TASAVVUF DOSYASI TÜM KONULAR

(ULAŞMAK İSTEDİĞİNİZ KONUYU Ctrl TUŞU BASILI İKEN TIKLAYINIZ)

İÇİNDEKİLER

TASAVVUF DOSYASI TÜM KONULAR......................................................................................................................................................1

(ULAŞMAK İSTEDİĞİNİZ KONUYU CTRL TUŞU BASILI İKEN TIKLAYINIZ).......................................................................1
İÇİNDEKİLER.................................................................................................................................................................................................1
ALLAH İLE ARAMIZA GİRENLER............................................................................................................................................................5
Allah İle Kul Arasındaki Gerçek Engeller................................................................................................................................................7
ALLAH İLE KUL ARASINA GİRENLER...................................................................................................................................................8
Asıl Yol Kesiciler.......................................................................................................................................................................................9
AŞK.....................................................................................................................................................................................................................9
KATLEDİLEN AŞKA DAİR YAZILAR.......................................................................................................................................................9
MECNUN DEĞİLSEN SUS!...................................................................................................................................................................10
FKEMİZ SANA DEĞİLDİ AŞK...............................................................................................................................................................11
KAPIYI AÇAN ANAHTAR.......................................................................................................................................................................12
BU DEVİRDE TASAVVUF............................................................................................................................................................................14
DÜNYA HAYATI VE NEFİS..........................................................................................................................................................................15
EDEP................................................................................................................................................................................................................17
EDEB VE İHLÂS....................................................................................................................................................................................17
KALP HASTALIKLARININ TEDAVİSİ...................................................................................................................................................18
EDEP GÜZELLİKLERİ HAYATA HAKİM KILMAKTIR........................................................................................................................20
EDEP TACINI GİYMEK..........................................................................................................................................................................21
NAZAR BER KADEM:...............................................................................................................................................................................24
Nazar Gönülün Bakışıdır........................................................................................................................................................................24
Edep İçinde Yürümek..............................................................................................................................................................................25
Devamlı Hareket ve İlerleme Halinde Olmak.........................................................................................................................................25
Rehbere Sıkı Sarılmak.............................................................................................................................................................................26
Her Halde Edepli ve Mütevazi Olmak....................................................................................................................................................26
GÖNÜL............................................................................................................................................................................................................27
SAHİH DİN ANLAYIŞI VE SAPMALAR.................................................................................................................................................27
GÖNÜL YAPMAK, GÖNÜL YIKMAK....................................................................................................................................................28
BURADA İŞİMİZ NE?................................................................................................................................................................................31
TESLİMİYETİN VE TAKVANIN İFADESİ: KURBAN...........................................................................................................................32
Kurban Bayramı......................................................................................................................................................................................33
HAKİKİ AŞK..................................................................................................................................................................................................34
FITRÎ MUHABBET VE YÖNELİŞLERİMİZ............................................................................................................................................34
SELİM KALBE İLÂHİ LÜTUF: HAKİKİ AŞK......................................................................................................................................35
HÜKÜM'DEN LEDÜN'E: HIZIR A.S.'LA YOLCULUK...........................................................................................................................41
HALK İÇİNDE HAK İLE OLMAK.............................................................................................................................................................43
Kula Hizmet, Allah’a Hizmettir...............................................................................................................................................................45
HİMMET.........................................................................................................................................................................................................45
..............................................................................................................................................................................................................46
Velilerin Himmeti....................................................................................................................................................................................46
Himmet Samimiyet ve Edebe Bağlıdır.....................................................................................................................................................47
Himmet Nefse Değil, Hikmete Uygun Olur.............................................................................................................................................47
1
HUZUR, ALLAH İLE OLMAKLA MÜMKÜNDÜR..................................................................................................................................48
İRŞAD, MÜRŞİD VE TEBLİĞ.....................................................................................................................................................................48
İRŞAD NEDİR, MÜRŞİD KİMDİR?......................................................................................................................................................49
Vaiz-Mürşid Farkı...................................................................................................................................................................................51
Mürşidlerin Makamları...........................................................................................................................................................................51
Bir Mürşide Halife Olmak.......................................................................................................................................................................52
Mürşidlik Babadan Oğula Geçer mi?.....................................................................................................................................................52
Sahte veya Yetersiz Mürşidler.................................................................................................................................................................53
DİN VE BİLİM........................................................................................................................................................................................53
Bilim İle Bilimcilik Arasındaki Fark.......................................................................................................................................................54
Dinî İnanç ve Bilimsel Tefsir...................................................................................................................................................................55
Değişmez'i Değişkenle Açıklamak...........................................................................................................................................................55
KALBİMİZ......................................................................................................................................................................................................56
HASTALIKLA ŞİFA BULMAK..................................................................................................................................................................56
KALIBIMIZA DEĞİL, KALBİMİZE BAKILACAK.................................................................................................................................57
...................................................................................................................................................................................................................57
Hastalık ve Sağlığın Hakikati..................................................................................................................................................................58
Allah Dış Görünüşe Bakmaz...................................................................................................................................................................59
ÂZÂLARI EKSİKTİ AMA........................................................................................................................................................................60
YETMİŞ BİN MELEĞİN DUASI.............................................................................................................................................................61
İÇİMİZDEKİ DUVARLAR....................................................................................................................................................................62
KALP................................................................................................................................................................................................................63
ŞAHİDİM KİM OLSUN?............................................................................................................................................................................63
Gözlerden Irak Ama Gönülden Asla........................................................................................................................................................64
Kalbî Hayatın Aynası..............................................................................................................................................................................65
BİR AYNA HİKAYESİ..............................................................................................................................................................................65
İÇİMİZDEKİ KABE: KALB-İ SELİM......................................................................................................................................................66
İSLAM KALPLERİN DİNİDİR.................................................................................................................................................................68
AKLIMIZ BAŞIMIZDA MI?......................................................................................................................................................................69
KALP HUZURUNA ULAŞMAK...............................................................................................................................................................71
Kalbin Gerçek Dostu: İman....................................................................................................................................................................71
Kalp Huzuruna Giden Yol.......................................................................................................................................................................72
KALP HASTALIKLARININ TEDAVİSİ....................................................................................................................................................72
İmam Gazali'den Dört Reçete.................................................................................................................................................................74
AKIL KALP TEFEKKÜR...........................................................................................................................................................................74
Bir Bilgi Kaynağı Olarak Kalp...............................................................................................................................................................75
..............................................................................................................................................................................................................75
Kalbi Akıl: Doğru ile İyi'nin Özdeşliği...................................................................................................................................................75
KALPLERİN FETHİ..................................................................................................................................................................................76
Bir Zikir İçin Çekilen Bin Çile................................................................................................................................................................77
Zorla Din Yaşanmaz................................................................................................................................................................................78
KALP VE RUH EĞİTİMİ..............................................................................................................................................................................78
İLÂHİ TERBİYE İLE KÂMİL EĞİTİM.....................................................................................................................................................78
YENİ ÖĞRETİM DÖNEMİNDE ZİHNİN, KALBİN VE RUHUN EĞİTİMİ........................................................................................80
DEĞER MERKEZLİ EĞİTİM SİSTEMİNE DOĞRU.......................................................................................................................................................81
KİM KİMİ EĞİTİR?.................................................................................................................................................................................82
HİKMET EHLİ BİR BABADAN BÜTÜN ÇOCUKLARA ÖĞÜTLER..................................................................................................83
KAMİL MÜRŞİDİN FARKI..........................................................................................................................................................................84
PEYGAMBERLER DE AYNI DEĞİL.........................................................................................................................................................................84
Veli Olduğu Bilinenler.............................................................................................................................................................................85
Mürşidlerin Sıfatları................................................................................................................................................................................85
Mürşidi Tanımanın Kolay Yolu................................................................................................................................................................86
Mürşidi Övmede Ölçü.............................................................................................................................................................................86
KUTBUL İRŞAD VE TASARRUF................................................................................................................................................................87
İrşad Kutbunun Özellikleri......................................................................................................................................................................87
Velinin Yetkisi ve Sınırları.......................................................................................................................................................................87
MÜCTEHİT ALİMLERİN NAZARINDA TASAVVUF.............................................................................................................................88
Mezhep İmamları ve Tasavvuf.................................................................................................................................................................89
Sufilerin Yanında Sağlanan Fayda..........................................................................................................................................................89

2
MÜRŞİD İLE TEVBEYE MECBUR MUYUZ?..........................................................................................................................................90
İstiğfar ve Tevbe Aynı Şey Değil..............................................................................................................................................................91
Tevbe, Ancak Cemaatle Kolay.................................................................................................................................................................91
Günah Çıkarma Hezeyanı ve Mürşidle Tevbe.........................................................................................................................................91
MÜRŞİD İMANA NASIL KEFİL OLUR ?..................................................................................................................................................92
Kur’an Kime Cennet Garantisi Verir?....................................................................................................................................................93
Mürşid Cennetin Yolunu Tarif Eder........................................................................................................................................................93
Velileri Sevmenin Asıl Meyvesi Ahirettedir.............................................................................................................................................94
İmana Kefil Olmanın Gerçek Anlamı......................................................................................................................................................94
Temiz Ruhlara Verilen Yetkiler................................................................................................................................................................94
Ölene Kadar Delil Olan, Ölürken Kefil Olur..........................................................................................................................................95
Ölümden Sonra Devam Eden Vefa..........................................................................................................................................................95
MÜRŞİDE İNTİSAB......................................................................................................................................................................................95
Kur’an’da Biat........................................................................................................................................................................................96
Mürşide İntisabın Şekli...........................................................................................................................................................................96
..............................................................................................................................................................................................................97
İntisabın Gerekleri..................................................................................................................................................................................97
İntisabın Meyveleri..................................................................................................................................................................................97
MÜRŞİDE İTİRAZ.........................................................................................................................................................................................97
Doğru İtiraz mı, Doğrulara İtiraz mı?....................................................................................................................................................97
İyi Niyet, İyi Sonuç..................................................................................................................................................................................98
Düşmanlıkla İtiraz...................................................................................................................................................................................98
Mürşidin İsteklerine Muhalefet...............................................................................................................................................................99
Gereksiz Soru, Gereksiz Sorumluluk.......................................................................................................................................................99
İstişarede Usül ve Edep Sınırı.................................................................................................................................................................99
MÜRŞİDE TESLİMİYET KÖLELİK Mİ?...............................................................................................................................................100
Asıl Teslim Olunan Yüce Allah’tır.........................................................................................................................................................100
Mürşidin Yetkisi ve Konumu..................................................................................................................................................................101
Teslim Olunacak Kimseyi İyi Tanımalıdır.............................................................................................................................................101
Tedavi İçin Teslim Olmak Şarttır...........................................................................................................................................................102
Teslimiyet Akıl İster...............................................................................................................................................................................102
MÜRŞİDİ OLMAYANIN MÜRŞİDİ ŞEYTAN MI?.................................................................................................................................103
Kur’an’ın ve Rasulullah’ın Uyarıları...................................................................................................................................................103
Kur’an ve Sünnet’i Rehberle Yaşamak..................................................................................................................................................104
Şeytandan Yakayı Sıyırmak Mümkün mü?............................................................................................................................................104
MÜRŞİDİN GÖREVİ NEDİR?................................................................................................................................................................104
Mürşid Allah’ın Ortağı Değil, Şahididir............................................................................................................................................105
NEFS VE NEFSİN TERBİYESİ..................................................................................................................................................................106
EBEDİYET YOLCULUĞUNDA NEFS................................................................................................................................................108
NEFS NEDİR?......................................................................................................................................................................................109
Nefs ve diğer lâtifeler............................................................................................................................................................................110
Nefsin tabibi...........................................................................................................................................................................................111
NEFSİN MERTEBELERİ.......................................................................................................................................................................111
KALBİN İLACI ZİKRİN NURUDUR...................................................................................................................................................112
O’NA GİDEN YOLUN ONBİR İŞARETİ..................................................................................................................................................113
Onbir Temel Esas...................................................................................................................................................................................114
NAZAR BER KADEM:.............................................................................................................................................................................115
VUKUF-İ KALBİ: O'NU KALBİNDE ARA............................................................................................................................................117
HALK İÇİNDE HAK İLE OLMAK..........................................................................................................................................................120
SEFER DER VATAN.................................................................................................................................................................................122
VUKUF-İ ZAMANİ: ................................................................................................................................................................................125
VUKUF-İ KALBİ: ....................................................................................................................................................................................127
VUKUF-I ADEDİ:.....................................................................................................................................................................................130
O'NUN SEVDİKLERİNİ SEVMEK...........................................................................................................................................................132
Onlar Öyle Bir Topluluk Ki...................................................................................................................................................................133
Samimiyet... Hepsi Bu!..........................................................................................................................................................................133
Evliyayı Seven Eşkiyalık Yapmasın.......................................................................................................................................................134
3
RABITA.........................................................................................................................................................................................................134
KUR'AN VE SÜNNET'İN EMRETTİĞİ RABITA...................................................................................................................................135
Ayetler, İbretler......................................................................................................................................................................................136
Muhabbet Rabıtası................................................................................................................................................................................137
Ölüm Rabıtası........................................................................................................................................................................................137
Rabıtanın Sonucu..................................................................................................................................................................................137
RABITASIZ HAYAT OLMAZ..................................................................................................................................................................137
Tasavvuftaki Rabıta...............................................................................................................................................................................138
Yanlış Anlaşılan Rabıta.........................................................................................................................................................................138
RABITA.....................................................................................................................................................................................................139
Rabıta Bir İbadet midir?.......................................................................................................................................................................139
Allah’a Götüren Her Yol Hayırlıdır......................................................................................................................................................139
Allah’ı Seven, Ancak Allah’a Götürür..................................................................................................................................................140
Sahabe-İ Kiram’ın Rabıtası..................................................................................................................................................................140
............................................................................................................................................................................................................141
Gönlü Muhabbetle Arındırmak.............................................................................................................................................................141
Salihlerin Rabıtası.................................................................................................................................................................................141
KUR’AN VE SÜNNET’TE RABITA........................................................................................................................................................142
Sahabe rabıta yapıyor muydu?.............................................................................................................................................................142
Hanımların rabıtası...............................................................................................................................................................................142
Ömür rabıtayla geçiyor.........................................................................................................................................................................143
Doğru rabıta ve ölçüler.........................................................................................................................................................................143
REHBER İHİTYACI....................................................................................................................................................................................143
BİR REHBER İHTİYACI......................................................................................................................................................................145
Son Nefeste İmanın Durumu.................................................................................................................................................................146
Maneviyat Rehberinin İki Faydası........................................................................................................................................................146
ALİMLERE REHBER GEREKİR Mİ?..................................................................................................................................................147
Kendini Putlaştırma Hastalığı..............................................................................................................................................................147
Sîret-Suret Farkı....................................................................................................................................................................................148
Bu Devrin Alimleri Ayrıcalıklı mı?........................................................................................................................................................148
............................................................................................................................................................................................................148
İlmin Kurtuluş Sebebi Olması İçin........................................................................................................................................................148
Bilgi ve Kibir Bir Arada Olursa............................................................................................................................................................149
ALEMLER O'NUNLA ŞEREFLENDİ......................................................................................................................................................149
ALLAH KİME İYİLİK DİLERSE.............................................................................................................................................................151
SUFİLİĞİN İÇ YÜZÜ..................................................................................................................................................................................152
Sufiler Neyle Uğraşır............................................................................................................................................................................153
Sufiliğin Görünen Yüzü.........................................................................................................................................................................153
İnsanlığın Aradığı İnsan Modeli...........................................................................................................................................................154
TASAVVUF DİNİN NERESİNDE?.............................................................................................................................................................155
Tasavvuf Neyi Amaçlıyor?.....................................................................................................................................................................155
Ortaya Konanlar Nedir?.......................................................................................................................................................................156
TASAVVUF İLAÇTIR..................................................................................................................................................................................157
Derdimiz Nedir?....................................................................................................................................................................................157
İlaç.........................................................................................................................................................................................................158
Tedavi - Sonuç.......................................................................................................................................................................................158
Usül.......................................................................................................................................................................................................158
TASAVVUF İDEAL HAYATTIR................................................................................................................................................................159
Kâmil Müminlerin İçleri Dışlarından Daha Güzeldir..........................................................................................................................159
TASAVVUFUN DİLİ....................................................................................................................................................................................160
TASAVVUFUN KAYNAĞI..........................................................................................................................................................................162
Mürşid Kimdir, Ne Yapar?....................................................................................................................................................................162
Vird, Hatme ve Rabıtanın Dindeki Yeri.................................................................................................................................................163
TEVESSÜL VE VESİLE..............................................................................................................................................................................163
Vesile Nedir?.........................................................................................................................................................................................164
Vesilenin Şartları...................................................................................................................................................................................164
Kur’an’da Vesile...................................................................................................................................................................................164
Tevessül Neden Şirk Değil?...................................................................................................................................................................165

4
 VESİLE ÖRNEKLERİ...............................................................................................................................................................................165
Peygamberi ve Onun Yakınlarını Vesile Yapmak...................................................................................................................................166
Sahabilerin Birbirlerini Vesile Yapmaları.............................................................................................................................................166
TÖVBE...........................................................................................................................................................................................................167
ALLAH'A YÖNELİŞİN İLK ADIMI: TEVBE.........................................................................................................................................167
TEVBE İLE YENİDEN DOĞMAK..........................................................................................................................................................168
Kalbin O'na Dönüşü: Nasuh Tevbesi....................................................................................................................................................169
Tevbe Peygamberlerin Ahlâkıdır...........................................................................................................................................................169
Ya Şeytana Teslimiyet, Ya Allah'a..........................................................................................................................................................170
............................................................................................................................................................................................................170
Günahlarda Saklı Hikmet......................................................................................................................................................................170
Derman Yüce Allah'ta...........................................................................................................................................................................170
Güzelliklere Omuz Omuza Yürümek.....................................................................................................................................................171
O, ÖZÜR DİLEYENLERİ ÇOK SEVİYOR.............................................................................................................................................171
HER TEVBE BİR MÜJDEDİR................................................................................................................................................................173
DEĞİŞEN YÜZLER DEĞİŞEN HAYATLAR.........................................................................................................................................173
.................................................................................................................................................................................................................173
GÜNAH NE KADAR BÜYÜK OLSA DA...............................................................................................................................................175
Bir Hürriyet Arayışı..............................................................................................................................................................................175
Şehitlerin En Değerlisi..........................................................................................................................................................................176
Bir Mektup, Bir Davet...........................................................................................................................................................................176
'O'nun Rahmetinden Ümit Kesmeyin'....................................................................................................................................................176
YENİ HAYAT, YENİ DOSTLAR.............................................................................................................................................................177
VELİYE HÜRMETİN ÖLÇÜSÜ................................................................................................................................................................178
Hürmetin Asıl Sebebi.............................................................................................................................................................................179
Allah'ın Habibi (A.S.) şu müjdeyi veriyor:.........................................................................................................................................179
Ölçüsüz Yüceltmenin Tehlikesi..............................................................................................................................................................180
VESVESE.......................................................................................................................................................................................................180
ŞEYTANIN KALBE FISILTISI: VESVESE.............................................................................................................................................180
Vesvese Nedir?......................................................................................................................................................................................180
Kamil İmanın Tezahürü.........................................................................................................................................................................181
Eyvah, Kalbim Ne Kadar Bozulmuş!....................................................................................................................................................181
Abdest ve Namazla İlgili Vesveseler......................................................................................................................................................181
Vesveseden Kurtuluş Yolları..................................................................................................................................................................182
MELEĞİN İLHAMI, ŞEYTANIN VESVESESİ ......................................................................................................................................182
ŞEYTANIN YAYGARASI:VESVESE ....................................................................................................................................................183
Vesveseden Nasıl Korunmalıyız?...........................................................................................................................................................183
Şeytanın Yaklaşamadıkları...................................................................................................................................................................184
ZAHİR İLE BATIN ÇATIŞIR MI?.............................................................................................................................................................184
Aynı Hakikatin İki Yüzü.........................................................................................................................................................................185
Tasavvuf Zahirden Kopmak mı?............................................................................................................................................................185
Tartışmaların Merkezi: Ledün İlmi.......................................................................................................................................................186
Keşif, İlham ve Ölçüler.........................................................................................................................................................................186
Yoldan Ayrılanlar..................................................................................................................................................................................187

TASAVVUF 1
33 Sayı 22. Sayfa

ALLAH İLE ARAMIZA GİRENLER

Dr. Dilaver Selvi

Birçok insana,”gel bir mürşide bağlan, tevbe et, tasavvuf terbiyesine gir, insan tek başına terbiye olmaz, yalnız
olarak din güzel yaşanmaz” dendiği zaman, hemen şu sözle karşılık verirler: “Allah ile kul arasına kimse giremez!”
Bu söz, söyleniş amacına göre farklı sonuçlar doğurur.

5
 Tasavvufa itiraz edenlerin çoğu, tasavvuf yoluna girenlerin Allah ile aralarına çeşitli kimseleri koyduğunu, bir
mürşide bağlanmakla şirk tehlikesine düştüklerini, kendilerinin ise böyle bir tehlikeden uzak olduklarını anlatmaya
çalışırlar. Acaba işin gerçeği böyle midir?
“Allah ile kul arasına kimse giremez” sözünün geçek manası bilinmez ve yerinde kullanılmazsa fitne olur. Fayda
değil, zarar verir. Bu zarar imana dokunur, dini zedeler, din kardeşliğini sarsar, cemaat ruhunu öldürür, edebi
ortadan kaldırır.
Bu söz, söyleniş niyetine göre farklı sonuçlar doğurur. Eğer “ben Allah’a kullukta önümde kimseyi istemem,
peygamber, kitap, alim, mürşid tanımam, istediğim gibi kulluk yaparım, keyfimce ibadet ederim” manasında
söyleniyorsa, söyleyeni dinden çıkarır. Daha doğrusu böyle düşünen kimse küfür, isyan ve gaflet içinde kalmış
demektir. O hak dine girmemiştir ki, çıkmış olsun.
Eğer, “ben Allah’a giden yolda Allah’ın Peygamberi ve Kitabı ile yetinirim, onlar ne diyorsa onu yaparım, başka
kimseyi kabul etmem, alimlere bakmam, velilere bağlanmam, mezhepler beni ilgilendirmez, dini kendi anladığım
gibi yaşarım” manasında söylenmişse, insanı sorumlu eder, işini zorlaştırır, sonu tehlikelidir. Çünkü arada alimler
olmadan kendi başına dinin öğrenilmesi, anlaşılması ve yaşanması nasıl mümkün olacaktır?
Kur’an ve Sünnet, Allah rızası için hak yolda cemaat olmayı, cemaatın başındaki imama itaat etmeyi, topluca
Allah’ın ipine sarılmayı, hep birlikte tevbe etmeyi, bilmediklerimizi alimlere sormayı, takva ve iyilikte
yardımlaşmayı, bunun için Allah’ın sadık kulları ile beraber olmayı açıkça emretmektedir. Dinin hükmü bu iken, bir
mümin hangi delil ve mantıkla bana bunlar gerekmez diyebilir? Dese bile bunun Allah katında ne kıymeti olabilir?
Eğer bu söz, “Allah benim her halimi görüyor, biliyor, sözümü işitiyor, niyazımı dinliyor. Ben namazda, secdede,
zikirde, duada ve tevbede kalbimi Rabbim’e bağlarım, gönlüme kimseyi koymam, kimseden bir şey beklemem.
Benim korkum, sevgim, niyetim, hedefim sadece Allah’tır” manasında söyleniyorsa, ne güzel! Doğrusu budur,
böyle olması lazımdır. Zaten bütün peygamberler kalbi dünyadan çekip Allah’a bağlamak için gelmişlerdir. Onlara
vâris olan alimlerin ve kâmil mürşidlerin işi de budur. Buna ‘Allah adamı’ olmak denir. Kalbin bütün varlıklardan
çekilip sadece Yüce Allah’a bağlanması kolayca elde edilecek bir nimet değildir. O tam bir hürriyyet halidir ki,
arifler o hali elde etmek için nefisleri ile bir ömür mücadele vermişlerdir.

O'nu Anlatan Ayetler

Yüce Allah, insanın önüne zatını tanıtacak sebepler koymuştur. Bu sebeplerin her biri bizi O’na götüren bir delil,
O’ndan bize haber getiren bir ayettir. Yüce Rabbimiz varlığına bir delil ve tecellilerine ayna olsun diye kainatı
yaratmıştır. Kendisine giden yolu tarif etmesi için peygamberler göndermiştir. Ayrıca emir, hüküm ve muradını
öğretecek kitaplar indirmiştir. Bunların yanında insana yaratanı tanıyacak kalp, kainata ibretle bakacak göz,
peygamberin davetini anlayacak akıl, kitapların hükmünü uygulayacak beden vermiştir. Bütün bunlar, Allah’a giden
yolda kula yardımcı vasıtalardır.
Hz. Muhammed A.S. Efendimiz ile peygamberlik son bulmuş, fakat mükellefiyet ve ibadet devam etmektedir. Bu
iş kıyamete kadar da sürecektir. Akıllı olup büluğa eren herkes, Yüce Allah’ı tanımak ve O’na güzel kulluk
yapmakla yükümlüdür. Allahu Tealâ son peygamberini göremeyenleri kendi hallerine bırakmamıştır. Onları hak
yola davet edecek, kendilerine bilmediklerine öğretecek, ilâhî ahlâkı yaşamada yol gösterecek, örnek olacak, destek
verecek rabbanî alimler yaratmıştır.
Şimdi Allah ve Rasülü’nün bu alimleri bize nasıl tanıttığını ve onların Rabbimiz’le bizim aramızda ne görevler
yaptığını görelim.
Allahu Tealâ, insanı yeryüzünde kendisini temsil edecek bir halife olarak yaratmıştır (Bakara/30, Fâtır/39). Bu
halifelik vasfını hakiki manada taşıyanlar, insanlar içinde Yüce Allah’ın hükümlerini icra eden, onları yaşayan,
diğer insanlara öğreten peygamberler ve kâmil insanlardır, Kâfir ve fasıklar bu şereften mahrumdurlar. Onlar
Allah’ın halifesi değil, nefislerinin kölesidir. Allahu Tealâ, küfür ve isyanla nefislerine zulmedenlerin bu vazifeyi
üstlenemeyeceğini bildirmiştir. (Bakara/124)
Allahu Tealâ, bilmediğimiz şeyleri alimlere sormamızı emretmektedir (Nahl/43, Enbiya/7). Rabbanî alimlerin en
belirgin sıfatları, zikir ehli olmaları ve Allah’tan gerçek manada ittika etmeleridir (Nur/37, Fatır/26). Cenab-ı Hak,
zikirden gafil ve edebi bozuk olan kimselere uyulmamasını emretmiştir. (Kehf/28)
Allahu Tealâ gerçek alimleri yüce varlığını, birliğini ve dinini ispat eden birer şahit yapmıştır (Âl-i İmran/18).
Kendisine yönelen ve hidayet üzere giden salihlere uyulmasını istemiştir (Yasin/21, Lokman/15). Takvaya ulaşmak
için sadık kulları ile beraber olmayı emretmiştir. (Tevbe/119)
Allahu Tealâ gerçek alimleri Hz. Peygamber A.S.’dan sonra “ulü’l-emr” olarak tanıtmış ve din işlerinde
kendilerine uyulmasını emretmiştir (Nisa/59). Ulü’l-emr, hüküm sahibi, din işinde yetkili, sözü geçerli kimse
demektir. Halkı hak üzere yöneten adil idareciler ve Allah’ın dinini ihya eden alimler ulü’l-emrdirler.

6
 Kur’an’da bazı insanlar “imam” vasfıyla tanıtılmışlardır. İmam, kendisine uyulan insan demektir. Bu imamlar,
peygamberlerin dışındaki salih insanlardır. Onlar, Allah yolunda güzel kulluk yapmaya sabretmelerinin bereketine
imam yapılmışlar ve Allah’ın izniyle insanları doğru yola sevk etme derecesine ulaşmışlardır. (Secde/24)
Görüldüğü gibi, Allahu Tealâ, peygamberlerden başka bazı kullarını diğer kullarına imam ve rehber yapmıştır.
Onlar, Allah ile kullar arasında çok ciddi bir görev yapmaktadır. Allah dostları insanlara yeni bir din getirdiklerini
söylemiyorlar ki, tehlikeli olsunlar. Onlar, gerçek İslâm nasıl yaşanır, onun derdindeler. Derdi dünya olanlar zaten
bizim konumuz dışındadır. Böyle İnsanlar kendilerine uyulacak rehberler değil, hallerine ağlanacak manevi
hastalardır.
Hadislere baktığımızda, önümüze yine gerçek din alimleri çıkmaktadır. Rasulullah A.S. Efendimiz, kendisinden
sonra ümmetinin sevk ve terbiyesini üstlenen halifelerin bulunacağını, bunların adetlerinin çok olacağını, kıyamete
kadar bu işin devam edeceğini, her devirde dini canlandıracak, insanlara örnek olacak bir grubun mevcut olacağını
bildirmiştir. Ayrıca ümmetini tek başına kalmaktan sakındırmış, Allah yolunda cemaat olmayı ve cemaatın
önlerindeki imama samimi olarak tabi olmayı şiddetle tavsiye etmiştir. Bu konudaki haber ve emirler, sahih hadis
kitaplarında genişçe yer almaktadır. Efendimiz A.S., özellikle namazda en alim ve salih olanların cemaata imam
olmasını emretmiş ve sebebini şöyle açıklamıştır;
“Şüphesiz alimler, sizin ile Rabbiniz arasında elçilik görevi yapmaktadırlar.” (Hakim, Tebaranî, Heysemî). Hadis,
açıkça Allah ile kullar arasına alimlerin girdiğini ve önemli görev yaptığını ifade etmektedir.
Bütün bunlardan şunu anlıyoruz; Allahu Tealâ kendisi ile aramıza peygamberlerini ve alimleri koymuştur. Bunu
kendi ihtiyacından değil, insanlara merhametinden yapmıştır. Böylece insanların Yüce Allah’a giden kulluk yolu
açılmış, işleri kolaylaşmıştır.
Kâmil mürşidler yeryüzünde Allah’ın halifesi, dostu, davetçisi ve dininin bekçileridir, Onlar, Hz. Muhammed A.S.
Efendimiz ile kainata gönderilen rahmete, ilme, edebe ve ilâhî sevgiye vâris olmuşlardır. Onlar insanları terbiye
işinde ulü’l-emrdirler, takva yolunda imamdırlar, zikirde rehberdirler, tevbede şahittirler, güzel ahlâkta örnektirler.
Onlar, insanları kendilerine değil, Allah’a davet ederler; nefislerini değil, Mevlâ’yı yüceltirler.
İrşad yetkisini halktan değil, Hak’tan alırlar.
Kâmil mürşid, kendisine tabi olan kimseyi Allah’a yaklaştıracak ve sevdirecek amellere sevk eder. Onu gerçek
imana, ihlâsa, ibadete, zikre, tevekküle, kaza ve kadere teslimiyete, sünnet üzere amele ve hizmete yönlendirir.
Kendisi bu yolda örnek olur, destek verir. Hiçbir zaman, hiçbir halde mürşide ibadet edilmez, sadece Allah yolunda
itaat edilir.

Allah İle Kul Arasındaki Gerçek Engeller

Hak yolunda kulun en büyük engeli kendi nefsidir. Manevi kirlerden temizlenmeyen nefis, Yüce Allah’tan
perdelidir, taattan uzaktır, ilâhî sevgiden mahrumdur. Bu hüküm her devirde geçerlidir. Azgın nefis insanı öyle esir
alır ki, Yüce Allah’ı bıraktırır kendisine kulluk yaptırır “hevasını kendisine ilâh edinen kimseyi görmedin mi?”
(Casiye/23) ayeti, nefsin ne derece azdığını ve onun elindeki insanın ne kadar alçaldığını göstermektedir. İnsan
imanı ve dini için korkacaksa, kendi nefsinden korkmalıdır. Bütün ömrünü nefsi ıslah etmek için harcayan Allah
dostlarını Allah yolunda perde görmek veya göstermek de, bu azgın nefsin bir vesvesesi, şeytanın hilesidir. Çünkü
mürşid, kötülüğü emreden nefis ve şeytanın düşmanıdır.
Nefsin en kötü huyu benliktir. İnsanı şirke düşüren nefsidir. Şirki nefse güzel gösteren şeytandır. Şirk, yaratılmış
varlıkları Yüce Allah’a ortak görmektir. Şirk Allah için yapılacak bir ibadeti başkası için yapmaktır. Şirk, Allah’a ait
yetki ve sıfatları kullara vermektir, Şirk, tevbe edilmezse affedilmeyen bir günahtır.
Riya, Allah için yapılacak bir ibadeti veya işi insanlar görsün, sevsin ve övsün diye yapmaktır. Allah Rasulü A.S.,
bu ümmetin güneşe, aya, puta, taşa, insana tapmayacağını, fakat Allah rızasını unutup, insanlar için amel ederek
dinlerini mahvedeceklerini bildirmiştir. (Hakim, İbnu Mace)
İnsan ile Rabbi’nin arasındaki en büyük perdelerden birisi de kibirdir. Kalbinde zerre kadar kibir olan kimse,
ondan temizlenmeden cennete giremeyecektir
Bir diğer perde hasettir. Haset, insanda hayır bırakmayan bir hastalıktır. Ateşin kuru odunları yakıp kül ettiği gibi,
haset de insanın yaptığı hayırlı amelleri yakmaktadır. Dünya sevgisi, gaflet, yalan, ibadetine güvenme, tevbeyi terk,
Allah’ın takdirine karşı gelme gibi nefsin öyle hastalıkları vardır ki, her birisi hak yolunda ayrı bir yol kesicidir,
perdedir, tehlikedir. Kesin tevbe edilmeyen bütün günahlar, Allah ile aramıza girmiş düşmanlardır.
Allah ile insanlar arasına girip hak yolu tıkayanlardan birisi de dini dünyaya alet eden, menfaati için ayet ve
hadislerin kesin hükümlerini değiştiren din adamlarıdır. Din adına korkulacak en tehlikeli insanlar bunlardır, insanın
Allah’a giden yolunu kesen de onlardır. Ehli olmadığı halde şeyh gözüken sahtekârlar da bu gruba girerler.

7
 Allah ile kulların arasını açanların birisi de kötü arkadaştır. İnsan suretinde gözüken öyle şeytanlar vardır ki,
insanı dinden imandan ederler. Hadiste belirtildiği gibi, her insan sevdiklerinin gidişatı üzere hareket eder. Öyleyse
herkes kimleri sevdiğine iyi bakmalıdır.

6. Sayı 32. Sayfa

ALLAH İLE KUL ARASINA GİRENLER

Dilaver Selvi

“Allah ile kul arasına kimse giremez” diyenler ya ne dediklerini bilmiyorlar, ya da gerçek niyetlerini gizliyorlar.
Ama eğer bu sözü, kula kul olunmaz, insan insanın günahını bağışlayamaz, hiç kimse dini tekeline alamaz
anlamında söylüyorlarsa ne alâ.
Ama eğer kâmil mürşidleri tenkit için söyleniyorsa, bilinmelidir ki bu sözü söyleyen kişi, bir mürşidin terbiyesi
altına girerek, tövbekâr olup dünyada kemale, ahirette Rabbinin cemaline ulaşmak isteyenlerin yolunu kesiyor
demektir.
Böylece, asıl bu sözün sahibi Allah’a ulaşmak isteyenin yolunu kesmiş ve Allah ile kul arasına girmiş olmuyor
mu?

Doğduğumuz günden bu yana dünyayı seyrederiz, nimetlerini yer sularını içeriz. Ah dostum vah postum diye
inleriz. Peki gördüklerimiz nedir? Sevdiklerimiz kimdir? Hasretimiz niçindir?
Bizler nereye baktı isek Yüce Mevla’yı mı gördük? Hangi nimete el attı isek içindeki tesbihi mi duyduk? Kimi
sevdi isek ilahi bir haz mı aldık? Neyin peşine düştü isek onun rehberliği ile Mevlâ’nın huzuruna mı vardık?
Canımız O’nunsa, niçin gönlümüzü başkasına açtık? O bize şah damarımızdan daha yakınsa, biz O’ndan nasıl ayrı
kaldık? Allah aşkına, nereye takıldık, kime aldandık?
O her zaman bizimle oldu, ama biz hiç farkında olmadık. O hep bize nazar etti, fakat biz hiç O’nun cemaline
bakamadık. O bizi sevip yarattı, ama biz O’nun sevgisini hiç tadamadık. Yoksa bir arifin dediği gibi, Yüce
Rabbimiz zuhurunun şiddetinden gizlendi de onun için mi zatını müşahede ahirete kaldı? Peki: “Allah’a giden yol
iki adımdır. Birinci adımını nefsinin üzerine bas, ikinci adımında O’nun huzurundasın” diyen gönül ehline ne
demeli?
Şimdi, daha çok ehl-i dünyanın diline doladığı ve ehlullahın aleyhine olumsuz bir delil olarak kullandığı “Allah
ile kul arasına kimse giremez!” sözünü, biraz açalım. Ama önce şu gerçekleri bir hatırlayalım:
Rasulullah (A.S.) Efendimiz’in şu nurlu beyanı çok önemli: “Allah zatını nur ile perdeledi. Eğer cemalini açsaydı
bütün mahlukatı yakardı.” (Müslim, İbnu Mâce) Rabbimiz cemalini mümin dostlarına ahirette gösterecektir.
Kendilerine o imkanı ve kabiliyeti orada verecektir. Burada yani dünyada zatının görülmesini değil, bilinmesini ve
kendisine kulluk edilmesini istiyor. Dünya iman ve itaat yeridir.
Allahu Tealâ zatını sıfatlarıyla gizlemiştir. Sıfatlarının zuhurunu tecellileriyle göstermiştir. Tecellilerini kainat
üzerinde sergilemiştir. İnsana da kainatta sergilenen bu ilahi tecelli ve sanatı okuma ve anlama görevi verilmiştir.
Bu anlayışın imana, imanın da sevgiyle itaata götürmesi istenmiştir.
Allahu Tealâ kul ile kendisi arasına alemi koymuştur ve alemi zatına ayna, insanı bu aynaya cila yapmıştır. Cilasız
ayna bir şey göstermiyeceği gibi, insansız dünya da bir şey ifade etmez. İnsan deyince, Yüce Yaratıcıya aşık ve
kalbi hakikate açık insan-ı kamil kasdediliyor. Yoksa, sırf midesine ve şehvetine esir olmuş dünya aşıkları, ne
Mevlâ’yı ne de dünyayı gerçek olarak tanıyabilirler. Bu aleme bakarlar ama bakarkör olarak kalırlar.
İnsan ruh yönüyle mükemmel olduğu kadar, nefis ve his yönüyle çok zayıf olduğu için, Allahu Tealâ ona güzel
kabiliyetler yanında özel destekler de vermiştir. Onu önce akıl, ilim, hafıza, şuur, tefekkür, sevgi, ilahi aşk gibi
nurani cihazlarla donatmıştır. Sonra, her devirde onları Allah’a ve tevhide çağıracak, önlerinde rehberlik yapacak
peygamberler göndermiştir. Peygamberlerini bile melekler ve kitaplarla takviye etmiştir. Böylece Allahu Tealâ
insana büyük bir lütufta bulunmuş, onu kendi nefsi ve dünyasıyla baş başa bırakmamıştır.
Cenab-ı Hakk kendisine gelmek ve sevilmek isteyene, Peygamberinin elinden tutmasını şart koşmuştur. (Âl-i
İmran/31) Hz. Peygambere hiç yanaşmayanın kâfir (Âl-i İmran/31), şeklen yanaşıp da aslen inanmayanın münafık
olduğunu belirtmiştir. (Bakara/7-16) Tarih boyunca küfre ve şirke girenler, peygambere itaattan çıkan kimselerdir.
Kendi başına kalanlar ve nefisleriyle yol alanlar, Allah’a değil, azaba ulaştılar. Hürriyet, medeniyet diyerek
haramlara bulaştılar.
Allahu Tealâ’nın huzuruna hazırlamak ve rızasına ulaştırmak için insanlığın önüne Hz. Rasulullah (A.S.)
Efendimiz kondu ve bütün kullar onun adımlarını takip etmekle emrolundu. Bizler Allah’a imanı ondan öğrendik.

8
İbadeti, zikri, edebi, hizmeti, Allah için sevgiyi ondan gördük. Rabbimizi ve kendimizi onunla tanıdık. Kainat,
ahiret, ruh, melek, akıl, hayat, ölüm gibi sırlı ve saklı şeylerin üzerindeki sır perdesini O açıp bize gösterdi. Vallahi
eğer Allahu Tealâ onu önümüze, sevgisini gönlümüze koymasaydı, bizler tam bir şaşkınlık ve karanlık içinde kabre
varacak ve ancak ölümle uyanacaktık. Onun elini bize uzattıran ve ona itaatı kendisine itaat sayan Allah’a
hamdolsun.
“Allah ile kul arasına kimse giremez” diyenler, ne demek istediklerini ya bilmiyorlar veya gizliyorlar.
Bilmiyorlarsa, meselenin yukarıda özetlediğimiz gibi olduğunu bilsinler ve bu sözü bir daha asıl manasının dışında
söylemesinler.
Eğer bu sözü, ‘kimse Allah adına konuşamaz, insan insanın günahını bağışlayamaz, kula secde yapılamaz, abid
Mabud olamaz, kendi keyfiyle kimse ortaya din koyamaz, birileri dini tekeline alamaz’ manasında söylüyorlarsa, bu
doğrudur. Fakat sözün söyleniş biçimi yanlıştır. Bu söz bu şekilde söylendiğinde, Allah tarafından insanlığa
gönderilmiş bütün peygamberler ve onların davetini tebliğ eden bütün alimler hükmün içine girmekte ve insan
nefsine terkedilmektedir. Böyle olunca, onun basit bir hata değil, büyük bir cinayet olduğunu azıcık imanı ve
birazcık insafı olan herkes bilir.
Ayrıca bu sözün altında şu mana gizlidir: Bana kimse karışmasın; benim dinim imanım kendi vicdanımdır.
İstediğim gibi inanır, dilediğim gibi yaşar, tercih ettiğim çizgide keyfimce koşarım. Lütfen kimse bana müdahale
etmesin. Bu anlayış da büyük bir felakettir.

Asıl Yol Kesiciler

Bazıları da bu sözü, kamil mürşidleri tenkid için söylerler. Onların elinden tutup terbiyesine girerek dünyada
kemale, ahirette cemale ermek isteyen kimseleri güya uyarmak isterler ve: “Allah ile arana kimseyi sokma, kendi
aklını kullan, tevbeni kendin yap, senin gibi olan birisine el verme, boyun eğme, hürriyetini yitirme, aklını kiraya
verme” derler. O akıllı dostlar, bu nasihatlarıyla, kendilerini ciddiye alan kimseyi ciddi bir tehlikeye ittiklerini;
aslında Allah’a yönelmek isteyen bir kulun yolunu kestiklerini, yani Allah ile kulun arasına kendilerinin girdiklerini
hiç düşünmezler. Bu davranışları ile onları Allah’ın dostu olan bir mürşidin ocağından kaçırıp, Allah’ın düşmanı
olan şeytanın kucağına attıklarını bilmezler.
Hiç bir peygambere ve onların davetini yürüten mürşidlere tapılmaz, onlara sadece Allah yolunda tabi olunur.
Onlara el açılmaz, el verilir, Allah yolunda ellerinden tutulur. Onların nazar ve nezaretinde yol alınır, Allah rızası
aranır. Mürşidlerin, müridlerini Allah’ın huzuruna nasıl hazırladıklarını ve terbiyenin sonunda kulu Rabbine teslim
edip aradan nasıl çıktıklarını inşaallah gelecek sayımızda işleyeceğiz.

AŞK
KATLEDİLEN AŞKA DAİR YAZILAR

Ayşenur Refik

Yüreğini yüreklere açan kılavuza başı değil, yüreğimi kurban vermekten başka hayat gayem ne olabilir? Aşka dair
karalanan müsvedde bozuntuları da dahil olmak üzere tüm kalıntıları çöp sepetine atıyorum. Yeni bir dünya, yeni
bir ülke, yeni bir yürek ve bembeyaz bir sayfaya tarihi dondurup, başlık atıyorum: Aşk...
Şarkılar, tiyatrolar, kitaplar, şiirler... Aşka dair işlenilen siyah ya da beyaz tüm suçları zaman tüneline hapsedip,
O’nun aşkına talip oluyorum... Güneşi avuçlarımda, yakıcılığını yüreğimde hissederek ellerimi semaya, Rabbimin
dergahına kaldırıyorum... Elimin, yüzümün karasına bakmadan O’ndan O’nu talep ediyorum... Kovsa da nafile...
Dostun kapısına varmışım Kıtmirlik adına...
Şairin bir dörtlüğü aklıma takılıyor:
“Kim o deme boşuna...
Benim ben.
Öyle bir ben ki gelen kapına;
Baştan başa sen.”
Yürek ülkesine Mevlânaları, Yunusları, Hafız Şirazileri çağırıyorum... Okuduğum her şiiri bir fidan nezaketiyle
gönül toprağına aşk adına dikiyorum...
“Davete icabet sünnettir Üstadlar...”
Bu garip sevda dilencisine verecek aşk kırıntılarınız yok mu?
9
 Hani Mevlâna (K.S.) siz değil miydiniz, “aşk nedir?” diye soranlara: “Ben ol da bil!” diyen? Beni de aşk
mektebinde talebeliğe kabul buyurmaz mısınız?... Ya da uçsuz-bucaksız sevda yollarında bir kum tanesi olmaya...
Uzaklarda bir yerden ölümsüz aşkların nağmeleri okşuyor ruhumu: “Seni sevmek dinim imanım. / İlahi din-i
imandan ayırma...” Yaşamın en kuytu köşelerinin birinde kulak kabarttığım o ses, başka iklimleri fısıldıyor bana.
Lutfedip o iklimlerin sırrından söz etseniz bana üstadlar. Ya da beni de oralara götürseniz desem haddimi çok mu
aşmış olurum?
Oysa bu taraflarda kalabalıkların arasında terkedilmiş imanın yalnızlığından başka ne kaldı? Sevgiler sahte,
namert ve bir o kadar da ikiyüzlü... Bilmem ki neden böyle? Yeşerdiği kalplerden mi?
Aşk diyorlar. Riyakar duygularını dondurucu bir kış gününe hapsedebiliyorlar: “Sevgililer Günü” diyorlar...
Senede bir günü değil, bir ömrün bütün anını kuşatmıyorsa sevgili, hangi sevgiden söz ediyoruz dostlar? Siz bir
lahza olsun maşukunu can kalesinden, kalbinden çıkaran bir aşık gördünüz mü?
Seviyorum diyorlar. Bilmiyorlar mı ki sahte sevgilerin işgaline uğramış bir gönülde “o aşk” barınmaz. Ne ucuz
yaşıyorlar, ne kolay...
“Mecazi aşk da olsa aşık olmak, insanın kalbinde aşktan eser olmaması kadar kötü değildir” diyorlar. O tohumu
yeşertip besleyebilecekse bir kalp, aşkın mecazisini neylesin? Güneş bütün ihtişamıyla kuşatıyorken kainatı, mum
ışığından bir hüzmenin ne kıymeti olabilir? Belkıslar, Leylalar, Züleyhalar bir görüntü... Aynadaki görüntünün
gerçek sahibini her yerde, her şeyde aramak, saf aşka, salt aşka susamışların boynunun borcu değil mi?
“Biz ölümsüz aşklara talibiz” yazılı pankartları göğsümüze asarak taşımaktan yorulup, varlığımızı, aşklarımızı,
duygularımızı, güllerimizi yitirerek, süresiz mekanın kandilli caddesinde Rabbani bir feyzle ruhlarımızın yeniden
aşkla dirilişiyle O’nun sancağı altında Sonsuz Ruh’a doğru yol almaya hazır mısınız? Kendi kendime soruyorum,
bende bu kutsal davayı yüklenecek temiz bir yürek var mı?
Yol uzun, güneş bir mızrak boyu, yollar dikenlerle dolu... Biz yolcular yalınayak... Güzide rehber tek.
Yüreklerimiz serin. Muhabbet aşımız yapılmış mekansız bir zamanda... Kılavuz haykırıyor derinden sessizce:
“Ölümsüz sevdalara talip olanlar aşk kervanına koşsun!...”
“Ağlamasanız da ağlar gibi davranın...” Maşuk ücret olarak gözyaşı kaporasını istiyor aşkına talip olanlardan.
Bedavacılar!... Sahte çek-senetle Maşuk’u kandıramazsınız... Gece yarılarında loş mekanlarda, ıssız köşelerde
seccadenizi ıslatacaksınız, kehribarınızı aşındıracaksınız... Belki ölümsüz aşkın bir zerresine nail olabilmek adına!...
O’nu arıyorum gönül dergahlarında, gece yarılarında, kıraç topraklarda, kalabalık ve gürültülü meydanlarda... Ve
kentten buram buram pislik ve gaflet kokuları yükselirken işlemediğim suçlar adına tevbelere kapanıyorum...
Hayvani nefsin gemlerini ne elimde ne gönlümde tutabiliyorum. O’nu arıyorum... Dostlarının eteğine sığınıyor ve
yalvarıyorum. Bir gün beni O’na götüreceklerine can-ı gönülden inanmış olarak kapılarında sabahlamaya, kıtmir
misali nöbet beklemeye, bu yüreği kurban vermeye, güller adına, şehadet adına, vuslat adına, şeb-i aruz adına tevbe
ediyorum...
Allah’ım affet bu gönlü beş para etmez günahkar ve müflis kulunu!...

MECNUN DEĞİLSEN SUS!..

A.Refik

Göğe asılı bıraktığın bu sağnak, nice gönül tarlalarından 'hu' filizlendirdi. Kainat vecde durdu. Ve... dünya elifle
dönüyor, yürekler elife dönüyor. Aşk vesile...
Dünyaya alıştım alışalı, denizi çakıl taşlarından tanıdım. İçimde ney seslerini büyüttüm. Belli ki yine bu ıssız
limanda fırtına kopacaktı. Bir muammalı vakitti oysa ki yalnızlıklar.
Aşkın tarifini sordum göçen kuşlara. Dediler göç... Dediler yanmaktır yaklaştıkça... Onun kaynağından tadan
divanedir, sonra...
Sonra bir şair kesti yolumu... “En yüce bir düştür benim aşkım. Görmeye değmez ki küçük düşleri” dedi ve
ekledi: “Mecnun değilsen sus!..”
Bense güneşlerin kol gezdiği ufuklar hayal ederdim alkımlı dünyamda, aşka dair... Düşlerim en kudsi duygularla
bezenmişti oysa. Meğer küçük düşlerle avunmuşum...
Muhayyel sevdalar buruyor yüreğimin pencerelerini. Herbiri tül, herbiri hür. Hiç dokunulmamış, hiç yaşanmamış.
Hikayelerine hayal meyal tanıklık ettiğim...
Bu efsane hikayeler sürüldü masama. Bense özgün sözlerin tadına alışıktım. Benim taatım, tahiyyatımdı Rab'le...

10
 Dünyanın perdesini şöyle bir aralayınca, aşka dair birçok şeyin öylesine ortalığa savrulmuş olduğunu hissetim ki;
tanınmayacak haldeydi. Kadın olmuştu, para, makam, nefs, hırs, menfaat, sömürü olmuştu. O kutsalı aralarından
arındırmak öylesine zordu... Kalan son sevgi sözlerini topladım avucuma... doldurmuyor bile! Dilden çıkıp, ancak
kulağa kadar varabiliyordu; yüreğe değil...
Aşka belki bir adım, belki asırlar vardı ama, sevgiyi diri tutmaktı, yaşatabilmekti esas olan. Ucuzcular pazarından
kurtulup, sultanlar sofrasına hizmetli olabilmekti... İflah olmaz aşık kisvesini giyebilmekti. Gönülde maya tutup
aşka, onu göklere armağan edebilmekti... uçurtmalara...
Celâl-i Didar'a yâr olabilmekti benim en gerçek düşüm... Sen ezelî ve ebedî, arzsız ve arşsız, cennet ve
cehennemsiz, öylesine bir sevdasın ki diyebilmekti... Mevlânaca bir tavır koyabilmekti. Naz makamına ulaşmayı
gönül hedefinin tam ortasına yerleştirebilmekti…
Ruhum firdevslere kayarken, dünyanın sahte makyajı bulaşıyor yüreğime. Her renk bir adım daha ulaşılmaz
kılıyor seni.
Kalbimde bir dünya kurup, binbirinin yıkılışını venüs bardağında seyretmek gibi bir şey sanırım ulaşılmazlığın...
Ey ulaşılmaz Matlubum!..
Hırçın dalgalar Kahhar ismini vuruyor dünya sahiline, güller Cemal isminle raksa başlıyor bir seher, kuşlar Nur
ismini zikrediyor bir şafak kızıllığında...
Bense, Vedud coğrafyanda, 'seven' şahsında talibi oynamaktayım. Belki adaylığın adaylığına bile lâyık değilken;
“Bende Mecnun'dan füsun aşıklık istidadı var,
Aşık-ı Sâdık benim, Mecnun'un ancak adı var...”
diyebilme cüretkârlığına koşmaktayım...
Belki sadece içimdeki boşlukta çırpınıp durmaktayım...
Ey Rab! Sana ulaşamamak sensizlikte kaybolmak nedir, anlatayım mı?..
Kum fırtınasında, çölde, sağanaklara aşık olmaktır!...
Dünya elifle dönüyor, yürekler elife dönüyor... Aşk...

FKEMİZ SANA DEĞİLDİ AŞK

A. Refik

Mutedil bir sevdaya talip değil yürekler. Aşkta kanaat yoktur, yok oluş, kavruluş vardır.
Aşk incinir, gül incinir. Tıpkı kelebeğin tül kanatları gibi... Eğer bir gün aşk çekip giderse;
“Bir yanım çöldür benim, bir yanım dağ
Bir adım Yusuftur benim, bir adım Züleyha...
Mecnunluk kaftanını ben biçtim. Öyle oldurdum Leylâ'ya.
Tüm şirinliğiyle gülümserken Ferhat.
Keremin bedenine Aslı'yı koyan benim
Ey insan!.. Sana bir gül bıraksam ardımda, incindiğimi anlar mısın?
Tüm bana talib olup da aciz olan yüreklerden…”
Saat zamanın demini vurmakta. Tren acı ıslığıyla gardan ayrılırken, meçhul bir yolcu ipek bir mendil sallamakta
gözden kaybolurken... O yolculuktur aşk.. Can gidiyor o trende, ruh gidiyor. Tebessümü asmışsın duvara. Gözyaşını
katmışsın azığına. Sonra ruhun dehlizlerinde tozu dumana katıp gittin. Esmer iri bir trenin ebede yolculuğunda.
Ardından bakakalan yunusların, nemli gözlerindeki isyan oklarına aldırmayarak...
Gül nerdesin?..
Öfkemiz sana değildi aşk.
Gül incinir, yürek incinir sen gelmezsen. Biliriz taze ve kırılgandır aşkın yüreği ilkbahar sürgünlerine inat.
Tabiatın sabrını taşır yüreklere, nazenda bir gelinciktir aşk... Bak! huşu katıyor saba rüzgarı ikindi ayinine. Gülistan
melteme yarenlik ediyor, misk-i anberden utanarak.
Yağmurlar ağıdından yaş döküyor...
Neredesin?...
“Ancak Allah yolundaki sevgiler ki... saf ve halistir.” Hz. Ali
İşte aşk!.. Bu baş senin, ruh senin, can senin. Lâyemut ebed için şehadeti avucundan içmek şereftir bizim için.
Gitme... “İkiden bir gidince bir kaldığı yalan... Sen gitsen aşk, biz kalır mıyız o zaman?...” Bu gece uyuma dost., bu
gece uyuma... Şehri temaşa et.

11
 Her taşın altını kaldır. Her meçhule sor. Aşkın izini ara.
Eyvah ki aşk yüreği terk-i diyar eyledi. Sanma ki güneş artık doğudan doğacak. Sanma ki yıldızlar öylece
parlayıp duracak. Sen... Beytullah'ın kokusunu götürdün giderken
Ama bil ki... insanız, aciziz... Gidişinle darmadığın olur cihan. Gülleri gazel eylersin, yüreği taş. İklimleri perişan
eyleme gel. Ziyan edersin, alem-i cihana... Bilirim aşk!.. Cihanşümul bir servete sahip olmanın nazını edersin.
Yürekleri çil çil sayıp, kesene istif edersin. “Her biri kâinata değer” dersin.
Ey aşk!.. Terkedişinde bizim de payımız vardı. Derdimiz aşk değil paraydı. Aşk değil isyandı. Aşk değil ihanetti.
Aşk değil aldanmaydı.
Gökkubbede yankı bulurdu sesin yağmurlara eşlik ederken. Miraca şahitlik eden gözlerinde güneşi taşırdın yürek
ülkesine. Yıldızları pay edip avucuna, mazlumlara yeterdin. Gel...
Gidişine ağıt değil bu bilesin... Döneceğin günlerin “taleal bedru aleyna”sıdır.
Duygu Adasında Olup Bitenler
Bir zamanlar, bütün duyguların üzerinde yaşadığı bir ada varmış. Mutluluk, Üzüntü, Bilgi, Aşk ve diğerleri, bir
gün adanın batmakta olduğu haberini almışlar. Bunun üzerine hepsi adayı terk etmek için birer sandal hazırlamışlar.
Aşk, son ana kadar adada beklemek istemiş. Ancak ada tamamen batmak üzereyken yardım istemeye karar
vermiş.
Zenginlik çok büyük bir tekneyle geçmekteymiş. Aşk, "Beni de yanına alır mısın?" diye sormuş. Zenginlik,
"Hayır, alamam. Teknemde çok fazla altın var, senin için yer yok." demiş.
Aşk, çok güzel bir yelkenlinin içindeki Kibir'den yardım istemiş. Kibir, "Sana yardım edemem Aşk...
Sırılsıklamsın ve yelkenlimi mahvedebilirsin!" diye cevap vermiş.
Üzüntü yakınlardaymış ve Aşk yardım istemiş: "Üzüntü, seninle geleyim." "Of Aşk!.. O kadar üzgünüm ki yalnız
kalmaya ihtiyacım var."
Mutluluk da Aşk'ın yanından geçmiş ama o kadar mutluymuş ki, Aşk'ın çağrısını duymamış bile.
Aşk, birden bir ses duymuş: "Gel Aşk! Seni yanıma alacağım..."
Bu, Aşk'tan daha yaşlıca birisiymiş. Aşk o kadar mutlu hissetmiş ki kendini, onu yanına alanın kim olduğunu
sormayı bile düşünememiş.
Yeni bir adaya vardıklarında, Aşk'a yardım eden yoluna devam etmiş. Ona ne kadar borçlu olduğunu fark eden
Aşk, Bilgi 'ye sormuş: "Bana yardım eden kimdi?"
"O, Zaman'dı" diye cevap vermiş Bilgi.
"Zaman mı? Neden bana yardım etti ki?" diye sormuş Aşk.
Bilgi gülümsemiş: "Çünkü sadece Zaman Aşk'ın ne kadar büyük olduğunu anlayabilir..."

Eskilerden Yeni Bir Söz

KAPIYI AÇAN ANAHTAR

Ahmet Alemdar

Dört duvar arasında karanlıkta kalmış bir insan, bulunduğu yerden aydınlığa çıkabilmek için eliyle bir kapıyı arar.
Çünkü bilmektedir ki, her mahzenin bir kapısı vardır.
Duvarda kapı olduğunu bilmek, elbette takdir edilecek bir durumdur. Ancak, güzelliklerle kucaklaşabilmek için
bu kapının açılması gereklidir. Aydınlık arayan kişinin, kapıyı açacak bir anahtar olduğunu bilmesi ve bu anahtarı
bulması ise, onu hedefine götürecek çok önemli bir aşamadır.
Mahzende kalmış bu insan için, çevresindeki dünya malının nefsi okşayıcılığı ve çekiciliği nasıl bir anlam ifade
etmektedir? Onlardan hoşlanması ve hayatını onlarla anlamlandırması, duvarların arasında ebediyen kalması
demektir. Onların reddi ise, insana aydınlıklarla dolu yeni vadiler, yeni ufuklar açacaktır. Dünya malını bir araç
olarak görebilmek ve sadece tabii ihtiyaçlarımızı karşılayacak kadarından istifade edebilmek, kapının açılmasını
sağlayacak anahtarlardan biridir.
İbn Abbas r.a.'dan gelen bir rivayete göre, bir gün Hz. Peygamber s.a.v. ile Cibril Aleyhisselam Safa Tepesi'nde
idiler. Peygamber Efendimiz Cibril'e:
- “Muhammed'in evinde bu akşam bir avuç un veya kavut (buğday lapası) bile yok.” diye yakındı. Peygamber
Efendimizin bu sözü o kadar çabuk işitildi ki, bunu söyler söylemez göklerde bir binanın yıkılışı gibi bir ses
duyuldu. Peygamber Efendimiz duyduğu bu dehşetli sesten korkarak Cibril'e:
- “Acaba kıyametin kopma emri mi verildi?” diye sordu. Cibril Aleyhisselam:

12
 - “Hayır kıyamet kopmadı. Ancak Cenab-ı Hak senin sözünü duyunca İsrafil'e sana inmesini buyurdu. Duyduğun
ses İsrafil'in iniş sesidir.” dedi ve biraz sonra İsrafil a.s. Peygamber Efendimiz'in yanına inerek:
- “Cenab-ı Hak senin sözünü işitince, beni bütün yer hazinelerinin anahtarları ile birlikte gönderdi ve Tihame
dağlarını zümrüt, yakut, altın ve gümüşe çevirip, seninle beraber gezdirmeyi sana teklif etmemi emir buyurdu. Eğer
kabul edersen yaparım, sen de düşün. İstersen hükümdar, istersen kul bir peygamber ol.” dedi.
Tirmizî'deki rivayete göre, bunun üzerine, Rasulullah s.a.v. Efendimiz şöyle buyurdu:
- “Rabbim bana: ‘Eğer istersen sana Mekke'nin Bahta denilen çölünü altına çevireyim' buyurdu. Ben: ‘Hayır,
Yarabbi, ben bir gün tok, bir gün aç olmayı tercih ederim. Yahut üç gün tok olursam, üç gün de aç kalmak isterim.
Aç olduğum zaman sana yakarırım ve seni hatırlarım. Tok olduğum zaman da sana şükrederim' dedim.” (Terğib, c.
5, s. 150, 175)
Acz, hakikat sarayının kapısını açan bir anahtardır. Hakikat yoluna yönelenlerin bilmesi gerekli olan temel şey,
belalara, sıkıntılara sabretmeden sır ve hikmetlerin kapısının açılmayacağıdır. Mevlâna Hazretleri'ne göre bu kapıyı
açacak en önemli anahtar sabırdır:
“Eğer tamamıyla zorluklara daldın ise, daralıp kaldın ise sabret; sabır genişliğin anahtarıdır.” (Mesnevî, c. 1,
beyit: 2920) Sabır, insanın Yaratıcısına olan güvenini ve O'na olan teslimiyetini gösterir.
Kalp, öteleri özleyen ve gözleyen insan için bir anahtardır. Kalbinin derinliklerine vakıf olabilen insan, sonsuzluk
alemine bakan kapısını açabilir. Aydınlığın nurları bu insanın yüzüne yansır. Kalbini kontak anahtarı haline
getirebilen kâmil insanda akıl ise marş motoru hükmündedir. Akıl ve kalbin birlikte istikrara kavuşması, ancak
“inşirah” desteği ile mümkündür.
Besmele-i şerif, Kur'an'ı açan bir anahtardır. Her başlangıç, her hareket ve her icraat O'nun adını anmak ile olur.
Bundan dolayıdır ki, Cenab-ı Hak besmelenin Kur'an-ı Kerim'in 113 suresinin başında, denebilir ki bir anahtar
olarak, bir surenin içinde de başlı başına bir ayet olarak bulunmasını murad buyurmuştur.
Allah'tan başka yaratıcı olmaması, O'nun en büyük delilidir. “Lâ ilâhe illâ hu / O'ndan başka yaratıcı yoktur.”
kelimesi, “Ayetü'l-kübra” yani en büyük ayettir. Bu söz, insanı Allah'a ve O'nun dostlarına götüren tevhid kapısının
anahtarlarından biridir.
Yüreğimizi aydınlıklara açabilmemiz için, herşeye bir tebessümle bakabilmeliyiz. Huzur dolu insanlardaki
tebessüm, her kapının anahtarıdır. Tebessümle açılacak olan kapının ötesinde ne vardır diye sorulacak olursa, cevap
“girmeden bilemezsin!” olacaktır.
İmanın özünü kavramış bir müminin, Allah ve Rasulü'ne bağlı olmaktan gelen sağlam bir özgüvene sahip olması,
onun geleceği için iyi bir anahtardır. Teslim ve tevekkül noktasından hareket eden, “Gevşemeyin, üzülmeyin; eğer
inanıyorsanız, mutlaka siz üstün geleceksiniz.” (Âl-i İmran, 139) ayetinin müjdesine inanan müminin “başarılı”
olacağına dair özgüveni, kendisine hem bu dünyanın hem de sonsuzluğun nice kapılarını açacaktır.
Hıristiyanların inancına göre, Zeytindağı'nda çarmıha gerilen Hz. İsa a.s., düşe kalka Kudüs yakınlarındaki Acı
Yolu'ndan Kıyamet Kilisesi'ne gitmiştir. Hıristiyanlara göre İsa a.s. bu kilisede medfun bulunmakta ve kıyamet
günü de buradan dirilecektir. Kilisenin anahtarı, hıristiyanların mezhep tartışmaları dolayısıyla müslüman bir ailede
bulunmaktadır. Bu örnek olay bizlere göstermektedir ki, eğer müslümanlar inançlarını ve Allah'a olan güvenlerini
tazeleyebilirlerse, önlerinde duran dev kapıların anahtarları birer birer kendilerine verilecektir.
Manevi yükseliş istiyorsak, mısralarında, “Sırların sırrına ermek için sende anahtar vardır.” diyen Sezai Karakoç
gibi, bütün anahtarların sahibi olan Cenab-ı Hakk'a münacaatta bulunmalıyız. Dualarımız ilâhi kapıları açan birer
anahtar olmalıdır. Allah, mahlukatının, en küçük işlerinde dahi kendisine müracaat etmesinden, kendisini tek merci
görmesinden, ‘her şeyin anahtarının O'nun yanında, her şeyin dizgininin O'nun elinde' olduğunu bilmesinden,
kendisine has bir lezzet alır. “Duanız olmasa Rabbim katında ne ehemmiyetiniz var?” uyarısı müminlerin ruhuna
hükmetmelidir.
Kur'an'da geçen şu ayetler, kapıları açacak olan anahtarların sahibinin Allah olduğunu ve bu anahtarları hidayete
ve sonrasında kemale ermesi için dilediğine vereceğini bildirmektedir:
“Gayb'ın anahtarları, O'nun yanındadır; onları O'ndan başkası bilmez. O, karada ve denizde olan herşeyi bilir.
Düşen bir yaprak -ki mutlaka onu bilir- yerin karanlıkları içinde gömülen tane, yaş ve kuru hiçbir şey yoktur ki,
apaçık bir Kitap'ta olmasın.” (En'am, 59)
“Göklerin ve yerin anahtarları O'nundur. Allah'ın ayetlerini inkâr edenler, işte ziyana uğrayacaklar onlardır.”
(Zümer, 63)
“Göklerin ve yerin anahtarları O'nundur. Dilediğine rızkı açar ve kısar. O, her şeyi bilendir.” (Şura, 12)
Manevi kapıların altından yapılmış bir anahtarla açılabilmesi için, Allah'a olan aşk ve imanımızın O'nun Habibi'ne
olan aşk ve bağlılığımızla bütünleşmesi lazımdır. Hz. Ebubekir r.a. bu yolda bizlere güzel bir örnektir. O'nun
dostluğunu tam anlamıyla kazanmak, sırların paylaşıldığı mağara arkadaşlığını gerektirmektedir.
O Gönüller Sevgilisi s.a.v., Ebubekir r.a. ve Ali r.a.'ın da aralarında bulunduğu bir gruba son kez bakarken, geride
bırakacağı dostlarına bir kapı aralıyor ve bu kapının anahtarına işaret ediyordu:
13
 “Şu mescide açılan kapıları kapatınız. Sadece Ebubekir'in kapısı açık kalsın” buyuruyordu.
İtiraz edenler olmasın diye de bu isteğinde ısrar ediyordu:
“Hayır başkası olmaz, Ebubekir nerede? Söyleyin ona, cemaate namaz kıldırsın.”
“Eğer Rabbimden başka, insanlardan bir dost edinecek olsaydım, mutlaka Ebubekir'i dost edinirdim.” sözü ise,
adeta Dost Kapısı'nı aralayan anahtar bir kelime olarak yüreklere yansıyordu.
Selam olsun, kendilerine verilmiş anahtarla o kapıdan girenlere, mescidinde huzurla duranlara...
Mekke'den Medine'ye ve tüm yeryüzüne; Biricik Dost'u bulanlara...

TASAVVUF 2
Sayı 34. Sayfa

BU DEVİRDE TASAVVUF
Dilaver Selvi

Bir şey asırlardır insanlığın gündeminde kalabilmişse, onun insan fıtratı ve toplum haya-tıyla ciddi bir irtibatı
mevcut demektir. Ortaya çıktığı günden itibaren gönüllerden ve gündemden hiç düşmeyen kavramların birisi de
tasavvuf. Onu birileri tenkid ederek, diğerleri de tatbik ederek hep gündemde tuttular.
Tasavvufu dışarıdan tenkid edenler, onu insanın dünya ile ilişkilerini koparan bir miskinlik ve tembellik
merkezi olarak görürken, içine girip yaşayarak tadanlar, insanı Kur'an ve Sünnet dairesinde terbiye eden ve ilahî
edeple süsleyen bir okul olarak tanıtı-yorlar.
Bu konuda kime kulak verilmelidir. Yolunca gidene ve bilene mi, hiç tatmadığı şeyi inkâr edene mi?
Tasavvufu değerlendirirken yapılan temel yanlışlardan biri, ehil kaynaklara başvurmamak... Oysa, özellikle
dini konularda ehil kaynaklara başvurmak şarttır. Ayrıca dini anlamak için başvurulan kişinin ehil olmanın
yanında, ârif ve zikir ehli olması da gerekiyor.
Allah Teâlâ, “sabah akşam Rabbinizin rızasını isteyerek ona yalvaran kimselerden ayrılma ve onlardan gözünü
ayırma. Kalbini zikrimizden gafil kıldığımız kimseye de tabi olma” (Kehf/28) buyuruyor. Ayrıca “bilmiyorsanız
zikir ehline sorun” (Nahl/43) ayeti diğer ilahî emirler gibi tasavvufu öğrenme konusunda da izlenecek yolu
belirlemiş oluyor.
Dolayısıyla, tasavvufu anlamanın yolu, ilim ve zikir ehli kişilere başvurmaktır.
Özellikle İslamî yaşantısı ve takvasıyla temayüz etmemiş kişiler, hele de müslümanların gücünü zayıflatmak i
çin İslâm üzerine araştırma yapan gayri müslimler (Oryantalistler) dini öğrenme noktasında asla referans
olamazlar.
Tasavvuf deyince Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat çizgisinde giden bir terbiye yolunun anlaşılması gerekiyor. Bu
tezkiyenin başındaki “takva imanı” ve ona Allah için tabi olan “sûfi cemaati” de bu kapsamda mütalaa
edilmelidir. Hemen şunu ekleyelim ki psikiyatristlerin alanına giren mistik hezeyanlar, kendisi terbiyeye muhtaç
olan sahte şeyhler ve tasavvufun adını kullanarak Kur'an ve Sünnet'e aykırı yapılan yanlışlıklar ölçü olamaz ve
asla savunulamaz.
Asıl hedefi takva olan tasavvuf, her zaman geçerli ve herkes için gereklidir. “Bizim mesleğimizin tek hedefi
hakiki imanı elde etmek ve rıza makamı için gerekli olan ihlası tahsildir. Ulaşmak istediğimiz en son mertebe,
halis kulluk mertebesidir. Bunu bize te'min edecek tek yolumuz da Kur'an-ı Hakim'in ve sünnet-i seniyyenin
emirlerine harfiyyen uymaktır.” diyen bir müceddid arifin, İmam Rabbâni'nin (K.S.) başını çektiği tasavvuf
terbiyesi için; “bunun bu zamanda gereği yoktur, gerçerliliği kalmamıştır.” denilebilir mi?
Elbette denilemez. Ancak, şu söylenebilir: “Anlatıldığı gibi bir tasavvuf ve İmam Rabbâni gibi bir mürşid bu
devirde var mıdır? Kendisini tasavvuf ehli olarak tanıtıp bir sürü sakıncalı işlere bulaşanlara ne demelidir?”
Bu şikayette haklılık payı vardır. Aynı kanaati, bütün ilim dalları için söylemek de mümkündür. Ancak, Hz.
Rasûlullah'ın (A.S.) müjdesine göre, bu ümmetin içinden bir grup insan -Allah'ın izniyle- kıyâmete kadar hak
üzere gitmeye, dini hakkıyla temsil ve tatbik etmeye muvaffak olacaklardır. “O Kur'an'ı biz indirdik, hiç
şüphesiz (kıyamete kadar) onu muhafaza edecek de biziz.” (Hicr/9) ayetinin verdiği garanti muhakkak tahakkuk
edecektir. Yani her devirde bu dinin gerçek temsilcileri bulunacaktır.
Evet bu gün müslümanlar dine ancak dilleriyle sahip çıkmaktadırlar. Kâmil mürşidler ve rabbâni âlimler hak
yolunda yalnız gitmektedirler. Onların tek dertleri, yanlarında gerçek hak yolcularını bulamamaktır. Bu dert çok
önceleri başlamıştır. Hicrî üçüncü asırda yaşayan ve tasavvuf kollarının piri sayılan Cüneyd el-Bağdadî (K.S.):
14
 “Hakikat ilmi sergisini topladı, iş lafa kaldı. Biz tasavvufun ancak kıyısından köşesinden bahsedebiliyoruz!”
diyerek bu işin ehlini bulamamanın üzüntüsünü dile getirmiştir.
İmam Şa'rânî (K.S.) de aynı dertten muzdariptir. Der ki: “Allah'a hamdolsun, ben yetmiş civarında mürşide
yetiştim; ancak hepsi de Allah yolunda hoşlarına gidecek gerçek bir müridi bulamamanın sıkıntısıyla vefat edip
gittiler.”
Tasavvuf, yüksek seviyede takvâyı tahsil için kurulmuş bir terbiye okuludur. Ancak, günümüzdeki insanların
birinci derdi takvâ noksanlığı değil, iman eksikliğidir. İmansız din başlamaz ki, takvâ tahsil edilsin. Onun için
kâmil mürşidler, bugün işe iman noktasından başlamaktadırlar ve imandan sonra, namazı muhafaza ettirmeye,
büyük günahlardan el çektirmeye, adım adım diğer farzları yerine getirt-meye ve özellikle Allah u Teâlâ'yı
zikrettirmeye çalışmaktadırlar. Muhammedî sevgiyle herkese kucak açan veliler, bu yolla nice dinsiz ve
ibâdetsiz insanları dine ısındırmışlar ve kulluğa başlatmışlardır.
Bir şeyin tamamı elde edilemiyorsa, hepsini de elden bırakmamalıdır.
Dinimiz, takvâya ulaşma ve kemâle erme yolu olarak en güzel gidişâtın, Allah için cemaat olmak ve böylece
birbirini tamamlamak olduğunu belirtmiş; kurtuluş için sâlihlere tâbi olmamızı emretmiştir.
“Takvâya ve iyiliğe ulaşmak için birbirinizle yardımlaşın.” (Mâide/2)
“Hep berâber Allah'ın ipine sarılın, dağılıp parçalanmayın.” (Âl-i İmran/103)
“Ey mü'minler! Hep beraber Allah'a tevbe edin ki kurtuluşa eresiniz.” (Nûr/31) âyetleri bizden, hak yolunda
birlik içinde olmamızı istemektedir.
Takvâda imam ve örnek yapılan bir ârifin nezâretinde cemaat halinde İslâm'ı yaşamanın, büyük bir fazileti,
hiç bitmeyen bir bereketi vardır. Bu yol olarak en selâmetlidir. Çünkü yolu bilenle giden kimse menziline hem
tez, hem kolay, hem de tehlike-lerden emin olarak ulaşır.
Bu yol en canlıdır. Çünkü onun her halinde ilâhî aşk, her işinde Rabbânî heyecan hakimdir. Bunun da zevki
zevâl bulmaz, tadan hiç usanmaz, bulan biteceğinden korkmaz. Allah sevgisi kalbe ilaç olur, bedene kuvvet
verir, âşıklar yorulmaz, sâdıkların gönlü ihtiyarlamaz.
Bu yol en bereketlidir. Çünkü bu yolda her amel ihlasla yapılır. Bütün amellerin sevâbı kalben ona katılanlara
da dağıtılır. Böylece bir amel yapan kimse, onunla birlikte sevgi ve rızâsıyla katıldığı diğer kardeşlerinin
amellerinden de mânen bir hisse alır, kârı binlere katlanır.
Bu yol en tecrübelidir. Çünkü bu yolda bütün ameller, binlerce kâmil insan tarafından yapıla yapıla sahiplerini
kemâle erdirmiş, gayretler en güzel meyvelerini vermiş, iyi kötüden, sağlam çürükten seçilmiş, bütün güzel hâl
ve ahlâklar silsile halinde sonrakilere intikal etmiştir. Yani yol çok işlek, seyir çok belirgin, kâfile çok kalabalık,
kılavuzlar çok uyanık ve mâhirdir.
Bu yol en istikâmetlidir. Çünkü bu yolun imam ve cemaatinin tek derdi ve biricik hedefi, iç ve dışlarıyla, gizli
ve açıklarıyla, rûh ve maddeleriyle, zevk ve vecdleriyle, his ve hevesleriyle bütün hallerinde Kur'an ve Sünnete
uyarak ilâhî rızâya ulaşmaktır. Kâmil mürşidler, Rasûlullah (A.S.) Efendimizin normal bir oturuş-kalkış
şeklinde bile kendisine uymaya çok ehemmiyet verirler. Sünnetleri farz hassâsiyeti ile yerine getirirler, sadık
talebelerinden de bunu isterler.
Bu yol Allah'a en yakındır. Çünkü bu yolda kırık kalble gidilir, her adımında, bütün menzil ve duraklarında
Cenâb-ı Hakk zikredilir. Böylece Allah Teâlâ'nın: “Beni zikredin ki ben de sizi (özel olarak) zikredeyim.”
(Bakara/152) âyetindeki müjdeye ve “Ben, beni zikredenle beraberim” (Buharî, Müslim) kudsî hadisindeki
rahmete erilir. Bu yolda edeb ve tevâzû hakimdir. Nâfile ibâdetlere ihtimam gösterilir. Hep yakınlık vesilesi
olacak şeyler tercih edilir. Özellikle ilâhî huzura girmeye mâni olan kibir ve ucub gibi huylar kalbten defedilir.
TASAVVUF 3
14. Sayı 24. Sayfa

DÜNYA HAYATI VE NEFİS

Mehmet Ildırar

Rasul-i Ekrem (A.S.) Efendimiz, bir hadis-i şerifinde şöyle buyuruyor: “Mümin beş güçlük arasındadır.
Karşısındaki mümin olur, kendisine hased eder. Münafık olur, gizli düşmanlık eder. Kâfir olur, kendisiyle savaşır.
Şeytan saptırmaya çalışır. Nefsi ise kendisi ile çekişir durur.”
Şeytanın saptırmaya çalışması o derecede olur ki, mümini kâfir etse dahi hıncını, intikamını alamaz. Kâfir ettikten
sonra insanın yüzüne tükürür ve “sen benden de aşağı imişsin. Ben Allah’a küfrettim ama inkâr etmedim. Sen
Allah’ı inkâr edecek kadar şiddetli küfre girdin.” der.
İskender Ataullah Hazretleri (K.S.), Hikemü’l-Ataiyye’de, “Şeytana düşmanlık edildi, yardım ve rahmete ulaşıldı.
Dost olundu, ama hiçbir dostuna vefa ve merhamet ettiği görülmedi” buyuruyor.
15
 Müminin beşinci güçlüğü, nefsinin kendi ile çekişip durmasıdır demiştik. Nefsin mizacı da şeytandan aşağı
değildir. Onun da merhameti yoktur. Emmare makamında bulunuyorsa insanı azdırmaya çalışır. Allah’ın dinini asla
sevmez. Kur’an-ı Kerim’in hükümlerini beğenmez ve düşman kesilir.
İnsanın nefsi, esfel-i safilinde yani aşağıların aşağısında bulunduğu ve kötülüklerin anası olduğu için, kötülükle
ortaya çıkmaya başlayınca, şeytan da yaklaşmaya başlar.
İnsan bu beş zorluk arasında daima mücadele halinde ve uyanık bulunmalıdır. Onun için Allahu Tealâ, “... nefsini
hevâsından men ederse varacağı yer cennettir” (Naziat/40-41) buyuruyor. Heva, nefsin sıfatıdır. Gazap ve şehvet
lezzetine heva denir. Bu asır insan hevasını körükleyen bir asırdır. Kim nefsini hevasından uzak tutarsa cennetle
müşerref olur.
Anlaşılacağı üzere, nefsin meydanı dünyadır. İnsanın üç büyük düşmanından birincisinin dünya, ikincisinin nefis,
üçüncüsünün şeytan olduğunu biliyoruz. Allahu Tealâ ayet-i kerimelerle, Rasulullah (A.S.) Efendimiz de hadis-i
şeriflerle dünyanın gidişatına uyarak ahiret bozgununa uğramamamızı istemiştir.
Ulemanın belirttiğine göre dünya Allah’a ve Allah’ın dostlarına düşmandır. Dünya perdedir. Dünyanın asliyeti
geçici, yaratılıştaki sıfatı cazibeli, aldatıcı ve nefsin yaratılışına uygundur. Dünya şeytanın yemidir. Dünyanın
cazibe ve güzelliği olmasaydı, ne şeytan insana hücum edebilir, ne de nefis insanı ahiret yolundan alıkoyabilirdi.
Anlaşılıyor ki dünyanın hakikatı, faniliği ile birlikte aldatıcıdır da.
Bir kimse Hazret-i Ali (R.A.) Efendimiz’e “dünyayı anlatır mısınız?” diye sorduğunda, Hz. Ali şöyle buyurdu:
“Sağlamı hasta, emniyette olanı pişman olacak. Fakiri mahzun, zengini ise helalinin hesabı, haramının azabına
düşecek. Şüpheli şeyler için de azarlanacaktır. Size bunun daha neyini anlatayım.”
Rasulullah (A.S.) Efendimiz bir hadis-i şerifinde şöyle buyurdu: ”Kıyamet gününde bir adamı Allah’ın huzuruna
getirirler. Kazancı haram, masrafı da haramdır. ‘Bunu cehenneme götürün’ denir. Başka bir adamı getirirler. Helal
kazanmış, haram sarfetmiştir. Onu da cehenneme gönderirler. Bir diğeri de haramdan kazanmış, helale sarfetmiştir.
Onu da cehenneme gönderirler.
Sonra başka birini getirirler. Helalden kazanmış, helale sarfetmiştir. Ona, bu serveti kazanırken farzlardan bir
ibadeti geçirip geçirmediğini sorarlar. Hiçbir farzı bırakmadığını açıklar. Bu servete birinin hakkı geçti mi; mesela
işçilerinin ve hayvanlarının hakkını verdin mi? diye sorarlar. Onları da verdiğini söyler. Bakmakla mükellef olduğu
kimselere vaktinde nafakalarını ulaştırıp ulaştırmadığını sorarlar. Bu sırada çalıştırdığı kimseler getirilir, hakları
karşılaştırılır. O da temiz çıkınca, ‘Verdiğimiz nimetlere karşı ne gibi şükürde bulundu? Onun hesabını görelim.’
derler.”
Şükür, Allah’ın verdiği nimetlerle Allah’a isyan etmemektir. Bir kimse parayı Allah’ın rızası olan yerlerde
şükrederek kullanmadıysa cennete giremez. Anlaşılıyor ki, insan hayatı nefsin, şeytanın ve dünyanın türlü halleriyle
meşgul edilmektedir. Dünya, önce yaldızlı şeylerle insanı aldatır, sonra helâk eder.
İsa A.S.’a dünya, yaşlı, zayıf, çirkin fakat süslenmiş bir kadın suretinde görünmüş ve onunla şöyle konuşmuştur.
İsa A.S. soruyor:
- Kaç kere evlendin?
- Sayılmayacak kadar çok evlendim.
- Bir kadın ömründe şu kadar evlenir. Sen sayılmayacak kadar çok evlendiğini söylüyorsun. Kocalarına ne oldu?
Öldüler mi, boşandılar mı?
- Hiç boşama olmadı. Hepsini ben öldürdüm.
- Geçmiş kocalarını teker teker nasıl öldürdüğünü düşünmeyip, onlardan ibret almadan seninle evlenecek yeni
kocaların vay haline!
A’la bin Ziyad (R.A.) şöyle buyuruyor: “Rüyamda yaşlı, derisi buruşmuş, fakat üzerinde her türlü süs ve zinet
eşyası bulunan bir kadın gördüm. İnsanlar etrafında toplanmış, şaşkın şaşkın onu seyrediyorlardı. Ben onların bu
haline şaşırdım ve kadına kim olduğunu sordum. Kadın, “yazık sana, beni bilemedin mi? Ben dünyayım” deyince,
ben “senin şerrinden Allah’a sığınırım” karşılığını verdim. Bunun üzerine kadın, “benden kurtulmak istersen, mala,
paraya, şöhrete önem verme” diye konuştu.
Kur’an-ı Hakim’de, “Bu dünyada âmâ olan, ahirette de âmâ olur...” (İsra/72) buyurulmuştur. Yani bu dünyada
güzel ahlâk ve sünnet-i seniyyeye sarılmadınsa, basiretini açıp aklını işletemedinse, öbür dünyada da öyle
dirileceksin. Bu bakımdan tasavvuf ehli, baş gözünün değil kalp gözünün görmesini gerekli görür. Onun için kalp
gözü açılmayan âmâdır ve ehl-i dünyadır. İşte dünya ile nefis meselesi budur.
Kemalât, dede olmakta, çok para kazanmakta değil reşid olmadadır. Medeni kanuna göre reşidlik onsekiz
yaşındadır. Ehl-i tasavvufta reşid olmak, Rabbini bilmekle ve iman hakikatlarını idrak ile mümkündür. Onun için,
yetmiş yaşında çocuklar, yirmi yaşında er kişiler vardır.
Rasul-ü Ekrem (A.S.) Efendimiz buyuruyor: “İnsanlar uykudadır, ölünce uyanırlar.” Yani gafletten kurtulamazlar
ve tabii ölümle diğer aleme geçerler. Gerçekte iki türlü ölüm vardır: Tabii ölüm ve kişinin kendi iradesi ile ölüm.

16
Bu hadis-i şerife göre, tabii ölümle uyanmayı bekleme. Şimdiden rahmete ulaşacak hallere yapış ve iradî ölümle öl.
Yani nefsinin arzularını kırmak için bir mürşid-i kâmilde terbiye ol.
İtminan makamına ulaşmak, dünya vatanında iken nefse hakim olmakla olur. Bu da kalp görüşü yani ferasetle
olur. Kalp gözünün görmesinden maksat, nefsin ıslahıdır. Bunun çaresi gurur yurdundan çıkmaktır.
Ey ehl-i dünya! Gurur sahiplerinin halleri, onların perdesidir ki bağ, bahçe, köşk, çiçek, havuz vs. ile meşgul
oluyor, gönüllerini onlara bağlıyor ve ömürlerini onlara sarfediyorlar da, Kur’an-ı Kerim’de yazılı olan şu ilahi
kelâmı hiç görmüyorlar: “Onlar, dünya hayatının görünen yüzünü bilirler. Ahiretten ise tamamen gafildirler.”
(Rum/7)
Bu asırda nefsi eğlendiren safa çok fazladır. Sabahleyin gazete ile başlayan gaflet, gece yarısına kadar
televizyonla devam ediyor. Siyaset çekişmeleri ile müminler birine küsüyor. Allahu Tealâ cümlemize inayet eylesin
ve anlayış versin. Amin.

EDEP
Şeyh Mevlâna Halid’den k.s. Bir Demet Nasihat

EDEB VE İHLÂS

Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla.

Hamd Allah’a mahsustur. Allah’ın seçip sevdiği kullara selam olsun.
Sana, Allah’a taati ve takvâ üzere bulunmanı tavsiye ederim. Nerede olursan ol insanlara ezâ ve cefa verme.
Buna özellikle Mekke-i Mükerreme’de ve Medine-i Münevvere’de dikkat et.
Başkaları senin gıybetini yapsa bile sen kimsenin gıybetini yapma. Haksız yere hiç kimsenin dünya malından
bir şey alma. Ancak, dinin helal kıldığını al ve onu da hayır yollarında harca.
Mü’min kardeşlerin aç ve muhtaç iken, sen şehvetin için bolca harcama yaparak lezzetlenme. Elindeki
nimetten onlara da tattır.
Kesinlikle yalan söyleme.
Hiç kimseyi küçük görme. Nefsinin kimseden üstün olduğunu düşünme.
Kalbî ve bedenî ibâdetleri yerine getirmek için tüm gayretini sarfet. Bununla birlikte nefsine, “hiçbir zaman
Allah katında makbul olacak bir hayır işleyemedim” düşüncesini kabul ettir.
Bil ki, ibâdetin ruhu niyettir. Güzel niyet ise ancak ihlas ile mümkün olur. Senden daha büyük olan âriflere
ihlas gerekirse, sana nasıl gerekmesin? Allah’a yemin ederim ki ben, anamdan doğduğumdan bu güne kadar,
Allah katında makbul ve muteber olup hesabı sorulmayacak tek bir hayır amel yaptığıma inanmıyorum.
Kendi nefsini bütün hayır işlerinde iflas etmiş kabul et. Eğer başka türlü düşünür ve kendinde bir varlık
görürsen, bunun tam bir cehâlet olduğunu bil. Nefsini hayırlarda iflas hâlinde görmekle birlikte, Allah’ın
rahmetinden de ümidini kesme. Çünkü Allah’ın lütuf ve rahmeti, kul için bütün insanların ve cinlerin amelinden
daha hayırlıdır. Cenâb-ı Hakk şöyle buyurur:
“Onlara söyle, ancak Allah’ın lütfu ve rahmetiyle sevinsinler. Bu, onların toplayıp biriktirdikleri şeylerden
daha hayırlıdır.” (Yunus/58)
İbni Abbas (R.A.), âyetteki toplam şeylerin kulun kazandığı ameller olduğunu söylemiştir. Demek ki kul
yaptığı amellerine değil, Allah’ın rahmetine güvenmelidir. Şu hususu da hatırlatayım:
Sakın şeytana oyuncak olmuş bazılarının yaptığı gibi, Allahu Teâlâ’nın rahmetine güvenerek ibâdetleri
terketme. Kalb zikrine devam et, öyle ki yolda yürürken dahi zikirden ayrılma.
Bütün işlerinde Allahu Teâlâ’nın güç ve kuvvetine yapış. Ulu sâdatların rûhâniyetine sıkı teveccüh et.
Âlimlere ve Kur’ân hâfızlarına ikram ve hürmet et. Mümkün olduğu kadar Kur’an-ı Kerim okumakla meşgul
ol. Fıkıh ve hadis ilimlerine diğer ilimlerden daha fazla çalış.
Kalb huzuru ile meşgul olman seni bu ilimlerden alıkoymasın. Zâhiri işlerle meşgul olurken kalb huzurunu
yitirmek, mânevî zayıflığın alâmetidir.
Teheccüd, işrak, kuşluk ve evvâbin gibi nâfile ibadetleri bırakma.
Devamlı abdestli bulun. Az uyu.
Senden ricâ etseler bile, hiçbir idârecinin işlerine girme. Müslümanların başındaki imam ve idârecilerin sâlih
olması için duâ et. Ayrıca müslüman halkın ıslahı için de yalvar. Bir de, İslâm dininin yükselmesi ve yayılması
için Allah’a niyazda bulun.
17
 Bütün takat ve gücünü Allah’a itaat için harca. Elindeki mala kanaat et. Makâm-ı Mahmud’un sâhibi Hz.
Peygamber’in (S.A.V.) sünnetine sımsıkı sarıl. Buna özen göster, sana yeter.
Hamdolsun âlemlerin Rabbine.
Bir Sofra Edebi
Edebiyat ve tasavvuf dünyasının yıldız isimlerinden Molla Abdurrahman Camî (Ö. 1493) hazretlerinin yanına,
bir gün yarım Molla birisi gelmişti. Adam edeb ve nezaketten uzak, takva ve bilgiçlik tasyalan bir tavır
içindeydi. Bir süre sonra Molla Camî’nin de bulunduğu bazı kimselerle bir sofraya oturmuşlardı. Adamcağız
yemeğe tuzla başlamanın müstehab olduğunu düşünerek, sofradaki büyükleri hiç hesaba katmadan
hizmetçilerden birine talimat verdi:
- Sofrada tuz yok, getirin de yemeğe tuzla başlayalım.
Bu kaba müdahale, Molla Camî hazretlerini biraz rahatsız etmişti. Gülümseyerek, şaka yollu şöyle dedi:
- Ekmekte tuz vardır, onunla başlayın.
Yemeğe başlanmıştı. Yarım molla ise ortada bir kusur ararcasına yemek yiyenleri gözden geçiriyordu.
Birisinin ekmeği tek elle koparmakta olduğunu görmüştü. İşte bir hata yakalamıştı. Derhal adama sertçe ihtarda
bulundu:
- Ekmeği tek elle koparmak mekruhtur!
Fakat kaba softa, sofrada başkasını kontrol etmenin mekruh olduğunu unutuyordu. Molla Camî hazretleri de
şu karşılığı verdi:
- Yemekte sofradakilerin eline ve ağzına bakmak, daha da mekruhtur!
Molla Camî hazretlerinin bilgi ve seviyesini takdir eden herkes, o anda saygı ve edeblerinden suskunluğa
bürünmüştü. Fakat bilgiç adam, böyle bir nezaket anlayışından uzak olduğundan sükut edemedi:
- Yemekte konuşmak sünnettir, neden suskunsunuz? deyiverdi.
Molla Camî de, suskunluğu bozarak karşılık verdi:
- Çok söyleyip gevezelik yapmak ise mekruhtur!

Safî Ali ibn Hüseyin: Reşahat Aynü’l-hayat

KALP HASTALIKLARININ TEDAVİSİ

Murat Hafızoğlu

Yazının başlığına bakarak hasta bir kalbin tıbbî tedavisi ile ilgili tavsiyeler içeren bir yazı okuyacağınızı
düşünmüş olabilirsiniz. Hemen belirtelim, bu yazı bir sağlık yazısı değil.

Bu yazıda bahsedeceğimiz “hasta kalp” ve “kalbin hastalıkları”nın tedavisi için önereceğimiz adres, bir
hastane veya doktor muayenehanesi olmayacak. Çünkü burada bahsedeceğimiz kalple kardiyologların bir ilgisi
olmadığı gibi, ilacı da eczanelerde satılmıyor.
Ayrıca burada, kalple ilgili olarak ‘hastalık’, ‘tedavi’ gibi kavramları, yazıyı ilgi çekici kılabilmek maksadıyla
da kullanmıyoruz. Zira sadece onun da adına kalp dediğimiz yürek değil, hakiki kalp de hastalanır. Hastalanan
yürek için nasıl tıbbî çareler aranıyorsa, hastalanan kalp için de manevi tedbirler alınır.
Günümüzde yaygın olan anlayışın aksine İslâm, insanı yönlendiren merkezin “beyin” değil, kalp olduğunu
söyler. Yüce Kitabımız’ın, inanmayanlar hakkında sık sık “kalplerinde hastalık bulunanlar” ifadesini kullanması
bu gerçeğin en çarpıcı ifadesidir.
Efendimiz A.S. da insanın merkezinin neresi olduğunu şöyle dile getirir: “Vücutta bir et parçası vardır ki, o iyi
olduğunda bütün beden iyi olur, o bozulduğunda bütün beden bozulur. Dikkat edin, o kalptir.” (Buharî, Müslim)
Konuyu değişik yönlerden ele alan ayet ve hadislerin her biri hakkında ayrı bir kitap yazılsa yeridir. Ancak bu
yazı çerçevesinde bu ayet ve hadislerin ortak bir yönünden bahseceğiz ki, o da insanın merkezinin kalp olduğu
hususudur.
Gerek Kur’an’ın beyanları, gerekse Efendimiz A.S.’ın hadisleri, insanın en merkezi unsurunun kalp olduğunu
vurguladığı için, İslâm alimleri kalbin sağlığının korunmasına büyük önem vermişlerdir.

Halinin Farkında Olmak

Bedenin her uzvu, kendine ait işi yapmak üzere yaratılmıştır. Bu uzuvların hastalığı ise, işlerini yapamaz hale
gelmeleridir. Elin hastalığı tutamamak, gözün hastalığı görememektir. İşte tıpkı bunun gibi kalp de ilim, hikmet,

18
marifetullah ve teslimiyet için yaratılmıştır. Bunlardan herhangi birisini yerine getiremeyen kalp hasta demektir
ve acilen tedavi edilmesi gerekir.
Kimi zaman bedenimizde mevcut bir hastalığın farkında olamadığımız gibi, kalbimizdeki bir takım
hastalıkların da farkına varamayabiliriz. Bu sebeple gafil davranır, tedavi yollarını aramayız. Bu, son derece
önemli bir noktadır.
Günümüzden yaklaşık bin sene önce yaşamış bulunan İmam Gazalî K.S. bakın ne diyor:
“Bazı hastalar, acı ilaçlara tahammül gösteremeyip hastalık çekmeye devam ederler. Bazıları da kalbin
tedavisindeki zorluğu düşünerek hastalıklı yaşamayı tercih eder.
Bazen de kişi ilacın acılığına katlanmak istese de, kalbini tedavi ettirecek ehil doktor bulamaz. Çünkü bu
hastalığın doktoru alimlerdir. Oysa artık kalp hastalığı onları da sarmış durumda. Kendisi hasta olan doktorun
yazdığı reçeteye pek iltifat edilmez.
Bunun için günümüzde hastalık müzminleşti, dert ağırlaştı ve bu ilim ortadan kalktı. Öyle kalktı ki, kalbin
tedavisi ve hatta hastalığı bile tamamen inkâr edildi.” (İhyau Ulumi’d-Din)
İmam Gazalî K.S.’nin günümüzden yaklaşık bin sene önce yaptığı bu tespitler, günümüz için daha bir önem
arzetmekte.
Kalp hastalıklarının tedavisi için, öncelikle bu hastalıkların kaynağını keşfetmek zorundayız. Her şeyden önce
şunu farketmeliyiz ki, yaratılış gayesinin dışında kullandığımız azalarımızın her birinden doğan yanlışlar,
gayrimeşru işler, günahlar ve kusurlar doğrudan doğruya kalbimize tesir eder. Bu sebeple ilk olarak
azalarımızdan doğmakta olan yanlışlıkları tespit etmek durumundayız.
Kulağımızla duyduğumuz gayrimeşru bir sözün, dilimizle söylediğimiz yalanın, iftiranın; yani günah bir
cümlenin olumsuz yankısı kalbimize akseder. Aynı şekilde dünyaya düşkünlük, kıskançlık, kibir, cimrilik,
riyakârlık, kin ve tembellik gibi pek çok olumsuz haller, kalbimizi yoran, zayıflatan ve hakikati anlamaz hale
getiren hastalıklardır.
Fahr-i Kainat Efendimiz A.S. bu noktayı şöyle ifade buyurur: “Kul bir hata işlediği zaman, kalbine siyah bir
nokta vurulur. Şayet o günahtan el çeker, mağfiret diler ve tevbe ederse kalbi cilâlanır. Eğer (tevbe edip
bağışlanma dilemeden tekrar hata işlemeye) dönerse siyah noktalar arttırılır ve neticede bütün kalbini istila eder.
İşte Allah'ın (Mutaffifîn Suresi 14. ayette) zikrettiği, ‘Gerçek şu ki, onların kazanmış oldukları günahlar,
kalplerini örtmüştür.’ ayetindeki örtü budur.” (Tirmizî, İbn-i Mace, Ahmed b. Hanbel)

İmam Gazali'den Dört Reçete

Bütün bunların çaresini yine İmam Gazalî K.S.’dan dinleyelim:
“Birincisi: Kalbin kusurlarını bilen, gizli afetlere muttali olan bir mürşide teslim olup huzurunda diz çökmek,
bu mürşidi kendisine hakim tanımak ve mücahedesinde onun işaretine uymaktır.
İkincisi: Sadık ve doğru sözlülerden dinî hassasiyet ve basiret sahibi bir kişi bulmak ve gidişatını izlemesi için
onu kendisine gözetleyici tayin etmek. Bu zat, o kişinin batınî ve zahirî olarak hoşa gitmeyen hallerini ve çirkin
davranışlarını düzeltir ve kendisine gerekli tembihlerde bulunur.
Üçüncüsü: Düşmanlarının dilinden kusurlarını duyup kendini buna göre ıslah etmek. Zira düşmanlık ve kin
gözlüğünden bakan gözler, daima kötülüğü ve kusurları görüp ortaya çıkarır. İnsan, kendi kusurlarını
öğrenmede, yapmacık öğütlerle kusurları gizlemeye çalışan dalkavuk dosttan ziyade, kusurları ortaya koyup
teşhir eden hain düşmandan daha fazla istifade eder.
Dördüncüsü: İnsanların arasına karışmak ve onlarda gördüğü her kötülük konusunda kendisini hesaba çekip
ayarlamak. Zira mümin müminin aynasıdır.”
Herkes kendi durumuna göre bu yollardan birisini tercih ederek kalbindeki hastalıkları tedavi yoluna gidebilir.
Ancak öteden beri alimlerin tavsiyesi, birinci yolun tutulmasıdır.
Zira diğer yolların her birinin belli mahzurları, zorlukları vardır. Mesela ikinci yolu tutmak özellikle
günümüzde zordur. Zira “kendisi himmete muhtaç bir dede, gayrıya nasıl himmet ede?” misali, kendi
kalbindeki hastalıkların üstesinden gelmiş birisini bulup, her halimizde bizimle birlikte bulunmasını sağlamak
günümüz şartlarında adeta imkansızdır.
Üçüncü yol, gurur, kibir, düşmanlık gibi önemli kalp hastalıklarından emin olan kimselerin başvurabileceği
bir tedavi yöntemidir. Zira kendi kusurlarını başkasının ağzından, üstelik bir düşmanın ağzından duymak,
herkesin tahammül edebileceği bir durum değildir.
Nihayet dördüncü yolun da şöyle bir mahzuru vardır: Günümüzde, İmam Gazalî'nin kendi döneminde
şikâyetlendiği durumlardan daha kötüsü mevcuttur. Dinimizin “kalbin hastalıkları” olarak gördüğü hususların
hemen hepsi, yaygın şekilde günümüz insanının temel hedefleri ve yaşama biçimleri haline gelmiş durumdadır.
Yani dinimizin ‘hastalık’ dediği şeylere, günümüz insanı yegane kurtuluş çaresi gözüyle de bakabiliyor.

19
 Böyle bir durumda insanların arasına karışmak, onlardaki kötü hasletlerin bize de bulaşması gibi bir tehlikeye
kapı açabilir. Kalbinde bu hastalıklar bulunanların, diğer insanların kötü gidişatına kapılma ihtimali her zaman
mevcuttur.
Dolayısıyla en salim yol, kalbin zaaflarını bilen ve bu zaaflara karşı mücadele gücünün geliştirilmesini
öğreten bir rehberle birlikte hareket etmektir.

EDEP GÜZELLİKLERİ HAYATA HAKİM KILMAKTIR

M. Saki Erol

Edeb, en genel manasıyla, sevilen şey, övülmeye layık iş; nefsi gerektiği biçimde terbiye ederek güzel ahlâkla
süslemek, güzelleştirmektir.
Edebin rabbanî alimler tarafından yapılan tarifi ise, kişinin kendisinden yüksekte bulunanın haline göz
dikmemesi, kendisinden aşağıda bulunanı da hakir görmemesidir.
İnsanoğlunu Alâ-yı Illiyîn mertebesine çıkaran şey, kainatın özeti olması hasebiyle kendi varlığında mündemiç
olan zıtlıklar dünyasında iyi ve güzel adına verdiği mücadelesidir.
Eğer insanın içinde saklı bu hayır ve şer zıtlığı olmasaydı; sadece iyiye, güzele ve hayra yönelik tarafı kalsaydı, o
zaman insan olma manasını yitirir, imtihanının sırrı ortadan kalkardı. Bu durumda sadece hayırlı ve iyi olanı yapar,
melek olurdu. Oysa Yüce Rabbimiz, insanoğlundan çok önceleri melekleri zaten yaratmıştı.
Bunun tam aksi düşünülürse, o zaman da sadece kötü ve şer olanı yapardı; şeytanlaşır, şeytan olurdu. Oysa,
Rabbimiz şeytanları da insanoğlundan tamamen ayrı yaratmıştır.
Öyleyse, melekler ve şeytanlar var oldukları halde biz insanoğlunu var eden kudret, bizdeki iyi ve kötünün aynı
anda bulunuşundan bir şeyler murad etmektedir.
Evet; insanoğlu en yüce olanla, en süfli olanı içinde barındıran ilginç bir varlıktır. Hatta bu iki zıt özelliğin
amansız bir çatışma içinde bulunduğu muharebe alanı gibidir.
İşte insanın kendi varlığında cereyan eden bu mücadelenin, Rabbül Alemin’in tesbit ettiği hudutları çiğnemeden
ve Fahr-i Alem s.a.v. Efendimiz’in kâmil ahlâkı model alınarak sürdürülmesi gerekir. Bu tarz uygulamaya “edeb”
denir.
Cenab-ı Rabbül Alemin, bu edebi onda görmek için insanoğlunu yaratmış ve yeryüzünde hayat sahibi kılmıştır.
En kâmil edeb sahipleri olan peygamberleri de bu maksada rehberlik etmeleri için göndermiştir. Bu sebeple insanlık
tarihi boyunca ilâhi edebin çiğnendiği, yok edildiği toplumları uyarmak için daima peygamber gönderilmiştir.
“Celâlim hakkı için, biz her ümmete Allah’a ibadet edin ve putlara tapmaktan sakının diye bir peygamber
gönderdik.” (Nahl, 36) ayet-i kerimesi bu hakikate işaret eder.
Peygamberler, insanın kötüye ve şerre yönelik nefsanî özelliklerinin hakim olduğu durumlarda, yani ilâhi edebin
tehlikeye düştüğü dönemlerde müdahale eden Hak rehberleridir.
Geçmiş kavimler ve devirler bir tarafa, hak-batıl mücadelesi sürekli bir şekilde bütün insanların iç alemlerinde
sürüp gitmektedir. Ne var ki, bunun farkına varıp hassasiyet kazanmak, pek az bahtiyarlara nasip olur. Zira bu
hassasiyet, derin bir iç muhasebeyi ve kontrolü lüzumlu kılar.
Peygamberler, bu kontrol ve muhasebeyi en güzel anlamda tesis etmiş ulvi şahsiyetlerdir. Son peygamber Fahr-i
Alem s.a.v. Efendimiz’de ise bu kontrol zirveye ulaşmıştır.
Allah dostlarının yolundaki, kapılarındaki eğitim ve disiplin, işte bu kontrol ve iç muhasebenin oluşması,
belirginleşmesi ve netleşmesi içindir. Bu, edebi elde etme eğitim ve disiplinidir.
Habib-i Kibriya s.a.v., adına edeb dediği böyle bir kontrolü, insandaki ilâhi dengeyi kurmanın, güzelliği çirkinliğe
galip getirmenin ve böylece onu ilâhi huzura tertemiz çıkarmanın en kısa yolu olarak göstermektedir.
Yüce Rabbimiz Kur’an-ı Kerim’de, “Göz ne kaydı, ne de haddini aştı” (Necm, 17) buyurmuştur. Bu ayet-i
celilede huzurun edeplerini korumanın zaruretine işaret vardır.
Diğer bir ayet-i kerimede şöyle buyurulur: “Ey iman edenler! Kendinizi ve aile halkınızı öyle bir ateşten koruyun
ki, yakacağı insanlarla taşlardır.” (Tahrim, 6). İbn-i Abbas r.a. bu ayetin tefsirinde der ki: “Bu ayetten anlaşılması
gereken mana şudur: Ailenize İslâm’ın hükümlerini öğretiniz ve onları edeblendiriniz.”
Mükemmel dinimiz İslâm, insanda fıtrî bir özellik olarak mündemiç bulunan kötü ve çirkinin kaynağı olan yanını
öldürmenin ve yok etmenin değil, dizginlemenin peşindedir. Kötüye ve şerre temayül etme özelliğinin öldürülmesi,
iyiye ve hayra yönelten enerjinin sönmesine sebep olur. Zira olumlu olumsuzla yaşayabilir; bu bir kainat
kanunudur.
20
 Tasavvufta insandaki şehvet ve nefis eğilimlerinin öldürülmesi yerine onların dizginlenmesinin esas alınması, işte
bu gerçeğe dayanmaktadır. Yani tasavvuf, fıtratla değil, nefisle mücadeleyi esas alır. Bu usülden uzaklaşmak, tevhid
dininin edeplerinden uzaklaşmaktır.
Bu konuda da yegane örnek Hz. Peygamber s.a.v. Efendimiz’dir. O, insandaki ölümlü ve beğenilmeyen
kudretlerin yok edilmesini değil, bilakis iyi ve güzel adına dizginlemesini öğretmiştir. Bu dengeyi kendi hayatında
örneklemiş, insan olma fıtratının gereklerini yerine getirmiştir. Bu cümleden olarak O da yemiş, içmiş, gülmüş,
sevmiş, öfkelenmiş ve evlenmiştir. Ama hayatının her anında edebe riayet ederek; güzeli, iyiyi üstün ve galip
tutarak hareket etmiştir. Erişilmez olan büyüklüğü buradadır.
Habib-i Kibriya s.a.v. Efendimiz’in vârisi olan rabbanî alimler de, O’nun edebiyle edeplenmiş, hayatın her anını
muhasebe etme hassasiyeti kazanmış mükemmel insanlardır.
Bizlere gelince; kurtuluş yolumuz, böyle edeb abidesi olan mükemmel insanların ellerinden tutup, onların izinden
gitmek ve edepleriyle edeblenmektir.
Allah’ın selamı ve rahmeti üzerinize olsun.

EDEP TACINI GİYMEK

Muhammed Emin Gül

Edep bir tac imiş Nur-u Hüda’dan

Giy ol tacı, emin ol her beladan...

Mevlâna Celaleddin Rumî k.s. Hazretleri, Mesnevî’sinde şöyle diyor:

“Allah’tan edebe muvaffak olmayı dileyelim. Edebi olmayan kimse Allah’ın lütfundan mahrumdur.
Edebi olmayan yalnız kendine kötülük etmiş olmaz. Belki bütün dünyayı ateşe vermiş olur.
Nasıl mı? Şu misali dinle: Alışverişsiz, dedikodusuz ilâhi sofra gökten iniyordu.
Musa a.s. kavmi içinde birkaç kişi terbiyesizce, “hani sarmısak, mercimek?” dediler.
Ondan sonra gökyüzünün sofrası, ekmeği kesildi. Ekme, bel belleme, orak sallama kaldı.
Sonra İsa a.s. şefaat edince Hak, yemek sofrası ve tabaklarla ganimetler gönderdi.
Yine küstahlar edebi terkederek sofradan yemek artığını aşırdılar.
İsa bunlara yalvardı: “Bu devamlıdır, yeryüzünden kalkmaz.
Bir ulu kişinin sofrası başında kötü zanna düşmek ve harislik etmek küfürdür.” dedi.
O rahmet kapısı, hırslarından dolayı bu görgüsüz dilencilerin yüzlerine kapandı.
İşte, zekât verilmeyince yağmur bulutu gelmez, zinadan dolayı da etrafa nice musibet yayılır.
İçine kasavetten, sıkıntıdan ne gelirse korkusuzluktan ve küstahlıktan gelir.
Kim dost yolunda pervasızlık ederse, erlerin yolunu vurucudur; namert odur.
Edepten dolayı bu felek nura gark olmuştur. Yine edepten dolayı melekler masum ve tertemiz olmuşlardır.
Bir melek olan Azazil de, yine küstahlık yüzünden kapıdan sürülmüştür.”

Edep, nefsini tanıyıp haddini bilmektir.

Edep, kul olduğunu anlayıp Yüce Mevlâ’ya yönelmektir.
Edep, kibri kırıp tavazuya sarılmaktır.
Edep, fani dünyayı tanıyıp boş davaları bırakmaktır.
Edep, Cenab-ı Hakk’ın ve varlıkların haklarını güzel korumaktır.
Edep, hayalı ve vefalı olmaktır.
Edep, pişman olunacak şeyleri yapmamaktır.
Kısaca edep, güzel ahlâktır.
Güzel ahlâk ise, içiyle dışıyla doğru olmak ve bu doğruluk üzere yaşamaktır. Buna denge ve istikamet denir.
Dengeli olmak, devamlı aynı güzel hâli korumaktır. Acı tatlı bütün hallerde istikametini bozmayan, dost ve
düşmana karşı dürüstlükten ayrılmayan kimse dengeli insandır. Denge, insandaki akıl seviyesini gösterir.
Velilerden Seriy es-Sakatî k.s. der ki: “Edep, aklın tercümanıdır.” Bunun manası şudur: Herkes aklı kadar edepli
olur. Edebi kıt, ahlâkı bozuk olana hakiki manada akıllı denmez.

Kalpte Ne Varsa, Yansıyan Odur

21
 Ahlâk, kalbin içindeki şeylerin dışa yansımasıdır. Herkes, davranışları ile fıtratında gizlenen sıfat ve kabiliyetleri
ortaya koyar. İnsanın davranışlarını yönlendiren merkez kalptir. İnsanın dili, eli, gözü, kulağı, ayağı ve diğer azaları
kendi başına bir iş yapmaz. Bu organlar nasıl hareket edeceğini bilmez ve belirlemez. Hepsi memurdur, amirleri
kalptir.
İnsanın iradesiyle yaptığı bütün işler kalbin emrine ve yönlendirmesine göre yapılır. Yapılan her iş kalbin meylini,
muhabbetini, irade gücünü, tercihini ve aklın seviyesini gösterir.
Kalbi sıhhatli ve güzel olan kimsenin işleri sağlam ve güzel olur. Kalbi hasta olan kimsenin ise, işleri sakat ve
bozuk olur.
İnsanın davranışlarındaki bozukluk, kalbinin inkâr, gaflet ve günahla manen hasta oluşundan kaynaklanır. Kalp,
Yüce Yaratıcı’yı tanımakla sıhhat bulur, güzel bir tevbe ile manevi hastalıklardan kurtulur. Allah sevgisiyle
kuvvetlenir, zikir ile huzura erer, edeple süslenir, ibadet ve itaatla güzel olur.
Bir kul,Yüce Rabbi’ni ne kadar tanırsa o derece sever, sevgisi kadar zikreder, bu zikri hayatına yaydığı kadar
edepli olur. Böyle olunca da herkes Yüce Allah’ı ne kadar tanıdığını ve sevdiğini davranışları ile ölçebilir.
Rasulullah s.a.v. Efendimiz, kalbin konumunu şöyle belirtmiştir:
“İnsanın vücudunda bir yer var ki, orası güzel olursa bütün beden güzel olur, bozuk olursa bütün beden kötü olur.
Dikkat edin o kalptir.” (Buharî, Müslim, İbnu Mace)

Edep, Safi Güzelliktir

Gerçek mümin, kalbini bir olan Allah’a bağlamıştır. Biricik hedefi O’nun rızasıdır. Müminin hedefi gibi hayatında
da birlik vardır; iki yüzlülük yoktur. Mümin iki farklı halde bulunmaz, bir doğru bir eğri konuşmaz; sabah iyi akşam
kötü olmaz.
Edep ve güzel ahlâk bir bütündür. Edepli insanın bütün işleri, ibadetleri, hal ve hareketleri güzeldir. Onun her şeyi
temizdir. Sevgisi her şeyi sarar ve o şeyi sevimli yapar. Edepli müminin Yüce Allah’tan aldığı terbiye, hayatının her
safhasında kendisini gösterir. Bu terbiye içinde onun sevgisi ve dostluğu kadar, kızması ve kavgası da güzeldir.
Çünkü kızması Allah içindir. Kavgası da edep içinde olur.
Bir insanın gerçek yönü ve olgunluğu dar ve zor anlarda belli olur. İnsanın kavgasını ve haksızlığa karşı davranış
biçimini görmeden hakkında iyi veya kötü dememelidir.
Edepli insan, hakkını ararken hak yemez. Kendisini savunurken, düşmanına haksızlık etmez. Haksız ise, nefsine
yan çıkmaz, hakka boyun eğer, karşı tarafı tasdik eder. Haklı ve güçlü iken yapacağı iki şey vardır. Ya af, ya adalet.
Ötesi, edebe sığmaz.
Edepsiz insan ise haksız iken kendisini haklı göstermeye çalışır. Zalim iken kendisini mazlum gösterir. Alacağı bir
ise bin ister. Susacağı yerde cazgırlık eder. Edepsiz insana dost olmak da düşman olmak da zordur. Onunla hiçbir
şeyin tadı tuzu yoktur.

Bazı insanların dışı hoştur, ama içi boştur. Bu kimseler, insanların gördüğü işlere çok önem verirler, fakat işin asıl
kısmını ihmal ederler.
Dengeli mümin ahiret işleri gibi dünya işlerini de güzel yapar. İbadeti güzel, işi bozuk olan kimse örnek insan
değildir. Onda noksanlık ve hastalık vardır. Kılık kıyafetine ve dünya işlerine son derece dikkat edip de, kalbini
ihmal eden, ahiretini unutan ve ibadeti önemsemeyen kimse de dengesizdir, noksandır.

Görüntü Güzel Ama...

Bir kısım insan, kibar, temiz ve sevimli gözükmek için bütün imkanlarını kullanır. Giydiği elbisede ufak bir
bozukluk, yırtık, kir ve toza tahammül edemez. Onu düzeltmeden rahat edemez. Fakat aynı insan, yalan, iftira, alay,
dedikodu, küfür, hakaret gibi dilinin bozuk konuşmalarından hiç rahatsız olmaz. Yaptığı çirkin işlerden kurtulmak
istemez. İçindeki kibir, bencillik, haset, inkâr, gösteriş, hırs, tamah, şehvet, şöhret, korkaklık gibi kötü huylardan
temizlenmeyi düşünmez. Bu durum da dengesizliktir. Yapılan işler ise haramdır.
Edepli insanda yalan ve yapmacık işler olmaz. İşi yapmacık ve gösteriş olan kimse, imanın tadını tadamaz. Çünkü
bunlar münafıkların sıfatıdır. Bazı insanlar gelip camide Hakk’a ibadet ederler, çıkıp çarşıda halka ihanet ederler.
Bazıları namaz kılarken boynunu büker, tam bir huşu görüntüsü verir. Görenler kendisine hayran olur. Fakat
kıldığı namaz, Allah katında azap sebebi olur. Çünkü o anda kalbi namazda değil, insanların bakışındadır. Niyeti
Allah’ın rızası değil, halkın övgüsüdür. Bu da bir dengesizliktir. Bir çeşit münafıklıktır. İçi başka dışı başka
olmaktır. İbadeti nefsin keyfine kullanmaktır. Şeklen gözel gözüküp, aslen bozuk olmaktır. Rasulullah s.a.v.
Efendimiz, ümmetini bu halden şiddetle sakındırmıştır. Bir gün, “nifak olan huşudan Allah’a sığınınız” buyurdu.
Sahabe, “nifak olan huşu nasıl olur?” diye sordular. Efendimiz s.a.v. buyurdular:
“Bedenin huşu içinde gözüküp kalbin nifakla dolu olmasıdır.” (Ebu Nuaym, Hilyetü’l-Evliya; Suyutî, Camiu’s-
Sagir)
22
 Bu hal kâmil müminin sıfatı değildir. Allah dostları en fazla bu tiplerden rahatsız olurlar. Güzel kulluğun ve
ahlâkın temelinde Allah rızası vardır. Niyet hak olmazsa, ibadet ihanete dönüşür. Büyük velilerden Hace
Ubeydullah Ahrar k.s. şu olayı anlatır:
“Mevlâna Nizamettin Hz.lerinin halkasında bulunanlardan birisi, bir gün mürşidinin huzurunda sahte bir tavırla
başını önüne eğmiş, çenesini göğsüne dayamış murakabeye dalmış gibi bir vaziyet almıştı. Onu bu halde gören
Hazret:
“Hey! Başını yukarı kaldır. Senin üzerinden duman tüttüğünü görüyorum. Murakabeyle ne alakan var senin!”
diye uyardı. (Safi, Raşahat)

Gerçek Edepli Kim?

Edepli ve dengeli insanın ibadeti gibi ticareti de düzgündür. Kalbi gibi dili de doğrudur. Niyeti gibi işi de
sağlamdır. Gönlü gibi elbisesi de temizdir. Dostluğu gibi düşmanlığı da mertçedir. Edep onun için bir meleke haline
gelmiştir. Edep, meleke haline gelirse güzel ahlâk olur.
Meleke, insanın nefes alıp vermesi gibi vücudunun parçası olmuş, ondan hiç ayrılmayan sıfat demektir.
Ekseriyetle yalan konuşan bir kimsenin arada bir doğru konuşmasına bakıp, bu güzel ahlâklıdır denmez. Hüküm
insanın hayatına hakim olan duruma göre verilir.
Yakınları ile bir gün iyi geçinip, diğer gün yaka paça olan insan dengeli değildir. Bir komşusu ile iyi geçinip
diğerine zahmet veren kimseye iyi müslüman denmez. Fakirlik günlerinde herkese merhaba ederken, zengin olunca
eski dostlarına selam vermeyen kimse mertlikten mahrumdur.
Edepli insan, iyi-kötü diye insan seçmez, herkese karşı edepli davranır. O, karşısındaki insanın davranış
seviyesine göre değil, kendi terbiyesine göre muamele eder. İnsanlar bir yana hayvanlara bile zulüm etmez. Edepli
insan başkasından zarar görebilir, fakat başkasına zarar vermez. Birileri onu aldatabilir, fakat o kimseyi aldatamaz.

İnsanoğlunun En Büyük Kaybı

Bugün erkek-kadın, alim-cahil, köylü-şehirli, hepimizin en fazla muhtaç olduğumuz şey edeptir. Edep, insanı
hayvanlardan ayıran en önemli özelliktir.
Edep hiç kimseyi küçültmez. Kimsenin kıymetini düşürmez. Edep fakiri kıymetlendirir, zengini şereflendirir,
genci süsler, ihtiyarı sevimli hale getirir. Edep, bir kadınının en kıymetli cevheridir, hiç solmayan süsüdür. Bir
kadın, edepten daha güzel bir elbise giymemiştir. Bir erkek, edepten daha güzel bir servet edinmemiştir. Bir baba
çocuklarına edep ve güzel ahlâktan daha kıymetli bir miras bırakmamıştır. İnsanla kabre girecek tek servet edeptir.
Edebin hediyesi cennettir.
Büyük veli Hucvirî k.s. der ki:
“İnsanın bütün kaybı, her işin esası olan edebi kaybetmesinden kaynaklanmaktadır. Bu, hep böyledir, değişmez.
Din ve dünya işlerinin hepsi edeple güzel olur. Edep olmadan hiçbir güzel iş ortaya çıkmaz.
Edep, yerine göre farklı şekillerde olur. Halkın içinde gereken edep, güzel insanlığı ve mertliği muhafaza
etmektir. Dindeki edep, Sünnet’e uymaktır. Muhabbetteki edep, saygıyı gözetmektir. Bu üçü birbirine bağlıdır.
Akıllı ve mert olmayan kimse, sünnete uyamaz. Sünnete uymayan kimse hürmeti koruyamaz.
Allah’ın zatına ve birliğine şahit olan ariflere hürmet, kalpteki takvadan ileri gelir. Onlara karşı edebi
koruyamayan kimsenin terbiye yolunda hiçbir nasibi olmaz.” (Keşfu’l-Mahcûb)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Edebin Artması Allah’a Yakınlığı Gösterir
Allah’ın sana yakınlığını, O’nun sana yakın olduğunu bilmekle anlarsın. Senin O’na yakınlığın, O’nun sana yakın
olduğunu bilmekle olur. Bunların hepsi, Allah’a karşı ubudiyette ve edep yolunda gitmekten başka birşey değildir.
Allah’a her nefeste yol vardır. Fakat unutmamak lazımdır ki, her yolun başı edeptir. Şımarmamak lazımdır. Buna
göre, senin edebinin artması, Allah’a olan vuslatını gösterir.
El Hikemu’l-Ataiyye

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Edep Diye Bir Hal

Sözlükler edep kelimesi için şu karşılıkları veriyorlar:
Terbiye, güzel ahlâk, iyi davranış; incelik, kibarlık, naziklik.
Utanma, çekinme, hicap, haya.
Kelimeler nasıl da aşina! Keşke bu kelimelerin anlattığı haller de o kadar aşina olsaydı...
Ve deyimlerimiz var edep üzerine:
23
 Edep etmek: Utanmak.
Edebini takınmak: Terbiyeli olmak.
Edeplenmek: Uslanmak, nazik ve terbiyeli olmak.
Edep-erkân bilmek: Uyulması gereken yolu-yordamı bilmek, usül bilmek, terbiyeli hareket etmek.
Deyimler, toplumların insan ve hayat telakkilerinden asırlar boyunca süzülmüş billur damlalardır.
Ve aslında edep ve edepli olmak üzerine her bir deyimimiz, Allah Kelâmı’na ve Rasul yoluna aralanan bir kapıdır.
Kaygusuz Abdal ne güzel söylemiş:
Edepli ol can isen
Hakk’ı bil insan isen
Müştak-ı sultan isen
Var edep öğren, edep...

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Her Halde Bir Ders Var
Lokman’a:
- Edebi kimden öğrendin? dediler.
- Edepsizlerden, diye cevap verdi. Çünkü bana bunların neleri hoş görünmediyse onları yapmaktan kaçındım.
Şaka yoluyla söylenmiş olsa bile, akıllı insanın ders almayacağı söz yoktur. Ama cahilin önünde yüz tane hikmet
okusalar, bu onun kulağına şaka gibi gelir.
Sadi-i Şirazî

NAZAR BER KADEM:

GÖZ AYAKTA GÖNÜL ALLAH’TA

Dr. Dilaver Selvi

Göz, gönlün dışa açılan penceresi ve habercisidir. Gönül en çok gözden etkilenir. Gözün her hareketi gönlü
ilgilendirir. Gönül göz yüzünden pek çok şey kazanır veya kaybeder. Gözden gelen şeylerle gönül sevinir veya ah
eder. Onun için gönlünü düşünen kimse gözüne sahip olmalıdır.

Arifler göz ile gönül arasındaki irtibata çok önem vermişlerdir. Her insanın asıl niyeti, gerçek sevgisi, ulaşmak
istediği hedefi gönlünde gizlidir. Gönülle kalp aynı şeydir. Gönül, değerini ölçemeyeceğimiz bir cevherdir. Çünkü
gönül, kainatta Yüce Allah’ın nazar ettiği çok özel bir yerdir. İnsan gönlü ile Yüce Allah’ı tanır, sever ve O’nun
yakınlığını hisseder.
Göz, gönlün dışa açılan penceresi ve habercisidir. Gönül en çok gözden etkilenir. Gözün her hareketi gönlü
ilgilendirir. Gönül göz yüzünden pek çok şey kazanır veya kaybeder. Gözden gelen şeylerle gönül sevinir veya ah
eder. Onun için gönlünü düşünen kimse gözüne sahip olmalıdır.
Allah dostları bu konuda bütün hak yolcularını uyarmışlardır. Hedefe ulaşmak için bir çok usül öğretmişlerdir. Bu
usüller, Kur’an ve Sünnet edebinden alınmıştır. Bu usüllerin hepsi, hedefi Allah rızası olan herkesi yakından
ilgilendirir. İşte bu usullerden birisi de “nazar ber kadem”dir.

Nazar Gönülün Bakışıdır

“Nazar ber kadem” Farsça bir tabirdir. Kelime manası, nazar ayak üzerinde olacak; göz, önüne bakacak demektir.
Nazar, gönlün bakışıdır. Bu, gözün tabii görüşünden farklıdır. Nazarda niyet ve ciddiyet vardır. Nazar, gelişigüzel
bir bakış değil, gönülle iradeli bir yöneliştir. Bu yöneliş iyi olursa iyi sonuç verir, kötü olursa kötü sonuç verir.
Mesela Allah dostlarının nazarı kalbi diriltir, hasetçinin nazarı kemikleri eritir. Birisi saadet, diğeri felakettir.
Kadem, ayak ve adım demektir. Ayak yürüyüşü, adım davranışı anlatır. Adımını dikkatli at demek, gidişat ve
davranışlarına dikkat et, sakat iş yapma demektir. “Şeytanın adımlarına uymayın” (Bakara, 164, 208) ayeti de bu
manadadır. Kadem uğur ve bereket manalarına da gelir. Bereket ve huzura sebep olan kimseye “kademi uğurlu
geldi” denir. Kadem denge, sağlamlık ve sebatı da çağrıştırır. Sözünden caymayan, işinde sağlam olan, sabırlı ve
güvenilir kimseler için “sabit kadem bir insandır” denir.

24
 Arifler, “nazar ber kadem” tabiriyle hak yolcusunun hem zahirine hem de batınına ait pek çok edebi anlatmak
isterler. Bunları şu şekilde özetlemek mümkündür:

Edep İçinde Yürümek

Hak yolcusu, yolda yürürken gözü ayağı üzerinde ve yolunca yürümeli, edepli olmalı, adımlarını sakin atmalı,
sevimsiz hal ve hareketlerden, kibirli tavırlardan şiddetle sakınmalıdır. Bu konuda Sünnet’e uymalıdır.
Alemlere rahmet olan Rasulullah s.a.v. Efendimiz yolda yürürken sağa sola bakmazdı. Önüne nazar buyurur,
gideceği yöne yönelirdi. Yürüyüşü çok dengeli ve intizamlı idi. Kibirli bir şekilde, el kol hareketi yaparak ve
sallanarak yürümezdi. Adımlarını hızlı fakat sakince atardı. Yüksekçe bir yerden iniyormuş gibi yürürdü.
Adımlarını atarken yeryüzü saadetli ayakları altında dürülüyormuş gibi olurdu. Bir kimseye yöneleceği zaman
sadece mübarek başını çevirmez, bütün vücuduyla ona yönelirdi. Kimseye arkasından ve uzaktan seslenmez, yanına
varınca konuşurdu.

Gözü ve Gönlü Haramdan Çekmek

Hak yolcusu, gözünü haramdan ve kalbini karıştıracak şeylerden korumalıdır. Kendisini ilgilendirmeyen şeylere
takılmamalıdır. Gözünü haramdan korumayanın gönlü ilâhi muhabbetten mahrum kalır. Bu yolda ciddi olmayan
kimseden ciddi işler çıkmaz.
Allahu Tealâ, bu konuda bizlere şu emri vermiştir: “Rasulüm! Mümin erkeklere söyle gözlerini harama
bakmaktan çeksinler, namus ve iffetlerini korusunlar. Böyle yapmaları kendileri için daha temiz bir davranıştır. Hiç
şüphesiz, Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır. Mümin kadınlara da söyle, gözlerini harama bakmaktan
çeksinler. Namus ve iffetlerini korusunlar.” (Nur, 30-31)
Hz. Rasulullah s.a.v. Efendimiz, harama bakmayı şeytanın kalbe fırlattığı zehirli bir ok olarak tanıtmıştır. Kalbi bu
okların zehirinden ve zararından korumanın tek yolu gözü muhafaza etmektir. Bunun için kalbe katılık verecek
işlerden, görüntülerden, şekil ve suretlerden gözü uzak tutmalıdır. Gözünü ve dilini haramdan korumayan kimse
veli olamaz.

Tek Hedefe Yönelmek

Hak yolcusunun gözü ve gönlü aynı hedefte toplanmalıdır. Buna himmetini bir noktaya toplamak, işine
yoğunlaşmak, hedefine kilitlenmek denir. Dünya ve ahiret işlerinde başarılı olmak isteyen herkes, bu hali elde
etmelidir. Yoksa yolda kalır. Aklı, fikri, kalbi ve kalıbı aynı noktaya yönelmeyen kimselerin bütün işleri verimsiz
olur. Kalp ve kalıbın birleşmediği ibadet tatlı olmaz, hizmet başarıya ulaşmaz, iş güzel sonuç vermez.
Hak yolcusunun kilitleneceği biricik hedefi Allah rızası olmalıdır. Bütün gayretini bu yolda kullanmalıdır.
Allah’tan gayri şeylere iltifat etmemelidir. İbadet, zikir ve hizmetinde insanlardan bir şey beklememelidir. Hatta
ahiret nimetlerini bile düşünmemelidir. Hayır olarak her ne yaparsa, sadece Yüce Allah’ın rızası ve sevgisi için
yapmalıdır. Gönlünü keşif, keramet, cezbe gibi manevi nimetlere takmamalıdır.

Devamlı Hareket ve İlerleme Halinde Olmak

İmam Rabbanî k.s. der ki:
Nazar ber kadem, hak yolcusunun gözü ayağını ileri geçmez şeklinde anlaşılmamalıdır. Bu anlayış vakıaya
aykırıdır. Bundan anlaşılması gereken şudur: Göz devamlı ileri bakmalı, ayak da onu takip etmelidir. Çünkü yüksek
makamlara önce göz dikilir, sonra adım atılır. İnsan gözünü yükseklere dikmeli ki, gayretini ona göre kullansın.
Maneviyat yolunda aza kanaat eden az kazanır. Oturan yol alamaz. Çalışan mahrum olmaz.”
Hak yolcusu, ibadet, vazife ve hizmetlerinde adım adım ilerlemeli, bir noktaya çakılıp kalmamalıdır. “İki günü
eşit olan kimse zarardadır” hadisi, hak yolunda yürüyenleri ve ebedi saadetini kazanmak isteyenleri uyarmak
içindir. Çünkü Yüce Allah’ı tanımanın, manevi makamların ve güzel ahlâkın bir sonu yoktur. Bu yolculuk ölene
kadar sürer, ahirette farklı bir şekilde devam eder. Her gün yapılan ibadet ve amelin miktarı devamlı değişmez,
fakat kalbin muhabbeti, huzuru, edebi, Yüce Allah’a yöneliş şekli her an değişip artabilir. Bütün vazifeler az da olsa
devamlı yapılmalıdır. Başlanmadan iş bitmez, adım atmadan yol gidilmez.
Hak yolcusu, bu yolda kendinden ileri gidenleri örnek almalıdır. Zayıf ve geride kalanlara ise şefkat gösterip
yardım etmelidir.

Adımını Sağlam Atmak

25
 Hak yolcusu, bütün gidişatının ve manevi hallerinin Kur’an ve Sünnet’e uyup uymadığına çok dikkat etmelidir.
Çünkü, Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimiz’in gösterdiği ve öğrettiği edeblere uymayan hiçbir fikir, fiil, hal ve gidişatın
sonu Yüce Allah’a çıkmaz. İtikadı sağlam olmayanın ameli salih olmaz. Hak yolcusu Ehl-i Sünnet inancının dışında
bir inanca sahip olmamalıdır. Seyr u sülûk esnasında elde ettiği bütün manevi halleri ancak Kur’an ve Sünnet’le
kontrol edip kabul etmelidir. Onlara uymayan bütün tevil, yorum ve izahlardan kaçınmalıdır.

Rehbere Sıkı Sarılmak

Hak yolcusu, manevi terbiye esnasında gözünü ve gönlünü önündeki kâmil mürşidine dikmelidir. Onun adımlarını
güzel takip etmeli, emir ve işaretlerini yerine getirmeli, mürşidinin gösterdiği usülden ve çizdiği yoldan
çıkmamalıdır. Ayrıca peşinden gittiği rehberine güvenmeli, onun izini takip etmeden kendi başına hedefe
gidemeyeceğini bilmelidir.
Müridin kademi mürşidin kademine uygun olmalıdır. Mürşidin kademi, onun hal ve ahlâkıdır. Buna meşrep de
denir. Meşrep, su kaynağı demektir. Hak yolcusunun gidip-gelip su alacağı tek kaynağı önündeki mürşididir. Bütün
alem mürşid dolu olsa, hak yolcusu gönlünü önündeki kâmil mürşidinde toplamalıdır. Gönlü bir ona bir buna
kayan, her gördüğü veya duyduğu mürşidin peşine takılan kimse hiçbirinden doğru dürüst istifade edemez; ancak
kalbini dağıtır, yolda kalır. Bir de kâmil ve mükemmil olmayan kimseye mürşid diye tabi olmamalıdır.
Şah-ı Nakşibend k.s., Seyyid Emir Külal Hz.lerinin terbiyesinde iken, mürşidi kendisini bir işe gönderdi. Yolda
önüne Hz. Hızır a.s. çıkıp, kendisiyle konuşmak ve arkadaşlık yapmak istedi. Şah-ı Nakşibend k.s. ona hiç iltifat
etmedi, arkadaşlık kurmaya da yanaşmadı. Hz. Hızır a.s. kendisini tanıtınca, Şah-ı Nakşibend k.s. dedi ki:
- Ben senin Hz. Hızır olduğunu biliyorum. Fakat seninle muhabbet edemem. Benim bir gönlüm var, onu da
mürşidim Seyyid Emir Külal Hz.lerine verdim. Artık ondan başka kimseye verecek bir gönlüm ve sevgim yok. Sen
işine bak, ben de kendi işime bakayım.
Dönüşte durumu mürşidine anlattı, Hazret memnun oldu ve:
- Güzel etmişsin, buyurdu.

Her Halde Edepli ve Mütevazi Olmak

Hak yolcusu, manen ilerledikçe nefsin afetlerinden korkmalıdır. Bunun için her halde edebe sarılmalı, boynunu
bükmeli, kibirden ve benlikten Yüce Allah’a sığınmalıdır. Bir başarıdan sonra bunu kendine mal eden ve insanlara
burun büken nice başlar, baş aşağı gitmiştir.
Arifler der ki: Bir insanın ilmi artar da edebi artmazsa, onun Allah’dan uzaklığı artar. İbadeti çoğaldığı halde
tavazusu çoğalmayan kimsenin benlik deresinde boğulmasından korkulur. İnsan, işin başından çok sonunu
düşünmelidir. Onun için devamlı yalvarış içinde olmalıdır. Kalp ümit ve korku içinde bulunmalıdır. Ümidin
korkudan biraz fazla olması iyidir, fakat ben artık kurtuldum, cenneti garantiledim, insanlar helâk oldu demek,
tehlikenin ta kendisidir.
Hak yolcusu ibadet ve ameline değil, Yüce Allah’ın rahmetine güvenmelidir. İlâhi destek olmadan kendi başına
bir yol alamayacağını bilmelidir. Bu yolda asıl sermaye, kendinde bir varlık görmemektir.
Bütün alemlere rahmet kılınan Rasulullah s.a.v. Efendimiz’in her gün yüz defa istiğfar etmesi, onun izinden
gidenlere çok şey öğretir. Allah’a giden yol bu edeple başlar, bu edeple devam eder. Bu edep hiçbir zaman terk
edilemez. Edebi terk eden kimse, kendi haline terk edilir. Her konuda biricik rehberimiz ve örneğimiz olan Hz.
Muhammed s.a.v. Efendimiz, Miraç’ta manevi yolculuğu esnasında bu edebe bürünmüştü.
Büyük arif İmam Sühreverdî k.s. bu mühim edebe şöyle dikkat çeker:
“Bütün edepler Rasulullah s.a.v. Efendimiz’den öğrenilir. Çünkü O, zahiren ve batınen bütün edeplerin
kaynağıdır. Allahu Tealâ, O’nun Miraç gecesinde ilâhi huzurdaki edebini bize şöyle haber vermiştir: “Onun gözü
(sağa sola) kaymadı, haddi de aşmadı.” (Necm, 17)
Allah Rasülü s.a.v. ilâhi huzura yükselirken kalb-i şerifleri bütünüyle Yüce Allah’a bağlanmıştı. Gözü, o yüce
makamlarda sağa sola kaymamış, hep önüne bakmış, ulaştığı güzellikler karşısında haya ve edebinden terlemiş,
başını önüne eğmiş ve bu hal içinde bütün makamları geçip ilâhi huzura alınmıştı. Ulaştığı manevi makam ve
güzellikler onun sadece tavazu ve edebini artırmıştı. İşte onun izinden giden arifler de böyledir. Edebi korumayan
kimse, geldiği yere geri gönderilir.”
Hak yolcusu edeple Hakk’a yaklaşır. Bu yolun her geçit ve durağında tek levha asılıdır: Edep Ya Hû...

26
GÖNÜL

SAHİH DİN ANLAYIŞI VE SAPMALAR

Mübarek Erol

Hazreti Adem a.s.’dan bugüne, hak ve bâtıl inanç akideleri mücadele halindedir ve bu mücadele kıyamete dek
sürecektir. İnsanın irade ve tercih hürriyetine sahip olması için bâtılı yaratan ve bunun öncülerine mühlet veren
Yüce Rabbimiz’dir. Hak davanın tek sahibi de Cenab-ı Mevlâmız’dır.
Günümüzde bâtıl inanışlar, bozuk fırkalar yine boş durmamakta, çeşitli fikir çerçeveleri içinde kendini takdim
etmektedir.
İnsanlığın kalp ve zihin dünyasını altüst eden bu karışıklık yeni değil. İnsanlığın yine felakete, fitneye, ayrılığa
düştüğü bir zamanda Cenab-ı Mevlâ kullarını hidayete, huzura kavuşturmak için son peygamberi Hz. Muhammed
s.a.v. Efendimiz’i gönderdi. Bütün alem bu risaletle hayat buldu. Hakkı-hakikati arayanlar kıyamete kadar bulmaya
da devam edecek. Bu öyle büyük, öyle kuvvetli bir nur ki, insanlığın yeniden doğru yoldan uzaklaştığı, dâlalete
düşmeye başladığı, fıtratına yabancılaşma sürecine girdiği bu dönemlerde ve her dönemde yeniden can verecek,
diriltecek.
Asla gözden kaçırmamalıyız; en büyük gaye Rabbimiz’in rızası ile ahireti kazanmaktır. Bunun için de Yüce
Dinimiz’in tarif ettiği gibi kulluk etmek gerekir.
İşte, hakiki kulluğun nasıl anlaşılması gerektiği noktasında, çeşitli görüş ve düşünce sahipleri kendilerince farklı
anlayışlar tavsiye ve telkin etmekteler. Bu tavsiye ve telkinler içinde hak ile bâtılı ayırmamızı sağlayacak mihengi
unutmamalıyız: Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat yolu. Bu yoldan bir adım ayrılmayan ulemamızın kayıt altına alarak,
bizzat uygulayarak sonraki nesillere aktardıkları kabulleniş ve yaşayış...
Rasulullah s.a.v.’in Sünneti’ne ve ashabının yoluna bağlı olan, onların izlediği yol ve üslubu benimseyenler, Kitap
ve Sünnet’in belirleyiciliği üzerinde ittifak etmiş, tefrikadan sakınmış, münakaşa sebebi olan hususlarda kendi
akıllarını, görüşlerini değil, Kitap ve Sünnet’i esas kabul etmişlerdir.
Peygamber-i Zişan s.a.v.’in söz, uygulama ve tavırlarına, yani Sünnet’ine tabi olanlara Ehl-i Sünnet; O’nun
mübarek sahabilerinin üslubunu takib edenlere Ehl-i Cemaat; ve her ikisine birlikte Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat
denilmiştir.
Bu neden önemlidir? Şunun için ki, fikrî ve amelî inşamızı sağlayan iki temel unsur, Allah’ın Kitabı ve Hz.
Peygamber s.a.v.’in Sünnet-i Seniyyesi’dir.
Cenab-ı Mevlâmız da Kur’an ile birlikte Peygamberi’ne tabi olup, bağlanmamızı, O’na itaat etmemizi emir
buyuruyor.
Hakk’a tabi olmayı murad edenler için hiç tartışılmayacak kadar açıktır ki, Sünnet’e bağlılık dinî bir
zorunluluktur. “Kur’an bize yeterlidir” düşüncesiyle Sünnet’i göz ardı etmek, tarih boyunca bütün bid’at ehli
grupların ortak özelliği olan gizli bir hıyanettir. Peygamberimiz s.a.v., nebevî bir mucize olarak, bu durumun ileride
ortaya çıkacağını haber vermiş, bu tür art niyetli insanlardan bizleri sakındırmıştır.
Fahr-i Alem s.a.v. Efendimiz, kendisine uyulmasını emrettiği gibi, ashabına da uyulmasını emir buyurmuştur.
Ashabını, kendilerine uyulduğu takdirde insanları doğru yöne götüren yıldızlara benzetmiştir.
Diğer taraftan, Cenabı Hakk’ın Kur’an-ı Kerim’de Ashab-ı Kiram’ı övmesi, sonraki mümin nesillerin onlara tabi
olması gerektiğini zımnen ifade eder.
Sahabilerden sonra gelen Tabiîn neslinden de sahabilere uyanların Rabbimiz’in övgüsüne dahil olduğunu
biliyoruz. (Tevbe, 100) Ashab-ı Kiram’ın Allah ve Rasulü tarafından övülmesi, sonrakilerin de onların yoluna
iyilikle uymak kaydıyla bu övgüye dahil olması, hadis-i şeriflerde uyulması tavsiye edilen “cemaat”in Ashab-ı
Kiram ve onlardan sonra gelen Tabiîn nesli olduğunu gösteriyor.
Efendimiz s.a.v. bir tek iman bildirmiştir. Ashab-ı Güzin’in hepsi O’nun bildirdiği gibi inanmış, itikatta hiçbir
ayrılıkları olmamıştır. Peygamberimiz’den sonra insanlar İslâmiyet’i Ashab-ı Kiram’dan işiterek, sorarak
öğrendiler. Hepsi aynı imanı, Ehl-i Sünnet itikadını bildirdiler. Ashab-ı Güzin bu saf, berrak bilgileri kendilerinden
sonra gelen nesle öğrettiler. Onlar da bu bilgileri kitaplar haline getirerek, sonraki nesillere bozulmadan intikal
etmesini sağladılar.
İşte böylece Ehl-i Sünnet diye tabir edilen doğru ve ana yol, sağlam bir nakille bozulmadan günümüze kadar
ulaşmış oldu. Kıyamete kadar da bu şekilde devam edecek inşallah.
27
 Fahr-i Alem s.a.v. Efendimiz, bir zaman sonra ümmetinin çeşitli fırkalara, gruplara ayrılacağını haber vererek,
bunlardan sadece kendisinin ve ashabının yolunda gidenlerin cehennemden kurtulacaklarını bildirmiştir.
Bazı hadis-i şeriflerde sayısı yetmişiki olarak bildirilen bu fırkanın birçoğu geçmişte ortaya çıkmış, pekçoğu da
unutulup gitmiştir.
İslâm’ın ilk asrından itibaren müslümanlar arasında karışıklık, bozgunculuk çıkarmak isteyen bazı din
düşmanları, İslâm’ın çok kısa bir zamanda Afrika, Asya ve Anadolu’ya yayılması karşısında telaşa kapılan yahudi,
hıristiyan ve diğer batıl inançlılar, müslümanların birliğini dağıtmak için çeşitli vasıtalarla itikatlarını bozmaya
çalıştılar. Diğer taraftan, yeni müslüman olan bazı kavimlerin İslâm’a eski inanç ve ibadetlerinden bazı şeyleri
katmaya kalkışmaları, pek çok saf müslümanın itikat ve ibadetlerinde sapmalara yol açtı.
Bugün de aşina olduğumuz bu durum karşısında alimlerimiz, İslâm’ı Rasulullah s.a.v. Efendimiz’in bildirdiği gibi
öğrenmek ve yaşamak isteyenler için akaid ve fıkıh bilgilerini toparlayıp, ilmî disiplin içinde usullerini belirlediler.
Böylece Cenab-ı Mevlâ, dinini korumak için bu alimleri vesile kıldı.
Şunu hep hatırda tutalım: Rabbimiz Kur’an-ı Kerim’de, “Gerçekte Allah indinde din İslâm’dır.” Tek doğru İslâm
telakkisi ve uygulaması da Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat yoludur.
Ehl-i Sünnet yolu, ifrat ile tefritin, ümitsizlik ile aşırı güvenin, ümit ile korkunun, cebr ile kaderciliğin ortasında
olan yoldur. Kitap ve Sünnet’in tarif ettiği, müslümanların çok büyük çoğunluğunun üzerinde ittifak ettiği yoldur.
İç alemimizde ve dış dünyamızda huzura kavuşmanın, bunalımlardan ve helâktan kurtulmanın tek çaresi, Ehl-i
Sünnet ve’l-Cemaat ölçüsü ile, görüşü ile, İslâm’ı bilmek, öğrenmektir. Bu yolun dışında kalanlar, zarardan,
noksanlıktan, perişanlıktan kurtulamazlar.
Tarih boyunca ve bugün pegamberlere hakiki vâris olan rabbanî alimler de bu yoldan bir adım sapmamışlar,
ısrarla bid’at ehli olmaktan sakındırmışlardır.
Artık kim, ne kadar, bu yolun dışında başka bir yol, başka bir kurtuluş olduğunu iddia etse de davası bâtıldır.
Basiret ehli ve işin sırrına vakıf olanlar, onların süslü sözlerine aldanmıyorlar, aldanmayacaklar.
Rabbimiz’in tevfik ve inayeti ile...

GÖNÜL YAPMAK, GÖNÜL YIKMAK

Dr. Dilaver Selvi

Gönlümüz Yüce Allah’ın nazar ettiği yerdir.

Gönül Yüce Allah’a iman edip, O’nun sevgisiyle mamur olunca, en kıymetli cevher, en kudsî yer olur.
Bu iman ve sevgi ona öyle bir hatır kazandırır ki, haksız yere onu incitenin düşmanı Yüce Allah olur.
Allah, mümin kulunun gönlüne özel bir değer vermiştir. Onun değerini düşürenden hesabını sorar. Bu hep böyle
olmuştur.
Onun için gönül yıkmak, Kâbe’yi yıkmaktan daha tehlikelidir.
Bir gönül yapmak ise Kâbe’yi yeniden yapmaktan daha kıymetli, sevaplıdır.

Büyük veli Yunus Emre gönlü ne güzel tarif etmiş:

Gönül Çalab’ın tahtı
Çalap gönüle baktı.
İki cihan bedbahtı
Kim gönül yıkar ise...
(Çalap, Farsça bir kelimedir ve Mevlâ, Hüda, Tanrı manasındadır.)
Evet; gönül yıkmak Kâbe’yi yıkmaktan daha tehlikelidir. Bir gönül yapmak ise Kâbe’yi yeniden inşa etmekten
daha sevaptır.
Kâbe’yi Halil İbrahim Peygamber taş ile inşa etmiştir. Ona “Beyt-i Halilî: Dostun Yaptığı Ev” derler. Mümindeki
gönül kâbesini ise Yüce Allah nurlarıyla kuşatıp, aşk ve sevgisiyle süslemiştir. Ona da “Beyt-i Celilî: Yüce Allah’ın
Yaptığı ev” derler. İkisinin de hakkı ve hatırı vardır. Ancak müminin hatırı öndedir, ona karşı koruyacağımız haklar
daha çoktur. Bunu bizzat Hz. Peygamber s.a.v. Efendimiz, Kâbe’yi tavaf ederken şöyle ifade buyurmuştur:
“Sen ne güzelsin, kokun da ne hoştur! Sen ne kadar büyüksün; hürmetin de çok büyüktür! Allah’a yemin olsun ki,
müminin hürmet ve kıymeti senin hürmetinden daha büyüktür. Şüphesiz Allahu Tealâ sende bir şeyi haram kıldı;
seni haram bölgesi yaptı. Fakat müminin üç şeyini haram kıldı; malını, kanını ve şerefini... Bir de müminin
hakkında kötü zan beslemeyi yasakladı.” (İbnu Mace, Tabaranî, Beyhakî, Heysemî)

28
Gönülsüz Güzellik Olmaz
Yüce Allah’a dostluğun merkezinde gönül vardır. Gönülsüz kulluk ve dostluk olmaz. Sevgi gönüle girmedikçe,
iman kalbe inmedikçe sahibine fayda vermez. Bunun için Yüce Allah gönüle öncelik vermiş, ilk olarak onu davet
etmiş, peygamberlerine önce gönüle girmelerini, kalbi kazanmalarını emretmiştir. Kalbi kazanan kimse en büyük
zaferi elde etmiştir. Kalbi kaybeden kimse ise, ne yapsa, her ne yapsa, insandan ve insanlıktan uzaktadır.
İlim, servet, siyaset, sanat ve bütün fenler, insan gönlünü süslemeye ve sevindirmeye hizmet ederse ne güzel,
yoksa hepsi boşa gitmiş olur. Bütün dünya insana hizmet için hazırlanmıştır. İnsan ise ilâhi sevgiyi taşımak, yüce
ahlâkı yaşamak, kendisi ve kainat adına Yüce Yaratıcı’ya şükretmek için yaratılmıştır. Bunu yapacak olan ise
gönüldür. İşte bu gönlü hazırlamak için yapılan hizmetler, dünyada yapılan en büyük iyiliktir.
Hizmet ehli, bu işte gönlünü ortaya koymalıdır. Gönülsüz hizmet ve ibadet olmaz. Yapılsa, hayır ve sevap
yazılmaz. Çünkü güzel amelin birinci şartı iman, ikinci şartı iradedir. Yani gönlün hayırlı işe istek ve sevgi ile
katılması gerekir. Sonra ameli usulüne ve edebine göre yapmak gelir.
Arifler der ki: İnsan Allah yolunda önce kendi gönlünü kazanmalıdır. Yani herkes gönlünü gündemine almalı; onu
manevi kirlerden temizlemeli, şeytanın tasallutundan kurtarmalı, kötü arzulardan arındırmalı, sevgi ile
güzelleştirmeli, ihlâs ile ibadet yapmaya hazırlamalı, ilâhi sevgiyi taşıyacak, güzel edebi yaşayacak hale
getirmelidir. Kendi gönlüne ilaç bulmayan kimse, başkasının derdine derman olamaz.
Gavs-ı Sâni k.s. Hazretleri bu konuda şu mühim uyarıyı yapmıştır:
“Başkalarına hizmet etmek isteyenler, kendilerini ıslah etsinler yeter. Çünkü nefsini ıslah eden kimse başkalarına
fayda verebilir ve güzel şeyleri temsil edebilir. Sâdât-ı Kiram, nefislerini ıslah edip güzel ahlâkı elde ettikleri için
Allah yolunda insanlara büyük fayda vermişlerdir. En büyük hizmet, güzel ahlâklı ve edepli bir insan olmaktır.”

Yollar Sevgi Çiçekleriyle Bezeli

Gönüle girmenin yolu sevgi ve inceliktir, nezakettir. Sert ve kaba insanların bir gönüle girmesi düşünülemez.
Gönül sevgi dilinden anlar; bu dilden konuşmayana kulağını tıkar, kapısını kapar. Nefis mala mansıba meyleder,
mide yemeği bulunca keyfeder, fakat gönül sevgiden başkasına iltifat etmez. Onu korkutarak da kazanamayız.
Bunun için, gönülleri Allah sevgisiyle buluşturmak için görevli bütün peygamberler en güzel sıfat ve ahlâkla
insanlığın önüne çıkarılmışlardır. Onlar ince ruhlu, güzel huylu, sevgi yüklü, samimi, edepli, cömert ve mert
kimselerdir. Onların izinden giden ve hakka daveti üstlenen Allah dostları da aynı güzel sıfatlarla gönülleri
fethetmişler ve onlara ilâhi sevgiyi aşılamışlardır.
Yüce Allah, Rasulü Hz. Muhammed s.a.v.’e gönüllere girmenin ve onları hak yolda bir araya getirmenin ancak
rahmet, merhamet, bağışlama ve sevgi ile olabileceğini şöyle bildirmiştir:
“Rasulüm, Allah’tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın. Şayet sen kaba davranışlı ve katı yürekli olsaydın,
hiç şüphesiz onlar etrafından dağılıp giderlerdi. Şu halde onları affet, bağışlanmaları için dua et, bir iş yaparken
kendileriyle istişare yap.” (Âl-i İmran, 159)
Diğer ayette, hak yolda gönülleri birleştirmek için dünya dolusu mal harcansa buna imkan olmayacağı, bunun
ancak ilâhi sevgi ve yardım ile mümkün olduğu bildirilmiştir. (Enfal, 63)
Şu halde hak yolunda hizmeti seçenler, insanların kalplerini neyin etrafında toplamak istediklerine iyi
bakmalıdırlar. Bunun gönüllere Allah sevgisini işlemekten ve onun meyvesi olan güzel edebi elde etmekten başka
bir yolu olmadığı bilinmelidir.

Her Gönül Kıymetlidir

Sevgide, edepte ve hizmette insan ayırımı yapılmaz. İçinde iman bulunan her gönül hürmete layıktır; kıymetlidir,
şereflidir. Her mümin, farklı derecelerde olsa da sevgiye, edebe ve hizmete layıktır. Hatta inkârcıların gönlü de,
müminlerin sebep olacağı iman hizmetine ve gerçek sevgiye muhtaçtır. Gönül ehli olanlar gönlün kıymetini bilir.
Gözünü benlik ve menfaat hırsı bürümüş olanların ise, gönül deyince aklına oyun ve eğlence gelir.
Allah rızasına aşık olanlar, insan ayırımı yapmadan hizmet ederler. Onlar anne-babalarının gönlü gibi, diğer
insanların gönlünü de kazanma peşindedirler. Herkese layık oldukları edebi gösterirler. Kimseye karşı büyüklük
taslamazlar, iki yüzlü davranmazlar, içten pazarlık yapmazlar. Kibarlıkları zengine fakire göre değişmez. Yaratılan
bütün varlıklara Yüce Mevlâmız’ın sanatı diye, sevgi gözüyle bakarlar, hepsine edeple davranırlar. Her gönlün bir
rızası ve duası vardır; onu almaya çalışırlar.
Özellikle fakir ve gariplerin gönlünü almaya çalışmalıdır. Hiç kimseye ikinci sınıf insan muamelesi yapmamalıdır.
Bazı müminleri göğe çıkarıp, diğerlerini yerin dibine batırmamalıdır. Yüce Allah’ın verdiği kıymet kadar herkese
kıymet vermelidir. Yüce Allah gönüllere ve güzel niyete bakar. Biz gönülleri ve niyetleri bilemeyeceğimize göre, en
iyisi herkese edepli davranmaktır. Atalarımız “Her geceni Kadir, her geçeni Hızır bil!” derken, bu edebe dikkat
çekmişlerdir. Gösterdiğimiz edep, onu hak edene hürmet yerine geçer; hak etmeyene ise ibret olur.

29
Kalpler Bir Kez Soğuyunca
Etrafınızda, bir zamanlar hayır ve hizmetler içinde koşarken, kendisini bir kenara çekip nefsiyle baş başa kalmış
insanlar görürsünüz. Ona: “Niçin hayırdan uzaklaştın, ibadetlerini aksattın?” diye sorsanız, sebep olarak davranışı
bozuk bir mümini gösterecektir. Çünkü o önce edepli bir mümini sevmiş hayra sarılmış; sonra sert suratlı, acı dilli
bir mümine kızmış, hayırdan kaçmıştır.
Allah Rasülü s.a.v., bir gönlün Allah yoluna yönelmesine vesile olmayı, bütün dünyaya ve içindekilere sahip olup
onları sadaka vermekten daha hayırlı görmüştür. Çünkü bir gönlün ilâhi sevgiden birazcık nasiplenmesi ona ebedi
saadeti, cenneti ve Allah’ın cemalini seyretme nimetini kazandırır. Bir gönlün bu sevgiden soğumasına sebep olmak
en büyük cinayettir. İyi niyetle ve hizmet adına da olsa, insanlara kaba davranıp, gereksiz yere kızıp, onları ebedi
sevgi yolundan soğutamayız. Şu hadiseden ibret almalıdır:
Ashab-ı Güzin’den Hz. Ebu Hureyre r.a. anlatıyor:
Henüz yeni müslüman olmuş, Medine dışında yaşayan bir zat, Allah Rasulü s.a.v.’e geldi. Ciddi bir ihtiyacı
olduğunu söyleyerek yardım istedi. Allah Rasulü s.a.v. kendisine bir şeyler verdi ve adama:
- Nasıl, sana yeterince iyilik ettim mi? diye sordu. Adam:
- Hayır, güzel bir iyilik yapmadın! dedi.
Bunu işiten bazı müslümanlar adamın sözüne kızdılar ve harekete geçmek istediler. Allah Rasulü s.a.v. onlara
yerlerinde durmalarını, bir şey söylememelerini işaret etti. Daha sonra hane-i saadete gitti, adamı eve çağırttı ve:
- Sen bizden yardım istedin, biz de bir şeyler verdik. Sonra da o şekilde konuştun! buyurdu ve biraz daha şeyler
verdi. Sonra adama:
- Şimdi sana yeterince iyilik ettim mi? diye sordu. Adam:
- Evet. Allah ailen ve kabilen adına sana bol mükâfat versin, dedi. Allah Rasülü s.a.v. buyurdu:
- Sen şimdi söylediğin bu sözleri, git aynı şekilde ashabımın önünde de söyle ki, sana karşı içlerinde oluşan o
sıkıntı gitsin.
Daha sonra adam mescide geldi. Yapılan iyilikten memnun olduğunu belirtip, aynı sözleri tekrarladı. O zaman
Allah Rasülü s.a.v. şöyle buyurdu:
“Benimle bunun arasındaki olay, şu adamın haline benziyor:
Bir adamın devesi vardı. Bu deve azgınlık edip sahibinin elinden kaçtı. Bir grup insan deveyi yakalamak için
peşine düştüler, fakat deve onları gördükçe hepten ürküp kaçtı. Devenin sahibi onlara: ‘Beni devemle baş başa
bırakın! Onun halinden, dilinden ben anlarım!’ dedi ve yerden bir miktar ot koparıp deveye yanaştı. Deve otu
görünce sahibine doğru geldi, teslim oldu. Adam da yükünü yükleyip üzerine bindi.
Eğer ben size uysaydım ve ona karşı sert tavrınızı engellemeseydim, bu adam (size vereceği tepki ile) ateşe
girerdi.” (Bezzar, Heysemî)

Mümini Küstürmek, Allah’ı Küstürmektir

İyi niyetle de olsa, şahsımızdan kaynaklanan usül ve edeb hatası yüzünden hiçbir müminin gönlünü kırma,
incitme, haktan soğutma hakkımız yoktur. Yapmışsak derhal özür dileyip kusurumuzu itiraf etmeli, karşı tarafla
helalleşmeli, onun gönlünü almadan rahat etmemeliyiz. Çünkü gönül kâbesini yıkanın hesabı ağır olur. Bu ümmetin
içinde gönül ehli öyle erkek ve kadınlar vardır ki, onu incitmek ilâhi gazap altına girmek demektir. Şu hadiseyi iyi
düşünmemiz gerekir:
Ebu Süfyan r.a. henüz müslüman olmamıştı. Bir ara Medine’ye geldi. Hz. Selman, Suhayb ve Bilal’in -hepsinden
Allah razı olsun- içinde bulunduğu bir topluluğun yanından geçiyordu. Onlar Ebu Süfyan’ı görünce: “Allah’ın
kılıçları daha Allah’ın düşmanın boynuyla buluşmadı.” dediler. Yani, boynu kesilesice adam, hâlâ aramızda
dolaşıyor diye söylendiler. Bu sözleri işiten Hz. Ebu Bekir r.a., onları uyardı:
- Kureyş’in reisi ve efendisi için böyle mi söylüyorsunuz?
Sonra Allah Rasulü s.a.v.’in yanına geldi, olanları anlattı. Efendimiz:
- Ebu Bekir, belki de sen onları kızdırdın. Eğer onları kızdırmışsan, bil ki Rabbini gazaba getirmiş oldun,
buyurdu. Hz. Ebu Bekir r.a. hemen geri döndü seslendi:
- Ey kardeşlerim, sizi kızdırdım mı?
- Hayır kardeşim, Allah seni affetsin.
(Müslim, Nesaî)
Dinimizde yalnız Allah için kızmak vardır. Bir müminin açıkça yaptığı bir yanlış işinden dolayı kendisi uyarılır,
hataya devam ediyorsa Allah için kızma hakkımız vardır. Kusura kızarız, fakat mümin kardeşimizden nefret
edemeyiz. Ona “ne halin varsa gör, kahrol git!” diyemeyiz. Nasihat, ikaz ve dua ile kötülük ve hatasından dönüşüne
yardımcı olmaya çalışırız.

Bin Hacdan Hayırlısı

30
 Bir insana yapılacak en güzel iyilik, onu Allah için sevmek ve onun gönlünü bu sevgiden nasiplendirmektir.
Sadakaların en güzeli, mahzun bir gönlü samimi ve sıcak bir tebessümle sevindirmektir.
En hayırlı insan, gönlündeki hayrı diğer insanlara ulaştırandır. Hayır, kalbe nur, gönle sevinç veren ve kabri
cennete çeviren güzelliklerdir. Buna kısaca edep denir.
Bir babanın çocuğuna bırakacak en güzel mirası edeptir.
Yıkılmayan saltanat, gönüllere kurulan sevgi saltanatıdır.
Ve bugün en muhtaç olduğumuz şey, Allah için birbirimizi sevmek ve bu sevginin hakkını vermektir.
Son söz yine Yunus Emre’nin:
Yunus der ki ey hoca
İstersen git bin hacca.
Hepisinden iyice
Bir gönüle girmektir.

BURADA İŞİMİZ NE?

Kemal Süleymanoğlu

Bir kış günü.

Caminin önü kalabalık.
Köy halkı, misafir ettikleri zatın etrafını sarmış içeri girme hazırlığında.
Başında sarığı, sırtında cübbesi, elinde asası ve hiç eksik olmayan şefkatli bakışları ile bu misafir, adeta köylüleri
kucaklıyor. Bakışlarının dokunduğu kişilerin gönlüne, izah edilemeyecek bir sıcaklık akıyor.
Onu bekliyorlardı. Haber göndermişti. Gelecek, onlarla sohbet edecek, dertleşecekti. Hep duyuyorlardı; gittiği
yerlerin sanki havası değişiyor, insanların içi diriliyor, tuhaf, tatlı bir huzur kalpleri ısıtıyor...
İşte o şimdi karşılarında... Yörede çok tanınan, kısaca “Gavs-i Bilvanisî” diye söz edilen Seyyid Abdulhakim el-
Hüseynî k.s. Hazretleri...
Hava soğuk, etraf karlı. Burası civarın en yüksek köylerinden biri. Köylüler, yaz boyunca tarlalarda çalışıp kışlık
tedarik ediyor, kış herşeyi o bembeyaz, kalın örtüsünün altına sakladığında, herkes evinde gelecek baharın ılık
günlerini bekliyor.
Ama böyle zamanlarda dağlar bayırlar olmasa da, yürekler bahar çiçekleriyle donanabilir, ebedi bahar ikliminden
esen meltemlerle nice umutlara, nice coşkulara yelken açabilirdi.
O, kış geldiğinde çevre köyleri ziyarete çıkardı. Bu ziyaretlerde bir usulü vardı. Köye önceden haber gönderir,
kararlaştırılan gün gelince de, yanına birkaç talebesini alarak yola çıkardı.
Köye vardığında doğruca camiye gider, orada sohbete başlardı. Sonra eller kenetlenir, pişmanlıklar, güzel
yarınlara dair umutlar yüreklerden kelimelere akar, tevbeler yapılırdı. Akşama kadar camide kalırdı. Akşam olunca
da köylülerden davet eden birisine misafir olurdu. Ertesi sabah, köylüler farklı bir coşkuyla camiye gelir, Gavs
Hazretleri de teşrif eder, teveccühe otururlardı.
İşte bu sefer de öyle oldu. Gavs Hazretleri, misafir kaldığı evden ayrıldı, caminin önüne geldi. Herkes çoktan
toplanmıştı bile. Tam o esnada bir ağlama sesi duyuldu. Dönüp baktıklarında, iki kişinin koltuğunda zorla yürüyen
yaşlı bir adamın yaklaştığını gördüler.
Yüzon yaşlarında olduğu söylenen bu adam, aynı zamanda köyün ağası. Gavs Hazretleri’nin önüne kadar geldi.
Bir taraftan ağlıyor, bir taraftan da başına, dizlerine vurarak şunları söylüyordu:
- Ahh kurban olayım. Siz niye zahmet edip buraya kadar geldiniz? Aslında biz gelmeliydik! Ahh kurban olduğum
ahhh!..
Gavs Hazretleri bir an durdu, başını kaldırdı, ağaya şöyle dedi:
- Ağa! Ben Rasulullah s.a.v.’in korkusundan geldim. Haşr meydanında Rasulullah s.a.v. Efendimiz şöyle soracak:
“Ey şeyhler, ey alimler, ey hocalar! Niçin tebliğ etmediniz? Niçin vazifenizi yapmadınız? Neden benim ümmetim
cezaya çarptırılıyor?” Biz ise şöyle cevap vereceğiz: “Canım sana kurban olsun ya Rasulallah! Biz vazifemizi
yerine getirmek için cami yaptık, medrese yaptık. İnsanların bir kısmı geldi, onlarla ilgilendik. Diğerleri ise
gelmedi.” Bu sefer Rasulullah s.a.v. şunu soracak: “Peki siz niçin onlara gitmediniz? Köy köy, mahalle mahalle,
kapı kapı niye gezmediniz?..” İşte Ağa! Ben de mecbur kaldım, Rasulullah s.a.v.’in korkusundan böyle bir kış günü
size geldim...
Herkes ağlıyordu. Camiye girildi...
* * *

31
 Bu menkıbe bize bir şeyler söylemiyor mu? Bazı hakikatleri haykırmıyor mu? Ne dersiniz?
Rasulullah s.a.v. Efendimiz’in mahşer gününde soracağı bu soruya, sadece Gavs k.s. Hazretleri mi muhatap?
Değil elbette. Tebliğ hizmetinin içinde bulunan herkes, iman nimetine kavuşmuş her insan, sorumlu olacak.
Hepimiz kabiliyet ve imkanlarımıza göre hesaba çekileceğiz.
Dönüp bir kendimize bakalım; bize ikram edilmiş imkanları düşünerek Allah ve Rasulü huzurunda mahkemeye
çıkarıldığımızı bir düşünelim.
İlim verilmiş olanlarımıza, “İlminizin gereği gibi amel ettiniz mi?”, “Hakikatleri, yaşayarak insanlara anlattınız
mı?” diye sorulduğunda cevabımız ne olacak?
İnsanların itimadını elinde bulunduranlarımız, vakıf-dernek gibi hizmetlerde, hele de bunların heyetlerinde
bulunanlarımız bu sorulara ne kadar hazırlıklı?..
“Size yönlendirilen gönüllere gereğince rehberlik yaptınız mı?”
“Önünüze serilen imkanları, yetkileri gerçekten insanların hizmetinde kullandınız mı?”
“Bu imkan ve yetkileri veriliş gayesine göre mi, yoksa benliğinizi tatmin için mi kullandınız?”
“İnsanları Hakk’a hakikate götüren bir zemin, bir köprü oldunuz mu?”
“Yoksa size bahşedilen bu güvenin, bu imkanların sağladığı prestij ve güçle nefsinizi mi tatmin ettiniz?”
“Gayreti, kabiliyeti olan insanların önünü açtınız mı? Onları hizmete kazandırmak için benliğinizden vazgeçtiniz
mi?”
“Bu itimada layık olmak için alçak gönüllülükle istişareler yaptınız mı?”
Bu sorulara ne cevap vereceğiz? Sahi, alnımız ak, vicdanımız temiz mi? Hangi cevapları hazırlıyoruz?
Evet; içimizde din ve iman konusunda güven ve saygı duyulanların sorumluluğu daha ulvi ve daha hassas. Allahu
Tealâ, kalplere sevgi koymuş, yönlendirmiş ve söylenecek sözü, gösterilecek işi yapmaya hazır hale getirmiş. Bu
öyle büyük bir nimettir ki, maldan-mülkten, en kuvvetli iktidardan daha hayırlıdır. O halde bunun gereğini yerine
getirmek için dertlenmemiz gerekmez mi?
Artık nimet elimizden alınmadan gereğini yerine getirelim. İnsanların üzerimizde hakkı var. Mahşer gününde,
yukarıda Gavs Hazretleri’nin buyurduğu gibi, bu hakkı bizzat Rasul-i Ekrem s.a.v. ümmeti adına isteyecek.
O köylüleri ağlatan bu sorgulama, bizim kalbimizi de titretiyor mu?..

TESLİMİYETİN VE TAKVANIN İFADESİ: KURBAN

Kemal Yıldız

Allahu Tealâ, yapılan bütün ibadetlerde kalp hassasiyetini, yani takvayı istiyor. Özellikle kurban ibadeti hakkında
bu talebini şöyle ifade buyuruyor:
“Kurbanlarınızın ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşır. Fakat O’na sadece sizin takvanız ulaşır...” (Hac, 37)

Ipıssız bir çölün ortasında...

Yapayalnız bir kadın, kumların üstünde ağlayan bir bebek. Susuzluktan dudakları kurumuş. Kadın koşuyor, bir o
tepeye, bir bu tepeye… Ama görünürde ne su var, ne de su isteyecek bir Allah’ın kulu…
Kan ter içinde koşuşturan o kadın Hacer r.anha idi, bebek de bir peygamber; İsmail a.s...
O da bir peygamber olan eşi İbrahim a.s. onları buraya kadar getirip bırakmıştı. Kızgın kum tepelerinde koşuştup
duran bu kadın, “bizi buraya bırakıp gitmeni sana Allah mı emretti?” sorusuna “evet” cevabını alınca, kalbindeki
iman ve teslimiyet, dudaklarından şu sözlerle dökülmüşü:
“Öyle ise Allah bize yeter, O bizi zayi etmez, himayesiz bırakmaz...”
* * *
Yüce Mevlâ, kulunun kalbini istiyor. Onun teslim olmasından, Rabbi’ne güvenmesinden razı oluyor. Kalpte
Allah’a karşı oluşan hassasiyet, yani takva da rahmetin coşmasına sebep oluyor.
İbrahim a.s., Allahu Tealânın emrine uyarak kıymetli hanımını ve sevgili oğlunu kimsenin bulunmadığı, kupkuru
Mekke vadisine bırakıp geri döndü.
Bir kocanın, bir babanın hele hele İbrahim a.s. gibi merhameti dillere destan bir insanın yapabileceği en zor iş.
Ama ilâhî irade böyle istiyordu; Kâbe’nin ortaya çıkartılıp yeniden inşa işini, onlara yüklemişti. Kendisine
teslimiyetin dışındaki bütün bağlardan kalplerini temizlemeyi murad ediyordu. İbrahim a.s. Mevlâ’nın emrini
yerine getirdi.
* * *

32
 Tek başına bir kadın, yanında bir çocuk... Etrafta kimsecikler yok. Rabbi’nin emrine uyarak biricik oğlu ile orada.
Su bulmak için Safa ile Merve tepeleri arasında koşturup durmada.
Bir taraftan da Rabbi’ne yalvarıp yakarıyor. Yedinci sefer Merve tepesine vardığında bir melek göründü. Tam şu
anda zemzem kuyusunun bulunduğu yerde. Ayağı ile yeri eşince su kaynamaya başladı. O sudan kana kana içtiler.
İbrahim a.s., Hacer validemiz ile İsmail a.s.’ı bazen gelip ziyaret ederdi. Böylece aradan yıllar geçti. İsmail a.s.
artık babasının etrafında koşup dolaşabiliyordu. Önlerinde yine büyük bir imtihan vardı. Yüce Mevlâ bu iki güzide
peygamberinin, bir de Hacer validemizin teslimiyetini, kıyamete dek insanlara örnek olsun diye gösterecekti.
Yüce Mevlâ, İbrahim a.s.’dan oğlunu kurban etmesini istemişti. İbrahim a.s. bu emri İsmail a.s.’a anlatınca, o
teslimiyetini şöyle ifade etti:
“Babacığım! Sana verilen emir ne ise yap! İnşallah, beni sabredenlerden bulacaksın.” (Sâffat, 102)
İbrahim a.s. oğlunu tam kurban edeceği esnada, Allahu Tealâ ona şöyle seslendi:
“Ey İbrahim! Sen rüyana sadakat gösterdin. Şüphesiz ki biz, iyi hareket edenleri böyle mükâfatlandırırız. Bu
gerçekten çok açık bir imtihandır.” (Sâffat, 105)
İsmail a.s.’ın yerine kurban edilmek üzere, Yüce Mevlâ büyük bir hayvan ikram etti. İbrahim a.s. da bu hayvanı
kurban etti.
* * *
İbrahim a.s., İsmail a.s. ve Hacer validemizin imanı, teslimiyeti ve tevekkülü Allahu Tealâ’nın hoşnutluğunu
kazandı. Hac ve kurban ibadeti onların bu teslimiyeti ile nakışlandı.
O gün bu gündür, hacca giden müslümanlar dünya bağlarından sıyrılır ve teslimiyetlerini şöyle ifade ederler:
“Lebbeyk Allahümme Lebbeyk... Emrine uyup geldim ey Allah’ım. Teslim olarak, boynumu bükerek geldim.
Senin hiçbir ortağın yoktur. Davetine uyarak, boynumu bükerek geldim. Şüphesiz hamd, nimet ve mülk sana aittir.
Senin hiçbir ortağın yoktur...”
Kurban ibadetini yerine getiren her müslüman da, bıçağını hayvanın boğazına çalmadan önce niyetini kontrol
eder. Bu niyetini, Peygamber s.a.v. Efendimiz’in kurbanını keserken yapmış olduğu duaya uyarak dile getirir:
“Ben yüzümü, yeri ve gökleri yaradana çevirdim. Hz. İbrahim’in imanı gibi; O’nu bir bilerek. Ben müşriklerden
değilim. Namazım, ibadetim, hayatım ve ölümüm sadece alemlerin Rabbi Allah içindir. O’nun ortağı yoktur. Ben
bununla emrolundum. Ben müslümanlardanım. Allahım! Bu kurban sendendir ve bunu sana takdim ediyorum.
Muhammed’den ve ümmetinden bunu kabul buyur. Allah’ın ismi ile kurbanımı kesiyorum. Büyük sadece Allah’tır.”
(Ebu Davud, İbn Mace)
İnsana, yaratılmışların en üstünü olabilme imkanını bahşeden Allahu Tealâ, yapılan bütün ibadetlerde kalp
hassasiyetini, yani takvayı istiyor. Özellikle kurban ibadeti hakkında bu talebini şöyle ifade buyuruyor:
“...kurbanlarınızın ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşır. Fakat O’na sadece sizin takvanız ulaşır...” (Hac, 37)
* * *
Kurban ibadetini yerine getirebilme imkanına kavuşamayanlar üzülmesin. Onlar bu ibadeti yapmakla sorumlu
tutulmamışlardır. Unutmasınlar ki, Yüce Rabbimiz takvayı bütün kullarından eşit olarak istiyor. Maddi imkan
verdiklerinden ise, bu takvalarını ve teslimiyetlerini kurbanlarını keserek göstermelerini emrediyor.

Kurban Bayramı
İbadet ve bayram birlikte ne güzel... Hayatın tabii akışı, insanın fıtratı ve Allah’a kulluk en güzel uyumunu
İslâm’da buluyor.
Hayvanlarımızı kurban edeceğimiz gün, Zilhicce ayının onuncu günüdür, bayram da o gün başlıyor.
Müslümanlar bayram gününden epeyce önce hazırlıklar yaparlar. Alacakları hayvan için para ayırırlar, eğer
büyükbaş hayvan kesilecekse ortaklarını bulur, erkenden hayvanı satın alırlar. Herkes gücü nisbetinde giysi ve gıda
bakımından bayrama hazırlanır.
Kurban bayramı için yapılan bütün bu maddi hazırlıklar gibi, manevi bir hazırlık da vardır.
Rasul-i Ekrem s.a.v., Zilhicce ayının ilk on gününde adeta manevi bir hazırlık yapılmasına teşvik ederek şöyle
buyuruyor:
“Günlerden hiçbiri yoktur ki, onlarda yapılan amel, bu on günde yapılan amelden daha faziletli ve Allah’a daha
sevgili olsun.” (Buharî, Tirmizî, İbn Mace)
Arefe gününde oruç tutulmasını da şöyle tavsiye buyuruyor:
“Arefe günü tutulan orucun, geçen yılın ve gelecek yılın günahlarına keffaret olacağına Allah’ın rahmetinden
ümidim vardır.” (Müslim, Tirmizî, İbn Mace)

Teşrik Tekbirleri

33
 Arefe günü sabah namazından itibaren, kulluk hazzı ve bayram sevincimizi tekbirlerle seslendirmeye başlarız:
“Allahu Ekber, Allahu Ekber, Lâ ilâhe illellahu vallahu ekber. Allahu Ekber ve lillâhi’l-hamd: Büyük sadece
Allah’tır, Büyük sadece Allah’tır. Allah’tan başka ilâh yoktur, büyük sadece Allah’tır. Büyük sadece Allah’tır ve
hamd O’na mahsustur.”
Bayramın dördüncü günü ikindi namazı da dahil olmak üzere, her namazdan sonra tekbir getiririz. Bayram
sevincimizi dört gün boyunca doyasıya yaşamaya çalışırız.
Bayram günlerinde helalinden eğlenmek, ikramlarda bulunmak, akrabaları ve komşuları ziyaret etmek ve
ziyafetler vermekle, hem büyük bir coşku yaşarız, hem de Rabbimiz’in hoşnutluğunu kazanırız.
Daha nice bayramlara...

HAKİKİ AŞK
FITRÎ MUHABBET VE YÖNELİŞLERİMİZ

Mübarek Erol

Kainatta her varlık bir çekimle hareket etmekte, kainatın kendisi de ilâhi mukadderatına koşmaktadır. Mutlak
kudrete râm olarak Alemlerin Rabbi'ne doğru bir koşuştur bu. Her varlığın kendi lisanı ile zikrederek, kendine
mahsus hal içinde tutulduğu bir cezbedir.
İnsanoğluna gelince, o da kendi mayasında bulunan fıtrî aşk ile vuslata doğru koşar durur. Rabbi'nden gelmiştir,
kaçınılmaz dönüşü yine O'nadır.
Bütün bu koşuşların, bu dönüşlerin hareket unsuru ise muhabbettir. Eğer muhabbet unsuru kainattan ve insandan
alınacak olsaydı, geriye manasız, gayesiz, boş bir kainat; ümidi, azmi, hayat enerjisi tükenmiş, cesetleşmiş insanlar
kalırdı.
Denilebilir ki, muhabbet hayatın özüdür, ruhudur. Rabbimiz'in bütün emirleri, hakikatte muhabbet yoluyla vuslata
bir çağrıdır. Her emir vuslata çeken manevi bir ip hükmündedir. Her yasak ise Hakk'a uzanan muhabbet ipini
koparacak engelleri ortadan kaldırmak içindir.
İnsanın hamuru da muhabbetle yoğrulmuştur. İman, Hakk'ı tasdikin aşk haline gelmiş mertebesidir. Dinimiz İslâm
ise, bu aşkla kainata, hayata ve olaylara izah getiren, şekil veren, disiplin altına alan mükemmel yoldur. Amel'e
gelince; o da insan azalarını, disiplin altında yaradılış istikametine sevketme durumudur ve sevginin, muhabbetin
fiilî isbatıdır. Ölüm de, vuslata götüren en önemli vasıta olduğundan muhabbetin kemal noktasıdır.
İnsanın ahiret hayatı, mahşerdeki hali, müsbet veya menfi değer kazanır. Cennet ve Cemalullah muhabbetin
neticesinde elde edilir. Kısacası muhabbet, dünyayı ve ukbayı düzenleyen sırrı taşır.
Yağın süt içinde dağılması gibi, muhabbet de hayatın her alanına sirayet etmiştir. Her insanda bu duygu köklü
olmakla beraber, olumlu neticeler verebilmesi için layık olana yöneltilmesi şarttır. Muhabbeti, fani, kifayetsiz,
manasız şeylere yöneltmek, zillet ve perişanlıktır. Bu nedenle dinimiz, dünyaya Cenab-ı Hakk'ı unutturacak şekilde
bağlanmayı, ülfet etmeyi yasaklar.
Rabbimiz, imanını muhabbetle bütünleştirip pekiştiren mümin kulların vasıflarını beyan babında şöyle
buyurmuştur:
“...Allah onları, onlar da Allah'ı severler.” (Maide, 54)
Muhabbetin ilâhi mecraında istikrar sağlayarak mücerret olmaktan çıkması, kemalâtla donanarak muhabbetullah
haline dönüşmesi, ancak İslâm'la mümkündür. Başka hiç bir din, hiç bir akım, görüş veya felsefe insanı bu hedefe
vardırmaz. İnsan fıtratına konmuş bulunan bu ilâhi sermaye ancak müslüman olmakla hakiki anlamına kavuşur.
Sadece müslümanın muhabbeti bir nur ve feyz olup mahlukata akar; güneş ışığı gibi bütün kainatı nurlandırır.
Başka dünyaların insanları ise, ne kadar sevgi edebiyatı yaparsa yapsın, kendi nefsini sevmekten öte geçemez,
geçemiyor.
Muhabbette çokluk, tevhid açısından bir mahzur teşkil etmemektedir. Çünkü, yaratılmış, Yaradan'dan ötürü
seviliyor demektir. Bu durumda sevilenlerin çok oluşu muhabbetullaha zarar vermediği gibi, muhabbetullahın
sebebi olan marifetullah açısından bir zenginlik ifadesi olarak mana kazanır. Zira ibret nazarı, muhabbette de
eserden müessire doğru bir yol bulur.
34
 Yüce dinimiz nazarında muhabbet o kadar önemlidir ki, adeta dinin temeli, imanın harcı, ibadetin enerjisi ve
tefekkürün muharrik gücü haline gelmiştir. İman ve teslimiyetin, Allah yolunda fedakârlığın zirvesi olan cihad da
ancak muhabbetullah ile izah edilebilir.
Bir hadis-i kudsîde Rabbimiz şöyle buyurmuştur:
“Ben gizli bir hazine idim, bilinmeme muhabbet ettim (bilinmemi murad ettim), kainatı yarattım.”
Bütün varlıkları ilâhi muhabbetle yaratan Rabbimiz, onların herbirini kendi sanat ve kemaline delil kılmıştır. İlâhi
sanatın bir harikası olan insanın varlığı da, aşk ve muhabbetin kâmil tezahürüdür. Zira Cenab-ı Mevlâ'nın gizli
hazinesinden taşıp coşarak süslediği bu alemden murad, onun içindeki varlıklar değil, insandır. Bu itibarla insanın
gerçek onuru, yaradılış gayesini koruyabildiği nisbettedir.
Var oluş sebebi muhabbet olduğundan, her canlıda bu vasıf fıtrî bir temayül arzeder. Zehirli akrebin bile
yavrularını sırtında taşıması bu muhabbetin bir neticesidir. Bu temayül, varlıkların en şereflisi olan insanda
zirvededir. Bununla beraber insan, bu imtihan aleminde muhabbet ettiği varlığın buna layık olup olmaması
durumuna göre bir netice elde eder.
Nitekim insanın tabi tutulduğu ilâhi imtihanlar, bir nevi, muhabbeti nasıl kullandığı ile alakalıdır. Bunun için
Rabbimiz, insanoğlunun mizacına müsbet temayüllerin yanı sıra menfi olanları da dercetmiştir. Bu istikamette
Mevlâmız, mutlak varlık, mutlak güzellik ve mutlak hayır gibi üç büyük sıfatından insanoğluna bahşetmiş ve onu
bunların zıdları olan mutlak yokluk, mutlak çirkinlik ve mutlak şer ile de malul kılmıştır. Ayet-i celilede, “(Allah)
ona (insana) iyilikleri de, kötülükleri de ilham etmiştir.” (Şems, 8) buyurulmuştur. İşte insanoğlunun, bir ömür,
cazibesine kapıldığı biri menfi, diğeri müsbet iki zıt taraf...
İnsan için asıl büyük tehlike menfi olan tarafa yönelmesidir. Zira buna yönelenler adeta körleşirler, sırf kendisini
ve yaptıklarını beğenirler. Bu durum beşerî aczi farkettirmeyen büyük bir gaflet ve zaaftır. Bu, ilâhi kudrete yabancı
kalıp, kendinde kudret vehmederek ‘ben' diyerek kibirlenmektir.
Bu itibarla hadis-i şerifte buyurulan “ölmeden evvel ölünüz” hitabının yüklendiği hakiki mana, menfi kutuba ait
kötü sıfatların tuzağına düşmemeyi ve nefsin girdabından kurtulmayı ifade eder. Buradaki nefsin öldürülmesi
demek, nefse hakim olmak demektir.
Kul, menfi sıfatları ne ölçüde en aza indirebilirse, o ölçüde Rabbine yakınlaşmış olur. Buna muvaffakiyet için,
kalbin istidadı nisbetinde muhabbeti Cenab-ı Hakk'a yöneltmek gerekir.
Bu noktada, muhabbetin birdenbire Cenab-ı Mevlâ'ya yöneltilmesinde, bir çok tehlike ve tuzak bulunduğunu da
hatırlamak gerekir. Hz. Musa a.s.'daki tecelli bu hale bir misaldir.
Bir peygamberin bile takatini eriten bu büyük ve ani tecelli de gösteriyor ki, muhabbette tedricilik, yani kademe
kademe yöneliş zaruridir. Kalbin ilâhi aşka kabiliyet ve meylini artırıcı, güçlendirici alıştırmalar gerekir. Bu ise Hak
dostlarının, rabbanî alimlerin mekteplerinde, onların rehberliğinde yürümeyi gerektirir. Zira kalp ancak aşama
aşama kabiliyet ve muhabbet temayülünü artırır, berraklaşır ve ilâhi muhabbbete layık olabilme yolunda takat
kazanır.
Sahip olduğumuz maddi ve manevi imkanlar ve dünya nimetleri; ana-baba, evlat, eş sevgileri Cenab-ı Hakk'ın
kullarına lütfudur. Ancak bütün bu sevgiler, Hak için ve Hak yolunda vasıta olmalıdırlar. Bunlara gönlümüz esir
olmamalıdır. Çünkü bütün'e aşık olanlar, parçalara aşık olmazlar. Öyle yapanlar bütün'den mahrum kalırlar.
Ahiretini düşünen her akl-ı selim sahibi kolayca anlar ki, sonsuz isteklere, zevk ve sefalara, fani sevdalara bir sınır
çizmek, muhabbeti, ilâhi maksada yönlendirmek, yaradılış gayesinin zaruretidir. Mutlak güzellik, Cenab-ı Hakk'ın
güzelliğidir. Hayranlık içinde seyrettiğimiz bütün güzellikler de ancak Cennet-i Alâ'dan akseden zerrelerdir.
Ölçü bellidir: Bütün muhabbetler, yöneldiği varlık nisbetinde meşrudur. Yeter ki bu muhabbetler kalp için mutlak
karargâh, bir son durak olup, aldanış ve hüsranla neticelenmesin.
Rabbimiz'in tevfik ve inayeti ile...

SELİM KALBE İLÂHİ LÜTUF: HAKİKİ AŞK

Ahmet Safa

Aşkı anlatan sözleri, aşık olanlardan başka kim anlar?

Kalpte olan, kalpte yaşayan, fakat bütün iç ve dışı kuşatan, kendisi kuşatılamayan, harfsiz ve kelimesiz, aklın
ötesinde bir dille konuşanı, hangi kelimeler tarif eder, tarif edebilir? İşimiz aşkı tarif değil.

35
 Belki mecazî olanı, hakikisini tanımaya ipucu içindir. Ama o kadarı bile insanı, hayatı, hatta tarihi değiştirme
gücüne sahipken, gerçek olanı, hakikisi nasıldır, neler yapar?
Söz hakiki aşktan açılınca ayık olanlar susar, susmalıdır. “Siz onları görseydiniz deli derdiniz” sırrına hürmet
gerekir. Onu yalnızca ehli bilir, ehli anlar.
Fakat hedefe varan her yol Din-i Mübin sokağından geçer, bunu biliyoruz. Gizli-açık şirkle, küfrle, isyanla malul
olanların yolculuk iddiası bâtıl, aşıklık davası nefsin hilesidir.
Birlikte hatırlayalım: İlâhi rızanın, cennetin, Cemâl'in, seyr u sülûkun ve hakikî aşkın, cümle hayrın yolu birdir:
Sahih iman ve salih amel...

Hayatı manalı olarak yaşayıp insana özgü kıymetlerle donatmak isteyenler, mütemadiyen “sevgi” milinin
etrafında dönüp durmuşlardır. Çünkü insanı insan yapan hasletlerin başında sevgi gelir.
Sevgi, varlığın özü, sebebi ve birbirine bağlayan gücüdür. Cenab-ı Hak, kainatı, mevcudata olan muhabbetinden
dolayı yaratmıştır.

Muhabbetin Mihrabı Hz. Peygamber s.a.v.'dir

Muhabbetin mihrabı Hz. Muhammed s.a.v. Efendimiz'dir. O'na ve O'nunla Allah'a yönelmeyen sevgi, sevgi
değildir. Sevilen şeyin ucunda ancak Allah ve Rasulü varsa, o sevgide bir kıymet ve derinlik vardır. Ruhu insanî
semalara yükselten işte bu sevgidir. Bunun ötesindeki bütün muhabbetler ya bütünüyle nefsanîdir veya nefsin heva
ve arzuları karışmıştır. Tamamen nefsani olan sevgiler, insanı aşağıların aşağısına indirmekten başka bir işe
yaramazlar.
Sevgiden mahrum sîneler yüzlerce sene yaşasalar dahi, hakiki olgunluk adına bir adım yol alamazlar. Böyleleri
kibir ve enaniyetin karanlık labirentlerinde dolaşıp durdukları için kimseyi sevemez, her şeye, herkese kuşkuyla
bakmaktan kurtulamazlar. Kin ve nefretle kavrulur, yapayalnız mahvolup giderler.

Allah'ı Seveni Sevmek

İnanmış her gönül, derinlemesine sevmeyi bin can ile arzu eder. Fakat çoğu kere buna muvaffak olamaz. Çünkü
Allah ve Peygamber sevgisini tahsil etmek için “seviyorum” demek ya da kitaplardan sevgi okumak kâfi gelmez.
Önce aşk boyasıyla boyayacak ustanın önüne varıp, mahviyetle yüzünü yere koymak gerekir. Sonra da onu ölesiye
sevmek…
Allah'ı seveni seven, Allah'ı sever. Bu bir kanundur. Ateşe atılan siyah kömür nasıl ateş rengini alırsa, Allah
dostunun muhabbetiyle yanan gönül de sevgilisinin rengini alır. Onun sevdiğini, yani Allah ve Rasulü'nü aşk
derecesinde sever. Mürşidini sevmeye başlayan her mürid, muhakkak eskisine nispetle Allah ve Rasulü'nü daha
fazla sever. Mürşidine sevgisi ne kadar çoğalırsa Allah ve Rasulü'ne muhabbeti de o kadar çoğalır.
Şeyh Sadi Şirazî Hazretleri şöyle der:
Kokusu olmayan kil, gül ile kalırsa gül kokar,
Hak aşıkları ile dostluk da bizi onun aşkına iletir.
Alemlerin Efendisi ise, yemin ederek şöyle buyurur:
“Allah Tealâ'nın en sevgili kulları, Allah'ı kullarına, kulları da Allah'a sevdiren kişidir.”
Benlikten geçip teslim olduktan sonra, Allahu Tealâ gönlü dostuna açar. Muhabbet nurları oluk oluk kalbe akmaya
başlar. Kur'an-ı Keritm'de “İman edip salih amel işleyenler var ya; Rahman (olan Allah) onları sevdirecektir.”
(Meryem, 96) buyrularak, bu hakikate işaret edilmektedir. Hadis-i Şerifte belirtildiği üzere, Allahu Tealâ, gök ehline
filan kulunu sevdiğini söyler ve onların da sevmelerini ister. Gök ehli melekler Allah'ın sevdiği zatı sevince, yer ehli
insanlar da onu sever ve ona yönelirler. (Buharî)
Asıl olarak evliyâyı bizlere sevdiren şey, Allah'ın kemalinden onlara yansıyan güzelliklerdir. Bizler o kemali
kimde veya nerede fazla görürsek, elimizde olmadan onu severiz. Bu cihetledir ki, Allah dostlarının her zerresine
yönelen sevgi, gerçekte Hakk'adır.

Testinin İçindeki Şerbet

Evliyanın yüzüne akseden nur, görüldüğü yerde Allah'ı hatırlatır. Fakat muhabbetten habersiz olanlar için o sırf
bir cisimden ibarettir.
Maddi bedenlerimiz, görünüş ve şekillerimiz birer testi gibidir. Güzellik ise, içindeki ilâhi şerbettedir. Yabancı
kalanlar, yaban duranlar o şerbetten içemezler. Testinin dışına bakarlar, içindekinden haberleri yoktur.
Cenab-ı Hak ancak sadık aşıklara kâmil mürşidin testisinden ikram eder. Onun içindeki ilâhi güzellik şerbeti,
ruhaniyetten nasibi olmayanlara görünmez.

O Ateş Bir Tutuşunca...

36
 Muhabbet ateşi bir tutuşmayagörsün, düştüğü yeri yakar. Şems'ini arayan Mevlâna gibi, insanı kararsız bırakıp
yollara salar. Sevgilinin hayalinden başka bir hayalin, ondan başka bir rüyanın gözüne girmesine asla izin vermez.
Sevgiliyi her anışında, onu rabıtayla hayal ederken lâtifeleri yanmaya başlar. Bu yanışı fiziken de hisseder ve
bundan derin, tarifi imkansız bir zevk alır. Bazen olur ki, onun suretinden başka bütün suretleri, onun isminden
başka bütün isimleri unutur. Tam bir gaybet hali zuhur eder.
Mecnun'a sordular:
- Adın ne?
- Leylâ, dedi.
Çünkü kendi adı da dahil olmak üzere alemdeki bütün isimleri unutmuştu. Bir tek ad biliyordu, o da Leylâ'nın
adı...
Fahr-i Kainat Efendimiz böyle bir istiğrak halinde iken, Hz. Aişe validemiz:
- Ey Allah Rasulü, bu hal ne, diye sordu. Efendimiz s.a.v.:
- Sen kimsin, buyurdu. Hz. Aişe r.a.:
- Ben Aişe'yim ey Allah'ın Rasulü, diye cevap verdi. Efendimiz s.a.v.:
- Aişe kimdir?
- Karın Aişe, ya Rasulallah, diye açıklamak zorunda kaldı.

Ondan Bir İze Can Feda

Aşık, yeri geldiği zaman sevgili uğruna malını ve canını vermekten çekinmez. Hz. Mevlâna Şam'a kadar gitmiş,
ansızın ortadan kaybolan mürşidi Şems'i arıyordu. Birisi gelip:
- Ben Şems'i gördüm, dedi.
Bu söz üzerine Hz. Mevlâna derhal sırtından cübbesini çıkarıp o adama giydirdi. Etrafındakiler:
- Efendim, bu adam yalan söylüyor, dediler. Hz. Mevlâna:
- Biliyorum. Ben o cübbeyi o sözün yalanını söyleyene giydirdim. Doğrusunu söyleyene canımı verirdim,
buyurdu.
Hz. Şems'in vefatından sonra Mevlâna dertli, nereye gideceğini bilmeden dolaşıyordu. Şeyh Selahaddin Zerkubî
Hazretleri'nin dükkanının önünden geçerken, Şeyh Selahaddin ona sordu:
- Ne dönüp duruyorsun?
- Şems'ini kaybeden gezegen, boğucu karanlıktan kurtulmak için onun etrafında döner durur, cevabını verdi.
(Şems, güneş manasına da gelmektedir.) Şeyh Selahaddin Hazretleri:
- Senin Şems'in benim, dedi. Mevlâna:
- Senin, benim Şems'im olduğun nereden belli, dedi. Bunun üzerine Şems-i Tebrizî Hazretleri'nin onu çıkardığı
makamları tek tek saydı. Bu vaziyeti gören Mevlâna, hakiki istifade edeceği bir şeyh bulduğuna sevinerek:
- Şems'im bana önce dışını gösterdi. Şimdi ise içini, diyerek onun sohbetine devam etti.
Hz. Şems'e olduğu gibi Şeyh Selahaddin'e de suikast plânı hazırlamışlardı. Bunu haber alan Hz. Mevlâna Şeyh
Selahaddin Hazretleri'ne oğluyla haber göndererek tedbirli olmasını istedi. Şeyh Selahaddin Hazretleri şöyle cevap
verdi:
- Allahu Tealâ bana öyle bir izin vermiştir ki, O'na yemin ederim, eğer dua etseydim yerle gök yer değiştirirdi.
Fakat bize yaraşan onlara dua etmektir, buyurdu.
Çok geçmeden suikastçılar tövbe edip, ondan af dilediler.

Onu Gören Göz

Sevgilinin her şeyi bir başka sevilir. Evladı, yakınları, eşyaları, hayvanları… her şeyi bir başkadır onun. Yine
Leylâ'sı uğrunda çöllere düşen Mecnun, bir gün salyaları akan, tüyleri dökülmüş bir köpeği seviyor, okşuyor ve
gözlerinden öpüyordu. Bu hali gören birisi dayanamadı, sordu:
-Ey cahil Mecnun! Yaptığın bu çılgınlık nedir?
Mecnun dedi ki:
-Sen baştan başa bir görüntü ve şekilden ibaretken, benim yaptığım işten ne anlarsın? Ruh alemine dal da ona
benim gözümle bak! Bu köpeğin ne meziyeti var bilir misin? Bu köpekte senin çözemeyeceğin ilâhi bir sır var.
Allah onun gönlünde, sahibine duyduğu muhabbet ve vefa hazinesini gizlemiştir. Hem baksana ki, bu kadar köyün
içinde gitmiş de Leylâ'nın köyünü yurt edinmiş, o köye bekçi olmuş.

Aşk İmiş, Her Ne Var Alemde

Aşk saltanat dinlemez, padişahları dahi kendine kul-köle eyler. İbrahim Edhem Hazretleri gibi nice mühür
sahipleri bu uğurda tâcını-tahtını terk etmiş, niceleri aşk şarabıyla sarhoş olmuşlardır.

37
 Üsküdar'da atıyla dolaşan cihan padişahı Sultan Ahmet, mürşidi Aziz Mahmud Hüdayî Hazretleri'yle karşılaşır.
Derhal atından inerek mürşidinin binmesini rica eder. O da kıramayıp bir müddet bindikten sonra iner ve şöyle der:
- Şeyhim Üftâde Hazretleri, ‘evladım padişahlar ardınca yürüsün' diye dua etmişti. Onun duası yerine gelsin diye
bindim.
Bu hadise üzerine padişah bir şiir kaleme alır. Bir kıtası şöyledir:
Evliyanın himmeti yaktı beni kül eyledi
Sâfiyim, buldum safâyı, dû cihânım kalmadı.
Ahmed ider yâ İlâhi sana şükrüm çokdurur
Hamdü lillâh, aşk-ı Hak'dan gayri vârım kalmadı.
Bu şiirde, Sultan Ahmed'in mürşidi Hüdayî Hazretleri'nin himmet ve muhabbetiyle yanıp yakıldığı ve sonunda
Allah aşkından başka sermayesinin kalmadığı terennüm edilir.

Muhabbet Ehlinin Üç Hali

Aşkın vazgeçilmez şartı mahviyet, teslimiyet ve ihlâstır.
Mahviyet, Hakk'ın varlığında nefsin erimesi, insanın teslimiyet ve itaatının önündeki engellerin kalkmasıdır. ‘Ene
(benlik)' yıkılınca, nefs ülkesinde Hak iktidar olur. Mâsiva yok olur ve insan gerçek aşk ile dirilir.
Teslimiyet, müridin mürşidine madde ve manasıyla teslim olmasıdır. Varlığın her zerresinde mürşidini görmekle
kendine ait bütün irade ve arzuların ortadan kalkmasıdır. Mürşidin, dolayısıyla da Allah ve Rasulü'nün iradesinin
onun iradesi yerine geçip, hükmünü icra etmesidir. Büyüklerin ifadesiyle “yıkayıcının elindeki ölü gibi” olmaktır.
Neden ve niçin diyende teslimiyetten hakiki bahsedilemez. Mürid önce, itikat ve istikameti fevkalâde düzgün,
kâmil bir rehber bulur. Öyle bir rehber ki, farz ve vacipler bir tarafa, sünnetin zerresini dahi ihmal etmeyen, irşad
için yetiştirilip izin verilmiş bir mürşid. Bunun aksi helâke sebeptir. Rehberin itikadı-ameli bozuk, tam yetişmemiş
olursa, ardındakileri de uçuruma yuvarlar.
İhlâs ise, dünya evliya ile dolu olsa mürşidinden başkasına dönüp bakmamaktır. “Bu yolda ya ölürüm ya da
Hakk'a vasıl olurum” deyip, mürşidine bin can ile sarılmaktır.Mürşidi onu dövüp kovsa bile, gidip eşiğine baş
koymaktır.

Şâh-ı Nakşibend k.s.'nin Teslimiyet ve İhlâsı

Şâh-ı Nakşibend Hazretleri bir gün sohbet dinlemek için şeyhi Emir Külâl Hazretleri'nin dergâhına gitti. Fakat
şeyhi onun kim olduğunu öğrenince meclisinden kovdu. Mevsimlerden kış idi. Hava da gayet soğuktu, lapa lapa kar
yağıyordu. Buna rağmen Şâh-ı Nakşibend Hazretleri bırakıp gitmedi. Dönüp tekkenin eşiğine başını koydu ve
sabaha kadar bekledi. Bu sırada üzerini kar örtmüştü.
Sabah namazı için çıkan Emir Külâl Hazretleri onun bu halini görünce, şefkat ve muhabbetle dergâhına kabul etti.
Hatta ayaklarını kucağına alıp dikenlerini ayıkladı.
Yine Şah-ı Nakşibend Hazretleri bir gün yolda giderken karşısına Hızır Aleyhisselâm çıkmıştı. Bir müddet
yanında yürüdü, sağına-soluna geçti, fakat mürşidine olan muhabbetinden dolayı dönüp ona iltifat etmedi.
Hakikat de budur. Zira bir kalpte iki sevgi olmaz. Çatal uçlu bir kazığın yere geçmesi ne kadar zorsa, himmeti
dağılmış bir kalbin de mürşidinden feyz alması o kadar zordur. Kur'an-ı Kerim'de: “Allah insanın göğsünde iki kalp
yaratmamıştır.” (el-Ahzab, 4) buyrulmaktadır.

Hakiki Sevginin Dayanağı

Mürid mürşidine ait olan her şeyi, ona ait olduğu ve onun sevgisine mazhar olduğu için sever. Aynı şekilde
mürşidini Allah ve Rasulü'nün dostu olduğu için sever. Diğer mahlukatı da yine Allah için sever. Buna “mânâ-i
harfî”yle sevmek denir. Muteber olan sevgi de budur.
Şayet bunların her birini Allahu Tealâ'dan ve mürşidinden bağımsız olarak müstakilen severse, böyle bir sevgiye
“mânâ-i ismî”yle sevmek denir. Fakat bu çeşit sevgi muteber değildir.
Yukarıdaki ölçüler içerisinde bir mürid başka bir müridi ya da mürşidinin evladını mânâ-i ismî ile sevse ve bu
sevgi mürşidinin sevgisine galebe etse zarar görür. Muhtemelen tedip edilir. O yüzden kâmil sıfatlarla donanmış
mübarek zatlar ile karşılaşıldığında, velev ki bu mürşidin evladı dahi olsa, rabıtalı olmalı, mânâ-i harfî ile sevmenin
ötesine geçmemelidir. Özel olarak kendi mürşidini bırakıp başka mürşidlerin ziyaretine gitmemelidir. Şayet bir
zaruret varsa muhakkak izin almalıdır. Mürşide karşı ihlâs budur, aksi adapsızlıktır.
Gavs-ı Kasravî Hazretleri'nin ziyaretine varan bir müridi, ziyaret ettikten sonra şöyle der:
- Efendim, izin verirseniz, şu anda filan köyde bulunan, birlikte tahsil yaptığımız mübarek evladınızı ziyaret
etmek istiyorum.
Bu söze celâllenen Gavs Hazretleri şöyle der:
- Evlâdım Şâh-ı Hazne bir tanedir. O da buradadır. (Şâh-ı Hazne ifadesiyle kendisini kastetmektedir.)
38
 Evet, bütün nisbet ve feyzin kaynağı mürşiddir. Evlatları zamanın kutbu bile olsa, feyz onlardan gelmez. Üstelik
kalpte muhabbet ikileşir, kendi mürşidinden istifade etmeye dahi engel olur.

O ve Ben
Yukarıda anlatılan şartlarıyla muhabbet eden mürid, mürşidinin irade ve muhabbetinde yok olur. Buna “fenâ fi'ş-
şeyh” denilir. Allah'a ulaşma yolunun ilk basamağıdır. Bir üst makama yükselmek için bu menzilden geçmek şarttır.
Fenâ fi'ş-şeyh öyle bir haldir ki, nasıl damlayı ummandan ayırmak mümkün değilse, müridi de mürşidinin
varlığından ayırmak mümkün değildir. Ona olan şiddetli muhabbet, itaat ve sadakati ile adeta şeyhinin minyatürü
haline gelir. Hz. Mevlâna bir beytinde “Ben o! O ben” der.
Hikayeye göre Leylâ, Mecnun'un kolunu ister. O da: “Kimin kolunu kesip göndereyim?” diye sorar. Çünkü onun
için alemdeki her varlık birer Leylâ'dır.

‘Bugün Ahmed Benim'

Nefs, mürşid-i kâmilin nezaretinde terbiye oldukça, Hakk'a vuslat yolunda kademe kademe çıkılır. Özellikle
“nefs-i mutmainne” makamında Fahr-i Alem s.a.v. Efendimiz'e derin ve coşkun bir muhabbetle O'nun iradesinde
yok olur (Fena fi'r-Rasul makamı). Mürşidiyle yaşadığı hallerin daha mükemmelini Hz. Rasulullah s.a.v.
Efendimiz'le yaşar. Kâmil bir imana sahip olur. Nitekim Hz. Peygamber s.a.v.:
“Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, sizden birinize nefsinizden daha ziyade ben sevilmez isem
iman etmiş olmazsınız.” buyurmaktadır.
Hz. Mevlâna, şöyle der:
Bugün Ahmed benim
Ama dünkü Ahmed değil!
Bugün anka benim
Ama yemle beslenen kuşcağız değil.
Tur-i Sinâ'nın gönlüyüm ben
Üzüm sarhoşluğu değil benim sarhoşluğum
Benim sarhoşluğumun sonu yok!
Diğer bir beyti de şöyledir:
Bizim peygamberimizin yolu aşk yoludur
Biz aşkzâdeyiz, annemiz aşktır.

‘Bir Ben Vardır Bende'

Nihayet adım adım ilerleyen terbiyenin bir semeresi olarak, Hz. Rasulullah s.a.v.'in iletmesiyle mürid Allah'a vasıl
olur. Daha önce mevcudatta Hakk'ın fiil ve sıfatlarının tecellileri ile meşgul iken, Zât-ı Şerif'in tecellisiyle iradesi
yok olur. “Lâ ilâhe illallah” dediği zaman Allah'ın dışındaki bütün mevcudat gözünden silinir ve sadece O'nun
tecellilerinin müşahedesi kalır.
Bu hali mürid cennete bile değişmez. Hadis-i kudsîde belirtildiği üzere, Allahu Tealâ onun tutan eli, konuşan dili,
işiten kulağı ve gören gözü olur. Müridin kendine özgü bir muradı kalmaz. Allah'ın muradı ne ise, onu murad eder.
Yunus'un:
Bana bende demen, bende değilim
Bir ben vardır bende, benden içeri.
dediği hal işte budur.
Fenâ fi'r-rasul makamında iken, fenâ fi'ş-şeyh haleti varlığını devam ettirir. Fenâ fi'llah makamında da, fenâ fi'r-
rasul ve fenâ fi'ş-şeyh makamları birer alt kademeler olarak o dervişin gönlünde mevcut bulunurlar. Bu üç makamın
birinden diğerine geçmek, öbürünü terketmek değildir.
Görüldüğü gibi, kâmil bir mürşidi sevmekle başlayan yolculuk, Allahu Tealâ'da fâni olup velilerin arasına
girmeye vesile olmaktadır. Ayrıca muhabbetin kaynağı olan mürşid-i kâmilleri sevmemiz, milletin birbirini
sevmesidir. Onlar, milleti birbirine bağlayan harç mesabesindedirler. SEVGİ, MÜSLÜMANCA SEVGİ

Rasim Özdenören

Sevgi, insana Allah'ın lütfettiği bir meleke olmakla birlikte, onun, insanlar arasında cereyan eden bir iletişim
sağlayabilmesi toplumsal şartlara bağlı bulunmaktadır.
Erich Fromm, sevginin kaynağını insanın yalnızlık duygusunda keşfetmeye çalışırken, sevginin kendisinin etken
bir olgu olduğunu ifade ediyor. İnsan, var oluşuyla getirdiği, kendi varlığının ayrılmaz bir parçası olarak yaşadığı
yalnızlık duygusuyla ancak “sevgi” fenomenini kullanarak başa çıkabilecektir. Yalnız olmam, her şeyden kopmam,
39
insanca güçlerimi kullanamamam demektir. Bu, benim başkalarından ayrı olmamla aynı anlama gelir. Öyleyse
insanın en büyük ihtiyacı bu ayrılığı yenmek, yalnızlığının hapishanesinden kurtulmaktır. Bu amaca hiç
ulaşamamak delilikle son bulur, çünkü dünyadan bütün bütün kopmanın yarattığı korku, ancak dış dünyadan iyice
el-etek çekmekle yenilebilir; öyle ki, yalnızlık duygusu bütünüyle ortadan kalkar, çünkü artık insanın koptuğu dış
dünya ortadan kalkmıştır.
Batı kültürünün egemen olduğu toplumlarda insanlar giderek birbirinden uzaklaşmakta ve birbirinden yalıtılmış
hale gelmektedir. Çünkü bireycilik (olumsuz bir kelimeyle ifadelendirirsek bencillik) giderek batılı hayat tarzının
vazgeçilmez sabitesi olarak dünyada yerini almaktadır.
Yalnızlık, basit olarak, başkalarından yalıtılmış olma anlamına gelmektedir. Başkalarıyla bir araya gelmekse
ancak sevginin gücüyle mümkün olabilmektedir. Başka biçimde anlatırsak, insanların yalnızlıklarıyla başa
çıkabilmeleri sevginin devreye girmesiyle gerçekleştirilebilmektedir.
Oysa Batı kültürünün yaşandığı yerlerde, insanlar bu alanda da bir başlarına bırakılmakta, herkesin kendi başının
çaresine bakması beklenmektedir. İnsanlar arasındaki ilişkiler ya araçsallaştırılmıştır (medyatik ortam: tek yönlü,
tek taraflı iletişim) veya kurumlar aracılığıyla gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır (sosyal yardım kurumları,
güçsüzler yurdu, huzur evleri, esirgeme kurumları gibi). İletişimin sevgiden yoksun biçimde, araçlar ve kurumlar
aracılığıyla ve mekanik biçimde gerçekleştirilmeye çalışılması, elbette insanların beklediği mutluluk ve huzur
ortamının hasıl olmasına yol açmıyor. Tersine, giderek onları belki sevgiye daha muhtaç hale getiriyor.
İslâm toplumundaysa insanlar arasındaki ilişkiler düzmece kurumların aracılığıyla ve yalnızlığı giderek
soysuzlaştırarak değil; fakat insanların ortaklaşa vicdanlarını harekete geçiren bir vetireyle gerçekleştirilmektedir.
Müslümanca bir yaşantı içinde olan insan, yalnızlıkla başa çıkabilmenin başıboş yönelmelerle değil, fakat disiplinli
bir çabayla elde edilebildiğini kavrayabilecek bir düzlemde bulunur. Kur'an'da sık sık önerilen zikir süreci, böyle bir
disiplin egzersizidir. Zikir, insanın kendi ben'ini fark etmesi, kendi beni ile Allah'ı bir ve bütün olarak düşünebilme
çabasıdır. Zikir, insanın kendinden geçmesi (vazgeçmesi, kendi benini terk etmeyi denemesi) ve bu süreç esnasında
kendisini Allah'ın varlığında yeniden bulması halidir. İnsan bu dolayımdan geçerek kendisini kozmik evrenin bir
parçası olarak görmeyi başarabilirse, yaratılmış olan her şeyle kendi arasında bir sevgi bağı kurmanın üstesinden
gelebilir. Yunus Emre'nin: “Yaratılanı severiz, Yaradan'dan ötürü” mısraı, sanıyorum böyle bir kavrayışın yolunu
açıyor.
Tasavvuftaki “halvet der encümen” hali, insanın, başkalarıyla birlikteyken de, yani kalabalık içinde de kendisini
Allah'la bir hissetmesi olayıdır. Bir bakıma da, insanın, kalabalık içinde, kendi beninin yalnızlığını hissetmesidir.
Durum, “zahiri halk, batını Hak ile olmak” biçiminde de dile getirilir.
“Bana dünyanızdan üç şey sevdirildi: kadın, güzel koku ve gözümün nuru namaz” mealindeki hadis-i şerifin,
sevginin bir yöneliş olduğunu ifade ettiğini düşünüyorum. İnsan sevgisinin hemcinsine (kadın marifetiyle), tabiata
(koku marifetiyle) ve Allah'a (namaz marifetiyle) yönelişinin veya yönlendirilmesinin ifadesi olarak
algılanabileceğine dair bir eğilimin vurgulandığını hissediyorum. Böylece insanın hemcinsine karşı olsun, tabiata
(bütün mahlukata) karşı olsun, Allah'a karşı olsun, yönelen sevgisinin cevherinde ilâhi bir nefhanın içkin olduğu
kabul edilmektedir.
Müslüman, gündelik yaşantısında da, yalnızlıkla baş edebilme çabasında başıboş bırakılmamıştır, demiştik, işte:
Cemaatle kılınan günde 5 vakit namaz,
Haftalık Cuma namazı; ve hiç olmazsa,
Yılda iki kez bayram namazı,
Oruç,
Zekât,
Hac
ibadetlerinin tümü, insanlar arasında iletişim sağlayarak onların birbirlerine karşı sevgilerini çoğaltan,
yalnızlıklarıyla başa çıkmalarını sağlayan süreçlerdir.
Sevginin bir verme eylemi olduğuna değinmiştik. Bu ibadetlerin tümünde, insan, verme konumunda
bulunmaktadır. Namaz, insanın kendisini Allah'a vermesinin; oruç, kendi üstüne eğilen nefsin kendinden
vazgeçmesinin ve yine kendisini Allah'a adamasının; zekât, alın terinin (emeğin) başkalarına sunulmasının; hac,
kendini başka müslümanlara adamanın birer işareti olarak görülebilir. Bütün bunların içinde ve ötesinde Allah'ın
rızasına ulaşabilme dileği mevcuttur. Kavram olarak Allah rızası, karşılık gözetmeden verme anlamını taşımaktadır.
“Veren el, alan elden üstündür” mealindeki hadis-i şerif, aslında belki de, sevgiyi önermektedir. Verme eylemini
kanaat sahiplerinin başarabileceğini düşünürsek, “zenginlik kanaattedir” diyen hadis-i şerif mealinin de aynı verme
yorumunda birleştirilebileceği anlaşılabilir.
Kaldı ki, verme işi salt maddi değerlerle ilgili bir alana hasredilmiş değildir; daha önemlisi, insanın kendisinden,
bilgisinden, tecrübesinden, aklının ürünlerinden... vermesidir. İslâm, bu konuda da müslümanları cömert olmaya ve
sürekli vermeye çağırıyor.
40
 Verme eyleminin, aynı zamanda kendi nefsimizin hakkını gözetme (bir emanet olarak kendi nefsimizin hakkını
gözetme) sorumluluğunu içerdiğini de söyleyebiliriz. Bu durum, bencillikten bütünüyle farklı bir anlam taşıyor;
bencillik kendi nefsinin çıkarını ve sadece bu çıkarı gözetme anlamını taşırken; nefsin hakkını verme durumu hasbi
bir mahiyet taşımaktadır; başka bir söyleyişle, nefsin hakkını gözetmede gene Allah'ın rızası öne geçmektedir.
Batı kültürünün kin ve nefretten doğmuş ve günümüz dünyasına hakim bulunan değerleri karşısında,
müslümanlar, öteki bütün insanların da adına sevgiyle örülü bir dünya talebinde bulunuyor. Müslümanlar, daima
demokrasiden daha fazlasına talip oldular; sevgi dünyasına talip oldular. Oluyorlar. Bunu, müslümanların
günümüzde yaşadıkları perişan hallerine bakarak söylemiyorum. Onların, kendilerini İslâm'a doğru
değiştireceklerini ve onlar kendilerini değiştirdikçe Allah'ın da onları değiştireceği vaadini aklımda tutarak bu
cümleyi söyleme cesaretini kendimde buluyorum. Çünkü onların, insan kendini değiştirmedikçe Allah'ın onları
değiştirmeyeceğine inandıklarını biliyorum.

HÜKÜM'DEN LEDÜN'E: HIZIR A.S.'LA YOLCULUK

Hüseyin Okur

İlim adına çıkılan yolculuklar, çekilen zahmetler, ilâhi övgüyle karşılanır. İnsanlardan araştırmaları, incelemeleri,
sormaları, düşünmeleri istenir. Ne var ki, ilmin bir noktasında edeble durup, Allah Tealâ'nın lütfunun beklenmesi,
hükme teslim olunması gerekir. Çünkü bu noktadan sonrası insan kavrayışının ötesindedir. “Hızır Kıssası” diye
bilinen kıssa, bu konuda açıklayıcı, yol gösterici örneklerden biridir.

Kitap verilen dört büyük peygamberden biri olan Musa a.s. bir gün Allah Tealâ'ya sorar:
- Rabbim, en bilgili kulun kim?
Buyurulur ki:
- Hidayeti gösterir ya da bir felaketten kurtarır diye bir kelimenin bile ardına düşen, bunun için insanların ilmini
inceleyip kendi bilgisine katan kişidir.
Hz. Musa a.s. tekrar sorar:
- Kullarından benden daha bilgilisi var mı?
- Var, buyurulur. Musa a.s. o zatla tanışmak, ilminden istifade etmek ister. İki denizin birleştiği, balığı
kaybedeceği kayanın orada, o kişiyi bulacağı söylenir. O zat, Hızır a.s. diye bilinen kişidir.
Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimiz bu kıssayı sahabilere anlatırken, Hızır a.s.'la ilgili şöyle buyurdu:
- O, kuruyup sararmış bir ot destesinin üzerine oturmuştu. Deste derhal yeşerdi.
İşte, dokunduğu yeri bereketlendiren bu zatı bulmak için Musa a.s., yanına yine bir peygamber olan Yuşa a.s.'ı
alır. Yuşa a.s.'ın elinde azıklarının bulunduğu bir sepet vardır. İçinde bir balık.
İki ilim ve hikmet sahibi peygamber, daha fazla ilim uğruna yola koyulurlar. Uzunca bir yolculuktan sonra, iki
denizin birleştiği yerde, bir kayanın dibinde dinlenmek için yatıp uyurlar. Bir müddet sonra Hz. Yuşa a.s. uyanır,
kayaya yaslanıp, oturur. Öylece beklerken, balığın birden canlandığını görür. Balık kendini sepetten dışarı atmış,
yerde izler bırakarak ilerlemiş, bir kovuğun içine girmiştir.
Kendilerine bildirilen buluşma yeri burasıdır.
Musa a.s. uyanır. Fakat Yuşa a.s.'a balık hadisesi unutturulmuştur. Tekrar yola koyulurlar. Bütün gün ve gece
dahil, yürürler. Sabah olur. Musa a.s.:
- İyice yorulduk, karnımız da acıktı. Çıkar da balığı yiyelim, der.
Yuşa a.s., o anda hadiseyi hatırlar. Balığın canlanıp kaçtığını, ama şeytanın bunu söylemeyi kendisine
unutturduğunu, söyler. Musa a.s.:
- O halde aradığımızı bulduk, haydi geri dönelim, der.
Mola verdikleri yere geri dönerler. Kayaya yaklaştıklarında, elbisesine bürünüp uyumakta olan birini farkederler.
Yanına yaklaştıklarında adam uyanır. Bu, aradıkları zat, Hızır a.s.'dır. Musa a.s. selam verir.
Hızır a.s. da üzerindeki örtüyü kaldırıp:
- Selam sizin de üzerinize olsun. Bilinmeyen bu yerde, böyle bir selamı kim veriyor, diye sorar. Musa a.s.:
- Ben Musa'yım, der.
- Kimin Musa'sı? İsrailoğulları'nın mı?
- Evet, İsrailoğullarının Musa'sı.
Musa a.s.:

41
 - Ey hikmet sahibi! Rabbim bana, sende bir ilmin bulunduğunu haber verdi. Bu ilimden istifade için sana tabi
olabilir miyim, diye sorar. Hızır a.s.:
- Elinde Tevrat'ın olması, devamlı vahiy gelmesi sana yetmiyor mu? Ey Musa! Sende, Allah'ın sana öğrettiği bir
ilim var ki, ben onu bilemem. Bende de Allah'ın bana öğrettiği bir ilim var ki, sen de onu bilemezsin. Zaten sen,
benim yanımda bulunmaya da sabredemezsin. Yaptığım işlerin sır ve hikmetini anlayamaz, itiraz edersin.
Musa a.s., talebinde ısrar eder:
- Bana ne dersen onu yapacağım. İnşallah sabredip, hiçbir işine karışmayacağım, der. Hızır a.s.:
- Eğer bana tabi olacaksan, bana hiçbir şey sormak yok, ta ki ben sana ondan söz açıncaya kadar, diye şart koşar.
Hz. Musa a.s. kabul eder.
Böylece birlikte yola koyulurlar. Bir müddet yürüdükten sonra bir limana gelirler. Limanda bir gemi demirlidir.
Kendilerini gemiye almaları için gemicilerle konuşurlar. Gemiciler onlardan şüphelenir, almak istemezler. Fakat
reisleri, “bunlar yüzleri temiz adamlar, bırakın binsinler” der. Gemiye binerler.
Bu sırada, bir serçe geminin kenarına konup, bir yudum alıp uçar. Hızır a.s., Musa a.s.'a der ki:
- Seninle benim ilmimiz Rabbim'in ilmine kıyasla, o serçenin aldığı bir yudum su kadar bile değil.
Gemi yol alır. Hızır a.s., gemicilerin ortalıkta görünmediği bir sırada, birkaç tahta sökerek gemiyi deler. Musa
a.s.:
- Gemidekileri boğmak mı istiyorsun? Yaptığın şaşılacak bir iş, der. Hızır a.s., şartı hatırlatır
- Benimle arkadaşlık edemez, gördüklerine sabredemezsin dememiş miydim, der. Musa a.s. unuttuğunu, mazur
sayılması gerektiğini söyler.
Nihayet bir sahilde gemiden inip, yürüyerek yollarına devam ederler. Karşılarına oyun oynayan çocuklar çıkar.
Aralarında Ceysur isimli bir çocuk vardır. Hızır a.s. o çocuğu öldürür. Musa a.s. şaşırır, öfkelenir:
- Kısas hakkın yokken, suçsuz bir kimseyi öldürdün. Doğrusu çok kötü bir şey yaptın, der. Hızır a.s.:
- Bu seferki karşı çıkışın öncekinden daha ağır oldu, diye karşılık verir. Musa a.s.:
- Tamam, bu seferlik affet. Eğer bir daha aynı hatayı işlersem benimle arkadaşlığını kesebilirsin. Seni haksız
bulmam, der.
Tekrar yola koyulurlar. Bir beldeye varırlar. Karınları açtır. Ahaliden yiyecek isterler. Fakat kimse onları
ağırlamaz. İki garip yolcuya birşey vermeyip aç bırakacak kadar alçalmışlardır. Hz. Musa a.s. üzülmüş, biraz da
kızmıştır. Oradan uzaklaşırlarken, kimi taşları düşmüş, yıkılmak üzere olan bir duvar görürler. Hızır a.s., taşları
yerine koyar, duvarı düzeltip sağlamlaştırır.
Musa a.s., artık sabredemez. Şart aklındadır, ayrılığa sebep olacağını da bilir. Fakat belde ahalisinin kötülüğüne
karşılık Hızır a.s.'ın onlara iyilik yapmasına bir anlam veremez, itiraz eder:
- İsteseydin duvarın tamirine karşılık onlardan bir ücret alırdın, der.
Gerçi bu, öncekiler gibi hiddetle yapılmış bir itiraz değildir ama ayrılığın habercisidir. Hızır a.s.;
- Artık ayrılma vaktimiz geldi, der, fakat gitmeden önce sana, yaptıklarımın sebebini anlatacağım:
O deldiğim gemi yoksul gemicilerindi. Her sağlam gemiye el koyan hükümdarlarının gasbından korumak için
gemiyi kusurlu hale getirdim. Hükümdar geminin kusurunu görüp, almadan gitti. Gemiciler de daha sonra
gemilerini tamir edip, işlerine koyuldular.
Çocuğa gelince; onun anne babası iman etmiş kimselerdi. Çocuk küfre öyle meyilliydi ki, büyüdüğü zaman
küfrünün anne babasının halis imanlarına zarar vermesinden korktuk. Onun çocukken ölmesi herkes için hayırlıydı.
Hem Allah onlara daha salih bir evlat verecektir.
Duvara gelince; o duvar iki yetim çocuğa aitti ve altında bir hazine vardı. Babaları da çok iyi bir insandı. Allah,
çocuklar ergenlik çağına yetişmeden hazinenin ortaya çıkmasını istemedi ki başkaları sahiplenmesin.
Ayrıca bunları kendiliğimden yapmadım, Rabbim'in emrine uydum.
...
Rasulullah s.a.v., bu kıssayı, yukarıda hikâyelendirdiğimize yakın bir şekilde ashabına anlatmış ve sonra şöyle
buyurmuştur:
- Allah, bize de, Musa'ya da rahmet etsin! Sabretmesini çok isterdim. Sabretseydi de, görecekleri Allah tarafından
bize de haber verilseydi. Eğer acele etmeseydi, daha birçok şaşılacak şey görecekti. (Ahmed b. Hanbel, Müslim)

TASAVVUF 4
40. Sayı 18. Sayfa

42
HALK İÇİNDE HAK İLE OLMAK
Dr. Dilaver Selvi

Hak yolcularının mühim edeplerinden birisi de “halvet der encümen”dir. Bu Farsça ifadenin manası, halkın
arasında iken Cenab-ı Hak ile beraber olmaktır. Buna, “zahiri halk, batını Hak ile olmak” da denir.

Halvet der encümen kısacık bir deyimdir fakat içinde pek çok mana saklıdır. Arifler bu tabirle hak yolcusunda
bulunması gereken zahir ve batın edeplere dikkat çekmişlerdir.
Halvet, yalnızlığa çekilmek, insanlardan ayrılmak ve kendi alemine yönelmek demektir ve iki şekilde olur.
Birincisi zahirde, diğeri batında gerçekleşir. Zahirdeki halvet, insanlardan ayrılıp yalnızlığa çekilmek, kalbi
uyandırmak ve Yüce Allah’a yakınlık sağlamak için bir yere kapanmaktır. Batındaki halvet ise, gönlünü sadece
Yüce Allah’a bağlamak, her işte ilâhi rızayı aramak ve bütün huzuru zikirde bulmaktır.
Kalbi gafletten uyandırmak, zikre alıştırmak, gönlü bir noktaya toplamak ve nefsin afetlerinden kurtulmak için
arifler çeşitli yollar seçmişlerdir. Bazıları bunun için insanlardan tamamen ayrılıp özel bir köşeye çekilmişler ve
orada zikir, fikir, ilim, ibadet gibi hayırlı amellerle meşgul olmuşlardır. Böylece insanlardan gelecek zararlardan
korunmak istemişlerdir. Bundaki asıl hedef, kimseden zarar görmemek ve kimseye de zarar vermemektir.
Bu tür halvet insanın hayatında belli bir süre için güzel olur. Mesela, hayat boyu gerekli olacak ilim, terbiye ve
sanatları öğrenmek için böyle bir zaman gereklidir.
Dinimizin asıl hedefine gelince, Hak rızası için halka hizmet etmek esastır. Bütün peygamberlerin asıl vazifesi
budur. Bu da ancak halkın içine girmekle mümkün olmaktadır. Fakat bu iş usulüne göre olursa faydalı olur. Yoksa,
insan gaflete düşer, farzları zayi eder, harama bulaşır, zarar görür.

El İşte, Gönül Allah’ta

Önce şunu belirtelim: Halkın içinde Hak ile olma prensibi, Kur’an ve Sünnet’te öğretilen bir vazifedir. Allah
dostu kâmil müminlerin sıfatıdır. Gerçek akıl sahiplerinin ahlâkıdır. Erkek-kadın her mümin bu edebe davetlidir.
Çünkü ilâhi sevgi ve dostluk onda gizlidir. Rasulullah s.a.v. Efendimiz önümüze şu ölçüyü koymuştur:
“Bir kimse Allah katında ne kadar sevildiğini ve kıymeti olduğunu bilmek istiyorsa, kendisinin Yüce Allah’ı ne
kadar zikrettiğine ve O’nu nasıl yücelttiğine baksın. Allah kulunu kalbindeki vaziyete göre değerlendirir.” (Hakim,
Ebu Ya’lâ, Beyhakî)
Yüce Allah kalbi uyanık kullarını bizlere şöyle övüyor:
“Onlar öyle erlerdir ki, herhangi bir ticaret ve alışveriş kendilerini Allah’ı zikretmekten, namazı kılmaktan ve
zekâtı vermekten alıkoymaz.” (Nur, 37)
Rabbimiz hepimizden şunu bekliyor:
“Ey iman edenler! Allah’ı çokça zikredin. Onu sabah akşam tesbih edin. Böyle yapmaya devam ederseniz,
karanlıklardan nura çıkmanız için Allah size rahmet eder, melekler sizin için istiğfar eder. Allah müminlere çok
merhamet edicidir.” (Ahzap, 41-43)

Kemalatın Gerçek Ölçüsü

Büyük sahabi ve müfessirlerin piri İbn-i Abbas r.a., ayette geçen çokça zikrin nasıl yapılacağını şöyle
açıklamıştır: “Yüce Allah yapılmasını farz kıldığı bütün ibadetler için bir zaman, şekil ve sınır belirlemiştir. Bunlar
için bazı özürleri kabul etmiştir. Ancak zikir böyle değildir. Allahu Tealâ zikir için belirli bir sınırlama
getirmemiştir. Onu terk etmek için aklı başından gidip deli olmanın dışında bir özür kabul etmemektedir. Yüce
Allah hepimize şu emri vermiştir: ‘Namazı bitirdikten sonra ayakta, otururken ve yanınız üzere yatarken Allah’ı
zikrediniz.’ (Nisa, 103) Bu şu demektir: Gece, gündüz, karada, denizde, vatanınızda, yolculukta, zengin iken, fakir
iken, rahat ve geniş anlarınızda, sıhhat ve hastalık durumlarınızda, gizli ve açık her halde Yüce Allah’ı zikredin.
Onu sabah akşam tesbih edin. Böyle yaparsanız Allah size rahmet eder, günahlarınızı bağışlar, melekler de devamlı
sizin için dua ve istiğfar eder.” (İbnu Kesir, Tefsir; Suyutî, er-Dürrü’l-Mensur)
Her durumda zikri tavsiye eden şu hadis-i şerifi de burada hatırlatalım: “Kim bir yere oturur da orada Yüce
Allah’ı hiç zikretmezse, bu kendisi için bir noksanlık ve Allah katında kınama sebebi olur. Kim bir yere uzanır da
orada Yüce Allah’ı hiç zikretmezse, bu kendisi için bir noksanlık ve Allah katında bir kınama sebebi olur. Kim bir
yolda yürür de bu esnada Yüce Allah’ı hiç zikretmezse bu kendisi için bir noksanlık ve Allah katında kınama sebebi
olur.” (Ahmed, İbnu Hıbban)

43
 İşte ayet ve hadislerde anlatılan bu hal, halkın içinde Hak ile beraber olmaktır. Allah dostları bu halin peşine
düşmüşler ve onu elde etmek için bütün gayretlerini kullanmışlardır. Velilik için keşif ve kerameti değil, bu edebi
gerekli görmüşlerdir. Büyük veli Ebu Said Harraz k.s. der ki:
“Kâmil insan, kendisinden türlü kerametler meydana gelen kimse değildir. Gerçek kâmil, halkın arasında oturur,
onlarla alış veriş yapar, evlenir çoluk-çocuğa kavuşur, insanlara karışır, fakat bu esnada bir an olsun Yüce Allah’tan
gafil olmaz.”

Kalbi O’na Bağlamanın Yolu

Özellikle gizli zikir yolunu tercih eden arifler, bu prensip üzerinde çok durmuşlardır. Ariflere göre halkın içinde
Hak ile olmak iki şekilde gerçekleşir. Birincisi kalp ile, ikincisi kalıp iledir. Kalp zikirle, kalıp edeple süslenmeden
bu mana anlaşılamaz.
Kalbin devamlı Yüce Allah’ı zikretmesi için gafletten uyandırılması ve zikre alıştırılması gerekir. Bunun için
güzel bir tevbe ettikten sonra usulünce zikre devam edilmelidir. Zikre devam ede ede kalp zikre alışır. Zikir kalpte
yerleşir. Sonra bütün bedene yayılır. Zikir kelimelerini kullanmadan da kalp Yüce Allah’ı zikretmeye başlar. Zikrin
nuru kalbi sarar. Böylece kul bütün varlığı ile Yüce Allah’ın azametini hisseder; kudret, tecelli ve rahmetini
seyreder. Arifler bu zikre “zatî zikir” veya “zikr-i sultanî” derler. Kalp bu hale ulaşmadan manevi ilimleri elde
edemez. (Sühreverdî, Gerçek Tasavvuf)
Zikirle kalbin içindeki boş düşünceler, şüphe ve vesveseler silinir gider. Zikrin nuruyla kalbin içi aydınlanır. Kalp
zikrin feyzi ile feyizlenir, tadı ile tatlanır. Artık her şey Yüce Allah’ı hatırlatan bir çeşit zikir sebebi olur. Varlıklar
kalbe perde olmaz. Kalp Yüce Rabbini tanıdıktan ve O’nun tecellilerini müşahede ettikten sonra başka hiçbir varlık
ile perdelenmez. Bu kalp sahibi nereye baksa, kiminle karşılaşsa, ne yapsa Yüce Allah’ı zikreder. Yerken içerken,
konuşurken, yatarken kalbi ile Allah’ı zikreder. Artık istese de Yüce Allah’ı unutamaz. Bu hal mümkündür, fakat
kolay değildir. Bunu elde etmek için Yüce Allah’ın özel yardımı yanında kulun dikkat edeceği bazı edepler vardır.
İmam Rabbanî k.s., bu edeplerin en önemlilerini şöyle hatırlatır:
“Kalbin Allah’tan gayri her şeyi unutacak derecede zikir içinde kaybolması ancak, Ehl-i Sünnet akidesi üzere hak
mezheplerin hükümleriyle amel etmek suretiyle elde edilir. Bu, peşine düşülecek en büyük hedeftir. Cenab-ı Hak ile
huzur bulup selim hale gelen kalp sahipleri, herhangi bir varlığa nazar ettiklerinde, ilk olarak onları yaratanı
hatırlarlar ve eşya ile perdelenmezler. Ne kadar düşünseler, bizzat eşyaya ait bir vücut ve sıfat akıllarına
getiremezler. Her şeyde ilâhi tecellileri müşahede ederler. Buna ‘fenâ-i kalbî’ denir. Tasavvufta ilk basamak budur
ve diğer velayet makamları bu halin üzerine gelişir.” (Mektubat)

Bir Kalpte İki Yar Olmaz

Necmüddin Kübra k.s. der ki: İki zikir bir yerde bulunmaz. Devamlı dünya varlıklarını zikir ve dert eden kimse,
Allah’ı gerçek manada zikredemez. Allah’ın zikrine dalan kimse de kalbini dünya ile meşgul etmez. Hz. Peygamber
s.a.v. devamlı Allahu Tealâ’yı zikrederdi. Peygamberlerin ve velilerin normal işleri de zikir sayılır. Çünkü, onların
bütün davranış ve işleri Hak ile olur, hak ölçülere uyar. Zikirden gaye, kalbin Allah ile huzur bulmasıdır.”
(Tasavvufî Hayat)
Arifler, zikrin fayda vermesi için kalbin günah kirlerinden uzak ve temiz tutulmasını gerekli görmüşlerdir. Çünkü
her bir günah kalbin üzerine siyah bir nokta olarak çöker. Bu siyahlıklar tevbe, istiğfar, zikir ve salih amellerle
temizlenmezse kalbi kapatır, karartır ve katılaştırır. Böyle bir kalp ölmüş gibi gaflet içinde kalır. İbadetten zevk
almaz. Ne yapsa taklitte kalır. Bu kalbin özel bir terbiye ve tedaviden geçmesi lazımdır. Onu uyandıracak ilâhi bir
sevgiye ve feyze ihtiyacı vardır. Günümüzde bir çok müslüman kalbini ihmal edip gafletine bir çare aramadığı için,
Allah dostlarının yaşadığı güzellikleri hiç tatmadan ölür gider. Halbuki kalbimiz Rabbimiz için tahsis edilmiş çok
özel bir yerdir.
Her mümin, kalbinin durumunu, nefsinin hallerini, Rabbi ile arasındaki hukukunu kontrol için günün belirli
saatlerini ayırmalıdır. Amellerinin günlük muhasebesini yapacağı bir vakti olmalıdır. Midesinin hakkı olduğu gibi,
kalbinin de hakkı ve görevi olduğunu kabul etmelidir. Midesi gibi kalbin de bir gıdaya ihtiyacı olduğunu düşünüp,
en münasip saatleri zikir için tahsis etmelidir. Kalbine bu şekilde vakit ayırmayan bir kimse, sadece günlük olarak
kıldığı beş vakit namaz ve haftada bir okuduğu Kur’an tilâvetiyle kalbini diriltemeyeceğini, nefsini terbiye
edemeyeceğini, Yüce Allah’ı çokça zikredenlerden olamayacağını bilmelidir.

Ahlakına Bak, Kalbini Anla

Halkın içinde Hak ile olmanın diğer şekli edebi muhafaza etmektir. Allah dostları kime ne muamele etseler, hak
ölçülere, ilâhi emirlere uygun davranırlar. Onların bütün işleri ve davranışları kendilerinin Allah adamı olduğunu
ortaya koyar. Onların ciddiyet halleri gibi şakaları da güzeldir, edeplidir. Herkese nasıl muamele gerekiyorsa öyle
davranırlar. Dostlarının haklarını güzel korudukları gibi düşmanlarına da haksızlık etmezler.
44
 İnsanın iman ve akıl seviyesini ölçecek, kalbinin durumu ortaya koyacak en güzel ölçü, insanlara karşı
muamelesidir. Kalbi Yüce Allah’a bağlı olan kimse, her işinde hayalı, vefalı ve edepli olur. İçindeki edep dışına
yansır. Kalbindeki sevgi, davranışlarını güzelleştirir.
Alaaddin Attar k.s. bu konuya şöyle dikkat çeker: “Batında Allah ile, zahirde Allah’ın emirleriyle olmak lazımdır.
Bu iki hali kendisinde toplayan kimse kamil olur.”
Şeyh Safi k.s. bu sözü şöyle açıklar: “Hak yolcusu gönlünü Cenab-ı Hakk’a bağlamalıdır. Niyetinde O’nun rızası
ve cemalinden başka bir şey olmamalıdır. Bunun yanında, zahirdeki bütün işlerini Kur’an ve Sünnet’e uygun
yapmalıdır. Dinin emirlerine ters düşen her şeyden kaçınmalıdır. İşte içi ve dışı ile bu hali elde eden kimseye sadık
denir.” (Reşahat)
Dışından bakılınca hak adamı gözüken, fakat içiyle halktan gelecek menfaatlere göz diken kimse ise, sadık ve
samimi değildir. O ya cahil ya da münafıktır.
Hak yolcusunun iç içe yaşadığı ilk topluluk ailesidir. Sonra komşuları, mahallesi, iş çevresi ve bütün cemiyet
gelir. Kalbi Yüce Allah’a bağlı mümin, bütün bu yerlerde hak adamı olduğunu, Allah rızası için yaşadığını
göstermelidir. Kalbinin ne derece uyanık olduğunu, çektiği zikrin kendisine ne kadar fayda sağladığını ve nefsini
hangi ölçüde terbiye ettiğini insanlara karşı davranış biçimiyle ölçmelidir.
Kalbi zikir ve Allah sevgisi ile dolu bir insanla akrabalık, arkadaşlık, yolculuk, ticaret... kısaca bütün işler güzel
olur. Hak aşıkları insanlarda kusur aramakla, dedikodu, gıybet, alay, hakaret ve boş sözlerle meşgul olamazlar. Boş
işlerle uğraşan kimsenin kalbi de boştur.
Yüce Allah’ı tanıyan kalpler geçim ve rızık endişesiyle, yarın ne olacağım korkusu ile yatıp kalkmazlar. Yüce
Allah’ın zikriyle huzur bulmuş bir insan, hiç kimseden bir rağbet, muhabbet ve menfaat beklemez. Her ne yaparsa
Allah rızası için yapar. Yağcılık bilmez, yalana yanaşmaz, verdiği sözden caymaz. Girdiği her işte Yüce Allah’ın
razı olduğu hali bilir ve canı pahasına onu yerine getirir. Bu kimse halkın içinde Hakk’ın şahidi olur. Ona bakanlar
edebi görür, doğruyu tanır, gerçek müminin farkını anlar, hayra yönelir, Allah’ı zikreder.

Kula Hizmet, Allah’a Hizmettir

Arifler, halkın içinde Hak ile olmak gerekir sözüyle, Allah için insanlara hizmeti de kasdetmişlerdir. Allah dostları
ilim, tebliğ, güzel ahlâkı yayma ve hizmet için halkın içine girmeyi tercih etmişlerdir. Bu konuda şu hadis-i şerifi
prensip edinmişlerdir: “Hayır ve hizmet için insanların içine karışıp onların eziyetlerine sabreden bir mümin, onlara
karışmayan ve eziyetlerine sabretmeyen kimseden daha hayırlıdır.“ (Tirmizî, İbnu Mace, Ahmed)
Nakşi yolunun piri Şâh-ı Nakşibend k.s., “bizim yolumuzun esası ‘halvet der encümen’dir” der ve ekler: “Terbiye
yolumuzun temeli sohbettir. Halktan uzaklaşmakta şöhret, şöhrette afet vardır. Hayır, cemiyete girip insanlara
hizmet etmektedir. Hizmet ancak sohbetle güzel olur. Hizmetle sohbet birbirini takviye etmeli ve tamamlamalıdır.
Bir de bu yolun yolcuları birbirini çok sevmelidir. Öyle ki bu sevgi içinde fani olmalıdırlar.”
Halkın içinde Hak ile olmanın bir manası da tevazu ve sadeliği tercih etmektir. Hak yolcusu, zahirde halk ile aynı
şartları paylaşır, herkes gibi normal elbise giyinir. Fakat içiyle apayrı bir iklimde yaşar. Kalıbı yerde, kalbi ve ruhu
göklerdedir. Eli ticaret ve kârda, gönlü Yüce Allah’tadır. Kalbinin içindeki aşkı, zikri, ilim ve marifetleri gizler.
Halktan birisi gibi görünür. Halini yansıtacak özel bir kıyafet seçmez. İçindeki manevi güzelliği ve Yüce Allah ile
olan beraberliğini bir sır gibi saklar. Onu ortaya koymak için yol aramaz. İnsanlar tarafından bilinmek ve övülmek
istemez. Kendisine Allah tarafından ikram edilen manevi ilim, muhabbet, keşif, keramet gibi özel hallerinin
bilinmesinden utanır. Ancak irşatla görevli kâmil veliler, vazife ve makamın gereğine göre davranırlar.

TASAVVU6

13. Sayı 15. Sayfa

Takva Sahiplerine İlâhi İkram

HİMMET

45
 Dr. Dilaver Selvi

Üzerinde çokça tartışılan kavramlardan biri de himmet. Tasavvufî yaşantı sahiplerinin sıkça kullandığı himmet
nedir? Niçin tartışma konusu yapılıyor, neresi yanlış anlaşılıyor? Himmet kavramını kullananlar niçin ve nasıl
kullanıyor?

Himmet, kelime manasıyla kalbi, iradeyi, duygu ve düşünceyi bir noktaya toplayıp, tek hedefe yönelmek demek.
Kelime kökü Arapça “hemm”. Hemm, iyi olsun kötü olsun, herhangi bir şeyi yapmaya yönelmek, himmet ise,
kıymetli, şerefli ve güzel şeylere yönelmek manasını taşıyor.
Kelime manasıyla düşündüğümüzde, her insanın azmettiği ve gayretini yönelttiği bir hedefi mevcut. İnsanların
kimi sadece karnına, kimi de kalbine yöneliyor. Herkesin kıymeti de yöneldiği şeye göre ölçülüyor. Buradan
hareketle, derdi yalnızca dünya olanın Allah katında hiçbir kıymeti olmaz. Hedefi Allah rızası olanın ise, kıymeti
kelimelerle ölçülemez.
Bugün günlük hayatımızda himmet deyince akla yardım ve destek geliyor. ‘Falanın himmetiyle müşkilim
çözüldü’ derken, bana sağladığı destekle sıkıntıdan kurtuldum demeyi kastediyoruz. Böyle bir himmeti inkar eden
yok. Çünkü bütün insanlık, birbirine muhtaç bir halde yaratılmıştır. Zayıflar güçlülere, fakirler zenginlere, hastalar
doktorlara, cahiller alimlere muhtaç edilmiş; kendisine maddi-manevi imkan ve nimet verilenler de, onu muhtaçlara
ulaştırmakla görevlendirilmiştir.

Velilerin Himmeti
Çokça tartışılan velilerin ve kâmil mürşidlerin himmeti meselesine gelince; buna mürşidin teveccühü, manevi
tasarrufu, nazarı, feyzi ve duası da denir.
Velilerin uzaktaki kimselere himmet etmesine ve tasarrufta bulunmasına bazıları itiraz ediyor. Mesele, ruhani
alemde ruh vasıtası ile cereyan ettiği için, maddi şartlara mahkum olmuş akıl onu anlamakta zorlanıyor. Çünkü bu
himmet ve yardım farklı boyutlarda, bilinen zaman ve mesafe ölçüleri dışında tezahür ediyor. Bu nedenle onu bizzat
tecrübe etmeyenler, olduğuna inanmak ve olayı anlamak için delil ve izah istemekteler. Bunda haklılar. Biz de
meseleyi işin ehline ve onu tecrübe edenlere soracağız. Bu konudaki delilleri ortaya koyacağız. Yanlış anlama ve
uygulamaları tesbit edeceğiz.
Tasavvuf erbabına göre himmet; kulun kendisini veya başkasını bir hayra ulaştırmak, bir şerden korumak veya bir
kemâli ele geçirmek için bütün ruhanî gücünü kullanarak kalbiyle Cenab-ı Hakk’a yönelmesidir. (Cürcani)
Himmet, ilahi nurla temizlenmiş ve takva ile yücelmiş ruhların Allah’ın izniyle muhtaç kullara yardım etmesidir.
Bu âli ruhlar zamana bağlı değildir, mekan ile sınırlanmazlar. Maddi şartlar engel olmaz onlara. Himmet, kâmil
velilere emanet edilmiş ilahi bir nurdur. O nur ile yol alır, hak yolcularını terbiye ve takviye ederler.
Himmet, Allah’ın bir rahmetidir. Himmet ehli, bir rahmeti yerine ulaştırmakla görevli Allah’ın dostudur. Kur’an
ifadesiyle onlara “cündullah (Allah’ın askerleri)” denir. Sayılarını, yerlerini ve görevlerini ancak Allah bilir.
(Müddessir/31) Onlar, meleklerden ve kâmil müminlerden oluşur. Cenab-ı Hak, onlar vasıtasıyla dilediklerine
yardım edip, müşküllerini çözer. Aslında kuluna destek veren ve müşkülünü çözen Allah’tır. Peygamber olsun, veli
olsun, diğer varlıklar vasıtadan başka bir şey değildir. Bu hakikati Rasulullah (A.S.) Efendimiz şöyle ifade
buyuruyor: “Asıl veren Allah’tır, ben ise verileni taksim edip yerine ulaştırmakla görevliyim.” (Buhari, Müslim)

İlahi İkram
Müttakilere Allah tarafından verilen bir sermaye, ilahi bir emanettir himmet. Allah’ın sevdiklerine ikramı, ilahi
aşkın meyvesi, takva sahiplerine bir hediyedir. Allahu Tealâ, sevdiklerine yaptığı bu ikramı meşhur bir kudsi hadiste
şöyle bildiriyor:
“Ben, farz ve nafile ibadetlerle bana yaklaşan kulumu sevdiğim zaman, onun gören gözü, işiten kulağı, tutan eli,
yürüyen ayağı olurum. O benimle görür, benimle işitir, benimle tutar, benimle yürür. Bana sığınırsa onu himaye
ederim. Benden bir şey isterse kendisine veririm.” (Buhari, İbnu Mace, Ahmed)
İşte velilerin ulaştığı bütün keramet ve himmet bu hadiste özetleniyor. Bu hadiste Allah dostlarına verilen imkan
ve yetkilerin ne boyutta olduğunu büyük müfessir Fahruddin Razi’den dinleyelim:
“İnsan büyük bir bağlılık ve samimiyetle Allahu Tealâ’ya itaate devam ederse, Allah’ın, onun gözü ve kulağı
olurum buyurduğu bir makama yükselir. Allah’ın celal nuru kul için bir kulak olunca, o yakını işittiği gibi uzağı da
işitir. Bu nur onun için bir göz olunca, yakını gördüğü gibi uzağı da görür. Ve yine bu nur kul için bir el olunca, o
elin zora, kolaya, yakındakine, uzaktakine, her şeye gücü yeter.” (Mefatihu’l-Gayb)

46
 İşte kâmil bir veli, darda kalıp kendisinden yardım isteyen bir mümine ilahi izinden sonra bu nur ile yardımcı
olmaktadır. Mesafe ne olursa olsun, kalbi ilahi nur ile cilalanmış kamil bir veli, Allah’ın izni ve dilemesiyle
dünyanın her yanını görebilir, her sesi işitebilir, her yana el uzatabilir. Bu, Allahu Tealâ’nın dilediği kulları için
kolay ve mümkün. Ancak bu nimeti kime, ne zaman, ne ölçüde vereceğini Cenab-ı Hak tayin eder.

Himmet Samimiyet ve Edebe Bağlıdır

Allah’ın rahmetini çeken en güzel sebep, kalbin samimiyetidir. Allahu Tealâ, isteğinde samimi olmayan gafil
kalbin duasını işitir, fakat kabul etmez. Arzu ve istediğinde samimi, sabırlı ve azimli olan kimsenin ise eli boş
dönmez. Büyük veli Abdulkerim el-Cilî (K.S.), “İnsan-ı Kamil” kitabında, bütün başarının himmetteki samimiyete
bağlı olduğunu belirtiyor ve ekliyor:
“İsteğinde samimi olan kimsenin iki alameti vardır: Yöneldiği ve istediği şeyin olacağına kesin olarak inanmak ve
gücü nisbetinde istenen şeylerin gereğini yapmak. Hali böyle olmayan kimseye himmet ve azim sahibi denmez. O
sadece boş temenniler ile avunan ve davasında yalancı olan biridir. Böyle bir kimse aradığını bulamaz, sevdiğine
kavuşamaz. Onun hali, elinde kalemi, kağıdı olmayan, okuma ve yazmasını da bilmeyen bir kimsenin mektup
yazmaya kalkmasına benzer. Bu durumda olan birisi mektubu nasıl yazacak? O, bu şekilde niçin mektub yazmak
istiyor ki?”

Himmet Kaderle Sınırlıdır

“Rasulüm de ki: Ben, Allah’ın dilediğinden başka kendime herhangi bir fayda ve zarar verecek güce sahip
değilim.” (A’raf/188) ayet-i kerimesi, her şeyin Yüce Allah’ın takdirinde olduğunu belirtiyor. Büyük arif İbnu Atâ
(K.S.) Hikem adlı eserinde der ki: “Himmetler ne kadar büyük ve hızlı olursa olsun kader sınırlarını geçemez.”
Kâmil mürşid, müridin isteğine değil, Allahu Tealâ’nın onun hakkındaki takdirine bakar. Bir çeşit kader vardır ki
onun gerçekleşmesi Allah tarafından kesin hükme bağlanmıştır. Bu hükmü verilen şeyin gerçekleşmesi
kaçınılmazdır ve onu dua ve himmet değiştiremez. Bir çeşit kader de vardır ki, onun gerçekleşmesi bazı sebeplere
bağlıdır. İşte dua, himmet ve sadaka bu kısımda fayda verir.
Hal böyle olunca, bazılarının: “benim mürşidim gavstır, Allahu Tealâ’dan her ne isterse olur; bir bakışta kâfiri
mümin, fasığı muttaki eder, tek başına bir orduyu yener!” demesi doğru değildir. Bunlar Allahu Tealâ’nın
kudretinde olan şeylerdir ve zaten Allah dostları, hep ilahi murada uygun şeyleri isterler. Bu konuda büyük veli
Mevlâna Halid Bağdadî (K.S.), kendisinden neslinin devamı için dua ve himmet isteyen Akka valisi Abdullah
Paşa’ya şu cevabı gönderir:
“Biz kendimizi himmet ehli görmüyoruz. Ancak, öyle olsa bile, istenilen şeyin kaza-i muallak (meydana gelmesi
sebeplere bağlanan bir kader) olduğu anlaşılmadan himmet kullanılmaz. Kesin olan kaderi (kaza-i mübrem), değil
veliler, peygamberlerin himmeti bile değiştiremez. Onun sonucuna rıza gösterip Allahu Tealâ’ya teslim olmak
gerekir. Şunu belirtelim ki, velileri inkardan sakınmak vacip olduğu gibi; onlar hakkında, imanı bozacak
kabullenişlerden sakınmak da vaciptir. Bu aşırı ve tehlikeli inanışlar, daha çok velilere güzel zan ve aşırı muhabbet
besleyen kimselerde oluyor. Unutmayın ki, şeytan hile ve düzen sahibidir; insanı helake götürecek her yolu dener.”
(Mektubat-ı Mevlâna Halid, 7. Mektup)

Himmet Nefse Değil, Hikmete Uygun Olur

Arifler Allahu Tealâ’nın hikmetine aşıktır. İşlerin görünen tarafına değil, sonucuna bakarlar. Onlar kendileri ve
talebeleri için hep Allah’a yaklaştıracak sebepleri ararlar. Kulun Allahu Tealâ’ya yaklaşması, nefsinin terbiyesine
bağlıdır. Bu terbiye bazen sıhhat ile, bazen de hastalık ile gerçekleşir. Bazı kalb hastalıklarının tedavisi fakirlik,
yalnızlık ve çaresizlik ile olur. Kalp katılığı ve gafletin giderilmesi için bazen acı tecrübeler gerekir. Mürid bunları
bilmez ve bir sıkıntıya düşünce, kurtulmak için mürşidinden himmet ve dua ister. Mürşid feraset nuru ve ilahi bir
ilimle, o sıkıntının müridin derdine ilaç olduğunu görür ve onu Allah’a yaklaştırdığını bilir; kısaca “dua ederiz” der.
Mürid de, o derdin hemen biteceğini düşünür. Halbuki mürşid-i kâmil, Allahu Tealâ’dan o sıkıntının devamını
istemektedir. Çünkü, müritteki gafletin ilacı o sıkıntının içindedir. Hastaya ilacını içirmemek dostluk değil, ihanet
olur.

Önce Hizmet, Sonra Himmet

Mürid: “himmet efendim!” dedikçe, mürşid: “önce hizmet evladım!” der. Arifler demişlerdir ki: Mürşidin
himmeti, müridin gayretine göre olur. Tarlasında güzel ekin isteyen bir kimseye düşen ilk iş, tarlayı temizlemek ve
uygun tohumu oraya güzelce ekmek, peşinden de gerekli sulamayı yapmaktır. Bundan sonrası elini açıp hayırlısını

47
istemek zamanıdır. Bunları yapmayan bir kimse, dünyadaki bütün velileri dolaşsa ve iyi mahsul için dua talep etse,
tarlasında ekin değil, ancak diken biter.

TASAVVUF 7
23. Sayı 17. Sayfa

HUZUR, ALLAH İLE OLMAKLA MÜMKÜNDÜR

Mehmet Ildırar

Müminlerin kemalâtı Allah'ın dinini yaşama derecelerine bağlıdır. Bu mesele seyr i sülûk olarak karşımıza çıkar.
İnsan bedeninin maddi gıdalara ihtiyacı olduğu gibi, ruhun da manevi gıdalara ihtiyacı vardır. Vücudun tesettürü
nasıl elbise ile sağlanıyorsa, ruhun kirlerden muhafazası da manevi hayatımızın, letaiflerimizin temizliğine bağlıdır.
Yani ellerimizin, gözlerimizin, dillerimizin temizliği, bir manada nefislerimizin terbiyesine, kalplerimizin
temizliğine bağlıdır. Kalbi temiz olmayanın dilinden doğrular çıkmaz. Kalbini temizlemeyenin, nefsini
arındırmayanın gözleri zinaya, kulakları gıybete yönelebilir. Çünkü nefis, hakikati ve kalpteki nuraniyeti söküp
atmak ister.
Anlaşılıyor ki ruh bedene, beden de ruhun kemalâtına bağlıdır. Ruhu asıl vazifesine yükseltebilmek ve kalbi
yaradılıştaki ruhani sırlara ulaştırabilmek için bedeni terbiye etmek, kalbi arındırmak lazım gelir.
İnsanların dünyada ve ahirette saadet ve selamete kavuşması, kalbin temizliğine, nefsin tezkiyesine bağlıdır.
Şuara Suresi'nde, "O gün ne mal fayda verir ne de evlat. Ancak Allah'a temiz bir kalple gelenler kurtulurlar."
buyuruluyor. Bu temiz kalpten murad, masivadan arındırılmış kalb-i selimdir. Her birimizin kalbi var olmasına var
ama Rabbimiz, her birimize kalplerimizi sağlam, temiz ve itminan olmuş bir kalbe çevirmemizi ferman buyurur.
Onun için Allahu Tealâ peygamberleri birer kalb-i selim numunesi olarak ümmetlerine göndermiştir. İşte
tasavvufun ve seyr i sülûkun bir anlamı da kalb-i selime kavuşmaktır.
Tasavvufta seyr i sülûk yapan kimselere mürid, salik, muhib, mürşid gibi makamlar verilir ki, bunlar kazanılmış
olan meziyet ve kabiliyetlere göre bazı mertebeleri ifade etmek içindir. Mürid, irade eden, dileyendir. Hakiki
müridin iradesi Allah'ın rızasıdır. Kul ne amel ederse etsin en son kavuşacağı makam, "Ey Rabbim! Sen benim
maksudumsun. Ancak senin hoşnutluğunu isterim." halidir. Şu halde mürid, Allah yolunda nefsinin iradesini
mürşidine, mürşid Rasulullah'a, Rasulullah da Allah'a bağlar.
Ruhumuz Allah sevgisini istemiş, Allah vücudun hayatiyetini ruha bağlamış, ilâhi muhabbetin nurunu ruha
koymuştur. Şu halde ruh ilâhi aşkı, kalp de ilâhi huzuru ister. İlâhi huzur ancak Allah ile olmakla mümkündür. Mal,
mülk, rütbe, evlat huzur getirmez.

İRŞAD, MÜRŞİD VE TEBLİĞ

Mübarek Erol

İnsanoğlu zaaflarıyla aşağılardan aşağı, faziletleriyle de alâ-yı illiyînde, meleklerden üstün bir varlıktır. İnsanı bu
iki zıt yanı ile ele almayan her türlü terbiye anlayışı eksik ve yarımdır.
Mücellâ dinimiz, insanoğlunu bir bütün olarak ele alır. Zaaflarına karşı uyarıcı, faziletlerine karşı da teşvik edici
bir metodla yaklaşır. Bu nedenle ayet-i celilelerde ve hadis-i şeriflerde ümit ile korku, cennet ile cehennem, rahmet
ile gazap hep birbiri ardına dengeli olarak zikredilmiştir.
İnsanın tek yanını dikkate alan bütün yaklaşımlar, felsefeler ve sistemler ya iflas etmiş ya da ulaştığı vahim
neticelerden dolayı kendini yenileme çabasına girmiştir.
Rabbimiz, ayet-i celilede şöyle buyurur. “İçiniden hayra çağıran, iyiliği emreden, kötülükten de uzaklaştıran bir
topluluk bulunsun. İşte onlar kurtuluşa erenlerdir.” (Âl-i İmran, 104). Bu ayet-i kerime müminlere bir vazife, bir
sorumluluk yüklemektedir. Bu vazifeyi en etkin şekilde ve bir numune-i imtisal olmak üzere en başta peygamberler
icra eylemiştir. Sonra da ilâhî düsturların kılavuzluğunda belli vasıfları haiz insanlar yerine getirmiştir. Bu vazife
yeryüzünün en büyük, en üstün vazifesidir. Bundan daha kıymetli bir vazife olsaydı, Rabbimiz peygamberlerini o
vazife ile görevlendirirdi.
Müfessirler yukarıdaki ayet-i kerimeyi tefsir ederken, bu vazifenin dinî hüküm bakımından farz-ı kifaye oluşu
üzerinde durmuşlardır. Bu, üzerinde düşünülmesi gereken bir husustur. Zira günümüzde bu vazifenin farkında olan
48
kişilerin azlığı ortadadır. Aynı müfessirler, bu sorumluluğu yerine getiren bir topluluk yoksa, iyiliği emretme,
kötülüğü men etme vazifesinin farz-ı ayn olduğunu; yani namaz, oruç gibi herkesi bağlayan mükellefiyetler alanına
girdiğini de ifade ederler.
İslâm, ayet-i kerimede atıfta bulunulan iyi (maruf) ve kötü (münker) olanı belirleyen bir değerler manzumesidir.
O halde iyiliği emretme, kötülükten men etme, kısaca İslâm'ı anlatma ve yaşatma çabasıdır. Buna tebliğ ve irşad da
denir.
Son birkaç asırdır müslümanların ekonomik, kültürel, ahlâkî alanlarda dış tesirler altına girmesiyle, irşad
faaliyetlerinde de nisbî bir azalma olmuştur, fakat asla durmamıştır. Bu dış tesirler yazık ki bazen müminlerin sahip
oldukları mücevher mesabesindeki değerlerden dahi şüphe etmesine, bu değerlerin bazılarından uzaklaşmasına
sebep olmu ştur. Böyle bir ortamda, bu rüzgara kapılmayanların ferdî gayretleri ise genel gidişi değiştirememiştir.
Eğer tebliğ ve irşad vazifesi genel ana prensipler gözetilerek yerine ve zamanına göre kurumsallaştırılabilseydi,
bugün insanlığın topyekûn müşteki olduğu sosyal ve ahlâkî sorunların önü alınmış olabilecekti.
***
Cenab-ı Hak insanoğlunu Rabbini bilip tanımak ve bu bildiklerine göre iç dünyasını şekillendirmek için
yaratmıştır. Ona bu vazifesini hatırlatmak, bu marifete ulaştırmak için peş peşe peygamberler gönderilmiştir. Bütün
peygamberlerin vazifesi irşaddır.
Tarih boyunca ne zaman bir hak dinin ve kutlu nebinin tesiri zayıflamış ya da silinmiş ise, insanlık bir alçalışa
geçmiş, türlü şekilleriyle zulüm hükümran olmuş, insanın iç dünyasında sarsıntılar birbirini takip etmiştir. Bu
durumda, insanlığın hidayetini murad eden Rabbimiz, bir diğer elçisini vazifelendirmiştir. Bu tekerrür ahir zaman
nebisi, son peygamber Fahr-i Alem s.a.v. Efendimiz'e kadar devam etmiştir.
Fahr-i Alem s.a.v. Efendimiz'den sonra ise, irşad vazifesini enbiyanın vârisleri olarak Allah dostları, mürşidler
deruhte etmişlerdir. Bu vazife kıyamete dek ehlullah tarafından devam ettirilecektir.
İrşad yolunda atılan her adım, irşad sahibi için nübüvvete veraset sevabı kazandırır; zira bu vazife aslı itibariyle
peygamberlerin vazifesidir. Bu vazife irşad erlerine ilâhi bir lütuf olarak verilmiştir.
***
En yakınlarından başlamak üzere bildiği doğruları Hak rızası için insanlara ulaştırmaya çalışan tebliğciler ne
kadar samimi iseler, söz ve davranışları da o kadar etkili olur. Anlatım ne kadar parlak olursa olsun, samimiyet
olmazsa hiçbir netice vermez. Hatta diyebiliriz ki, bir yönüyle hidayetin anlatmayla bire bir alakası yoktur.
Unutulmamalıdır ki hidayet Allahu Teâla'nın elindedir. O murad etmezse, hiç kimsenin bir başkasının hidayetine
vesile olması mümkün değildir.
Öyle ise asıl mesele Cenab-ı Mevlâ ile irtibat içinde olmaktır. Çünkü gizli-aşikâr bütün kapıların anahtarı O'nun
nezdindedir. Hidayet ise en büyük kapıdır. İnsanlara hakkı ulaştırma gayretinde olan herkes, bütün samimiyetiyle
vazifesini yaparken, Kadir-i Mutlak olan Allah'a dayanmalıdır. İrşada ehil Allah dostları, bu hali zirvede yaşadıkları
için olgun ve olgunlaştırıcı (kâmil ve mükemmil) oldular.
Diğer taraftan niceleri, çok parlak hitabet gücüne sahip olmalarına rağmen, insanlara Hak adına birşey
sunamadılar. Çünkü bazı yönleriyle samimi değillerdi, her şeyi kendilerinden biliyor ve her neticeyi de kendilerine
bağlıyorlardı.
Bugün ağzı söz yapan değil, bildiğini ve söylediğini yaşayan insanlara ihtiyaç vardır. Okudukları kendisine fayda
vermemiş ya da gece gündüz konuşan lafazanların milletin kurtuluşu hesabına verecekleri hiçbir şey yoktur.
Hakkı, doğruyu anlatan insan, bunu yaparken fevkalâde bir ruh sadeliği ve kalp safveti içinde olmalıdır.
Davasının berraklığına denk bir gönül taşımalıdır. Aksi durumda ruh dünyasındaki bulanıklık nispetinde Hak ile
olan münasebetleri de kesik kesik olur, dolayısıyla tesiri hiçe iner. Hak yola davette rıza-yı ilâhiden başka hiçbir
şeyi asıl maksat yapmamalıdır. Böyle olduğu müddetçe mübelliğ , Cenab-ı Mevlâ'nın rahmetini, Fahr-i Cihan
s.a.v.'in ruhaniyetini ve büyüklerin himmetini zahir olarak bulur.
Bu hakikatte kimsenin şüphe ve tereddüdü olmamalıdır. Toprağın bağrına atılan tohumun birken bin olması arzu
ediliyorsa, bunu bu hale getirecek ilâhi güce dayanmak gerekir. Başka kapılara müracaat ise sadece zarar getirir.
Her mümin önce kendi irşadı için hakiki bir mürşide kalbini sonuna kadar açmalı, sonra samimiyetle hal ve lisanı
ile Hak Yol'u insanlara sunmaya, tebliğ etmeye gayret etmelidir.
Tertemiz, ahlâk ve fazilet sahibi bir toplum olma yolunda atılabilecek en önemli ve en büyük adım budur.
Rabbimizin tevfik ve inayeti ile...

İRŞAD NEDİR, MÜRŞİD KİMDİR?

Ahmet Safa

49
 Dünya üzerinde öyle mübarek zâtlar var ki, Allah onları insanları karanlıktan aydınlığa çıkarsınlar diye hizmetine
almıştır.
Onlar insanlığın irşadı için, kurtuluşu için görevlendirilmiş velilerdir. Allah'tan başkası önünde eğilmezler ve
O'nun rızasından başka bir şey de talep etmezler.
Onların gayeleri sadece Alemlerin Rabbi Allah'tır. Sözleri O'nu zikirden ibarettir. Güneş gibidirler. İnsanlar için
bir ışık, insanlık için bir aydınlık... Yol'dan, Yolumuz'dan haber verirler, rehberlikleri ile önümüzü aydınlatırlar. Hiç
bir karşılık talep etmeden, beklemeden...
O aydınlıktan faydalanabilmek için onları bilmek, tanımak, yaptıkları irşadı anlamak gerek. İrşad nedir, mürşid
kimdir bilmek gerek.

Dünya hayatının en şerefli ve en değerli işi, gönülleri Hakk'a uyarıp, duygu ve düşünceleri Allah ile
buluşturmaktır. Çünkü şuur sahibi bütün varlıkların yaradılış gayesi Allah'ı tanımak ve O'na ibadet etmektir.
(Zariyat, 56)
Bu gayeden uzaklaşıldığı an, hayat manasını yitirmiş, imtihan kaybedilmiş, dünya hayatıyla birlikte ebedi hayat
da hüsrana uğramış olur.
Muhtelif ayet ve hadislerde işaret edildiği üzere, Allah'ın zikri bütünüyle yeryüzünden kalktığı zaman dünyanın
da varlık sebebi ortadan kalkmış ve kıyamet vacip olmuş olur. Demek ki, dünyayı ayakta tutan şey Allah'ın zikridir.
İşte insanın yüzünü Hakk'a çevirmekten ibaret olan irşadın değeri, bu yaradılış gayesinden kaynaklanmaktadır.
Böylesine şerefli bir vazifeyi, Allah en seçkin kulları olan peygamberlerine ve onların vârislerine vermiştir. Şayet
irşaddan daha değerli ve şerefli bir iş olsaydı, Cenab-ı Hak peygamberlerine o vazifeyi verirdi.

İrşadın Manası ve Ehemmiyeti

Kelime olarak irşad: Hak ve hakikate, iyiye, doğruya tercüman olmak, Allah yolunu göstermek manalarına
gelmektedir. Tasavvufî manasıyla irşad ise: Allah'ı kullarına, kullarını da Allah'a sevdirmektir. Belirli bir eğitimi ve
metodu olan bu irşadı, şu şekillerde de tarif edebiliriz:
* Yaratıcısıyla tanışık olmayan ruhları onunla tanıştırmak, Rabbi'yle tanışık olan ruhları da onunla olan
münasebetlerinde derinleştirip yükseltmek.
* Potansiyel olarak insanlık kabiliyetine sahip olan insanı, fiilen insan haline sokmak. Diğer bir tabirle “insan-ı
kâmil” yapmak.
* İnsanın şer kabiliyetini hayır kabiliyetine çevirmek suretiyle, şeytan ve onun temsil ettiği kötülükleri bertaraf
etmek.
* İnsanı iyiliğe, ibadete, güzel ahlâka, salih amele, istikamete… hasılı Rabbi'nin rızasına yöneltmek suretiyle O'na
ulaşmasını sağlamak.

Mürşidin Mana ve Keyfiyyeti

İrşad eden, doğru yolu gösteren rehber zata mürşid denir. Allah'ın, doksan dokuz güzel isminden biri de “er-
Reşîd” dir (bkz. Hûd Suresi, 87). Reşîd, mürşid anlamına gelmektedir. Çünkü asıl olarak hak ve doğru yolu
gösteren, sonsuz rahmet sahibi Allahu Tealâ'dır. Nebileri ve rabbanî alimleri vasıtasıyla insan ve cinleri ilâhi
kitabının nurlu beyanlarına davet etmektedir. İnanan-inanmayan herkese merhamet buyurup, onları ebedi azaptan
kurtaracak mürşidleri aralarından çıkarmaktadır.
Nitekim, her devirde bu vazifeyi hakkıyla yapabilecek mürşidleri yetiştirmek farz-ı kifayedir. Ayet-i kerimede:
“İçinizden hayra çağıran, iyiliği emredip kötülükten men eden bir sınıf bulunsun. İşte kurtuluşa eren onlardır.” (Âl-i
İmran, 104) buyurulmaktadır.
Tasavvufta kemale ermiş, olgunlaşmış, evliyalık mertebelerinin sonuna ulaşmış, kabiliyeti olanları bu yolda
yetiştiren rehber zata mürşid-i kâmil denir.
Umumi manada mürşid-i kâmil, kalp ve kafa izdivacına muvaffak olmuş bir mana kahramanı, hakikat davetçisi
ve gönüllere Hak esintilerini duyuran bir peygamber vârisidir. Ulaşmak isteyenle ulaşılacak olan arasında bir köprü
mesabesinde olan mürşidin en belirgin vasfı, Hakk'a yakınlıktır. Onun fizikî alem kadar metafizik alemlere de gönül
gözü açıktır. O, Allah, insan ve kainat münasebetini kavrayan, varlığın esrarına aşina bir arif, dünya- ahiret
bilgileriyle donanmış bir bilgedir. Hak yolcusunun kalbine kendi hususi mazhariyetlerini yansıtan bir velîdir. İşte
böylelerinin elinde her zaman kömürler elmasa dönüşmüş, taş ve toprak da altın seviyesine yükselmiştir.
Bu vadide, gavs ve kutuplardan düz nasihatçılara kadar birçok irşad ehlinden bahsetmek mümkündür. Fakat
ruhlara insan-ı kâmil olma ufkunu açamayanlara mürşid denemez. Denemez; zira bunların kendileri irşada
muhtaçtırlar ve mutlaka terbiye edilmelidirler. Bir atasözümüzde, “Kendi muhtâc-ı himmet bir dede, bilmez ki
gayra nasıl himmet ede” denilir.
50
Vaiz-Mürşid Farkı
Vaaz ve nasihatle meşgul olanlar, ihlâslı olmak kaydıyla, irşad adına kısmen halka faydalı olabilirler. İlim
öğretirler, faydalı ve doğru olanı kitaplardan okuyup anlatabilirler. Bazı konularda hayır ve iyiliğe de sevk ederler.
Fakat kendisi kemale ermeyen nefs erbabı bir kimsenin, terbiye ile başkalarını kemale erdirmesi mümkün değildir.
Muhataplarını nefs ve şeytanın hilelerinden kurtaramazlar. Hakiki Allah sevgisini veremezler. Terbiye etmeye
kalktıklarında, kendilerini de muhataplarını da helâk ederler. Nefs ve şeytanın oyuncağı olurlar. Zaten terbiye
ettikleri görülmüş bir şey de değildir. Böylelerinin hali, İmam-ı Gazalî Hazretleri'nin buyurduğu gibi, yakasında
akrep olan bir kimsenin boynundaki akrebe aldırış etmeyip, eline aldığı bir yelpazeyle başkalarının burnundaki
sineği kovalamasına benzemektedir.
Sıradan bir irşad eriyle Hakk'a yakınlık kazanmış velî bir mürşid arasında, en az yerden Arş'a kadar manevi
mesafe vardır. Velîlik mertebesine yeni adım atmış mübarek bir zatla, gavs ve kutup gibi zirvelere tırmanmış Allah
dostları arasında da belki bir o kadar mesafe daha vardır.
Onun için gavs ve kutup gibi zatlar hem malumdurlar, yani zahirde beşeriyet mertebesindedirler, hem de
meçhuldürler ki, sırları gaybü'l-gaybdedir. Hak'dan başka onlara kimse muttali olamamıştır. Kendi evladından ve
müridlerinden çok sayıda velî yetiştiren Aziz Mahmud Hüdayî Hazretleri'nin şeyhi Üftade Hazretleri şöyle demiştir:
“Beni, ehil, evlad ve etbadan hiç kimse bilememiştir”
İşte bu gibi kutbiyyetini gavsiyyetle derinleştirmiş bir kâmil, mana atmosferine giren herkese ufkunun boyasını
çalar, onları Kur'an ve Sünnet malzemesiyle adeta yeniden inşa eder.

Mürşidlerin Makamları
Kâmil bir mürşidin velîlik makamına ulaşması mutlaka gereklidir. Aksi halde velî olmayan bir zatın taliplerine
manevi ufuk açması bir tarafa, onlara zarar bile verebilir. Velâyet ise, fenafillâh (Allah'da fani olma) makamıyla
başlar. Bu, bir nevi yeryüzünden mesela Süreyya yıldızına kadar olan basamakları çıkmak gibidir. Velî bu mesafeyi
bazen adımlarıyla, bazen de manevi bir vasıtayla çekilerek çıkar. Sonunda her türlü yön, mesafe ve mekândan
münezzeh olan Allah'a vasıl olur.
Vuslata eren bir velînin tevhidi ve dolayısıyla da imanı kemale erer. Nefsanî ahlâkından soyunur. Rahmanî ahlâk
ile ahlâklanır. Cenab-ı Hakk'ın tecellilerine mahzar olur. Lâkin bu makamda olan bir kimsenin alemi, şu
gördüğümüz fizikî alem değildir. Her ne kadar cismi bu alemde olsa da, ruhu Arş-ı A'lâ ve onun üzerindeki manevi
alemlerle alâkadardır. Bulunduğu alemin kayıtlarıyla sınırlıdır. O yüzden vecd ve istiğrak halleri galiptir. Çoğu
zaman Allahu Tealâ'nın dışındaki her şeye (mâsivaya) şuurları kapalıdır. Avamdan olan halkla onların dünyası
apayrıdır. İşte bunun için fenafillâh makamından bekabillâha dönmeyen bir velîye irşad görevi verilmez.
Bekabillâh, vuslat ile kemale erdikten sonra, bir bakıma çıktığı merdivenlerden geri dönüp, fizikî alemdeki
insanların seviyesine inmektir. İrşad vazifesini yerine getirebilmek için bu iniş zaruridir. Zira, velî ile talibin
arasında -makam bakımından olmasa da- mertebe açısından bir uçurum olmamalıdır.
Bir velî, Allah'a vuslat yolunda çıkarken ne kadar çok yükselirse, halkın seviyesine inişi de o kadar fazla olur.
Aynı şekilde, fizikî aleme doğru ne kadar çok inerse makamı o kadar yüksek, irşadı o denli kuvvetli olur. Çünkü
inişi fazla olduğundan mahluklara yakınlığı artar. Böylece kendisinden çokça istifade edilir. Nübüvvetten başka
velâyet makamının da sultanı olan Hz. Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimiz, çıkışta herkesten yukarı, inişte ise herkesten
aşağı indi. Bu yüzden onun irşadı bütün peygamberlerden kuvvetli oldu ve bütün insanların peygamberi oldu.
Şu halde fenafillâh ve bekabillâh makamlarına ulaşan bütün mürşidler, prensipte kâmil bir velî olmakla birlikte,
aralarında yerle gök kadar mesafe bulunabilmektedir. Aradaki bu fark hiç şüphesiz irşada da yansımaktadır. Ayrıca
kutbiyyet ve gavsiyyet makamlarının sultanları ile bu makamda olmayanların ahiretteki şefaatleri her halde bir
olmayacaktır. Hatta ehl-i keşfin beyanına göre, Gavs, duasıyla sûfi olmayanların da imdadına yetişir, onların son
nefeste imanla kabre girmelerine vesile olur.
Kâmil mürşidlerin sözleri ölmüş kalpleri diriltmek için devadır. Onlar ashab-ı makâl gibi çuvallarla laf etmezler.
Pek az ve inci gibi tane tane konuşurlar. Halleri her şeyi anlatmaya kâfidir. Bakışları manevi kalp hastalıklarının
şifasıdır. Taş kesilmiş kalpler, onun sevgisine kavuşmakla yumuşak olur. Hadis-i şerifte buyrulduğu üzere:
“Görüldükleri zaman Allah hatırlanır.” Cismanî yüzleriyle Allah'ın kullarıyla meşgul olurken, manevi yüzleriyle
Allahu Tealâ'ya bağlıdırlar. Dışları halk, içleri Hak iledir. Hadis-i kutside Cenab-ı Mevlâ, “onların gören gözü, tutan
eli, işiten kulağı” olduğunu beyan etmektedir. Kim bilir, belki de Hak Tealâ Hazretleri günde kaç kere kalplerinde
tecelli edip, “Kalbin nasıl dostum?” diye sormaktadır.

51
 Dolayısıyla böyle bir kalbe girebilmek kadar büyük bir saadet yoktur. Çünkü o kalbe girmek Hz. Rasulullah'ın
kalbine girmek ve Allah'ın rızasına nail olmak manasına gelmektedir. Paha biçilmez değerde bir kristale benzeyen o
kalbi kırmak ise, şekavetlerin en büyüğüdür. Çünkü bunun manası da yine hadis-i kutside belirtildiği üzere, Allah
ile savaşmaktır.

Bir Mürşide Halife Olmak

Kâmil mürşidlerin en tatlı ideallerinden biri de kendilerinden daha büyük mürşidler yetiştirmektir. Bunun için
hiçbir fedakârlıktan kaçınmayıp, onların terbiyesi ile meşgul olurlar. Nihayet belirli mertebe ve makamlara ulaşan
talip, mürşidinden icazet alarak halife olur. Yani mürşidlik yapmaya ehil bir kimse haline gelir. Bir mürşidin çok
sayıda halifesi olabileceği gibi, hiç olmayabilir de.
Genel olarak iki türlü hilâfet şekli vardır. Birincisi işaretle verilen halifelik, ikincisi de zaruretle verilen
halifeliktir. İşaretle halifelik, silsiledeki meşayih-ı kiramın mana alemindeki ittifakı ve işaretleriyle verilir. Tabii bu
silsilenin başı Hz. Peygamber s.a.v.'dir. Cenab -ı Hak kimi seçtiyse, mürşid ona hilafet verir. Makbul ve üstün olan
hilâfet şekli budur. Mürid, bu çeşit hilâfeti geri çeviremez. Kâmil (yetişmiş) ve mükemmil (yetiştirebilen)
mürşidlerin halifeleri ekseriyetle böyledir. İstisnaları azdır.
Zaruri halifelik ise, bir ihtiyaç veya maslahata binaen, müridin makamı kemale ermediği halde sadece mürşidin
izniyle verilen halifeliktir. Bu tip halifelerin mürşidi hayatta olduğu müddetçe insanlar ondan fayda görür. Eğer
kemale ermeden mürşidi vefat ederse, onun işi tehlikeli ve zordur.
Yukarıda anlatılanların dışında, bir de müridler tarafından halife ilan edilen şahıslar vardır ki, bunların gerçekte
mürşidlikle bir alakaları yoktur. Umumiyetle herhangi bir halife bırakmayan mürşide bağlı müridler bunu yaparlar.
Belki seçtikleri zat çok iyi, muhterem ve hatta velî bir zat olabilir. Ama yukarıda anlatıldığı gibi, mürşidlik başka
bir şeydir. Kâmil mürşid tarafından izin verilmedikçe irşadları muteber değildir. Hz. Peygamber s.a.v.'e kadar
uzayan bir icazet silsilesinden de mahrumdurlar. Bu gibi zatlar cemaatin önünde hayırlı hizmetler yapan bir ağabey
fonksiyonundan öte geçemez. Hakiki terbiye veremez. Başkalarına halifelik izni veremez. Verse de geçerli olmaz.
Fenâ ve bekâ mertebelerine ulaşamadığı için, kendilerine rabıta yapılmasına izin veremez, daha doğrusu
vermemelidir. Çünkü böyle bir rabıtanın faydası yoktur.
Ders vermek üzere kendilerine vekâlet verilen şahıslara ise vekil denilir. Bazı tasavvufî kollarda bunlara halife
diyenler de vardır. Fakat söz konusu zatların mürşidlikle bir alakaları yoktur. Mürşidleri vefat eder ya da vekâletten
azlederse, bunların vazifeleri sona erer.

Mürşidlik Babadan Oğula Geçer mi?

Mürşidlik kesinlikle babadan oğula, kardeşten kardeşe, kan bağıyla veya irsiyetle geçen bir vazife değildir.
Mürşidlik, ancak amel edip matlup olan mertebelere ulaşan ve ilmi olan salike Allah'ın ihsan ettiği bir görevdir. Bu
saadete nail olan, mürşidin oğlu da olabilir, yabancı birisi de...
Fenafillâhtan bekabillâh makamına kim döndü ise, Allah'ın izniyle ona vazife verilir. Dönmeyene irşad izni
verilse de, böylelerinin mürşidi hayatta değilse irşad vazifesi yapmamaları daha uygundur.
Kâmil mürşidlerin dikkatle üzerinde durdukları konulardan biri de, bu makamın layık olana verilmesidir. Üftade
Hazretleri'nin buyurduğu gibi, yakın çevrede kâmil mürşidlik makamına elverişli hiç kimse kalmasa, dünyanın öbür
ucundan layık olan getirilip o makama oturtulur. Tarih boyunca bu hassasiyete sahip olmayanlar kısa zamanda
dağılıp gitmişlerdir. Nitekim dergâhların çöküşünü hazırlayan önemli sebeplerden birisi de budur. Geçmişte bazı
tasavvufî kollarda, yetişmiş erkek evladı bulunmadığı için beşikteki şehzadeye hilâfet verenler çıkmıştır. Fakat
“beşik şeyhliği” diye bir kavramın tarihe geçmesine sebep olan bu kollar, çok sürmeden yok olup gitmiş, isimleri
bile unutulmuştur.
Elbette ki gavslık, mücedditlik gibi manevi zirvelerde dolaşan, çevresine feyz, nisbet ve nur saçan büyük
imamların ailelerinden büyük zatların çıkmasından daha tabii bir şey yoktur. Hatta bunlardan bazılarının kıyamete
kadar devam etmesi beklenir. Mesela mana gözüyle istikbale bakan Gavs-ı Kasravî Hazretleri'nin, kendi aile
ocağından yedi tane gavsın çıkacağını müjdelediği rivayet edilir.
Bir mürşidin evlatlarının hepsi birden nazarını Hakk'ın rızasına diker ve bu gaye uğrunda ihlâsla amel ederse,
Allahu Tealâ onların sa'y u gayretlerini boşa çıkarmaz. Cenab-ı Hak hem sonsuz merhamet sahibi, hem de âdil-i
mutlaktır. Ayet-i kerimede buyurulduğu gibi, kim zerre kadar hayır işlerse onun karşılığını, kim de zerre kadar şer
işlerse onun karşılığını görür (Zilzal, 7-8). Şah Abdülkadir Geylânî Hazretleri'nin amelini işleyen, onun makamına
ulaşır.

52
 Çoğu kere demircinin oğlu demirci, çiftçinin oğlu çiftçi olduğu gibi, peygamberlerin oğul ve kardeşlerinden
peygamber, mürşidin yakınlarından da mürşid çıkmıştır. İbrahim a.s.'ın oğlu İsmail a.s.; Yakup a.s.'ın oğlu Yusuf
a.s.; Musa a.s.'ın kardeşi Harun a.s. bunun en güzel örneğidir. Aynı şekilde mürşidlik görevi İmam-ı Rabbanî
Hazretleri'nden oğlu Muhammed Masum Hazretlerine, ondan da oğlu Şeyh Seyfüddin Hazretleri'ne intikal etmiş,
sonraki silsilede de bunun birçok örnekleri görülmüştür.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Sahte veya Yetersiz Mürşidler

Hakiki ve kâmil bir mürşid, iman kurtarma noktasında adeta bir can simidi gibidir. Ancak “taklidinden sakınmak”
şarttır. Aksi halde imanı kurtarmak bir yana, tehlikeye bile girebilir. Her meslek ve meşrepte olduğu kadar, bu
meslekte de akidesi, niyeti bozuk, menfaatçi, sahte veya eğitimi yetersiz, kemale ermemiş olanlar mevcuttur. Fakat
sahte olanları kolay ve çabuk fark edilirler. Yeter ki biraz basiret ve feraset olsun.
Sahte mürşidleri ele veren ipuçları genellikle şunlardır:
* Allah'ın emirlerine ve Hz. Rasulullah'ın sünnetine doğru dürüst uymamak. Dinî, şer'î konularda zaaflar
göstermek.
* Kur'an ve hadis-i şeriflere ulemanın verdiği manaların dışında yanlış manalar vermek, olmayacak biçimde
yorumlamak.
* Kadınlarla karışık bir vaziyette oturup sohbet etmek, onlara el öptürmek veya mahremsiz teke tek görüşmek.
* Sohbet ve toplantılarında rüyaya geniş yer vermek.
* Haksız yere milletin malını yemek, girdiği menfaat ilişkilerinde muhatabına zarar vermek veya aldatmak.
* Sun'î zorlamalarla bir kısım keramet gösterilerinde bulunmak. (Bu tipler bazen istidraç yoluyla insanın
kalbinden geçenleri de söyleyebilirler.)
* Kendisinden başka önüne gelen herkese, hatta dindarlık ve salâhiyetiyle tanınan şahıslara bile, kâfir, münafık
damgasını vurmak.
* Şeytanın vehim ve vesvesesiyle bir takım hezeyanlarda bulunmak, kendisine vahiy geldiğini vs... söylemek.
* İnsanın gönlüne huzur verecek, Allah'ı hatırlatacak nuranî bir simadan mahrum bulunmak.
Yolu bitirmemiş nakıs mürşide teslim olmak da İmam-ı Rabbanî Hazretleri'nin ifadesiyle öldürücü bir zehirdir.
Bir hasta, mütehassıs olmayan, diploması bulunmayan bir hekimin ilacını içerse iyi olmak şöyle dursun, hastalığı
artar. İyileşme kabiliyeti de bozulur. O ilaç önce ağrıları durdurabilir. Sinirleri bozduğu, zarar verdiği için ağrı
duyulmaz. Fakat bu hal iyilik değil, kötülüktür. Bu hasta hakiki bir hekime giderse, hekim önce o ilacın zararlarını
gidermeğe uğraşır. Ondan sonra hastalığı tedaviye başlar.
Her mürşide el verme ki yolunu sarpa uğratır / Mürşidi kâmil olanın gayet yolu âsân imiş...

DİN VE BİLİM

Halil Akgün

Din ile bilim çatışır mı? Bu, modern dönemde en çok sorulan sorulardan biri. Dinî inanca karşı ‘bilimsel doğru'yu
savunanlar, din ile bilim arasında bir çatışma olduğuna inanıyorlar.

Din ile bilim arasında çatışma olduğunu öne sürenlere göre, dinî öğretilerin çoğu bilimsel bir temele sahip değil.
Fizik ötesi inançları bilimsel olarak isbat etmek ya da açıklamak mümkün değil. Bilimsel bilgi, deney ve gözleme
dayanırken, dinî bilgi inanç ve ahlâk ilkelerini esas alıyor. Bu yüzden dinî inançları bilimsel bir sınava tabi
tutamıyoruz. Böyle olduğu için de dinî inanç ile bilimsel bilgi arasında bir mesafe var. Bu görüşü savunanlara göre
bu mesafe çoğu zaman bir çatışmaya dönüşüyor.

Yeni Bir İzah Arayışı

Bu çatışmacı bakış açısının kökleri, Avrupa'da 17'nci yüzyılda meydana gelen bilim devrimine geri gidiyor. Bu
dönemde büyük bir hamle yapan fizik bilimleri, Kilise'nin muhalefeti ile karşılaşmıştı. Hıristiyanlığın tasallutundan
kurtulmak isteyen bilim adamları ve düşünürler, yeni bilimsel gelişmeleri dine karşı kazanılmış bir zafer olarak
yorumladılar. Kilisenin temsil ettiği din anlayışından gittikçe uzaklaşan modern bilim ve felsefe, bu süreçte seküler
ve din-dışı bir dünya görüşü geli ştirdi. Evrenin yaradılışıyla ilgili geleneksel dinî öğretiler bir kenara bırakıldı. 18
ve 19'uncu yüzyılda zirveye ulaşan mekanistik evren anlayışı, yaratıcı bir Tanrı, ahiret günü ve fizik ötesi gerçeklik
kavramlarını dinî hurafeler olarak reddetti.
53
 19'uncu yüzyılda pozitivizm, bu yeni bilim anlayışının resmi adı haline geldi. Pozitivistler , bilimsel olarak ispat
edilemeyen hiçbir şeyin doğru ve gerçek olmadığını ileri sürdüler. Bir başka ifadeyle, fizik ve kimya terimleriyle
izah edilemeyen hiçbir şeyin kanıtlanamayacağını ileri sürdüler. Böylece pozitivistler gerçekliği beş duyu organıyla
algılayabildiğimiz şeylere indirgediler. Bu tanıma uymayan her şey metafizik bir hezeyan ve batıl bir inanç olarak
reddedildi. Bu yüzden bilime mutlak hakikat gözüyle bakan pozitivistler, bilimin ötesinde “bilimcilik”
diyebileceğimiz bir ideoloji geliştirdiler.

Bilim İle Bilimcilik Arasındaki Fark

Bu “bilimcilik” inancının etkisi, bugün de devam ediyor. Bir örnek olarak Darvinci evrim teorisi ile dinlerin
öğrettiği yaradılış fikrine kısaca göz atalım. Geleneksel yaradılış inancına göre evreni yaratan Allah'tır. O her şeyi
belli bir nizam ve ölçü içerisinde yaratmıştır. Alemdeki her şeyin bir maksadı ve sebebi vardır. Allah'ın bu muazzam
sanat eseri karşısında insanların O'nun kudretini takdir etmesi ve verdiği nimetlere şükretmesi gerekir.
Buna karşılık evrim teorisi bize her şeyin bir tesadüf eseri olarak ortaya çıktığını, yoktan yaratma diye bir şeyin
olmadığını söylüyor. Yaklaşık otuz milyar yıl süren evrim süreci, alemdeki galaksilerin yegane sebebi olarak izah
ediliyor. Yine buna göre yeryüzündeki hayat, benzer bir süreç neticesinde ortaya çıkmış. İnsanın maymundan
geldiği fikri de bu evrim tarihinin bir parçası. Neticede ortada hiçbir ilâhi kaynağa ihtiyaç duymayan, bir anlamda
kendi kendine var olan bir alem var. Bu evrim sürecinde yaratma fikrine yer yok. Bu yüzden evrimcilere göre
evrenin bir mana ve maksadı olduğunu söylemek de anlamsız. Zira her şey, bu “kozmik çorba”nın tesadüf eseri
olarak bugünkü haline gelmesinden kaynaklanıyor.
Bilimcilik fikrini benimseyenlere göre, Darvinci evrim teorisi bilimsel bir hakikattir ve alemi en iyi açıklayan
modeldir. Paradoksal bir şekilde Darvin'in görüşlerinin bir ‘teori' olduğunu her seferinde söylüyoruz. Kesin olarak
ispat edilememiş her sey bir teori olduğuna göre, Darvinci evrim anlayışının bilimsel bir hakikat olarak kabul
edilmemesi gerekir. Fakat evrim teorisine “inananlar”, bunun bilimsel bir doğru olduğunda ısrar ediyorlar.
Bu yüzden evrim teorisi okullarda resmi bilim müfredatının bir parçası olarak okutuluyor. Bunun yol açtığı
ikilemi görmek zor değil. Evde ve din derslerinde alemin Allah tarafından yaratıldığını duyan çocuklara, biyoloji
derslerinde bambaşka bir model anlatılıyor. Bir tarafta alemin bir gaye için yaratıldığı söyleniyor, öbür tarafta
bilimsel açıdan bu inançların hiçbir anlamının olmadığı telkin ediliyor. Bilimin ‘objektif' hakikatleri karşısında dinî
inançların ‘ subjektif ' kaldığı ileri sürülüyor.
Evrim teorisi, din ile bilim arasındaki çatışma alanlarından sadece biri. Peki bu çatışma nereden kaynaklanıyor?
Yanlış bir din anlayışından mı? Yoksa yanlış ve tek taraflı bir bilim anlayışından mı? Özetle söylemek gerekirse,
sorunun temelinde bilimi, dinin yerine alternatif bir inanç sistemi olarak ikame etme girişimi yatıyor. 19'uncu
yüzyılda August Comte'dan Karl Marx'a ve günümüzde Richard Dawkins'e kadar pek çok kişi bilime yeni bir din
olarak umut bağladı.

Bilim Neyi Bilebilir?

Bilim, fizik gerçeklikle sınırlı özel alanının dışına çıkıp bütün gerçekliği izah etmeye kalktığında, din ile çatışma
içerisine giriyor. Sadece din ile değil, felsefe, sanat ve ahlâk alanlarıyla da çatışmaya ba ş lıyor . Bir başka ifadeyle,
bilim bir din olma iddiasında bulunduğunda, kaçınılmaz bir çatışma alanının içine giriyor. Büyük bir bilim
geleneğine sahip olan İslâm medeniyeti, bilimin yerini doğru bir şekilde tanımladığı için bu tür bir çatışmaya hiçbir
zaman imkan vermedi.
Bu noktada “bilim neyi bilebilir?” sorusunu sormamız gerekiyor. Tabiat bilimleri, fizik gerçekliği sistematik
olarak inceler ve tabiat alemi hakkında bize somut bilgiler sunar. Bilimin ilgi ve bilgi alanına giren şey, laboratuvar
ortamında test edilebilen varlıklardan ibarettir. Bu yüzden bilimsel deneyler benzer şartlar sağlandığı müddetçe
tekrar edilebilir. Bu anlamda bilimsel doğruların evrensel bir niteliği vardır. Örneğin suyun kütlesel ağırlığı ya da
kaynama derecesi, bilim adamının dinine veya milliyetine göre değişmez. Bilime bu ‘evrensellik ayrıcalığı'nı
sağlayan, onun fizikî alemle sınırlı bir ihtisas alanına sahip olmasıdır.
Bilim, bu alanın ötesine geçip , fizik ötesi gerçeklik hakkında iddialarda bulunmaya başladığında bilim olmaktan
çıkar, bir ideoloji haline gelir. “Meleklerin varlığını bilimsel olarak ispat edemeyiz, bu yüzden melek diye bir şey
yoktur” demek, bilimsel değil, ideolojik bir önermedir. Aynı şekilde hakikat ve gerçekliği fizik alemle sınırlamak,
bilimin değil, bilimci ideolojinin bir neticesidir.
Görüldüğü üzere sorun ne bilimin tabiat olaylarını incelemesinden, ne de dinin fizik ötesi varlıklara atıfta
bulunmasından kaynaklanıyor. Bilim, söz söyleme imkanının olmadığı varlık alanlarını batıl inanç olarak reddettiği
zaman bir kategori hatası yapıyor ve dinî bilgi ile bilimsel bilgi arasında bir krizin doğmasına yol açıyor.

54
Bilimciliğin bu hatasını doğru anlamamız gerekiyor. Aksi halde bilimi mutlak bir bilgi kaynağı olarak kabul edip,
fizik ötesi gerçeklikleri salt bilimsel kavramlarla izah etmek gibi bir yanılgının içine düşmek mümkün.

Dinî İnanç ve Bilimsel Tefsir

Bu tartışma, İslâm dünyasına iki şekilde yansıdı. Birincisi, pozitivist bilim anlayışının hiçbir tenkide tabi
tutulmadan müslüman toplumlara aktarılması oldu. Türkiye'de 19'uncu yüzyıl bilimini esas alarak İslâm'ı tenkit ve
en nihayetinde reddeden Cumhuriyet aydınları, bu bakış açısının önde gelen temsilcileridir. İkincisi, modern bilime
İslâmiyet içinde bir yer bulmaya çalışan dindar düşünürlerin tepkisi olarak ortaya çıktı. Bu ikinci akımı, kısaca ele
almamızda fayda var.
19'uncu yüzyılda pozitivist bilim anlayışının etkisi altında kalan pek çok müslüman düşünür, dinî inançları bu tip
bilimsel delillerle ispat etme yoluna gittiler. Bu yeni metod, “bilimsel tefsir” denen akımı ortaya çıkardı. Temelde
bu görüşü savunanlar, Allah'ın tabiat alemindeki ayetlerini esas alarak O'nun varlığını ispat etmenin mümkün
olduğunu savundular. Nitekim Kur'an-ı Kerim Cenab-ı Hakk'ın yaratma kudretini ve sanatını anlatmak için tabiat
olaylarına sıkça atıfta bulunur. Kur'an'daki pek çok surenin isminin bitki ve hayvan aleminden alındığını da
biliyoruz.
Dahası, Kur'an'da evrenin yaradılışı ve nizamıyla ilgili pek çok ayet var. Klasik kelâm düşünürleri, bu “tekvinî”
ayetlerden hareketle, “nizam delili” denen bir dizi ispat biçimi geliştirdiler. Buna göre nasıl en basit mekanizmaların
dahi bir düzenleyicisi varsa, alemde gördüğümüz muazzam düzenin de bir sahibi ve yaratıcısı olmalıdır. Evrendeki
hiçbir şey tesadüf eseri meydana gelmediğine göre, evrendeki nizamdan bir yaratıcının varlığına ulaşmak mümkün.
Modern dönemde gelişen bilimsel tefsir metoduyla, klasik nizam delili arasında şüphesiz bir benzerlik ilişkisi var.
Fakat bu ikisinin aynı şey olduğunu düşünmek hata olur. Zira klasik nizam delili, en nihayetinde “bilimsel” değil,
felsefi bir delildir. Bilimsel tefsir ise, modern bilimin bulgularını esas alır ve Kur'an-ı Kerim'in ve bazı hadislerin
bilimsel keşifleri önceden haber verdiğini ileri sürer. Bunun anlamı, Kur'an'ın ezeli ve ebedi hakikatlerinin, bilim
yoluyla ispat edilmeye çalışılmasıdır. Kur'an-ı Kerim'i bu şekilde okumanın en mahzurlu tarafı, kendini tam da bu
noktada ele verir.

Değişmez'i Değişkenle Açıklamak

Bilimler, teori ve ispat yöntemiyle işlem görürler. Fakat teoriler her zaman yanlışlanmaya açıktır. Yeni bir
gelişme, yeni bir keşif, eski teorilerin terkedilmesine yol açabilir. Bunun bilim tarihinde pek çok örneği var. Fakat
asıl önemlisi, sadece teoriler değil, bazen ispat edilmiş, mutlak doğru diye kabul edilen görüşler de terk edilebilir.
Bilim tarihinde bunun da pek çok örneği var. Örneğin 20'nci yüzyılın başında atomun sadece üç parçasının olduğu
düşünülürdü. Atom altı çalışmaları ilerledikçe, ba ş ka parçacıkların var olduğu keşfedildi. Aynı şekilde, eskiden
bilimsel ölçüm yönteminin hatasız ve mutlak olduğu varsayılırdı. Oysa bugün mutlak kesinlikten değil, ‘yaklaşık
ölçüm'den bahsediliyor.
Bu gelişmeleri göz önünde bulundurduğumuzda, bilimin sürekli değişime tabi olduğunu görüyoruz. Kur'an'ın bir
ayetini 19'uncu yüzyıldaki bilimsel bir keşif ya da teori ile izah ettiğimizi düşünelim. Bir müddet sonra Kur'an'ın
yorumunu dayandırdığımız görüş ya da teori terk edildiğinde ortaya nasıl bir durum çıkar acaba? Kur'an'ın
doğruluğunu, değişim halindeki bilimsel bilgiye indirgediğimizde, büyük bir kategori hatası yapmış oluruz. Zira
mutlak bir hakikati, görece ve değişken bir bilgi biçimiyle meşrulaştırmak, bizi Kur'an'ın hakikatına değil, bilimin
mutlaklaştırılmasına götürür. Kur'an , bilimin ve diğer bilgi türlerinin anlaşılmasında bir rehber olmaktan çıkar;
bilim, kutsal bir metni anlamamız için bir kılavuz haline gelir. Bir zamanların moda teorisi sözüm ona “ondokuz
mucizesi”, bu çarpık Kur'an ve bilim anlayışının ibret verici örneklerinden biridir.
Din ile bilimi çatıştırmak kendi başına ideolojik bir tavır iken, dine bilimsel bir temel kazandırmaya çalışmak
farklı sorunların doğmasına yol açar. Klasik İslâm medeniyetinde olduğu gibi bilimin alanını doğru bir şekilde
tanımlayıp, onu ait olduğu yerde bıraktığımızda, din ile bilim çatışmaz. 19'uncu yüzyıl bilimcilik fikrinin etkisinden
kurtulamadığımız için, bugün dahi din ile bilim arasında sağlıklı bir ilişki kuramıyoruz.
Öte yandan, bilim ile teknoloji arasındaki ayrım gittikçe belirsiz hale geliyor. Bunun günümüz bilim anlayışı
üzerinde derin etkileri var. Teknolojinin yol açtığı çevre krizi, bu etkilerin başında geliyor. Ve bütün bunların din-
bilim ilişkisi üzerinde doğrudan bir tesiri var. Bu etkileri ve din-bilim ilişkisinin diğer boyutlarını önümüzdeki ay
ele alacağız.

55
KALBİMİZ
HASTALIKLA ŞİFA BULMAK

Mübarek Erol

Eşi-benzeri olmayan, her türlü eksik ve kusurdan münezzeh Rabbimiz, eksiksiz ve kusursuz bir imtihan dünyası
halketmiştir. O'nun yaratmasında, yarattıklarında hiçbir eksik ve kusur yoktur. Her şey O'nun ilmi dahilinde
mükemmel bir şekilde cereyan etmektedir. Eksiklik ve kusur, imtihana bağlı olarak insan zihninde zuhur eden
kavramlardır yalnızca.
Birbirine benzeyen fakat farklı özelliklerle, farklı biçim ve renklerle, birbirini tamamlayan, bütünleyen mahlukat,
ilâhi bir nizamı meydana getirmektedir. İnsan da bu nizamın önemli sorumluluk yüklenmiş bir parçası olarak yerini
almıştır.
Rabbimiz, emanetin göklere, yere ve dağlara teklif edildiğini, onların bunu yüklenmekten çekindiklerini, ama
emaneti insanın yüklendiğini bildiriyor. İnsanlar ‘Rabbimiz olduğuna şehadet ederiz' diyerek Cenab-ı Mevlâ'ya söz
de vermişlerdir.
Dünya hayatı, emanete kimlerin sahip çıkacağının, kimlerin sözünde duracağının belli olacağı bir hayattır.
Tamamen bir imtihandır.
İnsan, dünya hayatı boyunca sınanacaktır. Sabrı, samimiyeti, dürüstlüğü, mertliği sınanacak; kimin Rabbü'l
Alemin'e kul, kimin nankör olduğu ortaya çıkacaktır.
Hiçbir imtihan, imtihan olunanın arzularına, isteklerine göre hazırlanmaz. Önceden bilinemeyen, tahmin
edilemeyen zorluklar vardır. Felaketler, kayıplar, hastalıklar, sakatlıklar yaşanır. Fakat kimseye taşıyamayacağı bir
yük de yüklenmez. Bu, Rabbimizin bir lütfu ve taahüdüdür.
Âkil ve baliğ olan herkes ilâhi emir ve yasaklarla mükellef olur. Hangi ülkede, hangi şehirde dünyaya gelindiğine,
cinsiyetinin ne olduğuna, boya-posa, renge bakılmaksızın herkes bu mükellefiyet karşısında eşittir. Verdiği sözde
durmak, emanete sahip çıkmakla sorumludur.
Bu imtihan dünyasında kime neyin isabet edeceği belli olmaz. Her şeye hazırlıklı olmak, başa gelince de sabırla,
tevekülle hareket etmek gerekir.
Acı da olsa, ızdırap verici de olsa, hayatın bütün gerçekleri bizler içindir. Bu durumdan Mevlâ'nın en sevdiği
kulları bile istisna tutulmamıştır. Aksine, bizzat Habib-i Edip s.a.v.'in ifadesiyle, insanların en çok derde
uğrayanları, hayatın en büyük zorluklarıyla karşılaşanları, öncelikle peygamberler olmuşlar, sonra Allah'ın iyi
kulları, dostları, daha sonra da dindarlığı nisbetinde diğer kulları takip etmiştir.
Derdi-sıkıntısı olmak, hastalığa-sakatlığa maruz kalmak, eksik-kusurlu olmak, çeşitli afet ve kayıplarla
karşılaşmak, çirkin ve uğursuz sayılacak, utanılacak, korkulacak, üzülecek şeyler değildir. Öyle olsaydı, Rabbimiz
en zor durumları en sevdiği kullarına vermezdi. Bundan anlaşılmaktadır ki, nâhoş görünen durumların yüzü altında,
insanoğlu için pek çok fayda ve hayır vardır.
Sabredenlere muhakkak ki müjdeler vardır. Bir hadis-i şerife göre, kazanılacak olan sevabın büyüklüğü,
katlanılan bela ve musibetin ağırlığı nisbetinde olur. Bu yüzden Rabbü'l Alemin sevdiklerine bela, musibet verir,
malından, canından eksiltir. Buna razı olan, Mevlâ'nın rızasını kazanır.
Böyle bakıldığında sıkıntılar da bir nimettir. Mana alimleri şöyle demişlerdir: “Dostun bela yükünü çeken kul ne
kadar azizdir! Zira hakikatte musibet ve belalar mümin için izzettir, zahirdeki nimetler ise aslında zillettir. Çünkü
mümini Hakk'ın huzuruna çıkaran şeye izzet, ondan uzak düşüren şeye zillet denir.”
Başımıza gelen musibetler iki türlüdür. Biri maddidir; zahiri hayatımıza, beden varlığımıza isabet eder. Doğuştan
takdir edilmiş bedensel bir eksikliğimiz vardır veya sonradan bir özür sahibi olabiliriz. Ya da yıllarca uğraşıp
didinerek biriktirdiğimiz mal varlığımız bir anda elimizden gidebilir, en yakınlarımızın ölümüyle karşılaşabiriz.
Ancak bunların hiçbiri müminin Hak'tan uzaklaşmasına sebep olmaz. Hatta başa gelene rıza gösteren kimse, bela
içinde bela vereni görür. O'nun yakınlığını, sevgisini, merhametini hisseder. Maksadını anlar ve sabreder.
Asıl tehlikeli olan ise, kalbe isabet eden manevi musibettir. Kalbin hastalıkları, kusurlarıdır. Bunlar Cenab-ı Hak
ile aramızda perdeler oluşturup uzaklığa sebep oldukları için, dünya ve ahiret saadetimizin kaybına sebep
olabilirler.
Yokluğuna asıl üzülünmesi gereken şey, kâmil iman ve güzel ahlâktır. Diğerleri, dünyanın ölümle birlikte yok
olacak geçici halleridir.
Rabbimiz'in yaptıklarındaki hikmeti anlamak ancak O'nun lutfettiklerine mahsustur. “Sizin hayır
zannettiklerinizde şer, şer zannettiklerinizde hayır olabilir” buyuran Rabbimiz, sabrımıza karşılık bizi terbiye edip

56
olgunlaştırmakta, kemale ermemizi istemektedir. İnsan, kendi gayretiyle ulaşamadığı kemale musibetler vesilesiyle
erişebilir.
Hastalık, dert, acı çekmek, mümine ibadet sevabı kazandırır. Çeşitli dertlere uğramış, acılar çekmiş olan kişi
acizliğini, zayıflığını hisseder; merhametli ve şefkatli olan Rabbi'ne sığınmak ve yalvarmak ihtiyacını duyar.
Sıkıntısını gidermesini O'ndan ister. Böylece gösterişten uzak, içten ve samimi bir ibadet yapmış olur. Allah'tan
şikayet etmemek şartı ile hastalıkların, kusur ve kayıpların mümin için ömür boyu ibadet sayıldığını, Fahr-i Alem
s.a.v. Efendimiz çok açık bir şekilde ifade etmişlerdir.
Aynı zamanda hastalık, dert ve sıkıntılar, inanan insan için uyarıcıdır; gafletten ve sorumsuzca yaşamaktan
kurtulmaya sebeptir.
Bu dünyaya güzel yaşayalım, rahat edip, zevk içinde gün geçirelim diye gelmedik. Ömür sermayemizi doğru
kullanır, Rabbimize verdiğimiz sözde durmaya her şart altında çalışırsak, O'nun lütfuyla ahirette rahat edeceğiz.
Hem de bir gün, iki gün değil; ebediyyen...
Başımıza gelenlerden ibretler, dersler alıp Mevlâ'ya şükretmek; çok ağır geldiğinde de sabır ve yardım dilemek
gerekir.
Soğuk olmazsa, sıcaklık anlaşılmaz. Karanlık olmazsa ışık bilinmez. Açlık olmazsa tokluk tat vermez. İşte
musibetler de insana nimetlerin kıymetini hissettirir, onu nimetlere nankörlükten kurtarıp, şükür edenler arasına
ilhak eder. Zaten yaşadığımız her şey hem imtihanımız, hem kemale ermemiz için değil mi?
Suyun ve sabunun kirleri yıkayıp temizlediği gibi, dertler ve musibetler de insanın günah kirlerini yıkar, temizler.
Hastalık ve musibetlerin müminin işlediği günahları temizlemeye ve affettirmeye vesile olduğu, günahlara kefaret
olduğu, Allah ve Rasulü s.a.v. tarafından ifade edilmiştir.
Günahlar, kişinin ebedi hayatını tehdit eden manevi hastalıklardır. Kalbi, ruhu yaralayan, vicdanı tahrip eden
illetlerdir. Musibete uğrayan kimse, yaşadığı acı, sıkıntı ve üzüntülerle, günahlarının cezasını bu dünyada çekerek
temizlenir; ilâhi affa erişerek, ahirete arınmış halde gider.
Günahsız, masum kimselerin başlarına gelen, bedenlerine zarar veren dertler ise, onların derecelerini yükseltme,
faziletlerini çoğaltma, Allah'a olan yakınlıklarını artırma vesilesidir.
Sabırla karşılanırsa, ibadetlerle ulaşılamayacak manevi makam ve mertebelere musibetlerle çıkılabilir. Özellikle
hastalık hali, duanın kabulüne sebeptir. Nitekim Fahr-i Cihan s.a.v. Efendimiz, “hastanın duasını alınız, onun duası
içtendir ve geri çevrilmez” buyurmuştur.
Tekrar hatırlatalım, asıl korkulması gereken, dinî hayata gelen belalar ve musibetlerdir. Kişinin dinî hayatına,
ahiretine ve maneviyatına zarar veren her türlü hal, korkulması ve sakınılması gereken bir musibettir. Sefahat
alışkanlığı, günahlar, zulümler, kişinin dinine zarar veren davranışlardır. İnsanı Allah'a sığınmaya zorlayan sıkıntılı
bir hayat, gaflet ve sefahate sürükleyecek varlık ve zenginlikten, sağlık ve güzellikten kat-be-kat değerlidir.
Rabbimiz'in her kuluna çizdiği bir hayat yolu var. İmtihan ve terbiye usulleri var. Yeryüzünü de, hayat ve ölümü
de, kimin daha güzel iş yapacağı ortaya çıksın diye yaratmıştır. Sonuçta dönüş O'nadır.
Rabbimizin tevfik ve inayeti ile…

KALIBIMIZA DEĞİL, KALBİMİZE BAKILACAK

Ebubekir Sifil

Bizi yol almaktan, yükselmekten alıkoyan engelin bedenimizde olmadığını biliyoruz.

Bir bacağımız yürürken aksıyor olsa da, zaten yürüyerek gidilemeyecek yere gidiyoruz. Sırat'tan geçişimize
bunlar engel olmayacak.
Bedenimizi burada bırakıp gideceğiz. Mallarımızı ve biriktirdiklerimizi de... O gün orada, yanımızda sadece
kalbimiz ve amellerimiz olacak.
O halde çabamız, bizi ‘yol almak'tan alıkoyan gerçek engelleri aşmaya yönelik olmalı. Kalıbımızdaki değil,
kalbimizdeki engelleri...

Dünya hayatını elden geldiğince uzatmak ve konforlu kılmak, modern varlık anlayışının en önemli hedefleri
arasında bulunuyor. Bu hedefi gerçekleştirmenin en temel şartı da hastalık ve fiziksel özür halini insandan
uzaklaştırmaktır. Bunu sağlayabilmek için özellikle “gelişmiş” denen ülkelerde sağlık sektörüne her yıl dev
bütçelerin ayrıldığını biliyoruz.

57
 Yine bu sebeple çağımızda “hastalık hastası” dediğimiz insan tipine yaygın olarak rastlıyoruz. “Hastalık ve âzâ
eksikliği kötüdür” düşüncesinin kabulü sonucunda bu türlü bir imtihana müptela olan insanların psikolojisi kolayca
bozuluyor, maneviyatı hemencecik kırılıyor. Toplum da zaten onları dışlamaya hazır olduğu için, böyle insanlar
genellikle içlerine kapanık, problemli ve başkalarına yük olmaktan başka bir özelliği olmayan kişiler olarak
görülüyor. Hem toplum onları böyle görüyor, hem de onların kendilerini böyle hissetmelerine yol açılıyor.

Hastalık Üretip Tedavi Satan Medeniyet

Her ne kadar modern hayat tarzının bizzat kendisinin önce hastalık üretip, sonra onu tedavi için ilaç keşfetmenin
peşinde koştuğu, hatta keşfettiği ilaçların, bir hastalığın iyileşmesine vesile olurken başka hastalıkların sökün
etmesine sebebiyet verdiği birer vakıa ise de, bu yazıda bu nokta üzerinde durmayacağız.
Aynı şekilde modern hayat tarzı, önce bedensel özürlü kimseleri “acınılacak” insanlar olarak görmeye yatkın
insan tipini üretiyor, sonra da özürlüleri rehabilite ederek topluma kazandırmanın yollarını arıyor.
İnsanları her türlü reklam ve propaganda tekniğini kullanarak midelerine esir edip, “yaşasın yemek yemek” diyen,
sonra da “mükemmel görünmek için fazla kilolarınızdan kurtulmak mı istiyorsunuz, bizim yöntemimizi
denemelisiniz” çağrıları yapan hep aynı çarpık anlayış...
Tıpta “plastik cerrahi” diye bir alan var. İnsanı iç güzelliği, kalp safiyeti, diğergâmlığı, takva ve ahlâkı ile değil,
sadece beden özellikleriyle değerlendiren “kaporta medeniyeti”, vücudunda cerrahi müdahaleye uğramayan nokta
kalmamış, dışı cilalı içi çürümüş insan tipi üretmekle meşgul. Haris, bencil, mütekebbir, kişiliksiz, haya ve ahlâk
fukarası, edepten bînasip, şefkat ve merhamet yoksunu ama “güzel” ve “yakışıklı” tiplere özendirilen nesillerin
oluşturduğu bir toplumun çürümesinden daha doğal ne olabilir?
Bütün bunlar, dış görünüşten başka bir şeye önem vermeyen, insanı sadece bir cephesiyle ele alıp, onu “insan”
yapan asıl yanlarını törpüleyen ve sonunda adeta bedenine tapınan insanlardan müteşekkil bir toplum oluşturan
modern hayat anlayışının yansımaları...
Eğer her başımız ağrıdığında ağrı kesici ilaçlara müracaat ediyorsak, en küçük bir hastalık belirtisi hissettiğimizde
doktor doktor dolaşıyorsak, “özürlü” sınıfına giren birisini gördüğümüzde, “acıma” hissi bütün benliğimizi sarıyor
ve “aman, çoluk-çocuğumuzdan uzak olsun” diyorsak, dış görünüşümüz ahlâkımızdan daha önemli hale geldiyse,
modern hayat anlayışının bizi de etkisi altına aldığını itiraf etmemiz gerekiyor.
Öyleyse müslüman olarak hastalık-sağlık ve güzellik-çirkinlik olgularına bakışımızın ne olması gerektiğini tesbit
etme zaruretiyle karşı karşıya bulunuyoruz demektir.

Hastalık ve Sağlığın Hakikati

Yüce Dinimiz'in sağlığın korunmasını esas kabul ettiğini burada öncelikle vurgulamak durumundayız. Rasul-i
Ekrem s.a.v. Efendimiz'in, sağlığın korunmasına yönelik birçok tavsiyesi bulunduğu malum. Allah Tealâ'dan afiyet
istemenin esas olduğunu belirtmesi, hastalandığımızda tedavi olmamızı emir buyurması, veba hastalığının
bulunduğu yere gitmememizi, eğer bulunduğumuz yerde bu hastalık zuhur etmişse, oradan ayrılmamamızı
(karantina) emretmesi, mideyi yemekle tıka basa doldurmamayı tavsiye buyurması... ilk akla gelen hususlardandır.
Yine sağlığını nerede, nasıl harcadığı sorusunun, kulun ahirette kendisine verilen nimetlerle ilgili sorguya
çekileceği hususların başında yer alacağını da Efendimiz s.a.v.'den öğreniyoruz.
İnsanın, ancak sıhhatli iken kulluk görevlerini hakkıyla yerine getirebileceği ve çevresine faydalı, üretken, verimli
olabileceği düşünüldüğünde, Yüce Dinimiz'in sağlığın korunmasına niçin öncelik verdiğini daha iyi kavrarız.

Hastalık da İlâhi Takdir, Tedavi de

Ancak tek başına bu durum, hastalığın ve âzâ eksikliğinin bizatihi kötü olduğunu ortaya koymaz. Sağlığın da,
hastalığın da, âzâların tamlığının da, eksikliğinin de, şu veya bu biçimde yaratılmış olmanın ilâhi takdirle olduğunu
bilen mümin için, Yüce Yaradan'ın iradesine rıza ve teslimiyetten başka bir hal söz konusu değildir.
Söz Sultanı s.a.v., söylemek istediğimiz şeyi birkaç cümleyle nasıl da çarpıcı bir şekilde özetlemiştir: “Müminin
durumuna şaşılır ki, onun her hali hayırdır. Bu durum müminden başka hiç kimse için bahis konusu değildir.
Kendisine bir bolluk isabet ederse şükreder, bu onun için hayır olur. Kendisine bir musibet ve darlık isabet ettiğinde
ise sabreder, bu da onun için hayır olur.” (Müslim)
Yine şöyle buyurmuştur: “Allah, bir topluluğu sevdiğinde onlara bela ve sıkıntı verir. Başına gelen bela ve
sıkıntıya rıza gösteren O'nun rızasını, öfkelenen de O'nun hoşnutsuzluğunu kazanır.” (Ahmed b. Hanbel, Tirmizî,
İbn Mace)
Sahabe'den Ebu Huzâme r.a. anlatıyor:

58
 - Ey Allah'ın Rasulü, dedim, (hastalıktan iyileşmek için) rukye olarak yaptığımız duayı, tedavi olduğumuz ilacı,
(hastalığa tutulmamak için) tedbir almamızı nasıl buluyorsunuz? Acaba bunlar Allah'ın takdirinden herhangi bir
şeyi geri çevirebilir mi?
Bunun üzerine Rasul-i Ekrem s.a.v.:
- O (saydığın şeyler de) Allah'ın takdiridir, buyurdu. (Ahmed b. Hanbel, Tirmizî, vd.)

Hastalıkta Saklı Şifa

Bizim için sağlıklı olmak, gereğini yerine getirmekle yükümlü olduğumuz bir imtihan durumu olduğu gibi,
hastalık ve âzâ eksikliği de rıza ile karşılanması gereken durumlardır. Zira mümin için hastalık, Yüce Rabbimiz'in
günahlarımızı bağışlamasına vesile olması dolayısıyla bir lütuf ve ihsandır.
Bir keresinde Efendimiz s.a.v.'in yanında “humma” hastalığından söz açılmıştı. Orada bulunanlardan birisi bu
hastalığı kötüleyen bir söz söyleyince Efendimiz s.a.v. buyurdu ki:
- Humma hakkında kötü söz söylemeyin. Zira ateş nasıl demirin pasını giderirse, humma da günahları öylece
giderir.” (Müslim)
Ebu Hureyre r.a. da: “Bana hummadan daha çok sevdiğim bir hastalık isabet etmiş değildir. Zira humma tüm
organlarıma sirayet eder. Cenab-ı Hak da her organın sevabını ayrı ayrı bağışlar.” demiştir. (İbnu'l-Kayyım, Zâdu'l-
Meâd)
Hadis hafızlarının büyüklerinden İbn Hacer, Bezlu'l-Mâ'ûn fî Fadli't-Tâ'ûn adını verdiği eserinde, taun (bir tür
veba) hastalığının faziletlerini anlatan rivayetleri toplamıştır ki, hastalık olgusuna bakışımızın nasıl olması gerektiği
konusunda tek başına bu eser bile şayan-ı ibrettir.
Yine Selef'ten birisi, “dünya musibetleri olmasaydı, kıyamete müflis olarak gelirdik” demiştir. (İbnu'l-Kayyım,
aynı eser)

Allah Dış Görünüşe Bakmaz

Her şeyden önce Dinimiz'in, “bedensel özürlüler” diye bir kategori kabul etmediğini bilmemiz gerekiyor.
Dinimiz, insanı, malî ve bedenî durumuyla değil, kalbî ve amelî durumuyla değerlendirir. Âzâ eksikliğinin ya da
zahiri güzellik-çirkinliğin, insanın bizatihi “insan” olması dolayısıyla haiz olduğu değere herhangi bir şekilde etki
etmemesi kadar normal ne olabilir ki!.. Bu gerçeği Efendimiz s.a.v. şöyle ifade buyurmuştur:
“Muhakkak ki Allah sizin dış görünüşünüze ve malınıza bakmaz; kalplerinize ve amellerinize bakar.” (Ahmed b.
Hanbel, Müslim, İbn Hibbân)
İlâhi tekliflere, aklı başında, erişkin ve sorumluluğunu ifaya engel bir durumu bulunmayan her insan muhatap
olduğuna göre, Yüce Allah nazarında azaları sağlam kimselerle azaları eksik kimseler arasında insanlık kıymeti ve
teklife muhatap olmak bakımından bir fark yoktur. Nazar-ı ilâhi bizim amellerimize ve kalbî durumumuza bakar,
yoksa azalarımızın eksikliği veya tamlığı ya da dış görünüşümüzün şu veya bu biçimde olması O'nun nazarında bir
kıymet ölçüsü değildir.
Şu kadar var ki, Dinimiz'de sadece belli azaları eksik kimselerin bedenî ibadetleri yerine getirebilmesi için
kendine mahsus bir takım kolaylaştırıcı hükümler (ruhsatlar) vardır. Eğer aza eksikliği sebebiyle bir ibadetin tam
anlamıyla yerine getirilmesinde kişi için meşakkat mevcut ise, bu durumda dinimiz böyle kimseleri zora sokmaz ve
kendilerine kolaylıklar tanır. Maddi durumu elverişli olduğu için hacca gitmek kendisine farz olduğu halde, gözleri
görmeyen ve kendisine rehberlik edecek birisini de bulamayan kimsenin, yerine başkasını göndermesi veya bu
ibadetten tamamen muaf tutulması; yine kendisine rehberlik edecek kimsesi olmayan bir âmânın, Cuma ve cemaat
namazlarına gitmekten muaf olması... gibi hükümler bu türlü kolaylıklar cümlesindendir.
Bunun dışında Dinimiz açısından sağlam-engelli diye bir ayrım bulunduğuna dair başta Kur'an ve Sünnet olmak
üzere kaynaklarımızda herhangi bir veriye rastlamıyoruz.

“Özür” mü, Hayır mı?

Hastalığın, dış görünüşün veya aza eksikliğinin, mümin kişinin şahsiyetini etkilememesi gerektiği konusunda
yukarıdan beri söylediklerimizin canlı misallerine bakalım biraz da.
Abid ve zahid hanımlardan Ufeyre b. el-Velid'in yanında birisi körlük hakkında konuşmuş ve şöyle demişti:
- Gözleri gören bir kimsenin bilahare kör olması ne kadar zor bir durumdur!
Bunun üzerine Ufeyre şöyle dedi:
- Kalbin Allah Tealâ'ya karşı kör olması, dünya gözünün kör olmasından daha şiddetli bir beladır. Allah'a yemin
ederim ki, Allah Tealâ'nın, beni muhabbetinin künhüne vasıl kılması karşılığında bütün azalarımı almasını arzu
ederdim. (es-Safedî, Nektu'l-Himyân)

59
 Hz. Ebu Bekr r.a.'ın torunu el-Kasım b. Muhammed'in gözleri kör olduğunda bir adam:
- Yüzünün en güzel kısmı alındı, dediğinde ona şu karşılığı verdi:
- Doğru söyledin. Ancak gözlerimin kör olmasının benim için anlamı şudur ki, bana faydası olmayan şeylere
bakmaktan men edilmeme karşılık, faydalı ameller hakkında düşünme imkanına kavuşturuldum. (es-Safedî, aynı
yer)

Sabır ve Mükafat
İbn Abbas r.a., bir keresinde Atâ b. Ebi Rabah'a: “Ey Atâ! Sana cennetlik bir kadın göstereyim mi?” dedi. O,
“evet” deyince İbn Abbas r.a. şöyle devam etti: “Şu gördüğün esmer kadın bir gün Rasulullah s.a.v.'in yanına geldi
ve şöyle dedi:
- “Ben saralıyım. Sara nöbetim tuttuğunda (yere düşüyorum ve) üstüm başım açılıyor. Benim için Allah'a dua
etseniz de bu hastalıktan kurtulsam.” Bunun üzerine Rasulullah s.a.v.:
- “İstersen sabret. Zira karşılığında senin için cennet var. Dilersen, Allah'a seni afiyete kavuşturması için dua
edeyim.” buyurdu. Kadın:
- “Sabrederim. Yalnız, yere düştüğümde üzerim açılıyor. Üzerimin açılmaması için Allah'a dua edin” dedi. Bunun
üzerine Rasulullah s.a.v. onun için dua etti.” (Buharî, Müslim)
Ulemanın “tevessül”ün meşruiyetinin delillerinden birisi olarak zikrettiği Osman b. Huneyf r.a. rivayetinde şöyle
deniyor: Sahabe'den gözleri görmeyen birisi Efendimiz s.a.v.'e gelerek: “Ey Allah'ın Rasulü! Allah'a dua edin de
bana afiyet versin (ve gözlerim açılsın).” dedi. Efendimiz s.a.v.'in verdiği karşılık konumuz açısından önemlidir:
- “İstersen dua edeyim, istersen sabret. Eğer sabredersen senin için daha hayırlıdır.” (Tirmizî, Nesaî, İbn Mace,
vd.)
Zikrettiğimiz bu rivayetler ve daha birçok benzerleri, görme engeli, “bedensel özür” veya “çirkinlik” olarak
görülen hususların dinimiz açısından insanı değerlendirmede hiçbir şekilde kıstas olmadığını anlatmaktadır.
İşte modern kültürün bedeni putlaştıran çarpık anlayışı karşısında Dinimiz'in insan telakkisi!..

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

ÂZÂLARI EKSİKTİ AMA...

Bizim tarihimizde âzâ eksikliği bulunanların, müzmin hastalığa müptela olanların ya da şu veya bu beden
özellikleriyle yaratılmış bulunanların modern hayatta müşahede edildiği gibi toplum dışına itildiği, tek başına
yaşamaya mahkum edildiği veya acınılacak kimseler olarak görüldüğü vaki değildir.
İlâhi vahye dayalı hükümlerin şekillendirdiği hayat anlayışında, engelli-engelsiz, güzel-çirkin diye bir ayrımın söz
konusu olmadığı, bugün “engelli” diye nitelendirilen insanların, hayat sahnesinde ilim, zühd ve ibadet hayatında
etkin bireyler olarak yer almalarından kolayca anlaşılır.
Bu söylediklerimizin subjektif yorumlardan ibaret olmadığını gösteren birkaç ilgi çekici tablo zikredelim.

Atâ b. Ebi Rabah rh.a.

İmam Ebu Hanife rh.a'in, “ondan daha üstününü görmedim” dediği bir zat vardır: Tabiun neslinin büyüklerinden,
ilim ve zühd hayatının önderlerinden Atâ b. Ebi Rabah...
Kaynaklar, günümüzde “fiziksel engel” ya da “çirkinlik” diye ifade edilen özelliklerin hemen tamamının
kendisinde mevcut olduğunu söylüyor ve şöyle diyor:
Bir ayağı topal, bir eli sakattı (eli, 73/692 yılında Abdullah b. Zübeyr r.a.'ın yanında Haccac'a karşı savaşırken
kesilmişti); bir gözü kördü (ömrünün sonuna doğru öbürü de görmez olmuştu); kamburdu, burnu çok basıktı ve
derisinin rengi kapkaraydı.
Döneminde Mekke müftüsü olan bu zat, Sahabe'den iki yüz kişi ile görüşmüş, pek çok hadis rivayet etmiş,
kendisinden de Tabiun neslinin küçükleri ile Etbau't-Tabiin'in büyükleri ilim almış, hadis nakletmiştir. (ez-Zehebî,
Tarihu'l-İslâm, 4/279)

Abdullah b. Mesud r.a.

Sahabe'nin alim ve fakihlerinden, ilk müslüman olanların altıncısı, içtihadları Hanefî mezhebine kaynaklık etmiş
bulunan, menakıp ve fezaili saymakla bitmeyecek olan Abdullah b. Mesud r.a. Hazretleri, kaynakların zikrettiğine
göre o kadar kısa boylu idi ki, ayakta durduğu halde oturanların boyunda görünüyordu. (İbnu'l-Esîr, Üsdü'l-Gâbe,
3/284)
Efendimiz s.a.v., Abdullah b. Mesud Hazretleri'nin son derece ince olan bacaklarının, Mizan'da Uhud dağından
bile daha ağır geleceğini beyan buyurmuştur. (İbnu'l-Esîr, aynı yer)

60
Amâ Alimler
İslâm aleminin yetiştirdiği alim, abid, zahid, yönetici, şair vs. arasında gözleri görmeyenlerin sayısı o kadar
fazladır ki, bunlar hakkında ulema özel kitaplar yazmıştır. Bu alanda kaleme alınan kitapların en hacimlisi,
Salahuddin es-Safedî'nin Nektu'l-Himyân fî Nüketi'l-Umyân adlı eseridir. Doğuştan veya sonradan arız olan bir
sebeple bir veya iki gözü görmeyen 310 kişinin zikredildiği bu eserde yer alan ilgi çekici isimlerden birkaçını
burada zikredelim:
Sahabe'den: el-Bera b. Azib, Cabir b. Abdillah, Hassan b. Sabit, Sa'd b. Ebi Vakkas, Abbas b. Abdilmuttalib ve
oğlu Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Erkâm, Abdullah b. Alkame, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Umeyr, Itban b.
Malik, Utbe b. Mesud, Hz. Ebu Bekr'in babası Ebu Kuhafe (Osman b. Amir), Hz. Ali'nin kardeşi Akil b. Ebi Talib,
Amr b. Kays, Ka'b b. Malik, Malik b. Rebia, Mahrame b. Nevfel... (Allah hepsinden razı olsun)
Meşhur fakih, kadı, müfessir, muhaddis ve alimlerden: İmam Tirmizî (Muhammed b. İsa), Ebu Bekr b.
Abdirrahman el-Mahzumî, Ubeydullah b. Abdillah b. Mesud (Medineli meşhur “yedi fakih”ten ikisi), Hafs b. Ömer
ed-Durî (Kur'an'ın 7 kıraat vechinden birisi olan meşhur “Hafs kıraati”nin sahibi), Hammad b. Zeyd, Simak b. Harb
(ikisi de meşhur hadis imamlarındandır), Süveyd b. Said el-Hadesanî (İmam Malik'in el-Muvatta'ını rivayet
edenlerdendir), İbn Ebu Asrun (Abdullah b. Muhammed, başkadılık yapmıştır), Abdürrezzak b. Hemmam (meşhur
el-Musannef adlı hadis kitabının sahibi), yukarıda zikri geçen Atâ b. Ebi Rabah, meşhur el-Muhassas adlı sözlüğün
sahibi İbn Sîde (Ali b. Ahmed) ve yine meşhur Lisanu'l-Arab adlı sözlüğün sahibi İbn Manzur (Muhammed b.
Mükerrem), Kûfeli meşhur hadis hafızı Amr b. Mürre, Hz. Ebu Bekr'in torunu, meşhur fakih el-Kasım b.
Muhammed, Tabiun'un büyüklerinden Katade b. Diame, ünlü Şafiî fakihi Bedruddin b. Cemâ'a (Muhammed b.
İbrahim), “Müverrihu'l-İslam” lakabıyla meşhur hadis hafızı ez-Zehebî (Muhammed b. Ahmed), meşhur abid, zahid
ve alim Ebu Muaviye ed-Darîr (Muhammed b. Hâzim), meşhur muhaddis Ebu'l-Abbas el-Asamm (Muhammed b.
Yakub, kulaklarında sağırlık da vardı), el-Bahru'l-Muhit adlı meşhur tefsirin sahibi Ebu Hayyan (Muhammed b.
Yusuf), meşhur Hadis imamı Ebu Amr el-Ezdî (Müslim b. İbrahim), meşhur hadis hafızı ve fakih Muğire b.
Miksem ed-Dabbî, büyük hadis hafızı el-Fesevî (Yakub. b. Süfyan)...
Bunlar dışında İslâm ilim tarihinde iz bırakmış, “özürlü” olduklarını sadece lakaplarından ve birkaç anekdottan
bildiğimiz pek çok isim vardır.

YETMİŞ BİN MELEĞİN DUASI

Kemal Süleymanoğlu

Meşguliyetlerin artması, hayatın yoğunlaşması gibi sebepler hasta ziyaretlerini aksatmanın mazereti olmamalı.
Efendimiz s.a.v.'in hayatını ve onca yoğunluğu arasında sürekli ziyaretlerde bulunduğunu hatırlamamız bize güç
verecektir.

“Hasta ziyareti mi yapıyorsun, yoksa normal bir ziyaret mi?”

Birisi size böyle bir soru sorsa eminim şaşırırsınız. “Ziyaret ziyarettir, hasta ziyareti ile normal ziyaret arasında ne
fark var?” diye düşünürsünüz. Ama bu soruyu Hz. Ali r.a. soruyorsa, fikrinizi değiştirirsiniz sanırım.
Peygamber Efendimiz s.a.v.'in torunu Hz. Hasan r.a. hastalanmıştı. Babası Hz. Ali r.a., Ebu Fahite isminde bir
ahbabını elinden tutarak:
- Gel Hasan'a gidelim, hastadır, ziyaret edelim, dedi. Hz. Hasan'ın yanına vardıklarında, sahabilerden Ebu Musa
r.a.'ı da orada buldular. Hz. Ali, Ebu Musa'ya bu soruyu sordu:
- Hasta ziyareti mi yapıyorsun, yoksa normal bir ziyaret mi?
Ebu Musa r.a. cevap verdi:
- Tabii ki hasta ziyareti yapıyorum.
Bunun üzerine Hz. Ali r.a., Resul-i Ekrem s.a.v. Efendimiz'in şu mübarek sözünü nakletti:
- “Bir müslümanı hasta olduğu için sabah vaktinde ziyaret eden hiç bir müslüman olmaz ki, akşama kadar yetmiş
bin melek ona dua edip, affını dilemesin. Yine hastayı akşamleyin ziyaret eden hiç bir müslüman olmaz ki, sabaha
kadar yetmiş bin melek ona dua edip, affını dilemesin. Ayrıca onun cennette bir meyveliği de olur.” (Tirmizî, Ebu
Davud)

Mükâfatı Büyük Ziyaret

61
 Efendimiz s.a.v. hasta ziyareti konusunda şunları da ifade buyurmuştur:
- “Bir müslüman, bir müslüman kardeşini hasta olduğu için ziyaret ettiği zaman, o sürede cennet yemişleri
içerisinde bulunmuş olur.” (Tirmizî, Müslim)
- “Kim abdest alır, abdestini de güzel bir şekilde tamamlar ve sırf Allah için bir müslüman kardeşini hastalığı
dolayısıyla ziyaret ederse, cehennemden yetmiş yıl uzaklaştırılır.” (Ebu Davud)
Bir müslümanın din kardeşini mutat olduğu üzere ziyaret etmesi tabii ki çok faziletli bir iştir. Hatta Allah için bir
kardeşini ziyaret eden kişi hakkındaki: “Sen o kardeşini Allah için sevdiğin gibi Allah da seni seviyor” şeklinde
ilâhi bir müjdenin varlığı, normal ziyaretlerin de ne kadar faziletli olduğunu gösterir. Zaten Allah için yapılan bütün
ziyaretlerin hepsinde bir ibadet yönü mutlaka vardır.
Hasta ziyaretinde ise daha özel bir durum söz konusudur. Yukarıdaki hadisler, hasta ziyaretinin de bir ibadet
olduğunu ortaya koyar. Namaza hazırlanır gibi güzel bir şekilde abdest alınmasına, hatta alırken itina gösterilmesine
ve hasta ziyaretine niyetin kontrol edilerek gidilmesine, hadislerde özel olarak dikkat çekilmektedir.

İlişkilerde Menfaat Beklentisi

Şimdi bu anlayıştan ne kadar uzağız!.. Birbirine çok yakın bilinen kişilerin arkadaşlıklarında, hediyeleşmelerinde,
gidip gelmelerinde bile bir menfaat, gizli bir karşılık aranır hale geldik. “Desinler”, “ne derler”, “ayıp olmasın” gibi
ifadeler neredeyse yaşantımızı belirliyor.
Günümüz hayatının ufku menfaatlerle sınırlı. Bu çemberi kırmak gerekiyor. Hz. Muhammed s.a.v.'e “benim
peygamberim” diyen müslüman için bu çok zor olmamalı. İnsanı üç günlük dünya hayatına indirgeyenlerin
fikirlerini elinin tersiyle itmek, Kainatın Efendisi s.a.v.'in aydınlık tavsiyelerine gönül vermek o kadar mı zor?
Ayıp olmasın diye değil, yetmiş bin melek dua ettiği için, cehennemden yetmiş yıl uzaklaştırıldığımız için, ziyaret
süresince cennet meyvelikleri arasında dolaştırıldığımız için, bir ibadet olduğu için ve sırf Allah için hasta
kardeşimizi ziyaret edeceğiz. Bir damla zehirin bir kazan yemeği çöpe döktürdüğü gibi, Allah rızası dışında en
küçük bir düşüncenin bile amelimizi bozacağını kesinkes bilerek ziyaretimizi tamamlayacağız.

Meşguliyet Mazereti
Dost ziyareti, hasta ziyareti deyip geçmemek lazım. Ziyaretleşme, toplumu ayakta tutan insanlar arası
münasebetlerin en önemlilerinden sayılmışlardır. Efendimiz s.a.v. buyururlar ki:
“Müslümanın, müslüman üzerindeki hakkı beştir: Selama karşılık vermek, hastayı ziyaret etmek, cenazelere
iştirak etmek, davetine icabette bulunmak ve aksırana ‘Allah sana merhamet etsin' demek.” (Buharî, Müslim)
Bir toplum düşünün ki, bu beş vazifeyi birbirlerinden karşılık beklemeden, bir ibadet olarak yapıyor; bu fertler
hem dünya hayatında birbirine kenetlenmiş huzurlu bir toplumu oluştururlar, hem de ebedi saadete ulaşırlar.
Meşguliyetlerin artması, hayatın yoğunlaşması gibi sebepler hasta ziyaretlerini aksatmanın mazereti olmamalı.
Efendimiz s.a.v.'in hayatını ve onca yoğunluğu arasında sürekli ziyaretlerde bulunduğunu hatırlamamız bize güç
verecektir. O, bir peygamber, bir devlet başkanı, bir ordu komutanı, bir ev reisi olarak yoğun meşguliyetler
içerisinde iken bile, hizmetinde bulunan bir yahudi çocuğunun hastalığını duyunca evlerinin yolunu tutuyor. Bir
sahabiyi, gözündeki rahatsızlığı sebebiyle bile ziyarete gidiyor.

Hastayı ziyarete giden, ona moral olarak destek verir. Bir de mutlaka dua ederek sağlığın da hastalığın da
sahibinden şifa istenir.
Hz. Aişe r.a. validemizden rivayet edildiğine göre Efendimiz s.a.v. aile fertlerinden biri hastalanınca, sağ eliyle
hastayı sıvazlar ve şöyle dua ederdi:
“Bütün insanların Rabbi olan Allahım! Bunun ıstırabını giderip şifa ver. Şifayı veren ancak sensin. Senin şifandan
başka şifa yoktur. Hiç bir hastalık izi bırakmayacak şekilde buna şifa ihsan et!” (Buharî, Müslim)
Allahım bize de şifa ver, “desinler”den kurtulalım! Arkadaşlarımızı, komşularımızı ve hastalarımızı, sırf senin
hoşnutluğun için ziyaret edelim; ziyaret huzurunu bulalım. Ebedi saadete perde aralayalım.

İÇİMİZDEKİ DUVARLAR

Ahmet Alemdar

62
 Sınırlılığın göstergesidir duvar. Her tarafımız duvarlarla örülü. Mekân ve zamanla sınırlı insanın belki de
alınyazısıdır, örülü olmak. Perdeler arkasında yaşamak. İçinde yaşadığımız dünyanın kendisi de atmosfer duvarıyla
örülü değil midir?
René Guenon'un ifadesiyle, tersine çevrilmiş, gökyüzüne doğru yükselen karınca yuvaları gibi günümüzün
yüksek taş binaları, iç içe örülü duvarlardan ibaret... Dış duvarların yanısıra odalar arasındaki duvarları da dikkate
alırsak, acaba binanın yüzde kaçı ile karşı karşıya geliriz? Sahte özgürlük idealiyle ortaya çıkan modern dünya,
geleneksel anlamda özgür olan insanı duvarlarla örmüştür.
Duvarlar ardında saklı kalan yitiğimizi aramak için yola koyulmalıyız. Dışımızdaki maddi duvarlar ile içimizde
örülü duvarlar arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu ilişkinin merkez noktası ‘insan'dır. Çünkü insan, duygu, düşünce
ve davranışlarıyla bu dünyayı anlamlandırabilir. İnsanın, zaman ve mekân boyutlarını aşarak, hem dışarıdan
kendisine örülen duvarları hem de kendi kendisine durmadan ördüğü duvarları yıkabilmesi, onun bu dünyada var
olmasının bir sorumluluğudur.
Duvarlar ardında yaşamağa çalıştığımız hayatımız, birbirimizin aynısı. ‘Özgün' ve ‘özgür' olamayan hayatın,
‘normal' olduğunu düşünüyoruz. Oysa normal olan, mekanikleşmiş ve sıradanlaşmış hayat içerisinde, bizi
amaçlarımızdan sürekli olarak saptıran yapay engellerden uzaklaşmak suretiyle, sıradışı gibi görünen ‘özgün
yaşama' ulaşmaktır. Normal diye tanımlayabileceğimiz bir düzeye ulaşabilmek için, ümidimizi yitirmeden
varmamız gereken hedeflere doğru kararlı bir tavırla yürümek gereklidir. Her adım, hedefe doğru bir ilerlemedir.
Bizler insan olarak gerçek özgürlüğe doğru adım atmaktan sorumluyuz.
Çevremizdeki duvarlar, ruhumuzda var olan ve yıkamadığımız duvarların birer izdüşümüdür. Özgünlük ve
özgürlük öncelikle insanın iç dünyasından neşet eder. Yüce Yaradan'a ulaşabilmek için kalbimizdeki perdeleri birer
birer açmamız gerekirken, inançtan ve Aşkın Varlığa olan ödevlerimizi yerine getirmekten uzaklaşmamız sebebiyle,
hem aklımıza hem de kalbimize sürekli duvarlar örmekteyiz. Duvarların sayısı arttıkça, bir evin duvarsız
olabileceğini hayal bile edememekte ve kendi iç dünyamızda ördüğümüz duvarların gizlediği gerçekleri ve
güzellikleri görememekteyiz.
Ruhumuzun önünde dikili duran devâsâ duvarları yıkmadan insanın kendisini keşfetmesi mümkün müdür?
Ruhunun derinliklerinde yüzebilen insanlar, yaradılışlarının özünü kavramış olanlardır. Sonsuzluk, kalıpların
ötesindedir. Sadece ‘kalb'tir ki, sonsuzluğu hissetmeye ve yaşamaya yeteneklidir. Kalbimizin bu yeteneğinden,
örülü duvarların arkasında keşfedilmeyi bekleyen kendi özümüzü tanıyarak istifade edebiliriz.
Psikiyatri teorilerinin ekseni, normal-anormal sınırının ne olduğudur. Sanatsal duyarlılığı olan bazı çağdaş
psikiyatristler, delilikten yana tavır almaktadırlar. Çünkü deha ile delilik arasında ince bir çizgi vardır. Risklerini
göğüsleyerek öteleri kurcalayabilmek, çağdaş anlamıyla akıllının işi değildir. Akıllı, devamlı olarak aldığı
tedbirlerle hareket eder. Bir kişi ideali ve inancı uğruna divane olmuşsa, ilâhi ve uhrevi sınırların ötesinde sınır
tanımaz bir şekilde coşmaktadır. Kendini aşmak, zaman ve mekân kayıtlarının ötesinde sonsuzluğu yaşamak
demektir.
Masalı bile olmayan modernleş/tiril/miş insan, iç ve dış kalın duvarlar arasına sıkışmıştır. Kendini aşamayan ve
kalıpların içinden çıkamayan insanın varacağı son nokta, ruhsal ve/veya fiziksel intihardır. Direncin, üretimin ve
mutluluğun kaynağı dışarıda değil, insanın kalbindedir. Bu kalb, ‘inşirah' ile ilâhi destek alırsa, sağladığı güçlü
motivasyonla insan/lığ/ın özü olmağa layıktır.
Kâbe, içerisinde duvarı olmayan kutsî bir ‘ev'dir. Kalbinin içindeki duvarlarını yıkabilen insan, Kâbe'yi temsil
edebiliyor demektir.
Selâm olsun Kâbe'yi barındırabilen o ‘kalb'e...

KALP
ŞAHİDİM KİM OLSUN?

Ahmet Yatağan

Medine ve hicret. Birbirini hatırlatan, tamamlayan iki kelime. Hicret, Allah yolunda yürümenin adı. Medine, bu
yolun görünen menzili.
Asr-ı Saadet’in güzel insanları, Hz. Peygamber A.S.’ın rehberliğinde yürüyerek hicret ettiler Medine’ye. Hem de
tüm dünyalıklarını Mekke’de terk ederek. Çünkü öyle bir muhacir yürüyordu ki gözlerinin önünde, hiçbir ferdi
ayrılmak, geri kalmak istemiyordu bu güzellikten.

63
 O’na katılanlar yerinde duramıyordu. Çünkü Nur-u Muhammedî’yi gören, gözler değil gönüllerdi. Gönüller, O’na
tutkundu.
O asırda, iman edenlerin istisnasız her ferdi, Kainatın Biriciği’ndeki nuru görüyor ve o nurun aydınlattığı
güzelliği tam anlamıyla yaşıyorlardı. Şirkin ne kadar karanlık olduğunu bildiklerinden, Nur-u Muhammedî, tabi
olunacak, kendisiyle yol alnacak tek kişi olmuştu onlara.
Yürüdükçe yürütendi O. Efendi olurken merhamet edendi O. Ashab, ellerinden tutup biat edince, “tuttuğunuz bu
el, gerçekte Allah’ın elidir” diyendi O. Bunu tasdik eden ise, O’nu ayakta tutandı, Rahman’dı, Rahim’di:
“Muhakkak ki sana biat edenler, ancak Allah’a biat etmektedirler. Allah’ın rahmet eli onların ellerinin üzerindedir.
Kim ahdini bozarsa, ancak kendi aleyhine bozmuş olur. Kim de Allah ile olan ahdine vefa gösterirse, Allah ona
büyük bir mükâfat verecektir.” (Fetih/10)

‘Ben de Seninleyim’
Kainatın Biriciği’ndeki ilâhi güzelliği bir bedevi de görmüştü. Nebi A.S.’ın yanına geldi. İhtimal, O’nunla
yürümek, şirkin karanlıklarında artık kalmak istemiyordu. Bedevilikten medeniliğe, Medine’li olmaya, Peygamber
şehirli olarak yaşamaya geliyordu anlaşılan. O’na tabi olmak, O’nunla beraber oturmak ve yurdundan ayrılıp
O’nunla beraber olanların arasna katılmak istiyordu. Şöyle diyordu Efendimiz A.S.’a: “Ey Allah‘ın Rasulü! Seninle
birlikte hicret etmek istiyorum!”
Bu söz, “sen neredeysen ben de orada olmak istiyorum” demekti. Bu söz, Allah ve Rasulü’nü tercih etmek, sahabi
olmak demekti.
Enes R.A. anlatıyor: “Allah’ın Rasulü müminlerin arasına çıktığında, ensar ve muhacirden hiç kimse başını
kaldırıp da uzun süre Rasulullah’ın nurlu yüzüne bakamazdı. Mescitte hepsi edep halinde otururlardı. İçlerinden
ancak Ebu Bekir ve Ömer Rasulullah’a bakabilirdi. O da onlara nazar buyurur, birbirlerine tebessüm ederlerdi.”
İşte yanına gelip kendisine biat eden bedeviyi Allah’ın Rasulü A.S., böylesi nurlu rahmet nazarlarıyla gönlüne
alıverdi. Esasen o bedevi, ashabın her ferdi gibi biat etmiti. Bu olağan bir hadiseydi. Ama Allah’u Tealâ bu biatteki
hikmeti gözler önüne serecekti. O bedevi biat ederken, Kainatın Biriciği hem onun sözlerine, hem de gönlüne şahit
oluyordu.

Gözlerden Irak Ama Gönülden Asla

Derken, bir savaş sonu ganimet elde edildi. Gazilere savaş dönüşü hisseleri dağıtıldı. Gönüllerin Sevgilisi A.S.
Efendimiz, paylar dağıtılırken, o bedevi sahabiyi de unutmadı. Ganimetten onun payına düşeni ayırdı ve “bunu da
ona götürün” buyurdu.
Gerçi o sahabi, daima halkın gözleri önünde değildi ve Sahabe-i Kiram savaşa gittiği zaman, ordunun geri
hizmetinde görev alrıdı. Bu yüzden olsa gerek, ismi pek bilinmiyordu. Ama Şeddad b. el-Hâd R.A. onu iyi
tanıyordu. Bu hadiseyi de o anlatıyordu.
O sahabinin öyle bir özelliği vardı ki, Kainatın Efendisi A.S. gönlünde ona özel bir yer vermişti. Bu yüzden
unutulmadı. Peygamberimiz’in görevlendirdiği zat onu aradı, buldu. Ganimeti verdi. Arkadaşının getirdiği ganimeti
görünce sahabi:
- Bu nedir, diye sordu. Arkadaşı:
- Savaştan senin payına düşen hissedir. Onu sana Allah Rasulü gönderdi, dedi.
Ama o ganimeti yanına aldığı gibi, Allah Rasulü A.S.’ın huzuruna vardı. Hükme karşı koyacak hali yoktu elbette.
Ama yüreğinde bir sızı onu içten içe kemiriyordu. “Ben ne için Allah Rasulü’ne söz verdim? Sözümde bir
samimiyetsizlik mi var? Bu dünya malı niye?” der gibiydi. Bu düşünceyle:
- Ey Allah’n Rasulü! Bu neyin karşılığı olarak bana verildi, diye sordu.
Allah Rasulü A.S. şöyle dedi:
- Bu ganimeti senin için ayırdım. Sahabi:
- Hayır, ey Allah’ın Rasulü! Ben sana böyle bir dünya malı için iman edip, tabi olmadım. Seninle Allah yolunda
iken, şu boğazıma bir ok atılıp saplansın ve öylece ölüp, cennete gideyim diye tabi oldum, dedi.

‘Onun Şahidi Benim’

Gönüller Sevgilisi’ne hayır diyen o günkü müminler, ancak Kelime-i Tevhid’deki gibi “hayır” diyorlardı. Önce
“Lâ ilâhe, hiçbir ilâh yoktur” derken, tüm mabudları yok ediyor, “illallah, ancak Allah vardır” derken,
gönüllerindeki imanı haykırıyorlardı. Hayatlarıyla yalnızca Allah ve Rasulü’ne yönelmişlerdi.
O sahabi, bir kere “hayır” demişti kalbin derinliklerindeki putlara. Efendimiz’i de şahit tutmuştu, söz verdiği zatın
huzurunda. Teslim olmanın hazzını yaşayarak, “Eşhedü en lâ ilâhe illallah” demişti.

64
 Bu teslimiyet, bir savaş sonunda da kendisini gösterdi. Ama bu kez son defa. O sahabi, Alemlerin Efendisi’ne
işaret ederek gösterdiği yerden, boynundan bir ok ile vurularak şehit olmuştu. Hayatına kendisini şahit tuttuğu
Alemlerin Efendisi, savaş alanında onu bu halde görünce tanıdı.
- Bu, o kişi değil mi, diye sordu Efendimiz.
Yanındakiler:
- Evet, ey Allah’ın Rasulü, dediler. Efendimiz A.S. da:
- O, Allah’a verdiği sözü tuttu. Allah da ona dilediğini verdi, buyurdu.
Sevgili Rasul’ün elini tutan eller, yolunda yürüyen ayaklar, yine o biricik dostun elinde, Allah’ın huzurunda
buluşmak üzere hazırlandı. Şehidin naaşı, bütün hayatına şahit olan Son Nebi’nin verdiği cübbe ile kefenlendi.
Cenaze namazında, tüm müminlerin gözleri önüne teslimiyet abidesi olarak yatırıldı.
Kainatın Efendisi’nden ise şöyle bir dua yükseliyordu: “Allahım! Bu senin kulundur. Senin yolunda hicret etmek
üzere, kendi yurdundan ayrıldı. Sonra şehit oldu. Ben buna şahidim.”
Nebi A.S., bir kez daha peygamberlik vazifesini yerine getiriyor, küfrün karanlıklarından bir Allah kulunu daha
Rahman’a yürütüyor, “Bu senin kulundur, Rabbim!” diyordu.
Esasen bu, bütün nebilerin de vazifesiydi ve “O gün her ümmetin içinden birer şahit göndereceğiz. Seni de
hepsinin üzerine şahit olarak getireceğiz“ (Nahl/89) ayetinin bir yansımasıydı.

Kalbî Hayatın Aynası

İster alim, ister cahil, ister dindar ve isterse sofi olsun, herkes dinî hayatın neresinde olduğunu şu iki soruyla tespit
edebilir.
Birincisi: Ölüm düşüncesi kendisine sevimli mi geliyor, ürkütücü mü? Sevimli geliyorsa işler iyi gidiyor
demektir. Çünkü Allah'a kavuşma arzusu dünya, evlat, mal, mülk arzusunun üzerine çıkmış demektir. Fakat henüz
yeteri kadar salih amel işleyemediği için değil de, dünyadan ayrılmak zor geliyorsa vaziyet iç açıcı değildir.
İkincisi: Allahu Tealâ zikredildiği zaman içlerinde tarifi mümkün olmayan bir muhabbet, bir coşkunluk veya
ürperme meydana geliyor mu? Şayet geliyorsa yine işler yolunda gidiyor demektir. Cenab-ı Hak:
“Gerçek müminler ancak o müminlerdir ki, Allah zikredildiği zaman yürekleri ürperir, ayetleri okunduğu zaman
imanlarını arttırır.” (Enfal, 2) buyurmaktadır.
Eğer muhabbetten eser yoksa, Allahu Tealâ'nın da ona karşı muhabbeti olmayabilir. Zira şu ayet-i kerimede buna
işaret vardır:
“O halde beni anın, ben de sizi anayım. Bana şükredin de nankörlük etmeyin.” (Bakara, 152)
Evet… İnanan herkes Allah'ı sevdiğini söyler. Fakat hakiki sevgiye muvaffak olanlar azdır. İşte bu muhabbetin
ilacı da yine Allah aşığı olan rehberlerin elindedir. Gönül kovasını çağlayanlar halinde akıp giden feyz pınarının
altına tutan, Hak dostunun edna bir nazarını kendi kırık dökük amellerine tercih eden, billur gibi aynalardan süzülüp
gelen güneş ışığına sırtını değil de kalbini çeviren her mümin, aradığı muhabbete erişebilir.
Böylece dünya ve ukba saadetine erip Rabbi'nin rızasına kavuşabilir. Cenab-ı Mevlâ bizleri de onlardan eylesin.

BİR AYNA HİKAYESİ

Mehmet Gayretli

Varlığın hakikatini görmek, anlamak demek olan marifet ilmi, diğer ilimlerden kat be kat daha önemlidir. Çünkü
ayet-hadis bilmekle, fıkıh öğrenmekle varlıkların sırrı anlaşılmıyor. O alemin hakikati her gönüle açılmıyor.
Neticede herkes alim olabiliyor, ama herkes arif olamıyor.

İmam Gazalî Rh.A. Hazretleri şöyle bir menkıbe anlatır:

Padişahın biri kendisine bir saray yaptrır. Sarayların en önemli yeri, bilindiği üzere, devlet adamlarının ağırlandığı
kabul salonlarıdır. Bu yüzden padişah da kabul salonuna ayrı bir önem verir. Salonun tefrişi ve süslemeleri için
ülkenin en iyi ustalarını davet eder. İki usta daveti kabul edip gelirler. Biri doğudan biri batıdan olan bu ustalardan
doğulu olan, “padişahım” der, “herşey tamam, fakat benim bir artım var, salonun ortasını bir perdeyle ikiye
ayracağız, benim sanatımı iş bitince göreceksiniz”.
65
 Padişah bu teklifi kabul eder ve ortaya bir perde çekilir. Batılı usta çok güzel altın yaldızlı süslemeler yapmakta,
bütün maharetini ortaya koymaktadır. Araya perde çektiren doğulu usta ise, kar duvara habire zımpara vurmakta,
arkasından da cila çekmektedir. Bu ustanın ne yaptığına başta pek anlam veremez padişah.
Nihayet iş biter, padiah ve saray erkânı salonu görmeye gelirler. Batılı ustanın yaptığı o nefis süslemeler herkesi
hayran bırakır. Diğer tarafa dönerler. Aradan perde kaldırılır. Ortaya çkan görüntü büyüleyicidir. Karşı duvardaki
altın süslemeler, cila ile ayna gibi parlatılmış olan beriki duvara yansımakta, daha etkileyici bir görüntü
oluşturmaktadır. Batılı ustanın sanatına denecek bir şey yoktur ama bu ustanın sanatı bambaşkadır. Padişah en çok
bu ustanın zekâsına hayran kalır. Sonunda ikisini de ödüllendirir.
İmam Gazalî bu menkbeyi şunun için anlatır: Evet, ilimler tıpkı o altın yaldızlı, güzelim süslemeler gibidir. Ancak
insanın kalbi karşı duvar gibi zımparalanıp cilalanmazsa, kişinin iç aleminde o güzelliğin yansımasını görmeniz
imkansızdır. Ve aslolan da işte o aynadır. Hak katında oraya bakılır, notunuz ona göre verilir.
Bilgi önemlidir, hem de çok önemli. Çünkü bilgi olmadan hakkı değil görmek, anlamak bile mümkün değildir.
Elde şaşmaz ölçüler olmalı. Onlar olmadan hak yolu bulmak imkansızdır. Ama varlığın hakikatini görmek, anlamak
demek olan marifet ilmi, diğer ilimlerden kat be kat daha önemlidir. Çünkü ayet-hadis bilmekle, fıkıh örenmekle
varlıkların sırrı anlaşılmıyor. O alemin hakikati her gönüle açılmıyor. Neticede herkes alim olabiliyor, ama herkes
arif olamıyor. O gizli güzelliklere aşina olmak, altın yaldızlı süslemelerin yansıyacağı ayna gibi bir kalbi
gerektiriyor. Sadece o kalpte tecelli ediyor marifet ilminin sırları.
Hep eşyann hakikati deniliyor, marifet ilminden söz ediliyor. Nedir bu diye bir daha kitaplar karıştırdım. Acaba
büyükler bunu nasıl anlatmışlar diye merak ettim. Özetle, şu hadis-i şeriften yola çıkılarak konu izah ediliyor:
Cebrail A.S., Hz. Peygamber A.S. Efendimiz’e “ihsan nedir ey Allah’ın rasulü?” diye sorar. Efendimiz de,
“Allah’ı görüyormuş gibi kulluk yapmandır. Her ne kadar sen onu görmüyorsan da, o seni görüyor.” diye cevaplar.
İşte bu halin adıdır marifetullah.
Evet, kainatta her ne varsa kendi dilince kendisini yaratanı zikreder, Allah’ı işaret eder. Yani haddini bilir, gaflete
düşmez. İnsanın da gördüğü her şeyde işte bu işareti farketmesine marifet ilmi denmektedir. Eşyaya bakıp haddini
bilmesi ve bütün bir kainatla birlikte Rabbi’ni görüyormuşçasına kulluk yapma şuuruna ermesidir marifet ilmi.
Her gün defalarca secdeye vardığı halde bir adam, “Ya Rab, toprak idim; işte bütün benliğimi huzurunda yere
seriyorum, bir hiç olduğumu ikrar ediyorum, yüceler yücesi olarak seni tesbih ediyorum” diye bir huşu taşımıyorsa
o secde ne ifade edebilir? O secdeye varan, allâme-i cihan olsa ne fayda olur? Bilmek ayrı şey, yapmak ayrı şey.
Yaptığının farkında olmak ise apayrı.
Abdestin, namazın, secdenin hükmünü öğrenmek zor bir şey değil ama secdede bu hali yakalamak nefse ağır
geliyor. Bu bir kalb meselesi. Ayn zamanda ilâhî bir sır. Allah Tealâ’nın, dostlarına verdiği bir sır.
İmam Gazalî Hazretleri’nin anlatmak istediği işte bu. Kalbimizin Rabbimiz’e, yani gerçek sevgiliye taht
olabilmesi için, kalb aynasında Hakk’ın tecellilerini daima seyredebilmek için onu cilalamak şart. Cilalamadan önce
de günahlarla tortulaşmış kir ve paslara ciddi bir zımpara gerek.
Güzel bir tevbe ve istifar bu işin zımparasıdır. Sonra da bütün dünyaya gözlerini kapayarak, hatta bir örtünün
altna girerek günün belirli bir kısmını bu işe ayırmak gerek. Başka çare yok. Elimize tesbihleri almak, kalb diliyle
Allah diyerek kalbe bu zımparayı, bu cilayı vurmak lazım. Nefsimize biraz acı gelecek ama başka çıkar yol yok.

İÇİMİZDEKİ KABE: KALB-İ SELİM

Muhammed Emin Gül

O gün ne mal işe yarar, ne de evlatlar. O gün işe yarayacak tek şey, Allah’a teslim edilecek kalb-i selimdir.
(Şuara/88-89)

İnsanoğlunun ve kainatın en kıymetli cevheri kalptir. Çünkü Allahu Tealâ'nın kendisi için seçtiği ilâhi nazar
yeridir. İnsanın aslı ve hakikati de kalpte gizlidir. İnsanı kalbi temsil eder ve bütün değeri kalbe bağlıdır. Bizden
istenen bu cevheri kirletmemek, kirlenmiş ise temizlemek, kısaca kalbi “selim” hale getirmektir.
Acaba selim kalp nedir ve nasıl elde edilir?
İslâm alimleri kalb-i selimi şöyle tarif ederler:
Yaratılışındaki temiz halini kaybetmemiş veya kaybettiği değerlerini yeniden elde etmiş, tevbe ile temizlenmiş,
Allah’ın zikrinin nuruyla aydınlanmış, güzel ahlâkla süslenmiş kalbe kalb-i selim denir.

66
 Selim kalp, inkâr ve isyan kirlerinden tertemiz, Allah ve Rasulü’nün bildirdiği hakikatlara şüpheden uzak, içi ilâhi
sevgi ve huzur ile dolu, Allah rızasından başka bir derdi olmayan kalptir. Selim bir kalp Yüce Allah'ın nuru ve
aşkıyla dirilmiştir. Temizdir, sıhhatlidir, kuvvetlidir, huzurludur.

Dostun Düşmanın Gözü Onda

İnsanın merkezi kalp olduğu için, dostun da düşmanın da gözü ondadır. İnsanın gerçek dostu Allahu Tealâ,
melekler ve müminlerdir. Düşmanı ise şeytan ve ona tabi olan nefislerdir. Onu ele geçiren taraf, insanın bütün
vücudunu kendisine bağlar. Kalbini kime teslim edeceğini de insanın kendisi belirler.
Kalp melekler aleminin damgasını taşır. Arş'a aittir ve Yüce Allah'a tahsis edilmiştir. Dolayısıyla, onu inkâr ve
isyan ile kirletmek, bir insanın başına gelebilecek en büyük felakettir. Çünkü Alemlerin Rabbi bu kalp ile tanınıp
sevilecek. İman, irfan, ilim, idrak, fikir, zikir hep kalple mümkün. İlâhi emirler ve yaratılış sırrı ancak onunla
anlaşılır. Sevgi, saygı ve merhametin merkezi odur. Güzel ahlâk da onunla elde edilir. Yani bütün insani özellikler
onda gizlidir.
Kalbi selim hale getirmek insan için en büyük hedeftir. Bu herkese gerekli bir vazifedir. Kalbi inkâr ve isyan
kirlerinden temizlemek farzdır. Allah’ın dostluğu için kalbin gafletten uyanması ve zikir ile yıkanıp huzur bulması
şarttır. Allahu Tealâ insanın ebedi kurtuluşunu kalbin temizliğine bağlamıştır. (A'lâ/14-15, Şems/9) Allah Rasulü
A.S. da kalbi gafil insanı ölüye benzetir. (Buharî)
Bütün peygamberlerin hedefi insanın kalbidir. Onlar, kalp cevherini karartan, onun sevgi kıblesini değiştiren ve
değerini düşüren insanlığı bu zulümden kurtarmak için gelmişlerdir. Çünkü kalbin sevgi kıblesi Allahu Tealâ’dır.
Bir kalbin bu kıbleden yüz çevirmesi dünyada işlenen en büyük zulümdür. Her şeyi maddeye bağlayan ve dünyayı
ahirete tercih eden bir kalbi nefsani his ve hevesler kuşatmıştır. Bu hal, insanın meleklik özelliğini kaybedip
hayvanlardan aşağı bir duruma düşmesidir. Her ne kadar adına hürriyet dense de, bu durum tam bir köleliktir.

En Büyük İyilik
Bir insana yapılacak en büyük iyilik onun kalbini şeytanların istilasından kurtarıp gerçek hürriyete
kavuşturmaktır. İşte buna Kur'an'da “tezkiye” denir. Tezkiye, ilâhi nurla kalbin manevi kirlerden temizlenmesi ve
Yüce Rabbini sevmesidir. Peygamberlere verilen en önemli görev tebliğ ve tezkiyedir. Tebliğ herkese yapılır.
Tezkiye ise iman edip tabi olanlar için mümkündür. Tasavvufta bu işe “seyr u sülûk” denir. Kısaca manası kalp ile
Allah'a gitmektir.
Kalbin temizlenmesi, nefsin terbiyesi ile mümkün olmaktadır. Bütün mesele, nefsin kötü sıfatlarını iyi sıfatlara
çevirmektir. Bu, zannedildiği gibi aşılmaz dağlara tırmanmak değildir; pekalâ mümkündür. Eğer insanların
değişmesi mümkün olmasaydı Allahu Tealâ tevbeyi emretmezdi. Tevbe. Allahu Tealâ'nın razı olmadığı kötü
işlerden vazgeçip, rızasına uygun işlere yönelmektir. Yani kötü huylu iken iyi huylu olmaktır.
Nefis terbiyesinde ilk safha temizlik, ikinci safha güzelliktir. Kalpten kötü şeyler atılmadan güzel ahlâkın
yerleşmesi mümkün değildir. Fıkıhtaki şu kaide bu işte de geçerlidir: “Kötü ve zararlı şeyleri gidermek, faydalı
şeyleri elde etmekten önceliklidir.”
Tedavide de ilk aşama hastalık sebebi maddeyi vücuttan atmaktır. İnsanın bir yandan vücuduna zararlı maddeyi
almaya devam ederken, bir yandan da etkisini gidermek için ilaç içmesi ne kadar anlamlı olabilir?
Kalbin sıhhat bulması ve selim hale gelmesi de böyledir. Önce kalbi hasta eden, zayıflatan ve nurunu söndüren
günahların kalpten uzaklaştırılması gerekir. Buna tevbe denir. Tevbenin hedefi takvadır. Takva kalp ve kalıpla
Allah'a dönmek, ilk merhalesi de farz ibadetleri yapmak ve haramlardan kaçmaktır. Her iki vazife de farzdır. Kulu
Allah rızasına ulaştıracak en güzel yol farzları yapmaktır. Sonra kalbi canlandıracak, temizleyecek,
kuvvetlendirecek güzel amellerin yapılması gerekir. Bunlar fazilet olan amellerdir. Farzın dışındaki bütün sünnetler,
edepler ve nafile ibadetler kalbin takviyesi için gerekir. Bu durum kudsi bir hadiste şöyle belirtilir:
“Bir kulum kendisine farz kıldığım şeylerden daha sevgili bir şeyle bana yaklaşmamıştır. Kulum bana nafile
ibadetleriyle de durmadan yaklaşır, nihayet onu severim. Ben bir kulu sevince onun gören gözü, işiten kulağı,
konuşan dili, tutan eli, yürüyen ayağı olurum. Artık o benimle görür, benimle işitir, benimle konuşur, benimle tutar,
benimle yürür. Benden bir şey isterse veririm. Bana sığındığında onu himaye ederim.” (Buharî, İbnu Mace)
Bu hadiste Allah dostluğuna giden yolun hem başlangıcı hem de sonucu gösterilir. İnsan bu hadiste anlatılan
sıfatlara ve ilâhi desteğe ulaşınca, dünyanın ve ahiretin saadetini ele geçirmiş olur.
Dolayısıyla selim hale gelen kalp, her türlü sıkıntıdan, darlıktan ve bunalımdan da kurtulmuş demektir. İslâm
alimleri, kalbi selim hale getirecek, genişletip ferahlatacak reçeteyi apaçık ortaya koymuşlardır. Artık bize düşen,
kalbimizin durumunu kontrol etmek ve lazım olanı yerine getirmektir.

67
İSLAM KALPLERİN DİNİDİR

Muhammed Saki Erol

Bir insanın ilk teslim alınacak ve hiç teslim edilmeyecek olan yeri kalbidir. Kalp, gerek madde gerekse mana
olarak bütün organların, his ve duyguların merkezidir. Teslim edilmedikçe, hiçbir gücün hakim olamayacağı en
muhkem ve mahrem yerdir.
Orada mevcut olanı başkasının görmesi, bilmesi, ona müdahale etmesi de mümkün değildir. Alemlerin Rabbi
müstesna.
Büyükler, vücut uzuvlarının kalple olan münasebetlerini şöyle anlatırlar: “Göz insana yol gösterir, kulak gelecek
tehlikeleri duyurur, dil tercümanlık yapar, eller tutar ve dokunur, ayaklar posta hizmetini yerine getirirler. Kalp ise
bir hükümdardır. Hükümdar huzur içerisinde olursa, maiyeti ve ordusu da huzur içinde olur.”
O halde insan denen bu mükemmel varlıkta, öncelikle ele alınması, tanınması, ihtiyaçları temin edilmesi ve her
türlü tehlikelere karşı muhafaza edilmesi gereken, kalptir.
Burada sözünü ettiğimiz kalp, yüreğimizde bulunan nurdan bir cevherdir. Alimlerimiz bu cevhere “kalb-i hakiki”
de derler.
Hakiki kalp, rabbanî, ruhanî bir lâtifedir ve insanın hakikatidir. İnsanda Rabbi’ni tanıyan, iman edip, ibadet
yapmaktan zevk alan bu kalptir. Allahu Tealâ’ya muhatap olan odur. Yani nazargâh-ı ilâhidir. Allahu Tealâ'ya,
kalbin yakın olduğu kadar hiçbir şey yakın değildir.
Dolayısıyla insan genel bir çerçeve içerisinde ele alındığında, yapılacak ilk iş bu lâtif, rabbanî ve ruhanî kalbin
dünyevî duygulardan arındırılmasıdır. Yani yaradılışındaki saflığın kazandırılmasıdır.
Her yaratılan gibi, kalp de eksik ve muhtaç bir karakterde yaratılmıştır. İhtiyaçları, ancak Allah'ı bilmek, sevmek
ve O'na teslim olmakla giderilir. Allah'ı bilmek, sevmek ve O’na ulaşmak için de, O'ndan haber getiren, O'nu
sevdiren ve O'na götüren bir elçi, bir rehber ve bir yol gerekir. Bu özetin içinde ilk insandan kıyamete kadar bütün
peygamberler, onların yolundan giden alimler, evliyalar ve her birinin yaşadığı, tebliğ ettiği tevhid yolu bulunur.
İşte bu yolda kalp, kendisine ulaşan haberler çerçevesinde Allah'a ve O'nun rızasına açık, gayrısına kapalı olmak
zorundadır. Çünkü sadece bu ulvî gaye için yaratılmıştır.
Böyle bir kalp, ilâhi nur ve sırların merkezi olur. Böyle bir kalp, Allah'ın feyz ve bereketinin yeşerip geliştiği bir
bahçedir. İlâhi güzellikleri aksettiren bir aynadır. O aynaya bakanlar, yalnız ilâhi tecellileri görürler. Kendi
kalplerinin de bu lütuf ve ihsana mazhar olması için onların yoluna gönül verirler.
İşte, sadece böyle bir kalp Allah'a aittir. O kalbin sahibi de gerçek ve mükemmel insandır.
***
İnsanlığın huzuru, mutluluğu için aranan çözümler, onun kalbini huzur ve sükûna kavuşturmadıkça hedefine
ulaşabilir mi?
Hayranlık duyduğumuz zengin memleketlerdeki insanların ruhî bunalımını artık bütün dünya biliyor. Filan ülkede
uyuşturucu şu kadar yaygın; falan ülkede suç oranı şu kadar arttı diye her gün okuyor, izliyoruz.
Gündüz bile sokaklarında kolay kolay dolaşılamayan, manevi boşluk içindeki gençler ve çeteler tarafından esir
alınmış bir şehirde zenginlik yeter mi gerçekten?
Sözünü ettiğimiz şehirler hayal ürünü yerler değil; gıptayla baktığımız zengin Batı şehirlerinden söz ediyoruz.
O şehirleri idare edenler, şimdilerde insanlarının hep ihmal edilen manevi tatminlerini nasıl sağlayacaklarını
düşünüyorlar. İnsanların kalplerini nasıl huzur ve sükûna kavuşturacaklarını tartışıyorlar.
Maddi üstünlükleri sebebiyle örnek aldığımız memleketler, daha da geç olmadan insanın asıl yüzünü, ruhunu,
kalbini keşfetmeye çalışıyorken, bizler de unutma çabası içinde gibiyiz.
Maddi refahı hayatımızın yegâne hedefi haline getiren, manevi terbiyeyi ve şahsiyet olgunluğunu tamamen
gözardı eden bir anlayış, her geçen gün daha da yaygınlaşıyor. Çoğu zenginlerimiz servetlerine servet katma
peşindeyken, fakirlerimiz de bir an evvel hangi yolla olursa olsun zengin olmanın dışında her şeyi unutmuş gibi.
Elbette maddi imkanlar herkes için önemli. Fakat iyi ve olgun insan olmanın malla-mülkle ilgisi yok. İç
alemimizi, derunumuzu ihmal ettikçe, ne ahlâklı insan olmaktan söz edebiliriz, ne de iyi vatandaş olmaktan.
Toplumsal barış diye bir kavramı konuşacaksak, önce kendi fıtratıyla barışık fertlerden söz etmeli değil miyiz?
Fıtrat dediğimiz kavram, başta zikrettiğimiz gibi insanın fizikî varlığının çok ötesinde manalar taşır. İmanın,
sevgilerin, korkuların, taleplerin merkezi olan kalbini de içine alır. Oysa günümüz insanı bırakın o gayreti, ruhu ve
kalbi olduğunu unutmuş gibi yaşı yor.
Mukaddes Kitabımız Kur’an-ı Kerim ve Fahr-i Kainat A.S. Efendimiz, o manevi yanımızın olgunluğu ölçüsünde
insan sayılabileceğimizi ısrarla hatırlatırken;

68
 İmam-ı Gazalîlerimiz, İmam-ı Rabbanîlerimiz, Ahmed Yesevîlerimiz ve daha binlerce alimlerimiz ve
mürşidlerimiz o manevi yanımızı en ince detaylarına kadar izah etmiş ve bize öğretmişlerken;
Biz, yeryüzünde müslüman olarak yaşayanlar, şimdi hiçbir şey bilmiyor, hiçbir şey duymamış gibi olabilir miyiz?
Tekrar hatırlatalım; kalp, bizi insan yapan cevherimiz, merkezimiz. Allah Rasulü A.S.’ın buyurduğu üzere, o
düzelip selim hale gelince her şeyimiz düzelecek. Bozulursa da her şeyimiz bozulacak. Fikrimiz, mantığımız,
düşünme biçimimiz ve hayata bakışımız... İşlerimiz, amellerimiz ve ahlâkımız... Ailemiz, sokağımız, şehrimiz ve
nihayet bütün toplum...
Gerçekten Allah rızasını gözeten bütün faaliyetlerin hedefi, işte bu sebeple insanın öz varlığı, yani kalbidir. Ehl-i
Sünnet çerçevesindeki tasavvufî terbiyenin de öyle.
Bazı yanlış uygulamalardan yola çıkarak, sadece ruhen ve ahlâken insanın olgunlaşmasını gaye edinen İslâmî
çabaları, bir tür güç ve nüfuz kazanma veya insanları kendine göre idare etme faaliyeti olarak değerlendirmek,
gerçeğe aykırıdır.
Diğer taraftan amacı güç ve nüfuz olan, insanları idare etme sevdasıyla yola çıkan her kim varsa, görüntüsü ve
sözleri ne olursa olsun “islâmî” sıfatıyla tavsif edilemez.
Kalbi hedef alan hiçbir çaba, kimseye bir tepki için de olamaz. Yani mümin reaksiyoner değildir. Bir şey ispat
etme, “biz varız, buradayız” deme gayesi de gütmez. Bu tavır büyük ihtimalle riyadır ve manevi kalp hastalığıdır.
Evet; İslâm kalplerin dinidir. Müslümanların derdi, hedefi ve gayesi her zaman ve her yerde kalbidir. Çünkü bütün
azaların hükümdarı olan kalp ulvi vasıflara sahip olursa, bir müminin asla vazgeçemeyeceği özellikler olan adalet
ve merhametle, ihsan ve lütufla, zühd ve takvayla, irfan ve ilimle donanacak.
Kalp o tertemiz fıtratını yitirdiğinde ise, şirk, riya, gurur, zulüm ve nefsin diğer bütün çirkinliklerinin istilasına
uğrayacak. Neticede ebedi mahkumiyet ve zillete düşecek
Bunu bilen müminin asıl korkusu, Rabbi’nin nazargâhı olan kalbinin ifsat olması, çirkinliklerle kararıp
körelmesidir. Zira Cenab-ı Mevlâ, “gözler körelmez, ama sinelerdeki kalpler körelir.” buyuruyor.
Mümin, Yüce Allah’ın İsrailoğulları’na hitaben buyurduğu şu ihtardan da ders alır: “Kalpleriniz katılaştı, artık
onlar taş gibi, hatta ondan da katı! Çünkü öyle taş var ki, içinden ırmaklar fışkırır. Öylesi var ki, çatlar da bağrından
su kaynar. Ve öylesi var ki, Allah’a olan tazimi sebebiyle yukarıdan düşüp parçalanır. Allah yaptıklarınızdan
habersiz değildir.”
İnsanlık tarihi boyunca ve bugün, katılaşmış kalp sahipleri önce kendilerinin düşmanıdır, sonra bütün insanlığın.
Tarihin gördüğü bütün kıyımların, bugün yaşadığımız-duyduğumuz büyük-küçük bütün zulümlerin en temeldeki
sebebi bu değil mi?
Özellikle bugün, ilâhi hakikatleri, iyiyi ve güzeli tanımayıp kabul etmeyen asrın insanı, ancak kendini perişan
etmekte. Bunalımlarının asıl sebebinin, Alemlerin Rabbi’ni bilmemek, O’nu sevmemek ve O’ndan korkmamak
olduğunu anlayamamakta. Yani kalbinin gerçek sahibine onu teslim etmemekte.
Artık anlamak zorundayız: “Kalpler ancak Allah'ı anmakla itminana kavuşur.” (Raad/28)
Allah’ın selamı, rahmeti ve bereketi üzerinize olsun.

AKLIMIZ BAŞIMIZDA MI?

Ebubekir Sifil

Aklın merkezinin neresi olduğuna doğru cevabı bulmak önemli. Çünkü aklı beynin bir faaliyeti olarak kabul
ettiğimizde, insanı maddi-manevi bütün yanlarıyla sadece biyolojik bir varlık olarak görme tehlikesiyle karşı
karşıyayız demektir. Sadece hayvanlardan biraz daha gelişmiş bir varlık.

“İnsanı diğer canlılardan ayıran ve hepsinden üstün kılan en önemli özellik nedir?” diye sorulduğunda, cevabımız
elbette ‘akıl’ olacaktır.
Çünkü insan aklı ile düşünür, öğrenir ve iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırır.
Bu soruya, “insanı diğer yaratılmışlardan ayıran en önemli özellik irade sahibi olmasıdır.” şeklinde de cevap
verilebilir. Fakat sonuçta bu cevap da aynı kapıya çıkar. Çünkü insan, iradesini kullanırken birtakım tercihler yapar
ve buna göre bir karar verir. Yani yine aklını kullanır. Aklı olmayanın iradesi de olmaz. Dolayısıyla burada da esas
olan akıldır.
Peki “aklın merkezi ve mekânı neresidir?” tarzındaki bir sorunun doğru cevabı ne olabilir?

69
Akıl Nerede?
Sokaktan geçen herhangi birisini çevirip “akıl nerede?” diye sorsak, ya hiç tereddüt etmeden “elbette akıl
baştadır” der. Ya da “böyle bir soru soran kimsenin aklı başından gitmiş olmalı” diye düşünür.
Aslında burada akıl ile zekânın birbirine karıştırıldığını söylemek mümkün. En zeki insanın bile, beyninin yüzde
üçlük bir bölümünü kullandığı söyleniyor. En büyük dahilerden biri olarak kabul edilen Einstein’ın, beyninin ne
kadarını kullandığını öğrenmek için öldükten sonra beyninin incelendiği şeklindeki haberler ve benzerleri, akıl ile
zekânın birbirine karıştırılmış olmasındandır.
Oysa bu ikisi birbirinden oldukça farklıdır. Sözgelimi birtakım hayvanların, mesela yunus balıklarının, hiçbir
eğitimden geçmedikleri halde, belli bir sınırı aşamasa da, zekâlarını kullanmaları, bu varlıkların akıllı oldukları
anlamına gelmez.
Bizim burada akıl kavramıyla kasdettiğimiz, insana muhakeme yapma, tercihte bulunma, iyi-kötü ve doğru-yanlış
ayrımını yapma imkânını veren manevî bir cevherdir.
“Aklımız nerede?” sorusuna cevap ararken, Mukaddes Kitabımız bize ışık tutuyor:
“Yeryüzünde hiç gezip dolaşmadılar mı ki (kendilerinden önce isyanları sebebiyle helâk olanlardan geriye
kalanları görsünler de) akledecekleri kalpleri, işitecekleri kulakları olsun. Zira gözler kör olmaz, fakat göğüslerdeki
kalpler kör olur.” (Hac/46)

Bu ayet, akletme ve düşünme eylemlerinin kalp ile gerçekleştirildiğini açık bir şekilde belirterek, aklın
sanıldığının aksine beyinde değil kalpte olduğunu haber veriyor.
Yüce Rabbimiz, aklın merkezinin kalp olduğu gerçeğini pekiştirircesine, günlük kullanımda akla izafe ettiğimiz
diğer eylemleri de kalbe izafe ederek ve şöyle buyurur:
“Andolsun ki biz, cehennem için de birçok insan yarattık ki, kalpleri vardır fakat onlarla anlamazlar. Gözleri
vardır, fakat onlarla görmezler. Kulakları vardır, fakat onlarla işitmezler. Onlar hayvanlar gibidirler, hatta daha
sapıktırlar. İşte gafil olanlar onlardır.” (Araf /179)
Bu ayette kalbin eylemi olarak kullanılan kelime “yefkahun”dur ve “derinlemesine anlama, geneline vakıf olma”
anlamına gelir ki, fıkıh kelimesi de buradan gelir.
Yine Rabbimiz yine şöyle buyurur:
“Onlar (Tebuk savaşına gitmeyen münafıklar) geriye kalan (çocuk, yaşlı ve kadın)lar ile beraber olmaya razı
oldular, kalpleri mühürlendi. Artık onlar anlamazlar.” (Tevbe/87)
Yine En’am Suresi’nin 25, İsra Suresi’nin 46 ve Kehf Suresi’nin 57. ayetlerinde de inanmayanların kalpleri
üzerine kat kat perdeler çekildiği için, Efendimiz’in tebliğ ettiği vahyi anlamalarının mümkün olmadığı izah edilir.
Demek ki insan kalbi ile düşünmekte, kalbi ile anlamakta. Kalbine perdelenmiş olanlar da, doğal olarak Kur’an’ın
mesajını anlayamıyor.

Aklı Kalp'ten Bağımsızlaştırınca

İnsanın bu faaliyetlerinin adresi olarak kalbi gösteren Kur’an’da, akılla aynı kökten türemiş fiiller bulunmasına
rağmen, akıl kelimesinin isim olarak geçmemesi de konumuz açısından son derece ilgi çekicidir. Bu gerçek şunu
gösterir: Yaygın kabulün aksine, akıl bağımsız bir cevher olmayıp, manevi kalbimizin bir fonksiyonudur.
Acaba Kur’an’ın, akıl ile gerçekleştirilen faaliyetleri kalbe izafe etmesi, yani aklın merkezinin kalp olduğunu
vurgulamasının bizi ilgilendiren sonuçları neler olabilir?
İnsanın bilgi edinme, tercihte bulunma, düşünme, akletme ve anlama faaliyetinin merkezi olan kalp, aynı
zamanda hissin, sezginin, inancın ve inkârın da merkezidir. Dolayısıyla insanı sevk ve idare eden bir tek merkezden
söz edebiliriz: Kalp.
Demek ki o merkezi geliştirmeye, terbiye etmeye, arındırmaya yönelik çabaların hedefi insanın bütün varlığıdır.
Efendimiz A.S.’ın işaret buyurduğu gibi o merkezin iyi durumda veya bozulmuş olması insanın bütününü o yönde
etkileyecek.
Diğer taraftan, ilâhi vahyin öğrettiğinin aksine, düşünme ve anlama gibi eylemler akla; hissetme, sezme gibi
eylemler ise kalbe izafe edildiğinde karşımıza ilginç bir nokta çıkıyor: Böyle düşünen insanlar varlıklarını kendi
içlerinde parçalamaktalar. Doğal olarak, birden fazla bağımsız merkezin sevk ve idaresine muhatap olan insan,
hayatı boyunca çelişkiye düşmekten, yolunu şaşırmaktan, tereddütten ve kararsızlıktan kurtulamıyor.
“Aklım şunu, duygularım bunu emrediyor” gibi ifadeler, böyle insanların yaşadığı iç çelişkilerin dışa
yansımasından başka bir şey değildir.
Yukarıda birkaçını andığımız ayet-i kerimeler ve hayli fazla sayıdaki hadis-i şeriflerden insanı yönlendiren tek
merkezin kalp olduğunu öğrendikten sonra şu soru sorulabilir:

70
 Acaba Kur’an ve Sünnet’te akletme eyleminin mekânı olduğu haber verilen kalp mecazî anlamda kullanılmış
olabilir mi?
Mealini zikrettiğimiz Hac Suresi’nin 46. ayetinin, gerçek körlüğün gözlerdeki körlük değil, göğüs kafesindeki
kalplerde gerçekleşen körlük olduğunu anlatan son cümlesi, böyle bir mecaz ihtimalinin mevcut olmadığını
gösterir. Bu demektir ki, yürek ile kalp arasında bir ilişki var.
Nitekim İslâm alimleri de buradaki kalbin, göğsümüzün sol tarafında bulunan ve vücudumuza kan pompalayan
yürek ile aynı şey olmasa da, onunla bir alâkası olduğunu belirtirler.
Ancak İmam Gazalî Rh. A.’in, “mükâşefe ilmi”nin konusu olduğunu söylediği kalp-yürek ilişkisinin mahiyeti
konusunda fazla şey söyleme imkanımız yok. Ancak şu kadarını söyleyelim ki, gerek Kur’an ve Sünnet’te, gerekse
İslâm alimlerinin sözlerinde geçen kalp, madde ile mananın buluşma noktası, insanın özü, rabbanî ve ruhanî bir
lâtifedir. İnsanı diğer varlıklardan ayıran da işte bu kalptir. Zira yürek veya cismanî kalp, hayvanlarda hatta ölülerde
bile mevcuttur.
Sözümüzü, Söz Sultanı A.S.’ın bir duasıyla bağlayalım:
“Ey kalpleri (dilediği şey üzerinde) sabit kılan (Allah)! Kalplerimizi senin dinin üzerinde sabit kıl!” (Buharî,
Tirmizî, Ebu Davud, İbnu Mace, Ahmed b. Hanbel)

KALP HUZURUNA ULAŞMAK

Süleyman Gönülal

Bazı zamanlar adeta ruhumuzu boğan bir sıkıntı yoklar kalbimizi. Bu anlarda içimiz öylesine daralır ki, sanki
bütün benliğimize karanlıklar çöker. Bu halin sebepleri ve giderilmesiyle ilgili saysız görüş var. Ya gerçek sebep?

Kalp veya diğer bir ifadeyle gönül, insanın en önemli ceverlerinden birisi. İmanın, sevginin, nefretin, kısacası
bütün duyguların yeri ve merkezi.
Bazı zamanlar adeta ruhumuzu boğan bir sıkıntı yoklar kalbimizi. Bu anlarda içimiz öylesine daralır ki, sanki
bütün benliğimize karanlıklar çöker.
Bu halin sebepleri ve giderilmesiyle ilgili sayısız görüş var. Konusu insan olan bütün bilim dalları, şairler,
yazarlar ve düşünürler kendi görüş ve üslubunca iç sıkıntısından söz ederler.
Muhatabı insan olan, insanın kalbine, gönlüne seslenen Mukaddes Kitabımız da bu konuya değinir.
“Biz senin kalbini, göğsünü genişletmedik mi?” (İnşirah/1)
“Ya Allah’ın gönlünü İslâm’a açtığı kimse? İşte Rabbinden bir nur üzere olan odur.”(Zümer/22)
“Allah kimi hidayete erdirmek isterse, onun gönlünü İslâm’a açar. Kimi de saptırmak isterse, onun gönlünü sanki
göğe yükseliyormuşcasına dar ve sıkışık kılar.”(En’am/125)
Bu ayetlerden insanın kalbinin genişlediğini veya daraldığını anlıyoruz. Yalnız bu genişleyen yada daralan kalbin,
yürek adını verdiğimiz et parçası olmadığı bellidir. Çünkü insan vücudunda bir organın genişlemesi, büyümesi ve
küçülmesi bir hastalık durumudur.
Anlaşılıyor ki ayetlerde bahsedilen kalp daha başka bir şeydir. İslâm alimleri, bunun insanın vücudundaki o et
parçasının içinde bulunan manevi-nuranî bir cevher olduğunu söyler ve buna “insanî kalp” adını verirler.
İşte bu kalple ile insan diğer canlılardan ayrılmakta ve bunun vasıtasıyla marifetullaha ulaşabilmekte. Nurlanan,
genişleyen veya kararan, daralan, sıkılan kalp bu insanî kalptir.
Manevi kalbimiz genişleyerek yerleri ve gökleri, hatta Allah’ın tecellisini bile içine aldığına göre, mümin ne
yapıp yapıp, bunun yollarını bulmalı ve önce kendi nefsine bu yolları tatbik etmeli. Çünkü, insanın kendi kalbî
yetkinliğini kazanmadan başkalarının kalbini geliştirmesi ve olgunlaştırması mümkün değildir.

Kalbin Gerçek Dostu: İman

Kalp genişliğinin ve gönül ferahlığının yolları ve sebepleri neler olabilir?
Kalbi genişleten, gönlü ferahlatan ve ruhu rahatlatan etkenlerin başında tevhid inancı yer alır. Yüce Dinimiz bize
Allah’ın birliğini, her şeyin tek yaratıcısının O olduğunu, sebepler perdesinin arkasında gerçekte O bulunduğunu,

71
gerçekte teslim olunacak tek varlığın O olduğunu öğretiyor. Yani tevhide davet ediyor. Hayatı ve olayları bu imanla
değerlediren bir kalbin günlük olaylar sebebiyle bunalmayacağı açıktır.
Gerçek tevhidi kalbimizde yaşayabilmek için ona ulaşmış bir Allah dostunu rehber edinmek, zannedildiğinin
aksine tevhidden kopmak değidir. Tevessül dediğimiz bu yöntem, sadece bir sonuç elde etmek için tedbir ve sebebe
başvurmaktır. Tıpkı ilaç alıp şifayı Allah’tan bilmek ve beklemek gibi. Alim ve salih zatlardan manevi yardım talep
eden bir kimse, onların kendi kudretleriyle değil, Allah’ın kudretiyle kendisine yardım ettiklerine inanır. Eğer
sadece kendi kudretleriyle yardım ettiklerine inansaydı o zaman şirk olurdu.
Kalp genişleten diğer bir etken, Allah’ın mümin kulun kalbine attığı iman nurudur. Peygamber A.S. buyurdu ki:
“Kalbe iman nuru girince genişler ve açılır.” Ashab-ı Kiram sordular: “Ya Rasulallah, o nurun kalbe girmesinin
işareti nedir?” Buyurdu ki: “Ebedi olan ahirete yönelmek, aldanma yeri olan dünyadan yüz çevirmek ve gelmeden
önce ölüme hazırlanmak.”
İşte, kişinin kalbinin genişliği bu iman nurundan olan nasibi kadardır. Çünkü nurun ve aydınlığın, kalbin
ferahlamasında tam bir tesiri vardır. Belki bu yüzden dünyadaki ışık bile ferahlığa, karanlık da sıkıntıya sebep
olmaktadır. Bunun için ruhun nura ve ışığa aşık olduğu söylenir. Ruh nerede bir ışık parıltısı görse, oraya yönelir.
Demek ki, kalpteki iman nuru, kalbin ferahlama ve sevinme sebebidir.

Kalp Huzuruna Giden Yol

Gönül açıklığı ve kalp yumuşaklığında, zikrin insanı hayrette bırakan bir tesiri vardır. Zikirsizlik ve gafletin de
gönül darlığı ve katılığında hayret verici bir etkisi vardır. “Dikkat edin, kalpler ancak Allah'ı zikirle huzura kavuşur”
ayeti bu manaya işaret eder. Gerçekten de asıl ve kâmil manada ruhî tatmin yalnızca zikirle gerçekleşir. Diğer
ibadetler de insana kemalât, ruha huzur ve sükûnet vermekle beraber, İmam Rabbanî K.S. Hazretleri’nin de
belirttiği gibi, kalp itminanı yalnız ve yalnız zikirledir. Bu yüzden, zaruret olmadıkça günlük virdi terk etmemek
gerekir.
İnsanlara ihsanda bulunmak, cömert olmak da kalp genişliğinin en dikkate değer sebeplerinden biridir. Kimin eli
daha açıksa, kalbi de daha geniştir. Ve elbette kimin eli daha sıkıysa, kalbi de o nisbette dardır.
Tevbe edip Allah'a dönmek, kalbi O’na bağlayıp O’nu sevmek kalbin ilacıdır. Kulun gönlünü bundan daha çok
ferahlatan, açan bir sebep yoktur. Allah sevgisi ne kadar güçlü olursa, gönül de o kadar geniş ve açık olur.
Kalp ferahlığı için onu haset, kibir, gurur, öfke, riya, Allah için olmayan mal ve makam, dünya sevgisi gibi
hastalıklardan temizlemek gerekir. İnsanın kalbinde bu kötü haller bulunmaya devam ediyorsa, kalbin diğer
tedbirlerle genişlemesinden bir fayda elde edilmez. Sonuçta kalpte, birbirine aykırı iki hal bulunur ve bunlardan
hangisi ağır basarsa, netice ona göre şekillenir. Bu yüzden maddi hastalıkların tedavisi için doktora gidildiği gibi,
bu çeşit manevi hastalıkların tedavisi için de manevi kalp doktoru olan rabbani alimlere gidilmelidir.
Cesur ve yiğit olmak, daima hakkı ve doğruyu söylemek de kalbi diri ve ferah tutar. Bu hal, kişinin kalbiyle
yaşantısı arasında uyum ve denge sağlar. İnsan, korkaklık veya gereksiz ince hesaplar sebebiyle inandığını,
düşündüğünü varya hissettiğini dile getiremediği zaman kendisiyle çelişiyor demektir. Bu da kalbi daraltır ve
bunaltır.
Nihayet, Allah’ın yasak kıldığı şeylerin insanın temiz fıtratını tahrip eden şeyler olduğu dikkate alınmalıdır.
Dolayısıyla harama bakmak, dinimizin uygun görmediği şeyleri konuşmak ve dinlemek, kötü arkadaşlarla birlikte
bulunmak gibi haller kalbi yıpratır. Çünkü bu tür davranışlar, sonuçta kalbe elem veren sıkıntılar, tasalar, dertler
haline dönüşür. Haram-helal hassasiyetini terk eden toplumlarda, insanların pençesine düştüğü bunalımların önemli
sebeplerinden biri budur.
Evet; insanın kalbinin genişlemesini ve gönlünün ferahlamasını sağlayan sebeplerin en önemlileri kısaca böyle.
Kısaca, İslâm'ın emrettiği ibadet ve taat hali içinde yaşamak kalbin genişlik ve ferahlığına, günah ve yasakları
yapmak da darlık ve sıkıntısına sebep olmaktadır.
Burada, kalbin genişlik veya darlığı ile ilgili dikkat edilecek ölçü, kalpte yerleşip kalıcı hale gelen hal ve sıfattır.
Yoksa, gelip geçici olarak kalbe ferahlık veya sıkıntı veren durumlar değildir. Aynı zamanda, genişlik veya darlık
bakımından kalbin göğüsteki hali, kulun kabirdeki hali gibidir. Yani ibadet ve taattan meydana gelen sevinç ve
ferahlık kulun kabrini cennet bahçelerinden bir bahçe, günah ve gafletten meydana gelen sıkıntı ve karanlık da
-Allah korusun- cehennem çukurlarından bir çukur yapacaktır.

KALP HASTALIKLARININ TEDAVİSİ

72
 Murat Hafızoğlu

Yazının başlığına bakarak hasta bir kalbin tıbbî tedavisi ile ilgili tavsiyeler içeren bir yazı okuyacağınızı
düşünmüş olabilirsiniz. Hemen belirtelim, bu yazı bir sağlık yazısı değil.

Bu yazıda bahsedeceğimiz “hasta kalp” ve “kalbin hastalıkları”nın tedavisi için önereceğimiz adres, bir hastane
veya doktor muayenehanesi olmayacak. Çünkü burada bahsedeceğimiz kalple kardiyologların bir ilgisi olmadığı
gibi, ilacı da eczanelerde satılmıyor.
Ayrıca burada, kalple ilgili olarak ‘hastalık’, ‘tedavi’ gibi kavramları, yazıyı ilgi çekici kılabilmek maksadıyla da
kullanmıyoruz. Zira sadece onun da adına kalp dediğimiz yürek değil, hakiki kalp de hastalanır. Hastalanan yürek
için nasıl tıbbî çareler aranıyorsa, hastalanan kalp için de manevi tedbirler alınır.
Günümüzde yaygın olan anlayışın aksine İslâm, insanı yönlendiren merkezin “beyin” değil, kalp olduğunu söyler.
Yüce Kitabımız’ın, inanmayanlar hakkında sık sık “kalplerinde hastalık bulunanlar” ifadesini kullanması bu
gerçeğin en çarpıcı ifadesidir.
Efendimiz A.S. da insanın merkezinin neresi olduğunu şöyle dile getirir: “Vücutta bir et parçası vardır ki, o iyi
olduğunda bütün beden iyi olur, o bozulduğunda bütün beden bozulur. Dikkat edin, o kalptir.” (Buharî, Müslim)
Konuyu değişik yönlerden ele alan ayet ve hadislerin her biri hakkında ayrı bir kitap yazılsa yeridir. Ancak bu
yazı çerçevesinde bu ayet ve hadislerin ortak bir yönünden bahseceğiz ki, o da insanın merkezinin kalp olduğu
hususudur.
Gerek Kur’an’ın beyanları, gerekse Efendimiz A.S.’ın hadisleri, insanın en merkezi unsurunun kalp olduğunu
vurguladığı için, İslâm alimleri kalbin sağlığının korunmasına büyük önem vermişlerdir.

Halinin Farkında Olmak

Bedenin her uzvu, kendine ait işi yapmak üzere yaratılmıştır. Bu uzuvların hastalığı ise, işlerini yapamaz hale
gelmeleridir. Elin hastalığı tutamamak, gözün hastalığı görememektir. İşte tıpkı bunun gibi kalp de ilim, hikmet,
marifetullah ve teslimiyet için yaratılmıştır. Bunlardan herhangi birisini yerine getiremeyen kalp hasta demektir ve
acilen tedavi edilmesi gerekir.
Kimi zaman bedenimizde mevcut bir hastalığın farkında olamadığımız gibi, kalbimizdeki bir takım hastalıkların
da farkına varamayabiliriz. Bu sebeple gafil davranır, tedavi yollarını aramayız. Bu, son derece önemli bir noktadır.
Günümüzden yaklaşık bin sene önce yaşamış bulunan İmam Gazalî K.S. bakın ne diyor:
“Bazı hastalar, acı ilaçlara tahammül gösteremeyip hastalık çekmeye devam ederler. Bazıları da kalbin
tedavisindeki zorluğu düşünerek hastalıklı yaşamayı tercih eder.
Bazen de kişi ilacın acılığına katlanmak istese de, kalbini tedavi ettirecek ehil doktor bulamaz. Çünkü bu
hastalığın doktoru alimlerdir. Oysa artık kalp hastalığı onları da sarmış durumda. Kendisi hasta olan doktorun
yazdığı reçeteye pek iltifat edilmez.
Bunun için günümüzde hastalık müzminleşti, dert ağırlaştı ve bu ilim ortadan kalktı. Öyle kalktı ki, kalbin
tedavisi ve hatta hastalığı bile tamamen inkâr edildi.” (İhyau Ulumi’d-Din)
İmam Gazalî K.S.’nin günümüzden yaklaşık bin sene önce yaptığı bu tespitler, günümüz için daha bir önem
arzetmekte.
Kalp hastalıklarının tedavisi için, öncelikle bu hastalıkların kaynağını keşfetmek zorundayız. Her şeyden önce
şunu farketmeliyiz ki, yaratılış gayesinin dışında kullandığımız azalarımızın her birinden doğan yanlışlar,
gayrimeşru işler, günahlar ve kusurlar doğrudan doğruya kalbimize tesir eder. Bu sebeple ilk olarak azalarımızdan
doğmakta olan yanlışlıkları tespit etmek durumundayız.
Kulağımızla duyduğumuz gayrimeşru bir sözün, dilimizle söylediğimiz yalanın, iftiranın; yani günah bir
cümlenin olumsuz yankısı kalbimize akseder. Aynı şekilde dünyaya düşkünlük, kıskançlık, kibir, cimrilik,
riyakârlık, kin ve tembellik gibi pek çok olumsuz haller, kalbimizi yoran, zayıflatan ve hakikati anlamaz hale
getiren hastalıklardır.
Fahr-i Kainat Efendimiz A.S. bu noktayı şöyle ifade buyurur: “Kul bir hata işlediği zaman, kalbine siyah bir nokta
vurulur. Şayet o günahtan el çeker, mağfiret diler ve tevbe ederse kalbi cilâlanır. Eğer (tevbe edip bağışlanma
dilemeden tekrar hata işlemeye) dönerse siyah noktalar arttırılır ve neticede bütün kalbini istila eder. İşte Allah'ın
(Mutaffifîn Suresi 14. ayette) zikrettiği, ‘Gerçek şu ki, onların kazanmış oldukları günahlar, kalplerini örtmüştür.’
ayetindeki örtü budur.” (Tirmizî, İbn-i Mace, Ahmed b. Hanbel)

73
İmam Gazali'den Dört Reçete
Bütün bunların çaresini yine İmam Gazalî K.S.’dan dinleyelim:
“Birincisi: Kalbin kusurlarını bilen, gizli afetlere muttali olan bir mürşide teslim olup huzurunda diz çökmek, bu
mürşidi kendisine hakim tanımak ve mücahedesinde onun işaretine uymaktır.
İkincisi: Sadık ve doğru sözlülerden dinî hassasiyet ve basiret sahibi bir kişi bulmak ve gidişatını izlemesi için
onu kendisine gözetleyici tayin etmek. Bu zat, o kişinin batınî ve zahirî olarak hoşa gitmeyen hallerini ve çirkin
davranışlarını düzeltir ve kendisine gerekli tembihlerde bulunur.
Üçüncüsü: Düşmanlarının dilinden kusurlarını duyup kendini buna göre ıslah etmek. Zira düşmanlık ve kin
gözlüğünden bakan gözler, daima kötülüğü ve kusurları görüp ortaya çıkarır. İnsan, kendi kusurlarını öğrenmede,
yapmacık öğütlerle kusurları gizlemeye çalışan dalkavuk dosttan ziyade, kusurları ortaya koyup teşhir eden hain
düşmandan daha fazla istifade eder.
Dördüncüsü: İnsanların arasına karışmak ve onlarda gördüğü her kötülük konusunda kendisini hesaba çekip
ayarlamak. Zira mümin müminin aynasıdır.”
Herkes kendi durumuna göre bu yollardan birisini tercih ederek kalbindeki hastalıkları tedavi yoluna gidebilir.
Ancak öteden beri alimlerin tavsiyesi, birinci yolun tutulmasıdır.
Zira diğer yolların her birinin belli mahzurları, zorlukları vardır. Mesela ikinci yolu tutmak özellikle günümüzde
zordur. Zira “kendisi himmete muhtaç bir dede, gayrıya nasıl himmet ede?” misali, kendi kalbindeki hastalıkların
üstesinden gelmiş birisini bulup, her halimizde bizimle birlikte bulunmasını sağlamak günümüz şartlarında adeta
imkansızdır.
Üçüncü yol, gurur, kibir, düşmanlık gibi önemli kalp hastalıklarından emin olan kimselerin başvurabileceği bir
tedavi yöntemidir. Zira kendi kusurlarını başkasının ağzından, üstelik bir düşmanın ağzından duymak, herkesin
tahammül edebileceği bir durum değildir.
Nihayet dördüncü yolun da şöyle bir mahzuru vardır: Günümüzde, İmam Gazalî'nin kendi döneminde
şikâyetlendiği durumlardan daha kötüsü mevcuttur. Dinimizin “kalbin hastalıkları” olarak gördüğü hususların
hemen hepsi, yaygın şekilde günümüz insanının temel hedefleri ve yaşama biçimleri haline gelmiş durumdadır.
Yani dinimizin ‘hastalık’ dediği şeylere, günümüz insanı yegane kurtuluş çaresi gözüyle de bakabiliyor.
Böyle bir durumda insanların arasına karışmak, onlardaki kötü hasletlerin bize de bulaşması gibi bir tehlikeye
kapı açabilir. Kalbinde bu hastalıklar bulunanların, diğer insanların kötü gidişatına kapılma ihtimali her zaman
mevcuttur.
Dolayısıyla en salim yol, kalbin zaaflarını bilen ve bu zaaflara karşı mücadele gücünün geliştirilmesini öğreten bir
rehberle birlikte hareket etmektir.

AKIL KALP TEFEKKÜR

Halil Akgün

Tefekkür melekesini bireysel akılcılığa indirgeyen modern düşüncenin tersine, akıl ile kalp arasında sıkı bir
bütünlük ilişkisi vardır. Bu ilişki, insanın sadece aklî değil aynı zamanda ahlâkî bir varlık oluşunu mümkün kılan
unsurların başında gelir.

Aklî düşünme süreci ile kalbin tefekkür boyutu arasındaki ilişki, İslâm düşüncesinin önemli tezlerinden birini
oluşturur.
Tefekkür melekesini bireysel akılcılığa indirgeyen modern düşüncenin tersine, akıl ile kalp arasında sıkı bir
bütünlük ilişkisi vardır. Bu ilişki, insanın sadece aklî değil aynı zamanda ahlâkî bir varlık oluşunu mümkün kılan
unsurların başında gelir. Bunun yanı sıra, kalbin bilgi edinme sürecindeki merkezi yeri yani bilişsel değeri, vahiy ve
gayb alemi gibi akıl üstü hakikatlerin idrak edilmesinde önemli bir rol oynar. Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayette ve
çeşitli şekillerde atıfta bulunduğu kalp, insanın bilme ve inanma kabiliyetinin en temel unsurlarından biridir.
Kur’an-ı Kerim, kalp kelimesini birbiriyle irtibatlı birkaç manada kullanır. Sağduyu ve vicdan manasında kalp,
ahlâkî-insanî değerlerin toplamına atıfta bulunur (örneğin Kâf/33 ve Enfal/70). Kalp, aynı zamanda insanın bütün
benliğini ve kişiliğini ifade eder. Dikkat çeken bir ayet-i kerimede Cenab-ı Hak şöyle buyuruyor: “…bilin ki Allah,
kişi ile onun kalbi arasına girer ve siz O’nun huzurunda toplanacaksınız.” (Enfal/24). Bir diğer ayette ise, Cahiliye
Arapları’nın batıl bir inancına atfen, kişinin iki kalbe sahip olamayacağı ifade edilir: “Allah bir kimsenin (göğüs)
74
boşluğunda iki kalp yaratmadı.” (Ahzab/4). Bu ayeti, insanın iki kişiliği ve kimliği olamayacağı şeklinde de
anlayabiliriz. Bu ve diğer ayetlerden anlaşıldığı üzere, kalp insanın benliği ve kişiliğini ifade edecek mahiyette
geniş bir anlam alanına sahip.
Kalp kelimesinin Kur’an’daki en ilginç manalarından birisi, bilme ve iman etme melekesiyle ilgilidir. Kalp,
modern rasyonalizmin iddia ettiğinin tersine sadece duyguların bir mekânı değildir. Bilâkis, kalp bir bilgi aracıdır.
Kalp yoluyla elde edilen bilgi, rasyonel ve mantıkî bilginin ötesinde varoluşsal bir ‘yakîn’ olma değerine sahiptir.
Kalbî itminan ile aklî ve tecrübî yollardan elde edilen bilginin uyumu, gerçek bilginin de doğru tanımıdır. Zira
varoluş biçimimiz üzerinde dönüştürücü etkiye sahip olmayan bilgi, bilgi değil, ancak malumat yığını olabilir. Bir
başka ifadeyle bizi secdeye götürmeyen bilgi, hakiki bilgi vasfına sahip değildir. Oysa kalbin mutmain olduğu bilgi
formu, her tür şek ve şüphenin ötesindedir. Dahası böyle bir bilgi, hikmet ve ahlâk ile örülmüş olduğundan, sadece
kendi bireysel felâhımız için değil, bütün toplum ve insanlık için hayatî bir öneme sahiptir.

Bir Bilgi Kaynağı Olarak Kalp

Kalp kelimesinin bilme, düşünme, tefekkür, yakîn ve nihayetinde iman ile olan irtibatı Kur’an’daki pek çok ayette
açıkça dile getirilmiştir. Kalbin, aklî düşünme sürecinin önemli unsurlarından birini göstermesi açısından şu ayete
bakalım: “Andolsun ki cehennem için de pek çok cin ve insan yarattık ki, onların kalpleri vardır fakat onlarla
tefakkuh etmezler (yani düşünmezler ve anlamazlar)…” (Araf /179). Bir başka ayette de şöyle buyruluyor: “Hiç
yeryüzünde gezmediler mi (ki kendilerinden önce helâk olanların hallerini görsünler de) akledecekleri kalpleri,
işitecekleri kulakları olsun! Zira gözler kör olmaz, fakat göğüslerdeki kalpler kör olur.” (Hac/46). Yine aynı gerçek
bir başka ayette şöyle ifade ediliyor: “Kur’an üzerinde düşünmüyorlar mı? Yoksa kalplerinin üzerinde kilitler mi
var?” (Muhammed/24).
Bu ayetlerin kalp kelimesine yüklediği anlamlar, kalbin doğrudan bilme, tefekkür ve hakikati teslim etme ile
bağlantılı olduğunu gösteriyor. Kalbin, yakinî bilginin elde edilmesinde oynadığı rol, ışığın görme duyumuzla olan
ilişkisi gibidir. Biz her ne kadar görme duyusuna potansiyel olarak sahipsek de, ışık olmadan hiç bir şeyi
göremeyiz. Gözlerimiz, ancak ışıkla buluştuğu zaman işlevsel hale gelir ve bize dış dünya hakkında doğru bilgi
verir. Kalp, akıl yürütme yoluyla elde ettiğimiz bilginin yakînî bilgiye dönüşmesinde benzer bir rol oynar. Kalbî
tefekkür ile buluşmayan akıl yürütmeler, kuru ve etkisiz kalmaya mahkûmdur. Üstelik tek başına akıl yürütme,
mantık kuralları içinde doğru bile olsa, yeterli değildir. Zira Kur’an’ın tabiriyle, kalbinde hastalık olanların sorunu
yanlış mantıksal çıkarımlarda bulunmaları değil, kalp gözlerini kapalı tutmalarıdır.
Kalbin ve imanın nurundan bağımsız akıl yürütme tek başına yeterli olsaydı, mantık kuralları içerisinde düşünen
her insanın dinin emir ve yasaklarını kabul etmesi gerekirdi. Oysa hakikatte durumun böyle olmadığını biliyoruz.
Kur’an’ı okuduğu halde hidayete gelmeyen pek çok okumuş, bilgili ve zeki insanın, salt akıl yürütme ve mantıksal
çıkarım açısından hatalı olduklarını söylemek yanlış olur. Nihai hakikatin kabul edilmesi ve yaşanması, bireysel ve
sıradan akıl seviyesinin üzerinde bir melekenin harekete geçirilmesine bağlıdır. Kur’an’ın biteviye atıfta bulunduğu
ve hep tefekkür, tedebbür, taakkul kavramlarıyla beraber zikrettiği kalbin önemli işlevlerinden biri burada devreye
girer.
Aklın, kalbî boyut devreye girmeden imanın lezzetine varması mümkün değildir. Zira akıl, tanımı gereği
mantıksal çıkarımlarda bulunur, soyutlamalar yapar ve belli öncüllerden belli sonuçlara ulaşır. Kuru ve yalın akıl
yürütmeye varoluşsal ve manevi/tecrübî boyut kazandıran şey, kalp yoluyla elde edilen yakîndir. Bu yüzden
hidayet, kaynağı itibariyle vehbî, yani Allah vergisi iken, işlevi itibariyle kalbî, yani kalbe inen ve kalpte kök salan
bir nimettir.

Kalbi Akıl: Doğru ile İyi'nin Özdeşliği

Bu noktada kalplerin yumuşaması, gerçek bilgiye ulaşmada önemli bir adımdır. Aklî çıkarım yoluyla ulaştığımız
genel ve soyut bilgiyi, ancak kalplerimiz itminan bulduğu zaman eyleme dönüştürürüz. Bunu sadece imanî
konularda değil, gündelik hayatımızda da tecrübe edebiliriz. Örneğin bir konuda haksız olduğumuzu aklen
bilmemiz, çoğu zaman doğru adım atmamız için yeterli değildir. Zira insan iradesi, akla muhalif hareket edebilir.
Yaptığımız hataya karşılık ödememiz gereken bedeli aklen idrak etsek bile, bunu fiiliyata geçirmemiz ancak o
konuda gerçek bir yakîne sahip olduğumuz zaman mümkün olur. Kainatin Efendisi Hz. Muhammed A.S.’ı bizzat
gördüğü halde imana gelmeyen Mekke müşrikleri, bu noktada verilebilecek bir başka örnektir. O insanlar
Efendimiz A.S.’ın, Allah’ın rasulü olduğunu aklen hiç şüphesiz biliyorlardı. Fakat kalplerindeki hastalık, onların

75
hakikati idrak etmelerine engel oldu. Bu yüzden Kur’an-ı Kerim, müşriklere ve münafıklara atıfta bulunurken,
Allah’ın onların kalplerindeki hastalığı arttırdığını söyler.
Kalplerin yumuşaması, bilme sürecimize varoluşsal, tecrübî ve ahlâkî/manevi bir boyut katar. Bu, rasyonalistlerin
temelsiz iddialarının tersine, aklın faaliyet alanının sınırlandırılması yahut aklın atıl hale gelmesi değildir. Bilâkis
kalbî akıl yoluyla tefekkür eden insan, aklın sınırlı, bireysel ve indirgemeci eğilimlerine karşı çıkar ve akılda
bilkuvve halde bulunan melekeleri bilfiil hale getirir. Bir başka ifadeyle, kalbin yumuşaması, aklın atıl hale gelmesi
değil, bilâkis bilkuvve halindeki tefekkür melekesinin harekete geçirilmesidir. İdrak edemediği hakikatlerin var
olduğunu itiraf eden akıl, akıl ve mantık dışı bir eylemde bulunuyor değildir. Tam tersine, kendi sınırlı ve görece
tabiatını itiraf eden akıl, akıl-ötesi yahut akıl-üstü bir varlık alanının gerçekliğini teyid eder ve bu itiraf hiç bir
zaman akıl ve mantık dışı bir tavır değildir. Hz. Ebu Bekir R.A.’ın “aczin idraki de idraktir.” sözü, bu noktayı
özetleyen en veciz ifadelerden biridir. Aklın, ulaşamadığı her şeyi yok sayan bir bilgi hegemonyasından
kurtulabilmesi için, kalp melekesine ihtiyacı vardır.
Bu iki melekeyi birleştirdiğimiz takdirde, rasyonel eylemlerimiz ile ahlâkî değerlerimiz arasında bir denge ilişkisi
kurabiliriz. Bireysel akıl yürütme yoluyla ulaştığımız doğruları, ahlâkî değerlerle karşılaştırmadığımız, yani kalbî
bir muhasebeden geçirmediğimiz zaman, aklımızın her tür egoizmi, çıkarcılığı, zulmü ve haksızlığı, meşru ve
rasyonel bir hüküm haline getirmesi zor değildir. Aydınlanma süreciyle beraber dinî hurafelerin ve ‘çağdışı’
inançların esaretinden kurtulduğu ileri sürülen modern Batı toplumlarının, yaşadıkları son derece karmaşık ve uzun
aklîleşme (rasyonalizasyon) sürecine rağmen, her gün daha da akıl dışı bir ahlâksızlık ve gayri insanîlik yolunda
ilerliyor olması son derece manidardır. Bu demektir ki bireysel akıl yoluyla varılan her mantıksal netice, otomatik
olarak bizi doğruya ve iyiye götürmeyebilir.
Bu noktada İslâm düşünürlerinin üzerinde ısrarla durduğu, doğru ile iyinin zatî özdeşliği konusu, ayrı bir önem
kazanır. Bu bakış açısına göre mantıksal çıkarım kurallarının hakim olduğu rasyonel düzen ile, ilâhi otoritenin bize
verdiği ahlâkî değerler düzeni arasında bir uyum ilişkisi vardır. Bunun manası kısaca şudur: Rasyonel olan her
düşünme ve davranış şeklinin ahlâkî bir karşılığının bulunması gerekir. Aklen doğru ve meşru kabul edilen bir şey,
ahlâken yanlış ve kötü ise, onun doğruluğunda ciddi şüpheler vardır. Bu ilişkinin zedelendiği yerde, akıl egoistik
akılcılığa indirgenmiş demektir. Böyle bir aklın ise kendini ilâhi olandan kopartarak ilâhlığını ilan etmesi, tıpkı
modern seküler Batı medeniyetinde gördüğümüz gibi, kuvvetle muhtemeldir.
Buna mukabil, kalbî tefekkür yolunun idrakinde olan insan, kalp ile akıl, doğru ile iyi, yahut aklî düşünce ile
manevi tecrübe arasında bir çatışma görmez. Akl-ı kalbî melekesini canlı tutabilen insanlar, hem rasyonel
düşüncenin hem de hikmet ve manevi tecrübeye dayalı yakînî bilginin hakkını verebilirler. Ancak aklımızı ve
kalbimizi Rabbimiz’e açtığımız zaman Kur’an bizim için bir rahmet ve hidayet kaynağı haline gelir. Kalbin
tefekkür ve iman sürecinde oynadığı rolü kavradığımız zaman, hem aklî hem de kalbî itminana ulaşabiliriz. Kur’an-
ı Kerim’in buyurduğu gibi: “Onlar inanmışlardır ve kalbleri Allah’ı anmakla yatışır. Muhakkak ki kalbler ancak
Allah’ın zikriyle itminan bulur.” (Rad/28)

KALPLERİN FETHİ

Muhammed Emin Gül

Bütün peygamberlerin temel görevi, kalpleri Allah’a çevirmektir. Bütün ilahi kitaplar, insanları zulmetten nura,
batıldan hakka, kötülükten hayra, hayvaniyetten insanlığa çıkarmak için gönderilmiştir.

Dinin hedefi insandır. İnsandaki hedef nokta kalptir. Kalbin en mühim vazifesi iman ve sevgidir. Sevginin sonu,
teslimiyet ve taattır. Yakinen inanmayan kimsenin sevgisi yalan, teslimiyeti riya, taatı taklittir.
Asıl mesele, harbi değil, kalbi kazanmaktır; kaleye değil, kalbe girmektir. İslam’ın istediği, kelle değil, kalptir.
Kalbini kazanamadığımız insan bizden değildir. Onun gülmesi, kızmasından daha tehlikelidir.
Allahu Tealâ’nın bütün cihad emirleri, kalbi fethetmek için verilmiştir. İlk fethedilecek yer kendi kalbimizdir. İlk
teslim alınacak kimse, kendi nefsimizdir. Kalbi gaflet ile ölü olan bir kimse, başkasına hayat sebebi olamaz. Eşyaya
köle, şehvetine esir olan bir nefis, gerçek hürriyetin tadını alamaz ve başkasına tattıramaz.
Gerçek mü’minin bütün derdi Allah’ın rızasıdır. Biricik hedefi O’nun tanınmasıdır, tek beklentisi O’nun
sevilmesidir. Çünkü gerçek sevgiye ve övgüye sadece O layıktır. Kalbin huzuru ancak bu sevgi ile mümkündür.
İmansız paslı yürek, sinede yüktür; onun derdi dünyalardan büyüktür. Kalbin ilacı ilahi sevgidir. İnsan ancak bu
sevgi ile insandır. Bu sevginin kalplere ulaşması için ne yapılsa azdır.

76
Bir Zikir İçin Çekilen Bin Çile
İşte bütün Peygamberler, alimler, veliler, mücahidler, cömertler, şehitler hep bu uğurda mal ve can vermişlerdir.
Yani, Yüce Mevla’nın adını duyurmak, kalplere O’nu tanıtmak, sevdirmek ve insanları hiç bitmeyen bir sevgiye
erdirmek için çırpınmışlardır. Birilerini öldürmek için değil, diriltmek için hesap yapmışlardır. İntikam için değil,
ihya için yola çıkmışlardır. Çünkü, bu ümmetin Peygamberi Hz. Muhammed Mustafa (A.S.) böyle yapmıştır ve
böyle emretmiştir. Allahu Tealâ’nın muradı budur. Şu örneği iyi düşünelim:
Efendimiz (A.S.), Mekke’de iken Allah’ın adını duyurmak ve yüce daveti yaymak için Tâif’e gitti. Sevgi ve
merhametle halkı hak dine davet etti. Onlar iman etmedikleri gibi, edepsizce karşılık verdiler. Şehrin ayak takımını
ayarttılar; taşlı sopalı üzerine saldılar, saadetli ayaklarını kanattılar. Efendimiz (A.S.) kendisini bir bağa zor attı.
Cenab-ı Hak, Habibinin sabır ve aşkını göstermek için, düşmanlarına imkan veriyordu. Cebrail (A.S.) manzaraya
dayanamadı, imdada yetişti. Yanında dağların meleği de vardı. Efendimize meleği gösterdi; “emir ver şu dağı bu
edebsizlerin üzerlerine kapatsın, hepsi helak olsunlar” dedi. Rahmet Peygamberi (A.S.), Yüce Rabbin aşkına acısını
unuttu, intikam hislerini yuttu ve “Hayır, hayatta kalsınlar. Bunlar bana böyle davrandı, fakat ben bunların
zürriyetlerinden ‘lâ ilâhe illallah’ diyecek bir neslin geleceğini ümid ediyorum” buyurdu.
Ölçü ve hedef budur. Eğer münkir ve mücrimlerin helak edilmesi istenseydi, Allahu Tealâ hiç kimseye
danışmadan bir anda hepsini helak eder, köklerini kazırdı. Mesele helak etmek değil, hayat vermektir. Hedef, yok
etmek değil, var oluşun manasını öğretmektir. Bunun için sabır, sevgi ve kontrol gücü gerektir.
Allah Rasulü (A.S.), Mekke’den Medine’ye hicret etmişti. Artık davet işinde tek başına değildi. Emrinde, malı ve
canı ile Allah yolunda kurban olmak isteyen bir ümmet vardı. Yeryüzünde fesat çıkaran, inkarla kendilerine,
ihanetle insanlara zulmeden, hak sözü dinlemeyen ve sevgiye nefretle karşılık veren kimseleri, emrindeki bu
orduyla kontrol altına alıyordu. Hedefi, onları bilmedikleri için düşman oldukları İslam’ın güzellikleri ile yüz yüze
getirmekti. Hz. Mevlâna’nın Mesnevisinde zikrettiği şu olay da bunlardan birisiydi:
Hudeybiye dönüşü, fitne yatağı Kurayza ve Nadiroğulları üzerine gidilmiş, birçokları esir edilmişti. Görevliler
esirleri bağlayıp Medine’ye doğru sürüyorlardı. Rahmet Peygamberi (A.S.) onlara bakıp güldü ve “Ne tuhaf!
Şunların ellerini bağlayıp zorla Cennet’e götürüyorlar; onlar ise gitmemek için asılıyorlar?” buyurdu. Onun uzaktan
tebessümünü gören esirler, durumlarıyla alay ediliyor zannettiler. Kendi aralarında:
“Şu peygambere bakın. Onun alemlere rahmet olduğunu söylüyorlar. Geldi bizim kalemize girdi, evlerimizi yıktı,
ateşlerimizi söndürdü, ellerimizi bağladı. Bir de karşımıza geçmiş gülüyor” dediler. Onların bu gizli konuşmalarını
Cenab-ı Hak, Rasulüne bildirdi. Allah Rasulü (A.S.) esirlerin yanına çıkıp:
“Ben sizi öldürmek için değil, kurtarmak için ordumu harakete geçirdim. Sizin kalenize değil, kalplerinize girmek
için geldim. Siz, inkar ve küfür içinde Cehennemin üzerine ev kurmuştunuz, ben o evi yıkıp size Cennette köşk
yapmak için uğraşıyorum. Ben sizin elinizi tutup Cennet’e çekiyorum, siz elimden kurtulup ateşe gitmek için
çırpınıyorsunuz. Sizin bu halinize gülüyorum.” buyurdu.
Allah’ın Rasulü (A.S.) insanlığın önündeki durumunu ve onların kendisine karşı tutumunu şu misalle anlatmıştır:
“Benimle sizin durumunuz şu adamın haline benziyor. Adam ısınmak ve aydınlanmak için bir ateş yaktı. Bu arada
bazı hayvanlar ve kelebekler ateşe atlamaya başladılar. Adam onları kovmaya çalışıyor, onlar da durmadan ateşe
hücum ediyorlar. Aynen bunun gibi, ben sizin eteklerinizden tutup Cehennem ateşinden kurtarmaya çalışıyorum;
ateşten bu yana gelin, ateşten bu yana gelin diye sesleniyorum. Siz ise, elimden kurtulup ona düşmek için
çırpınıyorsunuz.” (Buhari, Müslim)

Can Verilecek, Ama Kime?

İslam’a göre hiç bir şahıs veya ülkeye, para, toprak, petrol, bağ-bahçe, şehvet ve şöhret için cihad ilan edilemez.
Dinimizin istediği tek şey, Cenab-ı Hakk’ın kullara tanıtılması, kalplere sevdirilmesi ve dinin her türlü şirkten
temizlenerek sırf Allah için yaşanmasıdır. İşte ölçü:
Bir şahıs Allah Rasûlüne (A.S.) gelerek: “Yâ Rasulallah! Bir adam ganimet için savaşıyor; bir başkası adının
duyulması için savaşıyor, bir diğeri yiğitliğini göstermek için savaşıyor, bir başkası kavim ve kabilesini savunmak
için savaşıyor, birisi de karşı tarafa kızdığı için savaşıyor, bunların hangisi Allah yolundadır?” diye sordu.
Efendimiz (A.S.):
“Kim Allah’ın adını duyurmak ve dinini yaymak için savaşırsa, o Allah yolundadır; diğerleri değil.” buyurdu.
(Buhari, Müslim, Ebû Davud)
Bir İslam aliminin hedefi, Allahu Tealâ’nın tanınması ve dininin yayılmasıdır. İrşadla görevli bir mürşidin
yapacağı da aynı şeydir. Malını ve canını Allah yolunda vermek isteyen her müslümanın, derdi bu olmalıdır.

77
Zorla Din Yaşanmaz
Din Sevgi İle Kulluk Demektir
Din nefsimizde güzelce tatbik edilip doğruca tebliğ edildikten sonra, iş muhatabın tercihine kalır. Yakinen inanan
ve sevgiyle kulluk edenlerin mükafatı Allah’a aittir. Allahu Tealâ dostlarına Cennet ve cemalini vaad etmiştir. Onun
vaadi hak, tahakkuku muhakkaktır.
Silah zoru ile din kabul ettirilmez. Başa vurarak kalbe Allah sevgisi inmez. Kalbiyle inanmadığı halde korku veya
çıkarı için boyun eğenlere mü’min denmez. Biz işin zahirine bakıp bu kimselere müslüman muamelesi yapsak bile,
onların Allah katındaki sıfatları ve azapları değişmez. Tevbe edip hallerini güzelleştirenler hariç.
Önceki devirlerde Allah’ın adını duyurmak için, İslam ordularından önce Allah adamı Hak aşığı veliler,
alperenler, müslüman olmayan bölgelere gönderilirdi. Bu yüksek şahsiyetli insanlar gayri müslimlerin bölgelerine
yerleşir, onlarla içli dışlı olur, kendilerine gerçek insanlığı ve hakiki dini yaşayarak gösterirlerdi. Bir zaman sonra,
onlara: “Gelin siz de bu güzellikle şereflenin, bir olan Allah’ın dinine girin, O’na ortak koşmayın” dediklerinde, o
zamana kadar yumuşamış kalpler, bu daveti kolay kolay ret edemezlerdi. Hemen kabul etmeseler bile, açıkça nefret
de etmezlerdi. Onların kalbini yumuşatan şey, tehdit ve korku değildi; sevgi, ihlas ve samimi insanlıktı. Hak ile batıl
arasındaki farkı anlamak için en güzel yol, gerçek bir hak adamını görmektir.

Kalpleri fethedenlerin iki önemli vasfı vardır:

* İçi ve dışıyla istikamet üzere hareket etmek.
* İnsanlardan hiç bir karşılık beklemeden davetini yürütmek.
Bu vasfa sahip olanlar, insanları sadece Allah için severler. Onlara sırf Allah için kızarlar. Sevgilerine ve
hizmetlerine karşılık verilmedi diye üzülmezler. Onlar, cömert kimselerdir. Hak için kendilerini kurban etmişlerdir.

KALP VE RUH EĞİTİMİ

İLÂHİ TERBİYE İLE KÂMİL EĞİTİM

Mübarek Erol

İnsanı yoktan var eden, şerefli kılan, Cenab-ı Rabbü'l-Alemin'dir. Bu dünyaya hiçbir şey bilmez bir halde getirdiği
insana, bilmediği şeyleri öğretip hakikat yolunu gösteren O'dur. Yüce Mevlâ, nasıl konuşulacağından nasıl giyinip
nasıl yürüneceğine kadar her şeyi Hz. Adem a.s.'a öğretmiştir.
Adem a.s., dünyada bulunmak, hayatını idame ettirmek için gerekli olan temel bilgileri öğrenmiş ve zürriyetine
intikal ettirmiştir. Bizim nasıl öğrendiğimizi hatırlayamadığımız kimi bilgilerin kökeni Adem a.s.'a kadar gider. Bu
hayatî temel bilgiler ırsî bir intikalle insanlığın tamamını kuşatır.
İnsanın hayatı zamanla değişmiş ve şartlara uygun yeni bilgilerin yeni davranışların edinilmesi gerekmiştir. Bu
bilgiler ve davranışların öğrenilmesi, her insan kendisi keşfetmek zorunda kalmadan, atalardan gelen yaşama düzeni
(gelenek) içinde gerçekleşmiştir.
Öyleyse şimdi bildiğimiz tavır ve davranışlar bize ötedenberi gelen bir geleneğin mirasıdır. Temeli Adem a.s.'a
kadar uzanan bu bilgiler insanı insan yapan, insanca davranışın nasıl olduğunu öğreten, insanı eğiten bilgilerdir.
Cenab-ı Hak, tarih boyunca insanları terbiye eden, onları eğiten, bilmediklerini öğreten nebiler ve peygamberler
de göndermiştir. Nebiler ve peygamberler, Rabbü'l-Alemin'in yasalarını, insan olmanın ne büyük bir şeref olduğunu
kendi hayatlarıyla göstererek toplumları eğitmişlerdir.
Fahr-i Cihan s.a.v.'in son peygamber olarak gönderilmesinin ardından, Allahu Tealâ nurunu tamamladığını beyan
buyurmuş ve ademoğlu yeni bir eğitime tabi tutulmuştur. Bu eğitime örneklik teşkil eden ve insanları Allah'a daha
iyi bir kul olmaya sevkeden Efendimiz s.a.v.'dir.
Bu yeni nizam ve bu ilâhi terbiyenin gerçekleşmesi, Efendimiz s.a.v.'in ashabını eğitmesiyle başladı. O, ashabına
kendisinden öğrendiklerini başkalarına da öğretmelerini emir ve tavsiye buyurdu.
İlimlerin öğrenilmesinden farklı olarak, eğitim bambaşka bir şeydir. Mesela namazın nasıl kılınacağı bize
kitaplarda yazan bir bilgi olarak gelmedi. Biz de nasıl kılınacağını kitaplardan öğrenmedik. Efendimiz s.a.v.'den bu

78
yana, ta'dil ve erkâna uyularak namaz kılmayı bize ebeveynimiz tatbiki olarak öğretti. Zaten Efendimiz s.a.v.'e de
Cebrail a.s., namazın nasıl kılınacağını göstererek öğretmiştir.
Yüce Rabbimiz şöyle buyuruyor: “Sizi annelerinizin karnından hiçbir şey bilmez bir halde çıkarıp, şükredesiniz
diye size işitme duyusu ve gözler; gönüller bahşeden Allah'tır.” (Nahl, 78). Allahu Tealâ'nın bize bahşettiği bu
özellikler sayesinde etrafımızda olup bitenleri anlamaya, insan olmanın şerefine uygun davranışlar edinmeye, güzel
bir ahlâk ile eğitilmeye, terbiye edilmeye imkan buluyoruz.
Eğitimi, insanı din ve dünya ile ilgili vazifelerini hakkıyla yapabilecek bir hale getirmektir diye tarif edebiliriz.
Bunun yanında, gelişen ve değişen beşer kültürünü yetişmekte olan nesillere aktarma, doğuştan gelen yetenekleri
geliştirme ve şekillendirme faaliyeti olarak da tanımlayabiliriz.
Görüldüğü gibi daha çok ahlâkî bir anlam taşıyan eğitim kavramı, insana doğru bilgi ulaştırmayı, iradeyi
güçlendirip ona doğru istikameti göstermeyi, kişinin ruhuna ve hayatına şekil vermeyi ihtiva eder. Bu bakımdan
tarihin izahı zor hadiselerinden biri olarak kabul edilen İslâm'ın başlangıçta gösterdiği süratli inkişafı, büyük oranda
Fahr-i Alem s.a.v.'in ilme, insan terbiyesine, eğitime verdiği önemde aramak gerekir.
Her millet, eğittiği kaliteli insanlar sayesinde zorlukları aşar. İşlerin iç yüzünü bilen, olup bitenlere aldanmayan
kişiler, milletlerin yaşadığı sıkıntıları atlatmalarını sağlar. Efendimiz s.a.v.'in olaylara, insanlara, eşyaya nasıl bir
tavır ile yaklaştığını, onu örnek alarak öğrenen Sahabe-i Kiram, öğrendiklerini rabbanî alimler vasıtasıyla
günümüze dek aktarmışlardır.
Gerçek eğitimli kişilerin, sadece bilgi yüklenmekle yetinmedikleri, bildiklerini kendi nefslerinde uyguladıkları,
amele dönüştürülemeyecek bilgiyi edinmekten sakındıkları söylenebilir. Nitekim Habib-i Kibriya s.a.v., faydasız
ilimden Allah'a sığındığını beyan etmiştir. İnsanı yükselten, yücelten bilgi, sadece zihinlerde kalmamış, hayata
geçirilmiş olan bilgidir ki, hakiki eğitim bu sonucu doğurur.
Eğitimin gayesi, insan-ı kâmil yetiştirip, yeni nesli hayata ve istikbale hazırlamaktır. Bu eğitimin gerçekleştiği en
temel okul ise gelenektir. Nebevî ahlâk ile yoğrulmuş bir toplumda, insanları hayata ve istikbale hazırlayan kemalât,
gelenek sayesinde kuşaktan kuşağa aktarılır. Bizim ebeveynlerimizden görerek öğrendiğimiz, sadece hareketler ya
da sadece bilgi değil, onların o güzel ahlâk ile dünyayı, eşyayı ve insanları nasıl algıladığı, bunlara karşı nasıl
davrandığıdır.
Burada sözünü ettiğimiz gelenek, bir milletin toplu olarak eğitim gördüğü okul gibidir. Dönemine göre kendi
müfredatı, olaylara göre tavrı vardır. Nebiler, peygamberler ve veliler vasıtasıyla bozulmalardan korunup ihya
edilen, insanların hayatlarını kolaylaştırıp, ne zaman ne yapılacağını öğreten, toplu bir terbiye yöntemidir.
Ademoğlunu böyle bir terbiyeye tabi tutan, her milletin kendi örfleri ve adetleridir. Olgun insanı en güzel şekilde
tanımlayıp anlatan, İslâm'ın engin kaynağından beslenen, büyüklere hürmet ve onları ziyaret gibi ahlâkî hususları
adabına göre tertip eden bir gelenek, ilâhi vahiy temeli üzerine oturmuş ve tabi olanlar için bir kurtuluş vesilesi
olmuş demektir.
Öyleyse bize ait olanla eğitilmek için can atmalı ve ebeveynimizin kadim mirasına sahip çıkarak, onların
terbiyesiyle terbiye olmaya gayret etmeliyiz.
Bizim ebeveynlerimizden öğrendiğimiz çok şey var. Onlar bize doğruluğu, dürüstlüğü öğretmiş, bizi doğru sözlü,
güzel ahlâklı olarak yetiştirmeye gayret etmişlerdir. Kendileri öyle olmuş, bize de onlara bakıp görmek, ahlâklarını
idame etmek kalmıştır.
Ahlâk sirayet eder. Ebeveynlerimiz gibi, biz de çocuklarımıza nasıl bir ahlâkı miras bırakacağımıza dikkat
etmeliyiz. Eğitimde örnekliğin büyük önemi sebebiyle güzel ahlâkı önce kendi nefslerimizde uygulamalıyız. Şefkat
ve merhametle yaklaşıp, nesilleri ayakları “Dosdoğru Yol”da kararlılıkla yürüyen kişiler olarak eğitmeye gayret
etmeliyiz.
Dünya hayatı geçicidir, bırakır gideriz. Bizimle birlikte gelen, yaptığımız hayır hasenat ve güzel ahlâklı nesillerdir.
Evlatlarımızın dünyalık mal, makam ve mevki sahibi olmalarından önce, güzel ahlâklı olarak yetişmelerine özen
göstermeliyiz. Evladın ana-babanın üzerindeki hakkı budur. Çocuklar söz konusu olduğunda bundan daha
ehemmiyetli bir konu olmaz.
Geleneğimizden sirayet eden ahlâk bizim için bir temel oluştururken, nebevî ahlâk ile ahlâklanmış rabbanî
alimlerin terbiyesinde olmak da işimizi kolaylaştıracaktır.
Bizi doğru yola götüren, doğruya sevkeden bir terbiye, hiç şüphe yok ki Allahu Tealâ'nın bir lütfudur.
Rabbimiz'in tevfik ve inayeti ile...

79
 YENİ ÖĞRETİM DÖNEMİNDE ZİHNİN, KALBİN VE RUHUN EĞİTİMİ

Halil Akgün

Uzun bir yaz tatilinden sonra okul dönemi başlıyor. Siz bu satırları okurken, evlerimizde tatlı bir okula hazırlık
heyecanı da başlamış olacak. Onbinlerce öğrenci sınıflara geri dönecek, yine binlercesi ilk defa okula başlayacak.
Genç zihinler yeni şeyler öğrenecek, yeni ufuklara açılacak, yeni beceriler edinecek. Yaklaşık dokuz ay süren bir
maratonun sonunda, çocuklarımızın bilgisi ve görgüsü artacak. Böyle bir beklenti içinde olmak, veli ve öğrenciler
olarak hepimizin hakkı.
Fakat bu heyecan veren süreci daha verimli hale getirmek için eğitimin anlamı üzerinde düşünmemiz gerekiyor.
Eğitim sistemimiz çocuklarımıza ne vermeyi amaçlıyor? Eğitimin gayesi nedir? Çocuklarımızın velisi olarak bizler
eğitimden ne bekliyoruz? Beklentilerimiz doğrultusunda bilinçli bir çabamız var mı?
Çocuklarımızın eğitimi konusunda açık-seçik bir fikre sahip olabilmek için, bu soruları önce kendi zihnimizde
cevaplandırmamız gerekiyor.

Eğitimin Amacı Nedir?

Genel olarak eğitim, insanları kendilerine ve topluma faydalı bireyler haline getirme süreci olarak tanımlanır. Bu
amaca ulaşmak için çeşitli dersler hazırlanır, konular işlenir, görgü ve beceriler öğretilir. Eğitim sırasında öğrenciye
aktarılan bilgi demetinin doğru ve güvenilir olması esastır. Bu yüzden hiçbir öğretmen, öğrencilerine bilerek yanlış
bir şey öğret(e)mez. Daha genel bir ilke olarak, bir eğitim sisteminin, öğrencilere ancak doğru bilgi vermesi gerekir.
Öğretim sırasında aktarılan bu bilgiler öğrencileri kamusal hayata hazırlar. Onların toplum içinde saygın bir yere
gelmelerine yardımcı olur.
Bu yüzden eğitim bilgi aktarımından ibaret bir süreç değildir. Öğrenim yılları sırasında öğrenciler belli bir kimlik
kazanır, kişilik edinirler. Tabir caizse eğitim onları “eğer”, yani onları şekillendirir. “Ağaç yaşken eğilir”
atasözündeki hikmet de burada yatıyor. Özellikle eğitimin 5-6 yaş gibi erken bir dönemde başladığını düşünürsek,
çocuklarımızın belli bir kimlik ve kişilik kazanmasında eğitimin yeri son derece büyüktür.
İşte tam bu noktada, eğitim, teknik ve tarihi bilginin öğretilmesinden ve belli becerilerin edinilmesinden daha
önemli bir işleve sahip hale gelir. Daha geniş manasıyla eğitim, bilgi ve beceri yoluyla kimlik ve kişilik
kazandırmayı amaçlar. En azından prensipte bunu hedeflemesi gerekir.
Yaşadığımız çağın büyük çıkmazlarından biri, insanı tek-boyutlu bir varlık olarak tanımlamasıdır. İnsanın maddi
ihtiyaçlarını ve eğilimlerini tatmin ettiğimiz zaman, mutlu bireylerin, sağlıklı toplumların kendiliğinden ortaya
çıkacağı düşünülüyor. Bu sorunun en bariz bir şekilde ortaya çıktığı yerlerden biri, eğitim alanıdır. Modern eğitim
sistemi, çocuğun eğitimini zihin dünyasıyla sınırladığı için, onun hem manevi ihtiyaçlarına hem de şahsiyet
gelişimine yönelik neredeyse hiçbir ciddi çalışmanın yapılmasına imkan tanımıyor.
Aksine, modern eğitim anlayışı, öğrencileri birer bilgi deposu ve malumat makinesi haline getirmeyi amaçlıyor.
Teknik sahalardaki bilginin ezberlenmesi, başarılı öğrenci olmanın en önemli şartı olarak tanımlanıyor.
Fizik, kimya, matematik, tarih alanlarındaki temel bilgilerin elde edilmesi, şüphesiz her eğitim sisteminin önemli
gayelerinden biridir. Fakat bunu tek başına başarılı bir eğitim olarak göremeyiz. Zira bu bilginin nerede, nasıl ve ne
amaçla kullanılacağı ve bütün bunların bir gencin hayatında ne anlam ifade ettiği son derece önemlidir. Bu yüzden
çocuklarımızın önemli bir kısmı, öğrendikleri teknik bilgilerin ne anlama geldiğini ve ne işe yaradığını bilmiyor.
Ezbercilik, “başarı”nın kestirme yolu haline geliyor.

Kitlesel Eğitim ve Kişilik Kaybı

Öte yandan, çağdaş kitlesel eğitim, öğrencilere bir “sürü” gözüyle bakıyor. Öğrencilerin kişisel gelişimleri, sanat
ve edebiyat alanlarındaki eğilimleri, resmi müfredat programı içinde çok küçük ve önemsiz bir yere sahip. 40-50
kişilik sınıflara tıka-basa doldurulan öğrenciler, belli bir “ben duygusu”na sahip olamıyorlar. Aynı şekilde
öğrenciler, hayatlarının en önemli yıllarını okulda geçirdiği halde, çoğu zaman kendilerine ve başkalarına saygı
duymayı öğrenemiyorlar.
Eğitimin birinci gayesi belli formülleri ezberlemek ve imtihanda iyi not almak olarak tanımlandığı için, öğrenciler
kendilerinden neyin beklendiği konusunda da büyük bir zihin karışıklığı içinde yaşıyorlar. Zira hepimiz
çocuklarımızın hem ilmî hem de ahlâkî eğitim almasını, iyi ile doğruyu birbirinden ayırtedebilmesini istiyoruz.
Gündelik dildeki “okumuş adam” ifadesi, sadece okul bitirmiş kişiyi ifade etmiyor. Bu, nerede nasıl davranacağını
bilen insanı da ifade ediyor. Fakat öğrencilerin içinde bulunduğu eğitim sisteminin kendisi, bu iki boyutun
birleştirilmesine imkan tanımıyor.

80
 Türkiye'deki eğitim sistemi, pozitivist bir temele dayandığı ve büyük ölçüde ‘ithal' olduğu için, hâlâ “okul
merkezli” bir kimlik arzediyor. “Çocuk merkezli” eğitim sistemi, başı boş ve amaçsız bir ideal olarak düşünülüp
reddediliyor. Okul merkezli sistemlerde amaç, çocukları “endoktrine etmek”, yani onlara belli bilgi kalıplarını ve
davranış biçimlerini öğretmektir. Çocuk merkezli sistemlerde ise hedef, çocuğun zihinsel, hissi ve ruhi gelişimine
katkıda bulunmaktır. Bu sistemde bir çocuğun edebiyatta başarılı olması yahut doğayla ilgilenmesi, iyi bir
matematik ve tarih bilgisine sahip olması kadar önemlidir. Bugün dünyada başarılı eğitim sistemine sahip olan
ülkelerin hemen tamamı, okul merkezlilikten çocuk merkezliliğe geçmiş durumda. Türkiye'de ise okullar birer
“endoktrinasyon” merkezi olmaya devam ediyor.

Değer Merkezli Eğitim Sistemine Doğru

Öte yandan modern eğitim sistemi, ahlâkî değerler aşılayacak bir muhteva ve derinliğe sahip değil. Ahlâk ve din
konuları gündeme geldiğinde laiklik, çağdaşlık gibi gerekçeler ileri sürülerek, bunların eğitim sisteminin dışında
bırakılması isteniyor. Sanki bilgi dediğimiz şey, değerlerden tamamen bağımsız bir maddeymiş gibi, din ile bilimin,
ahlâk ile eğitimin birbirinden kesin olarak ayırtedilmesi gerektiği ileri sürülüyor.
Din dersleri adı altında verilen dersler, bu sorunu çözmüyor, bilakis daha karmaşık hale getiriyor. Çünkü bir
öğrencinin kişilik ve kimlik gelişiminde en önemli rolü oynaması gereken dinî ve ahlâkî değerler, ayrı bir dersin
konusu olarak sunulduğunda, artık ahlâklı olmaktan çok “ahlâk hakkında konuşmak” birinci gaye haline geliyor.
Öğrenci için din kültürü ve ahlâk dersleri, almak zorunda olduğu derslerden sadece bir tanesi. Çoğu zaman bu
derslere “beleş” not alınan dersler olarak bakılıyor. Neticede din ve ahlâk konuları da lâçkalaşıyor.
En az bunun kadar önemli bir diğer sorun, ahlâk dersleriyle, eğitim sisteminin geri kalan kısmı arasında yaşanan
kopukluk. Matematik ve fizik bilimler, öğrencilere mutlak ve evrensel doğrular olarak anlatılırken, din ve ahlâk
konuları hep göreceli bir şekilde takdim ediliyor. Çeşitli ders konuları arasında herhangi bir ahenk ve bütünlük
olmadığı için, örneğin fiziğin temel yasaları ile yalan söylememek arasında herhangi bir bağlantı kurulamıyor.
(Oysa Rahman Suresi'nde, fizik düzen ile ahlâkî düzen arasında muazzam bir dengenin ve sürekliliğin olduğundan
bahsediliyor).
Benzer bir şekilde biyoloji dersinde evrim “teorisi”nin bilimsel bir hakikat olduğunu öğrenen öğrenci, din
dersinde her şeyin Allah tarafından yaratıldığını duyunca büyük bir çelişkinin içine düşüyor. Bu boşluklar
doldurulamadığı için iyi, doğru, dürüst ve merhametli olmak, hakkı savunmak, haksızlığa karşı çıkmak gibi
değerler, tıpkı diğer ders konuları gibi ezberlenmesi ve mutlaka iyi not alınması gereken konular olarak işleniyor.
Fakat teknik başarı seviyemiz ne olursa olsun, çocuğa merhameti, sevgiyi, saygıyı, paylaşmayı, sorumluluk
üstlenmeyi ve erdemli olmayı öğretemediğimiz zaman, verdiğimiz malumat birikimi tek başına bir anlam ifade
etmiyor. Modern eğitim sisteminin istediği tarzda iyi bir “vatandaş” ve “düzen adamı” olmak için teknik bilgileri
ezberlemek yeterli. Ama bu, iyi bir insan yetiştirdiğimiz anlamına gelmiyor.

Eğitimden Ne Bekliyoruz?
Bu noktada “peki biz eğitimden ne bekliyoruz?” sorusunu sormamız gerekiyor. Toplumdaki yaygın bir kanaata
göre, çocukların hakim, doktor yahut mühendis olmasını sağlayacak bir eğitim alması, en önemli hedef. Bunun için
ailelerin büyük çoğunluğu, dinî ve mânevi kaygıları ne olursa olsun, çocuklarını teknik sahalara yönlendiriyorlar.
Fizik imtihanında alınan iyi bir not, tarih ya da edebiyat dersinde alınan iyi bir nottan daha değerli sayılıyor.
Şüphesiz mesleki gelecek, her anne-babanın üzerinde düşünmesi gereken bir konudur. Fakat çocuklarımızın birer
makina olmadığını hatırlamamız gerekiyor. Bir insan yaşı ilerlemiş bile olsa meslek değiştirebilir, mesela
memurken bilgisayar mühendisi olabilir. Mesleki bilginin öğrenilmesine dayalı bu tür durumlara her zaman
rastlamak mümkün.
Fakat aynı şeyi, karakter eğitimi için söylemek mümkün değil. İyi ile kötü, doğru ile yanlış konusunda eksik
yetiştirilmiş birisinin, bu açığını kapatması sanıldığından çok daha zor bir şeydir. Bir çocuğun, dürüst, güvenilir,
sevgi ve inanç dolu olarak yetiştirilmesi, onun alabilecegi her tür teknik bilgi ve beceriden daha önemlidir. Bu
değerleri çocuklarımıza erken bir yaşta veremediğimiz zaman, bu açığı ileride kapatmamız çok zordur.
Türkiye'de yaşadığımız bir diğer sorun, aileler ile okul arasında yaşanan kopukluk. Çocuklarımıza eğitim veren
öğretmenlere ve okul idaresine güven duymak şüphesiz güzel bir şey. Fakat bu güven bizi çoğu zaman ilgisizliğe
yöneltiyor. Çocuklarımızın eğitimlerinin nasıl gittiğini, başarılarını, güçlü oldukları ya da zorlandıkları alanları,
sorunlarını bilmek ve onların gelişimlerini takip etmek zorundayız. Çocuğunun eğitim süreci hakkında bilgi sahibi
olmak, her velinin hem hakkı hem de sorumluluğudur.
Bu noktada velilerin sorumluluğu, arada bir yapılan veli toplantılarına gitmenin ötesine geçmek zorundadır.
Çocuklarımızın okulda neler öğrendiğini, hangi konuları nasıl çalıştığını ana hatlarıyla bilmek, bizi eğitim sürecinin

81
bir parçası haline getirecektir. Bunun için, bir tarafta okula giden çocuğumuzla, öte tarafta öğretmenle ve okulla
sürekli bir diyalog içinde olmamız gerekiyor. “Saldım bayıra, Mevlâm kayıra” türü bir kayıtsızlık, bizi
çocuklarımıza yabancılaştırdığı gibi, onların zihni ve manevi gelişimine katkıda bulunmamızı da imkansız hale
getirir.

Eğitim Bir Serüvendir

Biz, ilk emri “Oku!” olan bir dinin mensuplarıyız. İlk vahiy olan “Oku!” emri, hem yazılı bir metni okumayı, hem
de hakikati öğrenip yaşamayı ifade ediyor. Bu ayetin devamında Cenab-ı Hak, insanları O'nun muazzam eseri olan
alem ve insanın yaradılışı üzerinde düşünmeye davet ediyor. Bütün bunların amacı, insanın nereden gelip nereye
gittiğini bilmesidir. Bu anlamda okumanın gayesi, insanın kendini tanıması, kim olduğunu bilmesidir. Yunus'un
dediği gibi, “İlim ilim bilmektir / İlim kendin bilmektir / Sen kendini bilmezsin / Bu nice okumaktır?” Kısacası,
malumattan bilgiye, bilgiden hikmete, hikmetten imana, imandan manevi kemale uzanan bir yoldur eğitim.
Bilmek yoluyla, insanın önce kendi öz benliğini, daha sonra Rabbi'ni tanıması (“kendini bilen, Rabbi'nin bilir”),
çok erken yaşlarda başlayan ve hayatımızın sonuna kadar devam eden bir süreçtir. Yaradılışın manası, nereden gelip
nereye gittiğimiz, alemdeki ahenk ve düzen, fiziksel ve zihni gelişimin yanısıra ruhi ve manevi eğitim konuları,
yetişkinler için olduğu kadar, küçük çocuklar ve gençler için de hayatî öneme sahiptir. Bu konuları, “çocuklar
anlamaz, yaşları küçük, önce dersine çalışsın, hele bir okulu bitirsin…” gibi gerekçelerle önemsememek ya da
ertelemek büyük bir hatadır. Türkiye'deki eğitim sistemi, çocuklarımıza müslüman kimlikleri konusunda neredeyse
hiçbir şey veremiyor. “Çocuk maneviyatı” alanında yaşadığımız fakirlik o kadar yaygın ki, çocukların da manevi
eğitime ihtiyaç duyduğu gerçeğini neredeyse unutmuş görünüyoruz.
Güçlü nesillerin yetişmesi, çocuklarımızın zihni, bedensel, ruhi ve manevi gelişimini bir bütün olarak ele
almamıza bağlıdır. Umarız, yeni okul dönemi bu alanda somut adımlar atacağımız bir dönem olur.

KİM KİMİ EĞİTİR?

Mahmut Öz

Dünyaya geldiğimizde her birimiz birer masumiyet timsali idik. Oysa zamanla masum yalanlardan, masum
günahlardan söz etmeye, en azından bunlardan söz edenleri yadırgamamaya başladık. Yani, biz böyle değildik,
yaşarken oldu. Peki nasıl oldu bu?

Vaktiyle çok uslu karakteri ile bilinen bir çocuk hakkında, itibarlı bir paşa olan babasına umulmadık bir şikayet
gelir. Sessiz, sakin ve güzel ahlâklı bu çocuk, kendisinden hiç beklenmeyecek şekilde sakaların ekmek teknesi olan
kırbalarını gizlice delmekte, onları büyük ziyana sokmaktadır.
Bunu öğrenen paşa ne yaptı dersiniz? “Çocuğuma karışamazsınız, istediğini yapar!” demediğini peşinen
söylemeli. Peki çocuğu dövmüş müdür? Ya da başka bir ceza mı vermiştir? Yoksa onu insanların gözü önünde rezil
ederek bu işten vazgeçmesini mi söylemiştir? Veya ona “itibarımı iki paralık ettin!” diye haykırmış mıdır? Hayır;
paşa bunlardan hiçbirini yapmaz.
Bir iki gece kendisinde bir kusur arar, bir şey bulamaz. Bu kez konuyu hanımına anlatarak bir hata yapıp
yapmadığını sorar. Neticede anne, çocuğuna hamile iken misafir olduğu komşusunda, çekinip isteyemediği bir
limonu iğne ile delerek emdiğini hatırlar. Derhal komşudan helallık alırlar. Çocuğun bütün bu olanlardan haberi bile
yoktur. Ancak kendisine tek bir kelâm edilmeden, çirkin huyunu terk eder.

Dönüp Kendine Bakmadan...

Bu hikayenin öğütlediği örneklik, geleceğimiz olan çocuklarımızın eğitiminde kuşanmamız icap eden bir haslet.
Peki bunu nasıl başaracağız?
Örneklik dediğimizde, karşı karşıya kaldığımız ilk büyük engel kendimiziz. Çocuklarımızı mükemmel
yetiştirmeyi istesek de kendimize çeki düzen vermeye kolay kolay yanaşmıyoruz. Onların bizim yaptığımız
yanlışlara, işlediğimiz günahlara düşmeyeceklerini umarak yolumuza devam ediyoruz. Ve ummadığımız bir anda,
bizim günahlarımızın farklı bir tezahürünü onlarda gördüğümüzde, bunu nereden öğrendiğini sorgulamaya başlıyor,
belki de hiç düşünmeden onları mahkum edebiliyoruz.

Nereden Nereye

82
 Çocukken büyükleri sık sık çileden çıkarırdık. Çok dürüsttük çünkü. Bizi anlamaya çalışmak zor gelirdi onlara ve
kolayca kızıverirlerdi. Ürker, korkardık, bize yönelen tehdit karşısında güven duygumuz sarsılırdı. Ve ilk yalanlar
böylece başladı. Çok masumduk halbuki. Hayranlıkla örnek aldığımız büyüklerimiz kızmasın, üzülmesin diye
“masum yalanlar” söylerdik. Yalanımız fark edilince ağzımıza biber sürer, bazen döverlerdi. Ama onlar da yalan
söylerdi, hem bizden de çok...
Sonra, “Yalan Dünya”nın peşinde koşmaktan bizimle uğraşmaya vakit bulamaz oldular. Ara sıra “yalandan kim
ölmüş” dediklerini duyuyorduk. Gerçi dürüst olmayanlar için “ona günahımı bile vermem” de diyorlardı. Ama biz
de yalana alıştığımız halde geleceği bize emanet edip gittiler bu dünyadan.
Evet... Yaşarken farkında olmadan ne hale geldiğimiz, içimizde bir yerlerde hâlâ yaşayan masum yavrunun
dilinden böyle özetlenebilir. Çocuklarımızın doğru, dürüst, cesur, çalışkan, iradeli, kadirşinas, merhametli,
mütevazi, cömert olmasını isterken; bunları isteme hakkını kaybedebileceğimizi hatırlatır içimizdeki masum çığlık.

“Bir Hayat ki, Hayata Kurmuş Pusu”

Onları etkilemede yalnız da değiliz hem. Dengeli insan yetiştirmekten uzak modern algılayış, sayısız etki ve
ürünlerle tüketime dayanan hayat tarzını öğütlemekte, neslimizi bu yöne yönlendirmekte. Bu istikamette erdemli
olmak değil, çok para kazanmak “başarı”dır. Ve her insanın bir fiyatı vardır. İstenen, nesillerin birer tüketim çılgını
olması ve hakim kapitalist sistemde minik bir dişli olarak yerini almasıdır. Oysa insan eşref-i mahlukattır.
Yeryüzünde temsil ettiği ulvi gayeyi ika etmekle vazifelidir.
Bu girdapta yapışacağımız can simidi, çocuklarımızın fıtrî olarak ebeveynine duyduğu hayranlıktır. Onların
kendilerine sevimli gelen hayali kahramanlar ve yanlış örneklerde etkilenerek hayatın hakikatini yadırgamamaları,
yabancılaşmamaları gerekir.
Sonuç olarak başlarda söylediğimizi hatırlamalı, ana fikri tekrar etmeliyiz. Dedik ki; dünyaya geldiğimizde birer
masumiyet timsali olarak, hayatta hedeflenebilecek en güzel durumdaydık. Çocuklarımız da aynıdır. Öyle ise onlara
katlanarak değil, onları severek sabretmeliyiz. Hatta o masumiyete teslim olmalıyız. Ta ki; bizi eğitsinler ve
arındırsınlar.

HİKMET EHLİ BİR BABADAN BÜTÜN ÇOCUKLARA ÖĞÜTLER

Hüseyin Okur

Kur'an-ı Kerim'de hikmet ehli bir zattan söz edilir. Bu zat hayatını insanlara öğüt vermeye, doğru yolu
göstermeye, çirkin işlerden sakındırmaya adamış, bunun için dünyayı dolaşmıştır. Bu zatın oğluna verdiği öğütler
Kur'an-ı Kerim'de bize öğüt olarak zikredilmiştir. Bu zat, Lokman a.s.'dır.

Eyyub a.s.'ın neslinden geldiği rivayet edilen ve peygamber olup olmadığı kesin olarak bilinmeyen Lokman a.s.,
Davud a.s. zamanında yaşadı. Ne zaman vefat ettiği bilinmemekle birlikte, kabr-i şerifinin Beytülmakdis
yakınlarındaki Remle şehrinde olduğu rivayet edilir.
Kur'an-ı Kerim'in otuz birinci suresine bu zatın adı verilmiş, Lokman Suresi denilmiştir. Cenab-ı Hak bu surede
onun oğluna yaptığı nasihatleri nakil buyurur. Ama okuyan bilir ki, bu nasihatlar büyük-küçük bütün kuşaklar için
bir ibret pınarıdır.
Eğitimi, öğretimi, terbiyeyi, kemalâtı konuştuğumuz bugünlerde, işte hikmet ehli bir öğretmenden, bir babadan,
biz bütün çocuklara öğütler:
Yavrucuğum! Allah'a ortak koşma! Gerçek şu ki, şirk büyük bir zulümdür.
Yaptığın iş (iyilik ya da kötülük), bir hardal tanesi ağırlığında bile olsa ve bu bir kayanın içinde veya göklerde
yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu getirir (karşılığını görürsün). Doğrusu Allah, en ince işleri
görüp bilmektedir ve her şeyden haberdardır.
Yavrucuğum! Namazını kıl, iyiliğe sevk et ve kötülükten vazgeçirmeye çalış.
Başına gelenlere sabret; gerçekten bunlar azmedilmeye değer işlerdir.
Küçümseyerek insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Zira Allah kendini beğenenleri,
övünüp duranları sevmez.
Yürüyüşünde tabii ol, sesini alçalt. Unutma, seslerin en çirkini merkebin sesidir.
(Lokman Suresi, 13-19)
***
Lokman a.s.'ın, Sa'lebî'nin Araisu'l-Mecalis adlı eserinde nakledilen bir diğer nasihati de şöyledir:

83
 Ey oğul! Dünya derin bir denizdir ve çokları onda boğulmuştur.
Senin bu denizdeki gemin takva, bineğin iman, yolun tevekkül olsun.
Yavrum! İnsanlar ibadet ve taatte her gün noksanlaştıkları halde, nasıl olur da vaad olundukları azaptan
korkmazlar?
Yavrum! Dünyadan yetecek kadar al, ona kapılma. Yoksa ahiretine zarar verir. Dünyadan el-etek de çekme, aksi
takdirde insanlara yük olursun.
Yavrum! Çekişmeyi seven, hakarete uğrar. Kötülüğün yaşandığı yerlere giden, töhmet altında kalır. Kötülüğe
yaklaşan, kendini kurtaramaz ve dilini tutmayan pişman olur.
Yavrum! İyilerin hizmetinde bulun, kötülerle dost olma.
Yavrum! Zengin gönüllü ol ki, güvenilir olasın. Kalbin günah lekeleriyle doluyken, Allah'tan korkuyormuş gibi
görünme.
Yavrum! Alimlerle bir arada bulun ve onların dizinin dibinden ayrılma. Onlarla tartışmaya girme, yoksa
sohbetlerinin feyzinden mahrum kalırsın. Onlara bir şey sorarken nazik davran.
Yavrum! Kötü huydan, sıkıntı vermekten, sabırsızlıktan sakın. İşini sev, sıkıntılar karşısında sabret. İnsanlara karşı
güzel huylu ol.
Yavrum! Gönlünü keder ve üzüntüyle meşgul etme. Aç gözlülükten sakın. Takdire rıza göster. İnsanların ellerinde
olanlara göz dikme. Allah tarafından sana verilene kanaat et ki, gönlün ferahlayıp sürurla dolsun ve hayattan zevk
alasın.
Yavrum! Dünya hayatı kısadır. Senin ömrün ise daha kısa. Bu kısa ömrün de zaten az bir kısmı kalmıştır.

TASAVVUF 8
26. Sayı 28. Sayfa

KAMİL MÜRŞİDİN FARKI

Dr. Dilaver Selvi

Mürşid-i kâmilin diğer insanlardan farkı var mı? Bu fark nereden kaynaklanıyor? Bazı insanlar gerçekten
“seçilmiş” olabilir mi? Allah dostu veya mürşid diye tarif edilen bir kimsenin söylendiği gibi olduğunu bilmek
mümkün mü?
Manevi terbiye için bir mürşid arayanlara bu sorular sık sık sorulmakta.

Kur’an-ı Kerim’de, “o da bizim gibi bir insan” kıyaslamasına peygamberler de muhatap olmuştur. İnkârcıların
“bizim gibi bir insana uymayız” bahanelerinin elbette bununla bir ilgisi yoktur. Kur’an bir anlamda peygamberlerin
ilâhlaştırılmasının önüne geçerken, inkârcılar ise o mübarek insanların büyüklüklerinden habersiz oluşlarını bu tür
yargılarıyla göstermişlerdir.
Önce şunu belirtelim ki, inkârcıların hepsi aynı seviyede olmadığı gibi, iman edenler de aynı seviyede değildir.
Allahu Tealâ insanlar arasından bazılarını seçmiştir. Bunlardan birçoklarını peygamberlikle, bazı kullarını ilim,
güzel anlayış, ince kavrayış ve isabetli hüküm verme nimetleri ile süslemiştir. Bazı kullarına mülk, bazı kullarına
saltanat vermiştir. Bazı kullarını özel dostluğu için seçmiştir. Bütün bunlar hakikattır; tercih ve taksim Yüce
Mevlâ'ya aittir.

Peygamberler de Aynı Değil

Allahu Tealâ, peygamberlerine bile farklı dereceler verdiğini, bazısını diğerlerinden üstün kıldığını belirtiyor
(İsra/55). İlâhi huzurda bütün insanlığın temsilcisi, peygamberlerin imamı, Makam-ı Mahmud'un sahibi Efendimiz
A.S.’dır.
Bilindiği gibi, peygamber olmak için kulun hiçbir etkisi, tercihi ve tasarrufu yoktur. Ancak, velâyet ve irşad
vazifesinde Allahu Tealâ'nın tercihi yanında, kulun gayret ve amelinin bir etkisi, değeri ve gereği vardır. Yani,
Allahu Tealâ'ya dost olma yolu herkese açıktır. Belki herkes kâmil mürşid olamaz fakat Yüce Mevlâ'ya dostluktan
bir nasibi olabilir.

Üstünlüğün Gerçek Ölçüsü

Velâyette ilk nokta imandır. Yüce Allah'a ve 0'nun gönderdiklerine iman eden herkes Allah'ın dostluğu için ilk
adımı atmış olur. Bu adımda her mümin ortaktır. Yani her mümin velidir. Ancak bu, veliliğin ilk merhalesidir.
84
 Ariflerin belirttiği gibi, iman dairesine girdikten sonra sonsuz velâyet dereceleri, farklı kulluk makamları,
birbirinden güzel manevi haller, bitmez tükenmez ilâhi zevkler ve ilimler mevcuttur. Herkesin Allah katındaki
derecesi, değeri ve fazileti değişiktir. Her mümin sahip olduğu ilim, amel, yakîn, teslimiyet, marifet, muhabbet,
ibadet, hizmet, edeb ve takva ölçüsünde Allah katında sevilir, O’na yakınlık kazanır, ilâhi huzurda kabul görür.
Maddi rızıklar gibi manevi rızıklar da farklıdır. Allahu Tealâ dilediği kullarına bol ikram ve ihsanlarda bulunur. Bir
kuluna vermediğini, diğerine verir. Bu ilâhi tercihi şu ayetlerden anlıyoruz:
"Baksana, biz insanların bir kısmını diğerine nasıl üstün kılmışızdır! Elbette ki ahiret, derece ve üstünlük
bakımından daha hayırlıdır." (İsra/20)
"Herkes için yapmış olduğu amellerden dolayı farklı dereceler vardır." (Ahkâf/19)
“Allah sanat iman edenleri yükseltir. Kendilerine ilim verilmiş olanları ise, dereceler ile yükseltir. Allah
yaptıklarınızdan haberdardır." (Mücadele/1 I )
Büyük veli Seyyid Abdulkadir Geylanî K.S. de, "velâyet halktan değil, Cenab-ı Hak’tan gelir. Veliliği kullar değil
Yüce Allah verir" diyerek, bu işte seçimin Yüce Mevlâ'ya ait olduğunu belirtiyor.
Görülüyor ki müminler içinde ilim, marifet ve takva sahipleri, diğer müminlerden ileridedir. Alim deyince
malumat sahibi değil, marifet sahibi akla gelir. Marifet, Yüce Mevlâ'yı gereğince tanımaktır. Marifetin sonucu edep
ve ilâhi aşktır. "Kulları içinde Allah'tan ancak alim olanlar korkar." (Fatır/28) ayeti, alimde bulunması gereken en
önemli sıfatın edep olduğunu ortaya koymaktadır. "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" (Zümer/9) ayetiyle
diğer insanlardan farklı tutulan alimler, dünyaya değil, Yüce Mevlâ'ya gönül veren ilim ehlidir. Arifler, diğer
müminlerle imanda ortaktırlar, fakat ilim, edep ve ilâhi aşkta apayrı bir hale ve dereceye sahiptirler. Gerçek alim,
ariftir; işi Hakk’ı tarif etmektir. Kâmil mürşid yeryüzünde Allah'ın halifesidir. Gönlünü Allah'a veren alime Rabbanî
alim denir. Kâmil mürşid Rabbanî alimdir. O, Allahu Tealâ tarafından seçilmiş ve sevilmiş bir kuldur.

Veli Olduğu Bilinenler

Kimin veli olduğunu Allahu Tealâ bilir. Çünkü veliliğin diplomasını Allah verir. Ancak bazı veliler irşadla görevli
olduklarından, onlar bellidir. Veli olduklarını, kendileri de bilir, halk da görür.
Bazı müminler Yüce Allah'ı sever. Bunlara "muhib" denir. Bazı müminleri ise Yüce Allah sever, onlara da
"mahbub" denir. Mahbub, Allah'ın sevgilisi demektir. Allah sevdiklerinin gönlünü kendisine çekmiş, onu özel
olarak terbiye etmiş, nurları ile süslemiş, rahmetiyle desteklemiştir. Mahbub kulları bütün melekler tanır, sever ve
desteklerler.
Allahu Tealâ, Kur'an'da müjdelediği gibi (Meryem/96), salih kullarının sevgisini gönüllere yerleştirir, onları
insanlara sevdirir. Bu onların edep ve ilâhi aşkına karşılık verilmiş bir hediye ve açık bir keramettir.
Mahbub olan zatların bir kısmı, insanları irşadla görevlendirilir, kendisine hak yolunda imamlık görevi verilir.
İcra ettikleri vazife, onların Allah'ın dostu olduğunu gün gibi ortaya koyar. Onlar dilleriyle değil, halleriyle kâmil
veli olduklarını ispat ederler.
Arifler derler ki: Allah dostu kâmil mürşidlerin diğer insanlardan en önemli farkı, meclisine giren, yüzünü gören,
sözünü işiten kimselere Yüce Allah'ı hatırlatmaları ve kalplerini O'na bağlamalarıdır. Kâmil mürşidlerin bir diğer
farkı, heybet ve cazibe sahibi olmalarıdır. Kendilerini gören kimse ister istemez hallerinden etkilenir ve kalbi
onların tarafına çekilir.

Mürşidlerin Sıfatları
Kamil mürşidler, "Ey iman edenler, Allah'tan korkun ve bu hali korumak için sadık kullarımla beraber olun."
(Tevbe/119) ayetiyle tarif edilen sadıklardır. Onlar hak yolda rehberlik yaparlar. Kalpleri Allah'a bağlarlar,
zayıflamış imanı tazeler, sönmüş sevgiyi canlandırırlar. Bir ömür boyu dini yaşayarak ihya ederler. Onlara
müceddid denir. Gerçek müceddid, herşeyini Yüce Allah'a kurban etmiştir. O'nun boyası ile boyanmıştır. Sözü ve
işleri ile Yüce Allah'ın şahididir. Kur'an'da böyle kimselere "mukarrabun" makamı tahsis edilmiştir. Mukarrabun’un
takvada en önde olduğu belirtilmiştir (Vakıa/11-12). Bu makamdaki kimsenin diğer insanlardan en önemli farkı, içi
ve dışıyla Allah adamı olması ve gönlü yanık sadıklara ilâhi aşkı tattırmasıdır.
Kur'an'da ilâhi aşkı ve ahlâkı ayakta tutan bu Rabbanî alimlerin "ulü'l-emr" olduğu bildirilmiştir. Diğer
müminlerden de onlara itaat edilmesi istenmiştir. (Nisa/59) Ulü'l-emr, işi üstlenen ve yürüten kimse demektir.
Yürütülecek ve görülecek iş Allah'ın işidir. Bu da bütünüyle dindir. Şu halde ulü'l-emr, Allah'ın işini gören, emrini
yerine getiren, hizmetini yürüten, dini ihya eden, kulları hakka sevk eden kimsedir.
Kur'an'da Allah'a aşık olanlara "ricalullah" denir. Ricalullah, Allah adamı demektir. Allah adamının en önemli işi
zikir, fikir, şükür, hizmet, haya ve ahde vefadır (Nur/37, Ahzab/23).

85
 Kur'an, takvada önde gidenleri pek çok farklı sıfatlarla tanıtmıştır. Sadık, sıddîk, muhsin, muttaki, evliyaullah,
ebrar gibi sıfatlar onların ismi gibi zikredilmektedir.
İşte bu sıfatlara sahip olan kimseye gerçek peygamber vârisi denir. Onlar, Efendimiz A.S.’la insanlığa sunulan
ilâhi sevgiye, rahmete, ilme ve edebe vâristirler. Rasulullah A.S., bu vârislerin Allah katındaki kıymetini ve diğer
insanlardan farkını şöyle belirtir:
"Alimin sırf ibadetle meşgul olan kimseye üstünlüğü, benim sanat en düşük seviyedeki kimseye üstünlüğüm
gibidir."
Diğer bir hadiste de bu fazilet şu kıyasla ortaya konur:
"Alimin sırf ibadetle meşgul olan kimseye üstünlüğü, dolunayın diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir." (Tirmizî)
Evet, gece gündüz ilâhi emaneti taşıyan ve Yüce Hakk'ın rızası için yaşayan kâmil mürşidler, taşıdıkları bu ağır
yükün kıymeti kadar değerlidirler. Allahu Tealâ onlara yüklediği yük kadar manevi destek, kuvvet, feyiz, nur ve
tasarruf yetkisi vermiştir.
Onlar, bütün benlikleri ile gerçek zikri çekmektedirler. Yeryüzünde Allah diyen salihler bulunduğu sürece kıyamet
kopmayacağına göre, onlar ilâhi zikir ve edeple hem insanları, hem de yeryüzünü harap olmaktan kurtarmaktadırlar.
Bunun için bütün alem onlara minnet borçludur.
Gafil insanlar, bu gerçeğe gözünü kapasa da, yerdeki ve gökteki diğer varlıklar bunun farkındadır. Çünkü
Rasulullah A.S. Efendimiz’in belirttiği gibi, Allahu Tealâ sevdiği bir kulunu yerdeki ve gökteki varlıklara
tanıtmaktadır. (Buharî, Müslim) Gökteki melekler, yerdeki varlıklar, sudaki balıklar, yuvasındaki karıncalar kendi
dillerince onun için dua ve istiğfar etmektedirler. (Ebu Davud, Tirmizî) Bu, onların Allah dostlarına, karşı sevgisi ve
teşekkürüdür. Acaba bizler, Yüce Allah'ın huzurunda bütün insanlığı temsil eden, gafiller adına ağlayan ve yalvaran
bu yüksek şahsiyetlere neden teşekkür edemiyoruz?
Salih kullar, Rabbanî alimler, ahirette şefaat etme şerefine de sahiptirler. Onların farkı, dünyada olduğu gibi
ahirette de görülecektir. Onları Allah için sevenlerin hediyesi Allah'ın dostluğu, rahmeti ve cennetidir. Yüce
Rabbimiz mahşerde şöyle buyuracaktır: "Benim rızam için birbirini sevenler nerede? Hiçbir gölgenin bulunmadığı
bu günde onlar kendi rahmet imde olacaklar." (Müslim)

Mürşidi Tanımanın Kolay Yolu

Allah aşkını hedefleyen tasavvufu tanımak için tatmak gerekir. Nasıl bir tatlıya uzaktan bakmakla veya sırf tarifini
okumakla tadı anlaşılamazsa, manevi halleri tatmak da ona ulaşmakla olur. Ulaşmak, yaklaşmakla başlar.
Yaklaşmayan yabancı kalır. Yabancı kalan, o şeyin cahili olur. Bir kimse, hem cahil hem de edebi eksik olursa, onun
iyi diye yaptığı çoğu şey bile yıkım ve fesat olur. En kötü cahil ise bildiğini zanneden, fakat gerçekte bilmeyendir.
Edepli cahil, edepsiz okumuştan daha kârlıdır. Çünkü edepli olan, susmasını bilir. Susmakta pek çok hayır vardır.
Fakat içinde edep olmayan sözde ve işte hiçbir hayır yoktur. Aksine zarar çoktur.
Kâmil mürşidi tanımak için, onunla aynı yolu, edebi, zikri, fikri, hizmeti, ibadeti sevgiyi bir derece paylaşmak
gerekir. Mürşide teslim olmayan tabi olmaz. Tabi olmayan, onu lâyıkıyla tanıyamaz. Tanımayan sevmez. Sevmeyen
bilmez. Bilmeyen onun hakkında şahitlik edemez. Onlar hakkında bilmeden konuşanlar, övseler de yerseler de
haksızlık etmiş olurlar. İkisi de mürşidin hakkını zayi eder. Veliyi tanımadan kötüleyen kimse inkâra, metheden
kimse ifrata düşer. İnkâr zulüm, ifrat ziyandır. İkisi de haramdır.

Mürşidi Övmede Ölçü

Müridin işi, mürşidinin hangi makamda olduğunu bilmek değildir. Mürşide makamı mürid değil, Allah verir.
Sevgi ve sözünde haddi aşanlar, yüceltmek istedikleri kimseye iltifat edeyim derken ihanet ederler. Hiç kimseye
velilerin derecelerini bilmek vazife değildir.
Veliyi sevmek, yolunca gitmek demektir. Sevgi iddia değil, ispat ister. Bir velinin büyük bir kutup olması,
kendisine inanmayan veya uymayan kimseyi kurtarmaz. Mürşid kendisine methiyeler yazılmasını değil, Allah için
uyulmasını ister. Hz Peygamber A.S.'ın şu ikazları herkesi uyarmak ve dengede tutmak için yeterlidir:
"Hıristiyanların Meryem oğlu İsa'yı batıl yere methettikleri ve ilâh derecesine yükselttikleri gibi, beni yüceltmeye
kalkmayın. Ben ancak bir kulum. Bana Allah'ın kulu ve rasulü deyin." (Buharî, Darimî, Ahmed)
"Ey insanlar! Sözünüzü dikkatli söyleyin. Sakın şeytan sizi basit şeylere sevketmesin. Ben, Abdullahın oğlu
Muhammed ve Allah'ın rasulüyüm. Vallahi sizin beni Allah'ın yücelttiğinden daha yükseğe çıkarmanızı sevmem."
(Ahmed, Nesaî)

Kendi Dillerinden Onların Hali

86
 Büyük veli Hakim et-Tirmizî K.S, irşadla görevli Allah dostlarının çok özel hallerinden bazılarını şöyle anlatır:
"Ehlullahın bir kısmı, en yüksek velâyet derecesine sahip olur. Bu kimse, Allahu Tealâ'nın kendisini özel
dostluğuna seçtiği ve bu yolda kullandığı bir kuldur. O devamlı Allah ile beraberdir, O’nun himayesinde hareket
eder. Allah ile konuşur, Allah ile görür, Allah ile alır, Allah ile verir. Allahu Tealâ onunla kullarını terbiye eder.
Onun nazarı ile ölü kalpleri diriltir, onu vesile ederek halkı kendi yoluna çevirir. Onunla ilâhi ahlâkı ve adaleti
ayakta tutar. Bu kimse devamlı Yüce Rabbini sena ve yüceltmekle meşgul olur. Rasulullah A.S. onunla Allah'ın
huzurunda övünür, sevinir. Allah onu nefsini görmekten ve kendisine güvenmekten korur. Bu haliyle onun sözü
kalpleri Allah'a bağlar. Görülmesi nefislere şifa verir. Onun bir insana teveccühü ve yakınlığı kötü huyları temizler.
O herkese fayda veren bir rahmet bulutudur. Hak ile batılın arasını ayırt eder. O sıddıktır, hak adamıdır. Allah'ın has
dostudur, ariftir. İlhama mazhardır." (Nevadiru'I-Usul, I, 339)
Böyle bir insana kimin ihtiyacı yoktur?

TASAVVUF 9
15. sayı 24. Ssayfa

KUTBUL İRŞAD VE TASARRUF

Dr. Dilaver Selvi

Bir işin merkezinde bulunup onu idare edene “o işin kutbu, yani idarecisi” denir. Bir memleketin işlerini yürüten
kimse, o işlerin kutbudur. Bir müctehid, fetva işlerinin kutbudur. Bir kâmil mürşid de irşad ve terbiye işlerinin
kutbudur. Onun için, kendisine tasavvuf dilinde “kutbu’l-irşad” denir.

Kutub ifadesi bir sıfattır; irşadla görevli ve bu işe ehliyetli kâmil insanlar için kullanılan bir ünvandır. Kur’an-ı
Hakim’de ve Sünnet’te zikredilen halife, imam ve ulü’l-emr tabirleri, irşad kutbunu da içine alır.
İrşad kutbu olan zat, Hz. Rasulullah (A.S.) Efendimizin gerçek vârisidir. O’nun ilmine, edebine, ruhları nur ile
temizleme işine, kalpleri Allah’a çevirme mesleğine, nefisleri terbiye etme ve hayata denge verme sanatına vâristir.
Bu velayet ve yetki ona halk tarafından değil, Cenab-ı Hak tarafından verilmiştir. Vazife büyük olunca, yetki ve
destek de büyük olmaktadır. İrşad ve terbiyenin asıl sahibi Allahu Tealâ’dır; hidayet Onun elindedir; ancak Allahu
Tealâ beşeri planda bu işi kulları arasından seçtiği kimselere yaptırmaktadır. Bu kulların başında Peygamberler
gelmektedir. Peygamber olmadığı zaman bu işi onun halifeleri, vâris ve vekilleri yürütmektedir.

İrşad Kutbunun Özellikleri

İrşad kutbu, Allah’ın huzurunda kabul görmüş mukarrebûn makamında bir muttaki zattır; edeb ve takva
madenidir. Hayırlarda en öndedir. Muttakilerin imamıdır; İlahi huzurda insanlığı temsil eder. Naz makamındadır.
Büyük arif İmam Rabbani (K.S.) irşad kutbunu şöyle tanıtır:
“İrşad kutbu olan velinin varlığı alem ve insanlık için bulunmaz bir devlettir. O, uzun zamanlardan sonra zuhur
etse de, bir ganimettir. Onunla alem aydınlanır, kalpler nurlanır. Onun nazarı, manevi kalp hastalıklarına şifadır.
Onun bir kalbe teveccühü, ondaki düşük ve rezil huyları temizleyip atar. Bu öyle bir zattır ki, velayet mertebelerinin
en yükseğine ulaşmıştır. Allah tarafından seçilmiş ve sevilmiştir. Buna mahbubiyet makamı denir. O makamın
bütün kabiliyet ve yetkisi ona verilmiştir. Bu zat, velayet mertebelerinin kemalâtını bünyesinde toplamıştır. Allah’a
davet makamlarının tamamını elde etmiştir. Özetle, ‘kendisinde bütün güzellikler toplanmış‘ sözü onun hakkında ne
kadar doğrudur.
Bu irşad kutbu, kalbiyle bir kimseye yöneldiğinde, o kimsenin kalbi açılır; ilahi sevgiyle dolar. Veya bir kimse
sevgiyle ona yönelse, ameli ve zikri az da olsa, onun feyzinden istifade eder, imanın tadını tadar.” (Mektubat)

Velinin Yetkisi ve Sınırları

Velayet mertebesinin zirvesinde peygamberler bulunmaktadır. Allahu Tealâ’nın izni ve desteği olmadan hiçbir
peygamber mucize gösteremez, ayet getiremez; istediğini hidayete çekemez; kalbi temizleyemez.
Bu hakikat Kur’an-ı Hakim’de açıkça belirtilmiştir. (Ra’d/38, Kasas/56, Nur/21) Ancak ilahi izin ve destek
gelince peygamberler ölüleri diriltmiş, körlerin gözünü açmış, bir nefesle hastaları iyileştirmiş, hayvanlarla
konuşmuş, cinleri emrinde çalıştırmış, bulutları istediği yere sevketmiş, denizi yol gibi kullanmış, parmakları
arasından su fışkırtmış ve daha nice harikaları gerçekleştirmiştir. Bütün mucizeler, peygamberlerin insan, eşya ve
87
kainat üzerindeki tasarruflarıdır. Bunların bir kısmı, derecelerine göre peygamber vârisi olan kâmil insanlarda da
zuhur eder. Ancak bunun ölçüsü vardır, onu bilmek gerekir. Aksi halde veliler hakkındaki yanlış itikadlar yüzünden
şirke düşülür.
Bazıları, kutub ve gavs olarak bilinen velilerin kainatı idare ettiğini, bütün insanlardan ve alemden haberdar
olduğunu, istediğini yapma yetkisinin bulunduğunu düşünür ve söylerler. Bu fikir yanlıştır; tevbe edilmezse şirke ve
küfre girme tehlikesi vardır.
İrşadla görevli bir velinin işi, Allah’ın izniyle ölü kalpleri nur ve ilahi sevgi ile diriltmek, kulu Yüce Rabbine
sevketmektir.
Velinin bütün tasarrufu ilahi kadere bağlı olarak gerçekleşir ve hepsi ilahi izinle olur. Veli, sonuç almak için
sebepleri kullanır. Himmetini hayırlara yöneltir, her işinde Allah’ın rızasını arar. Nazı, niyazı, dua ve avazı Hak
içindir. Allahu Tealâ’nın kendisine ikram ettiği feyz, nur, keşif, keramet, marifet, feraset ve duasına icabet
nimetlerini ilahi irade ve rızaya uygun kullanır. Kul olduğunu unutmaz; haddini bilir, yetkisini aşmaz. Yüce
Rabbine karşı boynu bükük, gönlü yanık, kalbi uyanık bir vaziyette, hep O’nun emrini ve desteğini bekler. Elinde
hangi güzel hal zuhur etse kendisinden bilmez, kibir yapmaz, övünmez.
Makamı ne olursa olsun, veli her şeyi bilmez; bilmesi de gerekmez. Veli, Allahu Tealâ’nın kendisine
bildirdiklerini ve hak yolunda lazım olanı bilir. Veli, Allah’ın şahididir; O’nu tanır, O’nu tanıtır. Kalbin ve nefsin
terbiyesinde ustadır.
İrşad kutbu olan veli, bütün himmet ve gücünü dinin yayılması ve insanların ıslahı için kullanır. Eşyayı ıslah
etmek, dünya işlerini düzene sokmak, güzel geçim yolları aramak, teknik gelişmeleri takip etmek velinin birinci işi
değildir. O, bunları ehline havale eder.
Bazı insanlar, baş ve bel ağrısına varana kadar her türlü derdini velinin himmet ve tasarrufu ile dindirmek ister;
doktor yerine veliye gider. Kimileri, insanların cehalet, zulüm, tembellik ve ihanetleri yüzünden bozulan cemiyet
hayatının, mürşidlerin bir tasarrufu ile düzelmesini ve zalimlerin başının ezilmesini bekler. Halbuki veliler, fıtrat
kanunlarına uymayı takvanın bir gereği görürler; hikmete tabi olur, hakkı gözetirler. İlahi rızaya uymayan talebleri
de reddederler.

TASAVVUF10
35. Sayı 22. Sayfa

MÜCTEHİT ALİMLERİN NAZARINDA TASAVVUF

Dr. Dilaver Selvi

Şu soru hep sorulur: Ashab-ı Kiram ve mezhep imamları zamanında tasavvuf, mürşid, mürid var mıydı? Mezhep
imamları hangi tasavvuf koluna mensup idiler? Alimin mürşide ne ihtiyacı olur? Herkese Kur’an ve Sünnet yetmez
mi?

Mürşid, mürid tasavvuf gibi kelimeler, Peygamberimiz A.S ve Ashab-ı Kiram zamanında yoktu. Fakat bunlarla
anlatılan her şey vardı. O devirde iman, ilim, ihlâs, ibadet, amel, takva, edep, hizmet, mücahede gibi dinin bütün
emirlerinin üzerinde aynı derecede duruluyor ve gereği yapılıyordu. Her şeyden önce kalbe önem veriliyordu. Kalp,
bütün ibadetlerin ve güzel ahlâkın temeli görülüyordu. Çünkü din bunun için gelmişti.

Zamanla Azalan Hassasiyetler

Ancak, Saadet Asrı’ndan sonra aynı hassasiyet gösterilemedi. Belirli vazifeler yerine getirildi, fakat birçok ilâhî
emir ya ihmal ya da terk edildi. İşte ihmal edilen bu vazifelerin başında kalbe ait ilimler, edepler, hal ve ahlâklar
geliyordu. Namaz, oruç, zekât, hac ve kurban gibi zahirdeki ibadetlere sahip çıkılıyor, fakat yakîn, ihlâs, huşu,
huzur, zikir, fikir, sabır, şükür, ilâhî takdire rıza, tevekkül, tefekkür, murakabe gibi kalbe ait ibadet ve ahlâkların
üzerinde aynı derecede durulmuyordu. Öyle ki, çokları bunların tarifini ve gereğini dahi bilmiyordu.
Yine müslümanlar umumiyetle içki, kumar, hırsızlık, faiz, rüşvet, yalan gibi bedenle yapılan günahlardan uzak
durmaya çalışıyordu. Fakat çoğunluk, kibir, haset, benlik, gösteriş, gaflet, ölümü unutma, Yüce Allah’tan çok mala
ve halka güvenme, dünyayı aşırı sevme, tevbeyi terk, kader ve kazaya itiraz gibi kalple işlenen ve görülmeyen
büyük günahlara hiç aldırış etmiyordu.
İşte gerçek sufiler, kâmil mürşidler, ümmetin içine düştüğü bu boşluğu doldurmaya çalıştılar. Müslümanların
zahiri gibi batını da güzelleştirmek ve İslâm’ı ihlâsla, bütünüyle yaşatmak için gayret ettiler. Öncelikle kalbe
88
yöneldiler, nefsin terbiyesi ile meşgul oldular, ilâhî sevgiye ulaşmanın yollarını aradılar. Buna mani olan şeyleri
tespit ettiler. Kalple Allah arasına giren engelleri temizlediler. Böylece güzel kulluğun yolunu açtılar.

Müminin İç Aleminin İlmi

Yani tasavvuf, İslâm dininin ihsan kısmıyla ilgili ilimleri ve halleri hedefe aldı. İhsanı bizzat Hz. Rasulullah A.S.
Efendimiz tarif buyurmuşlar ve dinin vazgeçilmez bir parçası olduğunu belirtmişlerdir (Sahih-i Buharî, İman).
Hadis-i şerifin tarif buyurduğu ihsan hali, kalbin ihya edilmesi, gafletten uyanması ve manevi kirlerden arınıp Yüce
Allah’ı müşahede edecek bir temizliğe ulaşmasıdır. Güzel kulluğun ve kurtuluşun temeli budur. Bunun yolu da
manevi terbiyedir.
İhsan ilmi ve edebi, İslâm tarihinde bir disiplin içinde daha çok tasavvuf mekteplerinde okutuldu. Büyük veliler
bu ilimde mütahassıs oldular, zirveye çıktılar. Onu isteyenlere öğrettiler. Herkes nasibi kadar bu ilimden ve ilâhî
sevgiden istifade etti. Bu hizmet tarih boyunca böyle yapıldı.
Allah dostlarının işleri ortada, hizmetleri meydandadır. Veli de, fakih de dinin emrettiği ilimleri ihya için
uğraşıyor. Bütün İslâm alimleri bir bütünün parçalarıdır. İslâm aleminde fakihler fıkıh alanında, müfessirler tefsir
sahasında, muhaddisler hadis ilimlerinde ve diğer alimler kendi dallarında nasıl büyük hizmetler gördü iseler,
sufiler de dinin en önemli ilmi olan ihsan ilmi ve manevi terbiye alanında büyük hizmetler görmüşlerdir. Halen de
görüyorlar.

Mezhep İmamları ve Tasavvuf

Gerçek sufilerin yöneldiği kalp ve maneviyat ilminin ne kadar önemli olduğunu bilen alimler, onlardan övgü ile
bahsetmişlerdir. Bununla da yetinmeyip, onlardaki ilme ve edebe talip olmuşlardır. Öyle ki, tevazu gösterip
halkalarına girmişlerdir. İşte mezhep imamlarımızın bu ilme bakışı:
İmam Malik Rh.A.:
“Kim tasavvufun öğrettiği ahlâk ve manevi hal ilmiyle yetinip fıkıh öğrenmezse, dinden çıkacak işler yapar,
zındık olur. Kim de fıkıhla yetinir, ahlâk ve manevi halleri öğreten tasavvuf ilmini öğrenmezse büyük günahları
işler, fasık olur. Her iki ilmi öğrenen kimse gerçek bir müslüman olur.” (Aliyyu’l-Kâri, Şerhu Ayni’l-İlim)
Bu manada İmam Şafii Rh.A. bir hikmet pınarı olan şiirinde şöyle der:
“Hem fakih, hem sufi ol, sakın birisiyle yetinme.
Bu sana hak için bir nasihattir dostum, incinme.
Sade fakihin kalbi katı olur, tadamaz takvayı,
Öbürü de cahil kalır, nasıl yapar ıslahı.” (Muhammed Afif, Divan-ı Şafii)
İmam Malik Rh.A. der ki:
“İnsan kendi nefsine hayır veremezse, insanlara da hayır veremez.” (Ebu Nuaym, Hilyetu’l-Evliya)
Hanefi mezhebinin imamı İmam-ı Azam Rh.A., her iki ilmi bünyesinde toplamış kâmil bir insandı. İlim ve
takvasıyla herkese örnek olmuştu. Devrindeki tasavvuf büyükleri ondan ilim ve feyz almışlardı. Meşhur velilerden
Davud et-Taî K.S., ilim ve tasavvuf terbiyesi aldığı hocalarını sayarken İmam-ı Azam’ı zikreder. Hanefi
fakihlerinden İbnu Abidin Rh.A., İmam-ı Azam için şu değerlendirmeleri kaydeder;
“O, bu meydanın yiğitlerindendi. Vera, takva, edep, zikir ve fikirde zirvedeydi. Kendi zamandaki herkes onu ilim
gibi takvada da imam görüyorlardı.” (Reddu’l-Muhtar)

Sufilerin Yanında Sağlanan Fayda

Velilerden Davud et-Taî K.S.’yi zühd ve tasavvuf yoluna sevk eden İmam-ı Azam’dır. Davud et-Taî, İmam-ı
Azam’ın ilim meclisine devam ederdi. Bir gün İmam Azam Rh.A. kendisine künyesi ile hitap ederek:
- Ebu Süleyman! Sana yeterince ilim öğrettik, dedi. Davud et-Taî:
- Bundan sonra ne yapayım? Diye sordu. İmam:
- Öğrendiğin ilimle amel et, cevabını verdi. (Kuşeyrî, Risale)
İmam Şafii Rh.A., ilminin ve halinin yüceliğine rağmen sufilerle otururdu. Kendisine:
- Şunların meclis ve sohbetinden ne fayda gördün? diye sorulunca, İmam şu cevabı verdi:
- Onların en fazla şu sözlerinden istifade ettim: “Vakit bir kılıçtır. Sen onu kesmezsen, o seni keser. Yani sen
vakitten istifade etmezsen, o senin ömründen bir parça kesip atar. Sen nefsini hayırlarla meşgul etmezsen, o seni
kötülüklerle meşgul eder.” (Sülemî, Tabakatu’s-Sufiyye)
Aynı şekilde, İmam Ahmed b. Hanbel Rh.A. de sufî Ebu Hamza el-Bağdadî K.S. ile oturup kalkar, marifet
meselelerinde bir zorlukla karşılaştığında, “ya sufi, bu konuda ne diyorsunuz?” diye ona sorardı.

89
 İmam Ahmed b. Hanbel, önceleri pek tanımadığı için ilgilenmediği hatta bazen tenkit ettiği sufileri yakından
tanıyınca, etrafındakileri sufilerle oturmaya teşvik etmeye bağladı. Şöyle derdi: “Onlar bildikleriyle amel ederek
bize üstünlük sağladılar.” (Şaranî, Envaru’l-Kudsiyye)
Yine İmam Ahmed b. Hanbel Rh.A. sık sık Bişr-i Hafi K.S.’nin meclisinde bulunurdu. Tam manası ile ona
bağlanmıştı. Bir defasında talebeleri kendisine:
- Sen hadis ve fıkıh alimi bir müctehitsin, birçok ilimde bir benzerin daha yok. Buna rağmen, niçin böyle hali-
ahvali basit bir insanın yanına gidip geliyorsun, bu sana yakışır mı? dediklerinde, İmam:
- Evet, şu saymış olduğunuz ilimlerin hepsini ben ondan daha iyi bilirim, ama o da yücelerden yüce Allah’ı
benden daha iyi tanıyor, diye cevap verdi. (Feridüddin-i Attar, Tezkiratu’l-Evliya)
İmam Ahmed’in oğlu Abdullah, babasına: “Maruf el-Kerhi’nin yanına hadis almak için mi gidiyorsun?” Diye
sorunca, İmam Ahmed b. Hanbel:
- Hayır, hadis almak için gitmiyorum. Fakat işin başı olan Allah korkusu ve marifetullah ondadır. İstifade etmek
için gidiyorum, cevabını verdi. (Ebu talib El-Mekkî, Kûtu’l-Kulub)
Tabiun’un büyük müctehitlerinden Süfyan es-Sevrî K.S.: “Eğer sufi Ebu Haşim’i tanımasaydım, kalple ilgili
halleri ve riyanın inceliklerini bilemezdim.” der. (Sühreverdî, Avarif)

‘Onların Yolu En Doğrusu’

Hüccetü’l-İslâm İmam Gazali Rh.A. de şöyle der:
“Kesinlikle anladım ki, bütün halleriyle Allah yolunu tutmuş kimseler ancak sufilerdir. Onların tutumları en güzel
tutum, yolları en doğru yol ve ahlâkları en temiz ahlâktır. Daha dorusu, bütün akıllıların aklı, tüm hakimlerin
hikmeti ve dinin inceliğini kavramış alimlerin bilgisi bir araya gelse ve onların hal ve ahlâklarını daha iyisi ile
değiştirmek isteseler, buna güçleri yetmez. Çünkü, gerçek sufiler dini en mükemmel şekliyle yaşamaktadır. Onların
zahirî ve batınî bütün hal ve hareketleri peygamberlik nurundan alınmadır. Bilindiği gibi yeryüzünde nübüvvet
nurundan başka aydınlanacak başka bir nur da yoktur.”
“Tasavvuf yolu hakkında ne denebilir ki? Bu yolun ilk şartı manevi temizlik ve kalbi Allah’tan başka bütün
şeylerden arındırmaktır. Bu yolun esası, kalbi tamamen Allah’ı zikretmeye adamaktır. Sonu ise O’nun irade ve
rızasında fani olmaktır.”
“Bu öyle bir haldir ki, usulünce yoluna girenler bizzat tadarak öğrenirler. Onu bizzat tadarak, yaşayarak
öğrenemeyenler, bu yolu kat etmiş sufilerle sık sık beraber oldukları takdirde, tecrübeyle ve işiterek bu halin
varlığına kesin olarak inanır, yaşanan manevi haller sayesinde onu iyice anlarlar, Sufilerle düşüp kalkanlar, onların
sohbetlerine katılanlar, onlardan bu imanı ve irfanı elde edebilirler. Çünkü sufiler öyle kimselerdir ki, onlarla oturan
şaki (rahmetten mahrum) olmaz.” (el-Munkiz mine’d-Dalâl)
Sultanu’l-ulema Şeyh İzzuddin b. Abdüsselam Rh.A. de şöyle der: “Ben gerçek İslâm’ı ancak Şeyh Ebu’l-Hasen
eş-Şazelî’ye intisaptan sonra anladım.” (Şaranî, Letaifu’l-Minen)
Son olarak büyük fakih ve arif İmam Şaranî Rh.A.’i dinleyelim:
“İslâm’ın ilk asırlarında manevi ve kalbî hastalıklar çok az olduğu için, insanlar bir kâmil mürşide ihtiyaç
duymuyorlardı. Onlar bildikleri ile amel ediyor, bir bütün olarak takva ve edebi koruyorlardı. O nesil gidip de
ortalığı manevi hastalıklar kaplayınca, cahiller bir tarafa, alimler bile amelden geri kaldılar. Bu nedenle bildiği ile
amel edebilmesi için, alimlerin bir kâmil mürşide intisapları zaruri oldu.” (Envaru’l-Kudsiyye)
Bu büyüklerin mezhebine bağlı olan herkesin, onlardaki ilâhî aşk, edep ve tevazuyu örnek alması gerekir. Hak
adamı nefsinin değil, hakkın tarafındadır.

TASAVVUF 11
21. Sayı 29. sayfa

MÜRŞİD İLE TEVBEYE MECBUR MUYUZ?

Dr. Dilaver Selvi

Bir mümin, diğer mümin kardeşine: “Gel, bir Allah dostunun elinde tevbe et, istikamet bul.” diye tavsiyede
bulunduğunda bazıları bu daveti hoş görmekte. Bazıları ise: “Ben tek başıma tevbe edemez miyim? Tevbe için
başkasına ne hacet? Tevbe için tekkeye-Mekke’ye gitmenin ne gereği var? Ayrıca mürşidle tevbe dinde var mı?
Allah ile kul arasına kimse giremez.” diye itiraz ve tenkitte bulunmaktalar. İlk bakışta çok makul gözüken bu itiraz
ve tenkit gerçekte ne kadar haklı?

90
 Bir mürşidle tevbeye davet eden kimsenin davet ettiği mürşid kâmil ve kendisi de samimi ise, bu davetiyle sevap
kazanır. Davetine uyan ve tevbe edip istikamet bulan kimsenin işlediği hayırlardan bir hisse de kendisi alır. İtiraz ve
tenkid edenin ise ona bir zararı olmaz.
Böyle bir daveti kabul etmeyenlerin bir kısmı mazur, bir kısmı sorumlu olurlar.
Mazur olan kimse, tevbe etmeye karşı çıkmaz, tevbenin farz olduğunu bilir. Allah dostlarını sever, sevilmesi
gerektiğini söyler ve onlarla beraber olmayı ister. Fakat bu zamanda gerçek mürşid kalmadı diye daveti ihtiyatla
karşılar.
Bu kimsenin imandan değil, ihsandan zararı vardır. Yani kâmil mürşidle elde edeceği büyük menfaatları
farkedemediği için birçok hayırdan mahrum kalır. Ancak güzel niyeti ve edebinin kendisini bir gün o cevherle
buluşturması umulur.
Sorumlu olan kimse ise ya cahil, ya da bilen birisidir. Cahil kimse, dinde olan bir şeye yok demekle veya hayrı
şer, şerri hayır görmekle mesul olur. Bilenin ise benlik ve kibri kalbini öldürür. Bu kimse yalnızca kendi bildiğini
hak görür, başkasına hak vermez. Önüne konan ayeti kendince yorumlar, hadisi inkara gider, alimlerin sözlerini
küçümser, hep ben bilirim der ve hayra yönelen kimsenin yolunu keser. Bundan dolayı mesuldür.

İstiğfar ve Tevbe Aynı Şey Değil

Önce şunu belirtelim ki, hepimiz Yüce Allah’a istiğfar ve tevbe etmekle mükellefiz. İkisi de farzdır.
İstiğfar, Allahu Tealâ’dan affını istemek, bağışlanmayı istirham etmektir. Bu dil ile yapılır, sonuç Allah’a bırakılır.
Tevbe ise değişmektir. Tevbe, ölü kalbi diriltmektir. Tevbe, bozuk hali ve kötü arkadaşı terketmektir. Tevbe,
kötülüklere iyilik diye sarılmış nefsi ıslah etmektir. Tevbe, özü, sözü ve her yönüyle Allah’a dönmektir. Tevbe,
nefis, şeytan ve kötü şartlarla mücadele etmektir. Tevbe, Yüce Allah’ın seveceği bir hale gelmektir. Bu ise hem
dilin, hem kalbin, hem de bedenin işidir.
İstiğfar tek başına yapılabilir, fakat tek başına tevbe yapmak ve o tevbeyi korumak dünyanın en zor işidir. Bunun
için Yüce Rabbimiz:
“Ey iman edenler! Hep birden Allah’a tevbe ediniz ki, kurtuluşa eresiniz.” (Nûr/31) uyarısında bulunmuştur.
Ayrıca Allahu Tealâ takvaya ulaşmak ve güzel edebi korumak için yardımlaşmamızı (Maide/2), kendi yolunda
toplu halde, birlik ve dirlik içinde olmamızı istiyor. (Âl-i İmran/102-103) Takvaya ulaşmak ve istikameti korumak
için sadık kulları ile beraber olmamızın gerektiğini belirtiyor. (Tevbe/119)

Tevbe, Ancak Cemaatle Kolay

Mürşid deyince cemaat akla gelir. Mürşid-i kâmilin imam olduğu cemaatin niyeti ve hedefi dinin ihyası ve
Allah’ın rızasıdır. ‘Gel mürşid elinde tevbe et!’ demek, ‘gel şeytana karşı cemaat kalesine gir, nefsin hücumuna
karşı müminleri siper et, onların dua ve sevgisi ile kendini koruma altına al, Allah yolunda kardeşlerinle kuvvetlen,
dağınıklık ve yalnızlıktan kurtul!’ demektir.
Müminlerin en temel işi, günahlardan temizlenmektir. Bu ortak bir vazifedir. Efendimiz (A.S.) bu vazifemizi şu
temsille belirtiyor: “Müminler, iki el gibi devamlı birbirlerini temizlerler.” (Zebidî, İthafu’s-Sâde) Ayrıca, hadis-i
şeriflerde Allah yolunda birlik ve dirlğin insanı nasıl dirilttiği, yalnız kalanın ise nasıl felakete gittiği şöyle
anlatılmıştır:
“Sizin cemaat halinde olmanız gerekir. Ayrılıp tek başına kalmaktan sakının. Şüphesiz şeytan, tek kalanla
beraberdir (onu kolayca etkileyip, kalbine vesvese verir). İki kişiden ise çok uzak durur. Kim iman selâmeti ile ölüp
cennetin tam ortasında olmak istiyorsa, cemaate yapışsın. Kimi iyilikler sevindiriyor, kötülükler üzüyorsa, o gerçek
bir mümindir.” (Tirmizî, Ahmed, Hakim)
“Şüphesiz Allahu Tealâ, ümmetimi dalâlet (sapık fikir ve fitne) üzerinde bir araya getirmez. Allah’ın eli (rahmet
ve desteği) cemaatle birliktedir. Kim cemaatten ayrılırsa ateşe gider.” (Tirmizî, Tabaranî)
“Hiç şüphesiz şeytan, cemaatten ayrılan kimseyle beraberdir. Onun içine yerleşip, istediği yola çeker.”
(Beyhakî,Tabaranî)
“Şüphesiz müminlerin birbirlerine yaptıkları dualar onları destekler.” (Ahmed, Darimî)

Günah Çıkarma Hezeyanı ve Mürşidle Tevbe

Allahu Tealâ’dan başka kimseye el açılıp ‘günahımı affet’ denmez. Peygamberler dahil, kimsenin böyle bir yetkisi
ve görevi yoktur. Eğer bir kimsenin şahsına karşı bir kusur işlemişsek kendisinden özür dileriz, bizi affetmesini
istirham ederiz. Bu şahısla ilgili bir hak olduğu için böyle yapılır. Bunun ötesinde hiç kimsenin Allah’a karşı
91
yapılan kusurları affetme, temizleme görevi ve yetkisi yoktur. Ancak, günahkâr bir insanın tevbesine yardımcı
olmak vardır. Bu yardım, günaha düşeni uyarmak, gıyabında hayır dua etmek, onun için Allah’a istiğfar ve gözyaşı
dökmek şeklinde olur. Cenab-ı Hak, günahla nefsine zulmeden kullarına en güzel tevbe şeklini şöyle tarif etmiştir:
“Eğer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allah’tan bağışlanmayı dileseler, Rasul de onlar için
istiğfar etseydi, Allah’ı ziyadesiyle affedici ve esirgeyici bulurlardı.” (Nisa/64)
Demek ki ümmet için en hayırlı tevbe, Allah’ın Habibi Hz. Peygamber’in (A.S.) huzurunda yapılan, onun da
şahitlik yaptığı, ayrıca dua ve istiğfarla desteklediği tevbedir. Büyük müfessir Fahruddin Razi (Rh.A.) bu ayetin
tefsirinde der ki:
“Hz. Peygamber ile birlikte yapılan tevbenin bir faydası da, tevbe yapanın istiğfarındaki gaflet ve kusurlarının Hz.
Peygamber’in istiğfarı ile giderilmesi ve ilâhî huzura sahih ve sağlam bir tevbe olarak ulaşmasıdır. Çünkü kendileri
için istiğfar eden Peygamber’i Allahu Tealâ seçmiş, onu vahyi ile şereflendirmiş, kendisi ile kulları arasında bir elçi
yapmıştır. Bundan dolayı, onun şefaat ve vesilesiyle huzuruna gelen bir şeyi geri çevirmemektedir.” (Tefsir-i Kebir)
Bugün yeryüzünde Allahu Tealâ’nın şahidi ve halifesi sıfatını taşıyan, Rasulullah’ın (A.S.) vârisi ve ümmetinin
terbiyecisi olan kâmil mürşidler de, ümmetle yaptıkları tevbe ve istiğfarda Efendimiz’in ayette anlatılan sıfatını
temsil etmektedir. Kâmil mürşidler, kulların Allah Tealâ’ya yönelişlerine şahid olmakta, tevbelerinin kabulü için
ayrıca yüce huzurda yalvarmaktadırlar. Kâmil mürşidler naz makamında niyaz ettikleri için, onlarla birlikte yapılan
tevbeler Allah katında daha sevimli ve daha temiz bir amel olarak kabul görmektedir.
Bir Allah dostunu şahit tutarak yapılan tevbede, tevazu ve yakaran kalp vardır. Bu durumda insan, kibrini kırmış,
nefsini zelil etmiş, acizliğini anlamış, hiçliğini görmüş, ihtiyacını bilmiş ve ilacına koşmuş olmaktadır. Böyle bir
tevbeyi hafife almak münafıkların sıfatıdır ve o kimsenin şu ayette anlatılan kimselerden olmasından korkulur:
“Onlara: ‘Gelin, Allah’ın Peygamberi sizin için mağfiret dilesin.’ denildiği zaman başlarını çevirip kaçarlar ve sen
onların kibir içinde uzaklaştıklarını görürsün.” (Münafikun/5)
Hz. Rasulullah’ın vârisi kâmil bir mürşidin nezaretinde Allah’a yapılan tevbeyi hıristiyanların papaz önünde
günah çıkarma hezeyanına benzetenler, tevhid dinini, Kur’an’ın hedefini, Sünnet’te uygulanan bey’atların hikmetini
ve tasavvufun edebini bilmiyorlar demektir. Tasavvuf büyükleri, elinden tutan kimse ile şu şekilde tevbe etmektedir:
“Ya Rabbi! Bütün yapmış olduğum günahlardan ben pişmanım. Keşke yapmasaydım. İnşaallah bir daha ben
yapmayacağım.”

“Müminlerin Günahları İçin İstiğfar Et!”

Takvaya ulaşmak ve marifetullahı tahsil etmek için kendisine bey’at ve intisab edenlere mürşid-i kâmilin istiğfar
etmesi, Kur’an-ı Hakim’in emri ve edebi gereğidir. Cenab-ı Hak, Rasulullah (A.S.) Efendimize şöyle emir
vermiştir:
“Ey Peygamber! İnanmış kadınlar bey’at için sana geldiklerinde bey’atlarını kabul et ve onlar için Allah’tan
mağfiret dile. Şüphesiz Allah, çok bağışlayan, çok esirgeyendir.” (Mümtehine/12)
“Rasulüm! Hem kendi kusurun, hem de erkek ve kadın müminlerin günahları için istiğfar et!” (Muhammed/19)
Hiç bir mümin, intisab ve tevbe için elini tuttuğu bir kâmil mürşide: ‘Ben şu şu günahları işledim; beni affet,
günahlarımı temizle, beni cehennemden kurtar, cennete koy!’ demez, diyemez. Ancak: ‘Ben Rabbime dönmek,
rızasına yönelmek istiyorum; seni bu yolda kendime delil ve imam seçiyorum. Sen de bu amelime Yüce Rabbim
huzurunda şahit ol ve affım için O’na yalvar da kalbime nur, gönlüme sürur versin, günahımı affetsin. Beni taatında
muvaffak etsin.’ der.
Başkası için yanmak ve ağlamak peygamber ahlâkıdır. Allah dostlarının en güzel ahlâkı budur. Onlar kendileri
için yaşamazlar. Onlar yüce Allah’ın yoluna canlarını kurban etmişlerdir. O’nu tanımak, sevmek ve zikretmek
isteyenlere her şeylerini verirler. Bu, kalbi ihya olmuş ariflerin mesleğidir.
Kendi perişan haline bir damla göz yaşı dökemeyen günümüz insanı, başkası için nasıl ağlasın ve niçin
ağlanacağını ne bilsin? Bizim için ağlayacak bir göz bulmaya mecbur değil miyiz?

TASAVVUF 12
22. sayı 41. Sayfa

MÜRŞİD İMANA NASIL KEFİL OLUR ?

Dr. Dilaver Selvi

92
 Bir mürşidin müridlerinin imanını kurtarma meselesi, çok tartışılan konulardan biridir. Gerçekten de bu konuyla
ilgili cevaplanması gereken birçok soru var. Son nefesin nasıl verileceğini Allah’tan başkası bilebilir mi? O’ndan
başka kim cennet garantisi verebilir? Bir mürşidin kendi imanı garanti altında mı ki, başkalarına kefil olsun?
İnsanoğlunun böyle bir yetkisi var mı? Ölüm anında yanında olmadığı birine mürşid uzaklardan nasıl yardımcı
olabilir? Mürşid eli tutan herkesin imanı garanti altında olabilir mi? Cevaplanması gereken sorulardan sadece
birkaçı bunlar...

Hepimiz inanıyoruz ki, sonumuzun ne olacağını ancak Allahu Tealâ bilir. Hüküm O’nun elindedir. Cennet ve
cehennem O’nun emrindedir.
Cenab-ı Hak, Kur’an-ı Kerim’de cehennemi şeytana uyanlarla dolduracağını, insan ve cinlerden pek çoğunun da
şeytana uyup bu sonuca gideceğini bildirir (Araf/179; Sad/84-85). Bununla beraber, hiç bir ayette isim verilerek
“falan kimse iman üzere ölüp cennete gidecektir” şeklinde bir haber yoktur. Ancak başta peygamberler olmak üzere,
Allah’a iman ve itaat eden bütün müminlerin ebedî saadete erecekleri, cennete girecekleri bildirilir (Bakara/25, 82;
Nisa/57, 122, 124).

Kur’an Kime Cennet Garantisi Verir?

Demek ki Allahu Tealâ, salih amel işleyen erkek-kadın bütün müminlere cennet garantisi vermiştir. Hatta,
Rasulullah A.S. Efendimiz’in müjdesine göre, Allahu Tealâ kalbinde zerre kadar iman taşıyarak huzuruna gelen
herkesi, geçici bir süre affedilmeyen günahları sebebiyle cehenneme atsa da sonuçta oradan çıkarıp cennete
koyacaktır (Buharî, Müslim, Tirmizî).
Allahu Tealâ, inananları, kalplerine yerleşen kelime-i tevhid üzerinde dünya ve ahirette sabit tutacağını
bildirmiştir (İbrahim/27). Ayrıca, kendisine dost olan müttakilerin, dünyada, ölüm anında ve ölüm ötesinde
emniyette olduklarını, hiçbir korku ve hüzün yaşamayacaklarını müjdelemiştir (Yunus/62-64). Yine Kur’an’da,
Allah yolunda şehit olanların Cennetteki güzel halleri anlatılmıştır.
Bunların yanı sıra, Rasulullah A.S. Efendimiz de sahabeden bazılarının ismini vererek, onların cennetlik
olduklarını bildirmiştir. Ayrıca, kendisine tabi olup yolundan giden bütün ümmetinin Cennet’e gireceğini de haber
vermiştir (Buharî, Ahmed). Dilini ve edep yerini haramdan koruyanların cennete gireceğine kefil olmuştur (Buharî)
Buna benzer çok sayıda hadis ve haberler bulunur.
Bütün bunlardan şunu anlıyoruz: Kur’an ve hadiste cennetliklerin isim listesi değil, sıfatları yani halleri
zikredilmiştir. Kimde o sıfatlar bulunuyorsa, Allah ve Rasulü’nün müjdesine ulaşır.
Bütün peygamberler insanları Allah’ın rahmetiyle buluşturmak için çırpınmışlardır. Kendilerinin Allah yolunda
bir davetçi olduklarını söylemişlerdir. Davetleri, vaadleri, müjdeleri, tehditleri kendilerine ait değildir. Hepsi
Alemlerin Rabbi’ne aittir. Onlar, ilahî emaneti yerine getirmek, rahmet ve nurdan nasibi olanları nasipleri ile
buluşturmakla görevlidirler. Peygamber vârisi kâmil mürşidlerin, derecelerine göre yaptıkları da aynıdır.

Mürşid Cennetin Yolunu Tarif Eder

Kâmil mürşid, kimseye cennet bileti dağıtmaz. Sadece herkesi cennete giden yola davet eder. Elinden tutanın artık
bütün tehlikelerden kurtulduğunu söylemez; “elimden sıkı tut!” der ve onu Allah rızasına giden yolda koşturur.
Onlar, Allah’ın hükmünü ve hukukunu, iyi bilir. Allah rasulü’nün yolunu başına taç, gönlüne ilaç yapar. Allah ve
Rasulü’nün hükümlerine teslim olur. Vaatlerine hiç şüphesiz inanır ve güvenir. Kendisine tabi olanları da bu müjde
ve rahmetle buluşturmak için gayret eder. Talebelerini edeple terbiye edip Allah’a teslim etmek ister. Onlara iman
dersi verir. Salih ameli öğretir. İhlasa yapıştırır. Bu yolda sadık ve sabırlı olmalarını tavsiye eder. Ölene kadar
başlarını bekler, önlerinde örnek olur, yolu gösterir, engelleri geçirir. Şeytana karşı uyarır, nefsin hileleri karşısında
uyandırır. Devamlı zikir ve fikir ile meşgul eder, Allah sevgisini kalplere iyice yerleştirir. Bunu kalbi boş kuruntu ve
korkulardan kurtarmak için yapar. Ölürken ve ölümden sonra kula fayda verecek ve ondan istenecek tek şeyin kalb-
i selim olduğunu bilir. Kalb-i selim, Allah ile huzur bulan kalp demektir. Mürşidin bütün hedefi kalbi bu hale
getirmektir. Bu şekilde Allah’a bağlanan kalbin sahibine Yüce Mevlâmız’ın hediyesi iman selameti, cennet ve
Cemalullah nimetidir (İbrahim/27; Kaf/31-33; Yunus/26).
Kâmil mürşidin kendi elinde bir fayda ve zarar verme yetkisi yoktur. Fayda ve zarar Yüce Allah’ın takdiri ve
yaratmasıyla olur. Mürşid, ilâhi nimetlerin kula ulaşmasında bir vasıtadır.

93
Velileri Sevmenin Asıl Meyvesi Ahirettedir
Hemen şunu belirtelim ki, bir velinin Allah için sevilmesi büyük bir saadettir. Onun terbiyesine girilmesi ayrı bir
nimettir. Bu nimetin ahirette de fayda vermesi için ilk şart samimiyettir. İkinci şart, ölene kadar bu yolda sabır
göstermektir. İhlassız ve sabırsız olanlar hayırlı sonuçtan mahrum olurlar. Allah yolunda kurulan bir dostluğun
fayda vermesi için, onun ölene kadar muhafazası şarttır. Bir önemli şart da, güç yetebildiği nisbette amel etmek ve
sevginin hakkını vermektir. Allah yolunda rehber olan kâmil mürşide ve hak yola muhabbetini koruyan, bunda
samimi olan, münkirlik yapmayan herkes, bu sevgisinin faydasını mutlaka görür.
Şu hadiseden payımıza düşeni alalım:
Hz. Enes R.A. anlatıyor: Bir adam Hz. Rasulullah A.S.’a yedi sene hizmet eder. Efendimiz A.S. bir gün:
“Onun bizim üzerimizde hakkı vardır; çağırın da bir ihtiyacı varsa bize bildirsin, yerine getirelim.” buyurur.
Adamı çağırırlar. Efendimiz A.S.: “İhtiyacını bize söyle yerine getirelim.” buyurur. Adam:
“Ya Rasulallah! Bana sabaha kadar müsaade buyurun; benim için hayırlı olanı nasip etmesi için Allahu Tealâ’ya
yalvarayım.” der. Sabah olunca, Efendimiz’in yanına gelir ve:
“Ya Rasulallah! Sizden kıyamet günü bana şefaat etmenizi ve sizinle cennette beraber olmayı istiyorum.” der.
Rasulallah A.S., ‘Allah müminleri dünya ve ahirette sağlam ve sabit söz (kelime-i tevhid) üzere sabit tutar.’ ayetini
okur ve peşinden:
“O halde bu isteğinin gerçekleşmesi için çokca secde ederek, kendi adına bana yardımcı ol!” buyurur. (Müslim,
Ebu Davud, Nesaî)

İmana Kefil Olmanın Gerçek Anlamı

İşte bir mürşidin müridine diyeceği de aynen budur. Önce iman, itaat, hizmet. Sonra istiğfar, peşinden dua ve
ümit. Bundan sonrası Alemlerin Rabbi’nin hüküm ve rahmetine kalmıştır. O dilerse kulunu rahmetiyle kuşatır, ölüm
halinde onu melekleriyle destekler, güzel ruhlarla şenlendirir; şeytanın hilelerinden kurtarır, hesabını kolaylaştırır.
Bir mürid, mürşidine: “Benim imanıma kefil olur musunuz?” diye sorunca, mürşid şu cevabı vermiştir: “Eğer sen
ölene kadar Allah ve Rasulü’nün yolunda gidersen ve bizim tavsiyelerimize uyarsan, senin imanla öleceğine kefil
olurum!”
İşte herkese vaad edilen iman emniyeti budur. Mürşidin kefil olması da böyledir. Mürşid-i kâmilin elinden tutup
hak yolunda yürüyen insan, aslında bir cemaat desteğinde imanını ve edebini korumaya çalışıyor. Çünkü, kendisiyle
aynı hedefi paylaşan müminlerin en mühim işi, iyilik ve takva yoluyla birbirlerine yardımcı olmaktır. Ölüm anına
kadar bu niyetini koruyan, Allah için sevdiği mürşidinden ve kardeşlerinden ayrılmayan, bu şevk ve sevgi desteği
ile ibadete devam eden, hizmeti terketmeyen, zikir, şükür, sabır ve ilâhi takdire rıza içinde ömrünü tamamlayan bir
insan, inşaallah iman selametiyle ahirete göçecektir. Bu bizim tahminimiz değil, Yüce Rabbimiz’in vaadi ve
müjdesidir.

Temiz Ruhlara Verilen Yetkiler

Ruhlar, Allahu Tealâ’nın emrinde ve hükmündedirler. Ruhlar, melekler aleminin özelliklerine sahiptirler. Allah’ın
nuru ile nurlanmış, boyası ile süslenmiş ruhlar, özel yetkilerle donatılmışlardır. Allah onları sevmiş, meleklerine
sevdirmiş, kendilerine bizim bilemediğimiz nice kerametler vermiştir.
Allahu Tealâ bir kudsi hadiste, sevdiği salih kullarının özel bir nur ve destekle gören gözü, işiten kulağı, konuşan
dili, tutan eli, yürüyen ayağı olacağını; onların gözüne, kulağına, diline, eline, ayağına başkalarına vermediği
özellikler ve tasarruf gücü vereceğini müjdelemiştir (Buharî, İbnu Mace, Beğavî).
İşte Allah dostlarının, Allah’ın izniyle insanlar ve eşya üzerindeki tasarrufu, uzaktaki insanlara yardım etmesi, bu
hadiste belirtilen yetkiye girmektedir. Bu bir keramettir; Allahu Tealâ’nın kuluna verdiği özel bir nimettir.
Büyük veli Mevlâna Halid Bağdadî K.S., velilerin, ölüm halindeki müridlerine yardımlarının ruh vasıtası ile
olduğunu belirtmiştir. Ruhlar nurla hareket ettiklerinden, Allah’ın izniyle bir anda gökleri ve yerleri dolaşma ve
görme imkanları vardır. İkinci bin yılın müceddidi İmam-ı Rabbanî K.S. Mektubat isimle eserinde, Allahu
Tealâ’nın, bu üstün kabiliyetli ruha sahip irşad kutbu dostu vasıtasıyla, dilediği kullarına pek çok yardımlarda
bulunacağını, bazen bu yardımdan o ruhun sahibi velinin haberinin olmadığını, olmasının da gerekmediğini bildirir.

94
Ölene Kadar Delil Olan, Ölürken Kefil Olur
Kâmil mürşid, yeryüzünde Allah’ın şahididir; insanların haline şahitlik yapar. Hidayet yolunun rehberidir,
kendisine tabi olanları hak üzere terbiye eder, kalpleri dünyadan çözüp Allah’a bağlar. Onların iyiliğine sevinir,
kusurlarına üzülür. Sevgisi ve kızması Allah içindir. Gülmesi ve ağlaması Allah içindir.
Kâmil veli, iman, ihlas, takva ve edeb yolunun imamıdır. Kim onları ölene kadar bu yolda kılavuz yaparsa, onlar
da o kişinin imanına şahitlik yaparlar. Allahu Tealâ bu şahitliği kabul eder. Bir ömür süren bu dostluk ölümle
bitmez, ölümden sonra daha tatlı, daha menfaatli olur. Allah için yapılan dostluğun asıl faydası ölümden sonra
ortaya çıkar.
Mümin vefat ederken, ölüm meleği canını almaya geldiğnde yalnız gelmez. Yanında yardımcıları vardır. Ayrıca
vefat eden müminin ruhunu karşılamak, onu sevindirmek, yeni yurdunda rahat ettirmek, endişe ve korkusunu
gidermek için Allahu Tealâ bir çok meleğini gönderir. Melekler vefat eden salih mümine: “Korkma, sana vaad
edilen cennetle sevin. Biz senin dünyada dostun idik, ahirette de dostunuz. Sana Allah’ın vaadi ve hediyesi olan
cenneti müjdelemeye geldik, gözün aydın olsun!” derler. (Fussilet/30-32)
Melekler Allah’ın ordusudur. Veliler de Allah’ın dostu ve ordusudur. Onlarla dilediği kimselere yardım eder, zayıf
anında destekler. Bir mümine yardım edilecek en nazik an ise ölüm anıdır.

Ölümden Sonra Devam Eden Vefa

Allah dostları merttir, vefalıdır. Sevdiklerini dünya ve ahirette unutup ihmal etmezler. Onlar, ölene kadar terbiyesi
ile meşgul oldukları bir talebesinin ölümden sonra da haklarını en güzel şekilde korurlar. Onu kabirde yalnız, duasız
ve hediyesiz bırakmazlar. Sadık dostlarını dua, istiğfar ve gözyaşı ile desteklerler. Bu, Yüce Peygamberimiz A.S.’ın
ahlâkı ve emridir.
Kabirdeki kimseye, kabrin dışındakilerin yardımı ve faydası olur. Kabrin dışında yapılan dua ve istiğfar, Allah
için dökülen gözyaşları, müminin hesabının kolay olmasına, hatta kabir azabının kalkmasına vesile olur. Allah
Rasulü A.S. Efendimiz bir mümini kabre koyduktan sonra, oradakileri onun yardımına davet ederek şöyle
buyurmuştur:
“Kardeşinizin affı için yakarın. Allahu Tealâ’dan onu imanında sabit kılmasını isteyin. Çünkü şu anda ona sual
sorulmaktadır.” (Ebu Davud, Hakim)
Bir mürşid, her gün yapmakta olduğu zikirlerin, hayırların sevabını vefat eden mürid ve sevenlerinin ruhlarına
hediye eder. Vefat eden bir mümini anne-babası, çocukları ve eşi unutabilir. Ona dua etmekten, onun için gözyaşı
dökmekten usanabilir. Onu desteksiz ve hediyesiz bırakabilir. Ancak, bu mümini peygamberi unutmaz. Bulunduğu
makamda devamlı dua, istiğfar ve şefaatıyla onu destekler. Hepsi cennete girene kadar, kendisini seven ümmetinin
derdine düşer.
İşte peygamber vârisi kâmil mürşidler de bu ahlâk üzeredirler. Onları Allah için sevenlerin gözü aydın olsun.

TASAVVUF 13
22. Sayı 24. Sayfa

MÜRŞİDE İNTİSAB
Dr. Dilaver Selvi

İntisap, Kur’an ve sünnette anlatılan, övülen ve teşvik edilen biat etme amelinin kapsamı içindedir. Ne var ki, biat
da intisap da çoğu müslümanların gündeminden tamamen çıkmış bulunuyor. Bazıları art niyetliler bu kavramları
çeşitli çıkarlarına alet etmiş, bazıları da aslını öğrenmeden yanlış görüntü ve bilgilere aldanıp inkâra kalkmıştır.

İntisabın dinimizde önemli bir yeri vardır. Mesele dinin ihyası, insanın ıslahıdır. Bu vazife, her devirde usulüne
uygun olarak yerine getirilmelidir.
İntisap ya da biat... İşin adına değil, aslına bakılmalıdır. Bir farzı yerine getirmeye yardımcı olan şeyler de farz
hükmünde olur. İnkârdan sakınmak, kibirden kurtulmak, ilahî emirleri ihlasla yerine getirmek, haramdan kaçmak,
güzel ahlâklı olmak her müslüman için farzdır. Tasavvuf, bu farzları yerine getirmeyi hedeflemiş bir terbiye
okuludur. İntisap, işte bu okula kaydolmaktır.
İntisap, hakkın ipine sarılmaktır. İntisap, cemaat olmaktır. İntisap hak yolunda bir rehbere bağlanmaktır. İntisap,
Allah dostuyla Allah yolunda gitmek için akid yapmaktır. İntisap, terbiye görmüş bir kâmilin terbiyesine girmektir.

95
İntisap, veliler kervanına katılmak ve nurlu silsileye tutunmaktır. İntisap, kâmil mürşitle manevi bağ kurmak ve
onunla Allah için dost olmaktır.
Biat ve intisap işinde asıl olarak iki taraf vardır; birisi Allahu Tealâ, diğeri de, kul. Mürşidin yaptığı iş, kulun
Allah’a giden yolunu açmak, bu yolda ona şahitlik yapmak ve delil olmaktır. İntisaptan gaye mürşid değil, Allahu
Tealâdır.
Tasavvuftaki intisaba, “inâbe”, “el alma”, “el verme”, “tevbe etme” de denir. bütün bunlar aynı şeydir. Bir hak
talibi müridin, mürşidine sadık ve bağlı kalacağına, Allah için, Allah yolunda onun terbiyesine teslim olacağına,
haramlardan kaçıp helal ve hayırlara sarılacağına, günahlardan tevbe edip bir daha yapmayacağına dair söz
vermesine ve buna Allah’ı, Rasulünü ve mürşid-i kâmili şahit tutmasına intisap denir.
İntisabın Kur’an ve Sünnet’ten delili çoktur. Rasulullah (A.S.), Allah’ın birliğini kabulden sonra, ashabıyla tek tek
ve toplu halde takva, ibadet, güzel ahlâk, cihad ve hizmet için pek çok sözleşme yapmıştır. Buna biat denir. Bu biat
uygulaması sonraki devirlerde devlet idarecileri ve maneviyat önderleri için birer örnek olmuştur.

Kur’an’da Biat
Cenab-ı Hak Kur’an-ı Hakim’de biatı değişik ayetlerde zikrederek, şekil ve hedefini şöyle belirtmiştir:
“Rasulüm! Sana biat edenler hiç şüphesiz Allah’a biat etmektedirler. Allah’ın eli onların ellerinin üzerindedir.
Kim yaptığı ahdini bozarsa, ancak kendi aleyhine bozmuş olur. Kim de Allah ile yaptığı ahdine vefa gösterirse,
Allah ona büyük bir mükafat verecektir.” (Fetih/10)
“Ey Peygamber! Mü’min kadınlar, seninle biat etmeye geldikleri zaman, biatlarını kabul et ve onlar için
Allah’dan mağfiret dile. Şüphesiz Allah, çok bağışlayandır, çok esirgeyendir.” (Mümtehine/12)
(Sünnet’teki biat şekillerini, “Mürşid-i Kâmile İntisabın Şekli ve Gayesi” adlı eserimizde genişçe işlemiştik. Delil
ve örnekler için oraya bakılmalıdır.)

Mürşide İntisabın Şekli

Biat ve intisabın özü, kalbin teslimiyeti ve sağlam niyettir. Şekiller alamettir, gaye değildir. Ancak bunun zahiren
bir usul ve adabı vardır. Bu konuda intisabın delili olan hadislerden çıkaracağımız usuller şunlardır:
Rasulullah (A.S.), Allahu Tealâ’nın Rasulü ve halifesi olarak, erkek-kadın bütün insanların Peygamberi ve rehberi
olduğu gibi, O’na vâris olan kâmil mürşidler, rabbanî alimler de bütün beşeriyetin irşad ve ıslahını hedef almalıdır.
Mürşid-i kâmil hiçbir ayırım yapmadan herkese ve her kesime ilâhî daveti, iman, ihlas, takva ve güzel ahlâkı tebliğ
etmekle memurdur.
Mürşid-i kâmil, kendisine intisab edecek erkeklerle elele tutarak veya sözlü bir şekilde bu intisabı
gerçekleştirebilir. Kadınlar mürşid-i kâmile intisaplarını sözlü olarak, bir perde veya kapı arkasından yapmalıdırlar.
Kâmil mürşid, Rasullullah (A.S.) Efendimiz’in yaptığı gibi bir ucundan kendisi, diğer ucundan da tevbe ve intisap
edecek kimselerin tutacağı şekilde bir bez veya sarık uzatarak tevbe ettirip, intisab yaptırabilir. Bu, özellikle tevbe
ve intisap edeceklerin çok kalabalık veya vaktin çok dar olduğu zamanlarda yapılır.
Ayrıca, mürşid-i kâmil, bir erkek veya kadını tevbe ve intisab yaptırma hususunda kendisine vekil olarak
görevlendirebilir. Vekilin yapacağı, intisabı tarif etmek ve vekili bulunduğu zata irşad işinde yardımcı olmaktır. Hz.
Rasulullah (A.S.)’ın Hz. Ömer’i ve Hz. Umeyme’yi (R.A.) görevlendirmesi gibi.
Mahremi olmayan bir kadının elini, onu tehlikeden kurtarmak ve zaruri tedavi gibi dinen müsaade edilen bir
mazeret yokken tutup musafaha etmek, hayır gibi gözüken bir iş için de olsa caiz değildir. Bu, Sünnet’e uygun
olmadığı gibi, yapana hayır da getirmez.
Allame Eşref Ali Tanevî (Rh.A.) bu konuda şu tesbitleri yapmıştır: “Bazı bilgisiz veya dikkatsiz kimseler,
kadınlardan el ele biat alıyorlar. Bu kesinlikle caiz değildir. Yabancı kadının tenine zaruretsiz el dokundurmak
günahtır. Hadiste, bu amelin batıl ve haram olduğu belirtilmiştir. Peygamber Efendimiz (A.S.)’dan daha müttaki ve
iffetli kim olabilir? Kadınlardan biat alma konusunda Peygamber Efendimiz’in bu kadar çok dikkat etmesine
rağmen, hiçbir mürşidin kendisini baba veya melek gibi görerek, sorumsuz ve hayasız bir şekilde kadınlarla biat
etmesi doğru değildir. Biatın anlamı söz vermektir. Bunun sözle olması yeterlidir.
Son devirlerde bazı mürşidler, bağlanmayı kuvvetlendirmek ve halkın kalbini teskin için, bir kumaş parçasının bir
ucunu kendisi tutup, diğer ucunu intisap edecek kimseye uzatarak intisap yaptırmaktadırlar. Bunun hiç bir zararı
yoktur. Ayrıca erkekler içinde zaruret halinde veya zaruret olmadan sözlü biat yeterli olabilir. Bunun da hiçbir
sakıncası yoktur. Fakat elle biat yapmak, biatın en çok alışılan şeklidir ve erkekler için bu hususta hiçbir mani
yoktur. Hatta elle yapılması, biatın zahirî ve batınî manasını içinde bulundurduğu için daha evlâdır.”

96
İntisabın Gerekleri
İntisap eden kimseye lazım olan ilk şey ihlastır. İhlas, işini, ibadetini, hizmetini Allah’ın rızası için yapmaktır.
İntisap kâmil mürşide yapılmalıdır. Bu mürşid, Hz. Peygamber (A.S.)’a kadar uzanan bir silsileye sahip
bulunmalıdır. İrşad izni olmayan ve silsilesi bulunmayan kimseye yanaşmamalıdır.
İntisap edilen kâmil mürşidi Allah için sevmek, bu yolda ona güvenmek, onun bu işte mahir olduğunu bilip
kendisine itimat etmek, terbiye ve terakki için şarttır.
İntisap, itaat ve samimiyet ister. Yolun gereklerini, mürşidin emir ve tavsiye ettiği vazifeleri gücünce yerine
getirmeyen kimse, intisabında samimi değildir. İntisabı sahih ve sağlam hale getirmek için mürşitle aynı yolu, aynı
ameli ve aynı hali bir derece paylaşmalıdır.
İntisap ölene kadar samimiyetle korunmalıdır. Kâmil mürşidi Allah için seven ve elinden tutan kimse, bu sevgiyi
ve beraberliği hayatın her döneminde, acı-tatlı hallerinde muhafaza etmelidir.

İntisabın Meyveleri
Bir mürşide intisap eden kimseyi, mürşidi Allah’ın bir emaneti olarak görür; sever, terbiye halkasına alır. Sadık
mürid, mürşidin manevi evladı olur, onun ailesinden sayılır. Bu sayede bütün silsilenin bereketine kavuşur, manevi
mirasına konmuş olur, feyizlerinden nasiplenir.
İnsan sevdiği ve tabi olduğu kimselerle haşrolur. Kıyamet günü Allahu Tealâ herkesi imamı ile birlikte huzuruna
çağırır. Kâmil mürşide tabi olan kimse mürşidi ve onun bağlı olduğu veliler ordusuyla birlikte mahşere gelir.
Veliler, kendilerine verilen şefaat yetkisini önce tanıdıklarına kullanırlar.
İntisap eden kimse bir cemaatin içine katılmış olur. Bu cemaat dua, göz yaşı, zikir ve tavsiye ile Allah yolunda
birbirlerini desteklerler. Şeytana karşı siper olurlar. Cemaat halinde yapılan hayırlı amellerin sevabına bütün cemaat
ortaktır. Bir kâmil mürşidin duaları içinde anılmak, onun yapmış olduğu zikir, amel ve hizmetlerden bir hisse almak
mürid için en büyük kazançtır.

TASAVVUF 14
25. Sayı 2

MÜRŞİDE İTİRAZ
Dr. Dilaver Selvi

Tasavvufî yaşantıda dikkat çekici unsurlardan biri de, müridin mürşidinin isteklerini itirazsız kabullenişidir. Bu
konu dinî hassasiyet adına kuşku ve eleştirilere sebep olmakta, bazen de yanlış uygulamalar bu eleştirileri haklı
çıkarmaktadır.
Sahih tasavvufî yaşantıda mürşidin istekleri mürid için ne anlam ifade eder? Mürşide hiç itiraz edilemez mi? Ya
da hangi durumlarda itirazlar olabilir? Bu itirazların sonuçları neler olabilir?

Tasavvufu yaşamadığı için anlayamayanların cevap aradığı sorulardan biri de şu:

“Mürşidler müridlerinden tam teslimiyet istiyor. Mürşidine itiraz eden kurtuluşa eremez deniliyor. Velilere karşı
çıkan, onları eleştiren, verdikleri emrin aksine giden çarpılır diye insanlar tehdit ediliyor.
İnsanlar Allahu Tealâ’nın emrine uymadığı zaman çarpılıp ağzı burnu felç olmuyor da, bir mürşide karşı çıktığı
zaman mı çarpılacak? Ayrıca Ashab-ı Kiram’ın ve özellikle Hz. Ömer’in, zaman zaman Hz. Peygamber A.S.’ın bazı
uygulamaları karşısında ‘niçin böyle yapıyoruz, şöyle yapılsa daha iyi olmaz mı?’ tarzında farklı görüş bildirdiği,
Efendimiz A.S.’ın da bazen bu görüşleri benimseyip, kendi kararından vazgeçtiği bilinmekte. Mürşidlerin konumu
nedir ki, onlara hiç itiraz edilmesin, itiraz edenin yüzü gülmesin?”

Doğru İtiraz mı, Doğrulara İtiraz mı?

Önce şunu belirtelim ki, gerçek mürşidler kendilerinin peygamberler gibi masum olduğunu, hiç hata
yapmayacaklarını söylemezler. Onlar, Hz. Ömer R.A. gibi: “Bana hatalarımı gösteren kimseye Allah rahmetini
97
ulaştırsın” der. Allah için kusurunu söyleyene hayır dua ederler. Bunun için Allah rızasından başka bir dertleri
olmayan kâmil mükemmil insanlarla, dünya ve şöhret delisi olan kimseleri muhakkak biririnden ayırmalıdır.
Şekli mürşide, sıfatı şeytana benzeyen bazı şarlatanlara itiraz eden çarpılmaz, aksine sevap kazanır. Fakat, ilâhi
aşk ile parlayan bir velinin gönlü Cenab-ı Hakk’ın aynası gibidir. Onu üzen, Yüce Mevlâ’yı gazaplandırır. Bu
durumda bir Allah dostunu haksız yere incitmek ve karalamak, başı demir tokmağa vurmaktan daha tehlikelidir.
Esasen haklı olduğu bir konuda, düşmanımıza bile itiraz etmek hak değildir. Keyfi ve menfaatı için hakkı inkâr
eden, haklıyı tenkitle uğraşan kim olursa olsun, onun hesabını Allahu Tealâ görür.
Kâmil bir mürşide itiraz edenler birkaç gruptur. Bunların bir kısmı mazur, bir kısmı sorumludur.

İyi Niyet, İyi Sonuç

Mazur olanlar iyi niyetlidir. Dertleri kusur aramak değil, kusuru kapatmaktır. Mürşidden duydukları veya
gördükleri bazı şeyleri akılları almamaktadır. Ona göre bazı sözler ve işler ilme ters gözükmektedir. Bazı
uygulamalar dine aykırı gibi durmaktadır. Onun için bu kimse, din gayreti ile yanlış gördüğü şeyi düzeltmeye
çalışır, niçinini sorar, izahını ister. Aslında yanlış zannettiği şeylerin çoğunlukla ilme ve hikmete göre bir izahı
vardır. Hepsi dinî bir delile dayanmakta, makul bir sebebi bulunmaktadır. Ancak bazı işler sırlı, bazı deliller saklı,
bazı akıl ve anlayışlar farklı olduğu için, işin iç yüzü anlaşılmamakta ve itiraz olmaktadır. Aslında bazı işler
herkesin kolayca anlayabileceği türden değildir.
Bunun için kâmil mürşidlerin bazı sözlerini veya hallerini anlamayan kimse cevabı nefsine değil, işin sahibine
sormalıdır. Bu onun için daha hayırlı olacaktır. Veli kendisine itiraz edenin niyet ve edebine bakar. Niyeti dini
korumak ve hakkı savunmak olanlara hayır dua eder. Kendisini anlamadığı ve karşı çıktığı için ona düşman olmaz.
Bu durumla ilgili şöyle bir örnek anlatılır:
Velilerden Hallac-ı Mansur, ilâhi aşk ve cezbe halinde söylediği bir sözden dolayı dinden çıkmakla suçlandı.
Kendisi: “Enel Hak (Ben Hakk’ım)” demişti. Bu sözden tevbe etmesi istendi. “Sözüm haktır, ispatı Hak katındadır.”
dedi ve vazgeçmedi. Dinden çıktığı düşüncesiyle öldürülmesine karar verildi, idam sehpası kuruldu. Hallac İki
rekat namaz kıldı, dua etti. Duasının bir yerinde şöyle diyordu:
“Allahım! Şu topluluk senin kullarındır. Dinlerine olan bağlılıkları yüzünden ve sana yaklaşmak ümidiyle beni
öldürmek için toplanmışlar. Onları affet. İyi biliyorum ki, bana açtığın sırları onlara açsan, yahut onlardan
gizlediğin şeyleri benden de gizleseydin bu hal başıma gelmezdi. Yaptığın şeyler için sana hamd, istediğin şeyler
için de yine sana hamd olsun!”

Düşmanlıkla İtiraz
Gerçek mürşide itraz eden bir grubun da bu itirazıyla sorumluluk altına gireceğini söylemiştik. Böylelerinin itirazı
inadınadır. Hep kendisini haklı görür, kimseye haklılık payı vermez. Dini kendi bildiğinden ibaret sanır. Farklı
görüş ve tarzlara tahammülü yoktur. Önüne geleni karalar ve incitir. Özellikle insanların Allah için etrafında
toplandığı ve fayda gördüğü velilere çatar. Nefsini unutur, Allah için sevilen ve sözü dinlenen salih insanlarla
uğraşır. Devamlı tenkit edip durur.
Aslında böylelerinin tespitleri genellikle yanlıştır. Bilgisi noksandır, kanıtları zayıftır. Sözleri hissî, davranışları
edep dışıdır. Niyeti düzeltmek değil, bozmaktır. Değerli şahıs ve makamlara karşı gereken edebi göstermekten
ısrarla kaçınarak kendine bir yer edinmeye çalışır. Aslında karalayıp durduğu şahısların daha fazla sevilmesinden
rahatsız olmaktadır.
Bu kişilik yapısına sahip kimseler, şu kudsi hadisin muhatabı durumundadır:
“Kim benim veli kullarımdan birisine düşmanlık ederse, ben o kimseye savaş ilan eder, dostumun intikamını
alırım.” (Buharî, İbnu Mace, Tebaranî)
Şu hadis de çok düşündürücü:
“Allah’ın hükümlerini ayakta tutan imamı hafife alıp insanların gözünde küçülten kimseyi Allah kıyamet günü
rezil eder.” (Tirmizî, Ahmed)
Bir mümine yakışan en önemli özellik, önce kendi kusurları ile meşgul olmak ve noksanını tamamlamaktır.
Sonra, mümin kardeşlerinin gözüken kusurlarını düzeltmek gelir. İnsanlarda kusur arama derdi kadar büyük bir dert
yoktur. Ancak, ayan-beyan ortada duran kusurlara göz yummak, bana ne deyip başından savmak da ayrı bir
felakettir. Büyük velilerden Rüveym K.S. bu konuda şu mühim tespiti yapıyor:
“Sufiler, aralarında hakkı çiğneyen ve edebi zayi edenlere kızdıkları sürece hak üzere, hayır içinde kalmaya
devam ederler. Fakat herkes diğerinin hatasına göz yumar ve yanlışına razı olursa, helak olurlar.” (Sühreverdi,
Avarifu’l-Mearif)

98
 Hiçbir mürşidin elinde iyilere sevap verme, kötülere ceza kesme yetkisi yoktur. Mürşid, müridlerini Allahu
Tealâ’nın iyi kullara vaadettiği müjdelere ulaştırmak ve günahkârlar için hazırladığı azaptan kurtarmak için uğraşır.
Bunun tek yolu Yüce Allah’ın emir ve yasaklarına dikkat etmektir. Allah’ın emrini tebliği eden kimseye itiraz eden
kimse, aslında Allah’a itiraz etmiş olur. Bu itirazla kendisini ilâhi tehdit altına atmış ve cezalandırmış olmaktadır.
Bu tür tenkit ve itirazlar, daha çok mürşidleri reddedenlerden gelmektedir.

Mürşidin İsteklerine Muhalefet

Önce şunu belirtelim ki, yap veya yapma şeklinde emir ifade eden her söz, her zaman kesin hüküm bildirmez,
muhakkak yapılması gerekmez. Kur’an ve Sünnet’te geçen her emir aynı kesinlikte değildir. Bazı emirler farz
hükmündedir, muhakkak yapılması gerekir. Bazı emirler tavsiye niteliğindedir. Bazı emirler de teşvik içindir,
muhatap serbesttir; yaparsa fayda görür, yapmazsa zararı yoktur.
Mürşidin emirleri de işte bu son türdendir. Mürşidin tek hedefi, kendi nefsi ve müridi üzerinde dinin emirlerini
uygulamaktır. Müridin terbiyesi ve tedavisi için bazı şeylerin yapılmasını ister, bazı işlerden de sakındırır. Bu
durumda mürşidin muradını iyi anlamalıdır. Kesin emirle serbest bırakılan işler birbirinden ayrılmalıdır.
Terbiye işinde hüküm mürşide aittir. Hareket şeklini o belirler. Kalp hastalığına teşhisi o koyar, reçeteyi o yazar.
Artık bundan sonra iş hastaya kalır. İyileşmek isteyen hastaya doktoruna muhalefet değil, itaat düşer. Mürşidini
dinlemeyip onun verdiği ilacı içmeyen ve kendi bildiğine giden mürid şekil olarak elbette çarpılmaz. Ancak ahlâk
olarak çarpık halde kalır, manevi hastalıkları iyileşmez, derdi bitmez. Diğer taraftan İstenen şeyi gücü kadar yapan
kimsenin yapamadıkları affedilir, zayıf kaldığı noktada desteklenir, noksanı tamamlanır.

Gereksiz Soru, Gereksiz Sorumluluk

Müridin mürşidinin emirlerine karşı nasıl davranacağını şu hadis-i şerif çok güzel ifade eder. Hz. Ebu Hureyre
R.A. anlatıyor:
Rasulullah A.S. bize bir hutbe okudu. Buyurdu ki:
“Ey insanlar! Allahu Tealâ size haccı farz kıldı, haccediniz.” O esnada bir adam:
“Her sene mi haccedeceğiz, ey Allah’ın Rasulü?” diye sordu. Rasulullah A.S. sustu, bir cevap vermedi. Adam
sorusunu üç kez tekrarladı. Rasulullah A.S. adama:
“Eğer evet deseydim her sene haccetmeniz gerekecekti. Siz ise buna güç yetiremeyecektiniz.” buyurdu ve şöyle
devam etti:
“Beni kendi halime bırakın, beni size bir şey söylemeye zorlamayın. Sizden öncekiler, peygamberlerine çokça
soru sorup aldıkları cevabın tersine hareket ettikleri için helak oldular. Ben size bir şey emrettiğim zaman onu
gücünüz yettiği kadar yapınız. Size bir şeyi yasakladığım zaman onu tamamen terk ediniz.” (Müslim, Nesaî, İbnu
Mace)
İnsanı helak eden muhalefet kalple olandır. Bir kimse kendisinden istenen şeye içinden itiraz etse de dışından
yapıyor gözükse, o ya münafık ya da gösterişçidir.
Eğer muhalefet gaflet, cehalet veya tembellikten kaynaklanıyorsa, o kimse kalbi zayıf ve hislerine mağlup bir
kimsedir. Onun iman noktasında bir şüphesi yoksa, ameldeki kusurlarını düzeltmesi kolaydır. Ancak muhalefet, inat
ve ısrara dayanıyorsa ve o kimsede kalp kayması varsa, tehlikenin kenarındadır.
Mürşidin, ‘şunu yapınız’ dediği şeyler, güç yettiğince yapılmalıdır. Ancak, ‘şunu yapmayın’ diye yasak ettiği işleri
tamamen terk etmek gerekir. Terketmeyen, kendi haline terk edilir.
Mesela mürşid bir talebesine ‘kapı komşun olan fakirleri gözet, onları doyur’ diye bir emir verse, emri alan kimse,
günde sadece bir ekmekle de olsa komşularını doyursa, emri yerine getirmiş olur. Kimse ona, ‘niçin fakirlere et
yedirmedin, bal şerbeti içirmedin, meyve ikram etmedin’ demez. Ancak bu kimse işgüzarlık yapıp, ‘efendim, onlara
ne yedireyim? Et, süt, bal ikram edeyim mi?’ dese, bu kendisini sıkıntıya sokmaktan başka bir şey değildir.
Gereksiz soru işi zora sokar. Gücün üstündeki yük taşıyanı yorar. Görev istenmez, verilir. Görev verilince destek
de gelir. Alınan her hizmet, iş ve vazife emanettir. Aldığı görevin hakkını vermeyen kimseye ikinci görev erilmez.
Emaneti zayi edenin elinden de emanet alınır.

İstişarede Usül ve Edep Sınırı

Kâmil mürşidden her alanda ehliyet, her sanatta muvaffakiyet, her hükmünde isabet beklenmez. Onun sanatı
kalpleri Allah’a bağlamaktır. İşi edep ve güzel kulluktur. Sermayesi, ihlas ve muhabbettir. Başında bulunduğu işin
ehlidir. İrşad işinde hüküm ve karar yetkisi ondadır. Mürşidin, dinin bütün sahalarında müctehit seviyesinde alim
99
olması gerekmez. Dünya işlerinde bilmediği şeyler çoktur. Onun için, fıkıhla ilgili bilmediği bir meseleyi fıkıh
alimine sorar. Dünya işlerini ehline havale eder, işi bilenden yardım ister. Bu hal mürşidliği zedelemez.
Mürşid bir konuda istişare ederken, mürid bildiği doğruları söylemelidir. Mürşidine yardımcı olmalıdır. ‘Bu
konuda ne diyorsunuz?’ diye fikir sorduğunda farklı fikir söylemekten korkmamalıdır. Gerekirse mürşidin tercih
ettiği görüşün aksini o mecliste ifade etmeli, ancak sonuçta verilen hükme rıza gösterip, gereği yapılmalıdır. Benim
teklifim kabul görmedi diye rahatsız olmamalı, itaatta gevşek davranmamalıdır.
Ashab-ı Kiram, Rasulullah A.S. Efendimiz’in kulluk ve ibadetle ilgili her hükmüne hiç itirazsız teslim
olmuşlardır. Fakat konu ticaret, siyaset, savaş gibi dünya işleri olunca, bildikleri farklı fikirleri söylemekten
çekinmemişlerdir. Bunu Efendimiz’in ve müslümanların sıkıntıya düşmemesi için yapmışlardır. Niyetlerinde
samimi, ifadelerinde son derece edepli olmuşlardır. Efendimiz A.S.’ın muradını ve işin icabını dikkate almışlardır.
Şu örneği iyi düşünelim:
Rasulullah A.S. Efendimiz, suç işleyen bir kadına gereken cezayı vermesi için Hz. Ali R.A.’a emir verdi. Hz. Ali
kadının yeni doğum yaptığını, cezayı uygularsa ölebileceğini tespit etti. Cezayı uygulamadı, tehir etti. Durumu
gelip Efendimiz’e haber verdi. Efendimiz A.S.:
“Güzel yapmışsın.” buyurdu. (Müslim, Tirmizî)
Burada Hz. Ali R.A., Rasulullah A.S. Efendimiz’in emrine muhalefet etmedi, işin gereğine göre hareket etti.
Efendimiz de kendisini tasdik etti.
Hz. Ömer R.A.’ın ve diğer sahabilerin Efendimiz’in emirleri karşısındaki bütün tutumları hep bu edep
çerçevesinde olmuştur.
Farklı fikir, iyi niyetle söylenince fitne olmaz, fayda verir. Kalbi doğru olanın dili sürçüp yanlış söylese de kusuru
affedilir. Ancak kötü niyetli bir kimsenin doğruları bile niyetine uygun kötü sonuç verir. Kimin neyi ne için
yaptığını en iyi Allahu Tealâ bilir. Gizli açık her şeye şahit olan Yüce Rabbimiz, herkesin hesabını görmeye
kâfidir.2. Sayfa

TASAVVUF 15
24.sayı 26. Sayfa

MÜRŞİDE TESLİMİYET KÖLELİK Mİ?

Dr. Dilaver Selvi

Tasavvufa dışarıdan bakanların anlamakta güçlük çektikleri bir mesele de mürşide teslimiyettir. Özellikle tasavvuf
ehlinin mürid-mürşid ilişkisine, ölü ve yıkayıcısı ilişkisini örnek göstermeleri itirazlara sebep olmaktadır.
Tasavvuftaki mürşide teslimiyetin karakteri ve sınırları gerçekte nedir? Bu teslimiyetin insan iradesinin reddi
anlamına geldiğini söyleyenler haklı olabilir mi?

Tasavvuf adabıyla ilgili biraz kitap karıştıranlar şu ifadeyi mutlaka okumuşlardır: “Bir mürid, mürşidine hiç
itirazsız teslim olmalıdır. Öyle ki, bir ölü, yıkayıcısına nasıl hiç itiraz etmez, ne tarafa çevirse dönerse, mürid de
mürşidine karşı böyle olmalıdır. Mürşidine ‘niçin?’ ‘neden?’ diye itiraz eden kimse maksadına eremez.”
Gerçekten de bütün tasavvuf kollarında mürşidler, müridlerinden bu manada bir teslimiyet isterler. Ancak böyle
bir teslimiyet anlayışı eleştirilmekte ve şöyle itiraz gelmektedir:
“Mürşid de olsa, bir insana bu derecede teslim olmak doğru olabilir mi? Böyle bir teslimiyetin dinde yeri,
terbiyede gereği var mıdır? Bu durum, insan hürriyetini yok etmek ve birilerinin esaretine girmek değil midir?
Allah ve Rasulü’nden başka emirlerine itiraz edilmeyecek kimse var mıdır? Mürşid hiç yanılmaz mı? Yanılırsa, onu
uyarmak ve yanlışını göstermek gerekmez mi? Böyle yapan bir kimse niçin manevi terbiyede yolda kalsın?”

Asıl Teslim Olunan Yüce Allah’tır

Aslında, Yüce Yaratıcı’dan başka hiç kimsenin insanları kendisine itaat etmeye davet yetkisi ve görevi yoktur. Her
emrine uyulacak, her hükmünde teslim olunacak tek varlık, alemlerin sahibi Yüce Allah’tır. Hiç bir peygamber de
kendi şahsından kaynaklanan bir sebep ve yetkiyle insanlara bir şeyi emretme veya yasaklama yetkisine sahip
değildir. Fakat peygamberi Yüce Allah davetle görevlendirip halkın arasına gönderdiği zaman, konumu, yetkisi ve
insanlar üzerindeki etkisi değişir.

100
 Kur’an’da belirtildiği gibi, Allah’ın gönderdiği peygambere itaat eden kimse, bizzat Allah’a itaat etmiş olur. Ona
isyan eden de Allah’a isyan etmiş olur (Nisa/80). Hz. Peygamber A.S.’a uymadan hiç kimse Allah’ın rızasına
ulaşamaz. Onu anne-babası dahil bütün insanlardan daha fazla sevmeyen kimse tam mümin de olamaz (Buharî,
Müslim). Onun öğrettiği dine sadece kalbiyle değil, bütün his ve hevesiyle, içi ve dışıyla uymayan kimse gerçek
mümin sıfatını alamaz (Begavî, İbnu Asım, İbnu Recep). Çünkü Hz. Peygamber A.S. Allah’a giden yolun kılavuzu,
bu yolda insanların terbiyecisi ve sahibidir. Her hükmü Cenab-ı Hakk’ın hükmü yerindedir. Onu insanlığın önüne
koyan Yüce Allah’tır. “Bu peygamberime uyun ki, benim muhabbetime, rızama ve cennetime ulaşın!” diyen de
bizzat Yüce Allah’tır.
Bunun için, insan Yüce Allah’a muhabbet ve teslimiyetini ancak O’nun peygamberine gösterdiği muhabbet ve
teslimiyet ile ortaya koyabilir. Bu açıdan bakıldığında, günümüzdeki bir insanın Allah yoluna davet eden bir
mürşide göstereceği samimiyet ve teslimiyet de Allah sevgisinin ispatından başka bir şey değildir. Bu teslimiyet
görünürde insana, hakikate ise Allah’a bağlanmaktır.
İçi ve dışıyla Hakk’a teslim olan kimse, Allahu Tealâ’dan başka her şeyin köleliğinden kurtulur, hür olur, kalbi
Allah ile huzur, ilâhi aşk ile hayat bulur. Hakk’a itiraz eden kimse ise, iradesini nefsinin eline vermiş olur. Bundan
sonra o kimse kendisini hür irade ve hürriyet sahibi görse de, aslında bütün yaptıkları bir çeşit köleliktir. Çünkü bu
kimse, devamlı nefsine köle, şehvetine esir, midesine hizmetçi, maddeye bekçi, insanların aferin ve alkışına bağımlı
bir halde hayat sürmektedir. Böyle bir hayat şeref ve hürriyet değil, tam manası ile zillet ve köleliktir. Asıl hürriyet,
Yüce Allah’tan başka hiç bir varlığa kulluk yapmamaktır.

Mürşidin Yetkisi ve Konumu

Kâmil mürşidin vazifesi, güzel ahlâkı temsil ve tatbiktir. Onun tek hedefi ilâhi hükümleri en güzel şekilde
uygulamak, korumak ve yaşatmaktır. Buna dini ihya etmek denir.
Mürşid, Yüce Allah’ın dostudur. Bu sıfatıyla vazifesi, isteyenlere Allah’ın dostluğunu öğretmektir. O aynı
zamanda ümmeti terbiye işinde Hz. Peygamber A.S.’ın vekili ve vârisidir. Bu sıfatıyla vazifesi kalpleri Allah’a
bağlamak, gönülleri kötü ahlâktan arındırmak, insanı Allah’ın edebiyle edeplendirmek, nefsin, şeytanın, eşyanın ve
dünyanın esaretinden kurtarıp gerçek hürriyete kavuşturmaktır.
Kâmil mürşid, bu sıfat ve vazifeleriyle dünyada en önemli işi yürütmektedir. Hangi iş insanın Yaratıcı’sına
yönelmesinden daha önemli olabilir? İşte bu büyük işi yürüten insana karşı vazifemizi şu ayet belirlemektedir:
“Ey iman edenler! Allah’a itaat edin. Peygamber’e ve içinizden (Allah’ın yapmanızı istediği) işlerinizi yürüten
önder ve idarecilerinize de itaat edin.” (Nisa/59)
Ayrıca, Hz. Peygamber A.S.’ın şu uyarıları da bizim için bağlayıcıdır:
“Başınızdaki kimse gözü kör, ayağı topal, rengi siyah bir köle de olsa, sizi Allah’ın Kitabı’na göre sevk ve idare
ettiği sürece onun sözünü dinleyip emirlerine itaat edin.” (Buharî, Müslim, Nesaî)
“Bana itaat eden Allah’a itaat etmiş olur. Bana isyan eden de Allah’a isyan etmiş olur. Benim emirime (dini
işlerinizi yürüten imamınıza) itaat eden bana itaat etmiş olur. Ona isyan eden de bana isyan etmiş olur.” (Buharî,
Nesaî)
Şu halde, gerçekten peygamber vârisi, alim, arif, kâmil bir mürşide tabi olmak, aslında Allah ve Rasulü’ne tabi
olmaktır.

Teslim Olunacak Kimseyi İyi Tanımalıdır

Gafile uyanın kalbi uyanmaz. Cahile dert açanın derdi dinmez. İşinin ehli olmayan doktor insanı candan eder.
Sahte mürşid de imandan eder. Birisi dünyayı, diğeri ahireti harap eder. O halde hak yolunda peşine düşülen
kimseyi iyi tanımalı, manevi terbiye için ehli olmayan kimseye yanaşmamalıdır.
Kâmil mürşid, her şeyden önce kendisi terbiye olmuş kimsedir. Ayrıca insanları terbiye için izinli ve ehliyetlidir.
Çünkü kendisi ehliyetli bir üstadın elinde terbiye görmüş, takva ve edeple süslenmiş, hak yolunda imamlık vasfını
elde etmiştir. Allahu Tealâ onu kendi yolunda kılavuz, örnek ve şahit yapmıştır. Önüne Kur’an ve Sünnet’i koymuş,
insanları onlardaki gerçeklere davet görevi vermiştir.
İşte bu noktada mürşid, Allah yolunda gitmek isteyenleri ciddi olarak ilgilendirmektedir. Öyle ki, İmam Rabbani
K.S.’nin uyardığı gibi, bütün arzusu Allah rızası olan bir veliye itiraz, Allah’a itiraz gibi olmaktadır. Çünkü veli,
herkese sadece Allahu Tealâ’nın kuldan istediklerini emretmekte, Hz. Peygamber A.S.’ın usulü üzere terbiye
vermektedir. O kendisine değil, Hakk’a davet etmektedir.
Tasavvuf terbiyesinin asıl hedefi kâmil insan yetiştirmektir. Ariflerin tarifine göre kâmil insan, Allah’a aşık olmuş,
kalbi gaflet ve manevi kirlerden zikir ile huzur bulmuş, gönlü boş arzu ve sahte sevgilerden arınmış, nefsi ilâhi

101
emirlere itaat edecek bir kıvama gelmiş; kısaca içi ve dışıyla Yüce Allah’a teslim olmuş insandır. İşte bu kıvamı
bulmak için önündeki rehbere samimi olarak inanmaya, gücü nisbetinde emir ve tavsiyelerine uymaya teslimiyet
denir.

Tedavi İçin Teslim Olmak Şarttır

Allah’ın dostu olmak isteyen kimse, bunun gereğini yapmalıdır. Bu yola giren kimseye tasavvufta mürid denir. İlk
aşamada mürid, ölümcül bir hastalığa yakalanmış hasta gibi düşünülür. Böyle bir hastaya ne lazımsa, müride de o
lazımdır.
Eğer ağır bir hasta şifa bulmak istiyorsa, aklını kullanıp kendisini ehil bir doktora teslim etmelidir. Hasta şunu
bilmelidir ki, kendi aklı ve tecrübesiyle veya eline alıp okuyacağı tıp kitapları ile bu hastalığı tedavi etmesi
mümkün değildir.
Bu durumda karşısında iki seçenek vardır: Ya bilgi, tecrübe ve ehliyeti ispat edilmiş bir doktora gidip teslim
olacak ve her ne derse yerine getirecek. Ya da bu hastalığı çeke çeke ölecek. Şüphesiz akıl ve insaf doktora teslim
olmayı seçer. Çünkü bu teslimiyette sıhhat, hayat ve huzur vardır. Kendi bildiğini yapmakta ise yıkım, acı ve sıkıntı
vardır. Böyle bir teslimiyet, aklını bir kenara bırakmak değil, aklını iyi kullanmaktır.
Terbiye için mürşide teslim olmak da aynen böyledir. Çünkü müridin kalbi hasta, gönlü yaralı, vicdanı sıkıntı
içindedir. Kalbi, geflet, günahlara meyil, şehvetine düşkünlük, kibir, kendini beğenme, haset, gösteriş, aşırı dünya
sevgisi, gereksiz rızk endişesi, geçim kaygısı, ölüm korkusu, ibadetlere karşı tembellik gibi manevi hastalıklarla
hastadır. Gönlü, Yüce Yaratıcısı’nı unutup eşyaya bağlandığı için yaralıdır. Vicdanı ise, içine düştüğü bu halden
devamlı sıkıntı çekmektedir. Çünkü bu dertler karşısında aklı aciz kalmaktadır. Nefsi her gün derdine dert katmakta,
devamlı hastalıkları artmaktadır. Kendi tedbir ve tecrübeleri tedavi için yetmemektedir. Günler geçmekte, fakat
hastalıkları geçmemektedir. Bu durumda, aklı olan ne yapmalıdır?
Bu kimsenin de önünde iki seçenek vardır: Ya aklını kullanıp bu işin ehli bir mürşide gidip teslim olacak; onun
tedbir ve tedavi tecrübesine uyup manevi dertlerinden kurtulacak. Ya da bu hastalıklar içinde ölüp mahcup ve
perişan bir şekilde Yüce Allah’ın huzuruna çıkacak. Elbette akıl, vicdan ve tecrübe, böyle bir hastanın da bu işin
ehline teslim olmasını ister. Zaten Kur’an ve Sünnet bunu emreder. Sayısız tercübe ve görülüp yaşanmış olaylar da
bunun gerçek olduğunu ispat eder.
Mevcut hastalığını kabul etmeyen, mütehassıs doktoruna güvenmeyen, tarif edilen usulde ilaçlarını içmeyen,
kendi keyfine göre hareket eden kimse, maddi-manevi hiç bir hastalığından kurtulamaz. Böyle bir hasta kalkıp da
‘aklım bana yeter, ben doktor filan tanımam, kimseye teslim olmam, istediğim gibi yaşarım!’ derse, ona akıllı değil,
belki deli denir.

Teslimiyet Akıl İster

Arifler der ki: Kâmil mürşide tam teslimiyet bir anda olmaz. İnsan, kalbi nurlandıkça, nefsini ve şeytanı tanıdıkça,
iyiyi kötüyü seçtikçe, yani akıllandıkça, Allah’a giden yolda Allah dostuna teslim olur. Mürid, zaman içinde
mürşidini gerçek haliyle tanır. Bu tanıma bir ömür sürebilir. Bu yolda samimiyetle sabreden kimse sonuçta sevinir,
Allah sevgisini bulur, kalbi bu sevgi ile huzur bulur. Dağınık hali toplanır, ibadetlere sarılır, günahlardan uzaklaşır,
bütün manevi hastalıklardan kurtulur. İşte o zaman hakkıyla ve tadıyla Yüce Rabbine kulluk edebilir. Buna ihsan
makamı denir. Bu hedefe ulaşmak için rehberine tam teslim olanlar çok az olduğu için, bu makama çıkanlar da çok
azdır. Herkesin bu yolda nasibi, iman, sadakat, edep ve gayretine göredir. Ancak, Allahu Tealâ dilediği kullarına bol
ihsan ve ikramlarda bulunur.
Allah dostları, “biz peygamber gibi masumuz, hiçbir kusur ve noksanımız yoktur, her sözümüz ayet ve hadis
gibidir” demezler. Onlar, açık ve mertçe Hz. Ebu Bekir R.A. Efendimiz’in halife seçildiği gün, Ashab-ı Kiram’a
söylediği şu sözü söylerler:
“Ben Allah ve Rasulü’ne itaat ettiğim ve size hakkı emrettiğim sürece bana itaat ediniz. Çünkü bu durumda bana
itaati sizden Allahu Tealâ istiyor. Ben hak çizgiden ayrılırsam, artık kimsenin bana itaat etmesi gerekmez.” (İbnu
Kesir)

TASAVVUF 16
19. Sayı 20. Sayfa

102
MÜRŞİDİ OLMAYANIN MÜRŞİDİ ŞEYTAN MI?
Dr. Dilaver Selvi

Tasavvuf ve manevi terbiyeden kaçanlar, meşhur bir sözle uyarılırlar: “Mürşidi olmayanın mürşidi şeytandır.”
Büyük veli Beyazid-i Bistamî (K.S.)’ye ait bu söz, doğrusu hassas bir konuya işaret ediyor. Öyle ya; eğer bu ifade
dinî bir delile dayanıyorsa, gerçek bir mürşidin talebesi olmayan herkesin durumu yeniden gözden geçirilmeye
muhtaç. Eğer bir tecrübe ve gözleme dayanıyorsa, tecrübe bir ilimdir, ve bir hakikat payı aranması gerekir.

Bu sık kullanılan ifade, “bir mürşidin elinden tutanlar şeytanın elinden kurtulmuş mu oldular? Biz öyle şeyhleri
gördük ki, şeytanı hiç aratmıyorlar! Hem iyi de olsa şeyh bir peygamber mi ki, ona uymayanlar iflâh olmasın? Biz
Kur’an ve Sünnet’ten başkasına uymayız” itirazıyla karşılanagelmiştir.
Bu meselenin iç yüzünü incelemek için şüphesiz en doğru yol, konuyu yanılmaz iki şahidin, yani Kur’an ve
Sünnet’in ölçülerine göre ele almak...
Önce şunu belirtelim ki tasavvuf ehli, mürşid deyince gerçekten kendisine uyulmaya layık bir Allah dostunu
kasdederler. Gerçek mürşid alimdir, ariftir, takva ve edebte zirvedir, nur ve feyiz sahibidir. Ayrıca insan terbiyesinde
ehliyetli ve irşad işinde izinlidir. Hz. Peygamber (A.S.)’in vârisidir. Çünkü kendisi terbiye olmamış bir kimsenin
başkasını terbiye edemeyeceği açıktır.
İkinci olarak, mürşid deyince tek bir insan değil, o insanının etrafında toplanmış, gönlünü ve yönünü Allah’a
çevirmiş bir cemaat akla gelmelidir. Çünkü gerçek mürşid, takva yolunda bir imamdır ve kendisine uyanlar için
emin bir rehberdir. Böyle bir mürşidin elinden tutan kimse, aynı zamanda birçok mümin kardeşiyle Allah yolunda el
ele tutmuş demektir. Şeytana karşı bu ne büyük bir kuvvet ve ne sağlam bir siperdir!
Kâmil mürşidden kaçmak, böyle bir cematten uzaklaşmak ve dini yalnız başına yaşamaya çalışmak demektir. Bu
ise ne kadar zevksiz bir iş ve desteksiz bir gidiştir! Tasavvuf, topluca tevbe etmek, birlikte zikretmek, şeytanlara
karşı birleşmek, hak için birbirini desteklemek ve cemaat halinde Allah yolunda yürümektir.

Kur’an’ın ve Rasulullah’ın Uyarıları

“Mürşidi olmayanın mürşidi şeytandır” sözü, Hz. Kur’an’a aykırı değildir; aksine birçok ayet tarafından
desteklenmektedir. Çünkü, tek başına kalan bir kimesenin insan ve cin şeytanlarına yem olacağına Kur’an’daki pek
çok ayet işaret etmektedir. Allahu Tealâ, kendi yolunda topluca hareket etmemizi emrediyor. Parçalanmayı,
dağılmayı, tek başına kalmayı yasaklıyor (Al-i İmran/102-103). Bunun, düşmanlar karşısında zayıflık ve
mağlubiyet sebebi olacağını belirtiyor (Enfal/46). Cenab-ı Hak hepimizi gerçek takvaya çağırıyor ve bunun için
sadık kullarla beraber olmamızı istiyor (Tevbe/119).
Allah’ın zikrinden kaçanların şeytanın kucağına düştüğünü de Kur’an-ı Kerim şöyle ifade ediyor:
“Her kim Rahman olan Allah’ın zikrinden gafil kalırsa, biz ona bir şeytan musallat ederiz; o şeytan ondan hiç
ayrılmaz. Bu şeytanlar onları doğru yoldan alıkoyarlar, onlar ise kendilerinin doğru yolda olduklarını sanırlar.”
(Zuhruf/36-37)
“Rehberi olmayanın, tek başına kalanın rehberi şeytandır” sözü, bir çok hadis-i şerifin ortak manasını da ifade
etmektedir. Şöyle ki, Rasulullah (A.S.) Efendimiz, şeytanın insan kurdu olduğunu, herkese pusu kurduğunu ve
cemaattan ayrılan, tek başına kalan kimseyi kolayca yuttuğunu haber veriyor. İşte Rahmet Peygamberi’nin
uyarıları:
“Şeytan insan kurdudur; sürüden ayrılan, tek başına kalan koyunu dağdaki kurt nasıl kaparsa, cemaatten ayrılan
kimseyi de şeytan öylece kapar.” (Ahmed, Tabaranî)
“Sizin cemaat halinde bulunmanız gerekir. Ayrılıktan, tek başına kalmaktan sakının. Şüphesiz şeytan tek başına
kalanla beraberdir. O, (Allah için beraber olan) iki kişiden uzak durur.” (Tirmizî, Ahmed, Hakim)
“Şüphesiz Allahu Tealâ, ümmetimi sapık fikir ve fitne üzerinde bir araya getirmez. Allah’ın eli (rahmet ve
desteği) cemaatin üzerindedir. Kim cemaattan ayrılırsa ateşe düşer.” (Tirmizî, Tabaranî)
Bu mealdeki hadislerin ortak manası ve uyarısı şudur: Dini tek başına yaşamaya kalkmayın. Allah yolunda birlik
olun, alimlere uyun, takva üzere giden cemaata sımsıkı yapışın. Tek başına kalanın kalbini şeytan sarar, yolundan
alıkoyar ve kolayca zarara sokar. Bu düşmana karşı birlik kalesine girin, Allah sevgisini siper edinin ve ölene kadar
böyle gidin. Emniyetiniz budur.
Şu halde “başında bir rehberi olmayanın rehberi şeytandır” sözü Kur’an ve Sünnet’e aykırı değildir. Tecrübeler de
onu desteklemektedir. Bir üstada gitmeden, alim bir rehberi bulunmadan, peygamberlerden başka kâmil olan kimse
yoktur.
103
 Maddi sanat ve fenlerde de durum aynıdır. Başında bir usta olmadan hiçbir çırak, kolay kolay usta olamaz. Arifler
demişlerdir ki: “Kendi başına büyüyen ağaç yaprak açar, fakat meyve vermez. Verse de meyvesi yenmez. Bir edeb
ehlini görmeyen gerçek edeb nedir bilmez. Bildikleri de kendisine yetmez.”

Kur’an ve Sünnet’i Rehberle Yaşamak

Bazıları, “Biz Kur’an ve sünnete uyduktan sonra niye sapıtalım ki? Bizim emniyetimiz mürşide değil, Kur’an ve
Sünnet’e uymaktır. Mürşide ve müridlerine lazım olan da bu değil mi?” diye soruyorlar.
Evet, hepimiz içimiz ve dışımızla ilahi hükümlere uymakla mükellefiz. Kâmil mürşidlerin bundan başka bir
hedefi yoktur. Bütün mesele, her durumda Kur’an ve Sünnet çizgisinde giden Allah adamı olabilmektir. Buna ihsan
makamında kulluk denir. Acaba bunun en güzel yolu nedir? Sadece okumak mı, yoksa yolu bilene uymak mı?
Mesafesi uzun, engelleri çok, tehlikeleri fazla, her yanı gizli düşmanlarla çevrili bir yolu, sadece tarifle mi gitmek
emniyetlidir, yoksa yolu bilen bir rehberle mi?
Bu yol, insanın benliğini aşıp hakikatına ulaşma yoludur. Bu yoldaki en büyük engel insanın nefsidir. Bu yol,
Alemlerin Rabbi’ne gerçekten kul olma yoludur. Onun etrafı düşmanlarla doludur. Yalnız gidilmez, yol çok
uzundur.

Şeytandan Yakayı Sıyırmak Mümkün mü?

Kur’an-ı Hakim bildiriyor ki, şeytan, ölene kadar hiç kimseden elini çekmez, ümidini kesmez, Bunun için yemini
vardır (Sa’d/80-83). O peygamberlere bile hile yapmak ister, ancak Allah’ın nuru onu engeller (Hac/52). Kâmil
mürşidler şeytanın baş düşmanıdır; onlara yanaşmak ister, karşısında yine ilahi nuru bulur; siner, kaçar. Çünkü,
onlar Alemlerin Rabbi’ne teslim olmuşlardır. O da onları özel himayesine almıştır (Nahl/99, İsra/65). Şeytanın
şerrinden peygamberler ve veliler ancak Allah’ın yardımıyla emin oldular. Yolu bir kere Mekke’ye, beş defa
tekkeye uğrayan bir müslüman ondan kurtulduğunu nasıl düşünebilir?
Mürid, Allah’a yönelen kimse demektir. Şeytan en fazla bu kimselerle uğraşır. Bunun için her yolu dener. En iyi
yaptığı iş vesvese vermektir. Açıkça günaha sokamadığı müridi, yaptığı hayırlı amelleri ile azdırmaya çalışır.
Ancak, mürşidine ve cemaatine bağlı sadık bir müridin bir tane şeytanı varsa, binlerce dostu ve yardımcısı
mevcuttur. Onların bereketiyle hastalığını anlar, ilacına koşar.
Ancak, kalbini değil cebini düşünen, din değil dünya derdine düşen, niyeti sakat olduğu halde sadık görünen
kimseler, şeytanın maskarası, müslümanların yüzkarasıdır. Bunlar mürşid değil şeytandır, mürid değil, münafıktır.
Ve onlar bizim konumuz dışındadır.
Tek başına hakikatı arayan kimse yorulur, çoğu zaman şeytanın oyuncağı olur. Şeytan bu insana açıktan günah
işletemez ise, yaptığı hayırlara yönelir. Bu yolla mümini zarara sokmaya çalışır, bunu da genelde başarır. Şeytan
ilim sahiplerine daha çok gizli günahları işletir. Onu gösteriş, kin, kibir, hased, gaflet, eşyaya aşırı muhabbet,
makam hırsı, kendini beğenme, ameli ile övünme, insanları küçük görme gibi tesbiti güç, tedavisi zor günahlara
daldırır.
Başında bir mürşidi, çevresinde kendisini uyaracak kardeşleri olmayan kimse, asıl halini anlamadan ve bir
çaresine bakamadan ölür gider. Sonuçta insan ağlar, şeytan güler.

TASAVVUF 17
7. Sayı 21. Sayfa

MÜRŞİDİN GÖREVİ NEDİR?

Dr. Dilaver Selvi

Allah Tealâ dini yenileme işini o peygamberin ümmetinin kamil fertlerine yaptırır. Onların ihlaslı çalışmaları ve
manen diriltici nefesleriyle din sevgiyle yaşanmaya başlar; kalplerde bir canlılık meydana gelir ve inananlarda yeni
bir hayat doğar.

Halk bilsin veya bilmesin, Allahu Tealâ biliyor ve bildiriyor ki, peygamber ve ariflerin işi kulları Allah’a kul
etmektir. Hiç bir peygamber ve veli, kendisinin yüceldiğini ve kulluk vasfından çıktığını söylememiştir. Hiç bir
peygamber ve veli, insanları kendisine kulluk etmeye çağırmamıştır, çağırması düşünülemez de.

104
 Cenab-ı Hak, onlar hakkında şu şahitlikte bulunuyor: “Allah Tealâ’nın, kendisine kitap, hüküm ve nübüvvet
verdiği hiç bir kimsenin (bundan sonra kalkıp da) insanlara: ‘Allah’ı bırakıp bana kul olun!’ demesi hak değildir.
Fakat onlar insanlara: ‘Şu okuduğunuz kitap ve öğrendiğiniz hakikatlerin gereği, Rabbanî olun (Yüce Rabb’in
adamı olun)’ derler. Onlar size: ‘Melekleri ve peygamberleri ilahlar edinin’ diye de emretmezler. Siz müslüman
olduktan sonra hiç size küfrü emrederler mi?” (Âl-i imran/79-80)
Allahu Tealâ kulları ile kendi arasına peygamberini koymuş ve aklı başında olan bütün insanlara: “Beni seven
kimse, peygamberime uysun” (Âl-i İmran/30) “Biz her peygamberi ancak kendisine itaat edilsin diye gönderdik.
Ona uyarsanız bana uymuş olursunuz.” (Nisan/64-79) diye ferman buyurmuştur.
Peygamberler dahil hiç kimsenin, şahsından kaynaklanan ve insanlara itaatı gerektiren bir yetkisi yoktur. Bütün
hüküm ve yetki, alemlerin sahibi Yüce Allah’a aittir. Hayat ve hidayet O’nun elindedir. Bizler Rabbimizin emri
üzere O’nun Peygamberine ve dostlarına tabi oluruz. Onları sevmemizin ve kendilerine tabi olmamızın tek sebebi,
kendilerinin Allahu Tealâ’nın emir ve hükümlerini uygulamada örnek olmaları ve önder seçilmeleridir. Onlar, her
namazımızda Fatiha içinde: “Allahım! Bizi, kendilerine özel nimetler verdiğin dostlarının yoluna ilet ve o yolda
sabit tut!” duasıyla kendileriyle beraber olmak istediğimiz kimselerdir. Bu beraberliği Yüce Rabbimiz istiyor.
Şimdi, böyle bir vazife ve yetkide olan kimseye Allah için tabi olmayı, onun hak yolundaki emir ve tavsiyelerini
tutmayı, Allah ile kul arasına birilerini koymak diye tanıtanlar, kendi nefislerine ve hislerine tapanlara ne
diyecekler? Takva ve edebiyle diğer insanların Hakk’a yönelmesine vesile olan bir Allah dostunu müşriklerin
putuna benzetenler ve onları sevmeyi şirk diye gösterenler, neyi ve kimi sevmemizi tavsiye ediyorlar? Yoksa,
Allah’tan gayri hiç bir varlığın vücudunu var kabul etmeyelim mi? Peygamberimizi, Kur’an’ı, ashabı, alimleri,
velileri, anne ve babamızı, mümin kardeşlerimizi sevmeyelim mi?
Allahu Tealâ ile olan iman bağımızı kuvvetlendiren, bizi takva ve edebe sevkeden kamil mürşidler, Rasulullah
(A.S.) Efendimizin varisleridir. İşleri yeni bir din getirmek değil, son din olan İslam’ı yaşamada insanlara önderlik
yapmak ve örnek olmaktır. Müfessir Kadı Beydavi, Allah’ın halifesi olan bu seçkin zatların vazife ve yetkisini şöyle
belirtir: “Allah Tealâ halifeye ihtiyacından değil, kulların vasıtasız olarak ilahi feyzi kabulde ve ilahi emirleri elde
etmedeki kusurlarından ve arada vasıtalara muhtaç olduklarından dolayı, kullarından bazılarını seçip kusurlu
olanların terbiye ve arındırma işini onlara yüklemiştir. Allah’ın halifelerinin yaptığı da budur. Allah Tealâ’dan
aldıkları nur ve ilahi şuuru kendi cinslerine aktarırlar.”

Mürşid Allah’ın Ortağı Değil, Şahididir

Allahu Tealâ, varlığına ve birliğine kendisi şahitlik ettiği gibi, meleklerini ve ilim ehlini de şahit olarak
göstermiştir. (Âl-i İmran/18) Bu, ne büyük bir vazife ve güzelliktir!
Seyyid Ebu’l-Hasen en-Nedvi’nin belirttiği gibi, Hz. Peygamber’den (A.S.) sonra yeni bir peygamber
gelmeyeceği için, Allah Tealâ dini yenileme işini o peygamberin ümmetinin kamil fertlerine yaptırır. Onların ihlaslı
çalışmaları ve manen diriltici nefesleriyle din sevgiyle yaşanmaya başlar; kalplerde bir canlılık meydana gelir ve
inananlarda yeni bir hayat doğar.
Nur ve feyiz ile gerçekleşen terbiyeye Kur’an’da “tezkiye” denir. Tezkiye, manevi temizlenme, kalbin şirk, küfür,
isyan, kötü ahlak ve gafletten temizlenmesidir. Hz. Peygamberin (A.S.) temel vazifesi bu idi. (Âl-i İmran/161)
Kendisine varis olan bir velinin, Allah’ın izniyle yapacağı temel görev de budur.
Mürşidlerin işi, müridi nurlu nazar ve nezaret altında tutup, nefis ve şeytan düşmanlarının şerrinden muhafaza
etmektir. Mürşide yapılan rabıta, kalbi boş işlerden toplamak içindir. Mürşidin müride teveccühü, onun üzerine
ilahi rahmet, inayet ve muhabbeti çekerek kalbini kuvvetlendirmek, bedenini harekete geçirmek ve ibadete
sevketmektir. Rabıta yoluyla kalbini hayırda ve zikirde toplamasını öğrenen bir mürid, eğer kabiliyetini geliştirir ve
bütün eşyada yansıyan ilahi tecellileri seyreder bir hale ulaşırsa, mürşid aradan çıkar ve onu ilahi tecelliler ile
başbaşa bırakır. Esasen müridin önünde zuhur eden en açık ilahi tecelli, elinden tuttuğu kamil insandır. Onun için
ilk rabıta ona yapılmaktadır.
Rabıta, Allah ile kul arasına birisini koymak değil, Allahu Tealâ’nın önümüze koyup zatına ayna ve şahid yaptığı
bir dostunda zuhur eden ilahi nur, tecelli, sevgi, edeb ve güzelliğe gönlü bağlamak ve ondan kalbe feyiz ve nur
aktarmaktır. Güneşe bakan bir kimsenin hem ısınıp hem aydınlandığı gibi, ilahi zikir ve nur içinde yüzen bir veliyi
seyretmek de kalp üzerinde aynı etkiyi yapar. Bu nura karşı gözünü yuman ve sırtını çeviren kimseyi ise karanlık
sarar.
Şu örneklerdeki incelik ve eğitime iyi dikkat edelim:
Büyük veli Şah-ı Nakşibend (K.S.), seçkin müridi Hace Alaeddin Attar’ı yanıbaşına oturtur, sık sık kendisine
yönelirdi. Bunun sebebini soranlara:

105
 “Onu kurt kapmasın diye yanıbaşımda oturtuyorum. Çünkü nefis daima pusudadır, kalbe saldırmak için fırsat
kollar. Benim sık sık ona yönelişim, kendisini ilahi tecelli ve ihsanlara mazhar kılmak içindir.” cevabını verdi.
(Şeyh Safi)
Şah-ı Nakşibend Hz.’lerinin huzurunda bir müridi rabıta ve murakabe halindeydi. Bir ara ilahi tecelliler zuhur
edip, kendinden geçti. Mürid, halâ mürşidine yönelmeye çalışıyordu. Şah-ı Nakşibend Hz.’leri durumu farketti ve
müride: “Bizi bırak, o hale yönel; rabıtadan gaye işte budur.” diye uyardı. (A. Arvasî)
Hace Alaeddin Attar (K.S.), mürşidin rabıta yoluyla müridi nereye ulaştıracağını şöyle belirtir:
“Hakikatte mürşid de Allahu Tealâ’dan gayri bir varlıktır. Onu da kalpten çıkarıp tamamen Allah’a yönelmek
gerekir. Ancak, mürid işin başında kalbini dağınık düşüncelerden toplamak durumundadır. Kalbin, boş şeyleri
terketmeye kabiliyet kazanması ve olgunlaşması için, işin başında sadece mürşidine bağlanması gerekir.” Bu sözü
açıklayan Raşahat sahibi Şeyh Safi (K.S.) der ki:
“Müridin en önemli işi kalbini ilahi hakikatın aynası olan mürşidine bağlamaktır. İlk olarak mürşide yönelmek,
fena makamına ermeyi ve ilahi cezbeye ulaşmayı temin eder. İlahi muhabbet ve cezbesiz yol alınmaz. Mürid ilk
halinde buna muhtaçtır. Ancak manevi terbiyenin sonuna gelenler, artık mürşidi aradan çıkarabilirler. Çünkü sona
gelenler, hakikate varmış demektir. Bundan sonra her şey ona, mürşidi gibi ilahi güzellikten bir ayna haline
gelmiştir. Her şeyde Cenab-ı Hakk’ın kudret ve tecellilerini seyredebilir.” (Raşahat) Şunu da ekleyelim ki, müridin
bu hale ulaştığını nefsi değil, mürşidi tespit eder ve bu seviyeye gelen müridi tebrik edip, dua ile ölene kadar
destekler.
Bütün kamil mürşidlerin tek derdi, müridlerinin ihsan mertebesine ulaşıp Allahu Tealâ’yı görüyormuş gibi kulluk
etmeleridir. Onlar müridlerini Allahu Tealâ’nın bir emaneti olarak alırlar ve terbiye edip ilahi huzurda emaneti
sahibine teslim ederler. İşte bütün tasavvuf terbiyesinin hedefi ve kazancı budur. Nasibi olanlara...7. Sayı 30. Sayfa

NEFS VE NEFSİN TERBİYESİ

Mübarek Erol

Beden ve ruhtan oluşan insan, sadece dünyevî varlıklar olan hayvanlar ile sadece uhrevî ve nuranî varlıklar olan
melekler arasında yer alır. Her iki tarafın özelliklerini de barındırmış ve varlık sahnesine yaradılmışların en üstünü
olarak çıkarılmıştır.
İmanı, güzel ahlâkı ve salih amelleri ile meleklerin kendisine secde edebileceği, imrenilecek bir makama yükselen
insanoğlu, heva -hevesi ve şehvetiyle hareket ettiğinde de hayvanlardan daha aşağı bir konuma düşme durumuyla
yüz yüzedir.
Fahri Alem s.a.v. Efendimiz insanoğlunun bu özelliğine işaret ederek şöyle buyurmuştur:
“Muhakkak, hem şeytanın hem de meleğin insanoğlu üzerinde yönlendirici etkisi vardır. Şeytanın etkisi kötülüğe
sevketmeye ve hakkı yalanlamaya, meleğin etkisi ise hayra ve hakkı tasdike yöneliktir.”
Hakiki insan olmak, insanlığı bulmak isteyen kişi, bu etkileri tanımak, gönlünde kurduğu denetim ile kendisini
belli yönlere sevketmek isteyen bu unsurları bilmek, birbirinden ayırdetmek zorundadır. Kendisini yükselten işlerin
peşinden gitmek, alçaltan duygularını ise susturmak ancak böyle mümkün olacaktır.
“Gönlün hayra meyli” diye ifade edilen niyet, kalbin yönelişini ve havatırın etkisini tayin bakımından oldukça
önemli bir husustur. Birbirine zıt temayüller ve karşıt unsurların baskısı altında bulunan insanoğlu, bunlardan
hangisi kuvvetli ise onun hakimiyeti altında girerek o istikamette davranış sergiler.
İnsan için sürekli olarak biri akıldan, diğeri heva ve hevesden kaynaklanan iki yönlendirici etkiden aklın davetine
uyan iman ve tevhide erer; heva ve hevesin çağrısına uyan da sapıklık ve dalâlete düşer. “Ruhu akıl, nefsi ise
arzular yönlendirir.” sözüyle buna işaret edilmiştir.
Buna göre nefs ile ruh veya melek ile şeytan insanların kalplerini hedef alarak onu ele geçirmenin amansız bir
savaşı içindedir. İmtihan için yaradılmış olan insanoğlunun sırrı işte bu noktada toplanmaktadır.
Ruh ile nefsin kesişme noktasında yer alan kalp, kendisine hayat veren bu iki unsurdan galip gelenin mahiyetine
bürünür.
Savaşın galibi nefs olunca, hakimiyet de nefse geçer ve kalp nefs ile örtülür. Eğer bu kavgada nefs değil de ruh
üstünlük sağlarsa, bu sefer kalp onun mahiyetine dönüşür. Bu durumda kalp, içine yayılacak olan nurla nefsi de
106
değiştirecek ve işte o zaman kalp asıl hüviyetiyle kendini gösterecektir. Kalbin sürekli ilâhi alemlere yönlenip oraya
doğru yükselme çabası, hem dinî duygunun ta kendisi, hem de tasavvufun gayesidir.
Tasavvuf, insanı Allah aşkıyla kendini aşmaya ve melekî hasletlerle donanmaya çağırır. Aslında varlığımızın
şahsiyet kazanması, bizi güzel ahlâka götüren bu yükselme ve yücelme mücadelesinde gizlidir. Bu terakkide başarı,
öncelikle kalbin nefsanî etkilerden boşaltılmasına, ardından bu boşluğun iyilikler ve güzelliklerle doldurulmasına
bağlıdır. Bu iki önemli ameliyeden ilkine ‘nefsin tezkiyesi' yani “fenâ”, diğerine ‘kalbin tecliyesi ' veya “bekâ” adı
verilmiştir.
Müberra dinimiz İslâm'ın ayrdedici vasıflarından biri de, insanı olduğu gibi, yani gerçek kimliği ile kabul
etmesidir. Beşer tabiatında bulunmayan şeyleri ona sun'i bir şekilde yüklememesidir. İslâm dini bu anlayışla
insanoğlunu terbiye etmeyi amaçlamış, onu fıtrî yapısıyla yücelikler arasında bocalatmamıştır. Bu gayenin
gerçekleşebilmesi için de insanın kendi nefsini tanımasını ana ilke olarak benimsemiştir.
Mana itibariyle nefs iki şeye delalet eder. Birincisi, nefs insanın hakikati ve kendisi demektir. Diğeri de insandaki
şehvet ve gazap kuvvetini ifade eden nefstir. Tasavvuf erbabı nefs terimini genellikle bu ikinci manada kullanır.
Kendisiyle mücahede edilmesi istenen, tezkiye ve terbiye edilmesi gereken nefs , budur.
Bu hale göre, insanın sıfatı mahiyetindeki nefsin terbiye edilerek faydalı ve olumlu bir hale kavuşturulması
gerekmektedir. Nefs mücahedesinden anlaşılan da budur. Yani insanda bulunan gazap kuvveti, şehvet kuvveti, akıl
kuvveti gibi temel güçleri ifrat ve tefritten korumak, mutedil bir yapıda tutmaktır. Yoksa bu güçlerin inkârı veya
ihmali söz konusu olamaz.
İnsanın asıl benliği (ruh) ile Rabbi arasına giren nefs , bir cihetiyle terbiye ve tezkiye edilerek şeref kazanırken,
diğer cihetiyle de hayatın kaynağı ve dinamik güç niteliğindedir. Eğer bu nefsî güçler tefrit haline düşerse hayat
durur. Uyumsuzluk ve dengesizlikler başlar. Oysa Yüce Rabbimiz kullarını bu güçlerle hem imtihan etmekte, hem
de hayata bağlamaktadır.
İnsanın sıfatı mahiyetindeki nefsin birçok mertebesi vardır. Bunlar, Nefs -i Emmare , Levvame , Mülhime ,
Mutmainne , Radiyye , Mardiyye , Safiyye veya Kâmile mertebeleridir. Nefsin bu yedi makamı onun terbiye edilişi
esnasında kazandığı sıfatlardır.
Fahr -i Cihan s.a.v. bir hadisi-i şerifinde “Nefsini bilen Rabbi'ni bilir” buyurarak, kişinin Rabbi'ne hakiki kul
olabilmesinin yolunun, nefsini tanımasından geçeceğini ifade etmiştir.
Her nefs terbiye edilerek salih bir karakter kazanabilir. Hadis-i şerifte beyan edildiği üzere, “Her insan bir fıtrat
üzere doğar. Sonra annesi babası onu yahudileştirir , hıristiyanlaştırır , mecusileştirir .” (Müslim). Bu mukaddes
haberin işaretinden de anlaşılıyor ki, insanlar çevrelerinin etkisiyle hayır ve şer istikametlerinde yönlendirilebilir.
Bu itibarla nefs terbiyesinin lüzumu ve önemi açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
Rabbanî alimlerin tariflerinde nefs : “Kula ait illetli vasıfların kaynağı, kötülüklerin menbaı ve içten vuran
özelliği ile ruhun asıl alemine yükselmesine mani olan tabii kuvvet” şeklinde tanımlanmıştır. “Muhakkak ki nefis
sürekli kötülüğü emredicidir.” (Yusuf, 12) ayet-i celilesi , onun bu vasfının en güzel ifadesidir.
İşte nefsin tezkiye ve terbiyesi, onun temizlenmesi gereken tarafının kalbe yaptığı bu menfi etkiyi ortadan
kaldırma gayret ve mücadelesidir.
Ruhu cennetten ana rahmine, oradan bedene bürünmüş olarak dünyaya indirilen insanoğlu, bu aslî cevheriyle
Rabbi'ni tanıyan ve O'na “Evet, sen bizim Rabbimizsin” cevabını verebilecek letafet ve özelliğe sahiptir.
Tezkiyeden maksat, onu insan olmanın getirdiği bu tesirlerden, alışkanlıklardan, önyargılardan arındırmak ve
Rabbimiz'in murad ettiği kâmil insan nitelikleriyle donatabilmektir. Diğer bir tabirle fıtrat denilen aslî özelliğe
kavuşturabilmektir.
Tezkiye işleminde nefsin isteklerinin öldürülmesinin değil, dizginlenmesinin önemli olduğu unutulmamalıdır.
Akılsız ruh nasıl eksik ise, hevasız nefs de öylece eksiktir. Bunlar meşru zeminlerde tatmin edilmeli veya daha ulvi
değerlere yönlendirilerek yüceltilmelidir. Böylece herşeyin yerli yerine oturduğu bir itidal çizgisine getirilmelidir.
Bunun aksi durumunda yani bastırıldığında, nefs zorlayıcı olur. Bir başka zeminde hemen ortaya çıkacak sorunlar
sebep olur.
Şahsiyet kazanmada erişilmesi gereken hedef, şehvet, öfke ve akıl gibi nefse ait kuvvetlerin, sınırlarını aşmadan
adalet ölçülerinde tutulmasıdır.
Şu da unutulmamalıdır ki, nefsin tezkiyesi kişinin kendi başına kolay kolay üstesinden gelemeyeceği kadar
zordur. Rabbani alimlerin ve Allah dostlarının manevi yardımlarına ihtiyaç vardır. Her eğitimin bir mektebi olduğu
gibi, nefs tezkiyesinin mektebi de onların kapısıdır.
Rabbimiz bizleri nefsini bilen salih kullarından eylesin.
Rabbimiz'in tevfik ve İnayeti ile...

107
 EBEDİYET YOLCULUĞUNDA NEFS

Ahmet Safa

“Nefsini bilen Rabbini bilir” hadis-i şerifinin manası derin. İnsan kadar derin. İnsan ne kadar derin olduğunu
görüp de yüzeyden uzaklaştığı kadar, bu sözün manasına erecek.
Nefs, insanoğlunun varlığının, yeryüzüne niçin geldiğinin ve nereye gideceğinin sırlarını taşıyor. Kişinin
kendisine en yakın duran nefsini, tanımakla erişebileceği sırlar.
Nefsi tanımak için tarih boyunca ve dünyanın dört bir yanında çeşitli usullere başvurulmuş. Nefs , farklı isimler
altında sürekli incelenmiş, anlaşılmaya çalışılmış. Şeytanın da bu işlere çokça müdahil olup, çoğu kimseyi yoldan
çıkardığı aşikâr.
Bu konudaki bilgiler ancak Peygamber Efendimiz s.a.v.'den gelmişse kıymetlidir. Bu nedenledir ki, Efendimiz
s.a.v.'den gayrısını mürşid tanımayan İslâm tasavvufu bu konuda en güvenilir kaynaktır.
Bu konu başka hiçbir şeye benzemez. Sözkonusu olan varoluşun sırrıdır, “hakikat” ilmidir. Bu ilme vakıf
olmaktan daha değerli bir şey var mı?
Bu ilme ulaşmak için gayret etmek, teslim olmak, bağlanmak gerek.
Fakat yol zor ve çetin. Tek başına ilerlenemeyecek kadar karışık, çetrefilli ve tehlikeli. Zaten böyle olması
gerekmez mi? Ulaşılacak olan “En Kıymetli” olansa...

İnsan, ilâhi isimlerin fiilî tecellisi olan kainatın küçük bir nüshası ve gözbebeğidir. Alemin esrarlı derinliklerini
mıknatıs gibi kalbinde toplayabilecek bir gönül aynasına sahiptir. Cevherleri kainatın her zerresiyle alakadardır.
Ötelere ait sonsuz sırların yumağıdır. Çünkü ötelerden gelmiş, ötelere gidecek.

Bu sevda unutulur mu?

İnsan, Arş-ı Alâ'nın üzerinde Rabbi'nin tecellileriyle mest olup seyran ederken araya perdeler girmiş. Şu sıralarda
gurbet hayatı yaşıyor. Fakat sevgilinin cemaliyle kendinden geçmiş, aşk derdiyle bir hoş olup yanmış yakılmış.
Gurbet hayatı ona bir zindandan farksız. Güle aşık bülbül gibi gülzâra kanat çırpıyor. Mahbuba kavuşup vuslata
ermeden ona rahat yok. Öyle bir sevgiliye tutulmuş ki, cennetin bin senelik en mesut hayatı bile, onu bir an
görmenin zevkine denk değil.
Fakat kimi ruhlar, gurbette tanışıp buluştuğu nefs -i emmareye aşık olunca, onun çektiği karanlık perde arkasında
her şeyini unuttu. Ne hakiki sevgili, ne de asıl memleket kaldı. Cadıya benzeyen nefsini dünya güzeli diye sevdi.
Gurbeti vatan, bu mezbeleyi mesken, bu ayrılığı kavuşma, bu karanlığı aydınlık, bu gerilemeyi ilerleme, bu
hapishaneyi cennet sandı. Hayvanî nefsin esiri olup hürriyetini kaybetti. En yüce mertebelere çıkıp melekleri dahi
geride bırakacak kabiliyete sahipken, aşağıların aşağısında kalıp insan suretinde bir hayvana dönüştü.
Şimdi insanı gurbete düşüren bu uzun yolculuğun kısa öyküsünü ve dönüş yollarını anlatalım.

Asıl vatandan gurbete

Yolculuğa çıkmadan evvel, insan Allahu Tealâ'nın ezeli ilminde bir suret idi (Alem-i A'mâ). Sonra Ruhlar
Alemi'ne indi. Elest Bezmi'nde aşkı tanıdı. Ardından, henüz şekil ve cisme bulanmamış bir ruh olarak inişe devam
etti. Bir çok menzillerden geçip dünyada karar kıldı. Mertebesine göre Arş, Kürsî ve yedi göğü mekân tutmuşken, o
ulvi alemlerden bu süflî aleme indirildi. Ta ki kemâl kazanıp asli makamına geri dönsün veya daha yükseğine
çıksın.
Ama kemâl kazanma aletsiz olmayacağı için, Allahu Tealâ ona bu süflî alemden maddi bir beden yarattı.
“Hayvanî nefs ” adı verilen bir kuvvetle bedenini donattı. Böylece insanî ve hayvanî nefsin buluşmasıyla iki
alemden en güzel bileşim meydana geldi.

İki alemin lâtifeleri

Cenab -ı Mevlâ, o alemlerle irtibata kabiliyetli “lâtife” (çoğulu letaif ) denen ruhanî cevherleri insanın vücuduna
yerleştirdi. Bunlardan beş tanesi, geldiği Emr Alemi'ne, diğer beşi de şu an içinde yaşadığı Halk Alemi
( Yaradılmışlar Alemi)'ne aittir. Emr Alemi'ne ait olan lâtifeler sırasıyla Kalp, Ruh, Sır, Hafâ ve Ahfâ'dır .
Hayvanların mahrum olduğu bu lâtifeler, insana insanlık ufku olan ulvî alemlere yeniden yükselmesi ve Sevgili'ye
kavuşması için verilmiştir.
Halk Alemi'ne ait olan lâtifeler ise, Nefs , Toprak, Su, Ateş ve Hava'dır. Bunlar da insana dünyevî ihtiyaçlarını
görmesi ve ruha tabi olup ahiret amellerini işlemesi için verilmiştir.
Ulvî lâtifelerin sultanı Ruh, süflî lâtifelerin sultanı ise Nefstir .

108
 Bedenin ana rahminde teşekkülünden sonra bu iki aleme ait lâtifeler birleşmişlerdir. Güveye giden gelinin
ağladığı gibi Ruh da doğuşunda Nefsle birleştiği için ağlar. Aslî vatandan uzaklaştığı için ağlar.
Vücudun muhtelif yerlerinde bulunan lâtifeler, ampülün içindeki elektrik gibidirler. Varlıkları eserleriyle anlaşılır.
Elle tutulup gözle görülmezler. Tamamen manevi varlıklardır.
Her lâtifenin insan bedeninde bir yeri, bir de hariçte makamı vardır. Emr Alemi'ne ait lâtifelerin makamları Arş'ın
üzerinde, Mülk Alemi (Halk Alemi)'ne ait lâtifelerin ise Arş'ın altındadır.
Mertebelerine göre her bir lâtifenin, asıl makamıyla arasında irtibat mevcuttur. Kalp, ulvî ve süflî alemlerle bu
irtibatların merkezi mesabesindedir. Her iki alemden gelen his, haber ve müşahedeler kalpte toplanır.

Nefsini temizleyenlerin yükseliş ve inişi

Nefislerini kötü vasıflardan temizleyip terbiye eden Nebi ve veliler, bu makamlara bizatihi yükselirler. Hz .
Peygamber s.a.v., Melekût Alemi'ne iştiyak duyduğu zaman “ Erıhnî yâ Bilâl: Rahatlat bizi ey Bilâl” buyurdu.
Hz . Bilâl'in okuduğu ezanın ardından namaz ile göklerin ötesine, Melekût Alemi'ne yükselen Efendimiz s.a.v.,
müşahede ve ince manalara dalar, o alemde seyr ü sülûk eden ashabını da irşad ederdi. Mülk Alemi'ne dönmek
istediği zaman da Hz . Aişe validemize: “ Kellimnî yâ Humeyrâ : Ey gül yüzlü benimle konuş” derdi. Böylece Mülk
Alemi'nde seyreden ashabını irşad eder ve dünya ile de meşgul olurdu.
Devrinin kutuplarından Bursalı Üftade Hazretleri, bir gün müridi Aziz Mahmud Hüdayî Hazretleri'ne ders
verirken içeriye biri girmiş, dua istemişti. Gelen zatın hatırını kıramayan Üftade Hazretleri, o gittikten sonra müridi
Hüdayî'ye şöyle dedi: “Bu dua işi her ne kadar sevap olsa da, beni makamımdan indirdi. Göklerin üzerindeydim,
yere indim.” ( Vakıât -ı Üftâde )
Hazret, Mülk Alemi'nin ehliyle ancak onların makamına indikten sonra konuşabiliyordu. İmam-ı Rabbanî
Hazretleri başta olmak üzere bir çok veliler yükseldikleri alemleri tafsilatıyla kitaplarında anlatmaktadırlar.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

NEFS NEDİR?

Kur'an -ı Kerim'de üçyüze yakın yerde “ nefs ” kelimesi geçmektedir . Bu kelime, filozoflar, kelâm, fıkıh ve tefsir
alimleri tarafından muhtelif manalarda kullanılmış; ruh, can, kalp, ceset, benlik, bir şeyin hakikati, özü ve bütünü
gibi yirmiyi aşkın mana verilmiştir. Aslında nefsin mahiyeti tam olarak kelimelere dökülemeyecek kadar derindir. O
yüzden nefsi en iyi kavrayanlar kâmil velilerdir.

Nefs kelimesi, sufiler arasında muhtelif makamlara göre, farklı manalarda kullanılmıştır. Fakat genel olarak bu
kelime tasavvuf dilinde iki manaya gelir.

Hayvanî nefs, insanî nefs

Birincisi: “Bir şeyin özü, zatı, kendisi” anlamındadır. Buna ‘hayvanî nefs' de denir.
Hayvanî nefs, Halk Alemi ( Yaradılmışlar Alemi)' ndendir . İnsanî nefsin bineği ve bütün şehvetlerin kaynağıdır.
His, hareket ve hayat menbaıdır . Beş duyu organı ve diğer kuvveler vasıtasıyla hayatı, eşyayı kavrar.
İkincisi: “Rabbin emrinden olan insanî ruh, manevi sıfat” anlamındadır. Hayvanlarda bulunmayan bu nefse,
konuşan insanî nefs , nefs -i nâtıka da denir. Emr Alemi'ndendir. Allahu Tealâ tarafından insana üfürülen ruh,
bedene taalluk edince ‘ nefs ' adını alır. Yeri iki kaşın arasıdır. İnsanın içi ve dışıyla irtibatlıdır. Asıl hakimiyeti
beyin ve manevi bir lâtife olan ‘kalp' üzerindedir. Yürek dediğimiz kanı pompalayan maddi kalple de irtibatlıdır.
Bu nefs hayvanî nefse mağlup olursa, hayvanların aşağısında şeytanların mertebesine düşebilir. Mevlâ'nın
yardımıyla hayvanî nefse galip gelirse, ruhanileşip meleklerden üstün mertebelere çıkabilir.

Nefsin lüzumu ve faydaları

Konuyla ilgili olarak akla şu sual gelebilir: Nefs ve şeytan olmasaydı da, hepimiz cennete gitseydik olmaz mıydı?
Böyle bir soru, öğrenmek kasdıyla değil de itiraz maksadıyla olsaydı, Allah korusun, imanı götürürdü. Çünkü
Allah'ın takdirine rıza göstermek imanın şartlarındandır. O neylerse güzel eyler. Ayrıca mülkünde dilediği gibi
tasarruf eder. Bizler O'nun işlerindeki hikmetleri tam manasıyla kavrayamayız.
Ancak, kömür ruhlarla elmas ruhları birbirinden ayırmak Allah'ın hikmet ve adaletinin gereğidir. Eğer nefs ve
şeytan olmasaydı, Hz . Ebubekir r.a. ile Ebu Cehil'in makamı bir olacaktı. Oysa bunların biri elmas, diğeri kömür.
Ayrıca, şu imtihan dünyasının kurulmasının da bir manası kalmayacaktı.

109
 Nefs ve şeytan faydalı birer alet mesabesindedir. Tıpkı ateş veya bıçak gibi. Ateşi evimizi ısıtmakta, yemeğimizi
pişirmekte, etrafımızı aydınlatmakta ve daha bir çok faydalı işlerde kullanırız. Ama dikkat edilmezse ateş insanın
evini yakar. Bıçak elini doğrayabilir. Fakat kimse ateş evimi yakar, bıçak elimi doğrar diye bunları kullanmaktan
vazgeçmez.
Aynen bunun gibi, nefsin sayısız faydaları, yanlış kullanıldığı taktirde de büyük zararları vardır. Mesela nefs
yaratılmasaydı insan ve hayvanlarda yeme, içme, evlenme, üreme arzusu olmayacaktı. Yaşamak ve hayatta kalmak
için barınma, ısınma, tehlikelere karşı korunma, düşmanla savaşma, ihtiyaçları giderme, icat ve keşiflerde bulunma
gibi yetenekler de bulunmayacaktı. Kısacası hayat olmayacaktı.
Daha da önemlisi, nefs ve şeytanla mücahede kalmadığı için, mümin ahirete yönelik amellerden mahrum
kalacaktı. Büyük cihat sevabı kazanamayacak, mertebesi yükselmeyip sabit kalacak, cennet ve Cemâlullah'tan
yoksun olacaktı.

Nefs ve diğer lâtifeler

Fakat bunca faydalarına rağmen nefs , başıboş bırakıldığı zaman azgın bir at gibi binicisini helâke sürükler. Zira
onun istekleri bitmek tükenmek bilmez. İnsanı şehvetlerinin esiri olan bir hayvan haline getirmek için uğraşır. Bu
yüzden bizlere acıyıp, merhamet eden Rabbimiz, nefse hakim olup zararlı arzularından korunmamız için kalbin bir
şubesi olarak aklı yarattı. Peygamberleri vasıtasıyla da önümüze bir kitap koyup, iyilik ve kötülüğün ne demek
olduğunu gösterdi.
Akıl, Allah'ın emirlerini ve nefsin, şeytanın arzularını inceler. İyiyle kötüyü, Allah'ın emrine uygun olanla
olmayanı birbirinden ayırt eder. Ruhun bir başka alt kolu olan vicdan da doğruyu, güzeli, hakikati kalbe bildirir.
Ayrıca ruh vasıtasıyla hafıza, mürşid , melek ve doğrudan Allah'dan gelen tesirler de kalpte toplanır. Beyin
vasıtasıyla beş duyu organından gelen tesirler ile nefsin ve şeytanın telkinleri de kalpte toplanır.
Gelen bilgi ve telkinleri değerlendiren kalp; aklın, vicdanın veya topyekün ruhun dediklerini tercih ederse, nefsin
arzularını yerine getirmez. Yani beyin vasıtasıyla kendisine bağlı olan el, ayak, ağız, dil gibi uzuvlara nefsin isteğini
yaptırmaz. Şehvet, gazap ve aklî hilelerin esaretinden kurtulur. Allah'ın ahlâkıyla ahlâklanır . Namus, haya, takva,
sabır, kanaat, şecaat, neşe, huzur, müsamaha, lütuf, yumuşaklık, vakar, metanet ve güzel suret sahibi olur. Lâtifeleri
zikirle cilalanır, geldiği ulvi alemlere yükselerek Rabbine vasıl olur. Ebedi saadete ulaşır.

Nefsin hakimiyeti
Şayet kalp nefse tabi olursa, o zaman hayvanî nefs ; toprak, su, hava, ateş lâtifelerinin yardımıyla ruh lâtifesinin
yolunu keser. İnsanı mütemadiyen aşağılara doğru çeker. Toprak, ibadette gevşekliğe ve Allah'ın emirlerine
uymamaya sevk eder. Su, riya ve münafıklığa götürür. Ateş, gazap, kin, hiddet, intikama yöneltir. Hava ise, kibir ve
benliğe sevk eder. Böylece nefs , askerleriyle birlikte akıl ve diğer lâtifeleri emrine alır.
Bu şekilde nefsinin emrine giren insan, yırtıcı hayvanlar gibi hiddetlenir, kızar, dövmek ve sövmekle
etrafındakilere saldırır. Şehvet galebe edince, hayvanlar gibi boğazının ve eteğinin düşkünü olur. Firavun'un
kendisini tanrı olarak ilan ettiği gibi, o da her şeyde üstünlük ve efendilik iddiasına geçer. Kulluk ve tevazudan
hoşlanmaz. Bütün ilimlere heves eder, her şeyi bildiği iddiasına kalkışır. Alim dendiği zaman sevinir, cahil dendiği
zaman canı sıkılır. Bu şahsın bir de şeytanlık vasfı vardır ki, bununla akıl ve düşüncelerini kötülükte kullanır.
Aldatma ve hile yollarına baş vurur, kötülüğü iyilik gibi göstermeye çalışır. İşte bu da şeytanlık ahlâkıdır.

Nefs ve ötelere ait tablolar

Söz konusu çirkin huyların hepsinin berzah aleminde bir resmi vardır. Keşif ya da rüyada görülen hınzır, merkep
vs. hayvanlar şehveti temsil ederler. Köpek hiddeti, tilki hile ve aldatmayı temsil eder. Nefsin sıfatlarına göre daha
başka hayvanlar veya canavarlar suretinde de tezahür edebilir.
Gazalî rh .a.'in dediği gibi, putperestlerin taşlara tapmasına kızan adamın gözünden gayb perdesi kalkıp da kendi
hali görünseydi, bakacaktı ki kendisi bir hınzırın önünde eğilmiş duruyor. Bazen dize gelerek secde, bazan da rükû
ediyor. Onun emirlerini yerine getiriyor, yemek, içmek ve şehevî arzularından neyi istiyorsa onu tedarik ediyor.
Veya saldırgan bir köpeğin karşısında eğilmiş ona tapıyor, emirlerini titizlikle yerine getiriyor.

Hilkatin tersyüz edilişi

Bu adam basiret ve insafla bakarsa, ömrü boyunca nefs ve şehveti uğrunda çalıştığını hemen anlar. Akıl ve ulvî
lâtifelerini nefsinin emrine vermekle galibi mağlup, efendiyi köle, padişahı hizmetçi yapmış olur. Allah, merkebi
üzerine binip yularından tutarak sürmek veya sırtında yük taşımak için yaratmıştır. Şayet bu şahıs kalkar da merkebi

110
kendi sırtına bindirir, boynuna taktığı esaret yularını da merkebe verirse, yaradılış gayesini ters çevirmiş olur. İşte
bu zulmün son haddidir.
Nefsin esaretine girip hürriyetini kaybeden ruh, malik olduğu itibar ve yüksek kıymetleri unutup, duygularının ve
şehvetlerinin girdabına kapılmıştır. Gönül nefsin istilasıyla puthaneye dönmüş, Allahu Tealâ'nın zatî tecellilerinden
mahrum kalmıştır. Yüzü O'nun aşk ve sevgisinden dünyanın maddesine dönmüş, Allah sevgisi yok olmuştur. O aslî
vatanı asla hatırına gelmeyip, ilk geldikleri ve son gidecekleri asıl ülkesini büsbütün unutarak terketmiştir . Kalp,
Ruh, Sır, Hafâ , Ahfâ gaflete girmiş ve harap birer şehir haline gelmişlerdir. Böylece Kur'an -ı Kerim'de ifade
buyurulduğu gibi, insanların çoğu hayvanların mertebesine düşmüş ve hatta onlardan da beter hale gelmişlerdir.

Nefsin tabibi
Nefsin hilesiyle kalp ve diğer lâtifeler koma halindedir. Zehirli yemler beden kafesindeki kekliği öyle uyuşturmuş
ki, uykusundan uyanamaz. Artık kâmil bir mürşidden başka onları Emr Alemi'nden haberdar edecek, zikir
kamçısıyla onları uyandıracak hiçbir kuvvet yoktur. Mürşid , sesiyle, bakışıyla aslî vatandan bahs eder. Dilsiz
dilsizle konuştuğu gibi, kâmil üstad da lâtifelerle dilsiz konuşur, onlara nereli olduklarını hatırlatır.
Nebilerin ve bütün mürşidlerin yaptıkları iş, işte budur. Yüce alemlerin kandilini yakarak gönülleri aydınlatmaktır.
Ta ki insanoğlu nasıl bir çamur deryasında yüzdüğünü görsün. Sonra da kabiliyetini işleterek asıl ülkesine dönmeyi
arzu etsin.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

NEFSİN MERTEBELERİ

Emr Alemi'nden rabbanî bir lâtife olan insanî nefs , sıfatlarına göre farklı isimler alır. Hayvanî nefsin tesirinden
uzaklaştıkça sıfatı değişir, mertebesi de yükselir. Nihayet tamamen billurlaşıp Rabbi'ne vasıl olur.

İnsan, aşağıda ismi geçen mertebelerden sadece birinde olabilir. Üst mertebelere yükselebildiği gibi, geri de
düşebilir. Bu mertebe ve isimleri sırasıyla görelim:
Nefs-i Emmâre: Kötü his ve huyları, çirkin vasıfları barındırır. Şehvet düşkünü hayvanî nefsin hükmü altında
olmakla, hayvanların yoluna girmiştir. Kötü işleri güzel görür. Hesap ve ahiret derdi yoktur. Sadece keyfini düşünür.
Bu nefsin eserinden kibir benlik, hırs, şehvet, kıskançlık, cimrilik, kin, intikam, hiddet gibi huylar çıkar. Allah'ın
düşmanıdır. Hadis-i kudside: “Nefsine düşmanlık et, çünkü o benim düşmanımdır.” buyrulmu ştur. Kur'an-ı
Kerim'de Hz. Yusuf a.s.'ın diliyle: “Ben nefsimi temize çıkarmam. Çünkü nefs, Rabbimin merhameti olmadıkça
kötülüğü emreder.“ (Yusuf, 53) buyrulmaktadır .
Bu nefsin bütün huyları bir kişide toplanırsa, o kişi şeytanların mertebesine düşer. Nefs -i emmarenin sahibi, ya
fasık , ya münafık ya da kâfirdir. İtikadı düzeltmek, samimi tevbe ve terbiye ile tedavi olur. Tezkiye edilmezse,
cehennem ateşiyle temizlenmesi kaçınılmazdır.
Nefs-i Levvâme: Kendini kınayan, kötüleyen, azarlayan nefstir . Nitekim Allahu Tealâ : “ Nefs -i Levvâme'ye
(kendini kınayan nefse) yemin olsun ki” ( Kıyame , 2) buyurmuştur.
Bu nefs sahibi, günah işlediğinde pişman olup tevbe eder, kendisini kınar, yapmamak için karar verir. Fakat günah
önüne gelince duramaz, yine içine düşer. Sonra pişman olur. İyilik ve kötülük arasında gider gelir.
Kendini beğenme, çekişme, gizli riya, makam ve şehvet tutkusu gibi nefs-i emmârenin bazı vasıfları bu
mertebede de bulunur. Fakat nefs hakkı hak; batılı batıl görür. Yine bilir ki, bu sıfatlarla huzurdan uzaktır. Fakat
onlardan kurtulamıyor.
Hali muhabbet, gidişi tarikat, mahalli Kalp'tir. Alemi Berzah Alemi'dir. Nefsiyle mücahedede sabit olursa Misal
Alemi'dir. Uykuyla uyanıklık arasında –genellikle oturma halinde- Misal Alemi'nden bir çok manalar temessül eder.
Bu mertebede nefs ve şeytan birleşip vesveseyle kalbe saldırırlar. Tedavisi rabıta ve zikirdir.
Nefs-i Mülhime: Allahu Tealâ nefsin isyan ve itaatini vasıtasız ilham ettiği için bu makamda nefsin adı mülhime
olmuştur. Nitekim Kur'an'da : “Sonra da o nefse isyan ve itaati ilham edene yemin ederim” (Şems, 8) buyrulmuştur
.
Nefs, tevbe, zikir, rabıta ve mücahedeyle günahların ağırlığından ve şehvet bağından kurtulunca, ilham ve feyiz
almaya kabiliyet kazanır. Devamlı olarak kâmil mürşidden kalbine ilhamlar gelir. Bu mertebede hayvanî nefs
tamamen ıslah olur. Haramdan kaçar, hayırlara koşar.
Alemi Ruhlar Alemi, mahalli Ruh'tur. Ruhunda ilâhi aşk ateşi parlamaya başlar. İlim, tevazu, yumuşaklık, kanaat,
mertlik, sabır, belaya tahammül gibi, güzel hasletler belirir. Visal rüzgarları esmeye başlar. Fakat şeytan ona açık ve

111
bariz bir şekilde saldırmaya ba ş lar . Kendini ve amellerini beğendirir, insanları küçük ve değersiz gösterir,
ümitsizliğe düşürür, Allah'ın azabına karşı ona emniyet hissi verir. Bu makamda mürşidin himmeti olmazsa
tehlikeye düşebilir.
Nefs-i Mutmainne: Cenab -ı Mevlâ'nın “Ey tatmin olmuş Nefs” (Fecr , 27) hitabıyla ıstıraptan kurtulup huzura
eren nefstir . Her türlü şek ve şüpheden temizlenip rahatlamış, ayne'l - yakîne ve kâmil imana ulaşmıştır. Kötü
huylardan tamamen pak olmuş, fenalıklara arzusu kalmamıştır. Seyri, Allah ile gerçekleşmiş (seyr-i meallah),
velilik mertebesine ulaşmıştır. Alemi, Muhammedî Hakikat, mahalli Sır'dır. Manevi tecellilerin mazharıdır .
Sıfatları, tevekkül, incelik, cömertlik, yumuşaklık, güler yüz, tatlı dil, kusurları bağışlama, hamd, şükür, müşahede,
teslimiyet ve rızadır.
Nefs-i Râdiyye: İster bela, ister sefa, Allah'ın bütün fiillerinden razı olan, O'ndan başka her şeyi gözünden silip
atan ve sadece Rabbi'nin rızasına nazarını diken nefstir . Bu nefse: “Razı olmuş ve razı olunmuş olarak Rabbine
dön” ( Fecr , 28) kelâmıyla hitab edilmiştir. Seyri Allah'tadır ( Seyr -i fillâh ). Alemi Lâhut (Ruhanîler) Alemi;
mahalli, Sırrın Sırrı'dır. Beşerî sıfatlardan büsbütün yok olmakla fenâya varmıştır. Fakat bu makama varanlar arif
değil, velidirler. O yüzden başkasını irşad edemezler. Şeytan onların şeklinde başkalarının rüyalarına girip yoldan
çıkarabilir.
Nefs-i Mardıyye: Allahu Tealâ'nın razı olduğu nefstir . Ariflerin makamıdır. Bekabillâh burada tahakkuk eder.
Muhtaç olduğu ilimleri bütünüyle alıp, mana aleminden bu görünen madde alemine dönmüştür. Dış itibariyle diğer
insanlardan ayırdedilmez . Fakat iç itibariyle bütün cisimleri altına çevirecek bir tılsım gibidir. Kendine lütfedilen
marifet bilgisinden dünya halkına ikram eder. İlâhi bilgi dairesinin mahremidir. Onun müşahedesine yabancı bir
diyar yoktur. Kendisine üfürülen ruh ile görür, bilir. Sesini uzaklardan işittirir. Mürşidinden izin almak kaydıyla
irşadı sahihtir. Bunların kıyafetinde şeytan başkasının rüyasına giremez. Seyri Allah'tan (Seyr-i anillâh )'dır. Alemi
şu görünen maddi alem, mahalli Hafâ'dır .
Nefs-i Kâmile: Seçkin, saf, tertemiz nefstir . Allah'ın en seçkin dostları olan Gavs ve Kutupların makamıdır.
Seyirleri Allah'ladır (Seyr-i billâh). Alemleri; kesrette (çoklukta) vahdet, vahdette kesrettir. Mahalleri Ahfâ'dır .
Önceki bütün nefislerin güzel vasıflarını üzerinde toplamışlardır. Her halleri ibadet ve zikirdir. Bir an Allah'tan gafil
olmazlar. Onların muradı Allah'ın murad ettiği şeydir. Rızaları da öfkeleri de Mevlâ iledir. Allah için olan işleri
yaparlar. Bunun için çevrenin ayıplaması ve çekiştirmesinden ürkmezler.
Cenab-ı Hak onlarla alemlere ikramda bulunur, belaları def eder. Saliklerin gönüllerinde onlar sayesinde haller
zuhur eder. Allah'ın emirlerine riayet edenleri kendi öz çocuklarından çok severler. Ama herkese merhamet ve
şefkatle bakarlar. İnsanların kusurlarına bakmazlar. İyiliği emreder, kötülükten sakındırırlar.
Pak ve tertemiz yüzleri huzur ve aydınlık saçar. Onları görenler Allah'a yönelirler. Mübarek yüzlerine edeple
bakmak bile ibadettir. İnce ve lâtif sözleri katıksız hikmet bilgisidir. Gayet ince, zarif, yumuşak ve alçak
gönüllülükle telkinde bulunurlar. Sıradan bir nazarları dahi dünya ve içindekilerden üstündür.
Bu dünyada onların kapısında bulunmaktan daha büyük devlet ne olabilir? Onlar olmadan bunca sarp yollar nasıl
aşılır?

KALBİN İLACI ZİKRİN NURUDUR

Mehmet Ildırar

Hasan-ı Basri k.s. Hazretleri'ne birisi:

- Ey Hasan, gönlüm kasvetle dolu. Ne yapayım? deyince,
- Allah'ın zikri ve Rabbine tevbe, istiğfar ile yumuşat, buyurmuştur.
Nefis pak olup, kalp de münevver olursa o zaman Rahman'ın kokusu gelir. Necis olan nefsin kokusu sahibinde
bulundukça, yaptığı amellerin nuru semaya ulaşmaz. Böyle amel, sahibine istenilen faydayı vermez. Dualar makbul
olmaz. Allah'a ancak pak bir gönül ve pak bir dille yaklaşabiliriz.
Zikrin bir kudsiyeti vardır. Zikreden zakire Allah katından indirilen bir feyz vardır. Onu anlatmak adet olmamış.
İşleri, işaretleri anlatılmış; şifaları, halleri gösterilmiş. Esrarını Rabbim bilir.
Her zikredene bir “lebbeyk” diyen vardır. Çünkü kim Allah'ı zikrederse muhakkak onun zikrine buyur kulum
denir.
Zikredememek nefsin işidir. Zikrettirmemek nefsin ustalığıdır. Şeytanın hıyanetidir. Çünkü zikir ile nefsin helâk
olacağını bilir.
Bir adamın beşbin kere meşakketle , zorla nefsine çektirdiği zikir, muhabbetle çekilen yüzbin zikirden daha
faziletlidir. Niye? Çünkü muhabbetle çekenin mücahedesi zahmetle çekeninkinden azdır. Muhabbetli çektiği için
feyzi çok olur. Zahmetle çekenin de Allah katında sevabı ve yakınlaşması çok olur.

112
 Zikir, tasavvufun meyvesidir, müridin bineğidir. Şeytanı öldürmek için en iyi silahtır.
Arifler, zikrin kudsiyetini , nurlu olmasını kalbin cilasına ve nefsin ıslahına bağlamışlar. Onun için ahir zamanda
zikredenler az oldu. Namazlarda zikredenler az oldu, camilerde zikredenler az oldu. Çünkü cins cinsi çeker. Eğer
sen tevbe eder, bir kâmil mürşidle nefsinin ıslahına ve kalbinin cilasına çalışırsan, o mürşid sana zikir verir.
Zikir, tevbe niyetiyle, ıslah niyetiyle çekildiği için, nuru ağzın ve kalbin pis kokusunu izale eder. “Soğan ve
sarmısak yiyen camiye gelmesin” emrine binaen insan nasıl karanfil, tarçın ve daha nice çeşit kokuyla kötü kokuyu
gidermeye çalışıyorsa, zikrin nuraniyeti de kalbin ve nefsin kötü kokusunu izale eder.
Hocalar sevap kastıyla zikretmeyi çok tavsiye etmişlerdir. Ama sevabın ötesinde asıl fayda nefsin ıslahı,
terbiyesidir, Allah'a yakınlaşmadır. Fakat zikreden ne kadar çok zikrederse etsin, kendi vasıfları bozulursa, zikri de
kalitesi düşük meyve gibi olur. Sevabı vardır elbette, ama özürlü ağacın meyvesi gibidir.
Tevbe-i nasuh ile tevbe edip yüzünü Allah'a çevirenin, kâmil bir velinin huzurunda inabe tevbesiyle, nasuh
tevbesiyle nefsinden utanıp Allah'a sığınanın zikri ise, gönüle merhem, nefsin ıslahına vesile olur.
38. Sayı 18. Ssayfda

O’NA GİDEN YOLUN ONBİR İŞARETİ

Dr. Dilaver Selvi

Abdulhalik Gücdevanî k.s., büyük velilerden öğrendiği ve bizzat tecrübe ettiği terbiye usullerini onbir temel
prensiple ortaya koymuştur. Bu prensipler her müslüman için hedef ahlâklardır. Bütün hak yolcuları için lazım olan
usullerdir. Onlar zikrin meyveleridir, güzel terbiyenin sonuçlarıdır. Zikir ayetlerinin tefsiridir.

Yüce Yaratıcımız: “Ben sizlere şah damarınızdan daha yakınım” (Kâf, 16) buyuruyor. Ayrıca, bizleri: “Siz nerede
olsanız O sizinle beraberdir. Allah bütün yaptıklarınızı görür.” (Hadid, 4) diye uyarıyor.
Yüce Rabbimiz bize bu kadar yakın iken, bizler niçin bunun farkında değiliz? Bizdeki gafletin sebebi nedir ve bu
gaflet nasıl giderilir?

Kişi Sevdiğini Anar

Şunu unutmayalım ki, herkesin zikri sevgisinin değerini, sevgisi de aklının seviyesini gösterir. Ölümlü bir varlığın
sevgisi ile avunan ve hep onun derdi ile uğraşan kimsenin kalbi ölür. Yüce Allah’ı sevenler, O’nun sevgisini ve
zikrini her şeye tercih edenler insanların en akıllısı ve en şereflisidir. Çünkü onlar servet olarak ölümsüz bir sevgiyi,
dost olarak ebedi bir sevgiliyi seçmişlerdir. Ne mutlu o kullara.
Yüce Allah bu akıllı kullarını bize şöyle tanıtıyor:
“O gerçek akıl sahipleri, ayakta, otururken ve yanları üzere yatarken (yani bütün hal ve zamanlarında) Allah’ı
zikrederler. Göklerin ve yerin yaratılışını tefekkür ederler.” (Âl-i İmran, 161)
Büyük müfessir Fahruddin Razî rh.a: “Bir kalp, ancak Yüce Allah’ın muhabbeti ile dirilir, sevgisiyle hayat bulur,
zikriyle huzura erer” diyor ve ekliyor: “Bir kul ancak diliyle zikir, azalarıyla şükür, kalbiyle fikir içinde kaybolup,
bütün varlığı ile devamlı Allah’a kulluk yaptığında gerçek insan olur.” (Mefatihu’l-Gayb, IX, 110)
Yüce Allah, kendisi ile her an beraber olanların halini şöyle bildirir:
“Onlar öyle kişilerdir ki, herhangi bir ticaret ve alışveriş kendilerini Allah’ı zikretmekten, namazı kılmaktan ve
zekâtı vermekten alıkoymaz. Onlar, yüreklerin ve gözlerin dehşetten ters döneceği ahiret gününden korkarlar.”
(Nur, 37)
Allame Âlusî rh.a. bu ayetin tefsirinde der ki: “İslam Ümmeti içinde birçok ehl-i tarik ve özellikle Nakşibendî
büyükleri, ayette anlatılan daimî zikir haline ulaşmışlar ve bu zikre ulaşmayı en büyük gaye edinmişlerdir. Zikir
onların kalbinde iyice yerleşmiştir. Öyle ki, hiçbir halde Yüce Allah’ı zikirden gafil olmazlar.” (Ruhu’l-Meanî, IX,
378)

Manevi Terbiyeye Herkes Muhtaç

Arifler, kalbin bu hale ulaşması için özel bir terbiyeden geçmesini gerekli görüyorlar. Buna Kur’an’da “tezkiye”
ismi verilir. Manası, kalbin manevi kirlerden arınması ve gafletten uyanmasıdır. Hadisler de, kalbin Yüce Allah ile
huzur bulmasını “ihsan” olarak tanıtır. Tasavvufta buna “manevi terbiye” denir.
Manevi terbiye sadece temenni ile olmaz. Bu ahlâka ve kalp uyanıklığına her mümin davet ediliyor. Zira herkes
buna muhtaçtır.

113
 Bütün peygamberlerin ve Allah dostlarının hedefi, insanı terbiye edip kalbi bu kıvama getirmek ve Allah ile
huzuru elde etmektir. Bütün ilim ve terbiyeler bunun içindir. Bu terbiye mürşidsiz ve desteksiz olmaz. Sadece
kitaptan okumakla öğrenilmez. İnanıp peşine düşmeden, gereğini yapmadan ele geçmez. Şu örneği biraz düşünelim:
Tasavvuf yolunun büyüklerinden Abdulhalik Gücdevanî k.s. (vefatı 617/1220) gençlik yıllarında hocası Şeyh
Sadreddin Efendi’den tefsir dersi alıyordu. Şu mealdeki ayete geldiler: “Rabbinize yalvara yakara ve gizlice dua
edin. O haddi aşanları sevmez” (Araf, 55) Hocası ayetin tefsirini bitirince, Abdulhalik Gücdüvanî k.s. hocasına şunu
sordu:
“Efendim! Bu ayette bahsedilen gizli dua nasıl yapılır? Eğer insan duayı açıkça yapsa insanlar görür ve işitir.
Bunda gösteriş tehlikesi var. Eğer kendi içinden yapacak olsa, onu da şeytan fark eder. Çünkü hadis-i şerifte: “Kan
damarları içinde kanın dolaşması gibi, şeytan da insanın içinde dolaşır.” buyuruluyor. İnsanlara ve şeytana fark
ettirmeden Yüce Allah gizlice nasıl zikredilir?”
Hocası soruyu hayranlıkla karşıladı ve dedi ki:
“Evladım! Bu ledünnî, ilâhi bir ilimdir. Allahu Tealâ dilerse seni dostlarından birisi ile buluşturur, o sana bu gizli
duayı ve zikri öğretir.”
Abdulhalik Gücdüvanî k.s. o dostu beklemeye başladı. Nihayet Allahu Tealâ kendisini önce Hz. Hızır a.s. ile ve
daha sonra büyük arif Yusuf Hemadanî k.s. ile buluşturdu. Hz. Hızır a.s. kendisine gizli yolla nefy u isbat (lâ ilâhe
illallah) zikrini öğretti. Hz. Yusuf Hemadanî k.s. ise manevi terbiyesi ile meşgul oldu. Sonuçta ona insanları irşad
izni verdi.
Meşhur Hoca Ahmed Yesevî k.s. de Yusuf Hemadanî’nin halifesi ve Abdulhalik Gücdevanî’nin yol arkadaşıdır.
Bu iki büyük veli aynı kaynaktan terbiye almışlardır. Tarihte ve günümüzde, Türkler’in ekseriyeti bu iki koldan
gelen manevi feyz ve terbiye ile tanışmıştır.

Onbir Temel Esas

Abdulhalik Gücdevanî k.s., büyük velilerden öğrendiği ve bizzat tecrübe ettiği bu terbiye usullerini onbir temel
prensiple ortaya koymuştur. Bu prensipler her müslüman için hedef ahlâklardır. Bütün hak yolcuları için lazım olan
usullerdir. Onlar zikrin meyveleridir, güzel terbiyenin sonuçlarıdır. Zikir ayetlerinin tefsiridir. Hz. Rasulullah s.a.v.
Efendimiz’in devamlı zikir halinin açıklamasıdır. Halk içinde Hak ile olma sünnetinin her devirde yaşanmasıdır.
Her an Yüce Allah ile olmanın ispatıdır.
Bu usuller Farsça ifade edilmiştir. Arifler, kâmil mürşidler onları bizzat yaşamışlar ve bizlere açıklamışlardır. Biz
de bu usulleri ve açıklamaları onların eserlerinden özetle nakledeceğiz. Bu usuller şunlardır:
Vukuf-İ Zaman: Yaşanan her anın farkında olmaktır. Hak yolcusu, her anını kontrol etmelidir. O vakit içinde
kendisine gereken en hayırlı amelin ne olduğunu bilmeli ve o ameli yapmalıdır.
Vukuf-İ Aded: Çektiği zikrin farkında olmak, adedi korumaktır. Hak yolcusu zikrin sayısına dikkat etmelidir.
Zikri, öğretilen edebe uygun yapmalıdır.
Vukuf-İ Kalb: Kalbi zikirde toplamak ve bütünüyle zikrettiği varlığa bağlanmaktır.
Nazar Ber Kadem: Gözün ayağın üzerinde olmasıdır. Hak yolcusu, yürürken devamlı önüne bakmalıdır. Hep
kendi işi ile meşgul olmalıdır. Gözünü haramdan ve kalbini karıştıracak şeylerden korumalıdır.
Hûş Der Dem: Her nefes alış verişte uyanık bulunmak, gaflette olmamaktır. Hak yolcusu her nefesini Allah ile
huzur ve uyanıklık içinde alıp vermelidir. Bütün vakitlerini bir çeşit ibadet ve taat içinde geçirmelidir.
Sefer Der Vatan: Halktan kaçıp Hakk’a gitmektir. Hak yolcusu, devamlı seyir ve sefer halindedir. “Ben Rabbime
gidiciyim” (Sâffât, 99) ayetiyle anlatılan durumda olmalıdır. Gidilecek yer cennettir, aranacak şey ilâhi rızadır.
Halvet Der Encümen: Halkın arasında iken Cenab-ı Hak ile beraber olmaktır. Buna, zahiri halk, batını hak ile
olmak denir. Hak yolcusunun kalbi ilâhi zikrin tadıyla dopdulu olmalı ve her şeyi zikre vesile etmelidir. Varlıklar
kalbe perde yapılmamalı, her şey değerine göre yerine konulmalıdır.
Yâd Kerd: Murakabe dersine geldikten sonra lâ ilâhe illallah zikriyle meşgul olmak, tevhin manasına ulaşmak,
devamlı Yüce Allah’ı hatırda tutmak, kalb ile dilin zikrini birleştirmektir.
Bâz Geşt: Dönüş demektir. Bununla anlatılmak istenen; “Nefy u isbat” yani lâ ilâhe illallah zikrini çekerken,
nefesi serbest bırakma anında, bütün hayalini şu cümlenin manasında toplamaktır: “İlâhi ente maksudî ve rızâke
matlubî”.
Nigâh Daşt: Hak yolcusu zikir esnasında kalbine sahip olmalıdır. Zikir esnasında nefy u isbâtın manasını
düşünmeli, kalbini nefsanî düşünce ve endişelerden korumalıdır.
Yâd Daşt: Anmak, hiç unutmamak, devamlı zikretmektir. Hak yolcusu her an ve mekanda zevk yoluyla Cenab-ı
Hakk ile beraber olmalıdır. İlâhî huzur ve neşeden hiç ayrılmamalıdır. Bütün eşyada ilâhî tecellileri müşahede ile
kalbini uyanık tutmalıdır.

114
 Bütün bu anlatılanlar, salih müminlerin vasıflarıdır. Onlar, yaşanmış ve ehlince yaşanmaya devam edilen hallerdir.
Bir mümin için Yüce Allah’ı zikirden ve hayatın her safhasında O’nunla beraber olduğunu fark etmekten daha
kıymetli, daha tatlı, daha kârlı hangi iş vardır?
O halde, neticesi ebedi nimetler olan bu güzel hali elde etmenin yoluna düşmeli, bu yolun esaslarını bilmeli ve
yaşamalıyız.
39. Sayı 13. Sayfa

NAZAR BER KADEM:

GÖZ AYAKTA GÖNÜL ALLAH’TA

Dr. Dilaver Selvi

Göz, gönlün dışa açılan penceresi ve habercisidir. Gönül en çok gözden etkilenir. Gözün her hareketi gönlü
ilgilendirir. Gönül göz yüzünden pek çok şey kazanır veya kaybeder. Gözden gelen şeylerle gönül sevinir veya ah
eder. Onun için gönlünü düşünen kimse gözüne sahip olmalıdır.

Arifler göz ile gönül arasındaki irtibata çok önem vermişlerdir. Her insanın asıl niyeti, gerçek sevgisi, ulaşmak
istediği hedefi gönlünde gizlidir. Gönülle kalp aynı şeydir. Gönül, değerini ölçemeyeceğimiz bir cevherdir. Çünkü
gönül, kainatta Yüce Allah’ın nazar ettiği çok özel bir yerdir. İnsan gönlü ile Yüce Allah’ı tanır, sever ve O’nun
yakınlığını hisseder.
Göz, gönlün dışa açılan penceresi ve habercisidir. Gönül en çok gözden etkilenir. Gözün her hareketi gönlü
ilgilendirir. Gönül göz yüzünden pek çok şey kazanır veya kaybeder. Gözden gelen şeylerle gönül sevinir veya ah
eder. Onun için gönlünü düşünen kimse gözüne sahip olmalıdır.
Allah dostları bu konuda bütün hak yolcularını uyarmışlardır. Hedefe ulaşmak için bir çok usül öğretmişlerdir. Bu
usüller, Kur’an ve Sünnet edebinden alınmıştır. Bu usüllerin hepsi, hedefi Allah rızası olan herkesi yakından
ilgilendirir. İşte bu usullerden birisi de “nazar ber kadem”dir.

Nazar Gönülün Bakışıdır

“Nazar ber kadem” Farsça bir tabirdir. Kelime manası, nazar ayak üzerinde olacak; göz, önüne bakacak demektir.
Nazar, gönlün bakışıdır. Bu, gözün tabii görüşünden farklıdır. Nazarda niyet ve ciddiyet vardır. Nazar, gelişigüzel
bir bakış değil, gönülle iradeli bir yöneliştir. Bu yöneliş iyi olursa iyi sonuç verir, kötü olursa kötü sonuç verir.
Mesela Allah dostlarının nazarı kalbi diriltir, hasetçinin nazarı kemikleri eritir. Birisi saadet, diğeri felakettir.
Kadem, ayak ve adım demektir. Ayak yürüyüşü, adım davranışı anlatır. Adımını dikkatli at demek, gidişat ve
davranışlarına dikkat et, sakat iş yapma demektir. “Şeytanın adımlarına uymayın” (Bakara, 164, 208) ayeti de bu
manadadır. Kadem uğur ve bereket manalarına da gelir. Bereket ve huzura sebep olan kimseye “kademi uğurlu
geldi” denir. Kadem denge, sağlamlık ve sebatı da çağrıştırır. Sözünden caymayan, işinde sağlam olan, sabırlı ve
güvenilir kimseler için “sabit kadem bir insandır” denir.
Arifler, “nazar ber kadem” tabiriyle hak yolcusunun hem zahirine hem de batınına ait pek çok edebi anlatmak
isterler. Bunları şu şekilde özetlemek mümkündür:

Edep İçinde Yürümek

Hak yolcusu, yolda yürürken gözü ayağı üzerinde ve yolunca yürümeli, edepli olmalı, adımlarını sakin atmalı,
sevimsiz hal ve hareketlerden, kibirli tavırlardan şiddetle sakınmalıdır. Bu konuda Sünnet’e uymalıdır.
Alemlere rahmet olan Rasulullah s.a.v. Efendimiz yolda yürürken sağa sola bakmazdı. Önüne nazar buyurur,
gideceği yöne yönelirdi. Yürüyüşü çok dengeli ve intizamlı idi. Kibirli bir şekilde, el kol hareketi yaparak ve
sallanarak yürümezdi. Adımlarını hızlı fakat sakince atardı. Yüksekçe bir yerden iniyormuş gibi yürürdü.
Adımlarını atarken yeryüzü saadetli ayakları altında dürülüyormuş gibi olurdu. Bir kimseye yöneleceği zaman
sadece mübarek başını çevirmez, bütün vücuduyla ona yönelirdi. Kimseye arkasından ve uzaktan seslenmez, yanına
varınca konuşurdu.

Gözü ve Gönlü Haramdan Çekmek

Hak yolcusu, gözünü haramdan ve kalbini karıştıracak şeylerden korumalıdır. Kendisini ilgilendirmeyen şeylere
takılmamalıdır. Gözünü haramdan korumayanın gönlü ilâhi muhabbetten mahrum kalır. Bu yolda ciddi olmayan
kimseden ciddi işler çıkmaz.

115
 Allahu Tealâ, bu konuda bizlere şu emri vermiştir: “Rasulüm! Mümin erkeklere söyle gözlerini harama
bakmaktan çeksinler, namus ve iffetlerini korusunlar. Böyle yapmaları kendileri için daha temiz bir davranıştır. Hiç
şüphesiz, Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır. Mümin kadınlara da söyle, gözlerini harama bakmaktan
çeksinler. Namus ve iffetlerini korusunlar.” (Nur, 30-31)
Hz. Rasulullah s.a.v. Efendimiz, harama bakmayı şeytanın kalbe fırlattığı zehirli bir ok olarak tanıtmıştır. Kalbi bu
okların zehirinden ve zararından korumanın tek yolu gözü muhafaza etmektir. Bunun için kalbe katılık verecek
işlerden, görüntülerden, şekil ve suretlerden gözü uzak tutmalıdır. Gözünü ve dilini haramdan korumayan kimse
veli olamaz.

Tek Hedefe Yönelmek

Hak yolcusunun gözü ve gönlü aynı hedefte toplanmalıdır. Buna himmetini bir noktaya toplamak, işine
yoğunlaşmak, hedefine kilitlenmek denir. Dünya ve ahiret işlerinde başarılı olmak isteyen herkes, bu hali elde
etmelidir. Yoksa yolda kalır. Aklı, fikri, kalbi ve kalıbı aynı noktaya yönelmeyen kimselerin bütün işleri verimsiz
olur. Kalp ve kalıbın birleşmediği ibadet tatlı olmaz, hizmet başarıya ulaşmaz, iş güzel sonuç vermez.
Hak yolcusunun kilitleneceği biricik hedefi Allah rızası olmalıdır. Bütün gayretini bu yolda kullanmalıdır.
Allah’tan gayri şeylere iltifat etmemelidir. İbadet, zikir ve hizmetinde insanlardan bir şey beklememelidir. Hatta
ahiret nimetlerini bile düşünmemelidir. Hayır olarak her ne yaparsa, sadece Yüce Allah’ın rızası ve sevgisi için
yapmalıdır. Gönlünü keşif, keramet, cezbe gibi manevi nimetlere takmamalıdır.

Devamlı Hareket ve İlerleme Halinde Olmak

İmam Rabbanî k.s. der ki:
Nazar ber kadem, hak yolcusunun gözü ayağını ileri geçmez şeklinde anlaşılmamalıdır. Bu anlayış vakıaya
aykırıdır. Bundan anlaşılması gereken şudur: Göz devamlı ileri bakmalı, ayak da onu takip etmelidir. Çünkü yüksek
makamlara önce göz dikilir, sonra adım atılır. İnsan gözünü yükseklere dikmeli ki, gayretini ona göre kullansın.
Maneviyat yolunda aza kanaat eden az kazanır. Oturan yol alamaz. Çalışan mahrum olmaz.”
Hak yolcusu, ibadet, vazife ve hizmetlerinde adım adım ilerlemeli, bir noktaya çakılıp kalmamalıdır. “İki günü
eşit olan kimse zarardadır” hadisi, hak yolunda yürüyenleri ve ebedi saadetini kazanmak isteyenleri uyarmak
içindir. Çünkü Yüce Allah’ı tanımanın, manevi makamların ve güzel ahlâkın bir sonu yoktur. Bu yolculuk ölene
kadar sürer, ahirette farklı bir şekilde devam eder. Her gün yapılan ibadet ve amelin miktarı devamlı değişmez,
fakat kalbin muhabbeti, huzuru, edebi, Yüce Allah’a yöneliş şekli her an değişip artabilir. Bütün vazifeler az da olsa
devamlı yapılmalıdır. Başlanmadan iş bitmez, adım atmadan yol gidilmez.
Hak yolcusu, bu yolda kendinden ileri gidenleri örnek almalıdır. Zayıf ve geride kalanlara ise şefkat gösterip
yardım etmelidir.

Adımını Sağlam Atmak

Hak yolcusu, bütün gidişatının ve manevi hallerinin Kur’an ve Sünnet’e uyup uymadığına çok dikkat etmelidir.
Çünkü, Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimiz’in gösterdiği ve öğrettiği edeblere uymayan hiçbir fikir, fiil, hal ve gidişatın
sonu Yüce Allah’a çıkmaz. İtikadı sağlam olmayanın ameli salih olmaz. Hak yolcusu Ehl-i Sünnet inancının dışında
bir inanca sahip olmamalıdır. Seyr u sülûk esnasında elde ettiği bütün manevi halleri ancak Kur’an ve Sünnet’le
kontrol edip kabul etmelidir. Onlara uymayan bütün tevil, yorum ve izahlardan kaçınmalıdır.

Rehbere Sıkı Sarılmak

Hak yolcusu, manevi terbiye esnasında gözünü ve gönlünü önündeki kâmil mürşidine dikmelidir. Onun adımlarını
güzel takip etmeli, emir ve işaretlerini yerine getirmeli, mürşidinin gösterdiği usülden ve çizdiği yoldan
çıkmamalıdır. Ayrıca peşinden gittiği rehberine güvenmeli, onun izini takip etmeden kendi başına hedefe
gidemeyeceğini bilmelidir.
Müridin kademi mürşidin kademine uygun olmalıdır. Mürşidin kademi, onun hal ve ahlâkıdır. Buna meşrep de
denir. Meşrep, su kaynağı demektir. Hak yolcusunun gidip-gelip su alacağı tek kaynağı önündeki mürşididir. Bütün
alem mürşid dolu olsa, hak yolcusu gönlünü önündeki kâmil mürşidinde toplamalıdır. Gönlü bir ona bir buna
kayan, her gördüğü veya duyduğu mürşidin peşine takılan kimse hiçbirinden doğru dürüst istifade edemez; ancak
kalbini dağıtır, yolda kalır. Bir de kâmil ve mükemmil olmayan kimseye mürşid diye tabi olmamalıdır.
Şah-ı Nakşibend k.s., Seyyid Emir Külal Hz.lerinin terbiyesinde iken, mürşidi kendisini bir işe gönderdi. Yolda
önüne Hz. Hızır a.s. çıkıp, kendisiyle konuşmak ve arkadaşlık yapmak istedi. Şah-ı Nakşibend k.s. ona hiç iltifat
etmedi, arkadaşlık kurmaya da yanaşmadı. Hz. Hızır a.s. kendisini tanıtınca, Şah-ı Nakşibend k.s. dedi ki:

116
 - Ben senin Hz. Hızır olduğunu biliyorum. Fakat seninle muhabbet edemem. Benim bir gönlüm var, onu da
mürşidim Seyyid Emir Külal Hz.lerine verdim. Artık ondan başka kimseye verecek bir gönlüm ve sevgim yok. Sen
işine bak, ben de kendi işime bakayım.
Dönüşte durumu mürşidine anlattı, Hazret memnun oldu ve:
- Güzel etmişsin, buyurdu.

Her Halde Edepli ve Mütevazi Olmak

Hak yolcusu, manen ilerledikçe nefsin afetlerinden korkmalıdır. Bunun için her halde edebe sarılmalı, boynunu
bükmeli, kibirden ve benlikten Yüce Allah’a sığınmalıdır. Bir başarıdan sonra bunu kendine mal eden ve insanlara
burun büken nice başlar, baş aşağı gitmiştir.
Arifler der ki: Bir insanın ilmi artar da edebi artmazsa, onun Allah’dan uzaklığı artar. İbadeti çoğaldığı halde
tavazusu çoğalmayan kimsenin benlik deresinde boğulmasından korkulur. İnsan, işin başından çok sonunu
düşünmelidir. Onun için devamlı yalvarış içinde olmalıdır. Kalp ümit ve korku içinde bulunmalıdır. Ümidin
korkudan biraz fazla olması iyidir, fakat ben artık kurtuldum, cenneti garantiledim, insanlar helâk oldu demek,
tehlikenin ta kendisidir.
Hak yolcusu ibadet ve ameline değil, Yüce Allah’ın rahmetine güvenmelidir. İlâhi destek olmadan kendi başına
bir yol alamayacağını bilmelidir. Bu yolda asıl sermaye, kendinde bir varlık görmemektir.
Bütün alemlere rahmet kılınan Rasulullah s.a.v. Efendimiz’in her gün yüz defa istiğfar etmesi, onun izinden
gidenlere çok şey öğretir. Allah’a giden yol bu edeple başlar, bu edeple devam eder. Bu edep hiçbir zaman terk
edilemez. Edebi terk eden kimse, kendi haline terk edilir. Her konuda biricik rehberimiz ve örneğimiz olan Hz.
Muhammed s.a.v. Efendimiz, Miraç’ta manevi yolculuğu esnasında bu edebe bürünmüştü.
Büyük arif İmam Sühreverdî k.s. bu mühim edebe şöyle dikkat çeker:
“Bütün edepler Rasulullah s.a.v. Efendimiz’den öğrenilir. Çünkü O, zahiren ve batınen bütün edeplerin
kaynağıdır. Allahu Tealâ, O’nun Miraç gecesinde ilâhi huzurdaki edebini bize şöyle haber vermiştir: “Onun gözü
(sağa sola) kaymadı, haddi de aşmadı.” (Necm, 17)
Allah Rasülü s.a.v. ilâhi huzura yükselirken kalb-i şerifleri bütünüyle Yüce Allah’a bağlanmıştı. Gözü, o yüce
makamlarda sağa sola kaymamış, hep önüne bakmış, ulaştığı güzellikler karşısında haya ve edebinden terlemiş,
başını önüne eğmiş ve bu hal içinde bütün makamları geçip ilâhi huzura alınmıştı. Ulaştığı manevi makam ve
güzellikler onun sadece tavazu ve edebini artırmıştı. İşte onun izinden giden arifler de böyledir. Edebi korumayan
kimse, geldiği yere geri gönderilir.”
Hak yolcusu edeple Hakk’a yaklaşır. Bu yolun her geçit ve durağında tek levha asılıdır: Edep Ya Hû...
43. Sayı 18. Sayfa

VUKUF-İ KALBİ: O'NU KALBİNDE ARA

Dr. Dilaver Selvi

Hak aşıklarının temel usüllerinden biri de Vukuf-i Kalbî’dir. Kısaca manası, kalpte olanların farkında olup kalbi
tanımak ve her durumda gafletten sıyrılıp Yüce Allah’a bağlanmaktır. Hedef, gönül kâbesini temiz tutup Yüce
Dost’un teşrifine hazırlamak ve böylece dünyada iken cenneti yaşamaktır.

Allah Rasulü s.a.v. Efendimiz, Allah’ı zikreden kalbin diri, zikretmeyen kalbin ölü olduğunu belirtmiştir (Münzirî,
et-Tergib). Zikrin zıddı gaflettir. Gaflet, kalbin manen perdelenmesi, günahla katılaşması, kapanması ve sonuçta
ölmesidir. Hak yolcusunun ilk işi, kalbini ilâhi sevgi ve zikirle diriltmektir.
Vukuf-i Kalbî, özellikle zikir ve ibadet anında istenmektedir. Zikir, hatırlamak, hatırda tutmak, anmak, övmek,
sevmek, yüceltmek ve yad etmektir. El, zikir tesbihini döndürürken, kalp de zikrettiği zata dönmelidir ki, gerçek
zikir olsun. Namaz da bir zikirdir. Hatta zikirlerin en büyüğüdür. Fakat kalbin katılmadığı ve gaflet içinde kılınan
bir namaz kul için sevap değil, kınama sebebi olmaktadır. (Maun Suresi, 4-5)

Kalbimizde Kim Var?

Şu halde üzerinde durulması gereken en önemli iş kalbimizi uyandırmaktır. Bir ibadete niyet anında kalbin uyanık
olup, bunu kim için yaptığını bilmesi gerekir. Bu kadar huşu her müminden istenir. Fakat arifler der ki, gafletle de
olsa zikir çekmeye, namaz kılmaya devam etmelidir. Böyle bir zikir ve namaz hiç yapmamaktan iyidir. Çünkü o
anda vücut, bir günahta değil, taklitle de olsa iyi bir amelle meşgul olmaktadır. Fakat, zikre ve namaza devam

117
ederken, bu gaflet için istiğfar etmeli, o hale üzülmeli, razı olmamalıdır. Gafletin gitmesi için Allah’tan yardım,
salihlerden de dua istemelidir.
İnsan, yaşadığı anda kalbinin ne halde olduğunu, neye ve kime yöneldiğini bilmelidir. Arifler, buna murakabe
diyorlar. Murakabe kalbi devamlı kontrol altında tutmak, Allah ile huzuru ve edebi korumak şeklinde tarif
edilmiştir. Şah-ı Nakşibend k.s., Vukuf-i Kalbî’yi bu iki manada almış ve onun üzerinde çok durmuştur.
Vukuf-i Kalbî kavramı ile anlatılanlar, her iş ve ibadette bizden istenmektedir. Efendimiz s.a.v.’in her mümine
gösterdiği kulluk hedefi “ihsan” halidir. İhsan, kalbin Allah’ı görüyor gibi bir safiyet ve sadakata ulaşmasıdır.
Alimler, müminlerin gafletle müşahede arasında üç halde kulluk yaptıklarını belirtmişlerdir. En yüksek seviye
kalbin günah ve gafletten temizlenip Allah’ı görür gibi bir safiyete ulaşmasıdır. Buna “müşahade makamı” denir.
Bunun bir alt seviyesi, kulun Allah’ın her an kendisini gördüğünü yakinen bilmesi ve ona göre hareket etmesidir.
Buna “murakabe makamı” denir. En alt seviye ise bu makamlara ulaşmadan dini taklit yoluyla yaşamaktır. Bu,
iman edip İslâm dairesine girenlerin halidir. Ekseri müslümanlar bu hale razı olmuşlardır. Halbuki Yüce Rabbimiz o
halde kalmamıza razı değildir.

Değerimiz Kalbimiz Kadar

Her mümin, Allah katında ne kadar kıymetli olduğunu ve Allah tarafından ne derece sevildiğini bilmek ister.
Rasulullah s.a.v. Efendimiz, bunun cevabı için kalbinize bakın buyuruyor ve ekliyor: “Kul kalbinde Yüce Rabbi’ne
ne kadar yöneliyor, değer veriyor, onu seviyor ve zikrediyorsa, bilsin ki Allah katında kıymeti o kadardır.” (Hakim,
Müstedrek; Ebu Ya’la, Müsned; Beyhakî, Şuabu’l-İman)
Yüce Allah kalbimizi kendisi için yaratmıştır. Kalbe yüce zatını tanıma ve sevme kabiliyeti vermiştir. Onu Arş’ın
ve Melekût Alemi’nin özellikleri ile donatmıştır. İlâhi huzur ve nazar yeri yapmıştır. Onun tamamen kendi sevgisine
tahsis edilmesini ve razı olmadığı bütün sevgi, düşünce, hesap ve hedeflerden temizlenmesini emretmiştir. Kalbin
bu sıfatına “takva” denir. Takva sahibi yani müttaki, Yüce Allah’ın dostudur. Ahirette ancak kalb-i selim fayda
verecek, müttakilerin yüzü gülecek, dünya için elde edilen mal, mülk, evlat, makam ve itibarın hiçbir faydası
olmayacaktır. (Şuara, 88-90)
Kalb-i selim, Allah’ın zikri ve sevgisi ile huzur bulmuş, manen sıhhatine kavuşmuş, fani olan sevgilerden arınıp
ebedi sevgiliden razı olmuş kalptir. İşte bütünüyle dinimiz, insana bu terbiyeyi vermeyi hedeflemiştir. Bu terbiyenin
sonucu, Allah’ın rıza, sevgi ve cennetine erip, cemalini seyretmektir. Bu, insan için en büyük saadettir.

O Büyük Sevdanın Peşinde

Kalbe gönül de denir. Kalp, her yana yöneldiği ve devamlı hal değiştirdiği için bu ismi almıştır. O, Arş ile Arz
arasında her şeye yönelebilir. Gönül, Yüce Allah’a aşık olduğu gibi; dünya, makam, şehvet, şöhret, benlik ve beylik
derdi ile de sarhoş olabilir. Fakat gönül sadece mide, menfaat, şehvet ve şöhrete yöneldiği zaman, insanın diğer
canlılardan farkı kalmaz. Hatta onlardan daha kötü durumlara düşer. Yüce Yaratıcı, kalbini kullanmayanların göz ve
kulaklarının da bir işe yaramayacağını ve böyle bir insanın hayvanlardan daha aşağı bir seviyeye düşeceğini haber
vermiştir. (Araf, 179)
Kalbini keşfetmeyen ve ondaki ilâhi cevherleri kullanmayan insan, maddi olarak hangi tür keşifleri
gerçekleştirirse gerçekleştirsin, asıl şerefe ulaşamaz, huzuru yakalayamaz.
Bir baş ağrımız kadar, kalbimizin de derdine düşmezsek, dünya ve ahirette mutlu olamayız. Nefsimizin elinde ve
günahlarla karartılan kalbin manen sıhhat bulamayacağını ve selim hale gelemeyeceğini bilmemiz gerekir. Sonra
Allah’tan yardım isteyip, kalbe doktor aramalıdır. Arayan bulur, bulan dertten kurtulur.
Önceleri, akıllı insanlar kalplerini manevi hastalıklarından kurtarmak için memleket memleket dolaşırlardı. Ehlini
bulup kalplerini sıhhate kavuşturmadan rahat etmezlerdi. Onlar bu işi hayatın hedefi olarak görüyorlardı. Sadece
kendilerinin değil; aile, evlat ve dostlarının kalbini de düşünüyorlardı.

Kalpten Arşa Yol Bulanlar

Hace Ubeydullah Ahrar k.s., mürşidi Alauddin Attar k.s. Hazretleri’nin kendisine şöyle buyurduğunu bildiriyor:
“Kalbine dikkat et! Her halde zikir ve huzur halini koru. Bir yolda giderken, falanca durak yerine kadar kalbime
sahip çıkacağım, yakınlığımı kaybetmeyeceğim, gaflete düşmeyeceğim diye karar ver. Böyle davranırsan, hedefine
ulaşır, muradına erersin.”
Büyük veli Cüneydi Bağdadi k.s., kalbindeki sevgiliye nasıl yöneldiğini şöyle anlatır:
“Murakabe konusunda, bir kedinin durumundan büyük ders aldım. Bir defasında fare kovalayan bir kedi gördüm.
Fare bir deliğe kaçtı. Kedi deliğin önünde onu yakalamak üzere vaziyet aldı. Bütün varlığı ile pür dikkat deliğe
yönelmişti. Öyle ki o anda bir kılı bile kıpırdamıyordu. Başka hiçbir şeyle ilgilenmiyordu. Ben de hayretle ona
bakıyordum. Bu halde iken Allah tarafından içime şöyle bir nida geldi: ‘Ey himmeti düşük kulum. Sen beni
aradığını söylüyorsun. Ben senin maksadın olarak bir fareden daha düşük değilim. Öyleyse sen de beni aramada ve
118
rızamı istemede şu kediden daha az istekli ve gayretsiz olma!’ Bu uyarıdan sonra bana bir gayret geldi, ciddi olarak
murakabeye başladım, kalbime yöneldim. Her yerde, her işte zikre sarılıp Yüce Allah’ın rızasını aradım.” (Ali b.
Hüseyin el-Vaiz: Reşahat)
Yüce Allah, himmeti yüksek kullarının gönüllerindeki ilâhi aşkı bize şöyle tanıtır:
“Onlar öyle er kişilerdir ki, herhangi bir ticaret ve alış veriş kendilerini Allah’ı zikretmekten, namazı kılmaktan ve
zekâtı vermekten alıkoymaz. Onlar, yüreklerin ve gözlerin dehşetten ters döneceği ahiret gününden
korkarlar.” (Nur, 37)
Demek ki kullar içinde kalbine bu derece sahip olup, Yüce Allah ile huzur ve zikir halini koruyan aşık insanlar
mevcuttur. Bu mümkündür. Kur’an-ı Hakim’de bu ayet okunduğu sürece, insanlar içinde o sıfatı taşıyanlar bulunur.
Onlar genç-ihtiyar, erkek-kadın, zengin-fakir, alim-cahil her sınıfta mevcuttur.
Şah-ı Nakşibend k.s., gençler içinde gördüğü böyle bir aşığı anlatır:
“Şerefli Mekke’de iki ayrı insan gördüm. Birisinin himmeti çok düşüktü. Diğerinin ise kalbi Arş’a ve Allah’a
bağlanmıştı. Himmeti düşük adam Kâbe’nin örtüsüne yapışmış dua ediyordu. Bir ara adamın kalbine yöneldim.
Gördüm ki adamın kalbi Kâbe’de değil, köyünde idi. Allahu Tealâ’dan ilâhi sevgi ve rızayı değil, dünyalık şeyler
istiyordu. Buna çok hayret ettim ve üzüldüm. Bir ara Mina çarşısına uğradım. Orada tezgahı başında devamlı alış-
veriş yapan bir genç gördüm. Gencin kalbine nazar ettim. Gördüm ki genç devamlı zikir halindeydi. Kalbi azamet
sahibi Allah’tan gafil değildi. Onun bu yüksek himmet ve gayreti içimde büyük bir coşkuya sebep oldu.” (Reşahat)

Kalbin Hakiki Sahibiyle Buluşması

Bu hal, ilâhi yardımdan sonra güzel bir terbiye ile mümkündür. İnanmalı, arzulamalı ve yoluna girmelidir. Yüce
Allah’ın sevgi ve rahmeti kimseden esirgenmiş değildir. Yeter ki kulun gerçek tercihi Yüce Allah olsun. Ondan
sonrası kolay.
Kalbe manevi ilaç veren arifler, “bizim işimiz çözüp bağlamaktır” derler. Onlar kalbi haram arzulardan ve
dünyadan çözüp, Yüce Allah’a bağlarlar. Yani insanı Allah adamı yaparlar. Maksat mürşid değil, irşattır. İrşat,
terbiye olmak ve Yüce Allah’ın rızasına ulaşmaktır.
Büyük veli Şahı Nakşibend k.s. irşadın seyrini ve sonucunu şöyle anlatır:
“Bizler, Allahu Tealâ’ya ulaşmada bir vasıtayız. Bizden kesilip asıl maksada, Cenab-ı Hakk’a bağlanmak gerekir.
Gerçek mürşidlerin yolu budur. Allahu Tealâ’ya vasıl olan arifler, diğer insanlara bu işte rehberlik ederler. Onlar bu
yolun çocuklarını önce hakikat beşiğine yatırıp sıkıca bağlarlar. Vuslata kadar onları terbiye sütü ile beslerler.
Cenab-ı Hakk’a vuslat hasıl olunca bu takip ve terbiye işini keserler. Müritleri Allahu Tealâ’nın huzurunda kabul
görüp, mahrem daireye girdikten sonra aradan çıkarlar. Artık bundan sonra müritler arada bir vasıta olmaksızın
Allahu Tealâ’dan ilim ve feyz alacak hale gelmişlerdir. Buna güç yetirebilirler.
İşte bu hale ulaşmak bir mürşid ile mümkündür. Böyle bir hali elde eden kimse, sonsuz bir ömür bulsa ve bütün
ömrünü bu nimete şükür için harcasa, yine de bu nimetin şükrünü yerine getirmiş olamaz. Hakk’a yakın olmak
lazım; halka değil...” (Ahmed Sıddıkî, Şah-ı Nakşibend)
Şükredilecek bu nimetin ne kadar kıymetli olduğunu gösteren bir örnek de şöyle:
Hacegân yolunun büyüklerinden Mevlâna Hüsameddin Buharî k.s.’nin babası Hamidüddin Şaşî rh.a. vefat
döşeğinde idi. Bu zat büyük alimlerdendi. Şah-ı Nakşibend’le aynı dönemde yaşamıştı. Ona büyük hürmeti, sevgi
ve saygısı vardı. Fakat o kalp doktoruna teslim olup seyr u sulûk terbiyesi almamıştı. Kendi ilim ve tedbiri ile
yetinmişti. Zahiren helal ve harama dikkat etmiş, farzları yapıp, haramlardan kaçınmış, fakat kalbine pek
eğilmemişti. Oğlu Hüsameddin Buharî k.s. ise Emir Hamza k.s. Hazretleri’nin irşatta halifesi idi. Hamidüddin Şaşî
vefat anında sıkıntı ve ızdıraba düştü. Oğlu ve dostları baş ucunda idiler. Bir ara oğlu:
- Baba ne haldesin? diye sordu. Babası:
- Benden şu anda kalb-i selim istiyorlar. O da bende yoktur. Nasıl elde edileceğini de bilmiyorum! dedi.
Hüsameddin Buharî babasına:
- Sakin olun, kalbinizi bana bırakın. Selim kalbin ne olduğunu anlayacaksınız, dedi ve derin bir murakabeye
daldı.
Bir saat kadar öyle kaldı. O anda Cenab-ı Hakk’a yönelip babasını bu ızdırap ve endişeden kurtaracak ilâhi
rahmet ve sekinet istedi. Orada bulunan diğer müminler de dua ettiler. Gözlerini açtığında, babasının yüzüne bir nur
ve huzur inmişti. Kalbi dünyadan ayrılık, yalnızlık ve ölüm endişesinden kurtulmuş, Allah ile huzur bulmuştu. İnen
rahmet ve sekinet ile mutmain olmuştu. Bu arada gözlerini açtı, bulduğu huzurun sevincini ve kaçırdığı fırsatın
hasretini şöyle dile getirdi:
-Oğlum! Allah sana bol mükafat versin. Meğer bize lazım olan iş, bütün ömrümüzü bu kalbi elde etme yolunda
harcamak imiş. Fakat ne yazık ki ömrümü başka türlü zayi ettim, dedi.
Ne mutlu bu babaya ki, salih evladının dua ve gözyaşı bereketi ile Yüce Allah’ın rahmetine kavuştu, huzur içinde
dünyadan göçtü. (Reşahat)
119
 Rasulullah s.a.v. Efendimiz’in sık sık yaptığı gibi, biz de dua edelim, O’nun duasına amin diyelim:
“Ey kalpleri istediği tarafa çeviren Allahım! Kalbimi dininde sabit tut. Senden sevgini isterim. Bana, sevdiklerini
ve sevgine götürecek amelleri sevdir...”

HALK İÇİNDE HAK İLE OLMAK

HALVET DER ENCÜMEN

Dr. Dilaver Selvi

Hak yolcularının mühim edeplerinden birisi de “halvet der encümen”dir. Bu Farsça ifadenin manası, halkın
arasında iken Cenab-ı Hak ile beraber olmaktır. Buna, “zahiri halk, batını Hak ile olmak” da denir.

Halvet der encümen kısacık bir deyimdir fakat içinde pek çok mana saklıdır. Arifler bu tabirle hak yolcusunda
bulunması gereken zahir ve batın edeplere dikkat çekmişlerdir.
Halvet, yalnızlığa çekilmek, insanlardan ayrılmak ve kendi alemine yönelmek demektir ve iki şekilde olur.
Birincisi zahirde, diğeri batında gerçekleşir. Zahirdeki halvet, insanlardan ayrılıp yalnızlığa çekilmek, kalbi
uyandırmak ve Yüce Allah’a yakınlık sağlamak için bir yere kapanmaktır. Batındaki halvet ise, gönlünü sadece
Yüce Allah’a bağlamak, her işte ilâhi rızayı aramak ve bütün huzuru zikirde bulmaktır.
Kalbi gafletten uyandırmak, zikre alıştırmak, gönlü bir noktaya toplamak ve nefsin afetlerinden kurtulmak için
arifler çeşitli yollar seçmişlerdir. Bazıları bunun için insanlardan tamamen ayrılıp özel bir köşeye çekilmişler ve
orada zikir, fikir, ilim, ibadet gibi hayırlı amellerle meşgul olmuşlardır. Böylece insanlardan gelecek zararlardan
korunmak istemişlerdir. Bundaki asıl hedef, kimseden zarar görmemek ve kimseye de zarar vermemektir.
Bu tür halvet insanın hayatında belli bir süre için güzel olur. Mesela, hayat boyu gerekli olacak ilim, terbiye ve
sanatları öğrenmek için böyle bir zaman gereklidir.
Dinimizin asıl hedefine gelince, Hak rızası için halka hizmet etmek esastır. Bütün peygamberlerin asıl vazifesi
budur. Bu da ancak halkın içine girmekle mümkün olmaktadır. Fakat bu iş usulüne göre olursa faydalı olur. Yoksa,
insan gaflete düşer, farzları zayi eder, harama bulaşır, zarar görür.

El İşte, Gönül Allah’ta

Önce şunu belirtelim: Halkın içinde Hak ile olma prensibi, Kur’an ve Sünnet’te öğretilen bir vazifedir. Allah
dostu kâmil müminlerin sıfatıdır. Gerçek akıl sahiplerinin ahlâkıdır. Erkek-kadın her mümin bu edebe davetlidir.
Çünkü ilâhi sevgi ve dostluk onda gizlidir. Rasulullah s.a.v. Efendimiz önümüze şu ölçüyü koymuştur:
“Bir kimse Allah katında ne kadar sevildiğini ve kıymeti olduğunu bilmek istiyorsa, kendisinin Yüce Allah’ı ne
kadar zikrettiğine ve O’nu nasıl yücelttiğine baksın. Allah kulunu kalbindeki vaziyete göre değerlendirir.” (Hakim,
Ebu Ya’lâ, Beyhakî)
Yüce Allah kalbi uyanık kullarını bizlere şöyle övüyor:
“Onlar öyle erlerdir ki, herhangi bir ticaret ve alışveriş kendilerini Allah’ı zikretmekten, namazı kılmaktan ve
zekâtı vermekten alıkoymaz.” (Nur, 37)
Rabbimiz hepimizden şunu bekliyor:
“Ey iman edenler! Allah’ı çokça zikredin. Onu sabah akşam tesbih edin. Böyle yapmaya devam ederseniz,
karanlıklardan nura çıkmanız için Allah size rahmet eder, melekler sizin için istiğfar eder. Allah müminlere çok
merhamet edicidir.” (Ahzap, 41-43)

Kemalatın Gerçek Ölçüsü

Büyük sahabi ve müfessirlerin piri İbn-i Abbas r.a., ayette geçen çokça zikrin nasıl yapılacağını şöyle
açıklamıştır: “Yüce Allah yapılmasını farz kıldığı bütün ibadetler için bir zaman, şekil ve sınır belirlemiştir. Bunlar
için bazı özürleri kabul etmiştir. Ancak zikir böyle değildir. Allahu Tealâ zikir için belirli bir sınırlama
getirmemiştir. Onu terk etmek için aklı başından gidip deli olmanın dışında bir özür kabul etmemektedir. Yüce
Allah hepimize şu emri vermiştir: ‘Namazı bitirdikten sonra ayakta, otururken ve yanınız üzere yatarken Allah’ı
zikrediniz.’ (Nisa, 103) Bu şu demektir: Gece, gündüz, karada, denizde, vatanınızda, yolculukta, zengin iken, fakir
iken, rahat ve geniş anlarınızda, sıhhat ve hastalık durumlarınızda, gizli ve açık her halde Yüce Allah’ı zikredin.
Onu sabah akşam tesbih edin. Böyle yaparsanız Allah size rahmet eder, günahlarınızı bağışlar, melekler de devamlı
sizin için dua ve istiğfar eder.” (İbnu Kesir, Tefsir; Suyutî, er-Dürrü’l-Mensur)

120
 Her durumda zikri tavsiye eden şu hadis-i şerifi de burada hatırlatalım: “Kim bir yere oturur da orada Yüce
Allah’ı hiç zikretmezse, bu kendisi için bir noksanlık ve Allah katında kınama sebebi olur. Kim bir yere uzanır da
orada Yüce Allah’ı hiç zikretmezse, bu kendisi için bir noksanlık ve Allah katında bir kınama sebebi olur. Kim bir
yolda yürür de bu esnada Yüce Allah’ı hiç zikretmezse bu kendisi için bir noksanlık ve Allah katında kınama sebebi
olur.” (Ahmed, İbnu Hıbban)
İşte ayet ve hadislerde anlatılan bu hal, halkın içinde Hak ile beraber olmaktır. Allah dostları bu halin peşine
düşmüşler ve onu elde etmek için bütün gayretlerini kullanmışlardır. Velilik için keşif ve kerameti değil, bu edebi
gerekli görmüşlerdir. Büyük veli Ebu Said Harraz k.s. der ki:
“Kâmil insan, kendisinden türlü kerametler meydana gelen kimse değildir. Gerçek kâmil, halkın arasında oturur,
onlarla alış veriş yapar, evlenir çoluk-çocuğa kavuşur, insanlara karışır, fakat bu esnada bir an olsun Yüce Allah’tan
gafil olmaz.”

Kalbi O’na Bağlamanın Yolu

Özellikle gizli zikir yolunu tercih eden arifler, bu prensip üzerinde çok durmuşlardır. Ariflere göre halkın içinde
Hak ile olmak iki şekilde gerçekleşir. Birincisi kalp ile, ikincisi kalıp iledir. Kalp zikirle, kalıp edeple süslenmeden
bu mana anlaşılamaz.
Kalbin devamlı Yüce Allah’ı zikretmesi için gafletten uyandırılması ve zikre alıştırılması gerekir. Bunun için
güzel bir tevbe ettikten sonra usulünce zikre devam edilmelidir. Zikre devam ede ede kalp zikre alışır. Zikir kalpte
yerleşir. Sonra bütün bedene yayılır. Zikir kelimelerini kullanmadan da kalp Yüce Allah’ı zikretmeye başlar. Zikrin
nuru kalbi sarar. Böylece kul bütün varlığı ile Yüce Allah’ın azametini hisseder; kudret, tecelli ve rahmetini
seyreder. Arifler bu zikre “zatî zikir” veya “zikr-i sultanî” derler. Kalp bu hale ulaşmadan manevi ilimleri elde
edemez. (Sühreverdî, Gerçek Tasavvuf)
Zikirle kalbin içindeki boş düşünceler, şüphe ve vesveseler silinir gider. Zikrin nuruyla kalbin içi aydınlanır. Kalp
zikrin feyzi ile feyizlenir, tadı ile tatlanır. Artık her şey Yüce Allah’ı hatırlatan bir çeşit zikir sebebi olur. Varlıklar
kalbe perde olmaz. Kalp Yüce Rabbini tanıdıktan ve O’nun tecellilerini müşahede ettikten sonra başka hiçbir varlık
ile perdelenmez. Bu kalp sahibi nereye baksa, kiminle karşılaşsa, ne yapsa Yüce Allah’ı zikreder. Yerken içerken,
konuşurken, yatarken kalbi ile Allah’ı zikreder. Artık istese de Yüce Allah’ı unutamaz. Bu hal mümkündür, fakat
kolay değildir. Bunu elde etmek için Yüce Allah’ın özel yardımı yanında kulun dikkat edeceği bazı edepler vardır.
İmam Rabbanî k.s., bu edeplerin en önemlilerini şöyle hatırlatır:
“Kalbin Allah’tan gayri her şeyi unutacak derecede zikir içinde kaybolması ancak, Ehl-i Sünnet akidesi üzere hak
mezheplerin hükümleriyle amel etmek suretiyle elde edilir. Bu, peşine düşülecek en büyük hedeftir. Cenab-ı Hak ile
huzur bulup selim hale gelen kalp sahipleri, herhangi bir varlığa nazar ettiklerinde, ilk olarak onları yaratanı
hatırlarlar ve eşya ile perdelenmezler. Ne kadar düşünseler, bizzat eşyaya ait bir vücut ve sıfat akıllarına
getiremezler. Her şeyde ilâhi tecellileri müşahede ederler. Buna ‘fenâ-i kalbî’ denir. Tasavvufta ilk basamak budur
ve diğer velayet makamları bu halin üzerine gelişir.” (Mektubat)

Bir Kalpte İki Yar Olmaz

Necmüddin Kübra k.s. der ki: İki zikir bir yerde bulunmaz. Devamlı dünya varlıklarını zikir ve dert eden kimse,
Allah’ı gerçek manada zikredemez. Allah’ın zikrine dalan kimse de kalbini dünya ile meşgul etmez. Hz. Peygamber
s.a.v. devamlı Allahu Tealâ’yı zikrederdi. Peygamberlerin ve velilerin normal işleri de zikir sayılır. Çünkü, onların
bütün davranış ve işleri Hak ile olur, hak ölçülere uyar. Zikirden gaye, kalbin Allah ile huzur bulmasıdır.”
(Tasavvufî Hayat)
Arifler, zikrin fayda vermesi için kalbin günah kirlerinden uzak ve temiz tutulmasını gerekli görmüşlerdir. Çünkü
her bir günah kalbin üzerine siyah bir nokta olarak çöker. Bu siyahlıklar tevbe, istiğfar, zikir ve salih amellerle
temizlenmezse kalbi kapatır, karartır ve katılaştırır. Böyle bir kalp ölmüş gibi gaflet içinde kalır. İbadetten zevk
almaz. Ne yapsa taklitte kalır. Bu kalbin özel bir terbiye ve tedaviden geçmesi lazımdır. Onu uyandıracak ilâhi bir
sevgiye ve feyze ihtiyacı vardır. Günümüzde bir çok müslüman kalbini ihmal edip gafletine bir çare aramadığı için,
Allah dostlarının yaşadığı güzellikleri hiç tatmadan ölür gider. Halbuki kalbimiz Rabbimiz için tahsis edilmiş çok
özel bir yerdir.
Her mümin, kalbinin durumunu, nefsinin hallerini, Rabbi ile arasındaki hukukunu kontrol için günün belirli
saatlerini ayırmalıdır. Amellerinin günlük muhasebesini yapacağı bir vakti olmalıdır. Midesinin hakkı olduğu gibi,
kalbinin de hakkı ve görevi olduğunu kabul etmelidir. Midesi gibi kalbin de bir gıdaya ihtiyacı olduğunu düşünüp,
en münasip saatleri zikir için tahsis etmelidir. Kalbine bu şekilde vakit ayırmayan bir kimse, sadece günlük olarak
kıldığı beş vakit namaz ve haftada bir okuduğu Kur’an tilâvetiyle kalbini diriltemeyeceğini, nefsini terbiye
edemeyeceğini, Yüce Allah’ı çokça zikredenlerden olamayacağını bilmelidir.

121
Ahlakına Bak, Kalbini Anla
Halkın içinde Hak ile olmanın diğer şekli edebi muhafaza etmektir. Allah dostları kime ne muamele etseler, hak
ölçülere, ilâhi emirlere uygun davranırlar. Onların bütün işleri ve davranışları kendilerinin Allah adamı olduğunu
ortaya koyar. Onların ciddiyet halleri gibi şakaları da güzeldir, edeplidir. Herkese nasıl muamele gerekiyorsa öyle
davranırlar. Dostlarının haklarını güzel korudukları gibi düşmanlarına da haksızlık etmezler.
İnsanın iman ve akıl seviyesini ölçecek, kalbinin durumu ortaya koyacak en güzel ölçü, insanlara karşı
muamelesidir. Kalbi Yüce Allah’a bağlı olan kimse, her işinde hayalı, vefalı ve edepli olur. İçindeki edep dışına
yansır. Kalbindeki sevgi, davranışlarını güzelleştirir.
Alaaddin Attar k.s. bu konuya şöyle dikkat çeker: “Batında Allah ile, zahirde Allah’ın emirleriyle olmak lazımdır.
Bu iki hali kendisinde toplayan kimse kamil olur.”
Şeyh Safi k.s. bu sözü şöyle açıklar: “Hak yolcusu gönlünü Cenab-ı Hakk’a bağlamalıdır. Niyetinde O’nun rızası
ve cemalinden başka bir şey olmamalıdır. Bunun yanında, zahirdeki bütün işlerini Kur’an ve Sünnet’e uygun
yapmalıdır. Dinin emirlerine ters düşen her şeyden kaçınmalıdır. İşte içi ve dışı ile bu hali elde eden kimseye sadık
denir.” (Reşahat)
Dışından bakılınca hak adamı gözüken, fakat içiyle halktan gelecek menfaatlere göz diken kimse ise, sadık ve
samimi değildir. O ya cahil ya da münafıktır.
Hak yolcusunun iç içe yaşadığı ilk topluluk ailesidir. Sonra komşuları, mahallesi, iş çevresi ve bütün cemiyet
gelir. Kalbi Yüce Allah’a bağlı mümin, bütün bu yerlerde hak adamı olduğunu, Allah rızası için yaşadığını
göstermelidir. Kalbinin ne derece uyanık olduğunu, çektiği zikrin kendisine ne kadar fayda sağladığını ve nefsini
hangi ölçüde terbiye ettiğini insanlara karşı davranış biçimiyle ölçmelidir.
Kalbi zikir ve Allah sevgisi ile dolu bir insanla akrabalık, arkadaşlık, yolculuk, ticaret... kısaca bütün işler güzel
olur. Hak aşıkları insanlarda kusur aramakla, dedikodu, gıybet, alay, hakaret ve boş sözlerle meşgul olamazlar. Boş
işlerle uğraşan kimsenin kalbi de boştur.
Yüce Allah’ı tanıyan kalpler geçim ve rızık endişesiyle, yarın ne olacağım korkusu ile yatıp kalkmazlar. Yüce
Allah’ın zikriyle huzur bulmuş bir insan, hiç kimseden bir rağbet, muhabbet ve menfaat beklemez. Her ne yaparsa
Allah rızası için yapar. Yağcılık bilmez, yalana yanaşmaz, verdiği sözden caymaz. Girdiği her işte Yüce Allah’ın
razı olduğu hali bilir ve canı pahasına onu yerine getirir. Bu kimse halkın içinde Hakk’ın şahidi olur. Ona bakanlar
edebi görür, doğruyu tanır, gerçek müminin farkını anlar, hayra yönelir, Allah’ı zikreder.

Kula Hizmet, Allah’a Hizmettir

Arifler, halkın içinde Hak ile olmak gerekir sözüyle, Allah için insanlara hizmeti de kasdetmişlerdir. Allah dostları
ilim, tebliğ, güzel ahlâkı yayma ve hizmet için halkın içine girmeyi tercih etmişlerdir. Bu konuda şu hadis-i şerifi
prensip edinmişlerdir: “Hayır ve hizmet için insanların içine karışıp onların eziyetlerine sabreden bir mümin, onlara
karışmayan ve eziyetlerine sabretmeyen kimseden daha hayırlıdır.“ (Tirmizî, İbnu Mace, Ahmed)
Nakşi yolunun piri Şâh-ı Nakşibend k.s., “bizim yolumuzun esası ‘halvet der encümen’dir” der ve ekler: “Terbiye
yolumuzun temeli sohbettir. Halktan uzaklaşmakta şöhret, şöhrette afet vardır. Hayır, cemiyete girip insanlara
hizmet etmektedir. Hizmet ancak sohbetle güzel olur. Hizmetle sohbet birbirini takviye etmeli ve tamamlamalıdır.
Bir de bu yolun yolcuları birbirini çok sevmelidir. Öyle ki bu sevgi içinde fani olmalıdırlar.”
Halkın içinde Hak ile olmanın bir manası da tevazu ve sadeliği tercih etmektir. Hak yolcusu, zahirde halk ile aynı
şartları paylaşır, herkes gibi normal elbise giyinir. Fakat içiyle apayrı bir iklimde yaşar. Kalıbı yerde, kalbi ve ruhu
göklerdedir. Eli ticaret ve kârda, gönlü Yüce Allah’tadır. Kalbinin içindeki aşkı, zikri, ilim ve marifetleri gizler.
Halktan birisi gibi görünür. Halini yansıtacak özel bir kıyafet seçmez. İçindeki manevi güzelliği ve Yüce Allah ile
olan beraberliğini bir sır gibi saklar. Onu ortaya koymak için yol aramaz. İnsanlar tarafından bilinmek ve övülmek
istemez. Kendisine Allah tarafından ikram edilen manevi ilim, muhabbet, keşif, keramet gibi özel hallerinin
bilinmesinden utanır. Ancak irşatla görevli kâmil veliler, vazife ve makamın gereğine göre davranırlar.

SEFER DER VATAN

HER AN HAKK’A YOLCULUK

Dr. Dilaver Selvi

Ariflerin üzerinde durduğu mühim bir prensip de “Sefer der Vatan” dır. Kısaca manası, vatanda yolculuk
demektir. Buna “Asıl Vatan”a yolculuk etmek de diyebiliriz.

122
 Vatan, devamlı durulacak yer demektir. İnsanın asıl vatanı ve devamlı duracağı yer cennettir. Fakat insan için asıl
hedef cennet de değildir. Tek ve asıl hedef Yüce Allah’tır. Cennet, Yüce Allah ile buluşma ve görüşme yeri olduğu
için kıymetlidir.
Arifler, sefer deyince “seyir ilellah”ı kasdederler. Bu, Yüce Allah’a gitmektir. Çünkü asıl yolculuk budur. Gerçek
saadet Yüce Allah ile tanışmak ve buluşmaktır. Hepimiz O’ndan geldik, O’na döneceğiz.
Bu dönüşün iki şekli vardır. Birisi mecburiyetle, diğeri muhabbetle olur. Mecburi dönüş ölümle gerçekleşir.
Mümin-kâfir bütün insanlık ölümle ahirette Yüce Allah’ın huzurunda toplanır, büyük hesap için hazır olur. Bundan
kaçış mümkün değildir. Ancak bu buluşmada bazı insanlar dost, bazıları düşman sıfatıyla bulunur. Dost olanlar
rahmet içinde ebediyyen gülerken, düşman olanlar azap içinde sonsuza dek kan ağlar.
Yüce Allah’a muhabbetle dönüş dünyada olur. Buna iman ve “inabe” denir. İnabe, kulun bütün varlığı ile Allah’a
yönelmesi ve O’na samimi olarak teslim olmasıdır. Bu yönelme iç alemde olur, kalple gerçekleşir, ruh vasıtası ile
yapılır. Bunun kendine has usulleri vardır. Bu manevi yolculuğun ne şekilde yapılacağını ve ilâhi huzura nasıl
ulaşılacağını bizzat Yüce Allah öğretmiştir. Peygamberlerini bu yolculukta bütün insanlık için bir rehber ve örnek
yapmıştır. Son olarak bütün insanlığın önüne Hz. Muhammed s.a.v. Efendimiz’i koymuştur. O’nun izinden başka
Allah’a giden bütün yollar kapalıdır.

Allah ve Rasulü’nden Gelen Davet

Kur’an ve Sünnet, bizleri Yüce Allah’a davet etmektedir. “Hepiniz Allah’a koşun.” (Zariyat, 51) ayeti, bütün
insanlığı ilâhi huzura çağırmaktadır. Yüce Rabb’e gitmenin biricik yolu iman ve salih ameldir. (Kehf, 110) Yüce
Allah, bu yola çıkan herkese kendisinin yar ve yardımcı olacağını; dostlarına yollarını açacağını müjdelemiştir.
(Ankebut, 69) Yüce Allah, kendisine gelmek isteyenlerin ancak Hz. Muhammed s.a.v. Efendimiz’in izine uyarak
gelebileceklerini, O’nu takip etmeyen kimseyi huzuruna kabul etmeyeceğini haber vermiştir. (Âl-i İmran, 31-32) Bu
yolda, Allah’a yönelmiş kullar diğerleri için birer rehber yapılmış ve onlara uyulması istenmiştir. (Lokman, 15)
Şu kudsi hadis, bu manevi yolculuğun seyrini ve sonucunu anlatmak için yeterlidir:
“Allahu Tealâ buyurur ki: Bir kulum, kendisine farz kıldığım şeylerden daha güzel bir şeyle bana yaklaşmamıştır.
Kulum nafile ibadetleri ile de bana devamlı yaklaşır. Nihayet onu severim. Ben kulumu sevince onun gören gözü,
işiten kulağı, konuşan dili, tutan eli, yürüyen ayağı olurum. (Kendisine verdiğim özel bir nur ve yetki ile artık) o
benimle görür, benimle işitir, benimle konuşur, benimle tutar, benimle yürür. Benden bir şey isterse onu veririm.
Bana sığınırsa kendisini himaye ederim.” (Buharî, İbnu Mace)
Bu yolda bir adım atana en az on karşılık verilir. Yürüyerek gidenlere Allah’ın rahmeti koşarak gelir. (Buharî,
Müslim) Koşarak gidenlere ne verileceğini ancak Yüce Allah bilir.

Allah’a Yolculuk Nedir?

Yüce Allah’a gidişin aslı şu hadisle ortaya konmuştur: “Gerçek muhacir, Allahu Tealâ’nın yasakladığı haram
işlerden kaçınan kimsedir.” (Buharî, Ebu Davud, Nesai, İbnu Mace)
Büyük veli İsmail Ankaravî k.s. demiştir ki: “Allah’a yolculuk deyince, bu hadiste anlatılan iç terbiye ve takva
anlaşılır. Bu sefer, sufînin iç aleminde gerçekleşir. Bu seferin aslı her türlü kötülükten uzaklaşmaktır. Bu seferin
sonunda sâlik, Cenab-ı Hakk’a ulaşır, huzur bulur. İnsanın kemali, ancak bu şekildeki bir seferle alacağı terbiye ile
mümkündür.” (Ankaravî, Minhacu’l-Fukarâ)
Bazı veliler bu ayet ve hadislerin davet ve tarif ettiği yolculuğu “Sefer der Vatan” tabiriyle ifade etmişlerdir.
Başından sonuna kadar bu yolculuğa tasavvufta “seyr u sulûk” denir.
Tasavvufta seyir, cehaletten ilme, gafletten zikre, kötü huy ve ahlâkdan edebe ulaşmak ve kendi varlığını aşıp
kalbiyle Hakk’ın huzuruna doğru yürümektir. Sulûk ise, Hakk’a ermek ve ilâhi huzurda kabul görmek için bir
rehberin öncülüğünde ve denetiminde çıkılan manevi, kalbî, ruhî bir yolculuk ve ahlâk eğitimidir. Seyr u sulûk,
Kur’an’da anlatılan mücahede, tezkiye, terbiye, Allah’a gitmek, Allah’a yaklaşmak, Allah için yaşamak ve Allah
adamı olmakla aynı şeydir.
Bu yolun rehberleri derler ki: Yüce Allah her insanı kendisiyle dostluk yapması için yaratmıştır. İnsana verilen
ruh, kalp, akıl, vicdan ve diğer cevherler Yüce Allah ile irtibat kurmak içindir. Bütün mesele bunların gerçek
halleriyle tanınması, usulünce çalıştırılması ve hedefine uygun kullanılmasıdır. Peygamberlerin ve onların
vârislerinin asıl vazifesi, terbiyelerine giren her insana bu gizli hazineleri kullanmasını öğretmek ve onu Yüce Allah
ile buluşturmaktır.

Manevi Yolculuğun Başlangıcı ve Sonu

Yüce Allah’a yolculuk devamlıdır. Bunun bir bitiş noktası yoktur. Çünkü Yüce Allah’ı tanımanın, sevmenin,
kudret ve rahmet tecellilerini seyretmenin bir sonu yoktur. Hz. Peygamber s.a.v. Efendimiz’e bile Kur’an’da
123
“Rabbim ilmimi artır” (Taha, 114) duası öğretilmiştir. Ayette artması istenen ilim, Yüce Allah’ı tanıma ilmidir. Buna
marifetullah ve “yakîn ilmi” denir. Peygamberler bile devamlı manen yükselme, ilerleme ve Yüce Allah’a yaklaşma
halindedirler.
İnsan için Yüce Allah’a yolculuk, ruhlar alemindeki elest bezminde ilâhi sözleşme ile başlamıştır. Dünyada
devam etmektedir. Ahirette de ebediyyen devam edecektir.
Manevi yolculuk birkaç safhada gerçekleşir. Birinci safha her türlü günah ve gafletten uzaklaşmaktır. Bu safha
samimi bir tevbe ile tevbe etmek ve kalbi gafletten uyandırmaktır. Yani kalbi ve bedeniyle Allah’a dönmektir. Bu
olmadan ilerleme başlamaz, hedefe varılmaz. Samimi bir tevbe bir anda gerçekleşmeyebilir. Onu elde edene kadar
çalışmalı ve sabretmelidir.
İkinci safha, kalbi dünya hırsından, aşırı mal, mülk, makam ve itibar sevgisinden arındırmaktır. Böylece hiçbir
şey Yüce Allah’ın zikrine engel olmaz, ilâhi sevgiyi zedelemez, kalbi endişe ve korku ile meşgul etmez. Buna zühd
denir. Zühd, elindeki mala değil, Yüce Mevlâ’ya güvenmektir. Zühd, dünyadan elini değil, gönlünü çekmektir.
Üçüncü safha, nefsin kötü sıfatlarından ve kalpte yerleşen manevi hastalıklardan kurtulmaktır. Buna “tezkiye”
yani manevi temizlik denir. Bu, kalbin gaflet, gösteriş, benlik, kin, kibir, haset gibi gizli hastalıklarından
kurtulmasıdır. Bu temizliği, güzel ahlâkla süslenme takip eder. Manevi terbiyede önce temizlik, peşinden güzellik
gelir. Bunu başaran kul, takva dairesine girmiş ve Yüce Allah’ın özel dostluğuna adım atmış olur.
Dördüncü safha, kalbin müşahede haline ulaşmasıdır. Hadislerde anlatılan “ihsan makamı” budur. Ariflere göre
ihsan makamı, her şeyde Yüce Allah’ın tecellilerini seyretmektir. Kalp gözüyle mülk aleminden ötelere, melekût
alemine bakabilmektir. Her yerde, her şeyde, her işte, her harekette Yüce Allah’ın tecelli ve sanatını görebilecek bir
kalbe sahip olmaktır. Bu, “her nereye yönelseniz, Allah’ın zatı oradadır” ayetinin sırrını çözmektir.

Yol Bir, Yolcular Farklı

Manevi yolculuk, herkesin meşrebine göre farklı olur. Bunda kula verilen fıtrat, kabiliyet ve yaradılışın etkisi
büyüktür. Bazı hak yolcularında ilâhi aşk, cezbe ve coşku hakim olur. Onlar, az amelle yetinir. Sadece farzları
yerine getirir, haramlardan çekinir. Ondan sonra kalp safası ve gönül hoşluğu ile meşgul olur. Buna “aşk tariki”
denir. Bu kimselerin içinden veli çıkar, fakat insanları irşad eden kâmil-mükemmil mürşid çıkmaz.
Bazı hak yolcuları mücahede yolunu tutar. Amele yönelir. Devamlı zikir, fikir ve ibadetle meşgul olur. Fakat ilâhi
aşk ve cezbeden pek nasipleri yoktur. Buna “mücahede tariki” denir. Bunlar içinden de veli çıkar, fakat ilâhi aşk ve
cezbe yönleri eksik olduğu için kâmil mürşid çıkmaz.
Bazı hak yolcuları da, Yüce Allah tarafından özel olarak seçilmiştir. Onlar mahbub, yani sevgililer sınıfına girer.
Onların gidişatına “mahbublar tariki” veya “ahyar tariki” denir. Onlar manevi seyirlerine aşk içinde başlar, cezbe
içinde adım atar, ibadet, amel ve mücahede ile devam ederler. Her meşrebin halinden nasipleri vardır. Cezbeleri
gizlidir, ilâhi aşkları saklıdır. Amel ve ibadet halleri süreklidir. Onlar Hz. Peygamber s.a.v.’in gerçek vârisidirler.
Çünkü Hz. Rasululah s.a.v. Efendimiz son derece güzel ahlâkı yanında, amel ve kullukta da zirvede idi. Aynı
zamanda yüksek bir aşk ve cezbe sahibiydi. Gerçek alimler Efendimiz’deki bu güzelliklerden büyük ölçüde pay
sahibi olmuşlardır. Onun için kâmil mürşidler bu gruptan çıkar. Onlar ilâhi huzurda kabul gördükten sonra insanlara
bu yolu öğretmek için halkın içine gönderilmiş ve irşadla görevlendirilmiş salihlerdir. (Sühreverdi, Avarif)

Allah’a Yolculuğun Temel Prensipleri

Allah dostları der ki: Yüce Allah’a yolculuk ancak ihlâsla olur. İhlâs, her iş ve ibadeti sadece Allah rızası için
yapmaktır. Böyle yapmayan kimse, ne kadar amel ve ibadet yapsa Allah’a kavuşamaz. Dünya için kılınan bir namaz
kulu Allah’tan uzaklaştırır, azaba yaklaştırır.
Yüce Allah’a yolculuk, boş temenniler ve tembellik ile gerçekleşmez. Bu yol, sevgi ile amel ve ibadet ister.
İbadetlerin başında farz olan ameller gelir. Onu nafile ve fazilet olan ameller takip eder. Tembel, gevşek ve ciddi
olmayan kimseden Allah dostu olmaz.
Yüce Allah’a yolculuk, haya, tevazu, sevgi ve cömertlik ister. Edebe dikkat etmeyenden hayır gelmez. Kibirli bir
kalp Cenab-ı Hakk’ı müşahede edemez. Cimriden veli olmaz. Seyyid Abdulkadir Geylanî k.s. der ki:
“Ben geceleri çokça namaz kılarak, gündüzleri nafile oruç tutarak ve halka ilim öğreterek Allah’a ulaşmadım.
Benim Yüce Allah’a ulaşmam, cömertliğim, herkese karşı alçak gönüllü oluşum ve gönlümün temizliği
sebebiyledir.”
Yüce Allah’a yolculuk ve vuslat, sadece Kur’an ve Sünnet çizgisinde giderek mümkün olur. İslâm’ın öğrettiği
usül dışında hiç kimse kendi fikir, felsefe, eğitim, riyazat ve çabası ile Allah’a ulaşamaz. İmam Rabbani k.s. der ki:
Hindu rahipleri, Brahmanlar ve Hak Din’e uymayan diğer gruplar, senelerce açlık ve çile çektikleri halde Allah’a
vasıl olamamışlardır. Çünkü Ehl-i Sünnet çizgisi dışında kimse Allah’a ulaşamaz. ‘Allah’a giden yollar mahlukatın
adedi kadardır’ sözü, herkes kendi halince istediği gibi Allah’a gider manasında değildir. Bu söz, ‘iman ve İslâm

124
dairesine girdikten sonra, herkesin Yüce Rabbine yönelişi farklıdır, iman eden her kalpte Yüce Rabbi ile bir irtibat
yolu vardır’ manasındadır.
Yüce Allah’a yolculuk, ölene kadar amel, ibadet ve güzel kulluk yaparak devam eder. Hiçbir makamda kuldan
ibadetler düşmez. Yüce Allah’a kavuşmak, O’na yaklaşma sebebi olan amelleri gereksiz kılmaz. Aksine, Allah’a
yakınlığı artan kulun edebi, zikri ve ibadeti daha da çoğalır, şükrü artar. Kim, ben Allah’a kavuştum diyerek
ibadetleri terk eder ve artık haramların kendisine zarar vermeyeceğini düşünüp haram işlere dalarsa, o kimse
Allah’a değil, ateşe ulaşmış olur. Böyle birisi Allah’ın değil, şeytanın dostudur.
Yüce Allah’a yolculuk, bu yolu bilen alim, arif, güvenilir ve irşatla izinli bir rehber ile olursa, Hak yolcusu,
şeytanın oyunlarından ve nefsin hilelerinden emin olur. Hedefine kolayca kısa zamanda ulaşır. Bu rehber, kendisine
samimi olarak tabi olan kimseye Yüce Allah’a kavuşana kadar örnek olur, yardım eder, feyz verir, yolunu açar, onu
tehlikelere karşı uyanık tutar. Kâmil mürşid, terbiye edip Allah katında sevilecek ve kabul görecek hale getirdiği
hak yolcusunu Yüce Allah’a teslim eder ve aradan çekilir.
Bu yolun ehli olmayan kimseye uyan kimse ise bocalar, yolda kalır, şaşırır, zarar eder.

Allah’a Vuslat ve Kavuşmanın Manası

Yüce Allah’a ulaşmayı arifler, “vuslat”, “takarrub”, “fenafillah”, “bekabilllah” gibi tabirlerle ifade ederler. Ehl-i
Sünnet inancına göre Allah’a kavuşmak, Allah’ta fani olmak, insanın Allah’ın zatında kaybolması veya Allah’ın
kulun vücuduna girmesi manasında değildir. Yüce Allah böyle bir durumdan uzaktır. Böyle düşünmek ve söylemek
haramdır.
Allah’ta fani olmak, beşeri varlığın eriyip yok olması ve nefsin vücuttan tamamen atılması manasında da değildir.
Allah dostunun nefsi yok olmaz, terbiye olur. Allah’a kavuşmak, Allah’ta fani olmak, temizlenen kalbin haliyle
ilgili bir durumdur. Kalbinde gerçek ilim, irfan ve idraki elde eden kul, Yüce Allah’ı gözüyle görüyor gibi hiç
şüphesiz tanır, O’na bütün varlığı ile teslim olur, O’nun sevgisi içinde kaybolur. Sevdiği her şeyi O’nun için sever.
Kızdığı her şeye O’nun için kızar. O’nun razı olduğu ahlâk ile ahlâklanır. O’nun boyasına boyanır, Allah adamı
olur.
Arifler der ki: Bu yolun sonu Yüce Allah’a hayran olup hayrette kalmaktır. Yapılacak tek şey Allah’ın yardım ve
sevgisini istemektir. Allah’a ancak Allah ile ulaşılır. Bu yolda en güzel amel, kendinin bir hiç olduğunu görmek,
acizliğini bilmek, ilâhi azamet karşısında boynunu bükmek ve her halde Yüce Allah’a hamd, tesbih ve istiğfar
etmektir.
En doğrusunu Yüce Allah bilir.

VUKUF-İ ZAMANİ:
YAŞADIĞI ANIN FARKINDA OLMAK

Dr. Dilaver Selvi

Ariflerin üzerinde durduğu önemli prensiplerden biri de “Vukuf-i Zamani”dir. Manası, içinde bulunduğu zamanın
farkında olmaktır. Diğer bir ifadeyle, kalbi uyanık yaşamak, her an gafletten uzak olmak, içinde bulunduğu anda
üzerine düşeni bilmek ve gereğini yapmaktır. Buna, hayatı Yüce Allah’a adamak diyor arifler.

Bütün hayatı Allah’a adamak... Bu yüksek ahlâk ve ilâhi aşk, “Rasulüm de ki: Benim namazım ve ibadetlerim,
hayatım ve ölümüm alemlerin Rabbi Allah içindir.” (En’am, 162) ayetinde özetlenmiştir. Çünkü bütün vakitlerde
övülme, sevilme ve zikredilme hakkı Cenab-ı Hakk’a aittir. Bu hak hiçbir zaman ortadan kalkmaz. Çünkü kulun her
anı ayrı bir hayattır. Ve bu hayatın kaynağı Yüce Allah’tır. Kul dünyada da ahirette de O’na muhtaçtır.
Yüce Yaratıcımız, gece ve gündüzden oluşan bütün zamanları iki şey için yarattığını belirtmiştir. Biri tezekkür,
diğeri şükür. (Furkan, 62)
Alimler tezekküre, ilim ve ibret manalarını veriyor. İlim, kainatın sahibini tanımak; ibret ise, her şeyde tecelli
eden ilâhi sanatı görüp kalbi Yüce Yaratıcıya bağlamaktır.
Şükür, nimetin kimden geldiğini bilmek, nimet ile sevinmek ve vereni sevmektir. Şükür, nimetin sahibine isyan
etmemektir. Şükür, kulun her şeyi ile Yüce Allah’ın mülkü olduğunu anlaması ve her an O’ndan razı olmasıdır.
Buna samimi dostluk ve güzel kulluk denir.

125
 Rasulullah s.a.v. Efendimiz, Yüce Yaratıcı’dan gafletle geçen vakitleri hasret vakti olarak tanıtmıştır. Öyle ki,
cennete giren bütün kullar, sadece dünyadaki zikirsiz ve şükürsüz geçen vakitlerine üzüleceklerdir. (Tebaranî,
İbnu’s-Sinnî, Heysemi, Münzirî)

Zaman En Büyük Sermayedir

Büyükler, vakit nakittir derler. Yani vakit kainatta en değerli sermayedir. Vakit insana nakit kazandırır, fakat
dünya dolusu nakit verilse, geçen bir saniye geri getirilemez. Dünyada her an bir defa yaşanır, bir daha ele geçmez.
Onun için Allah dostları her anı son fırsat olarak görmüşler ve her nefesi son nefes gibi değerlendirmişlerdir. Çünkü
insan hayatı iki nefes arasındaki süredir. Alınan bir nefes geri verilmese hayat biter. Tersi de böyledir. Bu nefesler
sayılıdır ve son sayı insana gizlidir. Kimse şu kadar nefesim kaldı, bu kadar süre daha yaşayacağım diyemez.
İnsan ömrü üç zaman dilimine ayrılır. Birisi geçen süredir. Buna mazi denir. Bu süre, iyiliği ve kötülüğü ile geride
kalmıştır. Diğeri elde olmayan süredir. Buna âti (gelecek) denir. İnsanın ona ulaşıp ulaşmayacağı belli değildir. Bir
diğeri de insanın içinde yaşadığı andır. İşte eldeki zaman odur. Buna fırsat denir. Yapılması gereken ne varsa onda
yapılmalıdır. Çünkü o da geçmek üzeredir.
Hayırlı işlerde, ‘şimdi dursun sonra yaparım’ demek şeytandandır. Efendimiz s.a.v.’in uyardığı gibi, sonra
yaparım diyenler kesin pişman olmuşlardır. Bu her işte böyledir. Büluğ çağına ulaştıktan sonra, insanın
mükellefiyet süresi başlar. Artık insan zamandan sorumludur. Zamana bağlı iş ve ibadetlerden mesuldür.
Zaman Yüce Allah’ın insana en büyük emanetidir. Allah bu emanetin korunmasını istemektedir. Helal ve hayır
işlerde geçen ömür ihya edilmiş ve korunmuş olur. Haram işleyerek geçen zamanlar ise zayi edilmiştir.
Rasulullah s.a.v. Efendimiz, insanların iki büyük nimette aldandığını haber vermiştir. Bunlar sıhhat ve boş vakittir
(Buharî). Kıyamet günü, herkese hesabı ve şükrü sorulacak dört nimet vardır. Bunlardan ikisi zamanla ilgilidir.
Yüce Allah herkese gençliğini nerede harcadığını ve ömrünü nerede tükettiğini soracaktır. Diğer iki nimet de mal ve
ilimdir. (Tirmizî)
Cüneyd-i Bağdadî k.s. der ki: “Vakit sermayeni iyi kullan. O bir kere ele geçer. Kaçırdın mı bir daha ele
geçiremezsin. Kainatta vakitten daha kıymetli bir servet yoktur.”
Hasan Basrî k.s. da sahabenin halini şöyle anlatır: “Ben öyle insanlara ulaştım ki, sizin elinizdeki altın ve gümüşü
koruduğunuzdan daha fazla vakitlerini koruyor ve boşa harcamaktan sakınıyorlardı. Sizden biriniz nasıl iyi bir
kazanç getirmeyen yerlere altın ve gümüşünü harcamıyorsa, onlar da zamanlarını öyle titizlikte koruyor; bir
nefesini dahi zayi etmiyor, vakitlerini Allah’a itaatin dışında asla kullanmıyorlardı.”
Hz. Ali r.a., şerefli hanımı Hz. Fatıma r.a.’ya demiştir ki: “Fatıma! Yemek yaptığın vakit sulu ve hafif yemekler
yap. Fazla çiğneme derdi olmasın. Çünkü sulu yemek tez yenir, kuru yemeği çok çiğnemek gerekir. İkisi arasında
elli defa tesbih ve zikir farkı vardır. Yemek başında çok bekleyip hayırlı işlerden geri kalmayalım.” (İbnu Acibe)

Zamanı İyi Okumalıdır

Her insan yaşadığı zaman içinde şu dört halden biriyle karşılaşır. Ya itaat eder, ya isyan, ya nimet içindedir ya da
sıkıntı. İtaat Yüce Allah’a hamd etmeyi gerektirir. İsyana düşene istiğfar ve tevbe lazımdır. Nimet tevazu ve şükür
ister. Sıkıntı anı ise sabır, rıza, dua ve yalvarma zamanıdır. Kısaca, her şey kulu Yüce Allah’a bağlamak ve ahirete
hazırlamak içindir. Ağlamak da gülmek de Allah’tandır. Zamanı istediği gibi evirip çeviren ve türlü hallerle bizleri
yüz yüze getiren O’dur.
Hak yolcusunun en önemli işi muhasebedir. Muhasebe, kalbin ve nefsin ne halde olduğunu kontrol etmektir.
Allah’a ve ahirete yönelen herkese güzel bir tevbeden sonra kuvvetli bir muhasebe ilmi lazımdır. Hak yolcusu her
akşam günlük değerlendirmesini yapmalıdır. ‘Bugün Allah için ne yaptım, ahiretime ne gönderdim, hangi tür
hayırlara el attım, ne gibi günahlara bulaştım, bu durumda bana ne gerekir, niyetim nedir, kalbim ne haldedir,
nefsim hangi sıfatları taşıyor, şu anki halimden daha iyi olamaz mıydım’ gibi soruları kendi kendine sormalıdır.
Büyük veli Şah-ı Nakşibend k.s., vukuf-i zamani prensibini açıklarken şöyle diyor: “Zamana vakıf olmak, nefsin
hallerini tanımaktır. Hak yolcusu, niyetini ve amellerini iyi kontrol etmelidir. Eğer niyeti ve ameli Kur’an ve
Sünnet’in öğrettiği edebe uyuyorsa Allahu Tealâ o anda kuldan razıdır. Kul o hale sevinip şükretmelidir. Eğer kulun
niyetinde Allah rızası yok ve ameli de dinin öğrettiği edebe uymuyorsa, hemen istiğfar ve tevbeye sarılmalıdır.
Kusur halindeki kula tevbe lazımdır. Bu yol, her anını kontrol etmeye dayalıdır. Akıllı kimse aldığı her nefesinin
farkında olur, onu zikirle mi yoksa gafletle mi alıp verdiğini bilir.”
Ariflerden Ebu Muhammed el-Cerir k.s., “tasavvuf, insanın yaşadığı vakit içinde yapılması gereken en hayırlı işi
yapmaktır” derken, Allah dostlarının en önemli özelliğini gözler önüne sermiştir. Gerçekten tarih iyice incelenirse
kâmil velilerin hayatı kadar huzurlu, dolu, canlı, faydalı ve tamamen Allah’a adanmış bir hayat bulunamaz.
Arifler, sufiyi “ibnu’l-vakt” olarak tarif ederler. İbnu’l-vakt, içinde bulunduğu vaktin çocuğu manasındadır. Bu
sıfattaki insan, içinde bulunduğu anda ne lazımsa onu yapar, boş ve gereksiz işlerden kaçar. İyi de olsa kendisini

126
ilgilendirmeyen veya zamanı gelmeyen şeylerle uğraşmaz. Vaktini dini ve dünyası için en kazançlı bir şekilde
değerlendirir.
Zamanı iyi tanımak, her zaman dünya ve ahirette faydamıza olacak işler yapmaktır. Fakat günümüz insanının en
fazla israf ettiği sermaye zamandır. Özellikle gençlik dönemi bir oyun ve eğlence dönemi olarak görülmektedir.
Halbuki gençlik dünya ve ahiret hayatının hazırlığı için bize verilmiştir. O dönemi sadece boşa harcamak kadar
üzücü bir şey yoktur. Buna rağmen çoğumuz nefsin keyfine göre yaşamakta, uzun bir hayat arzulamakta ve bu
sebeple çok şeyi kendisine dert etmektedir. Bu, “uzun emel”dir.
Uzun emel insanı tembel eder, gevşetir, boş işlerle yorar, gelecek endişesiyle korkutur, sonuçta sahibine ciddi
zararlar verir. Halbuki tavsiye edilen, hayırlarda acele etmek ve yapılması gerekeni ilk fırsatta yapmaktır.

Ne Yapmalı, Nereden Başlamalı?

Birçoğumuz şunu şöylüyor: “En fazla beş dakika süren dört rekâtlık bir namazı bile baştan sona kalb huzuru ile
tamamlayamıyoruz. Zikrederken bile gafletimiz devam ediyor. Yüzümüz Kâbe’de iken gönlümüz başka yerde.
İbadette gafletten kurtulamadıktan sonra diğer zaman ve işlerde nasıl uyanık olalım? Bir günü ve koca bir ömrü
zarar etmeden nasıl kapatalım?”
Gerçekten bütün vakitlerini hakkıyla değerlendiren insanlar çok azdır. Ancak dinimizde “iyiliği kötülüğünden
fazla olanlar iyi kabul edilir” prensibi vardır. Her gün güzel şeyler yapmaya niyetlenen, iyi işlere yönelen ve kötü
davranışlarını fark edip üzülen kimse -inşallah- iyilerden sayılır. Kusurları Allah’ın sonsuz rahmetiyle affedilir.
Öncelikle, bizi zarara sokan ve vaktimizi ziyan eden işlerin ne olduğunu bilmeliyiz. Söz ve davranışlarımızda,
kazanç ve harcamalarımızda haramlardan kesin olarak kaçınmalıyız. Çünkü haram kalbi öldürür, vakti ziyan eder.
Helal dairede kalmayı, hayırlı işler yapmayı, Allah için kimseye sıkıntı vermeden yaşamayı hedeflemeliyiz. Yerken,
ibadete kuvvet bulmaya, uyurken dinlenip yeni hayırlara hazırlanmaya, mübah dairede eğlenirken eşimizin,
çocuklarımızın ve dostların hakkını korumaya niyet etmeliyiz. Niyetimiz iyi olduktan sonra bütün işlerimiz hayra
döner, ilâhi sevgi ve sevap vesilesi olur. Günü içinde harama bulaşmayan, Yüce Allah’ın emirlerine itaat eden
kimse, onu zikretmiş olur. Zikreden şükretmiştir. Şükreden ise Allah’ın rahmetine ermiştir.
Arifler der ki: Bir insan farz amelleri yapsa, haramlardan kaçınsa, bir saat sabah bir saat akşam zikir için vakit
ayırsa, kalbini zikirle ihya etmiş ve gününe şükretmiş olur.
Her anı zikir içinde geçirmek çok büyük bir saadettir. Bu mümkündür. Çünkü Peygamberler ve Allah dostları
böyle yapmışlardır. Bunun mümkün olduğuna inanan kimse birinci adımı atmıştır.

Yarım Saatlik Çabayla Biriken Hazine

Bir Hak dostu şunları anlatır: “Gençliğimde Allah dostlarının güzel meclislerine katıldım, sohbetlerini dinledim.
Onların bütün zamanlarını Allah ile geçirdiklerini, yerken içerken, çalışırken, çarşı pazarda gezerken bile
kalplerinin Allah’ı anmaktan geri kalmadığını işittim. Buna hayret ettim, mümkün olup olmayacağını düşündüm.
Önce imkansız geldi. Sordum, mümkündür dediler. Hem bu halin ayet-i kerimelerde her müminden istendiğini
hatırlattılar. Buna şaşırdım ve aynı zamanda sevindim. İrşad halkasına katıldığım mürşidime gittim. Samimi olarak
derdimi açtım. ‘Ben de bütün zamanlarımı Yüce Allah’ı unutmadan zikirle geçirmek istiyorum, bunun yolunu bana
öğretiniz’ dedim. Mürşidim güldü: ‘Güzel, ama acele etme!’ dedi. Bana önce yarım saatimi alacak bir zikir çeşidi
verdi. Dua etti ve: ‘Şimdilik buna devam et, kalbini uyanık tutmaya çalış. Bunu başarınca yanıma gel’ dedi. Ben de
günde yarım saatimi zikir için ayırdım. Buna devam ettim. İçimde önceleri bilmediğim ve alışmadığım bir tat
buldum. Kalbimde bir canlanma hissettim. Zikir yarım saat sürüyor, fakat kalbimdeki tesiri ve tadı yarım gün
devam ediyordu. İşin-gücün arasında kalbimi dinliyor ve onun Allah Allah şeklindeki atışlarını duyuyordum. Tekrar
mürşidime gittim. Süreyi biraz daha uzatmamı istedi. Bir saatimi zikirle geçirmemi ve kalp uyanıklığına dikkat
etmemi tavsiye etti. Söylediği gibi devam ettim.
Böylece sabırla devam ede ede Yüce Allah’a hamd olsun, şu ayetlerin sırrına mazhar oldum: Göklerin ve yerin
yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde gerçek akıl sahipleri için (varlığımıza, birliğimize ve
yüceliğimize delil olacak) nice ayetler vardır. O temiz akıl sahipleri, yürürken, otururken ve yanları üzeri yatarken
devamlı Allah’ı zikrederler. Göklerin ve yerin yaratılışını düşünürler ve şöyle derler: Rabbimiz! Sen bunları boşuna
yaratmadın. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabından koru. (Âl-i İmran, 190-191)”

VUKUF-İ KALBİ:
O'NU KALBİNDE ARA

Dr. Dilaver Selvi

127
 Hak aşıklarının temel usüllerinden biri de Vukuf-i Kalbî’dir. Kısaca manası, kalpte olanların farkında olup kalbi
tanımak ve her durumda gafletten sıyrılıp Yüce Allah’a bağlanmaktır. Hedef, gönül kâbesini temiz tutup Yüce
Dost’un teşrifine hazırlamak ve böylece dünyada iken cenneti yaşamaktır.

Allah Rasulü s.a.v. Efendimiz, Allah’ı zikreden kalbin diri, zikretmeyen kalbin ölü olduğunu belirtmiştir (Münzirî,
et-Tergib). Zikrin zıddı gaflettir. Gaflet, kalbin manen perdelenmesi, günahla katılaşması, kapanması ve sonuçta
ölmesidir. Hak yolcusunun ilk işi, kalbini ilâhi sevgi ve zikirle diriltmektir.
Vukuf-i Kalbî, özellikle zikir ve ibadet anında istenmektedir. Zikir, hatırlamak, hatırda tutmak, anmak, övmek,
sevmek, yüceltmek ve yad etmektir. El, zikir tesbihini döndürürken, kalp de zikrettiği zata dönmelidir ki, gerçek
zikir olsun. Namaz da bir zikirdir. Hatta zikirlerin en büyüğüdür. Fakat kalbin katılmadığı ve gaflet içinde kılınan
bir namaz kul için sevap değil, kınama sebebi olmaktadır. (Maun Suresi, 4-5)

Kalbimizde Kim Var?

Şu halde üzerinde durulması gereken en önemli iş kalbimizi uyandırmaktır. Bir ibadete niyet anında kalbin uyanık
olup, bunu kim için yaptığını bilmesi gerekir. Bu kadar huşu her müminden istenir. Fakat arifler der ki, gafletle de
olsa zikir çekmeye, namaz kılmaya devam etmelidir. Böyle bir zikir ve namaz hiç yapmamaktan iyidir. Çünkü o
anda vücut, bir günahta değil, taklitle de olsa iyi bir amelle meşgul olmaktadır. Fakat, zikre ve namaza devam
ederken, bu gaflet için istiğfar etmeli, o hale üzülmeli, razı olmamalıdır. Gafletin gitmesi için Allah’tan yardım,
salihlerden de dua istemelidir.
İnsan, yaşadığı anda kalbinin ne halde olduğunu, neye ve kime yöneldiğini bilmelidir. Arifler, buna murakabe
diyorlar. Murakabe kalbi devamlı kontrol altında tutmak, Allah ile huzuru ve edebi korumak şeklinde tarif
edilmiştir. Şah-ı Nakşibend k.s., Vukuf-i Kalbî’yi bu iki manada almış ve onun üzerinde çok durmuştur.
Vukuf-i Kalbî kavramı ile anlatılanlar, her iş ve ibadette bizden istenmektedir. Efendimiz s.a.v.’in her mümine
gösterdiği kulluk hedefi “ihsan” halidir. İhsan, kalbin Allah’ı görüyor gibi bir safiyet ve sadakata ulaşmasıdır.
Alimler, müminlerin gafletle müşahede arasında üç halde kulluk yaptıklarını belirtmişlerdir. En yüksek seviye
kalbin günah ve gafletten temizlenip Allah’ı görür gibi bir safiyete ulaşmasıdır. Buna “müşahade makamı” denir.
Bunun bir alt seviyesi, kulun Allah’ın her an kendisini gördüğünü yakinen bilmesi ve ona göre hareket etmesidir.
Buna “murakabe makamı” denir. En alt seviye ise bu makamlara ulaşmadan dini taklit yoluyla yaşamaktır. Bu,
iman edip İslâm dairesine girenlerin halidir. Ekseri müslümanlar bu hale razı olmuşlardır. Halbuki Yüce Rabbimiz o
halde kalmamıza razı değildir.

Değerimiz Kalbimiz Kadar

Her mümin, Allah katında ne kadar kıymetli olduğunu ve Allah tarafından ne derece sevildiğini bilmek ister.
Rasulullah s.a.v. Efendimiz, bunun cevabı için kalbinize bakın buyuruyor ve ekliyor: “Kul kalbinde Yüce Rabbi’ne
ne kadar yöneliyor, değer veriyor, onu seviyor ve zikrediyorsa, bilsin ki Allah katında kıymeti o kadardır.” (Hakim,
Müstedrek; Ebu Ya’la, Müsned; Beyhakî, Şuabu’l-İman)
Yüce Allah kalbimizi kendisi için yaratmıştır. Kalbe yüce zatını tanıma ve sevme kabiliyeti vermiştir. Onu Arş’ın
ve Melekût Alemi’nin özellikleri ile donatmıştır. İlâhi huzur ve nazar yeri yapmıştır. Onun tamamen kendi sevgisine
tahsis edilmesini ve razı olmadığı bütün sevgi, düşünce, hesap ve hedeflerden temizlenmesini emretmiştir. Kalbin
bu sıfatına “takva” denir. Takva sahibi yani müttaki, Yüce Allah’ın dostudur. Ahirette ancak kalb-i selim fayda
verecek, müttakilerin yüzü gülecek, dünya için elde edilen mal, mülk, evlat, makam ve itibarın hiçbir faydası
olmayacaktır. (Şuara, 88-90)
Kalb-i selim, Allah’ın zikri ve sevgisi ile huzur bulmuş, manen sıhhatine kavuşmuş, fani olan sevgilerden arınıp
ebedi sevgiliden razı olmuş kalptir. İşte bütünüyle dinimiz, insana bu terbiyeyi vermeyi hedeflemiştir. Bu terbiyenin
sonucu, Allah’ın rıza, sevgi ve cennetine erip, cemalini seyretmektir. Bu, insan için en büyük saadettir.

O Büyük Sevdanın Peşinde

Kalbe gönül de denir. Kalp, her yana yöneldiği ve devamlı hal değiştirdiği için bu ismi almıştır. O, Arş ile Arz
arasında her şeye yönelebilir. Gönül, Yüce Allah’a aşık olduğu gibi; dünya, makam, şehvet, şöhret, benlik ve beylik
derdi ile de sarhoş olabilir. Fakat gönül sadece mide, menfaat, şehvet ve şöhrete yöneldiği zaman, insanın diğer
canlılardan farkı kalmaz. Hatta onlardan daha kötü durumlara düşer. Yüce Yaratıcı, kalbini kullanmayanların göz ve
kulaklarının da bir işe yaramayacağını ve böyle bir insanın hayvanlardan daha aşağı bir seviyeye düşeceğini haber
vermiştir. (Araf, 179)
Kalbini keşfetmeyen ve ondaki ilâhi cevherleri kullanmayan insan, maddi olarak hangi tür keşifleri
gerçekleştirirse gerçekleştirsin, asıl şerefe ulaşamaz, huzuru yakalayamaz.
128
 Bir baş ağrımız kadar, kalbimizin de derdine düşmezsek, dünya ve ahirette mutlu olamayız. Nefsimizin elinde ve
günahlarla karartılan kalbin manen sıhhat bulamayacağını ve selim hale gelemeyeceğini bilmemiz gerekir. Sonra
Allah’tan yardım isteyip, kalbe doktor aramalıdır. Arayan bulur, bulan dertten kurtulur.
Önceleri, akıllı insanlar kalplerini manevi hastalıklarından kurtarmak için memleket memleket dolaşırlardı. Ehlini
bulup kalplerini sıhhate kavuşturmadan rahat etmezlerdi. Onlar bu işi hayatın hedefi olarak görüyorlardı. Sadece
kendilerinin değil; aile, evlat ve dostlarının kalbini de düşünüyorlardı.

Kalpten Arşa Yol Bulanlar

Hace Ubeydullah Ahrar k.s., mürşidi Alauddin Attar k.s. Hazretleri’nin kendisine şöyle buyurduğunu bildiriyor:
“Kalbine dikkat et! Her halde zikir ve huzur halini koru. Bir yolda giderken, falanca durak yerine kadar kalbime
sahip çıkacağım, yakınlığımı kaybetmeyeceğim, gaflete düşmeyeceğim diye karar ver. Böyle davranırsan, hedefine
ulaşır, muradına erersin.”
Büyük veli Cüneydi Bağdadi k.s., kalbindeki sevgiliye nasıl yöneldiğini şöyle anlatır:
“Murakabe konusunda, bir kedinin durumundan büyük ders aldım. Bir defasında fare kovalayan bir kedi gördüm.
Fare bir deliğe kaçtı. Kedi deliğin önünde onu yakalamak üzere vaziyet aldı. Bütün varlığı ile pür dikkat deliğe
yönelmişti. Öyle ki o anda bir kılı bile kıpırdamıyordu. Başka hiçbir şeyle ilgilenmiyordu. Ben de hayretle ona
bakıyordum. Bu halde iken Allah tarafından içime şöyle bir nida geldi: ‘Ey himmeti düşük kulum. Sen beni
aradığını söylüyorsun. Ben senin maksadın olarak bir fareden daha düşük değilim. Öyleyse sen de beni aramada ve
rızamı istemede şu kediden daha az istekli ve gayretsiz olma!’ Bu uyarıdan sonra bana bir gayret geldi, ciddi olarak
murakabeye başladım, kalbime yöneldim. Her yerde, her işte zikre sarılıp Yüce Allah’ın rızasını aradım.” (Ali b.
Hüseyin el-Vaiz: Reşahat)
Yüce Allah, himmeti yüksek kullarının gönüllerindeki ilâhi aşkı bize şöyle tanıtır:
“Onlar öyle er kişilerdir ki, herhangi bir ticaret ve alış veriş kendilerini Allah’ı zikretmekten, namazı kılmaktan ve
zekâtı vermekten alıkoymaz. Onlar, yüreklerin ve gözlerin dehşetten ters döneceği ahiret gününden
korkarlar.” (Nur, 37)
Demek ki kullar içinde kalbine bu derece sahip olup, Yüce Allah ile huzur ve zikir halini koruyan aşık insanlar
mevcuttur. Bu mümkündür. Kur’an-ı Hakim’de bu ayet okunduğu sürece, insanlar içinde o sıfatı taşıyanlar bulunur.
Onlar genç-ihtiyar, erkek-kadın, zengin-fakir, alim-cahil her sınıfta mevcuttur.
Şah-ı Nakşibend k.s., gençler içinde gördüğü böyle bir aşığı anlatır:
“Şerefli Mekke’de iki ayrı insan gördüm. Birisinin himmeti çok düşüktü. Diğerinin ise kalbi Arş’a ve Allah’a
bağlanmıştı. Himmeti düşük adam Kâbe’nin örtüsüne yapışmış dua ediyordu. Bir ara adamın kalbine yöneldim.
Gördüm ki adamın kalbi Kâbe’de değil, köyünde idi. Allahu Tealâ’dan ilâhi sevgi ve rızayı değil, dünyalık şeyler
istiyordu. Buna çok hayret ettim ve üzüldüm. Bir ara Mina çarşısına uğradım. Orada tezgahı başında devamlı alış-
veriş yapan bir genç gördüm. Gencin kalbine nazar ettim. Gördüm ki genç devamlı zikir halindeydi. Kalbi azamet
sahibi Allah’tan gafil değildi. Onun bu yüksek himmet ve gayreti içimde büyük bir coşkuya sebep oldu.” (Reşahat)

Kalbin Hakiki Sahibiyle Buluşması

Bu hal, ilâhi yardımdan sonra güzel bir terbiye ile mümkündür. İnanmalı, arzulamalı ve yoluna girmelidir. Yüce
Allah’ın sevgi ve rahmeti kimseden esirgenmiş değildir. Yeter ki kulun gerçek tercihi Yüce Allah olsun. Ondan
sonrası kolay.
Kalbe manevi ilaç veren arifler, “bizim işimiz çözüp bağlamaktır” derler. Onlar kalbi haram arzulardan ve
dünyadan çözüp, Yüce Allah’a bağlarlar. Yani insanı Allah adamı yaparlar. Maksat mürşid değil, irşattır. İrşat,
terbiye olmak ve Yüce Allah’ın rızasına ulaşmaktır.
Büyük veli Şahı Nakşibend k.s. irşadın seyrini ve sonucunu şöyle anlatır:
“Bizler, Allahu Tealâ’ya ulaşmada bir vasıtayız. Bizden kesilip asıl maksada, Cenab-ı Hakk’a bağlanmak gerekir.
Gerçek mürşidlerin yolu budur. Allahu Tealâ’ya vasıl olan arifler, diğer insanlara bu işte rehberlik ederler. Onlar bu
yolun çocuklarını önce hakikat beşiğine yatırıp sıkıca bağlarlar. Vuslata kadar onları terbiye sütü ile beslerler.
Cenab-ı Hakk’a vuslat hasıl olunca bu takip ve terbiye işini keserler. Müritleri Allahu Tealâ’nın huzurunda kabul
görüp, mahrem daireye girdikten sonra aradan çıkarlar. Artık bundan sonra müritler arada bir vasıta olmaksızın
Allahu Tealâ’dan ilim ve feyz alacak hale gelmişlerdir. Buna güç yetirebilirler.
İşte bu hale ulaşmak bir mürşid ile mümkündür. Böyle bir hali elde eden kimse, sonsuz bir ömür bulsa ve bütün
ömrünü bu nimete şükür için harcasa, yine de bu nimetin şükrünü yerine getirmiş olamaz. Hakk’a yakın olmak
lazım; halka değil...” (Ahmed Sıddıkî, Şah-ı Nakşibend)
Şükredilecek bu nimetin ne kadar kıymetli olduğunu gösteren bir örnek de şöyle:
Hacegân yolunun büyüklerinden Mevlâna Hüsameddin Buharî k.s.’nin babası Hamidüddin Şaşî rh.a. vefat
döşeğinde idi. Bu zat büyük alimlerdendi. Şah-ı Nakşibend’le aynı dönemde yaşamıştı. Ona büyük hürmeti, sevgi
129
ve saygısı vardı. Fakat o kalp doktoruna teslim olup seyr u sulûk terbiyesi almamıştı. Kendi ilim ve tedbiri ile
yetinmişti. Zahiren helal ve harama dikkat etmiş, farzları yapıp, haramlardan kaçınmış, fakat kalbine pek
eğilmemişti. Oğlu Hüsameddin Buharî k.s. ise Emir Hamza k.s. Hazretleri’nin irşatta halifesi idi. Hamidüddin Şaşî
vefat anında sıkıntı ve ızdıraba düştü. Oğlu ve dostları baş ucunda idiler. Bir ara oğlu:
- Baba ne haldesin? diye sordu. Babası:
- Benden şu anda kalb-i selim istiyorlar. O da bende yoktur. Nasıl elde edileceğini de bilmiyorum! dedi.
Hüsameddin Buharî babasına:
- Sakin olun, kalbinizi bana bırakın. Selim kalbin ne olduğunu anlayacaksınız, dedi ve derin bir murakabeye
daldı.
Bir saat kadar öyle kaldı. O anda Cenab-ı Hakk’a yönelip babasını bu ızdırap ve endişeden kurtaracak ilâhi
rahmet ve sekinet istedi. Orada bulunan diğer müminler de dua ettiler. Gözlerini açtığında, babasının yüzüne bir nur
ve huzur inmişti. Kalbi dünyadan ayrılık, yalnızlık ve ölüm endişesinden kurtulmuş, Allah ile huzur bulmuştu. İnen
rahmet ve sekinet ile mutmain olmuştu. Bu arada gözlerini açtı, bulduğu huzurun sevincini ve kaçırdığı fırsatın
hasretini şöyle dile getirdi:
-Oğlum! Allah sana bol mükafat versin. Meğer bize lazım olan iş, bütün ömrümüzü bu kalbi elde etme yolunda
harcamak imiş. Fakat ne yazık ki ömrümü başka türlü zayi ettim, dedi.
Ne mutlu bu babaya ki, salih evladının dua ve gözyaşı bereketi ile Yüce Allah’ın rahmetine kavuştu, huzur içinde
dünyadan göçtü. (Reşahat)
Rasulullah s.a.v. Efendimiz’in sık sık yaptığı gibi, biz de dua edelim, O’nun duasına amin diyelim:
“Ey kalpleri istediği tarafa çeviren Allahım! Kalbimi dininde sabit tut. Senden sevgini isterim. Bana, sevdiklerini
ve sevgine götürecek amelleri sevdir...”

VUKUF-I ADEDİ:
USÛL OLMADAN VUSÛL OLMAZ

Dr. Dilaver Selvi

Hak dostlarının temel prensiplerinden birisi de “Vukuf-i Adedî” dir. Manası, zikirde mürşidin tespit ettiği sayıya
dikkat etmek, ölçüyü korumak, usule uymak, gerçek hedefe yönelmek ve böylece kalbi uyandırıp Yüce Allah ile
huzura ulaşmaktır. Kısaca usulünce ilacı içip şifa bulmaktır.

Her işte usül esastır. Usül işin temelidir. Arifler şu prensipte söz birliği etmişlerdir: “Usülsüz vusül olmaz.” Yani,
usüle uymayan hedefe ulaşamaz.
Bu yolda hedef Yüce Allah’tır. Usül ise edebe uymaktır. Edep, lazım olanı yapmaktır. Bu yolda neyin lazım
olduğunu rehber belirler. Rehber Kur’an ve Sünnet’tir. Alimler Kur’an ve Sünnet’in tercümanıdır. Yolcuya düşen
rehberine uymaktır.
Arifler vukuf-i adedî prensibini Kur’an ve Sünnet’ten almışlardır. Onunla hak yolcularına bir çok edep ve usul
öğretmişlerdir. Bu usüller delil ve tecrübeye dayanır. Bu prensibin izahı içinde şu sorulara cevap bulacağız:

Genel Zikir, Özel Zikir

Zikirde sayı önemli midir? Herkes istediği şekil, usul ve sayıda Yüce Allah’ı zikredemez mi? Gaye sayı mıdır,
zikir midir? Zikirden gaye nedir? Mürşidlerin belirlediği zikrin dışına çıkan bir mürid niçin zarar görür? Çok
zikirden zarar gelir mi? Farklı zikir yapan çarpılır mı? Zikir çekmeyen terbiye olmaz mı? Zikir vazifesi ne zaman
biter?
Zikir, genel ve özel olarak iki şekilde yapılabilir. Genel zikir bir zaman ve sayı belirlemeden günlük yaşantı içinde
devamlı zikir ve fikir halinde olmak ve kalben Allahu Tealâ ile huzur halini muhafaza etmektir. Bu herkesin ilâhi
sevgisine, ilmine, terbiyesine, tefekkür kabiliyetine ve manevi nasibine göre değişir. Yatarken, kalkarken, yerken,
içerken, vasıtaya binerken, eve, camiye, işyerine girip çıkarken, bir işe başlarken, acı-tatlı olaylarla karşılaşıldığında
öğretilen zikirleri yapmak bu kısma girer. Bu tür zikirler günlük virdden ayrıdır, yapılan amelin edebidir.
Özel zikir ise zamanı, sayısı ve şekli belirlenerek yapılan zikirlerdir. Bunların bir kısmını Hz. Peygamber s.a.v.
Efendimiz öğretmiştir. Bize onları öğretildiği gibi yapmak düşer. Fayda ve fazilet bundadır. Aksini yapan hayırdan
mahrum olur, vebale girer, zarar eder.

Şekil ve Sayılar Neden Önemli?

130
 Mesela, Efendimiz s.a.v. farz namazlardan sonra otuzüç’er defa “sübhanellah”, “elhamdülillah” ve “Allahu ekber”
zikirlerinin yapılmasını ve bunun “lâ ilâhe illallahu vahdehu lâ şerike leh” zikriyle yüze tamamlanmasını tavsiye
buyurmuştur. Buna aynen uyulmalıdır. Bu zikirler namazın peşinden yapıldığında sayısı bellidir. Bu sayıdan az
veya çok yapmak uygun değildir. Onları otuzbeşe çıkaran kimse zarar ettiği gibi, otuzikide bırakan da zarardadır.
Bazı zikirlerde fazilet sayıya bağlanmıştır. Sayıyı korumayan kimse fazileti kaçırır. Yüce Allah’ı zikirden zarar
olmaz diye bu sayıyı artırmaya çalışmak doğru değildir. Bu, şeytanın oyunudur. Çünkü şeytan kula emredilen bir
ibadeti hepten terk ettiremezse, onu istenenden az veya çok yaptırarak faziletini yok ettirir. Kulluğun esası, Allah ve
Rasülü tarafından istenileni yapmaktır.
Dinimizin vaktini, şeklini ve rekâtlarını belirlediği namazlar da bu kısma girer. Onlarda kendi akıl ve tercihimizle
artırma, eksiltme yapamayız. Ezan, kamet, teşrik tekbirleri, telbiye gibi şekli belirtilen zikirler de böyledir.

Vird Nedir?
Özel zikirlerin bir kısmı alim ve ariflerce tespit edilmiştir. Bu tür zikirler, yapanların tercihine bırakılmıştır. Onlar,
“Allah’ı çokça zikredin” emrine girer. Bu zikirlerin zamanı, sayısı, şekli ve yapılma usulü ariflerin içtihadına
dayanmaktadır. Terbiye sahasında müçtehid olan kâmil mürşidlerin içtihat yetkisi vardır. Onlar bu zikirleri bir delil,
müşahede ve tecrübeyle ortaya koymuşlardır.
Tasavvuf terbiyesinde işte bu zikre “vird” denir. Vird, her gün belirli zaman dilimi içinde yapılmak üzere
belirlenmiş vazifelerdir. Bunlar, “Allah”, “lâ ilâhe illallah” gibi zikir lafızları yanında, namaz, Kur’an, salât u selam,
tefekkür, murakabe ve rabıta gibi vazifelerdir. Bu vazifeler dinin övdüğü zikirler ve ameller içinden seçilmiştir.
Onları ya ehli olan bir kimse kendi başına seçip uygular. Ya da bu vazifeler bir ehil mürşide tabi olunarak onun
nezaretinde yapılır.
Bu zikirleri tek başına yapan kimse alim, arif, kâmil ve tecrübeli olmalıdır. Yoksa işi zor, tehlikesi çok olur.
Çünkü zikirler farklı faydaları ve neticeleri olan ilaçlar gibidir. Ehil olmayan kimse kalbe ilaç olacak zikri seçerken
yanılabilir, uygulamada yanlışlık yapabilir, sırayı karıştırabilir. Ayrıca, tek başına çekilen bir zikre şeytan müdahele
edip edebini çiğnetebilir, safiyetini bozabilir, hedefini değiştirebilir.
Kâmil bir mürşidin terbiyesine giren kimse ise bu tür durumlarla yalnız değildir. Kâmil mürşid, manevi
hastalıklarda mütehassıs doktordur. O, hangi manevi hastalığa ne tür bir zikrin ilaç olacağını bilir.
Günlük vird ilaç gibidir. Bu ilacın ne zaman ne kadar alınacağını manevi doktor olan mürşid belirler. Hastaya ilacı
reçeteye uygun olarak içmek düşer. Kâmil mürşid, vird verdiği kimseye sevgi ve feyiz de verir. Onu kontrol eder.
Dua ile destekler. Şeytanın tuzaklarını tanır, hilelerini bilir. Onun zikri kullanıp müridi düşürebileceği benlik,
ibadetine güvenme, insanları küçük görme, Allah rızasını unutup keşif keramet gibi şeylere yönelme tehlikelerine
karşı tedbir alır.
Mürşidin feyzi ve faydası müritteki samimiyet, itaat, gayret ve edebe bağlıdır. Mürşidin verdiği zikri
beğenmeyen, onu yeterli görmeyip az veya çok bulan, başka zikirlere heves eden kimse, gizli bir muhalefet
içindedir. Bunda ayrıca mürşidine karşı bir itimatsızlık ve ciddiyetsizlik mevcuttur. Bu durumdaki bir kimsenin
mürşidden alacağı feyzi kesilir, kalbi karışır, terbiye yolu tıkanır, amel aşkı söner, hizmet heyecanı biter. Eğer
durumunu mürşidi ile istişare etmez ise, bir zaman sonra onu terk eder; aklı, nefsi ve şeytanı ile baş başa kalır.

Fazla Zikir Zarar mı?

Mürşid terbiyesine giren bir kimse, günlük zikrini mürşidinden almalı, bununla birlikte başka zikir istiyorsa onu
da mürşidi ile belirlemelidir.
Kâmil bir mürşidin tavsiye ettiği zikirlerle yetinmeyip, güzeldir, sevaptır diye kendi başına başka zikirler bulan ve
uygulayan kimse, bir çeşit bid’at işlemiştir. Bu bid’at yola ve usule aykırı davranmak ve onda olmayan şeyler icat
etmektir. Böyle bir davranış yolu bozar, feyzi keser, sahibini vebale sokar. Bu, zikir çekmenin değil, mürşide
muhalefet etmenin ve usule aykırı gitmenin cezasıdır.
Eğer mürşid müride vird olarak gizli zikir vermişse, bununla yetinmek gerekir. Açık zikirde fazilet ve sevap
vardır diye kendi başına açık zikir yapmamalıdır. Mürşidi tarafından kendisine açık zikir tavsiye edilen bir müridin
durumu da aynıdır. O da mürşidinden izinsiz kendi başına gizli zikir çeşidine yönelmemelidir. Eğer zikrin sayı,
şekil ve usulünde bir değişiklik gerekirse bunu mürşidiyle yapmalıdır. Çünkü bunun gerekip gerekmediğini mürşid
bilir.
Yapılan bir işin hayır olması için niyet gibi amelin de ilme, edebe ve usule uyması gerekir. Şu örneği iyi
düşünelim:
Tabiûn alimlerinden Said b. Müseyyeb rh.a., bir adamın ikindi namazını kıldıktan sonra, iki rekat daha namaz
kıldığını gördü. Adamı bu vakitte nafile namaz kılmaması için uyardı. Adam:
- Ey Ebu Muhammed! Namaz kıldığım için Allah beni cezalandırır mı? diye sordu. O:
- Namaz kıldığın için değil de, sünnete aykırı hareket ettiğin için cezalandırır, dedi. (Darimî, Mukaddime, 39)
131
 Bu örnekte olduğu gibi, insan farklı bir zikir çektiği için çarpılmaz; ancak önündeki mürşidinin emrini hafife
aldığı ve onun gösterdiği yola ters hareket ettiği için zarar görür. Yapılan iş bir çeşit zikir de olsa, usule uymazsa
güzel bulunmaz.

Zikirde Asıl Hedef

Arifler, zikirde verilen sayıya dikkat etmekle birlikte, asıl hedefin sayı değil, kalp huzuru ve ahlâk güzelliği
olduğunu belirtmişlerdir. Büyük veli Alauddin Attar k.s. zikirden maksadın ne olduğunu şöyle açıklar:
“Zikirde sayının çok olması önemli değildir. Asıl önemli olan, kalbin zikrettiği Yüce Rabbi ile huzur bulmasıdır.
Zikrin fayda vermesi ve kulda eserini göstermesi için bu gerekir. Zikrin tesiri önce kalpte, sonra bedende olur.
Gerçek zikir kalpte Allah’tan gayri her şeyi siler, temizler. Kalpte ilâhi cezbe, aşk, tecelli ve birlik hasıl olur. Bu
zikir sayesinde insan ilâhi tecellilere ulaşır, marifete erişir, ilm-i ledün sahibi olur.”
Nakşî yolunun piri Şah-ı Nakşibend k.s. de vukuf-i adedîyi ledün ilminin başlangıcı görür ve der ki:
“Gizli zikri bu usul üzere çekenler, bütün benliklerinde Yüce Allah’ın azametini hissederler, O’nun tecellilerini
bütün eşyada müşahede ederler.”
Bu neticeye uygun olarak arifler zikri tek sayılar üzerinde yapmayı tavsiye ederler. Mesela bir nefeste üç, beş,
yedi veya yirmi bir kere zikretmeli, zikri tek sayılarda bitirmelidir.

Ne Zamana Kadar Zikir?

Arifler der ki: Zikrin sayısı ve şekli değişebilir, fakat kuldan hiçbir zaman zikir vazifesi düşmez. Bu vazife ölene
kadar sürer. Berzah ve ahiret aleminde de devam eder. Ayrıca, zikir ne kadar yüksek olursa olsun, kuldan hiçbir
ibadeti düşürmez. Gerçek zikir, ibadetlere lezzet katar, kalbi destekler, kulu istikamet üzere tutar.
Bazıları, her şey zikirden ibarettir diyerek, bütün ibadetleri terk etmişlerdir. Bu büyük bir hatadır. Böyle
düşünmek haramdır. ‘Biz zikir ile ulaşacağımız yere ulaştık, artık namaz, oruç, hac gibi ibadetlere gerek yok.
Haramlar da bize zarar vermez, asıl hedef kalp huzurudur’ diyenlere büyük veli Cüneyd-i Bağdadi k.s. şu cevabı
vermiştir:
- Evet ulaştılar, ama cehennem ateşine! (İbnu Acibe, İkazu’l-Himem)
Şu uyarı da onun:
“İşin başında Allah ile arasındaki hukuku sağlam ve güzel yapmayan kimse, manen ilerleyemez. Bu vazifelerin
başında farzları yapmak, haramlardan kaçınmak, günlük virdlere devam etmek, fazilet olan işlere sarılmak,
şüphelerden kaçınmak gelir. Kim bunları yerine getirirse, bundan sonrasını Allah kendisine ikram eder.” (Hânî, el-
Kevakibü’d-Dürriyye)
Büyükler, kim mürşidinin sırrına ulaşmak istiyorsa virde sarılsın. Çünkü mürşidin sırrı onda gizlidir, demişlerdir.
Bir adam Cüneyd-i Bağdadi k.s.’nin elinde tesbih gördü. Hayret etti ve: “Sen bu derece yüksek şeref ve makam
sahibi bir insan iken, hâlâ elinde tesbih mi taşıyorsun?” diye sordu. Büyük arif adama döndü ve dedi ki:
- Evet tesbih taşıyorum. O benim bu makamlara ulaşma sebebimdir. Onu hiçbir zaman terk etmem.” (İkazu’l-
Himem)
Sabit el-Benanî k.s.’nin oğlu anlatır:
Vefatı yaklaştığında babamın yanına vardım. Kendisine kelime-i tevhidi telkin etmek istedim. “Babacığım lâ ilahe
illallah de!” diye hatırlatmada bulundum. Bana dönerek: “Oğlum! Beni kendi halime bırak. Ben şu anda günlük
altıncı virdimi yapmakla meşgulüm.” dedi. (İbnu’l-Cevzî, Sıfatu’s-Safve)
Gavs-ı Sani k.s. Hz.leri buyurdular:
“Zikre devam ediniz, virde önem veriniz. Çünkü kalbin tek ilacı zikirdir. Kur’an okumak, salâvat çekmek, hizmet
etmek sevaptır; fakat bunlar kalbe ilaç olmaz, nefsin çirkin sıfatlarını değiştirmez. Nefsi ancak zikir terbiye eder.”
Bütün Allah dostları dostluk liyakatini zikir ve edeple almışlardır. Bizler de bu şereften nasiplenmek istiyorsak
aynı yolu takip etmeliyiz.

TASAVVUF 18
18. Sayı 20. Sayfa

O'NUN SEVDİKLERİNİ SEVMEK

Dr. Dilaver Selvi

132
 Veli, Allahu Tealâ’nın dostu demektir. Bir müminin, ‘Ben Allah’ın dostlarını sevmiyorum.’ demesi mümkün
değildir. Derse küfre düşer. Velileri ölçüsüz yücelten ise şirke girer. Böylece, birisi inkâr etmekle, diğeri de aşırıya
gitmekle tehlikeye düşer. Demek ki, doğrudan imanımızı ilgilendiren bu konuda ölçüyü bilmemiz gerekiyor.

Hiç şüphesiz, mutlak sevgiye layık olan Allahu Tealâ’dır. Sevgiyi ve sevdiklerimizi yaratan O’dur. Sevgi, Allahu
Tealâ’nın bir sırrı ve insanlığa en güzel hediyesidir. Onu Allah için yerinde kullanmak gerekir.
Bir şahsı veya bir şeyi Allah’ı sever gibi sevmekle, Allah için sevmek arasında fark vardır. Allah için sevmek,
Allahu Tealâ’nın: “Bu benim sevdiğimdir; onu siz de seviniz.” dediği şeyleri ve şahısları Allah’ın rızasına ulaşmak
için sevmektir.
Allah sevgisini tatmanın ve ispat etmenin tek yolu Yüce Allah’ın sevdiklerini sevmektir. Herkes kalbindeki Allah
sevgisini kendisi ölçebilir. Bunun yolu, Allahu Tealâ’nın sevdiği şeyleri ne kadar sevdiğimize ve onlara ne derece
değer verdiğimize bakmaktır. Mesela Allah’ın sevgilisi Hz. Peygamber (A.S.), kendisini anne-baba, evlat ve bütün
insanlardan daha fazla sevmeyen müminin gerçek imana ve Allah’ın dostluğuna ulaşamayacığını belirtmiştir.
(Buharî, Müslim)
Allah için sevilecek kimselerin başında, peygamberlerden sonra Ashab-ı Kiram gelir. Sonra kâmil mürşidler ve
diğer bütün müminler gelir.
Her devirde Allah için sevilmeye layık, canını ve malını Allah yoluna adamış öyle kâmil veliler bulunur ki, onlar
ilahi aşk için bir merkez durumundadır. Allahu Tealâ yeryüzünde en büyük sermaye olan ilahi aşkı onların kalbine
emanet etmiştir. İlahi aşk ve edeb onların her şeyine yansımıştır. Onlar Allah’ın boyası ile boyanmıştır. Onların
kalbine bağlanan kalpler, nasip, niyet, samimiyet ve kabiliyetlerine göre o aşktan nasiplenirler. Bu sevgi kalbi
saflaştırır, insanı olgunlaştırır.

Onlar Öyle Bir Topluluk Ki...

Allah dostları, yeryüzünde Allahu Tealâ’nın en canlı şahididir. Her şeyleri ile O’nu tanıtır, O’nu hatırlatırlar.
Onların yüzüne bakanlar Allah’ı zikreder. Haline uyanlar tevbeye sarılır, takvaya ulaşırlar. Meclislerine katılanlar,
günahlardan arınmış olarak kalkarlar. Allah Rasulü (A.S.) buyurur ki:
“Yeryüzünde zikir meclislerini dolaşan ve onların amelini göğe çıkaran meleklere Allahu Tealâ, onların halini
sorduktan sonra:
‘Sizleri şahit tutarak söylüyorum, ben onların hepsini affettim’ buyurur. Bunun üzerine içlerinden bir melek
‘Ya Rabbi, onların içinde bir kimse var ki onlar gibi zikir ehli değildir. Onların arasına zikir için değil, bir ihtiyacı
için gelmiştir, onu da mı affettin?’ deyince Allahu Tealâ:
‘Onlar öyle bir topluluktur ki onlarla oturan âsi olmaz, onu da affettim’ buyurur.” (Buhari, Müslim)
Üstad Bediüzzaman (Rh.A)’in belirttiği gibi, Allah dostlarına ve onların bağlı olduğu silsileye azıcık muhabbet
eden bir kimse, bu muhabbetin bereketi ile imanını kurtarır. Günaha girse bile küfre girmez. Yüzüne baktığı,
elinden tuttuğu velinin muhabbeti, ona Allah’ı inkâr ettirmez. Bu da ona yeter.

Samimiyet... Hepsi Bu!

Allah için olan sevgi samimiyet ister. Samimi olan kimse, sevdiğini razı etmeye gayret eder. Allahu Tealâ’nın
bütün müjdeleri ihlâs ve samimiyete bağlıdır. Kudsi hadiste yüce Rabbimiz:
“Benim rızam için birbirlerini sevenler nerede? Hiçbir gölgenin bulunmadığı bu mahşer gününde onları kendi
rahmet gölgemde gölgelendireceğim.” (Müslim) buyurarak bu büyük iltifatı ihlasa bağlamıştır.
Ayrıca bu sevgiye sevinmek ve onu korumak gerekir. Büyük arif İmam-ı Rabbani (K.S.) bu sevginin kıymetini
şöyle belirtir: “Allah dostlarını sevmeyi en büyük nimetlerden birisi saymalıdır. Cenab-ı Hak’tan bu sevgide
samimiyet ve istikamet üzere olmayı istemelidir. Bu büyüklere bağlılık sebebiyle hasıl olan az şey de çok kabul
edilmelidir. Zira o az değildir.” (Mektubat)
Büyük veli İmam Şa’ranî (K.S.)’yi dinleyelim: “Allahu Tealâ bir müridin kalbini kâmil bir mürşidde topladıktan
sonra, artık onun dünyada hiçbir şeye iltifat etmemesi gerekir. Çünkü dünya ve ahirette ona ne nasib edilmişse işte
önündedir; nasibini almaya baksın. Mürşidim Ali b. Vefâ (K.S.) derdi ki: Eğer hakiki bir mürşid bulursan, kendi
hakikatını bulursun. Hakikatını bulduğunda da Allahu Tealâ’yı bulursun. Allah’ı bulunca her şeyi bulmuş olursun.
Bütün mesele, böyle bir mürşidi bulmaktır. Bunu iyi anla ve öyle birisini bulunca onu bir ganimet bil.” (Envaru’l-
Kudsiyye)
Bu ganimet dünya servetlerine benzemez. Allah için yapılan dostluklar zayi olmaz, ölümle son bulmaz. Kıyamette
geçerli tek sermaye, Allah için olan işler, sevgiler ve sevgililerdir. Yüce Rabbimiz, bütün sevenlere şu uyarıyı

133
yapmıştır: “O gün (Allah için birbirini seven) muttakîlerin dışında bütün dostlar birbirinin azılı düşmanı olur.”
(Zuhruf/67).
Öyleyse yarın düşmanlığa dönüşmeyen dostluğun peşine düşmelidir. Allah dostlarıyla ömrünü geçirenler asla
pişman olmayacak ve bu dostluk ölümle son bulmayacaktır. Hz. Peygamber (A.S.)’ın: “Kişi sevdikleri ile
beraberdir” (Buharî, Müslim) hadisi, ahirette mutlaka gerçekleşecektir.
Ancak bu hadiste sevenlere bir müjde olduğu kadar, bir tavsiye ve bir uyarı da vardır. Müjdeyi Ebû Zer el-Gıfarî
(R.A.) anlatıyor: “Hz. Peygamber’e:
‘Yâ Rasulallah! Hayırlı bir topluluğu sevdiği halde, onlar gibi amel etmeye güç yetiremeyen kimse hakkında ne
buyurursunuz?’ diye sordum. Rasulullah Efendimiz (A.S.):
‘Ey Ebû Zer! Sen sevdiklerinle beraber olacaksın.’ buyurdu. Ben de:
‘Şüphesiz ben Allah ve Rasulünü seviyorum’ dedim. Efendimiz (A.S.):
‘Muhakkak ki sen, sevdiklerinle berabersin’ buyurdu.” (Buharî, Darimî)
Allah dostlarını samimi olarak seven fakat onlar gibi güzel amel edemeyip hasretini çeken kimseye işte bu müjde
yeter.

Evliyayı Seven Eşkiyalık Yapmasın

Hadisten çıkan tavsiye de şudur: Kimi seviyorsan onunla aynı yolda, aynı halde, aynı ahlâkta ol; sevgin dilde
kalmasın, sevginde yalancı olma, sevdiğinin hallerine yabancı kalma. Allah dostlarını seviyorsan onlara benze,
onların yaptığı güzel amellerden sen de yap, onlar gibi zikir ehli ve halka karşı merhametli ol! Evliyayı seven,
eşkiyalık yapmasın!
Hadisteki gizli uyarı da şudur: Herkes kalbindeki asıl sevgi ve niyet ile değerlendirilir. Söze değil kalbe bakılır.
Allah’ı ve O’nun dostlarını seviyorsanız, bunu itaat ve edeb ile ispat edin. Kalbe kötü arzu ve sevgiler hakimse,
sözle seviyorum demek birşey ifade etmez. Yahudi ve Hıristiyanlar: “Biz Allah’ın oğulları ve dostlarıyız!”
dediklerinde, Allahu Tealâ: “Öyleyse günahlarınız yüzünden Allah size niçin azap ediyor?” (Maide/18) buyurarak,
halleri ve yolları yanlış olduğu için sevgilerinin yalan olduğunu belirtmiştir.

Ölçü: Her Zaman, Her Yerde...

Bir kimsenin Allah için sevilmesi için keşif-keramet sahibi olması şart değildir. Onun ihlas, edeb ve istikamet
sahibi olması yeterlidir. Allahu Tealâ kimseyi etine-kemiğine, süsüne-lüksüne, nesebine-milletine, rengine-cinsine
bakarak sevmez. O ancak, iman, irfan, aşk ve edeb sahibi müttaki kullarını sever. Her cinsten, her kesimden ve her
milletten Allah’ın dostları bulunur. İrşadla görevli olanların dışındaki velilerin çoğu gizlidir. Bunun için herkese
karşı edebli davranmaya dikkat etmelidir.
Allah için sevilen bir velinin irşadı ne kadar büyük olursa olsun, hiçbir veli hiçbir peygamberden üstün değildir.
Fazilet olarak bütün veliler Ashab-ı Kiram’dan sonra gelir. İlim, irşad ve edebiyle sevilen bir velinin hangi
makamda olduğunu bilmek, kimseye şart ve lazım değildir.
Bir insan mürşidini kendi terbiyesi için en yetkili ve rehber olarak görmelidir. Fakat taassuba düşüp, “benim
mürşidimden başka yeryüzünde mürşid bulunmaz” dememelidir.
Bütün veliler ve mürşidler birbirlerinin kardeşleridir. Öyleyse, Allah için hepsinin sevilmesi ve hayırla anılması
gerekir. Dengesiz bir sevgi sarhoşluğu ile mürşidimi öveceğim ve herkese sevdireceğim diye başka mürşidleri
küçümsemek, arkalarından çekiştirmek ve edeb dışı davranışlara girmek kesinlikle doğru değildir.
Gerçek veliler, talebelerinden kendileri için övgü değil, Allah için edeb beklerler. Bir arifin belirtiği gibi; “Gerçek
mürid, mürşidi ile övünen kimse değildir. Asıl mürid, mürşidinin onunla övündüğü kimsedir.”
Kâmil mürşidler, dini ve büyükleri kullanarak dünyalık kazanmaya çalışan kimselerden de nefret ederler. Neye
muhtaç olduğumuzu ve kimden ne istediğimiz iyi bilmeliyiz. Allahu Tealâ, Yüce Rasulüne: “Habibim! Benden ne
istersen iste?” buyurunca, Efendimiz (A.S.): “Allahım senden sevgini, seni sevenlerin sevgisini, beni senin sevgine
ulaştıracak amellerin sevgisini istiyorum” dileğinde bulunmuştur. (Tirmizî, Ahmed)
Allah için sevenlerin gözü aydın olsun.

TASAVVUF 18

RABITA
45. Sayı 22. Sayfa

134
KUR'AN VE SÜNNET'İN EMRETTİĞİ RABITA

Dr. Dilaver Selvi

Bazıları tasavvufta tarif ve tavsiye edilen rabıtayı tenkit etmekteler. Kimi bu tenkidin şiddetini artırıp rabıtaya şirk
diyecek kadar ileri gitmektedir. Acaba birisine göre ibadet, diğerine göre felaket olan bu rabıta nedir?

Tasavvufta rabıta, terbiyenin temeli ve en büyük zikir sebebi görülürken, onu şirk gören kimse hangi delil ve
mantıkla bu sonuca varabiliyor? Gerçekten şirke götüren bir rabıta çeşidi mevcut mudur? Rabıtanın Kur’an ve
Sünnet’te bir örneği, benzeri, delili ve tarifi var mıdır? İnsan terbiyesi için rabıtanın gereği nedir? Bütün bunlar,
cevap arayan sorulardır.
Aslında çözüm kolaydır. Aramızda bir ihtilaf varsa, yapılacak iş hakeme gitmektir. Din işlerinde hakem Kur’an ve
Sünnet’tir. Biz de önce Kur’an ve Sünnet’e bakacağız. Onlarda rabıtanın nasıl ele alındığını inceleyeceğiz.
“Rabıta”, “ribat”, “murabata” kelime olarak “rabt” kökünden gelmektedir. Rabıta ve rabt, sözlükte iki şeyi
birbirine iyice bağlamak anlamına gelir. Bu kelimeye, iki şeyi birbirine bağlayan ip, alaka, şiddetli muhabbet,
münasebet, ilgi ve sevgi ile bir şeye bağlılık, cesur ve dayanıklı olmak gibi manalar da verilmiştir. (Cevherî, Sıhah;
İbnu Manzur, Lisanu’l-Arab; Zebidî,Tacu’l-Arus.)
Bu kelimeler kullanıldıkları yere göre, bir şeyin üzerinde sabit durmak, kendini hapsetmek, başkasından kesilip
bir şeye tam yönelmek gibi manalar da taşımaktadır. (Razî, Tefsir-i Kebir; Kurtubî, el-Cami li Ahkami’l-Kur’an;
İbnu Kesir, Tefsir.)
Kur’an ve Sünnet’te anlatılan rabıta çeşitleri de, bu manaların birini veya birkaçını içermektedir.

Kur'an'da Rabıta Geçiyor mu?

Kur’an’da rabıta kelimesi açıkça zikredilmektedir. Bunu şu ayette görüyoruz:
“Ey iman edenler! Allah yolunda sabredin, düşmanlarınız karşısında sebat gösterin, rabıta yapın / Allah’ın
korumanızı istediği sınırları bekleyin, Allah’tan korkun ki kurtuluşa eresiniz.” (Âl-i İmran, 200)
Bu ayetteki “rabıta yapın” emri, her mümini ilgilendiren bir emirdir. Tefsirlerde burada geçen rabıtaya şu manalar
verilmiştir: Düşmanların saldıracağı yerleri gözetleyin, sınırları bekleyin. Dininizi tehlikelerden koruyun. Nefis ve
şeytan düşmanlarına karşı uyanık olun. Onların kalbinize girmesine yol vermeyin. Allah’ın çizdiği sınırları iyi
gözetin, ilâhi hükümlere harfiyen uyun. Namaz vakitlerini gözetleyin ve mescitleri ibadet, taat ve zikir ile mamur
edin. (Suyutî, ed-Dürrü’l-Mensur; İbnu Kesir, Tefsir.)
Yüce Allah’ın her müminden istediği rabıta, kalbini Yüce Allah’a bağlamaktır. Her işte O’nun rızasını
gözetmektir. Bütün yaptıklarında helal ve haram sınırına dikkat etmektir. Kalp kâbesini günah kirlerinden
temizlemektir. Oraya Allah’ın sevmediği şeyleri sokmamak için gönlü kontrol altında tutmaktır. Kısaca, Yüce
Allah’ın düşman olduğu şeyleri gönülden çıkarmak ve kötülüklerin esaretinden kurtulmuş, hür bir müslüman
olmaktır.
Rasulullah s.a.v. Efendimiz, “rabıta yapınız” ayeti indiği zaman, ashabına ayette anlatılan ribat ve rabıtanın ne
olduğunu şöyle açıklamıştır:
“Zor ve sıkıntılı zamanlarda güzelce abdest almak, kalbi mescitlere bağlı olmak, ibadet yerlerine çokça gidip
gelmek ve bir namazı kıldıktan sonra diğer namaz vaktini gözetlemek var ya; işte sizin için ribat budur, işte asıl
ribat budur, işte asıl ribat budur.” (Buharî, Tirmizî, Nesaî, Malik)
Bu hadisten ribatın iki türlü manasının olduğunu anlıyoruz. Birisi manevi, diğeri maddi sınırları kontrol altında
tutmaktır. Korunacak manevi sınırlar ilâhi emirler ve kalbimizdir. Maddi sınırlar ise düşmanın saldırı noktalarıdır.
Kalbin Yüce Allah ile ne halde olduğunu kontrol etmeye murakabe denir. Zahiri düşmanları takip ve kontrol
etmeye ise mücadele denir. Her ikisi de mümin için vazgeçilmez birer vazifedir. Çünkü ayette kurtuluş bunlara
bağlanmıştır.

Tefekkür ya da Varlıkları Rabıta

Kur’an ve Sünnet’te emredilen bir diğer rabıta şekli tefekkürdür. Tefekkür etmek, fikretmek, düşünmek aynı
şeydir. Hepsi kalple yapılan bir ameldir.
Düşünmek akıllı olmanın gereğidir. İnsanın en başta gelen özelliği düşünmektir. Tefekkür, boş ve gelişi güzel bir
düşünce değildir; gizli bir ilim yoludur. Tefekkür kalp aynasında varlıkların iç yüzünü görmektir. Bilinene bakıp
gizli olanı fark etmektir. Görünene bakıp görünmeyene ulaşmaktır. Delile bakıp hedefe varmaktır. Tefekkür, sanata
bakıp sanatkârı tanımaktır. Kalp gözüyle Yüce Yaratıcı’nın varlıklarda gizlediği ilmini, kudretini, rahmetini ve
hikmetini görüp, O’na hayran olmaktır. Bunun sonu O’nu sevmek, zikretmek, yüceltmek ve O’na teslim olup

135
huzura ermektir. Kur’an’da bu sonuç tefekkür, tezekkür, teemmül, tedebbür, ibret, basiret, marifet ve muhabbete
bağlanmıştır.
Tefekkürü tarif ettik. Tezekkür, unutulan bir şeyi hatırlamak, unutmamak ve devamlı tekrar ederek onu kalpte
tutmaktır. Teemmül, bir şeyi devamlı ve çok yönlü düşünerek içinde saklı olan manayı ortaya çıkarmaktır.
Tedebbür, bir şeyi derinlemesine düşünmek ve arkasındaki gizli manayı çözmektir. İbret, bir şeyde verilmek istenen
mesajı almaktır. Basiret, işin iç yüzünü görmektir. Marifet, bir şeyi asli haliyle olduğu gibi tanımaktır. Muhabbet,
bir şeyi sevmek ve onunla huzur bulmaktır.
Görüldüğü gibi, bütün bunlar bir irade, yöneliş, gayret, iman ve sabır istemektedir.

'Mürşid Yerine Allah'ı Düşün' Sözü Doğru mu?

Yüce Allah’ın zatı hariç, her şey düşünülebilir. Yüce Allah’ın zatı hiçbir şeye benzemediği için onu düşünmek
mümkün değildir. Rasulullah s.a.v. Efendimiz, bu konuda şu ölçüyü önümüze koymuştur:
“Allah Tealâ’nın zatını tefekkür etmeyin/düşünmeyin. O’nun nimetlerini ve yarattığı varlıkları düşünün. Çünkü
siz Allah’ın zatını düşünmeye güç yetiremezsiniz.” (Ebu’ş-Şeyh, Kitabu’l-Azame; Ebu Nuaym, Hilye; Tabaranî, el-
Evsat; Beyhakî, Şuabu’l-İman; Elbanî, Sahiha.)
Alimlerimiz bu hadisten hareketle şu temel kaideyi tespit etmişlerdir: “Her ne ki hayal edilir, o Allah değildir.”
(Şa’ranî, el-Yevakıt). Yüce Allah’ın dışındaki her varlık düşünülebilir ve nasıl olduğu hayal edilebilir. Fakat Allah
nasıl acaba diye düşünülmez, düşünülemez.
Bu hadis, niçin bir mürşidi düşünüyorsunuz da Allah’ı düşünmüyorsunuz, diyenlere cevap vermektedir. Kâmil
mürşid, bir varlıktır, kuldur, edep ve takva sahibi salih bir insandır. Allah’ın dostu, halifesi, şahidi, delili ve
davetçisidir. Onu düşünmek, hayal etmek, kalpte canlandırmak, gönülde şekillendirmek, rabıta yapmak
mümkündür, fakat bu durum Yüce Allah’ın zatı için mümkün değildir.

Ayetler, İbretler
Yüce Allah, Kur’an’da bütün varlıklara, yerlere, göklere, dağlara, denizlere, aya, güneşe, yıldızlara, geceye,
gündüze, yağmura, rüzgara, insana, bitkilere, hayvanlara, tarihte olan olaylara “ayet”, “delil” ve “ibret” ismini
veriyor ve onların yaratılmasına, seyrine, sevk ve idaresine, hareket ve sonuçlarına ibretle bakmamızı, onların
üzerinde derin derin düşünmemizi emrediyor. Bir sivrisineğin halini, arının yaptığı balı, örümceğin ördüğü ağı
misal vererek, akıl sahiplerinin ibret almasını istiyor. Cennet, Cehennem, Sırat, Mizan ve diğer ahiret hallerini safha
safha anlatarak, hepsi üzerinde düşünülmesini bekliyor.
Kısaca önümüze iki türlü ayet konmuştur. Birisi Kur’an ayetleri, diğeri kainat ayetleridir. Yüce Allah, bütünüyle
Kur’an ayetlerini düşünüp öğüt almamız ve Allah’ın tek ilâh olduğunu anlamamız için indirdiğini haber veriyor.
(Nisa, 82; Yusuf, 2; İbrahim, 52 v.d.)
Aynı şekilde yerler, gökler ve içindekilerin de aynı hedef için yaratıldığını bildiriyor ve onlardaki bu ilmi
insanların okumasını, içindeki mesajı almasını istiyor. (Bakara, 164; Âl-i İmran, 190-191; Yunus, 101 v.d.)
Bu ayetler bize sadece kainatta olanı biteni haber vermek, onların isimlerini öğretmek ve arada bir kendilerini
konu etmek için anlatılmıyor. Bunların tek hedefi kalbi uyandırmak ve Yüce Allah’a bağlamaktır. Çünkü disiplinli
düşünmek, bir halden diğerine geçmek içindir. Tefekkürle kalp dirilir, hali değişir, sıfatı güzelleşir. Bu dirilik ve
güzellik diğer lâtifelere yansır. Kalp gibi ruh, sır, hafi, ahfa, vicdan, akıl ve şuur da ayet ve delilleri tefekkürün
sonucu oluşan ilim ve feyzden nasiplenir. Sonuç güzel ahlâktır.
Tefekkürle cehaletten ilme, dünya hırsından zühde, kibirden tevazuya, benlikten edebe, nefretten sevgiye,
korkudan emniyete, vesveseden zikre, boş işlerden ibadete, fani dostlardan ebedi sevgiliye yöneliş ve geçiş sağlanır.
İşte buna seyr u sulûk, yani Allah’a gitmek denir. Bu hedefe giderken her şey bir vesileden ibarettir. Tefekkür de en
güzel vesiledir. Bunun için, “uyanık kalple bir saat tefekkür yapmak, gaflet içinde bir sene ibadet yapmaktan
hayırlıdır” denmiştir. (Ebu’ş-Şeyh, Kitabu’l-Azame; Gazalî, İhya)
Kur’an’da, ayetlerden ibret almak ve sonuç çıkarmak için samimi iman, uyanık kalp, güzel yöneliş, takva, temiz
akıl ve sabır gerekli görülmüştür. İman etmeyen ve aklı midesine, kulağı para sesine, gözü cüzdanına bağlı yaşayan
kimseler, bu halleriyle kör, sağır, dilsiz, hissiz ve kıymetsiz birer varlık olarak tanıtılmıştır.
Görüldüğü gibi tefekkür lazımdır. Tefekkürün hedefi şirkten kurtulmak, tevhide ve şükre ulaşmaktır. Bu şekilde
tefekkür etmek, ibret almak, kendini kontrol etmek ve amellerini muhasebeye çekmek her müminin günlük amelleri
arasında yerini almalıdır. Hadiste, aklı başında olan her müminin, gününün bir kısmını bu tefekkür için ayırması
gerektiği belirtilmiştir. (İbnu Hıbban, Sahih; Ebu Nuaym, Hilye)

136
Muhabbet Rabıtası
Kur’an ve Sünnet’te emredilen rabıtalardan birisi de muhabbet rabıtasıdır. Muhabbet rabıtası kalbi Allah’ın
sevdiği şeylere bağlamak ve onları Allah için sevmektir. Bu sevilecek kimselerin başında Hz. Peygamber s.a.v.
Efendimiz gelmektedir. Yüce Allah onu sevginin imamı, delili ve rehberi yapmıştır. (Âl-i İmran, 31; A’raf, 157-158)
O’na uymadan Allah’ı seviyorum demek yalandır.
Rasulullah s.a.v. Efendimiz, kendisi için her müminden şu derece bir sevgi ve kalp bağı istemektedir: “Sizden
biriniz beni kendi nefsinden, ailesinden, çocuklarından, anne babasından ve bütün insanlardan daha fazla
sevmedikçe, tam iman etmiş olmaz, gerçek imanın tadını tadamaz.” (Buharî, Müslim, İbnu Mace, Ahmed)
Ayrıca her müminden Ashab-ı Kiram’ı, alimleri, salihleri ve mümin kardeşlerini sevmesi, onları hayırla anması,
kalbinde onlara yer vermesi, dualarına katması, onlarla ilgilenmesi istenmektedir. “Birbirinizi sevmedikçe mümin
olamazsınız” hadisi, bu sevgiyi anlatmaya yeterlidir. Yüce Allah’ın: “Sakın zalimlere meyletmeyin, yoksa size de
ateş dokunur.” (Hud, 113) uyarısını her kalp sahibi dikkate almalıdır. “Ey iman edenler Allah’tan korkun ve benim
sadık kullarımla beraber olun.” (Tevbe, 119) ayeti, kalbin kimlere yönelmesi ve bağlanması gerektiğini
göstermektedir.

Ölüm Rabıtası
Kur’an ve Sünnet’te emredilen rabıtalardan biri de ölüm rabıtasıdır. Kur’an’da insanı dehşete düşürecek, hayrete
sevkedecek ölüm halleri, kıyamet sahneleri ve ahiret manzaraları anlatılmaktadır. Bunlarla kalp dünyadan çekilip
ebedi ahiret yurduna yöneltilmek istenmektedir. Rasulullah s.a.v. Efendimiz, Abdullah b. Ömer’e: “Kendini ölmüş
ve kabre girmiş say.” (Tirmizî, Ahmed) buyurarak ölüm rabıtasını tavsiye etmiştir. Bu rabıta ile insanın dünyanın
boş sevgi ve zevklerinden çekilip ebedi ahiret güzelliklerine yöneleceğini, gafletin gidip kalbin dirileceğini ve
günahlardan temizleneceğini haber vermiştir. (Tirmizî, Nesaî, Münavî, Beyhakî)
Allah dostları tefekküre büyük önem vermişlerdir. İnsanın terbiyesi, konuşması kadar susmasından da anlaşılır.
Ancak, boş konuşma ve kötü düşünce kınandığı gibi, içinde güzel düşünce ve tefekkür olmayan suskunluk da
kınanmıştır.
Velilerden Fudayl b. İyaz rh.a. der ki: “Tefekkür bir aynadır. Sana iyiliklerini ve kötülüklerini gösterir. Onda
kalbinin halini görürsün.”
Alimlerden Abdullah b. Mübarek rh.a., velilerden Sehl b. Ali k.s.’yi derin bir tefekküre dalmış halde gördü. Onun
ahiret hallerini düşündüğünü anladı ve “Nereye kadar ulaştın?” diye sordu. O da, “Sırat köprüsüne kadar.” cevabını
verdi.
Bişr b. Haris rh.a., tefekkürle elde edilecek sonucu şöyle özetler: “Eğer insanlar Yüce Allah’ın büyüklüğünü
anlayabilselerdi, ona isyan etmezlerdi.”

Rabıtanın Sonucu
Tasavvuf büyüklerinin tarif ve tatbik ettiği rabıta da yukarıda anlatılan tefekkür çeşitlerinden birisidir. Rabıta,
görülmesi Yüce Allah’ı hatırlatan kâmil bir veliyi gönül aynasında seyretmek ve üzerinde zuhur eden ilâhi
tecellileri görüp, Yüce Allah’ı zikretmekten ibarettir.
Diğer bir yönüyle rabıta, Yüce Allah’ın dostu ile gönülde beraber olmaktır. Onun kalbine emanet edilen ilâhi nura
bağlanmaktır. Onun ilâhi aşkla kaynayan kalbine inen feyizden nasiplenmektir. Velideki dostluk sırrını düşünmektir.
Salihleri özlemek ve onlardaki güzel ahlâka özenmektir. Sevgi atmosferi içinde kalbi uyandırıp Hakka yöneltmektir.
Kısaca rabıta, Allah’ın yeryüzündeki şahidine bakarak Allah’ı tanımaktır. İşte tefekkürün özü de budur.

9. sayı 28. Sayfa

RABITASIZ HAYAT OLMAZ

Dilaver Selvi

Aklı olan herkes düşünmek zorundadır. İnsanı hayvanlardan ayıran en önemli özellik, düşünerek olgunlaşmak ve
fikir yoluyla bir sonuca ulaşmaktır.
Kalbimiz, istesek de istemesek de her an bir çeşit düşünce ile meşgul olur. Kimisi işinin, kimisi eşinin, kimisi aşı-
nın, kimisi maaşının, kimisi de insan ve eşyadaki ilahi nakşın düşünceleriyle doludur. Bugün canlı cansız hiçbir şey
137
düşünmeden bir gün geçirdim diyen tek bir insan bulamazsınız. Yani her-kes, bir çeşit rabıta içindedir. Rabıta,
kelime manasıyla bu çerçevede tarif edilebilir.
Rabıta, insanın istese de terkede-mediği bir şeydir. Rabıta, gönlün işidir. Rabıta, gönlü bir şeye bağlamak, o şeyi
hayale alıp düşünmek demektir.
Ancak, bu yazımızda biz, kalbi zik-re geçiren, Rabbine çeviren, ruha ilahi bir neşe veren ve ahlakı güzelleştiren
bir düşünce çeşidinden bahsedeceğiz.

Tasavvuftaki Rabıta
Tasavvufta rabıta deyince, insana Allah’ı hatırlatan düşünce kasdedilir. Bunun için kendisine bakılınca Allahı
zikrettiren bir insan-ı kamil hedef alınır; kalp saygıyla ona bağlanır, gönül sevgiyle onu hayale alır, ruh on-dan
akseden nurla nurlanır ve vücut ondaki ahlakla ahlaklanır. Güneş karşısında renk alan ve tatlanan meyve gibi, kamil
insanla zahiren ve batınen her halde beraber olan bir kimse anbean ondaki ilahi güzelliklerle süslenir.
Tasavvuf büyükleri rabıtayı şöyle tarif etmiş-lerdir:
“Rabıta, Allah’ın nurlarını alan, tecellilerini açıkça gören bir makama ulaşmış kamil mürşide kalbi bağlamaktan
ibarettir. Çünkü kamil mürşid oluk gibidir ve kendisine sevgiyle bağlanan müridin kalbine ondan feyiz akar.”
(İbrahim Fasih)
“Rabıta, Allahu Tealâ’nın yüce sıfatlarının özel tecellilerine mazhar olmuş, yani Allah’ın ahlakı ile ahlaklanmış,
müşahede mertebesine ermiş kamil bir mürşide kalbi bağlayıp, huzurunda ve gıyabında o mürşidin sureti, sîreti ve
özellikle ruhaniyetini hayalen kendisi ile birlikte farzederek, yanındayken takındığı tavrı, gıyaben de sürdürmeye
çalışmak demektir.” (Mevlâna Halid)
“Rabıta, müridin mürşide olan şiddetli ve sıcak muhabbetiyle tamamen ona yönelmesidir. Mürid rabıtaya devam
ede ede mürşidinin boya-sına boyanır, onun gibi kamil olma yolunda ya-vaş yavaş ilerler. Muhabbetle yapılan
rabıta, se-veni sevilenin sıfatlarına sokar.” (Nasrullah Efendi)
İmam Rabbanî (K.S.) demiştir ki: “Kalbi zikre geçirecek ve nefsin kötü huylarını değiştirecek rabıta öyle herkese
olmaz. Kendisine rabıta yapı-lacak kimse, Allah tarafından seçilmiş, manevi seyrini tamamlamış, yüksek kemalat
ve cezbe sahibi kamil bir insan olmalıdır.”
Mevlana Halid (K.S.) rabıtayı öyle gerekli ve faydalı buluyor ki, bunu şöyle ifade ediyor: “Rabıta, Nakşi
tarikatında temel bir rükundur. Allah’ın Kitabına ve Rasulullah’ın sünnetine yapıştıktan sonra Allah-u Tealâ’ya vasıl
olmanın en büyük sebebi rabıtadır. Öyle ki, Nakşibendi sadatının bir kısmı müridlerini terbiye ve ta’limde yalnız
rabıtayla yetinirlerdi. Maksat Yüce Mevlâ’ya ulaşmaktır; rabıta ise Allah’a gidişte vesile olmaktan başka bir şey
değildir.”
Rabıta, mürşidin kalıbına değil onun kalbinde zuhur eden ilahi nura bağlanmak ve onun kalbindeki Allah
sevgisini yudumlamaktır.
Gerçek rabıta ve sevgi zamanla hasıl olur. Rabıtaya devam eden müridin kabiliyeti gelişir, sevgisi kuvvetlenir.

Yanlış Anlaşılan Rabıta

Rabıta, Yüce Kur’an’da emredilen tefekkürün bir çeşidi, murakabenin bir bölümü, Allah mu-habbetinin bir
parçasıdır.
Rabıtayı inkar veya terkedenler şunu sorarlar: “Niçin bir insanı düşünüyoruz da Allahu Tealâ’yı düşünmüyoruz?
İnsanı düşünmenin kazancı nedir?”
Bu soruya kesin bir cevap vermeliyiz. Çünkü soruyu sorunların endişesi şudur: Allah’ı bırakıp da insan veya
başka bir varlığı düşünmek ilahi muhabbeti zedeler, böyle bir şey şirke girer.
Önce, Ehl-i Sünnet akidesiyle ile ilgili şu gerçekleri hatırlatalım: Allahu Tealâ hayal ile düşünülmekten
münezzehtir, uzaktır. O, akılla düşünülemez, fikirle tefekkür edilemez, herhangi bir şeye benzetilemez. (el-
Maturidi, Taftazânî, Gazzâlî) Her ne ki hayale gelir, o, Allah değildir. (Şa’rânî)
Şu halde düşünmek için Allahu Tealâ’nın Yüce Zatını seçemeyiz. Hem, Allahu Tealâ’nın zatını düşünmek
yasaklanmıştır. Hz. Peygamber (A.S.), bunun hüküm ve sebebini şöyle belirtmiştir:
“Allah Tealâ’nın zatını tefekkür etmeyiniz. O’nun nimet ve yarattıklarını düşününüz. Çünkü siz, Allah’ın zatını
düşünmeye güç yetiremezsiniz.” (Ebu Nuaym, Elbanî)
Durum böyle olunca, düşünecek kimse Allahu Tealâ’nın yarattığı varlıkları düşünmek zorundadır. İbret almak
isteyen, varlıklara bakmalıdır. Düşünerek zikre ulaşmak isteyen kim-se, yaratılmış bir varlık üzerindeki ilahi tecel-
lileri düşünerek Allah’ı zikre geçmelidir. Allah Tealâ, alemdeki her şeyi, kendi varlığına, birliği-ne ve yüce
rahmetine birer ayet ve alamet yapmıştır.

138
 Bütün alem, düşünülsün ve içindeki rahmet görülsün diye yaratılmıştır. Bu varlıkları düşünenler onların içindeki
ilahi kudreti görür, rahmeti anlar. Anlayan hayran olur, imanı artar, kalbi sevgiyle dolar. Tefekkürün sonucu, Allah’a
muhabbet ve teslimiyettir.
Gelecek yazımızda Kur’an ve Sünnet’teki rabıtayı anlatmaya çalışacağız.

45.Sayı 22. Sayfa

RABITA

Dr. Dilaver Selvi

Geçen sayımızdaki “Kur’an ve Sünnet’in Emrettiği Rabıta” başlıkla yazıda, rabıta kelimesinin sözlük manasını
vermiş, Kur’an ve Sünnet’te emredilen rabıtayla, gayenin kalbleri Yüce Allah’a bağlamak olduğunu söylemiştik.
Bu sayımızda da, rabıtanın Sahabe-i Kiram ve salihler tarafından nasıl uygulandığını ve şekillendirildiğini
dikkatinize sunuyoruz.

Tasavvufta tarif edilen rabıta ne zaman ortaya çıktı? Hz. Peygamber s.a.v. devrinde rabıta var mıydı? Sahabe, dört
mezhep imamları ve önceki salihler rabıta yapmışlar mıydı?
Bu soruların cevabını, rabıtayı kabul edenler de, etmeyenler de doğru olarak bilmelidir. Çünkü rabıtayı tarif ve
tavsiye edenler, bu ümmetin önünde irşadla meşgul olan, mürşid-i kâmil sıfatıyla tanınan arif, alim, salih, müttaki
insanlardır. Onları sevmek, her mümin için bir vazife ve şereftir. Bu zatların bizzat tatbik ettiği ve talebelerine
öğrettiği bu işin içyüzü ve hedefi bilinmezse, onları tasdik eden de, tenkit eden de, hata edebilir, Allah katında
sorumlu olabilir.
Biz, rabıtanın mana, muhteva ve hedefine bakarak, başta sorduğumuz ve akla gelebilecek diğer bazı sorulara
cevap aramaya çalışacağız.

Rabıta Bir İbadet midir?

Önce şunu belirtelim ki, rabıtayı tarif eden mürşidler, tek bir tanımla yetinmemişlerdir. Çünkü rabıta, özü
itibariyle sevmek ve kalbi sevdiğine bağlamaktır. Rabıtada, sevdiğini gönül gözüyle görmek, özlemek, onunla
hayalini süslemek ve kendisine benzemek vardır. Sevgiye bir sınır konulamayacağı için, onu tek bir tarifle ifade
etmek de mümkün değildir.
Sonra rabıta, namaz, oruç, zekât, hac gibi dinimizce şekli belirlenmiş bir ibadet değildir. Ezan, teşrik tekbirleri,
telbiye, salât u selam, fatiha, tahiyyat gibi nasıl yapılacağı öğretilmiş bir zikir türü de değildir. Özel manası ile
rabıta, kalbi uyandırıp zikre geçirmek ve ibadete hazırlamak için uygulanan bir terbiye yöntemidir. Bir tefekkür
şeklidir, feyz alma yoludur, muhabbeti artırma sebebidir, sıfatı değiştirme vesilesidir.
Bu nedenle rabıta, akaid ve fıkıh kitaplarında değil, ahlâk ve tasavvuf kitaplarında konu edilmiştir.

Allah’a Götüren Her Yol Hayırlıdır

Rabıtanın yapılış şekline bakıp, bu şeklin dindeki delilini aramaya gerek yoktur. Burada şekle değil, fayda ve
hedefe bakılmalıdır. İnsanı zikir ve edebe sevk eden, terbiyeye yardımcı, terakkiye vesile olan her şey hayırlıdır. Bu
faydalı usül ve yöntemler, bir başka dinin temel ilkesi ve ayırt edici özelliği değil ise taklit bile edilebilir. Fıkıhta
temel anlayış şudur: Bir durum, din tarafından yasak edilmemişse ve dinin ruhuna da aykırı değilse, o şey bu haliyle
mübahtır. Mübah da yerine göre bazen fazilet olur, bazen de farz gibi kıymet kazanır.
Mesela Nakşibendi büyükleri tefekkür/rabıta dersi için özel bir oturuş şekli tarif ederler. Buna teverrük oturuşu
denir. Şekli şudur: Sağ kalça üzerine oturulur, sağ ayak sol bacağın altına getirilir, gözler yumulur, baş kalbe doğru
eğilir. Sonra tefekküre geçilir. Bu tefekkürde kâmil mürşid tefekkür edilir, düşünülür. Tasavvuf dilinde buna rabıta
ismi verilir.
Şimdi bu oturuşun Hindistan’da yogiler tarafından yapılan yoga seanslarındaki oturuşa benziyor diye tenkit
edilmesi ve din dışı bir bid’at gibi gösterilmesi son derece yanlıştır. Sufinin yaptığı yoga seansı değil, tefekkürdür.
Tefekkürün merkezi kalptir. Edebi, sükunet içinde kalbe yönelmek ve Yüce Allah’ın şahidi olan bir ayeti
düşünmektir. Hedefi zikirdir. Ehli tasavvuf, bu tefekkürü yaparken yogiye değil, Sahabe-i Kiram’a benzemektedir.
Çünkü sahabenin tefekkür hali böyleydi. Onlar mescidde ve mescidin dışında öyle derin ve sakin bir tefekküre
dalarlardı ki, kuşlar kendilerini cansız bir şey zannedip üzerlerine konardı.
139
 Üzülerek belirtelim ki, tasavvufun içine girmeyen, onu gerçek üstadından öğrenmeyip sadece kendi bakış açısıyla
değerlendiren bazı yazarlar, tasavvuftaki bir takım şekil ve kelimelerin zahirine takılarak, hatalı sonuçlara
varmışlar; doğru ile eğriyi, sağlam ile sakatı ayıramamışlardyr. Aslında dertlerine derman olacak bir ilacı zehir diye
tanıtmışlardır.

Allah’ı Seven, Ancak Allah’a Götürür

Yanlış anlaşılan konulardan birisi de yeryüzünde Allah’ın şahidi, dostu ve halifesi olan kâmil mürşidi
düşünmektir. Bu düşünceye rabıta deniliyor. Böyle bir rabıtanın oturuş ve yapılış şekli Kur’an ve Sünnet’te
anlatılmıyor diye onu tehlikeli görmek doğru mudur?
Rabıtayı, belirli bir vakitte kâmil mürşidi hayal etmek, ondaki ilâhi ahlâkı ve tecellileri düşünmek, kalbini onun
kalbine bağlayarak oraya inen ilahi nurdan nasiplenmek ve böylece kalbi zikre geçirerek feyizlenmek şeklinde tarif
etmek, onun tek tarifi değildir. Rabıtanın bir şekli de böyledir. Fakat bu, bütün rabıta şekillerini içine almaz. Rabıta
bütün hayatı içine alan bir meseledir.
Rabıtanın ortak tarifi, kalbin sevgiliye derin muhabbet beslemesi ve bu muhabbet içinde sevdiğinin sıfatlarına
bürünmesidir. Her devirde uygulanan rabıta şekli budur. Manevi terbiyede bu rabıta şarttır. Sır ve fayda onda
gizlidir. Dostluğun tadı ondadır. Aşığın feyzi rabıtası kadardır. Allah için olan rabıta Allah’ın sevdiklerine olur. Bu
sevgililerin başında Hz. Muhammed s.a.v. Efendimiz bulunur. Kalbe ilaç olan ve nefsin sıfatlarını değiştiren rabıta,
ya bizzat Hz. Peygamber s.a.v.’e veya onun gerçek vârislerine yapılan rabıtadır. Hedef kula değil, Yüce Allah’a
dostluktur.
Bu rabıta her halde yapılabilir, belli bir vakti yoktur. Ona muhabbet rabıtası denir. O, bütün geceyi gündüzü
kaplar. Yürürken, otururken, konuşurken, yerken içerken, çalışırken, dinlenirken, gezerken, eğlenirken, hatta
uyurken ve rüya görürken bile bu rabıta devam edebilir. Kim her söz, iş ve halinde sünnet edebi üzere hareket
ederse, o kimse bu esnada kalbini Hz. Muhammed s.a.v. Efendimiz’e bağlamış, onu hatırlamış, böylece Yüce
Allah’ı zikretmiş ve O’na dostluğunu ispat etmiş olur.
Arifler der ki, muhabbet rabıtası kalbi Yüce Allah’ın şahidine bağlar. Bundan sonra iki gönül arasında alış veriş
başlar. Yüce Allah ile huzur bulmuş ve olgunlaşmış olan kâmil mürşidin kalbi, kendisine yönelen zayıf kalpleri
feyzi ile besler, sevgisi ile destekler. Sonuçta onları kendine benzetir, ihlâs, edep ve güzel kulluğa yöneltir.
Kendisinin ulaştığı ilâhi nimet ve rahmetlerden Allah’ın izniyle onları da hissedar eder. Bu, iyilik ve takvada
yardımlaşmanın en güzel bir şeklidir. Yüce Allah bu yolda yardımlaşmayı hepimizden istemektedir. (Maide, 2)
Bu anlamda rabıta, bütün hak dinlerde vardır. O, her peygamberin ümmetine öğrettiği bir vazifedir. Bütün hak
yolcuları onu elde etmek için çalışır. Aslında her müminin birinci vazifesi, Allah dostlarıyla gönülde, halde ve hak
yolda bir olmaktır. İşte hak yolunun imamı olan Allah dostlarını sevme, onlara tabi olma, özenme ve benzeme gibi
vazifeler, bu muhabbet rabıtası ile mümkün olmaktadır. Bu iş, yerine göre farz, sünnet ve mendup olur. Sevilmesi
ve kendilerine özenilmesi zarar veren kimselere kalbi bağlamak ise haramdır.

Sahabe-İ Kiram’ın Rabıtası

Sahabe-i Kiram, ilim ve edep gibi ilâhi aşkta da bütün insanlığa örnektir. Onlar, muhabbetin kutbu Hz.
Muhammed s.a.v. Efendimiz’in nazarlarının feyzi içinde ilâhi aşkı doyasıya tatmışlar ve sevginin hakkını
vermişlerdir. Çünkü Yüce Allah, onları ve arkadan gelen bütün müminleri şöyle uyarmıştır: Dünyadaki her şeyden
daha fazla Allah ve Rasulü’nü seveceksiniz. Ana, baba, oğul, kardeş, eş, akraba, mal, makam, ticaret, hiçbir şey bu
sevginin önüne geçmeyecek. Yoksa helâk olursunuz. (Tevbe, 24)
Sonra müminlerden bu sevginin gereği istenmiş ve bütün sözde, işte ve halde Hz. Peygamber s.a.v.’e uyulması
emredilmiştir. (Âl-i İmran, 31). Yani müminlerden iç ve dışları ile Allah’a yönelmeleri istenmiştir. Sahabe de iman
ve irfan derecelerine göre bunu ispat etmişlerdir.
Ebu Bekir Sıddık r.a.’ın kalbi, Allah Rasulü’ne öyle bağlı ve aşıktı ki, Efendimiz s.a.v. kendisine, “hadi canını
ver” dese sevinçten gözyaşı döker ve başını uzatırdı. Bir defasında, Allah Rasulü s.a.v., “malınızı getirin. İslâm
ordusuna yardım edin” deyince, evinde değeri olan ve işe yarayacak bütün malını getirip Efendimiz’in önüne
koymuş, boynunu büküp kenara çekilmişti. Allah Rasulü s.a.v. onun içinde sakladığı aşkı ortaya çıkarmak için:
“Ya Eba Bekir! Ailen ve çocukların için evde ne bıraktın?” diye sordu. Cevap kalpleri eritecek güzellikteydi:
“Allah ve Rasulü’nün muhabbetini bıraktım.” (Ebu Davud, Tirmizî, İbnu’l-Esir)
Hz Ömer r.a., Allah Rasulü s.a.v.’e, “ben sizi, nefsim hariç her şeyden çok seviyorum” diye kalbindeki muhabbeti
ilan edince, Efendimiz s.a.v., “beni nefsinden de fazla sevemedikçe, bu iş tamam olmaz.” buyurdular. Hz. Ömer

140
sustu. Allah Rasulü s.a.v., Hz. Ömer’e birkaç defa şefkatle nazar ettiler. Az sonra Hz. Ömer r.a. samimi olarak, “sizi
nefsimden de çok seviyorum” deyince, Efendimiz s.a.v., “işte şimdi oldu!” buyurdular. (Buharî, Ahmed)
Bir seferinde Ensar’dan bir zat, mahzun ve boynu bükük bir vaziyette Allah Rasulü s.a.v.’in huzuruna girdi.
Efendimiz s.a.v: “Neyin var senin?” diye sordu. Adam:
“Ey Allah’ın Rasülü! Ben sizi nefsimden, çocuklarımdan, ailemden ve malımdan daha çok seviyorum. Evimde
otururken sizi hatırlıyorum. Duramıyorum, hasretinizden ölecek gibi oluyorum. Derhal koşup sizi görmeye
geliyorum.” dedi ve ağladı. Efendimiz s.a.v. niçin ağladığını sordu, adam şöyle dedi:
“Sizin ve benim vefat edeceğini düşündüm. Siz ahirette peygamberler ile yüksek makamlarda bulunursunuz. Ben
cennete girsem bile aşağı makamlarda bulunurum. Sizi göremem, bunun için ağlıyorum” dedi. Efendimiz s.a.v.
sükut buyurdular. Biraz sonra, Cebrail a.s. şu ayeti indirdi:
“Kim Allah ve Rasulü’ne itaat ederse, işte onlar ahirette Allah’ın kendilerine özel ihsanlarda bulunduğu
peygamberler, sıddıklar, şehitler ve salihlerle beraber olacaktır. Onlar ne güzel arkadaştır. Bu Allah’tan bir ihsandır.
Her şeyi bilici olarak Allah kâfidir.” (Nisa, 70)

Gönlü Muhabbetle Arındırmak

Bütün sahabenin gözü ve gönlü, Allah Rasulü’ s.a.v.’in şerefli halleri ve güzellikleri ile dolu idi. Onlar, salih
insanların peşine düştüğü rabıtanın bütün çeşitlerini uyguluyorlardı. Efendimiz s.a.v.’i candan seviyor, özlüyor,
ahlâkını takip ediyor, sünnetine sarılıyor, kendisine benziyor, her mecliste onu zikrediyor, günlerini onun sohbetiyle
dolduruyorlardı.
Hz. Aişe r.a. validemiz, Efendimiz s.a.v.’in kızı Hz. Fatıma r.a.’yı anlatırken: “Onun gibi babasına benzeyen
kimse görmedim. Yürüyüşü, oturuşu, kalkışı ve konuşma tarzı sanki babası” demiştir. Hz. Fatıma r.a. bir kadın
olmasına rağmen, Allah Rasulü’nün hal ve ahlâkında fani olmuştu. Buna büyükler, “fenâ fi’r-Rasul” hali diyorlar.
Terbiyelerine aldıkları sadık talebelerine bu yolda örnek olarak Allah Rasulü’ne benzetmeye çalışıyorlar. Rabıtanın
hedefi de budur.
Sahabeden Abdullah b. Ömer r.a., Allah Rasulü s.a.v.’e karşı tam bir muhabbet rabıtası içinde idi. Medine
sokaklarında ve yollarında Allah Rasulü’nün bastığı yerleri araştırırdı. O’nun izi üzerinde yürür, oturduğu yerde
oturur, indiği yerde iner, girdiği yola girer, yaslandığı ağaca yaslanır, tuttuğu daldan tutar, namaz kıldığı yerde
namaz kılar, O’ndan ne gördü ise onu yapardı. Kendisini görenler deli sanırlardı. O, Hz. Peygamber s.a.v.’in sevgi,
hal ve ahlâkında kaybolmuştu. (Ahmed, Ebu Nuaym, Hakim, İbnu Sad)
Enes b. Malik r.a.’ın kalbi, Efendimiz s.a.v.’in hasretiyle öyle yanıktı ki: “O’nu rüyamda görmediğim hiç bir gece
yok!” der ve ağlardı. (İbnu Saad)
Abdullah b. Abbas r.a., bir gece rüyasında Rasulullah s.a.v. Efendimiz’i gördü. Efendimiz’in: “Kim beni rüyasında
görürse, uyanıkken de görecektir. Şeytan benim asli suretime giremez.” (Buharî, Müslim) hadisini düşündü.
Rüyasını Efendimiz’in zevcelerinden Hz. Meymune r.a.’ya anlattı. O da Allah Rasulü’ne ait bir aynayı kendisine
gösterdi. İbnu Abbas, aynaya bakınca aynada Allah Rasulü’nün suretini gördü. Kendini göremedi. (Suyutî, İbnu
Hacer). Arifler, bu duruma, sevgilide fenâ / yok olmak, diyor ve o hali talebelerinin önüne bir hedef olarak
koyuyorlar.

Salihlerin Rabıtası
Allah dostlarının rabıta anlayışı, Sahabe-i Kiram’ın anlayışı gibidir. Ariflere göre, muhabbetin imamı, edep sultanı
Allah Rasulü s.a.v.’e kalbi bağlamadan, her işte O’na uyup, nefsi O’nun emrine teslim etmeden kimse veli olamaz.
Mürşidin tek vazifesi ve bütün derdi müride bu hali kazandırmaktır. Büyük veli Cüneyd-i Bağdadî k.s., muhabbeti
şöyle tarif etmiştir:
“Gerçek muhabbet, sevenin sıfatlarının silinip onun yerine sevgilinin sıfatlarının gelmesidir.” Demek ki, Allah,
peygamber ve veli muhabbeti ile insanın sıfatı değişmeli, güzelleşmeli ve sevgiliye layık hale gelmeli ki, gerçek
muhabbet olsun. Hep nefsini sevene ve keyfine göre hayat sürene aşık denmez, ancak nefsinin kölesi denir. Velileri
sevmek, onlar gibi olmak içindir.
Alauddin Attar k.s. anlatır: Şah-ı Nakşibend k.s., sadece işin şekli ile yetinenleri uyarmak için sık sık şu manadaki
Farsça beyitleri terennüm ederdi: “Büyüklerin kabrine bağlanmaktan ne çıkar. Onların yaptığını yap, sen de
hedefine var.”

10. Sayı 26. Sayfa

141
KUR’AN VE SÜNNET’TE RABITA

Dr. Dilaver Selvi

Önceki sayımızda, rabıtanın gönlü bir şeye bağlamak, o şeyi hayale alıp düşünmek anlamına geldiğini; bu haliyle
de herkesin bir çeşit rabıtayla meşgul olduğunu söylemiştik. Ayrıca, tasavvuftaki yeriyle de rabıtanın, Allah’ı
hatırlatan düşünce olduğunu açıklamaya çalışmıştık. Bu sayımızda ise, rabıtanın Kur’an ve Sünnet’teki yeriyle
konumuzu işlemeye devam edeceğiz.

Kur’an ve Sünnet’teki Rabıta

Bazıları şu soruyu soruyorlar:”Tasavvufta tarif edilen rabıta ve bu rabıta ile elde edilmek istenen fayda Kur’an ve
Sünnet’te anlatılıyor mu? Rabıtanın asli kaynaklarımızda yeri nedir?”
Zaman zaman hatırlattık ki, Kur’an-ı Hakim’de bir şeyin ismi değil, sıfatı, manası ve muhtevası aranır.
Muhtevadan kasdımız, ayetlerde ifade buyurulan manadan anlaşılan şeydir. İnsana Allah’ı hatırlatan ve edebine
edep katan her şey Kur’an tarafından tasdik edilir. Rabıta da sıfat olarak pek çok ayette açıkça işlenmekte ve bir
şekliyle herkesten istenmektedir.
Kur’an-ı Hakim aklı olan herkese sesleniyor: “düşünmüyor musunuz?”, “tefekkür etmiyor musunuz?”,
“akletmiyor musunuz?”, “baksanıza!”, “düşünsenize!”
Kur’an’da, ne kadar tefekkür ayeti varsa, hepsi tasavvuftaki rabıtanın delilidir. Çünkü, düşünülen her varlık,
düşünen kimseye onu yaratan Allah’ın bir tecellisini gösterir, kalbi uyandırır, zikre geçirir, Allah’ı sevdirir. Bu sevgi
insanı edeblendirir.
Kur’an’da anlatılan kıssalar, ibretler, olaylar, yerdeki ve gökteki varlıklar, Cennet, Cehennem, bütün örnekleme
ve benzetmeler, kalbi uyandırmak, gizli bir gerçeğin anlaşılmasını sağlamak ve sonuçta insanı Allah’a bağlamak
içindir. Bu gerçekleri düşünen anlar, anlayan Allah’a koşar.
Bütün bunlar gösterir ki, tasavvufta bahsedilen rabıta, esasen daha geniş şekliyle Kur’an’da herkesten
istenmektedir. Ancak bütün fikri, derdi ve endişesi midesi olan devrin insanı, kalbinin ilacı olan tefekkürü
terketmiştir.
Varlıklar içinde ilahi tecellilere en çok mazhar olan insan-ı kamildir. İlahi Kelam’da belirtildiği gibi insan en
güzel şekilde (Tîn/4) Allah’ın halifesi olacak kabiliyette yaratılmıştır. (Bakara/30) O, Rabbani bir aynadır. (Buhari,
Müslim) Ariflerden Abdulkerim el-Cilî’nin (K.S.) belirttiği gibi Allah, kainatta her varlığa durumu ve kabiliyeti
nispetinde belli isimleriyle tecelli ederken, insan-ı kamile bütün isimleriyle tecelli etmektedir. İnsan-ı Kamil,
Cenab-ı Hak ile halk arasında bir vasıtasıdır. (Abdurrahman Camî) Bu sıfat ve yetkilere sahip olan bir kamil
insandan istifade etmek, bizce diğer varlıklardan ibret almaktan daha kolay, daha kârlı, daha tabiidir. Bunun için,
kendisinden istifademiz mümkün ve kolay olsun diye Allah, bizim cinsimizden peygamberler göndermiştir.

Sahabe rabıta yapıyor muydu?

Tasavvuftaki rabıtayı Asr-ı Saadet’te isim olarak bulamayız. Fakat Ashab-ı Kiram’ın Hz. Peygamber’e (A.S.)
karşı olan sevgi, bağlılık, ittiba, özenme, özlem ve benzeyişlerini düşündüğümüzde, rabıtanın özü ve hedefi
itibariyle en ileri seviyede uygulandığını görürüz. Çünkü, Rasulullah’ın (A.S.) Ashabından ve bizlerden istediği
sevgi derecesi şudur:
“Ben sizden birine; kendisinden, evlâd u iyâlinden, malından ve bütün insanlardan daha sevimli olmadıkça,
gerçekten iman etmiş olamazsınız.” (Buhari, Müslim, Nesai, İbnu Mace)
Bu şu demektir: Sizin gönlünüz, bütün bunlardan daha fazla beni sevmedikçe, bana kavuşmayı özlemedikçe,
benim halime benzemeye özenmedikçe, gerçek sevginin ve müminliğin ne olduğunu anlayamazsınız. Bu derece bir
sevgiye tasavvufta “Fena fi’r-Rasul” denir. Bu sevgi, kadın-erkek her müminden istenmektedir.

Hanımların rabıtası
Kadınlar, kamil mürşidin şekil ve şemalini değil, nur ve edebini düşünürler. Velilerdeki nur, Allah vergisidir ve
her kalbe ilaçtır. Bu sevgide nefis ve şehvetin yeri yoktur, çünkü o, Allah’tan gelir, Allah içindir.
Bir mümin kadın, Yüce Peygamberini zahiri güzelliği ile değil, onun nuru ile düşünür. Sahabe-i kiramı seven bir
mümin kadın, onlardaki edeb ve ilahi aşka gönül verir. Bir erkek mümin, kadın velileri Allah için sever, över ve
örnek alır. Bunda şehvet kokusu aramak ve Allah dostlarını sevecek kalpleri şüphe ile bulandırmak, ancak gafillerin
ve münafıkların işidir.
142
 Rabıtada hedef, insan değil, insanda bulunan ilahi sıfatlardır. Seyr u süluk adıyla özel bir terbiyeye giren salikin,
kendisi için örnek ve hedef insan olan mürşidine benzemeye çalışması, hayalen de olsa onu devamlı düşünmesi ve
böylece an-be-an onun boyasına boyanması manevi terbiye için zaruridir. Terbiyede “aynileşme=örnek alınan
rehbere aynen benzeme” denen şey, tasavvufta “fena fi’ş-şeyh” olarak tarif edilmektedir.

Ömür rabıtayla geçiyor

Esasen herkes, adına rabıta demese de, farklı şekillerde bütün rabıta çeşitlerini yapmaktadır. Kalpteki sevgi nereye
akmış ve hangi noktada toplanmış ise, insan o anda o şeyin rabıtasını yapmaktadır. Kendisini bir kahraman ya da
sanatkâra benzetmeye çalışan, onun hayali ile yatıp kalkan, ona ait her şeye ilgi duyan, her haberinden
heyecanlanan bir insanın yaptığı da şekil olarak rabıta ile aynıdır. Farklılık, rabıtaya konu olan kişide ve neticededir.
Geçici ve mecazi de olsa, bir derece aşka düşenler bunu bilirler. Kalp bir kimseyi samimi olarak sevin-ce öyle bir
kabiliyet kazanır, hayal gücü öyle gelişir ki, göz nereye baksa gönül orada sevgilinin hayalini bulur, adeta uzaklık
ortadan kalkar; insan her vesileyle sevdiğini hatırlar.
Bu samimi sevgi bir Allah dostuna olunca sonuç rahmet olur. Ete-kemiğe veya geçici şeylere olunca, kalbe ağırlık
ve zahmet verir. Çünkü ilahi sevgi ziyan olmaz. Kalbi perişan, seveni pişman etmez. Oysa fani şeylerin zevki ise
yarımdır, hemen zeval bulur, insana asla yetmez.

Doğru rabıta ve ölçüler

Rabıta yoluyla sevgi alış verişi ve hal intikalinin mümkün oluşu, her iki tarafın ruhen ve kalben ortak noktalarının
bulunmasındandır. Bunu şu hadisten anlıyoruz: “Ruhlar saf halinde dizilmiş ordular gibidir. Ruhlar aleminde
tanışanlar, (dünyada da) tanışıp kaynaşırlar. Orada anlaşamayanlar (burada da) birbiriyle zıtlaşıp dururlar.” (Buhari,
Müslim, Ebu Davud)
Rabıta kalpteki sevgiyi ölçer. Mürid mürşidini ne kadar sevdiğini ona kalbinde verdiği yer ve değer ile ölçebilir.
Kalp, sevgi ve özlem yoluyla mürşidine yönelerek, onun kalbini kendi tarafına çektiği ölçüde, mürşid ondaki sevgi
ve edebi tespit eder. Bunun için bir arif: “Biz gaybı bilmeyiz, bizim müridin halini ölçecek terazimiz onun
rabıtasıdır.” demiştir.
Rabıtanın ölçüsü Kur’an ve sünnettir. Düşünülmesi Cenab-ı Hakk’ın zikrine vesile olan, kalbi hakka ve hayra
yönelten bütün düşünceler güzeldir.
Rabıta dersini güzel yapanları mürşid-i kamil murakabeye geçirir ve artık mürid bütün varlıklarda Allahu
Tealâ’nın kudret ve azametini görüp zikre geçebilir. Sonu böyle rahmete ve cennete giden bir işi, baştan zahmet ve
gereksiz görmek akıl işi değildir.
Madem ki ömür türlü türlü rabıtalarla geçiyor, akıllı insana gerektir ki, her faniye gönül bağlayıp sonunda
gönlünü ağlatmasın.
Rabıtadan korkanlar ve kaçanlar bilmeliler ki, Allah dostlarına gönül bağlamak ızdırapları dindirir, korkuları
giderir.
Bir Allah dostuna rabıta yapmayı reddedenler şu sorulara cevap vermeliler: Allah için sevilen bir Allah dostunun
manevi kalbe ne zararı olabilir? Görülmesi Allah’ı hatırlatan, hayali kalbe ilahi muhabbet akıtan, irşadla görevli bir
Peygamber varisini düşünmenin ve kendisini takva yolunda örnek almanın şirk olduğunun delili nedir? Ariflere
ibadet edilmiyor ki Allah’a şirk koşulmuş olsun. Onlara ‘benim günahlarımı affet’ denmiyor ki, iman tehlikeye
düşsün. Onların kul olduğu unutulup kendilerine ilahlık vasfı verilmiyor ki, din elden gitsin. Böyle yapan varsa, o
bizim konumuz ve yolumuz dışında biridir.
Bir arifteki ilahi nura gönlünü açan dost! Münkir ve muhalifler ne derse desin, sen sevgiyle rabıtaya devam et!..

REHBER İHİTYACI
YOLCULUĞUN SELAMETİ İÇİN...

Mübarek Erol

Bu alemde bütün varlıklar bir “seyr” içindedirler. Yani bir halden başka bir hale geçip durmaktalar. Kainat
bütünüyle bir akış içerisindedir.

143
 İnsanoğlu da bu ilâhi nizamın dışında bırakılmamıştır. Yaşadığı her an, onu hem bedenini hem de iç dünyasını
değiştirmekte, sürekli bir seyr halinde tutmaktadır.
İç dünyamızda yaşadığımız bu sürekli seyr halinin “iyi”ye doğru olabilmesi, bir “savrulma”ya dönüşmemesi için
bir hedef seçilmesi, bir “yol” edinilmesi gerekir. Tasavvufî ifadeyle kişinin “süluk”unun olması gerekir.
Yaşadığı seyr halinin kişiyi kemalâta götürecek bir yol, bir çizgi üzerinde, bir rehberin kılavuzluğunda
gerçekleşmesi haline seyr u süluk diyoruz. Daha açık bir ifadeyle seyr u süluk, kulun Rabbi'nin muradı ve rızası
doğrultusunda, O'na ermek için kâmil bir rehberin öncülüğünde ve denetiminde çıkılan manevi yolculuktur.
Bu yolculukta rehber önemlidir, çünkü karşılaşılan engeller ve tuzaklar, yolu bilen bir kılavuzla aşılabilir. Onun
teşvik, yönlendirme ve manevi tasarrufu ile yolculuk şevk ve muhabbetle gerçekleşir, hedef yakınlaşır.
Seyr u sülukun hedefi “insan-ı kâmil” sıfatını elde etmektir. İnsan-ı kâmil, iradesini Rabbi'nin iradesinde yok
eden, tasavvufî ifadeyle “fenafillâh” derecesine eren kimsedir.
“Nefsini bilen Rabbi'ni bilir” kaidesince marifetullahın yolu, nefsin noksanlıklarını görerek acziyetini itiraf ile
yokluğa atılıp, nefsini Rabbi'nin esma ve sıfatlarında yok etmekten geçer.
Manevi hastalıklarla, günah perdeleriyle körleşmiş bir nefs elbette özünü tanıma, hakikati görme kabiliyetine
sahip olamaz.
İnsanlığın atası Hz. Adem a.s., ilk insan olmanın yanı sıra bir peygamber olarak da ihtiyaçlarının giderilebilmesi
hususunda vahiyle bilgi alıyordu. O'nun rehberi Cebrail a.s. marifetiyle doğrudan Cenab-ı Hak idi. Ancak her insan
peygamber olamayacağından, diğer insanların rehberi peygamberlerdir. Peygamberlerin bulunmadığı zamanlarda
ise onların vârisleri mesabesinde olan Allah dostları, rabbanî alimler, aynı hizmeti, rehberlik hizmetini yerine
getirmeyi üstlenirler. Böylece insanlık, hiçbir dönemde ilâhi rehberlikten uzak kalmamış olur. Hiçbir ilkeye
dayanmadan yola çıkan bir aklın, kendiliğinden varabileceği hiçbir gerçeklik bulunamaz.
Mürşid-i Kâmil, kendi rehberliğine baş vuran, manevi terbiyeyi gönülden arzu eden insanları eğiten, bu anlamda
da peygamber vârisi olan zattır. Mürşid-mürid ilişkisi tamamen kalbî bir bağdır, içeriği de manevi eğitimle
olgunlaşmadır. Bu eğitim sürecine tasavvuf diyoruz.
Tasavvuf islâmî bir mekteptir. Bu mektepte gerçekleşen terbiye İslâm'ın hüküm ve ilkeleri çerçevesindedir.
Mücellâ Dinimiz bu mektebin temel taşı, belirleyici unsuru, olmazsa olmazıdır. Yani tasavvufun bünyesinde
İslâm'dan başka değerlerle eğitim söz konusu olamaz. Aksi durum, tasavvufun doğuş sebebinin ihlâl edilmesi
anlamına gelir.
İnsan, kendi kendini yetiştirerek veya birçok talebenin bulunduğu sınıf ortamında bir hoca nezaretinde eğitim
görebilir. Fakat tasavvuf mektebindeki eğitim, herhangi bir eğitimden farklıdır. Hakk'ı, hakikati talep eden sufi,
öğreten, aşılayan, yol gösteren mürşidiyle bire bir irtibata geçerek yol alır. Bu irtibat çoğunlukla manevidir.
Yaşantısı toplum içerisinde sürerken, iç dünyasında mürşidiyle birlikte olmaya devam eder.
Kendimize yakın hissettiğimiz, iyi veya kötü insanların ahlâkından etkileniriz. Alimler, ahlâkın bulaşıcı olduğunu
söylerler; tecrübe de bunu ispatlar. Durum böyle iken, kendisi Fahr-i Alem s.a.v.'den gelen ahlâk ile ahlâklanmış bir
mürşide yakın olmaktan daha hayırlı bir etkilenme olabilir mi?
Habib-i Kibriya s.a.v.'i örnek alan, O'nun boyasına boyanan, ahlâkıyla ahlâklanan, islâmî ölçüleri bilen ve insan
ruhunu tanıyan rabbanî alimler, İslâm'ın alfabesinden başlayarak kişiliğini yeniden dokumak isteyen insanlara yol
gösterir, kılavuzluk ederler. Onların Mevlâ'ya giden yolları üzerinde karşılaşacakları engelleri, zorlukları bildirir, bu
zorlukları aşmalarına yardımcı olurlar. Allah'ı gerçekten sevmeyi ve Allah'ın sevdiği bir kul olmayı hedefleyen bir
seyr u sülukta isteklilerin ellerinden tutarlar.
Dinimizin, namaz, oruç, hac, zekât gibi emirlerinin yanı sıra, şükreden bir kalbe sahip olmak, kibirlenmemek,
ihlâs ve tevazu ehli olmak gibi iç dünyamızı ilgilendiren emirleri de vardır.
Namazın nasıl kılınacağı, zekâtın nasıl verileceği gibi konulara ait hükümler fıkhın konusuna girer. Namazı huşu
ve ihlâs ile kılmak veya zekâtı huzurla, riyasız vermek ise ancak selim bir kalbe sahip olmakla mümkündür. Huşu
ve ihlâsın, namazın diğer rükünlerinden daha önemsiz olduğu söylenemez. Zira Rabbimiz: “Namazlarında huşu
içinde olan müminler kurtuluşa ermişlerdir.” (Müminun, l-2) buyurmuştur. Huşu ve ihlâs ibadetlerin batınî
şartlarından olduğuna göre, bunları elde etmek de şarttır.
Diğer taraftan Rabbimiz: “Nefsini kötülüklerden arındıran kişi kurtuluşa ermiştir.” (Şems, 9) buyurarak kalbimizi
kötü huylardan arındırmamızı istemektedir. Kibir, haset, kin, riya gibi huylardan temizlenmek; merhamet, tevazu,
hilm gibi güzel huylarla bezenip, ihlâs ve zühd üzere yaşamak her müslümanın vazifesidir. Bunların emir ve murad-
ı ilâhi olduğunu ifade eden ayet-i celile ve hadis-i şerifler vardır.
Takva mücahedesinde kişiye hatalarını söyleyip, istikamet yolunu gösterecek bir mürşid olmaksızın, insan çoğu
zaman kendi hatalarını göremez, kimi zaman da görmek istemez. Kalbî hastalıkları ve nefsin hilelerini çok az insan
bilmektedir. Bu hastalıklar teşhis edildiği ve noksanlıklar anlaşıldığı zaman da bunların tedavi yollarını ve ıslah
çarelerini yine çok az insan bilir. Tedavi usullerinin bilinip, ıslah çarelerinin anlaşıldığı durumlarda ise, işin ucunda
nefsle mücahede olduğu için, bu iş çok zor gelecektir.
144
 İşte bunun içindir ki bir rabbanî alime, mürşid-i kâmiIe ihtiyaç vardır. Zira kâmil mürşidler, bütün zorluklarını
yaşayıp mürşidlerinin yardımıyla aştıkları; iyice öğrenip derinliğine nüfuz ettikleri bu yolda yapılması gerekenleri
müride bildirmeye en ehil zatlardır. Onlar, hastalıkların teşhisini yaptıktan sonra gerekli reçeteyi yazar ve tedavi
çarelerini haber verirler.
Eğer sadece ilim kişinin Allah katında yücelmesine, halkın ıslahına, iç dünyasının kemale ermesine yeterli
olsaydı, sonraki devirde gelmiş nice büyük alime nazaran en yüksek mertebe sahabe-i kiramın olmazdı.
Bütün ömrünü Allah'a hakiki kullukla tavizsiz bir şekilde geçiren biri bile, Habib-i Edip s.a.v. ile birkaç dakika
sohbet eden sahabinin derecesine ulaşamıyor. Demek ki bu buluşmada bir ayrıcalık, farklılık, bir özellik vardır. İşte
bu da manevi feyzdir.
Nebevî feyz kesilmiş değildir. Kıyamete kadar da kesilmeyecektir. Peygamberlerin manevi vârisleri olan rabbanî
alimlerle irtibatta, onların sohbetlerinde, meclislerinde bu feyzin bir numunesi devam etmektedir. Kişiyi maneviyat
bakımından olgunlaştıran unsurların en başta geleni işte bu feyzdir.
Bir meyve ağacı kendiliğinden yerden biter, hiç kimse onunla ilgilenmez, aşılamaz, bakımını yapmazsa, o ağaçtan
tatlı meyve beklemek abes olur. İnsan da böyledir. Elinden tutup ona hakikat yolunu gösterecek bir manevi rehber
olmazsa kemalât sahibi olma ihtimali imkansıza yakın derecede zorlaşır. Bu sebeple olsa gerek, “Allah'a ulaşmaya
vesile arayın” (Maide, 35) ayet-i celilesinin tefsirinde, müfessirler, anılan vesilenin mürşid-i kâmiller olduğu
üzerinde durmuşlardır.
Osmanlı'nın en ihtişamlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim Han'ın şu beyti mürşid-i kâmile olan ihtiyacı güzel bir
şekilde dile getirir:
“Padişah-ı alem olmak bir kuru kavga imiş,
Bir veliye bende olmak cümleden âlâ imiş.”
Rabbimizin tevfik ve inayeti ile...

BİR REHBER İHTİYACI

Ahmet Safa

Kainatta herşeyin birbirine bağlı olduğunu biliyoruz.

Herşeyin bir başka şeyi etkilediğini, bir şeyin bir başka şeyi tuttuğunu, aldığını, içine kattığını, bağladığını ve
bağlandığını biliyoruz.
Gece, bir ucundan sabaha, öbür ucundan guruba nasıl bağlıysa...
Kainatta süren bu aşk ve bağlılık macerası insansız olabilir mi? İnsan bunun dışında kalabilir mi?
Evet kalamaz ve kalmıyor da...
Her insan nasılsa bir yere, bir şeye, bir kişiye, bir kavrama bağlanmak, ona sıkı sıkıya sarılmak istiyor.
Çünkü insan da bu aşk ve bağlılık serencamının içinde.
Kendini hakikata götüren yola bağlanmaktan, kendini aşka götüren rehbere bağlanmaktan uzak duramaz...

Allah'a ve ahiret gününe yakînen inanan bir mümin için, imanını kurtarıp salih amelle Rabbi'ne dönmekten daha
büyük gaye olamaz. Zira Rabbi'nin rızası, ancak iman ve salih amel ile kazanılır. Karşılığı cennet ve cemalullahtır.
Cennet akıl ve hayalin erişemeyeceği kadar güzel, Allah'ın cemalini seyretmek ise, binlerce senelik cennet
hayatından da üstündür.
Bu fırsatı kaçıranlar ebediyen bir daha ele geçiremeyecek, gafletle geçen günlerine pişman oldukları kadar hiçbir
şeye pişman olmayacaklardır. Allah'ın huzurunda başları öne eğik:
- “Rabbimiz! (Meselenin bu kadar vahim olduğunu anlayamamıştık. Şimdi) gördük duyduk, bizi (dünyaya) geri
çevir de, salih amel işleyelim, artık kesin olarak inandık.” (Secde,12) diyeceklerdir.
Fakat kendilerine:
- Artık geriye dönüş yok. “Bugüne kavuşmayı unutmanızın karşılığını görün” (Secde,14) diye cevap verilecektir.
Niyazi-i Mısrî'nin dediği gibi:
Bir ticaret etmedim nakd-i ömrüm geçti heba
Yola geldim lâkin cümle göçmüş kervan bîhaber.
Habersiz yaşamış, habersiz ölmüş, hayatın zevklerinde ukbâyı unutmuş insanlar, ellerini dizlerine vurup bin
nedamet edecekler ama bir fayda vermeyecektir. Halbuki iman ve irfanla dolu manevi hayatın zevki sadece ahirette

145
değil dünyada da hissedilir. Dünyacılar, Allah muhabbetiyle yanıp tutuşan bir müminin bir anlık saadet iklimine
dahi yetişemez.

Kalbi Muhabbet Aşısıyla Islah Etmek

Dünyanın en günahkâr insanı da olsa, isteyen herkes cennet ve cemalullah nimetlerine kavuşabilir. Allah'ın
azabından korunup dünya ve ahiret saadetine erebilir. Başta ailesi olmak üzere güzel ahlâkı ve hayırlı hizmetleriyle
bütün mahlukatın duasını alabilir. Bunun için yapılması gereken tek şey “aşı” yaptırmaktır. Yani ruha yapılacak
manevi bir aşı ile, onda gizli olan Allah sevgisini ortaya çıkarıp yeşertmektir. Bunu da Hak aşıklardan başkası
yapamaz.
İyi bir gül, iyi bir bahçıvanın elinde yetişir. Güle aşısını yapar, suyunu, gübresini verir, fazlalıklarını budar. Sevgi
ve şefkatle bakar, büyütür. Sonuçta rengârenk açılmış, mis gibi kokular saçan güller yetiştirir. İnsanların
bahçıvanları da ruhlara sevgi aşısı yapan manevi dünyamızın mimarları Allah dostlarıdır. Onlar, sohbet ve
nazarlarıyla ruha muhabbet aşısı yapar, manevi hastalıkları tedavi eder, gönülleri Hakk'a bağlarlar. Böylece Allah'a
kulluk yapmak, emirlerine uymak, yasaklarından kaçınmak kolaylaşır. İnsan manevi zevk ve şevkle dolar.
Muhabbetle zikir ve ibadete sarılır. Zikir çoğaldıkça muhabbet, muhabbet çoğaldıkça zikir çoğalır. Neticede kalbi
istila eden hastalıklar iyileşerek Allah'ın rızasına erer.
Her biri birer muhabbet fedaisi olan Allah dostlarının meclisinde bulunmak saadetin anahtarıdır. Onlarla yüz
yüze, diz dize gelen, dost kokusu almaya başlar. İmanın tadı da işte bu sevdayla başlar. Hz. Mevlâna'nın buyurduğu
gibi, Ashab-ı Kehf'in köpeği Kıtmîr dahi aşk ehlini aradı buldu, ruhani bir safaya erişti. Sonunda o has kullarda fâni
olup, cenneti kazandı. Bu yüzden Allahu Tealâ Kur'an-ı Kerim'inde Kıtmîr'den bahsetti.

Son Nefeste İmanın Durumu

Onlara tabi olmak imanın kurtulmasına vesile olur. Ahir zamanda imanla kabre girebilmek geçmiş devirlere göre
çok daha zordur. Zira Kur'an ve Sünnet'e ait değerler alt üst olmuş, itikat ve ahlâk alabildiğine bozulmuştur. Allah
Rasulü s.a.v. Efendimiz, ahir zamanda “kişinin mümin olarak sabahlayıp, kâfir olarak akşamlayacağını” haber
vermektedir. Senedi zayıf fakat manası yukarıdaki hadisle teyid edilen diğer bir haberde ise, “camilerin tıklım
tıklım dolacağı, fakat içlerinde bir tane iman edenin olmayacağı” belirtilmektedir.
Bu ve benzeri daha birçok haber, insanın tüylerini ürpertecek niteliktedir. Hiçbir delil bulunmasa, sadece
günümüzde imanî meselelerdeki kalp ve kafa karışıklığına dikkat edilse, meselenin ne denli vahim olduğu yine
anlaşılır.
Bu şartlar altında kişi hayatı boyunca imanını korumaya muvaffak olsa bile, acaba son nefeste şeytandan imanını
koruyabilecek midir? İşte bütün mesele buradadır. Çünkü, halkın imanı ekseriyetle taklit mertebesindedir. İnsî ve
cinnî şeytanların vereceği küçük bir vesveseyle -Allah korusun- yıkılabilir. Şeytan ise bir zamanlar meleklere
hocalık yapacak derecede ilim sahibidir. O yüzden sekerat anında kolaylıkla akla şüpheler verip tereddüde
düşürebilir. Sonuçta kişinin îmansız olarak âhirete gitmesi an meselesidir.
İmanda tahkik ve yakîn nuruna sahip olmayan herkes bu konuda tehlikededir. Beş vakit namazını kaçırmayan
müslümanlar için de durum farklı değildir. İşte bu noktada Allah dostu kâmil bir rehbere tabi olmanın iki büyük
faydası vardır.

Maneviyat Rehberinin İki Faydası

Birincisi: Hak dostunun rehberliğinde amel etmek suretiyle imanın kuvvetlenip inkişaf etmesidir. Allah'ın zikri ile
kemale eren bir sâlikin imanı taklitten kurtulur tahkike yükselir, yakîn nuru artar. Böylece iman edilmesi gereken,
Allah'ın varlığı, birliği, cennet, cehennem, ahiret gibi bütün hakikatlere gözüyle görüyormuş gibi, ayne'l-yakîn veya
hakka'l-yakîn derecesinde iman eder.
Bu denli kuvvetli bir iman sadece akılda durmaz. Kalp, ruh, sır, hafâ, ahfâ gibi bütün latifelere sirayet eder. Ayet-i
kerimede belirtilen, “Kalplerinde iman yazılı” (Mücadele, 22) olanların mertebesine yükselir.
İşte latifelere sirayet eden bu imana Allah'ın keremiyle şeytan ilişemez, bir zarar veremez.
İkincisi: Allahu Tealâ'nın lütuf ve inayetiyle imanı korumasıdır. Velî bir rehbere tabi olan kimse şevk ve iştiyakla
Allah'ın emirlerine, Hz. Rasulullah s.a.v.'in yoluna uyar.
Cenab-ı Hak, böylelerine sayısız müjdeler vermiş, bir hadis-i şerifte belirtildiği üzere, Arş'ının gölgesiyle himaye
edeceğini vaad etmiştir.
Ahir zaman müminleri, bu konuda daha da şanslıdır. Çünkü fitnelerin sel gibi aktığı, yığınların Hakk'a sırtını
dönüp tersine gittiği bir devirde, kâmil rehberin ardında dümdüz Allah ve Rasulü'ne yürümek kadar faziletli bir iş

146
yoktur. Bunlar hem Arş'ın gölgesiyle himaye edilecek, hem de Hz. Peygamber'in müjdesiyle yüz şehit sevabı
alacaklardır. Diğer bir hadis-i şerifte ise, “Kim Allah yolundaki bir rehberi desteklemek için peşinden giderse, o
kimse Allah'ın himayesinde olur.” buyurulmaktadır.
Söz konusu bunca himaye ve desteğin yanı sıra, bir de eteğinden tutulan böyle bir rehberin ilâhi rahmeti
coşturacak, belki Arş-ı Alâ'yı sallayacak keyfiyetteki duası vardır. Milyonlarca bereketli ağız dünyanın dört bir
yerinde o duaya amin diyor. Berzah aleminde bulunan velîler amin diyor. Bu kadar dua ve Hz. Rasulullah
Efendimiz'e yönelen şefaat talepleri elbette boşa gitmez.
Allahu Tealâ, büyük mükafatlar verdiği, ahirette himaye ettiği kulunu, son nefeste yalnız bırakmaz. Dostunu
imdada yetiştirip inşallah sekerat anında da şeytana karşı imanı muhafaza eder. Nitekim binlerce keşif ehli velînin
müşahedeleri bunu açıkça teyid etmektedir.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

ALİMLERE REHBER GEREKİR Mİ?

Akla sık gelen suallerden birisi şudur: Zaten dindar olan müslümanların, özellikle de din ilimlerini tahsil etmiş
alim zatların da bir rehbere ihtiyacı var mıdır? Maneviyat rehberi olmayanlar mutlaka cehenneme mi girer?

Konuya girmeden önce şunu belirtelim ki, rehberi olsa da salih amel işlemeyen hiçbir kimse için garanti vermek
mümkün değildir. Hiç kimse Cenab-ı Mevlâ'nın ne azabına emin olabilir, ne de mağfiretine.
Fakat biz, Cenab-ı Hakk'ın rahmetiyle mi, yoksa adaletiyle mi muamele edeceğini bilmiyoruz. Umarız ki
rahmetiyle muamele buyursun.
Ancak, O'na mütemadiyen isyan edip durduğu halde, “canım Allah kerim, nasılsa affeder” diyen kimse, hiç
şüphesiz boş hayallerin peşinde dolaşmaktadır.
Bu adamın hali, evlenmeden çocuk sahibi olmak isteyen adamın haline benzer. Her işin bir kaidesi vardır. Allah'ın
rahmetini celb etmenin kaidesi de salih amel işlemektir.
Eğer gerçekten salih amel işleyebilecekse, bir rehbere ihtiyaç duymadan yoluna devam edebilir. İnşallah ahiretini
de kurtarır. Bu ister alim olsun, isterse avamdan dindar bir müslüman olsun, fark etmez.

Feyz Kapısına Sırt Dönmek

Fakat samimiyetle belirtelim ki, durum hiç de öyle sanıldığı kadar kolay değildir. Özellikle bütün feyz kapılarına
arkası dönük olan kişiler için vaziyet daha da ağırdır. Çünkü böyleleri manevi yardım ve desteğe de kapalıdır.
Ayrıca nefs ve şeytanın tahmin edilemeyecek kadar çok, bir o kadar da gizli hile ve desiseleri vardır. Yol binlerce
tuzakla doludur. Bu yolda salimen yürüyebilmek son derece ciddi bir marifet ister. Ne kadar alim, ne kadar dindar
da olsa önündeki çukurlardan birine düşmesi her an muhtemeldir. Çünkü nefs ve şeytan her zaman şerre davet
etmez. Çoğu kere hayır ve iyiliğe teşvik ediyor gibi görünerek şerre davet eder.
Mesela sırf riya ve gösteriş için bazı nafile ibadetleri teşvik eder. İbadetlerinde gaflete sürükler, Allah rızasından
başka gayeler sokar, amellerini kendisine beğendirip güvendirir. Gizli nafile amellerinin duyulmasından hoşlandırır.
Gıybet, haset, yalan, dedikodu, vs. ile iyiliklerini imha eder. Şehvet ve gazabının girdabına sokar. Daha burada
sayılamayacak kadar yüzlerce hile ile üzerine saldırıp amellerini boşa çıkarıncaya kadar uğraşır.

Kendini Putlaştırma Hastalığı

Böylece yakîn ve marifet nurundan mahrum olan alim veya dindar zatı, nefsi kolaylıkla hakimiyeti altına alır.
Sonuçta heva ve arzularının esaretine girdiği halde, bunun farkına bile varmaz. Sabah akşam nefsinin arzularına
tapmasına rağmen o hâlâ Allah'a ibadet ettiğini zanneder. Hayatının sonunda heba olan ömrünün farkına vardığında
ise, iş işten çoktan geçmiş olur. Kuran-ı Kerim'de işte bu aldanışı ifade eden bir çok ayet-i kerime vardır. İki tanesi
şöyledir:
“Heva ve hevesini ilâh edineni gördün mü?” (Casiye, 23)
“(Bunların) dünya hayatında çalışmaları boşa gitmiştir. Halbuki onlar sağlam iş yaptıklarını sanıyorlardı” (Kehf,
104)
Bu ayetler, imandan mahrum olanlar ile aynı nefsanî sıfatları taşıyan herkesi yakından ilgilendirmektedir. Bu
tipler camide, tekkede, Mekke'de, medresede her tarafta bulunabilir. Hatta, kâmil olmayan herkeste bu

147
hastalıklardan bazıları az veya çok vardır. Önündeki rehbere tabi olduğu halde ona tam teslim olmayan da söz
konusu hastalıklardan tamamen kurtulamaz.
Kalbi istila eden yüzlerce manevi hastalıktan sadece kibir ve şehvet, hatta bunlardan sadece bir tanesi, insanı
insan vaziyetinden çıkarmaya yeterlidir. Şayet hastalıkların çoğu kalbi istila ettiyse, o adamdan halis bir şeytan olur.
Konuyla ilgili mertebeler genel olarak yukarıdan aşağı şöyle sıralanabilir: Melekiyet mertebesi, insaniyet
mertebesi, hayvaniyet mertebesi, şeytaniyet mertebesi. Başlangıçta “ahsen-i takvîm” yani en güzel biçimde
yaratıldıkları, meleklerin mertebesine yükselmeye kabiliyetli oldukları halde, heva ve arzularının esiri olup
hürriyetlerini kaybetmeleri neticesinde “esfel-i safilîne” yani aşağıların aşağısına yuvarlanmışlardır. Neticede ne
anlayacak bir kalp, ne görecek bir göz ve ne de işitecek bir kulak kalmıştır.
Cenab-ı Zülcelâl Hazretleri böylelerini cehenneme yuvarlayacağı ikazında bulunduktan sonra onların manevi
keyfiyetlerini şöyle tasvir etmiştir:
“İşte bunlar hayvanlar gibidirler. Hatta daha da aşağıdırlar. Bunlar gafillerin ta kendileridir.” (A'raf, 179)

Sîret-Suret Farkı
Geçmiş ümmetlerin aksine Hz. Peygamber'in ümmeti için sureten hayvan şekline dönüştürme (mesh), ilâhi bir
ikram olarak kaldırılmıştır. Fakat manevi mesh devam etmektedir. Şayet iç suretler keşif ehli velîlere göründüğü
gibi dışarıdan görülebilseydi, ya herkesin hayran kaldığı ya da tiksindiği bir manzara ortaya çıkacaktı. Hatta İmam-ı
Gazalî Hazretleri'nin işaret ettiği gibi, kalp ve ruhu sökülmüş, mide ve bağırsaktan ibaret ucube haline dönüşmüş
nice kimseler vardır ki, kendi vaziyetlerini görselerdi mide bulantısından bir daha yemek yiyemeyeceklerdi.
(Bu hale girmekten Allah'a sığınır, şayet bu halde isek evliyanın himmetiyle O'nun yardımını dileriz.)
Heva ve arzuların insanı esaret altına alması nefs-i emmarenin bir neticesidir. Gazalî, daha o devirde insanların
ekserisinin bu mertebede olduğunu beyan etmiştir. O devir ki, alimlerin, abidlerin son derece bol olduğu, gönüllerde
imansızlığın, sokaklarda hayasızlığın neredeyse bulunmadığı bir devirdi. Ya şimdi durum nasıl? Geçmişe nispetle
iyiye giden hangi imanî ve ahlâkî gelişmeden söz edilebilir?

Bu Devrin Alimleri Ayrıcalıklı mı?

Diğer bir soru da şudur: Gazalî ve onun emsali binlerce devâsâ alim niçin bir Allah dostu rehbere sarılma ihtiyacı
hissetmiştir? O günkü alimlerin anlayışı -hâşâ- bugünkülerden daha mı kıttı? Yoksa bugün her şey güllük-
gülistanlık oldu ve bir rehbere ihtiyaç kalmadı mı?
Elbetteki böyle değil. Bilakis kâmil bir rehbere bugün her zamankinden daha fazla ihtiyaç vardır. Çünkü
günümüzde yoldaki tuzaklar geçmişteki bütün devirlerin toplamından fazladır.
Saadet Devri'nde bile, her biri büyük bir mürşid olan sahabe-i kiram hazretleri Alemlerin Efendisi'nin irtihalinden
sonra kendi aralarında birbirlerinin ilim, takva ve feyzinden istifade ediyorlardı. Nefislerinin kusurlarını araştırıyor,
hatalarını soruyorlardı. Hz. Ömer r.a. gibi bir zat bile, Hz. Huzeyfe r.a.'a kendisinin münafık olup olmadığını
sormaktan çekinmiyordu. Sonraki nesil de sahabeyi rehber olarak önlerine koyuyor aynı şeyleri yapıyorlardı.
Günümüze kadar işler böyle devam etti. Bu vadide milyonlarca velî aynı mektepte aynı şekilde yetişti. Hal
böyleyken bir rehbere ihtiyacı olmadığını kim söyleyebilir?

İlmin Kurtuluş Sebebi Olması İçin

Hiç şüphesiz ilim büyük bir nimettir. Allahu Tealâ: “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (Zümer, 9)
buyurmak suretiyle alimin değerine işaret etmektedir. Ancak şurası muhakkak ki, ilim; iman ve salih amelle bir
kıymet ifade eder. Bir hadis-i şerifte: “İnsanlar helâk oldu, alimler kurtuldu. Alimler de helâk oldu, (ilmiyle) amel
edenler kurtuldu. Amel edenler de helâk oldu, ihlâsla amel edenler kurtuldu.” buyurulmaktadır.
Dolayısıyla salih amel olmadan ilmin de bir faydası yoktur. Zira insan kalbindeki imanıyla mümindir, kafasındaki
malumat yığınlarıyla değil. Amelle desteklenmeyen bir ilimde ne yakîn nurundan ne de marifetten söz etmek
mümkündür. Yakîn ve marifet olmadan şeytanın, hususan nefsin, karıncanın ayak sesinden daha gizli olan
hilelerinden nasıl korunabilir?
Üzülerek belirtmek gerekir ki, günümüzde kendi başına rehbersiz yetişen marifet ehli bir alim bulmak, samanlıkta
iğne bulmaktan daha zordur. Hatta sadece kibirden arınmış alimler bile azdır. Aksine, ilimden gelen enaniyet ve
benlik, alimlerin çoğunu istila etmiştir. Gazalî'nin belirttiği gibi, bunların çoğu kendini herkesten fazla Allah'a yakın

148
kabul eder. Başkaları hakkında daha endişeli olur. Muhatabı haklı bir söz söylese, ona üstün gelmek için ne kadar
çürük delil varsa hepsine sarılır. Halbuki bu hal kâfir ve münafıkların vasfıdır.

Bilgi ve Kibir Bir Arada Olursa

Böyleleri, takva sahibi salih zatlara zerre kadar değer vermez. Onları cahil-cühela takımı olarak görür. Esasen
kendisinden başka kimseyi beğenmez. Halkı adam yerine bile koymaz. Birisi kendisine hizmet veya hürmette kusur
etti mi, ona şiddetle kızar. İş vaaz vermeye gelince ateşli konuşmalar yapar, halkı ağlatır. Fakat çoğu kere kendi
kalbinde bir yumuşama olmaz. Gözünden kolay kolay yaş dökülmez. Ölümden nefret eder. Çünkü dünya sevgisi
bütün benliğini sarmıştır. Bol bol Kur'an okur, fakat boğazından aşağıya inmez. Gönlünde bir haşyet meydana
gelmez. Farz ibadetlere bile gevşek davranır. Bu haliyle ilim sahibi bir kişi, adam yerine koymadığı dindar fakat
ilimsiz halkın seviyesinden bile kat kat aşağı yuvarlanmıştır.
Şayet kibri ve şöhret arzusu had safhada ise, aykırı fikirler ileri sürmek, haramı helal, helali haram göstermek
suretiyle dikkatleri üzerine çeker. Böylece sivrilmeye, meşhur olmaya çalışır. Bu son durum hayvaniyetten de aşağı,
tam bir şeytaniyet ahlâkıdır. Rabbimiz'den bizleri dalâletten hidayete sevk etmesini ruh u canımızla talep ederiz.
Alim de olsa, rehbersiz yola gitmenin sonuçları işte bu noktalara kadar ilerleyebilir. Onun için Cenab-ı Hak:
“Bana yönelen kimsenin yoluna uy; sonunda dönüşünüz banadır.” (Lokman, 15) buyurmak suretiyle, alim-cahil
ayrımı yapmadan herkesi dostlarının yoluna davet etmektedir. Çünkü bütün bu hastalıkların ilacı kâmil rehberin
elindedir. Kibrini kırmak suretiyle öldürücü hastalığa yakalandığını kabul edip onların önüne diz çöken alim ve
dindar zatlar, o ilaç ile şifa bulabilirler. Yeter ki, kendisini manen ameliyat edecek doktora teslim olsun ve onun
işine karışmasın.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kalbî Hayatın Aynası

İster alim, ister cahil, ister dindar ve isterse sofi olsun, herkes dinî hayatın neresinde olduğunu şu iki soruyla tespit
edebilir.
Birincisi: Ölüm düşüncesi kendisine sevimli mi geliyor, ürkütücü mü? Sevimli geliyorsa işler iyi gidiyor
demektir. Çünkü Allah'a kavuşma arzusu dünya, evlat, mal, mülk arzusunun üzerine çıkmış demektir. Fakat henüz
yeteri kadar salih amel işleyemediği için değil de, dünyadan ayrılmak zor geliyorsa vaziyet iç açıcı değildir.
İkincisi: Allahu Tealâ zikredildiği zaman içlerinde tarifi mümkün olmayan bir muhabbet, bir coşkunluk veya
ürperme meydana geliyor mu? Şayet geliyorsa yine işler yolunda gidiyor demektir. Cenab-ı Hak:
“Gerçek müminler ancak o müminlerdir ki, Allah zikredildiği zaman yürekleri ürperir, ayetleri okunduğu zaman
imanlarını arttırır.” (Enfal, 2) buyurmaktadır.
Eğer muhabbetten eser yoksa, Allahu Tealâ'nın da ona karşı muhabbeti olmayabilir. Zira şu ayet-i kerimede buna
işaret vardır:
“O halde beni anın, ben de sizi anayım. Bana şükredin de nankörlük etmeyin.” (Bakara, 152)
Evet… İnanan herkes Allah'ı sevdiğini söyler. Fakat hakiki sevgiye muvaffak olanlar azdır. İşte bu muhabbetin
ilacı da yine Allah aşığı olan rehberlerin elindedir. Gönül kovasını çağlayanlar halinde akıp giden feyz pınarının
altına tutan, Hak dostunun edna bir nazarını kendi kırık dökük amellerine tercih eden, billur gibi aynalardan süzülüp
gelen güneş ışığına sırtını değil de kalbini çeviren her mümin, aradığı muhabbete erişebilir.
Böylece dünya ve ukba saadetine erip Rabbi'nin rızasına kavuşabilir. Cenab-ı Mevlâ bizleri de onlardan eylesin.

ALEMLER O'NUNLA ŞEREFLENDİ

Arif Gezer

Bütün peygamberler sırasıyla gönderilmiş, insanlığa hakkı ve hakikati tebliğ etmişlerdi.

Fakat aradan geçen zaman, insanlığı tekrar haktan ve hakikatten uzaklaştırıyordu.
Hatırlanan son peygamber Hz. İsa a.s.'ın da risaleti daha kaynağında boğulmak istenmiş, onun güzel ve kutsal
hayatına kastedilmiş, fakat o Yüce Rabbi tarafından göklere kaldırılmıştı.
Aradan asırlar geçmiş, insanlık sapıklıkta ve şaşkınlıkta zirveye ulaşmıştı.
149
 O kadar sapıtmışlardı ki, kendilerine gönderilen peygamberi -hâşâ- Allah'ın oğlu diye tanımlamaya başlamışlardı.
O kadar şaşırmışlardı ki, az önce kendi elleriyle yaptıkları putlara, bizi siz yarattınız diye tapınmaya
başlamışlardı.
O kadar aşırı gitmişlerdi ki, kız çocuğuna sahip olmayı ayıp kabul etmişler, onları diri diri gömmeye
başlamışlardı.
Artık dünya kocamaya yüz tutmuş, insanlık son kurtarıcısını beklemeye koyulmuştu.
Zihinlerin dağınıklıktan kurtulmaya ihtiyacı vardı.
Gönüllerin şirkten arınmaya ihtiyacı ardı.
Kâbe'nin putlardan temizlenmeye ihtiyacı vardı.
İnsanların hakka ve hakikate ihtiyacı vardı.
İnsanlığın, O'na ihtiyacı vardı.

Teşrif-i Nebi
Ve nihayet beklenen Nebi dünyayı teşrif etti.
Rahmeti sonsuz olan Yüce Rab, insanlığa rahmetini bir daha tecelli ettirdi. En sevdiği ve en sona bıraktığı en
büyük peygamberini nihayet gönderdi.
Bütün alemlere rahmet olarak.
Susayan gönüllere nisan yağmuru gibi serperek.
Şirkin temellerini sarsarak.
Bin yıldır yanmakta olan mecusilik ateşini söndürerek.
Kisra'nın sarayını saltanatını titreterek.
Bizans'ı ürküterek.
Yeri göğü inleterek.
O gelmişti, O geliyordu...
Bu gelişe direnmeye çalışan bâtıl, çok kısa bir sürede zail oldu.
Yirmi üç sene gibi kısa bir zamanda hak güneşi kemale erdi. Allahu Tealâ İslâm nimetini tamamladı.
“Bugün dininizi kemale erdirdim. Üzerinize nimetimi tamamladım. Sizin için din olarak İslâm'ı seçtim.” (Maide,
3) ayetinin nazil olmasıyla, o yüce Peygamber, en büyük, en ulvi vazifeyi tamamlamanın mutluluğu içerisinde
dünyaya veda etti ve beka yurdunu teşrif etti. Çünkü herkes ölümü tadacaktı.

Dönüm Noktası
O büyük peygamberin dünyayı şereflendirdiği yıllar tarihte bir dönüm noktası oluşturur. O dönem Asr-ı Saadet
ünvanını kazanır ve insanlık tarihine altın harflerle nakşolunur.
O zamana kadar dünya tarihinde hiçbir varlık gösterememiş olan Araplar, tebliğ ve cihad ruhuyla bu İslâm
emanetini bütün insanlığın idrakine sunarlar.
Çok kısa bir sürede, İran Mecusiliği tarihten silinir. Bizans ile yüz yüze gelinir.
Bir asırdan kısa bir sürede, doğuda Hindistan'a ve Orta Asya'ya; batıda Atlas Okyanusu'na kadar ulaşılır.
Hıristiyanlık, Arap topraklarından ve hatta Afrika'dan sürülür. Doğudan ve batıdan, yani Anadolu'dan ve
İspanya'dan kıskaca alınır.
Birkaç asır içinde büyük bir İslâm medeniyeti oluşur.
İslâm yeni sancaktarlarla tanışır. Dönemin en büyük imparatorluğu olan Bizans fethedilir. Bir çağ kapatılır, yeni
bir çağ başlar. İslâm bütün dünyaya hakim olur.
İnsanlık İslâm medeniyetinin bütün kaynaklarından kana kana içer. Ondan aldığı güç ile medeniyetler tarihinin
doruklarına tırmanır.

İkindi Güneşi
Fakat Allah'ın bir kanunu vardı.
Her zirvenin bir zevali vardı.
Her çıkışın bir inişi vardı.
Peygamberlerden uzun süre ayrı kalmak, onların aydınlatıcı ışığından git gide mahrum bırakıyordu kalpleri,
onların ulvi değerlerinden uzaklaştırıyordu insanlığı.
Kıyamete kadar baki kalacak bir nübüvvet ve onun ışığıyla aydınlanan bir medeniyet, gitgide zayıflıyor kıyamete
doğru.
Çünkü insanlık yaratılış gayesinden, kulluktan ve ibadetten uzaklaşıyor.
Çünkü insanlığın zevali yaklaşıyor.
Çünkü dünyanın sonu yaklaşıyor.
150
 ***
Tabii ki ümitsizlik yakışmaz mümine. Hiçbir olumsuzluk yıldıramaz onu. Hiçbir engel cehdden, cihaddan
alıkoyamaz onu.
Her zaman ve her yerde, bütün gücüyle insanlığa haykıracak gerçeği.
Zaten cihadın tarifi açık değil mi?
Kişi ile Rabbi arasındaki engelleri aşmaya çalışmak değil mi?
Peygamber'in bize öğrettiği tılsım bu değil mi?
Her zaman ve her yerde cehd ü gayret, yani cihad değil mi?
***
Evet, Cehd ü gayret göstermek.
Canı ile başı ile,
Malı ile mülkü ile,
Kalemiyle kağıdıyla...
Evet Cihad etmek.
Varıyla yoğuyla
Cihadın her türlüsüyle.
Büyüğüyle küçüğüyle...
Ta ki bâtıl tamamiyle yok oluncaya kadar.
Ya da mümin, Rabbi'ne kavuşuncaya kadar.
Kevserinin başında ümmetini bekleyen
O büyük Nebi'ye kavuşuncaya kadar...

ALLAH KİME İYİLİK DİLERSE...

Mehmet Işık

Fıkıh kelimesinden, genel olarak İslâm'ın ibadet ve muamelâtla ilgili hükümler bütününü anlıyoruz. Yine genel
olarak bu bilgilere sahip olana fakih diyoruz. Oysa dahası var. Fıkıh bir anlayıştır. İslâm'ı, Allah ve Rasulü'nün
muradına uygun olarak kavrayıştır.

Çölde ilerleyen bir kervan. Şam tarafından dönüyor. Binekliler, yayalar, mal yüklü develer...
Herkes çoluk çocuğuna kavuşacak olmanın sevinci içinde. Ama yorgunluk yakayı bırakmıyor.
Mekke'ye bir günlük mesafede bir su kuyusunun yanında mola veriyorlar. Biraz nefeslendikten sonra kum tepeleri
arasında taş aramaya çıkıyorlar. Herkesin dört taşa ihtiyacı var. Ateş yakıp tencerelerini üzerlerine koymak için üç,
ibadet etmek için de bir tane taş bulmaları gerekiyor. Uzun yolculuklarda putlarını yanlarında taşımak zor, taşlardan
birini tapınmak için arıyorlar. Bu nedenle güzel bir taş olmalı.
Herkes yemeğini yiyor, bulduğu taşın karşısına geçip ibadetini yapıyor. Mola bitince de put niyetine kullanılanı da
dahil, bütün taşları bir kenara atıp gidiyorlar.
Mekkelilerin hayat tarzı bu. Koca şehirde ticaret için bu kervanlara katılmayan neredeyse hiç kimse yok. Bir taş
parçasına ilâh diye tapınmak ve sonra onu bir kenara atıp yoluna devam etmek… Bu olay, birkaç kişi istisna
edilirse, o gün Mekke'de yaşayanların dinden ne anladığını gözler önüne seriyor.

Eski Haber, Yeni Ses

Hayat böylece sürüp giderken farklı bir ses duyuluyor. Hem de herkesin kırk yıldır tanıdığı, herkesin güvendiği
Muhammed s.a.v.'den. Tek hakiki ilâhın, Cenab-ı Allah'ın gönderdiklerini okuyor:
“Oku, yaratan Rabbinin adıyla.
İnsanı kan pıhtısından yarattı.
Oku, Rabbin çok kerimdir ki O kalemle (yazmayı) öğretti.
İnsana bilmediklerini öğretti.” (Kalem, 1-5)
Taşlara tapınanlar arasından bu sese kulak verenler oldu. Sonra gönül verenler. Geldiler, sordular, dinlediler,
anladılar. Öyle anladılar ki inandılar. Çünkü sözün sahibinin, yani Allah'ın muradını anladılar. Kalplerindeki engin
muhabbetle derin bir anlayış haline eriştiler. Her şeyi göze aldılar. Ne geldiyse dört elle sarıldılar. Hatice Annemiz,

151
Ebu Bekir, Ali, Zeyd, Erkâm, Osman, Ammar, Yasir, Sümeyye, Bilal, Fatıma, Ömer ve diğerleri... -Allah hepsinden
razı olsun ve bizi onlara bağışlasın.-
Onlar gönül kapılarını açtılar, Allah da onlara rahmetini açtı, dinde razı olduğu anlayışa yani “fıkıh”a ulaştırdı.
Çünkü Allah kime hayır murad ederse, onu dinde derin anlayış, yani “fıkıh” sahibi yapardı. Eline sarılıp beyat
ettikleri irfan pınarı Nebi s.a.v. öyle söylüyordu.
Kolay mı? Böyle bir ortamda inanmak, inandığı yola başını koymak, imanı uğruna can pazarına çıkmak?
Çarşısına pazarına varıncaya kadar putperestliğin kol gezdiği bir ortamda yeni bir dine inanmak hiç de kolay
değildi…

Gönlünü Açanlara Açılan Kapı

Çölde tapınmak için taş arayan bir toplumdan dünyanın en olgun insanları yetişti. O dönemde Muhammed
Mustafa s.a.v.'e inananların her biri böyle idi. Allah'ın lutfettiği anlayışla yani fıkıhla dini anladılar, onunla inandılar
ve ölünceye kadar o anlayışla, o fıkıhla yaşadılar. Sonunda yine o anlayış hali üzere Mevlâ'ya ulaştılar. İşte onlardan
bir örnek:
Ammar fakir bir ailenin çocuğuydu. Babası Yasir ve annesi Sümeyye, Mekkeli bir zenginin hizmetkârlarıydı.
Ammar, otuz küsur yaşına kadar putperest Mekkelilerle birlikte yaşadı. Çocukluğundan beri tanıdığı Muhammed
Mustafa s.a.v.'in tebliğine gönül verdi. Allah da ona fıkıh ihsan etti. Ammar b. Yasir r.a., bu fıkıhla yani anlayışla
iman etti. Babası, annesi ve kardeşi ona tabi olmakta gecikmedi. Ne var ki, Mekkeli müşrikler onların müslüman
olmasına dayanamadı. Olmadık işkenceler yaptılar. Ammar r.a. hariç hepsini şehit ettiler. Mekke'deki dayanılmaz
işkencelere, yine Allah'ın lutfettiği anlayış sayesinde sabretti. Önce Habeş ülkesine, sonra Medine'ye onu hicret
ettiren de bu fıkıh, bu anlayış idi. Allah'ın ayetlerini, Rasul'ün sünnetini bu anlayışla kavradı. Bütün hayatını bu
anlayışla şekillendirdi. Rasulullah s.a.v.'le birlikte bütün savaşlara katıldı. Hz. Ömer r.a. döneminde Kûfe
valiliğinde bulundu. Nihayet doksan üç yaşında Sıffin savaşında şehit oldu.

Allah ve Rasulü'nün Maksadını Anlamak

Ammar b. Yasir r.a., Allah'ın lutfettiği anlayış sahibiydi. Bu anlayışa, Allah'ın Rasulü fıkıh diyordu.
Bir keresinde özlü bir konuşma yapmıştı. Konuşmadan büyük haz alan müslümanlar “biraz daha uzatsaydın”
deyince, konuşmasını kısa tutmasının sebebini şöyle açıkladı:
- Ben, Rasulullah s.a.v.'i şöyle buyururken dinledim:
“Kişinin namazının uzun, konuşmasının kısa olması fıkhından (dinde Allah ve Rasulü'nün maksadına uygun bir
anlayış sahibi oluşundan) kaynaklanır. O halde namazı uzatın, konuşmayı kısa tutun.” (Müslim, Cuma 47)
Allah ve Rasulü'nün maksadını anlamak, ama yaşayarak, O'na uyarak anlamak fıkıhtır. Yaşanmayan şey
anlaşılamaz. Belki bazı yönleri bilinir. Kuru bilgi ise fıkıh değildir. Dinin bazı hükümlerini veya bütün hükümlerini
bilmek ya da ezberlemek fıkıh diye isimlendirilemez. Rabbimizin muradına uygun olan anlayış, yaşantı ile birlikte
olan anlayış fıkıhtır.
İnsanın dinde fakih olması, yani Allah ve Rasulü'nün maksadına uygun bir anlayışa erişmesi, Allah'ın özel bir
lütfudur. Gönlünü açtıktan sonra Yüce Mevlâ'nın lutfettiği fıkıhla iman eder ve hayatı boyunca bu fıkıhla
yaşantısını sürdürür. Rasul-i Ekrem s.a.v.'in mübarek sözleri bu hakikati şöyle ifade eder:
“Allah kime hayır dilerse, onu dinde fıkıh (muradına uygun bir anlayış) sahibi kılar.” (Mecmau'z-Zevâid)

TASAVVUF 19
32.Sayı 29sayfa

SUFİLİĞİN İÇ YÜZÜ
Dr. Dilaver Selvi

Gerçek sufi, Allah sevgisi ile safi olmuş, huzur bulmuş kimsedir. Sufiliğin iç yüzü ilâhî aşk, dış yüzü güzel
ahlâktır. Arifler sufiliği kısaca böyle tarif etmişlerdir. Bunlardan başkası boştur.

Adını bildiğimiz ya da bilmediğimiz birçok ilim dalı var. Bunların her biri konusuna göre kıymet ve önem taşıyor.
İlimlerin konuları, aynı zamanda hedeflerini de gösterir. Şunu söylemek mümkün: Bir ilim veya sanat, insanla ve
insan hayatıyla ne kadar ilgiliyse o derece kıymetli ve önemlidir.

152
 İnsanı ilgilendiren en önemli ilim hangisi olabilir? Hiç şüphesiz, kendi nefsini ve Yüce Rabbi’ni öğreten ilimdir.
İnsanın yaradılış gayesi de bu ilimle öğrenilir. Bu özelliği sebebiyle o, ebedi kurtuluş vesilesidir. Tefekkür nazarıyla
bakılırsa anlaşılır ki, bütün gökler, yerler ve içindekiler bu ilmi öğretmek için yaratılmıştır. Bütün peygamberlerin,
alimlerin, hikmet sahiplerinin öğrettiği ilim de temelde budur. Ona kısaca “marifetullah” denir.
Marifetullah, Yüce Allah’ı tanımaktır. Bu tanıma, sırf iman etmekten öte bir iştir. O gerçek bir ilim ve irfandır. Bu
ilmin birinci basamağı nefsini tanımaktır. Gerçek manada nefsini tanıyan Rabbini de tanır.
Diğer bir açıdan bakıldığında, bir ilim insanı kendi özünden ve Rabbi’nden uzaklaştırıyorsa, dünyası kadar
ahiretine de fayda vermiyorsa, bütün hizmeti mide ve şehvete yönelik ise, ona hayırlı ilim denmez.

Sufiler Neyle Uğraşır

Biliyoruz ki, insanın en kıymetli cevheri kalbidir. İnsan terbiyesinde hedef nokta kalptir. Kalbin elde edeceği en
büyük ilim marifetullah, en güzel sıfat ise edep ve hayadır. Bütün hayırlı ilimlerin hedefi budur.
Kalbin elde edeceği marifetullahın da, edep ve hayanın da yolu tezkiyedir. Tezkiye, manevi temizliktir. Yani
kalbin inkâr, şirk, nifak, isyan, gaflet gibi manevi kirlerden temizlenmesidir. Bu temizlik, ilâhî nur ve sevgi ile
gerçekleşir. Diğer bütün peygamberler gibi Hz. Peygamber A.S. Efendimiz de bu temizlik için gönderilmiştir (Âl-i
İmran/184, Cuma/2). Kur’an’da, ebedi saadet bu temizliğe bağlanmıştır (A’lâ/14-15, Şems/9-10).
Rasulullah A.S. Efendimiz’den sonra, kalbleri ilâhî nur, sevgi ve manevi tasarrufla temizleme görevi, onun gerçek
vârislerine verilmiştir. Hz. Peygamber’le insanlığa sunulan ilâhî ilme, marifete, edep ve sevgiye vâris olmak, Yüce
Allah’ın bir lütfudur. Allahu Tealâ o nimeti dilediklerine verir. Bu nimet, ilâhî sevgidir, nurdur, feyizdir, edeptir,
güzel ahlâktır. Bütün bunlar kalplerin ilacıdır. Kalbinin huzurunu düşünen bir insan, ona midesi kadar önem
vermezse, kalbi dertten, nefsi inlemekten kurtulmaz.
Kalp temizliğini ve nefis terbiyesini hedefleyen ilme ahlâk ilmi denir. Tarih boyunca bu ilmin gerçek hakkını
“sufi” ismiyle anılan kâmil veliler vermiştir. Onlar bu ilmi sadece açıklamakla kalmamış, aynı zamanda kendi
nefislerinde tatbik etmişlerdir. Ayrıca bir terbiye sistemi içinde insanlara da öğretmişlerdir. Bu terbiye sistemine
kısaca tasavvuf denir.
Tasavvufun ana konusu, batınî fıkıhtır. Batınî fıkıh, insanın iç alemini oluşturan kalp, ruh, nefs ve diğer manevi
cevherlerin temizlik, terbiye, terakki ve inkişaflarını hedefleyen manevî, nuranî, kalbî bir ilimdir. Zahirî fıkıh
vücudumuzun dış azaları ile yapacağı ibadet ve vazifeleri inceleme konusu yaptığı gibi, tasavvuf da kalple ilgili
ibadet ve ahlâkları konu edinir. Bundaki hedef kalbin “ihsan” mertebesine ulaşmasıdır.
İhsan, kalbin gafletten uyanması ve manevi kirlerden arınması sonucu “yakîn”e ulaşmasıdır. Yakîn, kalbin Cenab-
ı Hakk’ı görüyor gibi bir şuur ve hassasiyete sahip olmasıdır. Bu hal, her mümin için bir hedeftir. Herkes ona davet
edilmiştir. Rasulullah A.S. Efendimiz’in işaret buyurduğu gibi din; iman, islâm ve ihsandan oluşmaktadır (Buharî,
Müslim). Yani din imanla başlamakta, ibadetlerle olgunlaşmakta, ihsanla kemale ermektedir.
Tasavvufta kalbin terbiyesi ve ihsan halini bulması üç safhada gerçekleştirilmektedir. Birinci safha manevi
kirlerden temizlik, ikinci safha yüksek ahlâklarla güzellik, üçüncü safha ilâhî huzurda kabul ve Yüce Allah ile
beraberliktir. Bundan sonrası huzur makamıdır. Arifler bu hali “kurbiyyet” olarak tarif ederler ve gerçek manada
“sufİ” kelimesini bu sıfatı elde etmiş kâmil insan için kullanırlar. (Sühreverdî, Avarifü’l-Mearif)
Kur’an ve Sünnet’in hizmetçisi olan tasavvufun hedefe aldığı ilim budur. Gerçek sufi, Allah sevgisi ile safi olmuş,
huzur bulmuş kimsedir. Sufiliğin iç yüzü ilâhî aşk, dış yüzü güzel ahlâktır. Arifler sufiliği kısaca böyle tarif
etmişlerdir. Bunlardan başkası boştur. Hakiki sufi Allah ve Rasulü’nün dostudur, Onun görevi isteyenlere bu
dostluğu öğretmektir. Sufi kimdir, sufilik nedir diye merak edenlere, işin başındaki arifler şöyle derler: “Gel, gir,
gör, tat ve anla!”
Bu yola ilâhî sevgi ile gelip, kendi isteği ile girenlere mürid denir. Onun güzelliğini görenlere, tadını alanlara,
hedefine ulaşıp ne olduğunu anlayanlara sufi denir. Sufi, Kur’an’da veli, muttaki, muhsin, sıddık, sadık, sıfatları ile
tanıtılan kâmil insandır. Kâmil insan herkese ait bir kıymet, insanlığın istifadesine sunulmuş bir cevherdir.

Sufiliğin Görünen Yüzü

Sufilik Allah’a dost olma yoludur. Bu yola girenlerin Allah rızasından başka bir hedefi olamaz. Varsa, onlara sufi
denmez. Sufi ve tasavvuf kelimelerini Kur’an ve Sünnet’te bulamadım diyerek bu güzel terbiye yolunu inkâra
kalkanlar da biraz insaflı olmalıdır. Çünkü Kur’an, içinde kelime manalarını arayacağımız bir lugat veya
ansiklopedi değildir. O, baştan sona bir hidayet ve ahlâk kitabıdır. Kur’an, şahıs veya grupların isimlerini değil,
sıfatlarını anlatır. Sıfatı Allah dostlarının sıfatlarına uyanlar, dünyada hangi isimle çağrılırsa çağrılsın, ahirette “Ey

153
Allah’ı sevenler, sevdiğinizin huzuruna gelin!” diye çağrılacakladır. Sıfatı kâfir veya münafıkların sıfatına uyanlar
da, dünyada hangi forslu ve itibarlı ismi taşırsa taşısın, ahirete onlarla beraber olacaktır.
Büyük veli Hucvirî K.S., Keşfu’l-Mahcub adlı kitabında bu konuda şu çarpıcı tesbiti yapar: “Eğer tasavvufu inkâr
edenler, sadece bu ismin Kur’an’da bulunmadığını ve onun için bu kelimeyi kabul etmediklerin söylüyorlarsa, buna
bir şey denmez, bu olabilir. Fakat, tasavvufun içerdiği mana ve ahlâkı inkâr ederlerse, o zaman Hz. Peygamber
A.S.’ın getirdiği dinin tamamını ve onun bütün güzel ahlâklarını inkâr etmiş olurlar.”
Bu sözün manası şudur: Gerçek sufi, Allah’ın dostudur. O, dini bütün emirlerini ihlâsla yaşayan bir kimsedir, Sufi,
içi ve dışıyla Allah’a teslim, Hz, Peygamber A.S.’a tabi olmuştur. Onu inkâr eden tehlikeye girer. Gerçek velilerle,
kendisine veli süsü veren delileri birbirinden ayırmak gerekir. Her devirde adı sufi, sıfatı sahtekâr olan kimseler
çıkmıştır. Aynı şekilde, her kesimden dini dünyaya alet eden, sözünün tersine giden, dine mümin olmayandan daha
çok zarar veren müslümanlar da mevcuttur. Onların hesabını ahirette Allah görecektir. Onlar bu dini temsil
etmiyorlar. Tevbe ederlerse ne güzel; etmiyorlarsa onlardan uzak durmak farzdır.
Herkes hangi makama çıktığını değil, hangi güzel ahlâka ulaştığını merak etmelidir. Çıkılacak en şerefli makam,
ihlâsla yaşanacak güzel ahlâktır. Bütün terbiye çeşitleri bunun içindir. Ben nasıl bir sufiyim diye merak edenlere,
büyük arif Ebu Bekir el-Kettanî K.S. şu cevabı veriyor: “Yüce Allah’a ve halka karşı nasıl davrandığına bak!..” Ve
ekliyor: “Tasavvuf baştan sona güzel ahlâktan ibarettir. Ahlâkı senden güzel olan kimse, tasavvuf yolunda da
senden ileridedir.” (Kuşeyrî, Risale)

İnsanlığın Aradığı İnsan Modeli

Günümüzde, dünyanın her yerinde insanlık farklı bir insan modelini arıyor. Çünkü kimse halden memnun değil.
Birçok insanın da gönlü kendisine sıkıntı veriyor. Bunun için yüzüne bakınca kalbini rahatlatacak bir dost arıyor.
Maddeyi baş üstüne koyanlar bile kendileri gibi keyfine kul, malına köle, menfaatına düşkün, şehvetine esir
insanları görmekten keyif duymuyor. Herkes birinin, başka bir insanın hasretini çekiyor.
Gençler, kendilerini ve sevgilerini zayi olmaktan kurtaracak, şefkatle ellerinden tutacak, sevgiyle kalplerine
girecek, hiçbir zaman kendilerine ihanet etmeyecek gerçek bir dost ile tanışmak istiyor.
Tüccarlar, özü sağlam, sözü senet, kendisi mert birisini arıyor.
Zenginler, mal için şerefini satmayan, elindeki servetle şımarmayan, sahip olduğu makamı kibir için değil, hizmet
için kullanan, kalbi hür, gönlü zengin, gözü tok, sözü doğru bir insanı soruyor.
Fakirler, kendilerini görünce yüzü gülen, dertlerini dinlerken huzur bulan, kendilerini kendinden bir parça sayan
ve onlarla malını paylaşan bir cömerdi özlüyor.
Cahiller, hali sözünü yalanlamayan, kalbi geniş, dili tatlı, yüzü yumuşak, ahlâkı güzel, kusurları yüze vurmayan,
kendisini adam yerine koyan birisini bekliyor.
Alimler, edebi ilminden fazla, herkese karşı samimi ve mütevazi, söylenen söze kulak veren, nefsini değil hakkı
savunan, kusurunu söylene teşekkür ve hayır dua eden, muhatabını incitmeden uyaran, riya ve kibirden uzak,
ihlâsının nuru yüzünde parlayan bir arifin özlemini çekiyor.
Gerçekten bu devir, insanlığın yüz akı olacak Allah dostlarına hasret. Belki bir asırdır, veli, sufi, hak aşığı, Allah
dostu deyince, çoğunluğun aklına türbelerde yatan, tarihe mal olmuş insanlar gelmekte. Bugün tasavvufu sevenler
de, yerenler de karşılarında gerçek bir sufiyi görememenin sıkıntısı içindeler. Onu bir görseler ve gönlüne girseler,
kesinlikle sıkıntıları ortadan kalkacak.
Acaba bu yolun hiç yolcusu kalmadı mı? Gerçekten, yeryüzünde Rahmet Peygamberi Hz. Muhammed A.S.’ı
hayatıyla temsil eden, mihrabın ve namazın hakkını veren, ihlâsla kulluk eden, gerçek zikri çeken, malını ve canını
Allah’a kurban eden sadıklar ve aşıklar tükendi mi?
Cevap tahmin ettiğiniz gibi: Hayır tükenmedi. Çünkü bu din Yüce Allah’ın koruması altındadır. Din kitaplarda
yazılarak değil, gönüllerde tadılarak, hayat ile yaşanarak korunacaktır. Rasulullah A.S. Efendimiz, kıyamete kadar
yeryüzünde şan ve şerefle gerçek kulluğu yapacak ve insanlığın yüz akı olacak bir grubun hiç eksik olmayacağını
müjdelemiştir. (Buharî, Müslim, Tirmizî)
Gerçi onlar azdır, ancak çok kıymetlidirler. Rasulullah A.S., bu dinin garip geldiğini ve garip olarak gideceğini
üzülerek haber vermiştir. Fakat sözlerini şu müjde ile bitirmiştir: “O günkü gariplere ne mutlu!” (Müslim, Tirmizî,
İbnu Mace)
Bu mutlu gruptan olmak için can atmalıdır. Elbette her müslüman bu gruptan olmak ister. Ancak iş, bu davayı
ilme ve edebe göre temsil etmeye gelince, o noktada çoklarımız davayı kaybetmektedir. Güzel ahlâkı temsil
etmekte, sufiliğe adım atanlar en önde gitmelidir. Çünkü onların diğer kesimlere göre birçok avantajı vardır.
Sufi, zaten hedef olarak güzel kulluğu seçmiş insandır. Onun dünyada tek hedefi, Yüce Allah’ın rızasıdır. Sufi bu
yolda yalnız da değildir. Önünde kâmil bir mürşidi, güzel bir rehberi vardır. Yanında, Allah yolunda el ele verdiği

154
kardeşleri mevcuttur. Hepsi birbirlerini dua ve sevgi ile desteklemektedirler. Ayrıca üzerlerinde önceki silsilenin
bereketi ve büyük velilerin duası vardır. Artık bu sufiler gerçekten nasıl olmaları gerekiyorsa öyle olmalıdır. Çünkü
bütün insanlar onları beklemektedir. Ayrıca Allahu Tealâ ve Rasulü A.S. onları seyretmektedir. Yerlerin ve göklerin
taşımaktan çekindiği bu büyük davayı Allah rızası için taşıyanların gözü aydın olsun.

TASAVVUF 21
Sayı 32

TASAVVUF DİNİN NERESİNDE?

Dilaver Selvi

Tasavvuf, dini ayrı bir neşe içinde tatbik ve takdimi hedeflemiştir. Bunun için en büyük sermayesi ilâhî
muhabbettir.

Çokları şu soruyu soruyorlar: “Allahu Teâlâ, bütün insanlığa din olarak İslâm’ı seçti ve Peygamberi Hz.
Muhammed (A.S.) ile bu dini tebliğ etti. Din, Kitab ve Sünnet ile tamamlandı. Allahu Teâlâ, bu dinden başka bir yol
arayanın ortaya koyduğunu kabul etmeyeceğini ve o kimsenin âhirette perişan olacağını bildirdi. Hal bu iken, İslam
âleminde tasavvufî ekol olarak ortaya çıkan bir çok yollar görüyoruz. Bunlar neyin nesidir ve kimin sesidir?
İnsanları neye çağırırlar ve neden ayrı bir adla anılırlar? Bunlar yeni bir din midir, yoksa eski bir hurâfe midir?”
Soru sahibinin İslam hakkındaki sözlerine aynen katılıyoruz. Elbette insanlar tarafından İslâm’ın dışında din
yerine konulacak bütün modeller ve fikirler, Allah katında kabul edilmeyecektir. Ve başında Hz. Rasûlullah’ın
(A.S.) bulunmadığı hiç bir yol, yolcularını Allah’a ulaştırmayacaktır. İlâhî rızâ ve edebin dışındaki bütün yaşantılar,
insanlığın dünyada ve âhirette yüzünü güldürmeyecektir.
Evet, hak din tamamlanmış ve tebliğ edilmiştir. Bundan sonra bütün müctehid, mürşid, mücâhid ve müslümanlara
kalan ise, bu dini Allah’ın muradına uygun olarak anlamak, yaşamak ve yaymaktır.
İşte dinin hakkıyla anlaşılması ve gereğince yaşanması için fakihler dinin fıkıh alanında, müfessirler tefsir
meydanında, muhaddisler hadis sahasında, diğer âlimler de kendi branşlarında derinleşerek İslâm ilimlerini ihyâya
ve yaymaya çalıştılar. Tasavvuf büyükleri ise bu ilimlerin özüne ve en önemlisine el attılar: önce kalbe ve kalple
ilgili ilimlere yöneldiler. Çünkü Rasûlullah (A.S.) Efendimiz, işin esasını kalbe bağlıyor ve bunu en veciz
ifâdelerle: “Dikkat edin! İnsan vücûdunda öyle bir parça vardır ki, o iyi olursa, bütün vücud iyilik üzere hareket
eder; o bozulursa, bütün vücud fesada gider.” (Buhârî, Müslim, İbnu Mâce) şeklinde dile getiriyordu. Cenâb-ı Hakk
ise: “Dikkat edin! Kalbler ancak Allah’ın zikriyle huzur bulur” (Ra’d/13-28) uyarısıyla dikkatleri yine kalbe
çeviriyordu. Bunun için tasavvuf büyükleri diğer ilimlerden yeterince elde ettikten sonra, tefsirlerde, fıkıh
kitablarında ve hadis şerhlerinde anlatılan dinin hükümlerini ve edeblerini ihlasla uygulamaya koyuldular. İlmi
amele, ameli hikmete, hikmeti ilâhî muhabbete çevirmek için çalıştılar. Dinin edebiyatıyla değil, edebiyle uğraştılar.
Zikrin üzerinde çok durdular. Onu hayatın her safhasına yaymaya çalıştılar. Bunda -Allah’ın izniyle- muvaffak da
oldular. Böylece din, kâmil mü’minler ve hakiki mürşidler tarafından bütün hakikatıyla yaşanarak, insanların
önünde en güzel şekliyle temsil ve tatbik edildi.

Tasavvuf Neyi Amaçlıyor?

Tasavvuf, dini ayrı bir neşe içinde tatbik ve takdimi hedeflemiştir. Bunun için en büyük sermayesi ilâhî
muhabbettir.
Tasavvuf terbiyesi muhabbet, ihlas ve teslimiyete dayanır. İlâhî aşk ve edeb olmadan bu yolda muvaffak
olunamaz. Tasavvuf, kalp ayağı ile yol alır. Kalp temizlenmeden mâneviyatın tadına varılamaz.
Kalblerin tabibleri olarak tanıtabileceğimiz kâmil mürşidler, amelde dört hak mezhepten birisine mensubturlar.
İtikad olarak, Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat çizgisinde ve sırât-ı müstakim caddesindedirler.
Mânevi terbiye işine gelince ârifler, bu konuda değişik metod ve farklı meşrebleri tercih ettiler. Kalbin mânevî
hastalıklardan, dünya muhabbetinden ve nefsin esâretinden kurtulması için Kur’an ve Sünnetin târif ettiği usülleri,
tasvip ettiği prensipleri, teşvik ettiği edebleri ortaya çıkardılar. Yine Kur’an ve Sünnetin işâretlerinden yola çıkarak,
bir takım metodlar geliştirdiler. Bu terbiyenin bizzat tâlim edildiği yerler ve müesseseler inşâ ettiler. Terbiye
yollarını ve hallerini ifâde eden bir takım özel tâbir ve terimler kullandılar. Böylece, dinin diğer ilimlerinde olduğu
gibi, mânevî tezkiye ve terbiye alanında da bir çok yollar ortaya çıktı. Bütün bu yollarla varılmak istenen nokta,
155
kalbin ıslâhı ve dinin gerçek mânasıyla yaşanmasıdır. Çünkü Allah Rasûlü’nün (A.S.) en birinci vazifesi kalbi
küfür, şirk, isyan ve gafletten arındırıp, insanı ihsan derecesinde kulluğa ulaştırmaktır. Tasavvufun üstlendiği ve
hedeflediği de budur. İmam Rabbânî (K.S.) tasavvuf terbiyesinin bu hedefini şöyle ifâde etmiştir.
“Tasavvuf ve hakikat menzillerini aşıp geçmekten maksad; rızâ makâmı için gerekli olan ihlasın tahsilidir, başka
şey değildir.”
“Bu yola girmekten maksat, hakiki imâna ulaşıp, ilâhî emir ve hükümleri muhabbetle uygulamaktır.”

Ortaya Konanlar Nedir?

Tasavvuf, dinimizin kabul etmediği hiç bir şeyi ortaya koyamaz ve insana dinin istemediği yeni bir mükellefiyet
getiremez, getirmemiştir de. Onun istediği şeyler dinimizce ya farz, ya vâcip, ya sünnet, ya müstehab, ya mendub
ya da mübah kılınan bir ameldir. Hz. Peygamber’in (A.S.) gerçek vârisi kâmil mürşidlerin müridlerinden istediği
her şey, Kur’an ve sünnetin ya açık ifâdelerine, ya delâlet ve işâretlerine ve yahut İslâm’ın rûhuna uymak
zorundadır. Onların, insanın terbiyesi ve terakkisi için ortaya koydukları uygulamaların bir çoğu da “kim İslam’da
güzel bir çığır açarsa, kendisinden sonra o güzel şeyle amel edenlerin sevabının bir misli de ona yazılır. Amel
edenlerin sevaplarında da bir noksanlaşma olmaz.” (Müslim, Nesâî, İbni Mâce) hadis-i şerifiyle anlatılan “güzel
çığır” içine girmektedir. Kur’an ve Sünnet çizgisinde giden tasavvuf incelendiğinde, bunun böyle olduğu
görülecektir.
Mürşid, müridine sadece Allahu Teâlâ’nın ve Rasûlullah’ın emirlerini hatırlatıp, onları ihlasla yapmasına yardımcı
olur.
Tasavvufun terbiye alanında kullandığı kendine has tâbirlere takılıp, “seyr u sulûk” adı altında yapılan bu işlerin
dinimizin istediği şeylerin dışında olduğu düşünülmemelidir. Çünkü bunların her biri isim olarak bulunmasa da asıl
olarak dinin hükümleri içinde mevcuttur. Şöyle ki:
Tasavvufta “vird”, “hatme” gibi isimlerle anılan ve “veliliğin diploması” olarak tanımlanan zikir, esâsı itibariyle
Kur’an’da şekli belirtilmeden umumî bir emirle her mü’mine farz kılınmıştır. Ancak tasavvufta bunun husûsi
şekilleri tesbit edilmiştir.
Mürşidlerin üzerinde çok durduğu “râbıta”, her mükelleften istenen “eşyayı tefekkür”ün bir çeşididir. Râbıtada
tefekkür edilecek zat, yeryüzünde Allah’ın halifesi olan kâmil bir kimsedir. Bu haliyle mürşid, mevcut varlıklar
içinde en mükemmel tecellilere mazhar olacak bir makamdadır. Kendisinde yüksek seviyede ilâhî nur ve edeb
mevcuttur. Müridin yapacağı iş, o nura kalbi bağlayıp nasiplenmek ve ondaki tecelli ile edeplenmektir. Kâmil
insandaki nûra ve tecelliye gözünü açamayan kimsenin, diğer eşyadan bir şey anlaması oldukça zordur. Bunun için
râbıta, tasavvufun temel esasları arasında sayılmıştır.
Her müritten beklenen “teslimiyet”, dinimizin imama itaat emrinden başka bir şey değildir.
Tasavvuf terbiyesinin temeli olan “tevbe”, Peygamberler dahil, herkesten istenen bir farzdır.
Tasavvuf yoluna girerken şeyhe “intisab etme” “inâbe” ve “el tutma” ameli, Kur’an ve sünnette teşvik edilen
bey’atın aynısıdır.
Tasavvufun temeli kabul edilen ve her işte istenen “edeb”, en güzeliyle Hz. Rasûlullah’ın (A.S.) ahlâkıdır.
Sâdık müridliğin başlangıcı sayılan “fenâ fi’l-ihvan (kardeşleri nefsi gibi sevme)” vazifesi, kâmil mü’min
olmanın şartıdır.
Mürşidini nefsinden çok sevme diye târif edilen “fenâ fi’ş-şeyh” hâli, Allah yolunda rehber olan zâtın Allah için
sevilmesinden ibârettir. Bu sevgi, Peygamber vârisi kâmil mürşitte isbat edildikten sonra, bir üst dereceye intikal
eder. Bundan sonra mürid, Hz. Rasûlullah’ı (A.S.) her şeyden çok sevme derecesine ulaşır. Kâmil mü’min olmak
için bu sevgi şarttır. Bu sevgi derecesine tasavvufta “fenâ fi’r-Rasûl” ismi verilir. Bu sevgi ve edebin zirvesi, kalbin
tamâmen Allah sevgisiyle dolması ve her şeyin Allah rızâsı için yapılmasıdır. Ehl-i tasavvuf bu hâli “fenâ fillah” ve
“bekâ billah” tâbirleriyle ifâde etmişlerdir. Bu hâl, hadis-i şerifte “ihsan hâli” olarak tanıtılmıştır.
Tasavvufta nâfile ibadetten üstün sayılan “hizmet”, Allah yolunda mal ve can ile yapılması istenen cihadın tâ
kendisidir.
Kısaca, kâmil mürşid sâdık müridinden her ne istemişse o amel, Allah Teâlâ’nın kulundan istediği ve kendisine
sevap vaad ettiği bir ameldir.
Kur’an ve sünnetin hizmetçisi olan tasavvuf, imanın inkişâfını, dinin ihlasla yaşanmasını ve bütün mü’minlerin
Allah sevgisi etrafında kaynaşmasını hedefe almış nurlu ve kutlu bir terbiye yoludur. O, her şeyi ile Allah’ın
rahmetini, Rasûlullah’ın edebini ve dinin güzelliğini isbat eder.
Bu arada şöyle bir itirazla karşılaşabiliriz: “Anlatılan ölçülerdeki tasavvufa girmesek de fikir olarak bir
diyeceğimiz yok. Ancak bize göre bunlar daha çok tarihte kalmış şeylerdir. Günümüzde tasavvuf adı altında öyle

156
karanlık işler çevirenleri duyduk ve gördük ki, yaptıkları değil takvâya, en zayıf fetvâya bile uymuyor. Bunlara ne
demelidir?”
Evet, tasavvufun adını kullanarak din dışı işlere girenler ve insanları dininden edenler târihte olmuştur,
günümüzde de olabilir. Bu kimseler konumuz dışındadır. Çünkü onlar, Sırât-ı Müstâkim caddesinde değillerdir.
Onların fesat ve fitnesiyle temiz tasavvuf mahkum edilemez. Sahte şeyhlerin şeytanlıkları, kâmil mürşidlerin
güzelliğini perdelemez. Aksine onlardaki güzel hâlin ve yüksek kemâlin görülmesine sebep olur. Karanlık olmazsa,
aydınlığın kıymeti bilinemez.
Onlara denecek tek şey şudur: “Ey Allah’ın temiz dini ile alay edenler! Samimi olarak tevbe edin, kalbinizle ve
amelinizle Allah’a yönelin. Yoksa Allah sizden intikamını alır dünya ve âhirette yüzünüz kararır. Bilin ki, güzel din
ve temiz vicdanlar sizi kabul etmiyor.”.

TASAVVUF 22
5.sayı 26sayfa

TASAVVUF İLAÇTIR
Dr. Dilaver Selvi

Tasavvuf, Rabbânî, ilahi bir ilaçtır. Onu Allahu Tealâ indirmiştir. O ilacı önce Peygamberler içmiş, sonra
ümmetlerine içirmişlerdir. Onu içen şifa bulur, içmeyenin kalbi kurur. Onu tatmayan bilmez, almayan gülmez,
bulan başka şey istemez. O bir sırdır, ruhta saklıdır. Onu içinde saklayıp ehli olmayana açmayanlar haklıdır. Çünkü
bugünün insanına hakim olan, maddede sarhoş olmuş aklıdır.

Bizim ilaç dediğimiz ve şifa bildiğimiz tasavvuf, dinimizde “ihsan” ve “ihlas”la anlatılan mana ile aynı şeydir.
İhsan, Efendimizin (A.S.) tarif buyurduğu gibi; Allahu Tealâ’yı görüyormuş gibi ibadet etmek; Zât-ı Bâri
tarafımızca görülmese bile, onun bizi gördüğünü yakinen bilmektir. (Buhari, Müslim) Bu hal, çok ciddi bir
terbiyeden sonra elde edilecek bir devlettir.
İhlas, kalbin Allah muhabbetiyle kaplanması ve insanın her işinde Yüce Rabbinin rızasını aramasıdır. İhlas, safi
kalplere ikram edilen ilahi bir hediyedir.
İşte her kalbin derdini dindirecek bu ilaç, muhabbetullahtır. Allah muhabbetinin her kalpte ayrı bir tadı, her
gönülde değişik bir tecellisi vardır. Bütün kalpler, bu muhabbeti bir derece tadacak kabiliyettedir. Yani her insan,
ister ve yolunca giderse ihsan sahibi olabilir. İhlası ele geçirip, sırf Allah için kulluk yapabilir.
Tasavvuf, Kur’an ve Sünnette istenen takva hayatı ve ihsan hali olduğu için, biz kelimeye değil, manaya baktık ve
“onu Allah gönderdi; önce Peygamberler tatbik etti, sonra bize emretti” ifadesini kullandık.
Şimdi, ana sermayesi muhabbetullah ve ihlas olan tasavvufun, erkek-kadın, alim-cahil, amir-memur herkese nasıl
ilaç olduğunu ve bütün insanların neden ona muhtaç bulunduğunu kısaca arzetmeye çalışalım.

Derdimiz Nedir?
Şunu kabul edelim ki; insan kendi başına olgunlaşamaz. Tek başına ve bakımsız büyüyen ağacın meyvesi tatlı
olmaz. Bahçıvan elinde yetişmeyen gül, başa konmaz. Sarrafın işlemediği altın boyuna takılmaz.
Nefsiyle iş yapanlar, aklının kendisine yettiğini sanırlar. İstişareden kaçanlar, kontrol edilmekten korkanlar,
tenkitten sıkılanlar, cemaat halinden ve disiplininden bıkanlar ham kalırlar; verimsiz ve sevimsiz olurlar.
Mesleği ve cinsiyeti ne olursa olsun, akıllı olup büluğa eren her insandan Allahu Tealâ ihlasla kulluk istiyor. Bu
farzdır (Beyyine/5). Kalbinde iman, ihlas ve ilahi muhabbet olmayan herkes, derece derece hastadır. Her bir insanın
hastalığı da farklıdır.
Biraz okumuşun kibri kalbini tıkar; cahilin cehaleti kendisini maskara yapar. Âbidin benliği ibadetini yakar;
beynamaz yer içer, yan yatar. Zenginin başını para derde sokar; fakirin dilini zenginin parası yorar. Amir, sadece
alacağı rütbeye bakar; memur gece gündüz maaşını sayıklar. Evli, karı ve çocuklardan kan ağlar; bekar ise, kadın
hayaliyle yanar. İhtiyarlar ölmek istemez, dinç görünmek için çare arar; gençler hayattan tat alacağım diye
haramlara dalar. Tüccarın derdi paradır, en ucuz fiyata şerefini satar; sanatkar, milleti eğlendireceğim diye
insanlıktan çıkar. Siyasiler menfaatlarını korumak için sinsice planlar yapar; halk onların yalanlarına alkış tutar. Bu
saydıklarımız, bir toplumun ekseriyetinde gözüken bir hal ise, durum hiç de iç açıcı değildir. Bütün bunlar insanın
kalbini öldüren birer manevi hastalıktır.
157
İlaç
Şimdi düşünelim, hemen herkesin bir derece bulaştığı bu hastalıklara kim teşhis koyacak ve tedaviyi hangi tabib
uygulayacak. Yoksa, hastalık çok ama ilaç yok mu diyeceğiz. Bu derin yaraların tedavisi doktor, sosyolog, psikolog,
filozof ve şairlerin işi değil, Peygamberlerin işidir. Allahu Tealâ insanlığı bu tür hastalıklardan kurtarmak ve
nefislerini terbiye için Peygamberlerini göndermiştir. Yetki ve ilacı onlara vermiştir. Hz. Rasulullah’tan (A.S.) sonra
bu ilacı onun gerçek varisleri, Rabbanî alimler, kâmil mürşidler sunmaktadır. İnsanlık, veraset yoluyla Hz.
Peygamberden gelen bu ilaca muhtaçtır. Çünkü Allahu Tealâ, onu bütün alem için rahmet kılmıştır. İnsanlığın bu
rahmetten başka ilacı yoktur. İnkara ve direnmeye gerek yok. Canlar feda edilerek arifler tarafından günümüze
kadar taşınan bu rahmete, muhabbetullaha ve ilahi edebe dönmekten başka çıkar yol gözükmüyor. Doğunun
felsefesi, batının tekniği insanlık için rahmet olamadı. Olacağa da benzemiyor. Felsefe ile maddenin insanı ihya
edeceğini kim söyleyebilir? Bir inat ve taassupla söylense bile, doğruluğunu kim isbat edebilir?
Bir asırdır insanlığın gündeminde mide ve menfaat vardı; bundan sonra gönül ve sevgi de olacaktır. Öyle
gözüküyor ki gerçekten gönül ehli olanlar, insanlığın gönlünü ve gündemini dolduracaktır. Bugün dünya, kan kusan
zalimlere ve firavunlara değil, sevgi sunan Yunus Emre’ler ve Mevlâna meşreplere muhtaçtır.
Şunu söyleyelim: Para, şan, şöhret, şehvet, servet hiçbirimize şifa olmayacak ve onlarla kimsenin ızdırabı
dinmeyecektir. Bizler mecburen başka bir huzur kaynağı arayacağız. İşte o huzur, kalbin Yüce Yaratıcıya verilmesi
ve Onun her şeyden çok sevilmesidir. Bu işe Hz. Kur’an “tezkiye” diyor (Şems/9) ve bunun yolunun “zikir”
olduğunu belirtiyor (Ra’d/28). Bu temizlik rahmet ve nur ile olmaktadır. Bir arifin irşad dairesine giren kimse, bu
nurdan ve rahmetten bolca nasiplenir ve edeblenir.

Tedavi - Sonuç
Bu nur, rahmet ve feyiz deryasına adım atan alim, tevazuya bürünür, kibrini temizler, halis amele yönelir. İlim
amele, amel hikmete çevrilir.
Cahil, önündeki mürşidine bakarak edeblenir; ibadete yönelir, yerince susmasını ve gereğince konuşmasını
öğrenir.
Zikre başlayan zenginin önce gönlü, sonra eli açılır. Mala değil Allah’a güvenir, şükre yönelir, sevgiyle malından
başkasına verir.
Fakir, sevgi ile zengin olur, sabra alışır, kanaatı tercih eder.
Evli kimse, mürşidine bakarak hak korumayı, gönül almayı öğrenir. Nefsi için eşinin hatırını yıkmaz, çocukları
kırmaz, komşulara kızmaz.
Bekar kimse, Allah için mürşidine olan bağlılık ve sevgisiyle edeblenir. Kalbi kuvvetlenir, ibadetlerini severek
yerine getirir, dengesini kaybetmez; iffetini muhafaza eder.
Ariflerle yakın olan ve onların işaretleriyle adım atan idareciler, ilahi desteğe mazhar olurlar; yanılmaları az olur.
Ahireti unutmazlar, ölüme hazır olmayı öğrenirler. Halka hizmeti ibadet bilirler, onlara karşı şefkatli davranırlar.
Kalbine Allah sevgisi hakim olan ve irfan nuru inen devlet adamı, adil olur; haddini bilir, hukuku korur. Yalan
konuşmaz, nefsini kayırmaz, insanlar arasında ayırım yapmaz.
Ariflerin meclisinden ilahi aşk ve edeb öğrenen sanatkar, inkar çukuruna düşmez, maddeyi baş üstüne koyup
manayı kenara itmez. Tefekkürü derin olur, ince düşünür; insan ve eyadaki gizli sanatı okur, haz alır. Zikrin tadına
varır; namazsız duramaz, daralır.
Kısaca ariflerden nur ve edeb tahsil eden herkes, az da olsa Allahu Tealâ’yı tanımanın ve sevmenin zevkine varır.
Bu irfan ve sevgi, onun kalbine ilaç olur. İnsan insanlığını bulur, her derdi onunla halleder.

Usül
Ancak, bu ilacın fayda vermesi için arifler şu şartların yerine getirilmesini gerekli görüyorlar:
Hasta, hastalığını kabul edecek ve bu hastalığın bir ilacı bulunduğunu bilecek.
Hasta, kendisini tedavi edecek mütehassıs bir doktora gidecek ve ona güvenip teslim olacak.
Hasta, doktor tarafından verilen reçeteyi, gereğince uygulayacak.
Her kim böyle davranırsa, ona tasavvuf terbiyesi fayda verir. Bu kimse derdine derman bulur. Yoksa, tenkid,
şüphe, itiraz, acaba, neden ve niçin hesapları içinde bocalar durur.

TASAVVUF 23
158
4. Sayı 31. Sayfa

TASAVVUF İDEAL HAYATTIR

Dilaver Selvi

Tasavvuf, güzel ahlaktan ibarettir. “Kim güzel ahlâkta ileri ise, en güzel sufi odur” diyen arife Allah rahmet etsin.

Tasavvuf güzel ahlâktan ibaretse, bu güzellik görünmek ister, sevilmek ister. Güzel olan kalpler, güzel olan şeyleri
isterler ve severler. Öyleyse bu güzelliğin tanınması ve yayılması gerekir. Çünkü bu güzellik hayallerimizi değil,
hayatımızı süslemek içindir. Öyleyse ona dil değil, el uzatmalıyız. Onu dışımıza değil, içimize atmalı, yaşayarak
tatmalı ve tanımalıyız.
Tatmayan bilemez, bilmeyen sevemez demişler. Bir şeyi yutacak da olsak, kaldırıp atacak da olsak, önce ağzımıza
alıp dilimize koymalı, damağımızla kontrol ettikten sonra bir karar vermeliyiz.
Tasavvuf, mürşid, zikir, rabıta, hatme, murakebe, müşahede, nazar, tevüccüh gibi kelimeleri, sadece işitmekle
veya kitaplardan araştırmakla tam anlamak mümkün değildir. Sırat-ı müstakim çizgisinde terbiye veren bir mürşidi
tanımak isteyen kimse, ona bizzat talebe olmalı, gösterdiği usülde davranmalı ve tavsiyelerine uymalıdır. Allah için
onu sevip kalbinde yer ayırmalı, ondaki edeb ve güzel ahlâkı gönlüne yerleştirip gündemine almalıdır. Buna rabıta
denir. Mürid, mürşidine rabıta yapmalıdır. Bir işe başlayan kimsenin önünde delili, gönlünde sevgisi, hayalinde bir
hedefi yoksa, bu gidişten ve o işten bir hayır gelmez, biline!
Ey hakkı ayakta tutmak isteyenler! Hak, edeb ve adalet istiyor. Bir yerde edeb ve adalet çiğnenmiş ise, bilin ki
orada cinayet işleniyor. Şimdi tasavvufa girenlere de, onu dışarıdan tenkid edenlere de şunu hatırlatırız:
Tasavvuf, bütünüyle edebtir. Edeb olmaz ise, ne tasavvufa adım atan, ne de ona taş atan muradına erebilir. Sadece
birisi eleştirir, diğeri onu yıkar. Tavuğun önüne atılan inciye yazık olur. Çünkü onu ne yer, ne de değerlendirir.
Sadece kirletir.
Hak adamlarının ve hakkı arayanların derdi nefislerinin çıkarı değildir. Onların kulluktan ve mertlikten başka bir
dert ve davaları yoktur. Güzele güzel, kötüye kötü derler.
Tasavvuf büyüklerinin itikadı şöyledir:
Peygamberlerin dışındaki herkesin hata yapma, yanılma, yanlış karar verme payı vardır. Ancak, arifler hatada
ısrar etmezler.
Kur’an ve sünnetin açıkça veya işaret yollu tasdik etmediği hiçbir ilim, amel, hal ve cezbe muteber değildir.
Hiç bir müctehid ve mürşid: “Ben masumum, ne söylersem muhkem ayet gibidir. Sözlerimde yanılma, işlerimde
yanlışlık yoktur. Bana herhangi bir itiraz olamaz!” deme hakkına sahip değildir.
Zaten, Hz. Peygamber’in gerçek varisi olan hiç bir müctehid ve mürşid, böyle bir iddiada bulunmamıştır.
Hz. Peygamber’in (A.S.) halifelerinin ilki ve bütün tarikatların piri Hz. Ebu Bekir Sıddik (R.A.), halife seçildiği
gün Ashab-ı Kiram’a şöyle seslenmiştir:
“Ben Allah’a ve Rasulüne itaat ettiğim sürece bana itaat ediniz. Ben hak çizgiden ayrılınca, artık kimsenin bana
itaat etmesi gerekmez!” (İbnu Kesir)
Bu ümmetin ikinci halifesi ve bir çok cehrî tarikatın meşrebte piri Hz. Ömer (R.A.) de: “Bana ayıp ve kusurlarımı
gösteren kimseye Allah rahmet etsin” demiştir. (Mekki, Sühreverdi) Yine O, Bişr b. Sa’d (Rh.A.) kendisine: “Ya
Ömer! Eğer önümüzde yanlış yapar veya işlerinde ihmalkâr davranırsan seni (gerekirse kılıçlarımızla) düzeltiriz!”
dediğinde: “Sizler, evet sizler ancak böyle davrandığınızda hak üzere kalabilirsiniz” (Bkz: Sühreverdi) diyerek, hem
kendisini kontrol eden samimi mü’minlerin bulunmasına sevinmiş, hem de hak üzere kalmak için takip ve eleştiriyi
gerekli görmüştür. Mutlak teslimiyet ve hiç itiraz etmemek, ancak hak olan emirlerde olur.
Tasavvuf büyüklerinin ortak sözü şudur: “Bizim bir kusurumuzu gördüğü halde gelip bize söylemeyen kimse,
dostumuz değildir, hasmımızdır. Kıyamet günü ondan davacı olacağız.”
Haklı olan ve hak üzere yaşayan bir insanın dokunulmazlık zırhına bürünmesine ne gerek var?

Kâmil Müminlerin İçleri Dışlarından Daha Güzeldir

Allah dostlarının ilahi boya ile cilalanmış kalplerinin içi açılıp halka gösterilse, onlar içlerinde gizledikleri bir
kusurdan değil, sırlarında sakladıkları güzelliklerin ortaya çıkmasından utanırlar.
Hiç endişe edilmesin. Bu yolun büyükleri, kendilerine tabi olanları Allahu Tealâ’nın bir emaneti görürler. Onları
severler, fakat yolun hakkını da herkesten çok düşünürler. Kur’an ve sünnet aydınlığında terbiye veren temiz
tasavvuf yoluna bid’at sokanları, onu kötü halleriyle karalayanları ve dünya için kullananları en fazla gerçek
159
mürşidler tenkid etmişlerdir. Öyle ki, zahir uleması, işin zahirdeki sapmalarını ve görünürdeki bozuklukları tenkid
ederken, kâmil mürşidler, kalbin içindeki bozuk niyetlere ve kibir, hased, ucub, riya gibi kalbî illetlere varıncaya
kadar bütün hastalıkları takibe alıp tenkid ve tedavi yapmışlardır. Çünkü bu büyükler talebelerinin sadece dışına
değil, Allahu Tealâ’nın kendilerine verdiği feraset nuru ile kalbin ta derinliklerine nazar ve nezaret etmektedirler.
Malumdur ki, din kalpten başlamaktadır.
Büyük ariflerden Rüveym (K.S.), sufilerin biribirini eleştirmesini, hayır üzere kalmanın şartı görmüş ve mühim
tespiti yapmıştır:
“Sufiler, aralarında hakkı çiğneyenlere ve edebi zayi edenlere buğzettikleri sürece hayır üzere kalırlar. Fakat,
herkes diğerinin hatasına göz yumar ve yanlışına rıza gösterirse helak olurlar.” (Sühreverdi)
Düşmanı olmayan dostluğun bir değeri yoktur. Veliler, kendilerini inkar eden ve şahıslarına eziyet yapan
kimseleri yarattığı için Cenab-ı Hakk’a şükrederler. Çünkü, düşmanı olmayan kimse tam terakki edemez ve kâmil
veli olamaz. Allahu Tealâ, dostlarının güzel ahlâklarını ortaya çıkarmak için, edebi bozuk insanları kendilerine
musallat eder. Habibi Hz. Muhammed (A.S.) Efendimize yaptığı gibi.
Veliler, taş ile ezildikçe güzel kokusu ortaya çıkan gül ağacına benzerler.
Kimse tarafından hiç tenkid edilmeyip her haliyle sevilen bir kimsenin ya işleri yapmacıktır, ya çevresi yağcıdır.
Tasavvufu tenkid edenler, eğer bunu Allah rızası için yapıyorlar ve tenkidleri de haklı ise, sevap alırlar; tasavvuf
ve veliler hakkında söz etti diye çarpılmazlar. Ancak hem niyetleri bozuk, hem de tenkidleri delilsiz ve edebsiz olan
kimseler tevbe etmez iseler, Cenab-ı Hakk’ın: “Kim benim velilerimden herhangi birisine düşmanlık ederse, ben
ona harp açar, dostumun intikamını alırım.” (Buhari, İbnu Mace, Beğavi) tehdidinin altına girer, Allah dostlarına
eziyet etmenin cezasını çekerler.
Şunu da itiraf etmeliyiz: Tarihte ve günümüzde, gerçekten bir takım batıl anlayış ve hurafeler, tasavvuf adı altında
dine mal edilmeye çalışılmıştır. İçiyle tam bir şeytan iken, dışıyla iyi bir şeyh kılığına girenler ve etrafındaki
cahilleri ifsat edenler çıkmıştır. Şeyhini, peygamberden üstün gören ve Allah ile bütünleştiğini söyleyen zavallılar
da vardır. Yine sahte şeyhe secde eden, onu ziyaret etmekle gerçek haccı yaptığını ve hac farziyetinin kendisinden
düştüğünü düşünenler de mevcuttur.
Kendisini şeyh diye tanıtan bazıları da, kendisine tabi olanların namazlarını kendisinin kıldığını, dinin zikir ve
sevgiden ibaret olduğunu, belli bir marifete ulaşanlardan ibadetlerin düştüğünü, kulluğun avama has olduğunu
söyleyecek kadar kendilerini serbest görmektedirler. Bu şahısların habbe kadar insafı, zerre kadar imanı olsaydı,
bunların hiçbirisini yapamazlardı. Onların bir kısmı cehalet, bir çoğu da ihanet içerisindedirler ve esasen konumuz
olan tasavvufla hiç bir alakaları yoktur.
Arifler demişler: Bir kimsenin havada uçtuğunu, suda yürüdüğünü, kızgın demirde uyuduğunu, başında timsahın
nöbet tuttuğunu, ateşi yuttuğunu görseniz, aldanmayın. Önce onun dinin emir ve edeblerine uyup uymadığına
bakın. Edebi güzelse onu Allah için sevin ve onu tanıdığınıza şükredin. Eğer edebi bozuksa onu Allah için terkedin
ve sizi onun hile ve tuzağından kurtarması için Allah’a dua edin.

TASAVVUF 24
11.Sayfa 21. Ssayfa

TASAVVUFUN DİLİ
Dr. Dilaver Selvi

Aynı şeyin farklı kelimelerle anlatılması yüzünden insanların anlaşamadığına zaman zaman hepimiz şahit
oluyoruz. Bazen de aynı kelimelere farklı manaların yüklenmesi anlaşmazlığa yol açıyor. Yani anlaşabilmenin
birinci şartı, manasında fikir birliği ettiğimiz kelimelerle aynı dili konuşmak. Öncelikle meramımızın doğru
anlatılması, doğru anlaşılması gerekiyor. Kabul edilip edilmemesi ayrı bir konu.

Bir şeyi anlamadan kabul etmek taklit, red ise taassuptur. Doğru anlatılıp, anlaşıldıktan sonra kabul veya
reddetmek, kişinin kendi iradesiyle vereceği karar olur. Buna kimsenin bir diyeceği olamaz. Ama anlamadan
reddetmek insafsızlıktır.
Tarih boyunca ıslâm alemi içinde “tasavvuf” kelimesi ve tasavvufun kullandığı tabirler için de aynı sorun yaşandı.
Tasavvuf ve ona bağlı kelimelerin taşıdıkları mananın anlaşılamaması, tasavvufun Kur’an ve Sünnet’teki yerinin
tartışılmasına yol açtı. Eğer onları anlamayan ve “bunlar nedir?” diye soru soran bir kimse, cevabı kendisi
160
vermeden, o sahanın üstad ve imamlarına gidip; “sizin bu kelimeyle anlatmak istediğiniz nedir, bunu niçin bu
şekilde ifade ediyorsunuz?” diye sorsaydı ve sonuna kadar insafla dinleme lütfunda bulunsaydı, gerçeğin ne
olduğunu öğrenirdi.
Tasavvuf için sorulan bu sorular, diğer bütün ilim dalları için de sorulabilir. Her şeyi Kur’an ve Sünnet’te açıkça
görmek isteyen kimse, bununla kendisini zora soktuğunu ve bir çıkmaza girdiğini bilmelidir. Çünkü Kur’an ve
Sünnet, içinde her aradığımızı isim isim bulacağımız bir ansiklopedi değildir. Onlarda asıl ölçüler, temel usüller, her
zaman geçerli prensipler ve insandan beklenen hedefler mevcuttur.
Kur’an-ı Hakim’in indiği ve Sünnet’le tefsir edildiği Asr-ı Saadet’te, fıkıh, tefsir, hadis, akaid, kelam, sarf, nahiv
gibi İslâmi ilimlerin adı yoktu, kendileri vardı. Daha sonra ortaya konan ıstılah, terim ve tabirler mevcut değildi. O
devirde fıkıh bütün detayı ile yaşanıyor, dine yeni girenlere fıkhi meseleler Kur’an ve Sünnet’teki ifadelerle
öğretiliyordu. Kur’an ve hadisle ilgili ilimler de böyleydi. Hepsi beraberce öğreniliyor ve yaşanıyordu. Hicretin
ikinci asrından itibaren ilim dallarında bir ayrılma oldu. Fakihler fıkıh sahasında, hadisçiler hadis alanında, diğer
alimler de kendi branşlarında Kuran ve Sünnet’te açıkça geçmeyen, fakat onlara ters de düşmeyen bir çok tabir,
terim ve ıstılah ortaya koydular. Bu arada Hz. Peygamber’in (A.S.) en birinci vazifesi olan kalpleri tezkiye ve
nefisleri terbiye işini üstlenen tasavvuf büyüğü alimler de, bu terbiye ilgili yeni bazı tabir ve terimleri kullanmaya
başladılar. Böylece zamanla tasavvuf ve tarikat disiplini içinde kendine has bir ilim meydana geldi ve bu ilmin
okutulduğu okullar yayıldı. Bu alimlerin hedefi, Kur’an ve Sünnet’e yeni bir şey eklemek değil, onlara ulaşma
yollarını tespit etmek, anlaşılmalarını kolaylaştırmak ve sahaları ile ilgili ilimleri bir disiplin altına almaktır.
Burada şunu unutmamak gerekir: Akaid, tefsir, fıkıh ve hadis ilimleri temel İslâmi ilimler olduğu gibi, dinin takva
ve ihsan boyutunu öğretmeye çalışan tasavvuf da İslâmın temel ilimlerinden birisidir. Takva, Allahu Tealâ’nın razı
olmadığı hallerden ve işlerden korunmaktır. İhsan ise, Rasulullah (A.S.) Efendimizin tarif buyurduğu gibi; Allahu
Tealâ’yı görüyormuş gibi edeble yaşamak ve ihlasla kulluk yapmaktır. Bütün ilimlerin ve ibadetlerin hedefi bu
ikisidir. Bir müslümanın kamil insan olması bu iki hali elde etmeye bağlıdır. Akaid, tefsir, hadis ve fıkıh, temelde
iman ve ibadetleri ilgilendiren konuları işlerken; tasavvuf, kalbi, ruhu, nefsi ve insanın iç alemini ilgilendiren
konuları ele almaktadır. Hiçbir müslüman bunların birisi bana yeter, diğeri gerekmez diyemez. Mesela, ihlas üzere
kılınmayan bir namaz Allah katında kabul görmediği gibi, farzına vacibine dikkat etmeden alelusul geçiştirilen bir
namaz da sahibinin yüzüne çarpılacaktır. İbadetlerin zahiri ve batını, içi ve dışı güzel olmazsa, o ibadet ya noksan
olur, yahut hiç kabul edilmez.
Tasavvufun kelimesine değil, öğrettiğine bakmak gerekir. Bir iş Kur’an ve Sünnet’in ölçülerine uyuyor, bir ilim
insanın marifetini artırıyor ve Allah’a yaklaştırıyorsa o iş hayırlı, o ilim haktır. İkisi de baş üstüne konmaya layıktır.
Tasavvuf mektebini kuran mürşidler, buralarda verdikleri terbiyenin usül ve adabını, ona girişin şekil ve
sonuçlarını, içinde yaşanan halleri bazı özel tabirlerle ifade etmişlerdir. Bunların herbirisi, bir ilme ve tecrübeye
dayanmaktadır. Onların bir kısmı Kur’an ve Sünnet’te aynen ifade edilmektedir. Bir kısmı ise, ariflerin tecrübe ve
tercihleri ile tespit edilmiştir.
Tasavvufta çokça kullanılan inabe, tevbe, ilme’l-yakin, ayne’l-ya-kin, hakka’l-yakin, mü cahede, müşahede,
murakabe, zikir, zühd, tefekkür, tezekkür, tevekkül, fakr, kanaat, sabır, şükür, cömertlik, teslimiyet, muhabbet, aşk,
cezbe gibi tabir ve terimler Kur’an ve sünnet kaynaklıdır. Yine manevi terbiye esnasında yaşanan fena, beka, kabz,
bast, üns, heybet, sahv, sekr gibi iç hallere işaret eden tabirler de ayet ve hadislerin açık veya kapalı işaretlerine
dayanmaktadır. Bunların manası ve sufilerin onlarla muradı iyice incelendiğinde böyle olduğu görülecektir.
Yine tasavvuf dilinde çokça kullanılan hatme, rabıta, intisab, himmet, feyz, tasarruf, gavs, kutub gibi bazı tabirler
vardır ki, bunlarla anlatılmak istenen mana tetkik edildiğinde, hepsinin ayrı bir gerçeği ifade ettiği ortaya çıkacaktır.
Biz bunların bir kısmını -inşallah- tek tek izah edeceğiz. Bu arada şunu da hatırlatalım ki, ehli olmayanlar
tarafından tasavvufun ismi kullanılarak ortaya konan bazı tehlikeli tabirler, sadece sahibini ilgilendirmekte ve ancak
söyleneni bağlamaktadır. Bizim, her söyleneni savunma gibi bir derdimiz ve vazifemiz yoktur.
Burada şu gerçeğe dikkat çekelim: Tasavvufun ortaya koyduğu tabir ve ıstılahlar, insan eğitimine yeni ve derin
boyutlar kazandırmıştır. Tarihte hiçbir ekol ve felsefe insan eğitiminde Kur’an ve Sünnet çizgisinde terbiye veren
tasavvuf kadar başarılı olamamıştır. İslâm tarihinde insan eğitimi, en güzel şekliyle tasavvuf tarafından
gerçekleştirilmiştir; bundan sonra da bu hizmeti yine o görecektir.
Ancak burada iki noktaya dikkat çekeceğiz. Bazıları tasavvufun ince ilimlerini ve sırlı dilini fitneye sebep
yapmıştır. Bu kimseler, “tasavvuf içte oluşan gizli bir ilimdir, batınî hallerle ilgilidir, onu herkes anlamaz” diyerek
Kur’an ve Sünnet’in hiçbir şekilde tasdik etmediği dillerden, hallerden ve hayallerden bahsetmeye başlamışlar; ayet
ve hadisleri kendi keyiflerince yorumlamışlar, ibadetleri terketmişler ve hatta dinden çıkmışlardır. Halbuki gerçek
sufilerin ortak görüşü şudur: Kur’an ve Sünnet’e ters düşen bütün batınî haller, sözler ve cezbeler batıldır.
Diğer üzücü bir durum da, sırf zahiri ilimlerle yetinen alimlerin halidir. Onlar, tasavvufun kullandığı bazı özel
tabir ve ıstılahları Kur’an ve Sünnet’te bulamıyoruz diye önce o ilimleri ihmale, sonra inkara gittiler, tasavvuf
terbiyesini gereksiz gördüler. Fıkıh, tefsir, hadis, akaid kitaplarını ezberleyecek kadar uğraştılar, talebelerini bu
161
uğurda teşvik ettiler fakat bütün ilimlerin özü olan marifetullahın tahsilini ve güzel ahlakı hedefe alan tasavvufu ve
onu güzelce anlatan kitapları hiç incelemediler; ona meyledenlerin de yolunu kestiler. Bu ilim sahipleri gerçek
sufilerle aynı hedefe, yani Allah rızası ve takvaya ulaşmak istedikleri halde, bir dil ve üslup kargaşası yüzünden
onlarla çekişmeye girdiler, kendilerini nice güzelliklerden mahrum ettiler, biraz acele ve nefsanî davrandılar,
yanıldılar ve yanılttılar.

TASAVVUF 25
3. Sayı 24. Sayfa

TASAVVUFUN KAYNAĞI
Dilaver Selvi

Tasavvuf her şeyi ile dinin hizmetindedir. Hedefi, takvâya ulaşmış kâmil insan yetiştirmektir. Ölçüsü Kur’an ve
Sünnettir. Sermayesi ilâhî muhabbettir. Meyvesi aşk ve edebtir.

Tasavvuf, çoklarının Kur’an ve Sünnette ismini aramakla meşgul olup, aslından mahrum olduğu bir cevherdir.
Aslı ve sıfatıyla tamamen nassların (âyet ve hadislerin) meyvesi olan gerçek tasavvuf, sırf bir kelime kargaşası
yüzünden ihtilaf konusu olmuştur. Bazıları onu İslâmın dışında göstermeye çalışmış, bazıları ona hep endişeyle
bakmış, bazıları da onunla hiç ilgilenmemiştir. İşin başında usül hatası yapanlar, ne yazık ki sonuçta doğruya
isabetten mahrum olmuşlardır. Tasavvuf mürşidlerin ortaya koyduğu yeni bir din değildir; zaman içinde teşekkül
etmiş bir terbiye okuludur. Her şeyi ile dinin hizmetindedir. Hedefi, takvaya ulaşmış kâmil insan yetiştirmektir.
Ölçüsü Kur’ân ve Sünnettir. Sermayesi ilâhî muhabbettir. Meyvesi aşk ve edebtir.
Fıkhî ictihatların hepsini doğrudan Kur’ân ve sünnette aramak doğru olmadığı gibi; tasavvufun bütün usül ve
edeblerini âyet ve hadislerin açık beyanlarında aramak da isabetli değildir.
Müctehidler fıkıh alanında ictihad yetkisine sahip oldukları gibi, kâmil mürşidler de ahlâk ve terbiye alanında
ictihad yapmaya, yeni usüller belirlemeye ehildirler. Bunun kendine has usülleri vardır. Bu iş din adına olduğundan
sevabı çok olduğu gibi, mesuliyeti de büyüktür.
Bir şeyin Kur’an ve sünnette olup olmadığını araştırırken bir usül vardır. Bazen, ictihadla elde edilen sonuçlar, ilk
anda âyet ve hadislerde mevcut olmayan hükümler gibi gözükebilir. Ancak ictihad incelendiğinde veya sahibi
dinlendiğinde, bunun bir şekilde âyet veya hadislere dayandığı anlaşılır. Bütün İslâmi ilim dallarında durum budur.

Mürşid Kimdir, Ne Yapar?

Takva imamı olan kâmil mürşid, âlimdir. Aynı zamanda âriftir. Feraset sahibidir. Takva nuru ile yürür. İlâhi
destekle yol alır. Kalbi her an Rabbine bağlıdır. İlhama mazhardır. Müşahede sahibidir. Devamlı naz ve niyaz
içindedir. Allah rızasından başka bir iddiası ve davası yoktur. Halini iyi bilir. Bildiğinin hakkını verir.
Bilmediklerini öğrenir. Her şeyi bilmek durumunda ve zorunda değildir. Bütün mürşidlerin fıkıhta müctehid olması
gerekmez, bir hak mezhebe göre ameli kâfidir.
Kâmil mürşidler, kalbin temizlenmesi ve nefsin terbiyesi için önce ayet ve hadislerin zahir ve batın manalarına
son derece önem verirler. Onların işaretlerine de dikkat ederler. Bunların yanında Sahâbe-i Kirâm’ın söz ve
davranışlarıyla amel eder, onları kendilerine örnek alıp usüller belirlerler. Ayrıca, İslâm âlimlerinin üzerinde icmâ
ettiği, güzel bulduğu hususları değerlendirirler. Önceki sâlihlerin tecrübe, müşâhede ve tesbitlerine itimat ederler.
Bunlardan başka, kıyas yoluyla yeni tesbitler yapabilirler. Dinin yasaklamadığı örf ve adetleri göz önünde tutup
halkın özellik ve karakterine uygun usüller belirleyebilirler. Kâmil mürşidler ayrıca, önceki peygamberlerin söz ve
gidişatından, getirdikleri dinin edeblerinden istifade yoluna gidebilirler. Buna fıkıh usulünde “Şer’u men kablenâ”
yani bizden önceki şeriatlarla amel etme prensibi denir. Usulünce yapıldığında bunun da yolu açıktır.
Tasavvuftaki herhangi bir uygulamanın dindeki yeri ve hükmü araştırılırken, onun sadece hangi âyet veya hadise
dayandığını sormak yeterli ve isabetli değildir. Bu uygulama hangi dini delile dayanıyor diye sormalı ve hükmü ona
göre vermelidir. Meselâ âyet ve hadislerde açık olarak hükmünü bulamadığımız bir amel, sahâbenin sözüne veya
uygulamasına dayanıyorsa makbuldür. Aynı şekilde İcmâ, kıyas, maslahat, istihsan gibi delillere dayanan
uygulamalar da makbuldür. Hepsi dindendir, derecesine göre sevap vesilesidir.

162
Vird, Hatme ve Rabıtanın Dindeki Yeri
Bir kimse tasavvufta çokça üzerinde durulan vird ve hatmeyi Kur’an ve sünnette aramaya kalksa, bu isimlerle
zikredilen hiç bir şey bulamaz. Bu şahıs: “Ben bütün Kur’an’ı ve Sünneti inceledim, zikir manasına gelen vird ve
hatme kelimesine rastlamadım; bunların dinde yeri yoktur” dese yanılmış olur. Bu zikirler temelde yüzlerce âyet ve
hadise dayanır. Kur’an’da, bir sayı ve şekil belirtilmeden “Allah’ı çokça zikredin ki kurtuluşa eresiniz.” “Beni
zikredin ki ben de sizi zikredeyim.” “Sabah akşam Rabbini zikret.” “Rabbini gizlice içinden zikret.” “Kalpler ancak
Allah’ın zikriyle huzura kavuşur.” şeklinde emir ve teşvikler mevcuttur. Aynı şekilde tek başına ve halka halinde
zikir yapanları öven bir çok hadis-i şerif vardır. Mürşidler bu âyet ve hadislerden hareketle bazı zikir, dua ve tesbih
sözlerini bir araya getirdiler. Onları tecrübe edip faydasını gördüler ve bu usülle talebelerine zikir tavsiye ettiler.
Bazıları gizli zikir usulünü fıtrat ve meşrebine uygun buldu, onu uyguladı. Bazıları açık zikri tercih ve tatbik etti.
Böylece Yüce Rabbimizin zikir âyetleri yaşandı, zikrin zevki tadıldı ve zikrin nimetlerine ulaşıldı.
Kur’an ve Sünnette yeri, şekli ve zamanı belirtilen zikirler aynen uygulanır. Meselâ, farz namazların peşinden
otuzüçer defa “sübhanellah” “elhamdülillah” “Allahu ekber” denilmesi ve “Lâ ilâhe illellâhu vahdehû lâ şerike
lehu” zikriyle yüze tamamlanmasını Rasûlullah (A.S.) Efendimiz belirlemiştir. Bunu herkes aynen uygular. Ancak
adedi ve şekli belirtilmeden sabah-akşam, gece-gündüz, her halde, gizli-açık, tek başına ve cemaat halinde
yapılması istenen ve övülen zikirler, yapanın durumuna göre serbest bırakılmıştır. Bu durumda âyet veya hadislerde
zikir olarak tavsiye edilen her türlü zikir makbuldür. Bu tür zikirlerde ehlince farklı tercih ve tertibler yapılabilir.
Ehl-i tasavvuf da bunu yapmıştır. Şu halde, vird ve hatmenin kaynağı Kur’an ve sünnettir.

İkinci örnek râbıtadır. Râbıta tasavvuf ehlinin en çok üzerinde durduğu amellerden biridir. Râbıta, bütün
vücuduyla Allahu Teâlâ’yı zikreder bir hale ulaşmış kâmil mürşidi hayaline almak ve kalben ondaki nura
bağlanmaktır. Bu bir usül dairesinde yapılır, sukûnet içinde uygulanır. Râbıtanın uygulanış şekline bakıp onu diğer
dinlerden devşirilmiş dış kaynaklı bir uygulama olduğunu düşünenler mevcuttur. Halbuki onu tarif ve tavsiye eden
ârifler, bunun Kur’an ve sünnetin teşvik ettiği bir amel olduğunu söylemektedirler. Şöyle ki:
Allahu Teâlâ varlıklar üzerinde düşünmemizi ve onlardaki ilâhî tecellilere bakıp ibret almamızı, bu sayede zikre
ulaşıp, şükre sarılmamızı emretmektedir. Hz. Rasûlullah (A.S.), Allahu Teâlâ’nın zâtının düşünülemeyeceğini,
ancak nimetleri ve yarattıkları üzerinde tefekkür edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Kâmil mürşidler, düşünülecek ve
ibret alınacak varlıklar içinde ilâhî tecellilere en fazla mazhar olan kimselerdir. Çünkü onlar, Allahu Teâlâ’nın dostu
ve yeryüzünde halifesidirler. Veliler, kendilerine bakana Allah’ı zikrettirirler; çünkü kendileri daima zikir, tefekkür
ve huzur içindedirler.
Mürşidler, farz olan tefekkür ve murakabeye bir hazırlık olarak râbıtayı tercih ve tatbik ettiler. Bunun için bazı
usüller belirlediler. Râbıtadaki hedef, mürşidin şahsı değil, onda ortaya çıkan ilâhî tecelliler ve edebtir. Rabbânî
aşkla boyanmış bir insan-ı kâmildeki ilâhî nur ve edebe gözünü açamayan kimsenin, etrafındaki donuk eşyadan bir
şey anlaması oldukça zordur. Şu halde tasavvufta uygulanan râbıta, esası itibarıyle bir çeşit tefekkürdür. Hedefi,
zikir ve edebtir. Kalble bir şeyi düşünme, sevme, özleme ve sevdiğine özenme hali, kalbi olan her insanda
mevcuttur. Sadece yapılanın adı, şekli ve mahalli değişiktir. Kimisi Allah yolunda elinden tuttuğu kâmil şeyhi,
kimisi de kendince tatlı bulduğu bir şeyi düşünür durur, buna bir mani de yoktur. Ancak bazı düşüncelerin sonu
rahmet, bir çoğunun ise azaptır. Tasavvufta uygulanan râbıta rahmet vesilesi olan bir düşünce çeşidi olup, esası ve
hedefi itibariyle dinimizin teşvik ettiği bir ameldir. Yani râbıtanın kaynağı Kur’an ve sünnettir.
Sonuç olarak, dinî yaşantının özü ve ruhu olan tasavvuf, nasıl Kur’an ve Sünnette kelime olarak yer almıyor diye
inkâr edilemiyorsa, dinin açık hükümleriyle çelişmeyen tasavvufî uygulamalar da ret edilemez.
Yeterli ilim sahibi olmadan bu konular üzerinde rastgele hüküm beyan edenleri insaf ve edebe davet ediyoruz.

16. Sayı 20. sayfa

TEVESSÜL VE VESİLE
Dr. Dilaver Selvi

Tevessül, daha çok tasavvuf çevrelerinde uygulanmakta, ve bazılarınca tenkid edilmektedir. Şunu hatırlatalım ki;
doğrunun tesbiti, yanlışın terkedilmesi için yapılan her tenkid faydalıdır. Fakat tenkid eden haddi aşınca, doğru ile
yanlış biribirine karışır, cahil olanlar da doğruyu şaşırır.

163
 Tevessülü tenkid edenler, gerçek sahih ilme göre hareket etmezlerse haddi aşar, vebale girerler. Çünkü tevessüle
başvuranlar arasında ilim ve takvalarıyla meşhur alimler, irşadıyla bir çok insanı Hakk’a sevk eden arifler
mevcuttur. Gerçek tevhide ulaşmak için canını ve malını feda eden bu şerefli kitleyi rabıta ve tevessül yapıyorlar
diye şirkle suçlamak az bir şey değildir. Tenkid edilen ve şirkle suçlanan kimse, en azından ömrü boyunca beş vakit
namazını kılan bir mümindir. Böyle olunca iş ciddi, tehlike büyüktür. Çünkü, Buhari ve Müslim’in rivayet ettikleri
bir hadiste Rasulullah (A.S.) Efendimizin uyardığı gibi; bir kimseye kafir, müşrik, münafık veya fasık demek, sözde
kalmaz, hüküm iki taraftan birisine ait olur. Karşı tarafta söylenen durum yoksa, söz sahibine döner.
Verilen her hükümde adaletli olmak şarttır. Adalet, nefsimiz istemese de hakkı söylemek ve herkese hakkını
vermektir. Biz tevessül ve vesile konusunda orta yolu tanıtmaya çalışacağız.

Vesile Nedir?
Vesile, kelime olarak, derece, yakınlık, başkasına yaklaşmak için vasıta kılınan şey, şefaat, vuslat manalarına gelir.
“Falan şunu Allah’a vesile etti” demek, kendisini Allah’a yaklaştıracak ameli yaptı demektir. Ayrıca vesile, cennette
yüksek bir derecenin ve Rasulullah (A.S.) Efendimiz şefaatının adıdır. Tevessül ise bir amel vasıtası ile maksada
yaklaşmak ve ulaşmaya çalışmaktır. (İbn. Manzur) Bir çok müfessir, tevessülü bizzat yakınlaşmak ve yakın olmaya
sebep olacak şeyleri aramak şeklinde tefsir etmişlerdir. (İbn. Kesir, Kurtubî, Alusî)
Kısaca tevessül şudur: Bir kimse sıkıntı içindedir. Derdini Allahu Tealâ’ya arzetmek ister, ancak nefsini kusurlu
bulur. Kibirini kırar, tevazu gösterir, duasının kabulü için Allah katında kıymetli kabul ettiği bir şahsı veya ameli
anar ve mesela şöyle diyebilir : “Allah’ım! Şu kâmil zatın hatırına veya şu salih amelin bereketine sıkıntımı
gidermeni, isteğimi nasib etmeni istiyorum”

Vesilenin Şartları
Yukarıda tarif edilen caiz olan vesilede üç taraf vardır:
Tevessülle kendisinden bir şey istenen zat. Bu Allahu Tealâ’dır. İstenen şeyin asıl yaratıcısı ve dilerse ikram
edecek olanı O’dur.
Tevessül eden kimse. Bu, Allahu Tealâ’nın yakınlığını arzulayan, bir hayra ulaşmak veya bir sıkıntıdan kurtulmak
isteyen kuldur.
İsteğine ulaşmak için vesile yapılan, aracı kılınan şeyler. Bunlar, kulun kendisi ile Allahu Tealâ’ya yakınlık
sağladığı, duasının kabulüne vesile yaptığı salih ameller veya şerefli şahıslardır.
Yapılan tevessülün fayda vermesi ve kulun ihtiyacının giderilmesi için şu şartların bulunması gerekir:
Allahu Tealâ’ya vesile arayan kimsenin, vesileye inanması gerekir. Vesileye inanmayan veya ona şüphe ile bakan
kimse, bir fayda görmez.
Kendisi ile Allah’a yaklaşmak için tevessül edilen amelin, Allahu Tealâ’nın meşru kıldığı ve teşvik ettiği bir amel
olması gerekir. İman, zikir, tevbe, gözyaşı, dua, sadaka, ihlas, namaz, Allah için sevgi, fakirleri sevindirmek gibi.
Bu salih amelin, Allah Rasûlünün (A.S.) öğrettiği şekilde Allah’a yakınlık için yapılması gerekir.
Vesile edilen şahsın, Allah katında bir itibarı, kıymeti, nazı ve niyazı olması gerekir. Allah düşmanları, açıkça
günahkâr olanlar ve gafiller ile Allah’ın rahmetine ulaşılmaz.
Buna göre, bid’at ve haram olan amellerle vesile gerçekleşmez. Salih olmayan kimselerle Allah’a yakınlık
sağlanamaz. Yukarıda arzettiğimiz şartları taşıyan her vesile bütün zaman ve mekanlarda caizdir, faydalıdır.

Kur’an’da Vesile
Allahu Tealâ, kulun dünyada ızdıraptan, ahirette azaptan kurtuluşu için şu yolu göstermiştir:
“Ey müminler! Allah’tan korkun ve O’na (yaklaşmaya, sevilmeye) vesile arayın; O’nun yolunda cihad ediniz ki
kurtuluşa eresiniz.” (Maide/35)
Kulu Allah’a yaklaştıracak vesilelerin başında iman, Kur’an, ihlas ve salih ameller gelir. Salih amellerin başında
farzlar yer alır. Allah için sevmek, Allah’ın dostlarını sevmek ve onların meclisine girmek, dualarına ortak olmak,
ilahi rahmeti çekmek için en büyük sebeplerden birisidir. Müfessir İsmail Hakkı Bursevi (Rh.A.), gerçek alimleri ve
kâmil mürşidleri insanı Allah’a yaklaştıran vesileler içinde saymıştır.
Büyük alimlerimizden İmam Savî (Rh.A.), vesile hakkında şu açıklamayı yapıyor:
“Kişiyi Allah’a yaklaştıran her şey, ayette bahsi geçen vesileye dahildir. Nebileri ve velileri sevmek, Allah
dostlarını ziyaret etmek, Allah yolunda infakta bulunmak, bol bol dua etmek, akraba hukukunu gözetmek, Allah’ı
çokça zikretmek ve benzeri şeyler bunlardandır.
164
 Buna göre ayetin manası: sizi Allah’a yaklaştıran her şeye yapışınız, O’ndan uzaklaştıran her şeyi de terkediniz
demek olur. Durum böyle olunca müslümanların, Allah dostlarını ziyaret etmelerini yanlış görüp bunun Allah’tan
başkasına bir ibadet olduğunu zannederek onları küfür ve şirk ile suçlamak, apaçık bir sapıklık ve perişanlıktır.
Hayır, gerçek onların dediği gibi değildir. Allah dostlarını ziyaret ve onlara muhabbet beslemek, Rasulullah (A.S.)
Efendimizin: ‘Allah için sevmeyenin imanı yoktur’ buyurduğu Allah muhabbetine ve Allahu Tealâ’nın ‘O’na vesile
arayın buyurduğu vesileye girmektir’ (Haşiye, II/182)
Meşhur Müfessir Elmalılı Hamdi Yazır (Rh.A) da, bu ayetin tefsirinde, insanın sırf imanla yetinmeyip, Allahu
Tealâ’ya yaklaştıran sebeplere ciddi olarak sarılması gerektiğini belirtmiştir. (Hak Dini, III/233-234)

Tevessül Neden Şirk Değil?

Kâmil velileri vesile edenler, onların Allah’ın kulu olduğunu biliyorlar. Onları Allah’a ortak ve yardımcı
görmüyorlar. Onlarda Allah’a ait yetkilerin olduğunu söylemiyorlar. Sadece, onlardaki ihlas, takva ve salih amellere
itibar ediyorlar. Onların bu takva ile ilahi huzurda kabul gördüklerini, naz ve niyaz makamında bulunduklarını,
dualarının kabul edildiğini, Allahu Tealâ’nın onlardan razı olduğunu düşünüyorlar. Bu halleriyle onların:
“Ben, farz ve nafilelerle bana yaklaşan kulumu sevince, onun gören gözü, işiten kulağı, tutan eli, yürüyen ayağı
olurum. Benden bir şey isterse onu verir, bana sığınırsa kendisini korurum, onu özel himayeme alırım.” (Buhari,
İbnu Mâce) kudsi hadisindeki iltifat ve ikrama ulaştıklarına inanıyorlar. Bunun için onların isimlerini dualarına
ekliyor, güzel sıfatlarını isteklerinin ilahi huzurda kabulüne destek yapıyorlar. Yoksa onlar, Allahu Tealâ’dan
istenecek bir şeyi velilerden istemiyorlar.
Salihleri vesile yapıp Allahu Tealâ’dan bir şey istemeyi tenkid edenler, bunun her namazda Fatiha suresinde
okunan “Allahım! Ancak sana kulluk eder, sadece senden yardım isteriz” mealindeki ayetlere ters düştüğünü
söylüyorlar. Halbuki bu ayetlerde, Allah’tan bir şey isterken içimizdeki salihlerin zikredilmesine red değil, açıkça
bir işaret vardır. Çünkü, ayette “sadece senden isterim” denmiyor, “isteriz” deniyor. Ayeti okuyan kimse yalnız da
olsa, “ben” değil “biz” ifadesini kullanıyor. Bununla kul, kendini aciz görüp tevazuya bürünür ve şöyle demek ister:
“Allahım! Bizler topluca sana yöneldik; ancak sana kulluk ediyor; sadece senden yardım istiyoruz. Ben senin
huzurunda tek başıma bir şey taleb etmeye ehil ve layık değilim. İçimizde gerçek kulluk yapan ve duasında samimi
olan salihlerle birlikte senden istiyorum. Benim isteğimi onların duasına kat, kabul eyle”
Allah dostlarını, basit dünya işleri için vesile etmek güzel değildir. Onların adını ve şanını, nefsimizi değil,
Rabbimizi razı etmek için kullanmalıyız. Ariflerin vasıtası ile dünyamızı değil, ahiretimizi mamur etmeliyiz. Eğer
kibirimizi kırar da Allah’a giden yolda o saadetli büyükleri terbiyemizde rehber, dualarımızda vesile edersek
inşaallah maksadımıza ulaşırız.

17. Sayı 24.Sayfa

VESİLE ÖRNEKLERİ
Dr. Dilaver Selvi

Vesile, iddia edildiği gibi Yüce Yaratıcı’ya başkasını ortak etmek değil, onun sevdiklerini aracı ederek ilahi
huzura derdimizi arz etmektir. Vesile, nefsi aradan çıkarıp sevgilileri aracı yapmaktır. Vesile, yolu bilenle hedefe
varmaktır. Vesile, aşıkların ağzı ile Allah’a yalvarmaktır. Vesile, dostların diliyle derde derman aramaktır. Bu haliyle
vesile, Allah Rasulünün tavsiyelerinde de yer alır, sahabilerin hayatlarında da...

Salih insanların diğer insanlara nasıl vesile olduğunu şu hadislerden öğreniyoruz:

“Allah, bu ümmete ancak aralarında bulunan zayıf görünümlü salihlerin duası, namazı ve ihlası sayesinde yardım
eder.” (Nesaî)
“Siz ancak içinizdeki zayıf ve garib görünümlü salih kimselerin dua ve bereketiyle ilahi yardıma ve zafere
ulaşırsınız.” (Buharî, Ebu Davud, Tirmizî)
“Zayıf görünümlü salihleri ihmal etmeyiniz. Çünkü siz onlar sayesinde rızıklandırılır ve ilahi yardıma mazhar
kılınırsınız” (Nesaî)
Konumuzla alâkalı bir başka hadiste de, bazı savaşlarda sahabe, tabiîn veya etbau tabiîn’den olan kişiler
hürmetine o orduya zafer ihsan edileceği belirtilmiştir. (Buhari, Müslim)
İslâm tarihinde, peygamber, veli ve alimleri vesile ederk Allahu Tealâ’dan bir şey istemenin örnekleri çoktur. Bu
manada ilk vesileyi Hz. Adem (A.S.) yapmıştır.

165
 Hz. Ömer (R.A.) naklediyor: Hz. Rasulullah (A.S.) buyurdu ki: Hz. Adem (A.S.), cennetten çıkarılmasına sebep
olan hatayı işledikten sonra affedilmesi için şöyle dua etti:
- ‘Allah’ım beni Muhammed’in hakkı için affeyle, tevbemi kabul buyur.’ Cenab-ı Hak:
- ‘Sen Muhammed’i nereden tanıyorsun?’ diye sorunca, Adem (A.S.):
- ‘Ya Rabbi! Beni yarattığın zaman başımı kaldırıp arşa baktığımda, arşın üzerinde, Lâ ilâhe illallah
Muhammedü’r-Rasulullah yazıldığını gördüm. İsmi Allah’ın ismiyle beraber yazılan birinin O’nun katında en
sevgili bir kul olduğunu anladım. Bundan dolayı onun ismini zikrederek affımı istedim.’ dedi. Allahu Tealâ:
- ‘İzzet ve celâlime yemin ederim ki, o senin zürriyetinden gelecek son peygamberdir. Eğer o olmasaydı seni
yaratmazdım.’ buyurdu. (Hakim, Beyhakî, Tabaranî, Heysemî)

Peygamberi ve Onun Yakınlarını Vesile Yapmak

Rasullah (A.S.) Efendimiz’in saadetli hayatlarında zat-ı alisini vesile ederek yapılan pek çok tevessül örneği
mevcuttur. Biz, tevessülün edebine dikkat edildiğinde, bu ümmetin salihleri ile her zaman yapılabileceğini
göstermek için aşağıdaki örnekleri veriyoruz:
Enes b. Malik (R.A.) anlatıyor: “Hz. Ömer döneminde, müslümanlar kuraklık yüzünden kıtlık tehlikesiyle karşı
karşıya geldiler. Durumu halife Ömer’e anlattılar. O da Hz. Peygamber’in amcası Abbas’ı (R.A.) yanına aldı, onu
vesile ederek Allah’tan yağmur talebinde bulundu, şöyle yalvardı:
- ‘Allahım! Bizler daha önce Peygamberimiz’i vesile edinerek sana niyazda bulunurduk, sen de bize yağmur
verirdin. Şimdi ise O’nun amcasını vesile kılıyor ve senden talep ediyoruz; bize yağmur ihsan et.’ Dua ve vesilesi
kabul edildi; o anda yağmura kavuştular.” (Buhari, Aynî)
Hz. Ömer (R.A.) böyle davranmakla, Hz. Peygamber (A.S.)’dan başka salih insanları ve özellikle Peygamber’e
yakınlığı bulunan kişileri vesile edinerek yağmur isteneceği hususuna işaret etmiştir.
Bu hareketi ile müslümanlara vesilenin mahiyetini anlatmak ve Kur’an’da emredilen tevessülün sadece salih
amelleri değil; aynı zamanda salih zatlarla tevessülü de içine aldığını belirtmek istemiştir.
Ayrıca, bu davranışı ile Ehl-i Beyt’in faziletini vurgulamak istemiştir. Allah Rasulü’nün hem nesebine, hem de
edebine varis olan Ehl-i Beyt alimleri ve o şerefli silsileden gelen kâmil mürşidler, her devirde müslümanlar için
Hakk’a ulaşmada en güzel vesiledirler. Onlara “el-Urvetü’l-Vüska” yani kopmayan, sağlam ip denir. Onlar, bir ucu
Allah’ta, diğer ucu insanların arasında olan Hz. Kur’an’a sımsıkı sarıldıklarından, ellerinden tutanı, kalplerinden
ilahi aşk yudumlayanı Allah’a ulaştırırlar.
Hz. Ömer (R.A.)’in Hz. Abbas (R.A.)’la tevessülde bulunması, Hz. Rasulullah (A.S.)’ın ona gösterdiği hürmete
kendisinin de riayet etmesinden kaynaklanmıştır. O, böyle davranmakla Hz. Peygamber’e ittiba etmiştir. (Aynî,
Umdetü’l Kari; Ali Ataç, Kelâm ve Tasavvuf Açısından Tevessül)

Sahabilerin Birbirlerini Vesile Yapmaları

Ebu Zur’a eş-Şeybanî anlatıyor: “Yezid bin Muaviye zamanında uzun bir müddet yağmur yağmadı. Bunun
üzerine yağmur duasına çıktılar, fakat ne bulut geldi ne de yağmur yağdı. Yezid b. Muaviye, Dahhâk bin Esved’e
dönüp ‘Kalkın! Bizim için yağmur isteyin!’ dedi. O da kalktı, kollarını ileri doğru uzatarak ellerini açtı, başını
semaya kaldırdı, şöyle dedi:
- ‘Allahım! Bunlar benim vesilemle senden yağmur diliyorlar; onlara yağmur yağdır!’
O daha duasını bitirmemişti ki, yağmur yağıverdi. Öyle ki, neredeyse su içinde kalacaklardı. (İbn-i Ebi’d Dünya,
Resail)
Hz. Muaviye (R.A.), Yezid bin Esved el-Cureşî (R.A.)’yi Şamlılar için vesile ederek yağmur duasında bulundu,
elini açıp:
- “Allahım! En hayırlımız ve en faziletlimiz vesilesiyle senden yardım diliyoruz” diye dua etti; daha evlerine
varmadan yağmur yağdı.” (İbnu’s-Salâh, Ulumu’l-Hadis)
İbnu Hacer el-Mekki (Rh.A.) naklediyor: “İmam Şafiî, Bağdat’ta kaldığı günlerde İmam Ebû Hanife’nin türbesine
gelir, ziyaret eder, kendisine selam verir, sonra onu vesile edip Allahu Tealâ’ya ihtiyacını arzederdi.”
İmam Ahmed b. Hanbel (Rh.A.), Allahu Tealâ’dan bir şey isterken İmam Şafiî’nin ismini zikrediyor ve onun
hatırına ihtiyacının giderilmesini istiyordu. Oğlu Abdullah buna hayret edip babasına durumu sorunca, İmam
Ahmed:
- “Şüphesiz İmam Şafiî, insanlar için güneş gibidir; herkese fayda sebebidir” demişti.
Yine İmam Şafiî’ye, Kuzey Afrika’lı müslümanların İmam Malik’in ismini anarak Allah’tan birşeyler
istediklerinin haberi ulaşınca, bunu hoş görmüştü.

166
 İmam Ebu’l Hasen eş-Şâzelî (Rh.A.) demiştir ki: “Kimin Allahu Teâlâ’ya arzedecek bir ihtiyacı olursa, İmam
Gazzalî ile tevessül edip ihtiyacını Cenab-ı Hakk’a arzetsin.” (Nebhanî, Şevahidü’l-Hak).
Her devirde rahmete vesile olan Allah dostları bulunur. Kâmil insanlar, Allahu Tealâ’nın huzurunda insanlığı
temsil ederler. Kâinatın ayakta durmasına vesile olan büyük zikri onlar çekerler. Ariflerin temiz kalbleriyle
çektikleri zikirler, saf gönülleri ile yaptıkları dua ve niyazlar, hallerinden yayılan edeb, takva ve güzel ahlâk, aleme
rahmet çeker. Velilerin yüzüne bakan Allah’ı zikreder; elinden tutan Allah’a gider, gönüllerinden sevgi yudumlayan
Allah’ı sever. Bu da nasibi olana yeter.

TÖVBE

ALLAH'A YÖNELİŞİN İLK ADIMI: TEVBE

Muhammed Saki Erol

Tevbe, işlenen günahlardan pişman ve nâdim olarak Allah’a yönelmenin adı. Rabbimiz, açıldığı iklim kadar
kendisi de nurlu tevbe kapısını, girmek isteyenler için ardına kadar açık tutuyor.
Ve O’nun engin rahmetine açılan böyle bir kapının varlığı bile Allah’a binlerce hamd ü senayı gerektiriyor.
Tevbe, Mücellâ Dinimiz’in tarif ettiği ibadetlerin en efdali, kemalât makamlarının başlangıcı, ilâhî hoşnutluğa
ulaşmanın en parlak yolu.
Diğer taraftan, kul olmanın bir tabiatı olan günahlardan arınmak için farz bir ibadet. Her ibadetin kendine mahsus
vakti olduğu halde, belli vakti olmayan bir ibadet. Rabbi’nin hoşnutluğunu arayan herkesin, her anda, her durumda
O’nunla gönül irtibatını tazelemesi için tevbe hazır.
Server-i Cihan A.S. Efendimiz’in günde yetmiş veya yüz defa tevbe ettiğini bildirmesi, peygamberlerin dahi
tevbeden uzak kalamayacaklarını izaha yetiyor. O halde genç-ihtiyar, hasta-sağlam, asi-itaatkâr bütün Ümmet-i
Muhammed tevbe etmekle mükellef.
İnsan kusurlu ve aciz varlık. Zahirî ve batınî hallerinde arınmaya, temizlenmeye muhtaç. İmdada tevbe kapısı
yetişiyor. Bu sayede kul her an yüzünü Hakk’a döndürebiliyor, ezeldeki ahit ve misakını tevbe ile tazeliyebiliyor.
Ve tevbe eden, kusur ve isyanını görüp boynunu büken insanın; “ey Rabbim! Sen Gafur ve Rahim’sin. Beni
bağışla” yakarışını Yüce Mevlâ çok seviyor.
Tevbe, Alemlerin Rabbi’ne giden ak-pak yolun kapısı. O kapıdan her girişte kalpler ferah ve itminan buluyor,
günah kirlerinden arınıyor. O kapı Alemlerin Rabbi’nin hoşnutluğuna açılıyor.
Tevbe, kelime olarak insanın dönüp gelmesi, rücu etmesi. Günah ve isyandan dönüp, Hakk’a yönelmesi.
Bu dönüşte herkesin hali farklı: Kâfir küfründen, mümin gafletinden, fasık isyanından dönüyor, yolunu Allah’a
çeviriyor. Nice asi kullar günahlara müptela iken, bu yolla kurbiyyet makamına ulaştılar Ümmet-i Muhammed’e
örnek oldular.
Rabbimiz Kur’an-ı Kerim’de pek çok ayet-i celilede tevbeyi ferman buyuruyor; Fahr-i Cihan A.S. Efendimiz de
daima günahlara tevbeyi emir ve tavsiye ediyor.
Tevbe hiç bekletilmeyecek kadar önemli. Mümine yaraşan ve ondan beklenen, yanılıp işlediği bir günahın
ardından hemen tevbeye sarılması. Çünkü tevbe farz. Tevbe yoksa, sorumlu kalmak var. Bunun anlamı şu: Bin defa
tökezleyip düşsek de, binbir kez kalkıp yola devam etme şansına sahibiz. İşte Allah’a giden yol bu kadar açık, bu
kadar güzel. Ne büyük bir rahmet, ne büyük fırsat!
Tevbesiz kalmanın izahı ise şu: Kul işlediği günahla bir harama girmiş oluyor. Eğer tevbe etmezse, geri
dönmediğinden dolayı ikinci bir haram onu bekliyor. Bir günahı ikiye katlamak, ya da geri dönüp o kirden
yıkanmak... Hangisi tercih edilir?
Cenab-ı Mevlâmız, tevbede acele etmemiz için bakın ne buyuruyor:
“Allah katında makbul olan tevbe o kimselerin yaptığıdır ki, onlar cahillikleriyle bir kötülük işlediklerinde, acele
olarak tevbe ederler. İşte Allah böyle kimselerin tevbelerini kabul buyurur.” (Nisa/17)
Günahtan pişmanlık duyup Allah’a yönelişteki bu aciliyetin en önemli sebebi, hiç şüphesiz ölümün her an
gelebilme ihtimali. Düştüğü isyan ve hataların ardından Allah’a dönmemiş bir kul olarak O’nun huzuruna gitmek...
Hangi mümin buna razı olabilir?
Aldığımız her nefes, kalbimizin her atışı bir fırsat. O fırsatlar bitme noktasına gelince, kapılar da kapanıyor.
Rabbimiz’in ikazı çok açık:

167
 “Yoksa kabul olunan tevbe, kötülükleri yapıp edip de, içlerinden birine ölüm gelip çatınca; ‘ben şimdi tevbe ettim’
diyenlerinki değil. Kâfir olarak ölenlerinki de değil. İşte öylesi kimseler için çok acı bir azap hazırladık.” (Nisa/18)
Görülüyor ki, ölüm anına kadar Allah’a yönelişi geciktirip, tam o anda yapılan tevbe için artık çok geç...
Yapılan hataların, günahların bağışlanmasını istemekle birlikte, onları terketmek tevbenin hakikatı. İbadet ve
taatlerindeki noksanlıklara hakiki tevbe, onların kaza edilmesine gayreti gerektiriyor. Kul haklarına gelince, ancak
helalleşerek tevbenin hakikati tahakkuk ediyor.
Günahlarından dolayı Rabbi’nden haya etmesi tevbekâr insanın özelliği. Yoksa, dilde, sözde kalmış, ve pişmanlık
duyulmadan söylenmiş bir istiğfar cümlesi gerçek tevbe olabilir mi?
Tevbe kadar, tevbede sabit kalmak da önemli. Bunun en güzel yolu ise, Allah dostlarını şahit tutarak tevbe etmek.
Ve sonra onlarla beraber olmak, Hakk’a giden kervanda birlikte yol almak... Bu, gönlü Allah’a bağlı, ilmiyle amil
ulemanın, ariflerin terbiyesine girmek demek.
Rabbimiz buyuruyor ki: “Ey iman edenler! Samimi ve kesin bir dönüşle Allah’a tevbe ediniz.” (Tahrim/8)
Bu ayette tavsif edilen tevbeye “nasuh tevbesi” denir ki, bir daha günaha dönmemek üzere yapılan tevbedir.
Önemli olan da işte bu hali elde etmek. Tam, kâmil bir tevbeden söz edeceksek, bu tevbe-i nasuhtur.
İşte bu noktada rabbanî alimlerin yanında, onları şahit tutarak yapılan tevbenin önemi ortaya çıkar. Allah
dostlarının yanına gidip, onların manevi terbiyesinde ve kemalâtlarının himayesinde, Allah’ın nihayetsiz rahmetini
bile bile, o rahmetin gazabını kat kat aştığını idrak ede ede, O’nun Cemali’ne talip olarak tevbe-i nasuha ulaşılır.
Her türlü ilim ve hünerde bir üstad-talebe ilişkisi nasıl gerekiyorsa, tevbe makamında da tevbesinde sabit olmuş
temiz insanlarla hemhâl olmak şarttır. Hangi ilim üstadsız, hangi sanat ustasız ele geçer? Tevbeyi hakkıyla yapıp, o
hal üzere sabit kalma hünerinin üstadları da, peygamber vârisi ulema-i izam ve evliya-i kiramdır. Bu zatlarla
hemhâl olanlar, tıpkı onlar gibi tevbelerinde sabit kalır, günah işlemekten haya ederler.
Yüce Rabbimiz, her günahın tevbesini kabul buyuracağını beyan ediyor. O halde yaptığı tevbenin kabul
edileceğine dair müminin şüphesi olmaz. Onun şüphe ve endişesi, yaptığı tevbenin gerçek bir tevbe olup
olmadığına dairdir.
Mümin, tevbe edilmeyen bir günahtan Rabbinin intikam alabileceğinin idraki içinde yaşar. Çünkü Rabbimizin
gazabı günahlar içinde saklı. Allahu Tealâ her şeye galip ve intikam alıcıdır.
Kur’an-ı Kerim’de bunların misalleri bizlere bildiriliyor. Binlerce yıl ibadet ve itaat eden İblis, Hz. Adem A.S.’a
secde emrine isyan ve bu isyanında ısrar ettiği, tevbe etmediği için ebedi olarak kovulmuş ve lanetlenmişti.
İlk insan ve ilk peygamber Hz. Adem A.S.’ın oğlu da işlediği cinayete pişman olup tevbe etmediği için
kovulmuştu.
Hz. Musa A.S. devrinde yaşayan Bel’am-ı Bavr, çok salih bir zat olduğu halde, sonradan haramlara meyletmişti.
Fakat pişman olmadığı, tevbeye sarılmadığı için o da tardedildi. Hz. Nuh A.S.’ın oğlu da isyanında ısrar ettiği,
tevbe etmediği için helâk edildi.
Hz. Peygamber A.S. zamanındaki müşrikler, tarihte daha niceleri... Mukaddes Kitabımız isyan ve günahlarında
ısrarcı olan, tevbeye yanaşmayan ve bu sebeple de perişan ve helak olanları bize haber veriyor. Bize ve kıyamete
kadar gelecek bütün insanlara... İbret için, yüzümüzü bir an önce Hakk’a dönmemiz için...
Kur’an-ı Hakim’de haber verilen bu bedbaht insanların hemen yanıbaşında bir peygamber vardı. Hatta o
peygamber içlerinden birçoklarının yakın akrabası, kiminin de babası idi. Ama onlar helâk olmaktan kurtulamadılar.
Evet, Cenab-ı Mevlâ’nın engin merhameti var. Fakat o rahmet deryasının kenarlarında dolaşıp, bir yudum
içmekten imtina edenlerin nasibi ne olabilir? Hatası için özür dilemekten inat ve ısrarla kaçınanları kim affedebilir?
Oysa kapı açık. Can boğazda düğümleninceye kadar, kıyamet saatine kadar açık. Yeniden doğmak isteyenleri,
yaşama şevkini yitirenleri, ebedi cennet yurdunu özleyenleri bekliyor. Ve o kapıdan girip geri dönmeyenler, bir
kutlu yolculukta Alemlerin ve Kalplerin Sahibi’ne doğru, gerçek vatanlarına doğru yürüyorlar.
Allah’ın selamı ve rahmeti üzerinize olsun.

TEVBE İLE YENİDEN DOĞMAK

Muhammed Emin Gül

“Günahlarına tevbe eden, hiç günah işlememiş gibidir.” Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem)

Kul deyince aklınıza ne gelir? Sıralıyabileceğiniz birçok özelliğin arasında, hiç şüphesiz ‘muhtaç varlık’ tanımı da
vardır. Gerçekten de makamı-mevkisi, parası-pulu ne olursa olsun, kul olarak yaratılan insanoğlunun en temel

168
vasıflarından biri, her an ihtiyaç içinde bulunmasıdır. İnsan her şeyden önce Yaratıcısı’na muhtaçtır. Ve bu ihtiyacı
dünya ve ahirette hiçbir zaman bitmeyecektir.
Esas olarak, ihtiyaç içinde olmak bir kusurdur. Kusur deyince hemen günah anlaşılmasın. Hayatı bile başka
birinin elinde olan bir varlık devamlı noksanlık içindedir. Noksanlık bir kusurdur. Hiç bir kusuru bulunmayan ve
kimseye ihtiyacı olmayan sadece Aliahu Tealâ’dır, Onun bu sıfatta da tek olduğunu ifade için, ‘kusursuz kul yoktur’
denir.
Peygamberler dahil, bütün insanlar ihtiyaç içindedirler. Bu ihtiyaçlarını gideren Yüce Allah’a karşı teşekkür ve
minnettarlık, yani şükür farzdır. Şükrün en başı da nimet sahibini tanımak ve ona saygı göstermektir. İşte buna iman
denir, Yüce Allah’a şükür O’na imanla başlar, ve bir sonu yoktur. Çünkü kulun ihtiyaçları hiç bitmez, Bu ihtiyaçları
gideren Yüce Allah’ın ikramlarının da bir sonu yoktur.
Peygamberler başta olmak üzere bütün insanların Yüce Allah’a karşı yapacakları en büyük amel, kul olduğunu
bilmektir. Sonra acizliğini görmek gelir. Aciz kulun en faziletli işi, Yüce Rabbi’nin iyilik, ihsan ve nimetlerine karşı
şükürdeki kusurlarını kabul ve itiraf etmektir. Peygamberlerin gözyaşı döktükleri kusurlar, işte bu tür kusurlardır.
Onlar, Yüce Mevlâ’ya kulluk olarak ne yapsalar az görür, kusurlu bulur, bunun için göz yaşı döker, tevbe yapar,
istiğfar ederler. Bu, sevenlerin korkusu ve gözyaşıdır.

Kalbin O'na Dönüşü: Nasuh Tevbesi

Tevbe dönmektir. Nasuh, samimi olmaktır. Nasuh tevbesi ise, içi ve dışıyla samimi olarak Yüce Allah’a
dönmektir.
Nasuh tevbesi, kalp, gönül, dil, hal ve azalarla günah işlememeye kesin olarak karar vermektir.
Nasuh tevbesi, Yüce Allah’a dostluğu seçmektir. Bunun için O’nun razı olmadığı her şeyi sevgi ve iradesiyle terk
etmektir. Sevgi olmadan yönelme olmaz. İrade olmadan kulluk yapılmaz.
Tevbenin aslı, Yüce Allah’a sevgi ve saygıya dayanır. Saygının içinde korku da vardır. Bu korku azap korkusu
değil, ayrılık korkusudur. Kulun Yüce Rabbi’nin sevgi ve rahmetinden uzaklaştırılması ve cemalullah nimetinden
ebediyyen mahrum olması, cehennem ateşinde daha şiddetli, daha korkunç, daha acı verici bir azaptır.
Nasuh tevbesi, Yüce Allah’ın davetini can u gönülden kabul etmektir. Samimi tövbe, sırf Allah rızası için yapılır.
Kınanmaktan kurtulmak, insanlar arasındaki şerefini korumak, dünyevî bir menfaat ele geçirmek, günahın
zilletinden uzak kalmak için yapılan tevbeler, samimi ve saf değildir. Hatta manevi dereceler elde etmek, ibadetle
itibarlı olmak, itaat içinde tatlı bir hayat yaşamak, keşif ve kerametlere ulaşmak gibi manevî nimetler için yapılan
tevbeler de arifler tarafından tenkit edilmiştir. Çünkü onlarda nefsin hoşlandığı şeylerön plana çıkmaktadır. Halbuki
nasuh tevbesinde tek hedef, Yüce Allah’ın rızasına ulaşmaktır. Bu çok ince bir noktadır.

Tevbe Peygamberlerin Ahlâkıdır

Ariflerin belirttiği gibi, tevbe bizlere insanlığın babası ilk peygamber Hz. Adem A.S.‘dan miras kalmıştır, Hz,
Adem A.S. dünyaya tevbe ederek gelmiştir, tevbe ederek gitmiştir. Sadece o mu? Bütün peygamberlerin ahlâkı
böyledir. Yüce Rabbi’ne tevbe etmeyen, kusurlarına ağlamayan, nefsi ve ümmeti için inlemeyen hiçbir peygamber
yoktur. Peygamberler böyle olunca, diğer insanlar tevbeden nasıl uzak kalabilir?
Tevbe, insanoğluna takdir edilmiş ezeli bir hükümdür. Değişmesine de imkan yoktur, Kâfir olsun mümin olsun,
bütün insanlar tevbeye muhtaçtır, tevbe ile yükümlüdür. Ve bu yükümlülük ölene kadar devam etmektedir. (Gazalî,
İhya)
Bütün gelmiş ve gelecek günahları affedilmiş Hz. Muhammed A.S. Efendimiz’in şu beyanları meselenin
ciddiyetini anlatmaya yeterlidir:
“Ey insanlar! Allah’a tevbe ediniz. Şüphesiz ben günde yetmişten fazla, (ya da yüz defa) Allah’a tevbe
ediyorum.” (Buharî, Müslim)
“Kalbimi (nurdan bir takım) perdeler kaplar ve bu sebepten dolayı Allahu Tealâ’ya günde yüz defa istiğfar
ederim.” (Müslim, Ebu Davud)
Hiç kusur işlemeyen kul yoktur. ‘Kusurum yok’ demek, en büyük kusurdur. Peygamberlerin kusuru, kendi
makamlarına göredir. Onlar devamlı Cenab-ı Hakk’ın huzurunda bulunmaktadırlar. Norma! şartlarda güzel ve
doğru olan bazı şeyler, o huzurda kusur gibi uyarı alabilir. Tevbe, Allah’ın dostlarının en sevimli amelidir,
Kur’an’da peygamberler ve ümmetleri devamlı tevbeye davet edilmiştir. Bu haliyle tevbe başlı başına bir ibadettir.
Her yönüyle zikirdir, şükürdür, tefekkürdür.

169
Ya Şeytana Teslimiyet, Ya Allah'a
Tevbe edilecek amellerin en başında Yüce Allah’ı inkâr gelir. Sonra sırasıyla şirk, nifak, fısk denilen büyük
günahlar ve küçük günahlar gelir. Büyük günahların başında dini tahrif, bid’at, sünneti inkâr, yalan söyleme, kibir,
riya, kendini beğenme, insanları küçük görme, ibadetiyle övünme, haset, gıybet, aşırı dünya sevgisi, zikirden gaflet,
ahireti unutma, namazı terk etmek gibi günahlar gelmektedir.
Nasuh tevbesi, gizli-açık, büyük-küçük, zahirî-batinî bütün günah çeşitlerinden kalbi ve kalıbı temiz tutmaktır.
Bu, ölene kadar devam edecek bir vazifedir. Kâmil mümin, haramlara dikkat ettiği kadar, iyilik ve ibadetlerindeki
kusurlara da dikkat eder. Çünkü şeytan harama götüremediği müminden elini çekmez, onun ibadetlerine musallat
olur, İbadeti ile zarara sokmaya çalışır. İbadetin içindeki edepleri hafife almak, gaflete düşmek, ibadetine gösteriş
katmak, ameline güvenmek, yaptığı hayırlarla sonunun kesin cennet olduğunu düşünüp tevbeyi terk etmek,
kendisini insanların en takvalısı ve faziletlisi görmek gibi gizli günahlarla onu felakete sürükler, Bunun için her
mümin bir kusur işlediği zaman tevbeye sarıldığı gibi, bir ibadet yaptığı zaman da peşinden tevbe ve istiğfar
etmelidir. Edep budur. Emniyet, ibadete değil, Yüce Allah’a güvenmektir. Bir arifin belirttiği gibi, halk
günahlarından, veliler ise yaptığı iyiliklerdeki kusurlarından Allah’a tevbe eder. (Ebu Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-
Kulûb)

Günahlarda Saklı Hikmet

Allahu Tealâ yeryüzünde kusur işlenmesini istemeseydi, nefis ve şeytanı yaratmazdı. Tevbeleri kabul etmeseydi,
“tevbe ediniz” emrini vermezdi, Allahu Tealâ’nın haram ve isyanda rızası yoktur, fakat iyilik ve kötülüğü yaratan
O’dur. O’nun yarattığı her şeyde bir hikmet, ibret, ilim ve terbiye vardır. O, kullarını hayır ve şer içinde imtihan
eder. Böylece onlara tek ilâhlığını, mutlak rablığını, sonsuz kudretini, ilmini, hikmetini, rahmetini, lütfunu ve
kahrını gösterir. Ayrıca bu imtihan içinde kulların acziyetini ispat eder, nefislerini tanıtır, terbiyelerini gerçekleştirir.
Yüce Allah’ın her işinde hayır vardır. Kul günahta ısrar eder ve tevbeye yanaşmazsa, sonuç felaket olur. Kusurunu
anlayan, haline ağlayan ve el açıp Rabbi’ne yalvaran bir kul ne güzel kuldur! Rasulullah A.S. Efendimiz’in şu
beyanlarındaki inceliği düşünelim:
“Bütün insanlar hata eder. Hata edenlerin en hayırlısı ise, çokça tevbe edendir.” (Tirmizî, Ahmed, Hakim)
“Canımı elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, eğer siz hiç günah işlemeseydiniz, Allah sizi yok eder, günah
işlediğinde hemen istiğfar eden ve kendilerini affettiği insanlar getirirdi.” (Müslim, Tirmizî, Ahmed)
Bu hadis-i şerifte, günah işlemenin normal ve basit bir şey olduğu anlatılmıyor. Burada dikkat çekilen husus
şudur:
Cenab-ı Hakk’ın “Rahman”, “Rahim”, “Gaffar”, “Settâr”, “Tevvab” gibi yüce sıfatları mevcuttur. O, bunlarla
tecelli edip yüceliğini göstermeyi murat etmektedir, Bunun tezahürü için bir sebep ve mahal gerekmektedir. Bu
sıfatların tecellisi için en güzel sebeplerden birisi, kusur içindeki kulun hatasını anlayıp, Yüce Rabbi’ne
yalvarmasıdır, Kula düşen, kusurunu anlayıp ağlamak, Yüce Rabb’e layık olan ise bağışlamaktır. Böylece kulların
acizliği, Mevlâ’nın yüceliği anlaşılmış olacaktır.
Helali bırakıp harama girmek büyük bir kusurdur. Aynı şekilde günaha dalan bir kulun onu küçümseyip,
“yaptığım ne ki?” diyerek tevbeyi terk etmesi, daha büyük bir kusurdur. Bunun için Yüce Rabbimiz: “Tevbe
etmeyenler, zalimdir.” (Hucurat /11) buyurmuştur,

Derman Yüce Allah'ta

Tevbe herkese lazımdır. Tevbe, kulun hasta kalbine acıması ve ilâhî rahmete koşup ilacını istemesidir. Dert kulda
ise, derman Yüce Allah’tadır,
Günahların bir kısmına tevbe etmek de geçerlidir. Bir insan bazı günahları kolayca terk edebiliyor fakat bir
kısmına tevbe ettiği halde koruyamıyorsa, tam tevbe ettiği günahları affedilir. Her günahın peşinden hemen tövbe
etmek farzdır. Sonra tövbe ederim demek yanlıştır ve felaket sebebidir.
“Ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın.” (Bakara/195) ayet-i celilesinin tefsirinde bazı alimler derler ki:
Kendisini tehlikeye atan kimse, büyük bir günah işledikten sonra, ‘helâk oldum! Artık bana hiç bir amel fayda
vermez, ben affolmam,’ deyip, tevbe ve istiğfarı terkeden kimsedir, (Taberî, Camiu’l-Beyan; lbnu Kesir, Tefsir)
Eğer Yüce Rabbimiz kullarını ilk kusurlarının peşinden yakalayıp cezalandıracak olsaydı, yeryüzünde ikinci kez
günah işleyecek kimse kalmazdı. Bize verilen ilâhî emir şudur: “Ey iman edenler! Nasuh bir tövbe İle Allah’a tövbe
ediniz. Bunu yaparsanız Rabbiniz günahlarınızı örter ve sizi altlarından ırmaklar akan cennetlerine koyar.”
(Tahrim/8)
170
 Samimi tevbenin bir diğer hediyesi de, daha önce işlenen günahların affedilmesi ve yerine iyilik yazılmasıdır.
Bunu şu ayetten anlıyoruz;
“Allah, tevbe ve iman edip salih amel işleyenlerin kötülüklerini iyiliğe çevirir. Allah çok affedici ve çok
acıyandır.” (Furkan/70)

Güzelliklere Omuz Omuza Yürümek

Tevbe ve istiğfar, her yerde, her zaman tek başına yapılabilir, yapılmalıdır. Bu iş, müminlerin şahitliği ve dua
desteği ile cemaat halinde de yapılabilir. Tek başına tevbe yapmak ve istiğfar etmek kolaydır, fakat tevbeyi korumak
zordur. Allahu Tealâ; “Ey iman edenler, topluca tevbe edin ki kurtuluşa eresiniz.” (Nur/31) ayetinde, şeytana ve
günahlara karşı birlik içinde hareket etmeyi emretmiştir. “Takvada ve iyilikte birbirinize yardımcı olun.” (Maide/2)
ayeti de, takvanın tek başına bulunamayacağına işaret eder. Bunun için cemaat halinde tevbe etmek ve Allah
yolunda birbirini desteklemek gerekmektedir. Bu, güzel kulluk için en faydalı ve en kolay yoldur.
Tasavvufta mürşid nezaretinde yapılan tevbe, ayette emredildiği gibi topluca tevbe etmektir. Tevbe sadece Yüce
Allah’a yapılır. Kâmil mürşid ve müminler bu tevbeye şahitlik yapar, tevbe edene destek verir, kusurlarını tanımada
ve terk etmede yardımcı olur. Mürşide ‘beni affet’ denmez; ‘benim affım için Rabbim’e istiğfar et, tevbe etmede
bana yardımcı ol’ denir. Bir müminin, anne-babası, evlatları, diğer mümin kardeşleri ve dostları için istiğfar etmesi,
ağlaması, Yüce Allah’a yalvarması en faziletli amellerden birisidir. Bu, Kur’an ve Sünnet’te teşvik edilmiştir.
Tasavvufta manevi terbiyeye girerken önce Yüce Allah’a tevbe edilir, peşinden mürşide intisap yapılır. İntisap,
Allah yolunda güzel kulluk yapmak için kâmil mürşide talebe olmak ve bunun hakkını yerine getireceğine dair söz
vermektir. Bu iş, Allah yolunda Allah dostunu kendine rehber edinmek, şahit yapmak, yardımcı seçmek ve örnek
almaktan ibarettir.
Mürşidle yapılan tevbe ve intisap, Kur’an ve Sünnet’te biat olarak zikredilir. Biat, Allah yolunda sadık olacağına
ve güzel kulluk yapacağına dair Allah’ın halifesi önünde söz vermektir. Bu halife hayatta iken Hz. Peygamber
A.S.’dır. Kendisinden sonra da ümmetin idare ve terbiyesini üstlenen gerçek alimlerdir.
Kâmil bir mürşid huzurunda tevbe yapmayı hırıstiyanların papaz önündeki vaftiz olayına ya da günah çıkama
işine benzetmek çok büyük bir hatadır Hırıstiyanlar, yaptıkları günahları papaza bir bir anlatıp kendisinden
affedilmeyi ve temizlenmeyi isterler. Papaz da onlara merhamet edip, günahlarını temizlediğini ve Allah adına
affettiği söyler. Bu yanlıştır. Hiç kimsenin Allah adına günah affetme yetkisi yoktur. Günahları temizlemek de
sadece Yüce Allah’a ait bir iştir.
Kâmil mürşidin işi insanların kusurlarını dinlemek, günahlarını silmek ve isyanlarını affetmek değildir. O sadece
Yüce Allah’a yönelmek ve tevbe etmek isteyen bir kula, bu yönelmede yardımcı olur, tevbe etmede yol gösterir,
kendisi ve talebesi için istiğfar eder, samimiyetle ilâhî huzurda boyun büker ve Allah’tan af diler, Sonra kendisine
intisap eden talebesinin manevi terbiyesi ile meşgul olur. Ona kalbini gaflet, isyan, şehvet, kibir, haset, gösteriş gibi
manevi kirlerden temizlemek için lazım olan zikir ve ibadetleri öğretir. Şeytan ve nefse karşı uyanık tutar, tedbir
alır. İşte buna takva ve edep yolunda yardımlaşma denir.

O, ÖZÜR DİLEYENLERİ ÇOK SEVİYOR

Kemal Süleymanoğlu

Yaptığımız hatalardan ve haksızlıklardan pişman olmak ve özür dilemek, her halde çok zor bir iş olmalı. Bazen
haksızlık yaptığımızı içimizden kabul ettiğimiz halde, “özür dilerim, hakkınızı helal edin” diyemiyoruz. İçimizdeki
bir kuvvet, dudaklarımızı kenetliyor adeta. Bir dilimiz çözülse ve içimizde duyduğumuz pişmanlığımızı bir
söyleyebilsek, hiçbir kin ve düşmanlık kalmayacak insanlarla aramızda. Bu kolay ve güzel yolu niçin seçemiyoruz?

Özür dileyebilmeniz için, her şeyden önce karşınızdaki kişinin bazı haklara sahip olduğunu ve onlara
dokunulmaması gerektiğini kabul etmeniz gerekir. Bundan sonra da onun özür dilenmeye layık bir kişi olduğuna
kani olmanız icap eder. Demek ki özür dilemeye engel olan iki duygu vardır. Birisi başkalarına hak tanımama
duygusudur. Başkalarına hak tanımayan, kendisinin haksızlık yaptığını kabul edemez, dolayısıyla özür dileme
171
gereği hissedemez. Çünkü bütün hakların kendisine ait olduğunu düşünür. Diğeri ise başkalarının hakkını kabul
etmekle birlikte, onları önemsememe duygusudur. Böylece onları dikkate alamaz ve özür dilemeye layık göremez.
Oysa insan olarak birbirimizin hakkına saygılı davranmak görevimiz. Haksızlık söz konusu olduğunda özür
dilemek ve helallik istemek, insan olma özelliğimizdir. Kullar arasında hakların gözetilmesi ve haksızlık halinde
özür dilenip helallik istenmesi, işte bu kadar önemli. Peki bütün varlığımızla kendisine ait olduğumuz Yaratıcımız’a
karşı tutumumuz ne olmalı?
Şüphesiz en büyük haksızlık, yaratıcı gücü yani Allah’ı tanımamaktır. Kainatta yapılabilecek en büyük zulüm
budur. Bu tür insanlardan beklenen tek şey, kendilerine verdikleri bu büyük zarardan bir an önce vazgeçmeleri ve
Allah’a iman etmeleridir. İnananlara gelince, onlar, Allah’ın her şeyin sahibi ve yaratıcısı olduğunu kabul ederler.
Fakat kul olmanın bir gereği, hata ve günah işleyerek O’nun rızasına aykırı davranabilirler. Bu durumda, Allah’ın
gazabı ve cezalandırması söz konusu olur. Allah’ın gazabından ve cezasından kurtulmanın bir yolu olmalı...
Size haksızlık yaptığını kabul edip özür dileyen bir insan ile aranızda kin kalır mı? Bir can düşmanınızın
olduğunu düşününüz. İlk gördüğünüz yerde saldırmaya yeltenebileceğiniz bir düşman. Bir gün evinizde otururken
kapınızın zili çalar. Kapıyı açtığınızda, karşınızda o can düşmanınız. İster istemez yumruklarınız sıkılır. Ama o da
ne?.. Düşmanız olan insanın elleri yanda, boynu bükük, yalvaran bir ses tonu ile, “hatamı anladım, size çok büyük
haksızlık ettim, sizden özür diliyorum. İşte önünüzdeyim, ister intikam alın, ister affedin. Siz bilirsiniz” diyerek
önünüze diz çöktüğünü düşününüz. Ne yaparsınız? Eliniz kalkar mı o insana? Onun kılına dokunmayı bile
düşünemezsiniz değil mi? Belki de onu kaldırır, bağrınıza basarsınız.
Şimdi soruyorum size: Siz mi daha çok merhametlisiniz, yoksa Allah mı? Bütün varlığı ile Allah’a ait olduğunu
kabul eden bir insan, günah işlediğini ama artık pişman olduğunu samimi olarak Allah’a arz edecek ve Allah onun
özrünü kabul etmeyecek! Böyle bir şey olur mu? O’nun ismi “Afüv”, yani çok affeden; “Gafur”, yani çok
bağışlayan; “Tevvab” yani tevbeleri çok kabul eden olacak da, samimi olan kulunu affetmeyecek? Bu mümkün mü?
“Kullarının tevbesini Allah’ın kabul edeceğini, sadakaları geri çevirmeyeceğini ve Allah’ın tevbeyi çok kabul
eden ve pek esirgeyen olduğunu hâlâ bilmezler mi?” (Tevbe/104)
İlk insandan bu güne hatta kıyamete dek Allah’ın kullarından istediği en temel şey, tevbedir. Yeryüzüne
indirildikten sonra Hz. Adem A.S.’ın ilk işi tevbe olmadı mı? Tevbe, küçüklüğün, acziyetin ve hiçliğin bilincine
varmaktır. Bütün güç ve kuvvetin Allah’a ait olduğunu gönülden kabul edip, hataların ve günahların bize ait
olduğunun samimi ifadesidir. Böylece yaramaz bir çocuğun gözyaşları içinde kendisini annesinin şefkatli kollarına
attığı gibi, günahlarını itiraf eden ve pişmanlığı ruhunda hisseden bir kulun, Allah’ın sonsuz merhametine kendisini
bırakmasıdır.
Allah, kullarının samimi olarak pişman olmalarını istiyor. Kullarını affetmek için bir nevi bahane arıyor. Bu
konuda Ninova halkının hikayesi ne kadar etkileyicidir.
Ninova, Asur Devleti’nin başşehri idi. Şehir halkı putlara tapar ve çeşitli ahlâksızlıklar yapardı. Allah, bu şehirde
yaşayan ve tertemiz bir hayat süren otuz yaşlarındaki Yunus A.S.’ı peygamber olarak gönderdi. Yunus A.S. otuzüç
yıl gece-gündüz, bıkmadan-usanmadan onlara hizmet etti. İşledikleri günahlardan vazgeçip Allah’a kulluk
yapmalarını tavsiye etti. Bu süre içinde Yunus A.S.’ı kabul eden sadece iki kişi oldu. Yüzbinden fazla insan
arasından sadece iki kişi. (İbn-i Esir)
Yunus A.S. artık dayanamıyordu. Sonunda onlara beddua etti ve bir köşeye çekildi. Allahu Tealâ da ona
vahyederek, kırk gün daha tebliğe devam etmesini istedi.
Yunus A.S. tekrar insanları davete başladı. Otuzyedinci günün akşamı olduğunda insanlarda hiçbir değişiklik
olmadığını gördü. Otuzüç senede alınamayan sonucun üç günde alınması da beklenemezdi. Bütün ümidi kesildi ve
oradan ayrılmaya karar verdi. Ayrılmadan önce de, Ninova halkına üzerlerine pek yakında bir azap geleceğini haber
verdi. Azap gelmeden önce yüzlerinin renginin değişeceğini ve ondan sonra helâk olacaklarını bildirdi.
Kırkıncı günün sabahında, insanlar yüz renklerinin değiştiğini görünce endişelenmeye başladılar. Ne kadar
aradılarsa da Yunus A.S.’ı bulamadılar. İyice şaşırmışlar ve ciddi olarak korkmuşlardı. Hele ertesi gün siyah
bulutların şehrin tepelerine doğru geldiğini görünc,e bunun apaçık bir azap habercisi olduğuna şüpheleri kalmadı.
Kalplerini pişmanlık ateşi yakmaya başladı. Hep bir ağızdan, hep bir gönülden, pişmanlıklarını dile getiren sözlerle,
yaş dolu gözlerle ağlaya ağlaya yalvarıyorlardı.
Bir müddet sonra bulut, yavaş yavaş çekildi. Allah tevbelerini kabul etti. Artık bir daha günah işlemeyeceklerine
tamamen karar vermişlerdi.
Yunus A.S. ise Allah’tan gelecek olan emri beklemeye durmuştu. Binmiş olduğu gemi denize açıldıktan sonra
aniden bir fırtına çıktı. Yapılan görüşmeler sonucunda gemide bir suçlu bulunduğuna ve bu yüzden fırtınanın
çıktığına karar verdiler. Suçlunun kendiliğinden ortaya çıkmaması üzerine kura çektiler ve kura Yunus A.S.’a çıktı.
Böylece onu gece karanlığında denize attılar. Büyük bir balık Yunus A.S.’ı yuttu. Balığın karnında şöyle
yakarıyordu: “Senden başka ilâh yoktur. Seni tesbih ederim. Gerçekten ben zalimlerden oldum.” Balık bir müddet
sonra Yunus A.S.’ı karaya çıkarıp bıraktı.
172
 Balığın karnından gücünü kuvvetini yitirmiş, zayıf bir halde çıkan Yunus A.S. iyileşip kendine geldikten sonra
kavminin yanına gitti. Tevbekâr Ninova halkı, peygamberi hasretle kucakladı ve ömrlerinin sonuna kadar Allah’ın
razı olacağı bir hayat sürdüler.
“Keşke azabımız gelip çattığı zaman iman edip, bu imanın kendisine fayda vereceği bir memleket halkı
bulunsaydı... Bu hiç olmamıştır. Ancak Yunus’un kavmi müstesnadır ki, onlar iman ettikleri zaman, dünya
hayatında gelecek olan alçaltıcı azabın onlardan giderdik ve onları bir zamana kadar faydalandırdık.” (Yunus/98)
Otuzüç yıl direnen bir halk olmalarına rağmen, yaptıklarına pişman olup Allah’a iman ettikleri anda, Allah onların
tevbelerini kabul buyurdu. Çünkü kulları hangi günahı işlemiş olurlarsa olsunlar, pişman oldukları anda Allah onları
affeder. Hatta o kadar sevinir ki!.. Allah’ın bu sevincini Efendimiz A.S. şöyle anlatır:
“Birinizin çölde yolculuk yaptığını düşünelim. Yanında yiyeceği-içeceği bütün malzemelerini yüklediği bir bineği
var. Çölün ortasında hayvanı elinden kaçar. Aramasına rağmen bulamaz ve artık ümidini keser. Bir ağaç bulur ve
onun gölgesine uzanır. Hayvanından tamamen ümidini kesmiştir. Tam bu esnada bineğinin karşısında durduğunu
görür, hemen yularını yakalar. O kadar sevinir ki sevincinden şaşırıverir ve “ey Allahım! Sen benim Rabbimsin, ben
de senin kulun” diyeceği yerde, “ey Allahım! Sen benim kulumsun, ben de senin Rabbinim!” deyiverir. İşte bir kul
tevbe yaptığında, Allah, şu insanın sevincinden daha fazla sevinir. (Buharî, Müslim, Tirmizî)
Allah’ı memnun etmek istemez misiniz?

HER TEVBE BİR MÜJDEDİR

Yavuz Cerrah

Hz. Peygamber A.S. Efendimiz şöyle buyurdular:

Bir adam bir günah işlemişti. “Allahım günahımı bağışla!” diye yalvardı. Bunun üzerine Allahu Tealâ şöyle
buyurdu:
“Kulum bir günah işledi ve günahını bağışlayacak, onu günahından dolayı hesaba çekecek bir Rabbi olduğunu
bildi.”
Adam bir daha günah işledi ve tekrar, “ey Rabbim, günahımı bağışla!” diyerek Allah’tan af diledi.
Yüce Mevlâ aynı sözü bir daha buyurdu. Bu adam tekrar günah işleyip yine af dilediğinde ise şöyle buyurdu:
“Kulum bir günah işledi ve günahı bağışlayacak, onu günahından dolayı hesaba çekecek bir Rabbi olduğunu bildi.
Ey kulum! Ne yapsan da ben seni affettim.”
(Buharî, Müslim)
* * *
Bu müjdeli ifadeler insanı günah işlemeye değil, tevbeye teşvik ediyor. Zira hadis-i şerifte açıkça bildirilen engin
rahmetin sebebi, günahtan hemen sonraki yakarış ve tevbe.
Evet; insanoğlu hata ve günah işlemeye meyilli. Bunun sebebi ise yaradılışndaki zayıflık.
Ama onun bu kusuru her an büyük bir avantaja dönüşmeye de elverişli. Kalpten, gösterişsiz, samimi bir yakarış
ve özür, işte merhametliler merhametlisi Rabbi’nin hoşnutluğu.
O hoşnutluğun ardında ne mi var? Tabii ki ebedi mutluluk ülkesi...

DEĞİŞEN YÜZLER DEĞİŞEN HAYATLAR

İsmail Avcı

Değişim ve gelişme kavramları birkaç yüzyıldır insanlığın sürekli gündeminde. Dünyanın her yerinde bütün
toplumlar bu iki kelimenin şifrelediği sihrin peşinde. Peki değişim ne, gelişme ne? Hangi durumdan hangi hale
değişim? Nereye ulaşınca gerçekten gelişme sağlanmış oluyor?

173
 Evde hazırlıklar erkenden başladı. Akşama hangi yemeklerin yapılacağı kararlaştırıldı, gerekli iş bölümü yapıldı.
Bir kişi dışarıya çıkıp alışveriş yapacak, iki kişi evin temizliği ile ilgilenecek, diğer ikisi de yemekleri hazırlayacak.
Evet; burası üniversite öğrencilerinin kaldığı bir bekâr evi. Bizim evimiz. Bu hazırlığın sebebi ise akşama gelecek
misafirlerler.
Üniversitelerin yeni açıldığı dönem. Üç ay önce memleketlerine gidenler geri döndüler. Yaz ayları boyunca
birbirlerini göremeyen arkadaşların yeniden kavuşma zamanı. Akşama bu evde buluşulacak, hasret giderilecek.
Her zaman olmazdı ama bu kez hazırlıklar vakitlice tamamlanabildi. Misafirler de gelmeye başladılar. Gelenler
kapıda karşılanıyor, özlemle kucaklaşılıyor, ayaküstü kısa bir şamatadan sonra salona buyur ediliyor.
Gelenlerin hepsini tanıyorum. Ancak bir kişiye gözüm takılıyor. Bir yerlerden tanıyorum ama nereden olduğunu
bir türlü çıkaramıyorum. Evimiz arkadaşın arkadaşını, hatta onun da arkadaşını ağırlamaya çok alışkın. Bir kez
görüp unuttuğum yüzü her zaman sormuyorum ama bu kez merakımı yenemeyip onu nereden tanıdığımı kendisine
soruyorum. Ondan önce arkadaşlardan biri atılıyor:
- Sen yaşlanıyorsun galiba! Arkadaş tatile gitmeden önce buraya gelmişti. Uzunca da sohbet etmiştik. Ne çabuk
unuttun?
Ne diyeceğimi şaşırıp bir an tereddütte kalıyorum. Daha dikkatli bakınca nihayet hatırlamaya başlıyorum. Evet, o
tanışmayı unutmadım. Fakat o tanışmadaki delikanlıyla karşımda duranı bir türlü bağdaştıramıyorum. Tuhaflık
bende değil, çünkü bu kadar zamanda bir insanın yüzü ancak bu kadar değişir. Bu öyle saç-sakal, imaj değişikliği
değil, arkadaşın yüz ifadesinde müthiş bir farklılık var.
Meraklanıp, ilk tanışmayı daha iyi hatırlamaya çalışıyorum. Üç-dört ay önce arkadaşlar bizlerle tanışmak isteyen
bir gencin olduğunu söylemişlerdi. Akşama beraber bize geleceklerdi. Geldiler de. Tanıştıktan sonra sıcak bir
muhabbet başlamıştı. Yeni arkadaş kendinden, sıkıntılarından söz etmişti. Varlıklı bir ailesi vardı. Bizim her an yüz
yüze bulunduğumuz maddi sorunlarla hiç tanışmamıştı. Moda deyimle hızlı yaşıyordu.
O tanışmada bu arkadaş hayat felsefesini de anlatmıştı: Dünyaya bir kez geliniyordu. Hayat kısaydı ve tadını
alabildiğince çıkarmak gerekiyordu. Mutlu olmanın yolu dünyanın güzelliklerinden sınırsızca faydalanmaktan
geçiyordu. Kendisi de bunun için çabalıyordu. Aslında fazla çabalaması da gerekmiyordu. Çünkü başkalarının
ancak hayal edebilecekleri bütün imkanlara sahipti.
Ne var ki tam bu noktada sorunlar başlıyordu. Evet; o mutlu, keyifli, her dakikayı dolu dolu yaşayan, yaşama
sevincini iliklerine kadar hisseden bir insan olmalıydı. Ama hiç de zannedildiği gibi değildi. Bir arzusunu
gerçekleştirdiğinde, yoğun ama çok kısa bir heyecan, sonrası ise tarifsiz bir boşluk. Sürekli bir iç burkuntusu,
derinden derine nedenini anlayamadığı bir hüzün, garip bir tatminsizlik.
O, çektiği bu sıkıntıyı belli etmemeye çalışıyor, ne zamana kadar böyle sürüp gideceğini de kestiremiyordu. Artık
mutluluk kavramı da anlamını yitirmiş miydi ne? Gerçekten hep yazılıp çizildiği gibi mutlu olmak mümkün
müydü? O anlatılan hali kısa bir süre de olsa yaşamak için çok şeyini feda edebilirdi. Bir sürü imkansızlık içinde
olduğu halde bazı arkadaşlarının yüzlerine yansıyan iç huzurunu gördükçe kıskanıyor, kendi hayatında ters giden
bir şeylerin olduğunu düşünüyordu. Ama neydi o terslik?
O ilk tanışmada arkadaş bunlardan söz etmişti. Ben de kendi yaşadıklarımdan bazılarını anlatmıştım. Aslında
hangimiz farklıydı ki? Sonuçta biz de aynı çatışmaları, benzeri tatminsizlikleri yaşamıştık. Aradaki fark şuydu:
Gerçek mutluluğun ve huzurun kaynağını keşfedebilmiştik. Çabamız ölçüsünde o pınardan içebiliyor, içtikçe
çatışmalardan, bunalımlardan selamet bulabiliyorduk. Arkadaşa alemlerin ve bizim sahibimiz olan Mevlâ’ya teslim
olmaktan, O’nun sevgisinde dirilmekten söz etmiştim. Ve O’na giden yoldan, o yolun rehberlerinden... O’na
bağlanmaktan, bağlandıkça özgürleşmekten. Geçici olanın, her an ezeli ve ebedi özleyen ruhu nasıl yorduğundan.
Son olarak da şunu söylemiştim: Alemlerin Rabbi’ne kul olmadan, kalbi O’nun rahmet tecellilerine açmadan
mutluluk ve huzur bulunamaz. O iş de rehbersiz olmaz.
Arkadaş biraz düşündükten sonra, kendisine yardımcı olup olamayacağımızı sormuştu. Ne diyebilirdik ki? Ve
yolculuk. Yepyeni hayatların başladığı âb-ı hayat pınarına yolculuk. Ben yoktum arkadaşın yanında. Birlikte gittiği
ev arkadaşlarım, orada Allah dostuyla birlikte güzel bir tevbe yaptıklarını anlatmışlardı. O esnada hissettiklerini
“yeniden doğmak” olarak tanımlamış.
Daha sonra görüşememiştik. Artık okullar da kapanmıştı. O da herkes gibi memleketine gitmişti. İşte o genç
yeniden karşımdaydı. Ama ilk gördüğümdeki yüz değildi bu. Bu, yaşadığı “yeniden doğuş”un yüzüydü. Değişen,
var oluş amacına göre yeniden ayarlanan bir hayatın yansıdığı yüzdü. Kalpteki değişikliğin simaya nasıl
yansıdığının şahidiydi. İçteki huzur ve tatminin aynasıydı.
Değişim ve gelişme kavramları birkaç yüzyıldır insanlığın sürekli gündeminde. Dünyanın her yerinde bütün
toplumlar bu iki kelimenin şifrelediği sihrin peşinde. Peki değişim ne, gelişme ne? Hangi durumdan hangi hale
değişim? Nereye ulaşınca gerçekten gelişme sağlanmış oluyor?
Evet, değişim ve gelişme... Eğer bu iki kelimeye huzur, tatmin ve mutluluk gibi sayısal ve maddesel olmayan
anlamlar da yükleniyorsa, insanlığın aradığı değişim ve gelişme bu genç adamın yüzündeki beni şaşırtan farklılık
174
olmalıydı herhalde. Gerçekten de televizyonlarda, basında, panellerde sürekli tartışılan, ancak içleri bir türlü
doldurulamayan bu kavramların canlı şahidi durmaktaydı önümde.
Sahi, değişim ve gelişme bizler için ne ifade ediyor? İnsanın kılık-kıyafetindeki ya da hayat standardındaki bir
iyileşme mi, iç dünyasındaki bir halden daha iyi bir hale geçiş mi? Ortaya atılan görüşlerin çoğunda, odaklanılan
noktanın genellikle maddi dünya ile sınırlı kalındığı görülüyor. Yani teknoloji, gelir düzeyi ve saire. Oysa
yaşadığımız dünya, bütün bunların insanı insan kılma noktasında hiç de yeterli olmadığına şahitlik ediyor. İnsanın
manevi yanı yeterince beslenmediğinde, maddi gelişme ve ilerleme iç dünyası için yeni bir yük olmaktan öte
gidemiyor. Ve bazen de tehlikeli bir silaha dönüşebiliyor.
Rahmet Peygamberi, gerçek değişimin ne olduğu sorusunun cevabını, “insanın bir kalbi olduğunu, o iyi olursa her
şeyin iyi olacağını” bildirerek vermiş. İşte göz ardı edilen gerçek bu.
Anlaşılıyor ki insan için değişim kalpte başlamalı. Orada serpilip büyümeye başlayan güzellikler halka halka dış
dünyaya yayılmalı. Kalpteki bu değişimi sağlayabilmenin tek yolu ise her an açık olan rahmet kapısından girmek.
Bu kapının adı tevbe. Tevbe iyiye, güzele, doğruya kanat açabilmenin adı. Alemlerin Rabbi’ne açık olan tek kapı
tevbe. Yüzyıllardır insanlar bu kapıdan girerek değişmişler, gelişmişler, güzelleşmişler. Mutluluk ve huzuru
bulmuşlar. Mevlâna’lar, Yunus’lar, Hacı Bektaş’lar, Şah-ı Nakşibend’ler, Abdülkadir Geylânî’ler hep bu kapıdan
geçerek ulaşmışlar iyiliklerin güzelliklerin iklimine. Ve onun sahibine...
İşte karşımda duran gencin dış görünüşündeki değişme, hayatındaki iyileşme, o kapıdan girilen apaydınlık iklimin
yansıması.
Artık hayata mütebessim çehreyle bakan arkadaşla güzel bir akşam geçiriyoruz. Şu anlattıklarıma gelince, bütün
bunları evde yapılan sohbetten mi aktarıyorum, yoksa karşımdaki o duru yüzün gözleriyle anlattıkları mı, emin
değilim. Emin olduğum şey şu: O kapıdan girmek. Bir daha girmek. Tevbe ile yıkanmak, arınmak. Ve o pınardan
içmek, doyasıya içmek. İçimde bu ses yankılanıp dururken, ter damlacıklarıyla ıslanmış başımı kaldırıyorum. O an
arkadaşla göz göze geliyoruz. Onun dudaklarında hafif bir gülümseme, bende ise iki damla gözyaşı.

GÜNAH NE KADAR BÜYÜK OLSA DA...

Ahmet Yatağan

Mekke’nin fethedildiği gün nice yüzler gülmüştü. Yıllardır ayrı kaldıkları kutsal beldeye kavuşmanın yanı sıra,
bir de Allah’ın Evi’nde buluşmanın verdiği haz vardı gönüllerde. Bu haz, Beytullah’a girişte ashabın yüzlerinden
okunuyordu.
Önde Kainatın Biriciği Efendimiz A.S., yanında başta Ebubekir R.A. olmak üzere tüm ashabı...Silah yok, kavga
yok, karşı koyma yok...
Gönüllerde rahmanî bir huzur var. Allah Tealâ’nın nazargâhı olan Beytullah’ı tavaf edişte bir edep var. Bu edepte
ise iman etmiş bir kalbin, engellenemez bir teslimiyeti var:
Lebbeyk... Allahümme lebbeyk: Buyur Allahım!.. Buyur Allahım!..

Bir Hürriyet Arayışı

Ama Mekke fethedildiği gün yine nice yüzler gülememiş, bu güzelliğe gözleri bile dayanamamıştı, Bu yüzden yer
ve gök dar gelmiş; ihtimal, ‘Muhammed artık bizden intikam almak için, hem ibret-i âlem olsun diye bizi
Mekke’nin ortasında astırır’ düşüncesiyle pek çok Mekkeli müşrik şehri terk etmişti.
Sevgiden mahrum insanlar o sıcak yüreğin, o gönülden süzülen bir tek tebessümün değerini nereden bilebilir?
“Muhammed Allah’ın Rasulüdür.” (Fetih/29) diyemeyenler, ezelden ebede kadar ilâhî nur taşıyan o rahmet
peygamberini nasıl bulabilir?!.
İşte o gün bu şehirden kaçmıştı Vahşi b. Harb...
Kaçmak onun için bir çareydi belki de. Ne var ki Allah’ın rahmeti sonsuz. İnsan tertemiz bir ruh halinde
yaratılmışken, nefsi tarafından aldatılmış, kandırılmış ise eğer, insanın kendisine değil, taşıdığı kötü sıfata karşı
konulur. Bu yüzden olmalı; günah işleyen değil, günahında ısrar edip tevbe etmeyen ateşe çağrılır.
Vahşi b. Harb köleydi. Bedir savaşını kaybeden Kureyşliler ona kölelikten nasıl kurtulabileceğini söylediler:
- Ya Hamza’yı veya Ali’yi yahut Muhammed’i öldür, hürriyetine kavuş!..

175
 Hürriyetin anlamını, köleliğin ne olduğu bilen anlar. Vahşi b. Harb aklına koymuştu bir kere. Kurtulmalıydı bu
kölelikten...

Şehitlerin En Değerlisi
Ve Uhud Harbi... Her anı ibretlerle dolu muharebe. Teslimiyetin fert fert gösterildiği ve hep birlikte ashabın tek
vücut olabilme mücadelesini verdiği savaş...
Hz. Hamza R.A... Rahmet Peygamberi A.S. Efendimiz’in amcası. Vahşi b. Harb tarafından bu savaşta karnı
yarıldı, ciğeri çıkarıldı, burnu ve kulakları lime lime edildi, bir intikam uğruna ve en vahşi şekilde...
Savaş bittiğinde Peygamber A.S. Efendimiz, sadece imanından dolayı bu vahşetin uygulandığı mübarek naaşın
başına geldi. Arkadaşları bir hırka ile üzerini örtmeye çalışıyorlardı. Ama başını örtseler ayağı açılıyor, ayağını
kapatsalar başına yetmiyor. “Ey Allah’ın Rasulü!.. Geniş bir kefen bulamadık ki onu kefenleyelim!” diyorlardı. O
gün ablası Safiyye hıçkıra hıçkıra nasıl ağlamıştı! Hele gül neslin anası Hz. Fatıma... Ve ardından Kainatın Biriciği
Efendimiz A.S. tutamamıştı gözyaşlarını...
O zaman Cebrail A.S. Mahzun Nebi’ye gelip şöyle demişti:
“Hamza, göktekiler yanında Allah ve Rasulü’nün aslanıdır, diye yazıldı.”
Vahşi, Uhud günü kölelikten kurtulmuştu. Aradan yıllar geçmiş, ama hâlâ esir yaşıyordu. Zira Mekke fethedildiği
gün Taif’e, Kainatın Efendisi Taif’e gidince de önce Şam’a ardından Yemen’e kaçmıştı. Adeta yeryüzü ona dar
geliyordu.
Ancak Vahşi b. Harb’ın bu hali Alemlerin Rabbi’ne elbette gizli değildi. İhtimal, Vahşi’nin gönlünde bir yöneliş
vardı. Nefsi kabul etmese de gözleriyle gördüklerine iman etmeli, gönlüne Son Peygamber’in sevgisini artık
koymalıydı. Ama ne yapmalı, nasıl bir yol bulmalıydı, gönüller sevgilisi Muhammed A.S.’a ulaşmak için...
İlâhî irade sebepler yaratmaya başladı. Bir dostu ona: “Bu kaçış niye? Muhammed kendisine iman edenleri asla
öldürmüyor” dedi.

Bir Mektup, Bir Davet

Belki de bu söz tevbe kapısını aralamıştı. Gönüldeki iman ateşinin yanması gibi bir şeydi bu. Şimdi o Rahmet
Peygamberi’ne sevgi ile bakma zamanıydı.
İstisnasız her yaratılmışa Allah vergisi rahmet nazarı ile bakan Sevgili Peygamberimiz, amcası Ebu Talib’in imana
gelmesinde ne kadar hassas davrandı ise, ciğerparesi diğer amcası Hz. Hamza’yı şehit eden Vahşi b. Harb’in Allah’a
ve Rasulü’ne iman etmesinde bir o kadar ısrarlı idi. Yeter ki bir kul Allah Tealâ’nın huzurunda boynunu büksün...
Ve... Rasulullah A.S. Efendimiz, Hz. Hamza R.A.’ı şehit eden Vahşi b. Harb’in O’nu ağlatan vahşetine rağmen bir
mektup yazdı. İman ettiği takdirde, Allahu Tealâ’nın kendisini affedeceğini bildirdi. Mektupta şu ayeti kerime yer
alıyordu:
“Onlar ki, Allah ile beraber başka bir ilâha yalvarmazlar, Allah’ın haram kıldığı cana haksız yere kıymazlar ve
zina etmezler. Bunları yapan günahının cezasını bulur. Kıyamet günü azabı kat kat olur. Ve orada alçaltılmış olarak
temelli kalır.” (Furkan/68)
Vahşi b. Harb mektubu alınca, şu ifadeleri içeren bir mektup yazdı:
“Sen beni müslüman olmaya davet ediyorsun. Ama ben, bu ayette geçen bütün günahları işledim. Küfür içinde
yaşadım. Zina ettim. Bir de senin gözünün nuru amcanı öldürdüm. Benim gibi birisi affedilir mi ki, ben de
müslüman olayım?..”
Günahın ne kadar büyük olduğunu anlayabilmek, tevbenin ilk merhalesiydi. Rasulullah A.S. Efendimiz
gönderdiği ikinci mektupta, onun bu haline:
“Allah kendisine ortak koşulmasını asla bağışlamaz. Bundan başkasını dilediği kimse için bağışlar. Allah’a ortak
koşan kimse, büyük bir günah ile iftira etmiş olur. (Nisa/43) ayeti ile cevap verdi. Bu yaklaşım, Gönüller Sultanı’na
giden yolu iyice aralamıştı.

'O'nun Rahmetinden Ümit Kesmeyin'

Vahşi b. Harb, bu ayeti kerimede kendisinin affedileceğine dair kesin bir işaret bulunmadığını ifade ederek,
“Allahu Tealâ dilerse affedecek deniliyor, ya dilemezse?..”diye şüphesini dile getiren, dolayısıyla müslümanlığa güç
yetiremeyeceğini söyleyen bir mektup yazdı.
Bunun üzerine Rasulullah A.S. Efendimiz Vahşi b. Harb’e üçüncü bir mektup gönderdi. Bu mektupta ise şu ayeti
kerime yazılı idi:
176
 “De ki : Ey nefisleri aleyhine haddi aşan kullarım!.. Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Çünkü Allah,
bütün günahları bağışlar. Şüphesiz ki O, çok bağışlayan, çok merhamet edendir.” (Zümer/53)
Vahşi b. Harb bu mektubu aldıktan sonra “şimdi tamam” dedi. Ve Medine’ye Peygamberimiz’in huzuruna geldi.
Efendimiz A.S. sordular:
“Anlat, Hamza’yı nasıl öldürdün?”
Vahşi b, Harb, Uhud Harbi sırasında olanları bütünüyle anlattı. Nihayet sözlerini bitirip Peygamberimiz’e biat etti.
Ancak Rahmet Peygamberi’nin kendisinden bir isteği vardı:
“Mümkünse bana fazla görünmemeye çalış! Çünkü seni her gördükçe Hamza’yı hatırlar ve sana gereken şefkati
bir insan olarak gösteremeyebilirim. Böylece sen talihsizliğe itilmiş, ben de vazifemi tam yapamamış olurum!..”
Vahşi zaten yeterince kırmıştı Kainatın Efendisi’ni. Ama ondan uzakta kalmak da kolay değildi elbette. Bir
tebessüme hasret kalmanın ne demek olduğunu, o bütün varlığı ile yaşamış, gönülden bırakıvermişti ellerini nur-u
muhammedîye... Artık sahabi sıfatını aldıktan sonra, kalp bu sevgiliden asla ayrılamazdı, ayrılmadı da...
Mescidi Nebi’de, Gönüller Sultanı’nın çok defa sadece sesini duyabilmiş, nice günler kendi kendine, “bir gün
Allah Rasulü artık görünebilirsin der mi acaba?” diye o muştulu haberi ne kadar da beklemişti...
“O kimsenin gülüşü ne mübarektir ki, ağzını açınca can hokkasından inci görünür gibi kalbi gözükür. Sen kaya da
olsan, mermer de bulunsan, bir kâmil veliye kavuşunca cevher haline gelirsin. O velinin muhabbetini kalbine
yerleştir.
Ariflerin sevgisinden başka şeye gönül verme. Ümitsizlik tarafına ise hiç gitme. Günaha yönelme. Zira güneşler
hâlâ parlıyor. Gönül seni kalp ehlinin semtine doğru çeker. Aklını başına al da, bir gönül erinin sohbetiyle kalbine
gıda ver. O kalbin sahibinden bir ikbal dile.” diyen Hz. Mevlâna’nın sözü, sanki esasını bu hadiseden almış gibiydi.
Ve bir gün Vahşi b. Harb, duyduğu acı haber karşısında iyice yıkıldı:
Kainatın Efendisi A.S. ahirete irtihal etmişti.
Yıllar var ki, doyasıya koklayamamıştı o nurlu elleri... Oysa bir tek rahmet nazarı kendisine yetecekti, inanmıştı
buna. Ama ilâhî irade...
Anlaşılan o ki, bütün hadiselere yön veren Allah Tealâ kendisinden istikamet istiyordu. Bu istikamet, sevgiliye
verilen sözde gizlenmişti. Günahına keffaret olmak üzere sahip olduğu her şeyini feda edecekti, buna canı da
dahildi. Hz. Hamza’yı şehit eden mızrağını yeniden eline aldı. Esasen onu belki de bu gün için saklamıştı.

Saklanan Mızrak
Hz. Ebubekir R.A.’ın hilafet zamanıydı. Müseylime adında bir sahtekâr peygamberlik iddiasında bulunuyordu.
Hz. Ebubekir R.A. da Halid b. Velid R.A. komutasında bir ordunun hazırlanmasını istedi. Hz. Vahşi R.A.’ın aradığı
fırsat nihayet ortaya çıkmıştı. Bu ordunun arasında bir nefer olarak ver aldı.
Savaş günlerce devam etti. Müseylime ve ordusu ölüm-kalım savaşı veriyordu. Bir ara Müseylime kaleden çıkıp
kaçmak isterken, nöbet bekleyen bir sahabi “işte Allah’ın düşmanı kaçıyor!” diye seslendi.
Vahşi R.A. bu sözü işitince, elindeki mızrağı Müseylime’nin göğsüne indirdi. Onu öldürdüğünü anlayınca da
şükür secdesine kapandı. İhtimal, Allah Rasulü A.S.’ın ruhaniyetine “ey Allah’ın Rasulü!.. Artık gelebilir miyim?”
der gibiydi...
Hz. Mevlâna: “Her ne olursan ol, yine de gel! İster Mecusi, ister Putperest... Tevbeni bin kere bozmuş olsan da
yine gel! Burası ümitsizlik kapısı değil...” derken, Şems-i Tebrizî Hazretleri’nde böylesi nice güzelliklere ulaşmıştı
demek abartı olmasa gerek. İşte bu gönül eri Mesnevi’de şöyle diyor:
“Bir kandil, mumdan alıp da yandı mı, onu gören mumu görmüş olur. Bu parlaklık yüz kandile de nakledilse,
sonuncusunun aydınlığını görmek, en evvelinin nurunu görmek gibidir.
İstersen aradığın hidayet nurunu sonuncu kandilden, dilersen bizzat can ışığından al! Aralarında fark yoktur.
İstersen o hidayet nurunu sonraki kandillerde, yani hayatta olan mürşidlerde; istersen gelmiş-geçmiş velilerin
ruhlarında gör. Bir nefes gelir, seni görür gider. Ve bu nefes her kimi dilerse ona da hayat verir.”
Neden olmasın?!.
Bir bahar mevsiminde güller arasında dolaşanlar gibi... Bahar kokulu çiçeklerden bir nefes alanlar gibi...

YENİ HAYAT, YENİ DOSTLAR

Abdulkadir Taşpınar

Hz. Peygamber A.S. anlattı:

177
 Sizden önce yaşamış olan bir adam vardı. Doksandokuz kişiyi öldürmüştü. Bir gün yeryüzünde en büyük alimin
kim olduğunu araştırmaya karar verdi. Ona bir rahibi gösterdiler. Hemen onun yanına gitti ve sordu:
- Doksandokuz insanı öldürmüş bir kişinin tevbesi kabul olur mu?”
Rahip:
- Olmaz, diye cevap verince onu da öldürdü.
Böylece öldürdüğü insan sayısı yüze tamamlandı.
Aradan bir süre geçtikten sonra tekrar yeryüzünde en büyük alimin kim olduğunu araştırmaya koyuldu. Bu sefer
de kendisine alim bir adam gösterildi. Katil hemen o alimin yanına gitti ve sordu:
- Yüz insanı öldürmüş olan bir kişinin tevbesi kabul olur mu?
Alim cevap verdi:
- Tabii ki kabul olur. Onunla tevbe arasına kim girebilir?
Alim bu kadar insanı öldüren kişinin, karşısında duranın ta kendisi olduğunu anlamış olmalı ki sözüne şöyle
devam etti:
- Ama şöyle şöyle bir yer var oraya git. Orada Allah’a kulluk eden insanlar var, onlarla birlikte sen de Allah’a
ibadet et. Sakın önceki memleketine dönme, orası kötü bir yerdir.
Katil alimin sözüne ikna oldu ve tavsiye ettiği yere gitmek için oradan ayrıldı. Fakat yolu yarıladığında eceli yetti
ve orada vefat etti.
Rahmet ve azap melekleri, adamı kimin alıp götüreceği konusunda tartışmaya başladılar. Rahmet melekleri:
- Bu adam tevbe ederek ve kalbini Allahu Tealâ’ya çevirerek geldi, dediler.
Azap melekleri ise:
- Bu adam hayatı boyunca hiçbir hayır işlemedi, diyerek haklılıklarını ifade ettiler.
Bu esnada insan suretinde bir melek çıkageldi. Onu aralarında hakem tayin ettiler. Hakem olan melek şöyle dedi:
- Geldiği yer ile varacağı yere olan uzaklığı ölçün, hangisine daha yakın ise adam o tarafa aittir.
Melekler mesafeleri ölçtüler ve gitmek istediği yere daha yakın olduğunu tespit ettiler. Bunun üzerine onu, rahmet
melekleri alıp götürdü. (Buharî, Müslim)
* * *
İçerisinde birçok hakikatin bulunduğu bu hadis-i şerifte, kanaatimize göre en çok dikkat edilmesi gereken taraf
şurasıdır: Tevbeden sonra, günah işlediğimiz çevreyi değiştirmek.
Tevbe etmek, tabii ki çok önemli. Ama tevbeden sonra geri dönüş yapmamak ve istikrarlı bir hayat sürdürebilmek
de bir o kadar önemli. Bunun için kesinlikle bizi günaha sürüklemiş olan veya göz yuman eski çevremizi iyi
düşünmemiz gerekir. Bu, eski çevremizi hakir görmek veya küçümsemek anlamında değildir. Sadece o çevrede
işlenmekte olan günahlardan kurtulmak ve yeni bir çevre ile iyiliklere açılmak içindir.

TASAVVUF 26
20. sayı 20. sayfa

VELİYE HÜRMETİN ÖLÇÜSÜ

Dr. Dilaver Selvi

Tasavvufun dışında kalan ve ona taassupla bakan bazıları, hürmetle ibadeti birbirine karıştırıyor. Öyle ki, bu
kimseler müridin mürşidine gösterdiği edeb, hürmet, teslimiyet ve muhabbeti çok aşırı bularak, müridi ve mürşidi
şirkle suçluyor. İşin tuhaf yanı, onların şirkle suçladıkları Allah dostları da, bir ömür boyu bütün şirk çeşitlerinden
kurtulmak için uğraşıyor. Aslında veli, işin en başında şirk ve gösteriş gibi en tehlikeli suçlardan kurtuluyor, fakat
ne yazık ki bazı kimselerin suçlamasından kurtulamıyor.

Veli olmanın temeli marifete ermektir. Marifet, Yüce Rabbi ilâhlık sıfatlarıyla tanımak ve haklarını korumaktır.
Kulun hakkı ile Rabbi’nin haklarını birbirine karıştıran kimse marifet sahibi olamaz. Velinin tek hedefi tevhittir.
Gerçek tevhide ulaşmayan kimse veli olamaz. Veli olmayan nasıl mürşid olsun?
Bizatihi ibadet edilmeye, yüceltilmeye, övülmeye ve sevilmeye sadece Cenab-ı Hak layıktır. O'na ibadet ve saygı
için bir sebebin bulunması gerekmez. O cennet ve cehennemi yaratmasaydı bile, kula gereken, samimiyetle O'na
kulluk etmek, bütün sevgisiyle O'nu sevmek ve yüceltmektir.

178
Hürmetin Asıl Sebebi
Peygamber ve veli de olsa hiç bir insan, kendisinden kaynaklanan bir sebeple başkalarının hürmet ve hizmetini
hak etmiş değildir. Şeref ve izzetin tek kaynağı Allahu Tealâ’dır. Bütün izzet, şeref, kıymet, nimet ve ikram O'nun
elindedir. O kulları içinden dilediğini seçip peygamber yapar. Onu mucize ve melekleri ile destekler. Kendisini
temiz fıtrat, keskin anlayış, güzel ahlâk ile süsler, insanların önüne bir rehber olarak koyar ve "buna tabi olun!"
emrini verir. İşte o andan itibaren Peygambere itaat Allah'a itaat olur. Ona isyan eden, karşısında Yüce Allah'ı bulur.
Onu seveni Allah sever; üzenin hakkından da O gelir.
Peygamberler Yüce Allah'ın en sevgili dostlarıdır. Hepsinin imamı Hz. Muhammed (A.S.) Efendimiz’dir. O,
hürmetlerin en güzeline layıktır. Yapılabilecek her övgü onun için azdır, fakat ona secde etmek haramdır. Şerefli
şahsını kul vasfından çıkarıp ilâhlık vasfında görmek sapıklıktır.
Bir veli için de durum aynıdır. Velâyet halktan değil, Allah'tan gelir. Veli, Allah tarafından eti, kemiği, soyu, malı,
milleti sayesinde değil; imanı, irfanı ve edebi ile sevilir. Allahu Tealâ sevdiği kullarını diğer kullarına da sevdirir.
Bu sevgi ona karşı hürmet ve edebi gerektirir. Allahu Tealâ bir kulunu sevince, onu bütün meleklere, gökteki ve
yerdeki varlıklara sevdirir; gönüllerde ona karşı bir hürmet hissi yerleştirir. Bu ilahî bir kanundur, değişmez.
(Meryem/96)

Allah'ın Habibi (A.S.) şu müjdeyi veriyor:

"Allahu Tealâ bir kulu sevdiği zaman Cibril'i çağırır ve ‘ben falanca kulumu seviyorum, onu sen de sev’ buyurur.
Cibril de o kulu sever. Sonra gök ehline seslenerek; ‘Haberiniz olsun, Allah falanca kulu seviyor, onu siz de sevin!’
der. Onu gök ehli de sever. Sonra o kul için yeryüzünde kabul ve kullar arasında ona karşı sevgi konur.”
"Şüphesiz Allah, melekleri, bütün gök ve yer ehli, hatta yuvasındaki karınca, denizdeki balık, insanlara hayır
öğreten alim ve salih kimseye salât, dua ve istiğfar ederler."
Şimdi şu soruyu sormak gerekir: İmanı, edebi, irşadı ve hizmeti ile Allah'ın dostu olduğu gün gibi açık olan bir
kâmil mürşide cümle alem hayran ve hürmet içinde iken, biz hangi mantıkla ilgisiz kalacağız, onu hafife alacağız,
ondaki ilahi nur ve sevgiden mahrum olacağız? Hele de bu kıymetli şahsiyetlere dil uzatmak, onları alaya almak,
karalamak, düşmanlık yapmak vahim bir talihsizliktir.
Herkes, kalbindeki iman ve takva kadar Allah'ın sevdiklerini sever, O'nun dinine hizmet eder, ilahi emanetleri
korur. Yüce Rabbimiz ölçüyü şöyle ortaya koyuyor: "Kim Allah'ın şeâirini (varlığının delillerini ve dininin
alâmetlerini) yüceltirse, bu kalbinin takvasındandır." (Hac, 32)
Büyük müfessir Taberî (Rh.A.), ayetin şu manaya geldiğini belirtiyor: Mü'min kullarıma, bana ait olan her şeye
hürmet, saygı ve usulünce muamele etmek haktır, borçtur." (Taberî, Camiu'l-Beyan)
Rasulullah (A.S.) Efendimiz uyarıyor: “Allah adamlarını hafife alanın kendisi alçalır.” (Tirmizî, Ahmed)
"Büyüğümüzü (hürmet ve edeble) yüceltmeyen, küçüğümüze merhamet göstermeyen, alimimizin (kıymet ve
edebini) bilmeyen bizden değildir." (Ahmed, Hakim, Tirmizî)
Bazıları, tevhidi koruma niyetiyle takvasıyla meşhur velilere, özellikle de kâmil mürşidlere hürmet, tazim ve
edepten kaçmakta ve aynı zamanda halkı da bundan sakındırmaktadırlar. Bu kimseler, bilerek veya bilmeyerek
imanî bir tehlike içine ve ilâhî tehdit altına girmektedirler.
Oysa tereddüde ne gerek var? Bu ümmetin salihleri ve irşadla meşgul kâmilleri, hiçbir zaman yahudi ve
hıristiyanların alimleri gibi ilâhî sınırları ve edebi çiğnemediler ki tehlike arzetsinler. Kâmil velilere Allah için
hürmet gösteren sadık talipler de onları kulluk vasfından ve mükellefiyet bağından çıkarmadılar ki şirke ve zarara
girsinler. Herkes herşeyini Kur'an ve Sünnet edebine göre yaptıktan sonra sonuç rahmet ve cennettir. Bu hürmeti
putlara yapılan tazime, zalimlerin önünde baş eğmeye veya mevki sahiplerine yağ çekmeye benzetenler, belli ki
ilâhî edeb ve hürmeti bilmiyor; hak ile batılı, nur ile ateşi birbirine karıştırıyorlar.
Bilinmelidir ki, kâmil mürşidin müridinden, üstadın talebesinden, imamın cemaatinden istediği edeb, kendi adına
ve nefsi hesabına değildir. Kâmil mürşid ve rabbanî alimler, talebelerini ilâhî edeble edeblendirmek ve onları
Cenab-ı Hakk'ın huzurunda kabul görecek şerefli bir kul haline getirmek için uğraşırlar.
İmam Şa'rani (K.S.) der ki: "Mürid, mürşidi tarafına ayağını uzatmama edebine bile dikkat etmeli, en küçük
adapsızlığı basit görmemeli, huzurunda ve gıyabında edebe dikkat etmelidir. Bu edebi elde eden mürid, nihayet
Allahu Teâlâ'ya karşı edebli olma haline yükselir. Çünkü mürşid mürid için manen yükselme sebebi, marifet ve
edeb mektebidir." (el-Envaru'l-Kudsiyye)
Kâmil mürşid, alim, arif ve salihtir. Allah’ın dostu, Peygamberimiz’in vârisidir. Terbiyemizle uğraşan manevi bir
babadır. O bütün vasıflarıyla hürmet ve saygıya layıktır. İçeri girince ayağa kalkmak, ziyaret ederken elini öpmek,
huzurda edeb için boyun büküp sessizce oturmak, devamlı yüzüne bakmaktan sakınmak hürmetin zahirî şeklidir.

179
Ölçüsüz Yüceltmenin Tehlikesi
Rasulullah (A.S.) Efendimiz’in şu uyarısı pek çok tehlikenin önünü kesmektedir:
"Ey insanlar! Sözünüzü dikkatli söyleyin. Sakın şeytan sizi basit ve boş şeylere sevketmesin. Ben, Abdullah'ın
oğlu Muhammed ve Allah'ın Rasulüyüm. Vallahi, sizin beni Allah'ın yücelttiğinden daha yükseğe çıkarmanızı
sevmem." (Ahmed, İbnu Kesir)
Bu uyarı, ümmetin önünde bulunan bütün imam ve mürşidlerin, cemaat ve müridlerin temel anlayışı olmalıdır.
Herhangi bir mürid, önündeki mürşidi övme ve yüceltme adına esasen anlamadığı, bizatihi tecrübe ve müşahede
etmediği hal ve makamları, yetki ve tasarrufları ona ait göstermekle uğraşmamalıdır. Buna gerek olmadığı gibi, bu
tip yakıştırmaları ispat etme imkanı da yoktur.
Bir şeyhin, Allahu Teâlâ gibi herşeyi bildiğini söylemek küfürdür. Onun bütün alemi elinde tuttuğunu iddia etmek
haramdır. Mürşidi adına keşif ve kerametler uydurmak, böyle hikayelerle onu insanların nazarında yücelteceğini
sanmak, koyu bir cehalettir. İlmi, edebi, takvayı, taatı, hizmet ve cihadı hafife alıp, gördüğü rüyalar ve hülyalar ile
şeyhini tanıtmaya, tasavvufu anlatmaya çalışmak; mürşid adına bir cinayet, temiz tasavvuf yoluna ihanettir.
Görünen hallerden ve yaşanan fiillerden birşey anlamayıp rüyalarda hikmetler aramak, feraset değil gaflettir. Asıl
hürmet ve edeb mürşidin huzurunda değil, onun bulunmadığı yerlerde muhafaza edilmelidir. Şu örneği iyi
düşünelim:
Rasulullah Efendimiz (A.S.) abdest aldığında, Ashab-ı Kiram Rasulullah'ın abdest suyunu kapıp, yüzlerine ve
vücutlarına sürüyorlardı. Rasulullah (A.S.):
"Niçin böyle yapıyorsunuz?" diye sordu. Dediler ki:
"Bereketlenmek ve sevap kazanmak için!" Bunun üzerine Efendimiz:
"Kim Allah ve Rasulü’nün kendisini sevmesini istiyorsa (böyle şeyler yerine), konuştuğunda doğru söylesin,
emanete ihanet etmesin ve komşusuna eziyet etmesin." buyurdu. (Heysemî, Kurtubî)
Demek ki müridin mürşidine olan saygı ve sevgisi, sırf şekilde kalan hareketlerle, el öpüp yerlere serilmelerle
değil; kalpteki samimiyet, haldeki istikamet, ve insanlara Allah için hizmetle ispat edilebilir.

VESVESE
ŞEYTANIN KALBE FISILTISI: VESVESE

Ahmet Safa

Şeytan, sergilediği onca hile ve tuzaklarına rağmen mümini yıkamazsa, artık son kozunu oynar. Vesvese oklarıyla
kalp merkezini nişan alarak hücuma kalkar. Bu sefer hedef aldığı kişiler kuvvetli imana sahip, Allah’ın emirlerine
canı gönülden sarılan saffet ve samimiyet sahibi müminlerdir.

İnsanın kalbi, her şeyin kendinde toplandığı manevi bir merkez gibidir. Meleklerden, mürşid-i kâmillerden ve
bazen de doğrudan Allahu Tealâ Hazretleri’nden ilham alır. Bunlar iyiliğe, hayra ve Allah’ın emirlerine sarılmaya
yöneliktir.
Bunun yanında, kalp nefs ve şeytanın oklarına da hedef olur ve gelen hayır ve şer türünden her türlü bilgiyi
kaydeder. Nefisten kalbe gelenlere “hevacis”, şeytandan gelenlere ise “vesvese” adı verilir.
Nefisten gelenler ekseriya nefsin heva ve arzuları ile ilgilidir. Riya, kibir, haset gibi şeyler bu türdendir ve çeşidi
çoktur. Şeytandan gelenler ise, daha ziyade dinin zahiri emir ve yasaklarını çiğnemekle ilgili şeylerdir. İçkiyi,
kumarı, hırsızlığı teşvik etmek gibi.
Bundan başka kalbe şüphe, tereddüt, inkâr cereyanlarını sokmak da şeytanın başlıca marifetlerindendir.

Vesvese Nedir?
Şeytan, edep dışı fena ve çirkin sözleri, şehvete dair bir kısım hayal ve hatıraları da kalbe atar. Dine, Allah’a,
peygamberlere ve mukaddesata dair çirkin sözler fısıldar. Bazen de, namazı kaç rekât kıldım, abdest alırken kolumu
yıkadım mı, guslederken kuru yer kaldı mı, şeklinde ardı arkası kesilmeyen vesve (kuruntu) verir. Halk arasında
vesvese olarak bilinen şekil de budur.

180
 ‘Filanca vesveseli bir adamdır’ denildiği zaman, daha çok şeytanın bu manadaki vesveseleri kastedilir. Ne yazık
ki günümüzde bu manadaki vesveseye müptela olan müminlerin sayısı bir hayli fazladır.

Şeytanın Son Kozu

Sahabe-i Kiram’dan bazıları Hz. Peygamber s.a.v.’e:
- Ya Rasulallah, bazılarımız içinden öyle sesler işitiyor ki, onu (bilerek) söylemektense kömür kesilinceye kadar
yanmayı veya gökten yere atılmayı tercih eder. Bu vesveseler bize zarar verir mi? diye sordular. Hz. Peygamber
s.a.v.:
- Bu gerçek imandır, buyurdu (Müslim, Ebu Davud).

Kamil İmanın Tezahürü

Alimlerin çoğu bu hadisi, ‘bu tür vesveselerden korkmak, gerçek imanın kendisidir’ diye izah eder.
İmam-ı Rabbanî k.s. Hazretleri ise, bu hadis-i şerifi şöyle yorumlar:
“Hak yolcularının bedenden sıyrılıp vuslat yolculuğuna çıkan kalp ve diğer lâtifeleri, Allah’a ne kadar yakın
olursa iman ve yakîn dereceleri de o kadar yüksek ve kuvvetli olur. Fakat letaiften ayrı kalan, bağı zayıflayan
bedene vesveseler hücum eder.”

Yani vesveselerin gelmesi imanın kâmil olmasından kaynaklanmaktadır. İşe yeni başlayan veya henüz lâtifeleri
yolda olan (imanları kuvvetli olsa da henüz yakîn sahiplerinin mertebesine ulaşamayan) taliplerde ise durum böyle
değildir. Vesvese onlar için (tedbir alınmadığı taktirde) zararlıdır ve zehir gibidir. Manevi hastalıklarını artırır.
Gerek alimlerin ve gerekse İmam-ı Rabbanî Hazretleri’nin izahları bir hakikatin iki yönünü aksettirir ve her ikisi
de doğrudur.
Kâfirlerde vesvese olmaz. Zira ipi şeytanın elinde olan ve arkasında tıpış tıpış yürüyen kimselerle şeytanın bir
hesabı olmaz. Kâfirde daha ziyade iç bunalımlar, tatminsizlikler ve sıkıntılar olur. Şeytanın vesvese vermekteki
gayesi, küfre sevk edemediği, Allah ve Rasulü’nü sevmekten ve emirlerine ittiba etmekten çeviremediği
müminlerin kalbini bulandırmak ve ibadetlerdeki huzurunu kaçırmaktır. Bu suretle ayağını kaydırabilmek için
elinden gelen gayreti gösterir.

Eyvah, Kalbim Ne Kadar Bozulmuş!

Mesela, namazda veya başka bir ibadet esnasında, şeytan, müminin kalbine Allah ve Rasulü’ne karşı, evliyaya
karşı, İslâm büyüklerine karşı son derece edebe aykırı çirkin sözler atar. Veya namaz esnasında şehvetle ilgili bir
kısım hayalî tabloları kalbe serper. Yahut başka zamanlarda aklının ucundan bile geçmeyen düşünceleri hatırlatır.
Hasımlarına söylenecek münasip sözleri söyletir.
Vesveseye düşen kişi de şeytanın vesvesesine sahip çıkar ve zanneder ki bu hayalî tablo ve düşünceler kendi
kalbine ait. Bu sefer müthiş bir telaş ve heyecana kapılır. “Eyvah! Kalbim ne kadar bozulmuş” der. Şeytan onun bu
durumundan yararlanır ve vesveseyi daha da artırır. Nihayet vesveseli kişi öyle bir noktaya gelir ki, eğer intihar caiz
olsa, imanını kurtarmak için neredeyse intihar edecek.
Bir zaman sonra bu düşüncelerle başa çıkamayan vesveseli kişiye şeytan bu sefer şöyle fısıldar:
“Sen böyle ince işlere çok daldın, bu yüzden de kalbine kötü düşünceler geliyor. Neredeyse imanın gidecek. Biraz
dinî hayattan uzaklaşsan! Herkes gibi dünyanın zevkinden sefasından ve diğer nimetlerinden istifade etsen bunları
unutursun.”
Bu mümin de şeytanın şerrinden Allah’a sığınıp iradesiyle ona karşı durmak yerine, dediklerine uyarsa, şeytan
adamın işini bitirmiş ve istediği sonucu almış olur.

Abdest ve Namazla İlgili Vesveseler

Abdest ve namazla ilgili vesveseler çok yaygındır. Oysa bu tür vesveselere aldırış etmek, şeytanın avucuna
düşmek demektir.
Namazı eksik mi kıldım, sureyi okudum mu, abdest alırken kuru yer kaldı mı, burnuma su çektim mi, ayağımı
yıkadım mı türünden vesveseler bir kimsede ilk defa oluyorsa ve eksikliğini hissettiği husus da farz ise, abdestini
veya namazını tekrarlar. Ama bu vesveseler sık sık oluyorsa, bu şüphelere itibar etmez. Namazını tam ve eksiksiz
kıldığını, o uzuvlarını kâmilen yıkadığını kabul eder ve tekrar etmez. Bu durumda bazı uzuvları yıkanmamış, eksik

181
kalmış olsa veya namazı eksik kılmış olsa bile, o abdest, gusül ve namazdan sorumlu olmaz. Fıkıh kitaplarının
yazdığı budur. İade ederse şeytanın tuzağına düşmüş olur.
Sonunda bu gibi vesveseli kimselerde, Allah korusun, kulluk çekilmez ve katlanılmaz bir hale gelir ve hepsini
bırakır. Şeytanın istediği de zaten budur.
Vesveseli kimseler hangi türden olursa olsun, yaptıkları amellerin üzerinde, oldu mu olmadı mı, diye durmamalı
ve “Allah kabul eder inşallah” demelidirler.
Mümin her çeşit vesvesenin karşısına sağlam bir iradeyle dikilmeli ve şeytanın hilelerine tepeden bakmalıdır.
Nitekim Kur’an-ı Kerim’de: “Muhakkak ki, şeytanın hilesi zayıftır” (Nisa, 76) buyuruluyor.

Vesveseden Kurtuluş Yolları

Kişinin önce şunu bilmesi gerekir: Allah’a, Hz. Peygamber s.a.v.’e ve mukaddesata karşı kalbine gelen çirkin
sözler, hayaller ve tablolar kendisine ait değil ki, o yüzden dinden çıkmış olsun. Mesela birisi çıksa mukaddesata
sövse, onu duyan şahıs kâfir olmaz. Yeter ki kalbiyle iştirak etmiş olmasın. Vesveseli adam şeytanın sözlerine
kalbiyle iştirak etmiş olsaydı, kalp bundan rahatsızlık ve endişe hissetmeyecekti.
Ehl-i Sünnet’e göre bir şey ancak kalple tasdik olunur ise, iman veya küfür olur. Bu durumda hayalinden küfürle
ilgili söz ve düşünceleri geçirmek küfür değildir. Tasdik etmek küfürdür. Eğer öbür türlü olacak olsaydı dünyada tek
mümin kalmazdı.
Yılanın aynadaki görüntüsü ısırmaz, ateşin görüntüsü yakmaz. Aynada görülen pislik de insanı kirletmez. Aynen
bunun gibi, hayal ve fikir aynasında küfür ve şirkin akisleri, dalâletin gölgeleri, çirkin sözlerin hayalleri itikadı
bozmaz.
Dert etmeyip üzerinde durmadıkça, vesveseler bir zarar vermez. Bir süre sonra söner gider. Bu yüzden vesveseye
müptela olan kişi vesveseyi küçük görmeli, büyümesine meydan vermemelidir. Bu tür vesveselerin imanına hiçbir
zararı olmadığını bilmelidir. Eğer telaşlanır, ben mahvoldum diyerek vesvesenin üzerinde durursa kuvvetlenerek
çoğalır. Tıpkı arı kovanı gibi. Bir kimse kovandaki arılara ilişmeden geçip gitse bir zarar vermez. Ama arı kovanına
çomak sokarsa, bütün arılar üzerine üşüşür.
Vesveseye müptela olan mümin, şeytanın iğvasına kapılıp amellerden geri kalmamalı, haram ve helallere karşı
son derece duyarlı olmalıdır. Ayrıca Allah’ı çok zikrederek, kalbi ve diğer lâtifeleri çalıştırmaya önem vermelidir.
Namazda vesvese geldiği zaman kendini toparlayıp sadece okuduğu sureleri düşünmelidir. Bundan başka şeytanın
vesveselerine karşı bir siper olan Felâk ve Nas Surelerini, manalarını da düşünerek çokça okumalıdır.

MELEĞİN İLHAMI, ŞEYTANIN VESVESESİ

Mehmet Ildırar

Hepimiz bir ağaçtaki yapraklar gibiyiz. Ağaca çok ince bir bağla tutunuyoruz, sararıp solmamız, kurumamız
ağaca bağlıdır.
Eğer şeftali yapraksız bir ağaçta olsaydı, güneş ışığı onu kavurur, sarartır, çürütürdü. Allah o meyveyi
yaktırmamak için, o meyvenin başında yirmi tane yelpazeli memur koyar. Mikail a.s.'a da ferman eder, rüzgarı
estirir. Ağaçların yaprakları, senin yediğin şeftalinin başına yelpaze olur.
Seninle ben bir yaprak mesabesinde, kalp meyvemizin başında, Allah'ın kudretine bağlı olduğumuzu görmeliyiz.
Kalbimizde meydana gelen hidayetin, ilhamın da Allah'tan olduğunu idrak etmeliyiz. Bu idrak olmayınca
meyvemiz tatsız olur, ham olur.
Kim kalbinde meleğin ilhamını duyarsa, o ilham bir tohum mesabesindedir. Kalp de bir tarla hükmündedir. O
meleğin ilhamının kalpte neşvü nema bulması kudret-i ilâhiyenin elindedir.
Eser yazan müellif, yola çıkan yolcu, derse başlayan hocaefendi dualarında; “ya Rabbi, hayırlı işlere müyesser kıl,
yardımını ve inayetini esirgeme” der. Yani, sen bana yardım etmezsen, sen Allahu Azimüşşan olarak bu meleğin
sesini duyacak idraki bana vermezsen, melek bana yetmiş bin sene yetmiş bin kere vaaz etse duymam, demeye
gelir.
Mel'un şeytanın vesvesesi de Allah'ın hükmüne söver durur. Hem de kalbinin münevver köşesinde, hem de
damarlarının içinde cevelân ederek, hem de sonunu hiç görmeyerek, senin benim düşmanımız içimizde gezer.
Kırmızı kanın içerisinde saraylar kurar. Allah, şeytana kalbin içinde her türlü melâneti işlemesi için kıyamete kadar
mühlet vermiştir.
Bir taraftan melek, bir taraftan da şeytan kalbe seslenir. Ya bu kalbin sahibi ne yapsın?

182
 Senin dört saatlik ömrün kalsa, bir saatini olsun duaya ver. Allah yardımını göndersin. Bir saatini de nefsin
ıslahına ver ki, şeytanı alt edesin. Bir saatini de şeytanın vesvesesinden kurtulmaya ayır. Bir saatini de helâl rızk
kazanmakla geçir. Yani, dua edip Allahu Tealâ'ya sığınmak, nefsin ıslahı ve helâl rızk için çalışmak gerekir.
Şeytan rızık konusunda çok vesvese verir. İnsanın kalbine endişeyi sokarak, Hakk'a yönelmesine mani olur.
Halbuki “ey insan, hidayete ermek istersen, rızkının Allah tarafından belirlendiğini bil, korkuya veya hırsa kapılma”
denmiştir. Madem ki Allah'a dua edip, O'na sığındın, O'nun salih kullarına gittin ve madem ki Allahu Tealâ'nın izni
ile nefsini ve kalbini İslâm'a meylettirdin, rızkın için endişe etme.
“Allah kendisine karşı gelmekten sakınan kimseye kurtuluş yolu sağlar. Ona beklemediği yerden rızık verir.”
(Talâk, 3). Allahu Tealâ, Kur'an-ı Kerim'de yemin etmiştir. İnsanın yaşaması ve ibadetini yapabilmesi için gerekli
enerji ve kuvvete yetecek rızkı, Rezzak-ı Kerim olarak vaadetmiştir. Madem ki Allahu Tealâ vereceğim diye
vaadetmiştir, gayri meşru yola gitmemek lazım. İnsanın kalbini bozmaması, şeytanın iğvasına kanmaması gerekir.
Allah, kalbine melekle hayrı ilka eder. Melek de hakkı tasdik eder. Kalbinde bu tasdiki bulursan, Allah'tan
olduğunu bilip hamd edersin. Vesvese ise şeytandan gelir. O, bir yandan şerri teşvik ederken öbür taraftan da Hakk'ı
tekzip ederek, insanı hayırdan alıkoyup, Allah'ın yoluna düşman eder. Fakirlik ile korkutur, rızık gailesiyle haramı
helâli karıştırır, fuhşiyatı emreder, günahları küçük gösterir.
Bir günahı işleyenin günahının küçüklüğüne değil, kime karşı işlendiğine bak. Verilen rızkın azlığını değil, kimin
verdiğini düşün. Musibet ve bela geldiğinde, onu büyük veya küçük görme, kimin gönderdiğini bil. Sen günahı
küçük görür, kasten işlersen, Allah'a karşı bilerek işlemiş durumuna geçersin.
Kalbe gelen hayırları artırmakla izzet, şerleri artırmakla zillet meydana gelir. Bizler dünyadaki şu kısa
ömrümüzde nefsimizi ıslah, kalbimizi tasfiye edelim. Kalbin tasfiyesi işi, ancak şeytanın, nefsin iğvasından
kurtulmakla olur.

15. Sayı 14. Sayfa

ŞEYTANIN YAYGARASI:VESVESE
Nurullah Toprak
Öyle anlar olur ki, insanın içinden, imanı sarsmaya, kutsal değerleri gözden düşürmeye çalışan rahatsız edici
düşünceler geçer. Bazen de yapılan bir ibadetin, hayırlı bir işin gereğince yapılmadığına, kabul görmeyeceğine dair
kuruntular oluşur. Şeytan tarafından kalbe atılan bütün bu şüphe ve kuruntulara vesvese denir. Hiçbir değeri
olmayan, üzerinde durulması gereksiz, boş ve geçici düşüncelerdir bunlar.

Vesvese vermekten başka bir gücü olmayan şeytan, daima müminlerle uğraşır. Eğer inanmayanlar ve münafıklar,
‘bizde vesvese yoktur’ diyorlarsa, bu doğru. Çünkü onlarda ahiret, tevbe, zikir, salih amel endişesi yok ki, şeytan
onları kendi tarafına çekmek için bir çaba harcasın.
Şeytanın her türlü düşmanlığına rağmen, mümin, kalbine gelen vesveseden korkmaz, önemsemez ve Allah’a
yönelip sığınırsa, vesvesenin ona hiçbir zararı olmaz. Hatta vesveseye uymadığı, Allah’a yöneldiği için sevap bile
kazanır.
Rasulullah (A.S.) Efendimiz, nefis ve şeytandan kaynaklanan kötü düşüncelerin, konuşulmadığı ve onlarla amel
edilmediği müddetçe insana bir zarar vermediğini ve affedildiğini müjdeliyor. (Buharî, Müslim)
Ashaptan bazıları Allah Rasulüne (A.S.) gelerek:
“Yâ Rasulallah! (Allah, ahiret, iman ve İslâm’a dair) kalbimize öyle düşünceler geliyor ki, gökten düşüp
parçalanmak onları söylemekten daha iyidir. Bunun sebebi nedir?” diye sordular. Efendimiz (A.S.):
“Bu sırf imandır; sizde bulunan imanın alâmetidir.” buyurdu. (Müslim, Nesai, ) Yani, “siz Allah’a ve ahirete
yöneldiğiniz için, şeytan vesvese ile kalbinizi karıştırmaya, içindeki iman cevherini çalmaya çalışıyor. Endişe
etmeyin, bu sizin mümin olduğunuzun alametidir.” buyurdular.
Vesvese bazen ölüm ve ahiret halleri hakkında gelir. Bazen peygamberler, bazen melekler, bazen de manevi
haller hakkında gelir. Bazen geçim ve rızık konusunda kalbe türlü korku ve endişeler atılır. Şeytan, bununla
mü’minlerin Allahu Teala’ya itimadını sarsmak ister. Bazen şeytan günahları güzel gösterir, ibadetleri ihmal ettirir,
Allah’ın rahmetine güvendirir, tevbeyi geciktirir. Bütün bunlar birer vesvesedir ve hiç birisine kıymet vermemelidir.

Vesveseden Nasıl Korunmalıyız?

Mümin her duyduğuna inanmaz; her sese yönelmez. Hele duyduklarını değerlendirmeden katiyyen harekete
geçmez. Kalbe gelen düşünceler de dinin helâl ve haramını bildiren hükümlerle ölçülür; onlar helâl ve hayır ise
alınır, haram ve kötü ise bırakılır.
183
 Şeytanın vesvese vermek için birçok yolu ve şekli var. Kendisi müminin kalbini çelemezse, insanların içinden
seçtiği yardımcıları ile bunu başarmak ister. O, bunun için yemin etmiştir. İnsan ve cin şeytanlarından gelen bütün
fısıltı, fikir ve davetleri tanımak için her mü’minin dinin esaslarını bilmesi gerekir. Cahil insan şeytanın maskarası
olur, helâli haramı birbirine karıştırır; hurafeye din diye sarılır. Şeytan da onu istediği gibi kullanır.
Vesvese anında Allahu Teala’yı zikretmek, şeytana karşı en büyük siperdir. Çünkü Allahu Tealâ: “Şüphesiz,
muttaki olanlara şeytandan bir vesvese geldiğinde, (Allah’ı hatırlayıp, geleni) iyice düşünürler ve onun (rahmanî
mi, şeytanî mi olduğunu) hemen anlayıverirler.” (A’raf/201) buyuruyor.
Rasulullah (A.S.) Efendimiz:
“Şeytan sizden birisine gelir ve: ‘Yeri kim yarattı, göğü kim yarattı, şunu kim yarattı, bunu kim yarattı?’ diye
sorar. Kul da hepsine: ‘Allah yarattı’ diye cevap verir. Sonunda: ‘Peki, Allah’ı kim yarattı?’ diye kalbe bir soru atar.
İçinde böyle bir soru bulan kimse, onun şeytandan olduğunu bilsin, hemen soruya son versin, Euzu besmele çekip
Allah’a sığınsın ve: ‘Ben Allah’a ve O’nun peygamberlerine iman ettim’ desin.” buyuruyor (Buhari, Müslim)
Eğer benzeri soruları insanlar sorarsa yine aynı şekilde davranmalı ve onlara karşı: “Allah birdir. O hiç kimseye
muhtaç değildir. Doğurmamış, doğurulmamıştır. Hiçbir şey Ona denk değildir.” manasındaki İhlas Suresi’ni
okumalıdır.
Şeytan bütün yardımcılarıyla birlikte bize saldırdıkça, biz de Yüce Rabbimiz’e kaçmalı, zikredip O’na
yalvarmalıyız. Felâk ve Nas Sureleri bize bunu öğretiyor. Allahu Tealâ, Nâs Suresi’nde şeytanı “hannas” olarak
tanıtıyor. Hannas, kalbi boş bulunca ona saldıran, kalb zikre geçince de hemen sinip kaçan demektir.
Rasulullah (A.S.) Efendimiz: “Sizden her birinizin bir şeytanı vardır.” diye buyurunca Ashab-ı Kiram soruyor:
“Sizin de şeytanınız var mı ya Rasulallah?” Allah Rasulü (A.S.): “Evet, benim de şeytanım var. Ancak, Allah ona
karşı bana yardım etti ve teslim olup emrime girdi.” karşılığını veriyor. (Ahmed b. Hanbel)
Demek ki şeytan tek başımıza yenebileceğimiz bir düşman değil. Ölene kadar yakamızı bırakmayacak bu sinsi
düşmanı aklımızla değil, ancak İlahî destek, aşk ve zikirle defedebiliriz.

Şeytanın Yaklaşamadıkları
Şeytan, ancak Allah dostlarına yanaşamaz, onların ilahi aşk ve zikir ile dolu kalblerine bir yol bulamaz. Şeytanın,
Allah dostları karşısındaki bu acziyetini Yüce Rabbimiz şöyle haber veriyor: “Hiç şüphesiz iman edip sadece
Rablerine güvenen tevekkül sahiplerine şeytanın bir hakimiyeti yoktur. Onun etkisi, ancak kendisini dost edinen ve
Allah’a ortak koşan kimseleredir.” (Nahl/99-100)
“Şeytan dedi ki: Yemin ederim ki eğer beni kıyamete kadar yaşatırsan, pek azı dışında Adem’in çocuklarını
kandırıp kendime bağlayacağım. Allah buyurdu: Git, onlardan gücünün yettiği kimseleri davetinle şaşırt. Süvari ve
yaya askerlerinle onlara bol bol yaygara (ve vesvese) ver. Mallarına, evlatlarına ortak ol, kendilerine boş vaadlerde
bulun. Aslında şeytan insanlara, aldatmaktan başka bir şey vaadetmez. Ey İblis! Bana teslim olmuş ihlaslı kullarım
üzerinde senin hiçbir etkin ve ağırlığın olmayacaktır. Onlara, koruyucu olarak Rabbin yeter.” (İsra/62-65) Dünya
işlerinde bile güçlü insanların yanında yeralıp, tehlikelerden korunmaya çalışırken, şeytanın yaklaşmaktan bile
korktuğu, zarar vermekten aciz olduğu, Allah’ın ihlaslı kullarının yanında yer almak iyi bir korunma yöntemi değil
mi?
Şu halde, şeytandan emniyette olmak için Allah’a sığınmalı, O’nun sadık kullarıyla birlikte olmalı, ilim, zikir ve
duayı kendimize kalkan yapmalıyız.

TASAVVUF 26
34.Sayı 22. Sayfa

ZAHİR İLE BATIN ÇATIŞIR MI?

Dr. Dilaver Selvi

İslâm tarihinin belli dönemlerinde, İslâm’ın zahirî hükümlerini öğreten medrese ile, batınî edebini öğreten
tasavvuf ehli arasında tartışmalar yaşanmış, bazen de haksız yere birbirlerini incitmişlerdir. Günümüzde de benzer
tartışmalara rastlamak mümkündür. Her ki grup da haklı olduklarını ve bunu din adına yaptıklarını söylüyorlar.
Eğer her iki grup da haklı ise bu çekişmenin sebebi ne olabilir?

Bugüne değin Ehl-i Sünnet çizgiden kopmamış zahir ehli ile batın ehli arasında olagelen çekişmeler iyi
incelenirse görülecektir ki, birbirine zıt olan ve çekişen dinin zahir ile batın ilmi değil, bu ilimlere sahip olduklarını
söyleyen bazı kimselerin ıslah olmamış nefisleridir.
184
 Bazıları zahir ilmi ile batın ilmini ayrı düşünür, ikisini birbirine zıt görür, bunun için batın ilminin reddedilmesi
gerektiğini söyler. Bazıları da asıl olanın batın ilmi olduğunu, zahirin şekil, resim ve temsilden ibaret bulunduğunu,
zahirdeki ilim ve ibadetlerin ancak avam halkı ilgilendirdiğini, hali ileri ve yüksek olanların bu tür
sorumluluklardan kurtulduğunu söyleyerek dinin temelini oluşturan zahiri ilimleri ve amelleri terk eder. Üzülerek
belirtelim ki, her iki grup da İslâm aleminde büyük fitne ve yıkıma sebep olmuşlardır.
Birinci grup Kur’an ve Sünnet üzere kurulu tasavvufu inkâra kalkmış, ikinci grup ise tasavvufu kötü emellerine
malzeme yapmıştır.
Zahir ve batın ilminin ne olduğunu bilmeyenler, hangi grubu dinlese haklı zanneder, İslâm’ın batınî fıkhını ihya
eden gerçek tasavvuf hakkında şüpheye düşer. Bunun için zahir ve batın ilminin iç yüzünü bilmemiz gerekir.

Aynı Hakikatin İki Yüzü

Zahir, bir şeyin dışı, görünen, ortada olan, müşahede edilen, duyu organları ile hissedilen ve bilinen kısmı
demektir.
Batın, bir şeyin iç yüzü, görünmeyen yanı, saklı ve sırlı yönü, tefekkür, feraset ve kalp basireti ile bilinen kısmı
demektir. Burada konu ettiğimiz zahir ve batın ilmi, dinî hayatımızla ilgili olmazsa olmaz kabilinden iki ilim
çeşididir.
Dolayısıyla zahirî ilim dendiğinde, zahirde bedenle yapılan iş ve ibadetlerin hükümlerini öğreten ilim anlaşılır.
Batınî ilim ise iç alemimizin ilmidir. Kalple ilgili amellerin ve ibadetlerin hakikatini öğretir. İnsanın kalbini,
ruhunu ve nefsini tanıtır, onların terbiye yolunu gösterir.
Varlıkların iç yüzünü, kainatın inceliklerini, gayb alemini, melekût aleminin sırlarını, ahiret hallerini konu edinen
ilme de batınî ilim denir.
Dinimiz, her iki ilimden de gerektiği kadarını bize öğretmiştir. Bu iki ilmin bir kısmı herkese farzdır. Bir kısmı ise
fazilettir. Dinimizin öğrettiği ve herkesten istediği zahir ve batın ilmi, bütünüyle Kur’an ve Sünnet ilminden
ibarettir. Bu iki ilim beden ile ruh gibidir. İkisi birbirini tamamlar, biri olmadan diğeri vazife göremez, fayda
vermez.
Zahir ilmine şeriat ilmi, batın ilmine hakikat ilmi denmesi, sadece alanlarını belirtmek içindir. Yoksa birisi
diğerinden daha az lazımdır manasında değildir. Her ikisi de dinimizin öğrettiği ilimlerdir; ilahî hükümleri bildirir,
Allah’ın muradını öğretir, kulun Rabbine karşı koruyacağı hukuk ve edebini gösterir. Büyük veli İmam Kuşeyrî
K.S. şu mühim tespiti yapar:
“İyi bil ki, Allah’ın emri ile vacip olması bakımından, şeriatın öğrettiği her ilim aynı zamanda hakikat ilmidir.
Aynı şekilde, hakikat ilmi de Allah’ın emri ile vacip olması ve arife Yüce Allah hakkında ilim ve edep öğretmesi
sebebiyle bir şeriat ilmidir.”
Allame Arusî Rh.A. bu söze şu kaydı ekler: “Çünkü her iki ilmi emreden de Yüce Allah’tır. Sonuçta kaynak ve
hedef birdir. Birisi insanın zahiri amellerini, diğeri de kalple ilgili edeplerini öğretir.”

Tasavvuf Zahirden Kopmak mı?

Tasavvuf, dinin zahir ve batın ilimleri dışında bir ilim öğretmez. Tasavvuf özellikle dinin manevi boyutuna ve
takvaya yönelmiş bir kurumdur. Bu durumuyla dinî hayatın bir parçasıdır, hizmetçisidir. Diğer taraftan dinin
öğrettiği zahir ve batın ilmine uygun olmayan bütün ilim ve fikirler, adı ne olursa olsun, din dışıdır. Allah katında
geçerli değildir. İnsanı gerçek mutluluğa erdirmez, ahirette azap sebebidir.
Din, insanın zahirine ve batınına bir bütün olarak hitap eder. İlâhî hükümler iki türlüdür. Birisi zahirimizi, diğeri
iç alemimizi ilgilendirir, insanın kâmil olması her iki ilimden pay sahibi olmasına ve zahiri gibi batınını da
güzelleştirmesine bağlıdır. Çünkü insan, kalbi ve kalıbıyla, fikir ve fiili ile, içi ve dışıyla birlikte insandır.
Her ibadetin bir zahir bir de batınî yönü vardır. Yani bir görünür yüzü, bir de iç yüzü. Zahiri yönü bedeni, batınî
yönü kalbi ilgilendirir. Mesela, namazda başlangıç tekbiri farzdır, bu dilin vazifesidir. Aynı şekilde namaza gösteriş
katmadan onu sadece Allah için kılmaya niyet etmek de farzdır. Bu niyet ve ihlâs kalbin amelidir. Diğer bütün
ibadetlerde de durum aynıdır. Ayrıca sadece kalple yapılan farz ibadetler de vardır. İhlâs, huşu, tefekkür, teslimiyet,
tevekkül, rıza, sabır, muhabbet gibi. Bunları öğreten ilme de batın ilmi denir
Şimdi hangi akıllı mümin: ‘Ben dinin öğrettiği ilim ve amellerden zahirle ilgili olanları kabul ederim, fakat
batınla ilgili olanları dikkate almam’ diyebilir? Bu konuda fakihle sufinin, muhaddisle müfessirin, halk ile
yöneticilerin ne farkı vardır?
Büyük veli Ahmed er-Rufaî K.S., kâmil sufi ile geçek fakihin hiçbir farkı yoktur der ve şunu sorar: “Hangi kâmil
sufi talebelerine: ‘Namaz kılmayın, oruç tutmayın, haramlara dikkat etmeyin, siz sadece zikirle meşgul olun yeter!’

185
diyebilir. Ve hangi gerçek fakih talebelerine: ‘Allah’ı çok zikretmeyin, nefsinizle mücadele etmeyin, ihlâsla amel
etmek için uğraşmayın, siz namazı kılın, orucu tutun yeter!’ diyebilir?”
Elbette her müslümanm zahirini ve batınını ilgilendiren ilâhî emirler aynı derecede önem arz eder. Onları bilmek
ve gereğini yerine getirmek farzdır. Zahir ve batın ilminden bu kadarı herkesi ilgilendirir. Bu kısmın ihmali insanı
sorumlu eder.
Zahir ve batın ilminin bu kısmına kimsenin itiraz hakkı yoktur. İtiraz eden sadece cehaletini ispat etmiş olur.
Burada zor olan, zahir ve batınla ilgili hükümleri bilmek değil, ilmin gereğini yapmaktır. İmam Gazalî Rh.A.’in
belirttiği gibi, bazı insanlar ilimde İlerlemiş fakat amel ve güzel ahlâkta geri kalmıştır. Sadece bilmekle yetinen ve
kalbini ihmal eden böyle kimseler, şeytan tarafından ilimle aldatılmış kimselerdir. Allahu Tealâ: “Hiç şüphesiz
nefsini günah kirlerinden temizleyen kurtuldu.” (Şems/9) ayetinde, kurtuluşu kalbin günahlardan nasıl
temizleneceğini bilmeye; bu bilgiyi kitaplara yazmaya ve insanlara öğretmeye değil, kalbi bizzat temizlemeye
bağlamıştır. İşte tasavvuf terbiyesinin hedefi, ilmi amele çevirmek, ameli ihlâs ve muhabbetle yerine getirmek ve
sonuçta marifetullaha erişmektir

Tartışmaların Merkezi: Ledün İlmi

Hz. Peygamber A.S.’dan ümmetine iki türlü ilim miras kalmıştır. Birisi zahirî ibadet ve hükümlerle ilgili, diğeri
ahlâk ve manevi hallerle ilgili ilimdir. Hükümler aktarma yoluyla ve akılla öğrenilir. Güzel ahlâk ve manevi haller
ise kalp ve ilâhî aşkla elde edilir. Gerçek alim ise her iki ilimden yeteri derecede pay sahibi olan kimsedir. Ona
rabbanî alim, arif, muhakkik ve kâmil mümin denir. O, Allah’ın yeryüzünde canlı şahidi ve seçilmiş bir dostudur.
Tasavvuf büyükleri veli ve sufi deyince bu kimseyi kasdederler.
Allahu Tealâ, gerçek takvaya ulaşmış dostlarına yüksek manevi haller, herkesten ayrı özel ilimler, Kur’an ve
Sünnet’e farklı bakışlar ve derin anlayışlar ikram etmiştir. Bu haller ve ilimler, zahirî ilimlere sıkıca bağlı olmanın
sonucu oluşan ilâhî aşk ve takvanın hediyesidir. Arifler, takva olmadan kalpte manevi ilim kapılarının
açılmayacağını belirtmişlerdir.
Allah dostlarına verilen bu özel ilimlere de batın ilmi denir. Bu kısım, herkese farz olan ilme girmez. O özeldir,
ilâhî hediyedir, fazilettir, ayrı bir şereftir. Bu batın ilmine irfan ilmi, sır ilmi, ledün ilmi, feraset ilmi, gayb ilmi,
vehbî ilim, keşif ilmi, hikmet ilmi, hakikat ilmi, ilham, yakîn ilmi gibi isimler de verilmiştir. Hepsi Yüce Allah’ın
sevdiği kuluna bir rahmeti, ikramı ve özel tecellisidir.
Bu özel ilmin muhtelif ayet ve hadislerde övüldüğünü ve teşvik edildiğini görüyoruz. Mesela Kur’an, uyanık kalp
sahiplerinin özel bir tespit gücüne sahip olduğunu belirtir (Hicr/75). Tirmizî ve başka birçok kaynakta yer alan
hadisler, bu ferasetin ilâhî nurla olduğunu beyan eder. Yine birçok muteber kaynakta bulunan “Kur’an’ın her
ayetinin bir zahirî bir de batınî manası vardır.” hadis-i şerifi, ehli olan kimseler için gizli ilim yollarının açık
olduğunu gösterir.
Genelde fakihlerle sufilerin tartışması işte bu batın ilminde olmuştur. Halbuki sufiler, fakihin, müfessirin ve
muhaddisin ayet ve hadisten anladığı ilk manayı kabul etmektedir. Ondan sonra bir adım daha ileri giderek ayet ve
hadislerin ruhuna aykırı olmayan yeni manalar, farklı ilimler ve değişik hikmetler ortaya koymaktadır.
Velilerin hiç bahsetmedikleri, Allah ile kendi aralarında kalan özel ilimler de vardır. Herkes onları bilmekle
mükellef değildir. Bu tür ilimler bizde yok diye onları inkâr etmek, Yüce Allah’ın rahmetini sınırlamak olur. Oysa
Allahu Tealâ: “Her bilenin üzerinde daha iyisini bilen bir başkası vardır.” (Yusuf/76) ayetiyle, bizlere edep ve
tavazu öğretmektedir. Çünkü ilmin bir sonu yoktur. Kur’an, Yüce Allah’ın ilim ve tecellilerini tespit etmeye
denizler mürekkep olsa yetmez diyor. (Kehf/109)
Büyük veliler, manevi keşif ve kalple ilgili ilimlerdeki yanılmaları ve ayak kaymalarını önlemek için çok sıkı
tedbirler almışlar ve sağlam kaideler koymuşlardır.

Keşif, İlham ve Ölçüler

Gerçek sufiler, zahir ve batın, bütün işlerinde Kur’an ve Sünnet’i vazgeçilmez bir ölçü ve hakem yapmışlardır.
Kur’an ve Sünnet’in hükmüne ters düşen keşif, ilham, varidat türü şeyleri ihtiyatla karşılamışlar ve onlarla amel
etmemişlerdir. Allah’a ulaşmanın tek yolu olarak Hz. Peygamber A.S.’ın sünnetine uymayı görmüşlerdir. Ebu’l-
Hasen Şazelî K.S. der ki:
“Eğer doğru zannettiğin bir keşfin Kur’an ve Sünnet’e ters düşerse, Kur’an ve Sünnet’in dediğini yap, keşfini terk
et ve nefsine, ‘hiç şüphesiz Yüce Allah benim için emniyeti Kur’an ve Sünnet’te sağladı, keşif ve ilhamda
sağlamadı’ de.”
Büyük Arif İmam Rabbanî K.S. de bu konuda şu uyarıları yapar:

186
 “Tasavvuf terbiyesine giren kimseye önce Ehl-i Sünnet inancına göre itikadını düzeltmesi gerekir. Sonra, Kur’an
ve hadisi ancak Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat alimlerinin anladığı ve kabul ettiği manalara uygun tevil ve tefsir
etmelidir.
Eğer keşif ve ilham yoluyla kalpte Kur’an’a ve Sünnet’e ters gelen bir şey zuhur ederse, onları terk etmeli ve bu
tür şeylerden Allah’a sığınmalıdır. Yüce Allah’ın zat ve sıfatları hakkında kalbe ve akla gelen bütün manalar, dinin
zahiri ilimlerine uygun olmalıdır. Allah’a yaklaşma, ulaşma, kavuşma gibi durumlar ve haller, zahir ilmin kabul
ettiği mananın dışında düşünülmemelidir.
Bazı alimlerin amelde kusuru varsa da onların dinin asıllarına dayalı görüşlerini toptan red etmemelidir. Bazı
veliler manevi sarhoşluk halinde zahir ilme ters düşen sözler sarf etmişlerdir. Bunlara ‘şatahat’ denir. Onlar bu
durumda mazurdurlar. Hem bu durumda söylenen sözler ile amel edilmez. Cezbe ve manevi sarhoşluk içindeki
veliler irşad yapamazlar. Onları sevdikleri Yüce Allah’a havale etmeli, haklarında ileri-geri konuşmamalıdır.
Asıl mesele, ilâhî emirleri yerine getirip, yasaklanan amelleri terk etmektir. Ne kadar dinin emirleri tutulursa, o
nispette nefse muhalefet ve Allah’a muhabbet edilmiş olur. Hangi tarikatta nefse muhalefet fazla ise, o Allah’a
giden yolların en yakınıdır.” (Mektubat, 286. Mektup)

Yoldan Ayrılanlar
İslam tarihinde Batıniyye diye anılan bir grup, “biz batın ehliyiz, işin özü ve aslı batındır, batının dışındakiler
batıldır” diyerek fitne yaymışlar ve dinin temel esaslarını tahrif etmişlerdir.
Hicri II. asrın başlarına kadar kökleri uzanan bu fitne grubu, diğer dinlerle putperestliğin ve mecusiliğin
karışımından oluşmuş farklı bir akımdır. Daha çok siyasi yollarla İslâm’ı tahrif için kurulmuştur. Onlara göre
mesela namaz imama itaat etmek, oruç imamın sırlarını korumak, zekat mezhep mensuplarına ilim dağıtmak, hac
imamı ziyaret etmek, cennet dünyadaki rahat hayat, cehennem de dünyadaki çileli yaşantıdır. Bu grubun İslâm ile
hiçbir alakası yoktur. Bunlara İbahiyye de denir. Zamanımızda az da olsa uzantıları vardır.
Bunlardan başka bir grup da, önce mümin iken sonra dinden çıkmışlardır. Bu kimseler bir zaman ibadet, taat ve
zikirle meşgul olduktan sonra, kendilerince kemale erdiklerini, iç alemlerinin Allah’ın sevgi ve feyzi ile dolduğunu,
Allah’a kavuştuklarını, Allah ile bütünleştiklerini düşünürler ve artık amel etmenin, namaz kılmanın bir gereği
kalmadığını söyleyerek bütün ibadetleri terk ederler. Ayrıca, bu hale ulaşanlara hiçbir haramın zarar vermeyeceğini
söyleyerek rahatça haramlara dalarlar. Bu da şeytanın bir oyunudur.
Bunlardan başka açıkça dini inkâr etmediği halde, ‘sen benim içime bak, kalbin temiz olsun, niyetinde kötülük
taşıma yeter’ deyip, hiçbir ibadete yanaşmayan kimseler mevcuttur. Bu da bir aldanmadır ve şeytanın oyunudur.
Sonuçta biz, insanı kalbiyle değil, görünen amelleri ve davranışları ile tanırız. Bizler zahire, Allahu Tealâ
amellerle birlikte kalplere bakar. Kalbi güzel olanın işleri de güzel olur. Güzel, Yüce Allah’ın sevdiği ve güzel diye
tanıttığı şeylerdir. Bunlar, hem zahirdeki hem de batındaki ibadet ve salih amellerdir.

187