Behet Necatigil

UYAR:www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildigi,
sevginin, iyiligin ve bilginin paylaldg yer olarak grdgmz sitemizdeki tm e-
kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri
amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak",
kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve
"HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak,
sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-
kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin,
tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever
arkadalarmzn yogun emegi sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine
sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak
kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan dogabilecek tm yasal sorumluluklar
kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek degildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve
zgrlgn yceltmek ve kitap okuma alkanlgn pekitirmektir. Ben de bir grme
engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin oldugu gibi, bilginin de paylaldka
pekiecegine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri
iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum.
Bilgi paylamakla ogalr.
Yaar MUTLU
LGL KANUN:
5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE
11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin
engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin
kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik
hizmet veren egitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar
kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda ogaltlmas veya dn verilmesi bu
Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde
satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve ogaltm
amacnn belirtilmesi zorunludur."
Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve
beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm
ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duydugu sevinci paylaabilmek tm
zahmete deger. Sizler de bu mutlulugu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp,
kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay
dnebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emege ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu
aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecegi formatlarda, bir kitap armagan ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
www.kitapsevenler.com
www.yasarmutlu.com
yasarmutlu@yasarmutlu.com
yasarmutlu@kitapsevenler.com
kitapsevenler@gmail.com
Tarayann Notu
Bu ekitap "Grme Engelli" dostlar iin taranm ve ilk defa www.kitapsevenler.com da
yaynlanmtr. Bu sitenin sahibi grme engelli dost Yaar Mutlu'nun gayret ve azmini
grnce iki gzmden utanp yardm edebilecegimi dndm. Bir katre k
olabildiysem ne mutlu. Herkesi bu mutluluga davet ediyorum. Bu dostlara yardmc olun.
Polaris
----{ kutupyldz kitaplg }----
9
MTOLOGYA
Behet NECATGL
NDEKLER
Bir ki Aklama
Soru 1 : Mitos ve Mitologya nedir?
Soru 2 : Yunan ve Latin mitologyasn bilmek niin gerekli?
Soru 3 : lk Trk mitoslarna hangi eserlerde rastlyoruz?
Soru 4 : Bu kitapta Trk mitologyasndan bahsedilecek mi?
Soru 5 : aman dininin inanlarna, yani Altay Trklerine gre dnya nasl
yaradlmtr?
Soru 6 : lk Trk destanlar nelerdir?
Soru 7 : Trk mitoslarn, eski destanlarmzn hi degilse zetlerini toplu halde
nerelerde bulabiliriz?
Soru 8 : Yunan ve Latin mitologyas ilk defa kimlerin, hangi eserlerinde yazya
geti?
Soru 9 : Homeros ve Hesiodos'un kimlikleri konusunda neler biliyoruz?
Soru 10 : Eserlerinde mitologyay da ilemi ilk Latin airleri kimlerdir?
Soru 11 : Ya tragedya, komedya airleri?
Soru 12 : Roma dininde etkileri olan Latin mitologyas nerede dogdu? Yunan
mitologyas ile Latin mitologyas arasnda benzerlik var m?
Soru 13 : Yunan mitologyasna gre dnya, evren nasl yaratld?
Soru 14 : Yunan ve Latin klasiklerinde ve baka Bat eserlerinde, mitolojik
isimlerden en ok Zeus ve Jupiter isimlerine raslyoruz; niin?
Soru 15 : Zeus'un br iki erkek kardei Poseidon ile Hades mitoslara ne ekilde
getiler? Grnleri, klklar nasldr?
Soru 16 : Zeus'tan olma tanrlar kimlerdir, ve nedir ykleri, nitelikleri?
Soru 17 : Dionysos'u arap tanrs biliyoruz, Zeus'un ogullar arasnda ad
gemedi; Zeus'un oglu degil mi?
Soru 18 : Peki, ya Herakles? O da Zeus'un ogluydu; Herakles de tanr degil mi?
Soru 19 : Zeus'un kz kardei Hera, mitoslarda nasl bir kadn olarakgeer?
Soru 20 : Zeus'un teki kz kardei Hestia, mitoslarda yceltilir mi; nasl?
Soru 21 : Zeus kz tanralar kimlerdir ve nedir ykleri?
Soru 22 : Zeus'un, lmllerden olmu kzlar iinde en nls hangisidir?
Soru 23 : Zeus'un lmllerden olma ogullar Dionysos ile Herakles'ten yukarda
bahsedildi. Byle, lmllerden, baka ogullar da var m Zeus'un?
Soru 24 : Ak tanras olduguna gre Aphrodite, birok aklar yaamtr; nasl
aklard bunlar?
Soru 25 : Zeus kz Aphrodite'nin ak tanras oldugunu grendik. Bu tanra
yan sra Yunanllarda bir de ak tanrs var myd?
Soru 26 : Zeus'un kars Hera'nn ok kskan oldugunu grendik; ok mu
apknd Zeus?
Soru 27 : Cevaplarda ara sra Olymposlu tanrlar sz geiyor; bundan
tanrlarn toplu halde Olympos'ta yaadklar anlalyor. Belli bir yer midir ve neresidir
Olympos?
Soru 28 : Balca Roma tanrlar kimlerdir? Bu tanrlarla Yunan tanrlar arasnda
zlemeler, kaynamalar ne zaman oldu?
Soru 29 : Tanrlarn yemekleri, ikileri nelerdir?
Soru 30 : 13.sorunun cevabnda lk tanra Gaia ile Uranos'tan Olympos
tanrlar dnda Titan'lar, Hekatonheir'ler ve Kyklop'lar meydana geldi denilmiti;
bunlarn kimliklerini aklar msnz?
Soru 31 : Yunan miyologyasnda soylar ilk tanrlara baglanan baka devler de
var m?
Soru 32 : Homeros'un lyada'snda anlatlan Troya sava da mitolojik bir sava
mdr? Troya, bir hayal ehir mi?
Soru 33 : Homeros'taki ekliyle Troya destan lyada'da nasl zetlenir?
Soru 34 : lyada destannda olaylarn Akhilleus'un kahramanlklar evresinde
toplandg anlalyor. Akhilleus'u daha etraflca tantamaz msnz?
Soru 35 : Yunan savalarndan bazlar bir tahta at iine gizlenmiler de,
Yunan ordusunun Troya nnden ekildigini gren Troyallar at ehirden ieri almlar.
Atta sakl savalar da, tetikte bekleyen yoldalarna kaplar amlar, ve Troya bu
ekilde zaptedilmi, derler, zette bu efsaneden bahsedilmedi; niin?
Soru 36 : Eski Yunanllarn lyada destan gibi, Latinlerin de bir destan var m;
varsa nedir konusu?
Soru 37 : Mitologyada Yeralt lkesi nasl bir yer, neler var orada?
Soru 38 : Yeralt lkesi'ne kimler ve hangi sular yznden srldler? Cezalar
neler oldu?
Soru 39 : Pan kimdir?
Soru 40 : Saglk, hekimlik konusunda eski Yunan ve Roma inanlar, ne gibi
mitoslarn dogmasna yol at?
Soru 41 : Eski Yunan ve Romallarda, Olympos tanrlar soyundan gelmeyip de
soyut kavramlarn kiiletirilmi ekilleri olan tanrlar veya tanrsal kuvvetler de var m?
Soru 42 : Mitologyada Yunan ve Roma tanrlar dnda, ya da, yabanc
tanrlarn, uzak lkelerin de bahsi geer mi?
Soru 43 : Homeros destanlarnda Eski Yunanllarn isimleri nedir?
Soru 44 : Mitologyada isimleri geen balca Yunan ada ve yarmadalar
hangileridir?
Soru 45 : Yunan mitologyasnda adlar geen nl limanlarn, ehirlerin, gerek
ya da hayal lke ve blgelerin isimleri, bunlarla ilgili mitoslar nelerdir?
Soru 46 : anakkale ile ilgili mitoslar da vardr her halde?
Soru 47 : Mitologyada nl denizler, rmaklar, kaynak ve pnarlar hangileridir?
Soru 48 : nceki soruda, kaynak ve pnarlardan bahsedilirken nymphe'ler sz
geti; kimlerdir bu nymphe'ler?
Soru 49 : Mitologyada nl daglar, tepeler hangileri?
Soru 50 : Mitologyada adlar geen belli bal tapnaklar nerelerdeydi?
Soru 51 : Eski Yunanda khinlik nasld? Mitoslarda en nl khinler, khin
kadnlar, gaipten haber veren ve byc kadnlar kimlerdir?
Soru 52 : Yunan mitologyasnda tanrlarn dnyaya gnderdikleri ilk kadn
kimdir?
Soru 53 : Yunan mitologyasnda Nuh tufanna benzer bir bir mitos var mdr?
Soru 54 : Yunan mitologyasnda en nl kral kimdir, ve nedir yks?
Soru 55 : Yunan mitos ve eposlarnda nl br krallar kimlerdir ve nelerdir
ykleri?
Soru 56 : thaka kral Odysseus kimdir, Homeros'un Odysseia destannn konusu
nedir?
Soru 57 : Mitoslarda nl ikizler kimlerdir ve nelerdir ykleri?
Soru 58 : Kral elerinin mitoslarda rolleri nedir? Bu kadnlarn (yani kralielerin)
en mehurlar hangileri?
Soru 59 : Kral eleri arasnda Penelope saylmad, thaka kral Odysseus'un
kars degil miydi?
Soru 60 : Yusuf Kmil Paa'nn, Trkede ilk eviri roman olan, Tercmei
Telemak isimli kitabnn mitologya ile ilgisi nedir?
Soru 61 : Evltlarda ana baba sevgisini belirten baka mitoslar, efsaneler de var
m Eski Yunan dnyasnda?
Soru 62 : Mitologyada sadk dost temasn ileyen ykler de yer alyor mu?
Soru 63 : Mitoslar, alak ruhlu, basit insanlar da tantr m?
Soru 64 : Kral ogullarnn mitoslardaki ykleri nelerdir?
Soru 65 : Kral kzlarnn mitoslardaki ykleri nelerdir?
Soru 66 : Halktan kimselerin de mitoslarda yeri var m, ne lde?
Soru 67 : Kadnlarn ihanet, hainlik, merak, tecesss, bbrlenme, kskanlk ve
intikam gibi trl duygularn dile getiren; bu yzden tanr veya tanralarn gazaplarna
ugraylarn, hayatlarnn facialarla sona erdigini anlatan mitoslar hangileri?
Soru 68 : Yeralt lkesinde ebedi sulularn kimlikleri 58. soruda sylenmiti.
Byle, tanrsal dzeni bozduklar iin, tanrlarn hmna sagken ugrayan erkekler de var
m?
Soru 69 : Mitologyada hayvana, bitkiye, iege ve baka eylere dnen
insanlar, periler kimlerdir ve nelerdir ykleri?
Soru 70 : Mitologya bir yanyla savalar, ekimeler olduguna gre en nl
silhlar, kimlerin hangi silhlardr?
Soru 71 : Mitos ve eposlarda baka, nl eyalar nelerdir?
Soru 72 : Damokles'in klc diye bir sz vardr; Damokles de bir mitos kahraman
m?
Soru 73 : Mitoslarda hayvanlarn da yeri var m, ne dereceye kadar? Hangi
hayvanlarn ykleri mitoslara gemitir?
Soru 74 : nsanlarn hayvana dntklerini grdk (Soru 66), hayvanlarn da
insana dnmesi var m mitologyada?
Soru 75 : Hayvanlardan insana, insanlardan hayvana dnmeler oluyor;
mitologya'da yar insan, yar hayvan yaratklar da vardr u halde?
Soru 76 : Baz Eski Yunan vazolarnda atla insan karm yaratklar grlyor;
onlarn isimleri nedir?
Soru 77 : Kentaur'larn savatklar Lapith'ler kimler?
Soru 78 : Mitoslarda hangi alglar var; bu alglarla sylenen arklara ne gibi
isimler verilirdi?
Soru 79 : nl arkclar, ozanlar var m mitoslarda
Soru 80 : Musalar kimlerdir; ark ile, alg ile ilgileri nedir?
Soru 81 : Eski Yunanllarn Romallarn tanrlar, tanralar iin dzenledikleri
enlikler, trenler var myd; nelerdi bunlar?
Soru 82 : Orphik nedir, Mysteria nedir?
Soru 83 : Epos ve mitoslarn Akhilleus, Herakles gibi nl kahramanlarn
tandk. Baka yigit savalar yok mu?
Soru 84 : Mitoslarn anl, nl savalar yannda fedakr, sessiz delikanllar
da vardr her halde?
Soru 85 : Erkeklerle beraber veya onlara kar arpan sava kadnlar da var
m, kimler?
Soru 86 : Mitoslarda, Troya sava gibi byk savalar dnda, kk lde
toplu seferleri anlatanlar da var m, hangileri?
Soru 87 : Eski Yunan ve Romallarda bitkiler, baglar baheler, topragn
yeermesi, bahar zerine mitolojik ne gibi inanlar vardr?
Soru 88 : iftiligin, tarmn balangcn, uygarlga dogru ilerleme aamalarn
anlatan mitoslardan en nlleri hangileridir?
Soru 89 : Mitologyada umay deneyen ilk adam kimdir ve nedir yks?
Soru 90 : Yunan mitoslarnda Tevrat'taki Samson ve Dalila efsanesini andran bir
yk var m, hangisi?
Soru 91 : Mitoslarda ykleri anlatlan devler, canavarlar, canavar kadnlar, ifrit
ve haydutlar kimlerdir?
Soru 92 : Eski Yunan, Roma inancnda gece, ay, gne ve yldzlarla ilgili
astronomi kavram ve mitoslar nelerdir?
Soru 93 : Mitologyada rzgrlarn isimleri nelerdir, rzgrlarla ilgili mitoslar
hangileridir?
Soru 94 : Eski Yunan ve Romallar, ehirleri evleri koruyan tanrlarn varlgna da
inanrlar myd?
Soru 95 : Hayvanlar tarafndan emzirilerek byyen mitos kahramanlar var m?
Soru 96 : Yunan ve Roma mitologyalan konusunda, Tanzimattan gnmze
kadar, edebiyatmzda derleme, eviri balca kitaplar nelerdir?
Soru 97 : Birok mitoslarn zetinde Latin airi Ovidius'un Metamorphos'lar
isimli eseri kaynak diye gsterildi; bu kitap dilimize evrildi mi?
Soru 98 : Yunan ve Latin mitologyalar bizim air ve yazarlarmzdan hangilerini
ne derecede ilgilendirdi; kimler bu mitoslardan faydalandlar?
Soru 99 : Yunan klasiklerinden eviriler yapm olan Azra Erhat ile hikye ve
romanlarnn konularn daha ok Ege kylarndan, Akdenizden alan Halikarnas
Balks'nn mitologya ile ilgili telif eserleri yok mu?
Soru 100: Hi degilse iirlerden baz rnekler zerinde uygulama yapsak?
BR K AKLAMA
Yunanca kelimelerin; bata tanr, insan ve yer isimlerinin imllar; bilim kitaplarndaki
ekliyle, asllarna uygun yazlmtr. Eski Yunan-Latin metinlerinin ve klasiklerin, Mill
Egitim Bakanlgnca evrilmesine balanmadan, yani 1940'dan nce yunanca kelimeler,
franszcadan gelme bir alkanlkla, trkeye hep latince syleni ve yazllaryla geer,
yunanca k, ai, ei ler okluk e, ae, i ile gsterilirdi; Aisopos, Sokrates yerine Aesopus
veya Esop, Socrates yada Socrat der, yle yazardk. Bu noktaya dikkat edilmelidir.
Yunanca kelimelerdeki y'ler gibi okunur. Mesel Odysseus kelimesi Odsseus, Enyo
kelimesi Eno okunmaldr. Kh: h, ph: f, i'ler y okunacaktr, rnekler Akhilleus:
Ahilleus, Aias: Ayas, Aineias: Ayneyas, Mykenai: Mkenay, Oreithuia: Oreytya,
Phoiniks: Foyniks, Phrygia: Frgya.
Yunanca bir isim latincede degiik olabilir. Mesel Akhilleus latinlerde Achilles (Ail),
Odysseus, latinlerde Ulisses (lis)'tir. Ayn kiiyi, ayn kavram belirten bir kelimenin iki
dilde degimeler gsterip gstermedigi, parantez ii hatrlatmalardan anlalr.
Kitapta sadece Troia kelimesi, hep y harfiyle, yani trke iml ile Troya eklinde
yazld.
Soru l : Mitos ve Mitologya nedir?
Mitos (mythos), Yunancada sz yk anlamna gelir. Mitoslar, ilkel insan
topluluklarnn evreni, dnyay ve tabiat olaylarn kiiletirerek yorumlamak, henz
srrn zemedikleri hayatn ve evrenin eitli grntlerini bir anlam kolaylgna
baglamak ihtiyacndan dogmu yklerdir.
Tabiatst ve fiziktesi kuvvetler yan sra, tabiat kuvvetleriyle savaa girmi, onlar
yenmi .veya yenememi ilk yigitlerin kimlik ve kiiliklerini belirtmesiyle de mitoslar,
epos'lara, yani destanlara malzeme olur, destanlar olutururlar.
En ksa tanmyla mitoslar; tabiat kuvvetlerinin kiiletirilmesi, canl varlklar veya
lmsz tanrlar halinde tasarlanmas; eposlar ise tarihten nceki insan topluluklarnn
ilkel tarihleri olduguna gre, mitoslarla eposlar arasnda yer yer ayn malzemeyi
kullanmak, aralarnda baglantlar olan konular degiik oranlarda ve farkl alardan
ilemek bakmndan bir kesime grlr:
Destan kahramanlar, mitoslardaki tanrlar ve tanrsal kuvvetlerle hayattaki insanlar
arasnda kprler kuran kiilerdir.
lk aglarn insanlarnda tabiat kuvvetlerinin fizik ve etik etkilerini yanstan mitoslar,
dinlerin de balangcdrlar; ilkel insann fizik atlmlarna ek olarak metafizik ve psikolojik
davran ve ynsemelerini de belgelerler. Tadklar sezgi gc, yer yer insan
yaradlndaki zaaf ve tutkular, aglar st bir kesinlige, ok ynl bir kullan imknna
baglam olmalaryla mitoslar, bugn de sanatn yararlandg bir ilham ve kltr
kaynagdrlar.
Mitoslar bilgisi ve mitoslarn sistemli bir ekilde toplam demek olan mitologyann
btn teki milletlerin ilkag efsanelerinden nce akla, bu tr Yunan ve Latin yklerini
getirmesi, Yunan ve Latin mitologyalarnn yzyllardr Avrupa sanat ve edebiyatn en
geni lde beslemekte olmalarndan geliyor.
Soru 2 : Yunan ve Latin Mitologyasn bilmek niin gerek
Baty, Bat sanat ve edebiyatn, Tanzimattan bu yana bu mitoslarn Trk
edebiyatndaki yansma ve grntlerini anlamak iin gerekli. smail Habip Sevk'n
Avrupa Edebiyat ve Biz (1940) kitabnda u satrlar, dolaysyla bu sorunun da
cevabdr:
Bugnk Avrupa medeniyeti, Yunan ve Latin'den gelen hmanistlige dayanr.
Avrupa, byk Rnesans'a o sayede erdi. Bugnk medeniyet u veya bu Avrupa
milletlerinin degil, Yunan ve Latin'e eklenmi Avrupanndr. Arada Ortaag Hristiyanlg
da alanarak Yunan ve Latin'i Rnesans'a baglayan ve Rnesans'tan zamanmza
kadar uzanan yekpare bir Avrupa medeniyeti. Bu, kl halinde bir nur cephesidir. Hangi
millet bu nurlu cepheyi btn endamyla kendi diline aksettirebilmise o tam Avrupal
olur. Avrupal millet demek, Avrupa cografyasnda bulunan demek degil. Avrupal millet
evvel btn Antikite'yi, yani Yunan ve Latin'in belli bal eserlerini, sonra diger Avrupa
milletlerinin de yine belli bal kitaplarn kendi diline nakledendir.
Byle diyor smail Habip. Bir yandan kendi kltr kaynaklarmzdan yararlanrken bir
yandan da Avrupa eserlerini, son yllarda hatt gngnne, eviriyor, okuyoruz.
Bunlarn anlalmas iin ok kere el altnda baz nbilgiler, yardmc kitaplar bulunmas
gerekir. Sanat, edebiyat devaml besleyen bir kaynak olarak, Yunan ve Ltin
mitologyas da byle bir yardmc.
Soru 3 : lk Trk mitoslarna hangi eserlerde raslyoruz?
lk mitoslara her milletin Kosmogoni'sinde, yani dnyann yaradl efsanelerinde
raslanr. Efsane; bir tabiat olaynn, bir varlgn, tabiat unsurlarndan birinde olan bir
degiikligin, akld ve olaganst aklama ve yaktrmalarla anlatlan eklidir.
Dnyann yaradl efsaneleri, mill destanlarn, yani eposlarn balang blmleridir;
eposlarn en eski paralar, kosmogoni mitoslarnda bulunur.
Trklerin yaradl mitoslar, aman dinine bagl Altay Trklerinde grlyor; aman
dini dnyann yaradl zerine tasarlanm mitoslara dayanr. Rus Trkologlarndan
Radloff (1837-1919), Altay Trklerinin, bugn'de masallar halinde anlatlagelen bu
mitoslarndan bazlarn derlemi, yaymlamtr ki, bunlarn en ilgin olanlar mesel
Prof. Fuad Kprl'nn Trk Edebiyat Tarihi (1928) isimli eserinde de zet halinde
bulunur.
Soru 4 : Bu kitapta Trk mitologyasndan bahsedilmeyecek mi?
Tarihleri ne kadar eskiyse epos ve mitoslar da o lde eskidir milletlerin. Kltr ve
din temas ve kaynamalaryla her millet komularndan yeni yeni efsaneler alarak, onlar
zmleyerek bu kltr hazinesini zenginletirir. Geni bir cografya zerine yaylm bir
millette mitologya pek bol eitlemelerle karmza kar.
Yalnz unu da unutmamal: Bu malzemenin, deniz altnda birbirine bagl byk kara
paralarnn, deniz stnde yer yer u vererek adalar halinde kendilerini belli etmeleri
gibi, zaman iinde zincirleme srp gitmesi gerekir. Tarih kitaplarnda uzak htralar
halinde kalm eski Trk mitoslarnn tarih boyunca sanat eserlerinde zaman zaman
dirilemeyip varlklarn belli edememi ve l ata yadigrlar olarak bir yerde donup
kalm bulunmalar, Trk destan ve mitologyasnn bahtszlg olmutur. Yoksa en
azndan Kozmogoni (dnyann yaradl) ve eposlar bakmndan ok zengin olan
mitologyamza bu kitapta geni bir yer ayramayacaksak bunun nedenleri hem bu
dnceler, hem de kitabmzn sayfa yetersizligidir.
Soru 5 : aman dininin inanlarna, yani Altay Trklerine gre dnya nasl
yaradlmtr?
zet yle: Daha yer ve gk yaratlmadan nce, her ey sudan ibaretti. Ne toprak,
ne gk, ne gne, ne de ay vard. Btn tanrlarn en byg, her varlgn balangc ve
insanoglunun atas Tanr Kara-Han, nce kendisine benzer bir mahluk yaratt ve ismine
Kii dedi. Kara-Han ve Kii, iki siyah kaz gibi, rahata, su zerinde uuyorlad. Fakat
Kii, bu mesut sknetten memnun degildi. O, Kara-Han'dan daha yksege umak
istiyordu. Bu kstahlg neticesinde, umak iin lzm olan kuvveti kaybederek derin ve
sonsuz suya yuvarland. Tehlike iinde, nerdeyse bogulacak bir halde,Tanr Kara-
Han'dan imdat diledi. Kara-Han, Kii'ye derinlikten ykselmesini emretti. Kii ykseldi.
Bunun zerine Kara-Han, Kii'nin stne oturarak batmaktan kurtulmas iin denizden
bir yldz ykseltti. Kii artk umaya muktedir olamadgndan Kara-Han dnyay
yaratmay dnd. Kii'ye, suyun dibine dalarak dipten toprak karmasn emretti ve
kan toprag su yzne serpti. Kii, toprag sudan karnca, onun bir ksmn kendisine
gizli bir dnya yapmak iin agzna saklad. Fakat yukar knca agzndaki toprak o kadar
iti, ki eger Kara-Han tkrmesini emretmeseydi, artk nefes alamayarak bogulacakt.
Kara-Han'n yarattg dnya dmdz bir sahadan ibaretti; lkin Kii'nin agzndan kan
toprak her tarafa frlayarak btn yeryzn bataklk tepeciklerle rtt. Bunun zerine
ok hiddetlenen Kara-Han, bu itaatsiz Kii'ye Erlik lkabn verdi ve onu Nur ve k
dairesinden kovdu. Bundan sonra yeryznde baka adamlar yaratt: Dokuz dall bir
agac yerden bitirerek her daln altnda bir adam yaratt ki, bunlar yeryuvarlagndaki
dokuz insan soyunun atalardr.
Erlik, dnyann bu yeni yaratklarnn o kadar gzel ve iyi olduklarn grnce,onlar
kendisine vermesini Kara-Han'dan istedi. Kara-Han raz olmad, lkin Erlik onlar
fenalga sevk ederek zorla kendisine ekmeyi biliyordu. Kara-Han, Erlik'in ayartlarna
kolayca kaplan bu ahmaklara kzdgndan bundan byle insanogullarn kendi haline
terk etmeye karar verdi. Erlik'i yeniden lanetleyerek yeraltndaki karanlklar lkesinin
nc katna srd. Kendisi iin de ggn on yedinci katn btn sakinleriyle beraber
yaratt ve bylece ggn en yksek katn oturma yeri olarak seti. Kendi balarna kalan
insanlara koruyucu ve gretici olarak, byk Maytere'yi geri gnderdi. Erlik gzel gg
grnce o da kendisi iin bir gk yaratmaya karar verdi ve bu maksatla Kara-Han'n
iznini aldktan sonra kendi uyrugunu yani kandrdg fena ruhlar oraya yerletirdi. Fakat
bu fena ruhlar, Kara Han'n yarattg dnyadaki insanlardan ok iyi yayorlard. Bu
durum Kara-Han'n cann skt. Erlik'in dnyasn tahrip iin kahraman Mandiire'yi
gnderdi. Onun kuvvetli mzrak darbeleri altnda gk inledigi zaman Erlik'in semas
para para yarlarak topraga dt. O zamana kadar dz olan dnya, den ykntlar
yznden bozularak, byk daglar, derin bogazlar, balta girmez ormanlar vcuda geldi.
Kara-Han, Erlik'i yerin en derin bir katna srd; orada ne gne, ne ay, ne de yldz g
vard. Kara-Han, ona dnyann sonuna kadar orada oturmasn emretti.
Soru 6 : lk Trk destanlar nelerdir?
Saka Trkleri, M yedinci yzylda ilk Trk devletini kurup M ikinci yzyla kadar
yaattlar bu devleti. Saka Trklerinin ranllarla yaptklar savalar Alp Er Tunga
destannda anlatlr. Firdevsi (932-1020)'nin ehnme'sinde; paralar var bu destandan.
ehnme'ye Afrsiyb adyla geen Alp Er Tunga'y, bilim dnyas, M yedinci yzylda
yaam bir Saka hkmdar olarak kabul ediyor.
Bir baka Saka hakan da, M drdnc yzylda yaadg sanlan u'dur. u destan,
Saka Trklerinin Makedonya hkmdar skender'le savalarn anlatyor. O destandan
baz paralara, on birinci yzylda derlenen Divan Lgat-it Trk'te raslyoruz. Fakat
mitos bollugu ve sonraki yzyllarda ve gnmzde daha sk hatrlanmalar bakmndan
Oguz Kagan ve Ergenekon destanlar daha nemlidirler:
Oguz Kagan destan, bilim dnyasnca Hun hkmdar Mete oldugu kabul edilen Oguz
Kagan'n doguunu, Orta Asya Trklerini bir bayrak altna toplayarak Hun hkmdar
oluunu zetler.
Bozkurt destan, bir treyi mitosudur. Gktrklerin dii bir bozkurttan trediklerini
hikye eder.
Ergenekon destan da yle. Gktrkler, Ergenekon denen yerde ogalr, demir bir dag
delerek feraha kar, byk bir devlet kurarlar.
Tarihin, mitos dedigimiz potaya dklerek efsane bileimleriyle dondurulmu ekli olan
bu destanlar, ne yazk ki eski in kaynaklarnda, 13. yzyl ran tarihleriyle 17. yzylda
Eblgazi Bahadr Han'n ecere-i Terkime'si gibi eserlerde zetler halinde kald.
Soru 7 : Trk mitoslarn, eski destanlarmzn hi degilse zetlerini toplu halde
nerelerde bulabiliriz?
Edebiyat tarihlerimizin islmlktan nceki Trk edebiyat blmlerinde destanlarmz
zerine aklamalar, zetler, metinlerden rnekler bulursunuz. Mitoslarmz konusunda
en son kitap, Murat Uraz'n Trk Mitolojisi (1967) isimli eseridir. Gene son yllarda
Mustafa Necati Sepetioglu da Trk kosmogonisinin verilerini bir sanat asndan
degerlendirip ileyerek Yaratl ve Treyi (1965) isimli yeni bir eser yaymlad.
Soru 8 : Yunan ve Latin mitologyas ilk defa kimlerin, hangi eserlerinde yazya geti?
Bu soruyu cevaplandrmadan nce Ege Medeniyeti'nin ne oldugunu, ne zaman
dogdugunu hatrlatmamz lzm.
Ege Medeniyeti, Ege denizine serpili adalarla Yunanistan, Makedonya ve Trakya'nn
dogu; Anadolu'nun bat ve gneybat kylarn iine alan blgede gelimi medeniyettir.
Bu medeniyetin ilk beigi Girit Adas oldu.
Bu konuda en derli toplu aklamay Felicien Challaye'in Dinler Tarihi (ev. amili
Tiryakioglu, 1960) isimli eserinde bulabiliriz. Challaye, kitabnn, Yunanistann Dini
blmnde unlar yazyor:
M nc binylla birinci binyl arasnda Girit'te, sonra da Peloponnesos'ta
muhteem medeniyetler vcut buldu ki, bunlara srasyla Ege, Minoe, ve Mykenai
medeniyetleri denir. M bin ylna dogru Egeliler Girit'te bir imparatorluk kurmulard ki
sonradan bunun nfuzu, denizlerin uzak blgelerine kadar yayld. Bu bir deniz
egemenligi idi ki, en byk genileme devresi iin buna, o devrin en byk hkmdar,
efsanev Minos'un adna izafetle, Minoe deniz egemenligi denir. Bu deniz egemenligi
bilhassa Peloponnesos zerinde derin bir etki yapmtr. Mykenai'nin sarn
Akhaya'llar kltrlerinin byk bir ksmn esmer Egelilerden aldlar: 1600'e dogru ilk
Mykenai devri balad. Asl Giritte ise Akhayallar, 1400'e dogru stnlg ele aldlar.
Mykenai kral Agamemnon'un idaresi altnda birleen Akhayallar uzun bir kuatmadan
sonra Troya'y zaptederek Hitit imparatorlugunu yok ettiler. Fakat sonradan onlar da
istilaya ugradlar.1100 ylna dogru kuzeyden gelen ve en zorlular Dor'lular olan baka
Hind-Avrupallar Akhaya'llar Attika'ya ve adalara srdler. Bununla beraber istilclar,
temsilcilerini kovduklar ya da yok ettikleri bu medeniyetin stnlgn anlayacak kadar
zeki idiler; nitekim bu medeniyetin inanlaryla detlerini benimseyiverdiler.
Yunanistan'n dinini incelemek iin kutsal bir kitap kullanmaya imkn yoktur: Zira byle
bir kitap yoktu ve zorla kabul ettirilen bir dogma da hibir zaman var olmad. Balca
kaynaklar, Yunan edebiyatnn eserleridir. Bunlarn banda Homeros'un, yahut bu adla
gsterilen yazarn veya yazarlarn lyada ve Odysseia adl eserleriyle Hesiodos'un iirleri
vardr.
Challaye'in Dinler Tarihi'nden bu satrlar derli toplu bir hatrlatma oldugu iin aldk
buraya. Yoksa Ege ve Yunan medeniyeti konusunda temel ve shhatli bilgiler iin, Prof.
Arif Mfit Mansel'in Trk Tarih Kurumu yaynlarndan, Ege ve Yunan Tarihi'nin (1947, 2.
bask 1963) okunmas gerekir.
Soru 9 : Homeros ve Hesiodos'un kimlikleri konusunda neler biliyoruz?
HOMEROS sa'dan nce dokuzuncu yzylda yaadg kabul edilen, fakat kimligi
kesinlikle bilinmeyen Yunan airi. Derledigi veya yazdg iki byk destan (biri on alt bin
msra tutan lyada, teki on iki bin msralk Odysseia / konular ilerde zetlenecektir / )
Yunan mitologyas iin hem ilk, hem de en byk yazl kaynaktr, lyada destannn Azra
Erhat ile A. Kadir tarafndan, Trkeye son ve en baarl evirisi tek kitap halinde de
yaymland (1967).
HESODOS sa'dan nce sekizinci yzylda yaam. Yoksul bir iftinin oglu.
Aiolia'nn Kyme ehrinden (Foa'nn kuzeydogusunda), Yunanistanda Boiotia'nn Askra
ehrine g etmi. Helikon yamalarnda koyun gderken musalar, yani ilham perileri
ona airlik baglamlar. Nerde ldg kesinlikle bilinmiyor, ler ve Gnler (Trkesi
Suat Yakup Baydur, 1948) ile Tanrlarn Yaratl (Theogonie) isimlerinde iki uzun iiri,
Yunan mitologyasnn, Homeros destanlarndan sonra, en degerli yazl belgeleri
saylyor.
Buraya, mitoslar ilk ileyenlerden baz Yunan airlerini daha ekleyebiliriz:
SAPPHO sa'dan nce 7-6. yzyllarda Lesbos (Midilli) adasnda yaam, ilk
Yunan kadn airi. iirleri, Cevat apan (1966) evirisi olarak Trkede kitap halinde de
kt.
PNDAROS Thebai'li air, sa'dan nce 518-446 yllarnda yaam.
KALLMAKHOS Kyrene'li air (M 310-240).
THEOKRTOS sa'dan nce 3. yzyl balarnda yaam Syrakusa'l Yunan airi.
Bukolika isimli eseriyle pastoral iirin ilk byk ncs. Yunan oban iirleri adyla
Trkeye de evrildi bu iirler. Gerek bu, gerekse baka iirlerinde mitoslan
degerlendirdi Theokritos.
Soru 10 : Eserlerinde mitologyay da ilemi ilk Latin airleri kimlerdir?
VERGLUS M 70-19 yllar arasnda yaad. Bukolika ad altnda topladg iirleri
Theokritos rnegini gelitiren pastoral iirlerdir. (Trkeye son evirisi, Sgrtma
Trkleri adyla, smet Zeki Eyboglu tarafndan, 1962).
Vergilius'un mitologyay daha geni kucaklayan eseri Aeneis destandr. Bu destann
yeni bir evirisini de Do. Dr. Oktay Akit yapt (1968).
Lucretius (M 98-55) ve Latinlerin en byk airlerinden saylan Horatius (M 658) da
bu konuda Vergilius'tan sonra hatrlanacak Roma airleridir.
Soru 11 : Ya tragedya, komedya airleri?
Mitoslar byk sanat gleriyle asl onlar sonraki yzyllara aktardlar. Yunan
Edebiyatnda sa'dan nce 5. yzylda, Attika'l airler diye de anlan byk tragedya
airi: Aiskhylos, Sophokles, Euripides tragedya ve gene o yzylda Aristophanes
komedya trnde n saldlar. Aiskylos 90, Sophokles 123, Euripides 92 oyun yazm
ama hepsi gnmze gelememi bu eserlerin. Aiskhylos ile Euripides'ten yedier,
Sophokles'ten de 19 oyun kalm bugne. Aristophanes'in mevcut oyunlar ise 11 tane.
Bu oyunlarn hepsi, birka kere, Trkeye de evrildi.
Latin edebiyatnda 10 eseriyle en nl tragedya airi Seneca (M 4 - S 65), en
tannm komedya yazar ise 21 eseriyle Plautus (M 244-184)'tur.
17. yzyl Fransz klasisizminin byk tiyatro yazar Racine, eserlerinin ogunun
konusunu Eski Yunan'dan ald, Yunan tragedyasn benimsedi, baaryla taklit etti.
agda Corneille ise Romallara hayrand. Bu yzden, Corneille'in eserlerinde de Latin
mitos ve tragedyalarnn etkileri grlr.
Soru 12 ; Roma dininde etkileri olan Latin mitologyas nerede dogdu? Yunan
mitologyas ile Latin mitologyas arasnda benzerlik var m?
Latin mitologyas talyada dogdu. Felicien Challaye, yukarda andgmz Dinler
Tarihi'nde bu konuyu yle zetliyor:
Grne gre, tarihten nceki aglarda talya, iki ayr insan grubunun igali
altndayd. Bunlardan birincisi Giritlilerle Kta Yunanistan'nn Pelasg'larna yakn ve daha
ziyade duragan olan Akdenizliler; ikincisi de Hindistan, ran ve Yunanistan igal
edenler gibi, kuzeyden gelmi olan gebe Hind-Avrupallard. Roma'nn ve talya'nn
dini, eski bir yerli din olarak meydana kmaktadr; fakat buna Hind-Avrupallar,
Etrskler, Yunanistan ve nihayet Dogu tapnlar da bir eyler katmlard. Sras
gelmiken, zaten kendileri de daha nce Hellen (Yunan) etkisi altna girmi olan
Etrsk'lerin, Roma'ya buyruklarn dinleten tek kavim olduklarn; Yunanistann ise,
geliiminin eitli aglarnda Roma ve talya dinini etkilemi oldugunu kaydedelim.
Buna gre, ve ilerde de grecegimiz gibi, Latin (veya: Roma) mitologyas ile Yunan
mitologyas arasnda birok kesimeler, benzemeler vardr; mesel tanrlarn isimleri
zaman zaman degiirse de ykleri, okluk ayn kalr.
Soru 13 : Yunan mitologyasna gre dnya, evren nasl yaratld?
KHAOS nce Khaos vard. Bu bo ve sonsuz mekndan ilk tanra GAA (Lat.
Tellus) yani toprak, yani yeryz ve TARTAROS, yani topragn alt ve EROS yani ak
var oldu. Gaia'nn kocas yoktu; ilk tanra Gaia, kendiliginden daglar, denizleri ve
URANOS'u yani gkyzn dogurdu. Tanrlarn atas Uranos'tur.
Gaia ile Uranos'un birlemelerinden Titanlar, yz kollu devler olan Hekatonheir'ler ve
Kyklop'lar meydana geldi (bunlar iin bk. Soru: 30) Fakat Uranos, btn bu ocuklarn
anneleri Gaia'nn karnnda saklyor, onlar gn gna karttrmyor, gstermiyordu.
Buna kzan Gaia, Titan'lardan biri olan oglu Kronos'u kandrd.
KRONOS Babas Uranos'un retim organn kesti, denize att. Evrenin sahibi imdi
Kronos olmutu. Kronos'un, kz kardei RHEA'dan ocuklar dogdu: Yani Rheia,
Kronos'a Olympos tanrlarn dogurdu. Fakat evrenin tek egemeni Kronos da, dogar
dogmaz yutuyordu kendi ocuklarn. Ogullar Hades ile Poseidon ve kzlar Hestia,
Demeter ve Hera, bu ekilde yutulmulard.
Kronos'un ogullarndan biri de Zeus'tur.
Soru 14 : Yunan ve Latin klasiklerinde ve baka Bat eserlerinde, mitolojik isimlerden
en ok Zeus ve Jupiter isimlerine raslyoruz; niin?
ZEUS Yunan tanrlarnn en glsdr Zeus; evresi ve etkisi en geni olan.
Zeus'u Yunanllar Balkan yarmadasna gleri srasnda getirdiler, Zeus iin, tanrlarn
ve insanlarn babas diyorlard. Gmen Yunanllarn Zeus'u ile Yunanistan'n yerli
halknn tanrlar arasnda baz ilikiler kuruldu. Yerli Argos tanras Hera, Zeus'un kars
oldu; en eski tanrlar, Zeus'un kardeleri bilindi (Hera, Hades, Poseidon). Girit, Asya ve
Trakya'dan alnma yenice tanrlar (Athena, Apollon, Artemis, Ares, Dionysos) Zeus'un
ocuklar sayldlar. Bir Girit mitosuna gre Zeus'un doguu yle olmutu: Kronos,
tacn tahtn elinden almasnlar diye, Rheia'nn dogurdugu ocuklarn yutard. Zeus
dogunca Rheia, Kronos'a dogurdugu ocuk yerine bir kaya paras yutturdu, ocuk
Zeus'u Girit'te bir magarada gizlice bytt (Amaltheia, Kureta'lar). Zeus byynce
Kronos'u tahtndan indirdi. Dnya egemenligini, kardeleri Poseidon ve Hades ile
blt: Poseidon'a denizleri, Hades'e yeralt lkesini verdi.
SOTER Kurtarc. Tanrlarn, zellikle Zeus'un ek addr.
UPTER Romallarn, tarihten nceki zamanlardan gelen, en eski, en byk tanrs.
upiter, gk gnn (yldzlarn, imegin) tanrsdr. Bu yzden dolunay zaman, upiter
iin kutsal saylr. Etrsk'lerin etkisiyle upiter, uno ile Minerva'ya baglanm, bir leme
yaplmt. Soma'nn son krallar Tarquinus'lar, bu tanr iin Capitolium'da bir tapnak
kurdular. Roma'daki baka upiter tapnaklarnn en nemlileri, Palatinus tepesi
etegindeki upiter Stator ile upiter Victor tapnaklaryd. upiter. Yunanllarn Zeus'unun
yerini tutar.
SABAZOS Phrygia tanrs. yi edici, selmete karc sfatyla zellikle S 2
yzylda Roma imparatorlugunda sayg-tapk grd, Jupiter ile bir tutuldu. Tanrya,
yzk ve sere parmaklar kapal, teki uu ak, takdis pozunda, bronz eller adanrd.
Soru 15 : Zeus'un br iki erkek kardei Poseidon ile Hades mitoslara ne ekilde
getiler? Grnleri, klklar nasldr?
POSEDON (Lat. Neptunus) Denizlerin, sularn tanrs: en eski tanrlardan biri.
Daha Dor'larn glerinden nce Peloponnesos ile Boiotia'da sayg tapk grrd.
Poseidon, dilisiyle denizleri allak bullak eder, karalar sarsar, depremler yollard.
Bunun iin, Poseidon'a Enosikhthon ile Gaieokhos (yerin altnda yryen) da denir.
Poseidon, atlarn da tanrsyd (bu niteligine Homeros'ta rastlanmaz), en eski
efsanelerde sk sk at eklinde tasvir edilir. erefine tertiplenen araba yarlar iinde,
Korinthos'ta yaplan sthmia yarlar en mehurlardr. Atina'daki Erekhteion'da,
Poseidon'la Athena arasndaki yarn izleri grlr: Poseidon, dili asasn vurunca
kayada koca bir yark almt. Denizci onia'llar, denizlerin tanrsna, zellikle,
balklgn koruyucusu, piri diye sayg-tapk gsterirler. erefine Panionia enliklerini
kutlarlard. Yceligine uygun bir ekilde, Zeus'un kardei olan Poseidon, Amphitrite ile
evlenmiti; Amphitrite deniz dibi tanrasdr. Btn deniz yaratklar (Nereid'ler,
Triton'lar), Poseidon'un maiyetini tekil ederler. Poseidon'un ogullarndan biri
Amykos'tur. Bebryk'lerin kralyd. lkesinin kylarna gelen yabanclar yumruk
dgne zorlar, yenilenleri ldrrd. Argonautlar, Bebryk'ler iline geldiklerinde
Amykos, Polydeukes'e yenildi, artk tehlikesiz bir hale geldi. Poseidon'un bir diger oglu
Kyknos'tu: Akhilleus onu Troya nnde ldrd.
HADES (Lat. Orcus) Kronos'un oglu (Zeus, Poseidon ve Hades), dnyay
aralarnda bltkleri vakit Hades'in payna yeralt dmt. nsanlarn ve tanrlarn
hi sevmedikleri Hades, kars Persephone (Demeter) ile beraber, yer altnda glgeler
halinde dolaan llere hkmeden sert, zalim bir tanrdr. Hades kelimesi, grnmiyen
anlamna gelir: Sihirli bir tulga onu grnmez yapar. lkesinin, girenlere daima ak
kapsndan, kimse dar kamaz. Hades kelimesi klasik agda yalnz yeralt hkiminin
ad olarak kullanlm, Yeralt lkesi anlamna kullanlmamt. Hades'in bir ad da
PLUTON'dur.
Soru 16 : Zeus'tan olma tanrlar kimlerdir, ve nedir ykleri, nitelikleri?
Zeus'un drt oglu Apollon, Ares, Hephaistos ve Hermes'tir:
APOLLON Tanrlar iinde en Yunanl olan Apollon, Yunanistan'a ok eski
aglarda KkAsya'dan geldi. Leto, ikiz kardeler Artemis ile Apollon'u Delos adasnda
dogurmutu. Apollon'un sk sk rastlanan adlarndan biri Phoibos (ldayan) dur. lk
zamanlarda Apollon: 1) Ekim-tarm tanrsyd. Hasat ncesi Thargelion, sonbahardaki
Pyanopsion aylar kutsal saylr, bu addaki trenlerde Apollon kutlanrd. 2) obanlarn
tanrsyd, kurtlar srlerden uzak tutard. 3) Saglk ve ceza tanrsyd. Oklaryla etrafna
veba ve lm saard (lyada'nn ba taraflar); Niobe'nin ogullarn bu oklarla
ldrmt. Bir yandan da hastalklar iyi eder, insanlar sularndan temizler, gnahlar
giderirdi. Sonradan saglk tanrlgnda Apollon'un yerini oglu Asklepios ald. 4) Apollon,
gelecegi haber veren tanr diye de bilinirdi. Sonralar: 5) ehir kaplar bekiliginden
tr, yeni kurulan ehirlerin, piri, koruyucusu, halk hayatnn dzenleyicisi kabul edildi.
Yollar, kaplar tanrs olarak Apollon'un adlarndan biri Agyieus'tur. Yunan evlerinin
kaplar nne sivri direkler dikilir, bu kutsal direkler balangta tanrnn kendisini temsil
ederlerdi. 6) Gzel sanatlarn, ilmin, zellikle mzigin tanrs oldu. Kithara alyor,
Musa'larn korosunu ynetiyordu. 7) Ancak 6. yzylda gne olarak grnr. Apollon'un
gne eklinde tasavvuru dncesini Efltun da benimsemiti. Romallarn grendikleri
ilk Yunan tanrs Apollon oldu. Romallar Apollon'u M 496 da talyada kurulmu en eski
Yunan kolonisi Kumae'den aldlar. Roma, 212'den sonra Apollon erefine oyunlar
dzenlemeye balad. mparator Augustus, kendi koruyucu tanrsnn Apollon oldugunu
sylerdi, M 17 de air Horatius, vglerinde Apollon'u gne tanrs olarak yceltir.
Apollon'un kutsal agac, defne (Daphne) dir. Apollon ile Kyrene'nin oglu Aristaios da
hayvan gtmenin, zeytin yetitirmenin, arclgn tanrsdr.
ARES Zeus ile Hera'nn oglu Ta ta stnde brakmayan kanl savalar tanrs.
Yurdu, azgn Thrakia. Tanrlar iinde en sevilmeyeni. Romallar, onu kendi tanrlar Mars
ile bir tutarlar. Ares'in bir baka ad ENYALOS'tur. Sava tanras Enyo da Ares'in
yanndadr hep.
HEPHASTOS (Lat.Vulcanus) Ate tanrs; demircilerin zanaatkarlarn tanrs. iki
ayag da topald. Homeros, bunun sebebini iki efsanede, ayr ekillerde anlatr: Birinciye
gre (lyada , 590 v.d.) babas Zeus, kars Hera ile ekiirken Hephaistos, annesi
Hera'dan yana km, Zeus da oglunu Lemnos adasna frlatm, Hephaistos bu yzden
topal kalmt. kinci efsaneye gre (lyada XV, 394 v.d.) Hephaistos topal dogmu,
annesi Hera da onu Olympos'tan aag atm, fakat nereid'lerden Thetis ile Eurynome,
ocugu kurtarmlard. Hephaistos, bir KkAsya tanrsyd; zellikle Lemnos
adasnda erken snm bir yanartoprakta sayg-tapk grrd. Sonralar, yanardaglarn
iinde altg dncesine geildi. Tanrlar, kahramanlar iin o gzel grkl silhlar,
zinetsanat eserlerini yanardaglarda yapyordu: Tanrlarn tuntan evlerini, Pandora'nn
heykelini, Eros'un oklarn, Helios'un arabasn, Akhilleus'un pusatlarn hep o yapt.
Kendisine altndan iki de cariye yapt; hareket eden, konuan bu kzlara dayanarak
yrrd. Byle gzel eyler yaratan sanatkr, irkin ve sakat oldugu halde en gzel
tanra ile (Aphrodite veya Kharis) evlendi. Atina'da zanaatkarlar, Athena ile birlikte
Hephaistos'u mesleklerinin piri bilirlerdi. Atina'daki Theseion tapnagn Hephaistos
yapmt. Resimlerde elinde bir kska sakall bir adam olarak grlr; sol ayag ksadr
tekinden.
HERMES (Lat. Mercurius) Yunanistan'da yol kenarlarndaki ta ygnlarnda sayg
gren Arkadia'l tanr, 1) Srlerin tanrs. En eski Yunan sanatnda Hermes, ok kere
omuzlarnda bir kola tasvir edilir. obanlarn tanrs Pan, Hermes'in oglu saylr. 2)
obanlar, srlerini hile yoluyla da ogaltmaya altklarndan, Hermes hile tanrs,
hrszlarn pri oldu. Apollon'un sgr srsn Hermes almt. Becerikliligi sayesinde
srterek ate yakmay, lyra'y, Pan kavaln Hermes icadetti. Gzel ve kandrc
konutugu iin hatipler de onu kendilerine tanr edindiler. 3) Hermes'in ta ygnlar
(Hermes'ler) yolculara yol gsterirdi. Hermes yolcular korur, yollar beklerdi. Bylece
ticaret tanrs kanatl ayakkablar ve yol balgyla tanrlarn habercisi oldu. 4) Ta
ygnlar, ok kere mezar tmsekleriydiler. Bu yzden Hermes ile ller arasnda bir
baglant kuruldu. Hermes, yerst yeralt arasnda ulak ve arac oldu lenlerin ruhlarn
Yeralt lkesi'ne Hermes iletiyordu. 5) Hermes'in elindeki degnek, aslnda bir sihirbaz
degnegi idi, bet bereket sayordu. Hermes bu degnekle insanlar uyutuyor, onlara
ryalar yolluyordu. M V. yzyldan sonra Hermes'in degnegi, telll ass oldu.
(Keyrkeion, Lat. Caduceus) 6) lk zamanlarda Hermes sal-sakall bir adam olarak tasvir
edilirdi. Sonralar, ayagna abuk bir delikanl haberci eklinde dnld. Palaistra ve
gymnasion'lardaki genligin koruyuculugu da Hermes'e verildi.
Mitos, Hermesi Zeus ile Maia'nn oglu olarak gsterir. Maia, Hermes'i Arkadia dag
Kyllene'de dogurmutu. ocugun ilk yaramazlklarn (Apollon'un sgrlarn aln,
lyra'y icad edip barmak zere Apollon'a hediye ediini) Homeros, bir iirinde ok
nkteli bir ekilde tasvir eder (Hermes'e hymnos iiri).
Hermes'in bir baka ad ARGEPHONTES'tir. Tanr Hermes'in yol kenarlarnda
bulunan ve HERME'ler denen kutsal ta ygnlar ortasna bir stun dikilir, bu stun
tanry sembolize ederdi. Stunun zerine bir heykel ba konur, yanna bereket, bolluk
sembol olarak tahtadan bir erkek retim organ (phallos) taklrd. Hermes, yollarn
koruyucusu oldugu iin, ehirlerde de sokak kenarlarna, ev nlerine Hermes bstl ta
stunlar konurdu. Bunlar ok kutsaldlar. Donanmann Sicilya'ya hareket edecegi gece,
Atina'da (M 415) bu stunlarn tahrip edilmesi, halk byk lde galeyana getirdi.
Byk bir devlet dvasnda birok lm ve srgn cezalar verildi, ama asl sulular asla
meydana kmad. Baka tanrlarn yahut insanlarn balarn tayan bu gibi stunlara
da Herme denirdi. M 4 yzyldan itibaren iki bst tek stunda birletirmek, pek ragbet
gren bir det oldu. Stunda iki ban arka taraflar birleiyor, degiik iki ehre tayan
tek ba haline giriyordu. Mesel Sokrates ile Seneca, Aristophanes ile Menandros bu
ekilde birletiriliyordu.
Soru 17 : Dionysos'u arap tanrs biliyoruz, Zeus'u ogullar arasnda ad gemedi;
Zeus'un oglu degil mi?
Oglu. Fakat kars Hera'dan degil de lml bir kadndan oldugu iin Dionysos, ikinci
derecede tanrlar arasnda yer alr. Mitosu yle:
DONYSOS Bakkhos da denir (Latincede: Bacchus yahut: Liber). arap tanrs.
Zeus'un Thebai'li Semele'den olan oglu. Semele, Zeus'u gerekteki haliyle grmek
istemiti. Bu, onun lmne sebep oldu. nk Zeus, bir yldrm eklinde grnd.
Semele ldyse de Zeus, henz dogmam olan ocuk Dionysos'u kurtard, dogana
kadar onu kendi baldrnda saklad Sonra Nysa'daki nymphe'lere verdi; Dionysos'u bu
nymphe'ler byttler.
Dionysos, bir Thrakia tanrsyd. Cokunluk dolu klt, Yunanistan'a tarih devirlerden
biraz nce gelmiti Bakkha'lar denen kadnlar, tanry lgnca kutlarlar, ormanlarda
daglarda raksederlerdi. erefine dzenlenen bu lgnca enliklere engel olmak isteyen
erkekleri Dionysos cezalandrrd (Pentheus / Bakkha'lar / Lykurgos). Sonunda Apollon,
Delphoi'deki khinlik tapnagna bu yeni tanry da ald. K aylarnda tapnak,
Dionysos'un oldu. Dionysos tapm, bylece bir dzene girdi. Atina'da gn sren
bahar bayramna (Anthesteriai), yannda Satyr'ler. Silen'ler ile Dionysos da katlrd.
Atina'da tragedia, bu maskeli tanr (Dionysos Eleuthereus) enliklerinden dogdu, geliti.
Dionysos'un kars Ariadne idi (Theseus).
S 5. yzylda yaam epik Yunan airi Nonnos, Dionysiaka adl eserinde,
Dionysos'un Hindistan'a kadar uzanan zafer alaylarn terennm etti. Eski Yunan
sanatnda Dionysos, uzun elbiseler giymi, banda sarmaklarla rl bir elenk, elinde
bir arap kupas, sal sakall bir adam olarak tasvir edilir. Gzel, narince bir gen olarak
tasviri, M 4. yzyldan sonradr.
BASSAREUS, BROMOS, LYAOS; Dionysos'un degiik isimleridir.
Soru 18 : Peki, ya Herakles? O da Zeus'un ogluydu; Herakles de mi tanr degil?
Bir tanradan dogmadg iin, mitologya Herakles'i bir tanr olarak kabul etmez; bir
yigit, etin ilerin stesinden gelmi bir kahraman, sonra da Olympos dagndaki tanrlara
nektar sunan bir saki olarak gsterir. Kimligi ve servenleri yle:
HERAKLES (Lat. Hercules) Zeus'un Alkmeneden olan oglu (Alkmene,
Amphitryon'un kars idi). Hera, rakibesinin oglunu kskand, emzikteki ocuga iki ylan
yollad, daha o yata ok gl olan Herakles, ylann ikisini de bogdu. Herakles
bydg vakit, Zeus'un emri zerine, amcasnn oglu Mykenai kral Eurystheus'un
hizmetine girdi. Eurystheus'un buyurdugu oniki ii baard: 1) Nemea aslanyla bogutu,
aslan topuzuyla ldrd, postunu kendine giyecek yapt. 2) Lerna bataklgnda yaayan
dokuz bal Hydra. ylann ldrd. Ylann balarndan biri koptuka yerine iki tane
daha kyordu. 3) Rzgr gibi hzl koan Keryneia geyigini yakalad. 4) Erymanthos
dagndaki yaban domuzunu tuttu. 5) Stymphalos bataklgndaki insan eti yiyen kular
rktt ldrd. 6) Elis kral Augias'n ahrlarn temizledi. Dag gibi gbre ygnlarnn bir
gnde kaldrlmas gerekiyordu (Peneios). 7) Burnundan ate pskren Girit bogasn
yakalad. 8) Thrakia kral Diomedes'in insan eti,yiyen atlarn Mykenai'a getirdi. 9)
Amazonlar kraliesiyle savaarak kralienin kemerini ald, geldi. 10) Dnyann bat
ucunda bir adada oturan gvdeli dev Geryoneus'un sgrlarn ald. Yolda baka
savalar da yapt; bu arada zalim Msr kral Buseiris ile, Antaios, Cacus isimli devlerle
savata 11) Dnyann bat ucundaki tanr bahelerinden Hesperid'lerin altn elmalarn
alp getirdi, ona bu ite Atlas yardm etti. 12) Yeralt lkesi'ne indi, Kerberos'u yakalayp
yeryzne kard, sonra yine yerine brakt.
Herakles, bu on iki iten baka saysz servenlere de giriti: Lydia kraliesi Omphale
hizmetinde bir yl, kadn klgnda, yn egirmek, kadn ileri grmek zorunda kald.
Prometheus ile Alkestis'i kurtard Troya'y tahrip etti (Laomedon), Argonaut'lar seferine
katld. (Hylas) Thebai'de Megara ile evlendi. Hera'nn musallat ettigi bir delilik nbetinde
karsyla ocuklarn ldrd (Euripides ile Seneca'nn tragedyalar). Akheloos ile yaptg
teke tek dg kazanp Deianeira ile evlendi. Kentaur Nessos, Deianeira'ya yanamak
isteyince Herakles, Hydra'nn zehirli kanna batrlm oklarndan biriyle Nessos'u
ldrd. Nessos lrken, ktlk iin, Deianeira'ya, yarasndan akan kanlar toplamasn
syledi. Bu kanlarn ilerde, kocasnn sevgisini yeniden kazanabilmekte by olacaklarn
bildirdi. Herakles, Oikhalia'y zaptettikten sonra gzel ole'yi alp gelince, Deianeira,
Herakles'e kanl bir gmlek yollad. Herakles, onu srtna giyer girmez gmlek derisine
yapp Herakles'i tututurmya balad. Dayanlmaz ikenceye son vermek iin
Herakles, Oita dagnda bir odun ygn hazrlatt, kendini alevlerin iine att. Bu sonuncu
hizmetinden dolay, oklarn Philoktetes'e hediye etmiti (Sophokles'in Trakhis
kadnlar, Seneca'nn Hercules Oetaeus tragedyalar). Herakles lnce Olympos'a
gtrld, Zeus ona lmszlk baglad, onu tanra Kebe ile evlendirdi.
Soru 19 : Zeus'un kz kardei Hera, mitoslarda nasl bir kadn olarak geer?
HERA Kronos ile Rheia'nn kz olan Hera, Zeus'un kardei ve karsdr.
Tanralarn en gls de odur: Kadnlar korur, evlenmeleri saglar, karkoca baglarnn
kopmamasna, trenlerin bozulmamasna dikkat ederek, evlilikleri kollar.
Hera, Olympos'un kraliesidir. Btn teki tanrlar ve tanralar, Zeus'a gsterdikleri
saygy ona da gsterirler.
Frtnalara denizlere bulutlara Hera'nn da sz geer; imek ve yldrmlar Hera da
kullanr, Zeus, en gizli kararlarndan Hera'y haberdar eder, ona akl danr.
Hera'nn grn de nna uymaktadr: ri, parlak gzleri (inek gzl) vardr;
kollarnn beyazlg, uzun boyu dillere destandr. Gr seslidir, elli adamn sesi gibi kar
sesi.
Ara sra Zeus'la bozutugu olur. Bir keresinde Poseidon'un ve Athena'nn yardmyla
Zeus'u baglamaya kalkmt da Zeusu Thetis kurtarmt.
Beri yanda Zeus da Hera'y mkl durumlarda brakmaz degil hani. Herakles'i
ldrmeye kalktg iin Hera'y havaya asm, ellerini baglam, ayaklarna iki rs takm,
Hera yalan yeminler, yakarmalar sonu, cann kurtarabilmiti.
ok kskant Hera: Kallisto'yu ay yapt, Artemis'i kandrp oklaryla ona ldrtt
Kallisto'yu. nek klgna sokturdugu o'ya bir at sinegi musallat edip kz deliye dndrd.
Zeus'u ayartp Leto'nun, Alkmene'nin, Europe'nin bana dertler at, mahvetti onlar.
Dul bereketi iareti olarak nar, Hera'y sembolize eder. Elinde asa ve kurban anag ve
gkyznn remzi olarak tavus kuu, Hera'nn almetleridir.
Homeros destanndaki tasvirinde sonraki zamanlar iin de gerege uygunluklar
grlr. Kocasnn stne titreyen kskan Hera, erkegin ev dnda baka sevgilileriyle
istedigi gibi dp kalktg, Yunan valyelik agnn karkoca ilikilerini temsil eder.
Latin mitologyasnda Hera ile ayn grevde bir tanra vardr ki ad uno'dur.
UNO Roma tanras. Altnc ay Juni, uno kelimesinden geliyor. Etrsk'lerde uno,
ehir tanrasyd (mesel Veii ehri tahrip edildikten sonra uno Roma'ya gelmi ve uno
Regina kralie uno) sfatyla Aventinus tepesine yerletirilmiti Etrsk'lerin Tarquinius
soyu, Roma'ya kral olunca, upiter-uno-Minerva tanr ls iin Capitolium'da bir
tapnak yapld. Sonralar uno, Yunanllarn Hera's ile bir tutuldu, dolaysyla upiter'in
kars ve kzkardei oldu uno, kadnlarn tanrasyd. uno Lucina sfatyla dogumlarnda
kadnlara yardm ederdi (Genius).
Soru 20 : Zeus'un teki kz kardei Hestia, mitoslarda yceltilir mi; nasl?
HESTA (Lat. Vesta) Kronos ile Rheia'nn en byk kzlar; ocak atei tanras.
Apollon ile Poseidon bu tanray istemiler, ama Hestia, Zeus'tan ebedi bir gen kzlk
dilemiti. Tanrlar hakan, onun bu dilegini yerine getirdi.
Ocak, ok eski zamanlardan beri evin, ailenin merkezi, klt yeri saylr, mesela
tanrlardan yardm umanlar ocagn yanna oturtulurlard. Her yemekten nce Yunanllar
da Romallar da ocak banda bir ey kurban ederlerdi. Yunanllar, bir kurbandan nce,
sonucun hayrl olmas iin, Hestia'nn adn anarlar. Roma'da ie balarken anus'un,
bitirirken Vesta'nn ad sylenirdi.
Devletin de ayr bir Hestia ocag vard. Tanrann kzlar olan ehirler kendi ehir
ocaklar iin kutsal atelerini buradan alrlard. Roma'da Vesta yalnz devletin
tanrasyd, evlerde Vesta klt yoktu (Evlerde ocak bana tanr Lar otururdu).
Rona'nn en eski tapnag olan Forum Romanum'da yuvarlak bir Vesta tapnag
bulunuyordu. Burada atei hi snmeyen bir ocak vard, tanr heykelleri yoktu. Asil
snftan ve bakire, alt Vesta rahibesi, tapnagn yanndaki binada otururlard. Vesta
rahibelerinin grevlerini eski klt kanunlar dzenliyordu. Atein, iki tahtann
srtlmesiyle elde edilmesi artt. Rahibeler ancak pnar suyu kullanabilirlerdi Bir Vesta
rahibesine raslayan bir mahkm affedilir. Vesta rahibesi bakire kalmak mecburiyetine
aykr hareket ederse diri diri gmlrd.
Girit'li tanra Rhea'dan ayr olarak Romallarda da bir RHEA (Rhea Silvia, yahut:lia)
vard ki, Romallarn "ilk analar idi. Tanr Mars'dan ikiz ocuklar oldu: Romulus ile
Remus. Bir Vesta rahibesi oldugu iin Rhea'nn bakire kalmas gerekiyordu. Din
yasagna kar geldigi iin kral Amulius onu Tiber rmagna attrd, fakat rmak tanrs
Rhea'y kendine e edindi. Efsaneye son eklini Roma'l air Ennius (M 239-169)
vermitir. (Annales, 1. kitap).
Soru 21 : Zeus kz tanralar kimlerdir ve nedir ykleri?
tanra Aphrodite, Artemis ve Athena; Zeus'un kzlardr:
APHRODTE Yunanllarn cinsel ak ve gzellik tanras (Romallarda: Vens).
Homeros, onu Zeus ile Okeanos kzlarndan Dione'nin kz olarak gsterir; ad kpkten
(aphros) km (dyte) eklinde aklanr. Aphrodite'nin, birok sanatlara ilham kaynag
olan, denizden dogdugu efsanesi, bu yorumlamadan trdr. Bir baka efsaneye gre
Aphrodite, Uranos (Kronos) un reme organnn kesilmesi srasnda denize damlayan
kanlardan olmutu. Urania, ekad buradan gelir. Aphrodite, is, duman iinde ve topal,
demirci Hephaistos ile evlenmiti. Hephaistos, karsn Ares ile seviirken yakalad
(Odysseia V, 267). Aphrodite'nin, lmllerle olan servenleri zerine de hikyeler
anlatlr (Ankhises, Adonis).
Aphrodite, Yunanistan'a Mykenai agnda deniz yoluyla Dogudan geldi (Asuri tanras
Astarte). Bu yzden balca tapm yerleri Kypros (Kbrs) ve Kythera adalardr.
Aphrodite'ye Kypros'lu, Kythera'l anlamlarna Kypris, Kythereia da denir. Korinthos'ta
Dogu geleneklerine gre tapnak cariyeleri vard; bu cariyelerin erkeklerle yatp
kalkmalar, tanraya gelir saglard. Aphrodite'nin kemeri (Kestos) byldr, bu kemeri
taknan insan, yanar tutuur. Gvercin, Aphrodite'nin kutsal kuudur, sere de yle
(Sappho'nun Aphrodite'ye Yakar iiri). Aphrodite'nin oglu, Eros'tur.
nandrmakandrma tanras Peitho, Aphrodite'nin yanndadr hep.
ARTEMS Zeus ile Leto'nun kz. Apollon ile ikiz karde olan Artemis, Delos
adasnda dogdu. Artemis: 1) Hayvanlarn ve avlanan gen kzlarn koruyucusudur.
Homeros'ta zellikle ay tanras olarak grlr Oklar, Apollon'un oklar gibi, atld m
hemen ldrr. Geyikle ay, Artemis iin kutsaldr. 2) Artemis aga tanrasdr. Birok
verimbereket tapmlar Artemis'e baglanr. Artemis'in yannda Nymphe'ler gezer,
enliklerinde kzlar rakseder, oynar. Sparta'da tanrann bayram gnnde kzlar
korolarla raksederlerdi. Sonralar o bayram gn, Artemis sunagnda oglan ocuklarnn
kamlanmalar det oldu. 3)Artemis, genligin, dokunulmam kzlgn koruyucusudur.
Kzlar, dgnden nce ona yalvarrlar, doguran kadnlara o yardm eder 4) Baz
blgelerde Artemis, yerli kltlerin niteliklerine brnr! Ephesos'ta beslenme tanrasdr
oradaki mehur tapnaktaki resminde memeleri pek oktur. Girit'te dag tanras
Diktynna olur. Tauris'te Artemis'e insan kurban edilir.
Artemis sonralar Hekate ve ay tanras Selene ile bir tutulmutur. Romallar Artemis'e
yerli bir isim taktlar, alrken adn degitirip DANA dediler. Romallarda ay tanras olan
Diana'nn Aventinus tepesindeki tapnag, Romallar birletiren kutsal bir yerdi.
Aricia'daki Nemi gl kysnda da Diana'nn bir korusu vard; bu koru rahibinin, selefini
ldrm, kaak bir kle olmas artt. Artemis'in yerini Girit'te DKTYNNA ve
BRTOMARTS isimli iki tanra tutuyordu.
ATHENA Bir ad da Pallas (kz) Athena olan Athena, Zeus'un sevgili kzdr,
babasnn bandan kt. El sanatlarnn, gzel sanatlarn, ehirlerin koruyucusudur.
Athena ad, Yunan ncesi bir addr. Tanra, Girit'te ikincibin yldaki Minoik kltrden
alnmadr. Athena kltnn bakenti, Atina ehri idi. Tanra bu ehir iin yara girmiti;
bu ehire en faydal armagan veren, yar kazanm olacakt. Poseidon'un beygiri
vermesine karlk, Athena zeytin agacn vererek yar kazand.
Soru 22 : Zeus'un, lmllerden olmu kzlar iinde en nls hangisidir?
HELENA Zeus ile Leda'nn kz, Dioskur'lar ile Klytaimestra'nn kardei,
Menelaos'un kars. Gzel Helena. Bir efsaneye gre bir yumurtadan dogdu (Leda).
Troia kralnn oglu Paris tarafndan karl (Eris), Troia'ya kar sava almasna
sebep oldu. Troia'nn dmesinden sonra Menelaos ile Sparta'ya dnd.
Homeros'taki bu version yan sra, bir de bir Attika efsanesi vardr: Ona gre, Helena,
Theseus tarafndan karlm, Dioskur'lar tarafndan kurtarlmt. (Halk inannda
Helena: Dioskur'lar). Daha sonraki airler iin Helena, vefasz, batan karc, fitne
yaratc, ok gzel bir kadn sembol oldu. air Stesikhoros (M 640-555) 'un, Helena'y
ktledigi iin gzleri kr edilerek cezalandrldg, sonra da grlerinden cayp
Helena'ya bir vg yazdg iin gzlerinin grmiye baladg sylenir. iirinde Helena'nn
Msr'a gtrldg, Paris'in Troya'ya kardg kadnn ise, sadece bir hayal oldugu
yazldr. Euripides, Helena tragediasnda bu Msr'daki Helena version'unu kulland:
Helena'nn Paris tarafndan karlmadg gibi, Troya'ya da asla gitmedigi, Yunanllar bir
hayal iin dvrlerken asl Helena'nn Msr'da yaadg zerinde durdu.
Mitosa gre Helena'nn Paris tarafndan karlmasna sebep olan ERS, kavga
tanrasdr ve Ares'in kz kardeidir. Peleus ile Thetis'in dgnnde, zerine en gzel
kadna diye yazdg altn bir elmay misafirlerin arasna atverdi. Hera, Athena,
Aphrodite, elmay ekimiye balaynca Zeus, Troya kral Priamos'un oglu Paris'i hakem
tayin etti. tanra, birok eyler vadederek Paris'i kandrmya altlar. Paris, elmay,
kendisine en gzel kadn vadeden Aphrodite'ye verdi. Aphrodite, Gzel Helena'nn
karlmasnda Paris'e yardm etti. Troya sava da bylece, Eris yznden km oldu.
Soru 23 : Zeus'un lmllerden olma ogullar Dionysos ile Herakles'ten yukarda
bahsedildi. Byle, lmllerden, baka ogullar da var m Zeus'un?
MNOS Girit kral, iyi kanunlar yaptg, memleketi iyi ynettigi iin ok vlen adaleti
dolaysyla Yeralt lkesi'nde ller hakimi oldu. Minos ve kardei Rhadamanthys, Zeus
ile Europa'nn ogullardr. Minos'un ocuklarndan Androgeos, Ariadne ve Phaidra'nn da
mitologyada rol aldklar grlr Homeros sonras edebiyat, zellikle Attika
tragedyalar, Minos'a kt kral damgas vururlar: Minos'un kars Pasiphae, anormal bir
akla bir bogaya vurulmu, yar boga, yar insan Minotauros adnda bir canavar
dogurmutu. Sanatkr Daidalos, bu canavar bin dehlizli kark bir yap olan
Labyrinthos'a kapatt. Androgeos, Attika'da ldrlnce Minos, intikam savana giriti.
Atinallar yedisi erkek, yedisi kz, senede kurtulmalk olarak, on drt gen vermeye
zorlad; bu genler Minotauros'a yediriliyordu. Theuses, canavar ldrerek bu iin
arkasn ald. Bir baka savata Minos, Megara (Skylla)y ele geirdi. Sonra bir sava
filosuyla, kaak Daidalos'un teslimini istemeye Sicilya'ya gitti. Kral Kokalos, Minos'u
grnte gler yzle karlad, ama ykanrken kaynar suda ldrd. Minos'un
efsanesinde, Girit'te vaktiyle kurulmu gl bir krallgn htras, tarih bir z
bulundugunda phe yoktur. Minos, aslnda Rhadamanthys gibi bir tanr degil, bir
insandr. PERSEUS Argos kral Akrisios'a khinler, torunu tarafndan ldrlecegini
sylemilerdi. Akrisios da, hi torunu olmasn diye, gzel kz Danae'yi demirden bir
odaya kapatt. Ama kz seven Zeus bir altn yagmuru eklinde, damdan girerek kza
yanat. Danae'nin Zeus'tan bir oglu oldu; Perseus> Bir zaman sonra ocugun sesini
duyan Akrisios, Danae ile Perseus'u bir tekneye koydu, denize brakt. Dalgalar, tekneyi
Seriphos adasna gtrdler. Orada kral Polydektes, Danae'ye k oldu. Ama bu arada
bym olan Perseus, kraln evlenme tasavvurlarna engel oluyordu. Bunun iin kral
onu Gorgon'lardan Medusa'nn ban getirmeye yollad. Tanrlarn yardmyla Perseus,
bu tehlikeli ii baard. Gorgon'lar o srada uykudaydlar. Medusa'nn bak, degdigi
insan ta ettigi iin, Perseus, Medusa'y parlak kalkanna vuran grntsnden
kollayarak, yaklat; Hermes'in verdigi orak biiminde bir klla Medusa'nn ban kesti.
Medusa'nn gvdesinden kanatl at Pegasos kt. Perseus, dn yolunda Habeistan'a
geldi, orada bir kayaya bagl Andromeda'y grd. Habe kral Kepheus ile kars
Kassiopeia'nn kz olan Andromeda, bir deniz canavarna adanmt. Perseus, kendisine
e olarak verirlerse Andromeda'y kurtaracagn syledi, canavar ldrd. Andromeda'y
alp Seriphos'a geldi, kral Polydektes'e istedigi Gorgon'un ban gsterdi, kral derhal ta
kesildi. Perseus, sonra bu ba Athena'ya hediye etti. Athena, onu aigis'inin zerine takt.
Perseus bir yarta disk atarken kaza ile dedesi Akrisios'u yaralad. Akrisios lnce
lkesi Perseus'a kald. Perseus Mykenai ehrini kurdu. Perseus efsanesine ait
sahneler, sanat dnyasnda pek yaygndr. Perseus'un Medusa'nn ban kesii,
Medusa'nn kardeleri tarafndan kovalan, bir kaya zerinde gzel Andromeda ve
Perseus'un canavarla bogumas; bu efsanenin ilhamyla yaplm tablo ve duvar
resimlerine konu oldular.
Soru 24 : Ak tanras olduguna gre Aphrodite, birok aklar yaamtr; nasl
aklard bunlar?
Tanrann kocas Hephaistos pek irkindi; Aphrodite, sava tanrs Ares ile de
seviiyordu; fakat yakaland sonunda: Ares'i Aphrodite ile seviirken Gnetanr Helios,
onlar grm, durumu Hephaistos'a bildirmiti. Hephaistos da hemen, gidip sevienleri
kucak kucaga yakalam, rgleri gze grnmeyen bir agla baglam, sonra btn
Olympos'lular agrm, toplanan tanrlar, yakalanan iftle alay etmilerdi (Odysseia V,
266 vd.) En gl tanrAres ile en gzel tanra Aphrodite'nin, bu sevimeden ogullar
Eros dogdu, bir de kz ocuklar oldu: Harmonia (ahslam uygunluk). Harmonia
Thebai krallar soyunun anasdr.
Aphrodite'nin ackl ak, lml Adonis'e olan akdr.
ADONS Gzelligi dillere destan bir kral oglu. Kbrs'n ilk kral Kinyras, kendi kz
Myrrha ile anormal bir iliki kurdu; Aphrodite'nin kt bir oyunuydu bu. Kral, iin farkna
varnca, kz Myrrha'y ldrmek istedi. Kz bir mersin agac oldu ve Adonis dokuz ay
sonra bu agatan meydana geldi. Adonis avlanmaktan holanyor, Aphrodite onu bu
iten bir trl vazgeiremiyordu. Ares, Adonis'i kskandg iin, bir yaban domuzuna
ldrtt Adonis'i. Ormanda sevgilisini ararken dikenler batt Aphrodite'ye. Aphrodite'nin
damlayan kanlarndan gller at, Adonis'in akan kanlarndan da manisalleleri.
Sevgilisinin lmne Aphrodite o kadar yand yakld ki, tanrlar, Adonis'in, yln alt ayn
yeryznde Aphrodite'nin yannda geirmesine izin verdiler.
Attis ve Kybele gibi bir Dogu tanrs olan Adonis, kzgn yaz scaklarnda tabiatn
birdenbire sararp solmasnn semboldr. Yazn en scak zamanlarnda Adonis trenleri
yaplrd. l Adonis'i temsil eden bir kk tahta heykel etrafna kadnlar, sakslar iinde
solup kuruyan iekler dizerler, agtlar sylerlerdi.
Aphrodite bir de kral sevmiti:
ANKHSES Troya'da, da dag eteklerinde Dardanos ehri kral. Tanra
aralarndaki sevimeyi gizli tutmasn tembih etmiti ona. Fakat Ankhises, arap sarhou
bobogazlk etti, srr aga vurdu. Kzan Zeus, bir yldrmla ktrm etti kral.
Ankhises'le Aphrodite'nin sevimelerinden Aineias, yani Vergilius'un Aeneis destannn
kahraman dogmutu. Troya, alevler iinde kalnca Aineias, ktrm babasn ehirden
kard, fakat az sonra ld Ankhises.
Soru 25 : Zeus kz Aphrodite'nin ak tanras oldugunu grendik. Bu tanra yan sra
Yunanllarda bir de ak tanrs var myd?
EROS (Lat. Amor, Cupido) Ak tanrs. Ares ile Aphrodite'nin oglu. Tanrlar iinde
tek ocuk tanr, Eros'tur. Hep ocuk kalr: delimen, afacan, fakat szn geiren, aklna
koydugunu yapan bir ocuk. Altn kanatlar vardr, uar ordan oraya ve oklarn atar.
Oklarnn degdigi kimse aka tutulur. Olympos ile yeryz arasnda gidip gelen bir
daimon'dur Eros. Oyna Anteros'la (kar ak) oldu mu memnundur, onsuz olunca
mahzunlar. Musa'lar, Kaharit'ler de onun yannda olurlar ok zaman.
Eros'un sembolleri ok, yay ve mealedir. ieklerden gldr Eros'un iegi, insan
ruhunun kiiletirilmi ekli olan Psykhe ile de ilikisi vardr Eros'un. Hesiodos'un
Theogonia'snda ilk tanrlardan biri olarak gsterilir. Efltun, Symposion / len isimli
eserinde Eros'u gzele itili, iyilik dncesinin idrakini arzulay olarak yorumlar.
iirde Eros, hrn, daimonik bir tanrdan oyunbaz bir kk oglan ocuguna kadar,
saysz biimlerde terennm edilmitir. Plastik sanatlar Erosu, Klasik devirde gzel,
plak ve bulug aglarnda bir oglan klgnda gsterir. Rnesans ve Barok tablo ve
heykellerindeki kanatl ocuk figrleri olan Putto'lar da Eros'un bir baka biimde
ifadesidir.
Soru 26 : Zeus'un kars Hera'nn ok kskan oldugunu grendik; ok mu apknd
Zeus?
Tanrlar tanrs kabul edildigi halde, Zeus'un da lmller gibi zaaflar, tutkular
oluyordu zaman zaman. Kars Hera'dan ne kadar ekinirse ekinsin, Zeus yasak aklar
yaamaktan, servenlere atlmaktan da pek holanyordu. Zeus'un aklarnn bir ksm;
birtakm soylarn, kral ailelerinin tanrlardan geldigini gstermek abasyla yaktrlm
ykler olmakla beraber, Zeus'un Olympos'lular arasndaki stn yerini hatrlattklar iin
dikkate deger.
Zeus'un bazan klk degitirerek iliki kurdugu, sevdigi kadnlarn says ondrd bulur:
ALKMENE Amphitryon, Thebai'den ayrlm, bir savaa gitmiti. Amphitryon klgna
giren Zeus, Amphitryon'un kars Alkmene'ye yanat. Amphitryon, ertesi gece evine
dnp de Alkmene, daha dn gece beraber yattklarn syleyince Amphitryon, karsnn,
kendisini bakasyla aldatm oldugu sonucuna vard. Anlamazlg Zeus, kendisi
aklamak zorunda kald. Alkmene ikiz oglan dogurdu; bunlardan Herakles Zeus'un,
phikles de Amphitryon'un ogludur. Latin airi Plautus, Amphitruo komedyasnn
konusunu bu efsaneden ald.
ANTOPE rmak tanrs Asopos'un kzyd, Zeus'tan ikiz ocuklar oldu.
DANAE Zeus'un altn yagmuru eklinde, damdan girerek yanatg bu kral kzndan
bir oglu oldu: Perseus
DEMETER Bir tanradr, Zeus'tan bir kz oldu: Tanra Persephone.
DA ksion'un karsyd, Zeus'tan Peirithoos adnda bir
oglu oldu.
EUROPE (Lat. Europa) Phoinikia (Finike) kral Agenor'un kz. Bir boga klgna giren
Zeus, onu denizin te yakasna, Girit'e kard, Girit'te onunla evlendi. Girit'in batsna
den ktaya Europa (Avrupa) denildi.
O Zeus, bir kral kz olan o'yu da sevdi, fakat kskan
Hera, kocasnn akn nlemek zere, kz bir inek klgna soktu , bana birok
dertler at (bk. Soru 69). Bogazii'nin Yunancas Bosporos kelimesi, nek Geidi
anlamna o'nun servenlerinden geliyor.
LEDA Thestios'un kz, Sparta kral Tyndareos'un kars. Zeus, bir kugu klgna
girerek Leda'ya yanat. Leda, Zeus'tan gebe kald, iki yumurta dogurdu; birinden
Helena, tekinden de Dioskur'lar (Kastor ile Polydeukes ikiz erkek kardeler) ktlar
Bu efsane eitli ekillerde anlatlr: Mesel Polydeukes'in Zeus oglu oldugu, Kastor'un
ise Tyndareos'un oglu oldugu iin lmsz olmadg da sylenir. Klytaimnestra da Leda
ile Tyndareos'un kzdr.
MAA Atlas'n kz, bir nymphe. Zeus, Kyllene dagnda Maia ile yatt; bu
birlemeden tanr Hermes dogdu.
MNEMOSYNE Zeus'la yatt, dokuz musa'larn annesi
oldu.
PANDORA Mitologyada yeryznn ilk kadn (bk. Soru 66). Zeus'a oglu Graikos'u
dogurdu.
PERSEPHONE Baz mitoslarda Dionysos, Zeus'la Persephone'nin oglu olarak
gsterilir (Persephone iin bk. Soru 27).
SELENE Zeus'tan Nemea adnda bir kz oldu Nemea, Zeus erefine Nemea
vadisinde dzenlenen enlikler tanrasdr.
SEMELE Dionysos'un annesi olarak baz mitoslarda Persephone'nin degil de,
Semele'nin ad geer. Semele Harmonia'nn kzdr Zeus'un bu kz sevdigini grenince
kskan Hera, kzn dads klgna girdi, kz kandrd: Semele, Zeus'tan, kendisine
Hera'ya yanatg gibi yanamasn isteyecekti. Zeus, Semele'nin ricasn kabul etti; gk
grltleri ve yldrmlarla yaklat kza. Semele, kzgn scaktan can verirken Dionysos'u
dogurdu. Zeus, oglu Dionysos'u kendi kalasna saklad, kalasnda bytt.
Soru 27 : Cevaplarda ara sra Olymposlu tanrlar sz geiyor; bundan tanrlarn
toplu halde Olympos'ta yaadklar anlalyor. Belli bir yer midir ve neresidir Olympos?
OLYMPOS Birok Yunan daglarna verilen Olympos ad. en bata Thessalia'daki,
Yunanistan'n en yksek dagna (2918 m.) alem olmutur. Yunan tanrlarnn bu dagda
oturduklar kabul edilirdi. Hephaistos, tanrlara Olympos dagnda saraylar kurmutu.
Ama Olympos'un sahici bir dag olmayp gkyznde ideal bir yer oldugu dncesine
daha Homeros destanlarnda rastlanr. Birinci derecede Olympos tanrlar 12 tane kabul
edilirdi: Zeus, Hera, Poseidon, Demeter, Apollon, Artemis, Ares, Aphrodite, Hermes,
Athena, Hephaistos, Hestia.
Bu 12 tanr ve tanra iinde Demeter'in yerini bazan Hades alrsa da, Hades'in yeralt
tanrs oldugu dnlrse, listeye Zeus'un kz kardei Demeter'in daha yaktg
grlr. imdiye kadarki sorularda yer yer Hades'li liste tanrlar ele alnd. imdi
Demeter ile kz Persephone'yi anlatalm:
DEMETER (Lat. Ceres) Toprak ana; verim, betbereket tanras. Demeter adna
ekin ekme zamannda Thesmophoria enlikleri yaplr, bu enliklere yalnz, kadnlar
katlrd. Kutsal efsaneye gre Demeter'in kz Persephone, tanr Plton (Hades)
tarafndan karlmt; Persephone, ayrda iek topluyordu. Birdenbire yarlan
topraktan Hades yeryzne kt, Persephone'yi arabasna atarak Yeralt lkesine
kard. Demeter, derin aclar iinde, kayp kzn aramya yollara dt, btn her taraf
dolat. Attika'da Eleusis ehrinde ok iyi agrlanmasna mkfat olarak Triptolemos'a
tarla srp ekin ekmeyi gretti. Persephone, Yeralt lkesinde bir nar tanesi yemi, artk
orann kraliesi olmutu. Fakat Zeus, onun, kzgn gne altnda tarlalarn bo oldugu
yaz aylarn, Plton'un kars, ller lkesi kraliesi olarak yer altnda geirmesine, yln
te ikisinde ise yeryznde annesinin yannda kalmasna msaade etti.
Demeter kltnde Persephone'ye sadece Kore (kz) denir: Demeter ile Kore de ksaca
iki tanra drlar. Atina'ya yakn Eleusis'teki tapnak, Demeter ve Persephone kltnn
merkezi idi.
Demeter'in kz ve Hades'in kars Persephone'nin Latin mitologyasnda ismi
Prosperina'dr.
Demeter'in oglu veya evresinde bulunanlardan biri olarak, Plutos da servet tanrsdr:
PLUTOS Servet tanrs, Homeros ile Hesiodos'daki bir efsaneye gre Demeter
kere srlm yeni bir tarlada, lml asion ile evlendi, ona Plutos'u dogurdu. Ekimlik
bugdaylar servet oldular. Bir Eleusis efsanesine gre Plutos, Demeter'in oglu olarak
degil, yalnz onun evresinde bulunanlardan biri olarak gsterilir. Bir baka tasavvura
Aristophanes'in Plutos komedyasnda rastlyoruz: Plutos, burada, gzleri grmeyen
bir ihtiyardr, servetini rasgele sap dagtr. Bir gn gzleri alr, bu serveti hizmet ve
gayrete gre dagtmaya balaynca dnyann dzeni degiir.
Soru 28 : Balca Roma tanrlar kimlerdir? Bu tanrlarla Yunan tanrlar arasnda
zlemeler, kaynamalar ne zaman oldu?
CONCORDA Romallarn bar, anlama tanras. Senato toplantlar onun esas
tapnagnda yaplrd; bu tapnak Roma kalesi Capitolium'a kan yol zerindeki Forum
(meydan) 'un kenarnda idi.
LBTNA Romallarda l gmme tanras. l gmme ilerine hemen sadece
azadllar veya kleler bakarlar, bunlarn alma yerleri, Libitina'nn tapnaklar saylrd.
MARS Romallarn sava tanrs; Matius (Mart) ay, Mars'tan geliyor. Daha ilk
zamanlarnda Roma'da upiter ile birlikte, sava tanrlar Mars ve Quirinus'a da
taparlard. Tiber ile Pincius rmaklar, Quirinal ile Capitolium arasndaki dzlkte,
Campus Martinus (Mars meydan) 'da halk, ordunun dernek gnleri Mars sunag
etrafnda toplanrd. Bu dzlkte be ylda bir Suovetaurilia kurban trenleri yaplr; bir
domuz, bir koyun, bir boga kesilir; halk gnahlarndan temizlenirdi. Mars'n kutsal
karglar, kalkanlar Regia'da dururdu (Ancilia). Mars'n en eski tapnag, ehrin hemen
dnda Via Appia'da idi. Mars'n orada bir ad da Gradivus idi. mparator Augustus, M
2. yzylda 1 Agustos'ta, Caesar kaatillerinin cezalandrlm olmasna duydugu
kranla, Mars Ultor (intikam alan Mars) iin, Forum'da muazzam bir tapnak yaptrd. Bu
tapnakta Mars ile birlikte, ulius imparator soyunun ilk anas Venusa da taplrd. Kurt ve
agakakan, Mars iin kutsaldlar. Mars, Yunanllarn Ares'i ile bir tutuldu; sanatkrlar
onu, Yunan tanrs naslsa, yle tasvir ettiler.
BELLONA Romallarn sava tanras. Senato, zafer istiyen komutanlarla yabanc
eliler arasndaki grmelerini, Bellona'nn ehir dndaki tapnagnda yapar, elilerin
ehire girmelerine msaade edilmezdi.
Bellona'nn yerini Yunanllarda tanra Enyo tutar.
MERCURUS Romallar, Yunan tanrs Hermes'i Etrsk'lerden aldlar, ona
Mercurius adn taktlar. Ticaret yapmak anlamna gelen mercari kelimesiyle Mercurius
arasndaki ses benzerligi dikkate deger. Her iki kelime arasnda, tanrnn niteligine uyan
bir anlam benzerligi de var: Mercurius, gelir, kazan tanrs idi. Mercurius, sonralar
Gallia'llar ile Cermen'ler arasnda zel bir nem kazand.
QURNUS Eski Romallarn sava tanrs. Capitolium'a upiter, uno, Minerva
ls alnncaya kadar (M 6. yzyl sonlar) Romallar upiter, Mars, Quirinus lsne
taparlard: Ortak gk tanrs Jpiter'in yanna, Palatinus tepesindeki en eski gmenlerin
sava tanrs olarak Mars', Quirinal tepesindeki Sabin'lerin sava tanrs olarak da
Quirinus'u katmlard. Quirinus'un yanan tapnagn Augustus yeniden yaptrd.
VEOVS (Vediovis) Eski Romallarn yeralt tanrs. Capitolium'daki tapnagnda
selvi agacndan yaplm bir heykeli vard. Bu heykel, elinde ldrc oklar, yannda bir
kei ile, bir Apollon heykeli gibi yaplmt (Apollon, eski Roma'da salgn hastalklar ve
lm yollyan korkulu bir tanr idi, gzel sanatlarn mutlu tanrs degildi). 21 Mays,
Veiovis iin kutsal bir gnd.
VENUS Ak cazibesi tanras. En eski Roma'da henz bir klt yoktu. Eski Roma
kylleri ona, bahe ekimi koruyucusu olarak taparlard. Sonradan Yunanllarn
Aphroditesi ile ayn tanra oldu. Sicilyal tanra Aphrodite, M 215 de Eryks dagndan
Roma'ya girdi (Vens Erucina). Sulla, baht tanrasyla birleen Venus Feliks'i kendi
koruyucusu bildi, bu yzden Venus Feliks, Pompei'de ehir tanras oldu. ulius soyunu
Vens'n oglu Aeneas'tan getiren Ceasar, Forum'unda M 46 da Vens Genetriks iin
bir tapnak yaptrd. Augustus, ulius soyunun ilk anasnn kltn yaymak maksadyla
Vens ile Mars Ultor iin yeni bir tapnak kurdu.
VULCANUS (Volcanus) Yunanllarn ate tanrs Hephaistos'un latince ad.
Vulcanus'u talya'ya Etrsk'ler getirdiler. Romallar onlardan aldlar. Vulcanus'un Roma
Forum'u kenarnda ok eski bir sunag vard. M 214 de Vulcanus'a Campus Martius'da
(Mars meydan) bir tapnak yapld. Vulcanalia bayram 23 Agustos'a raslyordu.
Soru 29 : Tanrlarn yemekleri, ikileri nelerdir?
AMBROSA Tanrlarn yemekleri olan Ambrosia, Olympos'lulara lmszlk saglar,
yaralar da iyiletirirdi. Zeus, gvercinleri de Ambrosia ile besler, Akhilleus gibi
gzdelerine de bu besinden yedirirdi.
NEKTAR Tanrlarn ikisidir. Zeus'a bu ikiyi GANYMEDES sunar. Mitologyann en
gzel delikanllarndan Biri olan Ganymedes (Lat.Catanitus) 'i Zeus, bir kartalla
Olympos'a getirtti, ona ebed bir genlik baglad. Zeus'un sakisi olan Ganymedes,
bazan pnar tanrlarndan Nils ile zde kabul edilir.
Zeus ile Hera'nn kz ve genlik gzelligi tanras HEBE de tanrlara Nektar sunar
sofralarnda skiyelik ederdi. Herakles, Olympos'a alnp o da saki olduktan sonra Hebe,
Herakles'in kars oldu. Hebe, vazolarda, tablolarda, elinde bir testiyle grlr.
Soru 30 : 13. sorunun cevabnda lk tanra Gaia ile Uranos'tan, Olympos tanrlar
dnda Titanlar, Hekatonheir'ler ve Kykloplar meydana geldi denilmiti; bunlarn
kimliklerini aklar msnz?
Gaia (toprak) ile Uranos ( gkyz) 'un ocuklarndan TTAN'lar 12 taneydiler; alts
erkekti 1) KOS, 2) KROS, 3) APETOS (bu mitoslarda silik kiiliksiz yaratklardr),
4) KRONOS (ne oldugu 13. soruda belirtildi), gelelim 5. Titan'a: HYPERON Helios
adyla anlr. Aslnda Helios (Lat. Sol), Hyperion'un, kzkardei Theia'dan olma ogludur
ve gne tanrsdr. Selene ile Eos'un kardei olan Helios'un srleri Thrinakria
adasnda otlarlard. Helios'un atlar arabalarla, Dogu denizinden kp Bat denizine sefer
ettigi sylenir, her eyi gren Helios, yeminlerde tank gsterilirdi.
Erkek Titanlar arasnda altncs, soyu sopu en zengin, en dall budakl olandr.
OKEANOS air Hesiodos'un ilk Titan diye gsterdigi Okeanos, yeryz kabugunu
epeevre sarm, tanrsal akntdr. Okeanos, btn akarsularn atasdr ve sayg gren
bir ihtiyar seklinde tasarlanr. Okeanos'un kzlar olan OKEAND'ler akarsu dere, kaynak,
pnar tanralardr. Bunlardan biri, yani Okeanos'un kzlarndan biri olan DORS, deniz
sessizlik ve gzelligin tanrs NEREUS'un karsdr. Nereus'un birbirinden gzel, alml 50
tane kzna NERED'ler denir, bunlar ikinci derecede deniz tanralardr. lerinde en
mehurlar Thetis ve Galateia'dr. THETS'i Zeus kendine e yapmak istiyordu, fakat
Thetis'ten dogacak oglann, babasndan daha gl olacagn grenince, Thetis'i lml
Peleus ile evlendirmeye karar verdi. Thetis, Peleus'a oglu Akhilleus'u dogurdu, sonra
gene denizlere dnd. lyada destannda tanra Thetis, yigit Akhilleus'un efkatli,
fedakr annesi olarak grlr.
GALATEA Gzel nereid Galateia'ya irkin, iri yar, vahi kyklop Polyphemos k
olmutu. Kyklop'un yank ak trkleri, arleri (Philoksenos, Theokritos, Ovidius) eken
konulardan biri olmu, bu birbirinin asla dengi olmayan garip iftin arasndaki tezattan
faydalanmay ressamlar da ihmal etmemilerdi. [Theokritos'un iirinin Trkesi: Tercme
dergisi 8 (1941)].
Nereus'un kardei PHORYKS'de bir deniz tanrsdr, deniz canavarlarnn atas kabul
edilir.
Dii Titan'lar da alt tanedir: 1) THEA (mitoslarda Hyperionun kars veya Helion'un
anas olarak geer), 2) RHEA (Kimligi 13. soruda belirtildi). 3) THEMS (Zeus'un kars;
rf, adet, ahlk tanrasdr. kzna HORA'lar denir.) 4) MOSYNE (Hafza. Zeus kzlar
dokuz musa'y o dogurdu, bk. Soru 80), 5) PHOBE (Delphoi tapnag khinligini
Apollon'a bu kz hediye etti. Apollon'un isimlerinden biri olan Phoibos kelimesi
Phoibe'den geliyor), 6) TETHYS (yukarda ad geen ve lyada kahraman Akhilleus'un
annesi olan nereid Thetis ile kartrlmamas gereken bu titan, Okeanos'un karsdr ve
btn akarsularn kadnata's bilinir. Okeanos ile Tethys'in bin oglunun en byg, en
gls AKHELOOS'tur Akheloos, sevdigi Deianeira yznden Herakles ile dgt. Bu
dgte nce bir ylan, sonra bir boga oldu; Herakles bogann bir boynuzunu kopard.
Yenilen Akheloos, Herakles'e Zeus'un keisi Amaltheia'nn bereket boynuzu'nu vererek
kendi boynuzunu geri ald. Vazo ressamlarnn pek holandklar bir konu olan bu
bogumay, edebiyatta Sophokles (Trakhis kadnlar) ile Ovidius (Metamorphos'lar)
ilediler.
Atlas, Prometheus, Ay tanras Selene ve Sabah kzllg Eos da Titanlar
soyundandrlar. lk ikisini burada tantalm:
ATLAS Titan apetos'un oglu, Prometheus'un kardei. Dnyann bat kysnda
durur, gkkubbeyi omuzlarnda tutar. Pleiad'lar, Hyad'lar ve dnyann Bat ucundaki tanr
bahelerinde altn elmalar bekleyen Hesperid'ler. Atlas'n kzlardr.
PROMETHEUS Titan apetos'un oglu insanlarn dostu, Zeus'un hasm.
Mekone'deki kurban treninde Prometheus, Zeus'u aldatmaya kalkt. Etlerin iyi
paralarn ikembeye kemik ksmlarn ise ince yag zarna sard. Zeus bile bile kt
ksmlar seti. Ceza olarak da insanlarn elinden atei ald. Prometheus atei alp
insanlara geri verdi. Bu sefer Zeus, insanlar Pandora ile cezalandrd. Prometheus ise
bir kayaya bagland. Bir kartal karacigerini yiyor, ciger her gece yeniden byyordu.
Uzun zaman sonra, kartal ldrerek, Prometheus'u bu ikenceden Herakles kurtard
(Hesiodos, Theogonia 507 v.d.) Aiskhylos'un Prometheus trilogyasndan, gnmze
Zincire vurulu Prometheus kalmtr. Atina'da zanaatkarlar, pirleri bildikleri
Prometheus ile Hephaistos'a sayg beslerlerdi.
HEKATONHER'LER (La Centimani) Kelimenin szlk zz kollu. Yzer kollu, ellier
bal devdir bunlar. Aigaion, Kottos ve Gyes'tir isimleri. Uranos, Kyklop'lar ile
Hekatonheir'leri Tartaros'a, yani yeraltna kapatnca, anneleri Gaia'nn tevikiyle Titanlar,
babalarna kar isyan ettiler. Zeus'un, Olympos tanrlarnn egemenligini kurmak iin
giritigi etin savata Titanlar yenilerek Tartaros'a atldlar; onlar beklemek grevi de bu
.defa Hekatonheir'lere verildi.
KYKLOP'LAR Tek gzl, iriyar devler milleti. Homeros, ilerinden Polyphemos'u
zellikle tasvir eder (Odyseeia X). Kyklop'lar, demirci Hephaistos'un raklar saylrlard.
Tiryns ve Mykenai ehirlerinin muazzam surlarn Kyklop'lar yapm denirdi. nk bu
20 metre yksekliginde, 8 metre kalnlgnda hi yontulmam, ama ustaca st ste
konmu muazzam blok kayalardan meydana gelme bu surlarn yaplmas, insan
gcnn stndedir.
POLYPHEMOS Odysseus'a tehlikeli bir serven geirten Kyklop (Odysseia X, 105
v.d.) Polyphemos, magarasna kapattg Yunanllarn altsn yemiti. Odyesseus, devi
sarho edip, kzgn kazkla tek gzn kr ederek, kalan arkadalarn kurtard.
Euripides, bu olay Kyklops adl bir satyr'de dramatize etmiti. (Polyphemos'un
sevgilisi Galateia idi, bu sorunun ba taraflarnda ondan da bahsedildi).
Soru 31 : Yunan mitologyasnda soylar ilk tanrlara baglanan baka devler de var m?
GGANT'LAR Uranos'un kesilen retim organnn kanlarndan meydana gelmi bir
devler soyu da Gigant'lardr. Tanrlarn nefret ettikleri devlerdir bunlar. Yzleri korkun,
salar sakallar uzun ve karma karktr. Ayaklar pullu pullu ejderha kuyruklarna
benzer. Tanrlarn yaadklar Olympos dagn ele geirebilmek iin tepe bayr
saldryorlard boyuna. Zeus zerlerine kayalar yuvarlyor, fakat onlarla baa kabilmesi
iin bir lmlnn yardm gerekiyordu. Tanra Athena, Herakles'i yardma agrd;
Herakles pek ogunu tek bana yenerek bu Gigantlar Sava'nda tanrlara geni lde
yardmc oldu. Phlegra krlarnda (Vezv dagna yakn volkanik arazi) yaplan ve
mitologyaya Gigantomakhia diye geen bu Gigantlar Sava, edebiyata ve plastik
sanatlara sk sk konu olmutur.
Soru 32 : Homeros'un lyada'snda anlatlan Troya sava da mitolojik bir sava mdr?
Troya, bir hayalehir mi?
Hayr, tarih bir ehirdir Troya. Buna gre Troya savan anlatan lyada, bir mitos
degil, bir epostur, destandr yani. Ama ilk soruyu cevaplandrrken degindigimiz gibi,
eposlarda bol bol mitos da bulunur; nk destan kiileri tarih kiiliklerinden nce mitik
varlklar olarak karlar karmza.
TROYA (lion da denir; Homeros'ta lias.) KkAsya denen Anadolu'nun kuzey
batsndaki Troas blgesinde bir srtn stnde, bugnk anakkale'nin birka kilometre
gney batsndaki Hisarlk tepesinde, dokuz kere yklp yeniden kurulmu ok eski bir
ehir. Troya, deniz basknlarndan masun kalacak kadar ierde olmasna ragmen
Hellespontos (anakkale) ile Karadeniz} baglayan ticaret yoluna hkim olacak kadar da
denize yakn bulunuyordu. Tarihteki Troya, 1868'de Schliemann tarafndan Hisarlk
tepesinde kefedildi. Arkeolojik aratrmalarda yeni bir devir aan Schliemann'n
kazlarna sonradan arkeolog Drpfeld devam etti. Her yklnda yeniden yaplm bu
nemli ticaret ehrinde dokuz tabaka meydana karld. Bunlardan M 15-12. yzyla
ait olan 6. tabaka, Homeros'taki Troya'dr. Homeros'taki Troya savanda, ehrin
Yunanllar tarafndan tahrip edili tarihi olarak, ilk agda M 1184 yl kabul ediliyordu.
Troya zerine meydana gelen efsaneler, Troya krallarnn atas saylan Dardanos ile
balar. Tros ile oglu los, Troya ehrinin kurucular olarak anlrlar. Zeus'un kardg
Ganymedes, Tros'un ogludur, lios'un oglu Laomedon'a Apollon ile Poseidon, Troya'nn
surlarn yaptlar, ama Laomedon'un aldattg Herakles, onarlm Troya'y tahrip etti.
Homeros'un lyada'sndaki kocam Troya kral Priamos, Lamedon'un ogludur.
Priamos'un oglu Paris, Sparta'l Helena'y karm, bu da Yunanllarn Troya'ya sava
amalarna sebep olmutu (Agamemnon, Akhilleus). On yl sren bir kuatmadan,
mdafilerle (Hektor, Memnon, Penthesileia) birok arpmalardan sonra Troya dt.
ehrin tanrlaryla sag kalan Troya'llar, Aineias talya'ya gtrd. Troya'nn Homeros
destan lyada'da anlatlmayan, nceki ve sonraki kaderleri, Homeros'tan sonra meydana
gelmi destanlara konu olmutur.
Soru 33 : Homeros'taki ekliyle Troya destan lyada'da nasl zetlenir?
Homeros'un kimligi 9. Sorunun cevabnda ksaca belirtildi. Homeros'un iki destan var:
l ) lyada (kendisi lias diyor bu destana; on alt bin msra), 2 ) Odysseia (Odise yni; on
iki bin msra; zetini ilerde verecegiz).
LAS DESTAN (lyada) Homeros'un bu birinci destan, Troya savann destandr.
Troya'nn dmesine kadar, on yl sren bu sava, bandan balanp srasyla
anlatlmaz bu destanda. Giri iin en verimli etmen seilmi, olaylar yneltici bir dnce
(Akhilleus'un fkesi) etrafnda toplanmtr. Akhilleus, gzdesi Briseis iin, Yunan
ordular babugu Agamemnon ile atp da ona kzarak savatan ekilince, Hektor'un
komutas altnda savaan Troya'llar Yunan gemilerine kadar sokulurlar. Bu ok tehlikeli
durumda Akhilleus yumuar, arkada Patroklos'u savaa yollamya raz olur. Hektor,
Patroklos'u ldrr. Bunun zerine Akhilleus, ok sevdigi dostunun intikamn almaya
savaa girer. Hektor'un lmyle Troya'y bekliyen akbet belli olmutur. Destan,
Hektor'un lsnn, babas Priamos'a verilmesiyle sona erer. Saysz episod'lar bu
olayn akn kesmekte, sonra yine canlandrmaktadrlar. Destann btn teki
kahramanlar, hep degien bir sra iinde, yigitliklerini gstermeye sahneye kar,
ekilirler.
Troya savana Yunanllarla Troyallarn mttefiki baz krallar ve babuglar da
katlmlard; mesel:
GLAUKOS Lykia'llarn babugu Yunanllarn safnda, kendisine kar cephe alm
konuksever Diomedes'e altn pusatlarn verdi, yerine Diomedes'in tun pusatlarn ald.
DOMENEUS Girit kral Minos'un torunu, Troya nnde Yunanllarn safnda
arpan Giritlilerin bakan. Yolda Meriones ile birlikte byk yararlklar gsterdi.
MEMNON Eous'un oglu, Habe kral. Troya'llar safnda Yunanllara kar
dgyordu. Troya'nn son mdafii olarak Akhilleus tarafndan ldrld. Yigitlikleri ve
lm Aithiopis destannda anlatlr. Firavun Amenophis . (M 1420-1375)'in
Msr'da Theb ehri yaknlarnda Luksor'da diktigi kum tandan yaplm, yirmier metre
yksekliginde iki muazzam stunu, Msr'daki Roma hakimiyeti zamannda seyyahlar her
zaman gidip grrlerdi. Stunlardan bir deprem sonunda st ksm tahribe ugrayan
gne dogarken ses verir, bu ses Memnon'un, annesi Eos'u selamlay diye
yorumlanrd. S 200 ylnda stun tamir edildi o gnden sonra ses vermez oldu.
lyada destannn Troya'l gzc Dolon'un Odysseus ile Diomedes tarafndan
yakalann, Trakya kral Rhesos'un ldrln anlatan onuncu blme Dolonie ad
verilmitir.
Soru 34 : lyada destannda olaylarn Akhilleus'un kahramanlklar evresinde
toplandg anlalyor. Akhilleus 'u daha etraflca tantamaz msnz?
AKHLLEUS (Lat Achilles) Homeros'un lias' ile baka epos'larda, Troya savann
en byk Yunan kahraman, Akhilleus, Thessaliadaki Myrmidon'lar kral Peleus ile
Nereid Thetis'in oglu idi. Tanrlar soyundan olan annesi, onu lmsz klmak istedi,
dogunca tlsml bir atee tuttu: ama kocas Peleus'un anszn gelmesi zerine ii yarda
kald. imdi Akhilleus'un kaderinde iki hayattan biri vard: Ya ksa, ama an ve erefi
lmsz bir hayat, ya da uzun, fakat siliksnk bir yaama. Akhilleus'u, hekimlikten
anlayan Kentaur Khiron bytt, yetitirdi. Troya sava patlaynca annesi, Akhilleus'a
kz elbiseleri giydirerek onu Skyros adas kral Lykomedes'in kzlar arasna salverdi,
bylece gizlemek istedi. Ama kurnaz Odysseus baka Yunan prensleriyle beraber adaya
geldi, arda bir satcym gibi nne eitli mcevherler, silhlar koydu. Sonra da
birdenbire sava borularn ttrmeye balad. teki kzlar karlarken Akhilleus, bir
igdyle, nnde duran silhlara el att, kim oldugunu bylelikle belli etti. imdi artk o
da Troya'ya gidiyordu. Lykomedes'in kz Deidamia'dan Pyrrhos (veya Neoptolemos)
adnda bir oglu olmutu. Dostu Patroklos, ihtiyar silh ustas ve hocas Phoiniks,
Myrmidonlar, 50 gemiye binerek, Akhilleus'la beraber yola ktlar.
Homeros'un lyada destan, Troya nnde Akhilleus ile Yunan ordusu bakomutan
Agamemnon arasnda kan bir kavga ile balar: Agamemnon, Akhilleus'un gzel
gzdesi Briseis'i, Akhilleus'un elinden almtr. Buna fena halde kzan Akhilleus,
savatan ekilir; Thetis'in yalvarmalar zerine Zeus da sava talihini Troya'llardan yana
evirir. ok skk durumda Agamemnon, Akhilleus'a Odysseus, Aias, Phoiniks'ten
kurulu bir ricaclar heyeti gnderir, zengin hediyelerle beraber Briseis'i geri vermeyi
vadeder. Akhilleus, kararndan dnmemektedir. Ancak Troya kahraman Hektor, Yunan
gemilerini atelemeye kalknca Akhilleus, kendi silhlarn arkada Patroklos'a verir,
savaa onu gnderir. Akhilleus'un talimat hilfna, Patroklos, ekilmekte olan
Troya'llarn pelerine der, ldrlr: Akhilleus'un silhlar, Hektor'un eline gemitir.
llemez aclar iinde, Akhilleus, bu defa kendisi savaa katlr. Annesi Thetis'in, tanr
Hephaistos'a yaptrp getirdigi yeni silhlar kuanarak, sevgili dostunun intikamn
almaya koar. Korkun bir bogazlamadan sonra, teke tek dgtg Hektor'u ldrr:
lsn sava arabasna baglyarak yerlerde srkler; Patroklos'un lsne bylece
muazzam bir tren yapm olur. Sonunda merhamete gelip Hektor'un babas, Troya kral
kocam Priamos'a gmmesi iin, oglunun lsn geri verir.
Homeros'tan sonraki destanlar, Akhilleus'un Habe kral Memnon ve Amazonlar
kraliesi Penthesileia ile de savatgn yazarlar. Aln yazs, yigit Akhilleus'un, Troya'nn
alnmasndan nce lmesini gerektiriyordu: Akhilleus, korkak Paris'in attg bir okla ld;
Apollon okun ynn Akhilleustan yana evirmiti. (Akhilleus'us lm zerine bir baka
efsane: Polyksena). Homeros, Akhilleus'u Hellenlerin mill kahraman, Yunan genliginin
parlak nderi yapt.
Akhilleus'un hocas ve lalas PHONKS'in yks de yle: Phoiniks'in babas
Amyntor, karsnn stne bir bakasn sevmiti. Annesi, Phoiniks'i bu gen rakibesini
batan karmya tevik etti; kocasyla sevgilisi arasndaki mnasebeti bu yoldan
bozmak istiyordu. Amyntor, ogluna hi ocugun olmasn diye beddua etti. Phoiniks,
Peleus'un yanna kat; Peleus'un oglu Akhillous'un sadk gts, akl vereni oldu.
Agamemnon'a ok kzm Akhilleus. ilk defa, Phoiniks'in syledigi nutukla yatt (lyada
X); Phoiniks, Akhilleus zerindeki nfuzunu bylece gstermi oldu.
Soru 35 : Yunan savalarndan bazlar bir tahta at iine gizlenmiler de, Yunan
ordusunun Troya nnden ekildigini gren Troyallar at ehirden ieri almlar. Atta
sakl savalar da, tetikte bekleyen yoldalarna kaplar amlar, ve Troya bu ekilde
zaptedilmis, derler. zette bu efsaneden bahsedilmedi; niin?
Byle bir efsane, Homeros'ta yoktur. Troya zerine, Homeros'tan sonra baz efsaneler
daha meydana geldigini hatrlattk; tahta at efsanesi de bu eklemelerden biridir. O tahta
at iine saklanm Yunanllardan biri de Neoptolemos idi; yks yle:
NEOPTOLEMOS Bir ad da Pyrrhos (kzlsa) olan Neoptolemos. Akhilleus ile
Deidameia'nn ogludur. Akhilleus'un lmnden sonra Odysseus, onu Skyros'tan
Troya'ya getirdi. Tahta atn iine saklanp, bu hile sayesinde Troya'ya girmiye muvaffak
olan yigitlerden biri de Neoptolemos idi. Zaptedilen ehirdeki korkun bogazlamya o da
katld: Yal kral Priamos'u Zeus sunagnda ldrd; Priamos'un kz Polyksena'y
Akhilleus'un mezarnda kurban etti. Harb ganimetlerinden onun payna Andromakhe
dmt. Sonradan Menelaos'un kz Hermione ile evlendiyse de kzn ilk nianls
Orestes tarafndan Delphoi'de ldrld. Sophokles, Philoktetes adl tragediasnda
Neoptolemos'u asil delikanl diye gsterir.
Epeios adnda bir Yunanlnn yaptg bu tahta at, Troyallar kandrp ehre aldran da
kurnaz Yunanl Sinon olmu
Soru 36 : Eski Yunanllarn lyada destan gibi, Latinlerin de bir destan var m; varsa
nedir konusu?
Latin destannn ad Aeneis'tir. Bu destan Yunanllarn Aineias dedikleri Aeneas'n
servenlerini anlatr. Kral Ankhises ile Aphrodite (Lat. Venus)'nin oglu olan Aeneas,
Troya kahramanlarndandr. Homeros'un lyada'snda, beinci blmde Diomedes ile
teke tek dvmesinden baka, nemli bir rol yoktur. Latin airi Vergilius (M 70-19),
lyada'nn bu blmnden aldg ilhamla ve Homeros sonras iirin verilerini ekleyerek
Aeneas' Latinlerin mill kahraman ve imparator Augustus'un atas payesine yceltti.
Aeneis destannn konusu yle zetlenebilir:
Aeneas, zaptedilmis, yanmakta olan Troya'dan, hasta sakat babas Ankhises'i srtnda
tayarak, kaar. Uzun ve dolambal kalardan sonra Kartaca'ya varr. Burada kralie
Dido, Aeneas'a gnl verir, ama Aeneas, Dido'yu brakp gitmek zorundadr. Zeus'un
buyrugu, onu talya'ya, yeni bir vatan kurmaya yollamaktadr. Dido, kendini ldrr. Bu
lm, ilerde Kartaca ile Roma arasnda bir trl nlenemez bir nefretin balamasna yol
aar. talya'daki kavimlerle zorlu arpmalardan sonra Aeneas, kral Latinus'un kz
Lavinia'y kendine e olarak alr. Lavinia'nn eski nianls, Rutul'ler kral Turnus, Aeneas
ile yaptg teke tek dgte lr. Aeneas, Latium bgesinde Lavinium ehrini kurar.
Aeneas'n oglu ulus (yahut: Ascanius) da, Romann temeli olan Alba Longa ehrini
kurarak, Alba Longa krallarnn atas olur ve Caesar ile ilk Roma imparatorlarn iine
alan ulius'lar soyu, bu Ascanius'la balar. Ascanius'tan sonra, kardei Silvius, Alba
Longa kral oldu. Roma ehrinin sonraki asl kurucular Romulus ile Remus bu krallarn
soyundan gelirler.
Soru 37 : Mitologyada Yeralt lkesi nasl bir yer, neler var orada?
Tanr Hades'in hkm srdg Yeralt lkesinde Erebos denen karanlk vardr
(Hades, hem Yeralt lkesi'nin, hem de oray yneten tanrnn addr). air Hesiodos,
Dnyann Yaratlnda Erebos'u, Evren yaratlmadan nceki sonsuz boluk Khaos'un
oglu olarak gsterir.
Hades, ller diyardr. llerin ruhlar yer altnda, glgeler halinde yaayarak, yer
yzndeyken yaptklar son ileri yapmaya devam ederler.
Yeralt lkesi'nde Akheron, Kokytos, Pyriphlegethon, Styks, Lethe rmaklar akar,
Akheron gl bulunur:
AKHERON Birka rmagn ad; zellikle Epeiros (Lat. Epiros) daki Kokytos
rmagnn bir koludur. Bu rmak, Akheron bataklgndan geerek onia (Yunan) denizine
dklr. Yunanllar, ller lkesine bu rmaktan girildigine inandklar iin, Yeralt
lkesi'ndeki rmak ve gllere de bu ismi vermilerdi.
KOKYTOS Gzyalar rmag.
PYRPHLEGETHON (Yahut: Phlegethon) Ate rmagdr. STYKS Arkadia'da bir
deredir. ssz bir dag blgesinde 200 metre ykseklikte bir kaya duvarndan incecik
serpintiler halinde dklr. Arazinin esrarl hali, Styks'in, Yeralt lkesi'nin bir rmag
oldugu tasavvuruna yol amtr. Tanrlar bu rmagn adna yemin ederler, buz gibi suyu,
ldrc bilinirdi.
LETHE Yeralt lkesi'ndeki unutma rmagdr.Ruhlar, yer altna iner inmez,
yeryzndeki hayatlarn unutmak iin bu rmagn suyundan ierler.
KHARON llerin glge ruhlarn Styks rmagndan geirip Yeralt lkesi'ne
gtren kaykdr. Kayga binme creti olan l obolos, gmlrken lnn agzna
konurdu.
Hades'in kapsn KERBEROS adl kpek bekler. Yeralt lkesi'ne gelenleri kuyrugunu
sallyarak ieri alr, ama kimseyi bir daha dar salvermez. Resimlerde okluk, bal,
ylan kuyruklu grnr. Herakles, onu zorla yeryzne karmt.
TARTAROS Yeralt lkesi'ndeki hapishanedir. Zeus, yenilen Titanlar oraya atard.
MNOS, RHADAMANTHYS (bk. Soru 23) ve AAKOS adlarnda ller yargc,
ruhlara hkmederler:
AAKOS Zeus ile Aigina'nn oglu, Peleus ile Telamon'un babasdr. Aigina adasnn
kral olan Aiakos'u tanrlar severlerdi: yi kalpli ve adaletli oldugu iin, ldkten sonra
onu, Yeralt lkesine, ller yargc yaptlar.
Glge ruhlarn ogu duygudan yoksundur. Byk gnahlar, byk sular ilemi
ller, Tartaros'ta yahut bataklk glde cehennemlik cezalarn ekerler. yi insan olarak
lenlerse Elysion krlarnda ebed bir mutluluk iinde yaarlar:
ELYSON Yeralt lkesi Hades'e karlk Elysion, dnyann bat ucunda,
Okeanos'un te yakasnda, cennet gibi bir yer, bir bahtiyarlar adasyd. Tanrlarn sevgili
kullar lmeksizin buraya yollanr; Rhadamathys'in yannda sonsuz ve kaygsz bir
hayata eriirlerdi. Sonralar her ahret, Yeralt lkesinde tasavvur edilmeye baland;
Elysion, orada, bahtiyarlar iin ayr bir blge olarak dnld.
Yeralt lkesine eitli yerlerden girildigi tasavvur edilir; zellikle ssz, rktc daglk
blgeler (Styks), yanardag etekleri (Avernus gl) bu lkeye giri kaps kabul edilir;
buralardan yer altna inmi yigitler zerine ykler anlatlrd (Orpheus, Herakles,
Peirithoos).
AVERNUS GL Kampania'daki mehur krater gl: Dumanlar kular
ldrrm; ad Yunanca aornos (kusuz) szne baglanr. Vergilius, Aineias' Yeralt
lkesine buradan indirmiti.
MUNDUS Roma'da yuvarlak bir oyugun ad. Mundus, yeralt lkesinin kaps bilinir,
yeralt tanrlar iin kutsal saylrd. Ylda yalnz gn (24 Agustos, 5 Ekim, 8 Kasm)
mundus alr, Man'lara bir kurban sunulurdu. O gnlerde nemli ilere kalklmaz,
ugursuzluk saylrd. Acca Larentina ile Romulus'un mezarlar ve Lacius Curtius da
mundus gibiydiler. Romallar, llerin ruhlarna MAN vermilerdi. Roma mezar
talarndaki DM harfleri, Dis Manibus (llerin tanrlarna) anlamna gelir.
Sonraki Orphik'ilere gre Titan'larn paraladg Dionysos olan tanr Zagreus ve kara
kanatl lm tanrs Thanatos da Hades'te yaarlar.
Edebiyatta en mehur yeralt yolculuklar unlardr:
Homeros, Odysseia, X. blm; Aristophanes, Kurbagalar; Vergilius, Aeneis, V.
blm.
Eflatun, Phaidon, Gorgias ve Devlet diyaloglarndaki yeralt mitoslarn, bu eski
tasavvurlar moralize ederek meydana getirdi.
Soru 38 : Yeralt lkesi'ne kimler ve hangi sular yznden srldler? Cezalar neler
oldu?
ledikleri sularn hesabnn soruldugu yerdir. Orada, bata cinayetler olmak zere,
btn ktlklerin cn, llerden Eriny'ler alrlar:
ERNY'LER (Lat. Furiae, Dirae) Yeralt lkesinde yaayan Eriny'ler intikam
tanralardr. tanedirler: Allekto, Megaira, Teisiphone adlarn tarlar; hibir ey
karmaz, insaf nedir bilmezler. Ylanlar, ralar, suluyu deliye dndren kamlar;
onlarn simgeleridir. Aiskhylos'un Oresteia trilogiasnn son ksmnda, Eriny'lerin
peini brakmadklar Orestes'i tanra Athena kurtarr. Eriny'ler, Areopag dogusundaki
topraklara ekilirler, insanlarn, tanrlarn nefret ettikleri zalimler olmaktan kp hakkn
adaletli, insafl koruyucusu olurlar, ondan sonra da Eumenid'ler (iyiliksever, dost
tanralar) diye anlrlar.
u var ki, tanrlara kar agr sular ilemi, ebed cezallar da vardr Hades'te. Onlarn
cezalar ok daha baka trldr, ilenen sua gre degiir. Yeralt lkesi'nin ebed
cezallar olarak mitologyada u isimlere raslarz:
DANAD'LER Birok lkeler dolaarak Msr'a varan o'ya, Zeus tekrar insan klg
vermiti, o, orada Msr kral Epaphos'u dogurdu, onun soyundan Danaos'un 50 kzna
Banaid'ler denir. Danaos'un erkek kardei Aigyptos'un 50 oglu, bu kzlar, kendileriyle
evlenmiye zorlaynca kzlar, evlenmekten nefret ettikleri iin, Msr'dan tekrar atalar o
kadnn eski yurdu Argos'a katlar. Kral Pelasgos, kzlar koruduysa da Aigyptos'un
ogullar tarafndan ldrld. Bunun zerine dgn dernek yapld. Ama dgn gecesi
kzlar, zorba kocalarn hanerlediler. Yalnz bir tanesi, Hypermestra, akla
duygulanarak, kocas Lynkeus'a kyamad. Kzkardelerinin cnden, Hypermestra'y
tanra Aphrodite korudu. Bu efsane, Aiskhylos'un bir trilogiasna konu olmu, ama
eserin yalnz birinci ksm Yalvaran kzlar gnmze kalmtr.
Lynkeus ile Hypermestra. yeni Argos krallar soyunu kurdular; Argos'ta yaayanlara
bundan byle Danal'lar denildi. teki Danaid'lere gelince, onlar Yeralt lkesinde,
doldurulmas imknsz, delikdeik bir fya boyuna su doldurmak cezasna arpldlar.
KSON Lapith'ler kral, Zeus onu bir cinayet suundan temizledi, lmsz kld,
tanrlarn sofra arkada yapt. Ama nankr ksion, gkler hatunu Hera'ya satamya
kalknca Zeus, ona tpk Hera eklinde bir bulut gnderdi, ksion'un ogullar Kentaur'lar,
Nephele adndaki bu kadn buluttan dogdular. Kstah ksion ise, Yeralt lkesinde ate
saarak durmadan dnen bir tekerlege bagland, ebed cezasn ekmeye balad.
OKNOS ok kararsz bir adam oldugu iin, Hades'te bir ip rmeye mahkm edildi.
Oknos rdke eegi de teki ucundan ipi yemeye devam eder; rg hibir zaman
tamamlanamayacaktr.
PERTHOOS Bk. Soru 77.
PHLEGYAS Thessalia ile Boiotia'da yaam bir efsane milleti olan Phlegya'llarn
atas. Oglu ksion, kz Koronis. Phlegya'llar yagma iin Delphoi'deki Apollon
tapnagna saldrp tapnag yaktlar. Phlegyas, tanrya kar bu byk suundan tr
Yeralt lkesi'nde sonsuz cezaya arpld.
SSYPHOS Hilebazlar piri. Hileli bir baarya zeknn zaferi gzyle bakan,
kurnazlkla varlan sonular hep msbet ekilde degerlendiren eski Yunanllarn en
popler efsane kahramanlarndan biri. Argos'ta Epyre ehri, yurdu olarak gsterilir,
zengin tccar ehri Korinthos'un kurucusudur. Akgzlg sayesinde herkeslere, hatt
lme oyun oynadgndan tr, kurnaz Odysseus iin de Sisyphos'un ogludur, denir:
Sisyphos, yakaladg hrsz Autolykos'un kz Antikleia'y batan karm, adam da
sonradan kzn Laertes ile evlendirmiti. Sisyphos, yaptg ktlkler yznden Yeralt
lkesi'nde cezaya arpld: Kocaman bir kayay evire evire bir tepeye karmak
zorundadr; ama her seferinde tam hedefe yaklarken, kaya elinden kurtulup tekrar
aag yuvarlanr. Kayaya skmez dzenbazlk.
TANTALOS KkAsya'da Sipylos (Manisa dag) eteklerinde yaam gl bir
kral. Pelops ile Niobe'nin babas. Tanrlar onu kendilerine sofra arkada yapmlard.
Ama Tantalos, Nektar ile Ambrosia aldg gibi bobogazlk edip sofra konumalarn
yeryzndeki ahbaplarna anlatt. Tanrlar ona misafir geldikleri vakit, Tanrlarn her eyi
bilip bilmediklerini anlamak istedi, oglu Pelops'u kesti, yemek diye Tanrlarn nne
koydu. Tantalos, bu kstahlgndan tr agr bir cezaya arptrld: Homeros'un
anlattgna gre (Odysseia . 582-592) Tantalos, Yeralt lkesi'nde bir glde, sular
enesi hizasnda, ayaktadr; bann stnde yemili dallar sarkar. Ama Tantalos,
burada ebed alga, susuzluga mahkmdur: nk ne zaman yemilere uzanmak istese
dallar geri ekilir, ne zaman su imiye egilse sular yok olur. Bir baka efsaneye gre,
Tantalos yenecek iecek bir sr nimetle evrilidir de, bann zerinde her an dme
tehlikesi gsteren bir kaya yznden bunlardan faydalanamaz, hep a susuzdur.
TTYOS Topraktan km bir dev. Zeus'un sevdigi Letoya satamak istemi,
Leto'nun oglu Apollon ile kz Artemis, onu ldrmlerdi. Tityos, Yeralt lkesi'nde
cezasn u ekilde ekmektedir: Tartaros'ta boylu boyunca yere yatmtr; karacigeri iki
akbaba tarafndan durmadan kemirilir, bir yandan da eski haline gelir. Tityos'un okla
ldrl, vazo resimlerinde sk sk grlr. Pergamon sunagnn kabartmalarnda
Tityos, Gigant'larn arasndadr. Leto, yzne tutumu bir ra frlatr.
Soru 39 : Pan kimdir?
PAN Daglk Arkadia'da kkba hayvanlarn, obanlarn tanrs. Kei ayakl Pan,
Hermes'in ogludur. Tanrlarn, okluk, insan klgnda degil de hayvan klgnda
dnldg ilk zamanlarda Pan da kei kafalyd; sonradan bu kei kafasndan sadece
boynuzlar ve sakal alkonarak, yz insan yz oldu. Pan oban kavaln sever, azgn
tekeler gibi gzel Nypmphe'lerin peine derdi, insanlarn, hayvanlarn uyudugu kzgn,
ssz yaz glelerinde birdenbire, beklenmedik grltler koparr, drt bir yana panik
korkular saard. Marathon sava gecesi Persleri bu ekilde panige ugrattg iin,
Atinallar savatan sonra tanr; Pan'a Akropolis eteginde bir tapnak yaptlar. Pan sz
Yunan'cada btn anlamna geldiginden Mistikler, sonralar Pan' herey yapabilir bir
tanr payesine kardlar. Plutharkas, Korfu'nun gneyinde sefer eden bir gemideki
gemicilerin, Paksos adasndan gelen bir ses duyduklarm anlatr. Gemi dmencisinin
adn syliyen bu ses, dmenciye: Ulu Pan ld! haberini vermi, dmenci aldg bu
haberi emredilen yerde karaya dogru seslenince, karadan korkun bir inilti, bir feryat
duyulmu, Pan'n lmnden tr tabiat yas tutmya balamt. Bu hdise, mparator
Tiberius (S 14-37) zamannda olmutu.
Latin mitologyasnda Pan'n yerini tutan tanr Faunus iin bk. Soru 81.
Soru 40 : Saglk, hekimlik konusunda eski Yunan ve Roma inanlar, ne gibi mitoslarn
dogmasna yol at?
Olympos'lu tanrlarn hekimi, PAAN'dr. Paian, ayn zamanda, hekimligi de olan
Apollon ile Asklepios'un da sfatlardr. ASKLEPOS (Lat. Aesculapius) Saglk,tedavi
ve hekimlik tanrs. Apollon ile Koronis'in ogludur; Khiron tarafndan yetitirildi. Karsnn
ad Epione idi. Hazakati sayesinde, insanlar da lmden kurtarabilecegini dnen
Zeus, onu bir yldrmla ldrd. Apollon da, Zeus'a yldnmlar yapan Kyklop'lar
ldrerek, Asklepios'un cn ald.
Asklepios adna, zellikle horoz kurban edilirdi. Aeskulap asas ve kutsal ylan, bugn
de doktorluk simgesidir. Asklepios'un en nl tapnag Epiduros'ta idi. Asklepios klt,
Roma'ya M 293 ylnda girdi.
HYGEA (Lat. Valetudo) Saglk tanrasdr. Asklepios'un kz bilinir ve resimlerde,
elindeki bir tabaktan bir ylana bir eyler iiren gen, gzel bir kadn olarak tasvir edilir.
talyada'da sk sk ad geen (mesel X, 54) MAKHAON ile Makhaon'un kardei
PODALEROS da hekimdiler.
SALUS Romallar kurtulu ve selmeti Salus olarak kiiletirmilerdi: Tanra Salus,
zellikle devletin selmetini temsil eder. sa'dan nce 302 ylnda, Samnitler savandan
sonra, bir tanra sfatyla Salus'a Roma'da bir tapnak yapld, imparatorluk zamannda,
imparatoru koruyan tanra (Salus Augusta) sfatyla sayg-tapk grd. Zamanla,
Yunanllarn saglk tanras Hygieia ile birletirildi, ikisi ayn tanra oldu.
Kadnlara, dogumlarnda yardm eden tanrann ad ELETHYA'dr.
Soru 41 : Eski Yunan ve Romallarda, Olympos tanrlar soyundan gelmeyip de soyut
kavramlarn kiiletirilmi ekilleri olan tanrlar veya tanrsal kuvvetler de var m?
ATE Dogruyu gremez olma, hataya dme, basiret baglanmas. Homeros, Ate'nin,
tanrsal bir varlk olarak insanlarn balar zerinde dolatgn syler (lyada XX, 93).
DAMON (Daemon) Yunanllar, Daimon szyle etkilerini ilerinde duyduklar
tanrsal bir kuvveti kiiletirirler, Daimon'u bir kader kuvveti sayarlard. Daimon'lar, ikinci
derecede tanrlar, iyi ve kt ruhlard.
GENUS Roma tanrs. Herkesin zel bir Genius'u vardr, insan, hayata kendi
Genius'unun geliiyle balar, Genius mr boyunca insanla beraberdir. Dogum gn,
Genius bayramdr; zifaf yatagna lectus genialis denir. Neeli bir gn geirmek, insann
Genius'unu memnun etmesi dir. Evdeki uaklar, ev sahibinin, imparatorluk memurlar
da imparatorun Genius'una yemin ederler. Kadnlar, erkeklerin Genius'u yerine kendi
uno'lar tarafndan korunurlar. Yerlerin, meknlarn da Genius'lar olur (Genius loci).
Genius, ylan klgnda gzkr. Romallarn Genius'lar ile Yunanllarn insandaki
Daimon inanlar, sonradan birbirine kart.
HYBRS nsanlara izili snrn, lnn almasna, haddini bilmezlige hybris
denirdi. Hybris'in cezas aclarla ekilir. Homeros'ta da rastlanan bu gr, sonralar
daha yaygnlat.
HYPNOS Uyku tanrs Hypnos ile Yeralt lkesi Hades'te yaayan tanrlardan biri
olan, kara kanatl lm tanrs THANATOS, gecenin ikiz ocuklarydlar. Sanat
eserlerinde okluk, kanatl birer gen eklinde tasvir edilirler. Rya tanrs MORPHEUS,
Hypnos'un ogludur ve uyuyan insanlara degiik klk ve ekillerde grnr.
MORA'LAR Kader tanralar. Homeros, tanrlarn bile boyun egmek zorunda
kaldktan bir Moira'dan bahseder. Hesiodos ve sonraki yazarlara gre Moira'lar
tanedir: Klotho kader ipligini egirir. Lakhesis, kader dagtr. Atropos, bildiginden amaz,
mr ipligini keser. Yunanllarn Moira'larna karlk Romallarda tane Parcae vard.
NEMESS Tanra Nemesis, saadetteki taknlklara, haddini bilmezliklere, gerekli
cezalar dagtrd. Bu tarafyla kurtulunmaz kader tanrs Adrasteia'ya benzerdi. Nemesis
klt, Rhamnus (Attika) ile Smyrna (zmir)'da gelimiti. Nomeros'a nemesis kelimesi,
henz zel isim degildir; bir hakszlga kar isyan etmek, kzmak anlamna gelir.
NKE (Lat Victoria) Zafer tanras; zafer kavramnn somutlatrl. Homeros
destanlarnda henz grlmez. Nike, resimlerde, kanatl bir tanrlar habercisi olarak,
gklerden szlp zaferi getirirken tasvir edilir. Parthenon'daki Athena'nn elinde bir Nike
heykeli vardr.
PSYKHE Ruh. Yunanllar ruhu ku veya kelebek olarak tasavvur ederlerdi. Eros,
ku yahut kelebek kanatl bir kz olan Psykhe'yi sevdi, ona birok aclar ektirdi. S 2.
yzyl ortalarnda yaam Romal yazar Apelius, Psykhe'nin, sonunda kocas Eros ile
birleinceye kadar katlanmak zorunda kaldg ileleri anlatan ok gzel bir efsane
yazmtr.
TYKHE (Lat. Fortuna) Uygun kader, ans, umulmayan baar tanras,
Homeros'un eserlerinde grlmez, en eski airler iinde onun en gzel tasviri
Pindaros'tadr (Olymp. Ode X). Hellenismus devrinde Tykhe, btn teki tanrlar
unutturan ok yaygn bir tanra oldu. Caesar'in kendi Tykhe'sine olan gveni
mehurdur. Bu gven, onu sonunda btn ikazlar hie" sayarak mahvolmya gtrd.
Tebdil giymi olarak, bir balk kaygnda Dyrrhachium'dan talya'ya gemek isterken,
kayknn frtnadan ekinmesi zerine, ona yle bagrmt. Durma, sen Caesar' ve
Caesar'in Tykhe'sini gtryorsun! Tanra Tykhe, resimlerde ok yer alr. Elinde
bereket boynuzu yahut bir gemi dmeni ile veya yuvarlanan bir kre zerinde kanatl
olarak tasvir edilir. Yunanllar ansn ak olsun yerine Agathe Tykhe (yi Tykhe ile!)
deyimini kullanrlard.
talyada Latium blgesinde eski bir klt olan ans, baht tanras FORTUNA, sa'dan
nce birinci yzyldan sonra Yunanllarn Tykhe'si ile zletirildi, Tykhe'nin Latince ad
oldu.
Soru 42 : Mitologyada Yunan ve Roma tanrlar dnda, yada, yabanc tanrlarn, uzak
lkelerin de bahsi geer mi?
ANUBS Bir Msr tanrs, ller tanrs. Yunanllar, onu, ruhlar Yeralt lkesine
ileten Hermes'le bir tuttular. Anubis, kpek bal idi.
BELOS Yunanllar, Asur tanrs Baal'e bu ad vermiler, onu bir tanr olarak degil de
Danaid'ler ile Palamedes'in atas olarak, mitologyalarna almlard.
SS Topraga betbereket baglyan bir Msr tanras, Hellanismus devrinde klt,
Yunanistan'a da yayld, hele imparatorluk devrinde Roma'da ok sayg grd. Msrllar
bu tanray inek bal ve boynuzlar arasnda bir ay yuvarlagyla tasvir ederlerdi.
Yunanllar ve Romallar, onu hepten insan biimine soktular.
HYPERBORE'LER Yunanllarn, uzak kuzeyde oturduklarn tasavvur ettikleri
bahtiyar bir millet. Apollon, k aylarn onlarn yannda geirirdi.
Soru 43 : Homeros destanlarnda Eski Yunanllarn isimleri nedir?
HELLENMitosu ilerde anlatlacak olan (bk.soru53) Deukalion'un oglu Hellen btn
Yunanllarn mitik atasdr. Yunanllar kendilerine Hellenler derler. Hellen'in ogullar
Aiolos, Doros, Ksuthos (on'un babas); Yunan boylar olan Aiolia'llarn, Dor'larn,
onia'llarn atalar idiler.
AKHAO Homeros destanlarnda Yunanllarn genel ad. Bu kelime Trke
metinlerde Akhai'lar, Akhaia'llar gibi degiik ekillerde de geerse de lyada'nn son
evirisindeki karlg Akhalar'dr.
DANAO Argos'ta yaayan Yunanllara, yani Danaos soyuna baglayarak, Homeros
ile Vergilius'un, btn Yunanllar DANAOLAR veya ARGOSLULAR diye andklar da
olur.
Soru 44 : Mitologyada isimleri geen balca Yunan ada ve yarmadalar hangileridir?
AA Helios'un kz olan Kirke'nin adas. Troya'dan yurduna dnerken Odysseus bir
yl bu adada kalmt (Odysseus'un orada bana gelenler ve Kirke iin bk. Soru 51).
AGNA rmak tanrs Asopos'un kz olan Aigina, Zeus tarafndan karld Aigina,
Zeus'un oglu Aiakos'u Oinone adasnda dogurdu; bu adaya o gnden sonra Aigina adas
dendi.
ATLANTS Efltun'un Kritias ve Timaios'a anlattg efsaneye gre, denize gmlp
yok olmu byk bir ada.
ATTKA Atina'nn bulundugu yarmada. Kithairon dagyla Boiotia'dan ayrlr.
Parnassos dag, Attika'nn en yksek dagdr.
DELOS Eski ad: ORTYGA (Bldrcn adas). Mitosa gre Zeus'un kars Hera,
kocasnn sevdigi Leto (Lat. Latona)'yu kskanm, kza rahat vermemi, Leto da boyuna
Hera'dan kamak zorunda kaldg iin, ocuklarn dogurmaya bir trl bir yer
bulamamt. Sonunda Ortygia adasna sgnd ve ikiz ocuklar Apollon ile Artemis'i
orada, Kynthos dagnda dogurdu. Apollon ile Artemis dogunca ada, drt stunla denize
bagland, o vakte kadar yzen bir ada idi, artk yzmez oldu ve Delos adn ald.
Delos adas ok kutsal bilinir, adadaki Apollon tapnagnda her yl, tanr Apollon iin
enlikler yaplrd.
EUBOA Thessalia nlerinden balyarak Attika nlerine kadar. Yunan kylar
boyunca uzayan byk ada, bugnk Agriboz adas. En mehur ehri: Khalkis.
THAKA Odysseus'un yurdu olan ada. Homeros'taki thaka ile bugnk thaki
adasnn ayn olup olmadklar, yahut arkeolog Drpfeld (18531940)'in grne gre
thaka'y bugnk Leukas'da aramann dogru olup olmadg, henz tartma konusudur.
LEUKAS Bat Yunanistan kylar olan Akarnania nlerinde, thaka'nn karsnda bir
ada. Arkeolog Drpfeld, Odysseia'daki thaka adasn bu ada kabul eder. Leukas'n
gney kayalklar mehurdu. Bahtsz sevdallar, kederlerinden kurtulmak iin kendilerini
buradan denize atarlard. Bu kayalklarda ilk intihar edenin Sappho oldugu sylenir.
KYTHERA Bir efsaneye gre Aphrodite, Lakonia kysna kar Kythera adas
yaknlarnda deniz dalgalarnn kpklerinden dogmu, ilk olarak Kypros (Kbrs)
adasnda karaya kmt. Bunun iin tanraya Kypros'lu anlamna Kypris denildigi gibi
Kythera'l anlamna Kythereia da denir.
KHOS Bugnk Sakz adasdr (bk. Argonautlar), LESBOS da Midilli adas.
LEMNOS Troya kylar nnde bir ada. Adadaki Mosykhlos dag eski zamanlarda
iten ie yanard, bu durum burada Hephaistos kltnn kurulmasna yol at. Efsanesi:
Hypsipyle.
LEUKE lmnden sonra Akhilleus'un Helena ile birlikte sevierek yaadklar ada.
LYKA Gney dogu KkAsya, bugnk Elmal yarmadas (Bellerophon).
NAKSOS Kyklad adalarnn en byg, toprag ok verimli, arab mehur. Adann
balca tanrlar, Dionysos ile kars Afiadne idi.
OGYGA 1) "Kalipso'nun adas. 2) Thebai ile Boitoia'nn bir baka ad. Bu ad,
Ogygos'tan geliyor. Ogygos, ok eski zamanlarda oralarn kral imi, bir tufanda lm.
PAKSOS Yunan denizinde, Korfu gneyinde bir ada (Pan).
SAMOTHRAKE Thrakia kylar karsnda daglk, orak bir ada. Kabir'lerin mysteria
kltleri yznden mehur olmutu.
SERPHOS Ege denizinde kk bir ada (Perseus).
SKHERA Bu adada yaayan Phaiak'lar, konuksever, bahtiyar, rahat bir efsane
milletidir. Krallar Alkinoos, Troya dn Odysseus'u dosta karlam, saraynda
agrlamt. Alkinoos'un kz Nausikaa, Odysseia destannn en ho, en sevimli gen
kadndr (Odysseia, V, V-X).
TANARON Peloponnesos adasnn en gneydeki ucu, yarmadadan ortadaki,
Matapan burnu. Efsaneye gre, Herakles Yeralt lkesi'ne buradan inmi.
TRYNS Argos'un gney dogusunda, efsanelerle de mehur bir ehir (Herakles).
TRNAKRA Helios'un adas (bk. Soru 48, Lampetie maddesi).
Soru 45: Yunan mitologyasnda adlar geen nl limanlarn, ehirlerin, gerek ya da
hayal lke ve blgelerin isimleri, bunlarla ilgili mitoslar nelerdir?
ABAS Efsaneye gre Phokis'de Abai ehrinin kurucusu, Abas'n kalkannda
byleyici bir g varm. Ayaklanm bir kavim, bu kalkan daha grr grmez siner,
boyun egermi. Akrisios, Danae, Perseus, Atalante; Abas soyundandrlar.
ATOLA Patras ve Korinthos krfezlerinin kuzeyindeki daglk arazi. Batda
Akheloos rmag, blgeyi Akarnania'dan ayrr. Balca ehirleri: Kalydon, Pleuron.
AKARNANA thaka ile Leukas'n karsna den, bat Yunanistan kylar. Doguda
Akheloos rmagyla Aitolia'dan ayrlr. Alkmaion ile Kallirhoe'nin ogullar Akarnan'dr
atalar.
ANTKYRA Korinthos krfezinin kuzey koylarndan birinde bir ehir. Delilige kar
en iyi il olan aksrk otu (helleboros) orada yetiirmi. Bu kelime, sk sk, igneli
szlerde kullanlrd. Antikyra adnda, biri Sperkheios rmag zerinde, biri Lokris'in
batsnda, iki kk kasaba daha vard. Romal, air Horatius, iir sanat adl eserinde
bir air taslagn iyi etmiye, Antikyra'nn bile kfi gelmiyecegini syler.
ARGOS Peloponnesos'un kuzey dogusuna den Argolis blgesinin bakenti. En
eski ehirler olan Tiryns, Mykenai ehirleri bu blgedeydiler.
ARKADA Peloponnesos adasnn ortalarna den daglk blge. Arkadia'llar
daglarda obanlk ederlerdi. Bukolik iir, Arkadia'y obanlar cenneti olarak gsterir.
Efsaneye gre Zeus ile Kallisto'nun oglu avc Arkas, Arkadia'llarn kutsal atasdr.
ATHENA Atina ehri. ok eskiden Akropolis hisarnda oturan Atina'llar, sonradan
hisar kayalklarnn gney ve bat yamalarna dogru inerek aag ehri kurdular.
Atina'nn ortas Agora (ar, pazar), Areopag'n kuzeyine dyordu.
AULS Euboia'daki Khalkis'in karsnda bir Boiotia liman. Troya'ya savaa gidecek
Yunan donanmas, bu limanda toplanmt (Agamemnon).
BOOTA Orta Yunanistan'da bir blge.
BRAURON Attika'nn dogu kysnda, bir Artemis tapnag olan eski bir ehir.
DARDANOS Troya krallar soyunun atas Dardanos'un ehri. anakkale Bogazna
verilmi Dardanelles ad buradan geliyor. Bu ehir Roma agnda da vard. Romallar ile
Pontos kral Mithradates arasndaki bar, Roma generali Sulla, Dardanos ehrinde
imzalamt.
ELEUSS Atina'nn batsnda bir ky ehri, "Demeter klt ile mehur.
(Eumolpid'ler).
ELS Pelops adas anlamna gelen Peloponnesos adasnn bat kylar; Peneios ve
Alpheios rmaklarnn aktg arazi. Elis'in snr blgesi Pisa'da Olympia bulunuyordu.
KALYDON Aitolia'da Korinthos krfezi agznda bir ehir. Bu ehrin krallarndan
Oineus'un ocuklar Meleagros, Deianeira ve Xydeus, her biri bir mitos kahraman
olmutur. ehir, Kalydon av denmekle mehur bir domuz av dolaysyla da hatrlanr.
KOLKHS Karadenizin gney dogu kysnda, Argonautlarn varmak istedikleri
memleket.
KYRENE Kyrenaika (kuzey Afrika)'nn bakenti. Efsaneye gre gzel, gl kuvvetli
bir oban kz olan Kyrene, bir aslanla bogumu, aslan yenmiti. Kzn cesaretini
hayranlkla seyreden Apollon onu Afrika'ya kard, oraya kralie yapt. Kyrene ile
Apollon'dan Arestaios dogdu. Kyrenaika'ya Yunanistan'dan en eski gler, Mykenai
devrindedir.
LAMPSAKOS anakkale bogaznda, bugnk Lapseki.
LYDA KkAsya'nn bat kys ortalarnda Hermos rmag dzlg. Gney ksm
Maiandres Byk Menderes rmagna kadar uzanr. Lydia bakenti Sardes'ten geen
Paktolos ayndan altn akarm (Midas). Lydia, Omphale'nin yurdudur.
MAEONA Lydia'nn eski ad. Homeros yerine Maeonia'l air deyimi de kullanlr,
nk Homeros'un dogdugu yer Smyrna (zmir), bir Maeonia ehri idi.
MARATHON Yunanistan'n dogu kysnn kuzeyinde bir Attika bucag. Efsanede:
Theseus, Marathon bogasyla dgmt. Tarihte: M 490 da Datis ve Artaphrenes
idaresindeki Persler'i Miltiades, Marathon ovasnda yenmi, bu zafer haberini 40
kilometre mesafedeki Atina'ya ulatran koucu, hedefe vardg anda l olarak yere
yklmt.
MYKENA Argos ehrini de iine alan Argolis blgesinin yukar ksmnda ok eski
bir ehir. Efsaneye gre bu ehri Perseus kurdu. Pelops, Atreus, Agamemnon bu
ehirde krallk ettiler.
NEMEA Arkadia Korinthos yolu zerinde bir ehir. Nemea vadisinde Zeus erefine
enlikler yaplrd. Bu enlikler Hypsipyle-Opheltes efsanesine baglanr. Herakles de
Nemea aslann ldrmt.
NYSA Tanr Dionysos'un dads. Dionysos'un bytldg ilk asmay diktigi mythik
yere de Nysa denir.
OLYMPA Elis'te Alpheios rmag kysndaki kutsal blge. Olympia'nn ortasnda
byk tapnakl Zeus korusu Altis ile, Pheidias'n yaptg, antik agn en nl Zeus
heykeli bulunuyordu. Olympia'nn kuzeyinde; bildigimiz Yunan tapnaklarnn en eskisi
olan Hera tapnag vard. Altis'in etrafnda Olympia oyunlar iin eitli tesisler yaplmt.
Drt ylda bir, Zeus erefine Olympia oyunlar burada kutlanrd.
PALLANTON Arkadia ehirlerinden biri. Yar tanr kahraman Euandros, yurdundan
ayrlp, sonradan Roma olan yerde ilk koloniyi kurdu (Vergilius, Aeneis V, 97 vd.)
PHRYGA Eskiden bir Thrakia kavmi olan Phrygia'llar, M 1200 yllarnda
Kkasya'ya getiler. Phrygia, Lydia'nn kuzeyinde Sipylos (Manisa) dolaylar ve
Kybele'nin, Tantalos'un, Niobe'nin yurdudur. En parlak devrini 8. yzylda Midas
zamannda yaad. Eski bakenti Gordion ehri idi. Phrygia'llarn dinde (Kybele,
Semele), mzikte Yunanllara etkileri oldu.
PHTHOTS Thessalia'da Pharsalos evresinde bir blge. Homeros'taki,
Akhilleus'un yurdu Phthia'nn oras oldugu syleniyor.
PERA Makedonia'da bir blge. Musa'larn yaadklar yer diye kabul edilir. Pieria'l
kzlar anlamna musa'lara Pierid'ler de denirdi.
PSA Elis'te Olympia dolaylar.
STYMPHALOS Arkadia'da yaln daglarla evrili vadideki ehir. Vadinin sular, bir
delikten yeraltna akar. Delik, sular ekemedigi zamanlar, vadide alkantl bir gl, bir
bataklk meydana gelir. Herakles, bu vadide gagalar, peneleri tuntan, tylerini ok gibi
frlatan Stymphalos kularn ldrd.
TEMPE Thessalia'da, Olympos ile Ossa dglar arasnda, Peneios rmagnn getigi
vadi. Bu vadiyi Poseidon, dili asasyla amt. Tempe vadisi, tabiat gzelliklerinin
bollugu dolaysyla ilk agda ok n salmt.
THEBA Orta Yunanistan blgesi Boiotia'nn bakenti. Pek ok efsanede ad geer.
THESSALA Tesalya. Kuzey dogu Yunanistan; evresi daglk, ortas dzlk blge.
Gneydeki Olympos ve Ossa daglar arasnda Tempe vadisinden Peneios rmag akar.
Thessalia, birok efsanelerin yurdu olmutur (Tanrlar dag Olympos, Lapit'ler,
Kentaur'lar, Akhilleus, Argonaut'lar, Herakles.)
TROZEN Argolis'in dogusunda bir ehir; "Theseus ve Hippolytos efsanelerinin
yurdu.
Soru 46 : anakkale ile ilgili mitoslar da vardr her halde?
anakkale Bogazna Yunanllarn neden Dardanelle dedikleri bundan nceki sorunun
cevabnda belirtildi. lk agda bu bogazn bir ad da Hellespontos idi; bu isim u
efsaneden geliyor:
PHRKSOS ile HELLE Athamas'n ocuklar. Altn postlu bir koun srtnda
Kolkhis'e kap vey anneleri no'dan kurtulmak istediler. Avrupa ile Asya arasnda bir
yerde kz karde Helle, uan koun srtndan denize dt; boguldugu yere Helle denizi
anlamna Helles pontos (anakkale bogaz) denildi. Kolkhis iline varan erkek karde
Phriksos, orada kou Zeus'a kurban edip altn postunu bir agaca ast (Argonaut'lar).
anakkale Bogaz'nn en dar geidi Nara Burnu'dur. ilk agda burada Abydos ehri
varm; bu ehirle ilgili efsane de udur:
HERO ile LEANDROS air Musaios (S 6. yzyl)'un bir kk destannn iki
kahraman. Helles pontos (anakkale bogaz)'da Abydos'lu bir gen olan Leandros,
bogazn kar yakasnda Sestos ehrinde bir Aphrodite rahibesi olan Hero'yu seviyor,
her gece yze yze kar yakaya geip sevgilisiyle buluuyordu Hero'nun koydugu bir
k, Leandros'un karanlkta yolunu bulmasn saglyordu. Bir gece frtna g sndrd.
Leandros boguldu; Hero kendini kuleden aag att.
Avrupannki gibi (bk. Soru 26, Europe maddesi), Asya ktasnn da ad mitologyadan
geliyor. ASA, tanr Okeanos ile Tethys'in kz ve Prometheus'un karsdr. ilkag
balarnda, Asya, btn ktann degil, yalnz Bat Anadolu'nun adyd.
Soru 47 : Mitologyada nl denizler, rmaklar, kaynak ve pnarlar hangileri?
ALBUNEA talya'da Tibur (Tivoli) yaknlarnda kkrtl bir kaynak. Bir aglayan
yaparak "Faunus korulugundan geer, Anio (Teverone) rmagna akar. Gaipten haber
veren Sibylle iin, Albunea kaynagnn "nymphe'si denir.
ALPHEOS Peloponnesos'un en byk rmag. Arkadia'dan geer, Olympia'nn drt
saat batsnda denize dklr.
ARETHUSA Eski Syrakusa ehrinin bulundugu Ortygia adasnda bir pnar.
Efsaneye gre Peloponnesos rmag Alpheios'un sular da bu pnardan yeryzne kar:
Nymphe Arethusa'ya k olan rmak tanrs Alpheios, Yunan denizi altnda Sicilya'ya
kadar nymphe'yi takibeder, suyunu onun suyuna kantnrm. Syrakusa'llar, maden
paralarnn stne Arethusa ba basarlard.
HPPUKRENE Musa'larn Helikon dagndaki pnar Hippukrene, uan kanatl at
Pegasos'un attg bir ifteden meydana gelmiti. Pegasos'a binmenin iir yazmak
anlamnda oluu, Pegasos'un airler at sayls; antik degil, modern bir tasavvurdur.
STROS (Lat. ister) Tuna nehri. KASTALA Delphoi'deki kutsal kaynak,
musa'larn bulunduklar kaynaklardan biri.
KHARYBDS Skylla'nn kar yakasndaki deniz aknts; gnde kere sular aag
emer, sonra da geri pskrtr.
PAKTOLOS Lydia bakenti Sardes'ten geen bir rmak, sularndan altn akarm
(Midas).
PERENE Korinthos kalesinde akan bir pnar. PENEOS 1) Thessalia'nn en
byk rmag, Olympos ile Ossa daglar arasndan akar, Tempe vadisinden geerek
denize dklr. 2) Elis blgesinde bir rmak. Helios'un oglu Augias, Elis kralyd. Byk
srlerinin gbreleri, ahrlarda koca ygnlar halinde birikiyordu. Alpheios ile Peneios
nehirlerini ahrlar iinden geirerek, Herakles onlar bir gnde temizledi.
PONTOS EUKSENOS Konuksever deniz, Karadeniz (Argonaut'lar).
SKAMANDROSda dagndan kp Troya dzlgnde akan rmak.
THERMODON Terme ay (Amazonlar). EGE denizi mitosu iin bk. Soru 81,
Theseus maddesi.
Soru 48 : nceki soruda, kaynak ve pnarlardan bahsedilirken nymphe'ler sz geti;
kimlerdir bu nymphe'ler?
NYMPHE'LER Krlarn, tabiat kelerinin tanralar. Homeros, onlar Zeus'un
kzlar diye gsterir; baka kaynaklar, babalarnn rmak tanrlar olduklarn yazarlar. Bu
gen, gzel kzlar, periler; korolarla raks ederler. Diri tabiat kuvvetleri, bata su,
nymphe'lerin ahsnda ekillenir. Kaynak, pnar nymphe'lerine Naiad'lar ad verilir.
Tepelerde yayanlara Oread'lar, ormanlarda yayanlara ise, aga perileri anlamna,
Dryad'lar denir. Narkissos'a k olan Ekho (yank) bir oread idi, yani bir kr, bir dag
perisi.
DAPHNS Sicilya obanlarnn ideal temsilcisi. Bukolik iiri o yaratt; gzelligi,
melodileri ile nymphe'lerin gnln byledi. Bahtsz bir akla ld. air Theokritos,
Daphnis adl nl iirinde onun bu akn terennm eder. Efsanenin bir baka ekline
gre nymphe Ekhenasis, vefaszlgndan tr onu cezalandrd, Daphnis'in gzleri
grmez oldu.
KALYPSO Ogygia adasnda yaayan bir nymphe. Gemisinin paralanmas zerine
adaya sgnan Odysseus'u sevmi gitmesine raz olmam, ancak Zeus emredince
brakmak zorunda kalmt. Homeros destannn en gzel kadnlarndan biri.
LAMPETE Gne tanrs Helios'un kzlar olan nmyphe'ler Phaethusa ile Lampetie,
Trinakria adasnda, her birinde ellier hayvan bulunan yedi sgr, yedi koyun srs
gderlermi. Bu hayvanlarn says ne azalr, ne ogalrm: Belki bunlar balangta
yedier gn, yedier gecelik elli haftaya ayrlm olan gne ylnn gnlerini
gsteriyorlard.
EGERA Romallarn kaynak nymphe'si, dogum tanras. Efsaneye gre kral Numa
ile evliymi, kral onun gtlerine uyarak memleketi gayet gzel idare edermi. Egeria,
Aricia'daki Diana korulugunda ve Roma'daki Porta Capena nnde Camanae'lerle
birlikte sayg-tapk gryordu.
Nymphe'lerle ilgili bir mitos:
HYLAS Herakles'in gzdesi olan bu oglan ocugunu nymphe'ler, Argonaut'lar
seferi'nde kardlar. Herakles, onu aramya koyuldugu iin, Argonaut'larn yaptklar
yolculuktan geri kald. Theokritos, X. eidyllion'unda bu efsaneyi anlatr.
Soru 49 : Mitologyada nl daglar, tepeler hangileri?
AETNA (Yun. Aitne) Sicilya adasndaki Etna yanardag efsaneye gre Gigant'larla
yaptg savata Zeus, Etna dagn kaldrp Typhon'un (yahut: Enkelados'un) zerine
frlatt. air, filozof, hekim Empodokles (M 494-434)'in de kendini, Etna'nn agzna
atarak ldrdg sylenir.
AREOPAG (Yun. Areios pagos: Ares tepesi) Atina Akropolis'in batsndaki tepe. En
byk mahkeme, yce divan bu tepede toplanrd. Atinallar, Ares'i bu mahkemenin
kurucusu sayarlard.
DKTE Girit'te bir dag; ocuk Zeus bu dagda bytlmt. Bir Girit efsanesine
gre, agladg zaman babas Kronos duyup da yerini bulmasn diye Kureta'lar denilen
delikanllar silhlarn alp ocuk Zeus'un etrafnda hora tepmeye balarlar, kardklar
grltlerle ocugun sesini bastrrlard. Kureta'lar, Girit'li tanra Rhea'nn rahipleriydiler.
ERYKS Sicilya'da Eryks ehrinde Aphrodite klt ile mehur dag. Aineias,
Sicilya'da len babasn Eryks dagndaki Aphrodite tapnag yanna gmm, oradan
Afrika'ya, Kartaca kraliesi Dido'ya gitmiti.
ERYMANTHOS Kuzeydogu Arkadia'da bir dag. Kallisto'nun yurdu. Herakles,
Erymanthos domuzunu bu dagda yakalad.
HELKON Yunanistan ortalarna den Boiotia'da bir dag, musa'larn kutsal dag
(Hippukrene).
DA DAG 1) Troya'da. Ganymedes'in karldg, Paris'in hakemlik ettigi (Eris), da'l
ana Kybbele'nin oturdugu yer. Edremit krfezinin kuzeyinde, bugnk Kaz dag.
2) Girit'te, Zeus'un bytldg dag.
KTHARON Attika ile Boiotia arasnda bir dag (Amphion).
KOLONOS Atina 'nn 2 kilometre kadar kuzeyinde, zerinde bir Poseidon
tapnagyla Oidipus'un mezar bulunan tepe. Kolonos'ta dogmu olan Sophokles,
Oidipus Kolonos'ta tragedyasnda bu tepeyi ok gzel tasvir eder.
OTA Sperkheios vadisinin gneyinde, orta Yunanistan dag. Herakles, kendini
yanan odunlarn iine atarak, bu dagda ldrmt.
OLYMPOS bk. Soru 26.
OSSA Olympos'un gneyinde bir dag (Aload'lar).
PALATNUS ve AVENTNUS tepeleri Roma'nn yedi tepesinden ikisi. Roma
ehrinin temeli atlmadan nce Romulus. Palatinus; Remus da Aventinus tepelerine
kmlard. Kularn uuundan bekledikleri kehanet, Romulus'un lehine sonuland ve
ehri Romulus kurmaya balad. En eski yerlemenin Palatinus tepesinde oluu,
efsaneye uyuyor. Augustus'tan balayarak imparatorlar, saraylarn (palatium) bu
Palatinus tepesinde yaptrdlar. Bugn oturulmayan bu arazide o saraylarn ykntlar
vardr.
Aventinus tepesine ilk yerleme ise M 455 ylna raslar; tepe ev bark yapmalar iin o
tarihte Pleb'lere verildi.
PARNASSOS Delphoi'nin kuzeyinde, Apollon ile musa'larn oturduklar, orta
Yunanistan daglar.
SPYLOS Phrygia'da bir dag, Manisa dag (Niobe).
Soru 50 : Mitologyada adlar geen belli bal tapnaklar nerelerdeydi?
Daha nce bu sorunun zaman zaman cevaplandnldg oldu. Eski Yunanllarn ve
Romallarn en byk tapnaklarna PANTEON denir. Bir de Eski Yunan Panteonu
sznden Yunan tanrlarnn tamam anlalr. Burada genel olarak, en nl tapnaklarn
yerlerini ve hangi tanrlar iin kurulduklarn sralayalm:
AKROPOLS Yunan ehirlerinin ato doruklarndaki hisarlar. Atina Akropolisinde
daha M ikinci bin ylda oturanlar vard. Bu Akropolisin kuzey ynnde eski Atina
krallarnn atolar bulunuyor, atonun yalannda en eski kutsal kalntlar duruyordu:
Athena'nn zeytin agac, ehire sahip olmak iin Athena ile yaptg yarta, Poseidon'un,
dili'sini vurdugu hisar kayalgndaki yark. Atina Akropolisinde ayrca Pan iin bir
magara tapnag ile, yartanr Atina kahraman Erektheus'un Erekhtheion denilen bir
tapnag vard. Bir Nike tapnag ile Parthenon yaps da Akropolis'de idi. Bir ad da
Parthenos (gen kz) olan Athena, Parthenon tapnagnda sayg gryordu.
DELPHO Phokis'te bir ehir, bugnk ad Delfi. Yunanllarn khinlik tapnaklarnn
en nemlisi oradadr. Efsaneye gre Apollon, canavar Python'u ldrerek bu tapnag
ele geirdi, buraya Girit'ten kendi rahiplerini getirtti. Tapnaktaki kutsal Omphalos
(gbek) ta, dnyann ortas saylyordu. Yunanllar ve barbarlar, kutsal kaynak
Kastalia'da ykandktan, kurbanlarn sunduktan sonra tanrya danmaya gelirlerdi.
ayaklsnda, Pythia adndaki kadn otururdu. Apollon, babas Zeus'un dilegini bu
kadnn agzndan bildirirdi. Pythia, gaipten haber soranlara, Apollon'dan aldg cevaplar
manzum olarak sylerdi. Zamanla, tanrya adanan hediyeler, tapnakta muazzam bir
hazinenin birikmesine yol at. Her byk ehrin, adaklarn saklanmas iin, tapnakta
ayr bir hazine odas vard. Sonralar Delphoi rahipleri, kehanetleriyle siyas tarihin
seyrine bile mdahale eder oldular. M 1. yzyldan sonra Delphoi tapnag eski nemini
kaybetti.
Efsaneye gre Delphoi'deki Apollon tapnagn Agamedes ile Trophonios yapmlar.
PYTHO Delphoi'nin eski ad. Bu kelime iki kkten getiriliyor: 1) Yunanca pythesthai
sormak, danmak demektir (Delphoi'deki, gaipten haber veren rahibenin ad Pythia idi).
2) Pythein, rmeye terketmek demektir (Apollon'un ldrdg ylan, Python orada
rmt).
DDYMA Apollon'un ogullarndan Brankhos soyu olan Brankhid'lerin khinlik
tapnag. Anadoluda Miletos (bugnk Yenihisar) ehrinin biraz gneyindeki Didyma
tapnagnn rahipligini, tanr Apollon, Brankhid'lere vermiti.
DODONA Epeiros'ta en eski Zeus tapnagnn bulundugu yer. Oradaki kutsal
meenin hrtlarna bakarak khinler gaipten haber verirler; Zeus, bu hrtlar
yorumlyan khinler vastasiyle, dilegini buradan bildirirdi.
EREKHTEON Atina Akropolis'inin kuzey yznde, Atina'l tanra Athena ile Attika
ili kurucularndan kahraman Erekhteus (Kekrops)'un tapnag. Erekhteus, Athena
tapmn kurmu, ldkten sonra bu Erekhteion tapnagnda, Athena ile beraber sayg
grmtr.
Roma tanrlarnn tapnaklar iin bk. Soru 28.
Soru 51 : Eski Yunanda khinlik nasld? Mitoslarda en nl khinler, khin kadnlar,
gaipten haber veren ve byc kadnlar kimlerdir?
MANTK Khinlik sanat. Khinlik, Yunanllara Dogudan geldi. Khinler, okluk belli
yerlerde, gelecekten haber verirlerdi. Yunanistanda Delphoi ve Dodona, KkAsya'da
Klaros ve "Didyma (Brankhid'ler) tapnaklar, bu konuda en ok ragbet gren yerlerdi.
Ayrca orda burda gelecekten haber soranlar irad eden khinler de bulunurdu. ok
eskiden Epimenides, Melampus gibi hastalklar gnah temizliyerek iyi eden, yahut,
Kalkhas, Teiresias gibi, hastalklarn sebeplerini bildiren hekimkhinler de vard. Kurban
edilen hayvanlarn bagrlarndaki patalojik bozukluklar, kularn uuu, ryalar birer
kehanet iareti saylrd. Baz yerlerde, khinlikten medet umanlar, tapnakta uykuya, bir
nevi istihareye yatarlar, tanr ne yapacaklarn onlara ryalarnda belli ederdi. Gaipten
haber verme kudretini en bata Apollon baglard. Bu kudret bazan delilige yakn bir
kendinden gei eklinde belirirdi (Kassandra). M 5. yzyldan sonra khinlik ve
khinler itibardan dtler.
ABARS Kafkasyal bir khin, mucizeler gsteren bir adam. Apollon'un oklarna
binerek ilden ile dolard, M 6. yzyldaki Mistiklerden balayarak NeoPlatonismus
agna kadar sayg, tapk grd.
AMPHAROS Argos'lu mehur khin. Kalydon av'nda, Argonaut'lar savanda
bulunmu, istemedigi halde Thebai'ye kar yediler seferine de katlmt. (Alkmaion).
EPMENDES Girit'li bir khin. M 596/3 de gnahlarndan temizleyerek Atina'y bir
vebadan kurtarm, ocuklugunda da 75 yl sren bir uykuya yatm.
HEKATE (Lat. Hecate) En eski, khtonik tanralardan biri. Her tarafta geerdi
hkm: gklerde, yeryznde, yeraltnda. Demeter'in ve Persephone'nin arkada bir
tanra sfatyla sayg grr, halk toplantlarnda ve yarglara akl verir, savalarda
barlarda zafer ve selmet saglard. Hesiodos'un Dnyann Yaradl ndaki bir
hymnos'ta her eye kadir yardmc diye vlrd ve titan Perses'in kzyd Hekate.
Yeralt lkesinden hortlaklar hayaletler yollar, yannda sr sr llerin ruhlar,
geceleri yol kavaklarnda, mezarlklarda grnrd. Gelmekte oldugunu uluyan
kpekler haber verirdi. Hekate'ye kpekler kurban edilir, yol agzlarna yiyecekler
konur, hayaletlere hortlaklara l sofralar donatlrd.
Bu yzden, byclerin tanrasyd Hekate; byclerin anasyd. Kirke ve Medeia,
byclg ondan grendiler. Kirke ile Medeia'nn Hekate'ye yoldalk ettikleri
tasavvuru, ustarak ilikilerinden geliyor.
Hekate, resimlerde bal, erden alt elli, fakat tek gvdeli olarak grlr. Ellerinde
meale, ksa bir kl, haner, kement, anahtar ve ylan vardr.
HELENOS Priamos'un oglu, Kassandra'nn ikiz oglan kardei, Troya'llarn khini.
Yunanllara tahta at yapmalarn syleyerek ve daha baka gtler vererek yurduna
hainlik etti.
KALKHAS Thestor'un oglu, Troia savanda Yunanllarn bakcs. phigeneia'nn
Aulis'te kurban edilmesi gerektigini o sylemiti.
KASSANDRA Priamos'un kz. Apollon, Kassandra'y sevdi, ona gaipten haber
verme kudretini baglad. Ama Kassandra, sevgisini karlksz braknca Apollon,
bagn lanete evirdi. Yani Kassandra, gelecegi nceden grecek, ama szlerine kimse
inanmyacakt. Elden gidecegini kimselere dinletemedigi Troya'nn dmesinden sonra,
Kassandra, Agamemnon'un klesi oldu, Mykenai'de onunla beraber ldrld.
Aiskhylos'un Agamemnon tragediasndaki korkun sahnede, Kassandra kendilerini
bekleyen lm nceden grr, syler. (Aias).
KRKE Helios'un kz, Aietes'in kz kardei olan bu gzel byc kadn, Aia
adasnda yayordu. Adasna geldikleri vakit Odysseus'un arkadalarm birer domuz
yapt. Odysseus, Hermes'in verdigi bir ot sayesinde byden kurtuldu, arkadalarnn da
tekrar insan klgna dnmelerini saglad (Odysseia, X). Gzel bycnn yannda bir yl
kalan Odysseus'un Kirke'den ogullar oldu: Agrios, Latinos, Telegonos. Kirke'ye
Tarracina'daki Circei dagnda tanra diye taplrd. Ogullarndan Telegonos, Telegonie
eposunun kahramandr. Telegonos, babas Odysseus'u aramaya denizlere almt.
Karlatklar vakit, tanmadg iin, bir kedibalg klgyla babasn tehlikeli ekilde
yaralad.
LAOKOON Troya'l rahip. Denizden kan iki ylan onu ogullaryla birlikte ldrd,
Sophokles, bir Laokoon tragedyas yazmt, eser kayptr. Efsaneyi bize, klasik
ekliyle Vergilius anlatr (Aeneis , 40 v.d.).
MELAMPUS Dionysos evresinden Yunanl khin; Melampid'ler soyu onunla balar
(Proitos).
SBYLLE Cezbeye gelip gaipten haber veren kadn Khinler (Mantik) kehanetlerini
danma zerine bildirdikleri halde, Sibylle'ler, felketler barndran gelecegi, kendilerine
bir ey sorulmadan, aga vururlard. Bu trl ermilik, sonra Sibylle ad, Dogudan
gelmedir. Sibylle'ler lmlydler, ama ok yaarlard; Comae'li Sibylle'nin bin yl
yaadg sylenir. Comae (Yun. Kyme), talya'da Campania'daki en eski Yunan
kolonisidir.
TERESAS Thebai'deki kr ve yal khin. Kral Laios'a ve Laios soyuna gelecegi o
haber verdi (Sophokles'in Oidipus ve Antigone tragedialarnda); khinlikteki kudretini
Yeralt lkesi'nde de gsterdi (Odysseia X, 90-151).
THEOKLYMENOS Homeros'un Odysseia'snda bir khin.
Soru 52 : Yunan mitologyasnda tanrlarn dnyaya gnderdikleri ilk kadn kimdir?
PANDORA lk kadn. Prometheus atei alp insanlara vermi, Zeus da o na kadar
rahat, mutlu yayan insanlar cezalandrmak iin Hephaistos'a gzel bir kadn
yapmasn emretmiti; bu kadn Pandora'dr. Tanrlar onu her trl gz alc gzelliklerle
ssleyip bezeyerek (btn tanrlarn armagan anlamna Pandora ad buradan geliyor)
Prometheus'un kardei Epimetheus'a e olarak yeryzne yolladlar. Tanrlar btn
aclar, ktlkleri bir fya doldurmular, fy Pandora'ya vermilerdi, iini ok merak
ettigi iin Pandora, fnn kapagn at. Btn felketler, zntler fdan karak
dnyaya yayldlar; fda sadece mit kald (Hesiodos, ler ve Gnler, 53-105). /
Pandora efsanesini anlatan, Hesiodos'un iirini Azra Erhat Trkeye evirmitir:
Tercme dergisi 29-30 (1945) /.
Soru 53 : Yunan mitologyasnda Nuh tufanna benzer bir mitos var mdr?
DEUKALON Zeus, gn getike daha gnahkr olan insanlar bir tufanla yok
etmiye karar vermiti. Bu tufandan sadece Deukalion ile kars Pyrrha kurtuldular. nk
Deukalion'un babas Prometheus, ogluna bir tekne yapmasn gtlemiti. Kar koca,
bindikleri bu teknede dokuzuncu gn Parnassos dagna ayak bastlar. Zeus'tan yeni
insanlar yaratmasn dilediler. Zeus onlara, Anann kemikleri ni arkalarna atmalarn
buyurdu. Prometheus'un aklamas zerine Deukalion ile Pyrrha, topragn talarn
arkalarna attlar. Bylece Deukalion'un attg talardan erkekler, Pyrrha'nn attklarndan
da kadnlar olmak zere yeni bir insan soyu tredi.
Pyrrha, yeryznn ilk kadn Pandora'nn kzdr.
Soru 54 : Yunan mitologyasnda en nl kral kimdir, ve nedir yks?
Homeros'un lyada destannda dile getirdigi Troya savanda, Yunan ordular
bakomutan olarak, destanda Akhilleus'tan sonraki nemli yeri dolaysyla,
Agamemnon'u Yunan epos ve mitoslarnn en nl kral olarak gsterebiliriz:
AGAMEMNON Pelops soyundan Atreus'un oglu, Mykenai (Argos) kral.
Klytaimestra ile evlendi. Agamemnon'un kardei Menelaos da, Klytaimestra'nn kardei
Helena'y almt. Helena, Troya'ya karlnca, Troya'ya kar alan savata
Agamemnon, Yunan ordularna bakomutan oldu. Ordu ve donanmann hareket iin
toplandg Aulis'te avlanrken, Agamemnon, Artemis'in kutsal hayvanlarndan bir dii
geyigi lrd. Buna kzan tanra rzgr estirmez oldu. Khin Kalkhas, Agamemnon'un,
gnahnn kefareti olarak, kendi kz phigeneia'y kurban etmedike donanmann yola
kamyacagn haber verdi. Kzn kurban etmek gibi zor bir ie karar vermekten yana
Agamemnon'un bu teredddn, Euripides, phigeneia Aulis'te tragediasna konu
yapar. Yce kral, bu .dramda, kararszlk iinde bocalyan bir zavall olarak gsterilir.
Troya nlerinde Agamemnon, Homeros'un lyada'da anlattg gibi, Akhilleus ile
kavgaldr: Agamemnon, gzde cariyesi Khryseis'i, kurtulmalk karlg, babasna geri
vermeye raz olmamt. Ama gzde kzn, bir Apollon rahibi olan babas, Apollon'a
yalvarm, Apollon da Yunanllarn bana bir veba salgn musallat etmitir. Bu durum
karsnda Agamemnon, gzdesi Khryseis'i geri vermek zorunda kalr. Onun yerine de
Akhilleus'un gzdesi Briseis'i alr. Sevdigi Briseis'in elinden alnmas zerine Akhilleus
ierler, savatan ekilir, Yunanllar kaderlerine terkeder. Agamemnon, savaa balar,
Ordu bozguna ugraynca cesareti krlr, savatan vazgemek ister. Odysseus ile
Diomedes, onun bu karanna engel olurlar. Sonunda Akhilleus'un savaa yeniden
katlmasyla harbin kaderi degiir.
Troya'nn alnmasndan sonra, zaferi kazanm Agamemnon, yurduna dner. Ama
orada Thyestes'in oglu Aigisthos, kars Klytaimestra'y batan karm, Klytaimestra
kocasn ldrmeye karar vermitir. Agamemnon ykanrken, Klytaimestra, kocasnn
zerine bir ag atar. Kendini koruyamayan Agamemnon'u balta ile ldrr.
Agamemnon'un kz Elektra, Agamemnon'un biricik oglu, kendi erkek kardei Orestes'i
kurtarmaya muvaffak olur. Orestes'i uzaklara karp intikam almaya bytr.
Yurduna dnen Agamemnon'un bu ackl kaderi, Aiskhylos ile Seneca'nn
Agememnon tragedyalarna konu olmutur.
Soru 55 : Yunan mitos ve eposlarnda nl br krallar kimlerdir ve nelerdir ykleri?
1) Troya krallar:
LAOMEDON Troya kral, Priamos'un babas. Zeus'un bir lml yannda bir yl
almaya mahkm ettigi Apollon ile Poseidon, Laomedon'a Troya surlarn yaptlar.
Laomedon, onlar mkfatlandrmaktan kannca Poseidon, bir deniz canavar yollad.
Laomedon'un, kz Hesione'yi bu canavara kurban etmesi gerekiyordu. Herakles,
Zeus'un, vaktiyle Ganymedes'i kardg zaman, Laomedon'un babas Tros'a hediye
ettigi atlar kendisine vermeleri artyla, canavar ldrd, Hesione'yi kurtard. Ama
Laomedon atlar da vermeyince Herakles, ehri tahrip etti. Hesione, Herakles'in
yoldalarndan Telamon ile evlendirildi.
PRAMOS Laomedon'un oglu, Troya'nn son ve bahtsz kral. Elli oglu, elli de kz
vard; ocuklarnn en mehurlar: Hektor, Paris, Kassandra, Polyksena. lyada
destannda Priamos, kocam halim selim bir hkmdar olarak tasvir edilir; 24. blmde
Akhilleus'u kendine acndrr; Akhilleus da bol hediyeler karlg, Hektor'un lsn
babas Priamos'a verir. Homeros destan dnda kalan bir efsanede ehir atannca
Priamos'un, Zeus sunagnda Neoptolemos tarafndan zalimce ldrl anlatlr.
2) Thebai krallar:
LYKOS bk. Soru 57, Amphion maddesi.
ODPUS Thebai efsanesinin kahraman. Bu efsaneyi Attika'l airler mehur ettiler
(Sophokles: Kral Oidipus, Oidipus Kolonos'ta, Antigone. Aiskhylos'un daha eski olan
trilogiasndan yalnz son ksm, Thebai'ye kar yediler bize kadar gelmitir). Thebai
kral Laios'a Delphoi khinleri, erkek ocugu olmamasn, olursa o ocugun eliyle
ldrlecegini hatrlatmlard. Ama kars okaste, Laios'a bir oglan dogurdu. ocugu,
ayaklarn delerek Kithairon dagna braktlar. ocugu, dagda obanlar buldular, ona
Oidipus (i ayakl) adn taktlar, alp Korinthos'a getirdiler. Kral Polybos, onu kendi oglu
gibi bytt. Oidipus byynce kendi soyu sopu zerine pheye dt. Delphoi
tapnagna bavurdu, khin ona babasn ldrp annesiyle evlenecegini bildirdi. Bu
korkun kaderden kanmak iin, Oidipus, babas bildigi kral Polybos'un yurdu
Korinthos'a dnmedi, Thebai yoluna sapt. Phokis'te bir yol agznda, Delphoi'ye
gitmekte olan asl babas Laios'la karlat. Yol vermek meselesi yznden aralarnda
kavga kt; Oidipus, Laios'u ldrd; onun kim oldugunu bilmiyordu. Thebai nlerine
varnca Sphinks adl canavarn sordugu bilmeceyi zd, ehri canavardan kurtard.
Mkfat olarak Oidipus'u Thebai'ye kral yaptlar, kralie okaste'yi de Oidipus'a verdiler.
Oidipus, kendi z annesiyle evlendigini bilmiyordu. Annesinden Eteokles, Polyneikes
adlarnda iki oglu, Antigone ve smene adlarnda iki kz oldu. lenen bu gnah
yznden ehirde bir veba salgn bagsterdi. Delphoi tapnagna kurtulu aresini
sordular; khinlerden, Laios'un katilinin cezalandrlmas gerektigi cevab alnd. Khin
Teiresias durumu aklad. Oidipus'un aratrmalar da Teiresias'n dediklerinin
dogrulugunu ortaya koyunca okaste kendini ast, Oidipus kahrndan gzlerini kr etti.
Ogullar, babalarn kovdular, o da saltanat kavgasnda birbirinizi ldresiniz diye onlara
beddua etti (Thebai'ya kar yediler); sonra da kz Antigone ile birlikte yollara dt,
dilene dilene sonunda Attika'daki Kolonos ehrine vard, orada barnd, orada ld.
3) Atina kral:
KODROS Atina kral. Bir efsaneye gre Delphoi khininin, Atina'llar krallarn
ldrmezlerse Sparta'llar Atina'y alacaklar demesi zerine Kadros, klk degitirip
Sparta'llarn adrlarna girdi, bir kavga kard, ldrld. lmnden sonra tahta oglu
Medon geti; baka sylentilere gre krallk yok oldu.
4) Phrigya kral:
MDAS Phrygia kral. Dionysos ona: Dile benden ne dilersin? demi, Midas da:
Dokundugum her ey altn olsun! cevabn vermiti. Diledigi oldu. Ama ne bir ey
yiyebiliyor, ne bir ey iebiliyor, nk agzna ne gtrse altn oluyordu. Tanr Dionysos,
Paktolos rmagnda (Sart ay) ykanmasn syliyerek, sonunda Midas' bu ikenceli
nimetten kurtard. O gn bugn Paktolos rmagndan altn akar.
Midas, gnn birinde Apollon ile Pan arasndaki bir musiki yarnda Apollon'un
kazanmasn haksz buldugu iin, Apollon Midas'n kulaklarn eek kulag yapt. Midas,
bu ayb gizlemiye alyordu. Ama berberi, srrn farkna vard; agzndan karmamak
iin kendini ok zorlad, iini yakp kavuran srdan kurtulamyacagn anlaynca, biraz
ferahlamak iin, topraga bir ukur kazd. Midas'n kulaktan eek kulag! diye
fsldayp ukuru tekrar kapad. ukurun aldg yerde sazlar bitti. Rzgr, sazlar
kmldattka fsldanm szler saga sola yayldlar.
Midas'n srr, bylece duyulmu oldu (Ovidius, Metamorphos'lar , 85-193).
5) Pylos kral:
NESTOR Yunanistan'da Elis blgesinde bir kaledir Pylos. Herakles, burann kral
Nestor'un on bir kardeini ldrm, Neleus ogullarndan yalnz Nestor sag kalmt.
Troya savana katldgnda Nestor, artk ok yalanmt. Anlatmasn pek sevdigi
genlik gnlerindeki gcnden yoksun oldugu halde, bilgeligi, drstlg, gzel
konumasyla, Yunanllar ona pek ok sevgi, sayg gsterdiler.
6) Trakya krallar:
LYKURGOS Dionysos'a kar gelen Thrakia kral. Dionysos kltn memleketine
sokmak istemedigi iin, tanr onu delirterek cezalandrd: Lykurgos, dman oldugu
asma ktklerini paralyorum zannyla kendi z oglunu ldrd. Aiskhylos,
kaybolmu bir tetralogyasnda bu efsaneyi ilemiti.
RHESOS Troya'llara yardma gelen Thrakia kral. Diomedes ile Odysseus, onu
gece uyurken bastrdlar; kendisini, savalarn ldrp beyaz atlarn kardlar (lyada
X).
7) Siphylos kral:
TANTALOS bk. Soru 38.
8) Skyros kral:
LYKOMEDES bk. Soru 34, Akhilleus maddesi.
9) Pherai kral:
ADMETOS bk. Soru 75 Alkestis maddesi.
10) Kbrs krallar:
KNYRAS lk Kypros (Kbrs) kral; kendi kz Myrrha'dan Adonis adnda bir oglu
oldu.
PYGMALON Kypros (Kbrs) kral Pygmalion, fildiinden, kendi yaptg bir gen kz
heykeline k oldu. Aphrodite, kraln yalvarlarn kabul ederek, heykele can verdi
(Ovidius, Metamorphos'lar).
11) Girit krallar:
MNOS bk. Soru 25.
12) Megara kral:
ALKATHOS Pelops ile Hippodameia'nn oglu. Kithairon aslann ldrmesine
mkfat olarak, Megara kral Megareus, ona kzn ve tahtn verdi. Alkathoos Apollon'un
yardmiyle Megara surlarn yeniden yapt.
13) Tauris kral:
THOAS Euripides'in phigeneia Tauris'te tragedyasnda Tauris'lilerin kral.
(Mitologyada Dionysos ile Ariadne'nin oglu ve Hypsiple'nin babas bir ikinci Thoas daha
vardr ki, bu, Lemnos kraldr.)
14) Argos krallar:
AGAMEMNON bk. Soru 54.
ADRASTOS Khin Amphiaraos, onu, yurdu Argos'tan srd. Adrastos, Sikyon'a
kat, orada kral oldu. Sonra Amphiaraos'la bart, kzkardei Eriphyle'yi Amphiaraos'a
verdi, Argos'a dnd. Sonraki servenleri: Thebai'ye kar yediler.
15) thaka kral:
ODYSSEUS Kurnaz lakabyla anlan, thaka kral Odysseus'u sona braktk; nk
Odysseus, Homeros'un ikinci byk destan Odysseia'nn kahramandr.
Soru 56 : thaka kral Odysseus kimdir, Homeros'un Odysseia destannn konusu
nedir?
ODYSSEUS Homeros'un ikinci destan Odysseia'nn kurnaz kahraman. Latinlerde
ad Ulixes (Ullisses: Ulis)'tir. 24 blm olan Odysseia destan, Odysseus'un Troya
dnn anlatr. lyada'da oldugu gibi, bu destanda da olaylar, olu srasna gre
anlatlmaz, yani Odysseus'un yurdundan uzakta servenlerle geirdigi yirmi yln
hikyesinde kronolojik sra gzetilmez. Destan, nymphe Kalypso'nun Ogygia adasnda
alkoydugu Odysseus'un durumunu ksaca bildirdikten sonra, thaka'da olup bitenlerin
hikyesine geer (blm -V): Odysseus'un sadk kars Penelope, srnak taliplerden
kendini glkle koruyarak, kocasnn dnmesini beklemektedir. Oglu Telemakhos
bym, kendi bana hareket edecek duruma gelmitir: Babasn aramak iin
yolculuga kar. Destann beinci blmnde Odysseus, Kalypso'nun yanndan ayrlr,
yine denizlere alr, gemisi kazaya ugrar, Phaiak'lar lkesine der. 6-12. blmlerde
Odysseus'un, Phaiak'lar kralnn irin kz Nausikaa ile karlamas, kral Alkinoos'un
saraynda dosta karlanp agrlanmas anlatlr. Homeros, Odysseus'un daha nce
bandan geenleri burada sralar; Odysseus btn servenlerini kral Alkinoos'a
nakleder. 13-24. blmlerde Odysseus'un yurdu thaka'ya ulamas, sadk karsna
kavuarak karsnn taliplerini ldr yer alr.
Odysseia destannda Odysseus'un Yeralt lkesine yaptg yolculugu anlatan 9. blm,
NEKYA adyla da anlr.
Odysseus'un bandan geen mitik olaylarn nemlileri, kitabmzda yer yer
hatrlatlacaktr. Bu servenlerden biri de u:
LOTOPHAG'LAR Odysseus, Troya dnnde Trakya kylarnda vahi Kikonlarla
dvp yetmi iki yoldan kaybetmi, sag kalanlar da burdan ayrldktan on gn sonra
Lotophag'lar lkesine dmlerdi. Bu lkede Lotos denen meyvay yiyenler yayordu.
Bu meyvadan yedikleri iin yurtlarna dnmeyi unutan arkadan Odysseus, gemilere
glkle bindirdi (Odysseia X. 80 v.d.) Lotophag'larn Libya'da yaadklar tasavvuru,
Homeros'tan sonralara aittir.
Soru 57: Mitoslarda nl ikizler kimlerdir ve nelerdir ykleri?
kiz tanrlar Apollon ile Artemis'ten evvelce bahsedildi. Bunlardan sonra mitologyada
en nl ikizler olarak. Roma ehrini kuranlar hatrlanr:
ROMULUS ile REMUS Mars ile lia (Rhea Silvia)'nn ikiz ogullar. Tiber nehrine
brakldlar, onlar bir dii kurt emzirdi. Bir ehir kurmak iin Romulus, Palatinus tepesine,
Remus da Aventinus'a ktlar; tanrlarn iaretini beklediler: Kim en nce en ok ku
grrse ehri o kuracakt. Romulus, kardeinin grdgnn iki misli ku grd, bunun
zerine Palatinus tepesinde, en eski Roma ehrini o kurmaya balad. Remus, alay
ederek, ekili sur izgisinden beriye geince Romulus, onu ldrd. Romulus'un yaptg
bir barnaga ordan burdan erkekler gelip biriktiler. Derken bir eglentiye agrdklar
Sabin'lerin kzlarn, kadnlarn bir hile ile kardlar. Bylece nfus durumu emniyete
alnm oldu. Sabin'lerin atklar sava, kadnlar yalvarp yakararak bir anlamaya
bagladlar. Romulus, Sabin'ler kral Tits Tatius'un lmne kadar onunla birlikte
hkmet srd, sonra yine tek bana kald. Roma ilk devlet ve ordu dzenine Romulus,
zamannda kavutu. Roma'nn ilk kral Romulus, bir gn askeri tefti ettigi bir srada,
gkyzne alnd, tanr Quirinus oldu. Bu efsane (Livius l, 3 v.d.; Plutarkhos,
Romulus), ancak M 2. yzylda Roma'nn ilk byk airi Ennius ile gelenekteki
ekline ksmen kavutu.
Mitologyann baka ikizleri unlar:
AMPHON ile ZETHOS Zeus ile Antiope'nin ogullar, ikiz kardeler. Thebai kral
Lykos, Antiope'yi, kle olarak, zalim kars Dirke'ye verdi. ssz bir yere braklan ikizler,
Kithairon dagnda bytldler. Yaplan ktlklere dayanamayp kaan anneleri,
bym ocuklarn bu dagda buldu. Oglanlar, Thebai'ye dndler. Lykos'u ldrp
Dirke'yi kudurmu bir bogann boynuzlarna bagladlar, hayvan salverdiler. Dirke
paraland, cezasn buldu, iki karde, Thebai ehrini tahkim ettiler: Amphion, Hermes'in
kendisine hediye ettigi Lyra'y alyor, kardg tatl nagmelerden evke gelen talar,
kendiliklerinden st ste dizilerek duvar oluyorlard. Amphion, Niobe ile evlendi.
DOSKUR'LAR kiz erkek kardeler Kastor ile Polydeukes (Lat. Polluks)'in genel
adlar. Anneleri Leda, kzkardeleri Helena idi. Kastor, binicilikte; Polydeukes yumruk
dgnde n salmlard. Yigitlik servenleri iinde Theseus tarafndan Auika'ya
karlan Helena'nn kurtarl, Argonaut'lar seferi, Leukippid'ler, das ve Lynkeus ile
arpmalar, en yaygn olanlardr. Sonuncu kavgalarnda Kastor ldrlr. lmsz
Polydeukes ise lmszlgn kardeiyle blr: Zeus, iki kardein beraberce bir gn
Yeralt lkesinde, bir gn yeryznde kalmalarna izin verir. kiz kardeler Dioskur'lar
zellikle gemiciler, tehlikelerde yardma agrrlar, onlar da yldz eklinde ldarlard.
Frtnal havalarda gemi direklerinde ikizli bir parlt grld m, bunun kurtuluu
mjdeliyen Dioskur'lar oldugu dnlr, sadece kk ve tek bir parlt Helena, yani
felket diye yorumlanrd.
LEUKPPD'LER Leukippos'un kzlar Hilaeira ile Phoibe'ye Leukippid'ler denir.
Leukippid'ler, Dioskur'larn (Kastor ile Polydeukes kardeler) karlarydlar. Aphareus'un
ogullar das ile Lynkeus; Leukippid'ler ile, babalarna agrlk vermeden evlenmi
olmalarn, Dioskur'larn balarna kaknca, Dioskur'lar, das ile Lynkeus'un sgrlarn
alp Leukippos'a hediye ettiler. Bu yzden iki erkek kardeler ifti arasnda,
Dioskur'larn lmyle biten etin bir arpma oldu. Daha sonraki bir efsaneye gre bu
dogu, Aphareus ogullaryla nianl bulunan Leukippid'lerin, Dioskur'lar tarafndan
karlmalar yznden kmt.
MELANPPE Aiolos'un kz. Poseidon'dan Aiolos ile Boitos adnda ikiz ogullar oldu,
ocuklar bir dag bana brakldlar. Euripides, iki tragedyasnn konusunu ana ile
ogullarn bulumasndan ald.
Mitologyann diger ikizleri Akrisios ile Proitos ve Pelias ile Neleus iin 67. soruda
Proitos ve Tyro maddelerine baknz. Herakles ile phikles de ikiz kardetiler.
Sona 58 : Kral elerinin mitoslarda rolleri nedir? Bu kadnlarn (yani kralielerin) en
mehurlar hangileri?
ATHRA Atina kral Aigeus'un kars. Poseidon, bu kadna yanam oldugu iin,
oglu Theseus'un babas diye, bazan Aigeus, bazan Poseidon gsterilir. Aithra,
Dioskur'lar tarafndan karlm, kle olarak Helena'ya verilmiti; Helena ile beraber
Troya'ya geldi. ehrin ele geirilmesi zerine, torunlar Demephon ile Akamas, Aithra'y
kurtardlar.
ALKESTS Thessalia'da Pherai ehri kral Admetos'un kars. Alkestis'i elde
etmekte, Apollon, Admetos'a yardm etmi; Moira'lardan, lme vakti gelince, yerine bir
can buldugu takdirde, Admetos'u ller lkesine gtrmeyeceklerine dair sz almt.
Kraln lme vakti geldi; yal anne ve babas, mrlerinin kalan sayl gnlerini ogullar
ugruna feda etmiye raz olmadlar. Admetos'un gen, gzel kars Alkestis'ten baka
kimse bu fedakrlga yanamad. Alkestis tam lmt ki, yasl saraya, Admetos'un
dostu. Herakles geldi. lmn peinden koarak onunla bogutu. Alkestis'i lmn
kollarndan kurtarp yeniden hayata kavuturdu. Kocasn seven Alkestis'in
fedakrlg, Euripides'in Alkestis tragedyasna konu olmutur.
HEKABE Troya kral Priamos'un kars (bk. Soru 67).
KLYTAMESTRA Agamemnon'un kars. Aigisthos, onu batan kard, ikisi bir olup
Troya dnnde Agamemnon'u ldrdler. Sonradan Agamemnon'un oglu Orestes de
onlar ldrd. Homeros'un ksaca temas ettigi bu efsane, Attika'l tragedya airleri
tarafndan sk sk kaleme alnd. Bu tragedyalarda Klytaimestra, ldrmeyi aklna
koymu, gl bir kaatil kadn olarak grnr.
LEDA Sparta kral Tyndareos'un kars (bk. Soru 26). ykleri mitoslara gemi,
diger nl kral eleri iin, ayrca bk. Soru 67.
Soru 59 : Kral eleri arasnda Penelope saylmad, thaka kral Odysseus'un kars
degil miydi?
Penelope'nin mitologyada zel bir yeri oldugu iin, onu ayrca tantmak istedik:
PENELOPE Odysseus'un kars Homeros'un Odysseia destanyla sadk, iffetli
zevce sembol oldu. Penelope, kocasnn yirmi yl sren yoklugunda, talibi olan bir sr
erkegi bir hile ile kendinden uzak tuttu: Kaynatas Laertes iin dokumakta oldugu kefeni
bitirir bitirmez ilerinden biriyle evlenecegine sz vermiti. Ama gndzleri dokudugunu
geceleri gizlice skyordu. Penelope'ye ait u efsane, Homeros'ta yoktur: karios, kz
Penelope'yi Odysseus'a verdikten sonra, damadnn Lakedaimon'a yerlemesini
istemiti. Odysseus'un yine de karsn alp gitmiye kalktgn grnce pelerinden gitti.
Odysseus, karsna: ster benimle gel, ister babanla dn; karar senin! dedi. Penelope
utanarak ban rtt, karios, bu hareketten, kznn, kocasn sevdigini anlad,
gitmelerine engel olmad.
Kadnlarda vefa, sadakat duygusunu gsteren, diger mitolojik yky de burada
zetleyebiliriz:
EUADNE Esir den kocas Kapaneus (Thebai'ye kar yediler) yaklrken kocasn
ok sevdigi iin, odun ygnlarn saran alevlerin iine atlad.
LAODAMEA Trova savanda dman topragna ayak basan ilk Yunanl
Protesilaos'tur; karaya knca ldrld. Gen yanda dul kalan kars Laodameia, bu
lme o kadar aglad ki, tanrlar bir gn gidip karsnn yannda kalmas iin Protesilaos'a
izin verdiler. Prolesilaos, Yeralt lkesi'ne dnerken kars da ld, onunla beraber gitti.
PHYLLS Thrakia'l kral kz. Theseus'un oglu Demophon, Troya dn Thrakia'da
kaldg srada ona evlenme vadetmi, ama Atina'dan uzun zaman dnmeyince Phyllis
kaderinden lmt.
Soru 60 : Yusuf Kamil Paa'nn, Trkede ilk eviri roman olan, Tercme-i Telemak
isimli kitabnn mitologya ile ilgisi nedir?
O kitap Fransz yazarlarndan Fenelon (1651-1715)'un eseridir. Bir rahipti Fenelon.
Kzlarn egitimi konusunda yazdg bir eser zerine, Fransa kral XV. Louis, onu
torunlarna gretmen yapt. Fenelon, kral torunlar iin yazd Les aventures de
Telemaque isimli kitabn. Telemakhos'un servenlerinin anlatldg ve roman yoluyla
egitim amac gdlen, bir yandan da kral eletiren bu kitap, Trkeye ilk defa 1859'da
Yusuf Kmil Paa tarafndan evrildi, bu eviri 1862'de basld. Kitab Ahmet Vefik
Paa'nn ikinci defa evirip yaymlatmas 1880/81 ylndadr. Kitabn yeni bir evirisi Mill
Egitim Bakanlg yaymlarnda kt (Telemakhos'un Bandan Geenler, ev. Ziya shan,
1946). Fenelon'un bu kitab, Yunan mitologyasn bir roman biiminde okuyup grenmek
isteyenler iin faydaldr.
TELEMAKHOS Odysseus ile Penelope'nin oglu. Homeros, gen Telemakhos'ta
yigitlik duygusunun uyann Odysseia'da (V) ok gzel anlatr. Yolculuklara kp uzun
zaman aradg babas yurduna dnnce Telemakhos, annesiyle evlenmek isteyenlere
kar, babasyla birlikte arpt.
Soru 61 : Evltlarda ana baba sevgisini belirten baka mitoslar, efsaneler de var m
Eski Yunan dnyasnda?
ANTGONE Oidipus'un kz. Sophokles, tragedyalarnda, onu, evlt ve kzkarde
sevgisinin en asil kahraman olarak yceltir. Oidipus Kolonos'ta tragedyasnda
Antigone, yal ve kr babasna lnceye kadar sadk kalr. Antigone tragedyasnda
Antigone, devlet zoruna kar insanlgn yazya gememi kanununu ylmadan savunur:
Ben dnyaya kin degil, sevgi paylamya geldim der.
Antigone'nin kardeleri Polyneikes (Thebai'ye kar yediler) ile Eteokles, krallg ele
geirmek iin arpmlar, teke tek dgte birbirlerini ldrmlerdi. Yeni hkmdar
Kreon, babasnn yurduna kar savaa giritigi iin, Polyneikes'in gmlmesini yasak
etti. Antigone, yasaga ragmen, kardeini gmd, ceza olarak diri diri kayalklara
kapatld. Kreon'un oglu ve Antigone'nin nianls Haimon, babasna kar gelerek,
nianlsn kurtarmya kotu. Ama Antigone'nin, kendini asm oldugunu grnce,
kederinden, Haimon da kendi canna kyd. Oglunun akbetini grenen annesi de kendini
ldrd. lmde bile zafer, Antigone'de kalmt: Devlet yasagndaki kaytsz artsz
sertligi temsil eden Kreon, artk yklm, km bir adamdr.
KLEOBS ile BTON Arabay ekecek ineklerin olmadg bir gnde, Argos'taki Hera
tapnag rahibesi olan anneleri Kydippe'nin arabasn, 45 menzil uzaktaki tapnaga
kadar, Kleobis ile Biton ekip gtrdler. Kydippe, tanradan, ogullarna, insanlar iin en
iyi eyi baglamasn diledi. Hera da bu dilegi yerine getirerek iki oglan uyuttu, ocuklar
ylece ldler. Argos'lular iki kardein heykelini Delphoi'ye adadlar. Bu efsanedeki
pessimist hayat grne Yunan air ve filozoflarnda sk sk rastlanr (Silenos).
karios'un kz ERGONE ile kpegi MARA da evlt ve hayvan sadakatinin canl bir
rnegidir (bk. Soru 88).
Soru 62 : Mitologyada sadk dost temasn ileyen ykler de yer alyor mu?
AKHATES Troya'dan kaarken Aineias' yalnz brakmayan dostu. Fidus Akhates
deyimi; vefal, sadk dost anlamna atasz olmutur.
EUMAOS thaka'da Odysseus'un sadk domuz oban. Odysseus, Troya
dnnde, oglu Telemakhos ile, bu obann evinde bulutu.
MENTOR Odysseus'un thaka'daki dostu. Athena, Mentor klgna girerek
Telemakhos'a gt verdi, yol gsterdi.
PATROKLOS Menoitios'un oglu, Homeros'un lyada'snda Akhilleus'un dostu. Vazo
ressam Sosias'n yaptg ok gzel bir tabakta Akhilleus'un, Patroklos'un yaralarn
sar grlr.
PHLOKTETES Herakles, alevler iinde lrken, yanndan hi ayrmadg oklarn,
yayn Philoktetes'e baglamt. Yunanllarla beraber Troya savana giderken, yolda
Philoktetesi bir ylan soktu. Yarann azp kokmas zerine Yunanllar onu ssz Lemnos
adasna braktlar. Philoktetes, burada oklaryla ku vurarak hayatn srdrp
duruyordu. Derken khinler, Yunanllara Philoktetes'in oklar olmadka Troya'nn
alnamyacagn sylediler. Kurnaz Odysseus ile soylu delikanl Neoptolemos, eli olup
yola ktlar. Mnzevi adam, Neoptolemos'tan holand, ona gvendi, hastalk nbetinin
yaklatgn anlaynca yayn, oklarn ona emanet etti. Odysseus, hazr yay, oklar ele
geirmilerken, derhal kamalarn sylediyse de, Neoptolemos'un insanlk duygusu agr
bast. Delikanl, dnp oklarn, yayn Philoktetes'e geri verdi. Tanr Herakles
grndkten sonradr ki, Philoktetes, kendisinde, onlarla Troya'ya gidecek kuvveti buldu,
yaras iyi oldu, attg okla Paris'i ldrd. Bu efsane, Sophokles'in ayn addaki
tragedyasna konu olmutur.
PYLADES Orestes'in sadk dostu. Ayrlmaz iki arkada olular, atasz haline
gelmitir. Babalar Agamemnon'un lmnden sonra Elektra, kk kardei Orestes'i
Phokis kral olan amcalar Strophios'un yanna gtrmt. Orestes, orada amcasnn
oglu Pylades ile beraber byd, iki delikanl birbirlerine sk bir dostlukla baglandlar.
Byynce Argos'a beraber gittiler.
OLAOS Herakles'in ikiz kardei olan phikles'in oglu, Herakles'in araba arkada ve
srcs. Herakles lnce, Herakles'in ocuklarn korudu.
Soru 63 : Mitoslar, alak ruhlu, basit insanlar da tantr m?
AGSTHOS Thyestes'in oglu. Kral Agamemnon, Troya savanda iken Aigisthos,
Agamemnon'un kars Klytaimestra'y ayartt, geri dndg zaman Agamemnon'u
alaka ldrd. Yedi yl sonra da Agamemnon'un oglu Orestes, Aigisthos'u ldrerek
babasnn cn ald.
Attika'l tragedya airleri, bu efsaneyi birok eklemelerle zenginletirdiler. Aiskhylos
(Oresteia), Sophokles (Elektra), Euripides (Elektra), Seneca (Agamemnon); drd de
Aigisthos'u alagn biri olarak gsterirler: Aigisthos, Klytaimestra'y, kocas
Agamemnon'u ldrmek zorunda brakr. Babasnn cn alacak Orestes, karsnda
alak, merhametsiz, fakat dlek birisini bulur, Aigisthos'un iini kolayca grr.
THERSTES lyada destannda (, 211 v.d.) toplanan halk derneginde
Agamemnon'a kar bagrp agran terbiyesizlik eden, irkin, biimsiz bir adam; soydan
yigitlerin tam zdd bayag bir adam. Odysseus, elindeki asay srtna indirerek, onu
susturdu.
Soru 64 : Kral ogullarnn mitoslardaki ykleri nelerdir?
GANYMEDES Troya kral Tros'un oglu, insanlarn en gzeli. Zeus onu karp
kendine saki yapmt. Homeros'taki bu efsaneye sonradan baz ssler eklendi: Buna
gre, Zeus, Ganymedes'i, gzel bir oglana tutuldu diye, bir kartal olup da dagndan
karmt.
HEKTOR Homeros'un lyada'snda Troyallarn ba kahraman. Priamos ile
Hekabe'nin oglu, Andromakhe'nin kocas, Astyanaks'n babas. Savaa giderken
karsyla ogulcugundan ayrl sahneleri ok mehurdur (lyada V). Zeus'un yardmyla
Yunan gemilerini atee verdi. Hektor'un lm: Akhilleus.
Hektor'un oglu Astyanaks' Troya zaptedilince Odysseus, bisar duvarndan aag
atarak ldrd.
HPPOLYTOS Kral Theseus'un Amazonlar kraliesi Antiope'den olan oglu.
Hippolytos, bir avc oldugundan, av tanras gzel Artemis'e tapyor, Aphrodite'yi
umursamyordu. Ak tanras, onun bu kmseyiini cezasz brakmad: Hippolytos'un
vey annesi Phaidra, gnahkr bir akla delikanlya tutuldu, onu batan karmya
alt, Hippolytos, kadn nefretle kovdu. Phaidra, kendini asarken kocas Theseus'a
braktg mektupta, Hippolytos'a iftira ederek, delikanlnn kendisine tecavz ettigini
bildirdi. Theseus, babas Poseidon'dan, haini cezalandrmasn diledi. Tanr Poseidon,
Hippolytos'un atlarn rktt, delikanl paralanan arabasnn altnda srklenerek can
verdi (Euripides'in Hippolytos, Seneca'nn Phaedra tragedyalar). KADMOS
Phoiniks'in oglu ve Thebai'lilerin atas olan Kadmos, Zeus'un kardg kzkardei
Europa'y aramak iin Finike'den denizlere ald. Delphoi tapnagndaki khinden aldg
talimat zerine Boiotia'da, Thebai ehrinin hisar olan Kadmeia hisarn kurdu. Bir
canavar ldrd, Athena ona ldrdg canavarn dilerini topraga ekmesini buyurdu.
Bu dilerden silhl adamlar trediler, bunlara Spartoi dendi. Bunlar birbirleriyle
dvtler, ilerinden be tanesi sag kald. Bu be kii, Thebai ehrinin asil snfnn
atalar oldular. Kadmos, Finike'den yazy getirdi. Zeus, Ares ile Aphrodite'nin kz
Harmonia'y Kadmos'a e olarak verdi. Dgne btn tanrlar geldiler. Getirdikleri dgn
hediyeleri arasnda mehur gerdanlkda vard (Thebai'ye kar yediler), no, Semele,
Agaue (Bakkha'lar), Autonoe, Polydoros; Kadmos'un ocuklardr.
MELEAGROS Aitolia'daki Kalydon ehri kral Oineus ile Althaia'nn oglu. Kalydon
av efsanesinin kahraman. Dogdugu zaman Moira'lar, bu ocuk imdi ocakta bulunan
odun paras yanp bitinceye kadar yaayacak, demiler, Althaia da odunu hemen
ocaktan ekip sndrm, saklamt. ocuk bydg zaman Artemis, lkelerine bir
yaban domuzu musallat etti. Hayvan, Kalydon tarlalarn kasp kavuruyordu. Meleagros,
birok Yunan yigitleriyle bir av dzenledi, domuzu ldrp derisini sevdigi avc kz
Atalante'ye hediye etti. Bu yzden kan kavgada Meleagros, annesinin iki kardeini
ldrd. Bunu duyan annesi de sakladg odun parasn atee att, Meleagros birden
yere ykld, ld. Ovidius'un Metamorphos'larnda efsane bu son ekliyledir. Eski
ekilleri Homeros (lyada X, 5-28) ile Bakkylides'de grlr.
ORESTES Agamemnon'un oglu. Babasnn katilleri olan annesi Klytaimestra ile
Aigisthos'tan intikam almay kendine vazife bildi. Cinayeti iledikten sonra Erinys'ler,
Orestes'in peine dtler. Sonunda Atina'da Areopag nne karld. Hkimlerin yars
lmne, yars beraatine karar verince, Athena'nn lehte oyu sayesinde kurtuldu.
Efsanenin bir baka ekline gre Tauris'teki Artemis resmini getirmek suretiyle kurtuldu
(phigeneia). Euripides, Orestes tragedyasnda onu, vicdan azaplaryla perian bir
hasta olarak gsterir. Orestes daha sonra Hermione ile evlendi, uzun zaman kral oldu
(Pylades, Elektra).
PARS Bir ad da Aleksandros olan ve lyada destanna bu ikinci adyla geen
Paris, Troya kral Priamos'un ogludur. Annesi Hekabe, ryasnda Paris'in Troya'ya
felket getirecegini grdg iin oglunu dag bana braktrmt. Paris, da dag
eteklerinde bir oban olarak byd, nymphe Oinone ile evlendi. tanra (Hera,
Athena, Aprodite), tanra Eris'in elma's iin kavgaya tututuklar vakit, Paris'in hakem
olmasn istediler. Paris, elmann, kendisine mkfat olarak en gzel kadn vermeyi
vadeden Aprodite'ye ait oldugunu syledi. Aprodite'nin yardmiyle Sparta kral
Menelaos'un kars Gzel Helena'y Troya'ya kararak Troya savann kmasna
sebep oldu. Homeros, lyada'da Paris'i psrk bir oglan olarak tasvir eder. Menelaos ile
yaptg teke tek dvte (lyada , 15 v.d.) Aphrodite, Paris'i, karmak suretiyle kurtarr.
Daha sonra Paris, hileli bir ok atyla Akhilleus'u ldrr, ama kendi de ok gemez,
Philoktetes'in attg bir oktan lm yaras alr. Paris'i iyi etmek elinde olan Oinone,
kendisini hor gren vefasz kocasndan yardmn esirger. Paris lr, lnce de Oinone
yaptgna piman olarak kendini ldrr.
PELEUS Aigina kral Aiakos'un oglu, Akhilleus'un babas. Erkek kardeini
ldrdg iin kamak zorunda kald. Thessalia'da Phthia kral Eurytion onu suundan
temizledi, kz Antigone ile evlendirdi. Avlanrlarken Peleus, bilmeden kral ldrd,
olkos'a kat. Orann kral Akastos, Peleus'u tekrar suundan temizledi. Bu sefer de
Akastos'un kars, Peleus'u batan karmak istedi. Yz bulamaynca iftira att. Peleus'u
kocasna ve Antigone'ye ikyet etti, ktledi. Antigone kendini ast. Kral Akastos ise,
Pelion dagnda uyurken Peleus'un av bagn saklad. Kentaur'larn baskn karsnda
Peleus, byk bir tehlikeyle karlat, Khiron tarafndan kurtarld. Daha sonra Peleus,
zorlu bir boguma srasnda, kurtulmak iin klktan klga giren, nereid Thetis'i yenerek
kendine e yapt. Btn tanrlar dgnne geldiler. Ama Akhilleus'u dogurduktan az
sonra Thetis, lml kocasn brakp gitti.
PELOPS Sipylos (Manisa) kral Tantalos'un oglu. Tanrlar kstaha denemek iin
babas, Pelops'u kesmi, yemek diye tanrlarn nne koymutu. Tanrlar kstahlg
anlamlar; sadece kz Persophone'nin kederinden hibir eyin farknda olmayan
Demeter, Pelops'un omuz ksmn yemiti. Tanrlar, Pelops'u tekrar dirilttiklerinde, ona
fildiinden yeni bir omuz yaptlar. Pelops byynce Elis'e geldi. Orann kral Oinomaos,
kim araba yarnda kendisini geerse, kz Hippodameia'y ona verecegini sylyordu.
Gnlllerle arasnda mesafe de brakyor, fakat rzgr gibi hzl koan atlaryla hemen
yetierek kargsyla gnlly ldryordu. Bu ekilde on kiinin canna kymt.
Pelops, kraln araba srcs Myrtilos'u kandrd. Src, tekerleklerdeki demir ivileri
karp yerlerine balmumundan iviler takt. Araba tam yolla giderken tekerlekler koptu,
kral paralanarak ld. Pelops, kral kzyla yurduna dnerken Myrtilos'u da yanna ald,
ama yar yolda ihanetinin ahidini yok etmek iin Myrtilos'u denize att. Bogulan Myrtilos,
Pelops soyu beddua etti; bedduas Pelops'un ogullar Atreus ile Thyeste de, onlarn da
evltlarnda etkisini gsterdi. Efsanenin, net ve aldatma ksm olmayan bir baka
ekline gre: Poseid Pelops'u severdi, ona harika atlar koulu bir araba hediye etti.
Pelops, Hippodameia'y bu araba ile kard. Olympiad oyunlarndaki araba
yarlarnn, Oinomaos ile Pelops'un Elis'te yaptklar yartan ktg sylenir.
THYESTES Pelops ile Hippodameia'nn oglu. Thyestes ile kardei Atreus, daha ok
sevilen kardeleri Khrysippos'u ldrp babalarnn lanetine ugradlar. Sonra Argos
krallgn ele geirdiler. Ama Thyestes, hkmdarlgn sembol olan altn kuzuyu ald,
Atreus'un kars Aerope'yi ayartt. Suu ortaya kt, kat, kaarken Atreus'un oglu
Pleisthenes'i de beraber gtrd, kendi oglu gibi bytt. Oglan byynce Thyestes
onu Atreus'u ldrmeye yollad. Atreus, delikanly ldrd, ldrdgnn kendi oglu
oldugunu sonradan anlad. Krallg blmek va'diyle ne yapt, yapt, sefalet iinde
dolap duran Thyestes ile ocuklarn yanna getirtti. Theyestes'in ogullarn gizlice
kestirdi; barma ziyafetinde babalarnn nne yemek diye koydu. Hibir eyin farknda
olmyan Thyestes, ogullarn yedikten sonra Atreus piirilmeyen ksmlar gsterdi.
Theyestes, korkun lanetler savurarak masay devirdi. Duydugu dehetten, rkntden,
gnetanr Helios bile, gkteki yolunu tamamlamadan geri dnd. Thyestes'in, kendi z
kz Pelopia'dan Aigisthos adnda bir oglan ocugu oldu. Atreus, az sonra Pelopia ile
evlendigi iin bu oglan kendi ocugu bildi. Atreus, yetikin Aigisthos'u, Thyestes'i
ldrmeye yollad. Aigisthos, asl babasnn, Thyestes oldugunu son dakikada grendi.
Atreus'u ldrp onun tahtna babas Thyestes'i geirdi. Daha sonra Atreus'un oglu
Agamemnon kral olunca Aigisthos, Agamemnon'un kars Klytaimestra'y ayartarak
kadnn yardmyla bu sefer de Agamemnon'u ldrd. Pelops soyunun bu dehet
dolu olaylar, tragedya airlerince sk sk ilenen konular oldu. Bugne kalan Yunan
tragedyalarnda bu mitosun sadece son ksm, Agamemnon ve ocuklar, anlatldg
halde, latin airi Seneca, Thyestes tragedyasnda korkun ziyafeti ele alr.
THESEUS Bir Attika efsanesi kahraman. Atina kral Aigeus (yahut; tanr Poseidon)
ile Aithra'nn ogullar. Troizen ehri kral Pittheus, onu yannda bytt. Bir delikanl
olunca Theseus, Atina'ya gitti. Yolda Sinis, Skiron, Prokrustes adlarndaki dev
haydutlar, Krommyon domuzunu ldrd. Atina'da, Medeia'nn kkrtmalar zerine kral
Aigeus, bu yigit delikanly ldrmek istedi; ama tam vaktinde, klcndan, bu delikanlnn
kendi oglu oldugunu anlad, lmn nledi. Theseus, kudurmu Marathon bogasn
yere serdi, kurban etti. Kan vergisi olarak Minos'un Atina'llardan almakta oldugu ve bir
canavara yedirilecek yedi kz, yedi oglan, on drt genle beraber Girit'e gnderildi.
Minos, Theseus'un, Poseidon soyundan olduguna inanmaynca, Theseus, kendisini
gemiden denize att, denizin dibinde tanra Amphitrite tarafndan karland, agrland,
hediyelerle geri gnderildi. Girit'te Theseus'a kral Minos'un kz Aiadne k oldu. Kz,
ona bir yn yumag verdi. Theseus, girdigi Labyrinthos'un kark, karanlk dehlizlerinde
yrdke bu yumag yere sagd. Canavar Minotauros'u ldrp bu yumak sayesinde
yolunu bularak geri dnd, Ariadne'yi alp. kat. Naksos adasnda kz brakp gitti.
Dionyssos, terkedilmi Ariadne'yi kendine e ald. Theseus'un gemisi Atina'ya
yaklayordu ki, Theseus zaferle dnerse gemiye beyaz yelkenler ekmeyi
kararlatrdklarn unuttu. Yolunu gzleyen babas Aigeus, gemide kara yelkenler
grnce oglunu ld sanarak kahrndan kendini denize att. Bu denize ondan sonra
Aigeus'un ad verilerek Aigae (Ege) denizi dendi. Theseus, Amazonlar ile savaa gitti,
kralieleri Antiope (yahut: Hippolyte)'yi karp onunla evlendi. Amazonlar kraliesinden
Hippolytos adnda bir oglu oldu. Bu oglan, Phaidra ile arasndaki trajik ak yznden
ld. Bir baka efsane halkas, Theseus'u Peirithoos'a baglar (Helena'nn karlmas,
Hades'e gidi geli).
TROLOS Troya kral Priamos'un ogullarndan biri. Akhilleus, onu bir eme
banda atlarn sularken bastrd. Troilos kamya yeltendi, ama Akhilleus yetiip onu
ldrd. O srada emeden su doldurmakta olan, Troilos'un kz kardei Polyksena ise
kap kurtulmaya muvaffak oldu. Homeros'ta bulunmayan, Kypria epos'unda
anlatlan bu hikye, sk sk vazo resimlerine konu olmutur.
Soru 65 : Kral kzlarnn mitoslardaki ykleri nelerdir?
CAMLLA Volsci'ler kral Metabus'un, Amazonlara benziyen kz. Aeneas'a kar
yaptg savata Arruns'un attg bir okla ld (Vergilius. Aeneis X, 648 v.d).
DDO Tyros (Finike) kralnn kz. Erkek kardei Pygmalion, parasna tamah ederek
Dido'nun kocasn ldrnce Dido, Afrika'ya kat. Orada kral arbas'tan bir sgr derisi
tutacak yer satn ald. Dido, sgr derisini ince ince dilerek uzun eritler haline getirdi.
Toprag bu ekilde lp arazisinin snrlarn geniletti. Bu arazi zerinde Kartaca hisar
olan Byrsa'y kurdu. Vergillius, Aeneisin drdnc blmnde Dido'nun, Kartaca'ya
gelen Troya'l kahraman Aineias'a olan akn, Aineias'n kendisini brakp gitmesi
zerine ackl intiharn anlatr.
ELEKTRA Agamemnon ile Klytaimestra'nn kz. Homeros'ta ad gemezse de
Attika tragedyalarnn balca kahramanlarndan biridir. Elektra, babasnn
ldrlmesinden sonra, ilerde intikam alacak olan, kardei Orestes'i uzaklara karr.
Kendisi, utan ve nefretten deliye dnm, ezilmi bir halde, kaatillerin yannda kalr.
Uzun bekleyilerden sonra Orestes, nihayet dnp gelir, iki kardein dramatik bir
karlama sahnesinden sonra Orestes, annesiyle Aigisthos'tan intikam alr.
byklerin Elektra tragadyalar, gnmze kadar gelmitir: Aiskhylos: Khoephoroi,
Sophokles: Elektra (Bu tragedyada kardeinin ldgn bildiren yalan bir haber
zerine derin kederlere gmlm Elektra'nn kardeiyle buluma sahnesi, eserdeki
trajigi son haddine karr), Euripides: Elektra (Elektra, Euripides'in eserinde
kltlmek maksadyla bir kyl ile evlendirildigi iin olay, kahramanca yceliginden
ok ey kaybetmitir.)
HERMONE Andromakhe tragedyasnda Euripides, Troya zaferiyle zenginlemi,
sonradan grme Sparta kral Menelaos ile Helena'nn kalbsiz ve magrur kz
Hermione'yi, entrikal bir olayn iinde, ele alr.
HYPSPYLE Anadolu karsnda bir ada olan Lemnos kral Thoas'n kz. Lemnos
kadnlar, kurbanlarn ihmal ettikleri iin Aphrodite'nin gazabna ugradlar: Thrakia'ya
savaa gitmi kocalar, orada baka kadnlar almlard. Lemnos kadnlar da dnen
erkeklerini ldrmeye karar verdiler. Yalnz Hypsipyle, ihtiyar babasn gizlice kurtard;
sag kalan tek erkek Thoas idi. Hypsipyle, kadnlar adasna kralie oldu. Ama daha sonra
Argonaut'lar kagelince Lemnos'un bu yalnz kadnlar, onlar gler yzle karladlar.
Argonaut'lar giderlerken geride yeni bir soy yetiiyordu. Hypsipyle'nin de ason'dan bir
oglu olmutu. Sonradan, babasn kurtardg meydana knca Hypsipyle, Lemnos'tan
kovuldu, Korinthos ile Arkadia arasnda bir ehir olan Nemea'ya geldi, kraln kk oglu
Opheltes'e dad oldu. (Thebai'ye kar yediler) Nemea'dan geerlerken Hypsipyle,
susam yigitlere bir pnar gsterdi. Bu aralk otlarn stne brakm oldugu ocugu bir
ylan ldrd. Yediler, ocuga Arkhemoros (lm ncs) adn verdiler (nk
Amphiaraos, ocugun lmn kendi lmlerine de iaret saymt), orada Yunan mill
bayramlarndan biri olan Nemea enliklerini kurdular. Euripides'in Hypsipyle
tragedyasndan gnmze sadece baz paralar kalmtr.
LONE Troya'nn son kral Priamos'un en byk kz, Thrakia kral Polymestor'un
kars. Priamos, en kk oglu Polydoros'u, ablas lione'ye emanet etmiti, lione, kk
kardeini kendi ocugu gibi gsterdi, kendi oglunu ise Polydoros diye tantt. Zaferi
kazanm Yunanllar, Troya dnnde Thrakia'dan geerlerken kral Polymestor,
Priamos'un oglu Polydoros'u ldrmeye kalkt. ocuklarn kartrlm oldugunu
bilmediginden, Polydoros diye, kendi ogluna kyd, lione de Polydoros'un szne uyarak
kocasn ldrd. Efsanenin degiik ekli: Hekabe.
PHGENEA Mykenai (Argos) kral Agamemnon'un kz. Agamemnon, kzn
Aulis'te Artemis'e kurban etmek zorunda kalmt, phigeneia kurban edilmek zereyken
tanra Artemis, yerine bir dii geyik koyarak kz kard, onu Tauris'deki tapnagna
rahibe yapt. Beri yanda phigeneia'nn erkek kardei Greste, annesini ldrnce
Erinys'ler onun peine dtler. Apollon, Orestes'e, Tauris'teki Artemis resmini alp
Attika'ya getirirse kurtulacagn syledi, phigeneia, imdi yabanclar Artemis'e kurban
etmekle grevliydi; Orestes ile arkada Pylades'i de ayn akbet bekliyordu. Ama iki
karde (phigeneia, Orestes) birbirlerini tandlar, tanra Artemis'in resmini alp.
yurtlarna katlar. Euripides, phigeneia Aulis'te, phigeneia Tauris'te adlarnda
iki tragedya yazd. Aiskhylos, Agamemnon tragedyasnda Aulis'teki kurban sahnesini
koroya naklettirir.
NAUSKAA Phaiak'lar kral Alkinoos'un kz; Odysseia destannn en ho, en sevimli
gen kadn (Odysseia V).
POLYKSENA Priamos'un kz. Homeros'tan sonraki bir efsaneye gre, Akhilleus bu
kz sevmi, onu elde etmek istemiti. Akhilleus, Troya'llarla grmeye geldigi zaman,
pusudaki Troya'llar zerine ullandlar, Akhileus'u ldrdler. Troya'nn alnmasndan
sonra Akhileus'un ruhu, Polyksena'nn, mezar banda kurban edilmesini diledi.
Neoptolemos, Polyksena'y kurban etti. Polyksena'nn cesaret ve metaneti, Yunan
ordusunu duygulandrd, aglatt (Euripides'in Hekabe tragedyas).
Soru 66 : Halktan kimselerin de mitoslarda yeri var m, ne lde?
Tragedyalarn balangc, ekirdegi olan mitoslar, tanr ve kral soylarnn hayat
yklerini n plana almakla beraber, tanr veya tanralarn sempati yahut nefretlerini
zerlerine ekmeleri orannda, halktan kimselerin servenlerine de yer verir, onlarn
balarna gelenleri de anlatrlar, rnekler:
AKONTOS ve KYDPPE Gen Akontios, Keos adasndan kalkm, Delos'a Artemis
enliklerine gelmiti. Orada Kydippe adnda Atinal bir kza k oldu. Kz elde etmek
iin bir hileye bavurdu. Bir elmann zerine: Artemis hakk iin, ben Akontios ile
evlenecegim! szlerini kazd, tapnakta elmay kzn nne att. ilk agda yazlar, hep
yksek sesle okunurdu. Elmay eline alan kz da, elmada yazl szleri bu ekilde
okuyunca yemin etmi oldu. Tanra Artemis, delikanlnn bu dileginin gereklemesine
yardm etti: Babas, kzn ne zaman bir bakasyla evlendirmek istese, tanra araya bir
hastalk soktu. Kydippeyi Akontios'la evlendirmekten baka are kalmad. Bu efsaneyi
Kallimakhos ile Ovidius ilemilerdir.
PHLEMON Philemon ile kars Baukis, yoksul kimselerdir. Zeus ile Hermes,
insanlar denemek iin yeryzne indikleri vakit barnacak bir yer bulamamlar, yalnz
Philemon ile Baukis tarafndan agrlanmlard. ki fakirin, kt kanaat yiyeceklerini
kendileriyle paylamalar, Zeus ile Hermes'e pek dokundu. Bir tufan ta kalbli insanlar
yutup giderken, Philemon ile kars, kurtarlmak suretiyle mkfatlandrldlar (Ovidius,
Metamorphos'lar 611).
PYRAMUS ile THSBE Babylon'lu iki sevdal. Yanyana olan evlerinde ancak
duvardaki bir delikten konuabiliyorlard. Efsanelerde Asur kral Ninos'un mezarnda
bulumak zere szletiler. Kz, Thisbe; daha nce geldi, ama karsna dii bir aslan
knca kat, kaarken rtsn mezarn yanna drd. Oglan, Pyramus, gelip de
parampara edilmi rty grnce Thisbe'yi de ldrlm zannetti, kendine kyd.
Thisbe, bir sre sonra dnnce Pyramus'u can ekiir bir halde buldu, o da kendini
ldrd (Ovidius, Metamorphos'lar V, 55 v.d.).
KLEOBS ile BTON bk. Soru 61.
Soru 67 : Kadnlarn ihanet, hainlik, merak, tecesss, bbrlenme, kskanlk ve
ntikam gibi trl duygularn dile getiren; bu yzden tanr veya tanralarn gazaplarna
ugraylarn, hayatlarnn facialarla sona erdigini anlatan mitoslar hangileri?
ANDROMAKHE Troya savanda Yunan gemilerini atee veren yigit Hektor'un
kars, Astyanaks'n annesi. Troya zaferinde Neoptolemos, onu kle olarak Epeiros'a
gtrd. Euripides'in Andromakhe tragedyasnda Neoptolemos onunla evlenir. Ama
daha sonra paras iin Hermione ile de evlenince Hermione, ocugu olmadg iin,
Andromakhe'ye kar korkun bir kskanlk duyar.
HEKABE (Lat. Hecuba) Troya kral Priamos'un kars; Hektor, Paris, Polyksena'nn
annesi. Euripides, Hekabe tragedyasnda, Troya'nn dmesinden sonra onun, kle
olarak Yunanllar tarafndan gtrln anlatr. Hekabe, Thrakia'da kral Polymestor ile
karlar. Hekabe, en kk oglu Polydoros'u hazineleriyle beraber krala emanet etmi,
ama kral, servetini ele geirmek iin, ocugu ldrmt. Hekabe, Polymestor'u kandrp
adrna eker; Troya'l kadnlarla birlikte kraln ocuklarn ldrdg bu adrda
Polymestor'un da gzlerini kr eder. Efsaneye gre Hekabe sonradan bir kpek
olmutur: Hellespontos (anakkale bogaz)'da Kynossema (kpek mezar) dagnda bir
yer, Hekabe'nin mezar diye gsterilirdi.
NO Orkhomenos kral, Athamas'n, ilk kars Nephele'den iki (Phriksos ile Helle),
Kadmos'un kz olan ikinci kars no'dan da iki (Learkhos ile Melikertes), drt ocugu
olmutu, no, tanrlar kurban edilmelerini istiyorlar, diye bir fal uydurup vey evltlarn
ldrmeye kalkt. Phriksos ile Helle, altn postlu koun srtnda deniz ap canlarn
kurtardlar. Athamas delirdi, Learkhos'u ldrd; ldrmek iin no'yu da kovalamaya
balad. no, korkudan, sag kalan oglu Melikertes ile beraber, kendini denize att. Ana
ogul, deniz tanrs oldular. Leukothea adn ajan no, frtnal havalarda denizcilere
yardm eder. Attika'l tragedya airleri, bu efsaneyi eitli sekilerde ilemilerdir.
KEKROPS Efsaneye gre ilk Attika kral, Atina'y o kurdu, toplum hayat kanunlarn
o yapt. Kekrops; yar ylan, yar insan biiminde bir yaratkt. Athena ile Poseidon'un
Attika ili iin yaptklar yarta Kekrops hakem olmutu. Athena, Kekrops'un kzlar
Aglauros, Pandrosos ve Herse'ye kapal bir kutu emanet etti; kutunun iinde ocuk
Erikhthonios (yahut: Erekhteus) vard. Meraklarn yenemiyen kzlar, Athena'nn
tembihini dinlemeyip kutuyu atlar, delirdiler, kendilerini Akropolis kayalarndan aag
attlar. Bu kz karde, iy tanralardr, ekinlere betbereket saarlar.
KEPHALOS Tanra Eos, Kephalos'u seviyordu, onu kard. Bir baka efsaneye
gre Kephalos, Atina'da Erekhteus'un kz olan Prokris'in kocasyd. Sekiz sene
yadellerde dolat. Gen karsnn sadakatini snamak iin klk degitirip dnd.
Hediyeler verip Prokris'i ayartmya muvaffak oldu. Sonra da, fke iinde, kendini tantt,
ama yine bartlar. Kephalos ava gitmekten ok holanrd. Kskanlk yznden,
Prokris, kocasnn peine dt. Kephalos, allarn arasnda bir hrt duyunca orada
bir av hayvan var sand, kargsn frlatarak Prokris'i ldrd., Bu efsaneyi Ovidius,
Metamorphos'larnda anlatr. KORONS "Phlegyas'n kz, Apollon'un sevgilisi.
Koronis, Apollon'un oglu Asklepios'u henz karnnda tarken, Apollon'u bir lml ile
aldatt. Koronis'in bu ihanetini tanrya, o zamana kadar beyaz bir ku olan karga haber
verdi. Koronis, Apollon'un kardei Artemis'in okuyla ldrld, ugursuz haberi getiren
karga ise o gnden sonra hep kara tyl oldu. Apollon, oglu Asklepios'u l annesinin
karnndan kurtard; bytp terbiye etmesi iin Khiron'a gtrd.
MEDEA Kral Aites'in kz. Byclg sayesinde Argonaut'lardan ason'a, altn
postu elde etmesinde yardm etti. ason'un kars olarak Yunanistan'a geldi, olkos'ta
Pelias'n saraynda, yal bir bogay para para kesip byl otlarla kaynatarak
genletirdi, Pelias'n kzlarn kandrd; babalarn ldrtp, sonra yine ayn yoldan
genletirmeye kalkt. Ama bu defa byclgnde muvaffak olamad, ason ile
Medeia, Korinthosa katlar. Orada ason, bu vahi kadndan usand, kral Kreon'un kz
Glauke (yahut: Kreusa) ile evlenmek istedi. Kovulan Medeia, korkun bir intikam ald:
Yeni geline bir elbise yollad; elbiseden fkran alevler, kral ile Glauke'yi yakp
ldrdler. Medeia, ason'dan olmu iki ocugunu ldrmek suretiyle ason'u da
cezalandrd. Sonra kanatl arabasyla Atina'ya, kral Aigeus'un yanna kat. Bu
Korinthos efsanesi, dnya edebiyatna Euripides'in Medeia tragedyasndaki bu
ekliyle geti. Seneca da bir Medeia tragedyas yazmt,
NOBE Tantalos'un kz, Thebai kral "Amphion'un kars olan Niobe: Benim 7
oglum, 7 kzm var; seninse yalnz iki ocugun: Artemis, Apollon! diyerek Leto'ya kar
bbrlenmiti. Apollon ile Artemis, tanrsal oklaryla Niobe'nin btn ocuklarn
ldrdler. Niobe, duydugu derin acyla ta kesilip bir kaya oluverdi. Bugn Anadolu'da
Sipylos (Manisa) dagnda, uzaktan insana benzeyen bir kayann, gzyalar dken
Niobe oldugu sylenir. Homeros'ta da (lyada XXV, 602-617) bulunan bu efsaneyi
airler, ressamlar, heykeltralar sk sk konu edinmilerdir. Aiskhylos da bir Niobe
tragedyas yazmt. Niobe'nin hikyesi, Ovidius'un Metamorphos'larnda da anlatlr. /
Ovidius'un iirinin Trkesi: Tercme dergisi 11 (1942). /
PHNEUS Salmydessos kral, iki efsanede geer: 1) Harpyi'ler. 2) Phineus'un,
Boreas kz Kleopatra'dan iki oglu olmutu. Phineus, ikinci defa evlendi, iki vey oglunu
kskanan ikinci karsnn, ocuklarn gzlerini karmasna gz yumdu. Boreas ogullar,
Argonaut'lar seferinde, Salmydeos'tan geerlerken zavall yegenlerini kayalklardaki
zindanlarndan kurtardlar, ceza olarak da Phineus'un gzlerini kr ettiler.
FROTOS Tiryns kral, ikiz kardei Alerisios ile, Argos iin ekitiler, sonunda lkeyi
aralarnda bltler. Proitos'un kars, Stheneboia idi (Bellerophon). Proitos'un
Proitid'ler diye adlandrlan kz, Dionysos'un kutsallgn hor grdkleri iin delirtildiler.
Khin Melampus, onlar iyi edecegini syledi, yalnz karlk olarak Argos lkesinin
yazsn istedi. Proitos bu teklifi reddedince hastalk azd, teki kadnlara da geti.
Melampus, bu defa kendisi ve kardei iin, Argos'un te ikisini istedi, ald. Sonra da
Proitid'leri daglara srd. En byk kz, bu kovalay srasnda ld. Melampus, tekileri,
suyundan ienleri araptan tiksindiren bir pnarda iyi etti. Bir baka efsanede Proitid'lerin
hastalklarna Hera'nn fkesi sebep gsterilir. kz, kendi gzelliklerini Hera'nnki ile
lmeye kalkmlard.
TYRO Salmoneus'un kz. ok gzel bir kz olan Tyro, rmak tanrs Enipeus'u
seviyordu. Poseidon, Enipeus klgna girerek Tyro'ya yaklat. Tyro, bu yaklamadan
Pelias ile Neleus adndaki ikizleri dogurdu. vey annesi Sidero, Tyro'ya ikence ettigi
iin Tyro, ikizleri bir tekneye koyarak rmaga brakt. ocuklar ssz bir yerde hayvanlar
emzirip byttler. Bydkleri vakit cefa gren anneleri Tyro'yu buldular, kt kalpli
Sidero'yu ldrdler. Sophokles, Tyro adnda bir tragedya yazm, zamannda n
kazanm olan bu eserden gnmze sadece baz paralar kalmtr.
Ayrca bk. PANDORA (Soru 52).
Soru 68 : Yeralt lkesinde ebedi sulularn kimlikleri 58. soruda sylenmiti. Byle,
tanrsal dzeni bozduklar iin, tanrlarn hmna sagken ugrayan erkekler de var m?
AAS Salamis kral Telamon'un oglu olan Aias'la kartrlmamas gereken bu Aias,
Lokris'li Oileus'un ogludur. Krk gemiyle Troya'ya gitti. Telamon oglu Aias'n zddna, bu
Aias ufak tefek bir adamd. Troya'daki Yunan kahramanlarnn, Akhilleus'tan sonra en
hzl koan idi. Troya alnnca Aias, Athena tapnagna sgnm olan tanr szcs
Kassandra'y orada yakalad, tapnaktan kard, tecavz etti. lenen. bu su, Athena'y
kzdrd. Aias, yurduna dnerken, Athena onun gemisini paralatt. Poseidon'un
yardmyla Aias, bir kayaya kp cann kurtard. Ama bu sefer de tanrlara inat lmden
kurtuldugunu syleyince, Poseidon, gazaba geldi, dili assyla kayay paralad.
Dalgalar, Aias' yuttular.
AKTAON bk. Soru 69.
BELLEROPHON (Bellerophontes) Korinthos'un kurucusu Glaukos ile Eurymede'nin
oglu; Sisyphos'un torunu, iledigi bir cinayet yznden yurdundan kap Tiryns kral
Proitos'un yanna sgndg srada kraln kars Anteia (yahut: Stheneboia) delikanlya
k oldu. Oglandan yz bulamaynca, peime dyor diyerek, onu kocas Proitos'a
ikyet etti, iftira att. Kral Proitos, Bellerophon'a bir mektup verdi; Bellerophon'u
kaynatas, Lykia'llar kral obates'e yollad. Mektupta Bellerophon'un ldrlmesi
yazlyd. Bunun zerine obates, Bellerophon'u canavar Khimaira ile savamaya
gnderdi. Bellerophon, uan at Pegasos'a binerek canavar ldrd, obates de
fikrinden cayarak Bellerophon'u kendisine damat ve veliaht yapt. Ama Bellerophon,
kstahlga kalkt: Pegasos'un srtnda gklere umak istedi. Zeus onu atndan drd.
Tanrlarn lanetine ugrayan Bellerophon, delirdi, ld.
ERYSKHTHON Trakya kral Triopas'n oglu. Tanra Demeter'in kutsal
korularndan birinin agalarn kesmeye kalktg iin, asla giderilemeyen bir alkla
cezalandrld. Varn yogunu bu oburluk ugruna yiyip bitirmiti ki, kz imdadna yetiti.
Poseidon, bu kza klktan klga girme yetenegi vermiti. Kz, bu yetenekten faydaland,
boyuna yeni yeni yiyecekler oldu babasna. Adam, kzn da yedi yuttu. Eriebildigi
kadarnca kendi kollarn bacaklarn bile yedi. Mecaz anlam topragn suyunu, nemini
emip kurutan kzgn gne olan bu mitosu Kallimakhos, Demeterhymnos adl iirinde
anlatr.
PANDAREOS Tantalos'un hrszlklarna katlarak, Girit'teki Zeus tapnagn
bekleyen altn kpegi alp Sicilya'ya katysa da cezasn buldu: ta kesildi, bir kaya
oldu. kz vard; onlar da Harpyi'ler karp intikam tanralar Eriny'lere teslim ettiler.
Kzlar da Eriny'lerin kullar kleleri oldular.
Soru 69 : Mitologyada hayvana, bitkiye, iege ve baka eylere dnen insanlar,
periler kimlerdir ve nelerdir ykleri?
AEDON Blbl. Bir Attika efsanesine gre Aedon (yahut: Prokne), Atina kral
Pandion'un kzyd. Thrakia kral Tereus ile evlendi, tys adnda bir ocugu oldu. Tereus,
karsnn kzkardei Philomele'ye satat, kz kirletti, suu anlatamasn diye de kzn
dilini kopard. Ama su gizli kalmad. ntikam almak iin iki kzkarde, tys'i kestiler,
babas Tereus'un nne, yemek diye koydular. Tereus, cinayeti grenince deliye dnd,
kaan katil kadnlarn peine dt. Tam yetitigi srada Zeus, daha byk felketleri
nlemek iin n de birer ku yapt. Tereus htht, Philomele krlang, Aedon da bir
blbl oldu; blbl olup ondan sonra da durmadan tys, tys diye ac ac tmeye koyuldu.
Kaybolmu Tereus tragedyasnda Sophokles, bu efsaneyi ilemiti. Baka Yunan
soylarnda bu masal, degiik bir ekilde anlatlr: tys'in bir ad da tylos idi. Annesi onu
yanllkla ldrd. Kadn, ok ocuklu diye kskandg, eltisinin en byk oglunu
ldrmek istemi, ama karanlkta bilmeyerek kendi ogluna kymt.
ARAKHNE Lydia'l bir kadn. Athena'y dokumaclkta yara davet etti.
Dokumalarnda kusursuz bir iilikle tanrlarn aklarn tasvir ediyordu. Dokuma
tezghnn bulucusu olan Athena, bu meydan okumaya ok kzd. Arakhne'yi rmcek
yaparak cezalandrd.
AKTAON Boiotia'l bir avc. Bir gn Nymphe'leriyle birlikte ykanan tanra Artemis'i
gzetledi. Buna ok kzan gen tanra, Aktaion'u bir geyik yapt, Aktaion'u, kendi
kpekleri paraladlar.
ASTERA Titan Koios ile Phoibe'nin kz; Leto'nun kzkardei. Asteria, kendisini
seven Zeus'tan katg iin, Zeus onu bir bldrcn (ortyks) yapt; bldrcn kendini denize
att; yzen bir ada, Ortygia adas oldu (Delos).
ATTS Phrygia tanrs. Tanra Kybele, Attis'i lgnca seviyordu. Attis, onun
sevgisine nce karlkta bulundu, sonra lml bir kzla evlendi. Hakarete ugrayan
tanra, dgnde konuklar arasnda grnerek onlar korkudan delirtti. Attis, daglara
kap kendini ldrd. Attis'in kanndan menekeler bitip iek atlar.
BYBLS Miletos'un kz. Erkek kardei Kaunos'u sevdi, bu gnahkr ak yznden
bir pnar oldu (Ovidius, Metamorphos'lar X. 450 v.d.)
DAPHNE Apollon, gzel nymphe Daphne'ye k oldu, nymphe'nin peine dt.
Tam yakalyacag srada peri kz dua etti, bir defne agac (Yun. daphne) oluverdi.
HYAKNTHOS Yunan ncesi tanrlardan; kzgn yaz aylarnda tabiatn lp,
yeniden canlanmasn temsil eder, Hyakinthia ad verilen trenlerini Dor'lar, zellikle
Amyklai (Peloponnesos) da kutlarlar, ama bu enlikler Apollon erefine yaplrd.
Efsaneye gre Hyakinthos, Apollon'un sevgilisiydi. Apollon, disk atarken onu kaza ile
ldrd; delikanlnn kanndan aan iege Yunanllar hyakinthos (smbl) dediler.
O Argos krallarndan nakhos'un kz, Zeus, bu kz sevdi. Ama Zeus'un kskan
kars Hera, o'yu bir inek yaparak yz gzl dev Argos'u bana beki koydu. Zeus'un
emriyle Hermes, Argos'u ldrd. Hera da bir at sinegi yollad, sinek ignesiyle o'yu
kovalamaya balad. ldran o, birok yerler dolaarak Bosporos (inek geidi)'tan
(Bogazii) Asya'ya geti, nihayet Msr'da rahata kavutu, o. Msr'da, Zeus'a, oglu
Epaphos'u dogurdu. Aiskhylos bu efsaneyi Hiketides / Yalvaranlar / tragedyasnda
kullanlr. Prometheus tragedyasnda ise o, dolambal yolculugu srasnda zincire
vurulu Titan'n yanna gelir, Prometheus ona gelecekteki kaderini, nceden haber verir.
KALLSTO Artemis'in yannda Arkadia'l bir nymphe, Zeus'tan gebe kalnca, bakire
Artemis, onu bir dii ay yaparak cezalandrd. Kallisto'nun dogurdugu Arkas,
Arkadia'llarn atas oldu. Zeus, Kallisto'yu yldzlarn arasna koydu (Bykay).
KEYKS ve HALKYONE Keyks, Trakhis kralyd, denizde boguldu. Kars
Halkyone'nin aglaylarnn sonu gelmiyordu. Kadna acyan tanrlar, ikisini de birer
yelkovan kuu (halkyone) yaptlar. Yelkovan kularnn kuluka zamannda deniz
durgun, hava gzel olurmu; byle gnlere Halkyone gnleri denir. (Ovidius,
Metamorphos'lar , 410 v.d.).
LAMA Yunan halk inannda bir hayalet; ocuklar alan, kanlarn emen bir
vampir, Lamia, eskiden ok gzel bir kralie imi. Zeus'tan aslan gibi ogullar, kzlar
olmu. Fakat kskan Hera, onun ocuklarn ldrerek elinden alm. Bunun zerine
Lamia, karanlk bir magarada oturan, kskanlk ve mitsizlikten mesut annelerin
ocuklarn alp karan, yiyen irkin bir canavar olmu.
MNY'LER Sonradan Boiotia'nn bir paras olan Orkhomenos'ta, Mykenai agnda
gl bir soy. Argonaut'lar seferine en ok onlarn katldklar sylenir. Orkhomenos'taki
bir kubbeli mezarda, Yunanllar kral Minyas'n hazinelerinin bulundugunu kabul ederlerdi.
Arkeolojik keifler, nc bin ylda Mykenai ncesi eski bir kltrn varlgn gsteriyor,.
Kral Minyas'n kzlar Minyad'lar zerine yle bir efsane var: Bu kzlar Dionysos
enliklerine katlmak istememiler, evlerinde kalp yn egirmi, rg rmler. Tanr da
onlar deli ederek cezalandrm, sonra da birer gece kuu yapm.
NARKSSOS (Lat. Narcissus) rmak tanrs Kephissos'un gzel oglu Narkissos,
kendisine k olan, dag nymphe'lerinden Ekho (yank)'yu hor grdg, akna karlk
vermedigi iin cezalandrld: Bir pnara egilmiti, suda kendi yzn grd, kendi
hayaline vuruldu, dindirilemez bir zlem iinde orackta eridi, yerinde bir nergis at. /
Ovidius'un, Metamorphos'larnda bu efsaneyi anlatan iiri Trkeye evrilmitir: Tercme
dergisi 25 (1944)/
PROTEUS Denizler hakan Poseidon'un gelecekten haber veren yal oban.
Menelaos, Pharos adasnda fok balklar arasnda dinlenmekte olan Proteus ile ekiti.
Menelaos, ondan, Troya dnnde yolda bana gelecekleri grenmek istiyordu,
sonunda grendi. Bogumalar srasnda Proteus boyuna klk degitirmi; aslan, ylan,
kaplan, domuz, su ve aga olmutu (Odysseia V, 36-43 v.d.).
SYRNKS Yan yana baglanm, eitli uzunlukta kam sap paralarndan yaplan
oban kaval. Efsaneye gre Syrin bir nymphe idi. Pan, bu periye tutuldu, peine dt,
tam yakalyacag srada nymphe bir kam oldu. Pan, bu kamtan bir kaval yapt, ak
arklarn bu kavalla ald (Ovidius, Metamorhos'lar , 690 v.d.).
TALOS Yunan mitologyasnda iki Talos vardr, biri Girit'li bir dev (bk. Soru 91).
imdi szn edecegimiz Talos ise, mitologyann ilk uan adam olan Atina'l
Daidalos'un yegeni ve mezidir, testereyi, pergeli, mleki arkn o icad etmiti.
Daidalos bu yzden onu kskand, Akropolis'ten aag att. Talos derken bir keklik
oldu; cana kyan Daidalos Girit'e kat.
THEOPHANE Bisaltes'in gzel kz. Tanr Poseidon, onu bir koyun yapt ve yaklat
ona. Phrikossos'u Kolkhis'e gtren altn postlu ko, bu Koyun Theophane'den
dogmutu.
Soru 70 : Mitologya bir yanyla savalar, ekimeler olduguna gre en nl silhlar,
kimlerin hangi silhlardr?
En byk silh, Zeus'un kalkandr:
AGS Hephaistos'un Amaltheia adl keinin derisinden yaptg bu kalkan Zeus,
Athena'ya baglad. Kenarlarnda yz tane saag, ortasnda Gorgon ba olan Aigis'i
grenler, mthi bir korkuyla donup kalrlard. Yunanllar Aigis'i bazan byk bir
ggslk, bir zrh, bazan korunmak iin sol kola taklan bir post, bazan da bir kalkan
olarak tasvir etmilerdir. Aigis'in zerinde Athena'nn resimleri grlr.
Akhilleus'un, Telamon oglu Aias ile teki Aias'n kalkan, migfer ve karglar da, uzun
uzadya anlatlr Homeros'ta. Akhilleus'un pusatlaryla ak tanrs Eros'un oklarn da
tanr Hephaistos yapmt. Herakles'in kalkan oklar ve yaylar, Akhilleus'un mzrag da
Yunan mitologyasnn nl silhlar arasndadr. Hesiodos, Herakles'in kalkan iirinde
Herakles'in, bu silh sayesinde Ares'in oglu Kyknos'u nasl yendigini anlatr. Akhilleus'un
mzragyla ilgili bir mitosu da yeri gelmiken burada zetleyelim:
TELEPHOS Euripides'in mehur, ama kaybolmu bir tragedyasnn kahraman.
Athena rahibesi Auge, Tegea tapnagnda Herakles'e oglu Telephos'u dogurdu. Ana ogul
ceza olarak bir tekneye konup denize brakldlar. Mysien kral Teuthras, onlar kurtard.
Troya savana giderlerken Yunanllar, Troya ile Lydia arasndaki Mysia'ya ugradlar.
Telephos onlara kar kt, Akhilleus tarafndan yaraland. Yaras gittike agrlayordu.
Khinler, onu ancak, yaralyann iyi edebilecegini bildirdiler. Telephos, bir dilenci klgna
girerek Yunan ordughna gitti, kendisini Telephos'un dman gibi gsterdi. Ondan
nefret eder grnerek, parlak szlerle, Telephos'un arpmasnda hakl oldugunu, onun
yerinde herkesin byle yapacagn syledi. Yunanllar, bu dilencinin Telephos oldugunu
anladlar. Tehlike karsnda Telephos, Agamemnon'un kk oglu Orestes'i yakalayp
sunaga kard, ocugu klla ldrecegini bildirdi. Yunanllar, dilegini yapmak zorunda
kaldlar. Telephos, kendisini yaralayan Akhilleus'un mzrag'nn pasn alp yarasna
koyarak iyileti. Pergamon (bugnk Bergama)'da Telephos, Mysia kahraman olarak
tapk grrd. Efsanesi Zeus sunagndaki ufak kabartmaya geirilmiti.
Latin mitologyasnda da nemli bir kalkan vardr ve yledir yks:
ANCLA Bir Roma efsanesine gre Roma'nn ikinci kral Muma zamannda gkten
bir kalkan (ancile) dt. Bu kutsal silhn alnmasn nlemek zere, ona tpatp
benziyen on bir kalkan yaptrld; sahicisini ayrdetmek imkn kalmamt. Bu kalkanlar,
Mars iin kutsal karglarla birlikte, Forum'daki Regia binasnda muhafaza edildiler.
Savaa giden ordu komutanlar bu silhlar kmldatrlar, sava tanrsna: Mars, uyan!
diye seslenirlerdi.
Soru 71 : Mitos ve eposlarda baka, nl eyalar nelerdir?
lyada'daki sava arabalarnn, evlerin, evgiyim ve ss eyalarnn neler oldugunu ve
tanmlarn etrafyla grenmek iin lyada'nn son evirisindeki (1967), Azra Erhat'n
nsz'nde ilgili blmlere baknz (sayfa 42-47). Mitoslarda en ok sz edilen eyalar
Aphrodite'nin kemeri, Harmonia'nn peplos'u ile gerdanlg ve thyrsos'tur.
PEPLOS Omuzlardan tutturulan, kolsuz, uzun, kadn elbisesi, entari (Harmonia'nn
peplos'u: Thebai'ye kar yediler).
THYRSOS Sap sarmak, ya da asma yapragndan uzun bir sopa. Dionysos ile
Bakkha'lar ellerinde birer thyrsos tarlard.
Harmonia'nn gerdanlgna ilikin mitos yle: ALKMAON Argos'lu khin
Amphiaraos ile Eriphyle'nin oglu. Epigon'larn Thebai seferine katld. Harmonia'nn
gerdanlg ile peplos'una aldanarak kocasn ele veren annesinden, babasnn cn ald
(Thebai'ye kar yediler). Erinys'lerin peine dtkleri anne katili Alkmaion, Psophis'te
Phegeus'un kz Arsinoe (yahut: Alphesiboia) ile evlendi; gerdanlkla peplos'u bu kza
verdi. Ama lnetli oldugu iin buradan da kamak zorunda kald. rmak tanrs Akheloos,
onu suundan temizledi, ona kendi kz Kallirhoe'yi verdi. Ugursuz gerdanlg, imdi de
Kallirhoe istiyordu. Alkmaion, bir hile ile gerdanlg Phegeus'tan geri ald; fakat Phegeus
hileyi anlaynca iki ogluna Alkmaion'u ldrmelerini emretti. Kallirhoe'nin yalvarlar
zerine Zeus, Alkmaion'un ogullar Amphoteros ile Akarman' yetikin birer yigit yapt.
Bunlar, Phegeus ile ogullarndan lerini aldlar; ugursuz gerdanlg da, Apollon'a adak
olarak, Delphoi tapnagna verdiler.
Soru 72 : Damokles'in klc diye bir sz vardr; Damokles de bir mitos kahraman m?
DAMOKLES Mitik degil, gerek bir insan olabilir diyor kitaplar. Sylentilere gre
Syrakusa tiran' Dionysios (M 405-367), saadetini ven Damokles'e bu saadetten onun
da km alabilecegini bildirdi. Damokles kabul etti. Dionysos, Damokles'i binbir ihtiamn
ortasna oturttu, ama bann zerine de keskin bir kl ast. Kl ince bir kla bagl
olarak Damokles'in tepesinde, havada duruyordu. Damokles, tehlikeyi grnce byle
saadetten, byle ihtiamdan azad edilmesini diledi.
Damokles'in klc sz, bu yzden, tehlikeler ortasnda korkularla yaanan tedirgin
saadetleri anlatmada kullanlr bir deyimdir.
lyada ve Odysseia ile antik tragedyalarda da sonradan belli bir kavramn ifadesinde
yaygn bir kullanla erimi pek ok kanatl szler bulunur. Bir tanesini yazalm:
STENTOR Bu adam, elli kii bir agzdan bagryormuasna, ok gr bir sesle
bagrrd. Homeros, bir yerde ondan bahseder (lyada V, 785). Stentor sesi, bu yzden
atasz haline gelmitir.
Soru 73 : Mitoslarda hayvanlarn da yeri var m, ne dereceye kadar? Hangi
hayvanlarn ykleri mitoslara gemitir?
Mitoslar baz hayvanlar insanlarn dnmesinden meydana geldi gsterir (bk. Soru
69). Bu gibiler dnda epos ve mitoslarda balca u hayvanlara raslyoruz:
At Zeus, Troya krallarnn atas Tros'a lmsz atlar hediye etmiti. Herakles, bir
canavar ldrmesi teklifine kar, bu atlarn kendisine verilmesini istedi. Akhilleus'un
atnn ismi Ksanthos'tur. Bu at, Hektor'u ldrnce, kendisinin de lecegini syledi
Akhilleus'a (lyada XX, 404 vd.)
Mitologyada insan eti yiyen atlara da raslanr. Glaukos'tan biri olan, hilebazlar pri
Sisyphos'un oglu Glaukos, Korinthos'ta kendisinin etobur atlar tarafndan paralanmt.
Mitologya'da ki iki Diomedes'ten biri olan, Trakya kral Diomedes'in atlar da insan eti
yerlerdi.
At sinegi bk. Soru 69, o mitosu.
AMALTHEA ocuk Zeus'u Girit'te style besleyen kei. Daha sonraki efsanelere
gre Amaltheia, Giritli bir nymphe idi; ocuk Zeus'u kei style bytt. Keinin krk
boynuzuna Zeus, her zaman iin eitli nimetlerle dolu bulunmak gcn baglad.
Bylelikle Amaltheia'nn boynuzu, Romallarda Cornu Copiae adn alarak, betbereket
kaynag, bollukservet sembol oldu.
Karga bk. Soru 87, Koronis mitosu.
Sere ve gvercin Aphrodite'nin kutsal kular Mitoslarda bunlardan baka insan eti
yiyen atlar, altn postlu bir ko (bk. Soru 69), ismi Pegasos uan bir at (bk. Soru 47,
Hippukrene maddesi), Yeralt lkesi'nin kapsn bekleyen kpek Kerberos (bk. Soru 37),
be yz yl yaadktan sonra kendi kendini yakarak, klnden tekrar dogan Phoiniks
kuu, gagalar peneleri tuntan Stympalos kular (bk.Soru 45).gibi gerek ya da hayal
baka hayvanlar da grlr.
Romallarda memeli hayvanlar koruyan bir tanra vardr:
RUMNA adndaki bu tanra, Roma'nn yedi tepesinden biri olan Palatinus'ta sayg-
tapk grrd. Romulus ile Remus'u, bir incir agac altnda bir dii kurt emzirmiti. Bu
yzden, incirin latincesinde Rumina'nn ismi de bulunmaktadr: ficus ruminalis.
Soru 74 : nsanlarn hayvana dntklerini grdk (Soru 66), hayvanlarnda insana
dnmesi var m mitologyada?
MYRMDON'LAR ldkten sonra Yeralt lkesi'ne ller hkimi olan kral Aiakos'un
ssz adasn Zeus, myrmikes yani karncalar insan yaparak canlandrd. alkan ve iyi
tccar olan Myrmidon'lar bylece dogdular. Myrmidon'lar, Akhilleus'un adamlarydlar.
Akhilleus, Troya savana onlarla beraber gitti.
Soru 75 : Hayvanlardan insana, insanlardan hayvana dnmeler oluyor; mitologya'da
yar insan, yar hayvan yaratklar da vardr u halde?
HARPY'LER Kadn bal kular olan Harpyi'ler, gemicileri korkuturlar, insanlar
kapp karrlard. Kral Phineus'a hi rahat vermiyorlar, yiyeceklerinin bir ksmn alyor,
kalann da pisliyorlard. Argonaut'lar seferinde Boreas ogullar Kalais ile Zetes, kral bu
ifritlerden kurtardlar.
SREN'LER Bu habis ruhlar, gemiciler iin byk tehlikeydiler. Harpyi'lere benzerler;
mezar talarnda, vazolarda ku vcutlu kzlar eklinde resimleri grlr. Odysseus,
Siren'lerle bir serven geirmiti: Sirenler bir adada oturuyorlar, syledikleri tatl
arklarla, byleyip paralamak iin gemicileri yanlarna agryorlarm; arkya
kaplmamak ok zormu. Odysseus, arkadalarnn kulaklarn balmumu ile tkam,
kendini de gemi diregine smsk baglatm. Siren'lerin felaket getirici agrlarna
kaplmak tehlikesini bylece nledikten sonra, arklarn dinlemi (Odysseia X, 39
v.d.).
SATYR'LER Dionysos'un yannda gezip dolaan, takn, atak, sarkntdan holanr,
at kulakl, at kuyruklu, at ayakl yar insanlar. Yallarna Silenler ad verilir. Silenos,
Satyr'lerin babalar saylr.
SLENOS Dionysos'un yolda olan, ok kere Silen'ler diye adlandrlan Satyr'lere
benzer, yar hayvan yar insan bir yaratk. Aralarnda bir fark, Silenos yaldr, Satyr'lerin
babas saylr. Silenos bir gn yakalanm, kral Midas'n huzuruna karlm. Kral,
Silenos'a: insan iin en iyi ey nedir? diye sormu, o da: Dogmamak! cevabn
vermi, ikinci iyi ey? sorusunu da, Mmkn mertebe abuk lmek! diye
cevaplandrm. Bu efsane Yunan Pessimismus'u iin nemli bir delil diye gsterilir
(Kleobis).
SPHNKS sfenks. Thebai nlerinde oturan bu canavar, yoldan geenlere: nce
drt, sonra iki, sonra da ayakla yryen nedir? bilmecesini sorar, bilemiyenleri
uuruma frlatrd. Oidipus, bilmeceyi zd: insandr! dedi. Kkken, bydg
vakit, kocaynca elinde degnegiyle! Bys bozuldugu iin canavar, uuruma atlyarak
kendisini ldrd. Sphinks, resim ve heykellerinde kadn bal, oturmakta olan dii
aslan klgnda grlr; onun bu ekli Dogudan gelmitir.
TRTON Poseidon ile Amphitrite'nin oglu. Belinden yukars insan, belinden aags
atal kuyruklu bir balk eklinde, ayaklar at ayagna benzer bir deniz tanrs.
Hellenismus devrinden sonra Triton'larn says ogalr: Ressamlar, airler, denizlere bol
bol Triton koymaktan holanrlard.
Soru 76 : Baz Eski Yunan vazolarnda atla insan karm yaratklar grlyor; onlarn
isimleri nedir?
KENTAUR'LAR ksion'un ogullar; Thessalia'da yaayan, gvdelerinin st ksm
insana, alt ata benzeyen efsane yaratklar, at-insanlar. Vahi yaradll olduklarn
Lapith'ler ile yaptklar kavgada gstermilerdi (Herakles). lerinden Khiron ile Pholos,
yumuak baldrlar.
KHRON Hekimlik bilir, bilge bir Kentaur. Akhilleus'u, ason'u, daha baka birok
yigitleri hep o yetitirdi, lmszd, ama Herakles, onu zehirli oklarndan biriyle
yanllkla yaralaynca, iyilemeyen bu yara, Khiron iin bir azap oldu. Khiron da
lmszlgn Prometheus'a brakt.
PHOLOS Bir Kentaur. Herakles'i magarasnda agrlyordu. Sarholuk yznden,
Herakles ile Kentaurlar arasnda kavga kt. Herakles'in oklarndan biri bir Kentaur'a
sapland. Pholos, bu oku karmak isterken, okun zehirli ucuyla yaralanp ld.
Yunan mitologyasnda hnsa yaratklara da raslanr:
HERMAPHRODTOS Hem erkekligi, hem diiligi olan tanrsal yaratk. M V.
yzyln sonralarndan itibaren Atina'da tapk grrlerdi. Hermaphroditoslar, Dogulu
(Kbrs) durlar. Fazla eski olmayan bir efsaneye gre Hermaphroditos, Hermes ile
Aphrodite'nin ogludur. Pnar nymphe'lerinden Salmakis'i sevmi, Salmakis'e sarlm
olarak bydgnden hem oglan, hem de kz vcutlu, hnsa bir yaratk olmu.
Soru 77 : Kentaur'larn savatklar Lapith'ler kimler?
LAPTH'LER Kuzey Thessalia halk, dev yapl yigitler. Lapith'ler kral Peirithoos'un
dgnnde Kentaur'lar da bulunmular, sarho olup Lapith'lerin kadnlarn karmya
kalkmlar, iki taraf arasnda kan korkun bir kavgada zaferi Lapith'ler kazanmlard.
KANEUS Bir Lapith. Kentaur'lar ile Lapith'ler arasndaki kavgada hasm taraf,
yaralanmas imknsz Kaineus'u am ktkleri altna gmdler. Bir baka efsaneye gre
Kaineus bir kzd. Poseidon, akna mkfat olarak, onun, erkek olmak dilegini yerine
getirdi.
PERTHOOS Lapith'ler kral, ksion (yahut: Zeus) ile Dia'nn oglu. Peirithoos,
yigitligi dillere destan Theseus ile tanmak iin, Attika'ya gitti. Aralarndan su szmaz iki
dost oldular. Lapith'ler ile Kentaur'lar arasndaki yaman kavga, Peirithoos ile
Hippodameia'nn dgnlerinde kmt. Sonradan Peirithoos ile Theseus szleip,
Zeus'un kzlarndan ikisini kendilerine e olarak almya kalktlar, nce Theseus iin
Helena'y kardlar. Haddini bilmez Peirithoos, kendisine, Persphone'yi karmak istedi;
Theseus da sz vermi oldugu iin ona uydu; birlikte Yeralt lkesi'ne indiler.
Yakalandlar, bir kayaya oturtulup baglandlar. Herakles geldiginde Theseus, yalvarp
yakararak kurtarlmasn saglad. Asl sulu Peirithoos ise baglandg sihirli kayada
sonsuz cezasn ekmeye mahkm edildi.
Soru 78 : Mitoslarda hangi alglar var;bu alglarla sylenen arklara ne gibi isimler
verilirdi?
LYRA Mahmut R. Gazimihal'in Musiki Szlg (1961)'ndeki aklamaya gre: Telli
antik alg. Tanr ve kahramanlar ycelten arklara yzyllarca eligi ve hizmeti oldu.
Yunan Lyra's iki ko boynuzu biimindedir. Teller, boynuzlarn arasnda yukardan aag
gerilidir. Ses veren gvdesi bir kaplumbaga kabuguna benzer. Lir ve kitara sazlarnn,
nl adlaryla air eserlerinde nice zamanlar yaadg grlr. LYROUE (lirik), lyra
eligiyle sylenmeye mahsus iir demekti.
KTHARA (Kitharis) Apollon'un algs. ok eskiden 7, sonradan 11 telli idi,
mzrabna plektron denirdi. Bu algy, bir kaplumbagann kabugunu gvde diye
kullanarak, Hermes'in icadettigi sylenir. arksn kithara alarak syliyen arkcya
Kitharodos (Lt. Citharoedus) denirdi.
LNOS Kithara ile sylenen bir ark. Ahenginin yasl oluu dolaysyla sonradan
yasl arklara alem oldu. Bu arkdan arkc Linos efsanesi dogdu: Linos, Apollon'un
ogluydu, Herakles'e musiki hocas oldu. Herakles'in musikiye hi kabiliyeti yoktu. Linos
bu yzden Herakles'e bir ceza verince Herakles de hocas Linos'u ldrd.
HYMENAOS Hem dgn tanrs; hem de dgn arks anlamna gelir. Dgnlerde
sylenen arklarda Hymen, ey Hymenaia! nakarat tekrarlanrd.
MARSYAS Phrygia ehri Kelainai'da kutsal bilinen bir Silen. Flt Athena
icadetmiti; ama flt alarken yznn irkinletigini grnce algy frlatp att. Marsyas
bu flt buldu, yle usta flt oldu ki kithara alan Apollon'a meydan okudu, onu yara
davet etti. Kazanan, yenilene istedigini yapacakt. Marsyas yenildi. Apollon, onun, diri diri
derisini yzd, Marsyas'n akan kanndan Marsyas rmag meydana geldi. Atina'daki
Akropolis'de Myron (M V. yzyl)'un yaptg bir heykelde Silen klkl Marsyas'n,
Athena'nn attg flt yerden kaldr grlr.
PAAN Apollon erefine sylenen ark. Yardma koucu, saglk tanrs olarak
Apollon, Paian ek-adn da tayor, arkdaki ie Paian nakaratyla ona hitabediyordu.
Paian, zellikle savalardan nce ve zaferden sonra sylenirdi. Bu kelime, sonralar
baka tanrlar iin hazrlanm korohymnos'lar iin de kullanld. Balangta Paian'dan
tamamiyle ayr olan, Dionysos arklar dithyrambos'lara bile Paian denildi, insanlar iin
yazlm hymnos'lara da Paian dendigi oldu.
SYRNS oban kaval (bk. Soru 69).
Soru 79 : nl arkclar, ozanlar var m mitoslarda?
ORPHEUS Yunanllarn en eski arkc airleri. lk ozanlar. Troya savandan nce
yaad. okluk, babasnn Oiagros, annesinin de musa'lardan Kalliope oldugu sylenir.
Thrakia'l idi, Argonaut'lar seferi'ne katld. Apollon, ona bir Lyra vermiti: Lyra'y aldka
btn tabiat kendinden geer, vahi hayvanlar kulak kesilir agalar kayalar algnn
bysyle yrmeye balard. Kars Eurydike bir ylan sokmasndan lnce Orpheus
Yeralt lkesi'ne indi; saznn nagmeleri glge ruhlara bile dokundu. ller lkesinin
merhametsiz tanras Persephone, aire acd, Eurydike'yi geri vermeye raz oldu.
Yalnz, yeryzne kana kadar Orpheus, arkasna bakmayacakt Orpheus yolda
dayanamad, Eurydike'nin sahiden gelip gelmedigini anlamak zere arkasna bakt,
baknca da kars tekrar geri alnd. Yeryzne eli bo dnen Orpheus, btn
kadnlardan nefret etti. Vahi yaradll Thrakia kadnlar da onu para para ederek
cezalandrdlar; ban ve lyra'sn denize attlar. Akntlar, arklar syleyen, alan ba
ile lyra'y Lesbos (Midilli) adasna gtrd. Orpheus, Thrakia'dan dogru altnc
yzylda Yunanistana ve talyaya yaylan orphik dinin kurucusu saylr.
MUSAOS Orpheus'un talebesi, Attika'l airlerin mythik pri.
DEMODOKOS Phaiak'lar kral Alkinoos'un sarayndaki kr arkc. Konuk
Odysseus'un huzurunda Ares ile Aphrodite'nin sevimesini anlatmt (Odysseia V,
266 v.d.).
THAMYRS Makedonia'l arkc. Musa'lar ile kithara alma yarna girdi, yenildi,
gzleri kr edilerek cezalandrld.
Soru 80 : Musalar kimlerdir; ark ile, alg ile ilgileri nedir?
MUSA'LAR ark, mzik, oyun, iir ve bilimden anlayan bu tanrsal nymphe'ler,
Zeus'un kzlarydlar. Pieria'da yahut Helikon dagnda otururlar, Olympos'taki tanr
sofralarnda ark sylerlerdi. nceleri saylar belli degildi; Kharit'ler, Horalar gibi
tane olduklar sylenirdi. Saylar sonradan dokuza kt. Hesiodos'a gre u adlar
tayorlar: Kleio, Euterpe, Thaleia (Thalia), Melpomene, Terpsikhore, Erato, Polyhmnia
(Polymnia), Urania, Kalliope. Yunanllarn her musa'y belli bir iin temsilcisi olarak
gstermeleri, sonraki zamanlarda oldu: air Aratos (M 310-245)'un didaktik bir iirinin
kazandg baar sonunda, ilerinden ilk olarak Urania, astronomi musa's diye ayrld.
Bir hayranlgn ifadesi olarak, air Sappho'ya da onuncu musa dendi.
KLEO (Lat. Clio) Kahramanlk destan (epos) ve tarih musa's.
EUTERPE Flt almasn gretir, iir musa's.
THALA 1) Kharit'lerden biri, 2) Komedya musa's.
MELPOMENE Tragedya musa's.
TERPSKHORE Kithara almasn gretir, raks dans musa's.
ERATO Ak iiri musa's.
POLYHYMNA (Polymnia) Tanr len ve trenlerinde sylenen arklar, iirler
musa's.
URANA Astronomi musa's.
KALLOPE Agt iiri musa's.
CAMANAE Eski Roma pnar tanralar. isimleri de carmen (iir)'den geliyora
benzedigi iin, Yunanllardaki musa'larn yerini tutarlar.
KHART'LER (Lat. Grazia'lar) Gzel, sevimli eylerin, arklarn enliklerin
tanralar olan Kharit'ler, Musa'larla birlikte Aphrodite ve Apollon'un yannda gezerlerdi.
Hesiodos, tanesinin ismini veriyor: Aglaia, Euphrosyne, Thalia.
Soru 81 : Eski Yunanllarn Romallarn tanrlar, tanralar iin dzenledikleri enlikler,
trenler var myd; nelerdi bunlar?
ACCA LARENT(N)A Sabin'lerin toprak tanras. 23 aralkta kutlanan Larentalia
trenlerinde, tanrann, Palatinus tepesinin kuzeybatsna den Velabrum'daki
mezarna (mundus) kurbanlar sunulurdu. Efsanede bu tanra, Hercules'in sevgilisi,
yahut Romulus ile Remus'u emziren anne olarak grlr.
AMBARVALA Eski Roma'da Mars iin yaplan bir tren; sonralan Ceres erefine
kutland. Arval denen rahipler, mays aynda, kurbanlk hayvanlar (domuz, ko, boga),
gnahlardan temizlenecek sahada iki defa dolatrrlard.
BAKKHA'LAR (Bakkhant'lar, Mainad'lar, Thyiad'lar da denir) arap tanrs
Dionysos'un Thiasos enliklerinde tanrnn yannda dolaan kadnlar. Bakkha'lar,
sonbaharda daglara karlar, geceleri mealelerin gnda, comu azgn, alg alar,
oyun oynar, bagrrlard. Elbiselerinin stnde, omuzlarndan bir ceyln postu (Nebris)
sarkar, ellerinde Thyrsos sopalar olurdu. ldrdkleri ceylnlarn zerine atlr, etlerini
dileyip iy iy yerlerdi. Euripides, Bakkha'lar tragedyasnda Pentheus'un nasl
ldgn anlatr: Pentheus, bu Dionysos bayramnn yaplmasna engel olmak istemiti.
Tanr onu cezalandrd: Pentheus, erkeklerin alnmadg bu enlikte Bakkha'lar gizlice
dinlemek isterken, aralarnda annesi Agaue de bulunan kudurmu kadnlar tarafndan
paraland.
FAUNUS Latinlerin ssz tabiat tanrs. Srlerin, tarlalarn koruyucusu olarak
sonradan Yunanllarn Pan' ile bir tutuldu. Faunus, ormanlarda, gaipten haber verirdi.
Kelime, kurt anlamna gelir, Faunus rahiplerine Luperci (kurta bagllar) denir. Faunus
bayram olan Lupercalia bayramnda (15 ubat) bu rahipler, sadece daha nce kurban
edilen kolarn postuna brnm olarak, Roma'da Palatinus tepesinde dolarlard. Bu
tepe, en eski Roma'nn kuruldugu yerdi. Tepenin eteginde dii kurdun Romulus ile
Remus'u emzirdigi Lupercal magaras vard. Bu tren, topragn verimliligini saglamak, bir
yandan da halk kt kuvvetlerden, ruhlardan temizlemek amacn gdyordu. Faunus
bayram, ller bayram olan Parentalia'nn dokuz gnnden birine rastlyordu.
Faunus'un babas PCUS (Agakakan), efsanelerde talya kraldr ve Saturnus'un
ogludur, nceleri Mars'n maiyetinde, hayvan biimli bir tanr olan Picus'un kutsal kuu,
agakakan idi. Picus, Picentler soyunun atas bilinir.
BONA DEA Romallar, Faunus'un kz veya kars bildikleri bu tanraya da
taparlard. Faunus erkeklere, bir ad da Fauna olan Bona Dea (iyi tanra) da kadnlara
gelecekten haber verirdi. Her yl, aralk balarnda, Roma'da devlet reisi olan iki
consul'den birinin, yahut yksek memurlardan bir praetor'un evinde, Bona Dea iin bir
tren yaplr, bu tren srasnda evde hi erkek bulundurulmazd. M 62 de praetor
Caesar'n evinde Bona Dea treni yaplrken, macera dkn Clodius kadn klgnda
eve girdi, yakaland. Bir skandala sebep olan bu hdise yznden Caesar, karsndan
boand.
CAMENTA Romallarda dogum tanras, Roma'da Porta Carmentalis nnde bir
tapnag vard. Carmentalia denen bayramlar, 11 ve 15 Ocak'ta kutlanrd.
CERES Roma tanras. Toprak ana: bitkileri byten, ller lkesine hkmeden
tanra. Romallar onu daha ilk zamanlarnda Yunanllardan aldlar (Demeler). M
469'da Ceres klt, aag talya'dan dogru tekrar yayld. Roma'nn yedi tepesinden biri
olan Aventinus tepesinde Ceres, Liber ve Libera tapnaklar kuruldu. Ceres bayram
(Cerialia), 19 Nisan'da kutlanrd.
CONSUS Eski Roma tanrs. smi, condere (gizlemek, rtmek)'ten geliyor.
Tahllarn, zerleri rtl ukurlarda saklanmas gibi, Consus'un sunag da Roma'da
Palatinus, Aventinus tepeleri arasndaki vadide yer altnda durur, zeri toprakla
rtlrd. Consulia bayramnda (21 Agustos) orada yarlar olurdu. Circus Maksimus, o
sahaya yaplmt. Consulia bayram, sene sonu mnasebetiyle 15 Aralk'ta da
kutlanrd.
DADALA Boiotia'da Hera erefine yaplan bir enlik. Tanra Hera, bir ara Zeus'la
bozumu, Kithairon dagna ekilmiti. Zeus baka bir e alyormu kendine, diye bir
sylenti kt. Zeus, kendisi karmt bu sylentiyi. Hera'nn kulagna da gitti bu. Ve
Zeus, mee agacndan bir kadn heykeli yaptrd, dgn elbiseleri giydirdi heykele ve bir
arabaya koydu taklit kadn. Dgn sarklar syleye syleye, koca bir dgn alay
Kithairon dag yamalarndan geiyordu ki, duydugu kskanlkla Hera, yerinden frlayp
hayal rakibesinin zerine saldrd. Fakat sahici bir kuma ile degil de, agatan bir
mankenle karlanca, btn fkesini unuttu, balad glmeye ve Zeus'la bararak,
arabaya kendisi bindi. Ve Hera, o gnn htrasna kurdu, bu Daidala enligini.
AKKHOS Eleusis mysteria'larnn cokun tanrs. Zeus ile Demeter'in oglu, Kore'nin
nianls. Ad, enliklere, katlanlarn sevin bagrmalarndan (akhe) geliyor, akkhos,
Dionysos (Bakkhos) ile bir tutulur.
STHMA enlikleri iin Poseidon maddesine baknz (Soru 15).
LECTSTERNUM Roma kltnde bayram gnlerinde tanrlarn agrlanmas. Yunan
geleneklerine gre ziyafet masasnn yanna bir yatak (Lectus) hazrlanr, zeri yastklar,
minderler (pulvinar) ile denirdi. Sonra da bu yataga ziyafete katlan insanlar gibi
elenklerle sslenmi tanr heykelleri oturtulurdu. lk Lectisternium, 339 da yapld.
ift tanr, 8 gn mddetle agrland. Etrsklerde bu det, M V. yzyla kadar kar.
LBER ve LBERA En eski Latin dininde bir tanr tanra ifti. Liber, Dionysos'un
latince addr. M 493'de tanr: Ceres, Liber, Libera iin Roma'da Aventinus
tepesinde bir tapnak yaplnca Cumae'den Yunanllarn Demeler, Dionysos, Kore klt
alnd. Liberia bayram, 17 mart'ta kutlanrd.
LUCNA Romallarn dogum tanras. Kadnlar tanras uno'nun bir grn
olarak, uno Lucina korulugunda sayg-tapk grr, bayram l Mart'ta kutlanrd
(Matronalia). airler, onu Yunanllarn Artemis Eileithyia's ile birletirdiler, ona Diana
Lucina adn taktlar.
MATER MATUTA Eski Romallarn gn g, dogum, kadn tanras. Sonralar
Yunanllarn Leukothea (no)'s ile bir tutuldu, dolaysiyle deniz yolculuklar tanras da
oldu. Evli, yal kadnlar, 11 haziran'da Mater Matuta'nn Matralia bayramn kutlarlard.
Tanrann en mehur tapnag, Satricum ehrinde idi.
MNERVA Roma Capitolium'unda upiter ve uno ile birlikte Minerva'ya da
taparlard. Minerva, Yunanllarn Athena's idi. Romallar onu, teki iki tanr ile birlikte bir
leme olarak Etrsk'lerden almlard. Aventinus tepesinde bir Minerva tapnag vard.
gretmenler, hekimler, sanat ve zenaat erbab, mesleklerinde Minerva'nn
koruyuculugundan kuvvet alrlar, Minerva bayram Quinquartrus, 19-23 Mart arasnda
onlar tarafndan kutlanrd.
NEMEA enlikleri iin bk. Soru 65, Hypsiple maddesi.
NEPTUNUS Eski Roma'da sular, denizler tanrs; Yunanllardaki Poseidon,
Neptunalia bayram, 23 Haziran'da kameriyelerde nee iinde kutlanrd.
NUMA POMPLUS Roma'nn, Romulus'tan sonraki, ikinci kral. En eski din
trenleri onun kurdugu sylenir. Cures'li bir Sabin olan Numa'y Roma halk kendilerine
hkmdar semilerdi. Roma yazarlar, Numa'y barsever, filozof bir kral olarak
gsterir, Pythagoras'n talebesi oldugunu sylerler. Numa tasavvuruna bir yar-tanrlk
karmtr (Egeria).
PALES Eski Roma tanrlarndan olan Pales, 21 Nisan'da Parilia bayramnda
kutlanrd. Bu bayramda obanlar ve srler arnrlar, enlikler yemek, imek eglenmekle
sona ererdi. Bu srada, yanmakta olan bir saman ygn zerinden atlamak det olmutu.
Parilia'lar, Roma'nn kuruluunu kutlama yerine de geerlerdi.
PANATHENA'LER Atina'da tanra Athena iin yaplan enlikler. Bu bayram drt
ylda bir agustos banda genligin spor, mzik yarmalar ve baka oyunlarla kutlanr;
Erektheion tapnagndaki tanraya asiller snfndan kzlarn dokuyup iledikleri bir
peplos ile baka hediyeler sunulurdu.
PANONA enlikleri iin Poseidon'a baknz (Soru 15).
PROSPERNA M 249 da Sibylle, Romallara, Di Pater ile Prosperina iin bir
Saecular bayram yaplmasn emretti. Yunanllarn Pluton (Hades)'u ile Persephone'si
olan bu tanr ile tanray Roma dini, daha nce bilmiyordu. Kltleri, Saecular trenlerine
mnhasr kald.
ROBGO Romallarn bugdaypas tanrs. Bugdaypasn nlemek, tanr ile uzlamak
iin kutlanan Robigalia bayram, 25 Mart'a rastlard.
SATURNUS Eski Roma tanrs, Romallarn Kronos'u. ok eski Saturnus
sunaklarndan biri, Capitolium eteginde idi, M 97 de buraya bir tapnak yapld. Devlet
hazinesi, bu tapnagn mahzeninde muhafaza edilirdi. Tapnakta Saturnus'a Krunos'un
resminden taplrd. Efsane, Saturnus'u talya'nn en eski kral yapm, Kronos devri gibi
Saturnus devri de bir altn ag olmutu. Saturnus bayramlar, Saturnalia'lar, yln en
popler bayramlarydlar. Bayram 17 Aralk'ta kutlanrd, ama o gnden sonra daha bir
hafta, neeli bir karnaval havas devam ederdi. Saturnalia'da efendi-kle ikiligi kalkard.
Kleler delidolu bir hrriyete sahip olurlar, efendileriyle ayn sofrada yiyip ierler, hatt
ok kere klelere efendiler hizmet ederlerdi. Trl hediyeler dagtlr, zenginler ok ykl
bahiler verirlerdi. Ziyafet sofrasna bir Saturnalia kral seilir, eglenenler bu krala tbi
olurlard.
SEMO SANCUS Eski Roma'da yemin tanrs. upiter'in grn ekillerinden biri.
Roma'daki esas tapnag Quirinal tepesinde idi, tapnagn damnda bir delik vard, yemin
tanrsna ancak ak yerde yalvarlrd. Tapnakta tekerlek biiminde levhalar bulunur,
bunlar saglam bagllg temsil ederlerdi.
SLVANUS Romallarn orman ve kr hayat tanrs. ehirlerde klt yoktu.
iftliklerde, yazlklarda kutlanr, trenlerine kadnlar katlamazlard.
TERMNUS Romallarn snr ta tanrs. Terminalia bayramlar, 23 ubat'ta, snr
komular tarafndan eglencelerle kutlanrd.
THALYSA Hasat kaldrma bayram; Homeros'un anlattg tek bayram budur (lyada
X, 534). Theokritos, bu bayram zerine ok ho bir eidyllion (dylle) yazmt /
Theokritos'un bu iirini Suat Sinanoglu Trkeye evirmitir: Tercme dergisi 20-21
(1943).(Ayrca bk. Soru 87).
Soru 82 : Orphik nedir, Mysteria nedir?
ORPHK Bir din hareketi olan Orphik; arkc, khin, byc Orpheus'a baglanr:
Orpheus, orphik dinin kurucusu saylr. Thrakia'da dogan bu hareket, oradan altnc
yzylda Yunanistan'a ve aag talya'ya geti. Orphik, dionysik-mistik bir kurtulu
dinidir.Homeros'taki tanrlarn dindiremedikleri bir ruh ihtiyacn karlar, giderir. Ophik
dinin mitosu yledir: Balangta Khronos (zaman) evreni yaratt. Evrenden tanr
Phanes dogdu. Hem erkek, hem dii olan Phanes, Nyks (gece)'i dogurdu: onunla
birleerek Gaia (toprak), Uranos (gk) ve Kronos'u dnyaya getirdi. Kronos'un oglu
Zeus, Phanes'i yutarak dnya egemenligini ele geirdi. Zeus, kz Persephone Demeter
ile birleip Dionysos Zagreus'u yaratt. Dionysos Zagreus, Titan'lar tarafndan
paraland, yutuldu. Bunun zerine Zeus, yldrmlarnn alevleriyle Titan'lar mahvetti.
Ama Titan'larn klnden insan soyu vcuda geldi, insan soyunda Titan'larn kt,
yutulmu Dionysos ocugun tanrsal iyi huylar birleti. Athena, paralanan ocugun
yregini kurtarmt, Zeus bu yregi yedi, sonra da Dionyses Lyseus (kurtarc) u yaratt.
nsandaki tanrsal ruh, bedende (soma) bir mezarda (sema) gibi hapistir, te dnyaya
kavumaya abalar. Dionysik taraf, titanik unsurlardan temizlenmek ister. Bunun iinde
ruh, gnahndan temizlenmek zere, birok vcutlarda dolar. Arnma, drst bir
yaay, canllarn verdikleri besinlerden ( et, yumurta ) eleki sayesinde olacaktr.
yileri mutlu bir te dnya bekler, ktler ise ller hkiminin karsna kacaklar,
Tartaros bataklgna gtrleceklerdir. Orphik'ilerin gretileri, filozof Pythagoras (M
V. yzyl)'n felsefesine derin bir etki yapt.
PHANES Orphik dininde ilk tanr.
MYSTERA'LAR man edenlere gnahlardan arnma, te dnyada mutluluk iinde
yaama saglyan gizli klt (din)'ler. Mensuplar, trenleri gizli tutmay kutsal bir dev
sayarlard. Klasik agn en nemli mysteria'lar unlardr: 1) Eleusis'teki Demeler
mysteria'lar (Demeter, orada Kore ve akkhos Dionysos ile beraber tapm grrd). 2)
Samothrake'deki Kabir'lerin mysteria'lar. 3) Belli yerleri olmayan Orphik dinin
mysteria'lar. Hellenismus devrinde Yunanistan'a Dogudan bir hayli mysteria daha geldi
(Kybele, sis, Mithras).
Efsane, Demeter mysterialarn, Poseidon'un ogullarndan Eumolpos'un kurdugunu
syler. Eleusis rahipleri olan Attika'l kibar snfa Eumolpid'ler denmesi bundandr.
KYBELE Phrygia tanras. Ulu ana (Yun. Megale Meter, Lat. Magna Mater) olarak
daglk yerlerde tapk grr. Girit'li tanra Rhea ile bir tutulurdu. Kybele toprak bereketi
tanrasyd. Klt, Kkasya'dan btn dnyaya yayld. Kybele, aslanlar ve rahipleri
olan Korybant'lar ile dolar; cokun rakslar, ziller, borular, fltler, teflerle kutlanrd. Attis
klt de Kybele'ye baglanr. Kybele'nin adlarndan biri de Berekynthia'dr.
DAKTYL'LER Phrygia'da ve Girit'te, halk inanndaki cinlerin, ccelerin yerini tutan
Daktyl'ler da dagnda otururlar, madenleri ustaca ileyip teberi yapmasn bilirler,
Kybele'ye yoldalk ederlerdi.
KORYBANT'LAR Phrygia'l tanra Kybele'nin rahipleri. Ayinlerini alglar, rakslar
bagrmalarla kutlarlard.
SYRA DEA Siryani tanras Atargatis. Kybele ve sis kltlerine benziyen klt, M
1. yzylda Roma'ya geldi. Hadm edilmi rahipleri, vecd iinde raksederek, kendilerini
yaralyarak, etraflarna seyre dkn bir kalabalk toplarlard.
KABR'LER ok eski Phrygia tanrlar. Kabirlerin klt, Samothrake adasndaki,
Hellenismus devrinde ok mehur mysteria'larda gelimiti. Thebai'de de bir Kabirler
tapnag vard.
Soru 83 : Epos ve mitoslarn Akhilleus, Herakles gibi nl kahramanlarn tandk.
Baka yigit savalar yok mu?
Evvelce sz konusu edilmemi birkan da burada hatrlatalm:
AAS Salamis ve Aigina kral Telamon'un oglu. Kardei Teukros ile Troya savana
katld. Homeros, Akhilleus'tan sonra onu, Troya nndeki Yunan yigitlerinin en gls,
en cesuru, yaman cenki diye tasvir eder. Patroklos'un lsn Troya'llardan o geri
almt. Akhilleus'un silhlarnn, Aias ile Odysseus'tan hangisinin olacag ekimesinde,
Troya'l kadnlar, kurnaz Odysseus'un vatanlarna daha ok zarar verdigi hkmne
vardlar. Silahlar Odysseus'a verildi. Bu hakszlga fena halde alnan Aias btn Yunan
babuglarn ldrmeye kalkt. Fakat Athena, onu delirtti: Aias, hayvan srlerini
dmanlar sand, hayvanlar kltan geirdi. Akl bana gelince bu aybndan sonra
yaamak, ona ok agr geldi. Oglancg Eurysakes'in anas olan, cariye ve gvdesi
Tekmessas'n yalvarlar da onu fikrinden caydramad. Aias, klcnn zerine
kapanarak kendini ldrd. Odysseus ile Yeralt lkesinde bile barmad, orada da
onun ba dman oldu. Aias'n lm, Sophokles'in Aias tragedyasna konu
olmutur.
(Bu Aias'la, yks 68. Soruda anlatlan Lokris'li kk Aias' birbirine kartrmamak
gerekir.)
TYDEUS Kalydon ehri kral Oineus'un oglu, gz pek bir dg. ledigi bir
cinayet yznden, yurdu Aitolia'dan kam, Argos'a Polyneikes ile ayn zamanda
gelmiti. kisi bir yer meselesi yznden yaban domuzuyla aslan gibi dgmiye
baladlar. Khinler, kral Adros'a, kzlarn bir domuzla bir aslana verecegini syledikleri
iin kral, bu ikisini kendine damat edindi. Thebai'ye kar yediler seferi'ne Tydeus da
katld, nce ehire, eli gnderildi. 50 Thebai'linin kendisine pusu kurduklarn grnce
bunlardan 49 unu ldrd; haberi Thebai'ye ulatrmas iin birini serbest brakt.
Tydeus, Thebai seferinde ld (Thebai'ye kar yediler). Diomedes, onun ogludur.
DOMEDES Tydeus'un oglu. Homeros'un lyada'snda (zellikle V de) Troya'y
kuatan Yunanllarn en yigitlerinden biri. Sonradan talya'da birok Yunan ehri kurdu.
DAS ile LYNKEUS ki karde. das, Apollon'un da elde etmek istedigi Marpessa'y
kard, iki k arasnda kan kavgay, Zeus yattrd. Marpessa, tanr Apollon'un ksa
bir sevgiden sonra kendisini brakp gitmesinden korkarak, kocalga das' seti. das ile
Lynkeus, Argonaut'lar seferi'ne, Kalydon av'na katldlar. Dioskur'lar ile yaptklar
savata ldler (Leukippid'ler).
SARPEDON Zeus'un oglu. lyada destannda Lykia'llarn komutan olarak dgr.
Yunanllara kar arpan yigitlerin en byklerinden biridir. Zeus, Sarpedon'un
Patroklos ile dgrken lecegi kaderini degitiremedi. Ama lsn, Hypnos ve
Thanatos vastasyla, gmlmek zere, yurduna, Lykai'ya getirtti (lyada, XV, 419 v.d.).
STHENELOS Thebai'ye kar yediler'den biri olan Kapaneus'un oglu: lyada
destannda Diomedes'in dostu ve araba srcs; Argos'lu nder.
MENELAOS Atreus'un oglu, Agamemnon'un kardei, Helena'nn kocas.
Hemeros'un lyada destan; Troya savanda onun, Helena'y karm Paris ile yaptg
teke tek doguu (lyada ), sonra da Troya'llarn elinden Patroklos'un lsn
kurtarn zellikle anlatr. Menelaos, Troya dnnde uzun, dolambal yollardan
Msr'a kadar gitti (Helena). Odysseia'da yurdu Sparta'ya dnm, kz Hermione'yi
Neoptolemos ile evlendirmekte olan Menelaos'un Telemakhos tarafndan ziyareti tasvir
edilir. Euripides, dman Sparta'llarn kral Menelaos'u di bir korkak olarak gsterir.
TURNUS Rutul'ler kral. Latium iin yaptklar savata Aeneas'n cesur dman
(Vergilius, Aeneis V-X).
Yigitlikleriyle tannm okular da vardr mitologyada. Bunlardan :
PANDAROS Homeros'un lyada'snda (V, 105 v.d.) Lykia'l oku. Menelaos'a attg
okla, Yunanllar ile Troya'llar arasndaki andlamay bozmu oldu.
TEUKROS Telamon ile Troya'l harb esiri Hesione'nin ogullar. Aias'n kardei.
Oku olarak Aias'n yannda arpt (lyada X, 170 v.d., XV, 437 v.d.). Troya
dnnde, len kardei Aias'a yaplan hakszlgn intikamn Yunanllardan almad diye,
babas Telamon, onu kovdu. Teukros da Kbrs'a gitti, orada Salamis ehrini kurdu.
ERYSTOS Ok atmada kendisini ve ogullarn geecek olana gzel kz ole'yi
verecegini sylemiti. Herakles ustalgn gsterdiyse de adam sznde durmad,
Herakles de ldrd onu.
Soru 84 : Mitoslarn anl, nl savalar yannda fedakr, sessiz delikanllar da
vardr her halde?
ki rnek:
PHLAEN Kartaca'llar ile Kyrene'liler, srp giden bir snr anlamazlgn
gidermeye karar verdiler: Her iki ehirden eliler, ayn anda yola kacaklar, kar karya
geldikleri yer snr olacakt (ok yaygn bir efsane motifi). Kartacal iki karde Philaeni'ler,
hzl yrmlerdi; ama Kyrene'liler onlarn, vaktinden nce yola ktklarn iddia ettiler.
Sonunda yle bir anlamaya varld: Philaeni'lerin, yahut onlar istemedikleri takdirde
Kyrene'lilerin diri diri gmlmiye raz olacaklar yer, snr olacakt. Philaeni kardeler,
vatanlar iin kendilerini feda ettiler. Tunus yaknlarnda kk Syrte krfezinin
gneydogu ucundaki, mezarlarnn bulundugu tepe (Arae Phillaenorum), o gnden sonra
snr tekil etti. Bu efsaneyi, Roma tarihisi Sallustius (M 86-34), ugurtha harbi adl
eserinde anlatr.
CURTUS M 362 de Roma Forum'unda byk bir yer yarlmas oldu. Bu yargn
Roma'nn en yce serveti feda edildigi takdirde kapanacag syleniyordu. Gen Curtius,
bu servetin silhlar ve yigitlik oldugunu anlamt, btn silhlarn kuand, atna binip
yarktan aag atlad, yark kapand. Yargn yeri bir mundus oldu (Lacus Curtius).
Soru 85 : Erkeklerle beraber veya onlara kar arpan sava kadnlar da var m,
kimler?
AMAZONLAR Kappadokia'da Thermodon (Terme ay) rmag kenarndaki bakent
Themiskyra evresinde (Kuzeydogu Anadolu) yaayan sava kadnlar milleti.
Memesizler anlamna gelen kelime, bu kadnlarn savata yay daha iyi gerebilmek
iin sag memelerini kesmeleri detine baglanyor. Herakles ile Theseus onlarla
savamlar, Amazonlar almak iin Attika'ya sefer etmekten yine de ylmamlard.
Troya savanda Amazonlar, Troya'llarn yardmna kotular; kralieleri Penthesileia,
Akhilleus tarafndan ldrld. Bir lejanda gre Amazonlarn kralielerinden Thalestris,
Byk skender'i ziyaret etmi, skender'den ocuklar olsun istemi.
PENTHESLEA Amazonlar kraliesi. Troya sava knca ordusunu alp
Yunanllara kar savaa gidii, Aithiopis destannda anlatlr. Penthesileia birok
yigitleri hakladktan sonra, teke tek dvte Akhilleus tarafndan ldrld. Hellenismus
devri airleri, bu olaya u motifi de eklediler: Akhilleus, can ekien kralienin tolgasn
karnca gzelligini grp ona k olmu, ama artk hayatn kurtaramamt.
Soru 86 : Mitoslarda, Troya sava gibi byk savalar dnda, kk lde toplu
seferleri anlatanlar da var m, hangileri?
THEBA'YE KAR YEDLER Yedi kahramann Thebai'ye kar atklar sava
efsanesi, kayp bir epos'a konu olmutu. Bugne gelen eserler arasnda Aiskhylos'un
Thebai'ye kar yediler, Euripides'in Phoinissai tragedyalar ile Roma'l air Statis'in
Tebais epos'unda bu efsaneye rastlyoruz. Talihsiz ihtiyar Oidipus, ogullar
Eteokles ile Polyneikes'e lanet etmi, hkmdarlg kllaryla bleceklerini sylemiti.
Krallg Eteokles, ele geirdi. Kamak zorunda kalan Polyneikes, babasnn yurduna
kar silhlanp dnmek zere yardm aratrmaya koyuldu. Argos kral Adrastos,
Polyneikes'e kzn verdi, Thebai'ye kar bir ordu hazrlatt. Byle bir seferin
ugursuzlukla bitecegini bilen khin Amphiaraos, sefere katlmak istemeyince,
Polyneikes, khinin kars Eriphyle'ye, Harmonia'nn gerdanlg ile peplos'unu vererek,
kadn kandrd. Eriphyle, kocasnn saklandg yeri syledi, khinin de ister istemez
savaa katlmas gerekti. Adrastos'un babuglugu altnda birleen yedi. yigit (Aitolia'l
Tydeus, Kapaneus, Eteoklos, Hippomedon, Atalante'nin oglu Parthenopaios,
Amphiaraos ve Polyneikes) yola ktlar. Yolda Nemea enliklerini kurdular (Hypsipyle).
Thebai'ye yaptklar hcumda kahramanlarn yedisi de ld; yalnz komutanlar olan
Adrastos, karayagz at Arion tarafndan kurtarld: Gzpek Tydeus, lrken bile,
ldrdg dmann beynini emiyordu. Dev yapl Kapaneus'u, ip merdivenden surlara
trmandg srada, Zeus'un bir yldrm yere sermiti. Yer yarlm, toprak atlaryla,
arabasyla Amphiaraos'u yutuvermiti. Eteokles ile Polyneikes kardeler, teke tek
dgte birbirlerini ldrerek, babalarnn lanetini gerekletirmilerdi. Aradan on yl
geince, lenlerin ogullar Thebai'ye kar yeni bir sefer atlar, Thebai'yi bu defa ele
geirdiler. Bu ikinci sava da Epigonoi adnda bir baka epos'a konu oldu.
EPGON'LAR Thebai'ye kar yediler'in ogullarna Epigon'lar denir. Bunlar,
babalarnn yenilgiyle biten Thebai seferini, on yl sonra tekrarlayp ehri ele geirdiler.
ARGONAUT'LAR Kolkhis'teki altn postu getirmek zere, Argo gemisine binip yola
kan elli kahramana Argonaut'lar denir. Pelias, yegeni ason'un elinden olkos krallgn
almt. Khiron'un terbiye ettigi ason byyp de babasnn miras olan krallg geri
isteyince Pelias, onu bu tehlikeli servene, altn postu getirmiye yollad. ason'a bu
yolculukta, en nemlileri Herakles, Orpheus, Kastor, Polydeuskes, Amphiaraos olan 50
yigit yoldalk ediyordu. Gemi, Lemnos adasna ugrad. Adada kocalarn ldrp bir
kadn devleti kurmu, erkeksiz kadnlar yayordu (Kralie Hypsiyple). Argonaut'lar bu
kadnlara tutulduklar iin, az daha yollarndan kalyorlard. Kios'ta Nymphe'ler,
Herakles'in sevdigi gzel ocuk Hylas' kardlar. Polydeukes, yumruk dgs
Amykos'u yendi. Argonaut'lar, kral Phineus'u Harpyi'lerden kurtardlar. Symplegad'larn
arasndan getiler: Bu iki kaya, aralarna canl bir ey girdi mi grltyle birleir. Panto
Eukseinos (Karadeniz) yolunu kaparlard. Tanra Athena'nn nderligiyle yaplm,
ortasna Dodona tapnagndaki konuan meeden alnma, tehlikeli durumlarda
gemicilere yol gsteren bir tahta konmu, elli krekli Argo gemisinin abuklugu
sayesinde bu tehlikeyi atlattlar. Kayalar, o gnden sonra artk birleemez, yerlerinden
kmldamaz oldular. Kolkhis'te ason, kral Aietes tarafndan, ate pskren bogalar ifte
koup tarla srmek, tarlaya ekilen ejderha dilerinden bitecek silhl adamlarla
arpmakla grevlendirildi, ason, Aietes'in kz, byc Medeia'nn gnln kazand.
Byc kzn yardmyla, bekisi olan yz gzl ejderhay byleyip uyutarak altn postu
ele geirdi. Argonaut'lar, Medeia'y da alp katlar. Aietes, gemilerle pelerine dt.
Medeia, beraberindeki erkek kardei Apsyrtos'u ldrd, lsn para para edip
denize att. Aietes, oglunun paralarn toplamak yznden onlara yetiemedi. Argo
gemisi, dnyann snrlarndan geerek geri dnd, ason ile Medeia'nn dgnleri,
Phaiak'lar kral Alkinoos'un saraynda yapld.
Rodos'lu Apollonios (M 295-215) Argonautika destannn konusunu bu efsaneden
ald.
Soru 87 : Eski Yunan ve Romallarda bitkiler, baglar baheler, topragn yeermesi,
bahar zerine mitik ne gibi inanlar vardr?
ANNA PERENNA Etrsklerin bahar tanras, yallarn genlerin sembol. 15
Mart'ta Roma'da ardaklar, arklar ve eglencelerle kutlanr ve tanra, itigi kadeh
saysnca sene baglard ienin mrne. Sonradan efsanelerde Dido'nun kardei olan
ve Kartaca'dan Aeneas'n yanna, Latium'a kaan Anna ile birletirildi.
FLORA Sabin'lerin yeeren bitkiler lemi tanras. Flora bayramlar (Floralia) Nisan
sonlarna dogru balar, Mays banda biter, byk bir cokunlukla kutlanrd.
HORA'LAR Hesiodos'a gre Zeus ile Themis'in kz olan EUNOMA, DKE,
ERENE'ye Horalar denir. Homeros'un ggn kapclar diye niteledigi Horalar da
betbereket saan bahar ve bitki tanralardr.
DKE ahslam adaleti de temsil eder, Aiskylos'un tragedyalarnda Dike, btn
olularn temel kuvvetlerinden biri diye gsterilir.
POMONA Roma tanralarndan; bahelerin, meyva agalarnn koruyucusu. Elinde
bir bahvan makas, yaban otlarn, arsz srgnleri keser, agalar alar, k
soguklarndan korumak iin onlar scak klflara sarard, zellikle kylerde sayg-tapk
grrd Pomona.
PRAPOS Kuzeydogu Anadoludan, zellikle Lampsakos ehrinden gelme, bolluk
bereket tanrs. En eski Yunan dininde yoktu. Dionysos ile Aphrodite'nin oglu ve baglarn
bahelerin koruyucusu bilindi. Tabiattaki betbereketin daimon'u olarak grlr. Kei ve
koyun, asma ve zm yetitirme, arclk, balklk; onun himayesi ve bakm altnda
bulunuyordu. Zamanla ehvet tanrs oldu. Priapos'a eek kurban edilir, bahe ve tarla
rnlerinin ilk turfandalar ona sunulurdu. Priapos'un bollukbereket sembol, erkek
retim organ idi. Yunanllar, tahtadan yaptklar bu organ, bir korkuluk gibi, fidanlk
agalk yerlere koyarlard.
FERONA Roma tanras. ieksever sfatyla, Prosporine ile bir tutuldu, bahar
ve toprak tanras diye degerlendirildi. Socrate dagnda kutsal bir korusu vard; Feronia
klt Roma'ya buradan yayld. enliklerinde ona iekler, turfanda yemiler sunulurdu.
Bir yandan da azatllar tanrasyd Feronia. zellikle kleler ve azatllar ona taparlar ve
kleler Ferracina'daki Feronia tapnagnda azat edilirlerdi.
SEMELE Trakya Frigya'l toprak tanras ve Dionysos'un annesi.
Soru 88 : iftiligin, tarmn balangcn, uygarlga dogru ilerleme aamalarn anlatan
mitoslardan en nlleri hangileridir?
TRPTOLEMOS Eleusis kahraman Triptolemos'a ilk bugday baaklarn Demeter
hediye etmiti. orak topraklara bereketli bugday Triptelemos ekti; hasadn o yapt.
Tanrann sylemesi zerine arabasna binerek dnyay dolat, btn insanlara ift
srmesini ekin ekmesini Triptelemos gretti. Sophokles, tiyatrodaki ilk baarsn 30
yanda iken, kayp Triptelemos tragedyasyla kazanmt.
PALAMEDES Nauplios ile Klymene'nin oglu. Homeros'ta bahsi gemez, daha
sonraki efsanelerde bir kahraman olarak yer alr: Dman Odysseus, zeksn
ktlklere de kullandg halde, Palamedes, Troya savanda akln hep iyi ilerde
kulland. Odysseus, deli taklidi yaparak Troya savana katlmak istememi, Palamedes
de onun sahtekrlgn meydana karmt. Odyesseus, intikamn yle ald:
Palamedes'in adrna gizlice, szde Priamos'un yazdg uydurma bir mektupla altn
koydu; sonra da Palamedes'i casusluk ve ihanetle sulandrd. Yunan ordu kurulu,
Palamedes'in talanarak ldrlmesine karar verdi, Palamedes ldrld. Palamedes
byk bir kif olarak bilinir; harfli yazy, saylar, l sistemini, zar ve dama oyununu,
sava taktigini onun buldugu sylenir.
Palamedes'in babas da mitoslara oglunun cn alan bir ihtiyar olarak gemitir:
KAUPLOS Bir Argos efsanesi kahraman. Amymone ile Poseidon'un oglu,
Palamedes'in babas. Yunanllarn Palamedes'i Troya nnde taa tutup ldrmeleri
zerine, almay dnd. Yurtlarna dnen Yunanllara, Kaphareus dagnda yanl
yerde ate yakarak, yanl iaret verdigi iin, birok geminin kayalara bindirip batmasna
sebep oldu; pek ok Yunanl ld.
KAROS Atinal Attika'ya onun adyla karia da denirdi. Konukseverligine bir karlk
olarak Dionysos, karios'a asmalar hediye etmiti. Tanrnn bu hediyesini dagtmak zere
kyleri dolarken, sarho kyller, karios'u ldrdler. Sadk kpegi Maira'nn ne
dmesiyle, karios'un kz Erigone, babasnn lsn buldu, acsndan kendini ast.
Gnahlarnn kefareti olmak zere Atinallar salncak trenlerini (Aiora) kurdular. Bu
trenlerde agalara asl heykelleri sallarlard. (Penelope'nin babas karios ile bu karios
baka baka kiilerdir).
ZAMOLKSS Thrakial bir tanr veya mucizeler gsteren bir adam. Yunan
efsanesine gre Pythagoras'n klesi imi. Azad edildikten sonra, efendisinden grendigi
medeniyeti ve ruhun lmszlg doktrinini Thrakia'llara gtrm. Sonra bir yeralt
magarasna girip yl ortalarda grnmemi. Drdnc ylda tekrar meydana knca
Thrakia'llar onun tanrlgna inanmlar.
Soru 89 : Mitologyada umay deneyen ilk adam kimdir ve nedir yks?
DADALOS Atina zanaatkrlgnn pri. Talos'u ldrdg iin, Girit'e kral Minos'a
kat. Girit'te birok gzel yaplar kurdu. Minotauros'un ldrlmesine yardm ettiginden
kral onu hapsetti. Daidalos, tylerden, balmumundan kanatlar yaparak, oglu karos ile
beraber utu kat. karos, gnee ok yaklatg iin balmumu eridi, kanatlar koptu,
karos denize dt. karos'un ad, denizin de ad oldu (Ovidius, Metamorphos'lar 8, 183
v.d.).
Soru 90 : Yunan mitoslarnda Tevrat'taki Samson ve Dalila efsanesini andran bir yk
var m, hangisi?
SKYLLA Megara kral Nisos'un kz. Skylla, babasnn ehrini kuatan kral Minos'a
k oldu. Bandaki erguvan rengi sa durduka kral Nisos, lmsz olacakt.
Kandrlan kz, babas uyurken, babasnn bu tlsml san kesti. Kral Nisos ld, ehir
ele geirildi. Ama kral Minos, babasna ihanet eden Skylla'y mkfatlandrmad; aksine,
kz gemisinin dna baglyarak denizlerde srd.
(Bir Skylla daha vardr mitologyada; deniz canavardr, bk. Soru 91).
Soru 91 : Mitoslarda ykleri anlatlan devler, canavarlar, kadnlar, ifrit ve haydutlar
kimlerdir?
ALOAD'LAR Aloeus'un, Otos ve Ephialtes adlarnda, devgl iki ogluna verilen
isim. Bunlar, sava tanrs Ares'i on ay esir tuttular. Ossa dagn Olympos dagna,
Pelion dagn da Ossa zerine koyarak gkyzne saldrmak istedilerse de Apollon,
ikisini de ldrd.
ANTAOS Poseidon ile Gaia (toprak)'n oglu, Libyal dev. Herakles ile bogutu.
Herakles yere vurduka Antaios, annesi toprakla temastan yeni yeni kuvvetler alyordu.
Bunun zerine Herakles, onu havaya kaldrd, ancak o ekilde, havada bogdu.
ARGOS Her eyi gren yz gzl dev. Hera, onu o'nun bana beki koymutu.
Zeus'un emriyle Hermes, Argos'u ldrd.
CACUS Herakles, Geryoneus'un sgrlarn alm gelirken, yolda, sonradan Roma
olan yerde konaklamt. Dev Cacus, srnn bir ksmn ard. Cacus, hayvanlar
kuyruklarndan kavrayp havaya kaldryordu, geride iz miz brakmadg iin arayanlar
artyordu. Karlan sgrlarn bgrmeleri zerine Herakles, hrszn farkna vard;
burnundan ateler pskrerek savunmasna ragmen devi ldrd. Roma'da Herakles
kltnn kurulmas, bu efsaneye dayanr. (Vergilius, Aeneis V, 185-272).
EMPUSA Hekate'nin, insanlar korkutmak iin yarattg bir canavar. Klktan klga
girermi; bir ayag tuntan, br ayag eek pisligindenmi.
GORGON'LAR Phoryks'un kzlar olan bu kadn canavardan yalnz Medusa
adls lml idi. Medusa, ylan sal idi, baklarnn degdigi kimse ta olurdu.
Medusa'nn ban Perseus kesti. Bu ba Athena aigis'inin zerine takt. ok kere,
dmanlar korkutsun diye, kalkanlarn zerine Medusa ba yaparlard.
KHMARA Agzndan ate pskren canavar. Bataraf aslan, ortas kei, arkas
ylan eklindeki bu canavar Bellerophon ldrmt.
LASTRYGON'LAR Efsaneleri Odysseia'da yazl bir millet, insan eti yiyen bu
devlerin lkesinde geceler o kadar ksa imi ki, akam evine dnen bir oban,
sabahleyin evinden kmakta olan obanla karlar, selmlarlarm Laistrygon'lar
lkesinin kayalk kylarnda Odysseus'un gemileri para para olmutu. Odysseus
buradan kurtularak, Kirke'nin oturdugu Aia adasna geldi.
PROKRUSTES Damastes veya Polypemon da denen bu yol kesici, yakaladg
yolcular bir yataga yatrr; yolcular yataktan ksa ise ayaklarn ekip uzatr, yataktan
uzunsalar keser, ksaltrd. Theseus, onu kendi metoduyla ldrd.
SNS sthmos (Korinthos berzah)'da Pityokampes (ambken) adyla anlan bir
yolkesici. Yakaladg yolcuyu, yere egdigi iki amn arasna gerip baglar, amlar
brakverince zavall yolcu, parampara olurdu. Theseus, Sinis'i yendi; yolculara yaptg
ikenceyi kendisine uygulayarak, haydudu ldrd.
SKRON Megara'l yolkesici. Peloponnesos ile Atina arasnda, deniz kenarnda ok
sarp bir kayadan geen dar yolda, Skiron yolcular durdurur, onlara ayaklarn ykatrd.
Sonra da bir tekme vurarak yolcular uurumdan aag yuvarlar, dipte bir dev
kaplumbaga cesetleri yerdi. Haydudu uuruma Theseus frlatt.
SKYLLA Skylla ile Kharbdis, Odysseia'da iki deniz canavardr. Bogazlarn birinde
Skylla pusudadr; alt tane uzun boynu vardr; her boyunda korkun bir kafa, her kafada
ldrc dilerle dolu bir agz. Bogazdan bir gemi geecek olsa Skylla, alt uzun
boynunu uzatarak alt adam alr, adamlar yer, yutar. Skylla'ya bir ok atm uzakta,
bogazn kar yakasnda ise Kharybdis durur, gnde kere denizin sularn hortum gibi
emer, ier, korkun grltlerle itiklerini dan pskrtr (Odysseia X, 73 v.d.). Skylla
ile Kharybdis bu yzden, birinden kurtulunsa bile tekinden kurtulmas imknsz ifte
belnn ifadesinde atasz haline gelmilerdir.
TELKHN'LER ok eskiden, zellikle Rhodos'ta oturan ifritler. Bunlar usta
demirciydiler, byclk yaparlard, kskan kt yaratklard. Yeni Yunan tanrlar onlar
srmler, yok etmilerdi.
TALOS Girit'te kral Minos'un hizmetinde tun dev. Bir yabanc geldi mi Talos, atein
iine atlar, kzl kor haline gelir, sonra koar, yabancy kucaklard; zavallnn lm-kalm
savanda yzn krtrarak ac ve azapla nasl gldgn grmeye baylrd. Talos'un
ayak bileginde kapakl tek damar vard. Medeia, Talos'a by yapt, Talos ayagn bir
taa arpt, damarn kapag ald, Talos ld.
TYPHON (Typhoeus) ok kuvvetli bir ifrit. Frtnann, krp geiren nlenemez doga
glerinin ahslam sembol olan Typhon, Gaia'nn en byk oglu, Kerberos ile
baka canavarlarn babasdr. Yz bal, ylan ayakl idi. Titan'larn yenilmesinden sonra
btn tabiatn korkun ayaklanmas eklinde, Zeus'a kar isyan etti. etin bir boguma
sonunda Zeus, bu ifriti bir yldrmla vurup Etna dagn ggsne frlatt. Bu yzden
Typhon, imdi Sicilya ve Campania kayalklar altnda yatmaktadr; ama zaman zaman
deprenir, deprenince de yer sarslr, ate pskren soluklar Etna yanardagndan dar
salr. Heredotos, Typhos'u Msr tanrlarnn rakibi Set ile bir tutmutu.
Soru 92 : Eski Yunan, Roma inancnda gece, ay, gne ve yldzlarla ilgili, astronomi
kavram ve mitoslar nelerdir?
NYKS Gece. Hesiodos'ta Khaos'un kz olarak gsterilen kosmik tanra.
HELOS (Lat. Sol) Gne tanr. Titan Hyperion ile Theia'nn oglu, ay tanras
Selene'nin ve Eos'un kardei. Altn arabasna biner, (Okyanusu ap annesinin, karsnn
ve ocuklarnn olduklar yere gider, burada ambrosia yiyerek kuvvet toplar, koumlarn
Nereid'lerin, Hora'larn zdkleri atlarn lmszler adasnn otlaryla beslerdi.
Dnyann bat ucundaki tanr bahelerinde Atlas'n kzlar olan HESPERD'ler, bir
yandan altn elmalar beklerlerken bir yandan da Helios'un ne ogalan, ne de azalan
sgr srlerine gzclk ederlerdi. Helios her eyi grr, yeminlerde tank olarak
gsterilirdi.
EOS (Lat. Aurora) Sabah kzartc, afak; Hyperion'un kz, Memnon'un annesi.
Eos, ok gzel bir gen olan Troya kral Tithonos'u karp kendine koca yapt, Tithonos
iin Zeus'tan lmszlk diledi, dilegi yerine geldi. Ama lmszlkle beraber sonsuz
genlik de dilemeyi unuttugu iin, Tithonos kocad, kld, zamanla sadece bir ses
olarak kald, crcr bcegi oldu. Gl parmakl Eos, sabahlar arabasna biner,
Okeanos'tan hareketle gkyzne kar.
PHAETON ksaan. Gne tanrs Helios'un oglu, Phaeton, babasndan, gne
arabasn bir gn de kendisinin srmesini istedi. Helios, oglunu bu dilediginden
vazgeirmiye ugratysa da Phaeton srar edince raz oldu. Azgn atlar, dizginlerin
gsz bir elde oldugunu anlaynca gemi azya alp yoldan ktlar. Gne arabas
topraga o kadar yaklat ki yeryznde korkun bir yangn balad. Zeus, daha byk
felketleri nlemek iin bir yldrm yollayp Phaeton'u arabadan drd, Phaeton ld.
Ovidius, Metamor-phos'larnda, Nonnos, Dionysiaka'da bu efsaneyi anlatrlar.
Euripides'in Phaeton tragedyasnn bir paras gnmze gelmitir.
SELENE (Lat. Luna) Ay tanras. Hyperion'la Theia'nn kz; Helios'la Eos'un
kardei; sonralar Artemisle zletirildi, Selene, gzel delikanl ENDYMON'u sevmiti.
Latmos dagndaki bir magarada sonsuz bir uykuya dalan Endymion'a, Selene sessiz
saatlerde gizlice yaklar. Selene'nin Endymion'dan 50 kz oldu; Olympiad oyunlar
arasndaki 50 ayn semboldr bu kzlar. Selene resimlerde, vazolarda ba sisler iinde,
alnnda yarmay, elinde bir meale, yryen bir at veya inek stnde tasvir edilir.
Gkcisimlerine birer tanr olarak tapmak, Yunanistana ok sonra Dogudan geldigi iin,
Selene'nin de eski bir klt yoktur. Ama Hellenismus devrinde Artemis (Diana) ve
Hekate ile bir tutuldu. Selene, eh ok, byc kadnlarn by szlerinde byk bir rol
oynard. Yunanllarn sonradan aldklar bir ay tanras da BENDS'tir ki, Perikles (M
429) zamannda klt Atina'ya yaylmt.
PHOSPOROS (Lat. Lucifer) Sabah yldz. Aphrodite, gzelligine vurulup kardg
delikanl Phosporos'u sabahyldz yapt.
HESPEROS (Lat. Vesper) Akam yldz. Aphrodite'nin yanndan eksik olmaz,
tanrann buyruguna uyarak insanlarn dgn alaylar yan sra yrr.
ORON Boiotia'l dev avc. Khios'ta Oinopion'un kars (yahut kz) olan Merope'yi
sevdigi iin Oinopion, onu gzlerini kr ederek cezalandrd. Orion Lemnos'a gelince
Hephaistos, uag Kedalion'u Orion'un yanna verdi. Kedalion, Orion'u yederek Helios'a
gtrd. Helios, Orion'un gzlerini at. Orion'un lm: Horrieros'un anlattgna gre
Orion, Eos'u sevdi, kard. Bunu iyi karlamayan Zeus, Artemis'e Orion'u okuyla
ldrmesini emretti. Baka efsanelere gre Artemis'in Orion'u vurmasna sebep;
Orion'un Artemis'e yahut Artemis'in yanndaki kzlardan birine satamak isteyii, veya
haddini bilmez avcnn, btn hayvanlar ldrecegini syleyip vnerek Artemis'i
kzdrmas olmutu. Avc Orion, gkte takmyldz oldu. Efsaneye ek olarak, Orion'un bir
akrep sokmasyla ldg sylentisi; akrep burcunun Orion yldz batnca parlamas
olayndan dogmutur.
PLEAD'LAR lker yldz, Yedi kandilli Sreyya Atlas'n yedi kz (Alkyone,
Merope, Kelanio, Elektra, Astrope, Taygete, Maia). Orion bu yedi kzn peine dmt.
Zeus, onlar bir gvercin srs yapt, Orion ile birlikte, takmyldzlar halinde gkyzne
yerletirdi.
Pleiad'lardan Maia, Kyllene dagnda Zeus'la yatm ve Zeus'a tanr Hermes'i
dogurmutu.
HYAD'LAR Atlas'n diger iki kz. Dionysos'a dadlk, stanalk etmilerdi. Zeus da
buna mkfat olarak, onlar gkyznde birer yldz yapt, boga burcunun yanna koydu.
Gkte grnmeli frtna ve yagmura iarettir.
RS Tanra ebemkuag ris, ayagna abuk, kanatl bir habercidir. Gkle yeri
birbirine baglar, dnyann bir ucundan tekine frtna gibi yetiir, deniz diplerine bile iner.
Onu bu ile Zeus ve Hera grevlendirdi. Tanrlar elisi Hermes'in asas, ris'de de
grlr.
KALLSTO Bykay takmyldzyla ilgili mitos iin bk. Soru 69. Denizcilere nemli
astronomik bir grnt iin bk. Dioskurlar (Soru 57).
Soru 93 : Mitologyada rzgrlarn isimleri nelerdir, rzgrlarla ilgili mitoslar
hangileridir?
Titan Koios ile Eurybia'nn oglu Astraios'un Eos'tan drt oglu oldu; bunlarn isimleri
Zephyros (bat rzgr), Euros (dogu, gney-dogu rzgr), Boreas (kuzey rzgr,
poyraz) ve Notos (gney rzgr, lodos)'tur. Notos'a Latinler Auster derler. Bunlardan:
BOREAS Thrakia'da otururdu. Atina kral Erekhteus'un kz Oreithyia'y Thrakia'ya
kard. Atinallar, M 492 de ran donanmasna verdigi zarardan sonra Boreas' daha
da ycelttiler.
Boreas'n ogullar Kalais ile Zetes de rzgr tanrlardr. Argonautlar seferine katldlar
(bk. Phineus).
Mitoslarda rzgrlar kral bir de Aiolos vardr ki, yledir yks:
AOLOS Alt oglu, alt kz ile, rzgrlar kral olarak, efsane adas Aiolia'da
oturuyordu. En tehlikeli rzgrlar, bir tuluma kapatarak Odysseus'a hediye etmiti. Ama
meraklarn yenemiyen yol arkadalar, tam yurtlarna yaklarlarken, tulumu atlar.
Boanan rzgrlar, Odysseus'u tekrar Aiolia adasna srklediler. Bu ikinci geliinde
Aiolos, Odyesseus'u tersledi, adasndan kovdu.
Soru 94 : Eski Yunan ve Romallar, ehirleri, evleri koruyan Tanrlarn varlgna da
inanrlar myd?
PALLADON Bir ehrin koruyucu tanrsnn heykeli. ehirlerin kaderi bu heykellerin
korunmasna baglyd. Girit Mykenai devrinde bile Palladion'lara inanlyordu. Troya
efsanesi, Odyyseus'un Diomedes ile beraber gizlice Troya'ya girip Palladion'u
aldklarn yazar.
ANUS Roma tanrs. Evlerin kaplarn bekliyen tanr. Balang ve biti tanrs
(Hestia). anus bayram (Agonium), 9 Ocak'ta kutlanrd. En kk Roma paras olan l
As'lk altn sikkeler zerinde anus resmi bulunur, burada anus'un tek bal, biri saga,
biri sola bakan iki ehreli bir profili grnrd. Roma Forum'unda kral Numa tarafndan
yapldg sylenen bir anus kaps vard. Bu kap yalnz bar zamanlarnda kapal
durabilirdi, anus kaps, imparator Augustus'tan nce yalnz bir kere (M 237),
Augustus devrinde ise defa kapal kalmt.
LAR Romallarn ev tanrs; btn ev halk onun koruyuculugu altndaydlar. Lar'n
resimleri hcre gibi bir dolaba konur, bayram gnlerinde elenkler, ufak tefek sunularla
sayg-tapk grrd. 23 Aralk'ta kutlanan Larenatlia'lar ile (Acca Larentina), tarihi kesin
olmyan Compitalia'lar, tanr Lar'n belli bal bayramlar idi.
PENAT'LAR Romallarn ev tanrlar; evlerden Lar ile birlikte sayg ve tapk
grrlerdi. Lar, evin mekn bakmndan tanrsyd, Penat'lar ise evin atalardan kalan
tanrlarydlar. Bu yzdendir ki kleler yalnz Lar'a dua ederler, yad ellere giden evin oglu
ise hem Lar, hem de Penat'lar ile vedalard. Aeneas, tahrip edilen Troya'dan kaarken
Penatlar da alm, Lavinium'a onlar da getirmiti. Penat tanrlar klt, Roma'da Vesta
tapnagnda devam etti.
LEMUR'LAR Romallarda habis ruhlar 9, 11, 13 Mays'ta onlar iin Lemuria bayram
kutlanrd. Bayramn son gn, gece yars, aile reisi kapdan dar kara baklalar atar,
ruhlardan evi terketmelerini isterdi.
Yunanllar iin Apollon'a baknz (Soru 16)
Soru 95 : Hayvanlar tarafndan emzirilerek byyen mitos kahramanlar var m?
Tanr Zeus bir keinin style, Romulus ile Remus bir dii kurt tarafndan emzirilerek
bymlerdi (bk. Soru 73). Bir aynn emzirdigi Atalante'nin yks de udur:
ATALANTE Arkadia'l avc kz. asos ile Klymene'nin kz. Dogunca bir dag bana
brakld, onu bir dii ay emzirdi. Bydg zaman Kalydon av'na katld (Meleagros).
Gnllleri onunla kou yar yapmak zorundaydlar, kazanamyanlar ldryordu.
Meilanion, bir hileye bavurup yar kazand: Koarken yere tane altn elma
drm, Atalante bu elmalar alacagm diye vakit kaybettigi, aray atg iin
Meilanion'a yetiememiti. Atalante'nin oglu Parthenopais, katldg Thebai'ye kar
yediler seferinde ld.
Soru 96 : Yunan ve Roma mitologyalar konusunda, Tanzimattan gnmze kadar,
edebiyatmzda derleme, eviri balca kitaplar nelerdir?
Tanzimat dneminde iki kitap, biri Nabizade Nzm'n (bas. 1893), teki de emsettin
Sami'nin (bas. 1895) Estr isimli eserleridir. Merutiyet dneminde Mustafa Nuri
Trihi Estr ve Mehmet Tevfik Estri Yunniyn isimli kitaplar kardlar; ikisinin
de basl yl 1913. 762 sayfalk hacmiyle sonuncu kitap, bu alanda, Cumhuriyetten
nce yaymlanm mitologya kitaplarnn en ayrntlsdr.
Cumhuriyet dneminde km mitologya kitaplarnn balcalar unlar:
Nurullah Ata: Mitoloji (1933), Eckart Peterich: Kk Yunan Mitologyas (ev. Suat
Yakup Baydur, 1946), Behet Necatigil: Kk Mitologya Szlg (1957), Cemal Tollu:
Mitoloji (1957), Emel Dilman: Mitologyada nl Kiiler (1961), Nurullah Barman: Yunan
Mitolojisi (1961), Edith Hamilton: Mitologya (ev. lk Tamer, 1964, 1968), Cahit
Begen: Anadolu Mitolojisi (1967).
smail Habip Sevk de Avrupa Edebiyat ve Biz kitabnda (1940), Yunan ve Latin
edebiyatlar blmnde ilk mitologya yazarlar yan sra Yunan ve Latin tanrlarndan bir
ksmn tantm, baz mitoslar zetlemiti.
Soru 97 : Birok mitoslarn zetinde Latin airi Ovidius'un Metamorphos'lar isimli
eseri kaynak diye gsterildi; bu kitap dilimize evrildi mi?
Salih Zeki Aktay, Ovidius'un, mitologyann en eski yazl kaynaklarndan olan ve
manzum Metamorphoslar'n nesir diliyle ve Degiiler adyla evirmi, yaymlamt
(1935). u var ki 284 sayfalk bu eviri, eserin tamam degildir; ortalara kadar gelir,
kesilir.
Soru 98 : Yunan ve Latin mitologyalar bizim air ve yazarlarmzdan hangilerini ne
derecede ilgilendirdi; kimler bu mitoslardan faydalandlar?
Tevfik Fikret'in Promete iirini bilirsiniz. Servetifnun toplulugunda olmamakla beraber
gene o dnem yazarlarndan Mehmet Cell'in iki hikyesi'nin isimleri Vens ve
Aurora'dr. Yahya Kemal, Paristeyken Fransz Parnas airlerini okumu, sevmi, onlarn
etkisinde Biblos Kadnlar, Sicilya Kzlar gibi, ilhamn mitologyadan alan iirlerle
balamt airligine. 1912'de ksa bir sre, Yunan ve Latin kaynaklarna da ynelmek
gayretleri, edebiyatmza byle baz rnekler daha ekledi (Yahya Kemal ve Yakup
Kadri'nin bu konudaki grleri ve ilgili tartmalar iin bk. Hasan li Ycel, Edebiyat
Tarihimizden , 1957, s. 251-299).
Cumhuriyet dneminde Salih Zeki Aktay, eski Yunan mitologya ve dnyasn yanstan
pek ok iir yazd. Persefon (1930), Asya arklar (1933), Pnar (1936) kitaplarndaki
iirleri mitoslara telmihlerle doludur. Bu yzden hellenistik air dendi Salih Zeki'ye, Gene
mesel Hasan zzettin Dinamo'nun ilk kitab Deniz Feneri (1937), airin mitologyadan
ok geni lde faydalandgn gsterir.
1940 ylndan balayarak Yunan-Latin klasiklerinin Mill Egitim Bakanlgnca sistemli
metotlu bir ekilde evirtilip yaymlanmaya balamas, bu mitologyalarn etki alanlarn
daha da geniletti. 1940 sonras edebiyatmzda, zellikle Yunan mitologyasna
yaslanmalar, o mitoslar hareket noktas olarak kullanmalar ogald:
Orhan Hanerlioglu'nun Oyun (1953) romannn kahraman Halim bir kk memur,
gereklerden bunaldka hayal iklimlerine yelken aarak, Argos kral olur, mitologya
dnyasnda yaamaya balar. Gngr Dilmen Kalyoncu'nun bir oyunu mitologyadr:
Midasn Kulaklar (1959). Selhattin Batu'nun phigenia Tauris'te (1942), Gzel Helena
(1954), Munis Faik Ozansoy'un Medea (1963), Kemal Demirel'in Antigone (1966) isimli
eserleri birer tragedyadr; yani Yunan mitoslarndan almlardr konularn.
airlerimizden Edip Cansever'in bir kitab Nerde Antigone (1961), Melih Cevdet
Anday'n bir kitab Kollar Bagl Odysseus (1963) adn tayor.
Latin Ozanlarndan eviriler (1963) ve Yunan Antologyas (1964)'nda eski Latin ve
Yunan airlerinden evirdigi iirleri derlemi olan Oktay Rifat'n ayrca mitolojik iirleri de
vardr. Zeki mer Defne, Mustafa Seyit Sutven, Behet Necatigil vb. isimleri de
eklersek, mitologyadan faydalanm airlerimizin listesi daha da kabaracaktr.
Soru 99 : Yunan klasiklerinden eviriler yapm olan Azra Erhat ile hikye ve
romanlarnn konularn daha ok Ege kylarndan, Akdenizden alan Halikarnas
Balks'nn mitologya ile ilgili telif eserleri yok mu?
Var. Mitologya bilginizin kklemesi iin zellikle okunmas gerekli eserleri var. Bayan
Azra Erhat'n iki kitab (Mavi Anadolu, 1960; Mavi Yolculuk, 1962) gezi trnde
eserlerdir. Bu kitaplar okurken yazarla birlikte bir yandan Bat Anadolu kylarn gezer,
eski Yunan eser ve mitoslarn yerinde grp tanr, bir yandan da mitologyann birok
figr ve kiilerinin aklanmasn, yksn yetkili bir kalemden dinlersiniz, Erhat, 1972
ylnda bir de mkemmel bir Mitoloji Szlg yaynlamtr.
Uzun yllar yaadg, ok sevdigi Bodrum'u Hellenler agndaki adyla anarak,
edebiyattaki ismini Halikarnas Balks yapm olan Cevat akir'in Anadolu Efsaneleri
(1954, 1957) ve Anadolu Tanrlar (1955, 1962) isimli eserleri de mitologya ile tarihi,
dnle bugn el ele yrten canl eserlerdir. Halikarnas Balks'nn geni mitologya
kltrn Mavi Srgn (1961) kitabnda derledigi htralarnda da zevkle izleyebilirsiniz.
Bizim, bu iki yazarmzn bu eserlerini bundan nceki sorunun cevabnda sz konusu
etmeyiimizin nedeni; ncekilerin mitologyay bir ara olarak bir ide kullanmalar
yannda, Erhat'la Balk'nn mitologyay evre bilgilerle bir btn halinde benimseyileri,
onunla dolu olulardr.
Soru 100 : Hi degilse iirlerden baz rnekler zerinde uygulama yapsak?
Bu son Soru; kitab kapamak zorundayz. sterdik, fakat air ve yazar isimleri verdik;
elinizde bu maymuncuk, artk kendiniz bulup amaya aln o kaplar. lk sorularnzdan
biri Yunan Latin mitologyas neden gerekli sorusuydu. Ben gene o soruya dnyor,
enberi Konur Ertop'un Sanatmzda bereketli bir kaynak: Mitologya balkl
incelemesinden (Soyut dergisi, 2/1965) aldgm cmlelerle kapatmak istiyorum:
Andre Gide, Hellen masaln, hi bir susuzlugun, iindeki st tketmedigi,
Philemon'un testisine benzetiyor. Hellen uygarlg nasl Bat uygarlgnn temeli olmusa,
Hellen masal, mitologyas da Bat sanatn yle etkilemitir. Mzik, tiyatro, iir, hatt
roman yaratlar. Batda durmadan mitologya ile beslenir. Sanatlar Homeros'la,
Sophokles'le, Euripides'le hesaplarlar. Onlarn ikliminden aldklar geleri kendi
dnyalarnn anlatm arac olarak kullanrlar.
Bat insannn greniminde mitologyann belli bal bir yeri vardr. Bundan dolaydr ki,
sinema sanat bile zaman zaman mitoslar kullanyor. Batl sanat Hellen dnyasnda
gzlenmi psikolojik gerekleri, insann kaderle veya kendi benligiyle sava zerindeki
zmleri defalarca ele alyor, agnn damgasn vurarak her kuakta yeniden
yorumluyor.
Son yllarda eviri almalar yannda antik tragedya yazarlarnn yaptlar da
sahnemizde byk ilgi grdler. Bundan baka Anouilh, Sartre gibi agda yazarlarn
mitologyaya uyguladklar yorumlar da sanat evrelerimizde yanklar brakt.
Son zamanlarda iirimizde grdgmz kullanllaryla Hellen mitologyas, bizim
sanatlarmza da kiisel yaratlar iin belli bal bir imkn olmaktadr. Bir kltrn k
noktasndan iaretler getiren, zlemleri, korkular, atmalar, ruhsal gerilimleri maya
olarak tayan mitoslar, meydan verdikleri yorumlar lsnde klielikten, katlktan,
tekrardan uzaklarlar. Sanatlarmzn ortaya koyduklar yeni rnekler, bu trden bir
ileme ve zenginletirme ustalg tayor.
{ kutupyldz kitaplg }
35
Tarayann Notu
Bu ekitap "Grme Engelli" dostlar iin taranm ve ilk defa www.kitapsevenler.com da
yaynlanmtr.
Bu sitenin sahibi grme engelli dost Yaar Mutlu'nun gayret ve azmini grnce iki
gzmden utanp yardm edebilecegimi dndm. Bir katre k olabildiysem ne mutlu.
Herkesi bu mutluluga davet ediyorum. Bu dostlara yardmc olun.
Polaris
UYAR:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildigi,
sevginin, iyiligin ve bilginin paylaldg yer olarak grdgmz sitemizdeki tm e-
kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri
amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak",
kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve
"HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak,
sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-
kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin,
tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever
arkadalarmzn yogun emegi sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine
sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak
kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan dogabilecek tm yasal sorumluluklar
kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek degildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve
zgrlgn yceltmek ve kitap okuma alkanlgn pekitirmektir. Ben de bir grme
engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin oldugu gibi, bilginin de paylaldka
pekiecegine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri
iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum.
Bilgi paylamakla ogalr.
Yaar MUTLU
LGL KANUN:
5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE
11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin
engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin
kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik
hizmet veren egitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar
kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda ogaltlmas veya dn verilmesi bu
Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde
satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve ogaltm
amacnn belirtilmesi zorunludur."
Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve
beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm
ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duydugu sevinci paylaabilmek tm
zahmete deger. Sizler de bu mutlulugu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp,
kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay
dnebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emege ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu
aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecegi formatlarda, bir kitap armagan ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
www.kitapsevenler.com
www.yasarmutlu.com
yasarmutlu@yasarmutlu.com
yasarmutlu@kitapsevenler.com
kitapsevenler@gmail.com
Behet Necatigil _ Mitologya