You are on page 1of 23

UNIVERSIDADE FEDERAL RURAL DO RIO DE JANEIRO Disciplina: Filosofia da Educao Professora: Luc lia Au!

us"a Lino de Paula

O Manifesto dos Pioneiros da Educao Nova (1932) A RECONSTRUO EDUCACIONA NO !RASI


" AO PO#O E AO $O#ERNO Na #ierar$uia dos pro%le&as nacionais' nen#u& so%rele(a e& i&por")ncia e !ra(idade ao da educao* Ne& &es&o os de car+"er econ,&ico l#e pode& dispu"ar a pri&a-ia nos planos de recons"ruo nacional* Pois' se a e(oluo or!)nica do sis"e&a cul"ural de u& pa s depende de suas condi.es econ,&icas' / i&poss (el desen(ol(er as foras econ,&icas ou de produo' se& o preparo in"ensi(o das foras cul"urais e o desen(ol(i&en"o das ap"id.es 0 in(eno e 0 inicia"i(a $ue so os fa"ores funda&en"ais do acr/sci&o de ri$ue-a de u&a sociedade* No en"an"o' se depois de 12 anos de re!i&e repu%licano' se der u& %alano ao es"ado a"ual da educao p3%lica' no 4rasil' se (erificar+ $ue' dissociadas se&pre as refor&as econ,&icas e educacionais' $ue era indispens+(el en"relaar e encadear' diri!indo5as no &es&o sen"ido' "odos os nossos esforos' se& unidade de plano e se& esp ri"o de con"inuidade' no lo!rara& ainda criar u& sis"e&a de or!ani-ao escolar' 0 al"ura das necessidades &odernas e das necessidades do pa s* 6udo fra!&en"+rio e desar"iculado* A si"uao a"ual' criada pela sucesso peri7dica de refor&as parciais e fre$8en"e&en"e ar%i"r+rias' lanadas se& solide- econ,&ica e se& u&a (iso !lo%al do pro%le&a' e& "odos os seus aspec"os' nos dei9a an"es a i&presso desoladora de cons"ru.es isoladas' al!u&as :+ e& ru na' ou"ras a%andonadas e& seus alicerces' e as &el#ores' ainda no e& "er&os de sere& despo:adas de seus andai&es*** Onde se "e& de procurar a causa principal desse es"ado an"es de inor!ani-ao do $ue de desor!ani-ao do aparel#o escolar' / na fal"a' e& $uase "odos os planos e inicia"i(as' da de"er&inao dos fins de educao ;aspec"o filos7fico e social< e da aplicao ;aspec"o "/cnico< dos &/"odos cien" ficos aos pro%le&as de educao* Ou' e& poucas pala(ras' na fal"a de esp ri"o filos7fico e cien" fico' na resoluo dos pro%le&as da ad&inis"rao escolar* Esse e&piris&o !rosseiro' $ue "e& presidido ao es"udo dos pro%le&as peda!7!icos' pos"os e discu"idos nu&a a"&osfera de #ori-on"es es"rei"os' "e& as suas ori!ens na aus=ncia "o"al de u&a cul"ura uni(ersi"+ria e na for&ao &era&en"e li"er+ria de nossa cul"ura* Nunca c#e!a&os a possuir u&a >cul"ura pr7pria>' ne& &es&o u&a >cul"ura !eral> $ue nos con(encesse da >e9is"=ncia de u& pro%le&a so%re o%:e"i(os e fins da educao>* No se podia encon"rar' por is"o' unidade e con"inuidade de pensa&en"o e& planos de refor&as' nos $uais as ins"i"ui.es escolares' esparsas' no "ra-ia&' para a"ra 5las e orien"+5

las para u&a direo' o p7lo &a!n/"ico de u&a concepo da (ida' ne& se su%&e"ia&' na sua or!ani-ao e no seu funciona&en"o' a &edidas o%:e"i(as co& $ue o "ra"a&en"o cien" fico dos pro%le&as da ad&inis"rao escolar nos a:uda a desco%rir' 0 lu- dos fins es"a%elecidos' os processos &ais efica-es para a reali-ao da o%ra educacional* ?er"o' u& educador pode %e& ser u& fil7sofo e de(e "er a sua filosofia de educao@ &as' "ra%al#ando cien"ifica&en"e nesse "erreno' ele de(e es"ar "o in"eressado na de"er&inao dos fins de educao' $uan"o "a&%/& dos &eios de reali-+5los* O f sico e o $u &ico no "ero necessidade de sa%er o $ue es"+ e se passa al/& da :anela do seu la%ora"7rio* Aas o educador' co&o o soci7lo!o' "e& necessidade de u&a cul"ura &3l"ipla e %e& di(ersa@ as al"uras e as profundidades da (ida #u&ana e da (ida social no de(e& es"ender5 se al/& do seu raio (isual@ ele de(e "er o con#eci&en"o dos #o&ens e da sociedade e& cada u&a de suas fases' para perce%er' al/& do aparen"e e do ef=&ero' >o :o!o poderoso das !randes leis $ue do&ina& a e(oluo social>' e a posio $ue "e& a escola' e a funo $ue represen"a' na di(ersidade e pluralidade das foras sociais $ue coopera& na o%ra da ci(ili-ao* Se "=& essa cul"ura !eral' $ue l#e per&i"e or!ani-ar u&a dou"rina de (ida e a&pliar o seu #ori-on"e &en"al' poder+ (er o pro%le&a educacional e& con:un"o' de u& pon"o de (is"a &ais lar!o' para su%ordinar o pro%le&a peda!7!ico ou dos &/"odos ao pro%le&a filos7fico ou dos fins da educao@ se "e& u& esp ri"o cien" fico' e&pre!ar+ os &/"odos co&uns a "odo !=nero de in(es"i!ao cien" fica' podendo recorrer a "/cnicas &ais ou &enos ela%oradas e do&inar a si"uao' reali-ando e9peri=ncias e &edindo os resul"ados de "oda e $ual$uer &odificao nos processos e nas "/cnicas' $ue se desen(ol(era& so% o i&pulso dos "ra%al#os cien" ficos na ad&inis"rao dos ser(ios escolares* Movimento de renovao educacional B lu- dessas (erdades e so% a inspirao de no(os ideais de educao' / $ue se !erou' no 4rasil' o &o(i&en"o de recons"ruo educacional' co& $ue' rea!indo con"ra o e&piris&o do&inan"e' pre"endeu u& !rupo de educadores' nes"es 3l"i&os do-e anos' "ransferir do "erreno ad&inis"ra"i(o para os planos pol "ico5sociais a soluo dos pro%le&as escolares* No fora& a"a$ues in:us"os $ue a%alara& o pres" !io das ins"i"ui.es an"i!as@ fora& essas ins"i"ui.es cria.es ar"ificiais ou defor&adas pelo e!o s&o e pela ro"ina' a $ue ser(ira& de a%ri!o' $ue "ornara& ine(i"+(eis os a"a$ues con"ra elas* De fa"o' por$ue os nossos &/"odos de educao #a(ia& de con"inuar a ser "o prodi!iosa&en"e ro"ineiros' en$uan"o no A/9ico' no Uru!uai' na Ar!en"ina e no ?#ile' para s7 falar na A&/rica espan#ola' :+ se opera(a& "ransfor&a.es profundas no aparel#o educacional' reor!ani-ado e& no(as %ases e e& orde& a finalidades lucida&en"e descor"inadasC Por$ue os nossos pro!ra&as se #a(ia& ainda de fi9ar

nos $uadros de se!re!ao social' e& $ue os encerrou a rep3%lica' #+ 12 anos' en$uan"o nossos &eios de loco&oo e os processos de ind3s"ria cen"uplicara& de efic+cia' e& pouco &ais de u& $uar"el de s/culoC Por$ue a escola #a(ia de per&anecer' en"re n7s' isolada do a&%ien"e' co&o u&a ins"i"uio en$uis"ada no &eio social' se& &eios de influir so%re ele' $uando' por "oda a par"e' ro&pendo a %arreira das "radi.es' a ao educa"i(a :+ des%orda(a a escola' ar"iculando5se co& as ou"ras ins"i"ui.es sociais' para es"ender o seu raio de influ=ncia e de aoC E&%ora' a princ pio' se& dire"ri-es definidas' esse &o(i&en"o franca&en"e reno(ador inau!urou u&a s/rie fecunda de co&%a"es de id/ias' a!i"ando o a&%ien"e para as pri&eiras refor&as i&pelidas para urna no(a direo* Aul"iplicara&5se as associa.es e inicia"i(as escolares' e& $ue esses de%a"es "es"e&un#a(a& a curiosidade dos esp ri"os' pondo e& circulao no(as id/ias e "rans&i"indo aspira.es no(as co& u& caloroso en"usias&o* J+ se desper"a(a a consci=ncia de $ue' para do&inar a o%ra educacional' e& "oda a sua e9"enso' / preciso possuir' e& al"o !rau' o #+%i"o de se prender' so%re %ases s7lidas e lar!as' a u& con:un"o de id/ias a%s"ra"as e de princ pios !erais' co& $ue possa&os ar&ar u& )n!ulo de o%ser(ao' para (er&os &ais claro e &ais lon!e e des(endar&os' a"ra(/s da co&ple9idade "re&enda dos pro%le&as sociais' #ori-on"es &ais (as"os*Os "ra%al#os cien" ficos no ra&o da educao :+ nos fa-ia& sen"ir' e& "oda a sua fora recons"ru"ora' o a9io&a de $ue se pode ser "o cien" fico no es"udo e na resoluo dos pro%le&as educa"i(os' co&o nos da en!en#aria e das finanas* No "ardara& a sur!ir' no Dis"ri"o Federal e e& "r=s ou $ua"ro Es"ados as refor&as e' co& elas' as reali-a.es' co& esp ri"o cien" fico' e inspiradas por u& ideal $ue' &odelado 0 i&a!e& da (ida' :+ l#e refle"ia a co&ple9idade* ?on"ra ou a fa(or' "odo o &undo se a!i"ou* Esse &o(i&en"o / #o:e u&a id/ia e& &arc#a' apoiando5se so%re duas foras $ue se co&ple"a&: a fora das id/ias e a irradiao dos fa"os* Diretrizes que se esclarecem Aas' co& essa ca&pan#a' de $ue "i(e&os a inicia"i(a e assu&i&os a responsa%ilidade' e co& a $ual se incu"ira' por "odas as for&as' no &a!is"/rio' o esp ri"o no(o' o !os"o da cr "ica e do de%a"e e a consci=ncia da necessidade de u& aperfeioa&en"o cons"an"e' ainda no se podia considerar in"eira&en"e a%er"o o ca&in#o 0s !randes refor&as educacionais* D cer"o $ue' co& a efer(esc=ncia in"elec"ual $ue produ-iu no professorado' se a%riu' de u&a (e-' a escola a esses ares' a cu:o o9i!=nio se for&a a no(a !erao de educadores e se (i(ificou o esp ri"o nesse fecundo &o(i&en"o reno(ador no ca&po da educao p3%lica' nos 3l"i&os anos* A &aioria dos esp ri"os' "an"o da (el#a co&o da no(a !erao ainda se arras"a&' por/&' se& con(ic.es' a"ra(/s de u& la%irin"o de id/ias (a!as' fora de seu alcance' e cer"a&en"e' aci&a de sua e9peri=ncia@ e' por$ue &ane:a& pala(ras' co& $ue :+ se fa&iliari-ara&' i&a!ina&

&ui"os $ue possue& as id/ias claras' o $ue l#es "ira o dese:o de ad$uiri5las*** Era preciso' pois' i&pri&ir u&a direo cada (e- &ais fir&e a esse &o(i&en"o :+ a!ora nacional' $ue arras"ou consi!o os educadores de &ais des"a$ue' e le(+5lo a seu pon"o cul&inan"e co& u&a noo clara e definida de suas aspira.es e suas responsa%ilidades* Aos $ue "o&ara& posio na (an!uarda da ca&pan#a de reno(ao educacional' ca%ia o de(er de for&ular' e& docu&en"o p3%lico' as %ases e dire"ri-es do &o(i&en"o $ue sou%era& pro(ocar' definindo' peran"e o p3%lico e o !o(erno' a posio $ue con$uis"ara& e (=& &an"endo desde o in cio das #os"ilidades con"ra a escola "radicional* Reformas e a Reforma Se no #+ pa s >onde a opinio se di(ida e& &aior n3&ero de cores' e se no se encon"ra "eoria $ue en"re n7s no "en#a adep"os>' se!undo :+ o%ser(ou Al%er"o 6orres' princ pios e id/ias no passa&' en"re n7s' de >%andeira de discusso' orna"os de pol=&ica ou si&ples &eio de =9i"o pessoal ou pol "ico>* Ilus"rados' as (e-es' e erudi"os' &as rara&en"e cul"os' no assi&ila&os %as"an"e as id/ias para se "ornare& u& n3cleo de con(ic.es ou u& sis"e&a de dou"rina' capade nos i&pelir 0 ao e& $ue cos"u&a& desencadear5se a$ueles >$ue pensara& sua (ida e (i(era& seu pensa&en"o>* A in"erpene"rao profunda $ue :+ se es"a%eleceu' e& esforos cons"an"es' en"re as nossas id/ias e con(ic.es e a nossa (ida de educadores' e& $ual$uer se"or ou lin#a de a"a$ue e& $ue "i(e&os de desen(ol(er a nossa a"i(idade :+ denuncia' por/&' a fidelidade e o (i!or co& $ue ca&in#a&os para a o%ra de recons"ruo educacional' se& es"adear a se!urana de u& "riunfo f+cil' &as co& a serena confiana na (i"7ria defini"i(a de nossos ideais de educao* E& lu!ar dessas refor&as parciais' $ue se sucedera&' na sua $uase "o"alidade' na es"rei"e-a cr,nica de "en"a"i(as e&p ricas' o nosso pro!ra&a concre"i-a u&a no(a pol "ica educacional' $ue nos preparar+' por e"apas' a !rande refor&a' e& $ue palpi"ar+' co& o ri"&o acelerado dos or!anis&os no(os' o &3sculo cen"ral da es"ru"ura pol "ica e social da nao* E& cada u&a das refor&as an"eriores' e& $ue i&pressiona (i(a&en"e a fal"a de u&a (iso !lo%al do pro%le&a educa"i(o' a fora inspiradora ou a ener!ia es"i&ulan"e &udou apenas de for&a' dando solu.es diferen"es aos pro%le&as par"iculares* Nen#u&a an"es desse &o(i&en"o reno(ador pene"rou o )&a!o da $ues"o' al"erando os carac"eres !erais e os "raos salien"es das refor&as $ue o precedera&* N7s assis" a&os 0 aurora de u&a (erdadeira reno(ao educacional' $uando a re(oluo es"alou* J+ " n#a&os c#e!ado en"o' na ca&pan#a escolar' ao pon"o decisi(o e cli&a"/rico' ou se o $uiserdes' 0 lin#a de di(iso das +!uas* Aas' a educao $ue' no final de con"as' se resu&e lo!ica&en"e nu&a refor&a social' no pode' ao &enos e& !rande proporo' reali-ar5se seno pela ao e9"ensa e in"ensi(a da escola so%re o indi( duo e des"e so%re si &es&o ne& produ-ir5se' do pon"o de (is"a das influ=ncias e9"eriores' seno por

u&a e(oluo con" nua' fa(orecida e es"i&ulada por "odas as foras or!ani-adas de cul"ura e de educao*As surpresas e os !olpes de "ea"ro so i&po"en"es para &odificare& o es"ado psicol7!ico e &oral de u& po(o* D preciso' por/&' a"acar essa o%ra' por u& plano in"e!ral' para $ue ela no se arris$ue u& dia a ficar no es"ado fra!&en"+rio' se&el#an"e a essas &ural#as pel+!icas' inaca%adas' cu:os %locos enor&es' esparsos ao lon!e so%re o solo' "es"e&un#a& !i!an"es $ue os le(an"ara&' e $ue a &or"e surpreendeu an"es do cor"a&en"o de seus esforos*** Finalidades da educao 6oda a educao (aria se&pre e& funo de u&a >concepo da (ida>' refle"indo' e& cada /poca' a filosofia predo&inan"e $ue / de"er&inada' a seu "urno' pela es"ru"ura da sociedade* EE e(iden"e $ue as diferen"es ca&adas e !rupos ;classes< de u&a sociedade dada "ero respec"i(a&en"e opini.es diferen"es so%re a >concepo do &undo>' $ue con(/& fa-er ado"ar ao educando e so%re o $ue / necess+rio considerar co&o >$ualidade social&en"e 3"il>* O fi& da educao no /' co&o %e& o%ser(ou F* Da(G' >desen(ol(er de &aneira an+r$uica as "end=ncias do&inan"es do educando@ se o &es"re in"er(/& para "ransfor&ar' is"o i&plica nele a represen"ao de u& cer"o ideal 0 i&a!e& do $ual se esfora por &odelar os :o(ens esp ri"os>* Esse ideal e aspirao dos adul"os "o&a5se &es&o &ais f+cil de apreender e9a"a&en"e $uando assis"i&os 0 sua "rans&isso pela o%ra educacional' is"o /' pelo "ra%al#o a $ue a sociedade se en"re!a para educar os seus fil#os* A $ues"o pri&ordial das finalidades da educao !ira' pois' e& "orno de u&a concepo da (ida' de u& ideal' a $ue de(e& confor&ar5se os educandos' e $ue uns considera& a%s"ra"o e a%solu"o' e ou"ros' concre"o e rela"i(o' (ari+(el no "e&po e no espao* Aas' o e9a&e' nu& lon!o ol#ar para o passado' da e(oluo da educao a"ra(/s das diferen"es ci(ili-a.es' nos ensina $ue o >con"e3do real desse ideal> (ariou se&pre de acordo co& a es"ru"ura e as "end=ncias sociais da /poca' e9"raindo a sua (i"alidade' co&o a sua fora inspiradora' da pr7pria na"ure-a da realidade social* Ora' se a educao es"+ in"i&a&en"e (inculada 0 filosofia de cada /poca' $ue l#e define o car+"er' ras!ando se&pre no(as perspec"i(as ao pensa&en"o peda!7!ico' a educao no(a no pode dei9ar de ser u&a reao ca"e!7rica' in"encional e sis"e&+"ica con"ra a (el#a es"ru"ura do ser(io educacional' ar"ificial e (er%alis"a' &on"ada para u&a concepo (encida* Desprendendo5se dos in"eresses de classes' a $ue ela "e& ser(ido' a educao perde o >sen"ido aris"ol7!ico>' para usar a e9presso de Ernes"o Nelson' dei9a de cons"i"uir u& pri(il/!io de"er&inado pela condio econ,&ica e social do indi( duo' para assu&ir u& >car+"er %iol7!ico>' co& $ue ela se or!ani-a para a cole"i(idade e& !eral' recon#ecendo a "odo o indi( duo o direi"o a ser educado a"/ onde o per&i"a& as suas ap"id.es na"urais' independen"e de ra-.es de orde& econ,&ica e social*A educao

no(a' alar!ando a sua finalidade para al/& dos li&i"es das classes' assu&e' co& u&a feio &ais #u&ana' a sua (erdadeira funo social' preparando5se para for&ar >a #ierar$uia de&ocr+"ica> pela >#ierar$uia das capacidades>' recru"adas e& "odos os !rupos sociais' a $ue se a%re& as &es&as opor"unidades de educao* Ela "e&' por o%:e"o' or!ani-ar e desen(ol(er os &eios de ao dur+(el co& o fi& de >diri!ir o desen(ol(i&en"o na"ural e in"e!ral do ser #u&ano e& cada u&a das e"apas de seu cresci&en"o>' de acordo co& u&a cer"a concepo do &undo* A di(ersidade de concei"os da (ida pro(/&' e& par"e' das diferenas de classes e' e& par"e' da (ariedade de con"e3do na noo de >$ualidade social&en"e 3"il>' confor&e o )n!ulo (isual de cada u&a das classes ou !rupos sociais* A educao no(a $ue' cer"a&en"e pra!&+"ica' se prop.e ao fi& de ser(ir no aos in"eresses de classes' &as aos in"eresses do indi( duo' e $ue se funda so%re o princ pio da (inculao da escola co& o &eio social' "e& o seu ideal condicionado pela (ida social a"ual' &as profunda&en"e #u&ano' de solidariedade' de ser(io social e cooperao* A escola "radicional' ins"alada para u&a concepo %ur!uesa' (in#a &an"endo o indi( duo na sua au"ono&ia isolada e es"/ril' resul"an"e da dou"rina do indi(idualis&o li%er"+rio' $ue "e(e ali+s o seu papel na for&ao das de&ocracias e se& cu:o assal"o no se "eria& $ue%rado os $uadros r !idos da (ida social* A escola sociali-ada' recons"i"u da so%re a %ase da a"i(idade e da produo' e& $ue se considera o "ra%al#o co&o a &el#or &aneira de es"udar a realidade e& !eral ;a$uisio a"i(a da cul"ura< e a &el#or &aneira de es"udar o "ra%al#o e& si &es&o' co&o funda&en"o da sociedade #u&ana' se or!ani-ou para re&on"ar a corren"e e res"a%elecer' en"re os #o&ens' o esp ri"o de disciplina' solidariedade e cooperao' por u&a profunda o%ra social $ue ul"rapassa lar!a&en"e o $uadro es"rei"o dos in"eresses de classes* Valores mutveis e valores permanentes Aas' por &enos $ue parea' nessa concepo educacional' cu:o e&%rio :+ se disse "er5se !erado no seio das usinas e de $ue se i&pre!na& a carne e o san!ue de "udo $ue se:a o%:e"o da ao educa"i(a' no se ro&peu ne& es"+ a pi$ue de ro&per5se o e$uil %rio en"re os (alores &u"+(eis e os (alores per&anen"es da (ida #u&ana* Onde' ao con"r+rio' se asse!urar+ &el#or esse e$uil %rio / no no(o sis"e&a de educao' $ue' lon!e de se propor a fins par"iculares de de"er&inados !rupos sociais' 0s "end=ncias ou preocupa.es de classes' os su%ordina aos fins funda&en"ais e !erais $ue assinala a na"ure-a nas suas fun.es %iol7!icas* D cer"o $ue / preciso fa-er #o&ens' an"es de fa-er ins"ru&en"os de produo* Aas' o "ra%al#o $ue foi se&pre a &aior escola de for&ao da personalidade &oral' no / apenas o &/"odo $ue reali-a o acr/sci&o da produo social' / o 3nico &/"odo suscep" (el de fa-er #o&ens cul"i(ados e 3"eis so% "odos os aspec"os* O "ra%al#o' a solidariedade social e a cooperao' e& $ue repousa a a&pla u"ilidade das e9peri=ncias@ a consci=ncia

social $ue nos le(a a co&preender as necessidades do indi( duo a"ra(/s das da co&unidade' e o esp ri"o de :us"ia' de ren3ncia e de disciplina' no so' ali+s' !randes >(alores per&anen"es> $ue ele(a& a al&a' eno%rece& o corao e for"ifica& a (on"ade' dando e9presso e (alor 0 (ida #u&anaC U& ( cio das escolas espiri"ualis"as' :+ o ponderou Jules Si&on' / o >desd/& pela &ul"ido>* Huer5se raciocinar en"re si e refle"ir en"re si* E(i"a de e9peri&en"ar a sor"e de "odas as aris"ocracias $ue se es"iola& no isola&en"o* Se se $uer ser(ir 0 #u&anidade' / preciso es"ar e& co&un#o co& ela*** ?er"o' a dou"rina de educao' $ue se apoia no respei"o da personalidade #u&ana' considerada no &ais co&o &eio' &as co&o fi& e& si &es&o' no poderia ser acusada de "en"ar' co& a escola do "ra%al#o' fa-er do #o&e& u&a &+$uina' u& ins"ru&en"o e9clusi(a&en"e apropriado a !an#ar o sal+rio e a produ-ir u& resul"ado &a"erial nu& "e&po dado* >A al&a "e& u&a po"=ncia de &il#.es de ca(alos' $ue le(an"a &ais peso do $ue o (apor* Se "odas as (erdades &a"e&+"icas se perdesse&' escre(eu La&ar"ine' defendendo a causa da educao in"e!ral' o &undo indus"rial' o &undo &a"erial' sofreria se& du(ida u& de"ri&en"o i&enso e u& dano irrepar+(el@ &as' se o #o&e& perdesse u&a s7 das suas (erdades &orais' seria o pr7prio #o&e&' seria a #u&anidade in"eira $ue pereceria>* Aas' a escola sociali-ada no se or!ani-ou co&o u& &eio essencial&en"e social seno para "ransferir do plano da a%s"rao ao da (ida escolar e& "odas as suas &anifes"a.es' (i(endo5as in"ensa&en"e' essas (ir"udes e (erdades &orais' $ue con"ri%ue& para #ar&oni-ar os in"eresses indi(iduais e os in"eresses cole"i(os* >N7s no so&os an"es #o&ens e depois seres sociais' le&%ra5nos a (o- insuspei"a de Paul 4ureau@ so&os seres sociais' por is"o &es&o $ue so&os #o&ens' e a (erdade es"+ an"es e& $ue no #+ a"o' pensa&en"o' dese:o' a"i"ude' resoluo' $ue "en#a& e& n7s s7s seu princ pio e seu "er&o e $ue reali-e& e& n7s so&en"e a "o"alidade de seus efei"os>*

O Estado em face da educao a) A educao uma funo essencialmente p!"lica Aas' do direi"o de cada indi( duo 0 sua educao in"e!ral' decorre lo!ica&en"e para o Es"ado $ue o recon#ece e o procla&a' o de(er de considerar a educao' na (ariedade de seus !raus e &anifes"a.es' co&o u&a funo social e e&inen"e&en"e p3%lica' $ue ele / c#a&ado a reali-ar' co& a cooperao de "odas as ins"i"ui.es sociais* A educao $ue / u&a das fun.es de $ue a fa& lia se (e& despo:ando e& pro(ei"o da sociedade pol "ica' ro&peu os $uadros do co&unis&o fa&iliar e dos !rupos espec ficos ;ins"i"ui.es pri(adas<' para se incorporar defini"i(a&en"e en"re as fun.es essenciais e

pri&ordiais do Es"ado* Es"a res"rio pro!ressi(a das a"ri%ui.es da fa& lia' 5 $ue "a&%/& dei9ou de ser >u& cen"ro de produo> para ser apenas u& >cen"ro de consu&o>' e& face da no(a concorr=ncia dos !rupos profissionais' nascidos precisa&en"e e& (is"a da pro"eo de in"eresses especiali-ados>' 5 fa-endo5a perder cons"an"e&en"e e& e9"enso' no l#e "irou a >funo espec fica>' den"ro do >foco in"erior>' e&%ora cada (e- &ais es"rei"o' e& $ue ela se confinou* Ela / ainda o >$uadro na"ural $ue sus"en"a social&en"e o indi( duo' co&o o &eio &oral e& $ue se disciplina& as "end=ncias' onde nasce&' co&ea& a desen(ol(er5se e con"inua& a en"re"er5se as suas aspira.es para o ideal>* Por is"o' o Es"ado' lon!e de prescindir da fa& lia' de(e assen"ar o "ra%al#o da educao no apoio $ue ela d+ 0 escola e na cola%orao efe"i(a en"re pais e professores' en"re os $uais' nessa o%ra profunda&en"e social' "e& o de(er de res"a%elecer a confiana e es"rei"ar as rela.es' associando e pondo a ser(io da o%ra co&u& essas duas foras sociais 5 a fa& lia e a escola' $ue opera(a& de "odo indiferen"es' seno e& dire.es di(ersas e +s (e-es opos"as* ") A questo da escola !nica Assen"ado o princ pio do direi"o %iol7!ico de cada indi( duo 0 sua educao in"e!ral' ca%e e(iden"e&en"e ao Es"ado a or!ani-ao dos &eios de o "ornar efe"i(o' por u& plano !eral de educao' de es"ru"ura or!)nica' $ue "orne a escola acess (el' e& "odos os seus !raus' aos cidados a $ue& a es"ru"ura social do pa s &an"/& e& condi.es de inferioridade econ,&ica para o%"er o &+9i&o de desen(ol(i&en"o de acordo co& as suas ap"id.es (i"ais* ?#e!a5se' por es"a for&a' ao princ pio da escola para "odos' >escola co&u& ou 3nica>' $ue' "o&ado a ri!or' s7 no ficar+ na con"in!=ncia de sofrer $uais$uer res"ri.es' e& pa ses e& $ue as refor&as peda!7!icas es"o in"i&a&en"e li!adas co& a recons"ruo funda&en"al das rela.es sociais* E& nosso re!i&e pol "ico' o Es"ado no poder+' de cer"o' i&pedir $ue' !raas 0 or!ani-ao de escolas pri(adas de "ipos diferen"es' as classes &ais pri(ile!iadas asse!ure& a seus fil#os u&a educao de classe de"er&inada@ &as es"+ no de(er indeclin+(el de no ad&i"ir' den"ro do sis"e&a escolar do Es"ado' $uais$uer classes ou escolas' a $ue s7 "en#a acesso u&a &inoria' por u& pri(ile!io e9clusi(a&en"e econ,&ico* Afas"ada a id/ia do &onop7lio da educao pelo Es"ado nu& pa s' e& $ue o Es"ado' pela sua si"uao financeira no es"+ ainda e& condi.es de assu&ir a sua responsa%ilidade e9clusi(a' e e& $ue' por"an"o' se "orna necess+rio es"i&ular' so% sua (i!il)ncia as ins"i"ui.es pri(adas id,neas' a >escola 3nica> se en"ender+' en"re n7s' no co&o >u&a conscrio precoce>' arrolando' da escola infan"il 0 uni(ersidade' "odos os %rasileiros' e su%&e"endo5os duran"e o &aior "e&po poss (el a u&a for&ao id=n"ica' para ra&ifica.es pos"eriores e& (is"a de des"inos di(ersos' &as an"es co&o a escola oficial' 3nica' e& $ue "odas as

crianas' de I a JK' "odas ao &enos $ue' nessa idade' se:a& confiadas pelos pais 0 escola p3%lica' "en#a& u&a educao co&u&' i!ual para "odos* c) A laicidade #ratuidade o"ri#atoriedade e coeducao A laicidade' !ra"uidade' o%ri!a"oriedade e coeducao so ou"ros "an"os princ pios e& $ue assen"a a escola unificada e $ue decorre& "an"o da su%ordinao 0 finalidade %iol7!ica da educao de "odos os fins par"iculares e parciais ;de classes' !rupos ou crenas<' co&o do recon#eci&en"o do direi"o %iol7!ico $ue cada ser #u&ano "e& 0 educao* A laicidade' $ue coloca o a&%ien"e escolar aci&a de crenas e dispu"as reli!iosas' al#eio a "odo o do!&a"is&o sec"+rio' su%"rai o educando' respei"ando5l#e a in"e!ridade da personalidade e& for&ao' 0 presso per"ur%adora da escola $uando u"ili-ada co&o ins"ru&en"o de propa!anda de sei"as e dou"rinas* A !ra"uidade e9"ensi(a a "odas as ins"i"ui.es oficiais de educao / u& princ pio i!uali"+rio $ue "orna a educao' e& $ual$uer de seus !raus' acess (el no a u&a &inoria' por u& pri(il/!io econ,&ico' &as a "odos os cidados $ue "en#a& (on"ade e es"e:a& e& condi.es de rece%=5la* Ali+s o Es"ado no pode "ornar o ensino o%ri!a"7rio' se& "orn+5lo !ra"ui"o* A o%ri!a"oriedade $ue' por fal"a de escolas' ainda no passou do papel' ne& e& relao ao ensino pri&+rio' e se de(e es"ender pro!ressi(a&en"e a"/ u&a idade concili+(el co& o "ra%al#o produ"or' is"o /' a"/ aos JL anos' / &ais necess+ria ainda >na sociedade &oderna e& $ue o indus"rialis&o e o dese:o de e9plorao #u&ana sacrifica& e (iolen"a& a criana e o :o(e&>' cu:a educao / fre$8en"e&en"e i&pedida ou &u"ilada pela i!nor)ncia dos pais ou respons+(eis e pelas con"in!=ncias econ,&icas* A escola unificada no per&i"e ainda' en"re alunos de u& e ou"ro se9o ou"ras separa.es $ue no se:a& as $ue aconsel#a& as suas ap"id.es psicol7!icas e profissionais' es"a%elecendo e& "odas as ins"i"ui.es >a educao e& co&u&> ou coeducao' $ue' pondo5os no &es&o p/ de i!ualdade e en(ol(endo "odo o processo educacional' "orna &ais econ,&ica a or!ani-ao da o%ra escolar e &ais f+cil a sua !raduao* A funo educacional a) A unidade da funo educacional A consci=ncia desses princ pios funda&en"ais da laicidade' !ra"uidade e o%ri!a"oriedade' consa!rados na le!islao uni(ersal' :+ pene"rou profunda&en"e os esp ri"os' co&o condi.es essenciais 0 or!ani-ao de u& re!i&e escolar' lanado' e& #ar&onia co& os direi"os do indi( duo' so%re as %ases da unificao do ensino' co& "odas as suas conse$8=ncias* De fa"o' se a educao se prop.e' an"es de "udo' a desen(ol(er ao &+9i&o a capacidade (i"al do ser #u&ano'

de(e ser considerada >u&a s7> a funo educacional' cu:os diferen"es !raus es"o des"inados a ser(ir 0s diferen"es fases de seu cresci&en"o' >$ue so par"es or!)nicas de u& "odo $ue %iolo!ica&en"e de(e ser le(ado 0 sua co&ple"a for&ao>* Nen#u& ou"ro princ pio poderia oferecer ao panora&a das ins"i"ui.es escolares perspec"i(as &ais lar!as' &ais salu"ares e &ais fecundas e& conse$8=ncias do $ue esse $ue decorre lo!ica&en"e da finalidade %iol7!ica da educao* A seleo dos alunos nas suas ap"id.es na"urais' a supresso de ins"i"ui.es criadoras de diferenas so%re %ase econ,&ica' a incorporao dos es"udos do &a!is"/rio 0 uni(ersidade' a e$uiparao de &es"res e professores e& re&unerao e "ra%al#o' a correlao e a con"inuidade do ensino e& "odos os seus !raus e a reao con"ra "udo $ue l#e $ue%ra a coer=ncia in"erna e a unidade (i"al' cons"i"ue& o pro!ra&a de u&a pol "ica educacional' fundada so%re a aplicao do princ pio unificador $ue &odifica profunda&en"e a es"ru"ura in"i&a e a or!ani-ao dos ele&en"os cons"i"u"i(os do ensino e dos sis"e&as escolares* ") A autonomia da funo educacional Aas' su%ordinada a educao p3%lica a in"eresses "ransi"7rios' capric#os pessoais ou ape"i"es de par"idos' ser+ i&poss (el ao Es"ado reali-ar a i&ensa "arefa $ue se prop.e da for&ao in"e!ral das no(as !era.es* No #+ sis"e&a escolar cu:a unidade e efic+cia no es"e:a& cons"an"e&en"e a&eaadas' seno redu-idas e anuladas' $uando o Es"ado no o sou%e ou no o $uis acau"elar con"ra o assal"o de poderes es"ran#os' capa-es de i&por 0 educao fins in"eira&en"e con"r+rios aos fins !erais $ue assinala a na"ure-a e& suas fun.es %iol7!icas* 6oda a i&po"=ncia &anifes"a do sis"e&a escolar a"ual e a insufici=ncia das solu.es dadas 0s $ues".es de car+"er educa"i(o no pro(a& seno o desas"re irrepar+(el $ue resul"a' para a educao p3%lica' de influencias e in"er(en.es es"ran#as $ue conse!uira& su:ei"a5la a seus ideais secund+rios e in"eresses su%al"ernos* Dai decorre a necessidade de u&a a&pla au"ono&ia "/cnica' ad&inis"ra"i(a e econ,&ica' co& $ue os "/cnicos e educadores' $ue "=& a responsa%ilidade e de(e& "er' por is"o' a direo e ad&inis"rao da funo educacional' "en#a& asse!urados os &eios &a"eriais para podere& reali-+5la* Esses &eios' por/&' no pode& redu-ir5se 0s (er%as $ue' nos ora&en"os' so consi!nadas a esse ser(io p3%lico e' por is"o' su:ei"as 0s crises dos er+rios do Es"ado ou 0s oscila.es> do in"eresse dos !o(ernos pela educao* A au"ono&ia econ,&ica no se poder+ reali-ar' a no ser pela ins"i"uio de u& >fundo especial ou escolar>' $ue' cons"i"u do de pa"ri&,nios' i&pos"os e rendas pr7prias' se:a ad&inis"rado e aplicado e9clusi(a&en"e no desen(ol(i&en"o da o%ra educacional' pelos pr7prios 7r!os do ensino' incu&%idos de sua direo* c) A descentralizao

A or!ani-ao da educao %rasileira uni"+ria so%re a %ase e os princ pios do Es"ado' no esp ri"o da (erdadeira co&unidade popular e no cuidado da unidade nacional' no i&plica u& cen"ralis&o es"/ril e odioso' ao $ual se op.e& as condi.es !eo!r+ficas do pa s e a necessidade de adap"ao crescen"e da escola aos in"eresses e 0s e9i!=ncias re!ionais* Unidade no si!nifica unifor&idade* A unidade pressup.e &ul"iplicidade* Por &enos $ue parea' 0 pri&eira (is"a' no /' pois' na cen"rali-ao' &as na aplicao da dou"rina federa"i(a e descen"rali-adora' $ue "ere&os de %uscar o &eio de le(ar a ca%o' e& "oda a Rep3%lica' u&a o%ra &e"7dica e coordenada' de acordo co& u& plano co&u&' de co&ple"a efici=ncia' "an"o e& in"ensidade co&o e& e9"enso* B Unio' na capi"al' e aos es"ados' nos seus respec"i(os "erri"7rios' / $ue de(e co&pe"ir a educao e& "odos os !raus' den"ro dos princ pios !erais fi9ados na no(a cons"i"uio' $ue de(e con"er' co& a definio de a"ri%ui.es e de(eres' os funda&en"os da educao nacional* Ao !o(erno cen"ral' pelo Ainis"/rio da Educao' ca%er+ (i!iar so%re a o%edi=ncia a esses princ pios' fa-endo e9ecu"ar as orien"a.es e os ru&os !erais da funo educacional' es"a%elecidos na car"a cons"i"ucional e e& leis ordin+rias' socorrendo onde #a:a defici=ncia de &eios' facili"ando o in"erc)&%io peda!7!ico e cul"ural dos Es"ados e in"ensificando por "odas as for&as as suas rela.es espiri"uais* A unidade educa"i(a' 5 essa o%ra i&ensa $ue a Unio "er+ de reali-ar so% pena de perecer co&o nacionalidade' se &anifes"ar+ en"o co&o u&a fora (i(a' u& esp ri"o co&u&' u& es"ado de )ni&o nacional' nesse re!i&e li(re de in"erc)&%io' solidariedade e cooperao $ue' le(ando os Es"ados a e(i"ar "odo desperd cio nas suas despesas escolares afi& de produ-ir os &aiores resul"ados co& as &enores despesas' a%rir+ &ar!e& a u&a sucesso inin"errup"a de esforos fecundos e& cria.es e inicia"i(as* O processo educativo O conceito e os fundamentos da educao nova O desen(ol(i&en"o das ci=ncias lanou as %ases das dou"rinas da no(a educao' a:us"ando 0 finalidade funda&en"al e aos ideais $ue ela de(e prosse!uir os processos apropriados para reali-+5los* A e9"enso e a ri$ue-a $ue a"ual&en"e alcana por "oda a par"e o es"udo cien" fico e e9peri&en"al da educao' a li%er"ara& do e&piris&o' dando5l#e u& car+"er e u& esp ri"o ni"ida&en"e cien" fico e or!ani-ando' e& corpo de dou"rina' nu&a s/rie fecunda de pes$uisas e e9peri=ncias' os princ pios da educao no(a' pressen"idos e 0s (e-es for&ulados e& ras!os de s n"ese' pela in"uio lu&inosa de seus precursores* A no(a dou"rina' $ue no considera a funo educacional co&o u&a funo de superposio ou de acr/sci&o' se!undo a $ual o educando / >&odelado

e9"erior&en"e> ;escola "radicional<' &as u&a funo co&ple9a de a.es e rea.es e& $ue o esp ri"o cresce de >den"ro para fora>' su%s"i"ui o &ecanis&o pela (ida ;a"i(idade funcional< e "ransfere para a criana e para o respei"o de sua personalidade o ei9o da escola e o cen"ro de !ra(idade do pro%le&a da educao*?onsiderando os processos &en"ais' co&o >fun.es (i"ais> e no co&o >processos e& si &es&os>' ela os su%ordina 0 (ida' co&o &eio de u"ili-+5la e de sa"isfa-er as suas &3l"iplas necessidades &a"eriais e espiri"uais* A escola' (is"a desse )n!ulo no(o $ue nos d+ o concei"o funcional da educao' de(e oferecer 0 criana u& &eio (i(o e na"ural' >fa(or+(el ao in"erc)&%io de rea.es e e9peri=ncias>' e& $ue ela' (i(endo a sua (ida pr7pria' !enerosa e %ela de criana' se:a le(ada >ao "ra%al#o e 0 ao por &eios na"urais $ue a (ida susci"a $uando o "ra%al#o e a ao con(/& aos seus in"eresses e 0s suas necessidades>* Nessa no(a concepo da escola' $ue / u&a reao con"ra as "end=ncias e9clusi(a&en"e passi(as' in"elec"ualis"as e (er%alis"as da escola "radicional' a a"i(idade $ue es"+ na %ase de "odos os seus "ra%al#os' / a a"i(idade espon")nea' ale!re e fecunda' diri!ida 0 sa"isfao das necessidades do pr7prio indi( duo* Na (erdadeira educao funcional de(e es"ar' pois' se&pre presen"e' co&o ele&en"o essencial e ineren"e 0 sua pr7pria na"ure-a' o pro%le&a no s7 da correspond=ncia en"re os !raus do ensino e as e"apas da e(oluo in"elec"ual fi9adas so%re a %ase dos in"eresses' co&o "a&%/& da adap"ao da a"i(idade educa"i(a 0s necessidades psico%iol7!icas do &o&en"o* O $ue dis"in!ue da escola "radicional a escola no(a' no /' de fa"o' a predo&in)ncia dos "ra%al#os de %ase &anual e corporal' &as a presena' e& "odas as suas a"i(idades' do fa"or psico%iol7!ico do in"eresse' $ue / a pri&eira condio de u&a a"i(idade espon")nea e o es" &ulo cons"an"e ao educando ;criana' adolescen"e ou :o(e&< a %uscar "odos os recursos ao seu alcance' >!raas 0 fora de a"rao das necessidades profunda&en"e sen"idas>*D cer"o $ue' deslocando5se por es"a for&a' para a criana e para os seus in"eresses' &7(eis e "ransi"7rios' a fon"e de inspirao das a"i(idades escolares' $ue%ra5se a orde& $ue apresen"a(a& os pro!ra&as "radicionais' do pon"o de (is"a da l7!ica for&al dos adul"os' para os p,r de acordo co& a >l7!ica psicol7!ica>' is"o /' co& a l7!ica $ue se %aseia na na"ure-a e no funciona&en"o do esp ri"o infan"il* Aas' para $ue a escola possa fornecer aos >i&pulsos in"eriores a ocasio e o &eio de reali-ar5se>' e a%rir ao educando 0 sua ener!ia de o%ser(ar' e9peri&en"ar e criar "odas as a"i(idades capa-es de sa"isfa-=5la' / preciso $ue ela se:a reor!ani-ada co&o u& >&undo na"ural e social e&%rion+rio>' u& a&%ien"e din)&ico e& n"i&a cone9o co& a re!io e a co&unidade* A escola $ue "e& sido u& aparel#o for&al e r !ido' se& diferenciao re!ional' in"eira&en"e desin"e!rado e& relao ao &eio social' passar+ a ser u& or!anis&o (i(o' co& u&a es"ru"ura social' or!ani-ada 0 &aneira de u&a co&unidade palpi"an"e pelas solu.es de seus pro%le&as* Aas' se a escola de(e ser u&a co&unidade e& &inia"ura' e se e& "oda a

co&unidade as a"i(idades &anuais' &o"oras ou cons"ru"oras >cons"i"ue& as fun.es predo&inan"es da (ida>' / na"ural $ue ela inicie os alunos nessas a"i(idades' pondo5os e& con"a"o co& o a&%ien"e e co& a (ida a"i(a $ue os rodeia' para $ue eles possa&' des"a for&a' possu 5la' apreci+5la e sen"i5la de acordo co& as ap"id.es e possi%ilidades* >A (ida da sociedade' o%ser(ou Paulsen' se &odifica e& funo da sua econo&ia' e a ener!ia indi(idual e cole"i(a se &anifes"a pela sua produo &a"erial>* A escola no(a' $ue "e& de o%edecer a es"a lei' de(e ser reor!ani-ada de &aneira $ue o "ra%al#o se:a seu ele&en"o for&ador' fa(orecendo a e9panso das ener!ias criadoras do educando' procurando es"i&ular5l#e o pr7prio esforo co&o o ele&en"o &ais eficien"e e& sua educao e preparando5o' co& o "ra%al#o e& !rupos e "odas as a"i(idades peda!7!icas e sociais' para fa-=5lo pene"rar na corren"e do pro!resso &a"erial e espiri"ual da sociedade de $ue pro(eio e e& $ue (ai (i(er e lu"ar* $lano de reconstruo educacional a) As lin%as #erais do plano Ora' assen"ada a finalidade da educao e definidos os &eios de ao ou processos de $ue necessi"a o indi( duo para o seu desen(ol(i&en"o in"e!ral' fica& fi9ados os princ pios cien" ficos so%re os $uais se pode apoiar solida&en"e u& sis"e&a de educao* A aplicao desses princ pios i&por"a' co&o se (=' nu&a radical "ransfor&ao da educao p3%lica e& "odos os seus !raus' "an"o 0 lu- do no(o concei"o de educao' co&o 0 (is"a das necessidades nacionais* No plano de recons"ruo educacional' de $ue se es%oa& a$ui apenas as suas !randes lin#as !erais' procura&os' an"es de "udo' corri!ir o erro capi"al $ue apresen"a o a"ual sis"e&a ;se / $ue se pode c#a&ar sis"e&a<' carac"eri-ado pela fal"a de con"inuidade e ar"iculao do ensino' e& seus di(ersos !raus' co&o se no fosse& e"apas de u& &es&o processo' e cada u& dos $uais de(e "er o seu >fi& par"icular>' pr7prio' den"ro da >unidade do fi& !eral da educao> e dos princ pios e &/"odos co&uns a "odos os !raus e ins"i"ui.es educa"i(as* De fa"o' o di(orcio en"re as en"idades $ue &an"=& o ensino pri&+rio e profissional e as $ue &an"=& o ensino secund+rio e superior' (ai concorrendo insensi(el&en"e' co&o :+ o%ser(ou u& dos si!na"+rios des"e &anifes"o' >para $ue se es"a%elea& no 4rasil' dois sis"e&as escolares paralelos' fec#ados e& co&par"i&en"os es"an$ues e inco&unic+(eis' diferen"es nos seus o%:e"i(os cul"urais e sociais' e' por is"o &es&o' ins"ru&en"os de es"ra"ificao social>* A escola pri&+ria $ue se es"ende so%re as ins"i"ui.es das escolas &a"ernais e dos :ardins de inf)ncia e cons"i"ui o pro%le&a funda&en"al das de&ocracias' de(e' pois' ar"icular5se ri!orosa&en"e co& a educao secund+ria unificada' $ue l#e sucede' e& "erceiro plano' para a%rir acesso 0s escolas ou ins"i"u"os superiores de especiali-ao profissional ou de al"os es"udos* Ao esp ri"o no(o $ue

:+ se apoderou do ensino pri&+rio no se poderia' por/&' su%"rair a escola secund+ria' e& $ue se apresen"a&' colocadas no &es&o n (el' a educao c#a&ada >profissional> ;de prefer=ncia &anual ou &ec)nica< e a educao #u&an s"ica ou cien" fica ;de preponder)ncia in"elec"ual<' so%re u&a %ase co&u& de "r=s anos* A escola secund+ria dei9ar+ de ser assi& a (el#a escola de >u& !rupo social>' des"inada a adap"ar "odas as in"eli!=ncias a u&a for&a r !ida de educao' para ser u& aparel#o fle9 (el e (i(o' or!ani-ado para &inis"rar a cul"ura !eral e sa"isfa-er 0s necessidades pr+"icas de adap"ao 0 (ariedade dos !rupos sociais* D o &es&o princ pio $ue fa- alar!ar o ca&po educa"i(o das Uni(ersidades' e& $ue' ao lado das escolas des"inadas ao preparo para as profiss.es c#a&adas >li%erais>' se de(e& in"rodu-ir' no sis"e&a' as escolas de cul"ura especiali-ada' para as profiss.es indus"riais e &ercan"is' propulsoras de nossa ri$ue-a econ,&ica e indus"rial* Aas esse princ pio' dila"ando o ca&po das uni(ersidades' para adap"+5las 0 (ariedade e 0s necessidades dos !rupos sociais' "o lon!e es"+ de l#es res"rin!ir a funo cul"ural $ue "ende a ele(ar cons"an"e&en"e as escolas de for&ao profissional' ac#e!ando5as 0s suas pr7prias fon"es de reno(ao e a!rupando5as e& "orno dos !randes n3cleos de criao li(re' de pes$uisa cien" fica e de cul"ura desin"eressada* A ins"ruo p3%lica no "e& sido' en"re n7s' na :us"a o%ser(ao de Al%er"o 6orres' seno u& >sis"e&a de canais de =9odo da &ocidade do ca&po para as cidades e da produo para o parasi"is&o>* D preciso' para rea!ir con"ra esses &ales' :+ "o lucida&en"e apon"ados' p,r e& (ia de soluo o pro%le&a educacional das &assas rurais e do ele&en"o "ra%al#ador da cidade e dos cen"ros indus"riais :+ pela e9"enso da escola do "ra%al#o educa"i(o e da escola do "ra%al#o profissional' %aseada no e9erc cio nor&al do "ra%al#o e& cooperao' :+ pela adap"ao crescen"e dessas escolas ;pri&+ria e secund+ria profissional< 0s necessidades re!ionais e 0s profiss.es e ind3s"rias do&inan"es no &eio* A no(a pol "ica educacional ro&pendo' de u& lado' con"ra a for&ao e9cessi(a&en"e li"er+ria de nossa cul"ura' para l#e dar u& car+"er cien" fico e "/cnico' e con"ra esse esp ri"o de desin"e!rao da escola' e& relao ao &eio social' i&p.e refor&as profundas' orien"adas no sen"ido da produo e procura reforar' por "odos os &eios' a in"eno e o (alor social da escola' se& ne!ar a ar"e' a li"era"ura e os (alores cul"urais* A ar"e e a li"era"ura "e& efe"i(a&en"e u&a si!nificao social' profunda e &3l"ipla@ a apro9i&ao dos #o&ens' a sua or!ani-ao e& u&a cole"i(idade un)ni&e' a difuso de "ais ou $uais id/ias sociais' de u&a &aneira >i&a!inada>' e' por"an"o' efica-' a e9"enso do raio (isual do #o&e& e o (alor &oral e educa"i(o confere& cer"a&en"e 0 ar"e u&a enor&e i&por")ncia social* Aas' se' 0 &edida $ue a ri$ue-a do #o&e& au&en"a' o ali&en"o ocupa u& lu!ar cada (e- &ais fraco' os produ"ores in"elec"uais no passa& para o pri&eiro plano seno $uando as sociedades se or!ani-a& e& s7lidas %ases econ,&icas*

") O ponto nevrl#ico da questo A es"ru"ura do plano educacional corresponde' na #ierar$uia de suas ins"i"ui.es escolares ;escola infan"il ou pr/5pri&+ria@ pri&+ria@ secund+ria e superior ou uni(ersi"+ria< aos $ua"ro !randes per odos $ue apresen"a o desen(ol(i&en"o na"ural do ser #u&ano* D u&a refor&a in"e!ral da or!ani-ao e dos &/"odos de "oda a educao nacional' den"ro do &es&o esp ri"o $ue su%s"i"ui o concei"o es"+"ico do ensino por u& concei"o din)&ico' fa-endo u& apelo' dos :ardins de inf)ncia 0 Uni(ersidade' no 0 recep"i(idade &as 0 a"i(idade criadora do aluno* A par"ir da escola infan"il ;1 a M anos< 0 Uni(ersidade' co& escala pela educao pri&+ria ;I a JN< e pela secund+ria ;lN a JL anos<' a >con"inuao inin"errup"a de esforos criadores> de(e le(ar 0 for&ao da personalidade in"e!ral do aluno e ao desen(ol(i&en"o de sua faculdade produ"ora e de seu poder criador' pela aplicao' na escola' para a a$uisio a"i(a de con#eci&en"os' dos &es&os &/"odos ;o%ser(ao' pes$uisa' e e9peri=ncia<' $ue se!ue o esp ri"o &aduro' nas in(es"i!a.es cien" ficas* A escola secund+ria' unificada para se e(i"ar o di(7rcio en"re os "ra%al#adores &anuais e in"elec"uais' "er+ u&a s7lida %ase co&u& de cul"ura !eral ;2 anos<' para a pos"erior %ifurcao ;dos JK aos JL<' e& seo de preponder)ncia in"elec"ual ;co& os 2 ciclos de #u&anidades &odernas@ ci=ncias f sicas e &a"e&+"icas@ e ci=ncias $u &icas e %iol7!icas<' e e& seo de prefer=ncia &anual' ra&ificada por sua (e-' e& ciclos' escolas ou cursos des"inados 0 preparao 0s a"i(idades profissionais' decorren"es da e9"rao de &a"/rias pri&as ;escolas a!r colas' de &inerao e de pesca< da ela%orao das &a"/rias pri&as ;indus"riais e profissionais< e da dis"ri%uio dos produ"os ela%orados ;"ranspor"es' co&unica.es e co&/rcio<* Aas' &on"ada' na sua es"ru"ura "radicional' para a classe &/dia ;%ur!uesia<' en$uan"o a escola pri&+ria ser(ia 0 classe popular' co&o se "i(esse u&a finalidade e& si &es&a' a escola secund+ria ou do 2O !rau no for&a apenas o redu"o dos in"eresses de classe' $ue criara& e &an"=& o dualis&o dos sis"e&as escolares* D ainda nesse ca&po educa"i(o $ue se le(an"a a con"ro(/rsia so%re o sen"ido de cul"ura !eral e se p.e o pro%le&a rela"i(o 0 escol#a do &o&en"o e& $ue a &a"/ria do ensino de(e di(ersificar5se e& ra&os iniciais de especiali-ao* No ad&ira' por is"o' $ue a escola secund+ria se:a' nas refor&as escolares' o pon"o ne(r+l!ico da $ues"o* Ora' a soluo dada' nes"e plano' ao pro%le&a do ensino secund+rio' le(an"ando os o%s"+culos opos"os pela escola "radicional 0 in"erpene"rao das classes sociais' se inspira na necessidade de adap"ar essa educao 0 di(ersidade nascen"e de !os"os e 0 (ariedade crescen"e de ap"id.es $ue a o%ser(ao psicol7!ica re!is"a nos adolescen"es e $ue >represen"a& as 3nicas foras capa-es de arras"ar o esp ri"o dos :o(ens 0 cul"ura superior>* A escola do passado' co& seu esforo in3"il de a%arcar a so&a !eral de con#eci&en"os' descurou a pr7pria for&ao do esp ri"o e a funo $ue l#e ca%ia de condu-ir o adolescen"e ao li&iar das profiss.es e da (ida* So%re a %ase de u&a

cul"ura !eral co&u&' e& $ue i&por"ar+ &enos a $uan"idade ou $ualidade das &a"/rias do $ue o >&/"odo de sua a$uisio>' a escola &oderna es"a%elece para is"o' depois dos JK anos' o pon"o e& $ue o ensino se di(ersifica' para se adap"ar :+ 0 di(ersidade crescen"e de ap"id.es e de !os"os' :+ 0 (ariedade de for&as de a"i(idade social* c) O conceito moderno de &niversidade e o pro"lema universitrio no 'rasil A educao superior $ue "e& es"ado' no 4rasil' e9clusi(a&en"e a ser(io das profiss.es >li%erais> ;en!en#aria' &edicina e direi"o<' no pode e(iden"e&en"e eri!ir5se 0 al"ura de u&a educao uni(ersi"+ria' se& alar!ar para #ori-on"es cien" ficos e cul"urais a sua finalidade es"ri"a&en"e profissional e se& a%rir os seus $uadros r !idos 0 for&ao de "odas as profiss.es $ue e9i:a& con#eci&en"os cien" ficos' ele(ando5as a "odas a n (el superior e "ornando5se' pela fle9i%ilidade de sua or!ani-ao' acess (el a "odas* Ao lado das faculdades profissionais e9is"en"es' reor!ani-adas e& no(as %ases' i&p.e5se a criao si&ul")nea ou sucessi(a' e& cada $uadro uni(ersi"+rio' de faculdades de ci=ncias sociais e econ,&icas@ de ci=ncias &a"e&+"icas' f sicas e na"urais' e de filosofia e le"ras $ue' a"endendo 0 (ariedade de "ipos &en"ais e das necessidades sociais' de(ero a%rir 0s uni(ersidades $ue se criare& ou se reor!ani-are&' u& ca&po cada (e- &ais (as"o de in(es"i!a.es cien" ficas* A educao superior ou uni(ersi"+ria' a par"ir dos JL anos' in"eira&en"e !ra"ui"a co&o as de&ais' de(e "ender' de fa"o' no so&en"e 0 for&ao profissional e "/cnica' no seu &+9i&o desen(ol(i&en"o' co&o 0 for&ao de pes$uisadores' e& "odos os ra&os de con#eci&en"os #u&anos* Ela de(e ser or!ani-ada de &aneira $ue possa dese&pen#ar a "r plice funo $ue l#e ca%e de ela%oradora ou criadora de ci=ncia ;in(es"i!ao<' docen"e ou "rans&issora de con#eci&en"os ;ci=ncia fei"a< e de (ul!ari-adora ou populari-adora' pelas ins"i"ui.es de e9"enso uni(ersi"+ria' das ci=ncias e das ar"es* No en"an"o' co& ser a pes$uisa' na e9presso de ?oul"er' o >sis"e&a ner(oso da Uni(ersidade>' $ue es"i&ula e do&ina $ual$uer ou"ra funo@ co& ser esse esp ri"o de profundidade e uni(ersalidade' $ue i&pri&e 0 educao superior u& car+"er uni(ersi"+rio' pondo5a e& condi.es de con"ri%uir para o aperfeioa&en"o cons"an"e do sa%er #u&ano' a nossa educao superior nunca ul"rapassou os li&i"es e as a&%i.es de for&ao profissional' a $ue se prop.e& as escolas de en!en#aria' de &edicina e direi"o* Nessas ins"i"ui.es' or!ani-adas an"es para u&a funo docen"e' a ci=ncia es"+ in"eira&en"e su%ordinada 0 ar"e ou 0 "/cnica da profisso a $ue ser(e&' co& o cuidado da aplicao i&edia"a e pr79i&a' de u&a direo u"ili"+ria e& (is"a de u&a funo p3%lica ou de u&a carreira pri(ada* Ora' se' en"re n7s' (in!a& facil&en"e "odas as f7r&ulas e frases fei"as@ se a nossa ilus"rao' &ais (ariada e &ais (as"a do $ue no i&p/rio' / #o:e' na frase de Al%er"o 6orres' >&ais (a!a' fluida' se& assen"o' incapa- de #a%ili"ar os esp ri"os a for&ar :u -os e incapa- de

l#es inspirar a"os>' / por$ue a nossa !erao' al/& de perder a %ase de u&a educao secund+ria s7lida' pos"o $ue e9clusi(a&en"e li"er+ria' se dei9ou infil"rar desse esp ri"o enciclop/dico e& $ue o pensa&en"o !an#a e& e9"enso o $ue perde e& profundidade@ e& $ue da o%ser(ao e da e9peri=ncia' e& $ue de(ia e9erci"ar5se' se deslocou o pensa&en"o para o #edonis&o in"elec"ual e para a ci=ncia fei"a' e e& $ue' final&en"e' o per odo criador cede o lu!ar 0 erudio' e essa &es&a $uase se&pre' en"re n7s' aparen"e e se& su%s")ncia' dissi&ulando so% a superf cie' 0s (e-es %ril#an"e' a a%solu"a fal"a de solide- de con#eci&en"os* Nessa superficialidade de cul"ura' f+cil e apressada' de au"odida"as' cu:as opini.es se &an"=& prisioneiras de sis"e&as ou se &a"i-a& das "onalidades das &ais (ariadas dou"rinas' se "e& de %uscar as causas profundas da es"rei"e-a e da flu"uao dos esp ri"os e da indisciplina &en"al' $uase an+r$uica' $ue re(ela&os e& face de "odos os pro%le&as* Ne& a pri&eira !erao nascida co& a rep3%lica' no seu esforo #er7ico para ad$uirir a posse de si &es&a' ele(ando5se aci&a de seu &eio' conse!uiu li%er"ar5se de "odos os &ales educa"i(os de $ue se (iciou a sua for&ao* A or!ani-ao de Uni(ersidades /' pois' "an"o &ais necess+ria e ur!en"e $uan"o &ais pensar&os $ue s7 co& essas ins"i"ui.es' a $ue ca%e criar e difundir ideais pol "icos' sociais' &orais e es"/"icos' / $ue pode&os o%"er esse in"ensi(o esp ri"o co&u&' nas aspira.es' nos ideais e nas lu"as' esse >es"ado de )ni&o nacional>' capa- de dar fora' efic+cia e coer=ncia 0 ao dos #o&ens' se:a& $uais fore& as di(er!=ncias $ue possa es"a%elecer en"re eles a di(ersidade de pon"os de (is"a na soluo dos pro%le&as %rasileiros* D a uni(ersidade' no con:un"o de suas ins"i"ui.es de al"a cul"ura' prepos"as ao es"udo cien" fico dos !randes pro%le&as nacionais' $ue nos dar+ os &eios de co&%a"er a facilidade de "udo ad&i"ir@ o ce"icis&o de nada escol#er ne& :ul!ar@ a fal"a de cr "ica' por fal"a de esp ri"o de s n"ese@ a indiferena ou a neu"ralidade no "erreno das id/ias@ a i!nor)ncia >da &ais #u&ana de "odas as opera.es in"elec"uais' $ue / a de "o&ar par"ido>' e a "end=ncia e o esp ri"o f+cil de su%s"i"uir os princ pios ;ainda $ue pro(is7rios< pelo parado9o e pelo #u&or' esses recursos desesperados* d) O pro"lema dos mel%ores De fa"o' a Uni(ersidade' $ue se encon"ra no +pice de "odas as ins"i"ui.es educa"i(as' es"+ des"inada' nas sociedades &odernas a desen(ol(er u& papel cada (e- &ais i&por"an"e na for&ao das eli"es de pensadores' s+%ios' cien"is"as' "/cnicos' e educadores' de $ue elas precisa& para o es"udo e soluo de suas $ues".es cien" ficas' &orais' in"elec"uais' pol "icas e econ,&icas* Se o pro%le&a funda&en"al das de&ocracias / a educao das &assas populares' os &el#ores e os &ais capa-es' por seleo' de(e& for&ar o (/r"ice de u&a pir)&ide de %ase i&ensa* ?er"a&en"e' o no(o concei"o de educao repele as eli"es for&adas ar"ificial&en"e >por

diferenciao econ,&ica> ou so% o cri"/rio da independ=ncia econ,&ica' $ue no / ne& pode ser #o:e ele&en"o necess+rio para fa-er par"e delas* A pri&eira condio para $ue u&a eli"e dese&pen#e a sua &isso e cu&pra o seu de(er / de ser >in"eira&en"e a%er"a> e no so&en"e de ad&i"ir "odas as capacidades no(as' co&o "a&%/& de re:ei"ar i&placa(el&en"e de seu seio "odos os indi( duos $ue no dese&pen#a& a funo social $ue l#es / a"ri%u da no in"eresse da cole"i(idade* Aas' no #+ sociedade al!u&a $ue possa prescindir desse 7r!o especial e "an"o &ais perfei"as sero as sociedades $uan"o &ais pes$uisada e selecionada for a sua eli"e' $uan"o &aior for a ri$ue-a e a (ariedade de #o&ens' de (alor cul"ural su%s"an"i(o' necess+rios para enfren"ar a (ariedade dos pro%le&as $ue p.e a co&ple9idade das sociedades &odernas* Essa seleo $ue se de(e processar no >por diferenciao econ,&ica>' &as >pela diferenciao de "odas as capacidades>' fa(orecida pela educao' &edian"e a ao %iol7!ica e funcional' no pode' no dire&os co&ple"ar5se' &as ne& se$uer reali-ar5se seno pela o%ra uni(ersi"+ria $ue' ele(ando ao &+9i&o o desen(ol(i&en"o dos indi( duos den"ro de suas ap"id.es na"urais e selecionando os &ais capa-es' l#es d+ %as"an"e fora para e9ercer influ=ncia efe"i(a na sociedade e afe"ar' dessa for&a' a consci=ncia social* A unidade de formao de professores e a unidade de esp(rito Ora' dessa eli"e de(e fa-er par"e e(iden"e&en"e o professorado de "odos os !raus' ao $ual' escol#ido co&o sendo u& corpo de eleio' para u&a funo p3%lica da &ais al"a i&por")ncia' no se d+' ne& nunca se deu no 4rasil' a educao $ue u&a eli"e pode e de(e rece%er* A &aior par"e dele' en"re n7s' / recru"ada e& "odas as carreiras' se& $ual$uer preparao profissional' co&o os professores do ensino secund+rio e os do ensino superior ;en!en#aria' &edicina' direi"o' e"c*<' en"re os profissionais dessas carreiras' $ue rece%era&' uns e ou"ros' do secund+rio a sua educao !eral* O &a!is"/rio pri&+rio' preparado e& escolas especiais ;escolas nor&ais<' de car+"er &ais proped=u"ico' e' as (e-es &is"o' co& seus cursos !eral e de especiali-ao profissional' no rece%e' por (ia de re!ra' nesses es"a%eleci&en"os' de n (el secund+rio' ne& u&a s7lida preparao peda!7!ica' ne& a educao !eral e& $ue ela de(e %asear5se* A preparao dos professores' co&o se (=' / "ra"ada en"re n7s' de &aneira diferen"e' $uando no / in"eira&en"e descuidada' co&o se a funo educacional' de "odas as fun.es p3%licas a &ais i&por"an"e' fosse a 3nica para cu:o e9erc cio no #ou(esse necessidade de $ual$uer preparao profissional* 6odos os professores' de "odos os !raus' cu:a preparao !eral se ad$uirir+ nos es"a%eleci&en"os de ensino secund+rio' de(e&' no en"an"o' for&ar o seu esp ri"o peda!7!ico' con:un"a&en"e' nos cursos uni(ersi"+rios' e& faculdades ou escolas nor&ais' ele(adas ao n (el superior e incorporadas 0s uni(ersidades* A "radio das #ierar$uias docen"es' %aseadas na diferenciao dos !raus de ensino' e $ue a lin!ua!e& fi9ou e&

deno&ina.es diferen"es ;&es"re' professor e ca"edr+"ico<' / in"eira&en"e con"r+ria ao princ pio da unidade da funo educacional' $ue' aplicado' 0s fun.es docen"es' i&por"a na incorporao dos es"udos do &a!is"/rio 0s uni(ersidades' e' por"an"o' na li%er"ao espiri"ual e econ,&ica do professor' &edian"e u&a for&ao e re&unerao e$ui(alen"es $ue l#e per&i"a& &an"er' co& a efici=ncia no "ra%al#o' a di!nidade e o pres" !io indispens+(eis aos educadores* A for&ao uni(ersi"+ria dos professores no / so&en"e u&a necessidade da funo educa"i(a' &as o 3nico &eio de' ele(ando5 l#es e& (er"icalidade a cul"ura' e a%rindo5l#es a (ida so%re "odos os #ori-on"es' es"a%elecer' en"re "odos' para a reali-ao da o%ra educacional' u&a co&preenso rec proca' u&a (ida sen"i&en"al co&u& e u& (i!oroso esp ri"o co&u& nas aspira.es e nos ideais* Se o es"ado cul"ural dos adul"os / $ue d+ as dire"ri-es 0 for&ao da &ocidade' no se poder+ es"a%elecer u&a funo e educao uni"+ria da &ocidade' se& $ue #a:a unidade cul"ural na$ueles $ue es"o incu&%idos de "rans&i" 5la* N7s no "e&os o fei"icis&o &as o princ pio da unidade' $ue recon#ece&os no ser poss (el seno $uando se criou esse >esp ri"o>' esse >ideal co&u&>' pela unificao' para "odos os !raus do ensino' da for&ao do &a!is"/rio' $ue ele(aria o (alor dos es"udos' e& "odos os !raus' i&pri&iria &ais l7!ica e #ar&onia 0s ins"i"ui.es' e corri!iria' "an"o $uan"o #u&ana&en"e poss (el' as in:us"ias da si"uao a"ual* Os professores de ensino pri&+rio e secund+rio' assi& for&ados' e& escolas ou cursos uni(ersi"+rios' so%re a %ase de u&a educao !eral co&u&' dada e& es"a%eleci&en"os de educao secund+ria' no faria& seno u& s7 corpo co& os do ensino superior' preparando a fuso sincera e cordial de "odas as foras (i(as do &a!is"/rio* En"re os di(ersos !raus do ensino' $ue !uardaria& a sua funo espec fica' se es"a%eleceria& con"a"os es"rei"os $ue per&i"iria& as passa!ens de u& ao ou"ro nos &o&en"os precisos' desco%rindo as superioridade e& !/r&en' pondo5as e& des"a$ue e asse!urando' de u& pon"o a ou"ro dos es"udos' a unidade do esp ri"o so%re a %ase da unidade de for&ao dos professores*

O papel da escola na vida e a sua funo social Aas' ao &es&o "e&po $ue os pro!ressos da psicolo!ia aplicada 0 criana co&eara& a dar 0 educao %ases cien" ficas' os es"udos sociol7!icos' definindo a posio da escola e& face da (ida' nos "rou9era& u&a consci=ncia &ais n "ida da sua funo social e da es"rei"e-a rela"i(a de seu c rculo de ao* ?o&preende5se' 0 ludesses es"udos' $ue a escola' ca&po espec fico de educao' no / u& ele&en"o es"ran#o 0 sociedade #u&ana' u& ele&en"o separado' &as >u&a ins"i"uio social>' u& 7r!o feli- e (i(o' no con:un"o das

ins"i"ui.es necess+rias 0 (ida' o lu!ar onde (i(e& a criana' a adolesc=ncia e a &ocidade' de confor&idade co& os in"eresses e as ale!rias profundas de sua na"ure-a* A educao' por/&' no se faso&en"e pela escola' cu:a ao / fa(orecida ou con"rariada' a&pliada ou redu-ida pelo :o!o de foras inu&er+(eis $ue concorre& ao &o(i&en"o das sociedades &odernas* Nu&erosas e (ariad ssi&as' so' de fa"o' as influ=ncias $ue for&a& o #o&e& a"ra(/s da e9is"=ncia* >P+ a #erana $ue a escola da esp/cie' co&o :+ se escre(eu@ a fa& lia $ue / a escola dos pais@ o a&%ien"e social $ue / a escola da co&unidade' e a &aior de "odas as escolas' a (ida' co& "odos os seus i&ponder+(eis e foras incalcul+(eis>* ?o&preender' en"o' para e&pre!ar a i&a!e& de ?* 4ou!l/' $ue' na sociedade' a >-ona lu&inosa / sin!ular&en"e &ais es"rei"a $ue a -ona de so&%ra@ os pe$uenos focos de ao conscien"e $ue so as escolas' no so seno pon"os na noi"e' e a noi"e $ue as cerca no / (a-ia' &as c#eia e "an"o &ais in$uie"an"e@ no / o sil=ncio e a i&o%ilidade do deser"o' &as o fr=&i"o de u&a flores"a po(oada>* Dessa concepo posi"i(a da escola' co&o u&a ins"i"uio social' li&i"ada' na sua ao educa"i(a' pela pluralidade e di(ersidade das foras $ue concorre& ao &o(i&en"o das sociedades' resul"a a necessidade de reor!ani-+5la' co&o u& or!anis&o &ale+(el e (i(o' aparel#ado de u& sis"e&a de ins"i"ui.es suscep" (eis de l#e alar!ar os li&i"es e o raio de ao* As ins"i"ui.es periescolares e pos"escolares' de car+"er educa"i(o ou de assis"=ncia social' de(e& ser incorporadas e& "odos os sis"e&as de or!ani-ao escolar para corri!ire& essa insufici=ncia social' cada (e- &aior' das ins"i"ui.es educacionais* Essas ins"i"ui.es de educao e cul"ura' dos :ardins de inf)ncia 0s escolas superiores' no e9erce& a ao in"ensa' lar!a e fecunda $ue so c#a&adas a desen(ol(er e no pode& e9ercer seno por esse con:un"o sis"e&+"ico de &edidas de pro:eo social da o%ra educa"i(a al/& dos &uros escolares* ?ada escola' se:a $ual for o seu !rau' dos :ardins 0s uni(ersidades' de(e' pois' reunir e& "o&o de si as fa& lias dos alunos' es"i&ulando e apro(ei"ando as inicia"i(as dos pais e& fa(or da educao@ cons"i"uindo sociedades de e95alunos $ue &an"en#a& relao cons"an"e co& as escolas@ u"ili-ando' e& seu pro(ei"o' os (aliosos e &3l"iplos ele&en"os &a"eriais e espiri"uais da cole"i(idade e desper"ando e desen(ol(endo o poder de inicia"i(a e o esp ri"o de cooperao social en"re os pais' os professores' a i&prensa e "odas as de&ais ins"i"ui.es dire"a&en"e in"eressadas na o%ra da educao* Pois' / i&poss (el reali-ar5se e& in"ensidade e e9"enso' u&a s7lida o%ra educacional' se& se ras!are& 0 escola a%er"uras no &aior nu&ero poss (el de dire.es e se& se &ul"iplicare& os pon"os de apoio de $ue ela precisa' para se desen(ol(er' recorrendo a co&unidade co&o 0 fon"e $ue l#es #+ de proporcionar "odos os ele&en"os necess+rios para ele(ar as condi.es &a"eriais e espiri"uais das escolas* A consci=ncia do (erdadeiro papel da escola na sociedade i&p.e o de(er de concen"rar a ofensi(a educacional so%re os n3cleos sociais' co&o a fa& lia' os a!rupa&en"os

profissionais e a i&prensa' para $ue o esforo da escola se possa reali-ar e& con(er!=ncia' nu&a o%ra solid+ria' co& as ou"ras ins"i"ui.es da co&unidade* Aas' al/& de a"rair para a o%ra co&u& as ins"i"ui.es $ue so des"inadas' no sis"e&a social !eral' a for"ificar5se &u"ua&en"e' a escola de(e u"ili-ar' e& seu pro(ei"o' co& a &aior a&pli"ude poss (el' "odos os recursos for&id+(eis' co&o a i&prensa' o disco' o cine&a e o r+dio' co& $ue a ci=ncia' &ul"iplicando5l#e a efic+cia' acudiu 0 o%ra de educao e cul"ura e $ue assu&e&' e& face das condi.es !eo!r+ficas e da e9"enso "erri"orial do pa s' u&a i&por")ncia capi"al* B escola an"i!a' presu&ida da i&por")ncia do seu papel e fec#ada no seu e9clusi(is&o acan#ado e es"/ril' se& o indispens+(el co&ple&en"o e concurso de "odas as ou"ras ins"i"ui.es sociais' se suceder+ a escola &oderna aparel#ada de "odos os recursos para es"ender e fecundar a sua ao na solidariedade co& o &eio social' e& $ue en"o' e s7 en"o' se "ornar+ capa- de influir' "ransfor&ando5se nu& cen"ro poderoso de criao' a"rao e irradiao de "odas as foras e a"i(idades educa"i(as* A democracia ) um pro#rama de lon#os deveres No ali&en"a&os' de cer"o' ilus.es so%re as dificuldades de "oda a orde& $ue apresen"a u& plano de recons"ruo educacional de "o !rande alcance e de "o (as"as propor.es* Aas' "e&os' co& a consci=ncia profunda de u&a por u&a dessas dificuldades' a disposio o%s"inada de enfren"+5las' dispos"os' co&o es"a&os' na defesa de nossos ideais educacionais' para as e9is"=ncias &ais a!i"adas' &ais rudes e &ais fecundas e& realidades' $ue u& #o&e& "en#a (i(ido desde $ue #+ #o&ens' aspira.es e lu"as* O pr7prio esp ri"o $ue o infor&a de u&a no(a pol "ica educacional' co& sen"ido uni"+rio e de %ases cien" ficas' e $ue seria' e& ou"ros pa ses' a &aior fon"e de seu pres" !io' "ornar+ esse plano suspei"o aos ol#os dos $ue' so% o pre"e9"o e e& no&e do nacionalis&o' persis"e& e& &an"er a educao' no "erreno de u&a pol "ica e&p rica' 0 &ar!e& das corren"es reno(adoras de seu "e&po* De &ais' se os pro%le&as de educao de(e& ser resol(idos de &aneira cien" fica' e se a ci=ncia no "e& p+"ria' ne& (aria' nos seus princ pios' co& os cli&as e as la"i"udes' a o%ra de educao de(e "er' e& "oda a par"e' u&a >unidade funda&en"al>' den"ro da (ariedade de sis"e&as resul"an"es da adap"ao a no(os a&%ien"es dessas id/ias e aspira.es $ue' sendo es"ru"ural&en"e cien" ficas e #u&anas' "=& u& car+"er uni(ersal* D preciso' cer"a&en"e' "e&po para $ue as ca&adas &ais profundas do &a!is"/rio e da sociedade e& !eral se:a& "ocadas pelas dou"rinas no(as e se:a esse con"a"o %as"an"e pene"ran"e e fecundo para l#e &odificar os pon"os de (is"a e as a"i"udes e& face do pro%le&a educacional' e para nos per&i"ir as con$uis"as e& !lo%o ou por par"es de "odas as !randes aspira.es $ue cons"i"ue& a su%s")ncia de u&a no(a pol "ica de educao*

Os o%s"+culos acu&ulados' por/&' no nos a%a"era& ainda ne& podero a%a"er5nos a resoluo fir&e de "ra%al#ar pela recons"ruo educacional no 4rasil* N7s "e&os u&a &isso a cu&prir: insens (eis 0 indiferena e 0 #os"ilidade' e& lu"a a%er"a con"ra preconcei"os e pre(en.es enrai-adas' ca&in#are&os pro!ressi(a&en"e para o "er&o de nossa "arefa' se& a%andonar&os o "erreno das realidades' &as se& perder&os de (is"a os nossos ideais de recons"ruo do 4rasil' na %ase de u&a educao in"eira&en"e no(a* A #ora cr "ica e decisi(a $ue (i(e&os' no nos per&i"e #esi"ar u& &o&en"o dian"e da "re&enda "arefa $ue nos i&p.e a consci=ncia' cada (e- &ais (i(a da necessidade de nos preparar&os para enfren"ar&os co& o e(an!el#o da no(a !erao' a co&ple9idade "r+!ica dos pro%le&as pos"os pelas sociedades &odernas* >No de(e&os su%&e"er o nosso esp ri"o* De(e&os' an"es de "udo proporcionar5nos u& esp ri"o fir&e e se!uro@ c#e!ar a ser s/rios e& "odas as coisas' e no con"inuar a (i(er fri(ola&en"e e co&o en(ol"os e& %ru&a@ de(e&os for&ar5nos princ pios fi9os e ina%al+(eis $ue sir(a& para re!ular' de u& &odo fir&e' "odos os nossos pensa&en"os e "odas as nossas a.es@ (ida e pensa&en"o de(e& ser e& n7s ou"ros de u&a s7 pea e for&ar u& "odo pene"ran"e e s7lido* De(e&os' e& u&a pala(ra' ad$uirir u& car+"er' e refle"ir' pelo &o(i&en"o de nossas pr7prias id/ias' so%re os !randes acon"eci&en"os de nossos dias' sua relao conosco e o $ue pode&os esperar deles* D preciso for&ar u&a opinio clara e pene"ran"e e responder a esses pro%le&as si& ou no de u& &odo decidido e ina%al+(el>* Essas pala(ras "o opor"unas' $ue a!ora le&%ra&os' escre(eu5as Fic#"e #+ &ais de u& s/culo' apon"ando 0 Ale&an#a' depois da derro"a de Iena' o ca&in#o de sua sal(ao pela o%ra educacional' e& u& da$ueles fa&osos >discursos 0 nao ale&>' pronunciados de sua c+"edra' en$uan"o so% as :anelas da Uni(ersidade' pelas ruas de 4erli&' ressoa(a& os "a&%ores franceses*** No so' de fa"o' seno as for"es con(ic.es e a plena posse de si &es&os $ue fa-e& os !randes #o&ens e os !randes po(os* 6oda a profunda reno(ao dos princ pios $ue orien"a& a &arc#a dos po(os precisa aco&pan#ar5 se de fundas "ransfor&a.es no re!i&e educacional: as 3nicas re(olu.es fecundas so as $ue se fa-e& ou se consolida& pela educao' e / s7 pela educao $ue a dou"rina de&ocr+"ica' u"ili-ada co&o u& princ pio de desa!re!ao &oral e de indisciplina' poder+ "ransfor&ar5se nu&a fon"e de esforo &oral' de ener!ia criadora' de solidariedade social e de esp ri"o de cooperao* >O ideal da de&ocracia $ue' 5 escre(ia Fus"a(e 4elo" e& JQJQ' 5 parecia &ecanis&o pol "ico' "orna5se princ pio de (ida &oral e social' e o $ue parecia coisa fei"a e reali-ada re(elou5se co&o u& ca&in#o a se!uir e co&o u& pro!ra&a de lon!os de(eres>* Aas' de "odos os de(eres $ue incu&%e& ao Es"ado' o $ue e9i!e &aior capacidade de dedicao e :us"ifica &aior so&a de sacrif cios@ a$uele co& $ue no / poss (el "ransi!ir se& a perda irrepar+(el de al!u&as !era.es@ a$uele e& cu:o cu&pri&en"o os erros pra"icados se pro:e"a& &ais lon!e nas suas conse$8=ncias' a!ra(ando5se 0 &edida $ue recua&

no "e&po@ o de(er &ais al"o' &ais penoso e &ais !ra(e /' de cer"o' o da educao $ue' dando ao po(o a consci=ncia de si &es&o e de seus des"inos e a fora para afir&ar5se e reali-+5los' en"re"/&' cul"i(a e perpe"ua a iden"idade da consci=ncia nacional' na sua co&un#o n"i&a co& a consci=ncia #u&ana*
Signatrios Fernando de Azevedo / Afranio Peixoto / A. de Sampaio Doria Anisio Spinola Teixeira / M. Bergstrom Loureno Fil o !o"uette Pinto / #. $. Frota Pess%a / #ulio de Mes"uita Fil o !aul Bri"uet / Mario &asassanta / &. Delgado de &arval o A. Ferreira de Almeida #r. / #. P. Fontenelle / !old'o Lopes de Barros (oem) M. da Silveira / *ermes Lima / Attilio +iva,"ua Fran,is,o +enan,io Fil o / Paulo Maran 'o / &e,ilia Meirelles -dgar Susse.ind de Mendona / Armanda Alvaro Al/erto $ar,ia de !ezende / (o/rega da &un a / Pas, oal Lemme / !aul $omes.

A*E+,-O. /er o te0to e tentar apreender o conte0to da 1poca o pioneirismo da proposta e as ideias principais2 Fazer uma RE3E+4A 5resumo6s(ntese do Manifesto 7com suas pr8pria palavras9) em que qualquer citao 5do te0to ou de outra fonte) deve vir :entre aspas;<2 Formato. =) >orpo com m(nimo de ? e m0imo de @ p#inas 5*imes +eA Roman =? espao = B ) sem capa apenas ca"eal%o 5+ome da &FRRC +ome da Disciplina +ome do Aluno) e t(tulo e ?) >O+3DDERA,EE3 FD+AD3 5= p#ina) com sua 7opinio9 so"re o Manifesto sua atualidade e so"re o papel da &niversidade etc2 >omecem a ler a#ora2 DA*A DE E+*REFA. GH6G=6=@ 5tera) ou GI6G=6=@ 5quarta)2 $or favor no copiem de outras fontes 5sites livros etc) pois no 1 $/JFDO e pl#io 1 >RDME2 >aso deseKem podem 7citar9 outros te0tos desde que mencionem as fontes2 O O'CE*DVO 1 que vocLs /EDAM e REF/D*AM so"re o te0to e no que meramente copiem sem pensar no que esto escrevendo2 /eiam tam"1m o te0to de $asc%oal /eme so"re o Manifesto 5quiosque e pasta)2 'oa leitura; /uc(lia

You might also like