NDEKLER

T R K E BASKIYA N S Z GR: DYALEKTK MADDECLK KAPIYA DAYANDI I YILDIZ PARALAKSI: O N T O L O J K F A R K I N T U Z A K L A R I 1 Z N E , BU " Y R E S N N E T E D L M Y A H U D " Gdklayan Nesne . Kant Paralaks . (Kant) atklarn

viii 2 15 16

Ruhundan (Hegelci) Somut Evrenselliin Douu . Efendi-Gsteren ve O n u n Deiiklikleri Eletirisinin Paralaks . . Soave Sia II Vento... . Politik Ekonominin

"... ce seul objet dont ie nant s'honore" 68 .

2 M A D D E C BR T E O L O J N YAPI T A L A R I Bir Delikanl Leydiyle Karlar Die Vrsagung . . Bir Hegelci Olarak Kierkegaard . .

Saf Fedakarln Tuzaklar .

Bir Kant Olmann Gl

Enkarnasyon Komedisi . ok Fazla Yaam!

Politik Bir Kategori Olarak Odradek

BRNC A R A : K A T E ' N SEM YA DA HENRY J A M E S N M A D D E C L

124

II

G N E PARALAKSI: HKMSE OLMANIN DAYANILMAZ HAFFL 3 T A N R I S A L BOK O L M A N I N D A Y A N I L M A Z A I R L I I Gne Yan . Maaran Se! . . Kopernik, Darwin, Freud ... Ve . By 145 146

Daha Biroklar

Yeni Bir Grnmler Bilimine Doru . Tanr Devreye Girdiinde . .

Bozumuna Direniler

deoloji Sonrasnn

Ycelikten karlm Nesnesi

Tehlike mi? Ne Tehlikesi?

ZGRLK DNGS "nvarsaymlar Koyutlamak" Saydamszlk Yanlyor . . . Biliselci Bir Hegel? . Sahte

200

TRKE

BASKIYA O N S O Z

Duygular Yalan Syler, Ya Da, Damasio Nerede . Fizikten Tasarma m? .

B a n a sk sk soruyorlar: k i t a p l a r n z d a nasl bir etik savunuyorsunuz? B t n h e p s i n d e ortak o l a n bir e t i k t u t u m var m? te y a n t m : evet, var, a h l a k t a n y o k s u n bir etik s a v u n u y o r u m - a m a N i e t z s c h e ' n i n bizi k e n d i m i z e sadk kalmaya, i y i n i n ve k t n n t e s i n d e k i seilmi yolumuzda srar e t m e y e a r a n ahlaksz etii deil. A h l a k b e n i m dier insanlarla o l a n ilikilerimin simetrisiyle ilgilidir; o n u n sfr seviye kural " b e n i m s a n a y a p m a m istemediin eyi b a n a y a p m a " d r ; 252 etikse, t e r s i n e , b e n i m k e n d i m l e tutarllmla, k e n d i arzuma ballmla ilgilenir. Fakat, etikle a h l a k a y r m a k iin t m y l e farkl bir yol d a h a var: Friedrich S c h i l l e r ' i n naifle duygusal kartl izgisinde bir yol. A h l a k "duygusaldr," t e k i l e r i n i ( s a d e c e ) , t e k i l e r i n i n gzyle k e n d i m e b a k t m d a , iyi o l a n k e n d i m i s e v m e m a n l a m n d a ierir; etikse, tersine, naiftir - y a p m a m g e r e k e n eyi yaplmas gerektii iin yaparm, iyiliim y z n d e n deil. Bu naiflik dnmsellii dlamaz - h a t t a o n a , i n s a n n yapt eye kar souk, k a t bir mesafesi o l m a s n a izin verir. Bu t r d e n etik t u t u m u n en iyi r n e k l e r i n d e n biri, A g o t a Kristof un Defter-Kant-nc Yalan adl l e m e s i n i n ilk cildi o l a n Defter'de sergileniyor. K i t a p k i n c i D n y a S a v a ' n n s o n ve K o m n i z m i n ilk yllarnda, b y k a n n e l e r i y l e birlikte k k bir M a c a r k a s a b a s n d a yaayan ikiz iki o c u u n y k s n anlatyor. kizler t m y l e ahlaksz - y a l a n sylyor, antaj yapyor, ldryorlar... - y i n e d e , en saf haliyle o t a n t i k bir etik naiflii cisimlendiriyorlar. Birka r n e k v e r m e k yeterli olabilir. Bir gn, o r m a n d a a bir asker kaayla karlarlar ve istedii b i r t a k m eyleri o n a getirirler:

Hegel, Marx, Dennet .

Bilind zgrlk Eylemi

Ayartmann Dili, Dilin Ayartmas OBJET PETIT A,

KNC ARA: T O P L U M S A L BALANTILARDAK

YA DA A N T - A N T - S E M T Z M N I K M A Z L A R I

III

AY P A R A L A K S I : BR E K S L T M E P O L T K A S I N A D O R U 5 ARTI-DEERDEN ARTI-KTDARA Ontik Errance, Ontolojik Doruluk Ederim Kalsn! . . Gehssenheh m? Teekkr

271 272

Stalinst Mzikalin Kuramna Doru . . Drt Sylemin Tarihsellii . . Politik bir

Biyopolitik Paralaks

Kategori Olarak Jouissance

Hl Bir Dnyada Yayor muyuz?

DEOLOJNN M S T E H C E N D M VE BU D M N ZM Akademik Rumspringa, Ya Da, ktidar ve Direni Paralaks insan Haklarna Kar Gayrinsann Haklar Tavuklarn Bilgisizlii . . . 330

Yemek ve battaniyeyle geri geldiimiz zaman, bize yle dedi: " o k iyisiniz." Biz de yant verdik: "yi olmaya almyoruz. Bunlar sana getirdik nk kesinlikle ihtiyacn var. Hepsi hu." (43) H r i s t i y a n e t i k t u t u m u diye bir ey varsa, b u o d u r : k o m u l a r n n talepleri n e k a d a r t u h a f olursa olsun, ikizler naife bu talepleri karlamaya alr. Bir gece, k e n d i l e r i n i ecinsel mazoist o l a n bir A l m a n subayyla ayn yata paylarken bulurlar. S a b a h l e y i n uyanr ve y a t a k t a n k m a k isterler, a m a subay o n l a r d u r d u r u r :

erevelenen iddet . .

Kim korkar O Koca Kt Kktencilikten? . Bir deoloji Kuramcs Olarak

Gkkuann Ardnda Koalisyonu! Robert Schumann .

Amerikan Altkltrnn lne Hogeldiniz

Yumurtalar, Omletler ve Bartleby'n Gl Hakknda Notlar Szlke Dizin 3g7 430 435

"Kprdamayn. Uyumaya d e v a m edin." "emek istiyoruz. Gitmemiz lazm." " G i t m e y i n . Buraya yapn." Sorduk: "Nereye?" yle dedi: "Benim zerime. Evet. Korkmayn. eyin! Suratma." Yaptk, sonra da baheye ktk, nk yatak srlsklam olmutu. (91) Ak eylemi diye bir ey varsa, bu gerek bir ak eylemi! kizlerin en yakn dostu rahibin kahyas, onlar ve giysilerini ykayan gen, ehvetli bir kadndr, onlarla erotik oyunlar oynar. S o n r a alk iindeki bir Yahudi kafilesi kasabadan geirilip k a m p a gtrlrken bir ey olur: H e m e n nmzde, zayf bir kol uzand kalabalktan, kirli bir el ald ve bir ses duyuldu: "Ekmek." Kahya glmsedi ve ekmeinin kalann verir gibi yapt; uzanm ele uzatt ekmei, sonra k a h k a h a atarak ekmei tekrar azna gtrd ve yle dedi: "Ben de a m ! " (107)

 o c u k l a r o n u c e z a l a n d r m a y a karar verirler: o n u n m u t f a k t a k i frnna biraz barut koyarlar, o yzden, k a d n s a b a h atei y a k n c a frn p a t l a r ve kad n yaralar. Kardeler bu arada r a h i b e de antaj yaparlar: rahibi, h a y a t t a k a l m a k iin p a r a isterler. a k n r a h i p o n l a r a sorar. "Bu ok canice. Ne yaptnzn farknda msnz?" "Evet efendim, a n t a j . " " H e m de sizin yanzda.... o k yazk." "Evet, bunu yapmak zorunda kalmamza ok yazk. A m a T a v a n d u d a k ve annesinin paraya kesinlikle ihtiyac var." (70) Bu antajda kiisel h i b i r ey yoktur: p a r a almay r e d d e d e r l e r : "Yeter artk. Yeterince verdin. Kesinlikle gerekliyken p a r a aldk senden. imdi biraz Tavandudak'a verecek kadar para da kazanyoruz. H e m oma almay da rettik." (137) Bu bakalarna kar souk tavrlar, g e r e k t i i n d e onlar l d r m e y e de varr: b y k a n n e l e r i st b a r d a n a zehir k o y m a l a r n istedii z a m a n , yle d e r l e r : "Alama bykanne. Yapacaz; eer gerekten istiyorsan K n u bizden, yapacaz." (171) Naif de olsa, bu tr znel bir yaklam h i b i r ekilde c a n a v a r c a - s o u k d n m s e l bir mesafeye engel olmaz. Bir gn, ikizler yrtk prtk giyinip d i l e n m e y e gider; gelip g e e n k a d n l a r o n l a r a e l m a , biskvi vb. verir, biri de balarn okar. S o n r a bir baka k a d n o n l a r a e v i n e gelip biraz almalarn, karlnda o n l a r a y e m e k v e r m e y i n e r i r . yle dedik: "Sizin iin almak istemiyoruz hanmefendi. Sizin orbanz da ekmeinizi de yemek istemiyoruz. A deiliz." O da sordu. "O zaman n e d e n dileniyorsunuz?" "Nasl bir eymi grmek ve insanlarn tepkilerini gzlemek iin." Bara ara gitti o zaman: "Sefil rezil haydutlar! stelik bir de edepsizler!" Eve dnerken elmalar, biskvileri, ikolatay ve paralar yolun kysndaki otlarn arasna attk. Ba okamasn atmaksa olanaksz. (34) B e n i m d u r d u u m yer ite bu - byle o l m a k isterdim: d u y g u d a l k t a n yoksun etik bir c a n a v a r , k r bir k e n d i l i i n d e n l i k l e b a k a l a r n a yardm e t m e g r e v i n i yerine getiren, a m a o n l a r n iren y a k n l k l a r n d a n k a n a n bir c a n a v a r . Byle d a h a ok insan olsayd, d n y a , i i n d e duygusalln yerini souk ve kat bir t u t k u n u n alaca h u bir yer o l u r d u . h a t t a d a h a s o n r a r a h i p l e yakn dost olurlar. y a r d m a m u h t a bir kz o l a n T a v a n d u d a k ' nasl taciz e t t i i n i h e r k e s e sylemekle t e h d i t e d e r , o n d a n haftalk dzenli

T a v a n d u d a k v e a n n e s i k e n d i balarna yaayabilecek h a l e g e l i n c e , r a h i p t e n d a h a fazla

PARALAKS

Slavoj Zizek

Agota Kristof, Byk-Defter, Afa, stanbul, 1987.

2003 ylnda, m e d y a d a iki ilgin h i k a y e yer ald. spanyol b i r s a n a t tarihisi m o d e r n s a n a t n k a s t e n bir ikence biimi olarak k u l l a n l m a s n a ilikin ilk r n e i o r t a y a kard: A l p h o n s e L a u r e n c i o ( S l o v e n c e bir soyad!) adl b i r Fransz a n a r i s t i n i n 1938 ylnda icat ettii " p s i k o t e k n i k " i k e n c e n i n uyguland gizli h c r e ve i k e n c e m e r k e z l e r i n i n esin k a y n a n n K a n d i n s k i , Klee, B u n u e l v e Dali o l d u u s a p t a n d : L a u r e n c i c " r e n k l i h c r e l e r " dedii b u h c r e l e r i Franco'nun birlikleriyle mcadeleye bir k a t k olsun diye yaratmt.
1

Hcreler

g e o m e t r i k s o y u t l a m a ve srrealizmden, ayrca r e n k l e r i n psikolojik zellikleriyle ilgili a v a n g a r d s a n a t k u r a m l a r n d a n e s i n l e n m i t i . H c r e l e r i n yataklar 2 0 derecelik alarla yerletirilmi, zerlerinde u y u m a k imkansz h a l e getirilmiti ve 1.5x1 m e t r e l i k h c r e ler, m a h k u m l a r n v o l t a a t m a s n n l e m e k zere tula ve baka g e o m e t r i k talarla r l m t . M a h k u m l a r n t e k yapabilecei d u v a r l a r a b a k m a k t v e duvarlar, i n s a n d a zihinsel kargaa ve rahatszlk y a r a t m a k zere r e n k , perspektif ve lek o y u n l a r n a b a v u r a n , zihin kartrc kpler, kareler, dz izgiler ve spirallerle kaplyd. Ik oyunlar d u v a r d a k i b a d n d r c r n t l e r i n h a r e k e t ettii izlenimi yaratyordu. L a u r e n c i c yeil rengi k u l l a n m a y yelemiti, n k r e n k l e r i n psikolojik etkileriyle ilgili k e n d i s i n e GR: DYALEKTK MADDECLK KAPIYA DAYANDI ait bir k u r a m a gre, bu r e n k m e l a n k o l i ve h z n veriyordu. k i n c i h i k a y e ; W a l t e r B e n j a m i n , 1940 ylnda o spanyol snr k y n d e , Fransa'ya ve dolaysyla Nazilere teslim edilecei korkusuyla k e n d i n i l d r m e d i - o r a d a S t a l i n ' i n ajanlar t a r a f n d a n ldrld. 2 B e n j a m i n l m n d e n birka a y n c e , " T a r i h Felsefesi z e r i n e T e z l e r " i n i , M a r k s i z m i n baarszlna ilikin o ksa a m a etkili z m l e m e s i n i yazmt; l d r l d srada, o k sayda eski S o v y e t yanda, H i t l e r - S t a l i n anlamas n e d e n i y l e M o s k o v a karsnda hayalkrklna kaplmt. " K i l l e r a t " l a r d a n (suikast y a p a n sosyalist-entelekteller a r a s n d a n seilmi S t a l i n i s t a j a n l a r d a n ) biri o n u bu yzd e n l d r d . Bu c i n a y e t i n asl n e d e n i , dalar ap F r a n s a ' d a n spanya'ya k a m a y a alan B e n j a m i n ' i n , y a n n d a bir elyazmas tayor olmasyd: Paris, Bibliothque N a t i o n a l e ' d e zerinde alt o bayaptn, " T e z l e r " i n gzden geirilmi h a l i n i . Bu elyazmasn i e r e n a n t a y bir k a a k arkadana teslim e t m i ve o da a n t a y , d a h a sonra Barselona'dan Madrid'e giden bir trende kaybetmiti. Ksacas, Stalin B e n j a m i n ' i n " T e z l e r " i n i o k u m u t u , b u " T e z l e r " e d a y a n a n yeni bir k i t a p p r o j e s i n d e n h a b e r d a r d v e b u n u n y a y n l a n m a s n n e olursa o l s u n e n g e l l e m e k istiyordu. ... Bu iki h i k a y e n i n o r t a k y a n , yksek k l t r ( s e k i n s a n a t ve k u r a m ) ve acmasz baya p o l i t i k a ( c i n a y e t , i k e n c e ) arasndaki o artc b a l a n t deil. Bu dzeyde, balant g r n t e olduu k a d a r b e k l e n m e d i k bir b a l a n t saylmaz: soyut s a n a t a bakm a n n ( t p k a t o n a l mzik d i n l e m e k gibi) ikence o l d u u n u sylemek e n yaygn k a b a saduyuya s a h i p g r l e r d e n biri deil midir (ayn ekilde, m a h k u m l a r a srekli a t o n a l mzik d i n l e t i l e n bir h a p i s a n e y i de kolayca h a y a l edebiliriz)? Dier y a n d a n , " d a h a d e r i n " bir saduyu, S c h o e n b e r g ' i n , mziinde, h o l o k o s t v e kitlesel b o m b a l a m a l a r n d e h e t l e r i n i o n l a r d a h a g e r e k l e m e d e n n c e dile getirdiini syler. D a h a ciddi bir ekilde, iki h i k a y e d e o r t a k o l a n b a l a n t , yapsal n e d e n l e r l e h i b i r z a m a n bir araya '.elemeyecek olan dzeylerin olanaksz bir ksa devresine yol amalardr: szgelimi " S t a l i n " e karlk gelen eyin " B e n j a m i n " l e ayn dzeye gelmesi, yani B e n j a m i n ' i n 3

"Tezler "inin gerek b o y u t l a r n n S t a l i n i s t bir p e r s p e k t i f t e n grlmesi olanakszdr. Bu iki h i k a y e n i n dayand yanlsama, yani iki birbiriyle uyumaz olguyu ayn dzeye k o y m a yanlsamas, kesin bir b i i m d e K a n t ' n "aknsal y a n l s a m a " dedii eyin, yani b i r b i r i n e e v r i l e m e y e n ve a n c a k bir tr paralaks bakla, a r a l a r n d a sentez ya da d o l a y m n olanaksz o l d u u iki n o k t a a r a s n d a srekli perspektif kaydrarak grlebilen f e n o m e n l e r iin ayn dili k u l l a n a b i l m e y a n l s a m a s n n bir benzeridir. Yani iki dzey a r a s n d a bir iliki yoktur, paylalan bir uzam y o k t u r - a m a b u n l a r y a k n d a n balantldr, h a t t a zde bir ekilde, sanki bir M o e b i u s e r i d i n i n kart y a n l a r n d a gibidirler. L e n i n i s t politikayla m o d e r n i s t s a n a t n bulumas ( Z r i h ' t e k i C a b a r e t Voltaire'de D a d a c l a r n L e n i n ' l e bulumas fantazisinde olduu gibi) yapsal olarak gerekleemez; d a h a da ciddi bir b i i m d e , d e v r i m c i p o l i t i k a ve d e v r i m c i s a n a t farkl zamansallklarda d e v i n i r l e r - balantl olsalar bile, ayn f e n o m e n i n , t a m da iki y a n olduklar iin, bir araya h i g e l e m e y e c e k o l a n iki yandrlar.'' K l t r szkonusu o l d u u n d a , L e n i n i s t l e r i n yce klasik s a n a t b e e n m i olmas, birok m o d e r n i s t i n s e politik a d a n muhafazakar, hatta proto-Faist o l m a s tarihsel bir tesadften daha fazla bir eydir. Fransz D e v r i m i y l e A l m a n dealizmi arasndaki b a l a n t n n verdii ders d e b u deil miydi? Bunlar ayn t a r i h s e l m o m e n t i n iki yan olsa da, d o r u d a n b u l u a m a d l a r - yani, A l m a n dealizmi a n c a k h i b i r politik devrimin gereklemedii bir Almanya'nn "geri" k o u l l a r n d a ortaya kabildi. Ksacas, bu iki h i k a y e n i n paylat ey, almaz bir paralaks yarnn ortaya kmas, a r a l a r n d a tarafsz bir ortak z e m i n e i m k a n v e r m e y e n y a k n d a n balantl iki perspektifin kar karya gelmesidir. lk bakta, bu tr bir paralaks yark fikri bir tr H e g e l ' d e n a l n m K a n t i n t i k a m olarak g r n m e z m i ; "paralaks," iki dzey arasnda o r t a k bir dil, paylalan bir z e m i n o l m a m a s sebebiyle, diyalektik olarak d a h a yce bir senteze " d o l a y m l a n a m a y a c a k / o r r a d a n k a l d r l a m a y a c a k " t e m e l bir a t k n n yeni bir ismi deil midir? Bu k i t a b n iddias, paralaks yark fikrinin, diyalektie i n d i r g e n e m e z bir engel o l u t u r m a d n , o n u n ykc e k i r d e i n i ayrt e t m e m i z i salayan bir a n a h t a r olduudur. Bu paralaks yar t a m olarak kuramsallatrmak, diyalektik maddecilik felsefesini r e h a b i l i t e e t m e k iin atlacak ilk a d m d r . ' B u r a d a t e m e l bir paradoksla karlarz: g n m z b i l i m l e r i n i n birou k e n d i l i i n d e n bir ekilde maddeci diyalektii uyguluyor olsa da, felsefi olarak m e k a n i k m a d d e c i l i k l e idealist obskiirantizm a r a s n d a gidip gelirler. Burada bir uzlama, bir "diyalog", zor z a m a n l a r d a a r a n a n bir mttefiklik uzam y o k t u r - g n m z d e , yani l . e n i n ' i n stratejik gr hayati diyalektik maddeciliin geici geri e k i l m e a n d a , nemdedir: "Bir o r d u geri ekilirken, ilerleyen
1

das o l a n diyalektik m a d d e c i l i i n gzden d m e s i n e d e ( h a t t a gzden k a y b o l m a s n a ) balanabilir (ve b a l a n m a l d r ) - b u r a d a k a s t e d i l e n o o k d a h a kolay k a b u l e d i l e n ve pek u t a n verici o l m a y a n " m a d d e c i diyalektik" deil, diyalektik m a d d e c i l i k : kararl d n m d e n diiniimsel kararlla k a y m a b u r a d a h a y a t i n e m d e d i r - bu da, bir szcn ya da szcklerin y e r i n i n h e r eyi belirledii r n e k l e r d e n biridir.' Burada ele aldmz k a y m a t e m e l d i y a l e k t i k kaymadr, (baskc) S i s t e m d e n ( A l m a n dealistl e r i n i n deyiiyle) zgrlk S i s t e m i n e k a y m a - " d i r e n i " ve " y k m a " n n akla gelen h e r biimiyle birlikte, olumsuzluk p a t l a m a l a r n a d a baylan, a m a k e n d i s i n d e n n c e gelen o l u m l u d z e n i n parazitliini y a p m a k t a n k u r t u l a m a y a n bir "olumsuz d i y a l e k t i k " iin kavramas g g e l e n bir k a y m a d r bu. D e v r i m c i p o l i t i k a d a n iki r n e k b u r a d a yeterli olabilir: on sekizinci yzyl s o n u n u n d e v r i m ncesi F r a n s a ' s n n , salonlarda tartp d u r a n , k e n d i tutarszlklarnn p a r a d o k s l a r n n t a d n k a r a n l i b e r t e r l e r k e n , iktidara kar ynelttikleri protestolaryla iktidardakileri elendiren acnas sanatlara d n e n o serbest d n r l e r kalabalna h a y r a n o l m a k ok kolaydr; bu k a r g a a n n d e v r i m c i T e r r n kat yeni D z e n i n e evrilmesini o n a y l a m a k o k d a h a zordur. A y n ekilde, E k i m D e v r i m i ' n i n ilk y l l a r n d a n s o n r a gelen, d e v r i m c i a t e t e s t n l k elde e t m e k iin r e k a b e t e d e n s p r e m a t i s t l e r , ftristler, k o n s t r k t i v i s t l e r ve dierleriyle dolu o dgn yaratc atee hayran olmak kolaydr; atei 1920 sonlarnn zorunlu kolektifletirmesinin d e h e t l e r i n d e , bu d e v r i m c i yeni bir o l u m l u t o p l u m s a l

d z e n e e v i r m e abas g r m e k ok gtr. Etik a s n d a n d e v r i m sonras i m d i n i n a r m h n d a , k e n d i l e r i n i n i e k l e n e n zgrlk h a y a l l e r i n i n d o r u l u u n u grmeyi redd e d e n d e v r i m c i G z e l R u h l a r d a n d a h a tiksin bir ey yoktur. Felsefi olarak sylenirse, o S t a l i n c i "diyalektik m a d d e c i l i i n " k a n l canl bir e m b e sillik olmas da bizi k o n u d a n uzaklatrmaz, h a t t a k o n u n u n kendisidir, n k asl k o n u m t a m d a H e g e l c i - L a c a n c k o n u m u m u n H e g e l c i bir sonsuz yarg olarak diyalektik maddecilik felsefesiyle zde o l d u u n u , yani frenolojinin "Tin bir k e m i k t i r " k a l b n d a , en yceyle en d n speklatif zdelik iinde olmas gibi zde o l d u u n u a k l a m a k o l a c a k . Peki, yleyse, diyalektik m a d d e c i l i i n " e n y c e " v e " e n d k " okumas a r a s n d a k i fark n e r e d e belirir? e l i k gibi sert D r d n c r e t m e n , " diyalektik ve tarihsel lniversalis m a d d e c i l i k a r a s n d a k i fark ontolojikletirdii ile metaphysica specialis arasndaki, evrensel z a m a n , bu fark metaphysica toplumun ontolojiyle b u n u n

zel a l a n n a uygulanmas a r a s n d a k i fark olarak grd zaman ciddi bir felsefi h a t a yapt. Burada " e n d k t e n " " e n y c e y e " g e m e k iin tek y a p m a m z gereken, evrenselle tikel arasndaki fark tikelin kendisine yerletirmektir: "diyalektik maddecilik" insanln k e n d i s i n e dair, tarihsel m a d d e c i l i i n k i n d e n farkl baka bir bak s u n m a k tadr. . . . evet, bir kez d a h a , tarihsel ve diyalektik maddecilik arasndaki iliki paralaksn ilikisidir; zde ayndrlar, b i r i n d e n dierine k a y m a t m y l e bir perspektif kaymasdr. l m gds, i n s a n n " g a y r i n s a n " z, insanln kolektif praksisinin u f k u n u n t e s i n e taan bir z gibi k o n u l a r getirir; bylece yarn insanln k e n d i s i n e ikin olduu, insanlkla o n u n kendi gayrinsan fazlal arasndaki yark olduu n e srlr. T a r i h s e l ve diyalektik m a d d e c i l i k arasndaki ilikiyle, psikanalizin toplumsal-ideolojik srelere u y g u l a n m a s n n o bezdirici bildik eletirisine v e r i l e n m a k u l psikanali-

o r d u n u n ihtiya d u y d u u z a m a n k i n d e n yz k a t d a h a fazla d i s i p l i n e ihtiya duyar. ... Bir M e n e v i k , ' S e n imdi geri ekiliyorsun; b e n b a n d a n beri geri e k i l m e y i savunm u t u m ; s e n i n l e a n l a y o r u m , s e n i n a d a m n m b e n , birlikte geri e k i l e l i m ' dedii B m a n , o n a yle y a n t veririz: ' M e n e v i z m k a m u n n d e g r n e c e k olursa, d e v r i m c i m a h k e m e l e r i m i z l m cezas v e r m e k zorundadr, yoksa o n l a r bizim deil, T a n r bilir k i m i n m a h k e m e l e r i olur'.'"' Marksizmin g n m z d e k i krizinin n e d e n i s a d e c e Marksist h a r e k e t l e r i n sosyopoliik yenilgileri deildir; i k i n kuramsal bir dzeyde, bu kriz, M a r k s i z m i n felsefi p a y a n -

tik y a n t a r a s n d a yapsal bir analoji var: b a l a n g t a bireylerin tedavisi iin ortaya a t l a n fikirleri kolektif varlklar iin k u l l a n l a c a k ekilde g e n i l e t m e k , ve d i n d e n , szgelimi, "kolektif zorlamal bir n e v r o z " olarak b a h s e t m e k "yasal" m? Psikanalizin o d a k n o k t a s baka yerdedir: T o p l u m s a l , t o p l u m s a l uygulamalar v e t o p l u m s a l olarak s a h i p o l u n a n i n a n l a r , bireysel d e n e y i m d e n b a s i t e farkl bir dzeyde deil, bireyin kendisinin balant kurmas gereken, bireyin kendisinin minimal olarak "eyletirilmi," dsallatrlm bir d z e n olarak d e n e y i m l e m e s i g e r e k e n bir eylerdir. Bu yzden, s o r u n "bireysel d z e y d e n t o p l u m s a l dzeye nasl s r a m a k " deildir; sorun udur: znenin trlm "akhbatndahn," uygulama ve onun "normal" ileyiini korumak iin, nasl kurumsallayaplandinanlarn dsal-gayrahsi sosyo-simgesel dzeni

terimleriyle sylersek: "oluunda"

ama

dnceyi

varlktan

ayran yar

amak deil, dnceyle

onu varlk

kavramaktr.

Elbette,

Lukcsc

praksis felsefesinde,

a r a s n d a k i yarn ortaya k n n k e n d i n e h a s bir hikayesi vardr: gzleyen zne f i g r n n kendisi d e , n e s n e l s r e l e r d e n muaf olarak ve o n l a r a dsal bir y n l e n d i r m e ci olarak mdahale ederek, toplumsal yabanclama/eylemenin bir etkisi olur, fakat, - t o p l u m s a l praksis s a h a s n d a almaz ufuk olarak gezinen - bu h i k a y e praksisin ortay; kn, o n u n bastrlm " a k m s a l k k e n i n i " d e e r l e n d i r m e d n d a brakr. T a r i h s e l m a d d e c i l i i n bu eki h a y a t i n e m d e d i r : o olmazsa, ya t o p l u m u szde-Hegelci m u t l a k bir z n e d u r u m u n a yceltiriz, ya da uzam biraz d a h a h e r eyi k u c a k l a y a n g e n e l o n t o l o j i iin ak b r a k m a k zorunda kalrz. B u r a d a a n a sorun diyalektik m a d d e c i l i i n t e m e l "yasas", kartlarn m c a d c leinin, N e w A g e ' e zg k a r t l a r n (yin-yangve b e n z e r i ) k u t u p l a m a s fikri tarafndan s m r l m e s i / p e r d e l e n m e s i d i r . ilk eletirel h a m l e bu kartlarn ztl k o n u s u n u Bir'in k e n d i iindeki ikin "gerilim", yark, uyumazlk kavramyla deitirmektir. Bu k i t a p , Bir'i k e n d i s i n d e n ayran bu yar, paralaks terimiyle t a n m l a m a k gibi stratejik politik ve felsefi bir k a r a r a d a y a n m a k t a d r . 1 ' M o d e r n k u r a m n farkl s a h a l a r n d a o k farkl paralaks k i p l e r i n d e n o l u a n diziler var: kantm fizii (dalga-parack ikilii); nrobi yolojinin paralaks (yzn arkasna, kafatasnn iine baktmz zaman, h i b i r ey b u l a m a d m z n anlalmas; " e v d e k i m s e yoktur", sadece gri m a d d e yn vardr a n l a m l a saf G e r e k a r a s n d a k i bu yarkla o y a l a n m a k g t r ) ; ontolojik farkn, ontik lc aknsal-ontolojik a r a s n d a k i uyumsuzluun paralaks (ontolojik ufku o n u n o n t i k " k k l e r i n e " indirgeyemeyiz, a m a o n t i k alan o n t o l o j i k u f u k t a n tretemeyiz, yani, aknsal kurulu y a r a t m deildir); Gerein paralaks ( L a c a n c G e r e k olumlu -tzsel tutarla s a h i p deildir, o s a d e c e zerindeki perspektifler okluu arasndaki yarktr); arzu ve d r t a r a s n d a k i yarn paralaks doas (basit bir el ii y a p m a k isteyen birini d n e l i m - diyelim, k e n d i s i n d e n srekli k a a n bir nesneyi yakalayacak: yaklamn deitirdii a n d a , baarszlkla s o n u l a n a n eylemi t e k r a r l a m a k t a n haz almaya balad a n d a , o n d a n k a a n n e s n e y i t e k r a r t e k r a r e l i n d e skmaya balad a n d a , arzudan d r t y e k a y m a k t a d r ) ; 1 0 bilindmm paralaks ( F r e u d ' u n k u r a m s a l b i n a s n n iki yn arasnda [Dlerin bir o r t a k Yorumu, l Gnlk bulunmamas, Yaamn bilindndaki akalar zerine oluumlarnn yorumlan ve Bilindyla Ilikilerl\ ve Psikopatolojisi,

rlmaldr? ( S i n i k bir ekilde k a m u s a l a h l a k i n o r m l a r sistemini g r m e z d e n gelen n l egoisti ele aln: k u r a l olarak, byle bir zne a n c a k bu sistem eer "oradaysa," k a m u s a l olarak k a b u l ediliyorsa i grebilir - y a n i , zel bir sinik o l m a k iin, " g e r e k t e n i n a n a n " naif teki(ler)in olmaldr: davrand, varln Tzn anlamyla varsaymak bu "nesnel" zorundadr.) dzeni srece sadece Baka bireyler Ve deyile, ona bireysel tam en ve "gayrahsi" t o p l u m s a l b o y u t arasndaki yark yine bireyin k e n d i iinde yer e t m i toplumsal ona tam anlamyla baland var olur. burada mkemmel

r n e k ( y i n e ) s a ' n n k e n d i s i deil m i : T a n r ' y l a insan a r a s n d a k i farkn i n s a n n k e n d i sine aktarlmas o l a n o deil mi? D n c e y l e varlk a r a s n d a k i iliki a s n d a n , h e m t a r i h s e l h e m d e diyalektik m a d decilik, e l b e t t e , d n c e y i varln ("bamsz, n e s n e l olarak var o l a n gerekliin") bir y a n s m a s / a y n a l a n m a s sayan naif " d i y a l e k t i k m a d d e c i " fikri geride brakmtr; fakat, b u n u farkl ekillerde yaparlar. T a r i h s e l m a d d e c i l i k bu dsal d n c e ve varlk, " n e s n e l gerekliin" e d i l g e n bir a y n a l a n m a s olarak d n c e k o u t l u u n u , ( t o p l u m s a l ) varlk s r e c i n i n k e n d i s i n i n , kolektif praksisin ikin bir m o m e n t i , t o p l u m s a l gereklie ( h e r n e kadar, Irak igalinden s o n r a i n s a n b u fiili k u l l a n m a k t a n bir tr u t a n duyuyors a d a ) ilitirilmi bir m o m e n t i , o n u n e t k i n m o m e n t i olarak d n c e ("bilin") fikriyle a m a k t a d r . G e o r g Lukcs Tarih ve Snf Bilinci'nde bu amay m k e m m e l bir ekilde ele almtr: " b i l i n " ( i n s a n n s o m u t t o p l u m s a l k o n u m u n u n v e o n u n d e v r i m c i p o t a n siyelinin b i l i n c i n e v a r m a s ) varln k e n d i s i n i deitirir - y a n i , edilgen "ii snfn", t o p l u m s a l y a p n n bir k a t m a n , d e v r i m c i bir zne o l a n " p r o l e t a r y a ' y a d n t r r . D i y a l e k t i k m a d d e c i l i k s e , a d e t a ayn d m kart y n d e n ele alr: o n u n s o r u n u , d n c e ve varln dsal kartln o n l a r n pratik-diyalektik d o l a y m l a n m a l a r n konulandrarak dnceyle varlk nasl aaca deil, yarn, olumlu varln dzgn dzeninin ortaya iinden, nasl arasndaki dncenin olumsuzluunun

ve d r t l e r zerine k u r a m l a r

[Cinsellik Kuram

Deneme ve benzeri]);

d e - s o n v e e n n e m s i z l e r i n d e n o l a n - vajina paralaks (cinsel p e n e t r a s y o n u n s o n nesn e s i n d e n , cinselliin g i z e m i n i n c i s i m l e n m e s i n d e n , a n n e l i k o r g a n n a k a y m a [doun|). Ve, son a m a e n n e m s i z l e r i n d e n o l m a y a n , m e v c u t felsefenin paralaks k o n u m u n u n e srmeliyiz. D a h a e n b a n d a (yonyal pre-Sokratesciler), felsefe n e m l i toplumsal t o p l u l u k l a r n arasnda, " p a r a l a k s " bir d u r u m a d m o l a n l a r n , o l u m l u t o p l u m s a l kimliklerin hibiriyle t a m o l a r a k zdeleemeyenlerin dncesi olarak dodu. zerine'de, Leo Strauss "felsefi p o l i t i k a neyi Tiranlllt ierir" s o r u s u n a yle y a n t vermiti;

ktdr. Baka deyile, Lukcs ve dierleri, d n c e n i n t o p l u m s a l varln e t k i n k u r u c u bir m o m e n t i o l d u u n u ispatlamaya alrken, d i y a l e k t i k m a d d e c i l i i n ( " l m d r t s n n " olumsuzluu gibi) t e m e l kategorileri d n c e n i n e d i l g e n l i i n i n " p r a t i k " y n n h e d e f alr: yani varlktan canl bir varln, bir mesafeye en radikal mdahale olarak, ekilmeyi kurabilmek iin, bir eylem-olmayan, yaamn yeniden dnmsel

" e h r i filozoflarn ateist o l m a d k o n u s u n d a i k n a e t m e y i , o n l a r e h r i n kutsal sayd eyleri k u t s a l l k t a n k a r m a d k l a r k o n u s u n d a , e h r i n sayg gsterdii eylere sayg

r e t i m e v r i m i n i krmas/askya almas nasl m m k n o l m a k t a d r ? K i e r k e g a a r d ' n

g s t e r d i k l e r i n e , ykc o l m a d k l a r n a , ksacas, sorumsuz m a c e r a c l a r deil, en iyi yurttalar o l d u k l a r n a i k n a e t m e y t ierir."" Bu, e l b e t t e , felsefenin asl ykc doasn gizlemek iin benimsenmi savunmac bir h a y a t t a kalma stratejisidir. Heidegger'in d e e r l e n d i r m e s i n d e bu n e m l i boyut yer almaz: o n u n sevgili pre-Sokratescilerinden balayarak, felsefe y a p m a k t a , nasl o l m u t u da, ister " e k o n o m i " (oikos, ev ii rgtlenm e ) ister polis (ehir devleti) olsun, h e r h a n g i bir k o m n a l kimlie gre yersiz kalm "olanaksz" bir k o n u m szkonusu olmutu. M a r x ' n alveri iin syledii gibi, felsefe de farkl topluluklar arasndaki aralklarda, o n l a r arasndaki krlgan alveri ve dolam uzamnda, o l u m l u h e r h a n g i bir zdelikten yoksun bir uzamda ortaya kar. Bu Descartes r n e i n d e zellikle belirgin deil mi? O n u n evrensel kuku k o n u m u n u n r ac d e n e y i m i , kesinlikle, bizim k e n d i geleneimizin, bize b a k a l a r n n " t u h a f gelenekleri gibi g r n e n eylerden d a h a iyi olmadn gsteren " o k k l t r l " bir deneyimdir: En garip ve en az inanlr eylerin bile baz filozoflarca dile getirilmi olduunu d a h a lisedeyken renmitim; o zamandan beri de, gezilerim srasnda, duygu ve dnceleri bizimkilere pek aykr gelen b t n insanlarn, b u n d a n dolay, ne barbar ne vahi olduklarn, fakat bunlarn birounun bizim kadar, h a t t a bizden d a h a da ok aklla hareket ettiklerini grdm. Ayn zamanda ocukluundan itibaren Franszlar, ya da A l m a n l a r arasnda yetimi olan bir insann, ruhu ayn kalmak artyla, b t n hayatn inliler ya da yamyamlar arasnda geirmi olsayd, imdi olduundan ne kadar farkl bir insan olacan dndm. Tpk b u n u n gibi, giyeceklerimizin biimine varncaya kadar, on yl n c e beendiimiz, on yl sonra da belki yine beeneceimiz bir eyin bugn bize ne kadar garip ve gln geldiini fark ettim. Bylece kesin ve phesiz herhangi bir bilgid e n ok adet ve rnee inandmz, oysa oy okluunun biraz e t i n doruluklar iin deerli bir kant olmadn, b t n bir ulustan ok, tek bir insann onlar bulmasnn ok daha m u h t e m e l olduu sonucuna vardm. Fakat, grleri bakalarnn grlerine tercih edilebilecek tek bir kimseyi bile semem m m k n deildir. Dolaysyla da, kendime ancak k e n d i m yol gstermek zorunda olduumu anladm. 1 2

m a olarak k u l l a n m a m z gerekir, A l m a n l a r d a n u t a n p k e n d i s i n i n szde L e h k k l e r i n i gururla n e k a r a n N i e t z s c h e gibi kategorisi deildir - ya da, zerine dndmz birok byk filozofu deil o n u k u l l a n m a m z t e r i m l e r l e sylersek, bir kullanmna, e t n i k kklerimiz dogmatik gerekir. Bir filozof iin, e t n i k kkler, milli k i m l i k ve bu t r eyler, s a d e c e bir doruluk d a h a kesin Kant zaman, akim zel koullu

varsaymlarla s n r l a n m bir k u l l a n m n a kalkrz; yani, a k l n evrensellii b o y u t u m l a yaayan zgr i n s a n i varlklar gibi deil, " o l g u n l a m a m " bireyler gibi davranrz. Bu, kukusuz, h i b i r ekilde e t n i k k k l e r i m i z d e n u t a n m a m z gerektirmez; o n l a r sevebilir, o n l a r d a n gurur duyabiliriz; e v e d n m e k kalbimizi stabilir - a m a b t n b u n l a r n s o n u t a nemsiz o l d u u gerei o r t a d a d r . Aziz Pavlus gibi d a v r a n m a m z gerekir, o tikel k i m l i i n d e n (bir Y a h u d i ve bir R o m a yurtta) gurur duysa da, H r i s t i y a n mutlak D o r u n u n t a m u z a m n d a , " n e Y a h u d i n e d e Y u n a n diye bir ey o l m a d n " biliyordu. . . . O n u n katld m c a d e l e bir e t n i k g r u b u n bir baka e t n i k grupla m c a d e l e s i n d e n " d a h a e v r e n s e l " o l m a k l a kalmaz; b u t m y l e farkl bir m a n t a b o y u n e e n bir m c a d e l e d i r ; artk kendisiyle-zde tzsel bir g r u b u n bir baka grupla d v m e s i n i n m a n t deildir, b t n tikel gruplar a p r a z l a m a s n a k e s e n bir a n t a g o n i z m a d r . Burada, b u K a r t e z y e n o k k l t r c b a l a n g c n v e i n s a n n k e n d i k o n u m u n u gre c e l e t i r m e s i n i n sadece bir ilk a d m , yani miras a l n m grlerin bizim m u t l a k olarak kesin felsefi bilgiyi elde e d e b i l m e m i z iin t e r k edilmesi o l d u u n u , asl evimize ulamak iin s a h t e , dengesiz evimizi t e r k e t m e k o l d u u n u syleyerek b u n a kolayca kar sklabilir. H e g e l ' i n k e n d i s i de D e s c a r t e s ' n cogito kefini, uzun z a m a n denizlerde g e z i n d i k t e n sonra, s o n u n d a ayaklarn basabilecei karay g r e n bir denizciye b e n zetmemi miydi? Bu K a r t e z y e n evsizlik yanltc stratejik bir h a m l e deil mi sadece? Burada szkonusu o l a n ey, H e g e l c i bir " o l u m s u z l a m a n n o l u m s u z l a n m a s , " s o n u n d a kefedilmi o l a n k a v r a m s a l asl e v i n s a h t e geleneksel e v i n y e r i n e Aufhebung edilmesi deil mi? Bu a n l a m d a , N o v a l i s ' i n felsefeyi kaybedilmi asl eve d u y u l a n zlem olarak t a n m l a m a s n o n a y l a y a r a k a k t a r a n H e i d e g g e r h a k l deil miydi? Buraya iki ey d a h a e k l e n m e l i . Birincisi, K a n t ' n k e n d i s i , aslnda b u k o n u d a tektir: aknsal felsefesinde,

Bu

yzden

Karatani

cogito'nun

tzsel

olmayan

karakterini

vurgulamakta

hakldr:

evsizlik

indirgenemez

olarak

duruyor;

bizler sonsuza

dek

paralanm,

iki

boyui

" o n d a n o l u m l u bir ekilde b a h s e d i l e m e z ; o olur olmaz, ilevini k a y b e t m e k t e d i r . " " C o g i t o tzsel bir m e v c u d i y e t deil saf yapsal bir ilev, bir bo m e k a n d r ( L a c a n ' n $'s) bu haliyle, sadece tzsel komnal sistemlerin aralklarnda ortaya kabilir. Cog 'i 'ro'nn ortaya k ve k o m n a l k i m l i k l e r i n zlmesi ve kaybedilmesi de, bu yzd e n ikindir, ve bu D e s c a r t e s ' t a n da ok S p i n o z a iin geerli bir eydir: S p i n o z a Kartezyen radikal cogito'yu eletirmitir, onu bir olumlu konum ontolojik olarak bir mevcudiyet nk olmas Spinoza, n e d e n i y l e eletirmitir; a m a r t k bir b i i m d e o n u "dile g e t i r i l e n i n k o n u m u " olarak, benlik kukusuyla konuan onaylad, D e s c a r t e s ' t a n d a h a d a y o u n bir ekilde, n e Yahudi n e d e H r i s t i y a n o l m a d a n , t o p l u m sal u z a m ( l a r ) n a r a l k l a r n d a n k o n u u y o r d u . A s l n d a , S p i n o z a , ifte parya e k l i n d e k i znel d u r u u a s n d a n " t a m a n l a m y l a f i l o z o f t u r (Bat uygarlnn parya t o p l u l u u n d a n bile s r l m t r ) ; b u yzden, o n u , b e n z e r bir d l a m a n n , k o m n a l bir " k k " n izlerini srmemizi salayacak bir paradig-

arasnda krlgan bir k o n u m a v e h i b i r garantisi o l m a y a n bir " i m a n s r a m a s n a " m a h k u m edilmi olarak kalrz. kincisi, H e g e l c i d u r u m g e r e k t e n o k ak m? Hegel iin, bu yeni " e v " bir ekilde evsizliin k e n d i s i , t a m da o l u m s u z l u u n ak h a r e k e l i deil mi? Felsefenin b u k u r u c u "evsizlii" e r e v e s i n d e , K a r a t a n i - H e g e l ' e k a r - K a n t ' n a n c e s i n i , ulus-devlet yurttalnn kresel ulus-st D e v l e t yurttalna basit bit genilemesi olmayan, kozmopolit "dnya-sivil-toplumu/Vv , e///wrgergese//sch .'i/f'' d n c e s i n i n e srer; b u d n c e , i n s a n n tikel bir g e l e n e k l e c i s i m l e e n " o r g a n i k " elik tzyle zdeleme i l k e s i n d e n , radikal bir ekilde farkl bir zdeleme ilkesine kaymay ierir - K a r a t a n i b u r a d a D e l e u z e ' n bireysellik-tikellik-genellik l e m e s i n e kar getirdii e v r e n s e l tekillik fikrine g n d e r m e y a p m a k t a d r ; bu kartlk K a n t ' l a I legel arasndaki kartlktr. H e g e l iin, " d n y a - s i v i l - t o p l u m u , " tzsel bir ierii olmayan, t i k e l i n a r a c l n d a n v e dolaysyla t a m edimselliin g c n d e n d e yoksun

o l a n soyut bir fikirdir - y a n i , zneyi tzsel olarak k a v r a m a y a n soyut bir zdeletirme ierir; bir b i r e y i n e v r e n s e l insanla e t k i n bir ekilde k a t l m a s n n t e k yolu bu yzden tikel bir ulus-devletle t a m zdeleme araclyla olacaktr: B e n s a d e c e bir A l m a n , bir ingiliz olarak " i n s a n m " . . .
14

f e n o m e n a l z-farkndaln " n e s n e l " beyin srelerinin bir e p i f e n o m e n i n e indirgenemeyecei zerinde srar e t m e k ; t o p l u m s a l a n t a g o n i z m a n m ("snf m c a d e l e s i n i n " ) nesn e l s o s y o e k o n o m i k glerin bir etkisine indirgenemeyecei zerinde srar e t m e k yeterli deildir. Bir a d m d a h a a t m a l ve bu ikiciliin k e n d i s i n i n altna, o n u y a r a t a n " m i n i m a l farka" (Birin kendisiyle akmazlna) uzanmalyz. Jacques D e r r i d a ' n n eseriyle m c a d e l e e d e n birok yaz yazmtm, bu yzden, artk - t a m da Derrida modas g e e r k e n - bu " m i n i m a l farkn" o n u n differance dedii eye, benzersiz m a d d e c i p o t a n siyeli, hreti y z n d e n grnmez h a l e gelmi bu uydurma szce o l a n yaknlna d i k k a t ekerek o n u n ansn o n u r l a n d r m a n n vakti gelmitir belki d e . F a k a t , bir n e d e n a r a n a c a k s a , b u k a d i r k y m e t b i l m e n i n n e d e n i , o h e r z a m a n k i demokrasi-geliyor-yapskmc-postlaik-Levinas-tekilie-sayg etesinin bekledi i n d e n d a h a da gl bir snr izgisi izmektir. Yani - V l a d i m i r N a b o k o v ' u n , King, Queen, Knave'in [Rua, D a m , Vale] ngilizce evirisi iin yazd n s z ' d e k i o n l t a l a m a l a n t i - F r e u d c u uyarsn y e n i d e n d i l l e n d i r e c e k o l u r s a k - h e r z a m a n k i gibi u n u b e l i r t m e k isterim ki, demokrasi-geliyor h e y e t i h e r z a m a n k i gibi bu partiye d a v e t l i deildir (ve, h e r z a m a n k i gibi, sevdiim baz hassas i n s a n l a r surat a s a c a k t r ) . Fakat, eer, kararl bir d e m o k r a s i - g e l i y o r - d e m o k r a t araya karmay baarrsa, h e r k i m olursa olsun k i t a b n orasna b u r a s n a b i r t a k m acmasz tuzaklar d e n d i i n i bilsin. G n l k a k a d e m i k d e n e y i m i m i z bize L a c a n c szce znesi ve szceleme znesi arasndaki farkn gzel bir r n e i n i sunar. Bir k o n f e r a n s s o n r a s n d a k o n u m a c b a n a " K o n u m a m sevdin m i ? " diye sorarsa, k o n u m a n n skc ve a p t a l c a o l d u u n u kibarca nasl i m a e d e r i m ? " l g i n t i . ..." diyerek. B u r a d a p a r a d o k s udur, eer b u n u aka sylersem, d a h a fazla ey sylemi o l u r u m : mesajm, k o n u m a s n n reddedilmesi deil, t a m d a k o n u m a c n n v a r l n n t a m m e r k e z i n e ynelik kiisel bir saldr, o n a ynelik bir nefret eylemi olarak a l g l a n a c a k t r - bu d u r u m d a , k o n u m a c n n itiraz h a k k doacaktr: "Eer g e r e k t e n k o n u m a m n skc ve a p t a l c a o l d u u n u sylemek istediysen, n e d e n ilgin o l d u u n u sylemekle y e t i n m e d i n ? " ... Fakat, eer, o k u r l a r n bu kitab ilgin b u l a c a n i t e n l i k l e u m a c a k olursam, yleyse bu szc d a h a kesin, t m y l e diyalektik bir a n l a m d a kullanyor o l m a l y m : evrensel bir k a v r a m n aklamas, o n u r n e k l e m e k zere o r t a y a a t l a n tikel d u r u m l a r k e n d i evrensellikleriyle gerilim iindeyse, " i l g i n " o l u r l a r - nasl? Amerika'da Shakespeare] herhangi bir byk kitabevinden, Shakespeare Made Easy [Kolay adl, J o h n D u r b a n d ' n e d i t r l n yapt v e B a r o n Yaynevi'nin

T a m tersine, K a n t iin " d n y a - s i v i l - t o p l u m u " evrensel Evrenselle yaplan b u

tekilliin, bir t r ksa d e v r e yaparak, t i k e l i n aracln devred brakarak d o r u d a n E v r e n s e l e k a t l a n t e k i l bir z n e n i n p a r a d o k s u n u belirler. zdeleme h e r eyi k u c a k l a y a n kresel Tzle ( " i n s a n l k " ) y a p l a n zdeleme deildir, e v r e n s e l etik-politik bir ilkeyle zdelemedir - ilkece hepsi de h e r k e s i n eriimine ak o l a n , evrensel d i n s e l bir kolektif, bilimsel bir kolektif, kresel d e v r i m c i bir rgtle. K a n t ' n , " A y d n l a n m a N e d i r ? " i n n l bir b l m n d e , "zel"e kart olarak " k a m u s a l " d e r k e n kastettii ey b u d u r : "zel" k o m n a l balara kart o l a r a k bireysel deildir, i n s a n n tikel z d e l e m e s i n i n k o m n a l - k u r u m s a l dzenidir; b u n a karn " k a m u s a l " ise k i i n i n A k l n k u l l a n m a s n n ulusst evrenselliidir. P a r a d o k s , i n s a n n " k a m u s a l " alann evrensel boyutuna, kesinlikle kendi tzsel komnal zdelemesinden karlm, h a t t a o n a kart bir h a l e s o k u l m u tekil bir birey olarak k a t l m a s n d a d r i n s a n sadece radikal bir ekilde tekil olduu z a m a n , k o m n a l k i m l i k l e r i n aralklarnda g e r e k t e n evrenseldir. 1 1 Paralaks yarklar o k l u u n u n sistemli o l m a y a n bir yaylmamda kaybolup g i t m e k o k kolay; b e n i m b u r a d a k i a m a c m b u oklua, o n u n a n a k i p i n e o d a k l a n a r a k asgari bir k a v r a m s a l d z e n g e t i r m e k : felsefi, bilimsel ve politik k i p l e r e . n c e l i k l e , bizim gereklie eriimimizi b e l i r l e y e n sonul paralaks olarak, bilimsel paralaks, gerekliin fenomenal deneyimiyle ontolojik fark var; a r d n d a n bilimsel hikayesi/aklaonun

mas geliyor, k i b u n u n d o r u k n o k t a s , bizim " b i r i n c i a h s " d e n e y i m i m i z i n " n c a h s t a n " bir n r o b i y o l o j i k hikayesini salamaya alan biliselciliktir; en az dierleri k a d a r n e m l i o l a n s o n u n c u s u da politik paralaks, yani bu k i t a b n s o n iki b l m n n ele alaca t e m e l iki varlk kipiyle ( k a m u s a l Yasayla o n u n s p e r e g o m s t e h c e n eki a r a s n d a k i paralaks yark; "Bartleby" tavryla t o p l u m s a l k a t l m d a n e k i l m e ve kolektif t o p l u m s a l e y l e m a r a s n d a k i paralaks yark) birlikte, a t a n failler arasnda h e r h a n gi bir o r t a k zemin s u n m a y a n sosyal a n t a g o n i z m a (bir z a m a n l a r b u n a "snf m c a d e l e s i " d e n i y o r d u ) . Bu k i p k i t a b n ksml yapsn aklyor; h e r ksm arasnda da ( H e n r y James'in romanlar; kapitalizmle anti-Semitizm arasndaki balant) d a h a zgl bir a l a n a a l a n k a v r a m s a l ebekeyi ele a l a n bir ara k s m yer alyor. Bu k s m n h e r b i r i n d e , ayn biimsel o p e r a s y o n , h e r seferinde farkl bir dzeyde grlyor ve yaylyor: bir yark i n d i r g e n e m e z ve alamaz o l a r a k n e srlyor, gereklik a l a n n a bir snr g e t i r e n bir yark. Felsefe o n t o l o j i k farkllk e v r e s i n d e d n e r , o n t o l o j i k ufukla " n e s n e l " o n t i k gereklik arasndaki yark; biliselci b e y i n bilimleri, z n e n i n f e n o m e n a l k e n d i k e n d i y l e ilikisi ve b e y n i n biyofiziksel gereklii arasndaki yark e v r e s i n d e d n e r ; politik m c a d e l e aslnda a n t a g o n i z m a l a r v e s o s y o e k o n o m i k gereklik arasndaki yark e v r e s i n d e d n e r . B u l e m e , e l b e t t e , E v r e n s e l - T i k e l - T e k i l lemesidir: evrensel felsefe, tikel bilim, politik o l a n n tekillii."' H e r n d e d e , s o r u n bu yarn maddecihir ekilde nasl dnlebileceidir, y a n i : bu o n t o l o j i k ufkun o n t i k olularn bir s o n u c u n a indirgenemeyecei gibi bir olgu zerinde srar etmek;

yaymlad kitaplar s a t n a l m a k m m k n : S h a k e s p e a r e ' i n o y u n l a r n n "ikidilli" bir edisyon bu, zgn eski ingilizce sol sayfada, sradan ada Ingilizceye evirisiyse sa sayfada yer alyor. Bu k i t a p l a r o k u m a n n verdii m s t e h c e n t a t m i n , b u n u n basit bir ada Ingilizceye e v i r i d e n d a h a fazla bir ey o l m a s n d a n k a y n a k l a n r : kural olarak, l'rband, Shakespeare'in metaforlu deyiminde dile getirilen (dile getirildiine inand) d n c e y i , g n d e l i k deyile, d o r u d a n formlletirmeye alr - " O l m a k ya da o l m a m a k , ite m e s e l e b u " b y l e c e " A k l m a t a k l a n bir ey var: k e n d i m i l d r s e m m , l d r m e s e m mi?" h a l i n i alr. Belki edebi bir klasii j a r g o n d a n y o k s u n k l m a n n tek

II

yolu b u , yani m e t n i n i g n d e l i k k o n u m a d i l i n e " y e n i d e n e v i r m e k " gibi delice bir ie kalkmaktr, insann a k l n a H l d e r l i n ' i n e n yce d i z e l e r i n d e n b i r i n i n gndelik A l m a n c a y a evirisi geliyor: " W o aber G e f a h r ist, w a c h s t das R e t t e n d e a u c h " yani " o k skntya dersen, h e m e n umutsuzlua k a p l m a , e v r e n e d i k k a t l e bak, belki a r a d n eyi keyi d n d n z a m a n b u l a c a k s n d r . " Ya da, b e n z e r bir yordamla, H e i d e g g e r ' i n S o k r a t e s ncesiyle ilgili bir y o r u m u n u m s t e h c e n bir a r p t m a y l a destekl e m e k de gelebilir i n s a n n a k l n a . Holzwege'de, A n a k s i m a n d r o s ' a uygun bir ekilde, H e i d e g g e r Fug, fgen s z c n n , Fug ve Unfug, ontolojik uyum ve uyumsuzluk a r a s n d a k i gerilimin b t n b o y u t l a r n k o n u l a n d r d srada, f... [s.kmek] szcnn de k k e n i n i bu kozmik Fug'da bulduu, eril ve diil (yin ve y a n g ve benzeri) kozmik ilkelerin ezeli iftlemesinin bir s o n u c u o l a n bir e v r e n e k l i n d e p a g a n bir e v r e n fikrinin var o l d u u gibi k u r g u l a m a l a r a koyulsak ne olur - ya d a , H e i d e g g e r c i terimlerle sylersek, fucking'in [sikime'nin] z n n o n t i k sikmek e y l e m i n i n kendisiyle bir ilikisi yoktur; b u szck, aslnda e v r e n i n k o m p o z i s y o n u n u s u n a n u y u m l u - m c a d e l e e d e n Sikime'yle ilikilidir. Derid adl belgesel filmde, byk klasik filozoflardan b i r i n e b u g n karlaacak olsa n e soraca s o r u s u n a y a n t olarak, D e r r i d a h e m e n yle syler: "Seks h a y a t n . " Belki d e , b u r a d a D e r r i d a ' y a k a t k d a b u l u n m a k lazm: eer bu soruyu aka sorsaydk, h e r h a l d e sradan bir y a n t alrdk; a r a n a c a k ey, b u n u n yerine, h e r k e s i n k e n d i n e uygun felsefesi dzeyindeki cinsellikle ilgili k u r a m o l m a l . Belki bu a l a n d a akla gelebilecek en u fantazi, o m k e m m e l sistemletirmeci H e g e l ' e ait bir elyazmas, i i n d e bir cinsellik k u r a m n n , birbiriyle elien, iice g e e n , yer d e i t i r e n cinsel p r a t i k l e r e dair bir sist e m i n , b t n (dzgn v e " s a p k n " ) b i i m l e r i n t e m e l k m a z d a n tretildii bir sistemin gelitirildii bir elyazmas kefetmektir.
17

bir t r " o l u m s u z l a m a n n olumsuzlamasyla," s a d e c e iine girilecek n e s n e deimekle kalmaz, e o l a n kiinin b t n l k e n d i k a r t n a geer (ecinsellik). D a h a ileri bir gelimeyle, a m a artk orgazm deildir (fetiizm). Kol-sokma bu diziye (arasal e t k i n liin, ar a l m a n n o r g a n o l a n ) elin v e ( " k e n d i l i i n d e n " edilgen d o u r m a organ o l a n ) v a j i n a n m olanaksz bir s e n t e z i n i katar. Yumruk ( a m a l a l m a n n oda, b e d e n i m i z i n en sk bir ekilde d e n e t l e n e n ve eitilen ksm olarak el) p h a l l u s ' u n (diklemesi bizim irademizin d n d a gelip gittii iin, bizim bilinli d e n e t i m i m i z i n dnda o l a n o r g a n l a r n m k e m m e l bir rnei o l a n o r g a n n ) yerini alr, t a m d a ok iyi p l a n l a n m arasal bir ekilde " k e n d i l i i n d e n " ortaya kmas g e r e k e n bir h a l e yaklaan biri gibi ( r n e i n , iirlerini " r a s y o n e l " bir ekilde ina e d e n bir air, airane bir kols o k u c u d u r ) . E l b e t t e , b u r a d a kurgusal t m d e n g e l i m i b e k l e y e n baka eitlemeler d e var: eril m a s t r b a s y o n d a , v a j i n a n n , en edilgen o r g a n n yerini el alr, yani p h a l l u s ' u n k e n d i s i n i e d i l g e n l e t i r e n e n e t k i n organ, D a h a s , p h a l l u s a n u s ' u n i i n e girdii z a m a n , kurgusal dklama ve d l l e m e zdeliine ynelik doru bir kavray elde ederiz. B u r a d a t r e t i l e b i l e c e k baka e i t l e m e l e r a r a m a k iin yer yok: h a y v a n l a y a p m a k , m a k i n e - k u k l a y l a y a p m a k ; bir sr ele y a p m a k , sadizm ve mazoizm... Burada asl konu bir b i i m d e n dierine "ilerlemenin" cinsel ilikinin yapsal dengesizliiyle ( L a c a n ' n iln'ypas de rapport sexuel"\) g d l e n m e s i d i r ; bu yapsal dengesizlik, h e r h a n gi bir cinsel p r a t i i n " k e n d i l i i n d e n " k e n d i k e n d i n i yok e t m e p a t h o s u y l a dsal ritel mant o (kurallara uymak) arasnda ebedi bir salnm olmasn ka yasaklar. erkek Yani, cinselliin e n son s o n u c u , " s a h t e sonsuzluk" alandr, o n u n d a arya t a n a n m a n t , "spermathon" yarmalarnda, bir k a d n bir saat iinde orgazma ulatrabilir t r n d e n yarmalarda o l d u u gibi zevksiz arlklar dourabilir ... gerek bir filozof iin, d n y a d a s e k s t e n d a h a ilgin eyler vardr. Bu a l t r m a n n ( e n a z n d a n bazlar iin, zevksiz deilse de) t u h a f o l a n k a r a k t e r i m e v c u t cinsel pratiklere g n d e r m e y a p m a s n d a n gelmez, genellikle uyumsuz olarak grlen, o n t o l o j i k olarak farkl dzeylerde d e v i n i y o r olarak g r n e n iki a l a n arasndaki ksa d e v r e d e n gelir: yce felsefi k u r g u l a m a alan ve cinsel pratiklere ait ayrntlarn a l a n . H e g e l c i k a v r a m s a l m e k a n i z m a n n cinsel p r a t i k l e r e u y g u l a n m a s n a priori olarak e n g e l l e y e n bir ey o l m a s a d a , b t n bu a l t r m a n n bir b a k m a anlamsz, ( k t ) bir aka o l d u u grlr. Bu tr ksa d e v r e l e r i n tatsz, t u h a f etkisi o n l a r n bizim simgesel e v r e n l e r i m i z d e s e m p t o m a ! bir rol o y n a d n gsterir: bu e v r e n l e r i n bal olduu r t k , zmni yasaklar e v e getirirler. n s a n " k a t l a n l m a z " rneiyle birlikte bir evrensellikle yzleerek s o m u t evrensellii yaar, E l b e t t e , H e g e l c i diyalektik h e r eyi z m l e m e k iin kullanlabilir, a m a y i n e d e b u n u cinsellie u y g u l a m a m a k nerilir, n k b u h a m l e diyalektik z m l e m e fikrini g l n l e t i r e c e k t i r ; e l b e t t e , b t n i n s a n l a r eittir - y i n e de, bazlarna " d a h a az eit" gibi d a v r a n m a k tavsiye edilir, n k o n l a r n t a m eitliini n e s r m e k eitlik fikrinin k e n d i s i n i k e r t e c e k t i r . D e m e k , o k u r l a r n bu k i t a b , ite bu laf olsun diye o l m a y a n a n l a m y l a ilgin bulmalarn lde. 13 umuyorum: somut evrensellii uygulama, Deleuze'iin, o byk antiH e g e l c i n i n " k a v r a m l a r g e n i l e t m e k " dedii eye k a t l m a a b a m d a baarl o l d u u m

H e g e l ' i n Ans/A7opeJ/'sinde olduu gibi, n c e

t e m e l "sekse ynelik znel y a k l a m l a r n bir t m d e n g e l i m i gelir ( h a y v a n iftlemesi, saf ar ehvet, insani s e v g i n i n ifadesi, metafizik t u t k u ) , a r d n d a n t a m olarak "cinsellik sistemi" gelir ve b u n l a r , H e g e l ' d e n bekleyeceimiz gibi, bir l e m e l e r dizilimi h a l i n d e d z e n l e n m i t i r . B u r a d a balang n o k t a s a tergo [ a r k a d a n ] birleme, h a y v a n i , znellik ncesi a n i l i i n d e k i cinsel eylemdir; a r d n d a n o n u n aracsz (soyut) olumsuzlam a s n a geeriz: m a s t r b a s y o n , b u r a d a solo k e n d i n i - h e y e c a n l a n d r m a fantaziyle destekl e n m e k t e d i r . . ( J e a n L a p l a n c h e fantazili-mastrbasyonun balang, sfr-sevyesi, hayv a n i igdye kar t a m bir insani d r t b i i m i o l d u u n u n e s r m t . ) A r d n d a n g e l e n ey, ikisinin bir sentezidir: m y o n e r k o n u m d a k i t a m olarak cinsel eylem, b u r a d a yz-yze temas, t a m b e d e n s e l t e m a s n (ie g i r m e ) fantaziyle d e s t e k l e n m e s i n i gvenceye alr. Yani " n o r m a l " i n s a n i cinsel e y l e m ifte m a s t r b a s y o n yapsna sahiptir: k a t l m c l a r n h e r biri gerek bir ele m a s t r b a s y o n y a p m a k t a d r . Fakat, b i r l e m e n i n h a m gereklii v e o n u n f a n t a z m a t i k destei a r a s n d a k i yark artk k a p a t l a m a z ; b u n u n a r d n d a n gelen cinsel p r a t i k l e r i n b t n e i t l e m e ve yer deitirmeleri, ikisi arasnda y e n i d e n d e n g e kunraya y n e l i k umutsuz a b a l a r d a n ibarettir. Diyalektik " i l e r l e m e " bylece n c e yz, cinsel o r g a n l a r ve dier b e d e n ksmlaryla o n l a r n karlkl k u l l a n m kipleri a r a s n d a k i iliki a s n d a n bir dizi e i t l e m e d e n geer: o r g a n p h a l l u s o l a r a k kalr, a m a iine girilecek aklk deiir ( a n s , az). S o n r a ,

I. YILDIZ ONTOLOJK FARKIN

KISIM

PARALAKSI: TUZAKLARI

GIDIKLAYAN NESNE

Bana sk sk (bu k i t a p h a r i ) en u z u n k i t a b m n balyla ilgili yant belli a m a geerli bir soru soruyorlar: " P e k i g d k l a n a n zneyi gdklayan k i m ya da n e ? " Yant e l b e t t e u. n e s n e - fakat, hangi n e s n e ? Az ve z (ya da z) bir ekilde bu k i t a b n k o n u s u bu. z n e y l e n e s n e a r a s n d a k i fark, ayn z a m a n d a b u n l a r a karlk gelen iki fiil arasndaki fark o l a r a k da dile getirilebilir; i n s a n n k e n d i s i n i zne klmas ( b o y u n emesi) ve n e s n e klmas (itiraz etmesi, kar k m a s , engel o l u t u r m a s ) . z n e n i n ilk, t e m e l jesti kendini zne klmaktr - isteyerek, e l b e t t e : h e m W a g n e r h e m de N i e t z s c h e ' n i n , bu iki byk r a k i b i n o k iyi f a r k n d a olduklar gibi, en yce zgrlk eylemi a m o r /at/'nin [kader sevgisinin] sergilenmesi, yani zaten zorunlu o l a n eyin zgrce stlenilmesi eylemidir.' yleyse, eer z n e n i n etkinlii, t e m e l d e , k e n d i n i k a n l m a z o l a n a teslim e t m e etkinliiyse, n e s n e n i n e d i l g e n l i i n i n , o n u n edilgen v a r l n n t e m e l kipi de, h a r e k e t e d e n , bizi huzursuz e d e n , rahatsz e d e n , t r a v m a t i k h a l e s o k a n eydir ( z n e l e r ) : n e s n e , en radikal haliyle engel olan, olaylarn dzgn akn bozan eydir. BRNC BLM Buradaki p a r a d o k s rollerin t e r s i n e evrilmi olmasdr ( e t k i n n e s n e edilgen n e s n e zerinde etkili olur eklindeki s t a n d a r t fikir a s n d a n ) : zne t e m e l bir edilgenlikle t a n m l a n r , ZNE, BU "YRE SNNET EDLM YAHUD" ve h a r e k e t n e s n e d e n gelir - gdklayan o d u r . A m a , yine, bu hangi nesnedir? Yant: paralaks n e s n e . Paralaksn s t a n d a r t t a n m yledir: bir n e s n e n i n , gzlem k o n u m u n d a yeni bir gr h a t t n ortaya karacak bir deiim olmas s o n u c u n d a g r n t e yer deitirmesi (bir a r k a p l a n a gre k o n u m u n u n kaymas). Buraya eklenmesi gereken felsefi bkme, e l b e t t e , g z l e n e n farkn basite " z n e l " olmaddr, n k " o r a d a " var o l a n n e s n e iki farkl d u r u t a n , bak a s n d a n g r l m e k t e d i r . Bu bir b a k m a , H e g e l ' i n de syleyecei gibi, zne ve nesnenin i k i n olarak "dolaymlanmas", bylece znenin bak asndaki " e p i s t e m o l o j i k " k a y m a n n , h e r z a m a n , n e s n e n i n k e n d i s i n d e k i " o n t o l o j i k " kaymay yanstmasdr. Y a d a - L a c a n c a s y l e r s e k - z n e n i n bak a l g l a n a n n e s n e n i n k e n d i s i n d e , o n u n " k r n o k t a s " , yani " n e s n e d e n e s n e d e n d a h a ok o l a n " ey, n e s n e n i n k e n d i s i n i n o baka y a n t verdii n o k t a klna girmi olarak, b u l u n m a k t a d r . " E l b e t t e , resim gzmde, ama ben, ben de resimdeyim."2 Lacan'n ifadesinin ilk ksm zneletirmeyi belirler, gerekliin k e n d i znel k u r u l u u n a bal o l m a s n ; b u n a karn ikinci ksm m a d d e c i bir destek salar, zneyi bir leke klyla k e n d i imgesine y e n i d e n yerletirir (gzdeki n e s n e l e t i r i l m i k y m k ) . M a d d e c i l i k b e n i m n e s n e l gereklie k a t l m n d o r u d a n s a v l a n m a s deildir (byle bir sav b e n i m szceleme k o n u m u m u n , gerekliin b t n n k a v r a y a b i l e n bir d gzlemci k o n u m u o l d u u n u varsayar); maddecilik, d a h a ok, b e n i m k e n d i m i n d e b e n i m t a r a f m d a n o l u t u r u l m u resme k o n m a m salayan d n m s e l b k m e d e yer alr - bu d n m s e l ksa d e v r e , bu zorunlu kopyalama, k e n d i m i , b e n i m " m a d d i v a r l m a " t a n k l k e d e n r e s m i m i n h e m dnda h e m d e i i n d e durur olarak k o p y a l a m a m d r m a d d e c i l i k . M a d d e c i l i k g r d m gerekliin h i b i r z a m a n " b t n " o l m a d a n l a m n a gelir - o n u n byk ksm b e n i darda brakt iin deil, b e n i m o n a k a t l m a m b e l i r t e n bir leke, bir k r n o k t a ierdii iin.

Bu yap en ak seik bir ekilde, L a c a n ' n objet petit a'snda, a r z u n u n n e s n e n e d e n i n d e grlr. Bir n e s n e b i r d e n b i r e b e n i m a r z u m u n n e s n e s i olarak "tz deitirebilir' ': size gre s r a d a n bir n e s n e o l a n ey b e n i m h i n libidinal y a t r m m n odak n o k tasdr ve bu k a y m a y a srrna eriilmez bir X, n e s n e d e yer a l a n , a m a o n u n zel nitelikl e r i n d e n h e r h a n g i biri olarak s a p t a n a m a y a n bir je ne sais quoi yol amtr. L'objet petit a, yleyse, K a n t ' m akn n e s n e s i n e yakndr, n k b i l i n m e y e n X'e, g r n m lerin t e s i n d e k i n e s n e n i n n o u m e n e k i r d e i n e , " s e n d e n o k s e n i n iinde o l a n " eye karlk gelir. Bu yzden l'objet petit a saf, paralaks bir n e s n e olarak t a n m l a n a b i l i r : k o n u bir tek o n u n d h a t l a r n n znedeki k a y m a y l a birlikte d e i m e s i n d e n deildir; o s a d e c e manzaraya belli bir adan bakld zaman vardr, ancak o zaman varl ayrt edilebilir. D a h a k e s i n sylenirse, objet petit a paralaks yarnn, simgesel kavraytan

1919 ylnda, Z r i h ' t e b a l a m a k t a d r , psikiyatr bir arkada g e n d o k t o r D i c k ' t e n N i c o l e ' u n zorlu vakasn d e v r a l m a s n rica eder. 3 N e d e n bu iki v e r s i y o n u n ikisi de t a t m i n edici deildir? Belli ki, ilk versiyon d a h a kifayetlidir, sadece saf d r a m a t i k - a n l a t s a l n e d e n l e r l e deil ( n c e b i l m e c e y i yaratr - D i v e r ' l a r m e v l i l i k l e r i n i n p a r l a k yzeyinin a r d n d a k i sr n e d i r ? - v e a r d n d a n , o k u r u n ilgisini u y a n d r d k t a n sonra, y a n t v e r m e y e y n e l i r ) . R o s e m a r y ' n i n , ideal(letirilmi) Dick ve N i c o l e ifti karsnda b y l e n m i o l a n d bak as s a d e c e dsal deildir. D a h a o k , t o p l u m s a l " b y k t e k i " n i n , Ego-deal'in, D i c k ' i n e v r e s i n d e k i h e r k e s i b y l e m e y e a b a l a y a n m u t l u bir koca h a y a t s r d r m e s i n e yol a a n eyin bakn cisimlendirir: yani, bu dsal bak D i c k iin iseldir, o n u n ikin znel k i m l i i n i n bir parasdr - o h a y a t n bu bak t a t m i n e t m e k iin s r d r m e k t e d i r . D a h a s , b u n u n ima ettii ey, Dick'in kaderinin kusurlu bir karakterin ikin yerleimi asndan d e e r l e n d i r i l e m e y e c e i d i r : D i c k ' i n zc k a d e r i n i bu ekilde s u n m a k (izgisel a n l a t kipiyle s u n m a k ) bir yalandr, dsal t o p l u m s a l ilikiler an isel ruhsal zelliklere d o l a y m l a y a n ideolojik bir gizemletirmedir. H a t t a D i c k ' l e N i c o l e ' u n e v l i l i k l e r i n i n t a r i h n c e s i zerine o l a n flashback, geri d n b l m n n , o s a h t e p a r l a k g r n m n a l t n d a k i gerekliin sadk bir a n l a t m n s u n m a k t a n uzak o l d u u n u , gemie d n k bir fantazi o l d u u n u , bir b a k m a , k a p i t a l i z m i n t a r i h i n d e "balang sermayesi b i r i k i m i " miti o l a r a k ilev g r e n eyin a n l a t a ! versiyonu o l d u u n u sylemek istiyorum. 4 Baka deyile, t a r i h n c e s i n d e n parlak hikayeye u z a n a n dz ikin bir h a t y o k t u r : b u r a d a srama i n d i r g e n e m e z ; farkl bir b o y u t m d a h a l e ediyor. B i l m e c e u: Fitzgerald ilk v e r s i y o n d a n n e d e n t a t m i n o l m a d ? N e d e n o n u aka o n u n k a d a r t a t m i n edici o l m a y a n izgisel anlatyla deitirdi? Eer d a h a y a k n d a n bakarsak, ilk v e r s i y o n u n yetersizliini kolayca grebiliriz: ilk k s m d a n sonraki geri d n k n t y a p m a k t a d r - b u n a karlk i m d i d e n ( 1 9 2 9 , Fransz Riviera's) gemie ( Z r i h , 1919) srama i k n a edicidir, imdiye d n "ie yaramaz," sanatsal olarak t a m bir haklla s a h i p deildir. yleyse tutarl tek y a n t udur: n k sanatsal dorulua sadk k a l m a n n tek yolu "acya k a t l a n m a k " ve yenilgiyi kabul e t m e k t i r - iki versiyonu b i r d e n s u n a r a k yar s n r l a m a k . 5 Baka deyile, iki versiyon ardk deildir, yapsal olarak (ezamanl) o k u n m a l a r gerekir, Levi-Strauss'un (aada gelitirilen) r n e i n d e yer a l a n , bir k y n iki haritas gibi. Ksacas, b u r a d a karlatmz ey en saf haliyle paralaks ilevdir: iki versiyon arasndaki yark i n d i r g e n e m e z , bu yark, evresinde d o l a n d k l a r t r a v m a t i k e k i r d e k , ikisinin d e " d o r u l u u d u r " ; gerilimi z m e n i n , " t a m " bir z m b u l m a n n yolu y o k t u r . Balangta sadece biimsel bir a n l a t kmaz (hikayeyi nasl, h a n g i d z e n l e a n l a t m a k gerekiyor) gibi g r n e n ey, bu yzden t o p l u m s a l ieriin k e n d i s i n e ait, d a h a k k t e n c i bir kmazdr. Fitzgerald'n anlatsal baarszl ve iki versiyon a r a s n d a k i salnm bize t o p l u m s a l gereklik h a k k n d a , k e s i n a n l a m d a t e m e l bir toplumsal olgu o l a n belli bir yark h a k k n d a bir ey syler. " G d k l a y a n n e s n e " b u r a d a n a m e v c u t N e d e n , b t n anlatsal zmleri t a h r i p e d e n o srrna ulalmaz X'dir. L'objet petit a psikanalizin konusu o l d u u n d a n , burada t a m da psikanalitik d e n e y i m i n

srekli k a a n ve b y l e c e simgesel perspektiflerin ok o l m a s n a yol a a n o eriilmez X ' i n ta kendisidir. Buradaki p a r a d o k s o k kesin bir p a r a d o k s t u r : t a m da saf bir farkn ortaya kt n o k t a d a yer alr - a r t k o l u m l u olarak var o l a n iki n e s n e a r a s n d a bir fark o l m a y a n , bir ve ayn n e s n e y i k e n d i s i n d e n ayran m i n i m a l bir farkn ortaya kt n o k t a d a - yle ki bu " t a m a n l a m y l a " fark dolaymsz olarak eriilmez bir n e s n e y l e akr: n e s n e l e r a r a s n d a k i basit bir farkn t e r s i n e , saf farkn kendisi de bir nesnedir. Paralaks yarnn bir baka ad da bu yzden minimal farktr, o l u m l u tzsel n i t e l i k l e r e d a y a n m a y a n bir " s a f farkllk. H e n r y J a m e s ' i n " T h e R e a l T h i n g " adl y k s n d e , ressama n l a t c yoksul d m " g e r e k " a r i s t o k r a t l a r o l a n Bay ve B a y a n M o n a r c h ' lks bir k i t a b n resimleri iin m o d e l olarak kiralamay k a b u l eder. F a k a t , o n l a r n "gerek ey" o l m a l a r n a r a m e n , izimleri yle s a h t e d u r u r ki, ressam s o n u n d a dk snftan bir i f t t e n yardm a l m a k z o r u n d a kalr: L o n d r a ii snfndan k a b a saba m o d e l Bayan C h u r m v e yavak t a l y a n O r o n t e ' n i n yksek snf pozlar o k d a h a yararl olur ... b u en saf haliyle o eriilmez " m i n i m a l fark" deil midir? Bu m i n i m a l farkn d a h a karmak bir edebi rnei de V. S c o t t Fitzgerald'n bayapt olan Yabancya Gnl Verme/Geceler Gzeldir [Tender Is The Night]; zengin bir A m e r i k a l mirasyedi v e izofrenik bir ensest k u r b a n o l a n N i c o l e W a r r e n ' l a svire'de o n u n tedavisini s t l e n e n , zeki g e n psikiyatr R i c h a r d [Dick] D i v e r a r a s n d a k i zc h i kayedir. lk b a s m n d a , r o m a n bu o l a y d a n yllar sonra, D i v e r ' l a r m Fransz Riviera'sndaki villasnda balar, ift b u r a d a gsterili bir h a y a t s r m e k t e d i r ; h i k a y e R o m e sary'nin, D i v e r ' l a r n fiyakal yaam t a r z n d a n e t k i l e n i p D i c k ' e ak olar A m e r i k a l g e n bir s i n e m a o y u n c u s u n u n p e r s p e k t i f i n d e n anlatlr. Z a m a n l a , R o s e m a r y b u gsterili sosyal h a y a t n yzeyinin a l t n d a k i t r a v m a ve ruhsal krizlerin k a r a n l k k s m n g r m e y e balar. Bu n o k t a d a , h i k a y e D i c k ' i n N i c o l e ' l a nasl t a n t n a , kzn ailesinin t e r e d d t l e r i n e r a m e n nasl e v l e n d i k l e r i n e ve dier eylere geer; bu ara p a r a n n ard n d a n da hikaye imdiye d n e r , N i c o l e ' l a D i c k ' i n evliliinin ar ar dalnn bet i m l e m e s i y l e d e v a m e d e r ( D i c k ' i n Rosemary'yle o l a n umutsuz ilikisi ve, m o d e r n edebiyatn en zc ve u m u t s u z s o n l a r n d a n biri o l a n s o n a doru u z a n a n dier eyler). Fakat, r o m a n n ikinci basm iin (ilk bask baarsz o l m u t u r ) , Fitzgerald malzemeyi zamandizinsel srayla y e n i d e n dzenleyerek r o m a n gelitirmeye alr: artk r o m a n

...

 e k i r d e i n d e yer a l a n bir paralaks yarkla karlamamza a m a m a k gerek. J e a n L a p l a n c h e F r e u d c u ifal k o n u s u n u n a m a z l a r n ele alrken, aslnda t a m d a K a n t bir a t k n n yapsn y e n i d e n r e t m e k t e d i r . Bir y a n d a , e b e v e y n ifalinin kaba, a m p i r i k gerekilii vardr: d a h a sonraki t r a v m a v e patolojilerin sonul n e d e n i o c u k l a r n aslnda yetikinler t a r a f n d a n ifal ve taciz edilmi olmalardr; dier y a n d a n , ifal sahn e s i n i n e b e v e y n i n fantazisine o ( k t ) h r e t l i indirgenii vardr. L a p l a n c h e ' n i n belirttii gibi, b u r a d a asl i r o n i , ifali bir fantazi olarak r e d d e t m e n i n g n m z d e " g e r e k i " bir t u t u m saylmas, b u n a karlk ifalin gereklii k o n u s u n d a srar e d e n l e r i n , s a t a n i s t trenler ve dnya dndan gelen tacizlere dek her tr istismar savunur hale g e l m e s i n d e d i r . L a p l a c h e ' n i n zm kesinlikle akn bir z m d r : "ifal" basite z n e n i n fantazisine i n d i r g e n e m e s e de, O t e k i ' n i n " b i l m e c e m s i i l e t i s f y l e t r a v m a t i k bir karlamaya, O t e k i ' n i n bilindtna t a n k o l m a y a karlk gelse d e , o c u k ve yetikinler arasndaki edimsel bir e t k i l e i m i n gerekliine de i n d i r g e n e m e z . fal, d a h a ok, bir t r akn yap, O t e k i ' n i n , O t e k i ' n i n b i l i n d n a t a n k l k e d e n geimesiz eylemlerle karlaan o c u u n m i n i m a l a priori biimsel k m e l e n m e s i d i r - ve biz burada h i b i r z a m a n basit "olgularla" karlamayz, " o k e r k e n " ya da " o k g e " arasndaki belirlenemezlik u z a m n d a yer a l a n olgularla karlarz h e p : o c u k b a l a n g t a aresizdir, k e n d i k e n d i n e b a k a m a y a c a bir z a m a n d a d n y a y a atlmtr - yani h a y a t t a k a l m a becerileri o k ge geliir; ayn z a m a n d a , cinselletirilmi t e k i ' y l e o l a n karlama h e p , yapsal bir zorunlulukla, " o k e r k e n " gelir, a n l a m e v r e n i n e h i b i r z a m a n t a m olarak evrilem e y e n , s i m g e l e t i r i l e m e y e n b e k l e n m e d i k bir ok olarak.'' fal olgusu bu yzden K a n t aknsal X olgusudur, yapsal olarak zorunlu bir aknsal y a n l s a m a .

de ikisini tek yanl, kapsayc bir d o r u l u u n ksmi anlar olarak " o r t a d a n k a l d r a c a k " o l a n d a h a yksek bir " s e n t e z " o r t a y a a t m a k t r ( e l b e t t e , K a n t saf k u k u c u l u a d a ekilmez); o n u n "aknsal d n n n " payandas t a m d a i n s a n n k e n d i " o l u m l u " z m n f o r m l l e n d i r m e s i i h t i y a c n d a n k a n m a k t r . K a n t ' n yapt ey, t a m d a t a r t m a n n t e r i m l e r i n i deitirmektir; o n u n z m - a k n s a l d n - , n c e l i k l e , o n t o l o j i k kapsam r e d d e t m e s i a s n d a n benzersizdir: insani d u r u m u n belli bir t e m e l ve i n d i r g e n e mez snrlamas ( " s o n l u l u k " ) o l d u u n u k a b u l eder; bu yzden iki k u t u p , rasyonel ve duyusal, etkin ve edilgen iki kutup hibir zaman tam olarak anlatrlamazlmclhan/e'ye, uzlatrlamaz - iki b o y u t u n " s e n t e z i " (bizim A k l m z n bize etki e d e n d gerekliin yapsna uyar gibi g r n m e s i n i n n e d e n i ) h e p belli bir salto morale, Kant "aknsal", bir b a k m a o n l a r n " t a m anlamyla" " i m a n s r a m a s " n a d a y a n m a k t a d r . . ki b o y u t u n bir " s e n t e z i n i " b e l i r t m e k t e n uzak o l a n i n d i r g e n e m e z yarklarna karlk gelir: "aknsal" bu yarktaki bir eyi iaret eder, yarn yard iki o l u m l u terim i n h e r ikisine de i n d i r g e n e m e y e n yeni bir boyutu. Ve K a n t , Kartezyen cogito, yani res cogitans, "dnen zneyi tz," kendiyle zde olumlu iinde bir varlk olarak cogito ile, Hume'un kaan izlenimler okluu datmas arasndaki atk

a s n d a n da ayn eyi yapar: h e r iki. k o n u m a kar, aknsal t a m a l g n n znesini n e srer, bu zne a m p i r i k oklua i n d i r g e n e m e z bir z d n m s e l birlik sergilese bile, yine de h e r h a n g i bir tzsel o l u m l u v a r l k t a n y o k s u n d u r - yani, h i b i r ekilde res cogitans deildir. Fakat, b u r a d a K a r a t a n i ' d e n d a h a kesin olmalyz, o aknsal zneyi d o r u c a aknsal yanlsamayla zdeletirmektedir: evet, bir ego sadece bir yanlsamadr, ama orada ileyen ey aknsal tamalg X'tir. A m a metafizik olarak tandmz ey X'i tzsel olarak kabul eden bir eydir. Yine de, insan

KANTIPARALAKS Transcritique' adl etkileyici k i t a b n d a , Kojin Karatani bu t r bir "paralaks bak"n eletirel potansiyelini n e srmeye alyor: t e r i m i n t a m K a n t a n l a m y l a atkl bir t u t u m l a karlatmz zaman, bir grn bir bakasna indirgemeye ynelik (ya da, daha ok, bir tr kartlarn "diyalektik sentezini" kurmaya ynelik) btn abalarmzdan vazgemeliyiz; tersine, atky indirgenemez bir ey olarak ilan etmeli ve radikal eletiri k o n u m u n u , bir baka k o n u m a kart kesinlikle belirli bir k o n u m olarak deil, k o n u m l a r n k e n d i aralarndaki indirgenemez yark, aralarndaki tmyle yapsal a t l a k olarak kavramalyz. K a n t ' n t u t u m u bu yzden "eyleri ne k e n d i bak asndan, ne de bakalarnn bak a s n d a n grmek, fark (paralaks) araclyla sergilenen gereklikle yzlemektir." 8 (Bu K a r a t a n i ' n i n Lacanc Gerei saf bir a n t a g o n i z m a , teriml e r i n d e n n c e g e l e n olanaksz bir fark olarak ilan e t m e s i n i n bir yolu deil mi/) Karatani K a n t Ding an sich ( k e n d i n d e ey, f e n o m e n tesi) fikrini byle o k u m a k t a d r : bu ey basite kavraymzn t e s i n d e k i aknsal bir varlk deil, sadece gereklik d e n e y i m i mizin indirgenemez atkl karakteri araclyla ayrt edilebilecek bir eydir. 9 K a n t ' n k e n d i an b e l i r l e y e n o bilgikuramsal atkyla yzlemesini ele alalm: amprisisizme kar rasyonalizm. K a n t ' n z m , n e b u t e r i m l e r d e n birini s e m e k , n e

d r t d e n [Trieb] kap onu eitli balamlardaki ampirik tz klamaz. yleyse, bir egon u n sadece,bir yanlsama, ama aknsal yanlsama olduunu sylemek mmkndr. 1 0 Fakat, aknsal z n e n i n kesin k o n u m u , K a n t ' n aknsal bir yanlsama, ya da M a r x ' i n n e s n e l o l a r a k zorunlu d n c e biimi dedii ey deildir. n c e l i k l e , aknsal Ben, o n u n saf tamalgs, ne n o u m e n a l ne de f e n o m e n a l o l a n , saf olarak biimsel bir ilevdir - botur, h e r h a n g i bir f e n o m e n a l sezgi o n a karlk gelmez, n k k e n d i k e n d i n e grnecek dorudan olsayd, kendi kendine grnm "eyin kendisi", Aknsal yani bir noumenonun boluuyla ($) kendine saydaml olacakt." znenin

aknsal n e s n e n i n boluu arasndaki koutluk, alglarmza yol a a n o eriilmez X, b u r a d a yanltcdr: aknsal n e s n e f e n o m e n a l g r n m l e r i n tesindeki boluktur, b u n a karn aknsal zne z a t e n bir boluk olarak grnr.12 Bu yeni b o y u t a doru o l u a n K a n t krl b e t i m l e m e n i n en iyi yolu, belki de " g a y r i n s a n " fikrinin deien k o n u m u n a b a k m a k t r . K a n t olumsuz ve belirsiz yarg a r a s n d a t e m e l bir ayrm getirmiti: " t i n l m l d r " eklindeki o l u m l u yarg iki yolla olumsuzlanabilir: z n e d e n bir y k l e m esirgenir ( " t i n l m l o l m a y a n d r " ) , ve bir d e i l l e m e - y k l e m i o n a y l a n r ( " t i n l m l deildir") - b u r a d a fark, t a m olarak, b t n S t e p h e n K i n g o k u r l a r n n bildii " o l deil" v e " o l m s z " arasndaki farkla ayndr.

Belirsiz yarg esas ayrm zayflatan n c bir a l a n aar; " l m s z " ne c a n l ne ldr, o n l a r kesinlikle o c a n a v a r c a "yaayan l"lerdir." A y n ey " g a y r i n s a n " iin de geerlidir: "o i n s a n deildir" ile "o gayrinsandr" ayn ey deildir - "o insan deildir" b a s i t e o n u n i n s a n l n dnda kald, h a y v a n s a l y a d a tanrsal olduu a n l a m n a gelir, b u n a karn " o g a y r i n s a n d r " o k farkl bir a n l a m tar: o n u n n e i n s a n n e d e gayrinsan o l m a d n , a m a " i n s a n l k " olarak anladmz eyi olumsuzlad h a l d e , insan o l m a y a isel o l a n k o r k u t u c u bir fazlalkla d a m g a l a n m o l d u u n u g s t e r i r . " Ve, belki de, K a n t d e v r i m l e birlikte deien eyin bu o l d u u n u n e s r m e riskini de almalyz: K a n t n cesi e v r e n d e , i n s a n l a r basite i n s a n d , akl varlklaryd, h a y v a n s a l e h v e t ve tanrsal delilik fazlalklarmla m c a d e l e ediyorlard, fakat K a n t ve A l m a n dealizmiyle birlikte, m c a d e l e edilecek o l a n fazlalk m u t l a k olarak ikin bir ey, znelliin asl ekirdei h a lini ald ( A l m a n dealizmiyle birlikte, znelliin ekirdei iin k u l l a n l a n m e t a f o r u n , A y d n l a n m a n n e v r e s i n d e k i k a r a n l k l a m c a d e l e e d e n A k l I fikrinin tersine, G e ce, " D n y a n n G e c e s i " o l m a s n n n e d e n i b u d u r ) . H B u yzden, K a n t ncesi e v r e n d e , bir k a h r a m a n delirdii z a m a n , b u o n u n insanln kaybettii a n l a m n a gelirdi - y a n i , hayv a n s a l t u t k u l a r ya da tanrsal delilik galip gelmi o l u r d u - , fakat K a n t ' l a birlikte, delilik bir insani varln asl e k i r d e i n i n dizginsiz p a t l a m a s n gerektirir. (Kafka'nm Dcinm'rvie, G r e g o r S a m s a ' n n kzkardei G r e t e b c e e - d n e n - k a r d e i n i , bir c a n a var olarak a d l a n d r r - k u l l a n l a n A l m a n c a szck " e i n U n t i e r , " yani gayr insanla t a m bir simetri i i n d e o l a n , gayrhayvan [ i n a n i m a l ] szcdr. B u r a d a karmza k a n ey g a y r i n s a n n kartdr: h a y v a n olarak kalsa bile, aslnda h a y v a n o l m a y a n bir h a y v a n h a y v a n o l a n h a y v a n d a n d a h a fazla ey, h a y v a n l n t r a v m a t i k ekirdei, sadece bir h a y v a n o l m u o l a n i n s a n d a " t a m a n l a m y l a " ortaya kabilecek e k i r d e k . ) 1 1 yleyse, yarn k e n d i s i n d e ortaya k a n bu yeni boyut n e d i r ? Bu aknsal B e n ' i n kendisi, o n u n "kendiliindenlik'Hdir: e n u paralaks, p h e n o m e n a ile n o u m e n o n a r a s n d a k i n c uzam, z n e n i n zgrlk/kendiliindenliidir, ki bu ayrca basite n o u m e n a l deildir - geri, e l b e t t e f e n o m e n a l varln bir zellii deildir, bu yzden de n o u m e n a l olguyu, eriilmez bir zorunlulua t m y l e y a k a l a n m olduumuz o l g u s u n u gizleyen s a h t e bir g r n m olarak bir y a n a braklamaz. Pratik Akim Eletirisi'nde yer a l a n , " n s a n n Bilisel Y e t e n e k l e r i n i n P r a t i k Y e t e n e i n e Bilgece U y a r l a n m a s zerin e " balkl gizemli bir alt b l m d e , K a n t eer n o u m e n a l a l a n a , Ding an sih'e girecek olsaydk bize ne o l u r d u sorusunu y a n t l a m a y a abalyor: artk ahlaki yatknln eilimlerle yrtmesi gereken ve, baz yenilgilerden sonra, zihnin ahlaki gcnn zamanla kazanlmasn salayabilecek olan mcadele yerine, Tanr ve sonsuzluk korkun grkemleriyle srekli karmza dikilmektedir ... Bu yzden yasaya uygun olan eylemlerin ou korkuyla yaplacaktr, ok az umutla yaplacak, hibiri grevle yaplmayacaktr. Eylemlerin ahlaki deeri, yce bilgeliin gznde kiinin deerinin ve hatta dnyann deerinin bal olduu bu deer, hi var olmayacaktr. nsann davran, doas imdiki gibi kalacak olduu srece, basit bir mekanizmaya dnecektir, tpk bir kukla gsterisinde olduu gibi, her ey iyi hareket edecek ama figrlerde can olmayacaktr. 1 6

Ksacas, n o u m e n a l a l a n a d o r u d a n eriim bizi, t a m d a aknsal zgrln z n o l u t u r a n o " k e n d i l i i n d e n l i k t e n " y o k s u n b r a k a c a k t r : bizi cansz o t o m a t l a r a ya da, b u g n n terimleriyle sylersek, " d n e n m a k i n e l e r e " d n t r e c e k t i r . B u a l n t n n ierii g r n d n d e n o k d a h a r a d i k a l ve paradoksaldr. Eer o n u n tutarszln gz ard edersek ( k o r k u ve cansz h a r e k e t l e r nasl bir arada olabilir?), k a n l m a z k a r m , n o u m e n a l dzeyde o l d u u gibi f e n o m e n a l dzeyde de, bizlerin - i n s a n l a r n - "basit m e k a n i z m a l a r " olduu, o t o n o m i v e zgrle s a h i p o l m a d o l a c a k t r : f e n o m e n olarak, zgr deiliz, d o a n n bir parasyz, n e d e n s e l b a l a n t l a r a t m y l e b o y u n een, n e d e n l e r v e etkiler b a n n bir paras olarak "basit m e k a n i z m a l a r z " ; n o u m e n olarak, biz y i n e zgr deiliz, "basit m e k a n i z m a l a r a " indirgenmiiz. ( K a n t ' n n o u m e n a l a n n n d o r u d a n bilgisine s a h i p bir kii o l a r a k b e t i m l e d i i ey, eylemleri haz ve ac hesab tarafndan sadece tam olarak ve belirlenen faydac bir zneyle uzamda rtmyor Bu mu?) zgrlmz sadece, fenomenal noumenal arasndaki kalr. yzden konu

K a n t ' n , n o u m e n a l dzeyde zgr o t o n o m failler o l d u u m u z u n e srebilmek iin, nedensellii f e n o m e n a l a l a n l a snrlam olmas deildir: biz ufkumuz f e n o m e n a l olduu srece zgrz, n o u m e n a l a l a n bizim iin eriilmez kald srece zgrz. B u d u r u m d a n k m a n n yolu, n o u m e n a l olarak o t o n o m o l d u u m u z srece zgr o l d u u m u z u , a m a bilisel perspektifimizin f e n o m e n a l dzeyle snrl kaldn n e s r m e k midir? B u d u r u m d a , n o u m e n a l dzeyde " g e r e k t e n zgr" oluruz, a m a eer ayrca n o u m e n a l a l a n a bilisel kavray k a t m a m z gerekirse zgrlmz anlamsz ola* cakTir,~nk bu kavray bizim seimlerimizi h e p b e l i r l e y e c e k t i r - k t l k y a p m a n n b e d e l i n i n tanrsal ceza o l d u u gereiyle kar karya k a l a n k i m k t l k yapmay seer? F a k a t , b u hayali d u r u m bize " g e r e k t e n zgr bir e y l e m i n n e o l a c a " sorusuna, n o u m e n a l varlk iin zgr b i r e y l e m i n , doru noumenal zgrln e y l e m i n i n ne olaca s o r u s u n a tek m a n t k s a l yant s u n m a z m? B u y a n t , k t l s e m e n i n b t n amansz k o r k u n s o n u l a r n b i l m e k ve yine de onu semek o l a c a k t r . Bu g e r e k t e n " p a t o l o j i k o l m a y a n " bir e y l e m olacaktr, i n s a n n patolojik k a r l a r n a a l d r m a d a n e y l e m d e b u l u n m a eylemi. . . . K a n t ' a ait formlasyonlar b u r a d a yanltc olur, n k o g e n e l l i k l e aknsal zneyi, f e n o m e n a l g r n m a m p i r i k "kii" o l a n n o u m e n a l Ben'le t a n m l a m a k t a , bylece r a d i k a l a n l a y n d a n , aknsal z n e n i n , n o u m e n a l v e f e n o m e nal kartlnn tesindeki saf biimsel-yapsal bir ilev olduu eklindeki k a v r a y n d a n geri e k i l m e k t e d i r . B u K a n t p a r a l a k s n felsefi sonular, H e i d e g g e r ' i n b t n d n c e s i n i n o d a k n o k tas o l a n , sadece s o n l u l u k t e m a s n n z e m i n i n d e t a m olarak k a v r a n a b i l e c e k o l a n o o n t o l o j i k fark fikrinde geni b i i m d e a r a t r l m a k t a d r . H e i d e g g e r ' i n o n t o l o j i k farknda ikili bir doxa vardr: v a r l k l a r n z o l a n N e ' l i k ile v a r l k l a r n n basit O ' l u u arasndaki farktr bu - varlklar h e r h a n g i bir zemin/ar/cne/hedefe b o y u n e m e k t e n kurtarr; dahas, s a d e c e gerekliin v a r l k l a r n n farkl dzeyleri) a r a s n d a k i deil, gerekliin Hepsiyle, gereklie gre, " H i b i r ey" o l a r a k g r n e m e y e c e k o l a n baka bir ey arasndaki farkllktr bu. . . . Bu doxa d e r i n bir ekilde yanltcdr. eylerin ne olduu ile o l m a l a r olgusu a r a s n d a k i fark eklindeki o n t o l o j i k fark fikri

a s n d a n , doxa u n u syler: metafiziin yanl, varl n c e d e n varsaylan, en yce varlkta c i s i m l e n m i b i r t a k m zlere ( a n l a m , hedef, arkhe..) b o y u n edirmektir, b u n a karn o n t o l o j i k fark varlklar "z-sz-letirir", o n l a r ze k l e l i k l e r i n d e n kurtarr, o n l a r n a n - a r k h e ' i k [an-arik] bir zgrlk i i n d e olmalarna-izin-verir - h e r h a n g i bir " N e iin? N i y e ? " ve b e n z e r l e r i n d e n n c e , eyler basite vardr, ylece olurlar. ... Fakat, eer, bu H e i d e g g e r ' i n teziyse, o z a m a n S a r t r e , Bulant'da, en radikal haliyle o n t o l o j i k farkn a n a h a t l a r n k a r m a k t a d r - o r a d a en tiksindirici haliyle, bizim b t n ( i n s a n i ) a n l a m ve projelerimize kaytsz haliyle varln a p t a l ve anlamsz ataleti d e n e y i m i n i a n l a t m a z m Sartre? H e i d e g g e r iinse " o n t o l o j i k fark", S a r t r e ' n t e r s i n e , d a h a ok, varlklarn a p t a l c a orada-olmalardr, o n l a r n anlamsz gereklii ile . a n l a m ufuklar arasndaki farktr. O n t o l o j i k ve cinsel fark a r a s n d a bir b a l a n t vardr ( L a c a n ' n " c i n s e l l e n m e formll e r f ' n i n h a t t n d a , saf bir ekilde biimsel-aknsal bir tarzda k a v r a n a n bir b a l a n t e l b e t t e ) . 1 7 F o r m l n e r k e k taraf evrensellik ve i s t i s n a - t a m a n l a m y l a "meta-fiziksel"dir ( b t n e v r e n , b t n gereklik o n u n k u r u c u istisnasna baldr, epekeina res ous/as o l a n en yce v a r l n ) , b u n a karn o n t o l o j i k fark t a m o l a r a k kadnsdr: gereklik Hepsi-deildir, a m a o n u n - t e s i n d e hilik v a r d r ve bu H i l i k , Varln kendisidir. O n t o l o j i k fark, sanki H e p s i iin bir S p e r - Z e m i n varm gibi, v a r l k l a r n B t n ve onlarn D arasnda deildir. Bu hassas anlamda, ontolojik fark sonlulukla balantldr ( H e i d e g g e r ' i n zgn anlay ve K a n t ' l a o l a n b a l a n t s ) , yani Varlk bizi varlklar Hepsileriyle k a v r a m a m z a e n g e l o l a n sonluluk ufkudur. Varlk varlklarn i, i n d e n ayrlr: o n t o l o j i k fark varlklarn H e p s i y l e d a h a t e m e l bir ey arasndaki "megalark" deildir, o h e r z a m a n iin, ayn z a m a n d a k e n d i l e r i "hepsi-deil" o l a n varlklarn ilann hazrlayan eydir. " D o r u n u n H e p s i n i s y l e m e k " e gelince, y i n e L a c a n c Hepsideil p a r a d o k s l a r n a b a v u r m a m z gerekir: yani, iki d u r u m u kat bir ekilde kar karya getirmeliyiz. n k d o r u k e n d i i i n d e hepsi-deildir, tutarszdr, " a n t a g o n i s likrir", "Dorunun hepsinin" her sylenii ters yz bir istisnaya, saklanan bir srra d a y a n m a l d r ; tersi d u r u m d a , hepsi-olmayan dorunun sylenii d o r u n u n bir parasn anlatmadmz hibir eyin olmamasdr.16

"fark yar

karr"

ve

Varl

bir

baka,

"daha

yksek"

Mevcudiyete

indirger.

Kant'n

atklaryla H e i d e g g e r ' i n o n t o l o j i k fark arasndaki k o u t l u k , h e r iki r n e k t e d e , (fenomenal/noumenal; ontik/ontolojik) fenomenal-ontik alann kendisinin H e p s i - d e i l i n e ait s a y m a n n gerekiyor olmas o l g u s u n d a yatar. Fakat, K a n t ' n snrll, bu s o n l u l u k p a r a d o k s u n u o n t o l o j i k ufkun k u r u c u bir esi o l a r a k s t l e n m e k t e yetersiz kalmasdr: s o n a a m a d a , aknsal ufku, gerekliin s o n l u bir varla ( i n s a n a ) g r n m e e k l i n e indirgedi v o n u hepsiyle d a h a geni bir kuatc n o u m e n a l gereklik s a h a s n n i i n e yerletirdi. B yzden zgrln y e r i n i n , n o u m e n a l t e d e n k p f e n o m e n a l v e n o u m e n a l arasndaki yara kaymas n e m l i d i r - bu t a m da, K a n t ' t a n H e g e l ' e k a y m a , ikin ve akn arasndaki gerilimden i k i n i n k e n d i iindeki m i n i m a l farka/yara k a y m a deil mi? yleyse, H e g e l K a n t ' n d n d a deildir: K a n t ' t a k i s o r u n o n u n k a y m a y balatm ama, yapsal n e d e n l e r l e , ak seik bir ekilde f o r m l l e n d i r e m e m i olmasyd - zgrln y e r i n i n aslnda n o u m e n a l o l m a d n , f e n o m e n a l l e n o u m e n a l a r a s n d a k i yark o l d u u n u "biliyordu", a m a b u n u ak seik bir ekilde ortaya k o y a m y o r d u , n k , b u n u yapm olsayd, aknsal yaps k e r d i . Fakat, bu r t k "bilgi" olmasa, h e r h a n g i bir aknsal b o y u t da o l m a y a c a k t , o yzden u s o n u c u k a r m a k zorundayz: K a n t "aknsal" boyut, dengeli tutarl bir k o n u m o l m a k t a n uzaktr v e k e n d i n i s y l e n e n v e s y l e n m e y e n a r a s n d a k i krlgan bir dengeyle, t m s o n u l a r n dile getirmeyi, " o l d u u gibi ortaya k o y m a y " reddettiimiz bir ey r e t e r e k d e n g e d e tutabilir. 1 9 Yani K a r a t a n i , K a n t ile H e g e l ' i kar karya g e t i r i r k e n y a n l m a k t a d r : H e g e l , paralaks m a n t n amad gibi, o n u K a n t " k e n d i n d e " d e n alp " k e n d i i i n " e tar. Paralaks radikalliiyle d n e b i l e n s a d e c e H e g e l ' d i r , o n u ikin a n t a g o n i z m a n n , akn/olanaksz e y ' i n oklu/baarsz d n m n e o l a n ncelii olarak d n r . C l a u d e Lvi-Strauss'un, G r e a t Lakes k a b i l e l e r i n d e n biri o l a n W i n n e b a g o ' l a r d a binalarn k o n u m u n u n uzamsal d z e n l e m e s i zerine, Yapsal Antropoloji'de yer a l a n , i l e r i n d e n b i r i n d e n bir r n e k bir z m l e m e s i , b u r a d a yararl olabilir. Kabile iki altgruba ("moiety, yarm") blnmtr, " y u k a r d a n o l a n l a r " v e "aadan o l a n l a r " ; kadn, y a d a k u m u n zerine k y n n zemin p l a n n ( k u l b e l e r i n uzamsal dzenlemesini) izmesini istesek, h a n g i altgruba ait o l d u u n a bal olarak iki ok farkl y a n t alrz. ki grup da k y bir d a i r e olarak alglar; a m a bir a l t g r u p iin d a i r e n i n iinde merkezdeki e v l e r i n o l u t u r d u u bir baka daire vardr, yani emerkezli iki daireyle karlarz, b u n a karn, dier a l t g r u p iin daire belirgin bir ayrm izgisiyle ikiye b l n m t r . Baka deyile, ilk a l t g r u b u n bir yesi ( o n a " m u h a f a z a k a r - k o r p o r a t i s t " diyelim) k y n z e m i n p l a n n m e r k e z d e k i t a p n a n e v r e s i n e az o k s i m e t r i k olarak dalm bir evler e m b e r i o l a r a k d n r k e n , i k i n c i ( " d e v r i m c i - a n t a g o n i s t i k " ) altgrup kyn, g r n m e z bir snrla ayrlm iki ayr ev yn olarak alglar... 2 0 LviStrauss'un b e l i r t m e k istedii ey, bu r n e i n bizi bir k l t r e l grececilie, t o p l u m s a l uzam algsnn g z l e m c i n i n grup a i d i y e t i n e bal o l d u u n u k a b u l e d e n bir grececilie tay^slendirmemesi gerektiidir: iki " g r e c e " algya a y r l m a n n kendisi, bir sabite y n e lik gizli bir referans ima eder - b i n a l a r n n e s n e l , " e d i m s e l " d z e n l e m e s i n e deil, ky

saklamamz gerektirmez o n u n

Bu ayn z a m a n d a o n t o l o j i k farkn " m a k s i m a l , " b t n varlklar, en yksek genus'la baka bir ey/daha/te a r a s n d a k i fark olmad, " m i n i m a l " olduu, varlklar arasndaki hi farkn deil, m e v c u d i y e t i n m i n i m u m u y l a boluk, hilik a r a s n d a k i farkn plak asgarisi olmas d e m e k t i r . n s a n l a r n s o n l u l u u n a dayand lde* o n t o l o j i k fark " v a r l k l a r n H e p s i n i n " b t n s e l l e t i r i l m e s i n i olanaksz k l a n eydir - o n t o l o j i k fark gereklik s a h a s n n s o n l u olmas d e m e k t i r . "gerek/imkansz"dr: Ernesto Laclau'nun Bu hassas a n l a m y l a , o n t o l o j i k varlk kullanrsak, antagonizma belirlemesini

i u l a , dsal fark isel farkla rtr. Varlklarla o n l a r n Varlklar a r a s n d a k i fark ayn lamanda v a r l k l a r n k e n d i i i n d e k i bir farktr; yani, varlk/mevcudiyetlerle o n l a r n Allar, o n l a r n A n l a m ufuklar a r a s n d a k i fark, ayn z a m a n d a h e p varlklarn k e n d i lerinin sahasn yarar, bu sahay t a m a m l a n m a m / s o n l u klar. P a r a d o k s b u r a d a y a t m a k ladr; btnsellikleri iindeki varlklarla onlarn Varl arasndaki fark kesinlikle

s a k i n l e r i n i n simgeletiremedii, h e s a b a k a t a m a d , "iselletiremedii," uzlaamad t r a v m a t i k bir e k i r d e e , t o p l u l u u n k e n d i n i u y u m l u bir b t n olarak d e n g e l e m e s i n i engelleyen toplumsal ilikilerdeki bir dengesizlie ynelik bir referans. Zemin \ p l a n n n iki algs, bu t r a v m a t i k a n t a g o n i z m a y l a baa k m a y a , d e n g e l i bir simgesel y a p n n dayatlmas araclyla yarasn iyiletirmeye ynelik, karlkl olarak dlayc iki a b a d a n ibarettir. B u r a d a G e r e i n nasl kesin bir ekilde a n a m o r f o z araclyla m d a h a l e ettiini grebiliriz. n c e l i k l e , elimizde, evlerin " e d i m s e l , " " n e s n e l " yerleimi vardr, a r d n d a n h e r ikisi de edimsel yerleimi anamorfik bir ekilde a r p t a n iki farkl s i m g e l e t i r m e gelir. B u r a d a " G e r e k " edimsel yerleim deildir, k a b i l e y e l e r i n i n kyl e r i n d e b u l u n a n e v l e r i n edimsel y e r l e i m i n e ilikin bakn a r p t a n b i r t a k m t o p l u m sal a n t a g o n i z m a l a r n t r a v m a t i k zdr. Yani G e r e k , gereklik g r m z n a n a m o r f i k bir ekilde a r p t l m a s n a n e d e n o l a n r e d d e d i l m i X'tir; o h e m d o r u d a n eriimin m m k n o l m a d ey h e m d e b u d o r u d a n eriimi e n g e l l e y e n engeldir, bizim elimizden k a a n ey ve eyi k a r m a m z a yol a a n arptc e k r a n d r . D a h a da kesin olarak, G e r e k ilk d u r u n o k t a s n d a n ikinc i s i n e doru perspektif k a y m a s n n t a kendisidir. A d o r n o ' n u n t o p l u m fikrinin a n t a g o nistik k a r a k t e r i n e ilikin n l z m l e m e s i n i h a t r l a y n : ilk bakta, iki t o p l u m fikri ( A n g l o s a k s o n bireyci-adc fikir ve D u r k h e i m c , b i r e y l e r d e n n c e gelen bir b t n s e l l i k o l a r a k t o p l u m eklindeki organiki fikir) a r a s n d a k i a t l a k k a p a n m a z grnyor; d a h a yksek bir " d i y a l e k t i k s e n t e z " yoluyla z m l e n e m e z g r n e n , ve t o p l u m u eriilmez bir k e n d i n d e - e y h a l i n e g e t i r e n , gerek bir K a n t atkyla kar karyayz gibi grnyor; fakat, baka bir yaklamla, ey'e erimemizi engeller gibi g r n e n bu radikal a t k n n zaten e y ' i n kendisi o l d u u n u g r m e k l e yetinmeliyiz - g n m z t o p l u m u n u n t e m e l zellii Btnsellik ile birey a r a s n d a k i zmsz a n t a g o n i z m a d r . Yani, e n i n d e s o n u n d a , G e r e i n k o n u m u p a r a l a k t i k t i r ve, b u haliyle, tzsel-deildir: k e n d i i i n d e tzsel bir y o u n l u u yoktur, o sadece iki perspektif n o k t a s arasndaki yarktr, s a d e c e b i r i n d e n d i e r i n e k a y m a srasnda alglanr. Bu yzden p a r a l a k s G e r e k , stand a r t ( L a c a n c ) " h e p k e n d i yerine d n e n , " olas b t n (simgesel) e v r e n l e r d e ayn k a l a n G e r e k fikrine terstir: paralaks G e r e k , b u n u n yerine, h e p a l t t a y a t a n G e r e i n g r n m l e r i n i n okluu iin geerli o l a n eydir - A y n olarak k a l a n ey ekirdek deildir, g r n m l e r okluuna aynl serpitiren bir gr ekirdeidir. lk a a m a d a , G e r e k d o r u d a n yzleemediimiz, a n c a k bir simgesel kurgular, s a n a l o l u u m l a r o k l u u n u n mercei araclyla yzletiimiz olanaksz e k i r d e k t i r , i k i n c i a a m a d a , t a m d a b u e k i r d e k t m y l e sanaldr, e d i m s e l olarak yoktur, s a d e c e getiye d n k o l a r a k , " e d i m s e l olarak var o l a n n h e p s i " y e n i d e n ina e d i l e b i l e n bir X'tir. Felsefi a d a n , paralaks k o n u s u bizi K a n t ' t a n H e g e l ' e geiin a n a h t a r sorunuyla yzletirir. Bu geiin iki a n a versiyonu v a r d r ( b u da felsefeciler a r a s n d a balca ayrm i z g i l e r i n d e n biridir h l : K a n t ' n " a n l a m t a y a n " son kii o l d u u n u , A l m a n idealizm i n i n K a n t sonras yapt s a p m a n n felsefe t a r i h i n i n e n b y k f e l a k e t l e r d e n biri, a n l a m s z speklasyona d o l d u u n u d n e n l e r , v e K a n t sonras speklatif-tarihsel yaklam felsefenin en yksek baars s a y a n l a r ) :
21

1- K a n t sonluluk yarn, aknsal ematizmi, N o u m e n a l ' e (Yce yoluyla) olumsuz eriimi olas tek seenek olarak n e srer, ve ardndan, Hegel'in mutlak idealizmi Kant yar kapatsa ve eletirel metafiziin ncesine dnse de; 2- Metafizii ykma yolunda sadece yarsna kadar ilerleyen, dsal eriilmez mevcudiyet olarak kendinde-ey'e referans korumay srdren yine Kant'tr; Hegel sadece radikal bir Kant'tr, Mutlak'a olumsuz eriimden olumsuzluun kendisi olarak A 'i Mutlak'a giden adm o atar. Ya da, b u n u epistemolojik engelden olumlu ontolojik koula yaplan Hegelci kaymann terimleriyle sylersek (bizim eye ilikin tamamlanmam bilgimiz kendisi tamamlanmam, tutarsz olan eyin olumlu bir zelliine dnr): Kant' "ontolojikletiren" Hegel deildir; tersine, yar sadece epistemolojik olarak kavrad srece, darda var olan tam yaplanm n o u m e n a l bir alan i L varsaymaya devam etmeyi srdren Kant'n kendisidir, ve gerekliin dokusuna bir yark sokarak Kant' "ontolojik olmaktan karan, deontolojikletiren" Hegel'dir.

Baka deyile, H e g e l ' i n h a m l e s i K a n t ayrm " a m a k " deil, d a h a ok, o n u " t a m a n l a m y l a " n e srmek, ihtiyacn ortadan o n u n almas ayrmn ihtiyacn, kartlarn "tam anlamyla" d a h a fazla "uzlamas" nasl koyutlanaca kaldrmaktr,

k o n u s u n d a bir kavraya - t m y l e biimsel bir paralaks kaymas a r a c l y l a - u l a m a k zaten a r a n a n "uzlamadr". K a n t ' n kstll o n u n sonlu kartlklarn snrlar i i n d e kalmas, Sonsuza u l a m a k t a k i beceriksizlii deil, tersine, s o n l u kartlklar e v r e n i n i n t e s i n d e akn bir a l a n a r a m a s n d a d r : K a n t Sonsuza u l a a m a m deildir - arad eyin zaten elinde olduunu grememitir. Bu tersine evirme nl "Hegelci l e m e " n i n a n a h t a r n salar. " H e g e l c i l e m e " d e n bahsettiimiz z a m a n yaplacak ilk ey y a b a n c l a m a hikayesin i , b a l a n g t a k i organik birliin kaybedilmesi ve " d a h a yksek" s t n bir birlie d n m e h i k a y e s i n i u n u t m a k t r . B u n u d a h a doru bir ekilde a n l a m a k iin, benzerlerin i n y a n sra, C h a r l e s D i c k e n s ' n Byk Umutlar'mda yer a l a n yce t e r s i n e evrilmeyi h a t r l a m a k y e r i n d e olur. D o d u u z a m a n Pip, " b y k u m u t l a r v a a t e d e n bir i n s a n " olarak b e l i r l e n i n c e , h e r k e s b u n u o n u n d n y e v i b a a r s n n bir habercisi olarak alglar; fakat, o n u n s o n u n d a , L o n d r a ' n n s a h t e i h t i a m n terk e d i p o c u k l u u n u n gsterisiz t o p l u l u u n a d n m e s i y l e , h a y a t n b e l i r l e y e n k e h a n e t i yaadnn farkna varrz L o n d r a ' n n yksek sosyetesinin bo h e y e c a n l a r n geride b r a k m a gc b u l d u u z a m a n , "byk u m u t l a r v a a t e d e n bir i n s a n " o l m a fikrini h a k l karmtr. Burada bir tr H e g e l c i d n m s e l l i k l e kar karyayz: k a h r a m a n n ilesi srasnda d e i e n ey sadec e o n u n k a r a k t e r i deildir, ayn z a m a n d a o n u n k a r a k t e r i n i l t m z etik l t n k e n d i s i de deimitir. Bu da t a m , A t l a n t a ' d a , 1996 O l i m p i y a t O y u n l a r ' n n al srasnda, ar hastal n e d e n i y l e yaprak gibi t i t r e y e n e l i n d e t u t t u u bir mealeyle O l i m p i y a t alevini y a k a n M u h a m m e d Ali'ye b a k a n gazetecilerin, o n u n b u n u yaparak g e r e k t e n " E n Byk" o l d u u n u n e s r m e s i n d e o l a n eydir ( A l i ' n i n yllar n c e k e n disiyle b b r l e n m e s i n e , yldz o l d u u filmin ve otobiyografi k i t a b n n a d n a g n d e r m e y a p y o r l a r d ) ; gazeteciler b u n u y a p a r k e n , M u h a m m e d A l i ' n i n , b e e n i l m e n i n t a d n karr ve ringde h a s m l a r n yere sererken deil, o n u t k e t e n hastala vakur bir

o l a n simgesel o l u u m l a r o k l u u n d a n

27

ekilde k a t l a n r k e n gerek bykle ulatn v u r g u l a m a k istiyorlard... " O l u m s u z u n o l u m s u z l a m a s " b u d u r : baarszl gerek baarya d n t r e n perspektif kaymas. H e g e l ' i n g n c e l l i i n i n e s r m e n i n - y a n i , o n u s i s t e m i n i n modas gemi metafizik delilik olduu s u l a m a s n d a n k u r t a r m a n n - balca yolu, o n u n d n c e s i n i bizim bilisel, ve etik iddialarmzn n o r m a t i f koullarn ya da varsaymlarn ortaya k o y m a y a y n e l i k bir aba olarak o k u m a k t r : H e g e l ' i n m a n t bir e v r e n s e l ontoloji sistemi deildir, var o l a n l a ilgili iddialarda b u l u n m a k iin elimizde o l a n yollarn h e p s i n i n ve bu yollarn i tutarszlklarnn sistemli bir ekilde k o n u l a n d r l m a s d r . Byle o k u n d u u n d a , H e g e l ' i n balang n o k t a s i n s a n z i h n i n i n t e m e l yapsnn z d n m s e l o l m a s d r : i n s a n b a s i t e e y l e m d e b u l u n m a z , o zgrce e d i n i l m i aklc n o r m ve gdl e n m e l e r l e e y l e m d e b u l u n u r , yani n e r m e v e yaklamlarmz iin, basite b i r t a k m o l u m l u verilere (doal yasalar ve sreler, tanrsal Akl, T a n r ' n n r a d e s i . . . ) bavurm a k l a y e t i n e m e y i z - bu referanslarn h e r b i r i n i n t e m e l l e n d i r i l m e s i gerekir; n o r m a t i f balayc gcnn deerlendirilmesi gerekir. Bu zarif z m n sorunu, Hegel'i M u t l a k ' n yapsn t e m s i l e d e n j b i r i o l a r a k d o r u d a n metafizik o k u m a k yerine, o k m t e v a z olmasdr: sessizce, H e g e l ' i n m a n t n , olas b t n epistemolojik durularn arasnda, global bir epistemoloji s i s t e m i n e indirger, ve b u r a d a k a y b o l a n ey epistemolojik ve o n t o l o j i k y n l e r arasndaki kesiimi, " g e r e k l i i n " k e n d i s i n i n bizim o n u b i l m e m i z i n h a r e k e t i n d e y a k a l a n m a tarzdr (ya da, vice versa, bizim gerei b i l m e m izin gerekliin k e n d i s i n e ilitirilmi olmas, tpk I r a k ' t a k i A B D o r d u s u n a ilitirilmi gazetecilerde olduu gibi).

k e n d i s i n i n bir maskesini t a k a r a k kat (bu m a s k e l e r d k k a n l a r d a satlyordu ve insanlar o n u n m a s k e l e r i n i t a k a r a k o n u n l a alay e d i y o r d u ) . A n l a l a n h i deilse C a v a l l o A r j a n t i n ' d e yaygn o l a n L a c a n c h a r e k e t t e n bir eyler r e n m i t i - bir ey kendisinin en iyi maskesidir. n s a n n t o t o l o j i d e ( a y n n n t e k r a r n d a ) karlat ey saf farktr eyle baka eler arasndaki fark deil, e n i n k e n d i s i n d e n fark. H e g e l ' i n e n temel dersi baat o n t o l o j i k s o r u n u n gereklik deil, g r n m s o r u n u o l d u u n u gstermesidir: " s o n u gelmez g r n m l e r o y u n u n a m a h k u m muyuz, yoksa o n l a r n p e e s i n i n iine girip altta y a t a n asl gereklie ulaabilir miyiz?" deil, " H e m e n urackta d u r a n dz, aptal gerekliin o r t a s n d a , g r n m gibi bir ey nasl ortaya kabilir?" sorusu. P a r a l a k s n m i n i m a l ontolojisi, bu yzden, M o e b i u s e r i d i n i n , k e n d i k e n d i n e b k l e n kavisli uzamn ontolojisidir. Yani, m i n i m a l p a r a l a k s k m e l e n m e s i basit bir e r e v e n i n k i d i r : G e r e e m d a h a l e e t m e s i g e r e k e n tek ey bo bir erevedir, bylece d a h a n c e " d o r u d a n " grdmz eyler e r e v e araclyla grlr. Yani basite "demistifikasyon" yoluyla iptal edilemeyecek belli bir art-etki yaratlr: e r e v e n i n arkasndaki m e k a n i z m a y sergilemek yetmez, e r e v e n i n iindeki s a h n e etkisi de k e n d i o t o n o m i s i n i elde eder. Bu nasl m m k n olur? Bu yar aklayabilecek sadece tek bir k a r m olabilir: i i n d e yarklarn ortaya kt, i i n d e e r e v e l e r i n g r n m l e r a l a n n yaltt "tarafsz" bir gereklik yoktur. H e r " g e r e k l i k " alan ( h e r "dnya") zaten-hep erevelenmitir, grnmez bir ereve araclyla grnr. Paralaks simetrik deildir, ayn X zerindeki iki uyumsuz p e r s p e k t i f t e n oluur: iki perspektif a r a s n d a i n d i r g e n e m e z bir asimetri vardr, m i n i m a l bir d n l b k l m . ki perspektifimiz yok, bir perspektifimiz ve o n d a n k a a n var, teki perspektif ilk perspek tiften gremediimiz eyin bu b o l u u n u d o l d u r u y o r .

(KANTI) ATIKILARIN RUHUNDAN (HEGELC) S O M U T EVRENSELLN DOUU

M o d e r n i s t bir r e s m i n m i n i m a l t a n m l a r n d a n biri o n u n e r e v e s i n i n ileviyle ilgilidir. n m z d e k i r e s m i n erevesi o n u n asl erevesi deildir; bir baka, g r n m e z ereve vardr, resmin yapsyla ima edilen ereve, bizim resmi alglaymz e r e v e l e y e n ereve, ve bu iki e r e v e t a n m gerei h i st ste b i n m e z - onlar g r n m e z bir yark ayrr. R e s m i n dayand ierik o n u n g r n r ksmyla iletilmez, iki e r e v e n i n bu kklnda, onlar ayran yarktadr. ki-ereve-arasndaki bu boyut Kazimir M a l e v i c h ' t e ( o n u n Beyaz Zemin zerine Siyah Kare'si, iki e r e v e arasndaki mesafenin m i n i m a l iaretlenmesi deilse, n e d i r ? ) , Edward H o p p e r ' d a a p a k t r ( o n u n gece v a k t i ofiste ya da l o k a n t a l a r d a yalnz d u r a n figrlerini h a t r l a y n , resmin erevesi adeta bir baka p e n c e r e erevesiyle iki k a t n a k m gibidir - ya da, g n e nlarn ieri a l a n , ak bir p e n c e r e n i n y a n n d a d u r a n k a r s n n p o r t r e l e r i n d e , ak p e n c e r e , edimsel olarak grdmz ey a s n d a n r e s m e d i l e n ieriin kart bir fazlalktr, sanki b t n resmin bir f r a g m a n n grmekteyizdir, kayp bir kar karesi o l a n bir k a r e ) , ve y i n e Edvard M u n c h ' n M a d o n n a ' s n d a da d u r u m byledir - s p e r m d a m l a l a r ve i M ' t a n gelen fetus benzeri figr iki e r e v e n i n arasna kmtr. e r e v e h e p zaten iki k a t t r : "gereklik" iindeki e r e v e h e p " g e r e k l i i ' n i n k e n d i s i n i ereveleyen bir baka e r e v e y l e balantldr. O r t a y a kt z a m a n , gereklikle g r n m asndaki yark h e m e n karmaklar, kendi-kendine-yansr: erevenin iinden

K o r e ' d e k i s i l a h t a n a r n d n l m b l g e n i n gney tarafnda, ei benzeri o l m a y a n bir ziyareti a l a n var: Kuzey'e doru b a k a n , n n d e geni bir e k r a n benzeri penceresi o l a n bir t i y a t r o binas. n s a n l a r n burada o t u r u p d a p e n c e r e d e n dar baktklar z a m a n gzledikleri m a n z a r a g e r e i n ta kendisi (ya da, bir tr "gerein l " ) : e p e e v r e duvarlar o l a n , plak, s i l a h t a n arndrlm blge ve t e l e r d e , zar zor g r n e n Kuzey K o r e . ( S a n k i bu kurguya u y u m salamak istercesine, Kuzey K o r e de bu t i y a t r o n u n n n e t m y l e s a h t e , gzel evlerle d o n a t l m bir m o d e l ky ina e t t i ; akamlar, e v l e r i n klar ayn a n d a yanyor, a m a i l e r i n d e k i m s e yaamyor.) B u t a m a n l a m y l a e r e v e n i n simgesel v e r i m l i l i i n e ait berrak bir r n e k deil mi? p l a k bir blgeye fantazmatik k o n u m verilmi, blge sadece e r e v e l e n e r e k , bir gsteriye d n t r l m . Tzsel c o l a r a k h i b i r ey deimiyor b u r a d a - sadece, e r e v e n i n i i n d e n b a k l a n gereklik, kendi grnmne d n y o r . Bu tr ontolojik bir komedinin nemli bir rnei A r a l k 2 0 0 1 ' d e , B u e n o s A i r e s ' t e s a h n e l e n d i ; A r j a n t i n l i l e r m e v c u t h k m e t i , zellikle d e e k o n o m i b a k a n C a v a l l o ' y u p r o t e s t o e t m e k iin sokaklara ktlar. Kalabalk C a v a l l o ' n u n b i n a s n n e v r e s i n e t o p l a n p binay t a l a n e t m e k l e t e h d i t e d i n c e , C a v a l l o

19

2 & S z *t 3 ^ < , 9

teki

Boyut'u bir a n l n a g r d m z z a m a n , gerekliin kendisi grnme dnr.

bilecek o l a n d e n e y i m : " B u o k a d a r gerek ki, kurgu o l m a l ! " - insan, en radikal dzeyde, znel d e n e y i m i n G e r e i n i a n c a k bir kurgu klyla tasvir edebilir. lk Ak ( 1 9 7 4 ) adl belgeselin, k a m e r a n n g e n e v l e n m e m i bir ifti, kzn hamilelii, ikisinin dn, b e b e i n domas sresince izledii belgeselin s o n u n d a b a b a yeni d o m u , alayan bebei k o l l a r n d a t u t a r k e n gsterilir - Kieslowski t e k i n i n m a h r e m i n e bu tr hakszca szmann m s t e h c e n l i i n e "gerek gzyalarndan k o r k a r a k " tepki vermiti. Belgesellerden kurgu filmlere g e m e y n n d e k i karar, b u yzden e n radikal haliyle bile etik bir k a r a r d :

\^ Baka deyile, eyler basite grnmez, grnr grnrler. Bu yzden o l u m s u z l a m a n n >. olumsuzlamas bize basit dz bir o n a y getirmez: eyler g r n d k l e r i ( g r n m e y e baladklar) z a m a n , s a d e c e o l m a d k l a r ey o l a r a k , bir y a n l s a m a yaratarak grnmez1er; ayn z a m a n d a ylece grnrler, g r n d k l e r i ey o l d u k l a r olgusunu gizleyerek g r n r l e r . H e g e l c i merkez k a t e g o r i l e r d e n biri o l a n " s o m u t e v r e n s e l l i k " k a t e g o r i s i n i n a n a h t a r , " m i n i m a l farkn," bir eyin k e n d i s i y l e k u r u c u akmazlnn mantdr. <vj Diyelim, hepsi de bu evrensel e r e v e y e u y m a y a n , bir ekilde o n u y k a n e l e r d e n o l u a n bir k m e y i kuatm "dilsiz" soyut bir evrenselliimiz o l s u n - bu d u r u m d a , "asl" s o m u t evrensel bu m e s a f e n i n kendisi, evrenselletirilmi istisna deil midir? Ve b u n u n t e r s i n e , e v r e n s e l e d o r u d a n u y a n e asl istisna deil midir? B u r a d a -klieleebilecei r g i b i - evrensellik bir istisnaya d a y a n m a z ; L a c a n bir a d m d a h a ileri gider: evrensellik jf k e n d i s i n i n istisnasdr, k e n d i s i n i n istisnasnda " t a m a n l a m y l a g r n r " . Badiou ve d i e r l e r i n i n "fazla" e n i n m a n t olarak k o n u l a n d r d ey b u d u r : dolaymsz olarak evrensel b o y u t a karlk g e l e n istisna ( y a p d a yeri o l m a y a n e ) . Bu fikri n c e Hrist i y a n l k ortaya a t t : sa, o zavall d l a n m , t a m anlamyla insandr ( e c c e homo). D e m o k r a s i - asl ihtiamyla, o k l u karlar a r a s n d a k i post-politik idare ve uzlatrma m a n t y l a d e i l - ayn g e l e n e i n bir parasdr: "paysz pay," t o p l u m s a l b i n a iinde t a m bir yerleri o l m a y a n l a r , doruca " i n s a n l a r n " evrensellii oluverirler. Evrensellik savalarn tikel oluumlarn edilgen tarafsz kab, onlarn bu ortak ls, kendisi, tikellerin bir tikel

H e r ey betimlenemez. Belgeselin asl sorunu bu. Kendi tuzana der. ... Eer ak zerine bir film yapyorsam, gerek insanlarn iinde sevitii bir yatak odasna girem e m . ... Belgesel yaparken, bir bireye yaklatm lde, beni ilgilendiren nesnelerin bana kendilerini kapattn fark e t t i m . H e r h a l d e bu yzden uzun metraja getim. Orada sorun yok. Yatakta seviecek bir ifte ihtiyacm var, t a m a m . Tabii sutyenini karmay isteyen bir oyuncu bulmak g olabilir, a m a yle birini bulursunuz. ... Biraz gliserin satn alp o y u n c u n u n gzne srerim ve oyuncu alamaya balar. Birka kez gerek gzyann fotorafn ekmeyi baarmtm. Gerek gzyalarndan korkuyorum. Aslnda, onlarn fotorafn ekmeye h a k k m olup olmadn da bilmiyorum. Byle zamanlarda kendimi, aslnda snrn tesindeki bir alanda bulan biri gibi hissediyorum. Belgesellerden k a m a m n temel sebebi b u . "

yrtt

(arka)zemin

deil,

savan

o l u u m d a n d i e r i n e u z a n a n m c a d e l e d i r . Krzystof Kieslowski'nin belgeselden kurgu s i n e m a s n a geiini ele alalm: basite iki s i n e m a tryle, belgesel ve kurguyla kar karya deiliz; kurgu belgeselin ikin s n r l a m a s n d a n kar. Kieslowski'nin balang n o k t a s Sosyalist lkelerdeki b t n s i n e m a d k n l e r i n i n paylat bir n o k t a y d : skntl t o p l u m s a l gereklikle, ar bir ekilde s a n s r l e n e n resmi medyay istila e d e n parlak, iyimser imge a r a s n d a k i d i k k a t ekici yark. P o l o n y a ' d a , t o p l u m s a l gerekliin, Kieslowski'nin deyiiyle "temsil e d i l m e m e s i " o l g u s u n a kar ilk t e p k i , e l b e t t e , gerek y a a m n b t n sknts ve belirsizliiyle d a h a y e t k i n bir t e m s i l i n e doru ilerlemekti ksacas, bir o t a n t i k belgesel yaklamyd: Belgeselden kurguya geiin nemli bir dolaymlaycs ilgili Camera Buff ( 1 9 7 9 ) Demek adl bir

filmdir, k a m e r a y a o l a n t u t k u s u y z n d e n karsn, o c u u n u , a d a m n portresi - belgesel film eer pornografik yapmcsyla kanmak kurgusal

iini k a y b e d e n bir

bir film. sadece

" G e m e k Yasak!" levhasyla iaretlenmi fantazmatik yaknlk alan var ve bu alana, mstehcenlikten ifte istiyorsak, kurgu yoluyla redyaklamalyz. Veronique'in Hayan'ndaki Fransz Veronique'in kuklacy

d e t m e s i n i n n e d e n i b u d u r : a d a m o n u n fazlasyla iine girmek ister, sonlara doru, a d a m o n u n ifte h a y a t n n hikayesini a n l a t t k t a n sonra, k a d n n ar bir ekilde i n c i n i p babasna k a m a s n n n e d e n i budur. 2 ' 1 " S o m u t e v r e n s e l l i k " k u r g u n u n belgeseli ieriden patlatt bu s r e c i n bir addr kurgu sinemasnn belgesel sinemasnn ikin

Dnyay betimlemeye ynelik bir zorunluluk vard, -bizim iin ok heyecan verici o l a n - bir ihtiya vard. Komnist dnya nasl olmas gerektiini betimlemiti, gerekte nasl olduunu betimlememiti. ... Eer bir ey betimlenmemise, resmi olarak yok demekti. Yani o n u betimlemeye balarsak, ona yaam veririz."

k m a z n a m a tarznn addr. (Ya da, felsefede, a m a geicilie kart olarak sonsuzluu k a v r a m a k deil, bizim geici d e n e y i m i m i z i n i i n d e n kt haliyle sonsuzluu k a v r a m a k t r - ya da d a h a radikal bir ekilde, S c h e l l i n g ' i n yapt gibi, z a m a n n k e n disini sonsuzluun bir a l t t r , sonsuzluun k m a z n n z m olarak k a v r a m a k . ) 2 5

K i e s l o w s k i ' n i n Hastane adl, 1976 belgeselini a n m a m yeterli olacak, burada k a m e r a 32 saatlik bir vardiyayla alan o r t o p e d i c e r r a h l a r n izler. A l e t l e r e l l e r i n d e n der, elektrik srekli kesilir, en t e m e l m a l z e m e l e r d e ksnt vardr, a m a d o k t o r l a r saatlerce direnirler, h e m d e akalaarak. . . . F a k a t s o n r a s a p k n d e n e y i m belirir, s o n z a m a n l a r d a bir H o l l y w o o d filmini t a n t m a k iin k u l l a n l a n bir slogann h a r i k a ifadesiyle sylene-

Bu da bizi s o m u t evrensellik k a v r a m n n t a m k a l b i n e g t r y o r : s o m u t evrensellik sadece o n u n tikel g r n m b i i m l e r i n d e n o l u a n bir diziyi h a r e k e t e g e i r e n evrensel z deildir sadece; bu farkl dzeyler a r a s n d a k i i n d i r g e n e m e z gerilim, akmazln k e n d i s i n d e b u l u n u r . H e g e l g e n e l l i k l e "zc bir tarihselci", bir an ruhsal " z n " k e n d i n i t o p l u m s a l h a y a t n h e r a l a n n d a zgl ekilde d a v u r a n e v r e n s e l ilke olarak

belirleyen

biri diye alglanr;

szgelimi,

modern

znellik

ilkesi,

kendini

dinde

b a r n m a k t a v e b u y a p n n i i n d e t e k r a r l a n m a k t a d r l a r (ve b u r a d a " t e k r a r " t e r i m i n e Freud'un Wiederholungswanmm btn arl yklenmelidir):

P r o t e s t a n l k olarak, e t i k t e z n e n i n a h l a k i o t o n o m i s i olarak, p o l i t i k a d a d e m o k r a t i k eitlik olarak davurur, ve benzeri. Bu tr bir b a k n kard ey b e n i m zamansal paralaks d e m e k istediim bir ey: tarihsel f e n o m e n l e r i n karmak diyalektiinde, farkl dzeylerdeki ayn a l t t a y a t a n " i l k e n i n " edimsellemeleri olduklar h a l d e , aym n e d e n l e ;yn tarihsel a n d a ortaya k a m a y a n olay ve srelerle karlarz. Eski bir k o n u y u , P r o t e s t a n l k , K a n t felsefe devrimi ve Fransz politik devrimi arasndaki iliki k o n u s u n u ele alalm. R e b e c c a C o m a y bir sre n c e , H e g e l ' i n Fransz Devrimi eletirisine ilikin bir miti r t t ; yani Katolik Franszlarn iddetli "gerek" bir politik devrim yapmalarnn nedeninin, devrimcilerin toplumsal gereklikte

a h l a k i i r a d e n i n safl d e v r i m c i e r d e m i n k o r k u t u c u saflnn m e r h e m i olamaz. M u t l a k zgrln b t n m a n t k s a l sorunlar H e g e l ' i n K a n t ahlakllk zml e m e s i n e tanmtr: n e s n e l l i i n , r e d d e t m e s i g e r e k e n bir d n y a n n i i n d e k e n d i n i oaltmaya gmlm bir znelliin iddetli hiperbol iinde buharlamas, takntllk, paranoya, kuku.' 7 Yani, burada tarihsel bir seimle ilgilendiimiz l d e (Katolikliin i i n d e k a l m a n n "Fransz" yolu ve bylece zykc d e v r i m c i T e r r ' e katlmaya m e c b u r k a l m a k , ve Reformasyon'un " A l n a n " yolu), bu seenek, yine Tinit Fenomenolojisi'nen gelen, ayn t e m e l diyalektik paradoksu ierir, yani H e g e l ' i n fallik bir metafor olarak sergiledii " T i n k e m i k t i r " i n iki o k u m a s arasndaki p a r a d o k s u ( d l l e m e organ olarak fallus ve ieme organ olarak fallus): H e g e l ' i n b e l i r t m e k istedii ey, k a b a a m p i r i k zihin sadece iemeyi grrken, speklatif yaklamn dllemeyi semesi gerektii deildir. Burada paradoks doruca dllemeyi semenin ondan kanmann amaz yolu olmasdr: d o r u c a "doru a n l a m " semek olas deildir, insan " y a n l " seimi (ieme) yaparak b a l a m a k zorundadr - doru speklatif a n l a m a n c a k tekrarl okumann a r d n d a n , ilk, "yanl" o k u m a n n yan-etkisi (ya da y a n r n ) olarak ortaya kar. A y n ey toplumsal yaamda da geerlidir, tikel bir etik y a a m - d n y a n n " s o m u t e v r e n s e l l i i " n i n d o r u d a n seimi, m o d e r n l i i n t e m e l zellii o l a n snrsz znellik h a k k n r e d d e d e n m o d e r n ncesi organik bir t o p l u m a gerilemeyle sonulanabilir. M o d e r n bir d e v l e t i n zne-yurtta, artk, o n a organik t o p l u m s a l b t n iinde belirli bir yer ayran tikel b i r t a k m t o p l u m s a l rolleri kabul e d e m e y e c e i iin, m o d e r n D e v l e t i n rasyonel b t n s e l l i i n e giden tek yol devrimci T e r r d e n geer: m o d e r n ncesi organik " s o m u t evrenselliin" dizginlerini k o p a r m a l ve b t n soyut: olumsuzluuyla snrsz znellik h a k k n t a m olarak n e srmeliyiz. Baka deyile, H e g e l ' i n d e v r i m c i T e r r z m l e m e s i n i n ortaya koyduu ey, yani d e v r i m c i p r o j e n i n soyut Evrensel A k l n tek tarafl d o r u d a n n e srlmesini ieriyor olduu, bu yzden de k e n d i n i ykan bir fkeyle t k e n i p gitmeye m a h k u m olduu, n k d e v r i m c i enerjisinin s o m u t dengeli v e farkllatrlm bir t o p l u m s a l d z e n e d o l a y m l a m a k zere d z e n l e m e y i baaramyor olduu gibi besbelli bir bak deildi; b u n u n tersine, H e g e l ' i n ortaya koyduu ey, devrimci T e r r tarihsel bir kmaz olduu h a l d e , n e d e n m o d e r n aklc bir D e v l e t e varmak iin bu k m a z d a n g e m e k zorundayz bilmecesiydi. Yani - t e k r a r P r o t e s t a n "i d e v r i m " v e Fransz iddetli p o l i t i k d e v r i m arasndaki seime d n e r s e k - b u n u n a n l a m , H e g e l ' i n k e n d i n i b e e n m i A l m a n stnl t a s l a m a k t a n uzak o l d u u d u r ("Biz doru seimi yaptk, bu yzden de d e v r i m c i d e l i l i k t e n uzak durabiliriz"): t a m da A l m a n l a r (ok e r k e n bir v a k i t t e , R e f o r m a s y o n a n d a ) yanl zamanda doru seimi yaptklar iin, doru p o l i t i k m o d e r n l i k d z e y i n d e o l a n aklc D e v l e t e eriemezler. Burada bir a d m d a h a atmalyz: tikel g r n m biimleri a r a s n d a k i uyumazlkta

arad tarihsel m o m e n t i , yani sonsuz znellikle tinsel Tz a r a s n d a , tinsel a l a n d a bir uzlamaya ulam o l a n R e f o r m a s y o n u n o tarihsel m o m e n t i n i k a r m o l m a l a r n a indirgenebilecei m i t i n i . Bu s t a n d a r t baka gre, A l m a n l a r n etik-estetik yaklam, d e v r i m c i iddeti, i etik d z e n d e " o r t a d a n kaldrr", bylece soyut " t e r r i s t " devrimci z g r l n n yerine estetik organik bir B t n o l a n D e v l e t ' i n s o m u t zgrlnn gemesini salar. F a k a t politik Fransz d e v r i m i ve tinsel Alman reformasyonu arasndaki bu ilikinin zamansall zaten ok anlamldr: olas b a l a n t n n hepsi de b u r a d a st ste b i n m i gibidir. Birincisi, " y e r i n e geerek o r t a d a n k a l d r m a " fikri bir sralamay iaret ediyor: Evrenselle znenin "dolaymsz" Fransz birlemesinin a r d n d a n o n u n o r t a d a n kaldrlmas, A l m a n etik-estetik d o l a y m l a m a geliyor. S o n r a iki m i l l e t i n farkl bir yol izlemesine yol a a n ezamanl seim (ya da seim yokluu) fikri geliyor: Almanlar Reformasyonu yeledi, Franszlar Katolik evrenin iinde kaldlar, bu yzden de iddetli d e v r i m gibi ac verici bir yol s e m e k zorunda kaldlar. Fakat, K a n t ' n felsefi d e v r i m i n i n Fransz d e v r i m i n d e n n c e geliyor olmas gibi ampirik olgu, sadece nemsiz bir kaza deil - d e v r i m c i T e r r salnesinde, K a n t etiin kendisi k e n d i " s o y u t " k a r a k t e r i n i n balca s o n u c u y l a karlamtr, bu yzden de K a n t ' n felsefesinin geriye d n k olarak, bizim o n u n snrlln alglamamz salayan Fransz 1 ) e v r i m i ' n i n p r i z m a s n d a n o k u n m a s gerekir: Eer [Kant a h l a k gr] kendisini d e v r i m i n anlatsal halefi olarak sunuyorsa, bu m a n t k s a l o l a r a k o n u uygulad ya da at iin deildir: K a n t ' n eletirel giriimi fenomenolojik olarak d e v r i m i n a r d n d a n gelir; kronolojik olaraksa, e l b e t t e , a n c a k geriye d n k olarak, zgrlk ve acmaszln kesintisiz ksa d e v r e s i n i n m o d e r n l i k projesini en ar d e n e y i n e dek kurumsallatrmas sayesinde o k u n a k l olmas l s n d e , devrimi n c e d e n h a b e r verir ... D e v r i m k e n d i s i n i K a n t ' n m e t n i n e bir tr geriye d n k t r a v m a olarak dayatr. 3 6

Buna gre, d e v r i m c i T e r r , K a n t ' n etik d n c e s i n i n bir t r m s t e h c e n ikizidir: o n u n ykc iddeti K a n t ' n d n c e s i n i n terrist p o t a n s i y e l i n i sadece "dsallatrmaktadr". Hu yzden - v e bu H e g e l ' i n t e m e l a n l a y d r - Fransz D e v r i m i ' n i n "fazlalklarn" " A l m a n " ahlak g r n n durduu n o k t a d a n r e d d e t m e k ikiyzllktr: o n u n b t n k o r k u t u c u zellikleri kontrpuanlarn, Kant tinsel yapda bulmutur, orada

33

k e n d i n i dile g e t i r e m e y e n s a d e c e e v r e n s e l z deildir; b u uyumazlk evrensel z n k e n d i s i n i n e k i r d e i n e k a d a r u z a n a n bir yarkla s r m e k t e d i r . M o d e r n l i k zerine o l a n k i t a b n d a , Fredric J a m e s o n , H e g e l c i " s o m u t evrensellie," s o n z a m a n d a m o d a o l a n "baka m o d e r n l i k " k u r a m l a r n n zl bir eletirisini y a p a r k e n deiniyor: yleyse "modernlik" ideologlar, kendilerine postmodernlik kavramnn kanlmaz kld ciddi politik ve ekonomik, sistemik sorularn sorulmasndan kanarak, rnlerinin -bilgi devrimi ve kresellemi, serbest piyasa m o d e r n l i i n i n - gnmzdeki anlamyla, n e kmasn, o mide bulandrc eski eitlerin arasnda ne kmasn nasl salayacaklar? Yant basit: "baka" ya da " a l t e r n a t i f modernlikler. Bu kalb artk herkes biliyor: b u n u n anlam, herkesin standart ya da h e g e m o n Anglo-Sakson modelinden farkl bir modernlie sahip olabilmesi. Bu sonraki modelde sevmediiniz ne varsa, h a t t a sizi iine drd dk k o n u m bile, kendi modernliinizde alternatif olarak ekillendireceiniz "kltrel" fikir ve gvenle silinebilir, bylece Latin-Amerika eidi olabilir, H i n t ya da Afrika eidi, ve benzeri... A m a bu modernliin teki temel anlamn, yani dnya apnda kapitalizmi gz ard etmek d e m e k t i r . "

S o r u n - k m a z sahasn, yakc bir S o r u sahasn a d l a n d r r v e T i k e l l e r b u S o r u n a y n e lik baarsz Yantlardr. Szgelimi, D e v l e t k a v r a m belli bir s o r u n u a d l a n d r r : bir t o p l u m u n snf a n t a g o n i z m a s nasl k o n t r o l a l t n d a t u t u l u r ? B t n tikel D e v l e t biimleri bu s o r u n a bir z m g e t i r m e y e ynelik ok sayda (baarsz) abalardr. H r s t i y a n evrenselciliin s t a n d a r t eletirisine yle y a n t v e r m e k gerekir: bu h e r eyi kapsayc yaklam (Aziz P a v l u s ' u n n l " N e erkek n e dii, n e Y a h u d i n e Y u n a n v a r " szn h a t r l a y n ) H r i s t i y a n t o p l u l u u n i i n d e o l m a y k a b u l e t m e y e n l e r i n k a p s a m l bir d l a m a s n ierir. Dier " t i k e l c i " d i n l e r d e ( h a t t a kresel yaylmaclna r a m e n , slam'da bile) t e k i l e r iin bir yer vardr; o n l a r hogrlr, k m s e n e r e k t e p e d e n baklsalar bile. Fakat, H r i s t i y a n , " B t n i n s a n l a r k a r d e t i r " d s t u r u , " B e n i m kardeim olmayanlar insan (bile) deildir" anlamna da gelir. Hristiyanlar genellikle Y a h u d i l e r i n dlayc Seilmi H a l k fikrini am ve b t n insanl k u c a k l a m olduklar i i n v n r l e r - b u r a d a k i hile, Y a h u d i l e r i n , t a m da T a n r ' y l a ayrcalkl d o r u d a n balants o l a n Seilmi H a l k olduklar y o l u n d a k i srarlaryla, s a h t e t a n r l a r k u t l a y a n teki i n s a n l a r n insanln k a b u l ediyor olmas, b u n a karn H r i s t i y a n evrenselciliin i n a n m a y a n l a r i n s a n l n k e n d i e v r e n s e l l i i n d e n dlama e i l i m i n d e o l m a s n d a d r . . . A m a H r i s t i y a n evrensellik h e r eyi k u a t a n , i i n d e tek tek h e r k e s iin yer b u l u n a n kresel bir dolaym deildir, d a h a ok, m c a d e l e e d e n bir evrensellik, srekli sava alandr. H a n g i sava, h a n g i ayrm? Aziz Pavlus'u dinlersek: Yasa ve g n a h arasndaki ayrm deil, bir y a n d a Y a s a n n b t n l n n v e o n u n eklentisi o l a n g n a h n , dier y a n d a Sevgi y o l u n u n ayrm. H r i s t i y a n evrensellik, kresel d z e n d e "paysz p a y " o l a n lara ait s e m p t o m n o k t a s n d a o r t a y a k a n evrenselliktir - dlama s u l a m a s n n yanl yapt yer budur: H r i s t i y a n evrensellii, baz zneleri d l a m a k bir yana, m e v c u t d z e n e ait olsalar da, bu d z e n i i n d e zgl bir yer b u l a m a y a n l a r n k o n u m u n d a n , dlananlarn konumundan formllendirilmiti-, evrensellik bu zgl yer/belirleme yokluuyla kesin bir ekilde karlkl bamllk iindedir. Ya da farkl bir ekilde sylenirse: Aziz P a v l u s ' u n evrenselciliine ynelik sulama evrenselliin asl a l a n n g z d e n karr: o n u n at e v r e n s e l boyut, r t k bir ekilde H r i s t i y a n o l m a y a n l a r dlayan " n e Y u n a n n e Yahudi deildir; bu boyut, daha ok, bir fark olarak evrensel ama b t n Hristiyanlar" olan Hristiyanlar/Hristiyanikiye k e s e n , tzsel

Bu e l e t i r i n i n n e m i m o d e r n l i k r n e i n d e n t e l e r e uzanyor - adc t a r i h s e l l e t i r m e n i n t e m e l snrlln ilgilendiriyor. o a l t m a y a bavurmak ("sabit bir z o l a n tek bir modernlik yok, oul modernlikler var, hibiri bir dierine indirgenemez"), m o d e r n l i i n biricik sabit bir " z n " kabul e t m e d i i iin s a h t e deil, o a l t m a k t a m a n l a m y l a m o d e r n l i k fikrinin iinde yer a l a n a n t a g o n i z m a n n bir reddi olarak i grd iin s a h t e d i r : o a l t m a n n sahtelii evrensel m o d e r n l i k fikrini antagonizm a d a n k u r t a r m a s olgusunda, bu zellii o n u n t a t i h s e l a l t t r l e r i n d e n biri sayarak kapitalist sistemin i i n e ilime tarznda yatar. (Yirminci yzyln ilk yarsnn bu "baka m o d e r n l i k " fikrine sk bir ekilde o t u r a n iki byk projeyle getiini u n u t m a m a l y z : Faizm ve K o m n i z m . Faizmin t e m e l fikri s t a n d a r t A n g l o - S a k s o n liberal-kapitalist m o d e r n l i e alternatif, o n u n " o l u m s a l " Yahudi-bireyci-kr-yapan bozuk ksmlarn a t a r a k kapitalist m o d e r n l i i n e k i r d e i n i k o r u y a n bir m o d e r n l i k deil miydi? Ve S S C B ' n i n 1920 sonlar v e 1930'lardaki hzl endstrilemesi d e Batl-kapitalist m o d e r n l e m e d e n farkl bir m o d e r n l e m e abas deil miydi?) V e , bu ikin antagonizm a n n " k a s t r a t i f bir boyut olarak belirlenebilmesi, ve d a h a s , Freud'a gre, kastrasy o n u n r e d d i n i n fallus-temsillerinin oaltlmas olarak temsil edilmesi l s n d e (bir falluslar okluu kastrasyonu, bir t a n e n i n o l m a m a s n iaret e d e r ) , bu tr bir m o d e r n likler o a l t m a s n fetiist r e d d i n bir biimi olarak k a v r a m a k m m k n . J a m e s o n ' n baka m o d e r n l i k l e r fikrini eletirisi, bu yzden Evrenselle T i k e l arasndaki uygun diyalektik ilikinin bir m o d e l i n i sunar: fark tikel ieriin y a n n d a deildir (geleneksel differentia specifica), Evrenselin yanndadr. Evrensel tikel ieriin kuatc kab, tikel trlerinin t i k e l l i k l e r i n a t m a s n n huzurlu d o l a y m - a r k a p l a n deildir; " t a m (okluu) s o n u t a bu a n t a g o n i z m a y artma/uzlatrma/dizginle-

olmayanlar farknn kendisidir, yani t o p l u m s a l b t n n t a m a m n

e t n i k vb. k i m l i k l e r i n h e p s i n i i e r i d e n b l e n bir farktr - Y u n a n l l a r H r i s t i y a n o l a n l a r ve o l m a y a n l a r , ayrca Y a h u d i o l a n l a r da yle. Bu yzden s t a n d a r t sulama, bir b a k m a , ak bir kapy alyor: P a v l u s ' u n m c a d e l e e d e n evrensellik fikrinin b t n amac gerek bir evrensellikle znel ksmiliin konumdan birbirini dlamamas, evrensel Doruya sadece ksmi balanml eriilebilir olmasdr.

T o p l u m s a l b e d e n i n b u b o y d a n boya k e s i l m e s i n i n baka bir ad da, e l b e t t e , a n t a g o nizmadr; i n d i r g e n e m e z antagonizrte m a n t , e n s o n E r n e s t o Laclau t a r a f n d a n , szde, 1 legelci s o m u t evrensellie, d a h a yksek d o l a y n d bir birlik i i n d e b t n antagoniznalar " o r t a d a n k a l d r a n " ( a a n ) evrensellie kart o l a r a k ele a l n m t . Fakat, d u r u m g e r e k t e n byle m i , yoksa, t e r s i n e , H e g e l ' e y a p l a n g n d e r m e bizim L a c l a u ' n u n

a n l a m y l a " Evrensel d a y a n l m a z bir a n t a g o n i z m a , k e n d i y l e e l i m e sahasdr v e o n u n m e y e ynelik bir sr a b a d a n baka bir ey deildir. Baka deyile, Evrensel bir

k u r a m n d a k i hir kusuru ayrt e t m e m i z e mi yol ayor? L a c l a u ' n u n iki m a n t , farkn ve antagonizmann mantklarn birletirmesindeki felsefi/fikirsel snrllk, onlar iki dsal olarak kart k u t u p l a r gibi ele a l m a s n d a d r . Laclau farkn m a n t ve edeerliin m a n t a r a s n d a belirledii t e m e l kartl a y r n t l a n d r r k e n , kartlarn r t m e s i n i n e sryor: iki m a n t k basite kart deil, a m a h e r m a n t k , arla tand z a m a n , kartna dnyor. 2 " Yani, o n u n srarla belirttii gibi, bir saf fark sistemi ( t m y l e e l e r i n i n farkllam yapsyla t a n m l a n a n , o n u aprazlamasna kesen bir a n t a g o n i z ma ve/veya olanakszla s a h i p o l m a y a n bir sistem) b t n e l e r i n i n saf edeerliine yol a a c a k t r - D l a r n n b o l u u n a gre hepsi edeerdir; ve, dier ar uta, h e r h a n gi bir yapya s a h i p o l m a y a n radikal bir a n t a g o n i z m a sistemi, Bizler ve O n l a r n saf kartl, olumlu olarak var o l a n kart trler o l a n Bizler ve O n l a r arasndaki doallatrlm bir farkllkla r t e c e k t i r . ... Fakat H e g e l c i bir bak a s n d a n , bu m a n t k iki dsal olarak kart k u t u b a d a y a n m a y srdrr - kartlarn h e r b i r i n i n , t e k i n d e n s o y u t l a n m a s i i n d e ( y a n i , artk bir kart o l a r a k t e k i n e ihtiya duymayac a k k a d a r arlatrlm olmasyla), bu tekinin iine dyor olmas, onlarn karlkl bamllklarn ispatlar. Yapmamz g e r e k e n ey bu dsal kartl (ya da karlkl bamll) bir a d m d a h a ileri, d o r u d a n iselletirilmi st ste b i n m e y e g t r m e k t i r , y a n i : t e k i n d e n s o y u t l a n p bylece arlatrlan bir k u t b u n kartyla rtmesi yar bir y a n a , daha en bata kutuplarn ilksel "ilksel" ikilii yoktur, deildir; sadece Birin sadece ikin hibir vardr. Edeerlik farklln kart edeerlik

EFEND-GSTEREN VE O N U N DEKLKLER

L a c a n c t e r i m l e r l e , Laclaucu h e g e m o n y a m a n t n n uzam, bo E f e n d i - G s t e r e n l e , tikel bir ierikle E f e n d i - G s t e r e n i n iini d o l d u r m a k iin m c a d e l e e d e n " s r a d a n " g s t e r e n dizileri arasndaki gerilime aittir: D e m o k r a s i mcadelesi ( g n m z n Efendi G s t e r e n i ) o n u n n e a n l a m a geleceindedir, evrensel fikre n e t r bir d e m o k r a s i n i n h e g e m o n , h a k i m olacadr. Peki bir E f e n d i - G s t e r e n nedir? Karmak bir t o p l u m s a l z l m e d u r u m u d n e lim, burada ideolojinin birletirici gc etkinliini kaybeder: byle bir d u r u m d a , Efendi yeni bir g s t e r e n , d u r u m u tekrar d e n g e y e sokarak o k u n a k l klan o n l " k a p i t o n e n o k t a s n " icat e d e n d i r ; bu okunakll d e s t e k l e y e n Bilgi ebekesini d a h a s o n r a ayrnu l a n d r a n niversite sylemi, t a n m gerei E f e n d i n i n ilk jestini n v a r s a y a r ve ona dayanr. Efendi h e r h a n g i yeni bir o l u m l u ierik eklemez - s a d e c e bir g s t e r e n ekler, b i r d e n b i r e dzensizlii d z e n e , R i m b a u d ' n u n deyiiyle "yeni u y u m a " e v i r e n bir gsie ren. 1920'ler A l m a n y a ' s n n a n t i - S e m i t i z m i n i d n n : insanlar k e n d i l e r i n i akn, h a k e t m e d i k l e r i askeri bir y e n i l g i n i n , h a y a t boyu biriktirdiklerini alp g t r e n bir e k o n o m i k krizin, politik gszln, ahlaki yozlamann iine d m olarak gryorlard . . . ve Naziler b u n l a r n hepsi iin geerli o l a n tek bir fail ortaya a t t l a r - Yahudi, Yahudi k o m p l o s u . Bir E f e n d i n i n bys b u r a d a y a t m a k t a d r : o l u m l u ierik dzeyinde yeni b i b i r ey olmad h a l d e , o S z n syledikten sonra " h i b i r ey ayn deildir" ... rnein, le point de capiton'u g s t e r m e k zere, aktarr: "Je crains Dieu, cher Ahner, L a c a n R a c i n c ' i n /4rna/;'e'sinin et je n'ai point d'autre crainte / nl dizelerini

farkllklar sistemi k e n d i n i t a m a m l a y a m a d iin ortaya k m a k t a d r , o bu t a m a m l a n a m a y n yapsal bir etkisi"dir".' kinlik ve aknlk arasndaki gerilim, bu yzden, ikinliin kendi iindeki yara gre ait ikincildir: olan "aknlk" bir tr perspektif yanlsamas, ikinliin kendisine yar/uyumazl (yanl)alglama

T a n r ' d a n k o r k u y o r u m , sevgili A b n e r ve baka da k o r k u m yok" - b t n korkular tek bir korkuyla yer deitirir; yani, b e n i d n y e v i h e r k o n u d a korkusuz k l a n ey T a n r k o r k u s u n u n ta kendisidir. Yeni bir E f e n d i - G s t e r e n i n e k a r t a n ayn ters evirme ideolojide de i b a n d a d r : a n t i - S e m i t i z m ' d e , b t n k o r k u l a r ( e k o n o m i k kriz, ahlaki yozlama..) Yahudi korkusuyla yer deitirir Je crains le Juif, cher citoyen, et je n ' a i point d'autre crainte. . . . Ve S p i e l b e r g ' i n Jaws'\ gibi bir k o r k u filminde de ayn m a n t k g r n m y o r mu? K p e k b a l n d a n k o r k u y o r u m , d o s t u m , baka da k o r k u m yok. ... yleyse, Logique des mondes adl kitabnda, dnyay dengeye s o k a n saf znel

tarzmzdr. A y n ekilde, A y n v e t e k i arasndaki gerilim d e A y n n n k e n d i iindeki rtmezlie gre ikincildir. Yani, iki mantn, nce a n t a g o n i z m a ve fark m a n t n n gelen bir terimin, isel "saf kar karya getirilmesi, farkn, Birin kendisiyle

mantksal

olarak

rtmezliini b e l i r t e n m i n i m a l farkn k o n u l a n d r l m a s d r . Bu rtmezlik, bu "saf fark", ya farkllam bir b t n l k o l u t u r a n bir m e v c u d i y e t o k l u u n a zlr, ya da iki terimin antagonistik kartlna ayrlr. Ve bu ikilik Lacan'n cinsellenme k a l p l a r n n m a n t n izlemektedir - b e k l e n t i l e r i n tersine, farkllam o k l u k "eril", a n t a g o n i z m a y s a "diil"dir. lksel yark bu yzden iki ilke arasndaki kutupsal kartlk deil (eril ve diil, k ve karanlk, geit ve kap . . . ) bir eyle kendisi arasndaki m i n imal yark, k e n d i kayt y e r i n i n Boluudur. S c h e l l i n g , Varlk v e o n u n ulalmaz Z e m i n i arasnda ayrm yapt z a m a n bu yar h e d e f l e m e k t e d i r , ve ikicilik sulamasn r e d d e t m e k t e bu yzden hakldr: S c h e l l i n g teki olarak kalr: s a d e c e Bir vardr, yark bu Birin k e n d i s i n e i k i n d i r - iki kart y n n arasndaki yark o l a r a k deil, Bir ve Boluk a r a s n d a k i yark o l a r a k . "

karar/seim m o m e n t i n i b e l i r l e m e k zere, Badiou, bir E v e t ya da H a y r s e i m i n e indirg e n m i bir d u r u m d a k i basit bir karar iin " n o k t a " k a v r a m n nerdii z a m a n , rtk bir ekilde Lacan'n kapitone noktas'na gnderme yapmaktadr tabii - peki bu dilin dnda bir " d n y a " o l m a d n , a n l a m ufku simgesel bir d z e n l e b e l i r l e n m e y e n bir d n y a o l m a d n ima e t m i y o r m u ? Dorulua g i d e n geit yleyse d i l d e n ("dilimin s n r l a n d n y a m n snrlardr") harre, bir d n y a l a r o k l u u n u aprazlamasna k a t e d e n " m a t h e m e s " e u z a n a n geittir. P o s t m o d e r n grecilik t a m olarak i n d i r g e n e m e z bir dnyalar okluudur, bu d n y a l a r n h e r biri zgl bir dil-oyunuyla d e s t e k l e n m e k ted i l, bylece h e r bir d n y a a r a l a r n d a bir topra paylamayan, o r t a k bir dile s a h i p o l m a y a n yelerin k e n d i l e r i n e k e n d i l e r i h a k k n d a a n l a t t bir a n l a t " d r " ; ve d o n l u k sorunu - k i p s e l m a n t k t a yaygn o l a n terimleri k u l l a n a c a k o l u r s a k - olas b t n d n y a l a r d a ayn k a l a n bir eyi o r t a y a k o y m a s o r u n u d u r .

Artk

Lacan'n

"ilk

bastrlan"

eyin

ikili

gsteren

olduunu

syleyen tezini

m a k l a " p a t o l o j i k " haz v e t a t m i n l e r a r a y m n p e i n e t a k l m a k a r a s n d a k i s e i m deildir; b u t e m e l s e i m h e r z a m a n , b e n i m haz a r a y m n k e n d i s i n i yce G r e v i m h a l i n e y c e l t m e k l e , G r e v i m i G r e v akyla deil d e o n u y a p m a n n b e n i t a t m i n e t m e s i n e d e n i y l e y a p m a k a r a s n d a k i s e i m l e , iki k a t n a k m a k t a d r . lk d u r u m d a h i z m e t b e n i m g r e v i m d i r : " p a t o l o j i k " haz aray G r e v i n biimsel u z a m n a yerleir; ikinci d u r u m d a grev b e n i m hazzmdr: g r e v i m i y a p m a k " p a t o l o j i k " t a t m i n l e r i n biimsel u z a m n a yerlemitir. Yani D e r r i d a , Yasa a s n d a n y a s a k l a m a n n zdn m s e l l i i n i v u r g u l a m a k t a k e s i n l i k l e h a k l d r - Yasa s a d e c e y a s a k l a m a k l a kalmaz, endisi d e y a s a k l a n m t r : Yasa yasaklamadr: bu o n u n yasaklad a n l a m n a gelmez, kendisi de yasaklanmtr, yasaklanm bir yerdir ... insan yasaya ulaamaz, o n u n l a bir sayg ilgisi kurmak iin, yasayla ilgi kurmamaldr, ilikiyi kesmelidir. S a d e c e yasann temsilcileriyle, o n u n rnekleri, o n u n koruyucularyla ilikiye girmelidir. Bunlar dolaym olduklar lde m d a h a l e edenlerdir. nsan yasann kim ya da ne ya da n e r e d e olduunu bilmemelidir.' 4

( Vorstellungs-Reprasentanz tezini)

t a m da h a n g i a n l a m d a a n l a m a m z gerektiini gre-

biliriz: simgesel d z e n i n e n g e l olduu ey, E f e n d i - G s t e r e n l e r i f t i n i n t a m u y u m l u varl, S , - S 2 ' n i n yin-yang ya da baka h e r h a n g i bir iki simetrik " t e m e l ilke" olmasdr. " C i n s e l iliki y o k " u n a n l a m ikincil g s t e r e n i n ( K a d n g s t e r e n i n i n ) "ilk b a s t r l a n " olmasdr, ve bu geri bastrmann dnleri"nin yerine elde ettiimiz, "sradan" onun gsteren yarn dolduran akla gelen ey, ilk "bastrlanlarn A l l e n ' n Ak okluu, dizileridir. Woody

ve lm adl

Tolstoy

parodisinde,

otomatik olarak

arm, e l b e t t e "eer T o l s t o y buradaysa, Dostoyevski n e r e d e ? " sorusudur. Filmde, Dostoyevski ( T o l s t o y ' u n "ikili g s t e r e n i " ) " b a s t r l m " o l a r a k kalr - fakat, b u n u n karl filmin ortalarndaki bir konumann, sanki, tesadfen olmu gibi D o s t o y e v s k i ' n i n balca r o m a n l a r n n h e p s i n i n a d n iermesidir: " u h e r i f h l yera l t n d a m ? " " K a r a m a z o v k a r d e l e r d e n b i r i n i mi k a s t e d i y o r s u n ? " " E v e t , o b u d a l a y ! " " E h , o su iledi ve cezasn da e k t i ! " " T a b i i , h e p fazla risk a l a n k u m a r b a z n tekiydi o ! " , ve benzeri. B u r a d a " b a s t r l a n n geri d n y l e " karlarz, yani, bastrlan ikili g s t e r e n " D o s t o y e v s k i " n i n yarn d o l d u r a n g s t e r e n l e r dizisiyle. L a c a n ' n cinsel fark k u r a m n n "ikili m a n t k " tuzana d t n syleyen s t a n d a r t y a p s k m c eletiri, bu yzden t m y l e yanlr: L a c a n ' n la femme n'existe pas's Eril ve Diil "ikili" k u t u p s a l iftinin a l t n o y m a y a y n e l i k t i r - asl y a r l m a Bir ve t e k i a r a s n d a deildir, k e s i n bir ekilde Bire i k i n d i r ; Bir ve o n u n bo kayt yeri arasndaki yarlmadr bu ( K a f k a ' n n o n l , M e s i h g e l i i n d e n bir g n s o n r a gelecektir szn biyle okumalyz). Bu ayn z a m a n d a Bire i k i n o l a n yarlmayla o k l u u n patlamas a r a s n d a k i b a l a n t y nasl k a v r a m a m z gerektiini gsterir: o k l u k , ilksel o n t o l o j i k olgu deildir; o k l u u n " a k n s a l " k k e n i ikili g s t e r e n y o k l u u n d a yatar: yani, o k l u k kayp ikili g s t e r e n i n yarn d o l d u r m a y a y n e l i k a b a l a r n o l u t u r d u u diziler olarak L'rnr. S, ve S 2 a r a s n d a k i fark, bu yzden, ayn s a h a d a k i iki kart k u t b u n fark deil, a h a ok, bir t e r i m e ikin o l a n kesik, o n u n kendisiyle rtmezliidir: zgn ift iki g s t e r g e n i n k i deil, g s t e r e n ve o n u n reduplicatio'sumn iftidir, y a n i , bir gsterenle o n u n kayt yeri a r a s n d a k i , bir ve sfr a r a s n d a k i m i n i m a l farktr.'
2

Ksa f r a g m a n l a r n d a n b i r i n d e , Kafka da Yasann

ba srrnn o n u n

var olmamas

o l d u u n u belirtmiti - L a c a n ' n b y k t e k i n i n var o l m a m a s olarak a d l a n d r d eyin bir b a k a r n e i . Bu var o l m a m a , e l b e t t e , Yasay basite bo hayali bir k h i m e r a ' y a indirgemez; d a h a ok, o n u olanaksz bir G e r e k , y i n e de i g r e n , etkisini yayan, e t k i d e u l u n a n , simgesel uzam b k e n bir bolua evirir. Bu yzden D e r r i d a yle yazd aman: n s a n n karsnda ve n c e s i n d e teslim olmad o yasann eriilmez aknl, sadece, o n a yakn olduunda, bir tek o n a bal olduunda, o n u n o n u kurumsallatrmasn salayan performatif eyleme bal olmas lsnde, sonsuz derecede akn ve bu yzd e n de teolojik grnr. ... Yasa akn ve teolojiktir, bu yzden de h e p gelecek olan, h e p v a a t edilen bir eydir, n k ikin, sonlu ve bu yzden de zaten gemi bir eydir,' 3

A y n z d n m s e l l i k bakn k e n d i s i n i n k o n u m u iin d e h a y a t i n e m d e d i r : bak " m e r a k l l k t a n , ie y n e l i k b a k t a n , ex qua baka, i e r i d e n darya" getii z a m a n bir n e s n e y e d n r . "Bu d n m t e m e l bir karkla yol aar: i n s a n n m a h r e m sahn e l e r e y n e l i k bir tr k a m u s a l b a k t a n k t n v e bakn k e n d i s i n i n gizli, m a h r e m o l a n a girdiini varsayar - bu ayn z a m a n d a v u v e u r ' n girii i i n gerekli s o n m o m e n t o l a c a k t r . " 3 ' Efendi figryle (simgesel yasak failiyle) y a p l a n h o m o l o j i n e m l i d i r b u r a d a : ( z n e n i n l i b i d i n a l n e s n e l e r e serbest eriimini e n g e l l e y e n ) yasak faili o l a r a k B a b a n n k e n d i s i n i n d e ( l i b i d i n a l bir n e s n e o l a r a k ) y a s a k l a n m a s g e r e k m e s i gibi, zel srlarn m a h r e m a l a n n gzetleyerek t a t m i n e l d e e t m e y e a b a l a y a n bakn k e n d i s i n i n d e bir srra, k a m u s a l u z a m d a g r n m e z , sakl k a l m a y a a b a l a y a n bir eye d n m e s i gerekir. S i m g e s e l d z e n i n b u d n m s e l l i i n i n e t i k s e i m e yapt ey, o n u n y e n i d e n iki k a t o l m a s n a yol a m a k t r : s e i m h i b i r z a m a n b a s i t e vazifemi yap-

u ifadenin bulankl hayati n e m tar: aknln bu g r n m n n zorunlu bir anlsama, yapsal bir yanl alg olduu anlamna m gelir (Deleuze'n Kafka k u m a s n d a n e srd gibi)? yleyse, b u yanl o k u m a y krp k m a k , " h e p s i n i n ana bal o l d u u n u " t m d e n varsaymak olas m? Ve H r i s t i y a n l k t a o l a n ey t a m da u deil mi? E n k a r n a s y o n u n z bu deil mi? Bu d n m s e l l i i n ters y n L a c a n ' n ' E f e n d i - G s t e r e n " dedii eyin t a m d a g s t e r g e n i n y o k l u u n u d o l d u r a n d n m s e l steren o l m a s o l g u s u n d a b u l u n u r . S p i n o z a ' n n k e n d i y c e " T a n r " r n e i b u r a d a ayati n e m d e d i r : gl bir kii o l a r a k k a v r a n a n T a n r , sadece asl n e d e n s e l l i k o n u s u n d a k i c e h a l e t i m i z i c i s i m l e n d i r m e k t e d i r . Bilim t a r i h i n d e n b o l c a r n e k var, phlogiston (n aslnda nasl yol ald k o n u s u n d a b i l i m c i n i n c e h a l e t i n i g s t e r e n

39

bir szde-kavram) v e M a r x ' i n " A s y a tipi r e t i m t a r z " n d a n (bir t r olumsuz k a p : b u k a v r a m n t e k doru ierii " M a r x ' i n s t a n d a r t r e t i m tarz snflandrmasna u y m a y a n b t n r e t i m tarzlar"dr), g n m z n o p e k sevilen " p o s t e n d s t r i y e l t o p l u m ' u n a d e k u z a n a n - o l u m l u bir ierii t a n m l a r gibi g r n r k e n , sadece bilgisizliimizi sergilemekte o l a n fikirler. F a k a t , b u r a d a iki kart versiyon a r a s n d a gidip g e l m e d i k mi? lk versiyonda, ikili g s t e r e n , S,'in s i m e t r i k sureti, "ilksel b a s t r l a n d r " ve S 2 zinciri o n u n b a s t r l m a s n n b o l u u n u d e s t e k l e m e k zere ortaya kar - yani, asl olgu S ve o n u n s u r e t i n i n y e r i n d e k i Boluk iftidir, ve S 2 zinciri ikincildir; S t ' i n , " b i l m e c e m s i t e r i m " olarak ortaya kt ikinci versiyondaysa, ilksel olgu tersine, t a m a m l a n m a m l iindeki a n l a m l a n d r m a zinciri S 2 'dir v e S,'in b u t a m a m l a n m a m l m b o l u u n u d o l d u r m a k zere m d a h a l e eder. ki versiyon nasl birbirleriyle uyumlu h a l e getirilebilir? Asl olgu o n l a r n karlkl i m a l a r n n ksr d n g s m d r ? Ya, yine, bu iki versiyon L a c a n ' n "cinsellenme formlleri"nin mantn iaret ediyorsa? Beklentilerimizin tersine, "diil" o l a n ilk v e r s i y o n d u r -ikili g s t e r e n i n b o l u u n u d o l d u r m a k zere o k l u k ortaya k a r - , yani, diil Hepsi-deillerin tutarsz o k l u u n u n p a t l a m a s n a karlk g e l e n eydir; v e ikinci versiyon "eril" o l a n d r , yani, bir o k l u u n , o n u n boluunu d o l d u r a n istisna araclyla bir H e p s i iine b t n l e t i r i l m e tarzna karlk g e l e n ey. Bylece bir s y l e m i n d r t b i l e e n i n i o l u t u r d u k : S,, S 2 , $, a; etkileimleri, e l b e t t e , h e r z a m a n d a h a k a r m a k bir a ima eder. 1 6 yleyse, objet petit a E f e n d i - G s t e r e n l e o n u h e g e m o n l a t r m a y a a b a l a y a n " s r a d a n " g s t e r e n dizileri arasndaki b u gerilimde nasl bir ilev grr? E r n e s t o Laclau objet petit a ' n n ideolojik bir binay iler h a l e sokm a k t a k i zorunlu r o l n vurgulad z a m a n " doru yoldadr, a m a b u n u h e g e m o n y a ( E f e n d i - G s t e r e n i n b o l u u n u n belli bir ierikle d o l d u r u l m a s n n gerekmesi) olgusuyla snrlad z a m a n bu r o l n asl b o y u t u n u daraltr. O l a y b u r a d a o k d a h a hassastr: objet petit a (ayn z a m a n d a ) fantazi nesnesi o l d u u n d a n , ipucu, b e n i m K a n t ' a uyarak, objet petit a ' n n oynad "aknsal e m a " rol d e m e k istediim eyde yatar - arzumuzu bir fantazi oluturur, o n u n k o o r d i n a t l a r n verir; yani, t a m a n l a m y l a "bize nasl arzlayacamz retir." Yani fantazinin rol, bir b a k m a , D e s c a r t e s ' n felsefesinde epifiz bezinin, res cogitans ile res extensa a r a s n d a k i d o l a y m l a y c n n r o l n e b e n z e m e k t e d i r : fantazi biimsel simgesel yap ile g e r e k l i k t e karlatmz n e s n e l e r i n o l u m l u l u u arasnda d o l a y m salar: baz o l u m l u n e s n e l e r i n g e r e k l i k t e arzu nesneleri olarak ilev grebilmesini salayan, biimsel simgesel yaplar t a r a f n d a n a l a n bo yerleri d o l d u r a n bir " e m a " salar. Biraz basitletirilmi t e r i m l e r l e sylersek: fantazinin a n l a m , ilekli bir pasta isteyip d e o n u g e r e k l i k t e elde e d e m e d i i m z a m a n , o n u yediim fantazisini k u r m a m deildir; s o r u n d a h a ok, "dahan batan bir ilekli pasta arzuladm nasl biliyorum! s o r u n u d u r . F a n t a z i n i n b a n a anlatt ey b u d u r . F a n t a z i n i n rol "cinsel iliki diye bir eyin o l m a m a s , " i n s a n n eiyle u y u m l u bir cinsel iliki yaamasn g v e n c e y e a l a n e v r e n s e l bir forml ya da m a t r i k s i n o l m a m a s olgusunda yatar: bu evrensel f o r m l n o l m a m a s y z n d e n , h e r z n e n i n k e n d i n e ait bir fantazi, cinsel iliki iin "zel" bir

forml i c a t e t m e s i gerekir - bir erkek iin, bir k a d n l a iliki a n c a k k a d n o n u n f o r m l n e uyduu l d e m m k n d r . T a m da ayn ekilde, objet petit a " i d e o l o j i n i n yce n e s n e s i " d i r : ideolojik n e r m e l e r i n fantazmatik destei olarak h i z m e t e d e r - szgelimi, krtaj kart m c a d e l e , kariyerini s r d r e b i l m e k iin a n n e l i k g r e v i n i bastran, baarl bir meslek sahibi kadn figryle "enalatrlr"; ya da, J o h n Major'n Muhafazakar h k m e t i d n e m i n d e ngiltere'de olduu gibi, isiz b e k a r a n n e medya tarafndan b t n t o p l u m s a l h a s t a l k l a r n balca n e d e n i olarak d a m g a l a n r (Vergiler ok mu yksek? n k d e v l e t , isiz bekar k a d n l a r d e s t e k l e m e k zorunda kalyor! o c u k s u l a r n d a art m var? n k kat bir e b e v e y n o t o r i t e s i n d e n yoksun o l a n bekar a n n e l e r doru drst bir a h l a k i eitim s u n a m y o r . . . ) . B u r a d a asl n e m l i arasndaki Fransz bu Devrimi nokta, evrensel bir n e r m e y l e yannda anonim onun f a n t a z m a t i k destei Marx'n, 1848 ve muhafazakarzmlemesini yaptlar, gerilimde, srasnda, Dzen "doruluun" evrenselliin "Cumhuriyetin olmasdr. (ki dal

krall"ndaki

umhuriyeti Yasamaclar) yaptlar:

Partisi'nin

kraliyet y a n d a l a r n n ilevi grmesi olarak

(Orleansclar

arasnda bir koalisyon tartmalarnda,

zerine parlak

h a t r l a y n . 3 8 D z e n P a r t i s i ' n i n meclis vekilleri o n l a r n c u m h u r i y e t i l i i n i alay k o n u s u meclis srekli kraliyeti dil srmeleri C u m h u r i y e t ' i alaya aldlar, ve benzeri - b t n bunlar asl a m a l a r n n monariyi y e n i d e n k u r m a k o l d u u n u belli e t m e k iin yaptlar. F a r k n d a o l m a d k l a r ey y n e t i m lerinin asl t o p l u m s a l n e m i k o n u s u n d a k e n d i l e r i n i n d e a l d a t l m olmasyd: aslnda yaptklar ey k a l p l e r i n i n ta d e r i n l e r i n d e tiksinti d u y d u k l a r burjuva c u m h u r i y e t i dzen koullarn salamlatrmakt (zel m l k i y e t i n gvenliini g v e n c e y e a l m a k vb.). O yzden aslnda s a d e c e c u m h u r i y e t i m a s k e giymi kraliyetiler deildi o n l a r : k e n d i l e r i n i byle hissetseler de, gerek t o p l u m s a l rollerini m a s k e l e y e n yanltc c e p h e , t a m d a o n l a r n " i t e k i " kraliyeti inanlaryd. Ksacas, k a m u o y u n n d e k i c u m h u r i yetiliklerinin eydi o." ilevi grdn sylemek yeterli sakl gerei deil, onlarn "itenlikli" kraliyetilikleri fiili c u m h u r i y e t i l i k l e r i n i n f a n t a z m a t i k desteiydi - o n l a r n e t k i n l i k l e r i n e " t u t k u " k a t a n Dahas, ideolojik h e r e v r e n s e l i n , ii tikel bir ierikle d o l d u r u l m a s ( o n u n t a r a f n d a n h e g e m o n l a t r l m a s ) g e r e k e n bo bir g s t e r e n deildir - b t n o l u m l u ieriin bo g s t e r e n i n b o l u u n u n olas bir dolgusu o l d u u n u ispat e t m e k ; bo g s t e r e n l e belirli ierik arasndaki bu yarn t e s i n e g e m e l i , ve d a h a adikal bir soru sormalyz: bo gsterenin boluu, hangi iddet ykl jest sayesinde, nasl ortaya kar!Evrenselliin bu bo uzam bir T i k e l i n kendisiyle radikal uyumsuz-

l u u n d a n (rtmezlik, ikin yark) doar. Baka deyile, sadece b t n evrenselliin yapsal e k s i k l i i n i n / b o l u u n u n tikel bir ierikle, o n u n dublryle d o l d u r u l m a s gerekmez; tir. tikelin kendisiyle radikal akmazlnn, kayp bir tikelin, eklenmesi tikeli "dolu," yani kendisiyle akr klacak o l a n e n i n dublr o l a n ey bu bo evrensellik-

SOAVE

SIA

IL

VENTO.

deerler yaratamayz," biz sadece A s l a n olabiliriz, e t k i n n i h i l i z m i n patlamasyla masay temizleyen ve bylece "yeni y a r a t m iin zgrlk y a r a t a n " A s l a n olabiliriz;
43

"yeni bir
44

Bu trden dolak bir topoloji S p i n o z a ' n n d n c e s i n d e y o k t u r . Spinoza en yksek paralaks f o r m l l e n d i r m e z mi? T z Birdir, ve o n u n iki kipi, yani zihinle b e d e n arasndaki fark, saf bir ekilde paralaksa aittir: " b e d e n " ve " z i h i n " farkl bir k i p t e alglanm ayn T z d r . Yine de b u r a d a Spinoza'yla H e g e l a r a s n d a n e m l i bir fark yer alr: Spinoza iin, paralaks simetriktir (iki k i p arasnda h e r h a n g i bir t e m a s ya da gei yoktur, h e r biri sadece ayn ebekeyi farkl bir kiple sergiler), fakat H e g e l iin, iki dzey radikal bir ekilde asimetrik o l a n bir paralaks k a y m a s n d a yer alr: iki dzeyden biri k e n d i bana d u r u r gibi grnr, b u n a karn t e k i t a m a n l a m y l a kaymaya, ikisi arasndaki yara karlk gelir. Baka deyile, ki basite Bir ve Bir deildir, n k ki Birden kiye ynelik o h a r e k e t e / k a y m a y a karlk gelir. (Basitletirilmi bir r n e k : burjuvaziyle p r o l e t a r y a arasndaki snf m c a d e l e s i n d e , proletarya t a m a n l a m y l a m c a d e leye karlk gelir.) Spinozac Birden, yani k i p l e r i n i n tarafsz bir dolaym/kab o l a n Birden ve Birin i k i n y a r n d a n gei, T z d e n z n e y e geiin ta k e n d i s i d i r . * G n m z d e s t a n d a r t eletiri y o r d a m i n s a n l a zne kartln h a r e k e t e geirmektir: znellik fikri (zbilinlilik, k e n d i n i ortaya k o y a n o t o n o m i , ve benzeri) i n s a n n o t a n t i k zn b u l a n k l a t r a n ve a r p t a n t e h l i k e l i bir kibir, bir g i s t e n c i n e karlk gelir; a m a bu yzden, i n s a n n zn znellik a l a n n n d n d a d n m e k t i r . L a c a n ' n ulamaya Antigone'den bylece alt ey standart ve yordamn Claudel'in tam tersi' gibi dek grnyor: btn edebi Oedipus ve S a d e ' n Juliette'i Tutsak'm yorumla-

Balangc, kutsal bir E v e t i " iaret e d e c e k o l a n o c u k bizden sonra o r t a y a kacaktr.

K o m e d i sahas iki t u h a f b i r b i i m d e kart zellikle t a n m l a n r : bir y a n d a n , k o m e d i g e n e l l i k l e s r a d a n y a a m n k a b a m a d d e s e l l i i n i n yksek s a h t e saygnla m d a h a l e si o l a r a k alglanr - resmi t o p l a n t l a r a b a k a n l k e t m e k zere bir S a l o n a giren Lider, n l muz k a b u u n a basp kayarsa bu k o m i k etki uyandrr; dier y a n d a n , k o m i k figrlere ait, S a d e ' n k u r b a n l a r n n yaadklar b t n talihsizlikleri a t l a t a b i f m e y e t e n e i n e benzeyen, t u h a f bir lmszlk vardr. Muz kabuuyla kayan Lider rneimize d n e r s e k : asl k o m i k o l a n ey, k a y d k t a n sonra bile saygnln k o r u m a y b e c e r i p hibir ey o l m a m gibi d e v a m etmesidir ... (eer d e v a m edemiyorsa, o z a m a n , saygnlndan yoksun k a l m bir Liderin - t a m o l a r a k trajik o l m a s a d a - zc gsterisiyle kar karyayz d e m e k t i r ) . Bu iki zellii nasl bir arada dnebiliriz? A l e n k a Zupancic
45

t a m a n l a m y l a bir Hegelci y a n t veriyor; k o m i k u z a m n n saygnlatrlm

simgesel bir maskeyle s r a d a n y a a m n g l n kabal arasndaki, k k t u t k u l a r ve gszlkleri olan uzam olduu dorudur; fakat, t a m a n l a m y l a k o m i k bir yordam, sradan gerekliin mdahalesi araclyla saygnlatrlm bir maskenin (ya da hedefin ya da yce bir t u t k u n u n ) a l t n n oyulmas deildir sadece, bir t r yapsal ksa d e v r e y a p m a k , ya da d a h a ok, ikisinin y e r l e r i n i n deimesini salamak, bylece saygnlatrlm m a s k e / h e d e f / t u t k u n u n ackl bir miza, t m y l e insani bir zayflk olarak g r n m e s i n e yol a m a k t r . T r e ait s t a n d a r t k o m i k k a h r a m a n l a r d n n ( C i m r i , S a r h o , falci): o n l a r insan klan ey t a m da bu ar h e d e f / t u t k u d u r . C h a p l i n Byk Diktatrde bu yzden haklyd: haz ve gszlklere yaknlk H i t l e r ' i n kibiri " g a y r i n s a n i " deildi, sradan d u y m a m a s n d a n deildi - H i t l e r " i n s a n , fazlasyla

malarnda, " g a y r i n s a n n " b o y u t u n a girdiimiz bir n o k t a n n , " i n s a n l n " zld, geriye saf bir z n e n i n kald bir n o k t a n n arayndadr. Sophokles'in A n t i g o n e ' s i , de S a d e ' n Juliette'i, C l a u d e l ' i n Sygne'si - hepsi de bu tr "gayrinsan" bir z n e n i n figrleridir ( I s m e n e , Justine ... gibi " i n s a n " k a r t l a r n n t e r s i n e ) . N i e t z s c h e ' y i tekrarlayacak olursak, sorunsal sayacamz ey iimizdeki " i n s a n , fazlasyla insan"dr. Bu bak politikaya da u y g u l a m a k t a n k o r k m a m a m z gerekir: Nazileri gayrinsan ve hayvani olarak gz ard e t m e k ok kolaydr - ya eer N a z i l e r i n sorunu t a m da o n l a r n "insan, fazlasyla i n s a n " k a l m a larysa? 4 1 K e n d i s i n e ait " m a s a s o h b e t l e r i n i n ( k t ) h r e t l i bir k a y d n d a yer alan, H i t l e r ' l e ilgili ilgin h i k a y e l e r d e n biri d e , o n u n 1940'larn banda bir sabah, korku i i n d e uyanmas ve sonra, gzlerinden yalar b o a n r bir halde, grd kabusu d o k t o r u n a a n l a t masdr: " R y a m d a , gelecekteki stinsan g r d m - o k a d a r acmasz, aclarmz karsnda o k a d a r kaytszdlar ki, b u n a k a t l a n a m a d m ! " H i t l e r ' i n , t m z a m a n l a r n en kt kiisi o l m a y a aday saydmz kiinin, m e r h a m e t yoksunluu karsnda d e h e t e kaplmas fikri, e l b e t t e , tuhaftr - ama, felsefi olarak anlamldr. H i t l e r r t k bir ekilde, o Nietzscheci A s l a n d a n o c u a geie g n d e r m e yapyordu: nihilizmin d n l yaklamnn ana yakalanm o l a n bizler iin, "oluun m a s u m i y e t i n e , " haklln tesindeki t a m yaama girmek h l olanakl deildir; tek yapabileceimiz "doruluk araclyla ahlaklln benlie h a k i m o l m a s n a "
42

i n s a n " d , politik kibiri o n u g l n klan bir "fazlasyla i n s a n " mizat. Ksacas Hitler, falci, C i m r i ve Dzenbaz U a k ' l a ayn dizide yer a l a n , burlesk bir K t D i k t a t r figryd. yleyse, znelliin t e m e l boyutu n e d i r ? R e b e c c a C o m a y , Hegel okumasnda, M u t l a k z g r l n edimsellemesi o l a n d e v r i m c i T e r r n k e n d i k e n d i n i ykan gazabnn ayn z a m a n d a h e r t e y i yktna, b u n a karn l m anlamsz bir kafa k e s m e y e i n d i r g e d i i n e v e " l m s z " h a y a l e t l e r klnda geri d n e n m s t e h c e n hayaletvari bir t e y l e d u r m a k s z n rahatsz e d i l d i i n e d i k k a t e k m i t i r . G i y o t i n i n popler imgeleminin besledii, ve 1970'lerden bu yana h e m edebiyat hem tp bilimini megul eden o takntl hayatta kalma fantazileri, grnd kadaryla indirgenmi bir yaam olan yaayan lmn tersine evrilmesi ve onaylanmasdr - yani u t a n p kzaran kafalar, konuan kafalar, ac eken kafalar, d gren, lk atan, baka karlk veren kafalar, v c u t t a n kopmu ksmlar, yazan kesik eller, Avrupa'nn gotik romanlarnn sayfalarn dolduran hayalet, cad ve zombiler buradan gelmektedir. 4 6

k a t l m a k , yani a h l a k dorulukBu da bizi, H e g e l ' i n " J e n a e r R e a l p h i l o s o p h i e " s i n i n b a l a n g c n d a k i o n l " d n y a n n gecesi" b l m n e g t r m y o r mu?

istencini k e n d i n i iptal e t m e y e srklemek, doruluk-istencinin kendisiyle ilgili dorun u n farkna v a r m a k t r (bu gszlere ait ve o n l a r iin bir yanlsamadr). Bizler "yeni

'II

nsanolu bu gece, bu bo hilik, basitlii iinde h e r eyi ieren hiliktir - hibiri ona ait o l m a y a n - y a da m e v c u t olmayano sonu gelmez temsil, imge bolluu. Fantazmagorik temsillerle burada -saf b e n l i k t e - var o l a n bu gece, doann i ksm, evresindeki gecedir, bu gecenin iinde urada kanl bir kafa belirir - burada baka bir beyaz k o r k u n bir hayalet, birdenbire nnde belirir ve h e m e n kayboluverir. nsanolunun gzne, korkun bir hal alan bir geceye baknca bu gece grnr. 4 7 S a n k i d e v r i m c i a y a k l a n m a n n lgnl bizi, znelliin, i i n d e z n e n i n , k u r u l a n gereklikle deil o n t o l o j i k Boluun z e m i n i n d e yzen ksmi n e s n e l e r i n h a y a l e t i m s i m s t e h c e n proto-gerekliiyle karlat sfr dzeyine geri g t r m e k t e d i r . 4 8 Bu "iuzam", bir insani varln k u r u c u yar, dzeyde g r n r olur: 1. n c e , D o a ile Kltr a r a s n d a k i . " k a y b o l a n d o l a y m l a y c " olarak, k l t r sayesinde disipline sokulacak o l a n zgrln " g a y r i n s a n " fazlal olarak. " n s a n l a m a n n " bu sfr derecesi, H e g e l c i t e r i m l e r l e i n s a n i h a y v a n n (MenschTier) h a y v a n i i n s a n a ( T i e r - M e n s c h ) d n m s e l t e r s i n e evrilmesi olarak form l l e n d i r i l e b i l i r : ayn e n i n yapsal yerinin, fazlalktan tarafsz z e m i n e , sfr dzeyine kaymas - yani, hayvansall a r p t a n i n s a n i fazlalktan i n s a n l n sfr dzeyine. 4 9 2. A r d n d a n , a n t a g o n i z m a n n G e r e i , fark olduu e y d e n paradoksal olarak n c e gelen fark olarak, farklla bir t e p k i o l a n iki t e r i m o l a r a k , farkllk travmasyla ba e t m e n i n iki yolu olarak. 3. S o n olarak, bir bireyin h i b i r z a m a n t m y l e k e n d i s i o l a m a m a s n a , a m a h e p sadece " k e n d i n e b e n z e m e s i n e " yol a a n " m i n i m a l Kardeler haklyd: "Sen X gibi grnyorsun, o farkllk" olarak. zaman senin X Marx olmana

n n d e bir da e i m i n d e n aa kayakla iniyor; y i n e Ingrid B e r g m a n , Notorious i: [AsJctan da stn], dengesiz bir gece manzaras z e m i n i v a r k e n , s t d y o d a araba kullanyor; ve son filmlerinden alnma iki rnek (North by Northwest'te [Gizli Tekilat], C a r y G r a n t ' l a E v a M a r i e S a i n t ' i n H u d s o n Bay z e m i n i n d e yapt, ayn a h r n n n d e n kez getiimiz v a g o n r e s t o r a n k o n u m a s ; M a r n i e ' d e [Hrsz Kz] a t a b i n e n T i p p i H e d r e n ) . Basite H i t c h c o c k ' u n bir zensizlii o l a b i l e c e k bir e y d e n bilinli bir strateji k a r t m a k kolay olsa da, bu e k i m l e r i n t u h a f psikolojik t n s n r e d d e t m e k gtr, sanki figrle z e m i n a r a s n d a k i o uyumsuzluk, tasvir e d i l e n k i i n i n znellii h a k k n d a n e m l i bir mesaj v e r m e k t e d i r . B u t e k n i i n d a v u r u m c u k u l l a n m n m k e m m e l hale getiren O r s o n Welles o l m u t u : o n u n s t a n d a r t e k i m l e r i n d e n biri d e k a h r a m a n n k a i n e raya ok yakn durmas, arkada b u l a n k bir zemin olmas ve bu z e m i n i n "gerek" bir zem i n olsa bile, yapay, hayali bir boyuta sahip bir ey etkisi yaratmas, sanki k a h r a m a n gerek d n y a d a deil de fantazmagorik sanal bir e v r e n d e h a r e k e t ediyormu etkisi yaratmasdr M o d e r n znellik iin de ayn ey geerli deil mi? Belki de Mona Lisa'nn m o dernliin afanda resmedilmi olmas h a y a t i n e m d e bir olgudur: zneyle " z e m i n i " arasndaki bu indirgenemez yark, bir z n e n i n hibir z a m a n o r t a m n a t a m oarak u y m a m a s, hibir zaman o n a t a m olarak ilitirilmemi olmas olgusu, znellii t a n m l a r . XI. Seminer'de L a c a n "felsefi idealizmin t e m e l k u s u r u n u " ilan eder: Bir yerde znenin aphanasis'i olmayan bir zne yoktur, ve znenin diyalektiinin kurulduu yer de bu yabanclama, bu temel blnmedir. Hegelci diyalektie sadk kalman la ilgili geen seferki soruya yant vermek zere, ve/, hassas nokta, denge noktas yzn den, znenin anlam dzeyine knn ancak t e k i yrngedeki, yani bilindndaki apfanasVs'inden kmasyla gerekletiini sylemek yeterli deil midir?"

a m a m a k l a z m . . . " Bu e l b e t t e i n s a n n olumlu-tzsel b e l i r l e m e s i n i n o l m a m a s a n l a m n a geliyor: insan k e n d i s i n i i n s a n olarak t a n y a n h a y v a n d r , o n u i n s a n klan ey byle bir biimsel t a n m a jestidir, t a n n a n ierik deildir. nsan, iini d o l d u r m a k zere, k e n d i n i bir ey olarak t a n y a n bir eksiktir. Bu l e m e , e l b e t t e , kuran Kaybolan farkll, Evrensel-Tikel-Bireysel lemesidir: Evrensellii Bireyselin kesip geen blnme; kurucusu n s a n l n Evrenselliini o olan "tikel" o trlere (cins minimal mesafe, z n e n i n t e m e l b l n m e s i n i b e l i r l e m e k zere, H e g e l c i t e r i m o l a n " d i y a l e k t i e " bavurm a k z o r u n d a kalmas a n l a m l bir ayrnt deil mi? H e g e l c i zne d i y a l e k t i i n i n z de, bir zne bir a n l a m (bir proje) " k o y u t l a d " z a m a n , bu jestin d o r u l u u n u n o n d a n kamas ve baka bir y r n g e d e , o n u n p r o j e s i n i n altn o y a n bir y r n g e d e srar etmesi deil midir? T a b i i , Hegelci zne "esriktir," o n u n d o l a y m l a m a s o n u tekilie, k a y m a y a iter, kendisiyle zdeliinin, zkimliin k a y b n a aar; fakat, b u r a d a atlmas g e r e k e n hayati n e m d e bir a d m d a h a var. z n e h e r z a m a n - z a t e n mlkszletirilmi-esrik, v e benzeri eyler deildir; bu esriklik z n e d i r - yani b u n u n a n l a m , z n e n i n , bir tz esriklik yoluyla "mlkszletirildii" z a m a n ortaya k a n $ boluu olmasdr. Ar bir ayrnt gibi grnebilir, a m a u ayrm h a y a t i n e m d e d i r : z n e n i n k o n u m u h e r z a m a n snrl, mlkszletirilmi, disine hamle sergilenmi yapmamz midir, gerekir. yoksa znenin kendisi bu mlkszletirmeye ait, hamlesi onun iin kullanlan bir ad mdr/znenin snrllndan, z n e n i n Hegel'de ismi olarak snrn k e n olduunu, Dolaymlayc;

snf farkll)

kendiyle-rtmeme. L e o n a r d o da V i n c i ' n i n Mona L/sa'snda, figrle z e m i n arasnda t u h a f bir uyumsuzluk vardr: M o n a Lisa figr ve t u h a f bit ekilde karmak, n e r e d e y s e G o t i k olan aa, kaya v e benzeri eylerden oluan zemin a r a s n d a bir u y u m yoktur. S a n k i , aslnda, M o n a Lisa gerek bir o r t a m d a deildir, r e s m e d i l m i bir z e m i n i n n n d e d u r m a k t a d r : resmedilmi z e m i n resimle d o l d u r u l a n bolua karlk gelir. 1930'lardan, 1 9 4 0 ' l a r d a n k a l m a , a k t r l e r i n apak bir ekilde y a n s t l a n bir z e m i n i n n n d e rol yapt o eski H o l l w o o d filmlerinin t u h a f cazibesi iin de bu ayn uyumsuzluk geerli deil mi? H i t c h c o c k ' u n bu hileyi sistemli bir ekilde k u l l a n m a s n ele alalm: Ingrid B e r g m a n , Spellboundda [ldren Hatralar], gln bir ekilde belli olan karl bir zeminin

bir " z k a s t r a s y o n "

z n e n i n k e n d i n i kastre ettiini sylemek yeterli deildir - bu Benlik kim? S o r u n bu Benliin sadece k a s t r a s y o n u n r n , s o n u c u olarak ortaya krrasdr. Diyalektik bir sreteki n e m l i bir m o m e n t bylece odak n o k t a s n n "tz deitirmesidir": bata bir

y k l e m o l a n ey, sre iindeki ikinci d e r e c e d e n bir m o m e n t (piyasa e k o n o m i s i n d e p a r a ) , (kapitalizmle birlikte) o n u n merkez m o m e n t i olur, geriye d n k olarak o n u n varsaymlarn, i i n d e n kt eleri k e n d i s i n i n ikinci d e r e c e d e n m o m e n t l e r i , k e n d i k e n d i n i ilerleten d o l a m n n eleri h a l i n e drr. te b u ayn z a m a n d a H e g e l ' i n T i n i , T i n i n k e n d i s i n i n sonucu, k e n d i s i n i n r n olarak g r e n fazlasyla " s p e k l a t i f form l l e r i n e de bu ekilde yaklamalyz: " T i n i n balangc g e n e l olarak d o a d a " olsa da, t i n i n eilim gsterdii u n o k t a zgrl, sonsuzluu, k e n d i n d e v e k e n d i iin oluudur. B u n l a r iki y n d r , a m a eer T i n i n n e o l d u u n u sorarsak, h e m e n v e r i l e n y a n t b u d e v i n i m , b u d o a n n i i n d e n k m a sreci, k e n d i n i d o a d a n zgrletirme * i srecidir; bu varlktr, t i n i n k e n d i s i n i n tz. 5 2 Yani T i n radikal bir ekilde tzszletirilmektedir: T i n doaya ynelik o l u m l u bir kar kuvvet, zamanla dalan ve atl doal ynn i i n d e n ldayan farkl bir m a d d e deildir; o bu k e n d i n i - b i r eyden-zgrletirme s r e c i n d e n baka bir ey olamaz. Hegel, sreci b e l i r g i n l e m e n bir tr o l u m l u fail olarak T i n fikrini s a h i p l e n m e y i aka r e d d e d e r : I T i n genellikle zne olarak, bir ey yapyor olarak anlr, ve yapt eyin dnda, bu , i devinim, bu sre olarak, etkinlii az ya da ok olumsal olan, hl tikel bir ey olarak... | J bu mutlak canllk, bu sre olmak, doallktan, anilikten kp gelmek, ortadan kaldrmak, doalln brakmak, ve kendine gelmek, ve kendini zgrletirmek, ancak S kendinin bir rn olarak kendine geldii zaman kendi olmak; o n u n edimsellii kendini ey klm olmasdr sadece." '-olduu

etkinliiyle destekler. Szgelimi, bir millet, a n c a k yeleri k e n d i l e r i n i bu milletin yesi sayd, ve b u n a uygun olarak davrand srece var olur; bu e t k i n l i i n dnda, mutlak olarak i e r i k t e n yoksundur, tzsel tutarll yoktur; ve ayn ey, diyelim, K o m n i z m lik ri iin de geerlidir - bu fikir insanlar o n u n iin m c a d e l e e t m e y e sevk ederek " k e n d i edimsellemesini yaratr." K a n t ' l a Hegel arasndaki iliki burada ok kesindir, ve b u n u basit bir K a n t "etik nar sisizm" ve Hegelci etik tze gven kartlna indirgeme h e v e s i n d e n kanmalyz. K a n t ' n szde "etik narsisizmini," i n s a n n gerek d n y a d a douraca s o n u l a r d a n bamsz olarak etik ilkeleri izlemesi, ahlaki deerin ltleri o l a n bu sonular " p a t o l o jik" sayarak reddetmesi, balca l t n b e n i m r a d e m i n , b e n i m n i y e t i m i n safl olmas k o n u s u n d a srar etmesi gibi K a n t bir duruu, A d o r n o ' n u n derhal eletirerek reddetmesi bu K a n t " i m a n sramas" yzndendir.' 6 G e n e l l i k l e Hegel'e atfedilen kart gr eti - e y l e m l e r i m i n " d o r u l u u n u n " o n u n edimsel sonularnda, etik tz tarafndan kabul e d i l m e ( o n a kaydedilme) tarznda aa vurduu yolundaki gr-, (bireysel) zne ve tz arasnda n c e d e n kurulmu bir uyum, tzn t e m e l d e "hayrl" o l a n k o n u m u n u varsaydn lde sorunludur. Fakat, ya toplumsal tzde k e n d i n i t a m olarak grmeyi beceremiyor sam - ve bu narsisizmim yznden deil, k e n d i m i n toplumsal tz " k t " olduu, ve cam anlamyla, b t n eylemlerimi yapmaya n i y e t l e n d i k l e r i n i n t a m tersine eviriyor olduu iin byle oluyorsa? Baka deyile, eer e y l e m i m i n niyeti arptlyorsa, b t n su b e n i m mi olmal? Hegel bu kmazn farkndayd; bu yzden, Hukuk Felscfcsftde " a v a m n " " t o p l u m s a l tze" kar a y a k l a n m a hakk o l d u u n u kabul eder. Bernard Williams, n c bir k o n u m , " n i y e t i n safl - edimsel s o n u l a r " seenein i n , d u r u m u m u z u n i n d i r g e n e m e z olumsallna, eylemlerimizin d e e r i n i n indirgene mez bir olumsalla d a y a n m a s n a o d a k l a n a n s e e n e i n t e s i n d e bir k o n u m dile getildi; bu s k a n d a l n i t e l i k t e bir s o n u , n k K a n t ' a kar, patolojik bir d a m g a n n etie in d i r g e n e m e z o l d u u n u n e sryor ve, H e g e l ' e kar, etik tze g v e n i reddediyor. Will i a m s ' ' h e m K a n t evrenselci apriorizmi h e m de yararcl sorgulayan bir k o n u m u sav u n m a k k o n u s u n d a t e k t i r - bu iki kart k o n u m u n paylat ey bir t r " o r t a k para," bizim ister a h l a k i Yasa o l s u n ister yararllk olsun, b t n a h l a k i d e n e y i m l e r i yarglama mz salayan evrensel bir d o l a y m dncesidir. Yararcln snrllnn farknda ol sa da ( " d a h a byk iyi" g n d e r m e s i bireylere y a p l a n hakszlklar h a k l karabilir), W i l l i a m s , " a h l a k i k e n d i n i h o g r m e " eletirisiyle, ayn z a m a n d a a h l a k i a d a n n a h o o l a n eylemleri, baz i n s a n l a r a yararlar olsa bile ( a h l a k i a d a n n a h o bulduu bir eyleri y a p m a k iin salam n e d e n l e r b u l a b i l e n m a n t k l bir y a r a r c n n tersine) r e d d e d e n lerin t e m e l zayfln saptar:."failin zen gsterdii eyin baka i n s a n l a r deil, baka in sanlara zen g s t e r e n kendisi olduu y o l u n d a bir kuku" h e p vardr. sav "bir yaam planna ynelik D a h a t e m e l bil aklc d n p t a n m a " s a v u n u c u l a r n a ynelikti!

Eer, yleyse, " r u h olmas sadece k e n d i s i n i n bir sonucuysa,"" 1 k e n d i n i k e n d i n e yabanclatran ve s o n r a da k e n d i n i tekilii iinde t a n y a n , b y l e c e ieriini y e n i d e n uyarlayan H e g e l c i T i n l e ilgili s t a n d a r t szler d e r i n bir ekilde yanltcdr: r u h u n d n d Benlik bu d n h a r e k e t i y l e r e t i l m e k t e d i r , ya da d n s r e c i n i n d n d ey t a m da bu d n sreciyle r e t i l m e k t e d i r . H e g e l ' i n M a n t c n d a n , zle ilgili o enfes veciz a n l a t m l a r ele alalm; z kendini nvarsayar ve bu nvarsaymann ortadan kaldrlmas zn kendisidir; buna karlk, bu varsaymn ortadan kaldrlmas nvarsaymn kendisidir. Bu yzden derin cljnme at ve kendisinden dnd bir dolaymsz nnde bulur. A m a bu dn sadece derin d n m e n i n n n d e bulduu eyin nvarsaylmasdr. Bu yolla bulduu ey sadece arkada braklmasyla gelir. ... n k benlie-dnmenin --zn geldii ve sadece bu dn olarak var olan eyin- varsaylmas sadece dnn kendisindedir." H e g e l bir Fikrin o n u n k e n d i s i n i n s o n u c u o l d u u n u , k e n d i edimsellemesini saladn syledii z a m a n , ilk bakta s a d e c e abartl g r n e b i l e c e k o l a n bu iddia (Fikir d n e n z n e n i n etkinletirdii bir d n c e deildir sadece, k e n d i k e n d i n i h a r e k e t e t t i r m e k gibi byl bir zellii de v a r d r . . . ) , kart y n n d e n de ele alnmaldr; r u h s a l tz olarak T i n , bir tzdr, bir Kendilidedir, k e n d i n i sadece i i n e k a t l a n znelerin aralksz

(zellikle de Ravvls'a), o n l a r z a m a n iinde tek bir kii olarak k e n d i m i z d e n sorumlu ol duumuz, bu yzden de aklc bir bireyin, olaylar nasl s o n u l a n r s a s o n u l a n s n , h e r z a m a n , k e n d i n i sulamaya h i i h t i y a d u y m a y a c a k ekilde d a v r a n m a s gerektiini sa v u n u r l a r . W i l l i a m s ' i n b u r a d a k i kar sav k a t H e g e l c i a n l a m d a diyalektiktir - bu m bir k o n u m u n , " i n s a n n y a p t k l a r n n v e srdrdkleri h a y a t tarznn i n s a n n d a h a son

raki arzu ve yarglarn belirledii" o l g u s u n u gz ard e t t i i n i gsterir. Benim daha sonraki benliim olacak, geriye ynelik bir yarg bak as benim daha nceki seimlerimin rn olacaktr. O yzden, benim hayat uzamm dolduran eitli eylerin ona gre greceli olaca, h e m sabit hem de balantl bir tercihler kmesi yoktur. " B u n u n a n l a m geiciliin (ve bylece b e k l e n m e d i k l i i n ) a h l a k i yarglarda i n d i r g e n e mez olmasdr: nsann yaamndaki kastl seim perspektifi yapsal olarak buradandr. Buna karlk daha byk bilgiyle deerlendirme perspektifi zorunlu olarak oradandr, ve ben sadece olgusal olarak o zaman nasl olaca konusunda gvence veremediim gibi, balca ve en temel pimanlklarmn hangi deerlendirmenin bak asndan olaca konusunda da gvence veremem. 6 0 Burada asl n o k t a y k a r m a m a y a zen gstermeliyiz: bu g v e n c e y i , t a m da d a h a en b a t a imdiki eylemlerimizin gelecekteki geriye ynelik bakmz nasl etkileyeceini d e e r l e n d i r e m e d i i m i z iin veremeyiz. B u perspektiften, o t o n o m i n i n k e n d i s i n e ynelik K a n t vurgu " e t i k narsisizm" olarak deil, d a h a o k almaz snrllmzn bir kabul o l a r a k okunabilir: h e p son a a m a d a m a t o l a n bir d u r u m iinde e y l e m d e b u l u n d u u m iin, v e b u yzden eylemlerimin sonularn denetleyemediim iin, yapabileceim tek ey i t e n niyetlerle e y l e m d e b u l u n m a k t r . Yani K a n t , i n i y e t i n saflnn, e y l e m i m i n ahlaki n i t e l i i n i n t e k l t olmas gibi bir koul n e s r e r k e n etik bir filozof olmaz: ahlaki e t k i n l i i m i n h e r h a n g i bir a n l a m a sahip olmas iin, a h l a k i niyetlerimizle gerekliin n e s n e l yaps arasnda d e r i n bir yaknlk ya da u y u m varsaymamz g e r e k t i i n i n ok iyi farkndadr saf p r a t i k akln k o y u t l a r n n rol b u d u r . Ve g r n t e K a n t ' n dlad " a h l a k i a n s n " h n l a d n d yer burasdr: K a n t , kendimizi sadece i niyetimizle snrlayp, edimsel sonular t m y l e gz ard ederek e t k i n bir ahlakllk uygulamas yapamayacamz k a b u l eder - bir t r " i m a n s r a m a s n a " girmek ve k e n d i m i z i gerekliin d o s t a n e yapsna d u y u l a n t e m e l bir g v e n e b r a k m a k zorunda kalrz. Burada M o z a r t ' n Cosi fan t u t t e ' s i n d e n [Btn Kadnlar Bunu Yapar], ( G e r e e ait) " e l e m e n t l e r i n " uysalca bizim arzularmza karlk vermesi iin arda b u l u n a n o m u h t e e m " S o a v e sia il v e n t o " lsn hatrlamadan edemiyorum: Nazik olsun rzgar, dingin olsun dalga, ve her e l e m e n t karlk versin uysalca arzularmza. 6 1 arzularmzla gereklik arasnda herhangi bir uyuma olmad, onlarn
5

Eer K a n t ' bu ekilde, bir salto mortale'de srar e t m e i h t i y a c n a o d a k l a n a r a k okursak, o z a m a n o t o n o m i ve atlmlk/mesuliyetsizlik yersizleir: z n e n i n atlmtk/mesuliyetsizlii t a m d a o n u n o t o n o m i s i n i n k o u l u d u r . Burada L a c a n ' m " H e p s i - d e i l " m a n t n a bavurmalyz: asl o t o n o m i n i n k o n u m u " B e n h e r e y d e n s o r u m l u y u m " deildir,, o n d a n ok, " b e n i m sorumlu o l d u u m h i b i r ey y o k " t u r , b u n u n da kart " H e p s i n d e n b e n s o r u m l u deilim"dir: t a m olarak, H e p s i n i t o p t a n g r e m e d i i m iin, k e n d i m i s o r u m l u l u u n d a n m u a f t u t a b i l e c e i m h i b i r ey yoktur. ( V e tabii, t a m tersi: eer h e r eyden sorumluysam, o zaman b e n i m sorumlu o l a m a y a c a m bir ey olmaldr.) O l u m s a l l n ahlaki e t k i n l i k t e i n d i r g e n e m e z olduu tezinin baka bir y n de, "olmas zorunlu olan" [musr] "olmas gerekeri'den [ought] sonsuza d e k ayran yarktr: "Olmas gereken ile olmas zorunlu olan ilikisi, en iyisi ile sadece ilikisi gibidir." 6 '

Yapmaya zorunlu o l d u u m u z eye s e e n e k l e r i n uzun ve kaygl bir d e e r l e n d i r m e s i n d e n s o n r a ularz, ve " h a k k n d a kararsz kalsak da, ve farkl s e e n e k l e r i n b y k yararlarn o k ak bir ekilde grsek de o i n a n c a s a h i p olabiliriz." 6 1 Bu ayn z a m a n d a ynl e n d i r m e uzamn aar, tpk pazarlk e d e n l e r d e n biri ya da ak szl bir antajc, " n e yazk ki," b u n u n o n a tatsz bir e y l e m d e b u l u n m a k t a n baka bir s e e n e k b r a k m a d n syledii zaman olduu gibi. Bu k o n u m u n sahtelii, bir ey y a p m a y a "zorunlu o l d u u m u z " z a m a n , bizi t a r t m a srkleyen d u r u m u m u z u n snrlar i i n d e , " b u n d a n baka bir ey y a p a m y o r " bir h a l d e olmaymzda yatar: bir i n s a n n k a r a k t e r i sadece yapmas g e r e k e n i yapyor olmas olgusunda deil, ayn z a m a n d a "o snrlarn y e r i n d e , i n s a n n bazen t a r t m n k e n d i s i araclyla, i n s a n n baz eyleri y a p a m a d n ve baka eyler yapmaya zorunlu o l d u u n u b e l i r l e y e b i l m e s i n d e " ortaya kar. 6 4 Ve b e n k a r a k t e r i m d e n de s o r u m l u y u m d u r , yani, b e n i baz eyleri y a p m a k t a n a l k o y a n ve baka eyleri yapmaya sevk e d e n k o o r d i n a t l a r n s e i m i n d e n . Bu da bizi L a c a n c eylem fikrine getiriyor: bir e y l e m d e , t a m d a y a p a m a y a c a m v e y a p m a k zorunda o l d u u m k o o r d i n a t lar y e n i d e n t a n m l a r m . Lacan sylerseke t i i n G e r e e ait o l d u u n u sonul bir ontolojik zemini n e srd olmayan, zaman, uucu -Kant terimlerle fenpmenal zamansal

gerekliimizin iinde, g r e v i n koulsuz t a l e b i n i n , Ebediyle ( n o u m e n a l ) tek temasmz o l d u u n u iddia e t m i y o r mu? Yani sorun basite " O l m a s G e r e k e n " i n [ought] " 0 1 a n " n [is] i i n d e n , Varln o l u m l u d z e n i n d e n nasl kt, ya da e t i k o l a n Varln dzen i n e dsal - i n d i r g e n e m e z - bir ey olarak n e s r m e k deildir (Levinas " t e V a r l k " bal), ontoloji "Olmas Gerekenini Yarln dzeni i indeki-.yeridir: tam bir etik boyut hangi iinde bir e p i f e n o m e n ' e Se/n' indirgenmeden olgusall olasdr ( O l m a s G e r e k e n ' i basite ayran yar nasl

bilgimizin snrlamas sayan S p i n o z a ' n n slubuyla)? Baka deyile, Varl " O l m a s GerekeV'den, So//en'den, norm alanndan aabileceimizi sormak yanltcdr: b u r a d a ek bir " s e n t e z e " gerek y o k t u r - sorulmas g e r e k e n soru, d a h a ok, udur: Sollen b o y u t u Varln orta y e r i n d e nasl ortaya kyor, Varln o l u m l u l u u " O l m a s G e r e k e n " i nasl t e h l i k e y e dryor? Yarn nasl ortaya ktna ilikin bu a k l a m a z a t e n a r a n a n sentezdir, tpk psikanalizin yerine "psikosentez"i g e i r m e n i n anlamsz olmas gibi - psiko-analiz z a t e n bu "sentez"dfr.

uyumazlklarnn i n d i r g e n e m e z olduu, arzularmzn k e n d i l e r i n i n h i b i r ekilde nazik olmad, iddetle p a t l a m a y a eimli olduklar ve bu yzden G e r e i d a h a da iddetli bir y a n t v e r m e y e kkrttklar gibi bir kukuyla d e s t e k l e n e n bir ar.

POLTK EKONOMNN ELETRSNN PARALAKSI

bakalar iin yararl emekse o zaman gerekten emek olduu iin ve o n u n iin de sadece eer soyut genel emekse yararl olduu iin bir maldr. Bu yzden, demirin al m cezbettii k o n u m u , mallar dnyasndaki o k o n u m u bulmak demirin ya da sahibinin hedefidir. A m a eer sat, basit dolamn bu zmlemesinde varsaydmz gibi, edim sel olarak gerekleirse, o zaman bu glk, yani maln sako mortale'si, almn. Hu yabanclamann -yani kendisi iin bir kullanm deerine sahip olmad bir kiiden kendisi iin bir kullanm deerine sahip olduu birine geiinin- bir sonucu olarak, bir ton demirin aslnda bir kullanm deeri olduu ortaya kar ve fiyat e zamanl olarak gerekleir, sadece basite hayali altn gerek altna evrilir. 6 6 Bu K a r a t a n i ' n i n t e m e l K a n t / a n t i - H e g e l c i vurgusu: bir m a l n satlmasn, ve byle e e t k i n bir ekilde mal o l m a s n salayan h a m l e , D e e r i n ( k a v r a m n n ) ikin bir k e n d i ni gelitirmesi deil, Kierkegaardc i m a n sramasyla karlatrlabilen bir sako im >r ra/e, k u l l a n m deeriyle deiim deeri arasndaki, duyarlkla anlay arasndaki Kant sentezle karlatrlabilir o l a n geici krlgan bir "sentez"dir: h e r iki d u r u m d a da, iki i n d i r g e n e m e z dsal dzey bir araya getirilmitir. 6 7 T a m d a bu nedenle, Marx balangtaki (Grundrisse elyazmalarnda g r n e n ) projeyi, H e g e l c i bir yolla, deiim deeriyle k u l l a n m deeri arasndaki ayrm Deer k a v r a m n n k e n d i s i n d e n " t r e t m e " projesini bir yana b r a k t : Kapitalde, iki b o y u t arasndaki ayrm, "bir e m t i a n n ikili k a r a k t e r i , " balang n o k t a s d r . S e n t e z i n , varln bir y k l e m o l m a d n (yani, bil m e v c u d i y e t i n kavramsal y k l e m i n e i n d i r g e n e m e d i i n i ) s a v u n a n K a n t ' t a olduu gibi, ya da bir n e s n e y e ait ismin referansnn bu ismin ieriine, o n u n belirttii zelliklere yerletirilemeyeceini te bu yzden, savunan Marx'n Saul Kripke'nin kendini Naming and Necessity'sinde konulandrmasnn olduu gibi, i n d i r g e n e m e z bir ekilde dsal o l a n bir eye d a y a n m a s gerekir, KapitaFinin Darstellungu Hegelci referanslarla d o l u olduu h a l d e , 6 8 KapitaFin h a r e k e t tarz H e g e l c i Fikrin (ya da R u h u n ) dairesel h a r e k e t t a r z n d a n o k farkldr: M a r x ' n zerinde d u r d u u ey, bu h a r e k e t i n h i b i r z a m a n k e n d i n e yetiememesi, h i b i r z a m a n b o r c u n u tahsil e d e m e m e si, zmnn sonsuza d e k ertelenmesi, krizin onun gibi, en d e r i n esi olmasdr bir (KapitaFin oaltr: Hegelci betimleyici sluba kar koymayan ... Kapitalhedefi asndan kendini Hegelci felsefeden ayrr. KapitaFin sonu hibir zaman "mutlak T i n " deildir. Kapital, sermayenin, dnyay rgtlese de, kendi snrnn tesine geemediini ortaya koyar, K e n d i n i s n r n n t e s i n d e gerekletirmek isteyen sermayenin/akln hastalkl d r t s n n Kant bir eletirisidir bu. 6 ' A d o m o ' n u n da, Hegel zerine Inceleme'de, Flegel'in sistemini eletirel bir ekilde h i deyemeyecei borlarla yaayan bir sistem olarak, ayn "finansal" terimlerle n i t e l e m i o l d u u n u b e l i r t m e k ilgintir. Ve ayn " f i n a n s a l " metafor genellikle dilin Btnnn, Adomo'nun syleyecei Doru-deil olduunun

Bylece, K a n t ' n t e m e l Hegelci dzeltmesi, akln ( k u r a m s a l , pratik, estetik) a l a n n n z n e n i n y a k l a m n d a k i k a y m a araclyla, yani " p a r a n t e z e a l m a " araclyla o r t a y a kmasdr: b i l i m i n nesnesi a h l a k i ve estetik yarglarn p a r a n t e z e alnmasyla ortaya kar; a h l a k i a l a n biliselkuramsal ve estetik kayglarn p a r a n t e z e alnmasyla ortaya kar; ve estetik a l a n k u r a m s a l ve ahlaki kayglarn p a r a n t e z e alnmasyla ortaya kar. Szgelimi, a h l a k i ve estetik kayglar p a r a n t e z e alrsak, i n s a n zgr o l m a y a n , t m y l e n e d e n s e l b a l a n t n o k t a s t a r a f n d a n k o u l l a n m olarak grnr; eer, tetsin e , kuramsal kayglar p a r a n t e z e alrsak, o zgr o t o n o m bir varlk olarak grnr. Bylece atklar eyletirilmemelidir, atkl k o n u m l a r z n e n i n yaklamndaki kaymalar araclyla ortaya kar. 6 ' Fakat, K a r a t a n i ' n i n c a n alc atlm, o n u n bu tr bir paralaks M a r x o k u m a s n a uygulamas, M a r x ' i n k e n d i s i n i bir K a n t olarak o k u m a s m d a d r . " F r e u d ' u n e n e r j e t i i n i n yerine p o l i t i k e k o n o m i y i k o y d u m , " dedi L a c a n XVII. Seminerde - bu sylediini g e r e k t e n kastediyor muydu? " P o l i t i k E k o n o m i n i n Eletiris i " n d e , M a r x , "klasik" politik e k o n o m i y l e ( R i c a r d o v e o n u n deerin e m e k k u r a m felsefi aklcln karl o l a n ey) d e e r i n saf tzsz ilikisiz bir m e v c u d i y e t e n e o k l a sik i n d i r g e n m e s i (Bailey - felsefi a m p i r i s i z m i n karl) a r a s n d a k i kartl ele alrk e n , bu kartl " p a r a l a k s " baka ynelik K a n t atlm tekrarlayarak zen o n u K a n t bir atk gibi ele alr, b u n u n a n l a m , d e e r i n d o l a m n dnda, r e t i m i n iind e , v e d o l a m n i i n d e yaratlmas gerektiiydi. Marx-sonras " M a r k s i z m " - o n u n , h e m Sosyal D e m o k r a t h e m de K o m n i s t , h e r iki versiyonu da - bu " p a r a l a k s " perspektifini kaybetti ve dei-toku ve t k e t i m i n " y a n l t c " a l a n n a kar r e t i m i n tek tarafl doruluk sahas olarak y c e l t i l m e s i n e doru geri ekildi, K a r a t a n i ' n i n vurgulad gibi, m a l fetiizmi k o n u s u n d a , eyletirme k u r a m c l a r n n hepsi, h a t t a g e n L u k c s ' t a n A d o r n o ' y a ve Fredric J a m e s o n ' a dek en sekin olanlar bile bu tuzaa der: d e v r i m c i h a r e k e t i n y o k l u u n u d e e r l e n d i r m e tarzlar, t k e t i m c i t o p l u m u n ifalleri ve/veya kltrel h e g e m o n y a n n ideolojik g l e r i n i n y n l e n d i r m e s i y z n d e n iilerin b i l i n c i n i n b u l a n m olduu eklindedir, bu yzden de eletirel a l m a n n o d a k n o k t a s " k l t r e l eletiriye" k a y m a l d r ("kltrel s a p m a " d e n e n ey) - iileri burjuva ideolojisinin bys a l t n d a t u t a n ideolojik (ya da libidinal - Batl M a r k s i z m d e psikanalizin a n a h t a r roln n k k e n i b u d u r ) m e k a n i z m a l a r n ifa edilmesi. M a r x ' i n m a l - b i i m i z m l e m e s i n i ayrntl bir ekilde o k u y a n K a r a t a n i , paralaks yarn almaz srarn, bir r n n k e n d i s i n i bir mal o l a r a k n e srebilmesi iin tamamlamas g e r e k e n sako mortale'de bulur:

iareti), bu yzden de h a r e k e t " s a h t e s o n s u z l u k l a r d a n " biridir, sonsuza d e k k e n d i n i

Fiyat [altn olarak ifade edilen demirin fiyat), bir yandan o demirde ierilen emekzaman miktarn, yani o n u n deerini belirtirken, ayn zamanda demiri altna evirmek, yani demirde ierilen emek-zamana evrensel toplumsal emek-zaman biimini vermek yolundaki dindarca istei gsterir. Eer bu dnm gerekleemezse, o zaman demirin t o n u sadece bir mal deil ayn zamanda bir rn de o l m a k t a n kar; nk, sadece sahibi iin bir kullanm deeri olmadndan, yani sahibinin emei sadece eer

kendisi iin d e kullanlr - bakalar gibi, B r i a n R o t m a n d a a n l a m h e p " g e l e c e k t e n dn alman," sonsuza-dek-ertelenen tatmin-vaadine d a y a n a n bir ey olarak t a n m l a m t r . 7 0 Yani: paylalan a n l a m nasl ortaya kar? A l b e r t S c h t z ' n "karlkl i d e a l l e t i r m e " dedii ey araclyla: zneler durmakszn "biz h e p i m i z 'ku' d i y e r e k ayn eyi mi kastediyoruz?" k r d m n , b a s i t e sanki ayn eyi kastediyorlarm gibi yaparak, nvarsayarak, s a n a r a k zer. Bu " i m a n sramas" o l m a d a n dil olmaz. Bu n v a r s a y m , bu " i m a n sramas," H a b e r m a s c bir r u h l a , yani dilin ileyiinin iine ina edilmi normatiflik olarak, k o n u m a c l a r n arayaca (aramas g e r e k e n ) ideal olarak a n l a l m a m a l d r ; bir ideal o l m a k t a n ok uzak bir ekilde, bu n v a r s a y m kurgudur, dili d e s t e k l e y e n bir sanki.. ,'dir - t a m anlamyla, bilginin ilerleyiinde t e k rar t e k r a r a l t n n oyulmas gerekir. Dolaysyla, bu n v a r s a y l a n sanki ., e n a z n d a n d e r i n bir ekilde normatiflik kartdr. Bir H a b e r m a s c b u n a idealin, dile k a y d e d i l e n n o r m u n , yine d e k u r g u n u n i i n d e artk bir kurgu olmayaca h a l olduu y a n t n verebilir - bu iinde, przsz bir iletiimde, z n e l e r i n aslnda ayn eyi kastedecei bir h a l dir. Fakat bu y a n t asl n o k t a y gzden karr, sadece ve b a s i t e byle bir h a l i n eriilmez (ve ayrca arzulanmaz) olmas deildir bu n o k t a , z n e l e r i n ayn eyi kastettiklerini kabul e t m e l e r i n i salayan " i m a n sramas'Yn n o r m a t i f bir ieriinin olmas bir yana, d a h a fazla a y r n t l a n d r m a y engelleyebilecek olmasdr - szde zaten s a h i p olduumuz bir ey iin n e d e n abalayalm? Baka deyile, bu sanki . . . ' n i n normatiflik olarak o k u n m a s , " i m a n s r a m a s " n n , t a m da olgulara ters d e n bir kurgu olmas l s n de, h e m zorunlu h e m d e r e t k e n (iletiimi salayan) bir ey o l d u u d u r : o n u n "doruluk etkisi," o n u n iletiimi salamak gibi o l u m l u rol, t a m da doru o l m a m a s n a , doruca kurguya s r a m a s n a d a y a n r - o n u n k o n u m u normatif"deildir n k dilin gszletirici kilidini, o n d a k i sonul g v e n c e eksikliini, arayacamz eyi zaten lanm bir ey olarak sunarak krar." * tamam-

m i n d e , p a r a b i i m i n d e d o l a m n basit bir merkezi h a l i n e gelir - o n u n sonsuzca o k o l a n m e r k e z l e r i n d e n biridir, o n u n i i n d e ii o l m a zellii s n e r . 1 1 Yani sermaye, y e n i d e n r e t i m e v r i m i n i t a m a m l a m a k zere, r o l l e r i n t e r s i n e evrildii bu kritik n o k t a d a n gemelidir: "art-deer ilke olarak s a d e c e iiler t a r a f n d a n t o p l a m da r e t t i k l e r i eyi satn a l r k e n g e r e k l e t i r i l m e k t e d i r . " " Bu n o k t a K a r a t a n i iin h a y a t i n e m d e d i r : g n m z d e k i s e r m a y e y n e t i m i n e kar k m a k iin t e m e l destei salar: p r o l e t e r l e r i n saldrlarnn odak n o k t a s olarak, sermayeye bir alc konumunda yaklatklar, ve b u n a bal olarak, s e r m a y e n i n o n l a r a fayda salamaya zorland tek noktay belirlemeleri doal deil midir? "iler h e r h a n g i bir ekilde zne oluyorlarsa, sadece t k e t i c i y k e n o l m a k t a d r l a r . " 7 4 Bu paralaks d u r u m u n u n belki de en u rneidir: ii-reticinin v e t k e t i c i n i n k o n u m u b i r b i r i n d e n uzaklklarnda, birini d i e r i n i n " d a h a d e r i n doruluu" olarak n e k a r m a d a n i n d i r g e n e m e z olarak k a b u l e d i l m e lidir. 7 5 (Ve, bu arada, D e v l e t Sosyalizminin planl e k o n o m i s i , t a m da t k e t i c i l e r e zorunlu mallar salamakta baarsz olarak, k i m s e n i n gerek duymad ya da istemedii eyleri r e t e r e k , t k e t i m i n yerine r e t i m i n e kararak k o r k u n bir bedel d e m e m i iniydi?) 7 0 Bu da bizi K a r a t a n i ' n i n t e m e l t e m a s n a getirir: finansal-speklatif kar e d e n sermayeyle retici e t k i n l i e girmi k a p i t a l i s t l e r i n "tzsel" e k o n o m i s i n i n ( e n azndan, proto-Faist) kartln t m y l e reddetmeliyiz: k a p i t a l i z m d e , r e t i m sreci, d a h a fazla paray m e y d a n a k a r t a n p a r a n n speklatif s r e c i n d e d o l a m b a l bir yoldur sadece yani, kr e t m e m a n t ayn z a m a n d a s o n a a m a d a r e t i m i d e v r i m c i l e t i r m e v e geniletmeye y n e l i k kesintisiz d r t y d e s t e k l e y e n eydir:

G n m z d e e k o n o m i s t l e r i n byk ksm kresel finans s e r m a y e s i n i n speklasy o n u n u n "tzsel" e k o n o m i d e n k o p t u u k o n u s u n d a uyarlarda b u l u n u r . Fakat, gzden kardklar ey, m e v c u t tzsel e k o n o m i n i n de yanlsamayla ilerledii, kapitalist e k o n o m i n i n d o a s n n da bu olduudur. 7 7 S o n u olarak, para k o n u s u n d a t e m e l k o n u m vardr: ( 1 ) m e r k a n t i l i s t k o n u m : paraya, "zel bir ey" olarak, d o r u d a n naif fetiist bir iareti olarak gren Ricardo'da inan; (2) para-fetiizmini "klasik basit bir politik yanlsama olarak k e n a r a i t e n ve paray toplumsal olarak yararl e m e k n i c e l i i n i n basit cisimlendii ekliyle burjuva e k o n o m i s i " - burada deer bir m a l a ikin bir ey olarak k a v r a n m a k t a d r ; (3) d e e r i n cnek k u r a m n ve ayrca h e r h a n g i bir "tzsel" deer fikrini r e d d e d e n " n e o k l a s i k " okul: bir m a l n fiyat basite t a l e p l e arz arasndaki e t k i l e i m i n s o n u c u d u r : m a l n baka mallara gre yararllnn bir s o n u c u d u r . Ve K a r a t a n i , M a n c ' n nasl paradoksal bir hiimde, "klasik" R i c a r d o c u deerin e m e k k u r a m n n snrlarn, d e e r i n saf ilikisel k o n u m u zerinde d u r a n ilk " k a b a " e k o n o m i s t o l a n Bailey'i okuyarak krdn vurgulamakta hakldr: deer bir m a l a ikin deildir, bu m a l n b t n dier mallarla nasl iliki k u r d u u n u dile getirir. Bailey bu ekilde M a r x ' n yapsal-biimsel yaklamna, Iir nesneyle o n u n igal ettii yapsal y e r . a r a s n d a k i , y a r k zerinde d u r a n yaklamna (jiden yolu a m t : tpk bir kraln ikin zellikleri y z n d e n deil, i n s a n l a r n o n a bir kral gibi d a v r a n m a s n e d e n i y l e kral olmas gibi ( M a n t n k e n d i rneidir b u ) , bir mal

r e t i m l e dolam sreleri arasndaki gerilim yine paralaksn gerilimidir: evet,, deer r e t i m s r e c i n d e yaratlr; fakat o r a d a , a d e t a , sadece gizil olarak yaratlr, n k sadece r e t i l e n mal satld z a m a n o deer olarak edimselleir ve P-M-P e m b e r i bylece t a m a m l a n r . D e e r i n r e t i m i ve edimsellemesi a r a s n d a k i bu zamansa! yark n e m l i d i r : deer r e t i m d e retilmi olsa bile, dolam s r e c i n i n baarl bir ekilde t a m a m l a n m a s olmasa, stricto sensu h e r h a n g i bir deer yoktur - buradaki zamansallk, ftur anterier'e [gelecekteki gemi z a m a n a ] aittir: deer h e m e n "olmaz", o sadece "olmu olacaktr," geriye dnk olarak edimsellemitir, performatif olarak yasalamtr. r e t i m d e , deer " k e n d i n d e " yaratlr, b u n a karn sadece t a m a m l a n m dolam sreci araclyla " k e n d i i i n " olur. K a r a t a n i r e t i m s r e c i n d e o l m a y a n v e y a r a t l m a y a n K a n t deer atksn byle zer: bu atk o r a d a sadece " k e n d i n d e " yaratlmtr. Ve k a p i t a l i z m i n biimsel demokrasi ve eitlie ihtiya d u y m a s n n n e d e n i b u k e n d i n d e v e k e n d i - i i n yardr: Sermayeyi efendi-kle ilikisinden ayran ey, iinin sermayeyle deiim

d e e r l e r i n i n tketicisi ve sahibi olarak karlamasdr, ve o p a r a n n sahibi bii-

53

da b t n m a l l a r n g e n e l edeerinin biimsel yerini igal ettii iin paradr, szgelimi, a l t n "doal o l a r a k " p a r a olduu iin deil. A m a h e m m e r k a n t i l i s t l e r i n h e m d e o n l a r n Ricardocu eletirmenlerinin "tzc" kalmasna dikkat etmek nemli: Ricardo, elbette, p a r a olarak h i z m e t v e r e n n e s n e n i n "doal o l a r a k " para o l m a d n n farkndayd; parayla ilgili naif batl i n a n l a r a glp geti ve m e r k a n t i l i s t l e r i byl zelliklere ilkel bir ekilde i n a n a n kiiler olarak bir k e n a r a itti; fakat, paray, bir mala ikin o l a n d e e r i n ikincil dsal bir iareti o l m a y a indirgeyerek, yine de deeri doallatrd, o n u bir m a l n d o r u d a n "tzsel" bir zellii olarak k a b u l e t t i . N a i f e r k e n d n e m Sosyalist ve

kar? Belli ki bu biimin kendisi yznden! nsan emeinin h e r t r n n eitlii, rnlerinin h e p s i n i n eit deerlerde olmasnda nesnel olarak ifade edilmitir; emek-gc h a r c a m a s n n o h a r c a m a n n sresiyle llmesi, e m e k rnlerinin deerinin nicelii biimini alr; ve son olarak, emeklerinin toplumsal karakterinin kendisini onaylamasn salayan ey, reticilerin karlkl ilikileri, rnler arasndaki bir toplumsal ilikinin biimini alr. 81 Freud'da, temel aklama Dlerin Ybrumu'nun temel blm olan, "D-al-

P r o u d h o n c u n e r i n i n , para-fetiizmini, b a s i t e h e r bireyin t o p l u m s a l e m e e k a t k s n n m i k t a r n b e l i r t e c e k d o r u d a n bir " e m e k paras" ortaya a t a r a k a m a n e r i s i n i n y o l u n u a a n yanlsama ite buydu. M a r x ile Freud arasndaki kat biimsel benzerliin burada v u r g u l a n m a s gerekiyor. 7 8 te M a r x ' t a n a n a h t a r b l m : i \ Deerin byklnn emek-zamanyla belirlenmesi bu yzden bir srdr, mallarn grece deerlerindeki grnr dalgalanmalarn altna sakldr. Kefedilmesi, rnlerin 1 da, yine de hibir ekilde bu belirlemenin gerekletii kipi deitirmez. 7 ' f~ Politik Ekonomi elbette, eksik bir ekilde olsa da, deeri ve o n u n bykln zmlemi ve bu biimlerin altnda yatan eyi kefetmitir. A m a bir kez bile, emein n e d e n r n n n deeriyle ve emek-zamannn da o deerin byklyle temsil edildiini ; sormamtr. 8 0

m a s " n n e n s o n u n d a k i bir d i p n o t t a sakldr: D a h a n c e o k u r l a r m ak d-ieriiyle gizli d-dncesi arasndaki ayrma altrmay ar g b u l u y o r d u m . D u r m a k s z n b e l l e k t e kald ekliyle y o r u m l a n m a m d t e n savlar v e itirazlar r n e k veriliyordu, v e d y o r u m l a m a n n zorunluluu gz ard ediliyordu. A m a artk, a n a l i s t l e r i n s o n u n d a ak d n yerine o n u n y o r u m yoluyla elde e d i l e n a n l a m n geirmeyi k a b u l e t m i olduu bir d n e m d e , birou, i n a t bir ekilde s a p l a n p kaldklar b a k a bir su ilemektedir. D n z n o n u n gizli i e r i i n d e ararlar, ve bu arada gizli d-dnceleriyle dalmas arasndaki ayrm gzden karrlar. D t e m e l d e zel bir d n m e tarzmzdan baka ey deildir, uyku h a l i n i n koullar sayesinde m m k n olur. Bu b i i m i r e t e n ey d-almasdr ve sadece o d n zdr - o n u n t e k i l l i i n i n tek aklamas. 8 2 Bu yzden M a r x ' i R i c a r d o ' d a n ve o n u n g r n m d e n ze g e m e h a m l e s i n i yapm o l a n

] deerlerinin byklnn belirlenmesinden basit ilineksellik grnmn kaldrsa

nsann, endstrisi araclyla, Doa tarafndan ekillendirilmi malzemenin biimlerini, kendisine yararl olacak ekilde deitirdii gn gibi apaktr. Szgelimi, t a h t a n n biimi, o n d a n bir masa yaplnca deiir. Yine de, her eye ramen, masa o sradan, gndelik ey, t a h t a olmaya devam eder. Ama, bir mal olarak n e kar kmaz, akn bir eye dnr. Sadece yerde ayaklar stnde durmakla kalmaz, b t n dier mallarla ilikisinde, ba zerinde de durur ve t a h t a beyninden grotesk fikirler, "masada ruh armaktan" ok daha harika fikirler gelitirir. Mallarn mistik karakteri, yleyse, onlarn kullanm-deerlerinden kaynaklanmaz. Tpk deerin belirleyici etkenlerinin doasndan kmad gibi. n k , daha en bata, emein, ya da retici etkinliklerin yararl trleri ne kadar eitli olursa olsun, onlarn insan organizmasnn ilevleri olduu, ve bu tr her ilevin, doas ya da biimi ne olursa olsun, znde insan beyninin, sinirlerinin, kaslarnn vb. harcamas olduu fizyolojik bir olgudur. kincisi, deerin niceliksel belirlemesi iin zemin almasn oluturan ey asndan, yani, o h a r c a m a n n sresi, ya da emein nicelii asndan, o n u n niteliiyle nicelii arasnda elle tutulur bir fark olduu aktr. T o p l u m u n her halinde, geim aracn retmek iin h a r c a n a n emek-zaman mutlaka insanlk yararna olur, a m a bu yarar farkl geliim aamalarnda eit kazan getirmez. Ve son olarak, insanlardan biri yle ya da byle bir teki iin almaya balad a n d a n itibaren, emek toplumsal bir biim alr. yleyse, n e d e n , mal biimini alr almaz, emek r n n n bilmecemsi karakteri ortaya

Solcu a r d l l a r n d a n ayran yark, yani takas a l a n n a d u y u l a n h a y r a n l k l a o n u n gizli ekirdei o l a n r e t i m s a h a s n a d u y u l a n hayranl ayran yark k o n u s u n d a ar dikkatli olmamz gerekir; M a r x ' i n t e m e l h a m l e s i kar h a m l e d i r , b i i m i n k e n d i srrna ekilmek. T e m e l n o k t a b i i m l e k r o l m a m a k , biimi "basit bir b i i m e " i n d i r g e m e k , yani gizli zn bu b i i m e nasl ihtiya d u y d u u n u , b i i m i n k e n d i s i n i n nasl zsel o l d u u n u gzden k a r m a m a k t r . F a k a t , e k o n o m i y l e p o l i t i k a a r a s n d a k i paralaks, e n u Marksist paralaks deil midir - m a l l a r n m a n t n a s a h i p " p o l i t i k e k o n o m i n i n eletirisi"yle, a n t a g o n i z m a m a n t n a sahip politik m c a d e l e a r a s n d a k i paralaks? H e r iki m a n t k d a "aknsal"dr, sadece o n t i k - a m p i r i k deildir; ve h e r ikisi de b i r b i r i n e i n d i r g e n e m e z . E l b e t t e ikisi de birbirini iaret e d e r (snf m c a d e l e s i e k o n o m i n i n k a l b i n e kaydedilmitir, a m a eksik, t e m a t i k letirilmemi kalmas gerekir - Kapital, cilt I H ' n elyazmasnn b i r d e n b i r e b u n u n l a sona erdiini h a t r l a y n ; ve snf m c a d e l e s i s o n a a m a d a e k o n o m i k g ilikileri " h a k k n d a d r " ) , a m a t a m d a b u karlkl ima h e r h a n g i bir d o r u d a n t e m a s engelleyecek ekilde b k l m t r ( p o l i t i k m c a d e l e n i n e k o n o m i k " k a r l a r n " basit bir ayna g r n t s n e d o r u d a n evirisi baarsz o l m a y a m a h k u m d u r , tpk e k o n o m i k retim a l a n n n , a l t t a y a t a n t e m e l o l u t u r u c u bir politik s r e c i n ikincil, "eyletirilmi" bir l o t u l a m a s n a i n d i r g e n m e s i n d e o l d u u gibi). A l a i n Badiou, J a c q u e s R a n c i r e v e E t i e n n e Balibar'n, Marksist o l m a k t a n ok

J a k o b e n o l a n "saf politikas", byk rakibi, A n g l o - S a k s o n K l t r n c e l e m e l e r i ve o n l a r n t a n n m a m c a d e l e l e r i n e o l a n o d a k l a n m a s y l a , e k o n o m i a l a n n n yozlamasn paylar. Yani: Politik alann btn yeni Fransz (ya da Fransz ynelimli) k u r a m l a r n n , B a l i b a r ' d a n R a n c i r e v e Badiou'ya, o n d a n Laclau v e Mouffe'ye h e p sinin, h e d e f ald ey - g e l e n e k s e l felsefi terimlerle sylersek- e k o n o m i a l a n n n ( m a d d i r e t i m i n ) " o n t o l o j i k " saygnlktan y o k s u n bir " o n t i k " a l a n a indirgenmesidir. Bu ufukta, Marksist "politik e k o n o m i eletirisi"ne yer y o k t u r : m a l e v r e n i n i n yaps ve M a r x ' i n /Cap/ra/Mndeki sermaye sadece snrl bir a m p i r i k a l a n a ait deildir, bir t r toplumsal-aknsal a priori, t o p l u m s a l ve politik ilikilerin t o p l a m n y a r a t a n matrikstir. E k o n o m i y l e politika arasndaki iliki s o n a a m a d a n l "iki surat ya da bir vazo" adl grsel p a r a d o k s t a k i ilikidir: i n s a n ya iki surat grr ya da bir vazo, ikisini b i r d e n grmez h i b i r z a m a n - seim yapmas gerekir. A y n ekilde, i n s a n ya politik o l a n a o d a k l a n r ve e k o n o m i alan a m p i r i k " m a l l a r n h i z m e t e s u n u l m a s n a " indirgenir, ya da i n s a n e k o n o m i y e o d a k l a n r v e p o l i t i k a bir g r n m l e r t i y a t r o s u n a , gelikin K o m n i s t ( y a j l a t e k n o k r a t i k ) t o p l u m u n , Engels'in deyiiyle, " i n s a n l a r n i d a r e s i n i n " "eylerin idaresi" i i n d e kaybolaca t o p l u m u n geliiyle o r t a d a n k a l k a c a k o l a n geici bir f e n o m e n e indirgenir. M a r k s i z m i n " p o l i t i k " eletirisi (politikay b i r t a k m a l t t a y a t a n " n e s n e l " sosyoe k o n o m i k srelerin " b i i m s e l " bir ifadesine indirgersek, b t n politik a l a n n kurucusu o l a n aklk ve b e k l e n m e d i k l i i kaybederiz iddias) bu yzden tersiyle d e s t e k l e n melidir: ekonomi alan tam da biimiyle politikaya indirgenebilir - e k o n o m i n i n ( t o p l u m s a l n belirleyici biimi olarak e k o n o m i n i n ) b i i m i n i n bu dzeyi Fransz "politik p o s t - M a r k s i s t l e r i n i n " e k o n o m i y i o l u m l u t o p l u m s a l a l a n l a r d a n b i r i n e indirgedikleri z a m a n kardklar eydir. Badiou'da, bu saf " p o l i t i k a " fikrinin kk, yani t a r i h , t o p l u m , e k o n o m i , D e v l e t , h a t t a Parti'ye gre radikal bir ekilde o t o n o m o l a n kk, o n u n Varlk ve O l a y arasndaki kartldr - Badiou b u r a d a "idealist" kalr. M a d d e c i bir bak asndan,' bir O l a y " h i l i k t e n " kar, Varln zgl bir k m e l e n m e s i i i n d e kar - bir O l a y uzam iki varlk arasndaki m i n i m a l " b o " mesafedir, bu yarn arasndan parlayan "teki" boyuttur. Paralaks, paranteze almann kendi kendisinin nesnesini retmesi demektir bir b i i m olarak " d e m o k r a s i " a n c a k e k o n o m i k ilikilerin dokusuyla birlikte politik d e v l e t a y g t n n ikin m a n t n da p a r a n t e z i i n e aldmz z a m a n ortaya kar: ikisinin de soyutlanmas gerekir; ekonomik srelere e t k i n bir ekilde ilitirilmi ve d e v l e t aygtlarna baml klnm i n s a n l a r n soyut birimlere i n d i r g e n m e s i gerekir. A y n ey " e g e m e n olma mant", i n s a n l a r n baml klma aygtlar tarafndan d e n e t l e n m e / y n l e n d i r i l m e tarzlar iin de geerlidir: bu iktidar m e k a n i z m a l a r n aka ayrt e d e b i l m e k iin, s a d e c e d e m o k r a t i k i m g e l e m d e n deil ( F o u c a u l t ' n u n i k t i d a r n m i k r o fizii z m l e m e l e r i n d e , ayrca L a c a n ' n XVIII. Seminer'deki iktidar z m l e m e s i n d e yapt gibi), ayn z a m a n d a e k o n o m i k ( y e n i d e n ) r e t i m s r e c i n d e n d e soyutlamahyz. S o n olarak, e k o n o m i k ( y e n i d e n ) r e t i m i n zgl alan, eer m e t o d o l o j i k olarak d e v l e t i n ve p o l i t i k i d e o l o j i n i n s o m u t varln p a r a n t e z e alrsak o r t a y a kar - M a r x e l e t i r m e n -

lerinin M a r x ' n " p o l i t i k e k o n o m i eletirisi"nin bir iktidar v e d e v l e t k u r a m n d a n yoksun o l d u u n d a n y a k n m a s n a a m a m a k gerek. Ve, e l b e t t e , b u r a d a k a n m a k g e r e k e n tuzak t a m d a paralar d e m o k r a t i k ideoloji, i k t i d a r n u y g u l a n m a s y e e k o n o m i k v y e n i d e n ) r e t i m o l a n btnsellii f o r m l l e n d i r m e y e almaktr: eer h e p s i n i gr a l a n n d a t u t m a y a alrsak, s o n u n d a h i b i r ey grmeyiz; k o n t u r l a r gzden kaybolur. Bu p a r a n t e z e a l m a sadece epistemolojik deildir, M a r x ' n "gerek s o y u t l a m a " dedii eyi ierir: iktidar v e e k o n o m i ilikilerinden s o y u t l a m a t a m d a d e m o k r a t i k srecin edimselliine yazlmtr, ve benzeri. K a r a t a n i ' n i n d e e r l e n d i r m e s i , etkileyici d e olsa, bir dizi eletirel n o t drr. O n u n e k o n o m i k m o d e l olarak L E T S ' i (Yerel T a k a s T i c a r e t S i s t e m i ) s a v u n m a s a s n d a n baklrsa, K a r a t a n i ' n i n iyiden iyiye farknda olduu o t u z a k t a n nasl k a n d n grmek gtr: artk bir feti o l m a y a c a k , a m a sadece " e m e k paras" o l a r a k h i z m e t e d e cek o l a n para, yani t o p l u m s a l r n e h e r b i r e y i n k a t k s n b e l i r t e n saydam bir takas arac gibi bir t u z a k t a n . D a h a s , K a r a t a n i ' n i n Marksist art-deer ve s m r fikrini d e e r l e n d i r m e s i , t u h a f bir ekilde, M a r x ' n e m e i n s t a n d a r t deer k u r a m n t m y l e goz ard ettii iin yetersizdir: iiler o n l a r a tam deerlerinin denmemesiyle smrlmezler - cretleri ilke olarak "adildir," o n l a r a sattklar m a l n t a m deeri d e n i r ("igc"); b u r a d a a n a h t a r , d a h a ok, b u m a l n k u l l a n m - d e e r i n i n biricik olmas, k e n d i d e e r i n d e n d a h a byk yeni bir deer r e t m e s i d i r ve bu art da kapitalistlere ayrlr. K a r a t a n i , t e r s i n e , smry deer sistemleri arasndaki fiyat farknn bir r n e i n e indirger: srekli t e k n o l o j i k y e n i l e n m e y z n d e n , kapitalistler, e m e k rnlerin f s a t a r ve iilerine d e m e k zorunda o l d u k l a r n d a n d a h a fazlasn kazanabilirler - kapitalist s m r bylece yapsal olarak farkl yerlerde alp s a t a n t c c a r l a r n e t k i n l i i n i n ayns o l a r a k belirlenir, r e t k e n l i k t e farkllk saladklarnda, ayn r n n b u r a d a (satn aldklar yerde) o r a d a (sattklar yerde) o l d u u n d a n d a h a ucuz olmas olgusunu smrrler: S a d e c e deer sistemleri arasnda fiyatta bir farkllk olduu yerde: A (igcn sattklar zaman) ve' B (mal satn aldklar z a m a n ) , art-deer gerekleir. Bu grece art-deer d e n e n eydir. Ve bu sadece srekli teknolojik yenilikle salanr. Bu yzd e n insan endstri sermayesinin de art-deerini iki farkl sistem arasndaki gedikte kazandn saptar. 3 ' Belki bu snrlamalar Karatani'nin Kantlnn zorlamalarnda yatmaktadr.8,1

K a r a t a n i para atksna " a k n s a l " z m n n e r d i i z a m a n ( h e m p a r a olacak h e m de para o l m a y a c a k bir X'e ihtiyacmz v a r ) ; bu z m iktidara ayrca y e n i d e n uygulad z a m a n (bir m i k t a r merkezi iktidara ihtiyacmz var, a m a " k e n d i n d e " ktidar o l m a y a n bir tz h a l i n d e fetiletirilmi o l m a s n ) ; ve aka D u c h a m p ' l a yapsal a n a l o ji k u r d u u z a m a n (bir n e s n e i k i n zellikleri y z n d e n deil, basite yap i i n d e belli bir yer igal ettii iin s a n a t eseri olduu z a m a n ) ; b t n b u n l a r t a m o l a r a k deilse de L e f o r t ' u n demokrasiyi i i n d e k t i d a r n y e r i n i n b a l a n g t a b o olduu, v e b u yerin sadece geici olarak seilmi temsilcilerle d o l d u r u l d u u bir p o l i t i k dzen eklinde

k u r a m l a t r m a s y l a r t m y o r m u ? Bu e r e v e d e , K a r a t a n i ' n i n aka t u h a f olan, bizi k i m i n y n e t e c e i n i b e l i r l e m e y o r d a m n d a , seimleri piyangoyla birletirme fikri bile g r n d n d e n d a h a gelenekseldir ( k e n d i s i a n t i k Y u n a n ' d a n b a h s e d e r ) : paradoksal olarak, b u H e g e l ' i n m o n a r i kuramyla a y n a m a c a h i z m e t eder. ... Burada Karatani burjuvazinin diktatrlyle proletaryann diktatrl a r a s n d a k i fark iin kulaa delice g e l e n bir t a n m n e r m e gibi k a h r a m a n c a bir risk alr: "Eer gizli oy pusulasyla evrensel oy h a k k , yani p a r l a m e n t e r d e m o k r a s i , burjuvazinin diktatrlyse, p i y a n g o n u n k u l l a n l m a s d a p r o l e t a r y a n n d i k t a t r l saylmaldr." Bu ekilde, "merkez ayn zamanda hem vardr hem yoktur."
S6 m

C i m r i n i n b u delilii y i n e d e basite " n o r m a l " k a p i t a l i z m i n ykseliiyle, y a d a o n u n patolojik sapmasyla o r t a d a n k a y b o l a n bir ey deildir. O d a h a ok o n a ikindir: cimri e k o n o m i k krizde zafer a n n yakalar. Bir krizde, - y l e sanlsa d a - deer k a y b e d e n para deildir, ve mallarn "gerek" deerine b a v u r m a m z gerekir; mallarn kendileri ("gerek [kullanm-]deerin" c i s i m l e n m e s i ) yararsz h a l e gelir, n k o n l a r alacak kimse y o k t u r . Bir krizde, para aniden ve h e m e n basit n o m i n a l eklini, bir hesap paras eklini kaybeder, nakit paraya dnr. Dnyevi mallar artk o n u n yerini alamaz. Mallarn kullanm deeri deersiz hale gelir, ve deerleri kendi deer biimleri karsnda kaybolur. Refahla sarho olan ve kibirle k e n d i n d e n emin olan burjuva, parann saf hayali bir yaratm olduunu ilan etmitir. "Mallar sadece para," demitir. A m a artk dnya piyasalarnda b u n u n tam tersi bir lk yanklanr: sadece para bir maldr. ... Bir krizde, mallarla onlarn deer-biimi arasndaki antitez, para, mutlak bir eliki dzeyine kartlr.*
9 1

b o bir yer, aknsal bir X

olarak var olur, ve tzsel o l u m l u bir m e v c u d i y e t olarak var olmaz. A m a bu da, aslnda, " k t i d a r fetiizminin" altn oymaya yeter mi? H e r h a n g i bir bireyin geici olarak ktid a r n yerini igal e t m e s i n e izin verilirse, fetiist i n k a r n n l m a n t n a bal olarak, k t i d a r n karizmas o n a balanr: " B u n u n tpk b e n i m gibi s r a d a n bir kii o l d u u n u n farkndaym, ama yine de... (o i k t i d a r d a y k e n , akn bir k u v v e t i n aleti h a l i n e gelir; ktidar o n u n araclyla k o n u u r v e d a v r a n r ) ! " B t n b u n l a r K a n t ' n z m l e r i n i n g e n e l m a t r i k s i n e , metafizik o r a n l a r n ( T a n r , r u h u n l m s z l . . . ) "ask a l t n d a " , koyutlar olarak n e srlmektedir? S o n u olarak, asl h e d e f t a m da bu ktidarn yeri e s r a r n d a n k u r t u l m a k olmaz myd?

Yani byle bir a n d a , fetiizm zlmez ve d o r u d a n delilik h a l i n i mi alr? ' Bir krizde, a l t t a y a t a n i n a n , r e d d e d i l m i v e d a h a yeni uygulanm i n a n , bylece d o r u d a n n e srlr. M a r x , p a r a n n b u t e k gerek m a l k o n u m u n a y k s e l t i l m e s i n d e ("Kapitalist, b t n m a l l a r n , n e k a d a r ie yaramaz grnrlerse g r n s n l e r , n e k a d a r k t kokarlarsa koksunlar, o n l a r n i n a n t a ve g e r e k t e p a r a o l d u u n u , yrei s n n e t edilmi Yahudiler olduunu bilir"),92 Pavlus'un Hristiyanlar "yrei snnet edilmi

".

CE

SEUL

OBJET DONT LE

NEANT S'HONORE" Hegelci ve Hristiyan a r k a p l a n a

Y a h u d i l e r " olarak t a n m l a m a s n a bavurur: Hristiyanlar dsal e d i m s e l bir s n n e t e (yani, kullanm-deerleri o l a n sradan mallar terk edip, sadece parayla ilgilenmeye) ihtiya duymaz, n k o n l a r b u s r a d a n m a l l a r n h e r b i r i n i n zaten "yrei s n n e t edilmi Y a h u d i l e r " o l d u u n u , yani asl tzn para o l d u u n u bilirler. M a r x ' i n p a r a d a n sermayeye geii tam da H e g e l c i t z d e n zneye gei terimleriyle b e t i m l e m e s i d a h a da hayati n e m d e d i r : Fakat dorusu, deer burada [sermayede] bir sre iindeki aktif etkendir, bu srete, bir y a n d a n srekli para ve mal karlnda biim alrken, ayn zamanda lek olarak deiir, kendini zerinden art-deeri atarak farkllatrr; asl deer, baka deyile, kendiliinden geniler. n k , iindeyken art-deerini artrd hareket kendi hareketidir, bu yzden o n u n genilemesi de, otomatik bir genileme olur. n k o deerdir, kendine deer ekleme gibi oklt bir nitelie sahip olmutur. Canl dln karr, ya da en azndan, altn yumurtalar yumurtlar. ... Basit dolamda, M P M ' d a , mallarn deeri en fazlas kullanm-deerlerinden bamsz bir biim, yani para biimi alr; ama ayn deer, imdi, P M P dolamnda, ya da sermayenin dolamnda, birdenbire kendisini bamsz bir tz, kendi devinimiyle dllendirilmi, kendi bana bir yaam srecinden geen, iinde para ve mallarn o n u n zerine giydii ve gerektiinde kard biimler halini ald bir tz olarak sunar. Dahas: basite kendini mallarn ilikisi olarak sunmayp, artk, deyim yerindeyse, kendisiyle zel ilikilere girer. Art-deer olan kendisini zgn deer olan kendisinden farkllatrr; tpk babann kendini kendisinden oul araclyla farkllatrmas, ama ikisinin de bir ve ayn yata olmas gibi: n k ancak 10 pound-

M a r x ' n p a r a d a n sermayeye geie

ilikin, ak

antrmalarla dolu o klasik b e t i m l e m e s i n e y a k n d a n b a k a l m . Birincisi, burada s a t n a l m a k zere sat yaptm basit piyasa alverii yer alr - s a h i p o l d u u m ya da yaptm r n b a n a yarar o l a c a k baka bir t a n e a l m a k iin s a t a r m : " M a l l a r n basit dolam - s a t n a l m a k zere s a t m a k - dolamla balants o l m a y a n bir a m a c , yani k u l l a n m d e e r l e r i n i n o n a y l a n m a s , isteklerin t a t m i n i gibi bir a m a c yerine g e t i r m e n i n bir aracdr. 8 7 S e r m a y e n i n ortaya kyla o l a n ey basit bir M - P - M / M a l - P a r a - M a l ' n /P-M-P'ya tersinmesi - yani, bir mala o n u tekrar s a t m a k zere y a t r m yapmak, bylece y i n e ( d a h a fazla) paraya d n m e k deildir; bu t e r s i n m e n i n t e m e l etkisi d o l a m n ebediletirilmesidir: " S e r m a y e olarak p a r a n n dolam, tersine, k e n d i iinde bir a m a t r , n k d e e r i n genilemesi sadece b u srekli y e n i l e n e n h a r e k e t iinde gerekleir. S e r m a y e n i n d o l a m n n bu yzden snr yoktur." d a ok n e m l i d i r : f \ / A. / i O n u n hedefledii tek ey dizginsiz sonu gelmez bir kr yapma srecidir. Servet iin bu snrsz ihtiras, deiim deerinin peindeki bu tutkulu kovalamaca, kapitalistle cimrinin ortak yandr; a m a cimri sadece delirmi bir kapitalist, kapitalistse aklc bit cimridir. Deiim deerinin sonu gelmez art, yani cimrinin parasn dolamdan alkoyarak ulamaya alt ey, daha zeki olan kapitalist tarafndan, onu srekli taze dolama atarak elde edilmektedir. 8 9
88

H a z i n e s i n i gizli bir yerde saklayan

geleneksel cimriyle, hazinesini dolama sokarak a r t r a n kapitalist arasndaki fark bura-

59

luk art-deerle balangtaki 100 p o u n d sermaye halini alr, ve bu o n u n yerini alrken, oul olarak ve oul tarafndan, b a b a n n baba olmas gibi, ok gemeden farkllklar ort a d a n kalkar ve yine bir olurlar, 110 p o u n d olurlar.
91

B u k a y m a , t k e t i m i n a m a c a ynelik d u r u u n d a n k e n d i k e n d i n i ilerleten d o l a m n t m y l e kapitalist d u r u u n a doru o l a n bu k a y m a , bizim k a p i t a l i z m e gre arzu ve d r t n n yerini s a p t a m a m z salyor. J a c q u e s - A l a i n Miller'a uyarak, b u r a d a eksik ve delik arasna bir ayrm getirilmesi gerekiyor: eksik uzamsaldr, u z a m d a bir boluu belirtir, b u n a karn delik d a h a radikaldir, bu uzamsal d z e n i n krld n o k t a y belirtir (tpk fizikteki " k a r a d e l i k " t e olduu gibi).
94

Ksacas, sermaye artk basit bir servet tz o l m a y a n para, o n u n evrensel cisimlenii, a m a dolam araclyla, d a h a o k d e e r r e t e n deer, k e n d i s i n i dolaymlayan-koyutlayan, geriye y n e l i k olarak k e n d i nvarsaymlarn ortaya k o y a n deerdir. O n c e , para m a l alveriinin basit bir arac o l a r a k ortaya kar: sonsuz pazarlklar yerine, insan n c e e l i n d e k i m a l ihtiyac olabilecek bir malla deitirir. S o n r a , sermaye dolam h a r e k e t e getii z a m a n , iliki t e r s i n e evrilir, ara k e n d i i i n d e bir a m a c a d n r , yani, k u l l a n m - d e e r l e r i n i n " m a d d i " a l a n n d a n g e m e k (bir bireyin tikel ihtiyalarn t a t m i n e d e n m a l l a r n r e t i m i ) aslnda s e r m a y e n i n k e n d i z h a r e k e t i n i n bir m o m e n t i o l a r a k o r t a y a k o n u r - bu m o m e n t t e n sonra, asl h e d e f artk bireysel ihtiyalarn t a t m i ni deil, b a s i t e d a h a fazla para, t a m a n l a m y l a d o l a m n sonsuz tekrardr. ... Bu gizil dairesel k e n d i n i ortaya k o y m a h a r e k e t i , sonra B a b a - T a n r v e O l u zdeliinin, tek B a b a n n d o r u d a n (dii bir e olmakszn) tek o l u n u elde e t m e s i n i salayan, ve bylece tartmal bir ekilde n i h a i tek ebeveynli aileyi o l u t u r a n Lekesiz D l l e n m e n i n H r i s t i y a n retisiyle eletirilir. Peki, sermaye, asl z n e / T z m d r ? Evet ve hayr: M a r x iin, bu k e n d i n i d o u r a n dairesel h a r e k e t - F r e u d c u t e r i m l e r l e sylersek- t a m da "saf tzsz znellik" o l a n prolet a r y a n n z e r i n d e parazitlik y a p a n kapitalist "bilind fantazi"dir; bu n e d e n l e , serm a y e n i n kurgusal k e n d i n i t r e t m e d a n s n n bir snr vardr, v e b u d a o n u n k n n koullarn hazrlar. Bu gr bizim yukardaki a l n t n n t e m e l yorum s o r u n u n u zmemizi salar: ilk szckleri, " F a k a t , dorusu" szcklerini nasl o k u m a m z gerekir? Birincisi, e l b e t t e , b u n l a r bu d o r u n u n s a h t e bir g r n m ya da d e n e y i m e kar n e srlmesi gerektiini ima eder: s e r m a y e n i n d o l a m n n t e m e l a m a c n n h l insani i h t i y a l a r n t a t m i n i olduu eklindeki g n l k d e n e y i m e , s e r m a y e n i n b u t a t m i n i d a h a etkili bir ekilde elde e t m e n i n bir arac olduu eklindeki d e n e y i m e . Fakat, bu "doru", k a p i t a l i z m i n gereklii deildir: gereklikte, sermaye k e n d i n i t e h l i k e y e atmaz, iinin art-deerini s m r r . Bu yzden ( i n s a n l a r n i h t i y a l a r n n e t k i n bir ekilde tatm i n i n i n bir arac olarak sermayeye ait) znel d e n e y i m ve (smrye a i t ) n e s n e l t o p l u m s a l gereklik arasndaki basit kartla e k l e n m e s i gereken n c bir dzey vardr: " n e s n e l a l d a n m a , " r e d d e d i l e n "bilind" fantazi ( s e r m a y e n i n k e n d i n i t r e t e n gizemli dairesel h a r e k e t i n i n fantazisi), yani kapitalist s r e c i n (gereklii deilse d e ) doruluu. Yine - L a c a n ' a l n t l a y a c a k o l u r s a k - doruluk bir kurgu yapsna sahiptir: s e r m a y e n i n d o r u l u u n u f o r m l l e t i r m e n i n tek yolu o n u n "lekesiz" k e n d i n i t r e t e n h a r e k e t i n i n b u k u r g u s u n u s u n m a k t r . V e b u bak ayn z a m a n d a M a r x ' i n kapitalizm z m l e m e s i n i n " y a p s k m c " s a h i p l e n m e s i n i n zayfln s a p t a m a frsat verir: bu s a h i p l e n m e b u h a r e k e t i n i t e l e y e n s o n u gelmez e r t e l e m e srecini, v e o n u n t e m e l s o n u suzluunu, onun kendini engellemesini vurgulasa da, "yapskmc" yeniden h i k a y e l e m e y i n e s e r m a y e n i n fantazisini b e t i m l e m e k t e d i r - bireylerin bilmeseler de i n a n d k l a r eyi b e t i m l e m e k t e d i r .

Arzuyla d r t a r a s n d a k i fark b u d u r : arzu

kurucu eksikliinde r.emin bulur, b u n a karn d r t bir delik e v r e s i n d e , varln d z e n i n d e k i bir yark e v u - m d e d n e r . Baka deyile, d r t n n dairesel h a r e k e t i , iki n o k t a arasndaki en ksa mesafenin dz bir izgi deil, bir eim olduu o eimli u z a m n tuhaf m a n t n a uyar: d r t hedefini elde e t m e n i n e n ksa y o l u n u n h e d e f n e s n e s i n i n evresini d o l a n m a k o l d u u n u "bilir". Bireylere s e s l e n m e n i n dolaysz dzeyinde, kapi talizm, e l b e t t e , o n l a r tketiciler, arzu zneleri olarak soruturur, o n l a r d a n srekli yeni sapkn ve ar arzular t a l e p eder (bunlar t a t m i n e d e c e k r n l e r n e r m e k i i n ) ; dahas, aka ayn z a m a n d a " a r z u l a m a arzusunu" kkrtr, srekli yeni n e s n e l e r ve haz kipleri arzulama arzusunu ver. Fakat, arzuyu, en t e m e l a r z u n u n k e n d i s i n i bir arzu olarak (ve t a t m i n b u l a m a d a n ) y e n i d e n r e t m e k olduu gereini d i k k a t e alarak kkrtsa bile, bu dzeyde, d a h a d r t y e ulam olmayz. D r t kapitalizme d a h a t e m e l , sistemik bir dzeyde katlr: drt, btn kapitalist mekanizmay harekete geiren eydir, geniletilmi k e n d i n i y e n i d e n r e t m e n i n sonsuz dairesel h a r e k e t i n e k a t l m a y a ynelik gayrahsi zorlanmadr. Biz d r t k i p i n e , p a r a n n sermaye olarak d o l a m n n "kemli iinde bir a m a o l d u u " a n d a gireriz, " n k d e e r i n genilemesi sadece bu srekli y e n i l e n e n h a r e k e t i n i i n d e gerekleir. S e r m a y e n i n d o l a m n n bu yzden snr yok tr." (Burada L a c a n ' n n l ayrmn, d r t n n amacyla hedefi arasndaki aynn klmzda t u t m a m z gerekir: h e d e f d r t n n e v r e s i n e d o l a n d n e s n e d i r , a m a (asl) Umac bu t a m a n l a m y l a d o l a m n sonsuz d e v a m etmesidir.) Yani kapitalist d r t belli bir bireye ait deildir - d a h a ok, s e r m a y e n i n d o r u d a n "failleri" (kapitalistlerin k e n d i Ieri, ba idareciler) o l a r a k d a v r a n a n o bireylerin o d r t y sergilemesi gerekir. Miller " k u r u l m u kayg"yla " k u r u c u kayg" arasnda B e n j a m i n ' e h a s bir ayrm nel di, bu da arzudan d r t y e o l a n k a y m a a s n d a n h a y a t i n e m d e d i r : ilk t e r i m bizi esil ilan k o r k u t u c u ve byleyici kayg u u r u m u n a , bizi iine e k m e k l e t e h d i t e d e n c e h e n nemi h a l k a s n a ilikin s t a n d a r t fikrini b e l i r t i r k e n , ikinci t e r i m o n u n kaybnda kurulan objet petit a'yla " s a f yzlemeye karlk gelir. 9 5 Miller b u r a d a k u r u l m u kaygy kuru * kaygdan ayran farkn, n e s n e n i n fantaziye gre k o n u m u y l a ilgili o l d u u n u vurgula inakta hakldr. K u r u l m u kayg d u r u m u n d a , n e s n e bir fantazinin snrlar i i n d e yet llir, a m a kurucu kaygy sadece zne " f a n t a z i n i n i i n d e n g e e r " ve iini fantazmatik n e s n e n i n d o l d u r d u u Boluk, yarkla karlarsa elde ederiz M a l l a r m e ' n i n " S o n n e t e n yx"inin n l k t a s n n p a r a n t e z e a l n m s o n iki dizesinde dedii gibi, objet petit a "ciucili objet d o n t le N e a n t s ' h o n o r e " d i r [Hilii o n u r l a n d r a n tek n e s n e ] . A k ve i k n a edici olsa da, M i l l e r ' n forml asl p a r a d o k s u , ya da d a h a dorusu, i '/'/rr petit a ' n n belirsizliini karyor: objet petit a'y kaybyla st ste b i n e n , t a m di I lyledildii a n d a ortaya k a n n e s n e o l a r a k t a n m l a d z a m a n (bylece o n u n b t n l ntazmatik e n k a r n a s y o n l a r , gslerden ses ve baka d e k h e r ey, Boluun, hiliin

m e t o n i m i k figrasyonlar o l u r ) , arzu u f k u n u n iinde kalyor - a r z u n u n asl n e s n e n e d e n i o n u n f a n t a z m a t i k e n k a r n a s y o n l a r y l a d o l a n Boluktur. L a c a n ' n d a vurgulad gibi, objet petit a ayn z a m a n d a d r t n n nesnesi olsa bile, b u r a d a iliki t m y l e farkldr: n e s n e y l e kayb a r a s n d a k i b a l a n t h e r iki r n e k t e de hayati n e m d e olsa da, objet petit a ' n m arzunun n e s n e - n e d e n i olmas r n e i n d e b a l a n g t a k a y b o l m u o l a n , k e n d i kaybyla r t e n , kayp o l a r a k ortaya k a n bir n e s n e y l e kar karyayz;T5ha karlk objet petit a ' n n d r t nesnesi olmas d u r u m u n d a , " n e s n e " doruca k a y b n kendisidir - d r t d e n kendisine geeriz. arayyla iin bir itilimdir. Yani: harekete arzuya "drt" o olan kaymada, denen "kaybn" -yark, kayp nesneden kayp uzaklkkesik, bir nesne olarak kaybn nesneninJ'oanksz" kendisini yasalatrmak tuhaf hareket

belli bir n e s n e y e "yapp" kalmas, sonsuza d e k o n u n e v r e s i n d e d n m e y e m a h k u m o l m a s n n matriksidir. B u r a d a k i t e m e l p a r a d o k s , zgl insani b o y u t u n - i g d y e kar d r t n n - t a m d a basit bir y a n r n n o t o n o m bir a m a k o n u m u n a ykseltilmesi s o n u c u n d a ortaya , kmasdr: i n s a n bir h a y v a n d a n d a h a " d n m s e l " deildir; t e r s i n e , insan, bir h a y v a n iin isel bir deeri o l m a y a n eyi d o r u d a n bir h e d e f olarak alglar. Ksacas, " i n s a n l a m a n n " sfr derecesi h a y v a n i e t k i n l i i n d a h a ileri bir " d o l a y m l a m a s , " o n u n d a h a yksek bir b t n s e l l i i n b o y u n edirilmi bir m o m e n t i olarak y e n i d e n yazlmas deildir (szgelimi, biz d a h a yksek bir ruhsal gizillik gelitirmek iin yer ve reriz), odan radikal d a r a l t l m a s , n e m s i z bir e t k i n l i i n k e n d i i i n d e bir a m a c a ykseltilmesidir. Bizler kapal, k e n d i n i i l e r l e t e n bir ayn jesti t e k r a r l a m a ve b u n d a n t a t m i n olma dngs iine d t m z z a m a n " i n s a n " oluruz. izgi filmlerin a r k e t i p i k s a h n e l e r i n d e n birini h e p i m i z hatrlarz: bir kedi, d a n s ederken havaya srar ve kendi ekseninde dner; fakat, yerekiminin normal yasalarna uygun olarak t e k r a r yeryzne, yere d m e k yerine, bir sre h a v a d a asl kalr, sanki bir z a m a n d n g s n e y a k a l a n m gibi o asl d u r u m d a d n e r , ayn dairesel hareketi t e k r a r t e k r a r yapar. {Slapstick ya da pastav e s i n d e n y a r a r l a n a n baz mzikal k o m e d i l e r d e d e ayn kareyle karlarz: bir d a n s h a v a d a , k e n d i e v r e s i n d e d n e r k e n , orada biraz uzunca, sanki ksa bir sreliine y e r e k i m i yasalarn askya almay baarm gibi kalr. Ve aslnda, d a n s s a n a t n n son hedefi de byle bir etki y a r a t m a k deil inidir?) Byle a n l a r d a , olaylarn " n o r m a l " ak, m a d d i gerekliin embesil a t a l e t i n e y a k a l a n m a n n " n o r m a l " sreci, ksa bir an iin askya alnr; askya a l n m bir a n i m a s y o n u n byl a l a n n a gireriz, iine dt b a t a k l k t a n k e n d i n i k e n d i s a n d a n t u t u p e k i p k a r a n B a r o n M u n c h h a u s e n gibi h a v a d a s a l n a n , k e n d i n i d e s t e k l e y e n bir tr semavi r o t a s y o n a . Bu r o t a s y o n h a r e k e t i , z a m a n n ilerleyiini tekrarl bir d n g iinde askya alan h a r e k e t , en t e m e l haliyle d r t d r . Ayrca, bu sfr seviyesindeki " i n s a n l a m a " d r : izgisel z a m a n zincirini askya alan/bozan bu k e n d i k e n d i n i ilerleten d n g . A r z u d a n d r t y e o l a n b u kayma, eer " m i n i m a l farkn" pf n o k t a s n t a m olarak kavrayacaksak, h a y a t i n e m d e d i r : en t e m e l haliyle, m i n i m a l fark sradan bir nesneyi bir arzu n e s n e s i n e ykselten anlalmaz X deildir; libidinal uzam e e n ve bylece igdy d r t y e d n t r e n i b k l m e d i n B u n a bal olarak, d r t k a v r a m "ya ey t a r a f n d a n yaklmak ya da o n a kar bir mesafe k o r u m a k " s e e n e i n i yanl klar: bir d r t d e , "eyin k e n d i s i " Boluk (ya da boluk deil, delik) e v r e s i n d e k i dolamdr. D a h a keskin sylenirse: d r t n n n e s n e si b o l u u n u n tkac olarak eyle balantl deildir: d r t t a m olarak a r z u n u n kar h a m l e s i d i r , olanaksz dolulua d o r u atlmaz ve, b u n u ilan e t m e y e z o r l a n n c a , kalnts olarak ksmi bir n e s n e y e yapr - d r t neredeyse kelimesi k e l i m e s i n e , iine ilitiril diimiz srekliliin maya ynelik Hepsisini ta krmaya kendisidir, ynelik, ve onun iine arzu radikal bir dengesizlik tam kat da, "drtu'nn drtyle a r a s n d a k i farkllk

gemez;

Bu yzden b u r a d a yaplmas g e r e k e n bir ifte ayrm vardr: sadece

objet petit a'nm f a n t a z m a t i k ve post-fantazmatik k o n u m l a r arasnda deil, ayrca, bu p o s t f a n t a z m a t i k a l a n n iinde, a r z u n u n kayp n e s n e - n e d e n i y l e d r t n n nesne-kayb arasnda. Bu yzden l m d r t s n szde "nirvana ilkesiyle," ykma ya da k e n d i n i yok e t m e y e ynelik atlmla kartrmamalyz: F r e u d c u l m d r t s n n k e n d i n i sonl a n d r m a abasyla, h e r h a n g i bir yaam g e r i l i m i n i n cansz y o k l u u n a d n m e y e y n e l i k h e r h a n g i bir abayla ilikisi yoktur; o, t a m tersine, l m e n i n t a m kartdr - "lmesiz" ebedi y a a m n k e n d i s i n e , su ve acyla o r t a l k t a d o l a n m a n n s o n u gelmez tekrarl e v r i m i n e y a k a l a n m a k gibi k o r k u n bir yazgya verilmi addr. Freudcu " l m d r t s " p a r a d o k s u , bu yzden F r e u d ' u n t a m da kartna verdii ad olmas, l m s z l n psikanalizde g r n m e ekline, esrarengiz bir yaam fazlalna, yaam ve lmn (biyolojik) e v r i m i n i n t e s i n d e d i r e n e n "lmesiz" bir itkiye, t r e m e ve yozlamaya verdii bir ad o l m a s n d a yatar. Psikanalizin balca dersi i n s a n y a a m n n hibir zaman " s a d e c e y a a m " o l m a m a s d r : i n s a n l a r basite h a y a t t a deildir, o n l a r yaamn t a d n fazlasyla k a r m a k gibi t u h a f bir d r t y e sahiptir, k n t y a p a n ve olaylarn sradan akn r a y d a n k a r a n bir fazlala tutkuyla balanmlardr. B u n a gre, "saf lm drtsnn (kendi k e n d i n i ) y k m a y a ynelik olanaksz " b t n s e l " istek, z n e n i n i i n d e a n n e l i k e y i n i n doluluuyla kaynaaca t u t k u l u bir k e n d i k e n d i n i s o n l a n d r m a olacan, b u istein gerekletirilemez o l d u u n u , engell e n d i i n i , "ksmi bir n e s n e y e " yaptn n e srmek yanltr. Byle bir fikir l m d r t s n arzu v e o n u n kayp n e s n e s i n i n t e r i m l e r i n e y e n i d e n evirir: o l u m l u nesn e n i n , olanaksz e y i n B o l u u n u n m e t o n i m i k bir vekili olduu yer arzudur; d o l u l u k h e v e s i n i n ksmi n e s n e l e r e aktarld yer arzudur - L a c a n ' n a r z u n u n m e t o n i m i s i dedii ey b u d u r . Eer L a c a n ' n v u r g u s u n u k a r m a k (ve bylece arzuyla d r t y k a r t r m a k ) istemiyorsak b u r a d a o k hassas o l m a m z gerekir: d r t eye ynelik, ksmi bir n e s n e y e t a k t n t l a n a n sonsuz bir zlem deildir - " d r t , " i i n d e h e r d r t n n " l m " b o y u t u n u n barnd b u t a k n t n n kendisidir. D r t (ensest e y i n e doru) frenlenmi v e krlm evrensel bir a t l m deildir, bu frenin kendisi, i g d n n frenlenmesidir - Eric Santner'in syleyebilecei bir ekilde, onun "yapmldr." 9 6 Drtnn temel matriksi eyin Boluuna y n e l e n b t n ksmi n e s n e l e r i a m a n n matriksi deildir (bu boluk o z a m a n a n c a k o n u n m e t o n i m i k v e k i l i n d e eriilebilir o l u r ) , bizim l i b i d o m u z u n

arzuda, ksmi bir n e s n e d e k i bu kesiin, bu s a p l a n t n n sanki "aknsallatrlm" gibi olmas, e y i n B o l u u n u n bir dublryle deitirilmesidir. Bu ayn z a m a n d a L a c a n ' n " d r t l e r i n t a t m i n i " tezini nasl o k u m a m z gerektiini

gsterir: bir d r t , nesnesi e y i n vekili olduu iin t a t m i n salamaz, d r t , bir b a k m a , baarszl zafere evirdii iin tatmin salar drtde, hedefe ulamaktaki baarszl, bu baarszln tekrar, n e s n e e v r e s i n d e k i sonsuz dolam, k e n d i bana bir t a t m i n salar. L a c a n ' n syledii gibi, bir d r t n n asl a m a c h e d e f i n e erimek deil, sonsuzca o n u n e v r e s i n d e d o l a m a k t r . lk kez ilikiye girecek o l a n bir b u d a l a h a k k n d a k i n l fkrada, kzn o n a n e yapacan t a m o l a r a k tarif etmesi gerekir: " B a c a k l a r m n arasndaki b u delii gryor m u s u n ? O n u oraya sok. i m d i d a h a d e r i n e it. i m d i kar o n u dar. eri sok, dar kar, ieri sok, dar kar. . . . " " A m a d u r bir d a k i k a , " d e r budala, "bir k a r a r v e r ! eri mi, dar m?" B u d a l a n n kard ey d r t n n yapsdr, d r t t a t m i n i n i kararszln k e n d i s i n d e n , srekli s a l n m d a n alr. B r u n o Bosteels'in k e n d i kendisiyle ilikideki olumsuzluk olarak l m d r t s eklindeki bu bala ("Zizek'siz B a d i o u " adl d e n e m e s i n d e yer a l a n ) B a d i o u c u itiraz, benim, radikal ( k e n d i kendisiyle ilikili) olumsuzluun olumsuz bir jesti, "lm d r t s " o l a n Eyleme n c e l i k vererek, aslnda, yeni bir D z e n ortaya a t m a y a y n e l i k b t n o l u m l u projeleri, h e r h a n g i bir o l u m l u politik N e d e n e sadk kalmay d a h a b a t a n deetsizletirdiim y o l u n d a d r . Psikanalitik bir perspektif asndan hayatta kalmann ne nedeni olabilir, eer bu perspektif iin en radikal eylem, znenin, olas adaylarn her birinin altn oyan ve onlardan n c e gelen saf olumsuzluk eklindeki tanmlayc jestinden ibaretse? ... Yeni bir doruluk meydana gelme frsat bulmu bile olsa, o n u n kayda geirilmesinden nce, aslnda bu sreci daha en batan yapsal bir zorunluluk sayesinde engelleyen lm drts, o n u n yazlaca levhay temizlemek zorundadr. Burada d i k k a t e t m e k g e r e k e n Bosteels'in nasl basite L a c a n ' n ve B a d i o u ' n u n ahsi eylem fikirlerine kar km olduudur; bu fikirler, L a c a n ' "trajik baarszlk" paradigmasyla, o l u m l u l a t r m a l a r n h e p s i n e kar olumsuzluun stnlyle snrlyor, Badiou iinse, b t n " l m d r t s " f e n o m e n l e r i n i n o l u m l u bir zgrlk p r o j e n i n baarszlnn ( i h a n e t , y o r g u n l u k ) s o n u c u o l m a s n a yol ayor (burada, bal bana o l u m l u bir g deil d e , basit bir yi yokluu olarak K t e k l i n d e k i eski teolojik fikrin bir yanksyla karlamyor muyuz?). Bu tr d o r u d a n bir m e y d a n o k u m a iki e k i e n k u r a m n doruluk deeriyle ilgili bir ey sylemiyor: Bosteels'in s o n u n d a L a c a n ' azarlamas totolojik: o Badiou deildir - L a c a n , bu yzden e l b e t t e suludur. Fakat, olumsuzluun s t n l y l e o l u m l u D o r u n u n s t n l arasndaki kartlk g e r e k t e n bu k a d a r basit ve simetrik midir? Bosteels, B a d i o u ' n u n tarafn t u t m a k iin, iki olumsuzluk fikrini bir araya g e t i r m e y e m e c b u r k a l m y o r m u : " s a f k e n d i kendisiyle ilikili olumsuzluk ve etik-pratik bir baarszlk olarak, o l u m l u projeye i h a n e t olarak olumsuzluk? Bu k o n u y u d z g n bir ekilde ele a l a b i l m e k iin, Badiou'da tsimlenemeyen'in h a y a t i , a m a genellikle belirsiz r o l n e ' o d a k l a n m a k gerekir. Ksaca sylersek: Badiou iin, a d l a n d r l a m a y a n G e r e k bir D o r u l u k s r e c i n i n , s ; r n n a eriilmez d zeminidir ( h i b i r z a m a n t a m olarak Doruluk t a r a f n d a n t a m olarak " z o r l a n a m a y a n " direnli X), Lacan iinse, Adlandrlamayan mutlak olarak ikindir, adlandrmalarn-

daki

fazlalyla

Eylemin

kendisidir.

Badiou'nun

aklcl

Akl

ve

Adlandrlanla-

yan'n dsal kartl d z e y i n d e kalr ( A d l a n d r l a m a y a n A k l n b u l a n k zemini o l u r ) : burada A k l n t a m e k i r d e i n d e k i "delilik" m o m e n t i iin yer yoktur. A l m a n dealizmine yaplacak bir g n d e r m e b u r a d a h a y a t i n e m d e : K a n t ' izleyen S c h e l l i n g ilksel kararlakllatrma (EntScheidung) fikrini konulandrmt; yani znenin, daha sonra lnlinli-zamansal y a a m n d a acmasz zorunluluk olarak, " h e p olduu h a l " olarak d m e y i m l e y e c e i ebedi k a r a k t e r i n i semesini salayan bilind zamand fiil fikrini: Fiil, t a m a m l a n d z a m a n , h e m e n ulalmaz d e r i n l i k l e r e batar, bylece kalc karakterini elde eder. Bu, b a l a n g t a k o n u l a n p ieri alnd z a m a n , h e m e n bilindna b a t m a s g e r e k e n iradeyle ayndr. Bu b a l a n g c n , tek, g e r e k t e n ebedi balang o l m a k t a n k m a y a n b a l a n g c n olas olduu tek yoldur b u . n k yine burada b a l a n g c n k e n d i s i n i b i l m e m e s i gerekir. Bir kere yaplnca, fiil e b e d i y e n yaplmtr. H e r h a n g i bir ekilde asl balang o l a n k a r a r b i l i n c i n n n e k m a m a l , akla getirilmemelidir, n k b u t a m d a o n u n h a t r l a n m a s n a yol a a c a k t r . Bir karara r a m e n , k e n d i s i n d e o n u t e k r a r a s r k l e m e h a k k n b u l a n kii, h i b i r z a m a n balangc b a a r a m a y a c a k t r . " bu u u r u m s a l zgrlk eylemiyle birlikte, zne d r t l e r i n r o t a s y o n h a r e k e t l e r i n d e n , bu I s i m l e n e m e m e u u r u m u n d a n k u r t u l u r - ksacas, bu grev t a m da o a d l a n d t m a n kurucu jestidir. S c h e l l i n g ' i n b e k l e n m e d i k felsefi d e v r i m i b u r a d a yatar: o basite o n t o loji ncesi d r t l e r i n rotasyon h a r e k e t i n i n k a r a n l k a l a n n , h i b i r z a m a n tmyle Nmgeletirilemeyen bu a d l a n d r l a m a y a n G e r e i , Logos alanyla, o n u h i b i r zaman lmyle "zorlayamayacak" o l a n dile getirilmi Szn, Logos'un alanyla k a r l a t r m a z (Badiou gibi, S c h e l l i n g de a d l a n d r l a m a y a n G e r e i n , s i m g e l e m e k t e n k a n a n bir kalan - " b l n m e z k a l a n " - o l m a s n d a srar e d e r ) ; e n radikal haliyle, a d l a n d r l a m a y a n bilind Logos'un d n d a deildir, o n u n b u l a n k zemini deildir, d a h a ok, Adlandrma eyleminin kendisi, Logos'un kurucu jestidir o. En byk olumsallk, u u r u m s a l deliliin en son eylemi, t a m da G e r e i n akl ncesi k a o s u n a aklc bir Z o r u n l u l u k da y a t m a eylemidir. Ve, b u r a d a A l m a n dealizmini ele aldmza gre, baka bir paradoksal zdeletirme n e s r m e c e s a r e t i n i b u l m a m z gerekir: ya bu d r t n n eri yaps I legel'in "zbilin"le kastettii eyden baka bir ey deilse? B u r a d a k a n m a k g e r e k e n hayat n e m d e k i h a t a , H e g e l c i zbilinci bir tr m e t a - z n e , bireysel bir insan zihnind e n ok d a h a byk, k e n d i n i n farknda bir Z i h i n saymak olacaktr: b u n u yaptmz zaman, I legel k a n l m a : olarak, tarihimizi d e n e t l e y e n bir tr m e g a T i n i n var o l d u u n u (ine s r e n g l n bir tinselci o b s k r a n t i s t gibi g r n r . Bu klieye kar, H e g e l ' i n un u n t m y l e farknda o l d u u n u v u r g u l a m a m z gerekir: " B i l e n t i n i n z n n gerekle rii yer sonlu b i l i n t i r ve tanrsal zbilin bylece ortaya kar. S o n l u l u u n k p k l m a y a s n d a n , ruh gzel k o k u l a r l a kar."" 8 Fakat, bizim farkndalmz, s o n l u i n s a n l a r n (z)bilinci t i n i n tek edimsel sahas olsa da, bu herhangi trden nominalist "byk indirgemeyi teki" ve beraberinde Kari Popper getirmez tarafndan "zbilin"te,baka,_Ljan tarafndan

" n c D n y a " olarak belirlenen bir b o y u t ibandadr. Yani, H e g e l iin, " z b i l i n " soyut t a n m y l a , i n s a n n k e n d i k o n u m u n u n kayda g e i r i l m e s i n i n ( y e n i d e n iaretlenm e s i n i n ) , i n s a n n yapt eyi d n m s e l olarak " d e e r l e n d i r m e s i n i n " saf psikolojik o l m a y a n bir zdnmsel m a n e v r a s n a karlk gelir. H e g e l ' l e psikanaliz arasndaki b a l a n t b u d u r : bu hassas psikolojik o l m a y a n a n l a m d a , " z b i l i n " psikanalizde bir nesnedir linli szgelimi, kendimi benim bunu konumumun, yapmaya h a k k m farknda olduuna olmadm konumumun ama, ben yanlln dile g e t i r e n bir tik, bir s e m p t o m . Szgelimi, bir eyi yanl yaptm, ve biolarak inandrdm; b i l m e d i i m h a l d e , b a n a gizemli ve anlamsz g r n e n zorlamal bir eylem b e n i m suum u "kaydeder", bir yerlerde b e n i m s u u m u n n o t edilmi olmas olgusuna t a n k l k eder. A y n ekilde, I n g m a r Bergman bir k e r e s i n d e , kariyerlerinin s o n l a r n a doru, ( k e n d i s i n i n beendii y n e t m e n l e r o l a n ) h e m Fellini h e m d e T a r k o v s k i ' n i n n e yazk k i "Fellini filmleri" ve "Tarkovski filmleri" yapmaya balam olduu, ve t a m da bu zelliin Gz Sonat \Autumn Sonata] adl ona ait filmin baarsz olmasnn nedeni olduu gibi bir gzlemde b u l u n m u t u - bu film " B e r g m a n t a r a f n d a n yaplm b i r B e r g m a n filmiydi." Yani, Gz Sonat'nda, B e r g m a n yaratc t z n e kar k e n d i l i i n d e n yaklamn k a y b e t m i t i : " k e n d i n i taklit e t m e y e , " d n m s e l o l a r a k k e n d i k a l b n izlemeye balamt - ksacas, Gz Sonat "zbilinli" bir filmdir, B e r g m a n ' n k e n d i s i psikolojik olarak b u n u n farknda olmasa bile. psikolojik o l m a y a n o r t a m (ya da, s a h a ) . H e g e l ' i n bir h a l k n "zbilinci" olarak D e v l e t fikrini de byle kavramalyz: " D e v l e t etik tzn zbilincidir." 9 9 Bir devlet sadece t o p l u m s a l yaam d z e n l e m e k zere uygul a n a n , k r l e m e s i n e alan bir m e k a n i z m a deildir; ayn z a m a n d a k e n d i k o n u m u n u " i l a n e t m e s i n e " yarayan, d e v l e t i n z n e l e r i n e olduu gibi g r n m e s i n i salayan klk o l a n bir dizi uygulama, ritel ve k u r u m ierir - resmi geit t r e n l e r i ve h a l k kutlamalar, vakur y e m i n l e r , z n e n i n d e v l e t e ait o l d u u n u dile g e t i r e n (ve bu a r a d a yasalatran) yasal ve eitsel riteller: Devletin zbilincinin zihinsel bir yan yoktur, eer "zihinsel" derken bizim kendi zihinlerimize zg birtakm oluumlar ve nitelikleri anlyorsak. zbilincin, devlet rneinde, karlk geldii ey, eitsel olanlar gibi, ama onlarla snrl olmayan dnmsel uygula| K malarn varldr. Devletin askeri gcn sergileyen resmi geit trenleri bu tr uygulamalar olmal, mahkeme tarafndan verilen kararlar, Yargtay tarafndan verilen h k m l e r de yle - ve bir geit resmindeki bireysel (insan) katlmclarn hepsi, bir m a h k e m e n i n ya da Yargtayn btn yeleri bile kiisel olarak bu olayda oynadklar rol kiisel olarak gurur, atalet ya da korku nedeniyle oynuyor olsalar da, h a t t a b t n i bu tr katlmc ya da yeler olay boyunca tmyle kaytsz ve sklm olsalar ve o n u n n e m i n i hibir ekilde anlamyor olsalar da, bu byle olacaktr.
100

geiren evlilik t r e n i iin d e ayn n o k t a z e r i n d e d u r m u t u r : "evliliin etik b a n a ynelik r z a n n arbal ilan v e o n u n aile v e t o p l u l u k t a r a f n d a n k a b u l edilip onaylanmas evliliin biimsel sonucu ve edimselliini oluturur," bu yzden t u t k u l u hislerin ie d n k l n d e n bamsz olarak, "bu b a n z n n . , dsal bir biimsellik olarak da v u r u l u p onaylanmasn salayan t r e n i " g r m e k " k s t a h l n v e o n u n m t refii o l a n , a n l a y n " roldr. 1 0 1 Bu, e l b e t t e , y k n n t a m a m deil: H e g e l ayrca bir d e v l e t i n k e n d i s i n i a n c a k bireysel z-farkndaln znel bir esi araclyla t m y l e edimselletirdiini syledi devletin isteini hemen cisimlendiren edimsel bir bireysel "Ben yapacam!" olmaldr. F a k a t , b u r a d a , bir srprizle kar karyayz: M o n a r k d e v l e t i n t m y l e k e n dinin, d o a s n n ve ruhsal i e r i i n i n farknda olduu o ayrcalkl n o k t a deildir; Monark, d a h a ok, o n a d a r d a n d a y a t l a n bir ierie "Bu b e n i m isteim! y l e o l a c a k ! " e k l i n d e k i saf biimsel y n salayan bir b u d a l a d r : " T m y l e r g t l e n m i olan bir d e v l e t t e ... bir m o n a r k t a olmas g e r e k e n tek ey " e v e t " diyecek v e " b e n " i noktalayacak biridir; n k yce m a k a m o n u d o l d u r a n tikel bir k a r a k t e r i n h i b i r n e m i n i n o l m a m a s n gerektirir.? 1 0 2 D e v l e t i n " z b i l i n c i " b u yzden i n d i r g e n e m e z b i i m d e " n e s n e l " y n y l e ( d e v l e t ritelleri v e a k l a m a l a r d a k i k e n d i n i k a y d e t m e ) " z n e l " y n ( o n u n z e r i n e bireysel istek b i i m i n d e y a p a n M o n a r k n ahs) a r a s n d a yarlmtr ikisi h i b i r z a m a n rtmez. H e g e l c i M o n a r k l a , e t k i n bir ekilde bilmesi g e r e k e n " t o t a l i t e r " Lider arasndaki kartlk. F a k a t , benzersiz bir etik sapknlk rneiyle, " t o t a l i t a r i z m " zbilincin yapsn niteleyen bu dnmsellik yarn kendisi smrr. Euchmann Kuds'te adl k i t a b n d a , H a n n a h A r e n d t , Nazi c e l l a t l a r n icra ettikleri k o r k u n eylemlere katlanabilmek iin yaptklar z d n m s e l b k l m e y i betimliyor: o n l a r n ou k t deildi, k u r b a n l a r n a k k d m e , ac e k m e v e l m g e t i r e n yaptklar eylerin ok iyi farkndaydlar; b u n u n l a baa k m a k iin " H i m m l e r h i l e s i n e " bavuruyorlard, yani bylece, " n s a n l a r a n e k o r k u n eyler y a p t m ! d e m e k yerine, k a t i l l e r yle syleyebiliyordu: g r e v l e r i m i yerine g e t i r i r k e n ne k o r k u n eyler g r m e k zorunda k a l d m , omuzlarma b i n e n iin yk ne k a d a r a r d ! " " " Bu ekilde, kar k o y m a h e v e s i n i n m a n t n tersine evirebiliyorlard: kar k o y u l a c a k h e v e s i n s a n i ac e k m e n i n karsnda e n temel m e r h a m e t v e duygudala y e n i k d m e hevesiydi, v e o n l a r n " e t i k " abas b u cinayet i l e m e m e , ikence y a p m a m a v e k k d r m e m e h e v e s i n e d i r e n m e h e d e f i n e ynelmiti. Bir t r recapitonnage, y e n i d e n k a p i t o n e y a p m a k l a , b e n i m k e n d i l i i n d e n etik m e r h a m e t ve duygudalk i g d l e r i m i ineyiim b y l e c e etik yceliimin k a n t haline gelir: grevimi y e r i n e g e t i r m e k iin, b a k a l a r n a ac v e r m e k gibi ar bir yk almaya hazrm. 1 0 4 E i c h m a n n ' n k e n d i s i n i K a n t s a y m a s n a a m a m a k gerek: o n d a , znenin kendiliinden egoist uralaryla onlar amaya ynelik etik mcadele, k e n d i l i i n d e n etik uralarla bizim iin k o r k u n bir ikence e y l e m i n i ya da baka bir insan l d r m e y i g bir i h a l i n e g e t i r e n bu engelleri a m a n n " k t " abas rasmdaki m c a d e l e h a l i n e gelir; tpk B r e c h t ' i n bir J a p o n d e m o n h e y k e l i iin yazd ksa bir iirde olduu gibi - bu iirde B r e c h t g e r e k t e n k t o l m a n n ne byk bir aba istedii zerinde durur. 67

...

En saf haliyle Lacanc "byk

t e k i n i n " ilevi b u d u r : olup b i t e n l e r i n kaydedildii, " n o t edildii" bu gayrahsi,

yleyse H e g e l iin bu g r n m n bilinli farkndalkla bir ilikisi o l m a d ok aktr: bireylerin z i h i n l e r i n i n bir t r e n e katldklar srada baka eylerle megul olmas n e m li deildir; d o r u l u k t r e n i n k e n d i s i n d e yatar. H e g e l , en y a k n sevgi ban k a y d a

BR D E L K A N L I LEYDYLE K A R I L A I R I lavid L y n c h ' i n Vahi Duygulann [Wild At Heart] en ac verici ve skntl sahnelerin-

den birinde, W i l l e m Dafoe, yalnz balarna olduklar bir m o t e l odasnda Laura D e r n zeni ide k a b a bir bask uygular: o n u eller, sktrr, m a h r e m i y e t uzamn igal e d e r ve t e h dirkar bir tavrla tekrar tekrar, " B a n a sik b e n i d e ! " diye srar eder - yani o n d a n o n u n c i n sel bir eyleme rza gsterdiini iaret e d e c e k bir sz duymaya alr. i r k i n , tatsz s a h n e uzayp gider ve s o n u n d a , gsz den Laura D e m zar zor d u y u l a n bir "Sik b e n i ! " der, Dafbe a n i d e n geri ekilir, sevimli, d o s t a n e bir gl t a k n r ve neeyle konuur: "Hayr, teekkr ederim, b u g n h i v a k t i m yok, g i t m e m lazm; a m a baka zaman frsat olursa seve seve yaparm. . . . " Bu s a h n e n i n rahatsz edicilii, elbette, D a f o e ' n u n s o n u n d a D e r n ' d e n zorla ald teklifin o n a s o n ykselme asn v e r m e s i n i n yaratt sarsntdan kaynaklanr: o n u n b e k l e n m e d i k reddi o n u n doruk zaferidir ve, bir ekilde, o n u k e n d i s i n e dorudan tecavz e d i l m e s i n d e n d a h a fazla kltr. O g e r e k t e n istedii eyi almtr: e y l e m i n kendisi deil, sadece o n u n rza gstermesi, o n u n simgesel k k dmesi. Burada karKNC BLM latmz ey, gereklikte gereklemeyi r e d d e d e n ve bylece k u r b a n n d a h a da k k dren fantazideki tecavzdr - fantazi zorlanm, kkrtlm ve sonra braklm, kurb a n n zerine atlmtr. Yani, Laura D e r n ' i n basite D a f o e ' n u n (Bobby P e r u ' n u n ) o n u n M A D D E C BR T E O L O J N YAPI T A L A R I m a h r e m i y e t i n e kabaca m d a h a l e e t m e s i n d e n tiksinti duymad aktr: o n u n "Sik ben i ! " s i n d e n az n c e , k a m e r a o n u n sa e l i n e odaklanr, elin ar ar aldn grrz l nun kabul e t m e s i n i n iareti, a d a m n o n u n fantazisini h a r e k e t e geirdiinin kantdr bu. Bu sahneyi Lvi-Strausscu bir tarzda, klasik b a t a n k a r m a s a h n e s i n i n bir tersinmesi olarak okumalyz (klasik s a h n e d e kibar yaklam kaba. cinsel eylem izler, ifalcinin abalarnn hedefi o l a n k a d n s o n u n d a " e v e t ! " d e d i k t e n s o n r a ) . Ya da, baka bir ekilde sylersek, D e r n ' i n zorla s y l e n e n " E v e t ! " i n e karlk Bobby P e r u ' n u n d o s t a olumsuz yant v e r m e s i n i n t r a v m a t i k etkisini, bu szn simgesel d z e n i n kurucusu o l a n bo h a r e k e tin paradoksal yapsn aikar klmasna borludur: P e n i , cinsel eyleme ynelik rzay kad n d a n k a b a bir ekilde skp a l d k t a n sonra, bu " E v e t ! "e kibarca reddedilecek bo bir jest gibi davranr, ve bylece kadn, kaba bir ekilde, bu rzann a l t n d a y a t a n fantazmatik katlmyla yzletirir. Fakat, bu kibarlk dn, s a h n e n i n farkb bir o k u m a s n a ar yapar. Kabal iinde, Bobby Peru bir kibarlk figrdr: o n u n kaba m d a h a l e s i n i n asl amac Laura D e r n ' i kelimesi kelimesine kastedecei bir teklif dile getirmeye zorlamak, ve sonra da b u n a reddedilmesi gereken bir teklif gibi d a v r a n m a k t r ( n k b u n u duyar duymaz eyleme gemek grgszlk o l u r d u ) . Kibar bir jestin libidinal yatrm burada yer alr: bu jestin iinde, sizin gerekten arzuladm eyi bilmenize izin veririm, a m a o n u n yasalamasn istemem, ve bu yzden sizin b e n i m teklifimi reddetmenizi beklerim. Burada bulduumuz ey K a n t ' n etik grevin merhametsizliine ilikin klasik f o r m l n n bir tr arplm halidir: "Yapabilirsin, n k yapmalsn!" sz burada, d a h a ok u hali alr: "Yapabilirsin, a m a yapmamalsn!" Elbette, bizim ilk tepkimiz "gerek" teklifi geri evrilecek bir teklif olarak ele almann, sadece ar bir kk d r m e eylemi olarak ilev grebileceidir; fakat, ayn zamanda, bu teklif b e n i m ne istediimle ne arzuladm k a r l a t r a r a k yaltr: " O n u arzuluyo-

rum, a m a o n u i s t e m i y o r u m ! " L a c a n ' n dedii gibi, arzu en ok istemediim ey olarak den e y i m l e n m e k t e d i r . Baka deyile, Bobby Peru, Laura D e r n ' i u t a n iine sokar, o n u rezil olmaya zorlar, t a m da kadn b e d e n i n i n bir parasnn ( t a m olarak, y u m r u u n u n ) k e n d i n i o t o n o m l a t r m a s n a bir ey yapamadnda ve P e r u ' n u n m d a h a l e s i n e , cinsel kkrtmaya o n u n kaba teklifini kabul ettii iaretini vermesini aresizce gzlerken. Vahi Duygu/abdaki s a h n e n i n yarm d a k i k a srdn h a t r l a m a k bu yzden h a y a t i n e m d e d i r : P e r u ' n u n "Hayr, teekkr ederim, b u g n h i v a k t i m y o k . . . " eklindeki n e eli geri e v i r m e s i n d e n sonra, Laura D e m alamaya balaynca, P e r u o n u nazik, yumuak szlerle teselli eder: "Alama, h e r ey yoluna girecek." Ya, bu naziklii kaba bir siniklik olarak bir yana i t m e k yerine, o n u olduu gibi, itenlikli bir ilgi eylemi olarak kabul eder, bylece Bobby P e r u ' n u n benzersiz figrnn bir rehabilitasyonu riskine girersek? Ya Peru, sylem k i p i n d e k i , k a b a m d a h a l e d e n dosta teekkre geen ani kesii, kaymay yasalatrarak, d a h a ok bir tr "vahi analist" gibi, D e m ' i , arzusunu dzene sokan fantazm a t i k ekirdein doruluuyla yzlemeye zorlayan bir analist gibi davranyorsa? Ya o n u n eylememesi analistle yer deitirmekse? Ya o n u n m d a h a l e s i n i n balca s o n u c u D e r n ' i o n u n (yark) znelliine uyandrmaksa? Ksacas, ya Bobby Peru, D e r n ' e kar (kt ) davranyla, i n s a n n k o m u s u n a o l a n sevgisini, H r i s t i y a n l a r n "sevgi ii" dedii eyi u y g u l a m a n n temsili bir rneini sunuyorsa? Vahi Duygular1daki bu s a h n e n i n irkiltici etkisini d e e r l e n d i r m e n i n baka bir yolu da, heteroseksel b a t a n karma srecindeki s t a n d a r t rol d a l m n n tersinmesine odakl a n m a k t r . Balang n o k t a m z olarak, D a f o e ' n u n ok-iri-azna, kaln slak dudaklar o l a n , etrafa tkrk saan, m s t e h c e n bir ekilde arplm, irkin, yamr yumru, rengini kaybetmi dilerine yaplan vurguyu alabiliriz - bunlar, k a b a bir ekilde sergilenen vagina dentata [dili vajina] imgesini h a t r l a t m y o r m u , sanki bu vajina gediinin k e n d i si D e m ' i "Sik b e n i ! " d e m e y e kkrtmyor mu? Dafoe'nin arpk yzne ynelik, ak bir, a m i y a n e " a m c k surat" gndermesi, saldrgan erkein kendisini bir kadna dayatmas gibi ak bir s a h n e n i n altnda, baka bir fantazmatik s e n a r y o n u n o y n a n d n belirtir: gen, sarn, m a s u m bir ergen ocuk, yetikin, ar olgunlam k a b a bir k a d n tarafndan saldrgan bir ekilde kkrtlr, sonra da reddedilir; bu dzeyde, cinsel roller yer deitirmitir, ve m a s u m olan alaya alp kkrtan k a d n bu Dafoe'dur. Yine, Boby Peru figrnde bu kadar huzursuz edici o l a n ey, o n u n son aamadaki cinsel belirsizlii, kastre edilmemi h a m fallik gle t e h d i t e d e n vajina arasnda, simge ncesi yaam-tzn iki yz arasnda salnan belirsizliidir. S a h n e y i bu yzden s t a n d a r t R o m a n t i k " l m ve b a k i r e " t e m a s n n tersine evrilmesi olarak o k u m a k gerekir: b u r a d a karlatmz ey "yaam ve bakiredir". Bu masum/incinebilir olan "ar o l g u n " cinselletirilmi yetikin k a d n l a kar karya temas (tpk Kieslovvski'nin Ak zerine Ksa Bir Fi/m'indeki [A Short Film Ahout Love] T o m e k ' l e M a g d a ifti gibi) ( k e n d i k e n d i n i ) y k a n femme fatale'nin fin-desiec-

akrabala karlk gelir - b u n l a r n hepsi srasyla cinslerin ikiliinde kalplanmtr. nsann "ayrm b i i m i n i n " kalb airin "ayran" tr dedii eydir. T e m e l varlnn tr n d e n ayrlm olan ey kuaktr, ve bu yzden o "yeti deimi" trdr. Bu insanl hangi lanet arpm? Ayran trn laneti Geschlechtef in uyumsuzluuyla ayrlm olan eski insan akrabalnnkidir. Geschlechtef'in h e r biri o uyumsuzluktan vahi oyunun h e p yaltlm ve sarp yabaniliinin serbest kalm kargaasna kamaya abalar. T a m anlamyla ikilik deildir, uyumsuzluk lanettir. Kr vahiliin kargaasndan kp her tr uzlatrlamaz bir olay rgsne sokar, bylece onu kstah bir yaltmn iinde kalba sokar. O n a uygun kalp sadece uyumsuzluu geride brakan ve, "tuhaf bir ey olarak," yabancnn ayak izlerini izleyerek basit iki katilliin nezaketine giden yolu gsteren trledir. 1 ( )yleyse, bu, "cinsel iliki y o k t u r " u n H e i d e g g e r v e r s i y o n u d u r - P l a t o n ' u n Sempozym'undaki m i t e g n d e r m e ve b o r b u r a d a apak, ve metafizie ynelik bu sorunsuz g n d e r m e bize bir d n m e sebebi salamal: lmsz solgun yzl semavi olan Elis ("Elis h a r i k a l a r d i y a r n d a , " d e m e k istiyor i n s a n ) nazik C i n s e karlk gelir, c i n s l e r i n uyumlu ikiliine, uyumsuzluklarna deil. B u n u n a n l a m , belirsiz bir uyumsuzluklar dizisinde, cinsel farkn ("cinslerin ikiliinin") ayrcalkl bir role s a h i p olmasdr - o, bir b a k m a , " a y r m a n n " retici sahasdr: b t n dier dzeyler, cinsel farklln t e m e l u y u m s u z l u u n d a n e t k i l e n d i k l e r i l d e "ayrmtr" - H e i d e g g e r ' i n , bu d e n e m e n i n daha ileri bir yerinde, "yozlam tr [entartete Geschlecht}" dedii eyle.' Yaplacak ilk ey (ve bu H e i d e g g e - t a r a f n d a n y a p l m a m t r ) cinsellik ncesi o l a n figrn k e n d i b a l a m n a , ilk referans n o k t a s E d w a r d M u n c h ' n resimleri o l a n balam n a yerletirmektir: bu " d o m a m " krlgan olan lk'm cinsiyetsiz figr, ya da o n u n M e r y e m ' i n i n iki erevesi arasna skm figr, s p e r m d a m l a l a r arasnda yzen cinsiyetsiz fets benzeri figr deil midir? Bu figrn verdii d e h e t Heideggerci e n d i e (Angst) deil, saf ve basit nefes kesen d e h e t t i r . Ve b e n bu d i z i n i n iine, H i t c h cock'un Ykseklik Korkusu'sunun [Vertigo] ieki sahnesini, Scottie'nin Madeleine'yi byk aynaya y a k n o l a n yar aralk k a p n n a t l a n d a n grd sahneyi e k l e m e y e hevesliyim. E k r a n n b y k ksm M a d e l e i n e ' n i n ayna-imgesiyle k a p l a n m tr; e k r a n n sa y a n n d a , iki d i k e y izgi a r a s n d a (izgiler e r e v e n i n ikiz izgileri ilevini g r r ) , o n a b a k a n S c o t t i e vardr, G r i m i n K a r d e l e r ' i n Pamuk P r e n s e s ' i n d e , k t k r a l i e n i n sorularn y a n t l a y a n a y n a n n kysndaki c c e y e benzer. G e r e k l i k t e S c o t tie o r a d a olduu h a l d e , sadece M a d e l e i n e ' n i n imgesini gryor o l d u u m u z h a l d e , bu e k i m i n etkisi y i n e de g e r e k t e n o r a d a o l a n n , o r t a m gerekliimizin bir paras olan n M a d e l e i n e olmas, b u n a karn S c o t t i e ' n i n o n u gerekliimizdeki bir a t l a k t a n , c e h e n n e m i yeralt d n y a s n n ayn ontoloji ncesi glgemsi a l a n n d a n gzlyor olmasdr. Peki ya, Lynch'in Kayp Otoban'mda [Lost Highway], olans Pete'in devasa video e k r a n n d a sergilenen k a d n yzyle karlamas, cinsel cokuyla karlamas? Peki b u r a d a bir adm d a h a a t m a riskini alrsak, sava ya da H o l o k o s t k u r b a n n n parad i g m a t i k imgesini, korkuya k a p l m bir baka s a h i p cinsiyetsiz, a k a l m olan ayn izgiye koyarsak? Burada Syberberg'in Parsifal adl filminin a n a h t a r s a h n e s i n i , Parsifal'in K u n d r y ' n i n taleplerini geri e v i r m e s i n d e n sonra, olan-Parsifal'in kz-Parsifal'e d n m e s i n i v e b t n b u n l a r n z e m i n d e devasa bir arayz-ey, W a g n e r ' i n kafasnn

le ortaya kma d e k u z a n a n uzun bir tarih n c e s i n e sahiptir. Burada Heidegger'in G e org T r a k l ' m iiri zerine, yeni ufuklar a a n denemesi, "iirdeki D i l " zellikle ilgintir, bu d e n e m e o n u n cinsel fark k o n u s u n a yaklat tek yerdir: Bir insan kalbna, bir kalpla kalplanm ve bu kalba kapatlm kalba bir tr denir [Geschlecht]. Bu szck h e m b t n olarak insanla h e m de rk, kabile, aile a n l a m n d a

hayali d h a t l a r v a r k e n s a h n e l e n d i i n i hatrlamalyz. O l a n K a d n ( o n a b y l e n m e yi) reddettii zaman, ayn z a m a n d a olanln kaybeder ve mavi-suratl, c a n v a r gibi souk gen bir k a d n a dnr. B u n u n mesaj obskrantist bir hermafroditizm deil, tersin e , cinsel farkn hayali-lmsz olan figrne iddetli bir b i i m d e y e n i d e n yazlmasdr. Belki d e , cinsiyetsiz o l a n l a K a d n arasndaki b u k a r l a m a n n e n arpc r n e i , I n g m a r B e r g m a n ' n P e r s o n a ' s n n b a n d a k i n l kareler, iri bir gzlk t a k m e r g e n bir olan, akl kark b i r bakla bir dii y z n n n e t o l m a y a n d e v e k r a n imgesini inceliyor; bu imge ar ar ilk k a d n a n d r a n baka bir k a d n a ait gibi g r n e n bir y a k n ek i m e d o r u kayar - f a n t a z m a t i k arayz-ekranla kar karya k a l a n z n e n i n szkonusu o l d u u r n e k l e r d e n biri y i n e . ' B e r g m a n ' n bayapt o l a n , tartmasz bir W e i n i n g e r c i a r k a p l a n a s a h i p o l a n Sessizlikte (Silence, 1962) yine bu ayn o l a n rol alr: iki k a d n d a n , bir t a n e s i ( a n n e ) t a m a n l a m y l a K a d n d r , pis i f t l e m e d e n h o l a n a n ar cinselletirilmi ifalci; t e k i , d n m n k s r d n g s n e y a k a l a n m bir e n t e l e k t e l d i r , kad n l n b a s t r m a k t a d r v e b u yzden k a n l m a z olarak k e n d i k e n d i n i ykmaya doru k a y m a k t a d r . 4 O l a y b e t i m l e n m e m i bir D o u A v r u p a l k e s i n d e geer, l k e n i n haz zlmesi v e cinsel yozlama o r t a m m o d e r n y a a m n h a s t a l k l a r n n m k e m m e l bir " n e s n e l karln" oluturur. Ksacas, H e i d e g g e r ' i n o k u m a s n n d i k k a t e almad ey, cinsiyetsiz olanla uyumsuz Geschlecht arasndaki kartln nasl bir olanla bir kadn arasndaki kartlk olarak cinselletirilmi o l d u u d u r . U y u m s u z Geschlecht tarafsz deil diildir, ve Elis'in o k belirgin cinsel tarafszl o n u bir o l a n klar. Bu yzden H e i d e g g e r "Elis figrnd e k i olanlk kzln k a r t n d a yer almaz. O n u n olanl o n u n d u r g u n o c u k l u u n u n g r n m d r . O o c u k l u k iinde cinsiyetin hassas iki-katn, genci ve ' b a k i r e n i n a l t n figrn' saklar" 5 gibi bir ey n e s r d n d e , cinsel farkn t e m e l o l g u s u n u n i n s a n soy u n u n / t r n n iki cinsini b e l i r t m e d i i n i , bu kez, t a m da cinsiyetsizle cinsel arasndaki fark belirttiini gzden karr: L a c l a u ' n u n h e g e m o n y a m a n t n n terimleriyle sylersek, cinsel fark bir a n t a g o n i z m a n n Gereidir, n k , iinde, dsal fark (cinselle c i n siyetsiz arasndaki fark) iki cinsiyet a r a s n d a k i isel farka ilenmitir. Dahas, H e i d e g g e r (ve T r a k l ) zaten, bu m a s u m " l m s z " o c u u n , t a m da cinsellik ncesi olduu srada, ar olgunlam ve ar serpilmi dii b e d e n i y l e kar karya k a l m a s n n t m y l e c a n a varca o l d u u n u , K t l n k e n d i s i n i n figrlerinden biri o l d u u n u ima eder: T i n ya da hayalet bu ekilde anlalrsa varln h e m yumuaklk h e m de ykclk olaslnda bulur. Yumuaklk hibir ekilde kkrtc o l a n n cokusunu karmaz, onu dostluun huzurunda sakl tutar. Ykclk dizginlenmemi, kendi isyannda kendini tk e t e n ve bu yzden etkin ktlk olan ehliyetten gelir. Ktlk h e r zaman hayaletimsi bir r u h u n ktldr.
6

. m i t h ' i n T o m Ripley'i d e b u t r bir zne deil m i , acmasz ykcl meleksi m a s u m i yetle b i r l e t i r e n bir zne deil m i , n k o n u n znel k o n u m u da, bir b a k m a , d a h a cinsel farkla i a r e t l e n m e m i deil mi? Bu d i z i n i n s o n u n a k a d a r g i d e c e k olursak: Kieslowski'nin Deica/og'undaki [Decalogue], n e m l i a n l a r d a k a h r a m a n a g r n e n gizemli lsa-benzeri evsiz g e n de bu t r cinsiyetsiz h a y a l e t i m s i bir varlk deil mi? Ve bu T r a k l - H e i d e g g e r cinsiyetsiz meleksi m e v c u d i y e t v i z y o n u n u n e n son ifadesini M i c h e l I l o u e l l e b e c q ' i n Temel Paracklar'mda ( 1 9 9 8 ) b u l m u olmas t a m bir ironi deil m i : b t n A v r u p a ' d a c a n l t a r t m a l a r a yol am o l a n b u o k s a t a r n s o n u n d a , insanlk toplu o l a r a k k e n d i n i g e n e t i k olarak deitirilmi cinsiyetsiz insanmslarla deitirmeye, bylece cinselliin k m a z n d a n k u r t u l m a y a karar v e r m e z mi? G n m z n K t l k figrnn balca a d a y l a r n d a n biri o c u k l a r a ynelik cinsel taciz olsa da, i n c i n m i , kolayca y a r a l a n a b i l e n bir o c u k imgesinde y i n e de o n u katlanlmaz l d e d o k u n a k l k l a n bir ey vardr: iki ila be yalar arasnda, ar y a r a l a n m a m a yine de m e y d a n o k u r bir havay k o r u y a n , gzyalarna b o u l m a k zere olsa da yznde ve d u r u u n d a i n a t bir tavr o l a n bir o c u k figr - M u t l a k figrlerinden biri deil midir bu? n s a n n aklna e r n o b i l k a z a s n d a n s o n r a radyasyona maruz kaldklar iin l e n o c u k l a r n fotoraflar geliyor, ya da - y i n e U k r a y n a ' d a n - i n t e r n e t t e k i o c u k pornosu s i t e l e r i n d e n b i r i n d e k i , b o a l a n iri bir penisle kar karya d u r a n , yz taze spermle k a p l a n m ok kk, en fazla d r t yalarndaki bir ocuu g s t e r e n bir fotoraf. Bu kare byk olaslkla s p e r m b o a l t a n penisle a n n e n i n st dolu gs arasndaki balant zerinde d u r u y o r olsa da, o c u u n yzndeki ifade aka d e h e t ve aknlk karmdr: o c u k n e l e r o l u p bittiini a n l a y a m a m t r . Bu k o r k m u yz o c u u n meyd a n o k u y a n bakyla balantl olmal: eer Levinas'n yzdeki yarayla ilgili sylediklerini tasvir e d e n bir imge a r a n a c a k olursa, ite bu o. Peki, M i k e N i c h o l s ' u n M e z u n ' u n d a [The Graduate] g e n Ben B r a d d o c k ( D u s t i n H o f f m a n ) ile yal B a y a n R o b i n s o n ( A n n e B a n c r o f t ) arasndaki n l ak ilikisini bu perspektiften y e n i d e n o k u m a riskini gze alabilir miyiz? Bu iliki genellikle proto-hippi hassas ve d r s t a m a akl kark bir olanla yozlam s yetikin bir b a t a n karc arasndaki iliki olarak grlr; Bobby Peru gibi, Bayan R o b i n s o n da akl karm o l a n Ben'i " S i k b e n i ! " arlaryla b o m b a l a m a k t a d r - ve, Bobby P e r u ' d a n farkl olarak, bunu g e r e k t e n kasteder. F a k a t , bu imgeye uyumsuzluk k a t a n ilk ey, B e n ' i n kaba bir ekilde k e n d i n i hakl b u l m a s d r - B a y a n R o b i n s o n ' a nasl bardn h a t r l a y n : "Perian b i r alkolikle v a k i t g e i r m e k t e n gurur d u y d u u m u m u s a n y o r s u n ? " B e n ' i n ilikilerine biraz insani d e r i n l i k k a t m a y a alt, b u n u n iin Bayan R o b i n s o n ' u k o n u m a y a zorlad s a h n e Bayan R o b i n s o n ' h e r z a m a n k i n d e n d a h a k a r m a k olarak sunar. B u baarsz k o n u m a l a r n n o r t a s n d a bir yerde, Bayan R o b i n s o n B e n ' e kzyla k m a m a s n e m r e d i n c e , B e n ' i n a k l n a g e l e n t e k n e d e n k a d n n o n u E l a i n e iin y e t e r i n c e iyi bulm a m a s o l u r ve h e m e n , fkeyle, bu ilikiyi " h a s t a ve sapk" b u l d u u n u ilan eder. Bancroft'un, d e r i n k k l e r i o l a n t o p l u m s a l ve kiisel h o n u t s u z l u u ifade e d e n yz, b u n u n Bayan R o b i n s o n ' u n n e d e n i olmadn, o n u n n e d e n l e r i n i n B e n ' i n s a n d n d a n ok d a ha youn ve azap verici o l d u u n u , ayn z a m a n d a genleri k s k a n m a k t a n ve kz yzn d e n b r a k l m a k k o r k u s u n d a n o k d a h a t e l e r e u z a n d t n ortaya koyar - k a d n n hul

Bir o c u u n b u m a s u m c a k t h a y a l e t i , e l b e t t e , h i kukusuz S a n t n e r ' i n " y a r a t k " d e dii eydir. 7 Belki d e S t e p h e n K i n g ' i n k o r k u y k l e r i n d e n a l n m a b u n a benzer figrlere Elis figrn o t u r t m a k yararl olur: "lmsz," beyaz, solgun, gksel c a n a v a r c a c i n siyetsiz o c u k yetikinleri bezdirmek zere d n e r . Farkl bir dzeyde, Patricia H i g h -

ettii ey B e n ' i n duygudaldr, o n u n s a h l a k fkesi deil: Ben ar duyarszlat iin, kadnn, kzn o n u n iin fazla iyi olduunu kabul eder gibi grnmesinin, sadece umutsuzluk ve aknlk yznden olduunu gremez; kadn daha dolambal ve skntl duygulara sahiptir ve bunlar ona nasl aklayacan bilemez. Ben'in onu bu anda reddetmesi ahlaki grnebilir, ama kadnn duygusal deneyiminin derinlik ve zdrab dnlrse, bu olduka irkin, kat bir yanttr. Bayan Robinson'un Ben'in onunla konuma ricasna verdii yantn -"Birbirimize syleyecek ok eyimiz olduunu sanmy o r u m " - olduka doru olduu anlalr, ama bu, Nichols'un niyetlendii gibi kadnn sln sergilemez, Ben'in sln sergiler. Kadn o n d a n ok daha fazla kendisinin farkndadr, bu yzden de daha fazla gerek sorunu vardr, onunla konumas n e d e n gereksin? " B e n ' i n B a y a n R o b i n s o n ' l a o l a n ilikiye k a t l m n e n aza indirerek, b u ilikinin o n u n iin skc ve tatsz o l d u u n u ima e d e r e k ve sonra da E l a i n e ' l e o l a n ilikiden seksi t m y l e k a r t a r a k , " 9 filmin artc b i i m d e B a y a n R o b i n s o n ' u n yasan y e n i d e n rettiini g r m e k ilgintir: seks ve ak t m y l e ayr d u r u r - yani, B e n ' i n Bayan R o b i n s o n ' a o l a n ilgisi saf cinsel olarak, h e r h a n g i d e r i n bir duygusal b a d a n y o k s u n olarak sunulurk e n , o n u n E l a i n e ' e , o n u n kzna o l a n sevgisinde cinsel e k i m e d a i r en ufak iz yoktur. yleyse, merkezdeki b i l m e c e u: B a y a n R o b i n s o n n e d e n ateli bir ekilde/Ben'in kzyla k m a m a s gerektii k o n u s u n d a srar eder; n e d e n her eyi t e h l i k e y e a t m a y a , evliliini ve b t n t o p l u m s a l varln, srf o n l a r n balantsn e n g e l l e m e k iin t e h l i k e ye a t m a y a hazrdr? Burada, h e r eyin a l t n d a y a t a n duygusuz rasgele cinsel ilikiyi destekleyen yasaklama, sansr e y l e m i n i n baka bir rneiyle kar karya geliriz: Bayan R o b i n s o n yasad ilikilerini a n c a k kz "saf," o n l a r n d e v r e s i n i n dnda kald srec e srdrebilir; E l a i n e ilikiye s o n r a d a n k a t l m a m t r , d a h a e n b a n d a n beri oradadr, o n u n n a m e v c u t U n c s d r . B u n a bal olarak, basit bir bozuk a h l a k l k a b a orta yal ev k a d n o l m a k t a n uzak o l a n Bayan R o b i n s o n , filmdeki tek h a k i k i etik figrdr: o n u n rasgele cinsel ilikileri o n u n T a n r ' y l a o l a n zel a n l a m a s n n bir parasdr, tpk Evelyn Waugh'un Brideshead'e Son Gidi'in'm [Brideshead Revisited] son bkm n d e o l d u u gibi: r o m a n n s o n u n d a , Julia Ryder'la e v l e n m e y i r e d d e d e r (oysa ikisi d e bir sre n c e t a m d a b u n u n iin b o a n m l a r d r ) , b u n u d a alayc bir tavrla k e n d i s i n i n T a n r ' y l a "zel a n l a m a s " olarak a n a r - yoz ve rasgele cinsel ilikiye giren biri olsa da, belki eer h a y a t t a k e n d i s i iin o k deerli bir eyi, Ryder'a o l a n akn feda ederse bir a n s n n olacan d n r . Julia, Ryder'la o l a n son k o n u m a s n d a aklad gibi, Onu b r a k t k t a n sonra, b a k a n e m s i z ilikilere g i r e c e i n i n farkndadr; fakat, b u n l a r n n e mi y o k t u r , b u n l a r o n u T a n r ' n n g z n d e o n a r l m a z bir ekilde sulu klmaz - o n u sulu k l a c a k ey, k e n d i n i T a n r ' y a a d a m a k yerine tek gerek akna s t n l k vermesi olac a k t r , n k s t n iyilikler arasnda bir r e k a b e t o l m a m a l d r . Julia gibi, Bayan R o b i n s o n da ayn ekilde, o n u n iin, rasgele cinsel iliki kurduu yoz bir y a a m n E l a i n e ' i n safln k o r u m a n n , onu y o z l a m a d a n k u r t a r m a n n tek yolu o l d u u s o n u c u n a varr. ( V e Bobby P e r u ' n u n r n e i n d e de ters fedakarln bir rneiyle karlamyor muyuz? O n u n m s t e h c e n saldrlar iin demesi g e r e k e n bedel, b u n l a r n r e d d e d i l m e k zere yaplm kibar teklifler o l a r a k k a l m a l a r n n gerekmesidir - bu da o n u etik bir zne klar.)

BR H E G E L C O L A R A K K I E R K E G A A R D yleyse, b u r a d a n e m l i n o k t a , B a y a n R o b i n s o n ' u n y a s a k l a m a s n h e r h a n g i bir o l u m l u psikolojik a k l a m a y a i n d i r g e m e m e k t i r ( o n u n , k z n n genlii karsnda d u y d u u kskanlk, ve b e n z e r i ) : b u r a d a , " T a n r , " anlamsz fedakarln saf olumsuz j e s t i n e v e r i l e n kesin isimdir - Julia r n e i n d e , o n u n m u t l u evlilik h a y a t n feda e t m e s i ; B a y a n R o b i n son r n e i n d e , h e r h a n g i bir o t a n t i k duygusal b a l a n t n n feda edilmesi. T e o l o j i d e , a n lamsz fedakarln bu m a n t n t a m olarak dile g e t i r e n kii Kierkegaard o l m u t u ( o n u n b u n u n iin kulland t e r i m "sonsuz feragat"t) - Kierkegaard' d i y a l e k t i k m a d d e c i l i k t e n ayran eyin n e r e d e y s e g r n m e z bir izgi o l m a s n a a m a m a k gerek. Bu tr anlamsz bir fedakarlk, B a d i o u ' n u n "anti-felsefe" dedii eyin t e m e l b i l e e n l e r i n d e n biridir - K i e r k e g a a r d ' n o n u n en veciz f o r m l n ortaya k o y m u olmas da artc deil: "in dorusu, s o n a a m a d a bir k u r a m o l m a d n k a b u l e t m e m i z gerekiyor." 1 0 Kierk e g a a r d ' d a n N i e t z s c h e ' y e v e W i t t g e n s t e i n ' i n s o n d n e m almasna d e k b t n byk "anti-felsefeciler"de, v a r l k i n s a n n en radikal o t a n t i k ekirdei her "kuram", kendisiyle kal ilgili her kuramsal deerlendirmeyi nceleyen olan (ve temellendiren), ve terimin ve/veya radiseim anlamyla, olumsal ("akld") somut pratik etik bir balanma

olarak a l g l a n m t r - pratik a k l n kuramsal akla s t n l n n e srerek "antifelsele"nin t e m e l i n i a t a n K a n t ' t ; F i c h t e , Spinozaclkla znel zgrlk felsefesi a r a s n d a k i son seimle ilgili olarak unlar yazd zaman, b a s i t e o n u n s o n u l a r n sralam oldu: " n s a n n h a n g i felsefeyi setii o n u n n e t r bir i n s a n o l d u u n a baldr." Bylece K a n t ve F i c h t e - b e k l e n m e d i k bir e k i l d e - Kierkegaard'la anlar: s o n a a m a d a k u r a m yoktur, s a d e c e i n s a n n k e n d i n i nasl bir h a y a t a a d a m a k istediiyle ilgili p r a t i k e t i k t e m e l bit k a r a r vardr. A l m a n dealizmiyle K i e r k e g a a r d arasndaki b u b e k l e n m e d i k d e v a m l l k bize n c e Kierkegaard'n a n t i - H e g e l c i l i i n i n (bir a d a n , tpk D e l e u z e ' n k gibi) g r n d n d e n o k d a h a ikircikli o l d u u n u gsterir: H e g e l ' i n s a m a n d a n bir d m a n figrne ykseltilmesi r e d d e d i l m i bir yaknl bel irs izleti riyor. Kierkegaard iin, H e g e l son "sist e m l e t i r m e c i d i r , " canl bir znelliin biricikliini evrensel Fikrin m a n t k s a l k e n d i n i yerletitmesindeki ikincil bir m o m e n t e indirgemitir;! ve, d n c e n i n sistemletirici m u m y a l a n m a s n i v e r s i t e s y l e m i n i n ii o l d u u n d a n , K i e r k e g a a r d ' n da sadece air ve ressamlarn deil, k e n d i s i n i " y a r a t c " zihin olarak g r e n h e r k e s i n ortak ikayeti o l a n , niversite sylemi t a r a f n d a n y u t u l m a t e h d i d i n i paylamasna a m a m a k gerek: " H e y h a t , k i m i n b e n d e n miras a l a c a n biliyorum, ylesine itici saydm o k a r a k t e r , gemite de yapt gibi h e p sadece en iyi o l a n eyleri miras a l a n o kii - yani bir d o e n t , yani bir profesr." 1 1 Bir profesr, e l b e t t e , H e g e l ' d i r . Kierkegaard H e g e l ' i n speklatif felsefesinin "bir t r d n y a t a r i h s e l dalgnlk iinde, insani varlk o l m a n n n e d e m e k o l d u u n u u n u t m u olm a s n n yol at k o m i k bir varsayma s a h i p o l d u u n u " belirtir. " A s l n d a , genel olarak i n s a n i varlk o l m a n n a n l a m n u n u t m a m t r ; n k i n s a n n bir speklatif felsefeciyi bile k a b u l e t m e y e zorlayabilecei bir eydir bu; o sizin ve b e n i m ve o n u n i n s a n i varlklar o l d u u m u z u , b u n u n h e r birimiz iin n e d e m e k o l d u u n u u n u t m u t u r . " 1 2 Ksa-

75

cas, H e g e l ' i n s i s t e m i n i n k o m i k y n M u t l a k Bilme s i s t e m i n i n o l u m s a l bir birey H e gel t a r a f n d a n yazldn h a t r l a d m z z a m a n bizi a r p a r . . . Kierkegaard b u r a d a , y i n e de, vurguyu k a y b e t m i y o r m u ? E v r e n s e l sistemle ilineksel birey a r a s n d a k i bu g b e k ba t a m d a H e g e l ' i n "sonsuz yarg" dedii eyin m a n t n a uyuyor: E v r e n s e l i n " e n d k " tekillikle p a r a d o k s a l kesiimi ( " T i n b i r k e m i k t i r , " v b . ) . K i e r k e g a a r d ' m H e g e l eletirisi " n e s n e l " v e " z n e l " d n c e a r a s n d a k i ( b a t a n son a H e g e l c i ) kartla d a y a n r : " n e s n e l d n c e h e r eyi s o n u l a r a evirir, znel d n ce h e r eyi srece sokar ve s o n u l a r i h m a l e d e r - n k var o l a n bir birey o l a r a k srekli o l m a s r e c i n d e d i r . " " K i e r k e g a a r d iin, belli ki, H e g e l " n e s n e l d n c e n i n " s o n baarsdr: o " t a r i h i o l u u n bak a s n d a n a n l a m a z , g e m i e b a l a n a n y a n l s a m a y l a , o n u , b t n oluu d l a y a n bir s o n l u l u k bak a s n d a n a n l a r . " H Burada, K i e r k e g a a r d ' m z e r i n d e d u r d u u eyi k a r m a m a y a zen gstermeliyiz: o n a gre, t e k znel d e n e y i m , a s l n d a " o l u t a d r " v e sabit b i r s o n l u l u u o l m a y a n a k ulu bir sre o l a r a k n e s n e l bir gereklik fikri, yine varln snrlar i i n d e kalr - n e d e n ? n k h e r h a n g i bir n e s n e l gereklik, " s r e s e l " d e olsa, t a n m gerei o n t o l o j i k olarak t a m o l a r a k y a p l a n m t r , o l u m l u o l a r a k var o l a n n e s n e l e r a l a n v e o n l a r n e t k i l e i m l e r i o l a r a k vardr; s a d e c e znellik k e n d i i i n d e " a k " o l a n , i k i n b i r o n t o l o j i k baarszlkla i a r e t l e n m i bir a l a n belirtir: Tikel bir varln gemie gnderilmesi gerekirse, o tamamlanmtr, sonluluk elde etmitir, ve bu lde sistemli bir kavraya tabidir ... ama k i m i n iin bu lde tabidir? Kendisi var olan bir birey olan h i kimse iine gemiin girdii sonsuzlua karlk gelen varln dndaki bu sonlulua ulaamaz. 1 5 F a k a t , ya H e g e l a s l n d a t a m tersini yapyorsa? N i e t z s c h e , H e i d e g g e r ve D e r r i d a gibi farkl d n r n d e k e n d i a n metafiziin kritik d n m n o k t a s o l a r a k k a b u l ediyor: o n l a r n (bizim) z a m a n n d a metafizik k e n d i gizilini t k e t t i v e d n r n grev i y e n i , metafizik sonras bir d n m e y e z e m i n h a z r l a m a k t r . . . . D a h a g e n e l olarak, M u s e v i - H r i s t i y a n t a r i h i n t a m a m , bizim p o s t m o d e r n l i i m i z e dek, b e n i m ilk kez Aziz Augustine tarafndan Tanr'nn ehrfnde dile g e t i r i l e n H l d e r l i n paradigmas d e m e k istediim eyle belirleniyor: " T e h l i k e n i n o l d u u yerde bizi k u r t a r a b i l e c e k o l a n ey de byr. ( W o a b e r G e f a h r ist vvachst das R e t t e n d e a u c h . ) " u a n u z u n tarihsel d e k a d a n s s r e c i n i n e n d k n o k t a s o l a r a k g r n y o r ( t a n r l a r n ka, y a b a n c l a m a . . . ) , a m a v a r l k - i n s a n m zsel b o y u t u n u n katastrofik kayb gibi bir t e h l i k e de ayn z a m a n d a bir t e r s i n e d n m e (Kerhe) olasln getiriyor - p r o l e t e r d e v r i m , y e n i t a n r l a r n gelmesi ( H e i d e g g e r ' i n g e d n e m y a p t n a gre, bir t e k o n l a r bizi k u r t a r a b i l i r ) , v e benzeri. " P a g a n " bir tarihsel olmayan e v r e n , bu p a r a d i g m a n n t m y l e d n d a bir e v r e n , i i n d e ( t a r i h s e l ) z a m a n n s a d e c e akt, teleolojik bir eime s a h i p o l m a d , i i n d e t e h l i k e l i bir k a r a r a n n n ( B e n j a m i n ' i n JetztZetf), g e m i i n k e n d i s i n i n o r t a y a atabilecei fidyeyi d e y e c e k o l a n " p a r l a k bir gelecei" k a r a b i l e c e k bir k a r a r a n n n , b a s i t e a n l a m sz o l d u u bir e v r e n h a y a l edebiliyor muyuz? B u H l d e r l i n p a r a d i g m a s genellikle H r i s t i y a n l k l a zdeletirilse d e , Hristiyanlk,

e n r a d i k a l h a l i y l e bile, h e r eye r a m e n o n a benzersiz bir d n e m e k a z a n d r m gibi grnyor: olmas g e r e k e n h e r ey z a t e n o l m u ; b e k l e y e c e k bir ey yok, O l a y iin, M e sih'in gelmesi iin b e k l e m e m i z gerekmiyor, M e s i h z a t e n gelmi; O l a y z a t e n o l m u , biz o n u n s o n r a s n d a yayoruz. B u t e m e l t a r i h s e l k a p a n m a yaklam ayn z a m a n d a H e gel'in mesaj, o n u n M i n e r v a B a y k u u ' n u n a l a c a k a r a n l k t a u t u u y o l u n d a k i d s t u r u n u n mesajdr - ve k a v r a m a s g ( a m a h a y a t i n e m d e ) o l a n ey, bu d u r u u n , bizi edilgen bir d n m e h a p s e t m e k y e r i n e , e t k i n m d a h a l e iin uzam amasdr. Ve ayn ey Kierkegaard iin de geerli deil m i , o da "bu a n " k i t l e t o p l u m u n a kar bildik h o m u r d a n m a l a r n a r a m e n , ayn z a m a n d a H l d e r l i n ' i n tarihsellik p a r a d i g m a s n a (ve d e bu t r d e n bir bakn ierdii o d n r n k e n d i n i k e n d i n i a l g l a m a s n d a k i ar gururu) y a s l a n m y o r mu s a n k i : amzda g e r e k t e n istisna o l a n bir y a n yok; eer bir ey v;rsa o da yaadmz s r a d a n ve ilgin o l m a y a n zamanlardr? ki kart gei a n a l i t i k sreci niteliyor: biri o l a s l k t a n zorunlulua, dieri o l a n a k szlktan olumsalla. 1 6 A k t a r m dzeyinde, analist "bilmesi g e r e k e n z n e " olarak, h e r jeyin h e p - z a t e n yazl olduu, b t n s e m p t o m l a r n (bilind) a n l a m n n h e p - z a t e n labit o l d u u hayali t e k i Yer olarak, iler. Bu analist figr zamand b o y u t u i i n d e IMlindna, F r e u d ' u n syledii gibi, z a m a n n e d i r b i l m e y e n Bilindna karlk gelir o n u n zneye verdii mesaj h e r z a m a n " S e n artk b a b a n l a otuz yl n c e yaadn etkileimi tekrarlyorsun . . . " ve benzeri eitlemesidir. O l a s l k t a n zorunlulua gei budur: bata basit bir olaslk olarak, olmasa da o l a b i l e c e k ilineksel bir olu o l a r a k grnen ey, geriye d n k o l a r a k b t n e b e d i y e t b o y u n c a o l m a y a yazgl bir eye d n r . (Bu k o n u m , e l b e t t e , geriye y n e l i k bir yanlsamaya, k e n d i performatif b o y u t u n u ynl t a n m a y a d a y a n r : h a s t a n n kefettii " e b e d i " a n l a m t a m d a o n u n kefi srecinde ina edilir.) Fakat, a n a l i s t f i g r n n bu y n n n kartyla d e s t e k l e n m e s i gerekir: u K i l istin y o r u m c u m d a h a l e l e r i de srpriz esine, G e r e i n m d a h a l e s i n e karlk gelir, b u r a d a k i gei o l a n a k s z l k t a n olumsalladr, y a n i olanaksz g r n e n ey, olaslk I n ;lanna ait o l m a y a n ey, b i r d e n b i r e - o l u m s a l l k l a - gerekleir, ve b y l e c e b t n sallmn k o o r d i n a t l a r n d n t r r . O g e l e n e k s e l gr, H e g e P l e Kierkegaard a r a s n d a k i kartlk g r n izlersek, bu ki gei H e g e l ' l e K i e r k e g a a r d ' m t e m e l ilemini zetlemi gibi g r n m e l i . H e g e l c i div l e k t i k sre, iinde eylerin k e n d i gizillerini gerekletirdikleri v e h e p z a t e n oldukl. ey olduklar k e n d i n e k a p a n a n bir daire deil midir? H e g e l ' i n kendisi, k e n d i iinde, s r e c i n b a l a n g c n n z a t e n s o n u o l d u u n u v u r g u l a m a z m? V e , dier y a n d a n , KierI cgaard'n a n t i - H e g e l c i l i i n i n a n a itilimi t a m da bu H e g e l c i kapal daireyi k r m a k ve ls g r n e n i n s a h a s n n a l t n o y a n o l u m s a l kesikler, " s r a m a l a r " , m d a h a l e l e r iin .um a m a k deil midir? Peki H e g e l ' l e Kierkegaard a r a s n d a k i bu ak kartlk n e d i r : H e g e l iin, h e r ey zaten o l m u t u r (ve d n c e de, a n a boyutuyla, o l m u o l a n l a r n h a t r l a n m a s d r ) ; b u n a I ; n Kierkegaard iin, t a r i h gelecee doru aktr? Fakat, b u r a d a , H e g e l ' i n diyalekllftiyle ilgili n e m l i bir yanl a n l a m a d a n k a n m a k gerekiyor: o n u n b a h s i imdu"annluluun bak asn" uygulamak, o n u sanki z a t e n gemimi gibi g r m e k deildir,

tam

olarak,

gemie gelecee ak

olmay getirmek,

onun

olu srecinde

olmu-olan-

ne d o r u iaret eder. Bu hassas a n l a m y l a , bilisel d n c e y e ait o l a n olaslk e v r e n s e l yasann geliigzel r n e k l e n m e s i olasldr, b u n a k a r n etik ve varolusal y a k l a m a ait o l a n olaslk b e n i m t e k i l h a y a t m l a n e y a p a c a m a ilikin k a r a r n k a p s a m l bir olumsalln ierir. Yine d e , bu tr bir H e g e l okumas sezgilere ters g r n r : H e g e l S i s t e m i n i alacakar a n l k t a u a n " M i n e r v a ' n m B a y k u u n u n u u u " olarak - M u t l a n y o l u n u n geriye ynelik y e n i d e n teslim a l n m a s / h a t r l a n m a s olarak - s u n m a z ve bylece " s o n l u l u u n bak a s n " aka o n a y l a m a z m? Burada varoluu klieyi, m e v c u t tarihsel srece katldmz zaman, o n u olaslklarla dolu ve k e n d i m i z i de o n l a r a r a s n d a seim yapm a k t a zgr failler olarak alglamamz salayan klieyi tersyz etmeliyiz; geriye y n e lik bir bak asyla ayn sre, s e e n e k l e r e al o l m a y a n , t m y l e b e l i r l e n m i ve zorunlu bir sre olarak g r n r : tersine, k e n d i l e r i n i bir K a d e r e y a k a l a n m , o n a sadece tepki veriyor olarak g r e n l e r b a l a n m faillerdir, b u n a karn, geriye d n k olarak, daha sonraki gzlem a s n d a n , g e m i t e k i seenekleri, farkl bir yol a l a n olaylarn olaslklarn a y r t edebiliriz. Bu da idealizmle m a d d e c i l i k arasndaki farktr: idealiste gre, iine katlm olduumuz l d e d u r u m u m u z u " a k " olarak deneyimleriz, b u n a karn ayn d u r u m ortluluk a s n d a n " k a p a l " g r n r , yani h e r yerde m e v c u t ye h e r eyi bilen, bir tek o d n yay kapal bir b t n s e l l i k olarak alglayan T a n n ' n n ebedi bak a s n d a n ; m a d d e c i ye greyse, " a k l k " aa d o r u iner, yani, zorunluluk g r n m l e r i n k a o t i k etkileimini gizlice d z e n e s o k a n evrensel yasa deildir - o Hepsi-deil, tutarsz, i n d i r g e n e m e z bir olumsallkla belirginleen " T m " n kendisidir. V e b u r a d a K i e r k e g a a r d ' n teolojisi idealizmin u n o k t a s olur: b t n gereklik a l a n n n radikal akln ve olumsalln kabul eder, kapal B t n n s a d e c e radikal bir t e olarak, t m y l e akn T a n r klnda g r n e b i l m e s i n i n n e d e n i b u d u r : "Kesintisiz olu, i i n d e h e r eyin belirsiz olduu d n yevi y a a m n belirsizliini oluturur"" 0 ve tanrsal varlk " b t n eylerin belirsizlii sonsuzca d n l r d n l m e z m e v c u t t u r . " 2 1 B u r a d a a n a h t a r formlle karlarz: K i e r k e g a a r d ' n T a n r ' s kesinlikle, gerekliin ontolojik aklna, gereklie t a m a m l a n m a m , "olu h a l i n d e " bir ey olarak b a k m a mza karlk gelir. " T a n r " gerekliin k a p s a m l olumsalln lmemizi salayan M u t fak t e k i ' n i n addr - t a m anlamyla, h e r h a n g i t r d e n bir T z olarak, Yce ey olarak kavranatnaz (bu o n u yine G e r e k l i i n bir paras, o n u n asl Z e m i n i klar). Kierkegaard'n T a n n ' n n kapsaml " t z s e l l i k t e n karlma"s zerinde srar e t m e s i n i n n e d e n i b u d u r - T a n r "Varln d z e n i n i n t e s i n d e d i r , " sadece o n u n l a nasl iliki k u r d u u m u zun kipidir; yani, o n u n l a iliki kurmayz, o bu ilikidir: T a n n ' n n kendisi udur: i n s a n n k e n d i s i n i O n u n l a nasl ilikilendirdii. Fiziksel ve dsal eyler szkonsu olduu srece, n e s n e k i p t e n baka bir eydir: birok kip vardr. T a n r a s n d a n , nasl n e d e m e k t i r . K e n d i s i n i T a n r ' y l a m u t l a k a d a n m a kipiyle ilikiye s o k m a y a n kii T a n r ' y l a ilikiye girmi olmaz. 2 2

eyi yakalamak, var o l a n zorunluluu y a r a t a n olumsal sreci g r m e k t i r . Mutla "sadec e T z olarak deil, ayn z a m a n d a z n e o l a r a k " k a v r a m a k zorunda o l m a m z n n e d e n i bu deil mi? Bu yzden A l m a n dealizmi, olaslktan edimsellie g i d e n v e k t r evres i n d e y a p l a n m o l a n s t a n d a r t Aristotelesci o n t o l o j i n i n k o o r d i n a t l a r n datr. H e r olasln k e n d i n i t m y l e e d i m s e l l e t i r m e y e alt fikrinin t e r s i n e , "ilerleme"yi, g* zillik boyutunu tam edimsellie dndrme, edimselliin k a l b i n d e , gizillie ynelik sakt bir abay kazp k a r m a h a m l e s i olarak kavramalyz. W a l t e r B e n j a m i n ' i n gemiin tekrar-araclyla-kurtarlmas olarak d e v r i m fikrini ele alalm: 1 7 Fransz D e v r i m i szkonsu o l d u u n d a , gerek bir Marksist tarih b i l i m i n i n grevi olaylar g e r e k t e n olduklar gibi b e t i m l e m e k (ve bu olaylarn o n l a r a elik e d e n ideolojik y a n l s a m a l a r nasl yarattn a k l a m a k ) deildir; grev, d a h a ok, d e v r i m i n e d i m s e l l i i n d e v e o n u n e n son r n n d e (yararc piyasa k a p i t a l i z m i n i n ykseliinde) i h a n e t e urayan sakl gizlilikleri kazp k a r m a k t r ( U t o p y a c zgrletirici gizillikler). M a r x ' i n vurgusu n c e l i k l i olarak J a k o b e n l e r i n d e v r i m c i c o k u s u n u n getirdii vahi u m u t l a r l a alay e t m e k , o n l a r n yksek sluplu zgrletirme b e l a g a t l a r n n kaba ticari kapitalist gereklii tesis e t m e k iin tarihsel " a k l n kurnazl" tarafndan k u l l a n l a n bir ara o l d u u n u g s t e r m e k deildir; o n u n yapmak istedii ey, bu i h a n e t e d i l e n radikal-zgrlk gizilliklerin, tarihsel h a y a l e t l e r olarak "srar e t m e y i " ve ilerdeki proleter d e v r i m i n i n d e b t n b u gemi h a y a l e t l e r i n i k u r t a r m a s n (huzura k a v u t u r m a s n ) salasnlar diye yasalatrlmalarn t a l e p ettiklerini d e v r i m c i bellein bana tebelle olmay nasl s r d r d n a k l a m a k t r . ... Ve, farkl bir dzeyde, S c h e l l i n g de Yaratltan n c e k i T a n r ' y saf gizillikler a l a n olarak kavrad z a m a n , ayn vurguyu yapm y o r m u y d u ? n s a n d n c e s i n d e , d o a d a r t l m o l a n b u gizillik, tekrar patlar, " t a m anlamyla koyutlanr."18 F a k a t Kierkegaard, olasl, t a m da edimsel olarak var o l a n bir Ben'le ilgilenen, t a m bir etik yaklamn tersine, kavramsal " n e s n e l d n c e n i n " t e m e l kategorisi olarak k o y u t l a m a z m? " G e r e k z n e bilisel zne deildir, n k o l a s n n a l a n n d a o bilerek h a r e k e t eder; gerek zne etik o l a r a k var o l a n znedir.'" ' Buradaki fikir, bilisel bir yaklamda, tekil h e r m e v c u d i y e t i n bir evrenselliin bir r n e i n e , e v r e n s e l bir yasa ya da k u r a l n keyfi bir r n e i n e - y a s a n n olas bir r n e k l e m e s i n e i n d i r g e n m e s i ; b u n a k a r n etik-varolusal bir yaklamda, b e n i m tekil v a r l m n n e m l i olmasdr. yleyse, b u n u , etik duruu n i t e l e m e s i g e r e k e n bir eyle, o l a s n n e d i m s e l e stnlyle nasl birletireceiz? Burada aklda t u t u l m a s g e r e k e n kartlk olumsal o l a n l a keyfi ya da tesadfi o l a n ey a r a s n d a k i , en iyi ekilde dil r n e i y l e s e r g i l e n e n kartlktr: b e n i m (bir t r ) ngilizce k o n u u y o r o l m a m olgusu, bir i n s a n olarak, bir "dilvarl" olm a m gibi evrensel bir olguya gre tesadfidir; fakat, ngilizce k o n u u r k e n , dili s a d e c e bir ifade arac ve/veya arasal y n l e n d i r m e olarak k u l l a n m a m , ya da o n u iirsel olarak, d n y a l a r k u r m a olanayla k u l l a n m a m olumsaldr. Ksacas "tesadfi", i i n d e evr e n s e l i n bir g e n u s ' u snrlad ikincil zgl bir farka karlk gelir, b u n a karn " o l u m sal" e v r e n s e l b o y u t u n k e n d i s i n i n gizilliklerini k o n u l a n d r m a n n d a h a radikal dzeyi1

79

H r i s t i y a n l n Sevgi o l a r a k Kutsal R u h a geii ( s a ' n n "ikiniz a r a s n d a n e z a m a n sevgi olursa, o z a m a n b e n o r a d a o l a c a m " sz) kelimesi k e l i m e s i n e anlalmal: tanrsal birey o l a r a k T a n r (sa) bireyler a r a s n d a k i saf tzsel olmayan balantya geer. Bu

DE

VERSAGUNG

Lacan bu k a v r a m Paul C l a u d e l ' i n Tutsak adl o y u n u e r e v e s i n d e gelitirir: e v i n d e saklanan Papa'y k u r t a r m a k iin, - k a d n k a h r a m a n - S y g n e , T o u s s a i n t T u r e l u r e ' y l e evlenmeyi k a b u l eder; bu kii kesinlikle tiksindii biri, o n u n uayla s t a n n e s i n i n oludur, Fransz D e v r i m i ' n i k a r i y e r i n d e h r e t elde e t m e k iin k u l l a n m t r ( b l g e n i n J a k o b e n yetkilere s a h i p biri olarak, S y g n e ' n i n ailesinin, o c u k l a r n n n n d e i d a m edilmesini e m r e t m i t i r ) . Yani Sygne kendisi iin n e m i o l a n h e r eyi feda e t m i t i r akn, aile a d n ve m l k n . kinci eylemi T u r e l u r e ' y e s o n kez H a y r ! demesidir: lmcl yara alm S y g n e ' n i n y a t a n n kysnda d u r a n T u r e l u r e , k a d n d a n , nefret eirii k o c a s n n h a y a t n k u r t a r m a k gibi bir i n t i h a r j e s t i n e a n l a m k a t a c a k o l a n bir iaret v e r m e s i n i ister umutsuzca - h e r h a n g i bir iaret, isterse b u n u o n u sevdii iin deil de sadece aile adlarn u t a n t a n k u r t a r m a k iin yapm olsun. l m e k zere o l a n Sygne iek k e l i m e etmez: kocasyla s o n bir uzlamay r e d d e t t i i n i , zorlamal bir tikle, nazik yzn t e k r a r t e k r a r a r p t a n bir t r sarslma seirmesiyle belirtir sadece. A y n ey I lenry J a m e s ' i n m a d d e c i l i i n i n balca k a n t o l a n Bir Kadnn Portresi'nin s o n u n d a k i lniyk feragat eylemi iin de geerlidir (Isabel A r c h e r itici kocasyla k a l m a y a k a r a r verir, oysa o n u terk e t m e k t e zgrdr): bu feragat e y l e m i n i n dinsel bir aknsallkla hibir ilikisi yoktur; bu feragati o k b i l m e c e m s i klan ey, tersine, o n u n t a m da h e r hangi bir a k n s a l l k t a n y o k s u n olmasyla belirlenir - sadece l<n Tanrsz bir evrendeki bo jest olarak grlebilir bu eylem. J a m e s ' t e n g e e n bu d o l a m b a l yol K i e r k e g a a r d ' n

m u t l a k a d a n m a b t n s e l k e n d i n d e n feragat j e s t i n d e yasalar: " k e n d i n d e n feragatte ins a n h i b i r eye m u k t e d i r o l m a d n a n l a r . " " B u feragat i n s a n T a n r ' d a n ayran b t n sel yara t a n k l k e d e r : i n s a n n Yaamn A n l a m n a koulsuz balln n e s r m e s i n i n t e k yolu, btn yaammz, b t n varlmz, t a n r s a l n m u t l a k aknlna b a l a m a k tr, ve yaammzla tanrsal, fedakar feragat T a n n ' y l a y a p l a n bir alveriin paras olamaz - h e r eyi (yaammzn b t n s e l l i i n i ) hibir ey karlnda feda ederiz: " [ A n l a y] zorlayan eliki bir i n s a n d a n en b y k fedakarl y a p m a s n n b e k l e n m e s i , b t n h a y a t n feda e t m e s i n i n b e k l e n m e s i d i r - ve n e d e n ? A s l n d a h i b i r n e d e n yoktur."
24

Bu-

n u n a n l a m fedakarlmzn d l l e n d i r i l e c e i n i n , o n u n yaammza y e n i d e n A n l a m k a t a c a n n g v e n c e s i o l m a m a s d e m e k t i r - dsal bir gzlemciye a n c a k bir delilik eylemi gibi g r n e c e k o l a n bir i m a n sramas yapmamz gerekir ( b r a h i m ' i n Ishak' ld r m e y e hazr olmas gibi): " D a h a ilk b a k t a akl b u n u n delilik o l d u u n d a n e m i n olur. A k l yle der: b u n u n b a n a yarar ne? Yant: h i . " ifadesini alntlarsak: Bir l saylacaksa eer, bir sonun, Kierkegaard'n bahsettii, uruna her eyin tehlikeye atlmas gereken o "ebedi mutluluun" geriye kald dorudur, ama bu son sadece znde n a m e v c u t olarak balant kurulabilecek bir sondur. nsan bunu mevcut olabilecek bir ey, bu yzden de bir dl olarak dnmeye balad zaman, her eyi o n u n uruna tehlikeye atmay brakr ve dolaysyla o n u n l a balant kurmay keser. Byle bir son insan yeteneklerinin tatmini deildir, nk eer salanacak olursa b t n bu tr t a t m i n l e r i n hedef olmaktan karlmas gerekir." 2 6 Bu yzden yi ( K a n t k e n d i n d e e y d e n farkl olarak) olumsuz olarak belirlenmi bir
25

Y a da, M i c h a e l W e s t o n ' u n veciz

nsel fedakarlnn, bizim h e r eyden, g e r e k t e n n e m l i o l a n h e r eyden karlnda ibir ey o l m a d a n vazgememizi i e r e n fedakarlnn sakl m a d d e c i ieriini ayrt nemizi salar. Yani: Isabel A r c h e r ' n Bir Kadnn Portresi'nin s o n u n d a k i o byk diil " H a y r F ' n sl y o r u m l a m a m z gerekir? N e d e n Isabel, O s m o n d ' u terk etmez, stelik o n u kesinlike sevmedii ve o n u n o y u n l a r n n kesinlikle farknda olduu h a l d e ? B u n u n n e d e n i , " i n i n k o n u m u n d a k i bir k a d n d a n b e k l e n e n ey fikrinin o n u n zerine yapt a h l a k i jk deildir - Isabel, c a n isteyince, gelenekleri i n e m e y e o k hevesli o l d u u n u ye! n n c e k a n t l a m t r : "Isabel s z n n bana ball y z n d e n kalr, ve yine k e n d i Imftmszlk duygusuyla verdii bir karar olarak grd eyi t e r k e t m e y e istekli olmalft iin kalr." 2 '* Ksacas, L a c a n ' n T u t s a k t a S y g n e de C o u f o n t a i n e e r e v e s i n d e orI IV" koyduu gibi, Isabel de "szn tutsadr." Yani bu eylemi n l "dii m a z o i z m i n e " ' m klik e d e n bir fedakarlk o l a r a k y o r u m l a m a k yanltr: Isabel, O s m o n d ' l a e v l e n i r k e n yapmaya aka y n l e n d i r i l m i olsa bile, e y l e m k e n d i s i n e aittir ve O s m o n d ' u terk Plnek k e n d i k e n d i n i o t o n o m i d e n y o k s u n b r a k m a k l a edeer olacaktr. 1 0 Erkekler k e n llcini bir ey (lk, zgrlk, o n u r ) iin feda e d e r k e n , sadece k a d n l a r k e n d i l e r i n i n/'i/\sey karlnda feda edebilir. (Ya da: erkekler a h l a k sahibidir, b u n a karn kain ram olarak etik s a h i b i d i r . ) 3 ' Mir sre n c e , D o m i n i c k H o e n s ve Ed P l u t h L a c a n ' n Tutsak y o r u m u n u n zekice bir masn ortaya koydular: o y u n u n arpc finalinde, b a k a h r a m a n o l a n Sygne d e lontaine, k e n d i s i n i T u r e l u r e , itici ve yoz kocas ve de G e o r g e s , y a n i gerek ak

kavram deildir: "sonsuz feragat" h a r e k e t i n i n i i n d e y k e n , b t n geici iyiliklerden, h e d e f l e r d e n v e i d e a l l e r d e n vazgetiim z a m a n , - S i m o n e W e i l ' i alntlayacak o l u r s a k o n l a r d a n vazgeme n e d e n i m , onlar iyi fikriyle karlatrarak onlarn yanl olduunu karar vermi olmamdr. ... Peki bu iyi nedir? Hibir fikrim yok - ... sadece ismiyle bile, eer dncemi o n a balarsam, bana, bu d n y a n n eylerinin iyi olmadn kesinlikle gsteren bir ey.27 Kierkegaard iin, T a n r ' n n y a n l m a z l n n ayn z a m a n d a olumsuz belirlenimli bir k a v r a m o l d u u n u h a t r l a y n : b u n u n asl a n l a m udur, i n s a n hep hataldr. Bu Kierkcgaardc "sonsuz feragat," F r e u d ' a u y a n L a c a n ' n , Versagung olarak adlandrd eyin yapsn sergiler: varln fantazmatik e k i r d e i n i n radikal ( k e n d i kendisiyle ilikili) kayb/feragati; n c e , sahip o l d u u m h e r eyi b e n i m iin h a y a t m d a n d a h a fazla bir ey o l a n N e d e n - e y ' e feda e d e r i m ; bu fedakarla karlk aldm ey de bu Neden-ey'i kendisinin kaybolmas olur. 2 8

arasna yerletirir, G e o r g e s ' u n Turelre'yi h e d e f a l a n s i l a h n d a n k a n k u r u n u stlen i r ; d a h a sonra, T u r e l u r e l m e k zere o l a n Sygne'ye b u n u n e d e n yaptn s o r u n c a da: Sygne yant vermez, ya da daha dorusu, bir tik, bir "hayr" iareti biiminde yant veren ey o n u n bedeni olur. Gemiteki dzeni korumak iin h e r eyi feda etmi olan, Papa'y kurtarmak zere kuzeniyle niann bozmu olan Sygne, Turelure'ye bu son ve doruk noktasndaki fedakarl ho gremez ve grmeyecektir. ... Sygne her eyden kendisini bir dmana, Turelure'ye balamak zere vazgeer ve son aamada o n u n hayatn kuzeninin kurunundan kurtarr, ama, bunu bir e olarak sevgisinden dolay yaptn itiraf etmesi istendiinde, olumsuzlayc bir tavrla yant verir. Sygne'nin ona ait olmayan simgesel bir evrene girmek zere her eyden vazgetii yer, daha sonra bu dzenin bir olumsuzlamasmda grnr. Bu simgesel dzenin u noktas deil midir, irkin, mstehcen bir tavrn btn dzeni kukuya drd ve bu yzden de dzenin karlk geldii eyin saf olumsuzlamas olduu u noktas? Sygne'nin kendisi son aamada, tam da (ilksel bir fedakarlkla) simgesel dzene giriinin ya da onu varsaymasnn balad noktaya "Hayr" diyerek cisimlenmi bir iaret halini alr.' 2 S y g n e ' n i n Versagunurun Ver'i bu yzden z n e n i n "simgesel d z e n i n i i n d e y k e n

a n l a m y l a "patolojik" a l a n a k a y d e d e c e k baka h e r h a n g i bir o k u m a y r e d d e t t i i n i , r n e in, k e n d i doal iyilii n e d e n i y l e , o t o m a t i k olarak t e h d i t a l t n d a k i bir i n s a n h a y a t n k o r u m a k zere h a r e k e t e g e m i o l d u u gibi bir fikri r e d d e t t i i n i ) . A m a o n u n " H a y r " g e r e k t e n m i n i m a l bir d i r e n i , " Y e t e r i n c e ileri g i t t i m , a m a b u n u y a p m a y a c a m . . . " gibi bir fedakarln r e d d i mi? O n u n " H a y r " n n Pascalc bir y a n t iaret ettii sylem e k o k basit deil m i : " S a d k bir e t e n b e k l e n e n eyi y a p m a k t a s o n u n a d e k g i t t i m , h a y a t m k o c a m iin feda e t t i m , a m a b e n i , l m y a t a m d a , b u n u evlilie y a d a baka bir eye ait ideoloji y z n d e n yaptm s y l e t m e k iin zorlamayn artk b e n i ; i hayatm b a n a b r a k n " ? S y g n e ' n i n " H a y r " , o n u n " T u r e l u r e ' y e yaplm b u s o n v e doruk fedakarl h o g r m e y e c e i n i " b e l i r t m e d i i gibi, o n u n fedakarca i n t i h a r e t m e j e s t i n i n "safl" k o n u s u n d a k i srarn iaret eder: S y g n e b u n u ylesine yapmtr, eylemi h e r h a n g i bir fedakarlk e k o n o m i s i n e , h e r h a n g i bir h e s a p l a m a stratejisine kaydedilemez. Baka deyile, bu " H a y r " belli bir ierik iin " H a y r " deildir, srr ortaya k a r m a y r e d d e t m e k , asl g d m z n m a h r e m i y e t i n i , gizli bir zel ierii sakl t u t m a k iin yaplm bir "Hayr" deildir, bir "tam anlamyla Hayf'du, Hoens ve kendi iinde btn ierik olan, a r k a s n d a h i b i r ey o l m a y a n Hayrbiimidir. Bu t r bir saf kayp eylemi Pluth hakldr:

sim-

S i m g e s e l i n k e n d i s i n i n k u r u c u s u d u r , yani, b i i m i n i tekrarlar.

bu adan,

gesel dzeni r e d d e t m e s i n e " " izin verir - b u r a d a H o e n s ve P l u t h , S y g n e ' n i n " H a y r " n L a c a n ' n d a h a s o n r a sinthome olarak adlandrd eyin bir n c e d e n c a n l a n d r m a s olarak o k u m a y n e r i r . Fakat, Versaguna ait o l a n ikin r e d d e t m e boyutu, o n u n k e n dini o l u m s u z l a m a nitelii, n e r e d e y s e Aufhebung olmas, sadece S y g n e ' n i n " H a y r " m n sinthome'si olarak gelmez; o zaten S y g n e ' n i n e v l i l i i n d e n sonraki d u r u m d a , o n u n h e r eyi feda e t m e s i n i n s o n u c u olarak aka g r n r : o h e r eyi X iin, o n u n N e d e n i (Papa'yla c i s i m l e n e n eski d z e n ) , asl n e m i o l a n ey iin feda eder, ve s o n u olarak, son u n d a b u X ' i n k e n d i s i n i d e kaybeder. ... B u yzden H o e n s v e P l u t h ' u n zmlemesini karmaklatrmalyz: Sygne Tutsak'ta d r t eylem gerekletirir: 1. S y g n e ' n i n ve G e o r g e s ' u n d o k u n a k l n i a n , geleneksel dzeni k o r u m a k zere ebedi sevgi ve s a d a k a t vaadi - i n s a n n etik T z n e s a d a k a t i n i n e s r m e s i n i n t e m e l , sfr d z e y i n d e k i eylemi; 2. T u r e l u r e ' y l e , eski d z e n i n simgesi o l a n P a p a iin h e r eyi feda ederek e v l e n m e karar; 3 . G e o r g e s ' u n T u r e l u r e ' y e ynelttii k u r u n u alarak yapt i n t i h a r eylemi, bylece T u r e l u r e ' n u n h a y a t n kurtarr; 4- son " H a y r " , bu fedakarlk jestini, v a r o l a n ideolojik-simgesel d z e n i n iine kaydetmeyi r e d d e t m e s i . Burada n e m l i b i l m e c e ( 4 ) , yani S y g n e ' n i n " H a y r " deil, ( 3 ) ' t r : Sygne kurunu neden stlendi? O n u n " H a y r " s o n r a d a n gelir; S y g n e ' n i n i n t i h a r j e s t i n i n ( t e r i m i n Lac a n c a n l a m y l a ) radikal b i i m d e e t i k k a r a k t e r i k o n u s u n d a srar ettiini gsterir, yani (3) un evlilik vazifesi ve sevgiden dolay yaplm bir jest olarak kabul edilerek, stand a r t ideolojik iyiletirmeye t u t u l m a s n r e d d e t t i i n i (ya da, bu eylemi t e r i m i n K a n t

S y g n e ' n i n k e n d i n i S i m g e s e l d e n a y r m a jesti t a m d a z n e n i n Simgesele giriinin

F a k a t , bu " H a y r " sfr d z e y i n d e k i simgesel y a s a k l a m a o l a n " H a y r " l a , simgesel dzenin z e m i n i n i o l u t u r a n saf biimsel " H a y r " l a s n r l a m a m a k h a y a t i n e m d e d i r (Laa n ' m e d i m s e l " B a b a n m - A d / / e Nom-du-Pere" e k l i n d e k i o l u m l u ifadesine kart olak " B a b a n n - H a y r / / e Non-du-Pere" dedii ey): S y g n e ' n i n " H a y r " d a h a ilksel bir olumsuzlamay adlandrr, simgesel d z e n i n k u r u c u s u o l a n babalk " H a y r " m a indirgen e m e y e c e k o l a n bir diil reddi/ekilmeyi. S o y u t dzeyde bile, ikisi a r a s n d a k i fark belirgindir: babalk " H a y r " t m y l e b i i m s e l k e n , S y g n e ' n i n " H a y r " , t e r s i n e , G e r e i n k k bir p a r a s n d a c i s i m l e n m i bir " H a y r " , simgesel b i i m i n i i n d e n dar frlayan iksindirici bir " p a t o l o j i k " t i k i n atk k a l m t s d r . iki " H a y r " bu yzden bir M o e b i u s e r i d i n i n iki kart y a n n d a k i ayn X gibidir: eer babalk " H a y r " saf biimse, ieriksiz bo bir yerse, S y g n e ' n i n " H a y r " " t a m " yerini b u l a m a y a n bir a t k esidir. "Ayrma" terimi burada t a m da Lacanc anlamyla anlalmal: yabanclama ve ayrma a r a s n d a k i kartlk a n l a m n d a , ( l ) ' d e n ( 2 ) ' y e y n e l i k h a m l e d e b u l u n a n Verstgung- ya da, d a h a k e s i n olarak, (2)'ye ikin bir b k l m o l a r a k o r t a y a k a n Versagung - y a b a n c l a m a d z e y i n d e gerekleir: z n e n i n u r u n a h e r eyi v e r m e y e hazr olduu N e d e n d e k i srarl y a b a n c l a m a d a n , b u N e d e n i n k e n d i s i n i n k a y b o l m a s n a o l a n kaymay belirtir: b e n h e r eyi, m u t l u l u u m u , o n u r u m u , servetimi, N e d e n iin feda ettikt e n sonra, b i r d e n b i r e N e d e n i n k e n d i s i n i k a y b e t t i i m i fark e d e r i m - y a b a n c l a m a m ylece iki k a t n a kar, kendi-iine-yansr. ( 3 ) ve ( 4 ) ' t e o l a n ey, t e r s i n e , Simgeseld e n ayrlmay yasalatrn b y k t e k i n d e n k k t e k i n e , A ' d a n a'ya, A ' n n "dtakiisel" [ex-timate] ekirdek/lekesine geeriz, simgesel d z e n d e n (simgesel zdeleme ler, simgesel unvan-sfatlar v a r s a y m a d z e n i n d e n ) k k b i r t a k m tiklere, z n e n i n

Mi

m i n i m a l t u t a r l n salayan b i r t a k m n e v i a h s n a m n h a s r p a t o l o j i k jestlere geeriz. T p k , b e n h e r eyi N e d e n iin feda e t t i i m z a m a n , b u N e d e n i n k e n d i s i n i k a y b e t m e k Thanet e t m e k ) gibi bir s o n u c a v a r m a m gibi, k e n d i m i t a m olarak, dizginsizce Simgeseld e yabanclatrrsam, simgeselin i i n d e n frlayan v e o n u lekeleyen, K o l o n u s ' t a k i O e d i p u s gibi k k bir a t k n e s n e y e / t i k e i n d i r g e n m i o l u r u m s o n u n d a . . . . O yzden, kayg zerine o l a n S e m i n e r ' d e ( 1 9 6 2 - 6 3 ) ,
M

katamadn belirledikten

sonra,

tam

da

byle

bir lye olan

ihtiyac reddedersem! Unschuld desWer-

K i e r k e g a a r d ' n b t n abas N i e t z s c h e ' n i n " o l u u n masumiyeti/c/'e

dens" dedii eye d n r b y l e c e : h a y a t m z b t n s e l l i e a n l a m a k t a r m a k iin akn bir l y e ihtiya duymaz, o d u r m a k s z n y e n i a n l a m l a r ve deerler y a r a t m a n n yaratc o y u n u d u r . ... Fakat, ya Kierkegaard b u r a d a haklysa? Ya O l u u n Varlk karsndaki s t n l e k l i n d e k i byle d o r u d a n bir iddia o k hzla ilerlerse? Ya bu sav Olutaki bir yar karyorsa, O l u srecini i l e r l e t e n bir kmaz? Yani: Kierkegaardc feragat, e l b e t t e , " s a d e c e i n s a n c a olas a n l a m a y n e l i k bir a r z u n u n bir yenilgisi olarak olas o l a b i l e c e k bir ' a n l a m k a y b n a ' , bir ' n i h i l i z m e ' ini deildir, h a y a t n , bu tr bir arzun u n k e n d i s i n i n terk edilmesi olarak stlenebilecei bir a n l a m d r . " " N i e t z s c h e c i bir yan t yle olabilirdi: ya eer s o n u n a dek gider ve s a d e c e bu i n s a n c a olas a n l a m arzusundan deil, fam anlamyla anlam arzusundan da (btnsellii iinde hayatmn anlamna ynelik arzuya) feragat edersem? Bu y a n t n e d e n yetersiz? K i e r k e g a a r d c "sonsuz feragat"n bizi kar karya getirdii ey saf A n l a m , b t n insanca b e l i r l e n m i sonlu A n l a m r e d d e t m e m d e n sonra geriye k a l a n A n l a m n bo biim i n e i n d i r g e n m i , t a m a n l a m y l a A n l a m d r : saf, koulsuz A n l a m s a d e c e s a m a olarak g r n r (ve yle g r n m e s i gerekir). Saf A n l a m n ierii sadece olumsuz olabilir: Boluk, A n l a m n yokluu. B u r a d a bir b a k m a , M a l e v i ' i n Beyaz Zemin zerinde Siyah Kare adl r e s m i n i n felsefi d i n s e l karlyla urayoruz: a n l a m a n l a m n k e n d i s i n i n varlyla yokluu arasndaki m i n i m a l farka i n d i r g e n m i t i r - yani, Lvi-Strauss'un " m a na"y sfr-gsteren olarak o k u m a s n a kesin bir b e n z e t m e y l e , saf A n l a m n t e k "ierii" A n l a m - o l m a y a n a kart olarak o n u n b i i m i n i n kendisidir. Bu ar k o n u m , belki de, N i e t z s c h e ' n i n d i k k a t e almad bir ey: o d a y a t l a n belirli A n l a m d a n b t n a n l a m yal a t a n anlamsz (temelsiz) O l u s r e c i n e o k a b u k srar. SAF FEDAKARLIIN TUZAKLARI S i n e m a c l a r arasnda, A n d r e y T a r k o v s k i a n l a m n kesin gvencesi o l a n bu anlamsz fedakarlk e y l e m i n e o d a k l a n m t r - s o n iki filmi, Nostalgia ve Kurban [Sacrifice], d e r i n bir b i i m d e Kierkegaardcdr. Kurban'm k a h r a m a n , A l e x a n d e r , svire k r l a r n d a ssz bir iftlikte kalabalk ailesiyle birlikte yaar ( b u iftlik T a r k o v s k i ' n i n k a h r a m a n l a r n n taknts o l a n Rus d a a ' l a r n n , yazlklarnn baka bir v e r s i y o n u d u r ) . D o u m g n kutlamalar, spergler a r a s n d a n k l e e r bir sava balatlm o l d u u n u ilan e d e n alakt a n u a n j e t u a k l a r n n getirdii r k t c h a b e r l e r l e kesilir. U m u t s u z l u a k a p l a n A l e x a n d e r , k e n d i s i n i T a n r ' y a i b a d e t e verir, savan yaplmamas iin o n a kendisi iin en deerli o l a n h e r eyi s u n a r . Sava " y a p l m a z " ve filmin s o n u n d a A l e x a n d e r , fedakarca bir jestle, sevgili iftliini yakar ve t m a r h a n e y e gtrlr. . . . Bu, d n y e v i yaammza a n l a m geri g e t i r e n saf, anlamsz eylem temas T a r k o v s k i ' n i n , yurtdnda ektii son iki filminin o d a n d a yer alr; h e r iki d u r u m d a da eylem ayn a k t r t a r a f n d a n g e r ^ekletirilir ( E r l a n d J o s e p h s o n ) ; bu aktr, Nostalgia'da yal b u d a l a D o m e n i c o olarak kendisini h e r k e s i n n n d e yakar, Kurban'daysa s a h i p olduu en deerli eyi, evini, " k e n d i s i n i n iinde k e n d i s i n d e n bile d a h a fazla o l a n " eyi yakar. (Bu da Lars von

Tutsak'n o k u m a s y l a birlikte a k t a r m zegerek. z-

r i n e y a p l a n S e m i n e r ' i n s o n u l a r n gelitiren s e m i n e r d e , L a c a n ' n a n l a m d z e n i n e verdii s o n u l d e s t e k a s n d a n k o n u m u n u deitirmi o l m a s n a a m a m a k n e n i n ykm ve a r z u n u n diyalektii zerine o l a n t e m e l ecriL sinde, L a c a n ' n y a n t yle: " d n m s e l " g s t e r e n o l a r a k fallik gsteren, y a s a k l a n m t e k i n i n gstereni, gst e r e n e k s i k l i i n i n gstereni, gsterilensiz gsteren, b t n belirli a n l a m l a r d a n y o k s u n k a l r k e n , a n l a m n saf gizillii o l a r a k d u r a n g s t e r e n d i r - b u n u n a n l a m udur: L a c a n burada zaten byk t e k i n i n tutarszl h a k k n d a , o n u n yasaklanm k a r a k t e r i h a k k n d a , yani " t e k i n i n bir t e k i s i y o k " olgusu h a k k n d a ak olsa da, simgesel d z e n i n bir ksr d n g i i n d e grd, h e r h a n g i bir g v e n c e d e n y o k s u n olduu k o n u s u n d a ak olsa da, h e r eye r a m e n , b u eksiklii t e k r a r a n l a m l d z e n e , eksikliin k e n d i s i n i b e l i r t e r e k simgesel d z e n i n ilemesini salayan p a r a d o k s a l bir " d n m s e l " g s t e r e n k l n d a k a y d e t m e y e abalar. 1 5 o k g e m e d e n , L a c a n " k e n d i s i n i belirsiz m a n a l a r n i i n e e k e n t e k i n i n i l e v i n i n g v e n c e s i o l a n " soruya y e n i bir y a n t salar. Kayg zerine olan Seminer'de, yant [daha nceki] anlaml yantn bir yana iter ve unu n e srer: bu gvence ancak, bir yerde, jouissance olduunu ierebilir. Sonra - d a h a fazla aama var, zetliyorum - insan anlaml dzenin, anlaml zincirin bir gvencesine ihtiya duyar ... b e d e n i n bir paras, bir kilo et, yani, insann bir organ brakmas gerekir. z n e n i n kendisini bir organdan ayrmas gerekir, ama bu organ bu ekilde gsterene dnm bir organ deildir, o bir organ-;'ou'ssance'tr. D a h a sonra, retisi iinde, Lacan bu organ bir jouissance soutucusu, bir arthaz, yani, jouissance'm homeostasis tarafndan, haz ilkesi tarafndan ierilmeye direnen ksm olarak adlandracakttr. " S y g n e ' n i n H a y r " b u yzden, szde-Hegelci bir ekilde, simgesel d z e n i n z e m i n i n i o l u t u r a n o l u m s u z l u u n sfr-jestiyle k a r t r l m a m a l d r ; o a n l a m l bir " H a y r " deildir, d a h a ok, bir t r b e d e n s e l ( k e n d i k e n d i n i ) s a k a t l a m a jesti, m i n i m a l bir b k l m n , d r t n n eri u z a m n n , bir d r t n n e v r e s i n d e d o l a n d b o l u u n d e v r e y e giriidir. E n yksek H e g e l c i speklatif kimlik, simgesel d z e n i n t a m t e m e l i n d e yer a l a n "sonsuz yarg" b u r a d a yer alr: " T i n bir k e m i k t i r " , yani ideal simgesel dzen, s r a d a n gerekliin z e r i n d e yzen a n l a m n ( y a r - ) o t o n o m e v r e n i , ( i n s a n ) b e d e n i n d e n frlayan, o n u n birliini ekilsizletiren itici bir tik/yumrudur (bir t r g b e k bayla o n a b a l d r ) . . . . Bu r a d i k a l "sonsuz feragat" j e s t i n e verilecek " m a d d e c i " a n l a m deiiklii a p a k gr n y o r - b u n u N i e t z s c h e ' d e buluyoruz: ya, bir y a n d a n K i e r k e g a a r d ' n i n s a n y a a m n d a O l u u n s t n l h a k k n d a sylediklerini, bir b i r e y i n k e n d i yaam z e r i n d e "sonuluk bak a s n " v a r s a y m a s m n olanaksz olmas h a k k n d a sylediklerini k a b u l ederk e n , akl ve belirsizlii.iinde, O l u u n Hepsi-deilini neeyle onaylarsak? Baka deyile, y a h i b i r o l u m l u n e s n e n i n y a d a d e e r i n y a d a fikrin y a a m m n B t n n e a n l a m

T r i e r s ' i n Dalgalan Amak filmiyle olas bir b a l a n t kurar, o film de k a d n k a h r a m a n n bir fedakarlk eylemiyle d o r u k n o k t a s n a ular: eer vahi denizciyle gemiye gider ve k e n d i s i n i n , b y k olaslkla l n c e y e k a d a r d v l m e s i n e izin verirse, bu fedakarlk sak a t l a n a n k o c a s n h a y a t a d n d r e c e k t i r . ) T a r k o v s k i , bir fedakarln, ie yaramas ve etkili olmas iin, bir b a k m a " a n l a m s z " olmas, " a k l d m n " bir jesti, (bo bir havuzu y a n a n bir m u m l a gemek, ya da i n s a n n k e n d i evini yakmas gibi) gereksiz masraf ya da ritel olmas g e r e k t i i n i n farkndadr - burada, sadece bir eyi " k e n d i l i i n d e n " yapma jestinin, h e r h a n g i bir aklc t a r t m l a r t l m e m i bir jestin bizi kurtaracak ve m o d e r n ruhsal hastalmz iyiletirecek acil i m a n geri verebilecei d n l m e k t e d i r . H a t t a b e n bu T a r k o v s k i c i anlamsz fedakarlk m a n t n Heideggerci bir tersine e v i r m e as n d a n dile g e t i r m e y e h e v e s l e n i y o r u m : fedakarln esas A n l a m A n l a m n k e n d i s i n i n feda edilmesidir. Burada c a n alc n o k t a , Kurban'm s o n u n d a feda edilen (yaklan) nesn e n i n t a m da T a r k o v s k i c i fantazmatik uzamn esas nesnesi, Evin o t a n t i k kr k k l e r i n e ve gvenliine karlk gelen a h a p yazlk olmasdr - srf bu n e d e n l e , Kurban, T a r k o v s k i ' n i n son filmi oldu, yle de olmas gerekiyordu
ili

bir b i i m d e , durmakszn, Dasein'm o t a n t i k o l m a y a n k i p i n i b e l i r l e m e k zere, belirgin olumsuz e t i k imalar o l a n t e r i m l e r e b a v u r m a s n n , t m y l e yansz bir o n t o l o j i k b e t i m leme o l a r a k kabul edilmesi gerektii k o n u s u n d a srar eder.) B u r a d a s o r u n h e r h a n g i bir s e n t e z i n olas o l m a m a s d r , ikisini b i r d e n elde edemeyiz: hibir z a m a n t a m bir eletirel-felsefi d n m e dayal s o m u t bir e t i k b a l a n m a elde edemeyiz. Bir y a n d a n , etik b a l a n m a n n g e r e k t e n balayc ve koulsuz olmas iin, kabul edilmi bir doksa'ya d a y a n m a s gerekir ( b u r n e k t e , b u n u n a n l a m e l b e t t e udur: metafizik o n t o l o j i gelenei t a r a f n d a n a l a n a n doksa'ya). Bu tr bir b a l a n m a sonsuz zdnmsel irdelemeye, varsaymlarnn t m bir s o r g u l a n m a s n a d a y a n a m a z . Dier y a n d a n , eletirel-tarihsel felsefi d n m , kolayca, b a l a n m a m z n bal olmas gereken n o r m l a r n k e n d i l e r i n i n e t i k o l m a y a n a , varln o t a n t i k o l m a y a n k i p i n e "gerilemen i n " asl kayna o l d u u n u gsterir; yani, b u n l a r n nasl h i b i r z a m a n t a m bir etik tavr iin yeterli z e m i n o l u t u r m a d n ( k e n d i a s n d a n , K i e r k e g a a r d Etik o l a n n yerine getirilmesi olarak evrensel e t i k n o r m l a r n d i n s e l d e s t e i n i n z o r u n l u l u u n u ortay a att z a m a n , b u n u n f a r k n d a y d ) . M e v c u t n o r m k m e s i n e yaplan g n d e r m e , b u yzden, ayn a n d a e t i k b a l a n m a n n h e m olaslk koulu h e m d e olanakszlk kouludur: o n a g n d e r m e yapmalyz, a m a , ayn z a m a n d a , bu n o r m a t i f boyut, belli biimiyle, h e p - z a t e n bir ekilde h e r etik ar/emirin i i n d e n kt t e k i l i e i h a n e t eder. Yani h e r iki taraf da yanltr: h e m H e i d e g g e r ' i n b t n s e e n e k l e r i " o n t i k " olarak bir yana itmesi, h e m de H a b e r m a s tarz, H e i d e g g e r ' i n terr, suistimal, d e m o k r a s i , adalet ve i n s a n h a k l a r n a saygszlk gibi " o n t i k " sorunlara kar kaytszlna o d a k l a n a n liberal-demokratik H e i d e g g e r eletirisi yanltr. ki tarafn ortak olarak s a h i p olduu ey s o m u t etik bir b a l a n m a y t e m e l l e n d i r m e d e k i beceriksizlikleridir. Bu a d a n , h e r ikisi de " b i i m c i d i r , " yani ikisi de bir tr evrensel referans e r e v e s i n e g n d e r m e yaparlar (Varln D n e m l e r i n i n tarihsel Kaderi; iletiimsel etiin e v r e n s e l , pragmatik, yordamsal n o r m l a r ) , s o m u t bir d u r u m d a k i o n t i k etik b a l a n m a y a dsal o l a n v e o n d a n (ince g e l e n bir ereveye. Baka deyile, H e i d e g g e r ' i n i n s a n h a k l a r , d e m o k r a s i ve b e n leri s o r u n l a r a , felsefi ilgiye d e m e y e n o n t i k ikilemler o l a r a k kaytsz kalmas, H a b e r mas'n evrensel, p r a g m a t i k , n o r m a t i f v a r s a y m l a r n n a y n a imgesidir. H e r iki k o n u m u n reddettii ey radikal olumsallk d u r u m u , i i n d e k a r a r l a r m iin bir g v e n c e n i n olmad, failin iinde zgrln u u r u m u y l a yzlemesi g e r e k e n d u r u m d u r . H a b e r m a s evrensel n o r m a t i f bir referans e r e v e s i n i n yokluu k o r k u s u n u h a r e k e t e geirir: o n a gre, bu tr evrensel bir ereveyi reddettiimiz a n d a , proto-faist, "akld" kararcln yolu_almtr, A y d n l a n m a projesi reddedilmitir. ... Fakat, ya a priori bir evrensel e r e v e n i n - p o l i t i k m c a d e l e n i n o l u m s a l l k l a r n d a n muaf t u t u l a n bir e r e v e n i n - b u eksiklii aslnda uzam m c a d e l e y e ("zgrlk," " d e m o k r a s i " ve benzeri eyler iin mcadeleye) a a n eyse? K i e r k e g a a r d ' m verdii ders bu deil mi - yani e t i i n b i r t a k m o l u m l u evrensel ereveye y a p l a n h e r e v i r i s i n i n z a t e n t e m e l e t i k a r y a i h a n e t ettii, ve bu yzden zorunlu olarak tutarszlklar iine dt? yleyse, t e k gerek etik duru, b u p a r a d o k s u n v e m e y d a n o k u m a s n n k a b u l edilmesi midir? K i e r k e g a a r d ' m m a s u m i y e t t e n g n a h a sramayla ilgili d e e r l e n d i r m e s i y l e balayalm; h l uykuda o l a n ve, t a m a n l a m y l a c a h i l o l a n bir r u h u n ilksel h a l i n d e , Hy

K i e r k e g a a r d ' m bu snr noktasyla ilgili tavr ar a m b i v a l e n t t i r - t a m bir m a d d e c i znellik k u r a m elde e t m e k iin m i n i m a l olarak dzeltilmesi gerekir. Burada sorun, o n u n radikal felsefe kart d u r u u n a r a m e n , K i e r k e g a a r d ' m t e m e l Kartezyen jesti tekr a r e t m e s i , bylece o n u n e n t e m e l ilemini bir tr "varolusal c o g i t o " olarak belirleyebilmemizdir. H e m Descartes h e m d e K i e r k e g a a r d ' m balang noktas radikal k u k u d u r - Descartes'ta, bu bilisel bir kukudur; Kierkegaard'da varolusal bir kuku, i n s a n n b t n y a a m n n a n l a m y l a ilgili bir u m u t s u z l u k t u r ; D e s c a r t e s ' t a bu kuku " k t r u h " h i p o t e z i n d e k i arla k a d a r gtrlr; Kierkegaard'da, bu umutsuzluk bizi "sonsuz fer a g a t ' ^ iter. Kuku yoluyla, Descartes'ta saf bir cogito ortaya kar, bu da, Kierkegaa r d ' d a , b t n d n m e v e e y l e m e n i n almaz varsaym o l a n birinci ahs B e n ' i n tekilliinin zelliklerini alr. Ve h e r iki r n e k t e de, kuku T a n r ' y a g n d e r m e y l e zlr: Descartes'ta, h i l e y a p m a y a n ve bylece fikirlerimizin d o r u l u u n u g v e n c e y e a l a n bir T a n r ; K i e r k e g a a r d ' d a b t n y a a m m a tek bana a n l a m k a t a b i l e n bir t a n r i n a n c . B u yzden K i e r k e g a a r d ' m y o r d a m aknsal olarak kalr; o n u n sorusu, a n l a m l bir yaam s r d r m e n i n olaslk koullardr, ve i n a n u y g u l a n a b i l e n tek y a n t olarak ortaya kar. Patricia H u n t i n g t o n , 1 9 K i e r k e g a a r d ' m s o m u t etik b a l a n m a y l a Heidegger'in, b u b a l a n m a y o n u yanszlatrarak destekleyecek ekilde, etii o n t o l o j i k l e t i r m e s i arasnda t a m bir d e n g e k u r m a y a almtr. Bir y a n d a n , K i e r k e g a a r d ' m o t a n t i k kiisel bir b a l a n m a zerindeki srar s o m u t etik sorumluluk i h t i y a c n , b e n i m sanki y a p t m d a n s o r u m l u y m u u m gibi d a v r a n m a m gerektiini vurgular, fakat o t a n t i k o l m a y a n varlk kiplerini d e s t e k l e y e n geleneksel o n t o l o j i k referans e r e v e s i n e d o k u n m a z (Kierkegaard, kapal o l u m l u bir e v r e n i o l a n Y u n a n ontolojisini ykmay, o n d a n gelen terimlerle yapar: zne, doruluk, diyalektik., gibi eylerden b a h s e d e r ) . Dier y a n d a n , H e i d e g g e r Dasein'm o t a n t i k ve o t a n t i k o l m a y a n kiplerini geleneksel o n t o l o j i n i n erevesini devrimciletirerek gelitirir; fakat b u n u n karlnda dedii bedel, bu kartln s o m u t etik b a l a n m a b o y u t u n d a n yoksun kalmas, s o m u t seimler karsnda bir t r p r o t o akmsal, b i i m s e l a priori aldrszla evrilmi olmasdr (Heidegger, s e m p t o m a t i k

m. k o z a m a n zgrlk k e n d i n i sulu olarak alglar (ve - a y n s r a m a n n baka bir huzur ve d i n l e n m e vardr, ama ayn zamanda ekime ve kavga olmayan baka bir ey d a h a vardr, nk aslnda kavga edecek bir ey yoktur. Peki, o nedir? Hilik. A m a hiliin nasl bir etkisi olur? Kayg dourur. Masumiyetin derin srr budur, ayn zamanda kayg olduudur. Dsel bir ekilde ruh kendi edimseli iini izdrr, ama bu edimsellik hiliktir, ve masumiyet her zaman kendisinin dndaki bu hilii grr.
40

i m

cinsellik ve t a m a n l a m y l a tensel g n a h olarak g r n r ) . Biz g n a h ve sululuk

R H t n n a a n c a k zgrln ikinci ykseliinde gireriz - n e d e n ? Bunu t a m o l a r a k a k l a m a k iin, bir ayrntya d a h a yer v e r m e l i y i m . Kierkegaard'n I imlemesinde eksik o l a n bir ey, n e m l i bir a d m d a h a vardr: yani, o n u n baka aI " n i incelikli o l a n psikolojik duyarl o n u y o l d a n karr: hiliin neeli kaygsyla l u l ilksel d i n l e n m e d e n yasaa gei d o r u d a n deildir; araya giren ey S c h e l l i n g ' i n ih mnenziehung dedii ey, ilksel k e n d i n i e k m e , ilksel egoist kaslmadr. fflPN ve benzeri balklarn, "tanrsalln yaratc d o u m s a n c l a r n "
45 44

Bu kayg hl psikolojinin a l a n n d a d r : "Kayg d g r e n bir r u h u n zelliidir, bu haliyle psikolojide yer b u l m a k t a d r . " ' Burada o k hassas olmalyz: Kierkegaard'n b a h settii psikolojik o l m a y a n b o y u t yani, o n a gre, bilimle a k l a n a m a y a n d o a s t n n dzeni o l a n b o y u t - kesin bir ekilde F r e u d ' u n " m e t a - p s i k o l o j i " dedii eye edeerdir. S u l u l u u n , iyi ve k t n n etik a l a n n a gei, psikolojiye sadece t a m bir a n l a m belirsizlii olarak g r n e b i l e c e k ( k o r k t u u m u z u severiz, ve benzeri) bir sramay ( g n a h a d) ierir. Kierkegaard'a gre, ilksel huzuru ve "d g r e n r u h u n " dengesini bozan d a r d a n gelen bir m d a h a l e d i r - y a n i , tanrsal yasak: Yasan arzuyu uyandrd dnlrse, insan cehalet yerine bilgi elde eder, ve bu durumda A d e m ' i n bir zgrlk bilgisi olmu olmal, nk arzu onu kullanmakt. Bu yzden aklama buna baldr. Yasak onda kaygy h a r e k e t e geirir, nk yasak onda zgrln sorumluluunu uyandrr. Masumiyet araclyla kaygnn hilii olarak geen ey imdi A d e m ' e girmitir, ve yine burada bu hiliktir - muktedir olmann kaygl olasl. Neye muktedir olduu konusunda herhangi bir fikri yoktur; yoksa, -ve genellikle olan ey b u d u r - daha sonra gelen eyin, iyiyle kt arasndaki farkn, varsaylmas gerekirdi. Sadece muktedir olma olasl daha yksek bir cehalet biimi olarak, kaygnn daha yksek ifadesi olarak mevcuttur. ... nk daha yksek bir anlamda o bunu h e m sever hem de o n d a n kaar. 4 2 Bu yasak d a r d a n da gelse, etkileri -zgrlk kaygsnn ykselii- yine de psikoloji terimleriyle deerlendirilebilir; c a n alc srama s o n r a d a n gelir: Kayg ba dnmesiyle karlatrtlabilir. Gz aada alan uuruma bakan kiinin ba dner. ... Yani kayg zgrln ba dnmesidir, tin sentezi koyutlamak istedii ve zgrlk, destek almak zere sonlulua tutunarak eilip kendi olaslna bakt zaman ortaya kan ba dnmesi. zgrlk bu ba dnmesine yenik der. Psikoloji, b u n d a n daha teye gidemez ve gitmeyecektir. T a m da o anda her ey deiir, ve zgrlk, yeniden dorulunca, sulu olduunu grr. Bu iki m o m e n t arasnda, hibir bilimin aklamad ve hibir bilimin aklayamayaca srama yer alr. 43 Hassas zamansallk b u r a d a ok n e m l i : k e n d i z g r l n n u u r u m u n d a n ba d n e n t i n , o n u reddeder, sonlu bir o l u m l u l u k t a destek arar ( d a h a sonra "zgrlkten ka" adyla p o p l e r o l m u o l a n t e m a ) ; fakat, sonlulua bu d, t i n i n ( z n e n i n ) gszlyle k o u l l a n a n bu d, d a h a t a m olarak D deildir. D a n c a k , sonlulua bu d t e n sonra, zgrlk tekrar ykselirse, paradoksal olarak bu ykselile akrsa olur I
4

Bu n e -

denle Kierkegaard, S c h e l l i n g ' i n T a n r ' d a k i r u h h a l l e r i ve d u r u m l a r , T a n r ' n n ac ekalayla reddetm e k l e ar aceleci d a v r a n r - Kierkegaard iin, T a n r m u t l a k aknlktr, o n a bu tr biimci yklemler uygulanamaz (bu yzden, Kierkegaard, S c h e l l i n g T a n r ' n n inlisini yaratcla y n e l t e n hayal krklndan bahsettii z a m a n , o n u n T a n r ' y I! ly Mller'le kyasladn syler alayla . . . ) ; fakat, eer insan-biimci yklem T a n r ' y a ulanamyorsa, insani znelere kesinlikle uygulanr. Freudcu metafiziin L a c a n taralan v u r g u l a n a n n e m l i gr b u d u r : Yasan ilevi, c e n n e t m a s u m i y e t i n i n n c e k i n l e n m e s i n e huzursuzluk s o k m a k deildir, tersine, r k t c bir kmaz zmektir. A n c a k imdi t m dizilimi y e n i d e n ina edebiliriz: ilksel d i n l e n m e n c e iddetli kailin, eylemiyle, z n e n i n v a r l n n t a m y o u n l u u n u salayan k e n d i n i e k m e eyle' le bozulur; bu k a s l m a n n s o n u c u zneyi p a r a l a r a ayran, o n u k e n d i iddetini saei m e n i n k s r d n g s n e s o k a n bir kmazdr - bu kmaz d e n e y i m i en r k t c ! iliyle d e h e t t i r . L a c a n diliyle, bu kaslma bir sinthome, z n e n i n t u t a r l n m m i n i m a l
1

imi 'ln yaratr - o n u n araclyla, zne t a m bir yaratk olur ve kayg i n s a n n f///<ne'unun ar yaknlna verilen tepkidir. A r d n d a n bu kmaz Yasak yoluyla

,'i 'iliir, o engeli dsallatrarak, ikin engeli, z n e n i n grtlana taklm kemii dsal Itlr ',-iir y e r i n e koyarak r a h a t l a m a salar. A s l n d a , Yasak asl a r z u n u n ykselmesine yol Nt'tr, dsal zr amak a r z u s u n u n ykselmesine, ve o da kaygnn zgrlmzn ll ^nmuyla karlamasna yol aar. Yani pepee kayg var b u r a d a : ilksel masumi m d i n l e n m e s i n e elik e d e n neeli "hilik kaygs"; m.snn ldrc kaygs/deheti; asl zgrlk kaygs, l n n n " l e r i n u u r u m u y l a k a r l a m a n n kaygs. 4 6 Murada L a c a n ' n dersini u n u t m a m a k gerekir: suu kabul e t m e k bizi kaygdan kurI m m bir m a n e v r a d r ve o n u n varl z n e n i n arzusuyla uzlatn belirtir. O yzden, l kegaard'n betimledii bir h a m l e y l e , s o n l u l u u n d z e n i n d e salam bir destek ara nk zgrln ba d n m e s i n d e n kendimizi ektiimiz z a m a n , bu ekilmenin kendiw// Dtr. D a h a kesin olarak: bu e k i l m e t a m da dardan d a y a t l a n yasaklayc lll Yasann snrlarna e k i l m e d i r , o yzden b u n u n a r d n d a n ortaya k a n zgrlk Ya' ineme zgrl, Yasann ve o n u n i h l a l i n i n k s r d n g s n e y a k a l a n m o l a n z"' 11kiir, b u r a d a Yasa o n u ihlal e d e r e k " k e n d i n i k u r t a r m a " arzusunu t e h l i k e y e atar ve l m l " Yasaya ikin o l a n a y a r t m a d r - kaygy n i t e l e y e n o e k i m ve i t i m i n a n l a m beI" ligi, imdi zgrlk araclyla d o r u d a n deil, g n a h araclyla zorlanr. Yasainsann sinthome'una ar yaknolaslklarn, Ben ne "yapa-

n n v e o n u n i h l a l i n i n diyalektii sadece Y a s a n n k e n d i s i n i n k e n d i ihlalini istemesi, k e n d i s i n i n i n e n m e s i iin arzuyu y a r a t m a s o l g u s u n d a yatmaz sadece; bizim Yasaya i t a a t i m i z i n k e n d i s i "doal", k e n d i l i i n d e n deil, h e p - z a t e n o n u ihlal e t m e arzusuyla ( b u a r z u n u n bastrlmasyla) aktarlr. Yasaya b o y u n ediimiz zaman, b u n u o n u ihlal e t m e arzumuzla m c a d e l e e t m e y e y n e l i k umutsuz b i r s t r a t e j i n i n bir paras olarak yaparz, o yzden Yasaya ne k a d a r k a t uyarsak, iimizde d e r i n l e r d e bir yerde, g n a h a b u l a m a a r z u s u n u n basksn o k a d a r o k hissettiimizi grrz. S p e r e g o su hissi bu yzden d o r u d u r : Yasaya ne k a d a r b o y u n eersek, o k a d a r sulu oluruz, n k bu boy u n e m e aslnda k e n d i g n a h k a r arzumuza kar bir s a v u n m a d r . Bu h a m l e d e deien ey Yasann k o n u m u d u r : psikolojiden, z n e n i n asala o l a n dsal bir m a k i n e olarak " m e t a p s i k o l o j i k " simgesel d z e n e kayarz. Ya da, t a m K a n t t e r i m l e r l e sylersek: " D " b e n i m r a d i k a l e t i k o t o n o m i m d e n feragat e t m e n i d i r : b e n h e t e r o n o m bir Yasaya, b a n a dardan dayatlm olarak d e n e y i m l e n e n bir Yasaya sndm z a m a n o ortaya kar, yani, zgrln ba d n m e s i n d e n k a n m a k iin bir d e s t e k aradm s o n l u l u k , d s a l - h e t e r o n o m Yasann s o n l u l u u u n kendisidir. te b u r a d a yatar

su s n r l a m a arzusudur. Bu a n l a m d a h e r eylem bir k e n d i n i feda e t m e eylemidir."' 1 7 Ay n izgide, rasgele cinsel ilikiler k u r a n bir e r g e n u y u t u r u c u alp grup seks yapar, en ar orjilere katlabilir, a m a h e r koulda k a t l a n a m a d ey a n n e s i n i n de ayn eyi yapyor olabilecei d n c e s i d i r - o n u n orjileri a n n e s i n i n varsaylm saflna dayanr, bu istisna n o k t a s , dsal g v e n c e olarak i grr: B e n ne istersem yapabilirim, n k a n n e m i n b e n i m iin safln k o r u d u u n u biliyorum. . . . En zor o l a n ey v a h i bir keyif orjisinde yasaklar i n e m e m e k deil, a m a b u n u b e n zevk alabileyim diye keyif almamas gerektii nvarsaylan baka birini d o l a y m l a m a d a n yapmaktr: kendi keyfimi dorudan, bakasnn nim varsaylm safl dolaymyla aktarmadan inand varsaylan bir baka zneye stlenmek. ihtiya (Ayn duymadan ey inan iin de geerlidir: zor o l a n ey i n a n l bir bakasn artmak iin i n a n c r e d d e t m e k deildir, beyerime inansz olmaktr.) L a c a n ' n 1968'te a y a k l a n a n r e n c i l e r e verdii n l y a n t a - " H i s t e r i k l e r olarak, yeni bir efendi istiyorsunuz. B u l a c a k s n z " - b t n K a n t arl verilmelidir: bu yant K a n t ' n i n s a n n bir efendiye ihtiya d u y a n bir h a y v a n olduu y o l u n d a k i n e r m e s i n i n z e m i n i n d e o k u n m a l d r - ksacas, b u n u n a n l a m , p s i k a n a l i t i k bir bak asyla, insan n histeriklemi (ve b u a n l a m d a , znellemi) bir h a y v a n olduu, artk n e istediini

/
BR K A N T I O L M A N I N G L H e r e b e v e y n bir o c u u n k k r t m a l a r n n , vahi v e " i h l a l c i " grnseler d e , s o n aamada o t o r i t e figrne y n e l t i l m i bir talebi, kat bir snr koymas, "Buraya kadar, d a h a ileri gei y o k ! " a n l a m n a g e l e n bir izgi izmesine, b y l e c e o c u u n olas o l a n ve olm a y a n n ak bir h a r i t a s n k a r m a s n a yardmc o l m a s n a y n e l i k bir talebi gizledii ve dile getirdiini bilir. ( A y n ey histeriin kkrtmalar iin de geerli deil midir?) Bu, t a m olarak, a n a l i s t i n reddettii eydir, ve o n u o k a d a r t r a v m a t i k h a l e s o k a n ey bud u r - p a r a d o k s a l olarak, zgrletirici o l a n ey kat bir snr k o y m a k t r ve k a t bir snr n yokluu soluksuz k a l m a olarak yaanr. z n e n i n K a n t o t o n o m i s i n i n ylesine g o l m a s n n n e d e n i b u d u r - ima ettii ey t a m da darda k i m s e n i n olmad, "doal o t o r i t e " n i n dsal bir failinin, bu ii b e n i m yerime yapp b a n a snrm k o y a c a k failin olmad, doal "kuralszlma" k e n d i m i n bir snr k o y m a k z o r u n d a o l d u u m d u r . K a n t , i n s a n n bir efendiye ihtiya d u y a n bir h a y v a n o l d u u n u yazm olmasyla n l olsa da, bu bizi y a n l t m a m a l : K a n t ' n h e d e f ald ey, i n s a n n - d a v r a n r n t l e r i miras aldklar i g d l e r i n e d a y a n a n h a y v a n l a r d a n farkl o l a r a k - b u t r k a t k o o r d i n a t l a r olmad, b u yzden d e o n a b u n l a r n dardan, k l t r e l bir o t o r i t e araclyla dayatlma's gerektii eklindeki felsefi b a s m a k a l p deildir; K a n t ' n asl hedefi, d a h a ok, dsal bir efendi i h t i y a c n n k e n d i s i n i n yanltc bir cazibe o l d u u n u gstermektir: insan, k e n d i s i n i k e n d i zor z g r l n n ve k e n d i n e kar s o r u m l u l u u n u n [z-sorumluluun u n ] k m a z n d a n s a k l a m a k iin bir efendiye i h t i y a duyar. Bu hassas a n l a m y l a , ger e k t e n a y d n l a n m " y e t i k i n " bir insani varlk artk efendiye ihtiya duymayan, k e n di snrlarn t a n m l a m a n n ar y k n t a m olarak s t l e n e b i l e n bir znedir. Bu t e m e l K a n t (ve ayn z a m a n d a H e g e l c i ) ders, G. K. C h e s t e r t o n t a r a f n d a n ok ak bir ek i l d e dile getirilmitir: " H e r irade eylemi bir k e n d i n i s n r l a m a eylemidir. Eylem arzu-

bilmeyen bir insan olduu, o n a snr koymas iin, o n a ne istediini (yasaklar araclyla) sylemesi iin bir t e k i n i n Efendi figrne ihtiya d u y a n bir h a y v a n olduu, Efendiyi kkrtma o y u n u n a y a k a l a n m bir h a y v a n , bu kkrtmas, bu E f e n d i ' n i n o t o ritesini sorgulamas i i n d e yeni bir Efendi arsyla b i r b i r i n e d o l a n m o l a n , bir Efen di arzusuna h e p gizli bir " . . . h a k i m o l a b i l e c e i m / y n l e n d i r e b i l e c e i m bir Efendi" nite ligi elik e d e n bir h a y v a n olduudur., Ve bu szn K a n t ' n " A y d n l a n m a Nedir?"iylc birlikte o k u n m a s gerekir, b u r a d a K a n t insan y e t i m e m i l i k t e n k m a y a arr: ( h l ) bir efendiye ihtiya d u y a n i n s a n " y e t i m e m i t i r . " Fakat, yukarda a k t a r l a n nitelik ( " . . . h a k i m o l a b i l e c e i m / y n l e n d i r e b i l e c e i m bir Efendi") L a c a n ' n F r e u d ' u n Was will dasWeib?, "Bir k a d n ne ister?" sorusuna verdii y a n t t r - b u n u n a n l a m k a d n n yapsal olarak, biimsel olarak, t a m da t a n m n d a , yetimemi olduu, yetimemi bir zne olduu a n l a m n a m gelir? Evet - a m a o n u k e n d i s i n e ne istediini syleyecek bir Hfendiye ihtiya d u y m a y a n , o t o n o m olarak k e n d i snrlarn k o y a b i l e n " y e t i k i n " bir erkekle k a r l a t r a c a k basit bir a n l a m d a deil. Bu k a r m n karlk geldii ey, d a h a ok, k a d n n doru bir z n e olduu, en t e m e l h a l i n d e k i bir zne olduu, erkeinsc gln bir s a h t e , u y d u r u k bir takliti o l d u u d u r . E l b e t t e , K a n t ' n ( v e L a c a n ' n ) Trdfl bahis bu " y e t i m e m i l i i n " i n s a n n k a n l m a z yk olmad, i n s a n n "yetimiiie" eriebileceidir - a m a E f e n d i n i n k o n u m u n u b e n i m s e y e r e k deil: L a c a n ' n A n a l i s t i n znel k o n u m u olarak t a n m l a d ey znelliin t e k " o t o n o m " biimidir, ve bu paradoksal olarak "znel yoksulluk" dedii eyle rtr. K a n t ' n snrll, o n u n k e n d i kna r a m e n uzlamac olmas, s o n u n a k a d a r gitmedeki baarszl en iyi ekilde, B e r n a r d W i l l i a m s ' m gelitirdii ayrmla, olmas zo nnlu olan [must] ve olmas gereken [ought] ayrmyla ele alnabilir: 4 3 etik buyrukla i 1 gijj f o r m l l e n d i r m e l e r i n d e K a n t onlar b i r b i r i n e kartrm, olmas zorunlu olan' ( ( i e r e k dzeyindeki e m r i , kat bir "baka trl y a p a m a m " ) bir olmas g e r e k e n ' e (et] (jilmez simgesel deal d z e y i n d e k i Sollen, a b a h a r c a d n a m a h i y a p a m a y a c a n ey)

II

indirgemi, (yanl) o k u m u gibi g r n m e k t e d i r . Baka deyile, K a n t olan olanaksz ("Yapmamay y a p a m a d m " ) eklindeki G e r e i , olaslklaolamayacak ("hibir z a m a n t a m olarak y a p a m a y a c a m " ) G e r e k eklinde yanl o k u m u t u r . Yani: K a n t e t i k t e , asl gerilim, z n e n i n sadece grev a d n a e y l e m d e b u l u n d u u dncesiyle b i r t a k m patolojik g d l e n m e n i n edimsel olarak ibanda olduu gibi sakl bir olgu (kaba psikanaliz) a r a s n d a deildir; asl gerilim t a m olarak tersidir: zgr eylem u u r u m u iinde k a t l a n l m a z , t r a v m a t i k t i r , o yzden bir eylemi zgrlk i i n d e yaptmz z a m a n , o n a k a t l a n a b i l m e k iin, o n u patolojik bir g d l e n m e y l e k o u l l a n m gibi deneyimleriz. Burada, t e m e l K a n t bir k a v r a m o l a n ematikletirmeyi d e v r e y e s o k m a k istiyorum: zgr bir eylem ematikletirilemez, d e n e y i m i m i z l e b t n l e t i r i l e m e z ; bu yzden, o n u emat i k l e t i r m e k iin, o n u " p a t o l o j i k l e t i r m e m i z " gerekir. Ve K a n t ' n kendisi, h e r seferind e , asl gerilimi (zgr bir eylemi onaylayp v a r s a y m a n n gl) e y l e m i n i n aslnda zgr o l u p olmad, sakl b i r t a k m patolojik d r t l e r l e g d l e n m e d i i n d e n e m i n olam a y a n failin s t a n d a r t gerilimi olarak, yanl okur. O yzden, olmas zorunlu olan ve olmas gereken a r a s n d a k i ayrm szkonusu o l d u u n d a , K a n t ' n n l "Du konnst, denn du solist. " sz "Yapabilirsin, n k y a p m a l s n ! " e k l i n d e evrilmemelidir, o n u n yerin e , d a h a totolojik olarak, "Yapabilirsin, n k y a p a m a z s n ! " eklinde evrilnelidir. Bir sre n c e , " S a d e ' l a birlikte K a n t " balnn zekice bir eletirel o k u m a s n n e r m i o l a n Lorenzo C h i e s a ' y a byle y a n t vermeliyiz: K a n t ' n etii de, Sade'n "antietii" de benzer bir ekilde Yasayla arzu arasndaki diyalektii olarak ikin ihlali iddetlendirir ve sonunda krmaya abalar. Bu ikin ihlali Aziz Pavlus u ekilde dile getirmiti: "Eer yasa olmasayd, g n a h nedir bilmeyecektim." Yasayla arzu arasndaki dolaymn ikisinden biri lehine yokluu hipotetik olarak ya Kant d u r u m u n d a , saf bir Yasa jouissance'ma, ya da Sade durumunda, -son aamada ayrt edilemez o l a n - bir saf Jouissance yasasna yol aacaktr ... Kant'ta olumlu ahlaki yasayla Egemen yi arasndaki yarn ortadan kaldrlmas da beraberinde, h e r h a n gi bir ahlakllkla e sreli olan ikin ihlalin uzamnn yok edilmesini getirir; Lacan'n srarla belirttii gibi, byle bir uzam olmadan ... toplum olanakszdr. "Vaktimizi on emri bozarak geiriyoruz, toplum bu yzden olasdr." (E 69) " . . . toplumlar hu maksimlerin ihlalinin bir sonucu olarak refah kazanr." (E 78) " K a n t ideal bir t o p l u m u n , i i n d e i n s a n l a r n k e n d i "radikal K t l k l e r i n i , " i n s a n doasna k a y d e d i l m i o l a n K t l e o l a n eilimlerini aacaklar ve a h l a k i Yasann insan doasyla rtecei, bylece o n a b o y u n e m e n i n artk ac verici bir ey, doal egoizmimizin t r a v m a t i k k k dmesi olarak yaanmayaca bir t o p l u m u n , S a d e ' n " F r a n szlar, ite bir kez d a h a . . . " s n d a a n a h a t l a r n izdii t m y l e "ahlaksz" t o p l u m d a n dah a "ilemez" o l m a m a s n n n e d e n i b u d u r . "Edimsel o l a r a k var o l a n h e r t o p l u m " ahlaki kurallarn t o p t a n bilgisizlii gibi bir arlkla o n l a r n i n e n m e s i n i n yokluu gibi kart bir arlk a r a s n d a k i bir uzlamadr - h e r ikisi de bir t o p l u m iin l m c l t e h d i t lerdir. Simgesel n o r m l a r , (bal k a l m a s ) olanaksz a m a zorunlu n o r m l a r d r . Fakat, b u r a d a ilk d i k k a t edilecek ey, K a n t iin, radikal K t l n h i b i r z a m a n ort a d a n k a l d r l a m a y a c a k olmasdr, yani yeni bir i n s a n doas fikrinin k e n d i s i n i n etik
4 1

taleplerle uyum g s t e r m e s i n i n anlamsz olmas, ya da, d a h a ok, an tehlikeli melet si bir h e v e s olmasdr. n s a n doas s o r u n u k o n u s u n d a , h e m K a n t h e m S a d e iin, "do aya" b a v u r m a n n , k u r a m s a l y a p l a r n n s o n u l s o n u l a r n d a n k a n m a l a r n salayan s e m p t o m a t i k bir jest o l d u u n u n o t e t m e k gerekir: " D o a , S a d e ' d a olduu gibi K a n i ' i a da, bu iki evrensel d n r d e d n l m e m i olarak k a l a n eyin s e m p t o m u d u r . " ' Yani h e r iki d u r u m d a da bu t e r i m i n yapsal olarak zorunlu bir a n l a m belirsizliiyle uray ruz. K a n t n c e doay, evrensel yasalarla bir o r a d a t u t u l d u k l a r (ve o n l a r a bal okluk l a n ) l d e f e n o m e n l e r i n , f e n o m e n g e r e k l i i n i n B t n olarak t a n m l a r ; fakat, daha sonra, bir baka, etik a m a l a r n krall, b t n rasyonel etik varlklarn topluluu olan n o u m e n Doasndan bahseder. D o a n n zerindeki zgrlk fazlal ( n e d e n ve etkilenil doal zincirlenmesi) bylece yine doallatrlr. ... Dier y a n d a n , S a d e , n c e , doay ebedi deiime tabi olan aldrsz m a d d e sistemi, merhametsizce rotasnda ilerleyen, he hangi bir Tanrsal Efendiye teslim o l m a y a n bir sistem olarak kavrar; fakat, bize benzei varlklara ikence e t m e k t e n ve onlar m a h v e t m e k t e n haz aldmz, r e t i m i n doal ev r i m i n i n kendisine m d a h a l e e t m e y e dek, e t k i n bir ekilde D o a ' n n iinde gizli istei ye rine getirdiimizi n e srd zaman, gizlice baka bir doa biiminin, "yinin ve Kt n n t e s i n d e " olaylarn gidiatna h e r zamanki gibi kaytsz o l m a y a n bir doa b i i m i n i n yerine, zaten bir ekilde znelletirilmi, bize ktl takip etmeyi ve ahlakllk ve (MI h a m e t i n h e r b i i m i n i n feda edilip yok e d i l m e s i n d e n haz almay e m r e d e n , ihlale i/ey tftill bir m e v c u d i y e t e d n m Doay devreye sokar. Bu, ikinci doa, L a c a n ' n "Ktln Yce Varl" olarak and, duyu-st aklc varlklar topluluu, etik A m a l a r krall olarak K a n t d o a n n Sadec kart (ya da tersinmesi) deil midir? Bu a n l a m belirsizlii ayn z a m a n d a u terimlerle de dile getirilebilir: aslnda, Sade c k a h r a m a n a haz v e r e n ey nedir? Bu basite " d o a n n m a s u m i y e t i n e d n " m d n , ayn z a m a n d a ykm t a l e p e d e n doa yasalarna snrszca u y m a k mdr, yoksa haz yine de ikin olarak inedii ahlaki Yasayla balantl mdr, b y l e c e bize haz v e r e n ey hu kfr ilediimizin farknda o l m a n n kendisi midir? M a s u m i y e t l e kafirce yozluk arasn daki bu a n l a m belirsizlii indirgenemez. 5 1 Bu yzden, h e r iki d u r u m d a da, h e m Kan'. h e m de S a d e ' d a , k e n d i rotasn izleyen kaytsz bir m e k a n i z m a olarak " t e m e l " yans/. m Doa fikrinin y a n n a bir baka, " e t i k " D o a fikri e k l e n i r ( e t i k a m a l a r n duyult krall; y k m n kt y o l u n u izlemeye ynelik eytani e m i r ) ; ve h e r iki d u r u m d a d,, ikinci Doa fikri belli bir geri e k i l m e jestini, i n s a n n k o n u m u n u n sonul paradoksyl. yzlemekten k a n m a s n maskeler: yani, Varln D z e n i n i n iindeki, h e r h a n g i hu o n t o l o j i k g v e n c e d e n yoksun tekinsiz zgrlk u u r u m u y l a . L a c a n iin Yasa ve a r z u n u n " d i y a l e k t i i n i n " K a n t almas - b u n a elik eden "i, kin ihlal iin uzamn yok edilmesi"yle b i r l i k t e - etik t a r i h i n d e geri dn olmayan hu noktadr, bu d e v r i m i geri a l m a n n ve ihlali bizi d e s t e k l e y e n yasaklarn iyi zamanlarna d n m e n i n bir yolu y o k t u r . G n m z n "eski deerleri" geri getirmeye ynelik neo muhafazakar giriimlerinin, s o n u n d a , artk ciddiye a l n a m a y a c a k yasaklar dayaln.l gibi baarsz s a p k n bir strateji h a l i n e g e l m e s i n i n n e d e n i b u d u r . K a n t ' n zgrlk flo zofu o l m a s n a a m a m a k gerek: o n u n l a birlikte, zgrlk kmaz ortaya kar. Y : H H Kant'fa birlikte, bizim k e n d i s i n e kar zgrlmz ilan edebileceimiz nceden
1 1

k u r u l m u h e r h a n g i bir Yasaa g v e n m e k artk olanaksz o l m u t u r , zgrlmz^oton o m i l a n edilir, h e r snrlama/engel t m y l e k e n d i n i koyutlamtr. Sadec sapknln K a n t ' n "doruluu" olduunu, K a n t ' t a n daha "radikal" olduunu, o n u n K a n t ' n kend i s i n i n yzlemeye cesaret e d e m e d i i sonular o r t a y a kardn syleyen s t a n d a r t " S a d e ' l a b i r l i k t e K a n t " o k u m a s n y i n e b u yzden t e r s i n e e v i r m e m i z gerekir. a d e ' n K a n t ' n doruluu olmas b u a n l a m d a deildir; tersine, S a d e c sapknlk K a n t uzlam a n n , K a n t ' n b u a t l m n s o n u l a r n d a n k a n m a s n n bir s o n u c u olarak ortaya kar. S a d e K a n t ' n semptomudur. K a n t ' n etik d e v r i m i n i n b t n s o n u l a r n toplam a k t a n geri d u r m u olduu d o r u olsa da, S a d e f i g r n n uzam K a n t ' n bu uzlamasyla, o n u n s o n u n a dek g i t m e k t e k i , felsefi a t l m n a t a m olarak sadk kalmay srdrm e k t e k i isteksizliiyle almtr. Basite ve d o r u d a n " K a n t ' n d o r u l u u " olmad gibi, S a d e K a n t ' n k e n d i kefinin d o r u l u u n a i h a n e t e t m e s i n i n s e m p t o m u d u r - mst e h c e n S a d e c jouisseur K a n t ' n e t i k uzlamasna t a n k l k e d e n bir d a m g a d r ; bu figr n g r n t e k i "radikallii" ( S a d e c k a h r a m a n n H a z - s t e n c i ' n d e s o n u n a d e k g i t m e h e v e s i ) t a m t e r s i n i n bir maskesidir. 5 2 D a h a s , Psikanalizin Etii, L a c a n ' n bir s e m i n e r i o l m a k t a n ok, L a c a n ' n " G e r e k t u t k u s u ' n u n s t a n d a r t v e r s i y o n u n a tehlikeli bir ekilde yaknlat kmaz n o k t a d r . Bu s e m i n e r l e G e o r g e s Bataille'n, G e r e k t u t k u s u n u n filozofunun (eer var olduu sylenebilirse) dncesi arasndaki b e k l e n m e d i k yanklar, a n l a m ak bir ekilde bu y n iaret e t m i y o r mu? L a c a n ' n e t i k maksimi " a r z u n u z d a n d n v e r m e y i n " ( b u n u d a h a s o n r a k i a l m a l a r n d a bir d a h a k u l l a n m a d n a k l m z d a n k a r m a m a m z gerekir) Bataille'n " h e r eyi insanlar t i t r e t e c e k bir n o k t a y a d e k d n m e k , " " o l a b i l d i i n c e uzaa g i t m e k e m r i n i n bir versiyonu deil mi - kartlarn akt, sonsuz a c n n en yce m u t l u l u u n hazzna d n t (ar ar paralara ayrlma gibi k o r k u n bir ikenceye teslim o l a n i n l i n i n fotorafnda, Bataille'n Erof/zm'inde o a l t l a n bir fotorafta gr l e b i l e n bir d n m ) , erotik hazzn y o u n l u u n u n l m l e bulutuu, azizliin ar zlmeyle rtt, T a n r ' n n k e n d i s i n i n acmasz bir H a y v a n olarak g r n d n o k t a y a d e k g i t m e e m r i n i n ? L a c a n ' n psikanaliz etii zerine s e m i n e r i n i n v e Bataille'n E r o d z m ' i n i n geici akmas basit bir a k m a d a n d a h a fazla bir ey deil mi? Bataille'daki Kutsal alan, "lanetlenmi ksm" alan, Antigone h a k k n d a , Lacan'n a f e ' n i n a l a n olarak k o n u l a n d r d eyin bir versiyonu deil midir? Bataille'n " h o m o j e n l i k , " alveri dzeni ile " h e t e r o j e n l i k , " snrsz h a r c a m a dzeni arasnda kurduu kartlk, L a c a n ' n simgesel alveriler dzeni ile G e r e k l e t r a v m a t i k b u l u m a n n fazlal arasndaki kartln y a n k l a m a z m? " H e t e r o j e n gereklik bir k u v v e t ya da o k u n gereidir." 5 1 Ve Bataille'n sefih bir k a d n T a n r k o n u m u n a ykseltmesi, bize L a c a n ' n K a d t m n T a n r ' n n a d l a r n d a n biri olduu iddiasn h a t r l a t m y o r mu? Bataille'n ihlal d e n e y i m i iin kulland t e r i m i n -olanaksz, L a c a n ' n G e r e k iin kulland n i t e l e m e olmas bir y a n a . . . . Bataille' G e r e k t u t k u s u n u n filozofu k l a n ey, " s o n u n a k a d a r g i t m e , " o t a n t i k o l m a n n tek yolu o l a r a k O l a n a k s z n ar d e n e y i m i n e k a d a r g i t m e hevesidir - o n u n "bir g r n m l e r ve dileri d k l e n yal erkekler d n y a s" 5 5 o l a n d e m o k r a s i y e kar K o m n i z m ve Faizme, bu iki yaam fazlalna t a k n t l

m a s n a a m a m a k gerek. Bataille bu ihlalci " G e r e k t u t k u s u n u n " nasl yasaa d a y a n d n n farkndayd; son yllarnda balayan cinsel izin v e r m e c i l i i n ykseliine, "cinsel d e v r i m e " aka kar kmasnn nedeni budur: Bana gre, cinsel dzensizlik lanetlenmitir. Bu adan ve grnmlere ramen, bugn o n u silip sprmekteymi gibi grnen eilime karym. Ben cinsel yasaklamalarn ihr H mal edilmesini bir zm olarak grenlerden deilim. H a t t a insann gizilgcnn bu yasaklamalara bal olduunu dnyorum: bu yasaklamalar olmakszn bu gizilgc ha i yal edemiyorum. 5 6 Yani Bataille Yasayla o n u n ihlali arasndaki diyalektik karlkl bamll d o r u k n o k tasna tad - "sistem gerekli ve fazlalk da y l e " szn ska t e k r a r l a m a k t a n hola rd: " G e n e l l i k l e , s u l u n u n kendisi l m sua yant olarak, s o n u n d a yaptrm bildir inek iin ister; y a p t r m o l m a s a su olduu ey, s u l u n u n istedii ey o l m a k yerine ola s o l a n ey olur." 5 7 Bu, ayn z a m a n d a , o n u n s o n a a m a d a K o m n i z m e kar k m a s n n da n e d e n i d i r : o d e v r i m i n fazlalndan yanayd, a m a fazla masrafn d e v r i m c i r u h u n u n d a h a sonra yeni bir d z e n d e , kapitalist o l a n d a n ok d a h a " h o m o j e n " bir d z e n d e sak l o l a c a n d a n k o r k u y o r d u : "bir d e v r i m fikri i n s a n n nefesini kesiyor, a m a ya sonra ne olacak? D n y a k e n d i s i n i y e n i d e n y a p l a n d r a c a k ve yarn baka bir b i i m kazanmal iin bizi b u g n basklayan eyi tedavi e d e c e k . " 5 8 Bu, belki de, Bataille'n kesin olarak p r e m o d e r n o l m a s n n da n e d e n i d i r : Yasann ve ihlalinin, ihlalci arzuyu o l u t u r a n yasaklayc Yasann bu d i y a l e k t i i n d e taklp kalr; bu diyalektik i n s a n n yasalar ineyerek haz alabilmek iin yasaklar koymas pragmatik paradoks. Bataille'n alglayamad ey basite K a n t felsefi d e v r i m i n nulardr: m u t l a k fazlaln Yasann k e n d i s i n i n fazlal olmas gibi bir olgu - Yasa, e so bl rektii gibi Bataille' gszletirici sapkn bir karma gtrr - aka ilemeyecek bi

zim hazynelimli yaammzn " h o m o j e n " d e n g e s i n e mutlak d e n g e bozucu "heterojenli in" sarsc gc olarak m d a h a l e eder. Etik s e m i n e r i n d e , L a c a n ' n kendisi aka bu ir mel n o k t a zerinde salnmaktadr: IV. Blm'de, Yasayla arzu arasndaki balanty l'av lscu "ihlalci" m o d e l h a t t n d a yorumlar ( o n u ihlal e t m e arzusunu tehlikeye sokan ey ya san kendisidir); b u n a karn, s e m i n e r i n sonlarna doru, kategorik buyruun (ahlaki Yasa) d o r u d a n saf arzuya zde olmas gibi t a m a m y l a K a n t formlne doru g e n Bu yzden, muzaffer bir zm d u y u r m a k t a n ok uzak o l a n L a c a n ' n "Sade'la bi lkte K a n t " , Sade' K a n t ' n doruluu olarak n e srmesi, d a h a ok, L a c a n ' n Etik >' m i n e r i n d e z m e k t e baarsz kald - v e h a t t a t m y l e yzlemedii- u t a n verici bu sorun ortaya koyar: saf a r z u n u n g r n m n - " m a l h i z m e t i ' n i n t o p l u m s a l a l a n n Ih lal edip afe'nin r k t c a l a n n a g i r m e n i n iddetli jesti, yani "arzusuyla uzlamayan" ' . n e n i n etik d u r u u n u - t m y l e t a m a m l a n a n " G e r e k tutkusu'Ydan, z n e n i n

ilksel

/< tissance iinde kaybolmas, o n u n iine d a l m a s n d a n nasl ayrt etmeliyiz? Chicsa'ya"" gre, zm L a c a n ' n d a h a sonra, en ak bir ekilde XXIII. Seminerde yer vealll

tezde yatar: la

Simgesel'in t e s i n d e tzsel ey-jouissance yoktur, jouissance t a m a n l a m y -

l e m e k t e , ve satr arasnda, baka rtl bir e m i r v e r m e k t e d i r . Bu da bizi i s a ' n n feda karlnn merkez b i l m e c e s i n e getirir: "Kimse h a y a t m b e n d e n alamaz, b e n o n u kemli k a b u l m l e teslim e d i y o r u m . " [Yuhanna, 10: 18] Yani sa zgrce lr, k e n d i kabulyle, a m a biz hepimiz yine de o n u n l m n n s u u n u paylarz - n e d e n ? n k o bizim iin ld, bizi k u r t a r m a k iin, bizim bedelimizi d e m e k iin? Ya da n k , o n u n lm k e n d i kabul o l m a d a n o l m a m olsa bile, biz o n u n lmesini istedik? Musevi baha h a m Kayaf'nn, sa'y R o m a l l a r a teslim ettii iin yapt sinik-frsat a k l a m a yle dir: "sizin iin bir i n s a n n h a l k a d n a lmesi uygundur, bylece b t n millet lmeye ektir." f i l : 50] sa da ayn m a n t , m a s u m l a r n g n a h keisi o l m a m a n t n izleme di mi - o, m a s u m olan, b t n insanla ebedi yaam v e r m e k zere k e n d i l m n e Cc iirce gitti ?',; Bu yolun s o n u n d a bulduumuz ey ateizmdir - T a n r ' y a k a h r a m a n c a mey d a n o k u m a y a ilikin g l n b i i m d e d o k u n a k l bir gsteri deil, B t e c h t ' i n Bay Keil n e r ' i n i n h a t t n d a , t a n r s a l n k o n u d kaldn k a v r a m a k : Birisi Bay Keuner'e T a n r ' n n var olup olmadn sordu. Bay Keuner yle dedi: size, hu soruya verilen yantla birlikte davrannzn nasl deieceini dnmenizi neririm. Eer deimeyecekse, sorudan vazgein. Eer deiecekse, o zaman size en azndan unu syleyecek kadar yardmc olabilirim: Zaten karar vermisiniz: bir Tanr'ya ihtiyacnz var." reeht burada h a k l : biz h i b i r z a m a n teizmle ateizm arasnda d o r u d a n seim yapa al bir k o n u m d a olmayz, n k aslnda seim i n a n a l a n n n iinde yer a l m a k t a d r . "Anizm" ( T a n r ' y a i n a n m a m a y a karar v e r m e k a n l a m n d a ) T a n r ' y a zlem d u y a n a m a o n u hlamayanlarn (ya da " T a n r ' y a kar isyan e d e n l e r i n " ) zavall ackl bir duruudur. ( e r e k bir ateist ateizmi semez: o n u n iin, s o r u n u n kendisi k o n u ddr. ... yleyse ya n m z d e k i ideolojik m c a d e l e d i n e kar bilim (ya da hazclk, ya da ateist mad deciliin baka bir b i i m i ) olmaz da, bu ayrm aprazlamasna keserek, biimleri d a h a imdiden g n m z d e J u n g c u psikolojinin "proto-Faist" eilimlerinde, baz versiyonla r H i n d u i z m ve T i b e t Budizm! ve b e n z e r i n d e g r n e n eilimlerde g r n e n yeni hi " k t " G n o s t i k r u h s a l c h k b i i m i n e kar m c a d e l e d e olursa? H . B u r a d a Y a h u d a ' n n (ve blis'in k e n d i s i n i n ) sa'y "ortaya karmak" (apokalipsis), Yasaya benzersiz ilevine geliyoruz, yani etmek" (paredosis: -gelenek "teslim

- H e g e l c e sylersek: fikir olarak b i l e - k e n d i s i n i n eksikliinin jouissance', eksikliin

iindeki jouissance'tu, h a r e k e t i t e k r a r t e k r a r a m a c n kard z a m a n ortaya k a n bir jouissance, k e n d i s i n i n t e k r a r e d e n baarszlyla olu t urulan bir haz. Ve L a c a n ' a gre, bu tr, a m a e v r e s i n d e k i tekrarlamal dolam drty t a n m l a y a n ey o l d u u n a gre, " S a d e ' l a birlikte K a n t ' n " (saf arzuyla ("geiti") d r t o l a n bir k r d m . yleyse, bu K a n t perspektifte D nedir? F e m i n i s t bir uyann ilk m o m e n t l e rini d n n : h e r ey ataerkiye d o r u d a n bir saldryla deil kiinin kendi d u r u m u n u adaletsiz ve k k drc olarak, e y l e m d e b u l u n m a d a k i baarszln edilgenlik olarak grmesiyle balar - k e n d i i i n d e o l u m l u bir iaret o l m a y a n baarszln ar kuvvetli farkndal mdr bu? Bu, olumsuz bir ekilde, k a d n l a r n aka k e n d i l e r i n i ortaya k o y m a i h t i y a c n a , o n l a r n b u n u n eksikliini bir baarszlk olarak algladklarna t a n k l k e t m e z mi bu? A y n ekilde, " D " kurtulua doru a t l a n ilk a d m d r - b i l gi m o m e n t i n i , i n s a n n d u r u m u n u kavramas m o m e n t i n i temsil eder. Bu yzden "gnaha d m e k " saf biimsel bir deiimdir, gereklikte hibir ey deimez, sadece z n e n i n radikal bir d e i i m d e n g e e n gereklie ynelik duruudur. B u n u n a n l a m , dini a n l a m daki D n ( g n a h bilgisinin) z a t e n t a m De bir tepki, "zgrln ba d n m e s i n d e n geri e k i l m e olmasdr. K i e r k e g a a r d ' n s o n l u l u u n ilk kaslmasnn, zneyi t a m bir yaratk k l a n bir sinthone'n'm ilk ortaya knn z e r i n d e n sradn ve ilksel d i n l e n m e d e n doruca Yasaa gittiini fark e t m e k c a n alc n e m d e d i r . Sonsuzluun Boluunda iki e k i l m e arasndaki farklla o d a k l a n m a m z gerekiyor: ilki sinthome'u yaratan ilksel kaslmadr - Yasaktan n c e gelir, a m a t a m D o l a n ey, a n c a k ikincisi, "zgrln ba d n m e s i " n d e n ekilmedir: o n u n l a birlikte, s p e r e g o n u n . Yasa ve i h l a l i n i n k s r d n g s n n a l a n n a gireriz. Buna bal olarak, zorunlu seim paradoksu, T a n r ' n n insana verdii balangtaki zgrlk d l n yapsna zaten yazlm deil mi? i n s a n a zgrlk verilmitir o n u n b u n u Yaratcdan zgr k a l m a k iin, yani g e r e k t e n zgr olmak iin (yanl bir ekilde) k u l l a n m a y a c a beklentisiyle/' 1 zgrlk d l n su ilemeden k u l l a n m a n n tek yolu o n u hi k u l l a n m a m a k t r - ksacas, b u r a d a b u l d u u m u z ey t a m da zorunlu se i m i n yapsdr: " S e m e k t e zgrsn, a m a doru seimi y a p m a n k o u l u y l a . . . " Dn s t a n d a r t G n o s t i k o k u m a s n a gre, C e n n e t ' t e Havva'y b a t a n k a r a n y l a n n bilgeliin c m e r t faili olmasna, o n l a r bilgisizlik iinde t u t m a k isteyen k t Yaratclar tarafndan C e n n e t i n d u v a r l a r n n a r d n a hapsedilmi o l a n H a v v a ' y l a A d e m ' e bilgi verm e k i s t e m e s i n e amamal. Fakat, Dn ilk g n a h eylemi olarak Ortodoks okumas ve D n k e f a r e t i n i n bilgelie a t l a n ilk a d m o l m a s n n dnda, n c (ve biraz ak) bir zm de vardr: T a n r ' n n kendisi, A d e m ve H a v v a ' y a Bilgi A a c ' n d a n elma y e m e l e r i n i aka yasaklarken, aslnda o n l a r n koyduu yasa i n e m e l e r i n i , iyiyle k t y b i l m e y e a d m a t m a l a r n , b y l e c e k e n d i p l a k l k l a r n n yaratt u t a n c n fark n d a o l m a l a r n ister. Burada T a n r ' n n kendisi tutarszdr, b l n m t r , bir ey syilksel jouissance u u r u m u n a dalma arasndaki ayrt edilmezliin) t a m a n l a m y l a a r z u n u n kmaz bir k u r u c u s u n u adlandrr, zm

A n l a m n d a - a k t a r m a k v e i h a n e t e t m e k ) . A k t a r m v e i h a n e t i n h u akmas bireyin " l m n n e v r e n s e l fikir-mesaja [mjde] s t a n d a r t t e r s i n m e s i / o r t a d a n kaldrmasyla .yn deildir: s a ' n n Kutsal R u h ' t a l m ve dirilii, bireysel Julius C a e s a r ' n l m Ve e v r e n s e l simgesel "sezar" u n v a n k l n d a " d i r i l m e s i " y l e ayn deildir. T a m ila l m n d e n n c e , yaayan bir r e t m e n olarak, s a ' n n fazla " e v r e n s e l " kaldn, ev rensel bir (sevgi ve b e n z e r i ) mesaj g e t i r d i i n i ve b u n u d a v r a n ve eylemleriyle "r n e k l e d i i n i " syleyebiliriz. A n c a k a r m h t a k i l m y l e - o n o k t a y a d e k tanrsal hi h.herci o l a n - sa d o r u d a n T a n r o l m u t u r : y a n i , H e g e l c e sylersek, e v r e n s e l ierik le o n u n temsili a r a s n d a k i yark k a p a n m t r :

Yahuda olmasa, sa sadece bir Buddha ya da dierleri gibi bir peygamber olacakt. Yalanncaya dek cmertlik ve huzurun yce bir retisini aktaracakt, ama bir insan bedeni ve davran iinde samalk, iddet ve lmle yzleen alakgnll Sevgi'nin yenilmez gcn "ortaya karm" olmayacakt.'' 5 Bu basite yanl grnebilir: B u d d h a gibi b y k r e t m e n l e r de t a m olarak byle yapmad m onlar da davranlaryla sevgi ve cmertliin gcn "ortaya k a r m a d l a r " m? D a h a da g e n e l olarak,-bilimsel syleme, b i l i m c i n i n a h s n n nitelikl e r i n i n nemsiz olduu (eer E i n s t e i n ' n pedofil bir seri katil o l d u u n u rensek, bu o n u n bilimsel keiflerinin d u r u m u n u h i b i r ekilde e t k i l e m e y e c e k t i r ) syleme kart olarak- dinsel Bilge A d a m ' n merkezi zellii, retisinin doruluuna, bunu h a y a t n d a rnekleyerek t a n k l k e t m e y e m e c b u r olmas deil midir? Burada psikanaliz baka bir e i t l e m e d a h a d e v r e y e sokar: gerek bir a n a l i s t r n e k a l n a c a k biri deildir hastasna yapmasn tavsiye ettii eyin t a m tersini yaparken yakalandnda, verecei y a n t : " B e n i m szlerimi d i n l e , n e y a p t m a b a k m a ! " olacaktr. S t a n d a r t "Yaptn ey sylediin eyin d o r u l u u n u ortaya k a r r ! " dsturu h i b i r ekilde ikiyzl deildir - H e n r y J a m e s ' i n "The Lesson of the Master ( U s t a n n D e r s i ) " adl yksn h a t r l a y n , burada P a u l O v e r t adl g e n bir r o m a n c , H e n r y S t . G e o r g e ' l e , o n u n byk edebi ustasyla karlar ve o o n a bekar k a l m a s n , n k bir ein esin kayna deil e n g e l olacan syler. Paul St. G e o r g e ' a " g e r e k t e n a n l a y a c a k - bir fedakarla k a t k d a b u l u n a b i l e c e k " h i b i r k a d n yok mu diye sorunca, u yant alr: " N a s l k a t k d a bulunabilirler? O n l a r n kendileri fedakarlk. O n l a r idol, s u n a k v e alevin ta k e n d i s i . " Paul St. G e o r g e ' u n d n e uyar ve t u t k u y l a sevdii g e n M a r i a n ' reddeder. Fakat, Avrupa'ya yapt bir y o l c u l u k t a n s o n r a Londra'ya d n d n d e , kars a n i d e n l e n St. G e o r g e ' u n M a r i a n ' l a e v l e n m e k zere o l d u u n u renir. Paul St. G e o r g e ' u u t a n verici davran iin sulad z a m a n , yal a d a m d n n doru o l d u u n u syler: kendisi bir d a h a yazmayacaktr, a m a Paul h r e t elde e d e c e k t i r . ... S i n i k bir bilgelik sergilemekten uzak o l a n St. G e o r g e , gerek bir analist gibi d a v r a n r : etik s e i m l e r i n d e n kr elde e t m e k t e n k o r k m a y a n biri gibi, yani, etik ve fedakarln ksrdngsn krabilen biri gibi. yleyse, sa a s n d a n analist n e r e d e d u r m a k t a d r ? Bir yaknlk ve yark vardr, ama b u n l a r beklediimiz yerde deil. B u d d h a gibi byk r e t m e n l e r e d n e r s e k : o n l a r kat Hristiyan hatta anlamyla Doruluklarn buna ortaya karn karmadlar; sa sadece rnek yaamlaryla yaydklar evrensel retiyi rneklediler. Bu hassa anlamyla, Buddha bir Bddhacyd, rnek bir Buddhacyd, bir Hristiyan [isevi] deildi - m u t l a k tekillii iindeki s a ' n n kendisiydi. sa "eylemleriyle k e n d i retisine olan balln sergilemez" - basite o n u n bireysel ligiyle retisi arasnda bir yark yoktur, e y l e m l e r i n i n retisine o l a n ballyla d o l d u r u l a c a k bir yark; isa'nn esas "retisi" -dersi- dolaymsz bir birey olarak, m u t l a k ezamanllk i i n d e i n s a n ve T a n r o l a n bir birey olarak varldr. Yeni eleri iki eksen zerinde dalm o l a n bir tr G r e i m a s semiyotik karesi o l u t u r a n drt k o n u m elde ederiz: X'i yasalatran eye kar sadece o n d a n b a h s e t m e

esi, v e X o l m a esine kar X'e s a h i p o l m a esi: bilimci v e analist k o n u u r , "ashndl n e yaptklar y a d a n e o l d u k l a r " k o n u ddr, b u n a karn r e t m e n v e s a ' n n olduk larn iddia ettikleri eyi yasalatrmalar gerekir; dier e k s e n z e r i n d e , r e t m e n w bilimci etkinlikleri araclyla ne olduklaryla n i t e l e n i r l e r , b u n a k a r n analist ve sa d o r u d a n o l d u k l a r n iddia ettikleri eydirler (sa eylemleri y z n d e n tanrsal deildir, eylemleri o sa olduu iin tanrsaldr; -artc b i i m d e - b e n z e r bir ekilde, h a s t a n n analiste uymasnn/izlemesinin n e d e n i k o n u m a s n n bilgelii deildir, k o n u m a s o n u n olduu ey y z n d e n etki yaratr, yani, a k t a r m i i n d e igal ettii yer y z n d e n ) . L a c a n ' n " a n a l i s t i n v a r l " n d a n b a h s e t m e s i n i n n e d e n i b u d u r : sa gibi, analist de bu nesnedir. Bu yzden A n a l i s t n e s n e l Bilgelie karlk gelmez, yani mesaj " b e n i m sl lerimin n e s n e l d o r u l u u n u n O d a deildir, k e n d i m o n l a r a bal kalmyor olsum b i l e . . . " Yine de sa'yla analist arasnda ak bir fark vardr: s a ' n n yasallatrmas onun varlnn g e r e k l i i n d e n zemin alr, o dorudan doumu nedeniyle tanrsaldr ( T a n r ' n n o l u d u r ) , b u n a karn a n a l i s t i n varl a k t a r m n s o n u c u d u r , yani, birey.al bir X analist olarak doduu iin deil, olumsal n e d e n l e r l e , a n a l i s t i n yerini igal etrll| olduu iin analist ilevini grr. Bu dolaysz zdeliin " o r t a y a k m a s " iin, sa - a n a l i s t i n t e r s i n e - l m e k zorun dayd. Ve bu " o r t a y a k m a y " salamak, b u n a n e d e n o l m a k e y t a n (ve Y a h u d a ) figl lerinin ilevidir. Bu e y t a n figr sadece M u s e v i - H r i s t i y a n g e l e n e i n e zg deildir) diabolos (ayrmak, Biri kiye p a r a l a m a k ) symbolos'un (toplamak ve birletirmek ) kart olduu l d e , s a ' n n kendisi n i h a i d i a b o l i k figrdr, "bar deil, klc" geti dii, var o l a n u y u m l u birlii bozduu l d e : "eer biri b a n a gelir de b a b a s n d a n vt a n n e s i n d e n , k a r s n d a n v e o c u k l a r n d a n , erkek v e kz k a r d e l e r i n d e n nefret e t m e m - m r i d i m o l a m a z " (Luka 14: 2 6 ) . sa'nn kendisi bu yzden, t a m olarak " s e m b o l i k " bil lopluluk, i n a n a n l a r n c e m a a t i o l a n Kutsal R u h ' u n " d i a b o l i k " k u r u c u jestidir. D a h a kesin o l m a k gerekirse, p a g a n d i n l e r d e iki t e m e l K t l k figr vardr: ilksel iddet ve ykc f k e n i n kiilemesi ( H i n d u i z m ' d e k i Kali gibi), ve kiilemi balan karma, yani, insanlar doru yolu terk e d i p egoizm, e h v e t ve d n y e v i gurur ve gU( yolunu semeye cezbeden kt ruhlar; bu gelenekte dnlemez olan y -Kierkegaard'dan T. S. Eliot'a d e k b t n zeki H r i s t i y a n l a r n bildii g i b i - n i h a i balan karma o l a n yiyi referans a l a n blis'tir - " E l i o t ' u n deyiiyle, " h a i n l i i n en yksek bi I mi: yanl bir n e d e n l e doru ii y a p m a k t r . " blis'in n i h a i kozu " G c e o l a n e h v e t i n i serbest brak, h a y a t n t a d n kar, d a h a yksek etik d e e r l e r i n k h i m e r a ' s n teri c i ! " a m a " K a l b i n i n s a n a yapmay syledii b t n soylu ileri yap, en yce etik hayal sr ve b t n b u n l a r y a p a r k e n T a n r ' y referans a l m a y a gerek o l m a d n n farkmla ol, burada r e h b e r o l a n ey i d o a n d r , s e n k a l b i n i n yasasn izliyorsun!" E l b e t t e , pagan d i n l e r d e de bir t r " d i a b o l i k " gerilimle karlarz: o n l a r n tcnrl kaygs bize d n y a n n dalgal y o l l a n a r a s n d a i h u z u r u nasl elde e d i p koruyacamz "liretmektir. Burada rnek olabilecek bir ey Bhagavad-Gita, onun i mesafe aclyla e y l e m d e b u l u n m a retisi: i n s a n d n y e v i a t m a l a r a t m y l e girmeli, lavalar vermeli, bu t r eyler yapmal, b u n a karn i h u z u r ve mesafeyi korumal, yan bunlara g e r e k t e n k a r m a m a l d r . A m a H r i s t i y a n l n duruu b u r a d a b u n u n lam teni

deil mi: H r i s t i y a n l k t a a m a d n y e v i m c a d e l e l e r e bir-mesafeyle-katlrken i huzur u k o r u m a k deil, d n y e v i varlmzda h u z u r u n edilgen d u r u u n u b e n i m s e m e k t i r ("Eer biri sa yananza vurursa, o n a sol yananz d n d r n " ) , bu da d o r u d a n kartn, bir diabolos'u, znelliimizin en iteki ekirdeini e t k i l e y e n a n t a g o n i s t i k bir gerilimi cisimlendirir. e y t a n n bu rol K t l n ykseliini, y i n i n k e n d i s i n i gerekletirmeye, gizillikt e n edimsellie g e m e y e zorlayan bir e n g e l ( b a t a n k a r m a , s n a m a zemini) olarak kabul eden basmakalba karlk gelmez. Peki, yleyse, gerek Ktlk nedir? S c h e l l i n g ' e gre, saf gizillik kalacak eyin edimsellemesidir o: arka p l a n d a kald srece, bireyin etkinlii iin gvenli bir b a k m / k o r u m a zemini salayan, o n u n edimsellemesini en ykc fkeye e v i r e n gle ayndr. Yine bu h a t t a , R i c h a r d W a g n e r ' e gre politik h a y a t a k a t l a n , g arzusuna kaplm bir k a d n d a n d a h a k o r k u n ve iren bir ey yoktur. Erkek h e v e s i n i n t e r s i n e , bir k a d n , k e n d i d a r aile karlarn, ya da d a h a da kts, kiisel kaprisini gelitirmek zere g ister, n k d e v l e t p o l i t i k a s n n evrensel b o y u t u n u k a v r a m a k t a n acizdir. S c h e l l i n g ' i n "bizi etkinliiyle t k e t e c e k ve yok e d e c e k o l a n ayndr"66 savnn ilkeyle bizi etkisizliiyle srkleyecek ve dizginleyecek o l a n ilke bir okumas budur: uygun yerinde tutulursa, iyi huylu ve

D e v l e t t e n kresel m p a r a t o r l u a k a y m a . Bu yzden (Cumhuriyet'ten mparatorlua) kesinlikle Hardt

Yldz Savalar p r o b l e m a t i i n i ve Negri'nin

68

Imparatorluk'unu

a r k a p l a n a a l a r a k okumalyz: U l u s - D e v l e t t e n kresel m p a r a t o r l u a .

Yldz Savalar e v r e n i n i n politik y a n a n l a m l a r oul ve tutarszdr, ve bu da bu e v r e n i n " m i t s e l " g c n n a n a h t a r d r : zgr d n y a y a kar Kt m p a r a t o r l u k ; UlusD e v l e t l e r i n B u c h a n a n - L e P e n Saclyla bir y a n a n l a m verilebilecek geri ekilii; Kt mparatorlua kar "demokratik" cumhuriyeti savunan soylu k o n u m d a k i kiilerin ( P r e n s e s , elit Jedi D z e n i ' n i n yeleri) s e m p t o m a t i k kartl; s o n olarak, "bizler k t a d a m l a n z " a g i d e n doru anlay ( k t m p a r a t o r l u k o r a d a deil; biz, "iyi a d a m l a r n " k t m p a r a t o r l u k l a , orada d m a n l a m c a d e l e e t m e tarzyla ortaya kar gnmzn "terre kar sava"nda, sorun bu savan ABD'yi neye d n t r e c e i d i r ) . Yani: politik bir m i t aslnda baz belirli politik a n l a m l a r o l a n bir anlat deil, d a h a ok, tutarsz, h a t t a karlkl olarak birbirini dlayan a n l a m l a r n bo bir kabdr - " A m a bu politik m i t aslnda ne a n l a m a gelir?" diye sormak yanltr, n k o n u n " a n l a m " t a m d a bir a n l a m l a r o k l u u n u n kaps olarak h i z m e t e t m e k t i r . Zaten Yldz Savalar I: Gizli Tehlike bize bu kavgada ynmz nasl bulacamz k o n u s u n d a c a n alc bir ipucu verir: g e n A n a k i n ' i n " H r i s t o l o j i k " zellikleri ( a n n e s i o n a lekesiz d l l e n m e y l e h a m i l e k a l d n n e srer; kazand yar aka Ben H u r ' d a k i , o "sa h i k a y e s i " n d e k i n l a r a b a yar s a h n e s i n i y a n k l a r ) ; ikincisi, o n u n " G c n d e n g e s i n i geri g e t i r m e k i i n " gizilgc o l a n kii olarak t a n m l a n m olmas. Yldz S a v a l a r ' n n ideolojik e v r e n i N e w A g e p a g a n e v r e n i o l d u u n d a n , m e r k e z d e k i K t l k f i g r n n d e sa'y [Hrist] y a n k l a m a s o l d u k a m a n t k l - p a g a n u f k u n d a , sa O l a y n i h a i s k a n d a l d i r . Bu da bizi Sitb'in ntikam'na, d e s t a n n en son b l m n e getiriyor: bu ayn N e w A g e t e m a l a r n a bal k a l a r a k dedii bedel, a n l a t n i t e l i i n i n dk olmasdr. Bu temalar, A n a k i n ' i n D a r t h V a d e r ' e e v r i l m e s i n i n - b t n dizinin esas m o m e n t i n i n aslnda trajik g r k e m d e n y o k s u n o l m a s n n n i h a i sebebidir. Ar bir m d a h a l e e t m e , yilik y a p m a , sevdii ( A m i d a l a ) iin s o n u n a d e k g i t m e ve bu yzden K a r a n l k Yana d m e istei arzusu o l a n A n a k i n ' i n ar g u r u r u n a o d a k l a n l m a z ; A n a k i n sadece, G c n b a t a n k a r m a s n a k a p l a r a k k t m p a r a t o r u n e l i n e d e n v e ar ar k t l e kayan kararsz bir sava gibi gsterilir. Baka deyile, Lucas, k e n d i s i n i n n e srd koutluu, C u m h u r i y e t t e n m p a r a t o r l u a geile A n a k i n ' d e n D a r t h ' a gei arasndaki koutluu ortaya koyma becerisinden yoksundur: Anakin her yerde K t l k g r m e y e v e o n u n l a m c a d e l e e t m e y e o l a n fazla ball y z n d e n bir c a n a v a r o l m u olmalyd. yiyle K t a r a s n d a s a l n m a k y e r i n e , yiye ballnn yanl kipi araclyla K t y e d n m o l m a l y d . Szgelimi, P a l p a t i n e , C u m h u r i y e t Babakan, A n a k i n ' i n teki kimliinin kt S i t h Usta o l d u u n d a n e m i n olup, o n u n bir i m p a r a t o r l u k k u r m a n i y e t i n i ortaya k a r n c a , A n a k i n ' i n k o r k u s u n d a n v e baka zayflklarndan yararlanr, g e n J e d i ' n i n e g o s u n u ve kibrini s m r r , Jedi'yi yozlam v e yetersiz olarak, A n a k i n ' i n b t n a z a b n n sebebi olarak gsterir. F i l m i n s o n u n a doru, A n a k i n , P a d m e ' n i n O b i - w a n ' a o n u bulmas iin yardm ettiini r e n i n c e , zerine atlr, k o r k u n t u t k u s u n u d e n e t l e y e m e y e r e k ayaklarn yer-

edilgenletirici olabilecek bir g, d a h a yksek bir dzeye, k e n d i s i n e ait o l m a y a n bir dzeye m d a h a l e ettii a n d a , radikal ileri dzeyinde dzeyde, Hegel sergilendii ayn sav zaman getirir: kartna, en ykc fkeye d n r - aile ... Farkl bir h a y a t n n samimi e v r e s i n d e k o r u y u c u s e v g i n i n gc o l a n k a d n l k , k a m u v e d e v l e t m s t e h c e n lgnla d n r . bir Zeminin soyut evrensellii, dorudan

edimsellemitir, b t n tikel ierii yok e t m e k l e t e h d i t e d e n m u t l a k T e r r n ykc fkesine d n r . Bu ilkeyi g e n e l l e m e m i z gerekir: T a m a n l a m y l a Ktlk bir Zeminin edimselleme ilkesinin ta kendisidir. Yddz Savalar {Star Wars] d e s t a n n n , d a h a kesin ifadeyle, o n u n esas m o m e n t i n i n ideolojik yan b u d u r : "iyi" K e n A n a k i n ' i n " k t " D a r t h V a d e r ' e e v r i l m e s i . Yddz Savalar b u r a d a bireysel ve p o l i t i k dzeyler a r a s n d a ak bir k o u t l u k izer. Bireysel dzeyde "aklama" bir pop-Buddhac klieye dayanr: "Dart Vader'e d n r , n k bir eylere b a l a n m t r . A n n e s i n d e n vazgeemez, kz a r k a d a n d a n vazgeemez. B i r t a k m e y l e r d e n vazgeemez. Bu insan kibirli klar. Ve i n s a n kibirli olursa, k a r a n l k y a n a g i d e n yolda d e m e k t i r , n k bir eyleri k a y b e d e c e i n d e n k o r k m a y a balar." 6 7 Jedi D z e n i b u yzden, y e l e r i n i n r o m a n t i k b a l a n m l a r y a a m a s n y a s a k l a y a n k a p a l bir erkek t o p l u l u u o l a r a k s u n u l u r - W a g n e r ' i n Pars/'/a/'indeki G r a i l t o p l u l u u n u n yeni bir v e r s i y o n u . A m a d a h a d a a n l a m l o l a n ey b u n u n p o l i t i k k o u t u d u r : " C u m h u r i y e t nasl i m p a r a t o r l u a d n t . ' B u n a k o u t g i d e n ey udur: A n a k i n nasl D a r t h V a d e r ' a d n t ? yi bir i n s a n nasl k t olur, v e bir d e m o k r a s i nasl d i k t a t r l k olur? K o n u m p a r a t o r l u u n C u m h u r i y e t ' i f e t h e t m i olmas deildir, mparatorluk Cumhuriyet'tir." Yani mparatorluk Cumhuriyetin ikin y o z l a m a s n d a n k m t r : "Bir g n P r e n s e s Leia ve a r k a d a l a r u y a n d ve yle d e d i , 'Bu artk bir C u m h u r i y e t deil, bir m p a r a t o r l u k . Bizler k t a d a m l a r z . ' " n s a n b u antik Roma referansnn ada yananlamlarn grmezden gelemiyor: Ulus-

d e n k e s e n g l e o n u b o a z n d a n y a k a l a r , s o n r a b i r d u v a r a frlatr, k a d n n ba s e r t e d u v a r a a r p a r . D a h a s o n r a , O b i - w a n ' l a yapt d e l l o d a n s o n r a , A n a k i n k e n d i n e g e l i p de Padme'nin nerede olduunu sorduu tp ve Palpatine saa de sola ona onu. k e n d i s i n i n bu yzden l d r d n syledii z a m a n , A n a k i n l k atar, g c f k e d o l u bir frtnaya e v i r i r saldrs yznden duvarlar ker, droid'leri savrulur, P a l p a t i n e ' n i n d e b u saldrdan s a k l a n m a s gerekir. . . . B u iki s a h n e filmin baarszln zetler: iki zde d e n e t l e n e m e y e n ykc fke patlamas, ilki P a d m e ' y e kar, ikincisi ilkini yapm o l m a k t a n duyulan p i m a n l n s o n u c u n d a - A n a k i n burada b a s i t e iki farkl k o n u m arasnda s a l n r k e n grnr, " k t " o l a n ( P a d m e ' y e f k e ) v e "iyi" o l a n ( p i m a n l k ve o n a ynelik s e v g i ) . A n a k i n ' i n P a d m e ' y e ynelik fazla sevgisinin, o n a fazlasyla bal o l m a s n n o n u n K t l k y o l u n u izlemesine yol a t n g s t e r m e k d a h a uygun olurdu. . . . O b i - w a n ' l a A n a k i n a r a s n d a k i s o n d e l l o , A n a k i n ' i n d e n g e s i n i k a y b e t m e s i v e bir lav u k u r u n a dp k o r k u n bir ekilde yaralanmas ve ar d e r e c e d e y a n m a s y l a s o n u l a n r . G l k l e h a y a t t a k a l a n A n a k i n ' i , P a l p a t i n e ' i n uaklar k u r t a r r v e b i r tp m e r k e z i n e gtrr, o r a d a o n u s a a l t c bir svya b a t r l m , uzuvsuz v e k o r k u n b i r e k i l d e b i i m s i z l e m i b i r h a l d e h a y a t t a t u t a r l a r , i m p a r a t o r l u u n tp d r o i d ' l e r i o n u , h e p i m i z i n D a r t h V a d e r o l a r a k t a n d , yldzlarn zrhl t e r r h a l i n d e i n a e d e r e k iyiletirir. Sonunda, Vader'a-dnm-Anakin tp merkezinden kar ve yldz d e s t r o y e r i n i n k p r s n d e yrr, y e n i efendisi, D a r t h S i d i o u s ' a , g a l a k s i n i n impara-

B u y e n i d o m u z n e l l i i n a y r c a l k l a r a c s sestir - t u h a f b i r e k i l d e y a n k l a n a n S e s , D a r t h V a d e r ' i n d e s t a n n s o n r a k i b l m l e r i n d e k i a l a m e t i f a r i k a s , i i n d e dsal v e isel o l a n t u h a f b i i m d e a k t r a n ses. S e s i b i r m a k i n e a r a c l y l a , yapay olarak yk s e k i l e r e k gelitirilir; fakat, t a m d a b u n e d e n l e , s a n k i , y a k n d a n k a y d e d i l e n n e f e s alp v e r m e yznden, i y a a m n k e n d i s i o n a d o r u d a n yansr. B u b i r h a y a l e t sestir, bil b e d e n i n o r g a n i k sesi deildir: g n l k dsal g e r e k l i i n bir p a r a s o l a n b i r ses deil, " r u h s a l g e r e k l i i n " G e r e i n i n d o r u d a n ifadesidir. Yldz Savalar HFn cu olarak Ktle baarszl bu yzden i f t e b a a r s z l k t r . B i r i n c i s i , sahnelemez. Fakat, iyilie fazla kendi

t e r i m l e r i a s n d a n baarsz o l u r : A n a k i n ' i n , i y i l i e fazlasyla b a l a n m a s n n b i r s o n u dnmesini balanmanr/n K t l e yol a a b i l e c e i fikri, yaygn b i r bilgidir, a h l a k f a n a t i z m i n t e h l i k e l e r i n i ' kar y a p l a n s t a n d a r t u y a r l a r d a n b i r i d i r ; y a p m a m z g e r e k e n ey - v e f i l m i n i k i m baarszl, g e r e k t e n k a y b e t t i i frsat b u r a d a y a t a r - b t n b u k m e l e n m e y i t e r s i n e e v i r m e k , v e A n a k i n V a d e r ' i iyi bir figr o l a r a k , i y i l i i n " d i a b o l i k " t e m e l i n e karlk g e l e n b i r figr o l a r a k s u n m a k t r , Y a n i : bizim etik balanmamzn kkeni tan d| "fazla" z e n v e b a l l m z , h a y a t n s r a d a n a k n n d e n g e s i n i k r m a y a h a z r o l m a m . ' , v e h e r eyi b a l o l d u u m u z bir N e d e n i i n t e h l i k e y e a t m a m z deil m i d i r ? B u d a l a m H r i s t i y a n s e v g i s i n i n z e r i n d e durduu eydir: s e v i l e n e y n e l i k fazla z e n , Btnn dengesini bozan "tarafl" bir balanma. D e s t a n n I I I . B l m ' n n sonunda, Darl V a d e r olu L u k e ' d a n m a s k e s i n i karp babasnn i n s a n yzn g r m e s i n i istedii z a m a n , b u i n s a n n yzn s e r g i l e m e s i N i e t z s c h e ' n i n " i n s a n , fazlasyla i n s a n " dedii eyin b o y u t u n a e t i k g e r i l e m e y e k a r l k gelir. S o n a n l a r n d a , D a r t h V a d e r k e n d i n i z n e l i k t e n k a r r , s r a d a n bir l m l y e e v i r i r : k a y b o l a n ey z n e o l a r a k V a d e r , kan m e t a l m a s k e n i n a r k a s n d a k i b o l u k t a b a r n a n ( m a s k e n i n a r k a s n d a k i i n s a n yzyle k a r t r l m a m a s g e r e k i r b u n u n ) , yapay o l a r a k n l a y a n s e s t e n l a y a n z n e d i r . G n m z d e , teistler artk ateistleri k m s e m i y o r - tersine, standart belagat ham l e l e r i n d e n biri de, soyut "filozoflarn T a n r s n " g e r i d e b r a k m a k l a , a t e i s t l e r i n " a s l " Tanrya metafizik teologlardan daha yakn olduunu vurgulamaktr:
69

toruna katlr. P e n c e r e d e n son silahlarna, yapm yeni balam olan l m Yldz'na b a k a r l a r . V a d e r k t l k l e nefes alr, a r t k i n s a n d a n o k m a k i n e d i r . B u r a d a iki m o m e n t n e m l i . D e l l o n u n s o n u n d a n h e m e n n c e , O b i - w a n i y i l i i n yoluna dnmesi i i n A n a k i n ' e son bir arda bulunur; A n a k i n bunu reddeder, ve d a h a i m d i d e n ar d e r e c e d e y a r a l a n m o l m a s n a r a m e n , s a l d r m a k i i n umutsuz bir a b a y l a s o n g l e r i n i a r r . A n a k i n ' i n srarn t a m o l a r a k e t i k b i r duru, M o z a r t ' n , T a Ziyareti'nin son dakikadaki r n e k t e de, kurtulu teklifini reddeden D o n Giovanni'sinin g r n e n ey, b i i m s e l dzeyde, duruuna b e n z e r b i r duru o l a r a k g r m e h e v e s i n d e n k e n d i m i a l a m a y a c a m . H e r iki i e r i k dzeyinde K t l k s e i m i gibi i n s a n n e t i k t u t a r l l n n e s r m e e y l e m i d i r . Y a n i : h e r ikisi de, p r a g m a t i k e g o i s t h e s a p a s n d a n , K t l k t e n v a z g e m e n i n y e l e n i r o l d u u n u n farkndadr; h e r ikisi d e hayatlarnn sonuna gelmitir, Ktlk seimlerinde srar etmenin bir kr g e t i r m e y e c e i n i n f a r k n d a d r l a r - y i n e de, e s r a r e n g i z b i r e k i l d e e t i k g r n m e k t e n k a n a m a y a n bir m e y d a n o k u m a e y l e m i y l e , s e i m l e r i n e , h e r h a n g i bir m a d d i y a d a ruhsal k r v a a d i n e d a y a n a r a k deil, i l k e gerei c e s u r c a sadk k a l r l a r . B u e t i k t u t a r l l k a r a c l y l a , varolusal s e i m i n e b u ball a r a c l y l a , A n a k i n bir z n e o l a r a k o r t a y a k a r - b t n kiiye kart olarak zne, bir insani Yldz Savalar d e s t a n n d a k i varln kalbinin tek gerek zne. B u r a d a k a t felsefi k o n u m u y l a " z n e " t e r i m i n i d e e r l e n d i r m e m i z g e r e k i y o r : ( i n s a n ) derinliklerindeki gayrinsan

"Felsefenin

t a n r s n terk e t m e s i g e r e k e n tanrsz d n m e . . . b e l k i d e t a n r s a l T a n r ' y a daha y a k n d r . . . O ' n a [metafiziin] kabul e d e c e i n d e n d a h a o k a k t r . " dnem sadece eserlerinde ateistlerin bile, bu ibadet hamlenin ettiini bir eitlemesini ...70 Bu D e r r i d a ' n n son ibadet kar, zerinde Lacan'm buluruz; belagate

d n r k e n , s a d e c e a t e i s t l e r i n d e i b a d e t e t t i i n i deil, a y r c a g n m z d e b e l k i d e gerekten belirtir. ifadesinin, t e o l o g l a r n t e k g e r e k m a d d e c i l e r o l d u u n u s y l e y e n i f a d e n i n aynen dojjrtl o l d u u n u n e srmeliyiz.

ENKARNASYON

KOMEDS

canavarln arlk ekirdei olarak zne.

D a r t h Vader'in sadece A n a k i n ' i n bir Kukusuz, K i e r k e g a a r d , b u t a n r s a l p a r a l a k s g e r i l i m i n i , e n h a r i k a b i i m i y l e o n u n " e t i l o l a n n teleolojik desteklenmesi"71 fikrinde ekillenen bu tanrsal paralaks gerilimini en

m a s k e s i o l m a m a s n n n e d e n i b u d u r - o eski gzel A l t h u s s e r c i forml uyarlarsak, i n s a n birey A n a k i n , zne D a r t h Vader'de aklamaya arlmtr.

1111

u n o k t a s n a d e k g t r e n kii o l m u t u .

Ya/Ya c i a ' n n

72

birinci cildinin " M o d e r n e

tmyle paralaks bir ekilde, dolaym, " s e n t e z i " deildir,

onlar tersine,

ayran

"sramayla,"

aralarnda

herhangi

Y a n s y a n H a l i y l e A n t i k a a A i t T r a j i k M o t i f adl b l m n d e , K i e r k e g a a r d m o d e r n b i r A n t i g o n e ' u n n a s l o l a c a k o n u s u n d a k i f a n t a z i s i n i n b i r t a s l a n izer. a t m a artk iselletirilmitir: artk bir C r e o n ' a gerek yoktur. A n t i g o n e T h e b e s ' i n h a l k kahram a n ve kurtarcs o l a n babas Oedipus'u beense ve sevse bile, o n u n h a k k n d a k i doruyu b i l m e k t e d i r ( b a b a n n l d r l m e s i , e n s e s t e v l i l i k ) . O n u n k m a z b u l a n e t l i bilgiyi p a y l a m a k t a n a l k o n m a s d r ( t p k o l u n u feda e t m e s i i i n g e l e n t a n r s a l e m r i bakalarna syleyemeyen b r a h i m g i b i ) : yaknamaz, bakalaryla acsn ve zntsn paylaamaz. Eylemde bulunan (kardeini gmer, bylece kaderini etkin olarak stlenir) S o p h o k l e s ' i n A n t i g o n e ' u n u n tersine, eylemde bulunamaz, edilgen bir ac e k m e y e sonsuza d e k m a h k u m o l m u t u r . S r r n n , y k c a g a / m a ' s n n b u k a t l a n l m a z yk, s o n u n d a o n u l m e srkler, b a k a bir d u r u m d a i n s a n n a c v e z n t s n s i m g e l e t i r e r e k / p a y l a a r a k e l d e e d e c e i huzura o n u g t r e c e k o l a n t e k y o l d u r b u . V e K i e r k e g a a r d ' n s a v u n d u u ey, b u d u r u m u n a r t k t a m o l a r a k t r a j i k o l m a d d r ( y i n e , a y n e k i l d e , b r a h i m d e t r a j i k bir figr d e i l d i r ) . 7 3 Dahas, Kierkegaard'n A n t i g o n e ' u paradigmatik olarak modernist bir A n t i g o n e olduu l d e , o n u n z i h i n s e l d e n e y i n e uyup p o s t m o d e r n , e l b e t t e i m g e s i n d e S t a l i n i s t bir hava olan bir Antigone hayal edebiliriz: modernist olann tersine, o, K i e r k e g a a r d ' d a n a k t a r a c a k olursak, k e n d i s i n i e t i k o l a n n b a t a n k a r c o l a c a bir k o n u m d a b u l a c a k t r . B i r v e r s i y o n , h i kukusuz, A n t i g o n e ' u n h a l k n n n d e , o n a kar duyduu koulsuz sevgi n e d e n i y l e , k o r k u n g n a h l a r y z n d e n b a b a s n a a k a r mas, reddetmesi ve sulamas olacaktr (ya da, bu baka bir versiyonda, bir kamusal kardei eylemin Polynikes'i) Buradaki Kierkegaardc pf noktas trden

d o l a y m l a m a o l m a d n vurgulayarak, yzleir.

D i n s e l O l a n h i b i r ekilde bir n e

ikisinin

paralaks yarn radikal

srlmesldll

("paradoks," ortak l n n olmamas, S o n l u ve Sonsuz arasndaki almaz u u n u n ) . Y a n i : E s t e t i k O l a n y a d a E t i k O l a n s o r u n s a l k l a n ey o n l a r n k a r l k l o l u m l u zel likleri deil, fazlasyla b i i m s e l doalardr: h e r iki d u r u m d a da, z n e t u t a r l bir varlk kipi y a a m a k ister, v e b u yzden d e i n s a n i d u r u m u n r a d i k a l a n t a g o n i z m a s m r e d d e d e r . Brideshead'e gele ak Son Gidi'in sonunda Julia'nn nemli seiminin olan ey tmyle insani dinsel olmasnn n e d e n i budur, oysa dolaysz grnyle, E t i k O l a n a ( e v l i l i k ) kar E s t e t i k O l a n n ( r a s ilikileri) seimi gibidir: varln paradoksuyla yzlemi ve o n u t m y l e s t l e n m i o l m a s d r . B u n u n a n l a m e y l e m i n i n bir " i m a n si^ rs m a s " ierdiidir: o n u n rasgele ak i l i k i l e r i n e e k i l m e s i n i n s a d e c e E t i k O l a n d a n Estel l Olana bir e k i l i olmadnn gvencesi yoktur (ayn ekilde, brahim'in slak' l d r m e k a r a r n n o n u n zel delilii o l m a d n n d a bir g v e n c e s i y o k t u r ) . 7 4 D i n s e l O l a n n i i n d e h i b i r z a m a n g v e n d e deiliz, kuku h e p kalr, a y n e y l e m d i n s e l olarak da e s t e t i k o l a r a k da g r n e b i l i r , h i b i r z a m a n o r t a d a n k a l d r l a m a y a c a k bir p a r a l k , y a r l m a d a g r n e b i l i r , n k e s t e t i k bir e y l e m i ( y l e g r n e n e y l e m i ) d i n s e l bir e y l e m e tz d e i t i r e n , trans/6stanf/'o'sunu salayan " m i n i m a l fark" h i b i r z a m a n belirli b i r zel likte belirlenemez, saptanamaz. F a k a t , bu p a r a l a k s y a r l m a n n k e n d i s i de b i r p a r a l a k s a d m t r : bizi k a l c l>n kaygya m a h k u m e d i y o r gibi d e g r n e b i l i r , a m a a y n z a m a n d a doas gerei k o m i k bil ey o l a r a k d a g r n e b i l i r . Kierkegaard'n Hristiyanln k o m i k b i r y a n olduu k o n u s u n d a srar e t m e s i n i n n e d e n i budur: E n k a r n a s y o n d a n , b u g l n E n Y c e y l e E n Dk rtnesinden, evrenin y a r a t c s T a n n ' y l a sefil b i r i n s a n n b u l u m a s n d a n d a h a k o m i k b i r ey v a r m ? " B i r f i l m i n e n t e m e l k o m i k s a h n e s i n i e l e a l a l m : borazan lar K r a l n k r a l i y e t s a l o n u n a giriini b i l d i r d i k t e n s o n r a , akn h a l k t o p a l l a y a r a k Iefl g i r e n sefil s a k a t bir p a l y a o y l a k a r l a r . . . lmyle ilgili E n k a r n a s y o n u n m a n t budur. 7 '' s a ' n n [komedi t e k m a k u l H r i s t i y a n y o r u m u udur: "La commedia e finita..."

A n t i g o n e ' u d a h a da yaltlm, kesinlikle tek bana klacak olmasdr: kimse - h a y a t t a olsayd eer, O e d i p u s ' u n k e n d i s i d n d a k i m s e - o n u n i h a n e t e y l e m i n i n y c e bir sevgi e y l e m i o l d u u n u a n l a m a y a c a k t . . . . A n t i g o n e b u yzden y c e gzelliinden t m y l e y o k s u n k a l a c a k t - o n u n babas k a r s n d a t a m v e basit bir h a i n o l m a d , b u n u o n a duyduu s e v g i d e n dolay yaptn g s t e r e c e k h e r ey zar zor g r n e n itici bir tik olac a k t , C l a u d e l ' i n S y g n e d e C o u f o n t a i n e ' s i n i n d u d a k l a r n n h i s t e r i k seirmesi gibi, artk yze a i t o l m a y a n bir tik: srtmadr. Kierkegaard'n Dinsel dncesinin ramen, paralaks seimin, doas "Ya/Ya yznden, da"nn onun Estetik, hep Etik ve bu tik, srarla srd z a m a n yzn b i r l i i n i bozan bir

s o n a e r d i ] . V e y i n e , b u r a d a asl n o k t a , sa'da T a n r y i n s a n d a n a y r a n yarn s a f bit e k i l d e bir p a r a l a k s o l m a s d r : sa lmsz ve l m l , iki tzl bir kii deildir. B e l k i de bu Gnostizmle Hristiyanlk arasnda ayrm yapabilmenin bir yolu olabilir: G n o s t i s i z m i n s o r u n u B i l g e l i e y n e l i k ykseli a n l a t s n g e l i t i r m e k o n u s u n d a an ciddi o l m a s , d i n s e l d e n e y i m i n mizahi y n n g z d e n k a n m a s d r - G n o s t i k l e r I l is t i y a n l n akasn a n l a y a m a y a n H r i s t i y a n l a r d r . budur: b u k o m i k y n d e n t m y l e y o k s u n d u r . ) 7 7 Sk sk olduu gibi, Kierkegaard burada balca aleni rakibi olan, trajediden ... ( V e , b u arada, M e l G i b s o n ' n /7e'sinin [The Passion] s o n a a m a d a H r i s t i y a n l k k a r t b i r film o l m a s n n n e d e n i

"lemesine"

[Enten/Eller],

ikisinin

a r a s n d a o l d u u n u u n u t m a m a k g e r e k i y o r . A s l s o r u n e s t e t i k l e e t i k dzey (hazza kar g r e v ) a r a s n d a b i r s e i m deildir, asl sorun e t i k v e o n u n d i n s e l destei a r a s n d a d r : insann nazlarna ya da b e n c i l karlarna ynelik grevini yerine getirmesi kolaydr; i n s a n n t a m d a e t i k t z n e y n e l i k koulsuz e t i k - d i n s e l a r y a u y m a k o k d a h a zordur. ( S y g n e ' n i n karlat b u i k i l e m m o d e r n l i i n d i n i o l a r a k H r i s t i y a n l k e k l i n d e k i ar paradokstur: - W a u g h ' u n Brideshead'e Son G/di/indeki Julia'nn b a n a geldii gibi e e r i n s a n k e n d i s i n i n koulsuz G r e v i n e s a d k k a l a c a k s a , e s t e t i k g e r i l e m e , o p o r t n i s t i h a n e t gibi g r n e b i l e c e k b i r eyi gze a l m a l d r . ) Ya/Ya cfo'da, K i e r k e g a a r d E t i k O l a n a a k b i r n c e l i k v e r m e z , s a d e c e iki s e i m l e , y a n i E s t e t i k O l a n v e E t i k O l a n s e i m i y l e ,

k o m e d i y e geii t e m s i l s n r l a r n n almas o l a r a k k a b u l e d e n H e g e l ' e b e k l e n m e d i k bir b i i m d e y a k n d u r m a k t a d r , bir t r a j e d i d e , b i r e y s e l a k t r o y n a d e v r e n s e l k a r a k t e r i t e m s i l e d e r k e n , k o m e d i d e , d o r u d a n b u k a r a k t e r d i r . T e m s i l yar b y l e c e k a p a n r , tpk, d a h a n c e k i p a g a n t a n r l a r n t e r s i n e , h e r h a n g i b i r e v r e n s e l g y a d a ilkeyi "tem sil e t m e y e n " s a ' n n d u r u m u n d a olduu gibi ( H i n d u i z m ' d e , K r i n a , V i n a , i v a v e

d i e r l e r i , h e p s i de, sevgi, n e f r e t , a k l gibi b e l l i b i r t a k m ruhsal g ya da i l k e l e r e " k a r l k g e l i r l e r " ) : b u sefil i n s a n n , s a ' n n d a d o r u d a n T a n r o l m a s gibi. sa, T a n r o l m a s n d a n ayr o l a r a k , ayn zamanda i n s a n da deildir; o T a n r olduu l d e b i r i n s a n d r ; y a n i , ecce homo t a n r s a l l n n en yksek iaretidir. P o n t i u s P i l a t e ' n i n , sa'y fkeli k a l a b a l a t e s l i m e d e r k e n syledii " E c c e h o m o ! " d a tarafsz bir i r o n i vardr: b u n u n a n l a m " B u sefil i k e n c e g r m yarata b a k n ! B u n d a basit, i n c i n e n b i r insan g r m y o r m u s u n u z ? O n a kar efkat d u y m u y o r m u s u n u z ? " deildir, " t e T a n r ' n n t a k e n d i s i ! "dir. 7 8 Fakat bir komedide, aktr oynad kiiyle sahnede kendini oynar, sadece

h a y a l e t i o l a r a k g r n e n b i r ey o l a r a k k o y u t l a n r . V e b u m a n t s o n u n a d e k g t r m e m i z g e r e k i r : asl s o r u n ( t u t a r s z ) g r n m l e r o k l u u n u n e t k i l e i m i y l e s n r l k a l m k e n G e r e e n a s u l a a c a m z deildir, d a h a d a r a d i k a l bir e k i l d e , t a m o l a r a k H e g e l c i bir s o r u n d u r : g r n m n k e n d i s i G e r e i n etkileiminden tutarszlk yar nasl kar? Gerein sadece bir kesik, iki grnm arasndaki iki olduu tezinin kartyla tamamlanmas gerekiyor: grnm

G e r e k arasndaki kesik, yarktr, ya da daha kesin olarak, G e r e i k e n d i s i n d e n ayran y a r k t a o r t a y a k a n bir eydir. K a n t k e n d i l i i n d e n l i i n d u r u m u n u d n n : f e n o m e n a l dzeyde, bizler b i r e r m e k a n i z m a y z , n e d e n v e s o n u l a r z i n c i r i n i n paralaryz; n o u m e n a l dzeyde, y i n e k u k l a l a r , c a n s z m e k a n i z m a l a r z ; t e k zgrlk m e k a n b u yzd e n , i i n d e t a m a n l a m y l a g r n m n o r t a y a k t b u iki dzey a r a s n d a k i y a r k t r . y l e y s e , eer, s a d e c e g r n m k e n d i s i y l e t a m o l a r a k r t m e d i i i i n b i r " z " varsa, T a n r fikri a s n d a n b u n e a n l a m a gelir? T a n r i n s a n t a m o l a r a k i n s a n o l m a d iin mi vardr ( t p k T i k e l k e n d i s i y l e t a m o l a r a k zde o l m a d i i n k e n d i n d e yani T a n r insann kendisinin iindeki (gayr)insan E v r e n s e l i n var o l m a s g i b i ) ,

" g e r e k t e n o l d u u e y m i " g i b i r t m e z . D a h a o k , t a n o l a r a k H e g e l c i bir b i i m d e , aktr bir trajedideki s a h n e p e r s o n a ' s n d a n ayran yark s a h n e p e r s o n a ' s n n k e n disiyle yer deitirir: komik bir karakter hibir zaman rolyle tam olarak zdelemez, kendisini dardan gzleme "kendiyle alay e t m e " becerisini h e p korur. (/ Love Lucy adl televizyon dizisindeki lmsz Lucy'yi hatrlayn, b i r ey o n u ve kameraya artt zaman yapt alametifarika jesti, b o y n u n u hafife emek aktris L u c i l l e B a l l deil,

dorudan sabit bir aknlk bak y n e l t m e k t i r - bu alayl bir ekilde h a l k a b a k a n , [bir e k r a n persana'si o l a r a k ] " L u c y " n i n k e n d i s i n e a i t b i r k e n d i n i y a b a n c l a t r m a t a v r y d . ) H e g e l c i " u z l a m a " b y l e iler: k a r t l a r n dolaysz b i r s e n t e z i y a d a uzlamas o l a r a k d e i l , y a r k y a d a a n t a g o n i z m a n n i k i y e k a t l a n m a s o l a r a k - iki k a r t m o m e n t , o n l a r a y r a n yark koyutlanrsa gerilmenin neden "uzlar". en gergin Hristiyanlkta, annda, sa'nn Tanr'y kendisi insandan terimlerden birine ikin olarak insandan umutsuzlua ayran ayran yark dorudan ("Baba, kendisine

fazlal m d r , yoksa a s l n d a T a n r t a m o l a r a k k e n d i s i o l m a d , o n u n i i n d e t a n r s a l o l m a y a n bir ey olduu i i n m i i n s a n vardr ( S c h e l l i n g ' i n z m ) ? B u iki k o n u m u m a d d e c i v e idealist diye k a r t l a t r m a y a h e v e s l e n s e k de, g e r e k t e n r a d i k a l b i r m a d d e ci yaklam ikincisini yelemelidir - H e g e l ' c e sylersek, T i k e l var olur n k Evrensel tam o l a r a k k e n d i s i deildir; saydamsz m a d d i g e r e k l i k vardr n k F i k i r t a m olarak k e n d i s i deildir, n k k e n d i s i y l e t a m o l a r a k r t m e z . Y a n i , n c e d e n t i k e l n e s n e l e r i n varln varsayp s o n r a o n l a r n nasl k e n d i l e r i y l e t a m o l a r a k r t m e d i k l e r i n i n e s r m e m e l i y i z : "ilksel o l g u " M u t l a k n k e n d i s i y l e r t m e z ! i i d i r , o n u i t e n k a t e d e n yark, ilksel B o l u u n k e n d i s i n i n i y a r l m a s d r . B u d a bizi k o m e d i y e geri g e t i r i r : H e g e l i i n , k o m e d i d e o l a n ey, o n u n i i n d e Evrenselin dorudan grnd, "tam anlamyla" grnd, tikel momentler a r a s n d a k i e d i l g e n b a l a n t n n ( o r t a k z e l l i k ) "dilsiz" e v r e n s e l l i i o l a n b a s i t " s o y u t " e v r e n s e l l e d o r u d a n k a r t l k i i n d e olduudur. B a k a deyile, bir k o m e d i d e , e v r e n s e l lik d o r u d a n e y l e r - n a s l ? hatrlatan eylerle tam bizim ne evrenselliin Komedi dnyevi varoluumuzun gln olaslklarn komedi saygnlmz kertmeye dayanmaz; tekilliiyle tersine,

T a n r - i n s a n o l a r a k sa f i g r n d e " o r t a d a n k a l d r l m " d e i l d i r ; d a h a o k , a r m h a kapldnda vazgetin benden?") Tanr'y yark T a n r ' n n

a k t a r l r , t p k sa'y T a n r - B a b a ' d a n a y r a n yark g i b i ; b u r a d a k i t a m o l a r a k d i y a l e k t i k h i l e b e n i T a n n ' d a n a y r r gibi g r n e n z e l l i i n b e n i T a n r ' y l a b i r l e t i r d i i n i n anlalmasdr. D a h a genel olarak, Hegel'in grnm ve z diyalektiinde, asimetrik kapsayc t e r i m i n g r n m o l d u u n u u n u t m a m a m z g e r e k i r : zle g r n m a r a s n d a k i fark z n deil, grnmn iindedir. ve Hegel sonra zn grnmesi zaman, bunun onu gerektiini, kendi onun sadece bir grnd kadar derin olduunu syledii dsallatran anlam zn kendisini z-deviniminin

srlmesidir, ne

karakter/aktrn kerten tek

evrenselliinin btn iin

grnmnde

tekiliini,

dolaysz r t m e s i d i r . Y a n i : bir k o m e d i d e , b t n s a y g n l k z e l l i k l e r i a l a y a a l n p ters yz e d i l d i i n d e tidir, ve bu aslnda olur? O n l a r olumsuz kuvvet bireyin, Ayn ey sa y c e l t i l m i e v r e n s e l d e e r l e r e kar saygszlk y a k l a m g s t e r e n k a h r a m a n n k u v v e olumsuzluun kendisi geriye kalan evrensel kuvvettir. d e g e e r l i deil m i ? O n u n s k a n d a l n i t e l i i n d e k i e y l e m l e r i y l e , b t n d e n g e l i - t z s e l zel likler k e r t i l i r , g r e c e l e t i r i l i r , b y l e c e g e r i y e k a l a n t e k e v r e n s e l l i k o n d a , o n u n tekilliinde cisimlenen evrenselliktir. sa'nn kerttii evrenseller "soyut" tzsel e v r e n s e l l e r d i r ( Y a h u d i Yasas k l n d a s u n u l u r ) , b u n a k a r n " s o m u t " e v r e n s e l l i k soyul e v r e n s e l l e r i n k e r t i l m e s i n i n olumsuzluudur. E v r e n s e l l e T e k i l i n b u d o r u d a n st s t e b i n m e s i a y n z a m a n d a " e y l e t i r m e n i n " s t a n d a r t e l e t i r i s i n e b i r s n r k o y a r . 1807 s a v a n d a n s o n r a J e n a c a d d e l e r i n d e a t l a gezi

m o m e n t i o l a r a k k o y u t l a y a r a k " o r t a d a n k a l d r a n " k e n d i n i - d o l a y m l a y a n bir g o l d u u d e i l d i r . T e r s i n e , "z g r n r " s z n n a n l a m , z / g r n m k a r t l a s n d a n , dolaysz " g e r e k l i k " g r n m n y a n n d a olduudur: g r n m l e gereklik arasndaki yarn a n l a m g e r e k l i i n k e n d i s i n i n ("darda" bize dolaysz olarak verilmi o l a n e y i n ) i z n b i r ifadesi o l a r a k g r n r v e biz a r t k g e r e k l i i " i t i b a r i d e e r i y l e " kabul edemeyiz, gereklikte "gzn grdnden baka eylerin bu olduundan" kayma k u k u l a n r z , y a n i b i r z n g e r e k l i i n i i n d e b i r y e r d e , o n u n sakl e k i r d e i o j a r a k var grndnden hayati nemdedir: kukulanrz. birincisi, Grnmn gereklik anlamndaki bir i zn diyalektik dolaysz "basit g r n m m e "

i n d i r g e n m i t i r ; i k i n c i s i , b u z n k e n d i s i g e r e k l i k t e o n u n sakl e k i r d e i n i n .bir

nen Napolyon'u

inceleyen

Hegel,

grd

eyin imalar

sanki ak:

ata

binmi

Dnya

Tini

Evrenselliin mekann,

olumsal

tikeller

tarafndan

doldurulacak - " h e g e m o u < kesik araclyla

o l d u u n u sylyordu.

B u szn H r i s t o l o j i k

sa r n e i n d e o l a n ey,

e d i l e c e k " - m e k a n ) asl veri o l a r a k k a b u l edemeyiz; bir a d m d a h a a t m a l ve bu b) m e k a n n kendisinin nasl - c a n l ortaya ktn sormalyz. Y a n i k o m e d i u t a n c n t a m kartdr: u t a n p e e y i k o r u m a y a k a l k r , b u n a karn k o m e d i p e e y i a m a j e s t i d i r . D a h a d a n e m l i s i , t a m o l a r a k k o m i k e t k i , p e e a m a eylem i n d e n sonra, glnle ve peesi alm asl i e r i i n h i l i i y l e karlarz: komik zaman etki, maskeyi kar. peenin a r k a s n d a , b a k m z i i n ar t r a v m a t i k o l a n k o r k u t u c u d e m e y l e k a r l a m a gibi d o k u n a k l bir s a h n e y e k a r t o l a r a k , maskedeki yzn aynsyla kardktan sonra, Bu yzden Marx karlatmz ortaya bedenin dokusundaki hangi

T a n r ' n n k e n d i s i n i n , b t n e v r e n i m i z i n y a r a t c s n n o r a d a sradan bir b i r e y o l a r a k yryor o l m a s y d . E n k a r n a s y o n u n srr, e b e v e y n l e r i n o c u a ilikin o l a r a k s p e k l a t i f y a r g l a r n a d e k u z a n a n farkl dzeylerde g r l e b i l i r : " O r a d a akmz y r y o r ! " B u d a Hegelci kararl d n m e n i n d n m s e l k a r a r a e v r i l m e s i n e karlk g e l i r - tpk {Kapita'm b i r i n c i o sadece ona blmnn biri gibi t e b a s t a r a f n d a n o r t a l k t a g e z i n i r k e n g r l e n b i r k r a l gibi: " O r a d a b i z i m d e v l e t i m i z yryor." M a r x ' n d n m s e l b e l i r l e m e y i a n m a s d a iin kral gibi davrandklarn sanrlar, oysa aslnda n l d i p n o t u n d a ) b u r a d a yetersiz k a l r : b i r e y l e r bir kiiye o k e n d i i i n d e b i r k r a l olduu yle d a v r a n d k l a r i i n kraldr. F a k a t , c a n a l c n o k t a , b i r k i i d e b i r t o p l u m s a l i l i k i n i n b u " e y l e t i r i l m e s i ' n i n b a s i t b i r "fetiist y a n l a l g " o l a r a k i h m a l e d i l e m e y e c e k o l m a s d r ; b u t r b i r i h m a l i n k a r d ey, b e l k i d e , " H e g e l c i p e r f o r m a t i f o l a r a k b e l i r t i l e b i l i r : e l b e t t e b i r kral " k e n d i i i n d e " sefil b i r bireydir, e l b e t t e a n c a k t e b a s o n a y l e biri gibi d a v r a n d s r e c e kraldr; fakat, asl n o k t a bizim b i r k r a l a t a giydirmemizi s a l a y a n "fetiist y a n l s a m a n n " k e n d i i i n d e p e r f o r m a t i f bir b o y u t u o l m a s d r - kraln lendirdii" devletimizin birlii, onu sadece bir kraln ahsnda edimselletirir. "cisim"Fetiist

K a r d e l e r ' i n " B u a d a m a p t a l gibi g r n y o r v e a p t a l gibi d a v r a n y o r ; a m a b u s i n i yanrtHrSsTff^- o b i r a p t a l ! " sz t a m o l a r a k k o m i k o l a n d r : sakl k o r k u t u c u b i r srrn yerine, peenin arkasnda da nnde olan eyle karlatmz zaman, iki e kars a r a s n d a k i b u fark y o k s u n l u u bizi bir eyi k e n d i s i n d e n a y r a n " s a f farkla

karya getirir. V e b u d a t a n r s a l l n asl t a n m deil m i d i r - T a n r d a bir m a s k e lak m a k z o r u n d a deil m i d i r ? B e l k i " T a n r " n o u m e n a l e y o l a r a k M u t l a k ile g r n m n k e n d i s i o l a r a k M u t l a k a r a s n d a k i b u y c e y a r l m a n n addr, n k ikisi ayndr, ikisi arasndaki fark t m y l e b i i m s e l d i r . -mutlak B u .hassas a n l a m y l a , " T a n r " y c e kartln tan anlamyla grnmelidir. adlandrr: T a n r temsil edilemeyen t e -

t u z a k " t a n k a n m a i h t i y a c z e r i n d e srar e t m e m e k v e b i r k r a l n olas ahs v e k a r l k geldii ey a r a s n d a ayrm y a p m a k bu yzden yeterli deildir: k r a l n karlk geldii ey s a d e c e o n u n a h s n d a c i s i m l e n m i t i r , tpk b i r i f t i n a k n n ( e n a z n d a n b e l l i g e l e n e k s e l b i r p e r s p e k t i f l e ) s a d e c e d l l e r i n d e c i s i m l e n m i o l m a s gibi. V e b u h e r iki d u r u m d a d a y c e y l e g l n o l a n n ar y a k n l n g r m e k g deildir: " B a k s a n a ! O r a d a d n y a t i n i n i n t a k e n d i s i a t l a g e z i y o r ! " d i y e b a r m a k t a y c e b i r ey var, a m a b u a y n z a m a n da ikin olarak komik. . . . " F e t i i z m e l e t i r i s i n i n , b i r f e t i i n s a d e c e y a p n n i i n d e k i b o bir yeri d o l d u r a n o l u m s a l s r a d a n b i r n e s n e olduu aamada bo bir yer) failin geici ad olarak mantra'snn bu snrllnn hayati ve politik (gln/fazla/atk n e s n e , bo ktidar t e k i n d e n dar ilgili (Claude sergiler; s o n u l a r v a r : b u e l e t i r i n i n i h m a l e t t i i ey b y k t e k i y i ( b i i m s e l dzen, s o n kk tekiyle igal etmek f r l a y a n t i k ) b a l a y a n g b e k b a d r . P o l i t i k a uzam sz k o n u s u o l d u u n d a , bu, b i r o k istedii Mekam'yla Lefort'un infinitum'a konulad) demokratik topos'un yetersizliini

M a y s 68'le ilgili b i r h i k a y e d e , P a r i s ' i n b i r d u v a r n d a b i r d u v a r yazs vardr: " T a n r l d . N i e t z s c h e . " Ertesi g n , o n u n a l t n d a b a k a bir yaz g r n r : " N i e t z s c h e ld. T a n r . " B u f k r a n n n e r e s i y a n l ? N e d e n o k a k b i r e k i l d e g e r i c i ? K o n u s a d e c e ters i n e e v r i l e n i f a d e n i n i k i n b i r doruluu o l m a y a n a h l a k bir b a s m a k a l b a d a y a n y o r o l m a s deil; o n u n baarszl d a h a d e r i n e i n i y o r , t e r s i n e e v i r m e n i n b i i m i y l e ilgili: b i r fkray k t b i r fkra y a p a n ey t e r s i n e e v i r m e n i n s a f s i m e t r i s i d i r - ilk duvar yazsnn t e m e l sav ( " T a n r l d . m z a : [belli k i h a y a t t a o l a n ] N i e t z s c h e " ) unu ima e d e n b i r ifadeye d n t r l m t r : " N i e t z s c h e ld, a m a b e n h l h a y a t t a y m . T a n r . " n l bir Y u g o s l a v b i l m e c e - f k r a s vardr: " B i r p a p a y l a b o r a z a n a r a s n d a k i fark n e d i r ? P a p a R o m a ' d a n gelir, b o r a z a n t e n e k e d e n . Peki R o m a ' d a n gelen Papa'yla teneke b o r a z a n a r a s n d a k i fark n e d i r ? T e n e k e b o r a z a n R o m a ' d a n o l a b i l i r , a m a R o m a ' d a n g e l e n P a p a t e n e k e d e n o l a m a z . " A y n e k i l d e , P a r i s ' t e k i d u v a r yazs fkrasn iki k a t n a k a r m a l y z : ' " T a n r l d ' y l e ' N i e t z s c h e l d ' a r a s n d a k i fark n e d i r ? ' T a n r l d ' diyen Nietzsche'ydi, ' T a n r da 'Nietzsche ld' dedi. Peki ' T a n r ld' diyen Nietzsche'yle ' N i e t z s c h e l d ' d i y e n T a n r a r a s n d a n e fark var? ' T a n r l d ' d i y e n N i e t z s c h e l m e miti, a m a 'Nietzsche ld' diyen T a n r lmt." T a m bir k o m i k etki elde e t m e k iin nemli olan ey aynlk beklediimiz
80

f e l s e f e n i n sz k o n u s u o l d u u y e r d e , y i n e b o M e k a n n ( b u kez M u t l a n M e k a n n n ) o n u g e i c i o l a r a k igal e d e b i l e c e k h e r h a n g i b i r e k a r s n d a k i n c e l i i n e d a y a n a n standart sonluluk/olumsallk ontolojisinin yetersizliini sergiler. Bu sonluluun a d l a r n d a n b i r i n i n de " ( s i m g e s e l ) kastrasyon" olmas gerekse de, bu sonluluk/olums a l l k o n t o l o j i s i n i n i h m a l e t t i i ey k a s t r a s y o n a btn kapsamdr: "kastrasyon" sadece eyle ilikin kat psikanalitik fikrinin (nceden) igal ettii bu enin

yerde

bir

farkllk

olmas

deil,

farkllk

b e k l e d i i m i z yerde b i r a y n l k o l m a s d r ;

b u yzden, A l e n k a Z u p a n c i c ' i n 8 1 belirti ij

i n d i r g e n e m e z yar g s t e r m e z , a m a , n c e l i k l e , a y n z a m a n d a o n u igal e d e c e k h e r hangi bir "doal" eden yoksun olan bu bo uzamn, ortalkta gezinen, k e n d i " t a m " m e k a n n d a n y o k s u n o l a n fazla b i r e y e k e s i n b i r e k i l d e k a r l k g e l d i i n i g s t e r i r . - bu " k a s t r e " n e s n e n i n , dar f r l a y a n ve e v r e d e y z e n k s m i n e s n e n i n stricto sensu'sudur. B a k a b i r e k i l d e s y l e n i r s e : felsefi b i r p e r s p e k t i f l e , b o m e k a n ( o l a n a k s z

gibi, y u k a r d a k i f k r a n n m a d d e c i ( b u yzden d e t a m o l a r a k k o m i k ) v e r s i y o n u yle bir ey o l m a l y d : " T a n r l d . V e , a s l n d a , b e n d e p e k iyi h i s s e t m i y o r u m . . . . " B u s a ' n n H a z e r i n d e k i y a k n m a s n n k o m i k bir v e r s i y o n u deil m i ? sa l m c l h a l e s i n i atp t a n r s a l a k a t l m a k i i n l m e y e c e k t i r H a ' t a ; T a n r olduu i i n l e c e k t i r . O yzden, N i e t z s c h e ' n i n e n t e l e k t e l e t k i n l i i n i n s o n y l l a r n d a yaz v e m e k t u p l a r n " s a " diye

i m z a l a m o l m a s n a a m a m a k g e r e k : N i e t z s c h e ' n i n " T a n r l d " s n n t a m bir k o m i k destei N i e t z s c h e ' n i n k e n d i s i n i n u n u e k l e m e s i olurdu: " V e , aslnda, b e n d e pek iyi hissetmiyorum. . . . " Buradan balayarak, ayn zamanda gnmzde h a k i m o l a n sonluluk felsefesininjir e l e t i r i s i n i d e gelitirebiliriz. B u r a d a k i d n c e , byk metafizik i n a a t l a r a g i r m e d e n , sonluluumuzu alakgnlllkle nihai ufkumuz olarak kabil e t m e m i z gerektiidir: bir m u t l a k bir D o r u l u k y o k t u r , tek yapabileceimiz varoluumuzun olumsalln, kabul etmektir. ...

bir d u r u m u " t r a j i k " o l a r a k d e n e y i m l e m e k a n c a k b i r k u r b a n m i n i m u m b i r s a y g n l k koruduu z a m a n olasdr. T o p l a m a kampndaki bir Muselmann' y a d a S t a l i n i s t b i r s z d e - m a h k e m e n i n k u r b a n n t r a j i k o l a r a k g s t e r m e k b u yzden s a d e c e y a n l deil ayn z a m a n d a e t i k a d a n m s t e h c e n d i r - o n l a r n h a l l e r i b u g s t e r m e y i h a k e t m e y e cek kadar korkuntur. " K o m i k " ayn zamanda bir durumun deheti trajik o l a n n s n r l a r n at z a m a n o r t a y a k a n b i r a l a n a k a r l k gelir. V e t a m o l a r a k H r i s t i y a n sevgisi b u n o k t a d a d e v r e y e girer: t r a j i k bir k a h r a m a n o l a r a k i n s a n a y n e l i k sevgi deil, bir e r k e k y a d a k a d n n keyfi b i r t a n r s a l fke p a t l a m a s n a maruz k a l d k t a n s o n r a i n d i r g e n d i i o sefil rezil y a r a t a y n e l i k sevgidir b u .

d u r u m u n i i n e a t l m o l m a m z n k a n l m a z n i t e l i i n i , h e r h a n g i bir m u t l a k referans n o k t a s n d a n y o k s u n olduumuzu, h a l i m i z i n a k a c l n Fakat, b u r a d a bizi a r p a n ilk ey b u s o n l u l u k f e l s e f e s i n i n t a m c i d d i y e t i i n d e o l m a s , o n d a n b e k l e n e n o y u n b a z l a ters d e n h e r e y e yaygn p a t h o s ' t u r : s o n l u l u k felsefesinin asl tonu k a d e r i m i z l e ar ciddi, k a h r a m a n c a b i r yzlemedir - p a r excellence s o n l u l u k

POLTK BR KATEGOR

OLARAK ODRADEK

filozofu o l a n H e i d e g g e r ' i n , ayn z a m a n d a h e r h a n g i bir m i z a h d u y g u s u n d a n yoksun bir f i l o z o f o l m a s n a a m a m a k gerek. 8 2 ( N e yazk ki, s o n l u l u k felsefesinin ayn z a m a n d a Lacanc bir v e r s i y o n u da var: bize, trajik bir t o n l a , t a m jouissance i i n o l a n a k s z nihai engelini elde abamzdan vazgememiz ve "simgesel jouissance'm simgesel ortamn kastrasyon," varoluumuzun ileminden gemesi S a d e c e sonluluk filozofunun deil ayn zamanda L e v i n a s c " e t i k d n " izleyenlerin d e d i k k a t e a l m a y b a a r a m a d k l a r ey " l m e y e n " k s m i n e s n e n i n ite b u m s t e h c e n sonsuzluudur. L e v i n a s ' n s n r l l b a s i t e , i n s a n n n e o l d u u n a i l i k i n o k d a r b i r tanm, dlayan Avrupal-olmayanlan bir tanm gizlice bir "tam olarak insan olmam" olanlar olarak benimseyen Avrupa-merkezcininki deildir. Levinas'n

k a b u l k a b u l e t m e m i z g e r e k t i i s y l e n d i i z a m a n - s i m g e s e l d z e n e girer girmez, b t n mumyalanma gerekir, e d i l e b i l e c e k h e r n e s n e z a t e n e s a s n d a k a y p o l a n o l a n a k s z - g e r e k arzu n e s n e s i n i n yerinden karlmasdr. . . . ) Kierkegaard'n mizaha bu kadar yaslanmasnn n e d e n i n i n M u t l a k l a iliki k u r m a k t a srar e t m e s i v e s o n l u l u k s n r l a m a s n r e d d e t m e s i o l d u u n u syleyebilirdik. P e k i v a r o l u u m u z u n s o n u l ufku o l a r a k s o n l u l u a y a p l a n b u v u r g u n u n i h m a l e t t i i ey n e d i r ? M a d d e c i b i r e k i l d e , ruhsal a k n l a b a v u r m a k s z n b u n u nasl n e srebiliriz? Y a n t , k e s i n l i k l e , o n u n m s t e h c e n l m s z l n d e srar e d e n " l m s z " ( " k a s t r e olmam") lmek kalnt olarak objet petit a'dr. Wagnerci k a h r a m a n l a r n yle umutsuzca istemelerine amamak gerek: bir o r g a n o l a r a k l i b i d o y a , e n radikal h a l i y l e

" i n s a n " n k a p s a m n a a l m a y b e c e r e m e d i i ey, a s l n d a , g a y r i n s a n d r , i n s a n l a r a r a s n d a yz yze i l i k i l e r d e n k a n a n b i r b o y u t . A y n ey A d o r n o i i n d e g e e r l i d i r : " i n s a n " o l a r a k g e e r l i s a y l a n e y i n h a k i m t a n m n d a yer a l a n i d d e t i n f a r k n d a o l s a d a ( b t n boyutlarn "insan o l m a y a n " olarak rtk dlanmas), yine de t e m e l d e "gayninsani" "yabanclam" "gayrinsan" insanln havuzu olarak kavrar son aamada, Adorno ettii iin, ey mcadele etmemiz gereken barbarln iktidardr.8' hmal

" i n s a n n " n o r m a t i f h e r t a n m n n a n c a k " g a y r i n s a n n , " saydamsz k a l a n v e " i n s a n " s a y l a n h e r h a n g i b i r a n l a t s a l y e n i d e n i n a s n a k a t l m a y a d i r e n e n b i r e y i n nfuz e d i l m e z z e m i n i n e kar o l a s olduudur. B a k a deyile, A d o r n o i n s a n - o l m a y yapsal olarak sonlu, btnsellememi olduunu, nsan " m u t l a k zne" olarak koyutlama a b a s n n o n u insanlktan kardn kabul etse de, n s a n n bu k e n d i n i snrlamasnn nasl "insan-olmay" tanmladn aklamaz: insan-olmak sadece insann snrlanmas m d r , y o k s a i n s a n - o l m a y o l u t u r a n b u s n r l l a a i t ' o l u m l u b i r fikir v a r m d r ? B u paradoks "Aydnlanmann Diyalektiinin tam merkezinde yer alr: Adorno (ve H o r k h e i m e r ) y i r m i n c i yzyln f e l a k e t v e b a r b a r l k l a r n , " t a m a m l a n m a m b i r p r o j e olarak A y d n l a n m a y " t a m a m n a erdirerek ortadan kaldrlacak n c e k i bir barbarln b i r t a k m k a l n t l a r n n s o n u c u o l a r a k deil, t a m d a A y d n l a n m a p r o j e s i n i n i k i n b i r p a r a s o l a r a k k a v r a s a ( l a r ) da, A y d n l a n m a n n b u ar s o n u c u y l a A y d n l a n m a n n kendisi araclyla tek mcadele etmekte geri srar eder(ler).
84

d r t y e , yani l m d r t s n e karlk g e l e n b u m s t e h c e n lmsz e k t e n k u r t u l m a k istiyorlar. B a k a deyile, t a m o l a r a k F r e u d c u p a r a d o k s b i z i m s o n l u l u u m u z n e n g e l l e r i ni aan eyin l m d r t s n n k e n d i s i o l m a s d r . O yzden, B a d i o u , s o n l u l u k felsefesin i k m s e y e r e k r e d d e d e r k e n , " o l u m l u s o n s u z l u k t a n " b a h s e d e r v e P l a t o n c u bir tavrla, b i r O l a y a b a l l n o r t a y a kard r e t k e n l i i n s o n s u z l u u n u v e r k e n , F r e u d c u b i r b a k a s n d a n d i k k a t a l m a d ey, " o l u m l u s o n s u z l u u n " asl m a d d i ( c i ) destei o l a n l m d r t s n n m s t e h c e n srardr. Kukusuz, sonluluk felsefesinin standart grne gre, Yunan trajedisi, trajik

y a a m d e n e y i m i , yarn, baarszln, y e n i l g i n i n , k a p a n m a m a n n i n s a n v a r o l u u n u n n i h a i ufku o l a r a k k a b u l e d i l m e s i n i g s t e r m e k t e , b u n a k a r n H r i s t i y a n k o m e d i s i n i n a k n T a n r ' n n m u t l u bir s o n rn, y a r n " o r t a d a n k a l d r l m a s n n " baarszln s o n zafere e v r i l m e s i n i g v e n c e y e ald gibi bir k e s i n l i e d a y a n m a k t a d r . S a p k n H r i s t i y a n s e v g i n i n t a n r s a l fke fazlal bizim bu s t a n d a r t g r n gzden kard eyi g r m e m i z i salar; H r i s t i y a n sevgi k o m e d i s i s a d e c e i n s a n n r a d i k a l bir saygnlk kayb z e m i n i n d e , t a m d a t r a j i k d e n e y i m i k e r t e n bir yozlama z e m i n i n d e o r t a y a k a b i l i r :

Yani,

yine,

eer

sonuca sahip farknda

ulatrlm olduumuz

Aydnlanma

barbarla

ekilmeye

eitse,

bunun

anlam,

Aydnlanma

kavramnn

dizginlenecek,

snrlamann

k l n a c a k o l a n A y d n l a n m a o l d u u m u d u r , y o k s a z a t e n b u s n r l a m a y i e r e n b a k a bir o l u m l u A y d n l a n m a fikri v a r m d r ? A d o r n o ' n u n e l e t i r e l p r o j e s i n i n b u t u t a r s z l n a iki t e m e l y a n t var: H a b e r m a s v e L a c a n . n s a n k m a z y a o l u m l u b i r n o r m a t i f referans

 e r e v e s i n i formllendirerek krar; ya da insan t a m a n l a m y l a kmaz/snrlamann " i n s a n l n " y e n i d e n k a v r a m l a t r r , y a n i d a h a n c e k i sonsuz e v r e n s e l ' i n t e s i n d e v e z e r i n d e ( y a da, a l t n d a ) t a m a n l a m y l a s n r l a m a y i d d e t l e n d i r e n b i r " i n s a n " t a n m salar: insan-olmak ... sonluluun, edilgenliin, savunmasz elbette, tehirin zgl bir yaklamdr. k m a s a k da, Bu t e m e l paradokstur: bir yandan, insanln olumlu tanmnn i r a d e m i z i n dsal b i r o l d u u gibi

onaylayamayacak olan balarndaki Lacan'a

sonlu tekiler ait, iletiimin

tarafndan "L emas" A onun

alnr. yaps

Bu

yap,

iinde
89

"gerei S

i l e t i i m " i n ( S - A k e g e n i ) , a - a ' k e g e n i n i n i m g e s e l ilikisiyle k e s i l d i i , deil midir? Muselmann o l m a l , ideal-olanaksz tank, szlerini

1950'lenn Burada ideal

onaylayan onun

o l a n a k s z a l c s , a kusurlu t a n k l a r o l a r a k h a y a t t a k a l a n l a r , v e a ' d e o n l a r n s z l e r i n i n i d e a l - o l a n a k s z a l c l a r . T a n k l n trajedisi b u yzden s a d e c e i d e a l t a n n ( t a n k l y a p a c a k o l a n , y a a d k l a r n r a p o r e d e c e k o l a n Muselmann) o l a n a k s z o l m a s deil, ayn z a m a n d a ideal bir A l c n n d a o l m a m a s , b u yzden d e , i f a d e m i z i n g v e n l i bir e k i l d e o r a d a s a k l a n d n n f a r k n d a olduumuz z a m a n , d e m o n l a n m z d a n k u r t u l m a m z d r byk teki bal yoktur. olarak, Muselmann'm paradoksu fazlalk bu iin figrn bir ezamanl olmas nedeni karya olarak deil budur: sl

iddetin basksyla inendii, engellendii btn o durumlar "gayrinsani" olarak bundan iradenin otonomisi temelini "apak" karmda bulunmamalyz: insan-olmanm oluturarTbaskn bir

t e k i l i e y n e l i k e d i l g e n b i r t e h i r tr d e vardr. y l e y s e , " k t " g a y r i n s a n i l i i , irademizi k r a n iddeti, i n s a n l n e d i l g e n k u r u c u s u n d a n n a s l ayrt e d e c e i z ? Adorno'nun bir tema haline sokamad ey, Kant'n akmsal dnndeki

Buna "normal"

"gayninsarV'm deien konumudur;85 bu boyut L e v i n a s ' t a da eksiktir:86 t a m olarak d i y a l e k t i k b i r p a r a d o k s t a , L e v i n a s ' n , b t n o t e k i l i k v g s y l e b i r l i k t e , d i k k a t e alam a d ey b t n i n s a n l a r n t e m e l d e k i A y n l d e i l , t e k i n i n k e n d i s i n i n r a d i k a l "gayrinsaniliidir": Muselmann figryle, bir gayrinsanla indirgenmi bir insann tekilii, rktc toplama kamplarndaki "yaayan l"yle r n e k l e n e n t e k i l i k .

dzeyindeki yaam, t o p t a n b i r yaam i n d i r g e m e s i v e t a m a n l a m y l a s a f fazlalk i i n , ssnden yoksun braklm ad midir? Primo Muselmann f i g r n n arlk kazanmas Levinas'n bir snrlamasn terim.90 Bir sergilemesinin Muselmann'la kar

L e v i , b u n u a n l a t r k e n , t e k r a r t e k r a r "yzsz" s f a t n k u l l a n r , b u r a d a t a m b i r Levinasi I gereken geldiimizde, o n u n yznde o n u n ( e r k e k y a d a dii) s a v u n m a s z l i i n d e k i , s o r u m l u l u u m u z u n son suz arsyla bize s e s l e n e n t e k i n i n u u r u m u n u n izini t a m o l a r a k ayrt e d e m e y i z elde e t t i i m i z ey b i r t r b o duvar, bir d e r i n l i k e k s i k l i i d i r . B e l k i de Muselmann bu yzden sfr dzeydeki k o m u , h e r h a n g i b i r duyguda i l i k i n i n olas o l m a d k o m u d n Fakat bu noktada, yine t e m e l karlayorsak? Ksacas, i k i l e m l e kar yzn karya kalrz: ve ya eer tam da kat bir Muselmann'm "yzsz" yz k l n d a , t e k i ' n i n arsyla e n s a f v e e n r a d i k a l h a l i y l e

L e v i n a s , g e n e l l i k l e oah d e n e y i m i n i d i l e g e t i r m e y e c e s a r e t e d e n d n r o l a r a k k a b u l e d i l s e d e , b u yzden, o n u n i n s a n n k e n d i s i n i n v a r o l m a h a k k n s o r g u l a m a s n a v e b e n i m koulsuz a s i m e t r i k s o r u m l u l u u m z e r i n d e k i v u r g u s u n a r a m e n b i r ey b e l l i d i r : bir oah'tan kurtulan biri, bizzat oatim etik uurumunu yaam olan biri byle d n p yazmaz. B u , f e l a k e t i m i n i m a l b i r g v e n l i m e s a f e d e n gzledii i i n s u l u l u k h i s s e d e n b i r i n i n d n m e tarzdr. 8 7 A g a m b e n Muselmann' b i r t r m u t l a k / o l a n a k s z t a n k o l a r a k k o y u t l a r : tanklk edemez - sanki grd d e h e t i n "kara gnei yakp kl o toplarna onu.

Levinas'n

Freudcu-Lacanc

anlamyla

k a m p n n d e h e t i n e t m y l e t a n k l k e t m i o l a n t e k kiidir, v e t a m d a b u n e d e n l e o n a etmitir" " O t a n t i k " t a n k l k b u yzden M u s e / m a n n ' d a c i s i m l e n m i g r n m e z b i r n c n n a k t a r m n i e r e n b i r ey o l a r a k t a n m l a n a b i l i r : h i b i r z a m a n s a d e c e b e n v e t a n k l k e t t i i m o l a y s z k o n u s u deildir; b u o l a y l a i l i k i m h e r z a m a n o n a t m y l e t a n k l k e t m i o l a n ve, tam da bu nedenle, artk bu olay rapor e d e m e y e c e k o l a n bir bakas tarafndan aktarlmtr. Y a n i : e t i k ary betimleyiinde, L e v i n a s ideolojik a k l a m a a r s n n t e m e l k o o r d i n a t l a r n y e n i d e n r e t t i i l d e ( t e k i n i n s a v u n m a s z yznd e n y a y l a n sonsuz a r y a " t e b u r a d a y m ! " diye k a r l k v e r d i i m z a m a n b e n e t i k b i r zne h a l i n e gelirim), M u s e / m a n n ' n t a m olarak artk "te buradaym!" diyemeyecek o l a n ( v e b e n i m d e k a r s n d a " t e b u r a d a y m ! " d i y e m e y e c e i m ) kii o l d u u n u syleyebiliriz. 8 8 O g r k e m l i r n e k k u r b a n l a z d e l e m e j e s t i n i h a t r l a y n : " B i z l e r h e p i m i z S a r a j e v o y u r t t a l a r y z ! " v e b e n z e r i ; Muselmann'la ilgili s o r u n , t a m da, b u j e s t i n a r t k olas o l m a m a s d r - d o k u n a k l bir ekilde unu ilan e t m e k m s t e h c e n o l a c a k t r : "Biz h e p i m i z M u s e / m a n n ' l a r z ! " . . . B u a y n yarn, t a n n k a r s n d a k i n e , o n u n i f a d e s i n i n alcsna, yani b e n i m ifademi t a m olarak kabul etmesi b e n i m i d e m o n l a r m kartm a m salayacak olan o byk t e k i y e de getirmek gerekir. Kesin simetrik bir tanmas yoluyla, A g a m b e n ' e bir ek tanklm tmyle onaylayacak biimde,

" k o m u " , y a n i Nebenmensch o l a n c a n a v a r c a , nfuz e d i l e m e z e y , b e n i h i s t e r i k l e r i iren v e k k r t a n e y k o n u s u n u y a n y a n a g e t i r i r s e k , n e o l u r ? Y a e e r k o m u n u n yz n e benim hayali ba ikiz/semfc/anrma, n e d e s a f s i m g e s e l s o y u t " i l e t i i m e i " n e k a r l ! "yz"e karlk g e l m i y o r s a : yz b i r " i n s a n uyumlu bir Btn deildir, yz grotesk dndrc grnnn gelmiyor, btn canavarlyla Levinasc yznn"

b i i m d e a r p l m b i r yzle, i r e n bir tik ya da s r t m a y a k a p l m b i r yzle, tam da k o m u " k k d n c e , yzszleince" k a r m z a k a n bir yzle rastlatmz z a m a n gzmze ilien b i r eydir? P o p l e r k l t r d e n b i r r n e k h a t r l a y a c a k olursak: "yz", G a s t o n L e r o u x ' u n Opera'daki H a y a / e r i n d e , k a d n k a h r a m a n H a y a l e t i ilk kez m a s k e siz grd z a m a n g z n e i l i e n eydir ( v e , k a r s n a k a n d e h e t e b i r t e p k i o l a r a k , a n n d a b i l i n c i n i k a y b e d e r v e yere d e r ) . . . . K e n d i iinde m a k u l o l a n bu zmn sorunu, Levinas'n zerine ina e t m e y e a l t e t i k yapy k e r t m e s i d i r : m u t l a k o t a n t i k l i e k a r l k g e l m e k t e n o l a n , b u tl c a n a v a r c a bir yz, d a h a o k , c i s i m l e n m i G e r e i n b u l a n k l , k a r t l a r n rtt ar/olanaksz n o k t a , t e k i ' n i n m a s u m i y e t i n i n s a v u n m a s z p l a k l n n saf K t l k l e st ste b i n d i i n o k t a d r . Y a n i : b u r a d a o d a k l a n m a m z g e r e k e n ey " k o m u " t e r i m i n i n hassas a n l a m d r : " k o m u " M u s e v i F r e u d c u a n l a m y l a , c a n a v a r c a bir t e k i l i i n tayc <>lan k o m u , t a m o l a r a k g a y r i n s a n k o m u , t e k i ' n i n yznn L e v i n a s c d e n e y i m i n d e karlatmz k o m u n u n ayns mdr? Musevi-Freudcu gayrinsan komunun kal

" g e r e k " bir alcyla h i b i r zaman karlaamam: t a n k l k szlerim h e r z a m a n onlar

binde, Levinasc anlamyla kavrand zaman, zaten m i n i m a l olarak "elden geirilmi", e v c i l l e t i r i l m i b i r b o y u t o l u m a z m ? Y a e e r L e v i n a s c yz y i n e z n e l l i i n b u c a n a v a r c a b o y u t u n a kar b i r b a k a s a v u n m a y s a ? Y a e e r Y a h u d i Y a s a s n b u g a y r i n s a n k o m u n u n k e s i n b i r karl o l a r a k k a v r a m a k g e r e k i y o r s a ? B a k a deyile, y a e e r Y a s a n n asl ilevi bizim k o m u m u z u u n u t m a m a m z , k o m u m u z a y a k n l m z k o r u m a m z s a l a m a k deil de, t e r s i n e , k o m u y u uygun b i r m e s a f e d e t u t m a k , k o m u n u n c a n a v a r l n a kar b i r tr k o r u y u c u d u v a r h i z m e t i g r m e k s e ? K o m u b u yzden asl bedensiz organ olmaktadr dile getirdii g i b i : T m y l e zararsz o l a n bir yaratk vardr; gznzn n n d e n getii zaman, o n u glkle fark edersiniz ve h e m e n unutursunuz yine. A m a o, bir ekilde, grnmez olarak kulaklarnza girince, gelimeye balad, yumurtlad ve b e y n e girip orada ykc bir ekilde beslendii, tpk k p e k l e r i n burnundan ieri giren pneumoocci gibi ieri girdii vakalar da grlmtr. . . . Bu yaratk Sizin Komunuzdur." B u r a d a kar k o n u l m a s g e r e k e n h e v e s k o m u n u n e t i k " e l d e n g e i r i l m e s i " , K o m u - e y i n r a d i k a l o l a r a k belirsiz o l a n c a n a v a r l n n e t i k s o r u m l u l u u n a r n n k a y n a k land uurum n o k t a s n a indirgenmesidir. B u k o n u K a f k a e v r e n i n i n t a m k a l b i n i huzursuz e t m e k t e d i r . K a f k a ' y o k u m a k b y k b i r s o y u t l a m a a b a s g e r e k t i r i r - d a h a fazla r e n m e y i deil ( o n u n y a p t n a n l a m a n n t a m yorumsal ufku), standart yorumsal referanslardan vazgemeyi, b y l e c e K a f k a ' n n y a z m n n h a m g c n e a k h a l e g e l e b i l m e m i z i g e r e k t i r i r . B u tr y o r u m s a l e r e v e vardr: t e o l o j i k ( k a y g y l a bir n a m e v c u t T a n n ' n n a r a n m a s ) ; t o p l u m s a l e l e t i r e l ( K a f i k a ' n m o d e r n y a b a n c l a m b r o k r a s i n i n k a b u s u m s u d n y a s n s a h n e l e m e s i ) ; psikan a l i t i k ( K a f k a ' n n " z l m e m i O e d i p u s k o m p l e k s i " , o n u n " n o r m a l " bir c i n s e l ilikiye g i r m e s i n i e n g e l l e m i o l a n k o m p l e k s ) . B t n b u n l a r n s i l i n m e s i g e r e k i y o r ; bir o k u r u n K a f k a e v r e n i n i n h a m g c n h i s s e d e b i l m e s i i i n b i r tr o c u k s u naifliin y e n i d e n k a z a n l m a s g e r e k i y o r . K a f k a ' n n d u r u m u n d a , ilk ( n a i f ) o k u m a n n e n uygun o k u m a olm a s n n , i k i n c i o k u m a n n d a ilk o k u m a n n h a m e t k i s i n i o n u b e l l i b i r y o r u m u n e r e vesine oturtmaya alarak "ortadan kaldrmaya" alan bir okuma o l m a s n n nedeni budur. K a f k a ' n n b a l c a b a a r l a r n d a n biri o l a n " O d r a d e k " e b u e k i l d e yaklamalyz: ya da, Rilke'nin M a / r e Laudris Brigge'nin Defterleri'nde

r n d a n biri sayesinde, bu ey sanki iki ayak zerinde durur gibi d i m d i k durabiliyor. n s a n bu yaratn bir zamanlar biraz anlalr bir ekli olduuna ve imdi sadece k rk bir k a l n t olduuna i n a n m a y a h e v e s ediyor. Y i n e de durum bu deil sanki; en azn dan b u n u n bir iareti yok; h i b i r yerde bu tr bir ey dndrecek eksik ya da krk bir yzey yok; b t n ey o l d u k a anlamsz grnyor, a m a k e n d i a s n d a n kusursuz bir ekilde t a m a m l a n m da grnyor. H e r koulda, d a h a y a k n bir i n c e l e m e imkansz, nk O d r a d e k ar e v i k ve ele avuca gemiyor. T a v a n a r a s t n d a , m e r d i v e n l e r d e , koridorlarda, h o l d e kvrlp gizleniyor. G e n e l l i k le aylarca grnmyor; s o n r a baka evlere t a n m t r sanlyor; a m a h e p sadk bir ekil de bizim eve geliyor y i n e . B i r o k kez k a p d a n dar kyorsunuz ve o da h e m e n dibi nizde i t l e r e d a y a n m olduu i i n o n u n l a k o n u m a y a m e c b u r kalyorsunuz. E l b e i i e , o n a zor sorular yneltmiyorsunuz, o n a o c u k gibi davranyorsunuz - yle ufack tefe c i k k i b u n d a n k a n a m y o r s u n u z . " E e , s e n i n adn n e ? " diyorsunuz o n a . " O d r a d e k , " diyor. " N e r e d e yayorsun?" " B e l l i yerim yok," deyip glyor; a m a bu p e k ses k a r m a y a n bir gl. D a h a o k den yapraklarn hrts gibi ses karyor. Bu da g e n e l l i k l e ko n u m a n n sonu oluyor. Bu y a n t l a r b i l e olmayabilir; g e n e l l i k l e uzun sre, grnd k a d a r o d u n bir h a l d e ses k a r m a d a n duruyor. K e n d i k e n d i m e , nedensizce, o n a n e o l a c a k diye soruyorum? l e b i l i r m i a c a b a ? l e n bir eyin h a y a t t a a m a c olmutur, t k e n i p gitmi bir etkinlii olmutur; a m a bu Odradek i i n geerli deil. P e k i , o n u n h e p m e r d i v e n l e r d e n aa, p e i n d e n srklenen iplikle, o c u k l a r m n v e o c u k l a r m n o c u k l a r n n ayaklarnn dibinde yuvarlanp duraca gna m i n a n m a l y m ? K i m s e y e grnr bir zarar yok; a m a b a n a e n o k ac v e r e n ey o n u n b e n d e n s o n r a d a h a y a t t a k a l a c a k olduunu dnmek. 9 2 O d r a d e k k u a k l a r t e s i ( k u a k l a r n e v r i m i n i n d n d a ) b i r n e s n e d i r , lmszdr, s o n luluun d n d a d r ( n k c i n s e l f a r k l l n d n d a d r ) , z a m a n n d n d a d r , h e r h a n g i bir a m a y n e l i m l i e t k i n l i k s e r g i l e m e z , a m a , y a r a r l l k g s t e r m e y e n b i r n e s n e d i r , cisimlenmi /oussance'tr: L a c a n ' n XX. Seminer: Encore'da syledii gibi, "Jouissanc e h i b i r eye h i z m e t e t m e y e n eydir". K a f k a ' n n e s e r l e r i n d e e y - ; o u s s / a n c e ' n - b i r lmsz ( y a da, d a h a dorusu, l m e y e n ) f a z l a l k - farkl figrasyonlar vardr: t a m o l a rak v a r o l m a k s z n k a l c o l a n , bizi h a n g i e y d e n s u l u o l d u u m u z u b i l m e d e n sulu k l a n Y a s a ; i y i l e m e y e n v e l m e m i z e izin v e r m e y e n yara; e n " a k l d " y n y l e b r o k r a si; v e , h e p s i k a d a r n e m l i , O d r a d e k gibi " k s m i n e s n e l e r " . H e p s i d e b i r tr s a h t e - H e g e l ci " k t s o n s u z l u k " k a b u s u sergilerler - b i r Aufhebng y o k t u r , doru drst b i r z m yoktur, o l a y s r k l e n i p gider . . . h i b i r z a m a n Y a s a y a varamayz, m p a r a t o r u n m e k t u b u h i b i r z a m a n h e d e f i n e varmaz, yara h i k a p a n m a z ( y a d a b e n i l d r m e z ) . K a f k a c e y y a akndr, srekli e l i m i z d e n k a a r ( Y a s a , K a l e ) , y a d a z n e n i n d n t , m e t a m o r f o z olduu v e h i b i r z a m a n k u r t u l a m a d m z g l n b i r n e s n e d i r ( b c e k o l a n G r e g o r S a m s a g i b i ) . A s l m e s e l e b u iki zellii b i r l i k t e o k u m a k t r : jouissanceTibir z a m a n e r i e m e yeceimiz, e l d e e d e m e y e c e i m i z v e h i b i r z a m a n k u r t u l a m a y a c a m z b i r eydir. K a f k a ' n n d e h a s b r o k r a s i y i , g e l m i g e m i tek e r o t i k o l m a y a n m e v c u d i y e t i e r o t i k l e t i r m e k t i . i l i ' d e , b i r y u r t t a k e n d i n i o t o r i t e l e r e t a n t m a k istedii z a m a n , grevli m e m u r zavall d i l e k e c i n i n domu olduuna, bir sulu olmadna, vergilerini

Bazlar d r a d e k szcnn S l a v k k e n l i olduunu syler ve onu buna dayanarak deerlendirmeye alr. Bakalar b u n u n A l m a n k k e n l i olduunu, S l a v c a d a n etkilendiini syler. ki yorumun da kesin olmamas insann hakl olarak ikisinin de tam olmadn n e srmesine izin verir, zellikle de ikisi de szcn anlalr bir a n l a m n sunmad iin. Kukusuz, eer Odradek d e n e n bir yaratk olmasyd kimse bu tr a b a l a r a girmezdi. lk bakta dz yldz ekilli iplik makaras gibi grnyor, ve aslnda zerine sarlm iplik de yok gibi; e l b e t t e , bunlar s a d e c e eski, para para iplik p a r a l a n , birbirine dmlenmi, dolanm, o k eitli tr ve r e n k t e n iplik. A m a bu sadece bir m a k a r a deil, nk yldzn ortasndan kk t a h t a bir srg kyor ve baka bir ubuk da o n a doksan d e r e c e ayla balanm. Bu bir yandaki son ubuk ve teki yandaki yldzn ula-

demi olduuna, oy vermek iin kayt yaptrm olduuna ve hl hayatta olduuna ilik i n bir k a n t gstermesini talep eder, nk eer l m e m i olduunu k a n t l a m a k iin bir sinir krizi g e i r e c e k olsalar bile, " h a y a t t a kalma sertifikas" sunmaya mecburdur. S o r u n yle bymtr ki h k m e t i n kendisi bile brokrasiyle mcadele e t m e k i i n bir ofis a mtr. Yurttalar k t davranldklar iin ikayet edebilir ve yetersiz grevlilere kar dava aabilirler . . . damgalanm ve kopya yaplm bir form karlnda, e l b e t t e . "

der t a l e b i a l n c a s i n i r l e " N e k a d a r m e g u l o l d u u m u g r m y o r m u s u n u z ! " der, y a da, n a d i r e n , t a m t e r s i n i y a p a r : k a h r a m a n s a n k i o n u uzun b i r sredir b e k l i y o r m u , gizemli bir e k i l d e r i c a s n t a h m i n e d i y o r m u gibi yapar. S o s y a l eletiri ya da s a t i r i n y a n l t c g r n m n n a r k a s n d a d u r a n ey kurumun gizemidir. K i e r k e g a a r d ' d a n K a f k a ' y a u z a n a n d n c e h a t t n t a m o l a r a k s a p t a m a n n e n iyi y o l u o n u l i b e r a l t e o l o j i y l e , h e r h a n g i b i r " s a d e c e d s a l " t o p l u m s a l d i n s e l kurum a y n e l i k i t e n l i k t i i i n a n c v u r g u l a y a n t e o l o j i y l e kar karya g e t i r m e k t i r . K i e r k e g a a r d c i n a n a n s a d e c e b i r b i r e y i n y a l t l m a s a n l a m n d a deil, a y r c a t a n r s a l e y i n t r a v m a t i k d a r b e s i n e kar b t n s e l t e h i r i n d e d e y a l n z d r . " H r i s t i y a n l a " kar p o l e m i i n d e , K i e r k e g a a r d ' n s a d e c e b i r d e v l e t k u r u m u o l a r a k K i l i s e y e deil, a y n z a m a n d a o n u n i k i n karl o l a n , " i i n a n c a " d a s a l d r y o r o l m a s n n n e d e n i budur. B u kartln statsdr. gzden kard ey kurumun kendisinin travmatik "i" darbesi, libidinal Bir tand " M e r h a b a , n a s l s n ? " diye s e l a m l a s a m v e ikimiz de " B u n u

B u e n l g n h a l i y l e d e v l e t b r o k r a s i s i d i r . Y a a d m z sektiler z a m a n l a r d a b u n u n t a n rsalla t e k g e r e k t e m a s m z o l d u u n u n f a r k n d a myz? E n l g n h a l i y l e b r o k r a s i y l e t r a v m a t i k k a r l a m a d a n d a h a " t a n r s a l " n e o l a b i l i r - szgelimi, bir b r o k r a t b a n a , yasal o l a r a k , v a r o l m a d m syledii z a m a n d a n d a h a " t a n r s a l " ? S r a d a n d n y e v i gndelik g e r e k l i i n t e s i n d e k i b i r b a k a dzeni b i r a n i i n grdmz t r d e n karlam a l a r d a n d r b u . T a n r gibi, b r o k r a s i d e e z a m a n l o l a r a k h e r eye k a d i r v e eriilmezdir, kaprisli, h e r yerde m e v c u t v e g r n m e z d i r . K a f k a b r o k r a s i y l e t a n r s a l a r a s n d a k i b u d e r i n b a l a n t n n farkndayd: o n u n y a p t n d a , s a n k i , H e g e l ' i n T a n r i n n d n y e v i varl o l a r a k d e v l e t tezi " l i v a t a e d i l m i , " t a m bir m s t e h c e n h a v a y a k a v u m u gibidir. S a d e c e b u a n l a m d a K a f k a ' n n e s e r l e r i , ssz s e k l e r d n y a m z d a bir t a n r s a l aray sahn e l e r - daha kesin olarak, onlar sadece tanrsal aramakla kalmaz, onu devlet brokrasisinde bulurlar. K e n d i o t o - d o l a m n d a srp g i d e n b r o k r a t i k jouissance'm d e l i c e arln m k e m m e l e k i l d e s a h n e l e y e n T e r r y G i l l i a m ' n Brazil f i l m i n d e iki u n u t u l m a z s a h n e var. K a h r a m a n n s u tesisat b o z u l d u k t a n v e o d a r e s m i t a m i r s e r v i s i n e a c i l y a r d m i s t e y e n b i r m e s a j b r a k t k t a n s o n r a , R o b e r t d e N i r o o n u n d a i r e s i n e girer. D e N i r o a c i l durum a r l a r n d i n l e m e k , s o n r a h e m e n m t e r i y e g i t m e k , o n u n t e s i s a t n b e d a v a y a tamir
1

c i d d e n k a s t e t m e d i i m i " b i l i y o r o l s a k da, s e l a m m y i n e d e b a s i t b i r ikiyzllk e y l e m i deildir, n k dsal t o p l u m s a l b i i m d e b e n i m i n i y e t i m y a d a i n a n c m d a n d a h a fazla d o r u l u k vardr. " K u r u m " e n t e m e l h a l i y l e b e n i m y l e d e m e m i s a l a y a n m i n i mal a n l a m e y l e m e s i d i r : " S y l e m e y e n i y e t e t t i i n e y d e n b a m s z o l a r a k , k o n u m a n a s l n d a b u a n l a m a g e l i y o r d u ! " V e y a e e r s o n u n a d e k gider v e b u K u t s a l R u h u b u t e r i m l e r l e k a v r a r s a k ? K u t s a l R u h K u r u m u n s a f i c r a e d i l e b i l i r l i i n d e d i r , d i n s e l ritel t a m o l a r a k , k a t l m c l a r n i i n a n l a r n d a n b a m s z o l a r a k icra e d i l d i i z a m a n . O d r a d e k ' e d n e l i m : y k n n zl z m l e m e s i n d e , J e a n - G l a u d e M i l n e r 9 4 n c e O d r a d e k ' i n z e l l i k l e r i n e d i k k a t e k e r : iki b a c a vardr, k o n u u r , g l e r . . . ksacas, bir insani c a n l n n b t n z e l l i k l e r i n e s a h i p t i r ; fakat, bir i n s a n olsa da, bir i n s a n i c a n l y a b e n z e m e z , a k a g a y r i n s a n o l a r a k g r n r . B u h a l i y l e , O e d i p u s ' u n , ( K o l o n u s ' t a yazgsna y a k n r k e n ) t a m d a s r a d a n bir i n s a n o l m a n n b t n z e l l i k l e r i n i e l d e e t t i i zam a n i n s a n - o l m a y a n o l d u u n u n e sren O e d i p u s ' u n kartdr: K a f k a ' n n dier bir diz i k a h r a m a n y l a a y n h a t t a , O d r a d e k a n c a k bir i n s a n i c a n l y a artk b e n z e m e d i i z a m a n insan o l u r ( k e n d i s i n i bir b c e e y a d a bir m a k a r a y a ' " y a d a . . . d n t r d z a m a n ) . S o n u t a , o bir " e v r e n s e l t e k i l d i r , " g a y r i n s a n i fazlaln c i s i m l e n d i r e r e k , " i n s a n " o l a n h e r h a n g i bir eye b e n z e m e y e r e k i n s a n l n bir v e k i l i olur. A r i s t o p h a n e s ' i n ( P l a t o n ' u n '/en'inde yer a l a n ) m i t i , b a l a n g t a k i k r e m s i i n s a n i varln iki p a r a y a , k a y p B t n e d n m e k i i n t a m a m l a y c karln e b e d i y e n a r a y a n iki p a r a y a b l n d n s y l e y e n m i t i burada h a y a t i n e m d e d i r : bir " k s m i n e s n e " olsa da, O d r a d e k h e r h a n g i bir t a m a m l a y c paray a r a m a z , bir e y d e n y o k s u n deildir. V e , z e l l i k l e d e , kresel deildir: M i l n e r " o d r a d e k " i Y u n a n c a dydekaedron'un, h e r yz bir p e n t a g o n o l a n o n iki yzl b i r c i s m i n bir a n a g r a m o l a r a k (Timcieus'ta [ 5 5 c ] , P l a t o n ' u n k e n d i s i e v r e n i m i z i n dydekaedron o l d u u n u n e s r e r ) ; o ikiye b l n m bir a n a g r a m d r , y a n i O d r a d e k bir dydekaedron'un yarsdr. Bu yzden Odradek basite, Lacan'n, XI. Seminer'e ve s e m i n e r yazs " P o s i t i o n s de l ' i n c o n s c i e n t " t e lamella o l a r a k gelitirdii eydir; lamella, yani bir o r g a n o l a n l i b i d o , b e d e n s i z g a y r i n s a n - i n s a n " l m s z " o r g a n , m i t s e l znellik n c e s i " l m s z " y a a m - t z , y a da, bir b a k m a , s i m g e s e l s m r g e l e t i r m e d e n k a m Y a a m - T z n n k a l n t s , s r a d a n l m n t e s i n e , b a b a o t o r i t e s i n i n k a p s a m n n d-

e t m e k , d e v l e t i n yetersiz t a m i r s e r v i s i n i n e v r a k ilerini b y l e c e a t l a t m a k gibi y k c b i r e t k i n l i k i i n d e o l a n m i t s e l - g i z e m l i b i r suludur. G e r e k t e n de, b u jouissance k s r d n g s n e y a k a l a n m bir b r o k r a s i d e , asl su i n s a n n yapmas g e r e k e n ii basit ve dorud a n y a p m a s d r - eer d e v l e t t a m i r servisi iini bizzat yaparsa, bu ( o n u n b i l i n d libid i n a l e k o n o m i s i d z e y i n d e ) talihsiz b i r yan rn saylr, n k e n e r j i s i n i n b y k ksm o n u n srekli y e n i e n g e l l e r i c a t e t m e s i n i , b y l e c e ii b e l i r s i z c e e r t e l e m e s i n i s a l a y a n k a r m a k idari y o r d a m l a r i c a t e t m e y e gider. k i n c i s a h n e d e , - b y k bir h k m e t a j a n s n n k o r i d o r l a r n d a - d u r m a k s z n e t r a f t a k o t u r a n b i r grup i n s a n l a , bir l i d e r i n ( k o d a m a n b r o k r a t ) p e i n d e n k o t u r a n , o n a srekli b i r eyler b a r a n , belli bir k o n u d a g r v e k a r a r n s o r a n a l t dzey i d a r e c i l e r k a l a b a l y l a karlarz; lider s i n i r l e hzl " e t k i n " yantlar samaktadr ( " B u e n ge yarn y a p l a c a k ! " " O raporu k o n t r o l e t ! " "Hayr, o r a n d e v u y u iptal e t ! " . . . ) S i n i r l i h i p e r e t k i n l i k g r n m , e l b e t t e , k e n d i n e kar h o grl a n l a m s z bir t a k l i t e t m e , " e t k i n idareyi" o y n a m a y m a s k e l e y e n bir p e r f o r m a n s s a h n e s i d i r . N e d e n srekli yrrler? T a k i p e t t i k l e r i lider b e l l i k i b i r t o p l a n t d a n dierine yol almamaktadr - t e k yapt a n l a m s z c a k o r i d o r l a r d a hzl hzl y r m e k t i r . K a h r a m a n arasra b u t o p l u l u a rastlar v e K a f k a e s k y a n t , e l b e t t e , b u b t n p e r f o r m a n s n o n u n b a k n e k m e k i i n olduu, s a d e c e o n u n gzleri i i n s a h n e l e n d i i d i r . K a h r a m a n t a r a f n d a n r a h a t s z e d i l m e m e k i i n m e g u l m gibi yaparlar, a m a t e k e t k i n l i k l e r i k a h r a m a n t o p l u l u u n l i d e r i n e b i r t a l e p y n e l t m e y e k k r t m a k i i n t a s a r l a n m t r ; li-

n a g e e n , g e b e , s a b i t b i r yurdu o l m a y a n " a s e f a l i k " d r t n n k o r k u n a r p n t s . B u yzden K a f k a ' n n y k s n n a l t n d a y a t a n s e i m L a c a n ' n le pere ou pire, " B a b a ya d a d a h a ttArs^dr: O d r a d e k b a b a n n s e e n e i o l a r a k " d a h a k t d L _ . D o r u d a n z d e l e t i r i l e m e s e l e r d e , O d r a d e k ile R i d l e y S c o t t ' n ayn ad t a y a n film i n d e k i " y a b a n c " [ a l i e n ; y a r a t k ] a r a s n d a bir b a l a n t vardr: Y a b a n c ' n n yaam biimi (sadece, b a s i t e , y l e c e ) yaam, t a m anlamyla yaamdr: bir tr o l m a n n , bir yaratk o l m a n n , bir doal varlk o l m a n n anlamyla belli bir tr deildir o - o vcut bulmu ya da ycelemi Doa, batan aa hayatta kalmak ve remeye ynelik ikiz D a r w i n c i drtlerle btnyle yorgun dm, onlara teslim olmu doal a l a n n kabusumsu bir c i s i m l e n m e s i olarak a n l a l m a l . * Y a a m a y n e l i k t i k s i n t i e n s a f h a l i y l e drtye y n e l i k t i k s i n t i d i r . V e R i d l e y S c o t t ' n a l l m c i n s e l yan a n l a m l a r nasl t e r s i n e e v i r d i i n i g r m e k i l g i n t i r : Y a a m i k i n b i r b i i m d e e r k e k o l a r a k sunulur, dii b e d e n i n e parazitlik y a p a n , o n u r e m e s i n i n t a y c s o l a r a k s m r e n k a b a i i n e g i r m e n i n fallik gc o l a r a k . B u r a d a "gzel v e i r k i n " [gzel v e c a n a v a r ] t i k s i n lmsz Y a a m k a r s n d a k o r k u y a k a p l a n dii z n e d i r . [Yaratk: Dirili] iki tam olarak mkemmel moment J e u n e l ' i n Alien Resurrectiorinda

OK

FAZLA

YAAM!

C h a p l i n ' i n k e s i n a h e s e r l e r i n d e n biri o l a n ehir Iklar'nda, bu m s t e h c e n yaam fol balna d o r u d a n d e i n e n u n u t u l m a z bir s a h n e v a r ( b u s a h n e y i , b a k a l a r y l a b i r l i k l e , L e v i n a s d a y o r u m l a m t r ) . 9 9 S e r s e r i y a n l l k l a b i r d d k yutar, s o n r a h k r a y a k a l a nr, bu da k o m i k etki yaratr - midesindeki hava h a r e k e t i n e d e n i y l e h e r hkrdnda d d k a l a r v e b y l e c e b e d e n i n i n i i n d e n d d k sesi gibi t u h a f b i r ses k m a y a balat; u t a n a n S e r s e r i a r e s i z c e b u sesleri r t b a s e t m e y e a l r , n e y a p a c a n b i l e m e z . . . b u s a h n e e n s a f h a l i y l e u t a n c s a h n e l e m i y o r m u ? B e d e n i m d e b i r fazlalkla kar karya k a l d m z a m a n u t a n y o r u m v e b u s a h n e d e u t a n c n k a y n a n n ses o l m a s d a n e m l i : b e d e n i m i n i i n d e n g e l e n h a y a l e t i m s i b i r ses, o t o n o m bir " b e d e n s i z o r g a n " o l a r a k s e s , b e d e n i m i n m e r k e z i n d e y e r a l y o r v e a y n z a m a n d a d e n e t l e n e m e z b i t ey, b i r t r asalak, yabanc b i r m d a h a l e c i gibi - k s a c a s , L a c a n ' n s e s - n e s n e dedii, objet petit a ' n n , " b e n d e n d a h a fazla i i m d e o l a n " agalma'nm e n k a r n a s y o n l a r n d a n b i r i . 1 0 0 O n u b u l m a y u m m a d m z z a m a n d a b i l e b u n e s n e y i buluruz: e e r e d e b i S t a l i n i l m i n k e s i n k l a s i k l e r i n d e n biri o l a n bir romanx a r a n a c a k s a , bu k e s i n l i k l e N i k o l a y ( )S trovski'nin Ve elie Su Verildi'sidk. P a v k a , n c e S a v a a b t n y l e k a t l m o l a n ve daha sonra, 1 9 2 0 ' l e r d e , e l i k fabrikalarnn yapm srasnda, hayat paavralar iind e v e t m y l e s a k a t l a n m , h a r e k e t s i z k a l m , uzuvlarn k a y b e t m i , b y l e c e n e r e d e y s e bedensel olmayan bir varolua indirgenmi o l a n bir Boleviktir. B y l e bir haldeyken, s o n u n d a T a y a adl b i r g e n kzla, a r a l a r n d a h e r h a n g i bir c i n s e l l i k y a a n m a y a c a n , sadece yoldalk olacan, o n u n ilevinin o n a b a k m a k olacan a k a konuarak e v lenir. B u r a d a , bir b i i m d e , S t a l i n c i M u t l u Y e n i n s a n m i t o l o j i s i n i n " d o r u l u u y l a " kal larz: kirli bir c i n s e l l i k t e n k m , h e r e y i n i S o s y a l i z m i n inas i i n feda e d e n bir s a kat. Bu yazg O s t r o v s k i ' n i n k e n d i yazgsyla rtr, o da 1 9 3 0 ' l a r n o r t a l a r n d a , r o m a r i b i t i r d i k t e n s o n r a , s a k a t v e k r o l a r a k l y o r d u ; v e , O s t r o v s k i gibi, P a v k a d a - y a a yan l y e , b i r tr y a a y a n m u m y a y a i n d i r g e n m i b i r h a l d e - s o n u n d a h a y a t y l a ilgili bil t u m a n yazarak y e n i d e n domutur. 1 0 1 ( O s t r o v s k i , y a a m n n s o n iki y l n Karade niz'deki b i r t a t i l e v i n d e , " y a a y a n bir e f s a n e " o l a r a k , k e n d i a d n t a y a n b i r c a d d e d e , Saysz h a c y a r l a y a n v e y a b a n c g a z e t e c i l e r i n ilgi oda o l a n b i r e v d e g e i r d i . ) nsa nn kendi h a i n b e d e n i n bu kangrenlemesi P a v k a ' n n gzne saplanm, zaman iinde Onu gitgide k r e d e n b i r a r a p n e l p a r a s y l a c i s i m l e n m i t i ; b u n o k t a d a , O s t r o v s k i ' n i n sakin slubu a n i d e n k a r m a k b i r m e t a f o r h a l i n d e p a t l a r :

var: b i r i n c i s i n d e , k l o n l a n m R i p l e y o n u k l o n l a m a y a y n e l i k d a h a n c e k i yedi baarsz g i r i i m i n s e r g i l e n d i i l a b o r a t u a r a girer - b u r a d a k e n d i s i n i n o n t o l o j i k o l a r a k baarsz, kusurlu v e r s i y o n l a r y l a karlar, e n s o n o l a r a k d a k e n d i yzne s a h i p o l a n , a m a baz uzuvlar Y a b a n c e y ' e b e n z e y e c e k e k i l d e a r p l m o l a n n e r e d e y s e baarl bir v e r s i y o n l a karlar - bu y a r a t k R i p l e y ' i n k l o n u n d a n k e n d i s i n i l d r m e s i n i ister ve v a h i bir fke p a t l a m a s y l a , k l o n b t n oday a l e v e b o u p b u d e h e t sergisini t m y l e y o k eder; s o n r a benzersiz b i r s a h n e gelir, b e l k i d e b t n d i z i n i n e n iyi s a h n e s i o l a n b u s a h n e d e , R i p l e y ' i n k l o n u " y a b a n c t r n k u c a n a sokulur, o n u n uzuv v e kuyruklarn n k m l k m l k t l e s i n e g i r m e k t e n b y k zevk a l m a k t a d r - s a n k i t a m d a o r g a n i k v a r l n , d a h a n c e a l e v l e t k e t m e y e a l t v a r l n d e i k e n l i i y l e sarlm gibidir.'"" B y l e c e iki s a h n e a r a s n d a k i b a l a n t a k h a l e gelir: ayn p a r a n n iki yzyle kar karyayz. F a k a t c a n a v a r y a b a n c y a duyulan h a y r a n l k , Y a b a n c d i z i s i n i n a n t i k a pitalist y n n n stn rtmemeli: son aamada bir uzay g e m i s i n d e k i yapayalnz grubu t e h d i t e d e n ey t a m a n l a m y l a y a b a n c l a r deil, y a b a n c yaam b i i m i n i smrm e k i s t e y e n d n y a l a n o n i m b i r i r k e t i n b u grubu k u l l a n m a tarzdr. B u r a d a t e m e l n o k t a yzeysel v e b a s i t l e t i r m e c i " m e t a f o r i k a n l a m " k a r t n o y n a m a k deil ( v a m p i rimsi y a b a n c c a n a v a r l a r n "asl a n l a m " S e r m a y e d i r . . . . ) , b a l a n t y m e t o n i m i k dzeyd e k a v r a m a k t r : S e r m a y e n a s l s a f Y a a m d r t s n e p a r a z i t l i k eder v e o n u s m r r . Saf Yaam kapitalizmin bir kategorisidir. Eer, Benjamin'in ne srd gibi,' 8 k a p i t a l i z m aslnda o n u n ekirdeinde, bir dinse, o zaman o b o r s a n n kara ktlesinde vlen " l m s z " h a y a l e t y a a m n m s t e h c e n bir dinidir.

A h t a p o t u n bir kedi kafas kadar byk k k bir gz vardr, dz krmz, ortas yeil, alev alev yanan, fosforlu bir ltyla yanp s n e n bir gz. . . . A h t a p o t yaklar. A d a m o n u neredeyse gzlerinin dibinde grr. A h t a p o t u n vantuzlar o n u n b e d e n i n i sarar; bu vantuzlar souktur ve srgan gibi yakarlar. A h t a p o t inesini saplar ve o n u n kafasn bil slk gibi srr, ve kvrla bkle, o n u n k a n n e m e r . A d a m k a n n b e d e n i n d e n ahtap< l tun kabaran b e d e n i n e aktn hisseder. 1 0 2

II',

B u n u L a c a n c - D e l e u z e c t e r i m l e r l e s y l e r s e k , a h t a p o t b u r a d a " b e d e n s i z o r g a n a " karl k gelir, s r a d a n b i y o l o j i k b e d e n i m i z i igal e d e n v e o n u k a n g r e n e d e n k s m i n e s n e d i r ; d o k u n g a l a r y l a iileri ezip b o a n k a p i t a l i s t s i s t e m i n bir m e t a f o r u deildir ( i k i dnya sava a r a s n d a b u m e t a f o r u n s t a n d a r t p o p l e r k u l l a n m b y l e y d i ) , artc b i r e k i l d e , b i r B o l e v i k d e v r i m c i n i n b e d e n i ( v e gizil o l a r a k yozlatrc, " p a t o l o j i k " b e d e n s e l arzul a r ) z e r i n d e s a h i p o l m a s g e r e k e n m u t l a k z d e n e t i m i n " o l u m l u " bir m e t a f o r u d u r a h t a p o t bizi i e r i d e n d e n e t l e y e n bir s p e r e g o o r g a n d r : umutsuzluun dip bir n o k t a s n da, P a v k a y a a m n gzden g e i r i r k e n , O s t r o v s k i ' n i n k e n d i s i b u d n m a n n " b e d e n i n i n h a i n d a v r a n h a k k n d a P o l i t b r o ' n u n o n u n ' B e n ' i y l e yapt bir t o p l a n t " o l a r a k n i t e l e r . E d e b i i d e o l o j i n i n b a s i t e yalan s y l e y e m e y e c e i n i n bir b a k a k a n t d a h a : d o r u l u k k e n d i n i yer d e i t i r m e l e r i a r a c l y l a d i l e getirir. B u r a d a K a f k a ' n n "Ky yandan Hekimi"ni hatrlamamak imkansz: Ostrovski'nin ahtapotu
10

pp kald, k u r t u l a m a d bir y a a m - d n y a s n n k o o r d i n a t l a r n a y a k a l a n m o l m a k tan u t a n r . K a f k a ' n n " O d r a d e k " i n d e b a b a n n - a n l a t c m n s o n szleri ( " a m a b a n a en o k a< v e r e n ey b e n d e n s o n r a d a h a y a t t a k a l a c a n d n m e k " ) D a v a ' n n s o n szlerini yan klar ( " s a n k i u t a n o n d a n s o n r a h a y a t t a k a l a c a k m g i b i . " ) : O d r a d e k , a s l n d a , ailenin ribann (yknn taklp anlatcsnn) kald utancdr. Odradek bu babann sinthome'u, babann arasndaki jouissance'inin "dm"dr. Fakat utanla kastrasyon

b a l a n t y k a r m a k l a t r y o r gibi: L a c a n i i n , b u tr k s m i b i r n e s n e , /ame//a, bedensiz bir " l m e y e n " o r g a n , t a m d a k a s t r a s y o n d a n k a a n ey deil m i d i r ? L a c a n lamelh'y cinsiyetsiz bir n e s n e , c i n s e l l e n m e n i n k a l n t s o l a r a k t a n m l a r . 1 0 5 B i r i n s a n i v a r l k i i n " y a a r k e n l o l m a k " " l " s i m g e s e l dzen t a r a f n d a n s m r g e l e t i r i l m e k t i r ; " y a a r k e n l" o l m a k s i m g e s e l s m r g e l e t i r m e d e n k a m o l a n Y a a m - T z n n k a l n t s n a (h nella) b e d e n v e r m e k t i r . B u r a d a e l e aldmz ey bu yzden, O ( t e k i ) arasndaki, bedeni kangrenlemen "l" simgesel dzen ve ve }(ouissane) simgesel jouissance'm

Kafka'nn,

bir

b e d e n i m e a s a l a k l k e d e r k e n , ayn z a m a n d a b e n i m l m e m e e n g e l o l a n " l m e -

y e n " y a r a s n n b a k a bir ad deil m i d i r ? ' P o l i t i k a d a n , " b e d e n s i z o r g a n " k a v r a m n n o r g a n i k bir B t n o l a r a k t o p l u m s a l b e d e n e k l i n d e k i k o r p o r a t i s t fikre kar o l m a s g e r e k i r . B u " b i r e y s e l b i r k i i d e n bir z n e n i n k d r " : b i r organ - k s m i bir n e s n e , z n e n i n n e s n e s e l k a r l - k e n d i s i n i " r u h u " b e d e n i n i n b i i m i o l a n kiiye g r e o t o n o m l a t r d z a m a n . " B e d e n s i z o r g a n " k o n u l u ilk byk yk G o g o l ' n " B u r u n ' u , S t . P e t e r s b u r g ' d a yaayan K o v a l y e v adl bir m e m u r u n t a l i h s i z l i k l e r i n i a n l a t a n o y k deil m i : b u r n u gizemli bir e k i l d e kaybolur, s o n r a b a k e n t c a d d e l e r i n d e yksek r t b e l i bir m e m u r o l a r a k y e n i d e n o r t a y a k a r ; bir dizi t r a j i k o m i k o l a y n a r d n d a n , t a m d a K o v a l y e v b u r n u n u geri a l m a k i i n b t n u m u t larn bir y a n a b r a k t z a m a n , a k l a n a m a z bir e k i l d e s a h i b i n i n yzne geri d n e r . ' G o g o l yky a l a y c b i r k e n d i k e n d i n e g n d e r m e l i s o n s z l e bitirir: " H e p s i n d e n d a h a da tuhaf, d a h a da a k l a n a m a z o l a n ey yazarlarn b y l e bir k o n u y u nasl o l u p da s e t i i d i r . . , . B i r i n c i s i , b u k o n u n u n v a t a n a k e s i n l i k l e b i r yarar yoktur; i k i n c i s i . . . v e i k i n c i s i h i b i r yarar yoktur." '
10 1

o l m a y a n Y a a m - T z a r a s n d a k i a y r l m a d r . F r e u d ve L a c a n ' d a , bu iki fikir g n d e l i k ya da s t a n d a r t b i l i m s e l s y l e m l e r i m i z d e o l d u k l a r eyler deildir: p s i k a n a l i z d e , ikisi de Cam o l a r a k c a n a v a r c a bir b o y u t u iaret e d e r l e r - Y a a m /ame//a'nn, s r a d a n l m n tesi n e u z a n a n znelliksiz ( " a s e f a l i k " ) " l m e y e n " d r t n n k o r k u n a r p n t s d r ; l m simgesel d z e n i n k e n d i s i , b i r a s a l a k o l a r a k , y a a y a n m e v c u d i y e t i k o l o n i z e e d e n yapdr, L a c a n ' d a l m d r t s n t a n m l a y a n ey b u i f t e y a r k t r : basit b i r y a a m l a l m ka tl deil, y a a m n k e n d i s i n i n " n o r m a l " y a a m l a k o r k u t u c u " l m e y e n " y a a m a ayrl mas, v e l m n " s r a d a n " l m v e " l m e y e n " m a k i n e y e a y r l m a s d r . Y a a m l a l m a r a s n d a k i t e m e l k a r t l k b u yzden a s a l a k s i m g e s e l m a k i n e y l e ( " s a n k i k e n d i b a n a bil yaam v a r m gibi d a v r a n a n " l bir m e v c u d i y e t o l a r a k d i l ) v e o n u n k o n t r p u a n o l a n "yaayan l " ( S i m g e s e l i n d n d a k i G e r e k t e srar e d e n c a n a v a r c a y a a m - t z ) tara fndan d e s t e k l e n i r - Y a a m v e l m a l a n l a r n d a u z a n a n b u a y r l m a l m d r t s n n uzamn oluturur. K a f k a o k u m a s n d a , B e n j a m i n " a r p l m a p r o t o t i p i n e , k a m b u r a s a h i p b i r dizi figre" odaklanr: " K a f k a ' n n yklerindeki imgeler arasndaki, ban gsne kadar een i n s a n i m g e s i n d e n d a h a sk g r l e n b i r i m g e y o k t u r : saray g r e v l i l e r i n i n b i t k i n l i i , otel deki k a p c l a r e t k i l e y e n ses, g a l e r i d e k i z i y a r e t i l e r i k a r l a y a n a l a k t a v a n . " 1 0 6 B u r a d a , t a r a d a n g e l e n a d a m l a Y a s a K a p s ' n n muhafz a r a s n d a k i k a r l a m a d a , kamburlaan o t o r i t e figr o l a n muhafzdr, d i m d i k d u r a n t a r a d a n g e l e n a d a m deil. ( B u n o k t a y D a v a ' d a Yasa K a p s ' y l a ilgili h i k a y e n i n a r d n d a n J o s e f K.'yla girdii t a r t m a d a r a h i p d i k k a t e k e r : r a h i p b u r a d a b o y u n e e n i n m u h a f z o l d u u n u , bir uak rol o y n a d n a k k l a r . ) B u yzden a r p k " y a r a t " m a r j i n a l l e m i , i n s a n l k t a n d l a n m d o k u n a k l b i r figr, k u r b a n l a d a y a n m a n e s n e s i o l a r a k i d e a l l e t i r m e m e m i z g e r e k i r - en azn dan, y a r a t k gibi b i r k a m b u r i k t i d a r u a n n p r o t o t i p i d i r . K i m l e r i n p a r excellvu e " y a r a t k " o l d u u n u u n u t m a y a l m : k a d n e r k e k t e n d a h a " y a t a t k a " d r , a r m h t a k i sa y a r a t k t r - ve en az o n u n k a d a r n e m l i s i , p s i k a n a l i s t g a y r i n s a n bir y a r a t k t r , insani bir o r t a k deil ( v e a n a l i s t i n s y l e m i n i n iddias t a m d a d o r u d a n b u y a r a t k a fazlala

F a k a t , b t n h i k a y e bu deil: L a c a n ' n fetiist n e s n e f o r m l minus phi (kastrasy o n ) ss a'dr - bjet petit a k a s t r a s y o n u n yarn d o l d u r u r ( v e e z a m a n l o l a r a k bu yara t a n k l k e d e r ) . L a c a n ' n u t a n c k a s t r a s y o n a y n e l i k sayg o l a r a k , k a s t r e - o l m a o l g u s u n u n stn gizlice r t m e tavr o l a r a k b e l i r t m e s i n i n n e d e n i budur. ( K a d n l a r n e r k e k l e r d e n d a h a o k r t n m e k zorunda o l m a s n a a m a m a k g e r e k : g i z l e n e n ey o n l a rn bir penisten yoksun olmalardr. . . . ) Utanszlk insann kastrasyonunu aka s e r g i l e m e s i n d e olsa da, u t a n g r n m k o r u m a k y o l u n d a k i umutsuz bir a b a y c i s i m l e n d i r i r : b e n ( k a s t r a s y o n k o n u s u n d a k i ) doruluu b i l s e m de, haydi s a n k i o l m a m gibi davranalm. ... B u yzden, s a k a t k o m u m u a r p k uzvunu " u t a n m a z c a " b a n a doru i t e r k e n g r d m z a m a n , u t a n c a k a p l a n o deil, b e n o l u r u m . B i r i n s a n a r p k uzvunu k o m u s u n a t e h i t e t t i i z a m a n , asl hedefi k e n d i s i n i deil, k o m u s u n u t e h i r e t m e k t i r : k o m u y u , t a n k o l m a y a zorland g s t e r i y e kar duyduu k e n d i a m b i v a l e n t t i k s i n t i / b y l e n m e s i y l e yzletirerek u t a n d r m a k . D a h a k a t b i r b e n z e t m e y l e , i n s a n e t n i k k k e n l e r i n d e n i n s a n n b e l l i k i m l i i n i n zgl " b k l t n e s i n d e n " , i i n e atld, i i n e ya-

dayanan, Efendi-Gstereni atlatan bir toplumsal ba kurabilen iddiadr). Burada Lac a n ' m / e p e r e o u p i e r , " B a b a y a d a d a h a k t s " n h a t r l a y n : a n a l i s t bir b a b a figr ( s i m g e s e l e b e v e y n o t o r i t e s i n i n b i r figr) o l m a d s r e c e , o n u n varl b u o t o r i t e n i n askya a l n m a s n t e m s i l e d i p c i s i m l e n d i r d i i s r e c e , o n u n figrnde a y n z a m a n d a "ilksel" ( a n a l d e m e y e h e v e s l e n i y o r u m ) babadan, simgesel kastrasyondan muaf olandan bir eyler yok mu? E v h a r i s t i y a k o n u s u n u d a b y l e e l e a l m a l y z : s a ' n n b e d e n i n i yediimiz z a m a n t a m o l a r a k n e yiyoruz? K s m i n e s n e y i , bizi k e f a r e t l e k u r t a r a n v e l m l l n s t n e ykseldiimizi g v e n c e y e a l a n l m e y e n tz yiyoruz; y a n i , h l b u r a d a d n y a d a y a a r k e n , o k t a n e b e d i t a n r s a l Y a a m a k a t l m oluyoruz. B u e v h a r i s t i y a n n b i r k o r k u f i l m i n d e i n s a n b e d e n i n i istila e d e n yok e d i l m e z e b e d i y a a m n l m e y e n tz gibi bir ey olduu a n l a m n a g e l m e z m i ? B i z l e r , e v h a r i s t i y a a r a c l y l a , b e d e n i m i z i istila e d e n y a b a n c b i r c a n a v a r t a r a f n d a n k o r k u t u l m u y o r muyuz? 1 0 7 2 0 0 3 s o n b a h a r n d a , A l m a n y a ' d a t u h a f bir y a m y a m l k r n e i o r t a y a k t : bir a d a m e i n i yedi. B u r a d a t u h a f o l a n ey e y l e m i n k e s i n b i r e k i l d e uzlamaya d a y a n y o r o l m a s y d : o b i l d i k gizlice k a r m a v e i k e n c e y a p m a o l a y l a r n n h i b i r i o l m a d ; k a t i l i n t e r n e t t e b i r duyuru yapt, ldrlp y e n m e k i s t e y e n biri var m diye sordu, s o n r a d a bir g n l l o r t a y a k t . B u g n l l k u r b a n n p i i r i l m i p e n i s i n i k a t i l l e k u r b a n b e r a b e r yediler; s o n r a k a t i l k u r b a n ldrd, p a r a l a d ve ar ar y e d i . E e r e v h a r i s t i y a sevgi e y l e m i diye b i r ey varsa, ite bu oydu. . . . y l e y s e u t a n z n e y i , o n d a , k a s t r e e d i l m e m i o l a n b i r eyle, dar frlamay srdr e n u t a n v e r i c i fazla-ekle yzletii z a m a n k a p l a r . O d r a d e k b a b a n n Yasay d a y a t m a ("kastrasyon") iini y e r i n e g e t i r m e k t e baarsz o l m a s n n h a t r l a t c s / k a l n t s deil m i ? Y o k s a burada, y i n e , p a r a l a k s n yapsyla m kar karyayz? Y a n i : y a e e r e k s i k v e fazla a y n f e n o m e n i gsteriyorsa, v e s a d e c e o n u n iki perspektifiyse? " Y a p s a l c " Anlamn M a n t ^ / ' n d a , D e l e u z e , s i m g e s e l dzen o r t a y a k a r k m a z , yapsal bir m e k a n l a b u m e k a n igal e d e n ( d o l d u r a n ) m i n i m a l farkla u r a m a y a b a l a d m z g s t e r d i : b i r e h e r z a m a n m a n t k s a l o l a r a k yapda doldurduu m e k a n t a r a f n d a n n c e l e n m e k t e d i r . B u r a d a iki diziyle (ya da, d z e y l e ) kar karyayz: " b o " b i i m s e l yap ( g s t e r e n ) v e y a p d a k i b o m e k a n l a r d o l d u r a n e dizileri ( g s t e r i l e n ) ; p a r a d o k s b u iki d i z i n i n h i b i r z a m a n st ste b i n m e m e s i n d e n k a y n a k l a n r : h e r z a m a n e z a m a n l o l a r a k - y a p y a g r e - b o , igal e d i l m e m i bir m e k a n v e - e l e r e g r e - h z l a h a r e k e t e d e n , k a y g a n bir n e s n e , m e k a n s z b i r igalciyle karlarz.
108

lk g e l m e s i d i r : o n l a r iki farkl m e v c u d i y e t deildir, b i r ve a y n m e v c u d i y e t i n n ve arkasdr, y a n i , b i r M o e b i u s e r i d i n i n iki yzeyine k a y d e d i l m i bir v e a y n m e v c u d i y e t tir. E n b i i m s e l h a l i y l e , " k a s t r a s y o n " b o m e k a n n o n u d o l d u r a n o l u m s a l e l e r e g r e n c e l i i n i iaret eder; h i s t e r i n i n , " N e d e n b e n s e n i n o l d u u m u s y l e d i i n e y i m ? N e d e n b e n s i m g e s e l d z e n d e o m e k a n d a y m ? " gibi h i s t e r i k s o r u n u n t e m e l y a p s n a k l a y a n eydir. F a k a t , b u n u n karl, h e r h a n g i b i r ( s i m g e s e l ) m e k a n o l m a y a n , kastrasy o n d a n k a m o l a n b i r n e s n e y l e t a k l p k a l m o l m a olgusudur. B u yzden asl parad o k s a l k a r m y a p m a k t a n k o r k m a m a l y z : k a s t r a s y o n v e o n u n i n k a r a y n p a r a n n iki yzdr; k a s t r a s y o n u n k a s t r e o l m a m bir k a l n t y l a d e s t e k l e n m e s i g e r e k i r , t a m o l a r a k g e r e k l e m i bir k a s t r a s y o n k e n d i s i n i iptal e d e r . Y a da, d a h a k e s i n s y l e n i r s e : l a m e l l a , " l m e y e n " n e s n e , k a s t r a s y o n u n d a r b e s i n d e n b i r e k i l d e yara a l m a d a n k a m k k bir p a r a a n l a m n d a k i b i r k a s t r a s y o n k a l n t s deildir, t a m a n l a m y l a , k a s t r a s y o n kesiin i n rn, o n u n yaratt artktr. K a s t r a s y o n l a sinthome a r a s n d a k i b u b a l a n t n n a n l a m , " l m e y e n " k s m i n e s n e n i n , E r i c S a n t n e r ' i n " g s t e r e n s t r e s " o l a r a k a d l a n d r d eyin b e d e n i n d e k i k a y t t r : bed e n i n s i m g e s e l dzen t a r a f n d a n s m r g e l e t i r i l m e s i s o n u c u n d a o r t a y a k a n yara, ar* p k l k / a r p l m a ; h a y v a n l a r n b u hassas a n l a m l a a t k " o l m a m a s n n n e d e n i budur, o n lar b i r sinthome'ye: t a k l p k a l m a m t r . 1 0 " F a k a t , bu zellii g e l e n e k s e l felsefi a n t r o p o lojinin, bir hayvan o r t a m n a gmlm olarak, davranlarn doutan igdlerle d z e n l e n i y o r o l a r a k k a b u l e d e n , b u n a k a r n i n s a n dolaysz igdsel d e s t e k t e n yoksun o l a n , b u yzden d e o n a " i k i n c i d o a s n , " s i m g e s e l n o r m v e d z e n l e m e l e r i n i d a y a t a c a k b i r e f e n d i y e i h t i y a d u y a n "evsiz" bir h a y v a n o l a r a k g r e n a n t r o p o l o j i n i n d i l i n e e v i r m e h e v e s i n d e n k a n m a m z gerekir. T e m e l fark s / n r / o m e ' n i n " b z l m e s i n i n " evcili e m e m i bir fazlalkla p a t l a m a k l a t e h d i t e d e n asi i n s a n i varla y e n i b i r d e n g e ila y a t m a y a yazgl bir k l t r e l aygt deil, b u fazlaln k e n d i s i n i n ismi o l m a s d r : ( g e l e c e k o l a n ) bir i n s a n i v a r l k igdsel h a y v a n i k o o r d i n a t l a r n " g a y r i n s a n i " b i r sintho m e ' y e d o n a k a l p / t a k l p k a l a r a k k a y b e d e r . B u n u n a n l a m , b i r i n s a n i varl t a n m l a y a n differentia specifica'mn insanla hayvan (ya da b a k a h e r h a n g i b i r g e r e k ya da tanrlar gibi h a y a l i t r ) a r a s n d a k i fark deil, ikin b i r fark, i n s a n l a i n s a n - o l m a y a i k i n o l a n g a y r i n s a n i fazlalk a r a s n d a k i fark o l m a s d r . B u n a bal o l a r a k , B e n j a m i n ' e gre, d e v r i m i n o o l m a k s z n k a z a n a m a y a c a n syledii " t e o l o j i k " boyut, t a m d a d r t n n f a z l a l n n , o n u n " o k - f a z l a l n m " boyutu deil m i d i r ? B a k a d e y i l e , bizim h e d e f i m i z - t a m o l a r a k H r i s t o l o j i k , zn k i p s e l l i i n i d e i t i r m e k deil m i d i r ? sevi h e d e f y c e l t i m i n e t k i n l i i n e izin v e r e n , h a t t a o n u k k r t a n b i r k i p t e t a k l p k a l m o l m a m -

B y l e c e , L a c a n ' n fantazi f o r m l n ret-

m i o l d u k , n k z n e n i n matheme'si $'dir, yapdaki b o b i r m e k a n , a t l a n m b i r gst e r e n d i r , b u n a k a r n objet petit a, t a n m gerei, y a p d a k i m e k a n n d a n y o k s u n o l a n bir n e s n e , b i r fazla n e s n e d i r . B u n a bal o l a r a k , b u r a d a k o n u y a p d a m e v c u t o l a n y e r l e r i n z e r i n d e k i b i r e n i n arts o l m a s y a d a k e n d i s i n i d o l d u r a c a k b i r esi o l m a y a n b i r m e k a n n arts o l m a s deildir. Y a p d a k i b o b i r m e k a n o r t a y a k p b u m e k a n d o l d u r a c a k b i r e n i n fantazisini y i n e d e d e s t e k l e y e c e k t i r ; m e k a n d a n y o k s u n o l a n b i r fazla e o n u b e k l e y e n d a h a b i l i n m e y e n b i r m e k a n n fantazisini y i n e d e d e s t e k l e y e c e k t i r . B u r a d a k o n u , b i r b a k m a , y a p d a k i b o m e k a n n k e s i n b i r e k i l d e m e k a n n d a n y o k s u n o l a n m a c e r a c e y e kar-

I Icnry J a m e s ' i t a r i h i n , t a r i h i n e n m a h r e m d e n e y i m a l a n l a r z e r i n d e k i e t k i s i n i n b a l c a yazar o l a r a k a d l a n d r m a k k u l a a artc g e l e b i l i r ; fakat, b u t a m o l a r a k t a r i h s e l boyut slup dzeyinde b i l e g r l e b i l i r : J a m e s ' i n g e d n e m s l u b u n u n t e m e l zellii S e y m o u r C h a t m a n ' n "psikolojik adlandrma"' adn verdii ey, "John X'i gzlemledi'Yin " J o h n ' u n gzlemi X ' t i " y e d n t r l m e s i ; " Y e t e r i n c e gururlu d e i l s i h ' i n " G u r u r u n yetersiz k a l y o r ' a d n t r l m e s i o l m u t u . R u h s a l e t k i n l i i y a d a d e n e y i m i iaret e d e n fiiller adlatrld, v e b u t r b i r y o r d a m , s a h n e y e d a h a n c e s a d e c e b i r i n s a n a k t r n olduu kiiler) yere, soyut bir mevcudiyeti ynelik yerletirdi karakterlerin eilim kendileri (diegetik "James'in "soyutlamalara apalara" evrilmeye gsterdiler:

d n y a s n d a k i d n c e v e alglar e y l e m l e r d e n o k m e v c u d i y e t l e r d i r , h a r e k e t l e r d e n o k eylerdir" ( 2 2 ) . P s i k o l o j i k s o y u t l a m a l a r b u yzden k e n d i b a l a r n a b i r y a a m srerler; s a d e c e J a m e s ' i n m e t i n l e r i n i n t e k asl k o n u s u deildir o n l a r , e t k i l e i m d e b u l u n d u k l a r asl failleri b i l e - T T e Wings of D o v e ' d a BRNC ARA [Gvercinin Kanatlan] b i l i n " b i r i e k e b i l i r " , bir i z l e n i m bir " t a n k " o l a b i l i r . . . . B u n a bal o l a r a k , J a m e s ' i n k u l l a n d b i r k a ellipsis b i i m i y l e , bir e y l e m i n i n s a n faili t m y l e o r t a d a n k a y b o l m a y a e i l i m g s t e r i r o n u n b u n u ar bir e k i l d e k u l l a n d n a t a n k l k e d e r . J a m e s ' i n s f a t l a r d a n h o l a n m a mas d a b u n a baldr, n k sfatlar d a h a n c e d e n var o l a n b i r t a k m m e v c u d i y e t l e r e KATE'N SEM, YA DA, n i t e l e m e k a t a r gibidir; o n l a r d a n k a n m a k i i n e n sk bavurduu yol s t a n d a r t sfat-ad b i i m i n i a d l a t r l m sfat, p e i n d e n g e l e n b i r e d a t [ " o f , bir e y e a i t n i t e l i k l e r i b e l i r t e n HENRY JAMES'N MADDECL -nin, -in edat] ve ad biimiyle deitirmekti: Gvercinin Kanatlarnda Kate'in ve M e r t o n ' n b i r b i r l e r i n e o l a n i h t i y a c n n b y l e y i c i b i r s e r g i l e n m e s i n i deil, b u ihtiyac n " s e r g i l e n m e s i n i n b y s n " buluruz; K a t e zarif bir n e e deil, " n e e n i n z e f a r e t i n i " sergiler; zgr bir h a y a l e deil, " h a y a l i n z g r l n e " s a h i p t i r - b t n b u r n e k l e r d e , y i n e , n i t e l i i n kendisi bir ey h a l i n e gelir. J a m e s ' i n deixis n o k t a l a r n yaygn o l a r a k k u l l a n m a s da a y n eye iaret eder, zellikle d e C h a t m a n ' n " k o u n t u s a l deixis" ( 6 3 ) gibi, n c e bir zamirin verildii, k o u n t u da onun peinden gelen gerek zneyi merak ettirdii ar biimiyle; rnein Gvercinin Kanatlar'nm, ilk c m l e s i n d e olduu gibi: " S h e w a i t e d , K a t e C r o y , for h e r

father to c o m e in . . . / O b e k l e d i , K a t e C r o y , b a b a s n n ieri g i r m e s i n i . . . " - b y l e c e adsz " o " y l a o n u n belirli n i t e l e m e s i , h e r n i t e l e m e n i n kararsz v e s a l n m l k a r a k t e r i n i g s t e r e n n i t e l e m e a r a s n a m i n i m a l bir yark s o k u l m u t u r . Deixis s a d e c e d a h a n c e d e n ortaya a t l m belirli b i r kii ya da ey i i n bir ersatz [vekil; yapay] deildir; bir b a k m a , o b t n n i t e l e m e l e r i n d e n k a a n a d l a n d r l a m a y a n X ' e ( b i r tr K a n t n o u m e n a l e y bu arada u "ey"in de J a m e s ' i n sevdii t e r i m l e r d e n biri o l d u u n u u n u t m a y a l m ) karlk gelir. F i i l l e r i n a d l a t r m a s n a k a t bir k o u t l u k i i n d e , burada y i n e zne a n o n i m bir "soyutlamalar apasna" indirgenmitir. z n e niteliklerin baland, ya da deiimden g e e n bir ey deildir - o b i r tr bo kap, i i n e eylerin y e r l e t i r i l e b i l e c e i bir uzamdr. S p e k l a t i f - H e g e l c i i d e o l o j i k t e r s i n e e v i r m e l e r e , s o y u t bir y k l e m i n s r e i i m l e z n e y e d n t , " g e r e k b i r e y l e r i m e " o n u n b a m l y k l e m l e r i n e indirgendii le s i n e e v i r m e l e r e y n e l i k M a r k s i s t e l e t i r i y l e y e t i m i h e r h a n g i biri i i n , burada b u slup y o r d a m l a r n J a m e s ' i n "burjuva i d e o l o j i k e y l e t i r m e s i n e " s a p l a n m a s n n belirli leri o l a r a k ( k t ) n i t e l e m e k h e v e s i n e kar k o y m a k g t r ; z e l l i k l e d e o n u n vurguyu

adlardan

zelliklerine

kaydrmas

standart,

srecin

bu

srece

yakalanan

eylere,

almasnn,

bakalarnn

benim

zerimdeki

taleplerinin

yasalln

tanyan tz

benim

" o l u u n " " v a r l a [ o l m u a ] " s t n l e k l i n d e k i fikre d a y a n m a z k e n . H e r ey b i r y a n a , J a m e s , P r o u s t ' u n " B e r g s o n c u l u u n u n " t a m o l a r a k kar k u t b u d u r : O l u u n a k n s a b i t V a r l k l a r n doruluu, o n l a r y a r a t a n s r e o l a r a k s u n m a k y e r i n e , fiillerin v e y k l e m lerin kendilerini - o l u srecinin, eylere ne olduunun, ya da onlar belirten/niteleyen eyin gstergelerini- "eylere" dntrr. F a k a t d a h a derin, diyalektik b i r dzeyde, durum daha karmaktr: sonuta tam olarak Hegelci, tzsellikten kartan,

etik almamn sonucudur. Yani: T z d e n zneye Hegelci geite,

(rnein,

t o p l u m s a l dzeyde, e t i k tz, b i r y a a m tarzn d e s t e k l e y e n a h l a k i k u r a l l a r ) o r t a d a n kay b o l m a z , s a d e c e k o n u m u deiir: tz tzsel n i t e l i i n i k a y b e d e r , a r t k b a t a v e r i l m i o l a n s a l a m b i r t e m e l o l a r a k deil, k r l g a n s i m g e s e l bir kurgu, a n c a k b i r e y l e r o n a varn,, gibi d a v r a n d l d e v a r o l a n , y a d a o n l a r o n u n l a e t i k tzleri o l a r a k b a l a n t kurduk l a n s r e c e v a r o l a n b i r ey o l a r a k d e n e y i m l e r i ir. D o r u d a n var o l a n " e t i k t z " y o k u n , t e k " e d i m s e l o l a r a k v a r o l a n " ey b i r e y l e r i n k e s i n t i s i z e t k i n l i i v e e t k i l e i m i d i r , v e s a d e c e b u e t k i n l i k o n u c a n l tutar. Baz eylerin s a d e c e , insan onlar bulmadan n c e kaybolursa bulunabileceini paradoks J a m e s ' i n etik konum

zneyi

o n u i i n d e f a i l l e r o k l u u n u n e t k i l e t i i b i i m s e l b o b i r uzam h a l i n e i n d i r g e y e n ey J a m e s ' i n y k l e m v e fiilleri a d l a t r m a s d r - b i r b a k m a , g n m z n , z n e l l i i i i n d e m e m l e r i n h a y a t t a k a l m a v e r e m e m c a d e l e l e r i n i y r t t uzam o l a r a k g r e n n e o D a r w i n c i k u r a m l a r gibi. Yukarda anlan, konusunun kapitalist bir ideolojik soyutlamann eyletirilmesine ynelik Marksist etik yaam zerindeki etkisi olmasna

s y l e y e n bir deyi vard - b u

tam olarak

Hegelci

a r a y n n f o r m l n v e r m i y o r m u ? B u f o r m l a n c a k i n s a n k a y b o l d u k t a n s o n r a "bulu n a b i l i r , " f o r m l l e t i r i l e b i l i r - a n c a k , i n s a n d a h a e n b a t a bizim e t i k yargmz i i n sahil k o o r d i n a t l a r salayan v e r i l i h e r h a n g i b i r e t i k tz o l m a d n , b u t r b i r y a r g n n ancak herhangi bir dsal gvencesi olmayan kendi etik dnm abamzdan ortaya kabileceini kabul e t t i k t e n sonra. Burada yabanclamaya (kaybolmaya) ve kendim i y i l e t i r m e y e ( s a l a m b i r k o n u m b u l m a y a ) y n e l i k b a s i t " H e g e l c i " h a r e k e t l e ka . 1 karya olan deiliz; buradaki nokta iin daha hassas aan bir nokta: ey zm salayabilecek (etik tz tek ey etik dolaymlama abas uzam "kaybolma" kaybetme)

eletirinin paradigmatik rnei para olduu iin, H e n r y J a m e s ' i n yaptnn balca modernletirmenin armamalyz: bizim nasl eyleyeceimizi ve kendimizin ve bakalarnn eylemlerini n a s l d e e r l e n d i r e c e i m i z i t a r i f e d e n d e n g e l i b i i m l e r e y n e l i k eski g v e n i k e r t e n belirlenemezlik ve olumsallk; yani artk bizim k e n d i (etik) yolumuzu bulmamz salayan sabit bir e r e v e yoktur. F a k a t J a m e s ' i n bykl, m o d e r n l i i n bu krln t m y l e s t l e n s e v e eski a h l a k k u r a l l a r n a s n m a n n s a h t e l i i n i vurgulasa b i l e , a y n zamanda etik grececilik ve tarihselcilikten, yani normlarn ve etik deerlerin altta yatan o k daha temel ( e k o n o m i k , psikolojik, politik) birtakm tarihsel srelerin bir ifadesine g r e c e l e t i r i l m e s i n e k a n m a s d r . B i z i k e n d i k e n d i m i z e , k e n d i b i r e y s e l c i deneyimimize gndermek yerine, dengeli toplumsal-normatif e r e v e n i n bu k bakalarna o l a n radikal bamllmz d a h a d a a k k l a r :

hareketinin kendisidir. K a y p b u yzden lu bir gedik o l a r a k n e srlr.' Buna ihmal gre J a m e s ' i n edilmi
1

i y i l e t i r i l m e z a m a t a m o l a r a k k u r t a r c , olum

romanlarnn The

uzam

batan

sona

sekler, [Prenses Londra

post-dinseldi; Casamasslma] varolarmdak

paradoksal o l a r a k , b u b o y u t e n o k , a k a t o p l u m s a l v e p o l i t i k bir k o n u y u ele a l a n , aheseri Princess Casamassima'da 1880'lerin karartlmtr.' Casamassma'hm snrlar bellidir:

belirlenemezlik ve olumsalln bu deien durumunun kendisi de deien bir toplumsal hali, iinde [bakalarna ait] taleplerin farkl b i i m d e deneyimlendii, yeni bir ey a n l a m n a geldii, kendi yaamm srdrmem, o n a a n l a m v e r m e m , deerlendirmem ve yarglamam iin b e n i m iin d a h a dorudan zorunlu olabilecei bir hali ortaya karabilir. A h l a k l l k t a k i t e m e l k o n u b e n i m bakalarna davranmdaki aklc dorulanabilirlik deil, h e r h a n g i bir dorulama (ortak herhangi bir n o r m a t i f l t e ynelik ar) srecinin balamas i i n gerekli bir bakalarna bamlln t a m kabullenilmesi, yasalatrlmasdr. . . . A n l a m a ynelik bu belirlenemezlik ve kuku ve derin belirsizlik, zmszlk . . . bir bamllk b i i m i n i , olas b i l i n c i n dzeyinde bile o l a n bir bamllk b i i m i n i olas klyor ve h a t t a gerektiriyor, ayrca, o n u n [James'in] ilgi duyduu, yeni ahlaki deneyimi oluturan bu tr bir bamlln, herkesin bakalarna ynelik talep ve izinlerinin "yaanm" bir t a n n m a s n da gerektiriyor.
2

d e v r i m c i anaristler k o n u s u n u e l e a l a n J a m e s , b i r tr e n t e l e k t e l t e s t e , " s a f iktidar, kavrayc iktidar a l t r m a s n a , a l t r m a s n a " giriti.' da serlerinden ayrld Gvercinin Kanatlar gibi, yer, tanrsala g e r e k t e n b i l m e d i i b i l m e d i k l e r i n i b i l d i r m e Bir Kadnn Portresi [The Portrait of a Lady\ basite devrimci ya malzemesiyle kendi e v i n d e olduu ale politikann Bu k i t a b n o n u n budur;

yazarken k e n d i

Casamassima'da, J a m e s

a n a h a t l a t y l a d o r u d a n yzlemeyi b e c e r e m e z - bu p a t l a y c k o n u n u n i dokusunu tanmaz. B u yzden, b u olguyu m a s k e l e m e k i i n , L o n d r a v a r o l a r n n , dilsiz ac e k e n yoksullara kar byk bir duygudalkla yazlm, ayrntl bir dizi i z l e n i m i n e koyul. Hu baarszlk en s a f h a l i y l e r o m a n n k a r a k t e r l e r i n d e grlr: J a m e s bireysel devrim* 1 1 iplerin ( P o u p i n , S c h i n k e l , M u n i m e n t ) p a r l a k b e t i m l e m e l e r i n i s u n a b i l i r , a m a tmyle ayp o l a n ey t a m a n l a m y l a k o l e k t i f d e v r i m c i h a r e k e t i n bir portresidir: " B t n n r a l a r m n bir t o p l a m n a eit o l d u u n u s a n m a k ; eer radikalleri skarsa radikalizm elde 'eceini s a n m a k gibi b i r h a t a yapt." 6 F a k a t , P r e n s e s C a s a m a s s i m a ' d a n a l n a c a k t e m e l , g e n e l l i k l e gzden k a r l a n v e l a n l a l a n b i r ders v a r h l : k m a z b t n r a d i k a l l i i y l e s u n m a k basit, i l e r l e m e I z m l e r d e n o k d a h a k a l c d r . B u k i t a b n doksa's e n s a f h a l i y l e muhafazaka nmcs'e karlk g e l m e s i d i r : m e s a j e s t e t i k m u h a f a z a k a r l k t r - byk k l t r a n t l a r v e

Bu kayma, e l b e t t e , t a m olarak H e g e l c i d i r : belirsizliin kendisi, sabit toplumsal-etik bir e r e v e , r e f e r a n s e k s i k l i i , bizi b a s i t e a h l a k i g r e c e c i l i e h a p s e t m e z , d a h a " y k s e k " bir znellikler-arasha, ihtiyacnn deil, znelerin karlkl bamllna, ayn zamanda bakalarnn b e n i m sadece bakalarna gvenme taleplerinin etik etik zerimdeki

a r l n t a n m a i h t i y a c n a d a a i t o l a n b i r e t i k d e n e y i m a l a n n a a a r . B i r n o r m l a r sist e m i o l a r a k e t i k b u yzden b a s i t e v e r i l i deildir, k e n d i s i " d o l a y m l a m a n n "

st s n f l a r n " u y g a r " yaam tarz, m i l y o n l a r c a i n s a n n a l k e k m e s i n i h a k l k a r r . G n m z d e , h e r e y d e n o k b u s o r u n , o k d a h a s a l d r g a n l a m bir ekilde karmza kmaktadr: kltrleriyle birlikte liberal-demokrat refah toplumlar, karlarnda n c D n y a ' d a yoksulluk i i n d e y a a y a n m i l y a r l a r ; t e r r i s t i d d e t yolu. . . . F a k a t , b u k o n u y a y a k l a m a tarzyla, k i t a p g r n d n d e n o k d a h a r a d i k a l v e i k i r c i k l i d i r ; ilk i p u c u b t n a l t s n f d e v r i m c i k a r a k t e r l e r i n i n t e m e l d e s c a k k a n l , b u n a k a r n st s n f k a r a k t e r l e r i n a k a kibirli v e k a b a o l a r a k s u n u l m u o l m a s n d a n geliyor. J a m e s , e m e k li m u h a f a z a k a r l a r a h a s o " K a r l n d a adsz m i l y o n l a r a c e k i y o r olsa da, o byk k l t r m i r a s m z d a n n e k o r u y a b i l i r s e k k o r u y a l m " y a k l a m n o n a y l a m a k t a n uzaktr: b u miras s a v u n a n b t n b i r e y l e r s a h t e d i r , b o bir riteli i z l e m e k t e d i r ; o n l a r n i n c e l i i k a b a l n bir maskesidir. tir: B u yzden k m a z g e r e k t i r , k o l a y bir k yolu yoktur; haklaryla yksek kltr arasnda seim yapmann k i t a b n s o n u n d a yer a l a n , H y a c i n t h R o b i n s o n ' u n i n t i h a r z l m e z bir a t k y belirmlkszletirilenlerin o l a n a k s z l n . D a h a d a s a l a m bir e k i l d e , H y a c i n t h ' i n bir araya g e t i r e m e d i i ey bir p a r a l a k s b a k n iki y a n d r - " b i r s o r u n u n h e r iki y a n n g r m e g c n e s a h i p o l a n " J a m e s ' i n k e n d i s i n i d e n i t e l e y e n bir z e l l i k t i bu. " H y a c i n t h de, y k m n a g i d e r k e n , sorun u n h e r iki y a n n d a y l e iyi gryordu k i o n a k a l a n t e k e y l e m k e n d i n i yok e t m e k t i v e b u d a k e n d i i i n d e simgesel bir ifade, o n u n e l i n d e n g e l e n t e k s a n a t eseriydi." 7 Hyacinth katlmdan Paradoksal ve James arasndaki "alt temel eylemi fark James'in yazma eylem (ve yetersizlii, st snftan yaama birini

baarszlk, z o r l a m a v e g l n b i r e k i l d e y a p m a c k o l m a s n a a m a m a k g e r e k . Y a r a y d a h a d a d e m e k zere, W a l l a n d e r o r a d a ( g e i c i ) ak e i n i , L i e p a B a i b a adl drst b i r l.itvanya p o l i s m f e t t i i n i n d u l u n u bulur ( " l i e p a " "gzeP'in S l a v c a s d r , yani i l m "gzel b e b e k " t i r . . . ) . Fakat, bu namevcut n c Dnya tekisi, Mankell'in sanat evreninde ve ismin

y a a m n d a b a k a bir artc b i i m d e g r n r : " g e r e k " M a n k e l l

v a k t i n i Ystad ile

( M o z a m b i k ' i n b a k e n t i ) M a p u t o a r a s n d a , k e n d i s i n i n yazp yerel a k t r l e r i n o y n a d oyunlar s a h n e l e m e k zere k k bir t i y a t r o ilettii M a p u t o e h r i a r a s n d a m e k i k d o k u y a r a k geirir; a y r c a g n m z M o z a m b i k ' i n i n k t k o u l l a r n d a g e e n v e polisiye o l m a y a n b i r k a r o m a n d a yazmtr. V e bizi M a n k e l l ' i n asl b a a r s n a g e t i r e n ey d e budur: g n m z yazarlar a r a s n d a , paralaks b a k n t e k s a n a t s odur. Y a n i , iki persp e k t i f - r e f a h i i n d e k i Y s t a d ' n v e M a p u t o ' n u n p e r s p e k t i f l e r i - telafisi i m k a n s z o l a r a k " s e n k r o n i s i n i k a y b e t m i t i r , " yani bizim b i r i n i d i e r i n e e v i r m e m i z i s a l a y a c a k , h a t t a birini d i e r i n i n " d o r u l u u " o l a r a k k o y u t l a m a m z b i l e s a l a y a c a k tarafsz bir dil yoktur. S o n a a m a d a g n m z k o u l l a r n d a t e k y a p a b i l e c e i m i z ey b u t a m a n l a m y l a ayrlmaya sadk k a l m a k , o n u k a y d e t m e k t i r . Birinci D n y a n n ge d n e m kapitalist y a b a n c l a m a v e m e t a l a m a , e k o l o j i k kriz, y e n i r k l k l a r v e h o g r s z l k l e r v e b e n zeri k o n u l a r n a y n e l i k h e r tr s e k i n o d a k l a n m a , p l a k n c D n y a yoksulluu, al v e i d d e t i n i n k a r s n d a a n c a k s i n i k b i r g r n m e s a h i p o l a b i l i r ; dier y a n d a n , B i r i n c i D n y a s o r u n l a r n k a l c n c D n y a f e l a k e t l e r i n e kyasla vr zvr saymak da en az b u n u n kadar sahtedir - n c D n y a ' n n "gerek sorunlarna" o d a k l a n m a k hayalciliin, insann kendi toplumunun antagonizmalaryla yzlemekten k a n m a s n n son b i i m i d i r . F r e d r i c J a m e s o n ' n ( 1 9 8 0 ' l e r d e n k a l m a ) B a t l Y e n i S o l v e D o u A v r u p a l m u h a l i f l e r a r a s n d a k i d i y a l o g u n k m a z , a r a l a r n d a h e r h a n g i bir ortak dil o l m a y y l a ilgili v e c i z b e t i m l e m e s i n i e l e a l a l m : K s a c a sylenirse, Dou iktidar ve bask terimleriyle k o n u m a k istiyor; Bat kltr ve m e t a l a m a . G e r e k t e n de bu sylemsel kurallar iin ilk m c a d e l e d e h e r h a n g i bir ortak b l e n yok, s o n u n d a karmza k a n ey de h e r iki rarafn kendi en sevdikleri dilleriyle verdikleri birbiriyle alakasz yantlarla s a h n e l e n e n o kanlmaz komedi. 1 0 A y n ey M a n k e l l ' i n k e n d i s i i i n , o n u n y a a m i i n o l d u u gibi yapt i i n d e g e e r l i deil m i d i r ? Ystad ile M a p u t o a r a s n d a h e r h a n g i bir o r t a k b l e n o l m a d n n , v e ayn z a m a n d a i k i s i n i n ayn b t n s e l k m e l e n m e n i n iki y n n e karlk g e l d i i n i n farknda o l a r a k , iki p e r s p e k t i f a r a s n d a k a y m a k , h e r b i r i n d e k a r t n n y a n k s n ayrt e t m e y e almaktadr. Yarlmann bu dzeltilmez karakterine, herhangi bir ortak blenin o l m a y n a y n e l i k b u srar yznden, M a n k e l l ' i n yapt g n m z d n y a s n n k m e l e n m e s i n i n b t n s e l l i i n e y n e l i k bir kavray s u n m a k t a d r . J a m e s ' i n Casamass ima'sym s o n k m a z n a d n e r s e k : belki de burada cinsel fark devreye sokmalyz: belli bir tr " k a d n s " kararszlk ve edilgenlik b e l i r t m e k t e n uzak olan H y a c i n t h ' i n kmaz, k e s i n l i k l e o n u n tam olarak kadns bir e y l e m icra e t m e d e k i yetenek sizliini iaret e t m e k t e d i r . O l u m s u z kadns j e s t bu kmaz k r m a n n , Isabel A r c h e r ' i n Bit, Kadnn Portresinin sonunda yapt eyi mutatis mutandis tekrar e d e r e k o n u n Gordion

ekilmesini biimde,

edebilmesi,"

bunu

sanatna

aktarabirmesiydi.

Hyacinth'in

yerine getirmekte

l d r m e k t e ) baarsz o l u u n u n , ayn z a m a n d a o n u n y a r a t c l k t a n yoksun o l d u u n u n bir iareti o l m a s n n n e d e n i budur: " H y a c i n t h ' i n yok e t m e y i r e d d e t m e s i ayn z a m a n d a y a r a t m a k t a k i yetersizliidir ve y k d e k i d a h a d e r i n isel e l i k i l e r i yanstr."" Bu yzd e n , y k c f k e n i n yaratc bir iktidarszln iareti o l d u u n u s y l e y e n nl bayal t e r s i n e e v i r m e l i y i z : o t a n t i k h e r y a r a t c k olumsuz ykm j e s t i , b a t a n b a l a m a j e s t i y l e balar.'' B u yzden, p a r a l a k s yark, s a d e c e y a k n l i b i d i n a l y a t r m l a r n k a r m a a l a r n i e r m e dii gibi, byk p o l i t i k n e m t a m a k t a d r - burada H e n n i n g M a n k e l l ' i n , g n m z n h e r h a l d e e n byk c i n a y e t yazar o l a n , J a m e s ' i n e v r e n i y l e h i b i r yaknl o l m a y a n bir yazarn r o m a n l a r n n a n l a t yapsn dnmeliyiz. M a n k e l l ' i n p o l i s i y e l e r i n i n - s v e ' i n gneyindeki Ystad kasabasnda geen, kahraman Mfetti Kurt W a l l a n d e r olan bu y k l e r i n - b i r o u ayn f o r m l e bal kalr: yoksul bir n c D n y a l k e s i n d e g e e n ksa bir girile balar, s o n r a r o m a n d o r u c a Ystad'a g e e r . G n m z D n y a T a r i h i ' n i n t e k i s i , y a n i yoksul n c D n y a lkeleri, b y l e c e W a l l a n d e r r o m a n l a r n n e v r e n i n e yerleir; D n y a T a r i h i ' n i n b u byk t e k i s i a r k a p l a n d a , uzak N a m e v c u t N e d e n o l a r a k k a l m a l d r . M a n k e l l ' i n b u k u r a l n bozduu v e W a l l a n d e r ' i n T a r i h ' i n t e k i ' s i n e d o r u d a n m d a h a l e e t m e s i n e izin verdii t e k bir r o m a n vardr ( W a l l a n d e r dizisinin ikincisi olan, Riga'nn Kpekleri [The Dogs of Riga]): Wallander, cesetleri Ystad'n s a h i l i n e y a k n b i r y e r d e b u l u n a n iki R u s t n c i n a y e t i y l e ilgili b i r a r a t r m a y a p a r k e n , L i t v a n y a ' y ziyaret e d e r , o r a d a byk G n n H i k a y e s i n i n , m i l l i bamszlk p a t l a m a s v e S o v y e t l e r B i r l i i ' n i n k m e s i n i n yaratt k a r m a a y a karr - r o m a n n t a m b i r

d m n k e s m e n i n , tek yolu olurdu. B u j e s t i n s o n v e stn b i r versiyonu d e n e b i l e c e k eyi bulduumuz yer Gvercinin Kanatlar'dr - a m a n e r e d e ? Bu r o m a n , bir s a h n e ya da yky y o r u m l a m a n n tek y o l u n u n o n u o k l u b i i m l e r d e , t e k r a r tekrar, h e r seferinde a n a karakterlerden sunar. birinin perspektifine o d a k l a n a r a k o k u m a k olduu r n e k l e r d e n birini Gvercinin Kanadan a h l a k i bir snav r o m a n d r - a m a k i m i n snav? Daves'in Yuma'ya 3:10 Treni'm [3:10 to Yuma, 1957, yeniden ekim:

b a l a y a r a k k o p a r m a k t r . z g r c e , k e n d i l m n k e n d i n i y o k e t m e k , b a l a birlik t e K a t e ' l e D e n s h e r ' i n sonsuza d e k m u t l u y a a m a s n s a l a m a s g e r e k e n b i r fedakarlk o l a r a k varsayar v e s a h n e l e r . . . o n l a r i i n h e r h a n g i bir m u t l u l u k u m u d u n u y o k e t m e n i n e n iyi yolu. S e r v e t i n i o n l a r a b r a k r , a y n z a m a n d a o n l a r n h e d i y e s i n i k a b u l e t m e s i n i etik olarak olanaksz h a l e sokar. H e p i m i z en t e m e l kibarlk b i i m i n i n , yani bo simgesel jestin, reddedilmek iin y a p l m b i r j e s t - b i r t e k l i f - o l d u u n u biliriz. J o h n I r v i n g ' i n A Prayer for Owen Meanj/sinde [Owen Meany iin Dua], k k o l a n O w e n kazayla J o h n ' u n - e n iyi a r k a d a n n , a n l a t c n n - a n n e s i n i l d r d k t e n s o n r a , e l b e t t e , ar zgndr, o yzd e n , n e k a d a r zgn o l d u u n u g s t e r m e k i i n , J o h n ' a gizlice e n deerli m l k o l a n eyi, beyzbol yldzlarnn r e n k l i f o t o r a f l a r n d a n o l u a n eksiksiz b i r k o l e k s i y o n u hediye o l a r a k verir; fakat, D a n , J o h n ' u n hassas vey b a b a s , J o h n ' a h e d i y e y i geri v e r m e s i gerek tiini syler. B u r a d a karmza k a n ey e n s a f h a l i y l e simgesel alveritir: r e d d e d i l m e k zere yaplm bir j e s t ; asl n o k t a , simgesel alveriin "bysdr", yani e n s o n u n d a yine bata olduumuz yere varsak da, i l e m i n t o p l a m s o n u c u sfr deil h e r iki t a r a f i i n de b e l i r g i n bir k a z a n , d a y a n m a a n l a m a s d r . V e b i z i m g n l k a h l a k i k u r a l l a r m z a b e n zer bir ey d e deil m i b u ? B i r ite terfi e t m e k i i n e n y a k n a r k a d a m l a ateli b i r reka b e t e g i r d i k t e n s o n r a , b e n k a z a n r s a m , y a p l a c a k uygun ey e k i l m e y i n e r m e k , b y l c < o n u n terfiyi a l m a s n s a l a m a k t r v e o n u n y a p m a s g e r e k e n uygun ey d e b e n i m teklifi mi r e d d e t m e k t i r - bu e k i l d e , b e l k i de, arkadalmz k u r t u l a b i l i r . . . . M i l l y ' n i n teklifi b u t r bir t e m e l k i b a r l k j e s t i n i n t a m tersidir: r e d d e d i l m e k zere yaplm b i r j e s t olsa da, o n u n k i n i s i m g e s e l b o t e k l i f t e n farkl k l a n ey a l c s n a dayatt a c m a s z s e e n e k t i r : S a n a b u serveti ulu i y i l i i m i n y c e k a n t o l a r a k tekili ediyorum, a m a e e r t e k l i f i m i k a b u l e d e r s e n , h i k m a y a c a k b i r s u l u l u k v e a h l a k i yozlama l e k e s i y l e d a m g a l a n m o l a c a k s n ; e e r doru eyi yapp o n u r e d d e d e r s e n de drst olmayacaksn reddetmen hile suunu geriye ynelik olarak kabul etmen .nlamna gelecek, o yzden K a t e ve D e n s h e r ne yaparsa yapsn, M i l l y ' n i n ba o n l a r sulu k l a n eyle yzletirir. T a m a n l a m y l a , M i l l y ' n i n " e t i k " f e d a k a r l s a h t e d i r : Bu ekilde lm arzulayarak, M i l l y aslnda "d grmeyi srdrmek" i i n lr, o n u arzu e d e n bir zne o l m a s n salam olan fantaziyi srdrmek iin. M i l l y ' n i n lm bylece, h e r ne kadar t e r s t e n olsa da, Freud'un aktard bir d, o c u u n u n lk la yandn gren babaya ait bir d hatrlatyor. Freudcu dte, b a b a d grmeyi srdrmek zere uyanr, yani o c u u n l k l a r n n dile getirdii travmatik yzlemeden k a n m a k zere uyanr. Milly, tersine, u y a n m a k t a n k a n m a k iin lr; arzu e t m e fan tazisini d e s t e k l e m e k zere lr. . . . O n u n " h i s t e r i k " zm, yleyse, arzunun tam gereklemesine sonsuza dek ulamamzn nne geen destekleyici engelin yamalarndan b i r i n d e n baka bir ey deildir. M i l l y ' n i n lm, bu yzden, L a c a n ' n verdii kesin a n l a m l a , etik bir lmdr, arzuya uygun olarak l n e n bir l m . " l'Mikand'n Milly'nin fedakarlk jestini histerik bir zm olarak betimlemesine

Demler

2 0 0 7 ] , t e m e l E y l e m i n e t i k i l e n i n o d a k n o k t a s gibi g r n e n asl k a r a k t e r t a r a f n d a n deil, t a m d a b a t a n k a r m a n n k a y n a b i l e o l a b i l e c e k i k i n c i l k a r a k t e r t a r a f n d a n g e r e k l e t i r i l d i i o byk g e d n e m W e s t e r n l e r i n d e n biri o l a n o filmi d n n . Yuma'ya 3:10 Treni, s a h i p olduu, sr kuraklktan kurtarmak iin i h t i y a duyduu 2 0 0 d o l a r k a r l n d a , b a n a byk b i r d l k o n m u o l a n bir h a y d u t u ( G l e n n F o r d ) , k a p a t l d o t e l d e n o n u Y u m a ' d a k i h a p i s h a n e y e g t r e c e k o l a n t r e n e g t r m e iini k a b u l e d e n yoksul bir i f t i n i n ( V a n H e f l i n ) h i k a y e s i n i a n l a t r . B u r a d a k a r l a t m z ey, kukusuz, e t i k b i r i l e n i n k l a s i k yksdr; film b o y u n c a , i l e y e b o y u n e e n kii i f t i gibi g r n r , ( h a k s z y e r e ) b u n d a n d a h a n l b i r film o l a n Kahraman erif[High Noon] tarz b a t a n k a r m a l a r a maruz k a l r : o n a y a r d m e d e c e i n i v a a t e d e n h e t k e s o t e l i n p a t r o n l a r n k u r t a r m a y a y e m i n e t m i b i r e t e t a r a f n d a n sarldn r e n i n c e o n u t e r k eder; t u t s a k h a y d u t d a i f t i y i t e h d i t e d e r v e o n u r v e t l e s a t n a l m a y a a l r , v e b e n z e r i . F a k a t s o n s a h n e , geriye d n k o l a r a k f i l m i n b t n p e r s p e k t i f i n i deitirir: a r t k i s t a s y o n d a n a y r l m a y a b a l a m o l a n t r e n i n y a n n d a , h a y d u t v e i f t i , iftiyi vurup p a t r o n l a r n k u r t a r m a k i i n uygun n k o l l a y a n b t n e t e y l e kar karya gelirler. B u g e r g i n a n d a , t a m d a i f t i i i n d u r u m umutsuz g r n r k e n , h a y d u t a n i d e n o n a d n p yle der: " B a n a g v e n ! B e r a b e r v a g o n a a t l a y a l m ! " K s a c a s , i l e d e n g e e n kii aslnda Gvercinin luk haydutun kendisi, da b a t a n k a r m a n n g r n t e k i failidir: s o n u n d a , o d a ... ve ekilde yaklamamz gerekiyor. Yine, Bu soru ikirciksiz bir i f t i n i n d r s t l n e y e n i l i r v e o n u n u r u n a k e n d i zgrln feda e d e r Kanatlar'm ayn

e k i l d e z l m e l i ; a n l a t n n szde "kararsz," " a k " k a r a k t e r i y l e ilgili h e r h a n g i h i r b o l bavurusu zayf d n m e n i n b i r b a h a n e s i d i r . Pipin J a m e s ' i n baarsn, modernliin temel tanmlayc zelliinin, h e r h a n g i bir akn etik T z d e n yoksunluk olduunu tam olarak n e srmek, buna karn ezamanl olarak etik grececiliin kolay mevkisinden k a n m a k olarak belirlerken hakldr. En b e l i r g i n aday M i l l y , l m c l h a s t a A m e r i k a l m i r a s d r : Gvercinin Kanadan,

M i l l y ' n i n , kar k a c a o y u n u r e n d i k t e n s o n r a , o n u s a b o t e e d e r e k , i n t i k a m alarak deil, o y u n u s o n u n a k a d a r o y n a y a r a k bir o t o n o m e y l e m m e k a n bulur. R o m a n n karar m o m e n t l e r i i n s a n l a r a i s t e n m e y e n bilgi ( h a t t a bilgiyle ilgili b i l g i ) dayatld z a m a n ortaya k a r - b u bilgi onlarn eylemlerini nasl etkileyecektir? Densher'ie Kate a r a s n d a k i b a l a n t y , v e k s m e n D e n s h e r ' i n o n a y n e l i k ak ilanyla o y u n olduunu anlad o y u n u r e n d i i z a m a n M i l l y n e y a p a c a k t r ? K a t e ' l e o n u n p l a n n M i l l y ' n i n bildiini r e n i n c e D e n s h e r n e t e p k i v e r e c e k t i r ? B u r a d a s n a v d a o l a n kii M i l l y ' d i r : o y u n u r e n d i k t e n s o n r a , bir f e d a k a r l k j e s t i y l e t e p k i verir, s e r v e t i n i D e n s h e r ' e brakr. B u t m y l e f e d a k a r c a j e s t , e l b e t t e , K a t e ' i n o y u n u n d a n o k d a h a d e r i n bir e k i l d e ynlendiricidir: Milly'nin hedefi Kate'le Densher arasndaki ba Densher'e para

1 ai lsam da, kart b i r e t i k yarg n e r m e y e h e v e s d u y u y o r u m . J o t t k a n d , h i s t e r i k b i r ey larak a r z u n u n L a c a n c e t i i n i n b a s i t l e t i r i l m i b i r f i k r i n e y a s l a n y o r : s a n k i , arzu nce lkle kendi tatminine ynelik bir arzu, kendi kalan arzusuna ynelik bir arzu

l u

o l d u u n d a n , uygun e t i k e y l e m d g r m e y i s r d r m e k , t a t m i n i e r t e l e m e k , arzulama fantazisini d e s t e k l e m e k t i r . . . Romann kabul edemez okunabilecei (para art p e k i ya fantaziye kar gelmek . ikinci perspektif Densher'in Burada perspektifidir. Milly'nin Milly'nin
7

B y l e c e 21 Gram bizi

Gvercinin Kanatlar'nda. yer alan ayn y o r u m l a m a i k i l e m i y l e kar

karya getiriyor: i n t i h a r e k l i n d e k i fedakarlk jesti g e r e k bir etik e y l e m mi, deil mi? Kanatlar'm tersine, burada y a n t evettir: Paul k e n d i n i vurduu z a m a n i n s a n n l m n ibandayken n a r s i s t e s a h n e l e m e s i gibi bir ey szkonusu deildir, i n s a n n l m n olas kldar gibi grnd eyi gizlice sabote e t m e y e ynelik bir h e d i y e olarak k u l l a n m a s gibi bir y n l e n d i r m e stratejisi szkonusu deildir. Paul k e n d i s i n i paradoksal bir d u r u m d a bulur: d u n u n u d e i t i r m e n i n t e k yolu, felaketimsi iddet akn d u r d u r m a n n t e k yolu, o n a m d a h a l e e t m e k deil o n u k e n d i s i n e e v i r m e k , k e n d i s i n i h e d e f a l m a k t r . J a m e s ' i n K a t e ' i n e d n e r s e k : o n u n e y l e m i n i n asl h a t l a r r o m a n n s o n sayfalarnn y a k n d a n o k u n m a s y l a ayrt e d i l e b i l i r . B u s a h n e d e n n c e , D e n s h e r , M i l l y ' n i n N e w Y o r k ' t a k i a v u k a t l a r n d a n para dolu k a l n b i r zarf a l m t r - M i l l y s e r v e t i n i n t a m a m n o n a b a l a m t r ; zarf a m a d a n K a t e ' e gnderir. S o n sahne, Kate'in Densher'in o d a s n a g e l m e s i ve a t b e l l i o l a n zarf gsterili bir e k i l d e masaya b r a k m a s y l a balar. D e n s h e r , zarf a a r a k o n u n s n a m a s n d a n g e e m e m i o l a n K a t e ' e kar h a y a l krkln sergiler; p a r a y l a h e r h a n g i bir iliki k u r m a y r e d d e d e r v e K a t e ' i k e n d i s i y l e para o l m a d a n e v l e n m e y e zorlar, yoksa k e n d i s i n i k a y b e d e c e k , z g r l n e v e paraya s a h i p o l a c a k t r - uursuz parayla h e r h a n g i bir yaknl o l m a s n i s t e m e m e k t e d i r . K a t i ' o n u n k o r k t u u n a i n a n r v e l m e d e n n c e Milly'yi s e v m i y o r olsa da, artk, l m n d e n sonra seviyor olduunu n e srer: o M i l l y ' n i n a n s n a aktr. D e n s h e r o n a h e m e n "eskid e n olduklar gibi" e v l e n m e y i t e k l i f eder, a m a K a t e , veda ederek yle der: " B i r d a h a h i b i r z a m a n eskiden olduumuz gibi olmayacaz." Bu hzl son, a n a l i s t i n seans sona erdiren m d a h a l e s i n e b e n z e r bir ekilde o k u n m a l d r , marjinal bir ayrnty n e m l i bir Kesie ykselten ani, b e k l e n m e d i k bir kapan. S o n d n e m filmleri a r a s n d a , b a k a a l a r d a n o r t a l a m a v e y a p m a c k o l a n Before Sunset, [Gnbatmndan Once] bu tr beklenmedik son, sanatn sergileyen nadll f i l m l e r d e n biri. B i r z a m a n l a r V i y a n a ' d a b i r l i k t e bir g e c e g e i r m i o l a n b i r ift ( E t h a n H a w k e ile J u l i e D e l p y ) , a n s eseri dokuz yl s o n r a P a r i s ' t e karlarlar; k o n u m a k i i n ksa b i r v a k i t l e r i vardr, n k baarl b i r yazar o l a n H a w k e ' n i n b i r k a saat sonra u a a b i n m e s i g e r e k m e k t e d i r . R a h a t k o n u m a l a r ar ar c i d d i l e i r , s o n u n d a i k i s i n i n de gemiteki ilikinin travmasndan kamam olduklar anlalr; Hawke h a v a a l a n n a doru y o l a k t srada, D e l p y o n u , arabay darda b e k l e t i p d a i r e s i n e u r a m a y a d a v e t e d e r . a y i t i k l e r i srada, s o h b e t y e n i d e n koyular; N i n a S i m o n e ' n i n a r k l a r n tartrlar v e , S i m o n e ' u n d a n s tarzn a l a y l a t a k l i t e d e r k e n , D e l p y ironik bir e k i l d e u y o r u m u yapar: " B u o c u k u a n k a r a c a k . " G l m s e y e r e k b a n sallayan H a w k e girer k a r e y e : " B i l i y o r u m . " S a h n e k a r a r r : film s o n a erer. . . . Ayn ekilde, Kate'in Gvercinin Kanatlar'n sonlandran sz de ylesine bir de

kusursuz k o n t r p u a n o l a r a k , o n u n f e d a k a r c a i y i l i i n i n kurduu tuzaa der: m u t l u l u u sevilen kadn). snav Densher'inkidir: p a r a s n r e d d e d e r e k , " a h l a k i b y m e " sergiler . . . y o k s a sergiler m i ? S o n u n d a , i i n d e para o l a n zarf J a m e s ' t e H i t c h c o c k u e l e r d e n biri o l a r a k ilev grr: nl M a c G u f f i n deil, z n e l e r i n a r a s n d a d o l a n a n , s a h i b i n e k t ans g e t i r e n , " m u z r " H i t c h c o c k u nesne.'
2

D e n s h e r ' i n m e k t u b u y a k m a s , M i l l y ' n i n h e d i y e s i n i a l m a y r e d d e t m e s i , e t i k bir

j e s t e karlk g e l m e k t e n uzaktr, - e n a z M i l l y ' n i n fedakarl k a d a r - s a h t e d i r , v e K a t e , D e n s h e r h a y a t t a y k e n M i l l y ' y i g e r e k t e n s e v m e m i olsa da, o n u n l s n s e v d i i n i n e srmekte hakldr - deyim yerindeyse, sahte bir ak." Bu da bizi r o m a n n asl e t i k k a h r a m a n olan, h i b i r ekilde souk bir kkrtc ya da basit bir toplumsal e v r e kurban o l a r a k gz ard e d i l m e m e s i g e r e k e n K a t e ' e getirir - o n u n k i r o m a n n s o n u n d a k i " H a y r " d r ( D e n s h e r ' i terk e t m e k ) , i i n d e etik o l a n n k e n d i s i n i n batan k a r m a h a l i n e geldii t a m olarak K i e r k e g a a r d c bir m o m e n t ; K a t e , D e n s h e r ' i n paray " e t i k " r e d d e t m e s i n i s a h t e bir ey olarak gz ard e t m e k t e hakldr, D e n s h e r ' i n , h a t t a M i l l y a s n d a n bile, yapmas g e r e k e n tek g e r e k etik eyin o n u n hediyesini kabul e t m e k olduunu t a h m i n e t m e k t e hakldr. O n u n etik e y l e m i - b t n r o m a n n t e k g e r e k etik e y l e m i - , M i l l y ' n i n fantazisinin t e r i m l e r i n i kabul e t m e s i n i n emrettii koullar a l t n d a Densher'le evlenmeyi reddetmesidir. Paradoksu fark eder: bu paradoks, Densher'in M i l l y ' n i n parasn reddederek M i l l y ' n i n fantazisine sadakatini bildirmi olmasdr. A l e j a n d r o I n a r r i t u ' n u n (senaryosu G u i l l e r m o Arriaga'ya ait o l a n ) 21 Gram [21 Grams] adl filmi, j a m e s ' i n Kanat/ar'yla artc bir biimsel koutluk sergiliyor. U a n a karakteri k e n d i l e r i n i "iki lm arasnda" buluyorlar: Paul d n a l n m bir zamanla yayor, transp l a n t o l a n kalbi bozulduu iin l m e k t e ; G h r i s t i n a yaayan bir l, kocas ve iki o l u n u n kaza s o n u c u l m e s i n d e n dolay tmyle m a h v o l m u d u n m d a ; kazayla o n l a r n l m l e r i n e n e d e n o l a n J a c k , y e n i d e n doan Hristiyanlardan biri olarak tekrar aile yaamna d n m o l a n eski bir muhafazakar. btn yknn Gvercinin Kanatlar'nda olduu gibi, perspektifi var; ve, kiinin h e r birinin ayrca yine Gvercinin okunabilecei kendi

Kanar/an'ndaki gibi, yk k a n l m a z l m n zgr bir e y l e m olarak pazarlanmas gibi bir fedakarlk j e s t i n e odaklanyor. F i l m i n sonunda, J a c k , Paul'la C h r i s t i n a ' n n kald m o t e l odasna geliyor ve, aresiz bir iddet patlamasyla, o n l a r d a n kendisini ldrmelerini istiyor; C h r i s t i n a kabul edip o n u bir kskyle d v m e y e balyor, neredeyse ldryor; t a m bu a n d a , bu sahneyi aresizce seyreden Paul, silah alp kendini vuruyor:

Bozuk kalp t r a n s p l a n t yznden l e c e k , o yzden k e n d i n i vurduu zaman bu baka herh a n g i bir iddetin n n e g e e c e k kadar gl bir ey o l a c a k . Eer silahla havaya ate ederse belki bir an iin duracaklar, kimbilir. A m a eer kendisini vurursa e y l e m i n i n , C r i s t i n a ' y l a J a c k arasnda baka bir iddet yaanmamasn salayacak kadar fedakarca o l a c a n biliyor . . . C r i s t i n a ' n m akln J a c k ' i l d r m e k t e n uzaklatrmak iin bulduu tek yol kendisini vurmak. B u n u bir sevgi eylemi olarak gryorum. 1 4

szdr, a m a y i n e d e , r o m a n n s o n u n a s t r a t e j i k bir e k i l d e y e r l e t i r i l m i o l m a s y l a , a n l a m n " d i k e n " b i r point de caption o l a r a k ilev grr. B u r a d a r o m a n n , belki J a m e s ' i n en stn baars o l a n , 1 ' H i t c h c o c k u n e s n e y e in tnedias res, y a n i a n l a t n n o r t a y e r i n d e n bir d o r u d a n s r a m a y l a b a l a y a n , o p a r l a k s o n sayfalar yer alr: K a t e gelir gelmez masaya, olduka dolu grnen, D e n s h e r ' i n ona daha da iri bir mhrle kapatlm olarak yollad uzun zarf koymutu. Fakat D e n s h e r o n a bakmamt - inanc

bir daha bunu yapmay h i istemedii eklindeydi; ayrca

adres yazl yan yukarya

bakyordu zarfn. Y a n i h i b i r ey "grmedi," ve kadnn b a k n n onu baktrd yer sadece k a d n n gzleriydi, iaret edilen nesneye y n e l i k h e r h a n g i bir yaklam geri eviriyordu. "O ' b e n i m ' mhrm deil, c a n m ; ve b e n i m n i y e t i m - yazdm n o t u n da dile getirmeye alt zere - sadece sana onu b e n i m o l m a y a n b i r ey olarak ikram e t m e k t i . " Burada n e s n e " H i t c h c o c k u " niteliiyle a k a , znellikler-aras libidinal bir yatrmn maddesellemesi olarak ortaya k o n m a k t a d r - a n a h t a r c m l e y e dikkat edin: "Yani

t a k d i r i n e e m n i y e t edilerek sevk edilmesi, ve bu durumun k a n t da zarfn durumudur bu g e r e k t e n t a t m i n edici bir ey olurdu." K a d n b i r an dnd. " Y a n i , reddetmeyi k a n t l a y a n zarfn durumu, t o p l a m n yetersizliine d a y a n m a m a l m diyorsun?" iindeki

D e n s h e r sanki o n u n akasna katlyormu gibi tekrar, fakat acayip bir ekilde glmsedi. " Y a n i e v e t - o tr bir ey." " D e m e k farkna varlacak olursa - a n l a d m kadaryla- gzellii mi bozulur?" Bilginin, sadece a'nm "farkna v a r l m a n n " znellikler-aras k o n u m u , deil, Age teki'nin of Innocence] bilgisiyle son ilgili bilgi. burada canalc Wharton'un nemde: Masumiyet kar

h i b i r ey ' g r m e d i , ' v e k a d n n b a k n n o n u b a k t r d y e r s a d e c e k a d n n gzleriydi, iaret e d i l e n n e s n e y e y n e l i k h e r h a n g i b i r y a k l a m geri e v i r i y o r d u " ; b u d o r u c a n e s neyi znellikler-aras gerilimin nakledilmesi olarak sunar: o n u ynlendirmeyiz, bizim n e o l d u u m u z a k a r a r v e r e n ey n e s n e n i n k e n d i s i d i r , o n u n s a h i p l i i bizi d e n e t l e n e m e z bir ekilde etkiler. Paradigmatik adan James'a has "doal o l m a y a n " szdizimine

bilgi [The

Edith

tersine

dnn,

Kontes

Olenska'ya

y l l a r c a yasad t u t k u l u b i r ak b e s l e m i o l a n k o c a n n , k a r s n n e r k e n l m n n a r d n d a n , a k n a k a v u m a k t a zgr olduu o d u r u m u d n n ; f a k a t , o n a g i d e r k e n , g e n k a r s n n b t n o z a m a n b o y u n c a o n u n b u gizli t u t k u s u n u b i l d i i n i o l u n d a n r e n d i i z a m a n , k o n t e s O l e n s k a ' y l a b i r l i k t e l i k o n u n i i n o l a n a k s z h a l e gelir. . . . Bu, b i l g i n i n b i l m e c e s i d i r ; k a h r a m a n , b i r eyi (uzun z a m a n b a s t r l m b i r s r r ) dorudan r e n m e d i i , ayrca (bilgisiz s a n d ) t e k i n i n b u n u batan beri bildiini, a m a s a d e c e g r n m k u r t a r m a k i i n b i l m i y o r m u gibi d a v r a n d n rendii z a m a n , b i r durumun b t n ruhsal e k o n o m i s i b a t a n aa nasl o l u r da deiir? U z u n gizli b i r ak ilikisinden sonra, b i r d e n b i r e , k a r s n n b u n u b a t a n beri bildiini, kibarl n e d e n i y l e , y a d a d a h a d a k t s , o n u sevdii i i n ses k a r m a d n r e n e n b i r k o c a n n i i n e dt durumdan d a h a k k drc b i r ey v a r mdr? T a m d a ayn ekilde, D e n s h e r i i n , b i r yandan l M i l l y ' n i n parasn k a b u l e d e r k e n dier y a n d a n K a t e ' l e e v l e n m e k M i l l y ' n i n K a t e ' l e o n u n oynad o y u n d a n h a b e r d a r o l d u u n u r e n d i i a n d a o l a n a k s z h a l e gelir. . . . " S e n i n bu eyi teslim aldn gibi geri g e t i r e c e i n konusundaki umudumda - im al edeyim ki byle geti a k l m d a n - hayal krklna uram o l m a m yaratyor fark." " M e k t u b u n d a bu umudunu dile g e t i r m e m i t i n . "

d i k k a t e d i n ( s t a n d a r t " K a t e - m a s a y a , uzun zarf g e l i r g e l m e z . . . " e k l i , h a t t a " G e l i t g e l m e z , K a t e m a s a y a uzun zarf k o y m u t u . . . " ekli d e d e i l ) : p r o t o - H i t c h c o c k u b i r gerilim yaratmak zere, nesne -libidinal odak noktas ancak en sonda anlr,

g r n m e r t e l e n i r . D a h a s , ilk hzl o k u m a d i l b i l g i s e l b i r k a r k l k y a r a t r : i n s a n c m leyi " K a t e [gelir g e l m e z ] m a s a y a uzun zarf k o y m u t u " d i y e o k u m a y a e i l i m gsterir, b y l e c e a n l a m s z y a r - g e r e k s t b i r k e n d i s i n i m a s a n n z e r i n d e k i uzun zarfa k o y m u b i r K a t e s a h n e s i yaratr; a n c a k b u k s m n s o n u n a v a r d k t a n s o n r a - i l k o k u m a n n s o n u c u n u n a n l a m s z l n a n l a y p c m l e y i y e n i d e n o k u d u k t a n s o n r a - t a m a n l a m yakalarz. Bu karmaklatrmann zerafeti vurguyu kiiden (Kate) nesneye (mektuba)

kaydrmasdr. B u n e s n e s a d e c e H i t c h c o c k u deildir; ayn z a m a n d a k o l a y c a b u paragraf b i r H i t c h c o c k f i l m i n i n b i r s a h n e s i o l a r a k gzmzn n n e getirebiliriz: ilk b a k

alverii; a n c a k s o n r a , ar ar, k a m e r a s a h n e n i n o d a k n o k t a s n d a k i n e s n e y e yaklar . . . " Y a n i o n u n b u a n l a m d a b e n i m olduumu m u sylyorsun?" " Y a n i , diyelim ki, eer istersek, o n l a r n - N e w Y o r k ' t a k i iletiimimizin yaratclarnn. Eer mhr krldysa iyi insanlarn, bizim yok; ama bizim sorun

" G e t i r m e k istemedim. B u n u sana b r a k m a k istedim. stediim ey - a h evet, eei b a n a sorduun ey b u y s a - s e n i n ne yapacan g r m e k t i . " " B e n i m n e z a k e t t e n uzaklama olaslklarm m l m e k istedin?" O zaman dimdik durdu D e n s h e r ; bir tr r a h a t l a m a - s a n k i havadaki bir eyden, daha ad koyamad bir eyden r a h a t l a m a - gelmiti zerine. " E h , seni - b y l e uygun bir d u r u m d a - s n a m a k istedim." K a t e o n u n -yznde s e r g i l e n e n - ifadesinden sarslmt. " B u iyi b i r durum. Daha iyisi h i olmu mudur," dedi gzlerini o n d a n ayrmadan, " e m i n deilim." " D u r u m ne kadar iyi olursa s n a m a da o kadar iyi olur." " N e r e d e n biliyorsun," yapabileceimi?" diye sordu Kate buna yant olarak, "benim neler

yapabileceimiz bir ey de, yani," diye ekledi bu arada, " o n u o n l a r a salam ve a l m a m olarak g n d e r m e k olabilirdi. Tabii yannda," diye tedirgin bir ekilde glmsedi, " k e s i n l i k l e nazik bir mektupla b i r l i k t e . " N e s n e - m e k t u p , t p k P o e ' n u n " a l n a n M e k t u p ' u n d a k i g i b i l a n e t l i o l d u u n d a n , ilk tepki o n u n alcs olarak davranmay reddederek o n u n e t k i s i n d e n k a m a k t r , ve bu ekilde, o n u n dairesel yoluna dmekten k a n m a k , bu yolun dnda kalmaktr. K a t e b u n u sadece cesur bir gz krpmayla, cesur bir h a s t a n n o n u yoklayan tbbi ele hassas bir yere dokunulduunu iaret e d e r k e n kulland gibi gz krpmayla karlad. D e n s h e r h e m e n anlad o n u n hazrlanm olduunu v e o n u n k a n a m a y a c a a k iaretle birlikte, bir olaslklar lts geldi. K a t e - s y l e m e k g e r e k i r s e - h e r ey iin yeterince zekiydi. " B u s e n i n yapmamz g e r e k i y o r diye nerdiin ey m i ? " " A h b u n u yapmak i i n o k ge - yani, idealde. Artk, bu iaretle bildiimize gre - ! " " A m a sen bilmiyorsun," dedi K a t e k i b a r c a . " K a s t e t t i i m , " diye devam etti D e n s h e r bunu fark e t m e k s i z i n , " n e y i n terbiyeli olaca. Onun tekrar, a l n m olduunun farkna varlmadan, insann en yksek

" B i l m i y o r u m , c a n m ! K e k e mhr k r l m a d a n n c e r e n e b i l m i olsaydm." " A n l y o r u m , " diye kabullendi. " A m a b e n k e n d i m h i b i l m e m e l i y d i m . V e sen de b e n i m bildiim eyi b i l m e m i olurdun." t e D e n s h e r ' i n ikiyzl s n a m a s n n t e r i m l e r i : K a t e ' e a l m a m m e k t u b u , o n u n b u n u snayacan umarak gnderdi umut ettii ey, bu ekilde, bir tr bilgisizlik

nlamas i m z a l a y a c a k l a r , i l i k i l e r i n i ( e v l i l i k ) s a d e c e h e d i y e y i k a b u l e t m e m e y i deil, hediyenin ne olduunu bile bilmeyi reddederek glendirmekti. Burada, James'in

imgeleminin temel

( v e g e n e l l i k l e gz ard e d i l m i )

b i r paras

olan

tam olarak

" B e n s e n i n e l i n d e y i m , " dedi M e t r o n D e n s h e r . " N e ekilde?" " G s t e r d i i m ekilde - ve h e p gstermi olduum ekilde. Ne z a m a n , " diye sordu a n i bir souk sabrszla yakalanm gibi, "baka bir ey gsterdim? K e s i n l i k l e hissediyor o l m a l s n - yani b e n i o n d a n m a h r u m brakm gibi grnmeye i h t i y a c n o l m a m a l - b a n a nasl 'sahip olduunu'." " S e n i n adna o k s e v i n d i m , c a n m , " diye gld K a t e sinirle, " b e n i byle kapsaml bir ekilde bu n o k t a y a getirdiin i i n . " " S e n i bir n o k t a y a getirmiyorum. S e n i , b i r k a dakika n c e dediim gibi, o eyi aktarm a k iin sana verdiim ans n o k t a s n a bile g e t i r m e d i m . Bu yzden s e n i n hrriyetin h e r ynyle t a m . " K a t e ' l e D e n s h e r a r a s n d a k i kedi-fare o y u n u n u n bal olduu n o k t a b u b l m d e o k k e s i n : b i i m s e l ( a k ) s i m g e s e l bir e y l e m l e r t k rza g s t e r m e e y l e m i ( " b i i m s e l , resmi bir ey y a p m a d a n " k a b u l e t m e e y l e m i ) a r a s n d a k i hassas bir gidi geli szkonusudur. D e n s h e r , K a t e ' d e n n e M i l l y ' n i n ban k a b u l e t m e s i n i n e d e o n u g r k e m l i simgesel bir j e s t l e r e d d e t m e s i n i deil, e d i l g e n bir e k i l d e o n u n paraya d o k u n m a m a s n a rza gstermesini istemektedir - kanmay, kamay etik bir jest olarak kabul ettirmek, semeyi reddetmeyi bir seim olarak kabul ettirmek ynndeki iki yzl abasnda ona k a t l m a s n i s t e m e k t e d i r . K s a c a s , D e n s h e r byk t e k i y i k a n d r m a k , byk t e k i t a r a f n d a n t a m a n l a m y l a k a y d e d i l m e y e c e k b i r j e s t g e r e k l e t i r m e k ister. E l b e t t e , asl ironi D e n s h e r ' i n vard n o k t a n n - " B u yzden s e n i n h r r i y e t i n h e r y n y l e t a m " zgrln t a m tersini a d l a n d r y o r o l m a s d r : K a t e ' i n t a m b i r k e y e sktrlmas, onun "snamasnn" koordinatlar iine tmden hapsedilmesi. Kendisini o n u n eline, i k t i d a r n a y l e b i r e k i l d e k o y a r k i o n a t m y l e h a k i m olur: byk t e k i n i n gznde, K a t e ' i n zgr s e i m i gibi g r n e c e k o l a n ey o n a D e n s h e r ' i n dayatt zorlamal bir seimin kabaln gizleyecektir. Durum aslnda birbirlerine solgun yzlerini gsterdikleri ve aralarnda

m e l o d r a m a t i k b i r m o m e n t l e karlarz; b u m o m e n t l e , b a k a r n e k l e r i n yan sra, Krzysztof K i e s l o w s k i ' n i n De/ra/og'unun d r d n c b l m n d e , kzn o n a kar duyduu y a k c b i r e n s e s t arzusu k l n d a " b a b a s n o n u r l a n d " Dekalog'da da karlarz. S o r u y i n e a y n d r : baz eyleri b i l m e m e k d a h a m iyidir? S o n u n d a , b a b a y l a kz, a d a m n g e r e k t e n kzn babas o l u p o l m a d n y a n t l a y a n m e k t u b u b i r l i k t e yakar, b y l e c e b i l gisizlii ilikilerinin bir temeli olarak o n a y l a r l a r - bir y a l a n bir anneden gelen deil, ama doruluktan sakl duran anlamal vazgeme, "bilinmeyen mektupta"

b a b a l k l a ilgili doruyu " b i l m e m e k d a h a iyidir" y a k l a m (kz a n n e y i b i l m e m e k t e d i r , n k o n u dourduktan birka gn sonra l m t r ) . Burada, gnlk yaamn krlgan ve hassas libidinal dengesini salamak iin, mektup hedefine ulamamaldr. Bu z m e k a r t o l a r a k , K a r e , m e k t u b u a a r a k , " b i r y a l a n y a a m a y " r e d d e t t i i n i gsterir. " S a n a h e m e n syleyeyim," diyerek dnd, "eer b e n i m bilgisizliimi dzeltmek zere h a r e k e t ettiysen bunu y a p m a m a n zellikle talep ediyorum." K a t e duraksad. " D z e l t m e l e r i n s o n u c u n d a n m korkuyorsun? B u n u sadece yle krl e m e s i n e yaparsan m yapabilirsin?" D e n s h e r bir an bekledi. " B e n i m yaptmda takldn ey nedir?" " n k tek dndn ey olarak bunu gryorum. Kabul e t m e m e k - o n u n yapt eyi. Bu tr durumlarda kullanlan belli bir isim yok mu? Ba kabul e t m e m e k . " " B u r a d a unuttuun bir ey var," dedi D e n s h e r bir an sonra. " B e n i m s e n d e n bunu y a p m a k t a b a n a elik e t m e n i istemi olduum." Hayret K a t e ' i yumuatyordu, a m a ayn zamanda katln da azaltmyordu. " H i b i r a l a k a m n olmad bir konuda sana ' k a t l m a m ' nasl m m k n ? " " N a s l m? T e k szckle." " V e hangi szckle?" " B e n i m v a z g e m e m e gsterecein rza." " S e n i e n g e l l e y e m e z k e n b e n i m rzamn h i b i r anlam yok." " B e n i m k e m m e l e n engelleyebilirsin. Bunu o k iyi a n l a , " dedi. Burada bir tehdit sezer gibi oldu Kate. "Eer ben rza gstennezsem sen vazgemeyecek misin?" " E v e t . Bir ey yapmayacam." " B u , b a n a gre, kabul e t m e k d e m e k . " D e n s h e r duraksad. " R e s m e n bir ey yapmayacam." " S a n r m kastettiin ey, hatraya d o k u n m a y a c a k s n . " "Paraya d o k u n m a y a c a m . " Bu szn - a s l n d a buraya doru getiriyordu- belli bir arl vard. " P e k i byle bir durumda kim y a p a c a k ? " " K i m istiyorsa ya da kim yapabiliyorsa." K a t e yine bir para bir ey s y l e m e d e n durdu: o k ey syleyebilirdi. A m a o k o n u a n a dek D e n s h e r bir mesafe almt. " S e n i n araclnla olmazsa o n a nasl dokunabilirim?" " D o k u n a m a z s n . A y n ekilde," diye ekledi D e n s h e r , " b e n de senin aracln o l m a d a n o n u geri e v i r e m e m . " " A h h e r z a m a n k i n d e n de fena! H e r h a n g i bir ey yok," diye aklad K a t e , " b e n i m elimde olan."

konuulmam olan h e r eyin gzlerinden d a h a ileri bir a t m a n n bulank korkusuyla fkrd bir noktaya gelmiti.. H a t t a ksa sessizliklerinden birinde aralarnda bir ey ykseldi - h e r ikisinin de t e k i n e doru o l m a m a y a ynelik ars gibi bir ey. htiyalar bir ekilde nlerindeydi, a m a bunu n c e hangisi karlayacakt? " T e e k k r e d e r i m ! " dedi K a t e o n u n zgrlkle ilgili sz karsnda, ama o an iin b u n a kar baka bir e y l e m e kalkmad. En azndan btn ironiden kurtulmu olmalar iyiydi, ve ar ar g e e n bir an i i n d e bunu hissetmeleri ortam ferahlatt. D e n s h e r ' i n biraz sonra d e v a m e d e r k e n k i h a l i n d e bunun etkisi belliydi. " B u n u n beraber yarattmz bir ey olduunu youn bir ekilde hissediyor o l m a l s n . " K a t e imay anlad, fakat, sradan bir ima olarak; o k t a n yine k e n d i n e has bir bakj a s n a girmiti. " M i l l y ' n i n s e n i n iin yapt ey karsnda merak bile duymadn - n k , yani, bu fazlasyla ilgin bir e y - k e s i n l i k l e doru m u ? " " B u konuda," diye sordu D e n s h e r , "resmi bir y e m i n e t m e m i ister m i y d i n ? " " H a y r - ama a n l a m y o r u m . B a n a yle geliyor ki s e n i n yerinde - ! " "Ah," diye araya girmeden edemedi, "ne biliyorsun benim yerim hakknda.' Affedersin," diye h e m e n e k l e d i , " b e n i m t e r c i h i m dile getirdiim t e r c i h . " Kate yine de bir anda tuhaf bir dnceye kapld. " A m a gerekler yaynlanmayacak m I"

" Y a y n l a n m a k m ?" diye yzn buruturdu D e n s h e r . " D e m e k istediim gazetelerde grmeyecek m i s i n ? " " A h , h i b i r zaman! B u n d a n k a m a n n bir yolunu b u l a c a m . " Bu konuyu zer gibi grnyordu, a m a K a t e bir an sonra bir daha srar etti. " S e n i n arzu ettiin ey h e r eyden k a m a k m ? " " H e r eyden." B u r a d a D e n s h e r znel k o n u m u y l a ilgili yalan patlatr: K a t e ' i s n a m a m a n e v r a s o n u n k a mas i i n yaplmt - a m a t a m olarak n e d e n k a m a s ? M i l l y ' n i n bann o n u i i n e drd skntyla yzlemekten. E t i k snamay g e e m e y e n D e n s h e r ' i n kendisiydi - nasl ? " P e k i b e n i m s e n i n r e d d e t m e n e yardm e t m e m i istediin eyin ne olduuna dair d a h a kesin bir a n l a m a i h t i y a c n yok m u ? " " B e n i m sunduum a n l a m kesin olmasa da yeterli. o l m a d n a i n a n m a y a eilimliyim." " A h i t e ! " diye lk att K a t e . " E e r b a n a bir h a t r a brakacaktysa," diye devam e t t i D e n s h e r hafife, "bu h e r h a l d e nemsiz bir ey o l m a m a l . " K a t e nasl syleyeceini tartar gibi bekledi. " B u tam da o n a gre bir ey. Bu o n u n ta kendisi - eer bir keresinde bunun ne olduunu sylediimizi hatrlarsan." D e n s h e r duraksad - sanki b i r o k ey olmutu. A m a o n l a r d a n birini hatrlad. "Etkileyici?" " E t k i l e y i c i . " B u n a karlk hafif bir - o k k k - glmseme yznde yanp snd, a m a a d a m n yznde beliren, gzyalarnn, biraz daha belirgin iareti karsnda kayboldu. A d a m n gzleri dolmutu - a m a bu kadnn devam e t m e s i n e yol a t . K a t e kibarc a devam e t t i . " B e n c e o n u n g e r e k t e n olduu eyden k o r k m a n lazm. Y a n i , " diye aklad, " b t n dorudan korkuyorsun. Eer o n a o ey olmad halde aksan, daha baka n e olabilir? V e sen - n e h a r i k a ! - o n a ak olmu o l m a k t a n korkuyorsun." " O n a h i ak o l m a d m , " dedi D e n s h e r . K a t e bunu dinledi, ama biraz sonra karlk verdi. " B u n a inanyorum artk - o hayattayken byleydi. B u n a en azndan sen orada olduun sre i i n inanyorum. A m a sendeki deiim - m a k u l bir e k i l d e - o n u s o n kez grdn gn oldu; o sen o n u anlayabilesin diye ld. O a n d a n sonra da anladn." B u n u syleyip ar ar doruldu K a t e . " B e n de imdi anlyorum. O bunu bizim iin yapt." D e n s h e r de kalkp karsnda durdu ve K a t e dncesini d e v a m ettirdi. " O n a , aptallmla - b a k a bir ey aklma g e l m e d i i n d e n - bir gvercin diyordum. te k a n a t l a r n at ve k a n a t l a r bize kadar ulat. Bizi rtyorlar." "Bizi rtyorlar," dedi D e n s h e r . Burada Kate, Densher'in i h a n e t i n i n doruluunu dillendiriyor: D e n s h e r sululuk Parann miktarnn kk

" R z a gsterdiimi m i ? " Kasvetle ban sallad. " H a y r - grdklerim yznden. B e n i m l e para olmakszn e v l e n e c e k s i n ; o olursa b e n i m l e e v l e n m e y e c e k s i n . Eer ben rza gstermezsem sen de g s t e r m e y e c e k s i n . " " B e n i kaybediyorsun?" A d n a k a koymu olsa da, o n u n yksek kavrayna kar bir tr korku sergiliyordu. " E h , baka bir eyi de kaybetmiyorsun. S a n a h e r kuruu vereceim." A k l ani olmutu, a m a K a t e ' i n i i n d e n glmsemek gelmedi bu kez. " K e s i n l i k l e - yani s e m e m gerekiyor." " S e m e n gerekiyor."

i m d i k o n u n u n ( e t i k ) d o r u k n o k t a s n a , D e n s h e r ' i n K a t e ' i yzletirdii s e i m i n t e r i m l e r i n e ulayoruz: " t e b u r a d a y m , parasz; b e n i s e y a d a s e m e ! " deil, " Y a b e n y a p a r a ! " - ya M i l l y ' n i n p a r a s n a ( b e n s i z ) s a h i p o l a b i l i r s i n ya da b a n a ( p a r a s z ) s a h i p o l a bilirsin, yani eer b e n i semezsen, paray alrsn. F a k a t K a t e , bu t e r i m l e r i reddeder ve k e n d i s e i m i n i , S o p h i e ' n i n k i n d e n d a h a radikal o l a n seimi dayatr: " Y a parayla birlikte D e n s h e r ' i ya da ne D e n s h e r ' i ne de paray istiyorum," bu da o n u n " a s l n d a paray istedii" a n l a m n a gelmez - n e "parasz D e n s h e r " i n e d e Densher'siz paray i s t e m e k t e d i r . T a m d a bu n e d e n l e , o r o m a n n t e k e t i k figrdr: D e n s h e r ' i ve paray k a y b e t m e y i seer. Bu seij s a d e c e ateist bir perspektifle m m k n d r , t a m o l a r a k ateist bir e t i i n iaretidir. O srada D e n s h e r ' a K a t e ' i n bunu yaparken tam da o n u n odasnda olmas tubal geldi, yine de, gsn h e r h a n g i bir zamanda sktran h e r eyin t e s i n d e bir younluk la, K a t e ' i n e y l e m e g e m e s i n i bekledi. " S e n i b e n i m s e i m i m d e n kurtarabilecek tek bil ey var." " S e n i n b e n i m sana teslim o l m a s e i m i n d e n m i ? " " E v e t " - v e K a t e m a s a n n zerindeki uzun zarfa doru bir ba iareti y a p t - "senin buna teslim o l m a n . " " N e d i r peki?" " M i l l y ' n i n h a t r a s n a ak olmadna dair y e m i n e t m e n . " " O h - hatrasna!" " A h " -sert bir j e s t y a p t - "sanki olamazmsn gibi yapma. B e n de s e n i n yerinde ola bilirdim; ve b u n u n ie yarayaca kii sensin. S e n i n sevdiin o n u n hatras. Bakasn istemiyorsun." D e n s h e r o n u kprdamadan dinledi, o n u n yzn seyrediyor a m a h a r e k e t etmiyoi du. S o n r a sadece yle dedi: " B i r saat iinde, dikkat et, s e n i n l e e v l e n e c e i m . " " B u halimizle mi ?" " B u halimizle." A m a K a t e kapya doru dnd, ba sallay artk sondu. " B i r d a h a h i b i r zaman m halde olmayacaz!" N e d e n o l m a s n ? Y i n e , o r t a k b i l g i l e r i y z n d e n : h i b i r ey o l m a m gibi d a v r a n a b i l i r ler, a m a " h i b i r z a m a n b u h a l d e o l m a y a c a k l a r " n k b y k t e k i b u n u biliyi M James'in son roman, The Golden Bowl [Akn Kase], Kanadar'm tam bir kontpan o l a n r o m a n , b i l g i n i n b u t u h a f k o n u m u n a o d a k l a n r . B i r eseri b t n k a r m a k l y l a a n l a m a k i i n , i n s a n n t e k r a r t e k r a r , e n a z n d a n iki k e z o k u m a s g e r e k t i i n i syleyen

hissediyor ve M i l l y ' n i n l m n d e n kr elde etmeyi reddediyor, sadece onu sevmedii v e b u n e d e n l e o n u n h e d i y e s i n e layk o l m a d i i n deil, o n u sevdii i i n - o h a y a t t a y k e n deil, a m a ld a n d a n i t i b a r e n . M i l l y ' n i n o v e K a t e i i n l m e j e s t i n e ak oldu, o n u n hastalktan kanlmaz olarak ln bir fedakarlk jestine dnttmes i n e a k o l d u . B u , n e d e n , t a m o l a r a k b i r i h a n e t t i r ? n k b u tr b i r ak s a h t e d i r , F r e u d ' u n " a h l a k i m a z o i z m " dedii e y i n b i r r n e i d i r . " S a n a bunu veriyorum," K a t e kasvetle toparlad. " S e n i n iin yaptm ey bu." D e s h n e r ' i n o n a bak, o an iin, gzyalarnda kurumu ar bir tuhafla sahipti. "yleyse anlyorum ki - ? "

beylik

szn

geerli

olmad

bir

eser

varsa,

Altn

Kase'dir.

sadece

bir

kere

kar k m o l d u u n u syler. A r k a d a i i n ileri k o l a y l a t r m a k i s t e y e n M a g g i e , k e m l i n i feda e d e r e k y a l a n syler, C h a r l o t t e ' y e a i t v e r s i y o n u n d o r u l u u n u s a h t e b i r ekilde k a b u l eder: b a b a s n n e v l i l i i n e kar k m , a m a n l e y e m e m i t i r . B y l e c e yk iki k r k i f t l e s o n a erer: A d a m e v e , c e h e n n e m i b i r y a a m sayd y e r e d n e r , bir d a h a kzn g r m e y e c e k t i r ; C h a r l o t t e t m y l e m a h v o l m u , sevdiini sonsuza d e k k a y b e t m i i n M a g g i e k a z a n m t r : g r n m l e r k u r t u l m u t u r , a m a b t n e v r e duygusal bir l l e k u a t l m t r . . . . M a g g i e , W h a r t o n ' u n Masumiyet a / ' n d a k i o m a s u m e i n kat iradeli b i r v e r s i y o n u d u r kukusuz: o n u n krlgan, n a i f v e m a s u m b i r k o r u m a i h t i y a c iinde o l m a grnmnn altnda, kendisine b a k m a k ve kendi hedeflerini izlemek ynnde e l i k bir irade vardr. B u J a m e s ' i n , A v r u p a l d e k a d a n s a kar A m e r i k a l m a s u m i y e t vizy o n u d u r : zayf v e o k n a i f o l a n A v r u p a l yozlamadr, b u n a k a r n A m e r i k a l m a s u m i y e i acmasz bir kararllkla desteklenir. Altn Kase'de i k i k e r e iki ifti o l u t u r a n ( a r t , saduyu b i l g e l i i n e , grnmlerin k o r u y u c u s u " b y k t e k i y e " karlk g e l e n F a n n y ) e k l i n d e d r t a n a k a r a k t e r i m i z var: iki " r e s m i " k a m u s a l ift ( A m e r i g o ' y l a M a g g i e , A d a m ' l a C h a r l o t t e ) v e iki " g a y r r e s m i " , g e r e k t u t k u y l a b a l a n m ift ( A m e r i g o ' y l a C h a r l o t t e , A d a m ' l a M a g g i e ) var. Bu k m e l e n m e o n l a r n d r d i i n - e n s e s t b i r ift v e a h l a k s z b i r i f t - b i r a r a d a y a a m a , k e n d i yasad t u t k u l a r n k a b u l e t m e gibi t o p y a c bir o l a s l k a a r . B u z m n e d e n u y g u l a n a b i l i r deildir? K a s e y z n d e n . R o m a n n b a l n d a k i o k a s e , Grail tarz m s i m g e , y a n i k a y p m k e m m e l l i i n y c e b i r k a y g a n n e s n e s i deildir: d a h a o k , yine H i t c h c o c k u b i r n e s n e d i r , y o u n l i b i d i n a l y a t r m l a r n e t r a f n d a d n e n , o n l a r n oda o l a n b i r k k g e r e k l i k p a r a s d r . Baz o k u r l a r a gre, a t l a k kase " a k l a r v e yasal eleri a r a s n d a k i i l i k i l e r i n " b i r a m b l e m i d i r : b t n g r n m l e r d e , iki i f t i n dnyas przsz nadir bir kristalin dnyasdr, tek para, Amerikan p a r a s y l a gzelce t r a l a n m bir k r i s t a l , a m a b u g r n m n a l t n d a d e r i n a t l a k l a r vardr. a t l a k kase b u yzden L a c a n ' n y a s a k l a n m t e k i n i n g s t e r e n i dedii ey, o n u n i i n e t o p l a n m z n e l l i k l e r - a r a s i l i k i l e r i n s a h t e l i i n i n c i s i m l e n m e s i d i r ; b u n a b a l o l a r a k , o n u nce l i k l e b i r m e t a f o r o l a r a k deil i v e d z n e l l i k l e r - a r a s i l i k i l e r i n bir faili o l a r a k e l e a l m a l y z : o n u n s a h i p l i i , y o k e d i l m e s i , o n u n s a h i p l i i n e i l i k i n bilgi, v e b e n z e r i , libi d i n a l m a n z a r a n n yaps. B u m a n z a r a h a k k n d a ilk d i k k a t e d i l e c e k ey, e l b e t t e , J a m e s ' e h a s m e h u r elipsis yord a m , sessizliklere d u y u l a n g v e n , ve dier eylerin, burada ar bir n o k t a y a t a n m olduudur. Y a eer, b u ustalk, b u h e r n e olursa o l s u n k i b a r l a balt k a l m a , b u iinde n e m l i k a r a r l a r n g e n e l l i k l e ar bir sessizlikle b e l i r l e n d i i k i n a y e l e r o y u n u , a l t t a yatan ar bir a c m a s z l k v e iddeti m a s k e l i y o r s a - k y d a t u t u y o r s a ? A r z e n i s a v u n a n , u m u t s u z c a k i m s e y i i n c i t m e m e y e a l a n , k r l g a n bir ey o l a r a k grd kzn korumak i i n h e r eyi y a p m a y a hazr o l a n kii A d a m ' d r - b u m e h u r A m e r i k a l " h a y d u t b a r o n , " s e r v e t i n i ar a c m a s z b i r e k i l d e , a l d a t a r a k , rvet v e r e r e k , soyarak v e ldrerek y a r a t m olduu s y l e n e b i l e c e k bir M o r g a n y a d a bir C a r n e g i e gibi bir k a r a k t e r midir? O n u n " b i r eyleri geri v e r m e " i h t i y a c d u y m a s n a yol a a n n e d e n k a r a n l k g e m i i n i n zerini r t m e k t i r ( o n u n s a n a t e s e r l e r i n e y n e l i k y a k l a m n n d a o n l a r n gzelliklerine y n e l i k g e r e k bir duyarllk deil, s a h i p o l m a o l d u u n u d a u n u t m a m a k g e r e k ) . 1 6

o k u n m a l d r . n s a n r o m a n a t e k r a r t e k r a r d n e c e k o l s a b i l e , ilk " a k l k a r t r c " izlen i m l e r i n e g v e n m e l i d i r - t e k r a r t e k r a r o k u m a o n u n a t l a k l a r n r t m e y e e i l i m gst e r i r . t e y k n n z e t i : A d a m V e r g e r , ad v e r i l m e y e n bir A m e r i k a n e h r i n d e n g e l e n ar z e n g i n dul bir i a d a m v e kz M a g g i e A v r u p a ' d a uzun b i r s e y a h a t t e d i r ; A d a m , e h i r d e - k i gzel s a n a t l a r m z e s i n i n t e m e l i o l a c a k g e n i b i r s a n a t k o l e k s i y o n u oluturm a k t a d r . A v r u p a ' d a y a a y a n A m e r i k a l arkadalar, F a n n y ' n i n a r a b u l u c u l u k a b a l a r s a y e s i n d e , M a g g i e , y o k s u l dm bir t a l y a n soylusu o l a n P r e n s A m e r i g o ' y l a t a n r v e e v l e n i r . M a g g i e d n n e , eski b i r o k u l arkada o l a n , y o k s u l C h a r l o t t e S t a n t ' a r r ; C h a r l o t t e ' y l e A m e r i g o ' n u n bir z a m a n l a r ak o l d u u n u b i l m e m e k t e d i r . C h a r l o t t e v e A m e r i g o g e m i t e k i ilikileri k o n u s u n d a sessiz k a l r l a r ( M a g g i e ' y i i n c i t m e m e k i i n m i , y o k s a gizli b a l a r n k o r u m a k i i n m i ? ) . D n d e n b i r g n n c e , C h a r l o t t e gizlice, M a g g i e ' y e h e d i y e a l m a k i i n A m e r i g o ' y l a buluur: gzel a l t n bir k a s e b e e n i r , a m a A m e r i g o h e m e n o n u n a t l a k o l d u u n u fark eder. D n d e n s o n r a , C h a r l o t t e M a g g i e ' n i n e v i n e gidip g e l m e y e balar v e A d a m ' m dikkatini eker; Maggie babasna Charlotte'yle evlenmesini nerir ve bylece onlar da e v l e n i r . F a k a t M a g g i e ' n i n ilk o c u u n u d o u r m a s n d a n s o n r a b i l e , b a b a y l a kz birb i r i n d e n a y r l m a z . G e r i d e k a l a n A m e r i g o ' y l a C h a r l o t t e eski d u y g u l a r n a k a p l r l a r v e C h a r l o t t e ' n i n kkrtmasyla, ilikilerine y e n i d e n balarlar. Burada, altn kase hikayeye y e n i d e n girer; ans eseri, M a g g i e a y n d k k a n ziyaret e d e r v e o n u b a b a s n a h e d i y e o l a r a k alr. V i c d a n a z a b n a k a p l a n d k k a n s a h i b i , k a s e n i n kusurlu o l d u u n u s y l e m e k zere M a g g i e ' n i n e v i n e gider, e v d e C h a r l o t t e ' y l e A m e r i g o ' n u n fotoraflarn grr v e M a g g i e ' y e o n l a r n d k k a n n a d a h a n c e g e l d i k l e r i n i syler. Charlotte'yle kocas a r a s n d a k i gizli b a n f a r k n a v a r a n M a g g i e , ifti t e h i r e t m e z ; o n u n y e r i n e , h e r eyi d e n e t i m altnda tutma manevras yapar v e onlar k e n d i n c e ynlendirir. n c e kasenin h i k a y e s i n i F a n n y ' y e a n l a t r , o d a b i r fke j e s t i y l e , kaseyi y e r e a t a r , b y l e b i r kusura t a n k l k e d e n n e s n e y i y o k e t m e k ister; M a g g i e o n a b a b a s n a h i b i r ey s y l e m e m e s i n i , o n u kayglandrmamasn tler. M a g g i e ' n i n kasenin hikayesini Fanny'ye anlattn duyan ve kaseyi gren A m e r i g o , M a g g i e ' n i n karsna k a r : o n u sadece o n u sevdiine v e o n u n l a y a a m a k i s t e d i i n e i n a n d r r . S o n r a , C h a r l o t t e ' y e y a l a n syler, M a g g i e ' n i n i l i k i l e r i n i b i l d i i n i r e d d e d e r . C h a r l o t t e M a g g i e ' n i n t a v r l a r n d a bir d e i i k l i k h i s s e d e r v e k e n d i s i n e kar b i r eyi o l u p o l m a d n sorar; b u n a y a n t o l a r a k , M a g g i e o n a y a l a n syler, o n a kar h i b i r fkesi o l m a d n syler v e s c a k bir e k i l d e o n u k u c a k l a r - b u n o k t a d a , y a l a n s y l e y e n k o c a s y l a t u h a f bir d a y a n m a i i n d e d i r . B u b y y e n k o r u y u c u y a l a n l a r a n d a t m a k zere, M a g g i e v e b a b a s , paradigm a t i k a d a n J a m e s ' e h a s , i i n d e s y l e n m e y e n i m a l a r n a k i f a d e l e r d e n d a h a byk bir yer tuttuu bir konumayla, kznn evliliini kurtarmak iin adamn C h a r l o t t e ' y i A m e r i k a ' y a g t r e c e i k o n u s u n d a sessiz b i r a n l a m a y a p a r l a r : A d a m C h a r l o t t e ' y l e k e n d i s i n i n y o l a k a c a n M a g g i e ' y e n e r m e h a m l e s i yapsa da, s a d e c e o n u n k u r n a z m a n e v r a s n a su o r t a o l m a k t a d r . B u karar r e n d i k t e n s o n r a , C h a r l o t t e M a g g i e ' y e , s a n k i k e n d i k a r a r y m gibi y a l a n syler; M a g g i e ' y e A d a m ' g i t m e y e i k n a e d e n i n k e n disi o l d u u n u , n k b a b a y l a kz b i r b i r i n e ak o l d u u i i n M a g g i e ' n i n e v l i l i k l e r i n e

B u r a d a bir a d m d a h a a t m a l v e bir b a k a m k e m m e l bir e k i l d e A m e r i k a n o l a n y i r m i n c i yzyl ba t e m a l a r n d a n b i r i n i e l e a l m a l y z : b i r kzl zengin b a b a s a r a s n d a k i ensest. Gzetdir'me Bunun ve izleri Roman F. Scott Fitzgerald'n in Yabancya Gnl Verme/Geceler dek ayrt Polanski'nin Mahallesi'ne [Chinatown]

y o k m u gibi o l m a s k a d a r iyi b i r ey" o l d u u n u k a b u l e d e n k i m d i r ? B t n k o r u y u c u y a l a n l a r n sorun y a r a t m a y a balad n o k t a budur: e r k e k y a d a k a d n n b i l m e s i fark e t m e z , b u o n l a r n b i l m i y o r m u gibi y a p m a l a r n a , b y l e c e g r n m k o r u m a l a r n a y a r d m c olur. S o n a a m a d a , bilgisizlik i i n d e t u t u l m a s g e r e k e n ey, " b y k t e k i , " t o p l u m s a l g r n m l e r i n dzenidir: e e r b y k t e k i b i l m i y o r s a , b u " h i y o k m u gibi o l m a s k a d a r iyi b i r eydir." . . . Gvercinin Kanatlarmla o l a n k o u t l u k burada apak, ve ska belirtilmitir: her

e d i l e b i l i y o r : a c m a s z h a y d u t b a r o n a y r c a c i n s e l a l a n d a d a engelsiz h a k k n o r t a y a k o y a r , deerli kzn k u l l a n r v e o n u n h a y a t n m a h v e d e r . S a n k i b u c i n s e l s m r fazlal d a h a g e n i a c m a s z e k o n o m i k s m r n n ifreli b i r kayd gibidir - " i s t e d i k l e r i her eyi yapabilen g sahibi erkeklerdir" bunlar. Henry James'in dii karl s a y l a b i l e c e k E d i t W h a r t o n ' u n y a p t n n da, b u k o n u y u d e r i n l e m e s i n e e l e a l m a s n e m lidir: o n u n y a y m l a n m a m m e t i n l e r i a r a s n d a " B e a t r i c e P a l m a t o " adl, baba-kz e n s e s tini ok ak seik hardcore bir tarzda, fellatio, cunnilingus ve bu tr eylerin b t n a y r n t l a r y l a b e t i m l e y e n bir ksa y k yer a l r . " Bu Altn Kasemn sakl referans deil m i d i r ? y l e y s e , y a eer, b a b a n n k o r u y u c u y a k l a m a c m a s z k a p i t a l i s t s m r n n v e aile ii tecavzn gerekliini bir tecavzcyse? maskeliyor Kase'de ( v e b y l e c e s i m g e l i y o r s a ) ? Y a e e r asl ensest "gerek" deildir; fakat, ve sanki Adam Maggie koruyucu Altn

iki y k d e , iki ak b a l a n t l a r n , m a s u m v e z e n g i n A m e r i k a l m i r a s y i n c i t m e m e k i i n gizli t u t m a y a k a r a r verir; fakat, K a t e ' i n t e r s i n e , C h a r l o t t e k e s i n l i k l e e t i k deildir. E g o i s t e bir h e s a p d a y a p m a z - b a s i t e d u r u m u d e n e t l e m e m e k t e , t u t k u l a r n a k a p l p gitmektedir. yleyse, ynlendirmesi etik olan kii Maggie midir? O Bir Kadnn Portresi'ndeki I s a b e l A r c h e r ' i n y e n i bir v e r s i y o n u mudur? E y l e m i I s a b e l ' i n sevgisiz bir e v l i l i k t e k a l n a k a r a r n t e k t a t l a r m ? B u r a d a , a y r c a , e t i k fark almaz b i r farktr: a s l n d a M a g g i e , I s a b e l ' i n b a z e n y a n l bir e k i l d e s u l a n d eyi y a p a r - t o p l u m s a l g r n m l e r i k o r u m a k i i n y n l e n d i r m e y e k a l k r . R o b e r t P i p i n b u yzden y i n e h a k l : Altn K a s e " b y k b i r a h l a k i k l e " s o n a e r e r . 1 8 Altn K a s e ' n i n finali uygun h e r h a n g i bir z m , y a l a n l a r a n y r t a c a k b i r e y l e m , y a da, L a c a n c t e r i m l e r l e sylersek, b y k t e k i n i n v a r o l m a y n o r t a y a k a r a c a k bir e y l e m s u n m a z . M a g g i e ' n i n e y l e m i , kusursuz k u l l a n m n J a m e s ' i n g e r e k t e n b y k o l a n , " T h e G r e a t C o n d i t i o n " (Byk Koul, 1899) adl k s a y k l e r i n d e n b i r i n d e b u l d u u m u z bir s y l e n m e y e n i n s a h t e e t i i n i i e r i r : B a y a n D a m e r e P e ak o l a n B e r t r a m o n u n b u l a n k , s k a n d a l l g e m i i y l e ilgili s y l e n t i l e r d e n dolay s k n t d a d r . O n a e v l e n m e y i t e k l i f e d e r , o n u n l a g e m i i n i a n l a t m a s k o u l u y l a e v l e n m e y e hazr o l d u u n u syler; k a d n k a b u l e d e r , a m a o d a bir koul getirir - g e m i i y l e ilgili dorular e v l i l i k l e r i n i n a l t n c a y n d a a n l a t a c a k t r . Bu szle sarslan B e r t r a m vazgetii z a m a n , k e n d i s i d e B a y a n D a m e r e P e ak o l a n arkada Henry, k a d n a koulsuz b i r e v l i l i k teklifinde bulunur ve evlenirler. D a h a sonra, B e r t r a m B a y a n D a m e r e l ' i ziyaret eder, o n a o n u n g e m i i n i a r a t r d n v e o r a d a h i b i r k a r a n l k giz b u l u n m a d n r e n d i i n i syler. B a y a n D a m e r e l g e m i i n i n s k a n d a l l a r d a n y o k s u n o l d u u n u k a b u l eder, a m a o n d a n b u n u H e n r y ' y e s y l e m e m e s i n i r i c a eder: Henry onun gemiini hibir zaman sormayacaktr, kendisini bu tavryla soylu hisseder, b u yzden b u n u o n a a n l a t m a k o n u s o y l u l u u n d a n y o k s u n k l a c a k t r . . . . B u b t n doruluu o r t a y a k a r m a y r e d d e t m e , o n u b t n l k o r u m a n n b i r yolu olarak gizli t u t m a m a n t , d e r i n l e m e s i n e a m b i v a l e n t t i r : B a y a n D a m e r e l ' i n g v e n k o n u s u n d a k i srarn b e l i r t e n b i r ey o l a r a k o k u n a b i l i r ; a m a ayn z a m a n d a k a d n s bir gize s a h i p bir y n l e n d i r m e o l a r a k , k a d n n yasad b i r g i z e m i n g l g e s i n i n bir k a d n n e r k e k l e r zerindeki c a z i b e s i n i a r t r d n n f a r k n d a o l m a s o l a r a k d a o k u n a b i l i r . B u " k a d n s g i z e m " m a n t K a n a t / a r ' d a k i K a t e ' e t m y l e y a b a n c d r - y a n l a n baz f e m i n i s t l e r i n K a t e ' i s m r c h a k i m i y e t i n eril m a n t n a y a k a l a n m o l a r a k gz ard e t m e l e r i n e , o n u M i l l y ' n i n snrsz v e r m e , k e n d i n i feda e d i c i iyilik gibi " k a d n s " y a k l a m y l a kar karya g e t i r m e l e r i n e a m a m a k g e r e k e l b e t t e ! B u tr s a p m a l a r a kar, M i l l y ' n i n bir e r k e k fantazisi figr o l d u u n u ; b u n u n da L a c a n ' n "dii m a z o i z m i n i , " "dii d o a s " ya da " d i i l i e " bal o l m a k t a n uzak, bir erkek fantazisi s a y a n t e m e l t e z i n e uygun olduu

younluu d i l i n

kendisinin ensest yaknlnda hissedilmektedir:

n e r e d e y s e t e l e p a t i k e k i l d e , d n c e l e r i n i t a m o l a r a k dile g e t i r m e i h t i y a c d u y m a d a n , t e k i n i n hedefledii eyi h e m e n sezerek iletiim k u r m a k t a d r . A s l k o r u m a faili A d a m ' d r , k z n n m a s u m i y e t i n i k o r u m a k i i n h e r eyi y a p m a y a hazrdr - fakat p a r a d o k s , o n u n , y a n i e n s e s t t u t k u l a r n n f a i l i n i n , a y n z a m a n d a o n u n m a s u m i y e t i n e y n e l i k e n byk t e h d i t o l m a s d r . E n s e s t h e m t a m b i r k o r u m a d r ( o c u k t o p l u m s a l d o l a m n t u z a k l a r n d a n g v e n d e k a l r ) v e t a m bir t e h d i t t i r - yani e n byk f e d a k a r l n A d a m ' a d m e s i k e s i n l i k l e m a n t k l d r : e n radikal k o r u m a e y l e mi A d a m iin koruyucu k a l k a n n e k m e k , kendisini resimden silmek, kznn btn t e h l i k e l e r i y l e b i r l i k t e , g e r e k d n y a y a g i t m e s i n e izin v e r m e k t i r . K a s e y l e ilgili g e r e k o r t a y a k t z a m a n , bir k o r u y u c u y a l a n l a r a rlr: d r t k a r a k t e r i n hepsi d e b i r y a l a n l a r a n a , y a d a t e k i n i i n c i t m e m e k zere b i l d i k l e r i n i b i l m i y o r m u gibi y a p m a a n a der. ki ak C h a r l o t t e v e b a b a s n k o r u m a k i i n b i l m i y o r m u gibi yapar; A m e r i g o C h a r l o t t e ' a , o n u s u t a n k u r t a r m a k i i n M a g g i e ' n i n o n l a r d a n k u k u l a n m a d y a l a n n syler; A d a m kz i i n d u r u m u k o l a y l a t r m a k zere bir e y d e n k u k u l a n m y o r m u gibi yapar; M a g g i e C h a r l o t t e ' u n e v l i l i i n e o n a o n u r l u bir k yolu s a l a m a k i i n kar k m y o r m u gibi yapar, v e b e n z e r i . y l e y s e , k i m k i m i neyden hem korumaktadr? Ve hem de kim kimi ensest ynlendirir? Charlotte'yle Amerigo, ilikilerini srdrmek iin bir rt yasad olarak i l i k i l e r i n i s r d r m e k i i n V e r v e r ' l e r i y n l e n d i r i y o r m u gibi g r n e b i l i r ; fakat, y a e e r Adam Maggie e v l e n m i l e r s e ? B u r a d a , d k k a n s a h i b i , k a s e d e k i a t l a g r e m e y e n a m a f i y a t n n dk o l m a s n d a n k u k u l a n a n C h a t l o t t e ' y e yle dedii z a m a n o n u y a n l t m a k t a d r : " A m a e e r b u b u l a m a y a c a n z bir eyse, b u durum o n u n e n a z h i y o k m u gibi o l m a s k a d a r iyi bir ey deil m i ? " R o m a n n l i b i d i n a l g e r i l i m l e r i n e u y g u l a n d n d a , b u a k a u a n l a m a gelir: e e r yasad ilikiyi b i l m i y o r s a n z , b u e n a z b i r i l i k i n i n o l m a m a s k a d a r iyidir. Ama burada hangi ilikiden bahsediyoruz? Zina m ensest mi? Ensestle k a r l a t r l d n d a s r a d a n zina n e d i r ? V e e e r e r k e k y a d a k a d n b i l m i y o r s a , " h i

k o n u s u n d a srar e t m e l i y i z . B u a y n z a m a n d a K a t e ' i n D e n s h e r ' i n " b i r h a t r a y a ak o l m a s n " k a b u l edem e m e s i n i n n e d e n i d i r : b u o n u n " h e r k e s i n k e n d i k k zel srr k e n d i n e " m a n t n kabul etmesini g e r e k t i r i r . u soruya e r k e k l e r l e k a d n l a r n farkl yantlar verecei

k l i e s i n i ( b t n k l i e l e r gibi, b e l l i b i r doruluk pay o l a n k l i e y i ) e l e a l a l m : " E i n i z i n n e y a p m a s n yelerdiniz? B a k a b i r i y l e seks y a p m a s n v e b u n u y a p a r k e n , sizi h a y a l e t m e s i n i m i , yoksa s a d e c e sizinle s e k s yapp b u n u y a p a r k e n , b a k a eleri h a y a l e t m e s i n i m i ? " E r k e k l e r i n byk k s m i k i n c i s e e n e i yeler; k a d n l a r n byk k s m d a ilkin i . A y n e k i l d e , K a t e ilk s e e n e i y u t m a y a hazrdr ( D e n s h e r , M i l l y ' y l e y a t a b i l i r , s a d e c e o n u d n m e l i d i r . . . ) , h a t t a D e n s h e r ' i b u n a zorlar, v e i k i n c i s e e n e i r e d d e d e r (ikisi evlenmitir, D e n s h e r , Milly'yi d n m e k t e d i r ) ; o n a gre, D e n s h e r ' l e evlilik b y l e b i r ey o l a c a k t r . 5 5 . Mezmur'a ("Keke gvercinin kanatlar b e n d e olsayd! n k o zaman uar ve huzura k a v u u r d u m " ) g n d e r m e y a p a n r o m a n n bal b u yzden e k i l d e okun a b i l i r . M e t i n d e a k a t a m a n l a m y l a d e i n i l e n , ilk b e l i r g i n g v e r c i n , M i l l y ' n i n k e n disidir, u u p g i t m i v e l m d e huzur b u l m u t u r . k i n c i g v e r c i n D e n s h e r ' d i r , arzusu " h e r e y d e n k a m a k t r " ; f a k a t asl g v e r c i n , r o m a n n s o n s a t r n d a o r t a y a k a r : yk boyunca kanatlarn am, oyunuyla Milly ve Densher'i korumu ve D e n s h e r ya da p a r a e l i n e g e i n c e , k a p y a doru d n m v e g i t m i o l a n K a t e - s e i m i r e d d e d e r e k , i k i s i n i g e r i d e b r a k r v e sonsuza u a r .

II. KISIM

GNE HKMSE OLMANIN

PARALAKSI:

DAYANILMAZ HAFFL

GNE

YANII

Budapete'nin Buda ksmndaki Gellert Tepesi'nin en u blmnde, ehrin 1945 ylnda K z l O r d u t a r a f n d a n k u r t a r l m a s a n s n a d i k i l m i b i r a n t var: dev bir bayrak s a l l a y a n k a d n h e y k e l i . G e n e l l i k l e t o p l u m c u - g e r e k i b a r o k k i t s c h ' i n iyi bir r n e i saylan b u h e y k e l , a s l n d a 1 9 4 3 y l n d a , Faist d i k t a t r A m i r a l H o r t h y t a r a f n d a n , R u s c e p h e s i n d e Kzl O r d u ' y l a s a v a r k e n l e n o l u n u n a n s n a y a p t r l m t ; 1 9 4 5 ylnda, S o v y e t k o m u t a n M a r e a l K l i m e n i V o r o i l o v , h e y k e l i grd v e bir kurtulu a n t o l a r a k i grebileceini dnd ... bu hikaye, bir sanat eserinin "mesajnn" akl h a k k n d a o k ey a n l a t m y o r m u ? S a n a t e s e r i n i n y a k t r m a a n l a m n n b u e s n e k l i i n e r e d e y s e sonsuzdur: B u d a p e t e kurtulu a n t n n t a m tersi b i r y n d e , o t a k o v i ' i n , ilk i c r a s n d a S t a l i n i s t S o s y a l i s t G e r e k i l i i n kusursuz bir r n e i o l a r a k k u t l a n a n ( B e i n c i y a d a Y e d i n c i ) s e n f o n i s i i i n , a r t k K o m n i s t i d e o l o j i y i a l a y a a l a n v e y k c bir gizli " m u h a l i f m e s a j ierdii y o r u m u y a p l m a k t a d r - g e n e l l i k l e A l m a n O r d u s u ' n u n souk R u s y a i i n d e k i ilerleyiini tasvir e d i y o r o l a r a k y o r u m l a n a n , Y e d i n c i S e n f o n i ' n i n NC BLM ilk b l m n d e k i Bolero tarz m a r m z i i n i n m e k a n i k r i t m i n i n ar ar a l , artk K o m n i z m i n m e k a n i k b i r e k i l d e a c m a s z i l e r l e y i i n i n tasviri o l a r a k o k u n m a k t a d r . Fakat, TANRISAL BOK OLMANIN DAYANILMAZ AIRLII modern sanatn icadyla burada bir ey radikal bir biimde deiir.

G e l e n e k s e l metafiziin ufkunda, s a n a t k a y g a n v e k a r k a n l a m l a r n ( g z e l ) g r n m leriyle ilgilenir, b u n a k a r n b i l i m d e g r n m l e r i n a l t n d a k i g e r e k l i k l e . T u h a f bir t e r s i n m e y l e , g n m z n b i l i m l e r i gitgide d a h a o k o l a r a k o t o n o m l a m g r n m l e r i n , h e r h a n g i bir tzsel d e s t e k t e n yoksun f e n o m e n a l s r e l e r i n t u h a f a l a n n a odakl a n m a k t a d r ; yleyse, s i m e t r i k bir kar h a m l e y l e , m o d e r n s a n a t n d a g i t g i d e G e r e k e y z e r i n e o d a k l a n m o l m a s n d a a l a c a k b i r ey yok. M o d e r n s a n a t n e n veciz t a n m o n u n " h a z i l k e s i n i n t e s i n d e k i " s a n a t o l m a s deil m i ? G e l e n e k s e l s a n a t t a n haz almamz beklenir, honutsuzluk yaratan m o d e r n sanatn yaratmas beklenir modem sanat, tanm gerei, t e r s i n e , o n u n e s t e t i k haz Tam da bu hassas krcdr.

a n l a m y l a , m o d e r n s a n a t y c e d i r : a c - i l e - h a z verir, e t k i s i n i , o l a n a k s z e y l e r e g n d e r m e yapt l d e , k e n d i baarszl a r a c l y l a yaratr. 1 B u n a karlk, gzellik, uyumlu d e n g e , g i t g i d e b i l i m l e r i n a l a n n a g i r m i g r n m e k t e d i r : E i n s t e i n ' n g r e c e l i k k u r a m , m o d e r n b i l i m i n o p a r a d i g m a s yaln zerafetiyle v l m t - B r i a n G r e e n e ' i n ip kuramna ynelik bir giri kitab olan ok-satarnn Zarif Evren [The Elegant Universe) olmasna amamak gerek. referans erevesi tersine evrilmitir: bilimler

Bylece

geleneksel

Platoncu

f e n o m e n l e r i , olaylar, g r n m l e r i e l e alr; b u n a k a r n sanatlar k a t G e r e i , y a n i bu "Gerek ey"i Anlarnda, ele alrken, o n u tasvir e t m e byk mcadelesi olan sanatn tam "nesnesidir." Prokofyev'i tarihsel Dimitri otakovi rakibi Sergey

d e h e t l e r i c i d d i y e a l m a y r e d d e t m e k , h e p "zeki o l a n " o y n a m a k l a s u l u y o r d u . F a k a t , tek b i r m k e m m e l r n e i , P r o k o f y e v ' i n ilk k e m a n s o n a t n ( o p u s 80) a n m a k b i l e b u ( k t ) h r e t l i " i r o n i ' Y n n t e r s i n i ispatlar:

'

D r t b l m b o y u n c a . . . insan gl bir m c a d e l e n i n anaforunu hissediyor. Y i n e de bu bir yaptn kendisi dndaki bir eylere kar mcadelesi deil, yapt iindeki, dile getirilmemi, umutsuzca dar k m a y a alan ve srekli kn p a r a n n var olan, d b i i m ve diliyle " e n g e l l e n m i " b u l a n bir eyin mcadelesidir, "ierdeki bir e y i n " ' b u engellenmesi ... varln m k e m m e l bir olumlu h a l i n e doru kathartik bir serbest hayal krklna uramasyla ilgilidir, burada a n l a m kalmaya ynelik bir arzunun ruhsal "saflk" alandr.
2

l a n r , v e b e n z e r i . L a c a n ' n p a r a d o k s a l k a r m F r e u d c u " b i l i n d n n z n e s i n i n " (ya d a L a c a n ' n " g s t e r e n i n z n e s i " dedii eyin) Kierkegaardc h a v a r i n i n yapsna sahip olduudur: o b i r " g a y r k i i s e l " doruluun t a n d r . H i s t e r i d e d e k a r l a t m z ey t a m d a b i r " d o r u l u k b e d e n i " deil m i : h i s l e n 1 "dnmden" kaynaklanan fiziksel semptomlarda, dolaysz organik beden bir D o r u l u k t a r a f n d a n igal edilir, k a r l r , d o r u l u u n b i r taycs h a l i n e , z e r i n e (bili n d n a a i t ) D o r u l u k l a r n kaznd bir uzama/yzeye d n t r l r - h i s t e r i Lacan'n c'est moi, la vrit, qui par/e'sinin balca rneidir. Ksacas, buradaki yap bir K i e r k e g a a r d c h a v a r i yapsdr: b e d e n s a n k i dolaysz g e r e k l i i n e k a y t e d i l m e m i gibi

-mzikal ve st-mzikal a n l a m - saydam, ironikletirilemeyen bir anlamdr: ksacas, bir

P r o k o f y e v ' i n i r o n i k d u r u u n u n b e d e l i n i d e d i i yer b u r a s d r v e o n u n s a n a t s a l b t n l n e t a n k l k e d e n b l m l e r b u tr b l m l e r d i r : h e r h a n g i t r d e n b o bir e n t e l e k t e l s t n l t e m s i l e t m e k t e n uzak o l a n b u i r o n i k duru, P r o k o f y e v ' i n " U z a m d a k i e y i " ( " i e r d e k i bir e y i " ) dar k a r m a y a y n e l i k srekli sahte bir ekilde parlak ters yzdr. Onun m c a d e l e s i n i n baarszlnn bir ksmnn yzeysel

iptal edilir/askya a l n r , D o r u l u u n d o l a y m o l a r a k e l e g e i r i l m i t i r . V e , b u r a d a n S t a l i n ' i n L e n i n ' i n c e n a z e s i n d e syledii o k b i l i n e n sze u z a n a n b i r izgi e k m e k t e n k o r k m a m a l y z : " B i z k o m n i s t l e r , d i e r i n s a n l a r gibi deiliz. Biz zel b i r m a d d e d e n yapldk" ii bu "zel madde" tam olarak doruluun bedeniyle tz deitirebilen [transsubtantia] b e d e n d i r . " z m " adl n l ksa i i r i n d e ( 1 9 5 3 , y a y m 1 9 5 6 ) , B r e c h t isyanyla karlaan K o m n i s t nomenklatura'run k i b i r i y l e alay e d e r :

yaptlarnn

"oynakl" (popler birinci senfonisi gibi) sadece, olumsuz bir ekilde, Prokofyev'in b a l c a M o z a r t k a r t , " d e v a s a m c a d e l e s i " f e l a k e t l e s o n u l a n a n bir tr B e e t h o v e n o l d u u g e r e i n i sergiler: e e r M o z a r t m k e m m e l bir mzik d e h a s , m z i k a l e y i n k e n d i s i n i k e n d i l i i n d e n b i r n o t a a k n a g r e a l a n b e l k i d e s o n b e s t e c i olduysa, v e e e r B e e t h o v e n ' d e b i r p a r a k e s i n B i i m i n e a n c a k mzikal m a l z e m e y l e uzun k a h r a m a n c a bir m c a d e l e n i n s o n u c u n d a ulaabildiyse, P r o k o f y e v ' i n e n byk p a r a l a r b u m c a d e l e n i n yenilgisi i i n d i k i l m i a n t l a r d r . 1 yleyse, bu, " i uzamdan gelen e y " b e n i m i " d e h a m " mdr ( b e n d e b e n d e n daha fazla felsefi olan ey, beni d r t e n gayrahsi yoktur. kuvvet)?' 1 tam Bu "deha"yla "ego"m, varlmn e k i r d e i a r a s n d a k i i l i k i n i n , t a m F r e u d c u b i l i n d y l a y a da, d a h a s , z n e l l i i n k a t fikriyle b i r b a l a n t s Onun yeri, d a h a o k , Lebensphilosophie v e J u n g c u p r o b l e m a t i k r e d i r : i n s a n n egosu z n e l l i i m i z i n t a m a m n k a p l a m a z , o a n c a k , b e n i m " r u h s a l t z m n , " yani t a m F r e u d c u a n l a m n d a n o k J u n g c u a n l a m y l a /'cfimin e n g i n kiisiz a l a n n n z e m i n i n e kar v e o n u n d n d a k i uzun b i r b i r e y l e m e sreci araclyla ortaya kabilir. tur). Peki yleyse Yani: Freudcu Bilind'nn (ya da Lebensphihsophie'nm /c/'iyle b i r ilikisi y o k t u r ( v e b u n a bal o l a r a k , b i l i n d n n z n e s i n i n e g o ' y l a b i r ilikisi yokbilindnn znesi nedir sadece, tam zne)? Burada K i e r k e g a a r d ' n h a r i k a bir ksa m e t n i n i , " D a h i ile H a v a r i A r a s n d a k i Fark z e r i n e " y i h a t r l a m a k g e r e k i y o r ; b u r a d a K i e r k e g a a r d ,dahiyi " k e n d i s i n d e n d a h a o k i i n d e o l a n " d i l e getirmeyi/telaffuz e d e b i l m e y i b e c e r e n birey o l a r a k t a n m l a r , o n u n ruhsal tz, " k e n d i n i n iinde o l a n " havarinin tersine, h i b i r n e m tamaz: havari yaamn o n a a k n o l a n gayrkiisel bir D o r u l u a t a n k l k e t m e y e a d a m b i r i n i n saf b i i m s e l ilevidir. O ( i n a y e t t a r a f n d a n ) s e i l m i o l a n bir h a b e r c i d i r : o n u rol i i n uygun k l a c a k h e r h a n g i bir i zellie s a h i p deildir. L a c a n , l k e s i n i n bir t e m s i l c i s i o l a r a k h i z m e t v e r e n b i r d i p l o m a t a n a r : o n u n k e n d i n e zg h a l l e r i n e m s i z d i r ; h e r yapt g n d e r i l dii l k e y e l k e s i n d e n g n d e r i l e n b i r m e s a j o l a r a k o k u n u r - eer, n e m l i b i r diplom a t i k k o n f e r a n s srasnda k s r e c e k olursa, b u ksrk, k o n f e r a n s t a e l e a l n a n n l e m ler k o n u s u n d a o n u n d e v l e t i n i n besledii k u k u l a r n k i b a r c a b e l i r t i l m e s i o l a r a k yorum-

17 Haziran a y a k l a n m a s n d a n sonra Yazarlar Birlii Sekretaryas Stalinalle'de bildiriler dart lan etti h a l k n H k m e t i n g v e n i n e i h a n e t ettiini Ve bunu tekrar k a z a n m a s n n tek yolunun ki kat a b a g s t e r m e k t e n getiini. A c a b a diyorum da D a h a kolay olmaz myd H k m e t i n halk datp B a k a bir halk s e m e s i ? ' Fakat bu iir, sadece politik adan oportnist bir iir, Neues DeutschlanJdn ters yz

yaymlanan Dou Alnan komnist ynetimiyle dayanma

mektubunun

o l m a k l a k a l m a z ( s e r t e s y l e n e c e k olursa, B r e c h t iki c e p h e y i b i r d e n r t m e k , h e m rejime desteini gstermek h e m de iilerle dayanma iinde olduunu ima e t m e k istiyordu, b y l e c e k i m k a z a n r s a k a z a n s n , o k a z a n a n tarafta o l a c a k t ) , ayn z a m a n d a basit bir e k i l d e k u r a m s a l - p o l i t i k a n l a m d a da yanltr, bir d e v r i m c i p a r t i n i n " h a l k d a t m a k v e bir b a k a s n s e m e k " gibi bir g r e v i - h a t t a b u n u n t e k g r e v i - o l d u u n u cesurca kabul etmeliyiz, yani o "eski" oportnist h a l k n (atl "kalabaln") tarihsel hedefinin farknda olan bir devrimci bedenle tz deitirmesini [transsubtantia'sm] a l a m a k , a m p i r i k h a l k n b e d e n i n i bir D o r u l u k b e d e n i h a l i n e d n t r m e k d e v r i m c i a r t i n i n g r e v i d i r . B u k o l a y b i r h e d e f o l m a d gibi, " h a l k d a t m a k v e bir b a k a s n s e m e k " e n g h e d e f l e r d e n biridir. Bu yzden k e s i n bir e k i l d e ayrt e d i l m e s i g e r e k e n iki ift k a r t m z vardr: ego-id k s e n i v e zne-Doruluk e k s e n i . z n e n i n ruhsal k u v v e t v e d r t l e r d e n o l u a n b i r haze n i n ifadesi v e r g t l e y i c i faili o l a n egoyla b i r ilikisi y o k t u r : o , bir b a k m a , n e r e d e y s e r o k r a t i k a n l a m d a , a n o n i m D o r u l u u n bir m e m u r u d u r . S h a k e s p e a r e ' i n F r f i n a ' s n n

s o n l a r n d a , d e h a s A r i e l ' i s e r b e s t b r a k t k t a n s o n r a , P r o s p e r o yalnz kald z a m a n ( " A r t k bylerimin hepsi t k e n d i , / Ve sahip olduum iktidar b a n a a i t " ) , b y l e c e s a d e c e d e h a s n deil e g o s u n u d a g e r i d e b r a k m o l m a z m ? F a r k l b i r s a h a y a , t a m z n e l l i i n s a h a s n a girmez m i ? z n e y l e d i y e b i l e n biridir: " s a h i p o l d u u m i k t i d a r b a n a a i t . " T a m z n e b o t u r , b i r t r b i i m s e l ilevdir, b e n e g o m u feda e t t i k t e n s o n r a k a l a n bir boluktur ( b e n i m "kii"mi ["ahs"m] oluturan servettir). Egodan zneye kayma, ego-id e k s e n i n d e n zne-Doruluk e k s e n i n e kayma, tam etik boyutun ortaya k y l a e a n l a m l d r ; b e n b i r b i r e y d e n , b i r k i i d e n , b i r z n e y e gayrkiisel D o r u l u k f a i l i n e d n t m a n d a , h e d e f i m i b u dorulua t a n k l k e t m e n i n sonsuz a l m a s olarak kabul ettiim anda dnrm.6 T a m anlamyla, kendi bama h i i m : btn o t o r i t e m Dorulua ait - ya da, Kierkegaard'n daha derinlikli deildir; o n l a r ayran Isa i i n syledii gibi: ierikleri balca a s n d a n , s a ' n n o l u m l u szleri o r t a l a m a bir i l a h i y a t r e n c i s i n i n a k l a m a l a r n d a n uuruma karlk g e l e n ey b i r i n i n D o r u l u k h a v a r i s i o l m a s , t e k i s i n i n o l m a m a s d r . B u r a d a yap ar " d o g m a f i k t i t " : n e m l i o l a n b u n u k i m i n sylediidir, n e syledii deil. B u da, n e m i o l a n eyin D o r u l u k olduu, o n u y a y a n z n e o l m a d e k l i n d e k i daha nceki vurgumla eliiyor grnebilir; fakat bu, Doruluun otoritesinin p a r a d o k s u d u r : D o r u l u k doru n e r m e l e r i n i k i n z e l l i k l e r i y l e n i t e l e n m e z , b u n e r m e l e r i n D o r u l u k konumundan s y l e n m i o l m a s gibi b a s i t b i i m s e l olguyla n i t e l e n i r . B u n a bal o l a r a k , z n e n i n s a f b i r h a b e r c i , i k i n z e l l i k l e r i n d e n b a m s z o l a r a k bir Doruluk havarisi olmas olgusuyla tam koutluk iinde, Doruluun kendisi aklamalarn b i r zellii pisuarn deildir, onlar doru klan sokak eydir. Doruluk bulunan h a z r y a p m teanat b i r pisuardan ayran gibidir: b i r pisuar, b i r s a n a t e s e r i n i n yerini igal e t t i i z a m a n b i r s a n a t eseri o l u r Duchamp'n yaknlardaki tuvaletinde

Yldzlarla boz g k t e n baka bir ey yoktu. Perili bir sandald bu; e h v e t l e Daldrdm k r e k l e r i m i sessiz gle, V e , dalgalarla ykseldiimde, kaym B i r kuu gibi suyu yard ileriye; O sarp ykseltinin arkasndan, U f k u n snr, devasa bir zirve, kara ve devasa, S a n k i gnll bir gl igd Ban gsterdi. T e k r a r tekrar krek e k t i m , Ve e n d a m daha da byyen acmasz ekil B e n i m l e yldzlarn arasna girip ykseldi, ve kprtsz, G r n s e de, k e n d i n e has bir a m a l a C a n l bir ey gibi hafife kprdyordu, P e i m d e n geliyordu. T i t r e y e n kreklerle d n d m , Ve sessiz sularn arasndan yol aldm T e k r a r st a a c n n kuytusuna; O r a d a o n u n a m a n d r a s n a braktm aa kabuumu, Ve ayrdan geip e v e gittim, arbal Ve ciddi bir tavrla; a m a grdkten sonra O manzaray, d a h a g n l e r c e , b e y n i m B u l a n k ve belirsiz bir hissiyle alt B i l i n m e y e n varlk h a l l e r i n i n ; d n c e l e r i m i n zerinde B i r karanlk aslyd, ister yalnzlk deyin ster bo ka. H i b i r tandk ekil K a l m a d , h i b i r tatl aa imgesi, kalmad D e n i z ya da gk imgesi, yeil tarlalarn r e n k l e r i de; S a d e c e o devasa ve gl b i i m l e r , yaamayan C a n l insanlar gibi, ar ar zihnin i i n d e h a r e k e t eden G n n iinde, bir sknt oldu dlerime. B u r a d a " e d i m s e l o l a r a k o l u p b i t e n " ey a k t r : g e n d e l i k a n l b i r gz y a n l s a m a s n n kurban olmutur: K r e k e k e r e k maaradan uzaklat srada d e l i k a n l bakn bir bayrn tepesine dikmiti, o bayrn arkasnda g k t e n baka g r e c e k bir ey yok gibiydi. F a k a t , gln a k l a r n a doru yol aldnda, bayrn arkasndaki, d a h a uzak bir zirve gr alanna girdi. Kydan ne kadar uzaksa ( v e o n u n ilk igds d a h a hzl krek e k m e k t i r : "tekrar tekrar krek e k t i m " ) da o kadar o k gryordu; o yzden dan " e n d a m daha ila byyor" gibi geldi. D e l i k a n l n n grd eyin ar aklc bir aklamas vardr yleyse. F a k a t imgelemi, da " p e i n d e n g e l e n " " c a n l bir eye" dntrr. 7

maddi bir zellik yoktur. yleyse, bir vekil olarak Doruluun yerine getii lde, bu " i uzamdan gelen ey" n e d i r ? W o r d s w o r t h ' n Prehde'nn nl " a l n a n k a y k " b l m o n u n ortaya

k n n k e s i n k o o r d i n a t l a r n verir: B i r yaz akam ( [ D o a n n ] peinden g i d e r k e n ) B i r st aacna b a l a n m bir kayk buldum Kayalardaki bir maarada, h e r zamanki yerinde. H e m e n ipini zdm, i i n e b i n d i m Kay kydan ittim. Yaptm ey bir a l m a eylemiydi Ve kayg ykl bir haz veriyordu, stelik ses de karyor, D a d a yanklanyordu kaym ilerlerken; K a y k arkasnda, iki yanda brakyordu, A y n yla ldayan kk daireler, S o n r a hepsi bir kaynap bir kayboluyordu K v l c m l a n a n bir k i i n d e . A m a imdi, krek e k e n biri gibi, H n e r i n d e n gurur duyan, belli bir n o k t a y a ulamak isteyen, A z i m l e h a t t a , baklarm sabitledim S a r p bir ykseltinin tepesine, U f k u n en yksek snrna; en tepede

" u z a m d a n g e l e n ey" b y l e o r t a y a k a r . B u r a d a b i r fantazi s a h n e l e m e n i n b t n b i l e e n l e r i v a r d r - " a s l n d a " s a d e c e gz y a n l s a m a s o l a n e y i n i i n d e n n o u m e a l "parldar". Y a n i : K a n t K e n d i n d e - e y ' i n b a s i t b i r ardl o l m a k t a n uzak o l a n F r e n d e n " U z a m d a n G e l e n e y " o n u n ikin kartdr: birtakm akn kuvvetin " n o r m a l " dsal g e r e k l i i n z e r i n d e k i fazlal o l a r a k g r n e n ey t a m d a b e n i m z n e l l i i m i n h u

g e r e k l i i n i i n e d o r u d a n k a z n d yerdir. B a k a deyile, k o r k u t u c u - t e m s i l e d i l e m e z e y k l n d a geri a l d m ey k e n d i b a k m n n e s n e l l e t i r i l m e s i , n e s n e s e l karldr - Wordsworth'un renktir": B a t a n gnein e v r e s i n d e t o p l a n a n bulutlar B i r gzden arbal bir r e n k alr n s a n n lmlln gzetmi olan bir renk. 3 K t olan e y ' i n bu perspektifinden b a k n c a , belki de nl Augustiniuscu, kendi b a n a o l u m l u t z y a d a k u v v e t e s a h i p o l m a y a n , s a d e c e yi yokluu d e m e k o l a n K t fikrini dndrmelidir: yinin kendisi Ktnn yokluudur, Kt ey karsndaki m e s a f e . A k n s a l t e r i m l e r l e s y l e n i r s e : yi K t ' n n g r n m kipidir, " e m a t i k l e t i r i l m i " K t d r . yi'yle K t a r a s n d a k i fark b u yzden b i r p a r a l a k s t r . a d a r e s i m d e b e n z e r b i r f e n o m e n i - b y k b i r f a r k l l a karlk g e l e n a n l a l m a z , n e r e d e y s e g r n m e z b i r je ne sai guoi'y- gzleyebiliriz. lerinin bir ksmn n i t e l e y e n ey, (aslnda, hafife G e r h a r d R i c h t e r ' i n resimyeri d e i m i / b u l a n k ) f o t o r a f deyiiyle, ey, gerekliin onu gzleyen gzden ald "arbal

s z c k l e r e d k e n d e s t a n iir Kalevala, " K a l e v a l a l s " d e n e n b i r l y l e yazlm n e n k a r a k t e r i s t i k z e l l i k l e r i dize v e " y a n k " y a p a n d i z e l e r i n i n a l i t e r a s y o n u y l a b i r l i k l e , uyaksz, trokhaios [bir vurgulu bir vurgusuz h e c e ] tarz d r t h e c e l s y l e , k t a oliu m a d a n yazlm o l m a s d r . B u n a k o u t u l u k d e n i r : y a n i dizede, b i r n c e k i d i z e n i n , y e m b i r vurgu y a d a p e r s p e k t i f l e y e n i d e n d i l e g e t i r i l m e s i t e k n i i . i i r i n b a l a n g k s m n a l n t l a y a c a k o l u r s a k ( W . F . K i r b y ' n i n eski e v i r i s i y l e ) : I am driven by my longing, A n d my understanding urges, T h a t I should c o m m e n c e my singing, A n d begin my r e c i t a t i o n , I will sing t h e people's legends, A n d t h e ballads o f t h e n a t i o n . T o m y m o u t h t h e words are flowing, A n d t h e words are gently falling . . . D e a r e s t friend, and m u c h - l o v e d brother, B e s t beloved o f all c o m p a n i o n s , C o m e and let us sing together, Let us now begin our c o n v e r s e , S i n c e at length we m e e t together, F r o m two widely sundered regions, R a r e l y c a n w e m e e t together, R a r e l y o n e c a n m e e t t h e oilier, In these dismal N o r t h e r n regions, In t h e dreary land of P o h j a , L e t us clasp our h a n d s together, L e t us i n t e r l o c k our fingers; L e t us sing a cheerful measure. L e t us use our best endeavors, W h i l e our dear o n e s h e a r k e n to us, A n d our loved o n e s are instructed, W h i l e the young are standing round us, O f t h e rising g e n e r a t i o n , L e t t h e m learn t h e words o f m a g i c . A n d recall our songs and legends. . . . B u giri k t a s n n i k i n c i v e n c ktalar Kalevala'nm h a l k t o p l a n t l a r n d a nasl sah nelendiine ilikin malzemeyi salar; bu sahneleme kelimesi kelimesine metnin k o u t u l u u n u c a n l a n d r r : iki arkc bir sraya o t u r u r ve el e l e tutuur; birisi sekiz l u x e Iik bir dize syler, s o n r a dieri devraluVye a y n eyi, a m a k e n d i sekiz h e c e s i y l e farkl szcklerle sylerdi, bu arada bedenleri iirsel b i r t r a n s h a l i y l e r i t m i k b i r ekilde sallanrd - b u t u h a f s a h n e l e m e y n t e m i e n s a f h a l i y l e paralaks, iki perspektifi tekrar lekrar d i l e g e t i r e r e k F a r k n g r n m e z yarn e v r e l e m e / a y r t e t m e a b a s n ortaya k o y m u y o r m u ? D a h a s o n r a , iirde u n u o k u d u u m u z z a m a n : " B i r ey s y l e y e b i l i r miyim / zin v e r i r m i s i n s y l e y e y i m / Ne t r bir a d a m s a n s e n / N a s l bir h e r i f s e n ? " , " S y l e y e b i l i n i y i m " l e " z i n verir m i s i n s y l e y e y i m " a r a s n d a , " N e tr b i r a d a m " v e " N a s l bir b e r i l "

g e r e k i l i i n d e n r e n k l e k e l e r i n i n s a f b i r s o y u t l a m a s n a a n i b i r gei, y a d a k e n d i m i z i a n i d e n b i r M o e b i u s e r i d i n i n ters y a n n d a b u l m u gibi olduumuz, l e k e l e r i n t m y l e n e s n e s i z d o k u s u n d a n g e r e k i b i r t e m s i l e t a m tersi bir g e i t i r . R i c h t e r bir r e s m i n k a o s t a n k p geldii o gizemli m o m e n t e o d a k l a n r (ya da, y i n e , t a m tersi m o m e n t e : t e m i z bir a y n a - i m g e s i n i n a n l a m s z l e k e l e r h a l i n d e b u l a n k l a t z a m a n a ) . B u d a bizi L a c a n ' n objet petit a'sna, bir l e k e l e r d o k u s u n d a n t u t a r l b i r r e s i m s e l t e m s i l k a r t a n o l l m e z X o l a n eye getirir; grsel hareketlerin gerekst 2001, Bir Uzay M a c e r a s / ' n n s o n u n d a , youn soyut fantazi-uzamn hipergereki bir temsili oyununun

h a l i n e d n t o n l s a h n e d e olduu gibi. B u r a d a R i c h t e r n o r m a l ilikiyi t e r s i n e e v i r i r : r e s i m l e r i n d e , f o t o r a f g e r e k i l i i bizi yapay, ina e d i l m i bir ey o l a r a k a r p a r , b u n a k a r n " s o y u t " b i i m v e l e k e l e r i n i o y u n u n d a k i " d o a l y a a m d a n " o k d a h a fazla bir ey vardr burada. Sanki temsil edilemeyen ekillerin karmak younluu g e r e k l i i n s o n k a l n t s gibidir, b u yzden o n d a n k p a k a t a n n a b i l e n t e m s i l e g e t i i m i z z a m a n , i i n d e g e r e k l i i n geri e v r i l m e z b i r e k i l d e k a y b o l d u u e t e r s i fant a z i - u z a m n a gireriz. B u k a y m a s a f bir e k i l d e p a r a l l a k t i k t i r : g r l e n n e s n e y e y n e l i k yaklammzdaki bir kayma kadar bir kayma nesnede olmaz. B u n e d e n l e , R i c h t e r b a s i t e ' p o s t m o d e r n b i r s a n a t d e i l d i t ; o n u n yapt, bir b a k m a , (ya d a ) m o d e r n i z m ile ( - d e n ) p o s t m o d e r n i z m (-e g e i ) a r a s n d a k i y a r l m a n n k e n d i s i z e r i n e b i r tr m e t a - e r h t i r . Y a da, b a k a bir e k i l d e s y l e n i r s e ; grsel s a n a t l a r daki m o d e r n i s t k r l m a n n al j e s t i n e karlk gelen Duchamp'n hazr-yapm bisiklet sergilemesi ve iki yapt d n n : beyaz Marcel zemin Kazimir Malevi'in

z e r i n d e s i y a h k a r e s i ; b u iki arlk H e g e l c i k a r t l a r n s p e k l a t i f zdeliini h a t r l a t a n b i r e k i l d e b a l a n t l d r . V e R i c h t e r t a m d a b u iki arlk a r a s n d a k i geii y a k a l a m a y a k a l k m a z m - o n u n r n e i n d e , f o t o r a f g e r e k i l i i n d e n s a f b i r ekilde b i i m s e l m i n i mal ayrmn soyutlamasna olan geii79 M o d e r n s a n a t n k a d i m d e s t a n l a bulutuu yer burasdr. F i n k i m l i i n i n zn

arasndaki X ' i n ta kendisi ey'dir. M i n i m a l f a r k n b i r yazar varsa, o d a J u a n J o s e S a e r ' d i r . O n u n yazd, b i r s a f paralaks aheseri olan Hi Kimse Hibir ey Hibir Zaman (Nadie nadan unca, 1980) mini m a l d i r , u y g u l a m a d a n a m e v c u t t u r : A r j a n t i n ' i n b o u c u yaz a y l a r n d a , bir z a m a n l a r zeng i n , a m a a r t k k h a l i n d e o l a n a i l e n i n m i r a s s C a t G a r a y v e a E l i s a a t l a r n pheli bir at k a t i l i n d e n korumaya abalarlar; P a r a n a n e h r i n i n kysndaki youn ilikileri v e k a t i l a v l a r , p o l i t i k kayg v e z l m e o r t a m n d a g e r e k l e i r . y k h e r o l a y n iki kez a n l a t l m a s y l a geliir, n c e " n e s n e l " b i r a n l a t c n n sesiyle, s o n r a C a t ' i n sesiyle - g e n e l l i k l e a y n c m l e l e r i n b i r e b i r k u l l a n l m a s y l a . B u t a m d a M a l e v i ' i n Beyaz Zemin zerinde Siyah Karesi deil m i , a n l a t l a n ieriin " h i b i r e y i " n i n z e m i n i n d e s a f b i i m s e l m i n i m a l farkn, yarn i a r e t l e n m e s i ? B u r a d a iki tikel ierik arasndaki tzsel b i r farkla deil, bir n e s n e y i k e n d i s i n d e n ve, t a m a n l a m y l a , z n e n i n b a k n n a l g l a n a n n e s n e y e kaznd n o k t a y b e l i r t e n b i r " s a f farkla kar karyayz. A y n m i n i m a l fark, b a k a bir enfes A r j a n t i n l i yazar o l a n A l e j a n d r a Pizarnik'in iirlerinin e v r e s i n d e doland noktadr. Onun stn baars olan Arbolde Diana/Diana'nm Aac'ndan (1962), onun veciz, neredeyse Z e n benzeri kesinliini sergileyen iir Bir iir gibi gmlm i i n e [enterrado del: sayesinde) e y l e r i n sessizliinin B e n i gz ard e t m e k iin konuuyorsun [para no verme: b e n i g r m e m e k zere] 1 0 H e r h a n g i bir yasak b l g e n i n tesinde zgn yansmalarmz [transparencia] i i n bir ayna v a r " Bu pimanlk [arrepentido] arks, t e t i k t e , iirlerimin arkasnda: Bu ark reddediyor b e n i , sesimi bouyor. - eer "aretler"den, daha ileri
12

arasndaki^ farktr. G r s e l b o y u t u n d e v r e y e girdii y e r burasdr; N i e t z s c h e ' n i n y a k n m a s n h a t r l a y n : " n c e k u l a k l a r n m p a t l a t m a k g e r e k i r gzleriyle d u y m a y r e n m e l e r i i i n ? " (te Byle gelir, Dedi Zerdt, Prolog, 5). Bu yaknma insanlara ikircikli dinlemeyi r e t m e n i n g l y l e ilgili deil m i ? n s a n n gzleriyle d i n l e m e s i n i n g o l d u u a n l a m n a m y o k s a b a s i t e gerekten d i n l e m e y i r e n m e n i n g l m d r ? B a k a deyile, e e r W a g n e r ' i n T r i s t a n ' n a uyar ( l r k e n y l e b a r r : " o n u n [ I s o l d e ' n i n ] sesini gryo r u m ! " ) v e , m o d e r n s a n a t n t a n m l a r n d a n biri o l a r a k , i n s a n n o n u gzleriyle dinleme si gerektiini kabul edersek, bu sadece gzlerimizle mi gerekten duyduumuz a n l a m n a gelir (sessizlii duy, s z c k l e r i n g e v e z e l i i y l e r t l m sessiz M e s a j - e y ' i ) ? B u n a bal o l a r a k , m o d e r n resim ( M u n c h ' u n lk'mm gsterdii g i b i ) b i r "sessizliin sesi," s z c k l e r i n krld n o k t a n n grsel a k t a r m deil m i ? D i e r y a n d a n , b u ayn zamanda (Platoncu ezmeye, kkenlerini bylece aka kabul etmemiz gereken) duymaya ideolojinin balamamz e l e t i r i s i n i n nasl ilediini g s t e r i r : o ( i d e o l o j i n i n s i r e n arksyla h i p n o t i z e o l m u ) kulaklarmz (theoria kipiyle) gzlerimizle salamaya alr. Pizarnik'e dnersek: sahte obskrantizmden kanrsak, bu drt fragman

" m a n t k s a l o l a r a k , " k a r m a k b i r t a r t m a n n , b i r b i r i n e ipucu s a l a y a n p a r a l a r o l a r a k o k u m a k t a n k o r k m a m a l y z . O yzden e n s o n dizeyle b a l a y a l m : " H e r ey sessizlikle seviir": bu, e l b e t t e , B i r e y v e H i b i r e y a r a s n d a c i n s e l b i r iliki o l d u u a n l a m n a gelmez, tam olarak, onun baarsz olmas anlamna gelir: bu sevime baarsz o l m u t u r . Y a n i : sessizliin sesi, " e y l e r i n sessizliine g m l m b i r i i r i n " sesi, airin szlerini k o r u y a n v e z e n l i sessiz bir d e s t e i n sesi deil, airi "gz ard e t m e k i i n " konuan b i r ses, " i i r l e r i m i n arkasnda, tetikte ... beni reddeden, sesimi boan" a c m a s z k t n i y e t l i n t r b i r m e v c u d i y e t t i r . B u yzden P i z a r n i k b u sessizliin a r k s n a " h e r h a n g i bir yasak b l g e n i n t e s i n d e " b u l u n a n "zgn y a n s m a l a r m z i i n b i r a y n a "

tarihli,

El infierno musical/Mzik

Cehennemi

(1971)

o l a r a k g n d e r m e y a p t n d a , b u , y i n e , o n u K a n t t e r i m l e r l e , e r i i l m e z t e h d i t e d i c i bir m e v c u d i y e t h a l i n e s o k a r : i i n d e b e n i m l e ilgili b i r t r " n e s n e l " d o r u l u u n k a y d e d i l m i olduu k o r k u t u c u n o u m e n a l G e r e k s a h a s n d a b a r n a n b i r ark. Bu temel noktay aydnlatmak iin, Mafrix'in harika bir sahnesini hatrlayalm; h a i n C i p h e r , y a n i g e r e k l i k i i n d e b u l u n a n , a m a a s i l e r a r a s n a szm o l a n b u M a t r i x a j a n asileri pepee, ( M a t r i x ' i n s a n a l g e r e i n e d a l m o l a n ) o n l a t n m a k i n e y e o l a n balantlarn tmyle balandklar fiten ekerek ldrmektedir. hale Asiler kendilerini sradan gereklie Matrix'e onlara dalm gibi deneyimlerken, hareketsiz aslnda gelmi "Gerein lnde,"

adl bir d e r l e m e d e yer a l a n b i r i i r d e n b i r dize d a h a e k l e r s e k , b i r b a k m a b i r b i r i y l e b a l a n t l saylr: " H e r ey sessizlikle s e v i i r . " " P i z a r n i k k e s i n l i k l e o e k s i l t m e , m i n i m a l fark airidir: h i b i r ey ve b i r ey a r a s n d a k i , sessizlik v e k r k b i r ses a r a s n d a k i f a r k n . l k s e l o l g u ( t a n r s a l S z l e k r l m a y b e k l e y e n ) Sessizlik deil G r l t d r , i i n d e figrle z e m i n a r a s n d a d a h a h e r h a n g i bir a y r m n s z k o n u s u o l m a d G e r e i n k a r m a k m r l t s d r . B u yzden y a r a t c ilk e y l e m sessizlik yaratmaktr - k r l a n ey sessizlik deildir, sessizliin k e n d i s i n i n G e r e i n srekli mrltsyla krlmas, kesintiye uramas, b y l e c e iinde szcklerin konuulabilecei b i r g e d i i n a l m a s d r . B u sessizlik z e m i n i o l m a d a n t a m b i r sz y o k t u r : H e i d e g g e r ' i n d e bildii gibi, b t n szler "sessizliin s e s i n e " y a n t v e r i r . S e s s i z l i k y a r a t m a k , b i r v a z o n u n m e r k e z d e k i b o l u u n u y a r a t m a s gibi o n u n m e k a n n e v r e l e m e k zor b i r itir. l m drts v e yceltim kesin olarak bu ekilde karlkldr: lm drtsnn nce G e r e i n mrltsn silmesi, b y l e c e yce b i i m l e n m e l e r e m e k a n amas gerekir. iir s z k o n u s u o l d u u n d a , b u fark iirler a r a s n d a deil, i i r ( l e r ) v e , kukusuz, s y l e n m e m i , seslice okunmam olarak kalmas gereken, n k sessizliin arks olan o ark

sandalyede

durumdadrlar:

Cipher'n

" g e r e k t e n o l d u k l a r " g i b i , y a n i s a n k i koktukta b i r d i i d e a n e s t e z i a l m , i k e n c e c i n i n n e isterse y a p a b i l e c e i b i r h a l d e o t u r u y o r l a r m gibi d o r u d a n fiziksel b i r y a k n l vardr. C i p h e r o n l a r l a s a n a l g e r e k l i k l e " G e r e i n l " a r a s n d a k i i l e t i i m ba o l a r a k h i z m e t v e r e n t e l e f o n a r a c l y l a i l e t i i m k u r m a k t a d r v e d u r u m u n k o r k u n y a n , asiler kendilerini gereklik iinde serbeste gezinen normal insanlar olarak hissederken, " G e r e i n l n n " t e k i S a h n e s i n d e , k a b l o n u n basite fiten e k i l m e s i n i n onlar s a n a l v e g e r e k , h e r iki e v r e n d e d e b i r a n d a l d r e b i l e c e i n i b i l m e k t e d i r . B u d u r u m ,

M a t r i x ' e b a l a n m o l a n b t n i n s a n l a r n h e p s i i i n g e e r l i bir d u r u m olsa da, burada o k d a h a k t d r , n k b u r a d a k i i n s a n l a r s a d e c e asl d u r u m l a r n n deil, a y n z a m a n d a o n l a r k s a sre s o n r a l d r m e y e n i y e t l i o l a n k t a j a n n g e r e k l i k t e o r t a y a koyduu t e h l i k e n i n de tmyle farkndadr. S a n k i zneler burada durumlarnn G e r e i y l e , b t n t e h d i t e d i c i b o y u t l a r y l a b i r l i k t e G e r e k l e o o l a n a k s z d o r u d a n b a l a n t y elde e t m i t i r . B u t e k i S a h n e "zgn y a n s m a l a r m z i i n b i r a y n a d r . . . h e r h a n g i bir yasak blgenin tesindedir." B u d a kukusuz, bizi P l a t o n ' u n m a a r a s n a d n d r r : G n e l e , asl G e r e k l e , o n u n ssnn nlarndan yanmadan nasl dorudan yzleebiliriz? a i r l e r arasnda, bu y z l e m e r i s k i n e o d a k l a n m o l a n , o n a k a r l k d e l i l i k gibi yksek bir b e d e l d e y e n kii H l d e r l i n ' d i . V e biz d e l i l i e d m e n i n a k p o l i t i k bir y a n a n l a m n n olduu bir a l a n dayz. B u r a d a d a n m a k g e r e k e n kii G e o r g e L u k c s - o n u n t u h a f a m a n e m l i , ksa bir denemesi olan "Hlderlin'in Hyper/'onV'nu (1935) ele alalm, burada Lukcs, H l d e r h n ' i n k a h r a m a n c a d e v r i m c i t o p y a y a uzlamasz b i r e k i l d e bal k a l m a s n a kar H e g e l ' i n N a p o l y o n ' u n T h e r m i d o r ' u n u k a b u l e t m e s i n i v e r : Hegel, Thermidor sonras dnem ve burjuva geliiminin devrimci dneminin

ekilde, hkr

onun

sonularn

toplumsal projenin

ilerleyiini asl

tek

edimsel

uzam

olarak

kabul

etmeliyiz. . . . M a r x iin, elbette, devrimci mest o l m a n n ardndan gelen "ertesi gn" "burjuva" devrimci snrlln, evrensel zgrlk v a a d i n i n s a h t e l i i n i b e l i r t i r : e v r e n s e l i n s a n h a k l a r n n , t i c a r e t i n v e zel m l k n h a k l a r o l m a s "dorudur". E e r L u k c s ' n S t a l i n i s t T h e r m i d o r ' u k a b u l e t m e s i n i o k u r s a k , t a m olarak a n t P M a r k s i s f k a r a m s a r b i r p e r s p e k t i f i m a e d e r ( h e r h a l d e o n u n b i l i n l i n i y e t i n e ters bir e k i l d e ) : p r o l e t e r d e v r i m i n i n k e n d i s i d e o n u n y a n l s a m a l e v r e n s e l zgrlk savyla yeni e g e m e n l i k v e s m r i l i k i l e r i n d e b u n u izleyen u y a n a r a s n d a k i y a r k l a ilikl e n i r , b u n u n a n l a m d a " e d i m s e l zgrl" g e r e k l e t i r m e e k l i n d e k i K o m n i s t p r o j e n i n baarsz o l m u o l m a s d r . H l d e r l i n ' i n b a l a n g n o k t a s d a H e g e l ' i n k i y l e a y n d r : g e l e n e k s e l o r g a n i k birlik ( o n a d n m e n i n o l a n a k s z o l m a s ) v e m o d e r n d n m s e l zgrlk a r a s n d a k i yar nasl aacaz? V e r d i i y a n t a " e k s a n t r i k y o l " a d n verir: iki k u t u p a r a s n d a k i sonsuz salnnm, son huzura ulamann olanakszlyla srekli baarszl arasndaki s a l n t n n n a s l z a t e n b u s a l n m n k e n d i s i olduu, yani b u e d e b i y o l u n i n s a n n kaderi olduu e k l i n d e k i a n l a y . F a k a t , H l d e r l i n b i r s o n r a k i H e g e l c i a d m , iki k u t b u n g e r e k s p e k l a t i f b i r l i i n e a t l a n a d m a t a m a z : o n u n snrll e n iyi e k i l d e , " V a r l k ve Yarg (Ur-Teil, ilksel blnme)" adl felsefi fragmannn balyla rneklenir. V a r l k H l d e r l i n i i n , b i z i m sonsuza dek d n m e y e z l e m duyduumuz h e p - z a t e n k a y p n - d n m s e l Z e m i n d i r - o n u n y a p m a d ey, b u v a r s a y l a n Z e m i n i n z a t e n geriye ynelik olarak tikel koyutlandm oluumlarn ve, tam anlamyla, kalkt bir zaten saf farkllk ( o n u n bir sahas olan adi) o l d u u n u s o n u c u n u k a r m a k t r . K s a c a s , H l d e r l i n ' i n e l i n d e n k a a n ey, yapsal

kapanyla uzlamtr, felsefesini kesin olarak dnya tarihindeki bu yeni d n m noktasnn bir anlay zerine ina eder. Hlderlin T h e r m i d o r sonras gereklikle h e r h a n gi bir uzlamaya girmez; "polis" demokrasisini y e n i l e m e eklindeki eski devrimci ideale sadk kalr ve o n u n ideallerine, iir ve dnce dzeyinde bile yer vermeyen bir gereklikle krlr. 1 4 L u k c s burada, M a r x ' n Fransz D e v r i m i ' n i n k a h r a m a n c a d n e m i n i n piyasa i l i k i l e r i n i n k a h r a m a n c a o l m a y a n aamasyla g e l e n zorunlu c o k u l u k olduu y o l u n d a k i fikrine g n d e r m e y a p m a k t a d r : D e v r i m i n g e r e k t o p l u m s a l ilevi burjuva e k o n o m i s i n i n kuru hkmranl devrimci iin koullarn balanmak salamakt deil, ve gerek kahramanlk krlemesine aktard bir eski cokulara Hegel'in Luther'den ifadeyle,

kmazn,

zmeye

amazn

Hegelci

E v r e n s e l l i i n g e r e k doasdr. T a m d a b u n e d e n l e , 1 8 0 0 ' l e r e doru, i n s a n n " e k s a n t r i k y o l u n u " d i l e g e t i r m e n i n en uygun yolu o l a r a k grd iire k a r a r l l k l a y n e l i r - yani, e n a z n d a n o n u n d u r u m u n d a , iire d n b i r katr, d n c e n i n y a p t n t a m a m l a m a k t a k i baarszln b i r b e l i r t i s i d i r . Hyperion'm z m a n l a t s a l b i r z m d r : g e r e k l i k t e u z l a l a m a y a n eyle d a h a sonra, anlatsal yeniden inas araclyla uzlalr. (Hyperion'm, mektuplardan oluan bu r o m a n n ilgin ve c a n alc n e m i , btn mektuplarn "edimsel" olaylardan s o n r a yazlm o l m a s d r . ) y l e y s e b u z m H e g e l c i o l a r a k o k u m a k y e r i n d e m i d i n H l d e r l i n ' i n zm, Hegel'in Tinin Fenomenolojisi'ne a k bir k o u t l u k l a , M e r k e z i n kaybyla olgunlama sreci olarak M e r k e z i n dolaymszln tekrar kazanmaya ynelik srekli baarsz a b a l a r a r a s n d a k i k a l c s a l n m n , ruhsal e i t i m i n " e k s a n t r i k y o l u n u " geriye y n e l i k o l a r a k y e n i d e n ina e d e n b i r a n l a t d a g r d n n e s r m e k ? B u ekilde o k u n d u u n d a , H l d e r l i n ' i n d a h a s o n r a k i k a y m a s / k o l a y c a z n e l l i k m e t a f i z i i n e veda e t m e k , metafizik k a p s a m d a n k m a k v e m e t a f i z i i n r t t i n d i r g e n e m e z b i r yark v a r s a y m a k o l a r a k y o r u m l a n a b i l i r . B u tr b i r o k u m a y a uygun b i r m o d e l , E r i c S a n t n e r ' i n Hlderlin zerine kitabdr: Santner iin, Hlderlin'in daha sonraki yaptnn k r l m a s , b u a n l a t s a l s e n t e z v e g e r i l i m i n Aufhebung^, a r t k t o p t a n b i r a n l a t emas i i n d e u z l a t r l a m a y a c a k o l a n i n d i r g e n e m e z b i r o k l u u n " l l " k a b u l y l e tehdit edildii, h a t t a t e r k edildii z a m a n o r t a y a k m a k t a d r . V e , S a n t n e r ' i n b e l i r t t i i gibi,

" i m d i n i n a r m h n d a k i g l " t a n m a k t r - yani, G z e l R u h ' u n k o n u m u n u t a n m a k v e imdiyi e d i m s e l zgrln t e k olas a l a n o l a r a k kabul e t m e k t i r . y l e y s e H e g e l ' i n n e m li felsefi a d m n salayan ey t o p l u m s a l g e r e k l i k l e bu "uzlama"dr; yani o n u n System der Sittilichkeit elyazmasndaki proto-Faist " o r g a n i k " topluluk fikrini ama ve burjuva sivil t o p l u m u n u n a n t a g o n i z m a l a r n n d i y a l e k t i k z m l e m e s i n e girime. ( Y a n i m o d e r n n c e s i b i r " o r g a n i k " toplulua d n e y n e l i k proto-Faist a b a n n t a m olarak diyalekt i k paradoksu: b a s i t e " g e r i c i " o l m a k t a n uzak bir ey o l a n Faist "feodal S o s y a l i z m " bir tr uzlama z m , sosyalizmi k a p i t a l i z m i n snrlarnda [vekil; yapay] a b a d r . ) Lukcs'n yapt bu zmlemenin derin bir ekilde alegorik olduu belli: ina e t m e y e y n e l i k bir ereafz

Troki'nin Stalinizmi Ekim Devrimi'nin Thermidor'u

o l d u u n u n e sren tezini

o r t a y a a t m a s n d a n b i r k a a y s o n r a yazlmt b u z m l e m e , o yzden L u k c s ' n m e t n i n i b u yzden T r o k i ' y e bir y a n t gibi o k u m a k g e r e k i y o r : T r o k i ' n i n S t a l n ' i n r e j i m i ni " T h e r m i d o r c u " olarak tanmlamasn, o n a olumlu bir a n l a m vererek kabul ediyor t o p y a c e n e r j i n i n k a y b e d i l m e s i n e y a k n m a k y e r i n e , k a h r a m a n c a b o y u n e m i bir

kapsayc anlat e r e v e s i n i n byle terk edilmesi fragmanlar arasndaki balarn terk e d i l m e s i n e deil, y e n i b i r i b a l a n t l l k d z e y i n i n k e f e d i l m e s i n e , m o n a d e l e r arasndaki gizli balarn, yanklarn ve yansmalarn "parataktis" bir gereinin

b i r b a k m a k a p i t a l i s t drty d i n l e n i r k e n grebiliriz. B u r a d a B e n j a m i n ' i n , k l t r e l y a p n t l a r r m e h a l i n d e , d o a t a r a f n d a n t a l e p e d i l m e s r e c i n d e gzlediimiz z a m a n aslnda t a m tarihsellikle karlatmz syleyen anlay gelmeli akla. K a s m 2 0 0 3 ' t e , P o l o n y a ' y a , o r a d a k i C a m e r i m a g e f e s t i v a l i n e k a t l m a k v e Lod/.'d. k e n d i r e s i m l e r i y l e h e y k e l l e r i n d e n o l u a n b i r sergiyi a m a k zere yapt b i r yolculul srasnda, D a v i d L y n c h bu g e r e k t e n "post-endstriyel" o l a n ehirden k e s i n bir ekilde e t k i l e n m i t i : e l i k yaplar v e f a b r i k a l a r r m e h a l i n d e o l a n , y k k d k k gri b e t u n t o p l u k o n u t l a r l a dolu o l a n , h a v a s v e suyu ar k i r l e n m i b y k b i r s a n a y i merkeziydi b u r a s . . . . L y n c h orada k e n d i s i n e m a s t d y o s u n u y a r a t m a k i i n y a t r m d a b u l u n m a k v e Lodz'u c a n l bir k l t r e l y a r a t c l k m e r k e z i h a l i n e g e t i r m e k istedi ( P e t e r Q e i r v e R o l a n d Joffe d e bu p r o j e y l e b a l a n t l y d ) . L y n c h k e n d i s i n i " P o l o n y a ' d a k e n d i evin d e y m i gibi h i s s e t t i i n i " syledi - C h o p i n v e Solidarnosc'un R o m a n t i k P o l o n y a ' s n d a deil, t a m d a b u e k o l o j i k o l a r a k m a h v o l m u P o l o n y a ' n n s a n a y i l n d e . B u b a b a , o n u n g e r i c i politik a k l a m a l a r n da, a y r c a m e g a l o m a n y a k b i r N e w A g e projesi o l a n b i r m e d i t a s y o n m e g a - m e r k e z i n e verdii b u d a l a c a destei d e u n u t m a y a h a z r o l m a m . a g e r e k t i r e n b i r eyi, o n u n ar d u y a r l l n b i r kez d a h a d o r u l u y o r . k i n c i D n y a ' n n post-endstriyel l aslnda ayrcalkl bir "olay sahas," i n s a n n gnmz k r e s e l kapitalizminin btnselliini k e r t e b i l e c e i s e m p t o m noktasdr. B u dnyay, h a t l a o n u n gri y k k b i n a l a r n ve slfr k o k u s u n u s e v m e l i y i z - b t n b u n l a r t a r i h e , posl

kefedilmesine yol a a r - b e n i m , dealar zgarasndan n c e gelen P l a t o n ' u n i r o r a ' s m n i b a l a n t l a r n a b e n z e y e n b i r ey o l d u u n u n e s r m e k i s t e d i i m b i r e y . " Burada sadece anlatsal yordam, iki k u t u p l u deil, ne kendini k u t u p l u b i r yap gelen atee" ortaya atmamz gerekir: tehir etmektir

"gklerden

dorudan

( i n s a n n kendisini tanrsal e y i n l m c l saadetine k e n d i n d e n geerek atmas), ne de anlamsz bir oullua kendisinin sahip bir souk gndelik yaamn Baka lmcl deyile, aklbandaldr, "anlatsal ve souk

oulluun

dolaymlamasdr.

Santner ll

u y a n k l " " g k l e r d e n g e l e n a t e " i n y a n n a yerletirse,

o n u ar

s r a d a n y a a m n d a n k o k l u u n a kar b i r s a v u n m a o l a r a k e l e alsa da, o n u " g k l e r d e n g e l e n a t e " t e k i b t n y a p n n k e n d i n d e n g e m i b i r z l m e s i n e kar b i r s a v u n m a , y a a m n m i n i m a l b i r yapsn k o r u m a y n n d e b i r a b a o l a r a k e l e a l m a k d a h a u y g u n o l m a y a c a k m d r ? A n l a t , s o n a a m a d a H l d e r l i n ' i n " a r d k l k yasas" dedii e y l e , K u t s a l n k a o t i k u u r u m u n u u y g u n b i r m e s a f e d e t u t a n b a b a y a a i t s i m g e s e l dzen d e i l m i d i r ? 1 6 D a h a s , p a r a t a k t i k b i r a r a d a l k v e m i s t i k b i r B i r l i k d e n e y i m i ayn y a n d a , ikisi b i r d e n a n l a t s a l r g t l e n m e y e kar deil m i d i r ? B i r l i i n k e n d i n d e n g e m e d e n e y i m i , s a d e c e biz b i r a n l a t n n z g a r a s n d a n dar k p m u t l a k o l a t a k t i k e l m o n a d m e v c u d i y e t l e r l e yzletiimizde o r t a y a k a n b i r ey deil m i d i r ? S a n t n e r ' i n H l d e r l i n ' d e saptad k a y m a , y a n i " a n l a t s a l u y a n k l k " t a n - h e r eyi t a n r l a r n b a t y a doru h a r e k e t i n i n b y k a n l a t s n a t e s l i m e t m e k v e y e n i t a n r l a r n gelii i i n t e m e l l e r a t m a k t a n - " a k l b a n d a l a " , g n l k y a a m n i a r e t l e r i n i n b e l i r l e n m e s i n e o l a n o k a y m a , kusursuz b i r e k i l d e H e i d e g g e r c i t e r i m l e r l e , o n t o - t e o l o j i d e n , h e r eyi k a p s a y a n m e t a f i z i k b i r a n l a t d a n , m e t a f i z i k s o n r a s Gelassenheit y a k l a m n a ,

tarihsel Birinci Dnya'yla tarih-ncesi n c D n y a arasndaki y p r a n m a n n tehdl d i a l t n d a k i t a r i h e k a r l k gelir. Halldor Laxness'in World Lighfi [Dnya I],w aslnda, Hlderlin'in Hyperion'u

n u n b i r tr yirmi b i r i n c i yzyl karldr: k a h r a m a n , yoksul i k i n c i s n f bir yerel sail olan, ama sanatna kendini tmyle adam olan kahraman da "gnele yanmn," hayatn ( v e r o m a n ) s o u k Buz D a G n e i ' n e , b u Kuzeyli e y e doru i n t i b a

A n g e l u s S i l e s i u s ' u n " o h n e Warum" o l a n gl gibi, " e y l e r i n " h e r h a n g i b i r metafizik h a k l l k e r e v e s i n i n d n d a " k a l m a s n a izin v e r m e " y a k l a m n a k a y m a s a y l a b i l i r . " F a k a t b u r a d a iki i r o n i vardr. B i r i n c i s i , S a n t n e r ' i n k e n d i s i b u k a y m a y H e i d e g g e r ' i t m y l e gz ard e d e n b i r k i t a p t a gelitirir ( v e H l d e r l i n z e r i n e H e i d e g g e r ' i gz ard e d e n b i r k i t a p y a z m a k d a b a l b a n a b i r b a a r d r ) . k i n c i s i , H e i d e g g e r ' i n k e n d i s i de, ayrntl Hlderlin okumalarnda, Hlderlin iirinin dokusunun bu "Heideggerci"

yryyle s o n a erdirir. " S o l c u H l d e r l i n " g e l e n e i y l e , r o m a n e y ' i n yol at iki b y l e n m e a r a s n d a k i g e r i l i m e o d a k l a n r : l m c l k u c a k l a y n d a zirve y a p a n iirsel e y ; v e p o l i t i k - e y , d e v r i m c i b i r p a t l a m a i h t i y a c n y a r a t a n a r t a n b i r adaletsizlik duy gusu. L a x n e s s ( y a a m n n b y k k s m n d a ) a d a n m b i r K o m n i s t t i v e dsal g e r e k l i k ten i " D n y a n n G e c e s i " n e airce-mistik bir e k i l m e deneyimi yaamt. O n u n y a p t n n e k a r a n ey iki s r e c i n zarif i i e g e m e s i d i r : ucuz ruhsal d e n e y i m l e r l e i l g i l e n e n zengin s m r c l e r i n t e r s i n e , a i r c e - m i s t i k d e n e y i m rezil m a d d i y o k s u l l u k t a n k a r , k a h r a m a n zar zor h a y a t t a k a l a c a k bir h a l e geldii z a m a n k a r ve o n u n kesin ac

y n n - a n l a t s a l b i r l i i n p a r a t a k t i s z l m e s i n i - gz ard e d e r v e t a m o l a r a k e k i l m e n i n v e y e n i t a n r l a r n olas g e l i i n i n b y k a n l a t s n a o d a k l a n r . Ya eer Hlderlin'in kaymasn arzudan drtye kayma olarak okursak?

v e a l , t o p l u m s a l d l a n m a v e a a l a n m a s gibi, o n u g e r e k l i k a l a n n d a n preontOO j i k h a l s i n a s y o n zgrl a l a n n a e k i l m e y e i t e r . " L a x n e s s ' i n iki t e m e l r o m a n , olan Independent People'm [Bamsz World Light v e ^ a h a eski k i t a b , t a r t m a s z a h e s e r i insanlar] bykl bu iki boyutu sonsuza dek

" U y a n k l k " drtlerin evresinde doland ksmi nesnelere ynelik bir uyanklktr. B u tr b i r o k u m a n n h a s s a s s o s y o p o l i t i k b i r a r k a p l a n yaamn iaretlerine ynelik aklna kapitalizmin vardr: Hlderlin'in gnlk birinin

temel

zelliklerinden

perspektifinden, yani kalc p yn retimi perspektifinden yaklamalyz. Y e n i ve d a h a y e n i n e s n e l e r r e t m e y e y n e l i k k e s i n t i s i z k a p i t a l i s t d r t n n ters yz, b u yzd e n g i t g i d e b y y e n ie y a r a m a z p y n l a r , M o j a v e l n d e k i n l u a k " m e z a r l , d i n l e n m e m e k a n " gibi, k u l l a n l m a r a b a , bilgisayar v e b a k a ey dalardr - b u srekli b y y e n , yararsz, a t l varl bizi i s t e r i s t e m e z e t k i l e y e n a t l , ilevsiz " e y a " y n n d a ,

a y r a n yar r t m e h e v e s i n e kar k o y m a l a r d r . L a x n e s s iki t u z a k t a n d a k a n r : iki b o y u t u n s t a n d a r t k a r t l ( " d l e y e n a i r l e r e kar d e v r i m c i l e r " ) v e o n l a r n topya* b i r l e i m i ( " L e n i n D a d a c l a r l a " ) . kisi h i b i r z a m a n b u l u a m a s a da, y i n e d e burada g e i lim h a l i n d e d e r i n b i r d a y a n m a , i k i l i n i n g e r e k b i r ak ilikisi v a r d r - k s a c a s , iki e n i n , iki farkl u z a m d a b i r v e a y n e o l d u k l a r i i n h i b i r z a m a n k e s i n olarak

b u l u a m a d bir b a k a paralaks r n e i . B u p a r a l a k s g e r i l i m , p r o - d e m o k r a t i k " L a c a n c " s a v n doruluudur; y a n i , tam olarak zgrletirilmi kendi k e n d i n e saydam olan T o p l u m idealiyle anaya ait e y i n doluluu arasndaki (olduka sorunlu) h o m o l o j i y l e b a l a y a n s a v n - kusursuz bir t o p l u m k u r m a y a k a l k a n d e v r i m c i l e r i n e n s e s t a n a y a a i t e y i n g v e n l i i n e d n m e k istediini s y l e y e n eski h i k a y e . y l e y s e , b u yasad ksa d e v r e d e n , e y e d o r u d a n e r i i m i y a s a k l a y a n L a c a n c s i m g e s e l Yasayla, i i n d e G c n m e r k e z i m e k a n n n d a bo kald " d e m o k r a t i k i c a t " ( C l a u d e L e f o r t ) a r a s n d a k i bir b a k a k o u t l u a g e m e k k o l a y d r : h e r iki r n e k t e , e y y a s a k l a n m t r , m e k a n hotur, ayn tehlike bekler: e y l e dorudan temas (libidinal ensest, politik totalitarizm). ... Bu dsal h o m o l o j i y e , e y l e b a l a n t k u r m a n n iki yolu a r a s n d a k i koutlua kar, i n s a n n o n l a r n n e t o n i m i k z i n c i r l e n m e s i n e g e m e s i gerekir: asl soru libidinal e n s e s t l e p o l i t i k totalitarizm arasndaki koutluk deil, t a m olarak h a n g i k e s i n koullarda politik bir srecin e y l e k e n d i n d e n g e m i dorudan bir b a l a n t k u r m a n n libidinal e k o n o m i s i ni h a r e k e t e g e i r m e s i gerektii sorusudur ( " e y - N e d e n i n kendisi bizim araclmzla e y l e m d e b u l u n u r " ) . Burada, y i n e bu iki dzeyin b i r b i r l e r i n i n ada o l m a d n u n u t m a m a k n e m l i d i r : tpk o n sekizinci yzyl s o n l a r n d a k i A l m a n y a ' n n Fransz D e v r i m i ' n i n felsefi devrim-karln, t a m da p o l i t i k d e v r i m orada g e r e k l e m e d i i i i n r e t e b i l m i o l m a s gibi, p o l i t i k a n n kendisi t a m da bu tr bir b a l a n t k u r m a bieysel-mistik dzeyde yer almad srada, e y l e dorudan k e n d i n d e n g e m i bir b a l a n t k u r m a n n zelliklerini e d i n i r ( v e vice versa, K a r d i n a l R i c h e l i e u ' n u n d ileri c e l l a d , c a n a v a r Pere J o s e p h ' i n r n e i n d e olduu gibi: e y l e youn kiisel-mistik b a l a n t k u r m a en acmasz p o l i t i k ynl e n d i r m e v e h e s a p l a m a y l a t a m bir uygunluk i i n d e d i r ) . Laxness'in son aheseri (1968 ylna ait) Under thc lacier {Buzdann Altnda]

fark vard, diye belirtir- ama aslnda o bir ekil-deitiren, lmszdr. Bir kadn biim i n d e ebediyet. Ua rahip J o n ' u n kars (oysa R o m a Katoliidir), Buenos Aires'teki bir genelevin madam, bir rahibe ve saysz baka kimlik olmutur. Belli bal btn dilleri konuur gibidir. Durmakszn rg yapmaktadr: Pemlu balklar iin pannaksz eldivenler, diye aklar. Belki de en tuhaf ey, lm olmas, balk olmu olmas ve birka gn n c e s i n e dek buzdanda korunmu, sonra rahip J o n tarafndan diriltilmi ve Embi'nin a olmak zere olmasdr. 2 1

MAARANI

SE!

H l d e r l i n v e L a x n e s s ' t e k i P l a t o n c u g n e g n d e r m e s i bizi k a n d r m a m a k : G n e i n ar y a k n l P l a t o n ' u n o n t o l o j i s i n i n k o o r d i n a t l a r n k e r t i r . G n m z d e P l a t o n ' a g r e n e r e d e duruyoruz? te 514a-520a). Platon'un maara alegorisinin ana hatlar beri bir maarann derinliklerine (Cumhuriyet, ocukluklarndan zincirlenmi

m a h k u m l a r d n n : z i n c i r l e r s a d e c e uzuvlarn deil, b a l a r n d a h a r e k e t s i z t u t m a k tadr, b y l e c e gzleri bir duvara s a b i t l e n i p k a l m t r . M a h k u m l a r n a r k a s n d a devasa b i r a t e vardr, a t e l e m a h k u m l a r a r a s n d a da y k s e l t i l m i bir yol b u l u n u r , bu yolda i n s a n l a r e i t l i h a y v a n , b i t k i v e b a k a e y l e r i n e k i l l e r i n i tarlar. e k i l l e r duvara glg e l e r drr, b u d a m a h k u m l a r n d i k k a t i n i e k e r . A y r c a , e k i l t a y a n l a r d a n biri konutuu zaman, duvara den bir yank mahkumlarn szcklerin glgelerden k t n a i n a n m a s n a yol a a r . M a h k u m l a r bize o y u n gibi g e l e n bir eye k a t l m t r : d u v a r d a n g e e n ekilleri a d l a n d r r l a r . F a k a t b u , b i l d i k l e r i tek g e r e k l i k t i r , oysa sdece e k i l l e r i n g l g e l e r i n i grrler. B i r m a h k u m u n s e r b e s t b r a k l d n v e ayaa k a l k p arkasn dnmeye zorlandn dnn. Ayn ekilde, eer maaradan karlp g n n m a l t n a g t r l e c e k olursa gzleri y l e s i n e k a m a a c a k , k r l e e c e k t i r k i bir ey g r e m e y e c e k t i r ; n c e , d a h a koyu e k i l l e r i g l g e l e r gibi g r e c e k t i r , d a h a parlak n e s neleri ancak zaman iinde grebilecektir. Grmeyi baard son nesne gne:, o l a c a k t r , o n u da, z a m a n i i n d e grd h e r eyin n e d e n i o l a r a k a l g l a m a y r e n e c e k tir. B u e k i l d e a y d n l a n d k t a n sonra, s e r b e s t k a l a n m a h k u m kukusuz m a a r a y a d n p m a h k u m d o s t l a r n k u r t a r m a k ister; fakat o n l a r s e r b e s t k a l m a k i s t e m e z : m a a r a n n i i n e y e n i d e n g i r m e k , s e r b e s t k a l a n m a h k u m u n g z l e r i n i n y e n i d e n uyum s a l a m a s n gerektirir ve b i r sre iin duvardaki ekilleri tanmann o gln srecinde d i e r l e r i n d e n geride k a l r . B u d a arkada o l a n m a h k u m l a r n o n l a r s e r b e s t b r a k m a y a k a l k a n kiileri l d r m e y e a l m a s n n n e d e n i d i r . A l e g o r i l e r i i n h e p szkonusu olduu gibi, P l a t o n ' u n a n l a t s n n k e l i m e dokusu d a h a s o n r a k i y o r u m l a r n bastrr, b u yzden srekli s e i m y a p m a k zorundayz: k e l i m e d o k u s u n u n e k a d a r k e l i m e s i k e l i m e s i n e k a b u l edeceiz? H a n g i z e l l i k l e r y o r u m l a n a c a k v e h a n g i l e r i s a d e c e i m g e l e m i n a y r n t l a r ? r n e i n , e k i l l e r l e uraan k u k l a c l a r poli t i k y n l e n d i r m e c i l e r m i , y a n i P l a t o n ayn z a m a n d a i d e o l o j i k y n l e n d i r m e n i n rtk b u k u r a m n m o r t a y a a t y o r , yoksa bizler, y a n i m a a r a a d a m l a r , a k a k e n d i m i z i m aldatyoruz? F a k a t b u r a d a d a h a d e r i n bir s o r u n v a r v e b u e n iyi e k i l d e H e g e F i n t e r i m leriyle o r t a y a k o n a b i l i r . E l b e t t e , n a i f bir doru g e r e k l i i s n r l / a r p t l m b i r perspek t i f t e n a l g l a y a n v e b y l e c e i m g e l e m l e r i n d e g e r e k eyle k a r t r d k l a r s a h t e pul.u

b u z d a n n a l t n d a c i s i m l e n e n e y e y a k n l k k o n u s u n a farkl bir a n l a m verir ( z l a n d a ' n n g n e y d o u s u n d a k i V a t n a j o k u l l ' u ziyaret e d e n i n s a n e y i n y a k n n d a olduu i z l e n i m i n d e n k a a m a z : b i n l e r c e yllk b e y a z - k a h v e r e n g i buzun, yzeydeki k a r n z a m a n l a e r i m e s i s o n u c u n d a p l a k k a l m o l a n d e v kaburgas, tpk efsanevi l l e r e s a h i p bir ilksel H a y v a n n c e s e d i gibi g r n r ) . " E m b i , " R e y k j a v i k l i g e n bir r a h i p b u z d a n n d i b i n d e k i k k b i r k a s a b a y a , b l g e c e m a a t i n i n i i n d e o l a n t u h a f eylerle ilgili r a p o r vermek zere gnderilmitir: btn geleneksel Hristiyanlk kurallarn bir yana b r a k m , zgrlemi, k u r u m s a l l a m a m r u h s a l l n k e n d i t o p y a c u z a m n k u r a n deiik bir c e m a a t o r t a y a k m t r , "deiik bir n o r m a l l i i o l a n srad bir byl k r a l l k . " 2 0 K i t a b n n g i l i z c e e v i r i s i n e e k l e n m i , ayn duygular t a y a n nsz, S o n f a g ' n l m e d e n ksa bir sre nce tamamlad son yazlardan biri o l s a da, Under the Glacier'in Y e n i a n e o p a g a n i z m i n e b i r g e r i l e m e o l d u u fikrini r e d d e t m e l i y i z . R a h i p J n , d i n a d a m l n b r a k a r a k v e o n u n y e r i n e bir t a m i r c i o l m a y s e e r e k o t o r i t e s i n i t e r k e t t i , a m a a s l n d a o o k d a h a byk b i r o t o r i t e y e e r i m i t i r - m i s t i k , k o z m i k , g a l a k t i k . yleyse, bu deiik, alternatif krallkta, bir de hayrsever Matriarkn olmasna amamak gerek:

kendi yan 52 olarak syleyen, bylece Embi'den ( g e n rahip-raportr) iki kat yal olan Ua Azize Theresa'yla S a n Juan de la Cruz ilk karlatklarnda, aralarnda bu kadar ya

y a r a t a n i n s a n l a r fikriyle balayabiliriz; b u n a i f fikrin s o r u n u bize, g v e n l i m e k a n n d a n , d o r u g e r e k l i i o n u n a r p t l m y a n l ( a l g s y ) l a k a r l a t r a b i l e n tarafsz b i r g z l e m cinin nasl, dsal konumuna yerletirmesidir. kendimizin Burada kaybolan ey bizim hepimizin m a a r a d a k i i n s a n l a r o l m a m z d r - y a n i , m a a r a n n g s t e r i s i n e g m l m o l a n bizler, bir anlamda kendi omzuna kp doru gereklie bakabiliriz? G l g e l e r d n y a s n d a k i k k tutarszlklar, g e r e k l i k s a n d m z eyin yapay b i r gsteri o l d u u n u b e l l i e d e n k k tutarszlklar m a r a m a m z g e r e k i r ( M a r r i x ' t e k i o s a h n e gibi: b i r k e d i oday iki kez g e e r , b y l e c e d i k k a t l e r i M a t r i x ' i n i l e y i i n d e k i bir a k s a k l a e k e r ) ? N e olursa o l s u n bizlerin, yani m a a r a a d a m l a r n n m a a r a n n d n d a k i "doru g e r e k l i k " f i k r i n e u l a m a k i i n o k a b a l a m a m z g e r e k i r - b i z i m d n y a m z n doru tz, n v a r s a y m bu a n l a m d a hep-zaten koyutlanmtr, yanltc glgelerin telandan g e r e k l i i n e k i r d e i n i uzun b i r a r n d r m a , d a m t m a s r e c i n i n s o n u c u d u r o . F a k a t , b e l k i d e farkl b i r y a k l a m riskini a l m a l v e P l a t o n ' u n h i k a y e s i n i L e v i Strausscu a n l a m d a bir mit olarak okumalyz, b y l e c e o n u n a n l a m n dorudan yorum a r a c l y l a deil, o n u bir e i t l e m e l e r dizisinde s a p t a y a r a k a r a m a m z g e r e k i r : yani, o n u ayn h i k a y e n i n baka eitlemeleriyle karlatrarak. " P o s t m o d e r n i z m " d e n e n eyin t e m e l e r e v e s i a s l n d a P l a t o n ' u n a l e g o r i s i n i n t e r s i n e e v r i l m e k i p i n i n oluturduu b i r a o l a r a k k a v r a n a b i l i r . B i r i n c i s i , n m e r k e z k a y n a n n ( g n e ) a n l a m n n t e r s i n e e v r i l m e s i : y a b u m e r k e z b i r tr K a r a G n e , d e h e t v e r i c i c a n a v a r c a bir K t eyse, ve bu n e d e n l e desteklenmesi olanakszsa? ikincisi, ya ( P e t e r Sloterdijk'in Spferes'ine [Kreler] uyarak) maarann anlamn tersine evirirsek: yeryznn yzeyi, dars s o u k v e rzgarldr, o r a d a y a a m a k o k t e h l i k e l i d i r , b u yzden i n s a n l a r b i r b a r n a k / e v / k r e b u l m a k zere bir m a a r a k a z m a y a k a r a r v e r m i t i r ? B u e k i l d e , m a a r a b i r ev, g v e n l i y a l t l m bir b a r n m a m e k a n ina e t m e n i n ilk m o d e l i o l a r a k grnr insann maarasn ina etmesi bizi vahi h a y v a n l a r d a n ayran eydir, uygarln ilk e y l e m i d i r . . . . S o n o l a r a k , s t a n d a r t p o s t m o d e r n e i t l e m e vardr: asl m i t t a m o l a r a k , g l g e t i y a t r o l a r n n d n d a , b i r "doru g e r e k l i k " y a d a m e r k e z i b i r G n e o l d u u fikridir - v a r o l a n t e k ey farkl g l g e t i y a t r o l a r ve o n l a r n sonsuz k a r l k l o y u n u d u r . H i k a y e n i n t a m o l a r a k L a c a n c b i r a n l a m , m a a r a n n i i n d e o l a n bizler i i n , dardaki G e r e i n sadece bir glgenin glgesi, g l g e l e r i n farkl k i p l e r i ya da a l a n l a r a r a s n d a k i bir yark o l a r a k g r n e b i l m e s i o l u r d u . B u yzden g r n m l e r i n k a r l k l o y u n l a r n d a tzsel g e r e k l i i n k a y b o l m a s d e i l d i r s a d e c e k o n u ; b u k a y m a d a o l a n ey, d a h a o k , g r n m n o n u n tzsel d e s t e i n e i n d i r g e n e m e z l i i , o n a g r e " o t o n o m " o l m a s n n , k e n d i n e h a s bir e y i , doru " g e r e k e y i " t e h l i k e y e d r m e s i d i r . T h o m a s Metzinger, leri zne) eitlemesi olmamas artyla. Being No O n e ' d a Platon Maara, daha
22

Y a n l s a m a y a kar k o n u l a m a z . H e r yzn arkasnda bir b e n l i k vardr. Ildayan bir gzn ardnda b i l i n sinyali grrz ve kafatasnn k e m e r i n i n altnda, n i y e t l e y k l e n e n d n c e ve hissin k a y a n r n t l e r i n i n aydnlatt gksel bir uzam olduunu hayal ederiz. B i r z. A m a baktmz zaman, yzn arkasndaki o uzamda ne buluruz? K a t gerek maddi tzden baka bir ey o l m a m a s d r : et, kan, k e m i k ve beyin. . . . A k bir kafatasnn i i n e bakar, b e y n i n nabz gizi atmasn seyreder, c e r r a h n o n u ekitirip kurcalamasn seyredersiniz ve orada baka bir ey olmadna kesin olarak i k n a olursunuz. O r a d a h i k i m s e y o k t u r . " B u d a e n - u p a r a l a k s deil mi - biriyle karlama deneyimiyle ak kafatasnn

" a r k a s n d a b i r ey y o k " a r a s n d a k i b u m u t l a k y a r k ? y l e g r n y o r ki, i n s a n z i h n i n i n bu biliselci doallatrlmasyla, Freud'un m o d e r n bilimlerde insann ilerici kk d r l m e l e r i o l a r a k b e t i m l e d i i ey d o r u k n o k t a s n a v a r m t r .

KOPERNK, DARWIN, FREUD nsann pepee kk

... V E D A H A B R O K L A R I "narsisist hastaln" ("Kopernik-

drlmesinin,

D a r w i n - F r e u d " ) yks, g r n d n d e n d a h a k a r m a k t r . D i k k a t e k i l m e s i g e r e k e n ilk ey e n s o n b i l i m s e l b u l u l a r n ilk n r a d i k a l l e t i r e n b y k b i r dizi " k k d r m e l e r " e k l e m i g i b i g r n m e s i d i r , b u yzden P e t e r S l o t e r d i j k ' i n a k b i r e k i l d e d i k k a t e k t i i gibi, g n m z n " b e y i n b i l i m l e r i n e " g r e , p s i k a n a l i z , b i r b a k m a , b u e n s o n k k d r m e l e r i n t e h d i d i a l t n d a o l a n g e l e n e k s e l " h m a n i s t " a l a n a a i t grnm e k t e d i r . B u n u n bir k a n t d a p s i k a n a l i s t l e r i n b e y i n b i l i m l e r i n d e k i s o n g e l i m e l e r e v e r d i k l e r i b a s k n t e p k i deil m i ? O n l a r n p s i k a n a l i z s a v u n m a s g e n e l l i k l e b i r o l u m l u b i l i m i n i i n d e iler o l d u u a n l a m ufkunu a a m a y a c a v e o n a k a r l k g e l e m e y e c e i n i iaret e t m e y e y n e l i k s t a n d a r t felsefi-aknsal t a v r n b i r e i t l e m e s i o l a r a k g r l m e k t e dir. . . . F a k a t , b u i m g e n i n baz s o r u n l a r vardr. Birincisi: modernliin daha en bandan beri k k drme, "narsisist hastalk" bir stnlk duygusu, p a r a d o k s a l b i i m d e v a r l m z n zavall n i t e l i i n i n farknda o l m a d a z e m i n b u l a n bir duygu y a r a t r gibi g r n m e k t e d i r . P a s c a l ' n esiz tarzyla o r t a y a k o y d u u gibi, i n s a n sonsuz e v r e n d e k i n e m s i z b i r toz t a n e s i d i r , a m a k e n d i h i l i i n i b i l i r v e b u d a b t n fark y a r a t r / B a s i t e zavallla kar o l a n b i r ey o l a r a k deil, k e n d i s i n i n f a r k n d a o l a n b i r zavalllk o l a r a k b y k l k fikri, p a r a d i g m a t i k b i r b i i m d e moderndir. k i n c i s o r u n b u b i l g i n i n k e s i n k o n u m u y l a ilgilidir: b u b i l g i s a d e c e k e n d i kibirimizl e ilgili b i l g i deildir, a y n z a m a n d a o n u n i k i n t e r s yz, t e k n o l o j i k savoir-faire, iktidar o l a n bilgidir. n s a n n " k k d r l m e s i n i n " k e s i n b i r karl m o d e r n l i k i i n d e i n s a n l n doaya t e k n o l o j i k e g e m e n l i i n i n g i t g i d e a r t a n artdr. B u savoir-faire bir i l k e y l e o n u n uygulamas a r a s n d a k i f a r k n k n g e r e k t i r i r : i l k e dolaysz uygulam a s n n m a n t olur, t p k , W i t t g e n s t e i n i i n b i r s z c n a n l a m n n o n u n k u l l a n m olmas g i b i . W i t t g e n s t e i n ' i n k u r a l f i k r i n i n t e m e l zellii, b i r k u r a l n k e n d i uygulamas o l m a s d r : e e r bir kural d o r u b i r e k i l d e u y g u l a y a m y o r s a n z , b u k u r a l n k e n d i s i n i "elde edemezsiniz". Szgelimi, szcklerin g e r e k l i k t e k i n e s n e l e r e ve srelere gn-

[Hi Kimse Olmak] ama kendi maarada kendini

bir b a k a b e y i n b i l i m hi kimse (gzleyen hibir (btn temsili mekanizmasn) (benlik-modeli)

neriyor:

haklyd

ok,

e k r a n a yanstr: glge tiyatrosu m a a r a n n kendi k e n d i n i

o l a r a k a l r . B a k a deyile, g z l e y e n z n e n i n k e n d i s i d e b i r g l g e d i r , t e m s i l m e k a n i z masnn sonucudur: " B e n l i k " insan organizmasnn kendini deneyimleme, k e n d i n e g r n m e tarzna karlk gelir ve benlik-grnm rtsnn altnda h i kimse, h i b i r tzsel g e r e k l i k y o k t u r :

derme

yaptndan

nasl

emin

olabiliriz

eklindeki

felsefi

(szde-)sorun

o l a n " b i r ey o l a r a k , s a d e c e , e e r keyfi b i r t a n r s a l irade t a r a f n d a n gizlice d e s t e k K n yorsa. D e s c a r t e s ' n m o d e r n b i l i m i n k u r u c u figr o l m a s n n n e d e n i buludur: t a m d a l + 2 = 4 gibi en t e m e l m a t e m a t i k s e l olgular b i l e keyfi t a n r s a l i r a d e y e b a m l kld i i n . ki art iki d r t e d e r n k T a n r y l e i s t e m i t i r , b u n u n a r k a s n d a h i b i r glll b u l a n k n e d e n z i n c i r i y o k t u r . M a t e m a t i k t e b i l e , b u koulsuz i r a d e c i l i k a k s i y o m a i k k a r a k t e r i n d e ayrt e d i l e b i l i r : i n s a n keyfi olarak, baka her eyin peinden gelmesi

d n l d n d e , b u soru k e n d i i i n d e a n l a m s z d r , n k b i r d e y i m i n a n l a m k u l l a n -

<
X

csnn yaam-dnyasnn gerekliine gnderme yapma ve onunla balant kurma tarzc/zr. A y n ey ak i i n g e e r l i d i r ; b u yzden, b i r k a d n a n a h n l a " E e r b i z i m ak i l i k i m i z i n k o u l u seks ise, o z a m a n o n a k a t l a n r m , a s l n d a o n u t e r c i h e t m i y o r u m " ( b y l e c e ak i l i k i l e r i n i n b i r p a r a s o l a r a k seks i s t e y e n a n a o n u n k e n d i s i n e a n t a j

< a <

y a p t n i m a e t m e k t e d i r ) dedii z a m a n , o n a o n u s e v m e d i i n i g s t e r m e k t e d i r : seks a k n k a b a b i r ifadesi-uygulamas deildir, a k n t a n m n n , ak " u y g u l a m a n n " ( t a m olarak: y a p m a n n ) bir parasdr. B u z e l l i k l e r b i r araya g e l d i i n d e b i z e m o d e r n z n e l l i k f e l s e f e s i n i n t e m e l p a r a d o k s u n u verir: a m p i r i k i n s a n n k k d m e s i v e a k n s a l z n e n i n y k s e l t i l m e s i i f t i n i . C o g i t o ' y u felsefenin balang noktas olarak n e sren D e s c a r t e s , ayn zamanda yaam

g e r e k e n b i r dizi a k s i y o m k o y u d a yarak ie balar. F a k a t bu sorunlar, m o d e r n l i i n standart a n l a t s n n bir parasdr; aslnda, m o d e m bilimin kabul edilen imgesini bozan ey yirminci yzyl "kk drmelerinin"

g r n d k l e r i n d e n o k d a h a i k i r c i k l i o l m a s d r - v e g e r i y e y n e l i k o l a r a k , k l a s i k kk d r m e l e r i n k e n d i i k i r c i k l i l i i n i s e r g i l e m e l e r i d i r . Y a n i bu, b i r ilk h a m l e y l e , M.u,\, Nietzsche ve Freud'un hepsinin ayn "ycelikten kartan" kuku hermenriini

o-

d a i i n d e o l m a k zere b t n g e r e k l i i , re.s e x r e n s a ' y a , m e k a n i k yasalara b o y u n e e n m a d d e n i n a l a n n a indirgemiti; t a m da bu anlamda, m o d e r n znellik dncesi bir

p a y l a t n s y l e m e k t i r : e d i m s e l o l a r a k b i r b a k a , d a h a dk a a m a d a ( e k o n o m i k sre, b i l i n d arzularn a t m a s ) s a h n e l e n e n k u v v e t l e r a t m a s n n yrtt bit glge tiyatrosu olan o " d a h a yksek" k a p a s i t e n i n (ideoloji ve politika, ahlak, b i l i n ) m a s k e s i drlmtr. V e g n m z d e , o l a y l a r d a h a d a ileri g i t m i t i r : biliselcilikn-, insan dncesinin kendisi bir bilgisayarn ileyiine gre modellenmi oland

<
p-r

"hmanizm"

deildir,

daha

en

bandan,

"antihmanist"tir:

hmanizm

Rnesans

dncesini, insan yaratln tac, yaratlan varlklar zincirinin en yksek noktas olarak ilan eden dnceyi niteler, b u n a karn tam m o d e r n l i k a n c a k insan ayrcalkl yerini kaybettii ve gerekliin baka bir esine indirgendii zaman ortaya kar - ve b u a y r c a l k k a y b n n b i r karl d a s a f m a d d i o l m a y a n b o l u u n , g e r e k l i i n tzsel b i r p a r a s o l a r a k deil, z n e o l a r a k o r t a y a k m a s d r . K a n t y c e n i n k e n d i s i d e b u y a r k t a z e m i n b u l u r : o , d o a l g l e r i n g l b i r s e r g i l e n i i n e maruz kald z a m a n , o l u m s u z b i r e k i l d e , n o u m e n a l e t i k b i r z n e o l a r a k b y k l n h i s s e d e n i n s a n n iktidarszlk v e h i l i k d e n e y i m i d i r . D a r w i n ' i n k e f i n i n k a t l a n l m a z yan budur: i n s a n n d o a l e v r i m l e o r t a y a k m o l m a s d e i l , t a m da bu e v r i m i n i n nitelii - yani k a o t i k , t e l e o l o j i k o l m a y a n , " z i h n i n d n y a y a h e r h a n g i b i r uyum s a l a m a s n " alaya a l a n nitelii: L a m a r c k d o a n n aklllk ve doruluk ykl olmas k o n u s u n d a o k ey syledii halde, Darwin o n u n eksantrik ve t u h a f yanlarn, h a t t a bazen aptalln savundu. O doal seilim savn d e s t e k l e m e k iin marjinali, yoldan k a n aryordu. . . . D o a n n , isel ve dsal dnyalar arasndaki o r t a d a n kaldrmak nceden gelen bir uyum k u r a m n n btn haz ald temellerini Burada zere elikileri biriktirmekten sylenebilir.

<
ai <

k a v r a n r , b u yzden a n l a y l a ( a n l a m d e n e y i m i , bir d n y a n n a k l d e n e y i m i ) v e bil makinenin "dilsiz" ilev grmesi arasndaki fark gizil olarak kaybolur; nen

Z O O

Darwinizmde, insan bireyleri, " o n l a r n " g e n l e r i n i n yeniden r e m e s i n i n basit a l e t i n i -ya da bir bakma, a r a l a r - olarak, ve b u n a benzer bir b i i m d e , insan kltm,

insanln kltrel etkinlii de " m e m " l e r i n i n oalmas olarak kavranr. Fakat, on-dokuzuncu yzyl " d e m i s t i f i k a s y o n u n u n " o soylu lsnde g r n m n aslnda

"daha dk" bir gereklie yirminci yzyln (tuhaf,

indirgeme olmas nce ad

(Marx-Nietzsche-Freud), grnmn kendisini rehahiliic

daha

duyulmam)

ederek viday b i r k a t d a h a e v i r m i o l d u u n u s y l e m e k istiyorum. B u H u s s e r l c i

feno

menolojiyle balad, y i r m i n c i yzyl felsefesinin ilk g e r e k o l a y y l a , o n u n f e n o m e n i c i a l t t a y a t a n b i r t a k m " g e r e k m e v c u d i y e t l e r i n " n i t e l i k l e r i / i f a d e l e r i / e t k i l e r i o l a r a k deil, " t a m anlamyla," o t o n o m i l e r i iinde gzlemeyi hedefleyen " i n d i r g e m e " yaklamyla balad - b u r a d a n B e r g s o n , D e l e u z e v e W i t t g e n s t e i n gibi farkl figrlere, k u a n t u m f i z i i gibi kuramlara, hepsi de gerek mevcudiyetlere ("eylere") gre oluun s a f ak

Darwinizmin m k e m m e l rneini buluruz. zel yaratm yok, kusursuz adaptasyon yok, zihnin dnyaya uyum salamas yok. D a r w i n ' i n h a y a l i n d e yer alan eyler kesinlikle uyumsuzluklard.
24

o l a y n n o t o n o m i s i n e o d a k l a n a n eylere uzanan bir h a t ald. K s a c a s tzsel G e r e k l i k t e n O l a y a ( o n u n farkl b i i m l e r i n e ) k a y m a m o d e r n bilimlerin t a n m l a y c z e l l i k l e r i n d e n biri deil m i ? K u a n t u m fizii b i r t a k m ilksel eleri asl g e r e k l i k o l a r a k deil, d a h a o k , b i r tr " t i t r e i m l e r " ipi, s a d e c e t z s e l l i k i c n

D i k k a t e t m e k g e r e k e n b i r b a k a p a r a d o k s d a m o d e r n b i l i m l e belli b i r t e o l o j i g e l e n e i a r a s n d a k i badr. B i l i m s e l s y l e m i n p a r a d o k s u " b o " E f e n d i - G s t e r e n e i h t i y a duym a y a n t e k e y i n s a d e c e bilgi e v r e n i o l m a m a s d r ; v e b u E f e n d i - G s t e r e n i h t i y a c da, sadece bilimsel sylemin bizim yaam-dnyamza ilimi olarak kalmas ve tam

k a r l m s r e l e r o l a r a k b e t i i n l e n e b i l e c e k - m e v c u d i y e t l e r o l a r a k k o y u t l u y o r ; bilisel cilik v e s i s t e m k u r a m , a y n z a m a n d a s a f s r e s e l b e n l i k - r g t l e n m e l e r i n i v e b e n z e r i n i de b e l i r t e n " o r t a y a k a n z e l l i k l e r i n g i z e m i n e o d a k l a n y o r . y l e y s e , o a d a lk zofta -Heidegger, Deleuze, BadiouOlayn dncesinin konulanmasna

a n l a m y l a , b a l c a m e t a d i l i o l a r a k g n d e l i k d i l e d a y a n m a s g e r e k t i i gibi t e m e l b i r o l g u y a d a y a n m a z . Y a n i : b i l i m s e l s y l e m i n y a n l t c algs, o n u n o l g u s a l l m s a f b e t i m leniinin bir sylemi olmasyken, paradoks plak olgusallkla radikal iradeciliin

a m a m a k g e r e k : H e i d e g g e r ' d e , V a r l n b i r d z e n l e n m e s i n i n d n e m s e l ifas o l a n ey Olaydr; Deleuze'de Anlamn tzsellikten karlm saf oluu o l a n ey Olaydr)

r t m e s i n d e y a t a r : o l g u s a l l k a n l a m s z l k o l a r a k d e s t e k l e n e b i l i r , " y l e c e o l d u u gibi

B a d i o u ' d a , b i r D o r u l u k - s r e c i n e z e m i n s a l a y a n O l a y referansdr. i i n d e , O l a y (olumlu gereklik a n l a m n d a ) varln dzenine, o n u n maddi (n)koullar kmesine i n d i r g e n e m e z . H e i d e g g e r i i n , O l a y d n c e n i n e n s o n ufkudur, v e D e l e u z e i i n , i n s a n y e n i b i r s a n a t s a l b i i m i n (film noir, i t a l y a n y e n i g e r e k i l i i v e b e n z e r i ) o r t a y a k n o n u n tarihsel koullarna indirgeyemez, ya da o n u bu heterojendir. B u r n e k t e d e , O l a y t a m t a r i h s e l l i e ( Y e n i n i n p a t l a m a s ) kar t a r i h s i c i l i e k a r l k gelse d e , filozof a r a s n d a k i fark, e l b e t t e c a n a l c n e m d e d i r . H e i d e g g e r i i n , O l a y o n t i k s r e l e r l e ilikili deildir; V a r l n y e n i b i r d n e m s e l ifasn, y e n i bir " d n y a n n " o r t a y a k m a s n b e l i r t i r ( i i n d e b t n m e v c u d i y e t l e r i n grnd a n l a m ufku o l a r a k ) . D e l e u z e O l a y n , V a r l n d z e n i n e m u t l a k i k i n l i i n d e srar e d e n , O l a y Yaamn srer. oalan farklarnn Biri-Hepsisi olarak kavrayan yaanan bir vitalist, mcadeleyi canlcdr. burada, bu B a d i o u , t e r s i n e , O l a y l a v a r l n dzeni a r a s n d a r a d i k a l b i r " i k i c i l i k " o l d u u n u n e Maddecilikle idealizm arasnda gnmzde t o p r a k t a b u l m a l y z : idealizm m a d d i ( n ) k o u l l a r n n t e r i m l e r i y l e d e e r l e n d i r i l e m e y e c e k ideal b i r O l a y k o y u t l a r , b u n a k a r n m a d d e c i iddia d a o l a y n " a r k a s n a " g e i p O l a y n yarn i i n d e n kp Varln dzeninin iine/iinde patladn i n c e l e y e M diimizi syler. Bu h e d e f i akl ve zamansallk ilk d i l e g e t i r e n S c h e l l i n g o l m u t u , y a n i gerekleebilsin diye ortaya kmak Weltalter f r a g m a n kalm olan larnda " L o g o s u n tarihncesinin," ontoloji ncesi proto-gerekliin iinde, Logos'un zorunda karanlk b l g e n i n a n a hatlarn belirlemi olan S c h e l l i n g . Heidegger'e gre, h e r h a n g i b i r o n t o l o j i k ifaya izin v e r e n kesii, k o r k u t u c u n b e t i / b z l m e y i a d l a n d r a r a k / a n a hatlarn belirleyerek, O l a y n arkasna bir adm a t m a riskini almalyz." Heidegger'in s o r u n u s a d e c e ( J o h n C a p u t o ' n u n n e srd g i b i ) gz ard e t m e s i d i r . H e i d e g g e r ' i n t e r s i n e , h e m D e l e u z e h e m d e B a d i o u , m a d d e c i l e r gibi, O l a y n " m a d d i olmayan" dzeninin otonomisini savunma eklindeki a y n p a r a d o k s a l felsefi tavra bavururlar. B i r m a d d e c i o l a r a k , v e t m y l e m a d d e c i o l m a k i i n , B a d i o u par excellence i d e a l i s t topos z e r i n e o d a k l a n r : B i r i n s a n i h a y v a n n a s l h a y v a n l n d a n v a z g e e r ve yaamn akn kp bir bir Dorunun Nedene hizmetine sunabilir? yaamna Bir "tz bireyin haz-ynelimli [tranyaamndan adanm znenin deitirmesi
26

insani

etkinliklerin

sadece

bir

evresinden

dolanma,

"daha

dk"

bir

amac

g e r e k l e t i r m e n i n " y c e l t i l m i " y o l u deil m i d i r ? ) , b u a s l n d a p s i k a n a l i z i n c a n a l c baarsdr: o n u n iddias c i n s e l l i i n k e n d i s i n i n , i n s a n i h a y v a n a a i t o l a n c i n s e l drt l e r i n e v r i m c i t e r i m l e r l e d e e r l e n d i r i l e m e y e c e i d i r . 2 7 B u d a B a d i o u ' n u n t a v r n n asl m a k s a d n a k klar: m a d d e c i l i i n i d e a l i z m e kar zafer k a z a n m a s i i n , " i n d i r g e m e c i " y a k l a m d a baar s a l a m a k v e z i h n i n , b i l i n c i n v e b e n z e r i n i n y i n e d e b i r e k i l d e m a d d e c i l i i n e v r i m c i - o l g u c u e r e v e s i i i n d e d e e r l e n d i r i l e m e y e c e i n i ispat e t m e k yeterli deildir. T e r s i n e , m a d d e c i iddia o k d a h a g l o l m a l d r : z i h i n , b i l i n v e benzeri f e n o m e n l e r i k e s i n o l a r a k a k l a y a b i l e c e k o l a n ey s a d e c e m a d d e c i l i k t i r ; b u n a karlk, " k a b a " o l a n , b u f e n o m e n l e r i h e p - z a t e n " e y l e t i r e n " idealizmdir. B a d i o u bir O l a y n G e r e i n i n k a r a r l a t r l a m a z l n a vurgu yapt z a m a n , o n u n buradaki k o n u m u , s t a n d a r t y a p s k m c k a r a r l a t r l a m a z l k f i k r i n d e n r a d i k a l b i i m d e farkldr. B a d i o u i i n , k a r a r l a t r l a m a z l k b i r O l a y i i n h i b i r tarafsz " n e s n e l " l l olmamas demektir: bir O l a y sadece onun arsnda kendilerini tanyanlara tam anlamyla grnr, ya da B a d i o u ' n u n belirttii ekliyle, O l a y kendiyle balantldr, bileenleri arasnda k e n d i n i - k e n d i a d l a n d r m a s n - ierir.28 Bu bir y a n d a n bir Olay h a k k n d a karar vermemiz gerektii a n l a m n a gelirken, bu trden, son aamada temelsiz b i r k a r a r s t a n d a r t a n l a m y l a " k a r a r l a t r l a m a z " deildir; o d a h a o k , esrarengiz bit ekilde H e g e l c i diyalektik srece, H e g e l ' i n Fenomenofo/''sinin G i r i ' i n d e aklad gibi, h e r h a n g i b i r dsal d o r u l u k s t a n d a r d y l a deil m u t l a k o l a r a k i k i n b i r ekilde, k e n d i s i y l e k e n d i r n e k l e m e s i / s a h n e l e n m e s i a r a s n d a k i yark a r a c l y l a l l e n s r e c e b e n z e m e k t e d i r . B i r o l a y b u yzden t a m d a t e r i m i n L a c a n c a n l a m y l a " H e p s i - d e i l ' \ l i : h i b i r z a m a n hepsi d o r u l a n m a z n k sonsuzdur/snrlanmamtr - n k o n u n dsal bir snr yoktur. V e b u r a d a n k a r l a c a k s o n u , t a m d a ayn n e d e n l e , H e g e l c i " b t n s e l l i g i n " d e " H e p s i - d e i l " olduudur. B a k a ( B a d i o u ' y a a i t ) t e r i m l e r l e , bir O l a y , V a r l n d z e n i n e kaydedilmesidir, V a r l n d z e n i n e , V a r l n h i b i r z a m a n tutarl bir Hepsi b i i m l e n d i r e m e m e s i n e yol a a c a k ekilde a t l a n bir kesik/yarktan baka bir ey deildir. E l b e t t e , B a d i o u - b i r m a d d e c i o l a r a k - burada d u r a n idealist t e h l i k e n i n farkndadr: Maddesi a s n d a n o l a y n bir mucize o l m a d n belirtmeliyiz. K a s t e t t i i m ey bir olay oluturan eyin h e p bir durumdan kartlm, h e p tekil bir oullua, o n a bal olan h a l e , dile vb. tekrar balantl olduudur. A s l n d a , ex nibilo yaratmn obskrantist bir kuramna d m e m e k i i n , bir olayn belli bir durumun bir parasndan baka bir ey olmadn, varln bir fragmanndan baka bir ey olmadn kabul etmeliyiz. 2 9

terimlerle deerlendiremez;

B a d i o u iin, bir Doruluk-Olay Varln dzenine (olumlu gereklik) gre tmyle

o n t o l o j i k z karsnda o n t i k acy

gz ard e t m e s i deil, G e r e i n t a m o n t o l o j i ( n c e s i ) a c s n ( " s i m g e s e l k a s t r a s y o n " )

s u b s t a n t i o ] " n a s l o r t a y a k a r ? B a k a deyile, zgr b i r e y l e m nasl olasdr? O l u m l u g e r e k l i i n n e d e n s e l b a l a n t l a r n n an ( a n d a n ) n a s l krarz (kurtuluruz) v e k e n disiyle perteve ve kendinde iinde balayan bir eylemi nasl kavrarz? K s a c a s , temel tavrn yineler, Badiou insan maddeci Akl idealist indirgemecilik kartlnn

F a k a t , burada B a d i o u ' n u n g i t m e y e hazr o l d u u n d a n b i r a d m d a h a ileri gitmeliyiz: kendisini Varln dzenine kazyan bir Varln t e s i yoktur - Varln dzeninden b a k a ey y o k t u r . E i n s t e i n ' i n g e n e l g r e c e c i l i k k u r a m n n m e r k e z i o n t o l o j i k para d o k s u n u h a t r l a y n , b u n a g r e m a d d e uzay b k m e z , uzayn e i m i n i n b i r etkisidir: bit O l a y o n a k a y d e d i l m i o l m a s a r a c l y l a V a r l n u z a m n b k m e z - t e r s i n e , bir O l a y Varln uzanmdaki bu e i m d e n baka bir ey deildir. " V a r o l a n n Hepsi" Varln aral, k e n d i s i y l e r t m e m e s i , y a n i V a r l n d z e n i n i n o n t o l o j i k k a p a n m a m a s d r . " ' B u yzden, p a r a l a k s yar d e s t e k l e y e n " m i n i m a l fark", tarafsz b i r g z l e m c i n i n gznde

e v r e n s e l u y u m l a n m a n n s o n u c u n a i n d i r g e n e m e z ; s a n a t duyusal h a z l a r s a l a m a n n yks e l t i l m i b i r y o r d a m deil, b i r D o r u l u k d o l a y m d r ; v e b e n z e r i . D a h a s , b u t a v r ayn z a m a n d a p s i k a n a l i z e y n e l i k o l d u u e k l i n d e k i s a h t e g r n m n e kar b i r ey sylem e k gerekirse ( " y c e l t i m " fikrinin temel noktas, " d a h a y k s e k " olduu s y l e n e n

s r a d a n g e r e k l i i n b i r p a r a s n d a n b a k a b i r ey o l m a y a n " a y n " g e r e k olgu dizilerinin, b a l a n m l b i r k a t l m c n n gznde, b i r O l a y a b a l l n k a y t l a r o l m a s d r . r n e i n , " a y n " o l g u l a r ( S t . P e t e r s b u r g s o k a k l a r n d a k i k a v g a l a r ) , tarafsz b i r t a r i h i i i n v a h i i n i klardan ibarettir, balanml bir devrimci i i n s e , E k i m D e v r i m i ' n i n r a c O l a y n n p a r a l a r d r . L a c a n c p e r s p e k t i f t e n b u n u n a n l a m , p a r a l a k s yark v e " m i n i m a l fark" f i k i r l e r i n i n H e p s i - d e i l m a n t n a b o y u n e m e s i d e m e k t i r . " B u yzden D a v i d C h a l m e r s b i l i n c i n t e m e l i n i n d o a n n y e n i , e k , t e m e l - i l k s e l v e indirgenemezbir kuvvetinde, yerekimi ya da elektromanyetizma gerektiini gibi, temel ( z ) d u y a r l k y a d a f a r k n d a l k gibi b i r eyde b u l u n m a s n e srerken,'2

h i b i r ey y o k t u r , i e r i d e h i b i r e t , k e m i k v e k a n y o k t u r , b u yzden h e p s i n i n e y l e m v e tepkileri b a l o n gibidir - patlatlabilirler; ineyle delindikleri zaman, patlam bir balon gibi h a v a k a y b e d i p s n e r v e k l r l e r , v e b e n z e r i . K a z a eseri s o n u g e l m e y e n b i r gdklanmaya rur; Freud, yol Dlerin amak gibi kabusumsu bir fantaziyi dnn: Alice Harikalar bir Diyarnda'da, A l i c e a l a m a y a b a l a y n c a , gzyalar ar ar b t n o d a y suyla dolduY b r u m u ' n d a bir s o k a n k y s n d a iemeye balayan kk o c u k s a h n e s i n i e l e alr; i i n c e b i r n e h i r , s o n r a o k y a n u s olur, z e r i n d e n b y k bilg e m i g e e r ; v e , b i z i m s r a d a n g n d e l i k d e n e y i m i m i z e yaklarsak, sel gibi y a m u r l a k a r l a t m z z a m a n , h a n g i m i z y a m u r u n h i d u r m a y a c a gibi " a k l d " b i r k o r k u y a k a p l m a z ? B u tr kayg a n l a r n d a o l a n ey o l u u n a k n n o t o n o m i k a z a n m a s , tzsel gereklikteki amandrasn kaybetmesidir. The Whip Hand'de yakalanr, (William C a m e r o n Menzies, kuzey Minnesota'da, arpm Kanada bir kayaya 1951), snrna bir balk bir yamur yakn bir yerdeki tedavi bir iin

b y l e c e i d e a l i z m i n kaba m a d d e c i l i k l e n a s l r t t n n y e n i bir k a n t n d a s u n m u o l m u y o r mu? T a m olarak (z)farkndaln saf idealliini karm olmuyor mu? K e s i n H e i d e g g e r c i a n l a m y l a s o n l u l u k k o n u s u n u n d e v r e y e s o k u l m a s g e r e k e n y e r burasn e e r o n t o l o j i k o l a r a k t a m a m y l a g e r e k l e m i bir g e r e k l i k a l a n n d a k i b i l i n c i k a v r a m a y a a l r s a k , b u s a d e c e e k b i r o l u m l u m o m e n t gibi g r n e b i l i r ; a m a y a b i l i n c i ^ i n s a n i varln sonluluuna, ontolojik tamamlanmamlna, onun daha en bandan k o p m u , h e r eye b a s k n b i r k m e l e n m e n i n i i n e a t l m , o n a t e h i r e d i l m i o l m a s n a balamak? M a d d e c i l i i n a n l a m n b e l i r t m e k i i n L a c a n ' n c i n s e l l e n m e f o r m l l e r i n i uygulam a m z g e r e k e n y e r b u r a s d r : " h e r ey m a d d e d i r " savyla ( b u sav k u r u c u i s t i s n a s n a dayanr Maddecilik ve Ampriyokritisizm'de bu tuzaa den Lenin rneinde, zihni

frtnasna

k a s a b a y a snr;

dp

ve bandan yaralanmtr,

y a r d m i s t e m e k t e d i r . K a s a b a h a l k ( R a y m o n d B u r r ' u n enfes bir e k i l d e c a n l a n d r d , akac ve sevimli grnen h a n c dnda) mesafeli bir dostluk sergilemitir ve kendi a r a l a r n d a srekli b i r b i r l e r i y l e e k i m e k t e d i r l e r . G l n kar k y s n d a k i b i r k u l b e d e t u h a f b i r t a k m o l a y l a r o l u y o r gibidir; d o k t o r b u k u l b e y e g e c e ziyaretleri yapar, a m a b u k o n u d a k o n u m a k i s t e m e z . S o n u n d a , K o m n i s t l e r i n k a s a b a y e l e geirdii v e oray t o h u m s i l a h l a r n n a r a t r l m a s i i n bir m e r k e z h a l i n e e v i r d i k l e r i o r t a y a k a r . . . . B u ar a p t a l c a H o w a r d H u g h e s p r o d k s i y o n u n t e k i l g i n y a n , 1 9 . 5 0 ' l e r i n b a l a r n d a k i "yabanclarn, yaratklarn istilas" kalbn ( a n s eseri k e n d i n i k k bir A m e r i k a k a s a b a s n d a b u l a n b i r A m e r i k a l z a m a n l a k a s a b a n n uzun sredir y a b a n c l a r n d e n e t i m i n d e olduunu r e n i r ) , K o m n i s t "igal" iin bir alegori olarak gren ( " y a b a n c l a r " K o m n i s t l e r e karlk g e l i r ) s t a n d a r t t e z i n d n m s e l b i r t e r s i n e e v r i l m e s i olarak okunmasnn gerekmesidir: komplocularn edilen kendileri de Bu da bir s o n u l a . burada, bir alegori " d o r u a n l a m n a " geri e v r i l i r , Komnist etki alanna girmitir gnderme gibi kolayca gereklii tahmin iaret anlamnn neden "doru" gndergesine yapt "yabanclarn" bir

maddeyi "yanstan" znenin szcelemesinin konumudur bu) "madde olmayan hibir ey y o k t u r " sav ( t e k i y a n y l a , " H e p s i - d e i l m a d d e " y l e , m a d d i o l m a y a n f e n o m e n l e r i i n b i r uzam a a n s a v ) radikal bir maddeciliin a r a s n d a t e m e l b i r fark vardr. t a n m gerei indirgemeci Bunun anlam, gerekten " h e r eyin madde

olmaddr:

o l d u u n u " n e s r m e k y e r i n e , " m a d d i o l m a y a n " f e n o m e n l e r e zgl o l u m l u bir v a r o l m a m a [ n a m e v c u d i y e t ] salar. n d i r g e m e c i b i r b i l i n a k l a m a s n a kar s a v n d a C h a r l e s yle yazar: " e v r e n i n fiziiyle ilgili en kk ayrnty -uzay-zamansal
11

kvrmdaki

alan

ve

paracklar

metaforun

arasndaki dzenlenmeyi, nedensellii

ve e v r i m i - bilsek bile

b u bilgi bizi b i l i n l i

indirgenemeyeceinin

nedenidir:

metaforun

d e n e y i m i n varln koyutlamaya gtrmezdi."

B u n u yazarak k l a s i k K a n t h a t a y

e t m e k y e t e r l i deildir; m e t a f o r i k i k a m e t a m a m l a n d n d a , b u g e r e k l i i n k e n d i s i sonsuza d e k m e t a f o r i k i e r i i n h a y a l e t i m s i g e r e i t a r a f n d a n e l e g e i r i l i r . n g m a r B e r g m a n ' n a z b i l i n e n f i l m l e r i n d e n biri o l a n Ayna, ( d e v l e t i k t i d a r n n t e m silcisi o l a n ) bir b i l i m c i , b t n f e n o m e n l e r i n a k l c b i r a k l a m a s n n b u l u n d u u n a kal b i r e k i l d e i n a n a n pozitivist b i r a k l c ile k k gezgin b i r t i y a t r o n u n , ii b a z e n korku t u c u bir h a l a l a n e t k i l e y i c i y a n l s a m a l a r y a r a t m a k o l a n y n e t m e n - a k t r a r a s n d a k i b u l u m a y a n l a t r . F r t n a l b i r g e c e d e yaadklar k a r l a m a d a , a k t r a k l c n n g e i c i b i r b u h r a n g e i r m e s i n e yol a a n kabus g i b j j b i r g l g e l e r gsterisi s a h n e l e r - a k l c d a l i a s o n r a k e n d i n e gelir, a m a y e n i l m i o l d u u n u n , ucuz by h i l e l e r i n e y e n i k d t n n f a r k n d a d r . Ayna'nm m e s a j bu ucuz o b s k r a n t i z m deildir: B e r g m a n y i r m i n c i yzyln byk m a d d e c i l e r i n d e n biridir, stelik d e s a d e c e s i n e m a y n e t m e n l e r i a r a s n d a deil) bizi l m d e n s o n r a m u t l a k o l a r a k h i b i r eyin b e k l e m e d i i n i n , " d a h a d e r i n " b i r ruhsal a l a n n y o k l u u n u n f a r k n d a o l m a n n zgrletirici g c y l e ilgili b a s i t a m a etkileyici

yapar: b u tr b t n s e l b i r bilgi k e s i n l i k l e h e z e y a n d r , h e m e p i s t e m o l o j i k h e m o n t o l o j i k o l a r a k . B u , M a r k s i z m d e , N i k o l a y B u h a r i n ' i n fiziksel g e r e k l i i n t a m a m n bilseydik a y n z a m a n d a b i r d e v r i m i n k e s i n o r t a y a k n d a n c e d e n b i l e b i l e c e i m i z i syleyerek d i l e getirdii k a b a b e l i r l e n i m c i fikrin ters yzdr. B u a k l y r t m e h a t t -fiziksel b t n s e l l i i n bir fazlal, arts o l a r a k b i l i n - y a n l t c d r , n k a n l a m s z b i r a b a r t m a y a p m a s g e r e k i r : g e r e k l i i n B t n n h a y a l ettiimiz z a m a n , bir d a h a b i l i n ( v e z n e l l i k ) i i n b i r yer k a l m a z . O z a m a n iki s e e n e k vardr b u r a d a : ya z n e l l i k y a n l s a m a d r , ya da g e r e k l i k kendi iinde ( s a d e c e e p i s t e m o l o j i k o l a r a k d e i l ) Hepsi-deildir.' Deleuze asndan, alr, bu evrenin izgi f i l m l e r i n o n t o l o j i s i , mevcudiyetler btn terime Deleuze'n yoksun kalr
4

verdii hassas ve s a f yzeye

a n l a m l a s a f olu o n t o l o j i s i d e i l m i d i r ? izgi f i l m l e r r a d i k a l b i r e s n e k l i k e v r e n i n d e y e r iinde tzden i n d i r g e n i r : t a m a n l a m y l a h i b i r d e r i n l i e s a h i p deildirler, yzey d e r i l e r i n i n a l t n d a

eyler

de

yazmtr,

Ayna'nm

asl

odak

noktas

Lacan'n,

Freud'a

uyarak,

aslnda sun?"

beni

yle

azarlayabilirler:

"Neden

para

aslnda

toplumsal

ilikilerin

bi

y a n l s a m a l a r n G e r e i a d n v e r e c e i eyle ilgilidir. A y n a ' n n a n a k a r l a m a s n d a n a i f v e z a m a n g e m i b i r ey v a r d r - n e d e n ? n k a d a b i l i m l e r , artk y a n l t c g r n m n h a m maddi gereklie basit ve dorudan indirgenmesini hedeflemez: bu bilimlerin t e m e l konusu, daha ok, yanlsamann, yanltc grnmn paradoksal szde-otonomisi ve verimliliidir.35

d m y k e n , s e n p a r a n n s a d e c e t o p l u m s a l i l i k i l e r i n b i r d m o l d u u n u syly >

J e a n L a p l a n c h e , h i s t e r i i n , zgn fantaziyi d i l e g e t i r e n " i l k s e l y a l a n " z e r i n e yle y a z m t : " 'proton pseudos' t e r i m i z n e l b i r y a l a n d a n farkl b i r eyi h e d e f alr; b i r ii, znelden t e m e l o l a n a geii b e t i m l e r - h a t t a , aknsala geii de denebilir; h e r koulda, olgulara kaydedilmi o l a n bir tr n e s n e l yalandr.'"8 Bu ayn zamanda Marksist mal fetiizminin konumu deil mi basite znel bir yanlsama deil, "nesnel" bir yanlsama, olgularn (toplumsal gerekliin) kendilerine kaydedilmi bir yanlsama.

YEN

BR GRNMLER BLMNE DORU

B u r a d a d a h a c a n a l c n e m d e o l a n ey, f e n o m e n l e r i n o t o n o m i s i n e y n e l i k b u a n l a y bizim o klasik "demistifiyecilere" yeni bulduumuz ey, sadece ideolojinin bir ekilde yaklamamz bir temele salyor. Marx'ta ve bu ekonomik "indirgenmesi"

Kapita'm B i r i n c i B l m ' n n n l a l c m l e l e r i n i y e n i d e n o k u y a l m : " B i r m a l , ilk bakta, o k n e m s i z v e k o l a y c a a n l a l a n b i r ey gibi g r n r . O n u n z m l e n m e s i , gerekte, o k t u h a f b i r ey o l d u u n u , m e t a f i z i k i n c e l i k l e r v e t e o l o j i k h o l u k l a r iindi yer aldn gsterir."" K o j i n K a r a t a n i 4 0 bu alnty, Marksist eletirinin balang n o k tayla, 1 8 4 3 t a r i h l i , " d i n e l e t i r i s i b t n e l e t i r i n i n n c l d r " 4 1 d i y e n o n l satrlarl a b i r l e t i r m e k t e h a k l d r : b y l e c e , e m b e r , b i r b a k m a , k e n d i z e r i n e k a p a n r , yani, edimsel yaamn ( e k o n o m i k srecin) eletirisinin en dibinde, tekrar toplumsal gerek l i g i n k e n d i s i n e k a y d e d i l m i o l a n t e o l o j i k b o y u t l a karlarz. K a r a t a n i b u r a d a F r e u d c u , insan arzularnn okluuyla k a r l a t r l a n drt (Trieb) f i k r i n e g n d e r m e y a p m a k t a d r : k a p i t a l i z m b e l l i bir y a r - t e o l o j i k kiisiz " d r t u ' d e , y e n i d e n r e m e v e b y m e , g e n i l e m e ve kr biriktirme drtsnde zemin bulmaktadr.42 Bu ayn zamanda Lacan'n znenin kurucu "merkezsizlemesi" nermesinin

t e m e l d e , a l v e r i i n r e t i m e i n d i r g e n m e s i deil, o k d a h a i k i r c i k l i v e gizemli b i r " m a l fetiizmi" f e n o m e n i , " e k o n o m i k t e m e l i n " kendisinin gerekliine ikin olan bir tr proto-"ideoloji"yi belirten bir fetiizmdir. Freud fantazinin paradoksal konumu a s n d a n k e s i n o l a r a k b e n z e r b i r k y a p y o r : fantazi f i k r i n i n o n t o l o j i k p a r a d o k s u , h a t t a s k a n d a l i , s t a n d a r t " z n e l " v e n e s n e l " k a r t l n y k m a s d r : e l b e t t e fantazi t a n m gerei " n e s n e l " deildir ( n a i f bir " z n e n i n alglarndan bamsz olarak var o l a n " a n l a m n d a ) ; fakat, " z n e l " d e deildir ( z n e n i n b i l i n l i b i r e k i l d e d e n e y i m l e d i i sezgilere i n d i r g e n e b i l i r o l m a a n l a m n d a ) . F a n t a z i , d a h a o k , " n e s n e l o l a r a k z n e l o l a n n - e y l e r i n , size o e k i l d e g r n m e s e l e r b i l e , e d i m s e l , n e s n e l o l a r a k o e k i l d e g r n m e l e r i n i n - o a c a y i p k a t e g o r i s i n e a i t t i r " ( D e n n e t t ' i n qualia [dorudan d o l a y m s z d u y u m l a r ] f i k r i n e y n e l i k a c e l e t i r i s i n d e b e l i r t t i i g i b i ) . S z g e l i m i , Y a h u d i l e r e kar b i l i n l i o l a r a k iyi d a v r a n a n b i r i n i n y i n e d e b i l i n l i o l a r a k f a r k n d a o l m a d d e r i n a n t i Semit nyarglara sahip olduunu olduunu ne srdmz ona nasl zaman, (bu nyarglarn yanstmas Yahudilerin gerekten nasl deil, grndklerini

a n l a m n b e l i r t m e n i n b i r yoludur: syledii ey, b e n i m z n e l d e n e y i m i m i n , b e n i m zdeneyimime gre "merkezsizlemi" ve tam anlamyla, b e n i m d e n e t i m i m i n tesinde o l a n ( h e r m a d d e c i n i n n e srd b i r n o k t a d r b u ) n e s n e l b i l i n d m e k a n i z m a l a r t a r a f n d a n d z e n l e n d i i deil, o k d a h a huzursuz e d i c i b i r eydir - b e n k e n d i e n kiisel " z n e l " d e n e y i m i m d e n bile, eylerin "gerekte b a n a grndkleri" ekilden bile, b e n i m v a r l m n e k i r d e i n i o l u t u r a n v e g v e n c e y e a l a n t e m e l fantaziden b i l e y o k s u n kalrm, n k h i b i r z a m a n b i l i n l i o l a r a k d e n e y i m l e y e m e m v e v a r s a y a m a m o n u . . . . Standar! gre gre, z n e l l i i n kurucusu o l a n boyut f e n o m e n a l ( z ) d e n e y i m i n b o y u t u d u r - unu kendime syleyebildiim an bir zne olurum: "Benim eylemlerimi, alglarm ve d n c e l e r i m i h a n g i b i l i n m e y e n m e k a n i z m a y n e t i r s e y n e t s i n , k i m s e i m d i grdm v e h i s s e t t i i m eyi b e n d e n a l a m a z . " r n e i n , t u t k u l u bir ekilde ak o l u r s a m v e bir biyok i m y a c b a n a b t n y o u n h i s l e r i m i n s a d e c e b e d e n i m d e k i biyo-kimyasal srelerin bi s o n u c u o l d u u n u bildirirse, o n a ; g r n m e t u t u n a r a k y a n t v e r e b i l i r i m : " S e n i n btn sylediklerin doru olabilir; yine de, benim imdi deneyimlediim tutkunun y o u n l u u n u h i b i r ey b e n d e n alamaz. . . . " F a k a t , L a c a n ' n vurgusu, b u n u z n e d e n kesil l o l a r a k alabilecek t e k k i i n i n p s i k a n a l i s t olduudur - yani, o n u n asl a m a c zneyi o n u n (z)deneyim evrenini dzene sokan en t e m e l fantaziden yoksun klmaktr. Freudcu "Bilindnn znesi" sadece znenin fenomenal (z)deneyimi (onun " t e m e l F a n t a z i s i " ) o n u n i i n e r i i l m e z olursa, y a n i " i l k s e l o l a r a k b a s t r l r s a " ortaya kar. E n radikal haliyle, Bilind eriilmez f e n o m e n d i r , b e n i m f e n o m e n a l deneyimi m i d z e n e s o k a n n e s n e l m e k a n i z m a deil. B u yzden, bir m e v c u d i y e t " i y a a m n "

l s n d e ) Yahudilerin o n a gerekten nasl grndnn farknda olmadn n e s r m o l m u y o r muyuz? Y a da, a y n p a r a d o k s u farkl b i r e k i l d e b e l i r t i r s e k , t e m e l fantazi gerekliin (bizim ona yaklammzn) kurucusudur ("gereklik yoluyla y a k l a m a m z a izin v e r i l e n h e r e y i n k k f a n t a z i d e d i r " ) , ' 6 y i n e de, t a m d a b u n e d e n l e , o n u n dorudan stlenilmesi ya da edimsellemesi f e l a k e t s o n u l a r a yol a m a k t a n k a n a m a z : " E e r [ z n e l e r i n ] f a n t a z i l e r i n d e e n y o u n e k i l d e z l e m duyduklar ey o n l a r a g e r e k l i k t e s u n u l a c a k olursa, o n d a n k a a r l a r . ' " 7 S a d u y u n u n dedii gibi: k a b u s d o r u k a n b i r dtr. M a l fetiizmi k o n u s u n d a , M a r x ' t n k e n d i s i " n e s n e l o l a r a k z o r u n l u g r n m " ifadesin i k u l l a n y o r . k i g r n m a r a s n d a k i b u fark ( e y l e r i n g e r e k t e bize g r n m e e k l i n e kar bize grnmek zere grndkleri ekil) nl Freudcu fkrann yapsyla b a l a n t l d r ; b u fkrada b i r Y a h u d i a r k a d a n a y l e y a k n r : " N e d e n a s l n d a L e m b e r g ' e g i d i y o r k e n b a n a L e m b e r g ' e g i d i y o r u m d i y o r s u n ? " : s z g e l i m i , m a l fetiizmi r n e i n d e , paray h e r h a n g i t r d e n b y l b i r n e s n e o l a r a k d e i l de, toplumsal ilikilerin bir d m o l a r a k a l g l a d m v e k e n d i p r a t i i m d e o n a b i r feti gibi d a v r a n d m , b y l e c e f e t i i z m i n sahas b e n i m e d i m s e l t o p l u m s a l p r a t i i m i n s a h a s h a l i n e geldii z a m a n ,

i a r e t l e r i n i sergiledii a n d a b i r z n e y l e , y a n i dsal b i r d a v r a n a i n d i r g e n e m e y e c e k f a n t a z m a t i k b i r z d e n e y i m l e kar karya geldiimiz e k l i n d e k i b a s m a k a l b n t e r s i n e , t a m insan znelliini n i t e l e y e n eyin, bir bakma, ikisini ayran yark olduunu ne

b i r tr K a n t a k n s a l o n t o l o j i n i n t e r s i n e e v r i l m e s i n i i e r d i i n i s y l e m e k y e r i n d e o l m a z m ? 4 4 K a n t ' t a , s r a d a n d e n e y s e l g e r e k l i e eriebiliriz, b u n a k a r n noumenal G e r e i n kendisine aknsal kategorilerimizi uygulamaya baladmz anda, elikileri deriz; k u a n t u m fiziinde, tutarl b i r k u r a m l a y a k a l a n p f o r m l l e n d i r i l e b i l e c e k o l a n ey n o u m e n a l g e r e k t i r , b u n a karn b u k u r a m b i z i m f e n o m e n a l g e r e k l i k d e n e y i m i m i u t e r i m l e r i n e e v i r m e y e k a l k t m z a n d a , a n l a m s z e l i k i l e r e deriz ( z a m a n geri a L u , a y n n e s n e ayn a n d a iki yerde olur, b i r m e v c u d i y e t h e m p a r a c k h e m dalga olur, v t b e n z e r i ) . ( F a k a t , y i n e d e b u e l i k i l e r i n s a d e c e d e n e y s e l g e r e k l i i m i z e k u a n t u m sre l e r i n i n " G e r e i n i " a k t a r m a y a a l t m z z a m a n o r t a y a k t n e srlebilir - kendi i i n d e , bu g e r e k l i k eskisi gibi ayn kalr, bizim o k iyi t a n d m z t u t a r l b i r a l a n d r . ) O yzden g r n m n g e r e k l i e i k i n o l m a s n n d a d n d a , e l d e e t t i i m i z ey g r n m n k e n d i s i n d e k i a c a y i p b i r y a r l m a , e y l e r i n h e m g e r e k l i k l e r i n e h e m d e bize ( d o r u d a n ) g r n m l e r i n e k a r t o l a r a k " e y l e r i n g e r e k t e bize n a s l g r n d n ' ' iaret e t m e n i n iitilmemi bir kipidir. G r n m l e gereklik arasndaki yarlmadan, g r n m n k e n d i s i n e i k i n olan, "doru" ve "yanl" grnm arasndaki yarlmaya doru bu kayma, ters yzyle b a l a n t l d r : g e r e k l i i n k e n d i s i n e ikin olan l>

srmeliyiz: f a n t a z i n i n , e n t e m e l h a l i y l e , z n e y e e r i i l m e z h a l e g e l m e s i olgusu; z n e y i " b o " klan bu eriilmezliktir. B u yzden k e n d i s i n i , k e n d i " i h a l l e r i n i " d o r u d a n

d e n e y i m l e y e n z n e e k l i n d e k i s t a n d a r t fikri t m y l e t e r s i n e e v i r e n b i r iliki e l d e ederiz: b o , f e n o m e n a l o l m a y a n z n e y l e z n e y e e r i i l m e z k a l a n f e n o m e n l e r a r a s n d a k i " o l a n a k s z " iliki. D a v i d C h a l m e r s ( b i l i n l i f a r k n d a l k / d e n e y i m , v e z i h n i n e d i m s e l o l a r a k yapt ey g i b i ) f e n o m e n a l v e p s i k o l o j i k z i h i n k a v r a m l a r n a kar k a r k e n , fenomenal zihne dsal olan psikolojik zihnin mkemmel rnei olarak Freudcu

B i l i n d n a l n t l a r : F r e u d ' u n B i l i n d n n a l m a s o l a r a k b e t i m l e d i i ey, " t e k i s a h n e d e , " d e n e y i m l e n m e d e n gerekleen zihinsel nedensellik ve davransal d e n e t i m i n k a r m a k b i r adr. 4 ' F a k a t d u r u m g e r e k t e n b y l e m i ? B i l i n d f a n t a z i n i n konumu, yine de, ngrlmeyen bir anlamda, fenomenal deil mi? Bu Freudcu

B i l i n d n n asl paradoksu deil mi - yani o n u n , eylerin bize " g e r e k t e n grnd" ekli, o n l a r n b i l i n l i g r n m l e r i n i n t e s i n d e k i ekli b e l i r t m e s i ? B e y i n b i l i m l e r i n i n d a h a s o n r a yapt merkezsizletirme t a r a f n d a n a l m a k t a n uzak o l a n , F r e u d c u merkezsiz-

y a r l m a y a . y l e y s e , ( g e r e k l i k t e n ayr o l a r a k ) g r n m , g e r e k l i i n k e n d i s i n e i k i n ( m a n t k s a l o l a r a k ) n c e o l a n b i r y a r l m a o l d u u i i n varsa, b u a y n z a m a n d a " g e r e l l i g i n " k e n d i s i n i n s o n a a m a d a g r n m n b i r ( k e n d i k e n d i n e ) y a r l m a s n d a n bagkfl b i r ey olmad anlamna m gelir? A m a bu topos o eski skc

l e t i r m e , b u yzden, basit doallatrma snrlar i i n d e k a l a n d a h a s o n r a k i n d e n o k d a h a huzursuz e d i c i ve radikaldir: g r n e b i l e c e k l e r i zneye sahip o l m a y a n g r n m l e r e , o t u h a f "znellik-d f e n o m e n l e r e " ait yeni bir a l a n aar: z n e s a d e c e burada "artk kendi e v i n d e b i r efendi deildir" - yani k e n d i s i n e a i t o ( k e n d i k e n d i n e ) g r n m l e r i n i n e v i n d e . " T e m e l " b i l i m l e r i n y i r m i n c i yzyldaki e v r i m i a y n p a r a d o k s u dourdu: k u a n t u m fiziinde, b i r p a r a c n " g r n m " ( a l g s ) o n u n g e r e k l i i n i b e l i r l e r . K u a n t u m dalgalanmasnn i i n d e n dalga ilevinin kyle birlikte "temel gerekliin" ortaya

Rashomon
bu

temasndan, gereklie ynelik znel perspektiflerin

indirgenemez okluunu,

o k l u p e r s p e k t i f l e r t a r a f n d a n a r p t l m b i r e k i l d e t e m s i l e d i l e n t e k b i r doruluu ortaya koymann hibir nasl yolu (bunu salayacak gsterir? Bu hibir muaf konum) olmadr.un Akin filmin

syleyen

temadan

farkllk ad

noktay

aydnlatmann ( v e bu

k g z l e m i n s o n u c u d u r , yani b i l i n c i n m d a h a l e s i n i n . B u yzden b i l i n , k a t t e k i l g e r e k l i e k a r t o l a r a k , o l a n a n , o k l u s e e n e k l e r i n v e b u n a b e n z e r dier e y l e r i n a l a n d e i l d i r - g e r e k l i k k e n d i a l g s n d a n n c e a k k a n - o k l u - a k t r , v e b i l i n l i alg bu hayaletimsi, preontolojik Bu bize okluu tek bir o n t o l o j i k olarak tmyle kurulmu

Kurosawa'nin

Rashomon adl,

b i r fikir h a l i n e g e t i r i l m i f i l m i n e

k a y n a o l a n ksa y k y e ) g n d e r m e y a p m a k t a n d a h a iyi b i r yolu o l a b i l i r m i ? Efsaneye Rashomon'un gre, Bat kamuoyunun sinemadaki "Doulu ruhu" kefetmesi,

1 9 5 0 ' l e r i n b a l a r n d a A v r u p a ' d a baarya u l a m a s y l a o l d u ; bu e f s a n e n i n

gereklie

indirger.

k u a n t u m fiziinin

paracklarla

onlarn

etkileimleri

a z b i l i n e n b i r g z l e m i d e b u ayn f i l m i n J a p o n y a ' d a fazla " B a t l " b u l u n d u u v e baa 1811 olduuydu - v e b u n u n n e d e n i n i g r m e k g deil. A y n trajik o l a y (ssz b i r o r m a n d a , n l b i r h a y d u t s a m u r a y n gzel k a r s n a t e c a v z e d e r v e s a m u r a y l d r r ) drt t a n t l katlmc \ tarafndan bal yeniden olan) etki, anlatlnca, bizim (sinemasal znel imgenin olduka Bal l

a r a s n d a k i ilikiyi nasl k a v r a d n g s t e r i r : b a l a n g m o m e n t i n d e , s a n k i n c e ( e n azndan ontolojik olarak), dalgalar, salnmlar ve bu tr eyler k i p i n d e etkileen

p a r a c k l a r vardr; a r d n d a n , i k i n c i b i r m o m e n t t e , radikal b i r p e r s p e k t i f k a y m a s yapm a y a zorlanrz - ilksel o n t o l o j i k o l g u l a r d a l g a l a r n k e n d i s i d i r ( y r n g e l e r , s a l n m l a r ) , v e p a r a c k l a r farkl d a l g a l a r n kesitii d m n o k t a l a r n d a n b a k a b i r ey d e i l d i r . B u n a b a l o l a r a k , k u a n t u m fizii bizi G e r e k l e g e r e k l i k a r a s n d a k i y a r k l a e n r a d i k a l e k l i y l e yzletirir: o n u n i i n d e bulduumuz ey, o n t o l o j i k o l a r a k t u t a r l b i r gereklie e v r i l e m e y e c e k olan, formllerin natematikselletirilmi G e r e i d i r - ya da, K a n t terimlerle sylersek, "ematikletirilemeyen," d e n e y i m n e s n e l e r i n e evrilemeyen/yeri deitirilemeyen saf kavramlar olarak kalrlar. Bu ayn zamanda, 1920

gerekiliine

d r t farkl

perspektifle

karlamann

o l u y o r . F a k a t , a s l n d a , " D o u l u r u h " d e n e n eyi B a t l y a k l a m d a n a y r a n ey, t a m d a ikirciklilik ve kararlatrlamazln " z n e l l e t i r i l m e m i " olmasdr: ulalmaz bir takn g e r e k l i k l e r z e r i n d e k i farkl " z n e l p e r s p e k t i f l e r e " i n d i r g e n m e m e l e r i g e r e k i r m

b a k m a , bu " g e r e k l i i n " k e n d i s i n i k o r u r l a r , ve ' ^ e y i n k e n d i s i " n i n bu o n t o l o j i k ikin l lii-krlganln gtr. sinemaya zg dolaymn gerekilii araclyla dile getirmek herhangi

Y a n i o t a n t i k Rashomon'un s z d e - N i e t z s c h e c i

perspektifilikle, yani

k r i z i n d e n s o n r a , k u a n t u m fiziinin p r a t i k t e o n t o l o j i k y o r u m krizini z m e tarzdr: yani b u tr b i r y o r u m s u n m a a b a s n i n k a r e d e r e k - k u a n t u m fizii e n r a d i k a l h a l i y l e b i l i m s e l b i i m s e l l e t i r m e d i r , yorumsuz b i i m s e l l e t i r m e d i r . y l e y s e , k u a n t u m fiziinin

bir n e s n e l dorunun olmad, sadece znel olarak arptlm-nyargl anlatlarn i n d i r g e n e m e z o k l u u n u n v a r olduu fikriyle b i r ilikisi y o k t u r . Rashomon konusunda yaplacak ilk ey biimci tuzaktan kanmaktr:

filmin

b i i m s e l - o n t o l o j i k tezi o l a r a k a d l a n d r m a k i s t e d i i m ey ( d o r u l u a a y n o l a y n o k l u a n l a t l a r a r a c l y l a e r i m e n i n o l a n a k s z l ) b u o l a y n zel d o a s n d a n s o y u t l a n m a m a l d r - k a d n n e r k e k o t o r i t e s i n e m e y d a n o k u m a s , k a d n arzusunun patlay. D r t t a n k raporu ayn m i t i n ( t e r i m i n Levi-Straussu a n l a m y l a ) drt versiyonu olarak, t a m b i r e i t l e m e l e r m a t r i k s i o l a r a k k a v r a n m a l d r . ilk ( h a y d u t a a i t ) v e r s i y o n u n d a , k a d n a t e c a v z e d e r v e s o n r a , drst bir d e l l o d a o n u n k o c a s n ldrr; i k i n c i ( h a y a t t a k a l a n kadna ait) versiyonda, tecavz srasnda, haydutun zorla sevimesinin yaratt t u t k u y a k a p l r v e s o n u n d a , h a y d u t a b u u t a n c n iki a d a m b i l i r k e n y a a y a m a y a c a n , b i r i s i n i n l m e s i g e r e k t i i n i syler v e o z a m a n d e l l o g e r e k l e i r ; n c ( l k o c a n n h a y a l e t i n i n a n l a t t ) v e r s i y o n d a , k o c a h a y d u t t a r a f n d a n serbest b r a k l d k t a n s o n r a , u t a n y z n d e n k e n d i s i n i b a k l a y p ldrr; ( o l a y l a r y a k n d a k i b i r a l l k t a g i z l e n i p gzleyen o o d u n c u n u n anlatt) son versiyonda, tecavzn ardndan haydut kocay b a l a y a n ipi k e s t i i n d e , k o c a f k e y l e k a r s n a onursuz b i r o r o s p u o l d u u n u syledii, o n u r e d d e t t i i z a m a n , d e l i y e d n e n k a d n iki a d a m a d a f k e s a a r , o n l a r iktidarszlkla s u l a r v e k e n d i s i n i i i n a r p m a y a d a v e t eder. D r t v e r s i y o n u n ard a r d n a gelii b u yzden tarafsz deildir, h i b i r e k i l d e a y n dzeyde h a r e k e t e t m e z l e r : i l e r l e m e s r e l e r i n d e , e r k e k o t o r i t e s i a d m a d m iktidarszlatrlr v e k a d n arzusu n e srlr. B u yzden s o n ( o d u n c u y a a i t ) rapora vardmzda, b u r a d a asl k o n u , b u r a p o r u n bize " g e r e k t e n n e o l d u u n u " a n l a t m a s deildir, o n u n , d r t v e r s i y o n u b i r b i r i n e b a l a y a n b u i k i n y a p n n i i n d e , dier v e r s i y o n u n s a v u n m a l a r , s a v u n m a o l u u m l a r o l a r a k a l g l a n m a s g e r e k t i i t r a v m a t i k b i r n o k t a o l a r a k ilev g r m e s i d i r . Filmin ereveyi "resmi" salayan mesaj olduka aktn daha en bata, dersin flashback'hre o srada uygun

z z n e l l i e i n d i r g e n e m e z , i n s a n - o l m a n n d a h a i l k s e l b i r b o y u t u vardr; y a p s k m c z n e n i n " m e r k e z s i z l e t i r i l m e s i " ; z n e z n e l l i k n c e s i m e t i n s e l s r e l e r d e n k a r ) bil z n e l l i k iddias e l i k e t m e k t e d i r ( N a g e l ' d e n C h a l m e r s ' a u z a n a n , d e n e y i m i n i n d i r g e n i ' mez/aklanamaz karakterini savunan biliiler; [zjbilincin indirgenemezliinin onun d n m s e l m o d e l i a r a c l y l a y a p l a n s t a n d a r t aknsal-felsefi s a v u n m a s n n y e n i d e n c a n l a n m a s ] : t e k i n d e dnmsel kendi k e n d i n i t a n m a d a n n c e gelen bir kemli kendiyle t a n m a boyutu vardr [Dieter H e n r i c h v e o n u n ekol]; L a c a n ' n yeniden dnd F r e u d c u z n e ; tzsel o l m a y a n cogito b i l i n d n n z n e s i d i r ) . B u uzam i i n d e k i , b a s i t b i r y a n l a n l a m a n n s o n u c u o l a r a k a n l a l a m a y a c a k o l a n p a r a d o k s a l k s a d e v r e b i l i i H e i d e g g e r c i l e r e a i t t i r ( H u b e r t Dreyfus, A u g e H a u g e l a n d ) . Y a n i : H e i d e g g e r c i b i r b a k a n d a n , b i l i i p s i k o l o j i " t e h l i k e n i n , " i n s a n n zn unni m a n n arsdr: o n u n l a b i r l i k t e , i n s a n z i h n i n i n k e n d i s i b e l l i bir b i l i m s e l a r a t r m a v e y n l e n d i r m e n e s n e s i n e i n d i r g e n i r , felsefe " i n s a n n , larnn kmazn zmek iin, Heidegger'e insan iin o n u n teknolojisinin bylece ironik bir ekilde d e n e y nesnesi o l a b i l e c e k h e r eyin ampirik b i l i m i n e dnr."45 Y i n e de, yaklam bavuran, H e i d e g g e r ' i n H l d e r l i n ' d e n yapt n l a l n t y o n a y l a y a n b i l i i l e r d e vardr: " A m . n e r e d e t e h l i k e varsa, k u r t a r c g [c/as R e r r e n t / e ] d e o r t a y a k a r . " 4 6 B e y i n b i l i m l e r i v e p s i k a n a l i z a r a s n d a k i b a l a n t y a g e l i n c e , iki y a k l a m n ortak bil k a v r a m s a l s a h a i i n d e d o r u d a n t a m a m l a n m a s a r a c l y l a k u r u l m a y a c a k t r bu; d a h a ok, bir yaklam ar noktasna gtrmeli, dierinden radikal bir ekilde s o y u t l a m a l y z - s z g e l i m i , e n s a f h a l i y l e b e y i n b i l i m i n i n m a n t n gelitirmeliyiz. B u n o k t a d a , b i r b a k a y a k l a m i i n yer a a n b i r y a r k l a karlarz. G n m z n b e y i n bilimlerindeki bulular Freud'un bilimlerin psikanalizi destekleyecei ngrsn y e r i n e getirir gibi g r n y o r : a c , haz, t r a v m a , b a s t r m a v e b a k a e y l e r i n b i y o l o j i k m e k a n i z m a l a r b i l i n d i k t e n s o n r a , p a t o l o j i k r u h s a l f e n o m e n l e r i y a r a t a n b i y o l o j i k sre Ieri d z e n e s o k a b i l e c e i z . u a n a d e k , p s i k a n a l i s t l e r b u m e y d a n o k u m a y a iki ekilde y a n t verdi: . Bir olumlu b i l i m i n i i n d e i grd a n l a m ufkunu h i b i r zaman aamayaca ve ona karlk g e l e m e y e c e i n i iaret e t m e y n n d e h e r zamanki felsefi-akmsal tavra havin dular ( " B e y i n bilimleri bir s e m p t o m u tutum gelitirmesi gerekecektir..."). tmyle n e s n e l l e t i r m e k t e , o n u n b i y o n t l l Jacques-Alain benimser: Miller bile, herkese sreleri ak nral edeerini f o r m l l e n d i r m e k t e baarl olsalar bile, h a s t a n n bu n e s n e l l i e kar znel bil konumalarnda, g e n e l l i k l e bu h a m l e y i bilim, zihinsel

konumada,

kei

olaylarn

verdii

toplumun

yaad a l k , sava v e k a o s t a n o k d a h a k o r k u n o l d u u n u s y l e r - b u d e h e t n e r e d e yatar? T o p l u m s a l ban zlmesinde: insanlarn g v e n e b i l e c e i bir "byk t e k i " h e r h a n g i t e m e l bir yoktur, gven g v e n c e s i n i v e r e n ve zorunluluklar destekleyen

s i m g e s e l a n l a m a y o k t u r . B u yzden f i l m a n l a t l a r o k l u u n u n a r k a s n d a h e r h a n g i b i r asl ikircikliksiz g e r e k l i i n o l m a m a s y l a ilgili o n t o l o j i k o y u n l a r a girmez; d a h a o k , t o p l u m s a l d o k u y u b i r arada t u t a n t e m e l simgesel a n l a m a n n z l m e s i n i n t o p l u m s a l etik sonularyla ilgilenmektedir. Fakat, yk -farkl perspektiflerden yeniden a n l a t l a n o l a y - d a h a fazlasn syler: byk t e k i y e y n e l i k t e h d i d i , e r k e k a n l a m a s n b o z a n ve e r k e k g r n n b e r r a k l n b u l a n d r a n t e h d i d i k a d n d a , kadns arzuda saptar. N i e t z s c h e ' n i n dedii g i b i : t a m d a tutarszl v e o k l u r t l e r i n a l t n d a h e r h a n g i b i r s o n referans n o k t a s n d a n y o k s u n o l m a s y l a , doruluk k a d n s d r .

karlklarna e v i r m e hedefine ulaarak dncemizi t a m olarak nesnelletirdiinde bile, z n e n i n yine de bu olguyu znelletirmesi, o n u b e n i m s e m e s i , o n u kendi anlam evreniyle btnletirmesi g e r e k e c e k t i r - ve bu simgesel b t n l e m e fazlal, bu kelin "bize ve bizim i i n ne a n l a m ifade e d e c e i " b i l i m d e n uzaktadr. . . . F a k a t , bu k e n d i n d e n h o n u t yant fazlasyla yetersizdir: beyin b i l i m l e r i n i n Haars, eer znel olarak benini senirlerse, bizim a n l a m zneleri k o n u m u m u z u k e r t i r . ( B u n u n mauvaise fo/'s beyin b i l i m l e r i n i n e l e t i r m e n l e r i n i n iki ar arasnda gidip g e l m e s i n d e n bellidir: kural kolay "aknsal" yant ["bilim nesnellie ynelik znel yaklammz a

BY BOZUMUNA DRENLER G n m z d e z n e l l i e y n e l i k , b e l l i belirsiz k a r t ift h a l i n d e b e l i r l e n e b i l e c e k b i r dizi y a k l a m l a karlayoruz: t e m e l " a n t i h m a n i s t " ve/veya " a n t i c ^ z n e l c i " k o n u m larn h e r birine (bilii-biyolojist indirgemecilik: znel z-deneyimin kendisinin basit b i r " k u l l a n c y a n l s a m a s " o l a r a k bir y a n a b r a k l m a s ; H e i d e g g e r c i k o n u m : i n s a n n

olarak
primi

nesnelletiremez"] b e y n i n bilimsel d e e r l e n d i r m e l e r i n i n zgl baarszlklarna ynelik - v e bunlara k a t l a n - ampirik savlarla birletirirler: zgl s a v l a m a n n b i i m i de sadece

olas bir baar z e m i n i n d e a n l a m l o l m a k t a d r . ) Bu b a t t a , insanlarda zgr iradenin varln sorgulayan biliilere ynelik standart n e o - K a n t k n a m a , bir "kategori h a t a s " yapma ynndedir: yasad bir ilem yaparak, bir e y l e m i n n o r m a t i f g e r e k e l e r dzeyini ( g d l e n i m l e r i ) o n u n olumlu n e d e n lerine (bu e y l e m i n bir paras olduu o fiziksel gerekliin dokusuna nasl uyduuna) indirgerler. B e n i m bir dnde " E v e t ! " d e m e m maddi (sinirsel, biyolojik ve benzeri) gerekliin n e d e n s e l bir dokusuna zincirlenmi fiziksel bir eylem olarak b e t i m l e n e b i l i r , a m a bu " E v e t ! " d e m e m i n n e d e n i n e karlk gelmez. n s a n l a r d a o n t o l o j i k olarak olgusal g e r e k l i k t e n farkllk gsteren bir dzeyde ileyen n o r m a t i f bir boyut vardr (doruluk, iyilik, gzellik, bir h a y a t t a k a l m a stratejisinin paras olarak deil srf kendisi iin olan araylar). . . . Bu tr bir y a n t beyin b i l i m l e r i n i n yaklamnn vurgusunu karr: ilke olarak, btn seimlerimizin sinirsel srelerin terimleriyle a k l a n a b i l e c e i n i n e srdkleri zaman, eer doruysa, b u n u n zgrlmz e t k i n bir ekilde k e r t t i i n i , zgrlmz aslnda gsteriyi idare e d e n biyolojik sreci yanl tanyan, y a n l t c bir yaanm d e n e y i m e indirgediini n e srm olurlar. Baka deyile, bizim znel zgrlk deneyimimizi destekleyen n o r m a t i f dzeyle biyolojik m e k a n i z m a l a r o l a n bizler arasndaki yar reddetmezler; n e srdkleri ey bu yarn gereklikle o n u n yanltc znel deneyimi arasndaki yark olduudur. 4 7 Mays 2 0 0 2 ' d e , N e w York n i v e r s i t e s i ' n d e k i b i l i m c i l e r i n bir farenin b e y n i n e , gelen sinyalleri dorudan a l a b i l e n bir bilgisayar ipi takt eklinde bir h a b e r k t ; b y l e c e fare ( h a n g i ynde alacan b e l i r l e y e n ) bir d m e n mekanizmas araclyla (tpk uzaktan kumandal o y u n c a k araba gibi) d e n e t l e n e b i l e c e k t i . lk kez, canl bir hayvan failin "iradesi", o n u n yapaca h a r e k e t l e r l e ilgili " k e n d i l i i n d e n " kararlar, bir d m a k i n e tarafndan ele g e i r i l e c e k t i . E l b e t t e , buradaki byk felsefi soru u: o talihsiz fare, etkin bir ekilde dardan belirlenen hareketini nasl "deneyimledi"? O n u k e n d i l i i n d e n bir ey olarak " d e n e y i m l e m e y e " devan etti mi (yani, h a r e k e t l e r i n i n ynetildiinden tmyle habersiz miydi), yoksa "bir eyin ters gittiinin," bir baka, d bir gcn h a r e k e t l e r i n i belirlediinin farknda myd? n s a n l a r zerinde yaplacak b u n a zde bir d e n e y i i n de ayn akl yrtmeyi uygulamak o k daha n e m l i d i r (etik sorunlar bir yana, teknik adan, bu fare r n e i n d e olduundan o k daha karmak o l m a m a l d r ) . Fare rneinde, " d e n e y i m i n " insan kategorisini o n a uygulamamak gerektiini, a m a insani bir c a n l szkonusu olduunda, bu soruyu sormamz gerektii n e srlebilir. O yzden, yine, d m e n l e idare edilen bir insani varlk h a r e k e t l e r i n i kendiliinden olarak " d e n e y i m l e m e y i " srdrecek midir? H a r e k e t l e r i n i n ynetildiinden tmyle habersiz mi o l a c a k t r , yoksa "bir eyin ters gittiinin," bir baka, d bir gcn hareketlerini belirlediinin farkna v a r a c a k mdr? V e , bu "d g " t a m olarak nasl grnr " b e n i m i i m d e k i " bir ey olarak, durdurulmaz bir i drt olarak m, yoksa basit bir dsal zorlama olarak m? Eer zne kendiliinden d a v r a n n n dardan ynetildiinden tmyle habersiz kalrsa, g e r e k t e n b u n u n bizim zgr irade fikrimiz zerinde bir etkisi yokmu gibi yapmaya devam m edeceiz? Psikanalistler umutsuzca psikanalizle beyin bilimleri arasndaki koutluklar ya da yapsal b e n z e t m e l e r e tutunuyor ( " B a k n , biz haklydk: bastrmaya karlk gelen sinirsel bir sre v a r " ) . Bu son tutumda umutsuz bir "Eer yenemezsen, onlara k a t l " stratej i s i n i n bir izinden fazlas var: biliselctliin psikanalize bilimsel yasallk vermesi bekleniyor.

s a v l a r n l i s t e l e n m e s i y l e ) ? B i r i n c i s i , b i l i s e l c i l i k olgusal o l a r a k y a n l t r . k i n c i s i , olgusal o l a r a k d o r u olsa da, t a m d a b i l i m s e l ufkuyla s n r l a n m t r . n c s , b i l i s e l c i l i k p s i k a n a l i z i n o k uzun z a m a n n c e i n s a n z i h n i n i n ileyiiyle ilgili n g r d eyi o n a y l a m a k t a d r . . . . B u y a k l a m l a r n ikisi d e - b i r b i r l e r i n i iki k a r l k l fazlalklaryla, ilki soyut k i b i r i y l e , i k i n c i s i b o y u n e e n l m l l y l a t a m a m l a r l a r - b e y i n b i l i m l e r i n i n m e y d a n o k u m a s n a bir y a n t o l a r a k yetersizdir: b u m e y d a n o k u m a y a t e k u y g u n y a n t b e y i n bilimlerinin nral G e r e i n i bir baka G e r e k l e karlamaktr, nral G e r e i n iine F r e u d c u semblant!\ bulmalyz, paradoksa [sureti] y e r l e t i r m e k deil. ikin sessizlik v e B a k a deyile, e e r p s i k a n a l i z h a y a t t a Dennett'ten k a l a c a k v e t e m e l k o n u m u n u k o r u y a c a k s a , o n a b e y i n b i l i m l e r i n i n k e n d i i i n d e bir yer onlarn olanakszlklarndan balayarak. o l a n belli D a m a s i o ' y a u z a n a n , 4 8 b i l i n c i n o r t a y a k n n farkl v e r s i y o n l a r n n h e p s i d e ayn "saplanm" grnr: bilincin kurucusu bir kendini h a r e k e t e g e i r e n m e k a n i z m a , k a p a l b i r k e n d i n e g n d e r m e d n g s : h e p s i d e b u paradoksu i a r e t e d e r , o n u o l a b i l d i i n c e k e s i n bir e k i l d e b e t i m l e m e y e a l r , y i n e d e o n u n t a m f o r m l n k a r r gibidir v e b y l e c e k e s i n arasnda kaybolurlar. Bu kitabn Drdnc tutarszlklar ya da b u l a n k metaforlar Blm'nn iddias, tzselletirmeyc

a l t varsaym, b u k a y p k a v r a m n - b i l i s e l c i d e e r l e n d i r m e l e r i n b i r t r n a m e v c u t N e d e n i n i n - A l m a n d e a l i z m i n i n k e n d i k e n d i y l e ilikili o l u m s u z l u k v e F r e u d ' u n " l m d r t s " o l a r a k a d l a n d r d eyden b a k a bir ey o l m a d d r . F a k a t , bilisel b i l i m l e r d e n aldmz ilk i z l e n i m , b i l i n c i n o r t a y a k m a dair birb i r i n e u y m a y a n d e e r l e n d i r m e l e r e i t l e m e s i d i r - n e r e y e gidiyorsun b i l i n ? a r t c o l a n " h e r eyin g i d e r " o l m a s , olas b t n y a n t l a r n nasl b i r arada yaamasdr; soruyu evrimci deerlendirmeleri araclyla anlamsz sayarak gz ard etmekten onu z l m e z bir gizem s a y m a y a v e b i l i n c i n h i b i r ( e v r i m c i ) ilevi o l m a d n , y a n i o n u n bir y a n rn o l d u u n u , m e r k e z d e k i bir f e n o m e n deil, bir g l g e - f e n o m e n olduunu ne srmeye dek b i r sr y a n t n . Bizi asl arpan ey evrimci ya d a biliselci d e e r l e n d i r m e l e r i n nasl o l u p d a h e p ayn k m a z a d t k l e r i d i r : e n k a r m a k s o r u l a n b i l e z e b i l e c e k yapay zekaya s a h i p bir m a k i n e ina e t t i k t e n s o n r a , sorular pepee gelir: " A m a e e r b u n u b i r m a k i n e de, k r l e m e s i n e ileyen b i r m e v c u d i y e t o l a r a k yapa b i l i y o r s a , n e d e n b u n u y a p m a k i i n ( z ) f a r k n d a l a i h t i y a c ' o l s u n ? " B u yzden b i l i n n e k a d a r m a r j i n a l , gereksiz, ilevsiz o l a r a k g s t e r i l i r s e , o k a d a r b i l m e c e m s i b i r h a l alyor - b u r a d a b l n e m e z b i r k a l a n n G e r e i o l a n ey b i l i n c i n k e n d i s i d i r . G e n e l olarak, bu okluk drt t e m e l k o n u m a indirgenebilir: 1. Radikal/indirgemeci maddecilik ( P a t r i c i a ve Paul C h u r c h l a n d ) : b a s i t e h e r h a n g i bir qualia yok, " b i l i n " yok, bu eyler sadece bir tr "doallatrlm" bilisel h a t a olarak var olur. Bu k o n u m u n sezgi kart gzellii znjelci f e n o m e n a l i z m i ters evirmesi ( s a d e c e f e n o m e n l e r i n farkndayz, o n l a r n t e s i n d e bir ey olduu m u t l a k bir kesinlik d e i l ) - burada, var o l m a y a n saf f e n o m e n a l l i i n kendisidir! 2. M a d d e c i l i k kartl ( D a v i d C h a l m e r s ) : bilinlilik-farkndalk baka doal srelerin terimleriyle deerlendirilemez; y e r e k i m i ya da m a n y e t i z m a gibi ilksel bir boyut olarak kavranmal.

B u r a d a y i n e k r k a y d a n l k l a ilgili n l savla k a r l a m y o r muyuz ( b i r b i r i n i d l a y a n

3 . B i l i n c i n ikin bilinemezliini n e sren "bilisel k a p s a m " k o n u m u ( C o l i n M c G i n n , h a t t a S t e v e n P i n k e r ) : b i l i n maddi gerekliin i i n d e n k m olsa da, k a n l m a z olarak bilinemezdir. 4 . n d i r g e m e c i o l m a y a n maddecilik ( D a n i e l D e n n e t t ) : b i l i n var olur, a m a doal srelerin sonucudur ve a k bir e v r i m c i ilevi vardr. B u d r t k o n u m a k a b i r G r e i m a s g s t e r g e b i l i m k a r e s i o l u t u r u y o r : a n a k a r t l k 2 ile 4 , i d e a l i z m l e m a d d e c i l i k a r a s n d a k i k a r t l k ; 1 ile 3 ' n ikisi d e m a d d e c i l i k l e i d e a l i z m e bilisel bir a n l a m veriyor. Y a n i , h e m 2 h e m 4 b i l i n c i n bilimsel aklanmas olaslna i n a n y o r : b i r n e s n e ( " b i l i n " ) v e o n u n a k l a m a s var, v e o y a b i l i n l i o l m a y a n d o a l srelerin terimleriyle deerlendiriliyor (maddecilik) ya da kendisinin indirgenemez bir boyutu olarak kavranyor (idealizm). Fakat, 1 iin, bilincin bilimsel aklamas a k l a n a c a k - o l a n - n e s n e n i n k e n d i s i n i n v a r o l m a m a s , o n u n tpk eski phlogiston fikri gibi e p i s t e m o l o j i k b i r h a t a o l d u u s o n u c u n a g t r y o r ; 3 b u k o n u m u t e r s i n e e v i r i y o r : b u r a d a k a y b o l a n ey n e s n e d e i l a k l a m a n n k e n d i s i ( m a d d e c i l i k doru o l s a da, a p r i ori b i l i n c i a k l a y a m a z ) . Belki de bilin sorunu Badiou'nun terimleriyle formllendirilmeli: ya dncenin o r t a y a k asl O l a y s a ? Z o m b i s o r u n u ( b i r i n s a n gibi d a v r a n a n z o m b i y i b i r i y a a m a s a h i p " g e r e k " i n s a n d a n n a s l f a r k l l a t r m a k ? ) d o r u d a n b i l i n c i n o r t a y a k n n ayrt edilemezliini belirtiyor - bizim bir zombiyi " g e r e k " bir i n s a n d a n farkllatrmamz s a l a y a c a k " n e s n e l " l t l e r y o k t u r , y a n i , b u fark s a d e c e i e r i d e n , b i l i n l i bir z n e n i n b a k a s n d a n k a v r a n a b i l i r ? K i e r k e g a a r d ' n t e r i m l e r i y l e , b u r a d a k i sorun " o l u - h a l i n d e k i - z i h n i " k a v r a m a k t r : b e d e n s e l g e r e k l i e k a r t o l a n z a t e n - k u r u l m u z i h n i deil, zihnin "beden iin olma" tarzn, yani, tam anlamyla krlmay (kaybolan

zdelik v e b e n z e r l i i n p a r a d o k s a l d i y a l e k t i i n i o r t a y a a t t m z a n , k l o n l a n m a n n r k t c y a n o r t a y a k a r . o k s e v i l e n , l e n v e a i l e s i n i n o n u geri g e t i r m e k i i n k o n l a m a y a k a r a r verdii o s e v i l e n o c u k r n e i n i e l e a l a l m : s o n u c u n c a n a v a r c a olduu o k a k deil m i d i r ? Y e n i o c u k l o l a n n b t n z e l l i k l e r i n e s a h i p t i r , a m a tam d a bu benzerlik fark daha da hissedilir kdar -o tam olarak ayn grnse de, ayn kii deildir, y a n i a c m a s z b i r aka, k o r k u t u c u b i r s a h t e k a r d r - k a y p o c u k deildir, varl M a r x K a r d e l e r ' i n Operada G e c e ' s i n d e n [Night at the O p e r a ] eski b i r a k a y h a t r l a t a n z n d k bir k o p y a d r : " S e n i n l e ilgili h e r ey b a n a s e n i h a t r l a t y o r - g z l e r i n , kulak l a r n , azn, d u d a k l a r n , k o l l a r n v e b a c a k l a r n . . . sen d n d a h e r e y ! " 4 9 B u b i l i s e l c i k m a z l a r g n m z n b i l i m l e r i n i n , g e r e k l i e i l i k i n s r a d a n yaamd n y a fikrimizin t e m e l v a r s a y m l a r n d a t m a k t a o l d u u g e r e i n e t a n k l k ediyor. B u k a kar b e n i m s e y e b i l e c e i m i z t e m e l y a k l a m var. Birincisi b a s i t e radikal d o a l c l k t a srar e t m e k : b e d e l i n e olursa o l s u n , h a t t a a n l a m l d e n e y i m ufkumuzun e n t e m e l k o o r d i n a t l a r d a l a c a k olsa b i l e , b i l i m s e l " g e r e k l i i n b y s n n b o z u l m a s " m a n t n k a h r a m a n c a izlemek. ( B e y i n bilimlerinde, Patricia ve Paul C h u r c l a n d ok radikal bir ekilde bu yaklam yelemitir.) kincisi bilimsel Doruyla A n l a m n m o d e r n - n c e s i dnyas a r a s n d a bir tr N e w A g e " s e n t e z e " u l a m a y a a b a l a m a k t r : yeni b i l i m l e r i n k e n d i l e r i n i n ( r n e i n , k u a n t u m f i z i i n i n ) bizi m a d d e c i l i i b r a k m a y a zorlad v e y e n i b i r ( G n o s t i k y a d a D o u l u ) ruhsall iaret e t t i i y o l u n d a k i iddia, b u t e m a n n s t a n d a r t v e r s i y o n u ite budur: " Y i r m i n c i yzyln asl o l a y m a d d e n i n yerle bir o l m a s d r . T e k n o l o j i , e k o n o m i v e uluslar aras s i y a s e t t e , fiziksel k a y n a k l a r biiminde k i s e r v e t kararl bir e k i l d e d e e r i n i v e n e m i n i k a y b e d i y o r . Z i h n i n g l e r i h e r yerde e y l e r i n k a b a g c n n z e r i n e k t . " 5 0 B u a k l y r t m e h a t t e n k t h a l i y l e ideolojiyi t e m s i l e d e r : t a m b i r b i l i m s e l s o r u n s a l n ( k u a n t u m fiziinde d a l g a l a r n v e s a l n m l a n rol, ve benzeri) "zihine kar kaba eylerin" ideolojik alanna yeniden k a y d e d i l m e s i n i n b u l a n k l a t r d ey, m o d e r n fizikte n l " m a d d e n i n gzden kaybolm a s n n " asl p a r a d o k s a l s o n u c u d u r : " m a d d i o l m a y a n " s r e l e r n a s l k e n d i ruhsal n i t e l i k l e r i n i k a y b e t t i l e r v e doal b i l i m l e r i n yasal b i r e r k o n u s u h a l i n e g e l d i l e r . n c s e e n e k de, b a l c a r n e i g n m z d e H a b e r m a s o l a n , n e o - K a n t b i r d e v l e t felsefesidir. H a b e r m a s ' n b i y o g e n e t i i n y k c s o n u l a r n d e n e t l e m e y e , felsefi s o n u l a r n a z a l t m a y a a l t n g r m e k o l d u k a zc b i r m a n z a r a d r - b t n a b a s o n u n bir eyin edimsel olaca, ve otonomi " i n s a n n " yeni imgesinin yara bir b o y u t u n u n almadan ortaya kaca, eski insani saygnlk hayatta kalamayaca yolundaki

dolaymlaycy). B i r f e n o m e n i b i l m e k l e o n u t a n m a k , k a b u l e t m e k , o n a var o l a r a k d a v r a n m a k a r a s n d a a y r m y a p m a m z g e r e k m e s i s t a n d a r t felsefi g z l e m l e r d e n biridir - e v r e m i z d e ki teki insanlarn zihne mi sahip olduunu, yoksa k r l e m e s i n e davranmak iin prog r a m l a n m r o b o t l a r m o l d u k l a r n " g e r e k t e n b i l m i y o r u z . " F a k a t b u gzlem, asl n o k tay karr: eer m u h a t a b m n zihnini " g e r e k t e n bilseydim," t a m znellikler-araslk o r t a d a n kaybolacakt; o znel durumunu kaybedecek ve - b e n i m i i n - saydam bir m a k i n e h a l i n e g e l e c e k t i . B a k a deyile, t e k i l e r i i n b i l i n e b i l i r - o l m a m a k z n e l l i i n , m u h a t a b m z a b i r " z i h i n " yklediimiz z a m a n k a s t e t t i i m i z e y i n n e m l i b i r zelliidir: a n c a k bu b e n i m i i n m a t olduu l d e " g e r e k t e n bir zihne sahipsin." Belki de yine de b e n i m en iteki znel d e n e y i m i m i n tmyle znellikler-aras karakteri eklindeki eski gzel Hegelci-Marksist konuyu yeniden canlandrmamz gerekir. Zombi v a r s a y m n y a n l k l a n ey, e e r b t n t e k i i n s a n l a r z o m b i y s e ( d a h a k e s i n o l a r a k : o n l a r z o m b i o l a r a k a l g l y o r s a m ) , kendimi d e t a m b i r f e n o m e n a l b i l i n sahibi o l a r a k alglayamam. M a r x K a r d e l e r ' i n b i r dizi a k a s y l a ( " S e n i n b i r X o l a r a k g r n m e n e a m a m a k lazm, nk sen bir X'sin!"; "Bu adam budala gibi grnyor ve budala gibi d a v r a n y o r , a m a sizi y a n l t m a s n - o b i r b u d a l a ! " ) h a r i k a b i r e k i l d e r n e k l e n e n o

k o r k u s u n a i h a n e t e d e r . B u tr ar t e p k i l e r b u r a d a s e m p t o m a t i k o l u r , S l o t e r d i j k ' i n b i y o g e n e t i k v e H e i d e g g e r z e r i n e yapt, b i y o g e n e t i i n bizi e t i i n y e n i k u r a l l a r n dile getirmeye zorlad eklindeki (olduka V a k u l ) dncedeki Nazi jeniinin y a n k l a r n s a p t a y a n E l m a u k o n u m a s n d a o l d u u gibi.51 B i l i m s e l i l e r l e m e y e y n e l i k ni y a k l a m b i r t r " b a t a n k m a n n ( o n a kar k o y m a n n ) b a t a n k " gibidir: kar k o n u l a c a k b a t a n k m a t a m d a b i l i m s e l a r a t r m a y bizi " o k ileri g i t m e y e " - ( b i y o g e n e t i k y n l e n d i r m e l e r e v e b u tr e y l e r e a i t ) yasak b l g e y e g i r m e y e v e bylece insanlmzn ekirdeini tehlikeye drmeye- srkleyebilecek bir batan kma

o l a r a k s u n m a n n szde-etik tutumudur. Biyogenetik konusundaki son etik "Kriz" aslnda insann o k hakl olarak bir " d e v l e t felsefesi" ad v e r e b i l e c e i b i r eye o l a n g e r e k s i n i m i dourdu: bir y a n d a n b i l i m s e l a r a t r m a v e t e k n i k s r e c e gz y u m a c a k , v e dier y a n d a n , o n u n t a m t o p l u m s a l s i m g e s e l d a r b e s i n i i i n e a l a c a k : o n u m e v c u t t e o l o j i k - e t i k k m e l e n m e y e bir t e h d i t o l u t u r m a k t a n a l k o y a c a k b i r felsefe. B u t a l e p l e r i k a r l a m a y a e n y a k n o l a n l a r n n e o K a n t l a r o l m a s n a a m a m a k g e r e k : K a n t ' n k e n d i s i de, N e w t o n c u b i l i m i t m y l e deerlendirirken, bilimin eriiminden uzakta bir etik sorumluluk uzamnn g v e n c e s i n i n nasl verilebileceine odaklanmt; K a n t ' n kendi ifadesiyle, b i l g i n i n

G n m z d e onlar, a n l a m l a doruluu birbirine yuvalanm t u t m a n i y e t i n e "obskrantizm" diyebiliriz." Badiou burada anlamla doru -yani, dorunun hermnetik olmayan konumu-

a r a s n d a k i yar, d i n s e l idealizmi m a d d e c i l i k t e n a y r a n m i n i m a l fark o l a r a k vurgulam a k t a h a k l d r . B u a y n z a m a n d a F r e u d ' l a J u n g a r a s n d a k i farktr: J u n g a n l a m ufkunda k a l r k e n , F r e u d c u y o r u m a r t k a n l a m d a z e m i n b u l m a y a n bir doruluu d i l e g e t i r m e y i h e d e f alr. B a d i o u a y r c a g n m z d e , a n l a m l a d o r u n u n k e s i i m i n i n o l a n a k s z l bize d a y a t l r k e n karmza k a n asl s e e n e i f o r m l e e t m e k t e d e h a k l d r : y a " p o s t m o d e r n " duruu s t l e n i r v e d o r u l u k b o y u t u n u t m d e n reddeder, k e n d i m i z i o k l u a n l a m l a r n i o y u n u y l a snrlarz, y a d a a n l a m n d n d a k i b i r doruluk b o y u t u n u , ksacas, gerek o l a r a k doru b o y u t u n u ayrt e t m e y e y n e l i k b i r a b a y a gireriz. F a k a t , kulaa y a n l g e l e n ey T a n r n n l m y l e K o m n i z m i n l m a r a s n d a k i koutluk, rtk b i r e k i l d e o eski anti-Komnist, K o m n i z m i n "sekler bir din" o l d u u n u s y l e y e n k l i e y e t e k r a r g n d e r m e y a p a n k o u t l u k t u r ; a y r c a , g n m z polit i k a s n d a , " b l g e s e l " d o r u l u k l a r l a snrl olduumuz, n k g l o b a l a n l a m d a z e m i n bulm a d a n , h e r eyi k u c a k l a y a n b i r doruluk f o r m l l e n d i r m e n i n a r t k o l a n a k s z olduu e k l i n d e k i " p o s t m o d e r n " fikrin f a z l a s y l a - a c e l e c i k a b u l d e b u y a n l l k l a b a l a n t l d r . B u k a r m s o r u n l u h a l e g e t i r e n ey k a p i t a l i s t g l o b a l i z m , k r e s e l l e m e o l g u s u n u n k e n disidir kapitalist kreselleme nedir? Kapitalizm kresel anlam deildir btnsellikten (kresel kartan ilk sosyoekonomik dzendir: a n l a m dzeyinde bir "kapitalist

k a p s a m n i m a n v e a h l a k a yer a m a k zere s n r l a m t . V e g n m z n d e v l e t felsefec i l e r i d e ayn g r e v l e kar karya deil m i ? O n l a r n a b a l a r da, a k n s a l d n m n farkl versiyonlar araclyla, bilimin nasl nceden dzenlenmi anlam ufkunun iinde dizginlenebileceini bulmak ve b y l e c e o n u n sonularn etik-dinsel alan iin " y a s a d " o l a r a k i l a n e t m e k deil m i ? S l o t e r d i j k iddetli b i r H a b e r m a s s a l d r n n hedefi o l m u o l s a da, o n u n n e r d i i zmn, kukucu New yeni bilimsel Dorulukla son eski Anlam ondan ufkunun neredeyse ikirciklilik "hmanist" grnmez iinde bir bir sentezi izgiyle z m n n , H a b e r m a s "devlet felsefesinden" o k daha incelikli ve alayc bir ekilde olmasna tarz bir ramen, aamada sentez a y r l d n a d i k k a t e k m e k i l g i n t i r ( d a h a k e s i n s y l e n i r s e , H a b e r m a s uzlama v e Age obskrantist arasndaki dunr s a n k i ) . S l o t e r d j i k ' e gre, " h m a n i z m " h e p bu tr bir uzlamay, Eskiyle Y e n i arasndaki b i r kpry ierir: b i l i m s e l s o n u l a r A n l a m n eski e v r e n i n i k e r t t i i n d e , o n l a r n A n l a m e v r e n i n e y e n i d e n b t n l e t i r m e n i n bir y o l u n u bulmal, ya da bir b a k m a , metaforik o l a r a k eski A n l a m e v r e n i n i , y e n i bilimsel n e r m e l e r i " r t e b i l e c e i " ekilde geniletmeliyiz. Eer bu dolaynlayclk g r e v i n d e baarsz olursak, acmasz bir i k i l e m e deriz: ya bilimsel sonular kabul e t m e y i gerici bir ekilde r e d d e t m e k , ya da t a m da A n l a m a l a n n n sarsc kayb. G n m z d e , ayn m e y d a n o k u m a y l a kar karyayz: " M a t e m a t i k i l e r i n air, sibernetikilerin din filozofu, doktorlarn besteci, enformasyon iilerinin a m a n olmas g e r e k e c e k . " " F a k a t , bu zm t a m da a n l a m l a doruluu b i r b i r i n e yuvalanm o l a r a k k o r u m a y a y n e l i k bir a b a a n l a m y l a , obskrantzmih zm deil m i ? . . . T a n r ve d i n i n en basit t a n m doruyla a n l a m n ayn ey olmas fikrinde yatar. T a n n ' n m lm dorulukla anlam ayn ey olarak koyutlayan fikrin sonudur. Ve Komnizmin lmnn de, tarih szkonusu olduu lde, anlamla dorunun ayrlmasn ima ettiini sylemek isterim. " T a r i h i n anlam'Yn iki anlam vardr: bir yandan " y n e l i m , " tarih bir yerlere gider; ve ayrca tarihin bir a n l a m vardr, bu da proletarya araclyla insann zgrlemesinin tarihidir, vb. Aslnda, K o m n i z m i n btn o a hakl politik kararlar a l m a n n olas olduu i n a n c n n var olduu bir d n e m d i ; o m o m e n t t e , tarihin a n l a m y l a srkleniyorduk. . . . S o n r a K o m n i z m i n lm T a n n ' n m i k i n c i lm olur a m a tarihin a l a n n d a . ki olay arasnda bir balant vardr ve b u n u n s o n u c u , deyim yerindeyse, n c e l i k l e blgesel olan doruluk ykl etkiler (psikanalitik, bilimsel vb. olan hibir etkiler) zaman ortaya global karmann doruluk hep bir blgesel doruluun etkisi farknda olmalyz. ... olduunun, olmadnn

d n y a gr" yoktur, t a m bir " k a p i t a l i s t u y g a r l k " y o k t u r - k a p i t a l i z m i n t e m e l dersi t a m d a k a p i t a l i z m i n k e n d i s i n i , H r i s t i y a n d a n H i n t v e B u d i s t uygarlklara d e k b t n u y g a r l k l a r a ...uydurabileceidir); onun kresel boyutu ancak anlamdan-yoksundoruluk dzeyinde, kresel piyasa m e k a n i z m a s n n " G e r e i " olarak formllendirilebilir. B u n a bal olarak, kapitalizm zaten a n l a m l a doru arasndaki kopuu c a n l a n d r d lde, o n a iki dzeyde kar k l a b i l i r : ya a n l a m dzeyinde (kapitalizmi y e n i d e n belli bir toplumsal a n l a m a l a n n d a e r e v e l e m e y e , o n u n k e n d i n i g t r e n h a r e k e t i n i bir "topluluu" o n u n " o r g a n i k birlii" i i n d e birletiren paylalan " d e e r l e r i n " bir s i s t e m i n i n snrlar i i n d e t u t m a y a ynelik muhafazakar t e p k i l e r ) , y a d a kapitalizmin G e r e i n i o n u n a n l a m d a n yoksun-doruluu alma a n d a n sorgulayarak bilimin yeni (temelde, M a r x ' i n yapt buluyor budur). Elbette, gnmzn ar h a k i m d i n s e l stratejisi, bilimsel G e r e i a n l a m snrlar i i n d e tutmaya stratejisidir raison c/'erre'ini olmas (biyogenetik t e h d i t l e r d e m a d d e l e e n ) bilimsel G e r e e bir y a n t gibidir: B i l i m tarafndan s i l i n m e k t e n uzak olan din, h a t t a dinlerin oluum h a l i n d e k i birlii, g e e n h e r gn ilerliyor. L a c a n ekmenirrin ruh yoksulu iin olduunu sylemiti. S e k l e r ve btn dinsel o t o r i t e l e r arasnda bu sorunlar zerinde m u h t e e m bir anlama var, kendileri yanklar ayn lde m u h t e e m k l m a k i i n belli bir yerde anlamalar gerektiini sylyor, h a t t a sonunda seklilerin de dierleri gibi bir din olduunu sylyor. Bunu gryoruz nk aslnda bilimin syleminin ksmen lm drtsyle balantl olduu ortaya k t . D i n yaamann, insandaki yaamn koulsuz savunmas, yaam bir mutlak h a l i n e getirerek yaamn muhafz k o n u m u n a yerleti. Ve bu insan doasnn k o r u n m a s n a dek uzanyor. . . . Bu . . . dine a n l a m araclyla, yani - k l o n l a

maya, insan h c r e l e r i n i n s m r s n e - e n g e l l e r dikerek ve bilimi ll bir ilerleme h a l i n e getirerek bir g e l e c e k veriyor. M u h t e e m bir a b a gryoruz, gerei a n l a m a b o m a a b a s n a girmi o l a n d i n i n yeni g e n l i k dolu cokusunu gryoruz.
54

milyonlarca

masum

insanla,

r n e i n gaz

odalarnda

ldrlen

ocuklarla

nasl

uzlatracaz? a r t c (ya d a y l e o l m a y a n ) b i r b i i m d e , t e o l o j i k y a n t l a r t u h a f bir H e g e l c i l e m e l e r dizisi i n a e d e r . B i r i n c i s i , t a n r s a l e g e m e n l i i zarar g r m e m i b r a k m a k i s t e y e n v e b y l e c e T a n r ' y a oatim t a m s o r u m l u l u u n u a t f e t m e k z o r u n d a k a l a n l a r , kuramyla devam balarlar (oah (oah insanln, ya da (1) " y a s a l a " gnah-ve-ceza kendilerinin imanmzn gemiteki en radikal Yahudilerin olan

B u yzden eski P a p a I I . J o h n P a u l H r i s t i y a n " Y a a m k l t r n " m o d e r n " l m k l t r y l e " k a r t l a t r d z a m a n , b a s i t e k r t a j a y n e l i k farkl t u t u m l a r d a n a b a r t m a l b i r e k i l d e y a r a r l a n m y o r d u . O n u n a k l a m a l a r o k d a h a b i r e b i r v e ayn z a m a n d a e v r e n s e l a n l a l m a l ; k o n u s a d e c e K i l i s e n i n "iyi h a b e r l e r , " g e l e c e i m i z e y n e l i k g v e n , Yaamn Anlamn kltr gvenceye ifti alan Umudu yaam ve barndrmas lm deildir; Yaam kltr/lm Fruedcu drtleri kartlyla

gnahlar iin bir ceza o l m a l d r ) ; ardndan ( 2 ) " a h l a k " karakter-eitimi kuramyla ederler Eyb'n hikayesiyle, Tanr'ya snamas olarak anlalmaldr - eer bu snav geersek, karakterimiz salam o l u r . . . ) ; v e s o n o l a r a k , oah'la a n l a m a r a s n d a k i b t n o r t a k l l e r d a l d k t a n s o n r a g n k u r t a r a c a k o l a n b i r tr " s o n s u z yarg"ya s n r l a r : ( 3 ) t a n r s a l gizem k u r a m (oah gibi o l g u l a r t a n r s a l i r a d e n i n h a y a l e smaz u u r u m u n a t a n k l k e d e r ) . H e g e l c i b i r iki k a t g i z e m k u r a m n a ( T a n r ' n n bize g r n e n g i z e m i a y n z a m a n d a T a n r i i n d e b i r gizem olmal) leme, uygun olarak, bu "sonsuz yargnn" doruluu ancak Tanr'nn tam e g e m e n l i i n i v e h e r e y e k a d i r l i i n i r e d d e t m e k o l a b i l i r . B u yzden a r d n d a n g e l e n oah' T a n r ' n n h e r e y e k a d i r l i i y l e b i r l e t i r e m e y e r e k (bunun olmasna n a s l izin v e r m i o l a b i l i r ? ) , t a n r s a l s n r l a m a n n b i r b i i m i n i b a v u r a n l a r d a n o l u u r : ( 1 ) b i r i n c i s i , T a n r d o r u d a n s o n l u , y a da, e n a z n d a n , k a p a l , h e r e y e k a d i r o l m a y a n , h e r eyi k u c a k l a m a y a n o l a r a k k o y u t l a n r : k e n d i s i n i k e n d i y a r a t m n n y o u n a t a l e t i a l t n d a e z i l i r k e n bulur; ( 2 ) a r d n d a n , b u s n r l a m a T a n r ' n n k e n d i s i n e o n u n zgr eylemi olarak yanstlr: T a n r kendiyle snrldr. G n l l olarak gcn, zgrlne yer brakmak zere dizginlemitir, bu yzden dnyadaki insan ktlkten

i l i k i l e n d i r i l m e l i d i r . " Y a a m " " h a z i l k e s i n i n " k u r a l n a k a r l k gelir, fazla jouissance'm g e r g i n l i k ykl s a r s n t l a r n d a n k o r u n a n n a z l a r n h o m e o s t a t i k d e n g e s i n e karlk gelir, b u yzden P a p a I I . J o h n P a u l ' n iddias, p a r a d o k s a l b i i m d e , d i n s e l r u h s a l l n d n y e v i h a z l a r a k a r t o l m a d deil, s a d e c e b u r u h s a l l n t a m v e t a t m i n e d i c i haz d o l u y a a m i i n bir e r e v e s a l a y a b i l e c e i y d i . " l m , " t e r s i n e , " h a z i l k e s i n i n t e s i n d e k i " alana karlk dek gelir; uzanan, ar cinsel jouissance'dan yaamn yapay canavarlar yaratan bilimsel olan Geree Gerein homeostasis'ini bozmasna yardmc

b t n a l k l a r a k a r l k gelir. . . . M i l l e r ' i n b a s i t a m a d i k k a t e k i c i tehisi, a n a l i s t i " G e r e i n o b a n " o l a r a k t a n m l a r k e n yapt t e h i s artc b i r H e i d e g g e r t e k r a r y l a s o n a e r e r . F a k a t , baz t e m e l sorular a k b r a k r . B i l i m i n k a r l k geldii, e t k i n l i i y l e h a r e k e t e g e i r d i i l m drts, e z a m a n l o l a r a k m s t e h c e n y a a m n , a n l a m d a n d l a n m v e o n a dsal o l a n g e r e k o l a r a k y a a m n bir fazlal deil m i d i r ( K a f k a ' n n " O d r a d e k " i n d e d e a y n ad t a y a n f i l m i n " y a b a n a " s n d a d a c i s i m l e n m i grdmz y a a m ) ? l m d r t s n n l m s z l n , l m n d e t e s i n d e s r e n b i r b a s k , b i r zorl a m a n n F r e u d c u ad o l d u u n u u n u t m a m a l y z ( v e ayn z a m a n d a l m s z l n r t k o l a r a k b i l i m t a r a f n d a n v a a t e d i l d i i n i d e u n u t m a m a l y z ) . B u yzden a y r c a y a a m l a a n l a m a r a s n d a , d o r u y l a a n l a m a r a s n d a k i yara b e n z e r bir yark n e srmeliyiz yaamla a n l a m h i b i r ekilde t a m olarak rtmez.
55

s o r u m l u o l a n l a r biz i n s a n l a r z - k s a c a s , oah gibi f e n o m e n l e r t a n r s a l zgrlk n i m e t i n e karlk dememiz gereken balca bedeldir; ( 3 ) son olarak, k e n d i n i snrlama dsallatrlr, iki moment otonom olarak koyutlanr - Tanr g durumdadr, d e m o n i k K t l n d n y a d a e t k i n o l a n b i r kar k u v v e t y a d a ilkesi v a r d r ( i k i c i z m ) . F a k a t , s a d e c e b u r a d a , K t l n k k e n i s o r u n u n u n e k i r d e i y l e karlarz. S t a n d a r t m e t a f i z i k - d i n s e l K t fikri iki k a t n a k m a , b i r m e s a f e e l d e e t m e , b y k t e k i y e , K k e n i m i z v e H e d e f i m i z e o l a n g n d e r m e y i t e r k e t m e , zgn t a n r s a l B i r d e n yz e v i r m e , k e n d i k e n d i n e g n d e r m e l i e g o i s t d n g y e k a p l m a , b y l e c e B i r - H e p s i ' n i n

TANRI DEVREYE GRDNDE G n m z d e d i n l e ilgili t e m e l soru udur: b t n d i n s e l d e n e y i m v e u y g u l a m a l a r g e r e k t e n d o r u y l a a n l a m n k e s i i m i n i n b u b o y u t u n u n i i n d e t u t u l a b i l i r m i ? M u s e v i l i k , travm a t i k bir Y a s a d a y a t m a s y l a , a n l a m n d n d a k i bir d o r u l u k b o y u t u n u s t n k r bir e k i l d e v e r m i y o r m u ( v e b u yzden M u s e v i l i k h e r h a n g i b i r G n o s t i k o b s k r a n t i z m i n l m c l d m a n d r ) ? V e , farkl b i r dzeyde, a y n ey Aziz P a v l u s i i n d e g e e r l i deil mi? B u t r b i r s o r u t u r m a h a t t n n e n iyi b a l a n g n o k t a s , d i n i n k e n d i s i n i n bir travm a , d o r u y l a a n l a m a r a s n d a k i ba z e n b i r s a r s n t , A n l a m e v r e n i y l e b t n l e m e y e kar k o y a c a k k a d a r t r a v m a t i k b i r d o r u l u k l a yzletii n o k t a d r . H e r t e o l o g e r y a d a g e T a n r ' n n v a r l n oah y a d a b e n z e r bir a r l k k t l k l e n a s l uzlatraca s o r u n u y l a yzleir: h e r eye k a d i r v e iyi T a n r ' n n v a r l n k o r k u n b i i m d e a c e k e n

k r e s e l d e n g e v e u y u m u n a b i r yark a m a fikridir. B u n a y n e l i k k o l a y , fazlasyla yzeysel p o s t m o d e r n z m , b u i i n e g i r i l m e m i k m a z n , yzmz e v i r d i i m i z ilksel B i r v a r s a y m n n k e n d i s i n i t e r k e t m e k t e n i b a r e t t i r : ilksel h a l i m i z i n k e n d i m i z i k a r m a k b i r d u r u m d a bulduumuz b i r h a l , b i r y a b a n c e l e r o k l u u i i n d e k i b i r h a l o l d u u n u k a b u l e t m e k - s a d e c e zgn B i r i n t e o l o j i k - m e t a f i z i k v a r s a y m bizi a l i e n ' , y a b a n c y ( y a a d m z ) y a b a n c l a m a n n b i r s o n u c u cdarak a l g l a m a y a zorlar.
56

Bu perspektiften,

K t ilksel B i r i n ikiye k a t l a n m a s , o n d a n yz e v i r m e k deil, h e r eyi k a p s a y a n bir B i r i n ilksel d a l m a y a kar d a y a t l m a s d r . F a k a t , y a d n c e n i n asl g r e v i , B i r i n b e n lik b l n m e s i n i d n m e k , B i r i n k e n d i s i n i k e n d i s i n i n i i n d e k i b i r a y r l m a o l a r a k , i k i n b i r y a r k l a ilgili o l a r a k d n m e k s e ? G n o s t i s i z m l e t e k t a n r c l k a r a s n d a k i yark d a b u yzden K t l n k k e n i n i n t e r i m l e r i y l e d e e r l e n d i r i l e b i l i r : G n o s t i s i z m i l k s e l yi v e K t i k i l i i n i T a n r ' n n k e n -

[8j

d i i n d e s a p t a r k e n ( i i n e d t m z m a d d i e v r e n b i r k t ve/veya a p t a l t a n r s a l l n y a r a t m d r , v e bize u m u t v e r e n ey b i r b a k a g e r e k l i k , asl e v i m i z v a a d i n i c a n l t u t a n iyi t a n r s a l l k t r ) , t e k t a n r c h k T a n r ' n n b i r l i i n i ( b i r - l i i n i ) , K t l n k k e n i n i zgrlmzde s a p t a y a r a k k u r t a r r ( K t l k y a t a m a n l a m y l a s o n l u l u k t u r , m a d d i g e r e k l i i n a t a l e t i d i r , y a d a T a n r ' d a n i s t e y e r e k yz e v i r m e n i n ruhsal e y l e m i d i r ) . T a n r ' n n G n o s t i k ikiliinin sadece bizim T a n r ' y a y n e l i k deien yaklammzn " d n m s e l b e l i r l e n i m i " o l d u u n u n e s r e r e k b i r araya g e t i r m e k k o l a y d r : iki T a n r o l a r a k algladmz ey a s l n d a k e n d i d o a m z d a k i , T a n r ' y l a k e n d i b a l a n t m z d a k i yarlmadr. Fakat, gerek grev bir yandan t e k t a n r c h k alannda kalrken T a n r ' n n k e n d i s i n d e k i yi v e K t a r a s n d a k i a y r m n k a y n a n s a p t a m a k t r - A l m a n m i s t i k lerinin (Jakob Bohme) ve onlarn mantn grev. izleyen Baka daha sonraki grev filozoflarn yi ve kt "dsal (Schelling, arasndaki Hegel) yarlmay baarmaya tekrar alt deyile,

di. G n a h kusura, t a n r s a l e m i r l e r i n i n e n m e s i d e i n s a n y a s a l a r n a kar s u a e v r i l dii z a m a n , bir eyler k a y b o l d u . "

62

oah y a d a G u l a g ( v e b e n z e r l e r i ) g i b i f e n o m e n l e r e

s e k l e r - h m a n i s t bir t e p k i n i n yetersiz o l a r a k d e n e y i m l e n m e s i n i n n e d e n i b u d u r : b u tr f e n o m e n l e r i n d z e y i n d e o l m a k i i n , o k d a h a g l b i r ey g e r e k i r , k o z m i k b i r y o l d a n k a r m a y a d a d n y a n n k e n d i s i n i n " r n d a n k m o l d u u " b i r f e l a k e t gibi eski d i n sel k o n u l a r a b e n z e r b i r ey g e r e k i r - oah gibi b i r f e n o m e n l e k a r l a t m z d a , t e k uygun t e p k i ( A r n o M a y o r ' u n oah z e r i n e n l k i t a b n n bal o l a n ) " G k l e r n e d e n k a r a r m a d ? " gibi akl kartrc b i r sorudur. oah'm teolojik n e m i n i n paradoksu budur: g e n e l l i k l e t e o l o j i y e b a l c a m e y d a n o k u m a g i b i k a v r a n s a d a ( e e r b i r T a n r varsa, v e e e r o'iyiyse, b y l e b i r d e h e t i n o r t a y a k m a s n a n a s l izin v e r e b i l d i ? ) , ayn z a m a n d a b i z i m bir e k i l d e b u f e l a k e t i n k a p s a m n a y a k l a m a m z a izin v e r e n e r e v e y i s a l a y a b i l e c e k ey s a d e c e t e o l o j i d i r - T a n r ' n n fiyaskosu h l T a n r ' n n fiyaskosudur. W a l t e r B e n j a m i n ' i n " T a r i h Felsefesi z e r i n e T e z l e r " i n i n i k i n c i s i n i h a t r l a y n : " G e m i beraberinde o n a verilen kefarete g n d e r m e yaplmasna yol a a n zamansal bir dizin tar. G e m i k u a k l a r l a i m d i k i k u a k a r a s n d a gizli b i r a n l a m a vardr." 6 3 B u "zayf M e s i h i g " h l oah k a r s n d a n e s r l e b i l i r m i ? oah g e l e c e k - o l a n - k e f a r e t i n a s l g l g e l e r ? oah k u r b a n l a r n n a c e k m e s i , h i b i r z a m a n g e r i y e y n e l i k o l a r a k d e e r l e n d i n l e m e y e c e k , kefareti verilemeyecek, a n l a m l k l n a m a y a c a k bir tr m u t l a k h a r c a y deil m i ? T a n r ' n n a c e k m e s i t a m d a b u n o k t a d a d e v r e y e girer: iaret e t t i i ey ac ekme gibi ham ey, bir olgunun herhangi bir ok, Authebung'unm temel baarszldr. dersidir: Burada yanklanan Yahudi geleneinden Protestan

Bir Tanr'nn

kendisi

iin yasalatran

insani

dnme" aktarmaktr. O t o r i t e s a h i b i b i r i n s a n n , a s l n d a y a p m a y o k i s t e y e c e i h a l d e , o n a bal z n e y e v a a t e t t i i iyi b i r ii y a p a m a y a c a k olduu z a m a n i i n e dt u t a n v e r i c i d u r u m u d n n - b y l e zor bir d u r u m d a , t a m i k t i d a r n n g r n m n k u r t a r m a n n t e k yolu a s l n d a o n u y a p m a k i s t e m e m i gibi y a p m a s d r - y a z n e b u n u h a k e t m e d i i i i n , y a d a k e n d i s i g r n d k a d a r iyi o l m a d , k t b i r y a n d a o l d u u i i n . " K t " g r n m e k b y l e c e b i r i n i n t a m i k t i d a r n n g r n m n k u r t a r m a y a y n e l i k umutsuz bir s t r a t e j i y i gizleyebilir - ayn ey T a n r i i n d e g e e r l i deil m i ? oah k o n u s u n a d n e r s e k : b u bizi y u k a r d a k i , ilk i k i s i n i n ( e g e m e n T a n r , s o n l u T a n r ) t e s i n d e k i n c k o n u m a getirir, y a n i a c e k e n T a n r ' n n k o n u m u n a : s o n u n d a h e p k a z a n a n zafer d o l u b i r T a n r deildir, oysa " o n u n ileri gizemlidir," n k gizlice b t n ipleri e k e r ; souk a d a l e t d a t a n b i r T a n r deildir, n k t a n m gerei h e p h a k l d r ; a m a - a r m h t a a c e k e n sa g i b i - i k e n c e g r m , a c e k m e y k n stlenen, i n s a n mutsuzluuyla d a y a n m a i i n d e b i r T a n r . " u n u yazan S c h e l l i n g ' d i : " T a n r bir yaamdr, b a s i t e b i r varlk deil. A m a b t n y a a m n bir kaderi v a r d r v e ac e k m e y e v e o l m a y a tabidir. . . . i n s a n c a ac e k e n bir T a n r kavram o l m a s a . . . b t n tarih anlalmaz olur."58 N e d e n ? n k T a n r ' n n ac e k m e s i o n u n tarihe k a t l d , o n d a n e t k i l e n d i i , s a d e c e y u k a r d a n ipleri e k e n a k n b i r E f e n d i o l m a d a n l a m n a gelir: T a n r ' n n a c e k m e s i i n s a n t a r i h i n i n s a d e c e b i r g l g e tiyatrosu deil g e r e k m c a d e l e n i n , i i n e M u t l a n k e n d i s i n i n d e kart v e o n u n k a d e r i n i n k a r a r latrld mcadelenin yeri olduunu ima eder. Dietrich Bonhoeffer'in, oah'tan s o n r a , " a r t k s a d e c e a c e k e n b i r T a n r bize y a r d m edebilir" e k l i n d e k i d e r i n l i k l i g r n n felsefi a r k a p l a n b u d u r - H e i d e g g e r ' i n s o n s y l e i s i n d e syledii " B i z i h l s a d e c e b i r T a n r k u r t a r a b i l i r ! " s z n e t a m b i r d e s t e k . 6 0 B u yzden " a l t m i l y o n u n o z e r i n e k o n u u l a m a y a n a c e k i i ayn z a m a n d a T a n r ' n n a c e k m e s i n i n d e sesidir" 6 1 ifadesini o l d u k a b i r e b i r a l m a l y z : b u a c e k m e n i n h e r h a n g i b i r " n o r m a l " i n s a n l s n e g r e o k fazla o l m a s o n u t a n r s a l k l a r . Bu paradoks veciz bir ekilde Jurgen Habermas tarafndan dile getirilmitir:

z g r l e / o t o n o m i y e d o r u d a n e r i i m y o k t u r ; i n s a n l a T a n r a r a s n d a k i i l i k i n i n efend i - k l e alveriiyle i n s a n i zgrln t a m n e srlmesi a r a s n d a , ara a a m a s n n m d a h a l e e t m e s i g e r e k i r . Hristiyanln temel versiyonu da yine bir baka Hegelci l e m e oluturmuyor m u ? O r t o d o k s l u k , K a t o l i k l i k v e P r o t e s t a n l n p e p e e g e l i i n d e , y e n i h e r t e r i m , bir n c e k i birlikle yarlm bir altblmdr. Bu E v r e n s e l - T i k e l - T e k i l lemesi temsilci k u r u c u figrle d e ( Y a h y a , P e t r u s , P a v l u s ) , r k l a d a ( S l a v , L a t i n , A l m a n ) belirt i l e b i l i r . D o u O r t o d o k s l u u n d a , m e t n i n tzsel b i r l i i n i v e i n a n a n l a r k o r p u s u n u buluruz, i n a n a n l a r n kutsal M e t n i y o r u m l a m a s n a izin v e r i l m e s i n i n n e d e n i budur, M e t i n o n l a r d a d e v a m e d e r v e yaar, c a n l t a r i h i n , m u a f tutulduu o s t a n d a r t v e m o d e l o l a n y a a y a n t a r i h i n d n d a d e i l d i r - d i n s e l y a a m n tz H r i s t i y a n t o p l u l u u n u n k e n d i sidir. K a t o l i k l i k r a d i k a l y a b a n c l a m a y a k a r l k gelir: k u r u c u kutsal M e t i n l e i n a n a n l a r korpusu a r a s n d a a r a c l k y a p a n m e v c u d i y e t , K i l i s e , d i n s e l K u r u m t a m o t o n o m i s i n i tekrar kazanr. En yksek otorite Kilisede bulunur, kilisenin Metni yorumlama h a k k n a s a h i p o l m a s n n n e d e n i budur; M e t i n , A y i n d e L a t i n c e , s r a d a n i n a n a n l a r tarafndan anlalmayan bir dille okunur ve h a t t a bir i n a n a n n M e t n i dorudan, rahib i n r e h b e r l i i n i aarak o k u m a s g n a h saylr. S o n o l a r a k , P r o t e s t a n l k t a , t e k o t o r i t e M e t n i n k e n d i s i d i r v e asl ey h e r i n a n a n n M e t i n d e a k t a r l d h a l i y l e T a n r ' n n Szyle dorudan temasndadr; dolaymlayc ( T i k e l ) b y l e c e kaybolur, nemsizlie ekilir, i n a n a n n bir "evrensel T e k i l " k o n u m u n u , tanrsal Evrensellikle dorudan iinde insann anlalmaz tanrsal kaprisin saf bir n e s n e s i n e indirgendii bir mutlak kk drme

" S a d e c e tz o r t a d a n k a l d r a n s e k l e r d i l l e r bir k e r e s i n d e f k e l e r i b r a k m a y a n i y e t l e n -

temas

halindeki salar.
64

birey Fakat

konumunu bu

almasn, ancak

tikel

Kurumun

dolaymlayc noktaya

roln tanrsa

adil, adil k a l r v e rezil, rezil k a l r . D a h a d a k t s , b u t a n r s a l duyuruda, b a s i t e adil bir e k i l d e y a r g l a n m y o r u z ; s a n k i keyfi b i r karar r e n i r gibi, drst y a d a g n a h k a r olduumuz konusunda, kurtulduumuz ya da lanetlendiimiz konusunda
66

amasn

uzlama,

yabanclama

ar

m m k n olur: i l e t i i m k u r a b i l e c e i m i z , h a t t a t a r t a b i l e c e i m i z o z e n g s t e r e n v e s e v e n b i r T a n r ' y a i l i k i n K a t o l i k fikir y e r i n e , P r o t e s t a n l k i n s a n l a p a y l a l a n h e r h a n g i " o r t a k l d e n " y o k s u n T a n r fikriyle, t m y l e o l u m s a l b i r e k i l d e i n a y e t d a t a n , nfuz e d i l m e z b i r t e o l a n T a n r fikriyle balar. "Adam kp Geldiinde (The Man Comes
65

dardan

i h b a r ediliyoruz - b u k a r a r n b i z i m i n i t e l i k l e r i m i z l e b i r ilikisi y o k . fazlal- Yahudi yasasnn zerindeki keyfi a c m a s z l k e l i k e d i y o r . H r i s t i y a n sevgisi fazlalnn,

Ve yine, bu olarak

a c m a s z t a n r s a l sadizmin k a r a n l k fazlal - v a h i , a m a y i n e d e adil T a n r i m g e s i n i n zorunlu olumsuz bir a l t k s m : Yasay d e s t e k l e y e n sevgiye z o r u n l u o l a r a k Yasay d a d e s t e k l e y e n

Tanr'nn adl son

koulsuz v e kaprisli arkda, Gneyli

o t o r i t e s i n i n t a m k a b u l n n izlerini, J o h n n y C a s h ' i n l m e d e n b i r sre n c e k a y d e t t i i Around)" B a p t i s t H r i s t i y a n l n d a y e r a l a n k a y g l a r n r n e k bir d i l e g e t i r m e s i o l a n arkda ayrt edebiliriz: B i r adam gelmi dolanyor, isimler topluyor ve karar veriyor K i m i n zgr olduuna ve k i m i n herkesi sulasa da kar k l m a y a c a n a Y i n e yle altn bir merdiven o l a c a k aaya uzanan A d a m k p geldiinde H e p i n i z i n korkudan omuzlarnzdaki tyler dimdik o l a c a k n n z e srlen o son k a d e h t e n yudum yudum ieceksiniz Y a d a m l e k i n i n yerinde kaybolacaksnz A d a m k p geldiinde T r o m p e t l e r i dinle borazanclar dinle yz milyon melek ark sylyor K a l a b a l k l a r byk bir davula yryor ran sesler ve alaan sesler Baz domu ve bazs lyor Alfa ve omega krallklar geliyor V e dikenli aalar k a r m a n o r m a n B a k i r e l e r fitillerinin yank yerlerini temizliyor D i k e n l i aalar k a r m a n o r m a n S e n i n sivri eylere t e k m e a t m a n zor ey K y a m e t ne salam ne alom S o n r a baba horoz civcivlerini eve a r a c a k B i l g e adam d i k e n i n n n d e e i l e c e k ve ayaklarna da A l t n talar a t a c a k l a r A d a m k p geldiinde A d i l o l m a y a n kimse brakn adil olmasn A d i l o l a n kimse brakn adil olsun R e z i l o l a n kimse brakn rezil olsun Bu ark Kyamet, Tm Zamanlarn Sonu, Tanr'nn grnp Son Yarg'y

Psikanalizin Etii z e r i n e o l a n s e m i n e r i n d e , L a c a n " e g e m e n yi c/as D m g Y l i r " 6 7 diye n e srd z a m a n , e n yksek y i n i n k t e y l e b u z d e l e t i r i l m e s i t a m o l a r a k a n c a k p a r a l a k s k a y m a y i e r e n b i r ey o l a r a k a n l a l a b i l i r : uygun bir m e s a f e d e n b a k n c a y c e yi gibi g r n r k e n , y a k n n a g e l d i i m i z d e i t i c i K t gibi g r n e n ey. B u a y n z a m a n da Hristiyan Sevgi T a n r s n Yahudi acmasz adalet Tanrsyla karlatrmann yanl o l m a s n n d a n e d e n i d i r : ar a c m a s z l k H r i s t i y a n S e v g i s i n i n zorunlu ters yzdr v e bu ikisi arasndaki Tanrs iliki yine bir paralaks fark ilikisidir: yoktur, Sevgi Tanrsyla del ar-keyfi regno, acmaszlk arasnda "tzsel" lo'mpredador doloroso

p e r s p e k t i f i m i z d e k i bir p a r a l a k s k a y m a s n d a n d o l a y farkl bir k a l t n d a g r n e n bir v e a y n T a n r d r bu. 6 S M a r t i n L u t h e r a k a i n s a n n dkyla zdeliini n e r m i t i : i n s a n t a n r s a l b o k gibidir, T a n r ' n n a n s n d e n dt. E l b e t t e , L u t h e r ' i y e n i t e o l o j i s i n e y n e l t e n d e r i n krizler sorusunu ne ele alabiliriz; ok iddetli bir gsiizletirici tiksindi, Tanry sperego evrimine ve yakalanmt: ilerin kadar kirli, eyledi, kendinden kendini honut cezalandrd etmek

k e n d i n e i k e n c e e t t i , iyi iler yaptysa, vb., o k a d a r o k sululuk duydu. Bu o n u iyi hesapl, bencil olduuna inandrd: yerine, T a n r ' n n gazabn k k r t y o r v e l a n e t l e n m e y e yol a y o r l a r d . K u r t u l u i m a n l a gelir: s a d e c e bizim i m a n m z , k u r t a r c o l a r a k sa'ya i m a n m z bizim s p e r e g o k m a z n d a n k m a m z salar. 6 9 F a k a t i n s a n n b u " a n a l " t a n m , L u t h e r ' i k e n d i n i - a l a l t m a y a doru iten bu sperego basksnn bir sonucuna indirgenemez dahas vardr: E n k a r n a s y o n u n asl a n l a m s a d e c e b u P r o t e s t a n i n s a n n dkyla zdelii m a n t i i n d e f o r m l l e n d i r i l e b i l i r . O r t o d o k s l u k t a , sa s o n a a m a d a srad k o n u m u n u kaybeder: i d e a l l e t i r i l m e s i , soylu bir m o d e l o l a r a k y k s e l t i l m e s i o n u ideal bir i m g e y e , t a k l i t e d i l e c e k b i r figre indirger ( b t n i n s a n l a r T a n r o l m a y a a b a l a m a l d r ) - imitatio Katoliklikte, hakim mantk Christi K a t o l i k o l m a k t a n o k O r t o d o k s b i r formldr.

s i m g e s e l b i r alveri m a n t d r : K a t o l i k t e o l o g l a r , s a ' n n g n a h l a r m z n b e d e l i n i n a s l d e d i i y l e , vb. ilgili uzun s k o l a s t i k h a k i m t a r t m a l a r n a g i r m e y i s e v e r - L t t h e r ' i n b u m a n t n e n a l a k a s o n u c u n a , k e f a r e t i n N K i l i s e d e n s a t n a l n a b i l e c e k bir eye indirgenmesine gerek olarak tepki vermesine sa'y, amamak Enkarnasyon gerek. Protestanlk, sonunda, zgrce ilikiyi kendi koyutlar, eyleminde, kendisini

g e r e k l e t i r e c e i z a m a n l a ilgili v e b u o l a y s a f v e keyfi b i r t e r r o l a r a k s u n u l u y o r : T a n r n e r e d e y s e k i i l e m i K t l k , b i r tr p o l i t i k m u h b i r , " k p g e l e n " v e " i s i m l e r t o p l a y a r a k , " k i m i n k u r t u l u p k i m i n k a y b o l a c a n a k a r a r v e r e r e k d e h e t e yol a a n bir a d a m g i b i g r n y o r . E n a z n d a n , C a s h ' i n b e t i m l e m e s i a c m a s z bir sorgu i i n sraya sokulm u i n s a n l a r n v e i k e n c e i i n s e i l e n l e r i iaret e d e n m u h b i r i n o l d u u o nl s a h n e y i h a t r l a t y o r : m e r h a m e t y o k , g n a h l a r n aff yok, c o k u d a yok; h e p i m i z i n r o l l e r i b e l l i :

b o k u y l a , i n s a n o l a n dksal G e r e k l e z d e l e t i r e n b i r T a n r o l a r a k k a v r a r - v e a n c a k bu dzeyde t a m o l a r a k H r i s t i y a n t a n r s a l sevgi fikri a n l a l a b i l i r , " i n s a n " d e n e n o sefil dksal m e v c u d i y e t e d u y u l a n sevgi o l a r a k .

DEOLOJ SONRASININ YCELKTEN IKARILMI NESNES n s a n n d k y l a z d e l e t i r i l m e s i , P r o t e s t a n d e v r i m i n i n b u t e m e l esi, e t k i s i a n c a k gnmzde, ileri m o d e r n l i i m i z d e t a m o l a r a k h i s s e d i l e n iki e i l i m i n y o l u n u a t . Birincisi, olduka a k bir ekilde, insann tam bilimsel-teknolojik doallatrlmas: tanrsal b o k aslnda doal evrimin bir baka f e n o m e n i olarak ele alnabilir. S o n r a - p e k o k a d a r b e l l i o l m a y a n , a m a b e l k i d a h a d a b y k s o n u l a r o l a n - hazzn merkezi b i r etik-politik kategori h a l i n e ykseltilmesi: tanrsal bok herhangi bir "daha yksek" m i s y o n d a n y o k s u n k l n m t r , s o n a a m a d a n a z l a r n h o m e o s t a t i k b i r d e n g e arayyla, b u h o m e o s t a t i k d e n g e y i b o z m a y a a l a n fazla j o u ' s s a n c e ' l a r n yol ekim arasnda salnan bir makineye indirgenmitir. Gnmzn at lmcl haz sperego

k o r u y a m a y a c a k l a r d r - o k fazla ey s y l e n m i t i r , ya da d a h a dorusu, s y l e n e n sz, byk t e k i , ar d o r u d a n jouissance t a k n n n a l t n d a k a l m t r , b u yzden ikisi d e dierinin varlndan rahatsz olur ve ar a r uzaklar, birbirlerinin varlndan k a n m a y a balarlar. B u t m y l e s a p k n b i r orji deil, h a k i k i fazlalktr: " i n s a n n e n i f a n t a z i l e r i n i o n l a r h a k k n d a k o n u m a k y e r i n e u y g u l a m a y a s o k m a s " deil, t a m o l a r a k , onlar hakknda konumak, yani onlarn byk teki dolaymn insann o tam anlamyla "szcklerle sikiebilecei," bylece d i l l e jouissance arasndaki temel,

kurucu engelin yklaca noktaya dek ele geirmesine l l d n d e , e n ar " g e r e k o r j i " zayf bir v e k i l o l u r . Adrian Lyne'n Sadakatsizinde [Unfaithful\ cinsel ift

izin v e r m e k t i r .

Bu lyle

eylem (evli

s u n u m u k a d n n jouisDiane Lane ve g e n

sance de lAutre m a n t n n kusursuz bir r n e i d i r :

e m r i n i n s o r u n u , d a h a n c e k i i d e o l o j i k a k l a m a ars k i p l e r i n i n t e r s i n e , t a m b i r " d n y a " a m a m a s d r - b a s i t e belirsiz bir s i m l e n e m e y e n e g n d e r m e yapar. B u a n l a m d a - v e s a d e c e b u a n l a m d a - a s l n d a b i r " i d e o l o j i s o n r a s e v r e n d e " yayoruz: bize seslenen alr? ey, jouissance'm Lacan'n XX. dorudan Seminer: bir " y c e l i k t e n iaret karlm," gibi, artk t a m bir bir ideolojik biimde a n l a t y l a m a s k e l e n m e y e n arsdr. B u " d n y a s z l k " d a h a k e s i n o l a r a k , n e y d e y e r Encore'da ettii jouissance k a t T a n r ' n n v a r l n n o n t o l o j i k k a n t n n k i y l e trde o l a n b i r m a n t k i e r i r . B u k a n t n k l a s i k v e r s i y o n u n d a , b e n i m bir s o n l u , snrl v a r l k o l a r a k k e n d i k e n d i m i n f a r k n d a o l m a m dolaysz o l a r a k sonsuz, kusursuz bir v a r l k fikrini dourur ve bu varlk kusursuz o l d u u n d a n , fikri d e v a r o l u u n u i e r i r , ayn e k i l d e , bizim bize s o n l u , s a p t a n m , k s m i , "kastre" olarak eriilebilir olan jouissance deneyimimiz, dolaysz olarak, varoluu z o r u n l u b i r b i i m d e o n u b i r b a k a z n e y e , o n u n " h a z a l m a s b e k l e n e n z n e s i n e " yklen e n z n e t a r a f n d a n zorunlu o l a r a k v a r s a y l a n t a m , b a a r l m , snrsz bir jouissance'\ dourur." B u r a d a k i ilk t e p k i m i z , e l b e t t e , b u m u t l a k jouissancehn b i r m i t olduu, h i b i r z a m a n e d i m s e l o l a r a k v a r o l m a d , o n u n k o n u m u n u n s a f bir e k i l d e farkllam olduudur: o n u n s a d e c e , e d i m s e l o l a r a k d e n e y i m l e n e n h e r jouissance'm o n a g r e yetersiz kald b i r o l u m s u z referans n o k t a s o l a r a k var olduudur ( " b u h a l i y l e haz a l n a b i l i r , o h a l i y l e d e i l ! " ) . F a k a t b e y i n i n c e l e m e l e r i n d e k i s o n g e l i m e l e r , bir b a k a y a k l a m a yol a y o r : b i z l e r i i n d e a c n n ( y a d a h a z z n ) duyusal alglar a r a c l y l a deil uygun s i n i r m e r k e z l e r i n i n d o r u d a n ( i l a y a d a e l e k t r i k a k m l a r y a r d m y l a ) u y a r l m a s a r a c l y l a retildii b i r d u r u m h a y a l edebiliriz ( a r t k h a y a l e t m e k l e d e k a l m y o r u z ) - z n e n i n b u d u r u m d a d e n e y i m l e y e c e i ey " s a f a c o l a c a k t r , " t a m a n l a m y l a " a c , a c n n G e r e i ; ya da kesin K a n t terimlerle sylenirse, ematiklememi ac, daha aknsal kategoriler tarafndan kurulan gereklik deneyimine kk salmam o l a n ac.
72

F r a n s z ) a d a m n d a i r e s i n d e k u c a k l a t srada, b a n l i y t r e n i n e b i n m i e v e d n e n , t e k b a n a o t u r a n v e h a t r l a y a n D i a n e L a n e ' e a n i b i r g e i olur. O n u n h a t r l a m a s ( h a r i k a u t a n g a g l m s e m e l e r , gzyalar, o l a n l a r a y n e l i k k u k u l u j e s t l e r , v e b u t r e y l e r i n h a r i k a b i r e k i l d e s e r g i l e n m e s i y l e tasvir e d i l m i t i r ) s e v i e n i f t i n k s a f r a g m a n l flashfcadc'leriyle durdurulur - b y l e c e s a d e c e sevgi e y l e m i n i , olduu gibi, hatrland gibi grrz. Dorudan cinsel jouissance dolaymszca ftur anterieurde, tekinin jouis-

s a n c e ' m d a " o r t a d a n k a l d r l m t r " ; ikisi byl b i r e k i l d e rtr. B u r a d a n k a n ders " d o r u " jouissance'm n e e y l e m i n k e n d i s i n d e n e d e g e l m e s i b e k l e n e n n a z l a r n rpert i s i n d e o l m a d , o n u n m e l a n k o l i k h a t r l a n m a s n d a olduudur. V e d e b i l m e c e udur: iinde katlmclarn, " g e r e k t e n yaparken bile," zaten o n u , byle tadn kararak h a t r l a m a n n o hayali k o n u m u n u benimsedii bir cinsel eylem hayal e t m e k m m k n mdr? D a h a s , ftur anterieur'un b u m e l a n k o l i k k o n u m u n u n k a d n s o l d u u n u , b u n a karn gelmesi t e k l e n e n nazlarn rpertisiyle b e s l e n e n jouissance'm erkeksi olduunu s y l e y e b i l i r miyiz? B e r g m a n ' n P e r s o n a ' s n d a k i o n l s a h n e y i , B i b i A n d e r s s o n ' u n k u m l a r d a k i bir orjiyi v e i i n e k a t l d t u t k u l u b i r s e v i m e n i n h i k a y e s i n i a n l a t t o nl s a h n e y i h a t r l a y n : flashback k a r e grmeyiz; y i n e d e b u s a h n e b t n s i n e m a tarih i n i n en erotik sahnesidir - h e y e c a n o n u n bunu nasl anlattndadr, ve k o n u m a n n kendisinde yer alan bu heyecan jouissance feminine, diil jouissnce'r. ...

Nathalie'de ( A n n e F o n t a i n e , z a m a n d r evli Bernard'n bir iliki yaadn

1 9 9 9 ) , F a n n y A r d a n t ile G e r a r d D e p a r d i e u uzun B e r n a r d ' d r . C a t h e r i n e ans eseri telefon mesajna rast geldiinde, dndren bir

o l a n b i r ift o l a n C a t h e r i n e ile

B e r n a r d b u n a " B u zerine k o n u u l m a y a c a k k a d a r b a n a l b i r e y " diye o m u z silker. A m a C a t h e r i n e d e r i n bir e k i l d e rahatsz o l m u t u r , v e B e r n a r d ' n i h a n e t l e r i n i n n e d e n v e a y r n t l a r k o n u s u n d a u m u t s u z l u a der. J i n e k o l o g o l d u u n d a n , b i r k l i n i k u z m a n gibi d a v r a n r , M a r l e n e ( E m m a n u e l l e B e a r t ) a d l r b i r fahieyi, " N a t h a l i e ' y i " B e r n a r d ' b a t a n k a r m a k v e s o n r a d a k e n d i s i n e , o n u n l a girdii ak i l i k i s i n i n a y r n t l a r n a n l a t m a k zere k i r a l a r . F i l m i n a t l a C a t h e r i n e ' i n p e r s p e k t i f i n e bal k a l r : M a r l e n e ' i n B e r n a r d ' a ilk y a k l a m a s , bir kafede o n d a n a t e istedii s a h n e d n d a , bize M a r l e n e ' i n B e r n a r d ' l a e t k i l e i m i n i g s t e r m e z , o n u n y e r i n e C a t h e r i n e ' e v e o n u n d n m e h a l i n e , gitgide t u t k u l u b i r h a l a l a n c i n s e l b u l u m a l a r n a y r n t l a r n r e n d i k e d a h a d a huzursuz h a l e Kelen dncelerine odaklanr. Zamanla Catherine ve Marlene'in birbirlerine

B u r a d a t a m o l a r a k g e r e k l e e n eyi k a v r a m a k i i n , L a c a n ' n jouissance de l'Autre a d n v e r d i i ey a r a c l y l a b i r y a n y o l a sapmalyz - bu g i z e m l i jouissance n e d i r ? Birbirlerini dile dkerek, birbirlerine en iteki cinsel fantazilerini h i d o k u n m a d a n , "sadece konumann" bir sonucu olarak t a m orgazma eriinceye kadar anlatarak kkrtan ak-iftini dnn (gerek bir klinik bir vakadr b u ) . B y l e bir yaknl d n m e k g deil: b u t r radikal b i r k a r l k l t e h i r i n a r d n d a n , a r t k ak b a l a r n

y a k n l a t k l a r a n l a l r - v e s a d e c e M a r l e n e , C a t h e r i n e ' i n t u h a f bir grev i i n setii k a d n o l d u u n d a n deil, o k g e m e d e n B e r n a r d ' a M a r l e n e ' l e bulumak i i n yalanlar s y l e y e n C a t h e r i n e olur, h a t t a M a r l e n e ' i a n n e s i y l e b i r l i k t e bir g e c e g e i r m e y e d a v e t eder v e B e r n a r d k a r s n n n e d e n k e n d i s i n e y a k n l a m a k y e r i n e uzaklamaya balam olduunu m e r a k eder. M a r l e n e d a h a uzak v e " p r o f e s y o n e l " grnse de, C a t h e r i n e ' e o l a n ball, e n azndan, d a h a derin bir eydir. S o n r a ( t a m deilse d e ) b e k l e n m e d i k b i r ey o l u r : C a t h e r i n e , M a r l e n e ' l e B e r n a r d ' a k e n d i s i n i n d e k a t l d b i r b u l u m a a y a r l a r ( b i r k a f e d e i k i s i n e b i r d e n ayn a n d a r a n d e v u v e r i r ) , aran B e r n a r d a r k a s n d n p p a n i k l e k a m a y a b a l a y a n M a r l e n e ' i t a n m a z bile. D a h a sonra M a r l e n e , C a t h e r i n e ' e Bernard'n o n u n tekliflerini reddettiini itiraf e d e r : ak r a n d e v u l a r y l a ilgili b t n r a p o r l a r u y d u r m a k t a d r . . . n e d e n ? S a d e c e para iin mi - yani, M a r l e n e b a s i t e C a t h e r i n e ' i n istedii eyi t a h m i n e d i p uydurmu m u d u r ? F i l m iki k a d n a r a s n d a k i d a h a d e r i n b i r ba i m a e d e r : k o n u C a t h e r i n e ile B e r n a r d , y a d a M a r l e n e ile B e r n a r d deildir; a s l n d a , B e r n a r d ' n f i l m i n m e r k e z d e k i , C a t h e r i n e ile M a r l e n e a r a s n d a k i i l i k i s i n i n g e l i i m i y l e s a d e c e t e e t n e m tad a n l a l r . F a k a t b u r a d a k a n l m a s g e r e k e n tuzak, iki k a d n a r a s n d a k i ilikiyi ( r t k o l a r a k ) lezbiyen iliki e k l i n d e o k u m a k t r : p a y l a t k l a r a n l a t n n h e t e r o s e k s e l o l m a s o k nemlidir ve tek paylatklarnn anlat olmas daha da nemlidir. Bunda hibir "hayalkrkl" yoktur, i l i k i l e r i n i " b e d e n d e " t k e t m e n i n f e d a k a r c a feragati y o k t u r , k o n u m a l a r s o n s u z c a e r t e l e n e n t a m t a t m i n i i n bir n s e v i m e deildir. L e z b i y e n a l t m e t i n l e , e r k e i d l a y a n k a d n s bala v e b e n z e r i eylerle ilgili b t n s p e k l a s y o n l a r b u r a d a geersizdir - bu s a d e c e bizi iki k a d n n b a l a r n " b a s i t s z c k l e r " dzeyinde fark e t m i o l m a l a r o l g u s u n u n , o n l a r n ;'o//ssance'larnn e n b a n d a n beri t e k i n i n jouissance' olduu o l g u s u n u n n e m l i r o l n a l g l a m a k t a n a l k o y a r . Ve "saf jouissance olaslnn deil tehdit ettii ey bu tekinin jouissance^ boyu-

r a m a g o c / / ' n i n a r t k o l g u n l a m o l d u u n u b i l d i r d i : g e r e k - c a n l bir kz a r k a d a n talep e t t i i z a m a n , a b a v e m a s r a f l a r d a n b e z m i o l a n l a r i i n , H o n g K o n g yazlm sirkeli A r t i f i c a l Life [Yapay Y a a m ] V i v i e n n e ' y i , s a n a l kz arkada piyasaya srd. Bilgisayarla i l e n m i ses s e n t e z i n d e n , v i d e o v e m e t i n g s t e r i m i m e s a j l a r n d a n o l u a n b u r n n , y e n i , d a h a ileri t e k n o l o j i , n c n e s i l (ya d a 3 G ) c e p t e l e f o n l a r i i n b i r cazibe olaca dnld." V i v i e n n e sinemaya ve bara gtrlmeyi, sanal iek ve ikolata v e r i l m e y i sever, a m a h i s o y u n m a z v e p c k l e r i n t e s i n e g i d e n h e r eye s e t e k e r ; fakat, A r t i f i c a l Life d a h a i m d i d e n d a h a ateli, h a t t a p o r n o g r a f i k bir v e r s i y o n l a ilgile n e n i r k e t l e r l e gryor. ehirlerinde de yl Bat Avrupa'da 2 0 0 5 baharnn sonlarnda ve Amerikan doru piyasaya srlen Vivienne'nin yanna, yaknda sonuna

k a d n l a r i i n s a n a l b i r e r k e k arkada, v e a r d n d a n , gay e r k e k l e r i i n s a n a l e r k e k arka da v e l e z b i y e n l e r i i n s a n a l kz a r k a d a d a k a t l a b i l i r . A r t i f i c a l L i f e ' t a , V i v i e n n e ' n i n k a n l c a n l kz a r k a d a n b i r v e k i l i o l m a d z e r i n d e duruyorlar: o g e r e k o l a n n a g e m e d e n n c e k i bir u y g u l a m a frsat - y a d a y l e m i ? lk b a k t a , V i v i e n n e i n s a n l a r aras temaslarmzn insanlarla" geliimindeki ilikilerimizin bir sonraki neden mantksal da kanl adm bir olarak grnyor! tarafndan tmden "gerek gitgide daha ok canl ekranlar

aktarldndan

yaknyoruz

yleyse

kiiden

v a z g e m e y e l i m ? a r t c b i i m d e , b u bizi A l a n T u r i n g ' i n n e r d i i ilk i n s a n zekas t e l t i n e geri g t r y o r : e e r b i r m a k i n e , o n u n l a y a p l a n uzun bir k o n u m a d a , sorular soran kii, bir i n s a n l a m yoksa bir m a k i n e y l e mi m a k i n e i n s a n z e k a s n a s a h i p saylr. Kukusuz, V i v i e n n e b i r h a v a a l a n n d a y a d a t r e n istasyonunda o t o m a t i k kahve ilikide o l d u u n a k a r a r v e r e m i y o r s a , o

makinesi kullanmaya k a l k n c a deneyimlediim o "makinedeki hayalet"in fantazmatik yapsn c a n l a n d r r : b i r m t e r i d m e l e r e b a s p paray y e r l e t i r i n c e k a h v e y i h e m e n d o l d u r u p barda h e m e n uygun d e l i e y e r l e t i r e n bir c c e n i n m a k i n e n i n i i n e sak lanm olduu gibi lgnca bir fikirden kurtulamam. ... Vivienne'nin etkisi bir ^ k u l l a n c l a r " o n u n g e r e k t e var o l m a d n n " o k iyi f a r k n d a d a o l s a l a r - bizi tekrar Lacan'n /'/ n'y a pas de rapport sexuet\e k a s t e t t i i eye getirir: seks s a d e c e hayali e l e m a s t t b a s y o n deildir ( i n s a n b u n u k e n d i k e n d i n e yapar, k e n d i n i e l e r l e yaplan h a y a l i e t k i n l i k l e k k r t r ) ; k e s i n l i k l e s i m e t r i k b i r e k i l d e , " g e r e k s e k s " gerek bir efa mastrbasyonun yapsna sahiptir aslnda, ben kanl canl ei fantazilerimi y a s a l a t r m a s i i n m a s t r b a s y o n sondas o l a r a k k u l l a n r m . B a k a deyile, V i v i e n n e fikrini "gerdek i n s a n l a r l a g e r e k i l e t i i m e " b a l a n a n l a r i i n y l e s i n e t r a v m a t i k h a l e s o k a n ey k a n l c a n l b i r k i i y l e o l a n b a n yara a l m a s deildir, bizim s e k s i n z a t e n / h e p "sanal," kanl canl kiilerin fantazilerimizde yaamak iin mastrbasyon sondalan o l a r a k k u l l a n l d bir ey o l d u u n u fark e t m e y e z o r l a n m a m z d r . yleyse, cinsel karlkl oyunun bu kapsaml sanallatrlmas, bir "gerek kiiyle" balarn anahtar, bu kesilmesi jouissance'm Gereiyle nasl balant kurar? Burada yine i i n d e ar k a r t l a r n bulutuu H e g e l c i "sonsuz yarg" salar: " G e r e e

tudur. B u tr bir ksa d e v r e k e y i f d e n e y i m i n i y a r a t m a k i i n ila t k e t m e n i n t e m e l v e en r a h a t s z e d i c i zellii jouissance saldryla onun, en fantazmatik temel anlam m i ? l a l a r n v a a t e t t i i ey s a f o t i s t i k jouissance'tu, deil sadece sinirsel simgesel haz merkezlerimize dolaym dorudan araclyla ( s i m g e s e l d z e n e a i t ) t e k i a r a c l y l a b i r y a n yola s a p m a o l m a d a n e r i i l e b i l e n b i r temsillerle jouissance'm y a r a t l a n jouissance. l a l a r t a m da bu hassas a n l a m d a , temsilin simgesel kastrasy-

( o n u n t a r a f n d a n a k t a r l m o l a r a k ) e r i i l e b i l i r h a l e g e l m e s i o l a n simgesel kastrasyo n u n askya a l n m a s n i e r i r . /ou/';>sance'n b u a c m a s z g e r e i , a r t k g e r e k l i i n k u r a l l a r t a r a f n d a n d i z g i n l e n m e y e n h a y a l e t m e n i n sonsuz e s n e k l i i n i n ters yzdr. n e m l i b i r e k i l d e , i l a d e n e y i m i b u iki arl d a kapsar: b i r y a n d a n , n o u m e n a l (ematiklememi) jouissance'm temsilleri aan Gerei; dier yanda, fantazi kurm a n n v a h i o a l m a s ( i l a a l d k t a n s o n r a , h i e r i e m e y e c e i n i z i sandnz s a h n e l e r i n a s l h a y a l e t t i i n i z l e ilgili b i l i n e n s y l e n t i l e r i d n n - e k i l l e r i n , r e n k l e r i n , k o k u larn yeni boyutlar . . . ) . Bazlarmz insann sadece bir o n kk yl kadar ncesinde yaanan tamagochi f e n o m e n i n i araclyla, hatrlar: iaret

y n e l i k t u t k u " v e " b e n z e r l i k i i n t u t k u " ayn f e n o m e n i n iki yandr, yani seksin tan s a n a l l a t r l m a s n d a d l a n a n " k a n l c a n l e " i n g e r e k l i i G e r e k t e bir h n o l a r a k , h a z z n / a c n n G e r e i n i e n ar b i i m l e r i y l e d e n e y i m l e m e y e y n e l i k bir drt olarak

bir elektronik

oyuncan ekran

ekranla

alverii y a p a r a k e t k i l e t i i bir s a n a l h a y v a n d bu. K i t l e m e d y a s bize, M a r t 2 0 0 5 ' d e

dner. B u yzden s o n b i y o t e k n o l o j i k k l a r n verdii dersi ayrt e t m e m i z g e r e k i y o r . 2 0 0 3 y l n d a , J a p o n T e l e k o m i r k e t l e r i k u l l a n c l a r n n arlar k a f a l a r n n i i n d e , sesi k e m i k a r a c l y l a a k t a r a r a k d i n l e m e s i n i salayan d n y a n n ilk m o b i l t e l e f o n u y l a k p geldi. T e l e f o n , sesleri, a l l m d k u l a k d a v u l u n a sesi a r p m a y n t e m i y e r i n e , kafatasndan i kulaktaki kulak salyangozuna titreimler araclyla aktaran "Sonik H o p a r l r " l e d o n a t l m . B u yzden b u y e n i a l e t l e , grltl bir o r t a m d a d a h a iyi duym a n n yolu dardaki sesin k e m i k l e a k t a r l a n s e s l e r i n b o u l m a s n e n g e l l e m e k i i n k u l a k l a r k a p a t m a k . B u r a d a g e r e k l i k l e G e r e k a r a s n d a k i L a c a n c a y r m l a karlarz: i g e r e k l i i m i z d e duyduumuz b u h a y a l i ses, dsal g e r e k l i k t e bir yeri o l m a s a da, e n saf haliyle G e r e k t i r . B i r a d m d a h a t e d e , 2 0 0 3 ylnda, D u k e n i v e r s i t e s i ' n d e k i S i n i r M h e n d i s l i i Merkezi'nde, beyin i m p l a n t l a r t a k l m m a y m u n l a r d n c e l e r i y l e bir r o b o t k o l u h a r e k e t e t t i r m e k zere e i t i l d i : i n c e t e l l e r t a y a n bir dizi e l e k t r o t iki m a y m u n u n beyn i n e i m p l a n t edildi; a r d n d a n bir bilgisayar, m a y m u n l a r m e y v e suyu y u d u m l a m a k gibi b i r d l a l m a k i i n r o b o t m a n i v e l a y h a r e k e t e g e i r e n bir k o l u y n l e n d i r d i i srada o n l a r n b e y i n l e r i n i n rettii s i n y a l l e r i k a y d e t t i . M a n i v e l a d a h a s o n r a fiten e k i l d i v e ayr bir odada bulunan kol, dorudan implantlardan gelen beyin sinyalleriyle d e n e t l e n m e y e b a l a n d . M a y m u n l a r , s a n k i r o b o t k o l u b e y i n l e r i n i n d e n e t l e d i i n i biliy o r m u gibi, m a n i v e l a y l a o y n a m a y b r a k t l a r . D u k e a r a t r m a c l a r a r t k i n s a n l a r d a k i b u n a b e n z e r i m p l a n t l a r zerinde a r a t r m a y a p m a y a balad: 2 0 0 4 yaznda g e i c i o l a r a k g n l l l e r i n b e y i n l e r i n e e l e k t r o t l a r i m p l a n t e t m e y i b a a r d k l a r bildirildi; a r d n d a n gnlller video oyunlar oynad ve elektrotlar onlarn beyin sinyallerini kaydetti bilimciler bir bilgisayar manivelann farkl hareketlerine karlk gelen beyin e t k i n l i i n i t a n y a c a k e k i l d e e i t t i l e r . B e y n i n dijital t r t s n a e l e k t r o t l a r l a " k u l a k misafiri o l m a k " ( b i l g i s a y a r l a r sfr v e b i r l e r k u l l a n r k e n , n r o n l a r d a bizim d n c e l e rimizi y a h e p y a h i e l e k t r i k a k m l a r n a ifreliyor) v e s i n y a l l e r i b e y n i n ifresini okuyab i l e n b i r bilgisayara a k t a r m a k , s o n r a d a b u sinyalleri b i r m a k i n e y i d e n e t l e m e k zere k u l l a n m a k y o r d a m n a d a h a i m d i d e n resmi b i r a d t a k l m : b e y i n - m a k i n e arayz. D a h a s o n r a k i b e k l e n t i l e r s a d e c e d a h a k a r m a k g r e v l e r i i e r m e k l e k a l m y o r (szgelim i , e l e k t r o t l a r b e y n i n dil m e r k e z l e r i n e i m p l a n t e t m e , b y l e c e b i r k i i n i n i sesini bir m a k i n e y e kablosuz o l a r a k a k t a r m a , b y l e c e i n s a n n " d o r u d a n , " sesi y a d a yazmay a a r a k k o n u m a s n s a l a m a ) , ayn z a m a n d a b e y i n s i n y a l l e r i n i b i n l e r c e k i l o m e t r e uzaktaki b i r m a k i n e y e g n d e r m e y i , b y l e c e o n u u z a k t a n y n e t m e y i d e i e r i y o r . P e k i y a sinyalleri duyma merkezlerine elektrotlar implant edilmi yakndaki birine gndermek, b y l e c e o n u n " t e l e p a t i k o l a r a k " b e n i m i sesimi d i n l e m e s i n i s a l a m a k ? 7 4 B y l e c e Orwellci "dnce denetimi" ok daha birebir anlam kazanacak, Stephen Havvking'in nl kk parma bile -onun zihniyle d gereklik

dealizminin terimleriyle, dedii ey - z i h i n l e bu

bu

K a n t ' n " e n t e l e k t e l sezgi arasndaki yarn

[intellektuelle Al$chaung\" nedensel bizler bir ekildi-, gizil olarak hem

gereklik artk

kapanmas, ak,

d o r u d a n g e r e k l i i e t k i l e y e n bir z i h i n s r e c i , K a n t ' n s a d e c e T a n r ' n n sonsuz zilinimatfettii yetenekgizil olarak hepimize yani, sonluluumuzun t e m e l bir zelliinden yoksun kaldk. Ve bu sonluluk olduundan ("sadece d n c e " y l e dsal gereklie nedensel mdahale yar,

K a n t ' t a n h e m d e F r e u d ' d a n r e n d i i m i z zere, a y n z a m a n d a y a r a t c l m z n kayna arasndaki uzaklk b i z i m v a r s a y m l a r z i h n i m i z d e s n a m a m z ve, K a r i P o p p e r ' i n dedii gibi, bizim y e r i m i z e o n l a r n l m e s i n i s a l y o r ) , z i h i n l e g e r e k l i k a r a s n d a k i d o r u d a n ksa devr r a d i k a l b i r k a p a n m a o l a s l n getiriyor. Etik s e m i n e r i n d e , Lacan "kyamet noktasn",75 Simgeselin tam jouissance'm daln Gerei

t a r a f n d a n o l a n a k s z d o y g u n l u u n u , o n u n e n g i n jouissance'a

savunuyor,

H e i d e g g e r c i b i r e k i l d e , " i n d e yaadmz d n y a d a . . . izgiyi g e t i k m i ? " 7 " diye sorduu z a m a n , " S i m g e s e l i n l m o l a s l n n e l l e t u t u l u r bir g e r e k l i k h a l i n e g e l m i olmas"77 olgusuna antrmada bulunuyor. L a c a n a t o m i k h o l o k o s t tehdidini anyor; fakat, g n m z d e , biz S i m g e s e l i n b u lmnn b a k a v e r s i y o n l a r n n e srebilecek durumdayz, b u n l a r n b a l c a s d a i n s a n z i h n i n i n t m y l e b i l i m s e l d o a l l a t r l m a sidir. 7 8 Ayn nokta Nietzscheci t e r i m l e r l e de b e l i r t i l e b i l i r - a s l n d a , Nietzsche'deki

a y n n n e b e d i d n n e d i r ? O l g u s a l t e k r a r a , olduu gibi i s t e n m e s i g e r e k e n g e m i i n t e k r a r n a m , yoksa B e n j a m i n c i b i r t e k r a r a , g e m i o l a y d a k a y b o l m u o l a n n , o n u n s a n a l fazlalnn, o n u n k u r t a r c gizilinin b i r d n n e - y e n i d e n e d i m s e l l e t i r i l m e s i n a m i karlk gelir? O n u olgusal tekrar o n a y l a m a n n k a h r a m a n c a duruu o l a r a k o k u m a k i i n iyi s e b e p l e r vardr: N i e t z s c h e ' n i n nasl k e s i n b i r e k i l d e , y a a m m d a k i h e r olayla, e n a c v e r i c i o l a n l a b i l e k a r l a t m z a m a n , n e e y l e o n u n e b e d i y e n d n m e s i n i isteme gcn kendimde bulmam gerektiini sylediini hatrlayn. Eer ebedi donu, d n c e s i n i b u e k i l d e o k u r s a k , o z a m a n A g a m b e n ' i n H o l o k o s t ' u e b e d i d n e kar k e s i n sav o l a r a k a n m a s t a m arln k a z a n r : k i m o n u n e b e d i y e n d n m e s i n i isteye b i l i r ? F a k a t , y a e e r a y n n n e b e d i d n fikrini, g e m i i n g e r e k l i i n i n tekrar o l a r a k , g e m i i n fazlasyla ilkel bir f i k r i n e , g e m i i n i n d i r g e n m e s i n e , " g e r e k t e n o l a n eyin," g e m i i n s a n a l b o y u t u n u s i l e n t e k b o y u t l u g e r e k l i i n e d a y a n d l d e reddedersek ' E e r a y n n n e b e d i d n n g e m i s a n a l l n k u r t a r c tekrar o l a r a k o k u r s a k ? B u d u r u m d a , H o l o k o s t k a b u s u n a u y g u l a n d n d a , N i e t z s c h e c i a y n n n e b e d i dn l a m olarak insann H o l o k o s t ' u n gereklii a r a c l y l a k a y b o l a n gizilin, e d i m s e l l e t i r i l m e m e s i H o l k o s t ' u n o r t a y a kmasiJjiri uzam a m o l a n gizilin t e k r a r n istemesi gefeictii a n l a m n a gelir. F a k a t , a y n n n e b e d i d n y l e ilgili b i r s o r u n d a h a var. Y a a m l a r m z n dijital grselletirilmesi, kimliimizin d o n a n m d a n yazlma kaymas, sonlu lmllerden, k e s i n l i k l e srar e d e b i l e n , bir m a d d i d e s t e k t e n d i e r i n e g e d e n , " l m e y e n " s a n l mevcudiyetlere deimemiz -ksacas: insandan post-insana geiimiz- Nietzscheci terimlerle ne a n l a m a g e l e c e k ? Bu post-insanlk edebi dnn bir versiyonu mu?

a r a s n d a k i o m i n i m a l ba, H a w k i n g ' i n felli b e d e n i n d e k p r d a t a b i l d i i o t e k p a r a a r t k zorunlu o l m a y a c a k : z i h n i m l e , d o r u d a n n e s n e l e r i h a r e k e t e t t i r e b i l i r i m ; y a n i , u z a k t a n k o n t r o l m a k i n e s i o l a r a k h i z m e t e d e c e k o l a n ey b e y n i n t a k e n d i s i . A l m a n

Dijital post-insan zne N i e t z s c h e c i "stinsan"n bir versiyonu mu (bir tarihsel gerek[etirmesi m i ) ? Y o k s a p o s t - i n s a n l n b u d i j i t a l v e r s i y o n u N i e t z s c h e ' n i n S o n n s a n l r l i i e y i n b i r v e r s i y o n u m u ? P e k i , y a eer, b i r b a k m a , ikisi a r a s n d a k i ayrmszlk n o k t a s v e , b u h a l i y l e , N i e t z s c h e ' n i n d n c e s i n i n s n r l l n n b i r sinyaliyse? B a k a deyile, e b e d i d n i n s a n s o n l u l u u n d a k k s a l m m ( n k s a n a l l k l a e d i m s e l l i k arasndaki yark sadece sonluluk ufkunda srar ediyor), yoksa bizim sonluluktan a y r l m a m o l m a m z a m k a r l k geliyor? Gnmzn znellii kksz, gmen, gebe, melez ve benzeri olarak

T E H L K E M? N E T E H L K E S ?

Gnmzde, olaslyla

insann ykl

fiziksel

ve

ruhsal

zelliklerinin

biyogenetik

ynlendirmesi olan ve

olan

gnmzde,

modern

teknolojiye

kaydedilmi

H e i d e g g e r ' i n e l e ald o " t e h l i k e " fikri h e r y e r d e g e e r l i para b i r i m i h a l i n e g e l m i t i r . H e i d e g g e r asl t e h l i k e n i n , i n s a n l n fiziksel z y k m t e h d i d i , bir e y l e r i n b i y o g e n e t i k m d a h a l e l e r l e k o r k u n d e r e c e d e y a n l g i t m e s i t e h d i d i o l m a d n , t a m o l a r a k , hibir eyin yanl gitmeyecek olmas, niteleyen zgl genetik ynlendirmelerin dzgn Yani: bir ekilde Heideggerci ileyecek tehlike o l m a s o l d u u n u vurgular - b u n o k t a d a , bir b a k m a , daire k a p a n a c a k t r v e i n s a n olmay (Gefohnr) aklk ortadan kaldrlacaktr. t a m da o n t i k i n o n t o l o j i k o l a n ( i n s a n n , varln Da'snn [burada'snn]

k u t l a n r k e n , d i j i t a l l e m e b u g m e n l i i n asl ufkunu, d o n a n m d a n yazlma y n e l i k v a h i m k a y m a n n ufkunu s a l a m y o r m u : bir zihni s a b i t m a d d i c i s i m l e n i i n e ( t e k b i r b i r e y i n b e y n i n e ) b a l a y a n ba k o p a r a n v e bir z i h n i n b t n i e r i i n i b i r bilgisayara, z i h n i n b e l i r s i z c e bir m a d d i c i s i m l e n m e d e n d i e r i n e g e b i l e c e k v e b y l e c e bir t r lmezlik elde edebilecek bir yazlma dnme olaslyla birlikte indirmek? Metempsychosis, yani r u h g , b y l e c e t e k n o l o j i n i n b i r s o r u n u h a l i n e gelir. B u r a d a k i d n c e "bizler i n s a n g e m i i m i z d e n tpk biz i n s a n l a r n d a h a aa h a y v a n l a r d a n farkl o l m a s gibi radikal bir b i i m d e farkl o l a n bir d z e n e giriyoruz"dur: 7 9 k e n d i n i bir bilgisayara y k l e y e r e k , " n e i s t e r s e n o olursun. B y k ya da k k o l a b i l i r s i n ; h a v a d a n h a f i f o l a b i l i r s i n , d u v a r l a r d a n g e e b i l i r s i n . " 3 0 E s k i gzel F r e u d c u t e r i m l e r l e , b y l e c e g e r e k lii ( o n a a i t d e n e y i m i m i z i ) t a n m l a y a n m i n i m u m d i r e n i t e n kurtuluruz v e i i n d e haz i l k e s i n i n dizginsizce h k m srd, g e r e k l i k gireriz ya da, David Pearce'in The i l k e s i n e h i b i r ba Imperative [Hazc olmad alana Koul\ balkl Hedonistic

b i l i m i n n e s n e l e r i n d e n b i r i n e i n d i r g e n m e s i y l e b i r l i k t e ) " y u t m a s " t e h l i k e s i deil m i ? B u r a d a y i n e o l a n a k s z d a n k o r k m a formlyle k a r l a m y o r muyuz: k o r k t u u m u z ey o l a m a y a c a k eyin ( n k o n t o l o j i k b o y u t o n t i e i n d i r g e n e m e z d i r ) y i n e d e o l m a s d r . . . . v e ayn n o k t a daha genel terimlerle Fukuyama ve Habermas'tan M c K i b b e n ' e dek (gizil o l a r a k i n s a n t r n k e n d i s i n i y e n i d e n t a s a r l a y a b i l i r v e t a n m l a y a b i l i r k l m olan) en son dile tekno-bilimsel gelimelerin getirilmitir -duyduumuz insan-olmamz ar en iyi etkileyeceinden Bili kaygl olanlarca ekliyle McKibben'n

k i t a b n n b a l n d a yer a l y o r : " Yeter." n s a n l n k o l e k t i f b i r z n e o l a r a k bir snr k o y m a s v e b u y n d e k i d a h a fazla "ilerl e m e y i " zgrce reddetmesi gerekiyor. M c K i b b e n bu snr ampirik olarak belirlemeye alyor: somatik g e n e t i k tedavi yeter n o k t a s n n hl bu yannda, o n u bildiimiz d n y a y t e r k e t m e d e n uygulayabiliriz, n k b a s i t e eski " d o a l " y o l d a n b i i m l e n m i bir b e d e n e mdahale ediyoruz; t o h u m dzeyindeki
84

k i t a b y l a o k y e r i n d e bir e k i l d e b e l i r t t i i gibi: " n a n o - t e k n o l o j i v e g e n e t i k m h e n d i s l i i yaayan d n y a d a n y k c d e n e y i m i k a l d r a c a k . B u n d a n s o n r a k i b i n yl k a d a r b i r a m a n b o y u n c a , ac e k m e n i n biyolojik altkatmanlar tmyle silinmi olacak," n k " g e z e g e n d e k i duygusal h e r o r g a n i z m a i i n m u r l u l u u n n r o - k i m y a s a l hassas m h e n d i s liini" yapmay baaracaz.
al

ynlendirmelerse

dier y a n d a ,

a n l a m n tesindeki dnyada kalyor. leri rnlere dntrr, onlarn

B i r e y l e r i n fiziksel v e b e d e n s e l z e l l i k l e r i n i d a h a kendilerini, isteklerine odaklanma abasyla

( B u alntnn Budist tonlarna dikkat e d i n ! ) Ve elbette,

o l u m a m k e n b i l e y n l e n d i r d i i m i z z a m a n , e h l i y e t l i p l a n l a m a n n e i i n i g e e r , bireye i t m e s i / b i i m l e n d i r m e s i g e r e k e n sorumlu failler o l a r a k d e n e y i m l e m e s i n i n , b y l e c e b a a r n n t a t m i n i n e u l a m a l a r n n n n e g e e r i z - b u tr b i r e y l e r a r t k k e n d i l e r i n i s o r u m l u failler o l a r a k g r m e z l e r . . . . B u a k l y r t m e iki k a t yetersizdir. B i r i n c i s i , H e i d e g g e r ' i n d e s y l e y e c e i gibi, insanlarn insan-olmasnn h a y a t t a kalmas insanlar tarafndan verilen o n t i k bir karara bal o l a m a z . zin v e r i l e b i l i r o l a n n s n r n b u e k i l d e t a n m l a m a y a a l s a k b i l e , asl felaket zaten gereklemitir, biz zaten kendimizi ilke olarak ynlendirilebilir olarak d e n e y i m l e r i z , s a d e c e z g r c e b u gizilin t a m y a y l m a s n reddederiz. A m a n e m l i n o k t a , biyogenetik planlamayla birlikte sadece anlam evrenimizin kaybolmayacak olmasdr - a n l a m n k a l a c a n i m a e t t i k l e r i i i n y a n l o l a n ey s a d e c e d i j i t a l c e n n e t i n t o p yac betimlemeleri deil; teknolojik kendi kendini ynlendirmenin "anlamsz" e v r e n i n i n kart, olumsuz b e t i m l e m e l e r i d e b i r p e r s p e k t i f h a t a s n n k u r b a n o l m u t u r , o n l a r d a g e l e c e i , yetersiz m e v c u t s t a n d a r t l a r a g r e l e r l e r . Y a n i : t e k n o l o j i k k e n d i n i y n l e n d i r m e n i n gelecei, eer sadece anlaml bir e v r e n i n ne olduuna ilikin geleneksel fikirle ( y a da, d a h a o k , o n u n ufku i i n d e ) l l r s e " a n l a m d a n y o k s u n " grnr.

i n s a n - o l m a n n bir t a n m d a b o k t a n k u r t u l m a n n b i r sorun o l m a s o l d u u i i n , b u y e n i p o s t - i n s a n l n bir p a r a s da o pislik ve b o k u n k a y b o l m a s n g e t i r e c e k :

bir sperinsan bir insandan d a h a temiz olmal. G e l e c e k t e , tesisatmz (yeni doanlarn olduu gibi zlp gitmi o l a n l a r n tesisat da) d a h a hijyenik ve dzgn bir ekilde olac a k . steyenler sfr-kalnt yiyecekler yiyecek, gzenekler araclyla fazla su buhar olup uacak. B u n u n dnda, deitirilmi organlar arasra kk, kuru salam kalntlar brakabilir." 2 A r d n d a n , d e l i k l e r i m i z i n akn ileyii gelir: o k a m a l az " t u h a f v e i l k e l " deil m i d i r ? " B i r y a b a n c , y a r a t k bizim nefes a l m a , y u t m a , t a t m a , i n e m e , srma v e gerek iinde dvme, ineye iplik geirmeye yarayan, barmaya, slk almaya, ders vermeye ve srtmaya yarayan bir organmz olmasn ok dikkat e k i c i bulacaktr"8' p m e k , y a l a m a k v e e m m e k d e c a b a s . B u r a d a asl h e d e f bizzat p e n i s deil m i , u t a n v e r i c i bir e k i l d e e n y k s e k l e ( d l l e m e ) e n d ( i e m e ) b i r l e t i r e n o p e n i s ?

\\\

"post-insan"

evrenin "kendinde"

olmak

iin kendine

ne

sergileyeceini

kim

bir ekilde temporal loblardaki a n o r m a l elektriksel etkinlik patlamalarna ("temporall o b s a r a s " ) k a r l k g e l i r l e r . B u r a d a kar sav udur: kukusuz, d e n e y i m l e d i i m i z h e r ey ayn z a m a n d a n r o l o j i k b i r e t k i n l i k o l a r a k var o l s a da, b u h i b i r e k i l d e n e d e n s e l l i k sorununu zmez. B i r e l m a yediimiz zaman, ayn z a m a n d a bir n r o n etkinlii olarak o n u n iyi l e z z e t i n d e n g e l e n t a t m i n i d e d e n e y i m l e r i z , a m a b u h i b i r e k i l d e e l m a n n g e r e k t e n orada olmas, bizim etkinliimize n e d e n olmas olgusunu etkilemez. A y n e k i l d e , b i z i m b e y i n t e s i s a t m z n m T a n r ' y ( o n a i l i k i n d e n e y i m i m i z i ) yaratt, yoksa T a n r ' n n m b i z i m b e y i n tesisatmz yaratt d a t m y l e k a r a r l a t r l m a d a n kalr. . . . F a k a t , n e d e n s e l l i i n s o r u n u k o l a y c a z l m deil m i ? E e r biz ( d e n e y y a p a n d o k t o r ) d o r u d a n b e y n i n uygun k s m l a r n a m d a h a l e e d e r , k o n u e d i l e n b e y i n e t k i n l i i n e n e d e n olursa, v e e e r b i z i m b u e t k i n l i i m i z srasnda, z n e " t a n r s a l b o y u t u d e n e y i m l e r s e , " b u n i h a i b i r y a n t salamaz m ? B u n u n a r d n d a n g e l e n soru udur: b t n b u n l a r n f a r k n d a o l a n z n e d i n s e l d e n e yimini nasl znelletirecektirt Onu terimin makul esrik anlamyla "dinsel" olarak d e n e y i m l e m e y e d e v a m e d e c e k m i d i r ? B u r a d a k i ar z m , bizi srekli g z l e y e n v e i n a n a n l a r a r a s n d a o t a n t i k d i n s e l d e n e y i m l e r i n yetersizliini g r e n T a n r ' n n , b u tr d e n e y i m l e r y a r a t a b i l e n i l a l a r n k e f e d i l m e s i n i s a l a m o l d u u n u n e sren A B D ' l i bir d i n i m e z h e b i n getirdii z m d r . . . . D a h a ileri d e n e y l e r , b i r e y l e r i n k e n d i n r o n haz m e r k e z l e r i n i d o r u d a n u y a r a b i l d i k l e r i z a m a n , ar hazza y n e l i k k r b i r z o r l a m a l drtye kaplmadklarn, ken d i leri n e sadece bunu (gndelik eylemlerinden dolay) " h a k e t t i k l e r i n e " i n a n d k l a r z a m a n haz s u n d u k l a r n g s t e r m i t i r - fakat, b i r o u m u z d a " n o r m a l " bir y o l l a s u n u l a n h a z l a r k o n u s u n d a ayn eyi y a p m y o r muyuz? B t n b u n lar, d o r u d a n r e t i l e n hazlar d e n e y i m l e y e n i n s a n l a r n s i m g e s e l e v r e n d e b i r k r l m a y a a m a d k l a r n , b u haz d e n e y i m l e r i n i o n u n l a dzgn bir e k i l d e b t n l e t i r d i k l e r i n i , h a t t a kutsal a n l a m d e n e y i m l e r i n i z e n g i n l e t i r m e k i i n o n l a r a g v e n d i k l e r i n i gsterm e k t e d i r . F a k a t , y i n e soru udur: b u tr b t n l e m e l e r n e gibi i n k a r l a r i e r i r ; e l i m d e t u t t u u m sanayi r e t i m i h a p n b e n i T a n r ' y l a t e m a s a s o k t u u n a g e r e k t e n i n a n a b i l i r miyim? B i l i n , " g e r e k " b e y i n s r e l e r i n i n t e r s i n e " f e n o m e n a l " d i r , a m a asl ( H e g e l c i ) s o r u n d a burada yatar: s o r u n g e r e k l i k t e n f e n o m e n a l d e n e y i m i n n a s l e l d e e d i l e c e i deil, f e n o m e n a l d e n e y i m i n "kr"/szsz g e r e k l i i n o r t a s n d a n a s l v e n e d e n o r t a y a kt/patladdr. B u yara, v e " f e n o m e n a l " dzeye, b i l g i s a y a r l a r k e n d i a r a l a r n d a iletiim kurduklar zaman ne olur? Bu iletiimi k e n d i m i z e nasl temsil edeceiz? ki b o r s a simsar b i l g i s a y a r l a r n n b i r a n l a m a y s o n u c a e r d i r m e s i n e izin v e r d i k l e r i z a m a n , m a k i n e l e r , e l b e t t e , stricto sensu i l e t i i m kurmaz, s a d e c e h e r iki ar u t a a n l a m e l d e eden gtr. sinyal alverii yaparlar son bilgisayarlar sahnesini etkiletii ele zaman orada bir "arayz" yoktur. yapan l e t i i m b u yzden s a f v a r s a y m a i n d i r g e n e c e k t i r - v e b u n u kabul e t m e k sezgisel o l a r a k TTe Matrix Revolutions'm alalm, anlamay i f t i n , ( d i i l ) K a h i n v e ( e r i l ) M i m a r n b u l u m a s M a t r i x ' i n s a n a l g e r e k l i i i i n d e ger e k l e i r - n e d e n ? kisi d e s a d e c e bilgisayar p r o g r a m d r v e s a n a l arayz o r a d a s a d e c e insan bak i i n vardr - bilgisayarlarn kendileri sanal i m g e l e m i n ekran araclyla

b i l e b i l i r ? Y a e e r h e r h a n g i bir t e k i l v e b a s i t y a n t y o k s a , y a e e r a d a e i l i m l e r (dijil a l l e m e , b i y o g e n e t i k k e n d i n i y n l e n d i r m e ) k e n d i l e r i n i olas s i m g e s e l l e t i r m e n i n b i r o k l u u n a a y o r s a ? Y a eer, h e m t o p y a - d o n a n m d a n , farkl c i s i m l e n m e l e r a r a s n d a zgrce yzen b i r z n e l l i i n y a z l m n a g e i i n s a p k n d - s a d e c e a y n i d e o l o j i k fanl a z i n i n o l u m l u s u v e olumsuzuysa? Y a e e r b u t e k n o l o j i k g e l e c e k b i z i m s o n l u l u u m u z u e n r a d i k a l b o y u t u y l a t a m o l a r a k k a r l a y a n eyse? G n m z d e , h e m e s k i bir d a k t i l o n u n p a r m a k l a r a d i r e n c i n i , zamanlardaki szde-somutluluk ihtiyacna ilikin daha iyi bir h e m de harflerin rnek olabilir mi?

kada a r p m a s e s i n i yapay o l a r a k t a k l i t e d e n dizst bilgisayarlar alabilirsiniz - s o n G n m z d e , s a d e c e t o p l u m s a l ilikiler deil t e k n o l o j i d e g i t g i d e saydam o l m a k t a n i k y o r k e n (bir masast bilgisayarn iinde n e l e r olup bittiini k i m grselletirebilir?), bireylerin karmak ortamlaryla anlaml yaam-dnyalar olarak balant kurmalarn s a l a m a k i i n yapay b i r s o m u t l u u y e n i d e n y a r a t m a y a i h t i y a vardr. B i l g i s a y a r progr a m c l n d a , b u a d m A p p l e a t t : i k o n l a r n szde-somutluu. G u y D e b o r d ' u n " g s t e r i t o p l u m u " y l a ilgili eski f o r m l b y l e c e y e n i b i r a n l a m k a z a n y o r : i m g e l e r yeni yapay evreni b i z i m eski yaam-dnya e v r e m i z d e n a y r a n yar d o l d u r m a k zere o r t a y a kyor: yani, bu yeni evreni " e v c i l l e t i r m e k " iin. Y i r m i n c i yzyl b o y u n c a , s i n e m a s a n a t - o n u n a m b l e m a t i k s a n a t - k a y d e d e n kamerann mekanik edilgenliiyle kaydedilen s a h n e n i n sahnelenmesi ve o n u n daha sonraki kesim, m o n t a j srecindeki ( y e n i d e n ) birletirilmesi araclyla y n e t m e n i n iradesinin etkin dayatlmas arasndaki indirgenemez gerilimin alan olarak t a n m l a n d : s a h n e n e k a d a r y n l e n d i r i l m i olursa o l s u n , h e p b i r i n d i r g e n e m e z e d i l g e n lik, " g e r e k t e n o l m a s g e r e k l i y d i " esi k a l d . ( B u yzden, R a n c i e r e ' n i n h a k l o l a r a k gzledii gibi, " b e l g e s e l f i l m " d e d i i m i z ey a n l a t s a l f i l m d e n d a h a az kurgusal deildir b e l k i d a h a d a fazla y l e d i r . ) B u g e r i l i m y a k n b i r t a r i h t e d i j i t a l l e t i r m e n i n geliiyle radikal b i r k a y m a d a n gemi grnyor: rnein, G/adyarVde [The Gladiator], aren a d a k i a r p m a l a r g z l e y e n h a l k , d i j i t a l o l a r a k yaratld ve e k l e n d i , ya da, s o n Yldz Savalar b l m l e r i v e b a k a b i l i m - k u r g u f i l m l e r i n d e b t n k a r a k t e r l e r s a d e c e d i j i t a l yaratmlar oldu - lm yldzlar dijital olarak yaama dndrmenin (gereki) olasln anmyoruz bile, yaknda M a r i l y n M o n r o e ya da H u m p r e y Bogart'a ait yeni filmler izlediimizde b i r e y l e r r a d i k a l bir e k i l d e d e i e c e k . S i n e m a m a d d e s i e d i l g e n liini, G e r e e a i t m i n i m u m u n u k a y b e d i y o r v e i i n d e y a r a t c y e t e n e i m i z e zgr b i r a l a n v e r i l e n , s a f bir e s n e k l i e s a h i p b i r d o l a y m a dnyor. 1 " " N r o t e o l o g l a r " y o u n d i n s e l d e n e y i m l e r e elik e d e n b e y i n s r e l e r i n i saptayabilir: Szgelimi, saman ve bir zne serbest kendisini kalm bir uzamdaki zamansz paras ynyle ve ilgili sonsuz, bilgiyi kozmik Hepsinin, Benliinin uzam, youn snrlarndan olarak deneyimlediinde, ileyen ksm beyninin "kararr";

bedenin

d n s e l y o u n l a m a s r a s n d a o r t a y a k a n duyusal

girdileri e n g e l l e m e d e , b e y n i n ,

benlii h e r k e s l e v e h e r eyle sonsuz v e y a k n b i r e k i l d e i i e r l m o l a r a k a l g l a m a k t a n b a k a s e e n e i y o k t u r . A y n ey grler, s a n r l a r i i n d e g e e r l i d i r : a k

197

letiim kurmaz, d o r u d a n d i j i t a l b i t l e r i n a l v e r i i n i yaparlar. . . . y l e y s e , b u s a h n e hangi bak iin sahnelenmektedir? l e t i i m t e k n o l o j i s i n i n g e l i i m i n d e , b a t a bir a r a o l a r a k h i z m e t e t m e s i d n l e n ey birdenbire "eyin k e n d i s i n e " dnr. Bilgisayarlar n c e masast yaymclkta J a b a e t k i n b a s k i i n b i r a r a o l a r a k k u l l a n l y o r d u - y a n i , " g e r e k e y " h l basl s o n rnd; s o n r a i n s a n l a r bilgisayardaki s a n a l m e t n i , z a t e n d a h a s o n r a k a d n z e r i n e baslabilecek ya da baslmayabilecek olan "eyin kendisi" olarak kavramaya baladlar. Ve ya ayn ey "dnen" bilgisayarlar iin de geerliyse? nsan dnmesini k o l a y l a t r m a n n bir a r a c o l a r a k ina e d i l d i l e r , a m a belli b i r n o k t a d a , " e y i n k e n d i s i n i " y a p a c a k l a r m , v e o n l a r k u l l a n a n i n s a n l a r t p k d i j i t a l a d a k i b i r b a s h k i t a p gibi, estetik bit eke indirgenmi mi olacaklar? B i l i s e l c i l i i n getirdii r a d i k a l k e n d i n i n e s n e l l e t i r m e g e l e c e i n i n kayg y a r a t m a mas i m k a n s z - n e d e n ? B u r a d a F r e u d ' u n kayg z e r i n e iki t e m e l tezini t e r s i n e e v i r e n L a c a n ' a bal k a l m a l y z : ( 1 ) b e l i r l i n e s n e y a d a d u r u m l a r a o d a k l a n a n k o r k u n u n ters i n e , k a y g n n b i r n e s n e s i y o k t u r ; ( 2 ) kaygya bir k a y p ( k a s t r a s y o n , v a z g e i r m e ) t e h d i d i n i n d e n e y i m i yol a a r . L a c a n b u iki tezi t e r s i n e e v i r i r (ya da, F r e u d ' u n b i l m e d e n byle yapm olduunu ispatlamaya alr): nesnesini bulanklatran korkudur, k a y g n m s a k e s i n b i r n e s n e s i v a r d r - objet petit a; kayg bu n e s n e k a y b o l d u u z a m a n deil, biz o n a o k y a k l a t m z z a m a n o r t a y a k a r . A y n ey kayg v e ( z g r ) e y l e m a r a s n d a k i iliki i i n d e g e e r l i d i r . lk b a k t a , kayg bizler t m y l e b e l i r l e n m i , n e s n e l l e t i r i l m i , h i b i r zgrln o l m a d n v a r s a y m a y a , bizim s a d e c e n r o n k u k l a l a r , k e n d i n i k a n d r a n z o m b i l e r olduumuzu s a n m a y a z o r l a n d m z z a m a n o r t a y a k a r . ( K a n t ' t a d a a y n d r : bize a i t bir e y l e m i n p a t o l o j i k bir n e d e n i n i s a p t a y a b i l d i i m i z a m a n , b u ister i s t e m e z zgrln k a y g s n d a n bir kurtulu o l u r ; y a da, K i e r k e g a a r d ' n s y l e y e c e i gibi, asl d e h e t b i z i m lmsz olduumuzu, d a h a y k s e k b i r d e v v e s o r u m l u l u a s a h i p olduumuzu k e f e t m e k t i r - s a d e c e doal b i r m e k a n i z m a o l m a k o k d a h a k o l a y d r . . . . ) B u n a bal o l a r a k , b i l i s e l c i k e n d i n i n e s n e l l e t i r m e kayg y a r a t r n k - z g r l e e n i e r i i n i n t e r i m l e r i y l e , bizi " n e s n e l l e t i r d i i " h a l d e - zgrletirm e n i n r t k k o n u m u n u n t e r i m l e r i y l e t a m tersi e t k i y e s a h i p t i r : bizi zgrlmzn u u r u m u y l a yzletirir v e ayn z a m a n d a , b i l i n c i n o r t a y a k n n r a d i k a l olaslyla:

iin

evrilmi

olan

organlar

yeniden

kullanarak

iledii

yolundaki

Nietzscheci adaptasyonun

dnceyi

onaylayatak anar.

" K a t " Darwinciler bu

yzden e v r i m c i

o l u m s a l a n s a bal bir e k i l d e , a m a s z c a o r t a y a k a n o k l u e i t l e m e l e r i n a s l kullandnn ( o n l a r arasndan s e i m yaptnn) t a m olarak farkndadr. F a k a t " k a t " D a r w i n c i l e r i S t e p h e n J a y G o u l d gibi t a m d i y a l e k t i k i l e r d e n a y r a n iki fark vardr. B i r i n c i s i , t a m d i y a l e k t i k y a k l a m yapsaldr. Y e n i bir e o l a r a k deil, b i r yap o l a r a k o r t a y a k a r . a n s a bal bir e k i l d e , b i r d e n b i r e , y e n i b i r D z e n , y e n i uyum, K a o s u n i i n d e n k a r . U z u n b i r g e b e l i k d n e m i n i (geriye y n e l i k o l a r a k ) s a l a y a b i l s e k de, t e k bir s o n e K a o s d a n y e n i D z e n e hzl kaymay t e t i k l e r - " k a t " D a r w i n c i l e r b u tr yapsal b i r " b t n s e l l i k " t e r i m l e r i y l e k o n u m a z . k i n c i fark: b u y e n i D z e n " a d a p t a s y o n " terimleriyle deerlendirilemez burada tek kayp tek-anlaml bir ad quem [neye] deildir ( n e y e a d a p t a s y o n ? ) , i n s a n ayrca o n u n t e k - a n l a m l bir failini d e varsayamaz ( n e y i n a d a p t a s y o n u ? ) . B u r a d a bir ksr d n g k a n l m a z d r : bir o r g a n i z m a n n ortaya k n b i r a d a p t a s y o n s t r a t e j i s i n i n t e r i m l e r i y l e a k l a y a n l a y z . Eer bir o r g a n i z m a hayatta k a l m a k i i n u y a r l a n a c a k s a , d a h a e n b a t a n o r a d a o l m a l d r . B i r o r g a n i z m a h a y a t t a k a l m a k zere evrilir, a m a h a y a t t a k a l m a k zere o r t a y a k a m a z : b e n i m k e n d i m i uyarlam a k zere yaadm s y l e m e k anlamszdr. K s a c a s , yeni o r t a y a k a n bir D z e n t e k isine bal o l a r a k c i v a r n " y a r a t r " ( " k o y u t l a r " ) , k e n d i k e n d i s i y l e iliki kurar:

Olduu yerden ve andan bamsz olarak, bilincin evrimi aamal bir sre deildi. Raz filozoflar, doadaki byk sreksizlikleri kabul etmeyi reddederek, b i l i n c i n ar ar ve derece derece, "daha az" bilinli hayvanlardan teki " d a h a " bilinli olanlara doru ortaya ktn n e srd. . . . Aslnda bilin, tepki dnglerinin etkinlii yanklanan etkinlik dzeyine erimedike ve erimeden n c e ortaya kamazd, ve geribesleme dnglerinin bir zellii de "ya hepsi ya da h i " t i r : ya yanklanan etkinlik n e m l i bir yaam sresiyle desteklenir ya da doumdayken lr. ... bilincin birdenbire ortaya kt bir eie ulalmt, tpk bizim uyumaktan uyank olmaya geerken getiimiz eik gibi. 8 8

y l e y s e , Y e n i n e d e n o r t a y a k a r ? S o n a a m a d a , s a d e c e iki tutarl a k l a m a var: y a ( a k ya da gizli) b i r t e l e o l o j i , ya da V a l e r a ' n n "diil o n t o l o j i " dedii ey: n k , btn bu olaslklar arasnda, ortaya k m a olasl vard. Bu durumun bir etkisidir. Olabilirdi de olmayabilirdi de. Dnyada, "kibar e v r i m " ya da " s r k l e n m e " fikriyle balantl fazlasyla ansa bal bir boyut vardr. . . . S a n k i dnyann ontolojisi fazlasyla diildi, bir izin verme o n t o l o j i s i , bir olaslk ontolojisiydi. Olas olduu srece, olasdr. deal bir en iyide dorulama aramaya ihtiyacm yok. B t n h e p s i n i n ortasnda, yaam olasy dener, yaam bir brikolaj. ''
8

B i l i n beynimizin bir rndr, o da evrimin bir rndr. A m a insan b e y n i n i n zellikleri ortaya kmtr, bir dizi rastgele s a h i p l e n m e n i n sonucudur . . . a n c a k beyin biiml e n d i k t e n sonra doal seilim tarafndan zendirilmi o l a b i l e c e k s a h i p l e n m e l e r i n . *

B u n u n a n l a m i n s a n b e y n i n i n g e l e c e k t e k i k u l l a n m l a r "gz n n d e t u t u l a r a k " (baz zgl b i y o l o j i k i l e v l e r a s n d a n v a z g e i l m e z o l d u u i i n ) g e l i m e d i i d i r ; o a n i d e n , i i n d e " n i t e l i k l e r i n y e n i b i r b i l e i m i n i n r a s t g e l e t m y l e n g r l m e m i b i r s o n u retlii" bir srecin iinde patlamtr.87 Burada grndnden daha incelikli diyalektik bir akl y r t m e i b a n d a d r . Y a n i : ilk b a k t a , " e k s - a p t a s y o n " fikriyle s t a n d a r t " k a t " I ) a r w i n c i fikir a r a s n d a b y k b i r fark y o k m u gibi grnr: D e n n e t t ' i n k e n d i s i de d o a n n bir b r i k o l a j ustas o l a r a k , b a l a n g t a b a k a b i r i l e v e y n e l i k b e l l i b i r ilev

B u "diil o n t o l o j i " fikri, belirsiz b i r m e t a f o r a y a s l a n m a k t a n uzak bir e k i l d e , L a c a n c H e p s i - d e i l m a n t n n k o o r d i n a t l a r n a kusursuz b i r e k i l d e uyuyor: z o r u n l u l u k " h e p s i d e i l d i r , " y i n e d e o n d a n h i b i r ey k a m a z .

"NVARSAYIMLARI

KOYUTLAMAK"

i z g i film e v r e n i iki k a r t k u r a l a uyar, ikisi d e b i z i m s r a d a n g e r e k l i i m i z i n m a n t n ihlal e d e n kurala. Birincisi, bir kedi uurumun zerinde yrmektedir, ayaklarnn a l t n d a b i r z e m i n y o k t u r , a m a s a d e c e , aa b a k p d a a y a k l a r n n a l t n d a s a l a m bir zemin olmadn fark ettii zaman der, ikincisi, bir insan karlarna uygun d m e y e n bir e y l e m e t a n k olduu zaman (birisi o n d a n ald arabaya b i n i p gitmektedir, v e b e n z e r i ) s a k i n s a k i n glmser, h a t t a g e l i p g e e n l e r e e l sallar, a r a b a n n k e n d i s i n e a i t o l d u u n u o k g e fark e d e r - s a d e c e o n o k t a d a , g l m s e m e a k n l a dnr. . . . B u iki b i r b i r i n e ters gag, a k a n n o r t a k yan z a m a n s a l g e c i k m e d i r : b e d e n , s a d e c e , bir z e m i n d e n y o k s u n o l d u u n u fark e t t i i z a m a n der; k a r a k t e r o n a e t k i s i o l a n v e n n d e o l u p b i t e n sreci o k g e fark e d e r . . . . F a r k n d a l n rol, n a s l s a , t e r s i n e e v r i l m i t i r : ilk r n e k k u a n t u m fiziindeki b i r d u r u m a b e n z e r , n k d i k k a t e t m e k , k a y d e t m e k , f a r k n d a o l m a k , o l a y n e d i m s e l l e m e k o u l u d u r - s a d e c e i n s a n d u r u m u n u n farkna vard z a m a n e d i m s e l olur; i k i n c i r n e k t e , f a r k n d a h k o k g e gelir, o l a y g e r e k l e t i k t e n s o n r a - z n e n i n a r k a s n d a deil, g z n n n n d e - v e k o m i k e t k i z n e n i n n n d e DRDNC BLM olup bitenleri ( b i r i n i n o n a ait arabay k u l l a n d n ) b u n u n n e a n l a m a geldiinin, b u n u n o n a n a s l e t k i e t t i i n i n , k e n d i s i n i n b u n a n a s l k a t l m o l d u u n u n farknda ZGRLK DNGS o l m a d a n a k a g r d n grdmz z a m a n o l u r . iki yordam gerekst, hatta b u d a l a c a g r n s e de, i k i s i n d e d e b i r g e r e k y a a m d u r u m u y a n k l a n r . P o l i t i k bir s i s t e m de, d e r i n b i r krize dt z a m a n , srf oktan lm olduunu fark etmedii iin bittiini srklenmez mi - iktidarda o l a n l a r n ettikleri an ok nemlidir. (genellikle Ve "oyunun ifade e t t i i m i z e k l i y l e ) bittiine" ynelik bu " k e n d i l e r i n e duyduklar kabul farkndalkla edimsel i n a n c kaybettii," k e n d i l e r i n e inanmay brakt, oyunun

i k t i d a r kayb a r a s n d a h e p b i r z a m a n yar v a r d r - iktidarda

o l a n l a r o n a u m u t s u z c a t u t u n m a y srdrebilir; a t m a l a r b i r sr k a n v e c e s e t l e birlikt e , o y u n b i t m i b i l e o l s a d e v a m e d e b i l i r . B u i k t i d a r y a p s n n z l m e s i n i n p o l i t i k srec i , ayn zamanda, i i n d e b i l i n c i n olaylarn edimselliiyle egdml o l m a k t a n kt i k i n c i s r e c i n r n e i n i o r t a y a k o y a r : i k t i d a r d a o l a n l a r v a k i t l e r i n i n d o l d u u n u n , seyrett i k l e r i s r e c i n k e n d i c e n a z e l e r i o l d u u n u n f a r k n d a deildir, o yzden k e n d i s i n e ait a r a b a y a b i n i p g i d e n a d a m a e l s a l l a y a n o b u d a l a gibi g l m s e y e r e k e l sallarlar. . . . B u yzden iki k a r t y o r d a m t e k bir s r e i i n d e b i r l e t i r i l e b i l i r : k a t a s t r o f i k bir X o r t a y a k a r , a m a e t k i l e n e n fail b u n u n f a r k n a v a r m a z v e y a a m n h e r z a m a n k i gibi srdrr; ancak iinde olduu halin edimsellemi katastrof Bu ayn olduunu kaydettii/alglad z a m a n , b u o n u ar bir e k i l d e sarsar. 1 zamanda Benjamin

L i b e t ' i n ( a a d a a y r n t s y l a e l e a l a c a m z ) n l d e n e y i n i n b a l c a dersi d e i l midir.''' B i l i n k e n d i i i n d e h e r h a n g i b i r tzsel r o l d e n y o k s u n d u r , s a d e c e o n d a n bamsz olarak d e v a m e d e n bir s r e c i k a y d e d e r - y i n e d e b u k a y t , e e r " n e s n e l " s r e k e n d i s i n i edimselletirecekse, c a n alc nemdedir. Spielberg'in Aznlk Raporu'nurf [Minority Report] sonlarna doru, tam bir etik

e y l e m gibi b i r eyi s a h n e l e y e n b i r m o m e n t y e r alr. J o h n A n d e r t o n ( T o m C r u i s e ) s o n u n d a , a l t yl n c e , o n u n k k o l u n a t e c a v z e d i p o n u l d r m o l m a s g e r e k e n

a d a m l a karlar;

t a m katili l d r e c e k k e n ( b u n u yapmas, "nbiliiler, prekogni-

Bu tr deneyimler sradan "tarihsel" zaman fikrinin snrlln gsteriyor: zamann hn annda, gereklemeyi biri bekleyen oklu olas olaslklar en iyi var; onlarn yaratm birisi kendisini gerekletirdii z a m a n , dierleri iptal olur. T a r i h s e l z a m a n n bu t r b i r failinin yc 8 rneklerinden Leibnizci Tanr, dnyay olan Tann'd: y a r a t t a n n c e z i h n i n d e olas d n y a l a r n t a m b i r g e i t t r e n i vard v e k a r a r b u s e e n e k ler arasndaki e n iyi o l a n s e m e y i ierdi. B u r a d a , olaslk s e i m i n c e l e r : s e i m olaslklar

t i f l e r " i n g r s n e g r e , n c e d e n b e l i r l e n m i , n b e l i r l e n m i t i r ) , durur, k a r a r n n uygul a m a y a s o k u l m a s n e n g e l l e r , h a r e k e t i n i durdurur - b y l e c e L i b e t ' i n " H e g e l c i " a n l a y n, yani t e m e l zgrlk eylemi, zgr i r a d e n i n s e r g i l e n m e s i n i n h a y r d e m e , bir kararn yrtlmesini durdurma eylemi olduu eklindeki anlay onaylam olmaz m? E n t e m e l h a l i y l e , zgrlk i s t e d i i n gibi y a p m a ( y a n i , dsal o l a r a k d a y a t l a n s n r l a r o l m a k s z n e i l i m l e r i n i i z l e m e ) zgrl deildir, n e y a p m a k i s t e m i y o r s a n o n u yapm a k , b i r i t i l i m i n " k e n d i l i i n d e n " g e r e k l e m e s i n e kar g e l m e k t i r . z g r l k l e , ayn z a m a n d a i n s a n n hazza o l a n e i l i m i n i s a b o t e e t m e y e y n e l i k bir drt o l a n F r e u d c "lm drts" arasndaki balant budur. Ve bu da Freud'un Michelangelo'nun M u s a ' s n d a n o k e t k i l e n m i o l m a s n n n e d e n i deil m i y d i ? H e y k e l i , M u s a ' n n f k e y e k a p l m v e O n E m i r ' i i e r e n t a b l e t l e r i k r m a y a n i y e t l e n m i olduu a n d a , e y l e m i n i yerine getirilmesinin tam ortasnda durdurma gcn l u bir e y l e m k i i n i n k e n d i s i n d e n istendii zaman t o p l a d a n tasvir e d e n b i r h e y k e l o l a r a k o k u m u t u . B u yzden, D a n i e l W e g n e r , 5 o k d a K a n t bir tavrla, "zoruny a p a b i l d i i b i r eydir" diye n e srd z a m a n , b u r a d a k i i m a t a m a n l a m y l a b i z i m k e n d i l i i n d e n e i l i m i m i z e ters den b i r e m r e b o y u n ediimiz o l m a k t a d r . B u r a d a , B a d i o u y a n l r : t e m e l e t i k j e s t olumsuz bir jesttir, i n s a n n dorudan eiliminin engellenmesi jestidir. B u zgr e y l e m b t n d u r u m u n k o o r d i n a t l a r n k k n d e n deitirir: A n d e r t o n g e l e c e k / g e m i olaslnn k a p s a m n k r a r . R a d i k a l b i r Y e n i n i n o r t a y a k geriye d n k o l a r a k g e m i i d e i t i r m e s i fikri - e d i m s e l g e m i i deil e l b e t t e (bizler b i l i m - k u r g u n u n i i n d e d e i l i z ) , a m a g e m i o l a s l k l a r , y a da, d a h a k a t t e r i m l e r l e sylersek, g e m i l e ilgili kipsel n e r m e l e r i n d o r u l u k d e e r i n i d e i t i r m e s i f i k r i - ilk kez H e n r i B e r g s o n t a r a f n d a n e l e a l n m t . " A h l a k v e D i n i n ki K a y n a " n d a , B e r g s o n 4 A u s t o s 1 9 1 4 g n , F r a n s a ' y l a A l m a n y a a r a s n d a sava i l a n edildii z a m a n yaad t u h a f h i s leri a n l a t y o r : " B t n b u k a r m a a y a r a m e n , h a t t a zaferle s o n l a n a c a k olsa b i l e savan b a n a b i r f e l a k e t gibi g r n y o r o l m a s n a r a m e n , [ W i l l i a m ] J a m e s ' i n b a h s e t t i i eyi, soyuttan somuta gei olanana ve sonra ynelik arasndaki bir hayranlk hissi yaadm: bylesine k o r k u n bir olayn gereklikte bu kadar az tela uyandrarak ortaya kabilecei k i m i n a k l n a gelirdi?'"' n c e krlmann kipsellii b u r a d a c a n alc

geriye 9 dnk olarak kendi olasln aan bir seim/eylem fikridir. B u t a m da A n d e r t o n ' m
arasnda b i r s e i m d i r . B u izgisel t a r i h s e l e v r i m ufkunda d n l e m e z o l a n ey olumsuz e y l e m l e yapt eydin n c e d e n n l e m e y e y n e l i k t u t u k l a m a l a r yasallat rai b e l i r l e n m e c i l i i n k a p a l e m b e r i n i krar, v e o n t o l o j i k a k l k a n n getirir. 1 0 B a s i l c e " g e l e c e i deitirmez"; g e l e c e i g e m i i n k e n d i s i n i deitirerek deitirir ( o n u n yeni bir olaslk y e r l e t i r m e n i n B e r g s o n c u a n l a m y l a ) . S r e g i d e n "zgrle kar b e y i n b i l i m l e r i " t a r t m a s n n zeki k a t l m c l a r n n da fark e t m i olduu gibi, s o r u n " ( b e l i r l e n i m c i ) d o a l n e d e n s e l b a t a m a m m , yoksa i i n d e zgr b i r e y l e m e g e i t s a l a y a n b i r yark v a r m " i k i l e m i n e i n d i r g e n m e m e l i d u ; fakat doada tam bir belirlenmezlik/olumsallk olduunu -kural olarak, kuantum fiziine bir g n d e r m e y l e - " k a n t l a d m z " z a m a n , zgrln olas o l d u u n u , o n u n u z a m n n " o n t o l o j i k o l a r a k g v e n c e y e a l n d n " d n e n filozoflar g e n e l l i k l e byle y a p m a k t a d r . D a n i e l D e n n e t t , b u u s a v u r m a h a t t n a kar, i i n d e h a k i k i a n s n yol bulduu, a m a h e r h a n g i b i r zgrln b u l u n m a d b i r e v r e n i kolayca hayal ede b i l e c e i m i z e d i k k a t e k m i t i : b e n i m b i r eyi y a p m a y a d a y a p m a m a k a r a r m (szgelimi, u a n d a yazmay b r a k m a k a r a r m ) o n u n c e l e y e n n e d e n s e l e b e k e l e r l e h a k i k a t e n tam o l a r a k r t m y o r o l s a b i l e , e e r s a d e c e s a f b i r m e k a n i k o l u m s a l l n (szgelimi havaya bozuk para a t m a n n ) b e n i m k a r a r m u ya da bu y n e e v i r d i i n i gsteriyorsa, "zgl bir e y l e m " d e i l d i r . " lemesidir. " z g r l k " b e l i r l e n i m c i n e d e n s e l z o r u n l u l u u n kart deildir bir tr K a n t atks vardr: eer bir eylem onu s a d e c e : K a n t ' n d a bildii gibi, n e d e n s e l l i i n zgl b i r kipi, failin k e n d i k e n d i n i belli A s l n d a zgrln n c e l e y e n n e d e n l e r l e t a m o l a r a k b e l i r l e n i y o r s a , e l b e t t e , zgr deildir; fakat, eer, gei ci o l a r a k t a m n e d e n s e l zinciri yaralayan s a f o l u m s a l l a balysa, y i n e zgr deildir. Hu atky z m e n i n t e k yolu i k i n c i dzeyden b i r d n m s e l n e d e n s e l l i k ortaya a t m a k : n e d e n l e r l e b e l i r l e n i y o r u m ( b u n l a r ister k a b a doal n e d e n l e r o l s u n ister g d l e n i m i n ) , ve zgrlk uzam bu b i r i n c i dzey n e d e n s e l z i n c i r d e byl bir yark deildir, b e n i n i geriye d n k olarak h a n g i n e d e n l e r i n b e n i b e l i r l e y e c e i n i s e m e / b e l i r l e m e b e c e r i m d l r , " E t i k , " e n t e m e l h a l i y l e , b u sorumluluu k a b u l e t m e c e s a r e t i n e karlk gelir. E e r , m o d e r n e d e b i y a t n y k s n d e , b u e t i k y e n i l g i y i r n e k l e y e n biri varsa, ( 7 d a iine

nemde:

patlamasndan nce,

sava,

B e r g s o n ' a "ayn zamanda hem olas hem

olanaksz: s o n u n a d e k k a l c l n s r d r e n k a r m a k v e e l i k i l i b i r fikir" o l a r a k g r n y o r d u ; 7 s o n r a , b i r d e n b i r e g e r e k v e olas o l d u , v e p a r a d o k s olasln b u geriye d n k g r n m n d e yatyor: p 3 e n h i b i r zaman i n s a n n gemie gereklii sokabileceini v e b y l e c e zamanda geriye gidebileceini sanmyordum. Fakat, insan h i kukusuz orada olas o l a n , ya da, belki de, h e r anda, olas kendisini Oraya yerletirir. n g r l e m e z o l a n ve yeni gereklik kendisini yaratt l d e , imgesi de belirsiz g e m i t e k e n d i s i n i n arkasnda kendisini yanstr: bu yeni g e r e k l i k kendisini h e p olas olmu olarak bulur; a m a a n c a k edimsel ortaya k n n kesin a n n d a hep olmu olmaya balar, v e b yzden b e n o n u n olaslnn, gerekliini n c e l e m e y e n olaslnn bu gereklik bir kez ortaya k t k t a n sonra onu n c e l e m i o l a c a n sylyorum. 8

T e d H u g h e s ' t r . H u g h e s - P l a t h d e s t a n n n o d a k n o k t a s n d a yer a l a n , iki tarafn d a gl ard e t t i i asl t e k i K a d n As^ia W e v i l l , k o y u s a l bir Y a h u d i gzeli, H o l o k o s t ' t a n k u r t u l a n biri, T e d ' i n S y l v i a ' y t e r k e t m e s i n e yol a a n m e t r e s t i r . Y a n i d u r u m bir ei n 11 e t m e k v e b o d r u m d a k i d e l i k a d n l a e v l e n m e k gibiydi - fakat, A s s i a d a h a e n bata nasl d e l i r m i t i ? 1 9 6 9 y l n d a , k e n d i s i n i tpk S y l v i a g i b i ( g a z l a ) ldrd, a m a k e n d i s i y l e bir likte T e d ' d e n s r k l e y e n ey olma neydi? kz Shura'y da ldrd. Neden? Onu bu rktc tekrara B u S y l v i a deil, T e d ' i n asl e t i k i h a n e t i y d i - ite, T e d ' m

Doumgn Mektuplar [Birthday Letters], s a h t e b i r m i t o l o j i k l e t i r m e y l e , e t i k o l a r a k

itici bir m e t i n h a l i n e geliyor, btn suu yaamlarmz yrten K a d e r i n k a r a n l k k u v v e t l e r i n e yklyor, A s s i a ' y k a r a n l k b i r b a t a n k a r c klna sokuyor: " S e n

zde o r g a n i z m a n a s l o r t a m n d a n dar k a r ? B i r h c r e n a s l i i n i d n d a n a y r a n bir zar o l u t u r u r ? B u yzden asl s o r u n b i r o r g a n i z m a n n k e n d i s i n i o r t a m n a uydurmas deil, d a h a e n b a t a k e n d i s i n i u y d u r m a s g e r e k e n b i r ey, ayr b i r m e v c u d i y e t vardr sorusudur. V e t a m d a b u r a d a , b u c a n a l c n o k t a d a , g n m z n b i y o l o g l a r n n dili, olduka tekinsiz bir ekilde, Hegel'in diline benzemeye balar. rnein, Varela

karanlk kuvvetsin. S e n Sylvia'y m a h v e d e n karanlk ykc kuvvetsin."12 (Psikanalitik B i l i n d fikri b i z i m k e n d i s o r u m l u l u u m u z u a k t a r a b i l e c e i m i z b u igdsel akld

K a d e r i n tam kartdr.) O s c a r W i l d e ' n Ciddi Olmann nemi'nden [The Importance

of Being Ernest] u satr h a t r l a y n : " n s a n n b i r e b e v e y n i n i k a y b e t m e s i b i r t a l i h s i z l i k s a y l a b i l i r ; ikisini b i r d e n k a y b e t m e s i d i k k a t s i z l i k gibi g r n r " - a y n ey T e d H u g h e s i i n d e g e e r l i deil m i ? " n s a n n e i n i i n t i h a r y z n d e n k a y b e t m e s i b i r t a l i h s i z l i k o l a r a k grlebilir; iki e i n i b i r d e n k a y b e t m e s i d i k k a t s i z l i k gibi g r n r . . . . " H u g h e s ' u n

otopoiesis f i k r i n i a k l a d z a m a n , n e r e d e y s e k e l i m e s i k e l i m e s i n e , H e g e l ' i n t e l e o l o j i k , k e n d i n i r g t l e y e n b i r m e v c u d i y e t o l a r a k y a a m f i k r i n i t e k r a r l a r . O n u n m e r k e z fikri, y a n i b i r d n g ya d a i z m e kay fikri, H e g e l c i Setzung der Voraussetzungen'i ( n v a r sayimlan koyutlamak) andrr:

versiyonu, Tehlikeli ilikiler1'deki [Les liaisons dangereuses ] V a l m o n t ' u n " c e n 'est pas
m a f a u f e " u n u n ["bu b e n i m h a t a m d e i l " ] uzun b i r e i t l e m e s i d i r : b e n y a p m a d m , K a d e r yapt onun ifadesiyle, sorumluluk "sadece ahlak rolne giren avukatlarn

O t o p o i e s i s yaam t e m e l h c r e s e l b i i m i y l e r e t e n ortaya kn biricikliini tanmlam a y a almaktadr. H c r e dzeyine zgdr. B i r paradoks tehlikesi yaratan evrimsel ya da e b e k e sreci vardr: k e n d i n i rgtleyen bir biyo-kimyasal t e p k i m e l e r ebekesi, zgl ve biricik bir ey yapan moleklleri retir: zarn b i l e e n l e r i n i reten ebekeyi snrlayan bir snr, bir zar yaratrlar. Bu m a n t k s a l bir izme kay, bir dngdr: bir e b e k e bir snr yaratan m e v c u d i y e t l e r yaratr, snr da snr r e t e n ebekeyi dizginler. B u izme kay tam d a h c r e l e r d e biricik o l a n eydir. K e n d i n i n e k a r a n bir mevcudiyet izme kay kapand zaman var olur. Bu m e v c u d i y e t kendi snrn retmitir. O n u fark e t m e k , ya da " B e n buradaym" d e m e k i i n dsal bir faile i h t i y a duymaz. O, k e n d i l i i n d e n , bir kendi k e n d i n e ayrmdr. K e n d i s i n i bir kimya ve fizik orbasndan k e n d i abasyla karr. 1 5

dnyasnda geerli o l a n bir uydurmadr."" B t n bu Kadns T a n r a , Kader, astroloji v e b e n z e r i zerine y a p l a n g e v e z e l i k l e r , e t i k a d a n deersizdir; c i n s e l fark b u r a d a b y l e bir yan a n l a m kazanr: kadn histerik, aratrmac, o t a n t i k , k e n d i k e n d i n i ykcyd; b u n a karn adam mitolojikletiriyor ve suu t e k i n e atyordu.14 K a n t ' n t e r i m l e r i y l e , g r d m z zere, n e d e n l e r l e b e l i r l e n i y o r u m , a m a b e n geriye d n k o l a r a k h a n g i n e d e n l e r i n b e n i b e l i r l e y e c e i n i b e l i r l e ( y e b i l i ) r i m : bizler, z n e l e r , patolojik konu ve gdlenmelerden edilgen olarak etkileniyoruz; ama, dnmsel bir ekilde, kendimizin bu ekilde etkilenmeyi kabul e t m e k (ya da r e d d e t m e k ) iin m i n i m u m g c vardr - y a n i , g e r i y e d n k o l a r a k bizi b e l i r l e m e s i n e izin v e r i l e n n e d e n l e r i b e l i r l e r i z , ya da, e n a z n d a n , b u izgisel b e l i r l e m e kipini b e l i r l e r i z . " z g r l k " b u yzd e n i k i n o l a r a k geriye d n k t r : e n t e m e l h a l i y l e , b i r d e n b i r e , y e n i b i r n e d e n s e l b a l a n t b a l a t a n zgr b i r e y l e m deildir, h a n g i z o r u n l u l u k b a l a n t s n n / d i z i l i m i n i n b e n i belirleyeceini o n a y l a m a y a ynelik geriye d n k bir eylemdir. Burada, Spinoza'ya H e g e l c i b i r a n l a m k a t m a l y z : zgrlk b a s i t e " t a n n a n / b i l i n e n z o r u n l u l u k " deildir, tannan/vatsaylan zorunluluktur. zorunluluktur, nedenleri bu tanma araclyla bu arl oluturulan/edimsellemi bu yzden ayn zamanda

y l e y s e , b u r a d a n k a r l a c a k s o n u , b i r c a n l o r g a n i z m a y o l u t u r a n " i " v e "d" a r a s n d a k i a y r m n o r t a y a k m a s n d e e r l e n d i r m e n i n t e k yolu, - H e g e l c e s y l e r s e k - bir B t n olarak organizmann Birinin, kendi n e d e n l e r i n i n kmesini (yani t a m da iinden k t o k l u s r e c i ) , geriye d n k b i r b i i m d e k e n d i s o n u c u o l a r a k , h a k i m olduu v e d z e n e s o k t u u ey o l a r a k evirmeyi koyutlamaktr. "koyutlamasn" s a l a y a n b i r tr z-dnmsel tersine

B u e k i l d e - v e a n c a k b u e k i l d e - b i r o r g a n i z m a artk d

k o u l l a r l a s n r l a n m a m , t e m e l d e k e n d i n i s n r l a m olur - y i n e , H e g e l ' i n d i y e c e i gibi, yaam (bir mevcudiyetin ortam tarafndan) dsal snrlamas kendini snrlamaya

Etkinin

zerindeki

e t k i n i n geriye d n k o l a r a k n e d e n i n i n n e d e n i o l d u u a n l a m n a gelir - b u z a m a n s a l d n g y a a m n m i n i m u m yapsdr. G e r e k l i k d z e y i n d e , s a d e c e e t k i l e e n b e d e n l e r v a r d r ; "asl y a a m " m i n i m u m " i d e a l " dzeyde, c a n l b e d e n i n m a d d i b i l e e n l e r i n i n kesintisiz deiimindeki " a y n " olarak birlik b i i m i n i salayan maddi o l m a y a n bir olay o l a r a k ortaya k a r . E v r i m c i b i l i s e l c i l i i n t e m e l s o r u n u - i d e a l y a a m r n t s n n ortaya k-, kaosla dzen arasndaki, o k l u y l a B i r arasndaki arasndaki, paralarla b t n l e r i a r a s n d a k i i l i k i n i n o k eski m e t a f i z i k b i l m e c e s i n d e n b a k a b i r ey deildir. " z g r l k d z e n i n i " n a s l bulabiliriz, y a n i b a l a n g t a k i d z e n s i z l i k t e n dzen n a s l o r t a y a kar? Paralarnn basit toplamndan daha byk olan bir btn nasl

d n t z a m a n o r t a y a k a r . 1 6 B u d a bizi sonsuzluk s o r u n u n a geri gtrr: H e g e l i i n , asl sonsuzluk snrsz g e n i l e m e y e deil, t e k i - t a r a f n d a n - b e l i r l e n m e y e k a r t olarak, e t k i n k e n d i n i s n r l a m a y a ( k e n d i n i b e l i r l e m e y e ) k a r l k gelir. B u k e s i n a n l a m y l a , yaam (en balang haliyle bile: canl bir hcre olarak) asl sonsuzluun temel

biimidir, n k zaten bir srecin artk basite o r t a m n n D tarafndan belirlenm e m e s i n i salayan m i n i m u m d n g y i e r m e k t e d i r , a m a k e n d i s i b u b e l i r l e m e n i n kipin i ( a r ) b e l i r l e y e b i l i r , v e b y l e c e d e " n v a r s a y m l a r n k o y u t l a r . " S o n s u z l u k ilk edimsel v a r o l u u n u b i r h c r e n i n zar k e n d i s i n i n snr o l a r a k ilev g r m e y e balad a n d a elde e d e r . B u yzden, H e g e l " y a a m ' k a t e g o r i s i n e m i n e r a l l e r i , o r g a n i z m a n n e n dk b i i m i o l a r a k k a t t n d a , ' L y n n M a r g u l i s ' i n c e d e n h a b e r v e r m i o l m a z m ; n k o d a bitki v e h a y v a n y a a m n n c e l e y e n y a a m b i i m l e r i zerinde srar e t m e k t e d i r ? B u r a d a d a h a n e m l i olgu b y l e c e i d e a l l i i n b i r m i n i m u m u n u e l d e e t m e m i z d i r . S a f b i r e k i l d e sanal v e b a n t s a l o l a n , tzsel zdelii o l m a y a n b i r zellik o r t a y a k a r :

deerlendirebiliriz? Ayr bir zbenlik sahibi o l a n B i r nasl k e n d i o k l u b i l e e n l e r i n i n e t k i l e i m i n d e n o r t a y a k a r ? L y n n M a r g u l i s ' t e n F r a n c i s c o V a r e l a ' y a u z a n a n b i r dizi ada aratrmac, gerek sorunun bir organizmayla o n u n o r t a m n n nasl etkiletii y a d a b a l a n t kurduu deil, t a m tersi s o r u n o l d u u n u n e srer: ayr b i r k e n d i s i y l e

B e n i m b e n l i k duygum var olur n k b a n a dnyayla bir arayz salar. Etkileimlerim iin b e n " b e n i m " , arna b e n i m " b e n " i m tzsel olarak, herhangi bir yerde yerletirilem e m e s i a n l a m n d a var olmaz. . . . A l t t a yatan e b e k e n i n salad bir a n i d e n ortaya k a n zellik, iinde var olduu sistemin o dzeyde (yani, ayn trden baka benlik ya da zdeliklerle) arayz o l m a s n salayan tutarl bir kouldur. H i b i r zaman, " B u zellik burada; o bu b i l e e n d e " diyemezsiniz. Otopoiesis durumunda, yaamn - k e n d i n i retmi o l m a k o u l u - bu moleklde, ya da D N A ' d a , ya da h c r e zarnda, ya da proteindedir diyemezsiniz. Yaam, o n u a n i d e n ortaya k a n hir zellik olarak c i s i m l e n d i r e n konfigrasyon ve d i n a m i k r n t d e d i r . "

" p e r f o r m a t i f " m i d i r ? " z g r b i r e y l e m n a s l o l a s d r ? z g r l n b i r n e d e n s e l l i i vai-

m i ? " sorusu b u yzden u soruya eittir: Grnm kendine ait bir nedensellii nasl

dayatabiliri
En aptal eyleme verilen 2 0 0 1 D a r w i n d l , R o m a n y a t a r a s n d a t a m kendi c e n a z e t r e n i n i n o r t a s n d a u y a n a n t a l i h s i z b i r k a d n a verildi; t a b u t u n d a n k p d a n e l e r o l u p b i t t i i n i a n l a d k t a n s o n r a , gz h i b i r eyi g r m e k s i z i n k o r k u y l a k a n , yaknlardaki b i r yolda bir k a m y o n u n altnda kalp annda lmt. ... Bu kadei

d e d i i m i z eyin e n u r n e i d e i l m i ? z g r l k s o r u n u , e n r a d i k a l h a l i y l e , k a d e r i n h u kapal emberinin nasl krtabilecei sorusudur. Yant, elbette, krlabilir nk

B u r a d a B e n l i k fikrini t a n m l a y a n m i n i m u m " i d e a l i z m l e " karlarz: b i r B e n l i k t a m d a tzsel younluu olmayan, onun tutarlln gvenceye alacak herhangi bir kat

" g e r e k t e n kapal d e i l d i r , " n k d o k u s u n d a a t l a k l a r v a r d r o l a m a z , t e r s i n e , n k aryd, y a n i , n k z n e n i n o n u n i i n d e n k m a a b a s d a d a h a e n b a t a o n u n i i n d e yer a l y o r d u o l m a l d r . Y a n i : bizim zgrlmz n e s r m e k v e k a d e r d e n k a n a ynndeki giriimlerimizin kendileri de kaderin aralar olduundan, kaderden ka m a n n t e k g e r e k y o l u b u a b a l a r reddetmek, k a d e r i k a n l m a z o l a r a k k a b u l e t m e k tir. ( e d i p u s ' u n k a d e r i - b a b a s n l d r m e k , a n n e s i y l e e v l e n m e k - e b e v e y n l e r i n i n bun d a n k a n m a a b a s a r a c l y l a g e r e k l e m i t i : k a d e r d e n k a n m a y a y n e l i k b u giriim olmazsa, kader kendisini gerekletiremez.) W. Somerset Maugham'n yeniden

e k i r d e i o l m a y a n b i r m e v c u d i y e t t i r . E e r b i r o r g a n i z m a n n y z e y i n d e n ieri girer v e onun daha derinlerine iplerini bakarsak, bir hibir zaman onun esiyle Benlii olacak, gizlice

organlarnn

eken

merkezi

denetim

karlamayz.

Benliin

t u t a r l l b u yzden t m y l e s a n a l d r ; d u r u m s a n k i a n c a k D t a n grld z a m a n , arayz e k r a n n d a g r n e n b i r i m i g i b i d i r - arayz ap d a B e n l i i " t z s e l o l a t a k , " " k e n d i n d e " olduu gibi t u t m a y a k a l k t m z a n d a , p a r m a k l a r m z n a r a s n d a k u m gibi k a y b o l u r . B u yzden " a s l n d a b e n l i k diye bir ey y o k " d i y e n m a d d e c i i n d i r g e m e c i l e r h a k l d r , a m a y i n e d e asl n o k t a y k a r r l a r . M a d d i g e r e k l i k d z e y i n d e ( " i d e n e y i m i n " p s i k o l o j i k g e r e k l i i n i i e r e n d z e y d e ) , a s l n d a b i r B e n l i k y o k t u r : B e n l i k bir organ i z m a n n " i e k i r d e i " deil, bir yzey etkisidir^ " D o r u " bir i n s a n B e n l i i , bir a n l a m d a , bir bilgisayar e k r a n gibi iler: " a r k a s n d a " o l a n ey " b e n l i k s i z " n r o n m a k i n e l e r i n d e n

anlatt o hikayeyi, Samarra'daki randevu hikayesini hatrlayn: Badat'n kalabalk p a z a r n d a b i r i i i n g e z e n uak l m l e karlar; o n u n b a k n d a n k o r k u y a k a p l a r a k , e v e , e f e n d i s i n e k o a r v e o n d a n k e n d i s i n e b i r a t v e r m e s i n i ister, b y l e c e b t n gn a l srp a k a m v a k t i S a m a r r a ' y a , l m n o n u b u l a m a y a c a yere u l a a c a k t r . yikalpl e f e n d i uaa b i r a t v e r m e k l e k a l m a z , k e n d i s i d e pazara gidip l m b u l u r v e o n d a n k o r k u y a k a p l m sadk u a n a f f e t m e s i n i ister. l m y a n t verir: " A m a b e n uan korkutmak istememitim. Ben de onun kadar ardm. Burada ne ii var diye

o l u a n bir e b e k e d e n baka bir ey deildir. H e g e l ' i n " z n e bir tz deildir" tezi bu yzden k e l i m e s i k e l i m e s i n e a l n m a l d r : cisimsel-maddi srele saf " s t e r i l " grnm arasndaki k a r t l k t a , z n e g r n m n kendisi, k e n d i y a n s m a s n a vardrlm grnmdr; ancak

dndm, b e n i m o n u n l a h u akam S a m a r r a ' d a bir r a n d e v u m vard? . . . " Ya bu hikayenin mesaj kaderimizden kanmann olanaksz olduu, onun

kendine grnd lde var olan bir eydir. B u yzden g r n m n ardnda znelliin
"asl e k i r d e i n i " a r a m a k yanltr: o n u n arkasnda, t a m a n l a m y l a , h i b i r ey yoktur, h i b i r " d e r i n l i i " o l m a y a n anlamsz doal bir m e k a n i z m a vardr. H e i d e g g e r o t a n t i k Daseirim z g r c e k a r a r v e r d i i n i , s a d e c e " b i r i " i z l e y e n l e r i n t e r s i n e , o t a n t i k cizgrl c a n l a n d r d n syledii z a m a n , o n u n zgrlk fikri zgr s e i m / k a r a r n a y n p a r a d o k s a l st ste b i n m e s i n i v e N i e t z s c h e ' d e n W a g n e r ' e u z a n a n Protestan teolojisinde karlatmz o n c e d e n yazlm bir z o r u n l u l u k varsaymay

p e n e s i n d e n k u r t u l m a y a a l m a n n o n u n bizi d a h a sk t u t m a s n a yol a a c a deil de, t a m tersiyse: kaderi k a n l m a z o l a r a k kabul e t v e o n u n seni t u t u u n d a n kurtulacaksn a m a t a m olarak nasl? B u r a d a yine, Aznlk Raporu yararl h i r ipucu salar: baslk g e l e c e i n "prekog, n b i l " tarafndan yaplan grleri arasndaki bur uyumsuzlua gn d e r m e yapar - i l e r i n d e n b i r i n i n b a z e n g e l e c e e y n e l i k farkl bir grye s a h i p olduunu reniriz. V e , " n b i l " i n "byk t e k f ' n i n d o r u d a n bir d o l a y m o l m a s lsnde, onlarn uyumsuzluklar basite znel, g e l e c e i n h a t a l bir b i l i n m e s i ondaki ikin deildir, "byk

i e r i r ( e n yksek zgrlk, i n s a n n , d e i t i r i l e m e z o l m a s g e r e k e n k a d e r i n i zgrce varsayp canlandrmasdr): otantik bir kararda zgr braklan ey aslnda tam

t e k i " n i n kendisindeki

tutarszln,

a t l a k l a r n d o n d a n bir ifadesidir,

a n l a m y l a Dasein d e i l , d a h a o k , o n u n y a z g s n n k e n d i s i d i r - " y a z g n n g c zgr olur." Veciz olarak sylersek, semesi ... benim kararm zgr klan ey ncelikle benim gcn bir

P h i l i p K . D i c k ' i n h i k a y e s i n e d e n " n b i l i n h e p s i n i n o y b i r l i i n i n u m u t edilen ama n a d i r e n grlen bir f e n o m e n " o l d u u k o n u s u n d a d a h a d i k k a t e k i c i b i r s e b e p sunar:

kendimin

zgrce

deil,

benim

kararmn

Kaderin

kendisinin

zgrletirmesidir.

Burada

Hegelci

"nvarsaymlar

koyutlamak"

fikriyle

| k i n b i l d e n ortak b i r o u n l u k raporunu a l m a k , art, g e n e l l i k l e zaman ve yere ilikin referansla birlikte, h a f i f l d e farkl bir e i t l e m e y i de n c m u t a n t ' t a n almak J u l i a yaygn bir uygulamadr. B u da oklu-gelecekler kuramyla a k l a n r . Eer sadece Dit zaman-yolu var olsayd, nbilisel b i l g i n i n h i b i r n e m i o l m a y a c a k t , n k bu bilglys sahip o l m a n n , gelecei deitirmenin h e r h a n g i bir olasl o l m a y a c a k t .
18

balant saptamak yerinde olmaz m? F a k a t bu balant t e m e l bir ikirciklilik barndrr: z n e t a m a n l a m y l a v e b a s i t e o n u n c e l e y e n b i r z o r u n l u l u u m u varsayar, yoksa, d a h a o k , o n u n k a r a r g e r i y e d n k o l a r a k v a r s a y l a n zorunluluu koyutlamas a n l a m y l a

li,'

H i k a y e n i n k a h r a m a n n n , A n d e r t o n ' u n gelecekteki bir cinayetle nasl sulandna ilikin son deerlendirme o k daha kesindir: simgeselletirmenin geiciliine dayanr. Yani: n b i l i n h e r biri, D o n a , Jerry ve Mike, raporlarn (gelecee ynelik

BLSELC BR HEGEL?

y l e y s e , y e n i b e y i n b i l i m l e r i n d e H e g e l c i t e m a l a r n izlerini n e r e d e buluruz? n s a n zekasna ynelik yaklam -dijital, bilgisayar modelli; beynin nrobiyolojik

b a k l a r n ) z a m a n d a farkl b i r m o m e n t t e y a p m l a r d r , v e a r a l a r d a o l a n ey g e l e c e k t e k i - k a t i l i n ( A n d e r t o n ) ilk r a p o r u r e n m e s i v e g e l e c e k p l a n l a r n d e i t i r m i o l m a s d r : b i r s o n r a k i n b i l , r a p o r u n d a o n u n b i l g i s i n i d i k k a t e alr, y a n i o n u n r a p o r u z a t e n ilk raporu ve o n u n bir olgu olarak sonularn ierir. n c e l i k l e , Jerry'nin "aznlk

i n c e l e m e s i ; e v r i m c i y a k l a m - b i r tr H e g e l c i l e m e o l u t u r u y o r g i b i : i n s a n z i h n i n i n h e s a p y a p a n ( v e r i i l e y e n ) b i r m a k i n e e k l i n d e k i m o d e l i n d e s a f o l a r a k b i i m s e l simgesel b i r m a k i n e e l d e ederiz; b i y o l o j i k b e y i n i n c e l e m e l e r i t a m o l a r a k " e t p a r a s n a , " i n s a n z e k a s n n dolaysz m a d d i d e s t e i n e , i i n d e " d n c e n i n b a r n d " o r g a n a o d a k l a n r ; s o n o l a r a k , e v r i m c i y a k l a m i n s a n z e k a s n n y k s e l i i n i , p a y l a l a n b i r y a a m dnyas

r a p o r u n u " yle deerlendirilir: "Jerry'nin" grs yanl evrelenmiti. Onbiliin hatal doas nedeniyle, o

iinde

insanlarla ortamlar arasndaki etkileimin

karmak bir toplumsal-biyolojik

a r k a d a l a r n n k i n d e n biraz farkl bir z a m a n - a l a n m inceliyordu. O n a gre, A n d e r t o n ' u n b i r c i n a y e t ileyecei yolundaki rapor baka h e r eyle btnletirilmesi g e r e k e n bir olayd. B u sav - v e A n d e r t o n ' u n t e p k i s i - verilere e k l e n e n b i r parayd. B e l l i ki, " J e r r y ' n i n " raporu o u n l u k raporunu geersizletirdi. Bir cinayet ileyeceini r e n e n A n d e r t o n , fikrini deiterecek ve bunu yapmayacakt. C i n a y e t i n n izlemesi c i n a y e t i iptal etmiti; profilaksi, n l e y i c i tedavi b a s i t e o n u n bilgilendirilmi o l m a s n d a grnmt. o k t a n , yeni bir zaman yolu y a r a t l m t . "

sreci olarak zmler. artc bir ekilde, beyin bilimlerine ait olan en "indirgemec i " y a k l a m , e n d i y a l e k t i k o l a n d r , b e y n i n sonsuz e s n e k l i i n e vurgu y a p a r - C a t h e r i n e M a l a b o u ' n u n b e y i n b i l i m l e r i n i k k r t c b i r b i i m d e H e g e l c i o k u m a s n n syledii budur, 2 ' b u o k u m a b e y n e M a r x ' n t a r i h l e ilgili n l d s t u r u n u u y g u l a y a r a k balar:

insanlar kendi beyinlerini yapar, ama bunun farknda deillerdir. M a l a b o u ' n u n

d n d ey o k k e s i n d i r v e s a l a m b i r e k i l d e b i l i m s e l s o n u l a r a d a y a n r : insan b e y n i n i n r a d i k a l esneklii. B u e s n e k l i k a n a k i p t e s e r g i l e n i r : g e l i m e n i n , m o d l a s -

V e A n d e r t o n ' u n son deerlendirmesinde, h e r h a n g i bir o u n l u k raporu olmadn r e n i y o r u z - s a h i p o l d u u m u z t e k ey a z n l k raporuydu: " M i k e " n n sonuncusuydu, evet. lk raporun bilgisiyle karlanca, Kaplan'

y o n u n v e o n a r m n e s n e k l i i . B e y n i m i z t a r i h s e l b i r rndr, o r t a m l a e t k i l e i m i i n d e , i n s a n i praksis a r a c l y l a geliir. B u g e l i m e d a h a b a t a n g e n l e r i m i z d e yazl deildir; g e n l e r i m i z i n yapt b u n u n t a m tersidir: e s n e k l i e a k o l a n b e y n i n y a p s n a k a r l k g e l i r l e r , b y l e c e baz p a r a l a r e e r d a h a fazla k u l l a n l y o r s a d a h a fazla g e l i e b i l i r ; e e r d e v r e d b r a k l r l a r s a , b a k a p a r a l a r o n l a r n i l e v i n i s t l e n e b i l i r v e b e n z e r i . B u r a d a e l e a l d m z ey s a d e c e f a r k l l a t r m a d e i l t r a n s - f a r k l l a t r m a , "fark d e i t i r m e d i r . " r e n m e ve bellek sinaptik balar dayatma ya da d e s t e k l e m e k t e a n a h t a r bir rol oynar; n r o n l a r uyarlmalarn "hatrlarlar," onlar e t k i n bir ekilde yaplandrrlar ve benzeri.

ldrmemeye karar verdim. Bu ikinci raporu retti. A m a o raporla karlanca, tekrar fikrimi deitirdim. . . . n c rapor ikincisini tpk ikincisinin ilkini geersiz klmas gibi geersiz kld. 2 0

Ama,

yleyse,

neden

nbillerin

grlerini

o k u y a n bilgisayar,

daha

en bata,

bir

Kaba maddecilik ve

i d e a l i z m b u e s n e k l i e kar

g b i r l i i yapar:

idealizm, b e y n i n

" o u n l u k raporu" retiyor, n b i l d e n ikisinin A n d e r t o n ' u n Kaplan' ldrecei konusunda anlam olmalar olgusuna dayanarak o n u n gelecekteki bir c i n a y e t t e n t u t u k l a n m a s gerektii s o n u c u n a varyor? H e r rapor farklyd. H e r biri b i r i c i k t i . A m a ikisi bir n o k t a d a anlayordu. Eer zgr braklrsam, Kaplan' ldrecektim. Bu bir o u n l u k raporu yanlsamas yaratt. A s l n d a , hepsi buydu - bir yanlsama. " D o n a " ve " M i k e " ayn olay n c e d e n izledi a m a tmyle farkl, tmyle farkl koullar a l t n d a g e r e k l e e n iki zaman yolunda. " D o n a " ve "Jerry", o u n l u k raporunun yars ve szde aznlk raporu, hatalyd. arasnda, " M i k e " doruydu - n k o n u n raporunun ardndan o n u geersiz k l a c a k bir rapor gelmedi. 2 1

sadece madde, dardan j e s t e geirilmesi g e r e k e n bir aktarma m a k i n e s i olduunu, e t k i n l i k a l a n o l m a d n g s t e r m e k i i n ; m a d d e c i l i k , o n u n g e r e k l i i n m e k a n i k belirl e n i m c i g r s n d e s t e k l e m e k i i n . B u da, a s l n d a a r t k a m p i r i k o l a r a k rtld h a l d e v a r l n s r d r e n o t u h a f i n a n c a k l a r : b e y i n , dier o r g a n l a r a k a r t o l a r a k , b y y p y e n i d e n o l u m a z ; h c r e l e r i z a m a n l a l r . B u gr z i h n i m i z i n d n y a y s a d e c e yanstmad olgusunu gz ard eder, zihin dnyayla dntrmeci alveriin bir

p a r a s d r , d n m o l a s l k l a r n " y a n s t r , " d n y a y olas " p r o j e l e r " a r a c l y l a grr v e b u d n m n k e n d i s i d e k e n d i k e n d i s i n i n d n m d r , b u alveri d e z i h n i n b i y o l o j i k " s a h a s " o l a r a k b e y n i deitirir. F a k a t b u a n l a y k a b u l e d e r e t m e z , u t e m e l soruyla karlarz: n e e s n e k l i i ? Burada, M a l a b o u beyin bilimlerindeki beyin modeliyle toplumun baskn ideolojik modelleri arasndaki koutluu ortaya koyar.
24

B u yzden " o k l u g e l e c e k l e r " g e r e k l i i n d o k u s u n a k a y d e d i l m i b i r " o n t o l o j i k a k l n " y a d a r a d i k a l b e l i r l e n e m e z l i i n d o r u d a n s o n u c u deildir; o n t o l o j i k " a t a l " , g e l e c e k g e r e k l i i n a l m a k yolu, d a h a o k , g e l e c e k t e k i e y l e m l e r i n c e d e n b i l d i r i l e n fail o n l a r r e n e c e k olursa o r t a y a k a r ; y a n i , o n u n k a y n a b i l g i n i n z-gnderimselliidir. 2 2

G n m z n biliselciliiyle "postum

d e m " k a p i t a l i z m a r a s n d a a k y a n k l a r vardr; szgelimi, D e n n e t t , B e n l i i ruhsal yaam merkezi d e n e t l e m e arac olarak gren Kartezyen fikirden, birbiriyle ekien o k l u f a i l l e r i n o t o p o i e t i k e t k i l e i m i n e doru b i r k a y m a y s a v u n d u u z a m a n , b u t a m d a merkezi brokratik d e n e t i m ve planlamadan balantcla, aralarndan bir "benliin" k e n d i l i i n d e n " o r t a y a k a n z e l l i k " o l a r a k ykseldii o k l u y e r e l f a i l l e r i n k a r m a k

e t k i l e i m l e r i n e doru k a y m a y d a y a n k l a m a z m ? B u yzden t o p l u m s a l l a a n s a d e c e bizim beynimiz temel deildir, toplumun kendisi de beyinde doallatrlr; 2 5 hakldr: bu yzden ileyi nasl

Homeostasisle oklar (travmatik karlamalar) arasndaki standart "diyalektik" yeter l i d e i l d i r - t a m a n l a m y l a H e g e l c i b i r p e r s p e k t i f t e , b u kartl o n u n k e n d i k e n d i s i y l e

Malabou eklinin

soruyu y n e l t m e doruca ve

ihtiyacn

vurgulamakta

"beynin

imgesinin

basite

kapitalizmin

ruhuyla

rtmeyeceini

ilikisine getirmeliyiz: asl ok homeostatik dzenin iddedi dayatlras, le D arasndaki snrn izilmesidir.
B u r a d a b e l i r t i l m e s i g e r e k e n iki n o k t a var. B i r i n c i s i , b e n l i k kuruluu b a s i t e ( b i y o l o j i k y a d a k l t r e l o l a r a k ) verili b i r b i i m e a d a p t a s y o n deildir: i n s a n k e n d i s i n i a n c a k verili b i i m l e r e direnerek " b i i m l e n d i r i r " (Hegel'in Bildmg dedii ey). kincisi,

g v e n c e y e alabiliriz?" y a da, e s n e k l i k t e r i m l e r i y l e : b u n u n l a s a d e c e d a h a e n b a t a n o r t a m m z t a r a f n d a n v e r i l e n i h t i y a v e k o u l l a r a sonsuz uyum salamaya y n e l i k bir o l a n a k l l m kastediyoruz - b y l e olursa sonsuzca uyum s a l a y a b i l e n " h e r k l a giren, P r o t e u s c u b e n l i i " e l d e e d e r i z - , yoksa "olumsuzlua," b a s n c a d i r e n m e v e o n u t e r s i n e e v i r m e y e , o n u n o r t a m n a , ideali i n s a n n /omeostas/s'ini salamas o l a n " k e n d i k e n d i n i k o r u m a k t a n " k p k u r t u l m a y a y e t e n e k l i bir B e n l i i m i kastediyoruz? ada beyin bilimcileri arasnda, "proto-Benlik" fikrini ayrntl bir ekilde,

" z i h i n s e l i n " k e n d i s i n r o n s u n i i n d e bir t r " o n t o l o j i k p a t l a m a y l a " p a t l a r : 2 7 n r o n a le z i h i n s e l a r a s n d a k i k o u t l u k t a n , z i h i n s e l i n n r o n a l d e z e m i n b u l d u u n d a n , zihinsel hc srecin nronal karlnn olmas gerektiinden ve benzeri, bahsetmek yeterli

deildir; asl soru, d a h a o k , " m e t o n i m i k " sorudur: z i h i n s e l i n o r t a y a k / p a t l a m a s

b e d e n i m i z i n h o m e o s t a s i s ' i n i d z e n l e y e n faili a n l a y y l a g e l i t i r e n D a m a s i o o l m u t u ; F r e u d ' u n Lust-lch, b e d e n i d e n g e v e k e n d i n i y e n i d e n r e t m e snrlar i i n d e t u t a n k e n d i k e n d i n i r g t l e y e n fail o l a r a k a n d eydi bu. F a k a t b u r a d a , d a h a t a m o l a r a k " z i h i n s e l i n " a l a n n d a deiliz: " p r o t o - B e n l i i n " a r d n d a n k e n d i k e n d i n i n f a r k n d a l n ortaya k, tekil " B e n " gelir ve son olarak da "otobiyografik B e n l i k , " " B e n i m ne o l d u u m u n " a n l a t s a l t a r i h i n i n r g t l e n m e s i gelir. 2 6 T e k i l B e n l i k l e a n l a t a r a s n d a k i t a m anlamyla diyalektik gerilim burada c a n alc n e m d e d i r : tekil B e n l i k patlayc, y k c , k e n d i n e g n d e r m e l i olumsuzluk m o m e n t i n e , dolaysz g e r e k l i k t e n b i r e k i l m e m o m e n t i n e v e b u yzden d e o r g a n i k h o m e o s t a s i s ' i n iddetli b i r k o p u u n a k a r l k gelir; b u n a k a r n " o t o b i y o g r a f i " y e n i , k l t r e l o l a r a k y a r a t l m , k e n d i s i n i bizim " i k i n c i d o a m z " o l a r a k d a y a t a n b i r h o m e o s t a s i s ' i n o l u u m u n u iaret e d e r . " B u r a h a t s z l k iki y o l d a n k a v r a n a b i l i r : i l k i n d e , b e n i m i h o m e o s t a s i s ' i m i r a h a t s z e d e n dsal k a z a l a r n bir mdahalesi olarak - bu durumda, bir organizma bir sabitin (ya da "otobiyografik Benliin") bakmyla bu sabitin kazalara, olumsal karlamalara, t e k i l i e maruz

nasl

nronalin

kendisinin

dzeyinde

ortaya

kar7.

Hegelce

sylersek,

ikisinin

zdeliini ( " z i h i n s e l n r o n a l d i r " ) radikal b i r ( k e n d i k e n d i s i y l e ) e l i k i y i b e l i r t e n " s i m suz yarg" o l a r a k k a v r a m a l y z : " z i h i n s e l n r o n a l d i r " d e m e k " z i h i n s e l n r o n a l s r e l e r e i n d i r g e n e b i l i r " d e m e k deildir, " z i h i n s e l n r o n a l b i r k m a z d a p a t l a r " d e m e k t i r . B u " k e n d i l i i n d e n H e g e l c i l i k " e n a k ifadesini ] o h n T a y l o r ' n balantsal b i r f e n o m e n olarak bilin modelinde bulmutur (bu model, korteks blgelerimizdeki etkinliklerin a y r n t l i n c e l e m e l e r i y l e s a l a m b i r e k i l d e d e s t e k l e n m i t i r ) . 2 " T a y l o r ' a gre, b i l i n l i i e r i k "imdiyi d o l d u r m a k i i n g e m i i k u l l a n m a k " yoluyla b e l i r i r :

( ^ B i l i n g e m i i n olaysal, otobiyografik, anlamsal, n-ilemci ve duygusal nitelikli bellek yaplarn ya da temsillerini ierir. Bu yaplar, girdiye, o d e n e y i m i gemile balam l a n l a m l a ykleyen bir tarzda, b i l i n l i ierik v e r m e k iin kullanlr. Bu yzden biline, [kaydedilmi g e m i d e n e y i m l e r i n yeni imdiki e t k i n l i k l e i ie girmesinden o n a y a j k a r ; bu haliyle sre d i n a m i k t i r . 2 '

k a l m a s a r a s n d a k i d e n g e d u r u m u i i n srekli b i r aray i i n d e d i r ; bizler k e n d i m i z i n "farkna" homeostasis'i tehdit eden dsal oklarla varrz, ve buna kar kastl B u n a bal o l a r a k , b i l i n k a t b i r e k i l d e balantsal b i r f e n o m e n d i r : farkl b e y i n e t k i n l i k l e r i k m e l e r i a r a s n d a k i ( i m d i k i girdiyle ilgili g e m i d e n e y i m l e r i n k a y d e d i l m i anlar arasndaki) e t k i l e i m d e n doar; z i h i n s e l s r e l e r e b i r " g r n t e tzszlk"

e y l e m i m i z d e asl o l a r a k b u tr r a h a t s z l k l a r yeni b i r h o m e o s t a s i s ' e k a t m a a b a s o l u r . S i s t e m k u r a m n n t e m e l s o r u n u budur: b i r o r g a n i z m a y a d a bir s i s t e m d e n g e l i ileyiini dsal rahatszlklarla btnleerek nasl koruyabilir? kinci yol da rahatszln

i katan bu balantsallktr ( 1 2 2 ) : Bu tr veri doldurmas ortaya k a n btnsel n r a l etkinlie bir tzszlk hali verir. . . . B i r veri bir dizi balantl etkinlii tetiklemitir. T e t i k t e m e sreci zgn veriyi bir tt k e n d i n i destekleyen ve tmyle yeni bir arena gibi grnen bir yere kartr. S a n k i bil p a t e n c i buza atlam ve h i a b a h a r c a m a d a n kayyor gibidir, p a t e n sahasna drU patenleriyle yrmeye alrken yaad beceriksizlie kyasla h e m e n h i aba h a n a m a d a n . B a l a n g t a k i beceriksiz yrme n-ilemedir, hl o n a n e d e n o l a n veriye bajll T o p r a a bal k a l m a n n srtnmesinden kurtulmu gibi h a r e k e t e t m e durumuna y k kalmtr; a m a buza varld zaman - b i l i n ortaya kt z a m a n - nral etkinlii sanl s e k m e k iin g e r e k e n belli bir (otonomi derecesi elde edilir. N r a l e t k i n l i i n bu ekilde t e t i k l e n m e s i n i n -buza k m a n n - qualia, dilegetirilmezlik, saydamlk, ikinlik gibi /el tiklerin t e m e l i n d e yattn sanyorum. ( 1 2 3 )

k a y n a n B e n l i i n t a m m e r k e z i n d e s a p t a m a k t r - H e g e l b u n o k t a y o k n c e , b u ikili h a r e k e t i , n c e " D n y a n n G e c e s i " n e , s a f z n e l l i i n u u r u m u n a y a p l a n radikal b e n l i k ekilmesi hareketi, ve sonra da adlandrma olana araclyla yeni dzenin ykselmes i h a r e k e t i y l e d i l e g e t i r m i t i : s i m g e s e l dzen v e o n u n h o m e o s t a s i s ' i d o a l h o m e o s t a sis'in kaybedilmesine karlk insann ikamesidir. zgr bir Benlik sadece

r a h a t s z l k l a r b t n l e t i r m e z , o n l a r yaratr, h e r h a n g i b i r verili b i i m y a d a stasis'i patlatr. Bu Freud'un "lm drts" dedii "zihinselin" sfr dzeyidir: Benliin

karlat b a l c a t r a v m a t i k e y B e n l i i n k e n d i s i d i r . F a k a t , burada y a p l m a s g e r e k e n t e m e l H e g e l c i vurgu, b a s i t e b u iki arya kar k p ikisi a r a s n d a b i r e b e d i e t k i l e i m k o y u t l a y a m a y a c a m z d r ( y a a m l a r m z , verili dengeyi rahatsz e d e n -dsal ya da i s e l - olumsuzluun patlayc tamalaryla durumumuzu d e n g e y e s o k a n y e n i b i r h o m e o s t a s i s d z e n i n i n g e t i r i l m e s i a r a s n d a s a l n r ) .

Y e n i duyusal v e r i n i n h e r biri', o n u n y a r k l a r n d o l d u r m a y a k o y u l a n " i l e y e n b e l l e d i n "

Ul

e t k i n l i i n i t e t i k l e r ; b u n - i l e m e m o d l n d e , v e r i n i n b i r o k farkl y o r u m l a r k o u t b i r ekilde etkinletirilmitir: " R e k a b e t , bir n c e k i saniyede ya da yaknndaki girdilerin farkl y o r u m l a r n t e m s i l e d e n n r a l e t k i n l i k l e r a r a s n d a k i , iler d u r u m d a k i b e l l i b i r b e l l e k t e v a r d r " ( 2 4 9 ) , v e b u l o k a l r e k a b e t i n k a z a n a n b i l i n c e e r i i m e l d e eder, y a n i b i l i n l i bir " i e r i k " olarak ortaya kar: " B i l i n gelimi bir h a l d e ortaya k m a d a n n c e b i r sr m e k a n i z m a n n a l m a s g e r e k i r " ( 1 5 7 ) . n - i l e m e y i y a p a n d o l a y m l a m a a l m a s n n k a r m a k l y l a s o n u c u n g r n t e k i " b a s i t l i i " a r a s n d a k i b u yark q u a i i a ' n n , " s i s t e m i n i i n d e n d a h a fazla a r a t r l a m a y a c a k o l a n " " h a m , " " d o l a y m s z " k a r a k t e r i n e k a r l k gelir. B u zellik b i r p a r a k e s k i n v e t e r s i n m e z b i r i l e m e a d m , b i l i n c i n s o n u n d a o r t a y a k n a kart z a m a n g r n r . B e y n e g i d e n v e r i l e r e , n i h a i e t k i n l i i n b t n trlerine yaklaan nral etkinliin kapal dngleriyle fenomenal farkndala k m a l a r n d a n n c e b i r sr ileri v e geri gidi g e l i l e r olur. Y i n e d e b i l i n c e y n e l i k s o n a d m ksa, k e s k i n v e n i h a i o l a r a k g r n r . G e r i d n p , b u t t b i r o r t a y a k n o r t a y a k tarz z e r i n d e o y a l a n m a k m m k n g r n m e z . ( 2 7 5 ) Karmak n-ileme etkinliinin, s o n u c u n grnteki dolaymszlna bu ekilde

g e r e k l e t i i z a m a n , y a n i n r a l e t k i n l i k " s a n k i k a t t o p r a n d e n e t i m i n d e n k m gibi e v r e d e k a y m a y a " ( 3 3 5 ) b a l a d z a m a n alr - H e g e l c e s y l e r s e k , s a n k i geriye d n k olarak kendi nvarsaymlarn koyutlayacak olduu zaman; ve qualia'ya lam

"dolaymszlk" etkisini yaratan ksa devre budur: o n u n iinde, n r a l d o l a y m l a m a l a n karmak dinamik ebekesi, dorudan algnn basit dolaymszlyla "ortadan

k a l d r l r / a u / g e h o r e n . " D o l a y m s z d e n e y i m i m i z i n " h a m " k a r a k t e r i b u yzden k a r m a k b i r d o l a y m l a m a a b a s n n s o n u c u d u r ; o n u n a t a l e t i t a m d a k a t t y l a , h a v a d a zgn e k a y a n "zgr d n c e " n i n hafifliiyle d e s t e k l e n i r . Bu ayn zamanda ( K a n t terimlerle sylersek) zbilin olmazsa t a m b i l i n o l m a m a s n n d a nedenidir: " B e n " sadece imdiyle b e n i m kendi g e m i i m arasndaki k i n d i k e n d i s i y l e iliki e t k i l e i m i o l a r a k ortaya k m a z ; " B e n l i k " dediimiz ey k e n d i k e n d i s i y l e iliki araclyla " k a t t o p r a n d e n e t i m i n d e n " k a m a n n t e m e l b i i m i d i r . A s l n d a , b t n dier b i i m l e r i n a l t n d a yer alr: alg/farkndalk f a i l i n i n k e n d i k e n d i s i y l e ilikisi, b i r b a k m a , " b i l i n l i i e r i i n " g r n e b i l e c e i s a h n e y i y a r a t r ( a a r ) ; b u , i e r i i n evrensel biimini, d o l a y m l a m a n n n - i l e m e a l m a s n n , o n u n r n n n d o l a y m s z " h a m " v e r i l m i l i i h a l i n e g e l e b i l e c e i s a h n e y i salar. K e n d i k e n d i s i y l e i l i k i n i n by hilesi l a m da benim "merkezsizlememin" -Ben'in dolaymsz kendinde var olmasnn

yerlemesinin nral koulu (maddi destei) "nral etkinliin geri-beslemesinin yinel e n m e s i n e bal o l a n l o k a l k o r t i k a l b l g e l e r d e k i e t k i n l i k k p k l e r i o l u u m u d u r " : Bir nron bir veri tarafndan etkinletirildii zaman, etkinlii kendisine ve

olanakszl,

D e r r i d a ' n n n r a l differance a d n

verebilecei eyin, gemi mnesk

[bellekte kalan]

izlerin a r a s n d a k i m i n i m a l d o l a n m a n n z o r u n l u l u u n u n - dorudan

" h a m " z-farkndal olas k l a n m e k a n i z m a y a d n m e tarznda y a t a r . Burada zneyle n e s n e arasnda ayrm yapmamz gerekir. N r a l k e n d i kendisiyle i l i k i n i n n r a l e t k i n l i i n a r t k o n u t e t i k l e y e n v e r i n i n e v r e s i n d e d o l a n m a d , kendi

k o m u l a r n a geri

b e s l e m e yapar, b y l e c e o n l a r n h e p s i n i e t k i n t u t a r . K p k l e r

k k b i r v e r i y l e t e t i k l e n i r , b u yzden o v e r i n i n y k s e l t g e c i o l a r a k ilev g r r l e r . O n l a r srdrmek iin, uyarc g e r i b e s l e m e n i n bir n r o n d a n yakn k o m u l a r n a gemesi gerekir; kpn yaylmasn ve kendisini btn kortekse datmasn n l e m e k i i n a y r c a uzun m e n z i l l i k e t l e m e d e o l m a l d r . ( 2 7 6 )

"nesnesini,"etkinliinin evresinde doland odak noktasn yaratt b y l momen

t i i a r e t e d e r . B u yzden n r a l k e n d i k e n d i s i y l e ilikide yeni b i r y a r - n e s n e o r t a y a k a , s a d e c e b u " t a m a n l a m y l a " b a l a n t y a b e d e n v e r m i o l a n p a r a d o k s a l tzsz b i r n e s n e b i r n r a l " e k i c i " : " e k i c i a l a r n n " s o n h a l l e r i n e " b a l a n g t a k i e t k i n l i i kendi

B u d a bizi k o n u n u n , (alg b i l i s e l c i l e r i i i n g e n e l l i k l e s z k o n u s u o l d u u g i b i ) s a d e c e y a r - H e g e l c i t e r i m l e r l e d i l e g e t i r i l e b i l e c e k o l a n p f n o k t a s n a getirir. B i l i n i m d i ( v e r i ) v e g e m i ( i l e m e k t e o l a n b e l l e k ) a r a s n d a k i b i r i c i k ksa d e v r e n i n s o n u c u o l a r a k

l e r i n i n k i n e b e n z e r o l m a y a e k i y o r " ( 7 9 ) o l a r a k b a k l a b i l i r . B u e k i c i b u yzden b i i m sel o l a r a k L a c a n c ohjetpetit a'yla trdetir: b i r m a n y e t i k a l a n gibi, e t k i n l i i n o d a d , n r a l e t k i n l i i n e v r e s i n d e d o l a n d n o k t a d r , y i n e d e k e n d i i i n d e t m y l e tzszdr,

o r t a y a k a r : s t a n d a r t aprs coup, i iten getikten o n r a ' n n , yani i m d i n i n geriye

dnk olarak ayrntl bir ekilde alarak gemi bellek izlerinin anlamn kurmasnn t e r s i n e , burada, i m d i k i d e n e y i m i m i z i n k e n d i s i g e m i t e n g e e n d o l a m b a l b i r yol araclyla oluur. imdiyle gemi arasndaki bu etkileimin, iinde gemile

n k yaratlm'koyutlanmtr, tretilmitir, ona tepki veren ve onunla urasan

srecin kendisi tarafndan. B u a s k e r l i k t e n k a m a k i i n deli gibi d a v r a n a n a s k e r l e ilgili eski fkraya b e n z i y o r ; o n u n " s e m p t o m u " t a k n t l b i r e k i l d e e l i n e g e e n h e r belgeyi i n c e l e m e k v e " B u d e i l ! " diye h a y k r m a k t ; a s k e r i h e k i m l e r o n u m u a y e n e e d e r k e n d e ayn eyi yapt, sonunda psikiyatrlar o n a a s k e r l i k h i z m e t i n d e n m u a f tutulduunu

i m d i n i n basite etkilemedii, birbiriyle basite balant kurmad, o k daha yakn b i r e k i l d e b i r b i r i n e nfuz ettii bir k e n d i k e n d i s i y l e iliki n o k t a s n a ulamas g e r e k i r : g e m i l e b a l a n t k u r a r k e n , i m d i k i d e n e y i m k e n d i s i y l e b a l a n t kurar, olduu ey o l u r . B u " k p k l e r " m e t a f o r u n u n d e v r e y e girdii yerdir, tpk o gzel p a t e n k a y m a m e t a f o r u g i b i : k e n d i k e n d i s i y l e i l i k i n i n ksa d e v r e s i o r t a y a k a r k m a z , n r a l e t k i n l i k , " o n u r e t e n v e r i y e k l e c e bal o l m a k t a n k u r t u l u r , d a h a n c e o n u z i n c i r l e y e n i p l e r d e n m u c i z e v i b i r e k i l d e k u r t u l m u o l a r a k d n l e r i n i s e r g i l e m e k zere buz p i s t i n e doru k a y a r . B u s r e k o r t e k s i n st k a t m a n l a r n d a k i e t k i n l i k k p k l e r i a r a c l y l a k u r t u l u r " ( 3 4 5 ) . E i k , n r a l k e n d i k e n d i s i y l e i l i k i n i n " o t o n o m i s i n e " doru byl s r a m a

b e l i r t e n b i r b e l g e v e r d i l e r . A s k e r b e l g e y i e l i n e ald, i n c e l e d i v e bard: " t e h u ! " B u r a d a da, aray k e n d i n e s n e s i n i y a r a t y o r . . . . yleyse, kendi kendisiyle iliki burada etkinlikten nce bir "zne" olmad

(eyleyen "o eyin" "kendini koyutlam", kendi etkinliinin sonucu olduu) anlamna g e l i y o r s a , z n e v e e k i c i o l a n tzsz " n e s n e " a r a s n d a k i fark, t a m o l a r a k , n e y i ierir.' B u f a r k n t m y l e t o p o l o j i k o l d u u n u u n u t m a m a k n e m l i d i r : " z n e " v e " n e s n e , " ayn dzeyde e t k i l e e n iki m e v c u d i y e t deil, b i r M o e b i u s e r i d i n i n iki y a n n d a k i ayn X * i i H e g e l c i - K i e r k e g a a r d c t e r i m l e r l e sylersek, " z n e " v e " n e s n e " b i r v e a y n X ' i iaret

eder; y a " v a r l k " ( n s n e ) k i p i n d e k i y a d a " o l u " ( z n e ) k i p i n d e k i , y a s o n u c u n k e n disiyle zde ( d o l a y m s z ) t u t a r l l k i p i n d e k i ya da t t e t i c i bir s r e c i n d i n a m i i k i p i n d e k i X ' i . Objet petit a d o r u d a n z n e " o l a n " p a r a d o k s a l n e s n e d i r . B e y i n b i l i m l e r i zgrlk i i n a l a n b u e k i l d e a a r : g e n e t i k p r o g r a m l a m a y a kar dmekten, ve onu i h l a l e t m e k t e n uzak o l a n zgrlk a l a n n n k e n d i s i "program-

g e l e n e i n d e n iyi b i l i n i r : f a i l i n k e n d i " d n m s e l b e l i r l e m e s i " ( a l g l a n a n ) n e s n e n i n k e n d i s i n i n b i r zellii o l a r a k y a n l a l g l a n r . M e t z i n g e r ' i n yapt ey b u y a n l s a m a n n mantn u n o k t a s n a gtrmek, o n u alglayan failin kendisine uygulamaktr: nesneb i i m l e n m e s i n i n mant, f e n o m e n a l deneyimi dorudan "oradaki n e s n e l e r e " gnd e r m e y a p a n eyler o l a r a k ( y a n l ) a l g l a m a n n m a n t , z n e n i n k e n d i s i n e uygulanmaktadr. Ben kendim "gerekten var" olmam; Kendisine ben sadece trde fetiist bir

l a n m t r . " S z g e l i m i , a r t k dil n r o n l a r n n , e e r a n n e sesiyle uyarlmazlarsa k r e l m e y e d t k l e r i n i biliyoruz: g e n l e r n g r l e m e z znellikler-aras e t k i l e i m e z e m i n hazrlar.

yanlsamann

sonucu

olarak

grnrm.

kendi

tretici

mekanizmasn

alglama anlamnda tam olarak " m a t " olabilen bir zne ( B e n l i k ) h i b i r zaman olamaz - bu t r h e r bili snrldr, b i r g l o b a l saydam b a l a m a i l i t i r i l m i t i r : " b i l i s e l z-gnSAHTE SAYDAMSIZLIK d e r m e h e p saydam, k a v r a m s a l n c e s i b i r b e n l i k m o d e l l e m e s i z e m i n i n d e g e r e k l e i r " ( 3 3 3 ) . O yzden, t a m bili a n c a k zne g r n m g e r e k l i k t e n a y r a n y a r n f a r k n a n s a n b i l i m l e r i y l e b i l i s e l c i l i k a r a s n d a k i t a r t m a n n b a l c a h e d e f i n i n s t a n d a r t forml "yara kpr kurmak"tr -yani, doayla kltr arasndaki, deneyimi "kr" biyolojik yara varrsa o r t a y a k a b i l i r - g e r e k l i i n f e n o m e n a l d e n e y i m i n i n i e r i i n i n " e y i n k e n d i s i " o l m a d n n sadece yanltc o l a b i l e c e k bir temsil olduunun farkna varrsa- " b e n l i k m o d e l l e m e s i n i n saydam sreci d a h a yksek dzen, b e n l i k m o d e l l e m e s i n i n bilisel

(kimyasal,

nronal...)

s r e l e r l e f a r k n d a l k v e duygu

arasndaki

kpr k u r m a k - fakat, y a b u y a n l a m a s a ? Y a eer asl sorun yara kpr k u r m a k deil, d a h a o k , o n u t a m a n l a m y l a f o r m l l e n d i r m e k , o n u t a m o l a r a k k a v r a m a k s a ? B u r a d a , b a k a h e r y e r d e n o k burada, yarn t a m olarak f o r m l l e n d i r i l m e s i s o r u n u n z m d r - n e d e n ? n k o n u " h a i n d o a d a n " ayran yar y a n l a l g l a m a k b i l i n c i n d o a s n d a vardr: B e n l i k o n u n k e n d i g r n m d r , n k k e n d i s i n i b i r m o d e l o l a r a k alglayamayacak bir modeldir, b u yzden de kendisini model olarak alglamad

b i i m l e r i y n n d e k i o l a s l k i i n zorunlu b i r k o u l d u r " ( 3 3 8 ) . Tam da bu_ k e s j n anlamyla, Metzinger insan zihninin "otoepistemik

k a p a l l n d a n " b a h s e d e r : " b i l i n l i d e n e y i m b i z i m k e n d i m i z l e ilgili bilgi e d i n m e m i z g e r e k e n o l a s l k l a r i d d e t l e s n r l a r . z n e l d e n e y i m o eski felsefi k e n d i n i b i l m e idealin i i z l e y e r e k g e l i t i r i l m e m i t i r " ( 1 7 5 ) . B u " k a p a l l k " k o n u s u n u n gizemli b i r y a n yok b u a k a b i r e v r i m s t n l saylabilir: s i s t e m i n e t k i n l i i n i n geri k a l a n k s m n a odaklanmasn ve ona giden basamaklarn igzlemsel aratrmasnda kaybolmamay salar. V e ayn ey B e n l i i n k e n d i s i o l a n o zgl n e s n e i i n d e g e e r l i d i r : " s a y d a m b e n lik m o d e l l e m e s i e v r i m c i t u t a r l b i r s t r a t e j i o l a r a k g e l i t i , n k s i s t e m - b a l a n t l bilgiyi s i s t e m i d a h a yksek d z e n d e n b e n l i k m o d e l l e m e l e r i n i n sonsuz i d n g l e r i n e sokmadan ulalabilir klmann gvenilir bir yolunu oluturuyordu" (338). Bylece

l d e v a r olur - y a da, T h o m a s M e t z i n g e r ' i n v e c i z f o r m l n a l n t l a y a c a k o l u r s a k : " z i h i n felsefesinde ' f e n o m e n a l b e n l i k ' d e n e n v e b i l i m s e l y a d a h a l k psikolojisi b a l a m -

larnda sk sk b a s i t e ' b e n l i k ' o l a r a k b e l i r t i l e n ey, fenomenal olarak saydam bir benlik modelidir.'"" M e t z i n g e r " s a y d a m l " o k k e s i n o l a r a k t a n m l y o r : " H e r h a n g i b i r f e n o m e n a l hal iin, f e n o m e n a l saydamln derecesi, daha n c e k i ileme aamalarnn ilgiye u y g u n l u u n u n i - g z l e m s e l d e r e c e s i y l e ters o r a n t l d r " ( 1 6 5 ) . S a y d a m l k , b u yzden, p a r a d o k s a l o l a r a k , " k a r a n l n zel bir b i i m i d i r " ( 1 6 9 ) : bir eyi o s a y d a m o l d u u i i n deil, o n u n i i n d e n g r e b i l d i i m i z i i n grrz. M e t z i n g e r ' i n t e m e l tezi b u tr s a y d a m l n bizim b i l i n c i m i z i iki dzeyde b i i m l e n d i r d i i y n n d e d i r - b i r i n c i s i , g e n e l o l a r a k , "bizi e v r e l e y e n g e r e k l i i t e m s i l i b i r s r e c i n ierii o l a r a k d e n e y i m l e meyiz, o n u n b i l e e n l e r i n i d e . . . b i r b a k a , dsal g e r e k l i k d z e y i n i n i s e l yer t u t u c u lar o l a r a k t e m s i l e t m e y i z . B a s i t e o n u i i n d e yaamlarmz yaadmz d n y a o l a r a k d e n e y i m l e r i z " ( 1 6 9 ) . A r d n d a n , a y n ey bizim b i l i n l i B e n l i i m i z i n k e n d i s i i i n , bizim z i h n i m i z d e k i b i r t e m s i l o l a n z - f a r k n d a l m z m dolaymszl i i n g e e r l i d i r v e b u yzden a y n z a m a n d a b u tr bir y a n l s a m a y a , a s l n d a s a d e c e b i r t e m s i l , k e n d i s i n d e n , " e y i n k e n d i s i " o l a r a k b i i m l e n m i o r g a n i z m a m z n bir m o d e l i o l a n a l g l a m a n n epist e m i k o l a r a k kurald ksa devresi o l a n b i r eye d a y a n m a k t a d r : " O z b i l i n c i m i z i n i e r i k lerini b i r t e m s i l e t m e s t e c i n i n i e r i k l e r i o l a r a k d e n e y i m l e n e y i z , o n l a r s i s t e m i n h e r eyi i i n e a l a n g e r e k l i k m o d e l i n i n i i n d e k i , s i s t e m i n b i r tr n e d e n s e l o l a r a k e t k i n b i r i y e r t u t u c u s u o l a r a k d a d e n e y i m l e n e y i z , b a s i t e k e n d i m i z o l a r a k , d n y a d a imdi u a n d a yaayan k e n d i m i z o l a r a k d e n e y i m l e r i z " ( 3 3 1 ) . " S a y d a m l n " t e m e l m e k a n i z m a s H e g e l c i - M a r k s i s t fetiist y a n l s a m a n n eletirisi

M e t z i n g e r ' i n k a r m a k v e radikaldir: F e n o m e n a l b e n l i k kendi k e n d i n i b e t i m l e y e n bir sistem iindeki o t o e p i s t e m i k bir k a p a l l k t a n k a y n a k l a n r ; b i r bilgi eksikliidir. Biri olmann dnm n c e s i , dikkat n c e s i d e n e y i m i dorudan o a n d a etkin o l a n b e n l i k m o d e l i n i n ieriinin saydam o l m a s n d a n k a y n a k l a n r . . . dnyada b e n l i k l e r diye bir ey yoktur. O n t o l o j i k . cimriliin genel ilkesine bal olarak, b e n l i k l e r i n varln varsaymak gerekli (ya da a k l c ) deildir, n k kuramsal mevcudiyetler olarak h e r h a n g i bir vazgeilmez aklayc ilevi yerine getirmezler. V a r o l a n ey f e n o m e n a l b e n l i k m o d e l l e m e s i n i n saydam s r e c i n e girmi bilgi-ilem sistemleridir. ( 3 3 7 ) B i z l e r k e n d i m i z e s a d e c e F B M ( f e n o m e n a l b e n l i k m o d e l i , P S M ) : bizim f e n o m e n a l dolaymszlmz "dorudan" bir "gndermesel dolaymszlk" (578) Ben deildir: yani, kendimi

Benlik olarak deneyimlediimde,

t a n m gerei

epistemolojik

o l a r a k yasad b j r ksa d e v r e y i y a s a l a t m r m ,

temsili bir f e n o m e n o n ' u " g e r e k l i k "

o l a r a k y a n l a l g l a r m . L a c a n ' n dedii gibi, e g o y a g r e , h e r bili b i r y a n l t a n m a d r , n k e g o , b e n l i k d e n e y i m i m i z i n saydaml i i n d e zdeletiimiz b i r n e s n e d i r ( b i z i m b e n l i k m o d e l i m i z ) : " B e n o y u m ! " - y a da, y i n e , M e t z i n g e r ' i n szleriyle: " F e n o m e n a l

215

b e n l i k m l k i y e t i t a m a n l a m y l a t e m s i l i b i r yapdr; a s l n d a s a d e c e b i r g r n m o l m a a n l a m n d a b i r fenomenal m l k i y e t t i r . B i l i m s e l v e felsefi b t n a m a l a r i i n , - k u r a m sal b i r m e v c u d i y e t o l a r a k - b e n l i k fikri g v e n l e o r t a d a n k a l d r l a b i l i r " ( 5 6 3 ) " T a r i h zerine Tezler"inin ilkinde, W a l t e r B e n j a m i n 1 7 6 9 ylnda B a r o n v o n K e m p e l e n tarafndan ina edilmi ve d a h a sonra J o h a n n N e p o m u k Maelzel trafndan gelitirilmi o l a n nl s a t r a n o t o m a t n a deinir: m e k a n i k olduu belli o l a n bir svami figr k u k u v e r i c i b i r e k i l d e k a p a l o l a n , k a p v e e k m e c e l e r i srayla a l a r a k izleyenlerin ieride bir m e k a n i z m a d a n b a k a b i r ey o l m a d n " k e n d i gzleriyle g r m e l e r i " yaz masasnn banda oturmaktadr. Ardndan svami figr yaz

o n u n i i n k a t b i l i s e l c i e r e v e n i n i i n d e k e s i n l i k l e b i r yer y o k t u r . N e w A g e z m bu yzden b i l i s e l c i s o n u l a r n r a d i k a l l i i n d e n geri e k i l i r : b t n o b i l i s e l c i duru bizi bizim b i l i n l i kararlarmzn nrofizyolojik znellikd ( n e s n e l ) sreler tarafndan

n c e d e n b e l i r l e n d i i n i n v a r s a y m a y a zorlar - b u s c e l e r i b i r b a k a , d a h a d e r i n " B e n " c y k l a n s o n a a m a d a ruhsal b i r tz o l a r a k n r o f i z y o l o j i n i n " k r l n e " a l a n t m y l e g v e n c e s i z j b i r a d m d r . B i l i s e l c i l i i n yaratt h e y e c a n t a m d a o n u n , b i l i n c i n aslnda ( t p k b i r bilgisayar e k r a n g i b i ) a r k a s n d a s a d e c e k r znellikd n r o n a l s r e l e r o l a n bir "kullanc yanlsamas" olduu, ve buna bal olarak, birtakm psiik global

salanan

M e v c u d i y e t , b e n i m e y l e m l e r i m i n asl faili o l a n , " b e n i m i i m d e b e n d e n d a h a fazla o l a n " b i r ey k o y u t l a m a y a y n e l i k h e r h a n g i bir k u r a m s a l i h t i y a o l m a d e k l i n d e k i radikal fikirde y a t m y o r m u ? P a r a d o k s a l b i r b i i m d e , t a m d a b u yzden g e r e k F r e u d c u l a r olarak e g o ' n u n tzsel b i r a r k a p l a n o l a r a k " B e n " fikrini r e d d e t m e m i z g e r e k i r . " B i l i s e l k a p a l l k " bal a s n d a n , z m deneyimsel k a p a l l k v e g e r e k t e n

m a s a s n n z e r i n d e k i b i r s a t r a n o y u n u n u b i r i n s a n l a o y n a m a y a balar, g e n e l l i k l e d e kazanr. z m (olay kapsaml bir ekilde z m l e y e n Edgar A l l a n P o e ' n u n t a h m i n i n e g r e ) a s l n d a yaz m a s a s n n i i n d e s a k l a n m , h a m l e l e r i y a p a n k k b i r a d a m , b i r s a t r a n o y u n c u s u o l m a s d r - a y n a l a r d a n o l u a n bir s i s t e m m a s a n n i i n d e s a d e c e m e k a n i z m a olduu i z l e n i m i n i verir. P o e y a n l K a r t e z y e n n c l d e n y o l a k a r a k doru k a r m a ulat: a k l c u s a v u r m a k r b i r m a k i n e t a r a f n d a n y a p l a m a z , o T i n i n v a r s a yar. P o e ' y a kar, y a p a y zekay s a v u n a n b i l i s e l c i l e r b u s a t r a n o t o m a t n b i z i m b e y n i m i z i n a s l n d a n a s l a l t n a y n e l i k b i r m e t a f o r o l a r a k k u l l a n r l a r : bizler, a s l n d a , s v a m i figr k u k l a l a r gibiyiz, u s a v u r m a ii b e y n i m i z i n ierdii " g a y r k i i s e l " n r o n a l o t o m a t tarafndan yaplr. . . . B e n j a m i n ayn o t o m a t a tarihsel m a d d e c i l i k l e o n t o l o j i a r a s n d a k i ilikiyi d e e r l e n d i r m e k zere deinir: t a r i h s e l m a d d e c i l i k ( M a r k s i z m ) , yaz m a s a s n n d e r i n l e r i n d e b i r yerde, t e o l o j i y e ( M e s i h i kurtulu t e m a s n a ) karlk g e l e n sakl b i r k u k l a olduu i i n h e p kazanr. B u r a d a soru e l b e t t e udur: eer gizlenen herhang i b i r k u k l a o l m a d n , karmzda s a d e c e k r b i r o t o m a t o l d u u n u k a b u l edersek, n e olur? Baz N e w - A g e - m e y i l l i b i l i s e l c i l e r " B e n " v e " B e n " ( e g o ) a r a s n d a k i k a r t l k t a " d e h a " i i n yer ayrrlar: " B e n " B e n ' i n " t z d r " , b i r kii o l a r a k b e n i o l u t u r a n i e r i k zenginliinin tmne karlk gelir." "Ben" yandalarnn en ikna edici sav

biliselbir k a p a l l k a r a s n d a k i k a t a y r m d a y a t y o r gibi g r n e b i l i r : b i z i m " y a a n m " zdeneyimimiz iinde, zorunlu olarak kendimizi zgrce eylemde bulunuyor gibi

( y a n l ) a l g l a d m z s y l e m e k b i r eydir; b i z i m i i n z i h n i m i z i n b i y o - n r a l ileyiini t a m o l a r a k b i l m e n i n b i l i s e l o l a r a k o l a n a k s z o l d u u gibi o k d a h a g l b i r i d d i a d a bulunmak b a k a b i r eydir. lk rnek, Gnein bizim Dnyamzdan daha byk

o l d u u n u a s t r o n o m i d e n r e n d i k t e n s o n r a b i l e , o n u k k b i r t o p gibi a l g l a m a y a d e v a m ediyor o l m a m z olgusuna benzer - bu h i b i r ekilde bilgimizi o r t a d a n kaldrmaz ( b u b i l g i a y n z a m a n d a b u y a n l t c algya k a r l k g e l i r ) ; i k i n c i r m e k t e - v e kukusuz, g e r e k t e n felsefi b i r a n l a m o l a n r n e k b u d u r - b u t r b i l g i n i n k e n d i s i e l d e e d i l e m e saylr. F a k a t , b u k o l a y z m b o z a n ey, b i z i m f e n o m e n a l b e n l i k d e n e y i m i m i z i n isi i s n a i k o n u m u d u r : b u d e n e y i m b i l g i m i z i n b a l c a i n d i r g e n e m e z ufku o l m a k l a k a l m a z ; dahas B e n l i i m i z d e s a d e c e b i r f e n o m e n o l a r a k v a r olur: k e n d i n e g r n m n n

a l t n d a B e n l i i n h e r h a n g i b i r "asl t z " y o k t u r ( G n e i n bize g k t e k i b i r sar t o p gibi grnme ekline kart olarak orada "gerek" G n e olmasna kout bir b i i m d e ) , B e n l i k kendisinin kendisine grnm"dr". B u r a d a k a r l a t m z ey, b i l i n m e y e n o l a r a k kald l d e v a r o l a n b i r m e v c u d i y e t l e ilgili o eski p a r a d o k s t u r , k l a s i k t e k b e n c i f o r m l esse = percipfnm t u h a f b i r ters i n e e v r i l m e s i r n e i n d e o l d u u gibi: b u r a d a , a n c a k o l d u u ey o l a r a k a l g l a n m a d d e n e y i m l e n m e d i i l d e o l d u u eydir. B u a y n z a m a n d a L a c a n ' m s e m p t o m o l a r a k ego tezini a n l a m a n n b i r yolu mudur? Freudcu s e m p t o m , terimin standart tbbi

" k e n d i l i i n d e n e y l e d i i m i z , " h e r h a n g i b i r b i l i n l i p l a n l a m a y a p m a d a n v e y i n e d e ar b i r k e s i n l i k l e , y o u n b i r u s a v u r u m l s sergilediimiz m o m e n t l e r l e ilgilidir; t p k h i zerine dnmeden kararlar o y n a y a n , d n m e d i i h a l d e ar o y u n c u s u gibi davrandmz k a r m a k v e hzl s t r a t e j i k Bu fenomenler

i e r e n futbol

momentlerle.

b e n i m i i m d e b e n i m b i l i n l i d n m s e l " E g o " m d a n d a h a fazla b i r ey, igdsel, k e n d i l i i n d e n b i r e k i l d e d e olsa, o k d a h a fazla ey b i l e n b i r v e k i l o l d u u n u g s t e r m i y o r m u ? B u tr e t k i n l i k l e r i , s a f k e n d i l i i n d e n z g r l k l e e d i l g e n " k e n d i n i b r a k m a k , " k e n d i m i i i m d e k i B e n t a r a f n d a n g d l e n m e y e b r a k m a n n p a r a d o k s a l st ste b i n m e s i o l a r a k y a a m a k t a o l d u u m u z g e r e k deil m i ? F a k a t , k a t b i r b i l i s e l c i b a k asndan, Ego'dan B e n ' e y n e l i k bu h a m l e derin bir ekilde sorunludur: ( b i l i n l i ) iradenin zgrlnn olmadn kabul e t t i k t e n sonra ( n k , bir e y l e m e "zgrce" karar v e r m e d e n bir saniye n c e , bizim n r o n a l ebekemizdeki elektrik a k m n d a k i bir deiim, kararn o k t a n verilmi olduunun sinyalini hatasz bir ekilde verir), insan, zgrl k u r t a r m a k i i n , zgr faili " E g o " d a n " B e n " e e v i r m e k istiyor. B u fazla k o l a y N e w A g e k y o l u y l a , y e n i bir m e v c u d i y e t o r t a y a k a r -psiik b i r fail o l a r a k " B e n " - ,

a n l a m n n t e r s i n e , ayn z a m a n d a s a d e c e n e d e n s e l l i i b i l i n m e d i i l d e v a r o l a n bir ey, t a m a n l a m y l a c i s i m l e n m i bilgisizlik o l a n b i r eydir. B u r a d a M e t z i n g e r ' l e C o l i n M c G i n n kar k a r y a g e l i r ; ' 2 M c G i n n , k u r a m s a l k e n d i n i b i l m e n i n i l k e l i b i r e l d e e d i l e mezlii anlamyla, benliin bilisel kapalln koyutlar: onun "otoepistemik

k a p a l l " k a t b i r e k i l d e f e n o m e n a l d i r , d e n e y i m i n zorunlu b i r y a n l s a m a s d r , bizini b i l g i m i z i n a priori b i r s n r l a m a s deildir. n s a n bilisel o l a r a k F B M ' n i n z n e l l i k

k u r a m n b i l e b i l i r , a m a i n s a n o n a " g e r e k t e n i n a n a m a z " - b u r a d a y i n e fetiist red

d e t m e fikrine d n m oluyoruz, je sais bien, mais quand mme ...:

S / z o n a inanamazsnz . . . B M K , ilke gerei ikna edilemeyeceiniz b i r kuramdr . . . bu

11/

olgu b i l i n c i n " b i l m e c e s i n d e n " - y a d a h a t t a bazen " g i z e m i n d e n " - bahsettiimiz zaman aslnda n e kastettiimizin asl z v e e n derin ekirdeidir. . . . E e r bu hikaye doruysa, sezgisel olarak doru o l m a s n a i m k a n yoktur. ( 6 2 7 )

haritasndaki kk krmz o k l a n r o f e n o m e n o l o j i k troglodit [maara a d a m n a ait] beynimizdeki kk krmz o k arasndaki e n n e m l i fark dsal o k u n saydamsz olmasdr. O n u n s a d e c e bir temsil olduu h e r zaman i i n a k t r - baka bir eyin yer tutucusu. . . . F a k a t , maara a d a m n n b e y n i n d e k i b i l i n l i b e n l i k modeliyse, byk ksmlaryla saydamdr: . . . o sadece gelimi b i r dnm n c e s i c i s i m l e n m e y l e deil, ayn zamanda kapsaml, h e r eyi kucaklayan o yerletirilmi olmann znel d e n e y i m i y l e d e n i t e l e n e n f e n o m e n a l bir benliktir. ( 5 5 2 )

M a r k s i s t m a l fetiizmi k u r a m y l a k a t b i r a n a l o j i i i n d e , k u r a m s a l bilgi u y g u l a y m s a l fetiizmi ortadan kaldrmaz. Yine de, dnlemez olan (benlik-siz bir dnya)

dnmeye ynelik kuramsal abann tesinde,

ayrca o n u yaamaya,

"hi kimse

o l a r a k " yaamaya y n e l i k b i r o l a s l k d a v a r m d r ? M e t z i n g e r ' i n izin verdii b i r uyar var: B u d a c aydnlanma, Benliin dorudan-deneyimsel olarak kendi varlk-olmayn varsayd, y a n i k e n d i s i n i " s i m l e e d i l m i b i r b e n l i k , " t e m s i l i b i r kurgu o l a r a k t a n d a y d n l a n m a - i i n d e f e n o m e n a l d n kendisine berrak olduu b y l e b i r d u r u m , " d o r u d a n k l a s i k b i r felsefi fikre, A s y a f e l s e f e s i n d e e n a z 2 0 0 0 yl n c e s a l a m b i r e k i l d e g e l i t i r i l m i b i r fikre, yani B u d i s t a y d n l a n m a k a v r a y n a k a r l k g e l i r " ( 5 6 6 ) . Bu tr aydnlanm bir farkndalk artk z-farkndalk deildir: artk kendimi B e y i n bir uu s i m l a t r n d e n , bu simlatrn i i n e aama aama " g i r e n " bir renci pilot tarafndan kullanlmamasyla ayrlr. . . . B t n s e l uu simlatr h e p pilotsuz umu o l a n ve kendi i uu simlatrnn i i n d e kendisinin karmak b i r i imgesini yaratm o l a n b e n l i k m o d e l l e m e uadr. m g e saydamdr. Buradaki bilgi o n u n daha b t n olarak s i s t e m i n ulaamam olduu bir isel olarak yaratlm imge olmasdr. . . . N r o f e n o m e n o l o j i k maara adam gibi, " p i l o t " da d a h a en batan bir sanal gerekliin i i n e domutur - bu olguyu kefetme ansn elde e d e m e d e n . ( 5 5 7 ) Bu "krmz ok," e l b e t t e , L a c a n ' n baka gsterenlere karlk gelen zneyi temsil eden gsterendir; ve haritaya tmyle dalmamz bizi nc metfora, btnsel uu

simlatr metaforuna getirir:

d n c e l e r i m i n faili o l a r a k d e n e y i m l e y e n B e n d e i l i m ; " b e n i m " f a r k n d a l m b e n l i k siz b i r s i s t e m i n , b e n l i k - s i z b i r b i l g i n i n d o r u d a n f a r k n d a l d r . Metzinger'in k o n u m u en ak ekilde o n u n insan zihninin standart metaforunu y e n i d e n o k u m a s / r a d i k a l l e t i r m e s i n d e d i l e gelir: P l a t o n ' u n m a a r a s ; t e m s i l c i m e t a f o r ; t a m uu simlatr metaforu. P l a t o n ' u n maaras konusunda, M e t z i n g e r - d a h a n c e g r d m z g i b i - o n u n t e m e l n c l l e r i n i o n a y l a m t r : bizler f e n o m e n a l b i r " g l g e t i yatrosunu" (gereklie ynelik dolaymsz deneyimimizi) gereklik olarak yanl

F a k a t , M a a r a s a v n n b u v e r s i y o n u n d a b i r k s r d n g var ( b i r m a a r a k e n d i s i n i maara

alglarz; bizler z o r u n l u o l a r a k " o t o m a t i k " b i r e k i l d e , b u y a n l s a m a y l a s n r l a n m o l u ruz v e doru b i r k e n d i n i b i l m e e l d e e t m e k i i n m c a d e l e e t m e m i z g e r e k i r . O b i r t e k o k h a s s a s n o k t a d a f a r k l l k gsterir: maarann derinliklerine balanm olan ve

d u v a r n a izdryor v e gzlemcinin kendisini yaratyor-simle ediyor): m a a r a gzlemc i n i n tzsel zdeliini/ieriini simle e d e b i l e c e i h a l d e , g z l e m c i n i n ilevini s i m l e e d e m e z , n k b u d u r u m d a tpk k e n d i s i n i i z e n eli i z e n b i r M a g r i t t e eli gibi, k e n d i s i n i g z l e y e n b i r kurguyla karlardk. B a k a deyile, g z l e m c i n i n z - f a r k m d a l k d e n e y i m i i i n d e h e m e n zdeletii ey b i r kurgu, o l u m l u o n t o l o j i k k o n u m u o l m a y a n b i r ey

g n e i n doru n a r a m a k zere m a a r a d a n a y r l a b i l e n h e r h a n g i b i r b e n l i k y o k t u r : M a a r a a d a m n n b e y n i n i n nral kullanc yzeyinde dans e d e n dsal alg n e s n e l e r i n i n dk-boyutlu f e n o m e n a l glgeleri vardr. Bu kadar doru. K e s i n l i k l e bir f e n o m e n a l b e n l i k glgesi de vardr. A m a bu glge n e y i n dk-boyutlu p r o j e k s i y o n u d u r ? . . . O tutsak bir kiinin glgesi deil, btn olarak m a a r a n n glgesidir. . . . Maarada k e n d i n i h e r h a n g i bir eyle kartrabilecek, doru bir zne ve h e r h a n g i bir h o m u n c u l u s yoktur. Blm blm, uyanma ve d grme aamalar srasnda, kendisini bir sr i duvarndan b i r i n e glge olarak y a n s t a b i l e c e k o l a n maaradr. M a a r a glgesi oradadr. M a a r a botur. ( 5 5 0 )

olsa da, onun gzleme etkinliinin kendisi olumlu ontolojik bir olgudur.
Kartezyen " V a r olduumdan e m i n i m " sznn ayrntl z m l e m e s i n i yaparken ( . 3 9 8 - 4 0 3 ) , Metzinger, L a c a n ' n "zgrleme znesi" ve "zgrletirilmiin znesi" a r a s n d a yapt a y r m a o k y a k n bir a y r m g e t i r i y o r . M e t z i n g e r i i n c a n a l c n e m d e o l a n ey " B e n B e n i m v a r o l d u u m d a n e m i n i m " d e k i olmasdr: ikinci "Ben" basite saydam benlik iki " B e n " i n b i r b i r i n d e n ayr ieriini -Lacan'n

modelinin

" z g r l e t i r i l e n i n z n e s i , " b i r nesne o l a r a k e g o - iaret e d e r k e n , ilk " B e n " b u d n c e y i d n e n ( y a n i y a r a t a n ) d n r n k e n d i s i n i n saydamsz b i l e e n i n e karlk gelir - yani L a c a n ' n "zgrleme znesi". Kartezyen karklk, dorudan kendisini deneyimleyen k e n d i k e n d i n e s a y d a m d n e n tzn iki B e n ' i n yasad z d e l e m e s i y l e y a r a t l m a s , b u n a k a r n i k i n c i n i n i l k i n e ilitirilmi o l m a s d r : saydamsz b i l e e n " o k t a n saydam b e n l i k m o d e l i n i n s r e k l i e t k i n z e m i n i n e o k t a n ilitirilmitir" ( 4 0 1 ) . B a k a deyile, i k i n c i " B e n " ( t a m da b u d n c e y T c l n e n X ) kukusuz bir eye, b u d n c e y i y a r a t a n b i r s i s t e m e g n d e r m e y a p y o r olsa da, " a k o l m a y a n e y b u s i s t e m i n a s l n d a b i r benlik o l u p o l m a d d r " ( 4 0 5 ) . K a n t , z n e n i n t a m a m y l a tzsel o l m a y a n k a r a k t e r i n i vurgu lad v e o n u n n o u m e n a l d a y a n a n " d n e n B e n y a d a o y a d a [cansz] o " olarak

B u d a bizi i k i n c i - t e m s i l i y e t i - m e t a f o r a g e t i r i r : f e n o m e n a l d e n e y i m i m i z d n y a n n d i n a m i k o k b o y u t l u b i r h a r i t a s d r - a m a biraz d e i i k l i k l e : " i n s a n i c a n l l a r n k u l l a n d dsal h a r i t a l a r n o k az gibi, b u n u n d a k k krmz b i r o k u v a r d r . . . f e n o m e n a l b e n l i k b i l i n l i g e r e k l i k h a r i t a n z d a k i k k krmz o k t u r " ( 5 5 1 ) . M e t z i n g e r haritalanan uzamdaki gzlemcinin konumunu iaretleyen ehir, havaalan ya da alveri marketi haritalarna g n d e r m e yapmaktadr ( " u A n d a B u r a d a s n z ! " ) : Z i h i n s e l b e n l i k modelleri f e n o m e n a l bir corafyacnn kendi karmak zihinsel gereklik h a r i t a s n h a r e k e t e g e i r m e s i n e yardmc eden kk krmz oklardr. . . . M e t r o

tanmlad, aslnda bir insann k e n d i n o u m e n a l doasnn bilgisizliinin dnen znelliin o l u m l u koulu olduunu ima ettii zaman o k d a h a kesin deil miydi? M e t z i n g e r ' i n b u k e s i n l i k t e n uzak o l u u n u n ( L a c a n c a sylersek, " z g r l e m e z n e siyle" "zgrletirilenin znesi" arasnda ayrm yapmadaki baarszlnn) o n u n bir b a k a k e s i n o l m a y y l a , y a r a t c s i s t e m i n " d s a l " saydamszlyla, a n l a m n " i k i n " saydamszl grmek arasnda nemlidir. ayrm Bu yapmaktaki ayrm baarszlyla en yakndan bir balantl ekilde olduunu toplumsal

t a m o l a r a k , bizi d o r u d a n g r d m z e y i n s a d e c e saydamsz b i r d e r i n l i i gizleyen y a n l t c b i r yzey o l d u u n u d n m e y e c e z b e d e n b i r y a n l s a m a . Metzinger'in iki

TcelnlTcten uzakl a r a s n d a k i b a l a n t a k t r : i k i n c i saydamszlk, t a m a n l a m y l a f e n o m e n a l d e n e y i m e i k i n saydamszlk, e n r a d i k a l h a l i y l e , " z g r l e m e n i n z n e s i " n i n saydamszldr. Bu iki saydamszlk t i p i n e k a r l k o l a r a k iki farkl s a y d a m l k tipi vardr: (dil)

kendisini

dorudan

d o l a y m n saydam o l m a s n n gerekmesi ( d i l b i l i m s e l ) a n l a m d e n e y i m i n i n bir kouludur (biz b i r d e n b i r e s z c k l e r i n s e s i n i n m s t e h c e n m a d d i v a r l n n f a r k n a varrsak h u say d a m l k k e r ) : a n l a m d e n e y i m l e m e k iin, szcklerin " i i n d e n g r m e m i z " gerekir. F a k a t bu saydamlk, r n n n glgede brakt yaratc srecin "fetiist" saydamlyla a y n d e i l d i r : a n l a m t a n m gerei nfuz e d i l e m e z d i r , k e n d i n e h a s y e n i b i r saydamszlk

( y e n i d e n ) b i l i [ t a n m a ] s r e c i n i n tersi o l a r a k d a y a t r : L a c a i V n vurgulad gibi, b e n i m i i n t e k i t a n m gerei b i r u u r u m d u r , o " m a t t r , " yani b e n h e r z a m a n d e n e y i m l e d i i m e y i n y a n l t c o l a b i l e c e k b i r f e n o m e n a l yzey o l d u u n u n f a r k n d a y m d r :

S e n b e n i m karmsn - yine de, b u n u n h a k k n d a n e biliyorsun? S e n b e n i m efendimsin - aslnda, b u n d a n pek e m i n misin? Bu szlerin temel deerini oluturan ey bu mesajda h e d e f l e n e n eyin, hileyi aa k a r a n ey gibi, t e k i n i n mutlak t e k i olarak orada olmasdr. M u t l a k , yani o t a n n m t r [yeniden bilie girmitir], a m a b i l i n m e m e k t e d i r . A y n ekilde, burada hileyi oluturan ey, s o n u t a , b u n u n bir b i l e olup olmadn bilmemenizdir. z n d e t e k i y l e konuulan dzeyde sz balantsn n i t e l e y e n t e k i n i n bakalndaki bu b i l i n m e y e n edir."

yaratr. Kiisel bilgisayarlarn geliiminin balarndaki byk kaymay, A p p l e devrimi d e n e n eyi d n n : p r o g r a m l a m a c l k t a n s i m l e o r t a m a k a y m a , " k u r a l l a r b i l m e k t e n " d i j i t a l uzama " d a l m a y a " k a y m a . G n m z d e , s i b e r u z a m , i k o n l a r g n d e l i k g e r e k I i imizi s i m l e e d e n y e n i b i r s a y d a m yapay y a a m - d n y a s o l a r a k d e n e y i m l i y o r u z - ve bu y e n i o r t a m t a n m gerei d e n e t i m s i z , k e n d i n e h a s b i r saydamszlk sergiliyor, o n a h i h a k i m o l a m y o r u z , o n u d a h a g e n i bir e v r e n i n b i r f r a g m a n o l a r a k alglyoruz; o n a y n e l i k t a m y a k l a m m z d a b u yzden p r o g r a m l b i r u s t a l k deil, o n u n y e r i n e bit brikolaj, doalama, onun nfuz edilemez younluu arasnda yolumuzu bulma.

A n c a k biz b u tr b i r saydamsz t e k i y l e yzletiimiz z a m a n t a n m a [ y e n i d e n bili] k o n u s u o r t a y a k a r : t a m b i l i i n o l d u u yerde, t a n m a a n l a m s z d r . F a k a t , b u t e k i n i n nfuz e d i l e m e z l i i t e k i ' n i n h a y a l i y a n l t a n n m a s n n tersi deildir: bize b i r B e n l i k o l a r a k g r n e n eyi y a r a t a n s r e c e y n e l i k d n m s e l b i r a n l a y deildir. Burada

B u r a d a k i h i l e , " g e r e k " b i r a k n l a , s a n a l o r t a m l a r n g e r e k y a r a t c s r e c i n i n bir f a r k n d a l n a k a r l k g e l m e k t e n uzak o l a r a k , b u s a y d a m s z l n y a n l s a m a n n k e n d i s i , e n s a f h a l i y l e y a n l s a m a , b i z i m f r a g m a n l o r t a m l a r m z d e s t e k l e y e n sonsuz b i r e v r e n y a n l s a m a s o l m a s d r ; b i r b i l g i s a y a r d a uzun b i r m e t i n y a z m a d u r u m u n d a olduu gibi, g r d m z satrlar o t o m a t i k b i r b i i m d e , e k r a n n a r d n d a b i r y e r d e v a r o l a n v e "aa a k a n " k e s i n t i s i z b i r m e t n i n f r a g m a n o l a r a k alglarz. . . . M e t z i n g e r iyimser b i r n o t l a bitirir: h e r h a n g i b i r b e n l i i n o l m a m a s olgusu y e n i bil f a r k n d a l k olasl a y o r . H e r h a n g i bir B e n l i k , y a n i bizim B e n l i k l e r o l m a d e n e y i m i m i z o l m a d n n e srdmz z a m a n , k e n d i m i z i f e n o m e n a l b e n l i k m o d e l i m i z l e " k a r t r r z " - b u f o r m l l e n d i r m e y i n e d e y a n l t c d r , n k kendisine a i t y a n l s a m a s u o l a n b i r ey o l d u u n u i m a e d e r - ite k i t a p t a k i s o n satrlar:

M e t z i n g e r s a y d a m s z l n iki farkl kipi a r a s n d a a y r m y a p a m a z : y a r a t c d o l a y m n sayd a m s z l ( a n l a m d e n e y i m i n i n yerel o l a r a k t a k i p e t t i i a n l a m d e n e y i m i n i d e s t e k l e y e n

biyofiziksel beyin sreleri) v e ram anlamyla fenomenal deneyime ikin olan saydamszlk, a r k a s n d a b i r ey o l d u u n u v a a t e d e n b i r m a s k e ya da i a r e t i n saydamszl. B i r i s i b i r m a s k e t a k t z a m a n , k e n d i s i n i m a s k e n i n a r d n d a k i sr o l a r a k o r t a y a k o y a n ey " g e r e k t e n a r k a d a o l a n , " k i i n i n y z n n fiziksel g e r e k l i i deil, b i r b a k a sayd a m s z r k t c b o y u t t u r . A y n ey b i r k i i n i n g z l e r i n i n d e r i n l i k l e r i n e b a k t m z z a m a n d a olur: d e n e y i m l e d i i m i z t e k i n i n saydamsz u u r u m u b u k i i n i n n r o n a l gereklii deildir - n c B l m ' d e B r o k s ' t a n a l n t l a n a n b l m hatrlayn: " H e r yzn a r k a s n d a b i r b e n l i k vardr. I l d a y a n b i r gzn a r d n d a b i l i n sinyali grrz v e kafatasnn kemerinin altnda, niyetle yklenen dnce ve hissin kayan rntlerinin a y d n l a t t g k s e l b i r u z a m o l d u u n u h a y a l ederiz." B i l i s e l c i b i r b a k a s n d a n , b u "derinlik" grnm bir yanlsamadr fakat Metzinger'in aktaramad ey bu

Kendisine ait yanlsamas b i l i n l i b e n l i k o l a b i l e c e k h i kimse, kendisini herhangi bi eyle kartran h i kimse yoktur. T e m e l n o k t a kavranr kavranmaz . . . yeni bir boyl alr. En azndan ilke olarak, insan k e n d i s i n i n biyolojik t a r i h i n d e n uyanabilir. nsan byyebilir, kendi hedeflerini (634) tanmlayabilir v e o t o n o m olabilir. V e insan Doa A n a ' y l a konumaya, o n u n kendisiyle konumasn yeni bir dzeye tamaya balayabilir.

y a n l s a m a n n d o r u d a n s a y d a m l k y a n l s a m a s deil, saydamszlk y a n l s a m a s n n t a k e n d i s i o l d u u d u r : eer, s a y d a m l k y a n l s a m a s n d a , bize d o l a y m s z o l a r a k v e r i l e n eyi destekleyen yaratc sreci yanl tanrsak, o zaman, saydamszlk yanlsamasnda,

a r t c b i r b i i m d e , b y l e c e , ms/ajoznelliinin d o a l c b i r i n d i r g e m e c i l i i r l i n e n yk s e k n o k t a s n d a , A y d n l a n m a n n b i r t e m a s n n g r k e m l i b i r d n y l e karlayoruz, g e l i k i n b i r o t o n o m . . . . n e ? K e s i n l i k l e B e n l i k d e i l . F a k a t b u g r k e m , kark bi h a y r d u a s d r - M e t z i n g e r yapay znellii o l a s grse, z e l l i k l e de h i b r i d b i y o - r o b o l i k

y a n l b i r e k i l d e o l m a d yerde b i r " d e r i n l i k " varsayarz. B u iki y a n l s a m a s i m e t r i k deildir: i k i n c i y a n l s a m a , saydamszlk y a n l s a m a s , t a m o l a r a k simgeseldir, n k

d n m s e l , k e n d i k e n d i s i y l e ilikili b i r y a n l s a m a , b i r y a n l s a m a n n y a n l s a m a s d r ,

1)1

y n n d e o l a s g r s e v e b u n a bal o l a r a k , b u n u "felsefi deil, a m p i r i k " ( 6 2 0 ) b i r k o n u saysa b i l e , o n u n e t i k o l a r a k s o r u n l u k a r a k t e r i n i vurgular: " b i l i n c i n b i y o l o j i k b i i m i n i n , g e z e g e n i m i z d e k i e v r i m i n g e t i r d i i y e r e g r e , d e n e y i m i n arzulanr b i r b i i m i , e d i m s e l b i r kendi iinde iyi o l u p o l m a d d a o k a k d e i l d i r " ( 6 2 0 ) . B u s o r u n l u z e l l i k b i l i n l i b i r a c v e eziyeti i e r i r : e v r i m " d a h a n c e y o k k e n g i t g i d e y a y l a n b i r eziyet v e k a r g a a o k y a n u s u y a r a t m t r . S a d e c e b i r e y s e l b i l i n l i z n e l e r i n b a s i t says deil, a y n z a m a n d a o n l a r n f e n o m e n a l h a l u z a m l a r n n b o y u t s a l l d a srekli a r t t n d a n , b u okyanus ayn zamanda derinlemektedir" (621). Ve yeni yapay o l a r a k yaratlm

m u ? B u e t p a r a s m r e t i y o r d n c e m i z i ? " S i m l a s y o n l a m o d e l a r a s n d a k i farkn b u r a d a c a n a l c n e m d e o l d u u n u s a n y o r u m . B i r s i m l a s y o n dsal s o n u c u farkl bir yaratc mekanizma araclyla taklit etmeyi ( y e n i d e n retmeyi, o a l m a y ) hedefler, b u n a karn bir model bir f e n o m e n i n isel yapsn, o n u n " i a l m a s n " sonula (dolaymszlk iinde "eylerin nasl grndyle) herhangi bir benzerlik olmakszn yakalamay hedefler. F a k a t , bir insani varlk szkonusu olduunda, simlasyon iki

k a t n a k a r : y a i n s a n e t k i n l i i n i s i m l e e d e c e k (-dsal b i r g z l e m c i y e g r e - i n s a n gibi d a v r a n a c a k , k o n u m a y a k a t l a c a k v b . ) b i r r o b o t yapabiliriz, y a d a " i d e n e y i m i " b i t i n s a n n k i n i s i m l e e d e c e k ( f a r k n d a l a , duygulara v e b e n z e r i e y l e r e s a h i p o l a c a k ) bir r o b o t yapabiliriz. B u r a d a n k a r l a c a k s o n u F r a n c i s c o V a r e l a ' n n uzun z a m a n n c e k a r d bir s o n u : b i l i n ( f a r k n d a l k ) i e a i t b i r k o n u deildir, "arayze," i l e d a r a s n d a k i yzey t e m a s n a a i t b i r k o n u d u r . " S o n u t a , b i r res cogitans ( d n e n t z ) o l a r a k K a r t e z y e n z n e e k l i n d e k i s t a n d a r t fikri k e r t e n ey, i l e D a r a s n d a k i b u d m l e n m i badr: z n e n i n , k e s i n b i r e k i l d e , b i r tz olmamas o l g u s u n u y e r i n e o t u r t u r . B u a n t i - K a r t e z y e n ' s a p m a K a r t e z y e n z n e n i n o dier byk r e d d i n e , A n t o n i o D a m a s i o ' n u n r e d d i n e nasl

f a r k n d a l k b i i m l e r i n i n y e n i " d a h a d e r i n " eziyet b i i m l e r i y a r a t a c a n u m m a k m a k u l dr. . . . B u e t i k t e z i n M e t z i n g e r ' i n bizzat k e n d i s i n i n yaratt b i r ayrkslk o l m a d n , kuramsal olmalyz erevesinin (ya da, tutarl bir ierimi olduunu belirtmek gibi: konusunda dikkatli "Ltfen una dikkat

Metzinger'in

kendisinin

syleyecei

e d i n . . . ' " 4 ) : i n s a n z n e l l i i n i n t a m d o a l l a t r l m a s n o n a y l a d m z a n d a , a c v e eziyett e n k a n m a k balca etik referans noktas olarak grnr.

D U Y G U L A R YALAN SYLER, YA DA, D A M A S I O NEREDE YANILIYOR

b a l a n r ? D a m a s i o ' n u n e l e t i r i s i n i n t a m tersi y n d e i l e r l e m e s i artc b i r olgu: h e r ey bir yana, znenin "tzsel" doasna, onun bedenin biyolojik gerekliine

M e t z i n g e r ' i n karmak ayrntlandrmalarnn ortak ba, a n l a m n " i e r i d e k i " d e n e y i m i y l e dz, a n l a m s z b i r o r g a n i z m a n n , d e n e y i m i m i z i d e s t e k l e y e n b u e t p a r a s n n " d a r d a k i " gr a r a s n d a k i p a r a l a k s yara y n e l i k a n l a y t r : z n e n i n , k e n d i n r o n l a r n n " i e r i " d e n farkna v a r a b i l m e s i n i n " i e r i " d e n bir yolu yoktur. O n l a r sadece n e s n e l olarak, "dar"dan bilinebilirler. B e y n i n kendisini seyreden, n r o n l a r ve glia'y alglayan bir i gz yoktur. B e y i n , bir d g z l e m c i n i n durduu nokt a d a n deil, a m a z n e n i n durduu n o k t a d a n "saydamdr."'
5

i l i t i r i l m i l i i n e y n e l i k vurguyu artryor. B i l i n c i n , duygular t a r a f n d a n d a m g a l a n m a s i k i n c i l o l a n , s a f b i r tarafsz d n m e t k i n l i i o l d u u n u s y l e y e n K a r t e z y e n fikre ( b u fikre g r e duygular a m p i r i k olarak b i y o l o j i k b i r b e d e n e k k s a l m o l m a l a n e t i n i n b e d e l i n i d e y e n z i h n i n dldr, bizim d n c e m i z i n b e r r a k l n b u l a n d r a n bir o l g u d u r ) kar, D a m a s i o ' 8 duyguyla b i l i n

a r a s n d a k i k u r u c u , zorunlu b a l a n t y o r t a y a a t a r : b i l i n "duygusal b i r t e p k i d i r " - n e y e ? B i l i n , e n t e m e l h a l i y l e , o r g a n i z m a n n h o m e o s t a s i s ' i n d e o n u n " g e r e i " ( 1 7 1 ) olarak h i z m e t e d e n dsal ( y a d a i s e l ) b i r n e s n e y l e k a r l a m a n n y o l a t b i r rahatszln

E n d o j e n v e e k s o j e n [ i v e d] gr a r a s n d a k i , b i r s i s t e m i n " i i n d e o l m a k " v e " d n d a o l m a k " a r a s n d a k i k a r t l k , g r e l i l i k k u r a m ( E i n s t e i n ' n buluu sorduu bir soruyla z e t l e n e b i l i r : b i r k h u z m e s i n i n y a n n z d a n g e i p g i t m e s i n i s e y r e t m e k y e r i n e , o n u n l a birlikte yolculuk ediyor olsaydnz, olaylar size nasl grnrd?) ve Gdel'in

farkndaldr.

Bu

yzden

bilin

ikin

olarak

"duygusaldr":

organizmann

bir

rahatszla e i l i m l i , " t a r a f l " t e p k i s i n i y a s a l a t r n . . . A l m a n d e a l i z m i y l e b u l a n k bir ekilde tanm o l a n biti bile, J. G. F i c h t e ' y l e o l a n koutlua aacaktr; o n u n iin de a k n s a l B e n , ( z ) b i l i n , i n d i r g e n e m e z dsal b i r Anstoss'a t e p k i o l a r a k o r t a y a k a r (Anstoss h a r i k a b i r e k i l d e y e r i n e o t u r a n iki a n l a m l b i r A l m a n c a szck: i n s a n t k e z l e t e n " e n g e l " v e " t a h r i k " ) . B u yzden, F i c h t e i i n , z n e tz deildir: ( b i l i n c i n ) z n e s i h o m e o s t a s i s ' i h e r tr r a h a t s z l k t a n n c e g e l e n v e h e r r a h a t s z l n a r d n d a n h u homeostasis'i yeniden kurmaya abalayan organizma ortaya deildir; zne organizmann ba etme

k a n l m a z T a m a m l a n m a z l k T e o r e m ' i n d e n ( b u t e o r e m d e , u n u t m a y a l m ki, h e r h a n g i b i r t u t a r l m a n t k s i s t e m i iinde, b u s i s t e m i n k u r a l l a r n k u l l a n a r a k k a n t l a n m a s ya da r t l m e s i i m k a n s z n e r m e l e r y a p l a b i l e c e i n i n e srer - e e r b u s i s t e m e d t a n bakarsak, o t a m a m l a n a m a z ! ) genetik ve evre biyolojisine dek bilimsel dncenin b a n d a n s o n u n a iler d u r u m d a d r . 1 6 F a k a t , z n e l d e n e y i m i m i z ( X " o l m a k " , o n u n b a k n o k t a s n a "yerlemek", o n u iten d e n e y i m l e m e k a n l a m n a gelen ey) o n u n balca r n e i n i o l u t u r s a d a , t u h a f b i r e n g e l i e r i r : burada, "ierisi" bir bakma "dars "dr. Y a n i : bizim d o l a y m s z iteki b i l i n l i ( b e n l i k ) d e n e y i m i m i z t a n m gerei b i r yzeyde g e r e k l e e n b i r s r e t i r , o n u dtaki b i r g r t e n , b u t r b i r d e n e y i m i y a r a t a b i l e n n r o n a l b i r s r e ina e d e r e k yaparz - o n l a l m k a f a t a s n a b a k m a d u r u m u n u d n n : i n s a n b e y n i n i n p l a k e t i n i grdmz z a m a n , ister i s t e m e z sarslrz: " B u o

homeostasis'inin

rahatszl

araclyla

kar,

rahatszlklarla

etkinliinin ta kendisi o"dur." G r d m z gibi, Damasio Benliin trn b i r b i r i n d e n ayrr ( 1 7 4 - 1 7 5 ) .

B i r i n c i s i , b i l i n s i z , h l s a f b i r e k i l d e o r g a n i k - n r a l , Proto-Benlik vardr: organizm a n n i h a l i n i , a n b e a n , t e m s i l e d e n b i r b i r i n e bal v e tutarl n r a l rrtler d e r l e m e si, y a n i , o r g a n i z m a n n k e n d i s i n d e n k e n d i h o m e o s t a s i s ' i n i d z e n e s o k u p k o r u y a b i l m e k zere b i i m l e n d i r d i i , s r e k l i o l a r a k m d a h a l e e d e n n e s n e l e r t a r a f n d a n rahatsz e d i l e n

nral "harita." Ardndan, bilinli e k i r d e k B e n l i k ortaya kar, "bir n e s n e protob e n l i i deitirdii z a m a n o r t a y a k a n i k i n c i d z e y d e n dilsel o l m a y a n d e e r l e n d i r m e " ( 1 7 4 ) . B i l i n c i n sfr d e r e c e d e k i b i i m i b u yzden D a m a s i o ' n u n " e k i r d e k b i l i n " dedii eydir, " k e n d i v a r l n z v e t e k i l e r i n v a r l n b i l m e s r e c i n i z d e b i r e y o l a r a k k a t l m o l m a dncenizin -hissinizin- kendisi" ( 1 2 7 ) - D a v i d C h a l m e r s gibi filozoflarn

hikayeler anlatld srece ve a n c a k o zaman. Mzik devam ederken sen mziksin. ( 1 9 1 )

Anlatcnn

kendisinin

anlatt

hikaye

araclyla bir birim

kendini

yaratmas

nasl

gerekleir? Damasio'nun balang noktas olarak organizmann beyninde

olarak

o r g a n i z m a n n srekli bir nesneyle

haritalanm

olduudur;

organizma

a k l a m a s " z o r " b i r soru o l a r a k t a n m l a d ey budur: " B i l i n l i s e n i n ilk t e m e l i deitirmenin n e d e n i n i ortaya koyan bir deerlendirme iindeki deitirilme srecind e k i b i l i n s i z p r o t o - b e n l i i n t e m s i l i n d e o r t a y a k a n b i r duygudur" ( 1 7 2 ) . B u " k o y u b i l i n " i n d i r g e n e m e z b i r e k i l d e l m n b i l i n c i d i r : bizler ( D e n n e t t g i b i ) s k c b i r oyun, " b i l i n bir b a k m a lmsz olan, bir d o n a n m d a n dierine geite h a y a t t a kalabilen bir sanal programdr", a m a "koyu" bilin "mutlak olarak b e n i m d i r " oyununu oynayabiliriz. ontolojik yleyse, gnmzde, "koyu bilinle" ilgili biliselci amamak tartmalardaki gerek: evrimci

k a r l a t (ya d a o n d a n e t k i l e n d i i ) z a m a n , b u n e s n e a y n z a m a n d a b e y n i n i i n d e haritalanr; h e m organizma h e m de nesne nral rntlerde, birinci snf haritalarda haritalanmtr: B e y i n b i r n e s n e n i n - b i r yz, b i r ezgi, b i r di ars, b i r o l a y n a n s gibi imgelerini biimlendirdii zaman ve n e s n e n i n imgeleri organizmann h a l i n i etkiledii i i n , b e y i n y a p s n n y i n e b i r b a k a dzeyi n e s n e - o r g a n i z m a e t k i l e i m i n i n bir s o n u c u olarak h a r e k e t e geirilen eitli beyin blgelerinde gerekleen olaylarn a n i b i r dilsel o l m a y a n d e e r l e n d i r m e s i n i y a r a t r . ( 1 7 0 )

kantn

yanklarn

ayrt e d e b i l i y o r o l m a m z a

t e r i m l e r l e d e e r l e n d i r i l e m e y e c e k , h e r h a n g i b i r b i l i s e l / n e d e n s e l ilevi o l m a y a n , saf edilgen z-farkndalk, t a m da kavramsal t e r i m l e r l e d e e r l e n d i r i l e m e y e c e k o l a n ( K a n t : " v a r l k " b i r y k l e m d e i l d i r ) s a f Dass-sein, s a f v a r l k fazlalyla a y n deil m i ? B u ayn z a m a n d a "duyusal k e s i n l i k l e , " H e g e l ' i n Fenomenlojfsindeki b i l i n c i n ilk figrnn benzeri deil mi? H e g e l diyalektik h a r e k e t i a n c a k yapnn zaten kavramsal olduunu nvarsayarak harekete geirebilir." S o n olarak, b u e k i r d e k B e n l i k , " g e m i i n v e b e k l e n e n gelecein bireysel deneyim i n i n oklu rneklerinin rtk anlarna" ( 1 7 4 ) dayanarak, tarafndan kouludur: desteklenmektedir. ekirdek bilin Benliin otobiyografik yaayan otobiyografik B e n l i k Benliin temeli ve

N e s n e - n e d e n e [objet a] a i t h a r i t a l a r o r g a n i z m a y a a i t h a r i t a l a r d a deiir, v e bu deiimi: y i n e b a k a h a r i t a l a r d a ( i k i n c i dzey h a r i t a l a r d a ) t e m s i l e d i l e b i l i r , o n l a r d a ilikiyi temsil eder - nesneyle organizma

bu yzden . . e s n e y l e o r g a n i z m a a r a s n d a k i

a r a s n d a k i n e d e n s e l i l i k i n i n b u d e e r l e n d i r m e s i a n c a k i k i n c i dzey n r a l h a r i t a l a r d a y a k a l a n a b i l i r . B u i k i n c i dzey h a r i t a l a m a m i n i m u m b i r z - d n m s e l l i e yol aar! B e n s a d e c e bilmiyorum, bildiimi d e hissediyorum ( b i l e n B e n i m ) ; b e n s a d e c e bir nes neyi alglamyorum, B e n o n u alglayan k e n d i m i n farkndaym; B e n sadece eylemiyo

sonuncusu sadece ekirdek

z-farkndalnda

rnek-

rum, e y l e y e n i n b e n o l d u u n u hissediyorum. Bir nesneyle sadece balant kurmuyorum

l e n e b i l e c e k / e d i m s e l l e e b i l e c e k sanal an ve projeler k m e s i n d e n ibarettir. e k i r d e k b e n l i k , " a n i , i k i n c i d z e y d e n dilsel o l m a y a n bir d e e r l e n d i r m e b i r h i k a y e a n l a t n c a : b a k a b i r eyi t e m s i l e t m e y e d e v a m e d e r k e n k e n d i d e i m i h a l i n i t e m s i l e t m e e y l e m i n e y a k a l a n m o l a n o r g a n i z m a n n h i k a y e s i n i a n l a t n c a " p a t l a r . " A m a a r p c o l a n ey yakalaycnn bilinebilir mevcudiyeti yakalama srecinin anlatsnda yaratlm

(etkilemiyorum): ben bu "tam anlamyla" balant kurmayla balantdaym. Bu yzd e n b i l i n ayn z a m a n d a h e p z b i l i n t i r : b i l d i i m z a m a n , e z a m a n l o l a r a k b i l e n i n Ben o l d u u n u b i l i y o r u m ( " h i s s e d i y o r u m " ) , n k b u b i l g i n i n d n d a b i r ey d e i l i m - b e n k e n d i m i n bilgisiyim. " Y a k a l a m a s r e c i n i n anlatsnda yaratlan yakalayc" olarak z n e n i n paradoksu onun neredeyse simetrik kart tarafndan desteklenmektedir: (1) zne onun

o l m a s d r " ( 1 7 0 ) . B u , y i n e , t e m e l b i r F i c h t e t e m a s d r : B e n e y l e y e n b i r fail d e i l i m , eylemesinin dnda herhangi bir tzsel kimlii olmayan, kendi eylemi "olan,"

a r a n n n b i r s o n u c u o l a r a k o r t a y a k m a k l a k a l m a z , o n u n tz deil, k e n d i sreci o l m a k l a k a l m a z s a d e c e ; a m a e z a m a n l o l a r a k , ( 2 ) z n e n i n f a r k n d a l soruya, d a h a a r a n m a d a n n c e v e r i l e n bir yanttr - zne " G e r e i n yantdr," L a c a n ' n diyecei g i b i : " Y a n t l a t n n c e g e l m e s i g e r e k t i . . . o r g a n i z m a n n n c e y a n t l a r gibi g r n e n bilgi t r n k u r m a s g e r e k t i . O r g a n i z m a n n o i l k s e l bilgiyi, t a l e p e d i l m e m i bilgiyi r e t e bilmesi gerekti, b y l e c e b i l m e n i n bir srecinin temeli atlabildi" ( 1 8 9 ) . l k b a k t a , iki t a t a f ister i s t e m e z k a r l k l o l a r a k dlayc g r n y o r : b i r i n c i s i , arad n e s n e y i k e n d i s i y a r a t a n b i r a r a m a s r e c i m i z var, y a n i , - t p k k e n d i k e n d i s i n i s a l a r n d a n t u t u p b a t a k l k t a n k a r t a n P a l a v r a c B a r o n M u n e h h a s e n ' g i b i - dsal

e t k i n l i i y l e t a m o l a r a k r t e n b i r failim. B e n k e n d i s i n i bilir, a m a h u " k e n d i s i " b i l m e s r e c i n i n k e n d i s i y l e t a m o l a r a k st ste b i n e r : B e n k e n d i s i n i b i l m e o l a r a k bilir. Y a da, o r g a n i z m a n n m d a h a l e y e t e p k i s i n i n m i n i m a l bir a n l a t b i i m l e n d i r m e s i l s n d e (organizmann homeostasis'i bir n e s n e y l e karlama yznden bozulur; organizma

o n d a n e t k i l e n i r , d n r , v e k e n d i h o m e o s t a s i s ' i n i s r d r m e k ve/veya o n a r m a k zere ona tepkide b u l u n u r ) , zne/bilin, paradoksal olarak, hikaye a n l a t m a araclyla

ortaya kan, sadece kendi hikaye anlatmasnda var olan hikaye anlatcdr,

e k i r d e k b i l i n c i n imgelerinde saklanan hikaye birtakm zeki h o m u n c u l u s tarafndan anlatlmamtr. H i k a y e aslnda bir b e n l i k olarak s e n i n tarafndan da a n l a t l m a m t r nk e k i r d e k sen a n c a k hikaye a n l a t l n c a doar, h i k a y e n i n kendi iinde. S e n ilksel hikayeler a n l a t l r k e n zihinsel bir varlk olarak, a n c a k o zaman var olursun; ilksel

tzsel h e r h a n g i b i r d e s t e i o l m a k s z n k e n d i ksr d n g s n n i i n d e d n e n b i r sre; a r d n d a n a n i b i r s o n u , b i r y a n t , v e r i l i b i r ey, h e r h a n g i b i r aray s z k o n u s u o l m a d a n o r t a y a frlayan b i r ey var. F a k a t iki p a r a d o k s a r a s n d a k i b a l a n t c a n a l c n e m d e : eer B e n sadece anlattm/deneyimlediim hikayenin i i n d e v a r o l u y o r s a m , eer

o n u n d n d a h e r h a n g i b i r tzsel k i m l i k / i e r i e s a h i p d e i l s e m , dceyimlediimde, hikaye hep-zaten oradadr,

o zaman, k e n d i m i

s u z l u k l a r n d i l e g e t i r m e l e r i n e yasak k o y m a m z i m k a n s z diye y a n t v e r i r . O z a m a n h a s t a y l e d e r : " P e k i n e d e n o n l a r l e n l e r i i n a y r l m .zel b i r o d a y a k o y m u y o r sunuz?" D o k t o r s a k i n s a k i n y a n t l a r : " A m a z a t e n o o d a l m e k zere o l a n l a r a a y r l m olan odayd. . . . " H e g e l h a k k n d a b i r iki ey r e n e n h e r k e s i n b u r k t c f k r a n n

aray f o r m l e e d e c e k o n d a n n c e

g e l e n h e r h a n g i b i r z n e y o k t u r , soru h i k a y e t a r a f n d a n y a n t l a n r - e k i r d e k b e n l i i b i i m l e n d i r e n ilksel a n l a t " o n a y n e l i k aklamadr":

7 7

herhangi

bir talep gelmeden sunulan

bir

" H e g e l c i " havasn kolayca ayrt e d e b i l m e s i n i n n e d e n i nedir? H a s t a n n znel k o n u m u n u k e r t e n o s o n d m y z n d e n o l m a l : h a s t a k e n d i n i b i r m e s a f e k o y m a k iste-

( . | 5 s( ^
v

K i m yapar . K i m bilir Y a n t i l k g e l d i i n d e , b e n l i k hissi o r t a y a k a r v e a r t k bize, 1 mu, b e n l i k de b i l e n b i r b i l i c i y m i gibi g e l i r . . . O z a m a n h i b i r soru s o r u l m a z . t / D u r u m l a ilgili e k i r d e k b e n l i i s o r u t u r m a y a y n e l i k b i r i h t i y a y o k t u r v e e k i r -

dii d i z i n i n i i n d e bulur.

41

\ z e n g i n bilgi v e o t o b i y o g r a f i k b i r b e n l i k b a h e d i l m i y a r a t k l a r a , . . . s a n k i soru sorul-

J h r a d a n y o l a k a r a k , a y n z a m a n d a D a m a s i o ' n u n B e n l i i n iki t a r a f n a i l i k i n eski b i l m e c e y e ( s r e k l i d e i e n b i r b i l i n ak o l a r a k B e n l i e kar, z n e l l i i m i z i n k a l c d e n g e l i e k i r d e i o l a r a k B e n l i k ) getirdii z m n h e d e f i n e d e n k a r d n g r e b i l i riz: " g r n t e d e i e n b e n l i k v e g r n t e k a l c b e n l i k , y a k n d a n b a l a n t l o l s a l a r da, bir deil iki m e v c u d i y e t t i r " ( 2 1 7 ) - ilki e k i r d e k B e n l i k , i k i n c i s i d e o t o b i y o g r a f i k

1 d e k b e n l i k h e r h a n g i b i r eyi y o r u m l a m a z . B i l m e k c m e r t b i r e k i l d e b e d a v a y a Sunulmaktadr. (191-192)

hu

yzden iki y a n l s a m a n n b i r arada d n l m e s i g e r e k i y o r , a y n p a r a n n yaz

ve

B e n l i k olur.

F a k a t burada, d e n e y i m varlklar

olarak,

znelliimizin bo ekirdei

i m a s , yz v e tersi gibi: z n e n i n zaten o r a d a o l a n , k e f e d i l m e y i b e k l e y e n b i r eyi arad yanlsamas yani, benim anlaty nceleyen bir fail-anlatc olduum

o l a r a k b a h s e t t i i m i z ( y a da, d a h a dorusu, n v a r s a y d m z ) ey i i n b i r y e r y o k t u r : B e n neyim? B e n b e d e n i m deilim ( B e n bir b e d e n e sahibim, B e n h i b i r zaman dorudan b e d e n i m " o l m a m , " her ne kadar Merleau Ponty incelikli fenomenolojik betimlemelerle tam tersine ikna etmeye alsa d a ) , B e n b e n i m simgesel kimliimi b i i m l e n d i r e n o t o b i y o g r a f i k a n l a t l a r m n d e n g e l i e k i r d e i d e d e i l i m ; " B e n i m o l d u u m " ey o t o biyografik a n l a t l a r n s r e k l i d e i i m i a r a c l y l a a y n B i r o l a r a k k a l a n b i r b o B e n l i i n s a f B i r i d i r . B u B i r , dil t a r a f n d a n t e h l i k e y e drlr: n e e k i r d e k B e n l i k t i r n e d e o t o biyografik B e n l i k t i r , d i l e a k t a r l d z a m a n e k i r d e k b e n l i i n transsubstando o l d u u , tz deitirdii (ya da daha dorusu, tzsellikten kt) eydir. "Kii" (benim

y a n l s a m a s ("birisi h i k a y e y i a n l a t y o r o l m a l , h i k a y e k e n d i n i a n l a t a m a z , b u kusursuz bir r e s i m izip s o n r a i i n e g i r e r e k gzden k a y b o l a n r e s s a m l a ilgili h i k a y e k a d a r s a m a o l u r " ) , v e b i l g i n i n d a h a n c e d e n o r t a y a a t l m o l a n soruya v e r i l m i y a n t o l d u u y a n l s a m a s . B u r a d a e l e a l d m z ey " i k i k a t k a y d e d i l m i " o l a n p a r a d o k s a l b i r t e k i H - v c u d i y e t t i r , y a n i e z a m a n l o l a r a k a r t k v e e k s i k - o k uzun z a m a n n c e D e l e u z e tarafndan Anlamn Mant'hda tarif edilen paradoks: simgesel dzenin ortaya

k m a s y l a b i r l i k t e , h e p b u n a e z a m a n l o l a r a k - y a p y a g r e - bo, igal e d i l m e m i b i r y n o l a n v e - e l e r e g r e - yersiz bir fazla igalci o l a n b i r m e v c u d i y e t l e karlarz.

40

B e n l i i m i n tzsel i e r i i n i s a l a y a n o t o b i y o g r a f i k i e r i i n z e n g i n l i i ) ile s a d e c e b o b i r kendi kendisiyle iliki noktas olan aknsal tamalgnri\ s a f znesi - arasnda ayrm

B u b k m l yap bize D a m a s i o ' n u n , i k i n c i dzey b i r h a r i t a l a m a y a , t a m d a iki m e v c u d i y e t ( o r g a n i z m a v e n e s n e ) a r a s n d a k i , e t k i l e i m i b i r i n c i dzey h a r i t a l a m a y l a k a y d e d i l m i o l a n n e d e n s e l ilikiyi k a y d e d e n b i r h a r i t a l a m a y a d a y a n a n b i l i n f i k r i n i n h a t a l y a n k o n u s u n d a b i r ipucu verir: a k a , b u ar b a s i t g l e t i r m e , h a r i t a l a m a f a i l i n i n k e n d i s i n i y a r a t m a ( o n u n f a r k n d a l n r e t m e ) iini y e r i n e g e t i r m e y e c e k t i r . Eer i k i n c i dzey h a r i t a l a m a b i r i n c i dzey h a r i t a l a n a y k a y d e d e r s e , t e k e l d e e t t i i m i z ey h a r i t a l a m a n n iki dzeyli h a r i t a l a m a s olur, h a r i t a l a n a n s r e t e k e n d i s i n i i e r e n b i r h a r i t a l a m a s r e c i deil. B u n u n olmas iin (failin k e n d i s i n i n de h a r e k e t e geirdii

y a p a r k e n , K a n t ' n a k l n d a n g e e n ey b u d t m -

D a m a s i o ' n u n t e m e l " A l t h u s s e r c i " tezi " o n a k a r l k g e l e n duygu o r t a y a k m a d a n n c e m e r k e z i b i r h i s s e t m e h a l i y o k t u r , ifade ( d u y g u ) h i s s e t m e y i n c e l e r " d i r ( 2 8 3 ) . B e n hissetmeyi nceleyen bu duyguyu b o s a f z n e y l e ($) balamaya hevesleniyorum: znel

duygular o k t a n z n e n i n d i r ,

ama znelletirilmelerinden nce,

hissetmenin

d e n e y i m i n e a k t a r l m a l a r n d a n n c e . $ b u yzden h i s s e t m e d e n n c e k i d u y g u l a r n z n e l k a r l d r : a n c a k h i s s e t m e l e r a r a c l y l a y a a n m b e n l i k d e n e y i m i n i n " t a m " znesi o l u r u m . V e a r t k y a a m - h o m e o s t a s i s ' i n i n e r e v e s i i i n d e t u t u l a m a y a c a k o l a n , ileyii a r t k b i y o l o j i k y a a m - d z e n l e m e m a k i n e s i t a r a f n d a n s n r l a n m a y a n " s a f z n e budur. D a m a s i o yle yazd z a m a n :

.iivee k a t l m a s i i n ) , b i r t r k e n d i k e n d i s i y l e i l i k i n i n , t e m s i l i n ( h a r i t a l a m a n n ) iki dzeyi a r a s n d a b i r tr ksa d e v r e n i n o r t a y a k m a s g e r e k i r - v e L a c a n ' n g s t e r e n forml ("bir gsteren bir baka gsterenin znesini temsil e d e r " ) t a m da bu trden bir kendi kendisiyle ilikili iki dzeyli haritalamay canlandrr: zneyi temsil eden

g s t e r e n i k i n c i d z e y d e n " d n m s e l " g s t e r e n d i r , b i r i n c i dzey g s t e r e n d i z i l e r i n d e znenin vekili olarak davranr. Bu dnmsellik D a m a s i o ' n u n deerlendirmesindeki r e d d e d i l m i H e g e l c i m o m e n t t i r . B u n o k t a y r k t c b i r fkrayla a k l a y a y m : b i r sr yataa grlt s a h i p byk yapp bir h a s t a n e d e yatan bir hasta, bunun da onu deliye d o k t o r a d i e r h a s t a l a r n srekli evirdiinden yaknr. Doktor

B i l i n c i n gc bireysel yaam dzenlemesinin b i y o l o j i k makinesiyle d n c e n i n biyoloj i k m a k i n e s i arasnda kurduu e t k i l i b a l a n t d a n gelir. Bu balant dnme i l e m e n i n tm y n l e r i n e nfuz e d e n bireysel bir ilginin yaratlmas i i n t e m e l salar, b t n sorun z m e e t k i n l i k l e r i n e o d a k l a n r v e b u n l a r u z l e y e n zmleri esinlendirir ( 3 0 4 ) '

bardndan,

bylece

znelliin

tam

bo

ekirdeini

($),

yaam

dzenleyen

homeostasis'in

y a p a c a k b i r ey yok, h a s t a l a r n h e p s i d e l m e k zere o l d u k l a r n b i l d i k l e r i n d e n u m u t -

e r e v e s i n i p a t l a t t j j ^ l i i d e , F r e u d ' u n l m d r t s H e d i i eyle f t e n eyi d i k k a t e

227

a l m a m olur. B u yzden e d e e r l i k l e r z i n c i r i k e n d i s i n i " b o " c o g i t o ' y l a ( K a r t e z y e n zne, K a n t ' n aknsal znesi), H e g e l c i k e n d i kendisiyle ilikideki olumsuzluk bal v e F r e u d c u l m drts b a l a r a s n a s o k a r . B u " s a f z n e d u y g u l a r d a n y o k s u n m u b r a k l m t r ? D u r u m o k a d a r b a s i t deil: y a a m d e n e y i m i n e d o l a y m s z k a t l m a k t a n k o p u k l u u y e n i (duygu y a d a h i s s e t m e l e r i n deil, d a h a o k ) e t k i l e n i m l e r i n o r t a y a k m a s n a yol a a r : kayg v e d e h e t . K a y g z n e n i n e k i r d e i n i o l u t u t a n B o l u k l a k a r l a m a y a k a r l k gelir; d e h e t e n s a f h a l i y l e r a h a t s z e d i c i y a a m n , " l m e y e n " y a a m n d e n e y i m i n e k a r l k gelir. 4 2 J ) l p r \ o 4 0 k,u 1 |

d u y g u l a r m z delidir; bu yarn kendisi de "duygusal" bir olgu, yeni, zellikle insani

duygulara yol aan bir olgu ilevini grr, ( b a s i t k o r k u y a k a r t o l a r a k ) kaygdan
( i n s a n i ) sevgi v e m e l a n k o l i y e u z a n a n d u y g u l a r a . L e D o u x ( v e b u r a d a L e D o u x ' n u n bal k a l d D a m a s i o ) b u zellii, duygularla h i s s e t m e l e r a r a s n d a y a p l a n p r o t o - A l t h u s s e r c i b i r a y r m n t e m e l zayfl ( y a d a d a h a dorusu, i k i r c i k l i l i i ) y z n d e n m i k a r m a k tadr? Bu ayrm ak Pascalc bir b k m e sahip (ve "Descartes'n h a t a s " n n 4 5 kapsaml eletirisinde, D a m a s i o ' n u n Descartes'n balca eletirmeni olan Pascal' anmamas t a m b i r g i z e m d i r ) : fiziksel duygular i h i s s e t m e l e r i sergilemez, t e r s i n e , o n l a r yaratr. F a k a t , b u r a d a e k s i k o l a n b i r ey var: b i y o l o j i k - o r g a n i k b e d e n s e l j e s t l e r o l a r a k duygular v e k u r a l l a r a bal r e n i l m i s i m g e s e l j e s t l e r o l a r a k duygular ( P a s c a l ' n diz k p dua e t m e s i g i b i ) a r a s n d a k i b i r yark.. z e l l i k l e " i n s a n i " (kayg g i b i ) duygular, s a d e c e bir i n s a n i h a y v a n b i y o l o j i k i g d l e r i n e y n e l i k duygusal h a l a t n k a y b e t t i i v e b u kayp i n s a n n " i k i n c i d o a s " o l a r a k simgesel olarak dzenlenen duygularla d e s t e k l e n d i i

Synaptic elfte, J o s e p h L e D o u x a y n s o r u n l a yzleir. K i t a b n s o n u n d a yer a l a n b e y i n i l e y i i n i n yedi t e m e ilkesi l i s t e s i n d e k i 6 . l k e udur: "Duygusal haller beyin kaynaklarn tekeline alr." B i r o r g a n i z m a t e h d i t e d i c i b i r u y a r m n s a l d r s n a urad z a m a n , h e m e n o r t a y a k a n duygusal t e p k i korteksin duyu a l a n l a r n a nral balantlar yoluyla, bu alanlar uyaran dnyasnn kritik o l a n y n l e r i n e o d a k l a n m kalmaya y n e l t e n dorudan geri-beslemeler gnderir. B u geri-besleme ayn zamanda dnme ve a k an oluumuna girmi baka kortikal alanlara uzanr, o n l a r n belli dnceleri dnmeye ve m e v c u t durumla ilgili belli anlar biimlendirmeye yneltir.4'

zaman ortaya kar. B e y i n b i l i m l e r i n i n b i l i n d n F r e u d c u B i l i n d n d a n a y r a n yark, b a k a h i b i r yerde, duygularn k o n u m u k o n u s u n d a o l d u u n d a n d a h a b e l i r g i n b i r e k i l d e g r n m y o r . D a m a s i o i i n , b i l i n d duygusaldr: duygular b i r o r g a n i z m a n n h o m e o - s t a t i k d e n gesini rahatsz eden bir nesneyle karlamasna verdii "kendiliinden" tepkiyi

E l b e t t e , b u n a e k o l a r a k , b a k a duygusal y a n t l a r d a k e t l e n i r : i n s a n l m n e k o r k t u u z a m a n , seks y a d a y i y e c e k g e l m e z a k l n a . . . . " D e n g e l i " r a s y o n e l d n m e y e b i r e n g e l oluturmaktan uzak olan bu trden tek yanl bir odak bilisel ve duygusal

sergiler, b u yzden b i r i n s a n i v a r l k bilisel o l a r a k n e s n e y e y n e l i k doru y a k l a m n f a r k n d a o l m a s a da, duygusal y a n t b u y a k l a m a i h a n e t eder. B u n u n s t a n d a r t r n e i r k l k t r : Y a h u d i l e r i n tpk dier i n s a n l a r gibi i n s a n o l d u u n a e m i n o l a b i l i r i m , a m a d a h a n c e tarumadm biriyle karlarsam, bedensel j e s t l e r i m b e n i m bilind antiS e m i t d u r u u m a t a n k l k e d e n duygusal b i r t e p k i sergiler. B u r a d a " b i l i n d , " F r e u d ' a ak bir kartlkla, duygusal dokunun kaln, nfuz edilemez arkaplandr. Lacan

e t k i n l i i m i z i n d r t s n salar: duygusal bask a l t n d a o l d u u m u z z a m a n d a h a hzl d n r v e e y l e m d e bulunuruz, b t n k a y n a k l a r m z h a r e k e t e geiririz. B u n a b a l o l a r a k , b i r d u y g u n u n d n c e v e e y l e m l e r i m i z i " r e n k l e n d i r d i i n i " sylediimiz z a m a n , bunun Laclau'nun "hegemonyaya" ykledii anlamla kabul edilmesi gerekir (cum

F r e u d ' a ait, kayg y a l a n s y l e m e y e n e t k i l e n i m d i r e k l i n d e k i t e z i n e bavurduu zaman {kayg___bu __yzden Gerein yaknln belirtir), buradaki ima kaygnn istisna

grano salis): b t n z e r i n d e zgl b i r n i t e l i k k a t a n zgl b i r y a n . K a y n a d a d i l i n ortaya knn i n s a n n bilisel b e c e r i l e r i y l e o n u n duygusal/gdlenimsel b e c e r i l e r i

o l d u u d u r : b t n d i e r d u y g u l a r y a l a n syler,

ilke olarak yalan sylerler.

Dlerin

a r a s n a soktuu d e n g e s i z l i k t i r :

Yorumunda, F r e u d b i r k a d n n i i n d e b a s i t e b i r n c e k i g n n o l a y n , sevdii b i r do tunun cenazesini, youn b i r znt havas iinde yineledii bir dten bahseder:

D i l h e m ek bilisel y e t e n e k l e r e ihtiya duydu ve yeni y e t e n e k l e r i olas kld, h e m de bu deiimleri elde e t m e k i i n uzam ve b a l a n t ald. U z a m sorunu . . . m e v c u t kortikal uzamda bir eylerin yerini deitirerek ve ayrca uzam ekleyerek zld. A m a balant sorunu sadece ksmen zld. zlen ksm, kortikal ileme ebekeleriyle balantsallk, h o m i n i d [insanms] b e y n i n i n zenginletirilmi bilisel y e t e n e k l e r i n i m m k n kld. A m a tam olarak z l m e m i o l a n ksm bilisel sistemle zihinsel lem e n i n dier ksmlar, duygusal ve gdlenimsel sistemler arasndaki balantsallktir. 4 4

F r e u d ' u n de y n e l i k a k l a m a s , c e n a z e d e , d g r e n i n y i n e y l l a r n c e tutkuyla sevmi olduu v e hl cinsel arzular b e s l e d i i bir adamla karlat eklindedir.

B u r a d a k i vurgu s a d e c e b i r d n a n l a m n n o n u n b t n s e l l i i y l e b a l a n t s z b i r t a k m a y j m t ^ a j d ^ a r a n m a s g e r e k t i i deildir ( a y r n t l y o r u m a kar en masse, t o p t a n b e l m e n t i k y o r u m ) , y o u n z n t hissi o l a r a k d e n e y i m l e n e n , b u n a e l i k e d e n duygunun y a l a n sylediidir: o b i r m a s k e rol grr, ilevi s e v i l e n figrle k a r l a m a d a duyulan n e e y i . g i z l e m e k o l a n b i r k o r u y u c u e k r a n - b u h a l i y l e , b i l i n d y l a b i r ilikisi yoktur. E t k i l e n i m l e r i n b u y a n l t c doas e n iyi e k i l d e m z i k t e grlr. R o m a n t i z m i n

B u e r e v e d e , " i n s a n o l m a n n " zglln bilisel v e duygusal b e c e r i l e r a r a s n d a k i b u yarkta t e m e l l e n m i olarak kavramak ilgin olabilir: duygular bilisel b e c e r i l e r i n e

ykseliiyle b i r l i k t e , m z i i n o n t o l o j i k k o n u m u n d a k k t e n c i b i r d e i i m grlr: ar l< szle a k t a r l a n m e s a j n basit, b i r e l i k i s i n e i n d i r g e n m e k t e n k a r , k e n d i n e ait, szck lerle aktarlandan " d a h a .derin" bir mesaj iermeye/aktarmaya balar. Bu haliyle

yaklam bir insani varlk artk bir insan olmaz, insani duygulardan yoksun kalm s o u k b i r c a n a v a r o l u r . . . . B u r a d a L e D o u x ' u d a h a yapsal b i r y a k l a m l a d e s t e k l e m e l i yiz: bilisel b e c e r i l e r i m i z i n a r k a s n d a k a l a n , ilkel h a y v a n d z e y i n d e t a k l a n ey s a d e c e

mziin bu ifade gizilini a k a d i l e g e t i r e n kii ilk kez R o u s s e a u o l m u t u ; mziini dilsel szn etkilenimci zelliklerini basite taklit etmek yerine, "kendi adna

/ k o n u m a " h a k k n a s a h i p o l m a s g e r e k t i i n i n e s r m t . A l d a t c dilsel sze k a r t olarak, I ! ; \ J mzikte (Lacan'n diliyle konuursak) konuan doruluun kendisidir.

D a m a s i o " t e k s z c k h o m e o s t a s i s ' V 8 b i r o r g a n i z m a n n t e m e l k e n d i k e n d i n i dzenl e m e s i n i n bir ksaltmas olarak kullanr ve o n u t a m da "haz ilkesi"nin Freudcu terimlerinin merkez bileeni olarak kullanr; a c ve haz k e n d i ilerinde e t k i n l i k hedefleri deildir, daha ok organizmann haz ve homeostasis'inin ve tehdit edildiini ya da

S c h o p e n h a u r ' u n dedii gibi, mzik d o r u d a n n o u m e n a l r a d e y i yasalatrr/ifade e d e r , b u n a k a r n sz f e n o m e n a l t e m s i l dzeyiyle s n r l kalr. M z i k z n e n i n asl k a l b i n i , H e g e l ' i n " D n y a n n G e c e s i , " radikal o l u m s u z l u u n u u r u m u dedii eyi tasvir e d e n tzdr: r a s y o n e l L o g o s ' u n A y d n l a n m a z n e s i n d e n " D n y a n n G e c e s i " n i n R o m a n t i k z n e s i n e k a y m a y l a b i r l i k t e , mzik s z c k l e r i n t e s i n d e k i asl m e s a j n taycs o l u r , znenin tohumuna ait metaforun Gndzden Geceye kaymasyla. Burada

desteklendiini

belirtirler:

ac davran

duygulan

"o ya da bu ekilde,

d o r u d a n y a d a d o l a y l o l a r a k , y a a m s r e c i n i d z e n l e m e y i v e h a y a t t a k a l m a y tevik e t m e y i h e d e f a l m t r " ( 3 5 ) . B u n u n a r d n d a n g e l e n b y k soru udur: b u r a d a n k a l k p F r e u d ' u n " h a z i l k e s i n i n t e s i n d e " dedii eye n a s l ularz? B u n u n o r t a y a k m a s i i n , hazla a c n n kendilerini sinyaller olarak hizmet e t m e eklindeki arasal ilevlerinden k o p a r m a l a r v e k e n d i i l e r i n d e h e d e f e d n m e l e r i g e r e k m e z m i ? B u r a d a a c n n rol hazzn r o l n d e n d a h a t e m e l d i r : h a z v e a c n n a r a s a l i l e v l e r i n d e n " o t o n o m l a m a s " n n t e m e l forml a c n n k e n d i s i n d e haz bulmadr. A c y a n o r m a l h a y a t t a k a l m a c bir ekilde tepki v e r m e k ( o n d a n k a n m a k ) yerine, o n a tutunurum, o n d a n tatmin a l r m . P e k i y a D a m a s i o ' n u n z e r i n d e durduu, duyguyla h i s s e t m e a r a s n d a k i y a r n kendisi, sadece duygunun arasallatrmadan karlmas araclyla gerekleebilirse ?

\ yani
1

\ T e k i n s i z l e karlarz: a r t k dsal a k n deil, a m a K a n t ' n a k n s a l d n n izleyerek, ! t a m d a z n e n i n k a l b i n d e k i G e c e n i n fazlal ( l m e y e n i n b o y u t u ) , T o m l i n s o n ' u n , " K a n t zneyi belirten isel te-dnyevilik"
4

dedii ey. M z i i n ifade e t t i i ey a r t k

" r u h u n a n l a m b i l i m i " deil, o n u n a l t n d a y a t a n dilsel a n l a m l l n t e s i n d e k i " n o u m e / n a l " jouissance akdr. B u n o u m e n a l b o y u t K a n t n c e s i a k n t a n r s a l D o r u l u k t a n radikal \ bir ekilde farkldr: o znenin tam ekirdeini biimlendiren eriilmez

fazlalktr. Fakat, eer daha yakndan bakarsak, mziin kendisinin de -Schopenhauer

Y a h i s s e t m e n i n ilksel, sfr dzeyi fiziksel a c d u y g u s u n u n b i r a c h i s s i n e " a k t a r l m a s " deil, a c d u y g u s u n d a n h a z h i s s e t m e y s e ( y a d a t a m t e r s i ) ? D a m a s i o ' n u n y a k l a m n n s n r l l o n u n , r k duygusal p a t l a m a l a r , asl i l e y i i n d e , m u t l a k o l a r a k y e r i n d e o l a n b i r duygusal t e p k i n i n b i r y a n l u y g u l a m a s e k l i n d e d e e r l e n d i r m e y e a b a l a m a s n d a a k a grlr:

t a r a f n d a n v l e n o ar tzsel " t u t k u l u " duygu a k t a r m n d a - s a d e c e y a l a n s y l e m e k le kalmadn, a m a k e n d i b i i m s e l k o n u m u n a gre t e m e l bir ekilde yalan sylediini g r m e k t e n k a n a m a y z . z n e n i n " D n y a n n G e c e s i " n i n fazla h a z z n a g m l m e s i n i n dorudan bir aktaran olarak mziin stn bir rneine, Wagner'in Tn'stan'na,

m z i i n k e n d i s i n i n s z c k l e r i n i n a r e s i z c e b e l i r t i r g r n d eyi g e r e k l e t i r i r gibi o l d u u e s e r e b a k a l m : sevdal ift t u t k u l a r n n , c o k u l u k e n d i k e n d i n e k y m a l a r n " e n yksek nee/hchste Lust"mm t a t m i n i n e a m a n s z c a s r k l e n m i t i r - fakat, b u o p e r a n n m e t a f i z i k " d o r u l u u " , o n u n dile g e l m e z m e s a j m d r ? y l e y s e , k y m u u r u m u na doru bu amansz kayma neden tekrar tekrar sradan gndelik yaamn rksal ve kltrel nyarglara yol a a n tepkiler, k s m e n , evrimsel olarak bakalarndaki [tekilerdeki] farklar saptamaya y n e l i k toplumsal duygularn o t o m a t i k yaylmasna dayanr, n k fark risk ya da t e h l i k e sinyali verebilir, e k i l m e ya da saldrganl tevik edebilir. Bu tr bir tepki byk olaslkla bir kabile t o p l u m u n d a yararl hedeflere ulalmasn salamtr a m a artk bizim toplumumuz i i n uygun olmad gibi, yararl da deildir. Beynimizin h l o n a asrlar n c e o k farkl bir balamda verdii gibi tepki veren bir mekanizmay tayor olduu gereine kar dikkatli olmalyz. Ve bu tr tepkileri gz ard e t m e y i renebiliriz ve bakalarn da [tekileri de] aynsn yapmaya i k n a edebiliriz. ( 4 0 )

fragmanlarnn (genellikle gln) mdahaleleriyle bozulmaktadr? En apak rnei, finalin kendisini ele alalm: B r a n g a n e ' n i n g e l m e s i n d e n h e m e n n c e , mzik doruca son ekil deitirmeye, transfigrasyona, iki an k u c a k l a m b i r h a l d e l m e s i n e

g e e b i l i r d i - p e k i , a k s i y o n u n ar i l e r l e y i i n i n e r e d e y s e k o m i k b i r e k i l d e h z l a n d r a n i k i n c i g e m i n i n bir para gln geliinin n e d e n i nedir - birka dakika iinde, btn n c e k i s a h n e l e r d e n d a h a o k olay olur ( M e l o t v e Kurnewal'in l m e s i n e yol a a n kavga, ve benzeri) - tpk, son iki dakikasnda bir yn olay yaanan Verdi'nin

B u a k l a m a n n s o r u n u farkl t e k i y e y n e l i k r k " t i k s i n t f n i n iki t e m e l b i l e e n i n i deerlendirmeye atmamasdr: bu tiksintinin, bir baka t r a v m a t i k d e n e y i m i n yer

// Trovalor gibi. B u b a s i t e W a g n e r ' i n d r a m a t i k gszl m ? B u r a d a b u a n i t e l a l a k s i y o n u n s a d e c e o r g a z m i k k e n d i n i y o k e t m e y e d o r u ar a m a k a n l m a z s r k l e n m e n i n geici bir ertelenmesi olarak h i z m e t etmediini aklmzda tutmalyz; b u t e l a l a k s i y o n i k i n b i r zorunluluu izler, ksa b i r " g e r e k l i k m d a h a l e s i " o l a r a k o r t a y a k m a s , T r i s t a n ' n I s o l d e ' n i n s o n k e n d i n i o r t a d a n k a l d r m a e y l e m i n i sahn e l e m e s i n e izin v e r m e s i gerekir. Tristan'n lmenin
47

d e i t i r m e s i , b y l e c e " b a s t r l m a s " ( r n e i n , rksal t e k i y e o l a n n e f r e t i m i z d e saldrgan b i r e k i l d e " e y l e m e d k e r i z " v e t o p l u m s a l iktidarszlmz, t o p l u m s a l " b i l i s e l h a n t a l a m a d a n " y o k s u n l u u m u z u r t e r i z ) o l a r a k o r t a y a k m a tarz ( m e k a n i z m a s d i r i l t i l m i t i r ) ; ye, e t n i k t e k i n i n v a r l n a y n e l i k r k b i r duygusal t e p k i d e , t i k s i n t i n i n s a p t r l m haz, e t k i l e n m e v e k s k a n l k b i i m l e r i v l e a k a b i r l e m i o l m a tarz. B u k o m p l i k a s y o n l a n d e e r l e n d i r m e y e a l m a k zere, p s i k a n a l i z i n L a c a n ' n srarla vurgulad t e m e l D a r w i n k a r t d e r s i n i a k l d a t u t m a l y z : i n s a n n o r t a m n a y n e l i k radikal ,ve t e m e l dis-adaptasyonu, ma/-adaptasyonu [ u y u m l a n m a m a s , k t u y u m l a n m a s ] . E n r a d i k a l h a l i y l e , " i n s a n - o l m a k " i n s a n n o r t a m n a g m l m e s i n d e n b i r " z m e y i " ierir, a d a p t a s y o n u n t a l e p l e r i n i gz ard e d e n b e l l i b i r o t o m a t i z m i i e r i r - " l m d r t s n n "

Bu b e k l e n m e d i k gereklik mdahalesi olmakszn, duyduu zdrap sonsuza dek srp giderdi.

olanakszlndan

" D o r u l u k " k e n d i k e n d i n e k y m a y a doru o t u t k u l u s r k l e n m e d e , o p e r a n n t e m e l etkisinde yatmaz, o n a m d a h a l e eden gln anlatsal kaza/mdahalelerde yatar y i n e , b y k m e t a f i z i k e t k i l e n i m y a l a n syler.

s o n a a m a d a k a r l k geldii ey budur. P s i k a n a l i z " b e l i r l e n i m c i " d e i l d i r ( " Y a p t m ey h i l i n d s r e l e r l e b e l i r l e n i y o r " ) : k e n d i n i s a b o t e e d e n b i r yap o l a r a k " l m drts" zgrln, y a r a r c - h a y a t t a k a l m a c y a k l a m d a n z l m b i r d a v r a n n m i n i m u m u n u t e m s i l eder. " l m d r t s " a r t k o r g a n i z m a n n o r t a m t a r a f n d a n b e l i r l e n m e d i i , b i r > ( o m d a v r a n e v r i m i n e " p a t l a d / d e r l e n d i i " a n l a m n a gelir. C a n a l c yark budur: (">zgrln r a d i k a l " o n t i k " reddiyle ( b e n i d e n e t l e y e n d a v r a n m b e l i r l e y e n koullar d e n e t l e y e n l e r ) K a n t ( v e u n u t m a y a l m , S a d e c ) koulsuz o t o n o m i n i n ( a h l a k i y a s a n n , zevk k a p r i s i n i n ) n e srlmesi a r a s n d a k i yark - h e r iki d u r u m d a da, v a r l n z i n c i r i n d e bir k o p m a vardr.

i i n yaylr: "Yay b e n i . " B i l i m s e l fikirler, btn m e m l e r gibi, bir tr doal ayklanmaya tabidir, ve bu yzeysel olarak virs benzeri grnebilir. A m a bilimsel fikirleri irdeleyen ayklama kuvvetleri keyfi ya da kaprisli deildir. ... yi bir fikrin bilimsel topluluk i i n d e hzla yaylmas h a t t a bir kzamk s a l g n n n b e t i m l e n m e s i gibi grnebilir. A m a a l t t a yatan sebepleri incelediiniz zaman o n l a r n iyi sebepler olduunu, bilimsel ynt e m i n talep ettii standartlar t a t m i n ettiini grrsnz. m a n n yaylma tarihinde s a l g n b i l i m d e n baka bir ey g r m e k gtr, ve zellikle de n e d e n s e l salgnbilim. . . . B i l i m s e l i n a n iin, salgnbilim d a h a sonradan gelir ve o n u n kabul e d i l m e s i n i n tarihin i b e t i m l e r . D i n i i n a n iin, salgnbilim k k nedendir. 5 0

D e n n e t t b u k s m a h e r z a m a n k i eki slubuyla yapt e l e t i r e l b i r y o r u m d m e k t e HEGEL, MARX, D E N N E T T olduka haklyd: B i l i m s e l m e m l e r i n yaylma sebeplerini incelediiniz zaman, D a w k i n s bizi " b u n l a r n iyi sebepler olduunu grrsnz" diyerek ikna eder. B i l i m i n bu standart, resmi k o n u m u , k e n d i terimleri a s n d a n reddedilemez, a m a mollaya ve rahibeye sorular sorulmasna yol a a r - ve R o r t y de o l d u k a yerinde bir tavrla D a w k i n s ' e sorar: " B u ' e r d e m l e r i n ' iyi erdemler olduuna ilikin ... ispatnz Baz nerede? nsanlarn bu memleri deerlendirip aktardn belirtiyorsunuz - a m a ya D e n n e t t haklysa, insanlar da . . . byk lde m e m l e r i n yaratmysa. m e m l e r i n bir araya gelip onlar o n a y l a y a n nemd e e r l e n d i r m e c i l e r y a r a t m a s n n neresi zekice! y l e y s e , sizin bilimi kurmayabileceiniz o A r i m e t noktas nerede?" 5 1

K a r t e z y e n cogito'mn n c , o k d a h a e t k i l i , b i l i s e l c i b i r reddi d e v a r : y a n i D a n i e l D e n n e t t ' i n " K a r t e z y e n T i y a t r o " d e n e n eye, i n s a n z i h n i n d e , g e l e n b t n e n f o r m a s y o n u n topland, gzden geirildii ve sonra (yeniden) eyleme ynelik emirlere

d n t r l d m e r k e z i b i r a l g - k a r a r n o k t a s o l d u u e k l i n d e k i fikre y n e l t t i i eletiri var. n s a n z i h n i n i n b u t r m e r k e z d e n y o k s u n b i r " p a n d e m o n i u m " o l m a s fikrini o r t a y a atan ilk k i i n i n L e v T o l s t o y o l m a s m o d e r n fikirler t a r i h i n i n c i l v e l e r i n d e n b i r i . T o l s t o y genellikle D o s t o y e v s k i k a d a r i l g i n o l m a y a n b i r yazar s a y l m t r - D o s t o y e v s k i ' n i n varolusal z d r a b n n t e r s i n e , m o d e r n l i k t e t e m e l d e yeri o l m a y a n m o d a s u m u t s u z c a gemi bir gerekidir o. F a k a t , belki de, T o l s t o y ' u t a m olarak yeniden ele a l m a n n , o n u n s a n a t v e g e n e l o l a r a k i n s a n l a ilgili k e n d i n e zg k u r a m n e l e a l m a n n v a k t i g e l m i t i r ; b u k u r a m d a S p i n o z a ' n m imitatio afecti y a d a D a w k i n s ' i n m e m l e r f i k r i n i n y a n k l a r n buluyoruz. " B i r i n s a n e n f e k t e o l m u b i r b e y n e s a h i p o l a n , m i l y o n l a r c a k l t r e l o r t a k - y a a r n b a r n a o l a n v e b u n a frsat v e r e n b a l c a ey d e d i l l e r o l a r a k b i l i n e n ortak-yaar sistemler o l a n bir h o m i n i d ' d i r " halis T o l s t o y s a y l m a z m ? Tolstoy'un antropolojisinin temel kategorisi enfeksiyondur, insani zne, tpk
49

H e g e l c i b i r b a k a s n d a n , D e n n e t t ' i n b a l c a baars b i z i m k a v r a m v e yarglar t a m o l a r a k n a s l " g r d m z " i s p a t l a m a s d r . S z g e l i m i , " k r m z s a n d a l y e l e r l e d o l u bir o d a " g r d m z a m a n , h z l a h e p s i n i b i r d e n t a r a m a m ; o n u n y e r i n e , b i r k a t e s t bak a t a r m v e s o n r a b t n s a n d a l y e l e r i n krmz o l d u u n u " s o n u c u n a v a r r m " - v e h e m e n b u s o n u c u grrm. D e n n e t t ' i n tezi K a n t ' n g e r e k l i i n a k n s a l k u r u l u u f i k r i n d e n ok daha radikal: sadece grsel veri aknsal kategoriler araclyla "tmden

- D e n n e t t ' t a n alnma bu blm

a y r n t l a n d r l m " o l m u y o r , g r d m z n i e r i i d e - d o r u d a n fiziksel n i t e l i k l e r i n i k a p s a y a n ierii d e - n c e k i y a r g n n s o n u c u d u r . B u a y n z a m a n d a D e n n e t t ' i n m a d d e c i i n d i r g e m e c i l i e y n e l i k k l a s i k f e n o m e n a l i s t s i t e m e verdii p a r a d o k s a l r a d i k a l y a n t a n l a m a n n d a uygun e k l i d i r : " Y a q u a l i a , t a t l l k , susuzluk v e b e n z e r i e y l e r i n b i r i c i k d o r u d a n d e n e y i m i n e o l a c a k ? " - Qualia yoktur. B u n u n a n l a m g e r e k l i k l e d o r u d a n bir t e m a s olmad, sona, i k i n c i b i r frsatta, z i h n i m i z t a r a f n d a n a y r n t l a n d r l a n

b u l a c bacilli gibi, b i r b i r e y d e n d i e r i n e y a y l a n e t k i l e n i m - y k l k l t r e l e l e r l e e n f e k t e o l a n e d i l g e n b o b i r d o l a y m d r . V e T o l s t o y dosdoru s o n u c a gider: b u d u r u m e i k i l e n i m s e l e n f e k s i y o n l a r n y a y l m a s n g e r e k b i r ruhsal o t o n o m i y l e kar k a r y a getirmez, i n s a n n k e n d i s i n i b u l a c hacillfden k u r t a r a r a k o l g u n o t o n o m e t i k b i r z n e o l m a k zere e i t m e s i g e r e k t i i n i n e srmez. T e k m c a d e l e iyi v e k t e n f e k s i y o n l a r a r a s n d a d r : H r i s t i y a n l n k e n d i s i b i r e n f e k s i y o n d u r , y i n e de iyi bir e n f e k s i y o n d u r . A s l i r o n i H r i s t i y a n T o l s t o y ' u n b u n o k t a d a D a w k i n s ' t e n d a h a m a n t k l v e radikal olmasdr: Dawkins bir y a n d a n m e m l e r i n " z i h n i n virsleri" olduunu, insan enerjisini " s m r g e l e t i r e n " a s a l a k m e v c u d i y e t l e r o l d u u n u , o n u k e n d i l e r i n i o a l t m a k zere b i r ara o l a r a k k u l l a n d n s y l e r k e n , y i n e d e b t n m e m l e r i n b a s i t e virs o l m a d n d a srar e d e r :

dorudan bir deneyim olmad a n l a m n a gelir - " g e r e k l i k " olarak deneyimlediimiz ey z a t e n b u a y r n t l a n d r m a n n s o n u c u d u r . Dennett'in qualia fikrine ynelik eletirisinin temel sonucu qualia'nin

d o l a y m s z l n n d o l a y u n l a n m a s , b a l a n t l a r , yarglar, f r a g m a n a l g l a r d a n o l u a n b i r b r i k o l a j n s o n u c u olduudur. dzgn-kesintisiz bir alg ( Y a r k l a r n " d o l d u r u l m a s " s z k o n u s u deildir, zere doldurulacak yark yoktur.) nk Burada,

oluturmak

D e n n e t t , y a n s m a g r n m l e r , b i r e y i n n a s l " g r n r gibi g r n d " s o r u n u y l a yi, yararl programlar i n s a n l a r onlar deerlendirdii i i n , tavsiye ettii ve bakalarna gnderdii i i n yaylr. Bilgisayar virsleri srf ifrelenmi t a l i m a t l a r cisimlendirdikleri karlar: "qualia" dolaymsz deneyim/grnm yanlsamasn belirtir, ve eer h e r h a n g i b i r q u a l i a yoksa b u n u n a n l a m e y l e r i n bize g r n r gibi o l d u k l a r h a l i y l e grn-

233

madikleridir.

Biz s a n k i dolaymsz qualia'y d e n e y i m l e r i z ,

b u n a k a r n , aslnda, b u

eer a n l a m s z l n b u k a r a r l h a y a l k r c e k i r d e i b a s i t a n l a m ( b i r n e r m e y a d a uygul a m a n n b a s i t g s t e r e n g n d e r m e s i n i ) d a h a d e r i n b i r A n l a m a e v i r e n eyse? S a y d a m a n l a m n z e r i n d e k i b u fazlalk a y r c a k a r b i i m d e , b i r i n s a n n s z n n a n l a m n a ynelik o ironik mesafe b i i m i n d e de grlebilir. E r i c A m b l e r ' i n klasik casus r o m a n o l a n Korkuya Yolculukunda k a h r a m a n l a r d a n biri srf z e n g i n k a r s n u t a n d r m a k v e

dolaymszlk g e r i y e y n e l i k o l a r a k i n a edilir. D e n n e t t b u i k i n c i dzey " g r n m n grmn"n silmek ve zihnimizde edimsel olarak olup biten eyin fragmanl

b r l k o l a j i n s a k l a m a k ister: b i r y a n d a n a l g l a r n , a r m l a r n v e b e n z e r i n i n f r a g m a n l a r vardr; dier y a n d a n n r a l s r e l e r i n k r G e r e i vardr - a r a l a r n d a h i b i r ey yoktur.

52

" K t a " felsefesi a s n d a n , D e n n e t t ' i n b e t i m l e d i i ey f e n o m e n o l o j i y l e d i y a l e k t i k a r a s n d a k i a l a m a z k a r t l k t r . kisi a r a s n d a k i y a r k e n iyi e k i l d e d i l k l i e l e r i n d e k i simgesel "yabanclama" balyla sergilenebilir: fenomenoloji iin, bu tr "l

rahatsz e t m e k i i n a k a m t o p l a n t l a r n d a S o s y a l i z m i s a v u n m a y a b a l a r ; f a k a t yava yava k e n d i S o s y a l i s t s a v l a r n n e t k i s i n e girer, s o n u n d a t a m b i r S o s y a l i s t o l u p k a r . . . ya i d e o l o j i n i n nasl altna ilikin paradigma buysa? D a h a s o n r a i k t i d a r d a k i l e r t a r a f n d a n k e n d i z e l k a r l a r n a h i z m e t e t m e k zere yeniden uygun b u l u n a n ve/veya z n e l e r i n e o n l a r toplumsal makine iinde uysal

metaforlar" h e r zaman i i n bir zamanlar dorudan yaanan bir d e n e y i m o l a n eyin "torillamas" ya da "kemiklemesi"dir. " S e n i grdme sevindim!" derken, elbette, b u n u k e l i m e s i k e l i m e s i n e k a s t e t m i y o r u m , b u s a d e c e k i b a r b i r k o n u m a b i i m i ; fakat I c o m e n o l o j i y e g r e , b u k i b a r b i i m i n b u tr b i r b i i m i n " g e r e k t e n k a s t e d i l d i i " . i m a n a a i t g e m i t e k i b i r ilksel d e n e y i m d e t e m e l l e n m i o l m a s g e r e k i y o r - f e n o m e n o l o j i i i n d n l e m e z o l a n ey b i r eyin d o r u d a n " k l i e " o l a r a k o r t a y a k m a s , h i b i r zaman ciddi olarak k a s t e d i l m e m i olmasdr. M o r g a n okumas srasnda, Engels, I lawai k a b i l e l e r i n d e k i " p u n a l u a " d e n e n a i l e y l e ilgili b i r e y l e r o k u r k e n b e n z e r b i r b a l a y yapar ( i k i k a b i l e n i n a r a s n d a b a l a n t vardr, b u yzden b i r k a b i l e n i n b t n erkek kardeleri dier kabilenin btn kzkardeleriyle evlenir ve tam tersi):

k p e k l e r h a l i n e g e t i r m e k zere d a y a t l a n o t a n t i k b i r y a a m - d n y a d e n e y i m i n i n d i l e getirmesiyle balamayz; b a l a n g t a smrgeciler tarafndan dayatlan ideolojik bir yap o l a n e y i n b i r d e n b i r e z n e l e r i t a r a f n d a n " o t a n t i k " k e d e r l e r i n i d i l e g e t i r m e k zere b i r a r a o l a r a k d e v r a l n m a s y l a o r t a y a k a n kar s r e o k d a h a i l g i n . S m r g e M e k s i k a ' s n n e r k e n d n e m i n d e V i r g e n d e G u a d a l u p e gibi k l a s i k b i r r n e i e l e a l a l m : o n u n ortaya kmasyla, (o zamana dek spanyol smrgecilerin dayatma ideolojisi o l a r a k h i z m e t g r e n ) H r i s t i y a n l k yerli nfusun k e n d i s i t a r a f n d a n k o r k u n durumlarn s i m g e l e m e n i n bir arac olarak benimsendi. A y n e r e v e d e , D e n n e t t L i n c o l n ' n n l s z n , " B a z e n h e r i n s a n v e h e r z a m a n baz i n s a n l a r a l d a t a b i l i r s i n i z , a m a h e r k e si h e r zaman aldatamazsnz" szn alntlyor ve o n u n mantksal ikircikliliine dikkat e k i y o r : b u szn a n l a m h e p a l d a t l a b i l e c e k o l a n baz i n s a n l a r olduu m u d u r , y o k s a h e r frsatta, u y a d a b a k a b i r i n i n a l d a t l m a y a m a h k u m olduu m u d u r ? D e n n e t t ' i n z e r i n d e durduu n o k t a 5 4 " L i n c o l n g e r e k t e n n e d e m e k i s t e d i ? " s o r u s u n u s o r m a n n yanl olduudur - h e r h a l d e , L i n c o l n ' n kendisi ikircikliliin farknda deildi. B a s i t e

g n m z d e , iki k a b i l e m o n o g a m i uygulad h a l d e , ilk k a b i l e n i n b t n e r k e k l e r i dier l a b i l e n i n b t n k a d n l a r n a " k a r " d i y e s e s l e n m e k t e d i r - M o r g a n ' a bal k a l a n E n g e l s , b u olguyu g e m i t e k i " p u n a l u a " a i l e s i n i n d i l b i l i m s e l izi-kalnts olarak yorumlar.
55

Yanlmaktadr elbette: antropoloji aile yaamnn "punalua" rgtlenmesinin h i b i r . a m a n o l m a m o l d u u n u i s p a t l a d : kar k a b i l e n i n b t n k a d n l a r i i n " k a r " t e r i m i n i n k u l l a n l m a s daha en hamda b i r m e t a f o r d u . Burada Engels, dilin sfr-derecesinin somut bir yaam-dnya kmelenmesine

zeki b i r ey s y l e m e k i s t e m i t i v e sz " k u l a a iyi g e l d i i " i i n " k e n d i s i n i o n a d a y a t t . " Burada z n e n i n bulank bir gsterme-niyeti olduu ve (genellikle dediimiz gibi)

dorudan ilitirilmi olmas, n e r m e l e r i n dorudan toplumsal balamlarna g n d e r m e yapmas gerektiini kabul "l" klielerin ykselii e d e n " f e n o m e n o l o j i k saduyu"nun yabanclamann, biimin bir kurban olmutur; gre aamal

"doru ifadeyi a r a d " z a m a n , e t k i n i n ift y n l o l m a s n n r n e k b i r d u r u m u y l a kar karyayz: k o n u sadece, ekienlerin okluu arasnda en iyi ifadenin kazanmas

ieriine

n i n n o m l a m a s n n ikincil bir f e n o m e n i d i r . T a m bir diyalektik iin, tersine, b i i m i e r i e n c e l i k k a z a n m a l d r : i l k g s t e r e n b o t u r , sfr-gsterendir, s a f " b i i m " d i r , g e l e e e k - o l a n a n l a m n bo bir vaadidir; a n c a k ikinci bir frsatta bu srecin e r e v e s i aamal olarak i e r i k l e doldurulur. O yzden, s t a n d a r t d i y a l e k t i k f i k r i n e g r e , d i y a l e k t i k s r e y a b a n c l a m a a r a c l y l a d o l a y m s z b i r l i k t e n s o n s e n t e z e gidiyor o l s a da, b u e m a fenomenoloji iin geerlidir, diyalektik iin deil: tam diyalektik sre

deildir, baz i f a d e l e r i n k e n d i l e r i n e g s t e r m e - n i y e t i n i a z o k d e i t i r e c e k e k i l d e k e n disini d a y a t a b i l e c e k o l m a s d r . . . b u L a c a n ' n " g s t e r e n i n v e r i m l i l i i " y l e k a s t e t t i i ey deil m i d i r ? T o p l u m s a l y a a m n farkl b i r d z e y i n d e , M a r x ' n KapitaFde " ( r e t i c i g l e r i n ) serm a y e n i n a l t n d a b i i m s e l k a p s a n m a s " dedii e y d e k i m a n t ayrt e d e b i l i r i z : k a p i talist g e l i m e n i n ilk aamalarnda, prekapitalist ( z a n a a t k a r ) retim aralar b i i m s e l o l a r a k k a p i t a l i s t ilikilerin a l t n d a kapsanmt ( r n e i n , d a h a n c e d e n rnlerini d o n c a

y a b a n c l a m a y l a balar, o n u n ilk " k o y u t l a m a " j e s t i y a b a n c l a m a y a a i t t i r . Bu yabanclama Hegel'in nl "kadim Msrllarn srlar ayn zamanda

piyasaya s a t a n d o k u m a c l a r a , artk kapitalist-tarafndan d e m e yaplyor v e h a m m a d d e veriliyordu); a n c a k b u b i i m s e l k a p s a n m a n n a r d n d a n maddi k a p s a n m a gerekleti, yani sadece kapitalist fabrika r g t l e n m e s i i i n d e i g r e b i l e c e k o l a n y e n i r e t i m b i i m l e r i (byk m a k i n e l e r v e b e n z e r i ) gelitirildi. B a k a deyile, b i i m s e l kapsanmayla, r e t i m tarznn k e n d i s i n d e b i r deiim yoktur d a h a . Teknoloji asndan konuulursa, emek sreci eskisi gibi srer, a m a artk sermayeye tabi klnmtr. Fakat, retim sreci

Msrllarn kendileri i i n de srd" sznn a n a h t a r n sunar: " i l k e l " bir kltrden gelen gizemli b i r d i n i ritelle karlatm zaman, ilk d e n e y i m i m nfuz e d i l m e s i anlamn

o l a n a k s z b i r gizem d e n e y i m i d i r

( " u a n d a gzlyor o l d u u m e y i n gizli

zmek i i n y e t e r i n c e b i l g i y e s a h i p o l s a y d m k e k e ! " ) ; f a k a t , y a b u r i t e l i n a n l a m k a t l m c l a r n n k e n d i l e r i i i n d e b i r g i z e m s e ? Y a e e r a n l a m n ilksel b i i m i b u t r ' y a b a n c l a m b i r a n l a m s a - " B e n n e o l d u u m u b i l m e s e m de, b i r a n l a m o l m a l " ? Y a

i i n d e . . . iki gelime ortaya kar: ( 1 ) stnlk v e b o y u n e d i r m e n i n e k o n o m i k ilikisi, n k e m e k - g c n n kapitalist tarafndan t k e t i l m e s i doal olarak o n u n gzetiminde v e y n e t i m i n d e d i r ; ( 2 ) e m e k o k d a h a kesintisiz v e youn h a l e g e l i r . " E m e i n sermaye tarafndan gerek kapsanmasnn devam etmesiyle, r e t i m tarznda, i i l e r i n r e t k e n l i i n d e v e i i l e r l e k a p i t a l i s t l e r a r a s n d a k i ilikilerde t a m ( v e srekli tekrarlanan) bir devrim gerekleir. Emein sermayenin altnda gerek kapsanmasyla, e m e k srecindeki btn deiimler . . . artk gerekfc^'M i_

H e g e l , Fenomenoloj/de, D i d e r o t ' n u n Rameau'nun

Y e e n ' n d e k i " t z n n basit

ie

d n k l y l e T i n i n sessiz, d u r m a k s z n d o k u m a s " y l a ilgili n l b l m a l n t l a r : S o y l u k s m l a r a t e k r a r t e k r a r szar v e o k g e m e d e n b i l i n s i z i d o l n b t n canl k s m l a r n n v e y e l e r i n i n t a m s a h i b i o l m u t u r ; s o n r a " b i r s a b a h d o s t u n u dirseiyle drter, v e b a m ! G m ! P u t yere yuvarlanr." Eer enfeksiyon ruhsal yaamn h e r o r g a n n a nfuz e t m i s e l e v a k t i k a n s z g e e n "gzel b i r s a b a h t a . ' "
7

lik olur ... kapitalist retim artk k e n d i s i n i si generis b i r r e t i m tarz olarak ortaya
k o y a r v e y e n i b i r m a d d i r e t i m tarzn dourur.
56

F a k a t b u , H e g e l ' i n s o n sz deildir: d e v a m e d e r , b u " e y l e m i n i k e n d i s i n d e n gizleyen T i n i n , saf anlayn g e r e k l e m e s i n i n sadece bir yn olduunu" iaret eder: ayn

z a m a n d a , b i l i n l i b i r e y l e m o l d u u n d a n , b u T i n " m o m e n t l e r i n e b e l i r l i davuru bir v a r l k k a t m a l v e s a h n e d e kar-teziyle i d d e t l i b i r m c a d e l e v e t a m b i r a m a t a olaral grnmelidir."

58

Ksacas, smr ve boyun edirme araclyla, yar-otonom dnyalarn mantna, r e t i m , alveri v e d o l a m n m a d d i g e r e k l i i n i e t k i n b i r e k i l d e y a p l a n d r a n b i r i l k e ye ykseltilmi olan rgtleyici bir ilkeye geeriz. retici glerdeki devrimlerin

Y e n i y e geiinde, kar g bu kartlnn k e n d i s i n i n de hasm un

m a n t y l a b e s l e n d i i n i fark e d i n c e s o n a e r e n , t u t k u l u b i r m c a d e l e v a r d r ( s z g e l i m i , g e r i c i A y d n l a n m a k a r t s a v n k e n d i s i n i n d e g i z l i c e A y d n l a n m a n n i d e o l o j i k ncl l e r i n e d a y a n d fark e d i l i n c e - t p k R o b e r t F i l m e r ' i n J o h n L o c k e ' a y n e l t t i i elei i i lerden, mesaj aktarmalarnn mesaj kerttii gnmzn tele-evanjelistle i n e

a r d n d a n g e l e n r e t i m i l i k i l e r i n d e k i d e i i m l e r l e ilgili k a b a - e v r i m c i M a r k s i s t tAMa'ya k a r t o l a r a k , r e t i c i g l e r i n k a p i t a l i s t s r e c e u y m a k zere m a d d i o l a r a k d e i t i r i l m e si biimsel kapsanmann ardndan olmutur. Makinelerin geliiminin kendisine

g e l i n c e , o t o m a t v e b a k a m a k i n e l e r i n gibi gelitii ilk a d a ( o n y e d i n c i yzyl), o t o m a t l a r n yararsz y a p a y n e s n e l e r , E f e n d i ' n i n b a k n e l e n d i r m e k zere y a p l m oyuncaklar olarak ina edilmi olduunu unutmamamz gerekir (XIV. Louis'nin

u z a n a n r n e k t e g r l d gibi - p e r f o r m a n s l a r n d a , t a m d a l i b e r a l h a s m l a r n d a yle ateli bir ekilde eletirdikleri zellikleri, narsiste k e n d i n e b y k s e m e d e n ticarilenj m e d y a t i k g s t e r i l e r e d e k h e r zellii s e r g i l e r l e r . ) y l e y s e , bu, b i z i m i k i g r n t e karil zellii (biimin ncelii; "Tinin sessiz dokumas") nasl bir arada okumam.'

b a h e l e r i n d e k i m e k a n i k h a r e k e t e d e n heykeller gibi): a n c a k sonralar, on sekizinci yzylda, b u bilgi r e t i m e y n e l i k m a k i n e l e r ( b u h a r v e d o k u m a m a k i n e l e r i ) i n a e t m e k zere k u l l a n l d . Tinin Fenomenolojisi'ndeki A n t i g o n e y o r u m u n d a , H e g e l b u t r b o , s a f b i i m s e l bir jesti simgeletirmenin kendisinin en temel biimi olarak koyultuyor: ilk

g e r e k t i i n i g s t e r i r : " T i n i n sessiz d o k u m a s " s a d e c e i e r i i deil, b i i m i n k e n d i s i n i d e i e r i r - y i n e , t e l e v a n j e l i s t b i r vaiz r n e i y l e , b u "sessiz d o k u m a " o n u n m e s a j n k e n d i b i i m i dzeyinde k e r t i r (mesaj a k t a r m a yolu ieriini ezer).

s i m g e l e t i r m e e y l e m i m e z a r a zg, g m m e r i t e l i d i r , d e n e t i m i m i z d n d a o l a n " k r " bir doal srecin balca rnei o l a n l m n kendisinin, devralnd, kltrel bir sre olarak yinelendii ritel - ksacas: simgesel y n e t i m altnda "biimsel olarak k a p s a n d " r i t e l . G e r e k l i k t e h i b i r ey d e i m e z , t e k o l a n ey k a n l m a z d o a l s r e c e b o b i r b i i m i n e k l e n m e s i d i r . A y n ey k a v r a m inas i i n d e g e e r l i d i r : H e g e l a k l a n a c a k - s r e c e s a d e c e " b i l i m s e l " b i r t e r i m e k l e y e n b i l i m s e l a k l a m a y alaya ald s r a d a ( i n s a n l a r l m d r t s n n e t k i s i a l t n d a y k c d a v r a n r l a r - p e k i l m drts n e d i r ? B u tr b i r k e n d i k e n d i n i y k c d a v r a n a v e r i l e n a d . . . y a d a - s o n t b b i uygulam a l a r d a n b i r r n e k l e - b i r h a s t a h a s t a n e d e k a l m a k t a srar e t t i i z a m a n , o n a h e m e n "hastanelitis" tehisi konur: yani hastann bir hastanede kalmakta srar etmesi F a k a t , D e n n e t t ' i n d e e r l e n d i r m e s i b i r dizi s o r u n u i e r i r . B i r i n c i s i , o n u n s o n l u l u k , o l u m s a l l k , b r i k o l a j o l a r a k e v r i m v e b e n z e r e y l e r k o n u s u n d a b t n sraryla b i r l i k l e , D e n n e t t ' i n p r o t o - P l a t o n c u b i r eyi o r t a y a a t m a k z o r u n d a k a l d n a d i k k a t etmeliyi,-: ( B o r g e s ' i n B a b i l K t p h a n e s i f i k r i n e d a y a n a n ) M e n d e l K t p h a n e s i fikri, olas btn g e n o m l a r n , b i l e i m l e r i n m a n t k s a l uzam; e v r i m olas b t n b i l e i m l e r i n b u engin ezamanl " e b e d i " m a n t k s a l matriksiyle uygun bileimlerin, edimsel o l a r a k eriilebil o l a n b i l e i m l e r i n o r t a d a n k a y b o l m a k t a o l a n a m p i r i k uzam a r a s n d a k i u z a m d a g e r e k leir. 5 9 Yani ebedi mantksal combinatoire ve bizim belli bir olumsal durumla FZKTEN T A S A R I M A MI?

h a s t a l ) , asl i r o n i g z d e n k a r l r . H e g e l , b u t r b o b i r a d l a n d r m a e y l e m i n i n ilk h a m l e olmas gerektiini vurgulamaktadr: adlandrma d a h a sonra yeni ierikle doldur u l a c a k o l a n uzam a a r . I F a k a t , b i i m i n bu stnl, bir baka t e m e l H e g e l modeliyle, b i i m s e l deiimin

s n r l a n m o l m a m z a r a s n d a k i eski y a r k l a karlayoruz. 6 0 k i n c i n o k t a D e n n e t t ' i n " f i z i k " t e n ^ t a s a r m " a u z a n a n k s m d a ( 2 6 - 4 0 ) dayandljjj i k i c i o n t o l o j i y l e i l g i l i d i r - g e r e k l i i n iki t e m e l dzeyi b e l i r l e n i m c i fiziksel dzey v e t a s a r m n " d a h a y k s e k " dzeyidir. t e o n u n k e n d i b a s i t v e a k r n e i ; h e r biri a k ve k a p a l ( d o l u ya da b o , s i y a h ya da b e y a z ) o l a b i l e n iki b o y u t l u b i r p i k s e l zgaras. I S p i k s e l i n sekiz k o m u s u var, d r t b i t i i k p i k s e l v e d r t a p r a z p i k s e l . B u " e v r e n " sam m h e r iki vuruu a r s n d a u k u r a l a g r e deiir: zgaradaki h e r h c r e i i n , sekiz k o m u s u n

z a t e n g e r e k l e m i o l a n e y i n s o n n o t a l m a e y l e m i n d e s o m u t l a t o " T i n i n sessiz d o k u m a s " m o d e l i y l e a k k a r t l k i i n d e deil m i ? H a v a d a asl k a l m , a n c a k aa b a k p d a h a v a d a asl d u r d u u n u fark e t t i i z a m a n d e n izgi film figr gibi, l b i i m e h a t r l a t m a m z g e r e k e n t e k ey l o l d u u , p a r a l a n m a k t a o l d u u d u r - y i n e

ilan k a t a n e s i n i n a k o l d u u n u say; e e r y a n t s e , m e v c u t d u r u m u n e olursa o l s u n h c r e bir sonraki a n d a a k o l a c a k t r ; baka h e r koulda, bir sonraki anda h c r e kapal u l u r . A n l a r n p e p e e g e l m e s i srasnda, b u r a d a h i b i r ey " h a r e k e t e t m e z " , t e k t e k h c r e l e r t m y l e b e l i r l e n i m c i b i r e k i l d e a l p k a p a n m a k t a d r . F a k a t , b i r a d m geri e k i l i p d e d a h a byk r n t l e r i d n d m z z a m a n a r t c eyler olur. Baz b i i m l e r i n ( d i k e y y a d a yatay o l a r a k p i k s e l i n ) " s i n y a l l a m b a s " gibi d a v r a n d n , d i k e y l e yatay k o n u m a r a s n d a ileri geri y a n p s n d n grrz; d r t p i k s e l d e n o l u a n b i r k a r e gibi b a k a baz b i i m l e r , " p l a n r " gibi d a v r a n r , a m o e b a gibi dzel b o y u n c a yzer. F a k a t , b a k a b i r d z e n l e m e ilk d z e n l e m e n i n s t n e b i n e r s e n e olur? " Y i y i c i l e r " ( b a k a bir b i i m i y i y e n b i i m l e r ) , " u f u f t r e n l e r " e l d e ederiz, baz b i i m l e r o r t a d a n k a y b o l u r , v e b e n z e r i . B u yzden, fiziksel g e r e k l i k t e z e m i n bulsa da, k e n d i k u r a l l a r n a u y a n b a k a bir o n t o l o j i k dzey o r t a y a k a r : Fiziksel dzeyde h e r h a n g i b i r d e v i n i m y o k t u r , s a d e c e a k v e k a p a l , v e var o l a n t e k bireysel eyler, pikseller, sabit uzamsal konumlaryla tanmlanr. ... Tasarm d z e y i n d e b i r d e n b i r e d e v a m e d e n n e s n e l e r i n d e v i n i m i y l e karlarz; g n e y d o u y a h a r e k e t e d e n b i r v e a y n p l a n r d r ( a m a farkl p i k s e l k u a k l a r n o l u t u r m u t u r ) h a r e k e t e d e r k e n e k l i n i deitirir; v e o n u y e d i k t e n s o n r a d n y a d a n b i r p l a n r eksilmi olur. . . . dier y a n d a n bireysel a t o m l a r n - p i k s e l l e r i n - varolular yanp sner, alp kapanr, o n l a r n d a h a sonraki tarihini e t k i l e y e b i l e c e k h e r h a n g i bir t a r i h i , h e r h a n g i b i r d e i i m i b i r i k t i r m e olasl y o k t u r , d a h a b y k y a p l a r zarar grr, y a p n n b i r r e v i z y o n u , g e l e c e k t e farkllk y a r a t a b i l e c e k m a d d e n i n k a y p y a d a kazanc gerekleir. ( 4 0 )

t u t m a k yararl bir yoldur. . . . T a s a r m tutumu kurulumlardan sanki o n l a r bir ey "biliyormu" ya da "inanyormu" ve u ya da bu a m a c baarmak "istiyormu" gibi b a h s e d e r e k zenginletirmek basit tasarm t u t u m u n d a n b e n i m kastl tutum dediim eye g e m e k t i r . . . bu bizim onlar yine daha yksek bir soyutlama dzeyinde dnmemize, n e y e " i n a n d k l a r " ve neyi " i s t e d i k l e r i n e " dayanarak, " i n a n d k l a r " bilgiyi saklamay nasl baardklarnn ve nasl ne yapacaklarn " k a r m a y " baardklarnn ayrntlarn gz ard e t m e m i z e izin verir. Biz sadece o n l a r bunu nasl yapyor olursa olsun, rasyonel bir ekilde yapyor diye varsayarz - istedikleri konusunda tasarmc sahip iin olduklar yaam bilgiden doru byk lde verilirse, bir sonra Bu bizim ne yapacaklar yksek dzey ve dostlarmz karmlar yaparlar. tpk

kolaylatrr,

komularmz ( v e dmanlarmz) kastl sistemler olarak kavramsallatrmamzn da yaam bizim i i n kolaylatrmas gibi. ( 4 3 )

Bu "sanki" yaklamnn modeli, elbette, Darwinci evrim, organizmalarnn "sanki" h a y a t t a k a l m a y a a b a l y o r m u gibi, " s a n k i " k a s t l o l a r a k e n iyi o r g a n l a r v e h a y a t t a k a l m a s t r a t e j i l e r i n i g e l i t i r m e y e a l y o r l a r m gibi d a v r a n d k l a r , oysa s r e c i n " k e n d i i i n d e " s a f b i r b i i m d e m e k a n i k v e a n l a m s z o l d u u e v r i m d i r , ( " / n e m l e r " fikri d e teri m i n k e s i n D e n n e t t i a n l a m y l a k a s t l t u t u m u i m a e t m i y o r m u ? M e n i l e r i n bizi, i n s a n lar k e n d i l e r i n i y e n i d e n r e t m e k i i n nasl k u l l a n d n d a n b a h s e t t i i m i z z a m a n , b u k l t r n g e r e k b i r sfr d e r e c e d o a l c a k l a m a s deil, k a s t l l n " s a n k i " yaklam n d a k i k l t r n g e l i i m i n i gzlediimiz z a m a n k e n d i s i n i n e r e n b i r a k l a m a d r . ) y l e y s e , " k a s t l t u t u m " b i r t r K a n t " d z e n l e y i c i f i k i r " ilevi g r y o r m u ? G e r e k l i i d o r u d a n olduu gibi d e i l d e , b i r " s a n k i " k i p i n d e , o n a h i b i r z a m a n t a m o l a r a k

Bu

ikicilik

modern

felsefenin

baka

birok,

benzer

ikiciliklerini

hatrlatr:

k a n t l a n a m a y a c a k bir teleoloji ykleyerek betimlediimizi ima etmez ini? D a m a s i o ' n u n d o r u c a fetiist r e d d e t m e f o r m l n e b a v u r m a s n a a m a m a k g e r e k - biliyoruz, a m a yine de ...:

W i t t g e n s t e i n ' i n Tractatus'ta eylerle ( n e s n e l e r l e ) o n l a r a o l a n l a r (olduu gibi o l a n , ' V a s der Fall ist") a r a s n d a k i kartl; D e l e u z e ' d e k i varlkla oluun a k n n kartl; A l e x i s Meinong'un nesnel gereklikle farkl niyet yaklamlarna karlk gelen nesneler

{Jcsiderata [arzu n e s n e l e r i ] , v e b e n z e r i ) arasndaki kartl. B a k a b u n a b e n z e r r n e k l e r , e l e k t r o n i k bir ilan l e v h a s n d a a k a n b i r mesaj gibi bir r n e k d n m e k m m k n ; burada mesaj " b o y d a n b o y a g e i y o r m u " gibi grnr, ayn h a r f ya da szck soldan saa doru h a r e k e t e d i y o r m u gibi gryr, oysa, fiziksel g e r e k l i k t e , s a d e c e belli k n o k t a l a r a l p k a p a n m a k t a d r ; ya da l d e k i b i r frtna srasnda b i r k u m t e p e s i n i n " a y n " e k l i n i n o nl " h a r e k e t i " (ekil h a r e k e t ediyor gibi grnr, oysa s a d e c e t e k t e k k u m t a n e l e r i o k ksa b i r z a m a n d i l i m i n d e k u m t a n e l e r i k o n u m l a r n d e i t i r m e k t e d i r ) . B u yzden yapab i l e c e i m i z ey bu d a h a byk kurulumlarn davrann t a s a r m dzeyinde, fiziksel

C a n l v a r l k l a r y a r a t c zeka gibi bir eye s a h i p o l m a d a n o k n c e , h a t t a o n l a r b e y n e b i l e s a h i p o l m a d a n n c e , s a n k i d o a y a a m n h e m d e e r l i , h e m d e kararsz olduuna karar verdi. Doann tasarmla hareket etmediini ve sanat
1

ve

m h e n d i s l e r gibi k a r a r v e r m e d i i n i biliyoruz, a m a b u i m g e g e d i i n e oturuyor/'

Darvvinizm

o a n t i - t e l e o l o j i k d n c e d i r , b u yzden b i l m e c e y e r i n d e k a l r :

neden

D a r w i n c i l e r , t a l a r n g e d i e o t u r t m a k i i n , t a m d a kar k t k l a r i d e o l o j i n i n i m g e s i n e i h t i y a duyuyor? Bizler b u r a d a a s l n d a varsaylan bilgiyle, L a c a n ' n " z n e n i n bildii s a n l a n b i l g i " n i n b i r v e r s i y o n u y l a urayoruz. F a k a t , D a r w i n i z m i n b y k l , a n l a m s z m e k a n i k b i r s r e t e n n a s l b i r a m a ykl d a v r a n g r n m k a b i l e c e i n e ilikin kesin bir deerlendirme salamasdr, buna karn bu boyut D e n n e t t ' t e i h m a l edilmitir v e b u e k s i k l i k d e i r o n i k s o n u l a r d o u r m a k t a n geri k a l m a z : D e n n e t t d o a l b i r s r e c e - s z g e l i m i , b i r t e h d i t t e n k a n m a y a - , a n c a k e e r biz d o a l h a r e k e t i y a v a l a t r s a k ballk gsteren "kastl t u t u m u " boyunca birok kanma ve
62

dzeyde h e s a p y a p m a y a k a l k m a d a n i n c e l e m e k olabilir: bir p l a n r bir bakas tatafndan " y e n i l m e k t e n " k a n m a k i i n nasl y a p l a n m a l d r , v e b e n z e r i . O y u n u n d a h a karmak b i i m l e r d e g e l i m e s i n e .izin verdiimiz z a m a n , bizim insani perspektifimizden, " k a s t l " olarak b e t i m l e y e m e y e c e i m i z d a v r a n b i i m l e r i grnr: baz p l a n r l e r y e n i l m e k t e n ya ila yok e d i l m e k t e n " k a n r " gibi grnr, ve b e n z e r i : Bu en kk k a n m a c l a r d a n o n l a r h e r h a n g i bir ey "biliyormu" gibi b a h s e t m e k ar dozda iirsel ehliyet ierir . . . a m a o n l a r n i i n e girmi o l a n tasarm a l m a s n n kaydn

n a s l a l g l a y a b i l d i i m i z i iaret e t t i i z a m a n ( " Y o l szkonusudur, ama btn bunlar eer

nleme

i m g e l e m i m i z d e yapay o l a r a k h z l a n d r m a z s a k d e e r l e n d i n l e m e y e c e k k a d a r yava b i r

2*9

r i t i m d e o l u r " [ 5 1 ] ) , b u y o l l a n l K a t o l i k k r t a j k a r t film o l a n The Silent S c r e a m ' i n

n i t e l i k , y a d a s r e - n e d i r ? D e n n e t t ' i n b a l c a vurgusu zihinsel a l m a n n z a m a n v e uzamda indirgenemez bir ekilde datlm olduudur: merkezi bir yer ya da s a h n e , btn etkinlii denetleyen B e n l i i n ekirdei yoktur: "Kartezyen Tiyatro, beynin

| Smiz lk]

bavurduu arptmaya, yani b i r fetsn krtaj ilemi srasnda kesilip

k a r l d a r p t m a s n a b a v u r m u olur; o l a y hzl ileri s a r m a k i p i y l e y e n i d e n r e t e n film, f e t s n b i r a m a l a h a r e k e t e t t i i , u m u t s u z c a b a k t a n k a m a y a a l t i z l e n i m i ni yaratr. . . . D e n n e t t ' i n i k i c i o n t o l o j i s i n i n s o r u n u udur: g e r e k t e n " t a aaya k a d a r " uzanr m ? e l e r i n t m y l e b e l i r l e n i m c i d a v r a n n n dzeyi g e r e k t e n sfr-dzeyi m i ? Y a k u a n tum fiziinin bize verdii o ders, y a n i s a l a m m a d d i g e r e k l i i n a l t n d a , b e l i r l e n i m iliin krld y e r o l a n k u a n t u m d a l g a l a r n n d z e y i n i n o l m a s ? G d l e n m e n i n "te-, leolojik" nedensellii ( B e n b i r ey y a p t m n k b i r h e d e f e u l a m a k i s t i y o r d u m ) ,

m e r k e z i n d e b i l i n i i n ' h e r e y i n b i r araya g e l d i i ' h a y a l i yer. B y l e b i r y e r y o k . . . . K a r t e z y e n T i y a t r o ' d a k i h a y a l i h o m u n c u l u s ' u n y a p t b t n i b e y i n d e z a m a n v e uzam iinde datlmaldr" ( 1 2 3 ) . B u e r e v e d e , D e n n e t t L i b e t ' i n nl d e n e y i n i n o k kesin bir eletirisini ortaya atar: 6 , 1 fizyolojik s r e bizim b i l i n l i k a r a r m z , a n c a k e e r biz b t n v e r i y i a l g l a y a n v e e m i r l e r v e r e n B i l i n c i n t e k i l b i r m e r k e z i y e r i n i n v a r s a y a r s a k , " n c e l i y o r m u " gibi g r n r . F a k a t , L i b e t ' t e n a l n a c a k b i r ders d a h a vardr: b i l i n c i n t e m e l ilevi o l a r a k e n g e l l e m e n i n ilevi. B u o l u m s u z ilev iki a n a dzeyde ayrt e d i l e b i l i r : b i r i n c i s i , " k u r a l s a a k l " d z e y i n d e , b i l i n c i n g c gszl gibi g r i i n e b i l e n eyde y a t a r : s n r l a m a s n d a , s o y u t l a m a g c n d e , ( e i k a l t ) duyu v e r i l e r i z e n g i n l i i n i darda b r a k m a s n d a . B u a n l a m d a , e n d o l a y m s z duyusal g e r e k l i k o l a r a k algladmz ey z a t e n k a r m a k ayrntlandrma ve bileiminden yargnn sonucudur, bir varsaym, duyusal sinyallerle beklentiler matriksinin "pratik akl" dzeyinde, bilin,

yleyse, s a d e c e b i r e p i f e n o m e n , t a m o l a r a k ( a y r c a ) doal b e l i r l e n i m c i l i i n s a f fiziksel bir d z e y i n d e t a m o l a r a k b e t i m l e n e b i l e c e k o l a n b i r s r e c i n z i h i n s e l e v i r i s i m i , y o k s a b u tr " t e l e o l o j i k " n e d e n l i l i k a s l n d a k e n d i n e h a s b i r g c e s a h i p v e d o r u d a n fiziksel n e d e n s e l l i k l e yar d o l d u r u y o r m u ? D e n n e t t ' i n b i l i n c i n basite "beyinsel h r e t " olduu dncesi - k e n d i l e r i n i baka f i k i r l e r i n kargaas z e r i n e m e r k e z i o l a r a k d a y a t a n f i k i r ( l e r ) i n z a f e r i - iki s o r u n i e r i r : ( 1 ) h r e t h a n g i s a h n e d e b e l i r i r ? ( 2 ) b i l i n g e r e k t e n n e m e , i n s a n n k e n d i s i n i dayatm a y e t e n e i n e b a l a n t l m ? Y a baz h a y v a n l a r n ( b y k o l a s l k l a ) k e n d i l e r i n i n f a r k n d a o l m a s , b u n a k a r n b i l g i s a y a r l a r n (ya d a i n s a n b e y i n l e r i n i n ) h i f a r k n d a o l m a k s z n k a r m a k i l e m l e r g e r e k l e t i r e b i l m e s i ? V e o n u n vurgulad n o k t a y k a b u l

kaynaklanan

ikincisi,

k e n d i l i i n d e n b i r e y l e m i h i b i r e k i l d e b a l a t a m a y a c a k olsa da, o n u n e d i m s e l l e m e s i ni "zgrce" engelleyebilir: o n u v e t o edebilir, kendiliinden ortaya k a n bir eilime " H a y r ! " d i y e b i l i r . H e g e l ' i n , a n l a m a y a a i t sonsuz o l u m s u z s o y u t l a m a g c v g s y l e birlikte devreye girdii yer burasdr: bilin ancak bu kayp araclyla olasdr,

cisek

bile,

Dennett'in

Conciousness

ExplaineJmm

[Bilin

Aklanyor]

nemli

d o l a y m s z d e n e y i m i n t a m l n a g r e b u e r t e l e m e y l e - b i r " d o r u d a n b i l i n " b i r tr k l o s t r o f o b i k d e h e t , n e f e s a l a c a k yer b u l a m a d a n c a n l c a n l g m l m e k gibi o l a c a k t r . A n c a k b u e r t e l e m e / s n r l a m a a r a c l y l a " d n y a " k e n d i s i n i bize a a r : o o l m a s a , biz, b i r b a k m a , evremizde nefes a l a c a k yer b u l a m a d a n , dorudan d n y a n n paras olarak, milyarlarca veriyle boulurduk.65

l d e e l a b u k l u u n a d a y a n d i z l e n i m i n d e n k a n m a k g . B i r dizi z i h i n s e l v e fiziksel y e t e n e k i i n e v r i m s e l a s n d a n zorunluluu bilinci hi anmakszm d i l e g e t i r d i k t e n s o n r a , b i r d e n b i r e u s o n u c a varr: " b t n b u y e t e n e k l e r g e r e k t e n b i l i n o l m a k s z n i l e y e b i l i r m i ? " S a v n n petitio principihi [ b i r t r m a n t k h a t a s ] bizi ister i s t e m e z arpar: e l b e t t e yapamazlar, a m a sorun aslnda o n u n kendisinin o n l a r n evrimsel ortaya klarn b i l i n c e h e r h a n g i bir g n d e r m e yapmakszn gelitiriyor olmasdr. . . / ' ' " Z i h i n s e l i e r i k l e r b e y i n d e k i baz zel b l m e l e r e g i r e r e k , a y r c a l k l v e gizemli b i r d o l a y m a uyum salayarak b i l i n l i o l m a z , d a v r a n n d e n e t i m i n d e h a k i m i y e t e y n e l i k b a k a z i h i n s e l i e r i k l e r e kar y a r m a l a r k a z a n a r a k , v e b u y o l l a k a l c e t k i l e r e l d e e d e r e k - y a d a b a z e n y a n l b i r e k i l d e s y l e d i i m i z gibi, ' b e l l e k t e yer e d i n e r e k ' b i l i n l i o l u r " ( 2 5 4 ) . A m a y a d a v r a n m z d e n e t l e y e b i l e n v e b u yzden b i l i n l i g d l e n m e l e r de d a h a g l b i r r o l o y n a y a n b i l i n d i e r i k l e r ? P e k i y a F r e u d ' u n b i l i n v e b e l l e i n e m e l d e a n t a g o n i s t o l d u u y o l u n d a k i tezi ( b i l i n c i n e v a r m a d m z eyleri h a t r l a r z ) ? " C o n r a d , " yani D e n n e t t ' i n hayali saman-adam muhatab, yarmalar k a z a n m a n n bir ierii nasl b i l i n l i kldn, yani t a m olarak, " b i l i n l i o l m a n n " niteliksel olarak neyi i e r d i i n i sorduu z a m a n , D e n n e t t ' i n y a n t yle olur: " B u t r b i r soru d e r i n b i r k a r k l o r t a y a k o y u y o r , n k olduu e y i n b a k a b i r ey o l d u u n u , b t n b u b e y i n v e - b e d e n e t k i n l i i n e e k o l a r a k b i r t a k m K a r t e z y e n res cogitans o l d u u n u n v a r s a y y o r . ( : o n r a d , s e n , b e d e n i n i n g e l i t i r m i olduu y a r m a l a r n b i r e v s a h i p l i i a r a s n d a b t n m y a r m a e t k i n l i i n i n b i t r g t l e n m e s i n d e n i b a r e t s i n " ( 2 5 4 ) . F a k a t , b u y o l l a asl s o r u d a n k a n r : t a m o l a r a k , b t n b u e t k i n l i k l e r i n e r i m e k i i n yart yer - y a d a

BLNDII

ZGRLK

EYLEM

Peki btn bunlar D e n n e t t ' i n , etkileimleri h e r h a n g i bir merkezi d e n e t i m c i tarafndan h a k i m o l u n m a y a n b i r b i r i n e k o u t e b e k e l e r i n b i r kargaas o l a r a k ( z ) b i l i n [ b e n l i k b i l i n c i ] m o d e l i i i n n e a n l a m ifade eder? G n m z d e h a k i m doxa, e t k i l e e n failler m i k r o k o z m o s u n u n k e n d i l i i n d e n global bir rntye, etkileim b a l a m n belli herh a n g i b i r failde ( z n e n i n " a s l B e n l i i " ) c i s i m l e n m e k s i z i n h a z r l a y a n r n t y e yol a t e k l i n d e d i r : b i l i s e l c i b i l i m c i l e r t e k r a r t e k r a r z i h n i m i z i n y u k a r d a n aa ileyen, tasarmlarn izgisel bir yolla yerine getiren bir merkezi denetim yapsna sahip

o l m a d n syler; o n u n d a h a o k , a a d a n y u k a r y a ibirlii y a p a n , y a n i r g t l e n m e l e r i k a y a b i l e n , " o p o r t n i s t , f r s a t , " grhz, u y u m l u , e s n e k o l a n o k l u f a i l l e r i n b i r b r i k o l a j o l d u u n u s y l e r l e r . F a k a t , b u r a d a n ( z ) b i l i n c e n a s l ularz? Y a n i : ( z ) b i l i n o k l u f a i l l e r i n e t k i l e i m i n d e n " k e n d i l i i n d e n " o r t a y a k a n r n t deil, o n u n y e r i n e , t a m t e r s yz, y a d a b i r tr olumsuzudur: o , ilksel b o y u t u n d a , b u k e n d i l i i n d e n r n t ya da r ^ t ^ ^ momenti", b e n i m imdi-burada-canl olduumun farkndal)
66

(bilincin "kaln aslnda edilgendir:

241

z-farkndaln z n e n i n o r t a m y l a e t k i n ilikisinden k a y n a k l a n d j n ^ v e belirli bir hedefi g e r e k l e t i r m e e t k i n l i i m i z i n k u r u c u m o m e n t i o l d u u e k l i n d e k i fikire a k k a r t l k l a , a s l n d a " f a r k n d a o l d u u m " ey d e n e t i m d e o l m a d m , t a s a r m m n a t e a l m olduu, e y l e r i n y a n m d a n g e i p g i t t i i d i r . T a m d a b u nedenle programn

A n a l o j i k a y n e y i n zgr e y l e m i i n d e g e e r l i o l m a s d r : K a n e b i z i m e y l e m l e r i m i z d e n s o r u m l u t u t u l m a m z i i n , b i r " g e r i l e m e - t k a c , " k a r a r dizilerimize z e m i n s a l a y a n kuruc u b i r zgr e y l e m o l m a s g e r e k t i i n i n e srd z a m a n , a y n tuzaa der: " E e r s o n suz b i r g e r i l e m e d e n k a n l a c a k s a , f a i l i n y a a m t a r i h i n d e failin b a s k n g d l e r i n i n v e failin e y l e m d e b u l u n m a s n salayan i r a d e n i n zaten t e k ynl eylemler olmaldr."68 B u r a d a K a n e ' i n k e n d i s i M a r t i n L u t h e r ' i a n a r - P a p a ' y a kar g e l e n t e z l e r i n i o r t a y a a t p b y l e c e P r o t e s t a n k r l m a s n t e t i k l e m i o l m a s k o n u s u n d a , b a k a trl y a p a m a yacan sylemi olmasn: "te buradaym. B a k a trl y a p a m a m . " yleyse, L u t h e r ' i n bu eylemi zgr myd, deil miydi? A n c a k eer daha nceki nemli seimleri olmadn gsteren

y u k a r d a n aa bir tarzda y r t m e k l e y e t i n e n b i r bilgisayar, " d n m e z , " k e n d i s i n i n b i l i n c i n d e deildir. B u yzden b e n b u r a d a o l u m l u o n t o l o j i k k o u l u n i i n e e p i s t e m o l o j i k e n g e l i d i y a l e k tik b i r t e r s i n e e v i r m e s i n i u y g u l a m a k i s t i y o r u m : y a " b i l i n b i l m e c e s i , " o n u n a k l a n a maz k a r a k t e r i , k e n d i z m n i e r i y o r s a ? Y a t e k y a p m a m z g e r e k e n ey, b i l i n c i

( a l m a m z n n e s n e s i o l a r a k ) " a k l a n a m a z " k l a n yar b i l i n c i n k e n d i s i n e a k t a r m a k sa? K a n t ' n , ekirdeini noumenal oluturan alana dorudan eriimin bizi tam da aknsal zgrln sylediini

( c r e t k a r j e s t i n e t e m e l oluturan s e i m l e r i ) o n l a r yznden baka trl davranamayac a k t r d e n s e b u zgr b i r e y l e m d i . A m a g e m i t e b u tr d m n o k t a l a r , n o r m a l d e d a v r a n m z b e l i r l e y e c e k o l a n n e d e n s e l z i n c i r l e r e byl bir e k i l d e m d a h a l e e d e n b u tr yol d e i t i r i c i z g r E y l e m l e r i b o yere ararz: U z a k g e m i t e k i e y l e m l e r aslnda " b a n a k a l m " deildi, a m a imdi b e n i m G i t m e k ya da K a l m a k s e i m i m b a n a kalmtr nk o n u n " e b e v e y n l e r i " - y a k n g e m i t e k i birtakm olaylar, bir sre n c e yaptm seimler gibi e y l e r - b a n a kalmt ( n k o n l a r n " e b e v e y n l e r i " b a n a k a l m t ) , ve benzeri, sonsuza dek uzanmaz, b e n i m b e n l i i m e uzam ve zamanda b e n i m kararlarmn kalm olaca b i r b e n i n olmasn salayacak kadar yer salayacak kadar geriye uzanmaz!61-1 Y i n e , b u sav s a d e c e zgr e y l e m i n " z e m i n i n i n " fiziksel g e r e k l i k d z e y i n d e , b a k a ampirik kararlar arasnda bulunamayacan kantlar. ler, "artk baka trl yapabilirim" kipinde L u t h e r ' e geri d n e l i m : o n u n deneyimlenmi eylemler P a p a l k k a r t t e z l e r i n i n b i r zgr e y l e m saylmas i i n , b i r t a k m eski " s a f zgr" e y l e m "gerekten"

"kendiliindenlikten"

yoksun

brakacan

h a t r l a y n : bizi c a n s z o t o m a t l a r a ya da, g n m z n d i l i y l e s y l e r s e k , bilgisayarlara, "dnen m a k i n e l e r e " dntrecekti. Fakat, bu sonu g e r e k t e n kanlmaz m? Bizler s a d e c e , bizi b e l i r l e y e n n e d e n l e r i y a n l t a n m a m z l s n d e m i zgrz? ( z ) b i l i n c i y a n l t a n m a y l a , e p i s t e m o l o j i k b i r e n g e l l e z d e l e t i r m e h a t a s , o n u n gizlice s t a n d a r t , modern ncesi, "kozmolojik" gereklik fikrini varln olumlu bir dzeni olarak

( y e n i d e n ) o r t a y a a t m a s y z n d e n d i r : b u tr t a m o l a r a k y a p l a n m o l u m l u b i r " v a r l k z i n c i r i n d e " , e l b e t t e , z n e y e yer y o k t u r , b u yzden, z n e l l i k b o y u t u a n c a k k e s i n bir ekilde varln olumlu dzeninin epistemolojik yanl t a n n m a s n a birbirine-baml b i r ey o l a r a k k a v r a n a b i l i r . B u n a b a l o l a r a k , ( z ) b i l i n c i n k o n u m u n u e t k i l i b i r e k i l d e deerlendirmenin tek yolu "gerekliin" kendisinin o n t o l o j i k t a m a m l a n m a m l n n e s r m e k t i r : " g e r e k l i k " a n c a k t a m d a k a l b i n d e o n t o l o j i k b i r yark, b i r a t l a k , yani t r a v m a t i k bir fazlalk, o n u n l a b t n l e t i r i l e m e y e n y a b a n c b i r b e d e n o l m a s l s n d e vardr. B u d a bizi " D n y a n n G e c e s i " f i k r i n e geri getirir; g e r e k l i i n o l u m l u d z e n i n i n b u g e i c i askya a l n m a s n d a , " " g e r e k l i i n " h i b i r z a m a n b i r r a m , k e n d i n e k a p a l , o l u m l u varlk dzeni o l m a d n g s t e r e n o n t o l o j i k yarkla kar karya geliriz. A n c a k g e r e k l i k t e n b u psikozlu e k i l m e d e n e y i m i , m u t l a k k e n d i k e n d i s i y l e e l i m e d e n e y i m i o gizemli a k n s a l zgrlk " o l g u s u n a " k a r l k gelir: aslnda "kendiliinden" olan,

n v a r s a y m a m z gerekmez; (zgr seim sahibi) znenin belli eyleminin ona kanlmaz olarak, "Ben baka trl yapamam" kipinde grnd o kmelenmesinden sorumlu
olduunu n e s r m e k y e t e r l i d i r . B e r n a r d W i l l i a m s b u r a d a y i n e , G e r e k v e S i m g e s e l l e ilgili o o l m a s zorunlu o l a n [must] ve olmas gereken fought] arasndaki a y r m y l a , yararl o l a b i l i r : kararndan

k e n d i l i i n d e n l i i baz " n e s n e l " s r e l e r i n y a n l t a n n m a s n n s o n u c u o l m a y a n b i r (z)bilin iin. B u d a bizi, R o b e r t K a n e ' i n zgr irade s a v u n m a s n a y n e l i k h a s s a s eletirisinde,"
7

k a n l a m a y a n b i r d r t n n G e r e i ( L a c a n b u yzden b i r d r t n n k o n u m u n u n e t i k o l d u u n u s y l e r ) ; arzunun d i y a l e k t i i n d e y a k a l a n m b i r simgesel fikir o l a r a k " o l m a s g e r e k e n " ( e e r b i r ey y a p m a m a n z gerekiyorsa, b u y a s a n k e n d i s i o n u y a p m a arzusu y a r a t r ) . B i r eyi y a p m a n z "zorunluysa", b u o k o r k u n olsa b i l e , o n u y a p m a k t a n b a k a s e e n e i n i z o l m a d a n l a m n a gelir: W a g n e r ' i n Die Walkresinde, W o t a n Fricka

a y n z a m a n d a zgr k a r a r / s e i m a n n n k e s i n u z a m - z a m a n s a l k o n u m u n u s a p t a m a y a y n e l i k h e r h a n g i b i r a b a n n baarsz o l m a s g e r e k t i i n i d e g s t e r e n D e n n e t t ' a getirir. F a k a t , b u r a d a y a p m a m z g e r e k e n ey, b u sav fiziksel g e r e k l i k v e t a s a r m d z e y i n i n i k i c i o n t o l o j i s i n i n t e r i m l e r i n e e v i r m e k t i r : D e n n e t t ' i n K a n e e l e t i r i s i n i n syledii ey, e e r b a k m z fiziksel g e r e k l i k l e s n r l a r s a k , b o y e r e b i r " B e n l i k , " d o r u d a n B e n l i k " o l a c a k " b a k a e l e r i n y a n sra m a d d i b i r e ( y a d a s r e y a d a n i t e l i k ) ararz iddiasdr. "Benlik" sadece D e n n e t t ' i n " t a s a r m " dzeyi dedii yerde, "ideal" bir

t a r a f n d a n k e y e sktrlr, v e S i e g m u n d ' u n c i n a y e t i n e izin v e r m e s i " z o r u n l u d u r " ( " y a p m a k t a n k a n a m a z " ) , oysa k a l b i onun- i i n z n t y l e doludur; B r n n h i l d e ' y i , sevgili ocuunu, en derin urann cisimlenmesini cezalandrmas "zorunludur"

( " y a p m a k t a n k a n a m a z " ) . V e , b u arada, ayn e y Tristan und Isolde i i n d e g e e r l i d i r , M l l e r ' i n s o n b y k t i y a t r o baars o l a n B a y r e u t h s a h n e l e n i i i i n : o n l a r n t u t k u l a r n a kaplmas zorunludur, onlar bunu yapmaktan kanamaz, hatta bu onlarn

m e v c u d i y e t o l a r a k vardr; a y n ey D e n n e t t ' i n s a m a b i r " b a m e m e l i " p a r a d o k s u n a tatsz bavurusu i i n d e g e e r l i d i r : h e r m e m e l i , b i r a n n e m e m e l i y e s a h i p t i r , o yzden m e m e l i d i y e b i r ey o l a m a z , n k i l k m e m e l i n i n m e m e l i b i r a n n e s i o l a m a z . ...

S o / / e n ' l e r i n e , t o p l u m s a l z o r u n l u l u k l a r n a kar o l s a b i l e . E l b e t t e , asl ey, b e n b i r eyi

" y a p m a k t a n k a n a m a d a n " y a p s a m da, b u h i b i r e k i l d e b e n i o n u n i i n t a m s o r u m l u luktan m u a f tutmaz. B u f i k r i n K a n t ' n " k a y n a m a t e z i ' y l e o l a n b e n z e r l i i a p a k : bizim bizi b e l i r l e y e c e k olan nedensel ba "zgrce sememiz" gibi, bir meta-dzeyde basksn koulsuz

f a r k n d a l n d a n d a h a fazladr, v e " k e n d i m i n n e o l d u u n a , " b e n i m tzsel z d e l i i m e y n e l i k b i r d o r u d a n a n l a y t a n d a h a azdr: o m a n t k s a l b i r kurgu, b i r t a v r a , arzuya s a h i p o l a n , yarg v e r e n , v e b e n z e r i eyler y a p a n " o e y e " k a r l k g e l m e k zere e k l e n m e s i g e r e k e n b i r tzsel o l m a y a n referans n o k t a s d r . D e n n e t t ' i n t e r i m l e r i y l e sylersek: K a n t iin, zbilin sadece Kartezyen T i y a t r o ' n u n yokluuyla e n g e l l e n m e m i t i r lam

o l a r a k , bize s e i m b r a k m a y a n b i r ey o l a r a k d e n e y i m l e d i i m i z e t i k zorunluluu d a "zgrce seeriz." Burada K a n t ' a ynelik bir baka g n d e r m e n i n k e n d i n i dayatmasna amamak gerek: o n u n ( d a h a sonra S c h e l l i n g tarafndan gelitirilmi o l a n ) ilksel,

t e r s i n e , b o b i r m a n t k s a l ilev o l a r a k o r t a y a k a r n k b i r K a r t e z y e n T i y a t r o yok m , z n e n i n d o r u d a n f e n o m e n a l k e n d i k e n d i n i t a n m a s y o k t u r . $ o l a r a k z n e yoktur, t p k ( v e n k ) d o r u d a n S e l b s t - V e r t r a u t h e i t o l m a d l d e , t p k ( v e n k ) zne k e n d i s i i i n d o r u d a n e r i i l e b i l i r o l m a d gibi, n k ( K a n t ' n d e y i i y l e ) b e n h i b i r z a m a n n o u m e n a l b o y u t u m d a , " d n e n e y " o l a r a k n e o l d u u m u b i l e m e m . B u yzden standart Manfred Frank jestini, (dnmn baarszlndan, z n e n i n zdeliini

z a m a n d , a k n s a l b i r e y l e m , " e b e d i k a r a k t e r i m i z i , " e t i k k i m l i i m i z i n t e m e l d h a t l a r n ayrt e t m e m i z i s a l a y a n e y l e m fikri. V e F r e u d ' u n b i l i n d b i r k a r a r fikriyle o l a n balant da aktr: bu mutlak balang hibir zaman imdide yaplmamtr, yani, o n u n k o n u m u s a f b i r n v a r s a y m , h e p - z a t e n g e r e k l e m i b i r ey k o n u m u d u r .
70

Baka

d e y i l e , b u b i r e d i l g e n k a r a r , varlmz y c e zgrlk e y l e m i o l a r a k t e m e l l e n d i r e n Karan edilgen olarak benimseme paradoksudur insann seildiini varsaymasn

t e k i n d e " k e n d i s i n i " t a n m a d a z-dnmsel

temellendirmesinin baarszlndan)

d a h a eski b i r d o r u d a n k e n d i k e n d i s i y l e t a n m a s o l m a s g e r e k t i i gibi b i r karmda b u l u n m a h a r e k e t i n i e s k i h a l i n e e v i r m e y e h e v e s l e n i y o r u m : y a e e r baarszlk n c e g e l i y o r s a , y a e e r " z n e " d n m n baarszlyla a l a n b o l u k t a n , y a r k t a n b a k a b i r ey d e i l s e ? Y a e e r o l u m l u k e n d i k e n d i y l e t a n m a n n b t n figrleri b u ilksel y a r n b i r sr i k i n c i l " d o l g u s u n d a n " b a k a b i r ey deilse? z n e n i n b i r i m g e y a d a b u gstetme zelliindeki h e r tannmas (ksacas: h e r zdeleme) zaten ekirdeine

i e r e n e n yksek zgr e y l e m p a r a d o k s u . D e r r i d a , Emmanuel Levihas'a Elveda adl k i t a b n d a , k a r a r h e r z a m a n k i m e t a f i z i k yklemlerinden (otonomi, bilin, etkinlik, egemenlik . . . ) koparmaya ve onu "bendek i t e k i n i n k a r a r " o l a r a k d n m e y e a l r : " E d i l g e n karar, o l a y n k o u l u , h e p , yapsal o l a r a k , b e n d e k i b i r b a k a s n n karardr, t e k i n i n k a r a r o l a r a k y r t c b i r k a r a r d r . B e n d e k i mutlak olarak teki olann, b e n d e b a n a karar veren mutlak olarak t e k i n i n karar."71 Psikanalitik terimlerle, bu seim " t e m e l fantazinin," z n e n i n btn a n l a m evreninin kootdinatlarn salayan temel ereve/matriksin seimidir: ben hibir

i h a n e t eder; S e v i n d o l u h e r " B u b e n i m ! " z a t e n " B u b e n d e i l i m ! " i n t o h u m u n u tar. F a k a t , y a eer, z d e l i i n tzsel b i r e k i r d e i n i , d n m s e l i y i l e m e i i n eriilmez o l a n e k i r d e i n i i e r m e k t e n uzak o l a n z n e ( t z d e n ayr o l a r a k ) t a m d a b u z d e l e m e n i n baarszl m o m e n t i n d e o r t a y a k a r s a ? B u r a d a k i vurgu, L a c a n ' n " g s t e r e n i n z n e s i " t e r i m i n i k e l i m e s i k e l i m e s i n e kabul e t m e m i z g e r e k t i i d i r : e l b e t t e , B e n ' i n b i r l i i n i g v e n c e y e a l a n h e r h a n g i b i r tzsel gn t e r i l e n i e r i k y o k t u r ; bu dzeyde, z n e o k l u d u r , d a n k t r , ve b e n z e r i - o n u n Birlii sadece k e n d i n e gndermeli simgesel eylem araclyla g v e n c e y e alnr, yani, " B e n " sal b i r b i i m d e p e r f o r m a t i f m e v c u d i y e t t i r , o " B e n " d i y e n d i r . F i c h t e ' n i n aratrd, z n e n i n " k e n d i n i k o y u t l a m a s " n n gizemi budur: e l b e t t e , b e n " B e n " d e d i i m d e , h e t h a n g i b y e n i i e r i k y a r a t m y o r u m , s a d e c e k e n d i m i iaret e d i y o r u m , ifadeyi d i l l e n d i r e n kiiyi. B u k e n d i n i iaret e t m e y i n e d e o n u d i l l e n d i r e n k a n l c a n l " g e r e k " kii o l m a y a n , a m a b a s i t e v e k e s i n o l a r a k , k e n d i n e g n d e r m e l i iaret e t m e n i n s a f B o l u u ( L a c a n c "zgii l e m e z n e s i " ) o l a n b i r X ' e yol a a r ( [ o n u ] " k o y u t l a r " ) : " B e n " d o r u d a n b e d e n i m , hatta z i h n i m i n ierii d e i l i m ; " B e n " , d a h a o k , k e n d i z e l l i k l e r i o l a r a k b t n b u zelliklere s a h i p o l a n o X ' i m . L a c a n c z n e bu yzden " g s t e r e n i n z n e s i d i r " - a n l a m l a n d r m a zin c i r i n d e k i g s t e r e n l e r d e n b i r i n e i n d i r g e n e b i l i r o l m a a n l a m n d a d e i l ( " B e n " dorudan B e n g s t e r e n i deildir, n k , b u d u r u m d a , " B e n " yazan b i r bilgisayar y a d a baka bil m a k i n e de bir zne o l u r ) , o k daha kesin bir a n l a m d a : b e n " b e n " dediimde - "kemli m i " " B e n " o l a r a k iaret e t t i i m d e - b u g s t e t m e e y l e m i b y l e c e i a r e t l e n e n (zihinsel h a l l e r i n i n , arzularnn, tavrlarnn ieriini kapsayan) "gerek kanl canl mevcu-

z a m a n o n u n d n d a o l m a s a m da, b u fantazi h e p - z a t e n o r a d a o l s a da, v e b e n h e p - z a t e n o n u n i i n e a t l m o l s a m d a , k e n d i m i o n u koyudam olan o l a r a k nvarsaymalym. D e n n e t t ' i n terimleriyle: bu eylem uzam-zamansal gereklikte h i g e r e k l e m e m i olsa da, "tasarm" dzeyinde verimliliini sergiliyor. O yzden, bir bakma, Dennett

h a k l d r : zgrln a m p i r i k b i r k u r u c u e y l e m i y o k t u r ; d u r u m d a h a o k , k a r m a k v e aamal bir srele, z n e n i n a n i d e n - pek de "zgr" ve sorumlu o l m a m a s , a m a geriye dnk olarak zaten "sorumlu" olduunun farknda olmasdr. Buradaki paradoks o r t a l a s a l m t a n e l e r t o p l u l u u n d a n b i r yn y a p a n o n l k u m t a n e s i h i k a y e s i n d e k i y l e a y n d r : h i b i r z a m a n "fark y a r a t a n " b i r t a n e y i n e k a r a m a y z ; t e k yapab i l e c e i m i z b i r t a n e y i iaret e t m e k v e yle d e m e k t i n " B e l l i b i r n o k t a d a , e n a z n d a n b u tane eklenmeden nce, taneler zaten bir yn oluturmutu ..." Dennett'e

e k l e y e c e i m i z ey " s a d e c e " ( v e H e g e l c i " n v a r s a y m l a r k o y u t l a m a n n " b t n arl da bu " s a d e c e " d e yatar) bu "geriye d n k l n " bir " B a M e m e l i " n varsaymn zorunlu klddr: ona fiziksel gereklikte bir "ilk" memeli olmasa da, bir "tasarm" inen"

dzeyinde

g n d e r m e yapmamz gerekir. "daha yksek"

B u yzden b y l (Dennett:

bir "aaya

nedensellik

koyutlamak,

ideal

"tasarm")

srelerinin

n e d e n s e l olarak " d a h a dk" m e k a n i k sreleri belirleme, o n l a r n nedensel zincirini krma yeteneini koyutlamak hangi gerekmez: zgrln bizi nedensellii saf bir ekilde bir

dnmsel-geikendir, nedenselliktir. Kant zbilin bu

nedenselliin

belirleyeceini

belirleyen

d i y e t e " b i r eyler e k l e r , v e z n e i a r e t l e n e n i e r i e o n u n k e n d i n e g n d e r m e l i i a r e t l e m e eylemi araclyla eklenen o X'tir. B u yzden B e n ' i n b i r l i i n i n " b a s i t b i r kurgu"

yzden

benim

zihnimin

hallerinin

fragmanl

ve

kayan

olduunu, altnda

tutarsz z i h i n s e l s r e l e r o k l u u o l d u u n u s y l e m e k y a n l t c d r !

b u r a d a k i vurgu b u k u r g u n u n " G e r e k t e k i e t k i l e r e " yol a t d r , yani, o b i r " g e r e k " e y l e m l e r dizisine zorunlu b i r n v a r s a y m rol grr. z b i l i n c i n e v r i m s e l o r t a y a k n a i l i k i n ksa d e e r l e n d i r m e s i n d e , D e n n e t t ' i n t e m e l d e G . H . M e a d ' i n o n l t o p l u m s a l e t k i l e i m d e n B e n l i i n n a s l k t n a ilikin deerlendirmesine dayanyor olmas dikkat e k i c i d i r ( M e a d ' e gre B e n l i k b e n i m baka bir zneye nasl grndm hayal etme eylemlerimden ve tekinin bakn

o l m a d b i z i m i i n b e l i r g i n deildir, y a n i o " d o a s n a u y m a k t a n " v e y a p t k l a r n m u t lak b i r z o r u n l u l u k l a s o n u c a e r d i r m e k t e n b a k a b i r ey y a p a m a z ) , K a n t v e Schelling f e n o m e n a l o l m a y a n b i r a k n s a l , bizim h e r b i r i m i z i n , z a m a n s a l b e d e n s e l v a r o l u u n d a n n c e , e b e d i k a r a k t e r i n i s e m e s i n i salayan z a m a n d b i r ilksel s e i m e y l e m i n e r i r l e r . ' ' Z a m a n s a l f e n o m e n a l v a r o l u u m u z d a , b u s e i m e y l e m i d a y a t l m b i r z o r u n l u l u k olarak d e n e y i m l e n i r , y a n i z n e , f e n o m e n a l z - f a r k n d a l n d a , k a r a k t e r i n i n ( e t i k "doasn n " ) z e m i n i n i o l u t u r a n zgr s e i m i n b i l i n c i n d e d e i l d i r - y a n i , b u e y l e m radikal olarak bilinddr ( S c h e l l i n g bu karm a k a yapar). Burada yine saf dnmsel l i g i n B o l u u o l a n , f e n o m e n a l z-farkndalmzla, m i r a s a l n m y a d a d a y a t l m d o a m z n b i r p a r a s o l a r a k d e n e y i m l e d i i m i z eyi ( o n u n zgr k a r a r o l a r a k ) a d e d e b i l e c e i m i z o X o l a n z n e y l e karlarz. B u yzden k a r l m a s g e r e k e n s o n u , y i n e z b i l i n c i n radikal olarak bilind olduudur."

" i s e l l e m e k t e n " k a r : " v i c d a n m d a , " h a y a l i o l a r a k , "sessiz i k o n u m a y l a , " t e k i l e r i n b e n i m e y l e m l e r i m e kar y k s e l t e b i l e c e i olas s i t e m l e r i , v e b u gibi eyleri y a p a r m ) . F a k a t , burada, y i n e z n e y l e kii a r a s n d a k i fark h a t r l a t m a m z g e r e k i r : D i e t e r M e n r i c h , iselletirilmi toplumsal etkileim olarak z-dnmn bu diyalektiinin sadece

b e n i m B e n l i i m y a d a "kii o l u u m " i i n , b e n i m " b e n l i k i m g e m i " ( b e n i m h a y a l i ve/veya simgesel zdelemelerimi) oluturan zellikler iin geerli olabileceini, belirtmekte

z n e n i n kendisinin $ olarak ortaya k olduka haklyd.

i e n geerli

olamayacan

AYARTMANIN

DL,

DLN

AYARTMASI

zetlersek: K a n t zbilin sadece b e n i m b i l i n c i m i n h e r ieriinin zaten m i n i m a l o l a r a k a k t a r l m / y a n s t l m o l d u u n u ima e d e n s a f b i r m a n t k s a l ilevdir: X ' i arzul a d m z a m a n , h i b i r z a m a n " B e n ite y l e y i m , X ' i a r z u l a m a d a n e d e m i y o r u m , b u b e n i m d o a m " d i y e m e y i z , n k b e n h e p X ' i arzulamay a r z u l a n n , yani d n m s e l o l a r a k X ' e y n e l i k arzumu k a b u l e d e r i m - b e n i e y l e m e y e g d l e y e n b t n s e b e p l e r nedensel glerini a n c a k b e n i m onlar sebep olarak " k o y u t l a m a m " ya da kabul e t m e m lsnde dayatr. . . . b e k l e n m e d i k b i r e k i l d e , b u bizi z a t e n p s i k a n a l i t i k s o r u n s a l a P e k i , y l e y s e , zgrln b u geriye d n k d n g s n a s l m a d d e l e t i ? B u s a f o l u m s a l bir sreklenme, (Varela'nn deyiiyle) "btn bu olaslklar arasnda, ortaya kma

o l a s l d a o l d u u i i n " o r t a y a k a n b i r ey m i y d i , y o k s a o n u n t a r i h n c e s i n i n d a h a k e s i n e v r i m s e l b i r d e e r l e n d i r m e s i n i gze a l a b i l i r miyiz? Baz b i l i s e l c i l e r t u h a f bir e k i l d e L a c a n ' n c i n s e l l i k v e dil b a l n h a t r l a t a n b i r z m n e r d i l e r . B a k a l a r n n yan sra, G e o f f r e y M i l l e r de, 7 4 i n s a n z e k a s n n n e f e s k e s i c i p a t l a m a s n n b a l c a

y a k l a t r r ; y a n i , i n s a n " r t k d n m s e l l i i n " b i l i n l i e t k i n l i k l e snrl o l d u u n u v e b u h a l i y l e , b i l i n d e y l e m l e r i m i z d e y o k s u n o l a n ey o l d u u n u d n e c e k t i r - b i l i n d d a v r a n d m z a m a n , s a n k i k r b i r z o r l a m a y izliyormu gibi, s a n k i szde-doal b i r n e d e n s e l l i e b o y u n e m i i m gibi d a v r a n r m . F a k a t L a c a n ' a g r e , " r t k d n m s e l l i k " s a d e c e " a y r c a " b i l i n d n d a ayrt e d i l e b i l i r b i r ey deildir, o t a m da, e n r a d i k a l h a l i y l e , b i l i n d o l a n eydir. t e k i l e r t a r a f n d a n nasl k u l l a n l d n d a n , y n l e n d i r i l diinden, kurban edildiinden y a k n a n histerik bir z n e n i n tipik tavrn ele aln L a c a n ' n b u n a verdii y a n t , k o u l l a r n e d i l g e n b i r k u r b a n e k l i n d e k i b u z n e l k o n u mun hibir zaman zneye basite dardan dayatlmadn, onun tarafndan en

i t k i s i n i n ( o l a a n p h e l i l e r i y l e b i r l i k t e : y i y e c e k m c a d e l e s i , d m a n l a r a kar savun ma, alma srecinde ibirlii ve benzeri) dorudan bir hayatta kalma konusu

o l m a d n , d a h a dolayl o l a r a k , c i n s e l s e i m d e k i r e k a b e t , y a n i ei b e n i c i n s e l ortak o l a r a k s e m e y e i k n a e t m e a b a s o l d u u n u n e srd. B a n a c i n s e l r e k a b e t t e stnlk salayan zellikler dorudan benim tekilere stnlm ispatlayan zelliklerim

deil, b u t r z e l l i k l e r i n b e l i r t e l e r i - " z i n d e l i k b e l i r t e l e r i " d e n e n eydir:

B i r zindelik b e l i r t e c i zellikle bir h a y v a n n zindeliini t a n t m a k zere evrilmi olan b i y o l o j i k bir zelliktir. . . . Bu avlanma, alet yapma ya da toplumsallamak gibi h a y a n a k a l m a ve yeniden remeyi tevik ederek zindelie dorudan k a t k d a b u l u n a n bir ilev deildir. O n u n yerine, zindelik belirteleri bir tr meta-ilev grrler. Dier adaptasy o n l a r n tepesinde oturur, kendi erdemlerini ilan ederler. . . . S i m g e c i l i k ve stratejik a n l a m a y a p m a n n gstergebilimsel uzamnda yaarlar, fabrika r e t i m i n i n kir pas iindeki dnyasnda deil. ( 1 0 3 - 1 0 5 )

a z n d a n m i n i m a l o l a r a k o n a y l a n m o l m a s gerektiidir/ z n e , e l b e t t e , k e n d i k u r b a n l a t r l m a s n n e t k i n b i r k a t l m c s o l d u u n u n f a i k n d a deildir - b u t a m da, z n e n i n koullarn edilgen bir kurban olma eklindeki bilinli deneyiminin "bilind"

doruluudur. A r t k L a c a n ' n g r n t e a n l a m l g r n m e y e n t e z i n i n , K a r t e z y e n c o g i t o ' n u n (ya da, d a h a dorusu, K a n t z b i l i n c i n ) t a m d a b i l i n d n n znesi o l d u u t e z i n i n k e s i n p s i k a n a l i t i k b a l a m n grebiliriz: L a c a n ' a gre, " b i l i n d n n z n e s i , " Freudcu B i l i n d n n atfedilecei zne, bir libidinal kuvvetler ve fantaziler bolluuyla p a t l a y a n b i r z n e deil, k e s i n l i k l e b u b o k e n d i k e n d i s i y l e iliki n o k t a s d r . B u ( t e r i m i n A l m a n d e a l i z m i n d e kazand k e s i n a n l a m l a ) z b i l i n c i n B i l i n d n n z n e s i y l e p a r a d o k s a l z d e l e m e s i K a n t ' t a n S c h e l l i n g ' e u z a n a n t a d i k a l K t l k soruns a l n d a b e l i r g i n l e i r : k t b i r kiiyi y a p t k l a r n d a n n a s l o l u p d a s o r u m l u t u t t u u m u z bilmecesiyle karlanca (Ktlk eiliminin bu kiinin "doasnn" paras olup

B u r a d a a k l a g e l e n ilk soru, e l b e t t e udur: z i n d e l i k b e l i r t e l e r i i a r e t l e r o l d u u n a gre, b i r h a y v a n o n u o l d u u n d a n d a h a g l v b . geisteren i a r e t l e r r e t e r e k h i l e y a p m a s n ( y a l a n s y l e m e s i n ) ? M u h t e m e l o r t a k doruyu n a s l ayrt e d e b i l i r ? Y a n t " h a n d i k a p i l k e s i " d e n e n eydedir v e b u devasa atn cinsel kurlamann zorunlu bir zellii olduunu kabul eder. T a v u s kular eer o kadar o k enerjilerini byk kuyruklar h a r c a m a y a ayrmasalard o k daha iyi bir tr

A:

olabilirdi. A m a erkek ve dii bireyleri olarak, ellerinden geldiince byk kuyruk yapmaya ynelik, ya da cezbedebildikleri en byk kuyrua sahip cinsel ortak semeye ynelik bastrlmas imkansz drtleri vardr. Doada, gsterili boa harcay tantmdaki doruluun tek garantisidir. ( 1 2 5 ) D u r u m i n s a n i a y a r t m a d a da ayndr: eer b i r kz sevgilisinden byk bir e l m a s yzk alrsa, bu s a d e c e erkein s e r v e t i n i n bir iareti deil, ayn z a m a n d a o n u n k a n t d r - b u n u n bedelin i deyebiliyorsa z e n g i n olmaldr. . . . M i l l e r ' n n e srd kaymay h o a gidecek r e t i m kart t e r i m l e r l e b i i m l e n d i r m e s i n e a m a m a k gerek: " B i y o l o j i d e bir tr pazarlama devrim i n i n e sryorum. H a y a t t a k a l m a r e t i m gibi v e k r l a m a d a pazarlamaclk gibi. O r g a n i z m a l a r rnlere b e n z i y o r v e kar c i n s i n c i n s e l t e r c i h l e r i t k e t i c i t e r c i h l e r i n e b e n ziyor" ( 1 7 4 ) . V e , M i l l e r ' a gre, i n s a n a zg zihinsel b e c e r i l e r asl o l a r a k psikolojik zindelik b e l i r t e l e r i : Bu byk bireysel farklar sergileyen yaratc zeka ve karmak dil gibi artc becerilerle, bu gln d e r e c e d e yksek kaltsallklara ve bu s a m a zaman, enerji ve a b a atklaryla karlatmz yer burasdr. . . . Eer insan b e y n i n i c i n s e l olarak seilmi zindelik b e l i r t e l e r i n i n bir kmesi olarak grrsek, o n u n yksek masraflar kaza deildir. B t n olay onlardadr. B e y n i n masraflar onu iyi bir zindelik b e l i r t e c i yapan eydir. C i n s e l ayklama beyinlerimizi atk h a l e getirmese de, atkla dolu h a l e getirdi: kk, m a y m u n tarz verimli bir beyni sohbet, mzik ve sanat gibi lks davranlar tkren k o c a m a n , enerjiye a bir h a n d i k a p a dntrd. ( 1 3 3 - 1 3 4 ) y l e y s e e s t e t i k (ya d a s i m g e s e l ) b o y u t u b i r r n n y a r a r - d e e r i n e i k i n c i k b i r e k s a y a n s t a n d a r t gr b a aa e v i r m e l i y i z : a s l n d a , r e t i m i b i r z i n d e l i k b e l i r t e c i o l a r a k h i z m e t e t m e k zere b i r sr e n e r j i y e m a l o l m u o l a n yararsz b i r n e s n e n i n " i k i n c i l k r " o l a n ey yarar-deeridir. T a r i h n c e s i ta b a l t a l a r gibi t e m e l a l e t l e r b i l e " e r k e k l e r tarafndan cinsel tehirler olarak retilmiti", nk onlarn biimlerinin (simetri ve b e n z e r i e y l e r ) ar v e masrafl kusursuzluu h e r h a n g i b i r d o r u d a n k u l l a n m - d e e r i n e sahip deildi: Y a n i , ilk bakta pratik bir h a y a t t a kalma aleti gibi grnen bir n e s n e y e sahibiz, a m a bu da masrafl bir zindelik b e l i r t e c i olarak ilev grmek zere b i r o k adan deitirilmitir ... baltalar atalarmzn rettii ilk sanat nesneleri ve de s a n a t a ynelik yetenei yeleyen cinsel a y k l a m a n n en iyi rnekleri oldu. H a r i k a bir paketle, balta igdyle r e n m e y i , gle beceriyi, k a n l a a k m a k tan, c i n s e l l i k l e h a y a t t a kalmay, sanatla zanaat, yaknlkla gizemi birletiriyor. H a t t a insan kaytl btn sanat tarihini, o n d a n yzlerce kez uzun sre h k m srm olan b a l t a n n bir dipnotu gibi grebilir. ( 2 9 1 ) Yani ilevsel o l m a y a n " e s t e t i k " s e r g i l e m e b o y u t u n u n h e p bir a r a c n yararn durum, destekledii bir bakma, eklindeki baka olduka yaygn vurguyu t e m e l ilevsel yapmak ilevsel yeterli

n s a n dili kurlamadaki baka trden bilgileri a k t a r a n tek sinyal sistemidir. O hl bir zindelik belirteci, a m a ayn zamanda d a h a fazla bir ey. . . . dil yararl bilgi i l e t m e k iin olduu kadar zindeliimizi sergilemek i i n de evrildi. B i r o k dil aratrmacs ve filozofa gre, bu skandal n i t e l i k t e bir fikir. O n l a r zgeci iletiime, kendi k e n d i n e h i z m e t eden fantazilerimizin bazen uzaklaabilecei bir n o r m olarak bakyorlar. A m a biyologlar iin zindelik t a n t m n o r m d u r ve dil o n u n istisna bir biimidir. G e z e g e n i m i z i n evrimsel tarihinde, Cyrano'nun ayn zamanda ve fikirleri bir kafadan lezzetiyle dierine telepatinin verimlilii, zindelik cokunluu ehrazat'n aktarabilen b i r sistem,

belirteleri ve cinsel sslemelerden oluan bir sistem kefeden tek trz. ( 3 8 8 - 3 9 1 ) F a k a t , M i l l e r ' i n d i k k a t e a l m a d ey, i n s a n i h a y v a n n i t e l e y e n c i n s i y e t l e r a r a s n d a k i ilikideki t e m e l k a y m a d r : h a y v a n k r a l l n d a , k u r a l o l a r a k e r k e i n e k i c i z e l l i k l e r gelitirmesi gerekirken, ve karmak ayartma ritelleri (danslar, arklar) gerekletirmesi

i n s a n t r n d e e r k e k ilgisini e k m e k zere g i y i n i p k k r t c .bir e k i l d e

d a v r a n m a s b e k l e n e n k a d n l a r d r - b u t e r s i n e d n m e n i y e ? M i l l e r , e l b e t t e , fark fark e d e r ( " b i y o l o j i k o l a r a k , [ N i j e r y a ' d a k i b i r k a b i l e o l a n ] W o o d a b e kusursuzca n o r m a l d a v r a n y o r , e r k e k l e r s e r g i l i y o r v e k a d n l a r s e i y o r . B a y a n A m e r i k a y a r m a l a r sra d " [ 2 7 7 ] ) , ama bunu deerlendirmeye almyor. E l b e t t e , d a h a y a k n d a n b a k a r s a k , s t a n d a r t k u r l a m a e t k i l e i m i d a h a k a r m a k t r : bir t r i b l m i e r i r . E e r , h a y v a n l a r s z k o n u s u o l d u u n d a , e r k e k z i n d e l i i n i sergiliyor v e k a d n s e i m i yapyorsa, i n s a n l a r szkonusu o l d u u n d a k a d n k e n d i s i n i sergiler, k e n diini e r k e k b a k n a s u n a r ; s o n r a e r k e k e t k i n a y a r t m a y a , k a d n n rza g s t e r d i i (ya d a g s t e r m e d i i ) a y a r t m a y a g e e r . A y a r t m a n n h a y v a n l a r d a b i r l e m i ilevi b y l e c e ikiye ayrlr: k a d n gzellik s f a t l a r n n e d i l g e n s e r g i l e m e s i n i s t l e n i r , e r k e k d e a y a r t m a uygul a m a l a r n n ( k o n u m a , ark s y l e m e . . . ) e t k i n s e r g i l e n m e s i n i . B e l k i d e b u k a y m a n n a n a h t a r bir baka kaymada bulunur: sadece insanlarda balangta bir ara ya da b e l i r t e h i z m e t i v e r e n ey k e n d i b a n a b i r a m a c a y k s e l t i l m i t i r . S z g e l i m i , s a n a t t a , sfatlarn sergilenmesi kendi bana t a t m i n getiren bir etkinlie dnr. Bu erevede, S t e v e n P i n k e r s a n a t t a r t r k e n , b u " y a n l u y g u l a m a n n " t e m e l f o r m l n verir: Zihnin baz ksmlar zindelik artlarnn elde edilmesini bize bir haz duyumu vererek kaydeder. Dier ksmlar hedef koymak iin bir neden ve etki bilgisi kullanr. Onlar bir araya getirirseniz biyolojik olarak amasz bir mcadeleye giren bir zihin elde edersiniz: kaba dnyadan hakiki zindelik artlar bulup karmann skntsna ginneksizin, beyin devrelerinde haz elde etmenin ve kk keyif akmlar vemenin yolunu arama mcadelesine. Pinker'in yakalanm bu ksa devre iin verdii ilk
75

rnein gerek:

lmcl fare,

keyfin orta

ksrdngsne ynna

b i r fare

olmasna

amamak

"Bir

nbeyin

y e r l e t i r i l m i b i r e l e k t r o d a e l e k t r i k uyarmlar g n d e r e n b i r m a n i v e l a y a ulat z a m a n , m a n i v e l a y a y o r g u n l u k t a n d e v r i l i n c e y e k a d a r , y e m e , i m e v e seks y a p m a frsatlarn bir y a n a b r a k a r a k ateli b i r e k i l d e b a s a r . " 7 6 K s a c a s t r z a v a l l f a r e n i n t a m a n l a m y l a b e y n i s i k i l m i t i r . U y u t u r u c u b y l e a l r : d o r u d a n b e y n i m i z i e t k i l e y e r e k - burada elde

olmayan deildir;

trldr:

retilen

nesnenin

olmayan

" e s t e t i k " s e r g i l e n m e s i ilkseldir, v e o n u n gizil yararll i k i n c i gelir, y a n i o b i r yan r n k o n u m u n a , t e m e l i l e v i n asala o l a n b i r ey k o n u m u n a s a h i p t i r . V e , e l b e t t e , b u r a d a p a r a d i g m a t i k o l a n ey d i l i n k e n d i s i , yararsz retorii fazlasyla s e r g i l e y e n m k e m m e l z i h i n s e l z i n d e l i k b e l i r t e c i olur:

e t t i i m i z ey " s a f afrodizyaktr, d u y u l a r m z n k e n d i s i n i b e y n e haz v e r m e y e y n e l i k a r a l a r o l a r a k u y a r m a n n b i r a r a c deildir, d o r u d a n b e y n i n i i n d e k i haz m e r k e z l e r i n i n u y a r l m a s d r . B u n u n b i r s o n r a k i , d a h a d o l a y m l a d m haz d e v r e l e r i n e "duyu

lar y o l u y l a , g e m i k u a k l a r d a z i n d e l i e y o l a m o l a b i l e c e k b i r o r t a m d a o l d u k l a r z a m a n d e v r e l e r i u y a r a n duyular y o l u y l a " 7 7 e r i m e k t i r . G e m i k u a k l a r d a , b i r h a y v a n ortamnda hayatta k a l m a (yiyecek bulma, tehlikeden k a n m a , ve benzeri) ansn a r t r a n b i r r n t t a n y n c a , b u t a n m a y a h a z d e n e y i m i i a r e t l e n i y o r d u / e l i k ediyordu; imdi, organizma dorudan bu tr rntleri srf haz elde e t m e k iin retiyor. Bu m a t r i k s y i y e c e k , i k i v e c i n s e l hazlara d a k a r l k g e l i r - h a t t a s a n a t a da: e s t e t i k d e n e y i m i n temeli, balangta, bizim ortammz i i n d e ynmz bulabilmemizi salayan ( s i m e t r i k , a k v b . ) duyusal r n t l e r i n t a n n m a s d r . E l b e t t e , b u r a d a k i b i l m e c e u: b u ksa d e v r e n e r e d e n o r t a y a k t ? B a l a n g t a hay-

a t t a kalmamz hedefleyen h e d e f ynelimli etkinliin basit bir yan rn (yani, bu h e d e f e ulaldn g s t e r e n b i r s i n y a l ) o l a n h a z d e n e y i m i , n a s l o l d u d a k e n d i i i n d e b i r a m a c a d n t ? B u r a d a r n e k b i r durum, e l b e t t e , c i n s e l l i k t i r : b a l a n g t a r e m e h e d e f i n e ulaldn b e l i r t e n c i n s e l haz, k e n d i i i n d e b i r a m a olur, b y l e c e i n s a n i h a y v a n b u a m a c n p e i n d e d a h a o k v a k i t h a r c a r , o n u b t n a y r n t l a r y l a tasarlar, h a t t a asl hedefi (gebelikten korunma araclyla) dorudan engeller. Cinsellii hayvani

i f t l e m e y e i n d i r g e y e n , o n a s a d e c e r e m e h e d e f i i i n izin v e r e n o K a t o l i k y a k l a m d r . M i l l e r ' n b a l c a t a m o l a r a k F r e u d c u dersi d e b u yzden, i n s a n n s i m g e s e l y e t e n e k lerinin patlamasnn sadece cinselliin metaforik kapsamn geniletmekle kalmamas ( k e n d i i l e r i n d e h e r y n y l e c i n s e l l i k d o l a n e t k i n l i k l e r " c i n s e l l e e b i l i r , " h e r ey "erotikletirilebilir" ve "o a n l a m a gelmeye" balayabilir), daha da nemlisi, bu patlamann cinselliin kendisini cinselletirmi olmasdr: insan cinselliinin zgl

n i t e l i i n i n i f t l e m e n i n , h a z r l k i i n y a p l a n b i r l e m e r i t e l l e r i y l e b i r l i k t e dolaymsz, o l d u k a aptal gerekliiyle alakas yoktur; sadece h a y v a n iftlemesi drtnn k e n d i n e g n d e r m e l i k s r d n g s n e , o l a n a k s z e y e u l a m a k t a k i b a a r s z l n n sresi u z a t l m t e k r a r n a y a k a l a n d z a m a n , biz c i n s e l l i k d e d i i m i z eyi e l d e ederiz, y a n i c i n s e l e t k i n l i i n k e n d i s i c i n s e l l e i r . B a k a deyile, c i n s e l l i i n yaylp ( d i e r ) h e r i n s a n i e t k i n l i i n m e t a f o r i k b i r i e r i i o l a r a k ilev g r m e s i o n u n g c n n b i r gstergesi deil, t e r s i n e , o n u n i k t i d a r s z l n n , b a a r s z l n n , i k i n t k a n k l n n b i r gstergesidir. Ve belki de buradan dnmeliyiz zindelik belirtelerine: insan trnn biriciklii bu belirtelerin - onlarla uramaktan aldmz hazzn - k e n d i ilerinde bir a m a c a

dnmesinden, bylece, son aamada, biyolojik hayatta k a l m a n n kendisinin basit bir araca, " d a h a yksek e t k i n l i k l e r i n " geliiminin t e m e l i n e i n d i r g e n m e s i n d e n gelmiyor mu?

M o d e r n l i i n dier y a n n a , k a p i t a l i s t d i n a m i k t e n m o d e r n d e v l e t i k t i d a r n a g e t i i m i z z a m a n ohjet petit a'ya n e o l u r ? J e a n - C l a u d e M i l n e r noktas demokrasinin ounlukla Hepsi

1

bunu ele almaya alt; balang bir ksa devreye dayand

arasndaki

e k l i n d e d i r : k a z a n a n h e r eyi alr, b t n i k t i d a r a s a h i p olur, h a t t a o n u n o u n l u u , tpk F l o r i d a ' d a 2 0 0 0 yl A B D s e i m l e r i n d e o l d u u gibi, m i l y o n l a r a r a s n d a n b i r k a yz o y o l s a b i l e : " o u n l u k h e p s i n e karlk g e l i r . " S t a l i n i s t n c i l s a y l a n VKP(b) T a r i / ' n d e , ( k i t a b n h a y a l e t yazarln y a p m o l a n ) S t a l i n 1 9 2 0 ' l e r i n s o n l a r n d a k i bir P a r t i k o n g r e s i n d e y a p l a n o y l a m a n n s o n u c u n u a n l a t t srada o r t a y a k a n esiz bir p a r a d o k s vardr: "Byk.bir ounlukla, d e l e g e l e r oybirliiyle M e r k e z K o m i t e ' n i n n e r d i i karar o n a y l a d " - e e r oybirlii salandysa, aznlk nereye kayboldu?Sapkn bir " t o t a l i t e r " ters a n l a m a k a m a k t a n uzak o l a n b u z d e l e t i r m e , t a m a n l a m y l a demokrasiyi KNC ARA oluturur.

A z n l n b u p a r a d o k s a l " h i y e r i n e g e e n b i r ey" k o n u m u , d e m o k r a s i n i n g n d e r m e yapt demos'un h a n g i kesin a n l a m d a " h e p s i y l e hepsideil/pastout arasnda srekli s a l n a n " bir ey o l d u u n u g r m e m i z i salar: " y a s n r l a n m H e p s i l e r i n dili s n r l a n -

TOPLUMSAL

B A L A N T I L A R D AK

OBJET

PETIT

A,

m a m n bir figryle karlar, ya da s n r l a n m a m bir snr figryle karlar." 2 Y a n i : yapsal b i r i k i r c i k l i l i k t a m d a demos fikrine k a y d e d i l m i t i r : ya b i r s n r l a n m a m kmenin Hepsi-deiline iaret e d e r ( h e r k e s o n a k a t l m t r , istisna y o k t u r , s a d e c e

YA

DA

ANT-ANT-SEMTZMN

IKMAZLARI

tutarsz b i r o k l u k v a r d r ) ya da d m a n l a r n d a n s n r l a n m a s g e r e k e n o H a l k n B i r i n i iaret eder. K a b a c a , u ya da bu zelliin ar h a k i m i y e t i A m e r i k a l ve A v r u p a l d e m o k r a s i l e r arasndaki kartl t a n m l a r : " A m e r i k a ' n n d e m o k r a s i s i n d e , o u n l u k vardr, a m a k o n u m a z (sessiz o u n l u k ) v e e e r k o n u u r s a , aznln belli bir b i i m i o l u r . " ' A B D ' d e d e m o k r a s i , h i b i r i Hepsiyi c i s i m l e n d i r m e y e n , yani h e p s i d e " a z n l k " o l a n o k l u faillerin e t k i l e i m a l a n o l a r a k a l g l a n r ; A v r u p a ' d a d e m o k r a s i g e l e n e k s e l olarak B i r i n - H a l k n y n e t i m i saylmaktadr. Fakat, M i l n e r bundan gnmzde olup b i t e n l e r e i l i k i n zarif bir s o n u k a r r : bir t o p l u m o l a r a k - e k o n o m i s i , k l t m , ideoloj i s i y l e - byk l d e " H e p s i - d e i l " o l a n A B D ' n i n t e r s i n e A v r u p a , artk k e n d i s i n i , i i n d e corafya ya da k l t r d e n bamsz o l a r a k , K b r s ve T r k i y e ' y e d e k h e r k e s e y e r o l a n b i r A v r u p a l b i r l e m e sreci araclyla s n r l a n m a m b i r politik H e p s i ( - d e i l ) o l a r a k k u r m a y a doru g i t m e k t e d i r . F a k a t b u tr b i r b i r l e m i A v r u p a , k e n d i s i n i a n c a k b t n ayrc tarihsel g e l e n e k v e y a s a l l k l a r n n ilerici s i l i n m e s i k o u l u y l a kurabilir: b u n a bal o l a r a k , b i r l e m i A v r u p a t a r i h i n , t a r i h s e l b e l l e i n s i l i n m e s i n e dayanr. 4 Holokost revizyonizmi, kinci Dnya Sava'nm btn kurbanlarnn ahlaki

e i t l e n m e s i ( y a n i A l m a n l a r M t t e f i k b o m b a l a r a l t n d a e n a z R u s v e ngilizler k a d a r a c e k t i ; R u s l a r n s a v a t a n s o n r a tasfiye e t t i i N a z i i b i r l i k i l e r i N a z i s o y k r m n n k u r b a n l a r y l a k a r l a t r l a b i l i r . . gibi e y l e r ) gibi y a k n t a r i h l i f e n o m e n l e r , b u e i l i m i n m a n t k s a l s o n u l a r d r : b t n b e l i r l i s n r l a r soyut e z i y e t v e k u r b a n l a m a a d n a gizil o l a r a k s i l i n m e k t e d i r . V e - M i l n e r ' n b a n d a n b e r i h e d e f ald ey b u d u r - b u A v r u p a , snrlanmam aklk ve okkltrl hogrye yandalk gsteren Avrupa, yine s n r l a n m a m b i r l e m e y e y n e l i k b u drt i i n yapsal bir e n g e l o l a r a k " Y a h u d i " y e i h t i y a d u y m a k t a d r ; fakat g n m z n a n t i - S e m i t i z m i , a r t k eski e t n i k a n t i - S e m i t i z m deildir; o n u n o d a k n o k t a s b i r e t n i k grup o l a r a k Y a h u d i l e r o l m a k t a n k m v e srail

2$3

D e v l e t i h a l i n e g e l m i t i r : " y i r m i b i r i n c i yzyl A v r u p a ' s n n p r o g r a m n d a , srail D e v l e t i 1939-45 krlmasndan n c e Avrupa'da 'Yahudi' adnn igal e t t i i konumu igal

" Y a h u d i " figr b u y z d e n t a m o l a r a k o n t o l o j i k b i r s n r n e n d e k s i h a l i n e getirilir: i n s a n n s o n l u l u u n u n , s i m g e s e l g e l e n e i n , d i l i n , b a b a y a a i t Y a s a n n k e n d i s i n e karlk gelir v e M i l n e r ' i n " L a c a n c " a n t i - S e m i t i z m deerlendirmesinde, A v r u p a ' n n kimli i n i n t a k e n d i s i n e k a y d e d i l m i o l a r a k durur. " A v r u p a " ( Y u n a n v e H r i s t i y a n ) parouSB [yeryzne g e l i ] , Y a s a n n t e s i n d e k i , h e r h a n g i b i r e n g e l y a d a y a s a k l a m a y l a e n g e l l e n m e m i t a m jouissance d n e k a r l k gelir. M o d e r n l i i n k e n d i s i Y a s a l a r n t e s i n e , k e n d i k e n d i n i d z e n l e y e n s a y d a m b i r t o p l u m s a l b e d e n e g e m e k arzusuyla h a r e k e t eder; bu destann en son hali, gnmzn postmodern neopagan G n o s t i z m i , gereklii tam olarak e k i l l e n d i r i l e b i l i r .bir ey, e d e r e k yzen, biz insanlara kendimizi bir gereklikler okluu bir m e v c u - d i y c t c

etmektedir."5 Bu ekilde, gnmzn a n t i - S e m i t i z m i kendisini, H o l o k o s t kurbanlaryl a t a m b i r d a y a n m a i i n d e k i a n t i - a n t i - S e m i t i z m o l a r a k s u n a b i l i r ; t e k sorun, b t n s n r l a r n a a m a l o l a r a k k a l k t , b t n g e l e n e k l e r i n a k c b i r h a l ald a m z d a , Y a h u d i l e r i n k e n d i a k a s n r l a n m U l u s - D e v l e t l e r i n i ina e t m i o l m a l a r d r . B u yzden H e p s i - d e i l i n p a r a d o k s l a r m o d e r n a n t i - S e m i t i z m i n d e i i k l i k l e r i n i n k o o r d i n a t l a r n salar: e r k e n d n e m ( F i c h t e a d n n r n e k l e d i i ) m o d e r n a n t i - S e m i tizmde Yahudiler, snrlamalar, belli bir yaam tarzna bal kalmalar, m o d e r n sekler y u r t t a l n snrsz a l a n i i n d e k i m l i k l e r i n i z m e y i r e d d e t m e l e r i n e d e n i y l e reddedilm i l e r d i . O n d o k u z u n c u yzyl s o n u n u n o v e n i s t e m p e r y a l i z m i y l e b i r l i k t e , m a n t k tersin e e v r i l d i : Y a h u d i l e r k o z m o p o l i t olarak, s n r l a n m a m , "rkszlatrlm" b i r varln, k a n s e r l i b i r davetsiz misafir gibi belli-snrl h e r e t n i k t o p l u l u u n k i m l i i n i z m e t e h d i di s a a n b i r varln c i s i m l e n m e s i o l a r a k alglandlar. F a k a t , gnmzde, p o l i t i k ifadesi s n r l a n m a m b i r m p a r a t o r l u k o l a n U l u s - D e v l e t - s o n r a s k r e s e l l e m e y e doru ilerlem e y l e b i r l i k t e , Y a h u d i l e r y i n e b e l l i b i r S n r a , b e l l i b i r k i m l i e yapm o l m a r o l n d e g r l m e k t e d i r - gitgide a r t a n b i r ekilde, ( s a d e c e A v r u p a ' d a deil, ayn z a m a n d a A v r u p a v e A r a p d n y a s n d a d a ) b i r l e m e y e g i d e n yoldaki e n g e l o l a r a k a l g l a n m a k t a d r l a r . M i l n e r b y l e c e A v r u p a ideolojik i m g e l e m i n d e k i " Y a h u d i l e r " fikrini birlemeyibar nleyen, Avrupa'nn birlemesi iin ortadan kaldrlmas gereken moment

arasnda g

sadece

sonsuz S e v g i n i n d e s t e k l e d i i

d n t r m e frsatn s u n a n b i r ey o l a r a k grr. B u g e l e n e e kar, Y a h u d i l e r , radikal b i r b i n y l c l k k a r t t a v r l a , Y a s a y a s a d a k a t t e srar eder; i n s a n l n a l m a z s o n l u l u u v e b u n a b a l o l a r a k , b i r " y a b a n c l a m a " m i n i m u m u i h t i y a c n d a srar e d e r l e r , b u yzd e n de "son z m e " y n e l m i herkes tarafndan bir engel olarak grlrler. . . . Yahudiler Yasann tesine Yasann Sevgide ortadan geilmez ufku konusunda srar ettii lde, ve Hristiyan duru-

kaldrlmasna

(Aufbebung)

direndii

insani

m u n i n d i r g e n e m e z s o n l u l u u n u n c i s i m l e n m e s i o l u r l a r : o n l a r t a m e n s e s t jouissance'm s a d e c e a m p i r i k e n g e l i deildir, " b u h a l i y l e " e n g e l , zr i l k e s i n i n k e n d i s i , h i b i r z a m a n b t n l e e m e y e c e k o l a n t e d i r g i n e d i c i f a z l a l k t r l a r . Y a h u d i l e r b y l e c e objet petit a'la ( " N o t r e o b j e t a," F r a n c o i s R e g n a u l t ' u n Y a h u d i l e r z e r i n e o l a n k i t a p n n bald r ) , 8 ( b i z i m B a t l ) a r z u n u n n e s n e - n e d e n i n e , arzuyu e t k i l i b i r e k i l d e d e s t e k l e y e n v e yokluunda arzumuzun da ortadan kaybolaca engel olmaya terfi edilirler.

olarak belirliyor; Yahudilerin h e p bir " z m " gerektiren bir "sorun" o l m a l a r n n n e d e n i budur - H i t l e r bu gelenein sadece en radikal noktasyd. G n m z d e , Avrupa B i r l i i ' n i n , k a b a b i r e k i l d e tarafl o l a n srail e l e t i r i s i n i n g i t g i d e d a h a fazla a n t i S e m i t i k bir hal alyor olmasna amamak gerek: Avrupa k a v r a m n n kendisi antiSemitizmle lekeli, bu yzden d e Yahudilerin ilk grevi "Avrupa'dan kurtulmak"

A r z u l a d m z ey a n l a m n d a deil, t a m d a k a t b i r L a c a n c arzumuzu d e s t e k l e y e n ey anlamnda, eksiksiz b i r z-varln ya da eksiksiz b i r jouissance'm metafizik engeli,

eksiksiz jouissance'm g e l i i n e

y o l a m a k zere o r t a d a n

kaldrlmas

gereken engel

o l u y o r - o n u gz ard e d e r e k d e i l ( s a d e c e A B D b u n u y a p m a y gze a l a b i l i r ) , A v r u p a a y d n l a n m a s ve d e m o k r a s i s i n i n karanlk alt ksmfa k tutarak. ... Peki neden

a n l a m n d a o n l a r b i z i m arzu n e s n e m i z olurlar; v e , b u p a r m a k l k l a e v r e l e n m e m i jouissance y a p s a l o l a r a k o l a n a k s z o l d u u n d a n , ne k a d a r o k Y a h u d i y o k e d i l i r s e o k a d a r a r t a n b i r g l e h a y a l e t i m s i b i r t e h d i t o l a r a k d n e n ey a n l a m n d a d a b i z i m arzu n e s n e miz o l u r l a r . Milner'in anti-Semitizm versiyonunun zayf y a n birbiriyle balantl bir dizi

Y a h u d i l e r bu engel r o l n e karld? Yahudi n e y e karlk geliyor? M i l n e r ' i n buradaki yant radikal bir yant: g e l e n e k l e snrlanm varolu b i i m i n d e n de o k , U l u s - D e v l e t e inat bir ballktan da o k - Y a s a n n destekledii simgesel bir geit olarak kuaklar a r a s n d a k i alveri Drtleme/guadrup/z'c/te'sine, y a n i e r i l / d i i l / e b e v e y n / o c u k l a r D r t leme/quadruplicite'sine k a r l k g e l i y o r .
6

dzeyde b e l i r l e n e b i l i r . B i r i n c i s i , Y a s a n n t e s i n d e b u l d u u m u z ey g e r e k t e n s a d e c e bir t a m jouissance d m d r , b y l e c e L a c a n b a b a y a a i t Y a s a n n b a l c a s a v u n u c u s u h a l i n e m i gelir? L a c a n ' n g e d n e m a l m a s n n t e m e l a n l a y t a m d a t a m jouiss a n c e ' a y n e l i k i k i n b i r e n g e l i n z a t e n Y a s a n n t e s i n d e ilev g r e n d r t d e e t k i n o l m a s deil m i d i r : b i r d r t n n eri b i r uzam i e r m e s i , yani n e s n e s i n i n e v r e s i n d e t e k r a r l b i r h a r e k e t e y a k a l a n m o l m a s n a yol a a n i k i n " e n g e l " , d a h a " s i m g e s e l kast r a s y o n " o l m a m t r . L a c a n ' n g e d n e m a l m a s n d a , t e r s i n e , Y a s a k - t r a v m a t i k bir k e s i e k a r l k g e l m e k y e r i n e - t a m c f a d u r u m u d i n g i n l e t i r m e k , bir d r t n n ileyiine k a y d e d i l m i i k i n o l a n a k s z l k t a n k u r t a r m a k zere d e v r e y e girer. k i n c i s o r u n : A v r u p a m o d e r n l i i n i n t e m e l k a y n a k l a r n d a n biri d e s e k l e r M u s e v i l i k g e l e n e i deil midir? " Y a s a n n t e s i n d e k i eksiksiz / o u / s s a n c e " n b a l c a f o r m l S p i n o z a ' d a , o n u n n c , e n y k s e k b i l m e dzeyi f i k r i n d e d e i l m i ? B a k a l a r n n y a n sra, W a l t e r B e n j a m i n ' d e

Srmekte olan o postmodern Snr amann

asl ufku a r t k H r i s t i y a n l k deil, d a h a o k , t e k i l b i r b e d e n e o l a n b a l a n t m z n e n d e k si olarak cinsel farkn almas, klonlantna araclyla lmszlk, donanmdan

yazlma, insandan insansonrasna, geici bir c i s i m l e n m e d e n bir bakasna g edebilec e k sanal m e v c u d i y e t l e r e d n m e y e y n e l i k o n e o p a g a n N e w A g e dtr - ite

M i l n e r ' i n k i t a b n n son satrlar: E e r m o d e r n l i k dlerin s n r l a n m a m b i r gerekletirilmesi i n a n c y l a tanmlanyorsa, b i i m s e l geleceimizin hatlar tam olarak izilmitir. B u n u n yolu m u t l a k kuramsal ve p r a t i k a n t i - M u s e v i l i k t e n geer. L a c a n ' a k bir ekilde dile getirdiinin tesinde izlem e k iin, yeni b i r d i n i n temelleri b y l e c e koyutlanr: a n t i - M u s e v i l i k gelecek-olaninsanln doal dini o l a c a k t r .
7

d e o l d u u gibi, Y a h u d i M e s i h i l i i n d e k k s a l m o l a n m o d e r n " t o t a l " p o l i t i k d e v r i m likri bunu aa vurmam myd? Yahudilerin bir engel olmasna ihtiya duyan

k i m l i i n i d e ierdiini b e l i r t e l i m - A r n o l d Z w e i g ' e 1 9 3 2 y l n d a yazd b i r m e k t u p t a , F r e u d esrarengiz b i r e k i l d e ileri grl bir g z l e m d e b u l u n d u : " H e r o d d n e m i n d e n k a l m a b i r d u v a r p a r a s n ulusal kutsal e m a n e t e d n t r e n , b y l e c e o r a d a y a a y a n l a r n duygularn i n c i t e n yanl y n e l i m l i sofulua kar e n ufak b i r y a k n l k b e s l e m i y o r u m . " M i l n e r ' n k a r d i r o n i , g n m z d e k r e s e l l e m e n i n b i r t e h d i d i v e e n g e l i olarak g r l e n l e r i n Y a h u d i l e r deil M s l m a n l a r o l m a s d r : s l a m d n d a b t n b y k d n y a dinlerinin kapitalist modernlemeyle birlikte yaamann yolunu bulduunu belirtmek g a z e t e c i l e r e h a s b i r b a s m a k a l p h a l i n e geldi, b u yzden d e g n m z d e k i a t m a g e n e l likle d e m o k r a t Batyla "IslamccFaizm" arasndaki bir atma olarak betimleniyor. F a k a t , M i l n e r ' n z m l e m e s i n i n c a n a l c zayf y n , ( b i r p a r a a r t c b i i m d e ) a n t i - S e m i t i z m i n y k s e l i i n d e piyasa e k o n o m i s i n i n v e p a r a n n m u t l a k yokluudur: y a i i n d e t o p l u m s a l a n t a g o n i z m a n m eyletirildii " Y a h u d i " figr n e o l a c a k ? A l v e r i a l a n n d a k i f i n a n s a l ( " r e t i c i o l m a y a n " ) s e r m a y e v e k r a karlk g e l e n , v e b y l e c e bizim t a m d a r e t i m s r e c i n e k a y d e d i l m i o l a n s m r d e n k a n m a m z g e r e k t i i n i , v e o asalak Yahudi davetsiz m i s a f i r d e n kurtulur kurtulmaz E m e k l e S e r m a y e arasnda

o s n r l a n m a m l k e i l i m i n i n z e m i n i d e b u yzden M u s e v i l i k t i r . n c s o r u n l u y n M i l n e r ' n p o l i t i k n c l l e r i y l e ilgili: " s r a i l D e v l e t i ' n i n douu zafer v e a d a l e t i n b i r arada olabileceini Avrupa kantlad."" asndan, Bu nermenin sildii ey, ortaya srail att Devleti'nin bir zm,

kurulmasnn,

Nazilerin

kendilerinin

Yahudi sorununun gerekletirilmi "kesin z m " olmasdr. Clausevvitz'i tersine evirirsek, Yahudilere kar savan baka

Yani:

srail d e v l e t i , aralarla

(politik)

srdrlmesi deil miydi? srail D e v l e t i ' y l e ilgili " a d a l e t s i z l i k l e k e s i " bu deil mi? 2 6 Eyll 1 9 3 7 a n t i - S e m i t i z m t a r i h i y l e i l g i l e n e n h e r k e s i n h a t r l a y a c a b i r t a r i h t i r : d gn, A d o l f E i c h m a n n v e y a r d m c s , F i l i s t i n ' i ziyaret e t m e k zere B e r l i n ' d e n bir t r e n e h i n d i : H e y d r i c h bizzat E i c h m a n n ' a , ( S i y o n i s t gizli r g t ) H a g a n a ' n n k d e m l i bir yesi olan Feivel Polkes'in T e l A v i v davetini kabul e t m e ve Yahudilerin Filistin'e g e t m e s i n i s a l a y a c a k A l m a n v e Y a h u d i r g t l e r i n i n e g d m l e n n e s i n i t a r t m a izni verdi. H e m A l m a n l a r h e m d e S i y o n i s t l e r m m k n o l d u u n c a o k Y a h u d i n i n F i l i s t i n ' e tanmasn istiyordu: Almanlar onlar Bat Avrupa'dan karmak istiyordu,

u y u m l u b i r iliki y a a y a c a m z s y l e y e n m i t i n d e s t e k b u l m a s n s a l a y a n " Y a h u d i " figr n e o l a c a k ? L a c a n ' n pastaut m a n t n n t a m i l e v i n i bulduu y e r buras: M i i n e r " h e r e y p o l i t i k t i r " t e z i n i n ( o n u n M a o c u g e n l i i n i n b i r k a l n t s o l a r a k ? ) pastput'f a i t o l d u u n u b e l i r t s e d e , d i k k a t e k i c i b i r e k i l d e , L a c a n p a s f o u f ' n u n t o p l u m s a l boyut u n u , b t n t o p l u m s a l b e d e n i ikiye y a r a n a n t a g o n i z m a ( " s n f m c a d e l e s i " ) k l n d a deil, figr, sadece bizim, tutarsz/snrlanmam Hepsi kurucu toplumsal olarak yerletiriyor. Anti-Semit onu Yahudi

S i y o n i s t l e r i n k e n d i l e r i d e ' F i l i s t i n ' d e k i Y a h u d i s a y s n n o l a b i l d i i n c e hzl bir e k i l d e A r a p l a r d a n d a h a fazla o l m a s n istiyordu. ( B u ziyaret baarsz o l d u , n k baz iddetli huzursuzluklar n e d e n i y l e , ngilizler F i l i s t i n ' e g e i i e n g e l l e d i l e r ; a m a A i c h m a n n v e Polkes gnler sonra K a h i r e ' d e buluup A l m a n ve S i y o n i s t e t k i n l i k l e r i n egdmlennesini konutu.)"' Bu t u h a f olay Nazilerle radikal Siyonistlerin ortak bir kar

p a y l a m a s n n y c e b i r r n e i d e i l m i - h e r k o u l d a , a m a b i r t t " e t n i k temizlem r " y d i , y a n i nfus i i n d e k i e t n i k g r u p l a r n o r a n n k k t e n b i r e k i l d e d e i t i n n e ? ( ini'mzde de, s r a i l l i l e r d e n ve A r a p l a r d a n o l u a n iki k m e n i n kesii m i n d e yer a l a n , bara b i r t r e n g e l o l u t u r a n objet petir a F i l i s t i n l i l e r deil m i ? N e o c o n ' l a r i i n , a p a k o l m a s n a r a m e n b i l m e c e m s i o l a n , s o r u l m a s zorunlu t e m e l bir soru v a r : n e d e n a n t i - S e m i t d e i l l e r ? Y a n i , i d e o l o j i k k o o r d i n a t l a r a s n d a n , a n t i S e m i t o l m a l a r g e r e k i r . B u n u n t u t a r l t e k y a n t udur: n k g n m z S i y o n i z m i , srail D e v l e t i ' n d e h a k i m o l a n p o l i t i k a d a c i s i m l e n d i i e k l i y l e , z a t e n " a n t i - S e m i t " t i r , yani, a n t i - S e m i t i d e o l o j i k h a r i t a l a m a y a d a y a n r . Y a s e r A r a f a t ' n t i p i k gazete k a r i k a t r lerini h a t r l a y n : k k t o m b a l a k h a n t a l b i r g v d e n i n s t n d e , b y k b i r b u r u n a v e k a l n d u d a k l a r a s a h i p y u v a r l a k bir surat . . . t a n d k g e l i y o r m u ? a a c a k b i r ey yok: b u i z i m , 1 9 3 0 ' l a r d a k i o yoz Y a h u d i y e a i t eski k l i e i z i m i n ta k e n d i s i ! S i y o n i z m i n a n t i S c n t i z m i n b i r tr olduu g e r e i n i n b a k a bir d o r u l a m a s bu. D i n s e l k k t e n c i n e o c o n ' l a r srail'i s a d e c e , o n l a r n K y a m e t v i z y o n l a r n a gre, s o n sava, srail D e v l e t i ' n i n irkrar ortaya kmasndan sonra gerekleecei iin desteklemiyor - sebepler daha derine iniyor." doum S i y o n i s t l e r e kar n e s r m e m i z g e r e k e n ey, Bnai Brith'in Viyana ynelik ubesinde temel yapt Freud'un yetmiinci konumada, dile ulusal

antagonizmanm

Hepsi-deilini,

toplumsal

H e p s i y l e ( t o p l u m u n o r t a k fikriyle) o n u n dsal S n r , o n u d e n g e s i z l i e v e yozlamaya sokan Yahudi davetsiz misafir arasndaki atmaya aktararak, rtmemize olanak

salyor. B u d a M i l n e r ' n b i r l e m i b i r A v r u p a ' n n e n g e l i o l a r a k " Y a h u d i l e r " f i k r i n e y e n i bir k t u t m a m z a izin veriyor: y a e e r a n t i - S e m i t m a n t n srar, H e p s i - d e i l A v r u p a ' n n z o r u n l u ters yz o l m a k t a n uzak o l a r a k , t e r s i n e , A v r u p a ' y k u r u c u b i r istisnaya i h t i y a d u y a n snrl bir H e p s i o l a r a k k a v r a m a e i l i m i n i n b i r helirtisiyse? B u yzden h e d e f " b i r l e m e n i n " k m a z l a r a r a s n d a n ar ar o r t a y a k a n t a m a m y l a y e n i b i r p o l i t i k b i i m o l a r a k b i r H e p s i - d e i l A v r u p a i i n m c a d e l e e t m e k o l m a l d r - b u Hepsi-deil A v r u p a a r t k s n r - e n g e l o l a r a k , kurucu istisnas o l a r a k " Y a h u d i ' y e i h t i y a duymayac a k t r . Y a e e r b y l e b i r A v r u p a i s t i s n a l a r A v r u p a ' s y s a , yani i i n d e h e r b i r l i i n b i r i s t i s n a o l a c a bir A v r u p a ? K s a c a s , y a e e r b u " Y a h u d i s o r u n u n u n z m " y s e ? - yani h e p i m i z i n " Y a h u d i l e r e , " objet petir a'lara, i s t i s n a l a r a d n m e m i z ? Y a n i : " p o s t m o d e r n " k r e s e l i m p a r a t o r l u k t a , d a h a t i n c e " Y a h u d i i s t i s n a " o l a n eyin g i t g i d e a r t a n bir e k i l d e standart kural olmas deil mi bu: kresel ekonomiye tam olarak, ayn zamanda

gnnde,

k i m l i i n i M i l n e r ' n D r t k a t l ' s n n d z e y i n d e t u t a r a k , y a n i k u a k t a n kuaa a k t a r l a n k u r u c u k l t r e l m i t v e r i t u e l l e r a r a c l y l a k a t l a n t i k e l b i r e t n i k grup? M i l n e r ortaya k a n kresel pastout i m p a r a t o r l u u n asl ileyiini y a k a l a y a m a d l d e bu t e m e l n o k t a y g z d e n k a r r : o n d a , b t n t i k e l k i m l i k l e r b a s i t e " e r i t i l m e z , " svlatrlmaz, ama korunur - mparatorluk, Sermayenin birlemi sahasnn yapsal ters yzn

zdelemenin

patetik

deneyimine

gvensizliini

getirmesiyle

a k a g r l e n o t a m a m y l a Y a h u d i k o z m o p o l i t ruhudur: " i m d e n e z a m a n ulusal Cokuya y n e l i k b i r e i l i m h i s s e t s e m , o n u zararl v e yanl o l d u u i i n b a s t r m a y a a b a l a d m . . . . " V e , bir y a n l a n l a m a y n l e m e k i i n , o n u n b u g v e n s i z l i i n i n Y a h u d i

2-57

o l u t u r a n t i k e l ( e t n i k , d i n s e l , c i n s e l , y a a m tarz . . . ) k i m l i k l e r i n o k l u u n a d a y a n r . B u , M i l n e r ' i n k a r d e n d e r i n i r o n i d i r : m o d e r n e v r e n s e l l i e d i r e n e n Y a h u d i istisnas t e z i n i n radikal i k i r c i k l i l i i n i fark e d e m e z . M i l n e r Yahudileri, modernliin Hepsi-

o l d u u n u , h e m d e M s l m a n l a r n k l t r e l - r k s a l t e k i figr o l a r a k ilev g r m e y i s r d r d k l e r i n i n e s r m e k olasdr. B u k a r t l k t a , d o r u l u k n e r e d e ? K e s i n l i k l e h e r h a n g i b i r o r t a n o k t a d a , iki ar u t a n k a n m a d a deil. B u n u n / e r i n e , iki ar u c u n d a doruluunu ne srmeli, her birini kartnn semptomu olarak kavramalyz.

d e i l i n i n i i n d e k i b u g e l e n e k z l m e s i n e kar a i l e g e l e n e i n i n Q u a d r u p l e ' s i n d e srar ediyor olarak koyutlad zaman, b y l e c e Yahudilerin kendilerinin evrensel karma, okkltrciilk, rksal kargaa, b t n k i m l i k l e r i n e r i t i l m e s i , g e b e , o u l , k a y a n

Y a h u d i l e r i n b i r U l u s - D e v l e t b i i m l e n d i r m e s i fikri M u s e v i l i i n s o n u n u i m a e t m i y o r m u - Nazilerin bu plan desteklemi olmasna amamak gerek! Yahudiler tam da kendi k i m l i k l e r i n i b i r U l u s - D e v l e t o l m a d a n k o r u m a k zere " D r t l e m e " y i s a v u n m u l a r ! . T e k ( k u r a m s a l v e e t i k a d a n t e k ) t u t a r l k o n u m b u t r a l t e r n a t i f l e r i r e d d e t m e k , iki tehlikeyi de tanmaktr: "Anti-Semitizm eletirisi mi, yoksa Siyonist politikann

z n e l l i k i i n m c a d e l e e d e n l e r i n n saflarnda yer a l d n , a m a b u n d a n k e n d i k i m l i k l e r i n i i s t i s n a t u t t u u n u s y l e y e n o a n t i - S e m i t klieyi t e k r a r l a m olur. Y a h u d i e n t e l e k tellerin tutkulu bir ekilde evrenselci ideolojilere ar yapmas Yahudi tikelciliin istisna olaca eklindeki rtk anlaya baldr, sanki Yahudi kimlii, e t n i k kimlikleri z e r i n d e srar e d e n b a k a i n s a n l a r l a y a n y a n a yaad z a m a n h a y a t t a k a l a m a z m gibi - s a n k i , b i r tr p a r a l a k s k a y m a y l a , k i m l i k l e r i n i n d h a t l a r a n c a k t e k i l e r i n k i m l i i b u l a n k l a t z a m a n b e r r a k l a r m gibi. A B D ' y l e srail D e v l e t i a r a s n d a k i m t t e f i k l i k b u yzden iki k a r t i l k e n i n t u h a f b i r b i r a r a d a y a a m a s d r : e e r m k e m m e l b i r e t n i k d e v l e t o l a r a k srail, Q u a d r u p l e d ( g e l e n e e ) k a r l k geliyorsa, A B D - A v r u p a ' d a n o k d a h a fazla b i r e k i l d e - t o p l u m u n H e p s i - d e i l i n e , b t n s a b i t g e l e n e k s e l b a l a n t l a r n z l m e s i n e k a r l k g e l i r . srail D e v l e t i b u yzden, a s l n d a , B D ' i n b y k A ' s n n k k a's, A B D ' n i n kaotik Hepsi-deili iin mitsel bir referans noktas hizmeti gren

e l e t i r i s i m i ? E v e t , l t f e n ! " - b i r b i r i n i d l a y a n k a r t l a r o l m a k t a n uzak o l a r a k , ikisi gizli bir balantyla b i r b i r i n e baldr. Gerekten, ada S o l u n byk ksmnda anti-

S e m i t i z m grlr, s z g e l i m i , srail D e v l e t i ' n i n igal e d i l m i t o p r a k l a r d a y a p t k l a r n N a z i H o l o k o s t u ' n a , y l e b i r u s a v u r m a y l a d o r u d a n e i t l e m e l e r i n d e : " Y a h u d i l e r artk t e k i l e t e o n l a r a y a p l a n eyleri yapyorlar, b u yzden H o l o k o s t ' t a n y a k n m a y a h i b i r h a k l a n y o k ! " V e a s l n d a e v r e n s e l " k a z a n " vaaz e d e n Y a h u d i l e r i n d e k e n d i e t n i k k i m l i k l e r i k o n u s u n d a srarc o l m a l a r d a b i r p a r a d o k s t u r . A y r c a baz S i y o n i s t l e r i n arasnda oati\ holokosfa, Yahudi'nin zel konumunu gvenceye alan kurban sunusuna

d n t r m e y e y n e l i k talihsiz b i r e i l i m d e v a r d r . B u r a d a r n e k b i r figr, H o l o k o s t ' u n dinsel n e m i n i S i n a dandaki vahiye e g r e n E l i e Wiesel'dir: H o l o k o s t ' u "kutsallk-

g e l e n e i n d t a k i - i s e l e k i r d e i o l a r a k iler. Radikal grnse de, Milner'in fikri srail-Filistin atmasyla ilgili olarak

tan karmaya"

ya da

"gizemlilikten

karmaya" ynelik

abalar anti-Semitizmin

A v r u p a ' n n k a m u a l a n n d a g r l e n iki k l i e n i n b i r i n e kusursuzca uyar. B i r ar u t a , M s l m a n l a r A v r u p a ' n n k u r u c u t e k i s i i l e v i n i g r m e y i srdrr: g n m z n ideolojik-politik mcadelesinin temel kartl hogrl okkltrl liberal bir

k u r n a z b i r b i i m i d i r . B u s y l e m t i p i n d e , H o l o k o s t s o n u t a Y a h u d i l e r i n benzersiz bir agalma's, sakl h a z i n e s i , objet petit a's h a l i n e g e l i r - H o l o k o s t d n d a h e r eyden v a z g e m e y e h a z r d r l a r . . . . B i r k e r e s i n d e , Y a h u d i b i r L a c a n c t a r a f n d a n gizli b i r a n t i S e m i t o l m a k l a s u l a n n c a , o r t a k b i r d o s t u m u z a b u ar t e p k i n i n n e d e n i n i s o r m u t u m . B a n a y l e y a n t v e r m i t i : " A d a m a n l a m a n l a z m - Y a h u d i l e r i n H o l o k o s t ' t a n , hayatlarnn odak noktasndan yoksun kalmasn istemiyor. . . . " J a c q u e s - A l a i n M i l l e r ' n b u r a d a M i l n e r ' l a o m u z o m u z a v e r m e s i n e a m a m a k gerek: b i r v a k i t , b i r l i k t e ikisi h a k i m d e e r l e n d i r m e y o r d a m n a kar k a n b i r k i t a p a ortak imza a t t l a r . B u k i t a p p a r l a m e n t e r l i b e r a l d e m o k r a s i u z a m n a o n l a r n yapt s o n t a m katlm iaret e d i y o r - M i l l e r b i r sre n c e p s i k a n a l i s t i n g r e v i n i n e h i r l e ilgili

Avrupa'yla k k t e n c i m i l i t a n bir slam arasndaki kartlktr. M s l m a n l a r n h e r h a n g i b i r p o l i t i k , h a t t a k l t r e l b i r r g t l e n m e s i , bizim s e k l e r d e e r l e r i m i z e y n e l i k k k t e n c i b i r t e h d i t saylarak h e m e n gz ard edilir. B u n u n iyi b i r r n e i , A v r u p a ' n n zaten r u h s a l o l a r a k t e s l i m o l m u olduu tezini n e sren O r i a n a F a l l a c c i ' d i r : A v r u p a z a t e n kendisini slam'n bir eyaleti gibi grmektedir, kltrel ve politik kimliini ne

srmekten korkmaktadr.12 Bu perspektiften, a n t i - S e m i t i z m l e anti-Siyonizm arasndaki a y r m s a h t e d i r : srail p o l i t i k a s n n h e r e l e t i r i s i a n t i - S e m i t i z m i n b i r m a s k e s i d i r ( v e d e y e n i b i r g r n m b i i m i ) . A v r u p a ' n n O r t a d o u ' d a bar s a v u n m a s v e F i l i s t i n l i l e r l e d a y a n m a s eski a n t i - S e m i t i z m i b a k a y o l l a r d a n s r d r m e o l a r a k a l g l a n r . . . B i r dier ar uta, West Bank igalini basite Avrupa smrgeciliinin son rnei ve

t a r t m a l a r a , z e l l i k l e d e z i h i n s e l salk s z k o n u s u o l d u u z a m a n k a r m a k g e r e k t i i n i yazd: o n a g r e , p s i k a n a l i s t l e r diyalog i i n d e v e p o l i t i k a c v e y n e t i c i l e r i n ald a n a litik u y g u l a m a n n g e l e c e i n i b e l i r l e y e c e k k a r a r l a r d a k o n u a n taraflar o l m a y a h e v e s d u y m a l . " D e e r l e n d i r m e i l e m i i n s a n v a r l n n o esiz t e k i l e r - a r a s n d a - b i r i o l m a h a l i n d e n k m a y a y n e l t i r . . . k a r l a t r l m a y k a b u l eder, k a r l a t r l a b i l i r olur, istatistiksel b i r h a l e eriir . . . a m a p s i k a n a l i z d e esize b a l a n r z , k a r l a t r m a y z . . . h e r zneyi s a n k i ilk k e z m i gibi, k a r l a t r l m a z o l a r a k k a r l a r z . " " P s i k a n a l i s t z n e y l e

H o l o k o s t ' u n a n l m a s n d a b u s m r g e c i y a y l m a y y a s a l l a t r m a k zere k a p s a m l b i r e k i l d e p o l i t i k a d a n a r a s a l l a t r l m s a y a n l a r y e r alr; a y n e t i k - p o l i t i k s t a n d a r t l a r , sraillilerin de iinde olduu h e r k e s iin geerli olmaldr. Bu bak asndan, A r a p M s l m a n l a r n n A v r u p a ' n n k u r u c u t e k i s i i l e v i n i g r m e y i srdryor o l m a s , t a m da, s l a m c k k t e n c i t e h d i t i m g e s i n i " y a p s k m e s i " g e r e k e n e l e t i r e l b i r z m l e m e y e s o k m a m z g e r e k e n eydir. . . . A s l b i l m e c e m s i z e l l i k b u t m y l e k a r t iki b a k a s n n ( y i n e , b i r tr p a r a l a k s yark i i n d e ) bizim kamusal alanmzda bir arada var olabildiidir: bir ve ayn anda, hem anti-Semitizmin hl, "postmodern" versiyonunda bile her eye yaylm

ilgilenir v e h e r z n e esizdir: z n e o r t a k b i > t e h i s e , y a d a s e m p t o m y a d a s o r u n listes i n e i n d i r g e n e m e z . A m p i r i k b i r y a k l a m v e s o r u m l u l u k i h t i y a c e k t e r a p i l e r i y a d a hzl pir i y i l e m e v a a t e d e n l e r i g z d e n d r m e y e y n e l i k t i r - a m a b u t a m d a s i g o r t a irketl e r i n i n , sekiz s e a n s s o n r a s o n u l a r g r m e y i t a l e p e d e r e k i s t e d i k l e r i ey deil m i ?

P s i k a n a l i s t l e r i n o r a d a o l m a s v e a d a huzursuzluk v e s k n t l a r v e d e joussiatuc

y o l l a r n r a h a t l a t m a k i i n sorumlu o l m a s gerekiyor; hzl v e e t k i n o l m a l a r , a m a ilkelerini bir yana b r a k m a m a l a r g e r e k i y o r - m a h r e m dilden, bir ofisin m a h r e m i y e t i ve m e s l e ki e m s a l l e r arasnda s y l e n e n eyden k a m u s a l dile ve kamusal t a r t m a l a r a g e m e k t i r . 1 4 " e h r i n t a r t m a l a r n a k a t l m l a r n d a n " b i r i n d e , M i l l e r b u noktay gelitirdi: Kamuyu sorunlara kar uyarmann lsn bulmak, en nemlisi de panie yol a m a m a k . . . bu o k zor. . . . Analistler, gnmzn psikanalistleri, U l u s a , o n u n temsilcilerine . . . sahip olduklar ve aslnda, d n e m s e l olarak patlak veren bu panik dalgalarn durdurabilecek olan bilginin belli bir k s m n tayabilmeli. r > Bu dnce h a t t n n kuramsal arkaplan Miller'n Bernard A c c o y e r ' e , psikanalistlerin k o n u m u n a ilikin y e n i yasal d z e n l e m e d e n s o r u m l u o l a n Fransz v e k i l e yazd h a l k a a k mektupta belirgin bir hal almtr: Psikologun kalmad dinleme bir uygulamalarna ynelik ocuklara ynelik kuaklar talebin son on konsltasyonlar sreklilii ylda a r t m a k t a n geri insanlar artk ve deer aktarmn

l a z m ! " M i l l e r d a p s i k a n a l i s t l e r i i n b e n z e r b i r rol n e r m i y o r m u - h a s t a l a r n a c e k m e s i n i n l e m e k i i n a l t l a r n a yumuak y a s t k l a r y e r l e t i r m e y i ? E l b e t t e , a n o n i m saydamsz s i s t e m l e r i n t a r t l m a z idaresini deitirmek i i n b i r ey y a p l a b i l i r m i diye sorm a k , y a s a k l a n m a m olsa da, b a s i t e yok o l a n , " k o n u d n d a o l a n " b i r sorudur. . . . Miller'n kendi betimlemesinde, psikanalistler bu yzden g n m z n "zdeleme-

l e r i n i n d a l m a s n d a n " k r e d e n k i m s e l e r o l a r a k g r l m e k t e d i t : b u kriz n e k a d a r ciddi olursa, o n l a r i i n o k a d a r i o l u r ! H e r h a n g i b i r t o p l u m s a l - e l e t i r e l b o y u t deil, t a m da bu, F r a n s a ' d a k i p s i k a n a l i s t l e r i n k i t l e s e l p r o t e s t o l a r n n asl ierii deil mi - o n l a r n D e v l e t t e n t a l e p l e r i u deil m i : " N e d e n b u krizden k r e t m e m i z e izin v e r m i y o r s u n u z ? " Y a n i , L a c a n ' n z d e l e m e l e r i n ykcs o l a r a k a n a l i z f i k r i n d e n yola k a r a k , b i r tr z i h i n s e l t a m i r h a n e ilevi g r e n , ersatz z d e l e m e l e r salayan a n a l i s t l e r e l d e ediyoruz . . . y a n i i n s a n n m c a d e l e e t t i i d m a n a kar i l e r l e m e m e s i n i n b i r m o d e l i , d a h a e n b a t a n t o p r a k l a r n t e s l i m e t m e s i n i n r n e k b i r vakas. A n a l i s t l e r e h r i n t a r t m a l a r n a k a t l m a l d r - t a m o l a r a k , n e d e n ? " D i y a l o g i i n d e v e p o l i t i k a c v e y n e t i c i l e r i n ald analitik uygulamann geleceini belirleyecek kararlarda konuan taraflar" o l m a k iin m i ? A n a l i s t l e r i n " a d a huzursuzluk v e s k n t l a r v e d e joussiance y o l l a r n r a h a t l a t mak iin sorumluluk sahibi olmas gerekiyor" - g e r e k t e n yle mi? Ve insann kendi konumunu formllendirdii kuramsal koordinatlar? statistik bir birime bireyin iin,

gerek;

artyor;

psikologlarndan,

kendilerini

arasndaki

salayan c e d l e r i n i n yerine g e m e s i n i bekliyor, Psikologun dinleyen kula, nitelikli olsun olmasn, "risk t o p l u m u " iin gerekli o l a n efkatli yast salyor: soyul ve a n o n im sistemlere m e c b u r i olarak salanan gven diyalektik olarak kiisellemi ilgi ihtiyacn artryor: " B e n i m kendi psikologum var," " B e n i m bir k a n e p e m var" . . . H e r ey kt zihin salnn gelecee ynelik politik bir umut olduunu gsteriyor. G e l e n e k s e l l e m e k t e n uzaklama, davran kayb, zdelemelerin dzensizlii, arzunun i n s a n i l i k t e n kmas, topluluk iinde iddet, genler arasnda intihar, psikiyatrinin katlanmas g e r e k e n e k o n o m i k ksntlar yznden y e t e r i n c e zlenememi olan akl hastasnn passage a / a c t e ' l a r : Neuilly'deki " C a n l B o m b a , " N a n t e r t e ' d e k i ldrmeler, c u m h u r b a k a n n a ve Paris belediye b a k a n n a ynelik saldrlar. B t n bunlar ne yazk ki sadece birer balang (bunlar A B D ' y l e kyaslayn) . . . A m a ayn zamanda stratejik bir dm. Psikanaliz h e r z a m a n k i n d e n daha o k psikanaliz: byk olaslkla Sanayi D e v r i m i ' n d e n bu yana kesilmeden devam eden bir yeniden y a p l a n m a d n e m i n d e n g e e n toplumsal ban kurucusu, ya da yeniden kurucusu."' B u d n c e l e r i n e n t e l e k t e l yoksulluu bizi ister istemez a r p y o r : b i r i n c i s i g n m z n i n s a n i l i k t e n k m "risk t o p l u m u " h a k k n d a , bireyleri idare e d e n a n o n i m soyut v e saydam olmayan sistemlere sahip toplum gibi standart pop-sosyolojik yavanlklar;

dntrlmemesi,

tekilerle-birlikte-dizideki-bire en eski hermnetik srar. ...

indirgenmemesi Eletirel

gereken

biricikliine ynelik

her entelektel

z n e n i n b u b i r i c i k l i i z e r i n d e k i srarn s a d e c e " n i t e l e m e n i n " ters yz o l d u u , i k i s i n i n ayn ( i d e o l o j i k ) p a r a n n iki yz o l d u u n u n a p a k olduu o g n l e r n e r e d e kald?

n s a n n p o l i t i k a c v e y n e t i c i l e r l e a d a huzursuzluk v e eziyetleri r a h a t l a t m a k i i n ibirliini b a s i t e k a b u l e t m e y i p , d a h a o k , b u znel huzursuzluklarn t a m d a przsz ileyiini bozduklar o toplumsal dzen tarafndan nasl yaratldn sormann

g e r e k t i i n i bildii o g n l e r n e r e d e k a l d : uygarlk i i n d e k i z n e l bir huzursuzluk nasl uygarln k e n d i s i y l e tzde o l a n b i r huzursuzluk o l a b i l i r ? L a c a n e y n e l i m i n , t a m d a t e m s i l c i l e r i k a m u s a l p o l i t i k t a r t m a l a r a m d a h a l e e t m e y e karar verdii a n d a sosyopolitik eletirel y n n k a y b e t m i o l m a s n d a acmasz bir ironi szkonusu - L a c a n ' n o eski kibirli " e l i t i z m i " b u n d a n o k d a h a y k c y d ! A n a l i s t l e r i n g r e v i n i n t a r t m a l a r a k a t l m a k o l m a d , i n s a n n , b y l e bir k a t l m e l e t i r e l m i gibi yapsa b i l e , e e r b y l e bir katlm, sorunu formiilletiren ynetici ideolojinin tarznn temel koordinatlarn

a r d n d a n p s i k i y a t r n "efkatli y a s t k " s a l a m a k , yani, t o p l u m s a l ba ( y e n i d e n ) k u r m a k gibi s z d e - k i i s e l l e t i r i l m i rol - ya da b i r b a k m a , bu tr b i r b a a b e n z e t m e , n k M i l l e r ' n k e n d i b e t i m l e m e s i n d e n d e anlald gibi, b i r e y l e r i n y a a m l a r a n o n i m saydamsz s i s t e m l e r l e y r t l m e y e d e v a m ediyor; b u n u n l a ilgili h i b i r ey yaplamaz, b u b i z i m g e d n e m m o d e r n l i i m i z i n yazgs ( t a n d k g e l i y o r m u ? ) . B r e c h t ' i n Alman nlem adl a n l a m l o y u n u n d a , g e n h m a n i s t yolda kayklar nehirden yukar ekmek iin tutulmu, plak ayaklar keskin talarn zerinde

k a b u l e t m e s i n e yol a y o r s a b u t a r t m a l a r a k a t l m a m a s g e r e k t i i d u r u m l a r vardr. B u yzden M i l n e r ' m baarszl bizi, o n u n a l m a s n d a i h m a l e d i l m i o l a n tam a n l a m y l a k a p i t a l i s t d i n a m i e geri getiriyor. B u d i n a m i i D e l e u z e c p o l i t i k a n n b a l c a altrmalar olarak adlandrlabilecek olan M i c h a e l H a r d t v e A n t o n i o N eri'n i n

mparatorluk v e okluk'u e r e v e s i n d e e l e a l a l m . B u iki k i t a b b i r t r t a z e l e y i c i b i r o k u m a h a l i n e g e t i r e n ey, a n t i - k a p i t a l i s t d i r e n i i n g e r e k t e n k r e s e l b i r h a r e k e t i n i n k u r a m s a l d n m n n m o m e n t i o l a r a k ifev g r y o r v e o n a g n d e r m e y a p y o r - b i r bakma "ona ilitiriliyor" d e m e k istiyorum- olmalardr: akan satrlarn arkasnda

p a r a l a n a n iileri g r n c e zlr; bu yzden dz talar t o p l a r , i i l e r i n yan sra k o a r v e o n l a r n a y a k l a r n n i n c i n m e s i n i n l e m e k i i n b u talar o n l a r n y o l u n a dizer i i l e r i a l t r a n z e n g i n t c c a r l a r d a b u n u grdkleri z a m a n t a k d i r l e karlarlar: " y i ! G r y o r m u s u n , ite efkat d e n e n ey b u ! A c e k e n iilere ite b y l e y a r d m e t m e k

S e a t t l e , C e n e v r e v e Z a p a t i s t a l a r n k o k u v e s e s l e r i n i duyabiliyoruz. B u yzden snrllklar ayn z a m a n d a g e r e k h a r e k e t i n s n r l l d r .

H a r d t v e N e g r i ' n i n ( H N ' n i n ) t e m e l h a m l e s i , h i b i r e k i l d e i d e o l o j i k o l a r a k tarafsz o l m a y a n ( v e b u n u n l a b i r l i k t e , felsefi p a r a d i g m a l a r , D e l e u z e ' e t m y l e y a b a n c o l a n ! ) bir eylem, yani "demokrasiyi" gnmzn btn zgrlk hareketlerinin ortak

sunuyor, n k r e t i m i i n z o r u n l u ibirlii m e k a n i z m a l a r e m e i n k e n d i s i n i n i i n d e s a k l d r " ( 3 3 6 ) . H a r d t v e N e g r i ' n i n sav b u d o r u d a n t o p l u m s a l l a m , m a d d i o l m a y a n retimin, sadece sahipleri ilerici bir ekilde gereksiz k l m a k l a k a l m a d (retim,

b l e n i olarak t a n m l a m a k ( a d l a n d r m a k ) olmutur: " G n m z d e dnyay kat eden - y e r e l , b l g e s e l v e k r e s e l d z e y l e r d e k i - b i r o k kurtulu m c a d e l e v e h a r e k e t i n i n o r t a k paras d e m o k r a s i arzusudur."

17

b i i m s e l v e ierii a s n d a n , d o r u d a n t o p l u m s a l o l d u u z a m a n s a h i p l e r e k i m i h t i y a duyar?); toplumsal dorudan reticiler ilikiler politik ayrca toplumsal onlarn uzamn dzenlemesine hakim maddesidir: olur. olurlar, nk retim "mutlak

t o p y a c b i r de k a r l k g e l m e k t e n uzak o l a n

(politika) retim,

almasnn

ekonomik yzden

d e m o k r a s i " g n m z n c a n s k c s o r u l a r n a v e r i l e n t e k y a n t t r . . . srekli a t m a v e sava h a l i n d e n t e k k y o l u m u z d u r " ( x v i i i ) . D e m o k r a s i s a d e c e m e v c u t a n t a g o n i z malara zmlerinin ikin bir telos'u olarak kaydedilmekle kalmyor; ilk dahas, olas

toplumun

kendisinin

retimi

Bu

demokrasinin," demokratik temsilin dolambal yoluna bile girmeden kendi toplumsal i l i k i l e r i n i d o r u d a n d z e n l e y e n r e t i c i l e r i n yolu a l r . B u vizyon b i r dizi s o m u t soruya yol a a r . 1 8 F a k a t d a h a d a uygun o l a n e l e t i r e l n o k t a , H N ' n i n b i i m i t e r i m i n k a t d i y a l e k t i k a n l a m n d a gzard e t m e s i y l e ilgilidir. H N srekl i o l a r a k k r e s e l k a p i t a l i z m i n "yersizyurtsuzlatran" g c y l e o k l u u n k a p i t a l i s t iktidarn Birine kar mcadelesinin vahi retorii arasnda birlikte salnr. finans Maddi emein

gnmzde,

kapitalizmin

kalbinde

okluun

ykselii

"demokrasiyi

kez

klyor" ( 3 4 0 ) . Bugne dek, demokrasi Birin, egemen devlet ktidarnn biimiyle s n r l a n y o r d u ; " m u t l a k d e m o k r a s i " ( " h e r k e s i n h e r k e s t a r a f n d a n idaresi, n i t e l e y i c i s i o l m a y a n , eer ya da amalar o l m a y a n bir d e m o k r a s i " [ 2 3 7 ] ) a n c a k " o k l u k s o n u n d a k e n d i n i idare e d e b i l i r s e " o l a s d r ( 3 4 0 ) . M a r x ' a gre, ileri b i i m d e r g t l e n m i i r k e t k a p i t a l i z m i z a t e n " k a p i t a l i z m i n i i n d e k i s o s y a l i z m d i " ( b i r b a k m a , n a m e v c u t s a h i p l e r i n g i t g i d e d a h a gereksiz h a l e g e l m e siyle b i r l i k t e k a p i t a l i z m i n t o p l u m s a l l a m a s y d ) , b y l e c e n o m i n a l kafay k e s m e k y e t e r ve sosyalizmi elde ederiz. Fakat HN'ye gre, Marx'in snrll tarihsel olarak

gerekliinden

kopmu

speklasyonlanyla

kapital,

geleneksel

S o l u n b u s t a n d a r t bete noire' [kara k o y u n u ] , g e l e c e i n t o h u m u o l a r a k , k a p i t a l i z m i n e n dinamik ve gebe yn olarak kutlanr. G n m z kapitalizminin rgtlenme biimleri - k a r a r v e r m e n i n m e r k e z i l i k t e n k a r l m a s , r a d i k a l m o b i l l i k v e e s n e k l i k , o k l u faill e r i n e t k i l e i m i - o k l u u n g e l m e k t e o l a n h k m r a n l n a doru iaret e d e n eyler o l a r a k a l g l a n r . S a n k i h e r ey z a t e n burada, " p o s t m o d e r n " k a p i t a l i z m d e gibidir - t e k g e r e k e n saf b i i m s e l bir ihtida, ya da H e g e l c e sylersek, K e n d i n d e n K e n d i - i n e geitir, tpk H e g e l tarafndan A y d n l a n m a v e m a n arasndaki m c a d e l e iin, " T i n i n sessiz, k e s i n t i s i z d o k u m a s n " b e t i m l e r k e n gelitirdii g e i gibi. n s a n r u h u n u n y e n i b i l i s e l c i fikriyle m o d a b i r k o u t l u k b i l e b u r a d a m e v c u t : ayn e k i l d e , b e y i n b i l i m l e r i bize b e y i n d e m e r k e z i b i r B e n l i k o l m a d n , k a r a r l a r m z n y e r e l faillere a i t b i r k a r g a a s n n e t k i l e i m i n d e n k t n , ruhsal y a a m m z n d a y a t l m h e r h a n g i b i r m e r k e z i l e t i r i c i v e k i l i n d e n y o k s u n " o t o p o i e t i k " b i r s r e ( a n s eseri, a k bir ekilde gnmzn " m e r k e z i l i k t e n k a r l m " kapitalizmiyle kout bir zeminde yer alan bir m o d e l ) olduunu retir. Yani o k l u u n kendisini y n e t e n yeni toplumu, g n m z d e k i gsteriyi y r t e n h e r h a n g i b i r m e r k e z i k a r a r v e r e n B e n l i k t e n y o k s u n b i r e t k i l e e n f a i l l e r kargaas o l a r a k e g o e k l i n d e k i b i l i s e l c i fikir gibi o l a c a k t r . . . . F a k a t , HN gnmz kapitalizmini o a l a n okluklarn t e m e l alan olarak grseler de, oklua kar B i r i n , e g e m e n k t i d a r n r e t o r i i n e y a s l a n m a y srdrrler; b u iki y n b i r araya g e t i r m e tarzlar a k t r : k a p i t a l i z m o k l u k l a r y a r a t r k e n , o n l a r k a p i t a l i s t b i i m i i n d e ierir, b y l e c e d e n e t l e y e m e d i i b i r d e m o n u s e r b e s t b r a k r . B u r a d a s o r u l m a s g e r e k e n soru, y i n e d e , H N ' n i n t a m d a M a r x ' i n k i n e b e n z e r b i r h a t a yapp y a p m a d d r : o n l a r n k e n d i s i n i y n e t e n s a f o k l u k fikri, k a p i t a l i z m e a i t o i k i n e n g e l i o r t a d a n kaldrld z a m a n z g r c e p a t l a y a n k e n d i n i d e v r i m c i l e t i r e n s r e k l i d e v i n i m fantazisi d e i l m i d i r ? B a k a deyile, k a p i t a l i s t b i i m ( a r t - d e e r i n s a h i p l e n m e b i i m i ) , k e n d i n i h a r e k e t e geiren retici h a r e k e t i n zorunlu biimi, b i i m s e l ereve/koul deil midir? B u n a bal o l a r a k , H N srarla " b u felsefi b i r k i t a p " d i y e v u r g u l a r v e okuru " k i t a b m z n N e yapmal sorusuna yant vermesini ya da somut bir eylem program n e r m e s i n i bekle-

m e r k e z i l e t i r i l m i v e h i y e r a r i k o l a r a k r g t l e n m i m e k a n i k , o t o m a t i k l e t i r i l m i sanayi e m e i y l e s n r l k a l m o l m a s y d ; b u yzden o n u n " o a n k i k r e s e l " v i z y o n u m e r k e z i b i r planlama vekiliydi; ama bugn, "maddi olmayan emein" hegemonik rol elde

e t m e s i y l e b i r l i k t e , d e v r i m c i t e r s i n e d n m e " n e s n e l o l a r a k o l a s " h a l e gelir. B u maddi olmayan emek entelektel (simgesel) emein (fikirlerin, kodlarn, metinlerin,

y a z l m l a r n , r a k a m l a r n r e t i m i : yazarlar, y a z l m c l a r . . . ) ile e t k i l e n i m s e l e m e i n ( b i z i m fiziksel e t k i l e n i m l e r i m i z l e i l g i l e n e n l e r : d o k t o r l a r d a n b e b e k b a k c s v e u u g r e v l i l e r i n e d e k ) iki k u t b u a r a s n d a yaylr. G n m z d e , m a d d i o l m a y a n e m e k t a m d a M a r x ' i n , o n d o k u z u n c u yzyl k a p i t a l i z m i n d e , b y k s a n a y i r e t i m i n i n b t n s e l l i e r e n k t o n u n u v e r e n zgl r e n k o l a r a k h e g e m o n i k o l m a s a n l a m n d a " h e g e m o n i k t i r " n i c e l i k s e l o l a r a k , deil, a m a t e m e l , a m b l e m a t i k yapsal r o l o y n a y a r a k : " o k l u u n r e t t i i ey s a d e c e m a l y a d a h i z m e t deildir; o k l u k a y r c a v e e n n e m l i s i ibirlii, i l e t i i m , y a a m b i i m l e r i v e t o p l u m s a l i l i k i l e r r e t i r " ( 3 3 9 ) . B y l e c e o r t a y a k a n ey y e n i b i r e n g i n s a h a , " o r t a k " t r [ k o m n ] : p a y l a l a n bilgi, ibirlii v e i l e t i i m b i i m l e r i v e b e n z e r i , a r t k zel m l k i y e t b i i m i n e k a p a t l a m a y a c a k o l a n eyler. y l e y s e b u , ( t u t u c u k l t r e l e l e t i r m e n l e r i n bizi i n a n d r m a y a a l t r d g i b i ) d e m o k r a s i y e l m c l b i r t e h d i t o l u t u r m a k t a n o k , esiz b i r " m u t l a k d e m o k r a s i " ans salyor - n e d e n ? M a d d i o l m a y a n r e t i m d e , r n l e r a r t k m a d d i n e s n e l e r deil, t o p l u m s a l ( k i i l e r aras) ilikilerin kendisidir - ksacas, maddi olmayan retim dorudan biyopolitiktir, t o p l u m s a l y a a m n r e t i m i d i r . M a d d i r e t i m i n h e p ayn toplumsal ilikilerin (yeniden)retimi toplumsal olduunu zamanda Marx i i n d e olutuu olmutu; fakat

vurgulayan

gnmzn kapitalizmiyle,

ilikilerin retimi

r e t i m i n dolaymsz sonu-

c u / h e d e f i : " B u tr y e n i e m e k b i i m l e r i . . . e k o n o m i k z - y n e t i m i i n y e n i o l a s l k l a r

263

m e y i n " ( x v i ) d e r k e n , b u s n r l a m a g r n d k a d a r tarafsz o l m a y a b i l i r : t e m e l bir k u r a m s a l kusuru b e l i r t i r , i m p a r a t o r l u a kar d i r e n i i n o k l u b i i m l e r i n i b e t i m l e d i k t e n sonra, okluk byk Kopuu, okluklarn hareketinin yeni bir dnyann ani d o u m u n d a tz d e i t i r m i o l a c a K a r a r m o m e n t i n i i m a e d e n M e s i h i b i r n o t l a s o n a e r e r : " B u uzun i d d e t v e e l i k i l e r m e v s i m i n i n , k r e s e l i savan, i m p a r a t o r l u k b i y o g c n n y o z l a m a s n n v e b i y o p o l i t i k o k l u k l a r n sonsuz a b a s n n a r d n d a n , sra d y a k n m a v e r e f o r m n e r i l e r i belli b i r n o k t a d a g l bir olay, r a d i k a l , i s y a n c b i r t a l e p l e d n m e l i d i r " ( 3 5 8 ) . F a k a t b u n o k t a d a , b u k o p u u n m i n i m u m bir k u r a m s a l belirl e m e s i n i u m d u u m u z srada, e l i m i z e g e e n ey y i n e felsefeye e k i l m e k t i r : Burada H N fazla a n i bir s r a m a "Fakat, yapar: b u n u n gibi felsefi b i r k i t a p , d e v r i m c i p o l i t i k k a r a r n v a k t i n i n y a k n o l u p o l m a d n d e e r l e n d i r m e m i z i n yeri d e i l d i r " ( 3 5 7 ) . e l b e t t e onlardan Kararn, kresellemi "mutlak demokrasiye," kendini y n e t e n oklua g e i i n a y r n t l a m p i r i k b i r b e t i m l e m e s i n i s u n m a l a r n isteyemeyiz; fakat, ya bu szde s o m u t g e l e c e k i t a h m i n l e r e g i r m e y i h a k l bir e k i l d e r e d d e t m e i k i n bir fikirsel d m / o l a n a k s z l m a s k e l i y o r s a ? Y a n i : y a p m a m z v e b e k l e m e m i z g e r e k e n ey, b u niteliksel sramann, e g e m e n iktidarn B i r i n e direnen okluklardan doruca kendil e r i n i y n e t e n , o k l u k l a r a g e i i n fikirsel y a p s n n bir b e t i m l e m e s i d i r . B u a l n t n n fikirsel yapsn sadece direni hareketlerinden bulank analojiler ve rneklerle a y d n l a n a n b i r k a r a n l a b r a k m a k , h e r k e s i n h e r k e s z e r i n d e k i b u k e n d i k e n d i n e sayd a m o l a n d o r u d a n y n e t i m i n i n , b u tout courc d e m o k r a s i n i n k a r t y l a r t e c e i gibi kayg v e r i c i b i r kuku y a r a t y o r ister i s t e m e z . ' " HN iktidarn Lenin'in o klasik S o l c u devrimci bir taycs ("onlar") "iktidar a l m a k " fikrinin sorununu n e srmekte yerine bir bakasn gibi, ("biz") geirmeyi hedefler.

c e h e n n e m gibi zc bir yarg olamaz, sadece T a n n ' n n vizyonundan srekli yoksun kalmay i e r e n bir m a h r e m i y e t cezas olur. A r a f sakinleri, l a n e t l e n e n l e r i n tersine, bu yoksunluktan a c e k m e z l e r : . . . yce iyilikten m a h r u m kaldklarn bilmezler. . . . K byk ceza -Tann'nn vizyonundan yoksun kalmabu yzden doal bir neeye dnr: geri gelmez bir ekilde kaybolduklarndan, tanrsal terk i i n d e ac ekneksizln srar ederler. 2 0 Agamben'e gre, onlarn kaderleri kurtulu modelidir: "su ve adalet dnyasn

a r k a l a r n d a b r a k m l a r d r : z e r l e r i n e d k l e n y a m u r y a r g n n novissima c7/e.s'ini |s< m g n ] izleyen o aresiz t a n dr. A m a s o n g n n a r d n d a n d n y a d a b a l a y a n yaam basite insan yaamdr."2' (Burada Wagner'in Tanrlarn Alacakaranlnn s o n u n d a s a h n e d e k a l a n , sessizce t a n r l a r n k e n d i k e n d i l e r i n i y k m a s n a t a n k l k e d e n i n s a n k a labal g e l i y o r ister i s t e m e z a k l m a - ya m u t l u o l a n o n l a r s a ? ) V e , mutatis mutandil [belli d e i i k l i k l e r l e ] , a y n ey i k t i d a r a d i r e n m e y i , i i n d e o k l u u n d o r u d a n k e n d i n i y n e t e c e i " m u t l a k d e m o k r a s i y e " m u c i z e v i b i r S r a m a i i n z e m i n h a z r l a y a n bir ey o l a r a k g r e n H N i i n d e g e e r l i d i r - b u n o k t a d a , g e r i l i m l e r z l e c e k , zgrlk ebedi k e n d i k e n d i n i o a l t m a h a l i n d e p a t l a y a c a k t r . A g a m b e n v e H N a r a s n d a k i fark e n iyi e k i l d e soyut ve k a r a r l o l u m s u z l a m a a r a s n d a k i o eski iyi H e g e l c i ayrm a r a c l y l a d e e r l e n d i r i l e b i l i r : H N A g a m b e n ' d e n o k d a h a H e g e l kart olsa da, o n l a r n d e v r i m c i S r a m a s bir " k a r a r l o l u m s u z l a m a " e y l e m i , b i i m s e l t e r s i n e e v i r m e j e s t i , b a s i t e kresel k a p i t a l i z m d e g e l i t i r i l m i , zaten bir tr " k e n d i n d e - K o m n i z m " o l a n gizilleri z g r l e t i r m e o l a r a k kalr; onlarn tersine, Agamben -ve yine, paradoksal olarak, Adorno'ya dmanlna ramen- Adorno, Horkheimer ve Marcuse'n ge d n e n i a l m a s n d a yer a l a n gam Anc/ere'ye ( t m y l e t e k i y e ) y n e l i k t o p y a c z l e m e , a k t a r l m a m bir t e k i l i e , k u r t a r c bir s r a m a y a o k d a h a y a k n o l a n b i r e y i n a n a hatlarn karr. Laclau ve Mouffe de, tersine, Edouard B e r n s t e i n ' n ba-revizyonist " h e d e f hitir, h a r e k e t h e r e y d i r " d s t u r u n u n y e n i bir v e r s i y o n u n u n e r i r l e r : g e r e k t e h l i k e , d i r e n i l e c e k olan batan karma, temel toplumsal antagonizmay zmeyi ve kendi k e n d i n e s a y d a m o l a n y a b a n c l a m a m bir t o p l u m u n y e n i b i r a n n g e l m e s i n i s a l a y a n radikal bir k e s i k fikridir. L a c l a u v e M o u f f e i i n , b u tr bir fikir s a d e c e t a m a n l a m y l a P o l i t i k olan, antagonizma ve hegemonya mcadelesi u z a m n deil tam anlamyla insan k o u l u n u n t e m e l o n t o l o j i k s o n l u l u u n u da r e d d e d e r - bu yzden bu tr b i r s r a m a y e d i m s e l l e t i r m e y e y n e l i k h e r h a n g i b i r a b a t o t a l i t e r bir f e l a k e t l e s o n u l a n m a l d r . B u n a g r e , i i n d e y a a n a b i l e c e k t i k e l p o l i t i k z m l e r i g e l i t i r m e v e u y g u l a m a n n tek y o l u g l o b a l a priorikmaz k a b u l e t m e k t i r : t i k e l sorunlar s a d e c e i n d i r g e n e m e z global kmaz zemininde zebiliriz. E l b e t t e , bu h i b i r ekilde politik faillerin kendilerini t i k e l s o r u n l a r z m e k l e , e v r e n s e l l i k b a l n terk e t m e k l e s n r l a m a s n g e r e k t i r m e / Laclau ve Mouffe iin, evrensellik olanaksz ve ayn zamanda zorunludur, yan d o r u d a n " d o r u " e v r e n s e l l i k yoktur, h e r e v r e n s e l l i k z a t e n - h e p h e g e m o n y a m c a d e l e s i n e y a k a l a n m t r , b u verili b i r m o m e n t v e verili bir b i r l e m e d e , o n u n v e k i l i olara ilev gren tikel birtakm ieriklerle hegemonlatrlm (doldurulmu) bo bu biimdir.22

h a k l d r : b u tr b i r s t r a t e j i i k t i d a r y a p s n n b i i m s e l e r e v e s i n i k a b u l e d e r v e s a d e c e Devlet ve Devrirrie a k a gsterdii asl d e v r i m c i h e d e f "iktidar

a l m a k " deil, d e v l e t i k t i d a r n n a y g t l a r n k e r t m e k , z m e k t i r . B u d a " p o s t m o d e r n " S o l c u " i k t i d a r a l m a " p r o g r a m n t e r k e t m e a r l a r n n i k i r c i k l i y a n d r : var o l a n iktid a r yapsn gz ard e t m e m i z i m i , y o k s a , o n a d e v l e t i k t i d a r e b e k e s i n i n dnda a l t e r n a t i f uzamlar ina ederek d i r e n m e k l e mi (Meksika'daki Zapatista stratejisi) smrlamalyz; yoksa devlet iktidarnn zeminini datp, altndan almamz gerektiini, b y l e c e d e v l e t i k t i d a r n n b a s i t e k p , d e r l e n e c e i n i m i i m a e d e r l e r ? k i n c i durumda, h e m e n k e n d i n i y n e t e n o k l u k l a ilgili iirsel f o r m l l e r yetersiz kalr. B u r a d a bir t e r i m i H N , dier iki t e r i m i d e E r n e s t o L a c l a u v e G i o r g i o A g a m b e n o l a n b i r tr l e m e oluur. L a c l a u v e A g a m b e n arasndaki kesinlikle karttr. Agamben'in yasal iktidarla b a l c a fark i k t i d a r n yapsal ynetimiyle) iddet tutarszln i e r i r : h e r ikisi d e b u tutarszlk z e r i n d e dursa da, o n a y n e l i k k o n u m l a r (Yasann arasndaki b a l a n t n n ksr dngsne odaklanmas, bu evrimi radikal b i r e k i l d e

k r m a n n v e ( b i r B e n j a m i n c i " t a n r s a l i d d e t " e y l e m i y l e ) o n u n d n a k m a n n olas o l d u u y o l u n d a k i t o p y a c M e s i h i u m u t t a n d e s t e k alr. Corning Cotnmunity'de Aziz T h o m a s ' n zorlu t e o l o j i k soruya verdii y a n t a d e i n i r : h e m g n a h h e m d e T a n r ' y b i l m e d e n l e n vaftiz e d i l m e m i b e b e k l e r i n r u h l a r n a n e o l u r ? H i b i r g n a h i l e m e m i lerdir, b u yzden c e z a l a r ,

F a k a t b u iki y a k l a m , g e r e k t e n g r n d k l e r i k a d a r r a d i k a l b i r e k i l d e k a r t m ? Laclau ve Mouffe'nin binas ayn zamanda kendi t o p y a c noktasn i m a etmiyor mu: politik savalarn "zselcilik" kalntlar o l m a d a n verilmesi gereken, btn taraflarn abalarnn radikal biimde olumsal karakterini ve toplumsal antagonizmalarn

lanan t e m e l sitemdir.23 Elbette, btn bunlar h i b i r ekilde politik "olay sahalar" arayn, kresel

t o p l u m l a r m z n i i n d e d e v r i m c i b i r gizil b a r n d r a n yerler arayn

terk etmemizi

g e r e k t i r m i y o r . B i r yzyl n c e , V i l f r e d o P a r e t o t o p l u m s a l ( v e d i e r ) y a a m n 8 0 / 2 0 kural d e n e n k u r a l n b e t i m l e y e n i l k kii o l d u : t o p r a n yzde 8 0 ' i h a l k n yzde 2 0 ' s i n e ait, k r l a r n yzde 8 0 ' i i i l e r i n yzde 2 0 ' s i t a r a f n d a n r e t i l i y o r , k a r a r l a r n yzde 8 0 ' i t o p l a n t z a m a n n n yzde 2 0 ' s i n d e v e r i l i y o r , i n t e r n e t z e r i n d e k i b a l a n t l a r n yzde 8 0 ' i i n t e r n e t - s a y f a l a r n n yzde 2 0 ' s i n d e n azn i a r e t e d i y o r , b e z e l y e t a n e l e r i n i n yzde 8 0 ' i b e z e l y e k a b u k l a r n n yzde 2 0 ' s i t a r a f n d a n r e t i l i y o r . . . . B a z t o p l u m s a l a n a l i s t l e r i n v e e k o n o m i s t l e r i n n e srd gibi, g n m z d e k i e k o n o m i k r e t k e n l i k p a t l a mas bizi b u k u r a l n b a l c a r n e i y l e kar karya g e t i r i y o r : o l u a n k r e s e l e k o n o m i i i n d e i g c n n yzde 2 0 ' s i n i n b t n z o r u n l u ii y a p a b i l e c e i , b u yzden nfusun yzde 8 0 ' i n i n t a m a n l a m y l a gereksiz v e yararsz, gizil o l a r a k isiz o l a c a b i r h a l e doru gidiyor. B u 8 0 / 2 0 k u r a l , e n o k b a l a n t y a s a h i p e n a z d m n a r d n d a n d a h a d a a z sayda b a l a n t s o l a n o k d a h a b y k sayda d m n geldii " l e k t e n - b a m s z e b e k e l e r " d e n e n e y d e n gelir. r n e i n , h e r h a n g i b i r i n s a n g r u b u n d a , a z sayda i n s a n o k sayda baka insan tanr ( o n l a r l a balants vardr), b u n a karn insanlarn o u sadece az sayda i n s a n t a n r - t o p l u m s a l e b e k e l e r k e n d i l i i n d e n " d m l e r , " b a k a i n s a n l a r a o k sayda b a l a n t s o l a n i n s a n l a r oluturur. B u t r d e n l e k t e n - b a m s z b i r e b e k e d e , rekabet srer: toplam dalm ayn k a l s a da, tepedeki dmlerin kimlii srekli

indirgenemez karakterini tam olarak kabul ettii noktay? Dier yandan, A g a m b e n ' i n k o n u m u d a gizli stnlklere sahip: gnmzn biyo-politikasyla birlikte, politik

m c a d e l e uzam k a p a n d v e h e r tr d e m o k r a t i k - z g r l k h a r e k e t a n l a m s z l a t i i n , bizler " t a n r s a l i d d e t " i n m u c i z e v i p a t l a m a s n uysalca b e k l e m e k t e n b a k a b i r ey yapamayz. H N ' y e g e l i n c e , o n l a r bizi " t a r i h b i z i m y a n m z d a d r , " t a r i h s e l g e l i m e z a t e n K o m n i s t g e l e c e i n b i i m i n i y a r a t y o r e k l i n d e k i M a r k s i s t g v e n e geri g t r r l e r . H e r k o u l d a , H N ' n i n s o r u n u b u yzden o k M a r k s i s t o l m a l a r , t a r i h s e l i l e r l e m e n i n a l t t a y a t a n M a r k s i s t e m a s n s t l e n m e l e r i d i r : M a r x gibi o n l a r d a k a p i t a l i z m i n "yersizyurtsuzlatrc" d e v r i m c i gizilini v e r l e r ; M a r x gibi o n l a r d a e l i k i y i k a p i t a l i z m i n i i n d e s a p t a r l a r : s e r m a y e n i n , fazlaln zel m l k i y e t s a h i p l e n m e s i n i n b u giziliyle b i i m i a r a s n d a k i y a r k t a . K s a c a s , r e t i c i g l e r l e r e t i m ilikileri a r a s n d a k i g e r i l i m e k l i n d e k i e s k i M a r k s i s t fikri y e n i d e n c a n l a n d r r l a r : k a p i t a l i z m z a t e n " y a a m n g e l e c e k t e k i y e n i b i i m l e r i n i n t o h u m l a r n " yaratr, d u r m a k s z n y e n i " o r t a [ k o m n ] " yaratr, b y l e c e d e v r i m c i b i r p a t l a m a d a , b u Y e n i eski t o p l u m s a l b i i m d e n k u r t a r l m o l a c a k t r . Fakat, t a m da Marksistler olarak, M a r x ' i n eserine ballmz korurken, M a r x ' i n h a t a s n d a b e l i r t m e l i y i z : k a p i t a l i z m i n k e n d i n i a r t r a n r e t k e n l i i n nefes kesic i d i n a m i i n i n a s l s e r b e s t b r a k t n grd - o n u n k a p i t a l i z m d e n a s l " k a t o l a n h e r eyin havaya kartna," kapitalizmin nasl btn insanlk tarihinin en byk

deiir, d a h a s o n r a d a n g e l e n d a h a n c e k i k a z a n a n l a r n y e r i n i alr. F a k a t , baz e b e k e ler, r e k a b e t i n krld e i i n t e s i n e g e e b i l i r v e k a z a n a n h e r eyi alr: b i r d m b t n b a l a n t l a r t u t a r , geri k a l a n l a r a b i r ey b r a k m a z - a y r c a l k l b i r d m o l a r a k n e k a n M i c r o s o f t k o n u s u n d a o l a n ey t e m e l d e b u y d u : b t n b a l a n t l a r t u t t u , y a n i , dier m e v c u d i y e t l e r l e i l e t i i m k u r m a k i i n o n u n l a iliki k u r m a k zorundayz. E l b e t t e b y k yapsal soru u: eii n e t a n m l a r , h a n g i e b e k e l e r , zerinde r e k a b e t i n b i t t i i v e k a z a n a n n h e r eyi ald eii g e m e y e e i l i m l i d i r ? 2 4 y l e y s e , g n m z n " p o s t e n d s t r i y e l " t o p l u m u k e n d i n i y e n i d e n r e t m e k i i n gitgide d a h a az iiye i h t i y a duyuyorsa (baz d u r u m l a r d a , i g c n n yzde 2 0 ' s i n e ) , o z a m a n fazlalk o l a n iiler deil S e r m a y e n i n kendisidir. F a k a t isizler g n m z n

d e v r i m c i s i o l d u u n a i l i k i n h a y r a n b e t i m l e m e l e r i n e b a k n ; dier y a n d a n ,

ak bir

e k i l d e b u k a p i t a l i s t d i n a m i i n k e n d i i e n g e l y a d a a n t a g o n i z m a s y l a ileri g i t t i i n i d e grd kapitalizmin (kapitalist kendini ilerleten retkenliin) balca snr

S e r m a y e n i n k e n d i s i d i r , y a n i , k e n d i m a d d i k o u l l a r n kesintisiz k a p i t a l i s t g e l i t i r m e s i v e d e v r i m c i l e t i r m e s i , o n u n koulsuz r e t k e n l i k s a r m a l n n l g n d a n s e n i n d e s o n u n d a k e n d i g s z l e t i r i c i i k i n e l i k i s i n d e n k u r t u l m a y a y n e l i k umutsuz b i r k a t a n b a k a b i r ey deildir. . . . M a r x ' i n t e m e l h a t a s b u a n l a y l a r d a n , y e n i , d a h a y k s e k b i r t o p l u m s a l d z e n i n ( K o m n i z m i n ) olas olduu, k a p i t a l i z m i n i i n d e , k e n d i i k i n e n g e l i ( " e l i k i s i " ) t o p l u m s a l o l a r a k y k c e k o n o m i k krizlerle t e k r a r t e k r a r k s t e k l e n e n k e n d i n i a r t r a n r e t k e n l i k s a r m a l n n gizilini s r d r m e k l e k a l m a y p d a h a d a yksek b i r dzeye t a y a c a k v e e t k i n b i r e k i l d e t a m o l a r a k s e r b e s t b r a k a c a k b i r d z e n i n olas o l d u u k a r m n y a p m a s d r . K s a c a s , M a r x ' i n g z d e n k a r d ey - k l a s i k D e r r i d a c terimlerle sylersek-, retici glerin tam yaylmasnn "olanakszlk koulu" olan, bu ikin engel/antagonizmann, ayn z a m a n d a o n u n " o l a s l k k o u l u " olduudur: e e r

" e v r e n s e l birey"inin, kaderi gnmz dnyasnn adaletsizliine karlk g e l e n belli bir g r u b u n o k saydaki aday a r a s n d a n s a d e c e b i r t a n e s i d i r : F i l i s t i n l i l e r , G u a n t a n a m o mahkumlar. . . . G n m z d e F i l i s t i n gizil o l a y s a h a s d r n k " O r t a d o u k r i z i n e "

y n e l i k b t n s t a n d a r t " p r a g m a t i k " z m l e r srarla baarsz olur, b u yzden y e n i b i r uzamn t o p y a c icad tek " g e r e k i " s e e n e k t i r . D a h a s , Filistinliler de, balca K u r b a n l a r n ( Y a h u d i l e r i n ) k u r b a n l a r o l m a k gibi p a r a d o k s a l b i r k o n u m n e d e n i y l e iyi b i r aday o l d u l a r , b u da, e l b e t t e o n l a r ar zorlu b i r k o n u m a s o k u y o r : d i r e n d i k l e r i zaman, d i r e n i l e r i a n n d a a n t i - S e m i t i z m i n b i r srdrlmesi o l a r a k , N a z i l e r i n " s o n gizli bir dayanma olarak/ i l a n edilebilir. Aslnda, eer -Lacanc

e n g e l i , k a p i t a l i z m i n i k i n e l i k i s i n i o r t a d a n kaldrrsak, s o n u n d a k u s u r u n d a n kurtulmu r e t k e n l i e y n e l i k t a m o l a r a k s e r b e s t k a l m drty e l d e e t m e y i z , t a m d a kapitalizm t a r a f n d a n y a r a t l m v e ayn z a m a n d a k s t e k l e n m i o l a n b u r e t k e n l i i k a y b e deriz - e e r e n g e l i k a l d r r s a k , b u e n g e l i n k s t e k l e d i i gizilg dalr. B u L a c a n ' n M a r x ' a y n e l t t i i , a r t - d e e r v e art-haz a r a s n d a k i i k i r c i k l i st s t e b i n m e y e o d a k -

zm"yle

S i y o n i s t l e r i n iddia e t m e k t e n h o l a n d k l a r g i b i - Y a h u d i l e r u l u s l a r n a r a s n d a k i objet

267

petit a, onlara

B a t t a r i h i n i n s o r u n k a r a n fazlalysa, kiisel d o k u n u l m a z l a s a h i p o l a n nasl direnebiliriz? Objet petit a'nn objet petit a's olmak olas m?

t a r z l a r n n , m i r a s a l n m d i n i y a d a e t n i k y a a m b i i m l e r i n i n h e r h a n g i b i r desteinden y o k s u n k a l m byk b i r k o l e k t i f t i r l e r . E l b e t t e , g e c e k o n d u y a a y a n l a r y l a k l a s i k M a r k s i s t ii snf a r a s n d a c a n alil I b u krlma vardr: sonuncusu kesin ekonomik "smr" terimleriyle tanmlanrken ( i n s a n n k e n d i e m e k g c n piyasadaki b i r m a l o l a r a k s a t m a z o r u n d a k a l m a s durumu n u n yaratt art-deerin s a h i p l e n i l m e s i ) , g e c e k o n d u yaayanlarnn tanmlayc o i l ligi s o s y o p o l i t i k t i r ; z o r u n l u h a k l a r y l a ( o u y l a ) b i r l i k t e y u r t t a l n yasal zanyl. bil b t n l e ( e m e ) m e l e r i n i i l g i l e n d i r i r - biraz d a h a b a s i t l e t i r i l m i t e r i m l e r l e sylersek

R e d d e t m e m i z gereken tam da bu etik antajdr. F a k a t , bu dizide a y r c a l k l bir s a h a da v a r : ya e e r o y e n i p r o l e t e r k o n u m u g n m z m e g a p o l l e r i n d e k i g e c e k o n d u s a k i n l e r i n i n k o n u m u y s a ? S o n o n yllarda, z e l l i k l e d e Mexico City ve dier Latin Amerika bakentlerinden Afrika'ya (Lagos, ad), H i n d i s t a n , i n , F i l i p i n l e r v e E n d o n e z y a ' y a u z a n a n iddetli g e c e k o n d u b y m e s i , b e l k i de bizim zamanmzn en n e m l i jeopolitik olaydr." Lagos rnei, Abidjan'dan b a d a n ' a u z a n a n 7 0 m i l y o n kiilik b a r a k a k e n t l e r k o r i d o r u n d a k i e n byk dm burada aklayc bir r n e k : resmi kaynaklarn k e n d i l e r i n e gre, 3 . 5 7 7 k i l o m e t r e karelik L a g o s D e v l e t t o p r a k l a r n n t e ikisi b a r a k a y a d a g e c e k o n d u o l a r a k s n f l a n d r l a b i l i r ; nfus b y k l n k i m s e b i l m i y o r b i l e - resmi o l a r a k 6 m i l y o n , a m a b i r o k u z m a n 10 m i l y o n o l a r a k t a h m i n ediyor. o k y a k n l a r d a (ya da, b e l k i d e , n c D n y a nfus s a y m l a r n n k e s i n o l m a d dnlrse, o k t a n o l m u o l a b i l i r ) , d n y a n n k e n t nfusu kr nfusunu aaca ve gecekonduda yaayanlar kent nfusunun ounluunu o l u t u r a c a i i n , h i d e m a r j i n a l b i r f e n o m e n l e urayor deiliz. B u yzden d e v l e t d e n e t i m i d n d a , yar yarya y a s a n n d n d a koullarda, m i n i m a l z r g t l e n m e b i i m leri i h t i y a c i i n d e yaayan bir nfusun hzl b y m e s i n e t a n k oluyoruz. B u nfus m a r j i n a l l e m i e m e k i l e r d e n , gereksiz d e v l e t m e m u t l a r n d a n v e eski k y l l e r d e n olutuu h a l d e , b a s i t e gereksiz b i r fazla deiller: kresel e k o n o m i y l e b i r o k y o l d a n b t n l e m i d u r u m d a l a r , b i r o u , g e r e k l i salk y a d a sosyal g v e n l i k k o r u m a s n a s a h i p o l m a k s z n , g a y r r e s m i c r e t l i - i i y a d a serbest g i r i i m c i o l a r a k b t n l e m i d u r u m d a . ( O n l a r n a r t m a s n n t e m e l n e d e n i n c D n y a l k e l e r i n i n , yerel t a r m m a h v e d e n ucuz yiyeceklerin Birinci Dnya lkelerinden ithal edilmesiyle birlikte kresel e k o n o m i y e k a t l m o l m a s d r . ) " G e l i m e , " " M o d e r n l e m e " v e " D n y a P i y a s a s " gibi s l o g a n l a r n asl " s e m p t o m l a r " o n l a r : talihsiz b i r kaza deil, kresel k a p i t a l i z m i n m a n t n n e n d e r i n zorunlu rn o l a r a k . " Gecekondulardaki hegemonik ideolojik biiminin Pentekost Hristiyanlk
2

g e c e k o n d u yaayan, b i r m l t e c i y e gre o k d a h a fazla bir b i i m d e , Homo sacer, k u e sel k a p i t a l i z m i n s i s t e m l i o l a r a k y a r a t l a n " y a a y a n l"sdr. B i r tr m l t e c i n i n o l u m suzudur: k e n d i t o p l u l u u n u n bir m l t e c i s i d i r , i k t i d a r n t o p l a m a a r a c l y l a , (Emil L u b i t s c h ' i n To Be or Not to B e ' s i n i n u n u t u l m a z sz o y u n u n u y i n e l e r s e k ) mlte Il k a m p k u r m a iini y a p a r k e n i k t i d a r d a k i l e r i n t o p l a m a iini yapt o t o p l a m a k a m p a r a c l y l a d e n e t l e m e y e a l m a d , d e n e t i m - d m d a k a l a n u z a m a i t i l e n bir insandn Foucaultcu denetim ve disiplin disiplin mikro-pratiklerinin dayatma tersine, gecekondu yaayan ktidarn tim hakkndan vazgetii, gecekondularn alacakaranlll

k u a n d a y a a m a y a b r a k m a y d a h a uygun bulduu b i r i n s a n d r . 2 7 " G e r e k t e n var o l a n g e c e k o n d u l a r d a " b u l d u u m u z ey, e l b e t t e , t o p l u m s a l y a a m n d o a l a m a k i p l e r i n i n b i r k a r m , k a r i z m a t i k b i r lider v e su e t e l e r i t a r a f n d a n b u arada t u t u l a n d i n s e l " k k t e n c i " g r u p l a r d a n y e n i "sosyalist" d a y a n m a n n tohumla! M d e k u z a n a n bir k a r m d r . G e c e k o n d u y a a y a n l a r t e k i y e n i o r t a y a k a n s n l n , "simgesel dorudan snf denen (yneticiler, ve gren gazeteciler yine Yorklu ve bir PR, halkla edilmi ilikiler olan ve alanlar, kendisini bil akademisyenler, sanatlar olarak benzeri), (New yerinden

evrensel

akademisyenin

Slovenyall

a k a d e m i s y e n l e paylat eyler, k a m p s n d e n be yz m e t r e t e d e k i H a r l e m en I leriyle paylat e y l e r d e n o k d a h a fazladr) snfn kar-snfdr. S n f mcadelesinin y e n i e k s e n i b u m u d u r , yoksa " s i m g e s e l s n f i k i n o l a r a k a y r l m d u r u m d a olduu in g e c e k o n d u y a a y a n l a r y l a s i m g e s e l s n f n " i l e r i c i " k s m a r a s n d a b i r k o a l i s y o n oku | | k o n u s u n d a zgrlk bir b a h s e g i r e b i l i r miyiz? A r a m a m z g e r e k e n toplumsal farkndalk ey gecekondu kolektiflerinden ortaya kacak olan yeni gelecein tohumlar olacak. iaretleridir: o n l a

o l m a s n a , karizmatik mucize-ve-gsterilere-ynelmi k k t e n c i l i k ve toplu mutfaklar ve o c u k l a r l a y a l l a r n b a k l m a s gibi t o p l u m s a l p r o g r a m l a r a s a h i p H r i s t i y a n l k o l m a s n a amamak gerek. E l b e t t e g e c e k o n d u d a yaayanlarn yeni bir devrimci snf olarak n e k a r l p i d e a l l e t i r i l m e s i gibi k o l a y b i r h e v e s e kar k m a m z gerekir, a m a y i n e de, B a d i o u ' n u n t e r i m l e r i y l e , g e c e k o n d u l a r g n m z t o p l u m u n u n a z saydaki o t a n t i k " o l a y s a h a l a r n d a n " biri o l a r a k g r m e m i z g e r e k i r - g e c e k o n d u y a a y a n l a r tam anlamyla "paysz pay," y u r t t a l n y a r a r l a r n d a n d l a n m o l a n , t o p l u m u n "fazlalk" esi o l a n larn bir toplamdr; yerinden edilmi ve mlkszletirilmi olanlar, s o n u t a "zincirlerinden grmek baka k a y b e d e c e k eyleri o l m a y a n l a r . " A s l n d a g e c e k o n d u ikili anlamyla yaayanlarnn uyduunu "zgrdrler" icat b i r o k z e l l i i n i n p r o l e t e r d e v r i m c i z n e n i n o eski a r t c d r : k l a s i k p r o l e t a r y a y a g r e szcn ho betimlemesine

( b t n tzsel b a l a r d a n " z g r l e m i l e r d i r " ; d e v l e t polis d z e n l e m e s i n i n d n d a , zgr bir uzamda yaarlar); zorla b i r araya s o k u l m u , bir a r a d a - o l m a n n b i r k i p i n i e t m e l e r i gereken bir duruma "sokulmu" o l a n ve ayn zamanda geleneksel yaam

III.

K I S I M

A Y

P A R A L A K S 1 :

B R

E K S L T M E

P O L T K A S I N A

D O R U

ONTK

ERRANCE,

ONTOLOJK DORULUK

Heidegger'in yerel k k l e r i n e gln balln, o n u n " N e d e n tarada k a l m a m gereki-' y o r ? " t e m a s n d a n s i n s i c e zevk a l m a k fazlasyla k o l a y d r - y a e e r b u n u o n u n , k e n d i d n c e s i n i n t r a v m a t i k r a d i k a l l i i y l e b a e t m e s i n i s a l a y a n bir tr s a v u n m a c s t r a t e j i olarak kavrarsak? Y a n i : ya eer onda, h e r akam tiyatroya giden K i e r k e g a a r d ' i n k i n e b e n z e r b i r s t r a t e j i g r r s e k ? S r e k l i ar b i r d n c e a b a s n a k a t l a n m a k o l a n a k s z d r - k a a c a k ferah bir yerimizin olmas gerekir.' H e i d e g g e r h e r h a l d e y i r m i n c i yzyln filozofu oldu ( t p k H e g e l ' i n o n d o k u z u n c u yzyln filozofu o l m a s g i b i ) ; o n d a n s o n r a g e l e n b t n filozoflar ( R u d o l f C a r n a p ' t a n b a l a y a r a k ) k e n d i l e r i n i b i r s n r izgisi i z e r e k , o n a kar e l e t i r e l b i r m e s a f e a l a r a k t a n m l a m a k zorunda kaldlar. o u n l u k b a s i t e o n u reddetmiyor; b u n u n yerine, o n u n l a a m b i v a l e n t b i r iliki srdryorlar, o n u n k n o k t a s n k a b u l e d i y o r a m a o n u n bunu BENC BLM sonuna dek izleyemediini, nk birtakm metafizik nvarsaymlara

s a p l a n d n sylyorlar. r n e i n , M a r k s i s t l e r e g r e , H e i d e g g e r

Varlk ve Z a m a n ' d a ,

dnyay gzleyen m u a f braklm zneden h e p zaten dnyaya atlm, o n a katlm o l a n bir varlk olarak insana d n m e k t e haklyd; fakat, insani varlklar toplumsal

p r a t i k l e r i n i n t a r i h s e l b t n s e l l i i i i n d e s a p t a m a y b a a r a m a m t ; mutatis mtandis, ARTI -DEERDEN ARTI-KTDARA ayn ey L e v i n a s , D e r r i d a , R o r t y , baz W i t t g e n s t e i n c l a r ( D r e y f u s ) , h a t t a B a d i o u i i n de geerlidir'. H e i d e g g e r ' i n t e k e n b y k baars s o n tuluu i n s a n - o l m a n n o l u m l u b i r b i l e e n i o l a r a k e l e a l m a s d r - b u e k i l d e , K a n t felsefi d e v r i m i t a m a m l a d , s o n l u l u u n a k n s a l b o y u t u n a n a h t a r o l d u u n u a k kld. B i r i n s a n i v a r l k h e p k e n d i s i n e g i d e n yoldadr, olutadr, ksteklenmitir, bir durumun iine-atlmtr, ilksel olarak "edilgendir,"

b a s k n b i r e y e uyum s a l a m , t e h i r e d i l m i t i r ; o n u s n r l a m a k t a n uzak o l a n b u tehir, t a m da a n l a m e v r e n i n i n , insann "dnyeviliinin" orraya kt zemindir. S a d e c e bu s o n l u l u u n i i n d e k i m e v c u d i y e t l e r bize " a n l a l r , " b i r d n y a n n o l u t u r u c u paras o l a r a k , b i r a n l a m ufkuna k a t l m o l a r a k g r n r k s a c a s , b u a n l a m ufkunda o n l a r

b i r ey " o l a r a k " k a b u l ederiz, b i r ey o l a r a k g r n r l e r (tout court g r n r l e r ) . B u n u K a n t t e r i m l e r l e s y l e r s e k : " e n t e l e k t e l sezgi" b u s o n l u l u k y z n d e n o l a n a k s z d r , o n u n y z n d e n bir i n s a n i v a r l k eyleri s a d e c e b a s i t o t a d a - o l m a y l a g r n m l e r i n i n

k i p i , " b u h a l i " a r a s n d a k i b i r yark i i n d e y a k a l a y a b i l i r ; k s a c a s , h e r a n l a y b i r yarn z e r i n d e k i b i r b a l a n t n n o l u m s a l " p r o j e k s i y o n u " d u r , d o r u d a n b i r k a v r a y deildir. A k n s a l " o l a s l k k o u l u " b u yzden o l a n a k s z l k k o u l u n u n ters yzdr: b i r i n s a n i v a r l n g e r e k l i i d o r u d a n s e z g i l e m e s i n i n o l a n a k s z l , h e d e f e u l a a m a m a , v e baarszln k e n d i s i d n y a n n akln, o n u n ufkunu o l u t u r a n eydir. T a n r - l m a k b a s i t e h e r eye-kadirlik deil, a y n z a m a n d a , k l o s t r o f o b i k b i r k a p a n m a d r . V e o k a d a r d a deil: T a n r fikri b i l e b i r tr p e r s p e k t i f - y a n l s a m a s d r , s a d e c e b i z i m s o n l u l u k ufkumuzda o r t a y a k a h f f e c e k b i r o l a n a k s z k a p a n m a n o k t a s n n " p r o j e k s i y o n u d u r , " T a n r n n " k e n d i n d e " varl y o k t u r , a n l a m n i n s a n e v r e n i n d e yeri o l a n bir grnmdr. B a k a deyile, Descartes' ( v e T a n r ' n n varlnn o n t o l o j i k k a n t n n

73

mantn) t e r s i n e e v i r m e l i y i z : s o n s u z l u k s a d e c e s o n l u l u k u f k u n d a o r t a y a k a b i l i r ; o bir s o n l u l u k k a t e g o r i s i d i r . V e , s o n u t a , H e i d e g g e r ' i n b i z i m v a r l m z n almaz ufku o l a r a k s o n l u l u k savyla h e d e f l e d i i ey e n iyi e k i l d e D e s c a r t e s ' a k a r t l k o l u t u r u l a r a k Bergilenebilir ite Descartes'n Yntem zerine Sylevinin n c Blm'nn

Heidegger

daha

sonraki

yaptnda

srarla,

ontolojik

dorulukta

barnanlarn

k a n l m a z o l a r a k o n t i k dzeyde h a t a y a p t k l a r n s y l e r k e n , b y l e c e o n t o l o j i k l e o n t i k a r a s n d a k i i n d i r g e n e m e z p a r a l a k s yar k a b u l e t m i o l m u y o r m u y d u ? B u n a g r e , b y k H e i d e g g e r c i p o l i t i k h e v e s b u yar u n u t m a k v e o n t o l o j i k d o r u l u k i i n y e t e r l i o l a b i l e c e k bir o n t i k dzen d a y a t m a y a k a l k m a k deil mi? 1 9 3 6 ylndaki S c h e l l i n g dersinde, H e i d e g g e r y l e yazyordu:

nl b a l a n g c ; b u r a d a y e n i b i r koulsuz t e m e l a r a y n a girdii srada uyarlad " g e i ci bir ahlak k a n u n n a m e s i n i n " zorunluluu ve i e r i i n i n a n a h a t l a r n karyor:

nasl oturduumuz evi y e n i d e n yapmaya balamazdan n c e , o n u ykmak, malzeme biriktirmek ve m i m a r b u l m a k . . . yetmez de, ayn zamanda bu ile urarken r a h a t a oturab i l e c e k bir ev de b u l m a k gerekirse; tpk b u n u n gibi, a k l m b e n i m yargm askya almaya zorlarken, e y l e m l e r i m d e kararsz k a l m a m a k ve b y l e c e e l i m d e n geldii kadar mutlu yaayabilmek iin, kendime ya da drt dsturdan olumu, size de bildirmek istediim geici bir a h l a k k a n u n n a m e s i oluturdum. B i r i n c i s i , T a n r ' n n o c u k l u u m d a n beri i i n d e y e t i m e m e ltuf ve inayet buyurduu d i n e salamca bal kalarak, l k e m i n yasa ve a d e t l e r i n e boyun e m e k ve baka h e r k o n u d a davranlarm e n lml grlere gre d z e n l e m e k t i . . . . k i n c i dstur, e y l e m l e r i m d e e l i m d e n geldii kadar salam ve kararl o l m a k ve en pheli grleri bile, bir defa b e n i m s e m e y e karar v e r d i k t e n sonra, pek gvenilir ve amak grlermi gibi, d a i m e deimezcesine takip e t m e k t i ; b u n u n l a yolunu arp bir o r m a n d a k a y b o l a n yolcularn yaptn yapyordum: bu yolcular bir o yana bir bu y a n a dolap durmamak, h e l e bir yerde m h l a n p k a l m a m a k , fakat daima ayn bir y n e doru, b a t t a b a l a n g t a o yn rastlantyla s e m i olsalar bile, dosdoru yrmek ve zayf sebeplerle yollarn d e i t i r m e m e k zorundadrlar.
2

Aslnda hem

uluslarnn h e m d e h a l k l a r n n politik

biimlenmesi

iin

Avrupa'da

[nihilizme] kar h a r e k e t l e r balatm o l a n iki a d a m n , h e m Mussolini h e m de H i t l e r ' i n , znde, yine farkl ekillerde N i e t z s c h e ' y l e b e l i r l e n m i olduu ve b u n u n N i e t z s c h e c i dncenin otantik metafizik alannn sre iinde yakn bir etkisi olmadan

gereklemi olduu apak. 1

B u a l n t n n asl s o r u n u g r n d y e r d e ( H e i d e g g e r ' i n ar y u m u a k bal, o n l a r a kar t e m e l d e o l u m l u b i r y a k l a m a s a h i p o l d u u n u d n d r e n H i t l e r v e M u s s o l i n i eletirisinde) deildir, daha ok u sorudadr: "Nietzscheci dncenin otantik

m e t a f i z i k a l a n n a " maruz k a l m b i r p o l i t i k a n a s l o l u r d u ? B y l e b i r p o l i t i k a y a p l a b i l i r m i ? B e n z e r b i r e k i l d e , H e i d e g g e r ' i n e r k e n d n e m a l m a s n n h a t a s ( 1 9 3 4 ' e dek, e n dorudan bir ekilde o n u n rektrlk konumasnda grnen h a t a s ) o n t o l o j i k temellerinin farknda o l a n ve bu t e m e l dzeyinde davranan bilimlerin ( a k a d e m i k mekanizmann) dorudan olas belli olduuna bilimlerin inanmasyd rehberliine bu Heidegger'in niversiteyi, bir ekilde felsefenin yenileme

gemesini

salayacak

tasarsnn hedefiydi. 1 9 3 4 ' t e n sonra, Heidegger yarn indirgenemez olduunu kabul H u ilk iki d s t u r H e i d e g g e r ' i n s o n l u l u k o n t o l o j i s i n i n iki t e m e l n c l n d e y a n k b u l m u y o r m u : bizim o l u m s a l a m a a l a m a z b i r t a r i h s e l ufka a t l m - o l m a m z fikri, v e b u n a i l i k e d e n koulsuz o l a r a k b a l a n m a m z g e r e k e n , a m a t a m o l a r a k s e b e p l e r e y e r l e t i r i l e n e y e n b i r c e h e n n e m i k a r a r fikri (eletirmenlerin genellikle Heidegger'in "akld e t t i : " b i l i m l e r d n m y o r " v e b u o n l a r n s n r l a m a l a r o l m a k t a n uzak b i r e k i l d e , o n l a r n gcdr, o n l a r n bu kadar r e t k e n o l m a s n n sebebidir. H e i d e g g e r ' i n r e t o r i k t e r s i n e e v i r m e s i n i n b a l c a v e r s i y o n u ( " X ' i n z z n k e n d i s i n i n X ' l e m e s i d i r " ) o n u n sava z a m a n H l d e r l i n ' i n " i s t e r " ilahisi z e r i n e verdii d e r s t e . ( 1 9 4 4 ) b u l u n u r ; b u r a d a S t a l i n g r a d y e n i l g i s i n d e n s o n r a v e o n u n z e r i n e yorum yaptktan sonra, grnte "kaba" Nazi propagandasna kar "zaferin z zn

b i r i m c i k a r a r c l " o l a r a k r e d d e t t i i ey: " n e y e k a r a r v e r d i i n i n n e m i y o k , asl n e m i o l a n ey koulsuz b i r k a r a r n b i i m i , s e n i n s e i m e s a d a k a t i n , s e i m i t a m o l a r a k s e n i n k l n a n d r " ) ? B a k a deyile, t r a n s - t a r i h s e l m u t l a k bilgi o l m a d g e r e i n i , uyarladmz her a h l a k n " g e i c i " o l d u u n u t a m o l a r a k varsayp s o n u n a d e k d n d m z a n d a kendimizi H e i d e g g e r ' d e b u l d u u m u z u s y l e y e m e z miyiz? H e i d e g g e r ' i n t a r i h s e l v a r l k

z a f e r i n i n k e n d i s i d i r " d i y e n e srer, y a n i asl n e m l i o l a n " o n t i k " askeri zaferler deil, A l m a n h a l k n n Varln kendisinin zndeki "mcadeleye," gizlemeyle gizlememenin antagonizmasna k a t l a n p o n u n l a yzlemekteki g ve becerileridir.
5

...

B u tr bir

l e n n e n t i i b i r tr " g e i c i v a r l n o n t o l o j i s i " deil m i ? B u yzden s o n l u l u k k o n u s u iinden klmaz bir ekilde baarszlk konusuna baldr. Belki de tam bir

t u t u m u n ikircikliliini F i c h t e asndan B a l i b a r saptamt: bu, g e r e k t e n ( " o n t o l o j i k o l a r a k " ) kazanmak iin, " o n t i k olarak" k a y b e t m e m i z gerektii a n l a m n a gelmez mi, y o k s a b u s a d e c e bize o n t i k s a v a t a d i r e t m e n i n asl g c n v e r e c e k o l a n o n t o l o j i k kararllk mdr? A y n e r e v e d e , ayrca savan znn ampirik savala bir ilikisinin olmad yolundaki " H e i d e g g e r c i " deyimi tretebiliriz: daha ok, bu zn kendisinin savamasn ( H e r a k l e i t o s ' u n polemos'u [sava t a n r s ] ) , V a r l n z n n a n l a m a z l ,

m o d e r n l i i n b a l c a t a n m b a a r s z l k k o n u m u n u i e r i r : m o d e r n l i e baarszlk a r t k b a a r y a k a r t b i t ey o l a r a k g r l m e d i i z a m a n gireriz, n k b a a r n n k e n d i s i a n c a k baarszln k e n d i s i n i t a m b o y u t u y l a k a h r a m a n c a s t l e n m e k t e , baarszl " i n s a n n I e m l i s i n i n " olarak " t e k r a r l a m a s n d a d r . " Y a n i S l o t e r d i j k u gzlemi yaparken haklyd: " B t n bunlarda Heidegger'in modernliinin bir belirtisini gremeyenler, Heidegger'e ; o e , kesin v e kader o l a n eyin kendisini ayn z a m a n d a v e n c e l i k l e s t l e n i l e n bir b a a r s z l k t a davurduu g e r e i n i h a t r l a m a l d r . "
3

i e k i m e s i y l e ilgilidir. A m a H e i d e g g e r linsani z i i n d e ayn t e r s i n e e v i r m e y i uygun b u l u r m u y d u ? " n s a n n z n n o n t i k b i r v a r l k o l a r a k i n s a n l a ilikisi y o k t u r ; i n s a n n z, d a h a o k , zn k e n d i s i n i n ' i n s a n l a n m a s d r ' ; V a r l n z n n O r a d a - O l m a s m n , A l m a s n n s a h a s o l a r a k i n s a n l a r a i h t i y a c o l d u u g e r e i . " V e a y r c a , oah gibi b i r

175

f e n o m e n asndan, " a c e k m e n i n znn zn ac e k m e s i n i n kendisi olduunu" da kabul eder miydi?6 H e i d e gger'in s t a n d a r t H e i d e g g e r c i s a v u n m a l a r n d a n biri d e o n u n d a h a s o n r a k i y a p t n d a bizim Nazi t e r r n n k k l e r i n i m o d e r n z n e l l i i n g i s t e n c i n d e bulmamz salayan b i r d n c e gelitirdiini n e s r m e k t i r ; H e i d e g g e r N a z i z m i n h m a n i s t r e d d i n i n n e d e n y e t e r i n c e g l o l m a d n gsterir, n k Nazizm h m a n i s t etii d e s t e k l e y e n z n e l l i k felsefesinin ta k e n d i s i n i n ar b i r sonucudur, . . . R e t o r i k c r e t i y l e sra d o l a n b u h a m l e n i n ( F a i z m l e m c a d e l e d e h a y a t l a r n h m a n i s t deerler a d n a t e h l i k e y e a t a n insanlar, d a h a derin b i r a n l a m d a , o n u n d e h e t l e r i y l e d a y a n m a i i n d e d i r v e b u haliyle, e t k i n bir Nazi o l a n H e i d e g g e r ' d e n d a h a o k suludur) ikirciklilii kuku verir. H e i d e g g e r bizim N a z i z m i n k k l e r i n i d a h a derin b i r e k i l d e kavramamz salyorsa, kendisi nasl oldu d a o n u n c a z i b e s i n e k a p l m a k t a n k a a m a d ? S t a n d a r t y a n t udur: t a m d a "orada o l d u u " iin, m o d e r n z n e l l i i n arln d e n e y i m l e d i i iin, o n u n doruluunu formllendirebiliyor. Bunun anlam, modern znelliin doruluunu kavrayabilmek iin,

fedakarlk

lmnden

bahsediyoruz.

Heidegger,

"Sanat

Eserinin

Kkeni"nde,

doruluu y r r l e - k o y m a n n k i p l e r i n d e n , d n m e , iir v e d e v l e t k u r m a n n arasnda b i r d e "zsel f e d a k a r l " s r a l a d n d a , b u t u h a f e k l e m e y i o n u n a y n d n e m e a i t o l a n Hlderlin derslerindeki bir blmle birlikte okumalyz; derslerdeki bu "fedakarlk" " c e p h e d e k i askerler arasndaki yoldalk" olarak belirtilmitir: " b u n u n en derin ve rk sebebi fedakarlk olarak l m n yaklamasnn kayna Varlk ve o l a n o ayn Zaman'daki herkesi, t e k i l e r e koulsuz bir ail

olmann fikriyle

iptal e t m e y e getirmesidir.'"' F e d a k a r l k o l a r a k l m lme-doru-olna zmlemesi srasnda, lmde,

k e n d i m e geri s a v r u l d u u m z a m a n , esizliimde t m y l e yalnz o l d u u m u n b e l i r t i l m e s i arasndaki gerilim aktr. Beistegui'nin belirttii gibi, Heidegger'in toplumsal yaama yaklam "evcil"

e k o n o m i , " e v " i n " k a p a l " e k o n o m i s i fikrinin

tematikletirilmemi bir basknlyla

b e l i r l e n m i t i r . H e i d e g g e r t e k n o l o j i d e n b a h s e d e r k e n , s i s t e m a t i k o l a r a k m o d e r n "polit i k " e k o n o m i n i n b t n a l a n n gz ard e d e r , oysa m o d e r n t e k n o l o j i s a d e c e ampirik o l a r a k deil, k a v r a m n n k e n d i s i n d e , a r t - d e e r y a r a t m a n n piyasa d i n a m i i n d e kk salmtr. Modern retkenliin d i n m e y e n drtsn besleyen srekli kendini ey teknolojik degli

i n s a n n bir Nazilik (ya da b u n a b e n z e r bir arlk) d e n e y i m i n d e n g e m e s i gerektii midir? y l e y s e olaylar t a m o l a r a k n e r e d e yanl bir h a l ald, Varlk ve Zamarim

n e r e s i n d e k a n l m a z bir d n yapt? G e n e l olarak o d a k n o k t a s n n bireysel k a d e r d e n o r t a k f k o m n a l l k a d e r e gei olduu kabul edilir: A m a ya k a n l m a z Dasein, d n y a n n - i i n d e - o l m a olarak, znde t e k i l e r l e - b i r l i k t e o l m a d a var oluyorsa, o n u n tarihsel oluu birlikte-tarihsel olusa ve ortak kader olarak o n u n iin belirleyiciyse. B i r topluluun, bir h a l k n tarihsel oluunu bu ekilde iaret ederiz. Yazg kendisini bireysel kaderlerden bir araya getiren ey deildir, bir bakasylabirlikte-olnann birka z n e n i n bir arada grnmesi olarak kavranamayaca gibi. Kaderlerimiz zaten daha en batan, ayn dnyann iinde birbakasyla-birlikteo l m a m z n ve belirli olaslklara ynelik kararllmzn klavuzluuna girmitir. S a d e c e iletiimde ve m c a d e l e d e yazgnn gc zgrleir. D a s e m ' i n "kua " n n iinde ve o n u n l a birlikte k a n l m a z yazgs, Dasein'in dolu, tan hir tarihsel oluunu hazrlar.' B u n u n a r d n d a n g e l e n de, o n u s o m u t bir g e m i l e k a r l a y a n d n y a y a - a t l m - o l m a s i i n d e , Dasein'm nasl b i r ( g e m i ) k a h r a m a n s e i p o n u n e y l e m l e r i n i k o m n a l o l a r a k stlenilen bir kaderde y i n e l e y e b i l e c e i m a n l a t a n o nl blmdr. . . . M i g u e l d e B e i s t e g u i ' n i n b e l i r t t i i gibi, b u b l m , H e i d e g g e r ' i n k a t f e n o m o l o j i k z m l e m e anlay a s n d a n , kurald o l a n bir dizi y e r d e i t i r m e ierir." B l m

ekonomiktir:

kapitalizmi

devrimciletirmenin

lgn

dinamiine

h a p s e d e n ey a r t - d e e r i n piyasa v e m a l ilkesidir. B u n a bal o l a r a k , m o d e r n l i i n d i n a m i i n i M a r x ' i n " p o l i t i k e k o n o m i n i n e l e t i r i s i " dedii ey o l m a d a n t a m o l a r a k yakala m a k olanakszdr. hibir ekilde Ve "yabanclam" adan masum politik deildir: ekonomi yine, konusundaki bu bilgisizlik gibi,

politik

Beistegui'nin

belirttii

H e i d e g g e r , b a l c a d t a m d a i n s a n n m o d e m t e k n o l o j i y i v e sanayiyi "evcille.i ie bilmesi," insann onlar organik devlet-topluluun yeni bir "ev e k o n o m i s i " e r e v e s i n e o t u r t a b i l m e s i o l a n Faizm k o n u s u n d a d a a y n bilgisizlie s a h i p t i r . V e , y a H e i d e g g e i a y r c a Y u n a n p o l i s ' i n i n , t o p l u l u u n o r t a k k o n u l a r t a r t m a k v e k a r a r a b a l a m a k zere topland bu ak uzamn ortaya k n n da zaten bu tr hir y e r d e i t i r m e n i n ,

/ W u n d a h a byk k u a t c b i r d z e n i n bir e s i n e i n d i r g e n m e s i n i n s o n u c u olduu g e r e i n i gz ard e d i y o r s a ? B u r a d a k i t a m o l a r a k t a r i h s e l i r o n i , H e i d e g g e r ' i n , o t a n i k o l a r a k o r t a k bir k a d e r s t l e n m e y e o d a k l a n r k e n , t a m d a a n o n i m piyasa g l e r i n i n antik Kaderin yeni bir versiyonu olarak deneyinlenme tarzn gzden karyor

o l m a s d r : M a r x v e H e g e l ' i n srarla n e srd gibi, m o d e r n l i k t e , K a d e r gitgide d a h a fazla nfuz e d i l e m e z ve kaprisli s o s y o e k o n o m i k b i r sre gibi g r n r - i n s a n l a r n e t k i n l i i n i n k o l e k t i f s o n u c u o n l a r n k a r s n a y a b a n c bir K a d e r o l a r a k k a r . y l e y s e , bu k a n l m a z d n e s a h i p o l m a y a n b i r Varlk ve Zaman h a y a l e t m e k

i n s a n n m u t l a k y a l n z l k i i n d e k i e n i o l a ( n a k ) s ( z ) l n n kararl s t l e n i l m e s i o l a r a k bireysel l m e - y n e l m i - o l m a y l a (sadece b e n k e n d i m iin l e b i l i r i m ) , topluluun ayn t u t u m u s e r g i l e m e s i a r a s n d a k i a n a l o j i y e d a y a n r - a m a e e r " o t a n t i k " l m benzersiz bir e k i l d e b a n a aitse, p a y l a l m a y a n b i r eyse b u n a s l o l a b i l i r ? n s a n n l m l e karlam a s n d a k i kaderi kararl b i r e k i l d e s t l e n m e t u t u m u n u t o p l u l u k l a r h a n g i a n l a m d a s e r g i l e y e b i l i r ? B u r a d a bir t o p l u l u u n l m nasl dnlr? B a s i t e b t n t o p l u l u u n b a k a t o p l u l u k l a r l a iddetli a r p m a y a g i r e r e k y o k o l m a r i s k i n i a l m a s y l a m ? B i r e y s e l Dasein asndan, bu tr bir lm Heidegger'in lme-doru-olmay daha nce

uygun m u d u r ? B t n k o l e k t i f d e n e y i m i g a y r - o t a n t i k o l a r a k , D o l a r a k b i r y a n a i l e n ve sadece bireyin kararl basite "bireyci" kalan bir lme-doru-olmastn otantik eylem olarak kabul eden,

Varlk ve Zamani Ya da farkl, d a h a " i l e r i c i " b i r o t a n t i k

k o l e k t i f varoluu, b i r b a k m a , szgelimi, d e v r i m d e n d e g e m i i n o t a n t i k y i n e l e n m e s i olarak bahseden Walter B e n j a m i r ^ gibi ele alacak bir Varlk ve Zamani 1937*38

y l l a r n d a , H e i d e g g e r y l e yazd: Muhafazakar o l a n t a r i h i l i i n i i n e saplanp kalr; sadece d e v r i m c i o l a n tarihin derin

b e t i m l e m e tarzndan radikal

b i r e k i l d e farkldr:

artk bir topluluu btnletiren

lklerine yeniden

ular.

Devrim

burada

basit

b i r ykm Ve zgn

ve olan

yok

etme

anlamna ait

gelmez,

A m a a k kararlln z varln akl iin insan Dasein'mm st r t l m e m i o l m a s n d a yatar ve bu z h i b i r ekilde " e t k i n l i k " i i n g ya da enerji t o p l a m a k t a deildir . . . A m a varlkla o l a n balant, b r a k m a k t r . B t n iradenin b r a k m a k t a zemin bulmas gerekir dncesi saduyuyu i n c i t e n bir d n c e d i r . "

balangcn yeniden yaplanabilmesini salayacak bir ayaklanma ve allm o l a n n yaratlmas anlamna gelir. balangca olduundan, balangcn yeniden yaplanmas h i b i r zaman eskiden o l a n n zayf bir taklidi olmaz; o tmyle tekidir ve yine de ayndr. 1 0

H e i d e g g e r ' i n e t k i n k a r a r l l k l a r n , s t e m e n i n ar a b a s n n v e v a r l n s z n e e d i l g e n K e n d i i i n d e , b u B e n j a m i n ' i n h a t t n d a t m y l e g e e r l i bir d e v r i m b e t i m l e m e s i deil m i ? y l e y s e , o t a n t i k b i r t o p l u l u k kipi o l a r a k , d e v r i m c i k o l e k t i f i , y a d a P a v l u s c u b i r i n a n a n l a r kolektifi n e r m e m i z gerekmez mi; ve bu da aslnda h e m Heidegger'in erken d n e m a l m a s , h e m d e B e n j a m i n i i n b i r m o d e l o l u t u r m u t u ? B u tr b i r k o l e k t i f , t a m d a k a p a l oikos v e m e k a n i k a n o n i m das Man i f t i n d e n , t o p l u l u k v e t o p l u m d a n k a a n b i r ey deil m i ? " i y i " b i r Varlk ve Zaman' y e n i d e n y a z m a h e v e s i n e y e n i k dmek ok kolay - a m a bu h e v e s e yine de d i r e n m e k gerekiyor. Bireysel Dase/n'in i n s a n n l m e - d o r u - o l m a y s t l e n m e s i n e d a y a n a n o t a n t i k k a r a r n d a n i n s a n n yazgy k a b u l e t m e s i n e d a y a n a n k o m n a l k a r a r a g e i {Varlk ve Zaman'm (kt) nl 74u y u m l a m a n n b y l e st s t e b i n m e s i n e verdii a d , tindir. D e r r i d a , H e i d e g g e r ' i n m e t nindeki yapskm yaplmam kalnt olan, Dnlmemiini temsil eden "tin"in istisna Heidegger'in "metafiziin y k m " n n r o l n iaret e t m e k t e h a k l y d . 1 4 B u

k a r t l a r n a k m a s n n y c e r n e i , t a m b i r k e n d i n i i n k a r v e e d i l g e n l i k vaaz e d e r k e n , en radikal k e n d i n i terbiye e t m i sava etiinin kurallatrlmasn salam o l a n Z e n Budizmi deil mi?15 B u da, a y n z a m a n d a n e d e n , h e r z a m a n yapld zere, H e i d e g g e r ' i n Metafizie G i r i i n d e k i Antigone o k u m a s n , m o d e r n z n e l l i k m e t a f i z i i n i n yapt gibi b i r y a n a brakmamamz gerektiini gsterir. nsann, varln nfuz edilemez karanlyla

K s m ' n d a ) g r n d k a d a r keyfi deildir, n k o k k e s i n bir i h t i y a c a y a n t verir: Heidegger'in kendisinin de belirttii gibi, kararllk saf b i i m s e l bir kavramdr;

iddetli y z l e m e s i n d e , dzen v e tasfiyeyi d a y a t a n v e y e n i b i r yasay a n c a k k e n d i s i n i y a s a n n y n e t i m i n d e n i s t i s n a k l a r a k , yasa d a y a t a n b i r i d d e t e b a v u r a r a k d a y a t a b i l e n v e d e y e r l e t i r e b i l e n , a m a k a h r a m a n c a m c a d e l e s i s o n u n d a baarszla m a h k u m o l a n , b u yzden d e asl b y k l n h e p t t a j i k b i r y e n i l g i i e r m e s i n i salayan, 1 6 e n r k t c kuvvet-kullanc olarak insann, i n s a n n b y k l n n iddetli d o a s n n b u k u t l a iyilik v e uzlama b i l m e z , b a a r , s a y g n l k v e bilmez")17 hibir ekilde, onun 1942

y a p t n z eyi deil, o n u n a s l yaptnz b e l i r t i r v e o n u n v e c i z b i r e k i l d e ekledii gibi, o t a n t i k varolusal o l a s l k l a r n i e r i i ) " l m d e n t o p l a n m a m a l d r " " - peki, n e r e d e n toplanmaldr? Buras da komnal gelenee ynelik g n d e r m e n i n d e v r e y e girdii

yerdir: o n l a r Daseiriin v a r l n n y a k a l a n d k o m n a l m i r a s t a n k a r l m a l d r . B a k a deyile, Heidegger'in bireyselden komnale gemek zorunda kalmasnn nedeni

m a s n d a (insan "-sradan anlamylaonlarn onayyla yattrma ve

yumuatma

" k a r a r a biimselliin" standart eletirisinden k a n m a k iindir.

y l n d a k i Antigone ( y e n i d e n ) o k u m a s n a , H l d e r l i n ' i n " i s t e r " ilahisi z e r i n e verdii s e m i n e r i n e h a k i m o l a n iirsel a n m a d a d i l e g e l e n o Gelassenheit t u t u m u n a , tutumuna kar eyleri-

GELASSENHEIT

Mil

TEEKKR

EDERM,

KALSIN!

olmaya-brakmak,

v a r l a doru

"serbest b r a k m a k "

olmamaldr.18

B i z l e r k e s i n l i k l e , n c e i n s a n n zn v a r l n e t k i s i z l e t i r i c i H e p s i n e kar k a y p b i r H e i d e g g e r ' i n 1 9 2 8 ile 1 9 3 6 ( h a t t a 1 9 3 8 ) yllar a r a s n d a k i d n c e s i n i n gizemli a a m a snn ilgin yan, 1. A a m a ' n n "kararcl" ( i n s a n n kaderini k a h r a m a n c a stlenmesi) v e 2 . A a m a ' n n " e d i l g e n k a b u l c l " ( v a r l n yazgsal sesini a l a k g - n l l l k l e d i n lemesi) arasndaki " r e s m i " a y r m izgisini bulanklatrmasdr hatta Beitrage zur mcadeleyi k a h r a m a n c a yrtmek, o n a projeksiyonu yaplan bir dzen dayatmaya

alarak yrtmek olarak n e sren bir Heidegger'e, sonra da i n s a n n zn varln d o r u l u u n u n a l a k g n l l yer t u t u c u s u o l a n , v a r l n a l n n d o l a y m , " b u r a d a s " o l a r a k h i z m e t e d e n b i r H e i d e g g e r ' e s a h i p deiliz. H e r k o u l d a , ilk ( 1 9 3 5 ' i n ) " g e d n e m " Heidegger'i, ( 1 9 3 8 sonrasnn) i k i n c i H e i d e g g e r ' i n e y e d i r . " Gelassenheit

Philosophie. Vorn Ereignis'de ( [ F e l s e f e y e K a t k ] 1 9 3 6 - 3 8 ) , 2. A a m a ' n n ilk t a m formllendirmesini belirttii dnlen bu almada bile Heidegger s e m p t o m a t i k bir e k i l d e t u h a f b i r tezat i e r e n "Wille zum Ereignis," s a h i p l e n m e / o l a y - i s t e n c i d e y i i n i uyduruyor, karlkl o l a r a k b i r b i r l e r i n i d l a y a n eyleri b i r araya g e t i r i y o r : isten ve modern

duruu o n t i k b a l l k l a r n e n ar i d d e t i n i d e s t e k l e r . H e r a k l e i t o s ' u n , " h e r e y i n babas v e k r a l " o l a r a k savala ilgili f r a g m a n 5 3 D K ' s n o k u r k e n , H e i d e g g e r asl sava trmaya balar: (polemos) agon'la, rekabeti mcadeleyle karla-

z n e l l i i n t e m e l zellii o l a r a k srme iddetini dayatmay

Gelassenheit t u t u m u , z n e l k e n d i n i n e belirten "aklk." Bu tr forml-

iki d o s t a n e r a k i b i n e k i t i i

agon'un t e r s i n e , i i n d e " r a k i b i n b i r e

geride

braktmz

deil, b i r d m a n " o l d u u b i r polemos'ta " i l e r c i d d i d i r . " S o n r a b i r d m a n n n e olduunu belirtmeye balar (bu satrlarn 1 9 3 3 - 3 4 ' t e , medya dmann k i m olduunu o k ak bir ekilde gsteren m e t i n l e r l e doluyken ve Heidegger bu mcadeleye politik o l a r a k k a t l m k e n yazldn u n u t m a m a l y z ) :

l e n d i r m e l e r i " r u h u n m e t a f i z i i n i n b i r e y l e m c i s i n i n s y l e m l e r i y l e Dasein'm v a r l n n o n t o l o j i s i n i n krizini b i r b i r i n e k a r t r a n n e k l e r " semptomal "bklme noktas," derin su

12

o l a r a k gz ard e t m e k y e r i n e , o n l a r sunan iki "resmi" kart

ortaklklarn

s y l e m i n " o l a n a k s z " k e s i i m i o l a r a k k a v r a m a l y z . Metafizie Giri adl bu g e i d n e m i n i n a n a h t a r m e t n i n d e , H e i d e g g e r yle yazyor: D m a n , bir h a l k n [ Volk] ve o n u n b i r e y l e r i n i n varlna zsel bir t e h d i t s a a n biri ve h e r k e s t i r . D m a n n dsal olmas gerekmez, dsal d m a n n da en tehlikelisi olmas

uzun srmez. S a n k i orada darda dman yokmu gibi grnebilir. Bu durumda temel ihtiya dman b u l m a k , o n u a k a r m a k , h a t t a o n u yaratmak, b y l e c e dmana kar bir duru alabilmemizi ve varlmzn aptallndan k a n m a k t r . D m a n , kendini bir h a l k n varlnn en derin k k n e yerletirebilir, kendisini o n u n asl zne kar koyabilir ve o n a kar e y l e m e geebilir. Bu durumda, m c a d e l e o k daha iddetli, g ve zorlu olacaktr, n k bu m c a d e l e d m a n a kar sadece m i n i m a l darbe vurmay ierir; g e n e l l i k l e tam a n l a m y l a dman yakalamak, o n u n kendisini tam a n l a m y l a aa vurmasn salamak, o n u n l a ilgili yanlsamalardan kurtulmak, o n a saldrmaya hazr bulunmak, srekli hazr olmay b e s l e m e k ve artrmak ve saldry o n u n tam yok edilmesi [mit dem Ziel der valiigen Vernichtung] hedefiyle geni bir ada hazrlamak o k daha zor ve zaman alcdr. 2 1

B u izgi 1 8 8 3 tarihli bir n o t t a doruk n o k t a s n a eriir: " H a k i m o l m a k m ? K e n d i tarzm bakalarna dayatmak m? ren! Talihim tam da baka b i r o k l a r n dnmekte y a t m y o r m u ? " " A m a b a s i t e b u " e l i k i y i " " y e n m e k " y a d a y o r u m l a m a k deildir; y. e e r o n u , d a h a o k , N i e t z s c h e ' n i n e t i k - p o l i t i k atks, e p i s t e m o l o j i k a t k n n karl o l a r a k kavrarsak? B i r ve ayn m e t i n d e (iyinin ve Kcitnn tesinde), N i e t z s c h e iki kar e p i s t e m o l o j i k duruu savunuyor gibidir: 2 1 bir y a n d a , k a t l a n l m a z G e r e k e y , P l a t o n ' u n g n e i n e dorudan bak gibi t e h l i k e l i h a t t a l m c l o l a n doruluk fikri vardr, hu yzd e n de sorun bir i n s a n n o n u s e y r e l t m e d e n ya da a r p t m a d a n ne k a d a r dorulua kal l a n a b i l e c e i d i r ; dier yandan, g r n m n a p t a l g e r e k l i k t e n o k d a h a deerli olduu y o l u n d a k i " p o s t m o d e r n " f i k i r - s o n aamada, h e r h a n g i bir s o n G e r e k l i k o l m a d , sade< e oklu grnmlerin etkileimi olduu, bu yzden gereklikle grnm arasndaki kartl da terk e t m e m i z gerektii e k l i n d e k i f i k i r - i n s a n n bykl o n u n gri gerek

Burada h e r eyin yorumlanmas gerekiyor, h e r ey. raki

"kendisini bir h a l k n en derin k k n e

lige kar parlak e s t e t i k g r n m e n c e l i k v e r e b i l m e s i n d e d i r . Y a n i , A l a i n B a d i o u ' n u n t e r i m l e r i y l e , G e r e e ynelik tutkuya kar b e n z e r l i i n tutkusu. Bu iki kart duruu bit arada nasl okumalyz? N i e t z s c h e b a s i t e tutarszlk m gsteriyor burada, karlkl olarak birbirini dlayan gr arasnda salnyor m u ? Y o k s a bir " n c y o l " mu var? Y a n i : ya e e r iki kart s e e n e k ( G e r e e y n e l i k tutku/benzerlie y n e l i k t u t k u ) N i e t z s c h e ' n i n m c a d e l e s i n i , o n u n formllendirmesi o n d a n k a m o l a n "doru" k o n u m u dile getirmek teki baarszln sergiliyorsa? L e v i - S t r a u s s ' t a n aldmz (geride, B i r i n c i B l m ' d e k i ) r n e e d n e r s e k ; artk b u k o n u m u n n e olduu a k o l m a l d r : h e r ey s a d e c e g r n m l e r i n e t k i l e i m i deildir, bil Gerek vardr fakat bu Gerek, eriilmez ey deildir, bizim o n a eriimimizi e n g e l l e y e n yark, a l g l a n a n n e s n e y i ksmi b i r p e r s p e k t i f t e n g r m e m i z i a r p t a n a n t a g o n i z m a n n " k a y a s d r " . V e y i n e , "doruluk" e y l e r i n " g e r e k " h a l i deildir, y a n i n e s n e h i n perspektif arptmas gerekten," o l m a k s z n " d o r u d a n " g r n deil, tesindeki halleri p e r s p e k t i f arpl bir perspektifi m a s n a yol a a n a n t a g o n i z m a n n G e r e i d i r . D o r u l u k sahas " e y l e r i n k e n d i i l e r i n d e perspektif arptmalarnn deil, d i e r i n d e n ayran yarn, g e i t i n kendisi, iki perspektifi r a d i k a l o l a r a k ortak llemei k l a n y a r k t r ( b u durumda: nesnenin toplumsal a n t a g o n i z m a ) . "Olanaksz olarak G e r e k , " "tarafsz" grne sahip olmann olanakszlnn perspektifsel-olnayan

y e r l e t i r e n " d m a n , k s a c a s h a l k n asala o l a n d m a n gibi k e s i n bir m e t a f o r a d e k S o r u n u r a d a y m gibi g r n y o r : b u tr bir k a h r a m a n c a m c a d e l e c i l i i Heidegger tonu ve Gelassenheit, olmaya-brakmak, Varln sesine ( 1 9 3 0 ' l a r n ortalarndaki Heidegger iin tipik r e t o r i k ) k i n c i D n y a S a v a ' n d a n sonhakim alakgnll teslimiyet ve kulak verme t o n u n u nasl birletireceiz? Bu k a y m a n n H e i d e g g e r ' i n p o l i t i k b a l l k t a n e k i l m e s i n i v e o n a kar h a y a l k r k l i i n d e o l m a s n b e l i r t t i i n i s y l e y e n s t a n d a r t v e r s i y o n u n t e r s i n e , ayn p a r a n n iki yz o l a n hu iki zelliin kat bamszl konusunda srar etmeliyiz. Heidegger'i dmann ''Vernichf(;ng"unu s a v u n m a y a i t e n ey o n u n m c a d e l e y i ilksel v e k u r u c u bir m c a d e l e o l a r a k n e s r m e k t e n k o r k m a s d r - m c a d e l e y i kart g l e r i b i r araya g e t i r e n h e r eyi k u a t a n B i r e bal k l a r ( v e T r a k l o k u m a s srasnda c i n s e l farka d a ayn e k i l d e yaklamaz m ? ) . " Musevilik iin de ayndr: edilgenletirici Sevgi T a n r s i n t i k a m c Y a h o v a ' n n kart deil, ters yzdr. H e i d e g g e r ' i n b u g e d n e m eseri N i e t z s c h e ' y l e k a r l a t r l m a l d r : i n s a n n bykl n e g i d e n t e k yol o l a r a k sava v e a c m a s z m c a d e l e n i n N i e t z s c h e c i v g s n d e n d a h a uyumsuz b i r ey v a r m d r Gelassenheit i i n ? F a k a t , sezgi s a h i b i b i r o k o k u r u n fark ettii gibi, b u " m i l i t a r i s t " e m i r l e r e - o k a d a r o k v e n l d r l e r k i o n l a r a l n t l a m a k b o u n a o l u r - k e s i n t i s i z b i r " e d i l g e n l e t i r i c i " a k l a m a l a r h a t t elik eder, e n n l l e r i d e tek yanl "klc k r m a " arsdr - bir eylem arsnn m k e m m e l rnei: Ve belki de bir halk, savalar ve zaferler ve askeri dzen ve istihbaratn en yksek geliimiyle n e k a n ve bu eyler i i n en ar fedakarlklar yapmaya hazr o l a n bir halk, kendi zgr iradesini ilan edecek, " B i z klc kryoruz" diyecek ve btn askeri tesislerini yerle bir e d e c e k . n s a n n en iyi ekilde silahland bir srada, youn duygularla kendisini silahszlandnnas - a k l n barna dayanmas gereken gerek barn yolu budur; b u n a karn szde silahl bar, imdi btn lkelerde o l a n bar, akln barnn olmamasdr. n s a n ne kendisine ne de komusuna gvenir ve yar nefretten, yar korkudan, silahlarn brakmaz. Nefret ve korkudansa yok olmak, ve k e n d i n i nefret ve korku duyulan k l m a k t a n s a yok o l m a k - bu bir gn h e r ulusun en yksek dsturu olmaldr. 2

n e d e n i d i r . B i r doruluk vardr, h e r ey g r e c e l i deildir - a m a bu d o r u l u k tam anla myla p e r s p e k t i f a r p t m a s n n doruluudur, tek-tarafl b i r p e r s p e k t i f t e n y a p l a n ksmi gr t a r a f n d a n a r p t l a n doruluk deildir. E t i k - p o l i t i k a t k n n z m d e t a m o l a r a k a y n d r : iki k a r t s e e n e k (mcadele v e a t m a yoluyla b y m e n i n m i l i t a r i s t r u h u n u n v l m e s i ; k e n d i n e d a y a t l a n bil s i l a h s z l a n m a e y l e m i , b a k a l a r n a h a k i m o l m a i h t i y a c n n r e d d e d i l m e s i yoluyla bar v i z y o n u ) N i e t z s c h e ' n i n m c a d e l e s i n i , o n u n f o r m l l e n d i r m e s i n e u l a a m a d "doru" k o n u m u d i l e g e t i r m e d e k i baarszln sergiler. B u k o n u m e l b e t t e , b u r a d a d a y a t a n z m " D o u l u " zm gibi grnyor: t a m olarak,

ortak lle Gelassetlhell

mezliin kendisiyle barma konumudur - fakat, ne ortak l l e m e z l i i ? Kendisini

z m - e t k i n , d n y a y a b a l a n m o l a r a k k a l m a l y z ; b u n u s a d e c e b i r i mesafeyle.

.N

tam

kaplmadan,

bu

ballkla

varlmzn

ekirdeini

bozulmam

koruyarak

i n s a n ; b a z l a r n k l e y a p a r v e b a k a l a r n z g r " ) H e i d e g g e r ' i n - o n u a n t i k Yunan y a a m n n ( k l e l i k v e b e n z e r i ) " a c m a s z " y n l e r i n i e l e a l m a m a k l a s u l a y a n l a r n tersine - "rtbe ve h a k i m i y e t i n " nasl dorudan varln bir alnda zemin bulduunu, b y l e c e toplumsal h a k i m i y e t ilikilerine dorudan o n t o l o j i k bir z e m i n saladna aka dikkat ekiyor olmasn grmek ilgintir: E e r gnmzde insanlar zaman zaman Y u n a n l l a r n po/Viyle biraz fazla hevesli bir ekilde ilgileniyorlarsa, o n u n bu yann bastrmamalar gerekir; yoksa p o f o ' i n kavmin l a n kolayca zararsz ve duygusal h a l e gelir. D a h a yksek rtbede b u l u n a n ey daln gldr. B u yzden V a r l k , b i r araya gelmi uyum olarak logos, h e r insandan kolayca ayn b e d e l e alnamaz, a m a h e p basit e i t l e m e , gerilimin kaldrlmas, h i z a l a m a olan uyum u n tersine, gizlenir. 2 8 Heidegger'in 1930'lardaki ve 1 9 4 0 ' l a r n b a n d a k i A l m a n m i l i t a r i z a s y o n u v e sava

y a p m a l y z - B t n n n a s l , k s m l a r n n k e s i n t i s i z e v i k l i i a r a c l y l a k e n d i s i y l e bar i i n d e o l d u u n u s y l e y e n b t n o m i s t i k p . B u y a k l a m l a , s a v a a r t k b i r kii olarak davranmaz, o tamamyla znellikten karlmtr - ya da D. T. Suzuki'nin kend i s i n i n dedii gibi: " a s l n d a l d r m e y i y a p a n o d e i l k l t r . O n u n b i r i n e zarar v e r m e k g i b i b i r arzusu y o k t u r , d m a n g r n r v e k e n d i s i n i k u r b a n k l a r . S a n k i k l o t o m a t i k o l a r a k a d a l e t i l e v i n i , m e r h a m e t ilevini y e r i n e g e t i r i r . " 2 5 y l e y s e , i d d e t i n b u " s a v a Z e n " y a s a l l a t r m a s y l a s a ' d a n C h e G u e v a r a ' y a u z a n a n , a y n z a m a n d a iddeti, C h e G u e v a r a ' n m g n l n d e k i n l s a t r l a r d a o l d u u gibi " b i r sevgi ii" o l a r a k v e n o uzun b a t l g e l e n e k a r a s n d a k i fark n e d i r ? : Gln grnmeyi de gze alarak, gerek Otantik devrimcinin bir gl bu sevgi nitelik hislerinin olmadan

rehberliinde

olduunu

syleyeyim.

devrimciyi

d n m e k olanakszdr. Bu bir lider o l m a n n belki de en byk dramlarndan biridir; tutkulu bir ruhu souk bir aklla birletirmeli ve t e k bir kas bile t i t r e t m e d e n ac verici kararlar vermelidir. 2 6 sa'nn Luka ncili'ndeki " s k a n d a l " szleri ( " e e r biri bana gelirse ve babasndan,

a b a s n a y n e l i k d e i n m e l e r i n d e a k a farkl y a k l a m grlr. B i r i n c i s i , Vatan s a v u n m a s i i n s a l d r g a n a s k e r i y a k l a m n d o r u d a n o n a y l a n m a s . 2 9 k i n c i s i , duyguda bir tarafszlk vard: bir elbette total fakat, askeri seferberlik modern znelliin bir radikal ekilde

nihilizminin geleneksel

ifadesiydi;

metafiziin

Uberwindung'u amaz;

nostaljik

a n a s n d a n , karsndan, o c u k l a r n d a n , e r k e k ve kz k a r d e l e r i n d e n nefret etmiyorsa e v e t , h a t t a k e n d i h a y a t n d a n nefret e t m i y o r s a - o b e n i m m r i d i m o l a m a z " [ 1 4 : 2 6 ] ) t a m d a C h e ' n i n n l alntsyla ayn y n d e ilerler: " S e r t o l m a n z gerekebilir, a m a hassaslnz k a y b e t m e y i n . i e k l e r i k e s m e n i z gerekebilir, a m a b u b a h a r a e n g e l o l m a y a c a k t r . " 2 7 Y a n i y i n e , e e r L e n i n ' i n d e v r i m c i iddet e y l e m l e r i t e r i m i n e n k a t K i e r k e g a a r d c a n l a m y l a "sevgi ileriyse", " s a v a Z e n " d e n fark nerededir? B u n u n tek mantkl

yaam

tarzlarna saplanp

kalmaya yol

Heidegger'in teknolojik

v e r i m l i l i e y n e l i k h a y t a n l n g i z l e y e m e m e s i n i n n e d e n i budur: " B u r j u v a kltr v e ruhsallk perspektifinden baknca insan ordunun yukardan aa 'btnsel

m o t o r l a m a s n ' snrsz t e k n i k l e m e v e m a d d e c i l i i n b i r d a v u r u m u o l a r a k g r m e k isteyebilir. G e r e k t e bu metafizik bir eylemdir.'"0 yleyse, ordusu Norve'i igal ettii zaman Heidegger'in 1940 baharnda, Alman bugn "ilitirilmi

yorumlarnn

y a n t var: J a p o n a s k e r i s a l d r g a n l n n t e r s i n e , d e v r i m c i i d d e t " g e r e k t e n " iddetsiz bir uyum kurmay hedeflemez; tersine, o t a n t i k d e v r i m c i kurtulu o k daha dorudan i d d e t l e zdeleir - o t a m a n l a m y l a k u r t a r a n i d d e t t i r ( i d d e t l i a t m a , b i r fark yaratm a , b i r a y r m izgisi e k m e j e s t i ) . z g r l k haz d o l u tarafsz b i r uyum v e d e n g e h a l i deil, b u d e n g e y i b o z a n i d d e t l i e y l e m d i r . B u d i s t (ya d a a y n e k i l d e H i n d u ) h e r eyi k u a t a n e f k a t , hogrsz, iddetli H r i s t i y a n S e v g i y l e k a r l a t r l m a l d r . duru s o n a a m a d a A l d r s z l k , farklar o r t a y a k o y m a y a a b a l a y a n b t n Budist

g a z e t e c i l i k " d e d i i m i z e y i n b i r tr metafizik a k l a m a s n y a p m a s n a a m a m a k g e r e k : G n m z d e , h a v a yoluyla k a r t m a yapan b i r l i k l e r i n en cesur askeri operasyonlarnda, paratlerin atlayn filme alan bir uan da katlyor o l m a s n n duygusallk ya da merakla ilgili bir yan yoktur; b i r k a gn sonra bu etkinliklerin bilincinin ve vizyonunun yaylmasnn kendisi de global e t k i n l i i n bir esi ve s i l a h l a n m a n n bir e t k e n i d i r . Bu tr "filme a l n a n h a b e r c i l i k " metafizik bir yordamdr ve gnlk t e m s i l l e r le y a r g l a n m a y a c a k t r . " B u a y n z a m a n d a H u b e r t Dreyfus'un, g e l m e k t e o l a n Kehre'ye, y e n i t a n r l a r n g e l i i n e hazrlanmann yolunun total teknolojik seferberlie d i r e n m e sahalar olarak ilev

tutkular

b a s t r m a n n duruudur; b u n a k a r n H r i s t i y a n sevgi b i r F a r k o r t a y a k o y m a k , V a r l n d z e n i n d e b i r yark a m a k , b a k a l a r n h a r c a y a r a k baz n e s n e l e r i a y r c a l k l k l p yks e l t m e y e y n e l i k v a h i b i r t u t k u d u r . y l e y s e bu, N i e t z s c h e ' n i n a t k s n n " D o u l u " o l a n l a kartl a y n z a m a n d a L a c a n ' n s z c e n i n z n e s i y l e s z c e l e m e n i n z n e s i a r a s n d a k i a y r m n n t e r i m l e r i y l e d e d i l e g e t i r i l e b i l i r : eer, " D o u l u " z m d e b e n i m ballm, eylemde bulunurken iinde olduum (zgrletirmeye ait) k o n u m u n i barn d o k u n m a d a n brakrsa, o zaman t a m olarak N i e t z s c h e c i zm " i bara" y n e l i k herh a n g i b i r a b a y r e d d e d e r - yar, g e r i l i m i , v a r l m n t a m m e r k e z i n d e o n a y l a d m l d e , "dsal" iddete, bakalarna ynelik saldrganla b a l a n m a m artk gerekmez. Metafizie Giri'inde, a y n f r a g m a n 5 3 ' y o r u m l a r k e n ( " a t m a \polemos] b t n eylerin babas ve h e p s i n i n kraldr. Bazlarn tanr olarak gsterir ve bakalarn da

g r e n p r a t i k l e r e k a t l m a k t a n g e t i i e k l i n d e k i f i k r i n i n yetersiz o l m a s n n n e d e n i d i r : Heidegger p o s t m o d e r n t e k n o l o j i k pratiklere direnmemizi salayacak bir tr toplan iyi aratryor . . . " S a n a t E s e r i n i n K k e n i n d e aratrd (paylalan a n l a m l farkllklar getiren ve b y l e c e b t n bir kltr b i r l e t i r e n ) kltrel t o p l a n t d a n yerel dnyalar g e t i r e n yerel t o p l a n t l a r a dnyor. Bu tr yerel dnyalar geici olarak k e n d i l e r i n e h e m eyin kendisini, h e m de eyin kullanmyla ilgili tipik etkinlie karanlar getiren gn delik bir eyin e v r e s i n d e grnr. H e i d e g g e r bu olay eyleyen bir ey ve eyleri ve

insanlar

kendilerine,

sahiplenmelerine

getiren

pratiklere

ynelik

eilim

olarak

y z l e m e s i n i s a l a y a c a k e n r a d i k a l v e r s i y o n o l a r a k grr. 3 3

1 9 4 4 ylnda, Heidegger

adlandrr. . . . Heidegger'in bu tr yerel toplantlara odaklanan eylere verdii rnekler bir arap testisi ve eski bir ta kprdr. Bu tr eyler Kara O r m a n kyl pratiklerini bir araya getirir, . . . aile yemei, aile yelerinin toplumsal ve alk becerilerini kendine ektii ve babalar, analar, kocalar, karlan, ocuklar, aile scakln, iyi mizah ve balln en m k e m m e l halleriyle, ya da Heidegger'in diyecei gibi, enkendileriyle n e kmasn istedii zaman odaksal bir ey roln grr.'
2

yle yazar: " Y u n a n l l a r b i r o k ' a r a t r m a r a p o r u n d a ' k a t k s z N a s y o n a l S o s y a l i s t l e r gibi grnyor. Sosyalizme Uzmanlar byle ve onun tarihsel ar a l m a l a r iinde, bu tr 'sonularn' ve Nasyonal Nasyonal

b i r i c i k l i i n e h i b i r yarar g e t i r m e d i i n i

S o s y a l i z m i n b u n l a r a i h t i y a c o l m a d n fark e t m i y o r s a n k i . " 3 1 Y i n e a y n i k i r c i k l i l i k : N a s y o n a l Sosyalizminin antik Y u n a n i s t a n ' n halefi olarak yasallatrlmasn kabul etmiyor, b u n a karn yine de o n u n bykln ima ediyor. Y i n e , B e i s t e g u i ' n i n b e l i r t t i i gibi, 3 ' s o r u n p e k d e H o l o k o s t k o n u s u n d a " H e i d e g -

K a t b i r H e i d e g g e r c i k o n u m d a n , b u tr p r a t i k l e t t a m d a d i r e n i i n k a r t o l a r a k , d a h a e n b a t a n (sizi iinizde v e r i m l i k l a n aknsal m e d i t a s y o n kurslar g i b i ) t e k n o l o j i k seferb e r l i i n dzgn i l e y i i n e k a t l m o l a n b i r ey o l a r a k ilev g r e b i l i r - ve kural o l a r a k da, byle olur; b u yzden k u r t u l u a g i d e n yol Ve, son olarak, sadece teknolojik da seferberlie tam

g e r ' i n sessizlii" deildir, o n u n sessizliinin t a m o l m a m a s , b u sessizlii iki kez o n a a n l a m k a t a c a k e k i l d e b o z m u o l m a s d r . H e r i k i s i n d e de, H o l o k o s t ' u d a h a byk, g e n e l , t a r i h s e l b i r e i l i m i n b i r r n e i n e i n d i r g e d i : M a r c u s e ' a yazd b i r m e k t u p t a ( 1 9 4 6 ) , Nazizm altnda Yahudilerin bana gelen eylerin t a m olarak aynsnn artk Dou Avrupa'dan atlan A l m a n l a r n bana geldiini, tek farkn artk hepimizin bunu biliyot olmas olduunu, b u n a karn Nazilerin Yahudilere yaptklarndan A l m a n l a r n h a b e r d a r o l m a d n n e srd; " D a s G e s t e l l " ( 1 9 5 0 ) adl d e n e m e d e , " k a m p l a r d a c e s e t retimini" mekanikletirilmi tarm ve hidrojen bombalar retimiyle birlikte,

ballktan geer.

nc yaklam

Gelassenheit,

ballktan iin zemin

e k i l m e , " k a m u " d o l a m n d a n e k i l m e , sessizce t a n r l a r n olas gelii

h a z r l a m a y a k l a m d r . B u n a bal o l a r a k , H e i d e g g e r ' i n k t n l N a s y o n a l S o s y a l i z m i n " i b y k l " d e i n m e s i ( k i n c i D n y a S a v a ' n d a n s o n r a y a p l m bir e k l e m e de, b u " b y k l n " m o d e r n i n s a n l a t e k n o l o j i n i n b u l u m a s n d a n i b a r e t o l d u u b e l i r tilmitir) tam da bu anlam iinde okunabilir ve okunmaldr: 1. Nazi projesi t e k n o l o j i y e v e r i l e n t a m o l a r a k metafizik y a n t z a t e n salyor (Varlk ve Zaman'm terimleriyle): modern t o p l u m u n "das M a n " n a insann yazgsn k a h r a m a n c a s t l e n m e s i e k l i n d e k i o t a n t i k e y l e m l e karlyor, yani t e k n o l o j i y i b i r m e t a f i z i k m e y d a n o k u m a , b i r p r o j e o l a r a k g r y o r v e b u yzden o n u n n i h i l i z m i n i , o n u n "das M a n " b o y u t u n u i e r i d e n k e r t i y o r ; 2. Nazizm Heidegger'in l m n d e n sonra yaynlanm bir syleide syledikleri e r e v e s i n d e o k u n m a l d r ( d e m o k r a s i n i n g n m z t e k n o l o j i s i n i n z i i n e n u y g u n p o l i t i k b i i m o l d u u n a i k n a o l m a m t r ) : Nazi t o t a l s e f e r b e r l i k t e k n o l o j i n i n z n e l i b e r a l d e m o k r a s i d e n o k d a h a uygundur; 3. Nazizm, znde, en ykc ve d e m o n i k haliyle modern nihilizmdir.

t e k n o l o j i k " e r e v e l e m e " y e zg t u t u m u n d a v u r u m u o l a r a k a n d . N a z i l e r Y a h u d i l e r e S o v y e t l e r i n b t n i n s a n l a r a y a p t n y a p m t , o n l a r b i r "i g c n e , " a c m a s z c a kullanlp sonra da atlabilecek o l a n teknolojik adan atlabilir malzemeye indirgemiti. ( H o l o k o s t kesinlikle bu ekilde dnlemez: kaynaklarn e k o n o m i k ya da teknolojik t o t a l seferberlii a s n d a n a k a " a k l d d r " - s a n a y i v e O r d u t e m s i l c i l e r i S S ' l e r i srekli o l a r a k , H o l o k o s t ' u n d e v a s a b i r deerli i n s a n i , e k o n o m i k v e a s k e r i k a y n a k israf olduunu syleyerek protesto etmiti - baka h e r eyin yannda, kesinlikle o k daha r e t k e n bir ekilde k u l l a n l a b i l e c e k olan m i l y o n l a r c a kiilik i g c n n yok edilmesiydi!) Genel olarak, Heidegger'in genelletirmeleri ve sakl istisnalar konusunda

dikkatli olmamz gerekir: Nazizmin " i bykln" modern insann t e k n o l o j i n i n zyle yzlemesi o l a r a k b e l i r t t i i n d e , h i b i r z a m a n a y n " i b y k l " A m e r i k a n kapitalizmi ya da S o v y e t K o m n i z m i n e atfetmediini hatrlamalyz. B a n a gre byle yapmas gerekirdi: Nazizmin ve Amerikan Kapitalizminin tersine, sadece Sovyet

K o m n i z m i , yol a t f e l a k e t e r a m e n g e r e k b i r i b y k l e s a h i p t i . ( 1 ) ' d e n ( 2 ) ' y e g e i n e m l i : bu, ilk n c e H e i d e g g e r ' i n N a z i z m i n z a t e n "t/as M a n " n t e k n o l o j i k n i h i l i z m i n e v e r i l e n yant o l d u u n u d n m o l m a s g e r e i n i m a s k e l e d i i g e i t i r . Metafizie Giri'te, H e i d e g g e r k e n d i i d e o l o g l a r n n i h a n e t e t t i i " N a z i h a r e k e tinin i b y k l " y l e ilgili n l szn syledii zaman, bu "bykle" ynelik B i r sre n c e S l o v e n y a v e H r v a t i s t a n ' d a , n l k a y a k a m p i y o n l a r v e e i t m e n l e r i H i t l e r ' i n e n g l o n a y n v e r m e k zere b i r b i r l e r i y l e r e k a b e t e g i r m i d u r u m d a y d l a r . H i t l e r e l b e t t e m i l y o n l a r c a i n s a n n l m n d e n sorumlu o l a n k t bir herifti - a m a k e s i n l i k l e bzk s a h i b i y d i , istedii e y i n p e i n d e n e l i k b i r i r a d e y l e g i t m i t i . Bu

k e n d i a n l a y n d a k i b i r k a y m a n n stn r t e r : y a k l a k 1 9 3 5 y l n a d e k , N a z i z m i n b i r yandan modern teknolojinin, i v e seferberliin n a s l k a p s a m l b i r e k i l d e k u c a k -

g r n t e " a p a k " n o k t a y b i l e k a b u l e t m e m e k n e m l i d i r : h a y r , H i t l e r b i r eyleri g e r e k t e n d e i t i r m e k i i n "bzk s a h i b i " d e i l d i ; g e r e k t e n e y l e m y a p m y o r d u , b t n e y l e m l e r i t e m e l d e kar e y l e m l e r , t e p k i l e r d i - y a n i h i b i r ey g e r e k t e n d e i m e s i n diye e y l e m y a p y o r d u . E e r b i r i g e r e k t e n c e s u r b i r y l e m a n m a k i s t e y e c e k olursa, i n s a n n o l a n a k s z o l a n d e n e m e k i i n g e r e k t e n "bzk s a h i b i " o l m a s g e r e k e n , a m a ayn zamanda k o r k u n bir eylem, kavramas imkansz bir acya yol a a c a k bir e y l e m a n m a k isterse, b u e y l e m t a m d a S t a l i n ' i n 1 9 2 0 ' l e r i n s o n u n d a S o v y e t l e r B i r l i i ' n d e k i zorunlu kolektifletirmesiydi.

lanacana ynelik biricik yant vereceini, dier yandan onlar kaderini seen, bir kararla d a v r a n a n bir h a l k n " o t a n t i k " bir politik eylemi i i n e s o k a c a n dnyordu. B y l e c e , i l e c i b i r g e l e n e k s e l c i l i k l e deil, k k l e r i y l e , V o l k ' l a , o t a n t i k k a r a r l a b i r l e m i t e k n o l o j i y l e kar karyayz, das Man'ia d e i l - bu da R u s ve A m e r i k a n v e r s i y o n l a n d a n h e r biri k e n d i n c e , b u o t a n t i k b o y u t a ( y a l i b e r a l b i r e y c i l i k l e y a d a k i t l e s e l seferb e r l i k l e ) i h a n e t e d e n v e r s i y o n l a r n a ters der. "aknsal" rty rtmez, buna karn yine de 1 9 3 5 ' t e n sonra, artk Nazizme bu onu modern insann teknolojiyle

B u r a d a Badiou'yu,37 o n u n adna yaplan b t n k o r k u n eylere ramen (ya da d a h a dorusu, b u k o r k u n e y l e r i n b e l i r l i b i r b i i m i a d n a y a p l a n ) , S t a l i n i s t K o m n i z m ikin olarak ( E k i m D e v r i m i ' n i n ) bir Doruluk-Olay'la balantl olduunu, buna k a r n F a i z m i n b i r szde-olay, o t a n t i k l i k k l n d a k i b i r y a l a n o l d u u n u n e s r e n B a d i o u ' y u izlemeliyiz. B a d i o u b u r a d a dsastre ( D o r u l u k - O l a y ' n V a r l n o l u m l u b i r yapsna Stalinist "ontolojikletirmesi") ve desetre ( " F a i s t Devrim" denen szde-

s u l a n a n a s l n d a o n l a r n , y e n i nomenklatura'nm y e l e r i o l a r a k , D e v r i m e i h a n e t e t m i o l m a s l s n d e suluydu. S t a l i n i s t t e r r b u yzden b a s i t e D e v r i m i n i h a n e t i , yani o t a n t i k d e v r i m c i g e m i i n b t n izlerini s i l m e y e y n e l i k b i r a b a deildi; d a h a o k , devrim sonras yeni dzenin, D e v r i m i n i h a n e t i n i kendi i i n e ( y e n i d e n ) k a z m a y a , o n u n o m e n i c / a t u r a ' n m b t n y e l e r i n i t e h d i t e d e n keyfi t u t u k l a m a v e l d r m e l e r k l n d a " y a n s t m a y a " y a d a " y e n i d e n i a r e t l e m e y e " z o r l a y a n b i r tr " g a r a b e t m e l e i n e " t a n k l k e d i y o r d u - p s i k a n a l i z d e o l d u u gibi, S t a l i n i s t su itiraf,asl suu gizler. ( B i l i n d i i zere, S t a l i n N K V D ' n i n i i n e z e k i c e b i r e k i l d e , dk t o p l u m s a l k k e n l e r d e n g e l e n , b u yzden de kdemli apparafc/l'leri tutuklayp i k e n c e d e n g e i t e r e k nomenklatura'ya y n e toplamt.) rtbelerinin Yeni nomen/c/arura'nn temizlenmesi

o l a y n F a i s t t a k l i d i / s a h n e l e n m e s i ) a r a s n d a k i farka d e i n i r : mieux vaut un desastre qu'un desetre, n k desastre y i n e d e i k i n o l a r a k feci s o n u c u o l d u u D o r u l u k - O l a y ' a b a l d r , b u n a k a r n desetre s a d e c e O l a y D o r u l u u n t z n d e n y o k s u n k a l m e s t e t i k bir gsteri olarak taklit eder. T a m da bu n e d e n l e , S t a l i n i z m i n temizlikleri o kadar y r t c v e Faist i d d e t t e n b i r b a k m a o k d a h a " a k l d " o l m u t u : F a i z m ' d e , N a z i A l m a n y a ' s n d a bile, eer insan herhangi bir m u h a l i f politik etkinlie girmediyse (ve elbette, Yahudi kkenli deilse) hayatta karn kalmas, "normal" bir gndelik yaam kimse

lik n e f r e t l e r i n i s e r g i l e m e frsat b u l a n kiileri ynetiminin dengesiyle eski nomenklatura'nm

srekli

klndaki sapkn "bastrlann dn" arasndaki bu ikin gerilim, S t a l i n i s t fenomenin tam kalbindedir: temizliklet ihanet edilen devrimci mirasn hayatta kalp

grnm

srdrmesi

olasyd,

buna

1 9 3 0 sonlarnn

Stalinizminde

g v e n d e deildi; h e r k e s b e k l e n m e d i k b i r e k i l d e i h b a r e d i l e b i l i r , t u t u k l a n a b i l i r v e h a i n o l a r a k vurulabilirdi. B a k a deyile, N a z i z m i n " a k l d l " a n t i - S e m i t i z m d e , Y a h u d i

r e j i m e musallat olduu b i i m d i r . G e n n a d i Zyuganov'un,

1 9 9 6 ylndaki Komnist

c u m h u r b a k a n a d a y n n d ( e e r S t a l i n en az b e yl d a h a fazla yaasayd ve kozmopolitizmi halletme ve Rus devletiyle Ortodoks Kilisesi arasnda bir uzlama

komplosuna inanmasnda "younlamt," buna karn Stalinist "akldlk" btn t o p l u m s a l b e d e n i s a r m t . B u n e d e n l e , N a z i polis m f e t t i l e r i h l r e j i m e kar fiili e t k i n l i i n k a n t v e izlerini aryordu, b u n a k a r n S t a l i n i s t m f e t t i l e r a k v e ikirciksiz u y d u r m a l a r a girimiti ( u y d u r m a k o m p l o v e s a b o t a j l a r , v e b e n z e r i ) . K o m n i s t k t i d a r n kendi y e l e r i n e uygulad b u iddet r e j i m i n r a d i k a l o l a r a k k e n d i s i y l e e l i m e s i n e ,

s a l a m a k e k l i n d e k i s o n p r o j e s i n i t a m a m l a m olsayd, S o v y e t l e r B i r l i i ' n d e h e r ey y o l u n a g i r m i o l a c a k t - b a k a deyile, e e r S t a l i n a n t i - S e m i t t e m i z l i i n i g e r e k l e t i r m i olsayd . . . ) , b u d, t a m d a d e v r i m c i r e j i m i n s o n u n d a i k i n g e r i l i m i n d e n kurtulaca ve kendini bu dengeye sokaca e d i l g e n l e m e n o k t a s n h e d e f alr - paradoks, erimek iin, Stalin'in son temizliinin, 1953 yaznda

K o m n i s t p r o j e y l e g e r e k l e m e s i n i n c/esastre'na t a n k l k e d e r : r e j i m i n k k e n l e r i n d e , " o t a n t i k " b i r d e v r i m c i p r o j e o l d u u g e r e i n e - s a d e c e r e j i m i n k e n d i k k e n l e r i n i silmeye ynelik olmayan, ayn zamanda bir tr " b a s t r l a n n geri dn," rejimin

elbette,

dengeye

g e r e k l e m e s i p l a n l a n a n v e l m y l e n l e n e n " b t n t e m i z l i k l e r i n a n a s n n " baarl olmas gerekmesidir. S h e i l a F i t z p a t r i c k , 1 9 2 0 s o n l a r n d a k i k o l e k t i f l e t i r m e v e hzl s a n a y i l e m e n i n E k i m D e v r i m i ' n i n i k i n d i n a m i i n i n b i r paras o l d u u n u , o yzden asl d e v r i m c i k s m n a n c a k 1 9 3 7 ' d e s o n a e r d i i n i n e srd - asl " T h e r m i d o r " a n c a k b y k t e m i z l i k l e r G e t t y v e N a u m o v ' u n " p a r t i n i n t a m i n t i h a r " , s dedii eyi n l e m e k zere kesildii v e P a r t i nomenklatura's^ k e n d i s i n i " y e n i b i r s n f o l a r a k d e n g e y e s o k t u u z a m a n o l m u t u . V e , aslnda, a n c a k 1 9 2 8 - 3 3 ' n k o r k u n o l a y l a r srasnda R u s t o p l u m u n u n yaps

k a l b i n d e k i radikal o l u m s u z l u u n b i r h a t r l a t c s o l a n k e s i n t i s i z t e m i z l i k l e r zorunluydu. Bu n o k t a N i k i t a Mikhalkov'un Gne Yan (Burned by the Sun, 1944) adl

f i l m i n d e , n o m e n / c / a t u r a ' n n yksek r t b e l i b i r yesi, D e v r i m i n n l b i r k a h r a m a n , g e n gzel b i r k a d n l a ^ m u t l u b i r evlilii o l a n A l b a y K o l o v ' u n s o n zgrlk g n n n y k s o l a n filmde kusursuzca v u r g u l a n m t r . 1 9 3 6 yaznda, K o t o v g e n gzel kars v e kzyla b i r l i k t e yazlnda, iir gibi b i r pazar g n n n t a d n k a r m a k t a d r . K o t o v ' u n k a r s n n eski b i r a o l a n D i m i t r i , b e k l e n m e d i k b i r z i y a r e t t e b u l u n u r : o y u n l a r o y n a m a , ark s y l e m e v e e s k i a n l a r a n m a y l a g e e n h o b i r b u l u m a o l a r a k b a l a y a n ey b i r k a b u s a d n r - D i m i t r i , K o t o v ' u n karsyla flrt e d e r v e kzn y k v e m z i k l e bylerken, o k g e m e d e n K o t o v , D i m i t r i ' n i n o n u s o n u n d a bir h a i n olarak tutuklam a y a g e l m i b i r N K V D a j a n o l d u u n u a n l a r . . . . B u r a d a e n n e m l i o l a n ey iir gibi yaz g n n n huzurunu b o z a n D i m i t r i ' n i n iddetli m d a h a l e s i n i n t a m keyfilii v e s a m a ldr: bu iirin, nomenklatura'nm y n e t i m i n i d e n g e l e y e n y e n i d z e n i n b i r a m b l e m i

g e r e k t e n r a d i k a l b i r d n m d e n g e t i : 1 9 1 7 ' d e n 1 9 2 1 ' e u z a n a n zorlu a m a c o k u l u yllarda, b t n t o p l u m bir acil durum halindeydi; Y e n i E k o n o m i k P o l i t i k a ( N E P ) bir geri adm, Sovyet devlet iktidarnn toplums-al. y a p n n dokusunu (kyllerin,

zanaatkarlarn, e n t e l e k t e l l e r i n ve dierlerinin byk o u n l u u n u ) t e m e l d e dokunmadan brakmasn iaret ediyordu. Ancak 1928 atlm dorudan ve acmaszca

t o p l u m s a l y a p n n k o m p o z i s y o n u n u d n t r m e y i h e d e f ald, b i r e y s e l s a h i p l e r snf o l a r a k k y l l e r i tasfiye e d e r e k , eski e n t e l i j e n s i y a y ( r e t m e n l e r , d o k t o r l a r , b i l i m c i l e r , m h e n d i s l e r ve teknisyenleri) yenisiyle deitirerek. S h e i l a Fitzpatrick'in canl teriml e r l e d i l e getirdii gibi: e e r 1 9 1 4 ' t e R u s y a ' y t e r k e d e n b i r g m e n 1 9 2 4 ' t e d n m o l s a y d , d k k a n l a r , ofisler, t i y a t r o l a r l a a y n e h r i v e b y k l d e d e a y n kiileri

o k u n m a s g e r e k i r , b y l e c e iiri b o z a n N K V D a j a n n n m d a h a l e s i , t r a v m a t i k keyfiliiyle - y a d a H e g e l c e s y l e r s e k , " s o y u t o l u m s u z l u u y l a " - b u i i r i n t e m e l s a h t e l i i n e t a n k l k e d e r : y e n i d z e n i n D e v r i m e i h a n e t z e r i n e ina e d i l m i o l d u u g e r e i n e . P a r t i n i n yksek k a d e m e l e r i n i n S t a l i n i s t t e m i z l i k l e r i b u t e m e l i h a n e t e d a y a n y o r d u :

i b a n d a b u l a c a k t ; f a k a t o n yl s o n r a , 1 9 3 4 ' t e d n m olsayd, a r t k e h r i t a n y a m a y a c a k t , t o p l u m s a l y a a m n b t n d o k u s u o k a d a r farklyd.'" 1 9 2 9 ' d a n s o n r a k i k o r k u n

af

yllarn,

byk

ileri

hamle

yllarnn

yakalanmas

korkun

yan,

kabul

edilmesi

o l d u u n u n e s r e n i d e o l o j i a d n a k l e l e t i r i l i r . S t a l i n i s t s y l e m d e bizi a r p a n ilk ey o n u n b u l a c doasdr: F a i z m e a k b i r k a r t l k l a , ( n e r e d e y s e ) h e r k e s i n o n u alay e d e r e k t a k l i t e t m e y e , farkl p o l i t i k b a l a m l a r n t e r i m l e r i y l e k u l l a n m a y a b a l a m a s , v e b e n z e r i . V e hepsi b u d a deil: s o n o n yl i i n d e , p o s t - K o m n i s t l k e l e r i n o u n d a Komnist g e l e n e i n i c a t e d i l m e s i gibi b i r s r e c e t a n k o l d u k . K o m n i s t g e m i , kltre v e y a a m tarzna a i t b i r f e n o m e n o l a r a k y e n i d e n y a r a t l y o r ; o n y l l a r c a n c e , B a t l

i m k a n s z o l a n b t n d e h e t l e r d e , a c m a s z a m a t o p l u m s a l y a p n n t o t a l d e v r i m c i ayakl a n m a s n a , y e n i b i r d e v l e t , e n t e l i j e n s i y a , yasal s i s t e m y a r a t m a y a y n e l i k i t e n v e c o k u l u b i r irade g r e b i l i y o r o l m a m z d r . . . .

STALNST MZKALN KURAMINA D O R U

" g e r e k e y i n " sefil b i r kopyas s a y l a n r n l e r ( k o l a l i k i l e r i n , e l l o s y o n u , dk k a l i t e buzdolaplar v e a m a r m a k i n e l e r i n i n , p o p l e r mzik gibi e y l e r i n D o u l u versiyonlar

Eski bir S l o v e n K o m n i s t d e v r i m c i olan Joze J u r a n c i c ' i n kaderi, S t a l i n i z m i n dnleri i i n kusursuz b i r m e t a f o r o l u t u r u r . * 1 9 4 3 y l n d a , t a l y a t e s l i m o l d u u z a m a n J u r a n c i c , A d r i y a t i k ' t e k i R a b adasnda bir t o p l a m a k a m p n d a bulunan Yugoslav m a h k u m l a r n isyanna nderlik etti: onun nderliinde, alk iindeki 2 0 0 0 mahkum 2 2 0 0 talyan a s k e r i n i k o l a y c a zararsz h a l e g e t i r d i . S a v a t a n s o n r a t u t u k l a n d v e y a k n l a r d a k i nl b i r K o m n i s t t o p l a m a k a m p o l a n Gali otk'ta ( " p l a k a d a " ) h a p s e d i l d i . O r a d a y k e n , 1953 ylnda baka mahkumlarla birlikte, Rab'daki 1943 isyannn onuncu

. . . ) s a d e c e keyifle a n l m a k l a k a l m y o r , d a h a s m z e l e r d e s e r g i l e n i y o r - h a t t a b a z e n baarl b i r b i i m d e t e k r a r piyasaya srlyorlar (eski D o u A l m a n y a ' d a k i F l o r e n a e l l o s y o n u g i b i ) . K o m n i s t g e m i i n p o l i t i k y n - h e m iyi h e m k t y a n l a r y l a , zgrlk d t e n S t a l i n i s t t e r r e d e k b t n p o l i t i k y n - siliniyor, yerini b a s i t v e m t e v a z a m a t a m d a b u n e d e n l e , k a p i t a l i z m i n gergin d i n a m i i n d e n d a h a m u t l u , o k d a h a keyifli, o k d a h a t a t m i n e d i c i b i r y a a m v i z y o n u n u c a n l a n d r a n g n d e l i k n e s n e l e r alyor. Komnist "imparatorluklarn" zlmesinden yeni Ulus-Devletlerin yaratlma

y l d n m n k u t l a m a k zere b i r a n t ina e t m e s i i s t e n d i - k s a c a s , K o m n i s t l e r i n b i r m a h k u m u o l a n J u r a n c i c k e n d i s i i i n , k e n d i s i n i n n d e r l i k e t t i i b i r isyan i i n b i r a n t ina ediyordu. . . . E e r iirsel ( a d a l e t deil, d a h a o k ) a d a l e t s i z l i k d e n e n eyin b i r a n l a m varsa, t a m d a buydu: b u d e v r i m c i n i n kaderi S t a l i n i s t d i k t a t r l k a l t n d a k i b t n nfusun kaderi deil m i d i r - n c e D e v r i m l e ancienr regimc'i k a h r a m a n c a y k a n ve sonra, yeni y n e t i c i l e r i n klesi olup kendi d e v r i m c i g e m i l e r i n e antlar d i k m e y e z o r l a n a n m i l y o n l a r n k a d e r i ? B u d e v r i m c i b u yzden a s l n d a b i r " e v r e n s e l t e k i l d i r , " k a d e r i H e p s i n i n k a d e r i n e k a r l k g e l e n b i r birey. 4 1 Bu d e v r i m c i n i n k o n u m u n u basite trajik o l m a k t a n teye dolanm, ikinci iin dzey, feda "dnmsel" edersiniz, sonra ihanettir: bu nce her gtren eyinizi (onun ey b i r t r neden dava

sreci b u yzden, k a p i t a l i z m i n ykselii i i n , M a r x ' n s e r m a y e a l t n d a k C r e t i m gl e r i n i n b i i m s e l k a p s a n m a s n n m a d d i k a p s a n m a y a n c e l i i o l a r a k b e t i m l e d i i eyin m a n t n izliyor; b i r t o p l u m n c e b i i m s e l o l a r a k U l u s - D e v l e t a l t n d a k a p s a n m t , s o n r a ( b u U l u s - D e v l e t i t e m e l l e n d i r e n g e l e n e i u y d u r a r a k ) i d e o l o j i k i e r i i gelitirilmiti.'" K s a c a s , S t a l i n i z m N a z i z m gibi y a s a k l a n m d e i l : h a t t a o n u n c a n a v a r c a y n lerinin iyice farknda olsak bile, Ostalgie'yi [Dou - A l m a n y a - nostaljisini] kabul

e d i l e b i l i r sayyoruz: " H o a k a l L e n i n " h o g r l y o r , " H o a k a l H i t l e r " h o g r l m y o r - n i y e ? Y a da, b a k a b i r r n e k : g n m z A l m a n y a ' s n d a , piyasada eski D o u A l m a n d e v r i m c i v e Parti a r k l a r n , " S t a l i n , F r e u n d G e n o s s e " d e n " D i e P a r t e i h a t i m m e r R e c h t " e u z a n a n o arklar i e r e n b i r sr C D v a r - a m a N a z i P a r t i s i ' n i n a r k l a r n ieren bir C D ' y i gremiyoruz. . . . Z a t e n a n e k d o t d z e y i n d e , Faist v e S t a l i n i s t e v r e n l e r a r a s n d a k i fark a p a k t r ; r n e i n , S t a l i n i s t gsteri m a h k e m e l e r d e s a n n s u l a r n h a l k n n d e i t i r a f e t m e s i v e bu sular nasl i l e d i i n i n b i r d e e r l e n d i r m e s i n i y a p m a s b e k l e n i r - b u , N a z i z m l e k a t b i r k a r t l k i i n d e d i r , o r a d a b i r Y a h u d i d e n , A l m a n u l u s u n a kar b i r Y a h u d i k o m p l o suna karm olduuna y n e l i k bir itiraf talep e t m e k anlamsz o l a c a k t r . B u fark

(Komnist)

Davann

kendisi

tayclar)

t a r a f n d a n reddedilirsiniz, k e n d i n i z i t u t a n a c a k h i b i r ey o l m a d a n , h i b i r z d e l e m e n o k t a s o l m a d a n b i r t r b o uzamda bulursunuz.

42

O n , o n be yl k a d a r n c e A B D ,

r a n ' a kar s a v a n d a I r a k ' n t a m o l a r a k a r k a s n d a y k e n , S a d d a m ' n k i t l e i m h a silahlar k u l l a n m n a v e b a k a d e h e t l e r i n e d i k k a t e k e n , v e B i r l e i k D e v l e t l e r d e v l e t aygt t a r a f n d a n gz ard e d i l e n l e r i n - ve a r t k k e n d i l e r i n e e v r i l m i o l a n acmasz-sulu-bird i k t a t r - S a d d a m m a n t r a s n d i n l e m e k zorunda k a l a n l a r n g n m z d e k i k o n u m u n d a d a b u n a b e n z e r b i r y a n y o k m u ? S a d d a m ' n b i r sava sulusu olduu i d d i a s n n s o r u n u s a h t e o l m a s deil, B i r l e i k D e v l e t l e r y n e t i m i n i n o n u S a d d a m ' n i k t i d a r d a t u t u n masndaki kendi sorumluluunu kabul e t m e d e n dile getirmeye hakk olmamasdr S a d d a m ' n a c m a s z b i r d i k t a t r o l d u u n u n artc b i r e k i l d e g e c i k m i kefi, S t a l i n ' i n 1939'larn sonunda, Yezhov'un, terr rgtleyen N K V D ' n i n bakannn binlerce

A y d n l a n m a y a y n e l i k farkl y a k l a m l a r n s e m p t o m u d u r : S t a l i n i z m k e n d i s i n i h l , A y d n l a n m a g e l e n e i n i n , doruluun h e r h a n g i rasyonel bir insann, o insan ne kadar bozulmu olursa olsun, eriiminde olduunu kabul eden gelenein bir paras

sayyordu, b u yzden d e i n s a n , s u l a r n d a n z n e l o l a r a k s o r u m l u y d u , a m a b u a d a n Nazilerin durumu bunun tam tersiydi, 4 , 1 onlara gre Yahudilerin suu biyolojik

y a p l a r n n a k b i r olgusuydu; i n s a n n o n l a r n s u l u o l d u k l a r n k a n t l a m a s g e r e k m i yordu, srf Y a h u d i o l m a n e d e n i y l e s u l u y d u l a r - n e d e n ? B u n u n a n a h t a r , B a t l i d e o l o j i k i m g e l e m d e , R o m a n t i z m a n d a gezgin " e b e d i Yahudi" figrnn, atfedilen tam da gerek yaamda, topluma kapitalizmin yaylmasyla patlamasyla birlikte birlikte, mal

m a s u m K o m n i s t i n l m n d e n sorumlu o l d u u n u aknlkla k e f e t m e s i n i andryor. . . . Bu tr kendi k e n d i n e d o l a n m bir durumun - k e n d i n e antlar dikmeye indirgenmi b i r m a h k u m o l m a d u r u m u n u n - e n u b o y u t u n u n ironisi F a i z m i n t e r s i n e , y i n e d e S t a l i n i z m e i k i n b i r eydir: s a d e c e S t a l i n i z m d e i n s a n l a r b t n i k t i d a r n o n l a r a a i t

Yahudilere

zelliklerin btn

(nk

alverii b y l e c e h e g e m o n i k h a l e g e l m i t i ) a n i d e n y k s e l m i o l m a s n d a d r . B u yzden Y a h u d i l e r t a m d a o n l a r nfusun geri k a l a n n d a n ayrt e t m e y i k o l a y l a t r a n zgl n i t e liklerinden yoksun kaldklar ve "Yahudi sorunu" Yahudilerin biimsel zgrletirilmesiyle p o l i t i k dzeyde - Y a h u d i l e r e b t n dier " n o r m a l " H r i s t i y a n yurttalarla a y n h a k l a r n v e r i l m e s i y l e - "zmlendii" zaman, artk gln cimri ve tefecilet o l m a k t a n k t l a r , e b e d i l a n e t i n d e m o n i k k a h r a m a n l a r , b e l i r t i l m e m i v e aza a l n m a z b i r s u u n esiri o l a n , o r t a l k t a g e z m e y e v e l m d e k u r t u l u b u l m a y a z l e m d u y m a y a m a h k u m o l m u k a h r a m a n l a r o l d u l a r . Y a n i t a m d a zgl Y a h u d i figr o r t a d a n k a l k t z a m a n m u t l a k Y a h u d i o r t a y a k t , v e b u d n m a n t i - S e m i t i z m i n t e o l o j i d e n rka k a y m a s n emretti; onlarn laneti rklaryd, yaptklar eylerden (Hristiyanlar smrmek,

" b i r ie birayla k u r b a a s " deil m i ? J e a n - C l a u d e M i l n e r ' n da, R o u s s e a u ' y u S t a l i n i s t g s t e r i m a h k e m e l e r i y l e karlatr r k e n b e l i r t t i i gibi, t a m d a A y d n l a n m a m i r a s n n d e e r l e n d i r m e s i a s n d a n , " i t i r a f konusunda, C e n e v r e M o s k o v a ' d a n stn deildir."47 S t a l i n i s t ideolojik imgelemde, e v r e n s e l A k l t a r i h s e l i l e r l e m e n i n a c m a s z yasalar k l n d a n e s n e l l e m i t i r v e biz h e p i m i z , l i d e r d e d a h i l o l m a k zere o n u n h i z m e t l i l e r i oluruz - b u yzden, b i r N a z i lideri k o n u m a y a p t k t a n v e k a l a b a l k o n u a l k l a d k t a n s o n r a , y l e c e durup sessizce alklar kabul eder, kendisini alklarn muhatab olarak koyutlar; buna karn

S t a l i n i z m d e , b u zorunlu a l k l i d e r i n k o n u m a s n n s o n u n d a p a t l a d z a m a n , l i d e r ayaa k a l k a r ve a l k l a r y l a d i e r l e r i n e k a t l r . 4 8 L u b i t s c h ' i n To Be or Not to B e ' s i n i n

o n l a r n o c u k l a r n k a t l e t m e k , k a d n l a r n a t e c a v z e t m e k y a d a e n n e m l i s i , sa'ya i h a n e t e d i p o n u l d r m e k t e n ) deil, o l d u k l a r e y d e n d o l a y s u l u y d u l a r - b u kaym a n n H o l o k o s t ' u n , y a n i o n l a r n " s o r u n l a r n n " t e k uygun s o n z m o l a r a k Y a h u d i n i n fiziksel yok e d i l m e s i n i n t e m e l l e r i n i a t t n e k l e m e y e gerek v a r m ? Y a h u d i l e r b i r dizi z e l l i k l e r i y l e zdeletii l d e , h e d e f o n l a r n d i n d e i t i r m e s i , o n l a r H r i s t i y a n yapmakt; ama Yahudilik t a m da varlna ait olduu zaman, sadece yok e t m e "Yahudi sorununu" zebilirdi.45 Yine "[anti-Semit] fantaziyi engellemeye" yazgl doru maddeci mdahaleyi

b a l a n g c n d a k i h a r i k a a y r n t y h a t r l a y n : H i t l e r b i r o d a y a girdii z a m a n , o d a d a k i b t n N a z i g r e v l i l e r e l l e r i n i N a z i s e l a m y l a k a l d r r v e " H e i l H i t l e r ! " diye barr; b u n a karlk, H i t l e r elini kaldrr ve " H e i l k e n d i m ! " der - H i t l e r r n e i n d e , bu saf m i z a h t r , g e r e k l i k t e o l a m a y a c a k b i r eydir; b u n a k a r n S t a l i n ' i n k e n d i s i n i a l k l a y a n bakalarna katlarak gerekten "kendisini selamlamas" mmknd (ve bunu yapt). T a m d a b u n e d e n l e , S t a l i n ' i n d o u m g n n d e , m a h k u m l a r o n a m u t l u l u k v e Sosyalizme baar dileyen telgraflar g n d e r d i l e r , N o r i l s k y a d a V o r k u t a gibi en karanlk

g u l a g l a r d a n b i l e ; oysa i n s a n Y a h u d i l e r i n A u s c h w i t z ' d e n H i t l e r ' e d o u m g n telgraf g n d e r m e s i n i h a y a l b i l e e d e m i y o r . . . . N e k a d a r d e l i c e v e tatsz g r n r s e g r n s n , b u s o n a y r m S t a l i n i z m l e N a z i z m a r a s n d a k i k a r t l n uygarlk v e b a r b a r l k a r a s n d a k i k a r t l k o l d u u n u sergiliyor: S t a l i n i z m o n u uygarla b a l a y a n s o n ba k o p a r m a d . E n dk Gulag sakini bile hl evrensel Akla katlyordu: Tarihin Doruluuna

n e r e n kii N i e t z s c h e o l m u t u : yinin ve Ktnn Otesinde'n'm N o . 2 5 1 ' i n d e , " A v r u pa'y y n e t e c e k yeni b i r k a s t y e t i t i r m e k " i i n , A l m a n v e Y a h u d i r k n n kartrlmasn, b y l e c e A l m a n " e m i r v e r m e ve emre u y m a " b e c e r i s i n i n Yahudi "para ve sabr" d e h a s y l a b i r l e t i r i l m e s i n i n e r d i . 4 6 Bu z m n h n e r i a priori uyumsuz o l a n , t p k b i r k a yl n c e k i b i r ngiliz t e l e v i z y o n r e k l a m n d a olduu gibi, a y n s i m g e s e l uzamda b i r b i r i y l e b u l u a m a y a n iki fantaziyi bir araya g e t i r m e s i d i r . R e k l a m n ilk k s m n d a n l m a s a l a n e k d o t u s e r g i l e n i r : b i r kz b i r n e h r i n k y s n d a yrr, b i r k u r b a a grr, o n u n a z i k e k u c a n a alr, p e r v e e l b e t t e , i r k i n k u r b a a m u c i z e v i b i r e k i l d e yakkl b i r g e n a d a m a d n r . F a k a t , h i k a y e s o n a e r m e m i t i r : g e n a d a m kza agzl b i r b a k a t a r , o n u k e n d i n e e k e r , p e r - v e kz a d a m n muzaffer b i r t a v r l a e l i n d e t u t t u u b i r ie b i r a y a d n r . . . . Y a b i r k u r b a a y l a b i r k a d n a s a h i p oluruz y a d a bir ie birayla b i r a d a m a ; h i b i r z a m a n e l d e e d e m e y e c e i m i z ey gzel b i r k a d n l a a d a m n " d o a l " iftidir - n e d e n ? n k b u " i d e a l i f t i n " f a n t a z m a t i k destei b i r ie bira t u t a n b i r k u r b a a gibi tutarsz b i r figr o l a c a k t r . y l e y s e b u , b i r f a n t a z i n i n bizim zerimize o n u n l a o k ar z d e l e m e a r a c l y l a d a y a t t basky k e r t m e o l a s l s u n a r : ayn anda, ayn uzamda, tutarsz f a n t a z m a t i k e l e r o k l u u n u kucaklayarak. Yani: iki

e r i e b i l i y o r d u . S t a l i n i z m i n k a r l a t r m a l s t n l a s n d a n b a l c a p a r a d o k s a l sav f a n a t i k a n t i - K o m n i s t l e r i n o n a y n e l t t i i s t a n d a r t savdr: e s k i - D o u A l m a n y a , o n m i l y o n s a k i n i y l e b i r l i k t e , n f u s u n u d e n e t l e m e k zere 1 0 0 . 0 0 0 t a m m e s a i a l a n gizli polis a j a n n a sahipti, b u n a karn G e s t a p o b t n A l m a n y a ' y yaklak 1 0 . 0 0 0 tam m e s a i a l a n a j a n l a d e n e t l i y o r d u . . . . F a k a t , b u s a v n i s p a t l a d ey d a h a o k ispatlam a k istedii e y i n t a m t e r s i d i r : " s r a d a n " A l m a n l a r n p o l i t i k t e r r e k a t l m d e r e c e s i n i s e r g i l e r - o k sayda a j a n a g e r e k y o k t u r , g e n i i h b a r e b e k e s i k e n d i k e n d i n e iler, n k G e s t a p o sivil t o p l u m u n g e n i e v r e l e r i n i n i b i r l i i n e d a y a n a b i l i y o r d u . B a k a d e y i l e : e v e t , doru, n f u s u n r e j i m e verdii d e s t e k N a z i z m d e o k d a h a " k e n d i l i i n d e n d i " - a m a b u n u n a n l a t t ey g e n i a h l a k i y o z l a m a n n N a z i z m d e K o m n i z m d e olduundan ok daha yaygn olduudur. Konu sadece, komnist diktatrln,

n f u s u n byk k s m z e r i n d e z e l b i r k a s t n y n e t i m i o l m a s d e i l d i r : u n u t m a m a m z g e r e k e n ey h a l k n b y k o u n l u u n u n y o z l a m a m o l m a s n n , o n l a r n m e s l e k t a l a r n k e n d i l i i n d e n i h b a r e t m e y e kar d i r e n m i o l m a l a r n n , b u n a b e n z e r e y l e r i n , K o m n i s t t e l k i n e r a m e n h a y a t t a k a l m b i r " a k l b a n d a a h l a k d u y g u s u ' n u n iareti o l m a d d r , b u t u t u m s r a d a n i n s a n l a r n d a y a n m a s n vaaz e d e n K o m n i s t i d e o l o j i n i n kendisi tarafndan kesin bir ekilde destekleniyordu. B u yzden d e y i r m i n c i yzyln e n b y k sava, y a n i k i n c i D n y a S a v a , S t a l i n i s t K o m n i s t v e k a p i t a l i s t d e m o k r a s i l e r i n F a i z m e kar b i r l i k t e m c a d e l e e t t i i sava

z n e n i n h e r biri k a d n y a d a e r k e k o l a r a k k e n d i znel f a n t a z i s i n e g m l m t r - kz a s l n d a b i r g e n a d a m o l a n k u r b a a fantazisi kurar, a d a m d a a s l n d a b i r ie b i r a o l a n kz fantazisi. M o d e r n r e s i m v e y a z n n b u n a kar k a r d ey n e s n e l g e r e k l i k deil iki z n e n i n h i b i r z a m a n s t l e n e m e d i i " n e s n e l o l a r a k z n e l " t e m e l fantazidir, b u biraz b i r ie b i r a t u t a n b i r k u r b a a y t a s v i r e d e n , a l t n d a d a " B i r a d a m v e B i r k a d n " y a d a " d e a l i f t " yazan b i r M a g r i t t e r e s m i n e b e n z i y o r . V e b u t a m d a N i e t z s c h e ' n i n n e r d i i ey deil m i ? O n u n A l m a n v e Y a h u d i l e r i n k a r m a s y l a o l u a n y e n i rk f o r m l o n u n

291

o l d u . B u ayn z a m a n d a " h m a n i s t " m u h a l i f K o m n i s t l e r l e , S S C B v e o n u n i m p a r a t o r luunda Sosyalizmin "brokratik bozulmas" olarak algladklar eyle mcadele

letirme artk devrimin yaylmasnn vekilleri oldu, ve Rus kulaklarn tasfiyesi yurtdndaki burjuva y n e t i m i n i n devrilmesi iin Ersatz o l d u . "

e d e r k e n k e n d i fiziksel c a n l l k l a r n t e h l i k e y e a t m a n o k t a s n a d e k g i d e b i l e n k i i l e r l e k y a s l a n a b i l e c e k b i r eyi N a z i z m d e b u l a m a y m z n n e d e n i d i r : N a z i A l m a n y a s n d a , " i n s a n yzl b i r N a z i z m i " s a v u n a n k i m s e y o k t u . ... Olumlu ierikleri asndan,

M a r x bir zamanlar N a p o l y o n iin, N a p o l y o n S a v a l a r ' n n bir tr d e v r i m c i etkinlik i t h a l i o l d u u n u yazmt: T h e r m i d o r ' l a b i r l i k t e , d e v r i m c i h a r e k e t l i l i k b a s t r l n c a , b u n a k s a l a m a n n t e k yolu o n u da y n e l t m e k , b a k a d e v l e t l e r e kar savaa y n e l t m e k t i . 1 9 2 0 s o n l a r n n k o l e k t i v i z a s y o n u d a a y n j e s t i n t e r s i n e e v r i l m e s i deil m i ? R u s D e v r i m i ( L e n i n ' l e b i r l i k t e , k e n d i s i n i a k a p a n - A v r u p a d e v r i m i n i n ilk a d m olarak, a n c a k bir btn-Avrupa devrimci patlamas araclyla h a y a t t a kalp k e n d i n i t a m a m l a y a b i l e c e k o l a n bir devrim olarak kavrayan o d e v r i m ) tek b a n a k a l n c a , tek l k e y l e s n r l a n n c a , e n e r j i n i n i e doru b i r h a m l e y l e s e r b e s t b r a k l m a s g e r e k t i . . . . T r o k i ' n i n , S t a l i n i z m i E k i m D e v r i m i ' n i n N a p o l y o n T h e r m i d o r ' u olarak adlandrmasn byle nitelemeliyiz: " N a p o l y o n c u " m o m e n t , d a h a o k , 1 9 2 0 i savann

K o m n i s t r e j i m l e r t e r r v e s e f a l e t s a a n k a s v e t l i b i r baarszlk o l d u , a y n z a m a n d a b e l l i b i r uzam a t l a r , b a k a e y l e r i n yan sra g e r e k t e n V a r o l a n s o s y a l i z m i n k e n d i s i n i n baarszln l m e m i z i salayan t o p y a c b e k l e n t i l e r u z a m n a t l a r , A n t i K o m n i s t m u h a l i f l e r i n k u r a l o l a r a k gz ard e t m e y e e i l i m l i o l d u k l a r ey k e n d i l e r i n i n g n l k t e r r v e sefaleti e l e t i r i p i l a n e t t i k l e r i u z a m n k e n d i s i n i n K o m n i s t k l a , o n u n S e r m a y e n i n m a n t n d a n k a m a abasyla alm ve destekleniyor olmasdr. K s a c a s , H a v e l gibi m u h a l i f l e r m e v c u t K o m n i s t r e j i m i o t a n t i k i n s a n i d a y a n m a adna reddettikleri zaman, (ounlukla bilmeden) Komnizmin kendisinin at

y e r d e n k o n u u y o r l a r d - b u yzden d e " g e r e k t e n v a r o l a n k a p i t a l i z m " a n t i - K o m n i s t m c a d e l e l e r i n i n yksek b e k l e n t i l e r i n i k a r l a m a d z a m a n b y l e h a y a l krkl i i n d e o l u r l a r . B e l k i d e V a c l a v K l a u s , H a v e l ' i n o p r a g m a t i k ikizi, H a v e l ' i " s o s y a l i s t " diye b i r yana iterken haklyd. ... Polonya'daki yakn tarihli bir r e s e p s i y o n d a b i r n o v e a u

s o n u n d a , d e v r i m i askeri y o l l a r l a i h r a e t m e a b a s , Kzl O r d u ' n u n P o l o n y a y e n i l g i s i y l e baarsz o l a n a b a y d ; a s l n d a gizil b i r B o l e v i k N a p o l y o n ' u o l a n b i r i varsa, o d a Tukhaevski'ydi. a d a p o l i t i k a n n yaad d e i i k l i k b i r tr H e g e l c i d i y a l e k t i k yasay r n e k l e r : "doal olarak" bir politik bloun y n e l i m i n i dile g e t i r e n t e m e l bir tarihsel h e d e f a n c a k b l o a kar k a r a k g e r e k l e t i r i l e b i l i r . B i r o n yl k a d a r n c e A r j a n t i n ' d e p o p l i s t b i r z e m i n l e s e i l e n kii, sk p a r a p o l i t i k a l a r v e " l i b e r a l " piyasa y n e l i m l i r a k i p l e r i n d e n o k d a h a radikal bir I M F ' c i zelletirme takvimi izleyen M e n e m oldu. Fransa'da 1 9 6 0 y l n d a C e z a y i r ' e t a m b a m s z l k v e r e r e k G o r d i a n d m n k e s e n kii ( S o s y a l i s t l e r deil) muhafazakar D e G a u l l e oldu. A B D ' y l e i n arasnda diplomatik ilikiler kuran kii m u h a f a z a k a r N i x o n o l d u . M s r ' l a C a m p D a v i d a n l a m a s n y a p a n d a " a h i n " Begin'di. Ya da yine A r j a n t i n tarihinden, 1 8 3 0 ve 1840'larda, "barbar" Federalistlerle (taradaki bykba hayvan sahiplerinin temsilcileriyle) "uygar" Uniteryenler

r i c h e ' , y e n i z e n g i n b i r k a p i t a l i s t A d a m M i c h n i k ' i iki kez baarl b i r k a p i t a l i s t olduu i i n t e b r i k e t t i ( h e m s o s y a l i z m i n y k l m a s n a y a r d m c o l m u t u , h e m d e o l d u k a krl b i r y a y n i m p a r a t o r l u u n u n b a n d a y d ) ; ar u t a n a n M i c h n i k y a n t v e r d i : " B e n b i r k a p i t a l i s t d e i l i m ; sosyalizmi yrmedii i i n a f f e d e m e y e n b i r sosya-listim." '' B u d a tarafsz b i r " F a i z m l e S t a l i n i z m i k a r l a t r m a " k o n u m u b e n i m s e m e y e y n e lik b t n N o l t e tarz 5 0 b t n a b a l a r n kusurudur, y a n i u n u s o r a n sav e r e v e s i n i n : " E e r N a z i l e r i yasad o l a r a k m i l y o n l a r l d r m e k l e sularsak, n e d e n a y n l t l e r i K o m n i z m e d e u y g u l a m a y a l m ? E e r H e i d e g g e r ksa N a z i ball n e d e n i y l e affedilem i y o r s a , n e d e n L u k c s v e B r e c h t v e dierleri o k d a h a uzun sreli S t a l i n i s t b a l l k l a r n e d e n i y l e a f f e d i l e b i l i y o r l a r ? " G n m z k m e l e n m e s i n d e , b u tr b i r k o n u m o t o m a t i k olatak Faizme K o m n i z m karsnda stnlk s o m u t sylersek Nazizmi, v e r m e k a n l a m n a gelir: yani, d a h a
4

( m e r k e z i v e gl b i r d e v l e t e ilgi d u y a n B u e n o s A i r e s ' l i t c c a r l a r v b . ) a r a s n d a k i mcadelenin kargaasnda Uniteryenlerin hayal bile edemedii kadar gl bir

Bolevizmde zaten b u l u n a n pratiklerin bir tepkisine - v e

m e r k e z i y e t i h k m e t s i s t e m i k u r a n kii, F e d e r a l i s t p o p l i s t d i k t a t r J u a n M a n u e l Rosas oldu. Ayn mantk 1920'letin ikinci yarsnda Sovyetler Birlii'nde yaanan krizde

t e k r a r n a - i n d i r g e m e k ( p o l i t i k d m a n a kar l m n e m c a d e l e , t e r r v e t o p l a m a k a m p l a r ) , b y l e c e "ilk g n a h " K o m n i z m e ait olur. B u yzden asl i E k i m D e v r i m i ' n i n trajedisini d n m e k t i r : o n u n b y k l n , o n u n z g r l e t i r i c i gizilini alglamak ve ayn zamanda, o n u n S t a l i n i s t s o n u c u n u n

ibandayd: yandan zel

1 9 2 7 ylnda, Stalinistlerle Buharihfeijerin ynetimdeki koalisyonu bit iftlik sahiplerine dn verme politikas yrtrken, dier yandan (yksek

t a r i h s e l z o r u n l u l u u n u a l g l a m a k . H e r iki h e v e s e d e kar k o y m a l y z : S t a l i n i z m i n s o n a a m a d a o l u m s a l b i r s a p m a o l d u u e k l i n d e k i T r o k i s t fikir t p k K o m n i s t p r o j e fikri gibi, e k i r d e i n d e t o t a l i t e r d i r . O e n f e s T r o k i y a a m y k s n n n c c i l d i n d e I s a a c D e u t s c h e r 1 9 2 0 s o n l a r n d a k i zorunlu k o l e k t i f l e t i t m e y l e ilgili sezgi y k l b i r g z l e m yapyor:

S o l d a k i , h z l a n d r l m s a n a y i l e m e y i v e z e n g i n k y l l e r e kar

mcadeleyi

vergiler, k o l e k t i f l e t i r m e ) s a v u n a n T r o k i s t l e r l e Z i n o v y e v c i l e r i n b i r l e i k M u h a l e f e t i n e ateli b i r e k i l d e saldryordu. 1 9 2 8 y l n d a , S t a l i n a n i b i t " S o l c u " d n yapp hzl b i r sanayileme ve acmasz bir toprak kolektifletirmesi politikas dayatt zaman S o l M u h a l e f e t i n n a s l ardn t a h m i n e d e b i l i r i z - s a d e c e o n l a r n p r o g r a m l a r n a l m a k la kalmam, onu onlarn hayal ettiklerinden o k daha acmaszca gerekletirmiti. Onlarn Stalin'i "Thermidorcu" bir sa kanat olmakla eletirmeleri birdenbire

da ynelik a l m a k t a ve yaylmakta baarsz olan ve S o v y e t l e r B i r l i i ' n i n iine skan o d i n a m i k kuvvet ie yneldi ve b i r kez d a h a S o v y e t t o p l u m u n u n yapsn iddetli bir ekilde y e n i d e n ekillendirmeye balad. Zorla sanayiletirme ve kolektif-

a n l a m s z h a l e geldi. T r o k i s t l e r i n o u n u n y n d e i t i r i p t a m d a T r o k i s t k e s i m i acmaszca yok ettikleri srada, onlarn programlarn gerekletirdikleri srada

293

Stalinistlere katlm olmalarna amamak gerek. K o m n i s t partiler " R o m a Kilisesinin iki b i n yl s r m e s i n i s a l a y a n k u r a l " n a s l u y g u l a y a c a k l a r n b i l i y o r l a r d : " p o l i t i k a s s t n g e l e n l e r i k n a , k i m s e y e b i r yarar g e t i r m e y e n l e r i k a n o n l a t r . "
52

frsat y a d a t e m b e l v e e h v e t l i ifalcilerdir, s o n u n d a d a y e n i d e n e i t i l i r l e r v e m u t l u m u t l u t o p l u m d a k i y e r l e r i n i alrlar. B u u y u m l u e v r e n d e , h a y v a n l a r b i l e - d o m u z - l a r , inekler ve tavuklar- insanlarla birlikte mutlulukla dans eder. H o l y w o o d ' l a k a r l k l b a m l l k h a l k a s n n k a p a n d yer d e burasdr: b u filmler sadece Hollywood binasnn heykeli retim sisteminin bir S o v y e t versiyonunu kurma abasnn bir K i n g K o n g ' u n efsanevi e k i m i , konstrktivist tepesinde devasa bir L e n i n bir y a n s m a s olmakla paras deildi; a r t c b i r e k i l d e , e t k i l e r i ters y n d e d e h i s s e d i l d i . E m p i r e S t a t e tepesindeki olar S o v y e t l e r S a r a y ' n n projesinin

V e b u arada,

1 9 7 0 ' l e r i n b a n d a d a a y n t r a j i k o m i k y a n l a n l a y s z k o n u s u y d u : byk r e n c i gsterilerinde demokrasi arlaryla birlikte, y n e t i m d e k i K o m n i s t l e r i n yeni "zengin" t e k n o k r a t l a r a yarar g e t i r e n p o l i t i k a l a r btn muhalefeti bastran Komnist izledii kar yolunda sulamalar dile getirilince, saldr, ... baka fikirlerin yan sra

K o m n i s t l e r i n r e n c i p r o t e s t o l a r n n d a m e s a j n duyduu v e o n l a r n t a l e p l e r i n i n k a r l a n m a k t a o l d u u fikriyle h a k l g s t e r i l m i t i . S o l c u K o m n i s t l e r i n trajedisi buydu. Korkun van'd, E i s e n s t e i n , S t a l i n i s t " T h e r m i d o r ' u n l i b i d i n a l e k o n o m i s i n i tasvir e t t i . F i l m i n i k i n c i k s m n d a , r e n k l i ( s o n d a n b i r n c e k i ) k s m , k a r n a v a l e s k bir o r j i n i n sahnelendii salonla snrldr. Bu salon iinde " n o r m a l " iktidar ilikilerinin tersine e v r i l d i i , a r ' k e n d i s i n i n y e n i bir a r o l a r a k i l a n e t t i i o b u d a l a n n k l e s i olduu B a h t i n c i f a n t a z m a t i k u z a m a k a r l k gelir; v a n e m b e s i l V l a d i m i r ' e b t n i m p a r a t o r l u k alametlerini sunar, sonra a l a k g n l l k l e o n u n n n d e diz k e r v e e l i n i p e r . S a l o n d a k i s a h n e O p r i n i k ' l e r i n ( v a n ' n zel o r d u s u n u n ) , t m y l e " g e r e k i o l m a y a n " b i r e k i l d e s a h n e l e n e n m s t e h c e n k o r o v e d a n s y l a balar: t u h a f b i r H o l l y w o o d v e J a p o n t i y a t r o s u k a r m o l a n , szleri t u h a f b i r h i k a y e a n l a t a n b i r m z i k a l s a h n e s i ( a r k d a v a n ' n d m a n l a r n n kafasn k o p a r t m o l a n b a l t a y v e r l e r ) . a r k n c e m s r i f b i r y e m e i n t a d n k a r a n b i r grup boyafx, y a n i t o p r a k aasn b e t i m l e r : " O r t a y e r d e . . . a l t n k a d e h l e r . . . e l d e n e l e g e e r . " K o r o s o n r a , zevk v e r e n sinirli b i r b e k l e n t i y l e sorar: " G e l . G e l . N e o l a c a k i m d i ? G e l , a n l a t b i z e ! " S o n r a s o l o O p r i n i k , n e e i l i p slk a l a r a k , y a n t barr: " B a l t a l a r i n d i r i n ! " B u r a d a m z i k a l e l e n c e n i n polit i k tasfiyeyle bulutuu o m s t e h c e n s a h a y a gireriz. V e , f i l m i n 1 9 4 4 y l n d a e k i l m i o l d u u g e r e i n i d i k k a t e alrsak, b u S t a l i n i s t t e m i z l i k l e r i n k a r n a v a l e s k k a r a k t e r i n i d o r u l a m a z m ? van'n n c k s m n d a b e n z e r b i r g e c e orjisiyle karlarz (buras ekilmemitir - senaryoya rinin bakmak gerekir), bu orjide bir kurban mstehcenlii a p a k t r : v a n v e O p r i n i k ' l e r g e c e ziyafetlerini k a r a b i r A y i n o l a r a k , n o r m a l e l b i s e l e zerine r a h i p c p p e l e r i n i g e i r e r e k yaparlar. E i s e n s t e i n ' i n g e r e k bykl buradadr: politik iddetin k o n u m u n d a k i t e m e l kaymay, ykc e n e r j i n i n " L e n i n i s t " zgrletirici fkrmasndan Y a s a n n " S t a l i n i s t " m s t e h c e n alt k s m n a o l a n kaymay s a p t a m t r ( v e tasvir e t m i t i r ) . E e r yleyse, E i s e n s t e i n S t a l i n i s t e v r e n i n m s t e h c e n a l t k s m n s a h n e l i y o r s a , o n u n h a l k a d n k yz, S t a l i n i s t m k e m m e l t r n e o l m a l y d ? K a h r a m a n c a sava, t a r i h y a d a d e v r i m e p i k l e r i deil, m z i k a l l e r , y a n i " k o l h o z m z i k a l l e r i " adyla 1 9 3 0 ortalarndan 1 9 5 0 b a l a r n a d e k sren, e n b y k yldz, G i n g e r R o g e r s ' n b i r tr S o v y e t karl d e n e b i l e c e k L y u b o v O r l o v a o l a n m z i k a l l e r . B u n u n r n e k filmleri Dorudan ve gerek demokrasi a r l a r y l a b i r l e m i piyasa kart " r a d i k a l " e k o n o m i p o l i t i k a l a r n n t e z a t n izleyen

k a l m a d ; 1 9 4 2 y l n d a , H o l l y w o o d ' u n k e n d i s i d e k e n d i k o l h o z m z i k a l i n i , e l b e t t e sava z a m a n p r o p a g a n d a s n n bir paras o l a n , d o r u d a n p r o - S t a l i n i s t f i l m d e n biri o l a n The North S r a r ' [Kuzey Yldz] e k t i . B u r a d a k a r m z a k a n k o l h o z y a a m imgesi k e s i n l i k l e S o v y e t m o d e l i n i n g e r i s i n d e k a l m a z : L i l l i a n H e l l m a n ' n s e n a r y o s u n u yazd, Ira G e r s h w i n ' i n gftesini yazd, A a r o n C o p l a n d ' n mziini yapt b i r film. B u t u h a f film S t a l i n i s t s i n e m a y l a H o l l y w o o d a r a s n d a k i i s u o r t a k l n a t a n k l k e t m i y o r m u ? Pluto'nun Maher Gn adl 1 9 3 5 ' l e r e a i t bir D i s n e y klasii, P l u t o ' n u n bir m i -

n e n i n y a n n d a uyuya k a l d k t a n s o n r a , b i r k e d i m a h k e m e s i n e s r k l e n d i i , o r a d a b i r H a l k D m a n i l a n edildii, bir dizi t a n k l k l a k e d i - k a r t d a v r a n l a r y z n d e n suland, sonra da halkn nnde yaklmaya mahkum edildii bir g l n gsterim a h k e m e s a h n e l e r . P l u t o y a n m a y a b a l a d k t a n s o n r a , e l b e t t e , u y a n r : dteki y a n m a s a h n e s i , g e r e k h a y a t a a k t a r l d z a m a n o n u n k u y r u u n u y a k a n bir a l e v e d n r . B u d b u k a d a r i l g i n h a l e g e t i r e n ey s a d e c e a k p o l i t i k g n d e r m e l e r deildir ( 1 9 3 5 s a d e c e M o s k o v a m a h k e m e l e r i n i n ilk byk yl deildi; A m e r i k a ' d a da, H a l k D m a n g a n g s t e r ' l e r e , e t e c i l e r e kar d z e n l e n e n k a m p a n y a l a r H o o v e r ' n mzikal olarak, G i l b e r t ve S u l l i v a n ' n nelemesi de ilgintir. Eisenstein'den F B I ' n n halkla ilikiler a l m a l a r n n b i r p a r a s y d ) , a m a d a h a s , izgi f i l m i n g s t e r i - m a h k e m e y i The Mikado'sundan a l n m a " T h r e e L i t t l e M a i d s on yl nce, mzikalle politik bir gsterifrom S c h o o l " u n a dek u z a n a n p o p l e r arklara b i r dizi a l a y c g n d e r m e y l e b i r l i k t e sahm a h k e m e a r a s n d a k i ba k u r u l m u t u r .

BYOPOLTK PARALAKS P e k i b u g n n e r e d e y i z ? l k a k l a g e l e n ey, Faizm v e S t a l i n i z m ' i n , yani b t n t o p l u m s a l y a p n n f e d a k a r l k s e f e r b e r l i i n i , bir tr k a l c M S t i s n a h a l i n i vaaz e d e n b u iki " t o t a l i t e r " s i s t e m i n t e r s i n e , g e d n e m k a p i t a l i z m i m i z i n i t e l e y e n e y i n benzersiz b i r s e r b e s t brakm a c l k olduudur. G n m z n m u h a f a z a k a r k l t r e l e t i r i s i n i n s t a n d a r t ropos'u da, serbest brakmac amzda, ocuklarn kat snflardan, yasaklardan yoksun olduudur - b u y o k s u n l u k o n l a r h a y a l k r k l n a uratr, o n l a r bir a r l k t a n d i e r i n e srkler. S a d e c e bir s i m g e s e l o t o r i t e n i n k o y d u u k a t s n r h e m d e n g e y i , h e m d e t a t m i n i n k e n d i s i n i s a l a y a b i l i r - yasa i n e m e n i n , snr a m a n n getirdii t a t m i n i . ... G n m z d e a n a l i z e d i l e n k i i n i n tepkisi F r e u d ' u n a k t a r d t e p k i n i n t a m tersi o l m u y o r m u ? " D m d e k i k a d n k i m olursa o l s u n , e m i n i m a n n e m l e b i r ilgisi v a r d ! " F a k a t , b u topos'un g z d e n k a r d ey, b u r a d a i b a n d a o l a n asl p a r a d o k s t u r : ak

o l a r a k unlar anlabilir: Neeli ocuklar (ya da oban Kostya), Volga, Volga ( S t a l i n ' i n
e n sevdii f i l m ) v e t r n s o n eseri o l a n Kuban Blgesinin Kazaklar. B u f i l m l e r d e h a i n l e r y o k t u r , y a a m t e m e l o l a r a k m u t l u b i r eydir o n l a r d a : " k t " k a r a k t e r l e r s a d e c e

295

seik snrlamann yokluu,

yzden, ak seik

basite hibir snr koymad iin bizi hayal krklna

asl ilevi, onu ama araclyla snrszl elde

1.

K a l a n b i r k a " O r t o d o k s " M a r k s i s t i n k i n e b e n z e r bir inkarla, sanki aslnda h i b i r ey deimemi gibi davranmay srdrr: Bilindnm ve o n u n o l u u m l a r n n Freud

uratmad gibi, karmza tam anlamyla Snr, tatminin ikin engelini karr, bu
snrlamann edebileceimiz yanlsamasn desteklemektir. G n m z d e z n e l l i k b i r k a y m a y l a , arzudan t a l e b e k a y m a y l a n i t e l e n i r ; t a l e p , b i r t a l e p t e srar e t m e k , b i r t a l e b i n y a r k l a r n a g i r e n , b i r t a l e p t e b i r t a l e p t e n fazla b i r ey o l a n eye szan a r z u n u n t a m tersidir - szgelimi, b i r o c u u n y i y e c e k t a l e b i b i r sevgi arzusunu d i l e g e t i r e b i l i r , y a n i a n n e b a z e n t a l e b i b a s i t e o c u u s c a k b i r e k i l d e k u c a k l a y a r a k d a k a r l a y a b i l i r . D a h a s , arzu Yasay v e o n u n a l m a s n getirir, a r z u n u n yeri Y a s a t a r a f n d a n d e s t e k l e n m e k t e d i r ; b u n a k a r n , t a l e p Y a s a n n d n d a k i h e r eye k a d i r b i r t e k i y e s e s l e n i r , b u yzden d e t a l e p l e r i t a t m i n e t m e k arzuyu b o a r ( m a r k o c u k larda o l d u u g i b i ) . ( B u a y n z a m a n d a m a d d i telafi m a n t n d a d a yanl o l a n eydir, b u m a n t k zarar k a r l a m a y a y n e l i k b i r t a l e b e h a k l b i r y a k n m a y k l e r . ) B i r post-Oedipal k m e l e n m e y e ynelik bu k a y m a ayn zamanda politik bir liderin h a k i m figr a s n d a n d a g r l e b i l i r . O l i v e r S t o n e ' u n b i r b a y a p t varsa, o da, s t a n d a r t l i b e r a l N i x o n f o b i s i n i n o k t e s i n e u z a n a n b i r film o l a n Nixon'dur; S t o n e ' u n zekice dncesi, N i x o n ' i son gerek O e d i p a l politikac olarak, son felaket a n n d a suu kabul edip yaptnn t a m olarak farknda olmad eylemler iin sorumluluk stlenmek zorunda kalan biri olarak sunmakt. (Burada unu da hatrlamalyz, eer

tarafndan formllendirilen t e m e l yaps h l ba e g e m e n , deiiklikler s a d e c e yzeysel, o yzden " y e n i paradigmaya" y n e l i k m o d a arlarn uyandrd h e v e s e kar k o y m a k gerekir. 2. Kaymay, bir " p o s t - O e d i p a l t o p l u m a " doru gidii kabul e t m e k l e b i r l i k t e , bunu t e h l i k e - , li bir gelime, t e m e l etik-simgesel k o o r d i n a t l a r m z n kaybolmas o l a r a k grr; s o n u t a , bir tr babaya ait Y a s a n n simgesel o t o r i t e s i n e dn, otistik k a p a n m a ve iddetin global k a o s u n a doru srklenmeyi durdurmann tek yolu olarak savunur. 3. U m u t s u z c a " z a m a n a ayak uydurmaya" ve b y l e c e yeni bir yasallk elde e t m e y e alr: ya yeni n r o b i l i m l e r i n o n u n varsaymlarn onayladn gsteren k a n t l a r arar, ya da "postmodern" amzn "yeni kayglan"na kar onun trapetik roln yeniden

t a n m l a r (szgelimi, " p a t o l o j i k N a r s i z m e " o d a k l a n r ) .

B u y o l l a r d a n h a n g i s i d o r u yol? E l b e t t e d r d n c s : yani t a m t e r s i n e , p s i k a n a l i z i n evresinde doland temel libidinal ne kmazla Peki ancak yleyse gnmzde, gnmzde gndelik neredeyiz?

yaamlarmzda

karlatmz

srmek.

G n m z n i d e o l o j i k - p o l i t i k k m e l e n m e s i n i n iki z e l l i i n i n - b i y o l o j i k d e n e t i m v e d z e n l e m e n i n ykselii; ar n a r s i s t i k t a c i z k o r k u s u - a s l n d a a y n p a r a n n iki yz olduu k o l a y c a i s p a t l a n a b i l i r . B i r y a n d a n , " k e n d i n i - g e r e k l e t i r m e y e " e i l m i n a r s i s t i k kiiliin g e l i i m i a r t a n b i r k e n d i k e n d i n i d e n e t l e m e y e ( j o g g i n g , g v e n l i seks v e salkl b e s i n e o d a k l a n m a v e b e n z e r i n e ) yol a a r , y a n i , k e n d i l e r i n e b i y o p o l i t i k n e s n e l e r gibi d a v r a n a n z n e l e r e ; dier y a n d a n , d e v l e t b i y o p o l i t i k a s n n r t k a m a c b i r e y s e l m u t l u luk v e h a z d o l u b i r y a a m , k e n d i n i g e r e k l e t i r m e y i n l e y e b i l e c e k h e r h a n g i b i r travm a t i k o k u n o r t a d a n k a l d r l m a s d r - o y u n c u F r a n c e s c a A n n i s ' i n b i r k e r e s i n d e dedii gibi, m u t l u l u k " A m e r i k a ' d a n b i n d o k u z yz e l l i l e r d e i t h a l e d i l m i b i r m a l d r . " F a k a t , b u a n u s suratl b i y o p o l i t i k e g e m e n l i k m a n t n n k e n d i s i m o d e r n l i i n h e g e m o n i k s y l e m i o l a r a k n i v e r s i t e s y l e m i n i n iki y n n d e n s a d e c e biridir. 5 ' 1 B u s y l e m ( t o p l u m s a l b a l a n t ) , i g e r i l i m i n i ( " e l i k i s i n i " ) d s a l l a t r a n iki v a r o l u b i i m i n e sahiptir: biyopolitik egemenlik mant (toplumsal olarak, kuram burtu farkl klklarla

" S o l c u l u u " e i t i m , salk, sosyal y a r d m v e b e n z e r i b a l k l a r a a y r l a n m i l l i h a s l a o r a n y l a l e c e k o l u r s a k , o z a m a n N i x o n A B D b a k a n l a r n n e n solcusuydu - C a r t e r refah devletini datma srecini balatmak zorunda kalmt; dahas anti-

K o m n i s t l e r i n gznde N i x o n , i n H a l k C u m h u r i y e t i ' n i

t a n m a k gibi

en temel

g n a h i l e m i t i . . . . ) N i x o n ' u n t a m t e r s i n e , R e a g a n t a m a n l a m y l a ilk " p o s t - O e d i p a l " b a k a n o l d u , farkl b i r s i m g e s e l u z a m d a h a r e k e t e t t i , su v e s i m g e s e l b o r b o y u t u n u g r m e z d e n geldi. N e yazk ki, baz L a c a n c l a r b u k a y m a y a m u h a f a z a k a r b i r g n d e m i d e s t e k l e m e k zere d e i n i y o t l a r : m u h a f a z a k a r b i r k l t r e l e l e t i r e l l i k tarzyla kii t a l e p m a n t n beenmez ve bir tr yasa yeniden dayatarak arzunun dnn/yenilenmesini

s a v u n u r - " G e r i d n O e d i p u s , h e r ey a f f e d i l d i ! " F a k a t , t a l e p z e r i n d e srar e t m e n i n t a m d a arzuya i h a n e t e t m e kipi olduu doruysa da, y a s a k zorlayc n i t e l i i n i k a y b e t t i i z a m a n geri d n y o k t u r . n s a n n o d a k l a n m a s g e r e k e n ey, d a h a o k , drtye g i d e n b i r y o l o l a r a k t a l e p t i r ; y a n i , i n s a n n i h t i y a duyduu ey artk tekiye seslenmeyen bir taleptir. H e m arzu h e m d e t a l e p t e k i y e d a y a n r - ya eksiksiz b i r t a l e b i n ( h e r eye k a d i r ) t e k i s i n e y a d a Y a s a n n b i r " k a s t r e " t e k i s i n e ; o yzden, h e d e f t e k i n i n v a r o l m a y n eksiksiz o l a r a k s t l e n m e k t i r - h a t t a v e a y r c a t e k i l olsa b i l e ( L a c a n ' n d e d i i gibi: T a n r l m e d i , o h e p - z a t e n lyd v e b u l m d i n i n t e m e l i d i r ) . B u umutsuz y e n i d e n O e d i p a l l e t i r m e a r l a r b y k b i r i r o n i tayor: b i r z a m a n l a r " c i n s e l b a s k y a " kar bir a r a o l a r a k g r l e n , bize k l t r m z k a r l n d a d e m e k zorunda kaldmz t r a v m a t i k bedeli h a t r l a t a n psikanaliz, imdi t a m da bu kltre bir dn savunuyor. . . . Bu ar, psikanalitik k u r u m u n ideolojik skntmzdaki tektonik d e i i m l e r e gsterdii t e p k i n i n u t e m e l y o l u n d a n b i r i d i r : 5 '

kavramsallatrmtr:

brokratik "totalitarizm"

teknolojinin,

atasal akln,

b i y o - p o l i t i k a n n idaresi o l a r a k , " y n e t i l e r k d n y a " o l a r a k . . . )

ve dinamii fazlann

("art-deer") kesintisiz retimi, ( y e n i d e n ) saniplenilmesi araclyla h a r e k e t eden bir sistemin kapitalist matrisi: yani, kendisini srekli kendi kendini devrimciletirme

yoluyla y e n i d e n r e t e n b i r s i s t e m . K a p i t a l i z m d i e r l e r i y l e b i r l i k t e b i r t a r i h s e l a deildir s a d e c e - b i r b a k m a , b i r z a m a n l a r m o d a o l a n v e g n m z d e u n u t u l m u o l a n F r a n c i s F u k u y a m a h a k l y d , k r e s e l k a p i t a l i z m " t a r i h i n s o n u d u r . " B e l l i b i r fazla, s a n k i daha n c e k i t a r i h t e d e n e t i m a l t n d a tutuluyordu, yerel bir sapknlk olarak, snrl bir s a p m a o l a r a k grlyordu v e k a p i t a l i z m d e t o p l u m s a l y a a m n b a ilkesi h a l i n e g e t i r i l di, d a h a fazla para g e t i r e n p a r a n n kurgusal h a r e k e t i n d e k i b a ilke, sadece kendi

k o u l l a r n d u r m a k s z n d e v r i m c i l e t i r e r e k h a y a t t a k a l a b i l e n b i r s i s t e m i n b a ilkesi yani, iinde eyin sadece kendi fazlal olarak, durmakszn kendi "normal"

snrlarnn tesine g e e r e k hayatta kalabildii bir sistemin.55 P e k i t a m o l a r a k , p a r a l a k s n h a n g i k i p i n d e , b u iki y n b i r b i r i y l e b a l a n t k u r a r ? Kapitalizmi t e k n o l o j i k e g e m e n l i i n o k d a h a t e m e l o n t o l o j i k y a k l a m n n basit bir g r n m b i i m i n e i n d i r g e m e h e v e s i n e k a p l m a m a l y z ; iki dzey, a y n p a r a n n iki yz olduklar lde, tmyle uyumsuzdur: egemenlik mantn kapitalist-fazla-

s p e r e g o k e y i f e m r i ; b u e m i r , b u e m r i k a r l a m a k zere a l m a y a k o y u l m u o l a n $ ' e ( b l n m z n e y e ) seslenir. S p e r e g o e m r i d e n e n eyin t a m bir rnei o nl D o u szdr: " D n m e , y a p ! " B u t o p l u m s a l b a l a n t n n " d o r u l u u " S 2 , farkl k l k l a r y l a bilimsel-uzman bilgidir ve hedef, S j . % z n e n i n k e n d i k e n d i n e efendiliini yaratmaktr - y a n i z n e n i n keyfe a r n n g e r i l i m i y l e " b a e t m e s i n i " s a l a m a k ( k e n d i n e yardm e t m e kitapklar araclyla ve benzeri)... B u fikir k k r t c d a o l s a b i r dizi soru

a r a c l y l a - y e n i d e n - r e t i m e e v i r m e m i z i s a l a y a n b i r m e t a - d i l y o k t u r . A n a h t a r soru b u yzden iki fazlalk a r a s n d a k i ilikidir: k a p i t a l i s t m a k i n e y e o n u s r e k l i k e n d i k e n d i ni devrimciletirmeye srkleyen g olarak btnlemi olan "ekonomik" fazla-

douruyor. E e r doruysa, o z a m a n , t a m a n l a m y l a " u y g a r l n " s y l e m s e l ileyiiyle psikanalitik toplumsal balant arasndaki fark nerede yatar? B u r a d a M i l l e r biraz

lk/art; o n u n k u l l a n l m a s n a i k i n o l a n " p o l i t i k " g fazlal z e r i n d e k i k u r u c u t e m s i l fazlal).

(temsil edilenlerin

kukulu b i r z m e b a v u r u y o r : "uygarlmzda," d r t t e r i m ayr t u t u l u r , y a l t l r , h e r biri k e n d i b a n a iler, b u n a k a r n s a d e c e p s i k a n a l i z d e t u t a r l b i r b a l a n t y l a b i r araya getirilirler: "uygarlkta, drt t e r i m i n h e r biri birletirilmeden braklr ... sadece

psikanalizde, saf psikanalizde bu eler bir sylem i i n d e dzenlenir."59 D R T SYLEMN TARHSELL Fakat, psikanalitik t e d a v i n i n t e m e l i l e m i n i n sentez, eleri bir balantya s o k m a k o l m a d , t a m o l a r a k a n a l i z , y a n i t o p l u m s a l b i r b a l a n t i i n d e , b i r b i r i n e a i t m i gibi L a c a n ' n drt sylem matriksine kaydedilmi tarihsellie, m o d e r n Avrupal geliimin t a r i h s e l l i i n e d i k k a t e t m e m i z g e r e k e n yer buras. 5 1 ' E f e n d i ' n i n s y l e m i - m o d e r n n c e s i e f e n d i y e d e i l - m u t l a k m o n a r i y e k a r l k gelir, y a n i f e o d a l b a l a r v e b a m l l k l a r e b e k e s i n i e t k i l i b i r e k i l d e k e r t e n , s a d a k a t i d a l k a v u k l u a v b . e v i r e n o ilk m o d e r n l i k figrne: o d a m k e m m e l E f e n d i o l a n , "l'etat, c'est moi" d e m i o l a n " G n e K r a l " X I V . Louis'dir. Histerik sylem ve n i v e r s i t e n i n sylemi yleyse E f e n d i n i n dorudan s a l t a n a t n n k a r a r s z l n n iki s o n u c u n u getirir: a d a b i y o p o l i t i k a d a zirveye ulaan, nfusu b i r Homo sacer d e r l e m e s i n e i n d i r g e m e y l e s o n u l a n a n , b r o k r a s i n i n u z m a n ynetimi (Heidegger'in "ereveleme," Adorno'nun "idare edilen dnya", g r n e n eyleri a y r m a k d e i l iniydi? B u yol, M i l l e r ' n k i n e ters d e n b u yol, A g a m b e n t a r a f n d a n b e l i r t i l i y o r ; A g a m b e n istisna H a / ' n i n 6 0 s o n sayfalarnda, Yasa v e i d d e t i n , i d d e t l e d e s t e k l e n e n Y a s a n n y n e t i m i n i n k s r d n g s n k r m a k i i n iki t o p y a c s e e n e k h a y a l e d i y o r . B i r i n c i s i Y a s a y l a h i b i r ilikisi o l m a y a n " s a f d e v r i m c i i d d e t e y n e l i k B e n j a m i n c i vizyon; dieri o n u n ( i d d e t l i ) d a y a t l m a s m a a l d r m a d a n Y a s a y l a iliki k u r m a k - Y a h u d i a l i m l e r i n Yasay sonsuz ( y e n i d e n ) y o r u m l a r k e n yapt ey.

A g a m b e n g n m z d e h e d e f i n s e n t e z d e i l a y r m a , a y r m k o y m a o l d u u gibi doru b i r a n l a y l a b a l y o r : Y a s a y l a iddeti b i r a r a y a g e t i r m e k ( b y l e c e h a k k u d r e t s a h i b i o l u r v e kudretin uygulanmas t m y l e yasallam o l u r ) deil, onlar kapsaml bir ekilde

F o u c a u l t ' n u n " d i s i p l i n v e c e z a l a n d r m a " t o p l u m u dedii e y ) ; s r e k l i k e n d i k e n d i n i devrirnciletirme araclyla, fazlann toplumsal balantnn "normal" ileyiine

ayrmak, dmlerini zmektir. A g a m b e n bu formle H e g e l kart bir a n l a m katsa da, H e g e l ' i n d a h a doru b i r o k u m a s b u tr b i r a y r m a j e s t i n i n t a m d a H e g e l c i " s e n t e z i n " s y l e d i i ey o l d u u n u a k a gsterir: o n d a , k a r t l a r " d a h a y k s e k b i r s e n t e z d e " uzlamaz - d a h a o k , farklar " t a m a n l a m y l a " k o y u t l a n r . Aziz P a v l u s r n e i bizim b u Hegelci "uzlama" mantn aklamamz salayabilir: "yaam" ve " l m , " sa'da

b t n l e t i r i l m e s i a r a c l y l a k e n d i s i n i y e n i d e n r e t e n h i s t e r i k k a p i t a l i s t z n e l l i k patl a m a s ( a s l "srekli d e v r i m " z a t e n k a p i t a l i z m i n k e n d i s i d i r ) . B y l e c e L a c a n ' n drt sylem forml modernliin iki yzn (total, btnsel idare; kapitalist-bireyci

d i n a m i k ) E f e n d i ' n i n s y l e m i n i k e r t m e n i n iki y o l u o l a r a k k o y m a m z salar: E f e n d e f i g r n n e t k i n l i i n e y n e l i k kuku ( E r i c S a n t n e r ' i n " t a y i n krizi" dedii e y ) , 5 7 bilgi Ieri s a y e s i n d e yasallk k a z a n a n u z m a n l a r n d o r u d a n y n e t i m i y l e d e s t e k l e n e b i l i r ; y a d a b u kuku, b u srekli s o r g u l a m a fazlal, t o p l u m s a l r e t i m e e o n u n e n d e r i n i t i c i k u v v e t i olarak dorudan katlabilir. Ve son olarak, A n a l i s t ' i n sylemi, yarlmay niversite ve h i s t e r i o l a r a k z e n d e v r i m c i - z g r l e t i r i c i z n e l l i i n o r t a y a k n a k a r l k gelir: o n d a , d e v r i m c i fail ( a ) z n e y e d o r u l u u n y e r i n i igal e d e n b i l g i n i n k o n u m u n d a n seslenir (yani, znenin k m e l e n m e s i n i n "semptomal bklmesine" mdahale eder), w h e d e f z n e n i n (ideolojik-politik) bilindn yaplandran E f e n d i - G s t e r e n i yaltmak, o n d a n kurtulmaktr. P e k i , y l e yapar m ? J a c q u e s - A l a i n M i l l e r 5 8 , g n m z d e E f e n d i n i n s y l e m i n i n arlk A n a l i s t i n s y l e m i n i n " t e r s yz" o l m a d n n e srd; t e r s i n e , " u y g a r l m z n " k e n disi ( a d e t a o n u n h e g e m o n s i m g e s e l m a t r i s i ) A n a l i s t i n s y l e m i n i n f o r m l n e uyai g n m z d e t o p l u m s a l b a l a n t n n " f a i l i " a'dr, art-keyif, s y l e m i m i z e nfuz e t m i o l a n

yaam v e g n a h t a y a a m a r a s n d a k o y u t l a d r a d i k a l yark b a k a b i r " s e n t e z e " g e r e k duymaz; k e n d i i i n d e Y a s a y l a g n a h n " m u t l a k e l i k i s i n i n " , o n l a r n k a r l k l i e r i m i n e a i t k s r d n g n n z m d r . B a k a deyile, a y r m k o n u l u r k o n u l m a z , z n e Y a s a v e i h l a l i n i n k s r d n g s n n t e s i n d e k i b u t e k i b o y u t u n v a r l n n f a r k n a vard

zaman, sava resmen zaten kazanlmtr.

Fakat, bu vizyon yine, ge-dnem-kapitalist gerekliimizin dlerimizden daha t e y e g e m e s i n i n b i r r n e i d e i l m i ? Biz z a t e n t o p l u m s a l g e r e k l i i m i z d e A g a m b e n ' i n U f o p y a c b i r vizyon o l a r a k h a y a l e t t i i b i r e y l e k a r l a m y o r muyuz? H e g e l c i ders d e yaamlarmzn global dnmselletirilmesinin-dolaymlanmasnn kendi vahi

l o l a y m s z l m y a r a t m a s d e i l m i ; y a n i e n iyi e k i l d e E t i e n n e B a l i b a r ' n a d a y a a m n b i r zellii o l a r a k a n a , ilevsiz a c m a s z l k fikri, figrleri " k k t e n c i " r k ve /veya d a d i n c i katliamlardan megapollerimizdeki gen ve evsizlerin "anlamsz"

iddet p a t l a m a l a r n a , b e n i m

d-Ktlk olarak adlandrmaya h e v e s duyduum bir

 i d d e t e , yani h e r h a n g i b i r yararc y a d a i d e o l o j i k n e d e n e d a y a n m a y a n b i r i d d e t e d e k d e i e n b i r a c m a s z l k fikriyle d i l e g e l e n b i r d u r u m u ? B i z d e n i a l a n y a b a n c l a r a i l i k i n , y a d a o n l a r n bizim B a t l d e e r l e r i m i z e y n e l i k t e h d i t l e r i n e ilikin ilgili b t n o konumalar bizi yanltmamal: daha yakndan baktmzda, ok g e m e d e n bu

k a b a G e r e i n i n p a r a d o k s a l y e n i d e n o r t a y a k gibi b i r b e d e l d e d i i i i n , a n c a k b u kadar geliebilecektir. G n m z n t o p l u m s a l k u r a m n e k a d a r o k D o a n n ve/veya G e l e n e i n s o n u n u v e " r i s k t o p l u m u n u n " y k s e l i i n i i l a n e d e r s e , " d o a y a " y n e l i k r t k g n d e r m e l e r gndelik s y l e m i m i z i d e o k a d a r o k k a p l y o r : " i d e o l o j i s o n r a s " yararc b i r a a g i r m e k t e olduumuzu n e srdmz z a m a n , " t a r i h i n s o n u n d a n " b a h s e t m i o l m a s a k b i l e , ayn d n c e y i n e srm o l m u y o r muyuz, b u d a i i n d e t e k yasal a t m a n n e t n i k / k l t r e l a t m a olduu p o l i t i k a s o n r a s b i r d z e n e g i r m e k t e olduumuzu n e s r m e n i n b a k a b i r yolu deil m i ? T i p i k b i r e k i l d e , g n m z n e l e t i r e l v e p o l i t i k s y l e m i n d e " i i " t e r i m i ortadan kalkt, "gmenler" (gmen iiler: Fransa'da Cezayirliler, Almanya'da

k o n u m a l a r n b i r p a r a yzeysel i k i n c i l b i r a k l c l a t r m a salad a n l a l r . B i r dazlakd a n s o n a a m a d a a l d m z y a n t y a b a n c l a r d v m e n i n o n a iyi geldii, o n u r a h a t l a t t , o n l a r n v a r l k l a r n n o n u rahatsz e t t i i d i r . . . . B u r a d a k a r l a t m z ey a s l n d a d " K t l k " t r , y a n i , E g o v e jouissance a r a s n d a k i ilikideki e n t e m e l d e n g e s i z l i k l e , t a m m e r k e z i n d e y e r a l a n o h a z l a y a b a n c jouissance b t n a r a s n d a k i g e r i l i m l e y a p l a n a n v e h a r e k e t e g e e n K t l k . B u yzden d - K t l k z n e n i n , a r z u s u n u n ilksel o l a r a k k a y p o l a n n e s n e - a m a c y l a i l i k i s i n d e k i e n t e m e l " k s a d e v r e ' y i sergiler: bizi " t e k i " n d e ( Y a h u d i , J a p o n , A f r i k a l , T r k ) " r a h a t s z e d e n " ey o n u n n e s n e y l e a y r c a l k l b i r ilikiye s a h i p m i gibi g r n m e s i d i r - t e k i n e s n e - h a z i n e y e s a h i p t i r , o n u b i z d e n arakl a m t r ( b u yzden biz o n a s a h i p d e i l i z ) , y a d a o n e s n e y e s a h i p l i i m i z e y n e l i k b i r t e h d i t oluturur. B u r a d a n e s r m e m i z g e r e k e n ey, t o p l u m u n g l o b a l d n m s e l l e t i r i l m e s i y l e birlikte, t e k i n e ynelik saf ve plak sergilemeyen bu "yararsz" ( " y c e l t i l m e m i " ) b i r n e f r e t t e n b a k a b i r ey p a t l a m a l a r n n kurgusal

T r k l e r , A B D ' d e M e k s i k a l l a r ) o n u n yerini ald ve/veya o n u o r t a d a n k a l d r d - b u ekilde, iilerin smrlmesinin snf sorunsal, okkltrc "tekilie ynelik

h o g r s z l k " vb. s o r u n s a l n a d n t v e o k k l t r c l i b e r a l l e r i n g m e n l e r i n e t n i k h a k l a r n k o r u m a y a y n e l i k ar y a t r m l a r e n e r j i s i n i a k a " b a s t r l m " s n f boyut u n d a n a l y o r . F r a n c i s F u k u y a m a ' n n " t a r i h i n s o n u " tezi hzla n n k a y b e t m i olsa d a h l sessizce, l i b e r a l - d e m o k r a t i k k a p i t a l i s t kresel d z e n i n bir e k i l d e s o n u n d a " d o a l " toplumsal dzeni bulduunu varsayyoruz; hl rtk bir ekilde nc Dnya

v e "fazla" i d d e t l i d o l a y m s z l k

l k e l e r i n d e k i a t m a l a r d o a l f e l a k e t l e r i n b i r a l t tr o l a r a k , szde-doal iddet tutkularnn patlamas ya da insann e t n i k kkleriyle fanatik bir zdelemesine dayanan a t m a l a r sayyoruz ( v e b u r a d a " e t n i k " , y i n e d o a n n b i r k o d ad deilse n e ? ) . V e y i n e t e m e l n o k t a , b t n b u h e r eyi k a p s a y a n y e n i d e n d o a l l a t r m a n n k a t b i r e k i l d e gnd e l i k y a a m l a r m z n kresel d n m s e l l e t i r i l m e s i n i n b i r karl o l m a s d r . B e n z e r b i r s r e , e n t e l e k t e l y a a m d a , hassas b i r t a r i h s e l m o m e n t t e Frankfurt O k u l u ' n u n sahneye k m a s n a n e d e n olan yeni bir ideolojik barbarln ykselmesiyle b i r l i k t e g e r e k l e i y o r : s o s y o e k o n o m i k M a r k s i s t d e v r i m l e r i n baarszl g r n r o l u n c a , b u baarszln B a t H r i s t i y a n l n n ruhsal t e m e l l e r i n i n d e r i n l i i n i k m s e m e k ten kaynakland karm yapld, bu yzden ykc etkinliin vurgusu politik-

z d e l i i n i n e s r e n H e g e l c i "sonsuz yarg"dr; b e l k i d e b u r t m e n i n b a l c a r n e i psikanalitik yorumun kaderidir. G n m z d e , B i l i n d n n (dlerden histerik semptomlara uzanan) oluumlar kesinlikle masumiyetlerini kaybetmitir ve kapsaml bir e k i l d e d n m s e l l e m i t i r : analiz e d i l e n , e i t i m l i , t i p i k b i r i n i n " s e r b e s t a r m l a r " byk l d e k e n d i r a h a t s z l k l a r n n p s i k a n a l i t i k b i r a k l a m a s n s a l a m a a b a l a r n ierir, b y l e c e s e m p t o m l a r n sadece Jungcu, K l e i n c , L a c a n c psikanalitik aklam a l a r n a s a h i p o l m a d m z , ayn z a m a n d a J u n g c u , K l e i n c , L a c a n c s e m p t o m l a r n k e n d i l e r i n e de, yani g e r e k l i k l e r i b i r t a k m p s i k a n a l i t i k k u r a m a r t k b i r g n d e r m e ieren semptomlara da sahip olduumuzu sylemekte insan olduka hakl olur.

Y o r u m u n b u g l o b a l d n m s e l l e t i r i l m e s i n i n talihsiz s o n u c u ( h e r ey y o r u m h a l i n e gelir, Bilind kendini yorumlar) analistin yorumunun kendisinin de performatif ve semptomu a p t a l c a jouissance'inin dolaymszl-

e k o n o m i k m c a d e l e d e n " K l t t e l D e v r i m e , " m i l l i gurur, a i l e , d i n v e r u h s a l b a l a r n k e r t i l m e s i n e y n e l i k sabrl e n t e l e k t e l - k l t r e l a l m a y a g e t i - i n s a n n lkesi i i n yapt f e d a k a r l k r u h u " o t o r i t e r k i i l i k " i e r e n b i r ey o l a r a k b i r y a n a itildi; k a r k o c a s a d a k a t i n i n p a t o l o j i k c i n s e l b a s t r m a y davurduu varsayld; B e n j a m i n ' i n k l t r n h e r b e l g e s i n i n b a r b a r l k b e l g e s i olduu d s t u r u n u izleyerek, B a t k l t r n n e n yksek b a a r l a r r k l k v e s o y k r m p r a t i k l e r i n i g i z l e y e n eyler o l a r a k i l a n e d i l d i . . . . B u yeni barbarln balca akademik destekisi, The Culture of Critique adl

"simgesel

etkililiini"

kaybetmesi

nda el dememi bir halde brakmasdr. P s i k a n a l i t i k t e d a v i d e o l a n ey, i d d e t i n i n n e d e n l e r i k o n u s u n d a g e r e k t e n sktrld z a m a n , anszn sosyal g r e v l i l e r , s o s y o l o g l a r v e t o p l u m s a l p s i k o l o g l a r gibi k o n u maya balayan, azalan toplumsal hareketlilikten, artan gvensizlikten, ocukluunda babaya ait otoritenin dalmasndan, a n n e sevgisinden yoksunluundan bahsetmeye b a l a y a n n e o - N a z i d a z l a n verdii y a n t a k e s i n b i r e k i l d e b e n z e r - p r a t i i n v e o n u n i k i n i d e o l o j i k y a s a l l a t r m a s n n birlii h a m i d d e t v e o n u n iktidarsz, yetersiz y o r u m u olarak dalr. Yorumun bu iktidarszl risk-toplumu kuramclarnn selamlad

k i t a b n d a , Y a h u d i l e r i n n d e r l i k e t t i i baz y i r m i n c i yzyl e n t e l e k t e l h a r e k e t l e r i n i n Avrupal toplumlar kkten bir ekilde deitirdiini ve Batl insann gvenini

krdn n e sren K e v i n M a c D o n a l d ' d r ; o n a gre bu hareketler bilerek ya da bilme y e r e k Y a h u d i k a r l a r n g e l i t i r m e k i i n t a s a r l a n m t , Y a h u d i o l m a y a n l a r a evrenseli-i ve hatta topyac olarak sunulduklar zaman bile.61 Yahudilerin karlarn

e v r e n s e l l e m i d n m s e l l i i n zorunlu ters yzdr: s a n k i d n m s e l iktidar, o n u n e l i n d e n k a a n b i r t a k m m i n i m a l " n d n m s e l " tzsel d e s t e e d a y a n d v e o n d a n g ald i i n , b u n e d e n l e d e e v r e n s e l l e m e s i n e k a r l k e t k i s i z l e m e k gibi b i t b e d e l d e d i i i i n , y a n i d n m s e l y o r u m a g e i r i m s i z v e duyarsz o l a n " a k l d " i d d e t i n

gelitirmelerini salayan en tutarl yollardan biri oulculuu ve eitlilii d e s t e k l e m e ! oldu - a m a sadece bakalar i i n . O n d o k u z u n c u yzyldan b e r i Musevi olmayan

t o p l u m u n g e l e n e k s e l t e m e l l e r i n i gzden d r m e y e a l a n h a r e k e t l e r e n d e r l i k etti

ler: yurtseverlik, rksal ballk, ahlakn Hristiyan temeli, toplumsal homojenlik ve cinsel kstlama. MacDonald, Adorno'nun banda olduu kolektif bir proje olan, MacDonald'a gre amac her trl grup balln bir akl hastalnn iareti gibi gstermek olan The Authoritarian Personality'ye (Otoriter Kiilik, 1950) birka sayfa ayryor: yurtseverlikten dine, aileye -ve rka- sadakate dek her ey tehlikeli ve kusurlu bir "otoriter kiiliin" iareti olarak bir yana itilmitir. Farkl gruplar arasna ayrm getirmek yasal olmadndan, btn grup sadakatleri - h a t t a yakn aile balar"nyargdr." Burada MacDonald, Christopher Lasch'n The Authoritarian Persona//ry'nin nyargnn "ancak Amerikan halkn kolektif psikoterapiye benzer bir eye sokarak, onlara bir akl hastanesi sakinleri gibi davranarak silinebilecei" eklindeki yorumunu onaylayarak aktaryor. Bu tam da Yahudi kimliinin merkezinde yer alan, fakat Horkheimer ve Adorno'nun Musevi olmayanlardaki bir akl hastal olarak betimledii trden grup sadakati, gelenee sayg ve farkllklarn bilincidir. Bu yazarlar sonunda muhaliflere kar sevilen bir Sovyet taktii haline gelen eyi benimsediler: politik grleri onlarnkinden farkl olan herkes deliydi. Bu, Yahudi entelekteller iin, anti-Semitizm de bir akl hastal iaretiydi: Hristiyanca kendini inkar ve zellikle de cinsel bastrma Yahudilerde nefret uyandryordu. Frankfurt Okulu psikanalize, "ocukluun balangcndaki babaya ve anal-sadist ilikilere ynelik Oedipal kararszl anti-Semitin telafisi imkansz miras" olarak gren psikanalize hevesliydi. Yurtseverlii ve rksal kimlii alaya almann yan sra, Frankfurt Okulu rasgele cinsel ilikiyi ve Bohem yoksulluunu vmt: "Kesinlikle, byk lde baarl olan 1960'larn kar-kltr devriminin temel yaklamlarndan birou The Authoritarian Personal it/de dile getirilmitir; bunlar arasnda ebeveynlere kar isyan idealletirmek, cinsel ilikilerde zensiz yatrmlar ve toplumsal ykselmeye, toplumsal konuma, aile gururuna, Hristiyan dinine ve yurtseverlie ynelik kmseme de yer alr." Daha sonra gelmi olsa da, "Fransz Yahudi yapskmc Jacques Derrida" da u satrlar yazarken ayn gelenee uymutur: Yapskmn arkasndaki fikir gl ulus-devletlerin yapp ettiklerini gl gmen politikalaryla skmek, ulusuluk retoriini, mekan politikasn, insann doduu lke ve doduu dil metafiziini skmektir. ... Buradaki dnce ulus-devletlerin kendilerini yabancya kar, Yahudilere, Araplara ve gmenlere kar savunmak zere ina ettii kimlik bombalarn etkisizletirmektir. ../'
2

ideolojisi, uzun tarihi boyunca dnya kltrleri arasnda herhalde en etnosentrik olan grup tarafndan yayld. . . . " Burada yanlsamaya kaplmayalm: byk Aydnlanmac gelenein ltleriyle, aslnda en iyi adlandrmas "burjuva akldclar" iin kullanlan eski Ortodoks Marksist terim olan bir eyle urayoruz: Akim kendi kendini yok etmesi. Unutmamak gereken tek ey bu yeni barbarln kesinlikle postmodern bir fenomen, ar dnmsel kendine-alayc yaklamn ters yz olduudur - insann, MacDonald gibi yazarlar okurken onun alay m ettiine, yoksa "ciddi" bir sav m ileri srdne karar verememesine amamak gerek. Agamben'in Yasayla iddetin dmn zmeye ynelik Utopyac vizyonu asndan bunun tad anlam, politika sonras toplumlarmzda bu dmn zaten zlm olmasdr: bir yanda, kresellemesinin bedelini kendi iktidarszl, kendini dayatma baarszl, Gerekte etki yaratma baarszl olarak deyen kresellemi yorumla karlarz; ve dier yanda, kendi simgesel yorumundan etkilenemeyecek olan bir iddetin ham Gerekliinin patlamalaryla. yleyse, gnmzn hegemonik kmelenmesinde, toplumsal balantnn elerinin ayrlm olduu ve tam anlamyla, psikanaliz tarafndan bir araya getirilecei iddias (Miller) ve Yasayla iddet arasndaki dmn zlmesi, ayrlmalarnn yasalamas gerektii iddias (Agamben) arasnda zm nerede? Ya bu iki ayrma simetrik deilse? Ya Simgesel ve dazlak figryle zetlenen ham Gerek arasndaki yark sahteyse, nk "akld" iddetin patlamalarnn bu Gereini yaratan Simgeselin kresellemesiyse? T a m olarak, ne zaman, ohjet petit a superego keyif emri ilevini grr? EfendiGsterenin yerine getii zaman - yani, Lacan'n XI. Seminet'm son sayfalarnda formllendirdii gibi, S, ve a arasndaki ksa devre ortaya kt zaman.61 Superego emrinin ksrdngsn krmak zere yaplmas gereken temel hamle bu yzden S, ve a arasndaki ayrm yasalatrmaktr. Buna bal olarak, daha farkl bir yol izlemek daha verimli olmaz m: objet petit a'nn, psikanalizde artk superego emrinin faili olarak ilev grmeyen, farkl bir modus operand't'siyle balamak - sapknlk syleminde olduu gibi?
61

Miller'n Analist'in sylemiyle gnmz uygarlnn syleminin zdelii iddias bu ekilde okunmal: bu sonuncu sylemin (toplumsal balantnn) sapknln sylemi olduunun bir belirtisi olarak. Yani: Lacan'n Analistin syleminin formlnn st dzeyinin onun sapknlk ( a - $ ) formlyle ayn olmas, Analistin sylemi formlnn tamamnn ayn zamanda sapkn toplumsal balantnn bir forml olarak okunmas olasln ortaya karr: onun faili, mazoist sapk (par excellence sapk), tekinin arzusunun nesne-ara konumunu igal eder ve bu yolla, onun kurbann (dii) sunarak, kadn "ne istediini bilmeyen" 6 5 histeriklemi/blnm zne olarak koyutlar - sapk bunu onun yerine bilmektedir, yani onun tekine hizmet etmesini salayan (tekinin arzusuyla ilgili) bilgi konumundan konuuyormu gibi yapar; ve son olarak, bu toplumsal balantnn rn Efendi-Gsteren, yani sapk mazoistin hizmet ettii efendi (dominatrix) rolne ykseltilmi histerik znedir. Histeriin tersine sapk, teki iin ne olduunu ok iyi bilir: onun teki's inin (blnm zne'nin) /oussance'nn nesnesi olma konumunu destekleyen bir bilgi. Bu nedenle, sapknlk forml analistin syleminin formlyle ayndr: Lacan, sapknl
303

MacDonald'n dedii gibi: "En soyut dzeyde bakldnda, temel gndem bylece Birleik Devletler'in Avrupa kkenli olarak grmeye yneltmektir." Bu insanlarnn kendi demografik ve kltrel proje baarl olmutur: beyazlarn iten glgede kallarna ynelik kayglarn akld ve psikopatolojik bir durum belirtisi karlmasna kar kan herkese zihinsel olarak dizgininden boanm bir "nifak tohumcusu" olarak baklmaktadr ve beyazlar nerede grup karlarn korumaya kalkacak olurlarsa psikolojik adan ebleh olarak betimlenmektedirler - elbette, Yahudiler sessiz bir ekilde istisna saylmaktadr: "etnosentrizmin bir psikopatoloji biimi olduu

tersine evrilmi fantazi olarak tanmlar, yani, onun sapknlk forml a - $ ' d r , bu da kesinlikle Analistin syleminin st dzeyidir. Sapknln toplumsal balantsyla analistinki arasndaki fark Lacan'da, ayn zamanda hem imgesel fantazmatik cazibe/ekran ve hem de bu cazibenin bulanklatrd eye, cazibenin arkasndaki Bolua karlk gelen objet petit a'nn radikal ikircikliine dayanr. Buna bal olarak, sapknlktan analitik toplumsal balantya getiimiz zaman, fail (analist) kendisini zneyi arzusunun doruluuyla yzlemeye kkrtan ubuun Bolua indirger. "Failin" elbette, altndaki aasndaki "doruluk" konumunda bulunan bilgi,

paradr: insann camn yakan bir bedel demesi gerekir. Bu yzden balant sadece simgesel, gsterge dzeyinde deil, ayn zamanda gerek, nesne dzeyindedir - bu nokta can alc nemdedir, zellikle de gnmzde. Analist ada bir cimri mi? Evet ve hayr. Psikanalizle kapitalizm arasndaki balant belki de en iyi ekilde on dokuzuncu yzyl romannn byk edebi figrlerinden biriyle, toplumun btn byk figrlerinin bor para almaya geldii, ona yalvarp btn kirli gizlerini ve tutkularn anlatt karanlk bir figr olan Yahudi tefeci figryle rneklenmektedir (Balzac'n nsanlk Komed is i'ndeki Gobseck'i dnn) - bu figr hayal krkl iindeki bir bilge, btn insani abann boluunun farknda olan, kamunun bakndan saklanm, grnr bir iktidar olmayan, ama yine de toplumsal yaamn btn iplerini oynatan gizli efendi olan bir figrdr. Acmaszca kaytsz olan, her tr merhamet ve duygudalktan yoksun olan bu figr, analiste, gnah kartan papaz ya da yal bilge mtevelliden ok daha yakndr. "Psikanalizin [Hristiyan] gnah kartma ruhundan doduunu" savunan Foucault'nun Cinsellik Tarihi'ne kar, belki de, "psikanalizin tutumluluk ruhundan doduunu" ne srmeliyiz. Analisti cimriden ayran izgi ok incedir. Lacan iin, arzunun rnek figr olan kii, sonuna dek giden, btn ahlaki snrlar ineyen kahraman ihlalciden ok cimridir: eer arzunun gizemini ayrt etmek istiyorsak, tutkularna kaplm olan, onun iin her eyi feda etmeye hazr olan ak ya da katile deil, cimrinin sandna, yani sahip olduklarn saklad ve yd o yere ynelik yaklamna odaklanmalyz. Elbette, cimri figrndeki gizem, fazlaln eksiklikle, iktidarn iktidarszlkla, hrsla ymann nesneyi insann sadece gzleyebilecei, hibir zaman tam olarak keyif alamayaca yasaklanm/dokunulmaz eye ykseltilmesiyle rtmesidir. Cimrinin bu gizeminin anahtarn da sapknln temel paradoksu salar: Lacan kapitalist sylemin sapknl jouissanceh sayar/biriktirir gibi yapt lde zetlediini gsterirken, 67 bir sapn sanki insan sfr(lar) ya da eksik(ler)i biriktirebilirmi, sanki bir sfr art bir sfr art ... basit bir sfrdan daha fazla edermi gibi davrandn sergiler. Bu insann balantl olduu bir baka ikilem de kolektifin ikilemidir: Lacan "analistin arzusu" terimini ortaya att zaman, bu, analitik tedavinin doruk noktasnn Gerein uurumuna bir anlk bak, "fantazinin iinden geme," ertesi sabah tatsz toplumsal gerekliimize dnmek, her zamanki toplumsal rollerimizi srdrmek zorunda olduumuz ey olduu fikrini kertmek zere yaplmtr - psikanaliz sadece deerli erginlenme momentlerinde paylalabilecek bir bak deildir. Lacan'n amac bir analistler kolektifinin olasln, analistler arasndaki olas bir toplumsal balantnn ana hatlarn ayrt etme olasln ortaya karmaktr (bu yzden de, drt sylem emasnda, Analistin syleminden Efendi'nin syleminin "ters yz" olarak bahseder). Burada bahisler yksektir: her topluluk bir Efendi figrne mi (Freud'un Totem ve Taru'daki versiyonu), yoksa onun trevi, Bilgi figrne mi (modern kapitalist versiyonu) dayanmaktadr? Yoksa farkl bir balant ans var m? 6 8 Elbette, bu mcadelenin sonucu btn psikanaliz tarihini, Freud'dan Lacan'n son dnem almasna ve co/e'ne dek kat eden, kederli bir baarszlk oldu. Bu, Lacan'n tam olarak Leninist momentidir - onun son dnem yazlarnda, sonu gelmez bir ekilde Okulun rgtlen-

analistin varsaylan bilgisine gnderme yapar ve ayn zamanda, burada elde edilen bilginin bilimsel yeterliin tarafsz "nesnel" bilgisi olmayacan, kendi znel konumunun doruluu konusunda zneyi (analiz edileni) ilgilendiren bilgi olacan belirtir. Yine, Lacan'n sarsc savn, kskan bir kocann kars hakknda iddia ettiklerinin (baka erkeklerle yatt iddiasnn) tm doru olsa bile, adamn kskanlnn yine de patolojik olaca yolundaki savn hatrlayn; ayn erevede, Yahudilerle ilgili Nazi iddialarnn (Almanlar smriirler, Alman kzlarn batan karrlar . . . ) ou doru olsa bile, onlarn anti-Semitizminin yine de patolojik olacan (ve olduunu) syleyebiliriz - nk Nazilerin kendi ideolojik konumlarn desteklemek zere anti-Semitizme ihtiya duymalarnn asl nedenini bastrr. Bu yzden, anti-Semitizm szkonusu olduunda, Yahudilerin "gerekten olduu" eyin bilgisi sahtedir, geersizdir, buna karn doruluun yerindeki tek bilgi bir Nazinin neden ideolojik yapsn desteklemek zere bir Yahudi figrne ihtiya duyduunun bilgisidir. Bu hassas anlamyla, analistin syleminin "rettii" ey Efendi-Gsteren, hastann bilgisinin "yoldan k," hastann bilgisini doruluk dzeyine yerletiren art-edir: Efendi-Gsteren retildikten sonra, bilgi dzeyinde hibir ey deimese bile, "ayn" bilgi farkl bir kipte ilev grmeye balar. Efendi-Gsteren bilind sinthome, znenin bilmeden konusu
66

olduu keyif ifresidir.

Geleneksel olarak, psikanalizden hastann onu "normal" cinsel keyfe erimekten alkoyan engelleri amasn salamas beklenir; fakat, gnmzde, drt bir yandan, "Keyif A l ! " eklindeki sperego emrin, cinsel performansn dorudan keyfinden mesleki baarnn ya da ruhsal uyann keyfine uzanan ok deiik versiyonlaryla bombalandmz srada, daha radikal bir dzeye gememiz gerekiyor: gnmzde, psikanaliz iinde ("keyif almanza izin verilmeyen"in tersine) keyif almamanza izin verilen tek sylemdir. Ve bu stnlk durumundan bakldnda, keyif zerindeki geleneksel yasan zaten rtk tersi emirle desteklenmi olduu geriye ynelik olarak ak hale gelir. Artk sperego emriyle desteklenmesi gerekmeyen arzu Lacan'n "analistin arzusu" dedii eydir; bu tam psikanalizden nce ortaya kt - Lacan onu Sokrates'ten Hegel'e uzanan farkl tarihsel figrlerde belirler. Bu temel bir soruya yant verir ve psikanalizin anti-Budist ruhunu harika bir ekilde cisimlendirir: arzu sadece bir yanlsama mdr? insani arzunun boluunu tam olarak anladktan sonra bile insann arzuyu desteklemesi olas m? Yoksa o, radikal noktada tek seenek, dingin Bilgelikle melankolik feragat arasndaki seim mi? Analistle hasta arasndaki balant sadece sz, szckler deil, ayn zamanda

me sorunlaryla mcadele ettiini hatrlayn. Psikanalitik kolektif, elbette bir acil durum kolektifidir (ve acil durum halindedir). Aziz Pavlus, Mesihi acil durum halini, zamann sonunun yakn olduu bir hal, iinde sadece geriye kalan kadar zamana sahip olduumuz ve bu yzden de dnyevi balantlara tam ballmz askya almaya mecbur olduumuz ("eylere sanki onlara sahip deilmisiniz gibi sahip olun" vb.) bir hal olarak tanmlarken, ayn ey hasta iin, analiz srasnda toplumsal balantlarn askya almas gereken hasta iin de geerli deil midir? Lorenzo Chiesa'''' Lacanc politik kuramn temel sorularndan birini sordu: kamusal Yasa ve onun fantazmatik destei (mstehcen sperego eki) arasndaki gerilimi geride brakacak bir topluma ynelik devrimci de tutunmal myz, yoksa bu gerilim indi rgenemez bir gerilim mi? Eer indirgenemezse, bizler her devrimci bakaldrnn, mstehcen ikin ihlali sayesinde kendisini yeniden reten olumlu dzenin yeni bir versiyonuyla sona ermesi gerektiini syleyen o boyun emi muhafazakar karmdan nasl kanacaz? Tarihin verdii ders bu eskiye dnmenin kanlmazln onaylyor gibi. Sadece birka rnekte politik rejimler bu gerilimi azaltmaya alt, bunlarn en ne kan da, belli bir topluluk rgtlenmesi modelinin esiz bir saf gereklemesini temsil eden Sparta devleti oldu. Onun kastl toplumsal hiyerari piramidi (ynetici sava homoi ["eitler"], altlarnda zanaatkar ve tccarlar, en dipte de fiziksel emekleri Smrlen kleler olan ne/of'lar kitlesi) klelik, kapitalizm ve eitliki komnizmin tarihsel ardkln kristal berraklyla sundu, bir bakma, Sparta ayn anda birdendi: en dk snfta feodalizm, orta snfta kapitalizm ve ynetici snfta komnizm. Yneticilerin etik-ideolojik durumu burada zel nem tayor: sahip olduklar mutlak iktidara ramen, sadece srekli bir acil durum halinde, kendi zneleriyle sava halinde kalmakla kalmadlar, ayn zamanda sanki kendi konumlar mstehcen ve yasadym gibi bir haldeydiler. rnein askeri eitimde, ergenlere kasten yetersiz besin verilirdi, bylece onu almak zorunda kalrlard; fakat, eer yakalanrlarsa ar bir ekilde cezalandrlrlard - aldklar iin deil yakalandklar iin, bylece gizlice alma sanatn renmeye itilirlerdi. Ya da evlilik konusunda: evlenen asker askeri barakalarda arkadalaryla yatmay srdrrd; karsn sadece geceleri, ama gizlice, sanki gizli sakl bir ihlal eylemi yapyormu gibi ziyaret edebilirdi. Bu arplm mantn en keskin rnei gen rencilerin balca ilesiydi: eril topluma kabul edilmek iin, masum he/odardan birini gizlice ldrmeleri gerekiyordu - ynetici snfta, ihlal ve yasa bylece dorudan rtyordu. Bu bir bakma Hegel'in aklc bir devletin hali fikrinin ("tzsel" kyller dolaymsz ahlak kurallar evreninde yayor, dinamik sanatkar ve sanayiciler bencil bireysel karlaryla ynetiliyor, devlet brokrasisi de evrensel snf olarak yayor), tuhaf bir arptmayla sapkn bir gereklemesi deil mi: homoinin "evrensel snfnn" evrensellii kendini olumsuzluyor, kendisiyle ak atma iinde - huzurlu bir evrensellik iinde yaamak yerine, srekli huzursuzluk ve bir acil durum halinde yayorlard. Baka ar "totaliter" rejimlerde, en belirgin bir ekilde de Kamboya'daki Kzl Khmer rejiminde otoritenin, kendisine yasad bir mstehcenlik gibi davrand bu trden paradoksal modelle karlarz; Kzl Khmer'dc devlet iktidarnn yapsn sorgulamak su saylyordu: liderlere anonim olarak

"1 Numaral Karde" (bu elbette Pol P o t ) , "2 Numaral Karde" vb. deniyordu. Bu arlktan kartlmas gereken ders, onun iinde, tam anlamyla iktidarla ilgili "doruluun" gn na kyor olmasdr: onun (toplumsal beden zerindeki) mstehcen bir fazlalk olduunun. Yani: iktidarn bu mstehcen fazlala indirgenmesini herhangi bir mstehcen destek olmadan ilev grecek "saf" bir iktidarla kartlatrmak yanl olacaktr: asl nokta daha ok, " s a f bir iktidar kurma abasnn zorunlu olarak tam tersine dnmesi, kendi kendisiyle mstehcen bir fazlalk gibi iliki kurmak zorunda kalan bir iktidara dnmesidir. (Ve farkl bir dzeyde, ilerinde Efendi figrnn ortadan kaybolmasnn, egemenlii ortadan kaldrmak yerine, reddedilen beklenmedik denetim ve egemenlik biimleriyle desteklenir hale geldii Batl demokratik toplumlarda da ayn paradoksla karlarz.) yleyse, Chiesa'nn nerdii gibi, Lacan'n Analistin syleminin yeni bir Efendinin yolunu hazrlad savn (sinik bir ho sz olarak deil) ciddiye almal ve kahramanca, "fantazinin iinden gemek" eklindeki olumsuz jestten, yeni bir Efendi ve alt ksmnda onun mstehcen speregosuyla birlikte, bir yeni Dzen oluturmaya geme ihtiyacn stlenmeli iniyiz? Lacan'n kendisi de son seminerlerinde "yeni bir gsterene doru/vere un signifiant nouvea" temasyla bu yn iaret etmiyor muydu? Fakat soru duruyor: yapsal olarak, bu yeni Efendi ncekinden, devrilmi olandan (ve onun yeni fantazmatik destei de eskisinden) nasl farkllk gsterir? Eer yapsal bir fark yoksa, o zaman yine, bizi balang noktamza getiren dairesel hareketin astronomideki anlamyla feragat etmi muhafazakar hikmete dnm oluyoruz. Burada Chiesa hem Badiou'nun hem de Miller'n kuramsal yaplarnda olan benzer bir sinir merkezine dokunuyor. Miller'n gnmzn hegemonik syleminin artk Efendininki deil, Analistinki olduunu vurguladn, failin yerini a'nn (keyif iin sperego emri) aldn grmtk - yleyse, analistin ii nedir? O sylemin balantsz olarak, (hakim toplumsal balantda olduu gibi) yan yana ileyen drt esi arasndaki kukulu bir farka bavurur ve onlar bir yap iine sokar (bu da sadece analizde olur). Fakat, ya bu tehis kesinlikten uzaksa, bizi ok daha radikal ve beklenmedik bir karma varmaya zorlarsa? Miller'n kendisi de ayn zamanda srarla Bilindnn Efendi syleminin yapsna sahip olduunu belirtir (onun faili, S,, Efendi-Gsteren olur, znenin anlam uzamnn bilind "kapitone noktas" olur) - yleyse ya iinde Bilindnn kendisinin de, kat Freudcu anlamyla kaybolmakta olduu o kmelenmede, analistin grevi artk Efendi-Gsterenin basksn kertmek deil de, tersine, yeni Efendi-Gsterenler kurmak/nermek/yerletirmek olursa? Lacan'n "vers un signifiant nouveau"sunu byle okumamz gerekmiyor mu (ya da en azndan, byle okuyamaz myz)? G e dnem kapitalizminin lgn simge dinamiinde herhangi bir tutarl Dnyann dalmasna kar koyma ve yeni "kapitone noktalar," bizim anlam deneyimimizle tutarllk salayacak yeni Efendi-Gsterenler nerme ars olarak okuyamaz myz? Ve kat bir benzetmeyle, bu ayn zamanda Badiou'nun durumu, gnmz kapitalizminin "yersiz-yurtsuzlatrc" dinamiini dikkate almaya zorlandktan sonraki durum deil mi? zgrletirici politikann grevini, temsil devletini onun kurucu [yani ngilizce "revolution" szcnn devir etme anlamyla] bir devrim olarak (politik bir) devrim iin sylenen

307

fazlalnn (sfr-esinin) bak asndan kertmek olarak tanmladktan ve her devlete ynelik bu tr srekli bir kertmenin zaten kapitalist dinamiin merkezi zellii olduuna (kapitalizmin tam olarak "dnyasz" olmasnn nedeni budur) dikkat ettikten sonra, aniden yeni bir dnya biimlendirmek, durumumuz iin yeni bir Adlandrma salayacak gsterenler nermek gibi yeni bir grev kefeder. Ancak burada gerek sorunla karlarz: peinden kamusal Yasayla onun mstehcen eki arasndaki btn ilikiler alannn yeniden yaplanmasn da getirecek olan bir sosyopolitik dnm sorunuyla. Baka deyile, o skc topyac-totaliter "toplumsaln btnyle taml ve saydaml" eklindeki korkuluu iermeyecek radikal bir toplumsal dnm umuduyla? Neden radikal bir toplumsal devrime ynelik her proje otomatik olarak "total saydamlk" gibi olanaksz bir d hedefleme tuzana dmek zorunda? Ya da -gkyz metaforunu srdrrsek- zaman zaman, gezegenlerin devirlerinin dairesel yolunda da bir kayma, onun koordinatlarn yeniden tanmlayan ve yeni bir denge, ya da daha dorusu yeni bir denge ls ortaya karan bir krlma gereklemez mi?

yknn temel vurgusu , tiran ve toplumun en dk lmpen proleter katmannn, pislik iinde yuvarlanan o cruf arasndaki yer alt balantsdr. Buna bal olarak, par excellence "tiranlk kurban" yoksullar deil, soylu giyim ve tavrlar olan, gururlu ve sekin olan o saygdeer, eitimli beyefendilerdir. Liberalizmle alt snflarn "ete ynetimi" aka kar karya getirilir ve El matadero'nun hedeflemedii baar bu "tiranlk nefretinin" fantazmatik arkaplann sergilemesidir: kan, ter ve acsyla 1793' yaamn kendisine duyulan tiksinti. Duyarl liberallerin istedii kafeinsiz bir devrim, kokmayacak bir devrimdir - Fransz Devrimi'nin olmayan bir 1789. Gnmzde, mstehcen y'oussance'n bu ideolojik ynlendirmesi yeni bir aamaya girdi: politikamz gitgide daha dorudan jouissance politikas oldu, jouissance'\ arama yollaryla ya da denetleyip dzene sokmakla ilgileniyor. Liberal/hogrl Bat ve kk tenci slam arasndaki btn kartlk, yani bir yandan, kendisini sergileme/tehir etme ve erkekleri kkrtma/rahatsz etme zgrln de ieren zgr bir cinselliin kadnn hakk olmas ve dier yandan, erkeklerin bu tehdidi ortadan kaldrmaya ya da en azndan, denetim altnda tutmaya ynelik umutsuzca aba harcamas arasndaki kartlk da younlamyor mu? (Taliban'n kadnlara metal topuklar yasaklamak gibi terimleriyle sylersek,

POLTK BR

K A T E G O R OLARAK JOUISSANCE El matadero/Mezbaha's\, Arjantin edebiyatnn 1840'lann

gln bir yasak getirmi olduunu hatrlayn - demek ki kadn batan aa rtnm, olsa bile, topuklarnn nlts erkekleri srarla kkrtyor?) Elbette, her iki taraf da ideolojik/ahlaki adan konumlarn gizemliletiriyor: liberal Bat kiinin kendini erkein arzusuna kkrtc bir ekilde da vurma hakkn, kiinin bedenini zgrce konumlama ve ondan istedii gibi haz alma hakk olarak yasallatrrken; slam'da diil cinselliin denetimi elbette, erkein cinsel smr nesnesine indirgenme tehdidine kar kadnn saygnln savunmak olarak yasallatrlmtr. 71 Yani, Fransz devle! i n i n kzlarn okulda hicab giymesini yasaklamasnn kzlarn kendi bedenlerim denetlemelerini salad iddia edilebilirken; Mslman "kktencilik" eletirmenleri asndan, tam da bu oyuna, bedenlerini cinsel ayartmaya ve buna elik eden toplum sal dolama/alverie ak klma oyununa katlmak istemeyen kzlarn varlnn, asl travmatik noktay oluturduu da ne srlebilir. u ya da bu ekilde, btn dlel konular bu konuya baldr: gay evlilii ve bir gay iftin ocuk alma hakk; boanma; krtaj. ... S o n zamanlarda A B D ' n i n baz "radikal" evrelerinde, nekrofillerin (cesetlerle seks yapmay arzulayanlarn) haklarn "yeniden dnmeye" ynelik bir neri dolanmaya balad - neden onlar haklarndan yoksun braklsn? Bylece, insanlar nasl aniden lmeleri durumunda organlarnn tbbi amalar iin kullanlmasna izin verdiklerini belirten bir belge imzalyorlarsa, nekrofillerin onlarn bedenleriyle oynamasna i. m veren bir belgeye de imza atabilecekleri gibi bir dnce belirdi. ... Bu neri o, siyaseten dorucu tutumun, yani Kierkegaard'n tek iyi komunun l bir komu olduu eklindeki anlaynn kusursuz bir sergilenii deil mi? l bir komu bu c e s e t - tacizden kanmaya abalayan "hogrl" bir zne iin ideal bir cinsel e i n tanm gerei, bir ceset taciz edilemez; ayn zamanda, l bir beden haz alamaz, o yi den znenin cesetle oynarken haz almay arya gtrmesi gibi rahatsz edici bir l e h i n

Esteban Echeverria'nn

banda yazlm ve yazar hayattayken yaymlanmam olan kurucu metinlerinden biridir. Juan Manual Rosas'n diktatrlne ynelik ateli bir polemik olan yks, liberal politik imgelemin fantazmatik eiliminin altnda yatan mstehcen jouissance'm belki de en aydnlatc sergilenii saylabilir.' 0 Sadece otuz sayfa sren bu yknn yarsndan fazlas, byk bir Buenos Aires mezbahasndaki olaylar ve oradaki atmosferi, orada yaayan (ou zenci) yoksul insanlara, onlarn barbarca alkanlklarna (onlarn hayvanlar acmaszca ldrmelerine, ganimetlerine kaba saba bir ekilde sahip kmalarna, katledilen boalarn barsaklar iin amurlarn iinde kavga etmelerine), acmasz akalarna vb. ynelik ar bir apak tiksinti ve kmsemeyle alr. Varolusal tiksinti o kadar ileri gider ki mezbahann pisliinin ve amurunun, en ar noktaya gtrlm olan "gereki" tasviri gerekst kartna dnr - rnein bir ocuun ba kopup bu pisliin iine der, gvdesiyse aln atall bir kazna taklr ve zerindeki saysz delikten kan fkrr. politik rgtlenmenin] ekirdek kadrosu, Mezbahadaki insanlar korkutmak iin Rosas'n destek takmdr, onun tnazorca'smm [onu desteklemek zere kurulmu bir onun dmanlarn toplanm yar gizli bir alt snfn zel ordusu. yknn son ksmnda, mezbah r\m yanndan geen gururlu bit gen "niteryen" (gzel giyinmi bir st snf beyefendisi, Rosas'n bir hasm) anlatlr; barbar mezbaha iileri onu yakalar ve trensel bir ekilde aalayarak giysilerini karrlar. Beyefendi bu aalanmay atlatamaz ve fke dolu bir saldri srasnda lr - ve onun lm de yine bir gerekstclk imas tar: o fkeden delirmi ylmaz niteryen, olgunlam bir meyve gibi ikiye yarlr. ... Burada tiranlk vizyonu basite topluma dayatlan acmasz polis ve ideolojik kuvvet deildir;

de ortadan kalkmtr. ... Bu iki kart yaklamn paylat ey, bu yzden, her rnekle farkl bir ekilde ele alnan, ar disiplinci bir yaklamdr: "kktenciler" kadnn kendi kendini temsil etmesini cinsel kkrtmay nlemek zere ayrntl bir ekilde dzene sokarlar; siyaseten dorucu feminist liberaller tacizin farkl biimlerini iermeyi hedef alm davrann en az bunun kadar ar bir dzenlemesini dayatrlar. Fakat, burada bir ayrnt zerinde durmalyz. Gnmzde kar karya kaldmz ey, tam olarak jouissance politikas deil, daha kesin sylenirse, kelimenin tam anlamyla postpolitik olan jouissance dzenlemesi (idaresi) olmaktadr. Jouissance kendi iinde snrszdr, adlandrlamayann bulank fazlasdr ve hedef bu fazlal dzenlemektir. Biyopolitikann hkmranlnn en ak iareti "stres" balna ynelik takntdr: stresli durumlardan nasl kanmal, onlarla nasl "ba kmal." "Stres" yaamn fazla boyutuna verdiimiz, denetim altnda tutulmas gereken "ok-fazlalk" iin kullandmz addr. (Bu nedenle, her zamankinden ok gnmzde, psikanalizi terapiden ayran yark kendisini btn acmaszlyla dayatmaktadr: eer terapi iyilemesi istiyorsan, aslnda davran-biliselci terapilerle kimyasal tedavinin [haplarn] bir bileiminden ok daha abuk ve etkin yardm alrsn.) yleyse, u iki fazlalk arasndaki ayrm izgisini nasl ekmeliyiz: Faist gsterinin, onun tutkusunun "normal" burjuva yaamna gre fazlal, ya da gnmzde "normal" kapitalist retime, onun srekli kendini devrimciletirmesine zg olan o fazlalk; ve Yaamn kendisinin fazlal?" Belki de kurucu ontolojik fazlal mstehcen fazla ekinden ayrmann yolu, yine Hepsi-deilin mant araclyla, yani nvarsaylan "normallikle" ilikisi asndan olacaktr: mstehcen fazlalk "normallii" destekleyen istisnann fazlaldr, buna karn radikal ontolojik fazlalk " s a f bir fazlalktr, hi bir jey iin fazlalk, "tam anlamyla" bir fazlalk paradoksu, kendi iinde fazlalk olan, nvarsaylan normallii olmayan bir eyin paradoksudur. Keyif almaya ynelik siiperego emri bu yzden Kant'n "Du kannst, denn du sollstF'unun (Yapabilirsin, nk yapmalsn!) tersine evrilmesi olarak ilev grr bir "Yapmalsn, nk yapabilirsin!"e dayanr. Yani: gnmzn "baskc olmayan" hazclnn sperego yn (bizi sonuna dek gitmeye ve her eit jouissance' aratrmaya aran o maruz kaldmz srekli kkrtma) izin verilen jouissahce'm kanlmaz olarak zorunlu bir jouissance'a dnmesinde yatar. Fakat burada ortaya ,kan soru udur: kapitalist haz alma emri aslnda fazlac karakteriyle jouissance' aramay m hedeflemektedir, yoksa bizler daha ok, son aamada bir tr evrenselletirln haz ilkesiyle, hazlara adanm bir yaamla m ba ediyoruz? Baka deyile, iyi vakit geirmek, kendini gerekletirmeyi ve kendini tatmini elde etmek vb. emirler aslnda fazla /ou/'ssance'tan kanma, bir tr homeostasis dengesi bulmaya ynelik emirler deil mi? Datai Lama'nn d de dengeli bir "tam l"nn nasl srdrleceine ve lahatsz edici arlklardan nasl kanlacana ynelik bir t deil mi? Burada durum daha karmak: sorun, dolaymsz ve ak seik emir, homeostasis srdrecek bir laz ilkesinin ynetimine arsa da, emrin asl ileyii bu snrlar fazla haz almaya \>nelik bir abaya patlatr.

Burada insan 68-sonras Solcu jouissance drtsn (btn toplumsal balantlar zecek ve benim mutlak ;ouissance'n tekbenciliinde dorua varmam salayacak cinsel hazzn ar biimlerine ulamak drtsn) jouissance vaat eden mallam rnlerin tketimiyle karlatrmaya heves ediyor: ilki hl radikal, hatta "otantik," znel bir konuma karlk geliyor; buna karn ikincisi piyasa glerine bir yenilgiyi, bir teslimi ima ediyor. Fakat, bu kartlk gerekten o kadar ak m? Piyasada sunulan jouissance' "sahte" diye, hibir tz olmayan sadece bo bir paket-vaat sunuyor diye reddetmek fazlasyla kolay deil mi? Hazlarmzn tam kalbinde olan delik, Boluk her jouissance'm yaps deil mi? Dahas, biz-i durmakszn bombalayan mallam haz kkrtmalar, kesin bir ekilde bizi otistik-mastrbasyoncu, en stn rnei ila bamll olan "asosyal" jouissance'a doru itmiyor mu? ilalar da ayn anda hem en radikal otistik jouissance deneyiminin arac hem de par excellence bir mal deil mi? S a f otistik jouissance drts (ilalarla ya da kendinden geme salayan baka yollarla) hassas bir politik momentte ortaya kt: 1968'in zgrlk dizisi gizilini tkettii zaman. Bu kritik noktada (1970'lerin ortasnda), kalan tek seenek dorudan, acmasz bir passage a l'acte, Geree-doru-atlmayd, bu da temel biim ald: cinsel jouissance'm ar biimlerini arama; kitlelerin kapitalist bir ideolojik uykuya tmyle gmldkleri bir ada standart ideoloji eletirisinin ilemediini, bu yzden de sadece dorudan iddetin ham Gereine bavurmann -Paction directe- kitleleri uyandrabileceini syleyen Solcu politik terrizm (Almanya'da R A F [Rote Armee Fraktion], talya'da Kzl Muhafzlar vb.); ve son olarak, bir i deneyimin Gereine ynelmek (Dou mistisizmi). Bu nn paylat ey, Gerekle dorudan bir temasa ynelik somut sosyopolitik balanmadan ekilmektir. Freud'un sanatnn utan verici, hatta tiksindirici kiisel fantazileri toplumsal olarak kabul edilebilir bir biime sokarak -baka trl olsa itici olacak olan kiisel fantazinin fazla hazzn kabul etmek zere bizi ayartan bir cazibe olarak gzel sanatsal biimin hazzn sunarak, onu "ycelterek"- toplumsal balamda da vuran biri olduunu syleyen o " n a i f dnceleri gnmzn izin verme anda, performans ve baka sanatlarn ycelikten karlm plaklklaryla en kiisel mahrem fantazilerini sahneleme basks altnda olduu bir zamand yeni bir nem kazanyor. Bu tr "ihlalci" sanat bizi dorudan en tekbenci halindeki y'ou'ssance'la, mastrbasyoncu fallik jouissance'la yzyze getirir. Ve, bireyselci olmaktan uzak olan bu tr jouissance, bireyleri bir "kalabalkta" yakalandklar lde kesin olarak niteler: Freud'un "kalabalk/Masse" dedii ey kesinlikle ayr komnal bir ebeke deil tekbenci bireylerin bir topluluudur - dedikleri gibi, insan tanm gerei kalabalk iinde yalnzdr. Bu yzden paradoks bir kalabaln temelde antisosyal bir fenomen olmasnda yatar. deolojik kktencilikle liberal hazclk arasndaki kat simetriyi deerlendirmeliyiz: ikisi de Geree odaklanr; fark, liberal hazclk /'ouissance'n (onu dili, simgesel dolaym, basit bir ikincil nemsiz semblant'a, ynlendirme ya da ayartma aletine indirgeme, tek "gerek eyin" jouissance'm kendisi olmas gibi sinik bir tutum benimsemeye zorlayan) ekstra-simgesel Gereini kendi Amac haline ykseltirken,

311

"kktencilik" Simgeselle Gerek arasnda bir ksa devreyi yasalatrr - yani onda, birtakm simgesel fragmanlarn (szgelimi, kutsal metnin, Hristiyan kktencileri durumunda ncil'in) kendisi gerek olarak koyutlanr ("kelimesi kelimesine" okunmaldr, onunla oynanmamaldr, ksacas: okumann btn diyalektiinin dndadr). Baka hibir yerde bu kmelenme Matrix lemesinde olduundan daha ak bir ekilde sahnelenmedi. Matrix filmleri tutarl felsefi sylemle desteklenmi bir eser olarak okunmamal, tutarszlklar ideolojik ve toplumsal durumumuzun antagonizmalarn zetleyen bir eser olarak okunmal. Peki yleyse Matrix nedir? Basite Lacan'n "byk t e k i " dedii ey, sanal simgesel dzen, gereklii bizim iin yaplandran ebeke. Bu "byk t e k i " boyutu simgesel dzendeki znenin kurucu yabanclamasnn boyutudur: byk teki ipleri eker; zne konumaz, simgesel yap tarafndan "konuturulur." The Matrix'in paradoksu, "sonsuz yargs" iki ynn birbirine bamlldr: gerekliin total yapayl (yaplm doa) ve kavgalarnn bale nitelii, ar ekimleri ve sradan fiziksel gerekliin yasalarn inemeleri anlamnda bedenin muzaffer dn. (artc bir ekilde Matrix, Gerekle gereklik arasndaki ayrm konusunda beklediimizden ok daha kesindir: Morpheus'un nl "Gerein lne ho geldiniz!" sz Matrix'in dndaki gerek dnyaya deil, Matrix'in kendisinin saf biimsel dijital evrenine gndermedir. Morpheus, Chicago ykntlarnn imgesinde Neo'yla kar karya geldii zaman basite yle der: " B u gerek dnya!", yani felaketten sonra Matrix'in dndaki gerekliimizden geriye kalan ey, buna karn "Gerein l" Matrix'e yakalanm insanlarn sahte "deneyim zenginliini" yaratan saf biimsel dijital evrenin tekdzeliine gnderme yapar.) Bir baka unutulmaz sahneyi, Neo'nun krmz hapla mavi hap arasnda seim yapmas gereken sahneyi ele alalm: ya Geree travmatik uyan, ya da Matrix'in dzenledii yanlsamada srar. Neo, filmin en alak karakteri olan, Matrix'in asiler arasndaki ihbarc-ajannn, Matrix'in ajan olan Smith'le diyalogunu ieren unutulmaz sahnede, atalyla lezzetli bir krmz biftek parasn kaldrp "Bunun sadece sanal bir yanlsama olduunu biliyorum, ama aldrmyorum, nk tad gerek" diyen karakterin tersine Doru'yu seer. Ksacas ona yanlsama iinde kalmann, insan bunun sadece bir yanlsama olduunun farknda olsa bile yelenen bir ey olduunu syleyen haz ilkesine uyar. Fakat, The Matrisin seimi o kadar basit deildir: tam olarak, Neo sonunda insanla ne sunar? "Gerein lne" dorudan uyanmay deil, sanal evrenler okluu arasnda serbeste yzmeyi: Matrix tarafndan kleletirilmek yerine, onun kurallarn bkmeyi renerek kendimizi kurtarabiliriz - fiziksel evrenimizin kurallarn deitirebiliriz ve bylece zgrce umay ve baka fiziksel yasalar inemeyi renebiliriz. Ksacas seim, tatsz doru ve haz veren yanlsama arasnda deildir, daha ok iki yanlsama kipi arasndadr: hain "gerekliimizin" yanlsamasna baldr, Matrix tarafndan ele geirilmitir ve ynlendirilmektedir; buna karn Neo insanla, iinde, zgrce birinden dierine geerek, gereklik deneyimimizi sabitleyen kurallar yeniden ekillendirerek birok oyun oynayabileceimiz bir oyun alan olarak evren deneyimini sunar.

Adornocu bir tarzda, bu tutarszlklarn filmin doruluk momenti olduunu ne srebiliriz: ge dnem kapitalist toplumsal deneyimimizin antagonizmalarn, gereklikle ac (haz ilkesinin hkmranln bozan ey olarak gereklik), zgrlk ve sistem (zgrlk ancak onun tam yaylmasn engelleyen sistem iinde olasdr) gibi temel ontolojik iftlerle ilgili antagonizmalar rneklemektedir. Fakat filmin asl gc, yine de farkl bir dzeyde saptanabilir. Onun esiz etkisi, byk lde onun merkez tezinden kaynaklanmaz (gereklik olarak deneyimlediimiz ey "Matrix", yani btn hepimizin zihnine dorudan balanm mega-bilgisayar tarafndan yaratlan yapay bir sanal gerekliktir), daha ok, Matrix'e enerji (elektrik) retmek zere canl tutulan, su dolu beiklerde klostrofobik bir yaam sren milyonlarca insandan oluan o merkez imgeden kaynaklanr. Bu yzden Matrix-denetimli sanal gereklie gmlmlklerinden (baz) insanlar "uyand" zaman, bu uyanma dsal gerekliin engin uzamna al deil, bu kapanmann, iinde her birimizin basite amniyotik svnn iine gmlm, fets benzeri bir organizma olduu kapanmann korkun gereklemesidir. ... Bu tam edilgenlik, bizim etkin, kendini koyutlayan zneler olarak bilinli deneyimimizi destekleyen yasaklanm fantazidir - asl sapkn fantazi odur, son aamada teki'nin (Matrix'in) jouissance'nn, piller gibi yaam-tz emilen aralar olduumuz fikri. Bu da bizi merkezde yer alan libidinal bilmeceye getirir: Matrix neden insan enerjisine ihtiya duyar? S a f olarak enerji erevesindeki bir zm elbette anlamszdr: Matrix kolayca baka bir ey, milyonlarca insan birimi iin egdmlenen bir sanal gerekliin fazlasyla karmak dzenlemesini gerektirmeyen daha gvenilir bir enerji kayna bulabilirdi. Tutarl tek yant udur: Matrix insan /ou/ssance'ndan beslenir yani tekrar temel Lacanc teze, byk tekinin kendisinin, anonim bir makine olmaktan uzak bir ekilde, srekli bir jouissance akna ihtiya duyduu tezine dnm oluaz. Bu, Matrix'in doru anlaydr: sapknln iki ynnn yan yana gelmesi - bir yandan, gerekliin askya alnabilecek keyfi kurallar tarafndan dzenlenen sanal bir sahaya indirgenmesi; dier yandan, bu zgrln gizlenen doruluu, znenin tmyle arasallatrlm bir edilgenlie indirgenmesi. Ve Matrix lemesinin daha sonraki filmlerinin nitelik asndan knn balca kant da bu merkezi zelliin tmyle ele alnmadan braklm olmasdr: asl devrim insanlarn ve Matrix'in kendisinin jouissance ve onun sahiplenmesiyle balant kurma tarzndaki bir deiim olurdu. Szgelimi, ya bireyler Matrix'i ona jouissance salglamay reddederek sabote etseydi? Akl banda ve kltrl herkesin bildii gibi, talyan sinemasnn asl bykl ve tarihsel miras, onun Avrupa'nn ve yirminci yzyln kresel kltrne dnyatarihsel katks, yeni Gerekilik, ya da sadece yoz entelektellere seslenen baka bir takm tuhaflklar deil, benzersiz trdr: spaghetti Western'ler, 1970'lerin erotik komedileri ve -kukusuz en nemlisi o l a n - tarihsel kostml gsteriler (Hercules contra Macista vb.). kinci trn byk baarlarndan biri byleyici bir ekilde kaba olan Conviene far bene l'amore ( 1 9 7 4 , ynetmen: Pasquale Festa Campanile) oldu, filmin temel ncl, yakn bir gelecekte, dnyada enerji tkenir ve parlak bir gen talyan bilimcisi olan Doktor Nobile, Wilhelm Reich' hatrlar, ardndan cinsel eylem

srasnda insan bedeninin byk miktardaki enerjiyi serbest braktn kefeder - ama tek koul vardr, sevien iftler birbirlerine ak olmamaldr. Bylece, insanln hayatta kalmas adna, Kilise yaklamn tersine evirmeye ikna edilir: ak gnah olur ve seks sadece eer ak szkonusu deilse ho grlr. Bylece papaza yle itiraflar yapanlarla karlarz: "zr dilerim Peder, gnah iledim: karma ak oldum!" Enerji yaratmak zere, iftlere haftada iki kez byk salonlarda, tepelerine dikilmi bir gzetmen nezaretinde sevimeleri emredilir: "Soldan ikinci sradaki ift - daha hzl, daha hzl!" The Matrix'\e olan benzerlik apak. ki filmin doruluu da gnmzde jouissance politikasnn ar egemen olmasndan gelir. The Matrix Reloaded ncekinin tutarszlklarnn stesinden gelmek iin bir dizi yol nerir - ya da daha dorusu, bu yollarla oynar. Ama bunu yaparken, kendine has baz yeni tutarszlklara dolar. Sonu sadece anlatsal olarak deil, ayn zamanda altta yatan evren vizyonu asndan da ak ve kararszdr. T e m e l ton Birinci Blm' destekleyen Matrix'teh kurtulmaya ynelik basit ve ak ideolojiyi yanllayan ek glkler ve kukularn tonudur. Zion adl yeralt ehrindeki insanlarn komnal cokulu riteli bize ister istemez kktenci dinsel bir toplanty hatrlatr. ki temel peygamber figr zerine kuku der. Morpheus'un vizyonlar doru mudur, yoksa sanrlarn acmaszca dayatan paranoyak bir deli midir o? Neo, gelecei ngren bir kadn olan Kahin'e gvenip gvenemeyeceini bilemez: kadn kehanetleriyle onu da ynlendirmekte midir? Yoksa o, kinci Blm'de Matrix'in bir fazlalna, cinnet halinde koturan, kendi kendini oaltarak silinmekten kaarken bir virse dnen ajan Smith'ten farkl olarak, Matrix'in iyi ynnn bir temsilcisi midir? Ya Matrix'in Mimar'ndan, onun yazlm yazarndan, Tanrsndan gelen bilmecemsi duyurular? Neo'ya aslnda Matrix'in altnc, ykseltilmi bir versiyonunda yaadn bildirir: her versiyonda bir kurtarc figr ortaya km, ama onun insanl kurtarma abas byk lekli bir felaketle sonlanmtr. Neo'nun isyan, yleyse, esiz bir olay olmaktan uzak, Dzenin bozulmas ve yeniden kurulmasnn uzun evriminin bir paras m olur? The Matrix Reloaded"m sonunda, her ey kukuda braklr bylece: sorun sadece Matrix'e kar herhangi bir devrimin iddia ettii eyi baarp baaramayaca, ya da bir ykm orjisiyle sona ermek zorunda kalp kalmayaca deildir, onlar deerlendirenin, hatta tasarlayann Matrix olup olmaddr. Hatta Matrix'ten kurtarlanlar, bu durumda bir seim yapmakta zgr mdr? S e i m yine de isyan bastrma riskini gze almak, kendini Matrix'in iinde kalrken yerel "direni" oyunlar oynamaya vermek, hatta Matrix'in iindeki "iyi" glerle snf-tesi bir ibirliine girmek midir? The Matrix Reloaded bu noktada sona erer: gnmz Sol'unun o znc kt durumunu ve onun Sisteme kar verdii mcadeleyi kusursuzca aynalayan bir "bilisel haritalamanm" baarszlnda. Ek bir arptma tam da filmin sonunda, N e o insanlara saldran mrekkep bal benzeri makineleri byl bir ekilde, sadece elini kaldrarak durdurduu zaman ortaya kar - bunu "gerek gereklikte" ve Matrix'in iinde, elbette (zamann akn dondurmak, yerekimi yasalarn inemek vb.) mucizeler yapabilecei yerde deilken nasl baarabilir? Bu aklanmam tutarszlk "var olan her ey Matrix tarafndan

yaratlmtr," sonul bir gereklik yoktur zmne gtryor mu? Bu kargaadan, var olan her eyin birbirlerinin iinde kendilerini aynalayan sonsuz bir sanal gereklik dizisi olduunu ilan ederek kmaya alan "postmodern" bir hevesin reddedilmesi gerekli olsa da, "gerek gereklikle" Matrix-yaratimi evren arasndaki basit ve kesin blnmenin bu ekilde birletirilmesinde tutarl bir kavray vardr: mcadele "gerek gereklikte" olsa bile, temel kavgann Matrix'te kazanlmas gerekir; bu yzden insan onun sanal kurgusal evrenine (yeniden) girmelidir. Eer mcadele sadece "Gerein lnde" gereklemi olsayd, insanlktan geriye kalanlarn hain makinelerle dvt o skc distopyalardan bir yenisiyle kar karya olacaktk. Bunu o eski sevimli Marksist altyap/styap iftinin terimleriyle sylersek: bir yandan, gereklikte olup biten "nesnel" maddi sosyoekonomik srelerin indirgenemez ikiliini dikkate almalyz, dier yandan da, tam olarak politik-ideolojik sreci. Ya politika alan ikin olarak "sterilse," bir glge tiyatrosuysa, ama yine de gereklii dntrmek iin can alc nemdeyse? Bu yzden, ekonomi gerek saha ve politika da bir glge tiyatrosu olsa bile, asl kavgann politika ve ideolojide verilmesi gerekir. 1980'lerin sonlarnda Komnist iktidarn zlmesini ele alalm: asl olay devlet iktidarnn Komnistler tarafndan fiilen kaybedilmesi olsa da, can alc krlma farkl bir dzeyde grnd - resmi olarak Komnistler hl iktidarda olduu halde, insanlar anszn korkuyu kaybettikleri ve artk tehdidi ciddiye almadklar o byl anlarda; bylece, polisle "gerek" mcadeleler devam etse bile, herkes bir ekilde "oyunun sona erdiini" biliyordu ... Bu yzden The Matrix Reloaded bal olduka yerinde: eer Birinci Blm'e egemen olan Matrix'ten kma, kendini onun basksndan kurtarma gdsyse, Birinci Blm mcadelenin Matrix'in iinde kazanlmas gerektiini, insann ona dnmek zorunda olduunu aka gsterir. Bu yzden Wachowski Kardeler The Matrix Reloadedda, tay bilerek ykseltti, bizi kurtulma srecinin btn karmaa ve karklklaryla kar karya getirdiler. Bu ekilde, kendilerini g bir duruma soktular: artk neredeyse olanaksz bir hedefle kar karyalar. Eer The Matrix Revolutions baarl olacaksa, gnmzn devrimci politikasnn ikilemlerine uygun bir yant, Solun umutsuzca arad politik eylemin bir tasarsn vermek zorundayd. O yzden sefil bir ekilde baarsz olmasna amamak gerek - ve bu baarszlk Marksist zmleme iin iyi bir rnek sunuyor: ok daha temel bir toplumsal baarszl belirten anlatsal baarszlk, "iyi bir hikaye" kurmann olanakszl. Bu baarszln ilk iareti bizimle, izleyicilerle krlan temastr. T h e Matrix'in (Birinci Blm) ontolojik ncl dosdoru gereki bir ncldr: "gerek gereklik" vardr ve Matrix'in tmyle gereklikte olup bitenlerin terimleriyle aklanabilecek olan sanal evreni vardr. The Matrix Revolutions bu kurallar bozuyor: N e o ve Smith'in "by" gleri "gerek gerekliin" kendisine dek uzanyor ( N e o orada da kurunlar durdurabiliyor, vb.) Bu tam da, bir dizi karmak ipucunun ardndan getirilen zmn katilin byl glere sahip olduunu ve suunu gerekliimizin yasalarn ineyerek ilediini syleyen bir polisiye romana benzemiyor mu? Okur kendisini kandrlm hisseder - egemen tonun bilgi deil, iman olduu The Matrix |I5

Revolutions'ta

olduu

gibi.

zlmez: Matrix hl oradadr, insartlar smrmeye devam eder, bir baka Smith'in ortaya kmayacann gvencesi yoktur; insanlarn byk ksm da kleliklerine devam edecektir. Bu kmaza gtren ey, tipik bir ideolojik ksa devrede, Matrix'in ifte alegori olarak ilev grmesidir: Sermaye iin (bizden enerji emen makineler iin) ve teki iin, tam anlamyla simgesel dzen iin. Fakat, belki - ve bu Revolutions' (en azndan ksmen) kurtarmann tek yolu olabilir - Matrix dizisinin karmnn bu baarszlnda dndren bir ileti var: gnmz ufkunda kesin bir zm yok; Sermaye burada kalc; tek umabileceimiz geici bir atekes. Yani: bu kmazdan kukusuz ok daha kt olacak bir ey, okluun baarl isyannn sahte-Deleuzec bir kutlamas olurdu. HL BR DNYADA YAIYOR MUYUZ? Bu jouissance stnlnn kresel kapitalizmle balants dnyasz karakteridir. Kayp Balk Nemo'da [Finding Nemo] ho bir Hitchcockcu ayrnt yer alyor: diinin canavar gibi kz babasnn, iinde bir akvaryum olan ofisine geldii srada, alan mzik Sapik'taki cinayet sahnesinin mziidir. Buradaki balant, kzn zavall kk hayvanlar iin bir korku kayna olmas fikrinden daha incelikli bir balantdr: sahnenin sonunda, N e m o lavabo deliine atlayp kaar - bu onun insanlar dnyasndan kendi yaam-dnyasna geiidir (sonunda diinin ofisine yakn bir yerde olan, kendisinde bir mucize belirdii babasyla bulutuu yer olan denize varr), ve biz hepimiz Sapk'ta suyun kaybolduu delik temasnn anahtar roln biliriz (lavabo deliinden akp giden sudan Marion'un l gzne gei, vb.). Lavabodaki delik bylece birbirinden tmyle farkl iki evren arasndaki, insan evreniyle balk evreni arasndaki gizli bir geit ilevi grr - bu doru okkltrclktr, bu teki'nin dnyasna gemenin tek yolunun, bizim dnyamzda bok k, karanlk sahaya uzanan, gndelik gerekliimizden dlanm, iinde atn kaybolduu bir delik gibi grnen ey araclyla olduunun kabul edilmesidir. ki dnyann radikal farkll bir dizi ayrntda yer alr - szgelimi, baba-dii Nemo'yu balk ayla yakalad zaman, onu kesin bir lmden kurtardn dnr, Nemo'yu o kadar korkutan eyin lmn eiinde gibi grnen eyin kendi varl olduunu alglayamaz. ... Fakat Doruluk fikrinin iddias, bu mstehcen-adlandrlamayan balantnn, dnyalar arasndaki o gizli oluun yeterli olmaddr: dnyalar okluunu yarp geen sahici bir "evrensel" Doru vardr. Badiou neden bu dnya konusunu, "dnyalar mantn" ele almaya balad? Ya eer bunun nedeni kapitalizme ynelik daha derinlikli anlay olduysa? Ya eer dnya kavram kapitalist evrenin dnyasz olmak gibi benzersiz konumu zerinde dnme ihtiyacndan ktysa? Badiou yaadmz zamann dnyadan yoksun" olduunu syledi - bu tuhaf tezi nasl ele almamz gerekiyor? Nazi anti-Semitizmi bile bir dnya at: mevcut kritik durumu betimleyerek, dman ("Yahudi komplosu"), hedefi, ona ulamann yolunu adlandrarak, Nazizm gereklii znelerinin, onlarn anlaml balanne (hatta ona nasl

kinci baarszlk daha ok anlatsal bir baarszlktr: nerilen zmn basitlii. Olaylar gerekten aklanmaz, bylece son zm daha ok efsanevi Gordion dmnn kesilmesine benzer. The Matrix Reloadeddaki ilgin karanlk imalarn (tehlikeli bir paranoyak olan Morpheus, Zion ehri'nin ynetici elitinin yozlamas), Revolutions'ta ele alnmadan brakldn dnnce durum daha zc bir hal alr. Revolutions'm yeni tek ilgin yan da - n e Matrix ne de gereklik olan bir aradnyaya odaklanma- gelitirilmeden braklr. Matrix dizisinin tamamnn temel zellii Smith'i ba olumsuz kahraman, evrenin bir tehdidi, bir tr olumsuz N e o haline ykseltmeye ynelik artan ihtiyatr. Kim bu Smith gerekten? Bir tr Faist kuvvetlerin alegorisi: delirmi, otonomlam, Matrix'i tehdit eden bir kt program. Yani filmin dersi, en iyi ifadesiyle bir anti-Faist mcadele dersidir: Sermaye tarafndan iileri denetlemek zere (Matrix tarafndan insanlar denetlemek zere) gelitirilen acmasz Faist katiller denetimden kmtr ve Matrix'in onlar ezmek iin insanlar yardma armas gerekir, tpk liberal sermayenin, lmcl dman olan Faizmi yenmek iin Komnizmi yardma armas gibi. ... (Belki de gnmzn politik perspektifinden baklrsa, daha uygun bir model FK'y yok etmenin kysna gelen, sonra da, denetimden km Hamas' yok etmesi iin FK'yle atekes anlamas yapan srail'i hayal etmek olacaktr. . . . ) Fakat Revolutions, bu anti-Faist mant gizil Faist elerle renklendirir: (diil) Kahin ve (eril) Mimar sadece yazlm da olsa farklar cinselletirilir, bylece son diil ve eril "ilkeler" arasndaki dengenin mantna kaznr. The Matrix Reloadedm sonunda, gerekliin zaman, sadece iki yol ak kalr: postmodern Gnostisizm ya da Hristiyanlk. Yani: n c Blm'de, ya "gerek gerekliin" kendisinin sadece bir baka Matrix-yaratma gsterisi olduunu, herhangi bir son "gerek" gereklik olmadn reneceiz, ya da tanrsal by sahasna gireceiz. Fakat, The Matrix Revolutions'da, N e o gerekten bir sa figrne dnr m? Byle grnebilir: Smith'le dellosunun sonunda, (bir baka) Smith'e dnr, o yzden o ld zaman, Smith (btn Smith'ler) de yok olur(lar). ... Fakat, eer daha yakndan bakarsak, temel bir fark ortaya kar: Smith proto-Yahudi bir figrdr, fare gibi oalan, lgn gibi koturan ve nsanlarla MatrixMakinelerin uyumunu bozan mstehcen bir davetsiz misafir, o yzden onun yok edilmesi (geici) bir snf atekesini olas klar. Neo'yla birlikte len ey atma ve dengesizlik getiren bu Yahudi davetsiz misafirdir; sa'daysa tersine, Tanr insan olur, bylece isa'nn lmyle, bu insan ( e c c e homo), yani (teye ait) Tanr da lr. Matrix lemesinin doru "Hristiyolojik" versiyonu bu yzden radikal bir ekilde farkl bir senaryo gerektirir: N e o n u n insan yaplm bir Matrix yazlm, Matrix'in dorudan insan cisimlenmesi olmaldr, bylece o ld zaman Matrix kendini yok eder. S o n anlamann gln yn bizi ister istemez arpar: Mimar Kahin'e sadece makinelerin artk Matrix'in yannda olan insanlarla dvmeyeceine sz vermekle kalmaz, ayrca Matrix'ten zgr braklmak isteyen ihsanlarn da istekleri yerine getirilecektir - ama bu seim onlara nasl verilecek? Yani sonunda hibir ey gereklen

yaslanyor)? Sperego haz alma emriyle kapitalizmin paylat ey onlarn tam olarak

malan iin gerekli uzam da ieren global bir "bilisel haritalama" elde etmelerine izin verecek bir ekilde evreledi. Belki de kapitalizmin "tehlikesini" saptamamz gereken yer budur: o da, global olsa bile, btn dnyalar kapsyor olsa bile, kelimenin tam anlamyla "dnyasz" herhangi bir bir ideolojik anlaml kmelenmeyi "bilisel destekler, insanlarn yoksun byk brakr. ounluunu haritalamadan"

kendisi zaten dnyasz olan bir evrene ynelik zgrlk politik mdahaleyi nasl tanmlayacaz - yani, yeniden remesi iin, artk bir "dnyann" snrlar iinde tutulmaya ihtiya duymayan bir evrene yaplm mdahaleyi? Alberto Toscano'nun derinlikli zmlemesinde belirttii gibi, burada Badiou bir tutarszla der: "dnyasz" bir evrende (yani gnmzn kresel kapitalizm evreninde), zgrlk politikann hedefinin geleneksel modus operand/'sinin tam tersi olmas gerektii gibi "mantksal" bir karmda bulunur - gnmzde grev yeni bir dnya biimlendirmek, "bilisel haritalama" salayacak yeni Efendi-Gsterenler nermektir: Badiou dnyalarn grnmyle ilgili kuramsal yazlarnda ikna edici bir ekilde olaylarn dnyalarn ilememesini ve onlarn akmsal rejimlerini tehlikeye drdn ne srse de, "imdinin ontolojisi"nde Badiou, yaadmz "aralksal" ya da dnyasal zamanlarda, bir dnya kurmann, imdi dlananlarn yeni adlar icat edebilecei, yeni doruluk yordamlarn destekleyebilecek adlar icat edebilecekleri bir dnya kurmann zorunlu olduunu savunur. "ok zel bir momentte olduumuza, herhangi bir dnyann var olmad bir momentte olduumuza inanyorum" diye yazar. ... Sonu olarak: "Felsefe srf onu beklediimiz iin bizi bekleyen bilinmeyen dnyay var edecek yeni adlar bulmaya yardmc olmak dnda hibir hakl amaca sahip deildir." retisinin baz temel zelliklerini tuhaf bir ekilde arptarak, Badiou burada, belli bir lde bir "dzenleme" grevi, belki yanllkla, ama kanlmaz olarak bazlar iin artk her yere yaylm olan "Baka Bir Dnya Mmkn" slogann hatrlatacak bir grevi savunur gibi grnyor.76 Ayn sorun doruluk konusunda da belirir: eer Badiou iin, Doru-Olay hep yerelse, belli bir tarihsel dnyann doruluuysa, o zaman dnyasz bir evrenin doruluunu nasl dile getireceiz? Bu, Toscano'nun ima eder gibi grnd ekilde, kapitalizmin getirdii "ontolojik" krlmay kabul ettii halde, Badiou'nun antikapitalist mcadele balndan kanmasnn, hatta onun gnmzdeki temel biimini (kreselcilik kart hareketi) alaya almasnn ve zgrlk mcadeleyi kat politik terimlerle, (liberal) demokrasiye, gnmzn egemen ideolojik-politik biimine kar mcadele olarak tanmlamay srdrmesinin nedeni midir? "Gnmzde dmann ad mparatorluk ya da Sermaye deil. Onun ad Demokrasi." 7 7 Toscano'nun Badiou eletirisi bu noktada yine de yetersizdir: Bu adan, Badiou'nun temel savn kabul etmiyoruz. ... Bunun nedeni de, Badiou'nun demokrasinin fetiizmine ynelik saldrsnn sorunlu olduunu dnmemiz deil, daha ok -geveze, kendini beenmi putperest taburlarna ve dnek ideologlara ramen Badiou'nun engelleyici kuvveti, liberal-demokratik eitlik fikrinin "ideolojik, ya da znel bir biimselletirmesi" olmad olarak abarttna derin inanmamzdr. znelerin politik zgrlemesine ket vuran ey demokratik temsil ilkesi deil, daha ok kr ynetiminin alternatifi yolundaki inantr. Gnmzn "demokratik" znelerinin, ortaklarn idaresinde nemsiz bir rol oynadklarn ok iyi bilen ve temsil aygtlarnn yalan doasnn tmyle farknda olan znelerin siniklii kapitalizmin kanlmazlnn alglanmasna dayanmaktadr, tersi deil.78

Kapitalizmin evrensellii kapitalizmin bir "uygarlk" ad olmamas, zgl bir kltrelsimgesel dnya ad olmamas, Asyal deerlerle de, baka deerlerle de ileyen ntr bir ekonomik-simgesel makinenin ad olmasdr, bylece Avrupa'nn dnya leindeki zaferi kendi yenilgisi, kendini ortadan kaldrmas, Avrupa'yla olan gbek bann kesilmesidir. Kapitalizmin gizli Avrupal temelini ortaya karmaya cret eden "Avrupamerkezcilik" eletirmenleri oradan daha uzaa gitmez: kapitalizmin sorunu onun gizli Avrupamerkezci temeli deildir, onun aslnda evrensel, ntr bir toplumsal ilikiler matrisi olmasdr. Badiou, elbette, burada Marx'n, kapitalizmin btn sabit toplumsal biimleri datan, "yersizyurtsuzlatrc" gc iin Komnist Manifesto'da syledii nl sze gnderme yapyor: Marx'm kapitalizmin buzlu sularnda btn kutsal balarn kutsallktan

karlmasndan bahsettii blmn cokulu bir tonu var; bu, Marx'n Sermayenin zc gc karsnda duyduu cokudur. Sermayenin kendisinin bizi Birin "sperego" figrlerinden ve ona elik eden kutsal balardan koparabilen maddi gc etkin bir ekilde onun olumlu olarak ilerici karakterini temsil eder, ve bu, gnmzde de gelimeyi srdren bir eydir. Bunu syledikten sonra, yaygnlaan atomlama, sklaan bireycilik ve son olarak, dncenin basit idare, eylerin ynetimi ya da teknik ynlendirme pratiklerine alalmas, beni bir filozof olarak hibir zaman tatmin edemezdi. Ben sadece, dnmenin dile getirilmesine yeniden balamamz gereken eyin tam da bu kutsallktan karma esi olduunu dnyorum.
74

Bylece Badiou kapitalizmin, dinamikleri dengeli her temsil erevesini kerten kapitalizmin istisnai ontolojik durumunu kabul eder: genellikle eletirel-politik etkinlik tarafndan yerine getirilmesi gereken bir grev olan ey (yani, Devletin temsili erevesini kertmek grevi) zaten kapitalizmin kendisi tarafndan yerine getirilmektedir - ve bu Badiou'nun "olaysal" politika fikri iin bir sorun oluturur.75 Kapitalizm ncesi oluumlarda, her devlet, her temsili totalletirme, kurucu bir dlama, bir "semptomal bklme" noktas, bir "paysz pay," bir sistemin bir ksm olsa da, onun iinde tam bir yeri olmayan bir e gerektirir - ve zgrlk politikann bu fazla ("gereksiz") eden, durumun bir paras olmasa da, onun terimleriyle deerlendirilemeyecek olan eden mdahale etmesi gerekirdi. Fakat, sistem artk fazlay dlamad, onu dorudan yrtc kuvveti olarak koyutlad zaman ne olur - tpk, sadece srekli kendini devrimciletirerek, srekli kendi snrn aarak yeniden retebilen kapitalizmde olduu gibi? Basit terimlerle sylersek: eer politik bir olay, yani belli bir tarihsel dnyaya yaplan devrimci zgrletirici bir mdahale hep onun "semptomal bklmenin" fazla noktasyla balantlysa, tanm gerei bu dnyann ana hatlarn kertiyorsa, o zaman,

Burada, Badiou'yu savunmak adna, "znelerin politik zgrlemesine ket vuran eyin" dorudan "kr ynetiminin bir alternatifi olmad yolundaki derin inan" olmadn eklemeliyim: kapitalizmin kendisinin radikal sorgulann nleyen ey kesinlikle kapitalizme kar mcadelenin demokratik biimine olan inantr. Lenin'in " s a f politikaya kar tutumu gibi "ekonomizme" kar tutumu da, Solda (ondan geriye kalanda) ekonomiye kar ikiye ayrlm tutumun tersine, gnmzde can alc nemdedir: bir yanda, ekonomiyi mcadele ve mdahale alan olarak terk eden "saf politikaclar"; dier yanda, gnmzn kresel ekonomisinin ileyiinden bylenmi, herhangi bir tam politik mdahale olaslna engel olan "ekonomistler." Bu ayrlma asndan, gnmzde, her zamankinden daha da ok, Lenin'e dnmeliyiz: evet, ekonomi temel alan, sava orada karara balanacak, kresel kapitalizmin bysn bozmalyz - ama mdahale tam olarak politik olmal, ekonomik deil. Gnmzde, Hollywood'un, dman acmasz kr aray uzanan iindeki byk irketler The olarak Insider]) gsteren (Devlet Dmanndan Kstebee [Enemy ofthe State, "sosyo-eletirel"

mayalm- bu fazla iktidarn kendisinin kendi "resmi" temsilci ilevine fazlalna kesin olarak karlk gelmektedir.) Solcu d yirminci yzyl boyunca u oldu: (retim srecinin devlet kontrol araclyla) ekonomik olann politik olana boyun emesi. Son almalarnda, Hardt ve Negri bunun tersi bir hevese kaplm, oda, insann devlete teslim edebilecei ekonomik mcadeleye kaydrm grnyorlar. Ayn ikirciklilik Peter Hallward'in dikkat ekici, "Badioucu politikann" en zekice kavramsallatrlmas olan " T h e Politics of Prescription" [Reete Politikas] adl denemesine de hakimdir. Halhvard ideolojik-politik reetenin hassas bir tehisiyle balar: 1989 ylnda doruk noktasna ulaan zgrlk politikann yorgunlua dmesinden sonra, S o l (ondan geriye kalan) "tedirgin reformizm ve post-devrimci umutsuzluk" arasnda ikiye ayrlmt. Bir yanda, "makul bir bar bir arada yaama ve karlkl sayg ans" aray iinde olan, diyalogdan, iletiimden, tekiliin tannmasndan vb. bahseden pragmatik-gereki liberal yelpazesi var - Habermas'tan Rorty'ye uzanan her zamanki pheliler etesi; ve dier yanda, hl radikal Deiim fikrine tutunan, ama Mesihilikleri kendi kendini ertelemenin, srekli bir "gelecek olann" kendini yenilgiye uratan ksrdngs, "temel bir belirsizlik ya da fel ksrdngs - dnce tepki vermesi olanaksz olan durumlarla karlar (Deleuze), karlanamayacak taleplerle karlar (Lvinas), hibir zaman tatmin edilemeyecek ihtiyalarla karlanr (Lyotard), tutulamayacak vaatlerle karlanr (Derrida)." Fakai, gnmzde, bu kmazn sonu ufukta belirmitir - topyalarn sonunun sonu: yeni bir "temel eliki" - en ak bir ekilde rak ve Haiti'de, yeni esnek direni ve eletiri biimleri karsnda, neo-liberal gitgide acmaszlaan ayarlama politikalarnn emperyal mdahalenin yeni ortaya kan saldrgan biimlerine yaknlamasn gr yoruz]. Politik felsefe gnmzde sadece tek bir nemli kararla kar karya: ya bu bir sonun sonunu bekleyecek ve onun uzantlarn gelitirecek, ya da onu gz ard edecek ya da reddedecek, ve onun ertelenmesi zerine dnecek. Burada iki tuhaf ey arpyor bizi. Birincisi, Hallward'un sralad bu "sonun sonu" rneklerinin kt ve ikircikli olmas: Haiti - tamam; ama ya Irak? A B D igalcileriyle silahl direni arasndaki atma gerekten, "zgl bir basitletirme asndan, ... kesin bir 'son' ya da nihai yarg mant altnda yer alan" kesin bir mcadele mi? kincisi, Hallward bu "sonun sonu" iin asl apak aday, kreselcilik kart hareketi anmay ihmal eder - bu hareket, ona gre Eskinin son nefesi midir, yoksa Yeninin ilk rzgar m? Bu sessizliin arkaplann tahmin etmek kolay: kreselcilik kart hareket Eskinin alternatifinin iki terimine de (liberal pragmatizm, kendi kendini erteleyen Mesihilik ) uymad gibi, Hallward'un temel referans noktas olan Badiou, (iyi nedenlerle!) o n u ar sorunlu bir ey olarak gz ard eder, ve aka Hallward'un Badiou'nun izinden giderek gelitirmeye alt otantik zgrletirici politikadan dlar, yani temel ncl en ak ekilde Jacques Rancire tarafndan eitlik adna ilan edilmi o l a n reete politikasndan: "eitlik ulalacak bir hedef deil bir ayrlma noktas, her koulda srdrlmesi gereken bir varsaymdr." Bu yzden reete eylemi balang nokttol

komplo filmlerine dek herkesin "antikapitalist" olduu bir zamanda, "anti-kapitalizm" gstereni ykc inesini kaybetti. Sorunsallatrmamz gereken ey bu "anti-kapitalizmin" apak kart: komployu bozmak iin drst Amerikallarn demokratik tzne duyulan gven. Gnmzn kresel kapitalist evreninin kat ekirdei, onun asl Efendi-Gstereni budur: demokrasi. Ve Michael Hardt ve A n t o n i o Negri'nin en son savlar da Badiou'nn anlaynn bir tr beklenmedik onaylanmas deil mi? Paradoksal bir zorunlulua uyarak, onlarn antikapitalizmi (ona odaklanmalar) onlar kapitalizmin devrimci gcn kabul etmeye yneltti, bylece, dedikleri gibi, insann artk kapitalizmle mcadele etmesi gerekmiyor, nk kapitalizm zaten komnist gizilleri yaratyor - Deleuzec terimlerle sylersek, "kapitalizmin komnist-olmas." . . . " Burada karmza kan ey bir Lacanc "il n'yapas de rapport..." versiyonu: eer, Lacan'a gre cinsel iliki yoksa, yleyse, tam bir Marksizm iin, ekonomi ve politika arasnda bir iliki yoktur, bizim iki dzeyi ayn ntr bak asndan kavramamz salayan bir "meta-dil" yoktur, oysa -ya da daha dorusu n k - bu iki dzey zlmez bir ekilde birbirine dolamtr. "Politik" snf mcadelesi ekonominin ortasnda yer alr (Kapital, 3. Cilt'in son paragrafn, metnin birdenbire kesildii, snf mcadelesinin ele alnd yeri hatrlayn), buna karn, ayn zamanda ekonomi alan politik mcadelelerin ifresini zmemizi salayan anahtar roln grr. Bu olanaksz ilikinin yapsnn Moebius eridinin yaps olmasna amamak gerek: nce, politik gsteriden onun ekonomik altyapsna ilerlemeliyiz; sonra, ikinci admda, ekonominin tam merkezindeki politik mcadelenin indirgenemez boyutuyla yzlemeliyiz. Ayn zamanda modernliin iki indirgenemez boyutuna karlk gelen, ite bu paralaks yarktr: "politik" egemenlik, dzenleyici denetim mantdr ("biyopolitika," "idare edilen dnya"); "ekonomik" artnn kesintisiz btnlemesinin, srekli "yersizyurtsuzlamann" mantdr. Politik egemenlie direni politik dzenin terimleriyle deerlendirilemeyen "gereksiz" eye gnderme yapar - ama fazla-araclyla-yenidenremenin ekonomik mantna ynelik direnii nasl formllendireceiz? (Ve -unut-

olarak bir aksiyom koyutlar ve onun, ar ar yaklaacamz, koullar stratejik adan tartarak yaklaacamz uzak bir hedef olarak deil, eylemlerimizin rehber ilkesi olarak dorudan benimsenmesini talep eder: " R e e t e dorudandr, nk onun esi burada ve imdinin aciliyetidir. R e e t e ertelemeyi gz ard eder, geleceinin beklentisi araclyla aydnlanan bir imdide iler." Yani burada ibanda olan bir tr daireseltepkimeli bir zamansallk vardr: biz reete edilen aksiyomu ona zaten gereklemi gibi davranarak ar ar gerekletirmeye kalkrz: " R e e t e ilk ve ncelikle ona bal iktidarn beklentisi, sonularna bir ballk, onun olaysal gcne ynelik bir bahistir." Bu dorudan reete mantyla (bizi szgelimi, eitlii toplumsal yaammzn dorudan bir aksiyomu olarak kabul etmeye sevk eden mantkla) gelecekteki eitlik iin koullar yaratmaya ynelik liberal-aamac yaklam arasndaki yark burada indirgenemez. Hallward bu "aksiyomatik" yordamn zetini, (Badiou'nun retmenleri arasnda sayd) Sartre'e bir gndermeyle zetler: Sartre bunu mkemmel bir ekilde aklamt: nce karar verirsiniz, sonra kararnz ona savunulabilir gd ve sebepler salayarak hakl karrsnz. Sonra balanrsnz, ardndan bu balanmann sizin ne yapmanza izin verdiinin snrlarn aratrrsnz, lerleme-gerileme yntemi: nce eylemde bulunur ve sonra bu eylemin yeni nda, eyleminize yol aan koullar yeniden kurarsnz. Bu elbette hibir trden "akld kararcl" beraberinde getirmiyor (Badiou genellikle yanl bir ekilde bununla eletirilir);
80

politika ve politik olann kurucu boyutunu reddeden bir politika arasndaki farktr, nk korkuya balca harekete geiren ilke olarak bavuruyor: gmen korkusu, su korkusu, Tanrsz cinsel ahlak bozulmas korkusu, arc Devletin kendisinin korkusu (ar yksek vergilendirme), ekolojik felaket korkusu -bu tr bir politika(-sonras) "hep paranoyak bir okhlos'un [kalabaln] saygsz anti-anti-zc bir karm getirir: Politikann olaslk koullarn politik olmaktan karmalyz (ve tarihsel olmaktan karmalyz). ... her ne kadar bak ve ynelimde dramatik farklar olsa da, bir reete politikasnn en gl yandalarnn onun olaslk koullarn otonom, "oto-poetik" ve ekstra-politik beceri ve yeteneklere dayandrmaya eilimli olmas bir rastlant deildir - Chomsky zihinsel-bilisel yetenee, Gandhi ruhsal yetenee, Sartre imgelem ya da olumsuzlama yeteneine, Ranciere sylemsel beceriye, Badiou arsz bir "lmsz" doruluk becerisine. Bu tehis "anti-zcl" ait olduu yere yerletirir: otomatik tepkisi herhangi bir aksiyomatik balanmay "totaliter" olarak reddetmek olanlarn o liberal-demokrat repertuvarna. ... Buraya kadar iyi: reete fikrinin sadece gnmz politikas iin deil, ayn zamanda gemi zgrlk mcadeleleri yarglamakta da ne kadar yararl olduunu grebiliyoruz. A B D ' d e daha Sava'tan bile nce, tutkulu liberallerin aamaclyla esiz J o h n Brown figr, reete politikasnn uygulamacs olan o figr arasndaki bir silahl atmayla doruk noktasna ulaan klelik kart mcadelenin ilk aamalarn hatrlayn - ite tekrarlamakta yarar olan bir alnt: Afrikal Amerikallar insan msvettesiydi, soytar ve alk olarak niteleniyorlard, Amerikan toplumundaki fkralarn vazgeilmeziydiler. Klelii kaldrma yanllar bile, klelik kart olduklar halde, byk ksm Afrikal Amerikallar kendilerinin eitleri olarak grmyordu. Byk ksm, ve bu da Afrikal Amerikallarn srekli yaknd bir eydi, Gneyde kleliin sona ermesi iin aba harcamaya hevesliydi ama Kuzeyde ayrmcln sona ermesi iin aba harcamaya hevesli deillerdi. ... John Brown yle deildi. Ona gre, eitlikilii uygulamak klelii sona erdirmenin ilk admyd. Ve onunla temasa geen Afrikal Amerikallar bunu hemen anladlar. Hibir fark grmediini ok ak kld ve bunu da syleyerek deil yaptklaryla ak kld.
81

ynlendirilmesine dayanr- 'korkmu

insanlarn korkun toplan'." ikincisi bu, beraberinde can alc ve harika bir biimde

bunun vard yer en iyi ekilde " S o n Yarg

perspektifinin" teolojik terimleriyle dile getirilebilir: mevcut durumun karmaklnn pragmatik retoriini ve onun uzlama ve yava reform araclyla aamal deiim ihtiyacn reddederek, insan onu dorudan "mutlak" ltle yarglar (ve bu yargya gre davranr): politik olan her zaman iin, kamusal yaamn, zgl bir basitleme asndan, belli bir sre iin bir "son" ya da nihai yargnn kesin mantnn altna giren yn olmutur. Bir reetenin amansz ikiciliini kabul etmeyi reddetmenin kendisi de Ortodoks bir ideolojik tepkidir; uzlamaya, olumsuzlamaya, yava "demokratik" reforma ynelik srar, uzun zamandr statkonun yeniden retilmesi ve yeniden dayatlmas iin ayrcalkl bir ara olmutur. T a m anlamyla, reetenin mant liberal uzlama mantmzn ister istemez karlkl ekilde dlayc olarak alglad iki zellii birletirir: reete blcdr (karmak toplumsal dokuya kabaca "bizi" ve "onlar" kar karya getiren bir hat eker), ve ayn zamanda evrenseldir (ayrm evrensel bir aksiyomun dorudan uygulanmasndan kaynaklanr). Bu reete politikas fikrinin en azndan iki nemli sonucunu anmam gerekiyor. Birincisi bu, radikal zgrletirmeci politika ve hakim statko politikas arasna doru ayrm izgisini izmemizi salyor: bu iki farkl olumlu vizyon, aksiyom kmesi arasndaki fark deil, daha ok bir evrensel aksiyomlar kmesine dayanan bir

Zaman zaman, reete politikasnn uzak yanklar gnmzn nc-Yol Solunun iinde bile duyulabilir: spanyol babakan Jose Luis Rodriguez Zapatero'nun, 2004'teki Sosyalist Zafer'in ardndan ald ilk nlemlerden biri, kadnlarn politik eitliini bir aksiyom olarak getirmekti: bunu aama aama kadnlarn politik eitimi araclyla ulalacak bir hedef olarak koyutlamad, bunu ylece yapt (Meclisindeki koltuklarn yarsna kadnlar atad ve benzeri). ... " R e e t e politikasyla ilgili sorunlar baka yerde ortaya kyor. Hallward aamac yaklamla uzlamaz kartl konusunda tmyle hakl olsa da, Badiou'nun sonsuz "gelecek olann" "anti-totaliter" mantna tehlikeli

bir ekilde yaklaan kendi kuramsal binasndaki eleri nasl karlad belli deildir. Burada kastettii ey Badiou'nun kavramsal binasnn iki birbiriyle balantl zellii: onun temel sunum/temsilin-hali ifti ve buna elik eden "zorlanamayacak" olan "adlandrlamayan" fikri. Badiou'nun Varlk ve Olay kartlnn anahtar onun ncesindeki yarlma, Varln dzeninin kendisinin iindeki, (matematiksel ontolojinin eriebilecei) varlklarn var olmalarnn saf okluuyla onlarn belli birtakm Varlk Halindeki temsilleri arasndaki yarlmadr: Varln okluunun tm de hibir zaman bir Varlk Halinde yeterince temsil edilemez, ve bir Olay her zaman Halin kavramasndan kanan bu art/kalnt sahasnda belirir. Bu yzden sorulacak soru saf var olma okluuyla onun Hal(ler)deki temsili arasndaki bu yarn kesin konumudur. Yine, sakl Kant gnderme burada can alc nem tayor: Gerein saf oalmasn, koordinatlar onun ufkunu nceden belirleyen bir kategoriler kmesinde verili olan bir "dnyann" grnmesinden ayran yark, tam da Kant'ta kendinde-eyi bizim fenomenal gerekliimizden, yani eylerin bize deneyim nesnelerimiz olarak grnme eklinden ayran eydir. Temel sorun Kant'ta olduu gibi Badiou'da da zlmeden kalr: varln saf oalmasyla onun dnyalar okluundaki grnm arasndaki yark nasl ortaya kar? Varlk kendisine nasl grnr? Temsil mantna kar var olmann mantnn "sahte sonsuzluu" nedeniyle, Badiou son aamada sadece iki seenekle kalr: ya saflamann ykc etiine sadk kalmak, ya da normatif dzenleyici dealle gerekliin kurulu dzeni arasndaki Kant ayrma snmak - szgelimi, Stalinist cfesastre'nin, iflasn ortaya kmasnn, (kendi kendini) ykc iddetin patlamasnn, Olay Varln Dzeninden sonsuza dek ayran yark kapand zaman, Dom-Olay Varln Dzeni'nde tam olarak gereklemi olarak koyutland zaman olduunu ne srmek. Bu erevede Badiou, Ktln tanm (birok tanmndan biri) olarak Adlandrlamayanm btnsel zorlamasn, onun tamamlanm adlandrlmasn, total Adlandrma dn ("verili genel doruluk-yordam sahasnda her ey adlandrlabilir") ne srd82 - tamamlanm doruluk-yordam kurgusu (kant dzenleyici dea?) gereklik saylr (kurucu olarak ilev grmeye balar). Badiou'ya gre, bu tr bir zorlamann dayatt ey genel doruluk-yordamnn ikin snrlamasdr (onun kararlanamazl, ayrt edilemezlii...): tamamlanm doruluk kendini yok eder; tamamlanm doruluk totalitarizme dnr. Doruluk etii bu yzden zorlanamayan adlandrlamayan Geree ynelik sayg eriidir. ' Fakat, burada sorun bu snrlamann Kant okumasndan nasl kanlacadr. Badiou sonluluun ontolojik-aknsal ko-numunu varoluumuzun nihai ufku olarak reddetse de, onun doruluk-yordam snrlamas son aamada onun sonlu olmas olgusuna dayanmaz m? Anlaml bir ekilde Badiou, totalitarizm fikrinin byk eletirmeni, burada bu fikre "Hegelci totalitarizmin" liberal eletirmenlerinin yaptna ok benzer bir ekilde bavurur: zne sonsuz dorulukyordamnn ileticisidir, Olay bir doruluk-yordamnn gndermesinin balang noktas olarak ilan eder ("Seni seviyorum," "sa dirildi" gibi nermeler). Yani, Badiou znejlii sc nsuz doruluk-yordamna balasa da, bu yordamn yeri sessizce znenin sonluluuyla
8

snrlanr. Ve Badiou bu anti-Levinas konusuna, bu adlandn lamayana sayg konusuyla, tehlikeli bir ekilde Levinasc tekine sayg, btn grnmlere ramen, politik dzeyde tmyle ilemez olan sayg konusuna yaklamaz m? Buna bal olarak forage, yani bir Olay Varln dzenine "zorlama" fikri, Badiou'nun (Badiou'nun ustalarndan biri olan Sartre figrnden devralnan) Fichteciliine ihanet etmiyor mu - gerekliin (Varln) hibir zaman znenin projesi tarafndan tam olarak "zorlanamayan" srrna eriilmez bir G e r e k oalmas olarak alglanmas devam etmez mi? (Dahas ve beklenmedik bir ekilde, /brcage'nin en ac dile getirmelerinden birini onun 1930'lar ortasnn Heidegger'ine ait insan sonluluuyla olan balantsnda bulmaz myz? Heidegger'in insan sonluluu, onun Metafizie Giri'teki Antigone okumasnda rneklenir, bu okumada antik a Yunan insann kolektif yazgnn bir projesini [Entwurt] Varla iddetli bir ekilde dayatmas son aamada yenilgiyle sonulanm bir destans-trajik figr olarak belirledii o grkemli vizyonunu getirmitir.) Badiou bu Adlandrlamayan fazlaln "zselletirilmemesi," srrna eriilmez gizemli bir "girdap kalbine," merkezi bir eyin uurumu konumuna ykseltilmemesi gerektiini vurgulamakta hakldr - Adlandrlamayanm ilgisiz ve kaytsz fazlal son aamada Gerein halis aptallna, okluklarn araclyla "dayatmaya" cret eden zneye kart konumda kalr. "Zorlama" fikri Badiou'nun bir baka temel fikriyle, "gerein tutkusu," bir olaysal Doruluu gereklie dorudan dayatmay, bunun bu "terrist" dayatmaya direnen gereklii acmaszca yok etmekle sonulanmas fikriyle balantldr. Badiou'nun kendisinin, zorlamann felaketinden kanmak zere, sonsuza dek olaysal Dorunun tam edimsellemesini nleyen bir ey olarak, Adlandrlamayana bavurmak zorunda kalmasna amamak gerek: (paradigmatik olarak "postmodern") tam zorlamadan ekilme, Dorunun (ya da Demokrasinin ya da Adaletin ya da . . . ) "gelecek olan" olarak, herhangi bir edimsellemeden daha yksek bir olaslk olarak, ontolojik deil, hayaletimsi bir mevcudiyet olarak kalmas gerektiinde srar etmek: edimsellemenin zorlamas ve reddi, kelimenin tam anlamyla ayn parann iki yz, ayn kmelenmenin iki yndr. Bu kavramsal kmaz bizi "reete politikasnn" ikinci sorgulanabilir zelliini, onun eitlik aksiyomuna sorunlu ballna getirir: Badiou'nun sk sk Marx' de facto anmadan gemesine, Jakobenlerden Lenin'e uzanan dz bir hatta srar etmesine amamak gerek - Marx'n temel anlay eitlik mantnn "burjuva" snrlamaya sahip olduu ynndedir. Kapitalizm zaten sunumun temsilleme Halinden nce geldiini ne srd gibi, ayn zamanda zaten eitlik ilkesini ne srmektedir: onun eitsizlikleri ("smrler") "eitlik ilkesinin ilkesiz ihlalleri" deildir, eitlik mantna mutlak biimde ikindir; onlar onun mantksal gerekletirilmesinin paradoksal sonucudur. Burada sadece piyasa alveriinin biimsel olarak/yasal olarak piyasada karlap etkileen eit zneleri nvarsayd gelmiyor aklma; Manc'm "burjuva" sosyalistlerine ynelik eletirisinin can alc momenti kapitalist smrnn iiyle kapitalist arasnda herhangi trden "eitsiz" bir alveri iermemesidir - bu alveri tam olarak eit ve

fazlalna gnderme yapar; ama yine de, Gerek onu bir Doruluk-yordamna sadakati

"adildir"; idealde (ilke olarak), ii satt maln (emek gcnn) tam deerini alr. Elbette, radikal burjuva devrimciler bu snrlamann farkndadr; fakat onu telafi etme yollan, gitgide daha fazla efe facto eitliin dorudan "terrist" dayatmas araclyla olur (eit cretler, eit bir salk hizmeti . . . ) , bu da ancak yeni biimsel eitsizlik biimleri araclyla olur (olanaklar yetersiz olanlar iin eitli trden tercihe bal tedavi). Ksacas, "eitlik" aksiyomu ya yeterince deildir (edimsel eitsizliin soyut biimini korur) ya da ok fazla (dayatlm "terrist" eitlik) demektir - kat bir diyalektik anlamda bu biimci bir fikirdir, yani, snrlamas, kesinlikle biiminin yeterince somut olmamas, sadece bu biimden kanan bir ieriin ntr bir kab olmasdr. Ve olaylar aydnla kavuturmak iin: sorunumuz tam anlamyla terr deildir ne olursa olsun, Badiou'nun insann gnmzde zgrlk terr yeniden icat etmesi gerektii eklindeki kkrtc fikri onun en derin anlaylarndan biridir. Sorun baka yerde yatyor: eitliki politik "arclk" ya da "fazla radikalizm" hep ideolojik-politik yer deitirme fenomeni olarak okunmaldr: kartnn, bir snrlamann, edimsel olarak "sonuna dek gitmeyi" reddetmenin bir endeksi olarak. Jakobenlerin radikal "terre" bavurmalar onlarn ekonomik dzenin temellerini (zel mlkiyet vb.) bozmaktaki beceriksizliine tanklk eden bir tr histerik eyleme dkmek deilse, neydi? Ve ayns, Siyaseten Doruculuun "fazlalklar" olarak adlandrlan ey iin de geerli deil mi? Onlar da rklk ve cinsiyetiliin sistemik (ekonomik vb.) sebeplerini bozmaktan geri ekilmeyi sergilemez mi? Belki de, yleyse, uygulamada btn "postmodern" Solcularn paylat standart toposu, yani politik "totalitarizmin" bir ekilde maddi retim ve teknolojinin zneleraras iletiime ve/veya simgesel pratie hakim olmasndan kaynaklandn, politik terrn kknn aslnda arasal akln, doann teknolojik smrlmesi "ilkesinin" topluma da yaylm olmasnda, bu yzden de insanlara Yeni nsanlara dntrlecek ham malzeme olarak baklmasnda yattn syleyen toposu sorgulamann vakti geldi. Ya eer tam tersi geerliyse? Ya eer politik "terr" tam da (maddi) retim alannn otonomiden yoksun brakldn ve politik mant teslim edildiini belirtiyorsa? Jakobenlerden Maocu Kltr Devrimi'ne dek btn politik "terr" tam da, retimin yasaklanmasn, onun politik sava toprana indirgenmesini nvarsaymaz m? Badiou'nun Fransz Devrimi'ndeki Terr ycelterek savunduunu, bu srada Lavoisier iin giyotin kullanlmasnn hakl karlmasna ilikin bir alnt yaptn hatrlayn: "La republique n'a pas besoin de savants / Cumhuriyetin bilimcilere ihtiyac yok." Badiou'nun tezi bu nermenin doruluunun eer onu ksa kesersek, onun uyarsndan yoksun klarsak ortaya kt yolundadr: "La republique n'a pas besoins j Cumhuriyetin ihtiyac yok." Cumhuriyet saf politik eitlik ve zgrlk mantn cisimlendirir, bu da bireylerin ihtiyalarn tatmin etmeye yazgl "mal sunmay" hibir ekilde dnmeden yoluna devam etmelidir. 8 4 T a m olarak devrimci srete, zgrlk kendi iinde bir ama olur, kendi paroksizmine yakalanr - ekonomi, (maddi) retim alannn neminin, bu askya aln Badiou'yu Hannah Arendt'e yaklatrr, Arendt iin de -Badiou'ya kesin bir benzerlikle-zgrlk, tam olarak politikaya ait olmayan

mal ve hizmet tedariki, ev ilerinin srdrlmesi ve idarenin uygulanmas sahasna kart konumdadr: zgrln tek yeri, komnal politik uzamdr. Bu hassas anlamda, Badiou'nun (ve Sylvain Lazarus'un) 85 Lenin'in yeniden vlmesi iin yapt ar grndnden daha ikirciklidir: sonuta bu da tam olarak Marx'in, politik mcadelenin, ifresini zmek iin, ekonomi alanna bavurmak gereken bir gsteri olduu eklindeki temel anlaynn terk edilmesi demektir ("eer Marksizm politik kuram iin analitik deere sahip olsayd, zgrlk sorununun toplumsal ilikilerde sakland konusundaki srar, rtk bir ekilde, liberal sylemde "politik olmayan" olarak ilan edilmi - yani doallatrlm - olmaz myd?"). 8 6 Badiou ve Lazarus'un yeledii Lenin'in Ne Yapmalnn Lenin'i, (sosyalist-devrimci bilincin ii snfna dardan getirilmesi gerektiini syleyerek) Marx'in szde "ekonomizminden" kopan ve Politik Olann otonomisini ne sren Lenin olmasna, Devlet ve Devrim'in modern merkezi sanayiden etkilenmi, ekonomi ve devlet aygtn yeniden dzenlemenin (politiklikten karlm) yollarn hayal eden Lenin'i olmamasna amamak gerek. Bruno Bosteels " T h e Speculative Left"te [Speklatif Sol] bu konular ele alyor ve Badiou'yu onun bir "Marksist olmadan Komnist olduu," soyut bir Devlet-kart isyan yanda olduu ynndeki eletirilere kar savunuyor: Badiou'ya gre, Marksizm ve komnizm "ebediyetin paradoksal bir tarihi iinde birbirlerine dayanr - yani, ebedi ayaklanmann tarihsel almasna. nl bir dsturu syleyecek olursak: Komnizmden yoksun Marksizm botur, ama Marksizmden yoksun komnizm krdr." Fakat, bu kendini tantc savla birlikte bir dizi sorun gelir: Marksizmin kuramsal ekirdei Marx'm "politik ekonominin eletirisidir," bu da Badiou'nun eserinde basite sylersek hi yoktur - kukusuz Badiou'nun "ekonomiyi" Olayn gizil sahas olarak kabul etmeyi reddetmesinin bir sonucu bu. Sanki bu noktay vurgular gibi, Badiou'nun kendisi de Marx'i anmadan geerek, temelde devrimci patlamalar hatt zerinde durur (Jakobenler - Paris Komn - Ekim Devrimi - Maoculuk). Ve, olduka mantkl bir ekilde Lenin'i kabul ederken bile Badiou, Bolevikler iktidar ele geirip yeni bir devlet ina etmeye alr almaz Leninizmi bir yana brakmak konusunda Sylvain Lazarus'u izler: onlar ilgilendiren ey Ekim 1917'de sona eren "dizilimdir." Yani Boostels'in (byk tekinin namevcutluun stlenme jesti olarak, fantaziyi kat etmesi, karsna Badiou'nun Olaya sadakati yasalatran olumlu sabrl alma fikrini koyduu o lm drtsnn saf olumsuzluunu stlenme jesti olarak) Lacanc Eylemin sadece olumsuz karakterine ynelttii eletiriyi, Badiou'nun somut devrim (sonras) sabrla yeni bir toplumsal dzen ina etme abasn Devleti polis/polislik dzeyine ait bir ey olarak kibirle bir yana brakmasyla kar karya koymak ilgin olur. Burada en byk ironi Badiou'nun kendisinin, eylem fikrine hogrsz bir ekilde olumsuz bir fikir olarak kar kan Badiou'nun, Maocu Kltr Devrimi'nin tarihsel nemini tam da "devrimci politik etkinliin merkezi retimi olan parti-Devletin sonunu" iaret eden bir ey olarak konumlamasdr. "Daha genel olarak, Kltr Devrimi snf temsilinin kat mantna ne devrimci kitle eylemlerinin ne de rgtsel fenomenlerin devredilmesinin artk olas olmadn gsterdi. Bu yzden de ok yksek neme

sahip bir politik dnem olarak duruyor." Bu satrlar Badiou'nun "Kltr devrimi: son devrim mi?" 8 7 adl, sonunda ayn duygularla ayn noktay ele alan almasndan: Sonunda Kltr Devrimi, kmaznda bile onu hapseden parti-devletin erevesinden politikay gerekten ve global olarak zgrletirmenin olanakszlna tanklk eder. Yeri doldurulmaz bir doygunluk deneyimini belirler, nk yeni bir politik yol bulmaya, devrimi yeniden balatmaya ve sosyalizmin biimsel koullar altnda ii mcadelesinin yeni biimlerini bulmaya ynelik iddetli bir arzu, parti-Devletin genel erevesinin, kamu dzeni ve i sava tehlikesi nedeniyle gerekleen zorunlu srdrlmesiyle karlanca baarszlkla sonland. Yirminci yzyln gerekten byk son devrimci patlamasnn asl nemi bu yzden olumsuzdur, baarszlnda yatar, devrimci srecin parti/Devleti mantnn tkenmesini belirleyen baarszlnda. Fakat, ya burada bir adm daha atar ve iki kutbu da, temsili (devrimci kitlelerin "dorudan" ekstra-Devleti zrgtlenmesi) ve yeniden temsili, iki bamsz kutup olarak kavrarsak, bylece tam bir Hegelci paradoksla, devrimci etkinliin "devlet iktidarn ele geirmek" re/os'unun rehberlik ettii partiDevlet biiminin sonu, ayn zamanda btn "dorudan" (temsili olmayan) zrgtlenmenin tm biimlerinin de (konseyler, Sovyetler ve baka "dorudan demokrasi" biimleri) sonu olmaz m? Batda (neredeyse) herkes Sovyetleri sevdi, hem de onlarda antik a Yunan yaamnn oylamalarn gren Hannah Arendt gibi liberallere dek herkes. Gerekten Var Olan Sosyalizm a boyunca, "demokratik sosyalistlerin" gizli umudu "Sovyetlerin" dorudan demokrasisi, halkn zrgtlenme biimi olarak yerel konseyler, sovyetlerdi; ve Gerekten Var O l a n sosyalizmin kyle birlikte, ona bandan beri musallat olmu olan bu zgrlk glgenin de ortadan kaybolmas derin bir ekilde semptomatiktir - "demokratik sosyalizmin" konsey versiyonunun "brokratik" Gerekten Var Olan sosyalizmin hayaletimsi bir ekinden ibaret olduu, onun kendi bana tzsel olumlu ierii olmayan ikin ihlali olduu, yani bir toplumun kalc temel rgtleyici ilkesi olarak hizmet edemedii gereinin balca onaylanmas deil mi bu? Bu da bizi Badiou politikasnn, Jakoben devrimci paradigmann sonunu ilan ettikten sonra yaad kmazna getirir: Devlet aygtn ele geirip ortadan kaldrmay hedefleyen devlet-kart devrimci Parti politikasnn tkendiinin farknda olsa da, "ekonomik" alann devrimci gizilini aratrmay reddeder (nk, ona gre, bu alan Varln dzenine aittir ve gizil "olay sahalar" iermez); bu nedenle, geriye kalan tek yol Devletin snrlarnn dnda ileyen ve temelde, kendisini harekete geirici aklamalarla snrlayan,"saf' bir politik rgtlenme yoludur. ... Bu kmazdan kurtulmann tek yolu "ekonomik" alana, Doruluun saygnln, Olaylar iin gizilgc yeniden kazandrmaktr.

AKADEMK RUMSPRINGA, YA DA, KTDAR VE DREN PARALAKSI Amish topluluklarnda (Almanca herumspringen, ortalkta sramak sznden tretilmi bir szckle) rumspringa denen bir uygulama var: (o zamana kadar kat aile disipliniyle yetitirilen) ocuklar on yedi yalarnda serbest braklr, baka yerlere gitmeleri, evrelerindeki "ngiliz" dnyada olup bitenleri renip yaamalarna izin verilir, hatta bu cesaretlendirilir - ocuklar araba kullanr, pop mzik dinler, televizyon seyreder, iki, uyuturucu madde kullanr, serbest seks yaparlar.... Birka yl sonra, bir karar vermeleri beklenir: ya Amish topluluunun yesi olacaklardr, ya da gidip sradan Amerika yurttalar olacaklardr? Genleri serbest brakmaktan ve onlara gerekten zgr bir seenek sunmaktan -yani, onlara her iki tarafn tam bir bilgi ve deneyimiyle karar verme ans vermekten- uzak olan bu tr bir zm ok kaba bir ekilde nyargldr, sahte seimin mkemmel bir rneidir. Dtaki "ngiliz" dnyann ihlalci ALTINCI BLM yasak nazlarnn fantazisiyle ve disiplinle geen o uzun yllarn ardndan, gen Amishler birdenbire ve hazrlksz bir halde o dnyann iine atlrlarsa elbette, ar ihlalci davrana girmeye, "her eyi denemeye," kendilerini seks, uyuturucu ve alkol yaamna tmyle atmaktan kanamazlar. Ve byle bir yaam konusunda herhangi bir DEOLOJNN MSTEHCEN DM ikin snrlama ya da dzenlemeden yoksun olduklarndan, bu serbest brakmac durum kanlmaz olarak geri teper ve dayanlmaz bir tedirginlik yaratr, bu yzden de VE BU DMN ZM genlerin birka yl sonra topluluklarnn inzivasna dnmesi neredeyse kesin bir eydir. ocuklarn yzde 90'nn byle yapyor olmasna da amamak gerek. Bu "zgr seim" dncesine elik eden glklerin kusursuz bir rneidir: Amish ergenlerine biimsel olarak zgr seim verildii halde, seimi yaparken kendilerini iinde bulduklar koullar seimi zgr olmayan bir hale sokar. Onlarn gerekten zgr bir seime sahip olmalar iin, btn seenekleri hakknda tam olarak bilgilendirilmeleri, onlar konusunda eitilmeleri gerekirdi - fakat bunu yapmann tek yolu da, onlar Amish topluluuna ilitirilmi olmalarndan karmak, yani, aslnda, onlar "ngiliz" klmak olacaktr. Bu da rtnen Mslman kadnlara ynelik standart liberal yaklamn snrlarn aka gsterir: eer bu onlarn zgr seimiyse, kocalar ya da aileleri tarafndan dayatlan bir seenek deilse bunu yapabilirler. Fakat, kadnlar kendi zgr seimlerinin bir sonucu olarak (szgelimi, kendi ruhsallklarn ifade etmek iin) rtndkleri anda, rtnmenin anlam tmyle deiir: artk onlarn Mslman topluluuna ait olmalarnn bir iareti deil, onlarn kendine zg bireyselliklerinin bir ifadesidir; fark, i n yemeini kynde kendini bildi bileli yle yapld iin yiyen inli bir kylyle, semtteki bir i n lokantasna gidip yemek yemeye karar veren bir Batl bir megapol sakini arasndaki farktr. Btn bunlarn verdii ders bir seimin hep bir meta-seim olduu, seimin kendisinin kipselliinin seimi olduudur: sadece rtnmeyi semeyen kadn gerekten bir seim yapmaktadr. Bizim sekler seim toplumlarmzda, tzsel bir dinsel aidiyet srdren insanlarn ikinci derecedeki pir konumda olmalarnn nedeni budur: kendi inanlarn uygulamalarna izin verilse bile, bu inan onlarn kendine zg kiisel seimleri/grleri olarak "hogrlr"; bu Ifiimi herkese kar kendileri iin olduu gibi (tzsel bir aidiyet konusu olarak)
331

sunduklar anda, "kktencilikle" sulanrlar. Bunun anlam, "zgr seim znesinin" (Batl "hogrl" okkltrel anlamyla) sadece insann tikel yaam-dnyasndan koparlmasnn, insann kendi kklerinden koparlmasnn ar iddetli bir srecinin sonucu olarak ortaya kabileceidir. Ve akademik zgrlklerimizin ileyii de byle deil mi? (Bu onlar a priori anlamsz ya da "benimsenmi" klmaz - sadece bunun farknda olmamz gerekir.) Hegemon ideolojik-politik toplulukla tam btnlemek iin, insann en vahi dlerini yaad "radikal" bir gemiten daha ok yardmc olan bir ey yoktur. Bu efsanenin son kahramanlar gnmzn neocon'lar, birou genliinde Trokist olmu olan neocon'lardr. Artk, geriye dnk olarak, ne srebileceimiz gibi, o grkemli Paris Mays 68 bile, uzun vadede, sistemin yeniden reme yeteneine katkda bulunan bu tr bir kolektif rumspringa deil miydi? " T h e Problem of Hegemony"de Simon Critchley 2 bu tr eletirel bir rumspringa iin tutarl bir gerekelendirme getiriyor: Devletlerde yayoruz. ... Yani, devletin insan varlnn bir snrlamas olduu ve olmamasnn daha iyi olaca sylenebilir. Belki anarizmin ebedi hevesi bu, ve biz anarizmi yine ele alacaz. Fakat, bana yle geliyor ki, tarihin bu noktasnda, anarkosendikalizm ya da devrimci proleter praksis, ya da rnein partinin araclyla devletten kurtulmay baaramayz ... eer snf konumlar basitlemiyor, tam tersine yerinden etme sreleriyle daha karmak hale geliyorsa, eer devrim artk Marx'n tarznda kavranmyorsa, o zaman bunun anlam, iyisiyle ktsyle, diyelim ktsyle, devletle kalakaldmzdr, tpk kapitalizmle kalakaldmz gibi. Sorun u hali alr: devlete, iinde olduumuz devlete kar stratejimiz ne olmal?... Devrimci znenin kesin olarak devrildii ve devletin ortadan kalkmasna ynelik politik projenin de ho bir kkrtc fantazi olmaktan teye gitmedii bir dnemde, politikann devlette belli bir mesafe iinde kavranmas gerekir. Ya da, daha dorusu, politika devlete gre mesafe almak praksisi, devletten bamsz olarak almak, bir konumda almak demektir. Politika bir konumda praksistir ve politik alma yeni politik znelerin, zgl blgelerde, yeni politik toplanmalarn, yeni politik dizilimlerin kurulmas demektir. Belki de kapitalist kresellemenin atomlatrc kuvvetine bu youn bir ekilde konumsal, aslnda lokal dzeyde karlamak, kar kmak ve direnmek gerekir. Yani en ktsnden, kar kt kresellemenin olduka renkli eletirel bir yanksndan baka bir ey olmayan kresel bir kreselleme kart hareket ina ederek direnmemeli ona. Bunun yerine ona insann zerinde durduu topra, insann yaad, alt, eyledii ve dnd topra igal edip denetlemesiyle direnmek gerekir. Bu milyonlarca insan gerektirmez. Binlerce insan bile gerektirmez. Bata sadece birka kiiyi iine alabilir. Bu, Julia Kristeva'nm bir sre nce "kiisel devrim" alan dedii ey olabilir. Yani politika hemen burada balar, yerel, pratik ve zgl olarak, somut bir konu evresinde balar, G8'in bir toplantsn protesto etmeye koarak deil. Dmannzla onun zemininde karlamamalsnz, kendi zemininizde, kendi hazrladnz zeminde karlamaksnz. Ayrca, yoldan kurtardnz para ve zaman da cabas! G e r e k demokrasi "devletten belli bir mesafede -pratik olarak, blgesel olarak, konumsal olarak- yrrle konur ya da basite yrtlr. Devleti sorgular, kurulu
1

dzeni deerlendirmeye alr, bu belli bir topyac anlamda arzu edilen bir ey olsa da, devletten kurtulmak iin deil, onu iyiletirmek ya da onun uursuz etkilerini azaltmak iin." Bu konumun asl ikirciklilii tuhaf bir non sequitur,c\a yatar: eer devlet burada kalcysa, eer devleti (ve kapitalizmi) ortadan kaldrmak olanakszsa, neden devlete belli bir mesafeyle davranmal? Neden devletle (onun iinde) olmamal? Neden Yeni Sol'un nc Yol'unun temel ncln kabul etmemeli? Belki de Stalin'in takntl "brokrasi" eletirisini ciddiye almak ve devlet brokrasisi tarafndan yaplan zorunlu almay yeni (Hegelci) bir ekilde takdir etmek gerekiyor. Baka deyile, Critchley'in konumu birbakasnn devlet mekanizmasn yrtme iini yapaca, devlete kar belli bir mesafe iinde olmamz salayaca gereine dayanan bir konum deil mi? Dahas, eer demokrasi uzam devlete kar belli bir mesafeyle tanmlanyorsa, Critchley (devletin) sahasn dmana ok kolay bir ekilde terk etmiyor mu? Devlet iktidarnn nasl bir biim ald nem tamyor mu? Critchley'in konumu u can alc sorunun ikincil bir yere indirgenmesine yol amyor mu: nasl bir devlete sahip olursak olalm, o ikin olarak demokratik olmayan bir devlettir? Bu da bizi ikinci ikirciklilie getiriyor: devletin "burada kalc" olmas olgusu geici bir geri ekilme, gnmzn tarihsel-politik durumu zerine zgl bir sav m, yoksa insan sonluluu tarafndan koullanan aknsal bir snrlama m? Yani: Critchley gnmz kmelenmesinin, iinde devletin kalc olduu bir kmelenme olarak, iinde oklu yer deitirmelere vb. yakalandmz bir kmelenme olarak tanmlarken, bu tez radikal (ve zorunlu) bir biimde ikircikli: ( I ) bu -onun baz formlletirmelerinin ima eder gibi grnd zere ("Devrimci znenin kesin olarak devrildii ve devletin ortadan kalkmasna ynelik politik proje ho bir kkrtc fantazi olmaktan teye gitmedii bir d n e m d e " ) - bunun sadece gnmzn tarihsel kmelenmesi, iinde ilerici politik kuvvetlerin geri ekilmekte olduu bir kmelenme olmas mdr; yoksa bunun zc topyac politik ideolojilere inandmz zaman krletiimiz bir genel "doruluk" mudur? Yine, burada ikirciklilik kanlmaz. Devrim sistemik ya da yapsal yasalardan tretilmeyecek. Biz kendi bamza kaldk ve ne yapacaksak kendimiz iin yapacaz. Politika znel bulu gerektiriyor. Hibir ontoloji ya da eskatolojik tarih felsefesi bunu bizim iin yapmayacak. Devletten belli bir mesafe iinde, demokratik olarak betimlemeye altm bir mesafede alarak, zgl durumlardaki politik znellikleri, keyfi ya da grececi olmayan, kapsam evrensel olan ve bir durum iinde kantyla karlalm bir etik talebin dile getirmeleri olan znellikler. Bu kirli, ayrntl, yerel, uygulaymsal ve byk lde heyecansz bir alma. Balamann vakti geldi. Bu ikilem fazla kaba deil mi? Aslnda, bu bir "ikili kartlk" rnei deil mi? Yani: zgrlk ilerleme dorudan "nesnel" bir toplumsal zorunlulua yerletirilemese de, "ne yapacaksak kendimiz iin yapacaz" (ans eseri, Tarih ve Snf Bilinci'n'm Lukcs'nm, "teolojik" Hegelci Marksizmin eletirmenlerinin ba hedefinin tmyle kabul edecei bir tez bu - Lukcs bunun en ikna edici versiyonunu sunmutu) doru

olsa bile, bu belli bir zgl tarihsel sahay nvarsayar: Alain Badiou'nun "olay sahas" dedii eyi. yleyse, Critchley'in konumu, nc Yol Solu iin ideal bir tr destek sunar: etkili bir tehdit oluturmayan, nk daha batan histerik kkrtma, ktidar "olanaksz" taleplerle, karlanmas beklenmeyen taleplerle bombalama mantn benimser? Critchley yleyse Etik Olann Politik Olana stnl savnda mantkldr: savunduu trden politik mdahalelerin balca gdleyen kuvveti adaletsizlik deneyimi, mevcut halin etik olarak kabul edilemezlii deneyimidir. Critchley'in lml lokal "uygulaymsal" eylem arsna kar, bu yzden Badiou'nun kkrtc tezini alntlamak istiyorum: "Hibir ey yapmamak, mparatorluun zaten var olarak tand eyi grnr klmann biimsel yollarn bulmaya katkda bulunmaktan daha iyidir.'" Balca ilevleri sistemin daha dzgn akn salamak olan lokal eylemlere (yeni znellikler okluu iin uzam salamak gibi eylemler vb.) kalkmak yerine hibir ey yapmamak daha iyidir. Gnmzdeki tehdit, edilgenlik deil szde-etkinlik, "etkin olma," "katlma," olup biten Hilii maskeleme itkisidir. nsanlar srekli mdahale eder, "bir eyler yapar"; akademisyenler anlamsz "tartmalara" katlr ve benzeri, ve asl zor olan ey geri ekilmek, btn bunlardan ekilmektir. ktidardakiler genellikle "eletirel" bir katlm, bir diyalogu bile sessizlie yeler - srf bizi bir "diyaloga" sokmak, uursuz edilgenliimizin krldndan emin olmak iin. Hibir ey olmayacak, kapitalizm sonsuza dek srp gidecek eklindeki kaygl beklenti, umutsuzca bir ey yapma, kapitalizmi devrimciletirme talebi, sahtedir. Devrimci deiim istenci bir itki olarak ortaya kar, bir "Baka trl yapamam" olarak ortaya kar, yoksa deersizdir. Bernard Williams'in olmas gereken [ought] ve olmas zorunlu olan [must| arasna getirdii o ayrmn terimleriyle,'' otantik bir devrim tanm gerei bir olmas zorunlu plan olarak sahnelenmelidir - o bizim "yapmamz gereken" bir ey, uratmz bir ideal, ama ister istemez yapacamz, nk baka trlsn yapamayacamz bir ey deildir. Bu yzden gnmzn devrimin olmayaca, kresel kapitalizmin sonsuza dek srp gidecei yolundaki Solcu kayg, devrimi ahlaki bir zorunlulua, kapitalist imdinin ataletiyle mcadele ederken yapmamz gereken bir ey haline soktuu lde sahtedir. "Direniin" kmaz bizi paralaks konusuna geri getirir: tek yapmamz gereken perspektifimizde hafif bir kayma yapmaktr ve btn o "direni" etkinlii, iktidardakileri olanaksz "ykc" (ekolojik, feminist, rklk kart, kreselcilik kart . . . ) taleplerle bombalama etkinlii, iktidar makinesini beslemeye, onu devinim halinde tutmak iin malzeme salamaya ynelik isel bir sre gibi grnr. Bu kaymann mant evrenselletirilmelidir: kamusal Yasa ve onun mstehcen sperego eki arasndaki yarlma bizi politik-ideolojik paralaksn ekirdeinde karlar: kamusal Yasa ve onun sperego eki, yasal yapnn iki farkl ksm deildir, onlar bir ve ayn "ieriktir" - perspektifte hafif bir kaymayla, yceltilmi ve gayrahsi Yasa mstehcen bir jouissance makinesi gibi grnr. Bir baka hafif kaymayla, grevlerimizin reetesini kartan ve haklarmz gvenceye alan yasal dzenlemeler bize, znelerine ynelik mesaj u olan acmasz bir iktidarn ifadesi gibi grnr: "Sizinle ne istersem yapabilirim!" Kukusuz ki Kafka yasal iktidarn yaps karsnda gerekletirilen bu paralaks kaymann benzer

siz ustasyd; "Kafka" esiz bir yazma slubu olmaktan ok, daha nceden saygn bir yasal Dzen yaps gibi grnen eyde devasa bir mstehcen jouissance mekanizmas grmenin paralaks kaymasn uygulayan bir bak, Yasa yapsna yneltilmi tuhaf biimde masum yeni bir bak olmaktadr. Doas gerei "fazlalk" olan iktidar fazlasnn bu paralaks doasn aka formlletiren Marx'm kendisi olmutu. 1848 Fransz Devrimi zmlemelerinde (On Sekizinci failler) Brumaire ve Fransadaki Snf Mcadeleleri'hde), tam olarak diyalektik bir ekilde, toplumsal temsil mantn (ekonomik snf ve kuvvetleri temsil eden politik "konplikasyonlatrd," politik temsilin hibir zaman toplumsal yaps dorudan aynalayamayacan syleyen bu "komplikasyonlar"n allm fikrinden daha da ileri gitti (tek bir politik fail farkl toplumsal gruplar temsil edebilir; bir snf onun dorudan temsilini reddedebilir ve ynetiminin politik-hukuki koullarn salama iini baka bir snfa brakabilir, tpk ngiliz kapitalist snfnn politik iktidar kullanmn aristokrasiye brakmas gibi vb.). Marx'in zmlemeleri, yzyldan uzun bir zaman sonra, Lacan'n "gsterenin mant" olarak tanmlad eyi ima eder. Devrimci elan sona erince iktidar alan Dzen Partisi hakknda, Marx onun varlnn srrnn koalisyon olduunu yazd: Orleansclarla Yasaclar arasndaki koalisyon aa kt. Burjuva snf srasyla iktidar tekeli elde etmi olan iki byk kesime ayrld (onarlan monarinin altndaki byk toprak sahipleri ve Temiz Monarisinin altndaki sanayi burjuvazisi). Bourbon bir kesimin karlarnn hakim etkisi iin kullanlan kraliyet adyd, Orleans dier kesimin karlarnn hakim etkisi iin kullanlan kraliyet adyd - cumhuriyetin adsz alan iki kesimin de, karlkl hasmlklarn brakmakszn ortak snf karlarn eit gle srdrebildikleri tek yerdi.5 yleyse ilk komplikasyon budur: iki ya da daha ok sosyoekonomik grubu ele aldmz zaman, ortak karlar ancak paylatklar ncln olumsuzlanmas klnda temsil edilebilir - iki kraliyeti kesimin ortak bleni kraliyetilik deildi, cumhuriyetilikti. (Ve ayn ekilde, gnmzde de tam anlamyla sermayenin karlarn, onun evrensellii iinde, tikel kesimlerinin stnde, mantksal olarak temsil ettii sylenebilecek tek politik fail n c Yolcu Sosyal Demokrasidir . . . ) . Sonra, On Sekizinci Brumaire'de Marx " 1 0 Aralk Topluluunun, Napoleon'un zel katil ordusunun anatomisini ele ald: pheli geim kaynaklar ve pheli kkenleri olan yozlam roues dnda, burjuvazinin perian ve macerac dallarnn yan sra, babolar, isiz askerler, isiz hapishane kular, ipten kurtulmu kleler, dolandrclar, arlatanlar, lazzaroni'ier, hrszlar, dolandrclar, kumarbazlar, maquereaux [pezevenkler], genelev sahipleri, kapclar, literati, organ tcler, paavraclar, bak bileyenler, tamirciler, dilenciler ksacas, btn o belirsiz, dank kitle, oraya buraya savrulmu, Franszlarn la boheme dedikleri kitle vard; bu trde eden Bonaparte 10 Aralk Cemiyeti'nin ekirdeini kurdu. ... kendisini lmpen proletaryann ba olarak ilan eden bu Bonaparte, kiisel

olarak peinde olduu karlar bir tek burada kitlesel biimde yeniden kefeden, bu btn snflarn crufu, sakatat, atnda kendisine koulsuz olarak zemin olabilecek tek snf bulan Bonaparte, gerek Bonaparte, sans phrase Bonaparte'dir. 6 Dzen Partisinin mant burada radikal sonucuna vardrlmtr: btn kraliyeti kesimlerin ortak bleni cumhuriyetilik olduu gibi, btn snflarn ortak bleni de atksal fazla, btn snflarn reddettii/artdr. Yani: III. Napoleon kendisini btn snf karlarnn stnde grd lde, btn snflarn uzlamas iin, onun aracsz snf zemini sadece btn snflarn atksal art, her snfa ait olan ve onun iinde olan reddedilmi snf-olmayan. Ve, Marx'n bir baka blmde srdrd gibi, Napoleon'un ortalkta koturmasn, srekli konumunu kaydrmasn, srasyla dierlerine kar her bir snf temsil etmesini salayan ey bu "toplumsal sefiF'deki destektir: Kendisini bamsz klan idari otorite olarak Bonaparte "burjuva dzenini" korumay vazifesi sayyordu. Ama bu burjuva dzeninin gc orta snfta yatar. O yzden, orta snfn temsilcisi gibi bir tavr taknr ve bu ynde emirler karr. Yine de, sadece o orta snfn iktidarn krd ve her gn onu krmakta olduu iin birisi olmutur. O yzden, orta snfn politik ve edebi iktidarnn hasm gibi tavr taknr.' Fakat bu bile hepsi deil. Bu sistemin ilemesi iin -Napoleon'un'snflarn stnde durmas ve herhangi bir snfn dorudan temsilcisi gibi davranmamas i i n - ayn zamanda belli bir snfn temsilcisi gibi davranmas gerekir: tam olarak, etkin bir temsil talep eden birlemi bir fail olarak davranmaya yetecek kadar yaplanmam olan snfn. Kendilerini temsil edemeyen ve bu yzden sadece temsil edilebilen insanlarn bu snf, kukusuz, kk mlk sahibi kyller snfdr: Kk mlk sahibi kyller, yeleri benzer koullarda yaayan ama birbirleriyle ok eitli ilikilere girmeyen devasa bir kitle olutururlar. retim tarzlar onlar karlkl etkileime sokmak yerine onlar birbirinden yaltr. ... Bu yzden, ister bir meclis ister bir gelenek araclyla olsun, kendi adlarna snf karlarn ne srmeyi baaramazlar. Kendilerini temsil edemezler, temsil edilmeleri gerekir. Temsilcileri ayn zamanda onlarn efendisi, onlarn zerindeki bir otorite, onlar teki snflardan koruyan ve onlara tepeden yamur ve gn gnderen snrsz bir hkmet iktidar olmaldr. Kk mlk sahibi kyllerin politik etkisi, bu yzden, son ifadesini toplumu kendine boyun ediren yrtc iktidarda bulur.
8

dzeyinde, sorumluluun kamusal mesaj, ve dier eyler, ktidarn koulsuz uygulannn mstehcen mesajyla desteklenir: "yasalar aslnda beni balamyor, size ne istersem yapabilirim, eer canm ekerse size sulu gibi davranabilirim, istersem sizi yok edebilirim. . . . " Bu mstehcen fazlalk (gstereni Efendi-Gsteren olan) egemenlik fikrinin zorunlu bileenidir - buradaki asimetri yapsaldr, yani, yasa otoritesini, sadece eer zneler onda mstehcen koulsuz kendini dayatmann yanksn duyabilirse koruyabilir.

NSAN

HAKLARINA

KARI

GAYRINSANN

HAKLARI

Bu fazlalk bizi kresel dnm hedef alan "byk" politik mdahalelere yneltilen balca rumspringa savna getirir: elbette, yirminci yzyln felaketlerinin korkutucu deneyimi, yani beklenmedik iddet davurumlarn serbest brakan felaketlerin deneyimi. Bu felaketleri kuramsallatrmann versiyonu var: 1. Habermas'm adyla zetlenen versiyon: Aydnlanma kendi iinde ikin "totaliter" bir gizili olmayan olumlu bir zgrlk sretir; bu felaketler sadece onun tamamlanmam bir proje olarak kaldnn belirtisidir, bu yzden grevimiz bu projeyi tamama erdirmek olmaldr; 2. Adorno ve Horkheimer'in "Aydnlanmann diyalektii"yle, ayrca gnmzde Agamben'le ilikilendirilen versiyon: Aydnlanmann "totaliter" gizili ikin ve nemlidir, "idare edilen dnya" Aydnlanmann doruluudur, yirminci yzyln toplama kamplar ve soykrmlar Batnn btn tarihinin bir tr olumsuz-teleolojik u noktasdr; 3. Bakalarnn yan sra, Etienne Balibar'n eserlerinde gelitirilen nc versiyon: modernlik yeni zgrlkler alan ayor, ama ayn zamanda yeni tehlikeler de getiriyor ve sonucun sonul bir teleolojik gvencesi yok; sava ak, sonucu belirsiz. Balibar'n dikkat ekici "iddet"" maddesinin balang noktas, klasik HegelciMarksist iddeti tarihsel A k i m bir aletine, yeni toplumsal oluumu getirecek bir kuvvete "dntrme" fikrinin yetersiz olmasdr: iddetin "akld" acmaszl bu yzden kat Hegelci anlamda aufgehoben, "ortadan kaldrlm," tarihsel ilerlemenin toptan uyumuna katkda bulunan belli bir lekeye indirgenmitir. Yirminci yzyl bizi, bir ksm Marksist politik glere yneltilmi ve bir ksm Marksist politik balanmann kendisi tarafndan yaratlm, bu ekilde "aklclatrlamayacak" felaketlerle kar karya getirdi: onlarn A k i m Kurnazlnn aletleri olarak arasallatrlmas elik olarak kabul edilmez olduu gibi, kuramsal olarak da yanl, terimin en gl anlamyla ideolojiktir. Marx'i ayrntl okumasnda, Balibar yine de onun metinlerinde, bu t e l e olojik iddetin "dnm" kuramyla, "olumlu" son sonucu herhangi bir her eyi kuatan tarihsel Zorunluluk tarafndan gvenceye alnmam olan antagonislik mcadelelerin kararsz-ak sreci olarak tarih fikri (gelecein toplumu komnizm y: da barbarlk olacaktr, vb.) arasndaki bir salnm saptar. Balibar, zorunlu yapsal nedenlerle, Marksizmin tarihsel lerleme anlatsna btn 11/

Sadece bu zellik bir araya gelerek poplist-Bonapartist temsilin paradoksal yapsn oluturur: btn snflarn zerinde durarak, aralarnda kayarak, btn snflarn sefili/art zerinde dorudan bir gven salar, ek olarak, politik temsil talep eden kolektif bir fail olarak davranamayanlarm snfnn balca referans olur. Bu paradoks temsilin temsil edilenler zerindeki kurucu fazlalnda temellenir. Yasa dzeyinde, devlet ktidar sadece znelerinin karlarn vb. temsil eder; onlara hizmet eder, onlara yant veremez, ve kendisi de onlarn denetiminin znesidir; fakat, alt ksmdaki sperego

Irsi inlemeyen iddet fazlaln dnemediini ne srer - daha zgl bir ekilde, muin Faizm ve Stalinizm, ve onlarn "ar" sonular, oah ve Gulag iin yeterli bir kuram salayamadn ne srer. yleyse iki grevimiz vardr: herhangi bir politik fail tarafndan hakim olunamayan/arasallatrlamayan bir ey olarak tarihsel iddetin, bu failin kendisini de kendi kendini ykc bir ksrdngye sokmakla tehdit eden iddetin bir kuramn gelitirmek, ve - ayn grevin dier yz olarak - "uygarlatrc" devrimler, devrimci srecin kendisinin nasl "uygarlatrc" bir kuvvet klnaca sorusunu ortaya atmak. Kt hretli o Aziz Bartholetnous Gn Katliam'n hatrlayn - orada yanl giden ey neydi ? Catherine de Medici'nin hedefi snrl ve kesindi: Hollanda'da spanya'yla sava kkrtan gl bir Protestan olan Amiral de Coligny'yi ldrtmek ve suu gl Katolik Guise ailesinin zerine ykmak gibi Makyavelci bir komploydu. Bu ekilde Catherine, Fransz devletinin birliine tehdit oluturan iki ailenin de kmesini salamay umuyordu. Dmanlarn birbirlerine saldrtmay ieren bu hain plan denetimden km bir kan deliliine dnt: acmasz pragmatizmiyle, Catherine insanlarn inanlarna nasl bir tutkuyla bal olduunu grmezden geldi. Hannah Arendt'in anlay da burada can alc nem tayor: o, politik iktidarla basit (toplumsal) iddet uygulamas arasndaki ayrm vurgulamt: dorudan politik olmayan otorite tarafndan -politik zemini olan bir otorite olmayan (Ordu, Kilise, ckul) bir emir dzeniyle- yrtlen rgtler iddet (Gewalt) rneklerini temsil ederler, terimin kat anlamyla politik ktidar deil.
10

mal olmazd: Srp kuvvetlerine ynelik biraz ciddi bir bask sayesinde, fazlasyla uzam olan o gln bir terre maruz braklm kuatlm Sarajevo gste-risi sona ererdi. Bu bilmecenin tek bir yant var, Kzl Ha adna Sarajevo'ya giden yardm koordine etmi olan Rony Brauman'n ne srd yant: Sarajevo krizinin "hmaniter, insancl" olarak sunulmas, politik-askeri atmann insancl terimlerle yeniden sahnelenmesi, yksek dzeye ait politik bir seimle destekleniyordu: yani, basit bir ekilde, atmada Srp tarafn tutmakla. Burada Francois Mitterand'm rol zellikle uursuz ve ynlendirmeci bir rold: Yugoslavya'da "insancl mdahale"nin kutlanmas, daha en batan btn atma tartmasn geersizletiren politik bir sylemin yerini ald. ... Francois Mitterand iin, anlalan, Yugoslavya'daki savala ilgili analizini aklamak mmkn deildi. Kesinlikle insancl bir tepkiyle, beklenmedik bir iletiim kayna kefetti, ya da daha kesin sylenirse, bir makyaj malzemesi kefetti, ki bu bir para ayn ey demek. ... Mitterand Yugoslavya'nn kendi snrlar iinde srdrlmesinden yanayd ve sadece gl bir Srp iktidarnn bu patlayc blgede belli bir dengeyi gvenceye alabilecek konumda olduuna ikna edilmiti. Bu konum Fransz halknn gznde hemen kabul edilmez bir konum halini ald. Btn o telal etkinlik ve insancl sylem, Mitterand'm, Fransa'nn sonuta nsan Haklar'na amaz balln yeniden onaylamasna, ve Byk Srbistan faizmine muhalefet ediyormu gibi yapmasna, bu arada istedii gibi at koturmasna izin verilmesini salad." Bu zgl kavraytan, daha genel bir dzeye gemeli ve kendine zg ekonomik-politik amalara hizmet eden askeri mdahalecilik ideolojisi olarak "nsan Haklar"nn politik olmaktan karlm insancl politikas sorununu ele alalm. Wendy Brown'un Michael Ignatieff iin ne srd gibi, bu tr hmanitarizm "kendisini antipolitik bir ey olarak sunar - masum ve gsz olanlarn iktidara kar saf bir savunmas, bireyin yaygn ve potansiyel olarak acmasz y da despotik kltr mekanizmalarna, devlete, savaa, etnik atmaya, kabilecilie, ataerkillie, ve bireylere kar kolektif iktidarn baka seferberliklerine ve rneklerine kar saf bir savunmas olarak sunar."" Fakat, sonn udur: "[insan haklar adna mdahale edenler] kar ktklar iktidarlara kar ne tr bir politikletirmeyi harekete geirdiler. Farkl bir adalet formln m savunuyorlar yoksa kolektif adalet projelerine muhalif mi duruyorlar?"13 rnein, A B D ' n i n Saddam Hseyin'i devirmesinin, Irak halknn eziyetine son verme erevesinde yasallatrlan bu devirmenin sadece baka (petrol gibi) politik-ekonomik karlarla m harekete getii, yoksa Irak halkna zgrlk perspektifini aacak politik ve ekonomik koullara ilikin zgl bir dnceye mi dayand (Batl liberal demokrasi, zel mlkiyet gvencesi, kresel piyasa ekonomisine katmak, vb.) belli deildir. Bu yzden basite eziyeti nlemenin saf insancl antipolitik politikas, aslnda, sosyopolitik dnmn kolektif bir olumlu projesini ele almann rtk yasaklanmasna varr. Daha genel bir dzeyde, "tam anlamyla" her insan varlna ait olan evrensel (politik olandan nceki) nsan Haklaryla, bir yurttan, belli bir politik topluluun bir
339

Fakat, burada kamusal simgesel Yasa

ve onun mstehcen eki arasndaki ayrm getirmek yararl olacak: ktidarn mstehcen Sperego ikizi-eki fikri iddetten yoksun bir ktidar olmadn ima eder. ktidar hep mstehcen bir iddet lekesine dayanmak zorundadr; politik uzam hibir zaman " s a f deildir, hep "politik olandan nceki" iddete bir tr ballk ierir. Elbette, politik ktidarla politik olandan nceki iddet arasndaki iliki karlkl ierim ilikisidir: iddet sadece iktidarn zorunlu eki deildir, (politik) iktidarn kendisi de hep-zaten grnte "politik olmayan" iddet ilikisinin kkndedir. Orduda, Kilisede, ailede ve dier "politik olmayan" toplumsal biimlerdeki dorudan boyun eme ilikisi ve kabul edilmi iddet, kendi iinde belli bir etik-politik mcadele ve kararn "eylemesidir" eletirel bir zmlemenin yapmas gereken ey btn bu "-olmayan" ya da "-ncesi" ilikilerini destekleyen sakl politik sreci ayrt etmektir. nsan toplumunda, politik olan her eyi kuatan yaplandrc ilkedir, o yzden baz ksmi ieriin "politik olmayan" eklindeki her ntrletirmesi par excellence politik bir tavrdr. Fazla-iddet sav yine de gcn koruyor: genellikle, eziyete ynelik fazla kaytszlk karsnda, zellikle ve hatta bu eziyet medyada geni bir ekilde haber konusu yapld ve knand zaman bile ister istemez sarslrz, sanki bizi hareketsiz bylenmi izleyicilere dntren ey tam da bu eziyete ynelik o fkeymi gibi. Hatrlayn, I WO'lann banda, yldr kuatma altnda olan, halk alk iinde olan Sarajevo, aralksz bomba ve keskin nianc ateine tutulmutu. Buradaki byk bilmece u: km n medya bunun resim ve haberleriyle doluyken, BM kuvvetleri, N A T O ya da A B D neden Sarajevo kuatmasn krmak, insanlarn ve erzaklarn serbeste gidip gelebilecei bir koridor amak gibi kk bir eylem gerekletirmedi? Bu hibir eye

yesinin zgl politik haklar arasndaki kartl sorunsallatrmamz gerekir; bu anlamda, Balibar, "insann yurttalk tarafndan yapldn, yurttaln insan tarafndan yaplmadn aklayarak" ilerleyen "'insanla' 'yurtta' arasndaki tarihsel ve kuramsal ilikinin tersine evrilmesini" savunur. 14 Burada Balibar, Hannah Arendt'in yirminci yzyla ait mlteci fenomenine ilikin dncesini aktarr: " T a m anlamyla insani olan bir varln stlendii varolua dayanan insan haklar kavray, tam da ona inanmas gerekenlerin, btn dier niteliklerini ve zgl ilikilerini kaybetmi olan, insan olmaktan baka bir ey olmayan insanlarla ilk kez kar karya geldii anda kverdi." 15 Bu hat, elbette, Agamben'in "plak yaama" indirgenmi bir insani varlk olarak Homo sacer fikrine dek uzanr:
16

indirgenenlerin haklarna indirgendikleri zaman nsan Haklarna ne olur - yani tam da, hibir hakk olmayanlarn, gayrinsan olarak davramlanlarn haklar olduklar iin yararsz hale geldikleri zaman? Burada Ranciere arpc bir diyalektik tersine evirme nerir: onlar bir ie yaramad zaman, hayrsever insanlar eski elbiselere ne yaparsa onu yaparsnz. Onlar yoksullara verirsiniz. Kendi yerlerinde yararsz grnen bu haklar yurtdna gnderilir, ila ve elbiselerle birlikte, ilatan, elbise ve haklardan mahrum olan insanlara. Bu ekilde, bu srecin sonucu olarak, nsann Haklar hi haklar olmayanlarn, gayrinsani bask ve gayrinsani varolu koullarna boyun een plak insani varlklarn haklar olur. Onlar insancl haklar, onlar yasalatramayanlarn, mutlak hak reddinin kurban olanlarn haklar olur. Btn bunlar yznden onlar bo deildir. Politik adlar ve politik yerler hibir zaman sadece boluk olmaz. Boluk biri ya da baka bir ey tarafndan doldurulur. ... Eer gayrinsani basknn eziyetini ekenler onlarn son aresi olan nsan Haklarn yasalatramyorsa, o zaman bakasnn o haklar onlarn yerine yasalatrmak zere haklarn devralmas gerekir. Bu, "insancl mdahale hakk" denen eydir - baz uluslarn kurbanlatrlm nfuslarn szde yarar iin stlendii ve genellikle insancl rgtlerin kendilerinin nerisinin tersine stlendikleri bir hak. "nsancl mdahale hakk" bir tr "gnderene iade" olarak betimlenebilir: hakszlara gnderilmi olan kt kullanlan haklar onlar gnderenlere iade edilir.1' Yani, Leninist terimlerle sylersek: "eziyet eken nc Dnya kurbanlarnn nsan Haklar" gnmzde fiilen, hakim Batl sylemde, Batl glerin kendilerinin, nsan Haklarn savunma adna istedikleri nc Dnya lkesine -politik, ekonomik, kltrel, askeri olarak- mdahale etme hakk anlamna gelir. Lacan'n iletiim formlne yaplacak bir gnderme (bu formlde gnderen alcdan-gnderilenden kendi iletisini tersyz edilmi -yani doru- biimiyle geri alr) mutlaka gereklidir: hkm sren insancl mdahalecilik sylemi iinde, gelimi Bat, aslnda, kurbanlatrlan nc Dnya'dan kendi iletisini doru biimiyle geri almaktadr. Ve nsan Haklar bu ekilde politiklikten karld anda, onlarla ilgili sylemin etie bavurmas gerekir: politik olan ncesi yi ve Kt kartlna ynelik gndermenin seferber edilmesi gerekir. Gnmzde "Etiin yeni hkmranl" 20 ak bir ekilde, szgelimi, Michael Ignatieffin almasnda grlmektedir, bu yzden iddetli bir politiklikten karma jestine, kurbanlatrlan tekine herhangi bir politik znelletirmeyi yasaklama jestine dayanr. Ve, Ranciere'nin belirttii gibi, Ignatieff tarz liberal insancllk beklenmedik bir ekilde bu politiklikten karma konusunda Foucault ya da Agamben'in "radikal" konumuyla buluur: Foucaultcu-Agambenci Bat dncesinin doruk noktas olarak "biyopolitika" fikri iinde toplama kamplarnn bir tr "ontolojik kader" olarak grnd "ontolojik tuzaa" der: "hepimiz bir kamptaki mlteci konumunda olurduk. Demokrasiyle totalitarizm arasndaki herhangi bir fark silikleiyor ve herhangi bir politik pratiin oktan biyopolitik tuzaa dm olduunu grnyor."21 Agamben, Foucault'tan bir kayma iinde, egemen iktidar ve biyopolitikay zdeletirdii zaman (gnmzn genellemi istisna halinde, ikisi st ste biner), bylece politik znelliin ortaya kma olasln da dlar. Fakat, politik znelliin
341

Tam olarak Hegelci bir paradok-

sal evrenselle tikel diyalektii iinde, tam da bir insani varlk tikel sosyopolitik kimliinden, kendine zg yurttalk temelinden mahrum kald zaman, o, bir ve ayn hamlede, artk insan olarak tannmaz ve/veya davranlmaz. Ksacas, paradoks kiinin insan haklarndan tam da aslnda, kendi toplumsal gerekliinde, yurttal, meslei vb. olmakszn, "genel olarak" bir insani varla indirgendii zaman mahrum kalr yani, kii aslnda (bana benim mesleimden, cinsiyetimden, yurttalmdan, dinimden, etnik kimliimden "bamsz olarak" ait olan) "evrensel insan haklarnn" ideal taycs olduu zaman. Bylece klasik bir "postmodern," "zclk kart" konuma, yani Foucault'nun cinsellik pratiklerinin okluu tarafndan yaratlm bir seks fikrinin politik bir versiyonuna varrz: "insan," nsan Haklarnn taycs, yurttal maddiletiren bir politik pratikler kmesi tarafndan yaratlr - fakat, bu yeterli midir? Jacques Rancire 1 7 ("Tam anlamyla insana" ait olan) nsan Haklar ve yurttalarn politikletirilmesi arasndaki atknn ok zarif ve kesin bir zmn nermiti: nsan Haklan, politik mcadelelerin olumsal alannn tersine, tarihsel olmayan "zc" bir t e olarak, tarihten dlanan "insann doal [evrensel] haklan" olarak koyutlanamasa da, bu haklar yurttalarn politiklefirilmesinin somut tarihsel srelerinin bir rn olan eylemi bir feti olarak bir yana braklmamaldr. Bu yzden nsan Haklarnn evrenseliiiyle yurttalarn politik haklan arasndaki yark, insann evrenselliiyle zgl politik alan arasndaki yark deildir; daha ok o, Rancire'nin dedii gibi, kesinlikle Hegelci bir ekilde, "topluluun btnn kendisinden ayrr." Politik olann ncesi olmaktan uzak olan, "evrensel nsan Hak'lar" tam politikletirmenin kesin uzamn belirler: bu haklarn karlk geldii ey tam anlamyla evrensellik hakk, politik bir failin onun kendi kendisiyle (kendi tikel zdelii iinde) radikal rtmezliini ne srme hakkdr, yani kendisini tam anlamyla Toplumsaln evrenselliinin bir faili olarak koyutlama hakkdr - elbette o "gereksiz" olar olduu, "ksmsz ksm," toplumsal yapda tam bir yeri olmayan olduu lde. Bu nedenle paradoks ok hassas bir paradokstur, gayrinsanla indirgenenlerin haklar olarak evrensel insan haklar paradoksuna simetriktir: yurttalarn politik haklarn evrensel "meta-politik" nsan Haklarn referans almadan kavramaya kalktmz anda, politikann kendisini kaybederiz: politikay tikel karlarn olumsuzlamasnn "politika sonras" bir oyununa indirgeriz. Peki Homo sacefin haklarna, politik topluluktan dlananlarn, "plak yaama"
18

ykselii "gayrinsann" belli bir snrnn arkaplannda gerekleir, yani yurttalktan mahrum braklm insani varln gayr insanlnn paradoksunu onaylamay srdrmeli ve "gayninsan" saf insan insanln kendisinin zerindeki zorunlu bir fazlalk olarak, onun "blnmez kalan" olarak, fenomenal insanlk fikrinin bir tr Kant snr-kavram olarak koyutlamalyz. Yani tpk Kant'm felsefesinde, yce Noumenal nasl ona ok yaklatmz zaman saf dehet olarak grnyorsa, btn fenomenal niteliklerinden mahrum edilmi "tam anlamyla" insan da, gayninsan bir canavar, Kafka'nn Odradek'i gibi bir ey olarak grnr. nsan haklar hmanizminin sorunu "tam anlamyla insan"m bu canavarln rtmesi, onu yce bir insani z olarak sunmasdr. Peki yleyse bu kmazdan nasl bir k yolu bulacaz? Balibar, Mahatma Gandhi'ye yaplm ikircikli bir gndermeyle bitiriyor. Gandhi'nin "Dnyada grmeyi istediin deiim sen kendin ol" forml zgrlk deiimin temel yaklamn kusursuzca kapsyor: "nesnel srecin" beklenen/arzulanan deiimi yaratmasn bekleme, nk eer onu beklersen, o hi gelmez; onun yerine, kendini onun iine at, bu deiim ol, onu doruca kendi zerinde yrrle sokma riskini al. Fakat, Gandhi'nin stratejisinin balca snrll, onun sadece belli bir minimal etik-politik ltlere sahip olan liberal-demokratik bir rejime kar ie yaramas deil midir - duygusal terimlerle scjylersek, iktidardakilerin hl "bir vicdana sahip olduu" bir rejime? Gandhi'nin, 1930'larn sonunda, Almanya'daki Yahudilerin Hitler'e kar ne yapmas gerektii sorusuna verdii yant hatrlayn: topluca intihar etmeleri ve bylece dnyann vicdann uyandrmalar gerekirdi. ... Buna verilebilecek Nazi tepkisini kolayca hayal edebiliriz: Tamam, size yardmc olalm - zehirleri nereye gndermemizi istersiniz? Fakat, Balibar'n iddeti reddetmeye ynelik arsna kendine zg bir anlam verebilecek baka bir yol daha var - buna Bartleby politikas demek istiyorum. "Yaayan lnn", kendini "iki lm arasnda" tekinsiz bir yerde bulmann simetrik olarak birbirine kart iki kipini hatrlayn: insan ya simgesel olarak canlyken biyolojik olarak ldr (insann biyolojik lmden sonra hayaletimsi bir grnm ya da Adn simgesel otoritesi olarak hayatta kalmas), ya da biyolojik olarak canlyken simgesel olarak ldr (sosyo-simgesel dzenden dlananlar, Antigone'dan gnmzn Homo sacene dek uzanan kiiler). Peki ya ayn mant iddet ve iddet olmayan kartlna uygular, onlarn kesiiminin iki kipini zdeletirirsek ?
2Z

EREVELENEN DDET Bartleby politikasnn kontrpuan, iktidarsz passage a Facte gnmzde nasl grn yor? Klasik bir Hollywood aksiyon filmi hep iyi bir rnek olmutur. Andrew David'n Kaak [The Fugitive] adl filminin sonuna doru, masum-sulanan doktor (1 larrison Ford) byk bir tp konferansnda, onu byk bir ecza irketi iin tbbi verileri arptmakla sulayan meslektayla (Jeroem Kraabe) karlar. Bu hassas noktada asl sank olarak irkete -irket sermayesine- bir kayma olmas beklenirken, Kraabe konumasn keser, Ford'u bir kenara eker ve sonra ikisi, konferans salonunun dnda tutku dolu iddetli bir kavgaya tutuur, yzlerinden kanlar boanncaya dek birbirlerini yumruklarlar. Bu sahnenin aka gln karakteri aydnlatcdr - durum sanki, antikapitalizmle oynamann ideolojik karmaasndan kmak zere, insann, herkes grsn diye anlatdaki atlaklar aan dorudan bir hamle yapmas gerekir. Buradaki bir baka zellik de kt adamn tehlikeli, alayc, patolojik bir karaktere dnmesidir, sanki (kavgann badndrc gsterisine elik eden) psikolojik ahlak bozukluu sermayenin anonim psikolojik olmayan drtsnn yerini alacaktr: daha uygun bir jest yoz meslekta psikolojik olarak iten ve ahsen drst olan, hastanedeki finansal skntlar yznden ila irketinin yemini yemi olan bir doktor olarak sunmak olurdu. Bylece Kaak, bir cazibe, ideolojik yerdeitirmenin bir arac olarak hizmet eden iddetli passage a /'acfe'nin belirgin bir rnei olur. iddetin bu sfr-derecesinden bir adm ileriye Paul Schrader ve Martin Scorsese'nin Taksi ofriinde [The Taxi Driver] geilir, Travis'in (Robert de Niro) kurtarmak istedii gen kz (Jodie Foster) denetleyen pezevenklere kar son patlamasnda. Bu passage de l'acte'm rtk intihar boyutu can alc nemde: Travis saldrsna hazrlanrken, bir aynann nnde silah ekme altrmas yapar; filmin en nl sahnesi olan bu sahnede, aynadaki kendi imgesine saldrgan-kmseyici "Bana m diyorsun?" szyle seslenir. Lacan'n "ayna aamas" fikrinin bir ders kitab rnei gibi olan bu sahnede, saldrganlk aka kendisine, insann kendi ayna-imgesine yneliktir. Bu intihar boyutu katliam sahnesinin sonunda, ar yaralanm bir halde duvara yaslanan Travis, sa elinin iaret parmayla kana bulanm alnn hedef alan bir silah yapp sanki "Benim patlamamn asl hedefi kendimdi" dercesine alayla tetii ektii zaman yeniden ortaya kar. Travis'in paradoksu kendisini ortadan kaldrmak istedii ehir yaamnn yoz pisliinin bir paras olarak alglamasdr, o yzden - B r e c h t ' i n Alman nlem'de devrimci iddete ilikin ne srd gibi- ortadan kaldrlmasyla birlikte odann temizlenecei son pislik paras olmay istemektedir. Emperyalist bir kibiri belirtmekten uzak olan bu tr "akld" iddet patlamalar -Amerikan kltr ve ideolojisinin balca konularndan biri- daha ok, iktidarszln rtk bir kabulne karlk gelir: onlarn iddeti, ykc g sergilemeleri, tam kartnn grnm kipi olarak kavranmaldr - en azndan, onlar iktidarsz passage de l'acte'm rnek halleridir. T a m anlamyla, bu patlamalar o ok vlen Amerikan bireyciliinin ve zgveninin sakl ters yzn ayrt etmemizi salar: hepimizin aresizce denetimimiz (41

Hepimiz genellikle bir evkadn iin,

etkin bir ekilde kocasna kar kmak yerine, edilgen bir ekilde onu sabote eden evkadn iin kullanlan o pop-psikolojik "pasif-agresif, edilgen-saldrgan davran" fikrini biliyoruz. Bu da bizi baladmz yere getiriyor: belki de bu edilgen saldrganlk yaklamn, saldrgan edilgenliin, hibir ey olmamasn, hibir eyin gerekten deimemesini salamak iin srekli etkin olduumuz sosyo-ideolojik yaama katlmmzn standart "interpasif [etkileimli edilgen] kipinin tersine, tam bir radikal politik jest olarak ne srmeliyiz. Bu tr bir kmelenmede, ilk gerekten eletirel ("saldrgan," iddetli) adm pasiflie, edilgenlie ekilmek, katlmay reddetmektir Bartleby'n "Yapmamay tercih ederim" sz, bir bakma, doru etkinlik iin, kmelenmenin koordinatlarn edimsel olarak deitirecek bir eylem iin zemini temizleyen, yer aan o zorunlu ilk admdr.

dndaki

kuvvetlerle savrulmakta olduuna ynelik gizli

farkndaln.

Patricia

sahibi, kasabann en zengin adam olan Harry Reilly'nin suratna ikisini boaltr. Bu yzden, ciddi bir toplumsal skandala karm olur ve grnte bunu hibir ey dzeltemeyecek gibidir - roman Julian'n bir arabada ackl intiharyla sona erer. Julian'n iki boaltmayla ilgili sregiden tartmada ne srd gibi, bunu Harry kasabann en zengin adam olduu iin yapmamtr, onun toplumsal basamaklarda ykselen biri olmas yznden de yapmamtr, ayrca kesinlikle Katolik olduu iin de deildir yine de btn bu nedenler onun iddetli passage a /'acre'nda rol oynar. Geri dn sahnelerinde, Julian genliinde Birth of a Nation'u seyrettikten arkada etesiyle Ku Klux Klan'clk oynadklarn, Yahudilere gvenmediklerini, vb. hatrlar Son yirmi yln Hollywood'unda, bu tr iktidarsz "saa sola saldrmalarn," Russell Bank'n Affliction mdan J o h n Sayles'n Lone Stafma dek saysz rnei vardr. Lone Star, "Oedipal" dinamiin arptmalarna esiz bir bak salyor. Kk bir Teksas snr kasabasnda, uzun zaman nce lm bir ceset bulunur: uzun yllar nce gizemli bir ekilde kaybolmu olan, acmasz ve tmyle yozlam erifin, Wade'in cesedidir bu. Soruturmay yrten gnmzdeki erif Wade'in yerini alan ve kabaya dzen ve refah getiren bir kahraman olarak tannan erifin oludur; fakat, Wade onun yerini alan erifle herkesin nnde yapt bir tartmadan sonra kaybolduu iin, btn iaretler Wade'in halefi tarafndan ldrld ynndedir. T a m olarak Oedipal bir nefrete kaplan imdiki erif babasnn mitini, onun ynetiminin cinayet zerine kurulmu olduunu ispatlayarak kertmeye alr. Burada iki deil, kuakla kar karyayz. Wade (Kris Kristofferson'n harika oyunuyla) bir tr Freudcu "ilksel baba"dr, kasabann her yasay ineyen, ona para demeyenleri rahata vuran mstehcen ve acmasz efendisidir; kahramann babasnn suu bu yzden yasa-kurucu bir su, yasann ynetimini salayan fazlalk - yoz bir efendinin yasad ldrlmesi - olacaktr. Fakat filmin sonunda, suun kahramann babas tarafndan ilenmediini reniriz: Wade'in cinayetinde masum olduu gibi, yozlamay daha "uygar" bir dzeye getirmi, "muhteem" atasnn snrsz kaba yozlamasnn yerine business karlaryla i ie gemi bir yozlama getirmitir (sadece urada burada bir eyleri "onarmtr," vb.). Filmin incelii ite bu byk "etik" kurucu suun kk yozlamayla yer deitirmesinde yatar: babasnn kurucu suunun byk srrn ortaya karmak isteyen kahraman, babasnn, yasad iddeti yasann ynetiminde yatan bir kahraman figr olmadn, sadece btn dierleri gibi baarl bir frsat olduunu renir. ... Buna bal olarak, filmin son mesaj (diyalogun son szleri) "Alamo'yu unut!" olur: byk kurucu olaylar arayn brakalm ve brakalm giden gitmi olsun. Filmin altta yatan libidinal ekonomisinin anahtar kahramann babasyla (yasa-ve-dzen figr) Wade, mstehcen ilksel baba, filmin libidinal odak noktas, cinayeti merkez olay olan fazla haz figr arasndaki ikilikte bulunur - ve kahramann babasnn suunun maskesini drme taknts da onun mstehcen Wade figryle derin dayanmasna ihanet etmez mi? C l i n t Eastwood'un Gizemli Nehir [Mystic River] adl filmi burada bu tr iddetli passages a l'acte'a esiz bir anlam verdii iin ne kyor. ocukluklarnda, Boston'un zorlu bir blgesinde beraber bydkleri srada, Jimmy Markum ( S e a n P e n n ) , Dave Byle ( T i m Robbins) ve Sean Devine (Kevin B a c o n ) gnlerini sokakta elikomak 14$

Highsmith'in "Dme" adl bir ksa yks var; yk srekli anlamsz sesler kartp aralk azndan tkrkler saarak glen, Down hastalna yakalanm dokuz yandaki oluyla yaayan, orta snftan New Yorklu bir adam anlatr; bir gece ge vakit, bu duruma artk daha fazla katlanamayan adam, ssz Manhattan caddelerinde bir yrye kmaya karar verir. Gezerken yoksul evsiz bir dilenciyle karlar, dilenci yalvararak elini ona uzatr; aklanmas imkansz bir fke eylemiyle, kahramanmz dilenciyi ldresiye dver ve ceketinden bir dme kopartr. Daha sonra, eve deimi bir adam olarak dner, aile kabusuna hibir travma yaamadan katlanr, hatta sakat oluna nazik bir ekilde glmsemeyi bile baarr; ve dmeyi pantolon cebinden hi karmaz - en azndan bir kez olsun, sefil kaderine saldrm olmasnn bir kalntsdr o. Highsmith bu trden iddetli bir patlama baarsz olduunda bile mkemmel yazmaktadr, rnein onun tek byk baars saylan Those Who Walk Away'de olduu gibi: bu kitapta cinayet romann, trler arasndaki en "anlatsal" tr ald ve onu yaamn aptal olgusalln niteleyen Gerein ataletiyle, zm yokluuyla, "bo vaktin" srklenip durmasyla doldurdu. Roma'da, Ed Coleman, otuzuna yaklam baarsz bir ressam ve galeri sahibi olan Ray Garrett', Ray'in kars olan tek ocuu Peggy'nin bir sre n c e intihar etmi olmasndan dolay sulad damadn ldrmeye alr. Ray kamayp Ed'in peinden Venedik'e gider, Ed orada kzarkada Inez'le k geirmektedir. Bunun ardndan gelen ey Highsmith'in nefretleriyle birbirlerine anlalmaz bir ekilde bal olan iki erkek arasndaki ortakyaar ilikisinin paradigmatik strabdr. Ray'in kendisi karsnn lmnden dolay sululuk hissiyle doludur, bu yzden kendisini Ed'in iddetli niyetlerine tehir eder. lm arzusunu belli ederek, Ed'in bir motorlu kayk gezisini kabul eder; gln ortasnda, Ed Ray'i suya iter. Ray gerekten lm gibi yapar ve sahte bir ad ve kimlik edinir, bylece hem keyif verici zgrle hem de boucu bir bolua sahip olur. Rzgarl Venedik'in souk caddelerinde yaayan bir l gibi dolanmaktadr ki ... Burada iinde cinayet olmayan, sadece ona ynelik baarsz abalar olan bir cinayet romanyla kar karyayz: sonda ak bir zm yok - sadece, belki, hem Ray hem Ed'in birbirlerine sonsuza dek musallat olmaya mahkum olduklarn teslim olup kabul etmeleri. Gnmzde, Amerikal kresel ideolojik saldrganlkla birlikte, J o h n Ford'un Searchers ve Taksi ofr gibi filmlerindeki temel anlay her zamankinden daha ok geerli: "sessiz Amerikal" figrnn, Vietnamllara demokrasi ve Batl zgrlk getirmeyi itenlikle isteyen o naif hayrsever failin su yzne kmasna tank oluyoruz - konu sadece bu figrn niyetlerinin tmden yanl ate almasdr, ya da, Graham Greene'in dedii gibi: "Yol at btn belalar iin ondan daha iyi bir amaca sahip bir tek kii bile tanmadm." Yani Freud Woodrow Wilson'la, Amerikan insancl mdahaleci tutumu rnekleyen A B D bakanyla ilgili ileri grl analizinde haklyd: altta yatan saldrganlk boyutu gznden kamamt. John O'Hara'nn Appointment in Samana (1934) adl filminin kilit olay Lantenengo Tara Kulb'ndeki bir Noel yemeinde olur, burada romann trajik kahraman, yirmi dokuz yandaki Julian English, zengin ve sevilen bir araba maazas

oynayarak geiriyordu. Sra d pek bir ey olmuyordu, sonra o anlk bir karar onlarn yaamlarnn akn sonsuza dek iddetli bir ekilde deitirdi. evrimi harekete geiren bu ilksel "kurucu" iddet eylemi, blgedeki polislerin bir rahip adna gerekletirdikleri bil jey, Dave adl bir ergenin karlmas ve arka arkaya tecavz edilmesidir - iki temel devlei aygtna karlk gelen iki insan, polis ve Kilise, baskc olan ve ideolojik olan, Freud'un Kalabalklarn Psikolojisi ve Ego'nun Analizinde and "Ordu ve Kilise." ( M mizde, olaydan yirmi be yl sonra, bu kii bir baka trajik olay sonucunda tekrar bil araya gelirler: Jimmy'nin on dokuz yandaki kznn ldrlmesi. Davaya, artk bir I lls ilan Sean atanr, bu arada, ocuunu aniden ve korkun bir ekilde kaybettii iin, llnmy'nin akl intikam fikriyle dolar. Arada kalan Dave'dir, iindeki cinleri bastrmaya l.,m iflas etmi ve perian bir adam olan Dave. Soruturma eve gitgide yaklatka, I
1

Yeats'in yirminci yzylla ilgili ok eski tehisini hatrlatyor: Kanla bulanan dalgalar dindi, ve her yerde Masumiyetin treni bouldu; En iyiler tm inanlardan yoksun, ama en ktler Tutkulu iddetle ykl. ("The Second Corning," 1920) Bu tehisin anahtar "masumiyetin treni'nde, bu tam olarak Edith Wharton'un "masumiyet a" anlamnda anlalmal: Newton'un kars, baln gnderme yapt "masum," kocasnn sadakatinin naif bir inanan deildi - onun Kontes Olenska'yla tutkulu bir ak iinde olduunu biliyordu, kibarca bunu grmezden geliyor ve onun sadakatine olan inancn sahneliyordu. ... Marx Kardeler'in bir filminde, yalan sylerken yakalanan G r o u c h o Marx fkeyle yant verir: "Kime inanyorsun, gzlerime mi szlerime mi?" Bu grnte sama mantk simgesel dzenin ileyiini kusursuzca davurur, bu dzende simgesel maskeemir bu maskeyi takan ve/veya bu emri stlenen bireyin dorudan gerekliinden daha nemli olur. Bu ileyi fetiist reddetmenin yapsn ierir: "Olaylarn benim grdm gibi olduunu [bu kiinin yoz bir zavall olduunu] ok iyi biliyorum, ama yine de ona saygyla davranyorum, nk bir yarg alameti tayor, o yzden o konutuu zaman, onun araclyla konuan ey Yasann kendisi." 2 4 Yani, bir bakma, aslnda, gzlerime deil, onun szlerine inanyorum: ben onun szcs olann gerekliinden daha nemli olan Bir Baka Uzama (saf simgesel otorite alanna) inanyorum. Bu yzden gerekliin sinik indirgemesi uygunsuz: bir yarg konutuu zaman, onun szlerinde (Yasa Kurumunun szlerinde) kii olarak yargcn dorudan gerekliinde olduundan daha fazla doruluk var - eer insan kendisini grdyle snrlarsa, temel noktay karr. Lacan'n "les non-dupes errent" ["aklanmayanlar yanlr" X X I . Seminer] szyle bizi uyard ey budur: kendilerini simgesel aldatma/kurguya brakmayan ve gzlerine inanmaya devam edenler, en ok yanlanlar olur. "Sadece gzlerine inanan" bir sinikin kard ey simgesel kurgunun etkililiidir, bu kurgunun gereklik deneyimimizi yaplandrma tarz. Ayn yark komularmzla olan en yakn ilikilerimizde ibandadr. Ayn yark komularmzla olan en yakn ilikilerimizde de ibandadr: sanki onlarn da kt koktuunu, dkladn vb. bilmiyormu gibi davranrz minimum idealletirme, reddi fetiletirme bir arada varolmamzn temelidir. Ve ayn reddetme A n n e Frank'tan Sovyetler Birlii'ne inanan Amerikal Komnistlere dek hepsinde grnen idealletirme jestinin yce gzellii iin de geerli deil mi? Stalinist Komnizmin dehete drc bir ey olduunu bilsek bile, yine de Komnizme olan inanlarnda ve Sovyetler Birlii'ne verdikleri destekte kahramanca srar eden o McCarthy cad av kurbanlarn takdir ediyorduk. Buradaki mantk, gnlklerinde, kinci Dnya Sava'nda Yahudilere yaplan dehet verici eylere ramen son aamada insann iyiliine olan inancn dile getiren A n n e Frank'n mantyla ayndr: bu tr bir (nsann zsel iyiliine; Sovyet rejiminin gerekten insani karakterine ynelik) inan savn yce klan ey onunla ona kar ylm

IM 'in kars Celeste kuku ve korkuya kaplr ve sonunda bunu Jimmy'ye anlatr. kla bir arabann iinde ecinsel ilikiye giren bir adam ldrr; Jimmy, kzn

Ardndan hayal krkl iindeki eyleme dkme olarak iki cinayet olur: Dave bir erkek ldrdne inanarak Dave'i ldrr. Hemen ardndan Sean, Jimmy'ye polisin gerek I l bulduunu bildirir - yanl adam, yakn dostunu ldrmtr. Film tuhaf bir aile kurtuluu sahnesiyle sona erer: Jimmy'nin kars Annabeth, frtnay dindirmek iin ailesini skca bir araya getirir. Uzun duygusal bir konumayla, I n y ' n i n zgvenini onu ailenin gl ve gvenilir ba olmasyla, aile yuvasn koru 'I in zorunlu zor eyleri yapmaya hep hazr olmasyla verek yerine getirir. Bu mgesel uzlama, yanl adam ldrme felaketinin bu Afhebung'u, yzeysel olarak l olsa da (son sahne Penn'in ailesini rlanda geit resmini seyrederken, tekrar mal" bir aile olmuken gsterir), bunun aile balarnn kurtarc gcnn en gl hi n t IM olduu sylenebilir: filmin verdii ders "aile btn yaralar sarar" deildir, "I bizim en dehet verici travmalardan sonra bile hayatta kalmamz salayan m, I,ra kar kr klan canavarca bir ideolojik makine olduudur. Herhangi bir i nl bir yuva olduu deildir, -tam tersine- ailenin bizi ilediimiz en dehet verii M l .. s getirmeyen final, bu yzden mutlak bir anti-katharsis'tir, biz izleyicileri, ' l i n d i hibir eyin zlmediini, ailenin etik ekirdeinin mstehcen bir gln taklidine, travestisine tank olduumuzu tatsz bir ekilde fark ettirerek brakr." (nsann
il n.

rlen buna benzer tek sahne J o h n Ford'un Apai Kalesi'nin

[Fort Apache]

im l, |ohn Wayne'in gazeteci kalabal nnde Henry Fonda'nn, Kzlderililere , M 1 1 1111 anlamsz bir saldrda len acmasz bir generalin soylu kahramanln vd
l m .n.) nl

Ve belki de gnmzde, karanlk amzda tek yapabileceimiz budur: kur-

ynelik btn abalarn baarszln, ilemeye zorlandmz iddetle bizi

l m . m her jestin mstehcen travestisini sergilemek. Belki de gnmze uygun I I > .. Eyp'tr: ektii eziyette daha derin bir anlam bulmay reddeden insan.

TAVUKLARIN BLGSZL I l< m deiiklikleri (kkten bir edilgenliin semptomu olan iddetli patlamalar; en > itili il iddet jesti olarak eylemsizlie ekilme) ba muhafazakar William Butler

347

olgusal kant arasndaki yarn kendisidir, yani olaylarn edimsel halini reddetmeye ynelik etkin isten. Belki de bu en temel metafizik jesttir: Gerei btn aptallyla kabul etmeyi reddetmek, onu inkar etmek ve arkasndaki Bir Baka Dnyay aramak. Bu yzden byk teki yalann, itenlikle yalan sylemenin dzenidir. Ve tam da bu anlamda "En iyiler tm inanlardan yoksun, ama en ktler tutkulu iddetle ykl": en iyiler bile artk simgesel masumluklarn, simgesel ritele tam balanmalarn destekleyemiyor, buna karn "en ktler," avam, (rk, dinci, cinsiyeti...) fanatizme balanyor. Bu kartlk gnmzdeki hogrl ama kansz liberallerle, "tutkulu iddetle" dolu kktenciler arasndaki yarlmann iyi bir betimlemesi deil mi? Bu da bizi kktenciliin formlne getirir: simgeselden yasaklanan ey (inan) (dorudan bir bilgiye ait) Gerekte geri dner. Bir kktenci inanmaz, o dorudan bilir. Baka bir ekilde sylersek: hem liberal-kukucu siniklik hem de kktencilik bu yzden altta yatan temel bir zellii paylar: terimin tam anlamyla inanma becerisinin kayb. kisi iin de, dinsel savlar dorudan bilginin yar-ampirik savlardr: kktenciler onlar tam anlamyla kabul eder, buna karn kukucu sinikler onlarla alay eder. Onlar iin dnlemez olan ey, her otantik inanc, "sebepler" zincirine konulamayan bir karar, olumlu bilgiye yerletiren "sama" karar eylemidir: grdmz gibi, Nazilerin rktc ahlak bozukluklarna kar, doru bir credo quid absrdm [inanyorum nk sama] eylemiyle btn insanlarn kkten iyiliine olan inancn dile getiren A n n e Frank gibi. birinin "itenlikti ikiyzll". Dinsel kktencilerin en tutkulu dijital hacker'lar arasnda yer almasna ve hep dinlerini en son bilimsel sonularla birletirmeye hazr olmalarna amamak gerek: onlara gre, dinsel savlar ve bilimsel savlar olumlu bilginin ayn kipselliine aittir. (Bu anlamda, "evrensel insan haklarnn" konumu da saf bir inan konumudur: insan doasna ilikin bilgimize dayanamazlar, bizim kararmzla koyutlanan bir aksiyomdurlar.) Bu yzden paradoksal karm yapmaya zorunlu kalyoruz: geleneksel sektiler hmanistler ve dinsel kktenciler, inanc savunan hmanistler olurken, kktenciler bilgiyi savunur - ksacas, kktenciliin asl tehlikesi sekler bilimsel bilgiye bir tehdit oluturmas gereinde deil, otantik inancn kendisine bir tehdit oluturmas gereindedir. Buradan karlacak ilk ders, yneten ideolojinin dayatt seimin ("kktencilie kar liberalizm") gerek bir seim olmaddr: biz hep bir tertium datur [nc olaslk] aramak zorundayz, ikinci modernlik ya da dnmsel "risk toplumu" kuramlarnn balklarnn biri de, gnmzde, hepimizin birok seime maruz kalddr: gerek bir seimler tiranlnn znesi oluruz, bunun en iyi rnei de bir otel odas ayrttmz zaman yaanr rezervasyonumuz ancak biz bir sorular barajn yantladktan ve bir dizi seim yaptktan sonra onaylanr: "Sigaral m, sigarasz m? Sabahleyin gazete ister misiniz? Odanza kahvalt? Yumuak m sert yastk m? . . . " Fakat bu seim grnm bizi kandrmamal: o, tam tersinin grnm kipidir: toplumun kkten yaps asndan herhangi bir gerek seimin yokluunun. (Otel rezervasyonu rnein, insan bir otel bulmaya zorunludur. . . . ) " Yani gnmzde, Sartre'n nl rneinde, Vichy Fransa'sndan verdii, hasta ""yal annesine bakma ykmllyle Direnie katlma arzusu arasnda kalm delikanl rneinde dile

getirdii etik ikilemle kar karya kaldmz zaman, u kendiliinden tepkiyi vermeye heves ederiz: "Anneme onu brakacam ve gidip Direnie katlacam syleyeceim, direniteki balantlarma da anneme bakmam gerektiini ve bu yzden onlara katlamayacam syleyeceim, sonra da evde kalp savatan kaacam!" Yneten ideoloji bize zorunlu bir seim dayatr: bizler sadece eer doru seimi yaparsak seim yapmakta zgrz ("demokrasi ya da terr" - kim terr seer?), fakat radikal politik eylem seimi de en az onun kadar zorlamaldr - "semeye seilmiizdir," her koulda yaptmz yapmaya mecburuzdur, yani gnmzde seim iki zorlamal seenek arasndadr. Yakn tarihlerde bir Hollywood mahkeme dramnda ortaya koyduklar gibi (tiraf [Confession], David Jones 1 9 9 9 ) : doru eyi yapmak zor deildir, ama doru eyin ne olduunu bulmak zordur - doru eyin ne olduunu bilirsem, onu yapmamak gtr. _ Buna bal olarak, tam diyalektik sosyopolitik bir zmlemenin ilk kural ikinin (temel antagonizmanm) kural olarak hep olarak grnmesi gerektiidir, verili bir sosyopolitik alan ak seik nasl yaplandysa, onun dinamiklerini tanmlayan ak mcadele, hibir zaman altta yatan "doru" antagonizm olmaz - eer bu antagonizm a n m tek vekili olan kuvveti ortaya karmak istiyorsak, nc bir fail aramamz gerekir. Bu kural kadim in'den gnmzn ge dnem kapitalizmine dek geerli olmutur. Kadim in'deki ideolojik kmelenme Konfyslkle (geleneksel adetlere, otoriteye ballk ve eitim) Taoculuk (kendiliinden kendi kendine aydnlanma) arasndaki kartln egemenliindeydi - Mao Zedong tarafndan rehabilite edilen "legalistlerin" tekinsiz nc konumuyla birlikte, eitliki devrimci terr partizanlar geldi. Bizim gzmzde, gnmzn ideolojik kmelenme neomuhafazakar kktenci poplizmle liberal okkltrclk arasndaki kartlkla b e l i r l e n i y o r - h e r ikisi de birbirinin asala, ikisi de tam anlamyla sistemin herhangi bir alternatifine engel oluyor. Bu da bizim tam olarak biimsel bir "devrimci durum" kavram nermemizi salyor: iinde istisna ve geici olarak, antagonizmanm tam anlamyla grnd, dorudan "deneyimlendii" bir durum; iinde resmi ideolojik mcadelenin maskelerinin dt, resmi hasmlarn kendi "derin dayanmalarn" kefettii ve kayglarn paylamaya baladklar, ve durumun asl altta yatan antagonizmasma indirgendii bir durum - artk muhafazakarlar ve ilericiler, totaliterler ve demokratlar, legalistler ve poplistler, kktenciler ve liberaller ve btn dier sahte kartlklar yok - sadece Biz ve Onlar var. Gizli Tekilatndaki
26

Yeats'ten alnacak ikinci ders simgesel kurgularn konumuyla ilgili. Hitchcock'un [North by Northwest^ Birlemi Milletler cinayet sahnesini hatrlayn: Gary Grant kdemli BM diplomatyla bir konumaya dald anda, ikisinin arkasndaki bir koridora saklanm olan katil, diplomatn srtna bir bak frlatr; diplomat ok canl bir konumann orta yerinde durur, gzleri irileir ve Grant'n kucana der; Grant otomatik olarak srtndaki ba tutar ve o srada orada bulun a n bir fotoraf onun bir resmini eker. Fotoraf ok gemeden btn gazetelerin ilk sayfasnda, katilin cinayetten hemen sonra silah elinde tutmasn tasvir eden bir su " k a n t " olarak yer alr. . . . bu sahne bize sadece fotoraf belgelerin sahtelii hakknda ok ey sylemez; yanltc grnmlerin birok rneinde olduu gibi, onun sahtelii

(libidinal) bir doruluk tohumu tar - bu rnekte, anababa katilinin dorusu. "Doru bir kurgu yapsna sahiptir" - bu tezin, var olan toplumsal dzenin anlatsal sinemada "gerek" aktrlerle h i izin verilemeyecek bir ekilde dorudan tasvir edildii 0 izgi filmlerdekinden daha iyi bir rneklemesi var m? iinde hayvanlarn kavga ettii saldrgan izgi filmlerden elde ettiimiz toplum imgesini bir dnn: acmasz bir hayatta kalma mcadelesi, kaba tuzaklar ve saldrlar, bakalarn enayi yerine koyup smrme ... eer ayn yk normal bir filmde "gerek" aktrlerle anlatlsayd, kuskusuz ya sansrlenir ya da gln bir ekilde ar karamsar olarak bir yana itilirdi.'' Bu paradoksun balca onaylamas Nazi toplama kamplar deil mi? Kabul gren fikir bizim kurguya, gereklikle dorudan bir karlamann katlanamayacak kadar travnatik olmas durumunda katmzdr - fakat, Holokost'un sanatsal tasvirlerinin yazgs kar gr desteklemiyor mu? Ne kadar korkun olurlarsa olsunlar, 1 lolokost'la ilgili belgeselleri izlemeyi, bu felaketle ilgili belgelere bakmay becerebiliriz, buna karn yok etme kamplarndaki olaylarn "gereki" bir anlatsal kurgusunu sunmaya ynelik btn abalarda sahte bir ey vardr. Bu olgu grndnden daha gizemlidir: Auschwitz'le ilgili bir belgeseli seyretmek, orada olup bitenlerin ikna edici kurgusal bir portresini yapmaktan nasl daha kolay olabilir? Neden joah'la ilgili en iyi lilmler komedidir? Burada Adorno'yu dzeltmemiz gerekiyor: Auschwitz'den sonra olanaksz olan iir deil dzyazdr. Belgesel gerekilik bu yzden kurguya katlanamayanlar iindir - her anlatsal kurguda iler durumda olan fantazi fazlalna. Baarsz olan gereki dzyazdr, buna karn bir kamptaki katlanlmaz atmosferin iirsel anlmas ok daha yerine oturur. Yani: Adorno Auschwitz'den sonra iirin olanaksz okluunu syledii zaman, bu olanakszlk izin veren bir olanakszlktr: iir hep, tanm gerei, dorudan seslenilemeyen, sadece antrlan bir ey "hakkndadr." Ve burada bir adm daha atp mzik balad zaman szcklerin yetersiz kaldn syleyen o eski deyie gnderme yapmalyz: ya eer basmakalp hikmette belli bir doruluk varsa, bir tr tarihsel nseziyle, Schoenberg'in mzii Auschwitz'in kayg ve kabuslarn olay gereklemeden n c e dile getirdiyse? 28 "Kktencilik" bu yzden ne tam anlamyla inanc ne de onun ieriini ilgilendirir; bir "kktenciyi" belli eden ey onun inanlaryla nasl balant kurduudur; en temel tanm inancn biimsel konumuna odaklanmaldr. "man ve Bilgi'Me 2 ' Derrida bu iki terim arasndaki ikin balanty aratryor: bilgi hep ondan nce gelen temel bir iman eylemine dayanr (simgesel dzende, evrenin temel aklclnda), buna karn dinin kendisi artan bir ekilde bilimsel bilgiye dayanr, oysa bu dayanmay reddeder (dinlerin yaylmas iin modern medyann kullanm, en yeni bilimsel gelimelerin dinsel smrs, vb.). Belki de bu balant New Age siber-Gnostizminde, yani yaam-dnyauzn dijitallemesi ve sanallamasnda temellenen ruhsallkta doruk noktasna ulayor. Ya bu balantya bir anlam daha eklersek - ya komplo teorilerinden akld mistisizme kadar btn o neo-obskrantist iman versiyonlar, imann kendisinin kmesiyle, byk tekiye, Simgesel yapya temel bir inancn kmesiyle ortaya kyorsa? Gnmzde de durum bu deil mi?' 0 Yllardr, Lacanclar arasnda teki'nin bilgisinin anahtar roln rneklemek zere

klasiklemi bir fkra anlatlr: kendisini bir dar tanesi sanan bir adam akl hastanesine gtrlr, orada doktorlar onu bir dar tanesi olmadna, insan olduuna inandrmak iin ellerinden geleni yapar; fakat iyileip (dar tanesi deil de insan olduuna inanp) hastaneden ayrlmasna izin verildikten sonra, ok gemeden tir tir titreyerek ve ok korkmu bir halde geri gelir - kapda duran bir tavuun onu yiyeceinden korktuunu syler. "Dostum," der doktoru, "sen dar tanesi deil de insan olduunu ok iyi biliyorsun." " B e n biliyorum tabii" der hasta, "ama ya tavuk?" Bu psikanalitik tedavinin asl umududur: hastay semptomlarnn bilind doruluuna ikna etmek yetmez; Bilindnn kendisi de bu doruluu kabul etmeye ikna edilmelidir. Hannibal Lecter'n kendisinin, o proto-Lacanc'nn hata yapt yer budur: znenin asl travmatik ekirdei olan ey kuzularn sessizlii deil tavuklarn bilgisizliidir. ... Marksist mal fetiizmi iin de ayn ey geerli deil mi? Burada yine Kapitalin Birinci Blm'nn drdnc ayrmnn ilk satrlarna, "Mal Fetiizmi ve Onun Srr" ksmna geliriz: "Bir mal ilk bakta ar belirgin, nemsiz bir ey gibi grnr. Ama onun zmlenmesi onun ok tuhaf bir ey olduunu, metafizik incelikler ve teolojik ayrntlarla kaynadn gsterir."" Bu satrlarn bizi artmas gerek, nk bir teolojik miti gizemlilikten kartmann, onu dnyevi zeminine indirgemenin standart yordamn tersine evirir: Marx, Aydnlanmac eletirinin her zamanki tavryla, eletirel zmlemenin gizemli bir teolojik mevcudiyet gibi grnen eyin nasl olup da "sradan" gerek-yaam srecinden km olduunu ispatlayacan ne srmez; tersine, eletirel zmlemenin hedefinin" ilk bakta sradan bir nesne gibi grnen eydeki "metafizik incelikleri ve teolojik ayrntlar ortaya karmak olduunu ne srer. Baka deyile, eletirel bir Marksist mal fetiizmine gmlm bir burjuva zneyle karlat zaman, Marksistin ona yaklam "Mal sana zel gleri olan byl bir nesne gibi grnebilir, ama aslnda insanlar arasndaki ilikilerin eylemi bir ifadesidir" demek deildir. Gerek Marksist yaklam, onun yerine, "Mal sana basit bir toplumsal ilikiler cisimlenmesi gibi grnebilir (szgelimi, para toplumsal rnn bir parasn sana ait klan bir tr makbuzdur), ama aslnda olaylar sana byle grnmyor - senin toplumsal gerekliinde, toplumsal alverie katlmn araclyla, maln aslnda sana zel glerle donanm byl bir nesne olarak grnd gibi tekinsiz bir olguya tanklk edersin." Baka deyile, Marksizm dersi olan, kendisine mal fetiizmi retilen bir burjuva zneyi hayal edebiliriz; fakat ders bittikten sonra, retmenine gelir, hl mal fetiizminin bir kurban olduundan yaknr. retmen de ona yle der: "Ama bu iler nasl olur bilirsin, mallar sadece toplumsal ilikilerin ifadesidir, onlarn byl bir yan yoktur! renci de yle yant verir: "Bunu biliyorum tabii, ama karlatm mallar bunu bilmiyor gibi sanki!" Bu durum kelimesi kelimesine Marx tarafndan, birbirleriyle konumaya balayan mallarla ilgili kurgusunda dile getirilmitir:

Mallar konuabilseydi yle derlerdi: bizim kullanm-deerimiz insanlarn ilgisini ekebilir, ama biz nesneyiz kullanm deeri bize ait deil. Fakat, nesne olarak bize ait olan

351

ey kendi deerimizdir. Mallar olarak kendi aramzdaki ilikimiz bunu kantlar. Birbirimizle sadece alveri-deeri olarak iliki kurarz.32 Yani yine, asl hedef zneyi ikna etmek deil tavuk-mallar ikna etmektir: mallar hakknda konuma tarzmz deitirmek deil, mallarn kendi aralarndaki konuma tarzn deitirmektir. ... Alenka Zupancic burada u noktaya dek gidiyor ve Tanr'nn kendisini de iin iine katan harika bir rnek hayal ediyor: Diyelim, devrimci terrn aydnlanm toplumunda, bir insan Tanr'ya inand iin hapse atlm olsun. Farkl llerle, ama hepsinden nemlisi aydnlanm bir aklamayla, Tanr'nn var olmad bilgisine ulatrlr. Serbest brakldktan sonra, adam koarak geri gelir ve Tanr tarafndan cezalandrlmaktan ok korktuunu anlatr. Elbette Tanr'nn var olmadn biliyordur, ama Tanr da bunu biliyor mudur?31 Bu da, kukusuz, tam olarak (sadece) Hristiyanlkta olmu olan eyin aynsdr, sa armhta lrken, "Baba, Baba, benden neden vazgetin?" szn sylemiti - burada, ksa bir an iin, Tanr'nn kendisi kendisine inanmaz - ya da, G. K. Chesterton'un etkili bir ekilde syledii gibi: Dnya sarslp gne gklerden kaybolduu zaman bu, armha gerilme yznden deil, armhtan gelen lk yznden oldu: Tanr'nn Tanr'dan vazgetiini itiraf eden lk yznden. Ve imdi brakn devrimciler btn inanlar arasndan bir inan ve dnyann btn tanrlar arasndan bir tanr sesinler, kanlmaz yineleme ve sabit iktidarn btn tanrlarn zenle tartp bisinler. Kendisi ayaklanm olan baka bir tanr bulamayacaklardr. Hayr (konu insann konumakta glk ekecei kadar gleiyor), ama brakn ateistler kendilerine bir tanr sesin. Onlarn yalnzlklarn dile getiren tek bir tanrsallk bulacaklardr; iinde Tanr'nn bir an iin bir ateist olarak grnd tek bir din.
34

Kukusuz, ak bir kar sav geliyor akla: ama teki, aslnda, var deil, tek var olan bizim etkinliimiz - ya da, daha dorudan ve basit terimlerle: mallar kendi aralarnda konumaz, onlara bu byl nitelii ykleyen sadece biziz; Tanr var olmaz ve buna bal olarak, l olduunu bilemez ya da bilmez. ... Doru, ama konu da bu: Hegel'in de syleyecei gibi, byk teki (toplumsal-ruhsal T z ) kendinde varolua sahip deildir, o sadece saysz bireyin kaotik etkinlik ve etkileiminin canlandrd bir referans noktas olarak var olur. Bu yzden bahsettiimiz yarlma -zne'nin bilgisiyle teki'nin bilgisi arasndaki yarlma- znenin kendisine ikindir: o znenin bildiiyle znenin tekinin bildiini nvarsayd/ykledii arasndaki yarlmadr (bu yzden de tekinin bilmesi gereken eyi bilmediini renmek zne zerinde yle sarsc bir etki brakr). Niels Bohr, yani Einstein'n "Tanr zar atmaz" szne doru yant veren kii ("Tanr'ya ne yapacan syleme!"), ayn zamanda fetiist bir inan reddinin ideolo jinin iinde nasl ilediini gsteren kusursuz bir rnek sundu: kapsnda bir at nal grd zaman aran bir misafiri, kendisinin bunun iyi ans getirdiini syleyen o batl inanca inanmadn syleyince, Bohr u yant yaptrd: " B e n de inanmyorum; onu oraya astm, nk kimse inanmasa bile ie yaradn sylyorlar!" Bu paradoksun akla kavuturduu ey bir inancn dnmsel bir tutum olduudur: hibi zaman basit bir inanma konusu deildir - insann inancn kendisine inanmas gerekir. Bu yzden Kierkegaard, (sa'ya) gerekten inanmadm, sadece inanmaya inandmz ne srmekte haklyd - ve Bohr basite bizi bu dnmselliin mantksal olumsuzuyla kar karya getirir (insan ayn zamanda kendisinin inanlarna inanmayabilir . . . ) . " ' Ayn noktada, Adsz Alkolikler [alkol bamllndan kurtulmak iin bir araya gelen gruplar] Pascal'la buluur: "Yapncaya kadar m gibi yap!" Fakat alkanln hu nedensellii, grndnden daha karmaktr: inanlarn nasl ortaya ktnn bi aklamasn sunmaktan uzak bir ekilde, bir aklamaya arr. Belirlemek gereken ilk ey Pascal'n "Diz k ve inanacaksn!" sznn bir tr zgndermeli nedensellii ieren bir ey olarak anlalmas gerektiidir: "Diz k ve inanacaksn ki inandn iin diz ktnl" kincisi de, ideolojinin "normal" sinik ileyiinde, inan bir bakasyla yet deitirir, "inanmas beklenen zneyle," bylece doru mantk u olur: "Diz k ve bylece bakasn inandracaksn!" Bunu kelimesi kelimesine almamz ve hali a Pascal'n formlnn bir tr tersine evrilmesini gze almamz gerekir: " o k fazla, ok ak bir ekilde mi inanyorsun? nancn bu ham aracszlyla ok mu baskn buluyorsun? O zaman diz k, inanyormu gibi davran ve inancndan kurtulacaksn artk kendine inanman gerekmeyecek, inancn zaten senin dua eylemi inle nesnellemi olarak var olacak!" Yani: ya insan kendi inancn yeniden kazanmak iin deil de, tersine, kendi inancndan, onun ar yaknlndan kurtulmak iin; ondan minimal bir mesafedeki bir nefes alma uzamn elde etmek iin diz ker ve dua eder se? nanmak - "dorudan," bir ritelin aracl olmadan inanmak - ar, baskc, rav matik bir yktr, bir riteli uygulayarak, insan bu yk bir t e k i n e aktarma ans elde

T a m da bu hassas anlamyla bu a belki de daha ncekinden daha az ateisttir: biz, hepimiz tam bir kukuculua, sinik mesafeye, bakalarnn "herhangi yanlsama olmakszn" smrsne, btn etik snrlarn ihlaline, ar cinsel uygulamalara vb. dalmaya hazrz - byk tekinin bunu bilmediine dair sessiz farkmdalk tarafndan korunarak: zne birok ey yapmaya, radikal bir ekilde deimeye hazrdr, eer tekinde deimeden kalabilirse (Hegel'in terimleriyle sylersek, iinde znenin kendisinin bilincinin cisimlendii, hl kendini bilin olarak bilmeyen bir ey olarak maddeletii dsal dnya olan simgeselin iinde deimeden kalabilirse). Bu durumda, tekine (tekinin bilmedii modern inanma biimine) olan inan, btn znel mutasyon ve permutasyonlara aldrmakszm, her eyi olduu gibi korumay salayan eydir. znenin evreni tekinin bildii (onun var olmad) bilgisine ulat anda gerekten deiecektir.
35

Freudcu etik emir diye bir ey varsa, insann kendi inanlarna cesaret etmesi gerektii emridir: insan kendisinin zdelemelerini tam olarak stlenmeye cesaret ctelidir.' 8 Ve evlilik iin de ayn ey geerlidir: evliliin standart ideolojisinin rtk nvarsaym (ya da daha dorusu, emri), kesinlikle, iinde sevgi olmamas gerektiidir. O yzden Pascalc evlilik forml "Eini sevmiyor musun? O zaman onunla evlen, ortak yaam ritelinden ge, sevgi kendi kendine ortaya kacaktr!" deil, tersidir: "Birini ok fazla m seviyorsun? O zaman evlen, sevgi ilikini ritelletir, bylece bu lazla tutkulu ballndan saalt kendini, onu skc gnlk rutinle deitir - ve tutkunun ayartmasna kar koyamyorsan, her zaman evlilik d ilikiler var. . . . " Alain Badiou" ifte olumsuzlamann olumlamayla ayn ey olmadn vurgularken, bu ekilde o eski Hegelci les non-dupes errent szn onaylamakla yetinmi oluyor. "nanyorum" olumlamasn ele alalm. Onun olumsuzlamas udur: "Gerekten inanmyorum, sadece inanyormu gibi yapyorum." Fakat onun tam olarak Hegelci olumsuzlamann olumsuzlamas, dorudan inanca dn deil, kendisiyle balantl hileye "nanyor gibi yapyorum gibi yapyorum," yani: "Farknda olmadan gerekten inanyorum." yleyse, gnmzde ideolojinin eletirisinin balca biimi ironi deil mi - savlar onlar dile getiren znelerin kendilerinden ok daha ciddiye almak eklindeki kesin Mozart anlamyla ironi? Ya da, Descartes'n Yntem zerine Sy/ev'inin n c Blm'nn banda belirttii gibi: "Biroumuz gerekten inand eyin ne olduunun farknda deildir; nk, zihnin bir eye inanlmasn salayan eylemi, ona inandmz bilmemizi salayan eylemden farkl olduu iin, bir eylem genellikle teki yokken grlr."40

sadece ne yapacan, sekse nasl katlacan renmek iin yapar ve gelecekteki sevgilisine yazd mektubu yazarken orada ne grdyse kada geirir. ... (Onun psikozu ve fantazmatik koordinat yoksunluu annesiyle olan tuhaf ilikisinde de bellidir -gecenin bir yars, onu kucaklayp pmeye balad zaman, bu onun onu belirli bir nesneye ynelecek olan arzu etme koordinatlarndan tmden yoksun olduunu sergiler- tpk vajinasn bir usturayla kesmesi gibi, onu gereklie getirmesi beklenen bir eylemdir bu.) 4 1 Piyano retmeni'nm sonlarnda, kahraman, kendisini bakladktan sonra, (gen sevgilisini son kez grd konser salonundan) yryerek uzaklar - ya eer kendine verdii yarann "fantaziyi kat etmek" olarak kavranmas gerekiyorsa? Ya eer, kendisini yaralayarak, mazoistik fantazinin onun zerindeki basksndan kurtulduysa? Ksacas, ya eer o son "iyimserse": sevgilisi tarafndan tecavz edildikten, fantazisi onu gereklikte bulduktan sonra, bu travmatik deneyim onun onu geride brakmasn salyorsa? Dahas, ya eer sevgilisine verdii mektupta yer alan fantazi aslnda adamn ona yapmak isteyecei kendi fantazisiyse, yani adam kadndan tam da kendi fantazisini dorudan ondan ald iin tiksinmise? Daha genel olarak, tutkuyla ak olduum zaman ve sevdiimi uzun bir sre grmedikten sonra, ondan bana neye benzediini hatrlatacak bir fotoraf istersem, bu talebin asl hedefi sevdiimin zelliklerinin hl sevgimin ltlerine uyup uymadn kontrol etmek deil tersine, bu ltlerin neler olduunu (tekrar) grmektir. Mutlak olarak seviyorum ve fotoraf a priori bir hayal krkl olamaz - ona sadece bana sevdiimi sylemesi iin ihtiya duyarm. ... Bunun anlam, gerek sevginin, nesnesini deitiriyor olmas anlamnda performatif olduudur - idealletirme anlamnda deil, onun iinde bir yark ama, nesnenin olumlu zellikleriyle agalma, yani sevilenin gizemli ekirdei arasnda bir yark ama anlamnda (dolaysyla seni senin

KM KORKAR O K O C A K T K K T E N C L K T E N ? "Kktenciler" denenler szkonusu olduunda, ideolojinin bu "normal," iinde ideolojik inancn tekine aktarld ileyii, dolaymsz inancn iddetli dnyle bozulur onlar "ona gerekten inanyor." Bunun ilk sonucu kktencinin kendi fantazisinin oyununa gelmesidir (Lacan'n Marquis de Sade iin syledii gibi), dolaymsz olarak onunla kendini zdeletirir. Kendi genliime baktmda, ocuklarn kkeniyle ilgili bir fantazi hatrlyorum: ocuklarn nasl yapldn rendikten sonra, yine de kesin bir dlleme dncesine ulaamamtm, o yzden insann dokuz ay boyunca her gn sevimesi gerektiini dnmtm: kadnn rahminde, ocuk ar ar spermle bytlyordu - her boalma duvara bir tula daha eklemek gibiydi. ... nsan "onlar ciddiye almyorken" bu tr fantazilerle oynar ve onlarn ilevlerini yerine getirme tarzlar da budur - ama kktenci, fantazisi karsnda bu minimal mesafeden yoksundur. Bu noktay, ayn zamanda kendi arzusunu rgtlemesine izin verebilecek fantazinin k>ordinatlarndan yoksun olan bir psikozlunun yks gibi de okunabilecek olan Minede Jelinek'in Piyano retmeniyle [The Piano Teacher] aklayaym: filmin bir

sevilmeye deer zelliklerin yznden sevmiyorum: tersine, sadece sana ynelik sevgimden dolay senin zelliklerin bana sevgiye deer geliyor). Bu yzden insann kendini sevilen konumunda bulmas ylesine iddetli, hatta travmatiktir: sevilmek beni_, belirli bir varlk olarak ne olduumla bende sevgiyi harekete geiren srrna eriilmez X arasndaki yarn elle tutulur bir ekilde farknda klar. Herkes Lacan'n sevgi tanmn bilir ("Sevgi birine sahip olmad bir eyi vermektir . . . " ) ; sk sk unuttuumuz bir ey cmleyi tamamlayan dier yary eklemektir: " . . . onu istemeyen birine." Ve bu birisi beklenmedik bir ekilde bize ynelik tutkulu sevgisini ilan ettii zamanki en temel deneyimimizle dorulanmyor mu - ilk tepkimiz, olas olumlu yanttan nce, bize mstehcen, davetsiz bir eyin zorlanmas deil mi? Alejandro Inarritu'nun 21 Gram'nm [21 Grams] ortasnda, gsz kalbi yznden lmek zere olan Paul, kocasnn ve iki kk ocuunun yakn bir zamandaki lmyle travmaya girmi olan Cristina'ya yumuak bir ekilde akn ilan eder ve sonra hemen kendini geri eker; bir daha karlatklar zaman, Cristina ak ilan etmenin iddetli doas hakknda yaknmalar yadrr: Bana bak, senin yznden btn gn dnp durdum. Aylardr kimseyle

nokrasnda, kadn bir video kabinine gidip de hardcore porno izledii zaman, bunu

konumamtm, seni de daha yeni tandm ve stelik seninle konumaya ihtiyacm da 355

var. ... Dahas dndke anlamakta zorlandm bir ey var: ne diye benden holandn syledin? ... Yant ver bana, nk bunu sylemenden hi holanmadm. ... Doru drst tanmadn bir kadna ylece gidip de ondan holandn syleyemezsin. Y-a-p-a-ma-z-s--n. Onun nelerden getiini, ne hissettiini bilemezsin. ... Evli deilim ben, biliyor musun. Bu dnyada hibir ey deilim. yle yani hibir ey deilim.42 Bunun ardndan, Cristina Paul'e bakar, kollarn havaya kaldrr ve umutsuzca onunla dudaktan pmeye balar; yani ondan holanmam ve onunla dnyevi ilikiler yaamak istemiyor deildir - onun iin sorun, tersine onu istemesidir yani, onun yaknd nokta udur: adamn kadnn arzusunu kartrmaya ne hakk vardr? Bir tr Hegelci bklmle, sevgi sevilen nesnedeki srrna eriilmez uurum iin ylece almaz; sevilende "ondan ya da kendisinden daha fazla olan ey," sevilendeki/sevilenin nvarsaylan fazlal, dnmsel olarak sevginin kendisinde koyutlanmtr. Bu yzden gerek sevgi hibir ekilde, "sevilen tekinin akn gizemine" bir aklk deildir: gerek sevgi, Hegel'in de syleyecei gibi, sevilenin fazlasnn, sevilende benim kavraymdan kaan eyin, tam da sevilen nesneye benim kendi arzumu kaydetme yerim olduunun ok iyi farkndadr - akn ikinlik grnmnn biimidir. Melodramatik bilgeliin dedii gibi: sevileni gzel klan ey sevginin kendisi, sevilmi olma olgusudur. Bizim kktenciye dnelim: onun fantazisinin bir safdiline dnmesinin ters yz teki'nin arzusunun bilmecesine olan duyarlln kaybetmesidir. Britanya'daki analitik tedavinin son vakalarndan birinde hasta, bir tecavz kurban olan kadn, tecavzcnn beklenmedik bir jestinden derin bir ekilde sarslmt: adam kaba g kullanarak onu teslim olmaya zorladktan sonra ve iine girmeden az nce, biraz geri ekilmi, kibarca "Bir dakika bayan!" demi ve bir prezervatif takmt. Kibarln kaba bir duruma bu tuhaf mhadalesi kurbann akln kartrmt: anlam neydi? Bu ona gsterilen tuhaf bir zen miydi, yoksa tecavzc asndan basit bencil bir korunma nlemi miydi (ondan kadna deil, kadndan ona A D S bulamamasn m gvenceye alyordu)? Ham tutku patlamalar deil, asl bu jest, "bilmecemsi gsterene", tekinin arzusuyla onun btn iine girilmezliiyle yzlemeye karlk gelir. tekinin arzusuyla bu trden bir yzleme yabanclama mantn m, yoksa ayrlma mantn m izler? T a m bir yabanclama deneyimi olabilir (Jansenci dieu ofcscur'da olduu gibi, benimle oyunlar oynayan o eriilmez, bulank, nfuz edilemez, tanrsal Arzuya takntlym); fakat temel kayma, Hegelci bir ekilde, "Msrllarn srlar ayn zamanda Msrllar iin de srd" anlayna ulatmz zaman, yani tekinden yabanclamamz zaten tekinin kendisinin (kendisinden) yabanclamas olduu anlayna ulatmz zaman ortaya kar - bu, Lacan'n iki eksikliin st ste binmesi olarak ayrlma dedii eyi yaratan iki kat yabanclamadr. Ve kktencinin konumunun iki zellii arasndaki balant ak: fantazi, znenin tekinin arzusunun bilmecesini yantlamak zere ina ettii bir senaryo olduuna gre -iantazi "teki benden ne istiyor?" sorusuna bir yant sunduuna gre- fantaziyle

dolaymsz bir zdeleme, bir bakma yar kapatr: bilmece zlr, btn yant biliriz. Apak embesillii asndan baklrsa, Amerikal Hristiyan kktenci imgelemi grndnden ok daha paradoksal, tam olarak postmodern bir fenomendir. Scientology'nin ykseli hikayesi burada anlaml: kurucusu, L. R o n Hubbard bir bilimkurgu yazaryd; insanln Dnya'da evrim geirmesinden nceki bir zamanda, bir baka galakside geen olaylar konu alan bir dizi roman yazmt; belli bir noktada, bir bakma kendi oyununa girdi ve edebi kurgusunu "ciddi'^dinsel metinler olarak sunmaya balad - bylece kurgu olarak balayan ey geriye doru dine dnt; balangta dinsel olan metinlerin, iinde, insan ruhunun byklnn sanatsal antlar olarak varln srdrd modernlik hikayesinin tam tersi bir ekilde... Benzer bir hikaye, A B D Hristiyan kktenciliinin byk edebi oksatarlarndan olan, T i m F. LaHaye ve Jerry B. Jenkins'in yazd, dnyann yakn sonunu konu alan ve medya grmezden gelmi olsa da alt milyondan fazla bir sata ulaan on iki romanlk Left Behind [Geride Kalanlar] dizisinin arkasnda da vardr. Onlarn hikayeleri, birdenbire, milyonlarca insann aklanamaz bir ekilde kaybolmasyla balar - Tanr'nn Armageddon'un dehetlerinden korumak zere yanna ard masum kiilerdir bunlar. Ardndan Deccal grnr: B M ' e G e n e l Sekreter seildikten sonra, B M ' i n Babil koltuuna oturan ve BM'i btn ulus-devletlerin silahszlandrmasn dayatan bir Amerika kart dnya hkmeti olarak dayatmakta baarl olan kurnaz, baya ve karizmatik gen Romanyal politikac Nicolae Carpathia ... olaylar bylece srer gider, sonra son mcadelede, Yahudilerin de aralarnda bulunduu btn Hristiyan olmayanlar, korkun bir yangnda yanarlar - Mslman bir bak asyla yazlm ve Arap lkelerinde oksatar olan buna benzer bir hikaye karsnda Batl liberal medyann l nasl basacan bir dnn! nanlmaz olan ey bu romanlarn nefes kesici sefaleti ve ilkellii deil, "ciddi" bir dinsel mesajn en dk popler kltr ticari pyle yapt o tuhaf st ste binmedir. Mel Gibson'n Hz. sa'nn ilesfni [The Passion of Christ] daha gsterime girmeden bile ar bir ekilde eletirenlerin sicilleri kusursuz grnyor: birka kez antiSemit klar yapm olan fanatik bir geleneki Katoliin anti-Senit duygular ateleyebilecei konusundaki kayglarnda ok hakl grnmyorlar m? Daha genel olarak, ile bizim kendi (Batl, Hristiyan) kktenci ve anti-seklerlerimizin manifestosu gibi bir ey deil mi? Bu yzden btn Batl seklerlerin grevi onu reddetmek deil mi? Bu tr ak bir saldr eer sadece teki (Mslman) lkelerin kktenciliine saldran rtk rklar olmadmz gstermek istiyorsak bir sine qua non deil mi? Eski Papa II. John Paul'un filme gsterdii ambivalent tepki biliniyor: filmi grdkten sonra, derin bir ekilde etkilenmi olduundan u szleri mrldanmt: "Tam da byle olmutu!" - bu aklama resmi Vatikan szcs tarafndan derhal yalanland. Papa'nn kendiliinden tepkisine bir anlk bakn yerini, kimseyi incitmemek zere benimsenen "resmi" tarafsz tutum ald. Bu kayma liberal hogrnn, herhangi birinin dinsel duyarlnn incinmesine ynelik Siyaseten Dorucu korkunun sorunlu yannn en iyi sergilenii: ncil'de Yahudi lin topluluunun sa'nn lmn istedii yazyor olsa bile, bu sahneyi dorudan sahnelememek gerekir, onu bastrp btn 357

Yahudilerin armha Germe'den dolay sulanamayacan ak klacak ekilde g 8Q kavramsallatrmak gerekir. ... Bu tr bir tutumun sorunu, bu ekilde, saldrgan dinsel tutkunun sadece bastrlm olmasnda yatyor: o hl oradadr, yzeyin altnda kaynayordur ve bir k yolu bulamadndan, gitgide gleniyordur. (Ve bu arada, bu uzlama tutumu gnmzn aydnlanm anti-Semitinin tutumuyla, isa'nn tanrsallna inanmasa da bizim Yce isa'mzn ldrlmesinden Yahudileri sulayan anti-Semitin tutumuyla ayn deil mi? Ya da Yahova'ya ve onun peygamberi olarak w Musa'ya inanmasa da, Yahudilerin srail topranda tanrsal bir hakka sahip olduunu dnen tipik sekler Yahudi'nin tutumuyla?) Bu erevede, kktenci tutkuya verilecek tek "tutkulu" yant son zamanlarda Fransz devletinin sergiledii trden saldrgan seklerizmdir; hkmet dikkat ekici dinsel simge ve giysilerin okullarda giyilmesini yasaklad (sadece Mslman hicab'm deil, ayn zamanda Yahudi yarmulke vt byk Hristiyan halarn da). Bu nlemin sonunda neye yol aacan ngrmek g deil: kamusal alandan dlanan Mslmanlar doruca kendilerini btnlememi kktenci topluluklar olarak kurmaya J t i l m i j olacak. Lacan, devrim sonras kardelik ynetimi ve ayr tutma mant arasndaki balanty vurgularken bunu kastediyordu. Bu yzden, son aamada, tam anlamyla tutku "siyaseten yanltr": her eye izin verilmi grnse de, yasaklar yasada yer deitirmitir. Gnmzdeki cinsellik ya da sanat kmazn ele aln: durmakszn yeni sanatsal ihlaller ve kkrtmalar icat etmeye ynelik sperego emre (sahnede mastrbasyon yapan ya da mazoiste kendini kesen performans sanats, ryen hayvan cesetleri ya da insan at sergileyen

soruturma olmamasdr: sa'nn neden lmesi gerekiyordu? Bunun temel versiyonu var: ( 1 ) Gnostik-ikici bir yant: sa'nn lm yilikle Ktlk arasndaki mcadelede bir blmd, yani sa'nn lm Tanr'nn insanln kurtulmas iin eytan'a demesi gereken bedeldi; ( 2 ) fedakarlk yant: sa gnahlarmzn bedelini dedi - eytana deil, srf adalet duygusunu ve dengesini tatmin etmek iin; ( 3 ) rnek yant: balca sevgi eyleminin bir rneini sunarak, sa insanlar onu izlemeye, iyi olmaya esinlendiriyor. ... Elbette, burada kayp olan bir ey var: drdnc versiyon, yani ilk nn doruluu olan versiyon: ya eer sa'nn lm Tanr-Baba'nm insanla olan kendi borcunu demesinin bir yolu, byle beceriksiz bir i yapm olduu, eziyet ve adaletsizlik dolu kusurlu bir dnya yaratm olduu iin kendisini affettirmenin bir _yoluysa? Ama dinsel kktenciliin ve liberal hogrnn tesinde duran nc bir konum da var. Bir dinin saf etik ekirdeini onun politik arasallatrmalarndan kurtarmaya abalamak yerine, tam da bu ekirdei acmaszca eletirmeliyiz - btn dinlerde. Gnmzde, dinlerin kendileri (New Age ruhsallktan Dalai Lama'nn ucuz ruhu hazclna dek hepsi) postmodern haz-arayna hizmet etmeye her zamankinden ok daha fazla hazr durumdayken, gerekten ileci militan bir etik tutumu destekleyebilen ve dinsel-politik kktencilie kar, onun kolayc liberal grmezden gelmiinden uzak, tam bir yargda bulunan tek ey sadece, paradoksal bir biimde, kapsaml bir maddeciliktir.

GKKUAININ ARDINDA KOALSYONU! Byk lekli bir toplu intiharn bilmecemsi gsterisi her zaman etkileyici olur Guyana kampnda uysal bir ekilde zehir ien yzlerce Jim Jones klt mridini hatrlayn. Ekonomik yaam dzeyinde, ayn ey gnmzde Kansas'ta oluyor. Thomas Frank, 4 ' temel ncl ekonomik karlarla "ahlaki" sorular arasndaki yark olan gnmzdeki Amerikal poplist muhafazakarln paradoksunu zekice zetledi. Yani: ekonomik snf kartl (yoksul iftiler, mavi yaka iilerine kar avukatlar, bankerler, byk irketler), gerek drst zor koullarda alan Hristiyan Amerikallara kar latte iip yabanc arabalara binen, krtaj ve ecinsellii savunan, yurtsever fedakarl ve basit "tara" hayatn vb. alaya alan yoz liberaller arasndaki kartla aktarlr/kodlanr. Bu yzden dman, (okul otobslerinden Darwinci evrimin ve sapkn cinsel pratiklerin retilmesini emretmeye dek uzanan) federal devlet mdahaleleri araclyla otantik Amerikan yaam tarzn kertmek isteyen "liberal" olarak alglanr. Bu yzden temel ekonomik kayg, dzenleyici mdahalelerini finans etmek iin bu zor koullarda alan nfusu vergilendiren gl devletten kurtulmaktr minimal ekonomik program "vergileri dr, dzenlemeleri azalt"tr. Aydnlanm aklc kendi karnn peinde olmann normal perspektifinden bakldnda, bu ideolojik tutumun tutarszl aktr: poplist muhafazakarlar kelimenin tam anlamyla ekonomik ykmlarna oy atmaktadr. Daha az vergilendirme ve dzenlememenin anlam, yoksul iftileri i sahasndan kovan byk irketlere daha 359

heykeltra), ya da buna kout olan gitgide daha "cesur" cinsellik biimlerine katlmaya ynelik kout emre boyun emekten daha skc, frsat ve steril bir ey var m. ... Bunun anlam, liberal okkltrcln sahte hogrsnn yerine, dinsel kktencilie geri dnmemiz gerektii mi? Gibson'n filminin evresinde olup biten ok gln durum bu tr bir zmn olanakszln ak klyor. Gibson nce filmi Latince ve Aramca ekmek ve altyaz koymadan gstermek istedi; datclarn basksyla, ngilizce (ve dier) altyazlara izin vermeye karar verdi; oysa, zgn tasarya bal kalmak Gibson'un projesinin kendini rten doasn dorudan gzler nne serecekti. Yani: filmin, altyazsz olarak, byk bir Amerikan banliy alveri merkezinde gsterildiini hayal edelim: zgn olana sadakat olarak dnlen ey onun kartna, anlalmaz bir egzotik gsteriye dnecektir. Bylece Gibson'un ile'si kktenci bir Hristiyan filmi olma abasnn asl diyalektik bedelini dyor: kaybettii ey tam da herhangi bir otantik Hristiyan deneyimi olur, bylece, sinematik dokusu dzeyinde, film ilan ettii dmann, Hollywood elencesini taklit eder. Yani: ile balca kutsal eylere saygszlk, isa'nn eziyet ve lmn balca sado-mazo gay gsterisi olarak sahnelemek deilse nedir? Filmden geriye kalan ey plak ve gzel bir erkek bedeninin ar ar, lnceye kadar ikence grmesidir (ve ironik bir ekilde, film burada kendi "gereki" terimlerine hile yapar: byk olaslkla, sa armh'tayken plakt . . . ) .
1

Filmden tmden eksik olan ey armha germenin anlamna ynelik herhangi bir

fazla zgrlk demektir; daha az devlet mdahalesi kk iftilere daha az federal yardm demektir; ve benzeri. Amerikal evanjelik poplistlerin gznde, devlet yabanc bir iktidara karlk gelir ve B M ' l e birlikte Deccal'n bir ajandr: Hristiyan inanann zgrln alr, ondan uakln ahlaki sorumluluunu alr ve bylece her birimizi kendi kurtuluumuzun mimar klan bireyci ahlak kertir - bunu Bush'un ynetiminde devlet aygtlarnn beklenmedik bir ekilde patlamasyla nasl birletirebiliriz? Byk irketlerin, devlet medya birlemelerini dzenlemeye, enerji irketlerine kstlamalar getirmeye, hava kirlilii yasaklamalarn glendirmeye, vahi hayat korumaya ve ulusal parklarda aa kesimini snrlamaya vb. alrken, devlete ynelik bu tr evanjelik saldrlar grmekten byk mutluluk duymasna amamak gerek. Tarihin balca ironisi, radikal bireyciliin, bireylerin byk ksmnn, herhangi bir demokratik halk denetimi olmakszn yaamlarn dzene sokan engin, anonim bir mevcudiyet olarak deneyimledii dizginsiz iktidarn ideolojik aklamas olarak hizmet etmesidir.
44

gerektiidir: kltr ayn zamanda politikalar cinsiyetilik, rklk, kkencilik ve kktencilikle mcadele etmeye ve okkltrl hogrye odaklanm olan "aydnlanm" liberallerin balca ideolojik konusudur. Bu yzden, temel soru udur: neden "kltr" bizim merkezi yaam-dnya kategorimiz olarak ne kyor? Din szkonusu olduu zaman, artk "gerekten inanmayz," sadece dinsel rituellere ve ahlaki kurallara (bir ksmna) ait olduumuz topluluun "yaam tarzna" saygmzn bir paras olarak uyarz (koer kurallarna "gelenee olan sayglar yznden" uyan inanmayan Yahudiler ve benzeri). "Aslnda buna inanmyorum, sadece kltrmn bir paras" amza zg inkar edilen/yerinden edilmi inancn hakim kipi gibi grnyor. Kltrel bir yaam tarz, Noel Baba'ya inanmadmz halde, her Aralk aynda, kamusal alanlara bile, her eve bir Ylba aac dikilmesi gibi bir olgu deilse, nedir? yleyse, belki de, "gerek" din, sanat ve benzerinden ayrlan bir ey olarak "kktenci olmayan" "kltr" fikri, znde sahiplenilmeyen/gayrahsi inanlar alannn addr - "kltr" gerekten inanmadan, "ciddiye almadan" uyguladmz btn o eylerin addr. Dikkat edilmesi gereken ikinci ey de, liberallerin, yoksullarla dayanmalarn dile getirirken, kltr savan kart bir snf mesajyla kktenciliinin ve ataerkil ifrelemeleridir: birok kez, kontrpuann okkltrl hogr ve kadn haklarna ynelik mcadeleleri "alt snflarn" varsaylan hogrszlnn, cinsiyetiliinin oluturur. Bu karkl zmenin yolu, ilevi asl ayrm izgilerini bulanklatrmak olan arac terimler zerinde odaklanmaktr. Son zamanlarn ideolojik saldrsnda "modernleme" teriminin kullanm tarz burada rnek olabilir: nce, "moderletirmecilerle" (her ynyle, ekonomik alandan kltrel alana dek kresel kapitalizmi savunanlar) "gelenekselciler" (kresellemeye direnenler) arasnda soyut bir kartlk oluturur. Sonra bu direnenler kategorisine, geleneksel muhafazakarlar ve poplist sadan (refah devletini, sendikalar savunmay srdren) "Eski Sol"a dek herkes sokulur. Bu kategoriletirme aka 2003 yl banda, toplumsal enin bir esini dkkanlarn pazar gnleri iermektedir Almanya'da almasnn yasalla-

.Mcadelelerinin ideolojik ynne gelince, poplistlerin kazanmas imkansz bir sava verdikleri besbellidir: eer Cumhuriyetiler krtaja ynelik tam bir yasak getirirlerse, eer evrimin retilmesini yasaklarlarsa, eer Hollywood ve kitle kltr zerine federal dzenleme getirirlerse, bu hem onlarn aracsz ideolojik yenilgisi anlamna gelir, hem de A B D ' d e byk lekli bir ekonomik depresyona yol aar. Bylece sonu gten drc bir ortakyaarlk oluyor: "ynetici s n f poplist ahlaki gndemi kabul etmese bile, onlarn "ahlaki savana" alt snflar denetimde tutmann, onlarn fkelerini ekonomik karlar bozmadan dile getirmelerini salamann bir yolu olarak hogryor. Yani kltr sava kipi yerdeitirmi bir snf savadr - snf-sonras toplumda yaadklarn ne srenlere duyurulur. . . . Fakat bu sadece bilmeceyi daha iine girilmez klyor: bu yerdeitirme nasl olas oluyor? "Aptallk" ve "ideolojik ynlendirme" bir yant deil; yani, ilkel alt snflarn beyinlerinin ideolojik aygtlarla ykandn, bu yzden kendi doru karlaryla zdeleemediklerini sylemek aka yeterli deil. Hibir ey olmasa, on yllarca nce, bu ayn Kansas'n A B D ' d e k i ilerici poplizm yata olduunu hatrlamalyz - ve insanlar da belli ki geen on yllarla birlikte daha aptal olmu olamaz. A m a Wilhelm R e i c h tarz dorudan bir "psikanalitik" aklama da (insanlarn libidinal yatrmlar onlar aklc karlarna kar eylemde bulunmaya zorluyor) ie yaramaz: libidinal ekonomi ve tam olarak ekonomiyi ok dorudan ele alr, arclklarn kavramakta yetersiz kalr. Ernesto Laclau zmn ne srmek de yetersiz: verili bir sosyoekonomik konumla ona bal ideoloji arasnda "doal" bir balant yoktur, bu yzden "aldanma" ve "sahte bilinten," sanki "nesnel" sosyoekonomik duruma kaydedilmi olan "uygun" ideolojik larkndalk lt varm gibi bahsetmek anlamszdr; her ideolojik bina bir edeerlikler zincirini, sonucu batan sona olumsal olmayan, "nesnel sosyoekonomik konum" gibi dsal referanslarla gvenceye alnmayan bir edeerlikler zincirini kurmaya/dayatmaya ynelik hegemonik bir kavgann sonucudur. . . . Bu tr genel bir yantla, bilmece basite gzden kaybolur. Burada dikkat etmek gereken ey bir kltr sava vermek iin iki kiinin

trlmasn nleyen Kilise ve sendikalar koalisyonunu hatrlayn. Fakat bu "kltrel farkn" btn toplumsal alan kat ettiini, farkl katman ve snflar ikiye ayrdn sylemek yeterli deildir; bu kartln baka kartlklarla farkl biimlerde muhafazakar birleebileceini (bylece kresel kapitalist "moderlemeye" kar

"geleneksel-deerler" direnii elde ederiz, ya da kapitalist kresellemeyi tam olarak onaylayan ahlaki muhafazakarlar) sylemek de yeterli deildir; ksacas, bu "kltrel farkn" gnmzn toplumsal srelerinde ileyen bir dizi antagonizmadan biri olduunu sylemek yeterli deildir. Bu kartln toplumsal btnselliin anahtar olarak ilev grmemesi onun sadece baka farklarla birlikte dile getirilmesi gerektii anlamna gelmez. O n u n "soyut" olduu anlamna gelir ve Marksizmin iddias da, btn hepsini stbelirleyen tek bir antagonizma ("snf mcadelesi") olduu ve tam anlamyla, btn sahann "somut evrenseli" olduudur. "stbelirlemek" terimi burada hassas Althusserci anlamyla kullanlmtr: snf mcadelesinin btn dier mcadelelerin balca referans ve anlam ufku olduu anlamna gelmez; snf mcadelesinin bizim, iinde btn dier antagonizmalarn

"edeerlikler

zinciri"yle

dile

getirilebilecei

yollarn

"tutarsz"

oulluunu

ABD'sinde, Demokratlarla Cumhuriyetilerin geleneksel rolleri neredeyse tersine evrilmi durumda: Cumhuriyetiler hkmetin parasn harcyor, bylece rekor dzeyde bir bte ana yol ayor, de facto gl bir federal devlet ina ediyor ve kresel mdahalecilik politikas izliyorlar; buna karn Demokratlar, Clinton dneminde bte an ortadan kaldran sk bir para politikas izliyor. Hassas sosyoekonomik politika alannda bile, (Britanya'daki Blair gibi) Demokratlar kural olarak refah devletini ykmay, vergileri drmeyi, zelletirme yapmay vb. ieren neoliberal takvimi gerekletirirken, Bush milyonlarca yasad Meksikal iinin konumlarn yasallatrmak gibi radikal bir nlem nerdi ve salk harcamalarn emeklilere kadar geniletti. Burada en ar rnek A B D ' n i n batsndaki "survivalist", hayatta kalmac gruplar: ideolojik mesajlar dinsel rklk olsa da, btn rgtlenme kipleri (FBI ve dier federal ajanlara kar mcadele eden kk yasad gruplar) onlar 1960'larn Kara Panterler'inin tekinsiz bir ikizijnlyor. Eski bir Marksist anlaya gre, Faizmin her ykselii baarsz bir devrimin iaretidir - yleyse, Kansas'n ayn zamanda J o h n Brown'in, A B D tarihinin temel politik figrnn, Amerika'nn politik manzarasna radikal zgrlk-eitliki mant sokmaya en ok yaklaan o ateli Hristiyan "radikal kleliin kaldrlmas yanlsnn" da eyaleti olmasna amamak gerek: "John Brown kendisini tam bir eitliki sayyordu. Ve onun iin eitlikilii her dzeyde uygulamak ok nemliydi." 4 6 Onun tutarl eitlikilii onun klelie kar silahl mcadeleye girmesine yol at: 1859 ylnda, Brown ve yirmi bir kii Harper Ferry'deki federal cephanelii ele geirdi, kleleri silahlandrarak Gneye kar iddetli bir devrime nclk etmeyi umut ediyorlard. Fakat otuz alt saat sonra, ayaklanma bastrld ve Brown tam da Robert E. Lee'nin nderlik ettii bir federal kuvvet tarafndan hapse gtrld. Cinayet, ihanet ve kle ayaklanmasn kkrtmaktan sulu bulunan Brown 2 Aralk 1859 gn asld. Bugn bile, klelik kaldrldktan ok sonra bile, Brown Amerikan kolektif belleinde insanlar ikiye ayran bir figr - bu noktaya en zl bir ekilde deinen, Brown'in hikayesini yeniden anlatan enfes roman Cloudsplitter'la Russell Banks olmutu: Beyaz insanlarn onun deli olduunu dnmesinin nedeni, onun beyaz olmas ve Siyah Amerikallar kurtarmak iin hayatn feda etmeye istekli olmasyd. ... Silah insanlar onun deli olduunu dnmez genellikle, ok az Afrika Amerikals Brown'i deli olarak grr. imdi de sokaa karsanz, ister bir okul ocuuna ister yal bir kadna ister niversite profesrne sorun, eer John Brown hakknda konutuunuz kii Afrika Amerikalsysa, hemen onun, Siyah Amerikallar kurtarmak iin hayatn feda etmeye istekli olan beyaz bir adam olmas nedeniyle kahraman olduunu syleyerek balarlar sze. Eer bir beyaz Amerikalyla konuursanz, byk olaslkla ayn sayda kii onun deli olduunu syler. Bu da ayn nedenle olur, Siyah Amerikallar kurtarmak iin hayatn feda etmeye istekli olan bir beyaz olmas yznden. Onu beyaz Amerikallar iin deli klan ey siyah Amerikallar iin kahraman klar.47 Bu nedenle, Brown'i destekleyen o beyazlar ok daha deerlidir - onlar arasnda, artc bir ekilde Henry David Thoreau, o byk iddet kart da vardr: Brown'in kana susam, budala ve deli olarak bir yana itmek eklindeki geleneksel tavrn tersine, 363

deerlendirmemizi salayan yaplandrma ilkesi olduu anlamna gelir. rnein, femi nist mcadele zgrlemeye ynelik ilerici mcadeleyle bir zincir iinde dile getirilebilir, ya da st orta snflar tarafndan kendilerinin "ataerkil ve hogrsz" alt snflara stnlklerini dayatmak zere kullanlan ideolojik bir ara olarak kullanlabilir (ve kesinlikle kullanlr). Burada da asl konu feminist mcadelenin snf antagonizmasndan farkl yollarla dile getirilebilmesi deil, snf antagonizmasnm, bir bakma, buraya, iki kat kaydedilmi olmasdr: feminist mcadelenin st snflar tarafndan neden benimsendiini aklayan ey snf mcadelesinin kendine zg kmelenmesidir. (Ayn ey rklk iin de geerlidir: apak rkln en dk snftan beyaz iiler arasnda neden gl olduunu aklayan ey snf mcadelesi i dinamiidir.) Burada snf mcadelesi kat Hegelci anlamyla "somut evrensel"dir: tekiliine (teki antagonizmalara) balanrken, kendisine .balanr, yani, teki mcadelelere balanma yolunu (st)belirler.
1

Dikkat etmek gereken nc ey de feminist/rklk kart/cinsiyetilik kart vb. mcadeleyle snf mcadelesi arasndaki temel farktr: ilk durumda, hedef antagonizmay farklla evirmektir (cinsiyetlerin, dinlerin, etnik gruplarn "huzurlu" bir arada var olmalar), buna karn snf mcadelesinin hedefi kesinlikle tam tersidir: snf farkn snf antagonizmasna doru "iddetlendirir." kartmann amac toplam karmak yapy "antagonistik" minimal farkna indirgemektir. Yani rk-gender-snf

dizisinin bulanklatrd ey snf rneinde politik uzamn farkl mantdr: rklk kart ve cinsiyetilik kart mcadelelere tekinin tam kabul edilmesine ynelik bir aba rehberlik ederken, snf mcadelesi tekini amak ve bastrmay, hatta ortadan kaldrmay hedefler - bu kaba dorudan fiziksel yok etme olmasa bile, snf mcadelesi tekinin sosyopolitik rolnn ve ilevinin yok edilmesini hedefler. Baka deyile, rklk kartlnn btn rklarn kltrel, politik ve ekonomik araylarn zgrce ne srmelerine ve ilerletmelerine izin verilmesini istediini sylemek mantkl olsa ila, proleter snf mcadelesinin hedefinin burjuvazinin kimliini ve araylarn tam olarak ne srmesine izin vermek olduunu sylemek aka anlamszdr. ... Baka bir rnekte, farkl kimliklerin kabul edilmesinin "yatak" mantna sahibiz; bir bakasnda, bir antagonistle mcadelenin mantna sahibiz. mantn koruyann poplist k k t e n c i l i k
15

Burada paradoks bu antagonizma buna karn liberal Solun

olmas,

farkllklarn tannmas, antagonizmalarn bir arada var olan farkllklar halinde "etkisizletirilmesi" mantn izlemesidir: muhafazakar-poplist kklere dn kampanyalar, tam da bu biimleriyle, halk seferberliine ve st snflarn smrsne kar mcadele eklindeki o eski Solcu-radikal tutumu devrald. Gnmz Amerikan iki partili sisteminde, krmz Cumhuriyetileri ve mavi de Demokratlar belirttii lde, ve poplist kktenciler, elbette Cumhuriyetilere oy verdii lde, o eski "Kzl olmaktansa lrm daha iyi!" slogan ironik yeni bir anlam kazanyor - burada ironi, eski "kzl" tutumun Solcu kklere dn seferberliinden yeni Hristiyan kktenci kliklere dn seferberliine beklenmedik bir ekilde gemi olmasnda yatyor. Bu beklenmedik tersine evrilme uzun bir dizi rnekten sadece biri. Gnmz

Thoreau 4 8 bir amac kucaklay benzersiz olan benzersiz bir adam portresi izdi; hatta Brown'n idam edilmesini sa'nn lmne benzetecek kadar ileri gitti (Brown' fiilen lmesinden nce l saydn belirtiyor). Thoreau J o h n Brown'a kar honutsuzluk ve lanet seslerini ykseltmi olanlara da fke sayor: bu insanlar Brown'la balant kuramazlar, nk esnemez tutumlar ve "l" bir varolular vardr; aslnda onlar yaamyorlardr, sadece bir avu insan yaamtr. Ve, Kansas poplistlerinden bahsetmiken, onlarn J o h n Brown' aziz yerine koyarak vdklerini de unutmamalyz. 4 9 Bu yzden poplist kktencilere ynelik o rahat liberal horgry geri evirmekle kalmamalyz (ya da, daha kts, onlarn ne kadar "ynlendirilmi" olduklarn syleyen o tepeden bakan kmsemeyi de); kltr savann terimlerinin kendisini de reddetmeliyiz. Elbette, tartlan konularn byk ksmnn olumlu ierii szkonusu olduu zaman, radikal bir Solcu liberal tutumu benimsese de (krtaj, rklk kartl ve homofobi vb.), hibir zaman uzun vadede mttefikimiz olann poplist kktenci olduunu, liberal olmadn unutmamalyz. Btn tehlikelerine ramen, onlar kapitalizmle yerindikleri ahlaki yozlama arasndaki balanty kavrayacak kadar radikal deildir. Robert Bork'un kt hretli "Gomorrah'a doru yryoruz ar ar" adnn ideolojiye zg olan kmazla sona erdiini hatrlayn: Elence endstrisi yozluu isteksiz bir Amerikan kamuoyuna dayatmyor. Yozlama talebi zaten var. Fakat bu gerek, bu tr yoz malzemeleri satanlar iin bahane saylmaz, tpk uyuturucuya talep olmasnn uyuturucu satcs iin iyi bir bahane olmad gibi. Ama hatann bizde olduunu, dsal kuvvetlerle dizginlenmeyen insan doasnda olduunu hatrlamalyz.50 Bu talep tam olarak nerede zemin bulmaktadr? Bork burada ideolojik ksa devresini yaar: artan yeniden retimini srdrmek zere, yeni ve daha yeni talepler yaratmas gereken kapitalizmin kendi ikin mantn anmak ve bylece, tketimci "yozlamayla" kavga ederken, tam da kapitalizmin ekirdeinde yer alan bir eilimle kavga ettiini kabul etmek yerine, doruca, kendi bana brakld zaman yozluk isteyen ve bu yzden de srekli denetim ve sansr ihtiyac duyan "insan doasna" gnderme yapar: "nsanlarn doal olarak gl dsal dizginlere ihtiya duymayan aklc, ahlaki yaratklar olduklar fikri deneyimle dalmtr - Yozlua hevesli ve byyen bir piyasa, ve ona adanm krl endstriler vardr."51 yleyse ahlaki muhafazakarlarn kavrayamadklar ey, -Hegelce sylersek- liberal ahlaksz serbest brakmac kltrle mcadele ederken, kendilerinin tam ve tutkulu bir ekilde destekledikleri dizginsiz kapitalist ekonominin ideolojik zorunlu sonucuyla mcadele ettikleridir: dsal dmana kar mcadeleleri kendi konumlarnn ters yzne kar mcadeledir. (Uzun zaman nce, Daniel Bell gibi zeki liberaller bu paradoksu "kapitalizmin kltrel elikileri" bal altnda formllendirmilerdi.) Bu Souk Savalarn Komnist rejimlere at "ahlaki" hal seferine beklenmedik bir k tutar: utan verici olgu Dou Avrupal Komnist rejimlerin "muhafazakarln byk antagonistini temsil eden kuvvetler tarafndan devrilmi olmasdr: genlik

kltr, 60 kuann entelektelleri ve hl bireycilie kar Dayanmay yeleyen alan snflar". 52 Bu olgu Bork'u tekrar tekrar rahatsz eder: bir konferansta, "onaylamadan da olsa, Michael Jackson'm Sper Bov/daki kala tutma performansna deindi. Bir baka panelist suratn ekiterek bana bunun tam da Berlin duvarn ykan trden Amerikan kltr davurumlarnn tadn karma arzusu olduunu bildirdi. Bu da en az duvar tekrar ina etmeyi savunan savlar kadar iyi bir sav gibi grnyor." 5 ' Bork durumun ironisinin farknda olsa da, aka daha derin ynn gzden karmaktadr. Lacan'n baarl iletiim tanmn hatrlayn: bu tanmda, tekinden kendi iletimi ters yz edilmi -yani, doru- biimiyle geri alrm. Gnmzn liberallerine olan ey de bu deil mi? Onlar muhafazakar poplistlerden kendi edilmi/doru biimiyle almyorlar m? Baka deyile, iletilerini tersyz muhafazakar poplistler

hogrl aydnlanm liberallerin semptomu deil mi? Liberal yozlamaya kar fke saan o rktc ve gln Kansasl redneck, yani hanzo, aslnda liberalin kendi ikiyzllnn doruluuyla yzyze geldii bir figr deil mi? Bu yzden -Kansas'la ilgili o ok sevilen arkya, Oz Bycs'ndeki arkya gnderme yaparsak- kesinlikle gkkuann ardna gitmeliyiz: radikal liberallerin ok sevdii o tek-konuya-odaklanm mcadelelerin oluturduu "gkkua koalisyonunun" ardna gitmeli ve genellikle oklu-kltl liberalizmin balca dman olarak grnen eyde bir mttefik aramaya cesaret etmeliyiz: gnmzn kresel kapitalizme kar can alc "direni sahalar" genellikle derin bir ekilde dinsel kktencilik tarafndan belirlenmitir.

BR DEOLOJ K U R A M C I S I OLARAK R O B E R T S C H U M A N N Bunun anlam, liberal demokrasi ve dinsel kktencilik arasndaki "resmi" ideolojikpolitik kartln dnda, ayrca hegemon liberal demokrasiyle onun kktenci hasm arasndaki dsal atky kendisinin hegemon ideoloji-politik binasna ikin bir gerilime evirmek gibi Hegelci bir jest yapmamz gerektiidir: liberal demokrasinin asl tekisi onun kktenci dman deildir, kendi inkar edilmi alt yan, kendi mstehcen ekidir. S c h u m a n n ' n herhalde bir piyano bayapt olan "Humoresque" adl eseri, onun arklarndaki aamal ses kayb zemininde okunmaldr: bu basit bir piyano paras deil, vokal satr olmayan, vokal satr sessizlie indirgenmi olan, bylece sadece ona elik eden piyanoyu duyduumuz bir arkdr. Schumann'n, (yazl partisyona) daha yksek ve daha alak iki piyano satr arasna nc bir satr olarak ekledii nl "i ses/ inere Stirnme" byle okunmaldr: vokallememi "i ses" olarak, bir tr HeideggerDerrida'nn "zeri izilmi" Varlnn mzikal edeeri olarak kalan vokal bir ezgi satr. Aslnda duyduumuz ey bir "eitlemedir, ama bir tema zerine deildir," temasz bir dizi eitleme, temel ezgi satr olmayan elik (sadece Augenmusik, gz iin mzik olarak, yazl notalar klnda var olan bir ey). ( S c h u m a n n ' n bir "orkestrasz konerto," Bartok'un "orkestra iin konerto"sunun bir tr kontrpuann bestelemi olmasna amamak gerek.) Bu namevcut ezgi birinci ve nc dzeyin (sa ve sol el piyano satrlarnn) birbirlerine dorudan balanmamas, ilikilerinin aracsz bir

aynalama ilikisi olmamas olgusu temelinde yeniden ina edilmelidir: onlarn i balantlarn deerlendirmek iin, bu yzden bir nc, yapsal nedenlerle alnamayacak olan bir "sanal" arac dzeyi (ezgi satrn) (yeniden) ina etmek zorunda kalrz. Bunun konumu ancak bir yaz klnda var olabilen bir olanaksz-gerek konumudur: fiziksel varl gereklikte duyduumuz iki ezgi satrn ortadan kaldrrd (Freud'un "Bir ocuk Dvlyor'unda [1919] olduu gibi, orada da orta fantazi sahnesi hibir zaman bilinli deildi, ilk ve son sahne arasndaki kayp ba olarak yeniden ina edilmesi gerekiyordu.) Schumann bu namevcut ezgi yordamn, "Humoresque"in son ksmnda, gerekten iki ayn ezgi satrn alp yineledii zaman grnte sama bir kendine gndermeye vardrr, ama bu kez partisyon nc bir namevcut ezgi satr, herhangi bir i ses iermez - burada namevcut olan ey namevcut ezgi, yani namevcutun kendisidir. O zaman, gerekten alnan eyin dzeyinde, bir nceki notalar aynen tekrarladklar zaman bu notalar nasl alarz? Gerekten alnan notalar sadece orada olmayandan, onlarn kurucu eksikliinden mahrumdur - ya da, ncil'i yanklarsak, hi sahip olmadklar eyi bile kaybederler. Bu yzden, doru piyanistin, var olan, olumlu notalar bizim ona elik eden alnmayan "sessiz" sanal notalar ya da onlarn namevcutluklarnn yanksn ayrt edebileceimiz bir ekilde alma savo/r-//re'ine, becerisine sahip olmas gerekir ... ve ideoloji de byle almaz m? Ak seik ideolojik metin (ya da uygulama) mstehcen sperego eklerinin "alnmayan" dizisiyle desteklenir. Gerekten Var Olan Sosyalizmde, sosyalist demokrasinin ak seik ideolojisi bir rtk (konuulmayan), zneye ak seik birtakm normlar nasl ciddiye almayacan ve aka kabul edilmeyen bir yasaklar kmesini nasl yerine getireceini reten bir mstehcen emir ve yasaklar kmesiyle destekleniyordu. Sosyalizmin son yllarnda muhalefetin stratejilerinden biri de bu yzden yneten ideolojiyi onun sanal yazlmam glgesini gz ard ederek, onu kendisini kabul ettiinden daha ciddi/birebir kabul etmek olmutu: "Bizim sosyalist demokrasiyi uygulamamz m istiyorsunuz? Peki, aln ite!" Ve kii Parti apparatik'lerinden bunun olaylarn ileyi tarzna uymad yolunda umutsuz imalar ald zaman, basite bu imalar grmezden geliyordu.
54

belirsiz bir Habermas seenek) ve bu evrensel boyutu mstehcen fantazilerin Gereinin egemen olduu bir glgeler tiyatrosu olarak gz ard etmek arasnda deildir. Doru eylem bu mstehcen yeralt alanna mdahele etmek, onu dntrmektir.

AMERKAN A L T K L T R N N L N E H O G E L D N Z Nisan 2 0 0 4 ' t e kamuoyunun nne kan o fotoraflara, A B D askerleri tarafndan ikence edilip aalanan rakl esirleri gsteren fotoraflara verdii tepkide, George Bush, ondan beklendii gibi, bu askerlerin yaptklar ilerin Amerika'nn temsil ettii ve uruna savat eyleri (demokrasi, zgrlk ve kiisel saygnlk gibi deerleri) yanstmayan tek tk sular olduu zerinde durdu. Ve, sonuta, davann A B D ynetimini sank durumuna sokan bir kamuoyu skandalna dnmesi de olumlu bir iaretti gerekten "totaliter" bir rejimde, dava basite haslralt edilir. 56 Fakat bu basit resmi karmak hale sokan bir dizi rahatsz edici ey var. Ebu Garip skandalinin patlak vermesinden aylar nce, Uluslararas Kzl Ha, Irak'taki A B D Ordu yetkililerine dzenli olarak oradaki askeri hapishanelerdeki tacizlere ilikin raporlar yadryordu ve bu raporlar sistemli bir ekilde grmezden geliniyordu; yani orada neler olup bittiine dair en ufak fikri olmayan A B D yetkilileri deildi - onlar suu sadece medyada yer almasyla karlatklar zaman (ve bu yzden) kabul ettiler. Alnan tedbirlerden birinin A B D askeri gardiyanlarna dijital kamera ve video ekimi yapan cep telefonlar kullanmnn yasaklanmas olmasna amamak gerek - onlarn eylemlerini nlemek deil, onlarn kamuya yaylmasn nlemek iin. ... kincisi, A B D Ordu komuta kademesinin o anki tepkisi, en azndan artcyd: yaplan aklama, sava esirlerine nasl davranlacayla ilgili Cenevre Anlamas kurallarnn askerlere yeterince retilmemi olduuydu - sanki esirleri aalamamak ve onlara ikence yapmamak retilmesi gereken bir eymi gibi! Fakat hikayenin temel zellii, Saddam rejiminde esirlere ikence yaplmasnn "standart" ekliyle A B D ordu ikenceleri arasndaki tezattr: Saddam'n rejiminde vurgu dorudan kaba ac verici cezalandrma zerindeydi, buna karn A B D askerleri psikolojik aalamaya yneldiler. Dahas, esirlerin iki bklm olmu plak bedenlerinin yannda suratlarnda aptalca bir srtmayla duran o sulular da kadraja katp aalamay bir kamerayla kaydetmek de, Saddam'n ikencelerinin gizliliiyle keskin bir kartlk iinde olan bu srecin btnleik bir parasyd. Kafasna kara bir kukuleta geirilmi, uzuvlarna elektrik kablolar balanm, teatral gln bir pozla bir sandalyenin zerine karlm plak esirin o nl fotorafn grdm zaman, ilk tepkim, bunun Manhattan'daki yeni bir sanatsal performans gsterisine ait bir fotoraf karesi olduunu dnmek oldu. Esirlerin durular ve kostmleri teatral bir sahnelemeyi, bir tr tahleau vivant'\, yani akla ister istemez Amerikan performans sanatnn ve "acmaszlk tiyatrosunun" btn bir kapsamn getiren bir canl tabloyu dndryor Robert Mapplethorpe'nin fotoraflar, David Lynch'in filmlerindeki tuhaf sahneler. ... Ve bizi konunun asl merkezine getiren ey de bu zellik: fotoraflar, A B D yaam 367

On Emir'in ilan edilmesiyle birlikte olan ey de budur: onun devrimci yenilii ieriinde deil, ona elik eden Yasann mstehcen ekinin sanal dokusunun namevcutluunda yatar. Bir ideoloji eletirisi pratii olarak "acheronta movebo"nun
55

(yeraltn harekete geirmenin) anlam budur: dorudan Yasann ak seik metnini deitirerek deil, onun yerine, onun mstehcen sanal ekine mdahale ederek. Bir asker topluluundaki, ecinsellie ynelik, aka birbirinden ayr iki dzeyde ileyen ilikiyi dnn: ak seik ecinsellie kabaca saldrlr, gay olarak tanmlananlar dlanr, her gece dvlr vb.; fakat bu ak seik homofobiye fazladan bir ecinsel innuendo'lar a, ayp fkralar, mstehcen pratikler vb. elik eder. Askeri homofobiye asl radikal mdahale bu yzden ncelikle ecinselliin ak seik bastrlmasna odaklanmamaldr; onun yerine, "yeraltn harekete geirmeli," ak seik homofobiyi destekleyen rtk ecinsel pratikleri bozmaldr. Gerek seim simgesel Yasann evrenselliine saplanmak, onu onun mstehcen eklerinden arndrmaya almak (belli

 arznn gerekliini tanyan herkesin aklna, A B D popler kltrnn mstehcen alt I ismim getirdi hemen - rnein, insann kapal bir toplulua kabul edilmek zere iind e n gemesi gereken ikence ve aalanma ieren inisiasyon trenleri. A B D basnnda, dzenli aralklarla buna benzer fotoraflar grmyor muyuz: bir ordu birliinde ya da bir lise kampsnde bir skandal patlak verdii, bir inisiasyon riteli abartld ve asker ya da renciler hogrlemeyecek bir lde zarar grd, aalayc bir poza girmeye, (anslerine herkesin gznn nnde bira iesi sokmak gibi) kltc jestler yapmaya, inelerle delik deik edilmeye vb. zorlandklar zaman. (Bu arada, Bush da "Kurukafa ve Kemikler"in, Yale kampusunun o en kapal derneinin bir yesi olduuna gre, onun dernee kabul edilmek iin ne gibi ritellerden getiini renmek ilgin olurdu. . . . ) Kukusuz, apak fark u, bu trden inisiasyon ritellerinde -isimlerinin de ima ettii gibi- insan onlara kendi zgr isteiyle katlr, ne beklediinin tam olarak farkndadr ve sonunda bir dle ulama beklentisi vardr (i halkaya kabul edilmek ve en az bunun kadar nemli o l a n - ayn ritelleri yeni yelere uygulamaya izin vermek . . . ) , buna karn Ebu Garip'te riteller esirlerin "bizlerden biri" olarak kabul edilmek zere demeleri gereken bir bedel deildi, tersine, onlarn dlanmalarnn iaretiydi. Fakat bu aalama inisiasyon ritellerinden geenlerin "zgr seimi" de, tpk iinin emek-gcn satma zgrlnde olduu gibi, sahte bir zgr seimin harika bir rnei deil mi? Daha da kts, burada eski A B D Gneyindeki o iren zenci kart iddet ritellerinden birini hatrlamalyz: zenci erkek beyaz katile sarlr, sonra saldrgan bir jest yapmaya zorlanr ("Tkr suratma evlat!"; "Benim bir pislik olduumu syle!" . . . ) , bu da ona ynelik dayak ya da lini hakl karacaktr. Dahas, Arap esirlere tam anlamyla Amerikal olan inisiasyon ritelini uygulamann balca sinik mesaj udur: bizlerden biri mi olmak istiyorsun? Tamam, bizim yaammzn asl zn tatman lazm. ... Ebu Garip ikenceleri bu yzden ideolojik bir yapy destekleyen mstehcen yeralt uygulamas dizilerinde yer almal. Ayn erevede, Vatikan'n Nazilere ynelik davrannn asl karanlk bilmecesi medyann ilgisini en ok eken ey, Papa Yun I lolokost konusuyla ilgili sessizlii deildi - bu yant eksiklii anlalabilirdi, eer zgl koullarla gz yumulmu olmasayd. Bundan ok daha kt olan ey, ikinci Dnya Sava'ndan sonraki yllarda, Katolik Kilisesi'nin Nazi sulularnn Gney Amerika'ya kan rgtleyenlere yardmc olmasyd: normal ka rotas Kuzey italya'ya uzanyordu, orada ssz manastrlara saklanyorlard bir sre (ya da bazen, Vatikan da bile saklanyorlard); oradan spanya'ya, ya da (genellikle Cenova'dayken) onlar Arjantin'e gtrecek bir gemiye bindiriliyorlard.
57

yapt hakszlklardan dolay zr diledii doru - ama, anti-Semit aklamalar ve Faist yanls duygularyla nlenmi olan [Katolik] Opus Dei'nin kurucusu [Josemara Escriv de Balaguer, 1950 ylnda] yine ayn Papa tarafndan kanonlatrd. D a h a genel olarak, gnmzde Katolik Kilisesi'nin kendisi (en azndan) iki dzeydeki mstehcen yazlmam kurala dayanr. Birincisi, kukusuz, kt hretli Opus Dei, Kilisenin kendi "beyaz mafyas," bir ekilde herhangi bir olumlu yasallm tesindeki saf Yasay cisimlendiren (yar-) gizli rgt: yce rol Papa'ya koulsuz boyun emek ve Kilise iin almaya, bu arada btn dier ynetimleri (potansiyel olarak) askya almaya ynelik acmasz bir kararllk. Kural olarak, amalar tepedeki politika ve finans evrelerine szmak olan yeleri, Opus Dei kimliklerini gizli tutar. Bu ekilde, aslnda "opus dei" olurlar - "Tanr'nn ii"; yani, byk teki'nin iradesinin dorudan aleti olmak gibi sapkn bir konum benimserler. Ardndan rahipler tarafndan cinsel tacize urayan ocuk vakalarnn bolluu gelir - bu vakalar Avusturya'dan talya ve rlanda ve A B D ' y e ylesine yaygndr ki, aslnda Kilise iinde, kendi sakl kurallar olan ayr bir "kar kltrden" bahsedebiliriz. Ve iki dzey arasnda da bir i balant vardr, nk Opus Dei dzenli olarak rahiplerle ilgili cinsel skandallar dolaba kaldrmak zere mdahale eder. Bu arada, Kilisenin cinsel skandallara ynelik tepkisi de aslnda roln nasl grdn gsterir: Kilise bu vakalarn, ne kadar ackl olursa olsun, kendi i sorunu olduunda srar eder ve soruturmalar srasnda polisle ibirlii yapmakta isteksizlik sergiler. Aslnda, bu bir bakma, dorudur: ocuk tacizi Kilisenin i sorunudur, yani, onun kurumsal simgesel rgtlenmesinin ikin bir rndr, rahip olmu olan bireylerle ilgili bir tikel su vakalar dizisi deil. Buna bal olarak, bu isteksizlie verilecek yant, sadece su niteliindeki vakalarla ilgilendiimiz ve Kilise soruturmalarna tam olarak katlmyorsa, bunun olgunun yannda bir tr aksesu^ar olduu deildir; dahas, tam anlamyla Kilise, bir kurum olarak, bu tr sularn koullarn sistemli bir ekilde yaratma tarz asndan soruturulmaldr. Bu yzden de rahiplerin iine kart cinsel skandallar, rahibin cinsel drtleri yasal bir k yolu bulamazsa patolojik bir ekilde patlar diyen evlenmeme yandalarnn bir stratejisi olarak aklayamayz: Katolik rahiplerin evlenmesine izin vermek bir eyi zmez; rahiplerin ilerini gen olanlar taciz etmeden yapmasn salamayz bu yolla, nk pedofili Katolik rahiplik kurumu tarafndan onun "ikin ihlali" olarak, onun mstehcen gizli eki olarak yaratlmaktadr. R o b Reiner'in Birka iyi Adam [A Few Good Men] adl, asker arkadalarndan birini ldrmekle sulanan iki Amerikan denizcisiyle ilgili bir askeri mahkeme dramn hatrlayn; askeri savc eylemin kastl cinayet olduunu ne srer, buna karn savunma (Demi Moore'la birlikte T o m Cruise -baarsz olmalar mmkn m?) sanklarn "Krmz Kanun"a, yani eer bir asker Denizcilerin etik standartlarna ihanet etmise, onu gece karanlnda topluca dvmeyi serbest brakan, yazlmam bir askeri topluluk kanununa uyduklarn kantlamay baarr. Bu tr bir kanun bir ihlal eylemine gz yumar, eylem "yasaddr," ama ayn zamanda grubun birbirine balln yeniden onaylar. G e c e n i n rts altnda, adsz olarak, sessizce yaplmaldr - halk arasnda kimse onunla ilgili bir ey bilmiyormu gibidir, hatta etkin bir ekilde varln 369

deolojileri aka Hristiyanlk

kart, "pagan" olan bu Nazileri -talya'nn kendisindeki gibi " h a f i f Faist rejimlerin eski memurlarn deil de, onlar- kurtarma hevesi nereden geliyordu? Vatikan' bu trden geni ve iyi rgtlenmi bir abaya girmeye sevkeden daha derin dayanma neydi? 1940'larn sonunda Katolik Kilisesi Nazileri kurtarmak iin bylesine etkileyi bir yeralt ebekesi kurabildiyse, neden ayn ebekeyi 1940larn babnda Yahudileri kurtarmak iin kurmad - szgelimi, hi deilse Roma'da? Ve ayn ikirciklilik gnmzde de sryor: Papa II. J o h n Paul'n uzun bir tarih boyunca Kilisenin Yahudilere kar

reddederler (ve filmin doruk noktas, tamin edilecei gibi, gece dayan emreden subay olan Jack Nicholson'n fke patlamasdr: onun herkesin nnde gerekleen fke patlamas, elbette, dt an olur.) Bu tr bir kanun, topluluun ak seik kurallarn bir yandan iniyor olsa da, "topluluun ruhunu" en saf haliyle, bireylere grup zdelemesini salamaya ynelik gl bir bask uygulayarak temsil eder. Derridac terimlerle, yazl ak seik Yasaya kart olarak, bu tr bir superego mstehcen kanun ("izimde sylenmi bir kuraldr. Ak seik Yasa simgesel otorite olan l baba tarafndan desteklenirken ("Babann A d " ) , yazlmam kanun Babann-Ad'nn hayali eki, Freudcu "ilksel baba"nn mstehcen hayaletiyle desteklenir. 5 8 Coppola'nn Kyamet [Apocalypse Now] filminin verdii ders budur: Kurtz figrnde, Freudcu "ezeli baba" -hibir simgesel Yasaya boyun emeyen baba-haz, korkutucu keyfin Gereiyle yz yze gelmeye cesaret eden total Efendi- barbarca bir gemiin bir kalnts olarak deil, modern Batl iktidarn zorunlu sonucu olarak sunuluyor. Kurtz kusursuz askerdi - bu haliyle, askeri g sistemiyle ar zdelemesi araclyla, sistemin ortadan kaldrmas gereken fazlala dnt. Kyamet filminin balca ufku, ktidarn nasl kendi fazlasn, mcadele ettii eyi taklit etmesi gereken bir ilemde yok etmesi gereken fazlasn yarattna ynelik bu anlaytr (Willard'in Kurtz'u ldrme grevi resmi kaytlarda yoktur - Willard'a grev bildirimi yapan generalin dedii gibi " B u hi olmad.") Bylece gizli operasyonlar, yani ktidarn hi kabul etmeden yapt eyler alanna gireriz. Christopher Hitchens, Ebu Garip iin unlar yazd zaman bu noktay karmaktadr: ki eyden biri zorunlu olarak doru olmal. Ya bu gorillerden birinin verdii yetkiyle hareket ediyorlard, ki bu durumda yasa ve kanunlarla ve kalc emirlerle snrlanmadklarn dnen bir orta ve st dzey insanlar katman var demektir. Ya da kendi kendilerini yetkilendirerek eylemde bulunuyorlard, ki bu durumda da blgedeki yamaclarla, kaaklarla ya da hainlerle edeer olurlar. Bu yzden insan zlemle, askeri adalet yordamlar arasnda onlarn dar karlp vurulmasn salayacak bir koul olup olmadn soruyor kendi kendine. 5 ' Sorun Ebu Garip ikencelerinin bu iki seenee de uymamasdr: tek tek askerlerin yapt basit ktlk eylemlerine indirgenemeseler de, elbette dorudan emir alm da deildiler - mstehcen "Krmz Kanun"un zgl bir versiyonuyla yasallatrlyorlard. Bu yzden A B D ordu komutasndan gelen, esirleri aalayp ikenceye sokma yolunda "dorudan emirler" nk gelmedii ordudaki yolundaki yaam bilen aklama herkes, gln: bu tr elbette, eylerin bunu byle yapmamtlar,

kadar. ... Ebu Garip basite bir nc Dnya halkna ynelik Amerikan kibiri rnei deildi: kk drc ikencelere boyun een Irak esirleri aslnda Amerikan kltrne inisiye oluyor, kabul ediliyorlard, onun kiisel saygnlk, demokrasi ve zgrlk gibi kamusal deerlerinin zorunlu ekini oluturan mstehcen alt ksmnn tadn alyorlard. O yzden, rakl esirlerin ritel aalanmasnn snrl bir rnek olmadnn, yaygn bir uygulamann bir paras olduunun ar ar anlalyor olmasna amamak gerek: 6 Mays 2004'te, Donald Rumsfeld yaynlanan fotoraflarn "buzdann sadece tepesi" olduunu ve tecavz ve cinayet videolar gibi ok daha ar eylerin de ellerine ulatn kabul etmek zorunda kald. N B C ' d e yaynlanan, Guantanamo esirleriyle ilgili bir tartmada, esirlerin konumlarnn etik-yasal ho grlebilirliine ynelik savlardan biri de "onlarn bombalarn yakalayamad kiiler olmasyd": A B D bombalamasnn hedefleri olduklar ve ans eseri ondan kurtulduklar ve bombalamann kendisi de yasal bir askeri operasyonun paras olduu iin, atmadan sonra esir alndklar zaman, hikimse onlarn balarna gelenleri knayamazd - durumlar ne olursa olsun, l olmaktan daha iyi, daha az korkuntu. ... Bu akl yrtme niyet ettiinden de fazlasn sylyor: esirleri neredeyse tam anlamyla yaayan l konumuna, zaten bir ekilde lm olanlarn konumuna sokuyor (onlarn yaama hakk canice bombalamalarn yasal hedefleri olmalaryla iptal ediliyor), yani onlar artk Agamben'in Homo sacer'inin, gnl rahatlyla ldrlebilecek olan, nk yasann gznde yaamnn bir nemi olmayan insann rnekleri olmu durumdalar/'" Eer Guantanamo esirleri "iki lm arasndaki" uzamda yer alyor, Homo sacerkonumunu, biyolojik olarak canlyken yasal olarak l olma (resmi bir yasal konumdan mahrum olma) konumundcy.bulunuyorlarsa, onlara bu ekilde davranan A B D yetkilileri de ayn zamanda bir tr Homo sacer'in kontrupann oluturan arada-kalm bir yasal konumdadrlar: yasal bir g olarak, eylemleri artk yasa tarafndan kapsanp snrlanmamaktadr - hl yasann alannda yer alan bo bir uzamda i grrler. Ve Ebu Garip hakknda son ortaya kanlar sadece "iki lm arasndaki" bu yerdeki esirleri saptamann tam sonularn sergilemektedir. Gnmz kapitalizminin rnek ekonomik stratejisi ii taerona vermektir - yani maddi retimin (ama ayn zamanda halkla ilikilerin, tasarmn, muhasebenin) "kirli" srecini taeronluk araclyla baka bir irkete aktarmak. Bu ekilde, insan kolayca ekoloji ve salk dzenlemelerinden kanabilir: retim, diyelim, Endonezya'da, ekoloji ve salk dzenlemeleri Batdakinden ok daha gevek olan bir yerde yaplr ve logonun sahibi olan Batl kresel irket baka bir irketin ihlallerinden sorumlu olmadn ne srebilir. Burada ikenceye benzer bir eyle karlamyor muyuz? kence de "taeron" olmuyor mu, bunu yasal sorunlar ya da halk protestosu konusunda kayglanmadan yapabilecek olan A B D ' n i n nc Dnya mttefiklerine brakmyor mu? Bu tr bir taeronculuk ak seik bir ekilde 9/11'den hemen sonra Jonathan Alter tarafndan Nevvsvee/r'te savunulmam myd? "kenceyi yasallatramayz; bu Amerikan deerlerine ters der," dedikten sonra, yine de u sonuca varmt: "bu ikiyzl bir ey olsa bile, baz phelileri pek titiz olmayan mttefiklerimize tamay
371

yaplmadnn farkndadr. Resmi emirler yoktur, hibir ey yazl deildir, sadece gayrresmi bask, zel olarak, insann pis bir srr paylaaca ekilde aktarlmas gereken emir ve ynergeler vardr. ... Bunlarn "blgedeki yamaclarn, kaaklarn ya da hainlerin" ii olduunu sylemek, tpk Ku Klux Klan linlerinin aslnda Batl Hristiyan uygarla ihanet edenlerin eylemleri olduunu, onun kendi mstehcen alt ksmnn patlamas olmadn sylemek kadar samadr; ya da Katolik rahiplerin ocuklara ynelik tacizlerinin Katolikliin "hainlerinin" eylemleri olduunu sylemek

dnmemiz gerekecek. Kimse bunun ho bir i olacan sylemedi." 61 Gnmzde, Birinci Dnya demokrasisi ilevlerini bu ekilde artryor: kirli alt ksmn baka lkelere "taerona vermek" yoluyla. ... kenceyi uygulamaya ynelik ihtiyala ilgili bu tartmann hibir ekilde akademik olmadn grebiliriz: gnmzde, Amerikallar kendi mttefiklerine bile ii doru drst yapma konusunda gvenmiyor; "daha az titiz olan" ortak, A B D hkmetinin kendisinin reddedilen ksmdr - uzun yllardr C I A ' n n Amerika'nn Latin Amerika ve n c Dnya askeri mttefiklerine ikencenin nasl yaplacan rettiini hatrlarsak, bu olduka mantkl bir sonu. Ve, hakim kukucu liberal tutum ayn zamanda "taerona verilmi inanlardan" biri olarak nitelenebildii lde (o ilkel tekilerin, "kktencilerin" bizim admza inanmalarn yapmalarna izin veriyoruz), bizim kendi toplumlarmzn iinde yeni dinsel kktenciliklerin ykselii de nc Dnya lkelerine ynelik ayn gvensizliin bir belirtisi deil mi: onlar sadece bizim admza ikence yapmakta beceriksiz deiller, artk bizim admza inanma iini de yapamyorlar. .. . M Mart 2005'te, A B D Terri Schiavo olayn yaad: bu kadn 1 9 9 0 ylnda, beslenme dzensizliinin yol at sanlan bir kimyasal dengesizlik sonucunda ksa bir sre iin kalbi durunca, beyin felci geirmiti; mahkemenin atad doktorlar onun hibir kurtulu umudu olmayan kalc bitkisel hayata girdiini ne srdler. Dier yandan, kocas kadn huzur iinde lebilsin diye hayatna son verilmesini isterken, anne babas kadnn iyileebileceini ve yiyecek ve sudan yoksun kalmay h i istemeyeceini savundular. Dava A B D hkmetinin ve yarg organlarnn en st makamlarna ulat, olaya Yargtay ve Bakan da kart, Kongre hzlandrma kararlar ald, falan filan. Bu durumun samal, daha geni bir balamda nefes kesici: dnyada on milyonlarca kii A D S ve alktan lrken, A B D kamuoyu, plak yaamn, insana zg btn niteliklerden yoksun kalc bitkisel bir halin srdrlmesiyle ilgili tek bir olaya odakland. Bu, Katolik Kilisesi'nin temsilcileri ada nihilist hazcln "lm kltrne" kar bir ey olarak "yaam kltr"nden bahsettikleri zaman kastettikleri eyin dorusudur. Burada karlatmz ey, sonuta, en yceyle en dn kurgusal zdeliini ne sren bir tr Hegelci sonsuz yargdr: Ruhun Yaam, tanrsal ruhsal boyut ve atl bitkisellie indirgenmi yaam. ... Bunlar gnmzde insan haklar asndan karlatmz iki arlktr: bir yanda "bombalarn yakalayamad" (zihinsel ve fiziksel olarak tam insani varlklar olan, ama haklardan yoksun olanlar) vardr, dier yanda plak bitkisel yaama indirgenmi olan, ama bu plak yaam btn bir devlet aygt tarafndan korunan bir insani varlk vardr. Yani Bush yanlyordu: aalanan Irakl esirlerin fotoraflarn ekran ve manetlerimizde grdmz zaman elde ettiimiz ey, A B D yaam tarzn destekleyen mstehcen keyfin tam ekirdeinde yer alan "Amerikal deerlere" ynelik dorudan bir kavray olur. Bu yzden bu fotoraflar Samuel Huntington'un o nl sregiden "uygarlklar atmas" tezini makul bir perspektife yerletirir: Arap uygarl ile Amerikan uygarl arasndaki atma barbarlk ile insann saygnlna ynelik sayg arasndaki bir atma deildir, anonim acmasz ikence ile kurbanlara ait bedenlerin ikencecilere ait o aptal aptal srtan "masum Amerikal" suratlar iin anonim bir arka-

plan rol grd bir medya gsterisi olarak ikence arasndaki bir atmadr. Ayn zamanda, burada -Walter Benjamin gibi syleyecek olursak- her uygarlk atmasnn altta yatan barbarlklarn atmas olduunun bir kantyla karlarz. Bu mstehcen sanal boyut ideolojik bir metne Efendi-Gsterenin boluunu destekleyen fantazmatik arkaplan klnda kaydedilmitir. Efendi-Gsteren gizilliin, gizil tehdidin, tam anlamyla ilemek zere gizil olmas gereken bir tehdidin gsterenidir (tpk ayn zamanda edimsellii anlamn boluu olan gizil anlamn gstereni olmas gibi: szgelimi, "bizim Ulusumuz" eyin kendisidir, lmeye deer yce Amatr, anlamn en yksek younluudur - ve tam anlamyla, tikel bir anlam yoktur, belirli bir anlama sahip deildir, sadece bir totoloji klnda dile getirilebilir - "Ulus eyin kendisidir"). 6 ' Tehdidin boluu "Dur bakalm! Bana neler gelecek greceksin imdi!" gibi gndelik deyilerde aka grlebilir - banza tam olarak neyin geleceinin belirtilmesinin eksiklii, tehdidi tehdit edici klan eydir, nk fantazimin iktidarnn eksiklii hayali korkularla kapatmaya davet eder. 64 T a m anlamyla, Efendi-Gsteren fantazinin mdahale ettii ayrcalkl sahadr, nk fantazinin ilevi tam olarak gsterilenden-yoksun-gsterenin boluunu doldurmaktr: yani, fantazison aamada, en teme/ haliyle, Efendi-Gsterenin holuunu dolduran maddedir, yine, bir Ulus rneinde, bize Ulusun ne olduunu anlatan btn mitsel bulank anlatlardr. 65 Baka deyile, egemenlik hep (Hegel'in diyecei ekildeki kavram iinde) evrenselin ve onun kurucu istisnasnn mantn ierir: Yasann evrensel ve koulsuz ynetimi sadece, bir istisna halini ilan etme, yani yasa(lar)nn ynetimini Yasann kendisi adna askya alma hakkn kendisi iin ayran bir egemen ikticar tarafndan desteklenebilir - eer Yasay onu destekleyen fazlalndan mahrum edersek, Yasann (ynetiminin) kendisini kaybederiz. Yirminci ve yirmi birinci yzyllarda, iktidarla grnmez tehdit arasndaki bu balant bir ekilde ikiye katlanyor ya da kendi-iine-yansyor: o artk sadece, kendi etkinliini, zneleri zerindeki denetimini srdrmek iin gizil/grnmez bir tehdidin fantazmatik boyutuna yaslanmak zorunda olan mevcut iktidar yaps deil; tehdidin yeri, bir bakma, dsallatrlm, Da, ktidarn Dmanna yerletirilmi durumda mevcut ktidarn kalc acil durum halini yasallatran ey o grnmez (ve tam da bu nedenle her eye kadir ve her yerde hazr ve nazr olan) Dman tehdididir (Faistler Yahudi komplosu tehdidinden, Stalinistler snf dman tehdidinden bahsettiler - bu durum gnmzn "terre kar sava" durumuna dek uzanyor elbette). Bu grnmez Dman tehdidi, nleyici saldr mantn yasallatryor: tam da tehdit sanal olduu iin, vakit onun edimsellemesini beklemek iin ok getir, daha en batan saldr yapmamz gerekir, ok ge olmadan. ... Baka deyile, her yerde hazr ve nazr grnmez Terr tehdidi (kukusuz, demokrasi ve insan haklarna ynelik asl tehdidi oluturan) tmyle-grnr-olan korumac savunma nlemlerini yasallatrr. Eer klasik ktidar tam da hibir zaman kendisini edimselletirmeyerek, tehdit edici bir jest olarak kalarak ileyen bir tehdit olarak ilediyse (ve bu ileyi Souk Sava'ta, bir tehdit olarak kalmas gereken karlkl nkleer ykm tehdidiyle doruk noktasna ulat), terre kar savala birlikte, grnmez tehdit, kendisine kar nlemlerin -ama kendisinin deil 373

kesintisiz edimsellemesine yol ayor. Nkleer saldrnn bir saldr tehdidi olarak kalmas gerekiyordu, buna karn terrist saldr tehdidi gizil terristlere kar sonsuz saldr dizisini tetikliyor. Kendisini srekli tehdit altnda, lm tehlikesiyle yaayan ve bu yzden sadece kendini savunan bir ey olarak sunan iktidar, iktidarn en tehlikeli trdr, Nietzscheci h n ve ahlak ikiyzllk modelinin ta kendisidir - ve aslnda, yzyldan fazla bir zaman nce, gnmzn "terre kar sava"nn sahte ahlaki ncllerinin en iyi zmlemesini sunan da Nietzsche'nin kendisi deil miydi? Artk hibir devlet bir orduya fetih arzusunu arasna tatmin etmek zere sahip olduunu kabul etmiyor. Bunun yerine, ordunun savunmaya hizmet etmesi gerekiyor ve hemen insann aklna kendi kendini savunmay onaylayan ahlak kural geliyor. Ama bu insann kendisinin ahlakl ve komusunun ahlaksz olduunu ima eder; nk bizim devletimizin kendi kendini savunma yollarn dnmesi iin, komusunun saldrp fethetmeye hevesli olduunu dnmesi gerekir. Dahas, bir ordu sahibi olmak iin verdiimiz nedenler, fetih arzusunu en az bizim devletimiz kadar reddeden ve kendi adna, yine sadece kendi kendini savunma amacyla bir ordu sahibi olan o komumuzun, aslnda zararsz ve zavall bir kurban hi dvmeden yenmekten byk honutluk duyacak olan ikiyzl ve kurnaz bir sulu olduunu ima eder. Btn devletler artk birbirlerine kar byle mesafe almtr: komularnn kt tavrn ve kendi iyi tavrlarn nvarsayarlar. Fakat bu nvarsaym, gayrinsanidir, en az sava kadar, hatta daha da ktdr. Aslnda, temelde, bunun kendisi meydan okuma ve savalarn nedenidir, nk, dediim gibi, komuya lmszlk ykler ve bylece dmanca bir tavr ve dmanca eylemleri kkrtr. Fetih arzusundan olduu gibi kendi kendini savunma yolu olarak ordu retisinden vazgemeliyiz/'' yleyse, Laclau'nun terimleriyle, sregiden "Terre Kar Sava" Terrn

C/'nayef'inde olduu gibi, orada da btn bir pheliler grubu cinayeti ilediinden, sulunun (kt bir milyoner olan) kurbann kendisi olduu anlalr. Peki ya, eer demokrasiyle ilgili nl kukusunda Heidegger haklysa: "Herhangi bir politik sistem teknoloji ayla nasl egdm iinde olabilir ve bu hangi sistem olacaktr? Bu soruya yantm yok. Bu sistemin demokrasi olduuna ikna deilim.'"'8 Heidegger'in aklndan geen ey, teknoloji ana daha uygun bir politik yant, byk olaslkla Nazi ya da Sovyet tarz bir tr "totaliter" sosyopolitik seferberlikti; liberal-demokratik "hogrnn" bireyleri nasl ok daha etkili bir ekilde seferber ettiini, onlar ikolikler haline getirdiini gremiyordu - Beistegui bu apak kar sav ortaya atyor: nsan Heidegger'in, Der Spiegel syleisinde yapt gibi, demokrasinin belki de teknolojiye kar verilen en uygun yant olmadn ne srmekte hakl olup olmadn merak edebilir. Faizmin ve Sovyet komnizminin kyle birlikte, liberal model, teknolojinin kresel yaylmasnda, Sermayenin kuvvetleri arasnda gitgide daha ok ne kan, en etkili ve gl arac olduunu kantlad. 69 Fakat sregiden "sessiz devrim," demokrasinin snrlanmas bu savn kendinden menkul karakterini sorunlu hale sokmuyor mu ? Gnmz kresel kapitalizminin dinamii bizim liberal-demokratik modelin ikin snrlarn ayrt etmemizi salamyor mu?

Y U M U R T A L A R , O M L E T L E R V E B A R T L E B Y ' I N G L HAKKINDA Sregiden "Terre Kar Sava"taki bu kartlarn "kurgusal zdelii" bizi bir dizi can alc nemde politik-kuramsal sonu karmaya zorluyor, bunlarn ilki de komplo teorileriyle ilgili. Hepimiz komplo teorilerini acizin ideolojisi olarak gsteren klieyi biliriz: bireyler toplumsal bir btnsellik iindeki yerlerini saptamalarn salayacak temel bilisel haritalama yeteneklerinden ve kaynaklarndan yoksun olduu zaman, bir ersafz haritalama sunan, toplumsal yaamn btn karmaklklarn sakl bir komplonun sonucu olarak aklayan komplo teorileri uydururlar. Fakat, ("bilisel haritalama" teriminin sahibi olan) Fredric Jameson'n kendisinin de belirttii gibi, bu ideolojikeletirel inkar yeterli deildir: gnmzn kresel kapitalizminde, hepimiz ok sk olarak edimsel "komplolarla" karlarz (1950'lerin banda Los Angeles kamusal tamaclk ebekesinin yklmas, "sermayenin nesnel bir mantnn" ifadesi deildi, araba irketleri, yol yapm irketleri ve kamusal ajanslar arasndaki ak seik bir "komplonun" sonucuydu - ve ayn ey gnmzn kentsel yaplanmalarndaki birok "eilim" iin de geerlidir). Komplo teorilerinin "paranoyak" ideolojik boyutunun inkar (gizemli bir her eye kadir Efendinin varsaylmas, vb.) bizi srekli yrrlkte olan edimsel "komplolar" konusunda uyarmaldr: gnmzde, balca ideoloji komplolarn kendinden honut bir tavrla, basit fantaziler saylarak, eletirel-ideolojik inkar edilmesidir. Baka deyile, eer, geleneksel kapitalizmin eski gnlerinde, Dzenin, merkezi denetim temsilcisinin grnm, altta yatan kaosu, toplumsal srelerin denetimsiz, "doal-tarihsel" karak375

demokrasinin "kurucu d," onun antagonistik tekisi, oul seeneklerin demokratik ikenceciliin edeerlik mantna dayairan antagonizmaya dnt ("terrist tehdit karsnda hepimiz hep beraberiz, kk farklarmz unutuyoruz . . . " ) nokta olduunun bir kant deil mi? Hatta daha da anlaml bir ekilde, mparatorlukla Terr tehdidi, Hegel'in Tinin Fenomenolojisi'ne "Aydnlanmann Batl nanla Mcadelesi" blmnde betimledii o Aydnlanmayla onun "batl inanl" dinsel t e k i s i arasndaki ilikiye benzemiyor mu? Yani: kktenci Terrn ikin fikir yaps aydnlanm mparatorluunkiyle ayn deil mi? kisi de evrensellik sav tayan bir anlaya dayanmyor mu? Baka deyile, Terre Kar Savala Souk Sava gibi dnya leindeki yirminci yzyl mcadeleleri arasndaki fark, daha nceki rneklerde, dmann -hayaliliine ramen- gerekten var olan Komnist rejimle ak bir ekilde zdeletirilirken, terrist tehdidin ikin olarak hayaletimsi, grnr bir merkezi olmayan bir ey olmasdr. Bu bir para Son Tahrikteki [The Last Seduction] Linda Fiorentino figrnn karakterletirilmesi gibi: "ou insann karanlk bir yan vardr ... onun baka bir yan yok." ou rejimlerin karanlk baskc bir hayali yan vardr ... terrist tehdidin baka bir yan yok/'7 Dmann bu hayaliletirilmesinin paradoksal sonucu beklenmedik bir dnmsel tersine evrilme: aka tanmlanm bir Dman olmayan bu dnyada, temel dman olarak ortaya kan A B D ' n i n kendisi, yani tehdit karsndaki koruyucudur ... tpk Agatha Christie'nin Dou Ekspresinde

terini

maskelediyse, gnmzde, "kaos" grnm (kaotik otopoietik srelere,

tarafndan Fransa'dan kovulduktan sonra, rahipler nce Almanya'ya snd; sonra 1868 ylnda Almanya'dan da kovulunca, hibir Hristiyan devleti onlar almak istemedii iin, Banja Luka civarnda (gnmz Bosna'snn Srp ksmnda) arazi satn almak iin sultandan izin istediler (ve bu izni aldlar!), orada da mutlu mutlu yaadlar . . . ta ki Hristiyanlar arasndaki Balkan atmalarnn iine dnceye kadar.
75

merkezilikten km kararlara vb. dayanan "postmodern" kapitalizmin vlmesine dek uzanan btn boyutlaryla) devlet aygtlarnn ve baka toplumsal ve ekonomik denetim ve dzenleme biimlerinin beklenmedik bymesinin ideolojik maskesidir. Szgelimi, nc Dnya lkelerinin neokolonyalist kkletirilmesi, anonim "sermayenin mantna" boyun een, "kr" doal bir sre deil, iyi rgtlenmi ve egdmlenmi bir sretir. Ya da -Foucaultcu terimlerle sylersek- aslnda yerellemi mikro-pratiklerin kaotik karmak ebekesi olarak ileyen iktidar, merkezi bir karar noktasndan, yce ktidar znesinden kyor olarak grnmek istemez; gnmzn iktidar kendini reddetme, rgtlenmi aygtlarn kaotik bir ebekenin eleri olarak sunma stratejisini izler.
70

Bir

Hristiyan manastrnn gelimesine sadece Avrupa'nn Mslman egemenliindeki blgesinde izin verilmi olmasndaki bu ironi muhteem. O zaman bizim, Batllarn, genellikle "Balkan" szcyle ilikilendirdii zellikler (hogrszlk ruhu, etnik iddet, tarihsel travmalara ynelik saplant, vb.) nereden geliyor? Bunun tek bir yant var: Bat Avrupa'nn kendisinden. Hegel'in "dnmsel belirleme" dedii eyin ho bir rneiyle, Batl Avrupallarn Balkanlarda gzledii ve ltfederek acd ey oraya kendilerinin getirdii eydir: Balkanlarda mcadele ettikleri ey dizginleri kopmu olan kendi tarihsel miraslardr. Yirminci yzylda Trklerin zerine yklan iki byk etnik suun, Ermeni soykrm ve Krtlere ynelik basknn, gelenekselci Mslman politik gler tarafndan deil, tam da Trkiye'yi geleneksel safrasndan kurtarmak ve onu Avrupal bir ulus-devlet haline sokmak isteyen askeri modernletirmeciler tarafndan yrtldn unutmayalm. Mladen Dolar'n, Freud'un Balkan blgesine ynelik gndermelerinin si kelimesine ayrntl bir okumasna dayanan o eski nktesi, Avrupal bilindnn Balkanlar gibi yaplanm olduunu syleyen o nkte bu yzden kelimedorudur: "Balkan"n Otelcilii klnda, Avrupa "kendindeki yabancnn," kendi bastrlmnn kavrayna varyor. Fakat bu, hibir ekilde peinden insann basite bir kltrn "doru" bir kimliini onun yabanc bak tarafndan yanllanmasyla kartlatrabilmesini getirmiyor - bir sonraki sonu da bu "doru" kimliin kendisinin, kural olarak, kltrn Ego-deali roln oynayan bir yabanc bakla zdelemesi araclyla kendini biimlendirmesidir. rnein, Arjantin kimlii, kendisinin on dokuzuncu yzyln ortasnda, temel mitsel temalar (gaucho melankolisi, vb.) kurulduu zaman oluturdu; fakat btn bu temalar, zaten birka on yl nce Avrupal gezginlerin hatralarnda oktan yer almt - yani, daha en bandan, Arjantinli ideolojik kendi kendisiyle zdelik teki'nin bakyla yabanclatrc bir zdelemeye dayanyordu. Ayn ey modern Yunanistan iin daha da geerlidir: 1800 ylnn Atina's 10.000 sakini olan bir tara kyyd; daha bamsz Yunanistan'n ilk bakenti bile olmamt. Batl glerin (daha ok Almanya ve ngiltere'nin) ateli sraryla bakent Atina'ya tand, Batl mimarlar tarafndan bir dizi neoklasik hkmet binas ina edildi; Yunanllara antik Yunanistan'la bir sreklilik duygusu yerletirenler de yine, antik adan bylenmi olan Batllar oldu. Modern Yunanistan bu yzden kelimesi kelimesine teki'nin fantazisinin maddelemesiyle dodu ve fantazinin hakk temel hak olduundan, buradan, ar bir biimde hi de siyaseten dorucu olmayan bir karm, Almanya ve ngiltere'nin Yunanistan'a ondan yamaladklar ve imdi Pergamon Mzesi ve British Mzesi'nde sergilenen antik antlar geri vermemesi gerektii - hatta Yunanlarn Almanya ve ngiltere'ye sahip olduklar btn antik antlar gnll olarak, can gnlden sunmas gerektii, nk bu antlarn sadece Batl ideolojik fantazisi iin bir
t/y

lkiyle balantl olan ikinci sonu, "kktencilik'le ilgili sulamalarda, (Hegel'in diliyle sylersek) Ktln genellikle tam da kktenciyi Ktlk olarak gren bakta barndnn farknda olmamzdr - bu zellikle de Mslman kktencilii rneinde geerlidir. Byk sekizinci yzyl Mslman entelekteli Ebu Hanife yle yazmt: "Topluluk iindeki gr farkll Tanrsal merhametin bir iaretidir."
71

Bu tutumun

aslnda Mslman topluluklarnn Avrupa modernliiyle karlamalarna dek rehber ilke olduu, zekice basit bir soru sorduumuz zaman ispatlanr: (gneydou Avrupa'nn corafi bir blgesi olan) Balkanlar ne zaman "Balkan" (yani bu terimin Avrupal ideolojik imgelemde iaret ettii ey) oldu? Yant udur: on dokuzuncu yzyln ortasnda, yani, tam da Balkanlar Avrupal modernlemenin (politik, askeri, ideolojik) etkilerine tmyle maruz kald zaman." Balkanlarn Bat Avrupal algs ve son 150 yla ait "Balkan" imgesi arasndaki yark kesinlikle nefes kesici: on altnc yzylda, Pierre Belon, bir Fransz doa bilimcisi, "Trklerin kimseyi Trk gibi yaamaya zorlamadklarn" yazmt 7 ' - Ferdinand ve Isabella 1492 ylnda Yahudileri spanya'dan kovduktan sonra, onlarn byk ksmnn Mslman lkelerde snak (ve dinlerini uygulama zgrl) bulmu olmalarna amamak gerek; bylece muhteem bir ironi bklmyle, Batl gezginlerin ou byk Trk ehirlerinde Yahudileri halkn arasnda grerek armt. Uzun bir dizi rnek arasndan, ite 1788 ylnda stanbul'u ziyaret eden bir talyan olan N. Bisani'nin bir raporu: Londra ve Paris'te hogrszlkle karlam olan bir yabanc, bir camiyle sinagog arasnda bir kilise, bir Kapuin keiinin yannda bir dervi grnce ok aracaktr. Bu hkmetin, kendisininkine bu kadar kart olan dinleri nasl kucakladn bilemiyorum. Byle mutlu bir tezatn ortaya kabilmesi, Muhammedciliin bir yozluu olmal. Daha da artc olan ey, bu hogr ruhunun genel olarak halk arasnda yaygn olmas; nk burada, Trkleri, Yahudileri, Katolikleri, Ermenileri, Yunanlar ve Protestanlar, i ya da zevk gibi konular, sanki ayn lkeden ve dindenmi gibi uyum ve iyi niyetle konutuunu gryorsunuz.7' Avrupallarn gnmzde kltrel stnlklerinin iareti olarak vd zelliin

-yani okkltrc hogr ruhu ve uygulamasnn- "Muhammedciliin yozluunun" bir sonucu olarak bir kenara itildiine dikkat edin! Burada yeri gelen bir rnek byk bir Fransz Trapist manastr olan "Yldz Meryem"in tuhaf,yazgs: Napolyon rejimi

deer tad gibi bir karmda bulunmamz gerekmez mi? Bu gzlemlerin sonucunda kendisini dayatan genel metodolojik ynerge en iyi ekilde, bir ey aldndan kukulanlan bir iiyle ilgili o eski hikayeyle rneklenebilir: bekiler her akam, fabrikadan kan iinin ittii el arabasn ince ince aratryor, ama arabann iinde bir ey bulamyorlard, araba hep bo oluyordu sonunda olay anladlar: ii el arabalarn alyordu. ... "Ama her eye ramen dnya Saddam'sz daha gzel!" diye ne srenlerin bize yutturmaya altklar hile bu ite: Saddam'a ynelik askeri mdahalenin etkilerini hesaba katmay unutuyorlar. Evet, dnya Saddam'sz daha iyi - ama Irak'n askeri igaliyle, bu igalin kkrtt yeni islamc kktencilik ykseliiyle daha iyi deil.
76

ynna indirgenemeyecak olan bir simgesel fail olarak i grd tam bir kamusal alandr. 7 8 Bunun anlam "yapskmc'V'risk-toplumu" basmakalbnn, ada bireyin kendisini batan aa doallktan karlm deneyimlediini, (etnik kimlikten cinsel tercihlerine dek uzanan) en "doal" zelliklerini bile seilmi, tarihsel adan olumsal, renilecek bir ey olarak deneyimlediini syleyen basmakalbn batan aa yanltc olmasdr: aslnda gnmzde tank olduumuz ey beklenmedik bir yeniden doallamaya ilikin tam tersi sretir: btn byk "kamusal konular" mahrem "doal7"kiisel" tuhaflklara ynelik tutumlara ve onlarn dzenlenmesine ilikin sorunlara (yeniden) evriliyor. Bu ayn zamanda, daha genel bir dzeyde, szde-doallam etnik-dinsel atmalarn kresel kapitalizme uyan mcadele biimi olmasnn da nedenidir: "post-politik, politika sonras" amzda, asl politikann yerini artan bir ekilde uzman toplumsal idare alrken, atmann geriye kalan tek yasal kaynaklar kltrel (dinsel) ya da doal ( e t n i k ) gerilimler oluyor. 7 " Ve "deerlendirme" de, kesin bir ekilde, bu engin yeniden doallatrmaya uygun den toplumsal teviin dzenlenmesi demektir. Belki de, deerlendirmenin dorusu olarak, Marx'in Kapita'm Birinci Blm'nn sonundaki o mal fetiizmi betimlemesinde deindii mant, Shakespeare'in Yok Yere Yaygara'snda (Perde III, S a h n e 3) Dogberry'nin Seacoal'a verdii d alntlayarak, ironik bir ekilde deindii o sapkn mant yeniden ne srmenin vakti gelmitir: "Beenilen bir adam olmak talihin bir armaan; ama okumak ve yazmak doadan gelir." Gnmzde, deerlendirme amzda, bir bilgisayar uzman ya da baarl bir ynetici olmak doann bir armaandr, buna karn gzel dudaklara ya da gzlere sahip olmak can alc kltrn bir olgusudur. ... Demokrasi minimum bir yabanclamay nvarsayar: iktidar uygulayanlar halktan, ancak onlarla halk arasnda minimal bir temsil mesafesi varsa sorumlu tutulabilirler. "Totalitarizmde" bu mesafe iptal edilir, Liderin halkn iradesini dorudan temsil ettii varsaylr - ve sonu, elbette, (ampirik) halkn Liderlerinden daha da radikal bir ekilde yabanclam olmasdr: o dorudan onlarn "gerekten olduu" eydir, onlarn doru kimlii, onlarn kark "ampirik" istek ve karlarnn tersine, doru istek ve karlardr. znelerinden yabanclam olan otoriter ktidarn tersine, halk, burada "ampirik" halk kendilerinden yabanclamtr. La logique des mondes'da, Alain
80

Ve demokrasinin kendisi iin da ayn sonuca varmaktan korkmamalyz: yani, "yine de demokraside iler daha iyi yryor" gibi savlarla bombalanan halktan alman el arabasn aramaktan korkmamalyz ... Burada dikkat edilecek ilk ey, demokrasinin "nemsiz" olduu, bir ulusun kaderini oylar kaydrabilecek olan bir aznln kaprislerine bal kld eklindeki belirlemenin ve buna karlk gelen inancn, yani bir politik failin, kendi misyonunun olaylar doru bir ekilde grmeye vb. dayand eklindeki inancnn otantik demokratik akl rten, kendileri iin ayrcalkl bir konum ne sren ve bylece demokrasiye gizil bir tehdit oluturan sahte "doallatrmalar" olmaddr; bunlar, daha ok, demokratik mantn kendisinin zorunlu sonucu ve bileenidir. Yani: oyunun demokratik kurallarn grmezden gelen bu tr bir ayrcalkl anlay sav, sadece demokratik uzamda olasdr - o demokratik biime, demokratik yordamn "maddesine" zorunlu olarak eklenen ieriktir. Bu yzden demokratik toplumun ileyii iin deerlendirme fikri nemdedir: eer, simgesel zdelikleri dzeyinde, btn zneler eitse; eer, burada, un sujet vaut l'autre-, eer belirsizce birbirlerinin yerine geirilebiliyorlarsa, nk her biri bo bir hassas yere ( $ ) , (Robert Musil'in bayaptnn baln anarsak) "niteliksizzelliksiz insana" indirgendiyse, -eer, bununla birlikte, onlarn tam olarak simgesel emrine ynelik her gnderme yasaklanmsa- o zaman, toplumsal yap iinde nasl datlacaklar, onlarn igalleri nasl yasallatrlacak? Yant kukusuz deerlendirmedir: insann -olabildiince nesnel olarak ve onlarn becerilerinin niteliksel snanmasndan daha "kiisellemi" derinlikli grmelere dek uzanan, olas btn yollarlaonlarn gizilini deerlendirmesi gerekir. Altta yatan ideal fikir onlarn simgesel zdeliklerin btn izlerinden arnm bir nitelendirilmesini retmektir. Dahas, eitlikiliin kendisi de hibir zaman olduu gibi kabul edilmemelidir: eitliki adalet fikri (ve uygulamas), kskanlkla desteklendii lde, tekilerin yararna salanan standart feragatin ters yz edilmesine dayanr: " B e n onu inkar etmeye hazrm, bylece tekiler (de) ona sahip ol(a)mayacak!" Artk, gnmzde, insann mahrem kiisel ayrntlar, seks hayatnn ayrntlarna dek medyada tehir edilebildiinden, zel yaamn tehdit edildiinden, hatta kaybolduundan yaknmak moda. ... 7 7 Bu, olaylar tersine evirirsek doru: mahrem ayrntlarn kamusal sergileniinde kaybolan ey aslnda kamusal yaamn kendisi, insann iinde zel bir bireye, mahrem nitelikler, arzular, travmalar, tuhaflklar

Badiou,

kadim

in'in

"legalistlerinden"

Jakobenlerden Lenin ve Mao'ya dek uzanan, drt momentten oluan, ibandaki devrimci adalet politikasnn ebedi deasn ele alr: iradecilik (insann "nesnel" yasa ve engelleri grmezden gelerek "dalar devirebileceine" olan inan); terr (halkn dmann ezmeye ynelik acmasz bir istek); eitliki adalet (onun aracsz kaba dayatmas, bizi ar ar ilerlemeye zorlayan "karmak koullarn" anlayna sahip olmayan bir dayatma); ve, ayn lde nemlisi, halka duyulan gven - pf noktas, kukusuz, bu ek terimin, "halka duyulan gven" teriminin ikircikliinde yatar: gvenilen insanlar "ampirik" bireyler midir, yoksa insann bir halk adna halkn dmanlarna kar yaplan terr halkn kendisine ynelik terre evirebilmesini salayan Halk mdr? Bu, kukusuz, hibir ekilde basit bir demokrasi ricasn ve "totalitarizmin" redde-

dilmesini ima etmez: tersine, "totalitarizmde" bir doruluk momenti vardr. Hegel politik temsilin nasl insanlarn daha en batan ne istediklerini bildikleri, sonra karlarn savunarak temsilcilerini deitirdikleri anlamna gelmediini belirtmiti - onlar onu sadece "kendinde" bilirler, onlarn karlarn formu lendi ren ve onlara hedef olarak getiren, onlar "kendi-iin" klan onlarn temsilcisidir. "Totaliter" mantk bu yzden hep-zaten temsil edilen "halk" yarp geen "tam anlamyla" bir yarlmay koyutlar, ak seik klar, "totaliter" liderle analist arasndaki ayrm izgisi bu yzden incedir, neredeyse grnmezdir: ikisi de objet petit a'lardr, aktarmsal sevginin nesneleridir; aralarndaki fark (iinde sapknn tekinin gerekten istedii eyi bildii) sapkn toplumsal balantyla, varsaylan bilgisinin bu yerini igal ederken onu bo tutan analistin sylemi arasndaki farktr. Burada lider figryle ilgili radikal bir karmda bulunmaktan rkmememiz gerek: kural olarak, demokrasi pragmatik yararc ataletin tesine geemez, "mal hizmetinin" mantn askya alamaz; buna bal olarak, tpk kendi kendine analiz olmad gibi, nk analitik deiim ancak analistin dsal figryle olan aktarmsal iliki araclyla ortaya kabilecei gibi, bir lider bir Ama iin cokuyu tetiklemeye, yandalarnn znel konumunda radikal bir deiime yol amaya, onlarn kimliklerinin "tzn deitirmeye" zorunludur.81 Devrimci olmayan durum ve devrimci bir durum arasnda hassas bir ayrm izgisi vardr. Devrimci olmayan bir durumda, insan ezici dolaymsz sorunlar asl byk sorunu erteleyerek zebilir ("insanlar Rwanda'da lyor, o yzden emperyalizm kart mcadeleyi unut, katliam nleyelim"; ya da: "burada ve imdi yoksulluk ve rklkla mcadele etmemiz gerekiyor, kresel kapitalist dzenin kn bekleyemeyiz"); devrimci bir durumda, bu strateji artk ie yaramaz ve insann "kk" ezici sorunlar zmek iin bile Byk Sorunla baa kmas gerekir. Reete yordam bu yzden, kat bir ekilde biimsel anlamda, varl "devrimci bir durumun" yaknln belirten bir yordamdr: yerel bir sorun ya da kmazla karlaan politik failler, yerel sorunlar pragmatik olarak zmek yerine, bir bakma kendilerini aar ve gelece kaarlar, yani doruca temel Aksiyomu imdiki yerel sorunlar zmenin balang noktas olarak koyutlarlar. Fakat bu, tam bir devrimci durumun sadece ksa vadeli hedefle uzun vadeli hedef arasndaki fark ierdii gibi bir fikir deildir - otantik her devrimci patlamada, " s a f iddet esi vardr; yani, otantik bir politik devrim mal hizmeti standartyla (daha sonra "yaam ounluk iin ne lde daha iyi oldu") llemez - o kendi iinde bir hedef, "iyi bir yaamn" ne olduu kavramn deitiren bir eylemdir ve farkl (eninde sonunda, daha yksek) bir yaama lt devrimci srecin bir yan rndr, hedefi deildir. Genellikle, devrimci iddet "Yumurta krmadan omlet yapamazsn" gibi herkesin bildii yavan szlerle savunulur - bu elbette kolayca sorunlu saylabilecek bir "hikmettir," en soylu hedeflerin bile onlar elde etmenin canice aralarn hakl karamayaca gibi o skc "etik" yorumlarla sorunlu yan kolayca gsterilir. Bu tr uzlamac tutumlara kar, devrimci iddeti doruca kendi iinde kurtarc bir ama olarak kabul etmeliyiz, bylece deyi, bir bakma, tersine evrilir: "Omlet yapmadan

yumurtalar kramazsn (ve devrimci politika da eer sreci iinde bir sr yumurtann krld bir etkinlik deilse, nedir?), hele bunu (devrimci tutkuya ait) ok scak bir ortamda yapyorsan eer!" Bu iddet fazlal en "hogrl" liberal tutumun bile uzlaamayaca bir eydir - "radikal" postkolonyalist Afro-Amerikan incelemelerde, Frantz Fanon'un etkili kanlmaz olduu bir smrgeciliin tasfiye edilmesi srecinde iddetin temel anlay konusunda yaanan huzursuzluu eklindeki

dnn. Burada Fredric Jameson'n iddetin devrimci bir sre iindeki rolnn, dnyevi servetin Calvinci kader, takdiri-ilahi mantndaki rolyle ayn olduu eklindeki dncesini hatrlamak gerekiyor: kendine zg bir deeri olmasa da, devrimci srecin, bu srecin aslnda mevcut iktidar ilikilerini bozduu olgusunun otantikliinin bir iaretidir - iddetsiz bir devrim d kesinlikle "devrimsiz devrim" (Robespierre) ddr. Ve buna son bir bklm eklersek, yumurtalarn bu iddetle krlmas hemen iddet klaryla zdeletirilmemelidir. Jouissance zorunluluunun ksrdngsne yakalandmz zaman, onun "doal" kart, ;'ou/s.sace'n iddetli reddedilmesi gibi grnen eyi yelemeye ynelik heves byk olur. "Kktencilikler" denen eylerin hepsinin de altnda yatan temel kktenci tema bu deil mi? Hepsi de, ada sekler kltrn fazla "narsist hazcln" (byle grdkleri eyi) fedakarlk ruhunu yeniden ortaya karmaya ynelik aryla birlikte iermeye kalkmyorlar m? Fakat, psikanalitik bir perspektif hemen bizim bu tr bir kalkmann hatal yann grmemizi salar: keyfi reddetmek jesti bile ("Yoz hazlara son! Reddet ve fedakarlk yap!") kendi bana bir art-keyif yaratr. znelerinden Nedene ynelik iddetli (kendinden) fedakarlk talep eden btn "totaliter" evrenler lmcl bir mstehcen jouissance'a ynelik bylenmenin kt kokusunu szdrmaz m? (Ve tam tersi: hazlara ynelmi bir yaam ister istemez maksimum haz gvencesi vermek iin gereken en ar disiplinle sona erer: jogging'den diyete ve kk rahatlamalara uzanan "salkl yaam tarz", bakalarna sayg.) Superego haz alma emri ikin olarak fedakarlk mantyla birbirine dolanmtr: ikisi bir ksrdng oluturur, her biri dierini ar destekler. Kukusuz, bu hibir ekilde tam anlamyla iddeti darda brakmamz gerektii anlamna gelmiyor. iddet gereklidir - ama hangi iddet? iddet var, iddet var: sadece failin iktidarszlna tanklk eder iddetli passage a /'acte'lar var; asl hedefi fiilen hibir eyin deimediinden emin olmak olan bir iddet var - Faist bir iddet sergilemesinde, hep gz alc bir ey olmaldr, o yzden, kesinlikle gerekten hibir ey olmaz; ve de bir kmelenmenin temel koordinatlarn fiilen deitirmenin iddetli eylemi vardr. Bu son trden iddetin meydana gelmesi iin, bu meydann da, duygusuz reddinde batan sona iddetli olan bir jest araclyla, iinde -Mallarme'den alnt yaparsak- rien n'aura eu lieu que le lieu, meydan dnda hibir eyin meydana gelmeyecei saf bir ekilme jesti araclyla alm olmas gerekecektir. Ve bu da bizi Melville'in Bartleb^ma dndrr. Onun "Yapmamay tercih ederim" sz kelimesi kelimesine anlalmaldr: "Yapmamay tercih ederim" diyor, "Tercih etmem (aldrmam)" deil- bu yzden yine Kant'n olumsuzla sonsuz yarg arasndaki ayrmna dnyoruz. Efendi'nin emrini reddederek, Bartleby yklemi olumsuzlamyor; 381

onun yerine, bir yklem-olmayan [yklem-deili] onaylyor: onu yapmak istemediini sylemiyor; onu yapmamay tercih ettiini (istediini) sylyor.82 Biz, olumsuzlad eyin asala olan "direni" ya da "protesto e t m e " politikasndan, hegemon konumun ve onun olumsuzlamasnn dnda yeni bir uzam aan bir politikaya byle geeriz. Gnmzn kamusal uzamnda bu tr bir jestin eitlemelerini hayal edebiliriz: sadece u apak "Burada yeni bir kariyer anslar var! Bize katln!"a karlk "Yapmamay tercih ederim" deil; ayn zamanda "Kendi asl benliinizin derinliklerini kefedin, i huzuru bulun!"a karlk "Yapmamay tercih ederim"; ya da "evrenin nasl bir tehlike iinde olduunun farknda msnz? Ekoloji iin bir ey yapn!"a karlk "Yapmamay tercih ederim"; ya da "evremizde tank olduumuz btn bu rksal ve cinsel adaletsizlikler ne olacak? Daha fazla bir eyler yapmann vakti gelmedi mi?"ye karlk "Yapmamay tercih ederim." Bu en saf haliyle eksiltme jesti, btn niteliksel farklarn saf bir biimsel minimal farka indirgenmesidir. Burada mparatorlukta, direni figr olarak, mevcut toplumsal mekanizmann evrenine Hayr! deme figr olarak Bartleby'a deinen Hardt ve Negri'yle ayn eyi sylemi olmuyor muyuz?8' Fark iki kattr. Birincisi, HN iin, Bartleby'n "Yapmamay tercih ederim" sz sadece, bir bakma, masay temizlemenin, mevcut toplumsal evrene kar bir mesafe almann ilk hamlesi olarak yorumlanr; ardndan yeni bir toplum kurmak gibi ac verici bir abaya ynelik hamleye ihtiya duyulur - eer Bartleby aamasnda kalrsak, hibir sonucu olmayan intiharms marjinal bir konuma srkleniriz. ... Fakat bizim bak amzda, bu, kesinlikle, kanlmas gereken bir karmdr: politik kipiyle, Bartleby'n "Yapmamay tercih ederim"i daha sonra mevcut toplumsal evrenin sabrl olumlu "kararl olumsuzlama" abasnda alacak olan "soyut olumsuzlama"nn balang noktas deildir, 8 4 bir tr arkhe, btn devinimi destekleyen o altta yatan ilkedir: bunun ardndan gelen inaat almas, onu "amaktan" uzak bir ekilde, daha ok, bunu cisimlendirir. Bu da bizi bu kitabn merkez temasna geri getirir: paralaks kayma. Bartleby'n tutumu sadece ilki, yani ikinci, daha "yapc," yeni bir alternatif dzen oluturma almasna hazrlk olan o aama deildir; bu tutum bu dzenin asl kayna ve arkaplan, onun kalc temelidir. Bartleby'n ekilme jesti ile yeni bir dzenin oluumu arasndaki fark -yine ve son kez- paralaks farkdr: yeni bir dzen kurmaya ynelik ok lgn ve balanml etkinlik, onun iinde sonsuza dek yansyan, altta yatan bir "Yapmamay tercih ederim"le desteklenir - ya da, Hegel'in diyebilecei gibi, devrim sonras yeni dzen kurucu jestini, Eskiyi silip spren ykc fke patlamasn olumsuzlamaz; o sadece bu olumsuzlua beden verir. Yeniyi hayal etmenin gl Bartleby' iktidarda hayal etmenin gldr. Bu yzden sperego-paralakstan Bartleby-paralaksa hamlenin mant ok kesindir: bu bir eyden hibir eye hamledir, yani iki "bir ey" arasndaki yarktan bir eyi hibir eyden, kendi yerinin boluundan ayran yara hamle. Yani: "devrimci bir durumda," tam olarak, kamusal Yasayla onun mstehcen sperego eki arasndaki yara ne olur? Olan ey, bir tr metafiziksel birleme iinde, yarn basite ortadan kalkmas, bizim de sadece, herhangi sakl bir mstehcen ekten

yoksun kalm olan toplumsal yaamn kamusal bir dzenlemesini elde etmemiz deildir. Yark kalr, ama yapsal bir minimuma indirgenir: toplumsal dzenlemeler kmesi ile onlarn namevcutluunun boluu arasndaki " s a f farka. Baka deyile, Bartleby'n jesti, yeri btn o mstehcen sperego ieriinden boaltld zaman, Yasann ekinden geriye kalan eydir. Ontolojik farkn kendisinin en genel dzeyinde de ayn karmlar yapmalyz: bu, fiziksel dzeyle metafiziksel dzey arasndaki, ampirikle aknsal arasndaki geleneksel felsefi fark, onu olan ey, bir eyle -bir baka, "daha yksek," gereklik arasndaki deilhibir ey arasndaki "minimal" farka indirgeyerek arya vardrmaktadr. Metafizii amak metafizik boyutu sradan fiziksel gereklie indirgemek (ya da daha "Marksist" bir ekilde, btn metafiziksel hayaletlerin nasl gerek yaamn antagonizmalarndan ktn gstermek) anlamna gelmez, ama maddi gereklikle bir baka, "daha yksek" gereklik arasndaki fark bu gereklikle onun kendi boluu arasndaki ikin farka, yara indirgemek anlamna gelir; yani, maddi gereklii kendisinden ayran, onu "hepsi-deil" klan boluu ayrt etmek. 8 5 Ve ayn ey politik ekonominin balca paralaks, gndelik maddi toplumsal yaamla (aralarnda ve doayla etkileen, ac eken, tketen vb. insanlar) Sermayenin kurgusal dansnn Gerei, onun sradan gereklikten kopuk gibi grnen kendi kendini srdren hareketi arasndaki yark iin de geerlidir. Bu yar, yaamn aka yerle bir olduu, bir sr ekolojik bozulma ve insani sefalet grdmz bir lkeyi ziyaret ettiimiz zaman ok elle tutulur bir ekilde deneyimleyebiliriz; fakat daha sonra okuduumuz ekonomi uzmannn raporu, bize lkenin ekonomik durumunun "finansal olarak makul" olduunu bildirir. ... Marx'n burada syledii ey ncelikle ilk boyutu ikinciye indirgemek deildir (mallarn doast lgn dansnn nasl "gerek yaamn" antagonizmalarndan ktn ispatlamak); onun syledii, daha ok, ilkini (maddi retim ve toplumsal etkileimin toplumsal gereklii) ikinci olmadan tam olarak kavrayamayacamzdr: gsteriyi idare eden, gerek-yaamdaki gelimelerin ve felaketlerin anahtarn salayan ey Sermayenin kendi kendini iten metafizik dansdr. kincisi (ve belki de daha nemlisi), "Yapmamay tercih ederim"le dile getirilen ekilme "mparatorlua hayr deme" tutumuna, ama daha da ncelikle, benim direni rumspringa's dediim btn o kalabala, btn o sistemin kendisini bizim ona katlmmz salayarak yeniden retmesine yardmc olan direni biimlerine indirgenemez - gnmzde, "Yapmamay tercih ederim" ncelikle "Piyasa ekonomisine, kapitalist rekabete ve kar elde etmeye katlmamay tercih ederim" deildir, -bazlar iin ok daha sorunlu bir ekilde - "Afrika'daki bir Zenci yetim ocua destek olmak iin ba yapmamay, vahi doadaki bataklklarda petrol aramasn nlemeye ynelik mcadeleye katlmamay, Afganistan'daki liberal-feminist-cesur kadnlarmz eitmek iin kitaplar gndermemeyi tercih ederim"dir. ... Dorudan hegemon aklama arsna kar bir mesafe -"Piyasa rekabetine katln, etkin ve retken olun"- gnmz ideolojisinin ileme kipinin ta kendisidir: gnmzn ideal znesi kendi kendine yle der: "Btn bu toplumsal rekabet ve maddi baat iinin bo bir

oyundan

ibaret

olduunun,

asl

Benliimin

baka yerde

olduunun

ok

iyi

ve kleletirmenin nedeninin nesnel gerekliin kendisi (byle bir ey yoktur) olmamas, bunlarn nedeninin Arzumuz olmas, maddi eylere ynelik ihtirasmz, onlara fazla balanmamz olmas gibi bir olguyla kar karya getirir bizi; bu yzden tek yapmamz gereken, sahte tzselci gereklik fikrinden kendimizi kurtardktan sonra, arzunun kendisini reddetmek, i huzur ve mesafe tutumu benimsemektir ... bu tr bir Budizmin gnmzn sanal kapitalizminin kusursuz ideolojik eki olarak ilemesine amamak gerek: bizim bu sanal kapitalizme bir i mesafeyle katlmamz salar - sanki, tek ayamz kaldrmz gibi. Bartleby, "Onu yapmamay tercih ederim" deil "Yapmamay tercih ederim" szn bu tr bir balanmama karsnda yineler: Bartleby'n reddi belirli bir ieriin reddi deildir, daha ok, tam anlamyla biimsel reddetme jestidir. Bu yzden Sygne'nin Hayr! szne kesin bir biimde benzer: bu bir Versagung eylemidir, simgesel bir eylem deil. "Yapmamay tercih ederin"in ak bir veciz nitelii vardr: o bir gsterene-dnm-nesnedir, simgesel dzenin kne karlk gelen atl bir lekeye indirgenmi bir gsteren. Bartleby'n iki sinema versiyonu var: 1970'lere ait, Anthony Friedman'm ynettii bir televizyon filmi ve gnmz Los Angeles'nda geen, Jonathan Parker'n ynettii 2001 versiyonu; fakat, nternet yeraltsnda, Bartleby' Anthony Perkins'in oynad nc bir versiyonla ilgili srarl, ama dorulanmam bir sylenti dolanyor. Bu sylentinin sahte olduu anlalsa bile, doru olmasa bile, kulaa bo geliyor sz her zamankinden daha ok geerli: Perkins, Norman Bates haliyle, Bartleby olurdu. "Yapmamay tercih ederim" derken Bartleby'n nasl gleceini, Norman Bates'in Sapk'm son karesinde, kameraya bakt zaman, (annesinin) sesiyle "Bir sinei bile incitemezdim" derkenki glne bakarak hayal edebiliriz. Bu glte iddet nitelii yoktur; iddet onun kprtsz, atl, srarl, kaytsz varlna aittir. Bartleby bir sinei bile incit.em.ezdi - onun varln o kadar katlanlmaz klan ey budur.

farkndaym!" Hi deilse, "Yapmamay tercih ederim," bir bakma, "toplumsal gereklik sadece yanltc bir oyundan ibaret" adn tayan o "Batl Budist" oyununu oynamann reddedilmesidir. Mevcut ideolojik durumumuzun harika bir ekilde ikircikli bir belirteci Sand-casfies: BJdhism and Global Finance [Kumdan kaleler: Budizm ve Kresel Finans] adl, Alexander Oey'in ( 2 0 0 5 ) ynetmenliini yapt, ekonomist Arnoud Boot, sosyolog Saskia Sassen ve Tibetli Budist retmen Dzongar Khyetsc Rinpoche'nin yorumlarn ieren bir belgesel. Sassen ve Boot kresel imansn devasa kapsamn, iktidarn ve toplumsal ve ekonomik etkilerini tartyor: artk 83 trilyon dolar bedel biilen sermaye piyasalar, tmyle kendi karna dayal, iinde genellikle sylentilere dayal davranlarn irketlerin -ya da btn bir ekonominin- deerini birka saat iinde ykseltip drebildii bir sistem iinde var olur. Khyentse Rinpoche onlara insan algsnn doas, yanlsama ve aydnlanmayla ilgili derin dncelerle yant verir; onun felsefi-etik "Gereklikte orada olmayan, bir alg olan eye olan ballnz brakn" nermesinin milyar dolarlk speklasyonlarn lgn dansna yeni bir k tutmas gerekiyor. Benlik diye bir ey olmad, sadece kesintisiz bir alglar nehri olduu eklindeki Budist fikri yanklayan Sassen, kresel sermaye zerine yorumda bulunuyor: "Varolan ey 83 trilyon dolar deil. O znde kesintisiz bir devinimler kmesi. Gzden kayboluyor ve yeniden grnyor." ... Burada sorun elbette u: Budist ontolojiyle sanal kapitalizm evreninin yaps arasndaki bu koutluu nasl okumamz gerekiyor? Film hmanist okumaya yneliyor: bir Budistin merceinden bakldnda, kresel finans servetinin cokunluu yanltc, nesnel gereklikten kopuk - borsalarda ve toplant odalarnda yaplan anlamalarn yol at gerek insani aclar oumuz iin grnmez durumda. Fakat, maddi servetin deerinin ve insann gereklik deneyiminin znel olduu, ve hem gndelik yaamda hem de neoliberal ekonomide arzunun kesin bir rol oynad ncln kabul edersek, tam da kart karma varmak olas deil mi? Aslnda szkonusu olan ey, bizim geleneksel yaam-dnyamz sabit nesnelerden oluan dsal gerekliin naif-gereki tzselci fikirlerine dayanmas, buna karn "sanal kapitalizmin" beklenmedik dinamiinin karmza gerekliin yanltc doasn karyor olmas deil mi? Gerekliin tzsel olmayan karakterine ilikin, birka saat iinde, srf ani bir yanl sylenti yznden hibir ey haline gelecek devasa bir servetten daha iyi bir kant olabilir mi? Buna bal olarak, finansal speklasyonlarn "nesnel gereklikten kopuk" olmasndan niye yaknyoruz, Budist ontolojinin temel ncl de "nesnel gereklik" olmad deil mi? Bu yzden gnmzn sanal kapitalizmi konusunda, Budist perspektiften alnacak fek "eletirel" ders, burada basit bir glge tiyatrosuyla, tzsel olmayan sanal mevcudiyetlerle uratmzn farknda olmamz ve sonu olarak, kapitalist oyuna kendimizi tamamyla katmamamz, oyunu bir i mesafeyle oynamamz gerektiidir. Sanal kapitalizm bu yzden kurtulua doru atlm bir ilk adm rol grebilir: grdmz eziyetin

NOTLAR

G R : DYALEKTK M A D D E C L K KAPIYA DAYANDI

1. 2. 3. Bkz. Giles T r e m l e t t , "Anarchists and the Fine Art of Torture," The Guardian, 27 O c a k 2003. Bkz. Stuart Jeffries, "Did Stalin's Killers Liquidate Walter Benjamin?,' 1 The Observer, 8 Temmuz 2 0 0 1 . Devrimci topyann belki de en zl tanm, iinde bu ikiliin, bu paralaks yarn artk ilemez 4. olduu bir toplumsal dzendir Lenin'in Dadaclarla gerekten buluup tartabilecei bir uzam. Eer daha yakndan bakarsak, bu iki yk arasndaki ilikinin bir paralaks ilikisi olduu ak hale gelir: simetrileri saf deildir, nk Laurencic'in anlatt hikaye aka politika (politik terr ve ikence) zerinedir, modernist sanat komik bir kontrpuan olarak kullanmaktadr; buna karn Benjamin'in anlatt hikaye "yksek kuram" hakkndadr, tam tersine, komik kontrpuan olarak Stalin'i kullanr. 5. Alain Badiou'nun (La bu sorunlu logique des terimi aka mondes'da, stlenme vaktinin geldii gnmzn balca dncesini politik-felsefi paylayorum 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Badio

kartlnn "demokratik maddecilik" ve "maddeci diyalektik" kartl olduunu belirtiyor.) V. I. Lenin, Collected Works, C i l t 33 (Moskova: Progress Publishers, 1 9 6 6 ) , s. 282. Ayn ey doruluk iin de geerlidir: doru nermelerden kp asl konuan ey olan dorulua gemek nemlidir. Gnmzde, tpk tarihsel maddecilik kuklasnn iine saklanm cce gibi adlandrlmadan braklmas gereken kii. Burada u kaynaa olan borcumu itiraf etmem gerekir, Kojin Karatani, Transcritique: On Kant and Marx (Cambridge, M A : M I T Press, 2 0 0 3 ) . Bu yzden drt arzu amacna ulamadaki baarszlktan kr etme stratejisi olarak ortaya kar. A k t a r a n A n n e Norton, Leo Strauss and the Politics of American Empire (New Haven: Yale. U n i v e r s i t y Press, 2 0 0 4 ) , s. 2 1 7 . R e n e Descartes, Discourse on Method ( S o u r b R e n d : University of Notre Dame Press, 1 9 9 4 ) , s. 3 3 . [Metot zerine Konuma, eviren K. Sahir S e l , s. 19-20, ngilizce eviriye ksmen uyarlayarak. S a h i r S e l , "Fr. raison, ng. reason" karlnda, "akl ve mantk" kullanyor - n . ] 13. Karatani, Transcritique, s. 1 3 4 .

387

Fakat, Hegelci btnsellik, Evrenselle Bireysel arasnda araclk yapan T i k e l e yaslanan bu tr "organik" bir btnsellik mi? Tersine, diyalektik devinimi iten (kt)hretli "eliki", "organik" Btnle ( E - T - B yaps) dorudan -aracsz olarak- Evrensele karlk gelen tekillik arasndaki eliki deil mi? Fakat, Kant "dnya-sivil-toplumu"nun (sahte) bir versiyonunun zaten var olduunu unutmamalyz - dnya leindeki bir kltr ya da meslek ana girmi olan ve bu yzden ayn snfn dnyann en uzak kesindeki yelerine kendi toplumlarnn dier 6. 7. 8. 9. snflarndan daha yakn olan yneticileri, gazetecileri, bilimcileri, kltr iilerini vb. ieren szde yeni "simgesel s n f klnda. "Simgesel snfn" evrenselliinin sorunu, evrenselliinin her bir tikel toplum iindeki radikal bir blnmeye dayanm olmasdr: Hegelci bir tarzda, evrensellik tikel her duruma onun i yarlmas olarak kaznmtr. yleyse, bu m o m e n t Mutlak (Varlk) - Nesne ( B i l i m ) - zne (Politika) lemesini cisimlendirir mi? Daha ok, bunun tersi bir pepeelik dzeni, tam olarak Hegelci bir dzen geerlidir: zne-Nesne-Mutlak. Kendisinden farkllk gsteren Bir, zne olarak Mutlaktr; bilimler onu nesne olarak kavramaya kalkr; politika "tam anlamyla" Mutlak, iinde Mutlakn kendi yazgsnn da tehlikede olduu olumsal, krlgan bir sretir. Ayn erevede, Heidegger'in yeni kefedilmi cinsellik zerine notlarnn nasl 10. 11. 12. grneceini hayal edebiliriz. Kadnn z sich anzutellen, kendini tehir etmektir, sich anzubieten, kendini nermek/sunmaktr: ite buradaym, se beni, tut beni, yakala beni, al beni. Bu kkrtc tehir tutumunun, Herausforderung'un tersine, bir erkek vnerek kendini ne karmakta, kadnn gzlerinin nnde gsteri yapmaktadr; onun tutumu such 5.

o ilk birka "mutlu yl" karlmtr. Bu nedenle, makul tek zmn Luis Bunuel'in 1950'lerin bandaki Wuthering Heights'm Meksika uyarlamasnda yaptna benzer bir ey yapmak olduunu ne srmek istiyorum (bu uyarlamada, yk Heathcliffin dnyle balar gemiteki olaylar sadece yllar o n c e Heathcliffle Cathy arasnda olup bitmi olan gizemli bir ey olarak anlr, hibir zaman aka gsterilmez, hatta anlatlmaz b i l e ) : gemii tmyle darda brakmak ve onu sadece, kara bir leke, anlatlamaz bir ey, yknn "namevcut N e d e n i " olarak anmak. Bkz. J e a n 1989). Bkz. Kojin Karatani, 2003). A.g.e., s. 3. V e , R e n e Girard'n belirttii gibi, etik paralaksn ilk tam ne srlmesi de Eyb'n kitabnda olmaz m, orada iki perspektifle de yzleilir (dnyann tanrsal dzeni ve Eyp un yaknmas), ve ikisi de "doru" olan deildir - doruluk onlarn yarklarnda, perspektif kaymasnda yatar. Bkz. R e n e Girard, job.The Victim and His People (Stanford: Stanford University Press, 1 9 8 7 ) . Karatani, Transcritique, s. 6. Bkz. Slavoj Zizek, Tarrying with the Negative, Birinci Blm (Durham: Duke University Press, 1 9 9 3 ) . Bu erevede, Kant'n Ding an sich paradoksu almlama gcnn anla fazlal (edilgen hassas alglarmzn bilinmeyen d kayna) ve duyularmzda herhangi bir destei olmayan saf anlksal ieriksiz bir X ' i n kurulmasdr. 1 3. Peki Kant neden "Ruh lml olmayandr" gibi yarglar sonsuz olarak adlandrr? nk, " R u h lml deildir"e kart olarak, sonsuz bir kmeyi kapsar - sadece, "ruhlar" genus'unun, st kmesinin bir tr olan "lmsz ruhlar"n snrl kmesini deil (dier tr "lml ruhlaradr), ne lml ne lmsz olan nc bir alana ait olan snrsz bir ruhlar kmesini de ieren bir kmeyi. Bu ayrmn daha ayrntl ele alnmas iin, bkz. Zizek, Transcritique.On Kam and Marx (Cambridge, M A : M I T Press, Laplancbe, New Foundations for Psychoanalysis (Oxford: Basil Blackwell,

nufstellen'dit, such uufspielen, sich brtsen anlamnda. Bir erkek stellc sich auf, bir kadn
Stelh sich an. Buna bakarak, Heideggerci bir erotik yaklama/ekilme hayal edebiliriz; V;rlk yaklamasyla bizi kkrtr, bizi yaklamasnn merkezindeki ekilmeyle kkrtr: Sich Anzustellen'in z, zn kendisinin Sch-Anzustellen'idit ve erkein kaderi ileri Ikip atmak, bu kkrtc tehire tam bir yant verme abasnda baarsz olmaktr. ... ( 'yleyse Heidegger'in tersine evirme retoriini ("doruluun z zn doruluunun kendisidir," vb.) Abot (tuvalet [dk yapmak, yarda brakmak]) fikri iin canlandrma riskini neden almayalm: ar>ort'un z zn kendisinin A/-Of'udur (yerdeitirmesidir). ... A y n erevede, bir iirin Er-nerng'u (kelimesi kelimesine aklarsak: tam yerine konulmak) ayn zamanda onun Ab-rterung'uduT (tuvalete atlmak)? Peki ya abortion [dk]? Ya a b o n ' u t (Ab-Treibung, FehLGeburf) z ontik bir ey deil de, zn kenli'.in abortiveness'iyse [dklyse]?

Tarrying with the Negative, 3. blm.

14. Belki de cutterMarm [kesicilerin] son dnemlerde zellikle Amerika'da yaygnlaan, kiilerin bedenlerini kesme akm ("ze-zararclarn") elde ettii tatmin, youn bedensel acnn bizi gereklie geri dndrmesi hissi deil, daha ok, insann kendisini kesmesinin bir iaret brakma biimi olmasdr: kolumu kestiim zaman, znenin varolusal karklnn, benim bulank sanal varoluumun "sfr," gsteren bir kaytn "birine" dnr. 15. Lacan kendisini bir antifilozof, felsefeye kar ayaklanm biri olarak tanmlad zaman, bu yine Kant bir belirsiz yarg olarak kavranmaldr: " B e n bir filozof deilim" yerine, " B e n bir deilfilozofum", yani felsefenin fazla ekirdeine karlk geliyorum, felsefeden o k felsefe olan eye karlk geliyorum (bu yzden de onun temel referanslar felsefidir Ecrits'in dizininde Hegel Freud'dan fazla yer tutar!). 16. Immanuel Kant, Critique of Practical Reason (NewYork: Macmillan, 1 9 5 6 ) , s. 1 5 2 - 1 5 3 .

M I ' , B U " Y R E S N N E T EDLM YAHUD"

I

kimi,

"zne" teriminin kendisinin temel anlam vardr: otonom bir fail olarak zne;

m iktidara boyun emi ("onun znesi olmu") bu ayn fail olarak zne; konu bal, "ana kotlu |suje]." Bu anlamda Gerek, Simgesel, mgelemsel lemesinin grmek g deil; " terenin, simgesel bir dzene boyun emi -ona yakalanm- znesi; znenin [sujenin] desinin, "ieriini" salayan imgelemsel hammadde. 1 lOjies Lacan, 1979), s. 63. The Four Fundamental Concepts of PsychoAnalysis (NewYork; Norton,

17.
18.

Bkz. On Feminine Sexuality, the Limits of Love and Knowledge: The Seminar of Jacques
Lacan, 20. Kitap, E n c o r e (New York: Norton, 1 9 9 9 ) . "okluk," kalabala kart bir ey olarak, Lacanc Hepsi-deil erevesinde kavranamaz m ? okluk hepsi-deil mi, bu arada onun dnda bir ey yok mu, onun ksm olan hibir ey yok mu ve kalabalk, Birin iaretinin, zdelemenin "ortak bleninin" altndaki okluk mu?

) akncya Gnl Verme/Geceler Gzeldir'm iki versiyonuyla ilgili sorunun derli toplu bir nln iin bkz. M a l c o l m Covvley'in Penguin basmna yazd " G i r i " il I rmondsworth: Penguin, 1 9 4 8 ) .
i! [

hasmn "tam" anlats bile bir kara delik evresinde yaplanmtr: evlilie yol aan > (urdan doruca, Riviera'da yaayan, evlilikleri oktan zlmeye balam ifte srar:

19.

Ayn ey, Kant Yce diyalektiinde, fenomenal temsili baarsz olan bir olumlu O t e

389

olmamas iin de geerlidir: " t e " bir ey yoktur, " t e " kendi temsilinin olanakszlnn/baarszlnn boluudur sadece ya da Hegel'in Tinin Fenomenolojisfndeki 35. 36. bilin blmnn sonunda belirttii gibi, fenomenlerin rtsnn tesinde, bilin sadece oraya koyduu eyi bulur. Yine, Kant bunu tutarl bir ekilde formllendiremeden "bunu biliyordu." 20. Claude Lvi-Strauss, " D o Dual Organizations Exist?," Structural Anthropology (NewYork: Basic-Books, 1 9 6 3 ) , s. 131-163; izimler sayfa 1 3 3 - 1 3 4 . Bu rnein daha ayrntl bir zmlemesi 21. iin, bkz. Slavoj Zizek, 77e Puppet and the Dwarf, n c Blm (Cambridge, M A : M T Press, 2 0 0 3 ) . Lacan'tn dncesi ey olarak Gerein (evresinde simgesel oluumlarn, tpk sineklerin eer ok yaklaacak olurlarsa yanacaklar alev gibi dolandklar o travmatik ekirdek olan Gerein) Simgesele "isel dsallndan" -nl "na-mahreminden"Gerein Simgeselle mutlak aidiyetine (Gerein kendine ait tz, ontolojik tutarll yoktur, o Simgeselin ikin tutarszl, yarndan baka bir ey deildir) geer. Fakat bu temel maddeci soruyu zmez: eer G e r e k kendine ait tze sahip deilse, o Simgesele aitse, yleyse, simgencesi X'ten Simgeselin ortaya kn-patlamasm nasl dnmeliyiz? N a i f gerekiliin tek seenei gerekten, "dilimizin snrlar dnyamzn snrlardr" diyen bir tr "yntembilimsel idealizm" mi, bu yzden de Simgeselin tesinde olan ey, kat bir biimde dnlemez olan m? 22. 23. 24. 25. Kieslowski on Kielowski, ed. Danusia Stok (Londra: Faber & Faber, 1 9 9 3 ) , s. 5 4 - 5 5 . A.g.e., s. 8 6 . Bu blmn daha ayrntl bir deerlendirmesi iin bkz. Slavoj Zizek, The Fright of Real Tears, Birinci Blm (Londra: B F I , 2 0 0 1 ) . Melezlik ve gebe znellik gibi soyut evrensel terimlerin sorunu, ieriklerini yarp geen antagonizmay dzletirmeye, grnmez klmaya almalardr: melezlik h e m dnyay drt dnen akademisyeni hem de savalarla harap olmu bir lkenin mltecisini de kapsamaya balayan bir ey olduu zaman, alk ekmekle diyet yapmak arasndaki yar gzden gizlemeye benzer bir ey yapm olur.26. 27. 28. 29. 0. R e b e c c a Comay, "Dead Right: Hegel and theTerror," South Atlantic Quarterly 103: 2/3 (Bahar/Yaz 2 0 0 4 ) , s. 3 9 3 . A.g.e., s. 392. Fredric Jameson, A Singular Modernity (Londra ve New York: Verso, 2 0 0 2 ) , s. 12. Bkz. Ernesto Laclau ve C h a n t a l Mouffe, Hegemony and Socialist Strategy (Londra ve New York: Verso, 1 9 8 5 ) . Benzer bir ekilde, cinsel fark asndan, kadn erkein kar kutbu deildir: kadnlar vardr nk erkek tam olarak kendisi deildir, il. Bkz. F. W J. Schelling, "Philosophical Investigations into the Essence of Human Freedom," Philosophy of German Idealism, ed. 1987). \l. 1 i. 14, Bu dnmsel yapnn daha ayrntl bir ele aln iin bkz. Zizek, The Puppet and the Dwarf, n c Blm. Gerard Wajcman, " T h e Birth o f the Intimate ( I I ) , " lacanian ink 24-25 (NewYork, 2 0 0 5 ) , s.44. Jacques Derrida, Acts of Literature (New York: Routledge 1 9 9 2 ) , s. 2 0 1 . Gsterenin ironisinin en parlak rneklerinden biri de, S l o v e n pop mziinin iri gsl seks simgesinin adnn Natalija Verboten olmasdr - yani "yasak" anlamna gelen A l m a n c a szck: ey Ernst Behler (New York: Continuum, 40. 39. 37. 38.

basite yasaklanm deildir, o aracsz olarak yasaklamann amblemidir, onun failidir. Yasaklamann dnmsellii burada yatar: as/ yasaklanan ey yasaklama failinin kendisidir, bu fail araclyla eriimi nlenen ey deil. Jacques Derrida, Acts of Religion (New York: Routledge, 2 0 0 2 ) , s. 2 7 0 . Beklenmedik bir rnei ele alalm: Olivier Messiasen'in iki piyano iin yazd aheser, Visions de l'amen ( 1 9 4 3 ) , neden yedi blm ierir? Kendisi A m i n ' i n drt versiyonunu anar: yaratl Amin'i ( " O l s u n ! " ) , kabul Amini (tanrsal iradenin yaratklar tarafndan kabul edilmesi), arzu A m i n i , c e n n e t mutluluu A m i n i - bunlar Lacan'tn drt sylem esi deil mi ( S | , S 2 , $, a)l Peki dier niye? n c e , kabul Amin'i ikiye ayrlmtr, varlklarnn kabuln Yaratanlarna ilan eden yaratklarn A m i n i ("ite buradayz, senin bizden istediin gibi!" ve sa'nn yaratklar kurtarmasn salayacak acsn kabul Amini. Ardndan, arzu Amini iinde arzulamann iki yn/yan olarak yarlmtr: saf ve huzurlu ruhsal ballk, ve ilenin delirtici ikencesi; bu ikisi de ardndan iki baka blmle dsallasn (saf ruhsal arzu gsteren) meleklerin, azizlerin, kularn arksnn Amini ve Kyamet Gnii'nn Amin'i (bugnde sradan insanlar gnahkar tutkularnn bedelini deyecektir). Bylece btn kusursuzca simetrik bir ekilde yaplanmtr: ortada, en uzun blm olan arzu Amini, bir i yarlmaya sahiptir ve iki lemeyle evrilidir, TanrYaratklar-sa (Efendi ve Hizmetkar'n kabulnn yarlmas) ve Melekler-Yarg-Cennet (saf ve "patolojik" arzu arasnda znenin blnmesi ve c e n n e t mutluluunun bar). Efendinin Biriyle balarz, ardndan l yarlma gelir (hizmet eden yaratklarn; arzunun; znelliin yarlmas), ve c e n n e t mutluluunun Aynlyla sona erer. Bu derin bir ekilde Hristiyan eseri olsa da, Visions de /'amen'in yaps ezamanl olarak en temel gsteren yapsn aktarr. Bkz. Ernesto Laclau, "Populist Reason," Umbr(a), 2 0 0 4 . Bkz. Karl Marx ve Friedrich Engels, Selected Works, C i l t 1 (Moskova: Progress Publishers, 1 9 6 9 ) , s. 9 5 . Toplumsal bir balantda, etkilenimler (kolektif nefret, bir Lider sevgisi, panik ve baka "tutkular") bu yzden aldatc da olabilir - sadece kayg dnda, nk kayg (Freud'un "Fetiizm" denemesinde belirttii gibi - bkz. Sigmund Freud, Studienausgabe, C i l t 3 [Frankfurt: FiscberVerlag, 2 0 0 0 ] , s. 384-) bizler "tahtn bo olduu" olgusunu deneyitnlediimiz zaman ortaya kar. yleyse, coku, kaygnn kart karn o ok yaklat zaman kayg ortaya kar?. Hepimiz "Fransz" Spinoza'nn, Althusser'den Deleuze'ye, Negri'ye dek herkesin elinde brnd klklardan kr olduumuz iin, ad anldnda bile "postmodern" Solcunun rpermesine yol aan kuramsal ynelimlerde can alc bir rol oynam olduu baka Spinoza okumalar da olduunu unutmamalyz. Birincisi, Spinoza bir yzyl kadar n c e Rus Sosyal Demokrasisi'nin balca kuramsal figr olan, Marksizmi her eyi kucaklayan bir dnya gr konumuna kartan Georgi Plehanov'un yaptnda nemli bir bavuruydu (bu arada, "diyalektik maddecilik" terimini de o buldu) - Hegel'e kar, Marksizmi "modern Spinozacltk" olarak adlandrd. . . . kincisi, Spinoza'ya ynelik gnderme Leo Strauss'un, gnmzn A B D neomuhafazakarlarnn baba figr olan kiinin yaptnn da merkezinde yer alr: Strauss'a gre, Spinoza sradan insanlara uygun olan popler ideolojiyle, sadece o k az kiinin eriimine ak kalmas gereken doru bilgi arasndaki yarlma iin bir model oluturur. Dahas, Spinoza'nn Kantezyen kart insan ruhu retisi gnmzn en etkili bilii ve beyin bilimcileri tarafndan bir otorite saylmaktadr - hatta A n t o n i o Damasio Looking for Spinoza adl popler bir kitap bile yazd. Bu yzden postmdr? Kaygyla coku arasndaki iliki tam bir mesafe ilikisi mi: cokuda, nesne tam bir mesafe iinde kalr, buna

391

modern "Fransz" Spinoza figrlerinin her birine mstehcen bir inkar edilmi ikiz ya da ncln elik ettii sylenebilir: Althusser'in protoMarksist Spinoza's-'Tlehanov'la"; Negri'nin imparatorluk kart okluk Spinoza's-"Leo Strauss'la"; Deleuze'n etkilenimler Spinoza's-'Damasio'yla" . . . 41. < O
Z

60.

A.g.e., s. 3 5 . tri desir." Burada kanmamz gereken tuzak bu lemeyi Mozart'n, i yaamlarn karmaasyla dnyann gidiat arasnda nceden kurulmu bir uyuma hl inanan premodernlerin (pre-Romantiklerin) sonuncusu olduunun bir.kanit olarak okumaktr. Tersine, Mozart ilk klasisizm sonras, gerekten modern besteciydi: onun elementlere yapt arzulara kibarca karlk verme ars zaten znellikle dnyann gidiat arasndaki Romantik yar ima eder.

6 1 ; ' " S o a v e sia il vento, /Tranquilla sia l'onda / Ed ogni elemento / Beiiigno responda / Ai nos

Kant iin, Dieter Henrich de bu ayn fark kiiyle zne arasndaki fark olarak kabul etti bkz. Dieter Henrich, Bewusste Leben (Stuttgart: Reclam, 1 9 9 9 ) , s. 199. Friedrich Nietzsche, The Anti-Christ (Harmondsworth: Penguin, 1 9 7 8 ) , s. 173. Friedrich Nietzsche, The Genealogy of Morals (New York: A n c h o r Books, 19.56), s. 2 5 5 . Friedrich Nietzsche, The Will to Power (NewYork: Random House, 1 9 6 8 ) , s. 2 8 8 . Bkz. Alenka Zupancic, The Shortest Shadow (Cambridge, M A : M I T Press, 2 0 0 3 ) [En Ksa Glge (Encore, 2 0 0 4 ) ] . Comay, "Dead Right: Hegel and the Terror," s. 3 8 6 . G. W. F. Hegel, "Jenaer Realphilosophie," Frilhe politische Systme (Frankfurt: Ullstein, 1 9 7 4 ) , s. 104. Daha genel terimlerle, hayaletimsi G e r e k versiyonla grnr: tam olarak kurulmu gereklie elik eden hayaletimsi mevcudiyetlerin glgesi; alglanan gereklie bakn kendisinin kaznmas; gerekliklerin kendilerinin oalmas - yani, gereklik olarak algladmz eyin seenekler okluunun iinden bir tanesi olmas. Bu versiyon arasndaki balanty kurmak kolay: gereklii protoontolojik hayaletimsi glgesinden ayran yark basite "ontolojik" deildir (nesnelerin kendilerinin ikin zellikleri gibi naif bir anlamda); znenin gereklie balanma tarzyla ilgilidir - ksacas, bu yark znenin baknn alglanan gereklie kaznmasn belirtir. Standart Kant terimlerle sylenirse, gereklie, onun hayaletimsi glgeleri, zaten, kendi iinde aknsal olarak zne araclyla kurulmu olmas lsnde elik eder. Ve bakn resme katld anda, artk oklu glgelerinin eliindeki tam olarak kurulmu bir gereklie deil, belirsiz preontolojik 69. 70. 71. Gerein zemininde ortaya kan bir gereklikler okluuna sahip oluruz. Bakn kendisinin alglanan gereklie kaznmas bu yzden iki ar u arasndaki "kaybolan aracdr": protoontolojik hayaletimsi glgelerin elik ettii bir gereklik, ve Gerein uurumsu esnekliinden kan oklu gereklikler. 68. 67. 66.

42. 43. 44. 45. 46. 47. 48.

62.
63. 64. 65.

Williams, Moral Luck, s. 125.

A.g.e., s. 126. A.g.e., s. 130. Daha yakndan baklrsa, ahlaki kurallar asndan, Kant hem akn (metafizik ya da komn a l ) tzsel yiyi, hem de hazlarn, krlarn ve duygularn muhasebesine dayanan bireyci yararc etik fikrini reddeder - bunlarn hepsi "heteronomdur." Eer otonom bir eliiulaacaksak, insan hem komnal tzsel yi fikirlerini hem de bireysel "patolojik" haz ve duygular parantez iine almaldr. Karl Marx, "A Contribution to the Critique of Political Economy," Collected Works, C i l t 29 (NewYork: International Publishers, 1 9 7 6 ) , s. .390. Kapitalist dolamn salto morra/e'sine, kapitalizmin nasl gelecek kredisine, dolam evriminin tamamlanaca iddiasna bel balayp yaadna ynelik bu vurguda, bunu bir bakma Heideggerci terimlerle dile getirmeye hevesleniyorum: kredinin z zn kendisinin kredilendirilmesidir. ... Bkz., bakalarnn yansra, Helmut Reichelt, Zur logisehen Struktur des Kapitalbegrills (Frankfurt: EuropaischeVerlagsanstalt, 1 9 7 0 ) ; Hiroshi Uchida, Marx's Grundrisse and Hegel's Logic (NewYork: Routledge, 1 9 8 8 ) . Karatani, Transcritique, s. 9. Bkz. Brian R o t m a n , Signifying Nothing (Londra: Macmillan, 1 9 7 5 ) . G e m i t e n alnan krediyle yaamaya ynelik ayn mantk Stalinizm iin de geerlidir. S t a n d a r t evrimci versiyon, Stalinist sosyalizmin Rusya'nn, 1960'larn ortalarnda balayan hzl sanayilemesini salamakta belli bir rol oynasa da sistemin aka potansiyelini tketmi olmasdr; fakat, bu yargnn dikkate almad ey, I 9 1 7 ' d e n (ya da daha kesin bir ekilde, S t a l i n ' i n 1924 ylnda "tek lkede sosyalizmi ina etmek" hedefini ilan etmesinden) balayan btn bir Sovyet Komnizmi ann dn alnm zamanda yaam olmas, "kendi geleceine kar borlanm olmas," bu yzden de son baarszln geriye dnk olarak daha nceki alarn kendilerini diskalifiye etmi olmas olgusudur.

49. 50.

Bkz. Giorgio Agamben, L'ouvert (Paris: Payot & Rivages, 2 0 0 2 ) , s. 57. Bkz. Darian Leader, Stealing Mona Lisa (London: Faber & Faber, 2 0 0 2 ) , s. 8 9 .

51.

Lacan, The Four Fundamental Concepts of PsychoAnalysis, s. 2 2 1 .

Subjective Spirit (Dordrecht: Riedel, 1 9 7 8 ) , s. 6 7 .

52. G. W. F. Hegel, Hegels Philosophie des subjektiven Geistes/Hegel's Philosophy of

53. 54. 55. A.g.e. A.g.e. Hegel's Science of Logic ( A t l a n t i c Highlands: Humanities Press International, 1989), s. 4 0 2 . "Kklere dnmeye" ynelik abalaryla, eitli milliyeti hareketler burada rnek olabilir: tam anlamyla kaybolan kuran ey "kayp kklere" dntr ve bu anlamda -ruhsal bir tz olarak- Millet/fikir "rnn kendisidir." 56. 57. 58. 59. Bkz. Theodor W Adorno, Nachgelassene 1996). Schriften, Cilt 10, Probleme der Moralphilosophie (Frankfurt: Suhrkamp, A.g.e., s. 4 5 . A.g.e., s. 3 4 . 72. 73. 74. 75.

Karl Marx, Grundrisse (Harmondsworth: Penguin, 1 9 9 3 ) , s. 4 2 0 - 4 2 1 . Karatani, Transcritique, s. 2 0 . Ag.e.,s. 2 9 0 . r e t i m l e tketim arasndaki paralaksn dilden ho bir rnei de modern ngilizccde "pork" ve "pig" szcklerinin farkl kullanm deil mi? "Pig" [domuz] iftilerin yetitirdii hayvan iaret eder, buna karn "pork" [domuz eti] tkettiimiz ettir - ve snf boyutu da burada ak bir ekilde grnr: "pig" eski Sakson szcktr, nk Saksonh gelimemi iftilerdir, buna karn "pork" Franszca "porque" szcnden, ounluklu iftilerin yetitirdii pig'leri tketen gelimi N o r m a n fatihlerin kulland szckten gelir.

Bkz. Bernard Williams, Moral Luck (Cambridge: Cambridge University Press, 1 9 8 1 ) .

76.

Marksizm sonras Solcularn proletaryann yeni bir biimi olarak "consumtarya, tketarya"dan bahsederken (bkz. Alexander Bard ve J a n Soderqvist, Netrocracy: The New Power Elite and Life After Capitalism [Londra: Reuters, 2 0 0 2 ] ) kastettikleri ey ii ve tketicinin sonul zdelemesidir - bu nedenle, kapitalizmde, bir iinin biimsel olarak zgr olmas gerekir.

89. 90. 91.

A.g.e., s. 2 5 4 - 2 5 5 . A.g.e., s. 2 3 6 - 2 3 7 . Bu paradoks yapsal adan, naif bir kyl kzn batan kartmak iin imenlerin zerine bir daire izen ve onun iinde durmann insan imekle arplmak trnden btn tehlikelerden koruyacan ne sren Kazanova'nn paradoksuna benzer; biraz sonra gerek bir frtna patlak verince, Kazanova, panik halinde bu dairenin iine kendisi girmi, onun gcne inanyormu gibi davranmtr, oysa bunun kendi aldatmacasnn bir paras olduunu o k iyi biliyordu. . . .

<
H O

77. 78.

Karatani, Transcritique, s. 2 4 1 . Bu sav ilk kez The Sublime Object of Ideology, Birinci Blm'de (Londra: Verso, 1 9 8 9 [deolojinin Yce Nesnesi, Metis, 2002]) gelitirdim. Ve Karatani'nin anti-Hegelcilii 92. 93. 9495. 96. 97. konusunda, bu biim fikrinin Kant olmaktan ok Hegelci olduunu hatrlamalyz: " B u yzden bilincin deviniminde, deneyimin kendinde anlalan bilincin kendisine sunulmayan kendindevarlk ya da bizimiinvarlk momenti belirir. Fakat, kendisini bize sunan eyin ierii onun iin var olmaz; biz sadece o ieriin biimsel ynn [das Formelle], ya da onun saf kkenini anlarz. O n u n iin, bu ekilde ortaya kan ey sadece bir nesne olarak var olur; bizim iin, o ayn zamanda devinim ve bir olu sreci olarak grnr." ( G . W. F. Hegel, Phenomenology of Spirit [Oxford: Oxford University Press, 1977], s. 5 6 . )

Marx, Capital, C i l t 1, s. 1 7 1 . A.g.e., s. 1 7 1 - 1 7 3 . Bkz. JacquesAlain Miller, "Le nom dupere, s'en passer, s'en servir," internet zerinde <www.lacan.com>. A.g.e. Bkz. Eric Sartner, On the Psychotheology of Everyday Life (ikago: University of Chicani < Press, 2 0 0 1 ) . F. W. J. von Schelling, Ages of the World ( A n n Arbor: University of Michigan Press, 1 9 9 7 ) , s. 1 8 1 - 1 8 2 . Bu firkin daha ayrntl bir okumas iin, bkz. Slavoj Zizek, TIC Indivisible Remainder, Birinci Blm (Londra ve New York: Verso, 1 9 9 7 ) .

79. 80. 81. 82. 83. 84.

Karl Marx, Capital, C i l t 1 (NewYork: International Publishers, 1 9 6 7 ) , s. 166. A.g.e., s. 167. A.g.e., s. 1 6 3 - 1 6 4 . Sigmund Freud, The Interpretation of Dreams ( H a r m o n d s worth: Penguin., 1 9 7 7 ) , s. 6 5 0 . Karatani, Transcritique, s. 2 3 9 . Marksizm tarihini yakndan tanyan birini ister istemez arpacak bir ey de, Karatani'nin kitabnda Alfred S o h n - R e t h e l ' e herhangi bir deinmenin yer almamasdr: S o h n R e t h e m Kant'n aknsal eletirisiyle M a r x ' m politik ekonomi eletirisi arasndaki koyutluu dorudan komutu, ama tam tersi bir eletirel yne (mal evreninin yaps Kant aknsal uzamn yapsdr).

98. 99.

G. W. F. Hegel, Lectures on the Philosophy of Religion, C i l t 3 (Berkeley: University of California Press, 1 9 8 5 ) , s. 2 3 3 . G. W. F. Hegel, Philosophy of Mind (Oxford: Clarendon Press, 1971 ), s. 2 6 3 . s. 6 4 .

100. E r m a n n o Bencivenga, Hegel's Dialectical Logic (Oxford: Oxford University Press, 2 0 0 0 ) , 1 0 1 . G. W. F. Hegel, Elements of the Philosophy of Right (Cambridge: Cambridge University Press, 1 9 9 1 ) , s. 2 0 4 - 2 0 5 . 102. A.g.e., s. 3 2 2 - 3 2 3 .

85.

Karatani, Transcritique, s. 183. Burada Karatani antik a A t i n a demokrasisi rneini anyor; ama onun savunduu o oy pusulalar ve oylamalar, V e n e d i k ' t e ehir yneticisini, Doge'yi semek zere, 1 2 6 8 ylnda, bir Doge kaltsal monarik gler elde etmeye altktan sonra ortaya atlm olan esiz bir yordam deil mi? Otuz ye n c e oylanr, sonra dokuz tanesini semek iin ikinci bir oylama yaplr. Sonra bu dokuzu 40 geici semen atar, onlar da srasyla, oylamayla on iki kii seen, onlar da sonra 25 kii seer. Bunlar dokuza indirilir, onlarn her biri de sonra be kii seer. Bu ekilde seilen 45 kii oylamalarla on bire indirilir; on bir oyun dokuzu, bir araya gelerek Doge'yi seecek olan son 41 kiiyi semek iin gereklidir. . . . Bu yordamn amac, elbette, herhangi bir gnp ya da ailenin haksz etki elde etmesini nlemekti. Dahas, Doge'nin kendisinin ok ar g elde etmesini nlemek iin, kabullenemeyecei bir grevler listesi vard (oul ya da kzlar Cumhuriyet dndan evlenemez, resmi mektuplar sadece bakalarnn huzurunda aabilir vb.).

103. H a n n a h

Arendt,

Eichmann

in

Jerusalem:

Report

on

the

Banality

of Evil

(Harmondsworth: Penguin, 1 9 6 3 ) , s. 9 8 . 104- Stalinizm kt nlemlerin "etik" aklamalarn uydurmakta Nazizmden geri kalmam. 1930'larn banda, Batl hmanist yolda-gezginler Sovyetler Birlii'nin lm cezasn on iki yandaki ocuklara dek genilettiini renince sarslmlard - Buharin'in ve gsterimahkemelerinin baka baz adaylarnn o yalarda ocuklar vard, bu n l e m onlarn zerine ek bir bask bindirmek ve bylece onlarn mahkemelere daha etkin katlmn salamak zere alnmt. Aklamalardan biri de, Sovyetler Birlii'nde, insanlk tarihinin en gelimi lkesinde, ocuklarn Batda olduundan daha erken olgunlat eklindeydi; on iki yanda yetikin haline geliyorlard, bu yzden fcam bir yetikin sorumluluunu stlenebilirlerdi.

86. 87.

A.g.e. Marx, Capital, C i l t 1, s. 2 5 3 . A.g.e., s. 2 5 4 . Kendi iinde bir ama olarak dolamn evrensel biimine doru bu kaymayla, son aamada sadece grevin biimini nemli sayan (grevin grev akna yerine getirilmesi gerektiini syleyen), zeminini tzsel bir yce iyilii, paradigmatik olarak modern Kant etii referans alan modern ncesi etie geeriz. Yani Lacan'n K a n t ' n etiinin modern bilimin Galileocu-Newtoncu evrenine ikin olan etik olduu ynndeki vurgusunun, Kant'n etiinin ayn zamanda kendi iinde bir ama olarak dolamn kapitalist mantna ynelik bir kavrayla desteklenmesi gerekir. 2. 3.

2 M A D D E C B R T E O L O J N YAPI T A L A R I
1. M a r t i n Heidegger, "Language in the Poem," On the Way to Language (New York: Harper e k R o w , 1 9 8 2 ) , s. 170-171 (eviri deitirildi). A.g.e., s. 1 9 1 . Bergman'n Persona'snn son aamada baarsz olmasnn nedeni udur: filmin dzeyler okluundaki modernist dnll (film b o b i n i n i n yandn bile grrz) ie yannn.':

onun ie yaramas iin, " i " anlatsal diejetik eylemin onun "edimsel" retim srecinin erevesiyle kuatlmas yeterli deildir; bu srecin kendisinin de diejetik ykye uymas gerekir, onun diegesis'in kendi gerilimlerinden kmas gerekir - szgelimi, anlarnn i gerilim ve younluklarnn bir maddesellemesi. \. O O t t o W e i n i n g e r ' i n diilik fikrine ynelik rtk bir gnderme Kafka'nm yapt iin can alc nemdedir: Kafka'nm Yahudi yazarn anti-Semit Weininger'e rktc yaknl. Aslnda, W a g n e r ve W e i n i n g e r gibi, Yahudi lanetinin en byk kurbannn, durumlarnn lanetiyle esir alnm, herhangi bir kurtulu umudu olmadan gezinip durmaya/

26.

M i c h a e l Weston, 1 9 9 4 ) , s. 8 5 - 8 6 .

Kierkegaard and Modern

Continental Philosophy (Londra:

Routledge,

27. 28.

Aktaran a.g.e., s. 8 9 . Lacan aktarm zerine olan V I I I . Seminer'de Claudel'in L'otage'sinin ayrntl bir yorumunu sundu (Le seminaire, livre VIII: Le transferi [Paris: Editions du Seuil, 1 9 8 2 ] ; ayrca bkz. benim versagung okumam, T e Indivisible Remainder, kinci Blm [Londra ve New York: Verso, 1 9 9 7 ] ) .

29. 30.

Regina Barecca, "Introduction", Henry James, The Portrait of a Lady (New York: Signet Classics, 1 9 9 5 ) , s. xiii. Buna benzer bir jestte bulunan ilk kii anti-Antigone olan Medea'yd: n c e kardeini ldrd (en yakn akrabasn), bylece kklerini radikal bir ekilde kopard, herhangi bir dn olanaksz kld, btn her eyini Jason'la olan evlilii iin suya att; Iason iin kendisine yakn olan herkese ihanet ettikten ve sonra da Iason'un ihanetine uradktan sonra, yapacak bir eyi kalmad, kendini Bolukta buldu - kendi kendiyle ilikili olumsuzluun, "olumsuzlamanm olumsuzlamasmn," yani znelliin kendisinin Boluu. Bu yzden Antigone'ye kar Medea'y karmann vakti geldi: Medea m, A n t i g o n e mi,-gnmzde balca seim budur. Baka deyile, ktidarla nasl mcadele edeceiz? ktidarn tehdit ettii eski organik Ahlaki Kurallara sadk kalarak m, yoksa ktidarn kendisini iddete boarak m? Kadnln iki versiyonu: Antigone hl Devlet ktidarnn kamusal alannn evrenselliine kar tikel aile kklerine karlk gelen bir ey olarak okunabilir; Medea'ysa, tersine, evrensel ktidarn kendisini evrensellikten karr.

mahkum edilmi olan Yahudiler olduuna inanan byk anti-Semitlerin ltne gre, artk Hitler ar anti-Semitizmin yzkaras bir figr olarak deil, anti-Semitizmin yzkaras olarak grlebilir. 5. 6. 7. Heidegger, "Language in the Poem," s. 174. A.g.e., s. 179. Bu yaam fazlal, lmezlii iinde yaam-olarak "yaratkslk" fikri, ncil'deki "hayvan" fikriyle, olumsuz kuvvetlerin balantl m? 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Stephen Farber ve Estelle Chaugas, 77e Graduate zerine derinlikli denemelerinde, internet zerinde: <http://web.infoave.net/-del lnmac/review.3.htm1>. A.g.e. Soren Kierkegaard, Journals and Papers (Bloomington: Indiana University Press, 1 9 7 0 ) , madde 2 5 0 9 . A.g.e., madde 6 8 1 8 . Soren Kierkegaard, C U P , s. 2 7 9 . A.g.e., s. 2 7 2 . A.g.e., s. 108. Bkz. Jacques-Alain Miller, "Introduction to the Erodes of T i m e , " lacanian ink 24/25 (New York, 2 0 0 5 ) . 17. Bkz. Walter Benjamin, "Theses on the Philosophy of History," Illuminations (New York: S c h o c k e n Books, 1 9 6 9 ) . 18. Bkz. F. W. J. Schelling, "Philosophical Investigations into t h e Essence of Human Freedom," Philosophy of German Idealism, ed. 1987). 19. 20. 21. 22. 23. 2425. C U P , s. 2 8 1 . A.g.e., s. 79. A.g.e., s. 8 0 . Kierkegaard, Journals and Papers, madde 1 4 0 5 . Soren Kierkegaard, Works of Love (Londra: Harper Books, 1 9 6 2 ) , s. 3 5 5 . Soren Kierkegaard, 1 9 7 2 ) , s. 121. Kierkegaard, Journals and Papers, madde 1 6 0 8 . 36. Training in Christianity (Princeton: Princeton University Press, 33. 34. 35. 32. Ernst Behler ( N e w York: Continuum, Concluding Unscientific Postscript ( P r i n c e t o n : Princeton University 31. ilkel kaosunu kiiletiren mitsel canavarla (Daniel 7)

Lars

von Trier'in "diil"

lemesini nasl

okumalyz:

Dalgalar Amak [Breaking the

Waves],Karanlkta Dans [Dancer in the Dark] ve Dogvillel Bu filmde de, kadn kahra
man (Emily Watson, Bjork, Nicole Kidman) dehete drc, ar melodram saylmasii da, eziyet ve kk drmelere maruz kalr; fakat ilk iki filmde kadnn ilesi ac dolu umutsuz bir lmle sonulanrken, Dogville'de kadn acmaszca kar saldrya geer ve snd kk kasaba sakinlerinin ona alaka davranmasnn tam bir intikamn alr, eski sevgilisini kendisi ldrr. Bu h n , izleyicide, derin, etik olarak sorunlu da olsa, bir tatmini ister istemez uyandrr - yanl yapan herkes hak ettiini, kesinlikle faiziyle birlik te alr. Buna ayrca feminist bir anlam da katmal myz: katlanmas imkansz bir uzunluk ta sren mazoist kadn eziyeti gsterilerinin ardndan, kurban sonunda intikam ;lmak, kendisini durumunun tam denetimine sahip bir zne olarak n e srmek zere saldrma gcn bulur mu? Bu ekilde her iki dnyann en iyisini elde ederiz: intikam susuzluumu; sadece tatmin olmakla kalmaz, ayrca feminist terimlerle yasallatrlmtr ... bu kolay zm bozan ey, zaferin "eril" iddet tutumunu benimsemekle kazanld yolundaki ngrlebilir (ama yanl) "feminist" kar sav deildir. T a m olarak deerlendirmek gereken bir zellik daha var; Dogville'm kadn kahraman acmasz intikamn (bir mafya patronu o l a n ) babas kasabaya onu aramaya geldii zaman alabilir - ksacas, onun etkin rol, onun baba otoritesine yeniden boyun emesini belirtir. Tersine, kadns Vertgung'i ok daha yakn olan ey ilk iki filmdeki "mazoist" eziyet kabuldr. Dominick Hoens ve Ed Pluth, " T h e sinthome: A New Way of Writing an >ld Problem?") Luke Thurston, ed., Relnventing the Symptom (NewYork: O t h e r Press, 2(102), s ,'!'). A.g.e., s. 9. Bkz. Jacques Lacan, Le seminaire, livre X: L'angoisse (Paris: Editions du Seuil, 200*1). Bkz. Jacques Lacan, "La subversin du sujet et la dialectiquc du desi." EcriU (Parla Editions du Seuil, 1 9 6 6 ) . Jacques-Alain Miller, "Introduction a la lecture du Seminaire de L'angoltse d( M < q

Press, 1 9 6 8 ) (buradan sonra C U P olarak anlacak), s. 2 7 9 .

Lacan," La Cause freudienne 58 (Paris, 2 0 0 4 ) , s. 9 9 .

list gibi, baka ekillerde filozof tarafndan gizlenen, kl deitirilen ya da inkar edilen ac dolu "doruluu" veren kiidir. Lacan'n metninin arkasndaki yorumlama emas en yce ahlaki yasay bile kfr arzusunun ve mstehcen superego emirlerin karanlk ktasna balayan gizli ifte ba sergiliyor - bu kta ilk kez Freud tarafndan, baz paralar Sade tarafndan kefedildikten yzyl sonra kefedilmiti." Burada Boostels'in Lacan'n " K a n t avec Sade"nn merkez noktasn nasl kardn aka gryoruz. Dahas, Lacan'la snrl kalmaktan uzak olan bu "X'i Y ile" okuma yordamnn Boostels'in tuhaf bir ekilde anmad uzun bir Marksist hatt vardr: Marx'in Hegel'in speklatif idealizminin eletirisinin ana noktas tam da "HegePi politik ekonomiyle birlikte" okumak, yani Sermayenin speklatif dairesel deviniminde Hegelci Fikrin dairesel deviniminin "mstehcen srrn" ayrt etmek deil midir? 53. M i c h e l Surya, Georges Bataille (Londra ve New York: Verso, 2 0 0 2 ) , s. 4 7 9 .

7.
8. 39.

Weston, Kierkegaard and Modem Continental Philosophy, s. 154-155.

Tarkovski'nin filmlerinin daha ayrntd bir zmlemesi iin bkz. Slavoj Zizek, " T h e T h i n g from Inner S p a c e , " Sexuation ( S I C , cilt 3) (Durham: Duke University Press, 2 0 0 1 ) . Bkz. Patricia H u n t i n g t o n , "Heidegger's R e a d i n g of Kierkegaard Revisited: From Abstraction to Ethical C o n c r e t i o n , " Kierkegaard in Princeton Post/Modernity, ed, University Press, Ontological

Martin Matustik and MeroldWestphal ( B l o o m i n g t o n : Indiana University Press, 1 9 9 5 ) . 40. 41. 42. 43. 44. Soren A.g.e. A.g.e., s. 4.5. A.g.e., s. 6 1 . . Varln tesindeki Tanr szkonusu olduunda, bu balk Platon'dan (epekeina tes ousias olarak en yksek iyi) ve olumsuz teoloji geleneinden, ge dnem Schelling'inin, Varln tesindeki bir zgrlk olan, sadece evreni yaratp yaratmamak konusunda deil, kendisinin var olup olmad konusunda da zgrce karar verebilen bir zgrlk olan, kendi varln zgrce seen T a n r gibi almaz formllerine dek uzanan metafizik gelenein bir parasdr. Bkz. Schelling, "Philosophical Investigations into the Essence of Human Freedom." 45. 46. Kierkegaard, 77ie Concept of Anxiety, s. 5 9 . Ve Lacan'daki kayg fikrini S G lemesi [mgesel, Simgesel, G e r e k ] ekseninde zmlemek olas deil mi? Lacan'n erken dnem yaptnda, kayg imgesel dzeyde yer alr, ego'nun corps morcel, paralanm beden tehdidine kar tepkisi olarak; daha sonra, kayg (simgesel) znede konumlanr, t e k i n i n arzusunun ar yaknlamasnn mesafeyi, simgesel dzeni destekleyen eksii ortadan kaldrmakla tehdit ettii an iaret eder; son olarak, kayg jouissance'in ar yaknlyla ilgilidir. 47. 48. 49. G. K. Chesterton, Orthodoxy ( S a n Francisco: Ignatius Press, 1 9 9 5 ) , s. 4 5 . Bkz. Bernard Williams, Moral Luck (Cambridge: Cambridge University Press, 1 9 8 1 ) , s. 1 2 5 . Ayrca bkz. geride, Birinci Blm. Lorenzo Chiesa, "Imaginary, Symbolic and Real O t h e r n e s s : T b e Lacanian Subject and His Vicissitudes," tez, University of Warwick, Department of Philosophy, 2 0 0 4 , s. 2 2 3 - 2 2 4 . (E harfinin yanndaki saylar Lacan, Ecrits'teki sayfaya karlk gelir.) 50. 51. Monique David-Menard, Les constructions de l'universel (Paris: P U F , 1 9 9 7 ) , s. 6 4 . Bu ayn ikircikliliin bir baka yn de de Sade'n hazzn tekbenciliiyle kfrn zneler aras mant arasndaki salnmdr: konu sadece t e k i n i n saygnln grmezden gelmek, onu kaprislerimi tatmin etmenin bir aracna indirgemek, bylece t e k i n i n znelemeyip kiiliksiz bir araca, benim tek bama hazzmm bir tr mastrbasyon kaynana indirgenmesi mi, yoksa tekini kk drdmn ve onda katlanlmaz acya yol atmn farknda olmamdan haz almam m? 52. Bruno Boostels, "Zizek'siz Badiou" adl yazsnda (Polygraph 17 [ 2 0 0 5 ] ) , Lacan'n "Sade'la birlikte K a n t " n n yolunu at "felsefe kart" dizinin eletirel bir zmlemesini getiriyor, bu dizide ikinci terim, bir filozof kartnn, filozofun etik konumunun mstehcen "doruluuna" k tutmas bekleniyor; Lacan'n "Sade'la birlikte K a n t " "Sadec marazi sapknlk evrenini insanlk tarihinde simgesel Yasann ahlaki arlnn en radikal ne srlnn ( K a n t etiin) "doruluu" olarak koyultuyor. . . . Sade, sapknln her eye kadirliinde doann su ortaklyla ilgili fantazileriyle, Kant'tan h e m daha drst hem de daha radikal olduunu ortaya koyuyor. Hovarda, tpk yatak odasnda esin bulan psikana67. 65. 63. 6462. 60. 61. Kierkegaard. The Concept of Anxiety ( P r i n c e t o n : 1 9 8 2 ) , s. 4 1 .

54- Georges Bataille, Visions of Excess (Manchester: Manchester University Press, 1985), s. 154;

55.
56. 57. 58. 59.

Surya, Georges Bataille, s. 176.

Georges Bataille, Ouvres completes (Paris: Gallimard, 1 9 7 1 - 1 9 8 8 ) , cilt 3, s. 5 1 2 . A.g.e., 12: 2 9 6 . A.g.e., 12: 2 3 2 . Yasayla arzu zdeliini Jacques-Alain Miller'n hu ihlal modeline indirgediini, bylece Lacan'n tam olarak Kant vurgusunu kardn grmek ilgintir: '"Arzu yasadr' Oedipus'un sktrlm bir formlne karlk gelir. A n l a m udur: arzu ve yasa ayn nesneye sahiptir, nk yasa arzunun nesnesinin yasaklayan ve bu yasaklama araclyla, arzuyu bu nesneye doru ynelten szdr. Bu yzden bunun anlam arzu ilkesinin yasa ilkesiyle ayn olmasdr." (Miller, "Introduction a la lecture du Seminaire de L'angoisse de Jacques Lacan," s. 9 3 . ) Bkz. Chiesa, "Imaginary, Symbolic and Real Otherness," s. 2 4 2 . Bkz. Peter Sloterdijk, Nicht gerettet. Versuche nach Heidegger (Frankfurt: Suhrkamp, 2 0 0 1 ) , s. 9 8 . Buradaki ironik bir stste binmeyi not etmek gerekir: Yahudilere Wagner gibi "soylu" antiSemitlerin verdii t onlarn tek kurtuluunun istekle kendilerini yok etmelerinde yattdr ama Yce sa da hepimizi kurtarmak iin tam da bunu yapm olan Yahudi deil miydi? Bertolt Brecht, Prosa (Frankfurt: Suhrkamp, 1 9 9 5 ) , s. 18. Tektanrcln iddetiyle ilgili standart yaknma asndan, birok New Age ideologunun iddet ykl mesajlarna dikkat ekmek eitici olabilir. Jose Argelles'e, P A N ve New Age Transformation'm liderine gre, Pan Dnya A n a ' n n ilk oluydu ve ezeli ormanda erkek ve kz kardeleriyle annesiyle birlikte yaard, kardeleri ormandan kp tapnak yapan toplumlar kurdular (Aztekler, Msrllar vb.). Pan ehirlerdeki akrabalarna katlmay reddedince, onlar ona kt ve blis dediler. Kendi bencil dinleri olan Hristiyanl yarattlar, bu din ortadan kaldrlmaldr nk bir Kyamet vizyonuna sahiptir. imdi Dnya A n a bizi kurtarp Yeni aa gtrmek zere Pan' geri getiriyor. O n a teslim olarak, kristal matriks frekanslarmz ona ayarlayarak ve bu srada ondan aldmz emirleri yerine getirerek yardmc olabiliriz; bu emirler arasnda Hristiyanlarn fiziksel olarak ortadan kaldrlmas da olabilir, nk onlar dnmn en byk engelidir. Jean Yves Leloup, "Judas, le revelateur," Le Monde des Religions, Mart-Nisan 2 0 0 5 , s. 4 2 . Manfred S c h r o t e r ( M n i h : Biederstein, yeniden basm 1 9 7 9 ) , s. 13. G e o r g e Lucas, aktaran "Dark Victory," Time, 22 Nisan 2 0 0 2 .

6 6 . F. W. J. Schelling, Die Weltalter. Fragmentedn den Urfassunigen von 1811 und 81.3, ed.

399

2 2 S < d j o

68.

Peki,

ya

Zhang

Yimou'nun

Kahramana

[The Hero],

in

Halk

Cumhuriyeti'nin

szler syleyen resmi peygamberin dyle karar verdi -- sonradan, bu peygamberin C l A ' d a n maa aldn ve Dalai Lama'nn onun dyle C I A ' n m tlerine uymu olduunu renmek byk bir aknlk yaratt, nk Dalai Lama'nn ka inli Komnistlerle mcadele eden C I A ' n m amalarna kusursuzca uyuyordu. 78. Buna bal olarak, Nietzsche'ye uyup, btn Hristiyanlk tarihinin zgn (komik) jesti unutmaya, hatta bastrmaya dayandn kabul etsek de, yine de bu jesti farkl bir ekilde konumlandrmahyz: ta balangca, onun kkenlerine deil, biraz daha sonraya. Nietzsche'nin ne srd gibi, "tek gerek Hristiyan sa'nn kendisi" deildir; daha ok, oka iftiraya uram Aziz Pavlus, szde Hristiyanl "kurumsallatrm" ve bylece onun kurumsallk kart ykc zne ihanet etmi, sa'nn lmnn anlamna ynelik radikal yeniden okumasyla, ak bir ekilde onun komik ynn formllendirmi olan kiidir. Yani: "zgn (Pavlus ncesi) Hristiyanlar" iin, sa'nn lm onlar tmyle ynsz brakan travmatik bir sarsntyd, gelmi gemi tek trajik olayd; ancak Pavlus'la bu trajedi komedi olarak yeniden yorumland; ve daha sonra Hristiyanln devlet dini haline gelmesiyle, sa'nn ge k ve lm insanlkla yaplan, insanl aza alnmaz bir borcun superego ykyle brakan tanrsal alveripazarlk olarak yorumlannca yine kayboldu ("sa sizi yle ok seviyordu ki zgrce hayatn sizin iin verdi, o yzden ona sonsuza dek borlusunuz . . . " ) . 79. Bu komedinin fallik yndr: gsteren olarak fallus'ta, kart zellikler rtr. Fallus ezamanl olarak " s a f gsteren, gsterilensiz gsteren, gsterilenin eksikliinin gstereni, herhangi belirli bir anlamdan mahrum olarak "tam anlamyla" anlamn saf sanallna karlk gelen bir gsterendir ve Lacan'n yinelemekten bkmad zere, rnek bir hayali gsteren, en "saf olmayan", indirgenemez bir ekilde, erekt ekli nedeniyle, frlayan, dikilen, bedenin yerle bir ataletini bozan bir fazla organn fiziksel imgesinde kk salmtr. Fallus kavramnda rten kartlarn balca ifti, kukusuz, fallik iktidar ve kastrasyon iftidir. Fallus'un kendisinin kastrasyon gstereni olmas olgusunun bir zonucu da o kt hretli Freudcu "penis kskanl" kavramna beklenmedik bir anlam katmamz gerekmcsidir: "Penis kskanl en derin bir ekilde penis sahibi olanlar tarafndan hissedilmektedir" (Richard Boothby, Freud as a Philosopher [NewYork: Routledge, 2 0 0 2 ] , s. 2 9 2 ) . 80. Bu yzden " N e fark var . . . " fkralarnn etkisi fark reddedildii zaman artar, rnein: "Oyuncak trenlerle kadn gs arasndaki fark nedir? Yoktur: ikisi de ocuklar iindir ve ikisiyle de hep yetikin erkekler oynar." 81. Burada byk lde onun yazsndan yararlanyorum: " C o n c r e t e Universal' and What Comedy C a n T e l l Us about I t " (LacamThe Silent Partners, ed. Slavoj Zizek (Londra ve New York: Verso, 2 0 0 5 ) . 82. lgin bir ekilde, Heidegger'de tek fkra -ya da fkra deilse de, en azndan bir ironi an Lacan iin yapt "kendisi bir psikiyatra ihtiya duyan psikiyatr" gibi zevksiz bir sakatla grlr (Medard Boss'a yazd bir mektupta).

Hollywood'a yant,

Yldz Savalar'nm asl seeneiyse? Adsz bir sava (Jet Li) Q i n

Kraln ldrmek zere karmak bir entrikaya karr, kraln saplants savaan yedi eyaleti birletirerek ilk i n mparatoru olmaktr; entrika gelitike, adsz sava, mparatorun, acmasz bir despot da olsa birlemi i n gibi byk yurtsever bir hayale sahip olduunun farkna varr, bu yzden kendi entrikasn sabote etmeye, kendini ve en yakn dostlarn "tek bir gk altndaki" btn i n ' i n birlii iin feda etmeye karar verir. Bu ekilde yazlm, mparatoru byk galaktik Birletirici olarak gsteren ve A n a k i n ' i n de "tek bir gk altnda" global bar ve birlik iin dostlarn feda ettii bir yeniden yazlm Yldz Savalar destan dleyebilir miyiz? 69. 70. 71. Martin Heidegger, Identity and Difference (Londra: Harper & Row, 1 9 7 4 ) , s. 72. Bkz. Jacques Derrida, Acts of Religion ( N e w York: Routledge, 2 0 0 2 ) . Bu askya almann sorun haline getirdii eye - Arendt'in nl formln tersine evirerek - yinin banallii demek istiyorum. 9/11'deki New York itfaiyecilerinin oka vlen kahramanln hatrlayn: kahramanlklar iinde, srad bir ey yapmadlar, "sadece ilerini yaptlar." . . . Bu banallik normal demokratik srecin "banatlyla" ayn deildir: sra d bir kahramanln "banalliim" belirtir, sradan (politik) yaamn huzurlu akn deil. 72. 73. Soren Kierkegaard, Either/Or (New York: A n c h o r Books, 1 9 5 9 ) , cilt 1, s. 1 3 7 1 6 2 . Modern ycelikten kartma tutumunun yaamn trajik algsn kerttiini ima eden Hegel olmutu. Fenomeno/o;?sinde nl Fransz atasz " B i r oda hizmetisi iin kahraman olmaz" szne, " B i r kahraman kahraman olmad iin deil, oda hizmetisi sadece bir oda hizmetisi olduu iin" gibi bir ek getirir; yani kahramanda sadece onun "insan, fazlasyla insan" zelliklerini, kk zayflklarn, nemsiz tutkularn vb. gren ve kahramann yaptklarnn tarihsel boyutuna kar kr olan bir oda pizmetisi. - Modernlikte, bu hizmetinin perspektifi evrensellesin btn saygn yksek tutumlar daha dk gdlenmelere indirgenir. 74. brahim'in hibir ekilde ekingen bir evet deyici deil, Tanr'yla aka yzlemekten kanmayan biri olduunu belirtmek nemli: T a n n ' n m Sodomlular yok etme tasarsna cesurca kar koyar, Tanr'y gnahkarlarn arasnda lebilecek drst olanlar ayrmas iin ikna etmeye abalar / yleyse neden kendi olunun yaam tehlikedeyken kar kmaz? S o n dnemdeki farkl tarih ("Ya eer?") anlatlar modasna uyarak, brahim T a n r ' n n talebine "Hayr" demi olsayd ne olurdu, dnmek ilgin olurdu. 75. 76. Bkz. The Humor of Kierkegaard: An Anthology, ed. Thomas C. Oden (Princeton: Princeton University Press, 2 0 0 4 ) . H i t c h c o c k ' t a n iki sahne birbirini aka yanklyor: Rebecca'da, isimsiz yeni bayan de Winter, kocasn etkilemek iin, byk bir partide merhum R e b e c c a ' n n tpk kopyasn giyer; ve Vertigo'da, Midge, Scottie'yi kkrtmak iin, Carlotta Valdes'in bir portresinin reprodksiyonunu yapp C a r l o t t a ' n m yznn yerine kendi sradan illi yzn yerletirir. Her iki rnekte de sradan kadn yz kendisini yanl yeri igal ederken bulur. Sloven bir punk grubu, Strelnikolf, buna benzer bir ekilde, Meryem'in kucanda ocuk sa'y tad nl, klasik bir resminin reprodksiyonunu yapp, sa'nn ban bir fare bayla deitirdii zaman yerel bir skandala yol amt (Katolik Kilisesi'nin bir yaygarasna) - bu kfrden sarslmak yerine, onda tam bir Hristiyan komik tersine evirme grmeliyiz. 77. Fakat, dinselin bastrlm komedi yn hep geri gelir - baka hibir yerde olmasa, en azndan Dalai L a m a ' n m Hindistan'a 1 9 5 9 ylnda yapt uak yolculuundaki komik ayrmtlardaki gibi. Dalai Lama T i b e t ' t e n gmek gibi zor bir seimi tartt zaman, sonunda, mistik bir trans haline girip nasl bir seim yapmas gerektiine ynelik karman orman 87. 85. 84.

83

Bkz. Theodor W Adorno, Nachgelassene Schriften, Cilt 10, Probleme der Moralphilosophie (Frankfurt: Suhrkamp, 1 9 9 6 ) . Bkz. M a x Horkheimer ve T h e o d o r W. Adorno, Dialektik der Aufklarung (Frankfurt: Fischer Verlag, 1 9 7 1 ) . Bu konumun daha ayrntl bir deerlendirmesi iin, bkz. geride Birinci Blm.

86.

Bkz.

Emmanuel

Levinas,

Ethics and Infinity:

Conversations

with

Philippe Nemo

(Pittsburgh: Duquesne University Press, 1 9 8 5 ) . Farkl bir dzeyde, ayn ey Stalinist Komnizm iin de geerlidir. Klasik Stalinist anlatda, toplama kamplar bile hapsedilen Komnisderin kahramanca direni rgtledikleri bir yer. Faizme kar bir mcadele alanyd - byle bir evrende, kukusuz, Muselmann'n, insani

balanma olanandan mahrum kalmt yaayan lnn snrdeneyimine yer yoktur Stalinist Komnistlerin kamplar anti-Faist mcadelenin bir baka sahas olarak "normalletirmelerine", Muselmainen'i basite mcadeleye dayanamayacak kadar gsz olanlar olarak saymalarna amamak gerek.

ayrlm bir organ olarak gzmzn deneyimidir. Bu deneyimi bedenden ayrlm tanrsal bak deneyimi olarak niteleyebiliriz - ya da asl kabus olarak. 105. Bkz. Jacques Lacan, "La position de l'inconscient," Ecrits. 1 0 6 . W a l t e r Benjamin, Illuminations (NewYork: S c h o c k e n Books, 1 9 8 9 ) , s. 128. 107. Ve uterus da gezen rahimin bir hastal olarak "histeri" eklindeki eski fikirle ayn ekilde ilemiyor mu? Histeri de znenin iindeki ksmi nesnenin deli gibi koturduu ve evrede dolanmaya balad hastalk deil mi? 108. Bkz. Gilles Deleuze, The Logic of Sense (New York: Columbia University Press, 1 9 9 0 ) , s. 1 1 9 - 1 2 0 .

88. 89.
90. 91. 92. 93. 94. 95.

Bkz. Giorgio Agamben, Bkz.

What Remains of Auschwitz: The Witness and the Archive

(Stanford: Stanford University Press, 2 0 0 2 ) .

The Seminar of Jacques Lacan, Book II: The Ego in Freud's Theory and in the
1991).

Technique of Psychoanalysis ( 1 9 5 4 - 1 9 5 5 ) (NewYork: Norton,

Bkz. Primo Levi, If This Is a Man/The Truce (Londra: Abacus, 1 9 8 7 ) . Bu gndermeyi Eric Santner'a borluyum. Franz Kafka, " T h e Cares of a Family Man," The Complete Stories (New York: S c h o c k e n Books, 1 9 8 9 ) . Isabel Ailende, " T h e End of All Roads," Financial Times, 1 Kasm 2 0 0 3 , W 1 2 . Jean Claude Milner, "Odradek, la bobine de scandale," Elucidation 10 (Paris: Bahar, 2 0 0 4 ) , s. 9 3 9 6 . Odradek'in makara gibi bir yaratk olduunu dnrsek, Freud'un Beyond the Pleasure Prnciple'daki (New York: Norton, 1 9 9 0 ) Freudcu Fort-Da oyunundaki makaray nasl hatrlamayz. 2. 3.

109. Bkz. Eric. Santner, Chicago Press, 2001).

On

the Psychotheology of Everyday Life (Chicagio:

University of

B R N C A R A : KATE'N SEM YA DA HENRY JAMES'N MADDECL

1. Burada Seymour C h a t m a n ' a bal kalyorum, bu cilde gnderme yapmaktadr.) Robert Pippin, Henry James and Modem Moral Life (Cambridge: Cambridge University Pres, 2 0 0 0 ) , s. 10-11. Ve belki de buras James'in yeterince radikal olmad noktadr: gecekondulardaki gsz yoksullar duygudaa tasvir etmesine ramen, devrimci radikalizmi destekleyen topluma ynelik etik taleple tam olarak yzlemeyi becerememiti. (Hegel, tersine, bu sorunun tmyle farkndayd: onun "yn / Pbel" zerine horgr dolu ifadeleri bizi onun onlarn saldrgan durularnn ve topluma ynelik koulsuz taleplerinin tmyle hakl olduunu kabul 4. 5. 6. 7. 8. 9. Burada etmi olmasna kar kr klmamaldr James, The toplum tarafndan etik zneler saylmadklarndan, ona bir ey borlu deillerdir.) kullanlan edisyon Henry Princess Casamassia (Harmondsworth: Penguin, 1 9 8 7 ) . Irwing Howe, " T h e Political Vocation," Henry James, ed. Leon Edel (Englevvood Cliffs: PrenticeHall, 1 9 6 3 ) , s. 157. A.g.e., s. 166. James, The Princess Casamassima, Derek Brewer, "Introduction", s. 17. A.g.e., s. 2 1 . Ve belki de, bu noktadan halayarak, tam bir Estetik kuram ortaya atabiliriz (tpk, Hznl Dnenceler1'deki nl blmde, 10. 11. 12. yz izimlerini toplumsal kmazlar zmeye ynelik abalar olarak gren Lvi-Strauss gibi,) Fredric, Jameson, 77e Seeds of Time (New York: Columbia University Pres, 1 9 9 4 ) , s. 8 9 . Sigi Jttkandt, " M e t a p h o n , Hysteria and Ethics of Desire in The Wings of Dove," Uluslararas Henry James Konferansi'nda (Paris, 2 0 0 2 ) yaplan sunum. James'in "MacGuffin"i, bir bakma, anlatnn evresinde dnd kayp elyazmas (ya da mektup destesi), tpk ayn bal tayan ykdeki "Aspern evraklar" gibi, ya da " T h e Figure in the Carpet"daki nl sr gibi. Ortalkta dolaan H i t c h c o c k u nesnelekenin harika bir rnei belki de "Paste"teki incilerdir (1899'lara ait nemsiz bir ykdr b u ) : anlatcnn l veyannesinden yeenine, sonra da tekrar ona, sonra nc bir kadna geerler ve kukulu otantiklikleri aile erefine bir tehdit oluturur (eer otantiklerse, o The Leiter Style of Henry James (Oxford:

Basic Blackwell, 1 9 7 2 ) . ( M e t i n d e yer alan alntlan izleyen keli parantez iindeki saylar

96. 97. 98. 99.

Stephen Mulhall, On Film (London: Routledge, 2001 ), s. 19. A.g.e., s. 132. Bkz. Walter Benjamin, "Capitalism as Religion," Selected Writings, C i l t 1 (Cambridge, M A : Harvard University Press, 1 9 9 6 ) , s. 2 8 8 - 2 9 1 . Bkz. Emmanuel Lvinas, On Escape (Stanford: Stanford University Press, 2 0 0 3 ) , s. 6 5 . the Emotional M o n t h , " Zizek, ed., Lacan: The Silent Partners.

100. Burada J o a n C o p j e c ' i n utan fikri zerine r ac almasna bal kalyorum, "May ' 6 8 , 101. Burada Lilja Kaganovska'nn enfes "Stalin's M e n : Gender, Sexuality, and the Body in Nikolai Ostrovsky's How the SteelWas T e m p e r e d " adl almasna bal kalyorum (elyazmas , yazarnn izniyle). 102. Nikolai Ostrovsky, How the Steel Was Tempered (Moskova: Progress Publishers, 1 9 7 9 ) , s. 195-196. 1 0 3 . Vsevolad Pudovkin'in filmi DezertVdeki (Kaak, 1 9 3 3 ) doruk sahnesinde bir baka Kafkaesk zellikle karlanca amamak gerek; bu sahnede Stalinist gsterimahkemelerin tuhaf bir yer deitirmesi yer alr; devasa bir Sovyet metalrji fabrikasnda alan bir A l m a n proleteri olan kahramanmz, btn topluluun nnde dikkat ekici almas nedeniyle vld zaman, buna artc aleni itirafla yant verir: hayr, bu vgy hak etmemektedir; Sovyetler Birlii'ne sadece Almanya'daki korkaklk ve ihanetinden kamak iin gelmitir (Polis grevdeki iilere saldrd zaman o evde kalmtr, nk hain Sosyal Demokrat propagandaya inanmtr)! Halk (sradan iiler) onu aknlkla, glerek ve alklayarak dinler - Kafka'nn Dava'snda J o s e f K.'nn mahkemeye kmas sahnesini hatrlatan rktc bir sahne - burada da, halk glp en beklenmedik ve uygunsuz anlarda alklar. . . . Bu sahne ok arpcdr nk Stalinist mahkemenin gizli fantazisini sahneler: hain kendi zgr iradesi ve sululuk duygularyla, gizli polisin hibir basks olmadan suunu halkn nnde itiraf eder. 1 0 4 . Basit, ama biraz tatsz bir cerrahi mdahale var, bu mdahalede lokal anestezi yaplr, gz yuvasndan karlr ve (en azndan ksmen) bedenin evresinde dndrlr, bylece hasta kendisini dardan, "nesnel" bir bakla grebilir - bu deneyim bedensiz, bedenden

403

zaman veyannenin onlar satn alm olan gizli bir a olmaldr). Ve beklendii zere, James'te ayrca nc H i t c h c o c k u nesneyi, ayn bal tayan ykdeki "ormandaki vahi hayvan" gibi, zneyi yutmakla tehdit eden travmatikolanaksz eyi de buluruz; Lacarc nesne lemesi (a, engelli A ' n m S'si, byk Phi [baskn fallik mevcudiyet]) bylece tamamlanr. Bu leme iin, bkz. "Introduction," Everything You Ever Wanted to

6. 7. 8. 9.

Alain Badiou'nun doruluk fikrine ynelik gnderme burada Bfl .l. I >> Alan Gardiner, ThePoetryof William Wordsworth (I larmondnworth Ayrca bkz.: "... the midnight storm / Grew darker in the preiertl t

I' . I U iktl IUI

I

Petlj

1990 )

"I

mv I v lyufl ni tl 11 ["ofil n. I. I

Malevich'in yaptnda benzer bir sorunla karlarz. 1927 ylnda, Berlin

Know about Hitchcock, but Were Afraid to Ask Lacan, ed. Slavoj Zizek, (Londra ve New
York: Verso, 1 9 9 3 ) . 13. Daha politik terimlerle, Densher rnek bir "drst" burjuva entelektelidir, uzlamac yaklamn "etik" kuku ve tereddtlerle maskeler - onun gibi tipler devrimci hedefe "duygudalk duyar," ama "ellerini kirletmeyi" reddeder. Genellikle (ve hak ederek) bir devrimin orta safhalarnda ldrlrler (bir devrimin ilk safhalarnda istekleri karlananlar -kendi lmlerini bir fedakarlk gsterisi olarak sahnelemek isteyenler- bu dnyann Milly'leridir). 1415. 16. Guillermo Arriaga, 21 Orams (Londra: Faber ek Faber, 2 0 0 3 ) , s. xii-xiv. Bu, elbette, birazdan gelen yorumun herhangi bir tamlk iddias olmayan, doalama bir ilk yaklamdan ibaret olmasnn nedenidir. Bu Altn Kase'nin Merchantlvory film versiyonunun byk baarszlklarndan biridir: film "haydut baronu" olabildiince sevimli gstermek iin yolundan sapar. ekilde, dnceli davran acmasz kapitalist smrden daha nemlidir. 17. Bu yk iin bkz. Gloria C. Erlich, The Sexual Education of Edith Wharton (Berkeley: University of California Press, 1 9 9 2 ) . inde yaadmz, "tekini incitme"ye takntl, Politik Olarak Doru zamanmza uygun bir 10. 11. 12. 13. 14.

Malevich kalan btn resimlerini ( 7 0 kadar) orada brakt. SS !B'ye !

yaptnda bir "gerileme" vard - birkez daha eski slupta resim yapmaya kr.l.nl, I likten ( 1 9 3 2 tarihli) rnek ii (Kzl Ordu yesi irnovski) portreslndekl Gerekilie, hatta o etkileyici ge dnem eseri, kanserden lmek zereyken v ptlfl

portreye dek uzanan birok resimde. Bu "gerileme"nin anlam nedir? Bu Imin (lllupHtl serbeste denemek gibi Stravinski'ninkine benzer bir tavr mdr? Bilmece u: bu "p ileme" sadece bir gerileme, onun kndaki Olay iin nemsiz bir ey miydi, yoksa DU kn ilenii, yani, tam anlamyla, bir olay sonras sadakat myd? Alejandra Pizarnik ve Susan Bassnett, Exchanging Lives (Leeds: Peepal T r e e , 2 0 0 2 ) , s. 20, A.g.e., s. 2 5 . A.g.e., s. 26. A.g.e., s. 3 2 . Georg Lukcs, "Hlderlin's Hyperion," Goethe and His Age (Londra: Allen 6k Unwin, 1 9 6 8 ) , s. 137.

15.
16.

Bkz. Eric Santner, Friedrich Hlderlin: Narrafive Vigilance and the Poetic Imagination
(Piscataway: Rutgers University Press, 1 9 8 6 ) . Heidegger'in okumasnn, Hlderlin'in krlmasnn Oedipuscu okumasnn en radikal kart gibi grnen (Jean Laplanche'nin 1960'larda gelitirdii) ey batan sona ikna edicidir: Hlderlin'in kendisinin de belirttii gibi, eksii saptayamyrdu, yani, srekli bir ontikontolojik ksa devre iinde yayordu, bu ksa devrede (en kk bile olsa) her ontik baarszlk ya da kusur deneyimi ontolojik bir felakete, btn dnyann dalmasna yol aacak bir patlamayla tehdit ediyordu. Bu okumay psikolojik olarak indirgemeci, ontik, ontolojiktarihsel dzeyi karan bir okuma sayp bir kenara itmek yerine, talihsiz "Oedipus kompleksini" ontolojinin saygnlna karmalyz.

18.

Pipin, Henry James and Modern Moral Life, s. 77.

3 TANRISAL BOK OLMANIN DAYANILMAZ A I R L I I

1. 2. 3. yleyse, postmodern sanat bir hazza dn m? Ronald Woodley; Martha Argerich ve G i d e o n Kremer'in kaydna elik eden metin

{Deutsche Gramnophon 431

8032).

17.

Heidegger neden ar bir biimde Hlderlin'in iirlerine odaklanyor? Neden uygulamada onun felsefi fragmanlarn ve Hyperion adl romann grmezden geliyor? Bunun iyi bir nedeni var: onun ge dnem iirleri Hlderlin'in Hyperion'da ve 1790'larn son yllarna ait felsefi fragmanlarda dile getirmeye alt zmn krlmasn iaret eder.

Burada otakovi Prokofyev'den daha gelenekseldir; onun yapntdaki rnek niteliindeki "eyin patlamas" kuskusuz onun Onuncu Senfoni'sinin ikinci ksmdr, genellikle "Stalin portresi" olarak anlan, keskin akortlarla birlikte ksa ama iddetli bir ekilde enerjik Scherzo (yine de niye diye merak etmeliyiz - niye basite fazla bir canllk patlamas deil?)- Bu en ksa blmn (drt dakikadan biraz fazla, birincinin yirmi , nc ve drdncnn on iki dakika srmesine kyasla) yine de btn senfoninin enerjik oda ilevini grr, vahi temas dier blmlerde de yanklanr ve yinelenir, onun fazla enerjisi dierlerine salr - sanki burada, ikinci blmde, "gne yan" olma tehlikesiyle karlarz. ... 18. 19.

Halldor Laxness, World Light (NewYork: Vintage, 2 0 0 2 ) . Komnist bir politik ballkla ensest eyin bylenmesi arasndaki ayn gerilim Luchino Visconti'nin esiz sinema yaptn niteler; onun ensest eyinin, k halindeki eski ynetici snflarn dekadan jouissance\ olarak kendine zg politik arl vardr. Bu lmcl bylenmenin iki yce rnei apak Venedik'te lm ve daha az bilinen ama ok daha iyi olan, eski bir siyah beyaz film klasii Vaghe stelle dell'Orsa'd\r, tam bir oda sinemas cevheri. ki filmin paylat ey zadece lmle sonlanan yasak "zel" tutku deildir (bestecinin Venedik'teki yakkl olana olan tutkusu, Vaghe sfe//e'deki erkek ve kz kardelerin ensest tutkusu): iki film ayrca en tutkulu haliyle ge dnem Romantizmini temsil eden bir mzik parasnn evresine ina edilmi tir ve onunla desteklenir: Venedik'te bu Mahler'in beinci Senfonisinden Adagietto'dur; Vaghe stelle'de bu Cesar Franck'm Re minr Prelude, choral et fugue adl eseridir. Fakat, gevekliin tersine sanatnn Solcu politik balltyla (Visconti lnceye dek talyan Komnist Partisi'nin bir yesi olarak kald) dekadan jouissance, acdakihaz, yozlama halindeki ynetici snf

4-

Bu mzik dehas amblemi, Bach-Mozart-Beethoven (belli belirsiz bir ekilde ressamn Leonardo-Raphael-Michelangelo lemesine karlk gelirler), benim iimde benim deham olan travmatikfazla eyle ba etmenin kipine karlk gelmez mi ? nsan kendi dehasn ya bir zanaatkar olarak, herhangi bir tanrsal misyonu stlenmeden, sadece sk almasn yrterek uygulayabilir ( B a c h ) ; ya da insan dehasn denetimsiz, neredeyse ocuksu bir kendiliindenlie sahip bir yaratclk ak olarak getirme ansna sahip olur (Mozart); ya da insann dehas sanaty yaptn ac verici Titanik bir mcadele sreciyle yaratmaya zorlayan bir tr i demondur, onu kar koyan maddeye ve ona kar dayatr ( B e e t h o v e n ) .

5.

Bertolt Brecht, Gedichte in einem Band (Frankfurt: Suhrkamp, 1 9 8 2 ) , s. 1 0 0 9 - 1 0 1 0 .

405

 2 . < pi 20. 21.

bylenmesi arasndaki ikilik burada basit bir szcelenmi ve szceleme arasndaki ayrm ilevini grr, sanki Visconti, ar ahlak priten devrimcilerin en yksek kipinde, kiisel olarak keyif ald ve bylendii eyi halkn nnde knamaktadr, bylece eski ynetici snfn ortadan kaldrlmas zorunluluunun kamusal onaylanmas da, insann kendi yozluunun gsterisi iinde, dekadan bir acdakihaz sunmann bir aracna "trans-ilevselletirilir." Susan Sontag, "Journey to the C e n t r e of the Novel," The Guardian, 5 Mart 2 0 0 5 , A.g.e. 31.

"sapkn" bir je sai bien, mais quand mme indirgenmesi-yeniden kaznmas mdr?

Olayn Varln nedensel dzenini' bl

Badiou'nun Lacan'a kar sav (bakalarnn yan sra, Bruno Boostels'in de dile getirdii bir ey) asl nemi olann tam anlamyla Olay, G e r e k l e buluma deil, onun sonulan, onun kaznmas, Olaydan kan yeni sylemin tutarll olduudur. Bu kar sav Badiou'nun kendisine yneltmek istiyorum. Yani: onun temsil hali olmayan sal var OttlB gibi olanaksz hedefi savunma eklindeki " m u h a l i f tutumuna kar, iktidar "devralp" stlenme gcn toplamamz, muhalif tutumun gvenliinde srar etmekle yetinmeyi srdrmememiz gerektiini n e srmeye hevesleniyorum. Eer bunu yapmaya hazr deil seniz, o zaman karsnda kendi konumumuzu tanmladmz ey olarak devlet iktidarna dayanmay srdreceiz.

22.
23. 24. 25.

Bkz. T h o m a s Metzinger,
Paul Broks,

Being No One:

The Self-Model Theory of Subjectivity

(Cambridge, M A : M I T Press, 2 0 0 4 ) . Into the Silent Land:Travels in Neuropsychology (Londra: A t l a n t i c Books, 32. kar kabiliriz: (Frankfurt: 33. 34. 2 0 0 3 ) , s. 17. Jeremy Campbell, The Liar's Tale (NewYork: Norton, 2 0 0 1 ) , s. 27. Burada Sloterdijk gerekiyor. 26. 27. Bkz. hakl, Peter yine de kendine zg deerlendirmesine Sloterdijk, Nicht gerettet.Versuche nach Heidegger'e Akln kendisinin nasl yaratldna ilikin bir deerlendirme eklenmesi Heidegger Suhrkamp, 2 0 0 1 ) . Bkz. J o h n Caputo, Demythologizing Heidegger (Bloomington: Indiana U n i . Press, 1 9 9 3 ) . Biyolojik igdden drtye kaymay bu ekilde saptamamz gerekir: igd sadece hayvan yaamnn fiziinin bir parasdr, buna karn drt (lm drts) metafizik bir boyut getirir. Marx'ta, ii snfyla proletarya arasnda benzer bir rtk ayrmla karlarz: "ii snf" ampirik toplumsal kategoridir, toplumbilimsel bilginin eriimindedir; buna karn "proletarya" devrimci Dorunun znesi-failidir. Ayn erevede, Lacan drtnn etik bir kategori olduunu ne srer. 28. Bkz. Alain Badiou, L 'etre et revenement (Paris: Editions du Seuil, 1 9 8 9 ) . Badiou, iinde bir DonlukOlayn ortaya kabilecei drt olas alan belirler, iinde znelerin bir dorulukyordamnn "ileticileri" olarak ortaya kabilecei drt alan: bilim, sanat, politika ve sevgi. lk doruluk yordam (bilim, sanat ve politika) klasik DonGzelyi lemesinin mantn izlemez mi - dorunun bilimi, gzelin sanat, iyinin politikas? Peki, ya drdnc yordam, sevgi? O, daha kktenci ve evrensel olduu iin diziden dar frlamyor mu? Bu yzden basite drt dorulukyordam yoktur, art bir vardr - belki de Badiou'nun yeterince vurgulamad bir olgu (oysa, cinsel farkla ilgili olarak, kadnlarn btn dier dorulukyordamlarn sevgi araclyla renklendirmeye eilimli olduu gzlemini yapar). Bu drdnc yordamn kuatt ey sadece sevgi mucizesi deil, ayn zamanda psikanaliz, teoloji ve felsefenin kendisidir (bilgelik sevgisi). yleyse, sevgi Badiou'nun "Asya tipi retim modeli" deil midir - dier kipe uymayan btn dorulukyordamlarn iine att kategori? Bu drdnc yordam ayn zamanda btn yordamlarn altnda yatan biimsel ilke ya da matris olarak hizmet eder (bu da, Badiou'nun bir yandan dinden dorulukyordam mevkisini esirgemesi, dier yandan Aziz Pavlus'un Doruluk-Olaym biimsel matrisini ilk ortaya atan kii olduunu ne srmesi olgusunu aklar). Dahas, sevgiyle dier doruluk yordamlar arasndaki bir baka temel fark yok mudur, nk adlandrlamayan dayatmaya alan dierlerinin tersine, "doru sevgi"de insan sevilen tekini, kadn ya da erkek olarak iindeki adlandrlamayan X yznden onaylar/kabul eder. Baka deyile, "sevgi" sevilende adlandrlamayan olarak kalmas gereken ey yznden sevenin duyduu saygy adlandrr - "insan konuamyorsa, susmaldr" sz belki de sevginin temel reetesidir. 29. 30. Alain Badiou, Theoretical Writings (Londra: Continuum, 2 0 0 6 ) . Bu yzden temel soruyu sormamz gerekir: kendisi iin sadece dsal olan bir Olaya sahip olmayan bir Varlk var mdr, yoksa varln her dzeni kurucu bir olayn inkar-silinmesi, 43. 44. 45. 46. 42. 38. 39. 40. 41. 36. 37. 35.

Bkz. David Chalmers, The Conscious Mind (Oxford: Oxford University Press, 1 9 9 6 ) . A.g.e., s. 1 0 1 . Ayn erevede, Saul Kripke'nin klasik zdelik kuramna kar savn (Bkz. Saul Kripke, "Identity and Necessity," Identity and Individuation, ed. M i l t o n K. Munitz [New York: New York University Press, 1971 ]) byle ilgin ve kkrtc klan ey, znel deneyimle nesnel beyin sreleri arasndaki zdelii rtmek iin, bizim maddi nral karl olmayan bir znel deneyim (diyelim, ac deneyimi) olasln hayal edebilmemizin yeterli olaca eklindeki gl savdr. D a h a genel olarak, btn bir zdelik kart kantlamann, hiperbolik imgeleme bavururken Descartes' izliyor olduuna dikkat etmek nemlidir: b e n i m zihnimin benim bedenim olmadan var olduunu hayal etmek olasdr (ya da, daha modern versiyonlaryla; bir kiinin beynindeki srelerle ilgili her eyi biliyor olsaydk bile, onun znel deneyiminin ne olduunu yine de bilmeyecektim.) Kuantum fiziinde olaylar karmaklar, nk onun kuantum salnmlarnn "k" eklindeki merkez fikri, grmmn gerekliin iinden domasnn neredeyse simetrik kart olan tuhaf bir sreci getirir: sradan gerekliimizin -maddi nesnelerin tekdze gerekliinin- kuantum salnmlarnn saf sreselliinden douu. Jacques Lacan, Encore (NewYork: Norton, 1 9 9 8 ) , s. 9 5 . Sigmund Freud, Dora. An Analysis of a Case of Hysteria (New York: Macmillan, 1 9 6 3 ) , s. 1 0 1 . J e a n Laplanche, Vie et mort en psychanalyse (Paris: Flammarion, 1 9 8 9 ) , s. 5 8 . Karl M a r x , Capital, C i l t 1 (NewYork: International Publishers, 1 9 6 7 ) , s. 163. Bkz. K o j i n Karatani, 2003). Karl Marx, "A C o n t r i b u t i o n to the Critique of Hegel's Philosophy of Law: Introduction," Collected Works, C i l t 3 (New York: International Publishers, 1 9 7 0 ) , s. 1 7 5 . Kapitalizmin teolojik ekirdeiyle ilgili bu noktann, Weber'in Protestan etii ve kapitalizmin ykselii teziyle ilikisi yoktur, nk kapitalist mekanizmann kendisine "teolojik" bir karakter atfeder; bu nokta Walter Benjamin tarafndan vurgulanmt, "Capitalism as Religion," SelectedWritings, C i l t 1 (Cambridge, M A : Harvard University Press, 1 9 9 6 ) , s. 2 8 8 - 2 9 1 . Bkz. Chalmers, 77e Conscious Mind, s. 2 3 1 . Bu gzlemi Adrian J o h n s t o n ' a borluyum. M a r t i n Heidegger, Basic Writings (New York: Routledge, 1 9 7 8 ) , s. 3 7 6 . Dieter Henrich-Manfred Frank okulunun paradoksu farkl trden bir paradoks: Kant akmsal miras kurtarmak ve biliselcilii eletirmek istedilerse de, sav kipleri zaten Transcritique: On Kant and Marx (Cambridge, M A : M I T Press,

"analitikti" - sorunun tarihsel boyutuna herhangi bir gndermesi olmayan saf soyut akl yrtme (bunun en iyi rnei, zdnmn, znenin kendi tekinde tannmasnn, kendi kendini tanmay nvarsayd sav, ya da H e n r i c h ' i n Hegel'in aracszlk fikrinin ikircikliine ilikin zmlemesidir). Ve burada kaybolan Hegelci mirasn tam konumu da budur: Hegel bir fikrin -bu terimin btn anlam ve boyutlaryla (onunla ilgili neler sylyoruz, nasl ortaya kt, o n u n g e m i i ) - tarihsel ynnn bu fikrin kendisinin paras olduunu ne srer. 47. Kukusuz, epistemik iddialarnn pratik sonularyla kar karya kalnca ("Yani buna gre Hitler sularndan sorumlu deildi ve cezalandrlmamal myd?"), ou (Churchlands gibi onurlu istisnalarla) kendi neo-Kant geri e k i l m e versiyonlarn yinelerler, gnlk hayatlarmzda zgr sorumlu failler olarak zdeneyimimize sayg duymamz ve sulular cezalandrmay srdrmemiz gerektiini ne srerler. 48. 49. Daha ayrntl bir zmleme iin bkz. aada Drdnc Blm. Peki ya organlarn retimi iin klonlamak, yani bir kiiyi sadece organlarndan bir ksmn kullanmak iin "yetitirmek"? Bu yordamn etik canavarl apak: bir kii organ sahibi olmaya indirgenir. Dahas, "doal" zgnle klonunun kar karya getirilmesi kanlmaz olarak bizi u seenekle kar karya getirir: ya klonu tam olarak insani bir kii olarak tanmayz, sadece ruhsuz yaayan bir makine sayarz (nk Hristiyanlkta dedikleri gibi, "doal olarak dllenmemitir"); ya da, eer tam olarak insansa, o zaman zgnle klonu arasnda temel bir fark son aamada yoktur (ve fark h i yoktur), peki o zaman neden organlar iin zgn kullanmayalm? 50. 51. George Gder, aktaran J o h n L. Casti, Would-Be Worlds (New York: J o h n Wiley & Sons, 1 9 9 7 ) , s. 2 1 5 . Bkz. Peter Sloterdijk, Regeln fur den Menschenpark (Frankfurt: Suhrkamp, 1 9 9 9 ) .

64.

Bu Hristiyan yaklam ayn zamanda, T a n r ' n m dnyadaki varlnn farkl kipini de ierir. Yaratlm evrenin dorudan Yaratcsnn grkemini yanstmasyla balarz: dnyamzn btn servet ve gzellii tanrsal yaratc gc tanklk eder ve bozulmamlarsa, yaratklar doal olarak gzlerini O n a evirir. . . . Katoliklik daha ayrntl bir "haldaki figr" mantna kayar: Yaratc dnyada dorudan var deildir; O n u n izleri, bir bakma, yzeysel ilk baktan kaan ayrntlarda gizlidir. . . . T a n r t a m a m l a n a n rnnden uzaklaan, eser sahipliini sadece resmin kysndaki zar zor grnen bir imzayla iaret eden H i t c h c o c k u bir film yapcs ya da ressam gibidir. S o n olarak, Protestanlk yaratlm evrenden, kr bir mekanizma gibi alan ve T a n r ' n m varlnn sadece onun olaylarn normal akn bozan inayetinin dorudan mdahalelerinde grnr olduu bu gri dnyadaki radikal namevcutluunu ne srer.

65.

Hegel'i bilenler iin, bu fazla eyi saptamak kolaydr: Mantk Bilimi'nin sonunda, Hegel diyalektik bir srete ka m o m e n t saymamz gerektii gibi naif bir soru sorar, m drt m? O n u n yant ya ya da drt moment olabilecei eklindedir: orta m o m e n t , olumsuzluk, dorudan ikiye katlanr: dorudan olumsuzlamaya ve doruca olumlu senteze dnmeye geen kendi kendiyle ilikili mutlak olumsuzlua.

66.

Bu arada,

Tekvin 4: 2426'da, "adamn kp geldii" yerde travmatik bir olu vardr:

T a n r ' n m kendisi Musa'nn adrna esmer bir yabanc klnda gelir ve o n a saldrr ("Rab onunla karlat ve onu ldrmeye kalkt"); Musa sonra kars Ziporrah'n, Tanr'y ona oullarnn snnet derisini sunarak sakinletirmesi sayesinde kuttulur. 67. 68. Jacques Lacan, The Ethics of Psychoanalysis (Londra: Routledge, 1 9 9 2 ) , s. 7 0 . Kuran'da, e y t a n ' n P e y g a m b e r i n akln nasl kartrdyla ilgili nl bir blm vardr: " S e n d e n n c e herhangi bir Haberci ya da Peygamber gndermedik, ama o e y t a n onun hayal gcne girdi, hayal grmesine yol at; ama T a n r blis'in yaptn bozar, sonra T a n r O n u n dizelerini onaylar" (sure 2 2 : 5 2 ) . Buradaki dnce e y t a n ' n sk sk peygamberlerin zihinlerini kartrd, onlar nl "eytan ayetleri" gibi sapknlklar sylemeye srklediidir: Hz. Muhammed Sure 53' okurken, eytan onun aklna girdi, diline pagan tanray insanla T a n r arasndaki yasal araclar olarak ven iki ayet koydu: "Bunlar yce turnalardr ve onlarn araya girmeleri umulur." Bu oktanrclk dn, bu Sureyi dinleyen paganlar ok honut etti elbette; Cebrail daha sonra M u h a m m e d ' i bu dil srmesi yznden azarlad, ama T a n r onu sakinletirdi. ... Fakat, ya - T a n r ' y l a e y t a n ' n zdelii varsaymnn a l t n d a - T a n r ' n m kendisi de buraya bir para ynlendirmeyle kartysa? Ya eer paganlar ayartmak iin n c e Peygamberi artp onun oktanrcla bavurmasna yol atysa, ve sonra, grev tamamlannca, bu dn iptal ettiyse? 69. Luther anal bedensel ilevlere takntlyd, (psikolojik koullanmal) kabzlk ekiyordu insan T a n r ' n m kndan, amamak gerek. 70. Gnmzde kamusal alannn paradoksu, kamusal bir kii olmann yolunun insann zel hayatn (hobiler, ak ilikileri, tuhaf zevkler) kamusal klmasdr - televizyon talk show'u burada bir model. 71. Peki baba otoritesi ve kadndan oluan iftin onun bakna sergilenen imge olmasna ne diyeceiz? Bu ilikide, kastre edilen erkektir - onun kastrasyonu otoritesinin olumlu koulu/bedelidir; buna karn kadn kesinlikle kastreolmamtr ve tam da bu nedenle, iktidarszdr, bir nesneye indirgenmitir. 72. 1991 ylnda S l o v e n y a ' n m bamszlna kavumasndan sonraki ilk birka ay iinde, eski tanrsal bok olarak dm bir ey diye tanmlamasna

52.
5 i. 54. >5.

Sloterdijk, Nicht gerettet, s. 3 6 5 .

"A Conversation with A l a i n Badiou," lacaniaii ink 23 (New York, 2 0 0 4 ) , s. 1 0 0 - 1 0 1 . Jacques-Alain Miller, "Religion, Psychoanalysis," lacanian ink 23 (NewYork, 2 0 0 4 ) , s. 1819. Dahas, dorulukla bilgi arasndaki temel fark da aklda tutmamz gerekmiyor mu? "Doruluk", belli bir standart perspektiften, bilgiyle anlamn bir kesiiminin ad deil midir, bu yzden asl maddeci grev ncelikle bilgiyi anlamdan ayrmak deil, anlam dndaki bir doruluk boyutunu ne srme olasln dile getirmektir?

56.
57.

Bkz. Sloterdijk, Nicht gerettet, s. 9 9 .

Bu konumun zl bir betimlemesi iin bkz. Franklin Sherman, "Speaking of G o d aftet Auschwitz," A Holocaust Reader, ed. M i c h a e l L. Morgan (Oxford: Oxford University Press, 2 0 0 1 ) .

58. 59. (,0. (. I.

F. W J. Schelling, "Philosophical Investigations into the Essence of H u m a n Freedom," Philosophy of German idealism, ed. Ernst B e h l e r (New York: Continuum, 1 9 8 8 ) , s. 2 7 4 . Aktaran Morgan, ed., A Holocaust Reader, s. 2 3 7 . Bkz. Martin Heidegger, "Only a G o d C a n Save U s , " The Heidegger Controversy, ed. Richard W o l i n (Cambridge, M A : M I T Press, 1 9 9 3 ) . David Tracy, "Religious Values after the Holocaust," Morgan, ed., A Holocaust Reader, s. 2 3 7 .

(52. Jrgen Habermas, The Future of Human Nature (Cambridge: Polity Press, 2 0 0 3 ) , s. 110. 6 t, Walter Benjamin, Illuminations (NewYork: S c h o c k e n Rooks, 1 9 6 9 ) , s. 2 5 4 .

409

Yugoslav paras geerliliini yitirdi ve yeni S l o v e n paras daha dolama kmamt; bu yzden, bu yar doldurmak iin,, otoriteler 1 ila 5 0 0 0 arasndaki birimlerde geici bir para kardlar, ama buna bir ad vermediler - bu kat para S l o v e n ulusal bankasnn damgasn, deerini belirten sayy tayordu, ama bir ad, "dinar" ya da baka bir ad tamyordu. Bylece saf birimlere, ( K a n t anlamda) herhangi bir ematikletirmesi olmayan, neyin birimi olduklarna dair bir belirlemeden yoksun birimlere sahip olduk: rnein bir kitabn bedeli, 350'ydi - 3 5 0 ne? H i , sadece 3 5 0 birim. . . . T u h a f olan ey kimsenin bu namevcutlukla ilgili yorum yapmamasyd. 7 i. Bkz. K e i t h Bradsher, "Sad, Lonely? For a G o o d T i m e , Call Vivienne," New York Times, 24 ubat 2 0 0 5 . Bu konuya dikkatimi ektii iin Jeff Martinek'e teekkr ederim. 74. Bkz. C a r i Zimmer'in raporu, " T h e U l t i m a t e R e m o t e C o n t r o l , " Newsweek, 14 Haziran 2 0 0 4 , s. 7 3 .

4
1.

ZGRLK DNGS
Q u e n t i n T a r a n t i n o ' n u n Kill Bill 2'si bu zamansal yapy ar u noktasna, yani lm noktasna dek gtryor: U m a T h u r m a n karakteriyle babas ("Bili") arasndaki o son yzlemede, T h u r m a n onu kalp blgesini hedef alan zel darbeler pepee indirerek ldryor. Bu darbeler adam h e m e n ldrmyor - bir iki dakika kadar, Bili evrede geziniyor ve kendini normal hissediyor; fakat, bu ertelemenin ardndan aniden yere dyor. S a h n e n i n dokunakll, elbette, Bill'in evrede normal bir ekilde geziniyor, son ikisini bitiriyor olsa da, yaayan bir l, bir bakma oktan lm olma halinin farknda olmas olgusunda yatar. . . .

2. 3. 4.

Bkz.

B e n j a m i n Libet, " D o We Have Free Will?," Journal of Consciousness Studies

( 1 9 9 9 ) : 47-57. Philip K. D i c k ' i n ayn bal tayan ksa yksne dayanyor. Aznlk Raporu'yla Spielberg'in bir nceki (baarsz) kurmak ilgin olurdu; Yapay Zeka's [A/J arasnda balant Yapay Z e i a ' d a kahraman da olunun kaybyla yzleir. Ayrca,

75.
76. 77.

Lacan, The Ethics of Psychoanalysis, s. 207.

A.g.e., s. 2 3 1 . Lorenzo Chiesa, "Imaginary, Symbolic and R e a l O t h e r n e s s : T h e Lacanian S u b j e c t and His Vicissitudes," tez, University of Warwick, D e p a r t m e n t of Philosophy, 2 0 0 4 , s. 2 3 3 .

Agatha, suyun iine yerletirilmi, saf drt medyumuna dalm olan o "ileri grl" bilisel medyum da, bir tr Muselmann'a, yaayan lye indirgenmi deil mi? O n u n sudan ka znelliine uyanmas deil mi? 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Daniel Wegner, The Illusion of Conscious Will (Cambridge, M A : M I T Press, 2 0 0 2 ) . Henri Bergson, Oeuvres (Paris: P U F , 1 9 9 1 ) , s. 1 1 1 0 - 1 1 1 1 . A.g.e. A.g.e., s. 1 3 4 0 . Bu halin daha ayrntl bir zmlemesi iin bkz. "Appendix," Slavoj Zizek, The Puppet and the D w a r f (Cambridge, M A : M I T Press, 2 0 0 3 ) . Aznlk Raporu'na ilikin bu gndermeyi Juan Jorge M i c h e l Farina'ya borluyum (Buenos Aires). Daniel C. D e n n e t t , Freedom Evolves (Harmondsworth: Penguin, 2 0 0 3 ) . Aktaran Elaine Feinstein, Ted Hughes (London: Weidenfeld 6k Nicolson, 2 0 0 1 ), s. 1 6 6 . Aktaran a.g.e. s. 2 5 4 . Belki de aydnlatc sarsnt etkisi yaratmak iin u ksa devreyi gze almalyz: Sylvia Plath'in en beenilen iirlerini, "Daddy" adl iirden balayarak, onun dneminin rock ncesi popler mzik arklar ( C o n n i e Francis vb.) tarzyla, "zengin" kitsch orkestrasyonu da unutmadan plaa aktarmak. 15. 16. Francisco Varela, " T h e Emergent Self," J o h n Brockman, d., The Third Culture ( N e w York: S i m o n 6k Schuster, 1 9 9 6 ) , s. 2 1 2 . iktidarszlkla (bozuk cinsel yaam) baarsz bir evlilikteki toplumsal-simgesel sorunlarn karlkl birbirine dolamas da koyutlamayla nvarsaymlarn Hegelci birbirine dolamasnn kusursuz bir rnei deil mi? Artan atma ve gerilimlerin elerin altta yatan cinsel yetersizliini yansttn syleyebiliriz ("kavga ediyorlar, nk cinsel olarak tatmin olmuyorlar"), ama ayn zamanda cinsel yetersizliin eler arasndaki toplumsal-simgesel gerilimlerin bir sonucu ve semptomu olduunu, bu gerilimlerin "nvarsaymlarn (da vurduklar baarsz cinsel yaam) koyutladn" syleyebiliriz. 17. 18. 19. " T h e Emergent Self," s. 2 1 5 - 2 1 6 . Philip K. Dick, Minority Report (London: Gollancz, 2 0 0 2 ) , s. 2 0 . A.g.e., s. 2 3 - 2 4 .

7'S.

Gnlk hayatmzn saysallatrlmasna ilikin en skc S o l c u mantralardan biri de udur: "Dijitallemeye, siberuzaya vb. olan hayran olurken, bunun sadece gelimi aznl ilgilendirdiini unutmalyz - insanln yardan fazlas tek bir telefon konumas bile yapm deil, onlarn sorunu saysallama deil yiyecek, salk, ve basit hayatta kalmaya ynelik baka sorunlar. . . . " Bu sav kukulu klan ey, bunun bakalaryla birlikte Bili G a t e s tarafndan da ne srlyor olmasdr. Bu hmanist vdvd karsnda, siberpunk'n verdii dersi unutmamalyz: saysallama, sanal gereklik, biyogenetik vb. gecekondu yoksulluuyla bir arada var olabiliyor.

79.

V e m o r Vinge, aktaran Bill M c K i b b e n , Enough: Staying Human in an Engineered Age (New York: Henry Holt, 2 0 0 4 ) , s. 102.

HO. 8 i. 82.

J. Storrs Hall, aktaran Enough, s. 102. Aktaran Enough, s. 1 0 2 - 1 0 3 . R o b e r t Ettinger, aktaran Enough, s. 110.

83. A.g.e.
84. 85. M c K i b b e n , Enough, s. 127. Yakn bir gelecekte, saysal teknoloji byk olaslkla cinsel sahnelerin kusursuz sahtelerini olas klacak: gerek bir insann edimsel video ekimleri, ayn kii "gerek" hardcore ekimlerden ayrt edilemeyen cinsel eylemler gerekletirirken grlecek ekilde deitirilecek. Fakat, tam bir aldatmaca, bu kiinin kendi edimsel cinsel eylemlerini, herkesin saysal sahtelerle kar karya olduklarn sanacana gvenerek dolama sokmas olurdu - e n etkili yalan syleme biimi hl dorudur. 8.6. 87. N i c h o l a s Humphrey, A History of the Mind (NewYork: S i m o n & Schuster, 1 9 9 2 ) , s. 1 7 1 . IanTaterstall, Becoming Human (NewYork: Harvest Press, 1 9 9 8 ) , s. 1 7 0 .

H8.

Humphrey, A History of the Mind, s. 2 6 8 .

3 0 8 (Paris, 1 9 9 8 ) , s . l l 2 .

89', Francisco Varela, "Le cerveau n'est pas un ordinateur," H. K e m p f le sylei, La Recherche

411

20. 21. 22.

A.g.e., s. 4 2 . A.g.e. Burada Lacanc "byk t e k i " n i n radikal ikircikliliini dikkate almamz gerekiyor: o ezamanl olarak simgesel "tz" ("Akln kurnazl" kipinde "ipleri e k e n " belirleyici dzen, bildii varsaylan zne) ve saf grnm ("olan bilmesi gereken," grnmlerin srdrlmesini, bylece onun kutlu bilgisizliinin bozulmamasn isteyen byk teki, bilmedii varsaylan zne) belirtir. 39. 38.

olanakszgayrinsan nesne olarak kendini "insanlatrr" ve konumaya balar. Konuan nesne bir canavarlk olarak kalr - konumamas gereken bir ey konumaya balar. Damasio, The Feeling of What Happens. (Alntlardan sonra gelen keli parantezdeki saylar bu kitaba iaret etmektedir.) " K a i m b i l i n " l e patlayan ey agnozi'de elle tutulur olan belli bir yarktr, ac e k e n kii fizyolojik olarak btn biimleri, renkleri ve benzeri alglar, ama h i b i r ey "grmez", yani, bilinen nesneleri alglarnda tanyamaz. G e r e k dzeyinde, o n u n alg mekanizmalar normal olarak alr, ama onlarn alg girdilerini znelletiremez - paradoksal olarak, o n u n alglar (ya da daha dorusu, duyumlar) nesnel kalr. Bu yzden " n e s n e l " duyumlarla "znel" alglar arasnda radikal bir sreksizlik koyutlamalyz: onlar ayran bir o n t o l o j i k yark vardr; duyumlar iinden nesne alglarnn oluturulduu temel eler deildir. 40. 41. Bu paradoksun ayrntl bir deerlendirmesi iin bkz. geride, Birinci Blm, " K a n t Paralaks." Ve, burada Hegel'i tarttma gre, h e m e n bu fkray bir lemenin bir ilk terimi olarak kavramaya hevesleniyorum. Bu yzden, bu fkrann temel dm grnteki istisna dizisine katlmada yattna gre (yaknan hastann kendisi lmek zeredir), onun "olumsuzlamas" tam tersine, son dmnde diziden dlanmay ieren bir fkra olurdu, yani, Birin dar kartlmas, onun dizideki bir istisna olarak koyutlanmas, tpk yeni bir Bosna fkrasnda olduu gibi: Fata (efsanevi sradan Bosnal kadn) bir doktora kocas Muyo'nun onunla her akam saatlerce sevitiinden, o yzden yatak odasnn karanlnda bile, yeterince uyuyamadndan yaknr - adam tekrar tekrar zerine kmaktadr. yi kalpli doktor ona ok terapisi uygulamasn nerir: yatan yannda yanan bir lamba bulunduracaktr, seksten yorulup bkt zaman da, birdenbire Muyo'nun yzne tutacaktr; bu ok adamn fazla tutkusunu kesinlikle sndrr. . . . O akam, saatlerce seksin ardndan, Fata ona syleneni yapar - ve Muyo'nun meslektalarndan Haso'nun suratyla burun buruna gelir. akn bir halde sorar ona: " A m a senin ne iin var burada? K o c a m Muyo nerede?" U t a n iindeki Haso yant verir: " B i l m e m , son grdmde kapdayd, srada bekleyenlerden para topluyordu. . . . " Burada nc terim bir tr "sonsuz yargnn" fkra karl, yce eliki olarak totoloji olmaldr, tpk doktoruna sk sk odada onun yannda olmayan insanlarn seslerini duyduundan yakman bir adamla ilgili hikayede olduu gibi. Doktor yant verir: " G e r e k t e n mi? Bu sanrnn anlamn kefetmemi salamak iin, bana tam olarak hangi durumlarda yannzda olmayan insanlarn seslerini duyduunuzu syleyebilir misiniz?" " B i l m e m , genellikle telefonda konuurken oluyor. . . . " 42. E t k i l e n i m l e r genellikle gereklie eriimimizin engelleri olarak, gereklik algmz bulandran, arptan bir ey olarak kavranr - buna ak bir kartlkla, Lacan kaygy biim Geree yaklammz belli eden, Geree eriimimizi gvenceye alan ( t e k ) etkilenim olarak belirler. Fakat, kayg, bu trden tek etkilenim midir? Ya heyecan? Belki de Badiou'nun Lacan'a kar btn mcadelesi bu zellikte saptanabilir - Badiou iin heyecan (Olaya sadakatin heyecan) ayn zamanda bizim Geree eriimimizin bir sinyalidir. 43. 44. Joseph L e D o u x , Spoptic Se/r"(Londr: Macmillan, 2 0 0 2 ) , s. 3 2 0 . A.g.e., s. 3 2 3 . York: Quill, 1 9 9 5 ; Descartes'in Yandgst, Varlk, 1 9 9 9 ) . 46. Gary T o m l i n s o n , Metaphysical Song ( P r i n c e t o n : Princeton University Press, 1 9 9 9 ) , s. 9 4 .

2 . 24.

C a t h e r i n e Malabou, Que faire de notre cerveau? (Paris: Bayard, 2 0 0 4 ) . Bu tr koutluklarn uzun bir tarihi vardr: Darwin'in de evrimci seilim fikrine doaya Malthuscu ekonomi grn aktararak vard ok bilinen bir olgudur.

5. 26. 27.
28.

Malabou, Que faire de notre cerveau?, s. 8 8 . Bkz. blm V ve V I , A n t o n i o Damasio, The Feeling of What Happens: Body; Emotion
and the Making of Consciousness (Londra: Vintage, 2000).

Damasio, The Feeling of What Happens, s. 147.

Taylor "ok satmayan" nral bilim rnei, parlak kktrc dnya gr aklamalarndan ok yeni bililerin kesin formlletirmeleriyle ilgilenen sabrl bir alma rnei olarak gsterilebilir.

29.

J o h n G.Taylor, The Race for Consciousness (Cambridge. M A : M I T Press. 2 0 0 1 ) , s. 57. (Alntlardan sonra gelen keli parantezdeki saylar bu kitaba iaret etmektedir.)

10. T h o m a s Metzinger, Being No One: The Self-Model Theory of Subjectivity (Cambridge,

M A : M I T Press, 2 0 0 4 ) , s. 3 3 1 . (Alntlardan sonra gelen keli parantezdeki saylar bu kitaba iaret etmektedir.) [leride geen B M K ksaltmas, bu kitabn balnda yer alan

Metz'inger'in znelliin Benlik Modeli Kuram'na aittir. - n.]

S1. 12. 11. H. Elbette, daha ayrntl bir zmlemeyle, Ego imgesi olarak "Benlik"le onun temsil edilemeyen tz olarak " B e n " arasndaki bir baka ayrm da getirmemiz gerekir. C o l i n M c G i n n , The Mysterious Flame (New York: Basic Books, 1 9 9 9 ) . Jacques Lacan, Le sminaire, Livre III: Les psychoses (Paris: Editions du Seuil, 1 9 8 1 ) , s. 4 8 . Metzinger'in yazdklarnn insan ister istemez arpan kiisel bir tuhafl var: bir sav belirtmek ya da nitelemek iin, zorlamal bir ekilde (neredeyse her sayfada) bir cmleye "Ltfen una dikkat edin ki . . . " ya da "Ltfen dikkatle . . . " diye balyor. V e , ans eseri, bu tuhaflk, beynimizin ileyiiyle ilgili "gri" bir tezi daha cazip paketlemek zere, yksek kltr ve sanattan rnekler anmay seven Damasio'nun ok daha yapmack tavrna gre daha hogrlr bir ey - szgelimi, Damasio iitme mekanizmas iin bir aklamay yle getiriyor: "Birka gn o n c e , nl bir Portekizli piyanist daireme geldi ve B a c h ' t a n enfes paralar ald . . . " 15. 16. 17. T o d d Feinberg, aktaran Metzinger, Being No One, s. 177. Bkz. J o h n L. Casti, Would-Be Worlds (New York: J o h n Wiley 6k Sons, 1 9 9 7 ) , s. 183-187. " " t e n "d"e ynelik bu paralaks kayma kartyla simetrik deildir, burada anszn, beklenmedik bir ekilde, bir znenin varlnn iaretlerini sergileyen ve konumaya balayan bir nesnenin yaratt sarsc deneyimi yaarz (Frankenstein, When a Stranger Calls ...) lk rnekte, znel duygudalktan znellikten km nesneye kayarz ("baksana, yzn arkasnda bir B e n l i k yok, sadece nabz gibi atan beynin eti ve k a n " ) ; buna karn ikinci rnekte, l bir n e s n e n i n canl olduunun anlald nl bilimkurgu sahnesiyle karlatrlabilecek olan rnekte ("Baksana, o c a n l ! Bu et paras dnyor.1"), sadece ayn yolu geri kat etmeyiz - dunm daha ok nesnenin bir nesne olarak, znelletirmeye ya da znel duygudala direnen yabanc bir beden olarak kalmasdr, ve o bu haliyle,

4 5 . Bkz. A n t o n i o Damasio, Descartes' Error: Emotion, Reason, and the Human Brain (New

413

5 2 S

47.

Burada Isolde'nin geliinin ve lmnn lmek zere olan Tristan'n halsinasyonu olduunu syleyen okumay kabul ediyorum. Bkz. Mladen Dolar and Slavoj Zizek, Opera 's S e c o n d Death ( N e w York: Routledge, 2 0 0 1 ) .

renkkr insanlarn yararl olmasdr: kamuflajn tesini dorudan gryo vt I rtnn altmdakinin bir tank m silah m olduunu saptayabiliyorlard bu da bu I yaradnn bir kant oldu bu.) 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. Bkz. Nicholas Humphrey, " T h e T h i c k M o m e n t , " J o h n Brockman, ed., The Iht,I ( (New York: T o u c h s t o n e , 1 9 9 6 ) . Bkz. Robert Kane, Free Will (Oxford: Blackwell, 2 0 0 1 ) . Aktaran Dennett, Freedom Evolves, s. 127. A.g.e., s. 135. Bu fiktin daha ayrntl bir ilenii iin, bkz. geride Bilinci Blm'n sonu. Jacques Derrida, Adieu a Emmanuel Levinas (Paris: Galilee, 1 9 9 7 ) , s. 87. Bu fikrin, insann karakterinin zamand seimi fikrinin daha ayrntl bir aklama II

yUl U I

ekiller dzeyinde deil, renk dzeyinde, przszce ortamna karan renk lei fOglltVll I I uliuir

48.

A n t o n i o Damasio, Looking for Spinoza (Londra: Heinemann, 2 0 0 3 ) , s. 3 0 .

m
pi z

49.
50. 51. 52.

Dennett, Freedom Evolves, s. 173.

Richard Dawkins, "Viruses of the M i n d , " Dennett and His Critics, ed. Bo Dahlbom (Oxford: Blackwell, 1 9 9 3 ) , s. 2 6 . Daniel C. D e n n e t t , " B a c k from the Drawing Board," Dennett and His Critics, s. 2 0 4 - 2 0 5 . Kukusuz, burada sorular kalyor: qualia yanlsamas kurucu bir yanlsama m, yoksa, "renilmemi" olabilir mi? Dahas, ya Freudcu "nesnel" grnm anlamyla fantazinin rol ne olacak?

53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60.

Bkz. Friedrich Engels, 77e Origin of the Family, Private Property, and the State, in the Light of the Researches of Lewis H.Morgan (Moskova: International Publishers, Karl Marx, Capital, 1. C i l t (Harmondsworth: Penguin, 1 9 9 0 ) , s. 1 0 2 6 . A.g.e., s. 1 0 3 5 . G. W. F. Hegel, Phenomenology of Spirit (Oxford: Oxford University Press, 1 9 7 7 ) , s. 3 3 2 . A.g.e. Dennett, Freedom Evolves, s. 109-122. (Alntlardan sonra gelen keli parantezdeki saylar bu kitaba iaret etmektedir.) Dennett, durumumuzun sonluluu ve snrlamas nedeniyle, h i sona ermeyen sonsuz sav abasndaki "konumattkalar" gerektiini saptyor: hep dikkate alacak baka ynler vardr, ve benzeri ( 5 0 6 ) . Bu Lacan'n Efendi-Gsteren dedii eye olan ihtiya deil midir ( D e n n e t t ' i n kendisi "byl szk" ya da sahte bir dogmaya gnderme yapyor): bir (son aamada keyfi ve kusurlu) bir karar eylemiyle sonsuz olumlu ve olumsuz yanlarndan oluan Gordion dmn kesecek bir eye duyulan ihtiya. 1972). Daniel C. D e n n e t t , Consciousness Explained (Boston: Little, Brown, 1991 ), s. 2 4 4 .

bkz. Slavoj Zizek, The Indivisible Remainder, Birinci Blm (Londra ve New York: Vl H'. 1996). 73. Bu paradoksu stlenmeye ve zbilincin ezeli, mutlak kendini koyutlama eyleminin hlbll zaman insan bilincinin eriiminde olmadn kabul etmeye F i c h t e olmutu.

74

Bkz. Geoffrey Miller, The Mating Mind: How Sexual Choice Shaped the Evolution 0
Human Nature (Londra: Vintage, 2 0 0 1 ) . (Alntlardan sonra gelen keli paran.- d, I saylar bu kitaba iaret etmektedir.)

75. 76. 77.

S t e v e n Pinker, How the Mind Works (Harmondsworth: Penguin, 1 9 9 8 ) , s. 5 2 4 . A.g.e. A.g.e.

KNC

ARA:

TOPLUMSAL

BALANTILARDAK

OBJET PETIT A ,

61.
62.

Damasio, Looking for Spinoza, s. 3 0 .

Felsefede "kastl tutum" terimi, iki anlamda kullanlr: ( 1 ) kastl bir ey, yani amal bir etkinlik yaparken; ( 2 ) zihnimizin etkinliinin birtakm nesnel ieriklere ynelmi olmas tutumu (Husserl, M e i n o n g ) . Bu iki anlam nasl iliki iindedir?

YA DA ANT-ANT'SEMTZMN IKMAZLARI

1.
2. 3. 4.

Bkz. Jean-Claude Milner,

Editions Verdier, 2 0 0 3 ) . A.g.e., s. 4 2 . A.g.e., s. 1 4 1 .

Les penchants criminels de l'Europe dmocratique ( l u i

63.

D e n n e t t ' i n "Kartezyen tiyatro" eletirisinin daya ayrntl bir okumas iin bkz. Slavoj Zizek, " T h e Cartesian T h e a t e r versus the Cartesian cogito," Cogito and the Unconscious ( S I C , 2. C i l t ) , Durham: Duke University Press, 1 9 9 9 .

M i l n e r 1 9 9 0 ' l a n n balarndaki Yugoslavya sonras sava bu silinmeyi "zellikle aigl karan bir rnek" olarak and (a.g.e., s. 6 6 ) : bu atmay deerlendirmek iin, M i l n n ' n . tatsz bir ekilde belirttii gibi, " R o m a Anlamalarndan daha eski" tarihsel momentler* dnmeliyiz: kinci Dnya Sava'na, Versailles Anlamas'na, Viyana Kongresi'ne ve ben zeri bu tarih mdahalesinden akna dnen Avrupa teslim oldu ve ABD'yi agirmtlrf zorunda kald. ... Burada karmza kan ey Milner'in bilgisizliini "zellikle aa kartt bir rneidir": tarihe, "antik tutku ve zlmemi hesaplarn yeniden patlamasna" yne lik gnderme Yugoslavya sonras krizin Bat Avrupal alglannda grlen basmakalpla! dan biriydi btn medya ve politikaclar srarla ayn klieyi, eski Yugoslavya'da olup biten leri anlamak iin, insann yzlerce yllk tarihi bilmesi gerektii kliesini tekrarlad Balkanlardaki "tarihin arlyla" yzlemeyi reddeden Bat Avrupa'dan uzak bir skl.I., gemiin bu hayaletleri, daha ok, Avrupa'nn Yugoslavya sonrasnda ortaya kan krizin gerek politik snryla yzlemekten kanmasn salamak zere yeniden yani l m i d i olojik bir rt ilevini grd.

64.

Bkz. Benjamin Libet, "Unconscious Cerebral Initiative and the R o l e of Conscious Will in Voluntary A c t i o n , " The Behavioral and Brain Sciences 8 ( 1 9 8 5 ) : 5 2 9 - 5 3 9 ; Libet, " D o We Have Free Will?", Journal of Consciousness Studies I ( 1 9 9 9 ) : 4 7 - 5 7 .

65.

nsann alg aygtn niteleyen ey,

kaydedebilecei

eikalt

verinin sonsuz akyla

(saniyede milyonlarca bitlik veri) bilincin kaydedebilecei ar snrl veri miktar (saniyede 7 b i t ) arasndaki engin yarktr: bilin temelde ham Gerein karmakln ok snrl bir dizi zellie indirgeyen bir szme aygtdr. Burada dilin rol can alc nemde: dilin kendisi bir "soyutlama" makinesidir, alglanan gerek mevcudiyetin karmakln onun simgesinin belirttii tek bir zellie aktarr. Yani, kanlmaz olarak Gerein baskn karmakln karan snrl bir medyum olan dili gzard etmek yerine, bu sonsuz soyutlama, Gerein karmakln iddetle indirgeme gcn, dncenin n koulu olan bu gc vmemiz gerekir. ("Daha az daha oktur"un bir rnei kinci Dnya Sava'nda

A.g.e., s. 9 7 . A.g.e., s, 119.

26.

yleyse, gecekondu yaayanlarnn, Marx'm, glkle gizlenen bir horgryle, "lmpenproletarya," politikletii zaman, kural olarak proto-Faist ve Faist rejimlere ( M a r x ' m rneinde, III. N a p o l e o n ' a ) destek veren o btn snflarn yoz "reddedileni" olarak snflandrlmas gerekmez mi? Daha ayrntl bir zmleme kresel kapitalizm koullarnda (zellikle de byk lekli glerde) bu "lmpen" elerin deien yapsal

< <
9. 10.
H

A.g.e., s. 126. Bkz. Francois Regnault, Notre objet a (Lagrasse: Verdier, 2 0 0 5 ) .

Milner, La penchants criminals Je l'Europe dmocratique, s. 7 4 . Bkz. Heinz Hohne, The Order of the Death's Head: The Story of Hitler's SS
(Harmondsworth: Penguin, 2 0 0 0 ) , s. 3 3 6 - 3 3 7 . 27.

rolne odaklanmaldr. Proletaryann kesin Marksist konumu udur: belli bir yapsal ksa devre ortaya kt zaman ortaya kan tzsz znellikreticiler sadece piyasada rnlerini alp vermezler, piyasada emeklerinin rnn deil, dorudan tam anlamyla emekglerini satmak zorunda olan reticiler de vardr. Burada, bu ikiye katlanan/yansyan yabanclama araclyla, artmesne ortaya kar: arttdeer boaltlm zneye birebir karlk gelir, o $'nin nesnesel karldr. Bu iki kat yabanclama her piyasa ekonomisinde olduu gibi, "toplumsal ilikilerin eyler arasndaki ilikiler olarak grnmesi" anlamna gelmez, znelliin kendisinin ekirdei de bir eye edeer olarak koyutlanmtr. Burada evrenselletirme

11. 12.

Hem Yahudi neocon'larn h e m de eski tarz anti-Semitlerin Frankfurt Okulu'na kar dmanlk gstermelerinin nedeni budur. Yani Fransz kamuoyu Franszlarn yzde 9'unun anti-Semit tutum sergilediini renmeye davet edilirken, kimse iki kat Franszn antiMslman tutumlar sergiliyor olmas karsnda aknlk yaamyor.

13. 14. 15.

Jacques-Alain Miller ve Jean-Claude Miller, 2 0 0 4 ) , s. 9.

Voulezvous tre value? (Paris: Grasset,

paradoksuna yakndan bakmalyz: piyasa ekonomisi ancak emek gcnn kendisi de piyasada bir mal olarak satld.zaman evrensel olabilir, yani, reticilerinin ounun kendi rnlerini satt bir evrensel piyasa ekonomisi olamaz.

Burada Maria Cristina Aguirre'nn hazrlad rapora bavuruyorum, internette bulunabilir: www.ampnls.org/lacaniancompass. 1 .pdf. Jacque-Alain Miller ve Bernard Accoyer'le Europe l'in 31 Ekim 2 0 0 3 ' t e telefonla yapt J. E. Elkabbach yaynnn metni "www.lacan.com"dan bulunabilir. Bu mdahalenin ayrntl bir okumas iin bkz. Slavoj Zizek, Iraq: The Borrowed Kettle (Londra ve New York; Verso, 2 0 0 4 ; dn Alman Irak aydanl, Encore, 2 0 0 5 ) , Ek I.

5
1.

ARTI-DEERDEN ARTI-KTDARA
Neden Bertolt B r e c h t ve Martin Heidegger gibi, yirminci yzyl Alman sanat ve

16. 17. 18. 19.

Jacques-Alain Miller,

Letter to Bernard Accoyer and to Enlightened Opinion

(Paris:

Atelier de psychanalyse applique, 2 0 0 3 ) , s. 23. Michael Hardt ve A n t o n i o Negri, Multitude (NewYork: Penguin Press, 2 0 0 4 ) , s. xvi. (Alntlardan sonraki parantez iindeki saylar bu edisyona gnderme yapmaktadr.) Organs without Bodies'in (New York: Routledge, 2 0 0 3 ) II. Ksm, 3. Blm'nde onlar ele alyorum. Bu ayn zamanda H N ' n i n Bahtin'in okluun protesto hareketinin bir modeli olarak karnaval fikrine -bu prosettolar sadece biim ve atmosferleriyle (teattal performanslar, ilahiler, mizahi arklar) deil ayn zamanda merkezilememi rgtlenmeleriyle de kamavalesktirler ( 2 0 8 - 1 1 ) - yapt gndermenin derin bir ekilde sorunlu olmasnn da nedenidir: ge dnem kapitalist toplumsal gerekliinin kendisi de zaten karnavalesk deil mi? Dahas, "karnaval" ayn zamanda iktidarn - e k a tecavzlerinden toplu linlere dek uzanan- mstehcen alt ksm deil mi? Bahtin'in karnaval fikrini 1930'larda, Stalinist temizlikler karnavalna ak bir yant olarak yazd o Rabelais kitabnda gelitirdiini unutmayalm. 20. 21. 22. 23. Giorgio Agamben, The Coming Community (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1 9 9 3 ) . s. 56. A.g.e,, s. 67. Bkz. Ernesto Laclau ve C h a n t a l Mouffe, Hegemony and Socialist Strategy (London ve New York: Verso, 1 9 8 5 ) . Marx'm bu baarszlnn daha ayrntl zmlemesi iin bkz. Slavoj Zizek, The Fragile Absolute, blm 3 ve 4 (Krlgan Mutlak, E n c o r e Yaynlar, 2 0 0 3 ; L o n d o n and New York: Verso, 1 9 9 9 ) . 24. 25. Bkz, Albert-Laszlo Barabasi, Linked (NewYork: Plume, 2 0 0 3 ) . Bkz. Mike Davis'in harika raporu, "Planet of Slums: Urban Revolution and the Informal Proletariat," New Left Review 26 (Mart/Nisan 2 0 0 4 ) . 8. 7. 2. 3.

dncesinin iki temel figr ar honutsuz olmak gibi bir zellii paylar? Bu sadece tuhaf bir rastlant m, yoksa bir tr zorunluluu mu belirtiyor? R e n e Descartes, Discourse on Method ( S o u t h Bend: University f Notre Dame Press, 1 9 9 4 ) , s. 3 8 3 9 . \Metot zerine Konuma, s. 25-27.] Peter Sloterdijk, Nicht getettet.Versuche nach Heidegger (Frankfurt: Suhrkamp, 2 0 0 1 ) , s. 4 1 .

4.
5. 6.

Martin Heidegger, Schelling's Treatise on the Essence of Human Freedom (Atina: O h i o

University Press, 1 9 8 5 ) , s. 4 0 4 1 . Bkz. Etienne Balibar, "La violence: idalit et cruaut," La crainte des masses (Paris: Editions Galilee, 1.997). Heidegger'in parodisini yapmay o kadar kolay klan ey nedir? O n u n dncenin nesnesiyle zorlu mcadelesi, dncenin konusunu dorudan iaret etmenin olanakszl, iirsel imalara yaslanma zorunluluu, insann kendisini edilgen bir ekilde Varln Szne tehir etmesi ve onun bulank mesajn ayrt etmesi retoriinden sahte bir ey olmas m? Sanki Heidegger sylemesi gereken eyi ok iyi biliyor, ve bunu dorudan ak seik nermeler biimine sokabihrmi, ama saf retorik yaparak, onu ister istemez komik grnen bulank deyilerin iine hapsediyormu gibi grnr. V e , bu arada, tam da bu nedenle, genellikle Heidegger kendi kendisinin bir parodisi gibi bir hal alr, tpk yukarda alntlanan Stalingrad yenilgisi yorumunda olduu gibi ("zaferin znn ontik askeri zaferle bir ilikisi yoktur; zaferin z zaferin znn kendisidir"). Ya da (bana olaya tank olan birinin aktard) daha gln bir rnekle: 1962 ylnda, Heidegger R e n e C h a r ' n Provence'tek i, ahap mobilyalarla dolu kulbesini ziyaret ettii zaman u yorumu yapm: " B i r insan iirsel yaam srer . . . " Martin Heidegger, Being and Time (New York: Harper & Row, 1962; Varlk ve Zaman, dea, 2 0 0 4 ) , s. 4 3 6 . Miguel de Beistegti, Heidegger and the Political (Londra: Routledge, 1 9 9 8 ) , s. 17-19.

t"

9. 10.

Martin Martin

Heidegger, Heidegger,

Gesamtausgabe, Gesamtausgabe,

Cilt

39,

Hlderlins Hymnem, Grundprobleme

Germanien

und

"Der

Rhein" (Frankfurt: Klosterman, 1 9 8 0 ) , s. 7 2 7 3 . Cilt 45, der Philosophie (Frankfurt: Klostermann, 1 9 8 0 ) , s. 4 1 .

(Oxford: Rowmank Littlefield, 2 0 0 0 ) , s. 27.

2 8 . Heidegger, Introduction to Metaphysics, s. 102.

29. M o d e m kahramanlar sralarken, Heidegger ( R h i n e l a n d ' d e k i Fransi.||g|| OrdulU tarafndan terrist eylemler nedeniyle ldrlen A l m a n milliyetisi) Leo S lllttglIti IV Hlderlin, Nietzsche ve V a n Gogh'la ayn diziye koyar, bu tam da Marx'm imin " gufiti! . eitlik ve B e n t h a m " ! gibi bir ey deil mi? Schlageter'in gln eklenii btn dlllyl lu hale sokar. 30. 31. Heidegger, Gesamtausgabe, C i l t 4 8 , s. 3 3 3 . A.g.e., s. 9 4 - 9 5 . Burada Heidegger'in "gnlk hayat hermentiinin" bir melyll karlayoruz: sk sk politik bir aklamay, konumann iinden bir ifadeyi, teknolojll
1

11. Heidegger, Being and Time, s. 3 8 3 .

12. T h e o d o r Kiesel, "Heidegger's Philosophical Geopolitics," A Companion to Heidegger's Introduction to Metaphysics, ed. Richard Polt ve Gregory Fried University Press, 2 0 0 3 ) , s. 2 3 1 . 13. 14. 15. 16. Martin Heidegger, Introduction to Metaphysics (New Hven: Yale University Press, 2 0 0 0 ) , s. 16. Bkz. Jacques Derrida, Chicago Press, 1 9 9 1 ) . Bkz. Brian A. Victoria, Zen at War (New York: Weatherhilt, 1 9 9 8 ) . Metafizie Giri'te Heidegger insann zn varlklarn Hepsiyle, baarszla mahkum olan ama baarszlnda kahramanca bir bykle sahip olan iddetli bir yzlele olarak dnrken, Moby Dick'teki A h a b gibi bir eyi hedef almyor mu; Ahab iin de balina varlklarn Hepsinin ar iddetine karlk geliyordu? 32. "Heidegger's A n t i g e n e s , " 33. Of Spirit: Heidegger and the Question ( C h i c a g o : University of (New Hven: Yale

"

buluu alntlyor, onlar bizim tarihselmetafizik durumumuzun endeksi olarak o k y o . L e n i n ' i n "Sosyalizm=elektrikletirme+Sovyetlerin iktidar"n S o v y e t komnizminin metafizik dorusunu dile getiren bir ey olarak aktaryor; A l m a n renciler arasnda " n i " n i n "niversite" karl olarak kullanlmasn dilin teknolojik arasallatirilmailfil bir rnek olarak veriyor; insann Aya inmesini insann Dnya'daki tarihsel dnyasn. Il barnann tehdit altnda olmasnn bir kant olarak aktaryor. Bkz. Hubert L. Dreyfus. "Highway Bridges and Feasts," internet zerinde: <httpi//www focusing.org/apm_papers/dreyfus.html>. Heidegger'in kinci Dnya Sava'ndan sonra Nazizm hakknda sessiz kalmas, o n u n szdeOlay "Nazi devrimi'Ye olan sadakatinin biimi olarak kavranmaldr. Heidcggn 'in Savatan sonra ak bir politik balanmaya en ok yaklat ann 1949'da, Mendotl Arjantin'de, 30 Mart - 9 Nisan arasnda sren Congreso N a c i o n a l de Filosofia'ya davet edildii zaman olduunu grmek ilgintir. Kongreye HansGeorg Gadamer, Ludwig Landgrebe, Karl Lowith, Eugen Fink ve N i c o l a Abbagnano katlyordu (ayrca Karl Jaspers, Benedetto C r o c e , Jean Hyppolite, Ludwig Klages, Nicolai Hartmann ve Gabriel Marcel'in makaleleri okunuyordu). Bu byk olay bizzat J u a n Peron tarafndan, "rgtl topluluk" dedii eyin "nekapitalizmneKomnizm" vizyonunun felsefi bir destei olmtll iin dzenlenmiti. Peron, Heidegger'i getirmeye yle hevesliydi ki Arjantin devici om Schwarzland'dan Arjantin'e dorudan uacak zel bir uak bile nerdi; dahas, 1949 ylnda Heidegger'in herhangi bir kamusal akademik etkinlie katlmas Fransz Ijgal kuvvetleri tarafndan hl yasaklanm olduudan Arjantin diplomatlar bu engeli ortadan kaldrmak iin yksek dzey Fransz devlet grevlileriyle (D ileri bakan K o l 11 S c h u m a n n ' d ) grmeler yapt. Sonunda Heidegger teklifi geri evirmi olsa da (tmyle balantsz nedenlerle: Arjantin'e, Nazi mlteciler iin gvenli bir smak olarak bilinen bir lkeye yapaca ziyaretin onu kesin bir ekilde Nazi sempatizan olarak gstermesinden korkuyordu), kongreye scak duygularn iletti. Heidegger 1960'lara dek Peronizmin n< olduuyla ilgilendi, Latin Amerika'dan gelen ziyaretilere Arjantin'den haberler s o n l u Bkz. Guillermo David, Astrada. La filosofia argentina (Buenos Aires: Edicioncs El CSO por asalto, 2 0 0 4 ) iindeki bir rapor. 34. 35. Martin Heidegger, Hlderlin's Hymn 1 9 9 2 ) , s. 9 8 . Bkz. Beistegui, Heidegger and the Political, s. 1 5 4 - 1 5 6 . Bu bir yl n c e Hrvat kayak ampiyonu vica Kostelic'in, byk yartan nceki aksan kendisine iyi hazrlanp hazrlanmad sorulunca, u yant vermesiyle balad: "Tpk 1 1 Haziran 1941 akam, Rusya'ya saldrmak iin tanklarn altran A l m a n ordusu gibi!" 37. 38. Bkz. Alain Badiou, L'thique (Paris: Hatier, 1 9 9 3 ) . Bkz. J. A r c h G e t t y ve Ole'g V. Naumov'un dikkat ekici almas, Outstanding The / un / 36. "The ister"(Bloomington: Indiana University Presti

17.
18. 19.

Heidegger, Introduction to Metaphysics, s. 125.

Bu tr bir okuma iin bkz. Clare Pearson Geiman,

A Companion to Heidegger's Introduction to Metaphysics.

Peter Sloterdijk "AvroTaocu" Gelassenheit'a, denetimi brakma, ylecebrakma, indirgenemez sonluluumuzun ve dnyaya atlmlmzn kabullenilmesine ynelik znel yaklammz niteleyen sonsuz seferberlik drtsne kar karken, temel paradoksu gzden karyor sanki: gnmzn kapitalist seferberliinin kendiliinden ideolojisi, zaten "AvroTaoizm"in, oyunu bir i mesafeyle oynamak, bunun son aamada sadece nemsiz grnmlerin bir oyunu olduunun farknda olmak ideoloj isidir. Gnmzde, srekli seferberliimizde gitgide daha dnlemez hale gelen ey, radikal balanma kavramnn kendisidir. 20. Martin Heidegger, S e i n und Wahrheit ( 1 9 3 3 / 3 4 ) , Gesamtausgabe, C i l t 36/37 (Frankfurt: Kloster mann, 2 0 0 1 ) , s. 9 0 9 1 . Burada Laclau'nun agonizma/antagonizma iftiyle bir balant kurmalyz: Heidegger demokrasiye karyd, nk onun temel ncl antagonizmann agonizmaya aktarlmasdr. Aslnda Heidegger'de olaylarn "normal" gidiatn belirleyen karlarn, diyalogun, olumsuzlamann, anlamann uzlamas politikasna yer yoktur: "Heidegger'de politik olann bir kuramn arayan kii sadece bir acil durum poetikas bulacaktr" (Sloterdijk, Nicht gerettet, s. 5 8 ) . 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. Bkz. Martin Heidegger, "Language in the Poem," On the Way to Language (New York: Harper&Row, 1 9 8 2 ) , s. 1 7 0 1 7 1 . Friedrich Nietzsche, Samtliche Werke: Kristische Studienausgabe, C i l t 2 (Berlin: Walter de Gruyter, 1 9 8 0 ) , s. 6 7 9 . A.g.e., 1: 5 2 9 . Burada kaynam A l e n k a Zupancic, 77ie Shortest Shadow (Cambridge, M A : M I T Press, 2 0 0 4 ; En Ksa Glge, Encor, 2 0 0 5 ) . Aktaran Victoria, Zen at War, s. 110. Aktaran J o n Lee Anderson, 1 9 9 7 ) , s. 6 3 6 - 6 3 7 . Aktaran Peter McLaren, Che Guevara, Paulo Freir, and the Pedagogy of Revolution Che Guevara: A Revolutionary Life (New York: Grove,

j
2
N

to Terror: Stalin and the Self-Destruction of the Bolsheviks, 1 9 3 - 2 3 9 (New Haven: Yale
University Press, 1 9 9 9 ) . 39. 40. 41. Sheila Fitzpatrick, The Russian Revolution (Oxford: Oxford University Press, 1 9 9 4 ) , s. 148. Bu gnderme iin Bozidar Jezernik'e (Ljubljana niversitesi, Felsefe Fakltesi) teekkr ederim. Yani, tam da Stalinizmin katlanlmaz deheti yznden, Stalinizmi kt gsteren herhangi bir ahlak tasvir hedefine ulaamaz - sadece Kierkegaard'n "dolayl iletiim" dedii eyle, bir tr ironi yaparak, insan onun dehetini iletebilir, 42. 43. 44. Burada yine geride Birinci Blm, " K a n t Paralaks"ta gelitirilen Versaaung temasyla karlayoruz. Bu noktaya dikkatimi eken Boris Buden oldu, Zagreb/Londra/Berlin. Aydnlanma mirasnn bir baka iareti: eer Stalinist politikay zetleyen bir nerme varsa, bu tam da, onun yaptnda srarla yinelenen "zclk kart" temadr: "Her ey koullara baldr." 45. Kukusuz, o szde-Marksist yorumda, modern anti-Semitizmin sadece kapitalizmin bir yan rn olduu, bu yzden Yahudilerin hibir ekilde kurban olarak ayrcala sahip olmad, kapitalizmle nasl mcadele etmek gerektiine odaklanmamz gerektii gibi fazla kaygan bir yorumda temel bir yalan vardr. Fakat, oah benzersiz bir fazlalk olsa da, sadece Yahudinin anti-Semit figrndeki bu kayma zemininde gerekleebilirdi. 46. 47. 48. Friedrich Nietzsche, Beyond Good and Evil (Oxford: Oxford University Press, 1998), para. 251. Jean-Claude Milner, Le periple structural (Paris: Editions du Seuil, 2 0 0 2 ) , s. 2 1 4 . Stalin'le gnmzde " m u h a l i f olarak grlen Rus yazarlar arasndaki karlkl bylenme sadece S t a l i n ' i n aitlerin gizli bilgeliine olan inancn deil, yazarlarn kendilerinin de, Stalin'in, bu tam Efendinin, bir tr Freudcu ilksel baba (Ur-Voter) olduu, yaam ve lmn temel sularn gizemli bir ekilde kavradna ynelik tuhaf inancn da sergiliyor. Nisan 1930'da, Stalin aniden Bulgakov'u, onu g etmemeye ikna etmek iin arad; onu S a n a t Tiyatrosy'nda bir i bulacana ikna ettikten sonra, unu da ekledi: "Buluup konumamz lazm." Bulgakov h e m e n yant verdi: "Evet, evet! Yusuf Vissarovi sizinle gerekten konumam lazm." Bunun ardndan, Stalin konumay beklenmedik bir ekilde ksa kesti (aktaran Salamon Volkov, Shostakovich and Stalin [NewYork: Little, Brown, 2 0 0 4 ] , s. 9 0 ) . Benzer bir ey Haziran 1 9 3 4 ' t e Pasternak'n bana geldi. Stalin onu aram, o srada srgne kmay dnen Mandeltam' sormutu: " B e n Stalin. Siz dostunuz Mandeltam iin araclk yapyor musunuz?" Bunun tuzak olmasndan korkan, akn Pasternak yant verdi: "Aslnda biz hi dost olmadk. T a m tersine. Onunla bir trl anlaamadk. A m a hep sizinle konumay hayal etmitim. Yaam ve lm hakknda." Burada S t a l i n konumay ksa kesti, Pasternak' dostuna arka kmad iin azarlad: "Biz yal Bolevikler hibir zaman dostumuzu inkar etmeyiz. B e n i m de sizinle diet eyler hakknda konuacak bir eyim yok" (A.g.e., s. 1 0 6 ) . Ayn ambivalent bylenme otakovi ve Meyerhold'ta, hatta Mandeltam'da da grlr. 49. Bu anekdotu A d a m Chmielewski'ye borluyum, kendisi olay olduu srada oradayd. 65. 64. 60. 55. 56. 57. 58. 59.

Borrowed Kettle, kinci Ek (Londra ve New York: Verso, 2 0 0 4 ; aydanl, Encore, 2 0 0 5 ) .

dm,

Allium li il

Kapitalizmin kurucusu bu fazlann ayrntl bir zmlemesi iin Revolution at the Gates, 8 ve 9. blmler (Londra ve New York: 2001 ). Lacan drt sylemin matriksini u kaynakta veriyor, Le seminaire, Livre XVII: I '.-m ... ,i< la psychanalyse (Paris: Editions du Seuil, 1 9 7 3 ) , s. 9 2 9 5 . Bkz. Eric Santner, My Own Private Germany (Princeton: Princeton University Bkz. " L a passe. C o n f e r e n c e de Jacques-Alain Miller." nsan, MiUer'n kltrel-politik alana yapt son gezilerle ilgili tuhaf bir olguyu llttl I ti mez fark ediyor: bu geziler "modern insann kayglar" gibi balklarn zerindi- dURMy yaklayor. Burada bir tr iirsel adalet ibanda: sanki Miller, A B D entelektel ya ynlerinden etkilenmi gibi gtnyor. Bkz. Giorgio Agamben, The State of Exception (Stanford: Stanford University I ' M 2 0 0 4 ; istisna Hali, O t o n o m Yaynlar, 2 0 0 6 ) .
1
I'M ... I
1

5 gi z

'

".)

merakl Amerikal yazarlarn aceleci poppsikolojik gazeteciliine tehlikeli bir biimdi nun ilkelliine kar klarda bulunurken, kendisi Amerikal pop-kuramlatrmann en kn

6 1 . Kevin B. M a c D o n a l d , The Culture of Critique:An Evolutionary Analysis ol Jewtlh. Involvement in Twentieth Century Intellectual and Political Movements (WetpOfl
Praeger, 1 9 9 8 ) . Bunu izleyen, kaynak belirtilmemi alntlarn hepsi bu kitaptandr. 62. Bu dnce izgisini gln bir dorua ulatrmak istetsek: nl bir Katolik Sloven < i < I. I tel, Slovenya'nn eski Kltt Bakan ve eski Fransa Bykelisi olan kii, ksa bir sre ttnCI Derrida iin unlar yazd: "tek silah isyan ve ykm, tpk merhum havari JaCqUSI Derrida'nn bize rettii gibi. Nerede bir pencere grrseniz, ona bir tula atn. Nerede bl bina varsa, bir mayn olmal. Nerede ok katl bir bina varsa, bir bin Ladin kp gelin. I. Nerede bir kurum, yasa ya da balant varsa, insan bir yanllama, bir sokak ya da y-.l "yasas" bulmal" (Andrej Capuder, "Vino in most," Demokracija 9, n o . 50 [Ljubljana, 9 Aralk 2 0 0 4 ] , s. 9; S l o v e n c e d e n eviri bana a i t ) . Bu arada, "Nerede ok katl bir bina \... .... bir bin Ladin kp gelmeli" sz, Freud'un wo es war soil ich werden [td'in olduu yerde, ego da olacak] sznn yeni bir politikletirilmi versiyonu gibi durmuyor mu?

63.

Bkz. Jacques
Norton, 1 9 7 9 ) .

Lacan,

The Four Fundamental Concepts of PsychoAnalysis (NewYorkl

Sapklk "et paras," "benden ok benim iimde" olan eye karlk gelen ksmi nesne, l a n anlamyla ele alnrsa ortaya kar, tpk Patricia Highsmith'in ksa bir yksnde olduu gibi. ykde baba, kznn talibi ondan kznn elini isteyince, kzn elini keser ve pakel Leyi] I talibe gnderir. aran talibe verdii yant udur: "Ah, demek sen onun tamamn isiiy.u dun, sadece elini istemiyordun? Neden yle sylemedin?" Bu tpk "Kalbim senindir!" gtbl duygusal bir aklamay gizil bir kalp basnn aklamas olarak okumamz gibidir. ... Kadnlar sk sk etkinliklerinin iki dzen ya da dzeyini bir araya getirmenin onlar iin nr kadar zor olduundan yaknr ( e v ve i, sevgili ve anne . . . ) , buna karn erkeklerin sadece tek bir eye dikkat etmeleri yetetlidir - ya bu yaknma sadece toplumbilimsel bir olguya gnderme yapmyor da, ayn zamanda diil znel konumun, L a c a n ' n fallik dzen ve t e k i n i n eksikliinin gstergesi dedii ey arasndaki ok daha radikal bir "ontolojlk" blnmesine tanklk ediyorsa?

50.
51.

Ernst Nolte, Martin HeideggerPolitik und Geschichte im Leben und Denken (Berlin:
Propylen Verlag, 1 9 9 2 ) . Isaac Deutscher, The Prophet Outcast (Londra ve New York: 2 0 0 3 ) , s. 8 8 .

52.
53. 54-

Milner, Le periple structural, s. 2 1 3 .

Burada kaynam " L a passe. Conference de Jacques-Alain Miller," IV Congres de l ' A M P 2 0 0 4 , ComandatubaBahia, Brezilya. niversite syleminin daha ayrntl bir zmlemesi iin bkz. Slavoj Zizek, lraq:The

66.

Burada gzden karlmamas gereken nemli nokta, L a c a n ' n ge dneminde analisi n konumunu objet petit a'nn konumuyla zdeletirmesinin, radikal bir zeletiri eylemi salamasdr: daha n c e , 1950'lerde, Lacan analisti kk teki ( a ) olarak deil, tersini .

byk t e k i n i n ( A , anonim simgesel dzen) bir tr vekili olarak kavramt. Bu dzeyde, analistin ilevi znenin hayali yanl tanmalarn hayal krklna uratmak ve onu simgesel '< j g 67. 68. alveri devresindeki tam yerini, onlarn simgesel zdeliini etkili bir ekilde belirleyen (ve onlar tarafndan bilinmeyen) yeri kabul etmeye zorlamakt. Fakat, daha sonra, analist kesin bir ekilde byk t e k i n i n balca tutarszl ve baarszlna karlk gelir: simgesel dzenin znenin simgesel zdeliini gvenceye alamamasna, Jacques Lacan: Le sminaire, livre XX: Encore (Paris: Editions du Seuil, 1 9 7 3 ) , s. 9 2 - 9 5 . Jacqueline Rose'un zl bir ekilde belirttii gibi: "Grup ballnn tam merkezine, [Freud] ldrmeyi yerletirir. . . . Bir grup yesi olmak bir sua ortak olmaktr" (Jacqueline Rose, " I n O u r PresentDay W h i t e Christian Culture," London Review of Books, 8 Temmuz 2 0 0 4 , s. 1 7 ) . Yani soru u: bu su ortakl bir kolektif kurmann tek yolu mudur? 69. 70. 71. Bkz. Lorenzo Chiesa, "Imaginary, Symbolic and Real Otherness: T h e Lacanian Subject and His Vicissitudes," tez, University ofWarwick, Department of Philosophy, 2 0 0 4 . Bkz. Esteban Echeverria, EI matadero ( M e z b a h a ) , iki dilli edisyon, edisyon ve eviri Angel Flores (NewYork: Las Americas Publishing C o . , 1 9 5 9 ) . Bu tutumun, srail kart yaklamda ald ironik anlam gzden karmak zor: bir yandan, srail Devleti'ne kar popler Arap basnndaki temel savlardan biri, onun sapkn 84. 85. 86. 87. doasnn balca "kant", kadnlarn da orduda hizmet ediyor olmasdr; dier yandan, kadn intihar bombaclarnn aka vlen roln hatrlayn (oysa yirmi yl kadar n c e F K ' d e kadnlarn rol ok daha grnr bir durumdayd - F K ' n n seklerlikten kmasnn bir belirtisi). 72. Bu ikilik " l m e y e n i n " ikircikli konumunda yansmaktadr: lmeyenlik ayn zamanda h e m drtnn fazlalnn addr, hem de "biz aslnda canl deiliz" olgusunu rten vampirimsi szde fazlann addr. 73. 7475. Bkz. Alain Badiou, " T h e Caesura of Nihilism," University of Essex'te yaplan bir konuma, 10 Eyll 2 0 0 3 . Alain Badiou, "L'entretien de Bruxelles," LesTemps Modernes," 26 ( 1 9 9 0 ) : 6. Ya eer en byk cesaret Olaya sadklk deil de, ters giden Olayn felaket/ykmn yoluna koymann teekkrsz roln stlenmekse (Polonya'da Jaruzelski'nin rol, vb.)? Bunun getirecei n yoktur, sadece, baars kendisinin eski baskc rejimin son kalnts olarak silinecei 76. 77. 78. 79. ya da ktlenecei asndan llen bir "ortadan kalkan arac" rol szkonusudur. A l b e r t o T o s c a n o , "From t h e S t a t e t o t h e World? Badiou and A n t i C a p i t a l i s m , " Communication&.Cognition 3 6 14. T o s c a n o , "From t h e S t a t e to the World?," s. 3. Bkz. M i c h a e l Hardt ve A n t o n i o Negri, Multitude (New York: T h e Penguin Press, 2 0 0 4 ) . Dnyay D o l a n a n A [World Wide W e b , www] adl siberuzay, yleyse, ikin olarak "komnist" mi, toplumsallam anln maddesellemesi, k o l e k t i f akln dorudan bir cisimlenmesi mi? nsan buna W W W ' n i n zaten "kendi iinde" komnist olduu gibi standart Marksist anlam ykleyebilir mi (tpk, Marx iin, byk fabrika sanayinin zaten kendi iinde kolektiflemi olmas, bireysel retim arac sahipliiyle eliki iinde olmas gibi), bylece tek gereken Kendinde'den Kendi-in'e bir gei olur? 80. Yine de, bu noktay ak klmak iin, Hallward insann kendi ilkelerinin "kt" versiyonunu tekilere atfetme hevesine kar koyamaz - bu durumda, bu da onun kendi sululuk 10. 11. (2003): 12. Alain Badiou, "Prefazione all'edizione italiana," Metapolitica (Naples: Cronopio, 2 0 0 2 ) , s. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 82. 83. 81.

duygusunun bir baka iareti olur: "Kendilerince, Negri, Agamben, Derrida ve Zizek lui mutlaklatrmay etkin bir umutsuz politikann koulu, aracsolmayan bir yaratcln ( N e g r i ) , edimselliin iptaliyle yaayan bir gizilliin ( A g a m b e n ) , etkinlikten ekilmi bir kararn (Derrida), dnmle kirletilmemi radikal bir eylemin (Zizek) eit lde mutlak onaylanmasnn aranan bir koulu olarak kabul eder." Badiou'nun kendisi bu diziye kolayca eklenebilirdi! Margaret Washington, <http://www.pbs.org/wgbh/amex/brown/filmmore/referencc/iiiin view/waslungtonoj .html>. Saas Fee'deki European Graduate School'un bir konferansnda, Austos 2 0 0 2 . Ayrca "Stalinizmi" Varln Dzeninin (mevcut toplumun) o k radikal bir "zorlanmal" olarak kavramak da sorunlu grnyor: 1 9 2 8 , " S t a l i n i s t devrimin" paradoksu daha ok, btn o kaba radikallii iinde, toplumsal tz etkin bir ekilde dntrmek iin yeterince radikal olmamasyd. O n u n kaba ykclnn iktidarsz bir passage a l'acte olarak okunmas gerekir. Basite adlandrlamayan Gerein Doruluk adna total bir zorlan masna karlk gelmekten uzak olan Stalinist "totalitarizm", daha ok, mutlak bir ekilde acmasz "pragmatizm," btn "ilkeleri" g elde etmek iin ynlendirmek ve feda etmek yaklamn belirtir. Bkz. Alain Badiou, " L ' U n se divise en Deux," T h e Retrieval of L e n i n sempozyumundakl katk, Essen, 24 ubat 2 0 0 1 . Bkz. Sylvain Lazarus, "La forme Parti," The Retrieval of Lenin sempozyumundaki katk. W e n d y Brown, States of Injury ( P r i n c e t o n : Princeton University Press, 1995),s. 14Boostels'in kendisinin evirdii, 2 0 0 2 tarihli bir konferans.

6
1.

DEOLOJNN MSTEHCEN DM VE BU DMN ZM

Elbette, bu olguyu S t a l i n ' i n Trokizmi acmaszca bastrmasnn geriye dnk bir

yasallatrmasnm bir nedeni olarak kullanma gibi aptalca bir hevese direnmemiz gerekiy or ( " D e m e k Stalin Trokizmin sonunda emperyalizme hizmet edeceini sylerken haklyd - dneminden yarm yzyl ilerdeymi!"); bu tr bir akl yrtme ancak De Quincey'lii ucuz bir parafrazna varabilir: " N e o k drst insan var ki Stalinizmin lml bir solcu eletirisiyle balad ve sonunda emperyalizmin ua oldu. . . . " n t e r n e t t e bulunabilir: <http:/www.politicaltheory.info/essays/critchley.htm>. Alain Badiou, "Fifteen Theses on Contemporary Art," internet zerinde: <http://www.lacan.com / frameXXlII 7 . h t m > . Bkz. Bernard Williams, Moral Luck (Cambridge: Cambridge University Press, 1981 ), s. 125. Karl Marx ve Friedrich Engels, Selected Works, C i l t 1 (Moskova: Progress Publishers, 1 9 6 9 ) , s. 8 3 . Karl Marx ve Friedrich Engels, Collected Works, C i l t 2 (Moskova: Progress Publishers, 1 9 7 5 ) , s. 148. A.g.e., 193. A.g.e., s. 1 8 8 . Etienne Balibar, "Gewalt" (HistorischKritischesWorterbuch des Marxismus iin yazlm madde, Das Argument Verlag. B e r l i n ) . Bkz. H a n n a h Arendt, On Violence (New York: Harvest Books, 1 9 7 0 ) . R o n y Bauman, "From Philanthropy to Humanitarianism," South Atlantic Quarterly 10 1 2/3 (Bahar/Yaz 2 0 0 4 ) , s. 3 9 8 - 3 9 9 , 4 1 6 .

12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.

W e n d y Brown, " H u m a n Rights as t h e Politics of Fatalism," South Atlantic Quarterly 1 0 3 : 2/3, s. 4 5 3 . A.g.e., s. 4 5 4 . E t i e n n e Balibar, "Is a Philosophy of H u m a n C i v i c Rights Possible?", South Atlantic Quarterly 1 0 3 : 2/3, s. 3 2 0 - 3 2 1 . H a n n a h A r e n d t , The Origins of Totalitarianism (NewYork: Meridian, 1 9 5 8 ) , s. 2 9 7 . Bkz. Giorgio Agamben, Homosacer (Stanford: Stanford University Press, 1 9 9 8 ) , s. 17. Bkz. Jacques R a n c i r e , " W h o Is t h e S u b j e c t of t h e Rights of M a n ? " , South Atlantic Quarterly 1 0 3 : 2/3, s. 2 9 7 - 3 1 0 . A.g.e., s. 3 0 6 . A.g.e., s. 3 0 7 - 3 0 9 . A.g.e., s. 3 0 9 . A.g.e., s. 3 0 1 . Bu ksmda R o b Rushing'in gelitirdii dncelere dayanyorum (University of Illinois, Champaign-Urbana). Filmdeki evlilik de temelde sorunlu tasvir edilmitir: S e a n kars onu terk ettii iin ttavma geirmitir; Dave'in kars ona gvenmez ve onu aldatarak lmne neden olur; Jimmy'nin kars fazla gven sergiler ve sahte gvenlik salar. 3435. 36. 31. 32. 33. 29. 30. 28.

indirgendiler. Bu da W i t t g e n s t e i n ' m Tractatus'unun nl son cmlesinin belli bir szdcpnlkn.l il " l u ma olurdu: insan konuamyorsa, lk atmaldr - dile gelen sln zaman, insan onlara vahi bir lk eklemelidir. Bkz. Jacques Derrida, " F a i t h and Knowledge," Religion, ed. Jacques Derrida V a t t i m o (Stanford: Stanford University Press, 1 9 9 8 ) . G e o r g e Bush'un sosyal gvenlii zelletirme tasarlarna saldran bir gazetede! I ti I t e k i n i n inancna bu tr bir gven duymaya ek bir anlam katyor: "zellei
1

" % 5 H o z

bufami

olduu (II inTll ' I I , nii

deyile, Amerikallarn sadece insanlar onun yanl olduuna inand sre 8 doru 11B bilecek bir kuram (stoklar senetlerden iyidir) kabul etmesini gerektiriyor. Ve Boya ' HI \) bu kuramn doru olduu konusunda herkesi ikna etmeye abalyor. Eer kanp. mv I baarl olursa, kuram baarsz olur." ( M i c h a e l Kinsey, "Privatization's Empty I lypc," ' 3 Times, 26 Aralk, 2004- Jeff Martinek'e bu m e t n e dikkatimi ektii iin teekkl n ) Karl Marx, Capital, C i l t 1 (Harmondsworth: Penguin, 1 9 9 0 ) , s. 1 6 3 . A.g.e., s. 1 7 6 - 1 7 7 . A l e n k a Zupancic, ' " C o n c r e t e Universal' and W h a t C o m e d y C a n T e l l U s A h n u i (Lacan-.The Silent Partners, ed. Slavoj Zizek [Londra ve New York: Verso, 2 0 0 6 | ) . G . K. Chesterton, Orthodoxy ( S a n Francisco: Ignatius Press, 1 9 9 5 ) , s. 145. Zupancic, ' " C o n c r e t e Universal' and W h a t C o m e d y C a n T e l l U s About It." Gnmzde Freudcu phallus fikrini ironik bir tavrla her yerde "fallik simgeler" gren I alaya almak hl moda - rnein, bir yk gl, n e atlan bir h a r e k e t t e n bahsi tCgl zaman, bunun "fallik iine girmeye" karlk geldii sylenir; ya da binann yksek bil kull si varsa, belli ki "falliktir" vb. Bu tr yorumlar yapanlarn bunlarla h i zdelemedllnl fark e t m e m e k g - ya mitsel bir Ortodoks Freudcunun "her yerde fallik simgeler vadn" diye bir i n a n tadna inanrlar, ya da kendileri fallik anlam onaylarlar, ama d e s i n i l e cek, alacak bir ey olarak. Durumun ironisi "her yerde fallik simgeler" gren nail Ortodoks Freudcunun var olmamasdr, onun eletirmenin kendisinin bir kurgusu, onun "inand varsaylan znesi" olmasdr. H e r iki durumda da fallik simgelere tek inan.m teki araclyla inanan, kendi inancn kurgusal tekine "izdren" (ya da daha dorUlU aktaran) eletirmenin kendisidir. 37. S i n e m a aklar neden gaflarla, N o r t by Northwest'teki o efsanevi gzlerini kapatan o l gibi kk hatalarla bu kadar takntldr? Onlar kefetmekten derin bir haz alrz ve bun lar, diegetik yanlsamay yok etmedikleri gibi, bu yanlsamay bir tr fetiist reddetmeyi! dayatrlar. Bu paradoksta inancn btn ikirciklilii grnmyor mu? G a f kefelineklen aldmz haz bir tr egonun bilind inanlarmzdan ald intikam deil mi? 38. Birinci Dnya Savann ikinci Dnya Sava'ndan daha byk bir travmatik etki yaai mas, Freud'un "Sava ve l m Zamanlar zerine D n c e l e r i n d e ( 1 9 1 5 ) belirttii glbl 1 9 1 4 ylnda, "inanmay reddettiimiz sava patlad": dnlemeyen gerekleti. 39. 40. Yine, La logique des moncfe'de. R o b e r t Pfaller (Illusionen der Andcren, Frankfurt: Suhrkamp 2 0 0 2 ) antik ya da DoUU kltrleri, bir zneden yoksun inanlar yaymalar nedeniyle, bir znenin tamamyla stlenecei inanlara ynelik Batl Hristiyan ve modern saplantya kar vd MITI atl bu ekilde, tam da Barthes'n (Japonya konusunda), V e r n a n t ve Foucault'nun (an il Yunanistan konusunda) ve bakalarnn, ileci znesi olmayan bir uygarlk, iinde r u m ve inanlarn serbeste dolat, bizim hibir travmatik sululuk ve sorumluluk duymadan hazza dalmamz salayan bir uygarlk vizyonunu n e srenlerin dt tuzaa dnll h

24.

Etiyopyal Hristiyanlara gre aslan kutsal bir hayvandr ve S e b t ' e tam anlamyla zen gsterir, yani o gn "almaz" (avlanmaz); fakat bu, Hristiyanlar bir yandan aslann kutsallna inanrken, dier yandan onun koyunlarna bir tehdit oluturacan bilirler, bu yzden koyunlar S e b t gn otlaa karmazlar. mais quand meme ... ("Biliyorum, ama ... Bu fetiist bir inkar rnei gibi bile ...[inanyorum ...1") "Sana grnebilir, ama aslnda etkili bir ekilde onu tersine evirmektedir; standart je sais bien yleyken inanyorum, ama yleyken bile seni iyi tanyorum..."a evrilmitir.

25.

Badndrc bir havas olan 1960'larda, uak hostesi olmak bir kadn iin heyecan verici bir meslek saylrd - kukusuz, erkeklere has bir meslek fantazisiydi bu, nk hostes figrnn cazibesinin bir ksm da onun varsaylan cinsel ulalabilirlii, uu srasnda bir iki ister miydiniz diye sorduu zaman, teklifin u rtk ekle birlikte okunmas gerektii dncesiydi: " K a h v e mi, ay m . . . yoksa ben mi?"

26.

1960'larn sonu ve 1970'lerin bandaki eski Yugoslavya'da geen genliimde, (resmi) Frankfurt Okulu Marksistleriyle (muhalif) Heideggerciler arasndaki kartln hakim olduu Slovenya felsefe sahnesinde, benzet bir k m e l e n m e hatrlyorum: "Fransz yapsalcl" belirir belirmez, bu "lmne dmanlarn" ikisi birden o n a kar ayn dilden konumaya balad. . . .

27.

Kukusuz, ayrca bunun ters yz de var: gereki derinlikten, "lmeyen" bedenlerin esnekliinden vb. yoksun olan izgifilm evreninde mevcut olan t o p y a c gizil. Ve Leslie'nin belirttii gibi (Esther Leslie, HollywoodHatlands [Londra ve New York: Verso, 2 0 0 2 ] ) can alc kayma 1930'larn ortasnda, izgifilmler ilk dnemdeki anarik esnekliklerinden, derinlik yoksunluundan, gag'lerden vb. kp Disney'in uzun metraj izgifilmlerinin daha "gereki" ve duygusal evrenine doru gelimesiyle birlikte grlr - kesin bir ekilde, Duck Soup'un finansal baarszlndan sonra, M G M ' d e k i Irving Thalberg tarafndan yeniden icat edilen M a r x Kardelerin yaadna karlk gelen bir evcilletitme: onlarn denetlenemez saldrganl ve anarik ykc gag ruhu, bir sr skc mzikal numaralarla birlikte, bir sevenleriftinin temel anlatsnn esi haline sokuldu - ksacas, sknt iindeki, birlemelerini dzene sokmakta olan iftin hayrsever yardmclar rolne

* * > S 41. 42.

olmuyor mu? Bu tr vizyonlar kelimenin tam anlamyla Avrupa'nn t e k i n e , Gerein travmatik kesiinden kurtulmu bir uzama ynelik kendi ideolojik fantazisini fantazmatik projeksiyonu deil mi? Bu noktay Paris'ten G e n e v i e v e Morel'e borluyum. Guillermo A m a g a , 21 Grams (Londra: Faber & Faber, 2 0 0 3 ) , s. 1 0 7 . 56.

h a r e k e t e geireceim" (Kitap 7, Dize 3 1 2 ) . Bu ifade Freud'un Dlerin Yonm/'da yn alyor. - .n.] Ayn ekilde, A B D kuvvetlerinin kitle imha silahlar bulamamas olgusunun olumlu m iaret olduunu unutmayalm: tmyle "totaliter" bir g polislerin genellikle yiptlini yapard - uyuturucu saklar ve sonra bir suun kantn "kefederdi". . . .

^
fi z

43.
44.

Bkz. T h o m a s Frank, What's the Mattet with Kansas? How Conservatives Won the Heart
of America (New York: Metropolitan Books, 2 0 0 4 ) . Nasl oluyor da, Darwinizme kar ncil'in kelimesi kelimesine doru olduunu srarla syleyen muhafazakar evanjelistler, sa'nn "Elinizdeki her eyi satn ve yoksullara verin" (Markus 1 0 : 2 1 ) szn kelimesi kelimesine okumaya heves etmiyorlar?

57.
58. 59. 60.

U k i G o n i , La autentica Odessa. La fuga nazi a la Argentina de Peron (BuenOl Aires;

Paidos, 2 0 0 4 ) iinde yer alan ok saydaki belgeye bakn. Bu konunun daha ayrntl bir ele alnmas iin, bkz. Slavoj Zizek, The Melusin:, Enjoyment, n c Blm (Londra ve New York: Verso, 1 9 9 5 ) . Christopher H i t c h e n s , "Prison Mutiny," internet zerinde bulunabilir (kayl 4 M. iye.. 2004). Onlarn durumuyla ifte Tehlike [Double Jeopardy] filminin -yasal olarak sorunlu ncl arasnda belli belirsiz bir benzerlik var: eer A ' y ldrmekten sulanrsanz ve sonra, cezanz ekip serbest brakldktan sonra, A ' n n hl hayatta olduunu renil M - m , artk onu cezadan muaf olarak ldrebilirsiniz, nk ayn su iin iki kez sulanann .m Psikanalitik terimlerle, bu ldrme mazoist sapknln zamansal yapsn aksa MfglUl dzen tersine evrilmitir - n c e cezalandrlrsnz ve bylece suu ileme hakk elde ede siniz. Bl

45.

Fakat, antagonizmanm saf farknn birisi ortadan kaldrlmas gereken iki olumlu toplumsal grup arasndaki farkla hibir ilikisi yoktur, yani antagonizmik mcadeleyi destekleyen evrenselcilik hibirini dlamaz - bu yzden antagonistik mcadelenin en byk baars dmann yklmas deil, iinde kar kampn faillerinin taraf deitirip bize katld bir "evrensel kardelik" patlamasdr (gstericilere katlan polis ya da askeri birimlerle ilgili dilden dile dolaan hikayeleri hatrlayn). lke olarak kimsenin dlanmad bu tr bir cokulu her eyi kuatan kardelik patlamasnda, olumlu failler olarak "biz" ve "dman arasndaki fark saf bir biimsel farka indirgenir.

46.

Margaret Washington, <http://www.pbs.org/wgbh/amex/brown/filmmore/refereiice/interview/washiiigtonoj.html>.

61. 62.

J o n a t h a n Alter, " T i m e to T h i n k about T o r t u r e , " Newsweek, 5 Kasm, 2 0 0 1 , s. 4 5 . Oysa iki yordam bir arada gibi grnyor: B o b Herbert'a gre (bkz. "Outsourcing T o t c , " International Herald T r i b u n e , 121.3 ubat, 2 0 0 5 , s. 4 ) , " T e r r e Kar Sava" yrten A B D hkmet ajanslar "sra d icraat" olarak bilinen gizli bir program yrtyorlar: hlbll eyden kuku duymayan bireyleri srele hibir yaknlklar olmasa bile tutuk lama V onlar ikence yaptklar bilinen mttefik rejimlerde sorgulanmaya gnderme politikas.

47. 48. 49.

Russell Banks, <http://www.pbs.org/wgbh/amex/browii/filmmore/reference/interview/banksoi Bkz. Henry David T h o r e a u , Civil Disobedience and Other Essays (New Publications, 1 9 9 3 ) . Baz krtaj kartlar Brown'm mcadelesiyle kendilerininki arasnda bir koutluk kuruyor: Brown Zencileri, yani ounluk iin insandanazolan ve bu ekilde, temel insani haklar verilmeyen insanlar tam olarak insan kabul etmiti; ayn ekilde, krtaj kartlar domam ocuu tam olarak insan kabul etmektedir. . . . 63. .html>. York: Dover

Efendinin szcelem eylemi mkemmel bir ekilde, ataszlerini ya da "derin dnceln " grnmez tehdide karlk gelen uursuz haleleriyle birlikte szceleme eylemi deil mr' Onlar pepee sralarsn: "Bilge insan talihin peinden komaz; talihin onun p e i n . n i komasna izin verir." "Yaam ertelenen lm deildir; lm yaamn sresini SIMUII I uzatr." "Kayp frsatlar iin kayglanma: hepsi evrenin uyumu iinde yerini bl "Duyulan ilk Sz e y t a n n testislerini skt aptal bir devin l olmam myd?" .,,

50. 51. 52.

R o b e r t H. Bork, Slouching towards Gomorrah (New York: Regan Books, 1 9 9 7 ) , s. 132. A.g.e., s. 139. Aktaran <www.prospect.org>. 64. 65.

Burada kaynam Mladen Dolar, " M o c nevidnega / T h e Power of the Invisible," Problemi 12 (Ljubljana, 2 0 0 4 ) . Anti-Semitizmde de ayn ey szkonusu: Yahudi Efendi-Gsterendir, insanlar raimi Meden bir dizi fenomenin (tutarsz) dizisine (yozlama, ahlaki ve kltrel bozulma, IniC yozluk, ticarileme, snf mcadelesi ve baka toplumsal antagonizmalar . . . ) karlk gelen balca bo referans noktas; bu haliyle, Yahudi figrnn gizemli ritueller ve nitelikleriyle ilgili bir fantaziler srsyle desteklenmesi/evrelenmesi gerekir. Dier yandan, yakn bil inceleme Freudcu par excellence tehdidin, kastrasyon tehdidinin yapcm, grndnden ok daha karmak olduunu ortaya karr: zgl bir nesnenin (pehSn) kaybna ynelik tehdidin iaretini vermekten ok, onun asl tehdidi, ne kadar kaybede sem kaybedeyim, ondan hibir zaman kurtulamayacak olmam olgusunda yatar yani, artkeyfin rahatsz edici fazla/kalntsndan. Neden? T a m da kastrasyon tehdidi fillusun kendisini iinde simgesel kastrasyonun gstergesi olarak ierir: yani, paradoksal bir ekildi , kastrasyonda kaybettiimiz ey (simgesel) kastrasyonun kendisidir.

53.
54.

Bork, Slouching Towards Gomonah, s. 1 3 4 .

Komnist rejimler iin c a n alc nemde olan ey resmi T a r i h l e gizli arivler arasndaki farktr: resmi T a r i h kamusal versiyondur, Sosyalizmin cokulu kuruluuna ilikin, medyada, mzelerde vb. sunular raporlar ierir; gizli polis arivleri muhalefet, huzursuzluk, grevler, ekonomik baarszlklar vb. ile ilgili (ideolojik olarak sansrlenmi, ama olgusal olarak ok kesin o l a n ) doruluu ierir. Gizli arivlere erimek kat bir ekilde denetlenir - bu nomenklatura'ya ait olmann bir iaretiydi. Herkes onlarn varlklarn bilse de, konumlar byleyici bir gizdi, sanki b e n i m arivimde neler olduunu renmek benim byk t e k i iin gerekten ne olduumu syleyecekti. Gizli arivler ne kamusal (resmi tarih) ne de zeldi, kamusal/resmi sylemin kendisine yaplm gizli/zel ekti. Ezamanl olarak h e m tamamyla yabanclam, souk kiisellikten uzak bir slupla yazlm ve gzlen e n insanlarn seks hayatlarna dek uzanan en mahrem konulara deinirlerdi.

55.

Bu nedenle On Emir'in ilan edilmesi normal bir ideolojik aklamaya ar rnei deildir: On Emir kesinlikle mstehcen fantazmatik desteinden mahrum bir yasadr. ["Acheronta m o v e b o " Vergilius'un Aeneas'ndan bir alnt, "eer tanrlar ikna edemezsem, yeralttn

66.

Friedrich Nietzsche, Samtliche Werke: Kritische Studienausgabe, C i l t de Gruyter, 1 9 8 0 ) , s. 6 7 8 .

/ (Berlin: Walti

g 5 <* ti < 5 o
Z

67.

Belki de bu yzden, Oriana Fallaci'nin son iki kitab gibi, terrist tehdidin kaynan (slam) dorudan betimleyen kitaplar, marjinalletiriliyor ve kabul edilmez olarak grlyor: bunun asl sebebi gnmzn Siyaseten Dorucu duyarl deil, "dmann" hayaletimsi konumunu korumasnn zorunlu olmas. Bu yzden, kktenci tehdide kar hcum etmeye ynelik her arsnn ardndan, Bush (ya da Blair, ya da Sharon ya da . . . ) hemen slam'n byk bir bar ve hogr dini olduunu, sadece kktenciler tarafndan ktye kullanldn vurgulamaya giriiyor. (Milan: Rizzoli, 2 0 0 4 ) . Bkz. Oriana Fallacci, The Rage and the Pride 79. 80. (NewYork/Milan: Rizzoli, 2 0 0 2 ) ; ayrca onun "eletirilere yantlar," La forza della ragitme 78.

yaygn bir ekilde kamuoyuna ulatrlan syleilerinde) hak edecek bir eye gerekten h i sahip olmu muydu?

medya tehirinin onu

asl

kiiliinden nasl kopardndan yakmyordu: kaybna at yakt eye, "kiilik" demeyi Ve psikanaliz, kamusal tutumlar zel travmatik atmalarn davurumlar olarak "yorumlayyla," bu eilimin temel arac gibi grnyor olsa da, aslnda, gerek tam tetsidir: L a c a n ' m dersi bizim simgesel kimliimizin, kesinlikle, mahrem ruhsal tuhaflklarn bir davurumuna indirgenemeyeceidir. Burada kaynam A l e n k a Zupancic'in bayapt Poetika: Druga knjiga/Poetics: Book Two (Ljubljana: A n a l e c t a , 2 0 0 5 ) . Derrida'nn hassas ifadesi "gelecek-olan-demokrasi" buraya oturuyor: demokrasi bu "gelecekolandr," yani bizim ufkumuz "gelecek-olanm," ulalmaz gelecee ynelik indirgenemez alsa, o zaman demokrasi bizim kaderimizdir. 81. Bir entelektelin politik radikallemesine kar yneltilen en aptalca sav udur: "Farknda msn, eer savunduun devrim olacak olsa, ilk vurulan sen olursun?" Bunun yant "yle olmaz!" deil " E e , ne olmu!"tur. ... Bu aptallk znele yaplan gndermenin snrna, bir nermenin doruluunun sonul lt olarak zgrlemenin konumuna tanklk eder. 82. 83. 84Bu gzlemi yapan Alenka Zupancic olmutu, "Bartleby: In beseda je mesto postala/Battleby: A n d the Word Was Made Flesh," Bartleby (Ljubljana: Analecta, 2 0 0 4 ) . Bkz. M i c h a e l Hatdt ve A n t o n i o Negti, Empire (Cambridge, M A : Harvard University Press, 2 0 0 1 ) . Bu Hegelci formln nktesi kastldr: H N , iki byk Hegel kart, Bartleby hakknda en klasik (szde)Hegelci eletirel yaklam sergiliyor - aslnda, Hegel'in ihmal edilmesi intikamn en sradan kabaHegelci temalarn dn klnda alyor. 85. Bu yzden, ontolojik farkn bir tr dorudan "ontik" kkenini nermeye ynelik hevese kar koymalyz; Peter Sloterdjik'in, Heidegger'in ilkel insann nesnelerle etkileime girmek iin alet kullanmas iinde ak (bkz. iin "dnyann al" dedii eyin kklerini bulmaya Nicht gerettet.Versuche nach Heidegger [Franktni: alrken yapt gibi - dnya bana benim ondaki eylere maddi katlmmn snrlar Peter Sloterdijk, Suhrkamp, 2 0 0 1 ] ) .

68. 69. 70.

"Only a G o d C a n S a v e Us: Der Spiegel's interview with Martin Heidegger," The Heidegger Controvercy, ed. RichardWolin (Cambridge, M A : M T T Press, 1 9 9 3 ) , s. 5 5 . Miguel de Beistegui, Heidegger and the Political (Londra: Routledge, 1 9 9 8 ) , s. 116. Bunun bir baka yn de kresel piyasa modelinin beklentilere dayanmak zorunda olmas. Tarmsal rn fiyatlarn ele alalm: gelimi lkeler gelimemi lkelere zellemeleri ve kendilerini yabanc rekabetine amalar iin bask yaparken, acmasz bir ekilde kendi tarmlarn yksek ithal vetgileri ve devlet desteiyle korurlar - A B D ' n i n yar fiyatna pamuk reten Mali, aldklar devlet destei Mali'nin btn G S M H ' s n d a n daha byk olan A B D ' l i iftilerle rekabet edebilir? n c Dnya byk ba hayvan retimi, her bir inei ylda 4 0 0 avroluk yardm alan, n c Dnya lkelerinin ounun kii bana den gelirinden daha fazla bir yardm alan Avrupa Birlii'yle nasl rekabet edebilir? Burada temel nokta, bu dengesizliklerin, "adil" uluslar aras ticaret dzenlemeleriyle dzeltilebilecek basit "haksz ticaret uygulamas" rnekleri olarak gz ard edilemeyeceidir - bu dengesizlikler yapsaldr.

71. 72. 73. 74. 75. 76.

Aktaran Ziauddin Sardar ve

Merryl W y n

Davies,

The No-Nonsense Guide

to Islam

(Londra: New Internationalist ve Verso, 2 0 0 4 ) , s. 77. Burada kaynam Bozidar Jezernik, Travellers (Londra: Saqi Press, 2 0 0 4 ) . Aktaran a.g.e, s. 2 3 1 . Aktaran a.g.e, s. 2 3 3 . Bkz. a.g.e, s. 2 3 2 . 1979'larda, J e a n n e Kirkpatrick, Commentary'de yaymlanan "Diktatrler ve ifte Standartlar" adl makalesinde "otoriter" ve "totaliter" tejimler arasndaki ayrm ele almt, bu ayrm A B D ' n i n Sac dikkatrlerle ibirlii yapma, buna karn Komnist rejimlere ok daha sert davtanma politikasn hakl karmaya yaryordu: otoriter diktattler iktidar ve servetleriyle ilgilenen progmatik yneticilerdir, birtakm byk amalar azlarna dolasalar da ideolojik konulara kar ilgisizdirler; buna karn, totaliter liderler ideolojilerine inanan ve idealleri iin her eyi gze almaya hazr benlikten yoksun fanatiklerdir. Yani maddi ve askeri tehditlere aklc ve ngrlebilir tepkiler veren otoriter liderlerle ba edilebilir, ama totaliter liderler ok daha tehlikelidir ve onlarla dorudan kar karya gelmek gerekir. . . . Buradaki ironi bu ayrmn A B D ' n i n Irak igalinde tets giden eyi kusursuzca yakalyor olmas: Saddam iktidara susam ve kaba pragmatik tartmlarla hareket eden yoz bir otoriter liderdi (bu da onun 1980'ler boyunca A B D ' y l e ibirlii yapmasn salad) ve A B D mdahalesinin asl sonucu herhangi bir pragmatik uzlamay reddeden ok daha uzlamaz bir "kktenci" muhalefet yaratm olmasdr. 77. Kiesel olann medyasallamas ve/veya kamusaln kiisellemesi de insann sahip olmad bir eyi nasl kaybedebileceini aklyor. Birka yl kadar n c e , Britney Spears (elbette, Wild Europe: The Balkans in the Gaze of Western

SZLKE

darsyla ierisinin i ie gemi olma durumu, kavramn "na-mahrem" olarak da aktarlabileceini dndryor. [83] diegetik: Diegesis, mimesis'in kart olarak anlan anlatm tarz; mimesis anlatmaktan ok eylemler araclyla sergiler; buna karn diegesis'te yk bir anlatc araclyla anlatlr. "Diegetik kiiler," yani eylemde bulunmaktan ok, anlatlan ve anlatan kiiler. seslenmesi [125] efendi-gsteren: (master-signifier, signifiant-matre) Lacan'da, efendi-gsteren, znenin derin bir ekilde zdeletii ve onun dnyay anlamlandrmasn salayan gsterendir. Paul Verhaeghe, efendi sylemini aklarken, Lacan'n aklayc sz oyununu ele alyor: "Fal bir ve blnmemi gibi davranan efendi-gsterendir. Lacan'n dedii gibi: bana benini kendim (kendimin efendisi) olduum dncesini veren bu gsterendir: 'matre/m'tre moi-mme'." [37] eks-aptasyon: (ex-aptation) Bir zelliin kendi evrim tarihi iinde ilevini deitirmesi; fikir Darwin'e uzanyor ve daha n c e bunun iin "preadaptasyon" szc kullanlyordu. S t e p h e n Jay Gould ve Elizabeth Vrba, 1982 ylnda "eksaptasyon" terimini ortaya attlar, gnmzde bu terim, "koopsiyon/cooption" terimiyle yakn anlamlar iin kullanlyor. [198] elipsis: Trkede " n o k t a " olarak anlan noktalama iareti; ayn zamanda, eksilti. " * * * " gibi biimlerle, yazarn bilerek brakt boluklar belirtir. [125] epekeina tes ousias: " t e varlk; varlk tesi", Platon'un Cum/uriyer'inde, 509b'de kulland bir ifade. [24] errance: Heidegger'in A l m a n c a "die /rre"nin bir evirisi olarak kulland Franszca "errance," belli bir uzaklkla izleme, peinden gitme anlamndaki (ya da "srar" (Insistenz)) terim, bir bakma varln paranteze alnmas, ihmalini karlyor. [273] esse = percipi: George Berkeley'e ait, "Esse est percipi," "olmak alglanmaktr" sz. [217] fazla/fazlalk: (supernumerary, excessive) Kavram Badiou'ya ait. Zizek, Badiou'nun kulland "surnumraire" kavramn genellikle "excessive," bazen de "supernumerary", "fazla, her zamankinden o k " olarak karlyor. [30, 4 3 ] gelassenheit: "brakma, serbest brakma" anlamnda, Heidegger'in din filozofu Meister Eckhart'tan esinlenerek kulland bir kavram. [158] Henry James'e has "doal olmayan" szdizimi: " S h e had laid on t h e table, the. long envelope from the m o m e n t of her coming in . . ." ya da "From the m o m e n t of her coming in, she had laid on the table the long envelope . . ." yerine, Henry James'in romanda yer verdii cmle yledir: " S h e h a d laid on the table from the moment o f her coming in the long envelope, substantially filled, which h e had sent her enclosed in another o f still amplei make." [134] hepsi-deil: (pas-tout, pastout, non-all, not-all) Lacan'n 1 9 7 5 - 7 6 Le Sinthome seminerinde dile getitdii bu kavtamr, Zizek, yer yer Franszca yer yer ngilizce kullanyor, b a c n 1970'deki "kadn yoktur" ifadesini 1971'de "(O, The, La) Kadn diye bir ey yokun" olarak gelitirdikten sonra, 1975'te kadnn eksikliinden yola karak "pas-tout" kavram, olduunu ne sryor. Trkeye "hepsi-deil/olmayan" eklinde aktarlan bu da "btn-olmayan" olarak da aktarlabilir. [253, 23] homo sacer: Latince "kutsal insan." R o m a yasalarna gre yurttalk haklarndan mahrum edilen, ldrlmesi yasak olmayan ama kurban edilemeyen insan. Agamben bu in ya tin

Keli parantez iindeki saylar terimlerin ilk kullanldklar sayfalar belirtmektedir.

aklamaya arlmak

(interpellate):

Althusser'in,

polisin

yoldan geen birine

imgesinden yola karak oluturduu bir kavram. deolojinin soyut, ideoloji ncesindeki insana seslenerek, arda bulunarak onu tam anlamyla bir zne klmas srecini anlatyor. Trkede "armak-zneletirmek, celbetmek" olarak da karland. [61] agalma: Platonun Sempozyum'unun sonunda Sokrates'le konuan Alkibiades, Sokrates'in iinde gizli olan bir eyi betimlemek iin "agalma" kavramn kullanyor; Lacan, VIII. Seminefde bu kavram, aktarm kavram erevesinde ele alyor. [104] asefalik: Szcn tbbi anlam, fetus oluumunda ban ksmen ya da tmden olmamas durumu; fakat Lacan'n kullanmnda, Georges Bataille'n kard Acphale ( 1 9 3 6 - 3 9 ) adl bir dergi ve kurduu bir gizli toplulukla balantl bir anlam kazanyor. [] Aziz Pavlus: Aziz Pavlus, Anadolu'da, Tarsus'ta R o m a yurtta bir Yahudi olarak domutu. am'da Hristiyanl benimseyip vaftiz olduktan sonra, S 47 ylnda misyonerlie balad. retisinin temel bir noktas, Yahudi olan sa'nn getirdii dinin Yahudi olmayanlar da kapsayan evrensel bir din olduunun ne karlmasdr. Kendisi Yahudi geleneine uygun olarak snnetlidir [9]. Ayrca bkz. "yrei snnet edilmi Yahudiler." baka modernlik: (alternate modernity) J a m e s o n ' n K o j i n Karatani'nin Origins of Modern (1993) adl almasna yazd "In the Mirror of Alternate Japanese Literatre

Modernities" adl nsznde gelitirdii, daha sonra Tekil Bir Modernlik ( 2 0 0 2 ) adl kitabnda yer verdii bir kavram. [34] "ce seul objet dont le Nant s'honore": bkz. Sonnet en -yx. cum grano salis: L a t i n c e "bir tuz tanesiyle" anlamn tayan, bir gzlem ya da nermenin belli bir ekince ya da kukuyla kabul edilmesi anlamnda bir deyi. [228] ereveleme: (enframing) Heidegger'in, ayn zamanda "iskelet" anlamna da geldiini belirterek kulland " G e s t e l l " kavram. [29] izme kay: (hootstrap) Kovboy izmesinde, ayan izmenin iindeki gevek hareketini engelleyen, izmenin stne bilek ksmndan ayan bilek, topuk ve taban ksmn dolanacak ekilde yerletirilen bir kay sistemi; Francisco Varela, zerine mahmuz da taklan izme kaynn izmenin iindeki aya, izmenin derisini/zarn snrlayp tutmasn, biyokimyasal tepkimeler ebekesinin hcreyi snrlayp zarn, dolaysyla hcreyi yaratmasna benzetiyor. [205] deixis: gsterim; sz ya da yazma ediminde etkenin bak asndan gsterme ya da belirtme. [125] dttaki-isel: (ex-timate) Zizek'in genellikle ex-timate olarak kulland, Franszcas extimite olan, Lacan'n intimit (isel) kelimesine exterieur'dan (dsal) gelen ex- nekini kullanarak rettii bu terim psikanalizin i ve da ilikin kartl nasl sorunsallatrdm ok iyi ifade eder. Freudcu/Lacanc psikanalizde zne olmann yolu ancak kendi-olmayanlarmz atmak/reddetmekten gemesine ramen bu dlama sadece bu kendimiz olmayann kendimiz iine konulmasyla olur. Dolaysyla bu Freudcu nesneler sadece ieriden atlmaktan te onlar ayn zamanda zneye iseldirler. Ksaca,iimizde olup fakat bizle zde olmayan, dtaki-iseldirler. Bu yapya Mbius eridi iyi bir rnektir." (Krlgan Mutlak) "Namahrem" olmadaki ilgin topolojik durum,

Lacan'da mantk alanna, Aristoteles'e gndermeler iermesi nedeniyle, "btn-deil" y

"mlteci" olma durumuna uyarlayarak kavramlatnyor. [270] "il n'y pas de rapport sexuel": "cinsel iliki yoktut" ya da "cinsler arasnda iliki yoktur." L a c a n ' m Encore seminerinde dile getirdii forml. [13] irhitatio Christi: sa'y taklit etmek, onun gibi yaamak. [187] Kalevala: ngilizce eviride Zizek'in zerinde durduu biimsel zellik belirgin bir ekilde grnyor: " c o m m e n c e my singing / begin my recitation" gibi. Kalevala, Trkeye 1 9 6 5 ylnda F i n c e d e n Lle ve Muammer Obuz tarafndan, F i n c e aslndan evrildi. Biimsel zellik bu eviride daha serbest bit ekilde grnyor, ama anlam asndan yeterli bir eviri: " i m d e n geldi birden / Kapldm hevese neden: / ark sylesem, / Szleri bestelesem, / Trk arsam, / A t a iirlerini ansam. / Kelimeler azmda erir, / Usul usul sz dklr; / Uar gider dilimden, / Dilerime Seirdir. / C a n karde, mutlu yolda, / G e n yamn iyi dostu / G e l haydi! / Trkler okuyalm. / Yakla syleelim; / Beraberiz bak imdi, / Irak geldiimiz yerler; / o k var grmeydi, / Kolay deil bulumak; / Hznl yurdumuzda, / D e r t l i Pohjola'mzda. / Ver elini e l i m e , / Dolayaltm parmaklarmz; / Syleriz trklerin, / En gzellerini; / D a h a holarn anlatrz / M a s a l l a r n ! / Dostlar duygulansn, / T a n l a r vnsn; / G e n l i k t e , nesillerde Bulduumuz trklerle:" (Kalevala, 1 9 6 5 . ) [153] lamella: Szck anlamyla bir zar, bir katman, L a c a n ' m kullanmnda znenin doumla birlikte terk ettii, kurtulduu plasentam andryor. [117] L E T S : ( L o c a l E x c h a n g e Trading System) M i c h a e l Linton'un ortaya att ve eitli lkelerde snrl denemeleri olmu bir kapal ekonomi sistemi; Kojin Karatani de Japonya'da bunun bir denemesini gerekletirmitir. [57] lo'mpredador del doloroso regno: Dante, lahi Komedya^ K a n t o XXXIV:28, "kederli kralln

n e b e n m e n s c h : A l m a n c a "komu, yakn bir c a n l . " Freud'un kulland bir kavram. [113] o h n e warum: Asl ad J o h a n n Schefifler olan mistik A l m a n aiti Angelus Silesius'un ( 1 6 2 4 1 6 2 7 ) nl bir dizesi: " D i e Rose ist o h n e Warum", "gl aklamadan yoksundur." [ 1 5 8 | ortadan kaldrma: (subiate) Hegel'in eviriyle karlamas g olan "aufheben" szcnn

ingilizce evirisi. "Aufheben" T r k e d e "ama" olarak da karlanyor, fakat "ortadan kaldrma" (ya da "fesih e t m e " ) eklindeki evirisi, hem "olumsuzlama" h e m de "koruma" anlamlarn iermesi nedeniyle yelendi. Otopoiesis (autopoiesis): lk kez 1973 ylnda ilili biyologlar Humberto Maturana ve Francis o Varela'nn kulland bu terim, Yunanca "auto" (kendi k e n d i n e ) ve "poiesis" (yaratma, retme) szcklerinin bir araya getirilmesiyle oluturulmu ve "kendi kendini yaratma, r e t m e " a n l a m n a geliyor. Bu terimden tretilen " a u t o p o i e t i c " ( o t o p o i e t i k ) de "otopoiesis ieren durumlar" anlamn tayor. [205] paralaks (parallax): Bir cismin gzlem ynnde, gzlemcinin konumuna bal olarak ortaya kan farkllk. Yakn cisimlerle ilgili paralaks fark edebilmek iin gzlerimizi srayla kapatmak yeterlidir: ki gzle grdmzde belirli bir uzaklkta olarak kestirdiimiz cisim, tek gzle baktmzda sanki daha yakna gelmi gibi grnr. Beyin normalde bu iki grnty kullanarak stereoskopik etki yaratmaktadr. ki gzlem noktas arasndaki uzaklk ve iki noktay birletiren doru bilinirse paralakstan yararlanarak cismin gzlemciye uzakl hesaplanabilir. paralaks gr (parallax view): Zizek'in "paralaks" kullanmnn kaynaklarndan biri Kojin

Karatani'nin

Transcritique adl kitab. Burada, Karatani, n c e K a n t ' n Trume eines

Geistersehers (Bir Tin Grenin Dleri/Dreams of a Visionary) adl metninde "paralaks"

szcnn kullanmn aktaryor: " D a h a n c e , insani saduyuya sadece kendi amdan bakyordum; koyuyorum bu kez kendimi bit bakasnn en gizli benim dmdaki aklnn konumuna ve kendi yarglarm, nedenleriyle birlikte, bakalarnn bak

imparatoru [blis]." [187] mauvaise foi: Szck anlam "kt i n a n " olan, Sartre'n, insann btn zgrln reddettii, atl bir nesne gibi davranmay yeledii durumu betimlemek zere kulland bir terim. Sartre'n bunun iin verdii rneklerden biri, garson olma durumudur. [175] Mem: ( m e m e ) Sosyobiyolog Richard Dawkins'in Yunanca mimma, taklit etmek, kopyalamak szcnden, gen ( g e n e ) szcne benzetme yoluyla trettii bir szck. Kiiden kiiye genetik olmayan yollarla (rnein taklit yoluyla) geen bir kltrel birim (bir fikir, deer ya da davran kalb); bir tr kltt geni. [26] mevcudiyet: ( e n t i t y ) Bu szck, birok kaynakta "kendilik" olarak karlanm, fakat gnmzde psikoloji alannda, eskiden "benlik" olatak karlanan " e l f i n artk "kendilik" olatak karlanyor kavramlarnn karland. Muselmann: A l m a n c a "Mslman" anlamna gelen szck, kinci Dnya Sava toplama kamplatnda alk ve yorgunluktan gsz den, tkenen mahkumlara isim olarak verilmi. Byk olaslkla, bacak kaslarnn zayflamas sonucunda olduklar yere k e n mahkumlarn namaz konumunu almasna bir gnderme tayor. Giorgio Agamben, muselmann' insan ve gayrinsan iin bir snr noktas olarak ele alyor. [111] must/ought (olmas gereken/olmas zorunlu o l a n ) : Bernard Williams'm Moral Luck'ta ele ald, ve modern felsefede gemii K a n t ' a uzanan A l m a n c a Sollen, ngilizce Must/Ought, A l m a n c a Sein, ngilizce Is kip fiilleri. [49] olmas, anlam karklna ak neden oluyor. nedeniyle, Entity, presence, being olatak yaknln daha vurgulamas "mevcudiyet"

asndan gzlyorum. Bu iki gzlemin karlatrmasnn belirgin bir paralaksa yol at doru, ama optik yanlsamay n l e m e n i n ve insann doasnda bilginin gc kavramn doru yerine koymann tek yolu bu." Kuram adl almasnda, gkteki Trume ein'es Geistersehers 1 7 6 6 tarihli. Fkal kmelerinin gzlenmesi ve yldzlarn K a n t , paralaks kavramn ilk kez, 1 7 5 5 ylnda yazd Evrensel Doa Tarihi ve Gkler yldz paralaksndan bahsederken ele alyor. Karatani sonra bu alnty yorumluyor: "Burada K a n t beylik bir ifadeye, yani insann olaylar sadece kendi bak asndan grmemesi, ayn zamanda bakalarnn bak asndan da grmesi gerektii yolundaki ifadeye bavutmuyor. Eer kastettii ey bu olsayd baya bir ey olurdu: felsefe tarihi insann kendisini bakalarnn grecei gibi grmesi gerektii zerine dnmlerle dolu. Kant'ta bu 'bakalarnn bak as' kendisini sadece 'belirgin paralaks' yoluyla davuracaktr. Bunu tam olarak anlamak iin, K a n t ' n zamannda var olmayan bir teknolojiyi [fotoral teknolojisini] rnek vermek gerekiyor." (Karatani, 4 7 ) parataksis: Sentaksis'in kart olan parataksis, ksa ksa, genellikle bala kullanmadan, pepee yazma eklinde bit edebi sanat; en nl rneklerinden biri Sezar'n " V e n i , vidi, vici" ifadesi. [158] paysz pay (part of no-part): Ya da "pay olmayanlarn pay, ksmsz ksm." Jacques Rancire'in Aristoteles'te politikayla ehrin paylara/ksmlara ayrlmas arasndaki iliki fikrinden yola karak kurduu bir kavram: "Politika yoksullar zenginlere kar kt iin olumaz. T a m tersine, politika .. yoksullarn bir mevcudiyet olarak ortaya kmasna neden olur. .. Politika, doal egemenlik dzeni hibir pay olmayanlarn bir paynn kurulmas

III

araclyla bozulduu zaman var olur" (Msentente/ Disagreement, 1 1 ) . [30] proton pseudos: lk yalan, hata; Freud'un histeriyi aklamak zere Aristoteles'ten dn ald bir kavtam. [ 1 7 1 ] Sonnet en -yx: Mallarme'nin "yx" uyayla yazd iir. "Sur les crdences, au salon vide : nul ptyx, / Aboli bibelot d'inanit sonore, / ( C a r le Matre est all puiser des pleurs au Styx / Avec ce seul objet dont le N a n t s'honore.)" Mallarme hayattayken yaymlanmam olan 1 8 6 8 tarihli bu iirin birka versiyonu var. [61] oah (shoah): Tevrat'ta geen ve branice "felaket, bela" anlamlarna gelen szck, 1940'lardan sonra "holokost, soykrm" anlamlarn tayacak ekilde kullanld. tz deitirmek (transubstantiate, transubstantio): Eski ifadesiyle "cevher deiimi"; sa'nn Adorno, Theodor W., 47, 51, 111-112, 265 Agamben, Giorgio, 112, 264-265, 299, 3 0 3 , 240, 342 Alien (Ridley S c o t t ) , 118 Arnish, 3 3 1 anlam, 8 0 , 8 5 , 180, 195, 234, 273 anlat, 157, 2 2 4 La trilogie des Cofontaine antagonizma, 25, 106, 3 4 9 , 3 6 2 anti-Semitizm, 2 5 4 - 2 5 9 , 2 8 9 - 2 9 0 Arendt, Hannah, 3 3 8 Badiou, Alain, 37, 6 4 , 165, 178, 181, 3 1 8 328, 334, 354, 379 bak, 3 8 Balibar, t i e n n e , 2 7 5 , 2 9 9 , 3 3 7 - 3 4 0 "Balkan," 376-377 "Bartleby" (Herman Melville), 3 8 1 - 3 8 5 Bataille, Georges, 9 4 - 9 5 Vsesoyuznaya (Bolevik)". Beistegui, Miguel de, 2 7 6 , 2 7 7 , 2 8 5 Bell, Daniel, 3 6 4 B e n j a m i n , W a l t e r , 3-4, 7 8 , 1 2 1 , 1 8 5 , 2 1 5 benlik, 2 1 3 Damasio'da, 2 1 0 , 2 2 3 - 2 2 4 , 2 2 6 - 2 2 7 B e r g m a n , Ingmar, 7 2 , 1 6 9 Bergson, H e n r i , 2 0 2 beyin bilimleri, 1 7 7 - 1 7 9 bilgi, 1 3 5 bilisel k a p a n m a , 2 1 7 bilin, 168, 172, 1 7 7 - 1 7 8 , 197, 2 1 1 - 2 1 3 , 2 1 9 , 22.3-227, 2 3 9 - 2 4 0 v e duygular, 2 2 3 bilind, 1 7 2 beyin bilimlerindekine kar Freudu, 2 2 9 biyopolitika, 29 bo jest, 1 3 0 - 1 3 1 Bohr, Niels, 3 5 3 Boostels, Bruno, 6 4 , 3 2 7 Damasio, A n t o n i o , 2 1 0 , 223-231 Darwin, C h a r l e s , 1 6 4 Decalogue, 3 6 6 deerlendirme, 2 5 9 , 3 7 8 deha, 1 4 8 Deleuze, G i l l e s , 1 2 2 , 1 6 5 , 1 6 8 demokrasi, 2 6 2 , 3 1 9 , 3 7 8 Dennett, Daniel, 2 0 3 , 2 3 1 - 2 3 3 , 237-242 Derrida, J a c q u e s , 2 1 3 , 2 4 3 Descartes, R e n , 8, 8 6 , 164, 2 7 4 "diil gizem," 1 4 3 doruluk, 1 4 , 1 4 5 , 3 1 9 , 3 2 8 atk, K a n t , 1 9 - 2 0 Bork, Robert, 3 6 4 Brazil ( T e r r y G i l l i a m ) , 1 1 6 - 1 1 7 Brecht, Bertolt, 97, 149, 2 6 0 Brown Wendy, 3 3 9 Brown, J o h n , 3 2 3 , 3 6 3 - 3 6 4 Buda, 9 8 Budizm, 3 8 3 - 3 8 4 Burned by the Sun ( N i k i t a M i k h a l k o v ) , 286 Brokrasi, 1 1 6 Cash, Johny, 186 C h a l m e r s , David, 1 6 8 C h e s t e r t o n , G . K., 9 1 , 3 5 2 C h i e s a , Lorenzo, 9 2 , 3 0 6 - 3 0 7 cinsellik, 2 4 6 - 2 5 0 C l a u d e l , Paul, 81 cogito, 8,6, 2 1 9 Comay, Rebecca, 32, 43 Conviene far bene l'amore (Pasquale Festa Campanile), 314 Critchley, Simon, 3 3 2 - 3 3 4 bedeninin ve kannn Aai Rabbani ayininde ekmee ve araba dnm, onlarda cisimlenmi kabul edilmesi. [18] tzde (cosubstantial): Hristiyanlk felsefesinde Yunanca "homoousios" (ayn varla ait olmak) szcnn Latince evirisi, Tertillianus tarafndan ( 1 5 5 - 2 3 0 ) "cosubstantialis" olarak saptanm ve bu kavram, zellikle Baba, Oul ve Kutsal Ruh'un "cosubstantialis" olmasyla kullanlyor. "tzde." [261] Tutsak (L'Otage): Paul Claudel'in Cofontaine ailesini ele ald rnein, sa Babasyla Tanrsallkta, insanlarla nsanlkta DZN

adl tiyatro oyunu lemesinin ( 1 9 0 8 - 1 9 1 6 ) ilki olan L'Otage (Tutsak, 1 9 1 0 ) ailenin Sygne de Cofontaine adl yesini merkeze alr. Lacan, VIII. Seminer'dt bu oyunu ele alyor. [81] tmden ayrntlandrma (perlaboration): Bu kavram, Freud'un kulland "Durcharbeiten," "kapsaml bir ekilde ele almak, work through" kavramnn bir evirisi. Psikanalizde, bir atma ya da sorunun ayrntl incelenmesi yoluyla hastayla ilgili kapsaml bir kavraya ulamay ieriyor. Bu kavram Zizek bir syleinde, "durcharbeiten" olarak, u rnekle kullanyor: "[Syberberg'e gre] Almanlar 'durcharbeiten' yapmad, Nazi gemilerini kapsaml bir ekilde ele almad, nk onu reddetmek istemiyorlar." [233] VKP(B) Tarihi: 1925-1952 yllar arasnda (Bolevikov), etkin olan V K P ( B ) ' n i n alm "Birleik Komnist Partisi

Kommunisticeskaya

Partiya

Stalin'in Komnist Parti'nin bu dnemiyle ilgili almas, Trkeye partinin almann yazld dnemdeki adyla deil, son adyla, SBKP(B) Tarihi olarak evriliyor. [25.3] yiyici, uf uf tren (eater, puffer train): ada biyolojinin yaam modellerine ilikin kulland terimler; bilgisayar grselletirilmesinden tretiliyorlar. [237] yrei snnet edilmi Yahudiler: Pavlus'un Romallara Mektup 2, 2 9 ' t a yer verdii bir ifade: " ( 2 8 ) nk dtan yle grnmekle kii Yahudi olamaz, ne de bedence dtan snnetli grnmekle snnetli olabilir. davranan, yrei ( 2 9 ) T a m tersine, gerek Yahudi i yaamda byle sa'nn kurtuluunun gereklemesi iin snnet edilmi olandr."

bedende snnet trnden biimsel deiiklikler gereklemesi gerektiini syleyenlere kar, snnetin yrekte de olabileceini sylyor Pavlus. Zizek'in metninde bu ifade, "inwardly circumcised Jew" eklinde, Kapitalin ngilizceden yaplm T r k e evirisinde bu ifade "gerekten snnetli Yahudi" eklinde tersine, yanl bir anlamla yer alyor. [59]

doa, 93 D o l a r , M l a d e n , 377 Dreyfus, H u b e r t , 283 Dnya, 317-318 drt, 61-63 H l d e r l i n ' d e , 158 kapitalizmde, 61 l m drts, 62, 182 E b u G a r i p , 367-372 E c h e v e r r i a , E s t e b a n , 308 E f e n d i - G s t e r e n , 37, 164, 372-373 Eisenstein, Sergei, 294-295 "duygular y a l a n syler," 229-230 Engels, Friedrich, 233-234 e n k a m a s y o n , 108 " e n t e l e k t e l sezgi," 192 etik, 48-49, 126, 354 evrensellik Hristiyan, 35 s o m u t a kar soyut, 30-35, 107 eylem, 133 Fantazi, 40-41, 170 Fark o n t o l o j i k , 23-24 m i n i m a l , 30, 44, 152, 154 cinsel, 24, 38 fedakarlk, 85-86 felsefe, 7-11 sonluluun, 110-111 ve cinsellik, 12-13 f e n o m e n o l o j i , diyalektie kar, 233-236 fetiizm, 108 mallarn, 58-59, 170, 217 F i c h t e , J o h a n n G o t t l i e b , 223 Fitzgerald, F. S c o t t , 18-19 Fitzpatrick, S h e i l a , 287 F r a n k , A n n e , 347 Freud, S i g m u n d , 5 5 , 3 1 1

G u a n t a n a m o , 371 g, 307 k u m c u fazlaln, 335-337

p o l i t i k bir kategori olarak, 308-317 J t t k a n d t , Sigi, 131 k a d n 71-72, 174

idealizme kar, 79 mal, 50-52,351-352 M a l a b o u , Catherine, 209 ZIO M a n k e l l , H e n n i n g , I 28 I 29 M a r x Kardeler, 347 M a r x , Karl, 50-56, 235, 266, 133 352, 379 Matrix, The ( W a c h o w s k i brocher), [ J J 156,312-317 M c K i b b e n , Bill, 195 m e m l e r , 232 Metzinger, T h o m a s , 162, 214-222 M i l l e r , J a c q u e s - A l a i n , 60-61, 84, 1.', .">" 261,298-299,307 M i l l e r - G e o f r e y , 246-250 M i l n e r , J e a n - C l a u d e , 117, 253-259 Minority Report ( S t e v e n Spielberg), 201, 207-208 m o d e r n l i k , 163-165 M u l l h a l l , S t e p h e n , 118 M u n c h , Edvard, 29, 71 m s t e h c e n l i k , 294, 369 mzik ve duygular, 229-230 Mystic River ( C l i n t E a s t w o o d ) , "narsist h a s t a l k , " 163 Negri, A n t o n i o , Bkz. Hardt, Michael n e s n e , H i t c h c o c k u , 133-134 N i e t z s c h e , Friedrich, 42-43, 84, 10'', I 1 ' 1 ., 193, 280-281, 3 7 4 N i x o n , R i c h a r d , 296 " n r o t e o l o j i , " 196-197 objet petit a, 17-18, 6 1 , 120, 152 Oedipus kompleksi, 296 olay, 165 olumsallk, 77-78 olumsuzluk, 84 Ostrovsky, N i k o l a i , otopoiesis, 205 t e k i , 353 byk t e k i , 8 4 zbilin, 65-67, 224, 244-246 zgrlk, 23-25, 65, 88-90, 9 6 , I !7, I 202-204, 213 D e n n e t t ' d e , 241-243 yazgya kar, 207 119-120 545 146 201 I3, 111

H a b e r m a s , W r g e n , 180, 185 Hallward, P e t e r , 321-324 Hardt, M i c h a e l , v e A n t o n i o Negri, 261267, 382 h a r i t a l a m a , 226 "haz ilkesinin t e s i n d e , " 230 H e g e l , G e o r g W i l h e l m Friedrich, 9, 27-28, 44-46, 65-67, 76, 156-157, 167, 226, 233, 236-237, 374, 3 7 9 -de k o m e d i , 106-108 l e m e , 27 Heidegger, M a r t i n , 71-72, 86-87, 165, 195, 273-285, 374 v e A n t i g o n e , 279 ve Heraclitus, 279 ve Nazizm, 284-285 hepsi-deil, 253 Hristiyanlk, 35, 80,. 105-110, 185-187 G n o s t i c i z m e kar, 105 Highsmith, Patricia,'344 H i t c h e n s , C h r i s t o p h e r , 370 Hoens, D o m i n i c k , 81 H o l l y w o o d ' t a , 343-346 homeostasis, 230 h o m o f o b i , 366 Hlderlin, F r i e d r i c h , 156-158 Hughes, T e d , 203 H u n t i n g t o n , P a t r i c i a , 86 idealizm, 206 ideoloji, 161, 365-366 i k e n c e , 368, 370-371 i n a n , 349, 353 insan haklar, 339-341 sa, 97-99, 107, 122, 352 J a m e s , Henry, 18, 81, 98, 125-144 .

kafka, Franz, 39, 114-118, 120-122 K a n e , R o b e r t , 242 K a n t , I m m a n u e l , 10, 20-24, 27, 32-33, 4849, 90-95, 180, 2 4 4 , 3 1 0 kapitalizm, 55-61, 262, 384 K a r a t a n i , K o j i n , 8, 20, 50-57, 171 kastrasyon, 122-123 kayg, 88-90, 229 K e n d i l i i n d e n l i k , aknsal, 22 kendiyle-ilikili, 213 ksmi n e s n e , 115, 117 Kierkegaard, S o r e n , 75-80, 86-90, 148, 309, A n t i g o n e zerine, 104 Estetik, E t i k ve D i n i 104-105 Kisowski, Krzysztof, 30-31, 84-85, 135 Kolevula, k o m e d i , 43 Hristiyanln, 105-110 komu, 113-114 k o m p l o teorileri, 375-376 k k t e n c i l i k , 309-310, 348-350, 354-365 kt, 92-93, 152, 183 k u a n t u m fizii, 165, 171-172 kurgunun yapsna sahip o l a n , 350 L'acan, J a c q u e s , 17, 45, 49, 89, 91, 93-94, 171, 187, 193, 220, 226, 261, 303-304 L a c l a u , E r n e s t o , 35-36, 254-266 L a p l a n c h e , J e a n , 171 Laxness, Halldor, 159-160 L e D o u x , J o s e p h , 227-228 "legalistler," 379 L e n i n , V l a d i m i r I l l i c h , 4, 168 L v i n a s , E m m a n u e l , 11-113 Lvi-Strauss, C l a u d e , 25 L i b e t , B e n j a m i n , 240 Lukcs, G e o r g , 6, 168 L u t h e r , M a r t i n , 187 L y n c h , David, 69-70, 159 M a c D o n a l d , K e v i n , 301-303 maddecilik, 167 diyalektik, 167 153-154

G a n d h i , N o h a n d a s K., 342 gayrinsan, 21-22- 111, 121, 342 G e c e k o n d u l a r , 268-269 G e l a s s e n h e i t , 278-280 G e r e k , 25-26, 64-65, 1 5 5 , 3 1 1 grnm, 29, 105, 147, 165, 170, 173, 206 Graduate, The ( M i k e N i c h o l s ) , 73-74

slubu, 125-126 J a m e s o n , Fredric, 34, 375 J e l i n e k , Elfriede, 354-355 J o h n s t o n , A d r i a n , 173 joussance, 121, 188, 190, 255, 381 rk, 300 joussance de l'Autre, 188-190

zne, 17, 2 1 , 4 2 , 4 5 - 4 6 , 6 0 , 1 0 3 , 1 6 4 , 1 7 1 , 244-245 paralaks, 4-7, 2 0 - 2 4 , 5 5 - 5 6 , 1 0 5 , 1 5 3 - 1 5 4 , 163, 298, 3 3 4 , 3 8 2 - 3 8 3 Pascal, Blaise, 1 6 3 , 3 5 3

Sparta, 3 0 6 - 3 0 7 S p i n o z a , B a r u c h de, 8 , 4 2 Stalin, Joseph, 3 Stalinizm, 2 8 5 - 2 9 5 Faizme kar, 2 8 8 - 2 9 2 Scar Wars ( G e o r g e L u c a s ) , 1 0 0 - 1 0 3 superego, 1 8 8 , 3 1 0 , 3 6 9 ahit, 1 1 2 ey, 159-160 eytan, 9 9

Passion of Christ, The, ( M e l G i b s o n ) , 3 5 7 359 Pedofili, K a t o l i k papazlar arasnda, 3 6 9 Pinker, S t e v e n , 2 4 9 Pippin, R o b e r t , 1 2 6 Pizarnik, A l e j a n d r a , Plato, 1 6 1 - 1 6 2 Pluth, Ed, 81 politik e k o n o m i , eletirisi, 5 0 - 5 6 politika korkunun, 3 2 3 reete, 3 2 2 Prokofiev, Sergei, 1 4 7 - 1 4 8 psikanaliz, 1 6 3 , 1 7 5 - 1 7 7 , 2 5 9 - 2 6 1 , 2 9 7 , 305 Darwinizme kar, 2 3 1 v e para, 3 0 5 Psycho (Alfred H i t c h c o c k ) , 3 8 5 Rancire, Jacques, 3 4 1 Rashomon ( A k i r a K u r o s a w a ) , Richter, Gerhard, 152 Rilke, Rainer Maria, 114 Sade, Donatien-Alphonse-Franois-marquis de, 9 2 - 9 4 173-174 154-155

iddet, 2 9 9 , 3 3 7 - 3 3 8 , 3 8 0 - 3 8 1 oah, 1 8 3 tasarm, Dennett'te, 237-239

taerona verme, 3 7 1 talep, 2 9 6 Tanr, 106, 183 ac e k e n T a n r , 1 8 4 Kierkegaard'da, 7 9 Tarkovsky, Andrei, 85 Taylor, John, 211-213 tehlike, 195-198 terr, devrimci, 3 3 , 4 3 , 3 2 6 - 3 2 7 Tolstoy, Leo, 232 topluluk, 276-277 Toscano, Alberto, 3 1 9 - 3 2 0 travma, 1 8 2 Trokistler, 2 9 3 - 2 9 4 Varela, Francisco, 198-199, 2 0 4

Saer, Juan Jose, 154 sanat, 1 4 7 Santner, Eric, 72, 123, 157-158 sapknlk, 3 0 3 - 3 0 4 saydamlk, 2 1 4 - 2 1 5 , 2 2 0 S c h e l l i n g , Friedrich W i l h e l m , 1 0 0 Schiavo, Terri, 3 7 2 Schumann, Robert, 3 6 5 - 3 6 6 seim, 1 4 4 , 2 0 3 , 2 0 3 zorlamal, 9 6 , 1 3 9 , 3 3 1 sevgi, 2 8 2 , 3 5 5 Simgesel, 8 3 , 3 4 7 Sloterdijk, P e t e r , 1 6 2 , 1 6 3 , 1 7 9 Sofokles, 1 0 4 , 2 7 9 sonluluk, 2 7 3 - 2 7 4 "sonsuz brak," 8 4 - 8 5 sylem, drt ( L a c a n ) , 2 9 8

Vatikan, 3 6 8 Versagung, 8 1 - 8 5 Wagner, Richard, 155 Williams, Bernard, 4 7 - 4 8 , 9 1 , 2 4 3 Wordsworth, William, yanlsama, aknsal, 21 yasa, 3 9 , 9 5 , 2 9 9 ve arzu, 93 Yeats, W i l l i a m B u t l e r , 3 4 7 21 Grams ( A l e j a n d r o I n a r r i t u ) , 1 3 2 , 3 5 5 zindelik belirtisi, 2 4 7 zorunluluk, 77 Zupancic, Alenka, 4 3 , 109, 3 5 2 150-152