BOSTAN VE GLSTAN

(Ey bizim topram za m e z a r m za urayan z iy a r e t ile r ! A z iz le rin top ra iin olsun: u s y le y e ce im s z le r i hatrlayn: Sdi,toprak olm usada ne beis v a rd r? O zaten salnda da toprak idi:Sdi r zgar gibi dnyaydola ty sa ,da nihayet kendisini kara top raa teslim etti. ok gem eden toprak onu y iy e ce k ; sonrada r zgr o toprak la r dnyann h er tarafna sa v u ra ca k tr. Mna Glistan ald a la lv hi b ir blbl Sdi kadar gzel terennm etm e m itir. Byle b ir blbl l r de topran dan gl b itm ezse hayret e d e r im .) S d i- ir a z

LM M t D A IT IM Y E R L E R : M E R A L Y A Y IN E V : B a k r cla r,b n l. em in Han: 13/14 -S T . - T e l: 26 39 61 CAN K T A P E V : R ski M/..- C a d : 24 K O N Y A - T e ): I . .V

 eyh SUMr S 'ra.7.

BOSTAN GLSTAN
Tercme e d e n : KLSL RIFAT BLGE

ONKNC BASKI

(Prof. Dr. Ali Nihat TARLANn bir mukaddimesini hvidir)

MERAL YAYINEV Beyazsaray No: 25/2 Beyazt - STANBUL

CAN KTABEV Eski mze cad. No. Konya

Ey bizim topramza, mezarmza ura yan ziyaretiler: Azizlerin topra iin oslsim u syleyeceim szleri hatrlayn: Sdi, top rak olmusa da ne beis var. O, zaten salnda da. toprak idi. Sdi, rzgr gibi dnyay dolatysa da nihayet kendisini kara topraa tes lim etti. ok gemeden toprak onu yiyecek; sonra da rzgr o topraklar dnyann her ta rafna savuracaktr. Mna glistan ald alal hibir blbt Sdi kadar gzel terennm etmemitir. Byle bir blbl lr de toprandan gt bitmezse hayret ederim. Sdi- iraz

ZAFER MATBAASI STANBUL 1980

LKSZ
Sd ve bu eseri yani (Bostan=Bustan) hakknda edinilen malmat: 1 eyh Sd Bostan 644 tarihinde yani Glistandan bir yl evvel telif etmitir. Mahbu nshann 6 nc sahifesinde 15 inci beyit bunu gstermektedir. 2 Sdnin Bostan nerede tasnif ettii kitapta tasrih edilmiyor. rih Sdi Efendiye gre amda telif etmitir. kinci cildin 291 inci sahifesine bak. Fakat Stjd Efendi birinci cildin 21 inci sahifesinde amda yahut irazda yazlmtr, diyor. Demek ki, Sdi Efendinin bu bapta kat bir kanaati yoktur. 3 Eserin admn (Bostan) olduu da metinde musarrah deildir. 1340da Matbaai mirede baslan (Ferhenkname-i Sdi) tercmesinin mukaddimesinde, vaktiyle yazm olduum mu kaddimenin buraya taallk eden ksmn naklediyorum: Mm kn ki, Bostan adn Sadinin kendisi vermemitir. nk sara hat yoktur. Mmkn ki, kitapta tasrih etmedii hlde, azdan byle iitilmitir. Mamafih tetkik ettiim altm kadar nsha nn yalnz birisinde (Edepname) ismi yazld hlde, dierlerin de hep (Bostan) ad yazlyd. Grdm nshalarn bir ksm ise musavver idi. 4 Bostann (Ferhenkname-i Sdi) adnda bir de muh tasar vardr. Bununda nshalar muhteliftir. Bir tanesini Hoca Mesut intihap ile, nazmen tercme etmitir. 1073 beyitten iba rettir. 5 Sdi, Bostan on blm zere tertip etmi ve bunu mukaddimede yazmtr: Birinci blm: Adalet; ikinci blm: hsan; nc blm: Ak ve muhabbet; drdnc blm: Tevazu; beinci blm: R za; altnc blm: Kanaat, yedinci blm: Terbiye; sekizinci blm: Skt; dokuzuncu blm: Tvbe; onuncu blm: Mnacat ile hatmi kitap hakkndadr.

Sdi, eserini, yazdmz vehile on blme taksim etmi se de, bu taksim, fen kitaplarnda olduu gibi, birbirine girmiyen mstakil blmler deildir. Belki bu blmlerin herhangi birisinde dier blmlere ait hikyeler, makaleler de vardr. 6 Ben, Bostan batan sona kadar szdm. Grdm balca balklar unlardr: Adalet, siyaset, merhamet, asker bes lemek, hner sahiplerini himaye etmek, mdr, sr saklamak, cmertlik, misafirperverlik, tevazu, bahil, ak- hakiki, ak- mecaz, sabit, sebat, mevcudatn fnilii, sema, acep, kibir, tv be, kazaya rza, hls, riya, sdk, kizp, skt, ayp rtmek, gy bet, gammazlk, kadnlar, terbiye, uzlet, kr, sunu lhi, gen lik, ihtiyarlk, Sommat puthanesi. Bunlar yle tasnif edebiliriz: 1 Adalet, 2 Siyaset, 3 Hsn idare, 4 Ahlk- hamide, S Ahlk- zemine, 6 Halika kar vazifemiz, 7 Etvar beer, 8 Terbiye, 9 Ak, muhabbet, sema, 10 Teehhl, 11 Tarihe mstenit, teracime mteallik hikyeler, 12 Din, dindarlk. 7 Sdi u eserinde yazd paralarn bir ksmna (hik ye) bir ksmna (gftar) diyor ki, makale demektir. 8 Hikyelerin bir ksm uzunca, uzun, bir ksm ise bir fkra tekil edecek derecede ksadr. Fakat Sdi, gerek hikyele rin, gerek makalelerin sonlarnda bir takm hikemi szler geti riyor ki, bu szler, bizim (vecize) dediimiz takmdadr. Oku nurken grlr ki, eserin yars byle vecizelerden ibarettir. Bun lar ok yksek, ok doru szlerdir. Bu vecizeler ya Sadinin ken di buluudur, yahut okuduu kitaplardan karlm eylerdir. 9 Sdi, Ehli Snnet Vel-Cemaat mezhebindendir. 10 Eserin banda Cenab Hakk methettii gibi, Hazreti Peygamber iin naat- erif yazm, iharyr-i gzn hakknda da sitayite bulunmutur. 11 Bunlardan baka eserinde mevzuubahis ettii ehas: Peygamberlerden brahim ALeyhisselm; Hulefay Ridin'den Hazreti mer ve Hazreti Ali, evliydan Bayezidi Bistami, G neydi Badadi, Maruf Kerhl, Znnun-i Msr, Hatem Asam, Babayi Kh, mutasavvfadan kendi eyhi Shreverdi, Padiahlar dan Mahmut Gaznev, Harzemah, Teks, Alpaslan, Kzlarslan, Adududdevle, Gor padiah ve Melik Salihtir. Bunlar hakkn da eserde hikyeler vardr. 12 Sdi, ak bahsinde usuf ve Zelihaya, Mecnun ile Leylya, em ile Pervaneye dair hikyeler yazmtr. 13 Sdi drt byk airin szn veya fikrini tenkid ve ya iktibas suretiyle kitabna koymutur.

9 uncu sahifenin 12 ncl beyitinde (Zahiri Faryab) y tenkid etmitir. 20 nci sahifenin 16 nc beyitlnde (Esed) nin bir beyitini iktibas etmitir (bunu Sd sylyor) 54 nc sahifenin 16 nc beyitinde (Firdevs) nin bir beyi tini iktibas etmitir. 148 inci sahifenin 16 nc beyitinde (Unsuri) nin bir beyitini iktibas etmitir. 14 Sadinin hikyeleri, fikirleri ekseriyetle kendisinin a hit olduu vakalardan veya kendi karihasndan sdr olan sz lerden ibarettir. Yalnz 78 inci sahifedeki, 26 nc beyitinin maz mununu (Sindibad) dan aldn sylyor. 15 Sdi, kendisinin seyyah olduunu birok yerde syl yorsa da, adn yazd memleketler, unlardr: Badat, am, Msr, Hindistan, Yemen, Hicaz, sfahan. Bilhassa (Somnat) ehrine giderek, oradaki putun srrm meydana kardm, 137 nci sahifede uzun uzadya anlatyor. 16 Sdi, Badatta Nizamiyede tahsil ettiini ve orada bir medresede muitlik yaptn, 119 uncu sahifede sylyor. 17 Sd, byk bir vaizdir. Vaaz icap eden yerlerde gayet gzel, mkul, mukni szler sylemektedir. Bu vdide harikulde belidir. 18 Sd mutasavfadan olduu iin arasra tasavvuftan da bahsetmektedir. eyhi Shreverddir ve onunla bir gemide seyahat ettiini bize bildiriyor. 19 Bostan, taassuptan zde, gayet tabi, btarafane ya zlmtr. Her trl saadeti temin edecek nasihatleri hvdir. Kilisli Muallim Rifat Bilge Beylerbeyi

SD Sdi, ran m birinci derecede gelen byk airle rindendir. Firdevs hamasiyatta, Enver kasidede, Sdi .gazelde en byk air addedilebilir. Gazel vdisinde bazlar Sadiyi H fza tercih ederler. kisi arasnda tefevvuk haiz olduklar kudretten ziyade okuyanlarn zevkine tbidir. Yalnz Sdi ayn zam anda nesir ve mesnevi staddr. Gazellerinde H fzdan daha realist ve daha nsandir. Lisn harikulde denebilecek dere ced e fasih ve belidir. slmiyetten sonra ran edebiyat Arap nfuzu al tna girmi, fakat bu nfuz, ran zerinde ok devam etmemitir. Samanilerden sonra inkiafa balyan s lm ran edebiyat, Gaznevi ve Seluk devirlerinde byk tekmller gstermi, fakat muhakkak ki Sdi ve Hfz gibi iki byk simasn M ool istils dev rinde saklamtr. Sdi, (655) senesinde yazd (Bostan) adl eserin de kendine hitaben Ey m r yetmie varan, uyan! Uyuyor m u idin ki bu yetmi yl heba olup gitti (1) dediine nazaran Hicretin 585. .senelerinde razda domutur. Bostandan bir sene sonra yazd (Glis tan) d a d a mrnden elli sene geip gitti diyor ki o zam an Hicretin (606) ylnda dom u oluyor. (M. 1184)
(i) bad reft. El ey ki omert be heftad reft, Meer hofte bu ki ber-

Babasnn ism i Abdullah, lkab Muslihiddindir. Kendisinin ad malm deildir. Lkab M errefddindir. Babas (Atabek Sad) m hizmetinde bulunduu iin air (Sdi) mahlas almtr. Bu ikinci kayt haki kate daha, yakn gzkyor. Ben ocuklarn strabn bilirim. ocukluum da babam kaybettim. (2) dedi ine baklrsa kk yata yetim kalmtr. ahs te ebbs veya hkm darn himayesi onu tahsil iin Badada evketti. Badatta M edreseli Nizam iyede tahsiline devam eden air, orada tasavvufun byk simalarndan ahabddin mer bin M ehmet Shreverdi ve Eblferec bin Elcevz gibi stadlara mlki olmu, onlardan byk istifadeler etmitir. O zaman ran M ool istils altnda Harzemahlar ile Atabeklerin m cadele sahnesi olmutu. Sdi uzun bir mddet seyahat etti. Otuz krk sene sren bu seya hati esnasnda Mekke, am ve imal A frikay dolat. Bir mddet amda kald. Orada Ehlisalibe esir d t. Glistandaki hikyeler hakikat telkki edilirse Sdi Kagar, Trkistan ve Hindistan dahi grm tr; Bu uzun seferlerden byk tecrbelerle ok olgun bir hakm olarak dnen Sdi Atabek (Sad ibni Zeng) nin olu (Ebubekir) zamannda raza gelip y er leti. Artk oras byk bir asayi iinde idi. (Glis tan) da: Avdet edince memleketi huzur iinde buldum. Kaplanlar huyunu terketmilerdi. dil sultan (Ebube kir bin Sad ibni Zeng) zam annda memleket bu halde id i... diyor. Mhim iki eseri olan Bostan ve Glistan hayat(2) Mera baed ez derdi tflan haber, ki der herdi ez er bireftem peder.
8

nm bu devresinde yazd. Atabeklerden byk hrmet gren air, M oollar devrinde de takdir ve hrmete^ mazhar oldu. (Hoca emseddin M ehmet Sahip Divan) ile biraderi (Tarihi Cihanka) sahibi (Ata Melik Cveyn) aire byk bir alka gstermilerdi. Kaside lerinde Atabeklerden Ebubekir bin Sad (623 - 688) Selukah (660 - 662) Ebubekirin olu Sad ve devrin dier byklerini ve yukarda ismi geen (H oca em seddin) ile beraber kardei (Ata Melik Cveyn) yi metheder. Sdi, 690 ile 694 seneleri arasm da razda vefat etmitir. M ezar raza yarm fersah mesafede (Sdiyye) namiyle m ruf bir yerdedir. Eserleri: 1 BOSTAN 655 senesinde yazd bu eser manzum bir mesne vidir. ran edebiyatnn ok mhim mahsllerinden ad dedilir. On bba ayrlmtr. 1 A dil ve insaf. 6 Kanaat. 2 hsan ve cmertlik. 7 Terbiye. 3 Ak ve sarholuk. 8 Afiyete kr. 4 Huzu ve huu. 9 Tvbe ve inabe. 5 Teslim ve rza. 10 M nacat ve hatime.. Bu fihrist bize eserin manev mahiyeti hakknda esasl bir fikir verir. Bostanda bu bahisler daha ziyade hikyeler arasmda cidden byk bir edeb zevk ve mkemmel bir lisan ile izah edilmitir. 2 GLSTAN Glistan, cihanmul bir hrete sahip bir ahe serdir. Birok noktalardan tetkike ayan olan bu ese9

Tin yeni bir tercmesi elimizde bulunduu iin bundan sonra gen Trk m nevverleri bunu zuasr zihniyete gre lykiyle tetkik imknn bulacaklardr. Farsa ile megul olanlar; Glistan bugn hakkiyle ve btn edebi inceliklerini m uhafaza ederek tercme etmenin m uhal olduunu takdir ederler. htiva ettii fikirleri itibarile ok yksek olan bu eserin bir de yazld dil deki bedii kemali vardr ki bunu n aza n itibara alm a dan verilecek hkm ok yanl olur. Nazm ile nes rin henktar bir im tizacndan doan bu kk, fakat ok kymettar eser ok az bir zam anda yazlm ol masna ram en hi bir noktasnda en ufak bir ihmale tesadf edilmez. Nesri ok tabi ve klfetsiz secilerle nazm kadar ahenklidir. Nazm tabilie nesre o kadar yaklatrmtr ki okuyan nazm ile nesir arasndaki bu sanatkrane kaynam ay zevk ve hayretle takip eder. Glistana (sehli mmteni) derler. Mellifinin k e mal devrinde yazd bu eser o kadar sehli mmtenidir ki fara ile biraz megul olanlar (Glistan) gibi bir kitap yazabileceklerini tahmin ederler. Halbuki Ktibnin (Deh Bab) , (Minddini Cveyn) nin (Nigristan) , (Cam) nin (Baharistan) , (Kaan) nin (Pe rian) gibi nazireler onun kabm a varamamtr. Sa d inin Glistannda, her eyden evvel olgun bir fikir ve orjinal bir gr vardr. Her hikye, senelerce sren bir tecrbe ve teemmln teksif edilmi komprimesi dir. Bu icaz o derece m hirnedir ki m nann btn hassalarm ihtiva eder. Sadideki ruh tekml onu tanzire yeltenen air lerin hi birisinde yoktu. Bunlarn ileri gelenlerinden Cam tasavvufun kadrolar iine kapanm, hayat o zaviyeden grm. Kaan ancak bir lfz sanatkn olarak kalmtr. Sdideki hr ve mstehzi geni te
10

fekkr, m od em denebilecek bir zevk ve lisana kuvvetli hkim iyeti ile iki kelime iinde bir cihan sdrma kudreti hi birisinde yoktur. Sonra (Glistan) m mhim bir meziyeti de M ool istils devrinde ran nesrinin dt lfzperestlie tamamen yabanc kalmasdr. Eserde mnis olm yan kelimelerle, haivlere hemen hi rastgelinmez. A ncak baz yerlerde, mesel A llaha, Peygam bere, Padiaha yazd methiyelerde zaruri olarak innaba dlm tr. Fakat bu itnab hi bir zaman ayn devrenin m ah sl olan (Tarihi Vassaf) ile mukayese dahi edilemez. Asrlarca ark leminin klsik kitab olan (Glis tan) n Trke birok erhleri ve hatt tercm eleri var dr. Bu aheser hretini garbda da temil ederek m uh telif garp dillerine birok defalar tercme edilmi ve Fars edebiyat mtehassslarnn tetkik mevzuu olm u tur. Bu iki mhim eserden m aada airin klliyatnda bir ok kasideler, gazeller, terciibentler, rubailer, ktala r vardr. Gazellerini Tayyibat, Bedayi, Havatim nam altnda toplamtr. Gazellerinde tasavvuf nevesi ile derin bir dnya ve hayat sevgisi mcadele halindedir denebilir. Sdi her ne kadar m utasavvifeden addedilir se de bu telkki ifrata vardnlm am aldr. Onun ak ok defa realist ve nsandir. Elfazdaki fesahat ile m nadaki gzellii onun kadarim tiza ettiren bir air yoktur. Gazel vadisinde S di hakikaten staddr. Byk airin, benzerine ender tesadf edilecek de recede deerli eserini, Trk m nevverine hediye eden m tercim ve tabii hararetle tebrik etmeyi bir vicdan borcu addederim. Prof. Dr. A li Nihat TARLAN

11

Kudretiyle can yaratan, hikmetiyle dilde sz y a ratan Allahn adyla balyorum. O, kullarm a acyan, denlerin ellerinden tutan bir efendidir; bol bol verir, hatlar balayan, zrleri kabul eden bir kermdir. yle bir byktr ki; O nun kapsndan ba evi ren insan, hangi bir kapya gitse izzet bulamaz. Byk padiahlar, Onun derghm da balarn y e re koyarak O na niyz ederler, yalvarrlar. Buyruuna kar gelenleri hemen cezalandrmaz; z r dileyenleri zalimane kovmaz. Kullarnn gnahla rn grr, hilmile rter. Fena bir iinden dolay bir kuluna gazap edecek olsa, kul tvbe edince o iin ze rine kalem eker. Birisi babasna kar gelse, phe yok ki, babas on a ok kzar, birisi akrabasndan m emnun deilse, onu yanna uratmaz; kle emredilen ii ratle yap m azsa efendisi ona hakaret eder; arkadalarna kar efkat gstermezsen senden bir fersahlk yere kaar lar; askerler vazifelerini yapmazsa kumandan onlan a r cezaya uratr; fakat yerlerin, gklerin sahibi olan yce Tanr, isyan eden kullarm a n zk kapsm kapamaz. O nun ilmi denizine nisbetle, iki cihan bir dam la sugibidir. Her gnah grr, fakat hilm ile rter. Yeryz O nun umum sofrasdr. Canllar destur suz gelir, yer, yedikten baka istedikleri kadar da alr
13

gtrrler; hem de bu sofrada dost ile dman birdir. Zalimi kahretmek istedii zaman elinden kurtulmak imknszdr. Ona kar duracak bir zd olmad gibi, ei, ben zeri de yoktur. yle ulu bir padiahtr ki, cinlerin, insanlarn, b tn yaradlmlartn taatinden mstanidir. Karncalar, sinekler, kular, dem oullan, herhes, her ey Onun emrine ba emektedir. Kerem sofrasn yle enine boyuna yaymtr ki, Kaf dandaki zmrd Anka da nzkn o sofradan ye mektedir. Zti erifi ltiftir, keremi her yere yaylmtr, i leri bitiren O'dur, mahlkatm Rabb ve sahibidir; en gizli srlara vkftr. Byklk, benlik ancak Ona yarar. nk salta nat kadm, zt her eyden ganidir. Birinin bama talih tacn giydirir, bir dierini de tahtndan kara topraa indirir. Birisinin banda saadet tac, dierinin srtnda akavet ulu vardr. brahime atei glzar eder. Bir takmlarn da Nil suyu yoluyla atee gnderir. Hulsa bahtiyarlk da, bedbahtlk da Onun fermaniyle olmaktadr. Perde arkasnda ilenen gizli gnahlar grr, fa kat perdenin zerine bir perde daha rter. Eer cell sfatiyle tecelli edecek olsa, meleklerin de dehetten kulaklar iitmez, dilleri tutulur. Eer cemal sfatiyle buyurun ltfuma diyecek ol sa, eytan bile bu ltuftan benim de paym var de mee balar. Onun bykl huzurunda bykler, bykl , tasavvur dahi edemezler. Darda kalanlara acr; onlara yakn olur; yalvaran larn dualarna icabet eder. 14

Henz vukubulmam halleri, ifa edilmemi srla r hep bilir. Yukary, aay kudretle tutup hfzeden Odur; hesap gn kurulacak divann hkimi yalnz Odur. Herkes Ona itaate mecburdur. Kimse Onun s znden bir harfine parmak uzatamaz. Her ii iyi olan ve iyiyi beenip seven bir kadim dir: kaza kalemi ile ana kamnda ocuklara ekil verir. Toprak yaygsn, evliyalarn seccadesi gibi, su zeine sermitir. Ay ile gnei, denizde yzen bir gemi gibi arktan garba sevkeder. Yeri yaratt zaman arz sarsntdan muzdarip ol du. Onu bu titremeden kurtarmak iin eteine ivi vazifesini gren dalar akt. Bir damla suya peri gibi suret verir. Su zerine kim resim yapabilmitir? Tan sulbnden ll ve firuze yaratr; yeil dalla rn zerine lle benzeyen krmz gller kondurur. Buluttan bir damla suyu denize, bir damla erlik suyunu da rahme damlatr, o sudan parlak bir inci; bu sudan selvi boylu bir insan yaratr. Hi bir zerre yoktur ki, Onu bilmesin. Zira, Ona gre ak gizli birdir. Karnca ciz, ylan elsiz ayakszdr. te bu ciz, mahlklarn rzkn O, hazrlar, verir. O, ol deyince, yokluktan varlk husule geldi. Yok tan var etmei Ondan baka kim yapabilir? Bu varl tekrar yoklua, oradan da maher sah rasna gtrr. Btn cihan Onun ilhiyetinde mttefik olmakla beraber. Ztmn mahiyetini bilmekten cizdirler. nsanlar Onun bykln, gzler Onun kema linin nihayetini bulamamlardr.
15

Vehm kuu ne kadar ykselse, Onun Ztnn ev cinde uamaz; akl ne kadar dnse, Onun vasfnn eteine el eritiremez. Onun mahiyeti yle bir girdaptr ki; bu girdapta binlerce akl gemileri batm, hem de, yle batm ki, bir tahtas olsun kenara kamamtr. Ben de, gecelere, bu usuz bucaksz, dncelere daldm ve dehet kolumdan tutup bana: Kalk, ne ya pyorsun? Vazge. Onun ilmi kinat ihata etniitir, senin kk akln Onu nasl ihata eder? Ne idrk Onun knhne eriebilir, nefikir, Onun sfatlarn hakkyle anlar... dedi. Onun Zatn ancak kendi bi lir. Bu merhalede akla yok yoktur. Evet, bir kimsenin belgatte Sehbana yetimesi mmkn, fakat ei, benzeri olmyan Sphanm knh ne eriilmesi muhaldir. Bu yle olmaz bir eydir ki; Cenab Hakkn nice has kullan bu vdide at srmler, fakat sonunda: Yarabbi, Senin ettiin sen eklinde Senin ev safm sayamam... diye atlarnn dizginlerini ekmi, ^durmulardr. Evet, her yerde at srmek olmaz. yle yerler olur ki, orada, kalkan atarak kamak lzm gelir. Bir slik bu srra mahrem oldu mu, artk geri dnemez. Bu sim ifa edemez. Kime ki bu mecliste dolu sunarlar, ona o kadeh iinde bihuluk ilcn verirler. Karunun hzinesine kimse girememitir. ayet girmise orada kalm, bir daha kamamtr. kilolan bu kan denizinden rker. Zira kimse ora da gemisini kurtaramamtr. Eer sen bu yolda yrmek istiyorsan evvel, seni geri getirecek at sihirleyip onu dnemiyecek hale ge tirmelisin.
16

Gkler aynasna sk sk bakmal, tedricen saffet kesbetmelisin.. Bu sayede belki ak lhnin kokusu seni mesteder. (Elest) bezmindeki zamann ararsn; istiyerek yrr, yol alr, o makama eriir, oradan da muhabbet kanadiyle uarsn. O makamdan senin iin yakin hsl olur. Bu yakin sayesinde hayl perdeleri yrtlr. Ce nab Hak ile senin aranda ancak cell perdesi kalr. Artk akl beygiri daha ileri gidemez. Hayret onu diz gininden tutup dur der. Bu tevhid denizinde ancak alan insan arzusuna vsl olmutur. Mridin arkasndan gitmiyen yolunu kaybeder. Bu yoldan, yani Hazreti Peygamber yolundan sa panlar ok gitmilerse de, balan dnm perian ol mulardr. Hazreti Peygamberin hilfna yol intihap eden as la bir menzile erimiyecektir. Ey (Sdi), safa yoluna Hazreti Mustafa'nn izine dmekten baka bir suretle gitmek mmkndr zan netme. NAAT ERF Hazreti Muhammed gzel huylu, gzel detlidir. Btn insanlara efaatidir, btn insanlarn peygam beridir. O. peygamberlerin imam, doru yolun rehberi Ce nab Hakkn emini, Cebrailin vahy iin yanma gelip gittii bir zattr. O, beeriyetin efaatisi, kyamet gnnn efendi si, hidayetin imam, maher divannn en bydr. O, bir kelmdir ki, onun turu gk olmutur. Tek mil nurlar onun nurunun bir dr. O, bir drr yetimdir ki, okuyup yazmay bilme-

F.:

17

dii halde ne kadar milletin ktphanesini silip spr m, kitaplarn hkmsz brakmtr. Ondaki inzar sanat, klcn ekince ay ortadan ikiye bld. Onun hreti dnyaya yaylnca (doduu gece> Kisranm eyvan sarsld, 14 ta dt. O, Kelime-i Tevhidin ilk harfi olan (L) ile Lt hur de-v ha etti; dini slm izaz ile Uzzay hor ve hakir kld. O, yalnz Lt ile Uzzann kln savurmakla kal mad; Tevrat ve ncili de neshetti. O, gecenin birinde Buraka bindi, feleklerden ge ti, an ve erefle memleketleri geride brakt. Kurb, lh fezasnda o kadar sratle at srd ki, arkada olan Cebrail (Sidre) de kald, daha ileri gide medi. Cebrail Sidrede kalnca Cenab Risaletpenah ona: Ey Allahn vahyini hmil olan Cebrail, ileri yr. Se ni ne kadar ihls ile sevdiimi bilirsin. Niin bana ar kada olmaktan vazgetin? dedi. Cebrail cevaben: Artk mecalim kalmad, kana dmda kuvvet kalmad, eer buradan bir kl ucu kadar ileri, gidecek olursam, tecell-i lhi ziyas kanadm ya kar, onun iin gidemem. dedi. Byle muhterem bir sahibe mlik olan mmet, umarm ki isyan sebebiyle cehenneme girmeyecektir. Ey, btn insanlara gnderilen byk pergamber, seni vmekte aczim var. Ey btn mahlkata gnde rilen peygamber, sana selm olsun. Ey, hal ve hareketi pek mbarek olan byk zt, bir avu fakirler senin drsselmmda mihman olan lara uyuntu olsalar, Cenab Hakkn nezdinde olan y ce anndan ne eksilir? Cenab- Hak seni vm, ar lam, Cebraile kadrinin huzurunda yer ptrmtr.
18

Yce gkler senin erefinin yceliine kar mahuptur. dem henz balk halinde iken sen yaradlmtm. ptida varln asl, esas sen oldun, dier mevcudat hep senin ferindir. Bilmem ki seni mehd iin ne sy leyeyim? nk ne sylesem ondan lisin. Senin iz zetini, makamn gstermek iin (Levlk) hitab, seni medh iin (Th), (Yasin) sreleri kfidir. Bu naks Sdi, seni nasl hakkiyle tavsif edebilir? Ey byk peygamber, sana salt, selm olsun.
h a r y Ar - g z n v e

Al r e s u l n

NAATt iharyrin birincisi Ebubekirdir ki, yallar ara snda ilk slm olan odur. kincisi merdir ki, eyta nn kolunu bkm, malp etmitir. ncs akl ve irfan sahibi, pek mahup olan Osmandr. Drdn cs Dldle binen ah Alidir. Yarabbi, Hazreti Fatmann evld hrmetine son nefesimde beni mandan ayrma. Yarabbi, benim duam dilersen kabul, dilersen red buyur. Ben li Resuln eteini elimden brakmam. Cenab Hakkn selm sana, eshabna ve sana tbi olanlara olsun. U KTABIN NAZMININ SEBEB Dnyann her tarafn gezdim, dolatm; birok in sanlarla gnler geirdim; her kede bir faide buldum; her harmandan bir demet baak topladm. Bununla beraber, razm, temiz insanlar gibi mtevazi insan lar grmedim. Cenab Hak bu topraa ltfunu, ihsan n yamur gibi yadrsn. Bu iklimdeki olgun insanlarn muhabbeti gnlm
19

amdan, Rum illerinden ekti, ald. iraza dnmek is tedim. Fakat bu gzel bahelerden dnerken dostlar mn yanna elim bo dnmek arma gitti. Msrdan dnenler, gittikleri yere, Msr ekeri gtrrler, ben ise elim bo gidiyorum dedim. Dnceye vardm. D nrken: Dostlanma eker gtremiyorsam da e kerden daha tatl szler gtrebilirim dedim, mte selli oldum. Fakat bu eker alelade azda inenen eker deildir. Mnaya in olanlann kt zerine yazdklan tatl szlerdir. Ne yazacam dndm, tertibimi yazdm. D ndm eyler deta gzel bir saray oldu. O saray da on kap yaptm: Birinci blm Adalet, tedbir, rey, ahaliyi hs n muhafaza, Cenab Haktan korkmak hakkndadr. kinci blm hsan hakkndadr. Bu blm okuyan zenginler, Cenab Hakkn ltfuna teekkre borludurlar. nc blm Yalanc deil, hakiki ak; ak sarholuu cezbe hakkndadr. Drdnc blm Tevazu hakkndadr. Beinci blm Rza hakkndadr. Altnc blm Kanaat edenler hakkndadr. Yedinci blm Edep, terbiye hakkndadr. Sekizinci blm Shhat ve afiyete kretmek hakkndadr. Dokuzuncu blm Tvbe, doru yol hakknda dr. Onuncu blm Mnacat ile htimedir. Kitabm, mesut bir senenin mbarek bir gnnde, yani Hicretin 655 inci ylnda Zilkade aynda hitama eriti. Kitabm inci ile dolu bir hazine halini ald. u ka dar var ki, kitaba koymak istediim eylerin bir ksm
20

m koyamadm. Etek dolusu cevahirlerim akta kald. Utancmdan bam kaldrp etrafa bakamyorum. Ltfen kusuruma bakmayn. Bilirsiniz ki, her ci hetle mkemmel eser yazmak, g bir itir. Denize ba lan, iinde inci varsa sedef de vardr; bahelere bakn, uzun boylu aalar varsa, bodur aalar da vardr. Ey akll, gzel huylu insanlar; bilgili ve olgun hi bir insan duymadm ki, bir kusur bulacam diye u rap dursun. Bir kaftan, nakl ipek kumatan da ol sa, yz ile astan arasnda ktk bulunur. Szmn kuma hoa gitmezse de, kerem buyurun, onu ktiyle kabul edin, giyinin. Ben faziletim sermayesiyle iftihar etmiyorum, si ze iltic ediyorum. ittim ki, kyamet gnnde kerm olan Tanr ktleri iyilere balarm. Siz de szmn fenasn grrseniz, Cenab Hakkn sfatiyle muttasf olunuz. ayet bin beyitten birisi hoa giderse, ltfen onun hatm iin tekilerini gzden drmeyin. Size unu da arzederim ki (Pars) ikliminde benim yazla rm (Hutem) deki misk gibi kymetsizdir. unu da itiraf edeyim ki, benimle grmeyip de adm duyanlarca kusurlanm gizli kalmakta ve hre tim davulun sesi gibi uzaktan ho gelmektedir. Benim bu eseri yazm gl bahesinde bir gl, Hindistana flfl (karabiber) gtrmek gibidir. Eserim deta hurmaya benzer. st tatl bir mad de ile kapldr, zerinden tatls alnnca iinden ekir dek kar. SLM PADAHI EBU BEKR BN SAD BN ZENGNN METH SENSI Tabiatm padiahlan methe mil deildir. Gn lm byle eylerle uramay istemez. Byle iken, bu
21

kitab Ebu Bekir Bin Sadn namna olarak nazmettim. Byle yapmakla, ilim ve irfan sahiplerinin belgatte birincilik kazanan Sdi, Ebu Bekir Bin Sadin zamannda idi diye beni bu suretle yd etmelerini ar zu ettim. Hazreti Peygamberin, Nuirevan zamannda domasiyle iftihar buyurduu gibi ben de bu padiahn zamannda bulunmakla ne kadar iftihar etsem hakkm vardr. Padiahm yle bir padiahtr ki, cihan muhafaza ediyor, dinin itilsna alyor, adaletlidir. Hazreti merden sonra Ebu Bekir Bin Sad gibi bir padiah gelmemitir. Ulularn ulusu, byklerin balarnn ta cdr. Hey dnya, onun zamaniyle vn, iftihar et. Bir kimse fitneden snacak bir yer arayacak olsa bu iklimden baka snacak, dinlenecek yer bulamaz. Padiahmn kaps ne gzel bir kapdr. Kbe kap sna benzer. Dnyann geni, derin yollarndan, her kes, haclar gibi oraya koarlar. Byle saltanat, byle taht, ocuklara, genlere, ih tiyarlara vakfedilmi byle hazine grmemiimdir. Ya nma dertli bir kimse gelmez ki, 'onun hatrna bir mer hem koymam olsun. Daima hayr ilemeye tliptir. Cenab Hakka kar mitvardr. Yarabbi, onun umdu u mura,tlannhs kl. Tacnn kesi yce ge dokunduu halde, o tevazula ban yere emitir. Tezavuun yksek insanlar dan suduru takdire ayandr. Fakir mtevazi olursa, bunun kymeti yoktur. nk tevazu onun huyu ve detidir. Kumanda altndaki inan tevazu gsterirse ne kar? Buyruk sahibi kimse tevazu gsterirse, Allah ada m olduuna dellet eder.
22

Padiahmn zikri cemili gizli kalamaz; nk ke rem ve ihsannn hreti cihana yaylmtr. Onun gibi gzel huylu bir zat, cihana, cihan olal gelmemitir. Onun zamannda bir zlim zulmnden gnl incinmi bir kimseyi gremezsin. Onun saltanat usul, onun ahane yini dier pa diahlarda grlemez. Feridun bile o kadar evket ve anna ramen bu devlete nil olmad. Zayflar onn sayesinde kavi olduu iin onun derecesi nezd lhde kavidir. Aleme yle bir glge salmtr ki, Bir Icoca kan bile Rstemden korkmaz. Cihan tarihine baklnca grlr ki, insanlar za mann uygunsuzluundan, felein tersine dnmesin den inlerler. Fakat ey dil padiah, senin zamannda kimsenin zamandan da, felketten de ikyeti yoktur. Ancak senin zamannda insanlann huzur ve rahat iinde yaadklann gryorum. Bilmem ki, senden sonra bunlarn hali ne olacak? Sdinin senin zamannda yaamas da yine senin talihindeidir. Zira gkte ay, gne durduka, Sdinin bu kita bnda senin adn da ebed olarak kalacaktr. Eski padiahlar iinde iyi nam ve hret brakan lar varsa da, bunlar padiahlk usul ve dabn kendi lerinden evvel gelenlerden renmilerdir. Halbuki sen onlar gibi deilsin. Sen bu suretle mehur olan eski padiahlarn hepsini getin. Byk skender, Yecclerin yollann, tuntan, tatan duvar ile kapatmtr. Kfr Yeccne kar se nin eddin altndandr. skenderinki gibi tuntan de ildir. Bu emniyet ve adalet devrinde yaayan hangi a ir, edip seni methetmezse, onun dili tutulsun.
23

Sen yle kerem denizi, cmertlik madenisin ki, mevcudat senin varlna dayanyor. Padiahmn gzel evsaf hadsiz hesapszdr. Bu ki tabn dar meydanna samaz. Sdi, btn bunlar yazm olsa, ayn bir kitap vcude gelir. Bu kadar kerem ve ihsann teekkrnden cizim. yisi odur ki, hemen elimi dua iin aaym: Cihan gn lnce olsun, felek sana yr olsun, cihan yaradan Tanr seni her trl kederden saklasn. Yce talihin, alemi parlatsn. Zeval* dmannn yldzn yaksn. Zamann dnmesinden sana keder gelmesin. Gnlne kayg tozu konmasn. nk padiahlarn gnlne konan bir gam, btn lemin hatrn perian eder. Gnln, iklimin huzur iinde ve mmur olsun.. Milkinden perianlk uzak olsun. Vcudn din gibi daima salam, hasutla rn gnlleri tedbir gibi gevek olsun. Kalbin, Cenab Hakkn teyidi ile ad olsun. Gnln, dinin, iklimin m mur olsun. Hulsa cihan yaradan Tanr seni esirge sin. Bu dua kfidir. Bundan bakas bo szlerdir. Cenab Hak sana okadar ltuf buyurmutur ki, bu hayrlara muvaffak oluun, fevkaldedir. Pederin Sad Zengi cihandan kederli gitmemitir. nk senin gibi ad yce halef brakmtr. yle pk asldan byle evlt yetimesine taaccp edilemez. Onun cismi toprakta ise can- pki ly-i illiyyindedir. lh, fazln hakk iin o muhterem pederin anl trbesine rahmet yamurunu yadr. Sad Zenginin gzel ad cihanda mesel halinde kaldka, Cenab Hak ehzade Ebu Bekir Sadm yar dmcs olsun.
24

ATABEK MEHMET SADN M*ETH SENSI

Atabek Mehmet, bahtiyar bir ahtr. Ta vq tahtn sahibidir. Gentir, talihlidir, parlak fikirlidir. Salta nata gen, rey ve tedbirce ihtiyardr. limce byk, himmete ycedir. Kolca kuvvetli, kalbi pek mdrik, pek hassastr. Zaman annesi iin ne devlettir ki byle bir ocuu kucanda beslemitir. Cmertlik eliyle denizi mahup etmi, an ve e refte lker yldzndan te gemitir. Ey yce bal padiahlarn reisi, devlet gz hep senin yzne bakyor. nci ile dolu bir sedef, iinde tek inci saklayan sedef kadar kymetli deildir. te sen, sedefinde bir tane olarak yetien incisin. Saltanat ha nesinin ziynetisin. Yarabbi, onu sen ltfunla muhafaza buyur; nazar dan sakla. Yarabbi, sen bu ehzadeyi lemde mehur eyle; onu sana taate muvaffak ederek aziz kl. Yarab, sen onu insaf ve takvada mukim yl; dn yada, ukbada muratlarn ihsan buyur. ehzadem, menfur olan dmandan sana gam erimesin; zamann devrinden sana zarar gelmesin. Cennetlik aa senin gibi meyva verir. Babas namdar olduu gibi olu da iyi ad kazanmak ister. Bu hanedana dman olan herhangi bir hanedan dan hayr bekleme. Ne gzel din, ne gzel ilim, ne gzel adalet; Allah ebed klsn; ne gzel saltanat ve ne gzel devlet. Padiahn keremleri kyasa smaz. Dil bunlarn krnde cizdir. lh fakirleri seven ve sayesinde halkn rahat et mekte olduu bu padiah halkmba zerinde daim
25

kl. Taate, muvaffakiyet ihsaniyle, onun kalbini ihya buyur. Ey Sdi, byle sanatl, tekellfl szleri brak. Eer hakiki sadk dost isen syleyecein iyi szleri yani nasihatlan haydi getir, gel. Sen menzilleri tan yan rehbersin; Padiah ise yola giden yolcu gibidir. Sen doruyu syleyeceksin, padiah ise doru szleri din leyicidir.

26

BRNC BLM ADALET VE NSAF HAKKINDADIR Zahir Faryabi Kzlarslan methederken: Tefek kr onun ayan pmek iin (onu idrk iin) iskemle ye benzeyen dokuz felei ayann altna koyar de mi- Halbuki Kzlarslanm bir aya tekinden ksa imi. Zahiri sevmiyenler: air bu beyit ile sana aksak lk isnat etmitir diyerek Zahiri katlettirmiler. im di Sdi bu vakaya iaretle ve Zahirin ruhuna hitap ederek ona dokunuyor diyor ki: Hey Zahr, ne lzum vard ki, iskemleye benzeyen dokuz g Kzlarslanm ayann altna koydun. Hey Zahir, byklk ayam feleklerin zerine koy deme, belki ihls yzn toprak zerine koy de... Padiahm! Bana gelince, sana nasihatim unlar dr: Taatla yzn eik zerine koy, nk dorularn tuttuklar en emin yol budur. Eer kul isen ban bu kapya koy. Padiahlk tacm bandan kar. badet ettiin vakit ahlk libasn giyme. Hlis, muhlis bir dervi gibi feryada bala. Buyruk sahibi ulu Tan rnn derghnda^ zenginin nndeki fakir gibi inle, yle de: Allahm, zengin ensin. Fakirleri besleyen, kuvvet, kudret sahibi ensin. Ben ne memleketler fet heden bir hkmdarm, ne de ferman sahibiyim. Bu derghn dilencilerinden birisiyim. Senin ltfn bana yr olmazsa benim elimden ne gelir, ne i yapabilirim? Allahm, beni hayra, iyilie Sen muvaffak eyle. Sen
27

kudret vermezsen benim kimseye bir haynm dokun maz. Padiahm, gndz padiahlk ediyorsan geceleri dilenciler gibi yana yakla dua et. Birtakm siler, zor balar senin kapnda kul iken, sen yine ban ibadet eiinden kaldrma. Cenab Hakka ibadette kusur etmiyen kul, kullar iin ne gzel padiahtr. HKYE Hakikati yakin gziyle tanyan din ulularndan hi kye ederler ki, bir vel, bir kaplann zerine binmi, bir ylan eline alm, kam edinmi, kaplan sratle srerdi. Birisi ona dedi: Hey Tanr yolunun adam, bu gittiin yolda gitmek iin bana rehberlik et. Sen ne yaptn ki, yrtc hayvan sana rm oldu? Adm saadet yznn tama yazld. Vel cevap verdi: Kaplan, ylan, fil, herkes bana kar zebun ise taaccp etme. Sen de Allahn emrini yerine getir, grrsn ki, herey senin emrine rm olur. Bir padiah, Cenab Hakkn emrini tutarsa, Ce nab Hak onun muhafz ve yardmcs olur. Cenab Hakkn seni sevdii halde dman elinden brakmas mmkn m? Yol ite budur. Bu yoldan sapma, yr meye devam et. stediini bul. Sdinin sznden ho lanan kimseye, onun nasihati faydal olur. KSRANIN; OLU HRMZE NASHAT ittim ki, Nuirevan, ihtizar halinde iken, olu Hrmze u tleri vermitir: Fakirlerin gnllerini gzet. Yalnz kendi rahatn dnme. Eer sen yalnz rahatn dnecek olursan, senin ilinde kimse rahat edemez. oban uyumu, kurt srye dalm! Bunu
28

akll insan kabul etmez. Fkara takmn muhafaza et ki, ah ahali sayesinde ta tamaktadr. Padiah bir aaca benzer, kk ahalidir. Aa ise kknden kuv vet alr. Elinden geldii kadar halkn gnllerini yara lama. Eer yaralarsan kendi kkn baltalam olur sun. Eer sana, doru bir yol lzmsa, padiahlarn yolu iimit ve korku yoludur. Bir insanda iyilik midi, kt lk korkusu olunca aklllk ona tabiat olur. Eer bir padiahta bunun her ikisini bulursan; onun ikliminde, mlknde smak bulursun. nk padiah, Cenab Hakkn ltfuna mitvr olduu iin halka merhamet eder. Saltanat elinden gider diye korktuu iin de hal ka zarar vermekten korkar. Bir padiahn tabiatinde mit, korku yoksa o ik limde rahatn kokusu bulunamaz. yle bir padiahn mlknde bulunduun zaman, ayan bal ise (evli isen), zulme, cefaya raz ol, otur; yok tek at, tek mzrak isen (bekr isen) ban al baka yere ka... Bir iklimde ahaliyi padiahtan memnun grmez sen, o iklimde refah, saadet arama. Kafa tutan, kabaday padiahlardan, kahraman lardan korkma, fakat Allahsan korkmyandan kork. Bir padiah memleket ahalisinin gnln ykyorsa, o, memleketin mmur olmasn ancak ryada grr. Bir memleketin harap, padiahn bednam olmas zulm den ileri gelir. Bu szn hakikatini ancak ince, derin dnen kimse bulur. Ahali saltanatn yardmcs ol duu iin ahaliyi zulmle ldrmek lyk deildir. Kyly, iftiyi kendi faiden, saadetin iin gzet. nk, ecir ald cretten memnun olursa, daha ok i yapar. Hem de kendisinden iyilik grdn kimseye ktlk etmek erlik, insanlk deildir.
29

HUSREV PERVZN OLU RUYEYE NASHAT ittimki, Husrev Perviz lrken, olu iruyeye u tleri vermitir: Hangi bir ie niyetlenirsen, o ite ahalinin iyiliini dn. Eer herkesin sana mut ol masn istersen, daima dilne ve kilane hareket et. Ahali zalim padiahtan kaar ve onun irkin ad n cihana yayar, onu dillere destan eder. Saltanatm kt bir temel zerine istinat ettiren padiah ok gemeden kendi temelini ykm olur. Bir kocakarnn hmn yapt tahribat kl alan bir yiit yapamaz. Bir dul kadnn yapt rann btn bir ehri yakt ok grlmtr. Saltanatta insaf ile hareket eden padiahtan daha bahtiyar lemde kim vardr? yle bir padiah, nbe ti gelip de u lemden gt zaman herkes ona rah met okur. yilik ktlk; ikisi de geer. Kts geecek, gecektir: iyisi odur ki, adn iyilikle ydetsinler. Halkn bama Tanrdan korkanlar koy, nk mlk ancak Tanrdan korkanlar mmur ederler. Se nin menfaatini halk inciterek temin etmek isteyenler, sana dman olanlar ve halkn kann ienlerdir. Hal kn elleri onlara beddua ile gklere alan kimseleri i bama getirmek hatdr. Alak vali, memleketin idaresi ve hzinenin zen ginlemesi byle icap ediyor diye, halka eza ve cefa eder. Eer hakk gzetmezsen, o uurda altn pa diah dahi seni cezalandrr. Bedbaht zalim bir gn lr gider, fakat Allahn lneti onun zerinde bki ka lr. yi adam yetitirip kullanan padiah ktlk gr mez. Eer kty besliyorsan, sen kendine dman
30

sn. Halka zulmeden kimseyi msadere ile brakma; y le zalimlerin kklerini kazmak lzmdr. Halka zulme den vali vesair memurlara kar ok titiz ol: o gibilere aman, zaman verme. Zira o kadar semirmitir ki, ar tk ldrlmesi zaman gelmitir. Krdim ban, koyunlan paralamadan evvel kesmek gerektir. Sonra kesmek, yapt zarar demez. HKYE Bir tacirin etrafn hrszlar oklarla evirmi, onu esir etmiler. Tacir o srada yle demitir: Grlyor ki hrszlar galip geliyor, istedikleri fenalklar yapyor lar. u halde, padiahn askerleriyle kadnlar arasn da ne fark var? Tccar aramyan, onlarn menfaatini korumyan bir padiah gerek ehre, gerek askere re fah kapsn kapatm demektir. Bir memlekette fena kanun, fena det olduu ii tilince, aklllar o ehre artk nasl giderler? Padiahm, iyi ad sence makbul ise, sana iyi ad lzm ise tccar ile postaclar iyi tut. Bykler yolcular, zvvar, seyyah lar can ile beslerler. nk iyi ad her tarafa gt renler bunlardr. Hangi bir memlekette bir garip incinirse, o mem leket ok gemeden mahvolur. Gariplerle gr, seyyahlar ile dost ol; nk bun lar iyi ad yayarlar. Memlekete gelen misfiri, yolcuyu arla, Fakat erlerinden, fitne fesatlarndan da sakn. Ecanipten sa knmak ok iyidir; nk dost kyafetinde dman ol malar da mmkndr. Emekdarlannm derecesini, rtbesini, maan art tr.. nk kendi beslediin insanlardan gadir gelmez.
31

Bir memur eskidike, onun yllarca hizmetinin hak kn unutma... Bir memur ihtiyar olup da iten ciz kalrsa* ona kar kerem gster. Artk iten kald diye onu sefil etme. Onun hizmet eli balandysa, senin kerem elin bal deildirya! HKYE ittim ki, Husrev, aburun yapt resmi artk beenmeyip, onu iten kard zaman ebur skt et mi. Fakat sonra zarurete dnce, Husreve u melde bir mektup yazm: Ey adaletiyle kinat ihata eden hkmdar, eer ben lr gidersem sen yine faziletinle bakisin. Genliimi senin urunda rttm, ihtiyar lmda beni kovma. Bir garip ki, bann altnda binbir eit fitne, fe sat buluna; onu ldrme, incitme, kendi memleketin den, toprandan harice kar. Onu memleketinden kovar ve bu nefyi kfi bir ceza addedip aynca cezalandrmazsan, doru bir hareket yapm olursun. Zira o, cezasn kendisi bulacaktr. nk onun fena huyu peinden ayrlmayan bir dmandr. Fitneye mail, fesada muktedir insan eer ranl ise; onu Yemene, Rusyaya, Rum diyanna nefyeyle, halkn bana bel etme. Belki ona kuluk vaktine kadar aman vermeyip idam eyle. yle fitnekr hudut hari cine karacak olursan, gittii ehrin ahalisi: Byle fitneci insan yetitiren memleket zirzeber olsun di ye memleketine beddua eder; lnet .savururlar. verecek olursan parann, servetin kymetini bi len insana ver. nk mflis, batak kimse padiah tan korkmaz. Ona ne sylersen ban eer, feryat ve figane balar.
32

Muhasebecilere hyanet etmeye meydan verme; zerlerine bir murakp dik. Baktn ki, muhasebeci ile murakp uyutular, hemen ikisini de azlet. Kendisine, i, para tevdi edilecek kimsenin mah kemeden, cezadan, idamdan deil, Tanrdan korkar, emanete hyanet etmez takmdan olmas lzmdr. Bir ie emin sfatiyle tyin ettiin kimse Allahtan deil, senden korkuyorsa, onu emin tutma. Emin olan Allahtan korkmaldr; yoksa azil, hapis ve idamdan deil. Emin tyin etmi olduun kimsenin sk sk hesa bna bak. Onu kendi haline brakma, nk yz ki iden bir tane emin bulamazsm. Eskiden birbiriyle sk-fk arkada, kafadar olan iki kimseyi bir yere birlikte memur etme, nk ne bilirsin ki, elele verirler; birisi hrsz olur, teki perde tutar. Hrszlar birbirlerinden korkar, ekinirlerse, aralarndan kervan selmetle geer. Birisini bir vazifeden azlettiin zaman, aradan bi raz geince kabahatini affet. mit besleyen bir kimsenin midini yerine getir mek, bin tane aya prangal mahpusu itlf etmekten hayrldr. Elinde hitabeti olan kimse iten karlacak olur sa meyus, olmasn. yi bir padiah, hkm altnda olanlara peder mu amelesi yapmak gerekir. Bir peder bazan ocuuna f kelenir, dver, actr; bazan da eliyle gznn yan siler. Padiah da yle olmaldr. Padiahn, dmana kar yumuak, gevek olur sa sana galebe eder; sert olursan senden herkes usa nr. yisi odur ki, yumuaklk ile serltlik birlikte olma ldr. Kan alan kimse gibi olmak lzmd r. O hem yara aar, hem at yaraya merhem koyar.
F .: 3 33

Padiahm, cmert ol, gzel huylu ol, mkrim ol. Cenab Hak sana sat iin, sen de sa. Dnyaya gelen lr gider. Fakat kendisinden son ra iyi ad brakan, ebed yaam olur. Kendisinden sonra kpr, mesci, misafirhane, krvansaray gibi hayrat brakan kimse, lmemitir. Bu dnyadan giden, hayat namna bir ey brak mayan kimseye, kimse fatiha okumaz. Adnn ebed olmasn istersen, byklerin adla rn gizleme (bykleri hrmetle ydet.) Senden evvelki padiahlar ne yapmlar, ne gibi iyilik ile ydolunmularsa, sen de kendi zamannda byle yap. Bilirsin ki, geen padiahlar naz ile yaadlar, mu rat srdler, zevk ve safa ettiler; sonra, hepsini brak tlar, gittiler. Kimisi iyi, kimisi kt bir ad brakt gitti (sen iyileri taklit et). Bir sulu, Unuttum da yaptm diye zr dilerse, zrn kabul eyle. Aman diyenlere aman ver. Bir su lu dehalet edecek olursa, onu hemen ldrmek, mrv vete mnafidir. Edilen tembihi, edilen nasihati dinlemezse kula n ekmek, hapsetmek, ellerini kollarn balamak lzmdr. Nasihatten anlamyan, zindandan mtenebbih olmyan kimse ise murdar bir aatr. O zaman onun kkn koparmak lzmdr. ldrmeden evvel bir ke re hapsetmelidir. Zira kesilen bir ba tekrar yerine koymak kabil deildir. Bir kimseye kzdn zaman mcazat iin acele et me, dn. nk Bedehan lalini kmak kolay ise de, krlan paralar toplayp eski haline getirmek mmkn deildir.
34

PADAHIN, N SONUNU DNMES, MCAZATA AIR DAVRANMASI Umman denizinden gemi ile bir adam kageldi. Bu adam denizlerde gezmi, sahralarda dolam; Arabi, Trk, ranly, Rum halkn grm; her mille tin bilgilerini temiz ruhunda toplamt. Elhsl cihan elek elek elemi, bilgiler kazanm, seferler yapm, grmeyi, konumay renmiti. Vcudu iri yapl, fakat ok fakirdi. Elbisesinde iki yz yama vard. O elbise iinde kav gibi yanmt. Bu adam sahilde bir ehre kt. O taraflarda b yk bir padiah vard. Bu padiah, adn iyilikle kar mak ister; fkaraya kar tavazu gsterir, onlan ho tutard. Padiah o seyyah duyunca, sarayna davet etti. Uaklarna emretti, seyyah hamama gtrdler, y kadlar, temizlediler. Sonra padiahm huzuruna kar dlar. Seyyah huzura knca tekpu kld, padiah v d, el balad. Padiahm, fermann her tarafa yr sn, diye duada bulundu. Padiah sordu: Nereden geliyorsunuz? ehrimize niin geldiniz; burada gzelden, irkinden neler gr dnz, Seyyah dedi: Ey yeryznn padiah, Cenab Hak sana yardmc, devlet, saadet arkada olsun. Padia hm, memleketinde birok yerleri gezdim. Ahalisi zu lm grm, gnl incinmi bir yer grmedim. Bir pa diah iin, kimsenin incinmesine raz olmamak mezi yeti kfi bir ziynettir. Bir de padiahmn memleketinde kimseyi sarho grmedim. Sarholuk yle dursun, meyhaneleri ykl m grdm. Elhsl seyyah gzel szler syledi. San35

ki elek elek cevahir sat. O kadar ho eyler anlatt ki, padiah zevkinden elini, kolunu arpmaya balad. Seyyahn gzel szleri ahm houna gitti. Onu yanna ard; ona ihsan, ikram, etti. Memleketini be enip geldii iin ona altnlar, cevherler verdi. 'Sonra, ona asln, vatann sordu. Seyyah sergzetini anlatt ve bu suretle dier sa ray erknndan ziyade padiahn tevecchne mazhar oldu. Onu sadrazam yapmak da iinden geiyordu. Memlekete de byle bir vezir lzmdr, diye ok dn d. Yalnz: Acele etmiyeyim. Belki yanl bir i yap m olurum. Ahali reyimin zayflna glmesinler. Evvel onu bir zaman deneyeyim, sonra hnerine g re rtbesini arttraym dedi. Padiahn bu dncesi doru idi. nk tecrbe etmeden i yapan insanlarn, birok kederlere ura mas zaruridir. Nasl ki, hkim, dvay etrafiyle d nr, sonra hkm verirse maiyetindeki limlere kar mahup olmaz. Yay elde tutarken, oku atmamken, atmak lzm m, deil mi? Hedef neresidir, neresi ol maldr? diye dnmek lzmdr. Oku attktan sonra dnmenin faydas yoktur. nsan Yusuf gibi seneler ce iffet, nezahetle yaamaldr ki, Msra aziz olsun. Birok zaman gemedike bir kimsenin ne olduunu anlamak imknszdr. Bu suretle padiah seyyahn ahlkn tetkike, tef tie koyuldu. Neticede onu kil, iyi ahlkl, edip ve in sanlarn deerini lmekte mahir buldu. Bu suretle seyyahn byk memurlarna faik bulunduunu anla yan padiah, seyyaha veziri azamdan dahi stn bir selhiyet verdi. Seyyah memleketi yle akl, hikmet ve marifet ile idare ediyordu ki, emrinde, ne hyinde kimsenin kalbi
36

ni incitmiyordu; drst hareketleriyle kusur ve fenalk arayanlarn dillerini balad. Eski vezir, yenisinin bu faaliyeti neticesinde padiahn huzur ve rahat iinde yaadn, onun iyilii sayesinde devletin ykseldiini grnce zlmeye balad. Tenkit edilecek hi bir nok ta bulamyordu. nk drst adam, bakr leen, fe nalk arayan insan, karnca gibidir. Karnca ne kadar urasa bakr leene gedik amaz. Padiahn gne yzl iki klesi vard. Bunlar dai ma padiahn hizmetinde bulunuyorlard. Bunlar hu riler, periler kadar gzel idiler. Birisi sanki gne, tekisi ay idi. Bu iki kle gzellikle tamamen birbirinin dengi idi. Sanki birisi hakiki insan, tekisi onun yannda ak si idi. Bu kleler ilim, marifet sahibi yeni vezirin tatl szlerini iittike, onun szleri bu fidan boylu kleler zerinde tesir brakyordu; gzel ahlkn grdke ta bi olarak onu sevmeye mecbur oldular. Gitgide yeni vezirin de gnl onlara akt, onlan sevmeye balad. u kadar ki, ksa gren insanlar gibi ktlkle sevmiyordu. Belki bunlarn cemallerine k oldu. yle bir hale geldi ki, ancak onlarn yzn gr d zaman rahat ne demek olduunu hissederdi. Arkada, sana nasihatim olsun. Eer kadrinin, e refinin yce kalmasn istersen, pk yzllere gnl balama. Ara yerde bir garaz olmasa bile, mehabet ve hrmetine ziyan verir. Derken eski vezir, yeni vezirin o iki kleye gnl verdiini hissetti ve hemen padiaha arzetti. yle de di: Padiahm, bilmem ki bu yeni vezir kimin nesidir, necidir, ad nedir? u memlekette rahat ve saadetle yaamak istemiyor. Evet, mcerreptir; ok gezenler byle lbali olurlar. nk bu gibiler bir devletin
37

nn nimetiyle beslenmi deildirler. Nn nimet ky metini bilmezler. ittim ki, ehvetperest imi. Efendi mizin klelerine gz koymu, efendimize hiyanet edi yormu. Byle haysz, aalk insan padiahmn vezirline yakmaz. Bunun vezarette bulunmas, salta natmza leke getirir. Bu fenal iitince hemen arzetmeye mecbur 'oldum. Arzetmeseydim, efendimin ni metini unutmu olurdum. Hem de bu arzm phe ve zan zerine yapmadm. Bana yakin hsl olmaynca, sylemedim. unu da ilveten arzederim ki, klelerim den biri, bu yeni vezir bu klelerden birisini kucak larken gzleriyle grdn bana syledi. te iin olup bitenini arzettim. st taraf padiahmn reyine, iradesine kalmtr. Padiahm arzu buyurursa, benim gibi tecrbe buyurabilirler. yilik bulmayas eski vezir, ii bu kadar irkin su rette anlatr. Byle anlatmas da tabidir. nk kt lk dnen insanlar ufack bir tutamak bulunca b yklerin kalplerini atee verirler. Ufak bir eyle atei yakmak ve sonra onunla byk odunlar tututurmak kabildir. Bu haber padiaha yle bir hareret verdi ki, ate zerinde kaynayan tencereye dnd. Mezkur yeni ve zirin kann hemen dkmek istedi. Fakat akl vicdan karsna kt; ona dur, diye iaret etti ve ona u sz leri syledi: Bir insann kendi yetitirdii birisini l drmesi mertlik deildir. Adalet ve ltuftan sonra zu lm ok souk kaar. Kendi yetitirdiin kimceyi in citme. Senin aman okunu tutan kimseyi sen ok ile vur ma. Birisinin kann zulm ile iecek isen onu bo ye re nimet ile besleme. Onun hnerleri sence lykiyle malm olmadka, divanda ona bir mevki vermemi tin. imdi de suu tahakkuk etmedike dman az na barak onu cezalandrma.
38

Birisini ldrmeden evvel zindana atmak muva fktr. nk kesilen ba bititirmek mmkn deil dir. Ferman, rey, evket sahibi padiahlarn, insanla rn zahmetinden aciz gstermeleri caiz deildir. Tahammlden bo, gurur ile dolu baa padiahlk tac haramdr. Sana cenk zamannda sebat gster de mem, belki fkelendiin zaman yklma, gazaba ka plma derim. Akl olan her kimse tahamml eder, fakat maksat hma malp olmyan akldr. fke bir kere askerini pusudan hcum ettirince ortada ne insaf kalr; ne Tanr korkusu kalr; ne din kalr. Felein altnda fke gibi bir dev grmedim. Bunun dehetinden cinler, melekler bile rkp kaarlar. Padiah, gazabn yenerek eski vezirden duymu olduu sim kimseye amad. nk hakimler: Ey kil, gnl srlann zindandr; syleyince onu karmolursun, bir daha zincire ekemezsin demilerdir. Padiah, o akll saylan yeni vezirin iini teftie ve tarassuda balad. Neticede onun reyinde bozukluk grd. Bir gn yeni vezir klelerden birine baknca, klenin dudak altndan gldn grd. Vezirin ba k, klenin gl, ara yerdeki sevimeyi gsteriyor du. nk iki kimsenin can ile akl birleince dudak lar kmldamadan birbiriyle konuurlar. Sonra gz bakmaya doymaz, didra doyum olmaz. Nasl ki su saklk yani istiska illetine tutulan kimse Dicle nehrini ise doymaz. Padiah yeni vezir ile kle arasndaki birlii grn ce suizann kafileti. Bu hal kanna dokundu, gazab artt. Byle olmakla beraber, gazaba malp olmyarak yine, kilne davrand. Ona yavaa u szleri sy ledi: Seni ben akll sanyordum. Memleketimizin es39

ranna seni emin ittihaz ettim. Bilmedim ki sen ser sem, medhe deil, zemmedilmeye lyk insan imisin, sana taprdm vezaret senin yerin deilmi. Fakat bu ite kabahat sende deil, bendedir. Tabiidir ki, soy suz insan beslersem, saraymda hiyanet edecei mu hakkaktr. Padiahn bu tahkiri zerine, o ok bilen yeni ve zir, ban kaldrd, yle dedi: Ey i bilen ulu ahm, benim eteim kabahatten temiz olunca, ktlk d nen insanlarn isnat edecekleri fenalktan korkmam. Saray hmyununa kar hiyanet fikri, asla gnlm den gememitir. Bu hiyaneti bana kim isnat etmi tir, bilemem?.. ' Cevap olarak, padiah yle dedi: Sana syledi im eyleri dmanlarn yzne kar sylemeye ha zrdr. i aklayaym: Bunu bana eski vezirim sy ledi. te hakknda sylenen budur. Bir diyecein var sa syle. Yeni vezir parman dudana gtrd, gld, yle dedi: Eski vezir benim hakkmda ne sylese taaccb edilemez. Beni kendi yerinde gren bir hasut, benim fenalmdan baka ne syler? Efendim beni ona tercih edince, tabidir ki o benim dmanm olmu tur. O beni kyamete kadar sevemez. Nasl sevebilir ki, ben aziz olduka, o zelil yaayacaktr. Padiahm, eer bendenizi dinlerseniz temsil tarikiyle bir hikye arzedeyim: Bilmem hangi kitapta grdm. Birisi ey tan ryasnda grm. Bakm ki, selvi gibi boyu, huri gibi ehresi var. Yz gne gibi ziya sayor. Yanma gitmi, demi: Bu ne hal, melek bile bu kadar gzel olamaz. Mehtap kadar gzel bir yzn varken niin dnyada irkinlikle dillere dmsn? Herkes seni korkun sanrlar. Hamam kaplarnda seni irkin bir surette resmederler. Hatt sarayn nakka saray
40

divanhanesinde seni ask, eki, iren bir surette naketmitir. Bu szleri iitince bedbaht eytan inlemi, feryat etmi, yle demi: Hey dem olu, benim iin yap lan resimler, benim hakik resmim deildir. Ben haki katte grdn gibi gzelim. Fakat ne are ki, kalem dman elindedir. nsanlann beni irkin resmetmele rine gelince, ben onlarn byk atalar olan demi cennetten attrdm. Onlarn bana hnlar var. Onun iin beni bylie resmederler. te padiahm, ben temizim, masumum; ne are ki, beni kskanan, bir maksad mahsus ile beni kt bildirmitir. Benim mansbm onun erefini ihll edin ce, onun mekrinden yz fersahlk yere kamam l zmdr. Padiahm, ben u dakikada sizin gazabnzdan korkuyorum ve bignah olduum iin cesaretle sz sylyorum. ar aas ary dolarken okkas dir hemi eksik olan korkar. Kalemimden kan sz doru olunca, kusur bulmak iin cihan toplansa, umurumda olmaz. Padiah yeni vezirin cesaretli szlerine at ve onu bir el iaretiyle susturarak: Ne sulular var ki, riya ile, hilekrlk ile, yapt sutan kendisini kurtar maya alr. Sana isnat edilen hiyanet crmn yal nz dmanndan iitmekle kalmadm, ben de gzm le grdm. Saraymda bu kadar insan varken, hi bi rine bakmyor, yalnz klelerime bakyorsun. dedi. Vezir gld, yle dedi: Sylediiniz sz doru dur ve doruyu gizlememelidir. Ben o klelere arasra bakyorum, bunu inkr edemem. Bu ite ince bir nok ta var. Msaadenizle o noktay arzedeyim.- Padiahmzca malmdur ki, zavall bir fakir bir zengini grn ce, bakar, iini ek*7 ?. te ben o fakire benzerim, kle
41

de o zengine benzer. Padiahm, vaktiyle ben de gen idim. Ne are ki, genliin kymetini bilmedim. Gen liimi bo yere geirdim. Genliime olan hasretimden dolay durmadan ona bakyorum, bakmadan kendi mi alamyorum. Ben bugn genliimi kaybetmiim. O ise genlie, gzellie tamamen mlik ve sahip bulu nuyor. Ben bakmyaym da kim baksn? Vaktiyle be nim de gl gibi ehrem vard. Gzellikle vcudum billr gibi idi. Benim de onunki gibi gece renkli kvrck salarm vard. Giyindiim kaftan vcudun nazikliin den utanr, buruurdu. imdi pr oldum, salarm aard, pamuk oldu. V cudum kurudu, i oldu. Art^c bu vcuda bir kefen do kumak lzmdr. Vaktiyle azmda iki sra inci vard. Bu diler gm tuladan yaplm bir duvar gibi du ruyordu. Birisi kalmad, birer birer dkld. imdi es ki bir kale duvarna benziyor. u halde bu gzel genlere nasl bakmyaym? On lara bakp telef olan mrm anyorum. Yazklar olsun, deerli gnler geti, gitti. Bu mr de bir gn anszn sona erecektir. O lim yeni vezirin gzel szlerini padiah been di. Erkn devlete hitab ile yle dedi: Bundan daha gzel sz sylemek muhaldir, bundan daha tatl lfz, bundan daha deerli mna aramayn. Gzel civanlara byle zr beyan edecek kimseler baksnlar. Bakalar iin bakmak doru deildir. Sonra padiah dnd, yeni vezire yle dedi: Eer kilne hareket etmeseydim; hasmn szleriyle seni incitecektim. Acele ederek klca el atan adam, sonra piman olarak; elinin arkasn dileriyle snp durur. Saknn, garazkr kimselerden sz dinlemeyin; nk onun szyle i yaparsan, piman olursun. Neticede padiah yeni vezirin mansbn, erefini,
42

maln arttrarak onu taltif etti. Fena syliyenleri sayasinde padiahn ad iyililt ile lkesinde yayld. Adar letle, keremle yllarca saltanat srd; nihayet o da gt. Fakat dillerde iyi ad kald. Byle dindar padiah din bazusu ile devlet topu nu elmi olurlar. Bugn yle padiahlardan kimse yoktur. Varsa ancak Eb Bekir Sad Hazretleridir; on dan baka yoktur. Padiahm, sen bir cennetlik aasn. Glgen bir yllk yola kadar yaylmtr. Talihim uurlu olsun da bama Hma kuunun glgesi dsn diye arzu ede rim. Bu arzuma vkf olan akl karma kt, bana yle dedi: nsana devleti, Hma kuu vermez. kbal, devlet istiyorsan bu padiahn glgesine gel. Allahm, sen bize acmsn da, halkn zerine bu glgeyi sen yaymsn. Bu devlete kle gibi duacym. Yarabbi, bu glge yi ebed kl. ZAYIFLARA MERHAMET HAKKINDA eri erifin hkm olmadka, su imek caiz ol maz. Fakat fetvay erif olunca kan dkmek caizdir. Byle deil mi? Bir kimsenin katline eri erif fetva verince, onu katletmekten hi korkma. u kadar var ki, eer onun oluu ocuu varsa onu ldrme, oluuna ocuuna bala, Onlara rahat eritir, nk su o hakszlk eden adamndr. Biare kadnlarn, ocuklarn ne g nah var? Ne kadar kuvvetli olsan, askerin de ok olsa, durupdururken dman iklimine asker ekme. nk o senin dmann olan hkmdar, mstahkem bir ka leye kaar. Ona mukabil gnah, kabahati olmyan iklime zarar eriir.
43

Hapishanede bulunanlar sk sk tefti et. Arala rnda susuz kimselerin bulunmas da mmkndr. Memleketinde bir tacir ld zaman malna el srme. Byle mala el srmek, alaklktr. Hem de len tacirin maln zaptedecek olursan, memleketimizde ak rabas: Zavall adam gurbet elde ld. Brakt mal zalim padiah zaptetti diye alar, inlerler. Yetimlerin alamasndan, dertli gnlnn lm dan sakn. Ktlk yapma, iyi adn ktye evirme. Nice elli ylda hsl olan iyi ad, bir irkin hareket mahveder. yilikle ebed nam brakan deerli insanlar halkn malna el uzatmamlardr. Dnya padiah da olsa, bir zenginden para,, mal ald m, o padiah deil, dilencidir. Hr ve asil insan zaruretten lr, bir cizin mal na tenezzl ederek onunla karam doyurmaz. AHALYE EFKAT HAKKINDA HKYE ittim ki, dil bir padiahn bir kaftan vard. ki yz de astard. Birisi ona: Ey bahtiyar padiah, in kumandan bir kaftan diktirsen olmaz m? dedi. Padiah yle cevap verdi: Elbise insann vcudn rtmek, insan rahat ettirmek iindir. Bu kaftan da o ii gryor. Bundan fazlasn araan, ss halini alr. Ben halktan harac, kendimi, tahtm sslemek iin al myorum. Eer kadnlar gibi ipekli ssl elbiseler ya pnr, kadnlarsam, erlik yaparak dmanm nasl defedebilirim. Vak iimden trl hrslar, arzular ge mektedir. Fakat unutmyalm ki, hazine benim iin deildir. Hazineler asker iindir; yoksa elence, ss iin deildir. Padiahndan honut olmyan asker, memleketin hududunu muhafaza etmez.
44

Dman (hrsz), kylnn eeini alr gtrrse, padiah ne hakla r vergisi alabilir. Dman kylnn eeini; padiah, hara diyerek parasn alrsa, o taht, o ta nas ykselir. Dknlere zorbalk etmek, mrvvete mnafidir. Karncann elinden taneyi kapan ku, alaktr. Ahali aa gibidir. Beslersen, iyi timar edersen, istediin kadar meyva alabilirsin. Sakn zalimlik edip de aac kknden karma. nk zararn mucip olur. Kendi zararna i gren kimse ise, ahmaktr. Hkimiyeti altnda bulunanlar incitmeyen insan lardr ki, genlikten, talihten mstefit olurlar. Zulm gren ahalinin inleyerek ettii bedduadan kork. Bir ili, bir memleketi yumuaklk ile tutmak, almak mm kn ise, kimsenin burnunu kanatmamaya al. Erlik hakk iin, yeryznn batan baa saltanat, yere damlayan bir damla kana demez.
HKYE

ittimki, gzel huylu Cemit, bir eme bann stne unu yazdrm: Bizim gibi nice kimseler bu eme banda oturmu; dinlenmi; sonra gzlerini ka payarak gitmiler. Mertlik ile kuvvet ile dnyay tuttu lar. Fakat aldklar yerleri mezara beraber gtremedi ler. Sleyman Aleyhisselmn taht akam, sabah rz grlar tarafndan sevkedilmez miydi? Nihayet grme din mi ki, o taht rzgr gibi utu gitti. Asl bahtiyar in san, ilim ve adalet ile hret kazanan kimsedir. Her gelen gider. Ne ekti ise onu bier. nsana iyi, kt ad dan baka bir ey kalmaz. Dmana galip geldiin za man canna kyma; ona malbiyet acs kfidir. D mannn etrafnda minnetle pervane gibi dolamas, eteini onun kanma bulatrmaktan daha iyidir.
45

PADAHLARIN DOSTLARINI, DMANLARINI TANIMALARI HAKKINDA ittim ki, asl Dr, bir av elencesi esnasnda as kerlerinden uzak dm. O srada bir at oban D rya doru koarak gelmee balam. Dr tanmadbu adamn kendine doru gelmekte olduunu g rnce, iine phe girmi ve kendi kendine: Bu bir dman olsa gerektir. unu yanma yaklatrmyaym, oklayaym, olduu yerde dikilekalsm. demi. Keylere mahsus yayn kurup nian alm, vir vuruta o ge len kimseyi yok etmek istemi... Drmn yayn kurduunu, okunu atmaa hazr landn gren oban: Ey ranm, Turann ah, za mann fena gz senden uzak olsun, dman deilim. Bana kyma, ben ahmn atlarn besliyorum. Bu i iin u ayrda bulunuyorum. diye haykrm. obann haykrmas zerine Dr msterih olmu ve glerek: Hey dncesiz adam, sana bir mbarek melek yardm etti. Yoksa yay kurmutum. ldn gn idi. demi. oban glm ve yle cevap vermi: nsan iyili ini grd insanlara, doru yolu gstermek mecbu riyetindedir. Haddim olmyarak, nasihat olmak zere sylyorum. Bir padiahn dostunu dmanndan ayrt edememesi, o padiah iin iyi bir ey deildir. Byk ler yle yaamaldrlar ki, her kn kim olduu nu bilmelidirler. Sen beni sarayda ka kere grm; atlardan, otlaklardan sormutun. imdi huzurunuza muhabbet ve hrmetimi arz iin geliyorum. Yine beni dmandan farkedemediniz. Halbuki benoban kulu nuz, istenilen bir at yz atm iinden derhal bulup karrm. Demek ki, obanlm akl ve fikir iledir. Sen de benim gibi ol, srn, atn muhafaza buyur.
46

Dr obanndan bunasihati dinlemi ve onu tal tif etmi, kendi kendinden de utanm ve bu nasihati, insan, kalbine yazmal demi. Bir lkede padiahn tedbiri obanlardan aa olursa, o lkenin mahv- pe rian olmasndan korkulur. PADAHLARA AHALNN HALLERNE VKIF OLMANIN LZUMU Padiahm, sen adalet isteyenlerin iniltisini nasl duyabilirsin ki, karyolann cibinlii Zuhal yldzna bi tiiktir. yle uyu ki, adalet isteyen birisi kapma gelecek olursa feryadn iitesin. Zamannda birisi gelir de, bir zalimden ikyet ederse, bilmi ol ki, o ikyet, senden sanadr. nk onun zulm senin zulmn demektir. Kpek yolcunun eteini paralad zaman, etei para layan kpek deil, belki de yle kpei besleyen ndan kimsedir. Sdi, sen sz sylemede cesursun. Kl elinde iken al. Adalet iklimini a, adalet etmiyenleri adalete a r. Sdi, bildiini syle, zira hak sz sylenmelidir. Sen ne rvet kabul edersin, ne de dalkavuksun. Sdi, bir kimseden bir ey ekmek fikrinde isen, ki tabnda, hikmete, hakikate yer ver, deil isen ne is tersen syle. HKYE Irakta cebbar bir padiah, sarayn kemeri altnda bir fakirin yle dediini duydu: Padiahm, sen de bir kapya iit balamsn. O halde kapda bekliyenlerin muratlarn yerine getir. Gnlnn dertli olmasn iste
47

mezsen, dertlilerin gnllerini straptan kurtar. Ada let isteyen mazlumlarn gnllerinin perian olmas, padiah memleketten atar, tahtndan indirir. Sen leye kadar .serin saraynda uyu; zavall garip, gnein altnda, scakta kavrulsun. Bu olur mu? Padiahtan adalet istemee cesaret edemiyen insann hakkn ya rn kyamet gnnde Cenab Hak alacaktr. ESK PADAHLARIN AHALYE EFKATLER Akl ve irfan sahibi byklerden biri, mer bin Abdlzize dair bir hikye nakletmitir. Hikye udur: merin parmanda, Bir yzk ta vard ki, cevahir ciler ona kymet takdirinde ciz kalmlardr. O dn yay aydnlatan yldz geceleyin grsen, gndz ay dnlndan yaplm bir inci zannedersin. Bir sene kuraklk oldu. nsanlarn bedir gibi yz leri hille dnd. mer insanlarda rahat, kuvvet kal madn grnce, kendisinin rahat iinde olmasn, mrvvete mnafi grd. Evet, halkn aznda zehir gren bir insann boazndan nasl tatl su geer? mer gariplere, yetimlere acd. O yz gm para ile sattrd; parasn fakirlere, muhtalara verdi ler. O para onlar bir hafta idare etti. Yzn satldn duyanlar, mere: Byle bir ey bir daha ele gemez. Niin sattrdn? diye itirazda bulundular. ittim ki, mer alam ve gzyalar, balmumu gibi sararm yanandan aa akarken yle demi: Farkr- zaruret ile bir ehrin gnl yaral iken, padi ahn s.s hevesinde olmas irkin bir eydir. Ben ta sz bir yzk taksam olur; fakat gnlnn mamum, mahzun olmas mnasip deildir.
48

Erlerin, kadnlarn rahatn kendi rahatna tercih eden kimseye ne mutlu, ne saadet... Vicdanl insanlar, bakalarn kederlendirerek el de edilen zevke rabet etmezler. Padiah tahtnda rahat uyursa,, fakirin rahat uyu yacan aklm kesemez. Bilkis, padiah geceleri uya nk kalrsa, halk rahat ile, safa ile uyurlar. Cenab- Hakka hamdolsun, bu dediim gzel det, ahlk, Atabek Eb Bekir Sadda mevcuttur. Pars ikli minde mehve civanlarn boylarnda^ baka halk der de uratan bir fitne yoktur. HKYE Dn gecebir mecliste hanendeler be beytimi te rennm ediyorlard. Beyitler unlardr: Hayatmda, bir dn gee rahat ettim. nk ay yzl gzelim kuca mda idi. Onu uyku sarhou grdm. Ona: Ey yak kl boyu servileri utandran dilber, ey cihan fitnesi fey gzelliiyle cihan altst eden) dilber; nerkislerini bir dakikack olsun tatl uykundan yka, gl gibi gl, blbl gibi t, ll renkli arab getir dedim. Ben byle deyince, o cnan, uyku mahmuru gz lerini szerek, bana bakt: Sdi, ne sylyorsun. Ba na hem fitne diyor, hem de ujruma diye tembih ediyor sun, Bilirsin ki, parlak fikirli padiahmzn zamann da artk fitneyi kimse uyank gremez. dedi.
HKYE

Eski padiahlarn menkbeleri arasnda rivayet edilir ki: Kardei Sd Zengnin yerine tahta geen Tiklenin zamannda kimse kimseden incinmemi. Bu pa
49

diahn baka meziyeti olmayp da yalnz bu meziyeti olsa kfidir. Bir gn Tikle, evliyadan bir zata yle demi: "m rm bo yere geti. Bu saltanat, bu taht hep geip gi der. Asl saltanat kazanan fakirlerdir. stiyorum ki, saltanattan vazgeeyim. Bir tarikate intisap ile bir k eye ekilip, ibadet ile megul olaym. Hi olmazsa u kalan ge gnlk mrm bo yere geirmiyeyim. Muhatab olan parlak fikirli zat Tikleden bu sz iitince kzm ve yle cevapvermi: Ey ah, ne diyor sun? Bu fikirden ge. badet halka hizmetten baka bir ey deildir. badet tebih, seccade, hrka demek deildir. Tahtnda otur, padiahlk eyle. Fakat ahlkn, tevazuun fakirler gibi olsun. Sadakatle, sevgi ile hiz met et. eyhler gibi atp tutmaya, benlie kaplma. Tarikatte kadem, yani ifay vazifeye hakkyle almak* ibadete hasn vcut etmek lzmdr. Dem (lf gzaf) lzm deildir. nk fiiliyat olmazsa lfn kymeti ol maz. Safayi kalbe mlik bykler, kaftanlarn altna byle hrka giyerlerdi. HKYE ittim ki, Sultan Rum, ehli ilimden bir iyi zatn huzurunda alam, ona dert yanarak yle demi: Dmana kar kudretim yok. u kale ile u ehirden baka elimde bir ey kalmad. ok altm, istedim k benden sonra olum da bu illere sahip olsun. Vaktiyle hkmettiim yerlere hkmetsin. Ne are ki, soysuz dman bende kudret brakmad. Kolumun kuvvetini, gcn bitirdi. Ne tedbir yapaym, ne are bulaym? Kederden canm eriyip gidiyor. lim zat szleri dinledikten sonra kzm ve bu
50

alamak, lzumsuz yere alamaktr, demi. Alamak lzm ise senin akima, gnl baladn arzuya ala mak gerektir. Karde, sen kendini dn. mrnn ou hemde en iyi ksm geip gitmitir. Sen ldkten .sonra yerine birisi gelir. Bu gelen kim olursa olsun, akll olsun, aklsz olsun, ne olursa olsun, kendisini kendi dnsn. Mademki lm var, mademki hereyi brakp git mek var; u cihana kl ekip cengetmek, cenk ile onu elde etmek ve sonra brakp gitmek zahmetine demez. ran ahlarndan Feriduna bak, Dahhake bak, Ceme bak, gr, Iran ahlarndan hangisinin tahtna, mlk ne zeval etmemitir. Bki saltanat, ancak Tanrya mahsustur. Dnyadaki bu be gnlk hayata, ikamete marur olma. hiret iin ne tedbirin varsa onu dn. Hangi bir padiahtan artakalan altn, gm, ha zine, mal ondan az sonra telef olur? Fakat hangi bir kimseden cri bir hayr kalrsa, herkes daima onun ruhuna ftiha okur. Byk o kimsedir ki, iyi ad kala. Byle kimseye lmemi nazariyle baklabilir. Padiahm, kerem aac dikip yetitirmee bak. Zira ondan meyva almak mmkn olur. Padiahm, kerem et, ltuf ve ihsanda bulun. Yarn maherde divan kurulunca, herkesin derecesi ihsan na gre olur. Padiahm, her kimin aya ibadet ve taatte ileri ise, Hak derghnda onun derecesi de ileridir. Nef sine hyanet eden, ibadet ve taa,tte bulunmyan kimse mah er gn mahcup olur; Tanndan bir ey dileyemez. nk bir i grmeden cret istenilmek det deildir. Gafil kimseleri kendi hallerine brak, yann piman olurlar. nk tandr kzgn iken ekmei piirmemitir. Ekin ekmi olanlar harman vakti mahsl kald
51

rrken ekmemi olanlar, ne kadar geveklik etmi ol duklarn anlayacaklardr. HKYE am vilyetinin ierilik bir yerinde, akll bir kim se vard. Bu zat bir maara iinde yaard. Sabrederek o karanlk yeri yurt edinmi, kanaat hzinesi iinde yayordu. O kimsenin ad Huddost idi. Grnte insan, fa kat hal ve harekette melekti. Bykler onun kapsna ba koymulardr. nk onun ba byklerin kapsmdan ieri girmezdi. Arif odur ki, kendi nefsinden hrs, tamah bir ta rafa atmay ister. Bir kimseye nefsi (Haydi bana yiye cek bul) diye hkmedecek kadar mtehakkim ise, o nefis onu ky ky, zelilne dolatrr. O akll ihtiyarn bulunduu vilyette zalim bir padiah vard. Bu padiah, en ziyade zayflara, ciz lere zulmederdr. Grd zayfn kolunu bkerdi. Bu zalim, cihan yakc, merhametsiz zebunk idi. O taraf ahalisi onun yznden meyus ve muztarip yayorlard. Ahalinin bir ksm da onun zulmn den, yle bir zalimin hkm altnda bulunmak hacetin den kurtulmak iin, uraya, buraya dalmlar; gittik leri yerlere onun kt adn yaymlard. Hicret et meyip kalanlar ise, birtakm kalpleri yaral fkara ta km idiler. Ona gece gndz lnet okurlard. Zalim denilen melun nereye el uzatrsa, orada nere ve e taret namna bir ey kalmazd. Bu zalim padiah, arasra, Huddostun ziyareti ne gelirdi. Fakat Huddost onun yzne bakmazd. Bu zalim, bir gn Huddosta yle dedi: Ey m barek adam; beni grdke yzn ekiterek, benden
52

nefret etme. Bilirsinki, ben seni severim. Bana kar dmanlnn sebebi nedir? u vilyetin padiah ol madm farzedeyim. Fakat erefe bir fakirden de aa deilim. Beni bakalarna tercih et, bana hr met et, demiyorum. Yalnz bakalariyle nasl gryorsan benimle de yle grmeni isterim. Akll bit bu szleri iitince kzd ve yle cevap verdi: Senin yznden halk perian olmutur. Ben halk perian edenleri sevmem. Sen benim sevdikleri me dmansn. Binaenaleyh, beni sevdiine ihtimal vermem. Gelip muhabbetle benim elimi peceine, git, benim sevdiklerimi sev. Seni Cenab- Hak da sevmez. Seni dman tutar. O halde ben seni sevmediim hal de, nasl sevdim derim. Huddostun derisini yzseler, Tanrnn dmaniyle dost olmak istemez. O ta yrekli insann uyumasna aarm ki, halk ondan muztarip olarak uyumadklar halde, o uyur. FAKRLERN RAHATINI GZETMEK HAKKINDA HKYE Ey byk adam .kklere kar zorbalk yapma. nk, cihan bir kararda kalmaz. Bu zayfn kolunu bkme; nk kudret bulacak olursa insan alatr. Kimsenin ayan kaydrma, kimseyi ykmaa al ma; nk ayan kayarsa, elinden tutup kaldran bu lunmaz. . Ey byk adam; dman kk grme; nk u koca dalar ufack talardan vcuda gelmitir. Gr mez misin, karncalar birle ince yrtc arslan zebun ederler. Bir sa telinin, bir sap ibriim kadar metaneti yok
53

tur. Fakat birka tel bir araya gelince, zincirden daha salam olur. Hazine toplamadan ziyade, dostlarn gnllerini topla. nsanlar skntya sokmadan ise, hzinenin bo kalmas daha iyidir. Kimsenin iini ayaa brakma. Olabilir ki, birka kere onun ayana dersin. Ey ciz, sen de gle kar tahamml gster. Olabilir ki, bir gn, ondan daha kuvvetli olursun. Cebbar olan kimseden intikam almak iin btn himmetini sarfet. Zira himmet kolu, kuvvet elinden daha, kuvvetlidir. Mazlumun kurumu dudana syleyin, glsn; nk zalimin dii, nasl olsa sklecektir. Sabahleyin davul sesiyle uyanan byk adam, bek inin gecesinin nasl getiini ne bilir? Krvan halk ancak kendi yklerini, denklerini dnrler. Srt yar eee kimsenin ii yanmaz. Tutaym ki, dknlerden deilsin. Bir dkn grnce niin durur, yardm etmezsin? Buna dair sana bamdan geen bir hali anlatma ya mecburum. nk, sras gelince sz sylememek de kusur saylr.
KUDRET ZAMANINDA CZE MERHAMET HAKKINDA HKYELER

Bir yl amda yle bir ktlk oldu ki, klar ak unuttular. Gk yere yle bahil oldu ki, ekinler, hurma aalan dudaklarn slatamadlar. Ne kadar eski p nar varsa kaynamaz oldu. kszn gzyandan ba ka su kalmad. Bir pencereden ge doru bir duman ykselecek olsa, bir dul kadnn h idi. Yoksa gkyznde duman namna bir ey yoktu Cbulut grlmez oldu.)
54

Aalarn yapraklan kalmamt; zavall aalar plak fakirlere dnmt. Kollan kuvvetli babayiit lerde zor, g bitmiti. Dalarda yeillik, bahelerde balk grnmez oldu. ekirgeler bostanlan, insanlar da ekirgeleri yediler. Hal bu merkezde iken, bir gn, yanma bir dos tum geldi. Bir deri bir kemik kalmt. Halbuki para l, zengin, an ve eref sahibi, hem de vcutlu bir in sand. Halini grnce atm; ona sordum: Gzel huylu dostum; ne oldun, ne felkete uradn? Grdm ha lin sebebini syle. dedim. Dostum, kzd, bard ve yle dedi: Sebebini bil miyorsan, ne gaflet. Biliyorsan niin soruyorsun? Gr myor musun ki, felket son dereceyi bulmutur. Ne gkten yere yamur iniyor, ne yerden ge h eden lerin feryad kyor. Cevap olarak, dedim: Biliyorum, pekl. Fakat ktlktan ne korkun var. Zehir, tiryak olmyan yerde adam ldrr. Senin hereyin var. Bakalan alktan helk olsa, sana ne? Dnyay tufan kaplasa, kaza ne? Bir lim olan dostum, limin cahile bakmas gibi bana mnidar bir bakla bakt ve yle dedi: Sahilde olup da dostlarnn denizde doulmakta olduklarn gren bir insann kalbi, msterih olmaz. Benim yzm yokluktan sararmamtr. Beni fakirlerin kederi sarartmtr. Akll insan ne kendi zasmda, ne de ba kasnn zasnda yara grmek ister. Tannya hamdolsun yaram yok, fakat bakalarnda yara grnce, v cudum tir tir titriyor. Hastanm yannda oturan bir insan shatte de olsa keyifli olabilir mi? Zavall fakirin bir ey yemediini grnce yedi im her lokma zehir, zkkm oluyor. Dostlan zindanda bulunan bir kimse, glistanda nasl elenir?..
55

HKYE ittim ki, bir gece, halkn yank yreinden kan bir h, bir ate halini alp.Badadm yansn yakm. O srada birisi: ok kr, bu yangn bizim dkkn mza zarar vermedi demi. Cihan grm birisi ona yle demi: Ey idraksiz adam, sen yalnz kendini mi dnrsn? Koca bir e hir yansn da, senin evin kurtulsun, houna gider mi? nsanlarn alktan karnlarna ta baladklarn g ren kimse,eer ta yrekli deilse, midesini doldurmaz. Bir fakirin alktan kan yuttuunu gren bir ren gin, azna ald lokmay nasl iner? Hastann sahi bi salamdr, shhattedir deme. nk o da, kederin den o hasta gibi kvrm kvrm kvranmaktadr. Mer hametli yolcular konak yerine vardklar zaman, yolda kalanlar gelip yetimeyince, uyumazlar. Diken ta yan kimsenin eei amura batt zaman, padiahla rn gnl muztarip olur. Mesut olmak isteyen rif iin (anlayl adam iin) Sadinin bir sz kfidir.- (Anlayana sivrisinek saz). Dinlersen, sana bir nasihat vereyim: Diken eker sen gl biemezsin. ADALET LE SEMERES, ZULM LE KIBET Eli altndaki ahaliye zulmeden Acem ahlarndan haberin var jn? Ne o evket kald, ne o ahlk kald, ne o kyllere yaplan zulm kald. Zalimin yanl bir i yaptn seyret. Zulmetti, zulm kald, fakat ken disi defolup gitti. (O zulm ile cihanda ebedi kalaca n sanyordu, halbuki i tersine kt kendi gitti, zul m kald).
56

dil insana ne mutlu. Maher gn Ar lnn glgesinde rahat edecektir. Hangi bir kavme Cenab Hak ltfedecek olursa on lara, akll, fikirli, adaletli, padiah verir. Bilkis han gi lkeyi viran etmek isterse, saltanat bir zalimin eli ne brakr. Zalimden iyiler saknrlar; nk o, Cenab Hak kn bir gazabdr. Ey padiah, bykl Cenab Haktan bil; Ona kret. nk kretmeyenin nimeti elinden gider. Bu mlke, bu mala kredersen, zevalsiz mala, zevalsiz mlke erimi olursun. Padiah iken zulmedersen, pa diahln elden gidince, dilencilik edersin. Bir memlekette zayf kavim eziyet gryorsa, ora, nm padiahna uyku haramdr. Halk bir hardal tanesi kadar incitme. nk halk sr, padiah obandr. Eer halk padiahtan zulm, tecavz gryorsa, o padiah oban deil, kurttur. Fer yat, yle padiahtan! Zalim padiah, halka ktlk dnd iin, k t lmle lr. Ahaliye zulmeden padiah, fena bir kbete duar olur, zira yanl dnm ve kt hareket etmitir. Ahaliye yaplan zulm geer gider; fakat padia hn fena ad lmez. Arkandan lnet edildiini istemezsen, iyi ol. T k sana kimse kt demesin. BR DL, TEK ZALM K KARDE HKYES VE SONLARI ittim ki, ark tarafndan babala^ bir, iki karde vard. Bunlar kl kullanmasn, ordu idaresini bilir; kabaday, filvcutlu, iyi fikirli lim kimseler idiler.
57

Babalan bakt ki, bunlar cenkci yaman yiitler. lkesini ikiye ayrd. Yansn birisine, yansn birisi ne verdi. Padiahn byle yapmaktan maksad, vefa tndan sonra oullarnn, ben padiah olacam, yok sen deil ben olacam diye birbiriyle muharebe etme melerini temin, etmekti. Padiah memleketi iki oluna pay ettikten bir mddet sonra, tatl cann Tanrya verdi. Ecel onun midi ipini zd, eli iten kald. ehzadelerden her biri kendi hissesine kanaat edi yordu. Her birinin hzinesi, askeri hesapszd. Bu ehzadelerden herbiri kendi grne gre bir yol tuttu. Birisi ldkten sonra hayr ile anlmak iin adalet yolunu tuttu. Dieri de zengin olmak iin zali mane hareket etti. dil ehzade ltuf ve ihsan kendisine det edindi; fakirlere, muhtalara paralar veriyordu. Misafirhane ler, tekkeler, zaviyeler yaptrd; askere iyi bakt, fakir ler iin yemekhaneler atrd. Hazine bo, fakat asker lerin keseleri dolu idi. Evet, bir memlekette yaamak kolay, ho olunca herkes oraya koar. Ebu Bekir Sadm zamannda razda olduu gibi, her haneden zevk safa sesleri ykselirdi. O Ebu Bekir Sad ki, akll, gzel huylu bir padi ahtr. midinin dal meyvali olsun. Gelelim hikyeye.- O, ad kazanmak isteyen kk ehzade, gzel huylu, iyi ili idi. Halkn gnllerini ele alyor, sabah akam Cenab Hakka krediyordu. Ka run gelse o memlekette korkusuz yrr, gezerdi. n k p'adiah dil, ahali ise toktu. Onun zamannda kim senin gnlne diken deil, bir gl yapra bile dokunmamt. Saltanattaki kuvvetiyle dier padiahlara tefev
58

vuk etti. Etrafndaki bykler, hep onun fermanna muti oldular. Gelelim dier ehzadeye: Bu ehzade, tahtn .ta cn ykseltmek iin ahali ve kylden ok vergi ald. Tccarlarn mllarna gz koydu. cizleri binbir bel ya uratt. Fakat fakirlere deil, asl kendisine d manlk etti. Arttracam diye ne verdi, ne yedi. Fakat akll insan bilir ki, o iyi bir ey yapmyordu. Cebir ile altnlar topluyor, askerlere bir ey vermiyordu. Bunun neticesinde askerler bizar olup dalverdiler. klimin de zulm yapldn duyan tccarlar al verii kes tiler. Ekin ekilmez, oldu. Ahali perianlkla, kvrand. kbal,saadet ondan dostluu kesince zarur olarak dman ba kaldrd, yerine yrd, ilini bast, felein darbesi onun kkn kazd. Dman atlarnn trnak lan yurdunun tozunu ge kard. Bu halde kimden vefa umabilir ki, kendisi hibir ahdine vefa etmemiti. Kimden vergi, para isteyebilir di ki, ahali kamt. O kara, gnll herif kimden iyilik umar ki, bed dua onun peini brakmyordu. Ezelde aki olarak yaradld iin, iyilerin dediklerini tutmamt. yiler toplandlar, onun ilini, yurdunu, saltanatn zapteden dmana: Sen bahtiyar ol. Zira, o bedbaht, zalim olduu iin sonu gelmedi. Dn gevek, se zii yanlt. Adaletle olacak eyi zulmde arad de diler. Mezkr iki kardein birisinden iyi ad, tekinden kt ad kald. Ktlerin sonlan iyi olmyacaktr. HKYE Birisi, bir daim zerine binmi, kkn kesiyordu. Bahvan grd, yle dedi: Bu herif bana deil, ken59

diine ktlk ediyor. Dinlersen her nasihat yerindedir. Nasihat ziyan vermez. Dinlersen, sana bir nasihat vereyim: Gcne dayanp, kuvvetine gvenip zayflar ykma. Yarn kyamet gnnde bir arpa demiyen bir fakir, koca bir padiah eker, ulu mahkemeye gt rr. O gn byk kalmak istiyorsan, burada kkleri kendine dman yapma. nk bu saltanat geince, o dilenci dediin insan kahr ile eteine yapr. Zayfla ra zulmden el ek, seni ykacak olursa utanrsn. K klerin elleriyle yklmak, hr ve asl insanlar naza rnda insan utandrr. Dorularn arkasndan eri git me. Doru sz istersen Sadiden dinle. HALLERNE RAZI OLAN FAKRLERN GNL HOLUU Saltanattan daha yksek bir mansp olamaz de me; o rtbe, fakirin derecesinden daha stn deildir. Yk hafif insanlar rahat yrrler. Doru sz budur. Arifler bu sz kabul ederler. Eli bo kimse yalnz ek mek kaygusu eker. Padiah ise, srtnda koca bir ikli min kaygusunu tar. Fakir, akam ekmeini elde edin ce, am padiah gibi huzur ile uyur. Kaygu, sevin her ikisi de geer. nsan lnce iki si de savuur gider. Madem ki lm var, ha birisinin banda ta olmu, ha birisinin boynunda vergi yk bulunmu. Birisi Zhale kadar ykselse, birisi de zaruretten zindana girse, lm kapsndan ieri girince msavi olurlar. Ecel her ikisinin zerine saldrnca, birbirin den tannmaz olurlar. Padiahlk ba belsdr. Dilencinin adna bakma, asl padiah odur.
60

RM BR KAFA LE BR BDN HKYES ittimki, bir kere Dicle kenarnda bir rm ka fa bir bide yle demi: Ben buyruunu yrtmede ileri gidenlerden biri idim. Bamda byklk tac var d. Felek bana yardm etmi, nusret arkadam olmu tu. Devlet bazusiyle Irak iklimini zaptettim, az geldi. Kirmanvilyetine de gz diktim. Fakat Kirman alma dan kirman (kurtlar) bam yediler. Hey kil kii, ku landan gaflet pamuunu kar ki, benim gibi lm, rm bir kafann nasihati kulana girsin. Y LE KT VE BUNLARIN NETCELER yi ili kimseye ktlk uramaz. Ktlk edenin yoluna iyilik gelmez. Ktlk kaynatann ba, kt lk yolunda gider. Akrep gibi ki, deliinde az bulunur, deliine dnmesi az olur. Eer sende kimseye fayda vermek hissi yoksa,, ha sen ha mermer ta ikiniz birsi niz. A benim gzel huylu dostum; faydasz kimseyi ta a benzetmekle hat ettim. nk tam da, demirin de, tuncun da faydas vardr. Byle kimsenin geber mesi iyidir, gebersin. Zira tam bile bir meziyeti, bir deeri vardr. Her insan hayvandan iyi ve erefli de ildir. Zira vahi hayvanlar, kt bir insana mrec cahtr. Fakat kt insan, hayvandan aadr. Bir insan yemeden, uyumadan baka bir ey bil miyorsa, byle insan hayvandan nasl efdl olabilir. Yol bilen yaya, yol bilmiyen, klavuzu olmyan atl dan evvel menzile varr. yilik tohumunu eken, muhakkak huzur ve saadet harmann elde eder.
0

61

Ben mrmde iitmedim ki,kt bir adamn uru na iyilik gelmi olsun. ZALM BR KHYANIN HKYES Bir khya vard. yle yedi bel idi ki, onun korku sundan erkek arslan, dii arslan olurdu. Derken, bu herif kuyuya dt. nsanlar hakknda ktlk dnen daima ktlk rr. Bu khya da oraya dnce; aciz ve strap iinde kald. Kuyu iinde gece sabaha kadar uyumuyor, can kurtaran yok mu diye haykryordu, inim inim inliyordu. Kuyunun yanndan gemekte olan birisi onun ba na bir ta att, kafasn yard ve hem de yle dedi: Naslsn? imdiye kadar sen bir kimsenin imdadna kotun mu ki, imdi imdat aryorsun. Daima insani yetsizlik tohumunu ektin; ite imdi de meyvasn topluyorsun. Senin yaral canna kim merhem koyacak? Sen dertli gnlleri hi dnmyor muydun? Sen dai ma bizim yolumuza kuyu kazyordun. imdi, kazdn kuyuya kendin dtn. nsanlar iin kuyuyu iki mak satla kazdrrlar: yi huylu insan susamlara su temin etmek iin, kt adam da halk o kuyuya yuvarlamak iin. Ktlk ediyorsan, iyilik umma. Ilgn aac ye mi vermez. Sonbaharda arpa ekei, hasat vaktinde buday alamaz. Zakkum aacn can ile beslesen ondan meyva yiyeceini mit etme. Au aac hurma vermez. Bu aac ektin mi, onun meyvasm bekle. DORU SZL BRS LE HACCACI ZALM N HKYES Naklederler ki, bir ihtiyar adam, Haccac Zalime
62

hrmet etmedi, ona kar mcadele yolunu tuttu. O ne dediyse szn delil ile rtt. Haccac kzd, cell dna emretti: abuk, siyaset derisini yay, unun boy nunu vur, kann dk, dedi. nk dettir. Zalim kim se sz ile baa-kamazsa, hemen suratn asar, cenge balar. Adam evvel gld, sonra alad. Haccac, adamn haline at: Neye gldn, niin aladn?" dedi. Adam yle cevap verdi: Gldm, nk topraa zlim olarak deil mazlum olarak gireceim. Aladm nk drt tane kk ocuum var. Birisi Haccaca yle dedi: Ya emir, u ihtiyardan ne istiyorsun? Vazge. Baknz, birka can ona dayan yor, onun sayesinde geiniyorlar. imdi bu kadar in san ldrmek mnasip deildir. Byklk yap, ba la, kerem gster. Kendisine acmazsan yavrucaklarna ac. Sen kendi ailene dmanlk ediyorsun. nk bir aileye byle bir cezay rev gryorsun. Bu kadar gnle da basarak yara aarsan, yarn kyamet gnn de ceza grrsn. Haccac nasihat dinlemedi, adamcazn kann dkt. Cenab Hakkn fermanndan kim kaabilir? Bir byk zat bu ackl hdiseden mtessir olup o geceyi strap iinde geirdi ve o gece, maktl rya da grd. Naslsn, nasl can verdin? dedi. Maktul yle dedi: Celldn siyaseti bir dakika iinde bitti. Fakat Haccac kyamete kadar cezasn e kecektir. Mazlum uyumaz. Onun hndan kork. Sabah vak ti yana yana ettii bedduadan ekin. Temiz kalpli maz lumun geceleyin cieri yanarak Yarabbi demesinden sakn. eytan ktlk etti. yilik grmedi. Kt tohum dan iyi meyva gelmez. Biriyle mcadele ederken onu
63,

erefsiz mevkie drecek szler syleme. Onun kt lkleri hakknda ifaatta bulunma. nk, senin de ne gizli fenalklarn vardr. Yumruklamada ocuklar ile baa kacak kudret te deilsen, arslan yrekli erlerin yannda nra atp meydan okuma. HKYE Birisi oluna yle nasihat verdi: ocuum; aziz, muhterem olmak istersen, akll insanlarn nasihatle rini tut;kklere cefa etme. Bir gn senden daha b y gelir ve bana bel olur. Hey akl eksik! Bir gn karna bir kaplan kp seni para para edeceinden korkmaz msn? HKYE ocukluumda yumruum kuvvetliydi. Uaklan, kendimden kkleri incitirdim. Bir gn benden kuv vetli birisinin yumruunu yedim, bir daha zayflara eziyet etmedim. DKNLER OKAMAK HAKKINDA Sakn gafletle uyuma ki, millet reisinin gzne uy ku haramdr. Daima halk dn, onlarla megul ol. Zamann sana galip geleceinden kork. Garazdan hli olan nasihat, derdi gidermede il gibidir. HKYE Naklederler ki, Acem ahlarndan biri iplik ban
4

karm ve bu yzden i gibi incelmiti. O kadar za yf dm ki, emri altndaki vcutlu insanlara haset ederdi. Satran arasnda ah her ne kadar adl, anl ise de, zayflaynca payitahtan aa olur. Padiahn nedimelerinden birisi, padiahn nnde yer pt: Padiahmn saltanat daim olsun duasn dan sonra, yle arzetti: Bu ehirde mbarek nefesli birisi var. bidlikte ei yoktur. Her kim mhim bir i iin yanna giderse, onun nefesi sayesinde maksad h sl olur. Bu bid mrnde uursuz bir i yapmamtr. Gnl nurlu, az kuvvetli, duas makbuldr. Ferman buyur, gelsin, dua etsin. Belki Tanr merhamet eder de, bu hastalktan kurtulursunuz. Padiah emretti; hademenin byklerinden birka kii gittiler; o ayau uurlu ihtiyan davet ettiler. ihtiyar bid geldi. Fakirne bir libas giyinmiti. Elbisesi deersiz, fakat iindeki insan pek deerliydi. bidin geldiini aha arzettiler. Padiah ihtiyara yle dedi: Ey akll zat, bana dua buyur. nk ine gibi iplik illetine mptelym. ki bklm olmu ihtiyar, padiahn szn iitin ce, kzd ve biraz dike bir sesle: Cenab Hak adalet edenlere merhamet eder dedi, sen de merhamet et ki, Tanrnn merhametine nil olasn. Benim duam sana nasl fayda eder ki, mazlum esirler zindanda zincirler iindedir. Sen halka acmazsan, devlet ve saltanat hu zurunu bulamazsn. Evvelce yapm olduun hatlar dan tevbe etmeli, sonra iyilerden dua istemelisin. Maz lumlarn bedduas arkadan ayrlmazken, iyilerin dua s sana nasl messir olur? Acem ah bu szleri iitince utand, kzd, mte essir oldu ve nihayet kendi kendine: Kzmamalym; ihtiyar doru syledi dedi. Emretti; ne kadar mahpus varsa salverdiler.
65

Bundan sonra ihtiyar iki rekt namaz kld. Elini kaldrd, dua etti: Ey gkleri ycelten Tanr! Ona g cenmi, onu derde salmtn. imdi onunla bar, onu kurtar dedi. htiyar duay bitirmeden, daha eli duada iken, d kn hasta iyi oldu, ayaa kalkt. Ayanda artk ip grnmiyen tavus gibi sevincinden deta uacakt. Em retti, hzinesinde nekadar cevahir varsa ihtiyarn aya na, nekadar altn varsa bana satlar. htiyr o cevahirden eteini ekti, birisini almad ve padiaha yle dedi: Btl uruna hakk gizlemek yaramaz. Ben vazifemi yaptm. Bir daha iplik ban karmamak istersen, zulm ipinin ucuna yapma. Bir kere naslsa dtn, bir daha ayan kaymasn, dme meye al. Ey kitabm okuyanlar; Sadiden u doru sz din leyin: Den kimse her vakit kalkamaz. BAKASI OLMAYAN SALTANAT VE DEVLET HAKKINDA Ey oul; dnya ebed kalr bir mlk deildir. Dn yadan vefakrlk umulmaz. Seher vakti, akam vakti Sleyman'n taht yel zerinde gezmez miydi? Sonucu ne oldu? Saltanatn yel gtrmedi mi? u halde ilim ile, adalet ile geen padiahlar bahti yardrlar. Halkn rahat iin kim alrsa, devlet topu nu o elmi olur. Padiahlarn toplayp braktklar deil, beraber gtrdkleri (Hayr iin sarfettikleri) ie yarar. nsanlarn straplar mukabilinde mesut olan in sanlar, u yaadklar be gn iinde ne safa srebi lirlerse onunla kalrlar.
66

N ZEVAL, MLKN NTKAL HAKKINDA HKYE ittim ki, Msrda bykbir beyin mrnn g nne ecel asker srm. O parlak yanandaki gzel lik gitmi, gn sonunda sararan gnee dnm. Msrn ukals acele il olmadn bildirdikleri iin Eyvah! Beyimiz lecektir. diye ounup duruyorlarm. Her taht, saltanat zevale vanr. Zeval grmiyen bir saltanat varsa, Tanrnn saltanatdr. ittim ki, mr gnnn geceye yaklatn g ren bey, kesik kesik, titrek bir sesle yle demi: Msrda benim gibi aziz birisi yoktu. Fakat neti ce bu olunca, anladm ki, ortada bir ey yokmu. Cihan ydm, meyvasm yiyemedim. imdi hepsi ni braktm; ciz fakirler gibi gidiyorum. Akl banda olan insan dnyay kendisi iin top lar. Hem yer, hem balar. Bir ie al ki, ldkten sonra seninle beraber ka la. nk senden geriye kalan senin deildir. Sen yal nz onun hasretini ve ziyan korkusunu ekersin. Zen gin adam, hayatn eriten dekte (lm yatanda) bir elini uzatr, birini eker. O zaman sylemeye kud reti olmadndan fikrini sana eliyle anlatmak ister, Yani Bir elini ltuf ve ihsan ile uzat; teki elini de zulmden, hrstan, tamahtan ek demek ister. Arkada; imdi elinden gelirken iyilik yap. Yoksa yann kefeni yrtp elini karamazsn. Ay, lker, gne nice zaman parlayacak; sen ise lhit yastndan ban kaldramyacaksm. KIZILARSLANIN BR LM LE HKYES Kzlarslan, sarp bir kaleyi zaptetti. yle kale ki,
67

Elvent da ile boy lrd; kimseden korkusu, bir eye ihtiyac yoktu. Yoluna gelince, gelin hanmlarn zlf gibi, bklk bklm idi. Bu kale, nadir bulunur bir bahenin zerinde idi. Sanki lcivert bir tabak iinde bir yumurta idi. ittim ki, huzuru mbarek bir zat, uzak yoldan, ahn yanna gelmi, dolam, hnerli, gayet fasih, i bilir, hakim, gzel konuur, ok bilen birisi imi. Kzlarslan ona sormu: ok yerler gezmisinizdir. Byle muhkem bir kaleyi nerede grdnz? O zat glm: Ho kaledir, demi, fakat bence muhkem deildir. Senden evvel birtakm kudretli pa diahlarn ellerine gemedi mi? Onlar burada bir za man oturup sonra brakarak gitmemiler mi? Senden sonra da dier padiahlarn ellerine gemiyecek mi? Senin midinin aacndan onlar da yemi yemiyecekler mi? Pederinin zamann, saltanatn yd eyle de, gn ln teselli et. Felek pederini bir keye yle oturttu ki, bir pula hkm gemez oldu. Hereyden, herkes ten midini kesince, Cenab Hakkm ltfuna baland. yi dnen insann yannda dnya rp gibi de ersizdir. nk her zaman baka gimseye mekn ol mutur. HKYE Acem ilinde bir meczup, Kisraya yle demi: Ey Cem mlknn vrisi! Eer saltanat, taht Ceme kal sayd, sana nasl nasip olurdu? Krunun btn hzinelerini ele geirsen, ancak baladn ksmn gtrm olursun, kalan burada kalr. Ne zaman ki Alparslan cann, onu vermi olan
68

Tannya verdi; ahlk tacn olunun bana giydirdiler onu da tahtndan alp topraa gmdler. Evet, dnya felket oklanna niangh olduu iin, oturup duracak yer deildir. Buraya gelen kal maz, gider. Alparslan'n olu tahta ktktan sonra, bir gn, ata binmi gidiyordu. Bir akll divane onu grd, y le dedi: Ba aa olas, yklas. Bu dnya saltanat ne tuhaf eydir. Babas gibi, olu da aya zengide (gitmek zere). Dnya byledir, abuk geer. Zaman vefasz, sebatszdr, ihtiyar birisi gnn, bitirince bir talihli beikten ban kaldrr. Cihana gnl verme ki, sana yabancdr. algcya benzer. Her gece baka bir evde geceler. Her gece baka birisinin koynunda yatan kadn dilber de olsa aka, gnl vermeye lyk deildir. Bu yl, ky senin iken iyilik yap; nk gelecek yl ky bakasnn olacaktr. Bir hakim, Keykubada: Saltanatna zeval erme sin diye dua etti. Byk bir zat bu duaya kusur buldu: Hakim olan zatn byle sylemesine aarm. Dedii ey muhaldir. Hakime yaramaz bir szdr. Feridun gibi, Dahhak gi bi, Cem gibi Acem ahlarndan hangisinin saltanat na zeval ermemitir? Kimse burada ebed kalmyor. Kalmaynca bunu istemek mnaszdr dedi. Duay etmi olan hakim cevap olarak yle dedi: Hakim olanlar akla, fikre, manta uymaz sz syle mezler. Ben o duay ettimse, onun iin ebed mr iste medim, hayra muvaffak olmasm temenni ettim. Eer padiahmz bid, salih yaar; doru yolu bilir, hak s z iitirse, bu dnya mlknden yz evirince, otan br mlkte kurar. u halde padiahmm saltanat ze vale uramam, belki bu lemden br leme intikal etmi olur.
69

Bir padiah bid ise lmle onun bir eyi eksil mez. O br dnyada da padiahtr. Hzinesi, ferman, ordusu, evketi, an olan, her istediini elde eden, gzel yaayan, bir padiah, eer iyi huylu ise, o her zaman mesut ve bahtiyardr. Eer fakirlere kar zalimane hareket ederse srecei safa ancak bu yaad be gne mnhasr kalr. Firavun ktl brakmad iin, mezarnn bana ka dar saltanat srebildi. GR PADAHININ HKYES ittim ki, Gr padiahlarndan birisi, zor ile ky lnn eeklerini angaryeye tutturdu. Zavall eekler yem verilmediinden ar ykler altnda bir iki gn iinde telef olurlard. Kendisini beenen bir alan evinin dam, baka larnn damndan yksek ise aa damlara ier, sp rnt atar. ittim ki, o zalim padiah bir kere av iin ehirden dar km; bir av grm, atn drtnala srm; bu sratle akam olmu; yanndaki insanlardan uzak d erek, yalnz kalm. Yol iz bilmedii iin arm. Ni hayet bir ky grerek, oraya inmi. Kyde insan tanr, adam sarraf eski hocalardan bir ihtiyar varm. ocuuna yle diyormu: Olum, yarn ehre gideceksin, ama, sakn eei beraber g trme. Piyade git. nk taht zerinde deil, tabut zerinde grmek istediim u uursuz, bedbaht padi ah, eytana kul olmu, beline kul kemerini balam; zulmnn elinden halkn feryad gklere yetimitir. O gnahkr, pis, murdar herif gebermedike, cenaze sinin arkasndan lnetler savrularak cehenneme git medike, u koca iklimde onun yznden kimsenin
70

gz rahat, huzur, ferah grmiyecektir. (Senin de eeini zaptedecei muhakkaktr). ocuk yle dedi: Muhterem babacm; yol uzak, hem etin, yayan gidemiyeceim. Fakat eei vermek de istemem. Aklm, fikrim fazla, reyim parlaktr. Bir are bul. Hem eei gtreyim, hem de almasnlar. Baba biraz dndkten sonra, yle dedi: Bul dum olum, buldum: Eline bir ta al; hayvann bana, koluna, srtna birka kere vur. Ba, kolu kanasn; srt yar olsun. Byle yapacak olursan padiah byle ee i beenmez. Ben bu areyi Hzr Aleyhisselmdan rendim. Sana vakasn anlataym: Vaktiyle bir zalim padiah vard. Denizde grd gemileri gasbederdi. Hzr Aleyhisselm, Musa Aleyhisselm ile arkada olarak, bir gemiye bindiler. Gemici bunlar sevdi. Bun lardan gemi creti almad. Biraz alnca Hzr Aley hisselm bir balta buldu. Geminin orasn burasn balta ile krd; gemiyi irkin bir hale getirdi. Sonra, za limler o gemiyi evirdiler, fakat beenmediler, brak tlar. Gemi yoluna devam etti. te hzr, zhirde fena lk gibi grnen o ii, geminin selmeti iin yapm tr. ocuk, babasnn emrine itaat etti. Bir ta ald. Za vall eei iyice dvd. Eein kolu, kanad, aya to palland (Bu, birinci vakadr). ocuun babas eei bu halde grnce: Olum, ite maksat hsl oldu. imdi istediin yoldan gidebi lirsin. dedi. Bunun zerine ocuk, topal eekle krvana katld. Fakat eee acyor, padiaha azna gelen kfrleri savuruyordu. Olan yola kt; babas kyde kald. Adamcaz yzn ge tuttu; lhi, dorularn seccadesi iin ol sun, bana u zalimin kahra uradn grecek kadar
71

zaman ver. Eer, ben onun lelk olduunu grmezsem, mezarmda toprak zerinde gzme uyku girmez diye yalvard ve: Gebe kadn, eytan kadar habis bir in san douracana, bir ylan doursa daha hayrldr dedi. Zulmeden erden, kadn ok daha hayrldr. nsan inciten kimseden kpek daha hayrldr. Kadn yapl, kadn klkl ahlksz ocuk, ahlk szlk ederse kendinedir. O bile ktlk eden insandan daha hayrldr. Bir mal dmannn elinde salam bulunacana, senin elinde knk olarak bulunsun, daha iyidir. O srada padiah, gl kuvvetli, koan, yol aan, yol eken bir eek grd. Derken birisi geldi, eline bir ta ald, eee yle vurdu ki, biare eein kemiini krd (bu ikinci vakadr). Padiah bu hali grnce, kzd. yle dedi: (Hey, delikanl! Bu hayvancazn az dili yok, neye ona byle zulmediyorsun? Eer kuvvetli isen, kendini gs termek iin cizlerin zerinde kuvvetini deneme. Padiah sz levent gencin houna gitmedi, kzd, Padiaha kar bard: Sana ne... Dvdmse, eeimi dvdm, senin atma bir ey yaptm yok. Yr, eei me karma. Ben bu ii nahak yere yapmyorum. Sen iin asln bilmiyorsun. Nene lzm, haydi iine git. Ni ce insanlar var ki, sence mzur deildir. Fakat haki kati grecek 'olsan yaplan iin maslahata muvafk olduunu renir, ona hak verirsin. Delikanlnn cevab, padiahn cann skt-, Syle bakalm; iin neden doru imi, anlat. Aptal olduun malm. Zira sarhosun desem, deilsin. O halde diva nesin. Delikanl sze balad, yle dedi: Hey cahil, sus. Sen hzr Aleyhisselm hikyesini iitmemi misin?
72

Ona kimse ne divane, ne de sarho diyor. Niin birta km biarelerin iinde bulunduklar bir gemiyi krd? Padiah yle bir cevap verdi: Hey zalim insan. Bilir misin, Hzr o ii niin yapt? Bak sana anlataym. O denizlere hkim, zalim bir padiah vard. Onun kor kusundan gnller keder deryas olmutu, insanlar onun elinden feryad- figan ediyorlard. Cihan onun elinden deniz gibi coup kprmekte idi. Binaenaleyh Hzr Aleyhisselm o yapt ii, zalim padiah gemiyi almasn diye, maslahat icab olarak yapt. nk bir mal, bir meta, salam olarak dman elinde buluna cana, atlak, kusurlu olsun da, sahibinin elinde bu lunsun. Ak fikirli kyl gld ve yle cevap verdi: O halde hey bey, ben haklym. Ben, bo yere eein aya n krmyorum. Belki bu ii, zalim padiahmzn er rinden korkarak yapyorum. Eeim obada kalsn, be nim olsun. Aksak olsun, topal olsun, topallaya topallaya i grsn. Tek padiahn eline geip de, angarye yk ekmesin. Tuh byle devlete, tuh byle saltanata ki k yamete kadar lneti mucip olmaktadr. Gebe kadn y lan doursun, byle eytan sfatl insan dourmasm! Zalim unu bilmelidir ki, yapt zulm bire fa kire deil, kendi nefsine yapmtr. nk yatn o iyi liin, ktln hesab grlecek gnde, fakir o za limin yakasna, sakalna yapacaktr. Mazlum, btn gnahlarn o zalimin boynuna ykletecek, zalim ise utandndan ban kaldrmyacaktr. Tutaym ki, bugn onun ykn ekiyor. Yarn o zalim, eeklerin yklerini nasl ekecektir? Hakikaten bedbaht kimdir, diye soracak olsan, de rim ki, rahatn bakasnn zahmetinde, meakkatin de arayan kimsedir.
73

Sevincini halkn strabnda arayan zalim, ancak u be gnlk dnyadan srd safa ile kalr. Zulm yznden insanlarn strap iinde uykuya daldklar l gnll (duygusuz) zalim, bir kere uy kuya dalarsa, bir daha uyanmasn; bu daha hayrldr. Padiah gerek birinci vakadaki ihtiyarn, gerek bu ikinci vakadaki delikanlnn szlerini dinledi, bir ey sylemedi. Atn balad. Ban eer keesinin zerine koydu. Uyumak istedi, fakat bir trl uyuyamad. Btn gece yldzlar sayd. Merak, endie uy kusunu karmt. Seher kuu tmee balaynca, gecenin perianl m unuttu. Beri taraftan svariler btn gece at koturdular, iz srdler. Nihayet padiahn izini buldular. Geldi ler, padiah o meydanda at zerinde grdler. Atla rndan indiler, yayan olarak kotular huzura geldi ler, yerlere eildiler. Askerin dalgalanmasndan yer deniz gibi oldu. Bykler oturdular, sofralar kuruldu, yediler, iti ler, elenceli bir lem geirdiler. lerinden birisi var d ki, padiahn eski dostlarmdand ve gece arkada, gndz nedimi idi: Padiahm, dn gece ahali (kyl) zat ahanelerine ne yemek kardlar? ok merak et tik. Btn geceyi endie iinde geirdik dedi. Padiah, bana gelen trl serzenileri, beddua lar aktan sylemedi. Ban o nedimin kulana do ru gtrd, yavaack kulana yle dedi: Dn ge ce kimse nme bir tavuk aya getirmedi; fakat eek aya endazeyi geti. (Eek ayana ok cefalar ya pld.) Padiah imeye balad, sarho oldu. Dn geceki kyl akima, geldi. Emretti kyly aradlar, buldu
74

lar. Elini, kolunu balayp getirdiler, tahtnn dibine attlar. Kara gnll padiah keskin klcn ekti. Zavall kyl, kamak imknn bulamad. Anlad ki, hayat nn son dakikasdr, hayattan midini kesti; akima ge leni sylemeye balad. Hayattan meyus olanlar gzel szler syler. Grmezmisin ki, kalemin ucu kalemtra ile kesilince, ka lemin dili daha evik olur. Kyl bakt ki, hasmmdan kamak mmkn de il; ban kaldrd. Tirkeini boaltmaya balad: Pa diahm, kabirde yatlacak gece, kyde yatlmaz, dedi mitsiz. Padiahm, sana bedbaht, kt diyen, senin zulmnn elinden feryad eden yalnz ben deilim. Bin lerce insan hep benim gibi diyorlar. imdi beni ld rrsen bir tek insan ldrm olursun. Senin zama nn merhametsizlikle dolmu, zulmn cihan tutmu tur. Niin bana kzyorsun? Sylyorlar. Sana yalnz benim szm m ar geldi? Elinden gelirse btn in sanlar ldr. Seni zemmetmem arna gittiyse insaf et de, zemme sebep olan eylerin kkn kaz. Madem ki zulmediyorsun, adnn ilerde iyilikle anlacam umma. Szm gcne gidiyorsa, byle szleri icap et tirecek iler yapma. Senin iin bir are var: Zulmden ekil. Yoksa, biare insan ldrmek, are saylmaz. Hayatmdan be gn kalm. Bunun da ancak bir iki gn belki rahat geecek. Farzet, imdi beni ldrr sn, byk bir ey kaybetmi olmam. Fakat sen kay bedersin. nk kanma girmi olursun. Zaman k tlkle geen zalim kalmaz lr gider; fakat zerin deki lanet ebed olarak kalr. Mazlumlar senin zul mnden uyumuyorlar. Bilmem ki senin gzn nasl uyuyor? Dinlersen, sana iyi bir nasihat vereyim,- din lemezsen muhakkak piman olursun. Bilmi ol ki, bir
75

padiah ne zaman mkl olur; huzuruna kt halk takm onun divanhanesinde verlerse, o zaman m kul lr. krk eviren anneler, nineler bir padia ha lnet okurken, resm meclistekilerin padiah vme lerinin faydas yoktur. Kyl, ba zerinde kl olduu halde, canm ka der okuna, nian ederek, yukardaki szleri syledi, bi tirdi. Bu sz zerine padiah gaflet sarholuundan ayld; mbarek melek onun kulana yavaack ses lendi: Bu ihtiyardan siyaset elini ek. Ho ldrsen ne olur? Binlerce kiiden bir tanesini ldrm olur sun dedi. Padiah bir zaman bam yakasna ekti, ban gsne doru edi. Sonra, elini sallad: Affettim! diye haykrd, yerinden kalkt. Kendi elleriyle onun balarn zd, ban pt, onu kucaklad ve byk bir memuriyete tyin etti. htiyarn' midi dal meyva verdi. Padiah ile kylnn hali dillerde destan oldu. Tabi, iyi olan kimse, dorularn izlerinden gider. Sakn ayp arayan chilin arkasndan gitme. Belki, akll insanlardan gzel ahlk ren. Halini, etvann, gidiini dmandan dinle; nk fenaln dostun gznde iyi grnr. Seni methedenler, dostun deildirler; seni knayanlar senin dostlarn drlar. Hastaya eker vermek gnahtr; onun iin ac il faydaldr. Serzenii ho tabiatl dostlar deil, eki suratl insanlar daha iyi yaparlar. Bundan daha iyi nasihati sana kimse sylemez. Akim sana yr ise, bir iaret kfidir. MEMUN LE CARYESNN HKYES Hilfet sras Memuna eritii zaman ay yzl bir cariye satn ald.
76

Bu cariyenin yz gnee, teni gl fidanna benzi yordu. ivesi, ivesi de kilne idi. Elini klarnn kanlarna batrm, onun iin par maklarnn ular nnap rengini almt. Sofular batan karan rastkl kalar gnee mu kabil kudret yay (kavs-i kuzah) gibi idi. Gece oldu. Memun halvete girdi. Fakat o huri yav rusu bebecik, Memuna rm olmad. Memun ok hid detlendi. Cariyesinin ban cavza gibi iki para etmek istedi. Cariye Memun1 'un kzdn anlaynca: te bam, kes at. Fakat, benimle yatma! dedi. Memun sordu: Ne yaptm da seni incittim, benim nemi beenmedin? Cariye: Beni ldrsen, ikiye bisen, seninle yatamam, dedi, nk aznn kokusuna dayanamyorum. Kl bir kere ldrr, ok bir kere saplanr. Fakat az kokusu insan mtemadiyen ldrr. Cariyeden bu sz iiten Memun acnd, incindi. Btn gece bu az kokmasnn aresini dnd, uyuyamad. Sabah olunca, gerek Badatta, gerekse ba ka memleketlerde bulunan tekmil ukaly, hkemay, etibbay toplatt. Aralarnda muhtelif eyler zerinde, fakat arada az kokmas hakknda da mbahaseler yaptrd. Bu sayede sezdirmiyerek, az kokusunu gi dermek iin en mhim ilc rendi, kulland, az ko kusu geti. Memun evvel cariyesinin szne kzmt. Fakat o sz zerine tedavi ile, o fena kokudan kurtulduu, az gonca gl gibi gzel kokulu olduu iin, cariyenin sznden memnun oldu. Cariyeye sarayda byk bir mevki verdi. Onun hakknda: Bu benim aybm yz me kar syledi; bu benim dostumdur derdi. Bence: Senin yolunda yle bir kuyu vardr di yen adam senin hayrhahndr.
77

Yolunu arm bir kimseye: yi gidiyorsun de mek; byk zulmdr. ok kere olur ki, kendisine ayb sylenilmiyen kimse cahillik aybm hner sayar. Bir kimseye sekmunya C *) lzm ise ona: Bal tat ldr, eker emsalsizdir demeyin. Bir eczac bir gn ne gzel sylemi: Sana ifa lzm ise ac il i. Eer sana faydal bir erbet lzmsa, Sadiden ac nasihat ilc al. Sadinin nasihati marifet eleiyle elen mi, sz bal ile kartrlmtr. ZALM PADAH LE SADIK DERVN HKYES ittim ki, bir fakir, bir padiah huzurunda doru bir sz sylemi, bu sz o byk padiaha dokunmu, incinmi. Azametini, kudretini gstermek iin, fakiri zindana arttrmt. Fakir, hapishanede iken, dostla rndan biri o fakire gizlice: A karde, demi, sen de o sz sylememeliydin. Buna kar fakir: Cenab Hakkn emrini tebli et mek ibadettir. Zindandan korkmam, nk zindan bir saatlik bir itir! cevabn vermi. Fakir ile dostunun bu konutuklarn birisi duy mu ve hemen padiaha yetitirmi. Padiah glm: Zavall, yanl dnyor-, zin dan bir saatlik itir, diyor. Bilmiyor ki, o hapishanede lecektir. demi. Bu sz de padiahn klelerinden birisi tarafndan fakirin kulama fsldanm. Fakir o kleye yle de
(*) Sekmunya - Sekemunya: Bir nevi mshil otudur ki bingz otu da derler.

78

mi: Tarafmdan padiaha syle. De ki, ben hi m teessir deilim. Bence zaten dnyann kendisi bir sa atliktir, ziyade deildir. Beni elimden tutup hapisten karacak olsan sevinmem. Bam kesecek olsan ona da gam yemem. Senin hzinen varsa,, buyruun her yerde yryorsa; ben de aile derdi, mahrumiyet ve s trap iinde, korku, mihnet iinde bunalm kalm sam, lm kapsndan ieri, girdiimiz zaman bir haf ta iinde msavi oluruz. u be gnlk dnya devle tine gnl verme. Halkn gnlnn dumaniyle kendini ykma. Senden evvel, senden daha fazla kazananlar bulunmad m? Onlar, zulmederek cihan ykmadlar m? yle yaa ki, ldn vakit seni tahsin etsinler, iyilikle ansnlar, mezarna lnet savurmasnlar. Kt det koymamaya al; nk kt detler iin herkes bu deti karana lnet olsun der. Kudret, kuvvet sahibi bir kimse, ycelikte en son noktay bulsa, kbet mezar topra onu altna almyor mu? Padiah ihtiyarn szlerine kzd: u ihtiyarn di lini ensesinden karn dedi. Hakikatleri bilen ihtiyar cevap verdi: Padiahm* senin bu szlerinden de korkmam. Dilsizlikten de gam yemem. nk Cenab Hak gnlden geen eyleri de bilir. Gerek zaruret ekeyim, gerek zulm greyim, so num hayr olsun ikisinin de ehemmiyeti yoktur. Arkada! Sonun iyi olursa, ektiin matem gveyilik yerine geer.
HKYE

Bir yumruku vard. Zavall adam talihsizdi, zaru ret iinde yayordu. Alktan lme derecesine gelmi ti. Yumruk ile para kazanmak muhal olduundan, kar79

mm doyurmak iin srt ile amur tard. Bu zaruret ten ok mteessir oluyordu. Bazan coar, zebunlan ldren felek ile cenkeder; bazan da talihine kser ve yese derdi. Halkn tatl geimlerini grr, boazma ac sular tkanrd, zehirlenirdi. Bazan bu perian haline alar: Bundan daha ac hayat kim grmtr? Ne adamlar var ki, bal er beti iiyorlar, tavuk etleri, kuzu etleri yiyorlar. Bana gelince ekmeime bir yaprak tereyi bile katk edemi yorum. Adalet gzyle baklrsa ben plak kalaym, kedi krk giysin! Bu doru bir ey deildir. Ne olur du, bu amur iiyle urarken ayam kklce bir de fineye batm olayd! Ne olurdu felek bir cilve edeydi de elime bir hazine geseydi. Ben de bir zaman yaasaydm, felekten murat alaydm, murat sreydim. ze rimden bu mihnet tozunu silkeleyeydim! der, durur du. ittim ki, bir gn yumruku, toprak kazyormu. Kazarken toprakta dura dura dalm, zerindeki di ler dm bir ene kemii km. Kemik yumrukuya hali diliyle yle nasihatta bu lunmu: Efendi, fakr- zarurete tahamml et. Yann toprak altnda azn hali bu deil midir? Son ucu by le birdir. Zamann iyi, yahut kt gemesini ho gr. nk zaman bizsiz pek ok dnecektir. rm ene kemiinin karsnda bu duygular la sarslan yumruku, gnlndeki kederi bir tarafa b rakt; kendi kendine yle bir hitapta bulundu.- Ey akl sz, tedbirsiz nefis! Fakr- zaruret ykn ek. Ken dini ldrme. Eer bir kul, ba zerinde yk tarsa, dier birisinin de an ve erefle ba ge deerse, her ikisinin de hli bakalat zaman, birincinin ba ndaki yk, tekinin an ve erefi geer gider. Bu dn
80

yada keder de, sevin de ebedi kalmaz. Ebed kalan ey, iin cezas ile iyi addr. Ey padiah! Ne taht kalr ne ta kalr, yalnz ke rem kalr. Eer iyi bahtl isen ltuf ve ihsanda, kerem de bulun. Sana ancak bu kalr. Saltanatna, mansb na, maiyetinde bulunan insanlara gvenme. nk senden evvel, senin gibi oklan gemi, senden sonra, da nice senin gibileri gelecektir. Devlet sahibi insan, dinin evamiri dhilinde hare ket etmeye gayret eder. nk dnya nasl olsa geer gider. Saltanatnn karmakark, altst olmamasn istersen saltanatla beraber dini dnmek lzmdr. Mademki dnyay brakp gideceksin, altmlan sa, mstaha kanna ver. Nasl ki Sdi de byle yapyor. Al tn olmad iin, inci sayor. NASHAT KABUL ETMYEN KMSEYE KARI SKT ETMEK HAKKINDA HKYE Naklederler ki, bir zalim, bir iklime padiah ol mutu. Onun zamannda insanlann gnleri, gecesi gi bi idi. Geceleyin onun korkusundan uyku haram idi. Btn gn iyiler onun elinden dert ve belda idiler. Gece olunca, temiz insanlar ellerini kaldrr, ona bed dua ederlerdi. Bir takm insanlar o zamann bir eyhine gittiler. O zalim padiahn elinden zri zri aladlar: Ey lim, gzel reyli zat. Rica ederiz, bu padiahn yan na git, ona nasihat ver, Allahtan kork de! dediler. eyh cevap verdi: Yazk deil mi, onun yannda Tanr adn anaym? nk o, bu mbarek adn anl mas ve Tanrya ait szlerin sylenmesine lyk de ildir. Hocam, bir kimseyi, haktan bir kenara ekilmi
81

grrsen, yle kimsenin yannda hak szn ortaya koyma. Alak insanlara ulm ve fnundan bahsedilir se, ulm ve fnuna yazk olur. O gibilere ulm ve f nundan bahsetmek, daneyi orak yere ekmek gibidir. O gibilere nasihat kr etmeyince, sana dman olur. Can- gnlden incinir, seni de incitir. Padiahm, senin detin hak zere yrmektir. Bundan dolay huzurunda kemali cesaretle haktan bahsedilebilir. Ey temiz dnceli padiah; ben sana hak ne ise onu syledim. nk Allah adamnn huzurunda hak tan bahsetmek kabildir. Yzk tandaki mhrn bir hassas var, baslr. Fakat muma baslrsa kar, kat taa baslrsa kmaz. Zalim kimse benden can- gnlden incinse taac cp etmem,- nk o hrszdr, ben bekiyim. Sen de insafl, adaletli bir bekisin. Cenab Hakkm hfz- hi mayesi de senin bekin olsun. Sayende rahat ediyoruz. Bize minnet ykletsen, hakkn var, fakat ykletme. nk, hakikatte minnet, fazla ihsan, kr, Cenab Hakka mahsustur. Yce Tanr seni halkn hizmetine memur etmi, seni bakalan gibi aylk brakmamtr. Herkes al ma meydannda kouyor; fakat devlet topunu herkes elemiyor. Sen cenneti alma ile kazanmadn; belki Cenab Hak sende cennet ehlinin ahlkn yaratmtr. Gnln aydn ve msterih olsun. Devletin payidar, derecen yce, yaaman ho, gidiin doru, ibadetin be enilmi, duan kabul edilmi olsun. PADAHLARIN REY, MEMLEKET DARES, YN SALTANAT, ASKER EKMEK KANUNU Dmana mdara ile i bitiyorsa, mdara muha
82

rebeden daha iyidir. Kuvvet ile dman kahretmek mmkn deilse ona ihsan, inam ederek, cemileler gstererek fitne kapsn kapatmak lzmdr. Dma nn zarar vermesinden korkuyorsan ihsan nshasiyle onun dilini, azn bala. Dman askerlerini tciz etmek iin, kale etrafna demir diken dkecek yerde, altn dk. nk ihsan keskin dii kesmez eder. Tedbir ile, yz glme ile cihan yenmek mmkn dr. Isramadm eli p. Dmana ho gln, onu oka, kendine dost yap. Fakat sonra, frsat bulduun zaman derisini yz. Kemendinden Isfendiyarn bile kurtulamad Rstem, tedbir ile tutulmu, balanmtr. Dman az bile olsa sakn, ihtiyatl bulun. nk sel suyu, damla damla yamurun toplanmasndan h sl olur. Dmana ka atarak onu rktme. nk zayf ise de dost olmas daha iyidir. Bir kimsenin dman dostundan ok olursa, onun dman mesrur, dostu mahzun olur. Kendi kuvvetinden fazla dman askerine kendi ni vurma, hcum etme. nk neter zere yumruk vurulmaz. Hasmn zayf, sen daha gl, kuvvetli isen d man ezmeye heves etme. cize kar kuvvet gster mek mertlik deildir. Fil kadar kuvvetli, arslan pene li de olsan, bence sulh cenkten daha iyidir. Sulh devam ettirmek iin btn areler mfit ol mazsa o zaman eli klca vurmak caiz olur. Dman sulh isterse, ba evirme. Mutlaka cenk isterse, o zaman da atn dizginini bkp yz evir me. Cenk kapsn dman balarsa senin erefin, me habetin on bin misli artar.
83

Dman cenk ayan zengiye korsa (cenk is terse), kyamette Cenab Hak senden hesap sormaz. Birisiyle arada kin, adavet hsl olursa, onunla cenk iin hazrlan. nk kin tutan kimseye dostluk hatdr. Alak kimseye mlyemetle, tatllkla sylersen kibri artar. O zaman Arap tlariyle, yiit insanlar ile dmann tozunu havaya savur. Dman ciz kalarak kapma gelir; dostluk isterse, gnlnden kini, bandan fkeyi kar. Dmann tatl lkla ve klne bir tavrla sana mracaat ederse, onu sert ve gazapl bir ekilde karlama!... Dman aman dilerse, kerem gster, keremden ama, ltfet. Fakat mekrinden, hilesinden de emin olma! htiyarlarn reyinden, tedbirinden kma. nk yallar ok i tecrbe etmitirler. Tun kaleleri gen ler klla, ihtiyarlar akl ve tedbir ile temelinden ykp zaptederler. Filleri ykan, arslanlar malp eden gen ler, ihtiyar tilkinin hilesini bilmezler. Muharebe zerinde ordunun merkezinde bulunur ken, kamay da aklndan karma. nk ne bilirsin ki, zafer kime nasip olacaktr. Muharebede asker bozulacak olursa, tek bana mdafaa ve mcadele hevesine dme, canm atee atma, sen de bir tarafa ka. Ordunun kenarnda isen bir tarafa savumaya a l. Orta yerde kalm isen dmanlardan birinin el bisesini giyin, dman neferi gibi grnmeye al; bu suretle kendini kurtarmaya bak. Sen maiyetinle beraber bin kii, dman da iki yz kii olsa, gece olunca dman memleketinde dur ma. nk geceleyin pusudan kan elli kii, be yz kii kadar heybetlidir.
84

Geceleyin yola devam etmek istersen, ilk evvel pu su yerlerinden sakn. Dman ile aranzda bir gnlk yol kalnca dur, orada adr kur. O halde dman sana tecavz edecek olursa gam yeme. Efrasiyap da olsa beynini kar. Bil mez misin ki, dman o bir gnlk yolu katedinceye kadar kuvveti hayli ypranr. te o zaman sen o yor gun askere hcum et. Bu suretle cahil dman kendi sine zulmetmitir. Dmana hcum ettiin zaman dman bayran ykmaya gayret et. Bayrak yklnca, bir daha toplanar mazlar. Dman bozulduu zaman onu uzun uzadya takip etme; olmya ki, yardmc kuvvetinden uzak desin. Hem de dman ok kovduun zaman byk kuvvetin geride kalr. Sizin azlnzdan dman svarileri ze rinize atlrlar. Atlarn ayaklarndan kan tozlar bu lutlar tekil eder. Dman etrafnz karglar, kllar ile kuatrlar. Dman bozulduu zaman askerin ganimet sevda s ile dmann arkasna dp gitmesin. nk byle yaplacak olursa ahn arkas bo kalr. Muharebeler de ordunun can ise ahtr. Binaenaleyh ordunun ah muhafazas cenge girmesinden ok hayrldr. SULH ZAMANI ASKER OKAMAK Bir dilver, bir yrekli asker bir kere kkreyip dmana saldracak olursa, haline gre onu terfi et tirmek lzmdr. Byle celdet gsteren yiitler terfi ettirilirse, ikinci defa da canlarn lme atar; harpten korkmazlar. Askeri sulh hlinde ho tut ki, sknt zamannda ie yarasn. Cenki yiitlerin bugn ellerini p; yoksa
85

dman ksn almaya balad zaman el pmenin faydas yoktur. i dzgn olmyan asker, muharebe gnnde na sl kendisini lmlere atar? Dmann tecavzne kar memleketi asker ile, askeri de para ile muhafaza et. Bir padiahn askerinin kalpleri rahat, karnlan tok ise dmanna galip olaca muhakkaktr. Askerler kendi balannm diyetini yiyorlar. Yazk tr onlara. Sknt, eziyet ektirmemek lzmdr... Padiahlar, hzineyi askere sarfeymiyelim, yazk tr, derlerse, askerler de: Beyhude klca el atmayalm, bu uurda hayatunz feda etmiyelim, yazktr. der ler. , Eli bo, ii gc inlemek olan asker; muharebe gnnde ne kadar yiitlik yapabilir? TECRBE ETM YTLER TAKVYE HAKKINDA Dman ile cenge yrekli insanlan gnder; arslanlarla cenge arslanlan gnder. Cihan grm insanlann reyi ile i gr; eski kurt av avlamasn ok iyi bilir. Kl alan genlerden korkma; ok bilen ihtiyardan kork. Cihan grm in san, akll olur; zira souu, sca ok tatmtr. Talihi yr olan deerli genler ihtiyarlarn reylerinden ba evirmezler. Memleketinin mmur olmasn istiyorsan, byk ileri yeni yetienlere verme. Cenklerde ok bulunmu insandan bakasn askere klavuz yapma. Byk i leri kklere buyurma; nk rs yumruk ile kr mak kabil deildir. Ahaliyi okamak, askeri idare et mek oyuncak deildir. Zamannda byk ilerin baanlmasm istersen,
86

i grmemilere i buyurma. Av kpei kaplandan yz evirmez; fakat cenk grmemi aslan, tilkiden rker kaar. Kucakta beslenmi insan muharebe grnce kor kar; fakat gre tutarak, av avlayarak, top oynayarak yetien gen, cenki olur. Hamamda* cada zevk sefa ile yetien ocuk, muharebe kapsn ak grd zaman korkar. ki kiinin yardmiyle ata binen kimseyi, bir o cuk bile vurabilir. Muharebeden kamak isteyeni eer dman l drmemise, sen ldr. Muharebe gnnde kadn gibi muharebeden ba eviren kimseden, ahlksz ocuklar bile daha iyidir ler. HKYE Olunun cenk iin tirkeini takndn gren Grgin pehlivan oluna u gzel szleri sylemitir: Kadmlar gibi abuk kaacaksan, harbe gidip de yiitlerin yzleri suyunu dkme. Bir svari cenkte ar kasn gsterecek olursa, yalnz kendisini deil, btn yiitleri ldrm olur. Hakik kahraman odur ki, cins leri bir, dilleri bir, sofrada yemek yiyen iki dostun cenk halkasna birlikte dtkleri zaman muharebenin cierghnda can- gnlden alr, arpr ve karde i dman eline esir dm iken kendisi okun nn den kamaya tenezzl etmez. Zaten bir ordunun asker leri de byledir. Cenge girenler birbirlerine yr deilse, birbirini korumak fikrinde deilse, yle askerden hayr gelmez. Askerlerde yle bir hal grecek olursan, oradan ka may ganimet bil.
87

HNER SAHPLERN OKAMAK Ey memleketler fethetmek istiyen padiah! ki s nf insan besle, ho tut. Bu snflardan birisi cenk iin hazrlanan erlerdir dieri rey, fikir, tedbir sahibi in sanlardr. Ancak limleri, kl alan kahramanlan besleyen padiahlar, devlete nil olurlar. nsanlar iin iki byk meziyet vaf: Biri kalem, di eri kl sahibi olmak. Bu iki meziyetten hibirine sa hip olmyan birisi, lrse, ldne acma. Kalem kul lananlar, kl alanlar iyi tut! Onlara riayet et. al gc makulesine meyletme, onlar kadn taifesi gibidir. Hayr gelmez. Dman cenge hazrlanrken beri tarafta engile re enk aldrmak, skilere baylmak erkeklik deil dir. Devletli insanlar iin oyun da fenadr. Oturup da oyun ile megul olan devletlerin devletleri, bir oyunla ellerinden gitmitir. HER HALDE DMANDAN SAKINMAK HAKKINDA Dman cenk at zaman kork demem-, belki dmann sulh hlinde bulunduu zaman daha ziya de kork derim. nk nice insanlar vardr ki, gndz sulh yetini okur; fakat gece olunca uykuda bulunan larn zerlerine hcum eder. Cengver yiitler zrhlariyle toprak zerinde uyur lar. Dek kadnlarn habghdr. Kl alan yiitler adr iinde bile, kadnlarn evde uyuduklar gibi p lak uyumazlar. Dmann amansz, habersiz hcum etmesi ihti
88

maline binaen de daima gizli gizli harbe hazrlanma lsn. Saknmak, ihtiyatl bulunmak i bilen yiitlerin iidir. Karakol, ordunun tuntan yaplm duvardr, surudur. DMANLARI REY VE TEDBR LE DEFETMEK HAKKINDA Fenalk dnen, fakat dnd fenal yap maya kudreti olmyan iki dman arasnda emin, ra hat oturmak akl ii deildir. nk eer o iki d man ittifak edecek olurlarsa o zaman ksa elleri uzun olur. ki dmann varsa iptida hile ile birisini megul et. O rahat otururken tekinin kkn kaz. Bir dman muhakkak harbetmek isterse, onun kann klne bir surette dkmek iin git; onun d man ile dost ol. Bu suretle onun gmlei vcudne zin dan olur. Dman askerinin arasna muhalefet decek olur sa sen klc kmna koy. Kurtlar birbirine dtkleri zaman, aralarndan koyunlar rahat geerler. Bir dman dier dman ile uraacak olursa, sen dostlarnla, huzuru kalp ile muhabbet et. DMANA TATLILIK GSTERMEK HAKKINDA Cenk iin kl ektiin zaman bir taraftan da giz lice, barmak yolunu aratr. Ordular eken, tulgalar paralayan kumandanlar zahirden harp ederlerse de; gizlice musaleha ararlar. Meydan tutan yiidin gnln ele al; onu oka.
89

T ki lzumu takdirinde top gibi ayana dsn, ba n yoluna koysun. Dmann kumandanlarndan biri ele geince ar davran; hemen ldrme. nk dman tarafndan olduu gibi, senin tarafndan da bir byk adam esir debilir. Eer sen dmann esir den byn ldrrsen, onlar da senin adamn ldrrler. Bir da ha onu gremezsin. Esir tutulup bende ekilenlere cefa eden kimse, za mann kendisini de o hale getireceinden korkmaz m? Bendlere ekilen esirlere o kimseler iyi muamele ederler ki, kendilerine de vaktiyle yle bendlere ekil mi (kollan balanm) bulunurlar. Dman byklerinden birisi gelir sana tbi olur sa, onu ho tut. nk onu gren birisi daha geli. NKIYAT EDEN DMANDAN SAKINMAK HAKKINDA Dmann akrabasndan birisi sana dost olursa hilesinden katiyyen emin olma, nk akrabal, dostluklan hatmna geldike, ii sana kar kin ile do lar. Dmann tatl szne aldanma. Bal iinde zehir bulunmasa mmkndr. Kendi dostlarn bile dman farzederek ihtiyatl davranan kimse, dmann fenalndan ve zaranndan kurtulur. Herkesi yankesici zanneden kimse, kesesindeki in ciyi kaptrmaz. Beyine kar gelen bir askeri, bir daha hizmette kullanma. nk beyinin nimetini bilmiyen, 'ona nan krlk eden, sana da nankrlk yapsa gerekir. O gibi bir askeri hizmette tutmaya mecbur olursan, ahdine,
90

yeminine inanma. Onu daima gizlice gz altnda bu lundur. Hizmete yeni girenlerin iplerini uzat, onlar pek skma. pi koparacak olursan kaar gider, bir adam kaybetmi olursun. Dman iklimini muhasara ile, cenk ile zaptetti in zaman memleketin zabta vazifesini o memleketin zindannda mahpus olanlara ver. nk onlarn y rekleri yanktr. Dilerini zalimin boazna batrr ka nn ierler. Dman elinden bir hisan, bir ehri aldn za man ahalisini eski sahibinden daha gzel, daha ferah tut. Byle yapacak olursan, o dman kyam edecek olsa, onu o ahali tepeler. Aldn ehrin halkn inciterek: Dman geldi, kapya dayand. Dman girmesin diye kaplar kapa ma. nk senin dmannn ortaklan ehir iindeki ahalidir. SIR SAKLAMAK HAKKINDA Dman ile cenk etmek istediin zaman, tertiba tn gizli gizli ikmale al. Fakat niyetini gizle, sakla, kimseye anlatma. Srrn herkese ama. Bir sofrada yemek yiyen iki dosttan birisinin dieri aleyhinde casusluk ettiini ok grdm. Derler ki; skender, Douya sefer amak istedii zaman, admn Bat tarafna kurdururdu. Behmen ah, Zabilistandan hareket ettii zaman, sola gideceim diye etrafa yayd fakat saa gitti. Maksadnn ne olduunu senden bakas bilirse, yle reye, yle bilgiye alamak gerektir.
91

Kin tutarak herkesle cent etmekten ise, kerem gster ki, lemi hkmn altna alasn. Bir i mlyemetle, tatllk ile hsl olacak ise sertlik, inatlk gstermek mnsz olur. Gnlnn dertli olmasn istemezsen, dertli gnl leri dertlerinden kurtar. Yalnz askerlerin kuvvetli kollarna gvenme. ciz zannolunan iyi kimselerden de himmet iste. Sana mit balam zayflarn dualan, babayi itlerin kollarndan daha ziyade i grr. Allah adamlarndan himmet alan kimse Feriduna kar cenk asa, onun da hakkndan gelir.

92

KNC BLM YLK HAKKINDA Akll isen, hereyin mnsna meylet. nk su ret kalmaz; lkin mn kalr. Kimde ki ilim, cmertlik, Allah korkusu yoksa, o kimse mnsz, kuru bir surettir. Kimin hayatnda halk rahat uyursa, o adam top rak altnda rahat uyur. hiret azn hayatnda kendin tedarik et. n k ldkten sonra bunlar elinden kar, sahip olamaz sn, strap iin hibir iyilikte bulunmazlar. Altn, nimeti elinde iken bugn sen ver. Sen l dkten sonra bunlar elinden kar, sahip olamazsn, strap ekmemek istersen, strap ekenleri hatrdan karma. Bugn hazine elinde iken lzm gelen yerle re abuk dat, yarma brakma,. nk yarm anahtar elinden km olur. Azn bugn sen gtr. ldk ten sonra karndan ocuundan efkat bekleme. Azn br dnyaya kendi gtren kimse, dev let topunu elmi demektir. Srtm beni dnerek ancak kendi trnam ka r, bakas kamaz. Ne gibi servetin varsa avucunun ortasna koy. Ve rilecek yerlere ver. Vermezsen, yarn diinle elinin ar kasn srrsn. Fakir olan kimselerin srrn sakla! Onlarn ku
93

surlarn setretmeye al ki, Cenab Hak da senin ku surlarn setir buyursun. Kapma bir garip gelirse, eli bo gnderme. Allah gstermesin belki bir gn sen de garip olur, kaplan dolarsn. Byk kimse, bir gn kendisinin de bakasna muhta olacam dnerek, muhta olanlara iyilik eder. Gnl yaral olanlarn hatrlann sor, onlara bak. Belki bir gn sen de o vaziyete dersin. Muztar kalm insanlarn gnllerini sevindir. Bel ki bir gn sen de muztar kalrsn. Sen ki bir ey istemek iin kimsenin kapsna git miyorsun, buna kran olmak zere, kapya gelen di lenciyi kovma. KSZ OKAMAK, HALNE ACIMAK HAKKINDA Babas lm ocuu himaye et, tozunu silkele, bir yerine diken batm ise kar. kszn ne derece ciz olduunu bilir misin? Hi ksz aa nevnem bulabilir mi? Bir yetimi ban emi, dnceli, meyus, grd n zaman, sen kendi ocuunun yzn pme. Yetim alarsa nazm, kim eker? fkelenirse f kesini kim ho grr? Amann yetim alamasn, nk o alarken arl titrer... Yetime merhamet gster, gznn yan sil. Y znde toz toprak varsa, onu efkatle temizle. O yavruyu himaye eden babas lm ise, onu sen glgende besle. Babam beni olum diye kucaklad zaman ken dimi tal bir padiah sanrdm. zerime bir sinek kon sa idi, babam hne halknn hepsini halard. imdi o
94

haldeyim ki, beni dmanlar esir alacak olsalar, bir dostum yok kiyardmma kosun. Ben yetimlerin derdinden anlarm. nk pede rim beni ocukluumda yetim brakm, gitmitir. KSZLERE YLK ETMEK HAKKINDA Birisi, bir kszn ayana, batm olan bir dikeni kard. Vefatndan sonra Sadri Hoca namndaki b yk eyh o kimseyi ryada grd. Bakt ki, cennet bahelerinde salmyor. O, bir diken yznden benim iin ne gller bitti diyordu. Elinden geldii kadar merhamet et ki, zahmete dr olduun zaman herkes de sana acsn. Birisine iyilik ettiin zaman: Ben efendiyim, be yim; o bana muhtatr! diye kendini byk grme. Zaman, o muhta kimseyi vurmu deme. Zira vuran kl henz kmma girmemitir; mmkn ki seni de kllar. Devletine dua eder binlerce kiiyi grdn za man, sen kimsenin eline bakmadn halde birok in sanlar senin eline bakyorlar diye Cenab Hakka k ret. Bir kitapta, kerem byklerin detidir, diye oku mutum. Hayr, yanl syledim, peygamberlerin de tidir. BRAHM ALEYHSSELMIN HAVASS VE AVAMA KARI KEREMLERNE DAR HKYE ittim ki, brahim Aleyhisselmm misafirhanesi ne bir hafta misafir gelmemi. O mbarek zat, belki bir misafir gelir diye beklemi ve yemein vaktini ge irmi.
95

Misafir gelmediini grnce evinden km, dere lere, tepelere, yollara, her tarafa baknm. Krda sa sakal kar gibi aarm, st gibi bir ihtiyar grm. htiyara iltifat gsterip, merhaba de mi ve kerm insanlarn deti vehile: Gzmn be bei! Tenezzl buyurun yemei bizde yiyelim diye teklifte bulunmu. htiyar, brahim Aleyhisselmm ahlkn bildii iin teklifini kabul ile, birlikte yrmeye balam. brahim Aleyhisselm, misafirhanesinde bulunan adamlar o gsterisiz ihtiyar izzetle karlamlar. brahim Aleyhisselm emretmi, sofra yaylm, mevcut misafirler sofraya oturmular. Yemee balar ken mevcut cemaat bismillh dedikleri halde, ihtiyar dan ses kmam. Bunun zerine brahim Aleyhisse lm: Ey ok yaam adam! htiyarlar dinine' sdk olurlar. Tanrya yana yana dua ederler. Sende bun dan eser grmyorum. Niin susuyorsun? Yemee balanrken Cenab Hakkn ism-i erifini sylemek, ye mein art deil midir? demi. htiyar cevap olarak: Puta tapan pirimden byle bir ey syleneceini iitmemiimdir. Baka trl de hareket edemem demi. brahim Aleyhisselm, bedbaht ihtiyarn Mecus olduunu anlam. slmiyete yabanc olduu ve te mizler indinde mnkir, murdar addedildii iin ihtiya r kovmu. Bu hdise zerine Cebrail Aleyhisselm, Cenab Hak tarafndan gelip brahime heybetle hitap etmi: Y brahim! Ben o ihtiyar yz senedir yaatyorum, rzkn veriyorum. O, atee tapyorsa sana ne? Sen on dan kerem elini niin ektin? diye ar bir itap ge tirmi.
6

Rivayete gre, bu itab lh zerine brahim ih tiyarn arkasndan komu, ok zr dilemitir. htiyar bu zrn sebebini sormu, brahim anlat m. Bunu iiten ihtiyar: Ne ulu Tanrdr ki, benim gi bi bir ciz ihtiyar iin peygamberine itap ediyor. bra himin dini ne gzel dindir diye ateperestlii terk ile mslman olmutur. YYE, KTYE HSAN ETMEK HAKKINDA Ltuf ve ihsan bir kese iine koyup azn dm leme. hsann kimseden esirgeme. Bu riyacdr, teki hilecidir, deme. Varsn yle olsunlar, sana ne? Akl ya hut eriat, dini dnyaya satmaya fetva vermez. Bu nunla beraber, birisi dini dnyaya satarsa, sana ne. Tefsirci bir lim ilimini ekmek mukabilinde satyorsa, kendini ziyan eder, sana ne? Bunlar mallarn ucuza sattklar iin bunlardan satn almak akl kndr. nk aklllar daima ucuz satanlardan alrlar. BT LE CERRAH BRSNN HKYES Birdil ebesi ihtiyar bir bide geldi ve: Bir amura battm, ciz kaldm. kamyorum.- Bir soysuz adama on aka borcum var. Bu borcun en kk paras ba na bir batman kadar ar geliyor. Gece olunca, hep o borcu dnyorum uykum kayor; gndz olunca alacakl glge gibi arkamdan aynlmyor. Ac szler syleyerek gnlm yara iinde brakyor. Gelip git meden kapmn eiini amdnyor. Sanki anasndan dodu doal Tanr ona bu on dirhemden baka bir pa ra vermemi. Din defterinden elif okumam, nahiv okumusa da (gayri mnsarif) bbndan bakasn
97

bilmiyor. Hergn gne doar domaz bu kaltaban derhal geliyor, kapy almaya balar. ardm kal dm. Dnyorum. Hangi cmert adam bana yardm edip beni bu ta yrekli insandan kurtarr? dedi. Mbarek ihtiyar, bu szleri iitince o adama iki altn verdi. Bu palavrac altnlar alr almaz, yz ta ze altn gibi glerek odadan kt, gitti. Orada hazr bulunanlardan birisi, eyhe yle de di: eyhim, bu adam kimdir, bilir misin? Bu yle de ersiz bir insandr ki, lse ona alamak caiz deildir. Bu yle hilekr bir dilencidir ki, erkek arslana eer vu rur. Ebu Zeyd Sruhye at srer, onu mat eder. Bu sz zerine bit kzd: Sus, dedi, sen daha sze karacak adam deilsin ve sylenenleri dinleyecek mevkidesin. Sen iin felsefesini iyi dnmyorsun Burada iki ihtimal vardr: Eer, bu adam benim zan nettiim vehile doru syledi ise, ona, ben para ver mekle, onun erefini kurtardm ve eer bu adam cer rar, riyakr ise beni aldatt sanmaym. Belki yle ya vuz, boboaz bir cerrardr; kendi erefimi muhafaza etmi oldum. Arkada! yiye, ktye para ver. Verdiin kimse iyi ise hayr kazanm olursun, kt ise errini defet mi olursun. Bahtiyar odur ki, aklllar ile de kalka ehli dille rin ahlklarn renir. Eer akln, fikrin, tedbirin varsa, Sadinin nasiha tini ehemmiyetle dinlersin. Sdi baka airler gibi, b tn zamann gzellerin gzleri, zlfleri, yanaklar, benleri hakknda sz sylemekle, geirmez. Byle nasi hat, hikmet kabilinde olan manzumelere de ok ehem miyet verir.
98

BAHL KMSE LE HAYIRLI OCUK HKYES Birisi ld, yz bin altn brakt. Akll, hayrl bir ocuu vard: Bu ocuk bahiller gibi altn sk tutma d. Mala, mlke meyletmiyen insanlar gibi paraya tap mad. Kaps fakirlerden, kona misafirlerden hli de ildi. Babas gibi altn keseler iinde hapsetmedi, ver di, datt. Akrabann, yabanclarn, hepsinin gnln ho etti. Birisi onu ayplayarak: Ne yapyorsun! Maln, mlkn birden datp kendini perian m edecek sin! Altn mal, nn- nimet pyidar olmaz. Bir hik ye var: Anlalan sen o hikyeyi iitmemisin. dedi. ocuk: Nasl hikyedir? diye sordu. Adam anlatmaa balad: u gnlerde iittim ki, bir zhit kendi ocuuna yle demi: Ey babasnn can, bekr yaa, evde ne varsa fkaraya ver. Cmert ol, dnya malna kymet verme. ocuk tecrbe grm, ileriyi grenlerden imi. Babasma teekkrden sonra, yle demi: Bir harman, bir senede vcuda gelir. Onu bir dakikada yakmak insanla yakmaz. Zarurete katlanmazsan, genilik vaktinde hesapl hareket et. TEMSL Bir kere bir kyl hanm, kzma yle demi ve pek gzel sylemiti: Kzm! Varken yokluk gn iin zahire sakla. Krbay, tulumu dolu bulundur. n k kyde dere her vakit akmaz. Para ile hiret kazanmak, altn ile arslann pene sini bkmek mmkndr. Elin dar ise yrin huzuruna gitme. Gmn varsa gel ve getir. Eer elin bo ise yr ayann bast topraa yzn, gzn de sr99

sen sana cevap vermez. Altn sahibi insan devin gz n kanr. Sahrei cinniyi hile ile tuzaa drr. Elin bo ise gzel yzllerin etrafnda dolama. nk pa ras olmyan kimsenin, onlarn nazarlarnda hi bir kymeti yoktur. Eli bo kimsenin midi hsl olmaz. Para varsa ak devin gzn karabilirsin. Dmann erefini dn de, dostlar zerine altn sama. Eer btn varn onlar urunda israf edecek olursan, ihtiya zamannda elin bo kalr. Tekmil di lencileri doyurup iman yapamazsn; korkarm ki, sen clz, sska olursun. yilik sevmeyen, iyilie mni olan, bahil bu hik yeyi, bu temsili, bu szleri syleyince, cmerdin da marndaki kan iddetle harekete geldi. Kendisini ayp layan bu mnasebetsiz adamn szne kzd, yle ce vap verdi: Sen hezeyan ediyorsun. u benim bugn mlik olduum servet, pederimin bana deyiine gre dedemden kalmtr. Dedem ve babam hakikatte bu serveti muhafaza etmilerdir; lrken hasretle lm ve brakp gitmiler. Pederime intikal eden bugn ba na geti. Benden de oluma geecektir: yisi odur ki, bugn bu mal muhta olanlara vereyim, yesinler. nk yarma kalrsa, benden sonra olum, akrabam yama ederler. Ey cmert! Ye, giyin, ihsan et; halkn refahna a l. unun bunun iin neden saklayacaksn? Akll insanlar mallann, paralarn br cihana giderken beraber gtrdler. Hasislerdir ki, hasretini ekerek burada brakarak giderler. A benim canm! hireti dnya ile satn almak mmkn iken al. Yoksa, frsat geer, alamaz, hasretle lrsn. Altn, mal, ie yarar pek deerli eylerdir. Lkin, hiret saraynn duvarlarn yaldzlamak iin.
100

O bahil adamn ocuu paray mal, yle yedi, y le balad bitirdi ki, bakanlar malndan mlknden bir eser grmediler. Herkes o ocua; Aferin sana; c mertsin, licenapsn, hak yoluna para dktn, iyi iler yaptn! diye meth senalarda bulunurlard. O ise bu meth senadan sklr, ban yakasna eker: Meth senaya deer ne yaptm! diye utanr ve: Cenab Hakkn ltfuna dayanyorum. nk in sann kendi iine dayanmas hatdr derdi. Tarikat ite bundan ibarettir: yi ili olmal, ken disini daima kusurlu grmeli. eyhler btn gece iba det eder: Seher vakti olunca kimse grmesin diye sec cadeyi bker, kaldrrlar. Erenlerin szlerini erlikle dinle. Sz Sadiden de il, Shreverdiden dinle: Su zerinde gemide birlik te gittiimiz zaman mridim, eyhim ahabddini Shreverd bana iki nasihat vermiti: 1 - Kt gren ler, ktlk beenneler arasnda bulunma; 2 - Kibirli, kendini beenmi olma. ittim ki, eyhim, cehennemlik hakknda nzil olan yetleri okurken alarm. Bir gece, bilirim, marnileyh Shreverd Haz retleri cehennemin korkusundan sabaha kadar uyuma d, sabah vakti de yle diyordu: Ne olurdu, cehenne mi ben doldursaydm da, bakalar kurtulsayd. HKYE Bir vakit bir kadn, kocasna ikyet etmi: Efendiciim; ekmei bir daha bu mahallenin bakkalndan alma. Buday ekmei satanlardan al: Bu adamcaz buday gsterip arpa satyor (bizi aldatyor). Dkk nna mteri yerine sinekler yor ve o derece ki, sineklerden dolay bir hafta yzn kimse grmyor.
101

Kocas, hareminin hatrn krmamak iin., mlyemetle cevap vermi: Gzmn nuru hanmm, rica ederim, bu bakkaln ekmeiyle kanaat edelim. Baka yerden almayalm: nk, bu adam bu mahallede bu lunan insanlara gvenerek bu dkkn tutmutur. Onu istifadesinden mahrum etmek, mrvvete mnafidir. Arkada! Alicenap, iyi insanlarn yollarn tut. Sen ki ayaktasn, dm insan kaldrmak iin elini tutuver. yilik etmee bak: Tann erleri, daha ziyade kim senin uramad, al veri etmedii dkkndan al veri ederler. Cmert insan, dorusunu istersen veldir. nk cmertlerin pri, h Merdan Hazreti Alidir. KENDN GREN BDN HKYES ittim ki, bir bit, Hicaz yolunda her admda iki rekt namaz klard. Hak yolunda o kadar ak ve evk ile giderdi ki, ayana batan devedikenini karmazd. bit bu yolda devam etmekte iken kendini been mee balad, gurur getirdi. eytan ona: Kimse sen den daha gzel bir surette ibadet,hareket edemez di ye vesvese verdi, onu kuyuya drd. Eer ona Ce nab Hakkn ltf, keremi erimeseydi, kibir ve gu rur, onun ban doru yoldan evirirdi. Kayptan bir htif, o bide seslendi: Ey iyi talihli, gzel huylu kimse, yaptn ibadet ile Cenab Hakka lyk bir hediye takdim ettim sanma. Bir iyilik ederek, bir gnl dinlendirmek, her menzilde bin rekt namaz klmaktan efdaldir. KENDSN DNEN BD HKYES
/

Bir in Padiahnn bir avuu vard. Bir gn ha

102

nm ona yle dedi: Mbarek adam, haydi kalk, yi yecek bul. Padiahn mutfana git, ocuklara yiyecek getir. Bak, ocuklar uyandlar, gzleri yoldadr. avu yle cevap verdi: Hanm, bugn mutfak souktur. Bugn mutfakta yemek pimez; nk pa diah bugn oruludur. Kadn avutan bu sz iitince mahzun oldu, ba n nne edi. Yokluktan gnl yaral olarak, kendi kendine: Padiah bu orutan ne bekler ki? Nafile oru tutup da ne olacak? Onun iftar etmesi, ocuklarm iin bayramdr. Fazla oru tutmayp da iyilik yapan, parasn sak layp da yl on iki ay oru tutan kimseden daha iyidir. Bir fakire kuluk yemei veren adam oru tutabi lir. Byle olmadktan sonra zulmet ekmee ne lzum var. Yiyeceini kendinden ksyorsun, yine kendin yi yorsun. Halvete ekilen bir takm cahillerin hayalt, onla ra kfr ile dini birbirine kartrr. Su da parlaktr, ayna da parlaktr. Fakat bunlar da parlakl ayrdetmek lzmdr. HKYE Birisi cmertti. Fakat paras, mrvveti nisbetinde deildi. Alak kimse varlk sahibi olmasn; cmerde Tann el darl gstermesin. Himmeti yce olan kimse istediini her zaman ke mendine dremez. Sel suyu yksek yerde durmad gibi, maksat da yksek himmetten kaar. O cmert adam parasnn azhyle beraber, ser mayesinden fazla surette cmertlik eder; bu yzden el darl ekerdi.
103

Fakat birisi ona yle bir mektup gnderdi: Hey gzel huylu, sonu iyi insan! Bana u kadar para vere rek yardm et. Borluyum. Ka gndr o paray vere mediim iin hapisteyim. Mahpusun istedii para, o cmerdin nazarnda bir ey deildi. Fakat, ne yapsn ki, elinde bir pul olsun yoktu. Mektubu alnca, mahpusun alacakllarna bir mek tup yazd-. Ey gzel adl, licenap kiizadeler. u mah pusun yakasn brakn. Onu hapisten kartn. ayet kaacak olursa, ben derim, kefilim. dedi. Alacakllara mektubu gnderdikten sonra, hapis haneden kan borluya geldi: Arkada, imdi kalk, bu memleketten ka. Baka bir yere git. st tarafn dnme dedi. Borlu, kafesin kapsn ak gren ku gibi bir ne fes dinlenmedi, ehirden kt. Sabah yeli esti: Sabah yeli esti dedim, yanldm. yle kouyordu ki, rzgr onun tozuna yetiemiyordu. Borlunun katn duyan alacakllar, derhal ke fili bulunan cmert kimseyi yakaladlar. Ya kaan borlumuzu bul, teslim et; yahut paray ver, diye ya kasna sarldlar. Kafesten kaan kuu tutmak kabil olmad gibi, paras da olmadmdan, hapsedilmeyi kabul etti. Hapiste bir zaman kald. Fakat bu mddet zarfn da ne feryat etti, ne de alacakllara rica yollu bir kt gnderdi: Hi rahat, huzuru yoktu. Geceleri uyuyamyordu. Bir gn bir bit, o mahpusa urad: Ey m barek adam-, sen insanlarn parasn yiyecek, hapise girecek kimselerden deilsin. Ne oldu ki byle hapise girdin? dedi. Cmert adam cevap verdi: Ey mbarek dost! Kimsenin parasn yemedim. Bir mahpus bana hapis104

tenikyet etti. Benden yardm istedi. Onun yerinekendimin hapse girmesinden baka are bulamadm. Kendimin rahat yaamasn, tekinin hapishanede bu lunmasn ho grmedim. dedi. Gn geldi: o cmert adam ld. Fakat iyi ad kal d. O ne gzel hayatt ki, ldkten sonra iyi bir nam brakr. Topran altnda cismi lm, fakat gnl diri kim se, gnl lm, kendisi diri demden daha iyidir. Diri gnl hibir zaman helk olmaz. Gnl l m bir vcut lrse hi keder etme. YYE, KTYE YLK ETMEK HAKKINDA Birisi lde bir kpek grd. Zavall kpek susa mt. O kadar susamt ki, susuzluktan hemen can vermek zereydi. Kpei o halde gren gzel huylu adam, ban dan klhm kard, kova yapt; sanm zd, ip yap t; kollarm svad, orada bulunan bir kuyudan su ek ti; kpee verdi. Kpek suyu iti canland. Peygamber efendimiz bu ii duyunca: Cenab Hak o kimsenin gnahlarn af buyurmutur diye haber verdi. Arkada! Eer zalim isen, sonunu dn, zulmn den ge. Vefakr ol, iyilii det edit. Bir kpee yaplan iyilik, Allah indinde zayi olma ynca, iyi bir kimseye yapan iyilik nasl zayi olur. Elinden ne kadar gelirse o kadar iyilik et. nk Cenab Hak kimseye iyilik kapsn kapamamtr. unu da unutma ki, herkesin iyilii kendi kudre tine gredir. Bir zenginin hzinesinden bir kantar altn vermesi, bir fakirin el ekmeinden bir krat vermesi kadar olamaz.
105

Herkes yk kendi gcne, kuvvetine gre gt rr. ekirge aya, karncaya ar yktr. HALKLA Yl GENMEK, TEVAZU GSTERMEK HAKKINDA Ey talihli kimse, halk ile yumuak gein ki, Cenab Hak da sana yumuak muamelede bulunsun. Halk ile gzel geinen, dknlerin elini tutan kimse, bir felkete decek olsa, o musibet iinde kal maz, abuk kurtulur. Kleye, azarlayarak emir verme... Olur ki bir gn o kle ferman sahibi olur. Kudretin, mansbn berdevam olsun istersen, faki rin, halk tabakasnn zafmdan istifade ile onlara g, ar tekliflerde bulunma. nk bakarsn ki, gnn birinde paytan ferz olmas gibi, o fakir de mansp ve kudret sahibi olur. Nasihat dinle: Uza gren insanlar kimsenin gn lne kin tohumu ekmezler. Harman sahibi olan kimse, baakya kafa tutar sa, kendisi ziyan eder. Zengin korkmaz m ki, Cenab Hak o zenginin ser vetini fakirlere verir; fakirin de derdinin ykn o zenginin gnlne ykletir. Nice gl, kuvvetlil insanlar vardr ki, zarurete dmlerdir. Nice dknler vardr ki, talih, sonradan nlann yzne glmtr. Ey byk adam! Emrin altnda olanlarn gnln krm a Olur ki, sen de bir gn onlar gibi emir altnda yaamaa mecbur olursun...
106

ZAYIFLARA ACIMAK VE NETCES HAKKINDA HKYE Bir fakir; mall, mlkl fakat eki yzl bir zengi nin yanma gitti; fakmdan, zaruretinden ikyet etti, inledi. O kara gnll zengin, zavall fakire bir habbe bile vermedi. stelik kzd: Ne geldin? Haydi, ykl git! diye azarlad. Bu muameleden fakirin kalbine kan oturdu. G nl azabmdan ban kaldrd, yle dedi: Ne ala cak ey. Ben fakirim. Yzm eki olsa, yeri var. Y a bu zenginin yz niin ekidir. Bir gn gelipte dilenecei ni dnmez, korkmaz m? Bu sz zerine ksa dnceli zengin, bsbtn kzd. Klesine emretti: u dilenciyi hakaretle kov, sr, defet! dedi. Kle de vazifesini yapt. ittim ki, o zengin Cenab Hakkn ltfuna kar kretmedii iin ii tersine dnm. O azamet, ser vet kalmam, Utarit kalemini siyah mrekkebe bat rp bahtnn altna kara yaz yazm. Bedbahtlk, sr tndaki saadet libasm karp onu sarmsaa evir mi. Ne yk kalm, ne yk eken beygiri. Kaz onun bana fakirlik topran sam; kesesi, eli bo hokka baza dnm. Elhsl hali tamamen baka trl ol mu ve bir zaman byle gemi. O felket gnlerinde klesi satlm, onu cmert bir kimse almt. yi huylu, hem gnl, hem eli zen gin bir cmert. Fakir kimse mal, mlk, para iin nasl itiyak gsterirse, o da fakirleri grmee yle mtak idi. Bir sabah kapsna bir fakir geldi, bir lokma iste di. yle bir fakirdi ki, skntdan, mihnet ekmeden ayaklarnda yrmee kuvvet, kudret kalmamt.
107

Konak sahibi cmert zengin adam klesine Ko. u bire fakiri memnun et, ne isterse ver dedi. Kle sofradan bir tabak yemek ald, fakire gtr d. Fakat, fakiri grnce gayriihtiyar bir nra att. Perian, mahzun bir halde efendisinin yanna geldi. Gznn yalan, muztarip olduunu ifade ediyordu. Gzel huylu bey sordu: Ne oldun, kimden cefa grdn, seni kim alatt? dedi. Kle: Sofradan bir tabak yemek aldm, fakire g trdm. Fakat, fakiri grdme alyorum. Bu adam caz vaktiyle mal, mlk, para, pul sahibi zengin bir kimse idi. Ben de onun klesi idim. imdi o servet, o sa man gitmi. Bugn kaplarda dileniyor, el uzatyor, avu ayor dedi. Konak sahibi bey gld: ocuk alama! Zaman kimseye zulmetmez. Bu, o aksi suratl bezirgn deil midir ki, gklere bile kafa tutard. Benim kim olduu mu anlamak istersen syliyeyim: Vaktiyle onun kap sna gittiim zaman beni hakaretle kovmutu. te ben o kimseyim. Felek bana tekrar yr oldu. Yzmdeki gam tozunu sildi onu da benim yerime koydu, ona be nim halimi verdi. Cenab Hak hikmeti icab olarak, bir kapy kapar sa; fazl- keremi ile baka bir kap aar. Nice bir eye malik olmyan mflisler vardr ki, zengin olmu, nice zengin insanlarn ileri altst ol mutur. Y NSANLARIN GDLER HAKKINDA HKYE Eer iyi isen, erler gibi gidici isen, iyi erlerin na sl hareket ettiklerini dinle; ren: ibli Hazretleri bir budaycdan bir torba buday ald, kye gtrd. Bu
108

day boaltt. inden bir kannca kt. akn akn o yana, bu yana gitmee balad. ibli Hazretleri kamcanm yer deitirmesinden dolay rahatsz olduunu grnce, bu hayvancazn yerinden ayrlmasna sebep ben oldum, diye sabaha kadar uyuyamad. Sabah olunca karncay ald, yeri ne gtrd, brakt. Kalbi, perian olan kimselerin gnllerini perian lktan kurtar ki, felek de senin gnln perian e t mesin. Hellzde Firdevsi ne gzel sylemitir: Tane ta yan karncay bile incitme. nk onun da can var. Tatl can ise hotur. nsan kara gnll, ta yrekli olmaldr ki, bir karncann gnlnn incinmesini istesin. ciz kimsenin eline kuvvetli yumruunla vurma. Olur ki, bir gn onun ayana kannca gibi dersin. Mum pervaneye acmad iin seyret mecliste na sl yanmaktadr. Farzedelim ki, senden daha ciz ok kimse vardr. Lkin bir bakas da senden kuvvetlidir. CMERTLK VE SEMERES HAKKINDA ocuum, ihsan et ki, insan olu ihsan ile, vah hayvanlar tuzak ile avlanr. Dmanlann bile boyunlarn yle bir ltuf ke mendi ile bala ki, onu klla dahi kesemesin. Dman ltuf (kerem, semahat) grrse); artk ondan ktlk gelmez. Ktlk etme ki, sonra iyi dosttan bile ktlk grrsn. Fena tohumdan iyi yemi hsl olmaz. Dostunu iddet ve mihnet iinde tutarsan, bir da ha senin suratm grmek istemez.
109

Bir byk zat dmanlarna iyi muamele ederse ok gemeden dmanlan dost olurlar. GNLLER HSAN LE AVLAMAK HAKKINDA HKYE Bir yolda karma bir gen kt. Arkasndan boy nu tasmal, tasmasnn ipi gencin elinde bir koyun ko uyordu. Gence: Bu iple bu tasmadr ki, koyunu senin ar kandan koturuyor. Eer bunlar olmasayd koyun senin arkandan gelmiyecekti dedim. Ben byle deyince, gen hemen ipi brakt, tasma y kard; saa, sola komaa balad. O, hangi tarafa koarsa, koyun da arkas sra kotu. Kotu; nk o, gencin elinden arpa, ot yemiti. Gen epey kotuktan, koyunu da arkasndan ko turduktan sonra yanma geldi: Ey akll adam! Gr dn ki, koyunu arkamdan koturan ip deilmi. Onu koturan, benim ona kar olan ihsanm, onu besleyiimdir. u halde ihsanm onun boynunda bir kement olmutur. dedi. Kkremi fil, o kadar zorlu, heybetli bir hayvan iken, sahibinin zerine hcum etmez. nk ltfunu grmtr. Ey iyi adam. Ktleri oka. nk kpek bile, ek meini yedii takdirde seni muhafaza eder. Pars denilen hayran, dilini bir iki gn sahibinin peynirine srecek olursa, sahibine kar dii kesmez olur. HKYE Bir dervi bir tilki grd. Hayvancazn hem eli, hem aya yoktu. Dervi bu elsiz ayaksz tilkinin ya,110

adun grnce, Cenab Hakkn ltfuna hayran oldu: Hem eli yok, hem aya. Bu ne yapar, ne yer, ne ier? diyordu. Dervi bu dnceye dalmken bir de grd ki bir akal avlam olan bir arslan geldi. Arslan akaln bir ksmn yedi, doydu. Kalann brakp gitti. Onu da tilki yedi. Tilkinin rzknn ayana gelii, derviin gzn at: Madem ki Cenab Hak tilkinin nzkm ayana gnderiyor, benim rzkm da gnderir. almama ne lzum var? Bir keye ekileyim. Kannca gibi otura ym. nk Cenab Hak nasip etmezse, arslan bile kuvvetine gvenerek yiyecek bulamaz dedi. Bir ke ye ekildi: Rzkm Cenab Hakkn gaip hzinesinden kendiliinden gelir diye oturdu, murakabeye vard. Zavall dervi bekledike bekledi. Yanma ne dost geldi, ne dman, bir taraftanda yiyecek zuhur et medi. Adamcaz jenk (*) gibi bir deri, bir kemik, bir damar kald. Zayf dt, akl fikri at. Bu halde iken, bulunduu mescidin mihrabndan bir ses geldi: Hey kalk, tembel adam! Kendini elsiz ayaksz tilkiye benzeterek ne oturuyorsun? Kalk, yr tc arslan ol. yle al ki, arslan gibi artk brak. Ar tk yiyen ciz tilki gibi olma. Arslan gibi boynu youn iken, ciz bir tilki gibi oturan, bakasndan yiyecek bekliyenden kpek daha iyidir. Haydi al, nzkn te darik et, hem sen ye, hem de cizlere yedir. Sakn ba kasnn artna gz koyma! Er gibi al yorul, zahmet, ek. Bakalarna rahat eritir. Alak insanlar gibi ba kasnn ellerinin emeklerini yeme! Ey gen! htiyar fakirin elini tut. Aman elimi tu tun diye kendini salverme!
(*) Bir nevi saz.
111.

Cenab Hak o kuluna ltuf ve ihsan eder ki, halk onun vcudu sayesinde istirahat iinde yaarlar. Hangi bata beyin varsa o ba ltuf ve kerem et mee alr. Dn himmet olanlarn kafalarnda beyin yoktur. Kafalar kuru bir deriden ibarettir. ki cihanda o kimse iyilik grr ki, Allahn kulla rna iyilik eritirir. Babendiki yolunda bir deveci oluna bak ne dedi: Olum! Azn iyi kimselerle birlikte ye. nk iyi ler arkadasz yemek yemezler. BAHL ZHDN HKYES ittim ki, Aksy Rumda temiz bir memlekette rif, bit bir eyh vard. Birka seyyah ile birlikte eyhi ziyaret iin o memlekete gittik. eyh Efendi bizi grnce her birimizin ban, g zn, elini pt, bizi izzet, ikram ile kabul etti. Bizi karsna ald, oturttu. Grdm ki, eyh efendi zengin bir adamdr. ift likleri var. Uaklar var, her takmdan mal, mlk var, altn var. Fakat ne are ki, meyvasz aaca ben ziyordu. Ziyaret iin gelenleri gzel gzel kabul edi yor, hadden an bal dudak bir adam. Lkin mutfa nn oca souk, tenceresi kaynamyordu. eyh efendi gece sabaha kadar uyumad. Tebih tehlil ile megul oldu. O, ibadet yznden uyumad; biz de alktan uyumadk. Seher vakti olunca eyh efendi yerinden kalkt, kapy at, yanmza geldi. Yi ne bize iltifatlarda bulundu, bizi pmee balad. imizde ho tabiatli, nkteci biri vard. eyh efendi bizi perken: Bize buseyi tashif ederek (*) ver.
(*) Muamma, stlahnda (tasni!) kelimesinin harf veya noktalarnn deitirilmesine derler. pmek mnasna gelen buse), tasif edilince rzk mnasna gelen (bue) olur. 112

Fakire buse deil, tue (nzk) lzmdr. Iram ve izaz ederek pabucumu evireceine, bana ekmekver de pabucumu kafama vur! dedi. Erler balarn, kendi nefislerine tercih ile kazan mlardr. Asl erler o gibi kimselerdir. Yoksa, gnl l m olduu halde, geceyi diri tutanlar deildirler (ge ce sabaha kadar uyumayp ibadet edenler.) Gnl lm, fakat geceyi diri tutan eyhlerin Mo ol bekilerinden ne farklar var? Onlarn da gnl leri lm. Fakat gzleri sabaha kadar uyumaz. Keramet, cmertlik ekmek vermektir. Bu olmadk tan sonra bo szler, bo davulun sesleri gibidir. Kyamette o kimseyi cennette grrsn ki, dvay brakm, mnaya bakmtr. Dvay mna ile salamlatrmak lzmdr. Mn sz lf, gevek bir dayanaktr. HATEM TAY HKYES ittim ki, Hatemi Taynin atlar iinde rzgr ayakl, duman gibi siyah bir at vard. Bu at komada saba yeli, kinemede gkgrlts idi. Siyaht. imek ile yana ksa, imei geerdi. Koarken ovalara, dalara dolu yadrrd. Gr sen, oralardan nisan bulutu gemi sanrdn. Bu at sel yryl idi. Ovalar, sahralar aard.. Rzgr ona yetimez; toz gibi onun gerisinde kalrd. Gemi suda nasl yzer giderse, bu da lde yle giderdi. Kartal kuu ondan ileri koamazd. Hatemin her memlekete, her iklime, her yere ya ylan evsafndan bir parasn Rum padiahna syledi ler: Atnn komada, cenkcilikte ei olmad gibi, kendisinin de cmertlikte ei yoktur dediler. Padiah, lim vezirine yle dedi: ahitsiz dva,
113

insana utan getirir. Ben Hatemi Tayden o Arap atm istiyeceim. Verecek olursa, bilirim ki, onda byklk erefi var. ayet vermiyecek olursa, anlarm ki, hre ti, ii bo davul sesidir, kuru hrettir. Padiah Tay kabilesinin ahvaline vkf hnerli bir eli gnderdi. Bu elinin maiyetinde on kii daha vard. Bu heyet kara duman gibi korkun, karanlk ve yamurlu bir gecede Hatemin kabilesine indiler. Ade ta yer lm, gk onun zerine eilmi, alyor. Sabah yeli esmee balaynca, bu lm topraa yeniden can vermiti. Heyet Hatemin menziline vardlar. Zinderud r mann kenarna yetien susamlar nasl rahat eder lerse, yle rahat ettiler. Hatem heyeti kabul ile bir at kesti, eker dkt. Bunlara ziyafet ekti. Herbirine avu avu altn verdi. Heyet o gece Hatemin konanda gecelediler. Sa bah olunca, heyetin reisi olan vezir, ahn ricasn an latt. Hatem at meselesini duyunca akn, sarhoa dn d. Hasret diiyle elini srd: Ey hnerli, anl Rum serveri. Bu haberi bana niin gelir gelmez sylemedi niz. O yel yryl, dldl koulu at dn gece kes tim. Size etinden kebap yaptm... nk o srada ya murlar yayor, seller akyor, ylklarn otlana ka dar gidip at getirmek korkulu iti. Size ziyafet iin ba ka vastam da yoktu. Misafirleri karnlan a olarak uyutmay mrvvetime yaktramadm. nk bana her tarafa yaylacak ad lzmdr. Mehur bit at ister se olmasn* dedi. Sonra Hatem heyete hilatler giydirdi, paralar ver di. Arap atlan verdi. Ahlk denilen ey yaradl icabdr. Sonradan ka zanlamaz.
114

Heyet dnd, ii padiaha olduu gibi anlatt. Hatemin cmertlii diyarna yayld. Herkes onun gzel tabiatn alkladlar. Arkada! Hateme ait bu kta ile iktifa etme. Bun dan daha gkek bir macera dinle. YEMEN PADAHININ HATEM TAY LE HKYES Bilmem ki bana bu hikyeyi kim syledi. Hikye udur: Yemende bir padiah vard. Bu padiahn di er adl, anl padiahlardan ileri idi. Hazine bala mada benzeri yoktu. Ona cmertlik bulunu denilse, ya rard. nk eli yamur gibi para saard. Bu padiah, kendisini dnyann en cmerdi bildii iin, kimse onun yanmda Hatemin adn anamazd. a yet anacak olsalar, fena halde kzar, kzgnl da ge mezdi. Hem de: Kimdir bu Hatem? Nedir ona ait sz ler? Onun cmertliinden ne olur, saltanat yok, hzi nesi yok, emir ve ferman sahibi deildir diye Hatem in anna dokunacak eyler sylerdi. ittim ki, padiah, bir kere ahane bir ziyafet ver di. Ziyafette bulunanlar bir sazende engini nasl ok arsa yle okard. Fakat o ziyafette bulunanlardan bi risi, arzusu hilfna olarak Hatem adn and. Dier bi risi de Hatemi vmeye balad. Padiah kskanlndan o kadar kzd, Hateme o kadar kin tuttu ki: Bu Hatem dnyadan kalkmadk a benim cmertliim birincilii kazanmyacaktr de di ve bir cniyi Hatemi ldrmee memur etti. Hatemi ldrmee memur olan zalim, Hatemi l drmek maksadiyle.- Neredesin Tay obas! diye yola dt. Sre sre sora sora geldi. Tay obasna yetiti. Daha obaya girmeden, yolda .sevimli, cana yakn bir gen grd.
115

Bu gen gzel yzl idi, lim, rif idi, zarif idi, tat l szl idi. Yemenden gelen o yolcuyu: Bu gece ben de misafir olunuz. diye ald, konana getirdi, misafir edindi. Ona keremkrlk gsterdi. Yol zahmetini, garip lii unutacak ainalklarda bulundu. Bununla beraber hizmet edemedii iin zr diledi. Elhasl o ktlk dnen kt herifin gnln iltifatlar ile kapt. Misafir akam yatt. Seher vakti olunca kalkp yo luna devam etmek istedi. Ev sahibi onu brakmak istemedi. Elini, ayan pt. Ne olur, bir ka gn daha kalnz diye ricada bulundu. Misafir, itiraz ederek, yle dedi: Kalmak ister dim. Ne re ki, mazurum, kalamyacam. nk ok mhim bir iim var. O ii grmee mecburum. Bu kerm adam, misafire: Sizi sevdim, dedi, iini benden saklamyacak syleyecek olursan, birlikte d nr, can ile alrm. Misafir yle dedi: Ey licenap, asl! Beni dinle, tabidir ki, senden sr kmaz. nk cmertsin. C mertler sr saklarlar. Buralarda Hatem denilen biri varm. Gzel fikirli, iyi muylu, muhterem bir zat imi. Onu tanr msn? Padiahm Yemen padiahiyle onun arasnda ne gemi bilmem? Padiahm ona pek kz m. Ban kesip gtrmek iin beni memur etti. Eer ltfen; bana klavuz olur, Hatemin bulunduu yeri gsterirsen, ltfuna minnettar olurum. Misafirden bu szleri duyunca gen Hatem gl d: Hatem benim, ite bam. Haydi kln al, bam gvdemden ayr. Sabah olup ortalk aarmadan bu ii bitir. nk gecikirsen kabilemden sana zarar gelir. Yahut maksadn elde edemezsin. dedi ve kesilmek iin ban misafirin nne edi. Gen misafir Htemden bu szleri iitince, bu tes
116

limi grnce iinden kaynayp gelen bir lk koptu, yere ykld, sonra kalkt. Kh topra pt, kh Ha temin elini ayam pt. Klcm brakt. Tirkeini att. cizler gibi hayretle ellerini gsne kavuturdu. y le dedi: Eer sana gl yapraiyle vuracak olursam, erler yannda er deil, kahpeyim. Sonra misafir, Hatemin gzn pt Onu kucak lad, nihayet ayrld. Yemen yolunu tuttu. Yemene vard. Padiahm huzuruna kt. Melik o memurun iki ka ortasna bakt. Anla d ki bir i grmeden gelmitir. Sonra melik ona hitap ile: Syle ne var, ne oldu? Hani ya terkinde Hatemin ba yok. Anlalan, Hatem senden yiit kt. Cenkte onunla baa kamadn. dedi. Memur, padiahn nnde yer pp lzm gelen hrmet merasimini ifadan sonra sze balad, yle dedi: O hret sahibi Hatemi hnerli, sevimli, gzel yzl, cmert, akll, mertlikte benden daha stn gr dm. Bana kar pek ltuf ve kerem gsterdi. Bu ke rem yk belimi iki kat etti. Beni iyilik, licenaplk klc ile kesti. Elhsl, Hatemden grd cmertlii etrafiyle anlatt. Bunun zerine padiah Tay hanedann vd. C mertlik Hatemde hatmolmutur. Hatem hakknda edi len ahadet dorudur. Onun hreti ile ii birbirine mutabktr, dedi ve memura bir kese aka verdi. PEYGAMBER EFENDMZN ZAMANI SAADETNDE HATEMN KIZINA AT BR HKYE ittim ki, Peygamber Efendimizin zaman saade tinde Tay kabilesi henz mana gelmemilerdi. Pey
117

gamber efendimiz mezkr kabile zerine bir frka gnderdi. Onlan mana dvet ettiler. Daveti kabul et meyince onlan esir aldlar, gtrdler. Peygamber Efendimize arzedildi. Mrik olduk lar ve dini islm kabul etmedikleri iin katillerine ferman buyurdu. Esirler arasnda bir kadn seslendi: Ey mslmanlar! Ben Hatemi Tayinin kzym. Reisiniz olan byk zattan beni dileyin dedi. O srada Peygamber Efendimizi grd. Zt erifi ne hitap ile-. Ey muhterem zt! Benim babam kerem ehli idi dedi. Bunun zerine Peygamber Efendimiz Hatemin k zn istisna ile dierlerinin katlini emir buyurdu. Kzn elini, ayam zdler. Dierlerini idam ile kanlarn aktmak istediler. Hatemin kz idamn icrasna memur olan kimse ye yanat: Ben tek bama zincirden kurtulup dier lerinin kement iinde kalmalarna raz deilim. Beni de kavmimle beraber kesiniz. dedi. Tay kavminin fe lketine alamaa, feryada balad. Kzn sesini Peygamber Efendimiz iitti. Derhal hepsinin affm emir buyurdu ve: Pk asldan hata gelmez! dedi. CMERT HATEMN HKYESYLE SLM PADAHI EBU BEKR BN SAD BN ZENGNN YDI Bir ihtiyar, Hatemin adrndan yz dirhem eker istedi. Rviden yle iitmiimdir ki, Hatem o ihtiyara bir denk eker gndermi. adr iinde bulunan hanm Hatem'e htiyar yz
118

dirhem eker istemiti. Siz bir denk verdiniz. Bu fazla kamad m? Bu fazla verie sebep nedir? dedi. Bu sz zerine Hatem gld: Ey Tay kabilesinin erefli kadn! htiyar kendine lzm olduu kadar is tedi. Fakat Hatem hanedannn cmertlii de byle vermei icap etti dedi. Hatem gibi bir cmert bu lemde bir daha gelme mitir. Onun gibi var ise ey gzel huylu dostum an cak padiahlar padiah Ebu Bekir bin Saddr. yle ihsan, yle inam eder ki, istiyen kimsenin bir daha azn ap istemesine imkn brakmaz. Ey ahalinin snd padiah; gnln d olsun. alman sayesinde mslmanlk mmur olsun. Adaletin sayesinde ran topra, Yunan, Rum ik limlerinden stnln, yceliini iln ile iftihar eder. Eer Hatem olmasa idi, Tay kabilesinin cihanda ad sylenmezdi. O hretli insandan kitaplarda met h sena kalmtr. Fakat senin iin hem sena, hem se vap kalmtr. Hatemin cmertlii, insanlar iin almas ad, an, hret iindi. Halbuki senin cidd surette alman Allah iindir. Ben bir dervi insanm. Yapmack yapamam, ya ranmak bilmem. Size nasihat olarak bir sz syliyeceim.- Elinden geldii kadar iyilie al, senden iyilik, Sadiden sz kalsn. BR PADAHIN HLMNE DAR HKYE Bir kiinin eei amura batm. Bu kaygu ile adamcaz ok mteessir 'oluyordu. Eein amura batt yer krd. Yamurlar ya
119

yor, seller akyor, souk yeller esiyor, karanlk her ya na eteini sarktmt. Eein sahibi bu tasa iinde sabahadek kt szler syledi, lanetler savurdu, una buna svd. Dilinden ne dost kurtuldu, ne dman, ne ahali kurtuldu, ne de sultan. Adam byle svp saymakta, kfrler samakta iken, olacak ya, padiah oradan geti. Adamn uygun suz szlerini iitince ne dinliyebildi, ne de cevap vere bildi. Fakat kzd: Eei amura batmsa benim su um ne! Ben batrmadm ya. Benden ne istiyor, bana niin svyor? dedi. Maiyetindekilerden biri padia ha: Padiahm, boynunu vurdurun. Dnyadan nam ve nian kalksn dedi. Bj-k padiah dnd, tand bakt, grd ki adam mihnet iinde bunalm, eei amura batm tr. Zavall adamn haline acd. Uygunsuz, yolsuz sz lerinden kabaran fkesini yuttu. Tuttu, ona altn verdi, at verdi, krkl kaftan verdi. fke zamannda merhamet ne gzel eydir. Birisi o ihtiyara: Ey aklsz ihtiyar, lmnden nasl kurtuldun, hayretteyim? dedi. htiyar yle cevap verdi: Sus, ben o srada dertli idim, kendime mlik deildim. Bana yakan eyi yap tm. Padiaha gelince, o da kendisine yakan ihsan ve inam yapt. Ktle ktlkle mukabele kolay bir eydir. Mert isen ktlk edene iyilik yap. HKYE ittim ki, kibirli arho bir marur kapma ge len bir fakire bir ey vermedii gibi, onu paylad, ka py yzne kapatt.
120

Zavall fakir ilendi; bir tarafa ekildi, 'oturdu. Ci eri yanmaa, souk ahlar ekmee balad. Bir kr, o fakirin meyus, mahzun olduunu duydu. Kalkt, yanma geldi, niin byle muzdarip olduunu sordu. Fakir bana geleni anlatt. Kr, o fakire teselli verdi. Mteessir olma, gel bu gece benim evimde yemek ye, diye ricada bulundu. Onu ok okad. Fakir, karn doyduktan, gnl ho olduktan sonra: Kadir Mevl senin gzn asn diye dua etti. Gece olunca, krn gzlerinden birka damla ya damlad, sonra birdenbire gzleri ald. Dnyay gr mee balad. Bu haber ehrin iine yayld. ehir alkaland. Bu haberi fakiri kapsndan zorlayp kovan ta yrekli in san da duydu. i anlamak iin kalkt, gz alan kr ile grt ve: ok talihin varm. Bu mkl i na sl oldu da kolaylkla vcuda geldi? Gzn kim at? diye sordu. Gz alan kimse.- Hey cefakr adam, sen talih siz, ksa grl, fikri, dncesi gevek, rk bir adammsn. yle mbarek bir fakiri azarladn, mah zun ettin. Hma kuunu braktn, bayku ile megul oldun. Gzmn kapsn, senin yzne kapy kapad n kimse at dedi. Arkada! yilerin bastklar toprak tutyadr. O top rak gz aar, o topra pmek lzmdr. Fakat gnl, gz kr insanlar o tutyadan gafildir. Kymetini bil mezler. Bedbaht marur, gz alan kimseden bu hikye yi iitince: Kendime yazk ettim. O, bir ehbaz imi, avlayamadm, sen avladn; bir devlet imi, bana deil, sana nasip oldu diye haset ekti ( kskand), nedamet parman srd.
121

Diini san gibi hrsa batrm kimse koca doa n nasl avlayabilir. HUSUS ARZUNUN HUSUL N UMUMUN ARZUSUNA RAYET HAKKINDA Vellere rastgelmek istiyorsan, bir zaman hizmet ten gaflet gsterme, Sereye, keklie, gvercine yem ver. Belki bir gn de tzama bir hma kuu der. Her tarafa doru durmadan niyaz okunu at. Umulur ki, oklardan birisi bir ava rastgele. Bir ok sedeften ancak bir inci elde edilir. Birok oklardan da yalnz birisi hedefe dokunur. Bir yere konmu kervandan birisinin bir ocuu kayboldu. Adamcaz geleceyin kafile iinde dnd, dolat. Her adrdan sordu, her tarafa kotu. Nihayet gecenin karanl iinde, gznn nurunu buldu. ocu u ald, getirdi. Kervan halk ile konumaa balad. ocuu nasl oldu da, buldun? diye sordular. nme kim kt ise, kime rastgeldimse ocuum budur diye onu tetkike baladm. te, bu surette bul dum dedi. te bundan dolaydr ki, vellere rastgelmek iste yen gnl sahipleri, belki bir gn menzile varrz, diye herkesin arkasndan koarlar. Bunlar bir gnl iin birok ykleri gtrr. Bir gl iin birok diken acs n ekerler. HKYE Nahep ovasmda Cenah denilen yerde, bir Trk ehzadesinin tacndan bir ll paras, geceleyin bir tala dt. ah babas.- Olum, gryorsun, hem gecedir,
122

hem de karanlktr. Cevahir hangisi, ta hangisidir seilemiyor. Binaenaleyh, sen uradan bulduun tekmil talan topla, muhafaza et. Gndz olunca, tabidir ki, ll onlarn arasndan meydana kacaktr dedi. Avam takmyle onlann arasna kanm meczup ekilli veller, ayniyle di talar ile aralarnda bulu nan ll gibidirler. Madem ki temiz, mbarek veller cahiller ile kanmtrlar; o halde, bir velye rasgelebilmek, onun neeli bir zamannda ondan mstefit olmak iin, her cahilin ykn isteyerek ekmek, ona katlanmak l zmdr. Birisinin bir gzel ile ba ho olunca, onun hatr iin ka rakibin ezsn, cefasn eker. Gl dikenin cefasna dayanamaz. Onun elinden el bisesini paralar. Fakat k yle deildir. O, rakiplerin cezasna dayanr; stn bam paralamaz. Yreine kan oturduu halde, o; nar gibi gler. Arkada! Birisinin hatr iin biroklarnn cefala rna katlanmalsn. Birisi iin, yz kimsenin hatmn gzetmelisin. Mademki nefsi temiz veller, cahillerle karmlar dr ve halkn nazannda fakr, hakr, itibarsz, deta ayak trab insanlardr, onlar senden itibar beklemez ler. Onlara Cenab Hakkn itibar buyurmas kfidir. Sen birisine fenadr diye kt zanda bulunabilirsin. Fa kat ne bilirsin, belki asl vel odur. Nice mihnet, sefalet, alk eken insanlar vardr ki yann onlar eteklerini sryerek cennete girerler. Akln, tedbirin varsa, ileride padiah olacak ehza denin elini, ehzadeliinde p ki, gnn birinde padi ah olup ycelince, sana da ycelik balasn. Sonbaharda gl aacm ykma ki, ilkbaharda onun gzel manzarasndan mahrum olmyasm.
123

HASS BABA LE LBAL OCUUN HKYES .Birisi zengin idi. ok altn, gm vard. Yiye mezdi, harcetmee kyamazd, yiyemezdi ki gnl ho olsun. Kimseye yedirmezdi ki, yarn ie yarasn. Adam; gece, gndz altn gm, biriktirmek der dinde idi. Altn, gm de onun elinde mahpus idi. Bu zenginin bir olu vard. Babasn gzetlerdi. Pa ralar toprak iinde nereye sakladn rendi ve he men paralar topraktan kard, rzgra verdi (bo ye re sarfeyledi) ve yerine de bir ta paras koydu. ocuk, bu paralan elinde ok tutmad. Belki para lar bir elinden giriyor, br elinden kp gidiyor, ar ur oluyordu. Baba ise, o kt ahlkndan dolay imdi takkesi pazarda satlan, gmlei rehine braklan bir mflise benzemiti. Baba kederinden elini boazna atarak kendi ken disini bomak isterken, olu enkler, neyler aldn yordu. Bir gece baba alad, nledi; sabaha kadar uyuma d. Olu ise sabahleyin glerek ona yle dedi: Baba! Altn yemee yarar. Sakladktan sonra, al tn ile tan fark kalmaz. Altn dostlarla yemek iin kat tatan (bin meakkatle) karrlar. Dnyaya tapan; yemeyen, yedirmeyen kimsenin elindeki altn, hl ta iinde bulunmaktadr. Sen ailen ile fena bir yaaytasn. Onlar sknt iinde tutuyorsun. Bundan dolay senin lmn ister lerse, gcenme. Sen emar alayan gibi elli arnlk bir yerden dp helk olmadka onlar doymazlar. Altn, gm saklyan hasis, define zerindeki ylan tlsmna benzer. Hasisin altn, gm yllarca
124

kalr. nk, banda byle bir ylan beklemektedir. Ecel ta gelip tlsm kracak olursa, o zaman mi raslar o hzineyi paylarlar. Karnca gibi topladn mal, mezarda kurtlar seni yemeden evvel sen ye. Sadinin sz ile amel edersen, iine yarar. Szleri hep temsilidir, nasihattir. Sadinin sznden yz evi renlere acrm. nk bu szleri tutan, devlet ve saa dete eriebilir. AZ YLK OK MKFAT HAKKINDA HKYE Bir ihtiyar, bir genten bir akanm drtte birini istemi o da vermiti. Gnn birinde, o gen bir crm sebebiyle yaka land. Padiahn huzuruna kardlar. Padiah, onun idamn emretti. Genci aldlar, siyaset meydanna g trdler. Herkes ve bilhassa Trkler toplandlar; kadn lar kaplara, damlara ktlar. Bu gencin iyiliini gren ihtiyar oradan geiyordu. Genci ohalde grnce, vaktiyle yapm olduu iyilii dnd, ona acd, yrei yand. Gencin kurtulmasna bir are dnd. Elini eline vurdu: Eyvah! Gzel huylu, mbarek padiahmz vefat etti. O gitti, dnya bo kald diye haykrd, alad, inledi. Kllarn ekmi, durmu Trkler, oradaki btn insanlar ihtiyarn szn iitince feryat ve figan etti ler. Bir c- hurutur koptu. Herkes strap iinde d vnmee balad. Atllar at braktlar. Hepsi, padiahn sarayna, tahtna kadar kotular. Baktlar ki padiah sadr, tahtnda oturuyor. Beri tarafta siyaset meydan boalnca, gen ka m, ihtiyar kalmt.
125

Haberin yalan kmas zerine saray adamlar, ih tiyar yakaladlar, padiahn huzuruna gtrdler, tahtn dibine koydular. Padiah kzd. Korkun bir surette: Benim gibi ah lk temiz,'adaleti sever, ahalisini sever bir padiahn lmn neden arzu ettin, syle! diye sordu. Cesur ihtiyar kemali fesahatle :Hkmn cihana yrsn, diye duadan sonra, padiah ld dememle pa diahm lmedi. Fakat bu szle bir can kurtuldu dedi ve hikyeyi anlatt. Padiah hikyeden memnun oldu, ihtiyan affetti ve bir ey demedi. Siyaset meydanndan kaan gence gelince, can havliyle, de kalka kouyordu. Siyaset meydannda bulunanlardan birisi ona: Yahu, ne yap tn ki lmden kurtuldun? diye sordu. Kurtulan gen eildi, sonra o kimsenin kulana: Bir akenin drtte biriyle kurtuldum dedi. Yere tohum ekenler, skldklar zaman meyvasindan istifade iin ekerler. Koca bir bely bir arpa defeder. ittim ki bir sopa Ou ldrmtr. Peygamber Efendimiz hadsi sahih olarak Sadaka bely defeder buyurmutur. raz ikliminde dman aya grmezsin. nk padiah Ebu Bekir bin Sa,d bin Zengdir. Padiahm, cihan seninle seviniyor. Cihan zaptet ki o, sayende d olsun. Zamannda kimse kimseden ikyet etmiyor. emendeki gller dikenden eziyet ek miyor. Sen yer yznde Cenab Hakkn ltfunun glgesisin. Peygamber Efendimiz gibi lemlere rahmetsin.
120

Senin kadrini bilmeyen varsa ehemmiyet vermem. nk kadir gecesini dahi bilmezler (1). Y L NSANIN HRETTEK SEMERATI HAKKINDA HKYE Birisi dnde maher sahrasn grd. Yer orada gnein scaklndan demirci ocandan kzarm ba kra dnmt. nsanlarn lklar ge kyor, sca n tesiriyle beyinler fkr fkr kaynyordu. Bu arada maher halkndan birisi, ayrca bir yerde, bir glgede cennet hllesi ile bezenmi oturuyordu. Ryay gren; o rahat, ziynet iindeki insana sor du: Ey bulunduu yere ziynet veren insan! Bu bulun duun makama sahip olmak iin sana kim efaat etti? dedi. Makam sahibi yle cevap verdi: Vaktiyle dnya da iken, evimin nnde bir asma vard. Bir gn, Tan rnn iyi kullarndan birisi gelmi, bu asmann altnda uyumu. imdi, kyamet kopunca, o zat geldi. Cenab Hakka niyaz ile, Yarabbi, ben hayatmda bunun as mas altnda uyumu, rahat etmitim. Bu kulun gna hndan ge. Bunu bana bala, dedi. Onun niyaz ze rine Cenab Hak beni af ile, bana bu makam ihsan buyurdu dedi. imdi, bu ryadan mlhem olarak derim ki: raz padiahna mjdeler olsun ki, milyonlarca ahali onun himmetinin glgesinde, nimetinin sofrasnda oturuyor. Bir asma altnda birisinin uyumas yle bir sadeti mu cip olursa milyonlarca insann onun saye-i adaletinde yaamas, yemesi, imesi ne gibi saadetlere sebep ola(1) Ramazann yirmi altnc gecesi kadir gecesi itibar edi lirse de hakikaten hangi gecenin kadir gecesi olduu malm deildir. 127

can anlamak kolaydr. te bu kssadan alman hisse budur. Cmert insan kk salan bir aatr; keremsiz in san ise dalarda yetien odundur. Eyhner aac! ok zaman payidar ol. nk hem meyvali, hem glgelisin. PADAHLARIN MEHABETLER VE SYASETLER HAKKINDA hsan hakknda ok eyler syledik. Fakat herkese ihsan etmek doru deildir. Belki zalimin kann i, maln msadere et; yaramaz kuun kanad krk, ty ts yoluk olmas iyidir. Bir kimse ki senin efendin ile cenk ediyor, onun eline niin sopa, ta verirsin? Diken yetitiren bir kk kaz, kar. Besliyecein aa meyva veren aa olsun. Byklerin yerlerini yle kimselere ver ki, kk lere kafa tutmasnlar. Nerede bir zalim varsa acma; nk zalime ac mak, halka zulmdr. Cihan yakan zalimin ras sndrlmelidir. Halkn yank iinde kalmasndan, birisi nin ate iinde yanmas iyidir. Her kim yol kesene acr sa, kervan kendisi vurmu olur. Zalimin ban yele ver, zalimi dnyadan kaldr. Zalime zulm, adaletin ta kendisidir. LYIK OLAN KMSEYE HSAN HKYES VE KARI LE KOCA KISSASI ittim ki, evinin tavannda eek arlar yuva yap mlard. Ev sahibi bunun neticesinden korkarak, bun larn yuvalarn datmak istedi.
128

Kars raz olmad: Zavall hayvancklardan ne is tiyorsun? Yurtlarm datma dedi. Bir gn adam iine gitti. Arlar kadnn zerine hcum ile onu soktular. Aklsz kan drt tarafa kouyor, sokaklara frlyor lyorum diye feryat ediyordu. Derken kocas geldi. Kansma yle dedi: Kanc m, kimseye surat etme. Zavall hayvancklan ldr me diyen sen deil miydin? Her kim ktlere iyilik ederse, ktlk artar. Grdn ki bir kafada halk incitmek fikri var, a buk keskin klla o ba gvdesinden ayr. Kpek kim oluyor ki onun nne sofra ekesin. Onun hakk kemik parasdr. Syle, onun nne bi raz kemik atsnlar. htiyar bir kyl, gzel bir mesel sylemi, dillere dm, her yerde anlmtr. Mesel udur: Depeken (ifteli) davarn yk ar olmak iyidir. Beki, nezaket, mlyemet gsterecek olursa; hr sz korkusundan geceleri kimse uyuyamaz. Cenk meydannda karg kam, eker kamndan yz bin kere deerlidir. Herkes ihsana, inama lyk olmaz. hsanlarn ki misi para ile, kimisi de kulam burmak ile yola geti rilir. Kediyi pek okarsan gvercinleri yakalar, kurdu naz ile beslersen, Yusufu paralar. Bir binann temeli salam deilse, zerine (kma) (1) kacak olursan yklmasndan kork.
(1) Tavanaras. 129

HKYE Bir gn Behram Gr, bir kula ata bindi, ovalarda dolamaa balad. Derken at onu yere vurdu. O za man Behram yle dedi: Srden bana yle bir at ge tirin ki serkelik, hrnlk ederse onu idare etmek, zap tetmek mmkn olsun. Hey ocuk! Dicle'nin nne sed yapacak isen, su yu azald vakit yap. nk tat zaman bir ey ya pamazsn. Habis, melun kurd kemend ile tutulduu zaman, aman verme, hemen ldr. Acr da brakacak olursan, Jcoyunlarndan midi kes. eytandan rahmana secde gelmedii gibi, asl k t kimseden de iyilik vcuda gelmez. Ktlk dnen kimseye mansp, rtbe verme. Dman kuyuda, cinni iede olmak daha iyidir. Yanm ba, tann altna gelmiken vur, ez. Son ra bir sopa vurur ldrrm diye, ihmal etme. Ktip, memur, hiyanete balad zaman, onun eli ni kl ile kalem yapmak iyidir. Memleketi idareye memur olan mdebbir, fena kanun koyacak olursa, seni cehenneme gtrmek is tiyor demektir. Ona mdebbir deme, onu i banda tutma. O mdebbir deil mdbir (uursuz) dir. yi kimse Sdinin szyle hareket eder. nk Sdinin szleri memleketin tedbirlerine ve fikrine dairdir.

130

NC BLM AK, MUHABBET, TARKAT HAKKINDA Akn verdii gam ile delirmi hak klarnn ne gzel lemleri vardr. Yara ile merhem onlarn naza rnda birdir. klar o dilencilerdir ki, padiahla meyletmez, kaarlar. Cenab Hakkn visali midiyle dilencilikte dayanr, dururlar. klar durmadan elem arab ekerler. arap ac deilse susarlar, ses karmazlar. arap zevkinin arkas sra hurma derdi var. Gl padiahnn yannda silha davranm diken var. Cenab Hakk yd ile ekilen sabr ac olmaz. Dost elinden gelen ac ey eker olur. Dostuna esir olan k, zincirden kurtulmak iste mez. Dostuna ikr olan k, dostun kemendinden kurtulmak istemez. klar uzel leminin sultan, obanm dilencileri dir. klar menzilleri bilen, fakat izlerini kaybeden klavuzlardr. Onlar melneti ierler, yrin sarholardr. Sarho deve, yk abuk gtrr. Onlarn lemlerine bakalar nasl yol bulabilir? Bulamazlar; nk zulmet iindeki abhayat gibidirler. Onlarn ileri Mescidi Aksa gibi kubbeler ile dolu dur. Onlar zahirdeki duvarlar mahsus harap bir hal de brakmtrlar.
131

klar kendilerini pervane gibi atee vururlar, pek kurdu'gibi zerlerini ipek ile rmezler. klarn sevdikleri yanlarndadr, fakat onu arar lar. Bunlar rmak kenarnda^ bulunduklar halde, du daklar susuzluktan kurumu, atlamtr. klar su imezler demem. Hayr, ierler. Fakat Nil kenarnda olsalar bile, itike susuzluklar artar. MECAZ MUHABBETN SBATI HAKKINDA Senin gibi su ile topraktan yaratlm bir gzelin ak, senin sabnn, gnlnn rahatm kapp alyor. Uyanklkta onun yanann, benine bakarak meftun oluyorsun. Uyuduun zaman hep onun hayaliyle u rayorsun. Onun ayana yle huls ile ba koyuyor sun ki, dnyada ancak onu gryorsun. Koca cihan gzne girmiyor. Cihana varlk vermiyorsun. Altnn onun gzne grnmiyecek olursa, altn ile toprak yaknda bir oluyor. Ondan bakasiyle grmez oluyorsun. nk gnlnde yalnz o bulunduu iin, bakasma yer kal myor. Gzn ak iken, gznde yer tutuyor; gzn kapasan mekn gnln oluyor. Aklna rsvay olmak korkusu gelmiyor. Bir daki ka ayrla sabredemiyorsun. Eer sevdiin canm isteyecek olsa, cann duda na getirerek buyurun diyorsun. Eer klla ban kes mek istese, kes diye ban uzatyorsun. AKI HAKK SPATI HAKKINDA Esas cisman olan ak mecaz seni bu derece mef tun eder; sana byle hkmn geirirse; mna deni
132

zinde garkolan tarikat sliklerinin hallerine taaccp eder misin? Etmemek lzmdr. Hakiki klar canan sevdasyla candan; dost ydiyle cihandan vazgemi insanlardr. Onlar yalnz Allah bilir. Onu ydeder. Onu yd iin halktan kaarlar. Onlan sknin gzellii sarho etmitir, araba ihtiyalar yoktur. Binaenaleyh arab dkmtrler. Onlann dertlerine deva etmek mmkn deildir. nk dertlerine kimse vkf olamaz. Ezel bezmindeki (Elest) hitab; hl, onlarn ku laklarnda duruyor. Onlar hl (Beli) diye cuu huruta bulunuyorlar. Onlar attlar, tasarruf sahibidirler. Fakat zahir de uzlete ekilmi, isiz gibi grnrler. Dereceleri top rak gibi tevazudan ibaret, lkin nefesleri atelidir, m essirdir. Bir nra ile bir da yerinden koparrlar. Bir kere inseler bir ehri harap ederler. Rzgr gibi gze grnmezler, fakat abuk koarlar. Ta gibi sessiz, se dasz grnrler; fakat durmadan tebih ederler. Seherlerde o kadar alarlar ki, gzyalan, gzle rinden uyku srmesini ykar, brakmaz. Atlann geceleyin o kadar srerler ki, atlar helk olmutur. Bununla beraber, seher vakti, ok ge kal dk diye banrlar. Gece gndz, sevda, yanmak, yaklmak denizi iinde bulunurlar. Hayretten geceyi gndzden farkedemezler. Sretleri nakeden nakk- ezelin hsnne yle meftundur ki, hibir gzelin suretinin gzellii ile bir alkalan yoktur. Veller deriye yani zhire gnl vermediler. Her kim zhire gnl verirse o ahmaktr, isiz kabuk gi bidir.
133

Vahdetin halis arabn ien dnyay da, kbay da unutur. BR FAKR OCUUN BR EHZADE LE HKYES ittim ki, bir Gedazade yani bir fakirin ocuu bir ehzadeye k oldu. Bu Gedazade, her zaman ehzadenin bulunduu yere gider, onunla greceini umar, onun hayali kendisini igal ederdi. eyzadenin meydannda mil gibi, atnn yanndan fil gibi ayrlmazd. Nihayet zavall fakir ocuun gnlne kan otur du. Fakat sim gnlnde kald. O kadar alard ki, ayaklan amur iinde kalrd. Gedazadenin ehzadeye vurulmu plduunu rakip leri haber aldlar. Ona bir daha ehzadenin etrafnda dolama diye tenbih ettiler. ocuk, meydandan biraz aynld. Sonra sevgilisi akima geldi, tekrar kalkt gitti. ehzadenin mahallesinin banda dikildi, durdu. Onu ehzadenin klesi grd, fena halde dvd, elini ayan krd: Bir daha buraya gelme demedik miydi? dedi. Gedazade daya yedikten sonra oradan aynld. Fakat sabredemedi yine gitti. Onu ekere konmak istiyen sinek gibi kovalard. Fakat o yine geri dnerdi. Birisi ona yle dedi: Hey divane klkl arsz adam! Sen taa, dayaa ne kadar mtehammilsin! Gedazade yle cevap verdi: Bu cefa bana dos tumdan geliyor. Dostun elinden inlemek ise muhabbe te yakmaz. O, bana ister dost olsun, ister dman olsun. Ben onu seviyorum. O olmaynca bende sabr arama! Onu grecek olsam yine rahat edemiyorum.
134

Ne sabra kudretim, ne mcadeleye kabiliyetim vardr. Ne beraber bulunabiliyorum, ne brakp kaabiliyo rum. Ban kesip adr ipine balamak iin kazk ya pacaz deseler, yine onun derghndan bam evir mem. Pervane kendisini ema vurur, yanar, Dostun ayanda can verir. Bu lm onun nazarnda diri ola rak mum glgesinde yatmaa mreccahtr. Fakat ben ce o lmemitir. Belki sevdiinin yannda yatt iin ebed bir hayat kazanmtr. Aralarnda u muhavere cereyan etti: ehzade eline evgnn alp bana vurmak iste se ne yaparsn? Onun ayana top gibi derim. Adam tekrar sordu: ehzade eline klc alp ba n kesmek istese ne yaparsn? Gedazade yle dedi: Bu kadar kk bir ey ondan esirgenir mi? Zaten benim bamdan haberim yok. Bamda ta m var, teber mi var, bilmiyorum. Ar kada bana sabrszsn diye hitap etme. nk k sabredemez. Ak sabr ile birleemez. Alamaktan Yakup gibi gzlerime kara su inse, Yusufun diyarnda mit kesmem. Birisine tutulan kimse, onun hibir ce fasndan incinmez. Bir gn, bu fakir ocuu, ehzadenin zengisini pt. ehzade kzd, ondan dizgin evirdi. Gedazade gld: Dizgin evirme. Sultan olan zat bir hiten dizgin evirmez. Sen var iken benim varl m bitmitir. Var olan yalnz sensin. Eer benden bir crm sdr oldu ise, onu yapan ben deilim, sensin. nk ben sen olmuumdur. Yakadan ba gsteren ben deilim, sensin. Benliim kalmad iin zengine el vurmak cesaretini gsterdim. Ben hem kendi ad mn, hem kendi muradmn zerine kalem ektim. Za
135

ten beni o sarho gzlerin ok ile vurup ldryor iken beni ldrmek iin kl ekmee ne hacet. Arkada! Sen kaml atele; ge git. nan ki ne kuru kalr ne ya kalr. MUHABBET EHLNN KENDNDEN GEMES HAKKINDA HKYE ittim ki, bir hanende, bir mecliste, bir para oku mu. Bu para, orada bulunan bir peri peykerin hou na gitmi, raksetmee balam. Raksederken etei muma dokunmu biraz yanm. Bu yan zahirde mumdan oldu. Fakat hakikatte periye benziyen gzelin etrafndaki klarn gnlle rinin atei onun eteini yakmtr. Gzelin buna can skm, fkelenmi. Oradaki klardan birisi yle demi: Sevgilim, ate senin eteini yakt fakat benim, btn varlm yakmtr. km bu sz ak noktasndan kusurludur. n k kendisine varlk vermitir. Ey k! Eer sen k isen, kendinden bahsetme. Yoksa irke dm olur sun. TYAK LE MUHABBETN MNASI HAKKINDA HKYE lim bir pirden iittim, hatrmdadr-. Birisi cezbe ye dm; ban alp sahraya kam. Orada yaama a balam. Eve gelmez olmu. Pederi onun firkatin den mteessir olarak yemiyor imiyormu. Meczubu bilenler, 'onu ayplamlar. Pederini b raktn. Adamcaz mteessir oluyor. Niin byle yap yorsun? demiler.
136

Meczup yle cevap vermi: O zamandan beri ki yrim bana adamm demitir. Artk baka kimse ile inalm kalmamtr. Yrin hakk iin, o bana ce malini gsterdiinden beri grdm btn eyler nazarmda hayal olmutur. Ak ile halktan yz evirip sahraya den, yahut bir keye ekilen zayi olmad, insanlktan kmad. Belki kaybetmi olduu eyi buldu. Hak klar felein altnda uraya buraya dal m bir takm insanlardr. Bunlara vah denilse de olur, melek denilse de olur. Bunlar melekler gibi dai ma Cenab Hakk zikrederler, dinlemezler. Sonra ge ce gndz vahiler gibi insanlardan kaarlar. Bunlarn kollan kuvvetli, elleri ksadr. Bunlar akll deli, akl banda sarholardr. Bazan bir ke de rahat rahat oturur, hrkalann dikerler-, bazan bir mecliste cezbelenir, hrkalann yakarlar. Bunlar ne kendilerini dnr, ne de kimseden korkarlar. Bun larn tevhitleri kesinde kimsenin yeri yoktur. Bunlann akllan, fikirleri perian, nasihatiye kar kulaklan tkaldr. Kaz denizde batmaz; semender ate azabn ne bilir? Bunlann elleri bo, fakat gnlleri doludur. Bun lar kafilesiz olarak llerden geerler. Bunlar halkn gzlerinden gizli, azizlerdir. Bunlar srtlarna hrka giyip, gizli znnar tayanlardan de ildirler. Bunlar asma gibi meyval, glgelidirler. Bizim gibi d dervi, ii mrai deildirler. Bunlar sedef gibi balarn ieri ekmiler, deniz gibi kprmezler. Eer akim varsa mrailerden ka; nk onlar, in san kyafetinde eytandrlar. nsan yalnz deri ile kemik deildir; her surette manev can yoktur.
137

Padiah her kleyi satn almaz; her yamal elbise nin iindeki diri deildir. Eer her i tanesi inci olsayd, katrboncuu gibi ar inci ile dolard. Bunlar, cambazlar gibi kendilerine tahtadan, i reti ayak takmazlar, nk, ireti ayak kaynca iddet le derler. Bunlar, Elest meclisinin harimine girmi insan lardr. Orada itikleri bir yudumluk arap, onlar k yamete kadar sarho eder. Bunlar k altnda kalsalar, maksatlarndan el ekmezler; nk ak ile korku, ie ile taa benzer. AKIN TAKINLII VE SALTANATI HAKKINDA HKYE Bir km Semerkandde bir sevdii vard. Syler ken azndan sz yerine eker akard. Gzellikte g nei gemiti. ivekrlmdan sofuluun temeli ykl mt. Yce Tanr onu o kadar gzel yaratmt ki, g renler, bu Cenab Hakkn kemali kereminden bir yet tir derlerdi. O gzel, yolda yrrken gzler onun arlcas sra giderdi. Onu sevenler, ona anlarn feda iin hazr dlar. Bir gn k, onun yzne gizlice bakverdi. Gzel kzd. ka.- akn adam, arkamdan ne Tcadar koacaksn; bilmez misin ki, ben senin tuzana decek ku deilim. Seni bir daha peim sra grr sem, acmam, ban dman gibi klcmla keserim diye kt. Ahvale vkf olan birisi ka nasihat verdi: im dilik ban kurtarmaa bak. Bu olmyacak g iten
138

vazge. Sevilmesi daha kolay olan baka birisini sev. Zannetmem ki, sen bu ii baa karasn. Olmya ki gnlnn arzusu yolunda batan olasn. Sadk k bu aci nasihati iitince, iinden dertli bir inilti koptu: Arkada, brak dedi, ben isterim ki k l ile vursun, bam drsn. Bam kanl toprak iinde yuvarlasn. Dostum, dmanm, bu adam onun klciyle katledilmitir desinler. Ben onun mahallesi nin toprandan ayrlmam. Syleyin, bana ne kadar hakaret edecekse etsin. Ey kendisini beenen t! Bana tevbe et diyorsun. Asl sen, byle szler syle mekten tevbe et. Bana dokunma. Sevdiim benim hak kmda her ne yaparsa, hatt kanm da dkerse iyidir. Onun ak beni her gece yakyor. Fakat seher vakti olunca, bd saba onun kokusunu getirip beni dirilti yor. Eer bugn dostumun mahallesinde lrsem, k yamet gnnde adrm onun yannda kuracam. Arkada! Ak enginde gcn yettii kadar dayan, kama. Sdi diridir. nk onu ak ldrmtr. HKYE Birisi pek susamt. Susuzluktan can vermek ze re bulunurken: Su iinde len kimse ne kadar talihli dir! diyordu. Ksa akll birisi, bu sz iitti. Ne tuhaf sz de di, mademki leceksin-, ha suya kanmsn, ha dudan kuru lmsn, ikisi birdir. Susam kimse cevap verdi: Can verinceye kadar su arzusunda bulunmyaym ve bu arzu ile dudam slatm lmyaym m? dedi. Susuz kimse suda boulann suya kanacan bil dii iin lrken derin gle der gibi lr. Eer k isen yrin eteini tut. Eer yr sana ca nn ver derse, al de ve derhal ver.
139

Zevku safa cennetine yokluk cehenneminden ge tikten sonra varabilirsin. Ekincilerin gnlleri iptida birok sknt eker. Fakat harman meydana gelince tatl tatl glerler. Ak meclisinde kadehin son dnnde kim bir ka deh ekerse muradna ermi olur. ZAMANA KARI SABRI SEBAT HKYES Zahirde fakir, hakikatte mnim, zahirde geda, hakikatte ah olan yol erenlerinden iitmilerdir ki, bir ihtiyar bir sabah bir ey dilenmek maksadiyle bir mescidin kapma gitmi. Cemaatten birisi ona: htiyar buras halkn evi deildir ki sana bir ey versinler. Yzn berkitip bu rada durma demi. htiyar: Buras insan evi deilse kimin evidir? Ka pma gelen kimsenin haline acyp bir ey vermez mi? demi. teki: htiyar, sus, hat ediyorsun, demi, bu evin sahibi hepimizin efendisidir. Bunun zerine ihtiyar mihraba, kandile bakm, yank cierinden bir ah ekmi ve: Buradan gidersem bana hayflar olsun. Bu kapdan mahrum dnersem bana yazklar olsun. imdiye kadar hangi mahalleye gittimse bo dnmedim. Nasl olur da Cenab- Hakkn kapsndan yzm san dneyim! Ben buraya dilenci lik elini uzatacam. nk, biliyorum ki, buradan eli bo dnmiyeceim demitir. ittim ki, ihtiyar o mescitte bir sene mcavir kal m ve daima elini uzatr. Cenab Haktan dilekler di lermi; Cenab Hakka tazarru ve niyazda bulunurmu. Bir gece mrnn aya ukura batm, zayflktan kalbi arpmaa balam.
140

Seher vakti idi. Birisi bir mum yakt. Onun ba ucuna geldi. Bakt ki, btn gece yanp, sabaha kal m mum gibi hayatndan az bir ey kalm. Bunun la beraber seviniyor: Cmerdin kapsn kim alarsa alr szn terennm ediyordu. stiyenler ok sabrl, ok tahammll olmak l zmdr. deta kimyac gibi olmal ki, kimyaclarn usand iitilmemitir. Kimyaclar bir gn bakr altn etmek maksadiyle, nice altnlan kara topraa atarlar. Altn bir ey satn almak iindir. Dostun vuslatn dan daha iyi ne alacaksn ki!.. Gnln bir dilberden son derece daralrsa, onu b rak; elbet daha mnis bir gzel eline geer. Eki yzl dilber ile ac hayat geirme. Onun ver dii atei daha tatl bir ikinin serinlii ile sndr. Fakat ok gzel bir sevgili eline geerse, ehemmi yetsiz geimsizliklerinden dolay onu brakmaa kal kma. Bir sevgiliyi, onsuz yaayabilecek isen brak; fa kat, onsuz yayamyacak isen brakma. Her trl na zma, cefasna katlan. UNUN BUNUN AYIPLARINDAN KAMIYAN CEFAYI DNMEYEN IKIN HKYES ittim ki, bir pir, sabaha kadar ibadetle megul olduktan sonra, seher vakti elini kaldrp Cenab Hak tan hacet dilemi. Pirin kulana: Dilediin olamaz. Bu kapda se nin duan makbul deildir. Var, bann aresine bak. Fakat ruhunda izzeti nefis yok ise yalvar, dur diye hafiften bir ses gelmi. Pir, hatifin sziyle ibadetinden kalmam; ikinci geceyi de yine zikr- ibadet ile geirmi.
141

Mritlerinden birisi pirin haline vkf olunca ona? Grdn ki dilediin ey olmyacaktr. Beyhude yere dua edip durma! demi. Pir hasretle gzlerinden yakut renkli yalar akta rak: A ocuum, eer bu kapdan daha iyi bir kap grseydim, buradan umudumu keserek o kapya gider dim. O benden dizgini evirmekle zannetme ki ben onun terkisinden ekilirim. Dilenci bir kapdan mah rum dnebilir; fakat baka bir kap daha varsa me raklanma teki kapya gider. Htiften iittim ki, bu mahalleye yol yokmu, yani bu maksadm hsl olmyacakm. Fakat ne yapaym ki baka bir mlke yol yoktur diye cevap vermi. Pir bu sz syledikten sonra, btn huls ve tes limiyetiyle secdeye varm. O srada cannn kulana htiften u nida, gelmi: Bize lyk hneri yoksa da, kabul ettik. nk bizden baka snacak bir ey tanmyor. HKYE Niabur ehrinde birisi vard, bir de olu vard. Bir gece olu ykts namazn klmadan uyudu. Babas oluna yle nasihat verdi: ocuum, eer insan isen dn ki, kimse almadan bir makama eriemez. almayan fikirin varl yokluu birdir. Olum, kazanmaa heves et. Ziyanndan kork. nk bo gezenler her trl istifadeden mahrumdurlar. Bir taze gelin, efkati az gveyden yani kocasndan bir ihtiyara ikyet etti, yle dedi: Beybaba! Bu o cuk yani kocam ile hayatmn ac gemesi reva m? u konakta bizimle birlikte bulunan dier aileler de vardr. Onlar bizim gibi perian geimsiz deildirler. Kan koca birbiriyle yle geiniyorlar ki, onlar bir ka
142

buk iinde iki i zannedersin. Halbuki ben gelin olaldanberi kocamn yzme bir kere gldn grme dim. Sz bilen irfanl, yal ihtiyar, gelin hanma "u tatl cevab verdi: Eer kocan gzel ise, tahamml et, kahrn ek! nsan bir eyi, ona benzer bir baka sn bulamyacaksa terketmemelidir, yazktr. Byle bir kocadan serkelik edip ayrlan, onun ayrlna daya namaz, canndan olur. Kul olduunu dn. Cenab Hakkn emirlerine boyun e. nk onun gibi baka Tanr bulamyacakm. HKYE Bir gn bir bey, klesini satla karm, tellle vermiti. Kle, o srada efendisine yle dedi: Efendim, siz benden daha ok iyi kle bulabilirsiniz; fakat ne ya zk ki ben sizin gibi efendi bulamam. Klenin bu sz gnlme ok dokundu, yreimi yakt. HKYE Vaktiyle Merv ehrinde bir tabip vard. Peri yzl idi. Boyu gnller bahesine salnr servi idi. Nice g nller onun derdi ile yaral idi. Fakat onun bu yaralar dan haberi yoktu. Hasta, mahmur gzlerinin gzellii nice klar perian etmiti. O bundan da haberdar deildi. Bana onun klarndan bir dertli garip nakletti: Hasta idim, tabidir ki, hastalar iyi olmak isterler, fa kat ben iyi olmak istemiyordum. stiyordum ki hep
143.

hasta kalaym. nk iyi olduum gibi, artk tabip gelmiyecekti. Buna ak derler. En gl, kudretli, keskin akl lan zebun eder. Ak akln kulan bir kere burunca, o ba bir da ha akllanmaz. AKIN, AKLIN STNDE YKSELMES HAKKINDA Bir yiit arslan ile penelemek iin bir demir kol ak yaptrd, arslanm karsna kt. Arslan onu pen esiyle ekiverince, penesinde kuvvet kalmad. Arslann elinde zelil oldu. Birisi onun arslanm penesi altnda miskin miskin durduunu grnce: Arslanm altnda kan gibi uyu yup ne duruyorsun! Elinde demir pene var. Arslana bir pene vursana! dedi. Zavall adam: Bu pene ile arslanla savamak mmkn olamyor cevabn verdi. te ak arslan, akl demir pene yerindedir. Aka kar akln hkm yoktur. Akl daima aka yenile gel mitir. Arslana benziyen insanlar da arslan gibidirler. Onlara kar da demir penenin faydas yoktur. Ak ortaya gelince, artk akln ad okunmaz. evgn topu nasl elerse, ak da akl yle eler. HKYE Bir kyde, asil bir aileden bir gen, amcasnn k zyla evlenmiti. Gerek olan, gerek kz, ikisi de g zeldi. Birisi gne, birisi ayd. Kzn ahlk gzel, hem de munisti. Olan ise hrn, inat idi.
144

Bunlarn hallerine vkf ky ihtiyarlan bir gn meclis kurdular, olan oturttular: Olum, mademki hanmn sevmiyorsun, nikh olan yz koyunu ver de, brak! dediler. Olan bu sz iitince.- Oh he l! Yz koyun ile bu adan kurtulacam. Bu ite hi aldanmak yok dedi. Kza gelince, bu haberi iitir iitmez, o peri yz gibi olan yzn yrtt: Ben sevgili kocamdan aynla dayanamam. Ben sevgilimi grmemee yz koyun deil, yz bin koyun verseler raz deilim. Byle bir ey istemem dedi, feryada balad. Arkada! Seni sevgilinden hangi ey alkoyarsa, dorusunu ister misin, sevdiin o ey olmu olur. HKYE Birisi bir meczuba yaz ile.- Cenneti mi istersin, yoksa cehennemi mi? diye sordu. Meczup yle cevap verdi: Bana yle sual sorma, O, (yani Cenab Hak) benim iin ne dilerse onu seve rim dedi. MECNUN UN LEYLYA HAKK MUHABBET HKYES Birisi Mecnuna dedi ki: Ey yollu, akll, irfani Mecnun! Ne oldu ki artk Leylnn obasna gitmiyor sun? Yoksa bandan Leylnn ak utu mu, hayalin deiti mi, Leylya meylin kalmad m? Zavall Mecnun bu szleri iitince zri zri alad: Efendi, benden elini ek, bana ilime, dedi, benim gn lm zaten, dertlidir, yaraldr. Sen de yarama tuz ek me. Ayrla katlanmak akn azlna* gnl gemesi ne dellet etmez. Aynlklarn oklar zaruri olur.
145

Sonra adam bu defa Mecnuna: Ey sefal, gzel huylu Mecnun! Ben Leylnn kabilesine gidiyorum. Leylya syliyecek bir szn varsa syle, syliyeyim dedi. O zaman Mecnun: Sakn, Leyl'nm yannda be nim adm anma, dedi, nk onun bulunduu yerde benim admn anlmas mnaszdr. Ben onun varlyle varm; aynca varlm yoktur. HKYE Birisi Sultan Mahmut Gaznevvye dahletti: Aca yip ey, dedi, Ayazm gzellii yok, Sultan Mahmut bunun nesini seviyor? Bir gln rengi, kokusu olmaz sa onun sevdasndan rpman blble alr. Birisi bu sz Sultan Mahmuda nakletti. Sultan Mahmudun pek can skld : A efendi, dedi, ben Ayazm boyunu bosunu deil; ahlkn seviyorum. ittim ki, dar bir geitte bir deve yklm, zerin deki inci dolu sandk krlm. Sultan Mahmut bu hali grnce: Yamadr, alan alsn demi; kendisi atn srm gitmi. Mahmudun Yamadr! demesi zerine maiye tindeki atllar yamaya koarak padiahtan ayrlm lar. Padiahn arkas sra giden atllardan yalnz Ayaz kalm. Mahmut Ayaz grnce onun gzelliinden zevk alm ve: Ey smbl gibi kvrm kvnm sal dil ber. Yamadan sen ne getirdin bakalm? demi. Ayaz cevap vermi.- Padiahm, hibir ey alma dm. O nimet beni sizin hizmetinizden alkoymad. Arkada! Cenab Hakkn derghnda yaknlk is tersen, ihtiya peinde koup da haktan gafil olma. Evliya, Allahtan ancak Allah ister. Baka bir ey istemeleri tarikat usulne muhaliftir. Eer dosttan ih
146

san bekliyorsan, sen kendini dnme, dostu dnme mi olursun. Azn hrs ile ak ise, kulana gayptan sr gelmez, girmez. Hakayik, esran lhiye bezenmi bir saraya, hava ve heves ise gklere kan toz dumana benzer. Toz kalkarsa gz grmez olur. HKYE Tesadfen bir pir ile arkada olarak Feryab eh rinden birlikte yola ktk. Seyahata devam ile manp tarafndan bir suya eritik. O sudan yelkensiz geil mezdi. Adam bana bir aka navlun alyorlard. Be nim bir akam vard, verdim, gemiye bindim. Arkada m olan pirin paras yoktu. Ben de de bir akadan baka bulunmad iin onun parasn veremedim. Kap tan Allahtan korkmaz birisi idi. Onu orada brakt. Gemiyi srd. Arkadam gemiye binemedii iin iim yand, a ladm. Pir aladm grnce gld: Alama: Gemi yi yrten Tanr beni de gtrr, dedi. Seccadesini su yun stne serdi, geti, zerine oturdu. Seccade gemi gibi yzmeye balad. Biz karya ktmz zaman, o da kt. Pirden grdm hal bana dehet verdi. Aman Yarabbi! Bu ne keramet diye sabaha kadar uyuyama dm. Acaba grdm hayal mi idi, rya m idi? diye sylendim, durdum. Sabah olunca pir beni grd ve efkatli arkadam, seccade iine taaccp m ediyor sun? Seni gemi gtrd, bizi de Tanr dedi. Kuru davaclar niin byle eye, yani evliyann suda yryeceine, atete yanmyacama inanmazlar Ateten haberi olmyan bir ocuu efkatli annesi ko
147

rumuyor mu? Vecd hlinde mstarak olanlar, gece gndz Cenab Hakkn muhafazas altndadrlar. O Tanrdr ki, brahimi atein scaklndan, Mu sann sandn Nilde batmadan muhafaza buyurmu tur. yi bir yzcnn elinde olan yavru, Diclenin ge niliinden korkmaz. Arkada! Tann erleri gibi deniz zerinde nasl y rrsn ki, karada etein yatr (kt adamsn). CENABI HAKKIN VCUDU KARISINDA BTN MEVCUDATIN FNL HAKKINDA HKYE Akl yolu kvrm kvnm, karmakark, pek dola ktr. Ariflere gre Cenab Haktan baka hibir ey yoktur. Bu sz, Cenab Hakkn hakikatinas olan ermi kullarna sylenebilir. Fakat her eyi akliyle hallet mek istiyen ehli kyas, bu sze itiraz ile: Allahtan baka bir ey yoksa, bu gkler, bu yerler, insanlar, ku lar, yrtclar... nedir? derler. Onlara; Ey akll dostum, gzel sordun. Beenir sen fikrimi syliyeyim: Ovalar, denizler, dalar, gk ler, yerler, periler, insanlar, eytanlar, melekler... Ce nab Hakkn varlna nisbetle, kenderine varlk sfa t verilmee lyk olmyan eylerdir. Vka dalgalanan deniz, senin nazarnda muazzam bir eydir. Gkte parlyan gne, ok yksektir. Gnee kymet veren in sanlar mn lemine nasl girerler? O lemdeki insan lara gre yedi deniz bir katre, o gne bir zerre bile de ildir. zzet, azamet zti erifine mahsus olan Cenab Bri bayrak kaldrrsa, btn cihan ban yokluk ya kasna eker. Senin o var sandklarn yok olur.
148

KY KHYASI LE PADAHIN ASKER HKYES Bir ky khyas, olu ile yolda giderken, padiahn bulunduu bir alaya rastgeldiler. ocuk bakt; bir takm avular grd; kl grd, teber grd, atlastan kaftanlar, altm kemerler grd ki av vuran pehlivanlar var, ellerine yaylarn alm lar; ok atan kleler var, tirkelerini taknmlar, biri sinin srtnda en ar ipekli kumatan kaftan, birisi nin banda hsrevan klh, altm tas. ocuk bu evketi, bu debdebeyi grnce, kendi ba bas onun gznde pek kld. Babasna gelince, onun hali pek deiti, rengi att, korkusundan bir buca a kat. ocuk babasna sordu-, Baba, sen kyn en by deil misin? Btn byklerden byk deil misin? Sana ne oldu, canndan midi kestin. Heybet yelinden st yapya gibi titredin dedi. Babas cevap verdi: Evet olum; kyn en by ym; buyruk sahibiyim. Fakat benim byklm kyme gredir. Arkada! Bykler padiahn derghnda bulun duklar iin byk korku iindedirler. Ey bihaber! Sen hl kydesin. Orada kendine bir pye veriyorsun. Gzel sz bilen bir sz sylemezler ki, Sdi o sz hakknda bir temsil yapmasn. HKYE Arkada! Belki grmsndr. Balarda, dalarda geceleyin bir bcek ra gibi parlar. Birisi ona: Ey gece parlayan bcek, dedi, niin gndz kmyorsun, saklanyorsun?
149

Bak, yer maHkatmdan olat atein bcek, bu su ale ne arifane cevap verdi: Ben gece gndz sahra daym, meydandaym. Bir yere saklanmyorum. Fakat gnein ziyas yannda grnmez oluyorum. HKYE am vilyetlerinden bir ehirde bir kavga oldu. Bu kabahatlidir, diye mbarek bir piri yakaladlar; elini ayan zincire baladlar. Pir o srada bir sz syledi. Hl kulmdadr. yle demiti: Eer sultan ferman buyurmasayd bana byle cefa etmek kimin haddine dmt. Bana cefa eden dman da dost tutmak l zmdr. Gerek izzet, gerek mansp olsun, ben bunlarn hepsini Amrden, Zeydden deil, Cenab Haktan bili rim. Hey akll zat! Sen hastalktan korkma. nk ta bibin sana bir ac il gnderecektir. Dostun elinden gelen her eyi ye. Hasta tabipten daha m iyi bilir? HKYE Birisi rahmetli Sd bin Zengye meth senada bu lundu. Sd bin Zeng memnun oldu, ona para verdi, hilat giydirdi, hnerine gre memuriyet, pye verdi. Bu adam, kendisine verilen altn sikke zerinde (Allah bes = Allah kfidir) yazsm grnce cezbelen di. Cezbenin harareti canna yle bir tesir etti ki, pa ralan brakt, zerindeki hilat kard, srad, sahra yolunu tuttu. Savutu gitti. Onu sahrada gren bir arkada ona sordu: Ne grdn ki, hlin birdenbire deiti. Evvel kere yer
150

pmtn, byle yaptna gre sonra tekme vurup paralan, hilati reddetmemeliydin. Adam gld, yle cevap verdi: Evvel korku ve mit ile vcuduma st gibi titreme dt. Sonra (Al lah bes) yazs bana kuvvet verdi, gzme bir kimse, bir ey grnmedi dedi. HKYE Benim gibi birisi de gnln bir gzele vermi, kurtamyordu. Ondan ok hakaret ekerdi. Adamca z, akll, fikirli iken delidir diye tefe konulup alm yordu. Dost yolunda dmanlardan ok cefa ekerdi. Fakat bu cefalardan mteessir olmazd. Dostun sundu u zehir ona tiryak yerine geerdi. Kendi arkadala rndan bir tokat yerdi, danlmaz; tablal ivi gibi aln n ileri tutard. Dostun hayali onun ban yle sarmt ki, dima nn damnda tepinirdi. Arkadalarnn dokunakl sz leri ona vzlt gelirdi. Denize batmm yamurdan ha beri olur mu? Kimin gnlnn aya taa dokunursa (Byk bir mni karsnda mitsizlie derse), artk r, namus iesini dnmez. Bir gece dnde eytan kendisini peri ehreli bir kz ekline koydu. Onun kucana atld. Seher vakti olunca uyand. Gusl lzm geldiini anlad. Arkadalanndan kimse sm na vkf deildi. Sabaha kar yakn bir su kenanna vard. Fakat mev sim kt. Souk, su zerine mermerden bir kap yap mt. Buzu krd, suya dald. Birisi ona nasihat ederek: Bu souk su iinde le ceksin, niye byle yapyorsun? dedi. nsafl gen yle cevap verdi: Arkada, sus! Gn
151

ler var ki bir gzel gnlm aldatt, ald. Akiyle sab rm, kararm yoktu, merhamet ederek bir kerecik ol sun halimi sormad. Canm diime alyor, ekilmiyecek bir yk ekiyordum. imdi sevdiim bir insan iin bu kadar cefaya katlanrsam, beni topraktan ya ratan, kudretiyle topraa can veren, ihsan ve inamiyle yaadm Cenab Hakkn emrini g de olsa nasl ifa etmiyeyim? dedi. EHL DLLERN SEMAYANI MUSKY SEVMELER HAKKINDA Eer ak seviyorsan, akn hakkn diyerek mert isen, kibri azameti brak, kendini kk gr. Byle yapamjyacak isen aka atlma, aktan uzak dur, ra hatna bak. Ak beni yakar, kl eder, toprak eder diye korkma. Ak seni helk ederse, ebed olursun. Tane salam durduka ondan bir ey gitmez. Ne zaman topraa der, zerini toprak rter, rutubetten ikiye ayrlrsa, o zaman u verir, filizlenir. Seni benliinden kim kurtarrsa, seni Cenab Hak ka o zat aina eder. Sende benlik olduka, kendine yol bulamazsn. Bu sz benliinden gemi olanlar anlarlar. Hanendeye ihtiya yoktur. Eer sende ak varsa, yryen hayvanlarn ayaklarndan kan ses de saz dr. Bir sinek bir km yannda kanadm rpnca, klar vecde gelir; elini (sinek gibi) bana vurmaya balar. k iin sazn lzumu yoktur. k bir kuun tmesiyle de inler.
152

lem saz ile doludur; fakat ne are ki her kulak ak deildir. Ak arabn iip sarho olan klar, dolap sesiy le de cuu hurua gelirler. Dolap gibi dner; dolap gibi alarlar. klar her eye eyvah eder, balarn yakalarna ekerler fakat gleri tkenince yakalarn yrtarlar. Kendini kaybetmi sarho dervii ayplama. O, ak denizine dmtr. Eli aya ondan dolay rpnr. SEMA NIN HAKKAT HAKKINDA Karde, bana; Sema (musiki) nedir? diye sora cak olursan, dinleyen kimdir, ne kabiliyettedir? Anla madka birey sylemiyeceim. Musikiyi ruh ve maneviyat ile dinler, yani ruhu mna burlarndan uarsa, melekler dahi onun yk seklii lemine varamazlar. Eer bu dinliyen elence, oyun, maskaralk ada m ise sema ile onun ruhunda oturmu olan eytan kuvvet bulur. Hayvan gibi ehvetine tapan kimse sema eri ola maz, ona sema haramdr. Gzel sesle uyuyan adam uyanr; kr kandil sarho uyanamaz. Seher yeli glleri aar, fakat odunu aamaz. Onu ancak balta aar. Cihan, gzel ses, gzel saz, sarholuk, ak ile dolu dur. Fakat kr olanlar aynada ne grebilir? Grmez misin, develer gzel sesli kervanclarn mavallariyle aka, evka, raksa gelirler. Gzel ses ile develer neelendii hlde insan neelenemezse o insan deil eektir.
153

HKYE eker dudakl bir civan ney reniyor, gnlleri ney gibi dalyordu (1). Babas ok kere ona barm, arm, ona betelmi, neyini atee atmt. Fakat faydas olmuyor, o cuk neyzenlikte devam ediyordu. Bir gece ocuk ney flerken babas dinledi. Neyin sesi adamcaza dokun du. Aka, evka geldi, ii karmakark oldu, kendin den geti, iine hararet dt, terlemee balad: Ka tr ben neyi atete yakyordum, bu defa ney beni ate te yakt dedi. klarn gnllerine varidat ilhiyeden bir kap alr. Onun zevkiyle ellerini kinattan silkeler, kinat terkettiklerini ellerinin vaziyetiyle an latrlar. Onlarn dostu yd ederek yaptklar raks helldir. nk onlar raksederken her yerinde bir can vardr, yani onlar serpa can olmular. Tutaym ki yzmede birincisin. Fakat yzerken elini, ayan serbest kullanmak iin plak olman l zmdr. Binaenaleyh ar, namus, riy hrkasn kar, at. nk elbise ile suya batan kimse ciz kalr, kolay yzemez. Dnya alkas vuslata mnidir; perdedir. Ne z a man alkalan kesersen o zaman vuslata nil olursun. PERVANENN (2) EMA OLAN RYASIZ MUHABBET HKYES Birisi pervaneye u szleri syledi: Hey minimini cik ku. Haydi, sen kendine yarar bir dost tut. Biraz
(1) Neyin deliklerini yakarak aarlar. (2) Kiliste pervaneye (yepelek), Kemaliye taraflarnda (kepenek) derler.

154

muvaffakiyet mit edebilecein bir yola git. Sen nere desin, mumu sevmek nerede? Semender deilsin, yle atein etrafmda dolama. nsan iptida yiitliini dene meli, sonra cenge girmelidir. Yarasaya bak, gneten nasl saklanr. Demir pen eli (baa kamyacam) insan ile grmek bilmez likten ileri gelir. Dman bildiin birisini dost tutmak akl d de ildir. Hey pervane: Sana kimse, bou bouna mumun urunda lyorsun, iyi ediyorsun, demez. Bir dilenci, padiahn kzn isteyecek olursa, sama fikir besle mi olur. Yzne tokat, kafasna yumruk yer. Bir mecliste mum yand zaman, padiahlarn, btn byklerin yzleri ona dnyor. Hi byle olan mum senin gibi ka ehemmiyet verir mi? Karsnda o kadar padiahlar, bykler dururken senin gibi mf lise iltifat eder mi? Bunu zannetme. Mum btn halka yumuaklk (nezaket) gsterse bile, sana kzgnlk gsterir. nk sen biresin. Yank pervane bu szlere bak ne cevap verdi: ok ey! Mum beni yakarm, yanarmm. Ne ehemmiyeti var? Yanarsam ne olur? Yanmadan korkum mu var? Yanarsam yanaym. Gnlmde brahimin atei gibi bir ate var. (Nemrudun atei brahime glzar oldu u gibi) mumun atei benim iin gllk glistanlktr. Gnl canann eteini ekmez, belki cnann ak cann yakasn eker. Ben kendimi atee isteimle vu ruyorum, boynumda bir ak zinciri var (o beni atee sevkediyor). Mumun atei nasl ondan uzak iken beni yakmt, alevine kavutuum zaman deil. Yar gzellik icab, sevilmek icab olarak istediini yapar. Ona: Yazktr, gnahtr, yapma, etme! deni lemez.
155

Ben yrimi severim. Ayaklan altnda can verme e hazrm, Zevkim, emelim budur. Can benimdir; be ni sevmeden, lmeden kim menedebilir? Ben lmee niin can atyorum. nk dost var ken bana varlk yakmaz. sterim ki yalnz o var ol sun. Yrimpek gzel, her cihete beenilmitir. ste rim ki yanaym, isterim ki yanarken kardm alev, ona sirayet etsin, onun ziyasna katlsn. Her t! Bana t veriyor; kendine gre biri sini bul, onu dost edin diyorsun. Bu dn bana kr etmez. Sen bilir misin, ka t vermek, akrep sok mu bir kimseye inleme! demee benzer. Ey acayip adam, dn kr etmiyecek kimseye t verme. Bi lir misin bu dn neye benzer: Dizgini elinden git mi bir kimseye atn koturma, yava yrt demee benzer. Sen okumadn m? Sindikat kitabnda zarif bir nkte var, nkte udur: Ak ate, t yeldir. Yel atei alevlendirir. Kaplan ne kadar dvsen, o nisbette f kesi artar. Hey t! yi gryorum ki sen fenalk yapyor sun. nk yzm senin gibi souk kimseye dnme mi istiyorsun. Bu dediin hner deildir. Hner ykselmektedir. imdi d sen benden dinle: Frsat bul, daima senden iyisini ara. nk kendin gibisi ile zamann kaybedersin. Senin gibilerin arkas sra putperestler, kendini be enenler gibidirler. Nasl ki, korkulu mahalleye sar holar giderler. Ben bu ak iine girimek istediim zaman btn facialarn dndm. Bam bu yola koydum da gir dim.
156

Eer sdk bir k isen canndan elini ek! Cann vermee kymyan korkaklar dost deil, kendi ahs larna ktrlar. Bir gn nasl olsa ecel pusu kuracak, beni tutacak ldrecektir. Madem ki leceim; iyisi odur ki, beni nazl sevgilim ldrsn. Onun elinde gle gle can vereyim. Mademki baa lm yazlmtr,- cnan elinde l mek daha gzeldir. Bir gn ar nar can vereceksin. yisi mi, yrin aya altnda can ver! EMN PERVANE LE KONUMASI Hatnmdadr. Bir gece gzm uyku tutmad. O srada iittim. Pervane muma yle diyordu: Sevgilim ben sana km. Yanarsam yakr. Ya sen niin al yor, yanyorsun? Mum yle cevap verdi: A benim zavall km. Aladm, yandma sebep udur ki: Benim irin Ba lm vard. Beni ondan ayrdlar. irinim hakszlkla elimden alnnca, Ferhat gibi tepemden ate kmak zaruridir. Zavall mum bir taraftan byle sylyor, bir taraf tan da sararm yanandan sel gibi gz ya okuyordu. Mum tekrar pervaneye dnd ve A pervane, mec lisleri aydnlatan nuruma bakma; sel gibi iime akan ve beni yakan atee bak. Senin akn kuru dvadan ibarettir. Ak senin iin deildir. Sende ne sabr var, ne metanet. Sen azck bir ule grnce kaarsn. Ben ise tamamiyle yamncaya kadar dikilip dururum. Ak atei yalnz senin kanadn yakar. Beni gr ki, beni batan ayaa kadar yakmtr. Sdi de mum gibidir. Grn parlaktr, fakat i yzne bakarsan grrsn ki, yanmtr.
157

emilepervane byle dertli konuuyor, halleiyor gece ise henz bitmemi bulunuyordu. Derken, peri yzl bir halayk muma yaklat, pf dedi, sndrd. Zavall mumun duman tepesinden karken: te akn sonubudur dedi, can verdi. kln ne demek olduunu renmek istersen anlataym. lerek, yanmaktan kurtulmak. Bir k sevgilisi ldrecek olursa sakn mezarna gidip de alama. Belki: Ne saadet! Sevgili onu kabul ile ldrlmtr de, onu tebrik et. Eer k isen, bu dertten kurtulmaa abalama! Yalnz Sdi gibi garazsz, ivazsz k ol. ik fedai demektir. Bir fedai maksadn elde et medike bana ta yasa, ok yasa, ekinmez, ekile mez. Ben sana denize kma demem. Fakat kacak olursan, tufana dahi katlan.

158

DRDNC BLM TEVAZU HAKKINDA Ey insan! Cenab Hak seni topraktan, yaratmtr. Toprak gibi gnlsz, mtevazi ol. Mademki toprak tan yaratldn, ate gibi haris, cihan yakc, inat ol ma. Korkun ate ba ekti, ykseldi, sivrildi. Toprak ise acz ve alaklk gsterdi. (Serke, ba eken de ate in vasflarndandr). Ate ykseldii iin (kibirlendii iin) ondan ey tan yaratld. Toprak tevazu gsterdii iin, ondan dem yaratld. YUKARIDAK MAZMUNDA BR HKYE Bir buluttan deniz zerine bir damla damlad. De nizin geniliini grnce utand. Kendi kendine: Deniz bulunan yerde ben kim olu yorum. Eer o var ise, dorusu, ben yok saylrm dedi. Damla kendini hakir grd iin, sedef onu ba rna bast, naz ile besledi. Felek o damlay yle ykseltti ki, padiahlarn ta larna lyk inci oldu. Damla kendisini alak grd iin ycelik buldu. Yokluk kapsn kakt iin var oldu.
159

YUKARIDAK MAZMUNDA BR HKYE DAHA yi bir memleketten akll bir gen, deniz yoluyle Rum iskelesine indi. Bu genci faziletli, akll irfanl grdler; eyasn aldlar, iyi bir yere gtrdler, onu misafir ettiler. Misafirlik mddeti bittikten sonra bitlerin ba, eyh efendi o gence: u mescit tozlanmtr. tesinde berisinde rp toplanmtr; onu sil spr, temizle dedi. Gen yolcu bu sz iitince savutu gitti. Bir da ha kimse niann gremedi. Gerek eyh efendi, gerek mritler misafirin grn memesini hizmetten katna, yahut elinden hizmet gelmediine verdiler. Gnn birinde eyh efendinin uaklarndan birisi o gen yolcuya yolda rastgeldi: Arkada! yi dn medin ve iyi bir ey yapmadn. Ey kendini beenmi gen, bilmiyor musun ki insanlar hizmet ede ede yk selir ve bir mevki sahibibi olurlar dedi. Gen yolcu cidd olarak yana yana alad: Ey can lar besliyen, gnllere srr veren dostum; emri ald m gibi mescidi temizlemek iin gittim. Baktm ki mes citte toztoprak yok, tertemiz. O yerde bir kirli varsa, o da bendim ve artk oraya uramadm. nk, mes cidi temiz tutmak lzmdr dedi. Tarikate giren her dervi kendisini ciz grecek tir. Baka trl olamaz. Ycelik istersen, tevazu ihtiyar et. nk ycelik damna, kmak iin, tevazudan baka merdiven yok tur. Meyval dal ban aa tuttuu gibi, akll insan da mtevazi olur.
160

BAYEZD BSTAMNN HKYESt VE TEVAZUU ittim ki,bir bayram sabah Bayezidi Bistami ha mama gitmi, gusl etmi, kmt. Sokakta giderken birisi bir evden dikkatsizlikle Bayezidin bama bir le en kl dkt. Bayezidin sar, san kle bulam ol duu hlde, elini yzne srerek, Cenab Hakka k retti ve nefsine hitab ile: Ey nefis! Ben atee lykm. Bama kl dkld diye kzar mym? dedi. Bykler kendilerine bakmazlar. Kim ki kendisi ni grrse, Cenab- Hakk grmei ondan beklemeyin. Byklk kendisine pye vermek, yksekten atp tutmak deildir. Byklk, kuru dva ile, tekebbr ile olmaz. Tevazu senin dereceni ykseltir; kibir ise seni ye re alar, alaltr. Sert huylu, kibirli kimse boynu stne der. Y celik istersen ycelik arama. UCB LE KIBET, TEVAZU LE BEREKET HAKKINDA Dnyada marur olan kimse din yoluna gidemez. Kendisini gren kii, hakk gremez. Eer sana rtbe, derece lzm ise, alaklann yapt gibi kimseye ha karet gzyle bakma. Akll insan yceliin, an ve erefine kibir etmek le hsl olacan hibir zaman hatrndan geirmez. Eer halk sana ahlk gzel diyorlarsa, bundan daha yksek bir frsat arama. kilne dn! Senin ayarnda birisi gelip sana ki bir satarsa, sen onu hakikaten byk grebilir misin? Sen de onun gibi bakalanna kar kibirlenirsen,
161

karsmdakilerin nazarlarnda sen de, o kibirlenen kimse gibi olursun. Byk birmevki, makam sahibi olduun zaman, akll isen dkn kimselere glme. nk nice ma kam sahibi kimsenin ayptan dt, dknn onun yerine getii grlmtr. Tutaym ki ayptan pk ve berisin. Fakat bana ku surlu olduumdan dolay hakaret etme. Birisi eliyle Kabenin halkasn tutar, birisi de mey hanede sarho olur, szar. Eer Cenab Hak o sarhou hidayete dvet ederse kim mni olur? Eer o makam sahibini kovarsa, onu eski yerine kim getirir? Ne o makam sahibi ameline gvenebilir; ne bu sar hoa tvbe kaps kapal kalr. SA ALEYHSSELM LE BR HODBN BT, PMAN BR FSIK HKYES Hikye ederler ki, sa Aleyhisselm zamannda birisi varm. Hayatn cahillik, azgnlk ile heder et miti. Kat yrekli, cesur bir gnahkr idi. O kadar pisti ki, eytan bile ondan utanrd, ona sahip kmaz d. Gnlerini bo yere geirmi, sa olduka elinden kimse rahat edememiti. Banda kibir ok, fakat akl yoktu. Karn haram lokmalarla dolmutu. Eri gidiiy le etei bulam gnahtan yz simsiyah kesilmiti. Ne grenler gibi doru yryen aya, ne de insan gi bi nasihat dinleyen kula vard. Kt yl gibi herkes ondan kaard. Yeni ay gibi herkes onu uzaktan birbi rine gsterirlerdi. Kt arzular onun mrnn harma nn yakm (mrn mahvetmi), bir arpa kadar iyi adllk kazanmamt. Bu gnahkr kimse kt arzulan o kadar yerine
162

getirdi ki, ktle ait amel defterinde yazlacak yer kalmad. Gnahkrd. Kimseyi dinlemezdi. ehvetperestti. Gece gndz, gafletle ya sarho, ya mahmur idi. ittimki, sa Aleyhisselm sahradan dnd za man yolda bir bidin hcresine urad. Halktan ekilmi bit sa Aleyhisselmm geldiini grnce ibadet ettii yerden inip Hazreti sann aya na dt, ban yere koydu. Bedbaht gnahkr uzaktan bunlan gryor; bun lara kar nura uzaktan bakan pervaneye benziyordu. Bir fakir bir zengin kimsenin eline nasl bakarsa, yle bakyor, hem utanyor. Hem de hasretle bunlan sz yordu. i yanyor, dudak altndan gaflet iinde geir dii gnler iin zrler diliyordu. Eyvah! mrm gaf letle geti, diye hasret ekiyor, gzlerinden bulut gi bi yalar dkyordu. Aziz mr sermayesini telef et tim. yilik namna bir ey elde edemedim. Kimse benim gibi olmasm. Zira benim lmm, yaamamdan ok hayrldr. ocuk iken lenler kurtuldular. nk g nahkr ihtiya rolup da haclet grmediler. Ey cihan yaratan Tanr! Gnahm sen bala. Balamazsan bu gnahlar bana ne fena yoldatr! diyor; utantan ba aa eilmi, gzyalan dkyordu. Bu kede gnahkr ihtiyar inliyor.- Ey dm lerin elini tutan Tann, imdadma sen yeti! diye yalvanyor, br tarafta bidin kafas gurur ile dolarak o gnahkra uzaktan bakyor, kalarn atyor, yle diyordu.- Bu bedbaht uursuz neden bizi szyor. Ya nmza gelmek mi istiyor? O bizim yanmza gelecek adam mdr? Grtlana kadar atee dm, mrn bo yere geirmi, onun mlevves etekli Cmurdar, re zil) ahsndan ne iyilik gelmitir ki benimle ve Hazreti saile konumak istiyor. Ne olurdu karmzdan yk lp cehenneme gitse. Onun irkin suratndan ireniyo
163

rum. Belki atei bana da sirayet eder. Yarabbi, yann maher kurulunca beni bu adamla birlikte haretme. Bunlar bu hlde iken, byk sfatlarla mevsuf Ce nab Haktan sa Aleyhisselma vahiy geldi ki, bu lim, teki chil olmakla beraber ben ikisinin de duasn ka bul ettim. Bu bedbaht gnahkr mrn telef etmi ise de inleyerek, yanarak, bana yalvard. Her kim ken disini ciz grerek benim huzuruma gelirse, onu kere mimden mahrum etmem. Onun gnahlarn bala dm. Onu inam ve ikram ile cennetime alrm. bide gelince,mademki cennette o gnahkr kul ile beraber bulunmaktan utanyormu; ona syle zlmesin. G nahkr cennete kendisini de cehenneme gnderirim. Gnahkrn cieri harret ile, dert ile kan doldu. bit ibadetine gvendi; biareliin, hereyden gani olan derghmda kibirden, benlikten daha iyi olduunu bi lemedi. Arkada! Kimin st ba temiz fakat ahlk pis ise, ona cehennem kaps amaa anahtar lzm de ildir. Cehennemin anahtar onun fena ahlkdr. Cenab Hakkn eiinde cizlik, miskinlik, kendi ibadetine gvenerek gururlanmaktan daha iyidir. Eer mert isen, mertlikten bahseyleme. Her binici topu elip karamaz. Kendini iyilerden sayacak olursan ktsn. Allahlk insanda benlik olmaz. Fstk gibi kendinde bir i var zanneden kimse, so an gibi hep kabuk kar. Benlikli itaat ie yaramaz. Binaenaleyh benlii b rak da, itaatte kusur ediyorum diye zr dilemee bak. Hakka kar iyi,halka kar kt olan kimse, iba detinden mstefit olamaz. Nezdi lhde bedbaht ayya ile, kendisini ibadet
164

iin skan zahidin fark yoktur. Cenab Hak birincinin gnahndan mutazarrr, kincinin ibadetinden mste fit olmaz. Arkada: Zht takvaya, stk safaya al. Fakat Hazreti Peygamberin yaptndan fazlasn yapmaa kalkma. Derecesiz beyazlk isteme. ok beyazlk da, ok siyahlk da istemez (1). Akllardan yadigr sz kalr. Sdiden u sz ya digr tut: Allahtan korkan gnahkr, ibadetine gve nen bitten daha iyidir. FAKR LM LE KADI HKYES Eski elbiseli fakir bir fakih, bir kadnm divanha nesinde ulem sarasnda oturdu. Kad o fakire sert sert bakt. Onun bakmas zeri ne (Muarif) yani kadnm adam, fakirin eteine yap t: Oradan kalk. Bilmez misin ki meclisin yukar ta raf senin yerin deildir. Sen, ya aa otur, yahut sa vu git. Herkes meclisin st tarafna lyk olmaz. n sann erefi fazileti ile, rtbesi deeri ile mtenasip tir. Benim sana nasihatim kfidir. Bir daha bakasnn nasihatine muhta olma. Bugnk mahubiyet sana ceza olarak elverir. Her kim derecesini bilir, aa otu rursa, oturduu yerden kaldrp daha aa bir yere oturtulmak hakaretine uramaz. Byklerin yerlerine gemek cesaretinde bulun ma; penende kuvvet yoksa arslanlk yapma! imdi o dervi kyafetli akll kimse, bakt ki, tali(1) randa bir darbmesel vardr: Duru beyaz yz tmen, pembe beyaz iki yz tmen, esmer gzeli yz altm tmen. Sdi bu darbmesele telmih ederek: nsan ne ok masum olmal, ne de ok gnahkr olmal. Bunlarn ikisi de iyi deildir demek stiyor.

165

hi kendisiyle cenge balad, yank bir ah ekti. Otur duu yerden kalkt, aa oturdu. Derken meclisteki fakihler ilmi fkh muhasebesi ne koyuldular: Niin yle, hayr yle olamaz, kabul edemeyiz gibi szlerle birbirlerine giritiler; herbiri dierini ilzam etmek sevdasnda: Hayr, evet diye mcadeleye baladlar. Sen onlarn hllerini grsen: Cenki horozlar gagalariyle peneleriyle dvmee dtler derdin. lerinden birisi fkesinden sarho gibi grnyor, dier birisi iki elini birden yere vuruyordu. Karmakark krdm gibi almaz bir kmaza girdiler. Mkl hl iin hibir yol bulamadlar. Bunun zerine son srada oturan o eski elbiseli fakih, arslan gibi haykrd, yle dedi: Ey Kuran- Keri mi teblie, usul-i fkh ner tlime memur olan eri erif bykleri! Mddeay ispat iin getirilecek delil ler, kuvvetli, hakiki olmal yoksa boyun damarlarn iirmek hccet olmaz. Ltfen bir kere de beni dinler misiniz? Bu meydanda benim de vuracak evgnm, elecek topum var. Fakihin bu sz zerine dier limler: Buyurun, iyi bir ey biliyorsan syle dediler. Fakih, mlik olduu fasih bir ifade ile sze bala d. Syledii sz yzk tama hakkeder gibi, gnlle re hakketti. Mnakaaya bahis olan meselenin i yzn, h rn anlatt. Doru bir surette halletti. Dva da bit mi oldu. Meclisin sanda, solunda oturanlarn hepsi: Akl na, irfanna, idrkine bin aferin olsun dediler. Fakih szn yle bir yere kadar srd ki, kad, amura saplanm eek gibi geride kald. Kad, fakihin faziletini takdir ederek, raftan cb
166

besini, sangn indirip fakihe takdim etmelc istedi ve: Yazk olsun, senin kymetini bilemedik. Meclisimize terifinizden dolay teekkrlerimizi sunamadk. Sizin bukadar fazilet ile meclisin son ksmnda oturmanzdan dolay ok mteessirim dedi. Kadnn iltifatn gren muarif de kotu, fakirin yanma geldi, ona iltifatlar gsterdi, gnln almaa alt. Kadnm takdim ettii san, fakihin bama sarmak istedi. Fakih, muarrife: Dur, ekil o san sarmak iste mem. nk elli armlk san sararsam, bana kibir gelir. Yann eski elbiseli birisi grrsem, onlan beenmemezlik yapanm. O sank bamda olduka, beni g renler bana.- Mevlna, sadri kebir lkaplann verme e kalkr; halk gzmde kk gstermee urar lar dedi. Arkada! Elverir ki su temiz, berrak olsun. Kabna gelince ister altn tas., ister toprak anak olsun, ehem miyeti yoktur. Kap ile suyun mahiyeti deimez. nsann banda akl ve beyin lzmdr. Gzel, ky metli sank deil. Byle bir sank senin bama lzmdr. nsann ba bymekle insan bymez. Su kaba da byktr, fakat beyinsizdir. Sarna, sakalna bakp da kafa tutma. nk sa nk pamuktandr, sakal ise bir tutam ot gibidir. Kalp kyamet ile insan grnenlerin heykel gibi durup ses karmamalan hayrldr. nsan hneri nisbetinde makam istemelidir. Zuhal gibi byk, fakat uursuz olma! Hasr kamna ycelir yakr dorusu; nk e ker kamnn da hassas onda mevcuttur Cl).
(1) Hasr kamnda, eker kamnn hassas yoktur demek istiyor. Bu beyitte tariz sanat vardr.

167

Akln, himmetin bu derece kesr iken, arkandan yz kle de yrrse, sana kimse insan demez. TEMSL TARKYLE HKYE Bir chil, amur iinde bir katr boncuu bulmu, onu kymetli bir cevher sanarak, ipek bir mendile sar m. Katr boncuu ona, lisan- hl ile; Ben yle bir boncuum ki, satla kanlsam kimse bana para ver mez. Delilik edip de beni ipek mendil ile sarma de mi. Bokbcei gelincik ieklerinin arasnda gnlerce kalsa, yine bokbceidir. Zengin kimse mal ile iyilik, byklk kazanamaz. Eee atlas uval vursalar yine eektir. Sz sylemesini bilen fakih, bu tarzda birtakm szlerle gnlndeki kini biraz teskin etti. Gnl inci nen kimsenin sz sert olur. Hasmn yklnca gev eklik etme. Elinden gelirse dmannn beynini kar. nk frsat bulunca dzman ezmek, gnlndeki ke deri ykar, temizler. Kad fakihin yle ac sitemine urad ki: Bugn benim kyametimdir demee mecbur oldu. Fakihin ke maline taaccp edip, parman srd. ki gz Ferkadan (1) gibi, fakihin yzne dikildi, kald. Fakih ktktan sonra kad: Bu kstah adam ne reden geldi? diye sordu. Mecliste bir grlt koptu. Bunun zerine mahkeme muhzr onun arkasn dan kotu; her tarafa gitti: u sfatta bir adam gren var m? diye rastgelene sordu. Kime sordularsa: Bu
(1) Kuzey kutbuna yakn bulunduu yerde doup batan iki parlak yldz.

168

ehirde eyh Sadiden baka byle tatl szl kimseyi bilmiyoruz dediler. Ac hakikati byle tatl surette syliyen kimseyeyz bin aferin olsun. EHZADENN TEVBE ETME HKYES (Gence) ehrinde bir ehzade vard. itenlerden uzak olsun, durdar, zlimdi. Bir gn imi, kafa tutkun, elinde bir bardak a rap, ark syliyerek mescide girdi. Caminin bir maksuresinde tatl dilli, temiz yrek li, lim bir bit oturmu bandaki cemaate vaaz edi yordu. nsana byle olmak yarar. nsan ya lim ol mal, ya limi dinlemeli. ehzadenin byle, bedmest olarak mescide girmesi mescidin kudsiyetine hrmet etmemesi, oradaki aziz leri mteessir etti. Fakat padiahlar, ehzadeler Al lahm emrine aykr i yaptklar zaman, onlara kimr Bu i eriate uymaz, vazge diyebilir? Sarmsak kokusu gl kokusunu, davul sesi engi sesini bastrr. eriate uymyan bir eyi menetmek elden gelirse elsiz ayaksz gibi oturmak yakmaz. Uygunsuz eyi el ile menetmek mmkn olmazsa, dil ile menet. nk birok fenalar nasihat vererek yola getirmek kabildir. Bu da olmazsa, o zaman eren ler gnlden himmet ile menetmee alrlar. Mescitteki cemaatten birisi o halvette oturan li min yanma gitti, ban yere koydu; inledi, alad: Ey aziz! Biz elsiziz, dilsiziz, birey yapamyoruz. u apkn sarhoa beddua ediniz. Ariflerin gnlnden kan ya nk bir nefes yetmi kl ve teberden daha kuvvetli dir dedi.
169

Cihan grm bit el kaldrd: Ey gkleri, yerle ri yaratan Tanr; u ocuk ok keyiflidir, ok bahtiyar dr. Zaman onun gnlnce gidiyor. Allahn onun key fini bozma! dedi. Duay iitenlerden birisi bide: Ey doruluk kb lesi! Bu ktye niin iyilik istedin? Ktye iyilik iste mekle, btn bir ehir halkma ktlk ediyorsun. Hal ka yazk deil mi? diye itiraz etti. iyi grc, keskin akll bit cevap verdi: Arka da! Szn srrn anlamyorsan sus! Ben ona Cenab Hakkn tvbe nasip buyurmasn istedim. Fakat mak sadm ince ve nkteli bir tarzda ifade ettim. Her kim irkin huyundan vazgeerse, cennette ebed bir haya ta kavuur. arabn verdii zevk be gn srer. Onu brakmakta ise ebed zevkler vardr. bidin bu beli ve gzel szn orada bulunanlar dan birisi ehzadeye ulatrd. ehzade bidin szn iitince bulut gibi ya ya drd. Bu yalar sel gibi yznden akmaa balad. Tvbe etmek iin yle bir itiyak hsl oldu ki, iini yakt. Utancndan gzlerini yere dikti, ban kaldrd. bide: Ltfen zahmet edip buyursunlar. Doru yolu idrk edemiyen bam ayaklarnn altna serip, tvbe edeceim diye haber gnderdi. Nasihati bit kalkt, sarayn kapma geldi. Asker ler iki tarafa dizildiler, abidi selmladlar. bid saraya girdi. ehzadenin divanhnesinden sama soluna bak t. Ne grsn? eker var, nnap var, mum var, arap var. Hlsa, trl nimet mevcut, fakat adamlar harap, bitik. Birisi kendinden gemi, birisi akr keyf, birisi arap iesi elinde gazel okuyordu; bir taraftan hanen deler, sazendeler henklerine devam ediyorlar. Bir ta raftan ski; iniz, fiyetler olsun diye arap sunuyor. Ll renkli arap biroklarn mestetmi. enk a
170

lann ba enk gibi gsne dm. Ortada bulunan byk rtbeli nedimlerin dik balan eilmi. Mecliste nerkisin gznden baka btn gzler kapal. Tef ile enk birbirine uygun gidiyor, yalnz ney uymuyor. Ara yerde inil inil inliyor. ehzade emretti. Ne varsa krdlar, para para et tiler. O saf muhabbet buland. engi krdlar, kiri leri kopardlar, hanendeler sustular, ts oldular, st dkm kediye dndler. araphanede ne kadar kp varsa taa tuttular. arap kabaklarnn bir ksmn kerttiler, boynunu vurdular. Kaz biimindeki bir ks mnn balarn yere ediler. indeki arap kaz kan gibi arl anl akt. arap kp dokuz aylk ykl idi, hem de yk o land. Bu kargaalkta korktu, bir kz ocuu drd. arap tulumunun kamn gbeine kadar yardlar. Onun o hli prmelline kadehlerin gzleri kan alar d. Yakut renkli arabn kzllna boyanan deme talarn, ykanmak ile temiz olmyaca iin sktler, dili eki ile yonttular, tekrar yerlerine koydular. Sarn son derece sarho oldu ise taaccp etmeyin. nk o gn dklen o kadar arab hep habis, iti. Kobuz yasak edildi. Her kimin elinde kobuz grl se, tef gibi ensesine silleyi yerdi. Bir fsikin omuzunda enk grlecek olsa, gren ler onun kulan tambur gibi burard. Hlsa, ba kibir ile, gurur ile mest olan ehzade, ihtiyarlar gibi ibadet kesine ekildi. Mezkr ehzadeye bundan evvel babas, ka kere tehdit ile, makbul gidiil ol, deerli szl ol, fisk f curdan vazge demi olduu halde nasihat dinlememi, asla mteessir olmamt. Babas bazan onu uslandr mak iin ceza verirdi. Aldr etmez, cezay ekerdi. Babas onu zindana attrmak, ayaklanna, ellerine zin
171

cir koydurmak istemi- ehzade ona da raz olmu, g ze almt. ehzadeyi bundan evvel hangi bir servi; Byle ileri chiller yapar sen bundan vazge! demi olsay d, onun ban kestirir, diri komazd. Arkada! Kkreyen aslanlar cenkten kamaz; kap lanlar keskin kltan korkmazlar. Yumuaklkla d mann derisini yzmek kabildir. Sert muamele dostu bile dman eder. rs gibi kat yzllk eden herkes, kafasna mu hakkak eki yer. Byk kimselere bir ey syler, teklif ederken sert likle syleme. Onun sertliini grdke sen yavalayver. Kk, byk her insana kar daima iyi huylu oi. Yumuak, tatl muamele edersen, fakir sana kul, kurban olur; zengin de yumuar; tevazu gsterir. Muvaffakiyet, tatl dildedir. Ac ve sert muamele daima hrnlk ile karlanr. Arkada! Gel, tatl dillilii Sdiden ren. Eki su ratl, hain adam huneti iinde gebersin, gitsin. DOLAAN BALCI HKYES Tatl, gler yzl bir civan bal satard. Bu, yle bir civan idi ki, gnller onun tatllndan yanar, erirdi. Boyu, beli saz ile balanm eker kamna ben zerdi. Mterisi sinektan daha ok idi. yle bir civan idi ki, faraza bal satmayp zehir sa tacak olsayd, herkes zehiri onun elinden bal gibi yerdi. Suratszn biri, o civann satm, kazancn kska np; o da bal satmak istedi. Bal tablas banda, eki sirke kanda, mahalle mahalle dolat. Bal, bal diye bard. Fakat balma mteri deil, bir sinek bile kon mad.
172

Akam oldu, eve dnd. Eline bir para gememiti. Fena halde kzd, bir keye ekildi, oturdu. Gnahnn cezasndan korkan gnahkra, bayram gn zindanda bulunan bedbahta benziyordu. Kans ona, ltife suretiyle: Eki yzlnn bal ac olur dedi. irkin huy insan cehenneme gtrr. yi huy ise cennetten kmtr. Arkada! Yr, rmaktan scak su i, eki yzl in sann elinden souk eker erbeti ime. Kalar sofra gibi atlm olan kimsenin ekmeini yemek haramdr. Efendi, hrnlkla iini sarpa sardrma, nk hr nlar daima bedbaht olurlar. Farzedelim ki, altnn, gmn, bir eyin yok. Sa di gibi tatl dilin de mi yok? HKYE ittim ki, apkm bir sarho, saf kalpli, akll, iyi bir kimsenin yakasna sarlm, ona bir tokat atm. Saf, temiz yrekli adam bu vicdan lekeli sarhoun ce fasn ho grm, mukabelede bulunmad gibi, ses de karmam. Birisi ona: Sen erkek deil misin? Byle chil, terbiyesiz kimseye kar tahamml gstermen esef edi lecek eydir dorusu! demi. O temiz huylu zat, u cevab vermi: Rica ederim, bir daha byle syleme. nk arslan ile cenketmei kuran cahil sarho, insann yakasn yrtar. Akll ayk kimseye yle chil sarhoun yakasna el vurmak ya kmaz. Hnerli insanlar yle yaarlar ki, cefa grseler bile ona iyilikle mukabele ederler.
173

ERLERN ZZET NEFS HAKKINDA HKYE Krda oturan bir kimsenin ayan kpek srd. Hem de yle bir fke ile ki, sanki dilerinden zehir damlyordu. Biare adam gece ayann acsndan uyuyamad. Bir kk kz vard. Kz, babasnn hline acd. Bi raz serte: Babacm, senin diin yok muydu? Sen de onun ayan srmalydm dedi. Adamcaz ayamm acsndan alarken gld: A benim gzel anacm. Evet, benim de diim var. Hem de kpein ayan srmaya gcm yeterdi. Fakat a zmn, diimin kpee dokunmasma gnlm raz ol mad. Bu i o kadar iren, o kadar ard ki, birisi eline kl alp u kpein ayam sracaksn, yoksa ban keserim dese yine o ii yapamam. Kpek yaradlta ktdr. Fakat insan olan k peklik yapmaz. Y HUYLU EFEND LE, KT L KLE HKYES Faziletli mehur bir byk zat vard. Klesi de ina dna kt huylu idi. Kle irkindi. Sirke gibi eki, irkin bir surat var d. Ejderha gibi, dilerinden zehir akard. ehirde on dan daha irkin kimse yoktu. Koltuunun soan gibi ac kokusundan, kzl damarl, perdeli olan gz sula nr, apaklanrd. Yemek piirirken kalarn atar, fa kat piirince sofraya efendisiyle beraber otururdu. Be raber ekmek yedii efendisi: ldm, bir yudum su! dese, vermezdi. Ona ne sz tesir ederdi, ne dayak. Bu yzden gece
174

gndz evde grlt, atrd eksik olmaz evin temeli sarslrd. or p, sprnt, ne bulursa yola saard; tavuklar kuyuya atard. Yznden vahet fkrrd; gittii iten geri gel mezdi. Efendisinin dostlarndan biri ona yle dedi: A mbarek zat. Bu kt huylu klenin terbiyesine mi, h nerine mi, cemline mi, nesine tutkunsun? Bu kellesi, cieri bir para etmiyen mnasebetsizin neden kahr n ekiyorsun? Bunu esirciye ver, bir pul veren olursa* durma sat. Hatta dorusunu ister misin, parasz ver sen yine pahalya satm olursun. Onun yerine ben sana gzel huylu, gzel yzl bir kle bulaym. yi huylu byk adam bu szleri iitince gld: Gzel tabiatl dostum: Hakikaten, bu kle dediin gibi berbat, kt huyludur. Fakat onun yznden be nim tabiatm gzelleiyor. Ben onun mnasebetsiz hal lerine tahammle alnca, artk herkesin cefasn e kebilirim. dedi. Tahamml insana nce zehir gibi grnr. Fakat tabiatte yerleince bal olur. MARUZ KERH LE HASTANIN HKYES Bir kimse an, eref, hret arzularn bandan at madka Maruz Kerhinin yolunu tutmasn. ittim ki, Maruf Kerhiye lmek zere bulunan bir hasta misafir olmu. Bann sa dklm, yznn rengi, revnak umu. Can vcuduna bir engel ile aslm, o da kopmak zere. Maruf Kerh, hastaya yatak sermi. stirahatini temin etmi. Fakat hasta hemen barmaa; inlemee balam. Gece sabaha kadar kendisi bir nefes uyumad gi-

hi, feryadndan hne halkndan da kimse uyuyama m. Hasta, kt huyly, sert tabiatli! Kendisi lemiyor, fakat halk sitemler ile ldrmee alyor. Feryadna, iniltisine, kalkmasna, oturmasna ev dekiler dayanamamlar, birer birer, baka yerlere ka mlar. Evde hasta ile Maruf Kerhden baka kimse kalmam. ittim ki, Maruf Kerh geceleri uyumam, onun arzularn yerine getirmek iin didinmi, durmu. Bir gece Maruf Kerhyi uyku bastrm. Uyumakta da hakl! nk geceleri uykusuzlua insan nasl da yanr? Maruf uyuyunca, hasta hezeyanlara balam. Bu murdar dervi takmna lnet olsun. Bunlann zhirde adlan, sanlan var; hakikatte riycdrlar, her ileri havadr. Bunlann temiz giyinmelerine de bakma. tikatlan pistir. Sofuluk satan bir takm aldatc kim selerdir. te bu adam da durmadan uyuyor. Kamn doyurup uykuya dalm kimse, biare hastann gz lerini yummadn ne bilir. Elhsl, bir dakikack, onun hizmetinden kafil ol duundan dolay Maruf Kerh kerem gsterdi. O ac szleri yuttu. Fakat, hastann byle terbiyesizlik etti ini evdekiler iittiler. Bilhassa bir kadn, Maruf Kerhye gizlice u szleri syledi: Hasta derviin neler sylediini, tabidir ki duymusunuzdur. Artk onu evde tutmak 'olmaz. Ona syle, arlk vermesin, bura dan gitsin. Bann aresine baksn. lecek ise de ba ka yerde lsn. Adamna iyilik edilir, acnr; ktlere iyilik ktlktr. Alak kimsenin ba altna yastk koyma. Zlim kimsenin ba ta stnde gerekir. Ey bahtiyar kimse; ktlere iyilik yapma. orak yere aa dikmek doru deildir. Ben sana insanlara iyilik etme demiyorum, belki ktlere yapma diyorum.
176

Kaba, yontulmam, ad kimselere yumuaklk gs terme. nk kpein srt kedi gibi okanmaz. Dorusunu istersen, hak, hukuk bilen kpek; te ekkr etmiyen insandan ahlka daha iyidir. Alak kimseye karl su verme; verirsen mkfat n buz stne yaz. Ben bu hasta gibi aksi, berbat in san grmedim. Byle kimseye sakn acma. Evin hanm, Maruf Kerhye bu szleri syleyince, Maruf Kerh mteessir oldu ve: Hanm, vazge, dedi, var rahat rahat uyu. Onun syledii szler seni incit mesin. Barm ise bana barm; terbiyesizlik yap m ise bana yapm. Bana onun nho grnen ileri, szleri ho gelir. Asl hner, byle kimselerin cefas na katlanmaktr. Gryorsunuz ki, daim ztrap iin dedir. Bir nefes uyuyamyor. Arkada! Kendini gl, kuvvetli, shhatte grd n zaman, krane olmak zere, zayflarn ykn ek. Eer sen tlsm gibi yalnz kuru bir suretten ibaret olursan ldn zaman cismin gibi ismin de lr. Eer kerem aacn beslersen, iyi adllk yemiini muhakkak yersin. Grmez misin ki, (Kerh) de trbe var. Fakat Maruf Kerhnin trbesinden daha maruf olan yoktur. Byklne kaplan insan kibreder. Bilmez ki, byklk hilm ve mlyemettedir. NEHLLERN SEFAHAT, Y KMSELERN TAHAMMLLER HAKKINDA HKYE Bir a gzl dilenci tamaha derek, bir zattan pa ra istedi. O zatn o srada paras yoktu. Kemeri, eli bo, tertemizdi. Yoksa paras olsayd, o dilencinin yzne altn saard.
177

Dilenci o zattan bir ey koparamaymca, oradan ayrld. Suratn ast. Mahalle iinde o zat zemmetme e balad: Bu eyhler, diyordu. Sesi kmayan akrep lere benzerler. Bu yz elbise iinde yrtc kaplandr lar. Kedi gibi dizlerini gslerine koyup otururlar (her eye eyvallah eder grnrler). Fakat av grn ce kpek gibi derhal atlrlar. Evde iyice avlyamadklan iin hile, riy dkknn mescit tarafna getirmi ler. Arslan yiitler krvanlan vururlar, fakat elbise lerini bunlar soyarlar. Hrkalarna ak, siyah paralar dikerler; halbuki dier taraftan hnelerinde paralan, altmlan, yn y n yarlar. Bunlar paray buday diye satarlar (hal k aldatrlar). Bunlar dnyay dolaan harman ingenesidirler. badet ederken ihtiyarlar gibi acizlik, halsiz lik gsterirler. Fakat raksetmek lzm gelse, genle irler, evikleirler. Raksa gelince gl, kuvvetli; fa kat namaz oturarak klarlar. Bunlar oburlukta Musnm ssma benzerler... Bilmem ki, o kadar ok ye dikleri hlde yzleri niin san, vcutlan niin zayftr? Bunlar ne gnahtan saknrlar, ne de limdirler. u ras muhakkaktr ki, bunlar dini vasta ederek dn yay yiyen insanlardr. Srtlanna kaplan postu gibi yamal yamal aba gi yerler. Fakat kanlarnn elbisesini Habe kumandan yaptmrlar. Bunlarda snnet namna ancak iki ey grlr. Bi risi kuluk uykusu, dieri sahur yemei. Midelerini dilencinin yetmi renkli zembili gibi a zna kadar sk sk doldururlar. Elhsl ben de tarikat mensubu olduum iin, ken dime de dokunacak szleri daha fazla sylemek iste miyorum.
178

ftirac dilenci bu yolda birok eyler syledi. n k ayp arayan kimsenin gz hneri grmez. Yznn suyunu dkm (erefsiz) olan kimse, bakasnn yz suyuna (erefine) ehemmiyet verir mi? eyh efendinin mritlerinden birisi, o dilencinin hezeyanlarn iitmi geldi, onun szlerini eyh efendi ye nakletti. Dorusunu istersen klne bir harekette bulunmad. Bir kle benim arkamdan ktlm sylemi olsa sylenmi, bitmi, gemi gitmitir. Onun szn alp bana getiren kimse, syliyenden daha beter fena lk yapm saylr. Birisi bir ok atsa da yola dse, vdumu incitmemi, bana bir fenalk vermemitir. Fa kat oku sen alr getirir de, vcudama saplarsan, oku sen vurmu olursun. Mridinden dilencinin zemmini iiten iyi huylu eyh efendi gld: Bu naklettiin ey kolay bir ey dir. Bundan daha g bir ey varsa syle, dedi. nk benim ktlme dair onun syledii eyler, benim ktlmden azdr. Benim kendi bildiime gre yzde birdir. Bir de o, syledii eyleri zan zerine sylemi tir. Halbuki o ktlklerin bende mevcut olduunu ben yakinen bilirim. O beni, bu sene grd benim yetmi senelik aybm nasl bilebilir? Benim aybm gayb bilen Tanr mstesna, benden daha iyi kimse bilmez. Bu adam ne iyi ve hsnzan sahibi insan imi ki, be nim aybm ancak bu kadar sanmtr. Kyamet g nnde eer benim gnahma o ahit olursa, cehen nemden korkmam. im yolunda olmu olur. Ey benim ktlklerimi arayan kimse, bana gel; benden sor. Sana onu tamamiyle gsteren cedveli ben vereyim. Birtakm kimseler, hak yolunun erleri olmutur
179

lar. Bunlar bel okuna niangh olduklar iin o merte beye varmlardr. Bunlar kibar klhm alm, mn tacm balar na giymiler. Veller edepsizlerin kahnna tahamml eden insanlardr. Sen de o mertebeye ykseltmek is tiyorsan, brak, halk senin derini yzsn. Erlerin top raklarndan testi yaptsan, halk onu melmet tama tutarak krarlar. DERVLERN KSTAHLII VE PADAHLARIN HLM HAKKINDA HKYE am padiahlarndan Melik Salih, her seher vakti tebdil olur, klesiyle saraydan kard. Arap usulnce yznn aa tarafm kapatr; memleketin arsn, pazarn, her tarafn dolard. Bu padiah hereyi iyi grr, fkray severdi. Her kimde bu huy varsa, iyi adam olur. Melik Salih, gezerken bir mescide girdi. Bakt ki, iki fakir meyus, mustarip oturuyor. Mevsim de k, ha va souk, fakirler gibi souktan yerek uyumamlard. Gnee bakan gller gibi gnei bekliyorlard. Bunlardan birisi tekine syle dedi: Yann mah er gnnde hkimi mutlak Cenab Hak olacaktr. Eer elence, oyun, zevk ve safa iinde yayan mtekebbir padiahlarn cizler ile birlikte cennete girecekle rini anlarsam, ben mezarmdan bam kaldrmam. Yce cennet bizim yerimiz, yurdumuzdur. nk gam zinciri bugn bizim ayamzdadr. Arkada! Tekmil mrmde bu padiahlardan ne grdm ki! hirette de bunlarn zahmet ve skletlerini ekesin. Bunlar dnya da yreimizi yaktlar. Eer o gn Melik Salih, cenne tin duvarna yaklaacak olursa, ayamdan pabucumu karr, kafasna vurur, beynini patlatrm.
180

Melik Salih fakirden bu szleri iitince, artk ora da fazla durma mnasip grmedi, ayrld. Sonra bi raz daha gezdi, gne dodu, herkesin gznden uy kuyu sildi. Melik Salih saraya avdet edince, o iki dervii a rtt. Mehabet gsterdi. Mehabet gstermekle bera ber, dervilere hrmet etti, yer gsterdi, oturttu. Bun larn zerine cmertlik yamurunu yadrd. Vcut lar zerindeki zillet tozunu temizledi. Bunlar evvelce kn ektikleri yamur, sel, souk zahmetiden sonra sarayn anl memurlariyle birlikte oturur oldular. Geceleyin, plak sabahlyan fakirler imdi elbise lerini d aac yakarak dumanna tutuyorlard. Bu iki fakirden birisi padiaha gizlice yle dedi: Ey btn cihan kendisinin kula kpeli klesi olan padiah, byk insan olmak iin insanda birok me ziyetler bulunmaldr. Biz klelerinizde ne meziyet gr dnz ki bizi bu makama kardnz? Bu sz zerine padiah gl gibi ald gld. Dervi e yle cevap verdi: Ben evketimin okluuna baka rak fkaradan yz eviren insanlardan deilim. Sen de bana kar irkin huyluluk yapma. Cennette benimle gzel gein. Ben bugn iyi geinmek kapsn atm. Sen de yarn benim yzme cennet kapsn kapama. Eer ikbalin, tarihin varsa byle yola git. Sana e ref lzmsa fakirlerin elinden tut. ref lfmsa fakirlerin elinden tut. Bugn muhabbet tohumunu ekmiyen, yarn tba dalndan yemi yiyemez. Sevgin yoksa saadet arama. Saadet topu hizmet evgniyle elinia. Sen azna kadar benlik suyu ile dolmu bir kan dile benziyorsun. Sende k olmaz.
181

Mum gibi sinesinde yanacak bir ey bulunan, mec lisleri aydnlatr. KENDN BYK GRENLERN MAHRUM OLMASI HAKKINDA HKYE Birisinin ilmi ncumda biraz eli vard. (Mahareti vard.) Fakat ba kibir ile sarhotu. Kendisini ok byk mneccim grrd. Bu adam uzak yoldan kalkt, Giyrm (1) yan na geldi. Gnl renmek hevesiyle, fakat ba gurur ile dolu idi. Bu adam Giyrm yannda biraz kald. Fakat Giyr buna bir ey retmek istemiyor, onu atlatyor du. Nihayet, bu adam bir ey renmedii hlde, gel dii yere gitmek istedi. O zaman byk lim Giyr; ona birka sz syledi: Sen kendini akl ile, ilim ile dolu zannetmisin. Dolmu kap tekrar doldurulur mu? Dv ile dolusun, onun iin bo gidiyorsun. Bo gel ki, ilim ile dolu avdet edesin! Arkada! Sdi gibi varln terke t ki, marifet har mann elde edesin! BENDELERE HAKNASLIK VE TAZARRU TALM HAKKINDA HKYE Bir kle kzd, padiahndan kat. Padiah ara np bulunmasn emretti. Ne kadar aradlarsa da bula madlar. Sonra klenin fkesi geti, kendi ayaiyle geldi. Bu sefer padiah cellda emredip, unun kann dk, dedi.
(1) Fars hekimlerinden birinin addr.

182

Kana susam merhametsiz cellt, susam insan larn diline benziyen hanerini kard. O srada kle mustarip, yaral gnlnden kopan u szleri syledi: Allahm ben, kanm padiaha he ll ettim. Senelerce onun sayesinde naz naim iinde yaadm. Onun devleti sayesinde dostlarmn istedii gibi vakit geirdim. Yarn benim kanm iin yakalan masn; dmanlan sevinmesin. Padiah klesinin bu szlerini iitince fkesi ya tt. Klenin ban, gzn pt. Ona tabii, ks., bay rak verdi, onu bey yapt. Yumuakl sayesinde za man onu byle korkun bir siyaset yerinden ald, bey lik makamna eritirdi. Bu hikyeden maksat udur ki: Yumuak sz, insanlann ateine kar souk su yerine geer. Ey dost! Aksi, hrn dmanna da tevazu gster ki, yumuaklk keskin klc kesmez eder. Grmez misin ki, klca, oka kar yz kat ipekten yaplm kaftan giyerler. TEVAZU VE NYAZLIK HAKKINDA HKYE Bir rif, yamal elbise giyiyor ve bir viranede otu ruyordu. Birisi oradan geerken kulana kpek sesi geldi. Adam, kendi kendine.- Burada kpek ne gezer? Burada slih bir dervi vardr. Bakaym, bu kpek nerededir? diye aramaa balad. Viranenin nn, arkasn gezdi, kpekten nian bulamad. Viranede o riften baka bir kimseyi gremedi. Viraneye ait bir .sim anlamak iin yapt teeb bsten utanarak geri dnd. Adamn ayann sesini iiten rif, seslendi: Ya hu! Kimsin? Niin kapda duruyorsun. eri gel! dedi.
183

Adam ieri girdi. Arif ona: Gzmn nuru; bura da kpek var zannetmiyesin: kpek gibi seslenen be nim. nk grdm ki, Cenab Hak biareliimden holanyor. Canllar arasnda ise kpekten daha mtevazi bir canl bulunmad iin, ben de bamdaki kibiri, akl, fikri bir tarafa attm. Onun kapsnda k pek gibi havlamaa baladm dedi. Arkada, eer yksek makama erimek istersen, o makama tevazu iniinden kabilirsin. Mtevazi insanlar, dergh lhde byk maka ma nil olurlar. Sel suyu korkun, heybetli akt iin ba aa yu varlanp gidiyor. ig ise, ciz, ufack olarak dt iin gne onu muhabbetle ayyuka eritirmektedir. HATEM ASAMIN TEVAZUU VE NYAZLILII LE GD Sz sahiplerinin bir takmlar Hatem Asam iin sardr derler. Sakn bu sze inanma. Sar olmad n isbat iin sana bir fkra syliyeyim: Bir sabah rmcek an kurmu, bir keye e kilmi, sessiz, hareketsiz duruyor, av bekliyordu. Bu sessizlii hilekrlndandr. Bir zavall sinek an ba olduunu bilmiyerek, onu eker sanarak aa dt. Dnce vzlamaa balad. Hatem, sinein vzltsn iitince, ona yle dedi: Ey a gzllkle aya baa geen sinek, vizlama. Ta hamml et; her yerde eker, bal bulunmaz. Kelerde byle tuzaklar bulunur. Mecliste hazr bulunan ukaldan birisi, Htemin sinek vzltsn duyduunu, ona kar syledii sz iitince yle dedi: Ey haki yolunun adam! Ben bu ie atm. Bizim kulamza glkle erien sinein
184

feryadn nasl iittin! Onun sesinden haberdar oldun. Bundan sonra biz sana sar demiyeceiz. Hatem glmsiyerek: Ey keskin akll kimse, de di, btl sz dinlemeden ise, sar olmak yekdir. Be nim halvette mahremi esrarm olan kimseler, beni ver, ayplarm rterler. Onlar benim kt huylarm rttkleri iin varlm nefsine zebun oluyor. Ben hal ka kendimi sar bildirdim ki, yanmda bulunanlar beni sar bildikleri iin iyiliime, ktlme dair ne diyorlarsa sylesinler. Ben szlerden ktlklerimi anlyorum ve o kt huydan vazgemee alyorum. te kendimi sar tantmaktan maksadm budur. Arkada! Meth sena ipiyle kuyuya inme. Hatem gibi sar ol, kendi kusurunu kendi kulanla dinle. Sadinin sznden yz eviren, saadet ve selmet bulamaz. Benden daha iyi nasihatiye ihtiyacn varsa, vay olmu senin bama, ZHT LE HIRSIZ HKYES Tebriz taraflarnda mbarek bir zat vard. Gece leri uyumaz, tat ve ibadet ederdi. Bu zat, bir gece hrszn elindeki kemendini halka halka yapp bir dama frlattn ve orada bir yere ili tirdiini grd. Hemen: Hrsz var! diye bard, herkesi uyan drd. Bir grltdr koptu. nsanlar sopa ile dar fr ladlar. Alak hrsz, insanlarn Tutun, tutun! diye barp ardklarn duyunca tehlike iinde durma mnasip grmedi. Kamann vaktidir, diye kaverdi. Hrszn akamdanberi urat hlde eli bo ola rak kamasna bit acd. Gnl mum gibi eridi. Gece nin karanl iinde evden kt. Hrsz takip etti. Ba ka bir yoldan dolat, hrszn nnne kt. Hrsza
185

iltifat etti: Ben senin dostunum. Eskiden seninle ai nalm var: Senin yiitliini takdir edenlerdenim. Sa na hkipay olacak kadar hrmetim var. Yiitlikte se nin gibisini grmedim. Fakat yiitlik iki trldr. Bi risi hasmm karsna kp onunla merdane uramak; dieri tehlikeli bir yerde, kap kurtulmaktr. Sen bu iki cihette de ustasn. Ben sana kulum. Adn nedir? Adna kle olaym. Eer reyinize muvafk gelirse size klavuzluk ederek, sizi baka bir yere gtreyim. G treceim yer, alack bir evdir. Kaps sk kapal, zannederim iinde kimse yoktur. ki tulay ststne koyar, sttekinin stne bastktan sonra ya sen benim omuzuma karsn, ya ben senin omuzuna karm. Oradan ieriye girebilirsin. Fakat girdiin zaman ar tk en kymetli eyleri almak iin urama. Eline ne geerse al, bana ver. O kadar pahal bir ey olmasa bile eli bo dnmeden iyidir ya! dedi. Elhsl bit hrsz kandrmak iin ona trl dil ler dkt, onu kandrd. nne dt. Ald, gitti, kendi evi tarafna gtrd. Evine vardlar. Hrsz bidi omu zuna bastrd, kaldrd. bit dama kt. Damdan indi, eve girdi. Entari, sark, elhsl ne varsa yakalad, yu kardan aaya uzatt, hrsza verdi, ve hemen ka masn syledi. Hrsz katktan sonra bit dam s tnde: Hrsz var! Genler koun, tutup sevap kaza nrsnz diye yaygaraya balad. Hrsz zannetti ki, ev sahibi uyanmtr. Yakalan mamak iin ald eyay koltuuna sktrarak fira ra kadem bast. Bunun zerine iyi yrekli bit, biare hrsz bermutad ettii iin ferahlad, ii rahat etti. Hlsa o kimseye acmyan hrsza o iyi yrekli bit acd. Aklllarn ahlkma hayret etmeli: Onlar kemali keremlerinden ktlere de iyilik ederler. Ktler iyi
186

lie lyk deilseler de, iyiler sayesinde onlar da ya arlar. DOST N DMAN CEFASINI EKMEK HAKKINDA HKYE Sdi gibi kalbi temiz birisi bir gzele k olmu tu. Rakiplerinden trl cefalar, sitemler ekerdi. Top gibi mihnet evgmndan kurtulamazd. Zavall k ra kiplere kan atmazd. Onlarn fkelerini, sitemlerini akaya vururdu. Dostlarndan birisi onu knad: Yahu Hi sende r, namus yok mu? Bu kadar sitem, hakaret gryor sun, bunlardan mteessir olmuyor musun? Dma nn kabahatini affetmee gelmez. Sonra hakknda ciz, bire, miskin, derler. Byle yaamak m istiyorsun? dedi. Bu szleri iiten k ne gzel cevap verdi. yle bir cevap ki, altn ile yazlmaa deer: Gnlm yrin sevgisiyle o derece doludur ki, oraya kin smaz. HKYE rif bir kimse birisi ile kavga ederken Behll onun yanndan geiyordu. yle dedi: rif zannolunan u adam, eer Cenab Hakk hakikaten sevseydi, dma n ile uramaa vakit bulamazd; eer bu adam Ce nab Hakkn varlndan haberdar olsayd, btn hal k yok bilecekti. LOKMAN HEKMN TAHAMML ittim ki, Lokman Hekim siyah imi. iman ol duu gibi, nazik vcutlu da deilmi.
187

Bir gn Lokman bir yerden geerken, birisi onu kaan klesine benzetmi: Gel bakalm! demi, onu tutmu, brakmam. Bir sene ona cefa etmi, cevretmi ve bir sene altrarak bir ev yaptrm. Bir sene sonra kaan kle piman olmu. Efen disinin yanma gelmi, zr dilemi. Fakat efendisi Lokmana hakszlk etmi olduu iin, Lokmandan fena hlde korkmu. Lokmanm ayan zm, zr di lemi. Lokman glm: zrn faydaszdr. nk bir senedir bana kan yutturdun ettiin ezalar cefalar iki sz ile gnlden nasl kar? Byle olmakla bera ber, ey iyi adam, seni affediyorum. nk sen beni altrdn, mstefit oldunsa da, benim de ayrca istifa dem, krm var. Sen krlsn-, nk bedava bir ev yap trdn. Ben de krlym; nk ilmim, irfanm, tecr bem artt. Benim de klelerim vard. Onlara zaman za man ar iler grdrrdm. imdi amur ilerinde altm, zahmet ne demek olduunu rendiim iin bundan sonra klelerime ar i teklif etmem. demi. Byledir: Her kim byklerin evrini ekmezse k klere, cizlere gnl yanmaz. Eer byklerin sz leri sana ar geliyorsa, elin altndakilere sertlik yap ma. CNEYDN TEVAZUU, HLM HAKKINDA Gneydi Badad, Sanan lnde gezerken bir av kpei grm. Bakm ki dileri dklm, arslanlara saldran penesinde kuvvet kalmam, miskinlemi, kocam tilkiye dnm. Vaktiyle yaban kzlerine, geyiklere atlr, onlan tutarken, imdi ev koyunlanndan tos yemee balam.
188

Cneyd o kpei yle miskin, halsiz grnce ken di azndan ona bir para bir ey vermi. Ve bu kpee kar alyarak u szleri sylemi: Kpek Bilmem yarma ikimizden hangimiz daha iyi kacaz? Zahire baklrsa, bugn insan olduum iin ben senden iyiyim. Fakat bilmem ki, kaz bama ne getirecektir. Eer imanmn aya kaymazsa, bama Cenab Hakkn aff tacn giyeceim. Eer zerimdeki marifet kisvesi soyulacak olursa, senden ok aa ola cam. Kpek nekadar kt huylu olursa olsun, onu ce henneme gtrmezler. Sdi! Hak yolunun erleri kendilerine, byklk vermezler ve kendilerini kpekten daha, iyi tutmadk lar iin erefe melekleri geerler. BT LE KOBUZCU HKYES Bir kobuzcu bir gece sarhotu, kobuzunu koltuu na alm, gidiyordu. Y'olda bir bide rastgeldi. Sarho lukla kobuzu bidin bana ald, kobuz krld. Gndz olunca, halim, selim olan bit, bir avu g m para ald. Kobuz paras olmak zere o ta yrekli kobuzcuya gtrd. Ona.- Arkada, dedi, dn gece sarho idin. Sarholukla senin kobuzun, benim bam da krld. Bamn yaras geti, korku kalmad. Halbu ki senin kobuzun ancak para ile tmir olunur. u pa ray al, kobuzunu tmir ettir, dedi. Balarna halktan cefa talar yad iin, Tanr dostlarnn ba stnde yerleri vardr. NAEHLLERN CEFALARINA MERTLERN SABIRLARI HAKKINDA HKYE Vah topranda byklerden birisi bir halvet k189

eine ekilmiti. Dnyay hakikaten brakmt. Hal ka dilencilik elini uzatan hrkal riflerden deildi. Saa det onun taraf ma bir kap am, fakat kapsna ba kalarna kapatmt. Aklsz dili uzunlardan birisi, edepsizlikle o iyi adam hakknda kt szler sylemee balad.- nsanlar! Bu adamn, hilesinden, mekrinden, eytantmdan saknn. Bu, Sleyman'n yerine geen iftrite benzer. Bu bitler, bu sofular mahallenin farelerini avlamak iin, m temadiyen abdest alr gibi yzlerini yuyan kedilere benzerler. Bunlar bo davulun sesi uzaklara gittiini bildiklerinden dolay, ad iin, hret iin riyazet e kerler. Elhsl o boboaz adam, durmadan bidi zemmediyor, bana toplanan kadn, erkek, birok halk da onu dinliyordu. ittim ki, bu hli duyan bit alyarak bir dua etmi.- Yarabbi, bu adam eer yalan sylyorsa ona, eer doru sylyorsa bana tvbe ihsan buyur ki helk olmyalm. Benim aybm arayp, bulup syliyenin sz bence makbuldr. nk kt huyumu bana, bildiriyor. Arkada! Dmandan bir sz iittiin vakit bakEer onun dedii gibi isen incinme; deilsen.- Haydi oradan boboaz-, syle sylen bakalm de ge. Umu runda olmasn. Bir ahmak misk iin fena kokuyor derse cann s klmasn. nk bu sz samadr. Eer bu sz soan iin syleniyorsa: Byledir! de, onu tasdik et. Kokmu beyinlilik yapp da itiraz et me. Fikri parlak, akll kimse dman susturmak iin sokaklarda muskalar satan arlatan byclerden dil da muskas almaz. nk hokkabazln bilir, ona aldanmaz.
190

Halktan ekilip kendi ii gcyle megul olan kim se, kendisine kar fenalk dnenlerin dillerini esa sen balamtr. Sen iyi gidili ol ki, fenalk dnenler senin ku surunu bulup sylemee imkn bulmasnlar. Eer dmann sz sana g geliyorsa bak, dik kat et, dman hangi kusurunu ele almsa, onu bir daha yapma. Benim hakik dostum, hayrhhm, kusurumu y zme kar syliyen insandr. EMRLMMNN HAZRET AL NN TEVAZUU HAKKINDA HKYE Birisi mkl bir meselenin halli iin Hazreti Ali ye mracaat etti. ehirler fetheden, dmanlar balyan, slmlann Emiri Hazreti Ali o husustaki bilgi ve dncesini sy ledi. O mecliste hazr bulunan bir ahs, Hazreti Alinin cevabna itiraz ile: Ya Ebelhasen! Bu mkln ceva b buyurduunuz vehile deildir dedi. O ahsn itirazna, byk namdar, ilmi ve kemali herkese msellem olan Hazreti Ali incinmedi. O ah sa: Pekl. Daha iyi bir hl sureti bilirsen syle. dedi. Bunun zerine o ahs bildiini syledi ve dorusu nu sylemek lzmsa, meseleyi pek gzel halletti. Hakk sylemek, hakk kabul etmek bir vazifedir. Gne emesi balk ile svanmaz. ah Merdan Hazreti Ali 'o ahsn cevabn pek be endi ve orada bulunan cemaate hitap He: Ben yanl mm, yanlmamak, insanlarn fevkinde olan bir Tan rya mahsustur. Bu zat daha iyi cevap buldu, daha doru syledi dedi.
191

Bylece bir itiraz, byk bir makam sahibi birisi nin. szne kar yaplsayd kibrinden onun yzne bakmad gibi: Byklerin huzurunda sz sylemek terbiyesizliktir. Bir daha byle edebsizlik etmeyesin, der ve adamlarna emreder, onu huzurundan kovdu rur, hem de haksz yere onu dvdrrd. Arkada! Kimin banda byklk, benlik varsa onun hakk, hakikati dinleyeceini zannetme. Byle benlik sahibi kimseler ilimden usanr; na sihatten arlanrlar. Evet ne kadar yamur yasa, ta zerinde gelincik iei bitmez. Eer sende fazilet denizinin incileri varsa, hayli, kibirden, benlikten zade olan kimselerin ayaklarna dk., Grmez misin gl, kendisini hakir gren kara top rakta biter. . Kendisini byk gren kimse kendisinden daha byk kimse grmediinden, gz kimseyi grmez. Ey hakm! Etek dolusu incilerini benlik ile dol mu kimselerin zerine sama. Sen kendini vme; seni eller vsn. Eer sen ken dini versen, bakalarndan meth sena bekleme. EMRLMMNN HAZRET MERN TEVAZUU HAKKINDA HKAYE ittim ki, darack bir yerde, Hazreti mer kazara bir fakirin ayama basm. Fakirin aya acm, aya na basan ztn Hazreti mer olduunun farkna var mam. Byledir: can yanan kimse, dostu dmandan farkedemez. Fakir kzm, Hazreti mer.e: Kr msn? diye haykrm. Bu hakarete kar dil reis mer: Kr deilim,
192

fakat kaza oldu, bilmiyerek basmm. Kusurumu afret demi. Bunlar ne kadar insafl din ulusudurlar ki, halka kar byle gnlszlk, kibirsizlik, samimiyet e ha reket etmilerdir. Hakikaten akll, seme insanlar mtevazi olurlar, meyvasi ok olan dal, ban yere doru eer. Hayatnda tevazu gsterenlerin balan yann k yamet gnnde ok ykselir; burada kafa tutanlar ise yann utanlanndan balann yere eerler. Arkada! Eer sen hesap gnnden korkuyorsan, senden korkan insanlarn hatrndan ge. Ey aalk insan! Elin altndakilere sitem etme. Unutma ki el stnde el. vardr. GZEL HUYLULUUN FAYDASI HAKKINDA HKYE Gzel ahlkl bir adam vard. Bu zat fenalar hak knda da iyi syler, onlara iyi muamele ederdi. Vefat ettikten bir mddet sonra birisi onu ryasnda grd ve ldkten sonra bana ne geldi, bana anlat dedi. Vefa tetmi olan zat azn gl gibi tebessm ede rek at ve blbl gibi gzel sesle dedi ki: Ben haya tmda kimseye sert ve fena muamele etmedim. Onun iin bana sert ve fena muamelede bulunmadlar. ZNNUN MISR LE TEVAZUUNUN HKYES Hatnmdadr ki, Nil Sekkas bir yln suyunu M sra sebil etmedi, yani tamad. Yamur duas iin birok .insanlar dalara ktlar. Feryat ederek ya
193

mur istediler. Belki hllerine acr da gk yz alar diye alatlar, gzlerinin yalan rmak gibi akt. Fakat ancak gn gz suland: Lkin yamur yamad. Msr halkndan birisi Znnun Msriye kotu: Halk mihnet iindedir. Sknt pek oktur. u ciz in sanlar iin dua buyur. nk Cenab Hak sevdii kul larnn dualarn reddetmez dedi. ittim ki, bu mracaat zerine Znnun Medyen ehrine kat. Gidiinden yirmi gn getikten sonra ihtiyar Znnun, kara gnll bulutun alam olduu nu ve havuzlann bol sularla dolmu olduunu haber ald. Haber alnca Medyende duramad, Msra dnd. Bir rif, Znnuna gizlice sordu: Halk senden dua istedi, sen dua etmedin. Kalktn Medyene gittin. Bun daki hikmet nedir? dedi. Znnun yle cevap verdi: ittim ki, ktlerin k t ileri yznden kularn, kanncalann, yrtc hay vanlarn nzklar darlar. Sonra memleket halkn tet kik ettim. lerinde benden daha gnahkr bir kimse gremedim. Anladm ki, bu ktlk, bu yaszlk benim yzmden oluyor. Halka benim fenalm dokunuyor. yilik kaps benim errimden kapanyor. Halk darlk tan kurtarmak iin ilerinden ekildim. Arkada! Byklk lzm ise herkese hrmet et. Kimseyi kendinden daha fena grme. Bykler byle yaparlar. Sen kendini hie saymadka, insanlar katmda aziz olamazsn. Kendini kklerden sayan byk, dnyada hirette bykle nail olur. Bu toprak ynnda (dnyada) en temiz kul, en aalk bir kleye hkipay olan kimsedir.
194

Ey bizim topramza (mezarmza) urayan ziya retiler! Azizlerin topra iin olsun u syliyecei'm szleri hatrlayn: Sdi toprak olmusa ne beis var. O, zaten salnda da toprak idi. Sdi rzgr gibi dnyay dolat ise de, nihayet kendisini kara topraa teslim etti. ok gemeden toprak onu yiyecek, sonra da rzgr o topraklan dnyann her tarafna savuracaktr. Mn glistan ald alal, hibir blbl Sdi kadar gzel terennm etmemitir: Byle bir blbl lr de, toprandan gl bitmez se, hayret ederim.

195

BENC BLM RIZAYA DARDR Bu gece, dnmek (fikir) zeytinyan yakm; belagat eran parlatmtm. Boboazn birisi szlerimi iitti. O, ne l! de meden baka bir yol bulamad. Fakat kskanlkla bi raz kusur bulmak istedi. nk hasedinden dertlenmiti. Dert|inin ise feryat edecei tabidir. Bulduu kusur udur: Sdi belidir, fikri yksek tir. u kadar var ki btn szleri tasavvufa, tarikate ait eylerdir. Mzraklar, topuzlar, ar grzlerden bah sedemez. Bu yolda sz sylemek bakalarna mahsus tur. Kskan adam bilmiyor ki, bizim kimse ile engi miz yoktur. Eer cenki olsaydm, ne korkun cenkler tasvir ederdim! Bana o yolda sz sylemek de g de ildi. A hasut! stersen gel seninle cengedelim, d mann ban yastk ta yapalm. Sz klcn ekecek olursa, sz lemini teshir et mek de elimlen gelir. KAZA HKMNE RIZA HAKKINDA Saadet, Cenab Hakkn ltfiyledir. Kol kuvvetine gvenerek cenketmek ile deildir. Yce felek bala mazsa, devlet kahramanlkla kemende girmez.
196

Ne karnca, zayf, ciz olmakla a kalr; ne de ar lar penesi gl, kuvvetli olduu iin kamn doyu rur. Eflke el eritirmek, dnn dndrmek kabil deildir. O hlde onun dnne uymak lzmdr. Eer senin iin uzun bir hayat yaratlmsa, seni ne ylan sokar, ne yrtc arslan paralar. Eer hayattaki nasibin kalmamsa Naradu (l) zehir olur, seni ldrr. Nasl ki, Rstem mrn bi tirmi olmakla, kardei egad onun tozunu kard. SFAHANI! PEHLVANIN HKYES sfahanda kavgac, cesur, hilekr bir dostum var d. Elinden uan, kaan kurtulmazd. Eli, haneri kan ile knal idi. Elinden dmann gnl atete kebap gi bi yanar dururdu. Bir gn tirke taknmadn, oku nun elik ucundan ate kmadn grmemilerdi. Yrekli idi, penesi kuvvetliydi. Boa kadar glyd. Korkusundan arslanlar tirtir titriyordu. nce bahse girer, yle atard. Cevzanm her paras n birer okla vururdu. Okunun demreni (2) kaln kal kanlara yle girerdi ki, diken bile gl yaprana o ka dar kolaylkla giremez; kimin bana karg ile, yahut grz ile vuracak olsa, tulgasiyle ban birbirine katar, hamur yapard. Srck kuu ekirge srsne nasl girer, dman ynna yle girerdi; ona gre adam l drmek ile sere ldrmek birdi. Feridunun zerine hcum edecek olsa, ona kl ektirmezdi. Kaplanlar onun penesinden zebun olmutu. Zira bu kahraman; trnaklarn arslanlann beyinlerine geirirdi. En cesur
(1) (2) Tiryak: Panzehir. Ucu. 197

bir insan kuandan yakalad zaman da olsa ye rinden koparrd. Zrhl bir svarinin kafasna bir teber indirse, teber atly bier; atm eyerinde karar tutard. Gerek erlikte gerek insanlkta, cihanda kimse onun kincisini grmemiti. sfahanda bulunduum zaman beni bir nefes ya nndan brakmazd. nk hsn tabiat sahibi insan lar severdi. Derken sfahanda rzkm kesildi, o topraktan ay rldm, sefere ktm. Kader beni Iraka ekti. ama gtrd. Mbarek am topra bana ho geldi. Orada oturdum, kaldm. Szm uzatmayaym. amda epey zaman kaldm. Bazan skmt ektim, bazan rahat ya adm. Kh mitlendim, kh korku geirdim. Derken amda leimiz doldu. Kendi evimi z ledim. iraza gitmek istedim. Yolculuk hali tekrar Iraka uramaklm icap etti. Bir gece bam edim, geen zamanlar dn dm. unu bunu dnrken, sfahanl dostum akl ma geldi. O dostum elinden tuz yediim iin, tuz eski yaram tazeledi. Onu sevdiim iin grmek arzusiyle kalktm, sfahana gittim. Ne greyim: Vaktiyle civan grdm o dostum, zamann dnmesiyle pr olmu;; oku kemana dnm, erguvan san ot rengini alm; aarm ba karl da a benziyor. htiyarlktan gznn suyu, eriyen kar suyu gibi yznn zerinden akyordu. Felek kuvvetli eliyle onu zebun etmi, yiitlik bazusunu bkm. Za man ile eski gururu kalmam; miskinlemi, bam ku cana doru emi. Ona: Ey arslanlan yakalayp ye re vuran yiit, nasl oldu da ihtiyar tilkiye dndn? dedim. Gld: Moollarla yaptmz bir muharebe gnndenberi harbi, cengi braktm dedi.
198

Ve Mool engini yle anlatt.- Dman tarafn da o kadar kargl asker vard ki, yeryz kamlk ol mutu. tede beride grlen bayraklar, kamlkta kan atein alevini andryordu. Cenk tozunu kaldrdr. Akar rmak gibi dman tarafna aktm. Fakat devlet olmaynca fkenin ne faydas olur? Ben oyum ki, hamle ettiim zaman, karg ile par maktaki yz alnm. Ne are ki, yldzm yardm etmedi. Dmanlar ev remi yzk halkas gibi kuatt. Kama ganimet bil dim. nk kaza ile cehil peneleir. Parlak yldzm bana yr olmaynca, bamdaki tula, srtmdaki zrh ne i grr? Zafer anahtar elde olmaynca, zori bazu ile muvaffakiyet kapsn krmak mmkn olmaz. Karmdaki dman askerleri kaplan devirici, fil kadar kuvvetli idi. Erlerin banda, atlann trnana varncaya kadar demir iinde idi. Dman askerinin tozunu grr grmez, zrh elbise, tulgay klh yap tk. Ata bindik, drt nala srdk. Yamur gibi ok ya drdk. Pusudan kan iki ordu birbirine girdi. Zanneder sin ki yer gk arpmaa balad. Oklar durmadan dolu gibi yayordu. Her kede lm tufan kopuyor du. Cenki arslanlan avlamak iin kementler ejderh gibi azlann amlard. Esmer tozdan yer gk olmutu. Kllann tulgalara dokunmasiyle kan imekler, o gk zerinde yl dzlar gibi parlyordu. Dman svarilerine attk; atlardan inip kalkan kalkana piyade harbi yaptk. Ok ile, karg ile kl yardk. Fakat ne re ki devlet bizden yz evirmiti. Biz de dmandan yz evirdik. Tevkifi lhi bazusu yarSm etmeyince, yiidin gayret penesi ne yapar? Zorlu, gazapl yiitlerimizin
199

kllan knt deildi. Ne yapaym ki, yldzmz bize gazap etmiti. Askerlerimizin harpten, zrhlan kan iinde ola rak kmt. Askerlerimizin oklan demir rs delip geerken dmann ipekten ukallanna (1) gemiyor du. Evvelce yz taneli bir baaa- benzerken, dal dk; her tanemiz bir keye dt. Biz namertlik edip aynlmadk; belki her birimiz zrhl balk gibi aa d mt. Talih bizden yz evirmi olaca iin, kaza oku na kar tuttuumuz kalkann hibir kymeti, hizmeti olmad. bundan daha acayip bir hikye dinle: Bedbaht kim senin almas iki arpa demez. ERDEBLL OKU HKYES Erdebilli demir peneli birisi vard. Okunu sapan demirinden geirirdi. Bununla cengetmek zere, kepenekli birisi geldi. Bu gelen kimse cihan yakan sava bir genti. Bu gen, savakan Behram Gr gibi idi. Omuzunda ya ban eeinin derisinden bir kemendi vard. Erdebilli o genci grnce yayn kurdu, ona elli ok vurdu; oklann hibirisi gemedi. Bundan sonra gen kahraman, Rstem gibi orta ya atd. Kemendini att. Erdebilliyi kskvrak bala d, ald, adnna gtrd. Kanl hrsz gibi, ellerini boy nuna balad. Erdebilli nndan, utandndan btn gece uyuyamad. Seher vakti olunca, kepeneklinin uaklanndan
(1) 200 Harp elbisesi.

birisi ona yle dedi: Sen, ok ile demiri deliyorsun, na sl oldu ki kepenekliye esir olsun? Gznden kan ya aktt ve yle cevap verdi: Bilmez misiniz eceli gelen yaamaz. Ben Rsteme harp ve darp retecek kudrette bir adamm. Bahtmn kolu gl iken, kaln demir okuma kee gibi geliyor du. imdi demir oluyor. Ecel gelince karg zrh deler; fakat eceli gelmiyen kimsenin gmleinden gemez.. Kahretmek iin acele kl ektii adam, kat kat zrh giymi olsa, yine plak saylr. Birisinin, talihi yaver ve zaman ona arka olursa, plak da olsa, satr ile vursalar, bir ey olmaz. lim ne kadar alsa ecelden cann kurtaramaz: eceli gelmemi olan chil de, ne kadar ihtiyatszlk et se yine lmez. BR TABP LE PEHLVANIN HKYES Bir pehlivann bir gece yan aryordu. Ardan uyuyamad. Bir tabibe gitti. Tabip ona: Bu kadar yapra yiyen bir kimsenin geceyi sabaha karmasna ardm. Gste Mool okunun yatmas; hazmg, uygunsuz erez yemeden daha iyidir. Bir lokma sebebiyle barsaklara buruntu gelince, chil kimsenin mr telef olur, gider dedi. Olacak bu ya: O gece tabip ld gitti. Hasta peh livan krk sene yaad. Nice il bilen insanlar var ki, an ile kvrlr gi der. Ne ciz kimseler olur ki, sapasalam yaar. HKYE Bir kylnn eei ld. Kyl, eein ban bostandaki bir asmann zerine, nazarlk olarak dikti.
201

Cihan grm bir ihtiyar oradan geerken, eek ban grd, gld. Bostan bekisine yle dedi: Mrd olan bu zavall eek kendi bandan, kendi kndan so pay menedemedi. Nihayet, yara, bere iinde ld. im di onun kuru kafas bu bostan nasl nazardan muha faza edebilir? Tabip hastadan any, acy nasl izale edebilir ki, kendisi de ardan ciz kalarak lmektedir. HKYE Zavall bir mflisin bir tek altn vard. Onu da d rd. Ne kadar arad ise de bulamad. Nihayet umu dunu kesti, ban evirdi, savutu, gitti. Sonra oradan geen birisi, hatr ve hayalinde yok iken o altn grd, ald. nsanlara bahtiyarlk bedbahtlk kalemi, daha ana kamnda iken alnmtr. Gl kuvvetli insanlar nzklann kuvvetleriyle yemezler. Belki gllerin nzk daha da dar olur. HKYE Bir ihtiyarn bir olu vard. htiyar bir gn onu denekle dd. Olan babasna yle dedi: Baba, ben susuzum, vurma! Birisi bana cefa edecek olsa sana koar, alar, ikyet ederim. imdi, sen bana cevrediyorsun. Kime ikyet ederim? Ey akll adam Allaha ikyet et, Al lahtan ikyet etme! FAKR ADAM, UYGUNSUZ KADIN, ZENGN KOMU HKYES Bahtiyar bir adam vard. Ad da Bahtiyard. O
202

kadar zengindi ki, altn lekle lerdi. Bu adam fu kara mahallesinde otururdu. Bunun birtakm fakir komular vard; bunun hali ne imrenirlerdi. Fakirin zengini naz, saadet iinde g rnce haset etmesi zarurdir. Komularndan bir ka dn, akamst eli bo geldii iin kocasiyle kavgaya balad: Sen ne kadar bedbaht fakirsin. Eek ans gibi ineden baka bir eyin yoktur. Ben para, pul, yiyecek, iecek, giyecek isterim. Yalnz zevk iin kullanlacak di kadnlardan deilim. Sen erkeklii komudan ren. Onun altn, gm, mal, mlk, eyas var. Evi ni, barkn geindiriyor. Sen niin onun gibi zengin olamyorsun? Kalbi temiz dervi bu szleri iitince davul gibi bo barndan bir ah ekti, yle dedi: Benim elimde kudret yoktur. Zor ile zeknn elini bkmek kabil de ildir. Kimse ihtiyanna sahip deildir ki, ben zengin olacam deyip zengin olaym. FAKR NSAN LE RKN KARI HKYES K toprandan fakir bir insan, irkin karsna u szleri syledi: Hanm, kaz ile senin yzn ir kin yaratmtr. Bo yere yzne allk srme. Zor ile kim bahtiyar olur? Krn gzn srme ile kim aar. Daman ktlerden iyilik gelmez. Kpek insanlk, mert lik yapamaz. Tekmil Yunan, Rum filozoflan bir ara ya gelseler, zakkumdan bal yapamazlar. Vahiden in sanlk gelmez. Onu terbiye iin edilen gayret, ekilen mek boa gider. Aynadan pas gidermek kabildir, fa kat tatan ayna yaplmaz. almakla st dalnda gl bitmez. Zenci hamamda ykanmakla ak olmz.
203

AKBABA LE AYLAK HKYES Bir akbaba, bir aylaa: Benden daha ziyade uza gren hibir insan, hibir ku yoktur dedi. aylak ona: Bu bir dvadr, isbat lzmdr. Hay di bakalm, u ovann etrafnda neler gryorsan, sy le dedi. Akbaba bulunduu nokta ile toprak aras bir gn lk olan yce yerden aalara doru bakt ve; Eer szme inanrsan, ovann filnca noktasnda bir tane cik buday grdm dedi. Akbabann bu sz aylam hayretini mucip oldu: Pekl! Haydi inelim, bakalm. Szn doru mudur? dedi. Birlikte aa indiler. Akbaba hemen taneye doru kotu. Halbuki o buday tanesi bir tuzan stne konulmu imi. Akbaba buday alaym derken tuzaa tutuldu. Zavall akbaba felein ona tuzak kurduunu, bir buday iin tuzaa esir olacan bilemedi. Her sedef inciye gebe olmaz. Her atc, niangha vuramaz. Akbabann tuzaa tutulduunu gren aylak ona hitaben-, Arkada! Tuza gremedikten sonra taneyi grmekten ne kar? dedi. Akbaba ayanda tuzak ipi olduu hlde: Kazaya kar saknmann faydas yoktur diyordu. Ecel birisinin kanma el batrmak istedii zaman, ilk evvel kaza onun ince gren gzn balar, Ucu buca olmyan suda yzgecin gururu ie ya ramaz. NAKILI DOKUMA DOKUYAN IRAK Bir dokumac ra, dokuduu kuma zerine An ka, Zrafe, Fil resimleri iliyordu.
204

Birisi sordu: Niin bu resimleri intihap ediyor sun; daha gzel resimler ilesen olmaz m? rak: Benim elimden resim gelmez, dedi, resmi yapan ben deilim. Btn bu naklan st kattaki us tam yapar. Ben onun izdii resmi dokurum! dedi. Arkada! Senin halin iyi ise de, kt ise de onu nakeden takdir elidir. u halde beni Zeyd dvd. Amr incitti sznde gizli irk var. Eer sana hkm ezel sahibi olan Cenab Hak hakikati grecek gz ihsan ederse, o zaman Zeydi, Amr, gremezsin. Zannetmem ki Cenab Hak kulundan vazgesin, rzkna kalem eksin. Sen cihan yaratan Tannya yal var. Sana nzk akl versin. Yoksa o nzk balyacak olursa* kimse aamaz. DEVE YAVRUSUNUN-HKYES Bir deve yavrusu annesine: Anne, hep yryor sun. Artk yeter. Biraz da dur, uyu dedi. Anne: Yavrum, dedi, eer yulanm elimde olsayd kimse beni katarda yk tarken grmezdi. Gemici stn, ban paralasa, yine Tann gemiyi diledii tarafa yrtr. Sdi, kimsenin eline bakma; nk veren ancak Tanndr. Eer hakperest isen, sana baka kap lzm deildir. Tann kaps kfidir. O kapdan ayrlma. Eer, , seni kovarsa seni kimse istemez. Eer Tann seni tacdr yapmak dilerse ban uzat. Eer Tann istemiyorsa, otur, mitsiz bam ka. Mmkn ise sen erliini halka gsterme. Fakat gsterince ona riy kantrma. nsan olduu gibi grnmelidir. Olduundan az g rnen adam sonunda mahcup olmaz.
205

insan derecesinden fazla grnmek fenadr. n k zerindeki ireti ssl libas alacak olurlarsa, sr tndaki eski elbise ile dmdzlak kalrsn. HLAS LE BEREKET, RYA LE FET HAKKINDA badet ihls ile olursa yani halis Allah iin olursa iyidir. Ihlssz ibadet, isiz kabua benzer. Halka kendini sofu gstermek iin hrka giyiyor san, bu hrka ile Mecusilerin bellerine baladklar znnar arasnda fark yoktur. Mmkn ise sen erliini halka gsterme. Fakat gs terince ona riy kartrma. nsan olduu gibi grnmelidir. Olduundan az grne nadam sonunda mahcup olmaz. nsan derecesinden fazla grnmek fenadr. n k zerindeki ireti ssl libas alacak olurlarsa, sr tndaki eski elbise ile dmdzlak kalrsn. Doyun ksa ise, ocuklarn gzlerine uzun grn mek iin bacana tahta balama. Gm suyuna batrlm bakr, ancak bilmiyenlere yuturmak kabildir. A benim canm, bir paralk pula altm suyu srme. nk maharetli sarraf, o gibi yaldzl pula on para vermez. Yaldzl madenleri atee srerler. O zaman bakr mdr, yoksa altm mdr belli olur. BABA KH LE HLSININ HKKES Bilmez misin, evliyadan Baba Kh, mrailik ede rek gece uyuyamyan bir kimseye ne dedi: Ey babann can, haydi ihlsa brn. nk halk tan bir ey edinemezsin. Senin iini iyi grenler, senin
206

zahirine aldanyorlar. Huri gibi giyinmi, kuanm; melek kyafetli bir gzel ala tenli ise, dndaki gzel liin ne kymeti olur? Cennete hile ile girilmez. nk yzndeki perde yarn alacaktr. ORU TUTAN OCUK HKYES ittim ki, bula ermemi bir ocuk oruca niyet etti.,Yz sknt ile kulua kadar tutabildi. Byle kk ocuun oru tutmas, kalfasnn na zar takdirini celbetti. O gn ocuu mektebe gtr medi. Babas gzn, anas bam pt. Bana detleri vehile altn, badem satlar. le vakti olunca midenin hareketi ocua tesir etmee balad. Kendi kendine: Gizlice birka lokma yiyeyim. Babam annem ne bilecektir dedi. Hem deyedi. u kadar var ki, orucu akama kadar tutmu gi bi grnd. imdi o ocuk orucu babasna ve ailesine yaran mak iin tutmu oldu ve 'oru tutar gibi grnp giz lice kamn doyurdu. Sen Allah dnmedikten, ondan korkmadktan sonra istersen abdestsiz namaz kl-, kim ne bilecek? ocuk, ocukluk icab olarak orucu babas iin tu tar. Fakat yal bir kimse ibadeti halk iin yaparsa,, ocuktan daha ndan olmu olur. Halkn gz nnde halka sofu grnmek iin uzun uzadya klman namaz, cehennem kapsnn anahtardr. Eer tuttuu yol, Allahtan bakasna gidiyorsa yarn seccadeni cehenneme sererler.
207

MRAl ZHDN HKYES ittim ki, bir mrai bir merdivenden dm, der hal can vermi. Olu birka gn alam, nihayet dostlariyle otu rup kalkmaa balam. Olu bir gece babasn rya da grm ve: Hairden, neirden, sorudan nasl kur tulsun? diye sormu. Babas: Olum, Allah akna samalama! Merdi venden doru cehenneme dtm demi. D gsterisiz, iyi huylu kimse; ad iyi, fakat ii harap kimseden daha iyidir. Bence gece yol kesen uru bit gmlekli fsikten daha iyidir. Birisi halk kapsnda mihnet ekiyorsa, yanr k yamette Cenab Hak ona ok mkfat verecektir. Oul! Sen Zeydin evinde alyorsan Amrdan c ret bekleme. Bu yolda her kimin yz dost ie, dosta ondan bakas varamaz. Doru git ki, menzile eriesin. Doru yolda gitmez sen daima geride kalrsn. Susam ya karmak istiyen, susam dvmek iin deirmen ta kullanr. O ta bir kz evirir. Yac onun gzn balar. Zavall kz sabahtan akama kadar taban teper. Akam olunca kendisini yine eski yerinde bulur. Doru yola gitmiyen adamn hali de byledir. Bir kimse yzn mihraptan evirse, mahalle ahalisi onun kfrne ehadet ederler. Namaza durduun vakit niyaz ederek Cenab Hak ka ynelmiyorsan, arkasn kbleye dnerek namaz k lan kimseye benzersin. Bir aa kk tutmu ise, onu besle ki meyva versin. Eer senin ibadetin zemininde kke benziyen ihls yoksa, bu kapda senden daha mahrum kimse yoktur.
208

Ta zerine tohum brakrsan, harman vakti eli ne bir tek bir arpa girmez. Riymn verecei b- rya yer vermez. nk bu suyun altnda amur vardr. Ben i yzmde kt ve alak isem, zahirdeki e refimin ne faydas vardr. Eer Cenab Hakka satabilirsen, riy ile hrka dik mek kolaydr. Elbise iindeki insann kim olduunu insanlar ne bilirler? Mektup iinde ne olduunu, ancak onu ya zan bilir. Adalet terazisinde, adalet divannda rzgr ile do lu tulum tartda ne eker? Eer bir kimsenin hneri varsa, onun sylemesine hacet yoktur. Hnerin kendisi, kendisini gsterir. Dnyada o kadar takv gsteren mrinin tulu mundan bir ey olmad o zaman grlecektir. Eer miskin hlis deilse, bende misk var deme. Eer halis ise derhal kokusu yaylr. Bu altn marib altndr. Hlistir diye yemin et me. Yemine hacet yoktur. Onun nasl altm olduunu mihenk ta syler. Kaftann yz grnd, astan grnmedii iin, insanlar kaftann yzn astardan daha iyi, daha ky metli kumatan yaparlar. Bykler ise grnten vazgemilerdir. Bundan dolay onlar kaftann iini ipekliden yaparlar. Eer her tarafta hretinin yaylmasn istiyorsan, iine kymetli, ar elbise giy de, dn ne olursa ol sun. Bayezidi Bistam Hazretleri: Bence mnkirler m ritlerden daha emniyetlidirler. nk mnkirin mn kir olduu mlm; fakat acaba mrit hakik mrit mi dir? demitir.
209

ol kimseler ki hakikatte byk padiahlardr; on larn hepsi bu derghn dilencileridir. Hakikati bilen, mny anlyan insanlar, dilenci lerden bir ey beklemezler; onlara el uzatmazlar. Eer sende inci varsa, sedef gibi ban ieri ek. Eer senin ibadetinin yz Cenab Hakka ise, b rak seni Cebrail de grmesin. ocuk! Eer Sadinin nasihatini baba nasihati gi bi dinlersen sana kfidir. Eer bugn bizim szmz dinlemezsen, Allah saklasn, yann piman olmyasn.

210

ALTINCI BLM KANAAT HAKKINDA Cenab Hakkn verdii bahta, rzka kanaat etmiyen kimse Allah' bilmemi, Ona itaat etmemi saylr. Hrs ile dnyay dolaan kimseye haber ver: n san kanaat zengin eder. Ey, sebatsz, ey rzk peinde durup dinlenmeden koan kimse, biraz sakin ol; yuvarlanan ta zerinde ot bitmez. Akllca hareket etmek istersen vcudunu pek bes leme. nk beslerken lmne sebep olursun. Akll insanlar, hner kazanrlar. Grevlerini i irmeye bakanlar hner cihetinde zayf olurlar. Yalnz yemek, imekle megul olmak hayvanlar yoludur. Bu yola aklszlar giderler. Her kim insan olmak isterse ilk evvel nefs kpe ini susturmak lzmdr. Bir keye ekilip hakik irfan elde etmee al an insan, ne bahtl insandr. Hakkn srr, kendilerine ikr olar kimseler ar tk o hak zerine btl ihtiyar edemezler. Zulmeti nurdan farketmiyenlere gre, eytann yziyle hurinin yana birdir. Sen kuyuyu yolda farketmediin iin kendini ku yuya attn.
211

Doan yavrusu felee nasl uabilir ki, sen onun kanadna hrs tam balamsn. Eer o doan yav rusunu ehvet penesinden kurtarrsan, sidre-i mntehaya kadar uar. detten az yemekle insan yava yava melekler kadar iyi huylu ve masum olur. Yaban arslan melee nasl eriir? nk yerden ge umak mmkn deildir. Binaenaleyh iptida adam ahlkl ol, melek huylu olma dn. Sen am (ham) bir taya binmi, bir kpr ze rindesin. Ama dikkat, ban senden ekmesin. Eer senden dizgini ekecek olursa, kendi helk olduu gibi senin de kann dkm olur. Eer insan isen yemei itidal zere ye. Kamn ok doldurma. Sen insan mson, kp msn? insann ii gda yeri, zikir yeri, nefes yeridir. Sen sanyorsun ki, ihsann ii yalnz ekmek iindir. Hrs tulumuna zikir nasl sar ki, nefes bile aya n zorla uzatyor. Vcut besliyenlerin haberi yoktur ki, midesi, dolu olan kimsede hikmet bulunmaz. Yani ok yemek ha makat getirir. Bu iki gz ile kann hibir zaman doymaz. Bu bu lak kvrml, bkml barsam bo olmas daha iyi dir. Doymak bilmiyen karn, cehennemin rneidir. Nasl ki cehenneme o kadar mahlk atld hlde da ha yok mu diye baracaktr. sa zayflktan lyor. Sen ise eei beslemek iin urayorsun. Ey soysuz kimse, dini dnyaya satma. sa'nn In cilini verip de eee arpa alma. Grmyor musun ki, yrtc hayvanlar, kular ye mek hrsiyle kapana, tuzaa dyorlar.
212

Btn bu yrtclara kafa tutan kaplan, srf yemek itihasiyle fare gibi kapana yakalanyor. Fare gibi olma: O birisinin ekmeini, peynirini yer; sonra kapana der; kapann inesini, okunu yer. HKYE Bir sofunun bir altn vard. Boazna sarfetti; iyi bir yemek yedi. Dostlarndan birisi ona sordu: Altn ne yaptn? dedi. Sofu: Kamma ziyafet ektim. Fakat aldandm, altn gitti. Lkin kamm hl doymad yine istiyor dedi. Gda gerek ltif olsun, gerek yle, byle olsun; ele geince tatl tatl yersin. Akll kimse o zaman uyur ki, uyku bunu kemen de ekerek srkler. Sze meydan grmeyince sakn .syleme. Meydan grmedike topunu sakla. Endazeden dar, endazeden eksikne syle, ne ayak at. Yr, kalbini saf etmee bak. Kamnla urama. Onu ancak toprak doyurur. HKYE Allah haclardan raz olsun. Bir kere bir hac ba na fildiinden bir tarak verdi. Sonra duydum ki, o hac bana gcenmi, bana k pek demi. Bu sz iitince hac babann taran iade ettim ve: Kemiini alsn; bir daha bana kpek demesin di ye haber gnderdim. Ben kendi sirkemi yedike, helvacnn evrini ek mem. Hey nefs. Aza kanaat etki, sultan ile fakiri bir gresin.
213

Bir ey istemek iin sultann yanna niin gidiyor sun? Tamah bir tarafa brak, kendin bir sultan ol. Eer boaz dkn isen kamn tabla yap; u nun bunun kapsn kble edin. Eer her nefes, nefesin sana ver, ver diye hkme decek olursa, seni hareketle ky ky dolatrr. Ey akll insan! Kanaat, insann ban yceltir. Tamahknn ise ba omuzundan kalkmaz. HKYE Birisi sabahleyin erkenden Harzem ahn yanna gitti. Huzura girdi. Padiah grnce, ihtiram iin iki kat oldu, sonra doruldu, sonra yere kapand, yzn topraa srd, kalkt. ocuu babasnn bu halini iitince: Babacm, bir mklm var, sorabilir miyim? dedi. Babas: Sor dedi. Bunun zerine ocuk u suali sordu: Adl, anl babacm; sen Kble Hicaz tarafmdadr, derdin. O hlde padiah huzurunda namaz niin padiahtan tarafa kldn? Arkada! ehvetperest nefse kul olma. Onun her saat baka bir Kblesi vardr. Tamah, senin yznn suyunu ok dkyor (erefini azaltyor). Bir arpa ta nesi iin bir teke inci harcediyorsun. Akp giden rmaktan kana kana imek mmkn iken neden kar iin yz suyu dkyorsun? Ya nefsin arzusundan geersin, ya da zarur ola rak kap kap gezer, dilenirsin. Efendi yenini uzatmaktan bir ey kmaz; hrs eli ni ksaltmaa bak. Bir kimse tamah defterini drerse, artk, kimseye kulunuz kleniz diye mektup yazmaa hacet kalmaz. mit insan her meclisten srer. Sen midi sr ki, seni kimse srmesin.
214

HKYE Ehli dillerden, birisi stmaya yakaland. Birisi ona: eker stmaya iltr. Filn adamda ise eker var. On dan biraz eker iste dedi. Adam yle cevap verdi: ocuum, bana lm acl, onun eki yznn evrini ekmeden daha iyidir. Akll kimse kibir ile yz sirke yapan kimsenin elinden eker yemez. Nefsin her istedii eyin arkasn dan koma. nk vcut kuvvetlendike cann nuru eksilir. nsan nefsi emmresi hor ve hakir eder. Akll isen nefsi emmreye kymet verme! Eer her istediini yiyecek olursan, zaman seni birok arzularndan mahrum eder. Karn tandrn durmadan kzdrmak, yokluk g nnde bir musibet olur. Bol zamannda mideni dar tutarsan, darlk za mannda yzn sararp solmaz. Obur kimse, karn ykn bulamad vakit gam ykn tar. Kamna kul olan ok haclet eker. Bence, gnl dar olmadan ise, kamn dar olmas da ha iyidir. eref sahibi olan dem oullarnn hayvanlar gi bi, belki de hayvanlardan daha aa olmalar ne ka dar hazindir. ok yiyen kze acma; nk ok yiyen ok uyur. Eer sana kz gibi semizlik lzm ise, eek gibi olmal; insanlarn cevr cefasna katlanmalsn. HKYE Bilir misin ki, Basradan bir kssa getirdim ki ya hurmadan daha tatldr.
215

Dinle: Bir kere dorular hrkas iinde bulunan birok arkada, Basrada bir hurmaln kenarna u radk. Aramzda birisi ambar mideli, a gzl olduu iin ona hakaretle bakardk. O bedbaht hemen etek lerini beline ald, hurma aacna kt. ok gemeden tepe st dt. Der dmez ld. Derken hurmaln sahibi geldi: Bu adam kim ldrd? diye haykrmaa balad. Ben: Dur, barma, dedim, bu adam boazna dknd, karn eteini ekti (itihasmn evkiyle), hurma aacna kt. nk geni barsaklar, dar y rekli olurlar. Arzularna, mukavemet edemezler. Fa kat her vakit hurmann bir miktarn yemek, bir mik tarn alp gtrmek nasip olmaz. Bazan da yiyip l mek vardr. Kann el ba, ayak zinciridir. Kamna kul olan, Allaha kulluunu az yapar. ekirge batan ayaa kadar kann olduu iin kk kannl bir karnca, onu bacandan eker g trr. Birisi tabla zerine kam ekeri kor, ehir iinde saa sola gezdirir, satard. ehrin bir kesinde bir mbarek zata rastgeldi ve Efendi almz, dedi, parasn eliniz geniledii zaman verirsiniz. O akll, iyi huylu, mbarek adam yle cevap ver di. yle bir cevap ki, gz zerine yazlmaa deer. Ce vap udur: Belki sen paran iin sabredemezsin. Fakat ben eker kamna sabredebilirim. Arkasndan ac bir para mutalebesi olan ekerde tatllk olmaz. HKYE Erenlerden gnl mirlu birisine, Huten emri bir ipek hilat verdi.
216

O zat sevindi. Gnl gl gibi ald. Hilat giydi, emirin elini pt, u sz syledi: Huten ahnn hilat ne kadar hotur! Fakat insana kendi hrkas daha g zeldir. Eer azade isen, yani kimsenin minneti altnda yaamak istemiyorsan, toprak stnde uyu. Bir hal paras edinmek iin kimsenin nnde yer pme. HKYE Bir adamcazn soandan baka kat yoktu. Bakalar gibi az yoktu. Birisi ona yle dedi: Ey zamane elencesi bed baht! Filn yerde hn-i yama (1) var. Git, o sofradan bir ey getir ye. Adamcaz eteini beline ald; kollar svad, ye mek dalan yere kotu. Orada kaftan yrtld, eli k rld. Zavall adam kan alyarak syleniyordu: Bu der di kendi bama kendim atm, resi yok. Tamahkr olan belsn arar. Bundan sonra evimden, soan ek meimden ayrlmyacam. Kollarmn almasyie yiyeceim arpa ekmei, kerem sahibi insanlarn sofrasndaki bol ve nefis ye meklerden daha iyidir. Himmetsiz kimse dn gece bakalarnn sofrasn dan yemek bekliyerek ne kadar zdrap ile uyumutur. HKYE Bir kedi, bir kocakarnn hanesine alnmt. Ka dncazn hali perian, geimi fena idi.
(1) Herkese ak olan sofra, fakirlere verilen yemek. 217

Kedi, sefne yaamadan usand. yice beslenmek iin padiahn misafirhanesine kat. Padiahn kle leri kediyi okladlar. Zavall kedi can korkusiyle, v cudundan kan akarak kayor, yle diyordu: Eer bu okunun elinden kurtulursam, kocakarnn virane sinde, orann faresiyle geinirim, oradan ayrlmam. Arkada! Seninbal diye bayldn, armm inesine demez. Kendi pekmeziyle kanaat daha iyidir. Ksmetine raz olmayan kuldan, Cenab Hak rz olmaz. HKYE Birisinin ocuu di kard. Babasm bir dnce dir ald; zevcesine u szleri syledi: Ben buna ekmek, yiyecek nereden getireyim? Halbuki bu ciheti dn mee mecburum. Dnmezsem mrvvetsizlik etmi olurum. Bak, zevcesi ne erkeke cevap verdi: Vesveseye kaplmazsan eytan kahrndan geberir. O ocua dii veren, Yaradan, ona ekmek de verir. leme rzk ve ren Cenab Hak kadirdir. Bir ocuun rzkn da verir. Sen kendini zme! ocuklar ana kamnda tasvir eden, onlann mrlerini, rzklarn da yazmtr. Zen gin bir adam bir kle satn alr, onu yaatmay d nr. Kul sahibi insan byle olursa, yaratan Tann ku lunu dnmez mi? Kulun efendisine olan itimad kadar senin Cenab Hakka itimadn yok mudur? HKYE ittim ki eski zamanda, bir evliyann elinde ta gm olurmu. Bu sz mnsz zannetmiyesin. Bu nun mns udur. nsan Cenab Hakkn takdirine rz
218

olunca, ona gre ta ile gm bir olur. Nasl ki ocuk ihtiras sahibi olmad iin, onun elinde altnla toprak msavidir. Padiaha dayanan fakire haber ver ki, sultan fa kirden daha muhtatr. Bir fakiri bir dirhem gm doyurur. Halbuki Feridun tekmil Acem mlkne mlik olduu hlde yar a, yan toktur. Bir melik, bir devlet reisi olmak ne beldr. Asl dilenci padiahtr, ad dilencidir. Hatn bir kayt ile mukayyet olmyan fakir, ka naatkar olmyan padiahlardan daha iyidir. Bir kyl ile zevcesi o kadar tatl uyurlar ki, pa diah saltanat saraynda yle uyuyamaz. Gerek padiah olsun, gerek ekinci olsun, uyuduklan vakitte her ikisinin de gndzleri gece olur. Uyku hlinde gnl teevvnden kurtulurlar. Uyku seli bast zaman her ikisini de alr gtrr. Taht stnde uyuyan sultan ile, ovada uyuyan Kr dn fark olmaz. Ey fakir, bir zengini kibir ile sermest grdn zaman, bakasn incitecek iktidara mlik olmadn iin Cenab Hakka kret. Ehli dil, iyi bir zat, boyunca bir ev yaptrd. Birisi ona dedi ki: Kudretin var. Bundan daha iyi bir ev yaptrsan olmaz m? Ev sahihi yle cevap verdi: Yksek, kk, saray yaptrmaktan ne kar? Brakp gitmek iin bu da k fidir. Olum, sel yolunda ev yapma. Byle yerde yap lan bina daima yklagelmitir. Kervan halknn yol da saray, ev yaptrmas, akl ve irfana uyar bir ey deildir. HKYE Azametli pir padiahn mrnn gnei da arka219

smda batmak zereydi. Kendi ocandan, yerine pa diah olacak kimsesi de yoktu. O taraflarda bir eyh vard; saltanat ona terketti. Evvelce halvete alm olan eyh, devlet kuunu iitince artk halvet kesinde zevk bulamad. Saa, sola asker ekmee balad. Yiitleri, kahramanlan rktt. yle kat kollu, yrtc peneli oldu ki, baha dr sava erleriyle cengetmek istedi. uraya buraya da lm insanlardan bir ksmn katlettirdi. Neticede ondan rken insanlar toplandlar, birle tiler, birbirlerine arka oldular, yrdler, eyhin mem leketini iddetle muhasara ettiler. Yamur gibi ok ya drdlar, mancnk ile talar attlar. eyh bunald. yi bir zata Pek ciz kaldm. Benim imdadma yeti. Her cenkte kl, ok i grmez. Ba na kalbden himmet buyurun diye haber gnderdi. O zat bu haberi iitince gld: Niin yarm ekmek yiyip de uyumad? diye cevap gnderdi. Mala, mlke tapan Karun bilmedi ki selmet h zinesi feragat kesindedir. YLK MDYLE KUDRETSZLE SABIR HAKKINDA HKYE Kerim insan, esasen keml sahibidir. Altn olma mas onun iin bir noksan olmaz. Fakat alak insan Karun da olsa, zannetme ki, alak tabiati deiir. Cmert insan ekmek bulmasa dahi ruhtan zen gindir. Mrvet bir tarla; para ise ekin yerindedir. Pa ra ek ki hasltmdan istifade edesin. Topraktan insan yaratan Hd, insanln, kerem ve mrvvetin mkfatn elbette verir. Para toplamakla ykseleceini zannetme. Duran su fena kokar.
220

Balamaa al ki, akan suya gk yardm eder. Yadrr, sel gnderir, onu kurutmaz. Deersiz kimse mansp ve devletten decek olur sa, kolay kolay dorulamaz. Eer sen kymetli bir cevher isen, gam yeme. Seni zaman katiyen zayi et mez. Yola bir kesek paras decek olsa, geenlerden birisinin ona baktn grmezsin. Eer smd (1) ile krplm bir altn paras dse, herkes onu mum ile arar. Kabiliyetli olan tatan sra yaparlar. Aynay hi bir zaman pasl tutmazlar. nsana hner, fazilet, din, kemal lzmdr. Mansp mal kh gelir, kh gider. HKYE Tatl szl ihtiyarlardan iittim ki, bir ehirde pek yal bir ihtiyar varm. Bu ihtiyar birka padiah za mannda bulunmu, devran srm, ok haller gr m. Amrm mr gibi mr srmt. Derken koca aa bir taze meyva verdi. Yani ihti yarn bir ocuu oldu. Gzellii ehir iinde velvele sald: Selvinin elma verdiini grmiyen varsa, gelsin grsn. Onun gnlleri meftun eden eneine (1) bak sn. ocuk byd. Yosma oldu. klarn gnllerini trmalamaa balad. Babas, onun gzelliini azalt mak iin ban tra etmek istedi. Uzun mrl, ksa mitli ihtiyar usturay ald, ocuun ban tra etti. Ban Musa'nn eline benzetti. Keskin azl, elik yrekli ustura, peri yanakl ocuun gzelliini azaltmak iin azn at. Gzel(1) (1) Makas. Gerdan. 221

ligine byk tesiri olan salarm tra etti. Fakat yapt bu fenalktan dolay grenler, usturay aldlar, ona ce za olmak zere ban kanma soktular, yani kapat tlar. Tra edilen salar, ocuun nne dt gibi,, ocuk da utancndan enk gibi ban aa sald. ocua gnl vermilerden birisi vard. Onun g nlleri esir eden gzlerinin akiyle mest idi. Birisi o ka yle dedi: k! ok cefa, ok dert, ektin. Artk bu olmyacak sevdann peinde dolama! nk makas onun cemali emasm kesti, snsrd. Ne zlf kald, ne kkl kald. Ne yazk ki onun hsn zevle urad. Bundan sonra ona pervane gibi arkan dn. Bu sz iiten k, haykrd: Evet, ahlkszlarn muhabbeti, ahdi gevek olur. Halbuki benim sevdiim gzel yzl, gzel huylu olunca; varsan, babas cehletle salarn tra etsin. Onun sevgisi benim canmla imtiza etmitir. Yoksa kalbim, zlfne aslm deil dir. Yzn gzelse hi keder etme. Sa derse tekrar biter. Asma ubuu her zaman taze salkm vermez. Belki bzan yemi verir, bzan yaprak dker. Bykler bzan bulut yznden hicaba urayan gnee benzerler. Hasutlar ise suya den ate korla rna benzerler. Gne buluttan kurtulur, tekrar meydana kar. Ate koru ise su iinde lr (sner) kmr olur. Ey aziz dostum. Zulmetten korkma. Mmkn ki,, iinbe b haya bulunur. Krrei arz hareketten sonra skn bulmad m? Nasl ki Sdi birok sefer, seyahatten sonra muradn bulmad m? Muradm elime gemedi diye keder eyleme. Gece ler gndzlere gebedir.
222

YEDNC BLM TERBYE HAKKINDADIR Bu bapta sz, salh hl, tedbir, hsn ahlk hak kndadr. Attan, meydandan, toptan, evgndan bah sedecek deilim. Nefsin dizginini haramdan ekenler, mertlikte, Rstemi Sami gemitirler. Ar grz (1) ile dmann beynini ezecek yerde,, kendini ocuk gibi denek ile terbiye et. Sen kendin ile baa kamaynca, senin gibi d mana kimse ehemmiyet vermez. Vcudun iyi, kt ile dolu bir ehirdir. Sen o eh rin sultansn, akl da onun lim veziridir. Bu ehirde serke alaklar vardr ki, onlar, kibir,, sevda, hrstr. Rza, takv bu ehrin iyi adl hr insanlardr; ha va, heves, yol kesici, yankesicidirler. Sultan ktlere ihanet ederse, akll insanlarda ra hat, huzur kalr m? ehvet, kibir, hrs, haset damardaki kana; ceset teki cana benzerler. Eer bu dmanlar kuvvet bulurlarsa, senin hk mnden, reyinden ba evirirler.
(1). Uzun sapl demir topuz. 223;

Akim penesini kuvvetli grnce, hava, heves inar d brakr, emre rm olurlar. Dmana riyaset etmiyen hkimin dman eliyle riyasetten decei phesizdir. Bu bapta ok sylemee hacet yoktur. Nasihatle rim dairesinde hareket etmek istiyen adam iin bir sz kfidir. SKTUN FAZLET HAKKINDA Eer da gibi ayan eteine ekersen, ban gk lerden daha yksek olur. Eyok bilen kimse, dilini ek. nk yarn dilsiz lere sorgu sual yoktur. Srrn, hakikatin incisi gibi olan kymetini bilen ler, azlarn ancak inci samak iin aarlar. ok sy leyenin kula tkal olur. Nasihat ancak susmulara tesir eder. Nefes nefese durmadan syleyecek olursan, kim se sznn zevkine varamaz; o szn tatllndan ms tefit olamazsn. Dizilmemi sz sylemek, gerekmez. Nasl ki l lmemi kuma bimek olamaz. Haty, sevab dnerek s? syleyenler, hazr cevap olan samaclardan daha iyidirler. Sz insann zatnda bir kemaldir. yleyse sz ile kendini kltme. Az syliyen asla mahup olmaz. Bir arpa kadar misk, bir yn amurdan hayrldr. On adam kadar syleyenden sakn. lim gibi bir syle, fakat pir syle. Yz ok attn, yz de boa gitti. Akll isen bir at, fakat hedefe isabet ettir. Bir adam, duyulduu zaman yznn sararaca sz niin gizlice syler!
224

Duvar dibinde kimseyi gybet etme. Belki duvar ar kasnda birdinleyen vardr. Gnlnn ii sr saklamaa mahsus kapal bir hi sardr. Bak, dikkat et, hisann kaps ak kalmasn. Mum, dili yznden yand cihetle, lim insan azn dikmitir. HKYE Trk padiahlarndan Teki, klelerinden birisine bir sr syledi. Hem de, sakn kimseye ama diye tenbih de etti. Teki o sun kendisi bir sene saklam, kimseye sylememiti. Fakat klesine syledikten sonra, bir gnn iinde cihana yayd. Sm n meydana kmasna Teki kzd, cellda: u klelerin boyunlarn vur emrini verdi. Klelerden birisi af dileyerek, yle dedi: Padi ahm! Klelerini ldrme. nk kabahat enindir. Sr sende iken bir pnar gz idi. Sen etrafn atn, su yayld, sel oldu. Sel olunca artk n almmaz ol du. Arkada! Kimseye srrn syleme. nk sen ona sylediin gibi, o da bakalarna syler. Cevherleri hazinedara teslim et. Fakat sim kendin muhafaza et. Bir sz sylemedike o sze sen galipsin. Fakat syledikten sonra o sana galip olur. Sz, gnl kuyusuna atlm bal bir devdir. Onu damaa, aza kmaa brakma. Yani ondan bah setme, kimseye ama. Bilirsin ki, dev kafesten kamca, lahavle... demek le geri gelmez. Hapisteki erkek deve yol versen verebilirsin, fa kat bir daha onu aldatp hapse koymak imknszdr.
225

Kk bir ocuk da Rahn (Rstemin atnn) ban zebilir; fakat sonra yz Rstem toplansa, onu kemende getiremezler. Ortaya dt zaman bel karacak mhiyette olan sz syleme. Chil khyaya kars ne gzel demi: Bilerek sz syle, yoksa sus! Cevabna dayanamyacam sz syleme. nk arpa eken buday biemez. Kfredersen dua ile muka bele greceini zannetme. Ne ekersen ancak onu bi ersin. Bir Hind hkimi u meseli sylemitir: Herkesin hrmeti, kendisinden olur. ok oyun oynamak doru deildir. Oynayacak olursan kendi kymetini krm olursun. Eer sert ve nobran olursan, bu sefer de herkes senden kaar. nsan ne ciz, ne bire, ne de zlim olmal. HKYE Msrda birisi vard. yi huyluydu. Eski giyerdi. Epey vakitten beri Msrda skt ile mehur olmutu. Yakndan, uzaktan birtakm akll insanlar ziyare tine gelir, etrafnda nur isteyen pervane gibi dolarlard. Bu adam bir gece kendi kendine dnd: nsan dilinin altnda gizlidir. Niin skt ediyorum? Eer byle konumazsam kim benim lim olduumu bile cek? ununla bununla konumaa balad. Balaynca dost, dman onun ne olduunu bildiler. Anladlar ki, Msr iinde en chil birisi varsa odur. Adamn mahiyeti meydana kt iin, rahat kat, ii irkinletil Msrda oturmad. Baka bir yere
226

gitmee mecbur oldu. Giderken, mescidin kemerine u mazmunda bir ey yazdi: Eer aynada kendimi gr m olsaydm, cahillikle perdeyi yrtmazdm. Bu ka dar irkin olduum hlde zerimdeki perdeyi kaldr dm. nk kendimi gzel yzl sandm. Az syliyenin sesi keskin olur, yani hret kaza nr. Syledin mi, revnakn kalmaz-, o zaman kamalsm. Ey akll insan! Skt senin iin vakardr. Ey bil gisiz insan! Skt senin iin perdedir. Binenaleyh eer lim isen mehabetini karma. Eer chil isen perdeni yrtma. Gnlnn iinde sim abuk gsterme. nk ne zaman istersen gsterebilirsin. Fakat bir kere srrn meydana kt m, almak ile tekrar gizliyemezsin. Kalem padiahn srrn ne gzel saklad. Bann zerine ak gelmeyince sylemedi. Hayvanlar sylemez, insanlar syler. Fakat sama syliyen insanlar, hayvanlardan daha aadrlr. jhsn ya insan gibi kilne sylemeli, yahut hay vanlar gibi susmaldr. dem olu nutuk ve akl ile mmtazdr. Binaen aleyh tutu gibi syle. Fakat tutu gibi ndan olma. HKYE Birisi kavga ederken kt syledi. Derhal yakas na yaptlar. Yakasn yrttlar, ensesine tokad bas tlar. st ba paraland. Oturdu alamaya balad. Cihan grm bir adam oradan geti. Hline vkf oldu: Ey, kendisini beenen kimse, senin azn gonca gibi kapal olsayd, gmlein byle yrtlmazd dedi. Sersem kimse sama syler, sersem kimse ii bo (beyinsiz), lfi ok tambura benzer.
227

Atein yaln yalnz dil olduu iin bir nefeste bir parack su ile sndrmek kabildir. nsan hnerli ise hner kendi kendini bildirir; h ner sahibinin sylemesine hacet yoktur. Hlis miskin varsa syleme. O misk kokusiyle kendi kendini iln eder. Bu marip altndr diye yemin etmek botur. Mi henk onun deerini meydana kanr. Kusur bulanlar bu noktadan tutturur. yidir, ho tur, fakat munis, deildir., insanlara katlmaz, kaar giderler. Evet yleyim. Derimi yzseler sama szlerle bey nimin patlamasna raz olamam. ADUDUDDEVLE HKYES Adududdevlenin bir olu fena halde hastaland. Babas ok periand. bitlerdenbirisi Adududdevleye: u yaban ku lan kafesten zat et. Belki olunuz kurtulur dedi. Adududdevle dil ve hakki kabul eden bir insand. htiyarn bu nasihatm kabul etti ve bahedeki sara yn kemeri zerinde pek gzel ten bir blblden ba ka, tekmil kulann kafeslerini kaldrd. Kafes knlnca artk hangisi durur; kular hep katlar. Kulann braklmas zerine olu iyi oldu. Bir sa bah vakti baheye gitti. Grd ki kular kam. Yal nz kemer zerinde bir blbl kalm ocuk blbl grnce gld: Ey gzel sesli blbl, sen sznn y znden kafeste kalmsn dedi. Sen bir ey sylemedike kimsenin seninle al ve rii olmaz. Fakat bir ey syliyecek olursan, delilini getirmelisin. Sdi de ok zaman dilini balam, hasutlann hak sz dedikodulanndan kurtulmutu.
228

Halktan, uzak kaan gnl, rahatn yanbamda bulur. Ey akll kimse, halkn aybn yaymakla urama, sen kendi aybn ile megul ol. Btl bir sz iitirsen kulak verme; plak birisini grrsen, gzn kapa. HKYE ittim ki, sarho Moollar meclisinden bir mrit, algclarn teflerini patlatm, enklerini krm. Bunun zerine sarholar, onun sandan tutmu, enk gibi bir mddet srklemiler, yzn tef gibi tokatlam; orasn, burasn evgn ile dvmler. Gece olunca zavall mrit, tokadn, evgnm ac sndan uyuyamam. Sonria pirinin yanma giderek, vakay anlatmtr, dert yanmtr. Piri yle demi: Tef gibi yz yaral olmak iste mezsen, enk gibi ban aa tut! HKYE ki kii grdler ki, bir tozdur kalkyor, talar fr lyor; ayakkablar uraya, buraya dalm, bir kav ga, bir kyametir gidiyor. Bu iki kiiden birisi kargaal grnce yan iz di, svt. teki, kavga edenlerin arasna girdi, ara yer de kafas krld. nsan iin en gzel ey kendi hlinde olup kimse ile al verii olmamak, kimsenin iyisiyle ktsyle al kadar bulunmamaktr. Cenab Hak sana gz, kulak, az, gnl vermitir. Gz grr, kulak iitir, az syler, gnl dnr. Bunlar hsn istismar ile, inii yokutan farket229

meli. Sonra bakasnn iine kararak bu uzundur, bu ksadr, dememelisin. HKYE Akll adam ihtiyarn szn zevkle dinler. Nasr zamannda Mekkeden Badada sefer etmi tim. Bir gece izbe bir yere vardm, orada yelda gecesi gibi simsiyah, srk gibi uzun bir Hintli grdm. Bu Hintli, kucana ay gibi bir kz alm, dilerini kzn dudana batrmt. Bu vaziyeti grsen, ifrit ile Belkis, huri ile iblis bir araya gelmi zannederdin. Kz onun kucanda gren gece, gndz zerine abanm, onu kapatm sanrd. Hintli ile kz bu hlde grnce, Allahn emri fe nal menetmek olduu iin, ie kartm. Ukallk ettim. nden arkadan bir takm sopa, ta topladm: Hey Allahtan korkmaz rsz, namussuz diyerek Hintlinin zerine yrdm. Hintliye ar szler syledim, sv dm, saydm. Herifi kovdum. Fecir gibi beyaz siyah tan ayrdm. Ban zerinden o kara bulut syrld ve kargann altndaki beyaz yumurta gzkt (gece ve gne). Benim lahavle... ekmemden eytan suratl Hint li atlad-, gitti. Fakat o peri yzl kz bana asld. Hey riya seccadeli, gk giyici, kt ili, dnyay alc, dini satc; ben nice zamandan beri buna candan k ol mutum. Ham lokmam imdi pimiti. Scak scak a: zmdan kaptn. Sen beni kmdan ayrdn, dedi, ve in saf, merhamet kalmad m? Yetiin, imdadma koun! Genler nerede? Bana yardm edin bu ihtiyardan inti kamm alsnlar. u ihtiyar, ihtiyarlndan utanmya230

rak zerime geldi. unun hakkndan gelin diye hay krmaa balad. Kz feryat ediyor, hem de eteimi elinden brakm yordu. Ben, utancmdan bam yakama ekmitim. Bak tm ki kzn elinden kurtulamyacam; feryat zerine genler, ihtiyarlar da toplanp bana cefa etmeleri muh temel idi, aklm bama topladm. Sarmsak gibi elbi semi karverdim. plak olarak kzn yanndan ka tm. nk elinde elbisemin bulunmasn, benim bulun mamdan daha iyi grdm. Baa kamyacam hasm ile tutuursan seni k ze bindirir, cihan dolatrr. Bir vakit sonra o kz bana rastgeldi. Bana: Beni tanyor musun? dedi. Cevap olarak: ok iyi biliyorum. Allah errinden saklasm. Fakat ben senin elinde tvbe ettim. Bir daha boboazlk etmiyeceim dedim. Her kim kendi iinin arkasnda oturursa, nne byle i gelmez. O biimsiz iten u nasihati kazandm: Grdm grmemi gibi olacam. Eer akln, fikrin varsa dilini tut. Ya Sdi gibi sz syle, yahut sus. BR KUSURU RETMENN HAYSYET VE SKTUN SELMET HAKKINDA HKYE Bir sofu, Davut Tanin yanma geldi. Oturdu, sy lenmee balad: Filn sofuyu falan yerde grdm. arap imi, sarho olmu. Sarna, gmleine arap bulam. Bir takm kpekler etrafna halka olmu dedi.
231

Mbarek huylu Davut Ta bu vakay iitince, syliyene kar can skld, kalarn att: Bir zaman dalgn1durdu, sonra yle dedi: Arka da, efkatli arkada byle gn iin lzmdr. Git, o so fuyu uygunsuz yerden al! Tabidir ki, sarhotur, yr yemez. Srtna al, yklen, yerine gtr. nk onun yapt i haram olduu gibi kisvesi iin de ayptr. Bunun zerine ii haber veren sofu, eyhin tekli finden skld. amura batm eek gibi dnd. n k eyhin emrini kramyaca gibi, koca sarhou omuzlayp gtrmee de gc yetmeyecekti. Sofu bir zaman hayrette kald. Sonra eyhin em rini mutlaka icra etmek lzm olduu iin, sarhou gtrmee karar verdi. Kalkt, sarhoun olduu ye re gitti. Eteklerini beline ald. Kuan berkitti, sar hou omuzuna ald. Orada bulunan ehir halk yldlar, elenmeye, grlt, patrd yapmaa baladlar. Mesel ilerinden birisi yle diyordu: Dervie bakn dervie. Vah gidi sofular vay! Hay temiz dinli bitler hay! Ey ahali, ba kn bakn, bu sofular arap imiler; hrkalarn mey haneciye rehin brakmlar diyor ve bunlar el ile gstererek; u zilzuma, parmaa bulamaz bo sar ho, batan kara, kfelik, bulut mu bulut! Fakat teki yanm sarho, akr keyfi, kafas biraz dumanl! diye kinayeler sylyorlard. Bir insann boynuna zulm ile dman klcnn inmesi, halkn teniinden, umumun tahkirinden daha iyidir. Zavall sofu bin trl bel yuttu, trl mihnet ek ti. Zar zor sarho sofuyu yerine gtrd. O gece kede rinden, teesrnden sabaha kadar uyuyamad. kinci gn Davut Tanin yanma gitti keyfiyeti ona anlatt. Davut Ta ona yle dedi: Kardeini mahallede
232

rezil etme. Yoksa zaman seni ehirde dillere destan eder. AYIPTAN DL EKMEK HAKKINDA HKYE Ey mrvvetli, akll kimse; iyi olsun, kt olsun kimsenin hakknda kt syleme. nk ktln sylediin kimse hakikaten kt ise, onu kendine d man etmi olursun. Eer iyi ise sen bir kt i yapm olursun. Sana birisi gelir de filn kimse ktdr derse, iyi ce bil ki, o kendi aybn sylemi olur. nk filnn ii yledir dedii zaman, beyan ve ispat lzmdr. Yal nz sylemekle olmaz. O ise szn ispat etmiyor. Sz yalnz gybet derecesinde kalyor. Demek ki gybet et tii sabit oluyor. Gybet ise kt bir itir. Bu surette kendi sz kendi aleyhine delil lyor. Sana dorusunu syleyeyim mi: Birisini gybet et tiin zaman, doru da sylesen, sen ktsn. HKYE Bir ahsa birisi gybet ederek dil uzatt. Orada bu lunan bir yksek lim ona yle dedi: Benim yanmda kimseyi ktlkle anma. Beni kendi hakknda fena zanna drme. nk sen birisini gybet edersen, ben seni fena bilirim. Hem de bu gybetten ne kacak bil mem de. Tutaym ki sen onu gybetle, onun derecesin den bir ey eksilsin. Fakat bu eksilen ey senin dere cene ilve edilmez. HKYE Bir gn birisi: Haramilik gybetten daha iyidir dedi. Bunu ltife tarikiyle syledi sandm. Ona sordum:
233

Dostum, samaladn. Bu sz bana tuhaf geldi. Hara milikte iyilik namna ne grdn ki, ona gybet zere tercih ediyorsun? dedim. Cevap olarak yle dedi: Haramiler babayiit in sanlardr. Bir kervan grnce, tehevvr ile ona sal drrlar, ekiirler, bouurlar, kervan yakalarlar. Yenerler, vurgun vururlar. Para, mal kazanrlar; kesele rini doldururlar, bol bol yaarlar. Fakat biimsiz, may mun, sinsi gybetiler ne yaparlar: Gybetle defterlerini karartr, bir ey kazanamazlar. HKYE Nizamiye medresesinde vazifem vard. Gece gn dz ders mzakere ederdim. Bir gn stadma: Filn dostum bana haset edi yor; ben hadisi erifin mnsn hakkiyle verdiim za man o habisin ii karmakark oluyor dedim. ok edip bir insan olan stadm benden bu sz iitince kzd: ok ey, dedi, dostunun hasutluu ho una gitmedi. Pek l! Gybetin iyi bir ey olduunu sana kim haberverdi? Eer o kskanlk cihetinden ce hennem yolunu tuttu ise, sen de baka bir yoldan ona yetieceksin dedi. Bir gen, Haccac hakknda: Bu herif hunhardr. Gnl, kara ta paras gibidir. Halkn hndan, ferya dndan korkmaz. Yarabbi! Halkn hakkn bundan al! dedi. Cihan grm yal bir ihtiyar bunlan iitince, o gence ihtiyarca, yle bir nasihat verdi: Evet olum, Haccactan mazlm, miskin insanlann haklann, bakalanndan da niin gybet etti diye onun hakkm so racaktrlar. Sen ondan, onun zamanndan el ek. n
234

k zaman nu malp edecektir. Bana gelince, ben ne onun zulmn beeniirm, ne de senin gybetini. Peymanesi dolduu zaman defteri kara bir bed baht, gnah cehenneme eker gtrr. Fakat onun orada yalnz kalmmaas iin, dier birisini de gybet sebebiyle onun arkasndan koturur. HKYE ittim ki, bitlerden birisi bir gen ocua bak m, hem de ltife ederek glm. Halvette oturan dier bitler onun arkasndan e kitirmiler; bununla da kalmayarak, ii eyhlerine anlatmlar.eyh efendi onlara yle demi: Hali peri an dostunuzun aybn ortaya atmayn. Ltife haram deil, gybet de hell deildir. HKYE ocukluumda oru tutmaa heveslendim. Fakat, o zaman o kadar kktm ki, sa hangisi, sol hangi sidir, bilemiyordum. Mahalle bitlerinden birisi bana el yz yuvmay yani abdesti retti. yle dedi: Snneti eriftir. lk evvel (Bismillh) de, ikinci olarak niyet et. nc olarak avucunu yuv (1). Sonra kere azna* kere burnuna su ver. Fakat burnunun deliklerini kk par manla kartr. Bir de baparmanla dilerini ov. Misvake gelince, zevalden sonra memnudur. Sonra avu su ile yzn sa bittii yerden eneye kadar yuv. Sonra ellerini dirseklerine kadar yuv. Btn bu ileri yaparken zikr tebih namna ne biliyorsan syle.
(1) Gusletmek, outurarak ykamak. 235

Sonra bana ve boynuna meshet. Sonra ayan yuv. Hda hakk iin, abdestin tamam olmas byledir. Bu usul benden daha iyi bilen yoktur. Gryor musun ki mahallenin eski hocas bunamtr. bidin bu szn mahallenin eski hocas iitince kzd a bide yle dedi: Ey habis, ey recim! Sen, oru lu iken misvak kullanmak caiz deildir, dedin. lm insan eti yemek caiz midir? Sen unu da sylemeliydin, demeliydin ki: Azn yenmesi caiz olmyan eylerden yuvmadan evvel, sylenmesi caiz olmyan eylerden yuvmalsm. Arkada! Kimin ad ortaya gelirse onu gzel bir ad, gzel sfat ile syle. Sen ise muttasl: nsanlar eektir diyorsun. Zannetme ki senin adn insana ya rar sfatla ydederler. Mahallede benim ahlk ve etvnm yle syle ki, yzme kar yine yle syleyebilmelisin. Eer bakan gzden ekinerek yze baka, arkadan baka sylersen, bilmi ol ki gayb bilen Ce nab Hak hazrdr. Karsndaki adamdan skldn hlde Cenab Haktan sklmaz msn? Bu ciheti dn de, kendin den utan. HKYE Tarikatn kadrini bilip yollarnda sabit kadem olanlardan birka birlikte halvete girdiler. lerinden birisi yabanc birisini gybet etmee balad. Bir baka s bir bireyi diline dolad. Dier birisi ona, yle dedi: Hey savruk arkada! Sen frenk gazvesinde bulundun mu? O, cevap verdi: Ben tekmil mrmde drt duva rmdan darya ayak atmamm. Bu cevap zerine o doru szl adam: Ben byle
236

bedbaht, uursuz kimse grmedim. enginden kfirler emin bulunuyor; fakat mslmanlar dilinden kurtu lamyor. HKYE Mergazl bir divane ne gzel syledi. Bir sz sy ledi ki, o sze kar hayretle dudan srsan yeri var dr. Sz udur.- Ben eer insanlan gybet edecek ol sam, anamdan bakasn gybet etmezdim. nk akl l insanlar bilirler ki, insann taat ve ibadetinin ana sna verilmesi daha mnasiptir. Ey iyi adl kimse, bir arkada kaybolunca ona kar iki vazife var: 1 Onun maln nahak yere ye memek; 2 Onu gybet etmemek. Birisi sana gelir de birisini gybet ederse, onun sana teekkr edeceini, senin iyiliini syliyeceini mit etme. Bu cihanda bence akll insan kendisiyle megul olan, cihandan gafil bulunan insandr. GIYBET EDLMELER CAZ OLANLAR HAKKINDA HKYE ittim ki, kiiyi gybet etmek caizdir. Bunlarn drdncs yoktur. Birincisi halka zarar dokunan ve halkn ayplad yolda giden padiahtr. Halkn ondan saknmalar iin, o padiaha ait olan szleri, ileri, tede, beride nakletmek caizdir. kincisi haysz insanlardr. Bunla rn ktlklerini rtmek caiz deildir. nk zaten perdelerini kendileri yrtmlar. Byle haysz, fsk kimseyi havuza dmesin diye muhafaza etme. nk faydaszdr. Sen onu burada havuza dmekten kur237

tarsan bile, gider tede kendisini kuyuya atar. ncs eri terazili yalancdr. Bu gibinin de kt ilerine dair ne bilirsen syle. HKYE ittim ki, krlarda dolaan bir gece hrsz, bir ey almak iin Sistan ehrine geldi. arya gitti, bakkal dan bir ey satn ald. Fakat hayrn grmedi. Bakkal onun bir miktarn almt (eksik tartm t). Farkna varan hrsz haykrd, yle dedi: lhi sen gece hr szlarn cehennem ateine yakma. nk Sistanllar gndz hrszlk ediyorlar. Ben gece kendi yaptm ilerden korkuyorum. Bu adam gpe gndz kimseden korkmuyor. Bu remzi bir yiit adam ne gzel syledi: Tulgadan, zrhtan nefret ettik. Yani lyk olmyanlar da giy dikleri iin nefretimizi mucip oluyor. GAMMAZLIIN ZEMM VE GAMMAZLARIN SIFATLARI HAKKINDA HKYE Gnl saf, temiz bir sofuya birisi : Haberin var m? Filn kimse arkandan ne sylyor? dedi. Sofu: Aman kardeim, sus syleme, dmann ne dediini bilmemek daha iyidir dedi. Dmann szn alp getirenler, dmandan daha ziyade dmandrlar. Dmann szn ancak dma na yr olan kimse alr, dosta gtrr. Ey gammaz! Dman benim karmda bana yle sin, bylesin diye vcudumu titretecek bir sz sylemi yor. Asil dman sensin ki, bana geliyor, dman se nin hakknda gizlice yle syledi diye sz tayorsun. Sz tayanlar eski cenkleri tazelerler. En yumu
238

ak insanlar cotururlar. Uyuyan fitneye: Ne yat yorsun,haydi kalk! diyen arkadatan kaabildiin ka dar ka. Bir yerden bir yere sz tayarak fitneye sebep ol madan ise, ayaklan bukal olmak daha iyidir. Kavga iki kii arasnda yanm bir atetir. Sz ta yan ise o atei sndrmemek iin odun tayan odun cuya benzer. Feridunun herkese vlen, beenilen bir veziri vard. Fikri parlakt. Uza ok iyi grrd. Bu vezir birinci derecede Allahn rzasn, ikinci derecede padiahn fermann gzetirdi. Halbuki fena memur, memleketin idaresi bunu icapettiriyor, devletin varidatn arttrmak lzmdr di ye halka trl ykler ykletir. Ey memur! Sen eer haktarafndan gzetmezsen, bilmi ol ki, sana padi ahtan da zarar gelir. Ahaliden birisi bir sabah Feridunun yanma gitti. Gnn asayi iinde olsun, btn arzularn hsl olsun diye duadan sonra: Padiahm, garez zerine deil, sadakat namna olarak bir arzum var. Dinlemenizi rica ederim. Arzum udur: Vezir size dmandr. n k ordunun byklerine, kklerine dn para ve riyor. Hem de ne zaman byk padiahmz vefat eder se, borcunuzu o zaman dersiniz diyerek, parann denmesini vefatnza balyor. Byle olunca verdii paralar yanmamak iin, sizin lmnz istedii sa bit olur dedi. Bunun zerine Feridun vezirini artt. Ona, bir yaman bak bakti: Huzurumda dost gibi grnr, fa kat iinden benim iin fenalk dnrsn. Byle deil mi? dedi. Vezir taht nnde yer pt, yle dedi: Padia hm, sordun, artk iin asln saklamak olmaz. Arzede239*

yim: Ey ad cihan tutan padiahm. Ben isterim ki btn cihan, benim gibi sizin iyiliinizi istesin. Borca vde olarak vefatnz gsteriyorum. Bilirsiniz ki bor demek insanlara ar gelir. Herkes vdenin uzamasn dan holanr. Bunun iin ne kadar borlu varsa gece gndz padiahmz ok yabasn, mr uzun olsun, u borcun vdesi abuk gelmesin diye sdk ile dua eder ler. Dua ise mhimdir. Erenler duay ganimet sayarlar. Dua kaz okunun nnde zrhtr, kalkandr. Padiah Vezirin syledii sz beendi. Yznn gl tatl bir surette ald. Vezirin an ve erefini pek yceltti. Onu gamzeden adam da yle cezalandrd ki, sylediine piman oldu. Ben gammaz kadar ba dnm, ters talihli, uursuz, sersem grmedim. Gammazlar cehalet ve kafaszlk yznden iki dostun arama nifak sokarlar. Sonra o iki dost ii an lar, barrlar. Gammaz da ara, yerde rezil olur,- kalr. ki kimse arasnda ate yakmak, fakat ara yerde kendisi yanmak, akl ii deildir. Sdi halvet zevkini tatm, iki lemden dilini ek mitir. Ey Sdi, bildiin faydal sz beenen bulunmaz sa bile syle. Bugn beenmiyen yarn eyvah, o hak sz dinlemedim diye feryad edecektir. KADINLAR, KADINLARIN Y, KT HUYLARI HAKKINDA Sz dinliyen, Allahn emrini tutan gzel kadn, fa kiri padiah yapar. Arkada! Sana diyorum, sineye sardn hanmn uygun ise kapda her gn be kere nbet aldr. Her gn sabahtan akama kadar gaml, kederli
240

isen gece olunca yannda gnln eliyecek, kederini datacak bir hanm olduktan sonra hi korkma! Kimin ki evi mamur, yatak arkada onu candan seviyorsa, Cenab Hak ona rahmet nazariyle bakm tr. Kiminki evi mamur yatak arkada ona candan baktka kendini cennette bilsin. Dnyada en byk bahtiyar o kimsedir ki, gnl nn elencesi olan hanm ona uygun olur. Kadn dindar ise, tatl dilli ise artk onun gzelli ini, irkinliini aramak fazladr. Ahlk gzel olan kadn gzel olmasa da ehemmi yeti yoktur. nk gzel ahlk kusurlarn rter. irkin fakat ahlk gzel olan kadn, peri yzl fakat ahlk irkin kadndan daha makbuldr. yi huylu kadn odur ki, kocasnn elinden sirkeyi helva gibi yer. Kt huylu kadn odur ki, helvay yer ken surat sirke satar. Kocasnn iyiliini istiyen kadn gnl elencesi dir. Huysuz kadnlara gelince, bizi o gibilerden Tanr saklasn. Huysuz bir kadma e olan erkek, karga ile kafese konulmu tutuya benzer ki, kafesten kurtulma ga nimet sayar. Hanmn yaramaz ise ya ban al ka, yahut otur, zahmete, meakkate katlan. Ayakkab darsa yalnayak gezmek daha iyi oldu u gibi, yaramaz kadn ile oturup kavga etmeden ise sefer etmek daha iyidir. Evde kalarn atm bir kadn grmedense, zin dana girmek daha iyidir. Evinde kadn irkin olan adama sefer etmek bay ram saylr.
241

Bir evde kadnn sesi yksek karsa, o evde hayr yoktur; saadet umma. Kadn arya pazara brakma. Sz dinlemezse dv. Szn yrtemezsen kan gibi evde otur; o erkek gibi gezsin, yrsn. Kadn erkeinin szn dinlemezse, eri er deil dir, kadndr. Ona kadnn kemba (ipek) donunu giy dir, hanm olsun. Aldn kadn chil, hain karsa, kan deil, ba na bel alm saylrsn. Kadm arpa kilesinde azck hiyanet edecek olursa, buday ambarndan el yuv. Hangi erin hanmnn eli, gnl doru ise; Cenab Hak o adama ok ltuf buyurmutur. Kadn yabanc erkein yzne bakp glecek olur sa kocasna: Artk, sakn erkeim deme diye syle. Yabanclara kar kadnn gzleri kr olmaldr. Evden knca doru mezara gitmelidir. Kadm kalarna rastk ekecek olursa, o kadma syleyin, kocasnn yzne allk srsn. Baktn ki kadm evde durmuyor, senin artk o evde durman akl ii deildir. Uygunsuz kadnn elinden timsahn azma ka. Namus ile lmek, namussuz yaamakdan ok iyidir. Hanmna yabanclara yz atrma. Szn dinle mezse, o erkek sen kadm olmu olursun. Kadm gzel ise, gzel huylu ise, devlettir, saadet tir. ylesini sk tut. irkin ise kt huylu ise bralc gitsin. HKYE Hanmlardan pek sklm olan iki kii arasnda bir konuma pek hotur.
242

Bunlardan, birisi yle dedi: Allah kimseye kt kadn nasip etmesin. teki yle dedi: Dnyada kadn olmasn. Ey zengin, her baharda yeni bir kadm al. Zira ge en seneki takvim ie yaramaz. Bir kimseyi kt ka dna dm grrsen onu ayplama, Ey Sdi, sen de kann bir gece kucaklyorsun ama, ne kadar evrini, kahnn ekiyorsun. HKYE Bir gen hanmnn hrnlndan ikyet iin bir ihtiyarn yanna gitti, yle dedi: Hanmm bana ga liptir. Elinden yle eziyet ekiyorum ki, bu eziyeti de irmenin alt ta ekmemitir. htiyar: Sabret! Sab reden mahcup olmaz dedi ve ilve etti: Ey evi yk las ; gece deirmenin st tasn, gndz de alt ta oluver. Bir gl aacmdan gller deriyorsan, dikenin cefasn ho grmelisin. OCUKLARI TERBYE HAKKINDA ocuun ya onu geince ona syle. Namahrem kadnlarn yanma oturmasn. Pamuun yannda ate yakma caiz olmaz. Kvl cm srar, pamuk yand gibi ev de yanar. Adnn yerinde kalmasn istersen, ocuuna ilim, hner, marifet ret. Onu akll fikirli yetitir. Eer ocua edep, terbiye, hner, marifet ret mezsen, sen lrsn; yerinde de kimse kalmam olur. Baba ocuunu nazik beslerse o ocuk ok zaman iddet, mihnet eker. ocuunu akll, hsn hl sahibi olarak yetitir. Eer ocuunu ok seviyorsan, onu nazl olarak yeti tirme.
243

ocuun daha kk iken onu okut. Arasra azar la. yi eyler iin mkfat vadet, kt eyler iin kor ku ver. Yeni renenler iin aferin, tahsin, ho szler, ok amalar hocann tekdirinden, tehdidinden daha iyi dir. Karun kadar hzinen olsa bile evldna, sanat, h ner ret. nk ne bilirsin ki, zamann dn onu diyar diyar gezdirir. Elindeki servete gvenme; olur ki o servet elde kalmaz. Eer ocuk bir sanat edinmise, kimseye ihti ya elini uzatmaz, avu amaz. Keseler dolusu altn gm olsa biter, tkenir; fa kat sanatknn kesesi hi bo kalmaz. stadn evrini ekmiyen ocuk, zamaneden ok cefa grr. ocuunu iyi tut. Onu rahat ettir, sefil brakma. Kimselerin ellerine gz dikmesin. Bir baba ocuunun her hlini dnmezse, o gibi ocuu yabanclar dnr, batan karrlar. Daha yznde ty ts bitmeden yz kararan ahlkszdan daha bedbaht kimse yoktur. Namertlii, erkekliin erefini karan o gayretsizden kamak l zmdr. Kalenderler arasmda oturan bir ocuun ba bas, artk ondan elini yuvmaldr. O lse de acma, babasnn yerini tutmayacak ocuk, babasnn nn de lmelidir. ocuu iyi hocaya, dinli, diyanetli, namuslu usta ya ver. Eer hoca, usta dinsiz, yaramaz, kt ise; ocu u da kendisi gibi yapar. Bilmez misin Sdi, sahralar gemeden, denizler amadan muradn neden buldu. ocukluunda iyi hocalara teslim edilmi, onlardan tokat yemi, nihayet byklnde safa srmtr.
244

Byklerin buyruklarna boyun eenler, ok ge meden, kendileri de buyruk sahibi olurlar. HKYE Bir gece mahallemizde bir elence vard. O cemi yette her cins insan toplanmt. alg sesi mahalleyi ayor, klarn hay huyu gklere eriiyordu. Peri yzl sevgili bir arkadam vard. Ona: Aziz dostum, bu cemiyete sen de gelsen, meclisimizi ruen klsan olmaz m? dedim. Cevap olarak yle dedi: Erler gibi sakallanma dka, erler yannda oturmak ho deildir. GZEL YZLLERDEN SAKINMAK HAKKINDA Ev ykan delikanl seni ykar bitirir, mahveder. Hanenin mamur olmasn istersen evlen. Her sabah karnsa baka bir blbl bulunan gle heves etmek, akl kr deildir. Her gece baka bir meclise mum olan delikanlnn etrafnda pervane gibi dnme. Gzel huylu, yaradltan ssl bir kadna, byk lan terlemi bir delikanl benzer mi? H, smme h. Kadn bir gonca gldr; onu tatl sz gldrr; aar. Delikanllar aksi, inat, sert, hrn olur. Ta ile krlmyan Ebucehil karpuzunun yemiine benzer ler. Delikanllarn iki yz olur. Bir yz huriyi an drr, teki yz dev gibi irkin, ifrit gibi murdardr. Delikanl nankr olur; ayan psen teekkr et mez. Hkipay olsan acmaz. Seni inadna iner ld rr.
245

Delikanl sevecek olursan banda beyin, elinde pa ra kalmaz. Eer kendi ocuunun namuslu kalmasn istiyor san; bakalarnn ocuklarna fena g-zle bakma. KLELER TERBYE HAKKINDA HKYE Bu ehirde bir kere kulama geldi; bir bezirgan bir kle alm. Kle gm eneli, gnl aldatc imi. Gece olunca efendi klenin enesini okam. Kle kzm, vurmu, efendisinin bam yarm. Klenin hareketinden efendi mteessir ve mahup olmu. Bir daha byle hareket etmiyeceine yemin et mi. Allah ve Peygamberi ahit tutmu. O hafta g etmek icabetmi. Tccar, yz gz yaral, mteessir yola km. Kervandan bir iki mil mesafe ayrlnca, korkun bir kayala rastlam. Bu kalenin ad nedir? diye sormu. Yayan ok acayip pey ler grr. Kervan halkndan birisi: Buras (Tenki Tr kn) dr Bilmiyor musun? demi. Trklerin imini iitince, dmanla kar karya gelmi gibi korkmu. Kervanbaya: Ey bahtl adam, olduun yerde konak la. Arpa kadar aklm, irfanm olmamal ki ben Tenri Trkndan geeyim demi. Ya kendine ehvet kapsn kapa; yoksa eer k isen sopa ye, sesini karma, ban sar. Efendi! Klen varsa onu muhabbetle besle. Efendi liini icra et ki, hizmetinden mstefit olasn. Efendi, klesinin dudan srsa, kle efendilik arzusuna der. Kle su ekmek, kerpi yapmak, velhasl hizmet iin tutulur. Kle nazenin olursa, efendisine yumruk atar.

246

YALANCI CEMAL IKLARI Bir takm insanlar delikanllarla oturur ve: Biz temiz kalbli, ceml kyz derler. Rzgrn her trl hlini grm ben ihtiyara sorunuz. Orulu kimse sofraya hasret eker. Koyun, hurma kfesine yetiemedii iin ekirdek yer; yac kz susam uvalna yetiemez, saman yer. CEMAL IKI BR DERV LE SOKRATIN HKYES Bir dervi ceml sahibi birisini grd, akna d t. Ak ile gnl karmakark oldu. Cennet aalarnda alan ieklerin yapraklar nasl ebnemlenirse, dervi de yle bir ter dkmee balad. O srada Sokrat bir ata binmi, oradan geiyordu. Dervii grd: Bu adama ne oldu? diye sordu. Birisi cevap verdi: Bu bir bittir. Asla elinden fe na bir i kmamtr. Gece gndz krlarda, dalarda elenir; insanlardan kaar, grmek istemez: imdi bir gzeli grd; gzel onun gnln kapm. inden klamyacak bir batakla dmtr. Halk onu tayid ettike o: Vavgein, susun der, inliyorsam bouna deildir. Feryadmn sebebi var. Benim gnlm ka pan o gzelin yznn nak deil, o nak balyan nakkatr. Yal, bal, pikin, olgun, byk tecrbe, fikir sa hibi Sokrat: Bu bit belki dediiniz gibi hsn h rete mliktir. Fakat her hrete inanmak da doru de ildir. Sizin sznze gre bu bit: Ben bu nakn nakkana km diyormu. Fakat o nakkan nak, yalnz onun gnln yama eden o grd naktan
247

m ibarettir? Bir gnlk ocuk onun akln, fikrini ni in yama etmiyor? Cenab Hakkm kudretini gster mede 14 yandaki insan ile kk bir ocuun ne far k var? demitir. Hakikati grenler inin ekerin ay yzl gzel lerinde sunu ilh namna ne grrlerse, devede de onu grrler. Bu kitabmn her satn, dilfirip bir yanak zerine sarktlm bir nikaptr. Her siyah harfin altmda perde altndaki gzel, bu lut iindeki ay gibi nice mnlar var. Sdinin szlerini okuyan sklmaz. Zira perde ar kasnda bu kadar ceml sahibi gzellere rastgelir. Meclisleri aydnlatan bu szlerim ate gibidir ki, onda hem nur, hem nr vardr. Hasmlann muztarip, bhuzur olurlarsa canm s klmaz. nk onlar bu Pars ateinden stmadadrlar. BR KEYE EKLP OTURMADAK SELMET, HALKIN CEFASINA KARI SABIR HAKKINDA Bu cihanda cihan halknn dilinden kurtulan varsa, kapsn zerine balayp, bir keye ekilen kimse dir. Bir kimse gerek mri olsun, gerek hakperest ol sun; dillerin evrinden kurtulamamtr. Eer melek gibi ge uacak olsan; suizan sahibi Kimse eteini brakmaz, eteine yapr. alp Diclenin nn balamak mmkndr. Fakat kt fikirli insanlarn dillerini balamak mm kn deildir. Bir takm etei kirli alak insanlar toplanr: Filn kuru sofudur, falan ekmeine tuzak kurmutur diye unun bunun hakknda sz sylerler.
248

Arkada! Halk seni isterlerse hie saysnlar. Sen Hakka ibadetten yz evirme. Pk olan Tanr senden rz olunca, bir takm napk insanlar rz olmazlarsa ne ehemmiyeti vardr? Halkn fenaln dnen insanlar, Cenab Haktan bihaberdirler. nk onlarn halk ile uramadan Ce nab Hakk dnmee vakitleri yoktur. Bu gibiler Hak yolunda bir makama ermemitir. nk ilk admda yanl yola sapmtrlar. Bzan bir sz iki kii dinler; fakat aralarnda me lekle eytan kadar fark vardr. Birisi o sz nasihat olarak kabul eder; o melek sfatldr. teki o szde kusur aramaktan nasihat tarafna bakmaz, o eytan sfatldr. Karanlk bir yerde ciz kalm olan bir insan, Cemidin dnyay gsteren kadehinden ne anlar, ne isti fde eder? Gerek arslan ol, gerek tilki ol; ne mertlik ile, ne hi le ile insanlardan kurtulamazsn. Halvet kesini ihtiyar edip kimse ile gremiyecek olursan: Bunun yapt riydr, hiledir; eytan in sandan nasl kaarsa yle kayor derler. Birisi gzel yzl, mnis olursa; iffetsiz, takvsz, uhmerep, ak, yzsz derler. Birisi zengin ise gybetle derisini yzer: yle ki birlidir ki, lemde Firavun varsa odur derler. Birisi fakir ise fakr zaruretten yanp yklyorsa: Bedbaht, uursuz, kara gnl derler. Bir fakir sknt ekiyorsa, uursuzluundan, beceriksizliindefdir, derler. Murat sren bir zengin felkete urarsa, onu ga nimet bilir: Malna, mansbna gvenerek kibirli idi. Her sadaetin arkasndan felket geleceini dnm yordu. Oh! ok kr, Allah ne gzel yapt, lyn verdi derler.
249

Eli yufka bir fakirin ii yoluna girer; hli, vakti iyileirse, zehirli dilerini gcrdatr: Bu alak felek, alaklara meyleder, o gibileri besler derler. Elinde bir i grseler: Ne kadar haris, ne kadar dnya perest adamdr. Durmadan alyor derler. tutmayp bo duracak olsan: Dilenci huylu, pi mi yiyen, hazra konan, lp derler. Gzel szler syliyerek konuacak olsan: Heze yanla dolu davul, susacak olsan hamamdaki nak derler. Tahamml edenlere: Biare korkudan ba kald ramyor derler. Birisi korkun olur, kahramanca hareket ederse, onu grnce kar: Ne deli adam derler. Birisi az yiyecek olsa: Mal bakasna nasip ola caktr; miraslara mal yyor derler. Gzel yiyecek olsa: Tenperver, kamnn klesi, obur, pisboaz derler. Birisi zengin olsa, fakat sse ehemmiyet v ern i yen feylesoflar gibi sssz gezse: Bedbaht adam! Pa rasn kendisinden esirgiyor diye, kl gibi dil kulla nrlar. Birisi saray, kane, kk yaptrr; naklatr yal dzlatr, gzel elbiseler giyerse: eddd binalar yap tryor, kadn gibi ssleniyor diye teniler ile onu ca nndan bezdirirler. Birisi seyahate kmam ise, seyahat yapm olan lar: Karsnn kucandan ayrlmam insann ne h neri, ne fenni olur? diye zemmederler, ona adam de mezler. Birisi seyyah ise serseri, bedbaht, bir ayak stne dnyay dolayor, avare diye onun derisini yzerler ve: Azck ikbali, serveti olsayd yurdundan kmaz, ehirden ehire kovulmaz, srlmezdi derler.
250

Birisi bekr ise, her eyi inceden inceye grenler: Bunun vcudu yer zerinde bir sklettir. Y er onun ya tp, kalkmasndan inciniyor derler. Birisi evlenecek olsa: Gnlnn elinden, boynu stne amura ken eee benzedi derler. Birisi fkelenip yerinden frlyacak olsa: Sersem, divane, kak, savruk derler. Birisi sbur, mtehammil, halim, selim olursa: Gayretsiz, hamiyetsiz derler. Birisi cmet ise: Yeter yahu! Ne datyorsun o kadar. Yarn avret yerini rtecek bez bulamaz, bir eli ni nne, bir elini arkana tutarsn derler. Birisi kanaatkr, tutumlu ise; halkn teniine ya kalanr: Bu alak da babas gibi olacaktr. O da bu nun gibi yd, yd; hasretle brakt gitti derler. ir kine irkindir; gzele gzeldir diye cevrederler. Selmet kesinde kim oturabilir? Hazret-i Pey gamber Aleyhisselm Efendimiz bile kt insanlarn dillerinden kurtulamad. Ei, orta, zevcesi, olu olmyan Cenab Hak iin bile iitmedin mi Hristiyanlar neler sylediler. nsanlarn ellerinden kurtulu mmkn deildir. Dile den insanlara re, ancak sabrdr. HKYE Msrda bir kle vard. Gayet utangat. Ba g s zerinden kalkmazd. Birisi bana: .Bu ocuun akl, idrki yoktur. Ter biye iin unun biraz kulan bur dedi. Bir gece mezkr kleye iddetle haykrdm. Evcelve onu tedip etmemi istiyen adam, haykrmam ii tince: Vah zavall! Kleyi ldrd dedi.
251

HKYE Bir gen hnerli, kil idi. Vazda alk ve merda ne idi; iyi bir gnl sahibi, hakperesetti. Yanann t y ts alnnn yazsndan daha gzeldi. Nahivde kuv vetli, belgette mahirdi Fakat (n) farkini hakkiyle karamazd. yilerden bir zata-. Filn vzn n dileri yoktur dedim. Ben byle deyince o zat kzd, kzard: Bir daha byle sama syleme. Sen onun yzne baktn, yalnz aybn grdn. Onda bulunan bu kadar hner, fazilet ten aklnn gz baland m? dedi. yice bilki, yakn gnnde (kyamet gnnde) iyi grenler, insanlarn ktlerini grmezler. Birisinin fazileti, edebi, terbiyesi, hneri, gzel d nmesi bulunur da ondan bir kusur sdr olursa, o ufack kusurdan dolay ona cefay ho grme. Baksa na, bykler: Huzm safa, dm keder = Duru olan al, bula n brak demilerdir. Ey akll zat! Gl diken ile beraber bulunur. Sen diken ile urama; gl demet yap. Eer tabiatinde daima ayplan, kusurlar grmek varsa, tavusta irkin ayaktan baka bir ey gremez sin. Ey donuk yzl! Kalbini tertemiz, mcell tut. nk bulank yzl, kararm ayna iyi gstermez. Kendini ukubetten kurtaracak bir yol ara. unun, bunun parmak basacak aybn arama. Ey alak adam! Halkn aybn gzne koyma. nk bununla megul olmak, gzn kendi aybn grmeden alkoyar.
252

Kabahatli olduunu bilirken baka kabahatliye nasl had denei vuruyorsun. Tevil ile kendine mzaheret iin, yani eli ktleye rek kendini iyi gstermek iin bakasna sertlik etmek yakmaz. Kt bir ey houna gitmezse evvel kendi yap ma. Sonra komuya: Ktlk yapma de. Eer ben hakperest isem yahut mrai isem, d m sen bilirsin, iimi Cenab Hak bilir. Benim dm gnahsz ve afif ise; artk sen benim erime doruma karma. Ahlkm iyi ise de, kt ise de, i yzm Cena b Hak senden daha iyi bilir. Kt iinden dolay o kimseye azap et ki, iyilik sebebiyle senden mkfat umsun. Ben iyi isem de, kt isem de sen sus, karma. nk krmn da, ziyanmn da hammal benim. Bir kimsenin hsnniyetle yapt ii Cenab Hak bir yerine on yazar. ocuum; sen de birisinin bir hnerini grr sen, on aybndan ge. Yoksa bir aybn parmana dolayp bir fazilet cihann hi yerine koyma. Sadinin kara kaibli dman gibi ki, Sdinin ii rine nefretle bakar; gayet gzel, ltif yz nkte gr se kulak vermez de, bir ufak kusur grse yaygaray basar. Dmann byle yapmasna sebep, hasedin, o k t eyleri beenen hasudun iyilik gren gzn karm olmasdr. Hail k lem dem Babamz yaratt zaman, hikmeti icab olarak zrriyeti eitli oldu. Kimisi si yah, kimisi beyaz, kimisi gzel, kimisi irkin oldu. Her grdn gz, ka, gzel deildir. Sen fstn iini ye, kabuunu at.
253

SEKZNC BLM KR HAKKINDADIR Dosta kr iin sz syleyemiyorum. nk Ona lyk kr bilemiyorum. Vcudumdaki her kl Onun bir ihsandr. Nasl mmkn ki herbir kl iin bir kredeyim. Ne kadar meth sena varsa balayc Tanrya mahsustur. nk O, kullarn yoktan var etmitir. Onun ihsann vasfetmee kimde kudret var? nk ne kadar vasflar varsa, Onun anmda mstaraktr. Bir yaratcdr ki, amurdan insan yaratm; ona can, akl, gnl balamtr. Baba belinden, t ihtiyarln sonuna kadar bak sana gayp hzinesinden neler ihsan buyurmutur. Seni yaratt zaman temiz olarak yaratmtr. Akln topla, topraa kirli girmek ayptr. Gnl aynasndan tozu durmadan sil. nk pas tutacak olursa, cil kabul etmez. alp bir iyilik elde ettiin zaman kendi bazunun zoruna gvenme. Ey kendisine tapan kimse! Niin Hakk grm yorsun ki, kolunu, elini harekete getiren Odur. alp bir iyilik ettiin zaman, onu Cenab Hak kn tevfikinden bil; kendi almandan bilme.
254

K ol kuvvetiyle kimse topu gelemez. Cenab Hak seni ona muvaffak etmitir. Ona hamdet. Sen kendi kendine kalsan bir nefes ayakta dura mazsn. Daima sana gayptan medet yetiir. Evvel sz sylemez, dili bal bir yavrucak idin. Ana rahminde rzkn gbekten gelmez miydi? Gbek kesilince oradan gelen nzkm da kesildi. Bu defa iki elinle anann memesine aslmadn m? Bir garip, gurbet diyarnda hastalanrsa, ona il olmak zere vatanndan su getirir, verirler. Sen de yle oldun. ocuk karnda beslenmi, mide daarcndan yi yecek yemitir. Onun sevdii iki meme; onun besle dii yerden gelen iki emedir. efkatli annenin kuca, gs ocuun cenneti, memeleri st rmadr. Annenin can besleyen gzel boyu bir aatr; o cuk o aacn nazl, sevimli meyvasdr. Memelerin damarlar kalb iinde deil midir? O halde bakarsan st kalbin kandr. u halde ocuk ine gibi dilerini annesinin kal bine batrd halde, annesinin vcudu, kann ien ocuun muhabbetiyle yorulmutur. ocuk kuvvet lenip dileri katlanca, taya hanm memeye azvay srer. O azvay ocua st, memeyi unutturur. Arkada: Sen de tvbe hususunda yol ocuusun. Gnah sabrla unutabilirsin. HKYE Bir gen annesinin szn dinlemedi. Dertli ka dnn gnl atele yand. Annesi ocua itaate getir meden ciz olunca, beiini getirdi, nne koydu: Ey gevek muhabbetli eski halini unutan ocuk; daima a
255*

layan ciz bir minimini deil miydin? Geceleri senin hizmetini yapmak iin uyumazdm. u beikte iken bir eye kudretin yoktu. Yzne konan sinei koya mazdn. Bir sinekten incinirdin. Bugn bydn; kuv vet, kudret sahibi oldun. Nihayet gn gelir, lr, me zarn ukuruna girersin. Kendinden bir karncay defedemezsin. Gz bir daha eran nasl parlatr? nk mezardaki bcekler diman i yan yerler. Bir amay grrsn. Giderken yolu kuyudan farketmez. Onu grp de sen gzl olduuna kretmelisin. kretmeyecek olursan sen de kr saylrsn. Akl, fikri sana hoca retmedi. Senin amurunu Cenab Hak bu sfatlarla yourdu. Eer Cenab Hak sana hakk kabul edecek kalb vermeseydi hak ve hakikat kulana btln t ken disi gibi gelirdi. NSAN HLKATNDE CENABI HAKKIN SUN U HAKKINDA Arkada! Bak, Cenab Hakkn kudretiyle ka bo um bir araya getirilerek bir parmak vcuda getiril mitir. u halde sunu lhinin bir harfine parmak basmak divanelik, ahmaklk olur. Dn ki insann yryebilmesi iin ka tane ke mik bir araya getirilmi, sinirlerle balanmtr. Topuk, diz, ayak hareket etmedike, aya yerin den kaldrmak mmkn deildir. nsann belindeki omurga yekpre kemikten ol mad iin secde etmek insana zor olmamaktadr. Cenab Hak 200 mhreyi birbirleriyle terkip ve terkip ederek seni balktan vcuda getirmitir.
256

Vcudunda 360 damar var. Vcudun zemin, da marlar rmaklar nisbetindedir. Cenab Hak baa gz, akl, fikir koydu. Azalar gnlle de ilimle de azizdir. Hayvanlar yzleri yere doru hakir olarak yara tldklar halde, sen elif gibi, ayaklan stnde yrr olarak yaratlmsn. Hayvanlar yemek iin balarn eerler, sen izzetle-taamm nne getirirsin. Sende bu kadar bolluk varken, ban taatten gay ri bir ey iin emek sana yaramaz. Cenab Hak sana inam ile yemek iin tane halketmitir; hayvanlar gibi ban samana sokmamtr. u kadar var ki, bu gzel surete aldanma; gzel huylar elde etmeye al. Doru boy deil, doru yol lzmdr. Yoksa kfir de suret itibariyle bizim gibidir. Akll isen sana sz, az, kulak veren Cenab Hakkm emri hilfna alma. Tutaym ki, dman ta ile ezmiyorsun. Fakat cahillik yapp da dost ile cenge girme. yilik bilen akll insanlar, nail olduklan nimeti kr ivisiyle mhlarlar! NMETE KR HAKKINDA HKYE Bir padiah attan dt. Boyun kemikleri birbiri ne girdi, fil gibi boynu ieri batt. Btn gvdesi dn meyince, ba dnmez oldu. Tekmil tabipler tedavisinden ciz kaldlar. Yalnz Yunanl bir tabip, ban eski haline getirdi. Damar lar dzeltti. Eer o tabip olmasayd, padiah sakat kalacakt. Padiah iyi olduktan sonra bir aralk tabip onu
257

ziyaret iin gitti. Fakat iyilik bilmeyen padiah, tabibe iltifat etmedi. Akll, hnerli tabip, edilen hakaretten mteessir oldu, ban edi. ittim ki ahn yanmdan kp giderken yle de miti: Eer ben onun boynunu evirip eski haline getirmeseydim, bugn yzn benden evirmezdi. Bunun zerine tabip ahtan intikam almak iin bir tohum gnderdi. Bunun ah buhurdana koyup yaksn, gzel bir ttsdr, diye haber gnderdi. Pa diah o tohumu yaktrnca dumandan aksrd; aksrd; aksrnca ba, boynu, eskisi gibi arpld. Padiah emretti, tabibi buldurmak istedi. Ne ka dar aratt ise de bulunmad. Arkada! Boynunu Cenab Hakka krden evir me ki, kyamet gn eli bo kalmayasn. HKYE Birisi ocuun kulan burdu, ona yle dedi: akn, bedbaht ocuk. Ben sana kazmay odun kr diye verdim. Mescidin duvarn yk demedim. Dil kr ki, hamd iindir. Hakinas olan kimse onunla gybet etmez. Kulak, Kuran, nasihat dinlemek iindir. Bhta, btl dinlemeye alma. ki gz Cena b Hakkn san kudretini grmek iindir. Kardeinin,, dostunun aybndan gz yum. CENABI HAKKIN SARI KUDRET VE KRGZARLIK HAKKINDA Cenab Hak geceyi senin rahatn iin, gndz alman iin yaratmtr. Ay geceyi, gne de gn dz parlatr. Gnein ziyas ferra gibi senin iin bahar yayg
258

sn der. Rzgr, kar, yamur, bulut, evgn vurup bulutlan sren gk grlemesi, kl gibi parlayan im ek hepsi senin ektiin taneyi, tohumu beslemek iin i gryor ve Cenab Hakkn emrini tutuyorlar. Susuz kalnm diye tel etme. nk bulut sekkas (saka) sana omuzunda su getirebilir. Cenab Hak gzn, burnunu, diman, azn ho etmek iin topraktan renkler, kokular, yiyecekler vcude getirmitir. Andan bal, havadan kudret helvas, hurma aa cndan hurma, ekirdekten hurma aac vcuda ge tirmitir. Nahlclar (1) hakik hurma aac (nahl) gibi bir nahl yapamaz; ona kar hayretle ellerini smrlar. Gne, ay, lker senin iindedir. Bunlar senin sa raynn tavann, damn aydnlatan kandillerdir. Senin iin dikenden gl, nafeden, (2) misk, ma denden altn, kuru daldan taze yaprak vcuda getir mitir. Gzlerini, kalann kendi kudret eliyle naketmitir. nk bunlar mahremdirler. Mahremi yabancla ra brakmak olmaz. Kadirdir; kullann naz ile, trl nimet ile byle besler. Can gnlden, hem de yalnz dil ile deil, belki tekmil za ile durmadan Ona kretmek lzmdr. Yarabbi! Yreime kan oturdu; gzlerim yara ol du; Senin inammn krn sylemee imkn gre miyorum. Yerdeki yrtclar, kanncalar, balklar deil; felek
ti) Mum ve gmten aa dal eklinde yaplarak gelin nnde gtrlen ss. Hurma mnsna gelen (Nahl) den. (2) Misk keisinden karlan gzel koku.

259

lerdeki meleklerin hepsinin kr, sana yaplacak k rn binde birini tekil edemez. Sdi, sonu olmayan bir yolda dolama. Aczini gster, haddini bil. RABBLLEMNIN NMETLERN TANIMAK HAKKINDA Bir kimse minnete, felkete dmedike iyi g nn kymetini bilemez. Katlk ylnda fakirin k, servet sahibinin yann da ne kadar kolay grnr. Shhati yerinde olan kimse, inleyerek uykusuz kalmad iin, shhatinden dolay kretmek aklna gelmez. Sen erler gibi gidiyorsun, ayana eviksin. Buna krane olarak kafile iinde aya arlar varsa, on lar beklemeyi unutma. Genler ihtiyarlara, kudretli olanlar olmayanlara merhamet etmelidir. Ceyhunun kenarndakiler suyun kymetini ne bi lirler. Sen suyun kymetini, gnein altnda susuzluk tan dp kalm olanlara sor. Diclenin kenarnda oturan Araplar, Zerud l nn susuzluklarn dnrler mi? Saln kymetini, bir zaman stmadan eriyen bi re insanlar bilir. Sana karanlk gece hi uzun grnr m? n k naz ile bir yandan br yana dnyorsun. Hara retten ba kesilmi tavuk gibi yatak iinde kvrana n bir dn. Gecenin ne kadar uzun olduunu has ta bilir. Davul sesiyle uyanan zengin kimse, bekinin ge ceyi nasl geirdiini ne bilir.
260

TURUL AH LE HNTL BEK HKYES ittim ki, Turul ah sonbaharda bir gece saray beklemekte olan Hintli bir bekiye uram. Bekinin ad Nikbaht imi. Kh kar yayor, kh yamur yayor, sel ak yor; zavall beki. Sheyl yldz gibi titriyormu. Turul bekiye acm: Dam kenarnda azck bekle. ieriye gider, srtmdaki krk bir kle ile sa na gnderirim. Giy, me demi. Bu konuma esnasnda souk bir yel esmi; Tu rul hemen ieri kam. Saray takm arasnda peri yzl birisi varm. Padiahn gnl ona biraz akyormu. Onu grnce, cemalini temaa ile kendinden gemi; zavall Hintli yi unutmu. Biare Hintli ise krk szn iitmi ama, onu omuzuna almak nasip olmam. Ona souun zahme ti yetimiyormu gibi bir de ha geldi, ha gelecek diye krk beklemek derdi kmt. Nihayet Turul yatp uyumu, sabah olmu. Bir aralk beki frsat bulmu, ona yle demi: Padi ahm sen sevdiin deragu edince Nikbaht unuttun. Senin gecen elence, zevk ile geiyordu; bizim ze rimizden nasl bir gece getiini ne bileceksin? Kazann kaynatm, nne alm, kotarp yeme e balam olan kervan halk, geride kalm, ayak lar kuma batm cizleri dnr m? Hey, gemici! Gemiyi srp gitme, dur. mdada yeti. Bak ka biare suya dm. Dalga balarndan ayor. Hey ayana evik genler yavalayn, ar olun; azck durun. Kervan iinde ihtiyarlar var. Sen kervanda deve zerinde mahfeye binmisin; devenin yulan devecinin elinde, rahat rahat uyuyor
261

sun. l ne, da ne, kum ne bilmezsin. Bunlann ker van dkntlerine, kalntlarna sor. Seni iki hrgl beserek deve gtryor. Piyadenin nasl yrd n bilmezsin! Huzura kalb ile konak yerinde adrda yatanlar; alktan kvrlan gzn uyku tutmayan kimsenin ha lini ne bilirler. HKYE Gece zabiti, birisini hrszlk ederken yakalam, ellerini balam. Hrsz btn gece uyumad, rahat sz oldu. Bir aralk karanlk gece iinde bir fakirin zaru retten inlediini, ikyet ettiini, sylendiini iitti. Ona hitap ile: Zaruretten dolay bu kadar inlemek olur mu? Haydi Allahna kret. Benim gibi elin ar kana balanmamtr ya! nleme, uyumaya bak dedi. Kendinden daha fakiri grdn zaman, fakirlik ten inleme. HKYE Bir plak, birisinden bir ake bor ald. Onunla kendisine ham deriden bir giyecek yapt. Sonra, ikyetle inleyerek: Ey uursuz talih, de di, bu ham derinin iinde scaktan pitim. O ham adam ektii skntdan ikyeti uzatnca zindandan birisi ona yle dedi: Hey ham adam! Al laha kret ki, bizim gibi elinde, ayanda ba yok tur. Birisi bir bideye rastlad. Onu ft sand, ense sine bir tokat att. bit, darlmaktan baka, kard ona gmleini balad.
262

O kimse utand: Bana at deil, afiv lzmdr. Beni affet, hat ettim dedi. bit: Ne kadar teekkr etsem azdr, dedi, n k senin zannettiin deilim. HKYE Yolda kalm bir piyade: Bu sahrada benden da ha ciz, kim var? diye alyordu. Yk eken eek onun szn iitti: Hey aklsz, ne var ki felein evrinden ikyet ediyorsun? Yr, Allahna kret. Eee binmemisen, benim gibi yk altnda deilsin ya! dedi. HKYE Bir fakih, yere dm bir sarhoun yanndan ge ti. Kendisinin iyi halli olmasndan dolay, gururland; sarhoa gz ucuyla olsun bakmad. Sarho ban kaldrd, ona u szleri syledi: Hey iyi adam! Nail olduun nimetten dolay Cenab Hakka kret. Sakn kibirlenme. nk kibirden, mahrumluk hsl olur. Birisini zincir iinde grdn zaman glme. Olmaya ki sen de desin. Mmkn de il midir ki yarn sen de benim gibi sarho olup yk lasn. Felek sana mescidi mukadder etmi, ok gzel: Fakat kiliseye giden dierlerine tanetme. Belki mecusi znnan balamadn iin kret, namaz kl, el bala. Kime ki Cenab Hak diler, ona inayet ederse ltfiyle onu ekerek gtrr. Bunun iindir ki Cena b Haktan tevfik, inayet dilemek lzmdr.
263

VSILLARIN NAZARLARI ALLAHA OLUP ESBABA OLMADII HAKKINDA Cenab Hakkn iradesini gr. Esbaba bakma, es baba dayanma. Esbab adidir. Cenab Hak dilemezse esbab bir ey yapamaz. Balda ifay Cenab Hak yaratmtr. Hastala faydas olur. Fakat ecel gelmi ise bal eceli savamaz; nk ecelin ilc yoktur. Her ot da byledir. Evet, otlarn faydalan vardr, fakat ecel mstesnadr. Candan bir nefescii kalan kimsenin azna bal srme, faydas olmaz. Bal aznda iken can kar. HKYE Birisi beyninin zerine bir polat grz darbesi ye mi. Birisi de ona yaral yere sandal ya sr demi. Arkada, Elinden geldii kadar tehlikeden ka, fakat kaza ile peneleme. nsann ierisi yemeye, imeye kabiliyetli olduk a beden taze, ekli pakize olur. Bilir misin, bu hane ne zaman tamamen harap olur? Tabiat tam uyuamadklar zaman harap olur. Miza drttr: Ya, kuru, souk, scak. Anasn erbaa da bu drtten mrekkeptir. Bu drtten birisi galip gelince, tabiat nitidali, te razisi kmlr. Eer nefes ile souk rzgr ieri girmezse, mide nin harareti can feryada gtrr. Eer mide taam kaynatmazsa, nazl vcudun ii ham olur. rfan olanlar bunlara gnl balamazlar. n k bunlar birbirleriyle uyuamazlar.
264

Vcudun kudretini, gcn yemekten bilme. V cuda beslenmeyi, kurdeti Cenab Hak ihsan ediyor. Yemin ederim ki, eer Cenab Hak iin gzn kl ve bak zre koysan, ann krn deyemez sin. Hrmetlerini arz iin yzn yere koyduun za man Ona sena et, kendini grme. Tebih ekmek, zikretmek, namaza hazr olmak Hakka kar dilenciliktir. Dilenciye gurur yakmaz. Tutaym ki, Cenab Hakka hizmet ediyorsun. Et melisin, borcundur. nk boyuna Onun rzkn yi yorsun. SAKA EZEL VE AMELDE TEVFK LHYE NAL OLMAK HAKKINDA ptida, Cenab Hak bir kulunun gnlne sevgi brakr, sonra o kul ibadete balar. Eer Cenab Hak bir kuluna iyilik yapmak iin tevfik ihsan etmeseydi, o kuldan kimseye hayr gel mezdi. Dil Cenab Hakka ikrar ediyor. Bu hotur. Fakat sen dili grme. Dile ikrar etmek, sylemek haysiyetini kim verdi? O noktay dn. nsann gz marifet tahsili iin bir kapdr. Bu kapy, gkleri, yerleri temaa iin kim amtr? Eer Cenab Hak sana bu kapy amasayd, ini yokuu nasl anlardn? Cenab Hak kulunu demden vcuda getirdi. Eli ne cmertlik, bana secde etmek kabiliyetini verdi. Eer Cenab Hak bu kabiliyetleri vermeseydi, el nasl cmertlik yapar, ba nasl secde ederdi? Eer dile sylemek haysiyetini vermeseydi, gn lnn srrn anlatmak nasl mmkn olurdu?
265

Eer kulan, casus gibi malmat toplamak has sas olmasayd, akl sultanna haber nasl eriirdi? Dil ile kulak, padiahn iki hcibi (1) gibidirler. Bunlar, akldan gnle, gnlden akla haber gt rrler. Bana tatl syleyen dili, sana anlayan kula Ce nab Hak vermitir. lerim iyidir diye kendine paye verme. yi bak, gr anla ki, o iyi iler hep Cenab Hakkn tevfikiyle meydana gelmektedir. Biz! amelimize deta padiahn bahesinden pa diahn sarayna hediye olmak zere yemi gtren bahvana benzeriz. HNDSTAN SEFERNDE VE PUTPERESTLERN DALLETNE DAR HKYE Somanet kilisesinde fildiinden yaplm bir put grdm. Araplarn menat putu gibi zeri mcevher lerle ilenmiti. Putu yapan usta o kadar gzel yap mt ki, ondan daha gzel bir suret yapmak imkn szd. Her taraftan insanlar o cansz sureti grmek iin kafile kafile, akn akn oraya gelirlerdi. Sdi ta yrekli sevgilisinden vefa umduu gibi, in, ekel ikliminin padiahlar da bu puttan iyilik, ltuf umarlard. Her yerde airler, hatipler, oraya gelir; o dilsiz pu tun karsnda yalvarrlard. Hayat sahibi insanlarn byle cansz bir puta tap malarnn srrn bir trl bulamyordum. Somenat ehrinde benim oda arkada, putu se ven, iyi szl mecusi bir dostum vard.
(1) Kapc, perdeci.

266

Derdimi ona atm. Yumuaklkla ona yle de dim: Dostum ben bu memleketin iine ayorum. Bu ciz putun stne niin bu kadar dyor, ona bu kadar baylyorlar? Bence bunlar azgnlk kuyusuna dm, kamyorlar. Halbuki tapndklar putun ne elinde kuvvet var, ne ayanda yrmek kudreti var. Onu yle devirecek olsun, yerinden kalkmaz. Gzlerine bak: Kehribardandr. Ta gzllerden vefa ummak ise hatdr. Bu szleri dinleyen Brehmen fena halde fkelen di, ate kesildi. Beni dman sayd. Gitti, mecusilere, kilisenin bapapazna haber verdi. Mecusiler topland lar, i fenaya vard. Pazend okuyan mecusiler bana beteldiler, kemik iin kavga eden kpekler gibi hrla dlar. Onlarca o eri yol doru olduu iin benim gsterdiim yolu eri grdler. nsan ne kadar lim olsa, iyi adam olsa, cahillerin yannda cahil saylr. Mecusilerin hcumu zerine ciz kaldm. Mdaradan baka bir yol bulamadm. Cahilin kinlendiini, klrdn grrsen, selmet ona kar tatllk gs termek, evet demektir. Ben de bu fikri kurdum. Onlarn en byklerini yksek perdeden vmeye baladm. yle dedim: Ey Zendavesta kitabnn byk mfessiri; ben de putun nakna baylyorum. Ne gzel ekli, ne gnl ekici boyu var. Sureti gzmde grlmemi bir gzellik tekil ediyor. Fakat bu putun mnevi kudretini, aza metini bilmiyorum. nk garibim, buraya yeni gel dim. Garipler ise iyiyi ktden farkedemezler. Sen bu satran meydannn svarisisin; bu yerin padiahna da nasihat edebilirsin. u putun bykln bana anlat ki, ona tapanlarn birincisi ben olaym. Bilirsin ki, taklit ile inanmak azgnlktr, vukuf ile yola giden ler bahtiyardrlar.
267

Szlerim Brehmenin houna gitti. Sevindi, yz gld, bana yle dedi: Sualin dorudur. in gzel dir. Her kim delil ararsa muhakkak menzile eriir. Ben de senin gibi seyahatler yaptm. ok dolatm. Kendisinden haberi olmayan ok putlar grdm. Fa kat bu put baka bir puttur. Bu put, her sabah ol duu yerde elini dil Yezdana uzatr. Arzu edersen bu gece burada kal, yann bu sylediim eyi gzn le greceksin. Bunun zerine ihtiyar Brehmenin emriyle o gece orada kaldm. Yani Bijen gibi bel kuyusuna d tm (1). O gece sanki kyamet gecesi idi. Uzadka uzad. Taharetsiz mecusiler etrafmda sahabeden yin yap tlar. Bunlarn oklan mecusi papazlar idiler. Bunlar yle insandrlar ki, mrlerinde suyu incitmemitirler. Kzgn gnete le nasl kokarsa bunlann koltuklar da yle kokuyordu. Her halde byk bir gnah ilemitim ki, o gece o gnahn elim azabn ektim. Btn gece gam zin cirleriyle balanmtm. Bir elim yreimin stnde, bir elim Cenab Hakka duada idi. Yarabbi sen kurtar diye yalvaryordum. Derken sabah davulu alnd. Brehmenin birisi ho: roz gibi tt. Gecenin karalar giymi hatibi gn kl cn knndan ekti. Sabahn kvlcm kav tututur du. Cihan birdenbire yalmlad. Sanki Zengibar ktasnda bir kede birdenbire Mool askerleri ktlar. mrnde yzn yuvmam, kokmu fikirli mecusiler dereden, tepeden, ovadan, kyden gelmeye balad(1) Zalolu Rstemin yeeni olup Afrasiyabm kz Men ijeye k olup Efrasiyab tarafndan bir kuyuya atlan efsa nev bir kahraman.

268

lar. ehirde erkek kalmad. Hepsi kiliseye topland. Ki lisede bir dan tanesi atacak yer kalmad. Ben. ise merakmdan hasta uykudan sarhotum. Bir de grdm ki put birdenbire elini kaldrd. Orada bulunan insanlardan bir lktr koptu; zannedersin ki bir deniz cotu. Sonra o demek bozuldu, gelenler yava yava da ldlar. Brehmenle ben kaldm. O vakit Brehmen g lerek bana bakt: Biliyorum, artk mklnz hal lolmu, hakikat aa km, btl bir ey kalmam tr dedi. Baktm Brehmen cehaletinde ayak diriyor, muha li mmkn gryor. tikadndan dnmyor. Hak ve hakikat namna bir ey sylemedim. nk btl eh linden hakk gizlemek lzmdr. Grrsn ki birisi mevki itibariyle senden stn, kolu senden kuvvetlidir; onunla urap kolunu kr drmak erlik deildir. Binaenaleyh ben de mrailik ederek aladm: Sylediim szden piman oldum dedim. Mecusiler aladma inandlar. Sel suyu, ta bi le alatr. Buna taaccp edilmemelidir. Mecusiler bana hizmet iin kotular. zzet, ikram ile koluma girdiler. zr dilemek iin, abanoz taht zerinde altn kak mal, sandalye stnde, fildiinden yaplm putun ya nna gittim. Putcazn bir iki kere elini ptm. Hal buki iimden sana da, tapanlara da lnet olsun di yordum. Hlsa birka gn yalandan kfir oldum. Zend kitabnn ahkmna gre Brehmen oldum. Sonra bir gn baktm ki kilisede kim, kimse yok. Bana emniyet geldi, sevincimden yerlere samaz ol dum.
269

Kilisenin kapsn gece olunca muhkem kapattm. Akrep gibi saa, sola komaa baladm. Putun bulunduu tahtn stne, altna baktm. Grdm ki bir tarafta altm ile ilenmi bir perde var. Perdeyi kaldrdm. Bir de ne greyim? Grdm ki ieride bir ateperest papaz var. Putun iinde yer tutmu. Putun kolunu kaldracak ip de onun elinde. Putun el kaldrmas neden ileri geldiini anladm. Elindeki demir, muma dnen Davuda benzedim. Y a ni anladm ki, papaz ipi ekince putun eli kalkyor. Brehmen pek utand, gizli ayb meydana kt ve ka maya balad. Ben de arkasndan kotum. Nihayet yakaladm. Baaa bir kuyuya, attm. Dndm, kendi kendime dedim: Eer bu papa z sa brakrsam, srrn meydana kardm iin benden intikam alacak, beni ldrtecektir. Bir mfsidin iinden, sana kar suikastinden ha berdar olduun gibi onu durma ldr. Eer o soysuzu brakacak olursan, ayaklarna kapansan bile, seni di ri brakmayacak, frsat bulduu gibi ban kesecek tir... Hileknn izince gitme, ona uyma. ayet izince gidip de hilesine vkf olursan ona aman verme. Brehmeni kuyuya attktan sonra tekrar kma masn, izinin kaybolmasn temin iin zerine talar attm. Habisi iyice geberttim. Sonra dndm, baktm, ben kilisenin iinde b yk fenalk yaptm. Artk orada durmay mnasip grmedim, katm. Bir kaml atee verdiin zaman akll isen, ora da, durma. Oradaki arslanlardan sakn. nsan sokan ylann yavrusunu ldrme. ldrr sen artk o evde oturma.
270

Arnn yuvasna denek sokup anlar kzdrdn an ka. nk sana hcum ile sokarlar. Ateler iin de kalrsn. Senden daha evik insana ok atma. Atacak olur san, eteini beline al, ka. Sadinin ktlannda byle nasihat oktur; bir duvarn temelini kazarsan orada durma. Somenatta kyamet kopardktan sonra katm. Hinde geldim. Oradan da Yemen yoluyla Hicaza gel dim. Bama gelen bu aclardan sonra ancak bugn azm tatlland. Bu da imdiye kadar ei gelmemi, bundan sonra da gelmeyecek olan Ebu Bekir bin Sdn saltanatnn ikbal ve saadeti sayesindedir. Felein evrinden dda geldim. Bu adalet sayesi ni yapan padiaha smageldim. Btn kullan gibi bu padiahn devletinin duacsym. Yarabbi! Sen bu devletin sayesini ebed kl. Padiahm, yarama, yaraya yakr derecede de il, kendi inam ve ihsanna yakr surette merhem koydu. Hizmetinde bam ayak yapsam, bu nimetin k rn yine yerine getiremem. O gamlardan hls oldum. Fakat o gamlardan kulamda nasihatlar kald. yleki: Ne zaman ki niyaz elimi srlan bilen Cenab Hakkn derghna kaldrsam, o ssl put hatm m a gelir. Kibir ve gururumu krmak iin gzme toprak serper; kaldrdm eli kendi kuvvetimle kaldrmadm bilirim. Demek ki gnl sahipleri ellerini kendi iradeleriykaldrmyorlar. Belki gze grnmeyen bir el, gizli ipi ekiyor... Hayr kaps, taat kaps aktr. Fakat herkes iyi ie kadir deildir.
271

Padiahn derghna padiahn ferman olmadan girilmedii gibi, iyi i de Tannnn iradesi olmadka yaplamaz. Kaza anahtar kimsenin elinde deildir. Kadiri mutlak ancak Cenab Haktr. u halde, ey doru yola koan kimse, sakn taat, ibadet ediyorum diye Cenab Hakka kar nazlanma; kendine pye verme. Belki sana tevfik, inayet buyur duundan dolay Cenab Hakka minnettar ol. Cenab Hak seni yaratrken sana gzel huylar vermi olmak la, ktlk yapamyorsun. nk iyi huydan kt i gelmez. Andan bal hasl eden, ylandan zehir yaratan Tan rdr. Senin mlkn, saltanatn viran etmek isterse, evvel senin elinle halk perian eder. Eer sana ltuf ve ihsan buyurursa, senin elinle halka rahat, saadet eritirir. Arkada! Doru yolda gidiyorum diye kibirlenme. nk senin elinden tuttular da kalktn. Dinlersen sz faydaldr: Yola gitmekte devam edersen erenlere eriirsin. Sana yol verirlerse bir ma kama eriirsin. Orada sana izaz ve ikram ile ziyafet ekilir. Yalnz rica ederim, o gzel yemekleri yerken biare Sdiyi dnesin. Arkamdan bana rahmet gn deresin. nk gvenilecek iim yoktur.

:272

DOKUZUNCU BLM TVBE HAKKINDADIR Ey mr yetmie ermi kimse, acaba uyuyormu idin ki bu mr heba olup gitti. Daima burada bulunmak iin altn. Bir kere git mek tedarikini grmedin. Belki de gnlnden bile ge irmedin. Yarn kyamette cennet azar kurulacak; herkes orada ameline gre menzil alacaktr. Oraya ne kadar sermaye gtrrsen o kadar kazanacaksn. Eer mf lis isen eline utanmaktan baka bir ey gemeyecek. Bir ar ne kadar tklm tklm dolu olsa, eli bo giden o kadar perian, mahzun dner. Elli akelik bir mal, be aken eksik olsa alamaz, gnln gam penesiyle yaral olarak dnersin. Elli yln, elinden km gitmitir. Giden geri gel mez. Bari geride kalan be gnn olsun ganimet say; kymetini bil. lnn dili olsayd alaya inleye, bara ara yle diyecekti: Ey diri insan! Dilin dnerken Cenab Hakk zikret. Dudaklarn yumma. Bizim zamanmz gaflet ile geti. Sen bizim gibi olma, birka nefesini frsat say.
273

BR HTYARIN GEEN GENLNE N EKMES HAKKINDA HKYE Genliimde, yemiin bol zamannda bir gece bir ka gen birlikte oturmutuk. Yzlerimiz gl gibi ta ze idi, blbller gibi akyorduk. Utanmay kaldrm, grltmzle mahalleyi doldurmutuk. Yanbamzda cihan grm bir ihtiyar oturuyor' du. Felein evriyle samn gecesi gndz olmutu. Bizim dudaklarmz fstk gibi gld halde, onun duda fndk gibi kapal idi. imizden birgen, ihtiyarn yanma gitti ona: Ba bacm, bam gam yakasndan kaldr. Gel, genle rin meclisinde bizimle gez, biraz neelen dedi. ok ya yaam ihtiyar, yavaack ban kal drd. Hakimane bir ed ile yle dedi: Gl bahesin de saba yeli estii zaman salnmak, gen aalara yarar. Ekin ksm, yeil ve taze iken salnr; sarard m krlr. lkbaharda kokulu st yapraklanr; fa kat kocam aa kuru yapraklarn dker. Bana artk genlerle gezip tozmak yaramaz. nk yananda ihtiyarlk sabah belirmitir. Aya bal doanm evvelce uslu uslu dururken, imdi aya' mdaki ipi koparmak istiyor (canm bedenimden u mak istiyor.) Bu sofra imdi sizindir, mbarek olsun. Biz artk yaamadan el yuvduk. Baa ihtiyarlk tozu knce, artk genlikteki zevk ve neheyi bekleme. Benim kuzgun kanadma kar yad. Artk bana blbl gibi bahe temaas yakmaz. Gzellik sahibi tavus salma salma gezebilir; fakat kanad kopmu, yolunmu doandan ne beklersin? Benim ekinim kemale erdi, bimek vakti geldi at t. Sizin ise ekininiz yeni yeeriyor.
274

Bizim, glistanmzn tazelii geti. Solan gller den kim demet yapar? imdi ben denee dayanyorum. Artk hayata dayanmak benim iin hatdr. Bir ayak zerinde seksen defa sramak genle re mahsustur. Zavall ihtiyarlar elleriyle tutunmadan kalkamazlar. Baknz, yznzn kzl gl san altn olmutur. Gne sarannca batmas yakn demektir. ocuklarn bykle yeltenmesi, ihtiyarlarn genlik gstermesinden daha irkindir. Bana ocuklar gibi yaamak deil, gnahlanmdan utanarak ocuklar gibi alamak yakr. Lokman ne gzel sylemitir: Hi yaamamak, yllarca hat iinde yaamaktan daha iyidir. Kn, sermayeyi elden karmadan ise, dkknn kapsn sabahtan kapamak daha iyidir. Gen siyahl nura eritirinceye kadar, aklk za vall ihtiyan mezara gtrr. (1) TABB LE HTYAR ADAM HKYES lm haline gelmi pek yal birisi inliye inliye bir tabibin yanma geldi: Ey iyi fikirli tabip, nabzma bak. Ayaklarm kolay kolay yerinden kalkmyor. u eilmi boyumla amura kme benziyorum dedi. Tabib yle dedi: htiyar! Artk dnyadan el ek ki, yarn kyamette ayan amurdan ksn. Genlik evikliini ihtiyarlardan bekleme. Akan su tekrar rmaa gelmez. Genlikte sefahat leminde yuvarlandmsa, bari ihtiyarlkta akim, fikrini bana topla,.
(1) Gencin sa aarncaya kadar ihtiyarn sa onu me zara gtrr.

275

Ya lcrk geince artk abalama; nk su ba tan amtr. Benim zevkim, keyfim, neem; akamm sabahm olduu zaman kat. Artk hava ve hevese ved etmek lzmdr. n k o arzularn zaman artk gemitir. Gnlm nasl tazelenir, yeillenir ki, nerede ise topramdan yeillikler bitecektir. Biz elenerek, zevkederek birok kimselerin top raklarnn zerinden getik. leride geecekler de, ge lip, bizim topramzdan geeceklerdir. Yazk, yazk; genlik fasl geti. Hayatn oyun ile, elence ile geti. Yazk ki o can besleyen zaman zerimizden Ye men imei gibi geti. (1) unu mu yiyeyim, bunu mu giyeyim sevdasndan kurtulup da din kaygusunu yiyemedim. Yazk yazk; bo eylerle uratm; Haktan uzak kaldm, gafil oldum. Bir muallim bir ocua ne gzel sylemi: yap madn, zaman da geti. HTYARLIK ZAAFINDAN EVVEL GENL GANMET SAYMAK HAKKINDA Ey gen! Taat, ibadet yolunu bugn tut; nk yarm ihtiyar olursun! htiyarlardan ise genlik gelmez. Gnln rahat, gcn kuvvetin yerinde, meydan geni; haydi u topu eliver. Ben genlik gnnn kymetini bilmedim. imdi bildin^ amma, elden km bulunuyor.
(1) Bu imek yamuru mjdeler.

276

Felek yle gnlerimi kapt ki, her birisi Kadir ge cesinden daha kymetli idi. Yk altndaki ihtiyar eek ne yapabilir. Sen ge git ki, yel ayakl ata binmisin. Krk kadehi ne kadar dikkatle kenetleseler, yine salam kadar deerli olmaz. u kadar var ki, bir kadeh dp krlacak olsa, iyi kt onu kenetlemek lzmdr. Sana: Kendini Ceyhuna at diye kim syledi. Byle olmakla beraber, dtn zaman kurtulmak iin rpnmaya bak. Elinde temiz su varken gafletle elinden karm sn. imdi abdest lzm, su yok. re ne? Temiz top rakla teyemmm etmelisin. Kou yarma girdin, kouda birincilik kazanmaz san da, de kalka yr. Yel ayakllar uup gittilerse elsiz ayaksz gibi otur ma. Ey ok akll, hnerli kimse! Eer akll isen s zme kulak ver: Sdinin szn yerine getirecek olur san, yce felei ayan altna alm olursun. HKYE Bir gece Feyd lnde uyku ayam balad. Y rmeye kudretim kalmad. Yattm, uyudum. Uyurken korkun bir halde deveci geldi, bama deve yularyla vurdu: Kalk, ne yatyorsun? Niin kalkmyorsun? an ald, duymadn m? Yoksa bura da lmek mi istiyorsun? Yolculara, kafileye nasl ye tiirsin? Deveci deve davulunu ald. Kafilenin bir ucu konak yerine vard. Bahtl insanlar onlardr ki davulcudan evvel kalkar, eyalarn balayp hazrla nrlar. abuk kalkanlar yol alr, bakalarn geerler.
277

Kervan gittikten sonra uyumann ne faydas olur de di. Birisi baharda arpa ekse, hasat anda buday alabilir mi? Hey uyuyan kimse! imdi uyanman lzmdr. Se ni uykudan lm uyandracak olursa, ne faydas olur? Yzndeki genlik yerine, ihtiyarlk geldi. Gecen gndzoldu. yle ise gzlerini uykudan a. Ben, dala salarm aarmaya balad gn ha yattan midimi kestim. Yazklar olsun u kymetli mr geti. Kalan u bir ka nefes de geecektir. Geen mrm heba olup gitti. Eer resine bak mazsam kalan da yle geecektir. Eer harman sahibi olmak istiyorsan zamandr durma. Tane ek, tmar et. Kyamet ehrine zrt gitme. Gidip de hasretle baknmadan ne kar? Eer akimn gz varsa, gzn karncalar ye meden mezar iin tedarikte bulun. ocuum, sermayen varsa bir ey kazanabilirsin. Sermayeyi yiyecek olursan, artk kazan kaps ka panm olur. imdi al ki, su ancak kemerini geiyor. Fakat sel suyu bandan at zaman bir ey yapamazsn. imdi gzn varken, gzyan yadr. Aznda dilin varken zrn syle, itiraf et. Can, her vakit bedende bulunmaz, dil de her va kit azda dnmez. Kusurdan dolay zr beyan etmek lzm ise, di lin dnerken beyan et. Kabrinde Mnkir, Nekirin dehetle soracaklar so rularn cevaplarm bilenlerden, bugn ren. u aziz nefsini ganimet bil. Kusuz kafesin ky meti olmaz. 278

mrn bo eylerle geirme. Frsat ele az geer. Vakit ise keskin kltr. HKYE Kazay ilh birisinin cannn damarn kesti. Di er bir kimse onun lmnden dolay yakasn yrtt. O kimsenin feryadn iiten keskin akll, ileriyi grc birisi: Eer len kimsenin eli olsayd sizin eli nizden stndeki kefeni yrtard (mustarip olurdu). Derdi ki: Benim iin bu kadar kederlenmeyin, bu ka dar zlmeyin. ldmse ne oldu? Sizden bir iki gn evvel sefere ktm. Sen de leceksin. Bunu galiba unu tuyorsun da benim iin bu kadar zlyorsun. Hakikati gren insan, bir meyyitin zerine, top rak atarken ona deil, kendi zerine attnn fark na varr, yrei yanar. , Topraa gmdn yavrucak iin inleme. nk o, temiz geldi, temiz gitti. Sen kendini dn. Pk geldin, sakn napk git meyesin. Eer napk gidecek olursan pek ayp etmi olursun. Kuun ayan balamak lzmise, imdi bala. Kaacak olursa, ipin ucu elinden gitmi olur. Sen hayatmda ok kimselerin yerinde, yurdunda oturdun. Yarn da senin yerinde baka kimseler otu racaktr. Gerek pehlivan ol, gerek kl eri ol; dnyadan ancak bir kefen gtrebilirsin. Yaban eei kemendini koparacak olsa bile kum iine girdii zaman aya balanr. Senin de kuvvetin, kudretin; ayan mezarn ku muna batnca,ya kadar devam eder. Bu ok yal dnyaya gnl verme. nk kubbe nin zerinde toz durmaz.
279

Dn geti, yarn daha gelmedi. Hesab yalnz im diki bir nefes zerinde yapmaya bak. HKYE Cem ahn nazl bir olu ld. Onu ipekbcei gibi ibriimden bir kefene sardlar: Birka gn sonra ocuunun halini grmek, ona kar alamak, inlemek iin Cem kabre girdi. Bakt ki ipek kefeni rm. Kendi kendine y le dedi: Ben ipei ipekbceinden zorla almtm. im di o ipei mezardaki bcekler ocuumun zerinden zorla geri, almlar. Bir gn bir hanende, rebap alarak iki beyit oku du. Bu beyitler cierimi kebap etti. Beyitler unlard: Yazk yazk! Nice zaman gl ler bitecek, taze papatyalar aacak. Fakat biz bulun mayacaz. Mevsimler gelip geecek, biz ise toprak yahut ker pi olacaz. Bizden sonra glistanlarda yer yer gller aacak, dostlar biraraya toplanp oturacaklar. HKYE bit huylu, Hakka tapan ihtiyar birisinin eline bir altn kerpi geti. O kerpi yznden akl ba ser sem oldu, parlak gnl bulank bir renk ald. Btn gece yle dnyordu: Bu bir hazinedir ki, hayat mn sonuna kadar bitmez. Bundan sonra fakir halim den bahisle bir ey istemek iin kimsenin nnde eil mem. Bir saray yaptrrm, zemini mermer deli ol sun, tavannn kirileri ham d aacndan olsun. Ah280

baplarm iin ayr bir oda yaptrrm, kaps baheye alsn. Yama yama stne dikmekten ciz kaldm. Oca n harareti gzm beynimi yakt. Artk alarm yemek piirsin. Ruhumu rahat rahat besleyeyim. Bu kat kee dek beni ldrd. Bundan sonra deceimi, 'en birinci ipek kumatan yaptracam. Hayl kurmaktan mnacat etmeye, yalvarmaya,, yemee imeye namaz klmaya vakit kalmad. Altn sevdasyla sarho olmutu. Bir yerde dura myordu, nihayet ehir haricine kt. Orada grd ki birisi mezardan toprak kazm zerine su koymu, amur yapm, o amurdan ker pi (tula) dkmek istiyor. Bu hali grnce ihtiyar dnceye vard, kendi kendine: Ey ksa grl nefis, ibret al dedi, gnl n neden bu altn kerpie baladn? Bir gn senin toprandan da kerpi yapacaklar. Hey alak nefis! Sen bu altn kerpiten vazge. Ceyhun nehrinin n n bir kerpi ile balamak kabil deildir. Hrsn so nu yoktur. Sen kr ve mal dnyorsun. Halbuki mr sermayesi payimal oluyor, haberin yok. Bu topran zerine saba yeli ka bin kere u rayacak, her zerremiz savrulup bir yere gidecektir. Gaflet srmesini gznden temizle. Zira yarn topran gzne srme olacaksn. HKYE ki kii birbiriyle kavga edip duruyorlard. Birbi rine kar balan kaplan gibi kibirle dolu idi. O kadar birbirlerini grmek istemezlerdi ki, san ki gk kubbesi bunlara dar geliyordu. Ecel birisinin bana asker gnderdi. mr, ha yat sona erdi.
281

Dmannn gnl ad oldu. Bir zaman .sonra onun kabrine urad. Bakt ki, hayatndaki saray gi bi, kabri de yaldzlanm, sslenmitir. alnca ba ucuna geldi. Dudaklarn aa aa ks ks gld. Ken di kendine yle dedi: Dman ldkten sonra yaa yp sevgilisiyle sarma dola olan kimse ne kadar bahtiyardr. Dman ldkten sonra bir gn olsun yaayan kimse, ld zaman alamamak lzmdr. Sonra o adam mezann zerinden bir tahta kal drd. Bakt ki, vaktiyle o tal olan ba, ukur iinde toprakta yatyor. Dnyay gren gzlerine topraklar dolmu. Vcudu kabir zindannda kree konulmu. Gvdesi bceklere yemek, karncalara yama olmu. Kemiklerinin iini topraklar yle tkam ki, sanki fil diinden srmelie tutya dolmutu. Felein devrinden bedre benzeyen cemali hill ol mu; zamann evrinden selvi boyu hilal (1) olmutu. Adamn ine meyyite kar o kadar merhamet geldi ki, topran gznn yayla amur etti. Yap tna eski huyuna piman oldu. Emretti, mezar ta na unu yazdlar: Kimsenin lmne sevinme. Za man ondan sonra seni de ok brakmayacaktr. Bu kssay iiten akll bir arif, hazin hazin sy leniyordu: Ey kadir Allah, u meyyite dman bile acd, inledi, alad. Eer sen buna merhamet buyur maz isen aklma dokunur. Fakat phe etmem ki, merhamet buyuracaksn. Bir gn vcudumuz da onlarn gibi toprak olacak ve ona dmanlarmzn bile gnl yanacaktr. Bana dmanmn bile acdn gren dostum, belki acr. Evet, erge bamz yle bir hale gelecek ki, bu bata hi gz yoktu diyeceklerdir.
(1) :282 Krdan denilen di kartrlan alet.

HKYE Bir gn bir toprak ynna bir kazma vurdum. Kulama iniltili bir ses geldi. u szler iitiliyordu: Eer kerem sahibi insan isen, kazmay ok yava vur. nk kazman gzme, kulak tozuma, yzme, ba ma vuruyorsun. Ben bir zaman cihana sahip bir adamdm. imdi toprak oldum. HKYE Bir gece sefer niyetiyle uyumutum. Seher vakti kalktm, kervann izine dtm. Yolda korkun bir kasrga kt. Dnya kapka ranlk kesildi. Kafile iinde nazl bytlm, sefer grmemi bir kz ocuu vard. Bir havlu ile babasnn yzn deki tozlar siliyordu. Babas A benim nazl, peri ehreli kzm, dedi, beni ok sevdiin iin yzme toz konduunu istemiyorsun. Konarsa cann'sklyor. Fa kat kzm bu toz hitir. Asl toz, ldm zaman ko nacaktr. Hem de o kadar konacak ki, havlu ile temiz lenmesi kabil olmayacaktr. Arkada! Seni bu r n nefes azgn hayvan gibi mezar ukuruna kadar koarak gtrr. Orada ecel gelir. Anszn zengiyi koparr, bir daha dizgini geri eviremezsin. VAZ VE NASHAT HAKKINDA Bu kervansaraya niin gnl balayalm ki, a r kadalar gittiler, biz de yoldayz. Gnln u dnya gzeline verme. O kiminle bi raz oturduysa, gnln kopanp almtr. Onun vazi fesi o kadardr.
283

Madem ki insan lhit plnde uyuyacak, y zne konan tozlan ancak kyamet gn temizleyecek tir. yle ise, imdi ban gaflet yakasndan kar ki, yarn utancndan ban aa eilmesin. Seferden iraza geldiin zaman yol tozundan ba n, vcudunu ykarsm. yleyse ey gnah tozuna, toprana bulaan kimse, bilmi ol ki, yaknda bilme diin, iitmediin bir ehire sefer edeceksin. Bundan dolay batan gz emelerini akt. zerinde toz, top rak, kir, pas, namna ne varsa yka, temizle. HKYE Kabrine her zaman rahmet yamuru yasn; pe derimin zamanndan hatmmdadr. Pederim benim iin bir yaz tahtas, bir defter, bir de altm yzk ald. Sonra birisi bana bir hurma verdi. Onun yerine y z ald. ocuk ksm mazurdur. Tatl bir ey mukabilinde elinden yz almak mmkndr. Fakat arkada, sen byk olduun halde mrn kymetini bilmiyor, onu tatl bir elenceye feda ediyorsun. Yarn kyamet gn iyiler yksek makamlara nail olur, yeryznden lkelere ykselirler. O zaman se nin irkin mellerin etrafn alr. Ban nnde kalr. Karde, kt ilerden imdiden utan ki, yarn iyi lerin karsnda mahcup olmayasn. Kyamet gn herkese sznden, iinden sorar lar. llazim peygamberlerin bile korkudan vcut lar titrer. Bir yerde ki Peygamberler dehet iinde kalrlar, sen ne yapacaksn? Gnahlann ne ile mazur gste receksin, syle. Taate ibadete erlerden ziyade rabet gstermi
284

olan kadnlar yarn ibadette kusurlu erleri geerler. Kadn senden ziyade kabul, eref grrse, sen erkekliinden utanmaz msn? Kadnlar kadnlk icab bzan namaz klamazlar. Sende o da yoktur. O halde niin taati bir tarafa b rakyorsun? Yr hey kadnlara yetiemeyen insan, erlik lfn etme. Bu hususta benim gibi airin ne hkm olur? Ba knz Hakim Unsur ne demitir: Doruluktan getin mi eri olur. Kadna, yetime yen er nasl er olur. Naz ile, safa ile nefsini besleme. Byle yaparsan, dmann kuvvetlendirmeye alm olursun. HKYE Birisi bir kurt eniini beslerdi. Enik byynce efendisini paralad. Dman byle naz ile beslersen, aresiz ondan yara yersin. eytan bizim hakkmzda: dem oullarndan Ict iten baka bir ey gelmez diye bizi utandracak eyler sylemedi miydi? Feryat u nefsimizdeki ktlklerden. Korkuyo rum ki, eytann hakkmdaki zann doru karacak tr. Halbuki melun eytan, bizim kahrolmamz iste dii iin Cenab Hak onu bizim iin srmt. imdi nnzdan nasl bamz kaldralm ki eytan ile bar k, Cenab Hak ile kavgalyz. Sen yzn dmanna evirirsen, dostun sana pek az bakar. Eer dostunu seviyor, ondan istifade etmek diliyorsan dmann szn tutmamalsn. Dman ile bir evde birlikte oturup kalkan kim se, dostuna yabanc kalmaya ho gryor demektir. Bilmez misin bir yerde dmannn bulunduunu laber alan kimse o yere ayak basmaz.
285

Yusufun muhabbetinden gnln kesip de kalp ake ile ne alsa gerektir. Eer dmanm sana fena gzle bakmamasn di lersen dosttan dnme. HKYE Birisi bir padiaha serkelik etti. Padiah da onu dmanma teslim etti. Al unun kann dk, dedi. Zavall adam, kinci dmannn elinde esir oldu u halde, inleyerek, yanarak yle derdi: Eer ben dostumu kendime gcendirmeseydim, dman elin den cefa m ekerdim? Dostunu gcendiren insan ken di derisini dman trnayla yrtm olacaktr. Sen dost ile bir gnll, bir szl ol. Byle olursan dmann kk dibinden kendi kendine kar. Zannetmem ki dman memnun etmek iin dos tunu gcendirmek gibi irkin bir i iyi grlsn. HKYE Birisi tezvir ile, hilekrlk ile halkn maln yerdi. Sonra meclisten veya sofradan kalknca, eytana lnet savururdu. Bir gn eytan, karsna kt: Senin gibi ahmak grmedim, dedi, mademki benimle karksn. Her s zm dinliyorsun, o halde niin bana lnet ediyor sun? Yazk, irkin eytann emrini tutuyorsun. Sonra o fena ii defterine melek yazacaktr. Yrein gtrr m, vicdann rz olur mu ki cehalet ve korkusuzluk yznden yaptn pis ileri temiz melekler yazsnlar. Arkada! Sen iyi bir yol tut. Cenab Hak ile ba286

n, bir de efaati edin. Gemi gnahlarn iin de zr dile. Bu ileri abucak yap, vakit geirme. Yarm a b rakma. nk zamann dnmesiyle peymanen dolduu zaman sana bir lhza aman verilmez. ayet ii iler yapmaya kudretin yoksa, bireler, cizler gibi inleyerek el kaldr, Allaha yalvar. Yaptn fenalk lsz denilecek kadar olsa da, gnahn ikrar ile tvbe edersen, ktlkten kurtul mu, iyi olmu olursun. imdi mademki sulh kapsn ak gryorsun, durma, sulh yap. nk tvbe kaps belki yarn ka panr. ocuum; gnah yknn altna girme. nk yolculukta yk tayanlar, ciz kalrlar. iyi kimselerin yolundan git. Bu saadeti kim diler se bulabilir. Lkin bakyorum ki, sen alak eytann kuyruundan ayrlmyorsun. Bilmem ki, iyilere ne za man erieceksin! Peygamber efendimiz, eriatinin geni yolunda gidenlere efaatidir. HKYE Bala bulanm bir kimse, ters talihine can s klarak, aknlkla bir mescide girmek istedi. Mesci din yannda bulunan birisi onu menetti: Hey Allah tan bul, yle temiz bir yere, byle berbat bir elbiseile girilir mi? dedi. Onun girmek, bunun brakmamak istemesi dikka timi celbetti. Derhal cenneti aklma getirdim. Kendi kendime: Yce cennet temizdir, temizlerin yeridir. Oray temizler mit edebilir. Gnah amuruna bulan m olanlarn orada ne ii var? dedim.
287

Cenneti taat grenler alr. Kime altn, gm ak e lzm ise pazara mal gtrr. Etein zillet amuruyla mlevves olmusa, abuk rmaa git yka. Bekleme, vakit geirme. nk olur ki rma yukardan keserler. Devlet kuu (1) ban ekip utu, kat deme. nk henz ban ucu elindedir. Ge kaldnsa evik ol, ok ko. nk drst ge len, ge gelmekten gam tutmaz. Ecel senin istek elini henz balamamtr. Byle -olunca durma, Cenab Hakkn derghna el kaldr. Ey gnah yapm da uyumu kimse; uyan, kalk. Gnahndan zr dileyerek gzyalar dk. Gnahlarndan dolay resiz olarak yznden suyu dklecektir. teki dnyada dklmeden ise, burada bu toprak zerine dk. Arkandan kimse sana efaati olamaz. Sen efiini burada bul. yle bir efi bul ki, yznn suyu seninkinden ziyade olsun. Cenab Hak kahr ile beni kapsmdan srecek olur sa, byklerin ruhlarn efaati getiririm. HKAYE Aklmdadr: ocuktum, bir bayram gn pederim le dar ktm. Bakarak, elenerek insanlar ile me gul oldum. Kalabalk iinde pederimi kaybettim. Ca nm skld, korktum, feryat ettim. Pederim sesimi iitince, kotu, geldi, kulam ek ti: Seni yaramaz seni; sana ka kere elimi brakma, demedim mi? Kk ocuk yalnz gitmei bilmez. Grlmiyen yola gitmek gtr dedi.
(1) nsann mr.

:288

Ey fakir, sen de almada yol ocuusun. Yr, yi erlerin yolunu tut. Alak insanlarla dp kalkma. Yoksa hrmet ve erefinden kaybedersin. yilerin ter kilerine yap. Arif olanlar istifade etmekten sklmaz lar. Mritler kk ocuklardan daha cizdirler. eyh ler ise salam duvarlara benzerler. Yeni yryen o cuk duvar tutarak yrr. Sen de yrmeyi onlardan -ren. bitler halkasna girenler fsiklerin zincirlerinden kurtulurlar. Eer bir dilein varsa bu halkaya yap. Sultan bile bu kapdan mstani olamaz. Yr, Sdi gibi baak ol ki marifet harmann elde edesin. Ey Allahn sevgili kullar; yarm Cenab Hakkn mukaddes sofrasna oturmak iin hlinden utanan di lencilerden yz evirmeyin. Bizim gibi uyuntular kov mayn. HKYE Bir aptal yaz aynda ekinini harman etti. Akimdan k dncesini att. Bir gece sarho idi. Harmann yannda ate yakt. Ate harmana sirayet etti, harman yand. Bir tanecik bile kurtulmad. Harman yanmca, aptal, baak top lamaa kt. Tarlalarda baak toplayan o serseriyi grenlerden birisi uana: u adam gibi bedbaht olmak istemez sen, delilik edip de harmann yakmayasn! dedi. Arkada. Eer mrn ktlk iinde heba olup git ti ise, sen harmann yakan o sersem adama benzer im .
289

Koca harman yaktktan sonra baaklk etmek, rsvaylktr. A benim ruhum; adalete, dine, diyanete al. yi adllk harmanm yele verme. Bir bedbaht bir musibete derse, iyi bahtllar on dan ibret alrlar. Sen cezaya uramadan evvel af ka psn al. nk dayak altnda feryat etmenin fayda s yoktur. Yarn utanarak bann gsnn zerine eilmemesi iin bugn ban gaflet yakasndan karver. HKYE Bir adam bir mnasebetsiz ie devam ederdi. O ii ile megul iken kazara kyn iyi huylu eyhi ona u rad. Onu o i zerinde grd. Adam utand. Ter dkmee balad: Yazk, k yn by yannda rezil oldum diyordu. Parlak fikirli eyh bu sz iitince ona kzd: Hey delikanl, dedi. ittim benden utanmsn. Bu szn ho grmedim. Hzr ve nzr olan Cenab Haktan utanmayp da benden utanmak, ok utanlacak bir ha rekettir. Bu hi doru deildir. Sen akrabadan, yaban clardan utanmyorsun, l... Fakat asl Cenab Hak tan utanmalsn. Bilmi ol ki Cenab Haktan baka kimseden iyilik, rahat grmezsin: yle ise daima On dan utanmal ve rzsn muhafaza etmelisin. HKYE Zleyha bir gn ak arabndan sarho olmutu.. O gn Yusufu mutlaka kendi arzusuna ram edecekti. Mermerden bir putu vard: Sabah akam yanndan ayrmazd: Taknlk yapmak istiyor, fakat puttan da
290

utanyordu. Bundan dolay putun ban yzn rtt. Sonra Yusufun zerine kurt gibi hcum etti. Yusuf kat, Zleyha arkasndan kotu. Yusufun eteini yakalad, smsk tuttu. Yusufun elini, ayan pt: Hey vefasz, merhametsiz, serke adam: kalbin elikten midir? Kama, otur. Suratn asma, ekitme. Kendine sknt verme dedi. Bunun zerine Yusuf iki elini yzne tuttu, ala maa balad: Zleyha! Sen tatan yontulmu bir put tan utandn. Put grmesin diye ban, yzn rttn. Ben Cenab Haktan utanmaz mym? dedi. Bir insan mr sermayesini telef ettikten sonra, perian olmaktan ne fayda kar. arab yz kzll iin ierler. Fakat neticede a rap ienlerin yz san olur. Bir zrn varsa bugn syle. nk yann syliyemezsin. HKYE Kedi bir temiz yeri kirletir; dner bakar, gzne irkin grnr. Onun iin kirlettii yeri toprak ile r ter. Kedi hayvan olduu hlde yle yapyor. Sen insan iken irkin eylerden hicap duymuyorsun. Yaptn k tlkleri birisi grr diye dnmyorsun. Bir kle, farzet ki efendisine kar birok kabahat yapm, korkusundan kam olsun. Bir zaman dnme se; sonra piman olup gelse, yalvarsa, tvbe etse; efen disi onu ne hapseder, ne de zincire eker. te sana g zel bir misal. Birisine kar kin tut ki, ya ona muhta olmyasm yahut odan nefret edesin. lerini imdiden kendin hesap et. Kyamet kopup da amel ktlarnn dalmasna brakma,
291

Bir kimse ktlk yapar; fakat burada iken kya meti dnr, istifar edecek olursa, yapmam gibi olur. Aynaya kar ah ekilirse, ayna dumanlanr, ka rarr, iyi gstermez olur. Fakat gnl aynas byle de ildir. O ah ettike parlts artar. Adam, sana diyorum: Yarn kimseden korkmamak iin bugn gnahndan korkmaa bak. HKYE Habe memleketine yapayalnz gittim. Gnlm r a hat, hayatmdan memnun idim. Bir gn gezerken yolda bir hapishaneye uradm. Grdm ki birka zavallnn ayaklarna zincir vurmu lar. Bu hli grnce mteessir oldum. Kafesten kaan ku gibi, oradan katm, l yolunu tuttum. Birisine o mahpuslarn niin hapsedilmi olduu nu sordum. Sorduum adam yle cevap verdi: Bunlar nasi hat dinlemez, hakk kabul etmez, hrsz, yol kesiciler dir. Karde! Kimseye bir fenaln dokunmadktan sonra, dnya polis dolsa, sana kimse bir ey yapmaz. iyi ad kazanm kimseye kimse leke sreme?. y le ise sen Allahtan kork, beyden korkma. Valinin eer fenal yoksa, iinin divana refedilmesinden korkmaz. Vali gsterite afif, hakikatte hain ise, hesap za mannda cesur olamaz. Eer ben hizmeti beenilecek tarzda yaparsam, bozuk fikirli dman dnmem. Eer kul, kullua yakacak surette alrsa efen disi onu aziz tutar.
292

Bir kl, kullukta tenbel ise, silhtarlktan katrc la iner. Daima ileri gitmee bak ki, melekleri geesin. Sa kn geri kalma, nk hayvanlardan daha aa olur sun. HKYE Damgan ehrinin hkimi birisini evgn ile dvd. Adamcaz davul gibi bartt. Adamcaz, dayak acsndan sabaha kadar uyuyamad. Bir bit ona rastlad ve: Gece sbaya gidip y a np yaklsaydn, kabahat sebebiyle gndz yznn suyu dklmezdi. dedi. Geceleri dergh lhye gnl yaknl ile yalva ranlar, yarn maher gnnde mahup olmazlar. Eer sulh yapmak niyetin varsa, yapabilirsin. Ke rim olan Tanr, zr dileyenlere kapsn kapatmam tr. Eer akll isen gndz yaptn gnah iin gece tvbe et, af dile. Seni yoktan var eden Tanr dtn zaman elini tutacaktr. Bunda alacak bir ey yoktur. Eer Tannnn kulu isen, hereyi Ondan dile. Eer gnahtan utanyorsan, gzlerinden hasret suyunu akt. Bu kapya zr dileyerek kim gelirse, nedmet seli onun gnahn temizleyecektir. Gnah iin kim gz yan dkerse, Cenab Hak onun yz suyunu dkmez. Sananda bir yavrucuum vefat etti. Onun vefat dolaysiyle bama neler geldiini nasl anlataym bil mem. Y aratan Tanr, Yusufun gzelliinde birisini y a ratmam tr ki, kabir bal onu Yunus diye yutmasn.
293

Bu bahede yce bir selvi yetimemitir ki, ecel yeli onu kknden koparp atmasn. Bir fidan otuz senede aa oluyor. Sonra hrm bir rzgr geliyor, onu deviriyor. Yerden gller bitmesine amayp. Dnn ki bu yere nice gl endamllar gmlmtr. Kendi kendime dndm: Kk ocuk temiz ve msum olarak ld. Sen ey ihtiyar, hl kirli ve gnah kr yayorsun. Artk geber. ocuumu gmdm. Birka ay sonra dayanama dm, sevdam kabard. ardm, kendimi tutamadm. Kabrini amak, boyunu bosunu grmek istedim. Meza rnn stndeki uzun bir ta kaldrdm. Darack, karanlk kabri grnce stme korkular geldi. Benzim a t t. Aklm, fikrim perian oldu, kendimi kaybettim. Bu buhran geip aklm bama topladm zaman, sevimli ocuumdan kulama yle bir ses geldi: Ba bacm! Eer bu karanlk yerden rkyorsan, akln bana al. Buraya k ile gel. Mezarda geecek gece lerin gndz gibi olmasn istersen, dnyadan gelirken era ile gel. Bahvanlarn ne gzel bir duygusu var: Ah, bu yl hurma aalan meyva tutmyacaklar m diye titreir ler. Buna mukabil bir takm kafaszlar, buday ekme den harman yma kuruntusunda bulunurlar. Sdi! Kim aa dikti ise meyvay o yedi. Kim to hum ekti ise harman o yd.

294

ONUNCU BLM MNACAT LE KTABIN BTMES HAKKINDADIR Gelin, can gnlden el kaldralm ki, yarn top rak iinde, kaldramayz. Hazan faslnda aalan grmez misin? O sert so uktan yapraksz kalnca, o bo ellerini ge kaldmr, niyazda bulunurlar. Cenab Hak onlan elleri bo gn dermez. Allahn kazas, onlara bahar hilati verir; k a der kucaklarna meyvalar doldurur. Tann kaps asla kapanmyan bir kapdr. El aan larn mahrum dneceini zannetme. bitler ibadetlerini takdim ederler; cizler niyaz da bulunurlar. Ey cizler, gelin o cizleri okyan der ghna plak kollar gibi el kaldralm. Artk byle yapraksz kalmyalm. Allahm! Bize kereminle bak. Bizden ancak gnah vcuda geliyor. Hakir kullann Senin affna mit ba lyarak gnah iliyorlar. Ey cmert Tann! Senin nzkmla beslenmiiz. Se nin ltfuna, keremine almz. Dilenci, kerem, ltuf grdke, naz ekildike c merdin arkasndan aynlmaz. Bizi dnyada aziz kldr. br dnyada da byle olmamz umarz. insanlara azizlii, horluu sen balarsn. Senin aziz kldn kimse, kimseden horluk grmez. 295

lh! zzetin hakk iin beni tahkir etme. Gnah mn fenal sebebiyle beni mahcup etme. Bama benim gibisini musallat klma. Ukubet ek mem lzm ise Senin elinle olsun. lemde insann kendi gibi birisinden cefa ekmesi kadar kt bir ey olamaz. Yarab! Ben Senin yznden utanyorum; bu bana kfidir. Beni artk bakalarnn nnde utandrma. Eer senden bam zerine bir glge derse, fe lek benim ykseldiim merdivenin ne alak basama olur; eer bana ta ihsan edersen, o ta bam yk seltir. Tanrm! Beni Sen kaldr. Beni kimse yere atmasn. HKYE Bir meczup, Haremi erifte Cenab Hakka mnacat ediyordu. Aklma, geldike hl vcudum titrer. Gnl yaral meczup, mncatmda yana yana y le diyordu: lh! Beni af buyur. Beni tahkir etme. Be ni brakma. Senden baka elimi tutan bulunmaz. ster beni ltuf ile ar, istersen beni kov. Bam senin eiinden baka bir yer bilmez. Allahm! Bilirsin ki, ben cizim, bireyim. Nefsi emmrenin elinde zebunum. Nefsim pek azgndr. Ak lm onun dizginini ekemiyor. Nefis ile, eytan ile kim baa kabiliyor? Karncalar kaplanlarla cengedebilirler mi? Yolunda giden erler hrmetine, bana, da yol ver. Beni dmanlardan sen sakla. lh, Zt- Ulhiyetin hrmetine, lh ei menendi olmyan sfatn hrmetine, A rafatta (Lebbeyk) a ran haclar hrmetine, Medinede yatan habbin Hazreti Muhammed hrmetine, yiitlerin tekbirleri hrme296

tine, dman kadn sayan gaziler hrmetine, temiz ihtiyarlarn ibadetleri hrmetine, dorulukla yetien genler hrmetine, feryadmza sen yeti; bizi son ne feste bire iki demekten sen sakla. Umarm ki kendilerini gece gdnz tate verenler bizim gibi tatsizlere efaat buyururlar. Yarabbi! Temizler hakk iin bizi bulaklktan uzak tut. Eer bilmiyerek bir kusur yaptksa, bizi ma zur gr. badetten beli iki kat olan, bununla beraber g nahtan utanarak gzleri ayaklarna bakan ihtiyarlar hrmetine, gzm saadet yzne bakmaktan, dilimi ehdet getirmekten menetme. Yakn eram yoluma tut. Ktlk yapmaktan elimi ksalt. Grlmee yaramyan eylerden gzm evir. eriate makbul olmyan eyleri yapmak iin bana kudret verme. Ben senin aknda durmu bir zerreyim, hakirim,-: varlmla yokluum msavidir. Senin ltfun gnein den bana bir tel k el verir; grenler beni o k iinde grsnler. Yarabbi! si kullarna bak. Baklacak, acnacak onlardr. Sen padiahsn biz gedyz. Senin bize iltifa tn kfidir. Yarab! Bana ceza verecek isen adaletine gre ver. Amelime gre verecek olursan inlerim alarm, vdin byle deildi diye feryat ederim. Yarab! Beni hakaretle kapndan kovma. nk be nim baka kapm yoktur. Kapndan cehaletle birka gn ayrldmsa, ndim oldum. imdi geldim, yzme kapy kapama. Yaptm murdarlktan dolay acz ile bam e mekten baka bir zrm yoktur. Allahm! Sen zenginsin, ben fakirim. Bana gna hmdan dolay ceza verme. dettir, zenginler fakirlere acrlar.
297

Zaaf hlimden dolay alasam da yeri vardr. n k zayf isem de, Efendim kavidir. Yarabbi! Gafletle Elest bezmindeki ahdi unut tum. Ne yapaym, byle oldu. Gayret eli kazaya ne ya pabilir? Bizim tedbirimizin elinden ne gelir? te bu nokta bize kusurumuzdan dolay zr olarak kfidir. lh! Ben ne yaptmsa Sen yktn. Efendiye kar kulun elinden ne gelir? lh, ben senin hkmnden ba ekmiyorum. Fa kat iraden ne ise o oluyor. HKYE Bir gence birisi, irkin dedi. Gen, yle bir cevap verdi ki, syliyen ard, kald. Cevap u idi: Sretimi ken kendim yapmadm ki, beni fena yapmsn diye ayplyorsun. Ben irkin isem de, gzel isem de sana ne? Esasen gzeli irkini y ara tan ben deilim ki! lh, nce alnmza yazlacak eyleri yazmsn. Ondan ne artk, ne de eksik olur. lh, Sen bilirsin ki, ben kadir deilim. Kdir en sin. Ben kim oluyorum? lh, eer bana yol gsterirsen iyilie kavuurum! Eer beni reddedersen yoldan, yolculuktan geri kal rm. . Cihan yaratan Tann yardm etmezse, kul nasl g nahtan kaar, ibadete koar? HKYE Bir dervi vard. Nefsine hkm gemezdi. Gecele yin tvbe eder, seher vakti tvbesini bozard.
298

Hlini anlatmak iin yle dedi: Eer tvbeyi Ce nab Hak ihsan ederse drst kalr; yoksa bizim kendi liimizden tvbemiz sebatsz ve gevektir.' lh, ulhiyetin hakk iin gzm btldan evir, nrun erefine yarn beni nrnda yakma. Miskinlikten yzm topraklara srnmede, gna hmn tozu gklere kmaktadr. lh, Sen rahmet yamurunu yadr. Yamurun nnde toz kalmaz. Crmm dolaysiyle mlk-i lhde benim iin bir yer yoktur. Fakat baka memlekete hangi ayakla gire yim. lh, Sen skt edenlerin kalblerinde ne varsa bi lirsin. Yaral gnllere sen merhem koyarsn. HKYE ihtiyar bir mecus bir odaya ekilmi, kapy zeri ne kapam, kimse ile grmyordu. Bunun bir putu vard. Vaktini hep onun hizmetine hasretmiti. Birka sene sonra o kt mezhepli mecusye y a plmas lzm bir i zuhur etti. ihtiyar mecus puta kotu, iyilik mit ederek maksresinn topra zerinde, putun nnde yuvarland. Hey put! ciz kaldm, canm boazma geldi. Bana merhamet et, bana imdat et! dedi. Huzurunda birka niyazda bulundu. Fakat ii yoluna girmedi. Put insanlarn mhim ilerini nasl halledebilir ki, kendisinden sinei bile kovamaz. Bunun zerine mecus kzd, putu tahkir etmee balad: Bu kadar senedir sana taptm. Yaplmas m him bir iim var. Yapmyacak olursan beni brak, Ce nab Haktan dilerim dedi. Mecus daha putun karsnda, yz toprakta iken, pk olan Cenab Hak onun muradn hsl etti.
299

Hakikatleri aramak, taram ak ile megul bir zat mecusnin iine hayrette kald, dnceye dald. O, kendi aklnca, yle diyordu: Bir sersem, di, btla ta pan, ba henz puthne arab ile sarho, gnln k frden; elini hiyanetten yuvmam iken Cenab Hak onun muradn verdi. te o zat bu iin srrm dnmekle megul iken, gnlnn kulana yle denildi: O akl eksik ihtiyar, putun nnde ok yalvard. Fakat sz makbule ge medi, istedii olmad. Onun niyaz eer bizim dergh mzda da kabul edilmeseydi, sanem ile Samed arasn da ne fark olurdu? Ey dost! Gnln Samede bala ki, insanlar sanem den daha cizdirler. Eer bu kapya ba koyarsan, eli bo dnmek mu haldir. Yarabbi! imizde kusurlu geldik. Elimiz bo, fa kat mitli geldik. HKYE ittim ki, bir sarho, arabn tesiriyle bir mescidin odasna girdi. Orada Cenab Hakkn keremi eiinde inledi: Yarabbi! Beni Firdevsi lya koy! dedi. Bu hle vkf olan mezzin, sarhou yakasndan yakalad.- Ey akldan, dinden gafil, senin mescit ile ne mnasebetin var? Sen ne amel iledin de, hcet dili yorsun? Bu irkin yze naz yakmaz dedi. Sarho bu szleri iitince alad, yle dedi: M ezzin efendi, ben sarhoum. Benden elini ek. Bana do kunma, kalbimi krma. Cenab Hakkn ltfuna gnah krlar da mitlenirler. Bana taaccp m ediyorsun? Benim sana szm yok, senden bir ey istemiyorum. zrm kabul et demiyorum. Tvbe kaps aktr. Ce
300

nab Hak yardmcdr. Cenab Hakkn ltfu o kadar b yktr ki, o byklnn yannda kendi gnahm byk grmee utanyorum. Gnahma byklk ve remiyorum. Birisi ihtiyarlk dplaysiyle ayaktan derse, elin den tutmadka yerinden kalkamaz, ite ben o ayaktan dm ihtiyarm. lhi, bana ltuf buyur, elimi tut. Bir dost bir dostun kusuruna vkf olursa, onu aklszdr diye herkese yayar, perdeyi yrtar. Bunun iin biz bir birimizden korkarz. Halbuki sen kabahatimizi, btn gnahlarmz grdn hlde, onlar rtersin. Kullar cehletle asilik, serkelik edecek olursa, efendileri onlarn kusurlarna bakmazlar. lh eer Sen kullarna gazap edip de gnahlar na gre ceza verecek isen, teraziyi kaldr, hepsini ce henneme gnder. lh, eer Sen benim elimi tutarsan, erieceim ye re eriirim. Eer sen beni brakacak olursan elimi kim se tutmaz, dtm yerden kimse beni kaldrmaz. lhi eer Sen bana yardm edersen, kimse kar m a kmaz. Sen beni kurtaracak olursan, beni kimse yakalyamaz. Maherde insanlar iki frka olacaktr. Bilmem ki ben hangi frkadan olacam: Eer sa kol frkasndan olursam aanm. nk benden sol kol frkasna yak an ilerden baka bir ey sudr etmedi. Zaman zaman gnlm bana mit veriyor: Cenab Hak ak satan utanr diyor. lh kulun Yusuf Peygamber birok bellar grd, zindanlara girdi. Fakat derecesi yksek, hkm revan kardelerin fenalklarna bakmad. Onlarn cz pa ralarn onlara geri verdi, onlan afetti; Size bugn serzeni yoktur dedi. Ben de bugn sulu, sermayesiz olarak huzuruna geldim. Senden af bekliyorum. Af buyur ey Aziz olan Allah.
301

Defteri benimkinden daha kara olan birisini kim se grmemitir. Amel defterinde beenilecek bir iim yoktur. Sana lyk tatim, ibadetim, yok. Ancak senin ltfuna gveniyorum. Senin affna umutlanyorum. lh huzuruna sermaye getirmedim, mit getir dim. Allahm, beni afivden mitsiz etme.

BTT

302

EYH SAD-I RAZ

GLSTAN TRKE TERCMES Birinci tercme (Kad Menyasolu Mahmut) ta rafndan yaplmtr. Bu tercmenin iki nshas var. Birisi bendedir. Mukaddemesinde beyan ettii vehile Hicr (833) de yani Glistan telifinden 177 sene sonra aynen tercme ile (Murat bin Mehmet Han) a yani Murat II. ye takdim etmitir. Bu nshada beyitler dahi nesir suretiyle tercme edilmitir. Yazk ki bende mevcut olan nshann drt te eksiktir. Ziyana uramtr. Mtercim bu nshada tercme tarihini gstermek iin beyit yazmtr ki unlardr: Bu sekiz bb kim eyledim beyan Syledim her birinden ehrin ayan Baladkta dzmee bu nazm bil Kim sekiz yz otuz ncyd yl Hem de on gnd aban aym a Nazmm oldu hayr ile her yine Mtercim mukaddemede Murad Han methederek dokuz beyit yazyor. kisi arab, yedisi trkedir. u be yit onlardandr. Hasret harimi meclisine gleni Behit Hayran safay sohbetine ravzai rem
305

Mtercimin ifadesi aktr. O zam ana mahsus bir tarzdadr. Mesel; birinci hikyeden u paraya bak nz: Zamn evvelde bir padiah bir esiri buyurdu ki tepeliyeler. Bire ki dirlikten nevmit oldu, padiaha sv d ve hayli sakat syledi. Bu mcerreptir ki her kim dirlikten midin kese her ne kim gnlnde var diline, gelir. Vakti zaruret nemaned giriz Dest bigired seri emii tiz aresizlik vaktinde ki kiinin kaacak yeri olmya, elini tiz klca kar tutar ki Arap demitir: za yeisel insan tle lisanuhu Kesinnevri malibin yesul alel kelbi Kii ki canndan nevmit ola dili uzun olur. ol etk (1) gibi kim kelp elinde zebun olacek kelbin yz ne yapr. Bu tercmenin ikinci nshas niversite ktpha nesinde yazma kitaplar arasnda (3010) numarada mu kayyettir. Bu nshann da drtte eksiktir. u kadar var ki bu nsha tekine benzemiyor, ila veli bir tercmedir. Mtercim sz uzatt gibi mna sebet aldrarak tercmeye baka hikyeler, fkralar da katyor. Bir de nshada beyitler, ktalar, mesneviler, rbaler hep nazm ile tercme edilmitir. Hatt bazan asln zerine bir veya iki beyit bile ilve edilmi tir. Mesel u beyit ilve beyitlerdendir:
(1) etk eski trkede kedi demektir.

306

Ger var ise sende Menyasolu Devlet o kapuya bala gnl Sonra bu nshada iki garabet var. Birincisi bu nsha Mehmet bin Beyazit Hana takdim edilmitir ki m aksat (elebi Sultan Mehmet) olacaktr. Fakat ter cme tarihi teki nshada olduu gibi (833) gsteril mitir. Bu yanltr. nk elebi (824) de vefat etmi tir. O hlde (833) doru olamaz. Belki (824) den ev velki bir tarih olmaldr. Hlsa, ya isim yanltr' (Mehmet bin Beyazit) olmayp (Murat bin Mehmet) olmaldr, yahut tarih yanltr. Mesel (823) olmaldr. Bundan u anlalyor ki mtercim bir kere ilaveli bir surette tercme ile elebi Sultan Mehmede, bir kere de aynen tercme ile olu (kinci M urad)a takdim etmitir. Mamafih telif tarihi her iki nshada da 833 olmak la (Mehmet bin Beyazit) ibaresinin hattat tarafndan sehiv suretiyle yazlm olmas daha muvafktr. Demek istiyorum ki her iki tercme de (Murad Sni)ye takdim edilmitir ve zannederim ki hakikat bu merkezdedir; nk birbirinden az farkl olsa bile ayn kitabn tercmesini iki padiaha takdim etmek biraz nho kaar. yle zannediyorum ki mtercim ev vel geni tercme etmi, fakat bir de aynen tercme si istenilmi olduundan tekrar aynen tercme etmi tir. u kadar ki eer hakikat byle ise mtercim bir kusur etmitir, yle ki; ikinci tercmenin mukadde, meinde evvel geni bir surette tercme etmitim, vki olan emir veya arzu zerine bir de aynen terc me ettim. Yahut, evvel dar, sonra, geni tercme et mi ise; nce aynen tercme ettiim hlde muahharen aldm bir emir veya bir arzu zerine geniletmee mecbur oldum demeliydi.
307

kinci tercme Ahmet I. zaman saltanatnda eyhlislm Eset Efendinin tercmesidir ki matbudur. u kadar var ki bu tercme aslndan farkldr; nk mtercim sz biraz uzatm, baz kelime ilveleri yap mtr. Beyitlere gelince nazmen tercme edilmitir. nc tercme zzet ve Saip beylerin mte rek tercmeleridir ki bu da matbudur. Bunlar da be yitleri nazmen tercme etmiler. Bu tercme olduka aslna uygundur. Drdnc tercme Vaktile ehzade Read Efendinin hocas olan Mehmet Sait Efendinin tercmesi dir. Mtercim tercmesine (Mlistan) adn vermitir. Bu tercmede beyitler neren tercme edilmitir. Bu tercmede trkenin kavaidinden ziyade, Faris ke limelerin istifine bakldndan tercme nahiv nokta sndan kusurludur. Trkeye benzemiyen bir trke vcuda getirmitir. Bunlardan baka son vakitlerde her kelimenin al tna trke mukabili konulmak suretiyle muhtelif tarz da tercmeler vcuda getirilmi ise de hakikatte bun lar tercme saylmaz, erhlere gelince bunlar mellifin maksadnn iza h iin yazlm eserlerdir. Binaenaleyh bunlar da ter cme saylmaz. Kilisli RFAT

DKKAT: Glistann aslnda bir'ksm manzum, bir ksm mensurdur. Aslnda manzum olan paralar ( ) iareti arasnda olanlardr. 308

Minnet, buyruunu tutmak kendisine yaknla se bep olan ve kredildike nimetini arttran esiz, Ulu Tanrya yarar. Gse giren hava hayat uzatr, kan hava vcu da ferah verir. u hlde bir nefeste iki nimet mevcut ve her nimete bir kr vciptir. [Kimin dilinden ve elinden gelir ki Cenab Hakka hakkile kredebilsin? Ey li Davut krediniz, kullarmdan kreden az dr. Kul iin iyisi odur ki Allaha kar kusurunu bile, zr dileye. Yoksa Cenab Hakkn ilhiyetine lyk kul luu kimse yapamaz.! Onun saysz rahmetinin yamuru hereye eri mi, esirgemedii nimetinin sofras her yere ekilmi tir. Kullarn namusunun perdesini ar gnah ile yrt maz; rzk maan hatadan dolay kesmez. [Ey grnmiyen hzinesinden puta tapanlara, k firlere rzk maa veren Tanr! Dostlarn nasl mahrum brakrsn, sen ki dmanlan bile gzediyorsun.l Tannm! Sabah rzgr, demecisine: zmrt yay glar yay, demi. Bahar bulutu, tayasna nebat kzla
309

rn yer beiinde beslemesini emretmi. Aalara Nev ruz hilati (bayram elbisesi) olarak yeil yapraktan kaftanlar giydirmi; baharn terifine dal ocuklarnn balarna iekten ta koymu; kamtan kan su onun kudretiyle esiz bal olmu; onun yetitirmesile hurma ekirdei koca aa olmu. Kinatn serveti, mevcudatn merhari, lemlerin sebebi saadeti. Aleyhisselt vesselm efendimiz. [efaatidir. Sz dinlenir, hkm tutulur; p ey gamberdir, cmerttir, gzel vcutludur, gler yzl dr, nbvvet mhryle nianlanmtr. Senin gibi arkas olan mmetin duvar iin ne kayg var? Gemicisi (Nuh) olan kimseye deniz dalga sndan ne korku var? O, Kemalile yksek derecelere yetiti; CemaJile ka ranlklar at; btn huylar gzeldir. Ona ve line savat getiriniz.] Bir hadisinde demi ki: Gnahkr bir kul kabul edilmek midile tvbe elini yce Tanrnn derghna kaldrsa, fakat yce Tanr ona bakmasa, o kul Tanry tekrar arsa, fakat Tanr ona yine bakmasa, o kul yine yalvararak, inliyerek Cenab Hakk arsa bu defa Cenab Hak meleklere hitaben: Ey meleklerim, ben bu kuldan utandm, bunun benden baka Tanrs yoktur. Duasn kabul ettim, is tediini verdim; nk ok armasndan, inlemesin den mahcup oldum. buyurur. [Tanrnn keremini, ltfunu gr ki, kul gnah i liyor, Tann utanyor.! Onun ululuu kbesinden aynlmyanlar (sana hakkile ibadet edemedik) diye ibadette kusur ettikle rini ikrar ederler. Onun cemalini, kemalini venler Cseni hakkiyle bilmedik) cliye hayrette kaldklarn sy lerler.
310

[Birisi benden Tanrnn vasfn soracak olsa s zm u olur: Ben km; Tanr ise bniandr. Ne syliyebilirim? klar mauklar iin lmtrler, lden ses kmaz.] Ariflerden birisi ban mrakabe yakasna ek mi ve mnakefe denizinde garkolmutur. O hl ge in de kendisine gelince dostlarndan birisi: Bulundu unuz baheden bize ne hediye getirdiniz? dedi. O zat cevaben yle dedi: Gnlmden tuttum ki gl aacna yetitiim zaman eteimi gl ile doldura ym, arkadalarma hediye gtreyim. Vakta ki gl aacna yetitim, gln kokusu beni yle sarho etti ki eteim elimden gitti. [Blbl! Sen ak pervaneden ren. O, yann can kt. Sesi kmad. Bu slk dvasnda olanlar onu istemesini bilmiyorlar. Hakikaten haberdar olan kimse mahvolup gitti. Ondan bir haber geri gelmedi. Ey hayalden, kyastan, zan ve tahminden, vehim den iittiimiz, okuduumuz szlerden yce olan Tan r! Meclis bitti, mr sona erdi, fakat hl senin evsa fnn bidyetindeyiz.l SLM PADAHININ GZEL SIFATLARI (Sdi) nin gzel ad halkn diline dm, sznn hreti yer yzn tutmutur. Szn herkes ekerka m gibi iner, yazm olduu mektuplar altn yap rak gibi tarlar. Btn bu hlleri Sdinin faziletine, belgatte ke mline vermemeli; belki cihann sahibi, zaman dairesi nin kutbu, Sleyman'n yerini tutan, man ehline y ar dm eden, ulu padiah, byk Atabek, yeryznde Tan rnn glgesi (Sad ibni Zeng) olu (Muzafferrddin Ebu Bekir Allah ondan raz olsun, onu da kendisin
311

den honut etsin, Sadiye inayet gzile bakm, onu tahsin ve takdir buyurmu, onu gerekten sevmi ol masndan dolay, btn havas, avam ona meyi ile mu habbet gstermiler. nk: (Halk padiahlarn tut tuu yolda giderler.) [Sen bu cize nazar buyurduun gndenberi eser lerim gneten daha mehur oldu. Btn ayplar, ku surlar bende mevcut ise de padiahn ho grd ayp hner yerine geer. Bir gn hamamda bir sevimli insan bana bir par a gzel kokulu kil verdi. O kile: Misk misin, yoksa anber misin, gzel kokundan mestoldum. dedim. Kil cevap olarak bana yle dedi: Ben ad bir kil idim, fakat bir zaman gl ile arkada oldum, onun g zel kokusu bana sindi, yoksa ben bildiin toprak para sym.] lh, okunan yetler hrmetine mslmanlarm is tifadesi iin o padiahn mrn uzun eyle, gzel ile rinin sevabm kat kat ver. Onu sevenlerin, onun vali lerinin derecesini l kl. Dmanlarn, ona buzedenleri kahret. Yarabbi, onun memleketini eminlik yap, olunu da muhafaza buyur. [Dnya o padiahla mesut olmutur. Saadeti (o lu) Sad daim olsun. Tanr nusret bayraklarile onu mansur ve muzaffer buyursun. Onun dal, buda sa ylan olu da onun gibi yetimektedir; nk kk odur. Otlarn gzellii tohumun gzelliinden ileri ge lir.] Yce, esiz Tanr, temiz (iraz iklimini dil h kimlerin heybeti, mil limlerin himmetiyle kyamete kadar selmet ve emanette hfz ve himaye buyursun.) [Bilmezsin ben niin uzun zaman gurbet illerde elendim kaldm; nk - raz mlhakatndan (Ten312

ki Trkn) dan knca grdm ki cihan zenci sa gi bi birbirine girmitir. Vka onlar da dem oullan idiler, fakat kurtlar gibi kan iicilikte keskin peneli idiler. Haricen cenki arslanlar gibi olan bu halk ahlk itibariyle melek gibi gzel huylu idiler. Sonra buraya dndm zaman iklimi- sde grdm. Kaplanlar kaplanlk huyunu brakmlard. Padiahmn zamanndan evvelki zamanda ciham itia, ihtill, darlk ile dolu grmtm. Fakat padihm (Atabek Ebu Bekir bin Sad Zeng) nin zamann da byle emin, sde grdm. Banda senin gibi Cenab Hakkn bir glgesi bu lunduka (Pars) ikliminde dehrin fitnesinden kayg yoktur. Bugn u uzayp giden yer zerinde senin eiin gibi halk Hakkn nzas zere muamele edilen bir yer den kimse haber veremez. Sana birelerin hatrlann gzetmek, bize k retmek, lemleri yaratan Tannya da gzel mkfatlar vermek yarar. Tanrm! Toprak, rzgr durduka (Pars) topran fitne yelinden sen sakla. 1 KTABIN TELFNN SEBEB Bir gece, geen gnlerimi dnyor, telef olan mrme acyp, gnl saraynn tan gzyamm elmasile deliyor, hlime mnasip olan u beyitleri sy lyordum: [Her nefeste mrmden bir nefes eksiliyor. E tra fma bakyorum, kimseler kalmam. Be adam, elli ya yaadn, hl uykudasn. Bu kalan be gnnn m kymetini idrk edeceksin? Hayatn bouna geirip i grmiyen, g davulu ald hlde ykn hazrlamyan kimse utanacaktr. G sabahnn tatl uykusu
313

zavall piyadeyi yoldan alkoyar. Bu dnyaya her ge len bir bina kurdu; lnce bakasna brakt. Yerine ge len de onun gibi kuruntuya kapld. O da ld. Binay kimse baa getirmedi. Bakas olmy&n dostu (dnyay) dost tutma, bu gaddar, dost edinmee yaramaz. M a demki iyi, kt herkes lecektir o halde, bahtiyar, iyi lik topunu elen kimsedir. Azn kabrine kendin gn der; senden sonra kimse gnderemez. Sen nden gn der. mr, temmuz gneine maruz kalan kardr. Bu k ar erimi, pek az kalm. Halbuki efendinin iten ha beri yok; hl gurur iinde aldanp duruyor. Ey paza ra eli bo giden kimse! Korkanm ki mendilini dolu ge tiremezsin. Ekinini yeil iken yiyen adam harman za mannda ancak baaklk yapar. Sdinin nasihatini can kulaiyle dinle: Yol budur, mert ol, bu yoldan y r.] Bu mny dndkten sonra onu mnasip gr dm ki ekileyim, bir keye oturaym: grmek, ko numaktan eteimi ekeyim. Perian szlerden defteri ykayaym; bundan sonra da perian sylemiyeyim. [Dili kesilmi bir dilsiz yahut sar olarak bir k ede oturan kimse dili kendi hkmnde olmyan (dili ni idare edemiyen) kimseden daha iyidir.] Fikrimi tatbike baladm. O vakte kadar ki, gam mafhesinde yoldam, keder hcresinde arkadam olan bir zat her zaman olduu gibi kapdan ieri girdi; birok akraklk gsterdi, akalamak istedi. Cevap vermedim, bam ibadet dizinden kaldr madm. Murakabeye devam ettim. O zat hlimden incindi, dargn dargn bakt. Dedi k i: [Karde, bugn sz sylemek mmkn iken syle. Tatl tatl konu; nk yarn ecel habercisi gelince a resiz olarak dilini ekerek, susacaksn. 1
314

Mensuplarmdan birisi, onu iten haberdar etti. Sdi azm cezmetmi. Bundan sonra sa olduka itikfta yaar gibi yayacak, kimse ile konumyacak. Sen de byle yayabilirsen bann aresine bak, halk tan uzak ol dedi. Buna cevap olarak arkadam: Tan rnn byklne, kadm olan arkadalma yemin ederim ki, dedi, (Sdi) benimle altmz vehile tatl tatl konumadka buradan kmam ve rahat huzur bulmam. Dostlan incitmek cehildir. ayet yemin etmi ise kefaret vermek kolay itir. Hem de Alinin Zlfikan knda, Sdinin dili damanda durmas doru yolun hilfna, ve ukalnn reylerinin aksindedir. [Ey akll zat, az iindeki dil nedir? Hner sahi binin hanesinin anahtandr. Bir dkknn kaps ka pal olunca o dkknn sahibi cevahirci midir, yoksa eri midir bilinemez. Ukal katnda skt etmeli ise de, lzumu takdi rinde sylemek gerekir. ki ey akl hafifliine dellet eder: Syliyecek yerde susmak, susacak yerde syle mek.l Hlsa o zat, uygun arkadam, sdk dostum ol duu cihetle onunla konumamay, yzm, onun musahabetinden evirmeyi insaniyete muvafk grme dim. [Kavga etmek istediin zaman yle birisiyle yap ki, ne ona ihtiyacn ne de ondan korkun olsun. 1 aresiz olarak konutuk ve geze geze ehirden d ar ktk. Mevsim ilkbahar idi. Souun iddeti din mi, gln devletinin zaman erimi idi. [Aalarn zerindeki yapraktan gmlekler bahti y ar insanlann bayramlk elbiseleri gibi idi. Celleddin Melikah tarihince ilkbaharn ikinci ay nisanm iptidalan idi. Dallarn minberlerinde blbller hutbeler okuyordu. Kzl gl zerine ilerden inciler
315

dmt. Bunlar fkelenmi bir dilberin yanandaki ter tanelerini andryordu. I O gece dostlar ile bir bahede geceledik. Bulundu umuz yer gnl ac, ho bir yer idi. Baktka gnl eken aalarn dallan birbirile sarma dola olmu tu. Geceleyin zemine baksan sanrdn ki billur taneleri salm, ge baksan sanrdm ki lker yldz top kan dil olmu, aslm. [Bir bahe ki iinde bi hayata benzer souk ve tatl sular akyor. Byk aalarn stndeki kular mevzun tyor. Bahenin zemini renk renk llelerle dolu, aalann zeri meyva olacak trl ieklerle do nanm. Aa altlarna bakacak olursan grrsn ki bdi sb onlara bukalemun renkli hallar yaym. 1 Sabah olunca gitmee karar verdik. Baktm ki dos tum eteini gl, reyhan, smbl ve ispergam ile dol durmu, ehre gtrmek niyetinde. Dedim ki: Bilirsin ki gln mr az olur. ok srmez bu glistan bozu lur, ne gl kalr, ne glistan kalr. Hkema, gelip gei ci eylere gnl balamayn, demiler. Dostum dedi ki: Pekl, o halde ne yapalm? Ben: Glistan adl bir kitap yazmak istiyorum, okuyanlann gzleri sevinsin, ileri alsn. Sonbahar rzgn onun yaprana ilimesin. Felein dn, onun baharn hazana evirmesin. dedim. [Bir deste gl ne iine yarar, onun yerine gel be nim glistanmdan bir yaprak al. Gl, ancak be alt gn yaar. Bu glistan daima ter- tazedurur, solmak bilmez.] Ben bu sz syleyince dostum eteine doldurmu, olduu glleri dkt, eteime yapt. Haydi bakaym kiizade verdii sz yerine getirir dedi. Ben de Peki dedim. Yazm aa baladm. Hemen
316

o gn gzel geinmek, yoliyle konumak hakknda bir iki bap yazdm ve beyaz ettim. Yazda yle bir slp kullandm ki konuanlarn iine gelir; mnilere de belagat retir. Sz uzatmyalm, gl fasl bitmeden, dallar ze rinde hl gller glerken, Mennan olan Tanrnn yardmile Glistan kitab bitti. Bitti dedim fakat hakikatte bitmedi. Belki ne za man Padiah- lem, ehinah- muazzam, milletlerin efendisi, Arap, Acem padiahlarnn h, denizin, ka rann Sultan, byk Atabek Muzafferddin Ebu Be kir bin Sad ibni Zengnin olu, cihnm penh, Allah n glgesi, Cenab Hakkn ltfunun ziyas, zamnm ahiresi, eman merkezim Allah tarafndan dman zeri ne mansur, kahir devletin bazs, parlak dinin era, Sleyman mlknn vrisi (Sad) hne ltfederek gz ucile bakarsa ikblini daim etsin. Arzularn dai ma hayrat ve hasenta mteveccih bulundursun. [ehzadenin hne iltifat kitabm ssleyecek olursa kitabm in nigrhnesi ve (Nakka Erjenk) in san gibi olur. Um anm ki ehzade bu kitabm mtaleadan sklmyacaktr: nk mehur szdr. Glis tan sknt yeri deildir, bhusus ki onun kuvvetli di bacesi (Sad ibni Zeng) olu (Ebu Bekir) in mbrek namnadr.
EMR- KEBR (EB NASIR) OLU (FAHREDDN) N EVSAFI Arzusu fikrim olan bu eser gzellikten bibehre ol duu cihetle bana ban aa etmi, yukan tutamyor. Yeis ile gznn ayann stne dikmi kaldram yor klarn arasna katlp da arz endam edemiyor. Meer lim, mil, meyyet, muzaffer, mansur; garip
317

lerin ilticaghi; fudaly besliyen, himaye eden, bitleri seven, (Fars) ahalisinin iftihar, saltanatn sa eli, din ve devletin fahri, slm ve mslmanlann yardmcs; meliklerin; sultanlarn itimatgh, emri kebr (Ebu Be kir ibni Ebu Nsr) bu eseri kabul ile esere ziynet ve recek olursa o zaman eserim de kendisini gsterecek tir. Tanr onun mrn uzun etsin, kadrini, erefini arttrsn; gnln ferahlatsn; mkfatn iki misli et sin. Zira o, cihan byklerinin memduhu ve mekrimi, ahlkn mecmadr. . [Her kim onun syei inayetine girecek olursa, g nah tat telkki edilir ve dman derhal dost olur.l Btn bendelerin, mensuplarn onun zatna kar muayyen bir hizmeti vardr. Eer o hizmetin edasnda azck tenbellik, geveklik gsterecek olurlarsa huzu ra celbedilir ve itaba urarlar. Bundan yalnz dervi takm mstesnadrlar. On larn da vazifeleri, grlen iyiliklere teekkr etmek, byklerini hrmetle ydetmek, onlara hayrl dualar da bulunmaktr. Dervilerin bu hizmetleri huzurda ol mayp gizli bir surette cereyan eder ve bu hizmetin gyab olmas daha muvafktr; nk huzurda yap lacak olsa tasannu olur, riy olur. Gyab olduu su rette ise tekellften uzak olur ve Allah bu dualar ka bul eder. te bundan dolaydr ki derviler itaba u ramazlar. [Zaman annesi senin gibi bir ocuk dourunca fe lein iki kat olmu beli sevincinden doruldu. Cihan yaratan Cenab Hakkn, halkn iini grmek iin kabi liyetli bir kul yaratmas, ileri onun eline vermesi b yk bir ltuftur. Hikmet de bunu icap eder. Her kim iyi ad ile yaarsa ebed hayat budur; nk vefatndan sonra hayr ile ydedilmi, kendi adn daima yaatm olur. Ey byk emr! Fazilet ehli olanlar, seni ister met
318

hetsinler, ister etmesinler gzel olarak yaratlm bir yz ss iin m eataya (yz yazcya) muhta olma d gibi sen de kimsenin methine muhta deilsin.] HZMETTE KUSURDAN DOLAYI TZAR VE UZLET HTYAR ETMENN SEBEB Efendim, derghna hizmet iin devam edemedii min sebebini (Bzrmihr) in bir sziyle arzetmek is terim: Hint hkemsmdan bir taife (Bzrcmihr) in fazi letine dair konuuyorlard. Neticede onun iin bir ku sur buldular. Dediler ki: ok ar sz sylermi, ok dnr, karsndaki dinleyiciler, o, sz bitirinceye kadar ok beklerlermi... (Bzrcmihr), aleyhinde sylenen bu sz iitince cevap vermi ve: Ne syliyeyim diye dnmek, niin syledim diye piman olmaktan daha iyidir demitir. [yi yetitirilmi, eski ihtiyar ve sz bilen kimse iptida dnr, sonra syler. Dnmeden sze bala ma. yi syle. Ge sylersen beis yoktur. Dn, sonra syle. Bakalan seni susturmadan sen susmasn bil. nsann hayvanlardan efdl olmas nutku sebebiyledir. Fakat eer doru sylemezsen hayvan senden efdl olur.] Hele ariflerin mecma, mtebahhir limlerin m er kezi olan efendimin divannda ona' mensup byk zat larn karlarnda sz sylemee cesaret edersem h a yszlk etmi ve pek deersiz olan sermayemi aziz haz retlerinin huzruna getirmi olurum. nk cevahir ciler arsnda boncuk bir arpa getirmez. Gnein kar snda mum k'vermez. Yksek minare Elvend da nn eteinde alak kalr. [Her kim benlik ile kafa tutarsa dmanlar her ta
319

raftan ona koarlar. Sdi, ciz, azadedir. ciz ile kini me cenge gelmez. ptida fikir, sonra sz, ptida temel, sonra duvar. Ben nahiiyim, fakat bahede deil. Ben gzelim, fakat Kenanda deil.] Lokman hekime: Hikmeti kimden rendin? de miler. Cevap olarak: Krlerden rendim; nk bir yeri denekleriyle yoklay piyice anlamaynca ayak atmaz lar demiti. Girmeden evvel kmay dn. Erkekliini dene, sonra evlen, evine bir kz getirip de sonra fedyda ba lama. [Vk horoz kavgada eviktir, fakat tun peneli doann nnde yayamaz. Kedi fareyi tutmada arslandr, fakat kaplan ile cenge girerse fare olur.] Bendelerinin ayplarna gz yuman, kklerin ka bahatlerini ifaya almyan, byklerin ahlklarnn byklne itimat ile bu kitaba, nevdiri sar, hik yeler, ear, gemi padiahlarn siretlerinden m uhta sar surette birka kelime dercettik ve kymetli mrn bir parasn buna harcettik. te (Glistan) kitabnn tasnifine sebep buolmutur. Tevfik Allahtandr. [Topraa inklp eden vcudumuzun her zerresi dalp bir yere dt hlde bu nazm, bu tertip yl larca kalacaktr. Bu kitab bizden sonra bir nak, bir iz, kalsn diye yazdk, nk varlk bki deildir. Umarm ki hulsukalb sahibi bir insan bizim gibi dervilere Allah rahmet etsin diye duada buluna. Kitaplarn tertibinde, baplarn tanziminde sz m uhtasar ^sylemek mnasip grld. Bundan dolay] bu gzel aalarn dallan, birbirine uzanan bu bahe
320

cennet gibi sekiz bap zere muhtasar olarak tertip edildi; nk fazla olsayd usan verirdi. Birinci bap, padiahlarn gzel detlerinden, ikinci bap dervilerin ahlkndan, nc bap kanaatin fazi letinden, drdnc bap sktun, faydalarndan, bein ci bap genlikten, aktan, altnc bap ihtiyarlktan, hl sizlikten, yedinci bap terbiyenin tesirinden, sekizinci bap sohbetin dbmdan bhistir.

321

PADAHLARIN DETLER HAKKINDADIR HKYE

ittim ki bir padiah bir masumun ldrlmesMi emretmi. Zavall canndan midi kesince kendi diliyle padi aha svmee, hakknda fena szler sylemee bala m. nk hkem: Her kim canndan el yursa gn lnde olan syler. demiler. [Zaruret vaktinde kamya imkn kalmaynca el keskin klmcn ucunu tutar. Malp kedi kpee h cum ettii gibi insan da yese dnce azna geleni syler. 1 Padiah, esirin sylendiini grnce sormu: Bu ne sylyor? yi huylu vezirlerden birisi: Cennet, fkesini tu tanlar, Sulunun suundan geenler iin hazrlanm tr. demi. Bu sz zerine padiah acm, onun kan nn sevdasndan vazgemi, Caffetmi). Birinci vezirin zdd baka bir vezir, ie karm ve: Bizim gibilere padiah huzurunda yalan sylemek yakmaz. Padiahm, o size svd, fena szler syle di. demi. Bu ikinci vezirin sznden padiahn can sklm ve: Bana onun yalan senin doru sznden daha makbul geldi, demi, nk onun sz iyilie mte veccih idi: seninki ise ktle mebnidir.
322

Hufcem: bitiren yalan; fitne koparan dorudan iyidir. demiler. IHer kim ki padiah onun szn dinler; dedii ni yaparsa o adam iyilikten baka bir ey sylemesin. Syliyecek olursa ona yazklar olsun. Feridun sofasnn (salonunun) duvarnda u maz munda beyitler yazlmt: Karde, dnya kimseye kalmaz. Gnln cihan yaratan Tanrya bala ite okadar. Dnya mlkne itimat etme. nk dnya senin gibi ok kimseyi bes lemi; sonunda ldrmtr. Mademki pk olan can kp gidecektir, ha taht zerinde lmsn, ha toprak zerinde..]

HKYE
Horasan padiahlarndan birisi (Sebktekin) in olu (Sultan Mahmut Gaznev) yi vefatmdan yz sene sonra ryada, tekmil vcudu dklm, toprak olmu, yalnz gzleri gzevinde dnyor ve bakyor bir hlde grm. Yekmil hkem bu ryann tbirinden ciz kal mlar. Yalnz bir dervi padiaha arz tazimat ettik ten sonra tbir edip demi ki: Gzleri hl bakyor, n k mlk bakalarnn elindedir. Hasret ekiyor, ml km ne oldu, kimlerin elindedir, diye bakyor. [Nice adl sanl kimseleri topran altna gmm ler. Bugn, onlarn varlndan yer zerinde bir nian kalmamtr. O zayf, nahif ihtiyar (Sultan Mahmudu) toprak altna teslim ettiler. Toprakonu yle yedi ki ondan kemik bile kalmad. (Nuirevan) ld ve ok zaman getii hlde adaleti sebebiyle mba rek ad diridir. Arkada filn ld diye tellllar nid etmeden iyilik yap ve mr ganimet bil.]
323

HKYE ittim ki bir padiahn ehzadelerinden birisi ksa boylu, gsterisiz imi. br kardeleri ise uzun boylu, gzel yzl imiler. Bir gn padiah o ksa boylu oluna onu been mediini sezdiren manl bir bakla bakm. Zeki eh zade ii anlam. Babasna lzm gelen hrmeti ifadan sonra yle demi: ah baba! Akll ksa, chil uzundan daha iyi dir. Boyca her byk (boyu uzun) olann kymette da ha iyi olmas lzm gelmez. Koyun pktir; fil murdar dr. [Yer zerindeki dalarn en k Turdur; fa kat Cenab Hakkn indinde kadir ve mertebece dier dalardan daha byktr. ittin mi, bir gn bir zayf lim bir iman ahm a a unu demi: Arap at zayf ise de bir tavl eekten daha iyidir. 1 ehzadenin szne babas glm, devlet erkn beenmiler, fakat kardeleri yrekten incinmiler. [Bir insan sz sylemedike ayb, hneri gizli olur. Her orman bo sanma; iinde bir kaplann uyu mu olmas pek mmkndr.! ittim ki o srada etin bir dman padiaha yz gstermi, harp iln etmi. ki ordu kar karya gel miler. Meydanda ilk evvel atn oynatan o ehzade ol mu ve dmana hitaben yle demi: w [Ben o kimse deilim ki cenk gnnde arkam grm olasn. Kanl toprak arasnda bir ba grr sen ite bu benim, (yani bam verir, dnmem.) Harbe giren kendi kaniyle oynar. Kaacak olursa ordunun kaniyle oynam olur.l ehzade bunu syledikten sonra dman askeri
324

ne hcum etmi. e y arar yiitlerden birkan ldr m. Sonra dnp babasmn huzuruna gelerek yer p m ve: [ Muhterem baba, demi, ahsm sana hakir g rnmt. Sakn imanl hner saymyasm. Muha rebe meydannda da ince belli Arap at ie yarar, be sili kz bir ey yapamaz. 1 Nakletmiler ki, dman ok, bunlar az imiler. As kerin bir ksm kamak istemi. ehzade: Yiitler, aln, t ki kadmlar elbisesi giymiyesiniz! diye hay krm. ehzadenin bu sz zerine svarilerin hiddeti, iddeti artp bir uurdan hamle etmiler. ittim ki hemen o gn iinde dman malp et miler. Bunun zerine padiah ehzadenin ban, gzn pm, onu kucaklam. Ona kar hsn nazarn her gn biraz daha arttrm. Nihayet onu veliaht yapm. Kardeleri kskanmlar, yemeine zehir koymu lar. ardaktan bu suikasdi gren kzkardei pencere nin kanatlarn birbirine vurmu. Zeki ocuk ii anlyarak yemekten elini ekmi ve: Hnerliler olsun de hnersizler onlann yerlerini tut sunlar, bu olmyacak bir i demi. [Dnyada hma kuu kalmasa dahi baykuun gl gesi altna kimse gelmez.] i padiaha, duyurmular. Padiah dier oullar n artp, lzm geldii surette cezalandrm. Sonra memleketi ocuklar arasnda taksim etmi, her birine memnun olacak bir paray vermi. Bu suretle fitne yatm. Mnazaa kalkm. Zira hkem demiler ki: On dervi bir kilimde uyurlar, iki pdih bir iklime samaz.
325

[Allah adam, bir ekmein yansn yerse, yansn fakirlere verir. Bir padiah yedi iklime mlik ien, dier iklimi de zaptetmek arzusunda bulunur. 1

HKYE
Bir takm arap haramileri bir da banda yerle mi, kervann yolunu kapatmlard. O civardaki memleketlerin ahalisi onlann hilele rinden korkmu, zerlerine giden hkmet askeri de yenilmi idi. nk sarp, varlmas mkl bir da ban ele geirmiler ve orasn kale gibi kendilerine smak edinmilerdi. O taraflardaki memleketlerin du rendi bykleri bunlann mazarratn def iin istiare yaptlar ve Bu taife bu hl zere biraz daha kalrsa artk onlar ile baa klmaz dediler. [Yeni kk salan bir aac bir adam zorlarca yerin den karabilir; fakat o aac bir zaman hli zere b rakrsan birok pehlivanlar getirsen dahi onu kkn den koparamazsn. Pnar ban bel ile kapatmak mm kndr. Su oalnca, fil ile dahi geilemez.! stiare neticesinde bir gzc gnderip frsat g zetmee karar verdiler. Gzc bunlan gzetliyordu; nihayet bir gn bun lar bir kavmin zerine srm, gitmi ve yerleri bo kalmt. Gzc geldi, haber verdi. Derhal bir takm bandan iler gemi, cenklerde bulunmu yiitler gnderdiler. Bu yiitler dadaki hendeklerde saklan dlar. Nihayet gece oldu, hrszlar dndler, uzak yer lere gitmiler, ganimet getirmilerdi. Silhlann kar dlar. Ganimet eyasn bir tarafa koydular. Bunlann bama ilk hcum eden dman, uyku idi. [rek eklindeki gne batm, karanla girmi ti. Sanki Yunus peygamberi balk yutmutu.]
326

Gece, saat kadar bir zaman geince yiitler pu sudan ktlar, onlann ellerini arkalanna baladlar. Sabah vakti padiahn huzuruna getirdiler. Padiah bunlan grnce hepsinin katline ferman buyurdu. Naslsa bunlarn aralarnda henz genliin ilk alarnda bir delikanl vard. Henz balyan genli inin meyvas yeni yetimiti. Yana bahesinin ye illii iyeni bitmiti. Vezirlerden birisi padiahn tahtmn ayam pt, efaat yzn yere koydu ve: Bu ocuk hayat bahe sinden henz meyva vermemi, yeni balyan genliindenbir fayda grmemitir. Onun kann balamak la. bendelerinin minnettar buyurulmasn efendimin kerem ahlkndan rica ederim. dedi. Padiah bu szden yzn ekitti, bu sz onun y ce reyine muvafk gelmedi ve yle dedi: [Soysuz kimse iyilerin terbiyesini alamaz. Kabili yetsiz kimseyi terbiyeye almak kubbe zerinde ce viz durdurmak gibidir.] Bunlarn oluk ocuklarn, kavim ve kabilesini kesmek daha mkl; kklerini, temellerini kazmak, karmak daha iyidir; nk atei sndrp korunu b rakmak, ylan ldrp yavrusunu muhafaza etmek aklllarn ii deildir. [Bulutlar b hayat yadrs dahi st dalmdan asla meyva yiyemezsin. Soysuz kimse ile vaktini geir me; nk hasr kamndan eker yiyemezsin.] Vezir, bu sz dinledi, ister istemez beendi; pa diahn gzel reyini takdir ile hakikaten byledir diye tasdik etti ve: Allah mlkn daim etsin, padiahn buyurduu mahz hakikattir, dedi. Ancak eer bu o cuun o ktlerle arkadal devam etseydi onlann terbiyelerini alacak ve onlardan birisi olacak idi.
327

Halbuki o henz ocuk denecek kadar gentir. O gruhun isyan ve tuyanndan ibaret huylan onun ta biatnda henz yerlememitir. mit ederim ki iyilerle bir arada bulunarak gzel bir terbiye alr ve akll insanlann ahlkn benimser. Peygamberimizin bir hadisinde: (Ne kadar doan ocuk varsa mslman yaratl ile doar; fakat ebe veyni onu hali ftrde brakmyarak. Yahudi, Nasran veya Mecs yaparlar buyurmutur. [Hazreti Ltun zevcesi (Musahhah nshada: Nuhun olu) ktlerle arkada olduu iin hanedan n bvvetten olmak erefini kaybetti. Halbuki Ashab Kehfin kpehi birka gn iyilerin arkasna dt, insan erefi kazand. 1 Vezir bunu syledi ve padiahn nedimlerinden bir takm da efaat hususunda ona yardm ettiler. Nihayet padiah, doru bulmadmama hadi af fettim, dedi ve szne yle devam etti: [Bilirmisin Zalkahraman Rsteme ne dedi? Dedi ki: Dman ehemmiyetsiz, ciz saymak doru deil dir; nk ok grdk ki kk bir kaynan suyu oaldka deveyi ykyle beraber alm gtrm tr.! Hlsa vezir ocuu ald, evine gtrd. Naz ve nimetle besledi, terbiyesi iin edip bir stad tyin etti. Ona, gzel konumay, gzel cevap vermeyi, padia hn huzurunda bilinmesi lzm gelen her trl dab rettiler. ocuk pek iyi yetiti ve herkes artk onu ok beeniyordu. Bir gn vezir padiahn huzurunda ocuun ah lkndan, evsafndan biraz bahs ile: Akll insanlarn terbiyesi ona tesir etmi, eski cehaleti tabiatinden zail olmutur dedi. Padiah bu sz iitince glmsedi ve yle dedi:
328

[Kurt yavrusu, insanlar arasnda byse de, so nunda kurt olur(l)I Bunun zerine bir iki yl geti-olan byd-mahalle apknlarndan bir takmlar o hrsz olana ya natlar. Onunla arkadala karar verdiler. Olan bir frsat drd, veziri iki olu ile birlik te ldrd. Bitmez, tkenmez paray, mal kaldrd, hrszlar marasmda babasnn yerine geti, oturdu; si oldu. Padiah bu vakay iitince hayretinden ellerini dileriyle srd, yle dedi: [nsan kt demirden nasl iyi kl yapar? Ey Akll zat bilmi ol ki alak kimse terbiye ile adam ol maz. Misl istersen yam ura bak ki, yamurun tabi at ltif, temiz olduundan ihtilf yoktur; byle ol makla beraber, yaan yamurun tesiriyle bahede lle, orak yerde erp biter. orakyer smbl bitirmez. Bo yere orada mit tohumu ekip zayi etme. Ktlere iyilik etmek iyilere ktlk etmek gibidir.]

HKYE
(Sultan Oulm) m saraynn kapsnda bir a vu olunu grdm. Akl, zeks, anlay, sezii ne ka dar methedilse ondan ziyade idi. Hem de okk a nda alnnda byklk san grnd. [Akl ve zeksndan dolay bann stnde b yklk yldz parlad.] Hlsa o ocuk padiahn hsn nazarna mazhar oldu,nk surette cemali, hakikatte kemali var idi. Hkema yle demilerdir:
(1) Grk zade akbet grk eved. 32

Zenginlik hner iledir, mal ile deil, byklk akl iledir ya ile deil. Akran ve emsali o ocuu kskandlar, onu bir hiyanet ile itham ettiler, idam edilmesi iin bo yere a ltlar. iDost, dostu hakikaten severse dman ne yapa bilir?] Padiah ocua sordu: Bunlarn sana dman ol m alarna sebep nedendir? ocuk cevaben: Syei devletinizde herkesi mem nun ettim; fakat hasudu memnun edemiyorum! n k o ancak benim saadetimin ve efendimin ikbl ve devletinin zevliyle memnun olur dedi. [Kimsenin gnln incitmemek, elimden gelir; fa kat hasuda ne yapaym ki, o kendiliinden strap iin dedir. Hey hasud sana diyorum, sen l ki kurtulasn; nk haset yle bir hastalktr ki lmden baka bir eyle ondan kurtulmak mmkn deildir. Bedbahtlar, bahtiyarlarn saadetinin, mevkiinin zevlini arzu ederler. Y arasa gzl kimse gndz gr-, mezse gnein ne gnah var? Dorusunu ister misin, gnein kararmasndan ise bin yle gzn kr olma s daha iyidir.] HKYE Hikye edereler ki bir Acem ah halkn maln gasbederdi. Ahaliye eza ve cefaya balamt. Bu zu lm o dereceye vard ki nihayet biroun onun zulm nn fenalklarndan teye, beriye daldlar, onun evrinin iddetinden gurbet yollarn tuttular. Halk azalnca memleketin evketi de azald; hazine bo kal d. Dmanlar her taraftan zorladlar.
330

Her kim musibet gnnde feryadna yetiecek bir kimse istiyorsa sen ona: Arkada, selmet gnle rinde cmertlie al. de. P ara ile alnm kula hal kal kleyi okamazsan kaar gider. Sen ltfet, ltfet ki yabanclar senin kula halkal klen olsunlar.] Bir gn o padiahn meclisinde (ehnme) kitabn okuyorlard. Okuduklar bahis Dahhkin saltanatnn zevali ve Feridunun saltanata nil olmas hakknda idi. Vezir padiaha sordu: Feridunun hzinesi, mal, mlk, klesi, kullan, uaklan, banda, dam lan yok iken nas oldu da padiah oldu? Padiah cevap verdi: itmisindir bir takm halk ona hararetle taraftar oldular, bana toplandlar, onu kuvvetlendirdiler. Bylece padiah oldu. Bunun zerine vezir: Madem ki halkn toplanma s padiahla sebep oluyormu, o halde sen niin halk datyor, perian ediyorsun, yoksa sen padiah olmak istemiyor musun? dedi. [Askeri can ile beslemek lzmdr. nk sultan, asker sayesinde hkm srer. 1 Padiah: Dalan asker ve ahalinin toplanmas iin ne yapmak lzmdr? diye sordu. Vezir cevap verdi: Padiah kerim olmaldr, t ki halk onun etrafnda toplansn. Merhametli olmaldr ki herkes onun sayesinde emin, msterih olarak yaasn. Sende ise ikisi de yoktur. IZalim insan padiahlk edemez; nas;l ki kurt o banlk yapmaz. Zulm temelini atan padiah kendi salnatat duvarnn temellerini kazm olur.] Nasihat vezirin szleri padiahn tabm a ho gel medi: Balayn unu dedi. Veziri zindana yollad. ok gemeden padiahn amcas oullan saltanat d vasna kalktlar ve ordu tertip ederek babalannm mlkn istediler.
331

Padiahn zulmnden bkarak uraya buraya da lm olan ahali br tarafa getiler; oraya kuvvet verdiler. Nihayet saltanat padiahn elinden kt. Di erlerine geti. [Bir padiah ahaliye zulmederse dostu bile felket gnnde onun kuvvetli dman olur. Sen halk ile ho gein ve dmannn enginden korkma; nk dil bir padiah iin ahalisinin hepsi askerdir.]

HKYE Bir padiah, acemi bir kle ile gemiye binmiti. Kle deniz grmemi, geminin mihnetini tecrbe et memi idi. Alamya, inlemiye balad: Tirtir titriyordu. Onu avutmak iin ok uratlar, bir trl sakinlee miyordu. Padiahn keyfi kat. Herkes ciz bir vazi yette iken gemide bulunan bar hkim padiahn huzu runa kt: Msaade buyurursanz ben onu susturu rum dedi. Hkim emretti, kleyi denize attlar. Kle birka kere suya batt kt, sonra sandan yakaladlar, onu gemiden tarafa ektiler. Kle gemiye yaklanca iki eliyle geminin dmeni ne asld; oradan gemiye kt. Bir kede uslu uslu oturdu. Hkimin yapt i padiah hayrete drd. Bu ite hikmet, nedir? diye ona sordu. Hkim cevap verdi: Kle evvelce suya batmay tat. Huzur ve saadet de byledir, bir felkete duar olmyan kimse onun kymetini bilemez. [Ey tok kimse! Sana arpa ekmei ho grnme? Halbuki sence irkin olan o arpa ekmei benim sevdiimdir. Cennet Hrilerine (Araf) cehennemdir. Fakat,
332

cehennem halkna soracak olsan raf iin cennettir derler. Birisi var yrini sinesine sarm; birisi var acaba yr gelir mi diye gzlerini kapya dikmi. Bu ikisi a ra snda ne kadar byk fark varil (Hrmz Tcdr) a : Babann vezirlerinden ne fenalk grdn ki, hepsini balattn, zindana gnder din? dediler. Cevap verdi: Hapsi mucip olacak bir fenalk gr medim; fakat baktm ki, benden son derece korkuyor lar ve kendilerine kar verdiim sze katiyyen itimat etmiyorlar; kendi zararlarndan korkarak canma kas tederler diye korktum ve bu bapta hkemnm szyle amel ettim. Hkem yle demiler: [Ey akll kimse, birisi senden korkuyorsa sen onun gibi yz kiiyle cenk edip baa kacak kudrette olsan bile yine ondan kork. Grmez misin kedi ciz kalnca- tmaiyle kaplanm gzn karr; grmez misin ylan oban grnce bu adam tala bam eze cektir korkusuyle obann ayan sokar.] HKYE Arap meliklerinden birisi hem ihtiyar, hem de hasta idi. Hayatndan midini kesmiti. Derken bir atl geldi, huzura girdi, mjde verdi: Efendimin devleti sayesinde filn kaleyi fethettik. Dmanlar esir oldu lar; o tarafn tekmil ahali ve askerleri efendimizin fermanna muti oldular. dedi. Melik bu sz iitince iini ekti: Bu mjde bana deil, dmanlanma, yani benden sonra tahta kimler geecek iseler onlaradr dedi. [Gnlmden bir trl kmak bilmiyen bir m ura dm vard: yazk ki kymetli mrm o muradmn mey
333

dana gelmesini beklemekle geti. O muradm hsl ol du; fakat ne fayda!.. Geen mrm geri gelmiyecek. Ecel eli g davulunu ald. Her iki gzm, baa ved ediniz, ayaklarm, bileklerim, kollarm, hep birbi rinize ved ediniz. Dmanlarn benim iir* istedikleri lm geldi, bama kondu. Ey dostlarm, baknz, haya tm chillikle geti. Ben bir gn gelip de leceimi d nmedim ve lyk vehile gnahlardan saknmadm. Siz bu hlime/ bakn. 1 HKYE Bir sene (Demik) camiinde medfun (Yahya) pey gamberin ba ucunda itikfa girmitim. Ben Tamin Arap meliklerinden insafszlkla me hur birisi kabri erifi ziyarete geldi; namaz kld; dua etti, hcet diledi. [Gerek fakir, gerek zengin, herkes bu kapnn top rann bendesidir. Hem de zengin olanlar daha muh tatrlar.! Namazdan sonra yzn bana dnd: Dervilerin himmeti var, onlarn Cenab Hak ile gerek ileri var. Bana gnlden himmetinizi yolda ediniz; etin bir d manm var. Ondan endieler iindeyim dedi. Cevap olarak: Kavi dmandan zahmet grmek istemiyorsan zayf ahaliye merhamet eyle dedim. [Zorlu bazular, kuvvetli penelerle^ zavall bir cizin kolunu krmak hatdr. Dknlere, birelere acmayan kimse korksun; nk bir kere yklacak olursa kimse elinden tutup onu kaldrmaz. Her kimse ktlk tohumunu eker de iyilik bieceini um arsa yanl fikre saplanm, sa ma bir hayale balanm olur. Kulaktan pamuu kar, halkn dileklerini dinle, halka adalet gster. ayet
334

gstermiyecek olursan unutma ki, bir adalet gn var dr. dem oullan bir vcudun zalan gibidirler. n k hepsi ayn cevherden yaradlmlardr. (1). Vcudun bir yerinde bir dert, bir a n hsl olur sa dier zann k aran kalmaz. Onlar d a rahatsz olur lar. Sen ki bakalarnn mihnetinden keder duymuyor sun, sana ihsan adn vermek yakmaz.] HKYE Badatta duas kabul olan bir dervi zuhur etti. Bunu (Haccac- Zlim) e haber verdiler. Haccac onu ard. Bana bir hayrl dua et dedi. Dervi-, Yarabbi, H accacm cann al! dedi. Haccac: Dervi, Allah iin syle, bu nasl duadr? dedi. Dervi.- Bu, hem senin iin, hem de tekmil mslmanlar iin hayrl bir duadr dedi. IEy eli altndakileri inciten yksek elli kimse Ne vakte kadar byle pervszca zulm edebileceksin? Cihandarlk ne iine gelir; senin lmen daha iyidir-, n k insanlan incitiyorsun.] HKYE nsafsz meliklerden birisi bir bide sordu: badetlerden hangisi efsaldir? bid cevap verdi: Senin iin leye kadar uyumak efdaldir; nk uyuduun mddete halk incitmez sin..
(1) Beni dem zay yekdierinde Ki der ferine zi yek gevherend. 335

[Bir zlimi le vakti uyumu grdm de, bu fit nedir, fitnenin uyumu olmas iyidir, dedim. Uykusu uyanlndan iyi olan kt yaayla kim senin gebermesi iyidir. Fitne uyumutur. Allah onu uyandrana lnet etsin.] HKYE ittim ki padiahlardan birisi birgece sabaha, ka d a r iret etmi. Son derece sarho bir halde, yle di yormu: [Bize cihanda u dakikadan daha ho bir zaman yoktur; nk iyiyi, kty dnmediimiz gibi kim seden de kay kumuz yoktur.] Mevsim k mevsimi imi. plak bir dervi akta saray civarnda yatyormu. Padiahn szn iitip, yle demi: Padiahm ikbalce lemde ein yoktur. Tutaym ki kimseden kaygun yok; fakat bizim iin kaygulanmaz msn? Derviin sz padiahn houna gitmi. inde bin altn bulunan bir keseyi pencereden dar uzatm ve: Dervi, a eteini! demi. Dervi: Etei nereden bulaym ki elbisem yok tur. demi. Bu sz zerine padiahm merhameti artm, bir kat hilat ile beraber altn kesesini dervie gndermi. Dervi az vakit iinde o paray telef etmi, tekrar saraya gelmi. [km gnlnde sabr, kalburda su durmad gi bi kalenlderlerin avucunda da para durmaz.] Dervi, padiaha yle bir zamanda gelmi ki pa diahn onunla grmee, onun halini sormaa vakti
.336

yokmu. Mbeyinciler derviingeliini, hlini padiaha arzetmiler. Padiah kzp, yzn ekitmi. Byle olmas da tabiidir, nk zek ve tecrbe sahibi insanlar demi ler ki: Padiahlar ok zaman memleketin mhim i leriyle megul olurlar, himmetlerini byk eylere sarfederler; yle vakitlerde di iler iin vamm kendi lerini igal etmelerine kzarlar. [Mnasip zaman gzetmiyen kimseye padiahn nimeti haram olsun. Sylemek iin zaman msait gr medike syleme, nk hem kadrin kymetin zail olur, hem de szn gme gider.] Padiah derviin halini anlaynca: O kadar para y az mddette telef etmi olan bu msrif, yzsz, di lenciyi kovun. O bilmiyor mu ki beytlmal hzinesinde hakiki fakirlerin haklan vardr; yoksa hazine eytanlann kardeleri olan msrifler iin yemlik deildir de mi. [Parlak bir gnde, gndzn, kfr mum yakan ahma ok gemeden grrsn ki kandiline koyacak ya bulamaz.] Nasihat etmee muktedir bir vezir demi ki: Pa diahm, bence bu gibi kimselerin nafakalarn gn gnne vermek daha mnasiptir. Byle olursa israf ya pamaz; fakat onlar terbiye iin dahi olsa efendimizin buyurduu vehile onu kovmak, bir daha ona bir ey vermemek muvafk deildir. nk bir ksm bunu ha sislie hmleder. Sonra birisine bir kere bir ey verip mide drmek arkasndan onu meyus ederek in citmek himmet sahiplerine yaramaz. lrisan ya ltuf ve ihsan kapsn amamal ve kimseyi tam aha drmemeli; yahut atktan sonra huunetle kapatmamaldr.] Hicaz ilinde Kbe yolunda susayanlarn ac su et
337

rafna toplandklarn kimse grmemitir. Her nerede tatl bir eme bulunursa insanlar, kular, karncalar, onun etrafna toplanrlar. [Ku, dane bulunan yere gelir; hibir ey bulun mayan yere gitmez.] HKYE Eski padiahlardan birisi memleketi idarede gev eklik ederdi. Askere de sknt ektirirdi. Derken etin bir dman yz gsterdi; askerleri de ondan yz evirdiler. [Padiah hzineyi askerlerden diri ederse asker ler de klca el vurmay ondan esirgerler. Eli bo, -ii ah ve feryat olan kimse harb zaman nasl kahramanlk gsterebilir?] Padiahlarna vefaszlk eden o askerlerden birisi nin benimle dostluu vard. Onu aypladm ve: Az ck hlinin fenalamasiyle eski efendisinden yz evi ren ve senelerce yedii nimetin hukukunu unutan kim se insan deildir, nimeti inkr eden soysuzdur, hakninastr dedim. Asker yle dedi: Hlimi sana anlatrsam beni mzur grrsn. Atm arpasz kalmak, eyer keesi rehinde bulunmak yakr m? Padiah askere paraca bahillik ederse ona askerin can ile cmertlik etmesi mmkn mdr? [Askere altn ver ki asker ban versin. Eer as kere altn vermezsen bam alr baka diyara gider. Karn tok yiit iddetle saldrr, kam a ise id detle kaar.] HKYE Vezirlerden birisi mzl oldu, dervilere katld.
338

Dervilerin sohbetinin bereketi ona tesir etti; gnl perianlndan kurtuldu. Bir mddet sonra padiahn tekrar tevecchne m azhar oldu. Yine onu i bama ard. Fakat vezir kabul etmedi ve killerin indin de mzl olmak, megul olmaktan daha iyidir dedi. Bir mddet sonra padiahn tekrar tevecchne m azhar oldu. Yine onu i bana ard. Fakat vezir kabul etmedi ve: killerin indinde mzl olmak, me gul olmaktan daha iyidir dedi. [ekilip selmet kesinde oturanlar kpeklerin dilerini, insanlarn azlarn baladlar. Kn yrt tlar, kalemi krdlar, kusur bulan insanlarn ellerin den, dillerinden kurtuldular..! Vezir kabul etmeyince padiah ona: Memleketin ilerini vakit ve zamaniyle dnmek iin bize akll, iin stesinden gelir bir vezir lzmdr. Kimi biliyor sunuz, bize tavsiye ediniz dedi. Vezir yle cevap verdi: Akll, fikirli insan, ken disini byle ie atmyandr. [Hm kuu kemik yedii ve canl mahlku in citmedii iin tekmil kulardan ereftir..! Karakulaa demiler ki: Niin arslanm peinde do lap duruyorsun? Karakulak yle cevap vermi: Onun avnn faz lasn yiyorum ve ouun evketi sayesinde dmanlarn erlerinden emin olarak yayorum. Bunun zerine: Pekl demiler, onun himayesi glgesine girdiini ve onun nimetiyle geindiini ik ra r ediyorsun, niin ona daha fazla yaklamyorsun? Eer fazla yaklaacak olursan seni hs blne alr ve hlis, muhlis bendelerinden sayar. Karakulak cevap vermi: Evet onun nimetiyle bes leniyor, sayesinde dmanlarmdan emin olarak ya
339

yorum. Bununla beraber onun hrnlndan emin de ilim. [Atee tapan birisi atei yz yl sndrmeden yaksa o atee dt dakikada ate onu yakar. 1 Padiaha nedim olan kimse bazan altn bulursa da bazan da ba gider. Hkem demiler ki: Pdiahlarm gn gnne uymaz. Tabiatleri daima deiir. Bundan sakmmak l zmdr. Bazan selm versen incinirler, bazan svsen hat verirler. Yine hkem demiler: ok zarafet nedimler iin hner ise de hakimler (kendini bilen, akll, mal matl insanlar) iin ayptr. [Sen kadrini, kymetini, vekann muhafazaya a l; oyunu, zarafetini nedimlere brak.] HKYE Arkadalarmdan birisi kendisine y r olmyan ta lihinden ikyet etti ve dedi ki: Ailem ok, kazancm az, zaruret ykne tahamml edemiyorum. ok kere dnyorum, baka iklime gideyim; nk orada n a sl yaasam, kimse benim iyime, ktme vkf olmaz. [Gurbet ilde nice kimseler a yatar; fakat kim ol duunu kimse bilmez. ok can dudaa gelir, kimse ona alamaz.] Bununla, beraber gitmek de istemiyorum; nk dmanlarm arkamdan glecek, namusumla oynyacak; ailem iin bir ey kazanmak midiyle gittiimi mrvvetsizliime, hamiyetsizliime hamledecek ve yle diyecekler: [u hamiyetsize bakn, byle insan hibir zaman bahtiyarlk yzn gremez. Yalnz kendisinin istirahatini dnd; karsn, ocuklarn zaruretler iinde brakt.]
340

Muhasebe ilminde, size mlm olduu zere bir eyler bilirim. Eer senin yksek mevkiin sebebiyle ve tavsiyenle kalbimin rahatln mucip olacak bir vazi feye geecek olursam mrm olduka sana minnettar olurum. Onun bu teklifine kar ben: Dostum, dedim, pa diah iinde iki ey var: Birisi ekmek midi, dieri can korkusu. Bu mit ile o korkuya dmek ise akal ii deildir. [Arazinin, bahenin haremi ver diye fakirin evine kimse gelmez. Y a gnl perianlna, kedere raz ol, yahut bbreini kargann nne koy.] Refikim dedi ki: Bu sz benim hlime muvafk de ildir ve benim sualime cevap olamaz. Her kim hiyanete alrsa hesapta eli .titrer. dediklerini duymad nz m? [Doruluk Allahn rzasn muciptir. Doru yolda gidenlerden azanlar grmedim. Hkem demitir ki: Drt kimse drt kimseden korkar ve can yrekten incinir: Harami padiahtan, hrsz bekiden, fsk gammazdan, fhie muhtesipten (polisten). Hesab temiz olann tefti ve murakabeden ne kor kusu olur? Azil zamannda dmann sana bir ey yapmama s iin memuriyet zamannda ulu orta gitme. Karde! Sen temiz ol, kimseden korkma. rpc lar kirli olan elbiseyi taa arparlar.] Ona dedim ki: u tilkinin hikyesi senin haline mnasiptir: Bakmlar ki, tilkinin birisi de kalka ka yor. Birisi ona sormu: Ne fet, ne felket var ki bu kadar korkuya sebep oldu?
341

Tilki demi ki: Develeri angaryaya tutuyorlarm diye iittim. Tilkiye demiler.- Ahmak! Senin deve ile ne mna sebetin, deveye ne mabehetin var? Tilki cevap vermi: Susunuz. Eer hasutlar, garezkrlar benim iin bu devedir derler de yakalanr sam benim deve olmadm anlatarak beni kurtarmak iin kim alr? Iraktan tiryak gelinceye kadar ylan sokan lr gider. Sen de hakikaten faziletli ve dindarsn; fakat ha sutlar pusuya girer; haksz davaclar bir bucakta otu rur, gzetirler. Eer bunlar senin gzel ahlknn hila fn anlatrlar ve sen padiahn divanna karlarak, suale, itaba mruz olursan, o srada senin lehinde kim sz syliyebilir? Binaenaleyh ben onu mnasip gr yorum ki kanaat mlkn bekliyesin, byklk fik rini brakasm. Nitekim aklllar yle demilerdir: [Denizden istifade oktur, fakat selmeti istersen selmet denizin iinde deil kenarndadr.] (1). Refikim bu sz iitince mkedder oldu, yzn ekitti. Sitemle kark szler sylemee balad ve de di ki: Bu ne akl, bu ne fikir, bu ne anlay, bu ne bu lutur! Hkem ne doru sylemitir: Dostlar zindan da ie yararlar, dostluklar o zaman anlalr; yoksa sofra banda tekmil dmanlar dost grnrler. [Sen servet, saadet iinde iken dostluktan bahse denleri, kardeimsin diyenleri hakik dost sanma. Ha kik dost, perianlk, zaruret, felket zamannda el tu tan kimsedir.! Baktm ki mteessir oluyor ve benim nasihatimi sadakatsizliime hamlediyor, aramzda bulunan mua(1) Bederya der menafi bitimarest Eer hhi selmet derkenarest.

342

refeye binaen (sahib-i divan) m yanma gittim. Arka damn hlini anlattm. Onu kk bir vazifeye tyin ettiler. Aradan bir mddet geince kabiliyetini, ii iyi ida re ettiini, gzel dndn grdler, beendiler, Vazifesi ykseldi. Daha yksek bir memuriyete nakledildi. Saadeti nin yldz durmadan terakki ediyordu. Nihayet elde edilmesi istenilen rtbelerin en yksei olan vezaret rtbesine nil ve padiahn yaknlarndan olarak par makla gsterilir oldu. Ayan ve ekbirin itimatgh, mracaatgh oldu. Onun bu yksekliine sevindim, dedim. [Hayatn, arzuya uygun olarak gemezse mte essir olma, sabret. Sabr acdr, fakat meyvas tatldr. Bir ii balanm grnce zlmez, almaz diye dnme; muztarip, mahzun olma; nk b hayat zulmet iindedir. Ey musibete dar olan kimse, mahzn olma. Ce nab Hakkm nice gizli ltuflan vardr. 1 O srada tesadfen bir takm dostlar ile Mekkeye sefer ettim. Mekkeyi ziyaretten dnmde o dostum iki ko naklk yerden karlad. Hlini perian grdm. Mzl olduunu anladm. Zira devlet adam bir dost, ancak azledildii zaman dostlarn grmek hevesine der. Mesnet ve Devlet meguliyetleri arasnda tandk larn aramazlar. aresizlik ve fakirlik zamannda dert yanmak iin dostlarnn yanma, gelirler. Onu byle fakir ve perian bir hlde grnce: Bu ne hldir? de dim. Dedi ki: Senin vaktiyle sylediin kt. Bir takm insanlar bana hasetle bir hyanet isnat ettiler. Padiah ii etrafiyle tahkik etmedi. Eski dostla343

nm, merhametli arkadalarm hakk mdafaa etmedi ler, sustular, eski arkadalk hukukunu unuttular. [Grmez misin ki mansp ve ikbal ve rtbe sahi binin karsnda herkes onu erek el balar, durur, Eer zaman bir mansp ve ikbl sahibini ykacak olursa, herkes ayan onun ba zerine koyar ! Sz ksa keseyim; trl ukubete giriftar oldum. Nihayet bu hafta haclar geliyor diye mjde gelince bu mjde erefine beni ar zincirden kardlar. Fa kat kendime mahsus olan malm, mlkm hazine namna zaptettiler: Dedim: Evvelce benim nasihatimi kabul etmedin. Ben demitim ki, padiah ii deniz yolculuu gibidir. Hem faydal hem korkuludur. O, tlsml hzineyi a mak iin uram aa benzer ki ya hzineyi elde eder sin, yahut tlsmn tesiriyle lrsn. [Tccar, ya sahilde iki eliyle altnlar kucama eker, yahut bir gn dalga onu l olarak bir sahile atar.l Fazla syliyerek kalbinin yarasn demek, hem de stne tuz ekmek istemedim. Szm u iki beyit ile bitirdim: [Bilmedin mi ki kulana insan nasihati girmezse ayan zincirde grrsn? imdi sana bir nasihat daha edeyim: Eer ine acsna dayanamazsan parman akrebin deliine sok ma.! HKYE Birka ahbabm vard. Bunlar grnte iyi insan lar idiler. Byklerden birisi bunlarn haklarndan fazla hsn- zanda bulundu. Bunlara yniyat balad. Na slda ilerinden birisi dervilerin hllerine yakm344

yacak bir harekette bulundu. Bundan dolay o ztn husn- zann bozuldu ve bunlarn tyinleri kesildi. Bir suretle bunlarn tayinlerini tekrar balatmak istedim. O byk zt grmee, ona hrmetlerimi tak dim etmee gittim. Kapc beni ieri brakmad ve ba na cef etti. Kapcy mzur grdm; nk hkem demilerdir i: [Bir vasta olmadka beyin, vezirin, sultann ka psnn etrafnda dolama. Zira kpek ile kapc bir soydandr. Bir garibi grnce kpek onun eteine, ka pc da yakasna yapr.] Bu srada o byk zatn yannda bulunan erefli zatlar benim halime vkf oldular ve beni izz, ikram ile huzura gtrdler. Huzurda bana en yukar bir yer gsterdilerse de tevazula aa bir yere oturdum. [Ben kusurlu bir kul olduum iin beni brak ben deler srasna oturaym.] Ben byle deyince o muhterem zat: Allah, Allah bu nasl szdr; diye bana iltifatta bulundu ve yle dedi: [Eer sen benim bam, gzm zerinde otursa ben senin nazn ekerim; nk sen naz ekilecek bir zatsn. ] Hulsal kelm oturdum. teden beriden konu tuk. Nihayet sz sras bizim ahbaplarn iledikleri hataya geldi. yle dedim: [Evvelse ihsan, inam sebkeden velinimet ne c rm grd ki bendelerini nazarnda hakir tutuyor? Kulun crmn grd halde, ekmeini eskisi gibi vermek bykl, ltf Cenab Hakka mahsustur.] Bu sz valinin ok houna gitti ve dostlarmntaymlannm eskisi gibi verilmesini ve ka gn tatile uram ise onun da ilve edilmesini emirle maietle ri esbabn temin buyurdu.
345

O zatn ltfuna teekkr ettim, lzm gelen h r meti yaptm ve byle bir tasdia cesaretimden dolay zr dileyerek huzurundan karken bu sz syledim. [Kbe hacetler kblesiolduu cihetle nice fersah lk yerlerden halk onu grmee gelirler. Senin gibi byk zatlar bizim gibi fakirlerin tasdilerine taham ml etmelidirler. nk meyvasz aaca kimse ta atmaz.l HKYE Bir melikzade babasndan miras olarak birok h a zneye malik oldu. Kerem elini at, sahaveti btn mnasiyle icra etti. O bitmez tkenmez sanlan hzi neyi askere ve ahaliye sat. [d aacndan yaplan bir tabla gzel kokmaz. Kokmad iin de burun ondan gzel bir koku alp da rahat edemez. O d aacn ate zerine koy ki amber gibi koksun. Sana byklk lzm ise ihsan, inam et. nk daneyi samazsan bitmez.] idare ve tedbir hususunda kfi derecede ehliyete sahip olmyan vezirlerden birisi ona nasihate balad ve dedi ki: Senden evvelki padiahlar bu kadar paray alarak kazanm ve lzumlu bir gn iin saklam lar. Bu hale devam etme, zira nmzde mkl za manlar, arkamzda dmanlar var. Hzineyi byle da trsan lzumu zamannda ciz kalrsn. [Eer halka bir hzineyi datacak olursan her aile reisine pirin kadar bir ey der. Niin halki her birinden her gn bir arpa miktar gm alm yorsun. Her gn sana bir hazine hsl olur.] Melikzade yksek yaratlna uymyan bu sz den yzn ekitti. Veziri cezalandrd ve yle dedi: Hak Tel hazretleri yemek ve ihsan etmek iin beni
346

bu memlekete malik klmtr. Beki deilim ki bekliyeyim. [Karunun krk ev dolusu hzinesi varken ld, gtiti, iyi bir ad kalmad. Fakat Nuirevan lmedi, nk iyi bir ad brakt.! HKYE Nuirevan dil iin bir av yerinde bir av kebap edeceklermi, fakat tuz yokmu. Bir para tuz getir mek zere uaklardan birini kye gndermiler. Nu irevan ua anp, tuzu para ile al, t ki kyden tuz almak hkmete bir det olup ky harap olmasn, diye tenbih etmi. Nuirevan yannda bulunanlar: Bir para tuzdan ne fenalk kar? demiler. Nuirevan: Zulmn esas cihanda evvel az imi. Sonra her gelen bir para arttrmakla bugnk dere ceyi bulmutur, demi. [Eer ahalinin bahesinden padiah bir elma yer se uaklar aac kknden karrlar. Birisinden yarm yumurta almak suretiyle, padi ah zulm reva grecek olursa padiahn askerleri bin tavuu ie geirirler i HKYE ittim ki bir vali, sultann hzinesini mmur et mek iin ahalinin evini ykarm. Hkemanm u sz lerinden haberi yokmu. Hkema demiler ki: Her kim halkn gnlnelde etmek iin Cenab Hakk gcendirirse Cenab Hak o halk zerine musallat klar. Onun dnyadan kkn kaldrr. IKalbin mahzun, hatr mecruh bir kimsenin gn
347

lnn ttn zalimi yle yakar ki ate, zerlii o nisbette yakamaz.! Derler ki tekmil hayvanlarn reisi arslan, canl larn en aas da merkeptir. Maamafih aklllar: Yk eken eek, adam paralayan arslandan hayrl dr. derler. [Zavall eein her ne kadar idraki yoksa da yk ektii iin deeri vardr. Yk tayan kzler eek ler adam inciten insanlardan daha iyidir. 1 O valinin kt huylarndan bir ksm padiahn malmu olmu; ona ikence edilmesini emretmi. Tr l ukubet ile onu ldrtmtr. [Ahalinin gnln aramazsan padiah senden ra z ve memnun olmaz. Eer Cenab Hakkn ltuf ve ih sann istersen Allahn kullarna iyilik et.l Vaktiyle o validen zulm grm olanlardan biri si ona rastlam, halinin perianln grp yle de mi: Kolunun kuvvetine ve mansbna gvenen her kimse halkn maln sebepsiz yere alp saltanatla yiye mez ri kemii boazdan geirip yutmak kabildir; fa kat o kemik gbee inince insann karnn yrtar. Kt yaayl zalim, lr, gider; fakat zerindeki lnet ebed olarak kalr. HKYE nsanlar incitmekten zevk alan birisi salih bir adamn bana bir ta vurmu. Derviin o zlimden intikam almaa kudreti yokmu. Dervi bana vuru lan o ta alp saklam. Bir gn gelmi Padiah o z lime kzp, onu bir kuyuya attrm. Dervi gelmi, o saklam olduu ta onun ba na atm.
348

Zalim demi ki: Kimsin; bu ta benim bama ni in vurdun? Dervi: Ben filancaym, bu ta da filn tarihte be nim bama vurmu olduun tatr, demi. Zalim: Bu kadar zamandan beri neredeydin? de mi. Dervi cevap vermi: Mansbndan korkarak ya nna uramyordum. imdi seni kuyuda grnce fr sat ganimet bildim. [Bir mnasebetsiz di kimseyi bahtiyar, mesut grnce aklllar ona itiraz etmez, ho grrler. Ma dem ki keskin, yrtc trna yoktur,yleyse ktler ile cenkleme. Her kim polat kollu birisiyle peneleirse kendisinin gm gibi narin bileini incitmi olur. Sabret, felek o ktnn, polat kolunun elini bala ynca o zaman istediin gibi onun beynini karrsn.!
HKYE

Padiahlardan birisinin korkun bir illeti vardr M o illetin adn tekrarlamak caiz deildir. Yunan etibbasndan bir cemaat mttefikan de diler ki bu derdin devsn ancak, u sfatlarla mevsuf bir insann d olabilir. Padiah emretti, her tarafa arayclar ktlar, o sfatlarla mevsuf bir insan aradlar. Araya araya bir kyl ocuunu buldular ki etbbann dedikleri sfat lar onda tamamiyle mevcut idi. Padiah ocuun anasn, babasn artt, onla ra birok para, mal, mlk vererek onlar raz etti. Sonra padiah ii kadya havale ile ocuun katli iin fetva istedi. Kad: Padiahn vcudunun selmeti iin ahali den birisinin kann dkmek caizdir diye fetva verdi.
349

ocuu meydana getirdiler. Cellt geldi. ocuun boy nunu vurmak iin klcn ekti, hazrland, iaret bek ledi. Tam o srada ocuk gzlerini ge dikti. Glerek kendi kendine bir eyler sylendi. ocuun glmesi padiahn dikkatini celbetti: ocuk! Bu glecek zaman mdr? diye sord? ocuk yle cevap verdi: Padiahm, ocuklarn naz anasna, babasma geer; dvay kadya gtrr ler; adaleti padiahlardan isterler. Gel gelelim imdi benim anam babam dnyann fni met iin beni lme teslim ettiler; kad kanmn dklmesi iin fet va verdi; padiah ise kendi shhatini benim lmmde gryor. Allahtan baka, bir penahm kalmad. Onun iin ge baktm; onun adaletin merhametini istedim ve bana acyacam bildiim iin sevindim, gldm... dedi. [Senin elinden kime feryat edeyim? Senden yine sana ikyetle adalet istiyorum.] ocuun bu sznden padiah mteessir oldu, gzleri doluktu.- Benim lmem byle bir bignahn kannn dklmesinden evldr dedi. ocuu kucak lad, ban, gzn pt, ona hadsiz hesapsz para mal, mlk verdi, onu azat etti. Bu hikyeyi nakledenler derler ki, padiah he men o hafta iinde dertten ifa buldu. INil, nehrinin kenarnda bir filci beyit sylyor du. Henz hatrmdadr, diyordu ki: Ayann altnda karncann halini bilmezsen, bilmi olasn ki filin aya altnda senin halin gibidir.! HKYE (Amr ibni Leys) in klelerinden birisi kamt. Arkasndan adamlar gittiler. Tuttular, getirdiler, hu zura kardlar.
350

Vezirlerden birisinin o kleye garezi vard; Pa diahm dier klelerin byle bir harekette bulunma mas iin bunun idam lzmdr dedi. Bu sz zerine kle ban yere koydu ve yle dedi: [Padiahm, sen benim velinimetimsin. Hakkm da verilen hangi bir hkm beenirsen lyktr, raz ym. Klenin ne diyecei olur, sz efendisinindir.l Kle sze devam ile dedi ki: Yalnz u kadar var ki bu hanedan liamn nimetile beslenmiim, iste mem ki yarn kyamette benim kanmdan dolay size bir muaheze vki olsun. Eer bu kulunuzu ldrmek istiyorsanz er erife tatbik ile ldrnz, t ki k yamette muaheze olunmyasmz. Padiah sordu: Katlinin er tatbik edilmesi na sl olur? Kle dedi ki: Msaade buyurunuz ben u veziri ldreyim, katil olaym, o zaman ksas suretile katli mi ferman buyurursunuz ve hakkile ldrtm olur sunuz. N Padiah gld, vezire hitap ile ne dersin? dedi. Vezir cevap verdi: Padiahm muhterem pederini zin kabri erifi sadakas iin olsun u haramzadeyi af buyurunuz, t ki belya sokmasn. Kabahat bendedir ki hkema szlerini nazar- dikkate almadm. Hkema yle demilerdir: [Kesek ta atanlarla cenk edecek olursan cehalet le kendi ban krm olursun. Dmana kar ok at tn zaman dn ki sen de onun karsna oturmu hedefdesin.l (Zevzen) padiahnn bir hocas (defterdar) var d. Ahlk gzel, deerli bir zat idi. Herkese tevazu ile hrmet ederdi. Kimseyi arkasndan ekitirmezdi. Nasl bir hali padiahn houna gitmedi. Tekmil
351

maln msadere ettirdi. Kendisini de hapse atp i kence edilmesini emretti. Ona ikenceye memur olan avular vaktile on dan iyilikler grdkleri, teekkre borlu olduklar iin kendisineeziyet, ikenceler deil, iyi muamele eder ve zorlamay, itap etmeyi reva grmezlerdi. [Dman ile sulh halinde bulunmak istersen o se ni arkadan zemmettike sen onu yzne kar takdir, tahsin et. Fena dilli bir kimsenin sz nihayet onun azn dan kar. Ac sz istemezsen onun azn tatl yapma a al. 1 Padiahn ferman mucibince bir ok ikencelere maruz olduktan sonra cezasnn kalan ksmn da zin danda geiriyordu. O taraflardaki padiahlardan birisi o hoca hak knda mahremi bulunan bir kimseye mektup gnder di. Mektubunda yle diyordu: Orann padiah byle byk bir zatn kadrini bilmedi, ona hrmetsizlikte bulundu. Bu bize ar geldi. Eer hoca hazretleri (Tan r onun sonunu hayretsin) bizim tarafa iltifat buyura cak olursa hatrna son derece riayet edilecektir ve bu memleketin bykleri onu grmee muhtatrlar. Mektubun cevabn muntaznz. Mektup gizlice hocaya verildi; hoca mektuba v kf olunca, iin sonundaki vehameti dnd. Mna sip grd vehile ksa ve ele getii zaman thmeti mucip olmyacak bir cevap yazp gnderdi (Zevzen) padiahnn adamlarndan birisi bu ii rendi; padiaha bildirdi ve: Hapsettirmi olduunuz filnca, etraftaki padiahlar ile mektuplayor, dedi. Padiah kzd ve bu iin meydana karlmas iin emir verdi. Mektup gtren kimseyi tuttular, mektubu oku
352

dular. Yazm ki-. Byklerin hakkndaki hsn- zanlan deerimden ok fazladr. O tarafa gidersem hsn- kabl ile eref bulacam yazlm. Bunu ka bul etmee imkn yoktur, nk bu hanedann nimet ile beslenmiim. Azck infialden dolay velinimete ve faszlk edemem. Hkema demiler ki: [Senin hakknda her zaman kerim olan bir kim se eer mrnde bir kere sitem ederse mazur gr.] Hocann hakinasln padiah beendi, onu af fetti; hilat giydirdi, paralar verdi ve Hata ettim, se nin gibi bignah incittim diye zr diledi. Hoca yle dedi: Padiahm, kulunuz bu ite bir hata grmyorum. Belki bama byle nho bir i gel mesi takdiri lhide varm. O iin sizin elinizde vukua gelmesi pek iyi oldu; nk zerimde ok nimetiniz lutfunuz, ihsannz vardr, size minnettarm. lEer halktan bir zarar eriirse incinme; nk halktan ne rahat eriir, ne de mihnet eriir. Dmann dmanln, dostun dostluunu Allah tan bil; nk her ikisinin de kalbi Cenab Hakkn yed-i tasarrufundadr. Atlan ok vaka yaydan geer; fakat akll insan oku yaydan bilmez; yay tutan insandan bilir.]
HKYE

Arap meliklerinden birisi mukarreplerine der ki: Filncanm ayl her ka ise iki kat yapnz; zira sara,ya devam ediyor ve fermana fevklde riayetkardr. Dier hizmetkrlar ise elence ve onun ile megul olu yor ve hizmette tenbellik, geveklik gsteriyorlar. Ariflerden bir zat bunu iittim ve coup vecde gel di. Sebebini sordular:
353

Cenab Hakkn derghnda kullanlan derecele rin artmas da byledir. dedi. [Bir kimse padiahn hizmetine iki sabah devam ederse, ncsnde padiah ona lutuf ile bakar. hls ile ibadet edenler de Cenab Hakkn sitnmdan elbette meyus dnmezler. Byklk buyruk kabul etmektedir. Buyruk tut mamak mahrumluun delilidir. Kimde dorularn si mas varsa eikten ayrlmaz hizmet eder.] Bir zlimi hikye ederler ki, fakirlerin odunlarn zulm ile alr ve zenginlere cebren verirmi. Ariflerden bir zat o zalime tesadf edip yle de mi. [Sen bir ylansn ki kimi grsen sokarsn, yahut baykusun ki nerede otursan viran edersin. Senin gcn bize yeterse gaybi bilen Cenab Hak ka yetmez. Yer ehline cebretme t ki ge beddua ak masn.! Zlim bu szden incinmi, suratn asm. Ona il tifat etmemi, bbrlenmi. Aras ok gemeden, bir gece o zalimin odun anban yanm. Yalnz odunlar deil, kona, nesi var nesi yok hepsi de yanm. Zalim yumuak dekten kzgn kln zerine dm. Tesadfi olarak evvelce ona nasihat eden zat ora dan geerken ona rastlam. Bakm ki ahbaplarn, hempalarn toplam onlarla hasbihal ederek: Bil miyorum bu ate benim sarayma nereden srad di yormu. O zat: Fakirlerin gnllerinde yanan atein du manndan demi. [Yaral gnllerin ttnnden sakm; nk g nl yaras nihayet tesir eder, elinden geldii kadar
354

bir gnl perian etmemee al, nk bir ah cihan alt st eder. Keyhsrevin tacnda u ktamn mazmunu yaz lyd: Nice yllar, nice uzun mrler halk yeryznde bamz ineyerek gelip geecektir. Saltanat denilen ey elden ele bize kadar geldii gibi bylece bizden sonra bakalarnn ellerine de geecektir. 1
HKYE

Birisi pehlivanlkta birincilik kazanmt. Bu ilimde 360 ar oyun bilir ve her gn birisile gre tutard. Birok akirtler vard. lerinden birisi ni gnl'sevdi, oha 359 oyun retti, geriye kalan bir oyun iin akirdi: Usta onu da retsene dedike peki peki diye atlatrd. ocuk sanatda, kuvvetde son de receyi buldu, karsna kimse kamaz, zoruna kimse dayanamazd. Nihayet o dereceyi buldu ki, bir gn padiahn huzurunda: Ustam bymdr, zerimde hakk var. Bu iki noktadan dolay fazileti haizdir. Benden stn dr, yoksa kuvvette ondan aa deilim, sanatta da ona msaviyim. dedi. ocuun bu terbiyesizlii padiahn houna git medi. Ustan ile gremelisin emrini verdi. Geni bir meydan tyin ettiler, devlet erkn, sal tanat yan, mehur pehlivanlar oraya toplandlar. ocuk meydana bir sarho fil gibi geldi. yle bir dehetle geldi ki eer karsndaki demir da olsayd, yerinden koparrd. Ustas anlad ki gen rak kuvvet e ondan stndr; ondan saklam, ona retmemi olduu oyun ile ona sarld. ocuk kendisini bilmi yordu. Nihayet usta onu iki eli ile kaldrd, bandan yukarya gtrd ve yere vurdu.
355

Orada mevcut insanlardan bir grltdr koptu. Padiah emretti, ustaya bir hilat giydirdiler, bah iler verdiler, ocuu ise azarlad, kmadi: Seni ye titiren ustana vefaszlk ettin. Onu yenmee kalk tn, onu da baaramadn dedi. ocuk: Padiahm, ustam beni zor ile kuvvet ile ykmad, belki benden esirgemi olduu bir oyun ile ykt dedi. Ustas cevap verdi: Evet o oyunu byle bir gn iin saklyordum. Hkema demiler ki: Dostuna o kadar kuvvet verme ki sana dman olacak olursa seni ma lup edemesin. [By ile mcadeleye kalkan kk yle yere serilir ki, bir daha kalkamaz.] Kendi besledii kimseden cefa gren adamn ne dediini duymadn m? [(Vefa) denilen ey ya esasen bu lemde yoktur, kuru bir ad vardr; yahut bu zamanlarda vefa eden kimse yoktur. Benden ok atmay renen bir kimse yoktur ki sonunda beni nian almasn.] HKYE Tek bana yayan bir dervi bir sahra kesin de oturmu. Tesadfen padiah oraya urad. Dervi kanaat mlknde dnyadan el etek ek mi olduu cihetle bam kaldrmad ve padiaha gz ucu ile olsun bakmad. Padiah saltanatn taknl icab olarak kzd ve bu hrka giyen insanlar hayvan gibidirler, kabiliyet ve insanlk onlarda yoktur dedi. Vezir, derviin yanma gelip: 'Dervi bana bak, yeryznn padiah senin nnden geti. Niin hr
356

met etmedin, niin edap artn yerine getirmedin? dedi. Dervi yle cevap verdi: Padiaha syle ki, hiz meti, hrmeti, kendisinden para, pul uman kimseden beklesin. Bir de unu syle; padiahlar ahalinin mu hafazas iin o mevkie gelirler, yoksa ahali padiahla ra tapnmak iin yaratlm deildir. [Heme kadar devlet, saltanat sayesinde mal, mlk para padiahlarn elinde ise de onlar fakirlerin bekisidirler. Koyun oban iin deildir. eBelki oban koyunlara hizmet iindir (1) Bugn birini muradma ermi dier birini de ken di kendine didinir, gnl yaral grrsn. Biraz sab ret, greceksin ki o hayl peinde koan kimsenin bey nini toprfak yiyecektir. lm gelince ahlk, bendelik fark zail olur. Birisi bir lnn mezann aacak olsa zengin mi, fakir mi, farkedemez.l Derviin sz padiaha doru ve salam geldi ve dile benden ne dilersen dedi. > Dervi: Senden onu isterim ki bir daha buraya gelip te beni rahatsz .etme dedi. Padiah dervie: Bana nasihat et dedi. Dervi u beyitin mazmununu syledi: [Bugn elinde nimetin varken frsat bil. nk bu devlet, bu mlk eden ele gider.] HKYE Vezirlerden birisi Znnn Msr hazretleriyle g rt. Bana himmet buyur, gece gndz padiahn
(1) Gusfend z berayi uban nist Belki uban berayi hizmeti ust

357

ii ile megulm, iyiliini umuyorum; fakat danlp, itap etmesinden, korkuyorum dedi. Zinnun alad ve: Eer ben senin padiahtan kork tuun gibi Allahtan korsaydm sddklar zmresinden olurdum dedi. [Eer rahat, meakkat dncesi olmasayd der vi ge uard. Eer vezir padiahtan korktuu gibi Allahtan korksa idi melek olurdu!. HKYE Bir padiah susuz bir kimseyi kati iin emir verdi. Adamcaz yle dedi: Padiahm bana kar vu kua gelen bir fke ile kendine zulmetme. Padiah: Nasl olur? dedi. Adam cevap verdi: u katil ii benim iin bir ne fes iinde olur biter, fakat bunun gnah ebediyen boy nunda kalr. [Bu hayat, u dnyada duru, sahra rzgr gibi eser geer. Aclk, tatllk, yakldk, ;irkinlik hepsi ge er gider. Zalim sanr ki bize zulmediyor. Hayr, bize olan o zulm durmaz geer, fakat onun boynunda ebe di kalr. 1 Padiaha nasihati tesir etti. Onu affetti ve zr di ledi. HKYE Nuirevann vezirleri memleket ilerinden mhim bir i hususunda istiare ediyorlard. Her birisi kendi bilgisine gre birer rey beyan ediyordu. Bu hususta padiah da dnd, bir fikir syledi:
358

Bzrcmihr padiahn reyini btn reylere tercih etti. Vezirler tenhada Bzrcmhre sordular: Padiahh reyinde ne meziyet grdn ki bu kadar hakim zat larn fikirlerine tercih ettin? dediler. Bzrcmihr ylecevap verdi: in sonu belli de il herkesin reyi Cenab Hakkn iradesine baldr. Bir reyin doruluu, yanll ancak neticede anlalacak. u halde padiahn reyine uymak mnasiptir; nk eer yanl karsa biz de ona uymu olduumuzdan onun itabndan emin olmu oluruz. [Padiahn reyine muhalif rey aramak kendi kan. ile el ykamak gibi olur. Eer padiah gndzn im di gecedir derse: Evet efendim doru sylediniz, ite ay ile lker demek lzmdr.] HKYE Aleviler gibi salarn rm bir eyyad (mral, hilekr, kssahan) Hicaz kafilesile ehre (belki maksatiraz ehridir) geldi. Aleviyim, Hacdan geliyorum, dedi. Bir de, ben syledim diyerek, padiaha bir kasi de takdim etti. Padiah ona ihsan verdi, iltifat etti. Padiahn nedimlerinden birisi o sene seferden gelmiti. Ben onu kurban bayramnda Basrada gr dm, hac nasl olabilir? dedi. Nedimlerden dierbirisi de: Onun babas (Ma latya) da Nasrani idi. Alev nasl olabilir? dedi. Takdim ettii kasideyi de (Enver) divannda bul dular. Padiah emretti: u herife bir ktek ekin, sonra srn, ksn gitsin. Bu kadar yalan niin syledi? dedi. Padiah gld ve: Tekmil mrnde bundan da
359

ha Ey yeryznn pdiah, bir sz daha syliyeyim eer doru olmazsa ne ceza buyurursan lykm Padiah: O nedir, syle bakalm dedi. eyyad u mazmunu syledi: [Sana bir garip bir klek Cbir bakra) yourt ge tirse iki lei su, bir lei ayrandr. Benden sama, yalan bir sz iitincegcenme, nk seyyahlar ok yalan sylerleri Padiah gld ve: Tekmil mrnde bundan daha doru sz sylememisin dedi. Ve onun istedii ey ne ise verilsin diye emir verdi.
HKYE

Hikye ederler ki: Vezirlerden birisi maiyetinde kilere acr, hepsinin iyiliini istermi. Bu vezir, nasl sa padiahn gazabna urayp hapsedilmi. Herkes onu kurtarmak iin almlar. Ona ience iin tyin edilen kimseler iyi muamele ederlermi. Bir taraftan da bykler padiaha onun gzel ahlk n sylerlermi. Nihayet padiah, onun hatasm affetmi. Ariflerden bir zat bu hale vkf olunca yle de mi: [Dostlarn gnln elde etmek iin babadan kal ma bostanm satlmas yerinde bir hareket olur. yilik dnen dostlann tenceresini kaynatmak iin, ev iinde yanabilen eylerin yanmas lzmdr. Ktlk dnen kimseye iylik yap. nk kpe in aznn lokma ile kapatlmas uygun olur.]
HKYE

Harun Reidin oullarndan birisi pek fkeli ola rak babasnn huzuruna geldi. Filan avuun olu jan360

neme svd dedi. Harun, devlet erknna .sordu: Ona ne ceza ver mek lzmdr? Erknn birisi: Onu katletmek lzmdr. teki: Dilini kesmek lzmdr. Baka birisi de: Maln msadere ve kendini nef yetmek lzmdr, dediler. Bu szleri dinledikten sonra Harun yle dedi. ocuum! Onu affetmek daha kerimane bir hareket olur. Eer affetmezsen, sen de onun annesine sz, amma o nasl syledi ise yle syle, sakn fazla syle me, nk o' zaman intikam haddini gemi ve senin tarafndan zulm yaplm olur. [Kkremi filile cenk eden kimse, ukalya gre mert deildir. Asl mert odur ki fkelendii vakitdahi hakikatten ayrlmaz. Birisine bir kt huylu kimse svd, o adam ta hamml etti ve: Sonun hayr olsun (hay Allah iyili ini versin) dedikten sonra ben senin dediinden daha berbatbir kimseyim; nk bilirim ki sen benim ay bm benim kadar bilmezsin. dedi.I Bir takm byklerle bir gemiye binmitim... Arka tarafndan bir sandal batt ve ikikarde bir girdaba dtler. Byklerden birisi gemiciye: uiki karde kur tar, her birisi iin sana elli altn vereyimdedi. Gemici suya atld. ki kardeten birini kurtard.. teki helk oldu. Ben bu hali grnce: Zavallnn mr kalmam. Ondan dolay evvel tekini kurtarmakla onu kurtar maa geciktiniz dedim. Gemici gld: Szn dorudur, dedi, fakat be nim gnlm ilk nce bunu kurtarmak isfedi. nk bir zaman lde kalmtm, bu beni bir deveye bindirdi.. Hlbuki tekinden kam yemitim. 361

Bu sz iitince: Cenab Hak ne kadar doru sy lyor, dedim.- yilik eden de, ktlk eden de ken disi iin yapm olur. [Elinden geldii kadar bir kimsenin gnln incit me, nk bu yolda ok dikenler bulunur. Zavall bir fakirin bile iini yap, nk senin de grlecek ilerin bulunur. 1 HKYE ki karde vard: Birisi padiah hizmetinde idi. {Zengin olmutu.) teki elinin emeiyle ekmek yerdi. (Fakir kalmt.) Bir kere zengin fakire dedi ki: Niin padiah hiz metine girmezsin ki bu eziyetten kurtulasn? Fakir, zengine cevap verdi: Sen niin i g tut muyorsun ki, padiah hizmetinde bulunmak zilletin den kurtulasn? Hkem demiler ki: Kendi ekmei ni yiyip oturmak altn kemer balayp hizmet iin bir mahlkun karsnda ayakta durmaktan hayrldr. [Kzgn demiri el ile yuurup hamut etmek bey ler nnde el balamadan daha iyidir. Kymetli mr iki dnce ile geiyor.- Yazn ne yiyeyim, kn ne giyeyim? Ey alak karn, bir ekmek ile kanaat et ki hizmet kr olup bakalarnn nnde yerlere kadar eilmiyesin.l HKYE Birisi Nuirevana u mjdeyi verdi: Yce Tanr filn dmanm dnyadan kaldrd. Nuirevan: Beni brakacan duydun mu, iittin mi, lme sevinilir mi? dedi.

362

[Dmann lmesiyle benim iin sevinmek olmaz, nk bizim hayatmz da ebed deildir.] HKYE Hkemdan bir takm kimseler Kisranm huzu runda bir i hakknda konuuyorlard. Onlann en b y olan Bzrcmihr azn amyordu. Hkimler Bzrcmihre: Niin sen de bu hususta fikrini sylemiyorsun? dediler. Bzrcmihr cevap verdi: Vezirler Etibba gibidir ler. Tabib ilc ancak hastaya verir. Gryorum ki, rey leriniz pek dorudur. u hlde benim sylemem hik mete mnafi olur. [Bir i benim mdahalem olmakszn meydana geliyorsa, benim o i hakknda sz sylemem doru ol maz. Eer grsem ki bir m yolda gidiyor, nnde bir kuyu yar, o zaman susarsam gnah ilemi 'olurum.! Msr iklimi Harunr Reidin idaresine geince; Azgn Firavun, Msr mlkne marur olarak Tannlk dvasna kalkmt. Onu tahkir iin, Msr ml kn klelerimin en aasna vereceim dedi. Huseyb isminde ahmak bir klesi vard. Msr valiliine onu tyin etti. Mezkr klenin akimn, dirayetinin derecesini an latmak iin derler ki: Bir takm Msr ekincileri ik yete geldiler ve dediler ki: Nil kenarnda pamuk ek mitik, yamur vakitsiz geldi, pamuklannz telef ol du. Huseyb : yi yapmamsnz. Yn ekmeliydiniz. dedi. Bu vakay iiten bir lim yle dedi: [Eer servet ilim ile artsayd cahilden daha fakir kir kimse olmazd. Halbuki cahillere yle nzklar erii yor ki yz lim onlara aakalyor.
363

Baht, devlet i bilmekle deildir. Tanr vergisidir. Nice aklsz, beyinsiz kimselerin makbl, nice kil lerin hakir, hor olduu bu dnyada ok grlmekte dir. Kimyac, kayg, keder, mihnet, meakkat iinde lm, ahmak bir kimse viranede define bulmutur. 1 HKYE Padiahn birine bir in cariyesi getirmilerdi. Bir sarholuk srasnda ona yaklamak istedi. Kz, teslim olmad. Hkmdar kzd, Cariyeyi bendelerinden siyah bir araba bahetti. Arabn bir duda yerde, bir duda gkte dene cek derecede yle irkin bir hli vard ki, Hazreti S leymanm mhrn alan cin, onun ehresinden r ker ve onun koltuklan katran kokusu gibi kokard. [Sanki: (Yusuf) da gzellik tamam olduu gibi irkinlik de bunda sona ermiti. Ondaki irkin yz ne tasavvur etmek, ne de an latmak mmkn deildir. Koltuu, Allah korusun temmuz gnei karsndaki aeden daha murdar ko kard.] Anlatrlar ki, Arap nefsini tutamaz, ehveti galip gelerek kzn bikrini izle eder. Sabah olunca aylan hkmdar cariyeyi arar, bu lamaz. Akam olup biteni anlatrlar, kzar, Arapla cariyenin ellerini ve ayaklarn salamca balayp kale den aa atmalarn emreder. yi huylu vezirlerden biri hrmetle huzura gele rek derki: Dier hizmetkr kullanmz inam, ihsannza al
364

k olduklar iin Arabn bu hususta bir kabahati yok tur. Hkmdar sorar: Bir gece sabrederek dokunmasayd ne olurdu? Vezir cevap verir.- Efendimiz iitmediniz mi yle sylemilerdir: [Susuzluktan yanm, tutumu bir kimse, b hayat emesine yetitii zaman zannetme ki kkre mi filden korkar. Kam a olan mezhepizin bo bir evdeki sofra ba nda raman dneceine akl inanr m?l Bu ltife padiahn houna gitti. Arabi sana ba ladm amma cariyeyi ne yapaym? diye sordu. Vezir cevap verdi: Cariyeyi de araba balayn ki onun art ona yarar. [Onu hi bir zaman dostlua da lyk grme ki beenilmedik bir yere gidebilir. Az kokmu bir kimsenin art olduu zaman, susam bir insann gnl, b zlli dahi istemez. Turun, pislik iine dse bir daha padiahn eli ona deer mi? Bardak, banl bir kimsenin azna demi olsa susam bir insan ondan su iebilir mi?l HKYE Iskender-i Rumye: Marik ile Marip diyann nasl fethettin? demiler. Halbuki senden evvelki pa diahlarn hzineleri, mallan, mrleri, askerleri seninkinden daha oktu. Byle iken onlara bu kadar ftu hat myesser olmad. skender yle cevap vermi: Cenab Hakkn yardmiyle her fethettiim memleketin reayasn incitme dim ve gemi padiahlarn adlarn iyilikten baka bir eyle anmadm.
365

[Byklerin adlann irkin bir surette ydeden kimseye ukal, byk demezler. Baht, taht, emir, nehiy, vurma, tutma madem ki geen eylerdir, hepsi hitir. Gemilerin iyi adn za yi etme ki, senin iyi adm da payidar kalsn.]

366

KNC BAP DERVLERN AHLKI BEYANINDADIR HKYE Byklerden biri bir zhide sormu: Filn bid hakknda bir takm fena szler sylyorlar. Sen onu nasl bilirsin? Zhit, cevap vermi: Grnte fena bir ey gr myorum! yzne gelince, grnmeyen eyi bil mem. [Her kimi zhit kyafetinde grrsen kalbinde ne olduunu bilmezsen dahi, onu zhit bil; iyi adam zan net. nk polis ev ierisine karmaz.] HKYE Bir dervii grdm, Kbenin eiine ban koy mu alyarak yle niyaz ediyordu: Y Gfr, Y Ra him, sen bilirsin ki pek zlim, pek chil olan insan kulluk vazifesini sana lyk bir surette ifa, edemez. [Sana ibadette kusur ettiim iin zr dilemee geldim. badetime gvenmiyorum. siler gnahtan tvbe ederler. Arifler ibadetten istifar ederler.] bitler ibadetlerinin mkfatm isterler, tacirler mallarnn bahasn isterler. lh, ben kulun mit ge
367

tirdim; tat getirmedim. Dilenmee geldim; ticarete gelmedim. Bana, sana yakan yap, bana yakan yap ma. ster ldr, ister crmm bala. te yzr -eie koydum. Kul bir ey teklif edemez, ne buyurur san razym. Kbe kapsndan bir dilenciyi grdm; tatl tatl alyor, yle diyordu: lh, tatimi kabul et demiyo rum, gnahma af kalemini ek diyorum.] HKYE Abdlkadir Geylnyi grdm ki, Kbenin hare minde akl talan zerine yzn koymu, yle sy lerdi: lh beni affet. Eer muhakkak azab ve ikaba dar edeceksen, kyamet gn beni gzsz haret ki iyilerin karsnda mahcup olmyaym. [Her seher vakti rzgr esince aczimi bilerek, y zm topraklara sryor ve sylyorum: Tannm! Bu seni hi unutmyan kulunu hi hatrlyor musun?] HKYE Bir hrsz bir bidin evine girdi. Ne kadar aradysa da bir ey bulamad. Can skld. bit ii anlad, hrszn eli bo dnmemesi iin zerine yatt kilimi sezdirmiyerek hrszn ge ecei yere brakt. [ittim ki Hak yolunun erleri dmanlann gnl lerini bile incitmemilerdir. Bu makam sana nasl m yesser olur ki, dostlarnla zdlamada, ekimedesin.] Kalbi temiz olanlann muhabbeti her zaman ayni dir. Onlar insanlan yzlerine kar gyaben olsun se
368

verler. yle arkadan bin trl aybn nakledip yz ne kar kul kurban olmazlar. [Baz kimse var ki, yze kar yumuak koyun, ar kadan insan yiyici kurt gibidir. Her kim bakasnn aybn senin yannda sayar dkerse, phesiz senin aybn da bakalarnn yann da syliyecektir.I HKYE Seyyahlardan birka birlemi; keder, sefa orta olmu, ilden ile geziyorlard. Onlara arkada olmak istedim, kabul etmediler. Dedim: ciz insanlarn arkadalndan yz evir mek, onlan istifadeden mahrum etmek dervilerin ke reminden, gzel ahlkndan beklenilmiyen bir hldir. Halbuki ben kendimde yle bir kudret ve eviklik his sediyorum ki, arkadalkta en ve alk bir dost olu rum. Arkadalarma gnl znts olmam. [Yola, giderken, ata binmesem bile hi olmazsa ata binen arkadalarmn eyer takmlarn gtrrm.] lerinden birisi dedi ki: Gcenme, u gnlerde dervi kyafetine girmi bir hrsz geldi, bize arkada oldu, bizimle birlikte seyahate devam etmek istedi. [nsanlar elbiseye bakarak iindekinin nasl insan olduunu bilmezler. Mektubun iinde ne olduunu an cak yazan bilir.] Derviler kendi hllerinde, ziyansz ve doru kim seler olduklar ve meydanda bir sebep bulunmad iin onun hakknda fena dnmedik, onu arkadala kabul ettik. [Derviler eski bir hrka giyerler. Halk karsna kmalar iin bu kfidir. Fakat zhitlik ul giymekle deildir. Temiz zahit ol da atlas giyin. Allahn emret
369

tii yolda yr de ne istersen giyin, istersen bana tac giy. Omuzuna bayrak al. Zahitlik dnyay, ehveti (fena arzuyu), hevesi, lzumsuz arzuyu birakmaktr. Yoksa zahitlik elbise namna bir hrka ile iktifa etmek deildir. Zrh iinde yrekli insan lzmdr. Korkak kim seye cenk letlerinin ne faydas olur?] Hlsa bir gn akama kadar yrdk, gece vak ti bir hisarn dibine eritik; orada uyuduk. Uursuz hrsz, arkadan ibriini ald, taharet iin gidiyorum, dedi. Halbuki o taharet iin deil, ya ma iin gidiyormu. [Dervilik hrkas giyen u bide bak! Kbe rts n eek ulu yapm.] Herif ibrii ald gitti, uzaklat, dervilerin gzn den kayboldu. Oradan hisarn burcuna km; orada bir yerden bir cevahir kutusu alm ve ortalk aydnla nncaya kadar da o karanlk yrekli adam epey yol alm. Biz ise, bignah, bihaber yatyorduk. Sabahleyin hrszlk meydana knca, hisar halk, bizim yaptmza zhip oldular, hepimizi zindana koy dular. ite o tarihtenberi kimseyi arkada almamaa ka rar verdik ve kendi lemimizde yaamak istedik. Se lmet yalnzlktadr. Felket iki kii arasmda zuhur eder. [Bir kavmin iinde birisi chillik ederse ne k nn erefi kalr, ne bynn. Grmez misin bir otlakta kzlerden birisi bir tarlaya girer, kyn kz leri tarlaya girmi derler.] Seyyahlardan o vakay iitince, dedim ki: Yce Tanrya bin kr olsun, dervilerin sohbetlerinin fey zinden mahrum kalmadm. Her ne kadar onlarla ar
370

kadalk edemedimse de bu hikyeden mstefit oldum. Benim gibilere tekmil mrlerinde bu nasihat ie yaryacaktr. [Bir mecliste bir yontulmam yznden birok aklllarn gnlleri incinir. Bir havuzu gl suyu ile doldursanz iine bir kpek dmekle pis olur.l HKYE Bir mri zhit, bir padiaha misafir oldu. Sofra ya oturduklar zaman onun iyilii hakknda daha ziya de hsn zanda bulunsunlar diye mtadmdan daha az yedi. Namaza kalktklar zaman detinden fazla kld. [Ey hnerlerini avucunun ortasnda tutup ayp larn koltuu altmda saklyan kimse! Evine dnd zaman sofray hazrlamalarn em retti. Ferasetli bir olu vard. Baba, padiahn dave tinde bir ey yemedin mi? diye sordu. Babas: Onlann nazannda ie yanyan birey ye medim. Pek az yedim, dedi. ocuu: Baba, yle ise namaz da kaz et ki, ie yarar bir namaz klmamsn dedi. Ey ahmak! htiya gnnde, herhangi bir ey l zm olduu zaman, gemez ake ile ne almak ister sin?] HKYE Hatrmdadr. ocukluum zamannda ibadet et mee heveslenirdim. Geceleri kalkanm; sofulua, takvya dkn idim. Bir gece babamla oturmu, gzlerini yummam, (Kuran- Kermi) kucamda tutmu idim. Ev halk ise yanmzda uyuyorlard.
371

Babama yle dedim: Ne lr, unlardan birisi kalkp da iki rekt namaz klsa, l gibi uyuyorlar. Babam yle dedi: Canm oul, halk ekitirece ine, keki sen de uyuyaydm. [Hodbin kimse, kendisinden bakasn grmez nk onun gznn nnde gurur perdesi var. Eer ona Cenab Hakk grecek bir gz balasalard, ken dinden ciz bir kimseyi gremezdi.] (Her eyde Cenab Hakk grmee balaynca ken disini de unutur, bakasn da unutur. Cenab Hak kn (yannda baka varlk gremez.) HKYE Bir by bir mecliste mtemadiyen methediyor lar, gzel vasflarn haddinden ziyade bytyor lard. O byk zat ban kaldrd, yle dedi: Kendi min ne adam olduunu ben bilirim. [Ey benim gzel sfatlarm sayp dken kimse, yeter, beni ok incittin. Grnm yledir, fakat i yzm bilemezsin. ahsm herkesin gznde gzel grnldr, fa kat iimin fenalndan utanyor, bam kaldramyo rum. Herkese tavusu gzel, nakl ty, ts sebebiyle verler. O ise ayann irkinliinden dolay herkes ten utanr.] HKYE (Cebeli Lbnan) da sulehdan bir eyh vard. M nevi mertebesi, kerametleri btn Arap illerinde me hurdu.
372

O eyh bir gn kalkt, amda Ben meyye ca miine geldi. (Kellse) havuzunun yannda abdest ala cakt. Aya kayd, havuza dt. Havuzdan glkle kardlar. Namaz klnd, namazdan sonra dostlarndan bi risi ona: Bir mklm var, ltfen cevap verir misin? dedi. eyh sordu: Mklnz nedir? Dostu dedi: Hatrlyorum ki, Marip denizinin zerinde yrrdn. Ayan slanmazd. Bugn ise bir adam boyu suda hemen hemen boulacaktn. Bundaki hikmet nedir? eyh ban nne edi, gzn kapad, dnd Bir ok dndkten sonra ban kaldrd, u cevab verdi: iitmedin mi Seyyidi lem Muhammed Mustafa sallllah aleyhi vesellem: Benim Allah ile bir vaktim vardr ki, o vakitte mukarrep melek, mrsel neb ile gremem buyurmutur. Fakat daima byleyim buyurmamtr. Filhakika byle syledii vakit Cebrail ile, Mikil ile megul olmazd. Fakat baka bir vakit zevcelerinden (Hafsa) ve (Zeynep) ile grr ve ko nuurdu. Evliyalar demiler ki: yilerin mahedesi tecell ile istitar arasndadr,' grnr ve kapanr. [Tanrm, bize cemlini hem gsterir hem saklar sn, bizim atelerimizi teskin ederek kymetini artt rrsn. Sevdiimi vastasz grrm. Bana bir hl gelir, yolumu kaybederim. Sevdiim atein alevini ykseltir, sonra su serper, sndrr. Bundan dolay beni hem yanm, hem suya garkolmu grrsn.] HKYE [Birisi o ocuunu kaybeden Ykuba sordu: Ey
373

parlak cevherli, akll ihtiyar! Msrdan Yusufun gm leinin kokusunu aldn. Kenan kuyusunda iken onu niin grmedin? Yakup yle cevap verdi: Bizim ahvlimiz sra yan imee benzer. Bir an grnr, bir an gzden kay bolur. Bazan felek-i lnn stnde otururum, bazan ayamn arkasn gremem. Eer dervi bir hl zere kalsayd, iki lemden de elini ekerdi.] HKYE (Balebek) camiinde vaaz tarikile birka sz sy lyordum. Karmda donmu, gnlleri lm, sret leminde kalp, mn lemine erimemi bir cemaat vard. Baktm ki nefesim onlara tesir etmiyor. Scak ateim onlann ya odunlann yakmyor, Hayvanlan terbiye ediyorum, krler mahallesinde ayna tayo dum diye kendime acdm. Sz kesmek, krsden inmek istiyordum; fakat mna kaps ak, szn zin ciri uzun idi. (Ve nahn akreb ileyhi min hablil verid = biz insana ah damarndan daha yaknz) ye tini tefsir ediyordum. ok derinlemitim. Dedim ki: [Dost bana benden daha yakndr. Lkin ne ka dar acayip ki ben ondan uzam. Ne yapaym. Kime syleyebilirim ki o, benim kucamda olduu hlde ben hicran iindeyim.] Ben bu szn erabiyle mest idim. Kadehin fazla s elimde idi. Derken birisi vaaz meclisine urad. Ka dehin son dn ona nasip oldu. Kadehte kalan iti, sarho oldu. yle bir nra att ki, onun cezbesi teki lerine de sirayet etti; feryada geldiler. Meclisteki o hamlar da c hura baladlar.
374

Bu hli grnce dedim: Haberdr olan uzaklar huzurda, gzsz yaknlar uzaktadr. [Dinleyen kimse sz anlamazsa syleyende nee, evk, cokunluk arama. Ak ve evk ile, can kulaile dinle ki, syliyen kim se istedii gibi top oynasn.] HKYE Bir gece Mekke lnde uykusuzluktan dermanm kesildi. Bir adm atacak hlim kalmad. Kumlarm ze rine yattm, deveciye, Benden el ek., beni brak kala cam, uyuyacam, artk ne olursam olsun, dedim. [Yrk develerin ciz kald bir yolda zavall yayann aya ne kadar gider? Bir iman zayflaymcaya kadar zayf olan kimse eziyet, meakkat ile lr.] Deveci yle dedi: Karde, Harem-i erif nde dir. Haram arkadadr. Eer gidersen cann kurtarm olursun.Eer uyursan lrsn. [G gecesi l yolunda mugaylan aacnn altn da uyumak hotur. Fakat candan gemek lzmdr.] HKYE Bir deniz kenarnda bir bidi grdm; bir kapla nn hcumuna urayp yaralanmt. Hi bir il kr etmiyordu. Uzun zamandan beri bu yaray ekip du ruyordu. Bununla beraber her nefeste Cenab Hakka krediyor ve Cenab Hakka hamdolsun ki bir msiyete deil bir musibete giriftr oldum diyordu. [Eer o muhterem dostum beni inleterek kati iin cellda verecek olsa, sakn o srada canmn kaygusuna derim sanmayn. Evet, kederlenirim, mteessir olurum, fakat leceim iin deil,belki benden ne g
375

nah sdr oldu ki dostum bana gcendi diye keder lenirim.!

HKYE

[Bir dervi zarurete dt, bir dostunun evinden bir kilim ald. Derken, hrszl anlald, mahkemeye verildi ve crm sabit oldu. Hkim, elinin kesilmesine hk metti. Kilim sahibi efaat etti : Ben ona hell ettim dedi. Hkim: Senin hell etmen ile ben haddi eryi icradan vazgemem dedi. Kilim sahibi bir hile-i eriye bularak hki me hitaben: Doruyu buyurdunuz; fakat o ferdin ma ln deil, vakfn maln almtr. Vakftan bir ey almak ise el kesilmesini mucip olmaz dedi. Hkim sordu: Bu vakf ii nereden kyor, kilim senin maln deil mi idi? Kilim sahibi: Ben bir fakirim. Fakir kimsenin memlk olmad gibi bir eye de mlik olamaz. Fa kirlerin ellerine geen her ey muhta olan insanlar iin vakftr dedi. Hkim bu defa hrsz tevbih iin ona dn ya bana dar m geldi byle bir dostun evinden al dn? Baka yerde alacak bir ey bulamadn m? dedi. Hrsz yle cevap verdi: Efendim, anlalan iit memisin ki hkem yle demiler Dostlarn hanesi ni sil spr, ne varsa al, fakat dmanlarn kapsn alma. 1 Byk bir zaruret iinde kalrsan acze dme, dmanlarn derisini, dostlarn krkn soy. [
376

HKYE

Padiahlardan birisi bir bide sordu: Hi bizi hatrladn var m? dedi. bit: Evet, ne zaman Cenab Hakk unutursam, o zaman hatrlarm dedi. [Birisini Cenab Hak kapsndan srerse o zavall her tarafa koar; fakat birisini Cenab Hak arrsa onu kimsenin kapsna koturmaz.] HKYE yi adamlardan birisi ryasnda bir padiah cen nette, bir bidi cehennemde grd. Bu adam, hkemdan birisine.- Padiahn byle li dereceler bulmasnn ,bidin byle ukurlara dme, sinin sebebi, hikmeti nedir? Biz bunun aksini zanne derdik diye sordu. Hakim yle cevap verdi: Padiah dervilere mu habbet sebebiyle cennetlik; bid, padiahlara yakla mak sebebiyle cehennemlik olmutur dedi. Fakirin kapsn alan ve bunun hlini, hatrn soran emir ne gzel emirdir. Emrin kapsnda bulu nan, ondan ihsan dilenen fakir ne kt fakirdir. [Hrka, ul, palas, yamal elbise ne iine yarar? Bunlarile adam olamazsn. Allaha varamazsn. Eer adam olmak istiyorsan kendini fena ilerden uzak tut. Dervi olmak iin kuzu derisinden yaplm di bir serpua hcet yoktur. Sen ahlka, sfata dervi ol da istersen bana tatar klah koy.] HKYE Yalnayak, ba kabak bir dervi Hicaz kervanna katlarak (Kfe) den kt. Bize yolda oldu.
377

Salnarak gidiyor, u beyitleri terennm ediyor du: [Ne devenin stndeyim, ne eek gibi yk altn daym. Ne ilin efendisi, ne padiahn klesiyim. Mev cut bir eyim yok ki gamn tayaym. Yok olan bir ey iin de, olsayd diye keder etmiyorum. Rahat ne fes alyorum. Her nefesim bir mr yerine geiyor.] Yolculardan deveye binmi birisi ona yle dedi: Dervi, nereye gidiyorsun? Geri dn, meakkate dar olur, lrsn. Dervi bu sz dinlemedi. Yryerek le dald. (Kfe) den itibaren nc konak olan (Na,hle-i Mahmud)a a eritiimiz zaman, o deveye binmi olan zenginin eceli geldi, ld. Dervi onun ba ucuna gel di. yle dedi: Biz meakkat ile lmedik: Sen yrk deve zerinde ldn. [Birisi btn gece hastann ba ucunda alam, gndz olunca alyan lm; hasta kalkm, yaa m. Nice rahvan a,t olur ki yolda kalr; buna mukabil, topal eek menzile varr. Nice salam adamlar topraa gmdler. Beri ta rafta nice mthi yara yemi insan lmedi.] HKYE Bir bidi bir padiah dvet etti. bid dnd: Pa diahn yanma gitmeden bir il ieyim de, zayflaya ym. Bu syede padiahn hakkmda hsn zarnm daha ziyade celbetmi olurum, dedi ve bir il iti. Kssay nakledenler dediler ki bidin itii il l drc imi. Zazall bid iince ld. [Fstk gibi tamamen i sandn kimse, soan gi bi kabuk stne kabuk imi, ii hi yokmu. Kalbi in
378

sanlara mteveccih olan bidler kbleye arkalarn d np namaz klarlar. Bir kul Allahn huzuruna durup da Allahn aracak olursa lzm gelir ki Allahtan baka kimseyi hatrna getirmesin.!
h k A y e

Yunan topranda bir kervan vurmular. Birok mal ele geirmiler. Bezirganlar alamlar, inlemi ler. Allah iin olsun, peygamber iin olsun bize acyn, malmz verin demiler. Tabidir ki bu yalvarmann bir faydas olmam. [Kalbi kara hrsz galip gelince kervan halknn alamalarndan mteessir mi olur?! Tesadfen (Lokman Hekim) de o kervan halknn arasnda imi. Kervan halkndan birisi Lokmana rica etmi: u hrszlara biraz nasihat buyur, hakmne szler syle. Belki malmzn bir ksmn- olsun geri ve rirler, bu kadar maln gitmesine yazktr demiler. Lokman Hekim: Asl byle kimselere sylenecek hakmne szlere yazktr. demi. [Pasl bir demirden pas cil ile gidermek kabil deildir. Kalbi kara insana t vermenin faydas yok tur. Hi taa demir ivi girer mi? sde zamanlarda kalbi krklarn gnllerini ele al; nk fakirin kalbini almak bely savar. Bir sail gelip inliyerek sendenbir ey istedii za man ver. Eer sen o saile birey vermezsen bir zlim gelir senden zor ile alr.l HKYE En byk lim (emseddin Ebulferec Abdurrahman ibni Cevz) beni alg, ark dinlemeden men ile
379

halvete, uzlete ekilmemi bana emrederdi. Fakat ta zeliim, genliim galebe eder, hava ve hevesimi yenemezdim. Mrebbi olan o ztn reyinin hilfna gide rek algdan, herkesle konumadan holanrdm. Ho camn nasihati aklma geldike kendi kendime yle derdim: tKad bizimle oturursa nee ile coar, el rpar, polis arap ierse sarhou mzur grr.] Nihayet bir gece birka dostumun tekil etmi ol duklar bir mecliste bulundum. Mecliste bir de kt sesli mtnp (algc) vard ki zannedersin (muhakkak seslerin en irkini eek sesidir) yeti onun hakknda sdr olmutur. [O algc saza mzrap (trnak) vurduka can da marn kesiyor zannederdin; sesi ise baban ld di ye haykran bir uursuzun kard ac sese benziyor du.! [Bir muganninin sesi ho ise tatl tatl dinlenir fakat ey mtnp sen bir mugannisin ki sktun bize zevk verir. Ey mtnp, senin algnda da, sylemende de kim se bir zevk bulamaz. Ancak, defolup gitmek zere sus tuun vakit meclis neelenir. O kopuzcu kopuzunu ele alpalmaya, rlamaya balaynca ev sahibine yle dedim: Allah iin olsun ya kulama cva akt ki sar olaym, duymyaym, ya hut bana kapy a ki kp gideyim.] Hlsa dostlarn hatr iin onlara uydum ve ge ce sabaha kadar ilemi ektim. Mezzin bazan sabah ezann vaktinden evvel okur, nk uyuduu iin gecenin ne kadar gemi ol duunu bilemez; sabah oldu zanneder. Halbuki gece nin ne kadar uzun olduunu bir dakika uyumam olan kirpiklerimden sor.!
380

Sabah olunca artk dayanamadm, bamdan sa r zdm, kemerimden attm kardm. Her ikisini de bahi olmak zere algcnn nne koydum. Onu kucakladm. ok teekkr ettim. Arkadalar algcya kar gsterdiim bu mu habbeti benden byle bir hareket ummadklar iin hayretle karladlar. Ahmaklma verdiler; gizlice gltler. lerinden birisi dayanamad, itiraza balad. Ha reketimi ayplad. Dedi ki: Yaptn i akll ii deil dir, meyih kisvesinden olan sar yle bir algc ya verdin ki, tekmil mrnde ne avucuna bir para gm, ne de definin iine bir altn krnts konma mtr. [yle bir mtnp ki, bu mbarek konaktan uzak olsun, kimse onu bir yerde iki kere grmemitir. Sesi azndan ykselince insann tyleri dimdik oluyor. Sesinin dehetinden avyandaki kular rktler, katlar. Bizim beynimizi patlatt. Kendisinin de boazn yrtt. ] tiraz eden dostuma cevap olarak dedim ki: ok itiraz etme, nk bana o algcnn bir kerameti za hir oldu. Dostum dedi ki: Ltfen beni haberdr buyurun. yle bir ey varsa hepimiz ona intisap ile yaptmz alaylardan istifar edelim. Ben dedim: Kermeti yledir: Bana byk eyh (Eblferec ibni Cevzi) bir ok defalar sema terket buyurdu ve ok belgatli szler syledi; maatteessf kulama girmedi. Halbuki bu gece uurlu talihim, kuvvetli bahtm bana klavuz oldu, beni buraya getir di. te bu gece mtnbn eliyle musiki meclisinden tv be ettim, bir daha, yaadm mddete musiki pe inde komayacam.
381

[Gzel damaktan, azdan, tatl dudaktan kan gzel ses musikiye uygun olsa da olmasa da, gnl aldatr. Fakat bir ses ister uak, ister sfahan, ister hi caz makamndan olsun, murdar bir mtrbm boazn dan knca; hi bir erefi, deeri, lezzeti olmaz.] HKYE Lokmana: Edebi kimden rendin? diye sordular. Cevap verdi: Edepsizlerden rendim. yle ki: onlarn ilerinden hangisi gzme ho grnmedi ise onu yapmaktan sakndm. [nsanlar aka tarikile her ne sylerseler akll insan o szden mutlaka bir hisse alr; fakat chil kim senin karsnda hikmet szlerinden yz bap okunsa kulana masal gibi gelir.] HKYE Bir bidi hikye ederler; bir gecede on okka ye mek yer ve seher vaktine kadar uyumayp bir hatim indirirmi. Ariflerden biri bunu iitmi ve Eer yanm ek mek yiyip de uyusayd imdiki hlinden daha faziletli olurdu. demi. [erini yemekten bo tut ki kalbinde marifet nu runu gresin. Burnuna kadar yemek ile dolu oldu un iin vcudunda hikmete yer kalmamtr.] HKYE Gnah iinde kaybolmu bir kimsenin yoluna ltf-u lh tevfik.eram tuttu, Tanr ona doru yolu gsterdi. Hakik dervilerin arasna girdi; tarikata in
382

tisap etti. Dervilerin sohbetinin bereketi, nefeslerinin tesiri ile o kimsenin kt huylar iyi huylara mbeddel oldu. Elini hav ve hevesten ekti. Halk ekitirmeden, halka kusur bulmadan zevk alan bir takm boboazlar adamcazn hakknda dil lerini uzattlar. O yine eskisi gibidir, onun zhdne, salhna inanmamak lzmdr demee baladlar. [nsan tvbe ederek Tanrnn azabndan kurtula bilir. Fakat, halkn dilinden kurtulmann imkn yok tur.] Adamcaz halkn haksz szlerine dayanamad. eyhi olan zta gitti, strabn anlatarak ikyet etti. eyh alad ve: Bu nimetin krn nasl der sin ki, sen onlann zannettiklerinden daha iyisin dedi. [Hasutlar, ktlk dnenler ben zavallnn ay bn anyorlar, bazan kanm dkmee kalkyorlar, bazan oturup hakkmda ktlk dnyorlar diye ne syleniyorsun? yi olduun hlde halkn sana kt demesi, kt olup da halk tarafndan iyi tannmaktan daha iyidir. Bana gelince, gryorsun ki halkn benim hakkmda son derecede hsn zanlan var. Ben ise ok nks bir hldeyim. Eer dediklerimi yapm olsaydn iyi huylu bir bid olurdum. Komulanmm gzlerinden saklanabilirim, fakat Cenab Haktan saklanamam. O benim gizlimi tamamen bilir. Bir takm insanlar halk kusurumuzu grp te ye beriye yaymasnlar diye odaya kapanr, kapy ka parlar. Bu kapanmak, kapatmak halka kar messir ola bilirse de, limlgayp olan Cenab Hakkn gznden saklanmak bir fayda veremez. nk o gizliyi, ikreyi bilicidir.]
383

HKYE

Meyihten birisine ikyet ettim: Filnca benim hakkmda fenadr diye ehdette bulunmutur de dim. eyh yle dedi: Sen iyi ol, onu utandr. [Sen iyi harekette bulun; fena dnen kimse se nin noksann sylemee mecl bulamasn. Kopuzun dzeni doru ise, mtrp akord etmek iin onun kulan bker mi?l HKYE am meyihinden birisine: tasavvufun hakikati nedir? diye sordular. Cevap verdi: Bundan evvel bir takm insanlar var idiler. Grnleri dank, perian, fakat btmlar mmur idi; mnada cem (kalpleri dolu) idiler. te tasavvuf o gibi insanlarn hlleri idi. Bugne gelince, bir takm insanlar tremiler, za hirleri mkemmel, fakat ileri periandr; tasavvuf bunlann ii deildir. [Gnln her saat bir yere gidiyorsa yalnz kalsan da bir saf gremezsin. Maln, mansbn, ekinin, ticaretin de olsa, madem ki gnln Allah iledir, halvetnin saylrsn.] HKYE Hatnmdadr, bir gece kervan ile birlikte seher vaktine kadar yola devam etmi, seher vakti bir or man kenanna inerek uyumu idik. O yolculuktan bir meczup bize arkada olmutu. Seher vakti bir nra att ve ova yolunu tuttu,, bir nefes
384

dinlenmedi. Gndz olunca ona: O ne hl idi? de dim. Meczup yle cevap verdi: Grdm ki, aalar ze rinde blbller inlemee, dalardaki keklikler tmee, sulardaki kurbaalar barmaa, ormandaki hayvan lar armaa balad. Dndm, mrvvete yaratramadm ki bunlarn hepsi tebih etsinler de ben gaflet ile uyuyaym. [Dn gece bir ku sabaha kadar inledi; aklm, fikrimi, sabrm, takatimi ald gtrd. Onun iin cez belendim, naralar attm. Meer hlis muhlis dostlarm dan birisi sesimi iitmi. Bana: nanmam ki seni bir kuun sesi bu kadar altst etsin. dedi. Cevap verdim.- Kular tebih etsinler de ben susa ym; bu insanlk deildir.! HKYE Bir vakit Hicaz seferinde bir takm kalbi uyank genler bana arkada olmulard. Bunlar vakit vakit iir terennm ederler ve muhrikane beyitler okurlar d. Aramzda henz tahkika vsl olmayp taklitte klm bir bid de vard. Bu dervilerin gnllerinin der dinden habersiz olduu iin, dervilerin hlini inkr ediyordu. Medinenin drt konak berisinde, Ben Hill kabi lesinin bulunduu yere vsl olduk. Arap obasndan siyah, bir ocuk kt. Yksek sesle terennme bala d. O sesin tesirinden havadaki kular d dverdi. bidin devesini grdm, oynamya balad, zerinde ki bidi yere att. Ban alp l yolunu tuttu. O zaman bide dedim: Ey eyh, gzel ses hayva na, tesir etti; fakat .sana tesir etmiyor.
385

[Bilirmisiniz seher blbl bana ne dedi: Se ne adamsn, aktan bihabersin. Deve Arabm mavalile evke geliyor, oynamya balyor. Eer sende zevk yoksa garibe-i hilkat olarak yaradlm bir hayvansn. Korular zerinde rzgrlar estii zaman lgn aacnn dallan sallanr, fakat kat talar harekete gel mez. Devenin bile ruhunda sevda, zevk, evk bulunur ken insanda bulunmazsa o insan deil eektir. Neyi grrsen Allah zikir ile cu hurtadr. Bu sz o kimse anlar ki mnay anlyacak kula bu lunur. Allah tebih eden yalnz gle konmu blbl deildir. Belki de bir diken Cenab Hakk tebih iin bir dildir.] HKYE Padiahlardan birisinin mr nihayete erdi, yeri ne geecek kimsesi de yoktu. Vasiyet etti: Sabahleyin ehrin kapsndan ilk evvel kim girerse, padiahlk ta cn onun bama giydirin, memleketi ona teslim edin dedi. Olacak bu ya, sabahleyin ehrin kapsndan ilk giren bir dilenci idi ki btn hayatmda yiyeceini lok ma lokma kazanrd. Yama yama zerine vurur, giyi nirdi. Devlet erkn, padiahn vasiyetini yerine getir diler. Kalelerin, hzinelerin anahtarlann ona teslim ettiler. Dervi bir mddet saltanat srd, nihayet beyler den bir takm isyan ettiler. Etraftaki memleketlerin padiahlar her taraftan memleketi almya kalkt lar, ordular kardlar.
386

Hlsa asker ile ahali ihtilfa dtler. ehirlerin bir ksm onun idaresinden kt. Dervi bu hlden ok mteessir oldu. O srada derviin zamanndaki eski dostlarndan birisi seferden geldi. Onu yle saltanatta grnce: Allaha kr ol sun, yce bahtn yardm, ikblin klavuzluk etmi, glm dikenden, dikenin ayaktan km; bu merte beye yetimisin dedi. Her meakkatin sonunda bir ferahlk vardr. [iek bazan alr, bazan solar. Aa bazan planr, bazan giyinir.] Dervi yle dedi: Birader! Tebrik yeri deildir. Beni taziye et! Evvelce grdn zaman bir ekmek kaygusunu ekerdim, imdi cihann trl dncesile megulm. [Eer dnyamz mmur olmazsa derde deriz. a yet olursa onu sever dnyaya balarz. Bu cihandan daha berbat bir musibet yoktur. nk var olsa da, yok olsa da gnl zdrabma sebep oluyor. Zengin olmak dilersen kanaatten baka bir ey is teme, nk kanaat ho, tatl bir devlettir. Bir zengin, fukaraya etek etek altn verecek olsa onun bu yzden kazanaca sevaba tamah etme. n k byklerden iitmiihdir ki fakirin sabr, zenginin cmertliinden daha iyidir. Behram Gr bir yaban eeini pryn ederek, k zartp halka datrsa karncann getirdii ekirge aya kadar olamaz. Ltuf ve ihsann derecesini ihsan edenlerin servet leriyle, kudretleriyle lmek lzmdr! HKYE Bir adamn padiahn divannda vazifedr olan bir dostu vard. O adam naslsa o dostunu bir zaman
387

gremedi. Birisi o adama, Epey zamandr dostunu gr memisin dedi. Adam cevap verdi: Grmek istemiyorum deil. Orada dostunun mensuplarndan birisi vard, sr du: Ne hat etmitir ki onu grmek istemiyorsunuz? Adam cevap verdi: Grmek istemiyorum deil, fakat divan iinde bulunan dost mzl olduu vakit grlebilir; ben onu grmekle sevinirim. Fakat ziya retim, onu birok ilerden alkoyduu iin, kendisini mustarip edebilir. [Mhim meguliyetleri olan insanlarn dostlariyle grmee vakitleri olmaz. Azledildikleri, ciz kaldklar zaman dertlerini dkmek ve teselli bulmak iin dostlarn ararlar.]
HKAYE

(Ebu Hreyre) radyallah anh hazretleri, Pey gamberimizin huzuru eriflerine her gn gelirdi. Bun dan dolay peygamberimiz ona Ya Eb Hreyre! Be ni gn an ziyaret et ki muhabbetin daha ziyade ol sun buyurmulard. Bir rife: Gne bu kadar gzel iken onu seven, ona gnl veren bir kimseyi iitmedik, nedendir? de diler. Arif u cevab verdi: Her gn grld iindir. Baksanza k mevsiminde arasra sakland iin do unca sevilmektedir. [hsanlan grmee gitmek ayp deildir, fakat usandrarak yetiir dedirtmemek lzmdr. Eer kt ilerinden dolay sen kendini ayplar ve muheze edersen kimse seni ayplamaz.!
388

HKYE

Byklerden birinin karnmda fena yel dolamaya balad, zabtedemedi-, ihtiyarsz, olarak yellendi. tiraz iin yle dedi: Dostlar, bu ite iradem elim de olmad iin gnaha girmedim. Size de bir ziyan gelmedi. Maamafih bu yelin kmasiyle rahat da et tim. mit ederim ki kerem buyurur, beni mazur grr snz. [Ey kil adam, karn yelin hapishanesidir. Akll kimse onu bal tutmaz. Kamnda yel kvrlnca salver, nk karnndaki yel, gnle yktr. Uygunsuz, eki yzl birisi yanndan gitmek is terse mni olma.l HKYE Bir vakit amdaki dostlarmla dp kalkmadan bana usan geldi, bam aldm, Kuds llerine d tm. Hayvanlar ile nsiyet ettim. Hallara esir olun caya kadar bu byle devam etti. Esir dnce beni al dlar, (Trablus am) a gtrdler. Orada bir takm ftlarla beraber bana siper kazdrmaya baladlar. Nihayet (Halep) ressmdan vaktiyle tantmz bir zat oradan geerken beni tand-, Bu ne hl? dedi. yle cevap verdim: [Cenab Haktan bakasiyle megul olmyaym di ye insanlardan dalara, ovalara kayordum. imdi ta savvur et ki bir takm hayvan srleriyle geinmee mecburum. Hlimin ne olduunu ben ne syliyeyim, sen anla. Dostlarn elinde zincirbend olmak yabanclarla bahe safsi etmekten daha iyidir.]
389

O zat hlime acd. On altn vererek beni frenklerin esaretinden kurtard. Kendisiyle beraber Halebe gtrd. Bir kz varm, yz altn mehr ile bana ni kh etti. Aradan bir zaman geti. Kz huysuz, inat, dik bal olmya balad. Bana dil uzatyor; beni zyordu. Mesut deildim. Nasl ki demilerdir: [yi bir adamn evinde fena bir kadn varsa o adam cehennem azbn dnyada eker. Kt refika dan pek sakn. Allahm, bizi cehennem azbndan sakla.l O kadm bir kere bana yle hakaret etti: Sen ba bamn on altna satn alarak frenklerin esaretinden kurtard adam deil misin zaten? Ben de cevap olarak: Evet, on altna frenk esare tinden kurtarp yz altna sana esir etti. dedim. [Bir gn bir byk adam bir koyunu bir kurdun elinden, azndan kurtarm. Gece olunca o adam ko yunu yatrm, boazna ba basm. Zavall koyun inliyerek yle demi: Beni kurdun azndan kurtar dm, fakat nihayet grdm ki kurdum sen oldun.] HKYE Padiahlardan birisi, ailesi ok, geinecei az bir bide sormu: Aziz vaktiniz nasl geiyor? bit syle demi: Btn gece mnacat ile, seher vakti dua ve ihtiyalarm az ile, gndz yiyecek, ie cek tedariki ile geiyor. Padiah bidin maksadn anlam ve her gn iin ne lzmsa muntazaman verilsin, t ki aile yk zerinden kalkm olsun, diye emir vermi. [Ey aile sahibi kimse, bir daha serbestlii hayli
390

ne getirme. Oul, ekmek, elbise, yiyecek derdi senin melekne bir hayat srmene mni olur. Her gn kendimce karar verir, bu gece Cenab Hak ile megul olurum derim. Gece namaza balaymca ya rn ocuklarm ne yer? diye dnrm.! HKYE am bitlerinden birisi bir ormana ekilmi, sene lerce orada ibadet eder, aa yapraklarn yermi. O tarafn padiah onu ziyaret iin yanma gitmi. Ona,: Eer mnasip grrseniz ehirde sizin iin bir yer yapalm. Orada her trl ihtiyacnz temin edilir. Siz de baka bir ey dnmiyerek yalnz ibadetle me gul olursunuz; hem de teki beriki sizi ziyarete gelir; mbarek nefesinizden mstefit olur. Sizin gzel emel lerinize onlar da uyarlar. demi. bit bu sz kabul etmemi. Devlet erkn: Padiah krmak doru olmaz; m nasip odur ki padiahn hatr iin birka gn ehre gelseniz, orada oturmak nasl oluyor anlasanz. Eer orada ayr arasnda bulunuunuzdan sefy- kalbi nize bir keder gelecek olursa yine irade sizindir. Na sl isterseniz yle hareket edersiniz demiler. Rviler nakletmiler ki, bid ehre gelmi, padi ahn hs bahesini ona tahsis etmiler. Oras gnl aan, ruhu dinlendiren, cennet gibi bir makam imi. [Kzl glleri gzellerin yanaklarna, snblleri dilberlerin zlflerine benziyordu. Dye ocuklar, kocakar souunun vermi oldu u iekler de vard ki, berdi acuz getii hlde onun brakm olduu korkudan henz tamamiyle alma m konca, tomurcuk hlinde idi.
391

zerinde nar iekleri alan dallar orasna, bu rasna ate aslm yeil aac andryordu.] bid hs baheye gelince, padiah derhal ona g zel yzl bir cariye gndermi. bitleri aldatabilecek derecede gzel, seilmi bir ay paras, melek yzl, tavus kadar mzeyyen bir cariye. yle bir cariye ki, onu grdkten sonra zhd takv sahiplerinde sabra mecl kalmaz. Cariyeyi gnderdikten sonra, arkasndan gen bir kle gndermi ki, gzellii grlmemi bir derecede imi. Boyu, bosu sevimli imi. Gzelliinin kuvvetli penesi zhd takvann elini kracak, gnl sahipleri nin kudret elini omuzlarna balyacak derecede dil ber bir kle. [Herkes onun evresinde susuzluktan knlyordu. O bir ski idi ki, gsteriyor, fakat kimseye bir yudum vermiyordu. stiska (susarlk) olmu bir kimse Frattan doy mad gibi, gz de onu grmeden, temdan doymu yordu.] bit leziz yemekler yemee, ltif elbiseler giyme e, yemilerden istifade etmee, criyenin, klenin g zlklerinden zevk almaya koyulmu. killer: Gzel lerin zlf akl ayan balyan zincir, ferasetli kuu avlyan tuzaktr. demiler. [Btn bilgime ramen gnlm, dinimi, senin yolunda fed ettim. Hakikatte bugn ben bir akll ku isem sen de benim tuzamsn.I Ne sz uzatalm; bid devletini, yani mnevi top luluunu, seft- kalbini kaybetmi; byle olmas da za ruridir. Nasl ki demilerdir: IFakih, pir, mrid, gzel sz syliyen pk nefesli vz gibi dnyaya meyledince bala batm sinek gibi olurlar.]
392

Padiah bir kere onu grmek arzu edip gitmi,grm ki zid eski eklinden dnm, yz pembe pembe olmu, semirmi, ipekli bir yasta dayanm, peri sretli bir kle tavus kanadndan bir yelpaze ile ba ucunda duruyor. Padiah, onun iinin yolunda olduunu grnce sevinmi. Orada padiahn dnyay grm feylesof bir ve ziri varm; Padiaha yle demi: Padiahm, sevme nin art var: art odur ki her iki taifeye iyilik etme lisin; bunun iin limlere altn ver, t ki baka ilimleri de okusunlar; zahitlere bir ey ver, t ki zhit kalsn lar. [Zhide ake, altn gerekmez. Eer zhit bunlar alrsa, git sen baka bir zhit ara. Bir kimsenin gzel huyu ve Cenab Hak ile arala rnda bir srr varsa, vakf ekmeini yemedii, teden beriden cerretmedii hlde zahittir. Gnl aldatan bir gzelin parmanda firze y zk, kulanda elmas kpe olmasa yine gzeldir.] [Gzel ekilli, temizyzl kadnn ss, firze y z olmasn. Ne zaran var? Benim bir eyim var iken kincisini istediim tak dirde bana zhit demezlerse lyktr. 1
HKYE

Bir padiahn mhim bir ii vard. Nezretti: Eer bu i istediim gibi neticelenirse u kadar ake veri rim dedi. Padiahn dedii hsl oldu, gnl rahat etti. Ada n art vehile yerine getirmek lzm geldi. Adad akeyi bir keseye koydu; hs klelerinden birisine ver di: Al, bu kesenin iinde ne kadar ake varsa zahitle re dat dedi.
393;

Kle akl banda kurnaz bir ey idi. Keseyi ald, akama kadar dolat, akam olunca geldi, keseyi pt, Padiahn nne brakt, ve: O kadar aradm hl de hi bir zhit bulamadm, kimseye bir ake vereme dim dedi. Padiah: Bu nasl i, nasl sz, dedi, ben biliyorum ki bu ehirde drt yz zhit var. Kle: Ey padiah- cihan, zhit olan para alm yor, almak istiyen ise zhit deildir. dedi. Padiah gld. Nedimlerine hitap ile yle dedi: Benim bu vakitlerini Tanrya ibadete hasreden, dn yadan el etek eken insanlar hakknda ne kadar mu habbetim, itikadm varsa, yaramazn o kadar adavet ve inkn vardr. Maamafih o hakldr. [Bir zhit ake, lira alrsa git ondan daha zhit birisini tedarik eyle.] HKYE limde kemle erimi bir zta sordular: Vakf ekmei hakknda ne dersin? lim cevap verdi: Eer gnleri perian olm a mak, kendilerini ibadete vermek iin alrlarsa helal dir ve eer gelsin de yiyelim diye ekmek iin toplan mlarsa haramdr. [Arifler vakf ekmeini bir keye ekilip huzur u kalb ile ibadet edebilmek iin almlardr. Yoksa iba det kesine ekmek yemek iin toplanm deiller. 1. HKYE Bir dervi bir yere misafir oldu ki, o yerin sahibi cmert bir insan idi. Mecliste mevcut olan fazlu bela gat sahiplerinden her birisi konak sahibi ile konuur
394

ken, zariflerin detleri vehile ho bir fkra veya hi kye sylyorlard. Dervi ise l yolunu katetmi, yor gun dm, bir eycik yememi idi. Orada bulunan insanlardan birisi dervie aina lk ederek: Baba dervi, siz de .bir ey syleyin dedi. Dervi yle dedi: Benim bakalar gibi faziletim, belgatim yoktur. Bir ey okumamm, yalnz bir be yit syliyeyim, onunla iktifa buyurun. Meclis ehlinin hepsi hsn- kabul gstererek pek l syle, dediler. Dervi u beyti syledi: [Yemek sofrasnn karsnda ben byle a bil tpk kadnlar hamamnn kapsndaki bekra benzi yorum.] Meclis halk bu beyti beendiler. Derviin nne sofra getirildi. Dvet sahibi: Dostum biraz bekle, uaklarm kf te kzartacaklar. dedi. Dervi ban kaldrd, yle dedi: [Benim soframda varsm kfte olmasn; yol zah metinden kfte gibi olmu bir kimseye katksz ekmek kftedir.] HKYE Bir mrit pirine dedi ki: Birok insanlar beni zi yarete geliyorlar. Onlann gelip gitmelerinden zahmet ekiyorum, kymetli vakitlerimi kaybediyorum, ne ya paym? Ltfen bana bir are bulunuz. Pir.- Gelen insanlar eer fakir iseler, onlara dn para ver, dedi. Eer zenginseler onlardan bir ey iste; bir daha etrafmda dolamasnlar. [Eer dilenci slm askerinin nnde giden klavuz olsa, belki bizden bir ey diler diye kfir, ine kadar kaar.
395

HKYE

Bir fakih oluna: Vaizlerin gzel szlerinden hibirisi sana neden tesir etmiyor? dedi. Olu cevap verdi: lerini szlerine uygun grmediim iin. Vaizler halka dnyay terketmeyi telkin ederler. Halbuki kendileri paray kazanmaya, ymaya al rlar. Bir lim ilimle mil deilse, syledii zaman kim -. seye tesir etmez. lim o kimsedir ki fena bir ey yapmaz. Halka ya pn deyip de kendisi yapmyan lim deildir. Cenab Hak buyurmudur ki halka iyilik yapma y emrediyorsunuz, kendinizi unutuyor musunuz? [Zevkince mr sren, zevkine dkn bir lim, kendisi yolu kaybettii hlde leme yol gstermee kalkan adama benzer. 1 Babas yle cevap verdi: ocuum, bu btl ku runtu ile vizlerin terbiyelerinden mahrum olmak, tlerinden yz evirmek, tembellik yolunu tutmak; limleri azgn gibi grmek, msum bir lim bulacam diye ilmin fevidinden mahrum kalmak yakmaz. Sen bu btl hayl ile eski meseli yenilemi olursun. Mesel yledir: Bir kr, gecenin birinde amura dm: Mslmanlar yoluma bir kandil tutun! diye barmaya balam. Ahlksz bir kan, krn bu szn iitince: Sen ki kandili grmezsin, kandil ile neyi greceksin? de mi. ocuum, vaaz meclisi kumalar ars gibidir. Orada para vermedike bir mal alamazsn. Buraya da istek ile gelmezsen mesut olamazsn. limin ii szne benzemezse de sen yine onun szn can kulaiyle dinle, arlatan bir kimsenin; uyu396

yan uyuyan uyandrmaz, dediine bakma, o sama bir szdr. nsan duvar zerine yazlan bir nasihati dahi kulana kpe etmelidir.] HKYE [Bir rif, bir tekkede sofularla bir mddet arka dalktan sonra onlardan ayrlp medreseye geldi. Ben o arife sordum: lim ile bid arasnda ne fark var ki, bitler frkasn brakarak limler zm resini ihtiyar ettin? rif cevap verdi. bid gemisini kurtaran kaptan dr, der, kendisini dnr, lim ise suya denleri, kurtarmaya alyor dedi.] HKYE Bir gen kendini kaybedecek derecede sarho ol mu, bir yolun bamda yatmt. Tesadfen oradan ge en bir bid, sarho gencin bu irkin vaziyetine bakt. Gen sarho ban kaldrd ve zamerru... = Allahn iyi kullan uygunsuz bir ey grseler iyilikle geer gi derler yet-i kerimesini okudu. IBir gnahkr grdn zaman onun kabahatini grmemezlikten gel ve ona hilm ile muamele et. Ey benim uygunsuz iimi gren kimse, niin bu iyilii ben den esirgersin? Ey bid, gnahkrdan yz evirme, ona kar ltuf ve ihsan ile hareket et. Eer ben iyi deilsem sen iyi ol ve bana yle muamele et.] HKYE Bir takm rindler (gnahtan kamaz, keyfine meclb insanlar) bir dervi lekelemek, ona fenalk isnat
397

etmek istediler; yakmyacak szler sylediler, onu incittiler. Dervi eyhinin huzuruna gitti. Bama yle bir hl geldi, dedi. eyhi dedi ki: ocuum, derviler hrkasn gi yen her eye raz olmaldr. Her kim bir kisve iinde iinin yolunda gitmeme sine raz olmazsa yalancdr, arlatandr, ona dervilik hrkas haramdr. [Byk denizler bir ta ile bulanmazlar. Fena bir muameleye kar mztarip olan rif bir kap suya ben zer. Sana bir zarar eriiyorsa tahamml et; nk af ile gnahtan beri olursun. Karde madem ki sonunda toprak olacaksn. y le ise lmeden evvel toprak ol. Bu hikyeyi dinle: (Badat) da sancak ile perde arasnda bir mcadele balam. Sancak yolun tozundan, zerinin eziyetinden do lay gcenmi; perdeye yle demi: Ben ve sen her iki miz bir tccarn malyz. Her ikimiz de padiahn sa raynda divanhanede bulunuyoruz. Ben hizmetten bir nefes dinlenmiyorum, vakitli, vakitsiz seferlerde bulunuyorum. Sen ne eziyet ne hisar, ne l,ne kasr ga, ne toz gryorsun. almak noktasndan ben da ha stn olduum hlde sen niin benden daha aziz addediliyorsun? Sen a,y yzl kleler, yasemin kokulu cariyeler yanmdasm. Ben ayam bal, bam dnm olarak bir takm hizmetkrlar elindeyim. Syle ey per de syle, niin sen bylesin ben yleyim? Perde cevap vermi: Ben bam aa eiyorum. Senin gibi gke tutmuyorum. Her kim bo yere boy nunu kaldrrsa kendisini boynu zerine brakm olur.]
398

HKYE

Ariflerden birisi bir zorlu kimseyi grd. Sklm,, kzm, az kprm. Arif sordu: Buna ne olmu? Birisi cevap verdi: Birisi ona svd. Arif dedi: Ey soysuz, bin okka ta kaldrrsn,, bir sze mi dayanamyorsun? [Ey alak nefsin elinde ciz olan kimse, kahraman lk, yiitlik dvasn brak. Erkeklikten ne bahsedi yorsun? Elinden gelirse bir az tatllandr. Aza yum ruk vurmak yiitlik deildir. Filin alnn yrtan bir kimsede insanlk yoksa mert deildir.
Adem olu topraktan yaratlm. Toprak gibi mtevazi olmazsa insan deildir.] HKYE

Bir byk zta tarikat kardelerinin ahlkndan sordular. Byk zt dedi ki: Bunlann meziyetlerinin en k odur ki, dostlarnn arzularn kendi arzulanna tercih ederler. Bu hususta hkem yle demitir-. Bir karde ki kendisini dnr, o karde deildir. Hsm da deil dir. [Yolda eer koarsa yoldan deildir. Sana gnl balamyan kimseye sen de gnl ba lama. Akrabadan birisinin diyanet ve takvas olmazsa ondan postay kesmek, akrabalk namna onu sevmek ten daha iyidir. 1
399 )

Hatnmdadr; bir iddiac benim bu szme itiraz etti, dedi ki: Ulu, yce Tanr byk kitabnda akraba ile dost luu kesmekten nehiy, akrabay sevmekle emir buyur mam mdr? O hlde senin szn Kuran- Kerime muhaliftir. Ben dedim: Yanldn, szm Kuran- Kerime muvafktr. nk Cenab Hak, eer ebeveynin cehlet eseri olarak bir eyi Cenab Hakka erik komak iin sana icbar edecek olurlarsa onlara itaat etme, buyur mutur. [Cenab Hakka bigne olan bir akraba, Cenab Hakka in olan bir dosta kurban olsun.] HKYE [Badatta homerep bir ihtiyar kzn bir eskici ye verdi. Hoyrat herif kzcazn dudan yle bir sr d ki dudandan, kan damlad. Sabah vakti babas kzn yle grnce damadn yanma gitti: Ey soysuz adam, dedi, bu nasl ditir, kzmzn dudan nasl srdn? O insan dudadr, sahtiyan deildir. Bu sz sana aka yoliyle sylemedim. akay brak da sz m ciddiyetle dinle. Bu tabiatte yerleen fena huy an cak lm gn kar.] HKYE Bir fakihin bir kz vard. Pek irkin idi. Gelinlik ama yetiti. ehizi, mal bulunduu hlde bir talibi kmad. [irkin bir gelin zerinde Msrn dibas ve sair her trl ipekli elbise irkin olur.] Hlsa fakh'mecbur oldu, kz bir mya nikah lad.
400

Nakletmiler ki o tarihte (Serendip) arasnda bir hekim gelmi, kr gzleri ayormu. Fakihe: Damadn niin hekime gstermiyor sun? demiler. Fakih: Korkarm gz alacak olursa kzm bo ar demi. [irkin yzl kannn kocas kr olmak iyidir.] HKYE Bir padiah derviler taifesine kymet vermezdi. Dervilerden birisi feraset ile anlad, yle dedi: Ey padiah, biz bu dnyada askerce senden ok azz, fa kat yaamamz senden daha iyidir. lm hususunda msaviyiz. Kymette senden daha iyiyiz. Gerek iklimler alan ve keyfinde yayan padiah olsun, gerek bir ekmee muhta olan dervi olsun, le cekleri zaman dnyadan bir kefenden baka bir ey gtremezler. Bu dnyadan geilecek, glecek o l duktan sonra dervilik padiahlktan daha iyidir. Dervilerin grnte elbiseleri yamal ve salar traldr. Hakikatte gnlleri diri, nefisleri lmtr. [Ben yleyim, byleyim diye marurne atp tu tan birisi, onun hilfna hareket edilecek olursa kav gaya kalkr, hep dediim dorudur diye tepinir. Bir dadan bir deirmen ta yuvarlanacak olsa o tan yolundan savulan kimse rif deildir.] Dervilerin yolu on esastan ibarettir ki-. Zikir, kr, hizmet, tat, bakasn kendisine tercih, kanaat, tevhit, tevekkl, teslim, tahammldr. Her kim bu sfatlarla mevsuf ise kymetli kaftan geymi olsa bile dervitir. Fakat boboaz, beynamaz, zevk ve havsma tbi,trl nho arzular besliyen, gndzleri akama kadar ehvet arkasnda koan, ge401

eleri sabaha kadar gaflet uykusunda geiren, ortaya ne gelirse yiyen, diline ne gelirse syliyen kimse aba giymi olsa bile dervi deildir. Kebe iinde ne mmin ler, aba iinde ne kfirler vardr. Ey ii takvdan ri, fakat zerine riy elbisesi gi yinmi olan kimse, senki evinde kuru bir hasr ze rindesin; kapma yedi renkli perde asma.] HKYE [Bir tmsein zerinde otla balanm birka de met taze gl grdm-. Bu deersiz ot ne oluyor ki gl ile birlikte bulunuyor? dedim. Ot alad ve yle dedi: Sus, kerem sahipleri arka dal unutur mu? Her ne kadar gzelliim, rengim, kokum yoksa da nihayet ben de bu gllerin bittii bah enin otu deil miyim? Ben kerm olan Cenab Hakkn kuluyum. Onun devam eden nimetiyle beslenmiim. Hnerli isem de, hnersiz isem de efendimden midim ltuftur. Takdi me lyk bir eyim, bir tatim yok. Bununla beraber kulun ltuf mid edecek hibir eyi olmasa da O kulu na bir are bulup kurtarr. dettir, kle azat edenler ihtiyar kleyi azat eder ler. Ey cihan bezeyen Tann, ihtiyar kuluna merha met buyur. Ey Sdi, nz Kbesinin yolunu tut. Ey Allah ada m Allah yolunu tut. Bedbaht o kimsedir ki bam bu kapdan evirir, fakat baka bir kap da bulamaz.] Bir hekime sordular.- ecat ile sehvetten han gisi efdldir? Hakim cevap verdi: Bir kimsenin sehaveti varsa ecaate ihtiyac yoktur. [Behram Grun kabri, zerine kerem eli kol kuvvetinden daha iyidir diye yazlmt.
402

Htem Tayi kalmad: Fakat onun yce ile mehur olarak yaamaktadr. Kyamete kalacaktr. Malnn zektm kar ver. nk bac buunun fazlasn keserse ubuk daha ok rir.!

ad iyilik kadar da zm u zm ve

403

NC BAB KANAATN FAZLETLER HAKKINDADIR HKYE

(Maripli) bir dilenci (Halep) de bezzarlar ar snda yle diyordu.- Ey mal sahipleri, eer sizde in saf, bizde de kanaat olsayd, dilencilik deti dnya dan kalkard. [Ey kanaat, bizi sen zengin et; nk senin fev kinde bir servet yoktur. Sabr hzinesi Lokmanm ih tiyar etmi olduu bir eydir. O hlde sabretmiyen ha kim deildir.]
HKYE

(Msr) da iki Beyzade vard; birisi ilim renirdi, teki para kazanrd. Bu, asrn en byk limi, o M srn maliye vekili oldu. Zengin karde fakir kardee hakaret gzyle bakar ve: Ben saltanata yetitim sen miskinlikte kaldn derdi. Fakat lim yle cevap verdi: Karde! Ben Ce nab Hakka ne kadar kretsem azdr. nk pey gamberlerin mirasn, yani ilmi buldum. Sen de Fira vunun, Hmnm mirasna kondun, yani Msra m lik oldun. [Ben ayak altnda inenen bir karncaym. nem404

le herkesi inciten kzl ar deilim. Bana insanlar in citecek bir kudret vermedii iin Cenab- Hakka nasl kredeceimi bilemiyorum.] HKYE Bir dervi iittim ki fakirlik atei iinde yanyor, yamay yama zerine dikiyor, gnln de u beyit ile avutuyormu: [Kuru ekmek ile, fakirane hrka ile kanaat ede lim. nk insan iin kendi mihnetinin ykn ta mak halkn minneti ykn tamaktan daha iyidir.] Biri ona demi ki: Bu ehirde oturan filnca zat iyi tabiatldr, keremi boldur, mrn fakirlere yard ma vakfetmi, herkesin sevgisini kazanmtr. Eer se nin hline vkf olursa, siizin gibi aziz insann hatrn gzetmei canma minnet bilir. Dervi-, Sus, demi, fakirlikten lmek bir baka sna arz ihtiya etmekten daha iyidir. [Yama yamamak, sabr kesinden ayrlmamak, elbise iin zenginlere tezkere yazmadan daha iyidir. Dorusu, komu efaati ile cennet gitmek cehennem azab ile msavidir.] HKYE Acem ahlarndan birisi bir hzk tabibi mslmanlara hizmet etmek zere Peygamber efendimizin yanma gnderdi. Tabip birka sene Arap diyarnda kald. Kimse ona mracaat etmedi, kimse ondan il istemedi. Bunun zerine tabip bir gn Peygamber efendimi zin huzuruna geldi, ikyet etti. Dedi ki: Beni ashb kiramn tedavisi iin gndermilerdi. Halbuki smarla
405

nan hizmeti yapabilmem iin u kadar mddet zar fnda kimse bana mracaat etmedi. Burada isiz g sz kaldm; vazifemi if edemedim. Peygamberimiz buyurdu ki: Benim ashbmm detleri budur: tiha galip olmadka yemezler ve he nz itiha varken ellerini taamdan ekerler. Hekim: Doru syleyin y Resulllah, dedi, ite shhatin esas budur. Bundan sonra tabip lzm gelen hrmeti if etti ve savutu gitti. [Hakim olan kimse ancak sylememesinden bir fenalk doaca zaman sz syler. Ve yememesinden dolay shhati bozulaca zaman elini yemee uzatr. u hlde phe yok ki sz ayn hikmet olur. Yemesi shhati istilzam eder.l HKYE Birisi ok tvbe eder, tekrar bozard, Meyihten birisi ona yle dedi: yle anlyorum ki, ok yemei det edinmisin, nefsin ba olan tvbe ise kldan in cedir. Nefsini byle besliyecek olursan bir gn gelir o zinciri krar. (Erdeir Babekn) m hayat hakknda yazlan bir eserde u menkbe rivyet edilir: Erdeir bir Arap he kimine: Bir gnde ne kadar yemek lzmdr? diye sormu. Hekim cevap vermi: Yz dirhem kfidir. Erdeir: Bu kadar ne kuvvet verir? demi. Hekim: Bu kadan seni srtnda tar, bundan faz la olursa sen onu srtnda tarsn. cevabn vermi. [Yemek: yaamak ve Allahn nimetlerini kr ile anmak iindir. Halbuki sen sanyorsun ki yaamak yemek iindir.]
406

HKYE Horasanl iki dervi vard. Birlikte seyahat eder lerdi. Birisi zayf idi, gecede bir yemek yerdi, teki kavi idi, gde n yerdi. Naslsa bunlan bir eh rin kapsnda casusluk thmetiyle tuttular, her ikisini bir odaya koydular. Odann kapsn amur ile sva dlar. ki hafta sonra bignah olduklar anlald. Ka py atlar. Grdler ki kavi olan lm, zayf olan sa slim yayor. Herkes bu ie at. Bu ii gren bir hekim yle dedi: Eer bunun aksi olsayd aardm; nk o ok yiyen ala da yanamad, ld; fakat az yiyen deti vehile dayand ve selmette kalp kurtuldu. [Az yemei itiyat eden kimse tesadf edecei za ruretleri kolaylkla karlar. Ve eer bir kimse geni zamannda bolbol yeyip rahat yaamaa almsa darlk zamannda meak katten lr.l HKYE Hkemdan birisi ocuunu, tokluk insan hasta eder, diye ok yemekten menetti. ocuu: Baba, alk da adam ldrr. itmemi misin ki hkem; lmek alk ekmeden iyidir, demi ler, dedi. Hakm: ocuum, itidli muhafaza et, Cenab Hak yeyin, iin, fakat israf etmeyin buyurmutur dedi. Oburluk insanla yaramaz. Kpek obur olduu iin bu kadar alaktr. [Kusacak kadar ok yeme, zayflktan danm ka cak kadar da az yeme. Yemek, nefis iin bir haz olmakla beraber derece siz yenilirse strab mucip olur.
407

Glbeekeri zoraki yesen zarar verir; fakat ackp da yediin kuru ekmek glbeeker yerine geer.] HKYE Bir hastaya sormular: Gnln ne istiyor? Hasta cevap vermi: Gnlm bir ey istememei istiyor! [Mide dolunca kann anr, bir takm hakiki il lar bile fayda vermez.! HKYE (Vast) ehrinde bir kasabn birtakm sofularda birka ake alaca vard. Her gn para ister, sert szler sylerdi. Sofularn gnlleri kasabn ezsndan, cefsndan perian oluyordu. Fakat tahamml etmekten baka bir areleri de yoktu. lerinden bir rif yle dedi: Nefse yemek iin vde vermek, kasaba olan para borcundan daha ko laydr. [Kapclarn cefsn ekmekten ise vezirin ihsann dan vazgemek hayrldr. Kasaplarn para iin bed szlerini ekmekten ise ete hasret ekerek lmek daha iyidir.! HKYE Bir civanmert kimse Mool enginde korkun bir yara almt. Birisi ona dedi ki: Filn bezirganda (tir yak) var. steyecek olursan belki biraz verir. Hal buki Hatem Tayi cmertlikte ne kadar mehur ise o bezirgn da hasislikte o derece mehur idi.
408

[Eer onun sofrasnda ekmek yerine gne bu lunsa, herkes kyamete kadar aydnlk gn gre mezdi.] Civanmert dedi ki: O bahildei panzehir dahi is tesem, ya verir, yahut vermez. Verdii takdirde de ba na ondan menfaat gelmez. yle bir bahilden bir ey almak, panzehir dahi olsa ldrc zehir istemek de mektir. [Alaklardan rica ile bir ey istediin zaman, ver seler bile, vcuta belki artarsn; fakat cann eksilmi olur .1 Hakimler yle demiler: Eer b hayat yz su yuna mukabil verseler akll kimse almaz, nk il letle lmek zilletle yaamaktan daha iyidir. [yi huylu bir kimsenin elinden Ebu Cehil kar puzu yemek, eki yzl bir kimsenin elinden tatl ye meden daha iyidir.] HKYE limlerden birisinin oluk ocuu yok, geinecek eyleri ise az imi. Kendi hakknda hsn- zanda bu lunan byklerden bir zta hlini sylemi. Bu yol daki arzusundan dolay o byk ztn can sklm, ve bir edibin dilencilie tenezzl onun nazarnda irkin grnm. [Muztarip bir ehre ile aziz dostunun yanma git me; gidecek olursan onun da zevkini karrsn. Bir dilek iin gittiin zaman neeli git. nk en ve gler yzl olan insann dilei reddedilemez.] Nakletmiler ki o zat onun maan biraz artrm, fakat, ona olan muhabbeti azalm. O kimse birka gn getikten sonra o byk ztn kendisine eskisi gibi sevgi gstermediini grnce yle, demi:
409

[O ne fena yemeklerdir ki, sen o yemekleri zilletle kazanyorsun evet? tencere ocaa konulmu; fa kat erefin dm, devrilmitir.] Ekmeim artt. Yzmn suyu eksildi. A biil kalmak dilenmek zilletinden daha iyidir. HKYE Bir dervi bir zarurete duar olmu. Bir kimse ona demi ki: Filn kimsenin saylamyacak kadar ok paras, mal, mlk var. Eer senin ihtiyacma vkf olursa derhal ihtiyacm tesviye eder. Dervi: Ben onu tanmyorum demi. O kimse dervie: Ben sana rehberlik edeyim di ye, elinden tutarak o zenginin evine gtrm, ieri ye sokmu. Dervi, azametli, ters yzl birisi ile karlanca bir ey demeden geri dnm. Dervie, niin ihtiyacn bildirmedin, bir ey sylemedin? demiler. Dervi: Onun atsn kendisine baladm; paras da onun olsun, surat da; demi. [Eki yzl kimsenin yannda ihtiyatan bahset me; nk onun fena huyundan incinirsin. Derdini yle bir kimseye a ki yznden hi olmazsa pein olarak huzur bulasn.] HKYE skenderiyede mthi bir ktlk olmu, halkn ar tk tahamml kalmamt. Yere kar gkn kaplan kapanm, yer halknn feryd gke yetimi jdi. [Yabani hayvanlardan, kulardan, balklardan, karncalardan hi bir canl kalmad ki, alktan feryad gke kmasn.
410

alacak ey ki, halkn gnlnn duman topla np bulut hline gelmiyor ve sel gibi akan gzyalar da o bulutun yamuru olmuyor.] Byle bir ylda ahlksz birisi vard. O kadar ah lksz, edepsiz idi ki, onu anlatmak iin sylenecek sz leri bilhassa byklerin huzurunda sylemekten uta nyorum. Sylemeden de gesem, aczime hamledilir. Yalnz u beyit ile iktifa ediyorum. Bir eyden azcm alrsan o onun tamam hakknda bir fikir verir. Bir avu ey bir merkep yknn numunesidir. [Eer bir Mool o edepsizi ldrecek olsa, artk ona ksas lzm gelmez.] Naslsa o sene o edepsiz kimse ok zengin idi. Her eyi bol bol mevcut idi. Edepsiz olmakla beraber fa kirlere, zarurette kalanlara altm, gm verir, herkesi dvet eder, misafirlere sofra kurdururdu. Dervilerden bir ksm zaruretle canlarndan bez milerdi. Onun dvetine gitmek istediler, bana dan tlar. Gitmelerini mnasip grmedim, mni oldum ve yle dedim-, [Arslanlar maaralarda alktan lrler de kpek lerin artklarn yemezler, ala, zarurete rz ol. Bir alaa avu ama. Deersiz bir kimse, mal, mlk ci hetinden Feridun olsa da sen ona kymet verme! De ersiz bir kimse trl ipekten elbise giyse, o elbiseler duvara .srlm boya ve yaldz gibidir.] HKYE Hatem Tayye sormular: Cihanda kendinden da ha gnl byk birisini grdn veya iittin mi? Htem yle cevap vermi: Bir gn krk deve kestirmi, Arap beyleri dvet etmitim. Sahrnn bir
411

tarafna gezmee gittik. Baktm ki, bir kimse dikenleri krm bir ym yapm. Yaklatm: Arkada niin Htemin ziyafetine gitmiyorsun? Halk onun sofrasn da toplanmlar dedim. Oduncu: [Her kim kendi elinin emeiyle yerse Htem Taynin minnetini ekmez.] dedi. te ben onu, himmet ve erefini muhafaza husu sunda kendimden daha yksek grdm.
HKYE

Musa Aleyhisselm bir fakiri grd, giyecei ol mad iin kumun iine girmiti. Musa Aleyhisselm grnce: Y Musa, bana dua, et. Cenab Hak bana yetiecek kadar dnyalk versin, nk zaruretten bittim dedi. Musa Aleyhisselm ona dua etti. Hak Tel ona dnyalk verdi. Birka gn sonra Musa Aleyhisselm mncattan dnerken grd ki, o fakir yakalanm, kalabalk halk onun bana toplanm. Musa Aleyhisselm sordu: Bu ne hldir, ne var? Dediler ki: Bu adam arap imi, kavga etmi, biri sini ldrm. imdi onu ksas yerine gtryorlar. [Dnyann yedi iklimini yaratan Tann herkese, lyk olduu eyi vermitir. Miskin kedinin eer kanad olsayd, dnyadan serenin tohumunu kaldrrd. kzdeki iki boynuz eer eekte olsayd, kimseyi yanma sokmazd. Bz cizler olur ki kuvvet kazanr kazanmaz, kal kar cizlerin elini bker.] Musa Aleyhisselm, Hallk lemin adaletine bir kere daha man ve bu cretinden dolay istifar etti
412

ve yeti okudu: Eer Cenab Hak kullarna rzk lzumundan fazla verseydi, yeryznde ne azgnlklar yaparlard. [Ey kendini ulu gren kimse, seni tehlikeye ne soktu ki, helk oldun. Keke kannca umayayd. Alak kimse mansp bulur; altn, gm sahibi olursa,; re yok onun ensesi tokat ister. Efltunun szn iitmedin mi? Karncann ka natl olmamas hayrldr, demitir.] Babasnn bal oktur, fakat ocuun harareti var. [Seni zengin etmiyen kimse, sana mnasip olan senden daha iyi bilir.] HKAYE Bir rbyi grdm. (Basra) da cevahircileri etra fna toplam, onlara u hikyeyi anlatyordu: Bir za man lde yolumu kaybettim. Yanmda yiyecek bir ey kalmamt. leceime kanaat getirdim. Derken bir torba buldum, sandm ki iinde kavrulmu buday var. yle sevindim ki o sevinci asla unutamam. Torbay atm, baktm grdm ki, iindeki inci imi. Bunu g rnce yle meyus oldum; yle ac duydum ki, o acy da asla unutmam. [Kumlarn akt kuru lde susam kimsenin a znda ister inci, ister sedef bulunsun! Az bulunmyan a kimse takattan kesildii zaman kemerinde is ter altn, ister saks paras bulunsun.] HKYE lde son derece susam bir Arap, susuzluktan muttasl yle sylyordu: [Ne olurdu, lmden evvel muradma nil olay dm-, bir nehir olsayd, dalgalan dizime arpsayd, kr bam o nehirden dolduraydm.]
413

HKYE Dz bir sahrada, bir misafir yolunu kaybetmi, yi yecei kalmam, kuvveti bitmiti. Kemerinde birka akesi vard. ok dolat, bir trl yolunu bulamad. Mihnetle helak oldu. Sonra bir taife oraya geldiler, baktlar ki, zavall adam akeleri yere atm, topraa da u szleri yaz mt: [Btn paras Caferi altn olsa da azksz kalan kimse muradma eremez. lde yank fakir iin, pimi algam, ham gmten daha iyidir. 1 HKYE Yaadm mddete zamann trl haller gster mesinden mteessir olmam, felein, muradmn ak sine dnnden strap duymamtm. Yalnz bir kere pabu alacak param olmad iin yaln ayak Kfe ca miine girdiim zaman derin bir teessr duydum. Fa kat orada ayaksz birini grnce Cenab Hakkn ltuna krler kldm, yaln ayaklma sabrettim. [Sofrada kzarm tavuk, tok adamn gznde te re yaprandan daha di grnr. Fakat parasz, pul suz fakire, pimi algam kzarm tavuk yerine ge er.] HKYE Padiahlardan birisi yaknlarndan birka kii ile bir k gn ava gitti. Av arkasndan koarak ehirden uzak dt. Derken gece oldu. Uzaktan bir kyl evi grdler. Padiah: Akta rz, bu gece u eve gidelim dedi.
414

Vezirlerden birisi: Bir kylnn evine snmak Padiahlarn an ve erefiyle mtenasip olmaz. Bura da adr kurup ate yaksak daha mnasip olur dedi. Kyl haber ald. Gcnn yettii kadar bir ye mek hazrlad. Padiahn huzuruna getirdi. Hrmetle yer pt ve: Bu kylnn evine inmekle Padiahmn yce mna noksan gelmezdi; fakat kylnn dere cesinin ykselmesini istemediler dedi. Padiaha kylnn sz ho geldi. Geceleyin ky lnn evine naklettiler. Sabahleyin Padiah ona hilat giydirdi, paralar verdi. ittim ki kyl, Padiahn rikbmda birka adm gitmi ve unu sylemi: [Bu kylnn evine inmekle Padiahn anndan, evketinden bir ey eksilmedi, fakat ulu Padiahn glgesi onun bama dmekle kylnn klahnn k esi gnee eriti. 1 HKYE Bir zengin dilenciyi hikye ederler ki ok mal, pa ras varm. Padiahlardan birisi ona mracaatla: Sak lantya hcet yok, ok paran var, bizim de mhim bir iimiz var, eer dn olarak bize biraz para verecek olursan faizi ile deriz. demi. Dilenci: Ey yeryznn Padiah, benim gibi on para, on para dilenip para biriktiren dilencinin mal ile elini kirletmek cihan padiahnn mna yakmaz demi. Padiah, cevap vermi: Beis yok, ben paray k firlere vereceim; pis pisler iindir. [Kire amuru temiz deil dediler, biz de onunla heladaki yanklan kapatacaz, dedik.
415

Hristiyan kuyusunun suyu temiz deilse de ne zarar var. Biz onunla lm ft ykayacaz. 1 ittim ki, dilenci Padiahn emrine kar gelmi ve hasisliinden Padiaha kar ukallk etmee ba lam. Padiah emretmi, irade buyurduu miktar o di lenciden tekdir ve tevbih ile almlardr. [Bir i tatllkla halledilemezse zarur olarak zor la halledilir. Kendi kendine acmyana kimse acmaz. 1 HKYE Bir bezirgn grdm ki, yz elli deve yk ticaret mal, elli tane kle ve ua vard. Bir gece (Ka) cezi resinde beni odasna gtrd: Btn gece, filn ambarm Trkistandadr, filn ticaret malm Hindistandadr. Bu kt filn arazinin tapusudur, filn eye filn kefildir, gibi sama szlerle beni igl etti, durdu. Bazan: Havas gzeldir diye skenderiyeye gitmek arzu ediyor. Sonra dnp: Hayr gitmiyeceim, nk marip denizi karktr, diyordu. Nihayet: Sdi! imdi bir seferim daha var. Eer onu da yaparsam artk bir keye ekileceim ve tica reti brakacam, dedi. O hangi seferdir, dedim. ran kkrdn ine gtrmek istiyorum, iittim ki orada ok kymetli imi. Oradan da in kseleri alp Rm diynna gideceim. Rmun ipekli kuma larn Hinde, Hindin eliini Halebe, Halebin cam mmultn Yemen, Yemen kuman da Farsa gt receim, ondan sonra ticaret iin memleket memle ket gezmeyi brakacak, bir dkknda oturacam, de di.
416

Bezirgan daha bunlar gibi o kadar malihulyada bulundu ki, artk sylemee takati kalmad. Sonra bana dedi ki: Sdi! Sen de grdklerin, iit tiklerin eylerden bir sz syle. Bunun zerine yle dedim: Belki iitmisindir: [ CGur) lnde bir krvanba katrdan dnce demi ki: dnyay seven, dnya mal iin koan kim senin gzn ya kanaat, ya kara toprak duyurur.] HKYE Bir zengin iittim, (Htem) nasl cmertlik ile me hur ise, bu da hasislik ile yle mehur imi. Grn ok zengin imi. Dnya nimetlerine sahipmi. Fakat rlan ok hasismi. Ebu Hreyrenin kedisini bir lok ma ile okamazm. Eshb Kehfin kpeine bir kemik atmazm. Hsa kaps kapal, kimseye sofra amaz m. [Fakirler onun yemeinin yalnz kokusunu duyar d. O ekmek yedikten sonra kular onun ekmeinin k rntsn toplayamazd.] ittim ki Msra gitmek zere Marip denizinden gemiye binmi. Firavunun haylini kafasna yerletir miti; kibir ile gidiyordu. Apansz muhlif bir rzgr gemiyi sard. Nasl ki demiler: [Dilber! Senin bizden usanm olan tabiatna g nl nasl olur da alr? nk muvafk rzgr her zaman her gemiye na sip olmaz. O rzgr gibi sen de her vakit gnlmzce hareket etmez, bize kar her vakit ltufkr bulunmaz sn, belki sitemler edersin.] Gemi muhlif rzgnn tesiri altnda batarken zen gin de duaya balad. Bo yere feryat edip durdu. [Kerem zamannda koltua kslan bir el, skmt
417

zamannda Allah yalvarmak, dua etmek iin meyda na karsa bu duann hibir faydas olmaz. Mlik olduun altm ve gm ile insanlara refah ver. Sen de mstefit ol. Bil ki bu evi terkedip gidecek sin. sterse bir kerpii altm, bir kerpii gm o l sun.] Nakletmiler ki boulan zenginin Msrda fakir akrabas varm. Ondan miras kalan mal ile zengin olmutur. Eski psk elbiselerini atp yeni ipekli, yn l gzel kumalardan elbise bitirmiler. Hemen o hafta iinde idi ki, onlardan birisini gr dm, arkasnda klesi, yel ayakl bir ata binmi gi diyordu. Kendi kendime dedim ki: [Ah, u len zengin dirilip de kabilesinin, akra basnn, aralarna gelseydi! Vrislere konduklar mirs geri vermek, akrabalarnn lmnden daha firak l olurdu.] Eskiden onu tanyordum. Eteini ektim, dedim: [O talihsiz adam toplad yemedi. Ey iyi huylu, te miz adam sen ye.] HKYE Zayf bir balknn ama kuvvetli bir balk dt. Balknn onu ekip karacak kadar kuvveti yoktu. Balk balkya glip geldi. Balknn an ekti, g trd, gitti. [Bir uak nehirden su getirmeye gitti, su fazla geldi, ua ald, gtrd. A her zaman balk tutard, bu defa balk gitti, a da beraber gtrd.] Dier balklar teessf ettiler; ama byle .balk dmken muhafaza edemedin, diye balky ayp ladlar.
418

Balk yle dedi: Arkadalar, ne yapaym ki o balk benim rzkm deilmi, baln ise dnyada he nz rzk varm. [Rzksz balk Diclede balk tutamaz, eceli gelmiyen balk karada lmez.] HKYE Eli aya kesik bir kimse, bir krkaya ldrd. Bir rif ona tesadf etti, yle dedi: Sphanallah, u hayvancn bin aya olduu hlde, ecel gelince bir elsiz ayakszdan kap kurtulamyor. tCan alan dman arkadan koarken, ecel kaan kimsenin ayam balar. Dman birbiri arkasndan hcuma kalknca, artk okun yayn ekmek, doru ol maz.] HKYE Bir iman ahma grdm, srtna ar bir hilat giymi, bana Msr bnisi balam. Birisi bana sordu: Sdi, u ilemeli ipekli kuma , u bir ey bilmiyen hayvann stnde nasl bulu yorsun? Ben de: Altn suyu ile yazlm irkin bir yazya benziyor dedim. [O insana benziyen bir eek, yahut bren bir kzdr. Bykler, bir gzel yaradl bin tane ipekli elbiseye mreccahtr, demiler... Bamda sang, srtnda kaftan, zhir ss olmasa bu hayvann insana benzer yeri yoktur. Onun btn varl, mlk sahsnda dola, ka nndan baka hell bir ey bulamazsn. erefli bir kimse servetini kaybetse onun yce de
419

recesi zayf olur sanma. Buna mukabil, bir Yahudi ei ini gm detse, ve o gm kapsnn gm ei ine altn ivi kaktrsa, erefli olmas kabil deil dir.l HKYE Bir hrsz bir dilenciye yle dedi: Utanmaz msn ki, bir arpa arlnda gm iin her alaa avu ayorsun? Dilenci yle cevap verdi: [Bir habbe gm iin el uzatmak, bir buuk denk iin el kestirmekten daha iyidir. 1 HKYE Bilei kuvvetli bir (yumruk atc) y hikye eder ler ki, ilerinin ters gitmesinden dolay canndan bizr olmu; boaz geni, eli dar olduundan figna ba lam... Hlinden babasna ikyet etmi ve ban alp git mek iin izin istemi: Ola ki kolumun kuvvetiyle mak sudumun eteini ele alaym, (muradma nil olaym) servet kazanaym demi. Nasl ki bykler yle syle milerdir: [nsan, faziletini, hnerini gstermezse o fazilet ve hner zyi olmu demektir. d aacm atee atar lar, miski ezerler ki kokusu ksn. 1 Babas demi ki: ocuk Olmyacak bir hayli ka fandan kar, kanaat ayan selmet eteine ek ki bykler: Devlet almak ile deildir, mustarip ol mamak, kanaat etmek lzmdr demiler. [Kimse zorla devlet eteini tutamaz, zorla mak suduna eriemez. m kadnn kana rastk ekmek bouna yorulmaktr.]
420

Eer sann her telinde iki yz hner olsa, bah tn kt ise o hnerler ie yaramaz. Talihsiz bir kuv vetli ne yapabilir? nsanda kuvvetli bazu yerine talih bazusu bulunmaldr. ocuk cevap vermi: Babacm, seferde gnl elendirmek, fayda kazanmak, acayip grmek, garaip iitmek, ehirler seyretmek, dostlar edinip konumak, mansp, edep, mal, para kazanmak, dostlan tanmak, zaman tecrbe etmek gibi menfaatler var. Nasl ki o yolun yolculan: [Dkknda, evde rehin gibi oturduka ey ham, asl adam olamazsn. Cihandan gitmeden evvel k, gez, temya bak.I demiler. Babas demi ki: Ey oul, sylediin vehile se ferin menfii oktur, lkm sefer be kimseye mahsus tur. Birincisi bezirgndr. Bezirgnlar mal, mlk, kud ret sahibi insanlardr. Yakkl kleler, criyeler, e vik uaklar ile her gn bir ehirde, her gece bir ma kamda, her dem bir teferrghta dnya saadetinden mstefit olurlar. [Zengin kimse dad, ovada, lde garip deildir; her nereye gitse adr kurar, yatakhneler yapar. Dnya muradna ermemi bir kimse ise ana yur dunda garip, tannmaz olur.l kincisi limdir ki tatl sz, feshatte ve belgatte kuvvet ve kudreti ile nereye varsa, herkes onun hizmetine koar, ona ikram eder. [lim kimsenin vcudu yalnz altm gibidir ki, ne reye gitse kadrini, kymetini bilirler. Bir zadegnm chil olu ise yalnz bir ehirde geen sikkeye benzer ki, baka ehirde kimse onu kabl etmez.] ncs gzel yzl insanlardr ki ehli diller onunla grmee meyleder. Sohbetini ganimet, ona
421

hizmeti canlarna minnet bilirler. Nasl ki yle demi lerdir: Azck ceml, ok maldan iyidir. Gzel yz, has ta gnlerin merhemi, bal kaplarn kilididir. [Gzeli, anas, babas kahr ile kovsalar ehemmi yeti yoktur. O nereye gitse izzet, hrmet grr. Tavus tyn Mushf- erifler arasnda g rd m zaman ona hitap ile dedim ki: Bu kadarn se nin derecenden fazla gryorum. Tavus ty bana cevap olarak yle dedi: Sus, gzel nereye gitse, kimse onun nne elini uzatp dur demez. Bir ocukta gzellik, dilberlik olunca, babas on dan uzak da olsa zarar yoktur. O bir incidir, isterse sedefi olmasn. Tek inciye her kes mteri bulur.] Drdncs gzel sesli insandr ki, dvud haneresiyle suyu akmadan; kuu umadan alkoyar. Ve bu fazilet sebebiyle insanlarn gnllerini avlar, ilim ve irfan sahipleri onunla bir mecliste bulunmaya rabet gsterirler. Ona hizmet ederler. [Benim kulam gzel terennmlere mildir. iki telli saza dokunan kimdir? Sabah arabiyle mest olanlarn kulaklarnda yu muak, hazin ses ne hotur. Gzel ses gzel yzden daha iyidir; nk gzel yzden nefis holanr. Gzel ses ise rhun gdasdr.] Beincisi sanatkrdr ki, kolunun almasiyle na fakasn temin eder ve ekmek iin yz suyu dkm olmaz. Nasl ki ukal sylemilerdir: [Eer bir eskici kendi ehrinden kp yabanc bir ehire gitse sknt, mihnet ekmez. Fakat CNimruz)
422

padiah ( 1 ) kendi memleketinden onu tanimyan bir ehire gitse a lr.l Beyan ettiim sfatlar seferde akl banda, gzel yaamaa sebep olur. Fakat bir kimse bu sfatlarn hepsinden bibehre ise, kuruntu ile ban alr, kar ve bir daha nam ve ann kimse duymaz. [Bir kimseye felek kin tutarsa, ona iine yaramyacak eyler gsterir. Nasl ki, yuvasn bir daha gr mesi mukadder olmyan bir gvercini kaza, dne ve tuzak tarafna gtrr. Sanat, fazilet ve geinmenin esas olan paradan mahrum bir kimsenin seyahate kmas cahillik ve kal tabanlktr.] ocuk cevap vermi: Baba hakimlerin szlerine nasl muhalefet edeyim ki yle demiler: Geri her kesin nzk nceden ayrlmtr, fakat bunu elde etmek iin esbbma tevessl arttr. Bel her ne kadar mukaddes ise de o belya giri kaplarndan saknmak vciptir. [Rzk her je kadar phesiz eriecek ise de akll olan o nzk kaplarnda arar. Bir kimse her ne kadar ecelsiz lmiyecek ise de sen ayanla ejderhann azma girme.] Malik olduu kuvvet sayesinde heybetli fil ile cenkleirim, kkremi arslana pene atanm. Seya hate kmam mnasiptir; nk fakirlie bundan da ha ziyade sabredemiyecim. [Yiit kendi yerinden, yurdundan birkere uzak lanca artk gam yemez btn dnya onun yeri olur. Gece olunca her zengin sarayna dner. Fakire gelince nerede akamlarsa oras onun saray olur.
(1) Nimruz, Trkistanda bir ehrin ismidir. Buradaki m ns (yar dnya), veya (rubu meskn) padiah demek olacak.

423

Onun makama, meskene, ne htiyac var. Nereye git se oras Tanrsnn mlkdr.] ocuk bunu syledi ve pederinden himmet dile yerek vedalat ve yola revan oldu. Giderken u sz leri sylediini iitmiler. [Hner sahibinin baht, arzusuna yr olmazsa ad san bilinmiyecek yerlere gider.] ocuk gide gide bir su kenarna varm, yle kor kun bir su ki iddetinden ta ta stnden yuvarla nyor. alts bir fersahlk yere gidiyormu. [Korkun bir su ki rdek o suda emin olamyor, en ufak dalgas kenardan deirmen tan kopanyormu.J ocuk bir takm insanlar grm ki her birisi ufak bir para mukabilinde gemiye oturmu, kalkmak iin hazrlanmlar. Gencin verecek paras yokmu. Geimiciyi medih ve senaya balam. Ne kadar yalvar msa ona yz vermemiler, demiler ki: [A ltln yoksa kimseye zor edemezsin ,altnn var sa zora muhta deilsin.] Mrvetsiz gemici ona glm, ona ehemmiyet vermemi ve demi ki: [Altnn yok, zor ile denizden geemezsin. On ki ilik kuvvet neye yarar. Bir kiilik altn getir.] Gemicinin dokunakl sznden gencin kalbi alt st olmu, ondan intikam almak istemise de gemi kalkm, nihayet gemiciye barm, u srtmdaki elbi seyi raz olursan veririm, esirgemem, demi. Gemici tamah etmi, geri evirmi. [Tamah akll insann gzn grmez eder. Ta mah, kulan ve balklan tuzaa balar. I Gen, gemicinin sakaln, yakasn ele geirir ge irmez onu kendine doru ekmi ve bir iyice dvm.
424

Gemicinin arkadalar yardm iin gemiden kmlar sa da onlar da ciz kalp gemiye kamlar. Nihayet gen bir msaleha etmei mnasip gr mler ve gemi cretinden vazgemiler. IBaktm ki i kavgaya varacak sabret. nk yu muaklkla cenk kaps balanr. (Kapanr). nat grdn zaman ltif l, nk keskin kl yumuak ipei kesmez. Tatl dillilikle, ltf ile holukla bir fili kl ile yed mee kadir olursun.] Gemiciler geen muameleden dolay zr dileye rek gencin ayama dmler ve mnafklkla onun bam, yzn pmler, onu gemiye alarak alm lar. Gemi ile gide gide bir diree rastgelmiler. Bu di rek (stun) Yunan sanndan olup su iinde dikilmi imi. Gemici yle demi: Gemicinin bir bozukluu var, iinizde gz pek en birinci babayiit kimdir ki u diree kadar gitsin. u stununa karak geminin palamarn tutsun, biz de gemiyi tamir edelim. Yumruku gen, bamda tad yiitlik gururile: Ben karm demi; incinmi dmann halini dnmemi. Hkimlerin bu hususta syledikleri sz lere kulak asmam. Hkema yle demiler. Her kimin gnlne bir elem eritirdinse arkasnda yz rahat eritirsen bile o bir elemin intikamndan emin olma; nk ok tem reni yaradan kar, fakat acs yrekle kalr I (Bekta) arkadana ne gzel sylemi: Dma nn trmaladn zaman ondan sakn, emin olma de mi. Eer birinin gnln incittinse, iyi bil ki senin degnln incinecektir.
425

Kalenin burcuna ta atma ki sana da hisardan ta gelmesin.] Yumruk atc geminin palamarn bileine dolayp stunun stne knca gemici palamar kesmi, ge miyi yrtm. Zavall gen orada aakalm, bir iki gn, bel mihnet grm, eziyet ekmi, nc gn uyku yakasndan yalam, onu suya atm. Bir gn bir gece sonra sahile km. lm haline gelmi. Aa yapraklan, ot kkleri yemee balam, nihayet azck kuvvet bulunca bir yol tutmu, gide gide, a, susuz, takati kesilmi olarak bir kuyu bana gitmi, grm ki bir takm insanlar toplanmlar, bir bardak suyu bir pul mukabilinde iiyorlar. Yumruku gencin pulu yok. Su istemi vermemi ler. Zoraki imek istemi, mmkn olmam; kzm. Birka kiiyi dvm, onlar da el birlii ederek onu iyice dvmler, yaralamlar. [Sivrisinekler oalmca o kadar hrn, sert olan fili smr, malp ederler. Kanncalar birleince erkek arslann derisini yzerler.] Ncar hasta ve mecruh olarak bir krvana katl m, yrm. Kafile akam st bir yere konmu. Burada hrsz tehlikesi varm. Gen bakm ki krvan halk titreiyor, bittik hep leceiz, diyorlar. Gen onlara yle demi: Keder etmeyin aranz da ben vanm, elli kiiye kar koyabilirim. Dier gen ler de bana yardm ederler. Onun bu sz zerine adamlarn yreklerine kuv vet gelmi onun arkadalna sevinmiler, yiyecek vermiler, su vermiler. Gencin midesinin atei ykselmi, itahla birka lokma yemi, birka yudum su imi, nihayet iinin ifriti dinlenmi, uykuya dalm.
426

Krvan iinde pimi, cihan grm bir ihtiyar varm. Demi ki: Arkadalar ben hrszlardan ziya de bu sizin klavuzunuzdan korkuyorum. Baknz si ze bir hikye syliyeyim: Vaktile bir Arap bir miktar para toplamt. Hrszlarn korkusundan gece, yalnz evde uyuyamazd. Korku ve can skntsn gidermek iin dostlarndan birisini yanma ald; birka gece o dostu ile birlikte kald. Dostu olacak o adam, Arabm paralarna vkf olunca paralan ald kat. Arap, mlplak kald, peri an alyordu. Sordular: Ne oldu, yoksa paran hrsz m ald? Arap: Hayr vallah klavuz gtrd dedi. [Ylann ahlkn rendiimden beri asla ondan emin olarak oturmadm. nsann gzne dost grnen dmann yaras daha fenadr! Arkadalanm ne bilirsiniz ki bugen de hrszlar dan olmasn. Kurnazlkla aramza sokularak frsat vaktinde arkadalanna haber etmesin, brakalm, s relim gidelim. Kafiledeki genlere onun tedbiri doru gelmi, yumruk atcdan kalben korktuklan iin takmlann ykletmiler, onu uykuda brakmlar, gitmiler. Uyand zaman arkasna gne vurmutu. Ba n kaldrm, bakm ki krvan gitmi. Bir ok dnp dolam yol bulamam. A ve susuz, yzkoyun uza np kendini lme teslim ederken yle diyormu: [Ancak gurbet ekmemi olan insan, gariplere fena muamele eder! O bu szleri sylerken bir ahzade av arkasndan koarak askerlerinden uzak dm ve yumruk atc nn ba ucuna dikilmi durmu. Yumruk atcnn szn iitince klna kyafeti ne bakm, grnn temiz fakat halini perian g rnce sormu:
427

Neredensin, bu yere nasl dtn? Yumruk atc bandan geen ileri anlatm. ehzadenin ona yrei yanm. Hilat vermi, pa ra vermi, yanna emin bir adam katarak onun mem leketine gndermi. Yumruk atc ehre gelmi, baba s onu grnce sevinmi, sa salim geldiinden dola y Cenab Hakka kretmi. Yumruk atc o gece geminin halini, gemicinin ce fasn, kyllerin su bandaki halerini, krvan hal knn vefaszln babasna anlatm. Baba demi ki: Ey oul ben sana giderken deme dim mi ki eli bo olanlarn cesaret eli balanm, arslanlk penesi krlmtr. [Parasz, pulsuz bir silhor ne gzel sylemi, demi ki: Arpa kadar altn, elli batman kuvvetten da ha iyidir.l ocuk cevap vermi: Baba, eziyet ekmedike h zineyi elde edemezsin. Cann tehlikeye koymadka dmana zafer bulamazsn: Taneyi tarlaya samadk a harman kaldramazsn. Grmez misin ki azck ezi yet ekmekle ne kadar hazine kazandm. Biraz ine yemekle ne kadar bal edindim. [Her ne kadar rzktan hari yemek mmkn de il ise de rzk istemede tenbellik yapmamak lzmdr. Dalg, timsahn daman (timsah tarafndan yutuyormu.] [Her ne kadar rzktan hari yemek mmkn de il ise de rzk istemede tenbellik yapmamak lzm dr. Dalg, timsahn daman (timsah tarafndan yu tulacan) dnecek olursa kymetli inciyi asla elde edemez.] Deirmenin alt ba sabit olduu iin ar yklere tahamml etmesi lzmdr.
428

[Hrn, fkeli arslan maara dibinde ne yer, kezalik vurulmu doan ne avlyabilir. Eer sen ev iinde a,v tutmak istiyorsan elin, aya n rmcek gibi olur, ancak sinek avlarsn. 1 Babas demi ki: Ey oul bu defa felek sana yar dm etti. kbal, saadet klavuz oldu. Gln dikenden, dikenin ayaktan kt. Devlet sahibi olan bir zat sa na yetiti, sana acd, ihsan, inam etti. Eksiini ta mamlad. Byle bir tesadf nadir bulunur. Nadire ise hkmedilemez. [Avc her vakit akal tutamaz. Olur ki gnn bi rinde onu kaplan paralar.] yle ki: Pars padiahlarndan birisinin yznden pek kymetli bir inci varm. Mezkr padiah bir kere teferr iin irazda Musalla denilen yere km; em retmi, o yz Deylemli Adudddevlenin mezar nn kubbesi zerine koydurmu. Her kim okunu bu yzn halkasndan geirirse yzk onun olsun, de mi. O gn tesadfi olarak maiyetinde drt yz mhir oku varm, bunlar yle stad imiler ki oklarn is tenilen hedefe isabet ettirirlermi. Bu stadlar hep at mlar, hi birisi okunu yzkten geirememi. Fakat bu srada bir ocuk, bir misafirhanenin damna km, her tarafa gelii gzel ok atyormu. Naslsa bdisab o ocuun okunu halkadan geirmi, yz o ocua verdikleri gibi bir ok para da vermiler. ocuk yz, paralan alnca okunu, yayn yak m. ocua sormular: Niin byle yaptn? ocuk cevap vermi: Kazandm bu ilk eref bki kalsn diye. [Bzan olur ki, parlak fikirli bir hakimden doru
429

bir tedbir sdr olmaz, bzan olur ki chil bir ocuk yanllkla oku hedefe vurur.] HKYE Bir eyhi grdm, bir maarada oturmu; insan larla alkasm kesmi. Dnya varlndan o derece msnani bir hle gelmi ki nazarnda padiahlarn, zenginlerin hibir kymeti kalmam. [Her kim bir kere dilenmek yolunu tutarsa ln ceye kadar una, buna niyazda bulunur. Tamh braktn zaman hakik padiah olursun. Tamahsz kimse ok erefli ve minnetsiz olur.I O tarafn padiahlarndan birisi o dervie: Bir gn bizim lokma ekmee muvafakat buyururlar m? Aziz lerin yksek ahlk bu ricmzn reddine msait de ildir midindeyiz diye haber gnderdi. eyh, dvete icabet snnettir, kanaatiyle bu dveti kabul etti. Bir gn sonra padiah eyhi rahatsz etmi olma sndan dolay zr dilemek iin geldi. Padiahn gelmesiyle eyh kym etti. Padiah ku caklad. Gnln ald. Onu medih ve sen etti. Padiah savuup gittikten sonra bir mridi sor du: Padiah ilebu kadar mlkat detinize muhlif idi, bundaki hikmet nedir? eyh yle cevap vermi: iitmemisin ki hkem demilerdir: [Kimin sofrasnda oturup yemek yersen onun hiz metine komak ve ona hrmet etmek lzmdr. Ihsnm mkfatm veremezsen,hi olmazsa are sizlikten dolay zr dile. Kulak btn mrnde def, enk, ney sesi iitmiyebilir.
430

Gz; ba, bahe temsndan. feragat edebilir. Di ma; glsz, nesinsiz yaayabilir. Ku ty doldurulmu yastk olmazsa ta ba altna koyup yastk edinmek kabildir. Yatakta uyku arkada bir dilber bulunmazsa in san kendi kollarn kucaklyabilir. Fakat bklm bklm olan bu deersiz karn g dasz yapamaz.]

431

DRDNC BAP SKTUN FAYDALARI BEYANINDADIR HKYE Dostlardan birisine dedim ki: ok vakit sz sy lememeyi ihtiyar ettiime sebep udur: Ekseriya sz iinde tesadfi olarak iyi de bulunur, kt de bulu nur. Dmanlarn gzleri ise iyilii grmez, ktl grr. Dostum dedi ki: Karde, dmann iyilik grme mesi iyidir. [Dmanlk gziyle baklnca, hner byk ayp grnr; Sadi gldr, fakat dmanlarn gznde dikendir. Dman iyi bir kimseye rastlad zaman onun hakknda, bu adam yalancdr, serketir, diye ta atar. Cihan parlatan gne emesi, kr yarasann g zne irkin grnr.] Bir bezirgan bir altm ziyan etti. Oluna dedi ki: Sakm bu ziyan lfn kimseye ama! ocuk: Baba, ferman szindir, sylemem, fakat bunun faydasn bana anlat dedi. Babas: Syleme, t ki musibet iki olmasn, dedi. Birisi sermayenin noksan olmas, dieri komularn oh demesi.
432

[Kederini dmanlara syleme, nk yzne kar (lahavle...) ekerler, fakat ilerinden sevinirler.! HKYE Akll bir gen, her trl fazileti cmi ve ndir bir tabiate mlikti byle olmakla beraber limler mahfellerinde bulunduka bir ey sylemez, hep din lerdi. Bir kere pederi ona dedi ki: Bildiin eylerden sen de sylesen olmaz m, niin bir ey sylem iyor sun? ocuk cevap vererek: Korkuyorum ki bilmedi im bir ey sorarlar da mahcup olurum. dedi. [Onu iittin mi ki, bir sofu ayakkabsnn altna birka ivi akyordu, bunu gren bir avu sofunun yakasna yapt: Sen madem ki ivi akmay biliyor sun, gel benim atm nalla! dedi. Sylemedike kimsenin seninle ii olmaz; fakat syledin mi delilini getirmelisin.! HKYE Sayl limlerden birisi, dinsizlerden birisiyle mbhaseye tututu. Delil getirmekte onunla baa ka mad. Nihayet mbhaseden vazgeerek dnp gitti. Birisi o lime dedi ki: Sen bu kadar ilim, edeb, fazl, hikmet sahibi iken bir dinsiz ile baa kamadn m? lim cevap verdi: Benim ilmim Kurandr, hads tir, meyih szleridir. O ise bunlara inanmyor, syle diklerimi dinlemiyor. -Ben mi onun kfrn dinliyeyim? [Kuran ile, hads ile ilzm edemediin adama ve recein en iyi cevap skttur.!
433

HKYE Bir budala bir limin yakasndan tutmu, ona hr metsizlik ediyordu. (Calinoz) bu hli grnce: Eer bu adam hakik lim olsayd, byle bir chil ile ii bu de receye getirmezdi, dedi. [ki kil arasnda kavga, inat olmaz. Akll bir kimse zevzek bir insan ile ekimez, onunla inatla maz. chil, vahilik, hoyratlk ile sert syliyecek olursa, kil yumuaklk ile onun gnln yapar. 1 ki ehli dil aralarnda bir kl muhafaza ederler, koparmazlar. ki kiiden biri serke, teki halim, se lim olursa, yine byledir. Eer her iki taraf chil ise aralarnda zincir de olsa koparrlar, krarlar. [Birisine kt huylu birisi svm, svlen kimse tahamml etmi ve skn ile ona yle demi: Ben se nin sylemek istediin dereceden daha fenaym. Sen benim kadar bilmezsin.!
HKYE

(Sahbani Vail) iin, fesahatte nazirsizdir derler. Feshati o nisbette idi ki, bir cemiyette bir sene sz syleseydi, bir lfz tekrar etmezdi. Eer sylerken ayn mnay sylemek lzm gelseydi, onu baka bir ibare ile anlatrd. Padiahlara nedim olan zatlar iin bir takm me ziyetler lzmdr ki, birisi de bir mecliste syledii lfz tekrar etmemektir. [Sz ne kadar gnle ho, tatl gelir; tasdik ve tahsine lyk olursa da bir kere syledin mi artk bir daha tekrar etme; nk bir yemekte helva bir kere yenir, iki kere yenmez. I
434

HKYE Hkemdan birinden iittim ki: Hibir kimse as la cehaletini ikrar etmez. Ancak biri sz sylerken da ha szn tamam etmeden onun szn keserek ken disi sze balayan kimse cehaletini meydana vurmu olur. [Ey akll zat, szn ba ve sonu vardr. Birisinin sz bitmeden sen sze girime. Edep, tedbir, akl sa hibi insan bakalarn susmu grmeyince sz syle mez.! HKYE (Sultn Mahmud-u Gaznev) nin mukarreplerinden birka veziri, (Haan Meymend) ye: Bugn sul tan filn i hakknda size ne syledi? diye sormu lar. (Meymend) cevabnda: Ne syledii sizden de gizli kalmaz, belki size de syler, demi. Kleler: Siz memleketin bavekilisiniz, size syle diini bizim gibilere sylemez demiler. (Meymend): Sultan bana bir ey sylerse o sz bakasna sylemiyeceime itimat ile syler. O hlde ne sylediini niin soruyorsunuz? demi. [Dirayet, irfan sahibi olan her zat bildiini syle mez. Padiahn srrn if etmek insanm haytna ml olur. nsanm kendi hayat ile oynamas doru deil dir. Padiah sr olarak sana bir ey syledii zaman o sim ama yr, kendi bamla oynama.! HKYE Bir evi satn almakta mtereddit idim. Bir ft de435

di ki: Ben bu mahallenin ileri gelenlerindenim-, bu evin btn evsafn benden sor; hibir kusuru yoktur. Cevap olarak dedim ki: Evet! Senin komuluun dan baka bir kusuru yoktur. [Bir ev ki onun senin gibi komusu vardr. Ancak ayan bozuk on ake eder. u kadar var ki, sen ldk ten sonra bin altn edecei umulur.) HKYE irlerden birisi hrsz etesinin reislerine gitti, onu methetti; bir kaside verdi. ete reisi emretti, iri soydular, elbiselerini al dlar, kyden kovdular. Mevsim kt. Zavall kyden karken zerine kpekler hcum etti. Yerden bir ta almak istedi, yer buz tutmutu, ta kopanp alamad. Bunun zerine yle dedi: Bunlar nasl haramza de insanlardr, kpekleri brakm, talan balam lar. ete reisi pencereden iitti, gld ve: Ey hikmetinas ir, dile benden ne dilersen? dedi. ir cevap olarak unu syledi: Eer ihsan buyu rursanz elbisemi dilerim! [nsanlar, insanlardan iyilik umarlar. Bana gelin ce senden iyilik midim yoktur; yalnz ktlk etme.] ete reisi ona acd, emretti, elbisesini verdikleri gibi bir de kaftan hediye etti, biraz da para verdi. HKYE Bir mneccim evine geldi. Bakt ki kans yabanc bir erkek ile oturuyor. Mneccim svp saymaya balad. Arada kavga kt.
436

Arif bir zat ii anlaynca yle dedi: [Ey mneccim, sen ki evinde kimin bulunduunu bilmiyorsun. Felein en yksek noktasnda ne bulun duunu nasl bilirsin?!
HKAYE

irkin sesli bir hatip vard. Kendisini gzel sesli sanrd. Bouna bardka barrd. Sen onun sesini iitsen, ya uursuz karga baryor zanneder, yahut eek anryor derdin. Seslerin en irkini eeklerin se sidir yetini onun hakknda inmi, dersin. [Eekler babas hatip anracak olsa yle bir sesi var ki, Fars lkesindeki stahr kalesini ykar.] Ky halk mevki ve rtbesini nazan itibara alarak onun belsn eker, kendisine eziyet etmeyi mnasip grmezlerdi. Nihayet onun ile gizli adveti bulunan o iklimin hatiplerinden birisi onun hatrn sormya geldi. Ona: Senin iin bir rya grdm, hayrl olsun dedi. Hatip: Ne grdn? diye sordu. Grdm ki, de di., senin gzel bir sesin varm ve bu ses insanlara huzur ve rahat veriyormu. irkin sesli hatip bu sz zerine biraz dndktan sonra yle dedi: Ne mbarek bir rya grdn ki, beni kendi aybma muttali kldn; anlald ki sesim irkin imi ve halk rahatsz ediyormu. Tvbe ettim bundan sonra yava okurum, barmam. [Dostlarn grmelerinden zlyorum, nk onlar benim kt huylarm bana gzel gsteriyorlar. Dostlar, aybm keml, hner grrler, dikenimi gl, yasemin gsterirler. Yzsz, pervasz, serbest d man nerede? Onlan istiyorum, seviyorum; t ki bana ayplarm gstersinler.]
437

HKYE Birisi (Sincar) mescidinde parasz, Allah iin ezan okurdu. yle bir fena sesi vard ki, iitenler nefret ederdi. Mescidin banisi ise dil, iyi huylu bir bey idi. Mezzinin gnln krmak istemiyordu. Nihayet daya namad, onu oradan armak iin ona yle dedi: Ey civanmert, bu mescidin eski mezzinleri var, her biri ayda be lira alr, gel sana on lira vereyim, baka bir yere git, orada mezzinlik et. Mezzin bu sz kabul etti. O mescitten ayrld, gitti; fakat bir vakit sonra tekrar beyin huzuruna gel di ve: Beyim! Bana gadretmisin. Sen beni bu mescit ten on lira ile ayrdn, baka yere gnderdin; imdi o gittiim yerden baka bir yere gitmekliim iin bana yirmi Ura teklif ediyorlar. dedi. Bey gld: Sakn alma, kabul etme, ezana devam et, onlar elli liraya da raz olurlar. dedi. IBirisi keserle mermerin zerinden amur kazd zaman nasl olursa senin fena sesin de gnlm yle trmalyor.! HKYE Fena sesli bir hfz durmadan yksek sesle Kuran okurdu. Bir arif ona tesadf etti: Ayln katr? de di. Hafz: Aylm yok dedi. rif: O hlde niin ken dine zahmet veriyorsun? dedi. Hfz: Allah iin okuyorum dedi. rif rica etti: Allah iin okuma. [Sen Kuran byle okuduka mslmanlm revnkm giderirsin.]

438

BENC BAP AKA, GENLE DAR HKYE (Haan Meymeneti) ye sordular, dediler ki: Sul tan Mahmudun her biri dnya gzeli bu kadar dilber bendeleri varken nasl oluyor da (Eyaz) onlarn ze rine tercih ediyor? Hibirini Eyaz sevdii kadar sev miyor? Halbuki Eyaz o kadar gzel deildir. (Haan) cevap verdi: Gnln sevdii hereyi gz gzel grr. [Sultan her kimi severse, onun yapt her fena i iyi olur. Padiahn gazabna urayp kovulan kimseye, ne arkadalar, ne de ailesi efrad yz verirler. Her kim ki sevmiyerek bakarsa Yusufu irkin g rr. Eer bir kimse eytana muhabbet gziyle bakarsa eytan onun gznde bir melek grnr.) HKYE Derler ki bir tacirin gzellikte ei az bulunur bir klesi var idi. Tacir onu diyanete muayr olmyarak seviyordu. Dostlarndan biri tacire yle dedi: Yazk, bu kadar gzel ve yakkl kle, ne olurdu kstah ve terbiyesiz olmasayd! Tacir yle cevap verdi: Birader, bir kere birisine
439

onu sevdiini syledin mi, artk ondan hizmet bekle me. klk, mukluk ortaya gelince efendilik, kle lik ortadan kalkar. [Efendi, peri yanakl klesiyle oynamaya, glmeye balaynca, kle efendi gibi naz eder; efendi de kle gi bi onun nazn ekerse taaccp edilemez. Klenin i grc olmas lzmdr. Nazl kle yumruk vurucu olur.l
HKYE

Bir bidi grdm, bir sevdaya tutulmu, bu sevgisi herkesin diline dmt. O kadar aypland, eziyet edildii hlde sevdsmdan vazgeemez, inliyerek y le derdi: [Sevdiim, keskin klla vursan bile senden vazgeemem. Senden baka snacak bir yerim yoktur, kaacak olsam yine sana kaanm.l O bidi aypladm: Nefis aklna, ne oldu ki, hasis nefsin ona galip gelmi dedim. bid biraz dnd, yle dedi: [Ak padiah, nereye konarsa orada sofuluun ad san kalmaz. Yakasna kadar amura den ba renin etei nasl temiz kalr?] HKYE Birisinin gnl elinden gitmi, canndan vazge miti. Fakat gz diktii yer korkun bir yer, lm gir dab idi. Fakat nasip olacak bir lokma, tuzaa de cek bir ku deildi. [Sevgilin altuna kymet vermezse, altun ile toprak sence msavidir.] Dostlan ona nasihatle dediler ki: Bu muhal ha
440

ylden vazge, niceleri senin gibi bu hevese esir ol mu, ayaklan zincirdedir. O inliyerek yle dedi: [Dostlar, bana nasihat etmeyin ki, benim gzm onun sevgisindedir. Cenkiler, pene, o omuz kuvve tiyle dmanlarn; gzeller ise kendisini sevenleri l drr.] Can dncesiyle gnln canan sevgisinden, g z de gzelleri temaadan menetmek mertlie smaz. [Sen eer kendini dnyorsan yalanc k olur sun. Eer sevgiliyi elde etmek mmkn olmazsa, k ln art o yolda lmektir,. Baka tedbirim kalmad, dmanlarm beni kl lar, oklar ile vururlarsa da kalkaym, dostuma gide yim. Eer* frsat elverirse eteini tutaym, olmazsa ei inde leyim.] Onun iini dnen; ona acyan akrabas nasihat verdiler, kr etmedi. Ayana zincir vurdular faydas olmad. [Ne byk dert ki tabip sabr emrediyor, haris nef se ise eker lzmdr. Onu iitmedin mi ki bir muk kma gizlice ne demi, demi ki: sen kendi kadnn, erefini dnr sen, benim senin yannda ne kymetim olur.] Onun k olduu ehzadeye haber verdiler, dedi ler ki: Bir gen bu meydana gelip gidiyor, ho tabia,tli, tatl dillidir. Ondan ltif szler, iitilmemi nkteler dinliyoruz. yle anlalyor ki banda bir sevd, gn lnde bir ate var, deli gibi grnyor. ehzade, onun kendisine k olduunu anlad,atma bindi, o tarafa, gitti: ehzadenin kendisine doru gelmek istediini g rnce, gen alad ve yle dedi: IBeni ldren tekrar yanma geliyor. ldrd ne gnl yanm olduu anlalyor.]
441

ehzade civana nezaket gsterdi: Nerelisin, adn ne, ne i yapyorsun? diye sordu. Fakat delikanl mu habbet denizine yle batm idi ki, nefes almaa kud reti yoktu. [Eer sen, Kuranm yedide birini ezbere okursan, aka dnce, elifi beden ayrt edemezsin.] ehzade dedi ki: Niin benimle konumuyorsun? Ben de derviler zmresindenim, belki dervilerin kula delik klesiyim. ehzade byle deyince gen muhabbet dalgalarnn arpmas arasnda ban kard, yle dedi: [Senin bulunduun yerde benim varlm kalrsa, sen sze baladn zaman bende sz kudreti bulunur sa bu, alacak bir eydir. 1 Gen bunu syleyince bir nra att, cann Cenab Hakka teslim etti. [Dost adrnn kapsnda lene taaccp edilmez. Oradan diri, sa slim kana taaccp edilir.] HKYE Bir muallimin gayet gzel bir talebesi var idi. Mu allim, insanlk hli, onun yznn gzelliine meyil vermi idi. Dier ocuklara gsterdii sertlii ona gs teremiyordu. Onu o derece seviyordu ki, yalnz kal dklar zaman ok kere unu sylerdi: [Ey Huri yzl gzel, seninle o kadar megulm ki kendimi dnmek aklma gelmiyor. Yzme kar ok gelecek olsa yine gzm senden ayramamJ Bir kere talebesi ona yle dedi: Dersimin usl ve dbna gayret buyurduunuz gibi ahlkma da lt fen nazar buyurun. Eer bence makbul grnd hl de haddi ztmda irkin bir huyum varsa beni ikaz edin, ben de o huydan vazgeeyim.
442

Muallim yle dedi: ocuk, bunu sen bakasndan sor. Ben sana yalnz hnerini gren bir zle bak yorum. [Hasudun gz ksn, onun gznde hnerler ayp grnr. Eer bir hnerin, yetmi aybn olsa, dost o bir hnerden bakasn grmez. 1 HKYE Hi unutmam, birgece aziz sevgilim kapdan ieri girdi. htiyatsz yerimden yle sradm ki o srada yenimin rzgr mumu sndrd. [Cemliyle karanlklar aydnlatan sevdiim gece leyin geldi. Bende bu talih yoktu. Bu devlet nereden esti diye hayret ettim.] Sevgilim oturunca itaba balad: Beni grnce mumu sndrdn. Sebebi nedir? dedi. Ben de yle dedim.- Bunun iki sebebi var.- Biri gne dodu sandm da onun iin sndrdm. kincisi de u iki beyit hatrma geldi: [Sakil bir kimse mumun nne gelince, kalk, ce mat ortasnda onu ldr. Eer mumun nne eker gll, tatl birisi ge lirse yeninden tut ve bu sefer mumu ldr.] ( 1 ). HKYE Birisiok zamandr grmedii sevgilisini grnce dedi ki: Nerede kaldn, seni ok zledim, pek grece im geldi. [Ey sarho gzel, pek ge geldin. Eteini kolay ko lay brakamayz.
(1) Farisde (sndr) karl (ldr) denir.

443

Ara sra grlen sevgili doya doya grlenden d a ha iyidir.l

HKYE

Bir sevgili arkadalariyle gelirse cef etmek iin gelmitir; nk onu sevenler onu ya kskanrlar, ya hut ona dman olurlar. [Beni arkadalarnla birlikte ziyaret iin geldiin zaman sulh iin gelmi olsan bile bence sen ceng iin gelmi saylrsn. Yr bir nefes ayr ile sohbet ederse ok geme den kskanlk beni ldrr. Ben ona byle deyince, sevgilim gld ve dedi ki: Sdi Ben meclisin mumuyum, yalnz bir kiiye mah sus deilim. Pervane kendisini ldryorsa, bana ne? Seni ldren ben deilim, sen kendini ldryorsun.!
HKYE

Hatnmdadr ki, eski zamanlarda sevdiim ile bir kabuktaki iki badem ii gibi beraberce yaadk. Nasl o baka memlekete gitti. Bir mddet sonra geldi ve: Niin biriyle bana bir haber gndermedin? diye si tem etti. Gnderdiim adamn gz senin gzelliin le aydnlansn ve ben bundan mahrum kalaym. Bunu gnlm alamad dedim. [Benim o eski yrime syleyin, bana dil ile tvbe ettirmesin, nk bana kl ile de tvbe ettirmek ka bil deildir. Gz seni doya doya seyreden kimseyi kskanrm. Bir de diyorum ki kimse seni grmee doyamaz.!
444

HKYE Bir limi grdm, birisinin akna tutulmu ve bu srr da f olmu idi. Birok evir grr, derecesiz ta hamml gsterirdi. Bir kere ona ltife yoliyle dedim ki: Biliyorum, sen bu gzeli, temiz bir ak ile seviyorsun. Sevgin bir ktle mstenit deil. Fakat kendisini kabahatli mevkide bulundurup terbiyesizlerin evrini ekmek limlerin erefine yakmaz. lim yle dedi: Dostum, benim yaay tarzm ayplama! Bu dediin makl ii ben nice kere dn dm; fakat o daha kolay geldi. Hkem ise yle de miler.- Gnl skntya koymak, gz mahedei ce mlden alkoymaktan daha kolaydr. [Her kim karsmdabir dilber tutarsa sakaln onun eline vermi olur. Birisi ki onsuz yaamak mmkn deildir; eer ce fa ederse ekmek lzmdr. Boynu bal ceyln kendi kendine bir yere gidemez. ' Bir gn sklm, aman senin elinden demitim. O gnden beri bu szden ka kere istifar ettim. Dost, dostundan aman demez. Binaenaleyh imdi onun ira desine tabiim. sterse ltfedip beni yanna arr. s terse kahrederek beni kovar.]
HKYE

Herkesin bana geldii gibi, genlik zamannda bir gzel sevmitim. Yz ayn on drd gibi idi. [Yananda biten taze tyler, b hayat ile besle nen imenlere benziyordu. Nebat ekeri yemek isteyen ler onun eker akan dudana bakarlard.] Naslsa bir hareketi houma gitmedi. Ondan ay445

rldm. Muhabbet boncuunu topladm ve dedim ki: [Haydi git; ne hlin varsa gr, mademki bizimle alkadar deilsin; kendi arzuna gre hareket et.] Ben byle deyince o kalkp gitti. Giderken u sz leri sylediini iittim: [Eer yarasa gneten holanmazsa, gne, ky metini kaybetmez.] Bunu syledi, kalkt baka ehire gitti. Fakat ben perian oldum. [uslat zamann kaybettim evet insanlar mu sibetlere uramadka gzel yaamann kymetini bil mezler. Sevgilim, geri gel, beni ldr, senin karmda l mek, senden sonra yaamadan daha hotur.] Cenab Hakkn ltuf ve ihsn ile birmddet sonra geri geldi. O dvud ses bozulmu, o yusufi gzellik ziyan olmu! Elma gibi enesi ayva gibi tozlanmt. Gzellii eski revnakn kaybetmi. Bununla beraber umuyor ki onu kucaklyaym, peyim. [Gzel, sevimli olduun gnler senden gzn ayrmyan k nazarndan uzak tutuyordun. Gzel tye bugn byklar, sakal telleri oturmu; k ile barmaya gelmisin. Ey taze bahar, yapran sarard. Tencereyi koyma ki atein geti, ne salmyorsun, kibirleniyorsun, eski devleti mi tasavvur ediyorsun? Seni kim diliyorsa onun yanma git, seni kim satm almak istiyorsa ona naz et. Bir takm irler demiler ki: Bahe yeilliksiz ho olmaz. Bunu kim sylyorsa bunu o bilir. Bunu syliyenin maksad udur: Gzellerin yzle rinde biten tze tyler klarn gnllerini daha zi yde celbeder. O irler, tyleri yeil imene benzetmiler, fakat
446

sen o irin dedii gibi deilsin, belki senin yzn p rasa tarlasdr. Ne kadar kesilse, biilse yine bitiyor. Geen sene gittin, ceyln gibi idin, bu sene geldin pars gibi olmusun. Sdi, yeil ty sever, fakat uval dz gibi uzun elifi sevmez. Bu kulak tozundaki tyleri ister yol, ister yolma. Gzellik gnlerine mahsus devlet, her hlde nihayet bulacaktr. Ben nasl ki, kyamete kadar canmn kmamas na mlik deilsem, sen de sakaln kmamasma mlik ve kadir deilsin. Yre sual ettim: Yznn gzelliine ne oldu ki, ayn etrafnda minimini karncalar toplanm dedim. Yr glerek yle dedi: Yzme ne olduunu bil.mem, zannederim ki yzm gzelliimin mtemini e kerek siyahlar giymitir.]
HKYE

Badadm melez Araplanndan birine: Tysz de likanllar hakknda ne dersin? dediler. Cevap olarak dedi ki: Onlarda hayr yoktur, tze iken sertlik ederler, kartlanca yumuaklk gs terirler. [Tysz delikanl gzel yzl iken ac szl, hr n huylu olur. Sakal gelip de irkinletii zaman llfkr ve mfik olurlar.]
HKYE

limlerden birine sordular : Bir kimse bir ay yzl ile halvete oturmu, kapy kapam, rakipler uyumu. Nefis istiyor. ehvet glip, deta Arabm: Hurma olmu, beki dp ses karmyor dedii gibi
447

bir hlde. Acaba o kimse gnahtan korkarak o ay yz lye dokunmadan durur mu? lim yle cevap verdi-, nsan, nefsin bu icaplarn dan kurtulsa bile halkn dilinden kurtulamaz. [nsan kendi ii ile megul olup kimseye fenalk yapmamak mmkndr. Fakat halkn dilini balamak mmkn deildir.!
HKYE

Bir tutiyi bir karga ile kafese koymulard. Tuti kargann irkin manzarasndan zlyor, yle di yordu: Bu ne iren yz, ne sevimsiz ekil, ne m ur dar grn, ne biimsiz klk. Hey uursuz karga, keki benimle senin aran mark ile manp aras ka dar olayd. [Her kim sabah kalkar kalkmaz seni grse selmet gnnn sabah ona akam olur. Senin arkadalna, senin gibi uursuz gerek. Fa kat senin gibi uursuz nerede bulunur?] Lkin iin daha giribi u ki karga* da tutinin ko numasndan bizar olmu. Boyuna (lhavle...) oku yor. Bana gelen bu aksilikten muztarip oluyor. zn-, t ile ellerini ovuturarak yle diyordu: Bu ne ters baht, bu ne alak talih, bu ne bir renkte durmyan zamne. Benim erefime, nma lyk olan, bir bahe nin duvar zerinde kendim gibi bir karga ile gez mekti. [Bir bidi ayyalar arasnda bulundurmak, ona kfi zindan azbdr.I Karga devam ile diyor ki: Acaba, ne gnah etmi im ki onun cezas olarak byle marur, cinsimin lilf, boboaz bir ahman arkadal belsna mp tel oldum.
448

(Bir duvara senin suretini naketseler, o duvarn dibine kimse gelmez. Eer senin yerin cennette olursa bakalar cehen nemi ihtiyar ederler. Bir zahit, ayyalarn algl bir meclisinde bu lundu. Onlann arasndan bir Belhli gzel ona yle dedi: Eer, bizden memnun deilsen, suratn ekitip oturma, nk sen de bizim aramzda acsn. Sen gl ve lle demeti iinde bitmi kuru bir odun, muhalif yel gibi, k gibi nhosun. Kar gibi km, buz gibi donmusun. Bu masal yazmama sebep udur: Bilesin ki limin childen nefret ettii kadar, chil de limden tevah hu eder.J HKYE Bir refikim vard. Yllarca birlikte seyahat etmi, tuz ekmek yemitik. Aramzda sonsuz arkadalk hu kuku hsl olmutu. Nihayet az bir menfaat iin gn lm incitmeyi rev grd, dostluk bitti. Bununla be raber her iki taraftan aramzda bir gnl ball vard. ittim ki, bir gn bir mecliste enmdan iki beyit okumular. Beyitler unlardr: [Benim o sevimli, ssl sevgilim tatl tatl glme e balaynca, gnl yaral klann yaralanna bol bol tuz eker. Ne olurdu bir kere, cmertlerin eteinin fa kir eline gemesi gibi zlfnn ucu elime geeydi.l Beni sevenlerden bazlan kendi gzel ahlklannm icab olarak bu szn gzelliine ehdet etmiler. O zaman benimle dargn olan dostum da orada imi. Bu szn gzelliini o da fazlasiyle medih ve eski arka dalmzn devam etmemesine teessf etmi ve bu hu
446

susta hatnn kendisinde olduunu ikrar etmi. Bu ehdet zerine anladm ki, bende olduu gibi onda da grmek, konumak iin arzu var. u beyitleri yaz dm gnderdim: lAramzda ahd vefa yok mu idi? Byle iken cef ettin, ahdinde vefetmedin. Btn cihanda gnlm yalnz sana balamtm. yle arabuk dneceini bil miyordum. Mamafih, eer hl banmak arzusunda isen geri gel, emin ol ki seni eskisinden daha fazla seveceim.] HKYE Birisinin gzel bir zevcesi vard. Vefat etti. Kay nanas bunak bir kocakar idi. Vefat eden zevcenin mihri sebebiyle adamcaz evde kalmaa mecbur ol du. Kaynanasnn konumasndan pek inciniyordu. Fa kat mihir sebebiyle beraber oturmaktan baka are yoktu. Dostlarndan birisi o adama sordu: O sevgili ar kadandan ayrldn. imdi ne hldesin? Adam yle cevap verdi: Bana zevcemi grmemek, kaynanam grmekten daha g gelmiyor. [Gl yamaya gitti (Kapld), diken kald, define gtrld, ylan kald. Gz temren iinde grmek, dman yzn gr mekten daha iyidir. Bir dman grmemek iin bin dosttan ayrlmak vciptir.] HKYE Hatnmdadr: Genlik zamannda bir mahalleye yolum dt. Aylardan temmuz ay idi. Scak, az
450

iindeki suyu kurutuyor, kzgn rzgr kemiklerin iin deki ilikleri kaynatyordu. nsan olunun tahamml azdr. Gnein bu derece scana dayanamadm, bir duvarn glgesine sndm. Gzlerim bir souk su ve recek, temmuz hararetini sndrecek birisini aryor du. Derken karmda bir evin kaps ald. Evin ara lndan bir aydnlk grnd. Bu aydnlk bir gzelin yznn nru idi. O gzel yle bir gzeldi ki en fa sih dil onun sabahatini beyandan cizdir. Onun orada grn karanlk gecede afak skmesini, yahut ka ranlklar iinde b- hayat andryordu. Elinde bir bar dak karl su, iine eker konulmu, biraz da rak ka rtrlmt. Bilmem ki o erbete gl suyu mu katl m, yoksa gl yznden birka damla ter mi damlatlmt. 0 erbeti nakl elinden aldm, itim. mrm ta zelendi. fYreimde bir susuzluk var ki denizlerce saf, ber rak suyu sora sora isem o susuzluu kimse gidere mez. Gz her sabah byle bir yze den bahtiyara ne mutlu, arap ile mestolan, gece yans uyanr, sknin sarhouna, ise maher sabah ayrlr.] HKYE Birsene (Sultan Mahmut Harzem ah) maslahat icab olarak (Htay) ile sulha karar verdi. Sulh yap mak iin sefretle beni (Kgar) a gnderdi. Kgarda bir gen grdm. Her sfat tam yerinde, btn mnasiyle bir Trk gzeli. Nas ki irler o gibi dilberler haklarnda yle sylemiler: 1 Hocan sana hep uhluk, gnl alclk, cef, naz, itap, sitem retmi.
451

Ben bu ekilde, bu huyda* bu boyda, bu yryte perilerden renmitir. Senin bulunduunyerde bulun may renen adam artk ne seyahat eder, ne de vata nna dner.l ocuk eline (Zemaheri) nin Mukaddeme-i Nahiv rislesini alm, (Drebe Zeydn Amren = Zeyd Amri dvd) diye okuyordu. ocua dedim: Harzem ile Htay bartlar, Zeyd ile Amrin husmetleri hl baki. ocuk gld, nereli olduumu sordu. Temiz raz topranda dodum, dedim. Sdinin szlerinden hatrnda bireyler var m? dedi. Dinle, okuyaym, dedim: [Bir nahivciye tutuldum, fke ile zerime Zeydin Amre hcumu gibi hcum ediyor. 1 ocuk biraz dnd, sonra yle dedi. Bu memle kette onun Farsa iirleri mehurdur. Eer Farsa bir ey sylesen daha iyi anlalr. Kellimnnase al kadri ukullihim = insanlar akllarna gre sylemeli. de dim. [Nahiv zordur, sen nziksin. Sen bu nahvi re neyim diye ok alacak, zleceksin. Bunu dndk e aklm bamdan gidiyor. Dilber! klarn gnlleri avlar gibi senin tuza na tutulmutur. Biz seninle megulz, sen ise Zeyd, Amr ile uramaktasn.] Sabahleyin yola kmak mukarrer idi. Meer kr van halkndan birisi o ocua demi ki: O senin konu tuun Sdidir. Bunun zerine ocuk koarak geldi. Nezaket, mlyemet gsterdi. Ayrlp gidiime mteessif oldu. Ve: Bu kadar gn zarfnda niin Sdi benim demediniz? Deseydiniz, sizin gibi byklerin eref-i kudmundan
452

dolay teekkr iin belimize kemer balyarak lzm gelen hizmet artn yerine getirirdik dedi. Cevap olarak syledim: tSenin olduun yerde ben benim diyemedim.] Sonra ocuk yle dedi: Ne olur, u yerde birka gn istirahat buyursanz, bendeniz de yksek huzuru nuzda mstefit olsam. Mmkn deil, sebebi de u hikyeden anlal yor, dedim-, Byk bir adam grdm, bir dada bir maa raya ekilmiti. Ona dedim-. Azizim niin ehire inmez sin? In de biraz gnln alsn. Cevaben: Orada pek gzel peri yzler var, dedi, belki birisine tutulurum diye korkuyorum. amur k olunca filler yklrlar.] Bunu syledim ve birbirimizin ban, yzn p tk, vedlatk. insan sevdiinin yzn pmek ve yine o daki kada ved etmek zarur olunca, o busenin ne faydas olur? Bana yle geliyor ki, elma da dostlarna ved et miti. nk yznn bir taraf krmz, br taraf sandr. Eer ved gn kederden lmezsem beni hakkiyle seven bir insan addetmeyiniz ! HKYE Ehli tarikat bir fakir Hicaz kafilesi iinde yolda mz idi. Arap beylerinden birisi ona oluk ocuu na sarfetmek zere yz altn vermiti. (Haface) kabilesinin hrszlan birdenbire kafileyi bastlar. Ne var ne yok hepsini aldlar, gtrdler. Kafiledeki tccarlar alamaya, inlemeye, bo yere feryada baladlar.
453

[Gerek yalvar, gerek feryd et. Hrsz altnlar ge ri vermiyecektir.I Krvan halk o hlde iken yalnz o dervi hi isti fini bozmamt. Onda hibir deiiklik husule gelme miti. Dedim: Aziz, senin o mlm olan paray yoksa hrszlar almadlar m? Dervi.- Hayr, aldlar, gtrdler, dedi. Fakat be nim para ile o kadar alkln olmad iin gitme sine zlmedim. [Bir eye, bir kimseye gnl balamamal, nk sonra gnl ekip almak g bir itir. 1 Dedim Bu sylediin sz benim halime pek mu vafktr. Genlik amda bir dilberle grr, konu urdum. Onu pek severdim. O derecede ki gzmn kblesi onun cemali, mrnn sermayesi onun visali idi. Onun gibi gzel yzl bir mahlk olsa olsa gk teki melek olabilirdi. Yoksa yeryzndeki hibir insan onun gibi olmazd. Ondan sonra bakasile konumak bana haram oldu. O sevdiimin bana yemin ederim ki onun gibi bir insan bundan sonra da vcuda gelmiyecektir. Derken bu sevgili vefat etti. Kavim ve kabilesi tt tler, yandlar.] Bana gelince, onun mezannm yannda mesken edindim. Onun ayrldndan ikyetle birok beyitler syledim. u ktalar o beyitlerdendir: [Senin ayana ecel dikeni batt gn keke felek lm klcn benim bama alayd da bugn gzm dnyay sensiz grmeseydi. Sevdiim, toprak bama, ite mezarnn bamdaym. O dilber ki yatmadan evvel yatana gl, nesrin salmadka rahat edemez, uyuyamazd. Felein d
454

n onun yznn gln dkt. Toprann zerin de ocak ocak dikenler bitti. 1 O canann ayrlndan sonra artk yaadm mddete hava ve heves peinde komamaya, kimse ile grmemeye karar verdim. [Dalga korkusu olmasayd deniz ok faydal olur du. Diken znts olmasayd gl sohbeti ho olurdu. Dn gece vuslat bahesinde tavus gibi salmyor, vnyordum. Bugn ise yrin firakile ylan gibi kv ranyorum.]
HKYE

Arap padiahlarndan birisine (tarihlere gre Abdlmelik ibni Mervan) Leyl ile Mecnun arasndaki maceray naklettiler. Mecnunun halini perianln ve iyi bir air olduu halde llere dtn, irade dizginini elinden karm olduunu sylediler. Melik emretti. Mecnunu bulun getirin greyim dedi. Mecnunu buldular, getirdiler huzura kardlar. Melik, Mecnunu ayplad ve nsanlk erefinden ne kusur grdn ki hayvanlk huyunu tuttun, insan lar ile yaamay braktn. dedi. [Nice dostlar Leyly sevdiim iin beni ayplad lar. Leyly bir gn gren yok mu ki benim mazur ol duumu ispat etsin? Ey gnlleri alan gzel, benim aybm arayanlar ne olurdu? Bir kere yzn greydiler. sterdim ki onlar senin karnda turun kesecek yerde kendilerinden geip ellerini kesseler.] T ki iin hakikati benim dvamn doruluuna ehadet edeydide: Cenab Hakkn (Yusuf hakknda Zleyha azndan buyurduu gibi) Beni, onun iin knadnz gzel budur diyeydim.
455

Arap meliki, Mecnunu grdkten sonra Leyl ne surette imi ki bu kadar fitneyi mucip olmutur. u nun cemalini de bir greyim. dedi. Leyly buldurmak, getirmek iin emir verdi. Leyly bulmaa memur olanlar Arap obalann dolatlar. Onu buldular. Padiahn sarayna getirdi ler, huzura kardlar. Melik Leylnm grnle bakt, grd ki esmer benizli, zayf endaml bir kz. Hlsa Melik (Leyl) y beenmedi. nk kendi haremindeki cariyelerin en aas ondan daha g zel, daha ssl idi. Mecnun, Melikin Leyly gz kes mediini ferasetle anlad ve Ey Melik, Leylya M ec nunun gzile bak. T ki ondaki grnn srr, ondaki ince gzellik, sana tecelli etsin, onun hakikati ni gresin dedi. ISen benim derdime acmazsn. Benim arkada m benimle hemdert olan birisi olmaldr ki ben ha limi ona gece gndz anlataym, iki odun birlikte olur sa gzel yanar. Cnanm yurduna dair kulama deen szleri o yurdun gvercinleri duysalar benimle sayha ederler di. Hey dostlarm, afiyet ve selmette olan kimseye syleyin: Sen dertli kimsenin yreinde ne olduu nu bilmezsin deyin. Salamlarda, yar derdi bulunmaz. Ben derdimi hemdert olan kimseden bakasna sylemem. mrm de kendisini a n sokmam olan kimseye andan bah setmek bo eydir. Bizim gibi bir halin olmadka bi zim halimiz sana gre masal olur. Benim yaknlm, bakasna kyas etme. Baka s tuzu elinde tutuyor, halbuki benim yarama edil mitir.]
456

HKYE (Hemedan) kadsn hikye ederler ki bir nalbant ocuuna k olmu, tutuuyordu. Kad bir zaman onu teshir iin yanar, koar, gz ler, arar, haline mutabk olarak u beyitleri syledi: [Gzm o dz selvi boylu gzeli grd, gnlm elimden ald, ayann altna att. Benim bu kstah gzm gnlm kemende drd. Arkada kimseye gnl vermemek istersen gzn bala. Seni yadetmekten kendimi bir trl alamyorum, ba ezilmi bir ylana benziyorum, zarur kvranyo rum.! ittim ki ocuk yolda kadnn nne km, hak knda kadnn yapt eylerin bir ksmn ebyat ear sylediini iitip incindii iin ekinmeden kadya s vp saym ve hatta talam, hlsa yapmadk hareket brakmam. Kad yannda bulunan eref ve iti bar sahibi limlerden birisine yle demi: [Onun gzellii, fkelenmesini, sevimli kann atlmasn seyret. 1 Arap illerinde (Sevgilinin daya kuru zm gibi tatldr) derler. [Senin elinden yumruk yemek kendi elile ekmek, eker yemekten daha tatldr.] Kad szne devam ile: Bana yle geliyor ki onun arszlndan cmertlik kokusu geliyor. Padiahlar akta sz sert sylerler, fakat muhtemel ki gizlice sulh ararlar. [Yeni yetien zmn tad eki olur. ki gn sabredersen tatllar.] Kad bunu dedikten sonra mahkemeye dnd. Kadnn maiyetinde tezkiye ahitlerinden birka kii hazrdlar.
457

Kadnn huzuruna ktlar. Lzm gelen hrmeti yaptlar. Msaade buyururlarsa edep harici ise de bir szmz var dediler. Sze yle baladlar: Bykler demiler ki: [Her eyi bahsetmek caiz deildir. Byklerin ha tasn bulmaa almak ise hatadr.] Fakat hayatmz mddetince efendimizin bize ge mi iyilikleri, ltuflan var. Eer bizim gibi bendeler bir ii mnasip grp te arzetmezlerse bir nevi hiyanet yapm olurlar. unu arzetmek istiyoruz: Bu ocu un peinden dolamazsanz daha iyi etmi olursunuz. Bu ihtirasa kaplmayn; zira kadlk mevkii pek eref li, yce bir pyedir. Fena bir gnah ile onu kirletme yin. Olann ne klhanbeyi olduunu, azn nasl boz duunu grdnz. [Yzszl hayaszl ele alan kimse bakas nn erefini dnmez. Nice elli senede hsl olmu iyiad vardr ki bir ir kin ad onu ayak altna alr.] Kadya hakik dostlarnn nasihati makbul geldi. Onlarm gzel dncelerini, dostluk hakkn gzet melerini takdir ederek yle dedi: Aziz dostlarmn ha rektm hakkmdaki mtaelalan pek dorudur. Ceva b hacet yoktur, ancak: [Eer muhalefet ayplamakla zail olsayd beni ayplayanlar onun ak zail olmutur diye bir yalan karrlard. Halbuki byle bir yalan karamyorlar. nk cihan bilir ki ak, muhabbet ayplamakla zail olmaz, binaenaleyh beni ayplayanlar yle bir ey uydursa halka gln olurlar. Beni istediin kadar ayp la. Bu faydaszdr; nk ykamakla zenciden siyahl gideremezsin.] Kad bunu syledi ve ocuun halini tefti, mua
458

yene iin birtakm kimseler tuttu. Bu yolda birok pa ralar dkt. Hkema demi: Kimin terazide altm varsa kolunda kuvveti var dr, kimin dnyal yoksa btn dnyada onun kim sesi yoktur. IDemir kollu terazi gibi olanlar bile altn grn ce ba eerler, altm tarafna meylederler.] Hlsa kad iin bir gece halvet myesser oldu ve hemen 9 gece polis bunu haber ald. Artk kad dur madan arap iiyor, gzeli barna basyor, uyumu yor, u iiri terennm ediyordu: [Bu gece zannmca horoz vaktinde tmyor; n k klar henz pmeye, kucaklamaya kanmam, doymamtrlar. Yrin parlak zlfnn hkm ara snda grnen yana, abanoz knm kancas arasn daki fildii topa benziyor. te dakikada fitne uyu mutur. Aman sakn uyuma, mrn bo yere geme sin. Ulucamide sabah namaznn ezann yahut (Ata bek) in sarayndan davul sesini duymadka bobo az horozun tmesile horoz ibii gibi dudaktan duda ekmek hamakat olur.] Kad bu halde iken adamlarndan birisi ieriye girdi, kadya yle dedi: Kalk, yrmee kudretin var ken, ka; nk hasutla haber almlar; belki bu fitne ateini henz az iken tedbir suyile sndrelim; yarn saa saracak olursa lemi kaplar. Kad glmsiyerek adamna bakt ve yle dedi: (Avma glmsiyerek di geirmi arslan, kpek lerin havlamasn dnmez. Cananla zevk ve safaya bak. Dmanlan brak, kskansnlar, fkelerinden el lerini srsnlar.] Hemen o gece padiaha: Mlknzde yle bir h dise var diye haber vermiler.
459

Padiah ihtimal vermemi; demi ki: Ben kady bu asnn faziletli ve dnyada bir misline tesadf edilmiyecek derecede kymetli bir insan olarak tanyo rum. Belki onu sevmiyenler garaz ile byle bir ey uydurmu olsunlar. Gzmle grmedike bu sz ka bul etmem. Hkema demiler ki-, tfke ile elini klca gtren kimse yazk oldu diye nedametle elini srr.] ittim seher vakti padiah husus adamlarndan birka kii ile kadnn yanma gitmi, bakm ki mum lar yanm, delikanl oturmu oraya buraya arap dklm, kadehler krlm, kad dnyadan bihaber, szm kaimi y. Padiah, kady nezaketle uyandrm, kalk gne dodu, demi. Kad iin farkna varnca derhal: Gne hangi taraftan dodu? diye sormu, Padiah, Mark tara fndan dodu, demi. Kad-. Elhamdlillah henz tvbe kaps aktr, nk hadsi erifte gne maripten douncaya ka dar tvbe kaps kapanmaz buyurulmutur, demi. Ve estafirullah ve etub ileyh. Tanrdan af dilerim, ona dnyorum, diyerek tevbe ve istifarda bulunmu. [Beni gnaha iki ey kkrtt: Birisi uygunsuzlu um, teki eksik aklm. Eer gnahmla maheze buyurursan lykm Eer af buyurursan af intikamdan daha iyidir. Padiah: Sen artk helk olacam bildiin iin tvbe ediyorsun, byle tvbenin faydas yoktur. Zira, Kuran Kerimde (Onlar azabmz grnce iman et mi olduklar iin iman onlara fayda vermedi) buyu rulmutur, demi. Kelere, saraylara kement atamayacak hale gel dikten sonra hrszla tvbe etmenin ne faydas var?
460

Elini meyvaya uzatma diye boyu uzun kimseye tenbih et. Ksaya tenbihe hacet yoktur.; nk esa sen onun eli yetimez. 1 Ey kad sen bu kadar ktl aktan aa yap m olduun cihetle senin iin kurtulmak imkn yok tur. Padiah bunu sylemi ve cezaya memur olan kimseler de kadya yapmlar. Kad bu defa yle demi: Ey melik, hkipayinize syleyecek bir tek szm var, ltfen dinler misiniz? Melik, nedir? demi. Kad yle demi: [Senden usandm diye kolunun yenini silkiyorsun: fakat byle yapmakla eteinden elimi ekeceimi ha tra getirme. Bu gnahtan kurtulmya benim iin imkn yok tur, fakat, senin malik olduun kerem beni dnd ryor] Melik; yepyeni pek yakkl bir sz syledin, g rlmemi, iitilmemi bir nkte bulundu; fakat fazi let ve belgatinin seni benim cezamdan kurtarmas ak len muhal olduu gibi eri erife de muhaliftir. Ba kalar grp ibret alsnlar diye seni kaleden aa attrmay mnasip gryorum, demi. Kad: Ey cihann sahibi, ben bu' hanedann nime tiyle beslenmitim. Bu gnah ilk defa olarak yalnz ben yapm deilim. Maksad hmayunumuz ibret gstermek ise, bu gnah ile tutulan dier birisini atm, t ki ben ibret alaym, demi. Bu sz padiahn houna giderek affetmi. Ve onun katline iaret eden mfritlere: Hepiniz, kendi aybnzn hamalsnz, bakalar nn aybna dil uzatmayn, demi.
461

HKYE [Bir gen vard, iyi idi, afif idi; fakat bir gzele tutulmu idi. yle okudum ki, Okyanusta ikisi de bir girdaba dtler. Gemici geldi, o gencin o halde lmemesi iin elin den tutmak istedi. Zavall gen, dalgalarn, birbirine karan sularn ara yerinden, beni brak sevgilimin elini tut, onu kur tar, dedi ve byle sylemekte iken bsbtn perian oldu. Can verirken yle dedii rivayet edilir: Ak szn o yalancdan dinlemek ki felket za mannda dostluu unutur. Erenler, hayat, dediim gen gibi yaadlar. Ba ndan geen birisine sor ki bilesin. Badatllar Arapay nasl bilirlerse, Sdi de, sev menin yolunu, usuln yle bilir. Birgnl elencen varsa gnln ona bala ve ar tk btn leme kar gzn kapa. Eer Leyl ile Mecnun sa olsalard, ak dersini bu defterden renirlerdi.!

462

ALTINCI BAB ZAYIFLIK VE HTYARLIK BEYANINDADIR HKYE amda, Beni meyye camiinde bir takm limler ile mbahasede bulunuyordum. Derken bir gen kap dan ieri girdi; Aranzda farsa bilen bir kimse var mdr? dedi. Beni iaret ettiler. Hayrdr inallah, dedim. Gen dedi ki: Yz elli yanda bir ihtiyar hle ti nezidedir. Farsa bir eyler sylyor, anlyamyoruz. Ltfen zahmet buyurursanz sevaba girersiniz. hti ml ki vasiyet edecektir. Kalktm, gittim, ba ucuna vardm. htiyar u sz leri sylyordu: [Gnlmce bir dem sreyim dedim, yazk ki ne fes yolu tutuldu. Yazk ki mrn trl nimetle dolu sofrasnda az bir mddet yedik. Fakat brakmadlar, yeter dediler.] Bu szlerin mnasn amllara Arapa syledim. mrnn uzunluuna ramen hayattan bu derece esefle ayrlmasna taaccp ettiler. htiyara dedim: Ne hldesin? Ne syliyeyim dinle, dedi: [Bir kimsenin azndan diini kardklar vakit o kimsenin nasl strap ektiini grmedin mi? Aziz
463

-vcudundan can kan bir kimsenin ne hlde olaca n buna kys et.! Dedim ki: lm dncesini haylinden kar, vehme kaplma.. Yunan feylesoflar demiler ki: Miza ne kadar salam olursa olsun bekaya itimat yara maz. Hastalk da her ne kadar korkun olursa olsun lme kati surette dellet etmez. Emredersen, bir ta bip aralm, il tertip etsin ki iyi olasn. htiyar: Heyhat, heyhat! dedi, unu syledi: lEfendi kk naklamak kaydmdadr, halbuki kkn temeli kaymtr. Zarif tabip dkn adamcaz bunam grnce ellerini outurur. Bir ihtiyar hleti neze girmi, inliyordu. Kars ise durmadan ona sandal sryordu. Mizcn itidli bozulunca ne efsun tesir eder, ne de il.! HKYE Bir ihtiyar hikye eder ki: Bir kz nikh etmi, oday ieklerle sslemi; onunla halvete oturmu, g zm gnlm ona balamtm. Benden rkmesin, bana alsn diye uzun geceler uyumaz, onun houna gidecek,onu elendirecek szler sylerdim. Bir gece ona yle syledim: Ne talihli imisin ki benim gibi olgun, cihan grm, zamann souunu scan tatm, iyiyi kty denemi, arkadalk hak: kn bilir, sevmenin artn yerine getirir, efkatli, mer hametli, o tabiatli, tatl dilli bir ihtiyara ksmet ol dun. fGcm yettii kadar gnln alrm; sen beni incitirsen bile ben seni incitmem. Eer senin gdan tuti gibi eker olursa, tatl can m seni beslemek iin fed ederim.]
464

Kendini beenen, zayf dnceli, ba sert, aya evik, her dakika bir hava alar, hercai merep, her gece bir yerde uyur, her gn dost tutar, bir gencin eli ne dmedin. Genler, her ne kadar gzel ve cazip iseler de vefa kr deildirler. [Blbllerden vef umma; nk her dem baka bir gl zerinde terler.] htiyarlardr ki genler gibi cehil ile deil, akl ile, edep ile yaarlar. Kendinden daha deerlisini ara, bunu frsat say. nk kendin gibi kimse ile vaktini zyi edersin. Kza bu tarzda szler syledim ve zannettim ki gnl baland, benim avm oldu. Bir de ne greyim! Eterin bir h ekti ve dedi ki: Bu kadar sz syledin, bunlar aklmn terazisinde ebemden iittiim sz ile tarttm, onunla denk gelmedi. Ebem yle demiti: Gen bir kadnn yannda pir yatmadan ise tir (ok) yatmas daha iyidir. Hlsa kadn ile uyuamadk, i ayrlmaya dayan d, ayrldk. ddeti bitti (1). Onu bir gence verdiler: Amma na sl gen, suratsz, zrt, huysuz. Kadm ondan cevr cef grr; eziyet, sefalet ekerdi; fakat durmadan Cenab Hakk kr ile: Elhamdlillh, o ikenceden kurtuldum, bu byk nimete nil oldum. derdi. [Bu kadar evrin, sertliin, hrnln ile bera ber nazm ekerim, nk gzel yzlsn. Seninle birlikte cehennemde azap ekmek bakalariyle cennette bulunmaktan daha iyidir.
(1) Bir kadm kocasndan ayrlnca, bir ocuk dourursa, hangisinden olduu anlalr diye, ay bakasile evlenemez. Buna (ddet) denir.

465

Gzel yzl birisinin azmdan kokan soan ko kusu, irkin bir kimsenin elinden gelen glden daha aladr. 1

HKYE
(Diyarbekir) de bir ihtiyara misafir oldum. Bu zengin ihtiyarn gzel bir olu vard. Bir gece hikye etti,dedi ki: Tekmil mrmde bu ocuumdan baka ocuum olmad. u derede bir ziyaretgh var; insan lar hcet dilemek iin oraya giderler. Ben de gittim, gecelerce o aacn dibinde Cenab Hakka yalvardm, bana bu ocuu ihsan buyurdu. ittim ki ocuk arkadalarna yavaa yle di yormu: Ne olurdu, ben de o aacn nerede olduunu bileydim de gidip babamn lmesi iin dua edeydim. [Efendi, olum aklldr diye seviniyor, ocuk ise pederine babam bunaktr, diye triz ediyor. Yllar geer, babanm kabrine bir kere uramaz sn. Sen babana ne hayr yaptn ki olundan ne ha yr bekliyesin! ]

HKYE Bir gece, genlik gururiyle fazla yol yrmtm. Gece vakti yorgun argn bir da eteine vardm. Za yf bir ihtiyar kervann gerisinde geliyordu; beni gr d. dedi ki: Ne oluyorsun, kalk, buras uyunacak yer deildir. Dedim: Ne gideyim ki, yrmee kudretim yok. htiyar dedi ki: itmi misin ki: Dinlene dinle ne gitmek koup kesilmekten daha, iyidir. demi ier dir. [Ey menzile mtak olan kimse, acele etme, benim nasihatimi dinle. Sabretmeyi ren. 466

Arap at abuk gider; fakat iki kou gider, sonra yorulur, kalr, deve ise ar gider, gece gndz gi der. 1

HKYE
Husus meclisimizde evik, sevimli, gler yzl, tatl szl bir gen vard ki keder nedir bilmez, gl mekten iki duda bir araya gelmezdi. Bir zaman geti; onunla gremedik. Sonra onu .grdm, evlenmi, oluk ocuk sahibi olmu, neesi kknden kesilmi, hevesinin gl solmu. Bu ne hldir? diye sordum. Dedi ki: ocuklarm olunca bir daha ocuklua heves etmedim. [Nedir bu ocukluk, nedir bu hava ve heves? Hal buki ihtiyarlk salarm aartt. Zamann insan zerinde yapt deiiklik insan korkutmak iin kafidir. htiyar olunca ocukluktan el ek, oyunu, ltifeyi genlere brak. Tze civanlara mahsus olan akrakl, glp oy namay ihtiyarlarda arama. Akp gitmi olan su tek rar rmaa gelmez. Ekinin biilecek zamn eriince, tze ve yeil ekin gibi salnamaz. Ah, yazk, o gnl parlatan genlik zaman elim den gitti. Arslan penesi olan penemin kuvveti gitti. imdi kpek gibi ihtiyarla razym. Bir ihtiyar kadn san siyaha boyamt. Ona de dim ki; Ey koca nine, tutalm ki san hiyle ile karart tn; fakat kamburt srt dzelemez.]
467

HKYE Br gn genlik icab olarak cahillik ile ihtiyar anamn yzne kar barmtm. ncinerek bir ke de oturdu; alayarak yle diyordu: Muhakkak ocukluunu unuttun ki yzme kar haykryorsun. [Bir ihtiyar kadm, olunu kaplanlar ykc fil v cutlu grd zaman ona ne gzel demi: Eer kuca mda ciz, bre olduun ocukluk zamann hatrlasaydm, sen arslan gibi bir erkek, ben de ihtiyar bir kadm olduum bugnde bana cef etmezdin.] HKYE Zengin hasisin haset bir ocuu vard. Onun iyili ini isteyenler ona yle dediler: ocuk iin ya bir hat mi erif indiriniz, yahut bir kurban kesiniz. Belki Ce nab Hak if ihsn eder. Zengin biraz dnd, sonra yle dedi: Hatmi e rif derhal olabilir, kurbana gelince, sr uzaktadr. Bir rif bu sz iitti ve dedi ki: Hatmi erifi ih tiyar etmesinin sebebi var: Kuran- Kerim, dil ucun dan kar. Kurban paras olan altm ise, cann ortasn dan kar. [Yalnz ibadet etmek hibir fayda vermez. Ne olurdu, ona ihsan ve kerem de arkada olayd. Allah iin bir altm vermek lzm gelse eek gibi amurda kalyorlar. Sre-i Ftiha okumak lzm gel se yz tane okuyorlar. 1 HKYE htiyar bir kimseye: Niin evlenmiyorsun? de diler: .
468

htiyar dedi ki: Koca kamarla yaamak istemem. Gen kadn al, paran var, dediler. htiyar cevap verdi: Ben ihtiyar olduum hlde, ihtiyar kadnlan istemiyorum. Gen kadn benim gibi ihtiyan nasl sever?

469

YEDNC BAP TERBYENN TESR BEYANINDADIR HKYE Vezirlerden birinin ahmak bir ocuu vard. lim lerden birisini onu yetitirmee memur etti. lim bir zaman onun terbiyesiyle megul oldu; fa kat tlim ve terbiye ocua tesir etmedi. Bunun ze rine lim zat, ocuun babasna, ocuk akllanmad gibi beni de deli etti diye haber gnderdi. [Eer bir eyin asl, cevheri, kabiliyetli olursa ter biyenin tesiri olur. Cevheri kt bir demiri hi bir cil iyi yapamaz. Kpei yedi denizin suyu ile yksan, slandka daha pis olur.l HKYE Bir hakim ocuklarna nasihat vererek yle dedi: Canm yavrularm, hner renin nk mal ve dn ya devleti itimada lyk deildir. Mansup ise ehir iin den dar kmaz. Altn ve gme gelince daima teh likeye mruzdur: Hrsz alr gtrr; yahut sahibi ya va yava yer bitirir. Fakat hner, suyu kesilmez bir emedir; ebed bir devlettir. Hnerli kimse devletten dse gam yemez; nk hnerin kendisi bir devlettir.
470

Hnerli kimse nereye gitse eref bulur. Meclisin yu karsnda oturur. Hnersiz kimse ise nereye gitse di lenir, mihnet eker. Emretmee alan kimsenin evir ekmesi, ku manda altna girmesi zordur. Bir vakit amda bir karklk oldu. Herkes bir ta rafa kat. Marifetli kyl ocuklar ehre geldiler. Padiaha vezir oldular. Akl noksan vezir ocuklar, kylere gittiler, dilenci oldular. Baba miras istiyorsan babann ilmine vris ol. nk onun brakt mal on gnde harcanabilir.]

HKYE
Fuzaldn birisi bir ehzadeyi Okuturdu; fakat e kinmeden dver, ok sktrrd. ehzade, bu tazyika dayanamad. Babasna ikyet etti. Vcudunu at; be releri gsterdi. Padiah kzd; hocay artt: Sen ahalinin o cuklarna rev grmediin cefy, tekdiri benim ocu uma rev grmektesin; sebep nedir? diye sordu. Hoca cevap verdi: Sz dnerek sylemek, makbl harekette bulunmak herkese umumen ve padiah lara ise bilhassa lzmdr. nk padiahn elinden, dilinden ne sdr olursa muhakkak herkesin aznda dolar, durur. Halbuki avam ksmnn gerek szne, gerek iine o kadar ehemmiyet verilmez. dedi. [Eer bir fakirden yz tane uygunsuz i sdr ol sa, arkadalar o yzden birisini dahi bilmezler. Eer padiahlardan bir mnasebetsiz ey sdr olsa, halk onu bir iklimden baka iklime yetitirir.] Bundan dolay Tanr onlai gzel ahlk ile yetitir sin, ehzadelerin hocas onlarn ahlkn gzelletir mede avam ocuklarna sarfettii gayretten ziyade gayret sarfetmelidir, dedi.
471

[Her kim kklkte terbiye olmazsa, byd zaman hi olmaz. Ya ubuu nasl istersen bk; fakat kuru ubuu dorultmak iin atee tutmak lzmdr. Taze ubuklar dorultmak istersen dorulur; fa kat kuru aalan dorultmak iin uramak botur.] Edip olan hocann gzel tedbir ve takdirini padi ah beendi. Ona hilat giydirdi. hsanda bulundu ve rtbesi ne ise 'terfi ettirdi. HKYE (Marip) diyannda bir mektep muaalimini gr dm. Suratsz, ac szl, ters, adam incitici, dilenci tabiatl, Tanndan korkmaz bir kimse idi.Yzn g ren mslmanlann ii rast gitmezdi. Kuran okumas insanlann gnllerini karartrd. Erkek ve kz ocukla r, onun cefas altnda ezilirler. Yavrucaklar ne g lebilir, ne konuabilirlerdi. Birisinin sa yanana to kat atar, tekinin billr gibi bacana ikence yapar d; falakaya yatrrd. Nihayet iittim ki, ocuk velleri onun hainliini biraz anladlar. Onu dvdler, kovdular, mektebi iyi bir adama verdiler. Bu ikinci muallim, abid, zhid, halim, selim, iyi adam idi. ktiz etmedike sz sylemezdi. Kimseyi in citecek bir sz azmdan kmazd. ocuklar bu mual limin melek gibi ahlkm grdler. Eski muallimin b rakm olduu heybet kafalanndan gitti. Birbirinin eytan oldular ve muallimin hilmine itimat ile al may braktlar. ok vakit oyun iin toplanr, ellerin de bulunan yaz tahtalann birbirinin banda krar lard.
472

(Muallim, kendini saydrmay, srasnda azarlama y bilmezse, ocuklar pazarda uzun eek oynarlar.] ki hafta sonra yine o mescide uradm; baktm ki eski muallimin gnln ho etmi, tekrar yerine ge tirmiler. Pek mteessir oldum (lahavle...) okumaya bala dm ve: blisi yine meleklere hoca yapmlar de dim. Cihan grm ihtiyar bir kimse szm iitti, gl d ve: ittin mi ki ne demiler dedi, u beyitleri oku du: [Bir padiah ocuunu mektebe verdi; zerine ya z dersini yazmak iin ona bir gm levha verdi. O levhann ba tarafna altn ile yle yazlmt: Hoca nn eziyeti, cefs, babann muhabbetinden iyidir.]

HKYE
Bir bidzdenin eline, amcalarnn mirasndan ok mal, para geti. Fisk fcura balad. Msriflii det edindi. Hlsa gnahtan, kt eylerden yapmad; mskirattan imedii kalmad. Bir kere ona nasihat yoliyle dedim ki: ocuk; in sann geliri akar suya, masraf da dnen deirmene benzer. Demek istedim ki ok masraf, o kimseye mah sustur ki muayyen geliri olur. [Muayyen gelirin yoksa, masraf az yap, nk gemicilerin bir arks vardr, derler ki: Eer dalara yamur yamazsa bir sene iinde Dicle kurur bir de re hline gelir.] ocuk, akl ve edep dairesinde hareket et. Elen ceyi, oyunu brak, nk mal bitince sknt ekersin, piman olursun. ocuk, nayn, arabn lezzetinden szm dinle

47a

medi. Hem de itiraz etti: imdilik mevcut olan ra hat, ilerde ihtimli olan sknt iin bozmak akllla rn reylerine muhliftir. dedi. [Maksadna nil olmu iyi bahtl insanlar belki ileride sknt ekeriz diye korkunlanndan niin skn t eksinler? Ey gnlleri en eden dost, haydi en ol. Zevk et, yann gelecek bir felket iin bugn ztrap ekmek doru deildir.] Yine ocuk dedi ki: Dediin eyleri ben nasl ya pabilirim ki, mrvvet, kerem meclisinin en yukar snda oturmuum, ihsn ve inammn n herkesin azna dmtr. [Her kim cmertlik ile, kerem ile hret aldysa pa rasnn zerine dm vurmak yakmaz. yilik ad ile olamaz.] Grdm ki nasihatimi dinlemiyor. Scak nefesim onun souk demirine tesir etmiyor, nasihatten vazge tim. Ve onunla selm, sabah kestim. Selmet ke sine ekildim. Hakimler: Sen stne deni syle, ka bul etmezlerse sana ne? demiler. Ben de yle hare ket ettim. [Dinlenilmiyeceini bilsen bile bildiin kadar hayrne nasihat et. ok gemez ki, nasihat dinlemiyen sersem kimse nin iki ayam bukada grrsn, ite o zaman yazk, lim kimsenin nasihatini dinlemedim, diye ellerini bir birine vurur.] Bir mddet sonra grdm ki, evvelce onun iin dndm felket vcuda gelmi. Yamay yama zerine dikmi, lokma lokma dileniyordu. Hlinin fenalna kzdm, fakat onu ayplayarak gnlnn yarasn demeyi, zerine tuz ekmeyi mrv vete muvafk grmedim. Kendi kendime yle dedim:
474

[Sarholuun son haddine varm bir sefil, bir gn nasl bir zarurete deceini idrk etmez. Bahar zaman vann younu saan aa, elbette kn yemisiz kalr. 1

HKYE
Bir padiah olunu edip bir zta verdi: ocuk be nim deil, enindir. Kendi evldn nasl terbiye ediyor san, bunu da yle terbiye et dedi. Edip, birka sene ocuu terbiyeye alt. Fakat bu sayi boa kt. Halbuki edibin kendi ocuklar fa zilet ve belgatte son dereceyi buldular. Padiah, edibi muaheze etti: Sznde durmadn dedi. Edip: Mlmu hneleridir ki, terbiye msavi, fakat istidat muhteliftir cevabn verdi. [Altm, gm her ne kadar topraktan kyorsa da her tata altm, gm bulunmaz. Sheyl yldz, lemin her tarafna ziy verir. Fa kat bir deriden, bir yerde daarck, bir yerde sahtiyan yaparlar; her deri sheylden kendi istidadna gre renk alr.]

HKYE
Bir pirin yetitirdii mridine yle dediini iit tim: nsanlar rzka balandklar kadar, rzk veren Cenab Hakka merbut olsalard, meleklerin fevkine ykselirlerdi. [Sen, ana karamda aklsz, fikirsiz bir damlack koyu su iken Cenab Hak o hlde seni unutmad. Sana can, kabiliyet, akl, tabiat, idrk, ceml, nutuk, rey, fikir verdi. Elinin zerine on parmak dizdi. Omuzuna iki kol yaptrd.
475

Ey haris ihsan, Cenab Hak senin rzkn unuta cak m sanyorsun?] HKYE Bir arabiyi grdm; ocuuna yle diyordu: Yav rucuum, kyamet gnnde sana ne kazandn diye so racaklar, fakat kime mensupsun, kimin olusun, diye sormazlar. [Kbenin rtsn gryorsun ki halk onu p yorlar. Onun mehur olmas ipek olmasndan deil dir. O rt birka gn bir aziz ile beraber bulundu (y ni Kbe duvarna yazld.) Bundan dolay phesiz a da Kbe gibi aziz oldu.] HKYE Hkemnm kitaplarnda yazyorlar ki : Akrep ler, air hayvanlar gibi domazlarm; akrep yavrular annelerinin ilerini yer, karnlarn yrtar, dar karlarm. Akrep yuvalarnda grlen kabuklar bun larm. Ben bu garip hli, bir kere byk bir zat huzurun da syledim. O zat dedi ki: Gnlm bu szn doruluuna ehdet ediyor. Baka trl de olamaz. nk akrep yav rusu kkken annesine byle muamele ettiinden b yd zaman bildiimiz vehile makbul ve sevimli dir. (Sdi, alay iin makbl ve sevimli lfzlarn kul lanmtr.) IBir baba oluna vasiyet etmi, demi ki: Ey oul, bu nasihat benden sana yadigr olsun: Her kim soyu na ekmezse makbl ve devletli olamaz. ]
476

Akrebe, kn niin dar kmazsn? demiler. Yazn ne hrmet gryorum ki, bir de kn kaym cevabn vermi. HKYE Bir fakirin zevcesi hmile idi. Doum mddeti ta mama erdi. Fakirin tekmil mrnde ocuu olmam t. ocuk domadan evvel adak adad. Eer Cenab Hak bana bir olan ocuu verirse, srtmdaki u hr kadan baka nem varsa, fakirlere tasadduk edeceim dedi. Mukaddermi;-kars bir olan dourdu. Fakir se vindi. Nezri vehile sofralar kurdu, fakirleri yedirdi, iirdi. O srada ben, am taraflarna gitmitim. am seferinden geri geldiim zaman o fakirin mahallesine uradm, nasldr diye sordum. Subamn zindanmdadr, dediler. Sebep ne? dedim. Dediler ki: Olu arap imi, kavga etmi, birisi nin kann dkm; ehirden kam. Bundan dolay babasn tuttular, boynuna lle taktlar, ayana bu ka vurdular. Dedim: Demek ki zavall adam bu bely dua ile kendisi istemi imi. [Ey akll adam, eer kadnlar doururken, ylan doursalar, aklllar indinde, uygunsuz ocuk dour madan daha iyidir.] HKYE ocuktum. Byk bir zta: Bir erkek ocuk nasl bli olur? dedim. Dedi ki: Kitaplarda yazlm ki bulun nian
var: 477

1 ) On be yama girmek, 2) htilm olmak, 3) Eiep

yerlerinde ty bitmektir. Fakat hakikatte bir almeti vardr. O da, nefsinin arzusunu, zevkini, terk ile Cenab Hakkn rzasn tah sile almaktr. Bu vasflar olmadka muhakkikler bli saymazlar. Krk gn ana rahminde kalan bir damla su, eklen insan olur. Akl ve edebe mlik olmadktan sonra krk sene de yaam olsa ona hakikatte insan denemez. [insanlk, cmertlik ve ltfetmektir; onu bu gr nen kalp sanma, insan olana hner lzmdr. Surat kfi deildir. Hnersiz olduktan sonra kklerde, saraylarda kr mz, yeil boya ile yaplan resme de insan demek l zm gelirdi. insanda fazl, ihsan olmadka duvarlardaki res min yle insandan ne fark var? Dnyay elde etmek hner deildir; elinden gelir se bir gnl ele al; birinin hatrn yap.]

HKYE
Bir sene llerde yryerek Hacca gidenler ara smda bir kavga kt. Ben de o seferde idim. Hakikat adamakll kavga ettik. Mahfede oturan birisini grdm ve iittim ki, mah fenin br gzndeki arkadana yle diyordu: Ne acayip ey, satran arasnda piyadeler baa varnca ferzin olur. Yani, evvelki hlinden daha iyi olur. Hal buki hcccm piyadeleri l yolunu bitirdiler. Fakat daha kt oldular. [insanlar sran, halkn derisini yzen hacya ben den syleyin. Hac sen deilsin, devedir. nk o b re, hem yk eker, hem de yedii dikendir. I
478

HKYE Bir herifciin gz ard, bir baytara gitti. Gz me il yap, dedi. Baytar, hayvanlarn gzlerine il iin ne yapyor sa, onun gzne de onu yapt. Herifciin gz kr ol du. Adamcaz hkime gitti, ikyet etti. Hkim: Gzn diyeti lzm gelmez, nk eer bu herif eek olmasayd, baytarn yanma gitmezdi. dedi. Bu szden maksat udur: Her kim mcerrep olmyan bir kimseye i buyurur ve neticede ndim olursa, aklllar, ona kafasz, fikirsiz derler. [Akll, parlak fikirli insan soysuz kimseye byk; iler vermez. Hasr dokuyan da dokuyucudur. Fakat, onu ipek tezghna gtremezler.] HKYE Byklerden bir ztm, deerli bir olu vard. Ve fat etti. Ona sordular: ocuun trbesinin sanduka sna ne yazalm? O zat dedi ki: Kuran- Kerimin yetlerinin izzet ve erefi ok yksek olduu iin byle yerlere yazlmaz. nk, zaman geer, mezar bozulur, yklr. Halk, o mezarn zerinden geerler, kpekler ierler. Eer be hemehal bir ey yazacak iseniz, bu iki beyti yaznz: [Ah, bostanlarda yeillikler bitince gnlm ne ka dar ho olurdu. Dostum, ne zaman bahar olur, topra ndan imenler biterse, o zaman gel, beni ziyaret et.l HKYE Bir bit, zengin bir kimsenin evine gitti. Bakt ki
47

bir klenin elini, ayan iyice balam, ona ikence ediyor. bit der ki: Oul, senin gibi olan bir mahlku, Cenab Hak senin hkmne esir etmi. Seni ondan efdl klm, Cenab Hakkn nimetinin krn yerine getir. Ona o kadar cefay reva grme. Bu kle kyamet gn belki Allahn indinde senden daha makbl bir kul olur, sen mahcup olursun. [Kleye pek azap etme, ona eziyet etme, gnln incitme. Sen onu nihayet on akeye aldn. Kudret eliy le onu sen yaratmadn ya! Bu gurur bu azap ne vakte kadar devam edecek? Senden daha byk Allah var. Ey arslan kucakl efendi; emrinin altnda bulun duun efendini, Tanry unutma.] Peygamber (Sallllah aleyhi vesellem) efendi miz yle buyurmulardr: Kyamet gn en byk hasret, bir efendinin hasretidir ki, klesini iyi olduu iin cennete, kendisini fsik olduu iin cehenneme gtrecekler. [Hizmetine mde olan kleye lzumsuz yere ga zap etme. Onu kahretme, yann hesap gnnde kle azat olur; efendi zincire ekilirse, efendi iin nersvlktr.I HKYE Bir sene CBelh) den, Hint serhaddinde olan (amiyan) ehrine sefer vki oldu. Yol, haramiler yzn den tehlikede idi. Bir gen, klavuz olarak bize yolda oldu. Kalkan oynar, kat yay ekerdi. Silhor, gl kuvvetli idi. Tvana on iki yiit onun kemann ancak kurabi lirlerdi. Yer yznn btn pehlivanlar onun srtn yere getiremezlerdi.

480

Fakat bu gen, naz, nimet iinde glgede beslen miti. Ne cihan grm, ne seyahat etmiti. Kahraman larn davullarnn gk grlts onun kulana de memi, atllarn kllarnn imeini grmemiti. [Dman eline esir dmemi, etrafna ok ya muru yamam.] Kafilede, tesadfi olarak bu gen benim nmde yryordu. Yolda nne eski bir duvar gelse, bazusunun kuvvetiyle ykard. Ulu bir aa grse, penesinin zoriyle kknden koparrd. nerek yle syledi: [Fil nerede, gelsin de omuz kemii, bazu, boyun grsn. Arslan nerede, gelsin de, yiitlerin ellerini, penelerini grsn.] Biz bu hlde idik ki, bir tan arkasndan iki Hintli balarn kardlar. Bizi ldrmek istiyorlard. Birisi nin elinde bir sopa, tekinin elinde keser ezecek uzun sapl bir eki vard. Gen arkadaa dedim: Ne duru yorsun? te erlik demidir, gster kendini! [Yiitlikten, gten kuvvetten nen varsa, gster ite dman kendi ayayla mezara gelmitir.] Bir de grdm ki, gencin elinden ok ile yay dt, titremeye balad. [Zrh delen ok ile kl yarabilen her kimse, zorlu yiitlerin hamle ettikleri gn, belki de sebat edemez.] Nihayet eyamz, silhmz, elbisemizi brakarak canmz kurtarmaa mecbur olduk. (Ar ilere, i grm yiit gnder ki, kkremi arslan kemendinin bklmn altna getire. Gen kimse, her ne kadar boynu kuvvetli, fil v cutlu olsa da dmann enginde korkudan kstei krar. eriat meselesini nasl limler bilirse, harp iini de sava grm insan bilir.]
481

HKYE Bir zengin olunu grdm. Babasnn mezar ucu na oturmu. Bir fakir olu ile mbaheseye tutumu: Babamn trbesinin sandukas kymetlidir. zerinde ki kitabe gzeldir. Trbe, mermer ile denmi ki inilerle sslenmitir. Bir araya getirilmi bir ka ker pi ile yaplm, zerine bir iki avu toprak salm olan babann kabrine benzemez. diyordu. Fakir ocuu bu szleri dinledi, yle cevap verdi: Sus! Senin baban, bu talarn altnda kmldanmcaya kadar, benim babam, Cennete erimi olur. Ha,ds-i erifte deniliyor ki: Fakirlerin lm raha ta erimektir. Zenginlerin lm hasrete dmektir. Fakirler bir eye mlik deildirler ki, ondan ayrldk lar iin azap eksinler. [Eein srtndaki yk hafif olursa yolda daha ra hat yrr. Fakirlik mihnetinin ykn eken fakir kimse bana kalrsa lm kapma, yk daha hafif olarak gelir. Nimet, rahat, syi iinde yayan kimsenin l mesi bunlardan dolay g gelir. Herhalde bukadan kurtulan bir esiri hapse at lan bir emirden daha bahtiyar bil.l

HKYE
Byk bir zta: En birinci dmanm iki yannn arasmda bulunan nefisdir hads-i erifinin mnasn sordum. Byk zat yle cevap verdi: Hangi bir dmana iyilik edersen dost olur. Nefis ise byle deildir. Onu ne kadar ho tutarsan, sana o kadar kafa tutar.
482

I nsan, az yemekle melek huylu olur. Eer hay vanat gibi yersen, cemdt gibi dersin. Kimin murdn hsl edersen, emre muti olur. Ne fis ise byle deildir. nk o, dilediini bulduka ser kelik eder.l SDNN MDDE LE ZENGN VE FAKRLK HAKKINDA MBAHASES Derviler kyafetinde, fakat onlann ahlkmda olmyan birisi bir mecliste oturmu, terbiyesiz terbiye siz syleniyor, ikyet ediyor, zenginlere sp say yordu. Sz o dereceye varmt ki; fakirlerin ellerinde bir ey yok; zenginlerin ise kudreti var, fakat iyilik semtine ayak atmazlar, istek ayaklan kmktr, bina enaleyh iyilik yapmazlar. [Cmertlerin ellerinde para yok, paras olanlarda ise kerem yok.] diyordu. Byklerin nimetleriyle beslenmi olduum iin o derviin zenginlere bu hcumu houma gitmedi. Onunla bahse girdim. Ona yle dedim: Dostum! Zenginler, fakirlerin iraddr, geliridir. Kede oturan zahitlerin, kileridir. lden ile dolaanlarn varacaklan, yolcularn smacaklan yerdir. Onlar, bakalannm rahat iin ar ykler yklenirler. Uaklar, maiyeti halk yemedike onlar elierini yemee uzatmazlar. Onlann fazla yemekleri, dullara, kszlere, akrabaya, komuya gider. [Zenginler vakf yapar, adak, misafir besler. Ra mazanda fitre verir. Kle azat eder, zekt verir, hacca gider. Orada kurban keserler. Sen zenginlerin derece sine, ne zaman yetiebilirsin ki, elinden u iki rekt tan baka bir ey gelmez. O da gnl rahatlyle de il.]

483

Gerek cmertlik, gerek ibadet, zenginler iin daha iyi myesser olur ki, temiz mal, temiz elbise, temiz rz ve kalb rahatl sahibidirler. killer bilirler ki, iba det kuvveti gzel yemek ile, ibadetin sahih olmas da, temiz giymek ile olur. Bo midenin insana verecei kuvvet, bo elden gelecek mrvvet malmdur. plak ayak nasl yrr, a karndan ne hayr gelir! [Yannki gdasn tedrik ederecek paras olmyan kimse, gece perian uyur. Karncalar, kn dnce siz yaamak iin, zahirelerini yazdan toplarlar.! Fakirlik ile feragat, kalb rahatl bir araya gel mez. El darlnda gnl rahatl bulunmaz. Yeyip doymu ta yats namazna balam olan kimse: Ak am yemei nereden gelecek? diye bekliyene nasl benzer? [Yiyecei hazr olan kimse halk ile megul olur. Rzk damk kimsenin gnl de dank olur.] u hlde zenginlerin ibadetleri kabul edilmee da ha yakndr. nk zenginler huzur-u kalb iindedir. Bunlar yaamak iin lzm gelen eyleri hazrlam ol duklarndan evrad ile, ibadet ile megul olurlar. Araplar: insan yzst dren, zelil eden fakirden, bir de sevmediim kimsenin komuluundan Tanrya snrm derler. Hads-i erifte ise: Fakir iki cihan da yz karasdr. denilmitir. Ben bu szleri syleyince mddei: Sen peygam ber efendimizin: (fkaralk benim kendisiyle iftihar et tiim bir eydir) hads-i erifini iitmemi misin? de di. Cevaben yle dedim: Sus, o hads-i erifteki fa kirlik senin anladn mnada deildir. Belki o hads-i erif ile bir taifenin fakrine iaret buyurmutur ki on lar rz meydannn erleri, kaza okuna teslim olmu mertlerdir. Onlar evliy hrkas giyip, vasftan ken
484

dilerine verilen erzak, tamahlarndan satanlar deil dir. Ey ii bo, sesi yce davul! Hazrlanm azn yok, bakalm ne tedrik edeceksin? Elinde bin taneli tebih evirme. Eer mert isen halktan tamah yzn evir.] Marifetsiz fakir kfre kadar vanr. Bir pla donatmak, bir eseri kurtarmaya al mak parasz mmkn olamaz. Bizim gibi fakirleri o zenginlerin derecelerine kim yetitirir? Yksek el alak ele, nasl benzer? Grmez misin ki Cenab Hak, Kuran- Kerimde ehli cennetin nimetle rinden haber verirken: Onlarn rzk mlmlar var, onlar cennet-i naimde izzet ve ikram iindedirler bu yuruyor. unu da bilmi olasn ki yiyecek tedariki ile u raan, didinen kimse iffet saadetinden mahrum olur, bzan haram da irtikp eder. Bir de mieti yolunda olan kimsenin zihni rahat olur. [Susamlar ryalannde her taraf eme grr ler.] Nerede bir seflet ekmi, aclk tatm birisini g rrsen ; bakarsn ki hrs ile kendisini korkun ilere atar. O iin neticelerinden saknmaz. O iin ahretteki azbndan da korkmaz. Helli haramdan farketmez; bu helldr, bu haramdr demez. (Hell, haram ver Al lahm. Deli kulun yer Allahm.) [Bir kpein bana bir kesek dokunsa belki ke miktir diye sevincinden srar. ki kii bir tabutu omuzlarnda gtrrken kt huylu alak kimse onu yemek masas zanneder.] Fakir byledir. Zenginlere gelince: Zengin olanla ra Cenab Hak inayet gziyle bakm, onlar helale niliyetle haramdan muhafaza buyurmutur.

485

Ey mddei, farzet ki ben bu szleri sylemedim. Dvaya brhan getirmedim, sana baka eyler syliyeyim. nsafn rica ederim. Fakirlikten baka bir se beple, bir hileknn eli arkasna balandn, veya bir mflisin zindana atldn, birisinin namus perdesi yrtldn, birisinin eli yrtldn, birisinin eli bile inden kesilmi olduunu grdn m? Bu hller an cak fakirlik yznden olmu ve zaruret sebebiyle arslan gibi insanlar deliklere tklm, ak kemikleri de linerek ipe geirilmitir. Zrtlkten evlenmiyen bir kimsenin ziny irti kp etmesi ve gnaha girmesi de bu fakirlik yzn den deil midir? Gelelim zenginlere: Onlarn kalblerinin skin ol masn, gnllerinin derli, toplu bulunmasm mucip olacak ok sebepler var. Balca unlardr: Zenginler her gece gzelliinden, parlak sabahn eli gsnde kalan; kskanlkla yrei arpan, boyundan, bosun dan salman selviler utanan, tasvir gibi gzel kadnla r barlarna basar, her gn genliklerini tazelerler. [Gzel kadmlann parmaklarnn Ularndaki kna deildir. Belki onlar, parmaklarnn ularn klar nn kanlarna batrmlardr. yle gzel kzlara, kadnlara mlik olan zengin ler onlarn o gzel yzlerine bakarken, gnah etrafn da dolamalar, fenalk kasdetmeleri muhaldir. Bir gnl bir cennet hrisi kapm, avucuna alm, o gnl artk illerin yama ettikleri kzlara meyleder mi? nnde istedii kadar taze hurma duran adam hurma salkmna ta atmaz. Buna mukabil eli bo olanlarn oklar eteklerini gnaha bulatrrlar. Ancak a olanlar ekmek kapar lar.
486

Yrtc kpek et bulduu zaman bu Salih Peygam berin devesinin eti mi yoksa Deccalin eeinin eti mi diye sormaz.] Nice namuslu, perdeli insanlar fakirlik sebebiyle ktln t kendisine dm-, kymetli dinlerini, na muslarn mahvetmilerdir. [Alk ile gnahtan kamma olmaz. Fakirlik tak- . vnm elinden dizgin alr.I Ben bu szleri sylediim zaman mddeinin ta hamml kalmad. Dil klcn ekti. Feshat atn ar szlk meydannda sratt, zerime srd, dedi ki: Sen zenginlerin vasfna o kadar mbala eyledin, sama szler syledin ki iitenler tasavvur ederler ki, zengin ler, fakirlik zehirinin tirya veya erzak hzinesinin anahtardrlar. Halbuki zenginler bir avu mtekebbir, marur, kendini beenmi, halktan uzak durur, maliy le, parasiyle megul, mansbna, servetine kaplm kimselerdir. Yalnz sefhatten bahseder, ancan beenmemezlikle bakarlar, mlik olduklar mallarna, bir ey sandklan mansplarnn erefine marur ola rak herkesten yukanya otururlar. Kendilerini herkes ten daha yksek tutarlar. Kimseye ba emeyi kafala rna sdrmazlar. Bunlar hkemnm her kim tate bakalarndan eksik, fakat malca ziyade ise o kimse surette zengin, hakikatte fakirdir szlerinden haber sizdirler. IHnersiz bir kimse mal sebebiyle hakm bir z ta kibir ederse, o anber ks (1) ise de sen onu eek say.I Ben dedim: Zenginleri zemmetmeyi rev grme. nk onlar kerem sahibidirler.
(1) Aslandaki Gv anber (Anber kz) tbiri Kaalot ba l olacaktr ki anber, bundan elde edilen gzel kokulu bir mad dedir.

487

O, u cevab verdi: Yanldn; onlar para kuludur lar. Onlar yamur bulutudurlar. Fakat kimsenin zeri ne, kimsenin tarlasna yamazlar. Gnetirler. Fakat kimsenin zerine ziya salmazlar. ktidar atna binmi, fakat srmezler. Allah iin ayak atmazlar. Baa kak madan, cef etmeden bir ake vermezler. Meakkat e ker para toplarlar. Fakat sk skya tutarlar. Hkem ise yle demiler: Hasisin paras kendisi topraa gi rince topraktan kar. [Birisi alr abalar, bir servet elde eder. Baka birisi gelir, onu eziyetsiz, meakkatsiz sarfeder.l Dedim: Mal sahiplerinin hasisliine ancak dilen cilik sebebiyle vkf olmusun. Yoksa tamh bir ta rafa koyan kimse iin cmert ile hasis msavi grnr. Altnn altn olduunu mehenk ta, hasisin hasis ol duunu dilenci bilir. Mddei dedi: Tecrbem zerine sylyorum ki zenginler kaplarna bir takm hrn, kaba, terbiyesiz adamlarn kapc olarak koyarlar. Bunlar kapya ge len muhterem insanlara girmek iin msaade etmez, yakasna yaprlar. Bey, efendi evde midir? diye soranlara: Hayr, ev de kimse yoktur derler ve bu sz doru olarak sy lemi olurlar. nk evde bulunan zengin hasis, insan dan saylamaz. [Akl, himmet, tedbir ve fikir sahibi olmyan birisi iin kapc; evde kimse yoktur diye ne gzel syle mi.l Dedim: Zenginler mzurdurlar. nk para iste mek iin gelenlerden bkmlar, dilencilerin para iste mek iin yazdklar kt paralarndan elman de miler. Akl hkmeder k i llerin kumlan inci olsa di lencilerin gzleri doymaz.
488

[Kuyu, ebnem ile dolmad gibi tamahkr kim senin gz de dnyann parasiyle doymaz.] Htem Tyi lde otururdu. Eer ehirde otursay d dilencilerin hcumundan ciz kalrd. Dilenciler onun elbisesini paralard. Ben, onlarn hline hasret etmiyorum, dedi. Ben de.- Hayr, onlann malna hasret ekiyorsun! dedim. Mddeti: Ben zenginlerin hline acyorum dedi. Bu bahiste mddei ile birbirimize girmitik. Mddei bu satran arasnda bir piyade srnce onun d e fi ne alyordum. (ah) iin (ki) dedike (ferz) ile kapatyordum. Nihayet himmet kesesindeki paralar bitirdi. Hccet tirkeindeki (okluundaki) oklarn att. tSakn enesi kuvvetli insanm hamlesiyle kalkan krmyasm. nk ireti ald mbaladan baka bir sermayesi yoktur. Bu sz ebeci ve secili konuan marifet hrsz; ka psnda silhlar asl, fakat iinde kimse bulunmyan hisara benzer.] Nihayet adamn delili kalmad, onu malp ettim. Szde malp olunca tecavze, sama sapan syleme e balad. Ve zten chillerin detidir, hasma kar delilce, ciz kaldklar zaman put yapan Azer gibi yaparlar. Azer, hccet ve delil ile oluna kar baa kamaynca kavgaya balam ve Vazgemezsen se ni talyacam, taa tutacam demiti. Mddei de. bana smee balad. Ben de ona fena syledim. O benim yakama yap t, ben de onun sakalndan tuttum. [O bana ben ona, birbirimize yaptk. Halk arka mzdan kouyor, bakyor, glyorlard. Birbirimize sylediimiz szlerden halk taaccp ederek parmaklan azlannda kalmt.]
489-

Birbirimizi eke eke mrafaa olmak zere kad nn huzuruna gittik. Zengin ile fakirler arasnda onun verecei dilne hkme raz olacamz syledik. Kad bizim klmz grd, mantmz dinledi, dnceye dald. Birok dndkten sonra ban kal drd. yle dedi: Ey zenginleri ven, fakirlere cefy rev gren zat: Bilmi ol ki gl bulunan yerde diken, arap bulunan yerde humar, define bulunan yerde y lan, inci bulunan yerde adam yiyen timsah bulunur. Dnya hayatnn lezzetinin arkasnda ecel lokmas var dr. Cennet nimetlerinin nne hilekr eytn dikil mitir. [Sevgilisini istiyen kimse dman evrini ekmez de ne yapar? Definenin yannda ylan, gl yannda ctiken, sevin bulunan yerde keder bulunmak tabidir.] Bakmaz msn, bostanda salkm st bulunduu gibi kuru ubuklar da vardr. ite bunlar gibi zenginler zmresinde kredenler bulunduu gibi krfn nimet edenler de bunulur. Kezlik, fakirler iinde sabredenler bulunaca gibi sabretmiyen, sklanlar da vardr. [Her ebnem tanesi inci olsayd, katr boncuu gi bi, ar pazar inci ile dolard.] Hak Celle ve l Hazretlerine yakn olan zatlar fa kir siyretli, zenginler, zengin himmetli fakirlerdir. Zenginlerin by fakirleri dnendir. Fakirlerin iyisi de zenginlerin eteklerini tutma yandr. Cenab Hak: (Her kim Allaha tevekkl ederse Allah ona kfidir) buyurmutur. Kad benden sonra yzn mddeiye evirdi ve yle dedi: Ey dervi! Sen dedin ki zenginler eriata uymyan eyler ile meguldr. Oyun, elence gibi bo eylere dalm sarholardr. Szn ksmen dorudur. Evet, zenginlerin bir ksm dediin gibidirler. Himmet
490

leri ksadr. Allahn verdii nimetin hakkn bilmezler. alar, rpar, biriktirirler; yemezler, vermezler. Faraza yamur yamasa, yahut cihan tfan gtrecek olsa kendi kudretlerine, varlklarna gvenerek fakirlerin ne sknt ektiklerini dnemezler. Cenab Haktan korkmazlar, onlar yle derler: [Eer yokluktan bakalar helak olursa bana ne; nk benim vardr. Kaz iin tfandan ne korku var? Develer zerinde mahfeye binmi kadnlar, kum lara batan kimseleri dnmezler. Alaklar kendi kilimlerini sudan kurtarnca, bi ze ne, isterse btn lem lsn derler.] te zenginlerin bir ksm byledir. Fakat bir tak m da vardr ki nimet sofrasn kurmu, herkese bu yurun demi. Hizmet iin belini balam, gelenleri te vazu ile glerek karlam, hem hret, hem mafiret yani hem dnyay, hem hireti kazanmak isterler. Na sl ki lemin, padiah, Tanr tarafndan takviye edil mi, muzaffer, dmanma glip, umumun dizginlerine mlik, slm serhatlerinin muhafz, Sleyman Pey gamberin vrisi, zamne padiahlarnn en dili (Muzafferddin Ebu Bekir Sad) in (Tanr onun gnlerini daim etsin, sancaklarn, bayraklarn mansur klsn) bendeleri bu takmdandr. [Senin ttn insan oullarna yaptn iyilii ba ba kendi oluna yapmamtr. Cenab Hak btn leme ltuf ve ihsan buyurmak istedi de kendi rahmeti ile seni leme padiah yapt.] Kad bizden daha limne, mddekkikne, mba la atm srerek sz bu dereceye yetitirince ver? mi olduu hkme raz olduk. Aramzda, geen ey leri unuttuk. Mcadeleyi sevgiye tebdil ettik. Birbiri mizi memnun etmek iin birbirimize hrmet gsterdik; ptk; u iki beyit ile bahsimize son verdik:
491

[Ey fakir! Zamann dnnden ikyet etme. nk bu yoldan lrsen acrm sana. Ey zengin! Mademki istediin gibi murat sren gnln, elin vardr, yle ise ye ve yedir ki hem dnyay hem hire ti elde etmi olasn. I

492

SEKZNC BAP SOHBETN DABI BEYANINDADIR Mal mrn rahat iindir, yoksa mr mal birik tirmek iin deildir. Bir akllya sordular : Bahtiyar kimdir, bedbaht kimdir? kil cevap verdi: Bahtiyar o kimsedir ki hem yedi, hem ekdi. Bedbaht o kimsedir ki ld, brakt. [Hibir iyilik yapmyan, insan denilmee lyk olmyan kimsenin namazn klma, nk mrn mal toplamak iin sarf etmi, sonra da yiyememitir.] Musa (Aleyhisselm) Karuna nasihat etti: Cena b Hakkn sana ihsan ettii gibi sen de ihsan et dedi. Karun dinlemedi. Fakat nasl bir kbete dar olduunu, ne olduunu iitmisinizdir. [Altn, ake ile hayr kazanmyan kimse ban nihayet altn ve ake sevdasmdan telef etmi saylr. Dnya servetniden mstefit olmak istersen Cena b Hak sana kerem buyurduu gibi sen de halka ke rem eyle.I Arap yle demitir: Cmertlik et, ihsan, inamda bulun. Fakat baa kakma, nk cmertliin faydas sana aittir. [Kerem aac nerede kk saldysa boyu, dal felek lerin fevkinde ykselmitir. Eer kerem aacndan meyva yemek istersen baa kakarak onun kkne destere vurma.
493

Allaha kret ki hayra muvaffak oldun. Cenab Hak seni ltuf ve ihamndan bo brakmamtr. Padiaha hizmet ettiinden dolay padiaha min net ykleme, belki o seni hizmetine kabul ettii iin minnettar ol.l ki kii bo yere mihnet ektiler, bouna altlar: Birisi kazanp yemeyen, tekisi ilim renip ilmiyle amel etmiyen. [lmi ne kadar ok okursan oku; amel yoksa ca hilsin. lmiyle amel etmiyen kimse ne muhakkik, ne de daniment saylr. zerine birka kitap yklenmi bir hayvandan baka bir ey deildir. O beyinsizin zerinde odun mu var, defter mi var haberi yoktur. I lim dini beslemek iindir, yoksa dnyay yemek iin deildir. [Her kim takvay, ilmi, zhd satarsa bir harma n meydana getirdikten sonra onu tamamen yakm gibi olur.I Gnahtan kamyan lim elinde meale tutan k re benzer. Halka yolu gsterir, fakat kendisi grmez. [Bo yere mrn telefeden kimse bir ey satn almayp elindeki altnlar sokaa atm demektir.] Memleket aklllardan ziynet bulur, din ise lim lerden kemal kazanr. Padiahlar aklllarn nasihatlerine aklllarn pa diah yannda bulunmyan ihtiyalarndan daha ziyade muhtatrlar. [Ey padiah, eer nasihatimi dinlersen hi bir def terde bundan daha iyi nasihat yoktur. Memuriyet her ne kadar akll insann ii deilse de sen akldan bakasna memuriyet verme. 1 ey, ey olmadan payidar olamaz. Ticaretsiz (letilmiyen) mal, mbahasesiz ilim, siyasetsiz sal tanat.
494

Ktlere acmak iyilere zulmdr. Zalimleri affet mek mazlumlara zulmetmektir. [Ktye himaye eder okarsan senin devletine or tak olmak ister. 1 Padiahlarn dostluuna, ocuklarn seslerinin g zelliine aldanma. Birincisi bir vehimle, kincisi rya ile deiir. [Bin tane dostu olan mauka, gnl verme. Vere cek olursan kendi gnln mahkm etmi olursun.] Dostlar iinde srrn ifa etme. Ne bilirsin, belki biri dman olur. Dmanna da elinden gelen her zarar yapma. Olabilir ki bir gn dostun olur. Bir sr rn gizli kalmasn istiyorsan ne kadar itimadna lyk bile olsa kimseye ama, nk o dostun da dostlan olur ve bylece dosttan dosta srnn f olur. [Susmak; sm n birisine syleyip de aman kimse ye syleme, demekten daha iyidir.] Ey sadedil, suyu daha tamadan pmar banda bala, kapat. nk oalp da rmak halini alrsa kapatamazsm. 1 Zayf bir dman sana itaat ve dostluk gsterir se maksad-vakit kazanarak-kavi bir dman olmak tr. Hkema, dostlarn dostluuna itimat edilemiyor,, dmanlarn dostluuna nasl inanlabilir, demiler dir. Kk dman hakir saymak azck atei ihmal etmeye benzer. [Atei bugn sndrmek mmkn iken sndr nk bir kere parlarsa cihan yakar. Dman ok ile ldrmek mmkn iken ldr, ya yn kurmaa brakma.] ki dman arasnda sz yle syle ki onlar birbiriyle dost olduklan zaman mahcup olmyasm.

495;

[ki kimse arasndaki cenk, ate gibidir. Bedbaht gammaz ise odun taycdr. Bununla o, bir aralk ba rp birbirinden memnun olurlar. Fitneci ise ara yer de mahcup kalr. ki kiinin arasnda atei alevlendirmek, kendisi de ara yerde yanmak akll ii deildir. Kan iici dmann iitmemesi iin dost ile konu urken yava konu, duvar nnde kounurken dik kat et. Duvar arkasnda kulak bulunmasn.! Her kim dostlarnn dmanlariyle sulh ederse dostlarn incitme arzusunda bulunmu olur. [Ey akl sahibi, dmanlarnla oturup kalkan dosttan elini ek.] Bir i yapmak hususunda mtereddit olduun za man zarar az olan taraf kabul et. [Mlayim syleyene ser syleme, sulh kapsn a lan, sulh isteyen kimse ile cenk etme.] Bir ii para ile temin mmkn olduka can tehli keye koymak doru deildir. [Kl hilelerin en sonudur. Hi bir are kalmaynca eli klca gtrmek helldir.] Dmann aczine acma, nk kudret, kuvvet kazannca sana acmaz. [Dman ciz grdn zaman marur olma, nk her kemikte ilik, her gmlekte insan var.l Her kim bir kty ldrrse halk onun bel sndan, onun da Cenab Hakkn azabndan, yaayp da fazla azaba mstahak olmasndan kurtarm olur. (Sadinin bu fikri yamandr, herkes bu fikirde ol sa dnya dzelir.) [Herkese acmak, iyilik etmek makbuldr. Fakat halk inciden kimsenin yarama merhem koyma.
496

Ylana acyan kimse bilmez ki ona merhameti dem oullarna zulmdr. Dmann nasihatini kabul etmek hatadr-. Fakat sen dman dinle, sonra onun dediinin aksini yap. [Dmann yle yap, dedii eyden sakn, sakn mazsan nedamet elini dizine vurursun. Dman sana ok gibi doru bir yol gsterse sen o yoldan sap, onun doru dediinin aksine git.] Haddinden fazla hiddet nefret uyandrr. Yerinde olmyan yumuaklk da heybeti izale eder. N e. etrafndakileri usandracak derecede sert ol, ne de karsndakine cesaret verecek derecede mlyim. [Sertlik ile yumuaklk birlikte olursa hotur. Kan alc gibi ki hem daman yaralar, hem de merhem ko yar. Akll kimse daima sertlik etmez. Kadrini tenkis edecek derecede yumuaklk da etmez. Akll kimse kibir etmez, kendisini herkesten b yk tutmaz. Kendisini son derece zillete de brakmaz. Bir oban babasna dedi ki: Akll babacm, ba na ihtiyarlara yakan bir nasihat ver. Babas u nasihati verdi: yilik et amma o keskin dili kurt sana galip olacak derecede yapma: ] ki kimse mlk ve dinin dmandrlar. Birisi ilimsiz fkeli padiah, teki ilimsiz, cahil sofu. [Allahn emrini tutinyan padiah mlkn ban da buyruk sahibi olmasn.] Padiah dostlarnn itimadn celbedecek derecede fkeli olmamaldr. Zira hiddet atei evvel sahibini yakar; ondan sonra alevi dmna ya eriir, ya eri mez. Topraktan yaratlm dem olunun banda ki bir, gurur, hiddet yakmaz.
497

[Bu kadar hiddet, serkelik ile sen topraktaki de il, zannederim ateten yaratlmsn! (Beylekan) da bir bide rastgeldim. Beni terbiye ile cahilden kurtar dedim. bit cevap olarak: Ey fakih, git, toprak gibi ta hamml et, yahut ne okumusan hepsini topraa gm! dedi.] Kt huylu kimse kendi kt huyunun elinde esirdir. Nereye gitse o fena huyun penesinden ve der dinden kurtulamaz. [Kt huylu bir kimse bir belnn elinden kurtul mak iin ge ksa kt huyunun yznden bel iinde olur.! Dman askeri iine tefrika dtn grdn iaman sen rahat et. Eer dman askeri mttehit olurlarsa sen, perianlktan kork!. [Dmanlar arasnda cenk grdn zaman git dotslarla rahat rahat otur. Eer dmanlan birbiriyle uyumu grrsen ya y kirile dmana atmak iin, hisara glle gtr.! Dman her hiyleden ciz kald zaman dostluk gstermee balar. Ondan sonra dostlukla yle iler yapar ki dman yapamaz. Ylann ban dman eliyle ez ki iki iyiliin biri sinden hli olmaz. Eer dman galip gelirse ylan ldrm olursun. Eer ylan galip gelirse dmandan kurtulmu olursun. [Sava gn zayf grnen dmandan emin ol ma; nk canndan getii zaman, arslann beynini kanr.] Bir haberin gnl incideceini bilirsen sus, o ha beri bakas getirsin. [Ey blbl sen bahar mjdesini getir, kt haberi baykua brak.]
498

Sznn tamamiyle mevcut olduuna emin olma dka padiaha bir kimsenin hiyanetinden bahsetme, yoksa kendi helakine alm olursun. [Sznn tesir edeceini bilerek syle!! Kendi fikrini kabul ettirmek iin nasihat eden kimse, nasihate daha ziyade muhtatr. Dmann hiyleine aldanma. Yze kar methedenlerin szlerinden marur olma! Zira birincisi al datmak, teki de bir ey ekmek istiyor. Ahmaa neth sena ho gelir. O kesilmi koyuna benzer. Bacandan frrsen semiz grnr. [Bilmi ol, sakn airlerin medihlerine aldanma, nk o medihler senden edinecei menfaatler iindir. Eer bir gn bir airin edinecei menfaatler iin dir. Eer bir gn bir airin istediini vermezsen o, medihlerin iki yz o kadar misli ayplarn sayar.! Sz syleyenin kusurunu kimse tutmadka onun sz dzelmez. yi dnmee, doru sylemee mec bur eden tenkitlerdir. [Bir cahilin tahsin ve takdirine veya kendi zannn ile sylediin szn gzelliine marur olma.1 Herkese, kendi akl kmil; kendi ocuu gzel g rnr. [Bir ft ile bir mslman az kavas ediyorlar d. Szleri beni gldrd. Mslman yle dedi: Eer bu senet doru de ilse ft dininde leyim. ft yle dedi: Tevrata yemin ederim, eer hilfm varsa senin gibi mslman olaym. Eer yer yznde akl denilen ey bsbtn yok olsa kimse kendisinin cahil olduu zannmda bulun maz. 1 On adam bir sofrada yerler, iki kpek bir le ze rinde gein emezler.
499

Haris kime cihana malik olsa yine a, kanaatkr kimse bir ekmek ile toktur. [A barsak katksz bir ekmek ile doyar, fakat yeryznn btn serveti a gz doyuramaz. Pederim lrken bana u nasihati etti, gt. De di ki: ehvet atetir, ondan sakn; kendini cehennem ateinde yakma! O atete yanmayan takatin yoksa bugn bu atee sabr ile su sam ol.] Her kim iktidar zamannda iyilik yaparsa ciz zamannda zahmet ekmez. [Adam incitenden, zalimden daha bedbaht kimse yoktur. nk musibet gnnde kimse ona yr ol maz.] Can bir nefesin himayesindedir. Dnya iki yokluk arasnda bir varlktr. Dini dnyaya satanlar eektir ler. Yusufu satyorlar, acaba ne alacaklar. Cenab Hak: (Hey dem oullan, ben size eyatana tapmayn diye tavsiyede bulunmadm m. O sizin dmanmzdr.) bu yurmutur. [Dmann szile dostun ahdini krdn, bak kim den kesildin, kime yanatn.] eytan, ibadetini Allah iin yapanlar; padiah da, mfisler ile baa kamaz. [Alndan lse, Beynamaza dn para verme nk Allahn farzn eda etmiyor, senin alacan m dnecek?] abuak vcuda gelen ey ok devam etmez. [itmisinizdir ki arkta, topra yourduktan sonra bir ini kseyi krk senede yaparlarm. Bada,tta ise gnde yz kse yaparlar. Fakat phe yok ki byle abuk yapld iin onun da kymeti ona gre dir. Pili yumurtadan knca yiyecek arar, halbuki
500

insan yavrusu doduu zaman akldan, idrkten mah rumdur. Byle olmakla beraber hemen varlk gsteren o pi li tekml edemez. nsan yavrusu ise kudret ve fazilete insan olmyan her eyi geer. Cam her yerde bulunur. Ondan dolay kymeti yoktur. Ll ise nadir olduu ve ele g getii iin kymetlidir.] ler sabr ile husule gelir. Acele eden kimse baaa yklr. [Gzmle grdm ki lde yava yava giden adam koan kimseyi geti. Yel ayakl at koamaz gidemez oldu. Deveci ise devesini yava yava durmadan boyuna srd.] Cahil iin susmaktan daha iyi bir ey yoktur. u kadar var ki cahil iin byle olduunu bilseydi cahil olmazd. [Eer kemalin, ilmin yoksa susman hayrldr. siz cevizi hafiflii insan olunu dili rsvay eder. Bir ahmak bir eee konuma talim ediyordu. Bu nun iin uzun bir mr sarfetti. Bir akll zat o ahmaa tesadf etti ve Bu iten vazge, insanlarn seni ayplamasndan kurtul. Hay vanlar senden sz renemezler. Sen al onlardan sktu ren dedi. Her kim dnmeden konuursa sz ok kere yanl olur. Y a insana yakr derecede aklne syle, yahut hayvanlar gibi sus, otur.] Her kim kendini halka lim tantmak iin kendi sinden daha lim kimse ile bahse girerse; halk onun hil olduunu anlar. [Senden daha iyi, daha yksek birisi sze balar
501

sa; onun syledii eyi daha iyi bilsen bile itiraz et me.] Ktlerle oturan iyilik gremez. [Bir feriteh devler ile oturacak olsa, feritehlikten kar; yabanilik, ktlk, eytanet, fesat renir.] nsanlarn gizli aybn aikre etme; nk hem onlar rsvay etmi olursun; hem de herkesin sana olan itimadn selbedersin. lim okujrup amel etmiyen kimse ift srp de to hum ekmiyen kimseye benzer. steksiz ibadet edilemez; siz kabuk bir ie yara maz. enesi kuvvetli 'olan bir insann ii de salam ol mas icap etmez. [araf altnda ok gzel endamlar grnr. Fa kat bir de araf anca annenin annesini grrsn.] Eer btn geceler kadir gecesi olsayd; kadirin de kadri kalmazd. Btn talar lli Bedehan olsayd ll ile tan kymeti bir olurdu. Grnte her gzel olann huyu da iyi olmak icap etmez. e yaryacak, vcudun d deil, iidir, ahlktr. [Bir gn iinde bir kimsenin hal ve hareketine ba klarak ilminin derecesini anlamak mmkndr. Fa kat kimsenin batini ahvalinden emin olma, kimseye aldanma; nk ahlk ktl yllar geer yine an lalamaz.] ' Her kim byklerle urarsa kendi canna kyar. [Kendini byk gryorsun-evet-doru sylemi ler, a, biri iki grr. Sen eer ko ile toslarsan yaknda alnnn par alandn grrsn.] Arslana pene, klca yumruk vurmak aklllarn ii deildir. 502

[Sarho ile cenkleme, ona kar yiitlik satma Senden stn kimsenin nnde elini koltuuna koy.! Bir zayf bir kaviye kar yiitlik taslarsa kendisi nin helaki hususunda kendi dmanna yardmc ol-* mu olur. [Glgede beslenmi, nazl bytlm kimsenin ne kudreti var ki kahramanlar ile mukateleye ksm. Gevek kollu kimsenin demir peneli kimse ile penelemesin cehalet eseridir.! Her kim nasihat dinlemezse halkn azarn, drlt sn iitmek istiyor demektir. [Mademki kulama nasihat girmiyor. Sana serze ni ederlerse, sesini karma,] ar itleri av kpeini grdkleri zaman nasl havlar da yanma yaklamazlarsa, hnersizlerde h nerlileri grmek istemezler. Alak kimse hnerli baa kamad kimseyi ar kadan ekitirmee balar. [Kudretsiz hasut yze kar bir ey diyemez de gybet edecei muhakkaktr.! Eer alk derdi olmasayd, hibir ku tuzaa d mez; belki avc tuzak kurmazd. Hakimler ar ar, bitler ya n doyuncaya kadar, sofular lmiyecek kadar, genler taba bitirinceye ka dar, ihtiyarlar terleyinceye kadar yerler. Lkin ka lenderler midede nefes alacak yer ve sofrada kimseye bir ey kalmaymcaya kadar yerler. [Midesine dkn olan kimseyi iki gece uyku tut maz. Biri midesinin bo olduu dieri de ok dolu ol duu gece.l Kadnlara danmak beyhudedir; mflislere mertlik gnahtr. IKeskin dili kaplanlara acmak koyunlara za limlik olu r!
503

nndeki dman ldrmiyen kimse kendi ken disinin dmandr... [Ylan tan zerinde, elde de ta varken, l drsem mi, ldrmesem mi diye dnmek hamakat olur.] Hukemdan bir ksm bunun aksini mnasip gr m; demiler ki: Mahpuslan ldrmekte teemml evldr. nk ihtiyar ededir bakidir. ldrmek de mmkn, brakmak da mmkn. Eer dnmeden katlederlerse yle bir maslahat elden kar ki telfisi kabil deildir. [Diriyi cansz etmek pek kolaydr. Fakat maktu l diriltmek mmkn deildir. Oku, ok atmak iin sabrl olmaldr. nk yay dan kan ok geri gelmez.] Bir hakm cahiller ile der kalkarsa, onlardan izzet, hrmet mit ediyor demektir. Bir cahil ene kuvvetile bir hakime galip gelirse almaz. Oiair ta tr ki bir cevahiri krm olur. [Karga ile bir kafese konan blbln dili tutul sa taaccp etmemelidir. Hnerli bir kimse terbiyesizlerden cefa grrse gnl incinmesin, mkedder olmasn. Bir kt ta bir altm kseyi krarsa ne tan ky meti artar, ne de altnn kymeti eksilir.] Terbiyesizler iinde akllnn szne ehemmiyet verilmezse ama; nk davulun gmbrtl sesi kopuz sesini bastnr. Kezalik sarmsam fena kokusu anber kokusuna galebe eder. IYksek sesli bir cahil hayaszlkla bir limi ma lp edince kafa tuttu. O cahil bilmiyor ki Hicazkrdan kan bir name davul sesinin yannda iitilmez.1 Cevahir irkefe dse yine nefistir. Toz ge k sa yine deersizdir. Terbiye edilmiyen istidada yazk
504

tr. stidad olmyan terbiye etmek bo yere vakit ge irmektir. ekerin kymeti kamtan deildir. O kendi hasiyetinin icabdr. [Nuh Peygamberin olu Kenann zati meziyeti olmad iin Peygamber olu olmak onun kadrini art trmad. Hnerin varsa, gster. Asln, soyunu brak. Gl dikenden, brahim Azerden olmutur.] Misk odur ki kokar. Attann misktir dedii ey, misk deildir. lim, attar tablasna benzer: Sesi k maz; fakat hnerini gsterir; cahil davul gibidir. ter, gmler fakat ii botur. [Chiller arasnda bulunan lim iin doru sz ller yle bir temsil sylemiler: Krlerin arasnda bir dilsiz, zndklar arasnda bir mushat. Bir mr zarfnda elde edilebilen bir dostu bir ne feste incitmek yakmaz. Bir ta nice senede ll paresi olur. Sakn onu bir nefeste bir ta ile krmayasn.] ciz erkek kuvvetli, grbz karnn elinde nasl zebun ise akl da nefsin elinde yle zebundur. [inden kadm haykrmas ykselen bir ev bahti yarlk yz grmemee mahkmdur.] Kuvvetsiz fikir hile ve efsundur. Akl ve tedbirsiz kuvvet ise cehalettir, deliliktir. [nsana evvel akl, fikir tedbir; sonra saltanat lzmdr. nk cahilin saltanat, devleti Cenab Hak ile cenk iin lettir. Yiyen veren cmert, oru tutan fakat kimseye bir ey vermiyen bitten daha iyidir.] Her kim kendisini halka beendirmek iin ehve ti terkederse; hell ehvetten haram ehvete dm Bir keye Allah iin deil; halkn beenmesi iin ekilen biare bit karanlk aynada ne grecektir?]
505

Az az ok olur. Damla damla sel olur. Yani, ciz olanlar ufak talar saklasnlar. T ki frsat vaktinde zalimden intikam alsnlar. [Damlalar birleir, nehir olur. Nehirler birleir, deniz olur. Az az bir yerde toplanrsa ok olur. Koca bir anbar, tanelerle dolar. 1 Cahil insanlarn sefahetini affetmek limlere y a kmaz. nk bu af ile limin mehareti zail olaca gibi cahilin de edepsizlii kuvvet bulur. [Alak kimseye ltuf ile, tatllk ile sylersen kib ri serkelii artar. 1 Masiyetkimden sdr olursa fenadr. Ulemadan sadr olmas bsbtn fenadr. nk ilim eytan ile cenk etmek iin tedarik edilmi silhtr. Silhl bir insan esir alp gtrrler ise pek mahcubiyeti musip olur. [Avamdan chil bir gnahkr, gnahtan sakmmyan limden daha iyidir. nk avam gn grmedi i iin yoldan km, lim ise iki gz grrken ku yuya dmtr. Halk; hayatnda ekmeini yemedii bir adam l dkten sonra anmaz. 1 Yusuf (aleyhisselm) Msrn ktlk senelerinde alan unutmamak iin doyuncaya kadar yemezdi. zmn tadn dul kadn bilir, zm sahibi ba c bilmez. [Rahat ve saadet iinde yayan kimse an hali nin ne olduunu ne bilir. cizlerin halini ancak kendi idaresinden ciz olan bilir. Ey rahvan ata binmi kimse, bir dn ki diken eken oduncunun eei amura saplanmtr. Mangal yakmak iin fakir komunun evinden

506

ate isteme, nk onun bacasndan kan duman ate duman deil, belki yreinden kan dumandr.] Hali perian fakiri ktlk ylnn darl iinde sor ma. Onun yarasna merhem olacak ona rzk verecek isen sor. [Srtnda yk ykl bir eei amura dm grdn zaman gnlnden ona ac, fakat yanma git me. Yanma gidip de nasl dtn soracak olursan erler gibi kolunu sva kuyruundan tut kaldr.] ki ey aklen muhaldir: Birisi ezelden takdir bu yurulmu olan nzktan fazla yemek, teki de, ecel gelmeden lmek. [Hkm ezeli yalvarmak veya ikyet tarznda azdan kan bin inilti, bin ah ile deimez. Rzgr hzinelerine mvekkel olan melek dul ka dnn mumunun sneceini dnr m?] Ey rzk arkasndan koan kimse, koma otur. Rz kn sana gelir yersin. Ey eceli gelmi kimse, kama cann kurtaramaz sn. [Rzk iin gerek ceht et, gerek etme. Cenab Hak rzkn eritirir. Arslanm, kaplann azna da girsen seni ancak ecelin geldii gn yerler.] Ezelden takdir edilmemisen el erimez. Ezeldentakdir edilen ey ise sahibi nerede ise gelir bulur. [ittin mi ki skender (Zlkameyn) ab hayat bulmak maksadiyle nice mihnetler ekerek karanlk yere kadar gitti. Fakat ab hayat iemedi. Ksmetsiz balk Diclede balk tutamaz. Eceli gelmiyen balk da karada lmez. Zavall haris dnyann her tarafnda rzkm arka sndan, ecel de onun arkasndan koar. 1 Fsk zengin altn yaldzl keseke yahut Firavu nun murassa sakalna, iyi fakir ise yzne, gzne
507

toz konmu dilbere, yahut Musann yamal hrkasna benzer. [Mansb, devleti varken gnl hastalar yoklamyan kimseye haber ver ki teki dnyada hibir dev let, mansp bulamyacaktr.l Hasut, Allahn nimetine kar bahil, gnahsz in sana kar dmandr. [Ahmak bir herifik grdm. Bir mansp sahibi ni zemmediyordu. Ona yle dedim: Efendi eer sen bedbaht isen o bahtiyar insanm ne gnah var? Sakn hasut iin bel isteme. nk o bedbaht zaten bel iindedir. Ona dman olmaya ne hacet! Onun tepesinde yle bir dman var ki!...l steksiz talebe parasz ka; marifetsiz seyyah kanatsz kua, amelsiz lim meyvasz aaca', ilimsiz zhit kapsz eve benzer. Kuran Kerimin inmesinden maksat; yalnz sure leri okumak olmayp insanlarn gzel huylar tahsil etmeleridir. Kendisini ibadete vermi bir cahil yr yen yayaya, ibadette kusur eden lim uyuyan svari ye benzer. Elini Tanrya uzatan si kafasnda kibir ta yan bitten daha iyidir. Bir zata sordular: Amelsiz lim neye benzer? Balsz arya benzer dedi. [Mrvetsiz erkek kan; tamahkr zahit yol kesi ci saylr. [Ey halkn gzel zannn kazanmak iin elbisesi ni ak, defteri melini kara eden, elini dnyadan k saltmak, dnyaya gnl balamamak lzmdr. Cb benin yeni uzun olmu, ksa olmu ehemmiyeti yok tur.] ki kimsenin gnlnden hasret gitmez; ziyan aya
508

 amurdan kmaz: Birisi gemisi paralanm tacir, dieri kalenderle oturmu mirasyedi. [Eer maln orta yerde sebil olmazsa, fakirler ya nnda kann mbah olur. Ya yeil gmleklilerle, kalenderlerle, yrme, ya hut file uygun bir ev yap.l Sultann hilat deerlidir. Fakat insann kendi es kileri ondan daha deerlidir. Byklerin sofras lez zetlidir. Fakat kendi daarcndaki krntlar ondan daha lezzetlidir. [nsann kendi el emeiyle yedii sirke ile tere, kyaasnm ekmeinden, kuzusundan daha iyidir.] Zan ile il kullanmak; grnmemi yola kervansz gitmek, akll ii deildir. mam Mrit Mehmet Gazaliden sordular: lim-1 de bu dereceye nasl yetitin? Cevaben: Bilmediin bir eyi sormaktan utanma mak suretiyle dedi. [Nabzn tababetten anlyan bir tabibe gster. O zaman iyi olmay mit edebilirsin. Neyi bilmiyorsan bilenden sor. Vaka sormak bir trl zillet ise de limlik izzetine varmak iin sana klavuzluk eder.] Nasl olsa reneceini bildiin bir eyi sormak tan acele etme. nk anlalacak bir eyi sormak hikmete ziyandr. [Lokman, Davut (aleyhisselm) m elinde demirin mucize ile mum gibi olduunu grd. Fakat onunla Hazreti Davudun ne yapaca anlalacan bildii iin bununla ne yapacaksn diye sormad.] Sohbet, geim levazmndan gerisi de udur: Ya evi boaltrsn, yahut ev sahibi ile uyuur, iyi geinir sin.
509

[Dinliyen, kimsenin sana meyli varsa, szn dinliyecek ise, sz onun mizacna gre syle. Mecnun ile gren her akll, Leyl'nn yzn den sznden baka bir eyden bahsetmez.] Ktler ile oturan her kimse onlann tabiatlann almazsa da o yoldan olmakla mttehem olur. Mesel birisi namaz klmak iin meyhaneye gitse onun iin arap imee gitti, derler. [Cahil ile grtn iin kendine cahil dedirttin. Bir limden bir nasihat istedim. Bana: Cahillere ya nama; nk eer asrn alimi isen eek olursun, eer cahil isen daha ahmak olursun dedi.] Devenin yava huyluluu herkese malmdur. Bir ocuk yularndan tutsa, yz fersahlk yola gider. Ona tbi olur. Fakat nne korkun bir dere gelir, ocuk da cahillik ile oraya gitmek isterse o zaman elinden yulan kopanr ve bir daha ona itaat etmez; sertlik zamannda yumuaklk mezmumdur. Hkema demiler ki: Dman mlyemet ile dost olmaz,belki tamahn arttmr. [Birisi sana ltfederse onun hkipayi ol. Eer sa na aksilik ediyorsa onun iki gzne toprak doldur. Sert huyluya sz ltf, kerem ile syleme. nk iyice paslanm demir yumuak ee ile temizlenmez.! Her kim faziletini bilsin diye bakalarnn sz nn arasna girerse, cehlinin derecesini anlatm olur. Akll kimse kendisinebir ey sorulmadka ce vap vermez. nk sz doru da olsa ehemmiyet vermez, samadr derler.] Vcudumun grnmeyen biryerinde bir yaram vard. ehy (ehabddini ShreverdiD Hazretleri her gn bana yaran nasldr diye sorard. Fakat bir kere yaran nerededir? diye sormad. Anladm ki eyh Haz retleri saknyor, nk her zay sylemek olmaz.
510

Hukem demiler ki: Her kim szn tartmadan sylerse alaca cevaptan incinir. [Sznn btn mnasiyle doru olduunu bil medike azn amayasn. Dolu syleyip zincire dmek, yalan syliyerek zincirden kurtulmaktan daha iyidir. 1 Yalan sylemek kl yarasna benzer ki iyi de ol sa nian kalr. Yusuf Peygamberin kardeleri gibi ki bir kere adlan yalanc kt iin, ikinci doru sz lerine babalan inanmayp Bu sizin uydurmanzdr dedi. Mahlkatn en ulusu zahirde insandr. Mevcu datn en zelili ise kpektir. Fakat hukem ittifak et miler ki hakinas olan kpek nimeti inkr eden in sandan daha iyidir. [Yz defa ta ile vursan da kpek yedii lokmay unutmaz. Eer alak bir kimseyi btn mrnce okasan ufack bir eyden dolay seninle kavgaya ba lar.] Nefsini dnen kimsede hnerlilik olamaz. Hnersiz kimse ise riyasete yakmaz. [ok yiyen kimseye ac; zira ok yiyen zelil olur. Eer kz gibi imanlk istersen eek gibi unun bu nun cevdine katlanmalsn.] ncilde denilmitir ki: Ey dem olu sana zengin lik versem beni unutursun; seni fakir klsam perian olursun. u halde beni zikretmek halvetini nerede bulacak, benim ibadetime ne zaman koacaksn? [Zenginlik zamanmda Cenab Hakk unutuyor sun. Zaruret iinde hasta ve mecruh oluyorsun. Ge nilik, darlk zamanmda halin budur, bilmem ki Ce nab Hak ile ne zaman megul olacaksn?..! Zat, tariften tavsiften mnezzah olan Tanrnn iradesi birisini padiahlk tahtmdan indirir, birisini de balk kamnda muhafaza eder.
511

fSeni zikretmeyi kendisine arkada eden kul Y u nus gibi bir balk kam nda olsa da vakti ho geer. J Cenab Hak eer kahr klcn ekerse nebi, veli ban ieri eker. Eer ltuf gamzesini oynatrsa k tleri iyiler derecesine eritirir. [Eer maherde kahr ile hitap ederse enbiya da hi bir mazeret bulamaz. Yarabbi ltuf yznden per deyi kaldr, nk ekiya da mafiret midindedir.! Her kim dnyevi tedip ile doru yolu tutmazsa hiret azabna giriftar olur. Cenab Hak buyurmu tur ki. Biz onlara byk olan hiret zabmdan evvel dnya zabm tattrrz. fBvkler iptida nasihat ederler, dinlenilmezse hapsederler. I Bahtiyar insanlar gemilerden ibret alrlar ve bylece kendilerinden sonra geleceklere ibret olmaz lar. [Bir ku baka kuu tuzaa ttlm grnce ar tk tane tarafna yakn gitmez. Bakalarnn musibetlerinden ibret al. Sakn ba kalar senden ibret almasnlar.! rade kula sar yaratlan nasl iitebilir? Saa det kemendiyle ekilen gitmez de ne yapar? [Tanr dostlarnn karnlk gecesi aydnlk gn gibi parlar. Balayan Tanr balamadka saadet bilek kvetiyle elde edilemez. Senden kime ikyet edeyim ki senden baka h kim yoktur, senin elinden daha yksek el yoktur. Se nin rehberlik ettiin, yolunu aztmaz. Senin dallete drdne de kimse rehberlik edemez.] Sonu iyi dilenci, dkn talihli padiahtan daha iyidir. [Arkasndan sevinecein gam, sonunda gam yi yecein sevinten daha iyidir.]
512

Gkten yere rahmet iner, yerden ise ge toz kal kar. Her kabn iinde ne varsa dna onu szdrr. [Benim hujrum sana ho gelmediyse sen kendi gzel huyunu elden brakma.! Cenab Hak grr, rter. Komu grmez haykrr. [Neuzbillh eer insanlar gayb bilselerdi, kimse kendi halinde rahatlk bulamazd.! Altm, madenden kazmak ile, bahilin elinden de cann karmak ile kar. [Al;aklar yemezler saklarlar, onu yemi olmaktan yerim midi daha iyidir, derler. Fakat bir gn grr sn ki dmann arzusuna gre altn kalm; bedbaht adam lmtr.] Her kim eli altndakilere acmazsa, mafevkindeki insanlarn cefasna, kahrna urar. [Kuvvetli her insann yiitlik ile cizlerin ellerini krmas doru deildir. Zayflarn gnllerini krmak ki sen de senden zorlu birisinin zulm altnda ciz kalrsn.! kil ortada muhalefet grnce oradan kaar. Sulh grrsen demir atar. nk orada selmet kenarda burada helvet ortadadr. Oyuncuya se e lzm iken se yek gelir. [ayrlk, meydandan bin kere hotur. Ne are ki atn dizgini kendi elinde deildir. I Bir dervi mnacatnda yle diyordu: lh k tlere merhamet et. nk, iyilere esasen rahmet bu yurmu, onlan iyi yaratmsn. ptida elbiseye nian diktiren, sol elin parmana, yzk takan CCemit) tir. Cemide sordular: Niin fazilet sa tarafta oldu u halde btn ss, ziyneti sola verdin?... Cemit cevap verdi: Saa salk ziyneti kfi bir ziynetir de onun iin. 513

[(Feridun) in nakkalarna emretti. Otann etrafna u beyti diktirdi. Ey akll kimse, ktleri iyi tut. Onlar slaha al, nk iyiler esasen byk yaratlm, bahtiyar kimselerdir.! Bir byk zata sordular: Sa elin bu kadar fa zileti varken yz niin sol ele takyorlar? O zat cevap verdi: Bilmez misin ki fazilet sahip leri daima mahrum olurlar. [Rzk, nasip veren Cenab Hak ya fazilet veriyor, yahut baht veriyor.! Padiahlara ancak bandan korkmyan ve bir menfaat mit etmiyen insanlar nasihat edebilirler. [Muvahhit o kimsedir ki ayana altn dksen ba na Hint ii kl koysan, gznde ikisi bir olur. Kim seden midi, korkusu olmaz. te muvahhit budur ve ancak budur.! Padiah, zalimleri defetmek iindir. Suba, ekiya katiller ve caniler iindir. Kad ise tarrarlar yani yankeseciler, hrszlar, hakszlk edenler iindir. iki hasm hibir zaman hakk raz olarak kad huzuruna gitmezler. [Bir eyin hak olduunu, verilmesi lzmgeldiini iyice bildiin zaman onu gnl holuiyle vermek; zlerek, kavga ile vermekten daha iyidir. Bir kimse vergisini gnl holuiyle vermezse hkmet adamla r onu zor ile alrlar.! Herkesin dii eki ile; (kad)nin tatl ile kamar. [Kad rvet olarak be hyar alr, yerse on tane kavun karpuz bostanm bir hkm ile sana mal eder.I ihtiyar orospu fahielikten; azledilmi suba da insan incitmekten tvbe etmeyip de ne yapacaklar? [ehvetten saknmak, gl kuvvetli genlere l zmdr. Zira, gevek olan ihtiyarn zaten bir taraf kmldamaz.
514

Geniken bir keye ekilen, kendisini ibadete ve ren gen Tanr yolunun mert arslandr. htiyara ge lince zaten o keden kalkmaz bir hale gelmitir.] Bir hakime sordular: Cenab Hakkn yaratt yce boylu, yemili bu kadar aalar varken hibiri sine azade denilmeyip de yalnz yemi olmyan selviye (Serv-zad= Sultan selvi) denilmesindeki hikmet nedir? Hakim cevap verdi: Her aacn belli bir verimi var. Belli bir a var. Bir ada alr, bir ada so lar. nk, o yemi vermedii gibi her vakit, her dem tazedir. te bu sfatlar azadelerin sfatlan olduu iin, ona vermitir. IFani olan eye gnl balama. Dicle nehri hali feden Ci) sonra nice seneler Badattan geip gide cektir. Elinden gelirse hurma aac gibi kerim ol. Eer hurma gibi olmazsan selvi gibi azd ol.] ki kimse ldler, ah vah ederek gittiler: Birisi mal kazanp yemeyen; teki de bilip de bilgisi ile amel etmiyen. [Fzl, fakat bahil olan kimseyi birisi grd za man onun aybn sylemee almaktan kendisini alamaz. Halbuki bir kimse kerim ise ikiyz kabahati, kusuru olsa da onun keremi ayplann rter.]

515

KTABIN SONU Tanrnn yardmiyle Glistan kitab biti. Melliflerce kendilerinden evvele geenlerin sz lerinden ireti szler almak det iken benim kitabm da byle derleme, toplama yoktur. [nsan, kendi eski elbisesini dzeltip giymek ba kasndan ireti elbise istemekten daha iyidir. 1 Sdinin szlerinin ou nee verici, hoa gidici tatl eylerdir. Ksa grnlerin dili bu sebeple uzun olabilir. Belki de Bo yere zihin yormak, faydasz mum duman yutmak, aklllarn ii deildir. derler. Fakat ben, irfan sahibi insanlara hitap ettim. On lann parlak fikirlerine gizli kalmaz ki muhataplanm usandrmamak, yazlarm kabul saadetinden mahrup etmemek iin inci gibi mevizleri ibare ipliine diz dim, Ac nasihat ilcn zarafet hapile kartrdm. [Biz nasihati yerinde yaptk. Zamanmzn bir ksmm u kitab yazmak iin geirdik. Bu nasihatler kimsenin rabet kulana girmezse bizce ehemmiye ti yoktur. nk biz eliyiz. Elilerin vazifeleri ise teb li etmektir. te bu kadar Ey u kitab okuyan kimse, bunu musannifine, bunu yazana Allahtan rahmet iste, kendin iin de ha yr iste. Sonra bu kitabn sahibi iin mafiret dile.l BTT

516

MERAL YAYINEVNN NERETT ESERLER OSMANLI MELLFLER

Yazan: Bursal Mehmet Tahir Efendi Osmanllarm Kuruluundan zamanmza kadar gelen ve mesleklerinde eser yazan Trk mutasavvf, lim, air - edip, tarihi, tabib, riyaziyeci ve corafya clarnn ksaca hayatlariyle eserlerine dair kfi mal mat muhtevidir. 3 Cilt - her cilt 400 liradr.

ZLLETTEN ZZETE ZULMETTEN NURA

(Hutbe)

Yazan: Sami Aslan. Ksa ve z Olarak Yazlm olan bu eserin fiati: 75 Liradr.

SYRETN NEB Peygamber efendimizin hayat ve cenklerini nazm (iir) eklinde anlatan bu eser, 1132 Sayfa, lks ciltli Fiat : 600 TL. 517

MERAL YAYINEV NN NERETM OLDUU LEVHA ETLERNN LSTES:

1 2
3 4 5

8 9 1 0 1 1 1 2
13 14 15 16 17 18 19

Yasin-i erifin (tamam bir levha iinde) Ayetel Krs Ament (gemi eklinde) Fetih sresinin ilk iki yeti Hilye-i erif ecere-i Pki Muhammedi (Hz. Muhammedin eceresi) Allah (C.C.), Muhammed (A.S.) (Kalp ek linde ikisi bir arada) Kuran- Kermin ak ekli Nazar yeti (Hads-i erif) (Ticaretle uran ve cesur olun, nk rzkn onda dokuzu ticaret ve cesarettedir.) Ftiha-i erif Hz. Ali (K.V.) nin Klc Boaz Kprs ve Fatih Sultan Mehmet Han Sultanahmet ve Ayasofya camileri yanyana, altnda Allahn istedii olur vs. Sleymaniye Camii Selimiye Camii Mevlna Camii ve trbesi Tefviz nme (brahim Hakk Erzurumi) Esml hsn (iinde ayrca Allah lfz ya zl)
519

20 Esml hsn (iinde ayrca Muhammed lfz yazl) 21 Medine-i Mnevvere 2 2 Mekke-i Mkerreme (Fotorafta canl resim yoktur) 23 Boaz Kprsnn canl bir grn 24 Otuzbe besmele (Ayrca Ayetel krs ve bir ok dualar) 25 mam- Rabbnnin veciz szleri 26 ah Nak bend (K.S.)in ssl yazlm is mi ve birok szler 27 Esml hsn

NOT: Bu yukarda isimlerini ksaca verdiimiz lev halar, Meral Yaymevince mslman Trk halkmzn istifadelerine arzedilmitir. Tamam Kroma Lks kt zerine renkli Ofset bask yaplm olup 35x50 ebadndadr. Fiatlan 40 liradr. 10 adetten fazla almak iste yenlere zel bir indirim yaplr.

520