T.C.

stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal Eski Trk Edebiyat Bilim Dal Yksek Lisans Tezi

SALHADDN- UKNN TRKE DVANI VE NCELEMES

Bedriye Glay AAR 2501090009

Tez Danman Yard. Do. Dr. Cemal Aksu

stanbul 2012

Bedriye Glay AAR Salhaddn-i Uknin Trke Divan ve ncelenmesi

Z
XVIII. yzyln tannm arihlerinden ve sufilerinden biri olan Salhaddn-i Uk ayn zamanda iki divan sahibi bir airdir. Sufi kimliinin tesiriyle, Salhaddn-i Uknin iirinde tasavvuf n plandadr Velut bir nasir ve gl bir air olan Salhaddn-i Uknin iirlerinin en belirgin zellii Hz. Muhammede duyduu derin ve samimi sevgi neticesinde iirlerinin pek ounun naat olmasdr. Bununla beraber bnl-Arabye ve onun dncesine olan ball da iirlerinin gze arpan bir baka zelliidir. Bu almada onun hayat ve edebi ahsiyeti hakknda bilgi verilmi, divan nce ekil bakmndan ardndan da dini ve tasavvufi muhteva bakmndan incelenmi ve divann tenkitli ve transkripsiyonlu metni ortaya konulmaya allmtr. almada, Salhaddn-i Uknin Trke divannn edebiyat tarihimizdeki yerinin belirlenmesi amalanmtr.

iii

Bedriye Glay AAR Salhaddn-i Uks Turkish Diwan and Its Textual Analysis

ABSTRACT Salhaddn-i Uk who is one of the wellknown commentators and sufis of XVIII. century is also a poet and productor of two diwans. Sufism is in the

foreground with influence of his sufi character in his poem. The most distinctive aspect of poems of Salhaddn-i Uk who is a productive writer and vigorous poet is deep and sincere affection that he feels for the Prophet Mohammad, so many of his poems are prising the Prophet Mohammad. Besides, his allegiance to bn'l-Arab and his idea is another notable feature of his poems. In this work, information about the poet's life and his literary character is given. His diwan is surveyed firstly in the way of form. Then it is examined in terms of religious and mystical content. Finally criticized and transcripted text of diwan is tried to be presented. Aim of this work is to state the place of the Turkish diwan of Salhaddn-i Uk in our literature history.

iv

NSZ
XVIII. yzyln en velut melliflerinden ve arihlerinden biri olan Salhaddn-i Uk, Halvetlie bal Ukliin Salhiyye kolunun da kurucusu olmas bakmndan tarikatlar tarihinde de nemli bir yere sahiptir. Arapa ve Farsaya, bu dillerde iir syleyebilecek kadar hkim olan Salhaddn-i Uknin eitim ve retim hayatyla ilgili yeterli bilgimiz bulunmasa da, eserlerine bakldnda, onun slami ilimlerde, tasavvufta, nesirde ve iirde gayet donanml ve yetkin bir Osmanl entelekteli olduunu grmek mmkndr. iirlerinde tasavvufu daima n planda tutan airin iirlerinin en belirgin zellii, onlarn byk bir ksmnn nazm trnn naat olmasdr. Bu husus, airin, Hz. Muhammede kar duyduu samimi sevginin iirlerine aksedii olarak yorumlanmtr. Bununla birlikte Salhaddn-i Uknin iirlerinde, bnl-Arabnin ve onun dncelerinin tesirini de izlemek mmkndr. Salhaddn-i Uknin iki adet divan bulunmaktadr. Bu tezde onun Trke divan ele alnmtr. Drt blmden oluan tezin ilk ksmnda airin hayat, eserleri ve edebi kiilii incelenmeye allmtr. zellikle bu blmde Prof.Dr. Mehmet Akku tarafndan Salhaddn-i Uknin hayat ve eserleri hakknda yaplan doktora tezi, bizim faydalandmz balca kaynak olmutur. Tezin ikinci ksmnda airin Tke divan ekil bakmndan ele alnmtr. Bu blmde nazm ekilleri, airin kulland vezinler, iirlerinin kafiyeleri, metin kurulurken izlenen yol ve metnin imla hususiyetleri hakknda bilgi verilmitir. Tezin nc ksmnda divandaki dini ve tasavvufi unsurlar hakknda ksaca bilgi verilmeye allm, bu unsurlarn getii iirlerin iir ve beyit numaralar parantez iinde gsterilmitir.

Tezin drdnc ksm divann edisyon kritikli metninden olumaktadr. Bu blmde divandaki iirler klasik divan tertibine gre dzenlenmi, be nshas olan divann edisyon kritie dahil edilen nshasnn farkllklar, ayetler ve hadisler, Arapa ve Farsa ibarelerin, beyitlerin tercmeleri dipnotlarda gsterilmi; metin tamirine ihtiya duyulan beyitler veya msralar elden geldii kadaryla tamir edilmeye allmtr. Prof.Dr. Mehmet Akkuun mstakil bir eser olarak addettii Esm-i Hulef ve Etvr- Seba adl eserler de divana dahil edilmitir. Bu almada byk emei olan, beni her zaman destekleyen ve bana yol gsteren saygdeer hocam ve tez danmanm Yard.Do.Dr. Cemal AKSUya, lisans ve yksek lisans dneminde kendisinden pek ok ey rendiim hocam Prof.Dr. Kemal YAVUZa, metni okumamda, tamir etmemde ve bu hale getirmemde ok byk bir pay sahibi olan hocam Yard.Do.Dr. Ozan YILMAZa, B ve Y nshalarn bana veren ve doktora teziyle tezime byk bir katkda bulunmu olan Prof.Dr. Mehmet AKKUa, benden yardmlarn esirgemeyen Ar.Gr. Kadir TURGUT, Ar.Gr. Esra EGZ ve Ar.Gr. Kadir YILDIRIMa, almalarm srasnda yanmda olan dostlarm Ar.Gr. Uur UZUNKAYA, Ar.Gr. Hilal ERDOAN, Ar.Gr Nee DEMRDELER ve Ar.Gr. Elmas FERKe, hayatm anlamlandran anneme, babama ve kardeime teekkr etmeyi bir bor bilirim.

vi

NDEKLER

Z ........................................................................................................................................ iii ABSTRACT ......................................................................................................................... iv NSZ ................................................................................................................................. v NDEKLER .................................................................................................................... vii TABLOLAR LSTES ........................................................................................................ xiv TRANSKRPSYON ALFABES ........................................................................................ xv KISALTMALAR LSTES ................................................................................................ xvii GR .................................................................................................................................... 1 1. SALHADDN- UKNN HAYATI, KL, ESERLER VE DVANI .............. 7 1.1. HAYATI VE KL .................................................................................... 7 1.1.1. Hayat ....................................................................................................................... 7 1.1.2. Tarikat ................................................................................................................... 10 1.1.3. Kiilii .................................................................................................................... 11 1.2.EDEB KL ............................................................................................. 14 1.2.1. iir ve air Hakkndaki Grleri .......................................................................... 14 1.2.2. Dil ve slup ........................................................................................................... 18 1.2.3. Edeb Kiiliine Tesir Eden airler........................................................................ 21 1.2.4. Eserleri ................................................................................................................... 23 vii

1.2.4.1. Trke Divan...................................................................................................... 24 2.DVANIN EKL YNNDEN NCELENMES............................................................ 26 2.1. NAZIM EKLLER ...................................................................................... 26 2.1.1. Kaside..................................................................................................................... 26 2.1.2. Msemmen ............................................................................................................. 26 2.1.3. Muhammes ............................................................................................................. 27 2.1.4. Tahmis .................................................................................................................... 27 2.1.5. Murabba ................................................................................................................. 27 2.1.6. Mesnevi .................................................................................................................. 27 2.1.7.Mstezat .................................................................................................................. 28 2.1.8.Gazel ....................................................................................................................... 28 2.1.9. Kta ....................................................................................................................... 29 2.1.10. Dbeyt .................................................................................................................. 29 2.1.11. Beyit ..................................................................................................................... 29 2.1.12. Mfred .................................................................................................................. 30 2.2.VEZN .............................................................................................................. 30 2.3. KAFYE VE REDF ....................................................................................... 35 2.4. TENKTL METNN HAZIRLANIINDA ZLENLEN YOL .................... 39 2.4.1. Metnin Transkripsiyon ve mlasnda zlenen Yol .................................................. 39 2.4.2. Tenkitli Metinde zlenilen Yol ............................................................................... 42 3. DVANIN TASAVVUF MUHTEVA BAKIMINDAN NCELENMES ........................ 44 3.1. DN.................................................................................................................. 44 3.1.1. Allah ....................................................................................................................... 44 viii

3.1.2. Melekler ................................................................................................................. 48 3.1.3. Din Kitaplar........................................................................................................... 51 3.1.4. Ayetler ve Hadisler ................................................................................................ 52 3.1.4.1. Ayetler ................................................................................................................. 52 3.1.4.2. Hadisler ............................................................................................................... 57 3.1.5. Peygamberler.......................................................................................................... 59 3.1.5.1. Hz. Muhammed ................................................................................................... 59 3.1.5.2. Hz. dem ............................................................................................................ 64 3.1.5.3. Hz. Yakub ........................................................................................................... 66 3.1.5.4. Hz. Yusuf ............................................................................................................ 66 3.1.5.5. Hz. brahim ......................................................................................................... 67 3.1.5.6. Hz. Musa ............................................................................................................. 68 3.1.5.7. Hz. Sleyman ...................................................................................................... 69 3.1.6. ehr-Yrn ve Dier Halifeler ............................................................................. 70 3.1.6.1. Hz. Ebubekir ....................................................................................................... 70 3.1.6.2. Hz. mer ............................................................................................................. 71 3.1.6.3. Hz. Osman ........................................................................................................... 71 3.1.6.4. Hz. Ali ................................................................................................................. 72 3.1.6.5. Dier Halifeler .................................................................................................... 73 3.1.7. On ki mam ........................................................................................................... 74 3.1.8. Dier Dini ahsiyetler ............................................................................................ 76 3.1.8.1.Hzr ..................................................................................................................... 76 3.1.8.2.Lokman ................................................................................................................ 77 ix

3.1.8.3. Hz.Meryem.......................................................................................................... 78 3.1.8.4. Zleyha................................................................................................................ 78 3.1.8.5. Eyyb el-Ensr ................................................................................................... 79 3.1.9. Kaza ve Kader ........................................................................................................ 80 3.1.9.1. Kaza..................................................................................................................... 80 3.1.9.2. Kader ................................................................................................................... 81 3.1.10.Ahiret ile lgili Mefhumlar .................................................................................... 82 3.1.10.1. Ahiret ................................................................................................................ 82 3.1.10.2. Cennet ............................................................................................................... 83 3.1.10.3. Cehennem .......................................................................................................... 84 3.1.10.4. Bezm-i Elest ...................................................................................................... 85 3.1.11. Dier tikad Mefhumlar ...................................................................................... 86 3.1.11.1. Kutsal Geceler ................................................................................................... 86 3.1.11.2. lm.................................................................................................................. 88 3.1.11.3. Ruh .................................................................................................................... 89 3.1.11.4. eytan ................................................................................................................ 90 3.1.12. Din ile lgili Mefhumlar ....................................................................................... 91 3.1.12.1. Cami ve Kilise ................................................................................................... 91 3.1.12.2. Put ..................................................................................................................... 91 3.1.12.3. badet ................................................................................................................. 92 3.1.12.4. Abdest ............................................................................................................... 93 3.1.12.5. Kabe .................................................................................................................. 93 3.1.12.6. Gnah-Gnahkr ............................................................................................... 94 x

3.2. TASAVVUF ................................................................................................... 96 3.2.1. Ak ......................................................................................................................... 96 3.2.2. k ........................................................................................................................ 98 3.2.3. Zahit ....................................................................................................................... 99 3.2.4. Rind ...................................................................................................................... 101 3.2.5.Nefs ....................................................................................................................... 101 3.2.6. Gnl .................................................................................................................... 103 3.2.7.Heva ...................................................................................................................... 108 3.2.8. Masiva .................................................................................................................. 109 3.2.9. Dnya ................................................................................................................... 110 3.2.10. rfan-Marifet ....................................................................................................... 112 3.2.11. Edep ................................................................................................................... 113 3.2.12. Fakr .................................................................................................................... 114 3.2.13. Mrit ................................................................................................................. 115 3.2.14. Salik ................................................................................................................... 117 3.2.15. Sabr ve kr .................................................................................................... 118 3.2.16. Rza .................................................................................................................... 119 3.2.17. Mutasavvflar ..................................................................................................... 120 3.2.17.1.Hasan- Basr .................................................................................................... 120 3.2.17.2.Habb-i Acem ................................................................................................ 120 3.2.17.3.bn Edhem ........................................................................................................ 121 3.2.17.4.Davud- T ...................................................................................................... 121 3.2.17.5.Marf- Kerh ................................................................................................... 122 xi

3.2.17.6.Bayezid-i Bistm ............................................................................................. 123 3.2.17.7.Ser es-Sakat .................................................................................................... 123 3.2.17.8.Cneyd-i Badd ............................................................................................ 124 3.2.17.9.Mimd- Dinever ........................................................................................... 124 3.2.17.10.Hallc- Mansr.............................................................................................. 125 3.2.17.11.Muhammed-i Dinever ................................................................................... 125 3.2.17.12.Muhammed-i Bekr ........................................................................................ 126 3.2.17.13.mer Vecheddn-i Bekr ............................................................................... 126 3.2.17.14.Abdlkhir-i Shreverd................................................................................. 127 3.2.17.15.bnl-Arab.................................................................................................... 127 3.2.17.16.Kutbeddn-i Ebher ......................................................................................... 130 3.2.17.17.Muhammed Rkneddn-i Nec.................................................................... 130 3.2.17.18.ihbeddn Muhammed-i Tebrz .................................................................. 131 3.2.17.19.Mevln Celleddn-i Rm ........................................................................... 131 3.2.17.20.Cemleddn-i rz ........................................................................................ 132 3.2.17.21.brahim-i Zhid .............................................................................................. 132 3.2.17.22.Muhammed-i Geyln .................................................................................... 133 3.2.17.23.mer-i Halvet ............................................................................................... 133 3.2.17.24.eyh Muhammed ........................................................................................... 133 3.2.17.25.Hac zzeddn ................................................................................................. 134 3.2.17.26.Sadreddn-i Hyv ......................................................................................... 134 3.2.17.27.Yahy-y irvn ............................................................................................ 135 3.2.17.28.Muhammed-i Erzncan .................................................................................. 135 xii

3.2.17.29.brahim-i Taceddn ......................................................................................... 135 3.2.17.30.Aladdn-i Uk ........................................................................................... 136 3.2.17.31.Hsmeddn-i Uk ..................................................................................... 136 3.2.17.32.Cemleddn-i Uk ...................................................................................... 137 3.2.18. Vahdet-i Vcut ................................................................................................... 140 4. DVANIN TRANSKRPSYONLU METN ................................................................. 144 4.1. KASDELER ................................................................................................ 144 4.2. TARHLER ................................................................................................... 201 4.3. MSEMMEN ............................................................................................... 214 4.4. MUHAMMES ............................................................................................... 216 4.5. TAHMSLER ................................................................................................ 225 4.6. MURABBA .................................................................................................. 248 4.7. MSTEZATLAR ......................................................................................... 254 4.8. MESNEVLER ............................................................................................. 257 4.9. GAZELLER .................................................................................................. 275 4.10. KITALAR ................................................................................................... 424 4.11. DBEYTLER ............................................................................................. 426 4.12. BEYTLER ................................................................................................. 431 4.13. MFREDLER ............................................................................................ 432 4.14. MUAMMALAR ......................................................................................... 433 4.15 DER RLER ........................................................................................ 440 SONU ............................................................................................................................. 448 KAYNAKA .................................................................................................................... 449 xiii

TABLOLAR LSTES
Tablo1:Divanda Kullanlan Vezinler..33

xiv

TRANSKRPSYON ALFABES
A, a, E, e, A, a, , B, b P, p T, t , C, c , , , D, d , R, r Z, z J, j S, s , , , , , , ,

xv

, F, f , G, g, K, k, L, l M, m N, n V, v, U, u, O, o, ,, , , H, h, a, e Y, y, I, , , i,

xvi

KISALTMALAR LSTES
A.e. a.g.e. B b. bkz. c. ev. d. DA g. H haz. k. k. mes. muh. mur. mf. mse. mst. s. sa. t. t.y. :ayn eser :ad geen eser :Ali Birinci Nshas :beyit :baknz :cilt :eviren :dbeyt :Diyanet slam Ansiklopedisi :gazel :Hac Mahmut Efendi No 2684 :hazrlayan :kaside :kta :mesnevi :muhammes :murabba :mfred :msemmen :mstezat :sayfa :say :tarih :tarih yok xvii

tah. U1 U2 v. Y

:tahmis :Uk Tekkesi No 106 :Uk Tekkesi No 84 :varak :Ahmet Yivlek Nshas

xviii

GR
Salhaddn-i Uk XVIII. yzylda yaam ve eserlerini ayn yzylda vermi sufi bir air, nasir ve arihtir. Salhaddn-i Uknin yaad bu yzylda Osmanl Devletindeki siyasi knt bir nceki asra gre daha da artm, bununla birlikte siyasi kntye paralel olarak eitli kurumlar da yozlamaya yz tutmutur. Bu yzylda siyasi, iktisadi ve itimai hayatta ortaya kan ve devleti derinden sarsan gerilemeye ramen kltr ve edebiyat hayat olgunluk devrini yaamay srdrmtr.1 Klasik siyaset geleneinin zlmeye balad ve Osmanl Devletinin Batnn stnln fark ettii bu yzylda, devletin temel kurumlarnda slahat fikirlerinin ortaya konulduu grlmektedir.2 Karlofa Anlamasyla sarslan Osmanl Devleti, bu yzylda, Pasarofa Anlamas ile durulan bir atmosferde Baty tanmaya ynelmitir.3 Batya gnderilen elilerle Avrupa kltrne farkl alardan bakmaya balayan Osmanl Devleti, zellikle kltr ve sanata yeni bir soluk getiren Lale Devrini bu yzylda yaamtr. air says bakmndan ciddi bir art grlmesine ramen, estetik kymeti haiz iirler vcuda getirebilcek kalitede airin olduka az olduu bu yzylda edebiyatta izi srlebilen en nemli iki zellik devletin dt durumdan dolay hissedilen itimai huzursuzluk neticesinde hikemi tarzn devam etmesi ve devletin yenilik araylarna paralel bir ekilde giden, iirde yenilik araylar ile mahallileme abasdr.

Ahmet Atilla entrk-Ahmet Kartal, niversiteler in Eski Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, Dergah Yaynlar, 2006, s.424. 2 A.e., s.419. 3 A.e., s.420.

Bu yzylda devletin, pek ou sanata ve sanatya deer veren, hatta kendisi de sanatkr olan padiahlar ve devlet adamlar tarafndan ynetilmesi, airleri maddi ve manevi adan byk lde desteklemi ve airlerin eser verebilmelerine ciddi bir fayda salamtr. Necb ve Ahmed mahlasyla iirler syleyen III. Ahmed, Sebkat mahlasyla iirler syleyen I.Mahmut, Cihngr mahlasyla iirler syleyen III. Mustafa, lhm mahlasyla iirler syleyen III. Selim ve Klasik Trk iirinde Nbnin at hikemi tarz yolunda iirler syleyen Koca Rgb Paa airlerin yetimelerinde byk pay sahibi olmulardr.4 Bu asr iirlerinin daha ok bir nazire edebiyat vasfn tadklar grlmektedir. Klasik Trk iirinde airin kendisini yetitirmesi hususunda bir mektep vazifesi gren ve airlerin birbirlerine meydan okuduklar etrefilli bir vadi olan nazirenin bu yzylda beceriksiz kiilerce zaman geirme ve elence arac olarak addedilmesi, nazireciliin taklit seviyesini drld hususunda endie yaratm ve eletirilmitir.5 timai huzursuzluun devam yznden, Nbnin at yolda hikemi tarzda iir syleyen Koca Rgb Paa ve Ftnat Hanm mahalli tarz gl bir senteze ulatran ve Klasik Trk iirine yeni bir renk getiren Nedm, Sebk-i Hindnin en gl temsilcilerinden biri olmakla beraber Klasik Trk iirinin en byk airlerinden biri olarak da addedilen eyh Glib bu yzylda iirler syleyen nemli airlerdendir.6 iirlerinde din ve tasavvufi sylemleri n planda tutan, Mesnev-i erf tercmesiyle mehur Nahf ve Mevlev dedesi olan Skb Dede de bu yzyl airlerindendir. Dneminin en nemli devlet adamlarndan biri olan Koca Rgb Paa, Nab ekolnde syledii didaktik ve hikemi mahiyetli iirleriyle kendine has slup

Osman Horata, Son Klasik Dnem (1700-1800): iir, Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, TC Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, 2007,c. II, s.452. 5 A.e., s.455. 6 Daha fazla bilgi iin bkz. entrk-Kartal, a.e., s.426-427-428.

oluturmu bir airdir.7 O, iirlerinde her olaya ve her hakikate hikmet gzyle bakm, bu bak asn, sanatna yapmacklktan uzak ve gl bir dille aksettirmeyi baarmtr. iirlerinde ataszlerini ve deyimlerini bolca kullanmas, anlatmnn glenmesinde byk pay sahibi olmutur.8 Klasik Trk edebiyatnda iir syleyen kadn airler arasnda usta addedilen Ftnat Hanm da Nbnin yolunda hikemi tarzda iirler sylemitir.9 Syledii kane ve hikem iirlerde kadn kimliinden kaynaklanan eitli hassasiyetleri gizlemeyi baarmas ve erkeklerin kolaylkla katlabilecei iir meclislerinden uzak olmasna ramen gelenek izgisinden sapmadan, olduka baarl iirler

syleyebilmesi dikkat ekicidir. iirleri akcdr ve dil kusurlarndan uzaktr.10 XVIII. yzyla damgasn vuran iki airden ilki olan Nedmin asl ad Ahmeddir. Abartl bir sanat kaygs gtmeden, akc bir slupla syledii iirleriyle Klasik Trk edebiyatnda r aan Nedm mahalli unsurlar iirine yedirmeyi baarm, kalplaan sevgilini tipini aarak ortaya bambaka bir sevgili tasviri karm, ark trnn stad olarak kabul grm bir airdir. smi Lale Devriyle zdeleen Nedm, iirlerinde XVIII. yzyl stanbulunun tablolarn baaryla sergileyebilen bir airdir. Klasik Trk iirine yepyeni bir soluk getiren airin gayet zarif ve akc bir slupla kaleme ald iirlerinde, Osmanl insannn deien dnya baknn deiim seyrini takip etmek mmkndr. zellikle divan ve Hsn Ak isimli mesnevisiyle Klasik Trk edebiyat iinde mstesna bir yere sahip olan eyh Glib ayn zamanda bir Mevlev eyhidir. Kendisinden nce yetimi byk airlerin zelliklerini iirlerinde toplayan, ana kayna Mevlnnn Mesnev-i erfi olan, Sebk-i Hind vadisinde manaca zengin, renkli, girift iirler syleyen eyh Glib, Klasik Trk iirinin son byk temsilcisi

7 8

A.e., s.441. A.e., s.441. 9 A.e., s.447. 10 a.e., s.447.

olarak kabul edilmektedir.11 iirlerinde eyhi olduu tarikatn ve tasavvufun izleri bulunmasna ramen, bunlar hibir zaman Glibin iirlerindeki estetiin nne gememitir. Bu sebeple kendisi, ayn zamanda tarikat eyhi olan airler arasnda da mstesna bir yere sahiptir. Asl hretini Mevlnnn Mesnev-i erfini Tkeye ayn vezinde ve manzum olarak yapt tercmesiyle yakalayan Nahf, Trk edebiyatna lmsz bir eser kazandrmtr. Tercmesini, bir eseri bir dilden dierine aktarma neticesinde eserin orijinal dilindeki halinin estetik kymetinin zedelenmesi tehlikesinden masun bir ekilde vcuda getirebilmeyi baaran Nahf, hem airlik hem de mtercimlik ynyle byk bir edeb ahsiyettir. Mevlevlii bilinli bir ekilde seen Skb Dede, tarikatna ve tarikatnn byklerine samimiyetle bal bir ahsiyettir. iirlerinin ve ahsiyetinin, Klasik Trk iirinin en kudretli airlerinden biri olan eyh Glibe tesir etmesi, onun, Mevlevliin yan sra, edebiyat tarihimiz iinde de nemli bir yere sahip olduunu gstermektedir. Hacimli bir divan ve Sefne-i Nefse-i Mevleviyyan adl bir tezkiresi bulunan Skb Dede, daima, Mevlev airler deyince akla gelen ilk isimlerden bir tanesi olmutur. Osmanl Devletinde byk deiimlerin yaand bu yzylda, nesirde, geen yzyldaki sanatl ve klfetli slubunun yerini ok daha sade ve ak bir slup almaya balamtr. Veysnin ve Nergisnin izgisinde ilerleyerek sanatl ve girift bir syleyile eser vcuda getirenler olmakla beraber, telif edilen eserler genellikle sade bir dille kaleme alnmtr. Bu asrda da karmza tezkireler kmaktadr. Mustafa Mucb tarafndan kaleme alnan Tezkire-i Mucb, Safy tarafndan yazlan Nuhbetl-sr min Fevidil Er, Slim tarafndan telif edilen Tezkire-i uar, Bursal Belg tarafndan yazlan Nuhbetl-sr li Zeyli Zbdetil-Er, Silhdrzde Mehmed Emn tarafndan telif edilen Tezkire-i uar, Rmiz tarafndan

11

a.e., s.448.

tamamlanan ve Slimin Tezkiret-uarsna zeyil olan db- Zuref, Mustafa Safvet Efendi tarafndan kaleme alnan Safvet tezkiresi, Esrar Dede tarafndan kaleme alnan Tezkire-i uar-y Mevleviyye, Skb Dedenin Mevlevler arasnda hret bulmasn salayan asl eseri Sefne-i Nefse-i Mevleviyyn bu yzylda yazlm tezkirelerdir.12 Bu yzylda da Takprlzde smeddn Ahmedin akikun-Numniyye adl eserine zeyiller kaleme alnmtr. Bunlardan biri Ukzde Seyyid brahim Hasibe aittir. kinci zeyil ise eyh tarafndan kaleme alnan Vakyil-Fuzaldr. eyh, Ukzdenin eserini zayf ve yetersiz grd iin eserine Atnin brakt yerden balamtr. Eserde IV. Murad, Sultan brahim, IV. Mehmed, II. Sleyman, II. Ahmed, II. Mustafa, III. Ahmed dnemlerinde yaam limler, eyhler ve airlerin biyografileri ile alakal bilgiler bulunmaktadr. IV. Mehmedden itibaren sadrazamlarn da biyografileri eklenmeye balanmtr.13 Bu yzylda vefeyt-nmeler de kaleme alnmtr. Mehur kimselerin lm tarihlerini veren ve bazen kiinin nasb, nakil, azil ve tedib tarihlerini de bu bilgiye ekleyen eserlere vefeyatname denilmektedir. Bu trdeki eserlerin ilk rnei 1677 ylnda Alaybeyizde Mehmed Emin tarafndan telif edilen Vefeyt- pr-ber liUlil-Elbb men Ihteberdir.14 Bu yzyln en nemli vefeyatnamesi Bursal smail Belgin Gldeste-i Riyz- rfn ve Vefeyt- Dnivern- Ndire-dn adl eseridir. Eser Bursann kltr tarihi ile alakal nemli bilgiler ihtiva etmesi bakmndan da olduka nemlidir.15 XVIII. yzyl nesir rnekleri arasnda tarihler de nemli bir yerde bulunmaktadr. Bu yzyln nemli tarihleri arasnda Marafzde Mustafa efikin

12 13

Daha fazla bilgi iin bkz. A.e., s. 461, 462, 463. A.e., s. 464. 14 A.e., s. 465. 15 A.e.

efk-nmesi, Ridin Trh-i Ridi, Kk elebizde smail Asmn Asm Trhi adl eserleri zikredilebilir.16 Bu yzyln nesir rnekleri arasnda yer alan Yirmisekiz elebi Mehmedin Fransa Sefretnmesi adl eseri Osmanl Devletinin ve onun emrindeki resmi bir grevlinin Bat ile sava dndaki ilikilerinin bir rnei olmas bakmndan olduka mhimdir. 1720 ylnda Fransa ile ilikileri ilerletmek zere Parise gnderilen Yirmisekiz elebi Mehmed, gezip grd yerleri ve Fransa kltrne ait hususlar orijinal bir slupla kaleme almtr.17 III. Ahmede ve Nevehirli Damat brahim Paaya sunulan eser dil ve slup bakmndan yaln, ak, yapmacklktan uzak ve realisttir. Onun gzlemlerinin ve sefaretnamesinin, Lale Devrindeki toplumsal hayata byk tesiri olmutur. XVIII. yzylda yetien ve eserlerinin says elliyi geen byk lim, mutasavvf ve air brahim Hakk Erzurum, Marifetnme adl byk eseri ile tannmaktadr. Marifetname eitli tasavvuf ve bilimsel bilgileri ihtiva etmekle zaten bal bana byk bir nem tamakla beraber, bir zamanlarki dnya grmz de yanstmasyla sosyo-kltrel adan da bir ayna fonksiyonuna sahiptir. Yine bu yzylda erhlerin nesir alannda mhim bir yeri vardr. eyh Glibin erh-i Cezre-i Mesnevsi, Hoca Neetin Terceme-i erh-i D Beyt-i Moll Cm isimli eseri, smail Hakk-i Bursevnin Rhul-Mesnevsi ve FerhurRhu bu yzyl erhlerine rnektir.18 Bu almada XVIII. yzyl airlerinden ve nasirlerinden biri olan Salhaddn-i Uknin Trke divan ele alnacak ve din-tasavvuf muhteva bakmndan incelenecektir.

16 17

A.e., s.468. A.e., s.471. 18 A.e., s.476.

1. SALHADDN- UKNN HAYATI, KL, ESERLER VE DVANI 1.1. HAYATI VE KL 1.1.1. Hayat
Trk edebiyatnn velut melliflerinden, mehur arihlerinden biri olan, Halvetilie bal Ukiliin Salhiyye kolunun kurucusu Abdullah Salhaddn-i Uknin hayat ve eserleri zerine bal bana yaplm bir doktora tezi olmas, airin hayat hakknda bilgi sahibi olmamz kolaylatrmaktadr.1 Kaynaklarda ihtilaf bulunmasna ramen Salhaddn-i Uk zannedildii gibi Balkesirde2 deil, u anda Yunanistan snrlar dahilinde bulunan ve Glkesriye ad ile de bilinen Kesriyede3 dnyaya gelmitir. Mehmet Akku, bu isabetli gr, Salhaddn-i Uk ile bizzat gren Sadullah Envernin Trh-i Enver adl eserinde verdii, Salhaddn-i Uknin Glkesriyede doduu bilgisine dayanarak

benimsemitir.4 Yine kaynaklarda Salhaddn-i Uknin doum tarihiyle ilgili ihtilaflar bulunmaktadr. Baz kaynaklar farkl bilgiler ihtiva etse de, Mehmet Akkuun yine Sadullah Envernin eserine dayanarak Salhaddn-i Uknin 1117/1705 tarihinde doduunu kabul etmesi doru bir tercih olarak gzkmektedir.5

Mehmet Akku, Abdullah Salhaddn-i Uk (Salh)nin Hayat ve Eserleri, Ankara, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, 1998. 2 Davud Fatin Efendi, Tezkire-i Htimetl-Er, stanbul, stihkam Alaylar Litorafya Destgah, 1271, s.244. / emseddin Sami, Kmsul-Alm, stanbul, Mihran Matbaas, 1311, c.IV, s.2965. / Brusal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, stanbul, Matbaa-i Amire, 1333, c.I, s.104. 3 Mehmed Sreyya, Sicill-i Osman, stanbul, Matbaa-i Amire, 1311, c.III, s. 387. / Osmanzade Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliy, haz. Prof.Dr. Mehmet Akku-Prof.Dr. Ali Ylmaz, stanbul, Kitabevi, 2006, c.IV, s.430. / Akku, a.g.e., s.14. 4 Sadullah Enver, Trh-i Enver, Millet Ktphanesi, No 000067, v.179b. / Akku, a.g.e., s.14. 5 Akku, a.g.e., 16.

Kaynaklarda eitim hayatyla alakal pek bilgi bulunmayan Salhaddn-i Uknin, Arapay ve Farsay bu dillerde iir kaleme alabilecek kadar bilmesinden, tefsir alannda eserler verebilmesinden, baarl bir arih olmasndan dolay olduka iyi bir eitimden getiini sylemek mmkndr. Medreselerde okutulan kitaplar tevriye yoluyla sayd mesnevisindeki ilim ile alakal grleri de onun iyi bir eitim ald iddiasn destekler niteliktedir: Edeb ilmi ki ehli oldu ndir Ess- emile andan bindr

Bindan ala maduu cnda Azz ide seni izzi cihnda

Mer aladsa rat- cn Saa yz gstere elf- urn

lelden fiyeyle ir ifya Kiiye ilm-i arfda bu kifye

Pes andan ilm-i nava l itb Eliden gitmesin bir dem kitb

Avmil kenz-i nava oldu mift ulm- cehle lzm geldi mbh

iy-y av ile buldusa ihr der irb- elf af-dr

Merma kfiye eyler kifyet

Eger tda var ise diryet

Mey-i nav ile iret l mdm Eliden dmesin pes Moll Cm

Pes andan iltift it limna Man v bed ile beyna

Saa ger mutaar ders ola tel Muavvelden idesin desti tal

Ar u hendese arf ile ikmet Ncm u vef u semmr ile heyet

Ou db u mankla kelm Ayidde pes eyle ihtimm

Ul fh ile ilm-i adi Ou yol bulmaya eyn abi

Pes andan ilm-i tefsre ur it An b- ul ile fr it

Pes andan varl terk it birder Bulasn t ki ilm-i mava reh-ber

limden a bilmek oldu mad udy bilmege l bel-i mechd

(Mes.2-1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17)

Salhaddn-i Uk eitim hayatna memleketinde balamtr, ardndan stanbula gelmitir. Sadece sarf ve nahiv eitimi ald da ileri srlmektedir.6 Babas da katip olan Salhaddn-i Uk babasnn istei zerine bir sreliine Tahvil Kalemine devam etmi, ardndan devlet kademesinde, sadrazamlk, Anadolu beylerbeylii ve eitli illerde valilikler gibi nemli grevlerde bulunan Hekimolu Ali Paann hizmetine girmitir.7 Hekimolu Ali Paann maiyetine giren Salhaddn-i Uk onunla birlikte seyahat etmi ve pek ok yerde bulunmutur. Bu seyahatler srasnda tant limler ve eyhlerin Salhaddn-i Uknin hayatndaki tesiri byktr.8 Bunlardan en nemlisi hem eyhi hem de kaynpederi olan Cemleddn-i Ukdir. Salhaddn-i Uk, Cemleddn-i Uk ile Hekimolu Ali Paa ile kt bir Edirne seyahatinde tanm, ondan bir hayli etkilenip ona intisap etmi ve bylelikle memuriyet hayatn brakmtr.9 eyhinin stanbula tanmasndan sonra da onun yannda uzun sre kalan Salhaddn-i Uk eyhinin kzyla evlenmi ve bu evlilikten Muhyiddn ve Ziyeddn isimli iki olu dnyaya gelmitir. eyhinin vefat zerine onun yerine gemi, ardndan 1764 ylnda stanbul Fatihteki Tahir Aa Tekkesinin eyhi olmutur.10 Tahir Aa Tekkesinin bir yangn neticesinde zarar grmesi sebebiyle, eyhinin Erikapdaki tekkesine tanan Salhaddn-i Uk 29 Muharrem 1197/4 Ocak 1783de burada vefat etmitir.11

1.1.2. Tarikat
Celvet Bekt Bayram v Sad dir
6 7

Osmanzade Hseyin Vassaf, a.g.e., s.430. A.e. 8 Akku, a.g.e., 26. 9 Osmanzade Hseyin Vassaf, a.g.e., s.430. 10 Akku, a.g.e., 34. 11 Sadullah Enver, a.g.e., v.176b. / Akku, a.g.e., 37.

10

Na-bend Mevlev v Glen Ukyiz (G.78-6) Halvetlie bal Ukiyyenin Salhiyye kolunun kurucusu olan

Salhaddn-i Uk baka tarikatlara da intisap etmitir. Yukardaki beyitinde sralad bu tarikatlardan Uklie intisab eyhi Cemleddn-i Uk vastasyla, Nakibendlie intisab eyh Emin Efendi vastasyla12, Mevlevlie intisab Ny Osman Dede vastasyla13, Celvetlie intisab skdarda Bandrmal Tekkesi eyhi Him Efendi vastasyla14, Glenlie intisab Hasan Sez vastasyla15 olmutur. Dierlerine intisab ile ilgili bilgi bulunmamaktadr. Baz kaynaklarda onun Nashzde eyh Aladdn Efendi vastasyla abnlie de intisap ettii zikredilmektedir.16

1.1.3. Kiilii
Salhaddn-i Uk her eyden nce bir sufidir. Uzun yllar eyhi Cemleddn-i Uknin hizmetinde bulunmu, eyhinin vefatnn ardndan, mrnn sonuna kadar irat vazifesini ifa etmitir. Bu sebeple tasavvuf onun hayata anlaynda nemli bir yer tutar. Cemleddn-i Ukye intisabyla devlet grevinden ayrlarak makam mevki sevdasn elinin tersiyle itmesi, onun masiva yerine Allah yolunu tercih eden kalender bir ahsiyet olduunu aka gstermektedir. Salhaddn-i Ukye gre Allah dostu olan kimseler iki dnya zevkinin peine dmez: Ehl-i a her d ser evine marr olmaz Dem-be-dem celb-i r ikmet-i b-n dnr

D cihn fikri alye der mi imdi

12 13

Sadullah Enver, a.g.e., v.177a. / Osmanzade Hseyin Vassaf, a.g.e., s.432. Osmanzade Hseyin Vassaf, a.g.e., s.432. 14 A.e. 15 A.e. 16 A.e., s.431.

11

Bar- tevde dp ll-i meknn dnr (G.65-6,7) Onun fakr elbisesi vn kyafetidir:

Libs- fir u zerrn kemer far- cihn ise Benim de cme-i farm libs- iftirmdr (G.66-4) O, masiva bana itibar etmez: tmeziz ayd- sivya itibr lyiz Her cihetden nr- envr- vech-i bkyiz (G.78-1)

Onun iirni okuyanlar bu iirlerin amacnn hner gsterisi olduunu zannetseler de, airin nasihatlarndaki amac kendi nefsidir: Nasatden murdm kendi nefsimdir aatde Grenler namm ar- hnerle cer ys eyler (G.57-7) Salhaddn-i Ukye gre Allah insana ltfundan ve kereminden bahediyorsa, insan da elinden geldii kadar dier insanlara yardm etmelidir: Saa isn- ud oldu ki inf idesin Ly olmaz ki dir eyleyesin dervden

Mahar- luf u kerem ld seni n Mevl Merem-i lufuu men eyleme her dil-rden (G.121-3,4) Bu kesret meclisinde gizli srlar kimseye sylenmez, bu dnyada her ey ikiyzldr. Nitekim kat da iki yzldr, kalem de iki dillidir: Kime f olunur srr- af bu bezm-i keretde 12

alem n iki dilli oldu kd ise d rdur (K.1-30) Bu dnyada cefaya, eziyete sabreden kii Allahn ihsanna layk olur, o kii iin vefa lkelerini fethetmek gayet kolaydr: Cefya abr iden yeste-i isn olur elbet Aa tesr-i ilm-i vef sn olur elbet (G.12-1) iirlerinin byk bir ksmnn naat olmas onun, Hz. Muhammede kar hissettii sevginin samimiyetini gsterir: Dola evile abb bu dili ii a Seni sevmek olur lemde hemn cn ii Cnm cnsn z cnn sevmez mi kii

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei
(Tah.4-1) Y Reslallh amu b-kesleresensin ma Bb- lufu mcrim nlendeye besdir mel (G.26-1) zzet an ki cihnda ulluula far ider Kiiye izzet sadet ulluudan ndir (G.31-5)

Salhaddn-i Uknin Cemleddn-i Uknin kzyla olan evliliinden iki tane olu dnyaya gelmitir. Bunlardan Muhyiddni gen yata kaybeden Salhaddn-i Uknin yaad evlat acs, olunun vefatna drd tarihte kendini aka hissettirmektedir: Dir gitdi dil eglencesi merd-i san-dnm

13

Gzde-zde-i srrm nedm-i bezm-i irfnm (T.2-1) Bundan baka, air gnlden bal olduu Cemleddn-i Uknin vefatna drt, maiyetinde uzun sre kald Hekimolu Ali Paanin vefatna da bir tane tarih dmtr. Bu tarih manzumelerinde, Salhaddn-i Uknin onlara besledii derin ve samimi sevgi, onlarn vefat karsnda hissettii znt kendisini belli eder.

1.2.EDEB KL 1.2.1. iir ve air Hakkndaki Grleri

Salhaddn-i Uknin divanndaki altm ikinci ve yz altnc gazeller, airin kendi iiri hakkndaki dncelerini aksettirmesi bakmndan byk bir nem arz etmektedir. Bu gazellerde air, kendi poetikasn ortaya koymutur. aire gre Allahn ltfu gnle her an hidayet rzgarn gnderir ve bu ekilde vuslat iin yol gstermi olur (G.62-1). Nefs tevfik mehri ile ruha nikhlanr ve kalp haclegahna vahdet taht gnderilir (G.62-2). Gnl nigar Allahn feyzinden hamile kalnca kalem ebesi de doum krssn getirir (G.62-3). airin airlik tabiatnn Meryeminden, kalp ocuu olan iiri dnyaya gelir ve onun iirinin cana can katan kadehi halka erbet gnderir (G.62-4). airin iiri ibret beiinde fikir kundana sarldr, cemal feyzinin st annesi de ona hikmet st gndermektedir (G.62-5), airin tpk bir bakire gibi olan, yani daha nce hi dnlmemi fikirleri akla kardetir ve gnl hasta olanlara ak vastasyla ila gnderir (G.62-7). airin gnlnden kan szler erguvan renkli bir arap, irfan meclisinde ebed bir sevgidir (G.106-1). airin szleri, ykseklere akseden bir elmas, gkyz renginde bir yakuttur (G.106-2). airin szleri tlak leminden ava karken tuzaa dp balanm bir meknszlk doandr (G.106-3). airin szleri lemi byleyen yeni yetme bir gen, salikleri irat eden fena makamna ulam bir pirdir (G.106-4). 14

airin szleri her nefeste l gnlleri diriltir, gnl hasta olmu klara derman olur (G.106-5). airin szleri vahdet srrndan haberler getirir ya da bu szler, Allahn sevgilisi Hz. Muhammedin naathandr (G.106-6). air bu gazeli de, divanndaki pek ok gazelde olduu gibi yedi beyit stne kurmutur, bu sebeple iirini sebal-mesaniye benzetmektedir: Ey al heft beyti iltizm itmekdesi Gy hep man-i sebal-mendir sz (G.106-7) Bu iki gazelden aka anlalaca gibi air, iirlerini Allahn feyziyle kaleme aldn sylemektedir. Onun irfanla bezenen iirlerinin asl kayna bu feyizdir. Bununla beraber, divanndaki pek ok iirin nazm trnn naat olmasna ve bilhassa yz altnc gazelin altnc beyitine dayanarak airin iirinin bir dier kaynann da Hz. Muhammede duyduu sevgi olduunu syleyebiliriz: Varsa y srr- vadetden aber virmekdedir Y ki mabb- udn nat-ndr sz (G.106-6) Baka beyitlerde de airin, iirlerinin kaynan Allahn feyzine, Hz. Muhammedin ltfuna ve irfana baladn grmekteyiz: n degildir fare ly avl fil-i mcrimn tirf- acz u tarden olur ermz (K.10-17) Aceb mi fey-br olsa zebn- me-i namm al fey-i adan bu man baa mlhemdir (G.41-7) Nua cizdir al lk lufula seni Midatide hir olur meden nam- bed (G.94-7) Lk mrdan dai aardr al b-nev 15

tirf- midati n nam ld arf (G.99-7) Azz-i rm feyi ile leb-rz olup l Zebnmdan nir olan hemn ol drr gevherdir (K.8-21) Hner bezmin aceb mi fey-yb eylerse me al fey-i ada bir hner yodur ki yodur (G.42-7) Drr-i n-sfte-i ikmetse nola her sanm Cevher-i marifet-i a ile bir kn oldum (G.116-6) Salhaddn-i Ukye gre, insan meramn ksa ve z anlatmaldr. nk her szn az ve z olan makbuldr: Her kelm lleti evl v ardr vel alb-i fye meir ola bu ikrmz (K.10-3) Ey dil-i ikmet-nim eyledi ar- merm Eyleme l- kelm odur an aar (T.7-37) Salhaddn-i Ukye gre, onun iirinin kalemi irfanla renklenmitir. Bu yzden her bir gazelinin baka baka renkler ortaya karmasna almaz. Salhaddn-i Uk hikmet denizinden cevherler saan bir airdir ve onun szleri arif kimseler iin hikmet incisidir. Onun szleri irfana susam kimselere irfan datan sebilin ta kendisidir: al me-i nam marifle mlevvendir Nola her bir azelde eylese reng-i diger peyd (G.3-7) al bar- ikmetden cevhirler nir itdi 16

Mezy-y kelm rifna drr-i ikmetdir (G.40-7) Dil-tene-i irfa olan ivna al Vd-i aatde sz ayn- sebldir (G.44-7) airin, Tekke iirine yaklat noktalarda iirleri hakknda daha mtevaz olduu grlmektedir. air bir beyitinde gnl ac szlerin, her akll insandan bile gelmezken onun gibi bir divaneden hi gelemeyeceini sylemitir: nam- dil-g her il ferzneden gelmez Ne vech ile al bu dil-i dvneden gelsin (G.127-7) airin, iirlerinin herkes tarafndan beenilmesi gerektiine dair bir srar ve endiesi yoktur: Herkese o gelmez ise bezm-i irfn ire o Ner-i by eyler mema nu- anbersrmz (K.10-11) Girmezse g- ma al ne am yine Er- dil-pesendii ivn our yazar (G.51-3) Salhaddn-i Uk baz beyitlerinde, iirini can bahedici ve ifa veren erbet olarak vasflandrmtr: Nu- cn-bam olupdur seba-mz- red er-i esrra ktb-ne-i irfn oldum (G.116-5) All-i pister-i hicri olan u- n-ra al erbet-i nuu if-sz oldu gitdike (G.140-7)

17

air, iirde manann her eyden daha nde olacan dnmektedir. aire gre szn deeri manasndadr: Her kelm nad-i adr u ymeti mandadr Nam terkbinde o dr-dne olsun olmasn (G.123-5) air iirlerini ak ile yazd iin, akln onun iirlerinin manasn anlamakta aciz olacan sylemektedir: Man-i namma reh-yb olamaz vehm ul let-i a- red-sz ile gyn oldum (G.116-4) air bir beyitinde kendi iirinin akclkta akarsuya benzediini syleyip iirini vmektedir: Nola dil-tene-i irfna icr-y af itse al nam- dil-cyu selsetde aarudur (K.1-38)

1.2.2. Dil ve slup

iirlerinde Salh mahlasn kullanan Salhaddn-i Uknin dili sade saylabilir. Fakat o, Arapa ve Farsaya bu iki dilde iir yazabilecek kadar hkim bir airdir. Onun eitli airlerin Arapa ve Farsa iirlerine yapt tercmeler, bu iki dile ne kadar hkim olduunu gsteren bir baka delil olarak addedilebilir. Salhaddn-i Uk ayn zamanda bir arihtir. Bu sebeplerden tr onun, iirlerinde kimi zaman Trkede az kullanlan Arapa ve Farsa kelimeleri kullandn grmekteyiz. Baz beyitleri veya msralar Arapa ve Farsa yazan air, iirlerinde ayet ve hadis iktibaslarndan da bolca yararlanmtr:

Remy levlk u yedullh ile a vaf idicek

Nat-i pkinde ne mmkin eylemek ar- hner (K.2-20) 18

n yedullhi feva eydihimle vaf itdi ud Oldu r- benn- pki inaal-amer (K.2-23) Marifetdir illet-i tekvn-i lem rif ol

Knt kenzen srrna yodur bizim inkrmz

(K.9-10)

Salhaddn-i Uknin iirlerinin temelinde tasavvuf yer almaktadr. Kendisi zaten bir tarikat eyhidir ve bunun da tesinde bnl-Arb ve Mevln gibi slam dnce tarihine yn vermi iki sufinin tesiri altndadr. Bu sebeple onun iirlerinde tasavvuf birinci plandadr. Onun iirlerinde din ve tasavvuf ile alakal pek ok konu hakknda yazlm iirler bulunmaktadr. Salhaddn-i Uknin iirlerinde gze arpan dier bir husus, kendisinin Hz. Muhammede duyduu samimi ve derin sevgidir. Bu sebeple divanndaki iirlerin krk altsnn nazm tr naattr. airin iirlerinde hikemi tarzn slubunu grmek de mmkndr. Koca Rgb Paann iki iirine tahmis yazan ve Koca Rgb Paann epey tesirinde kalan air, bu iirlerinde onun yolunu takip etmektedir: Meyli elbette mad olur cihnda limi aflet ile znet-i dnyy hergiz sevmese (K.12-18) Ey bu dny mlna marr olan Devlet ibline mesrr olan (Mes.1-1) Gel selefden ibret al ey nkte-dn Neyledi gr anlara devr-i zamn (Mes.1-2) 19

b- afletden gz a ey fet o nedmet fide virmez saa (Mes.1-116) Yr- bedden l aer smn eyler trumr Bezm-i lemde kiiye h olur mu yr mr (G.71-1) Marifden dem urma iftir itmek amatdir Hezrn marifet icrs bir ecr-i amel almaz (G.82-4) u deli dd rabetden marif dri lemde Ki nad-i b-bahdr far olunsa bir baal almaz (H.82-6) Diden artar kiini rz o olmaz iden den olmaz berekt olur anca diden (G.121-1) air ikinci mesnevisini medresede okutulan kitaplarn isimlerine, elli dokuzuncu gazelinini de musiki makamlarna tevriye yoluya gndermeler yaparak kaleme almtr: Edeb ilmi ki ehli oldu ndir Ess- emile andan bindr (Mes.2-1) Bindan ala maduu cnda Azz ide seni izzi cihnda (Mes.2-2) Mer aladsa rat- cn Saa yz gstere elf- urn (Mes.2-3) Rstdr meslek-i a ev ile vicdn ister 20

Name-i srr- yeghla leb-i irfn ister (G.59-1) n dgh ile segh oldu isr- uk rgh gzet riflere in ister (G.59-1)

1.2.3. Edeb Kiiliine Tesir Eden airler

Salhaddn-i Uknin iirlerinde Nect17, Bk18, Amr19 ve Fuzlnin20 tesirleri aka grlmektedir: Nola meyi itseler erua erbb- af Bya ir degldr bu bir aarudur Bk (G.46-6) Nola dil-tene-i irfna icr-y af itse al nam- dil-cyu selsetde aarudur Salh (K.1-38) ub- val- yrdur bezm-i arb itmek gerek Sgar- zerrni rek-i fitb itmek gerek Bk (G.227-3) Ey gl mey-ne-i aa itb itmek gerek Kse-i albi dem--dem pr-arb itmek gerek Salh (G.108-1) Far mlki tat u lem terki efserdir baa kr lillh devlet-i b myesserdir baa Fuzl (G.15-1)
17 18

Ali Nihad Tarlan, Necati Beg Divan, stanbul, Milli Eitim Basmevi, 1963. Sabahattin Kk, Bk Dvn, Ankara, Trk Dil Kurumu Yaynlar, 1994. 19 Mehmed avuolu, Amr Divan, stanbul, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, 1979. 20 Kenan Akyz-Sheyl Beken-Sedit Yksel-Mjgan Cunbur, Fuzl Divan, Ankara, Aka Yaynlar, 1990.

21

Salanatdr ulluum farm ile far eylerim let-i aczim aatde kermetdir baa Salh (G.1-2) tmege ayrdan pinhn bu u gencini Bu y glm gibi vrneler grd m h Nect (G.39-3) Her cefs a mau olur bir af ret-i ahr ire man-y af grd m h Salh (G.19-4) Levend oldusa ba egme Nect va u destra z meydn- ire ehd eyle kefenden ge Nect (G.42-7) al rabet-i cennta gel ar itme amli R-c-y ud ol rehbet-i nr- saardan ge Salh (G.17-7) ala ala alanlar sa mdur snbl mdr Dne dne grinenler be midr flfl midr Amr (G.22-1) l-i rusr u leb-i lalinde ayrn oldu dil ev-ba-y dehen flfl mdr o ml mdr Salh (G.64-2) Yine airin divannda, iki gazeline tahmis yazd Koca Rgb Paann21 tesirini grmek de mmkndr. Ey em-i girye-z eseri yo mudur seni te iindeyim aberi yo mudur seni Rgb Paa (G.32-1)

21

Hseyin Yorulmaz, Koca Ragb Paa, Ankara, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, 1998.

22

Ey h- cn-gdz eseri yo mudur seni ayd- sivya bir ereri yo mudur seni Salh (G.105-1) b u zit rdr yne-i girdr- al Her ne ret tar eder sar kendin gsterir Rgb Paa (G.11-6) ahr u lufu ab u bas ile teb itmede Her abi nb u infircn gsterir Salh (G.35-5)

Salhaddn-i Uknin, bir gazeline sekiz ayr tahmis yazd Dede mer Ren ve baz iirlerini tercme ettii Mevln da aire tesir eden airler arasndadr.

1.2.4. Eserleri
Salhaddn-i Uk, edebiyatmzn en velut melliflerinden bir tanesidir ve iki divan sahibi bir airdir. Trke, Arapa, Farsa eserler kaleme alan, Arapadan ve Farsadan Trkeye tercmeler de yapan Salhaddn-i Uk telif ve tercme eserlerini bnl-Arabyi ryasnda grdkten ve ondan feyiz aldktan sonra kaleme almaya balamtr.22 Salhaddn-i Uknin eserleri arasnda bulunan Risle-i Regibiyye, Trk edebiyatnda yazlm regaibiyye trndeki ilk eser olmas bakmndan nem tamaktadr.23 Mehmet Akku, Salhaddn-i Uknin hayat ve eserleri zerine hazrlad almasnda airin eserlerini u ekilde sralamtr: erhettii Eserler: Riyzl-Kavid Hyzul-Fevid, Tavliu MenfiilUlm min-Matlii Mevkiin-Ncm, Mifthul-Vcdil-Ekber f-Tevchil-

22 23

Brusal Mehmed Thir, a.g.e., s.104. Mehmet Akku, a.g.e., 168.

23

Kelmi-eyhil-Ekber, Zeyll-Kitb bi-Ahsenil-Hitb, Risle-i Kudsiye Tercme ve erh, Muhtasarul-Menr erhi, Elli Drt Farz erhi, fiye erhi, Risle-i Mesele-i Acz f-Mafiretillah erhi, Muzhr-i Kavid-i rb, Tercemetl-Ak, erh-i Rubiyye-i Eb Sad, k merin Gazelinin erhi, Niyz-i Msrnin Gazelinin erhi, Mevlndan Tercmeleri ve erhleri, Erefolu Rmden Kaside erhi, Nashden Gazel erhi, smil Hakk Bursevden Gazel erhi, Hz. Aliden iir Tercmeleri ve erhleri, Baz Farsa Beyitlerin Tercmeleri ve erhleri, Dier Beyit Tercme ve erhleri. Tercme Ettii Eserler: Havzul-Hayt Tercmesi, Usl-i Hads erhi Tercmesi, Risle-i Gavsiye Tercmesi, Risle-i Vcd Tercmesi, Tercme-i Arz-i Tebrz, Hz. Ali Divan Tercmesi, Edebi Bilgilere Dair Bir Eserin Tercmesi, Risle-i Ahadiyye Tercmesi, Kaside-i Brde Tahmisi ve Tercmesi, Hassn bin Sbitin Kasidesinin Tahmisi ve Tercmesi, Kaside-i Mnferice Tercmesi. Telif Ettii Eserler: Gl-i Sad-Berg-i Evrd Bery- Tuhfe-i Ubbd, Mirtl-Alm ve Miktl-Ahlm, Mirt- Esm, Cevhir-i Tc-i Hilfet, Usl-i Evrd- Ukiyye, Medr- Mebde ve Med, Mecma- Fenn-i Zerfet, zhr- Esrr- Nihn ez- Envr- Hatm- Hcegn, Tuhfetl-Ukiyye, Ahzab Suresi 72. Ayet Tefsiri, Rum Suresi 1-5. Ayetlerin Tefsiri, Kamer Suresi 1., 2., 8., 45. Ayetlerin Tefsiri, Mektuplar, Risle-i Regibiyye, Hilye-i Hasaneynil-Ahseneyn, Etvr- Seba, Nat Divan, Trke Divan, Esm-i Hulef, Mevlid ve Mirciyye. Salhaddn-i Uknin bunlardan baka, nshalar tespit edilemeyen on dokuz eseri vardr.24

1.2.4.1. Trke Divan

Salhaddn-i Uknin almamzda incelediimiz Trke divannn be adet nshas bulunmaktadr. Bunlardan ilki ve en tertipli olan Ali Birincinin
24

A.e., 186.

24

koleksiyonunda yer alan ve metnimizin ana nshas olan B nshasdr. Yz yirmi be varak olan bu nsha, on yedi satr halinde harekeli olarak nesih ile kaleme alnmtr. stinsah tarihi 1188 olan nshann mstensihi smail Zhddir. Bu nshann iinde Salhaddn-i Uknin tercmeleri de bulunmaktadr. Mehmet Akkutan temin ettiimiz bu nshaya ait fotokopinin birka vara eksiktir. Dier nsha ise Ahmet Yivlek koleksiyonuna ait olan ve edisyon kritie dahil ettiimiz Y nshasdr. Yine Mehmet Akkutan fotokopisini temin ettiimiz, rika ile kaleme alnm, on sekiz satr halinde yazlm bu nsha altm varaktr ve 1339 ylnda istinsah edilmitir. Salhaddn-i Uknin Trke divannn dier tm nshalar Sleymaniye Ktphanesindeki koleksiyonlarda bulunmaktadr. Mrettep olmayan fakat ierdii farkllklar sebebiyle edisyon kritie dahil ettiimiz H nshas Hac Mahmut Efendi no 2684te yer almaktadr. airin dier eserlerinin bir ksmnn da yer ald bir yazmann 75a-111a varaklar arasnda bulunan nsha talik ile kaleme alnmtr. Yanllklarnn Ali Birinci nshasyla paralel gitmesi, Ali Birinci nshasnda yer alan ve Mverrih Ride ait olan mehur bir beyitin her ikisinde de yer almas gibi sebeplerle, Uk Tekkesi no 106da yer alan, on dokuz satr halinde ve rika ile yazlm U1 nshasnn ve yine Uk Tekkesi no 84te yer alan, yirmi bir satr halinde ve talik ile yazlm U2 nshasnn Ali Birinci nshasndan kopya edildikleri dnlm ve bu iki nsha edisyon kritie dahil edilmemitir

25

2.DVANIN EKL YNNDEN NCELENMES 2.1. NAZIM EKLLER 2.1.1. Kaside

Salhaddn-i Uknin divannda yirmi iki adet kaside bulunmaktadr. Bunlardan tanesi naat, biri Hz. Aliye, biri On ki mama, biri Eyyb elEnsrye, biri bnl-Arabye, iki tanesi Hsmeddn-i Ukye, ikisi Cemleddni Ukye yazlm methiyelerdir. Yine air bir kasidesinde olunun doumuna ve bir dier kasidesinde de olunun vefatna tarih dmtr. air iki kasidesinde de Cemleddn-i Uknin vefatna, bir kasidesinde de Hekimolu Ali Paann vefatna tarih dmtr. air bir kasidesinde de yazd bir esere tarih dmtr. Bir kasidesinde de tarikatnn Aladdn-i Ukye kadarki silsilesini gstermitir. Kasidelerden sekiz tanesi Filtn Filtn Filtn Filn, sekiz tanesi Mefln Mefln Mefln Mefln, tanesi Feiltn Feiltn Feiltn Feiln, bir tanesi Filtn Filtn Filn, bir tanesi Mefln Mefln Mefln Mefl, bir tanesi Mfteiln Filn Mfteiln Filn vezinleriyle yazlmtr.

2.1.2. Msemmen
Salhaddn-i Uknin divannda bir adet msemmen bulunmaktadr ve Mefiln Feiltn Mefiln Feiln vezniyle yazlmtr.

26

2.1.3. Muhammes
Salhaddn-i Uknin divannda iki adet muhammes bulunmaktadr. Bunlardan ilkinin kafiye dzeni elifba srasn takip etmektedir. Her ikisi de Mstefiln Mstefiln vezninde yazlmtr.

2.1.4. Tahmis
Salhaddn-i Uknin divannda sekizi Dede mer Rennin bir gazeline, iki tanesi Koca Rgb Paann iki ayr gazeline yaplm toplam on adet tahmis bulunmaktadr. Tahmislerden dokuzu Feiltn Feiltn Feiltn Feiln, biri Mefln Mefln Mefln Mefln vezninde yazlmtr.

2.1.5. Murabba
Salhaddn-i Uknin divannda bir tanesi Arapa ve Farsa kark, drt tanesi Trke toplam be adet murabba bulunmaktadr. Murabbalardan ikisi Filtn Filtn Filtn Filn, biri Feiltn Feiltn Feiltn Feiltn, biri Feiltn Feiltn Feiln, biri Mefl Filt Mefl Filn vezninde yazlmtr.

2.1.6. Mesnevi
airin divannda iki adet mesnevi bulunmaktadr. Bunlardan bir tanesi airin en bandan kendi dnemine kadarki halifelerin ismini zikrettii Esm-i Hulefdr. air bu mesnevide Abbasi halifelerinden sonra Memluk halifelerini zikretmemi, Seluklu hkmdarlarndan sonra Osmanl halifelerini Osman Gaziden balatmtr. airin ikinci mesnevisi ise ilim ile alakaldr. air burada tevriye yoluyl a medresede okutulan kitaplarn isimlerini de zikretmitir. Mesnevilerden biri Filtn Filtn Filn, dieri ise Mefln Mefln Feln vezinleriyle yazlmtr.

27

2.1.7.Mstezat
Divanda tm naat nazm trnde olan toplam adet mstezat bulunmaktadr. Bunlardan Filtn Filtn Filtn Filn, biri Mefln Mefln Mefln Mefln vezinleriyle yazlmtr.

2.1.8.Gazel
airin divannda 167 adet gazel bulunmaktadr. Bunlardan bir tanesi Arapadr, bir tanesinin de ikinci beyitleri Arapadr. Gazellerin drt tanesi muammadr, otuz iki tanesi de naattr. Divann sonunda yer alan Etvr- Seba adl manzume, sekiz adet mstakil gazelden mteekkildir. Kimi zaman Klasik iire kimi zaman da Tekke iirine yaklaan gazellerinde pek ok din ve tasavvuf unsura yer veren air, bunlar cokulu ve akc bir dille kaleme almtr. airin gazellerinin byk bir ksmnn beyit saysnn yedi olduu grlmektedir. air bir beyitinde bunu u ekilde izah eder: Ey al heft beyti iltizm itmekdesi Gy hep man-i sebal-mendir sz (G.106-7) Gazellerden yetmi be tanesi Filtn Filtn Filtn Filn, otuz tanesi Mefln Mefln Mefln Mefln, yirmi be tanesi Feiltn Feiltn Feiltn Feiln, sekiz tanesi Mefln Mefln Mefln Mefl, sekiz tanesi Mefl Mefl Mefl Feln, alt tanesi Mefln Mefln Feln, tanesi Mefl Filt Mefl Filn, tanesi Filtn Filtn Filn, tanesi Mefiln Feiltn Mefiln Feiln, bir tanesi Feiltn Feiltn Feiln, bir tanesi Mfteiln Mfteiln Filn, bir tanesi Mstefiltn Mstefiltn, bir tanesi Mefl Feln Mefl Feln, bir tanesi Mfteiln Filn Mfteiln Filn, bir tanesi Feln Feln Feln vezinleriyle yazlmtr. 28

2.1.9. Kta
airin divannda toplam yedi adet kta yer almaktadr. Bunlardan iki tanesi Cemleddn-i Uknin vefatna drlm tarihlerdir. Bir tanesi ise airin Hz. Ali Divan tercmesine drd tarihtir. airin bir ktas da muammadr. Ktalardan tanesi Filtn Filtn Filtn Filn, iki tanesi Mefln Mefln Mefln Mefln, bir tanesi Mefln Mefln Feln, bir tanesi Mfteiln Filn Mfteiln Filn vezinleriyle yazlmtr.

2.1.10. Dbeyt
Genellikle aaxa nadiren de aaaa veya xaxa eklinde kafiye rgsne sahip, mahlas ihtiva etmeyen ve isminden de anlalaca gibi sadece iki beyitten mteekkil olan dbeyt, Klasik iirde daha ok 17.yyda ve sonrasnda kullanlagelmitir.1 Her trl vezinle yazlabilmesiyle rubaiden, sadece iki beyitten olumas ve kafiye dzeninin sadece xaxa deil aaxa ve aaaa olabilmesiyle ktadan ayrlan dbeyt nazm eklinde genellikle airin mahlas yer almaz.2 airin divannda drt tanesi muamma olan toplam on yedi dbeyt bulunmaktadr. Bu muamma trndeki dbeytlerin iki tanesi Arapadr. Dbeytlerden bei Filtn Filtn Filtn Filn, drd Feiltn Feiltn Feiltn Feiln, Mefiln Feiltn Mefiln Feiln, ikisi Mefln Mefln Mefln Mefln, biri Mefln Mefln Feln vezinleriyle yazlmtr. ki adet Arapa muamma nazm trndeki dbeytin vezni tespit edilememitir.

2.1.11. Beyit
Salhaddn-i Uknin divannda toplam alt adet beyit bulunmaktadr. Bunlardan biri muammadr.
1

Sebahat Deniz, Dbeyt (Dbeyt) Hakknda, Trk Kltr ncelemeleri Dergisi, stanbul, sa.14, s.83. 2 A.e., s.90.

29

Beyitlerden iki tanesi Mefln Mefln Mefln Mefln, bir tanesi Feiltn Feiltn Feiltn Feiln, bir tanesi Mefln Mefln Feln, bir tanesi Mstefiln Mstefiln Mstefiln Mstefiln vezinleriyle yazlmtr. Beyitlerden bir tanesinin vezni tespit edilememitir.

2.1.12. Mfred
Salhaddn-i Uknin divannda be adet mfred bulunmaktadr. Bunlardan bir tanesi Farsa bir muammadr. Mfredlerden iki tanesi Mefl Mefl Mefl Feln, iki tanesi Filtn Filtn Filtn Filn, bir tanesi Feiltn Feiltn Feiltn Feiln, vezinleriyle yazlmtr.

2.2.VEZN
Salhaddn-i Uk divannda on sekiz adet vezin kullanmtr. Bunlardan en ok kullanlananlar Filtn Filtn Filtn Filn ve Mefln Mefln Mefln Mefln vezinleridir. Salhaddn-i Uknin iirlerindeki baz Arapa kelimelerde vezin gerei ses tremeleri vcuda gelmitir. Bunlar divanda italik harflerle gsterilmitir: Mihri dndrd yolundan ld mh sne-k Ol vasfdan oldu ems ile amer fermn-ber (K.2-24) airin imaleyi daha ok, Trke kelimelerde veya Trke eklerde yapt grlmektedir: Der-i lufu gd it mazeni a af mmetleri hep saa mutc

(G.16-1) Hev-y nefs-i eyn gibi gmrhmz vardr arb itdi dil cn enn hmz vardr 30

(G.37-1) Germ serdiyle dili derdi drz olmadadr Tb- ahr- dehr ile dil cn-gdz olmadadr (G.36-1) Nadir de olsa, airin Arapa ve Farsa kelimelerde de imale yapt grlmektedir:

Arefden bir seba al gir debistn- vcda kim

al bu nu hep anda sur- kitbetdir (G.69-14) iddet-i berd ile pejmrde olupdur b- dil Firat fal- itdr vulat fal- reb (G.94-3) airin divannda, imaleden daha byk bir aruz kusuru olarak kabul edilen zihafa sesinde rastlanlr: Vd-i udretde var m udreti dem urmaa Bd- ahr eyler ubr- itidr trumr (G.34-5) Gemedi loma ile radan ebn-y av Yan ummn- anatde olanlar avv (G.88-1) Geri dr oldu al sitndan seni Rz u eb fikr-i aylile saa dil mdir (G.31-7) Celvet Bekt Bayram v Sad dir 31

Na-bend Mevlev v Glen Ukyiz (G.78-6) airin divannda, sonu nn harfiyle biten kelimelerde med yaplmamas kuralna uymad beyitleri bulunmaktadr: alb-i zvvr dem--dem fey ile tar ider Bstn- aret-i Suln smd-dndir (K.13-3) airin baz Trke kelimelerde de med yapt grlmektedir: fitba or begim ftdelik mhiyyetin l-i mecru ne bilsin dmeyenler damdan

(Mf.3)

air baz beyitlerinde, vezin gerei, eddeli kelimeleri eddesiz okuyup, baz kelimelerin de uzun nllerini drerek veya ksaltarak kasr yapmtr: Luf- a her dem dile b- hidyet gnderir Vulata yol gsterip mihmna davet gnderir (G.62-1) em-i t- Muafya mihr meh pervne mi Dest-i abdl-i semda fl mdr kekl mdr (G.64-4) rdi n evc-i aatde mam ad h Doldu vze-i natile fahn u icz (G.80-3)

32

Nadir de olsa airin baz beyitlerde ayn sesini nsz kabul etmeyerek, aynla balayan kelimeden nceki kelimenin son sesi ile ayndan sonraki nl arasnda vasl yapt grlmektedir: Nola remz ile cevher-p- esrr olsam ua Baa mift- kenz-i srr- U msellemdir (G.41-2) Tablo 1: Divanda Kullanlan Vezinler Vezinler K . 8 Mse Muh Tah . . . Mur Mst Mes G K . . . a . . 2 2 75 3 D . 5 B . Mf . 2

Filtn Filtn Filtn Filn Filtn Filtn Filn Feiltn Feiltn Feiltn Feiltn Feiltn Feiltn Feiltn Feiln Feiltn Feiltn Feiln Mfteiln Mfteiln Filn Mefln Mefln Mefln Mefln

25 -

30 2

33

Mefln Mefln Mefln Mefl Mefiln Feiltn Mefiln Feiln Mefln Mefln Feln Mefl Filt Mefl Filn Mstefilt n Mstefilt n Mefl Feln Mefl Feln Mstefiln Mstefiln Mfteiln Filn Mfteiln Filn Feln Feln Feln Mstefiln Mstefiln Mstefiln Mstefiln Mefl Mefl Mefl Feln

2 -

34

2.3. KAFYE VE REDF

Klasik Trk iirinde, vezinle birlikte, olmazsa olmaz kabul edilen kafiye, en genel tanmyla, msra sonlarndaki ses tekrardr. iiri musikiye yaklatran ve onun aklda kalcln salayan kafiye, iirde ahengi salamaktan nazm ekillerini belirlemeye kadar pek ok hususta mhim vazifelere sahiptir. Salhaddn-i Uk divannda her harf iin gazeller bulunmaktadr. Elif ile be, b ile drt, t ile , s ile , cm ile be, ile iki, ile iki, dl ile iki, l ile iki, r ile krk be, z ile on, sn ile iki, n ile , d ile bir, d ile bir, ile iki, ile iki, ayn ile iki, ayn ile iki, f ile iki, f ile drt, kf ile dokuz, lm ile iki, mm ile be, nn ile dokuz, vv ile iki, h ile on , y ile on iki adet gazel mevcuttur. Bu gazellerde dikkat eken husus, airin , ve d gibi kafiye bulunmas zor harflerde redif yerine sadece kafiye kullanma abasdr: Nr- ddem cn u dilden pend-i pre ut m Olmasn mirt- albe t sivdan ittis (G.23-1) Nefsie avl-i n-yestede l itir Bu cihn b u zitinden gerekdir nm (G.89-1) airin baz beyitlerinde sadece msra sonlarnda deil, msra ilerinde de kafiyeli kelimeler kullanmaya zen gsterdii grlmektedir. Divanda yer alan drdnc kaside hem bu zellii ile hem de i kafiyelerinin elifba srasna uygun olarak dizilmesiyle gze arpmaktadr: Server-i l-cenb h- kermet-nib lm-i lednnye bb vri-i peyamber

Cevher-i bar- ft menba- b- ayt Mazen-i esrr- t evc-i sa ateri 35

Dny v ubda av zmre-i ana ay Kn- a rz- ba bezl ider ol keveri

Rh- hdya sirc tc- ser-i ibtihc Derd-i alle ilc olsa nola aneri (K.4-2,3,4,5) Divandaki birinci muhammesin, kendi aralarnda kafiyelenen msralarnn kafiyeleniinde de elifba srasnn gzetildii grlmektedir. iirlerinde daha ok tam kafiyeyi tercih eden air, kimi zaman yarm ve zengin kafiyeyi de kullanmaktadr. Yine air, baz beyitlerini cinas sanat erevesinde kafiyelendirmitir: Cemli glen-i a ire olmaz tze bir gldr Hezr- dil yeter zr la lufula bir gldr (G.49-1) Salhaddn-i Uknin kafiye konusunda rahat davrand, kafiyede daha ok kulaa gelen sesin ahengine nem verdii sylenebilir. airin, divannda uzun nll Arapa kelimelerle Trke kelimeleri kafiyelendirmesine sk

rastlanlmaktadr: Nimet-i cd- vcdu kint adr Menba- cdu vcd- mmkini u badr

Lcce-i feyiden istimdd ider her nk u bed D cihn feyi ser-t-ser inyet-pdr (G.31-1,2)

36

Baz beyitlerde airin nisbet si ile nc ahs iyelik eki arasnda kafiye yapt grlmektedir: tmeziz ayd- sivya itibr lyiz Her cihetden nr- envr- vech-i bkyiz

ret-i fnye dil-bendna mnend olmazz Her vecihde aks iden sn-i Ezel mtyz (G.78-1,2) Baz beyitlerde, Trke ekler alm kelimelerin Farsa veya Arapa kelimelerle kafiyelendiine rastlanlmaktadr: Ey hm-y be avseyn evci ev ednyadr Cevher-i t serr-i vadete pryedir (G.72-1) f- ank-y hviyyet bil ki sende bendedir Ol vecihden cn u dilden cmle lem bendedir (G.38-1) Baz beyitlerde ayn fiil kkyle oluturulmu Farsa birleik yaplarn kafiyelendiine rastlanlmaktadr: Ride pes rd oldu reh-nm hid-i bat oldu aa r-nm (Mes.1-59) airin, beinci murabbada olduu gibi, baz iirlerinde, msra sonlarndaki kelimeleri kendinden bir nceki kelimelerin son heceleriyle ayn yaparak daha ahenkli bir syleyie ulamaya alt grlmektedir: once-i r gd olsa ider ber-bd bd ahr- dehr ire olur mu bir dil-i n-d d 37

rete dil-beste olma al bu mandan aber Manye vire mi bir ret ile Bihzd zd (Muh.5-5) Ayn kelimeyi kafiye iin, bir gazelde birden fazla kere kullanmak bir kafiye kusuru olduu halde, Salhaddn-i Uknin gazellerinde buna rastlanmaktadr: Kendi istidd zre her kii bir idedir Vat linden teekk iderek tevdedir

a- nefs ile der elbette chil aflete rif olan dem-be-dem nefsi ile tevdedir (G.58-1,8) Olmasa alr idi ademde kint t in ilat-i kevneyni a itdi murd

- pkile ife itdi iyya tamm lm-i adan udret ile ayna geldi her murd (G.24-2,4) Otuz altnc gazelin ikinci beyitinde, dier beyitlerde z eklinde olan kafiyenin eklinde kullanlm olduu gze arpmaktadr. Divandaki krk nc gazel olan ve maa balar redifli iirde kafiye bulunmamaktadr. Yetmi birinci gazelde ylan manasna gelen mr redif, -r kafiye iken, ilk msrada trumr kelimesinin kullanlmas, altnc beyitin ikinci msranda da kafiyeli kelimenin izafetli olmas kafiye kusurudur. Yz yirmi birinci gazelin beinci beyitinde, dier beyitlerde -i veya - eklindeki kafiyenin -ii olduu grlmektedir. Bu, byk bir kafiye kusurudur. iirde kafiyeden sonra yer alan, anlam ve grev bakmndan ayn ek, kelime veya kelime topluluklarna redif ad verilmektedir. Salhaddn-i Uknin 38

divannda rediflerin daha ok Trke kelimelerle ve eklerle meydana getirildii grlmektedir. Divanda kullanlan redifler drt ksma ayrlmaktadr: Sadece ekten meydana gelen redifler: -dur (K.1), -()m (T.2), -lndandr (G.54), -mekdeyiz (G.76) vb. Tek kelimeden meydana gelen redifler: peyd (G.3), n-bedd (G.25), dnr (G.65), bulunur (G.70) vb. Hem ek hem de kelimeden meydana gelen redifler: -dir baa (G.1), dir edeb (G.6), -()m el-y (G.13), -dan ge (G.17) vb. Birden fazla kelimeden meydana gelen redifler: dimez de ne dir (G.28), olmaz da nolur (G.29), okur yazar (G.51)-(G.52), ys eyler (G.57) vb.

2.4. TENKTL METNN HAZIRLANIINDA ZLENLEN YOL 2.4.1. Metnin Transkripsiyon ve mlasnda zlenen Yol
1-Metinde kullanlan transkripsiyon sistemi tabloda gsterilmitir.3 2-Metin 18. yzyla ait olduu iin kelimelerin yazlndaki kalplam ekiller gz ard edilerek gnmz imlasna uygun okunular tercih edilmitir. Bunun yan sra nshalarn hem kendi ilerinde hem de birbirleri arasnda eitli imla tutarszlklar grlmektedir. Bunun nne geebilmek iin olabildii kadaryla standart bir yol izilmeye allmtr. 3-Geni zaman ikinci teklik ahs ekinde ve ikinci teklik ahs bildirme ekinde ikili kullanm gze arpmaktadr. Her ikisi de doru kabul edilerek, metne mdahale edilmemitir. Bu eklerin yazmnda B nshas esas alnm, eer dier nshalarda farkl bir kullanm bulunmaktaysa da fark olarak gsterilmemitir.

Bkz. Tablo 1.

39

4-Farsa kelimelerdeki vv- madleler ( ) iaretiyle (b, r vb), vv- mechleler ksa nllerle (o, ur, d-r vb.) gsterilmitir. 5-Farsa n ekler kelimeden ( - ) iaretiyle ayrlarak (b-bah, n-r, be-fey-i, berdevm vb.), son ekler ise ayrlmadan (derdmend, erreve vb.) gsterilmitir. 6-Arapa ve Farsa kelimelerin sonlarna gelen Farsa mastarlarn geni zaman ve gemi zaman kkleri de ( - ) iaretiyle ayrlarak ( dil-dr, pey-rev, zehr-ld vb.) gsterilmitir. 7-Farsa birleik isim ve sfatlar da kelimelerin arasna ( - ) iareti konulmak suretiyle gsterilmitir.(mey-ne, gm-nm vb.) 8-Arapa n ek ve edatlar da kelimelerden ( - ) iaretiyle ayrlarak gsterilmitir. (m-siv vb.) 9-Farsa terkib-i atf yaplar, arada atf vv yer alsa da yer almasa da, yaplarn Trkedeki sylenii gz nnde bulundurularak, imla birlii asndan arada vv varm gibi ve bitiik olarak yazlmtr. Sz gelimi gft g ibaresi nshalarda hem vvl hem de vvsz ekilde kullanlmtr, bununla birlikte biz bu yapy metinde her zaman gftg eklinde gsterdik. 10-Vvsz Farsa ikilemelerde ise edat ile kelimeler arasnda ( - ) iareti konulmutur. (Nev-be-nev, ser-t-p vb.) 11-Arapa ift nszle biten a, drr, add gibi kelimeler vezin gereince tek nszle veya ift nszle yazlmtr. Msra sonlarnda tek nsz halleri tercih edilmitir. 12-le edat, i- cevher fiili nshalarda kelimeyle bitiik olarak veya kelimeden ayr kark bir ekilde kullanlmtr. Biz vezne uygun olan kullanm hangisiyse onu tercih ettik. 13-Ms, man vb. elif-i maksreli kelimeler uzun okunmas gereken yerlerde , ksa okunmas gereken yerlerde olarak yazlmtr. 14-Baz eddeli kelimeler vezin gerei tahfif edilerek yazlmtr. (uff-uf vb.) 15-Bzlmeler kesme iaretiyle gsterilmitir. (Noldu, nola vb.) 40

16-Vezin gerei iki kelime arasnda ortaya kan hece dmeleri kelimelerin arasna konulan ( _ ) iaretiyle gsterilmitir. ( Nice_olur li saa bu ideni y kseni vb.) 17-Metindeki Arapa ve Farsa ibareler Latin harfleriyle verilmi, tercmeleri aparata alnmtr. 18-Kullanlan ayet, hadis vb. hakknda bilgi okuyana kolaylk olmas iin her seferinde tekrar gsterilmitir. 19-Nshalarda b ile yazlan p, -ip, -up, -p gerundiumu p ile metne alnmtr. Ayn ekilde p harfi ile biten baz kelimler metinde b ile yazlmtr. Bunlar da tarafmzdan dzeltilmitir.(heb-hep vb.) 20-Asl f-tb (b-tb b>f), smn, n gibi kelimeler, medli okunutan ileri gelen ses tremeli hallerinin Trkedeki yaygn kullan sebebiyle fitb, sumn, in eklinde metne alnmtr. 21-Nshalarda kark bir ekilde kullanlan gemek-gimek, yir-yer, tag-dag, togmak-dogmak, tolamak-dolamak gibi kelimelerden, metindeki imla birlii iin, gnmz kullanmna yakn olan tercih edilmitir. 23- Baz kelimeler vezin gerei ift nll ekilde kullanlmtr. (md-mmd vb.) 24-Vezin icab gereken ses tremeleri italik harflerle gsterilmitir.(vafdan vb.) 25-Y nshas dndaki nshalarda nazal nyi karlayan kf harfi ile nn harfinin birbirlerinin yerine kullanlmas sz konusudur. Bu karklk bilhassa ikinci ahs iyelik ekinde ve tamlayan ekinde gze arpmaktadr. Tpk bunun gibi nshalarda kimi yerde mstensihin dikkatsizliinden kaynaklanan -z, ve --h karklna rastlanmaktadr. Bunlar tarafmzdan dzeltilmitir. Bu gibi farkllklar aparatta gsterilmemitir. Fakat bunun dndaki belirgin harf hatalar aparatta gsterilmitir.

41

2.4.2. Tenkitli Metinde zlenilen Yol

1- Metin kurulurken dierlerine gre daha tertipli ve hacimli olmas hasebiyle B nshas esas alnm; fakat metnin gidiat gereince dier nshalardan faydalanlm ve metin en doru olduu dnlen kelimeler ve ibarelerle kurulmutur. 2-Tm nshalar gazellerle balamasna ramen, metin klasik divan tertibine uygun olarak hazrlanmtr. 3-Aparatta iir numaras parantez iinde gsterilmi, her iir numarasnn altna o iirin hangi nshada yer ald ve kanc varakta balad yazlmtr. 4-Bir iirdeki kelime farkll metne dahil edilen kelimenin aparata alnmas, ( : ) iaretinden sonra farkl olan kelimenin yazlmas ve daha sonra farkl kelimenin hangi nshada yer aldnn gsterilmesi eklinde ortaya konulmaya allmtr. Eer bir iir ayn nshada iki kez yer almaktaysa, bu kez varak numaralar da gsterilmitir. 5-Tamlamalarda bulunan farkllklarda, tamlamann fark bulunan ksm aparata alnmtr. 6-Msralar beyitlerde a ve b, bentlerde ise msra saysna uygun olarak alfabeye gre harflendirilmitir. 7-Bir iirde msran farkl olmas sz konusu ise, msran yerine kanc beyitte veya bentte yer ald gsterildikten sonra kanc msra ise ona uygun olan h arf kullanlarak aparata yerletirilmi ve karsna farkl olan msra yazlmtr. 8-Eer bir iirde kelime, tamlama, msra veya beyit eksiklii sz konusu ise aparatta nshay gsteren harflerin bana ( - ) iareti konulmutur. 9-Konsonant farkllklarndan veya yanllklarndan kaynaklanan farkllklarn (daa, doma-oma, zer-er vb.), bariz izafet, akuzatif eki, iyelik eki ve atf vav hatalarnn dndaki tm farkllklar metne dahil edilmitir. 10-Farklarda metine mana, vezin, kafiye vb. bakmlardan uyan ekil tercih edilmitir.

42

11-Farklardan hibirinin metne uymad veya metin tamirine ihtiya duyulan durumlarda teklif edilen ekil metne dahil edilmi, yine farklar aparatta gsterilmitir. Tamir edilen ksm keli parantez iinde gsterilmitir. 12-Tamir edilemeyecek kadar silik olan ksmlar [..] eklinde gsterilmitir. 13-Bir beyitte birden fazla farkllk bulunuyorsa farklarn arasna ( / ) iareti konulmu, ayn fark baka nshalarda da mevcutsa nshalar gsteren harflerin arasna (,) konulmutur. 14-Eer bir iir bir nshada birden fazla yerde geiyorsa aparatta nshadaki varak numaralar ayr ayr verilmitir. Eer bu iki iir arasnda farkllk bulunuyorsa, farkn hangisinde olduunun anlalmas iin, farkllk gsterilirken sadece nshann ad deil varak numaras da verilmitir. 15-Baz nshalarda yer alan ve lehu, dger vb. balklar metne dahil edilmemitir. Bunun yan sra iir hakknda bilgi verdii dnlen balklar metne dahil edilmi, varyantlar da aparatta gsterilmitir. Metin hakknda bilgi veren fakat eitli sebeplerden tr (yanllk vb.) metinde gsterilmeyen balklar aparatta gsterilmitir.

43

3. DVANIN TASAVVUF MUHTEVA BAKIMINDAN NCELENMES 3.1. DN 3.1.1. Allah

Kinatn ve insanlarn yaratcs, insan aklnn her trl tasvirinden ve zaman, mekn gibi mefhumlardan mnezzeh, varl iin hi kimseye ve hibir eye ihtiya duymad gibi btn yarattklar kendisine muhta olan Allah, Salhaddn-i Uknin divannda eitli isimleri ve sfatlaryla zikredilmektedir: Allah, Hakk, Ddr, Mevl, Rezzk, Cenb- Hakk, Br Tal, Hud, Gaffr, Hud-y Lem-yezel, Rahmn, Kerm, Cenb- Kibriy, Vcib, H, Rabb, Hayy, Vehhb, Rezzk, Fetth, Hazret-i Kudds, Mennn, Kirdgr, Msten, Messir, Mecd, Feyyz- Mutlak, Gan, Hazret-i Yezdn, Dr, Perverdigr, Cihn-r, B-mekn, Kerm-n, Hsn-i Ezel, Allm, Fal-i Mutlak, Fil-i Mutlak, Vedd, Rhul-Kuds. Allah merhameti en bol olandr. Rahman olduu iin btn mahlukatna merhameti sonsuzdur. Rahim olduu iin de kendisine iman eden mminleri rahmetiyle epeevre sarmtr. Gnahlar ok balayan olmas hasebiyle de kullarnn gnahlarn affeder. Allah gc her eye yeten olduu iin rahmetinden asla mit kesilmez: Didi l tana min-rametillh ey kerem kn Ebed meys- luf olmam inyet gzlerim y Rab (G.8-5) Gnahn okluuyla Allahtan mit kesilmez, nk gnah dalarca olsa da ok balayan Allah onu rter: Crm-i bisyr ile olmam luf- adan n-md 44

Crmmz dalarca olsa setr ider affrmz (K.10-19) Zerre kadar olan varlkla dalar kadar isyan edilmi olsa da zerre, rahmetin nn yannda bir dirhem deildir ve dahi kulun gnah Allahn ihsan denizinde zerre mesabesinde deildir: Vcd- erreden dalarca iyn eyledim lkin u- ramete nisbet degil erre direm y Rab (G.8-3) Benim crmm seni dery-y lufuda degil erre ridir areyi ummna isan grem y Rab (G.8-4) Geri utup semt-i ilf tmekde nefsim itisf ldm velkn itirf Crmm olursa kh- f Afv an eyler adm (Muh.2-3) Gaybn srlarn bilen Allahgnahlar affeder ve ayplar rter (Muh.1-2). Allah kiinin hatalarn ve ayplarn rtmezse, kiiye kimseden fayda yoktur (Muh.25).Rahmeti gnahkrn gnah kadar olursa fakir kul zengin olur (K.5-24). Her ne kadar nefs zillet sebebi olmusa da kusurunu itiraf eden kii, Allahn ltfuna erer (K.8-2). Salhaddn-i Ukye gre Allah kusurlar affedecek merhamete sahip olduundan gnah hastas iin bir ltfu devadr: urum afv idip her bir ama bi a eyle All-i crme bir lufu olur ise devdandr (K.5-23)

45

Allah dualar iitir, yeryzn ve gkyzn yaratandr, beka mlknn sahibidir, ltuf ve ihsan bol olandr (Muh.1-1). Ltfunun kaps mahlukatna aktr (Muh.1-11). Allah izzet ve celal madenidir, ltuf ve cemal sahibidir (Muh.1-23). Allahn yoluna giren kandrlm olarak dnmez, kii Allahn ihsan kapsnda mahzun olmaz (G.81-1). Nimeti ve ihsan o kadar boldur ki onun ltuflarna insan akl ermez (Muh.2-1). Hevasnn gdmnde olan kii Allahn feyzinden nasip bulamaz, Allah btn kullarna ltuf ve kerem bahedendir, hem zelil hem de aziz eden yine Odur: Fey-i adan b-nab olur olan ser-be-hev Ser-fr itmez ise h delve iriir mi b (G.7-5) Olur senden amu ubbda luf u kerem y Rab den sensin ell hem azz muterem y Rab (G.8-1) Gnl Allahn yardmyla sivadan temizlenir (K.9-25). Gnle heva ba ve siva dncesi gerekmez, Allahn zikri yerine masivay dnmek gzel bir ey deildir (K.10-21). Allah, feyzinin erbetini sunarsa kalp ak ile dolar ve siva sevgisinden temizlenir ve vuslat yolunu bulur (Muh.2-9). Dnyaya rabet eden kii Allaha rabet edemez. nsan iki dnya zevkinden vazgemedike Allaha ulaamaz ve Allaha ulamak isteyen masivaya olan meylini kesmelidir: Rabet-i aa cihnn rabeti mni olur Vl olmaz kimse aa d serdan gemese (K.12-19) Kes aly ritesin tecrd tevde iri Kimse irmez aa meylin m-sivdan kesmese (K.12-20) Allah sknty ortadan kaldrandr, mlknde rzk bol ve geni olandr (Muh.1-16). Zayf kavimlerin snadr (Muh.1-20). Salim olmak, ileri ve olaylar 46

Allaha tefviz etmekle olur. Btn hayr sahipleri bu yolu izlemitir (K.9-19). Engellere aldrmadan Allah yoluna girmek gerekir (K.10-8). Allaha kavumakla hicran atei nura dner (K.10-24). Allah btn srlar bilir, srlar ona gne gibi aikardr (Muh.2-2). Allah kuluna yeter, akrabadan ve dosttan kap Allaha

snlmaldr (G.15-4). Allah yolunda zillete dmek saadetin ta kendisidir (G.1-1). Allah grnmese de her eyi grendir (Muh.1-22). Allah dosdoru hkmlerin

kadsdr, her canl elbette lm tadacaktr ve buna hibir hekimin aresi yoktur (Muh.1-21). Btn yce sfatlarn sahibidir, bitkileri karandr (Muh.1-3). Doru yola, hidayete erdirendir (Muh.1-8). Her i Allahtan zuhur eder: udret-i Fal-i Muladan uhr eyler umr tir- udret olmaz acz ile tayrde (G.132-3) Gece gndz, yaz k kinata ibret gzyle baklmaldr, nk kinat bu ekilde Allahn kahrnn ve ltfunun mizacn gsterir (G.35-4). Allahn cemali ve cemali bu lemde ikizdir (G.73-4) (G.12-2). Allahn cemali celalinden zahir olur, nk ihsan kahrnda gizlidir: Cellinden olur fey-i cemli nev-be-nev hir Olur ahrnda lufu mumer amm ikr olmaz (G.73-6) Allahn benzeri zahirde batnda bulunamaz, Allahn herhangi bir eyden tenzih edilmesi ve herhangi bir eye tebih edilmesi cehalettir (G.56-13). Allahn tevhidi tenzihin ve tebihin arasndadr (G.56-15). Allahn vacip olan varl ve zatnn sfatlar imkni vasflara nispet olunamaz (G.144-1). B-mekn olan Allah cihetlerle snrlandrlamaz, semme vechullah ayetini anlayan kii balarndan kurtulur ve Allahn nerede olduunu anlar: B-mekn bir cihet ile muayyed eyleme

emme vechullh gr lka ir bil andadr

(G.38-6) 47

k iki dnyann lezzetlerinden de zevk alamaz, nk bunlarn zevki Allaha kavumaktan daha lezzetli olamaz (G.27-7). Hakk ehli iki cihan zevkine de marur olmaz, her daim Allahn rzasn elde etmeyi dnr (G.65-6). Seherlerin gaflet uykusuyla ziyan olmamas iin Allahn zikriyle gece uyank kalmak gerekir (K.10-5). ler Allaha tefviz edilmelidir, nk eer gnlde bu ilere dair dnce bulunursa Allah o gnle tecelli etmez: Kr tefv it udya t ide ibl bl Bir dile lmaz tecelli var ise efkr- kr (G.55-6)

3.1.2. Melekler
Melek kelimesi Arapa gndermek anlamna gelen lek kelimesinin mefal veznindeki hali olup, haberci, eli, gl, tasarrufta bulunan, yneten manalarn haizdir.1 slamn alt atndan ikincisi meleklere iman etmektir. Erkeklik veya diilik gibi zellikleri tamayan, gnahtan masun olan, iyiyi ve kty ayrt edebilme ve buna gre hareket edebilme hassalarndan yoksun olan melekler sadece Allahn kendilerine emrettiklerini yapmakla ykmldrler.2 Saylar ve grevleri Allah katnda belirlenen melekler, Salhaddn-i Uknin divannda hem genel olarak hem de zel isimleriyle gemektedirler. Genel olarak divanda meleklerden u ekilde bahsedilmektedir: Salhaddn-i Uknin iiri edep meclisindeki bir deste gldr ve melekler onu rabetle koklarlar (K.8-43). Melekler Hz. Muhammedin gl yzne akla blbl olurlar (Tah.1-10). Kimse resullerin ah olan Hz. Muhammedden midini kesmez, melekler o ahn kerem sofrasnda krnt toplarlar (Tah.6-1).

Ali Erba, Melek, DA, c. XXIX, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2004, s.37. 2 Kemal Atik-Ali Bardakolu-Celal Krca-Selahattin Ali Toksar, Melek, slam Kavramlar, Ankara, Sema Genlik Vakf Yaynlar, 1997, s.488.

48

Bunun dnda divanda hususi olarak baz meleklerden bahsedilmektedir. Bunlardan bir tanesi peygamberlere vahiy gndermekle mkellef olan Cebraildir. slami kaynaklarda ar tayan ve mukarrebn denilen meleklerden biri olan, mkemmel bilgilere ve stn bir gce malik Cebrail nurdan yaratlm ve son haddinde gzel bir varlktr.3 Divanda Cebril ve Ruhul-Emn adlaryla gemektedir. Bir beyitte ise kendisinden melek adyla bahsedilmektedir. Mira gecesinde Cebril Hz. Muhammede yolculuu srasnda elik etmi fakat Sidretl-Mntehya gelindiinde burada durmu, bu snr gememitir, zira bu snr gemeye Hz. Muhammedin mazhariyetinden bakasnn ruhsat yoktur.4 Ruh- Emn olan Cebrail onun halvetgehine perdedar olmutur, btn melekler onun kapsnn hizmetlisi olmaz da ne olur: Perde-dr oldu alvetgehine R- Emn udsiyn cmle-i ddm- der olmaz da nolur (G.29-3) Melek (Cebril) ak ve fena yolunda srda deildir, nk onun makam geip vuslata ynelmeye izni yoktur: Melek a u fen rhnda hem-rzm degildir Geip zr mamn vulata zim degildir (G.45-1) Cebrail stn bir akla sahiptir bu sebeple de kmil insann sahip olduu akl- kln ta kendisidir. Hz. Meryeme insan suretinde grnm ve ona bir erkek ocuuna sahip olacan mjdelemitir. Ardndan Hz.Meryeme Allahn ruhundan flemitir. Bu hadiseye telmih olarak divanda yer alan beyit udur: Kelm- ehl-i aa nefa-i Rhul-uds dirsem Sez kim al- kl Cibrl olur albi de Meryemdir
3

Yusuf evki Yavuz-Zeki nal, Cebrail, DA, c. VII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s. 203 4 Sleyman Uluda, Sidretl-Mnteh DA, c. XXXVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2009, s. 151.

49

(G.41-6) Yukardaki beyite gre Allah dostlarnn szleri Cebrilin Hz. Meryeme fledii ruha, bu szlere muhatap olan kiilerin kalbi de Hz.Meryeme, bu szleri kalbe ulatran ve kmillerin sahip olduu akl olan akl-i kl de Cebrile benzetilmitir. Yine drt byk melekten biri olan ve lm annda insanlarn cann almakla grevli Azrail de bir beyitte Hdimz-zt sfatyla gemektedir: ridi Hdim-t didi n irci bi-t ekip n eyledi ol t ecel cmn b-perv (T.8-11) Cennette bulunan meleklerin en by olan Rdvn meleinin ad, Eyyb elEnsr iin yazlm bir kasidede gemektedir: Rumz- ar- ct al n tamm oldu alt- cevher-i Rvn ile atm eyle er (K.7-41) alt- b-aded farl-enm u l aba u cevher-i Rvn ola ber-r- Enr (K.7-42) air yukardaki beyitlerde salat, Rdvnn cevherlerine benzetmektedir. Cennetlik mminleri selamlayarak karlayacak olan cennet bekilerine Hzin isminin verilmesi5 gz nnde bulundurulursa bu isimden dolay Rdvnn cennetliklere cevher saacana dair bir inancn gelimi olabilecei dnlebilir. Kerrbiyn melekleri uluhiyet makamna yakn olan meleklerdir.6 Bir beyitte Hz. Muhammedin kapsnn Kerrbiyn meleklerinin tavaf yeri olduundan bahsedilir: Maf- zmre-i kerrbiyn degil mi deri

M. Sait zervarl, Melek: slam nancnda Melek, DA, c. XXIX, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2004, s.40. 6 A.e..

50

Mel- file-i enbiy degil de nedir (G.30-2) Bakara suresinin 102. ayetinde isimleri geen Hrt ve Mrt efsaneye gre iki melektir. Allahn izniyle yeryzne inmiler ve burada Zhre adndaki evli bir kadna k olmulardr. Kadna vuslat talebinde bulunduklarnda, kadn, onlara puta tapmalar veya arap imeleri veya haksz yere kan dkmeleri artyla onlarla beraber olabileceini sylemitir. Hrt ve Mrt da bu gnahtan en hafifi olarak grdkleri iki imeyi tercih etmiler ve bunu yaptklarnda dier gnahlar da ilemilerdir. Allah da onlar ceza olarak Babil ehrindeki bir kuyuya salarndan yahut ba aa asmtr.7 Bunun yannda srailiyyat kkenli olduu sanlan ve baka varyantlar bulunan bu efsanenin yan sra, baz limler Hrt ve Mrtu anlatan ayetteki melekeyn ibaresinin, melikeyn eklinde de anlalabileceini

dnmler ve bu ikisinin iki melek deil de iki kral olduunu sylemilerdir.8 Salhaddn-i Uknin bir beyitinde u ekilde gemektedirler: Zenedn taavvur olsa ayn- h- Bbildir Ki al u nefs ile Hrt u Mrta iretdir (G.69-7)

3.1.3. Din Kitaplar

Hz. Muhammede vahyedilen, indirilmi drt kitabn sonuncusu olan ve Allah tarafndan korunulaca mjdelenen Kuran- Kerim, Salhaddn-i Uknin iirlerinde ad geen tek din kitaptr. air Kuran- Kerimin yolda olduunu syler (Muh.1-25). Ayrca Hz. Muhammede mucize olarak Kuran- Kerimin inii yeterlidir (Tah.3-4). Bununla birlikte air bir beyitte sevgilinin yznn Kuran ayetlerinin erhi olduunu syler. nsan erefl-mahlukat olduu iin insan yz Allahn ayetlerinin
7

Krat Demirci, Hrt ve Mrt, DA, c. XVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1997, s.263. 8 A.e.

51

en belirgin ispat mahiyetindedir. Yzdeki ayva tylerinin hatta benzerlii etrafnda kurulan yzn ayetlere benzetilmesi hayali pek ok air tarafndan kullanlmtr: Ol sn-i att ry- nigrn our yazar Vechinde er-i yet-i urn our yazar (G.51-1) Bir baka beyitte air yine sevgilinin yzn mushafa benzetmi ve sevgilinin yzndeki rty kaldrmamas gerektiini, nk halk arasnda yaygn bir inan olduu zere, eytann mushaf ak bulduunda okuduunu sylemitir: Ama nib- vechini ayra l aer Ak bulunca muaf eyn our yazar (G.51-4)

3.1.4. Ayetler ve Hadisler 3.1.4.1. Ayetler

Fetih Suresi 48-10: Sana biat edenler ancak Allaha biat etmi olurlar. Allahn eli onlarn ellerinin zerindedir. (K.1-13), (K.2-20), (K.2-23), (Tah.3-4). Mucizt yeter lemde nzl- urn n yedullh ile vaf itdi yedi ol Mennn Sne-k eylese mh nola engt-i beyn

Barmaudan adup b- revn-ba- revn Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

(Tah.3-4) Enfl Suresi 8-17: Attn zaman da sen atmadn, fakat Allah att. (K.1-13), (K.2-20), (K.2-26).

M-rameyte i rameyte lkn Allhe ram

Mucizt eyledi ady cmle kr ker (K.2-26) 52

Enfl Suresi 8-28: Mallarnz ve oluk ocuunuz birer deneme aracdr. (G.15-3), (G.141-7). Hekesin var al fitne-i dildir hemn

Ennem emvlkm remzin gzet tefsrde

(G.141-7) Necm Suresi 53-9: (Peygambere olan mesafesi) ki yay aral kadar yahut daha az oldu. (K.2-42), (K.7-27), (K.8-48), (G.39-3), (G.48-1), (G.64-7), (G.72-1), (G.114-4), (G.150-1), (G.154-5). Ey hm-y be avseyn evc ev ednyadr Cevher-i t serr-i vadete pryedir (G.72-1) Necm Suresi 53-10: Bylece Allah kuluna vahyedeceini vahyetti. (G.394). albi tahr it sivdan bil-i ilhm ola Bilesi ael-yande srr- m-ev nedir (G.39-4) Necm Suresi 53-17: Gz (grdnden) amad ve (onu) amad. (K.257), (G.110-2), (G.120-1), (G.125-2). ek imdi m-zal-baardan dde-i cna Gz a nice bir lde-i b u vesensin sen (G.125-2). Th Suresi 20-5: Rahman ara kurulmutur. (K.2-53). alb-i pkiden kinyetdir alel-ar istev Mmkint metnidir vechi mfd mutaar (K.2-53) Kalem Suresi 68-1: Nn. (Ey Muhammed) Andolsun kaleme ve satr satr yazdklarna. (K.3-7). Oldu man fey-yb- rea-i nn vel-alem 53

B-te an in urdu lev zre raam (K.3-7) sra Suresi 17-1: Kendisine yetlerimizden bir ksmn gsterelim diye kulunu (Muhammedi) bir gece Mescid-i Haramdan evresini bereketlendirdiimiz Mescid-i Aksaya gtren Allahn an ycedir. Hi phesiz O, hakkyla iitendir, hakkyla grendir. (K.3-10). Srr- esr ld in nr- kevni neeti Mihr-i ihd oldu errt ncm- dn hem (K.3-10) Fecr Suresi 89-28: Sen Ondan raz, O da senden raz olarak Rabbine dn. (T.4-6), (T.8-11), (Etvr- Seba-6). ad-y irci irdi m- srrna der-l iyfet-ne-i uds cemli eyledi tezyn (T.4-6) Rahmn Suresi 55-20: (Fakat) aralarnda bir engel vardr, birbirine geip karmyorlar. (Mur.5-11). Kf ile nndan grnd cevher-i imkn kn Heyet-i nst irdi geldi her ayn yn

Berzaun l-yebyn srrna ibretle ba

tdi berzadan uhr ol drr ile mercn cn (Mur.5-11) Kasas Suresi 28-88: Onun zatndan baka her ey yok olacaktr. (G.1-4), (G.52-3). ciz fn der mi h taarruf aydna

Kll eyin hlikn remzi kifyetdir baa

(G.1-4)

54

Bakara Suresi 2-115: Nereye dnerseniz Allahn yz ite oradadr. (G.386), (G.52-4), (G.86-6). anda eylerse tevell emme vechullh bul Nr- vech-i mula her erreden gr ol am (G.86-6) Zmer Suresi 39-53: Allahn rahmetinden midinizi kesmeyin. (G.8-5). Didi l-tana min-rametillh ey kerem kn Ebed meys- luf olmam inyet gzlerim y Rab (G.8-5) Mide Suresi 5-114: Ey Rabbimiz! Bize gkten bir sofra indir. (G.63-7). Virdi olsun rabben enzil aleyn mide Ey al meti her neyse elbet gnderir (G.63-7) Nr Suresi 24-35: Nur stne nur. (G.97-3), (G.135-3). Val our emime nrun al nr yetin Snem zre te-i hicri urur d zre d (G.97-3) Mmin Suresi 40-55: Sabret. Allahn vaadi phesiz gerektir. (G.100-1). Dmen-i abra teebb eyle luf- aa ba

Ce fil-urni fabir inne vadellhi a

(G.100-1) Enbiy Suresi 21-107: (Ey Muhammed!) Seni ancak lemlere rahmet olarak gnderdik. (K.2-68), (Mst.3-3). Bi-i imkn- lemdir vcudu b-mer/Hest-i her d ser

Rameten lil-lemnsin cmleye sensin nect/Fil-ayti vel-memt

(Mst.3-3) Nis Suresi 4-79: Sana ne ktlk gelirse kendindendir. (G.34-3). 55

Remz-i ul kll fe-min nefsik beynn aladm Kim edeb ile aat rhn itdi aikr (G.34-3) Mutafffn Suresi 83-26: Onun (iiminin) sonu bir misktir (azda misk gibi koku brakr). (K.2-77), (K.8-45). l altyla al nat- miskiyyl-itm nki add-i natine irmek degil add-i beer (K.2-77) Trk Suresi 86-9: Btn srlarn yoklanaca gn hatrla. (K.10-9).

Gel ft- n-sezdan t pk idegr Yevm-i tblda bilirsin f olur esrrmz (K.10-9)

Zriyt Suresi 51-22: Gkte rzknz ve size vaad olunan eyler vardr. (G.63-6). Sfle bama n buyurdu ves-semi rzukum Feyi aldan gzet oldua cet gnderir (G.63-6) Ysn Suresi 36-82: Bir eyi diledii zaman, Onun emri o eye ancak Ol! demektir. O da hemen oluverir. (Muh.2-2), (Etvr- Seba-23). ti ider lefet lem-i vadet tamm hiri eyler kefet iti-y kn fe-kn (Etvr- Seba-23) Bakara Suresi 2-31: Allah, deme btn varlklarn isimlerini retti. (G.39-1). nki dem-zdesi bil dem-i man nedir dem ise ala srr- allemel-esm nedir 56

(G.39-1) Hicr Suresi 15-87: Andolsun, biz sana tekrarlanan yedi yeti ve byk Kuran verdik. (K.2-58), (G.52-5), (G.106-7). Leva-i sebal-menden seba-n olal Blbl-i dil glen-i vadet her n our yazar (G.52-5)

3.1.4.2. Hadisler
Levlke levlk lem alatl-eflk: Sen olmasaydn, sen olmasaydn felekleri yaratmazdm. (K.2-20), (K.2-49), (K.7-33), (G.9-7). Ey eh-i levlk seni feyile lem zindedir Fey-i isn al bendee l b-isb (G.9-7) Allhmme ihdi avm innehm l-yalemn: Allahm kavmime yol gster, muhakkak onlar seni bilmiyorlar. (K2-37). Ey kemli ihdi avm innehm l-yalemn Menba- ilm keremsin maden-i her mftear (K2-37) Mt able en-temt, sib able en-tsib: lmeden nce lnz, hesaba ekilmeden nce kendinizi hesaba ekiniz. (G.13-6).

sib emrinde tar itdi nefsim meded

Rz- maerde olur elbet isbm el-y (G.13-6) Nanul-irnes-sbn yevml-ymeti: Biz Mslmanlar dnyada mmetlerin sonuyuz, ahirette ise nyz. (K.2-46). Bua hid remz-i nanul-irnes-sbn Kim muaar mbtedsn geldi adem bu aber (K.2-46) 57

Kellimun-nse konuun.(K.2-62).

al

adril-uklihim:

nsanlara

akllar

miktarnca

nki nat- aretet pyn ne-dred b-mal Kellimun-nse al adril-ukl nem zi-ber
(K.2-62) Knt kenzen mafiyyen fe alat'l-ala li-yarifn: Ben gizli bir hazineydim, bilinmek istedim, bu yzden halk yarattm. (K.9-10), (Etvr- Seba-2). Seba-i evr tertb eyledi ol B-mil

Knt kenzen srrn derk ide yan maremn

(Etvr- Seba-2)

el-anat kenzn l-yefn: Kanaat bitmeyen hazinedir. (G.58-5).

Genc-i l-yefn anat ile tarf oldu n Nad-i iksr-i sadet keckl-i dervdedir (G.58-5)

Klln-ns niymn i mte intebehu: Btn insanlar uykudadr, ldklerinde uyanrlar. (G.148-3).

Klln-ns niymn remzin ala

it ib-iret ne buyurdu (G.148-3) Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu: Nefsini bilen Rabbini bilir. (K.12-21), (G.2-6), (G.42-3), (G.52-1), (G.67-5), (G.69-14), (G.79-1), (G.82-5), (G.147-5). Aladsa yoluu a varln fehm eyledi

Men aref srr uddan bir inyetdir saa

(G.2-6) 58

3.1.5. Peygamberler 3.1.5.1. Hz. Muhammed

Muhammed bin Abdullah bin Abdlmuttalib bin Him bin Abdlmenf bin Kusay bin Kilb bin Mrre bin Kb bin Ley bin Glib bin Fihr bin Mlik bin Nadr bin Kinne bin Huzeyme bin Mdrike bin lys bin Mudar bin Nizr bin Med bin Adnn.9 slam leminin peygamberi olmasnn yan sra kendisinden sonra peygamber gelmeyecei iin de son peygamberdir. Kuran- Kerim de kendisine indirilmitir. Kendisi iin saysz naatlar, siyerler, mevlidler, hilyeler, miraciyyeler yazlmtr. 40 yanda peygamber olan ve miladi 622 ylnda 63 yanda iken vefat eden Hz. Muhmmedin hayat, karakteri, ahlak, hadisleri, adaleti, cengaverlii ve mminlere duyduu sevgi, slam edebiyatlarnda bolca deinilen hususlardan olmutur. Hz. Muhammed Salhnin divannda ismi ve eitli zellikleri en fazla zikredilen peygamberdir. airin Hz. Muhammede yazd naatlardan mteekkil bir baka divannn daha olmas Salhdeki derin, samimi ve temiz peygamber sevgisinin en nemli gstergesidir. zerinde altmz divandaki ilk kasidenin, ilk sekiz tahmisin, mstezatlarn ve 5, 13, 16, 21, 22, 24, 26, 28, 29, 30, 31, 32, 37, 72, 80, 83, 85, 90, 92, 94, 99, 104, 114, 118, 126, 127, 130, 131, 142, 150, 154, 155 numaral gazellerin naat olmas Hz. Muhammedin Salhnin iirlerinin muhtevas zerindeki tesirini ve ehemmiyetini sarih bir ekilde gzler nne sermektedir. Salh divannda Hz. Muhammedi Hbb, h- Rsl, Server, Kerem Kn, Nr- Mahz, Hayrl-beer, Mustafa, Muhammed Mustafa, Tabb-i Dil-nvz, Kn- efat, Mahbb- Rahmn, Resl-i Mcteb, Habbullah, ehen-h- Rsl, Fahrlenm, Reslullh, Nedm-i Hazret-i Rahman gibi isimlerle ve sfatlarla zikreder.

Mustafa Fayda, Muhammed: Hayat, DA, c. XXX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2005, s.408.

59

Hz. Muhammedin kyamet gnnde mminlere efaat edecei inanc, Salhnin Hz. Muhammedi zikrettii beyitlerde bolca deinilen bir husustur. Hz. Muhammed kendisinden efaat bekleyeni mahrum etmeyen kerem madenidir, ziyaret yeri efaat nurlaryla doludur (K.1-18). O, hikmetlerle doludur, efaat ilac ile gnah hastasn tedavi eder (K.2-14). Says belli olmayacak kadar ok olan gnahlar, yamur gibi yap efaat denizine erseler, kaybolurlar (K.2-16). Onun efaatinin klcnn gnei parlaynca, gnah zerreleri siper bulamaz (K.2-15). Kyamet gnnde efaatiyle cehennemden korur (K.3-20). nsann gnah ve hatas ne kadar fazla olursa olsun, varl Hz. Muhammedin ihsan denizinin yannda bir damla mesabesinde olduu iin, gnahlar bu denizde rtlebilecektir (K.8-33). Gam hastas ancak vuslat erbeti ve Hz. Muhammedin efaatiyle iyileir (K.10-23). Onun efaatiyle hata defteri ykanr (T.7-32). Onun gneinin klar gnah zerrelerini yok eder (K.7-38). Gnl o efaat madenine koarsa ona kaplar alr ve gnl Hz. Muhammedin izzetiyle iki cihanda mutluluk, huzur bulur (Mst.2-1). Ondan beklenen, gzleri alamaktan kan iinde kalm efaat isteyenleri mahrum etmemesidir (Mst.3-6). efaat eder, ayan srt yerde elden tutar: Ey ram l efat emrine luf u himem Vey nar dest-gr ol anda srerse adem (K.3-19). Hz. Muhammed ltfu ve ihsan bol olandr. Onun feyzi marifet bandaki gl kokusudur, hakikatlerin gl bahesinden kan akarsudur (K.1-1). Hatta akarsu deil de btn yaratlmlara yardm eden bir denizdir ve herkes ondan inayet bekler (K.12). hsanda, keremde benzeri yoktur, onun benzerini grdn iddia eden adr (K.1-26). hsannn kapsnda dnya ahlar her an ihsan ararlar (K.1-28). Onun ltfunun zemzeminin zlali ihsan bahedici ve hata ykaycdr (K.1-33). Dil deva isterse oradan oraya gezmemelidir, nk onun dergah drl-emndr (K.2-17). Gnl onun ihsan eteini elinden brakmamaldr nk Allah Hz. Muhammedin efaat talebiyle lleri diriltir (K.2-18). lemin varlna feyiz bahedendir (K.2-43). 60

Btn lem onun nimet sofrasnn krnt toplayandr ve enbiya, evliya, padiah, fakir hepsi onun ltfunu umar: Cmle lem rze-n-i n- inm seni Enbiy v evliy h u ged lufu umar (K.2-41) Gnein evrilmesi hadisesi Hz. Muhammedin mucizelerinden biridir. Esma binti Umeys, Hz. Muhammedin kendisine vahiy geldii srada ban Hz. Aliye dayadn, vahiy uzad iin Hz. Muhammedin de Hz. Alinin de namaz kardn, buna ok zlen Hz. Muhammedin Allaha dua etmesi zerine gnein tekrar doduunu anlatmtr.10 Yine Esma binti Umeys bir baka sefer de Hz. Muhammedin ve Hz. Alinin namaz karmalar zerine Hz. Muhammedin duasyla gnein tekrar geri geldiini sylemitir.11 Bununla birlikte ayn ikiye ayrlmas da Hz. Muhammedin byk mucizelerinden biridir (Tah.4-4). Allah onu

yedullah ile vasfetmitir ve bu yzden ay ikiye ayrm olmasna amak manaszdr

(Tah.3-4). Allah onu yedullahi fevka eydihimle vasfettii iin temiz parmann eseri inakkal-kamer olmutur (K.2-23). Biz bu iki mucizeyi Salhaddn-i Uknin u beyitlerinde grmekteyiz: Yolundan mihri dndrd mehi hem sne-k itdi Delli mdden pes tevtr eyle ibudur (K.1-4) Mihri dndrd yolundan ld mh sne-k Ol vasfdan oldu ems ile amer fermn-ber (K.2-24)

10

smil ibn Ysf Nebhn, Resllerin Efendisi Hakknda Allahn lemlere Kar Hucceti: Peygamber Efendimizin Mcizeleri, ev. Abdlhlk Duran, Konya, slm Neriyat Yaynlar, 1990, c.I, s.501. 11 A.e.

61

Hz. Muhammedin pek ok kez ve pek ok kiinin nnde parmaklarndan su aktt ve sahabenin bu akan sularla susuzluunu giderdii yine bilinen mucizelerinden biridir12: Oldu ana benn- pki mzb- ayt Niceyi andrd barmandan aan blar (K.2-25) Hz. Muhammed doduunda Kisra Enuirevann saray yarlm,

ateperestlerin mabetlerindeki byk ate sebepsiz bir ekilde snm ve mriklerin kutsal kabul ettii Save gl de kurumutur.13 Feyzinin suyu zellikle ateperestlerin ategedesini gam suyunun ta kendisi haline getirip oraya keder vermitir (K.2-35). Zamann bulutlar ategedenin damn sele verip yakm, Save nehri de utanla yere gemitir (Tah.1-4). Gizli feyz, ategedenin bana su koymutur, Save nehri de hikmet deniziyle yere girmitir (Tah.2-4). Hz. Muhammed suya, topraa, atee ve rzgara ferman yrtmtr, ategede de Save denizi de yok olmutur (Tah.7-4). Onun geliiyle kisrann taknn da Save nehrinin de hali yaman olmutur (Tah.8-4). Bununla birlikte Mira hadisesi de Hz. Muhammedin en byk mucizelerinden bir tanesidir: Kabe kavseyn hmas olan Hz. Muhammedin makam

ev edndr (G.72-1). Bekann ahlar ah, can lkelerini fatihi, ev edn tahtnn
tacdar, denizlerin ve karalarn melikidir (K.2-42). Ka tpk kbe kavseyn gibi mutluluk mihrabdr (K.1-6). Hz. Muhammed Allahn sevgilisidir ve ev edn ahdr (K.7-27). Hz. Muhammed nebilik hazinesinin mhrdr ve ev edn ahdr (K.8-47). Yine Hz. Muhammedin glgesinin olmamas mucizesi de bir beyitte yle ilenmitir: Mstev-y add-i urd-i aatsin eh Bir yeri ll aceb mi itmese hergiz maar (K.2-55)
12 13

Bkz. A.e., c.II, s.881-887. A.e., c.I, s.340.

62

Varlk

ve

yokluun

arasndaki

vasta

Hz. Muhammeddir,

gnei

feyizlendirerek ona k veren de o ay yzldr (K.1-5). Dudaklar ab- hayatn kaynadr, dileri incidir (K.1-8). Salar Kadir ve Berat gecelerinin na benzemekteyken onlara ebboy kokulu demek hatadr (K.1-9). Saba rzgar, onun anber saan toprann kokusunu cann burnuna seher vakti yayar (K.2-7). Konuurken hikmet srlarn cevher saar gibi saar ve az hikmet hazinesi dir, bu hazinenin tlsm beni ve salardr (K.1-7). Onun gs Hakkn srlarnn tmnn bulunduu yerdir (K.1-11). Cemali yeryzne ve gkyzne k verir, gne ve ay onun yznn nurundan iki zerredir (K.2-38). Her eyden k saan cemalinin aksidir (K.2-57). Yznn nuru batan baa iki lemin kandilidir (K.2-52). En lim olan kii bile onun mahiyetini bilmekten acizdir, bununla beraber cemalinin nurunu gremeyen gz apakldr (K.1-25). Akl onun zatnn zn anlamaktan acizdir, az Hz. Muhammedi hakkyla vasfedemez (K3-15). Her deniz mrekkep, her aa kalem ve her bir melek Hz. Muhammedin vasfn yazmaya hattat olsa, hare dek vasfnn yazlmas mmkn olmaz (G.90-4). Hayal onun naatnn hilatini dikmeye gayret gsterse de vasfnn boyuna yaraan bir kuma bulunmaz (G.5-2). Onu gereince vasfedebilen ancak Allahtr (K.1-29). Btn lem Hz. Muhammedin gzelliinin zet bir erhidir (Tah.8-3). Hz. Muhammed kendisinden nce gelen tm peygamberlerden stndr. Bu husus beyitlerde yle ilenmektedir: Onun huzuru resullerin ruhunun tavaf yeridir (K.1- 14). nsanlarn onun huzuruna kmasna sra gelmez, nk nebiler onun nnde diz dize oturmaktadr (K.1-15). Enbiyalar onun zatnn gneinden iktibas ederler, temiz yznn evliyaya rehberdir (K.2-39). Resullerin ahdr, zatnn ei yoktur (Tah.1-1). Resullerin ahdr, dnyadaki her eyi yla aydnlatan bir aydr (K.1-20). Hz. Muhammedin gzellii Hz. Yusufa bile k salmtr (G.28-3). Hz. Muhammedin kaps meleklerin tavaf yeri ve enbiya kafilelerinin snadr (G.30-2). Hz. Muhammed, Hz. demin atasdr (K.2-45).

63

Eer Hz. Muhammedin zat Allahn ilminin devatna kalem olmasayd, kimseye kader srr gnl levhasndan kefolmazd (K.2-40). Hz. Muhammed, nce ve sonra, zahir ve batn her eyin meneidir (K.2-44). nceki de odur, sonraki de odur (K.2-46). Krsi ve ar onun itibar iin kurulmutur, ekiller ve suretler onun kademi iin hazrdr (K.2-47). O, ilk nurdur (K.2-50). Yeryznn ve gkyznn nurudur, her ey Hz. Muhammedin nuruyla cilveger olmutur (K.2-51). lemin ruhudur, suretler onunla zindedir (K.2-56). Onun muhterem nuru bizim mertebesi en yksek maddemizdir ve ilk yaratlan odur (K.3-9). Allah kevn mekn onun yz suyu hrmetine yaratmtr (Tah.5-3). Eer zatnn gnei olmasa siva karanlkta kalrd ve kinat olma mertebesine eriemezdi (Mst.3-2). Hz. Muhammedin zatnn eseri cihann yaratl sebebidir (Tah.4-8). Hz. Muhammedin zat Allahn aynasdr ve felekler, denizler, kara her ey onun zat iin yaratlmtr (Tah.6-8). Onun varl lemin var olma sebebidir, Hz. Muhammed, lemlere rahmet olarak gnderildii iin herkesin kurtuluudur (Mst.3-3). Allah Hz. Muhammedin zat iin iki cihan yaratmay dilemitir (G.24-2). Onun feyziyle lem zindedir (G.9-7). Hz. Muhammede ba emeyen eytann kardeidir. (Tah.2-6). Hz. Muhammede ba kaldran eytann dostudur (Tah.4-5). Hz. Muhammede ba kaldran kahr ateinde eytana halda olur (Tah.5-6). eytan askerlerinin kalp kalesine ktlklerinin dokunmamas iin, Hz. Muhammedin ltuf bak yksek bir hisar burcudur (K.1-22).

3.1.5.2. Hz. dem

Tevrata, ncile ve Kuran- Kerim'e gre ilk insan ve ilk peygamberdir. slm kaynaklarda insanln atas olmas sebebiyle ebl-beer, Kuran- Kerim'de Allah'n sekin kld kiiler arasnda saylm olduundan safiyyullah lakaplaryla da bilinir.14 Kuran- Kerim'e gre dem'in yaratlnn dier insanlarnki

14

Sleymn Hayri BOLAY, dem, DA, c.I, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1988, s. 358.

64

gibi olmad kesindir.15 Kuran- Kerim'e gre, Allah dem'i yarattnda ve ona ruh flediinde meleklere ona secde etmelerini emretmi, btn melekler bu emre itaat etmi, ancak eytan, kendisinin ateten, dem'in ise topraktan yaratldn sylemi, bylece ondan daha stn olduunu ileri srerek emre kar gelmi ve bu yzden de lanetlenerek Allah'n rahmetinden uzaklatrlmtr.16 Bunun zerine, Allah'tan kyamete kadar, dman olan dem soyunu doru yoldan saptrmak iin mhlet istemi ve Allah da ona bu mhleti vermitir.17 Allah deme bir e de yaratm, onlar cennete yerletirmitir. Fakat dem, eytana uyarak Allahn onlara yasaklad aacn yanna yaklam ve ei ile beraber cennetten karlmtr. Salhaddn-i Uknin divannda kendisinden dem ve Saf olarak bahsedilen Hz. demin isminin getii drt beyitten ikisinde, ilk yaratlann Hz. Muhammedin nuru olduu inanc ve dem su ile toprak arasndayken ben peygamberdim hadisi erevesinde, Hz. demin atasnn Hz. Muhammed olduundan bahsedilmektedir: mm-i ey cedd-i demsin aatde ayn Bir emerden zdedir elbette n her bir ecer (K.2-45) mm-i ey cedd-i demsin ey al- ul Senden istimdd ider her nk u bed b-itimd (G.24-6) Dier iki beyitte ise deme flenen ilah ruhun Hz. Muhammedin temiz ruhu olduundan (K.2-59) ve Hz. demin ilm-i esmy Hz. Muhammedin nurundan rendii (K.2-60) anlatlmaktadr.

15 16

A.e. A.e., s. 360. 17 A.e.

65

3.1.5.3. Hz. Yakub

Hz.Yusufun babas, Hz. shakn olu, Hz. brahimin torunudur.18 Memleketi Kenandr. Kardeleri tarafndan kuyuya atlan ve kle olarak satlan olu Yusufun hasreti ile klbe-i ahzen denilen kulbesinde yllarca alam ve bu yzden gzlerini kaybetmitir.19 Daha sonra olunun kokusunun sinmi olduu bir gmlei gzlerine srmesi ile gzlerinin ald rivayet edilir.20 Salhaddn-i Uknin divanndaki bir beyite gre, lem, Hz. Muhammedin ayrlnn acsyla, air iin beytl-hazen olmutur ve bu yzden airin mihnet eken gnl de Yakub ile srda olmutur: Baa bu derd ile beytl-azen oldu lem Dil-i minet-zede Yab ile oldu srda (G.85-5)

3.1.5.4. Hz. Yusuf

Hz. Yakubun oludur. Hayat en iyi bilinen peygamberlerden bir tanesidir, zira hayat Yusuf suresinde ayrntl olarak anlatlmaktadr. Kardelerinin kskandklar iin onu bir kuyuya atmalar, kle olarak satlmas, Msr azizinin ei Zelihann ona olan ak, onun hasreti ile alamaktan gzleri kr olan babasnn, onun kokusunun sindii bir gmlei gzlerine srmesi ile gzlerinin almas ve zellikle gzellii ile slam edebiyatlarnda ad sk sk gemektedir.21 Salhaddn-i Uknin divannda Hz. Yusufun ad, gzelliine ve kuyuya dme hadisesine telmihle iki beyitte zikredilmektedir: Cebn-i Ysufa pertev salp sn gren Beer degil o melek dil-rb dimez de ne der

18 19

M. Asm Kksal, Peygamberler Tarihi, Ankara, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 1993, c.I, s.263. Ahmet Talat Onay, Aklamal Divan iiri Szl, haz. Cemal Kurnaz, Ankara, Birleik Yaynevi, 2007, s.170. 20 A.e., s.416. 21 A.e., s.415.

66

(G.28-3) Ysuf gibi ftde-i h- mien olma vna azz akem olmal-indr (g.47-4)

3.1.5.5. Hz. brahim

Kuran- Kermde ad geen peygamberlerdendir. srailoullarnn ve Araplarn byk atas olan Hz. brahim, Ahvaz blgesindeki Susta veya Babildeki Kusa denilen yerde yahut Verkada domutur.22 Dneminin byk kafiri Nemrut ile olan mcadelesi, puthanedeki putlar krmas, mancnkla atee atldnda dt yerin bir glbahesine dnmesi, olunu Allaha verdii sz zerine kurban etmeye niyetlenii adnn hatrlatt hadiselerdendir.23 Atee atldktan sonra Cebrail onu havada tutup isteini sorduunda, ben Allahn kuluyum dileim Onadr, Allah ne dilerse yapsn cevabn vermesi zerine kendisine Hallullah denmitir. Salhaddn-i Uknin divannda kendisinden Hall adyla bahsedilir. Adnn getii beyitlerden birinde sofrasna ve misafirperverliine telmih vardr: Dil cevher-i esrr- marifle bezenmi Dkkne-i irfn dimeiz n- alldir (G.44-4) Yine dier bir beyitte kendisinden Hall adyla bahsedilmektedir: Dstn ile resl-i izzet in ber-devm Mstan itsin alle bunlar ol Msten (Etvr- Seba 62)

22

Mustafa Uzun, brhim: Trk Edebiyat, DA, c.XXI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2000, s. 273. 23 A.e.

67

3.1.5.6. Hz. Musa

Kendisine drt kitaptan biri olan Tevrat gnderilmitir. srailoullarn Firavunun zulmnden kurtaran Hz. Musaya, Allah, Tur danda hitap etmi, burada ona peygamberliini vermitir.24 srailoullarn kurtardktan sonra halkn kardeine emanet etmi ve tekrar daa gitmitir, burada Allaha Onu grmek istediini sylemesi zerine Allah, daa nazar etmi ve da parampara olmutur. 25 Ardndan Musaya ilah emirleri ieren levhalar verilmitir. Hz. Musa'ya "Kelmullah" da denilmektedir, nk Allah, Hz. Musa ile hibir arac olmakszn konumu ve ona vahyini bildirmitir.26 En mehur mucizeleri asasnn ejderhaya dnebilmesi, elini koynuna sokup karmasyla elinin beyaz bir k haline gelmesi ve Kzldenizi ikiye ayrmasdr.27 Bununla birlikte Kuran- Kerimin Kehf suresinde, Hzr ile olan kssas da yer almaktadr. Bu kssada Hz. Musann ad dorudan zikredilirken, salih kul olarak vasflandrlan kiinin Hzr olduu mfessirlerce sylenmektedir. Salhaddn-i Uknin divannda ad beyitte zikredilmektedir. Biri Firavunla olan mcadelesinin, biri Hzr ile olan kssasnn, dieri ise yedi tavrn nurlarnn bahsinde geen yed-i beyz mucizesi erevesindedir: Dmen-i Firavniyn idi meger ar- kebd Yosa Msya ziyn- rd- Nl olur mu h (K.1-3) Yukardaki beyite gre felek Firavunun ve onun maiyetinin dman olmaldr ki Nil nehrinin sular onlar bomu da Hz. Musaya zarar vermemitir. Her ne emr eylerse ut emrin dime n u ir a-i Ms v r aa besdir ey arf (G.98-4)
24

mer Faruk Harman, Ms, DA, c.XXXI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2006, s. 211. 25 A.e., s.212. 26 A.e., 27 A.e., s.211-212.

68

Yine yukardaki beyite gre mrid ne sylerse neden niin demeden yaplmaldr. Bu tpk Musa ile Hzrn kssasna benzemektedir. Zira kssaya gre Hz. Musa, Hzrn yaptklarn sorgulamamakla imtihan edilmitir. Nr- ebyadr beinci ol yed-i bey gibi Kim Kelmullha lmd tecell dstkn (Etvr- Seba 49) Beinci tavrn nuru beyazdr. air bu nuru Hz. Musann koynuna sokup kardnda beyaz bir k haline dnen eline benzetmitir.

3.1.5.7. Hz. Sleyman

Hz. Davutun olu olan ve babasnn yerine tahta geen Hz. Sleyman hem ok gl bir hkmdar olmas hem de dier insanlara nasip olmayan pek ok zellii sebebiyle dikkat eken bir peygamberdir. Kularn dilini bilmesi, rzgara hkmetmesi, Belks ile olan maceras, hdhdn arada elilik yapmas, mhrn cine kaptrmas, vezirinin lednn ilme sahip olmas, karnca ile konumas pek ok beyitte telmih unsuru olmutur ve o, birok ynden tasavvuf dncenin oluumunda tesirli bir ahsiyettir.28 Salhaddn-i Uk divannda, Hz. Muhammede syledii naatlerini ona layk bulmamaktadr. Naatini zayf karncann Hz. Sleymana hediye vermesine benzetmektedir: Nam- dest-vzini aczi ile ar eyledi n Sleymna olupdur tufe-i mr- af (G.99-6) Yine aire gre, sevgilinin yzndeki Mantkut-Tayr nshasn herkes okuyamaz. nk ku dilini dnyada ancak Hz. Sleyman okuyup yazmtr: Herkes our mu Manu-ayr bu nsadan

28

Hseyin Akkaya, Sleyman: Edebiyat, DA, c. XXXVIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2010, s. 61.

69

u dilini cihnda Sleymn our yazar (G.51-5)

3.1.6. ehr-Yrn ve Dier Halifeler 3.1.6.1. Hz. Ebubekir

Drt halifenin ilki olan Hz. Ebubekir ayn zamanda Hz. Aienin de babasdr. Mslmanl ilk kabul eden kiilerdendir. Cennetle mjdelenen on kiiden biri olan Hz. Ebubekir, Sddk lakab ile mehurdur, bu lakab ona, Mirac hadisesine duyar duymaz inand iin verilmitir.29 Hz. Ebubekir, Hz. Muhammedi ldrmeye alan Mekkelilerden Hz. Muhammed ile birlikte Sevr maarasnda saklanm ve bu sebeple yr- gr yani maara arkada olarak da anlmtr.30 Salhaddn-i Uknin divannda ad, sdkyla ve Hz. Muhammedin maara arkada olmas ile zikredilmektedir: Alr dm iyy kevkeb-i Sddk- Ekberden Bur- mala- albim dem--dem ol iydandr (K.5-3) Be-a- aret-i mabb- Yezdn h- ev edn Be-d- aret-i dd ki olur mnis-i r (K.7-27) Yine Esm-i Hulef adl mesnevide kendisinin ilk halife olmasndan bahsedilmektedir: btid B-Bekr-i dd-i At Oldu ol adra liyatla al (Mes.1-10).

29

Mustafa Fayda, Eb Bekir, DA, c. X, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1994, s. 101. 30 A.e., s. 102.

70

3.1.6.2. Hz. mer

Cennetle mjdelenen on kiiden biri olan ikinci halife Hz. mer, koyu bir slam muhalifi iken kzkardei ve kzkardeinin kocasnn okuduklar Taha suresini duymu, okuduklar her neyse onu kendisine vermelerini istemi, reddedilince onlar dvm ve onlar onun yzne Mslman olduklarn sylediklerinde bundan etkilenmi ve iman etmitir.31 slama byk hizmetleri olan Hz. mer halifelii sresince adalet yolundan ayrlmad iin kendisine Frk denilmitir. Salhaddn-i Uknin divannda ad, adaletiyle birlikte zikredilir: Adalet ve insafn lay Hz. merin huzurudur (K.5-4). Adildir, derya gnll ahtr (K.7-28). Esm-i Hulefda adnn getii beyitte ise ikinci halife olduu ve derya gnlll anlatlmaktadr: niyen Frk- dery-dil mer Buldu ol adre velyetle afer (Mes.1-11)

3.1.6.3. Hz. Osman

Cennetle mjdelenen on kiiden biri olan nc halife Hz. Osman, Hz. Muhammedin kzlar Rukiyye ve mm Glsm ile evlendii iin Zn-Nureyn adlar ile de anlr.32 Hayas ile mehurdur.33 Salhaddn-i Uknin divannda ad, mehur olduu haya hasletiyle birlikte zikredilmitir: ayda pvdr herkese Omn- in-nreyn Bulunsa lema-i ilmi dernda ol aydandr (K.5-5)

31

Mustafa Fayda, mer, DA, c. XXXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2007, s.44. 32 smail Yiit, Osman, DA, c. XXXIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2007, s.442. 33 A.e.

71

Be-adl-i aret-i Fr-i dil h- dery-dil Be-ilm-i aret-i Omn ki ay oldu evr (K.7-28) Esm-i Hulefda adnn getii beyitte ise nc halife olduu anlatlmaktadr: lien Omn- in-nreyn pes Buldu ol emr-i velya dest-res (Mes.1-12)

3.1.6.4. Hz. Ali

Hz. Muhammedin amcas olan Ebu Talibin olu Hz. Ali ayn zamanda Hz. Muhammedin damad ve slamn drdnc halifesidir. Murtaza ve Haydar isimleri ile de bilinen Hz. Ali, cennetle mjdelenen on kiiden biridir. Kuran, hadis ve fkh bilgileriyle kendini bir otorite olarak kabul ettiren Hz. Ali dikkatli bir hadis ravisidir.34 Btn snni ve ii kaynaklar onun ilim, takva, ihlas, samimiyet, fedakarlk efkat, kahramanlk ve ecaat gibi kymeti yksek hasletlere sahip olduu hususunda hemfikirdir.35 Salhaddn-i Uknin divannda kendisinden Al, Aliyyl-Murtaz, Murtaz, h- Merdn, Haydar olarak bahsedilen Hz. Aliye dair yazlm mstakil bir kasidenin yan sra, airin bizzat kendisinin tercme ettii Hz. Ali divan iin de bir tarih bulunmaktadr. (Bkz. K.4 ve T.7) Beyitlerde Hz. Alinin kymeti yksek hasletlerinden bahsedilmektedir: Hz. Ali, her iki dnyann ahdr, hidayet yolunun eridir, sava aslandr (K.4-1). Cmert nder, keramet sahibi ah, ledn ilminin kaps, peygamberin varisidir (K.4-2). Sfatlar denizinin cevheridir, ab- hayatn kaynadr, zat srlarnn mahzenidir (K.4-

34

M. Yaar Kandemir, Ali: lm ahsiyeti, DA, c.II, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1989, s.375. 35 Ethem Ruhi Flal, Ali, DA, c.II, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1989, s.374.

72

3). Haneri hidayet yoluna kandil, mutluluk bann tac, dalalet derdine ilatr (K.45). Hz. Ali, salah gkyznn ay, kurtulu rehberi, kurtulu meclisine ulatrcdr (K.4-6). eyhler eyhidir (K.4-7). Cmertlik denizinde ei benzeri olmad gibi savata da onun gibisi yoktur (K.4-8). Pak zatnn mzra dman helak etmitir, zafer yzl klc gsleri paralamtr (K.4-22). Cesur bir aslandr, sava ateidir, darbesi ile dmanlar ayaklar altna alr (K.4-23). Onun feyzi de lemi batan baa tutmutur, nurlu gnl de ak arabna kadeh olmutur (K.4-26). Cesaret, cmertlik ve irfan hikmetinin eseridir (K.5-6). Velayetin ah, hikmet kayna, hakikat feyzinin incisi, sava vakti dne dne saldran aslandr (K.7-29). Vefa lkesinin ah, safa gkyznn aydr (T.7-1). Gnl Hz. Alinin ihsan glne blbl olmutur, bu blbln ezberi gece gndz onun adnn zikri olmutur (T.7-2). Hz. Alinin himmeti ve ihsan gnl kaynn lengeri olsa, keder dalgalar ona tesir edemez (T.7-15). Hz. Ali vahdet arabn iirip drtten ve altdan geirir (T.7-22). Btn insanlar ve periler Hz. Alinin feyzi ile mutludurlar (T.7-24). Esm-i Hulefda Hz. Alinin adnn getii beyitte, onun Hz. Osmann ardndan halifelik silsilesine dahil olduu sylenmektedir: Badeh oldu Aliyy-i Murta Mesned-r-y ilfet iti (Mes.1-13)

3.1.6.5. Dier Halifeler

Salhaddn-i Uk, Esm-i Hulef bal altnda, balangcndan kendi devrine kadarki halifelerin tmn sralar. airin mesnevi nazm ekliyle kaleme ald bu iiri Prof. Dr. Mehmet Akku tarafndan mstakil bir eser olarak kabul edilmitir. Bununla birlikte mesnevi olmas hasebiyle biz onu divann iine dahil etmeyi uygun grdk. Yz on yedi beyitten mteekkil olan mesnevinin giriinde dnyann geiciliinden, nice taht zerinde oturanlarn imdi toprak altnda kaldndan, herkesin amellerinin karln bulacandan bahseden air, Hz. 73

Muhammedin vefatndan itibaren halifelik makamna geen drt halifenin ve Hz. Hasann, Emevi halifelerinin, Abbasi halifelerinin, Seluklu sultanlarnn ve onlarn da ardndan kendi zamanna kadarki gelmi gemi btn Osmanl sultanlarnn isimlerini srasyla zikreder. Bu kiiler srasyla unlardr: Hz. Ebubekir, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Hasan, Muaviyye, Yezid, Muaviyye, Mervan, Abdlmelik, Velid, Sleyman, mer, Yezid, Hiam, Yezid, Velid, brahim, Mervan, Seffah Ebul-Abbas, Mansur, Mehdi, Musa-y Hadi, Harun- Reid, Muhammed Emin, Memun, Mutasm Billah, Vasku Billah, Cafer Mtevekkil, Muhammed Muntasr, Ahmed Mstain, Mutez, Muhammed Muhtedi, Ahmed Mutemid, Mutedid Billah, Mktefi, Muktedir, Kahir, Radi, Mttaki, Mstekfi, Muti, Ebubekr-i Tayi, Kadiru Billah, Kaimu Billah, Mukteda, Mustahzir, Msterid, Raid, Muttaki, Mstencid, Mstedi, Nasr, Zahir, Mustansr, Mustasm, Keyhsrev, Keykubad, Aladdin, Osman Gazi, Orhan Gazi, I.Murad, Yldrm Bayezid, I.Mehmed, II.Murad, Fatih Sultan Mehmed, II.Bayezid, I.Selim, Kanuni Sultan Sleyman, II.Selim, III.Murad, III.Mehmed, I.Ahmed, I.Mustafa, II.Osman, (ikinci kez) I.Mustafa, IV.Murad, Sultan brahim, IV.Mehmed, II.Sleyman, II.Ahmed, II.Mustafa, III.Ahmed, I.Mahmud, III.Osman, III.Mustafa, I.Abdlhamid. Salhaddn-i Uknin bize verdii silsilede Abbasi halifelerinden sonra Anadolu Seluklu sultanlar olan Keyhsrev, Keykubad ve Aladdin gelmekte, bunlar da Osman Gaziden airin dnemine kadarki tm Osmanl padiahlar takip etmektedir. Bunlarn arasnda Memluk halifelerinin olmamas ve buna karlk Anadolu Seluklu sultanlar ile Yavuz Sultan Selimden nceki Osmanl sultanlarnn olmas dikkat ekici bir husustur.

3.1.7. On ki mam
On iki imam iiler tarafndan dini muhafaza iin Hz. Muhammede halife ve varis olduklarna inanlan sras ile Hz. Ali, Hz.Hasan, Hz.Hseyin, Zeynelabidin, Muhammed el-Bkr, Cafer es-Sadk, Musa el-Kazm, Ali er-Rza, Muhammed el74

Cevad, Ali el-Hadi, Hasan el-Askeri, Mehdi el-Muntazardan oluan on iki kiidir.36 Hz. Hseyinden sonras onun soyundan devam etmektedir. Hz. Ali ile Hz. Fatmann ocuklar olan Hz. Hasan ve Hz. Hseyin lemin vncnn torunlardrlar (K.7-30) Hz. Hasan Allahn sevgilisi Hz. Muhammedin gznn nurudur ve onun yzndeki gzellik Allahn nurundandr (K.5-7). Kerbela ehidi Hz. Hseyin ehitlerin ahdr, iki dnya melikidir, kssas ibret ve hayret vericidir (K.5-8). Ali Zeynelabidin, lemde kullarn ss olarak bilinir (K.5-9). Muhammed Bkra yakn olan l-i Resl-i mctebdandr. Melekler ona itaat etmilerdir37 (K.5-10). Altnc imam olan Cafer-i Sadk mctehidlerin iktida ettii gvenilir kiidir (K.5-11). Musa yumuak ballk ve iffetle fkesine sahip kmtr (K.5-12). Ali rza vasf ile sekizinci imam olmutur, onun ahlaknn eserleri hep rzadandr (K.5-13). Muhammede takva ehli tak demitir (K.5-14). IV. Aliye de nazifliinden dolay nak derler (K.5-15). Lakab Asker olan Hasana ecaatte heybetli olmak atalarndan kalmtr (K.5-16). Muhammed Mehd on iki imamn sonuncusudur (K.5-16). nsan sahibi olanlar bu kiilerin vgsnde kusur etmez, onlar iten sevmek hidayetin kendisidir (K.5-18). Onlar mutlak gaybn srlarnn hazine bekileridirler, onlar sevmek Hz. Muhammede vefadan ileri gelir (K.5-19). Peygamberin soyunu sevmek imann eseridir, onlar sevmemek hata iaretidir (K.5-20). Haceti olann onlar efi klmas gerekir (K.5-21). Onlarn yz suyu hrmetine Allahtan kerem istenir (K.5-22). air her iinde bu eraf efi klmtr (K.5-25).

36

Ethem Ruhi Flal, snaeriyye DA, c. XXIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2001, s. 143. 37 Hakkndaki menkbe iin bkz. smet Mirolu-Osman zer-Necati zfatura-Ali Fuat YalvaErdoan Sevim-Fehim Esen, Muhammed Bkr, Rehber Ansiklopedisi, stanbul, Trkiye Gazetesi Yaynlar, c.XII, s.286.

75

3.1.8. Dier Dini ahsiyetler 3.1.8.1.Hzr

Asl itibariyle yeil ve yeillii bol yer manasna gelen ahdar kelimesi ile e anlaml olan Hzr, mfessirlerce, Kehf suresindeki kssadaki Hz. Musaya hikmet reten kii olarak kabul edilmitir.38 Hzr, mutasavvflar tarafndan veli olarak kabul edilmi, onun melek yahut peygamber olduuna dair rivayetler hep ikinci planda kalmtr.39 Kehf suresindeki kssann yannda, skender-i Zlkarneyn ile birlikte karanlklar lkesine yola kt ve burada ab- hayat bulup lmszle ulat efsanesi ve darda kalan kimselerin imdadna kotuu inanc ile de tannmaktadr. Salhaddn-i Uknin divannda ad, ab- hayat efsanesi ve Kehf suresindeki kssas erevesinde zikredilmektedir: bnl-Arab yle bir ab- hayatn Hzrdr ki feyzinin kadehiyle ebed hayata ulaanlar denizin dalgalarndan bile fazladr (K.8-27). Faydal ilim kalp ve zhd nuru olur, kii eer ab- hayat imese Hzr olmaz (K.12-15). Cemleddn-i Uknin beyitlerinin kasesinde Hzrn ab- hayat vardr (K.16-4). Gnl mecmal-bahreyne eriip Hzr bulup ab- hayattan ierse ilm-i lednniye kavuur (G.33-5). Cehalet karanlndan kurtulmak ve Hzrn ilmine erimek gerekir, ab- hayat da kiinin kendi varlndadr (G.38-10). Hevann karanlklar lkesinde gezmek yerine, insann Hzr bulup ab- hayata kanmas gerekir: ulmet-bd- hevda tene-leb gezdi yeter ra iri t seni b- ayta andra (G.139-2)

38

lyas elebi, Hzr, DA, c. XVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1998, s. 406. 39 Sleyman Uluda, Hzr: Tasavvuf ve Halk nanc, DA, c. XVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1998, s. 410.

76

Mrid ne sylerse neden niin demeden yaplmaldr. Bu tpk Musa ile Hzrn kssasna benzemektedir: Her ne emr eylerse ut emrin dime n u ir a-i Ms v r aa besdir ey arf (G.98-4)

3.1.8.2.Lokman
Kuran- Kerimde ad ile mstakil bir sure bulunan Lokmann peygamber ya da salih bir kul olduu ile alakal rivayetler vardr.40 Eski Arap kssalarnda Lokman, d kavmine mensup bir kii olarak takdim edildii gibi slami kaynaklarda sriloullarndan biri olarak da gsterilmektedir, buna gre Lokman Hz. Eyyub'un kz kardeinin veya teyzesinin oludur.41 Hz. Davut zamanna yetiip ondan ilim renmi, Davut, peygamber oluncaya kadar fetva vermi, sonra da onun yardmcs olmutur. Lokman'n sriloullarnn kadlarndan biri olduu, Hz. Davut veya Hz. sa ile Hz. Muhammed arasnda yaad da ne srlmekteyken, Habeli veya Nbyeli siyah bir kle olduu gibi baka rivayetler de vardr.42 Lokman, hikmetin ve hekimliin ustas olarak bilinir ve ad, Salahddn-i Uknin divannda da bu ynyle zikredilmektedir: Cemleddn-i Uk sanki Lokman gibidir. Can baheden szleri nice gnl hastasn iyiletirmitir (K.15-3). Gnl ocuu hikmet okuluna girdii iin Lokmann hikmet dersini okur yazar: Girdi fl- dil bu debistn- ikmete Diatle ders-i ikmet-i Lomn our yazar (G.51-2)

40

mer Faruk Harman, Lokman, DA, c. XXVII, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2003, s. 205. 41 A.e. 42 A.e.

77

3.1.8.3. Hz.Meryem
Hz. sann annesidir. ffet ve ahlak timsali olan Hz. Meryem Kuran- Kerimde ad ile geen tek kadndr, hatta kendi ad bir sureye isim olmutur.43 Yusuf Neccar ile nianlanmsa da onunla evlenmeden evvel Cebrail vastas ile flenerek Hz. saya hamile kalmtr. Ad, Salahddn-i Uknin divannda bu olaya telmih erevesinde zikredilmektedir: Kelm- ehl-i aa nefa-i Rhul-uds dirsem Sez kim al- kl Cibrl olur albi de Meryemdir (G.41-6) Meryem-i abmdan itdi zde-i albim uhr Cm- r-efz-y nuum ala erbet gnderir (G.62-4)

3.1.8.4. Zleyha
Hz. Yusufa grr grmez k olarak onu elde etmeye alan, elde edemeyince de iftira atan fakat daha sonra piman olunca Allahn izniyle Hz. Yusuf ile evlenen Zleyha Hz. Yusufu kle pazarndan satn alan Msr azizinin hanmdr.44 Zleyha veya Zeliha olarak okunan ad Kuran- Kerimde dorudan zikredilmez. Salahddn-i Uknin divannda, zaman, Hz. Yusufun nefsinden faydalanmak isteyen ve Hz. Yusuf buna meyletmeyince onun gmleini arkadan tutarak gmlein yrtlmasna sebep olan Zleyhaya, gnl ise Hz. Yusufa benzetilmitir. aire gre gnln zaman Zleyhasnn yakasndan el ekmesinin sebebi, zulm bandan kurtulmak iindir: El ekdii dil ceyb-i Zley-y zamnda V-reste-i ayd-i sitem olmal-indr (G.47-5)

43

mer Faruk Harman, Meryem, DA, c.XXIX, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2004, s.240. 44 Onay, a.g.e., s.415.

78

3.1.8.5. Eyyb el-Ensr

Hicret srasnda Hz. Muhammedi evinde misafir eden ve kabri ismini verdii Eyp semtinde yer alan Eb Eyyb Hlid bin Zeyd bin Kleyb el-Ensr hicretten iki sene nce kadar mslman olarak ensardan slamiyeti ilk kabul eden kiiler arasna girmitir.45 Hz. Muhammed Medineye geldiinde herkes onu evinde misafir etmek istemi Hz. Muhammed de kimseyi krmamak iin devesinin kecei yere en yakn evde kalacan sylemi ve bu ev de Eyyb el-Ensrnin evi olmutur. Mslmanlarn ilk stanbul kuatmasnda hastalanarak vefat etmitir.46 Salhaddn-i Uk divannda kendisine bir kaside yazmtr. air kasidede ncelikle Eyyb el-Ensrnin kabrinin feyiz dolu olduundan bahseder: Eyyb elEnsrnin feyzinin safasn baheden makam ne gzel yerdir (K.7 -1). Kabrinin tozu ziyaretilerinin gzlerini cilalasa onlar talep didarlarn grrler (K.7-2). Kabrine gam ile giden safa ile dner (K.7-4). Onun kabri felakete uramlara emniyetli bir ev ve can kblesidir, ltuflarnn zemzeminin safas kederi sknty ykar (K.7-5). Onun kabri gazilerin ruhlarnn ordusunun tavaf yeri olsa almaz. nk o, Allahn sevgilisinin alemdardr (K.7-6). Eyyb el-Ensr, btn ensar arasnda hicret vaktinde herkesten daha itibarldr, nk Peygamberimizi misafir etmitir: amu enrdan var itibr vat-i Hicretde abbullh olmudur mihmn-dr u deyyr (K.7-8) Eyyb el-Ensr, gazilerin saflar yarcs, sava gnnn kafiri katleden aslan, mslmanlarn yiidi, sekin ve makbul ba kumandandr: uzt af-deri rz- ven r-i attli
45

Hseyin Algl, Eb Eyyb el-Ensr, DA, c. X, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam

Aratrmalar Merkezi, 1994, s.123.

46

A.e., s.124.

79

Kmt- mslimn ser-asker-i mabl-i mutr (K.7-7) Eyyb el-Ensrnin gnl resullerin ahlar ahnn aynas olmutur (K.7-9). htiyac olana ltfunun kapsn aar (K.7-10). Temiz ruhunun eteine sarlan cihanda yerle bir olsa da mhim deildir (K.7-12). O, efaat emrine vesiledir (K.7-14). Onun vasflarnn incisini edep kesinde toplamak gerekir, nk herkesin kirli fikirleri onu anlayamaz (K.7-16). Eyyb el-Ensr sekin resuln vefal dostudur (K.7-17). Kasidenin devamnda air, Eyyb el-Ensrden, kendisi ile Hz. Muhammed arasnda vasta olmasn dilemektedir: air Eyyub-el-Ensariden kendisini Hz. Muhammede eritirmesini istemektedir (K.7-34). Hz. Muhammede kendisinin gnah hastas olduunu bildirmesini, ondan deva talep etmesini (K.7-35) ve ona, gnahlara bulanm olsa da Hz. Muhammedin ltfunun denizi yannda kendisinin gnahlarnn bir damla mesabesinde dahi olmadn sylemesini (K.7-37) istemektedir.

3.1.9. Kaza ve Kader 3.1.9.1. Kaza

Hkmetmek, emretmek, ifa etmek, demek, kaza etmek, lp biip yapmak, ihtiyacn gidermek, lmek, mahkeme etmek gibi szlk anlamlar bulunan kazann, fkh literatrndeki anlamlarndan biri, Allahn takdir ettii eyin vakti gelince meydana gelmesidir.47 Yani kaza Allahn nesne ve olaylarla ilgili ezel plann gerekletirmesidir.48 Salhaddn-i Uknin divannda kazann sz konusu edildii beyitlerde, kazaya, Allahn takdirince, hibir kuvvetin mdahale edemeyecei

47

Fikret Karaman, Kaza, Din Kavramlar Szl, Ankara, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2006, s.366. 48 Yusuf evki Yavuz, Kader, DA, c. XXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2001, s.58.

80

vurgulanmaktadr: Kaza hkm kader deliline imza atsa, o kutlu emir asla geri dnmez (G.81-7). Allahn takdirinin oku kaza yayna yerletirilirse, elikten bile olsa tedbir zrh siper olamaz (Bey.1). Kii tedbirini elik zrh bile eylese, yine de kaza yayndan atlan oku defedemez: Kii ger ceven-i pld ile eylerse tedbri Yine def idemez avs-i adan atlan tri (Bey.3) Naat olan ikinci kasidenin bir beyitinde kaza terziye benzetilmitir. Beyite gre kaza terzisi, kudret makasyla Hz. Muhammedin dmanlarnn mrnn atlasn bedava ler bier: Yan ayy- a mir- udretle hemn Alas- mr-i adyu b-bah ler bier (K.2-29) Yine ikinci kasidedenin bir beyitinde Hz. Muhammedin oklar, kaza cerrahnn ineleri olarak dnlmtr: N-i cerr- adr yosa her tri seni Derd-i irki def in addan ol anlar aar (K.2-31) Bir beyitte varln kaza karsndaki acizlii vurgulanmaktadr. Bu beyite gre kaza eli, varl yoklua tebdil ederek, varlk penesini irfanla burar (G.103-2).

3.1.9.2. Kader
Kader, Allahn btn nesne ve olaylar kendi ilmiyle tayin etmesidir.49 Yani kader Allahn her eyi takdir etmesi ve kaza da bu takdirlerin vakti geldiiinde zuhur etmesidir. nsan kendi czi iradesi erevesinde bana gelen her eyden sorumlu olduu halde, yapt ve yapaca her ey, Allahn ezel ilminde zaten vardr. Ama insann ilmi bunu bilmeye yetmez. Bu anlamyla kader insan iradesini
49

A.e.

81

saran ilah bir kudrettir ve insann Allahtan bamsz olamayacann en sarih ispatdr. Salhaddn-i Uknin bir beyitinde, kaderin insanolu tarafndan bilinmesinin mmkn olamaca anlatlr. badetlerini yerine hakkyla getiremediini dnen air aln yazsnda ne yazdn bilmemektedir (K.1-32). Her i Allahtan zuhur eder (G.132-3) ve tedbir menzilinde sebeplere ne kadar dikkat edilirse edilsin, bunlar ortadan kaldrlsa bile Allahn takdir ettii ne ise o olur (G.132-1). Allah takdir dibacesine kazay yazmazsa tedbir talebinin hibir manas olmaz: Yazmasa kilki a dbce-i tadrde Man-i cet bulunmaz malab- tedbrde (G.143-1)

3.1.10.Ahiret ile lgili Mefhumlar 3.1.10.1. Ahiret

Son manasna gelen hir kelimesinin mennesi olan ahiret, dnyadan sonra yaanlacak ebed hayat demektir. Her canlnn dnyada, belirlenen bir mhlette kald ve bunun sonunda lerek bu dnyadan ayrld bilinen bir hakikattir. slamiyette, tanr varlna inanan btn din ve dnce sistemlerinde olduu gibi, insann kaderinde tayin edilen bir srete bu dnyada yaadna ve bu hayatn sonunda dnyada iledii amellerin karln almak zere ebed bir hayata g ettiine inanlr. Ahiret inancnn temelinde lmn aslnda bir yok olu olmad, aksine geici olmayan ebed bir hayatn balangc olduu dncesi yer alr. Buna gre insan, imtihanlarn gemek zere bu dnyaya gnderilmitir, burada yapaca her eyin karln ahirette bulacaktr ve dnya hayat ne kadar geiciyse, ahiret hayat da o kadar ebeddir.

82

Salhaddn-i Ukye gre kiinin kendini yaramaz sfatlardan arndrmas gerekir. Zira btn srlar kyamet gnnde ortaya kar (K.10-9). Kii hareketlerinde takvay gzetmezse mahzeni ve kileri ahiret azndan bo kalr (K.10-22). Dnya ahiretin tarlasdr ve herkes onda ektiini bier, insan eer dnyada ekmemise ahirette biecek bir ey bulamaz (K.12-5). lim olan kii eer gaflette bulunup da dnya sslerini sevmezse, dnyada meyli ahiret olur (K.12-18). Mutluluk ancak baki olan ahiretin nimetlerinde olur, fani olan dnyann sslerinde aranmaz (G.15-2). nsan kendini ahirette utandracak amellerden kanmaldr: Bir eer o bu cihnda t seni o andra ol amelden ge ki ubda seni utandra (G.139-1)

3.1.10.2. Cennet
Kuran- Kerimde adn, Firdevs, naim, drul-huld, drus-selm, drulmukme, makm- emn gibi isimlerle anlan cennet, iman edip iyi ameller ileyerek salih kul olanlarn ahirette ebediyen kalacaklar yerdir.50 Salhaddn-i Uknin divannda cennet, nefsinden saknanlarn, ona uymayanlarn mkafatlarn alacaklar bir yerdir: Riyazet temmuzunun hararetinde az kuruyanlar iin cennet bahelerinde nice havuzlar vardr (G.89-4). Cennetin tamamn ifade edebilecei gibi, onun en yksek ve en deerli blgesinin ad olabilecek firdevs51 cenneti nefsini hesaba ekenlerin mkafatdr: Nefsii sicn-i ubetde iderse itisb Alr Firdevs-i alda saa nice riy (G.89-5)

50

Fikret Karaman, Cennet, Din Kavramlar Szl , Ankara, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2006, s.96. 51 Bekir Topalolu, Cennet: Cennetin sinleri DA, c. VII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s.377.

83

nsan amellerini sadece cennete hasretmemeli, Allahn rzasn gzetmeli ve bylece cehennem ateinin korkusundan da kurtulmaldr: al rabet-i cennta gel ar itme amli R-c-y ud ol rehbet-i nr- saardan ge (G.17-7) air bir beyitte Hekimolu Ali Paann has meclisinde nedimlerinin meva cenneti sakinleri olmasn dilemektedir (T.8-16). Baz limler her ne kadar cennet-i mevadaki mevay mstakil bir isim olarak addetseler de, snlacak yer anlamna gelen meva kelimesi cenneti niteleyen bir tamlaycdr.52 air bir beyitte Allahtan meskeninin cennet evi olmasn ve naim cennetlerinin zevkini tatmay dilemektedir (Muh.1-25). Naim kelimesinin bir ayette cehennemin karsnda dorudan cennet anlamnda, bir baka ayette cennetle ilgili tasvirin banda tek bana kullanlmas onun cennetin mstakil isimlerinden biri olarak kabul edilebileceini gstermektedir.53 air bir beyitinde de dinin ekl gereklerine bal olduu kadar nefsinin de peinden koan ve ibadeti Allah rzas iin deil, halkn takdiri iin olan zahit tipine de gndermede bulunmaktadr. Buna gre zahidin fikri huriler, cennet ve onun kasrlardr (G.65-2).

3.1.10.3. Cehennem
nkrclarn ve gnahkrlarn ahirette cezalandrlacaklar yer olan cehennem Kuran- Kerimin pek ok ayetinde eitli adlarla gemektedir. Ayetlerinde salih kullarna cenneti mjdeleyen Allah, inkrclarn, kafirlerin, gnahkrlarn, zalimlerin ahiretteki yerlerinin cehennem olduunu haber vermitir. Salhaddn-i Uknin divannda cehennem cahm, dzeh ve sakar isimleriyle geer. Kat kat yanan, alevi ve s derecesi yksek ate anlamna gelen

52 53

A.e., s.376. A.e.

84

cahm ve iddetli bir s ile yakp kavuran anlamna gelen sakar, cehennemin azap trlerini veya onun blmlerini ifade etmektedir.54 aire gre, insan, amellerini sadece cennete hasretmemelidir, Allahn rzasn gzlemeli bylece cehennem ateinin korkusundan da kurtulmaldr (G.17-7). Cehennemin insanda uyandrd korku byk, onda yaamak zemim, onun harareti bol ve daimdir: Yamaya Y Rabb cam avf an yet am i dai an emm arr olupdur pes mum b mkedder hem amm (Muh.1-24). Hz. Muhammede serkelik edeni cehennem atei yola getirir (Tah.7-6). Hz. Muhammed kyamet gnnde efaatiyle cehennemden korur (K3-20). Eer Hz. Muhammed efaat etmezse kulun azab cehennemin hicran atei olur: Ger efat itmez ise bu al mcrime Nr- hicrn- cam olur abm el-y (G.13-7)

3.1.10.4. Bezm-i Elest

Elest meclisi veya bezm-i elest Allahn kullarnn ruhlarn yarattktan sonra hepsini bir araya toplayp onlardan kendisini tandklarna dair sz ald yeri karlayan bir mefhumdur. Elest deil miyim manasna gelen bir soru kelimesidir ve Araf suresi 172. ayette geer: elestu bi-rabbikum, kl bel. (Ben, sizin Rabbiniz deil miyim? Dediler ki: Evet (Sen, bizim Rabbimizsin). Bu ayetin tefsirine gre Allah, kullarn bedenlendirip dnyaya gndermezden evvel onlar bir

54

Bekir Topalolu, Cehennem: Kelam DA, c. VII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s.227.

85

yere toplayp onlardan kendisini Rabb olarak kabul ettiklerine dair ahitlik istemitir; yaratlm ve yaratlacak olan btn insanlarn ruhu, Arapa olumsuz sorulara evet cevab manasna gelen bel yantn vermitir. Bunun srailayat ile karm olmas muhtemeldir. Zira bu temsili bir anlatmdr, Kuran- Kerimde buna oka rastlanlr.55 Salhaddn-i Uknin divannda dorudan elest meclisinin getii bir beyit yoktur. Fakat air, iki beyitte ahd-i kadm tamlamasyla elest meclisine gnderme yapmtr. Ahd-i kadime adalet yolu stnde vefa gstermek gerekir (G.4-6). Kullukta sultan olmak iin ezel gnnde ahdeden insan, ahd-i kadime zeval gelmemesi iin aba gstermelidir: n ezel ahd eyledi ulluda suln olasn Cehd l t irmeye ahd-i adme infis (G.23-4)

3.1.11. Dier tikad Mefhumlar 3.1.11.1. Kutsal Geceler

Salhaddn-i Uknin divannda mminlerin kutsal saydklar Regaib, Mira ve Kadir gecelerinden bahsedilmektedir. Bunlardan ilki olan Regaib kelime anlam olarak kendisine rabet edilen eyler, bol ve deerli balar demektir.56 Receb aynn ilk perembesini cumaya balayan gece olan Regaib gecesi, her ne kadar hadis limlerince aslsz olduu belirtilse de, tasavvufi eserlerde Hz. Muhammedin annesinin rahmine dt gece olarak zikredilmektedir.57

Salhaddn-i Uknin divannda regaibiyye trnde iki adet gazel bulunmaktadr (Gazel 9 ve Gazel 10). airin bu gazellerde yukarda anlattmz hadiseyi ortaya
55

smail Hakk Bursev, Rhul-Beyn: Kuran Meli ve Tefsiri, stanbul, Erkam Yaynlar, 2006, c. VI, s.414. 56 Hamdi Tekeli, Regaib Gecesi DA, c. XXXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2007, s.535. 57 A.e.

86

koyduunu grmekteyiz. Ay nn ta kendisi olan Hz. Muhammed, ismet rahminin burcuna Recep aynda gnderilmitir (G.9-1). O ulu mertebeli peygamber Cuma gece regaibde annesinin rahmine inmitir (G.9-2). Kinatn vn ay olan Hz. Muhammed recep aynda ismet burcuna inmitir: abbe mh- receb kol bedr-i far- kint ndi burc- imete buldu reibde ebt (G.10-1) Szlk anlam merdiven olan Mira, Hz. Muhammedin Mescid-i Aksaya uradktan sonra ge ykselerek Allah katna kt gecedir.58 Aslnda Hz. Muhammedin Mescid-i Haramdan Mescid-i Aksaya gidiinin ad isra, ge ykseliinin ad mira olsa da Trkede mira kelimesi bu ikisini de kapsamaktadr.59 eitli ihtilaflara ramen Mira gecesi mminlerin ou tarafnda Receb aynn yirmi yedinci gecesi kutlanmaktadr.60 Salhaddn-i Uk bir beyitinde Mira gecesi hakk iin Hz. Muhammedden efaat talep etmektedir (G.16-6). Dier bir beyitinde ise dokuz felein Hz. Muhammedin mirac iin dokuz merdiven olduunu sylemektedir (K.2-48). Kelime anlam iki ey arasnda iliki olmamas, kiinin bir ykmllkten kurtulmas veya bir ykmllnn bulunmamas olan beret kelimesinin Trkelemi hali olan Berat, aban aynn on beinci gecesi kutlanan ve mminlerin Allahn affyla gnahlarndan kurtulacaklarn umduklar kutsal gecedir.61 Kadir gecesi ise Kuran- Kerimin indirildii gecenin ismidir.62 Kesin olarak hangi gn olduu bilinmeyen Kadir gecesi Ramazan aynn son on gnnden biridir, limler

58

Salih Sabri Yavuz, Mirac DA, c. XXX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2005, s.132. 59 A.e. 60 A.e., s.133. 61 Halit nal, Berat Gecesi DA, c. V, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1992, s.475. 62 M.Sait zervarl, Kadir Gecesi DA, c. XXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2001, s.124.

87

daha ok yirmi yedinci gecesi olduu stnde durmaktadrlar. Salhaddn-i Uk bir beyitinde Hz. Muhammedin salarn Kadir ve Berat gecelerinin na benzetir. Onun salar Kadir ve Berat gecelerinin na benzemekteyken onlara ebboy kokulu demek hatadr (K.1-9). Hz. Muhammedin ebboy zlf gnl gzel kokularla mest etse buna almaz, nk Kadir gecesine eren ondan nasiplenir (G.29-6). Hz. Muhammed Kadir gecesinin dolunay, nuru leme dolmu parlak bir aydr (G.37-8).

3.1.11.2. lm
nsan bedeninin hibir fonksiyonunu yerine getiremeyerek, vcudun canllk halini kaybetmesi olayna lm denilir. Yaratt trajedi ve bilinmemezlik sebebiyle her insanda korku uyandran lm slamiyete gre ebed hayatn balangcdr. nk bu dnyaya imtihan iin gnderilen insan, kendisine verilen mhleti doldurduunda bu dnyadan ayrlacaktr. Salhaddn-i Uk bir beyitinde ab- hayatn kaynann beden karanlnda bulunduunu, ardndaki beyitte ise lm hastalnn ifasnn ab- hayat olduunu syler: Mara- mevte olur b- ayt ile if Ne devdr ne revdr ne ifdr bu if (G.4-4) Yine aire gre bu dnyann eit eit hilelerine, geici zevklerine kanmamak gerekir. nk kimse lme are bulamaz: Aceb dil-beste oldu bu nu- kinta lc var mdr yosa bu lemde memta (G.137-1)

88

3.1.11.3. Ruh
En genel tarifiyle ruh, insan bedeninin canlln salayan soyut varlktr. Allah nce insann ruhunu yaratm ardndan onu bedenle birlikte dnyaya gndermitir. Ana maddesi toprak olan bedenin lm ile birlikte yok olmasna ramen, ruhun lmle birlikte dnyadan ahirete geebilmesi, bedenin maddi ihtiyalarna ve zevklerine karlk ruhun manevi ihtiyalarnn ve zevklerinin olmas gibi sebeplerden tr ruh daima bedenden daha kutsal addedilmitir. Salhaddn-i Ukye gre nc tavrn mahali ruhtur (Etvr- Seba 27). Mjde ancak ruhadr, nefs ancak korkutulmay hak eder (K.9-24). Nefs ancak ruhun tahakkm altna girerse kontrol altna alnabilir. Bunun iin Allah tevfik mehri ile nefsi ruha nikhlar (G.62-2). Kerim olan ruhun askerinde nefsle cihat srasnda zaaf olsa, gazi ruhlarnn askerleri yardmclar oluverir: Asker-i rh- kerme irse ger af u ftr Cnd-i erv- uzt olur bizim enrmz (K.9-17) Tasavvufta gelien, ilk yaratlann Hz. Muhammedin nuru olduu inanc erevesinde aire gre insann ruhu ve hayat Hz. Muhammede flenen ruhtandr (K.5-1). deme flenen ilah ruh Hz. Muhammedin temiz ruhudur (K.2-59). Hz. Muhammedin dier peygamberlerden stn olduunu vurgulamak isteyen aire gre Hz. Muhammedin huzuru resullerin ruhunun tavaf yeridir: Maf- cnd-i erv- rsldr mehed-i al Zemn-i rava-i pki muall ar- mndur (K.1- 14) Yine aire gre Eyyb el-Ensrnin kabri gazilerin ruhlarnn ordusunun tavaf yeri olsa almaz. nk o, Allahn sevgilisinin alemdardr (K.7-6). Eyyb el-Ensrnin temiz ruhunun eteine sarlan kii, cihanda yerle bir olsa da mhim deildir (K.7-12). 89

3.1.11.4. eytan
nsanlar yoldan kararak onlarn yanl iler yapmalarna vesile olan, melekken Allaha kar olduu iin Allahn huzurundan kovulan ruhani varlktr. Araf suresinin on birinci ve on yedinci ayetleri arasnda anlatld zere, Allah insan yarattnda btn meleklere insana secde etmelerini emretmi, eytan ise kendisinin ateten, insann ise topraktan yaratlmas dolaysyla bu emre itaat etmemitir. Bunun zerine Allah onu huzurundan kovmu, eytan ise Allahtan insanolunu azdrmak ve onun krsz olduunu kantlamak iin sre talep etmitir. Allah da ona bu sreyi vermi ve onunla birlikte ona uyanlar cehenneme yollayacan sylemitir. Ayn surenin ilerleyen ayetlerinde dem ile Havvann cennetten kovulmalarnn sebebinin de eytan olduu belirtilmektedir. Kuran- Kerimde ve hadislerde eytana uymann insan iin felaketlere sebep olaca defalarca vurgulanm, insana eytann errinden Allaha snmas tavsiye edilmitir. Hz. Muhammede derin ve samimi bir sevgi besleyen Salhaddn-i Uk Hz. Muhammede kar gelenlerin eytan safnda yer aldklarn syler. Hz. Muhammede ba emeyen eytann kardeidir. (Tah.2-6). Hz. Muhammede ba kaldran eytann dostudur (Tah.4-5). Hz. Muhammede ba kaldran kahr ateinde eytana halda olur (Tah.5-6). Hz. Muhammed mminlerin snadr. Bundan dolay eytan ask erlerinin kalp kalesine ktlklerinin dokunmamas iin, Hz. Muhammedin ltuf bak yksek bir hisar burcudur (K.1-22). Bunun dnda air bir beyitte, eytan hakknda halk arasnda bilinen bir inanca gnderme yapmtr: Sevgili yznn rtsn ayara kaldrmamaldr, nk eytan, mushaf ak bulunca okur (G.51-4).

90

3.1.12. Din ile lgili Mefhumlar 3.1.12.1. Cami ve Kilise

slam medeniyetlerinde mimarinin en nemli yap unsuru olan cami mminlerin ibadet yeridir. Alnda Hristiyanlarn ibadet yeri olan kilise ise iindeki resimlerden ve heykellerden dolay Klasik Trk iirinde de Trk Tasavvuf iirinde de puthane olarak alglanmtr. Salhaddn-i Uk bir beyitinde kesreti kiliseye, vahdeti de camiye benzetmitir: Deyr-i keretde sefl olma dilin tar it Cmi-i vadete gel mafil minber bulunur (G.70-4) Maisva fikriyle dolduu iin gnl kiliseye benzeten aire gre, gnldeki naklarn silinmesi gerekir, gnl kilisesindeki Lat ve Menata tapmaktan vazgeilmelidir (G.137-3).

3.1.12.2. Put
Asl Farsa bt olan put, insanlarn kutsiyet atfettikleri ve bu sebeple tapndklar nesne demektir. Salhaddn-i Uknin divannda bir beyitte Araplarn cahiliye dneminde taptklar putlar olan Lat ve Menattan bahsedilmektedir. Uzza ile birlikte Allahn kzlar olduuna inanlan bu putlar, Araplar arasnda byk sayg grmekteydiler.63 air Lat ve Menatn getii bu beyitte insan Allah yolunda olmaktan alkoyan masivay bu putlara, masiva fikriyle dolan gnl de bu putlarn bulunduu yere benzetmitir: Peresti l udya sil nu- m-sivy

63

Ahmet G, Put DA, c. XXXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2007, s.365.

91

Yeter apd gl deyrindeki Lt u Menta (G.137-3)

3.1.12.3. badet
nsan ftratndaki acizlikten tr her zaman snma ihtiyac olan bir varlktr. Kii ne kadar gl olursa olsun, aciz kaldnda muhakkak ki snacak bir yer arar. Bu sebeple inan insann ftratnn arzulad byk bir ihtiyatr. Snma ihtiyac ve inanma arzusu kiiyi ibadete ynlendirir. En iptidai dinlerden itibaren ibadet, dinin ve kulluk bilincinin vazgeilmez bir paras olmutur. badet kulu Allaha yaklatran en mhim ara olma hviyetiyle slamiyetin de ana esaslarndan birini tekil etmektedir. nsann kendini yaratan Allaha krlerini sunmas iin bir vesile olan ibadet, ayn zamanda onu gnahlardan koruyan bir zrh gibidir. nk insan ibadet ettii mddete doru yoldan ayrlamaz. Doru yoldan ayrlmayan kii de nefsini gnahlardan sakndrr. badetin insann hayatn dzene soktuu da apak bir hakikattir. Salhaddn-i Ukye gre insann dnyadaki en nemli ii ibadet etmektir: Keml-i fey-i irfna dil gel arf- himmet l Gc yetdike ta al lemde i budur (K.1-40) Kii dnya hayatna dald iin ou kez ibadetlerini hakkyla yerine getiremez. nsan ibadet edecei vakitleri ne kadar tembellikle geiriyorsa, gnaha o kadar koarak gider (G.13-3). Gnl bir an bile Allaha ibadetin huzurunu bulamazken, gafletle gnahlar iler (G.21-4). Bir kudsi hadise gre nafile ibadetler kulu Allaha yaknlatrr. Bu yzden aire gre, Allaha yaknlkta maksat Allahn sevgilisi olmaksa farzlardan sonra nafile ibadetlere zen gsterilmelidir (G.89-3).

92

nsan her ne kadar Allah iin varlndan feragat etmek zorundaysa da bu , hibir zaman ibadetin terk edilebilecei anlamna gelmez. Varlk perdesinden gemek elzem olsa da bu, ibadet edilmemesi ve seher zikirlerinden vazgeilmesi demek deildir (G.17-4). nsan ibadet pazarnda amelleriyle iflas etmise de Hz. Muhammedin rahmeti kiiye sermaye olur: S- t ire geri myeden dd vel Mflis-i amle kenz-i rameti ser-myedir (G.72-6)

3.1.12.4. Abdest
Farsa su anlamna gelen ab ve el anlamna gelen destten oluan ve Arapas vuzu olan abdest, ibadet edilmeden nce yaplan temizliktir. slam dini her eyden evvel temizlie nem vermitir ve insan ibadet ederken temiz olmaldr. Abdest, insan ibadete hazrlar. Bu sebeple de abdestli olan kii kendisini gnahlardan korur. Salhaddn-i Uknin klca su verme ilemine de gnderme yapt beyitine gre vahdet suyu gnldeki siva ipini keser, tpk mminin silah olan abdest gibi o da Allahn klcdr: b- vadet a ider dilden siv ser-ritesin Seyf-i adr an vuu ki mmine olmu sil (G.20-4)

3.1.12.5. Kabe
Yeryznde yaplan ilk mabet olan Kabe, mminlerin kblesidir ve hac ibadetinin en nemli parasdr. Hz. demden itibaren eitli peygamberlerin kssalarnda nemli bir yeri bulunan Kabeyi kimin yaptna dair kaynaklarda

93

ihtilaflar bulunmaktadr; bazlar Hz. demin yaptn sylerken, baz kaynaklarda srailiyat karm yar efsane hviyeti tayan rivayetlere rastlanmaktadr.64 Salhaddn-i Uknin iirlerinde Kabe Kabe, Beytullah ve Beyt-i Hakk isimleriyle zikredilir. air, Kabenin zikredildii hemen hemen her beyitte, Yere ge smadm ama mmin kulumun kalbine sdm kudsi hadisince, gnl Allahn evi olan Kabeye benzetmitir. Marifet faydal bir ilimdir, gam ve tasadan azat bir ekilde Beyt-i Hakk olarak vasfedilen saf gnle ilham ile ular (K.12-17). nsan hevann kederlerinden geip vasflarn saf hale getirmelidir, eer byle yapmazsa Beyt-i Hakk olan gnl kederle daralr (G.55-4). Beyt-i Hakk olan gnlde siva misafir olamaz, nk izzet evinin mahremi Ashab- Filin huzuru olamaz (G.74-1). Gnlden ar yklerin atlmas gerekir, nk Allahn evinde Ashab- Fil gibi olan dncelerin yeri yoktur (K.1-1).Gnl Beyt-i Hakk olanlar Allahn rzasndan ayrlmazlar (G.74-2). Nefs askerleri Beyt-i Hakk olan gnl basmamaldr (G.84-2). Gnl siva naklarndan temizlenmelidir, nk Beytullahta nuku olmaz: ret u na- sivdan beyt-i albi sde l ayrdan pk eyle Beytullhda olmaz nu (G.86-3)

3.1.12.6. Gnah-Gnahkr
Allah insan iin dnyada baz eyleri helal, bazlarn da haram klmtr. Nereden baklrsa baklsn insann menfaatiyle dorudan ilikili olan bu duruma gre, insan iin zararl olanlar haram, zararl olmayanlar ise helaldir. nsan helal yerine haram tercih ettiinde gnah iler ve gnahkr olur. nsan ftrat gerei gnaha meyillidir. Bu yzden ibadet edecei vakitleri ne kadar tembellikle geiriyorsa, gnaha da o kadar koarak gider (G.13-3). Gnl bir

64

Sadettin nal, Kbe, DA, c. XXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2001, s.16.

94

an bile Allaha ibadetin huzurunu bulamazken, gafletle gnahlar iler (G.21-4). Gnah ve kusur vuslat yolunun engelidir (T.7-29). air gnahna akllca bir deva bulamamaktadr (K.2-13). Gnahkrlarn sz ve fiili vgye layk deildir, bu yzden airin iirleri, acz ve taksir itirafndan baka bir ey deildir: n degildir fare ly avl fil-i mcrimn tirf- acz u tarden olur ermz (K.10-17) Salhaddn-i Ukye gre Allahn gnah illetlisine bir ltfu devadr (K.523). Kulun gnah Allahn ihsan denizinde zerre mesabesinde deildir (G.8-4). Allahn rahmeti gnahkrn gnah kadar olursa fakir kul zengin olur (K.5-24). Gnahn okluuyla Allahtan mit kesilmez, nk gnah dalarca olsa da ok balayan Allah onu rter: Crm-i bisyr ile olmam luf- adan n-md Crmmz dalarca olsa setr ider affrmz (K.10-19) air gnahlar karsnda Hz. Muhammedin efaatini kurtulu olarak grmektedir. air gnahkr olduunu kabullenerek Hz. Muhammedin kapsna gider (K.3-17). air mcrimdir ve onun ii Hz. Muhammedin kapsndan baka yere varmak deildir (K.7-39). Hz. Muhammedin efaatinin klcnn gnei parlaynca, gnah zerrelerinin okluu siper bulamaz (K.2-15) Says belli olmayacak kadar ok olan gnahlar yamur gibi yap efaat denizine ererse kaybolurlar (K.2-16). Hz. Muhammedin gneinin klar gnah zerrelerini yok eder (K.7-38). airin gnah ve hatas ne kadar fazla olursa olsun Hz. Muhammedin ihsan denizinin yannda kendi varl bir damla nisbetinde olduu iin airin gnahlar bu denizde rtlebilecektir (K.8-33). Salhaddn-i Uk Eyyb el-Ensrden ve bnl-Arabden, kendisi adna Hz. Muhammedden efaat talep etmelerini arzu etmektedir. air Eyyb elEnsrden, Hz. Muhammede kendisinin gnah hastas olduunu bildirmesini ve 95

ondan deva talep etmesini istemektedir (K.7-35). Yine Eyyub-el-Ensariden, Hz. Muhammede, gnahlara bulanm olsa da Hz. Muhammedin ltfunun denizinde kendisinin gnahlarnn bir damla mesabesinde dahi olmadn sylemesini istemektedir (K.7-37). air bnl-Arabiden kendisini Hz. Muhammede

gtrmesini ve onu hasta bulduunu, gnah ile halinin keder verici olduunu sylemesini istemektedir (K.8-30). air mcrimdir ve bnl-Arabiden gnahkr olduunu fakat bunun Hz. Muhammedin ltuf nazaryla tedavi edilebileceini Hz. Muhammede bildirmesini istemektedir (K.8-31).

3.2. TASAVVUF 3.2.1. Ak

Arapa asl k olan ve sarmak manasn tayan aeka ile ayn kkten gelen ak, bir kimsenin kendisini tamamen sevdii kiiye vermesi, sevdii kiiden baka bir ey dnememesi, ondan baka her eyden ilgisini kesmesi neticelerini veren iddetli sevgi halidir.65 nsana duyulan aka beer veya mecaz, Allaha duyulan aka ise ilah veya hakik ak denilmitir. Beer ak da hibir zaman kmsenmemi ve ilah aka gtren bir merdiven olarak vasflandrld iin, kymetli addedilmitir. Sufilerin, lemin yaratln dahi aka balamas neticesinde ak, edebiyatn da beslendii ve pek ok farkl arma sahip bir kaynak olmutur. Klasik Trk edebiyat, asrlar srm mazisi ve bu mazinin mahsul olan eserleri gz nnde bulundurulduunda, gelenein ve gelenekselliin bir aksi olarak karmza kar. Nitekim bu iirin yoluna girmi bir air bir eyhe intisap etmi mrit gibigelenein gereklerine uymak ve onlar yerine getirmek

mecburiyetindedir. Klasik Trk edebiyatnn gelenekilii dnldnde akla ilk gelen phesiz ki ak olacaktr. Bu iirin vazgeilmez temi olan ak, gerek mecaz gerek ilah olsun, iirin ekseninde yer almtr. Gazellerin ve ak mesnevilerinin
65

Sleyman Uluda, Ak, DA, c. IV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1991, s.11.

96

akn zerine kurulmasnn yannda, tegazzl fasllar vastasyla kasidelerde dahi, airler, ak teminden ayrlmamlardr. ster eyh, padiah, ehzade yahut mevki sahibi bir kimse, ister eitimsiz ama iire merakl bir iirsever ve dahi ister kadn olsun bu iirin yolunu tutturmu herkes bir ak macerasndan yoksun bile olsa- daha iin bandan klk makamn kabul etmi saylr. Salhaddn-i Ukye gre nc tavrn haleti aktr (Etvr- Seba 41). Sinenin hicran atei ile dalanmasnn bir nemi yoktur, nk bu yaralar, ak bahesinde aan iekler gibidir (K.9-4). Allah feyzinin erbetini sunarsa kalp, ak ile dolar, siva sevgisinden temizlenir ve vuslat yolunu bulur (Muh.2-9) Allah aknn harareti, dili kebab eyler, byle olunca n gzya zevk erbabna arap olur (Mur.2-2). Ak Niline evkle sal salnmal, soyunup ak denizine girilmeli, kesret ynnden yz evirip vahdet denizine dalnmaldr (Mur.5-9). Ak denizine dalan kii parlak inciyi bulur (G.7-4). Akn srrnn lezzetini tadan ve idrak eden iin, can feda etmek her nimetin tadndan lezzetlidir: Srr- a leetin ev ile idrk idene Cn fed itmek olur her ev-i namdan ele (G.27-5) a sevgili iin cann feda ettiren aktr. n sevgilide fena bulmas dirilmesinden daha lezzetlidir (G.27-6). Ak kadehi insann cann yle bir sarho eder ki insann, deil bu dnyann, ahretin nimetlerine bile istei kalmaz (G.39-7). Meclise kan bulam kadehi her an sunarlar, oysaki n kan saan gz zaten ak kadehidir (G.48-3). Ak atei kalbe hararet gnderdike gnl de gz bulutlarndan rahmet yamuru gnderir: Her ne dem a tei albe arret gnderir Dil seab- ddeden brn- ramet gnderir (G.63-1). Ak ateiyle gnl micmeri doldurulunca can gzel kokularla saracak anber bulunur (G.70-2). Ak meclisine saki olan kii kesret ynnden ekilir ve vahdet 97

arabyla dolu kadeh datr (G.78-3). Ham olan kii vuslat meclisine layk olmaz, kiinin ak ateindeki mihnet kazan iinde kaynamas gerekir (G.86-7). Kiinin ak ateiyle derun ocan yandrmas ve gnl mutfanda ihlas pirincini piirmesi gerekir (G.88-2). Ak hnkar alemini kaldrnca safa lkesine nurlar dolar (G.1011). Al lemin vcut bulmasnn sebebidir (G.101-2). Yeryz de gkyz de ak ile vcut bulmutur (G.101-5). Ak atei vehimden ibaret olan varlk rtsn yakar (G.107-5). Gnln ak meyhanesine komas ve kalp kasesini arapla doldurmas gerekir: Ey gl mey-ne-i aa itb itmek gerek Kse-i albi dem--dem pr-arb itmek gerek (G.108-1) Yedi felek Hz. Muhammedin akyla tutuur da dner (Tah.1-3). Allahn sevgilisi olan Hz. Muhammed aka mazhar olduu iin akn bakumandan olmutur (G.101-3).Hz. Alinin feyzi de lemi batan baa tutmutur, nurlu gnl de ak arabna kadeh olmutur (K.4-26). Hayret denizindeki ak girdabnda Bayezidin ve bn Edhemin gemisi kaybolsa, buna almaz (G.25-4). klar askerlerinin nderi olan Cemleddn-i Uknin sanca ak ile yrmtr (K.16-5). Cemleddn-i Uk ak denizinin dalgcdr (T.5-1).

3.2.2. k
Bir Klasik Trk edebiyat airi, syledii ilk beyitten itibaren k olduunu kabullenmi demektir. Artk o da dier tm airler gibi lemin yaratln, blbln yank tn, goncann an, gnein douunu, gln kpkrmz rengini velhasl lemde grd her vakay akn eseri olarak yorumlayacaktr. Salhaddn-i Uk divannda tasavvufi anlamdaki k ve klk nemli bir yer tutmaktadr. k sevgilinin mahallesine yalvara yalvara gider (K.7-40). bnlArabnin cemaline mtak olan klar iin, onun ayann toprann tozu taze srmedir (K.8-12). Sevgilinin her cefas k iin bir safadr (G.19-4). klar iin 98

ak derdinin zehri tatldan daha lezzetlidir (G.27-1). a sevgili iin cann feda ettiren aktr. n sevgilide fena bulmas dirilmesinden daha lezzetlidir (G.27-6). k iki dnyann lezzetlerinden de zevk alamaz nk bunlarn zevki Allaha kavumaktan daha lezzetli olamaz: Leet-i her d serdan olur tel-km ev-i dr olmaz al val- Drdan ele (G.27-7) n gnl sevgilinin feyzine amade bir kekldr (G.49-6). Sevgili vuslat gnn klara hicran gecesi etmitir (G.53-1). Sevgili ayva tyleriyle ve beniyle klar sevdalara drm, gznn kesiyle onlarn akllarn balarndan almtr (G.53-3). airin intisap ettii tarikatn Uklik olmas baz beyitlerde tevriye rneklerinin teekklne vesile olmutur: klar askerlerinin nderi olan Cemleddn-i Uk irfann ta kendisidir ve onun sanca ak ile yrmtr (K.165). Cemleddn-i Uk ho ayinli klar zmresinin yzsuyudur (T.4-1). Baz beyitlerde uak makam da tevriyeye dahil olmutur. Gam meclisinde ak kanununu alnsa, ukn namesi her gzel sesten lezzetli olur: Bezm-i amda eylesem nn- a ile srd Nme-i u olur her avt- zbdan ele (G.27-4)

3.2.3. Zahit
iirde yaygn olarak zhid, sf, viz, fakh adlaryla anlan bu tip, dinin zahir ksm ile fazlasyla hemhl olduu iin cenneten hisse aldn dnen, her secdesinde gnah ve sevap hesab yapmasna ramen frsat bulur bulmaz nefsine uyan, kmseyip tenkitleri ve tleriyle onu canndan bezdirdii halde ak

99

ilminden habersiz bir vaziyette zahire taklp kalm olan bir insan portresi izer. 66 Zahit, dinin ekl gereklerine bal olduu kadar nefsinin de peinden koar ve ibadeti Hakkn rzas iin deil, halkn takdiri iindir. Bylelikle irk-i hfye yani en byk gnahlardan birine bular. Pek zeki saylmayan zahidin bu an yakalayan air, kendisine bir trl rahat vermeyen, onu tenkitleri ve tleri ile bunaltan zahitle srekli alay eder. Ak, n diniyken; akn kinat yaratan kudretinin varln hissetmekten mahrum olan zahit iin bir ayptr. Cennetin en byk nimetinin Allahn cemalini seyretmek olduunu bilmedii, anlayamad iin onun akl fikri cennettin mjdelenen dier nimetlerindedir. Prof.Dr. Ahmet Atill entrkn sofuluk aleyhtarl ihtiva eden beyitlere dair bir tespiti konuyu ok daha ak hale getirmektedir: Dinin istismara son derece ak bulunduu o devirlerde, sofuluk aleyhtarl iirleri gerek bu yoldan menfaat elde etmeye alanlara kar bir sosyal tenkit mekanizmas meydana getirmek ve gerekse meyhane ve benzeri elence yerlerine dknleri ak ehli, riyadan arnm, olduu gibi grnen kimseler eklinde tantarak esnek bir kamuoyu oluturmak suretiyle toplumda bir denge kurmaya ynelik propagandalar olarak deerlendirmek de mmkndr.67 Salhaddn-i Uknin iirlerinde zahit tipi yukarda anlatlanlarn erevesinde karmza kmaktadr: Salhaddn-i Uknin szlerinde eri anlayl zahit iin tehlike vardr nk onun szleri kalbine yol bulmam kimselere mbah deildir (G.20-7). Zahidin fikri huriler, cennet ve onun kasrlardr (G.65-2). air zahide seslenerek can kulan amasn, pirin elinden ak meclisinin arabn imesini istemektedir (G.86-1). Ak bezmi iinde kadeh rintlere verilmelidir, ikiyzl zahit perhizli olduu iin bu, ona teklif edilmez (K.2-5). Bezm-i a ire al sar rindna sr Zhid-i slsa teklf eyleme perhzlidir

66

Mustafa, Kara, Fuzlnin Rind Zhid ve Trke Divannda Zhd ve Zhid Tipi, Fuzl Kitab: 500. Ylnda Fuzl Sempozyumu Bildirileri, stanbul, stanbul Bykehir Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar, 1996, s.183. 67 Ahmet Atill entrk, Sf Yahut Zhid Hakknda, stanbul, Enderun Kitabevi, 1996, s. 20 -21.

100

(K.2-5)

3.2.4. Rind
Divanlarda karmza kan bir dier tip de rinttir. kiyzl davranmamas, dndkleri ile yaptklarnn birbirine paralel olmas, halkn ne dndn nemsemedii iin riya kirinden uzak durmas sebebiyle airlerin, zahit tipinin karsnda ycelttikleri bu tip Salhaddn-i Uknin divannda da bu dorultuda yer almaktadr. Salhaddn-i Ukye gre ak meclisi iinde kadeh rintlere verilmelidir, nk ikiyzl zahit perhizli olduu iin ak kadehi ona teklif edilmez (K.2-5). Zillet kyafeti hamiyet omzuna serilmeli ve iret adm safann rintler meclisine atlmaldr: Cme-i illeti ber-d- amiyyet eyle Bezm-i rindn- afya adem-i ireti ba (G.88-5)

3.2.5.Nefs
Szlklerde kii, beden ve ruh, bir eyin varl veya ta kendisi gibi manalara gelen nefs, tasavvufi erevede insan ynlendiren ve eer n alnmazsa ve terbiye edilmezse insann her iki dnyasn da felakete srkleyen kuvvet manasn tamaktadr. Nefs birbirinden farkl zelliklere sahip yedi mertebeye sahiptir: lk mertebe karanlklar mertebesi olan ve cimrilik, haset, hrs, gazap, ehvet, ucb ve kibr gibi hasletlere sahip nefs-i emmredir, ikincisi nurlar mertebesi olan ve hret, hilecilik, ucb, pimanlk gibi hasletlere sahip nefs-i levvmedir, ncs srlar mertebesi olan ve tevazu, ilim, haya, sabr gibi hasletlere sahip nefs-i mlhimedir, drdncs kemal mertebesi olan ve kr, gnlden kulluk edebilme, raz olma, cmertlik gibi hasletlere sahip nefs-i mutmainedir, beincisi vuslat mertebesi olan ve riyazet, zht, ihlas gibi hasletlere sahip nefs-i rziyyedir, altncs Allahn fiillerinin 101

tecelli mertebesi olan ve salah, yakin, tefekkr, fenaya ulama gibi hasletlere sahip nefs-i marziyyedir, yedincisi Allahn isim ve sfatlarnn tecelli mertebesi olan ve marifet, efkat, irat, temkin gibi hasletlere sahip nefs-i kmile veya nefs-i sfiyyedir.68 Nefsin birinci tavrdaki sfat emmredir, ikinci tavrda klarn sfat levvme olur (Etvr- Seba 4). nc tavrda nefsin sfat mlhime, drdnc tavrda ise mutmaine olur (Etvr- Seba 5). Beinci tavrda irci emrinin sfat rdiye olur, altnc tavrda ise mardiyye olur (Etvr- Seba 6). Nefs-i kln yedinci tavrda sfat kudsiyye olur ve kmil nefisler bu sfata ulaarak kemale ererler (Etvr Seba 7). Salhaddn-i Ukye gre uursuz nefs utanla yerlere gese yeridir, o, pimanln kahr ve saldryla alt st olur (K.2-11). Nefsin kusurlar tasa sebebidir (K.3-18). Eyyb el-Ensriyi ziyarette kusurun sebebi nefstir (K.7-25). Uursuz nefse ayrlan pay Allahtan gelen kahr olmaldr (K.9-1). Nefsle sava en byk cihattr, bu cihatta kafirler nefs askerleridir: tmedeyiz fi-seblillh cihd- ekberi Leker-i nefs-i ab olur bizim kffrmz (K.9-16) Gnl evi uurlu ve uursuzun geitidir, mjde ancak ruhadr, nefs ancak korkutulmay hak eder (K.9-24). Uursuz nefs bugn slah edilmezse kyamet gnnde insann ii ah u zar etmekten baka bir ey olmaz (K.10-10). Uursuz nefs, vakti ilimsiz ve amelsiz geirterek ziyan eder (K.12-27) Nefs at eriat ipiyle balanmaldr, kii nefse raz olmamal ve onu riyazet ipine ekmelidir, nefs ak potas iinde hikmet atei ile yanmaldr (Mur.5-7). Ruh- sultaniyi alak nefse kul etmek byk bir hata ve cefadr (G.4-8). Nefs hsibu emrinde kusur ettii iin insann hesab maher gnnde olur (G.13-6). Nefsin binas fesat temeli zerine kuruludur:
68

Daha fazla bilgi iin bkz. Erzurumlu brahim Hakk, Marifetnme, haz. Ahmed Davudolu, stanbul, elik Yaynlar, (t.y), s.788.

102

n fesad zre urulmudur bin-y nefs-i m Fey-i cdudur meger ide alye al (G.21-7) Sevgilinin gneinin kalbe derse nefs jalesi yok olur (G.25-7). Nefs kesret hanesinde zayf bir karncadr, vahdet yuvasnda ise cesur bir doan olur (G.36-5). eytan nefsin hevas yoldan kmtr ve bu haliyle gnl harap etmitir (G.37-1). Gnl nefs bayla balanrsa seyis olur (G.38-4). Nefs dizginlenmeli ve hevaya ulamas engellenmelidir (G.55-2). Nefs eek olduu halde insan onu dizginlemezse o, insann tepesine biner; nefsin isteklerine uymak ylan tedavi etmek gibidir (G.55-3). Cahil olan kii nefsin hazz iin gaflete der, halbuki arif kii nefsi ile srekli ekiir (G.58-8). Allah tevfik mehri ile nefsi ruha nikhlar, kalp haclegahna da vahdet taht gnderir (G.62-2). Men aref dersini alan nefsine balanmaz ve nefsini bilmeyen kii Allah bilemez (G.79-1). Nefs askerleri Allahn evi olan gnl basmamaldr (G.84-2). Nefsin yakksz hallerine itiraz edilmelidir (G.89-1). Allahn isimlerinin klcnn nefs karanln mahveder (G.134-3). Vahdet gl bahesinin gl alnca, nefs-i emmrenin iei solar: Alsayd gl-i glzr- vadet Bahr- nefs-i emmre olayd (G.149-6)

3.2.6. Gnl
Tasavvufta gnl byk bir neme sahiptir; ilah feyzlerin tecelligah, Allahn nazargah, tevhidin ve irfann kaynadr. Olduka tannm bir hadis-i kudsi, gnln srlarla dolu bir takm ilah sfatlarla mcehhez olduunun en belirgin ispatdr: Yer ve gme smadm. Lakin mmin kulumun kalbine sdm. Gnl bu haliyle beden ikliminin saraydr ve bu sarayn tek sultan Allahtr. Masiva ve dnya elencesi ile dolan gnl, Allahtan ve Allahn nurundan uzaklar. Bir ayna gibi olduu iin, yce makamlara eritiinde Levh-i Mahfuzun dahi czi miktarda 103

aksedebildii kutsal bir tecelligah olan gnl, temiz tutulmas gereken bir mahaldir; masiva, dnya elencesi ve bunlarla tamamen mutlu olmak onu kirletir. Ancak ve ancak Hakkn fikri ve zikriyle temizlenebilen gnl pak olduu mddete insana huzur ve saadet vaadeder. Salhaddn-i Ukye gre gnl iddetli korkularn ambar olsa da Hz. Muhammedin ihsannn havasnda gayet hafifleyerek uar (K.1-24). Gnl, gc yettike ibadetle uramaldr, irfan feyzinin kemali iin gayret saf etmelidir (K.140). Gnln gz emesinden her sabah ve akam srekli akarsular akar (K.2-1). Gnln kan saan gzleri lal renkli kadehle ayn renktedir, cier kan dkmektedir (K.2-2). Gnln gzleri mercandan ve lalden maml hokka olmaldr, nk her dem lal, mercan ve inci samaktadr (K.2-3). Ya da gnl, atein ta kendisidir, nk gzya dktke ayrlk ateiyle kor paralar da dkmektedir (K.2-4). Pimanln yakc ah bulutundan gnl oca her an ya yerine alev yadrr (K.2-9). Gnln atei, varl yakacak kudrettedir (K.2-9). Gnl deva isterse oradan oraya gezmemelidir, Hz. Muhammedin dergah drl-emndr (K.2-17). Gnl Hz. Muhammedin ihsan eteini elinden brakmamaldr, Allah Hz. Muhammedin efaat talebiyle lleri diriltir (K.2-18). Eer Hz. Muhammedin zat Allahn ilminin devatna kalem olmasayd, kader srr kimseye gnl levhasndan kefolmazd (K.240). air haddini bilmez ve edepsiz olarak grd gnlne toprak bana diyerek beddua eder (K.2-72). Eyyb el-Ensrnin gnl resullerin ahlar ahnn aynas olmutur (K.7-9). Emeller yemi gnl ahinini tuzaa drr, gnl kuu kesret naklarna avlanr ve ayar dost edinir: Dil-i eh-bzm dma drd dne-i ml ikr oldu nu- kerete yr itdi ayr (K.7-19) Kalp ikinci tavrn mahalidir (Etvr- Seba 26). Gnl aynas kesret tayla yz para olur (K.7-22). Yaral gnl sonradan yaratlanlar oku hedef eylemitir, bu yzden air Allahn ltuf kalkann dost edinmitir (K.7-23). air bnl-Arabden 104

iltifat bakyla harap gnln mamur etmesini istemektedir, gnl kasrnn zillet ile yerle bir olduunu sylemektedir (K.8-18). Gnl bnl-Arabnin ltfuna bu kadar mazhar olmuken imdi hicran pasnn kederleriyle tozlanmtr (K.8 -22). His yz edep fincann altnda saklanmaldr, nk gnl yzk ta ondan daha temizdir (K.8-44). Gnl gleninden kesret dikenlerini temizlenince o gl bahesi yz yaprakl gl ile sslenir: Glen-i dilden muarr eyle r- kereti Ol gl-i ad-berg ile t zeyn ola glzrmz (K.9-6) Gnl toprakta pis sulara bulanmken zillet arsasnda are ve yolda yoktur (K.9-14). Gnl evi uurlu ve uursuzun getii bir yerdir (K.9-24). Gnl Allahn yardmyla sivadan temizlenir (K.9-25). Gnldeki su kuyular hrs ateini sndrr, Allahn ltfuna kanaat eden kimseye yk yoktur. (K.10-1). aresiz gnln heva tuzana dmemesi iin fani olan dnyann sslerinden saknmak gerekir (K.10-4). Hevann kirli suyunun pislii kalbi kirletse de rahmet suyu onu temizler (K.10-14). Gnl celal temmuzunun scaklndan kebap olursa gz bulutundan yamurlar yaar (K.10-15). Gnl Allahn zikri ve Hz. Muhammedin sevgisiyle sslenirse, maara, gne ve ayla aydnlanm gibi olur (K.10-18). Gnle heva ba ve siva dncesi gerekmez, Allahn zikri yerine masivay dnmek gzel bir ey deildir: ti itmez dile fikr-i siv ayd- hev ikr-i ada o degildir m-siv efkrmz (K.10-21) Allah vahdet denizinden gnlleri feyze kandrr (K.10-26). Kalp gz vahdet nuruyla nurlanrsa huzurunda sadece sevgili kalr, ayar yok olur (K.10-27). Tevfik kesb deil vehbdir ve bir nurdur, bu nur velinin kalbinde yer alr (K.11-9). Tevfik Allahun nuru, Allahn rahmetinin gnle nazardr (K.11-47). Tevfik gaml gnln gz nurudur (K.11-53). Ltuf suyu gnl tozunu temizler, tevfik de cmertlik suyunun yamurudur (K.11-54). Bilmenin eseri temiz niyetle amel ilemektir, gnl 105

ancak riyasz olursa enfes gdaya eriebilir (K.12-4). Marifet faydal ilimdir, gam ve tasadan azat olup, Allahn evi olarak vasfedilen saf gnle ilham ile ular (K.1217). Bu dnyada gz kr olan ahirette de kr olur, kii gnl gznden tozlar silmezse sevgiliyi gremez (K.12-23). Eer inayet ve tevfik rzgar esmese gnl gemisi kesret nehrinden hakikat denizine ulaamaz (K.12-26). Kalp blblnn dilini tazeleyen Hsmeddn-i Ukyi anmaktr (K.13-7). Hsmeddn-i Uknin himmetinin mumu kalp sahasn aydnlatr (K.14-6). Gnl Hz. Alinin ihsan glne blbl olmutur, bu blbln ezberi gece gndz onun virdi olmutur (T.7-2). Hz. Alinin himmeti ve ihsan gnl kaynn pas olsa keder dalgalar ona tesir edemez (T.7-15). Gam askerleri kalp kalesine hcum edince uursuz dert de ona yolda olur (T.7-19). Allah feyzinin erbetini sunarsa kalp, ak ile dolar, siva sevgisinden temizlenir ve vuslat yolunu bulur (Muh.2-9). Allah aknn harareti dili kebap eyler, byle olunca n gzya zevk erbabna arap olur (Mur.2 -2). Gnl gerek menzilini terk edip, ayar dost edinirse ii gece gndz alamak olur (Mur.41). Gnl goncas asa rzgar onu berbat eder, gaml gnl dnyada mutlu olamaz (Mur.5-5). Heva kiinin eteini, yakasn, paasn paralar, gnln kesret kirinden Allahn feyziyle temizlenmesi gerekir (Mur.5-8). Gnln ayar ile dostluk etmesi kabahattir (G.2-1). Gnl levhasndaki siva fikrini silen vahdet denizinden akan sr nehridir: Lev-i rdan siv fikrin izle eyleyen Nehr-i srdan cr olan bar- vadetdir saa (G.2-2) Gnl tecelli Turu haline getirilmesi gereken mukaddes bir vadidir (G.11-1). Tecelli nuru varlk dan birden yaknca, gnl Allahn cemaline ayna olur (G.112). Gnl gibi baka bir mptela grlmemitir (G.19-1). Gnl bir an bile Allaha ibadetin huzurunu bulamazken, gafletle gnahlar iler (G.21-4). Siva gnl aynasn paslandrr (G.23-1). Gnl mecmal-bahreyne eriip Hzr bulup ab- hayattan ierse ilm-i lednniye kavuur (G.33-5). Gnln can dnya kahrlarnn harareti ile 106

yanmaktadr (G.36-1). Tvbe, pimanlk, yalvar hepsi gnln kendi isyannn hastalna are aramasdr (G.36-3). eytan nefsin hevas yoldan kmtr ve bu haliyle gnl harap etmitir (G.37-1). Gnl nefs bayla balanrsa seyistir (G.384). Bu lem batan baa esma-y hsnann mazhardr, gnl ise ism-i azamn mazhardr (G.39-2). Gnl sivadan temizlenirse ilhamlarn kendine aksine kabiliyetli olur, bu ekilde, insan hakkel-yakindeki ma-evh srrn anlar (G.39-4). Gnl mutlak gayb srlarnn hazinesidir (G.41-3). Gnl hakikatler denizidir ve Allahn srlarnn hazinesidir (G.42-4). Gnl sivadan temizlense Allahn aynas olur (G.42-6). Gnl irfan srlarnn cevheri ile bezenmi Halil sofrasdr (G.44-4). Tabiat ne kadar sfli olsa da gnl ykseklere meyillidir (G.45-5). Ak kanad gnl lahut yuvasna uurur (G.45-7). Gnl doannn nasut lemine inmesinin sebebi elem tuzana dmesidir (G.47-2). Gnl her sfat ve rengi toplayan yekpare bir cevherdir (G.50-1). Gnl zht ile mescit, ak ile meyhanedir (G.50-2). Gnl beden Kafnda ankaya yaplm yuvadr (G.50-3). Gnl ak menzilgahdr, canan ile ba baa kalnan yerdir (G.50-5). Ak ile virane olan gnl, gizli hazinelerin defin yeridir (G.50-7). nsan hevann kederlerinden geip vasflarn saf hale getirmelidir, eer byle yapmazsa Allahn evi olan gnl kederle daralr (G.55-4). Gnl srekli ihtiyalarn fikirleriyle kirlenir, saf kalp idrak nurunun dou yeridir (G.56-1). Allah tevfik mehri ile nefsi ruha nikhlar, kalp haclegahna da vahdet taht gnderir (G.622). Gnl levhas siva nakndan temizlenmelidir, nk orada yasemin gsl sevgili bulunur (G.70-5). Beyt-i Hakk olan gnlde siva misafir olamaz, nk izzet evinin mahremi Ashab- Filin huzuru olamaz (G.74-1). Gnl Beyt-i Hakk olanlar Allahn rzasndan ayrlmazlar ve Allahn rzasn arayanlar da iki lemde asla zelil olmazlar (G.74-2). Gnl Allahn evi iken meyhaneye dnmtr ve ezelde aina iken bu dnyada biganeye dnmtr (G.109-1). Gnl aynas siva pasna bulatrlmamaldr, kalbe dnya gibi bir keder tozu yoktur (G115-3). aresiz gnl heva kartallar avlamaya alr (G.127-3). Can ah yznden ateini gizleyemez

107

(G.129-3). Gnl ak ile yolda olursa fena yoluna girer, yoksa kuru zht ile bu ii baaramaz (G.138-2). Kalp evi Allahn zikrinin nuruyla aydnlanr: Nr- ikrullh ile gel beyt-i albi ren it ne-i almya mihmn olmaa o almad (G.145-6)

3.2.7.Heva
Heva, nefsin harama yneliini veya doru yoldan karak sadece menfaat ve haz peinde olan nefsi tanmlamak iin kullanlan dini ve tasavvufi bir stlahtr.69 Sufilere gre, insan, nefsini heva ynnden alkoymazsa, dnyasn da ahiretini de ziyana sokmu olur. nk heva, nefsi dinden, imandan ve onu huzura ulatracak her yoldan uzaklatrr. Salhaddn-i Ukye gre, isyan vadisi heva ynndedir (K.5-22). Heva kiiye cem meclisinde bir yol buldurmaz (K.9-2). aresiz gnln heva tuzana dmemesi iin fani olan dnyann sslerinden saknmak gerekir (K.10-4). Hevann kirli suyunun pislii kalbi kirletse, rahmet suyu onu temizler (K.10-14). Gnle heva ba ve siva dncesi gerekmez, Allahn zikri yerine masivay dnmek gzel bir ey deildir (K.10-21). Heva kiinin eteini, yakasn, paasn paralar, gnln kesret kirinde Allahn feyziyle temizlenmesi gerekir: Oldu dmn u girbn hevdan k k Fey-i ala lev-i keretden dili l pk pk ar- blya heves lma tevu ehli ol Meskeni ir olsardr seni n k k (Mur.5-8)

69

Mustafa arc, Hev, DA, c. XVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1998, s.274.

108

nsan hevann kederlerinden geip vasflarn saf hale getirmelidir, eer byle yapmazsa Beyt-i Hakk olan gnl kederle daralr (G.55-4). nsan hevann kirli suyunun kirinden temiz olmak isterse, mridine sk skya bal olmaldr: Lev-i irk-b- hevdan olma isterse naf rtib- pre olsun rite-i ahdi raf (G.98-1)

3.2.8. Masiva
Masiva Allahtan baka olan her ey demektir. nsan bu dnyaya balayan, bu dnyaya balad gibi Allahtan da uzaklatran her ey masiva olarak kabul edilmektedir. nsan Allahtan ayr dren, onu oyalayarak dnyaya asl gnderili maksadndan uzaklatran masivaya gnl vermek, kiiyi olmadk felaktelerle karlatrabilir. Dnya gamyla islenen ve ancak zikrullahla temizlenen gnl, Allahn makamdr ve Allah orada kendisinden bakasnn bulunmasn kabul etmez. Bu yzden ancak gnl masivadan temizlenen kii Allaha vasl olabilir. Salhaddn-i Ukye gre gnle masiva fikri ve heva kayd gerekmez, Allahn zikri yerine masiva fikri ho deildir (K.10-21). Meylini masivadan kesmeyen Allaha ulaamaz (K.12-20). Kesret sadeflerinde bir vahdet incisi bulmak gerekir, masiva boncuklar gnlde gereksizdir ve onlar bu yzden samak gerekir: Keret-i adfda bir drr-i vadet bulagr M-siv boncular dilde gerekmez durma a (G.15-6) Eer Hz. Muhammedin zatnn gnei olmasa, masiva karanlkta kalrd ve kinat olma mertebesine eriemezdi (Mst.3-2). Gnl levhasndaki masiva fikrini silen vahdet denizinden akan sr nehridir (G.2-2). Masiva gnl aynasn paslandrr (G.23-1). Gnl masivadan temizlenirse Allahn aynas olur (G.42-6). Masiva gnlden silinmesi gereken tozdur (G.48-4). Gnl levhas masiva nakndan temizlenmelidir, nk orada yasemin gsl sevgili bulunur (G.70-5). Beyt-i 109

Hakk olan gnlde masiva misafir olamaz, nk izzet evinin mahremi Ashab- Filin huzuru olamaz (G.74-1). nsan ister dervi ister cennet ehli olsun, gnl evinin masiva naklarndan temizlenmesi kafidir (G.86-4). Hakikatin nezdinde masiva bir pula bile demez: Bir pl deger mi nezd-i aatde m-siv Pinhn iden yeki e r nedir seni (G.107-6)

3.2.9. Dnya
Tasavvufta dnya, geicilii ve insann imtihan yeri olmas zelliiyle ele alnmtr. Sufiler bu dnyann gelip geici olmas ve asl yurdun ahiret olmas sebebiyle bu dnyaya ve onun nimetlerine yz evirmeyi nefsin bir imtihan olarak grmler, makbul saymlar ve tercih etmilerdir. Dnya iinde nefse ho gelen eyleri barndran ve gelip geici zevklerin vatan olan fani bir yerdir. nsan burada imtihan edilir, amellerini burada iler ve ebed hayata burada hazrlanr. Salhaddn-i Ukye gre srlar bu kesret meclisi olan lemde kimseye sylenemez, nk kalem iki dilli kat iki yzldr (K.1-30). Hz. Muhammedin adalet klcnn alevi irk karanln yok ederek dnyaya k vermitir (K.2-27). Velayet burcunun parlak gnei bnl-Arabdir ve lem onun feyizlerinin nuru ile aydnlanr (K.8-1). aresiz gnln heva tuzana dmemesi iin fani olan dnyann sslerinden saknmak gerekir (K.10-4). Dnya ahiretin tarlasdr ve herkes onda ektiini bier, insan eer dnyada ekmemise ahirette biecek bir ey bulamaz (K.125). lim olan kii eer gaflette bulunup da dnya sslerini sevmezse dnyadayken bile meyli ahirete olur: Meyli elbette mad olur cihnda limi aflet ile znet-i dnyy hergiz sevmese (K.12-18)

110

Dnyaya rabet eden kii Allaha rabet edemez, insan iki dnya zevkinden vazgemedike Allaha ulaamaz (K.12-19). Bu lemin safas cefann ta kendisidir (Mse.1-4). Btn lem Hz. Muhammedin gzelliinin zet erhidir (Tah.8-3). Dnyann hilesi bir deil birden fazladr, fakat bir klaha iktifa eden taca muhta olmaz, bu yzden kiinin kendi nefsinden el ekip Allahta yok olmas gerekir (Mur.5-2). Gnl goncas asa, rzgar onu berbat eder, gaml gnl dnyada mutlu olamaz (Mur.5-5). Hz. Muhammedin varl lemin var olma sebebidir. O lemlere rahmet olarak gnderildii iin herkesin kurtuluudur (Mst.3-3). Bu lem fanidir (Mes.1-110). Dnyann naklar ya sudaki akisler gibidir, ya seraptr, ya hayaldir ya da uykudur: Bu nuu ya uks- bdr Y serb u y ayl u bdr (Mes.1-112) lem mezrasnda kii hayr veya er, ne ekdiyse onu bier (Mes.1-114). lem Hz. Muhammedin feyziyle zindedir (G.9-7). Mutluluk ancak baki olan ahiretin nimetlerinde olur, fani olan dnyann sslerinde aranmaz (G.15-2). Gnln can dnya kahrlarnn harareti ile yanmaktadr (G.36-1). Dnya trl oyunlarla gnl avlamaya alan bir hilekrdr (G.48-6). Dnya, sureti gzel fakat kalbi ta olan zalim bir gzel gibidir (G.57-1). Onun byl ve zehirli duda iin abalayan gafil, onu ab- hayat ile kyas eyler (G.57-3). Dnya hileci bir kocakardr ve ondan vefa ummak garip bir itir (G.57-5). Dnya, dudann lalinin arabyla kmillerin akln kapar, hileleri hicran hastasna erbetmi gibi gelir (G.69-6). Dnyann ene ukuru Babil kuyusunun ta kendisidir, akl ve nefs ile Harut ve Marutu iaret eder (G.69-7). Kt dosttan saknmak gerekir, yoksa kiinin neyi var neyi yoksa tarumar eder, lemde ylandan kiiye dost olmaz (G.71-1). Kii cihandan bir ekmek paras alm olsa bile hayat nefesleri nakdiyle bunu demektedir (G.76-2). lemin gneinin ltuf glgesinde gn grlm olsa da kahrnn harareti insan her dem piirir (G.76-3). lemin ltuf kasesiyle bir kez mutlu olunsa da, gamlarnn zehirli kadehi her an 111

kalbe iirilir (G.76-4). Dnya gleni pazar eylenilirse, bu baheden gl yerine hicran dikeni toplanr (G.76-5). Bu lem Allahn medet feyziyle dner, eer o medet feyzi olmasa o, bir gn dnmez: Fey-i imdd- ud ile dner bu lem Olmasa ger meded-i feyi o bir gn dnmez (G.81-5) Nefsin yakksz hallerine itiraz edilmeli, bu dnyann gzeline irkinine gzler kapatlmaldr (G.89-1). Hz. Muhammedin varl her kemalin metnidir, lem de bu metnin erhidir (G.92-4). Ahireti isteyen bu dnyann zevklerinden uzak olmaldr (G.96-1). nsan vefa umuduyla dnyann ardna der, oysaki mekkarelerde vefa olmaz (G.111-4). Gnl aynas masiva pasna bulatrlmamaldr, kalbe dnya gibi bir keder tozu yoktur (G115-3). Bu dnya efsane olsun veya olmasn insann buraya gelmesindeki ama Allah bulmaktr (G.123-7). Bu lemin naklarna balanmak gariptir, nk kimse lme are bulamaz (G.137-1). Dnya hileci bir kadndr ve ona rabet eden divanedir (G.147-1). Bu dnya ryadr: Aceb ry milidir bu lem u kim bdr ola an o yordu (G.148-2)

3.2.10. rfan-Marifet
Bilgi kesb ve vehb olmak zere ikiye ayrlr. nsann alarak elde ettii bilgiye ilim, Allahn inayetiyle kalbe gnderilen bilgiye irfan yahut marifet ad verilmektedir. rfan ilimden ayran en byk fark birinin Allahn yardmyla eitli ruhani hallerin yaanlmas neticesinde, dierinin ise insann abas ile elde edilmesidir. Salhaddn-i Ukye gre Hz. Muhammedin feyzi marifet banda bir gldr (K.1-1). airin iiri irfan susamlarna safa aktr (K.1-38). Gnl, gc yettike ibadetle uramaldr, irfan feyzinin kemali iin himmet saf etmelidir (K.1112

40). Hasan- Basrden sonra izzet Habb-i Acemye erimitir, Allahn srrnn marifet o uurlu yldzn olmutur (K.6-6). Marifet okulunda kmil hoca bnlArabdir, evliyalar onun karsnda ebced okuyan ocuklar gibidir (K.8-7). bnlArab, Ftht ve Fuss eserlerinde marifetden maml, her biri ahane cevherler olan nice inciler samtr (K.8-10). bnl-Arab marifetle birlikte hakikat denizinin dalgcdr (K.8-26). Srrn yok oluu iinde var you yoklua deimek irfan pazarndaki ho bir ticarettir (K.9-5). lemin yaratl sebebi marifettir, knt kenzen srr buna apak delildir (K.9-10). Tevfik marifetle adlandrlan bir makamdr, bazlar onu ilm olarak kabul eder (K.11-41). Marifet faydal ilimdir, Allahn ihsanndan vehbdir, kesb olmaz (K.12-16). Marifet, gam ve tasadan azat olup, Beyt-i Hakk olarak vasfedilen saf gnle ilham ile ular (K.12-17). rfan mektebinde men aref dersi okunmaldr, nk nefsini bilmeyen Allah bilemez (K.12-21). klar askerlerinin nderi olan Cemleddn-i Uk irfann ta kendisi olmutur ve onun sanca ak ile yrmtr (K.16-5). Fena iinde bekaya ulamaya vesile irfandr: ridir ayd- hestyi dil l- nstyi Fen ire beya irmege irfn olur bi (G.14-4)

3.2.11. Edep
Szlkte gzel ahlak ve terbiye, zerafet, kurallara riayet etmek, insanlar her anlamda gzel muamelede bulunmak gibi manalara gelen edep, insann snrlarn bilmesi, llere dikkat etmesidir.70 Edep cefa ile safa arasndaki hududu muhafaza etmektir, yani mutedil olarak Allahn koyduu snrlar amamaktr.71

70

Es-Seyid Abdlhakim Arvas, Tasavvuf Baheleri, haz. Necip Fazl Ksakrek, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2009, s.83. 71 hsan Sosyald, Salhddn-i Uknin Tasavvuf Felsefesi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Temel slam Bilimleri Blm, Tasavvu f Tarihi Anabilim Dal, 2002, s.116.

113

Salhddn-i Ukye gre Eyyb el-Ensrnin vasflarnn incisini edep kesinde toplamak gerekir, nk herkesin kirli fikirleri onu anlayamaz (K.7-16). Edep vadilerinde gezinen zafer sahibidir: Yeter ey dil bu semt-i lublde itb itmek Edeb vdlerinde seyr iden elbet muafferdir (K.8-42) airin iiri edep meclisindeki bir deste gldr ve melekler onu rabetle koklarlar (K.8-43). His yz edep fincann altnda saklanmaldr, nk gnl yzk ta ondan daha temizdir (K.8-44). Edep, Allahn hazinesinin kimyasnn ve saadet tacnn inci tanesi cevheridir, izzetin ta kendisidir (G.6-1). Edep eriata dair szlerin idrakidir (G.6-2). Edep tarikat fiillerinin annn gereidir (G.6-3). Edep, salik iin hakikat hallerinin ta kendisidir (G.6-4). Edep sahibi olmayandan saknmak gerekir, edep kmil bir edibe gnlden itaattir (G.6-5). Edep iki dnya iin de saadetten ibarettir (G.6-6). Edep Allahtan inayettir, her kulda bulunmaz: Baa tc- sadet l al ryegn Her ula el virmez Allhdan inyetdir edeb (G.6-7)

3.2.12. Fakr
Fakr kiinin Allah karsnda olan aciziliini idrak etmesi demektir. nsann sahip olduu her ey snrldr. Gc, akl ve kabiliyetleri belli bir snrdan ileriye gidemeyen insan, aslnda hibir eye sahip olmadn, sahip olduu eylerin asl sahibinin Allah olduunu fark ettiinde fakr mertebesine eriebilir. Hz. Muhammedin el-faru fari (fakirlik vncmdr) hadisi erevesinde fakirlik, sufiler tarafndan seilmesi gereken bir yol olarak addedilmi ve vlmtr. Salhaddn-i Ukye gre, Allah yolunda fakr ve zillet seilmelidir (K.915). Fakr atei gnl iin sudur (Mur.1-5). Kulluk saltanattr, fakirlik vn sebebidir (G.1-2). nsan varlk kyafetinden soyunmal, tecrit yoluna ayak basmal, tatan ve 114

kemerden geerek fakr vadisine gitmelidir (G.17-5). nsan varln reddederse tam fakra ular ve Allah bulur (G.20-6). eyhlerin gnl her ne kadar fakirlik ve zilletten mahzun olsa da, Hz. Muhammedin ltuf bakyla mesut olurlar (G.22-5). Allah yolunun fakrnda ve fenasnda ayak topra olmaktan bir ey olmaz, nk o yolun tozu saadet tacnn cevheridir (G.40-2). Zillet kalbe lezzet vereli izzetin ta kendisi olmutur, airin fakr semesi zorunluluktan deil Allahn yardmyla fakr istemesindendir (G.66-3). aal elbiseler altn kemer dnya vnc ise, airin fakr elbisesi de onun vn kyafetidir: Libs- fir u zerrn kemer far- cihn ise Benim de cme-i farm libs- iftirmdr (G.66-4) Kymetli talarla ssl ta, ahlarn banda olur, aire gre kendisinin hakir fakr kellesi ona ahane yarar (G.68-1). nsann fani dnya nimetlerine balanmamas gerekir, air fakr ile vnerek memnun olmutur (G.126-6). nsann fena denizine eriip varlndan elini ykamas gerekir; insan, fakr yoluna basmal ve kendine bir rehber bulmaldr (G.138-4). Fenada fakr ile viran olanlar, bekada fahr ile sultan olur: Fenda far ile vrn olanlar Beda far ile suln olayd (G.149-2).

3.2.13. Mrit
Mrit, eyh ya da pir nefsin tezkiyesi ve terbiyesi srasnda salike yol gsteren kiidir. Salike yol gsteren, onu eiten, ona Allah yolundaki zorluklarla baa kmay ve kendi nefsiyle savamay reten ve salike rnek olan mrit, tasavvuf izgisindeki tarikatlerde en nemli role sahip kimsedir.72 nsan tabiat gerei nefsinin isteklerini yapmaya meyillidir. ok az kimse kendi akln kullanarak nefsini
72

Sosyald, a.g.e., s.126.

115

terbiye etmeyi baarabilir. Pek ok insan Allah yolunda kendisini masivadan alkoyabilecek bir rehbere ihtiya duyar. Bu rehber, insann kendi nefsini tanmasna, kt hasletlerden arnmasna, dnyann faniliinin farkna varmasna vesile olur. Salhaddn-i Ukye gre kii makama bakmamal, kuyuya dmemelidir, yol ancak rehberle ve yoldala kat edilir, yolun ekyas oktur, kmil bir rehber aramak gerekir (Mur.5-13). Mride ban een hikmetten pay sahibi olur: Mride ban egen ikmetden olur behrever Bar- aa ser-fr iden bulur drr-i o-b (G.7-4) eyhler Hz. Muhammedin asitannn kullardr (G.22-1). Padiahlar Hz. Muhammedin hizmetisi, eyhler ise klesidir (G.22-2). Bu sebepten padiahlar Hz. Muhammedin bahesinin sprcleri, eyhler ise onun huzurunda mecalsiz ve gsz kimselerdir (G.22-3). eyhler, Hz. Muhammedin gl bakyla talihleri ak olan kimselerdir (G.22-4). eyhlerin gnl her ne kadar fakirlik ve zilletten mahzun olsa da, Hz. Muhammedin ltuf bakyla mesut olurlar (G.22-5). Hz. Muhammedin iltifat, gariplerin her iki dnyas iin devlettir, bu sebeple eyhler iftiharla onun hizmetkr olurlar (G.22-6). air Hz. Muhammedden kendisinin azat etmemesini istemektedir, nk eyhler Hz. Muhammedin dergahnda azade olmu kleler gibidirler (G.22-7). nsan bir mridin ayana dp iki dnyadan da elini ekmelidir; mrit, kiiye gnl denizindeki benzersiz inciyi gsterir (G.39-6). Allah yolunda muhakkak ki mahir bir mrit bulunur (G.70-1). Fenann irfan yoluna yalnz bana gidilmemelidir, nk orada insan zarara gnderecek nice nice eyler bulunur (G.70-6). lemde ama maara dostu bulmak ise ise Hz. Alinin varisi olunmaldr, nk o zaman onun klesi Kanber gibi biri bulunabilir (G.70-7). Pirin himmeti kalbi feyizlendirir (G.75-4). Bu lemde kmil bir mritten el almayan kendinden ncekilerden ibret almam bir ekilde gururla bu dnyadan ayrlr (G.82 -1). nsann nefsiyle olan cihad kendi kendine olmaz, bunun iin insann kendine bir mrit

116

bulmas gerekir (G.84-4). Vahdet yolunda kmil mrit gerekir, nk vahdet yolu tehlike dolu, vuslat evi de sarptr: Gitme tenh mrid-i kmil aleb l kendie Rh- vadet pr-aardr ne-i vulat men (G.95-6) nsan hevann kirli suyunun kirinden temiz olmak isterse, mridine sk skya bal olmaldr (G.98-1). Mrit ne sylerse neden, niin demeden yaplmaldr, bu tpk Musa ile Hzrn kssasna benzemektedir (G.98-4). Cehalet karanln gemek iin pirin eteine yapmak gerekir (G115-4). nsann fena denizine eriip varlndan elini ykamas gerekir, insan fakr yoluna basmal ve kendine bir rehber bulmaldr (G.138-4). Kiiyi uyandrmak iin kmil mrit gerekir (G.139-3). Pir, kesret karanlnda vahdet nurunu yakar: Dmen-i pre teebb l iri bir nra ki ulmet-i keretde em-i vadeti o yandra (G.139-4)

3.2.14. Salik
Bir yola giren, bir yolda yryen, intikal eden gibi szlk manalarna sahip olan salik, tasavvufta Allah yoluna giren kimse demektir. Allahn houna gidecek davranlar, tavrlar ve amelleri gzeterek ona yaklamaya alan salik, eitli mertebeler kat ederek emeline ulamay arzulayan kiidir. Salhaddn-i Uk kanaat ve tevekkl yolunun saliki olduunu

sylemektedir (K.9-18). zr ve manilere bakmakszn Allah yolunda salik olmak gerekir (K.10-8). Cemleddn-i Uk nice demler ruh arttran nefesleriyle saliklerin kalbini diriltmitir (T.3-4). Cemleddn-i Uk talebelerine hidayet ederek doru yolu gstermi ve nice saliklerine Allahn isimlerini telkin etmitir (T.6-3). Haller ve menziller srrn tahkik eden salikler iin edep, hakikat hallerinin ta kendisidir (G.6-

117

4). airin sz saliki irat eden fenaya ulam bir pir gibidir (G.106-4). Salike lazm olan Allah aknn cezbesidir: Cebe-i a- uddr slike lzm olan lem ire ret dvne olsun olmasn (G.123-4)

3.2.15. Sabr ve kr
mann yars olan sabr, insann karlat glklere tahamml ederek, kaderine rza gstermesi durumudur. slamiyette daima vlen gzel bir haslet olan sabr, insann bu dnyadaki belki de en byk imtihandr. nk insan nefsi heva karsnda zayftr. Ancak gl imana sahip olan kiiler kendilerinde tahamml gc bulabilirler. Bu sebeple sabr, imann en belirgin eserlerinden biri addolunur. Sabrn ardndan gelen dier bir gzel haslet de krdr. kr, Allahn insana verdii nimetlere karlk, insann Allahn ihsanna duyduu minnettarl ifade eder. kreden insan kendisine nimetler sunann ihsann idrak etmi, nankrl ter etmi kimsedir. Salhaddn-i Uk, olunun doumu zerine yazd tarihinde kr nehirlerini her yerden aktmak istediini sylemektedir: Cevher-i ekim nir olsun udya amd ile Cybr- krn icr eylesem her rhdan (T.1-2) Salhaddn-i Ukye gre, Eyyb el-Ensrnin ltfunun etei, kan dken gz silmezse, bela selinin sular sabr binasn ykar (K.7-26). Cefaya sabreden ihsana layk olur ve ona vefa lkelerini kuatmak kolay hale gelir: Cefya abr iden yeste-i isn olur elbet Aa tesr-i ilm-i vef sn olur elbet (G.12-1)

118

3.2.16. Rza
Rza, din hkmlere uyan kuldan Allahn ve Allahn takdirinden de kulun honut olmas manasndadr.73 Tasavvufta zht hayatnn temeli olarak addedilen rza, kulun Allaha duyduu saf ve samimi sevgisi neticesinde, Allahn ona verdii her eyi honutlukla karlamas demektir.74Allahn kuldan raz olmas iin ncelikle kulun kendisinden raz olmas arttr.75 Salhaddn-i Ukye gre, sekizinci imam olan Ali, rza vasf ile bu makama erimitir, onun ahlaknn eserleri hep rzadandr (K.5-13). htiyalar yalnzca Allaha arz edilmeli ve onun verdiine kanaat edilmeli, rzas baa ta edilmelidir: aret-i Rezza anca eyle ar- itiyc Virdigine ni ol eyle rsn baa tc (G.15-1) nsan amellerini sadece cennete hasretmemelidir, Allahn rzasn gzetmeli bylece cehennem ateinin korkusundan da kurtulmaldr (G.17-7). Kul, rza gstermelidir, mkafat istemek ona yakmaz (G.45-6). Hakk ehli iki cihan zevkine de marur olmaz, her daim Allahn rzasn elde etmeyi dnr (G.65-6). Gnl Beyt-i Hakk olanlar Allahn rzasndan ayrlmazlar ve Allahn rzasn arayanlar da iki lemde asla zelil olmazlar (G.74-2). Gaflet arab ierek rza gzlemekten kaanlar selsebil havuzlarnn suyundan mahrum kalrlar (G.74-3). ki cihan kayd da rza arayanlara yakmaz: D cihn ayd r-clara yeste degil Ref-i ayd eyle al ki saa br olmaz (G.79-7)

73

Sleyman Uluda, Rz, DA, c.XXXV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi 2008, s.56. 74 A.e., s.57. 75 Arvas, a.g.e., s.76.

119

3.2.17. Mutasavvflar 3.2.17.1.Hasan- Basr

Hasan- Basr 642 ylnda Medinede dnyaya gelmitir.76 On iki yandayken Kuran- Kerimi ezberleyen, yz yirmi kadar sahabi ile grme imkn bulan ve bata Hz. mer olmak zere pek ok sahabinin duasn alan Hasan- Basr, iyi bir hatip ve etkileyici bir vaiz olarak tannmtr. Hayatnn byk bir ksmn Basrada geiren Hasan- Basr 728 ylnda Basrada vefat etmitir.77 Tarikat silsilelerinde nemli bir yer tutan ve tabiin neslinin nemli temsilcilerinden biri olan Hasan- Basrnin Hz. Aliden veya Kmeyl bin Ziyaddan hrka giydiine de inanlmaktadr.78 Salhaddn-i Uk, silsilesini verdii altnc kasidede silsilesini, Hz. Aliden feyz aldna inand Hasan- Basrye dayandrmaktadr: Hem an fey-i isn asan Barye nal itdi O ll-i aat pes o bar- aarmdayd (K.6-5)

3.2.17.2.Habb-i Acem
Hayat hakknda yeterli bilgi bulunmayan Habb-i Acemnin 747 veya 748 yllarnda vefat ettii tahmin edilmektedir.79 Rivayetlerde nceden ticaretle urat ve tefecilik yapt, ardndan buna piman olup Hasan- Basrnin meclisine girerek tvbe ettii kaydedilmektedir. Arapasndan dolay Kuran- Kerimi doru

76

Sleyman Uluda, Hasan- Basr, DA, c. XVI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1997, s.291. 77 A.e. 78 A.e., s.292. 79 Erhan Yetik, Habb el-Acem, DA, c. XIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1996, s.370.

120

okuyamad iin kendisine Acem lakab verilen Habb-i Acem, tarikat silsilelerinde Hasan- Basrden sonra anlmaktadr.80 Salhaddn-i Ukye gre Hasan- Basrden sonra izzet Habb-i Acemye erimitir, Allahn srrnn marifet o uurlu yldzn olmutur: asandan pes abb-i Acemye irdi ol izzet u- marifet srr- ud sad-aterimdeydi (K.6-6)

3.2.17.3.bn Edhem
Ad Eb shak brahim bin Edhem bin Mansrdur.81 Dedesinin, babasnn yahut kendisinin Belh sultanlarndan biri olduuna dair rivayetler vardr. Elinin altndaki btn dnya nimetlerini terk ederek dervilii semesiyle mehur olan bn Edhemin 778 ylnda ld tahmin edilmektedir.82 Salhaddn-i Ukye gre hayret denizindeki ak girdabnda Bayezidin ve bn Edhemin gemilerinin kaybolmasna almaz (G.25-4). Cemleddn-i Uknin meslei Hsmeddn-i Uk, halleri bn Edhemdir: Meslegi aret-i U smd-dndi bn Edhem idi lt Cemld-dni (K.16-6)

3.2.17.4.Davud- T
Doum tarihi belli olmayan ve tahminen 781 ylnda vefat eden Davud- T, Kufede uzun yllar mam- Azamdan hadis ve fkh okuyarak ilimde yksek bir mertebeye ulamtr.83 Az uyuyan, az yiyen, Kuran- Kerimle megul olan, halktan

80 81

A.e. Reat ngren, brahim b. Edhem, DA, c.XXI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi 2000, s.293. 82 A.e. 83 Mustafa Kara, Dvd et-T, DA, c. IX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1994, s.48.

121

ve dnyevi ilerden elini eteini eken Davud- Tde tasavvufun balang dneminin izlerini bulmak mmkndr.84 Salhaddn-i Ukye gre, sr, Habbin ardndan hakikat denizin inci tanesi olan Davud- Tye gemitir: abbden irdi pes Dvd- srrna ol sr aat barn dr-dnesi ol cevherimdeydi (K.6-7)

3.2.17.5.Marf- Kerh
Doum tarihi belli olmayan ve 815 veya 816 yllarnda vefat eden Marf- Kerh, Badatn Kerh mahallesinde dnyaya gelmitir.85Ailesi tarafndan eitilmek zere Hristiyan bir hocaya teslim edildii, teslis inancna kar kt iin hocas tarafndan dvlmesi yznden ailesini terk ettii, sekizinci imam Ali er-Rza ile karlap mslman olduu ve ailesinin de onun sayesinde islamiyeti kabul ettii hususlarnda btn kaynaklar mttefiktir. Mridi Ser es-Sakatye, Allahtan bir ey isteyecei zaman kendisinin yz suyu zerine istemesi nasihati, tasavvuftaki eyhten istimdad etme geleneini balatmas bakmndan nem arz etmektedir.86 Salhaddn-i Uknin verdii silsilede Davud- Tden sonra yer almaktadr: Dai Marf- Kerye iridi andan ol devlet O av- fey-i lem-tb o mihr-i enverimdeydi (K.6-8)

84 85

A.e., s.49. Reat ngren, Marf- Kerh, DA, c. XXVIII, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2003, s.67. 86 A.e.

122

3.2.17.6.Bayezid-i Bistm
Doum tarihi bilinmeyen Bayezid-i Bistm rann Bistam kasabasnda domu ve 848 ylnda vefat etmitir.87 Dedesi Sruan aslen ranl Mecusi bir din adamyken Mslman olmutur.88 Bayezid tasavvuf tarihinde sekr, fena, melamet, tevhit, marifet, muhabbet, mira ve isar gibi konulardaki szleri ve athiyeleriyle tannr.89 Salhaddn-i Uk bir beyitinde hayret denizindeki ak girdabnda Bayezidin ve bn Edhem in gemilerinin kaybolmasna almayacan syler: Bar- ayretdir nola gird-b- a ire nihn Olsa flk-i Byezd bn Edhem n-bedd (G.25-4)

3.2.17.7.Ser es-Sakat
722 ylnda Badatn Kerh mahallesinde doan ve 865 ylnda yine Badatta vefat eden Ser es-Sakat, babasnn hurdaclk mesleini devam ettirdii iin Sakat lakabyla anlagelmitir.90 Cneyd-i Baddnin days ve mridi olan Ser es-Sakat, tasavvuf anlaynda eriata sk skya bal bir ahsiyettir. Bakalarnn skntsn kendi skntsnn nnde tutmas, mtevazl, edebi, ahlak ile tannan Ser es-Sakat, ilim, hikmet, muhabbet, marifet ve efkat ehli bir sufidir.91 Salhaddin-i Uk silsiledeki bir beyitinde onun Sakat lakabn almasn bu addaki bir ehirde domasna balar (K.6-9).

87

Sleyman Uluda, Bayezid-i Bistm, DA, c.V, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi 1992, s.238. 88 A.e. 89 A.e., s.239. 90 Sleyman Uluda, Ser es-Sakat, DA, c. XXXVI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2009, s.564. 91 A.e.

123

3.2.17.8.Cneyd-i Badd
Doum tarihi belli olmayan Cneyd-i Badd Badatta domu ve 909 ylnda vefat etmitir.92 Kk yata tahsil hayatna balayan Cneyd, bata days olmak zere baz sufilerin sohbetinde bulunmutur.93 Tasavvuf terminolojisini, tasavvufun esasn ve usullerini tespit eden Cneyd-i Badd, tasavvufun zuhurunda pay en byk olan sufilerden bir tanesidir. Cneydin tasavvuf anlaynda sahv hali temel durumundadr.94 Salhaddn-i Uknin verdii silsilede Ser es-Sakatden sonra yer almaktadr (K.6-10).

3.2.17.9.Mimd- Dinever
Doum tarihi bilinmeyen Mimd- Dinever, 912 ylnda vefat etmitir.95 Devrinin limlerinden olan Mimd- Dinever, Cneyd-i Badd, Rveym ve Nr ile ayn dnemlerde yaamtr. Mridin eyhine sayg gstermesine, dostlara hizmet etmeye dnya ilerini terk etmeye, nefsi eriatla terbiye etmeye her eyden fazla ncelik veren Mimd- Dinevernin ak kerametleri olduu kaynaklarda zikredilmektedir.96 Salhaddn-i Uk silsilesinde, srrn Cneyd-i Baddden Mimd- Dineverye getiini syler: Dai Mimd-i Dnevrye andan irdi ol ikmet Ki ol br- emnet ol emn-i dverimdeydi (K.6-11)

92

Sleyman Ate, Cneyd-i Badd, DA, c. VIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s.119. 93 A.e. 94 A.e.,s.121. 95 Abdurrahman Cm, Nefahtl-ns: Evliya Menkbeleri, ev. Lmi elebi, haz.Sleyman Uluda, Mustafa Kara, stanbul, Marifet Yaynlar, 1995, s.224. 96 A.e.

124

3.2.17.10.Hallc- Mansr
858 ylnda, ran snrlar iinde yer alan Turda dnyaya gelmitir.97 Babasnn mesleinden tr Hallc lakabn alan Hallc- Mansr, ahsiyetiyle ve fikirleriyle slam tasavvufunu derinden etkileyen bir ahsiyettir. Karmatlerle gizlice mektuplat, enel-Hakk diyerek ilahlk iddiasnda bulunduu ve hac ibadetinin farziyetini inkr ettii iddialaryla 922 ylnda nce burnu, kollar ve ayaklar kesildikten sonra idam edilmitir; ba kesilip bir kprye dikilmitir ve gvdesi yakldktan sonra klleri Dicle nehrinin sularna serpilmitir.98 Enel-Hakk sz kendisini tekfir edenlerce zndklnn bir emaresi olarak addedilmi, onu bir veli olarak tanyanlar tarafndansa pek ok sufinin athiyeleri gibi grlp tevil edilmitir.99 Salhaddn-i Uknin Trke divannda ismi Etvr- Sebann yirmi sekizinci beyitinde gemektedir. aire gre drdnc tavrn mahali srdr ve dnya, srr fa eden kiinin bana, tpk Mansrun bana olduu gibi, dar olur: Sr durur drdnc avr bil maallin itme f F iderse bana dar ola Manurve cihn (Etvr- Seba 28)

3.2.17.11.Muhammed-i Dinever
Doum tarihi ve yeri hakknda bilgi bulunmayan Muhammed-i Dinever, 951 ylnda Semerkantta vefat etmitir.100 Tannm sufilerin sohbetinde bulunan Muhammed-i Dinever, Cneyd-i Baddnin ona yazd bir mektup vesilesiyle onunla temasa gemitir. Mahade fikrini n planda tutan Muhammed Dinever,
97

Sleyman Uluda, Hallc- Mansr, DA, c. XV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1997, s.377. 98 A.e., s.378. 99 A.e., s.379. 100 Erhan Yetik, Dnever, Ebl-Abbs, DA, c. IX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1994, s.359.

125

drstl iyi insan olmann vazgeilmez art olarak kabul etmi ve evresini melamet ad altnda nefsinin istediklerini yapan kiilere kar uyarmtr.101 Kaynaklarda ikisi arasnda bir iliki olup olmadn tespit edemediysek de, Salhaddn-i Uk, silsilesinde, srrn Mimd- Dineverden Muhammed-i Dineverye getiini syler: Muammed ey Dnevrye andan intil itdi Ki by- anber-i fey-i afs micmerimdeydi (K.6-12)

3.2.17.12.Muhammed-i Bekr
Doum tarihi belli olmayan ve 990 ylnda vefat eden Muhammed-i Bekr, Muhammed-i Dineverye intisap etmitir.102 Baz kaynaklara gre soyu Hz. Ebubekire dayanmaktadr, baz kaynaklara greyse Diyarbakrldr.103 Salhaddn-i Uk, silsilesinde, Muhammed eyh Dineverden sonra Muhammed-i Bekr gelir: Muammed Bekrye andan iridi tc- ifrd Man-i cevhir hep o ib-efserimdeydi (K.6-13)

3.2.17.13.mer Vecheddn-i Bekr

Doum tarihi bilinmeyen, ismi mer, lakab Vecheddn olan mer Vecheddn-i Bekr 1051 ylnda vefat etmitir ve kabri Badattadr.104 Salhaddn-i Uknin silsilesinde Muhammed Bekrden sonra Vecheddni Kd gelir: Vecd-dn-i ya iridi andan ol akm
101 102

A.e. smail Hakk Bursev, Silsile-i Celvetiyye, stanbul, Haydar Paa Hastanesi Matbaas, 1291, s. 56. 103 A.e. 104 brahim Hs, abniye Silsilesi: Silsile-i Tark-i Halvetiyye-i Karaba el-Katamon, haz. Mustafa Tat, stanbul, H Yaynlar, 2008, s.39.

126

Ki val fal u [fal] vasl ider ol oterimdeydi (K.6-14)

3.2.17.14.Abdlkhir-i Shreverd
1097 yl civarnda rann Shreverd kasabasnda dnyaya gelen, Abdlkhir-i Shreverd 1168 ylnda Badatta vefat etmitir.105 mer Vecheddn-i Bekrnin hem yeeni hem de bahalifesi olan Abdlkhir-i Shreverd, ilim sahibi olmayan sufilerin hadis ve fkh limlerinden istifade etmesi gerektiini vurgulamtr.106 Salhaddn-i Uknin silsilesinde mer Vecheddn-i Bekrden sonra Abdlkhir-i Shreverd gelir: Pes andan irdi Abdul-hire ki Shreverddir O devlet ol melek-alet feriteh-peykerimdeydi (K.6-15)

3.2.17.15.bnl-Arab
Tasavvuf ve slam dnce tarihinde byk izler brakan sufi ve mellif Muhyiddin bnl-Arab, 1165 ylnda Endlsn Tudmir blgesindeki Mrsiyede dnyaya gelmitir.107 Eserlerini herhangi bir mellif gibi kaleme almadn, bunlarn hepsinin ilah imla zelliini tadn dile getiren bnl-Arab vahdet-i vcut felsefesini sistemletiren kiidir.108 slam dnce tarihine pek ok eser katan bnlArab 1240 ylnda Dmakta vefat etmitir.109

105

Reat ngren, Shreverd, Ebn-Necb, DA, c. XXXVIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2010, s.35. 106 A.e. 107 Mahmut Erol Kl, bnl-Arab, Muhyiddin, DA, ,c.XX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1999, s.493. 108 Mahmut Kaya, bnl-Arab, Muhyiddin: slam Dncesindeki Yeri, DA, ,c.XX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1999, s.522. 109 Kl, a.g.e., s.495.

127

bnl-Arabye gre bilgili olmak hayat, bilgisiz olmak lmdr. 110 Bilgiye byk bir nem veren bnl-Arabnin en bata gelen aratrma konusu kinatn gerek manasn derk etmi olan kmil insandr. Kimileri tarafndan zndklkla sulansa da o, itikadnda orta yolu bulmu bir kimsedir.111 Salhaddn-i Uk, bnl-Arabyi gnlden sevmektedir ve ondan etkilenmitir. Bunu Salhaddn-i Uknin iirlerinden yola karak, dnya algsnda ve tasavvuf anlaynda grmek mmkndr. Salhaddn-i Uknin divanndaki sekizinci kaside bnl-Arabye yazlm bir methiyedir. aire gre velayet burcunun parlak gnei eyh-i Ekber olan bnl-Arabdir, onun feyizlerinin nuru ile lem aydnlanr: Velyet burcunu ems-i mnri ey-i Ekberdir Ki envr- fyt ile lem mnevverdir (K.8-1) Salhaddn-i Uk, fikirleriyle tasavvufu derinden etkileyen bnl-Arabyi eletirenleri yarasaya benzetmektedir. aire gre yarasann gz zahir inkr ederse buna almaz, nk yarasa parlak gnein dmandr (K.8-2). Bu yzden yarasann zemmi emsin kadrine kederle tesir edemez (K.8-3). Gne kadar zahir olan inkr eden velayetten nasibi olmayan kr ve ebterdir (K.8-4). bnl-Arab, kalp gz ak olan kii iin hikmet denizindeki nurdur, gnl ehlini feyizlendirir (K.8-5). Allah bnl-Arabyi velayet hazinesinin hatemi klmtr, Allahn feyzi btn evliyalara ondan tesir eder (K.8-6). Marifet okulunda kmil hoca odur, evliyalar onun karsnda ebced okuyan ocuklar gibidir: Debistn- marifde odur n ce-i kmil Grh- evliy n fl- ebced-n- ezberdir (K.8-7)

110 111

Nihat Keklik, Muhyiddn bnl-Arab: Hayt ve evresi, stanbul, Byk Matbaa, 1966, s. 12. A.e., s.173.

128

bnl-Arabnin hikmet dolu szlerinin tatl olmasna almaz, her iareti vahdet srryla tefsir edilmitir (K.8-9). Ftht ve Fuss eserlerinde marifetden her biri ahane cevherler olan nice inciler samtr (K.8-10). Cemaline mtak olan klara ayann toprann tozu taze srmedir (K.8-12). air, bnl-Arabnin hayli zamandr kendisine iltifat etmemesine zlmektedir, kstah vaziyetinin eyhin manevi zuhuruna engel tadn dnmektedir (K.8-14). air kendisinin zerre, eyhin gne olduunu sylemekte ve zerrenin varln gnee borlu olduunu belirtmektedir (K.8-15). air, bnl-Arabden, iltifat bakyla harap gnln mamur etmesini istemektedir, dil kasrnn zillet ile yerle bir olduunu sylemektedir (K.8-18). bnl-Arab kerem madeni ve himmetler denizidir (K.8-19). Onun himmetinin feyzinin nisan, can bahesinin imdadna yetitiinden beri, o bahenin iekleri tazedir (K.8-20). Gnl bnl-Arabnin ltfuna bu kadar mazhar olmuken imdi hicran pasnn kederleriyle tozlanmtr (K.8-22). bnl-Arab marifetle birlikte hakikat denizinin dalgcdr (K.8-26). bnl-Arab yle bir ab- hayatn Hzrdr ki feyzinin kadehiyle ebed hayata ulaanlar denizin dalgalarndan bile fazladr: Sen ol b- ayt rs ki cm- feyile ayta irienler belki mevc-i yemden ekerdir (K.8-27) air onu vasfetmenin haddi olmadn, amacnn mana feyizlerini kazanmak olduunu sylemektedir (K.8-28). air, bnl-Arabden kendisini Hz.

Muhammede gtrmesini ve onu hasta bulduunu, gnah ile halinin keder verici olduunu ona iletmesini istemektedir (K.8-30). air mcrimdir ve bnl-Arabden, gnahkr olduunu fakat bunun Hz. Muhammedin ltuf nazaryla tedavi edilebileceini Hz. Muhammede bildirmesini istemektedir (K.8-31). bnl-Arab Hz. Muhammedin halis kuludur ve air bnl-Arabden kendisi adna efaat talep etmesini istemektedir (K.8- 32), (K.8- 33), (K.8- 34), (K.8- 35), (K.8- 36), (K.8- 37),

129

(K.8- 38), (K.8- 39), (K.8- 40), (K.8- 41). bnl-Arab velayet hazinesinin mhrdr (K.8-48).

3.2.17.16.Kutbeddn-i Ebher
Doum tarihi bilinmeyen Kutbeddn-i Ebher Semerkantn Ebher kynde domu, 1255 tarihinde vefat etmitir.112 smi Ahmed bin Muhammed er-Raz olan Kutbeddn-i Ebhernin knyesi Ebu Red, lakab Kutbeddndir.113 Kutbeddn-i Ebher Badatta uzun bir zaman boyunca Abdlkhir-i Shreverdnin hizmetinde bulunmu ve halifesi olmutur.114 Salhaddn-i Uknin silsilesinde Abdlkhir-i Shreverdden sonra Ebu Reid Kutbeddin-i Ebher gelir. Hidayet nurlar ona zahir olmutur ve o, Allahn srlarna mazhar olmutur: Hem andan oldu ubud-dne envr- hd hir Ki esrr- ud srr- am ol ebherimdeydi (K.6-16)

3.2.17.17.Muhammed Rkneddn-i Nec

Doum tarihi bilinmeyen Muhammed Rkneddn-i Nec, Sencasta domutur ve 1231 ylnda vefat etmitir. Kutbeddin-i Ebherinin uzun yllar hizmetinde bulunan Muhammed Rkneddn-i Neci, zahir ilimde de ledn ilminde de devrinin stad olarak kabul edilmitir.115 Salhaddn-i Uknin silsilesinde Kutbeddn-i Ebherden sonra

Muhammed eyh Rkneddn-i Nec gelir: Muammed ey Rknd-dn Necye irip andan O srr- drr-i b-hem-t o bar- evferimdeydi

112 113

brahim Hs, a.g.e. s.42. A.e. s.41. 114 A.e. 115 A.e., s.43.

130

(K.6-17)

3.2.17.18.ihbeddn Muhammed-i Tebrz

Doum tarihi bilinmeyen ihbeddn Muhammed-i Tebrz, Tebrizde Ahirmiskin adl bir kyde domutur ve 1255 ylnda vefat etmitir. Muhammed Rkneddn-i Necnin ba halifesi olan ihbeddn Muhammed-i Tebrz devrinin en faziletli ve lim kiilerinden biri olarak kabul edilmitir.116 Salhaddn-i Uknin silsilesine gre hakikat srlar Muhammed eyh Rkneddn-i Necden sonra ihbeddn Muhammed-i Tebrzye erimitir: ihbd-dn Muammed ey Tebrzye iridi Bu esrr- aat ol inyet-perverimdeydi (K.6-18)

3.2.17.19.Mevln Celleddn-i Rm
Mevleviyye tarikatnn kurucusu, mutasavvf, lim ve air olan Mevln Celleddn-i Rm, 1207de Horasan'n Belh ehrinde dnyaya gelmitir.117 Sufi kimliinin yan sra tm dnyaca tannan bir air olan Mevln, bulunduu muhitin ve dnemin artlar gereince eserlerini Farsa ve Arapa kaleme almtr. Bununla beraber eserlerinin kimi yerlerine Trke beyitler ve ibareler yerletirmeyi ihmal etmemitir. Mevln 12 Aralk 1273te vefat etmitir. Cenazesinde alayp feryat edilmemesini vasiyet etmesi ve ld gn kavuma vakti olarak tanmlamas sebebiyle lm gnne "eb-i ars" (dn gecesi) denilmitir. Salhaddn-i Uknin iirlerinde Mevlnnin byk tesirlerini grmek mmkndr. Mevlnnn baz gazellerini ve mstezatlarn da tercme eden Salhddn-i Uk bir beyitinde dorudan Menev-i erften alnt yapmtr (K.261), bir beyitinde de Cemleddn-i Uknin Mevlndan feyizlendiini

116 117

A.e., s.44. Reat NGREN, Mevlna Celleddn-i Rm, DA, ,c.XXIX, Ankara SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2004, s.441.

131

sylemitir: Fey-yb olmu idi aret-i Mevlndan Bel-i fey idi kermt Cemld-dni (K.16-7)

3.2.17.20.Cemleddn-i rz
Cemleddn-i rz 1239 ylnda irazda domu ve 1359 tarihinde vefat etmitir. ihabeddin Muhammed-i Tebrizinin ulu halifesi olan Cemleddn-i rz keif, keramet, inziva, halvet ve ilim sahibi bir kii olarak tannmtr.118 Salhaddn-i Uknin silsilesinde ihbeddn Muhammed-i Tebrzden sonra Cemleddn-i rz gelmektedir. O, asla erimitir, fena ve beka kendisindedir: Biri Seyyid Muammeddir Cemld-dn-i rz rip ala fen ile be ol bihterimdeydi (K.6-19)

3.2.17.21.brahim-i Zhid
Doum tarihi bilinmeyen brahim-i Zhid Geylann Siyaverd adl nahiyesinde domu ve 1370 tarihinde vefat etmitir. Cemleddn-i rzye intisap edip onun hizmetinde bulunmutur ve onun halifesi olmutur. Dnyaya ve ona ait eylere yz evirdii iin kendisine Zhid lakab verilmitir.119 Salhaddn-i Uknin silsilesinde Cemleddn-i rzden sonra brahim-i Zhid gelmektedir: Pes andan ey brhm-i Zhid fey-yb oldu Leb-a-leb kse-i himmet o dest-i bverimdeydi (K.6-20)

118 119

brahim Hs, a.g.e. s.45. A.e.,s.47.

132

3.2.17.22.Muhammed-i Geyln
Doum tarihi bilinmeyen Muhammed-i Geyln Harezm'de domu ve 1379 ylnda vefat etmitir. Hayatn mcahede ve riyazet ile geiren Muhammed-i Geyln, brahim-i Zhidin ba halifesi olmutur.120 Salhaddn-i Uknin silsilesinde brahim-i Zhidden sonra Muhammed-i Geyln gelmektedir. aire gre rabban srlarn feyzi o byk zata ulamtr: Muammed ey Geyln hem andan neve-yb oldu Fy- srr- Sbn o ferd-i mihterimdeydi (K.6-21)

3.2.17.23.mer-i Halvet
Halvetiyye tarikatnn kurucusu olan mer-i Halvetnin kesin doum tarihi bilinmemektedir, Geylann nahiyelerinden Lahcanda domutur ve 1398de vefat etmitir. Muhammed-i Geylnnin yakn akrabas ve nde gelen halifesi olan mer-i Halvet, uzlete ekilip ibadetle megul olmasyla tannm bir sufidir.121 Salhaddn-i Uknin silsilesine gre, sr, Muhammed-i Geylnden sonra Halvet eyhi merde zahir olmutur: O Pr-i alvet eyhi merde hir oldu sr Hm-y himmet-i merdnesi bl u perimdeydi (K.6-22)

3.2.17.24.eyh Muhammed
Kaynaklarda kendisinden Ah Mirim olarak bahsedilmesine ramen Salhaddn-i Uki ondan eyh Muhammed diye bahsetmektedir. Doum tarihi bilinmeyen eyh Muhammed Hira ehrinin yaknlarndaki Glbadda domu ve 1410 ylnda vefat etmitir. mer-i Halvetnin halifesidir.122
120 121

A.e.,s.49. A.e.,s.51. 122 A.e.,s.53.

133

Salhaddn-i Uknin silsilesine gre, Halvet eyhi merden sonra eyh Muhammed gelmektedir: Hem andan pes merm ey Muammed a- bas itdi iy-y necm-i himmet pertevi ol aterimdeydi (K.6-23)

3.2.17.25.Hac zzeddn
Doum tarihi bilinmeyen Hac zzeddn irvann amah nahiyelerinden Mirali Kapsnda domu ve 1418 ylnda vefat etmitir. eyh Muhammedin halifelerindendir.123 Salhaddn-i Uknin silsilesine gre, eyh Muhammedden sonra Hac zzeddn gelmektedir: Pes andan czzd-dn hidyet iktisb itdi nyet izzet-i devlet hd ol bterimdeydi (K.6-24)

3.2.17.26.Sadreddn-i Hyv
Doum tarihi bilinmeyen Sadreddn-i Hyv irvana bal Hyavda domu ve 1456 ylnda vefat etmitir. Hac zzeddnin en olgun halifesi olan Sadreddn-i Hyv okuma yazma bilmemesine ramen, rabban ilimlere temayz etmi ve devrinin ok tannan eyhlerinden biri olmutur.124 Salhaddn-i Uknin silsilesine gre, Hac zzeddnden sonra Sadreddn-i Hyv gelmektedir: Hem andan adrud-dn-i yv iemend oldu Zih nr- ceml-i a o verd-i ezherimdeydi (K.6-25)

123 124

A.e.,s.55. A.e.,s.57.

134

3.2.17.27.Yahy-y irvn
Doum tarihi bilinmeyen Yahy-y irvn irvana bal amahda domu ve 1465 ylnda vefat etmitir. Daima perhiz, mcahede ve riyazet zerine yaayan Yahy-y irvn Sadreddn-i Hyvnin ba halifesi olmutur.125 Salhaddn-i Uknin silsilesine gre, Sadreddn-i Hyvden sonra Yahy-y irvn gelmektedir: O seyyid aret-i Yay-y irvn alp andan O srr- vird-i ekr- ens ezberimdeydi (K.6-26)

3.2.17.28.Muhammed-i Erzncan
Doum tarihi bilinmeyen Muhammed-i Erzncn Erzincann Kesirle kynde domu ve 1475 ylnda vefat etmitir. Bir rya zerine Erzincandan ayrlarak Yahy-y irvnnin yanna giden Muhammed-i Erzncn ona intisap etmi, onun hizmetinde bulunmu ve en sekin halifesi olmutur.126 Salhaddn-i Uknin silsilesine gre, Yahy-y irvnden sonra Muhammed-i Erzncn gelmektedir ve Muhammed-i Erzncn srra mahrem olmu mtebahhir bir kiidir: Aa Moll Muammed Rezncn olup pey-rev O srra marem olmudu ki o srr ebarmdayd (K.6-27)

3.2.17.29.brahim-i Taceddn
Doum tarihi bilinmeyen brahim-i Taceddn Kayseride domutur ve 1447 ylnda vefat etmitir.127 Muhammed-i Erzncnnin halifesidir.128

125 126

A.e.,s.59. A.e.,s.61. 127 Mehmet Rhtm, Seyid Yhya Bakuvi v Xlvtilik, Bak, Qsmt Yaynlar, 2005, s.62. 128 A.e.

135

Salhaddn-i Uknin silsilesine gre, Muhammed-i Erzncnden sonra brahim-i Taceddn gelmektedir: Pes brhm-i Tcd-dn ki ehr-i ayserdendir O srr- srr- bl ol hidyet-maharmdayd (K.6-28)

3.2.17.30.Aladdn-i Uk
Uakl nisbesiyle tannan ilk sufi olan Aladdn-i Uknin doum tarihi bilinmemektedir ve 1484 ylnda vefat etmi ve Uakn Kabaklar kyndedeki trbesine gmlmtr.129 brahim-i Taceddnin halifesi olan Aladdn-i Uk, eyhinin denetiminde uzunca bir sre mcahade ve riyazetle megul olmu, ardndan icazet alarak irada balamtr.130 Salhaddn-i Uknin silsilesine gre, brahim-i Taceddnden sonra Aladdni Uk gelmektedir: Ald-dn-i Uye andan irdi ol devlet Ki by- vulat- a ol emm-i anberimdeydi (K.6-29)

3.2.17.31.Hsmeddn-i Uk
Halvetliin Uklik kolunun kurucusu olan Hsmeddn-i Uk 1475 ylnda Buharada domu ve 1593 ylnda hacdan dnerken Konyada vefat etmitir.131 III. Muradn tahta kmak iin kendisinden dua istemeye bir adam gnderdiinde Hsmeddn-i Uknin bu adam grr grmez, adam daha dua istemeden, III.Muradn tahta kacan sylemesi zerine III. Murad kendisini

129

Mahmut Erol Kl, Adn Uk ehrinden Alan Bir Tasavvuf Okulu: Pr Hsmddin Hasan - Uk (v.1001/1592) ve Uklik, stanbul, Uakllar Eitim ve Kltr Vakf Yaynlar, 2001, c.I, s.437. 130 A.e. 131 Mehmet Akku, Hsmeddin Uk, DA, c. XVIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1998, s.515.

136

stanbula davet etmi ve daha sonra onun iin Kasmpaada bir tekke yaptrmtr.132 Hsmeddn-i Uknin Trke bir divan da bulunmaktadr. Salhaddn-i Uknin divanndaki on nc ve on drdnc kasideler Hsmeddn-i Uk iin kaleme ald methiyelerdir. Tarikatnn kurucusununun kabrinin feyizlerini dile getirdii on nc ve on drdnc kasidelerine gre Hsmeddn-i Ukyi ziyaret eden masivadan soyunup temizlenir (K.13-2). Hsmeddn-i Ukyi ziyaret edenlerin kalbi feyizlerle dolar (K.13-3). Hsmeddn-i Uknin dergah dertlilerin sna ve Uklerin makamdr (K.13-6). Kalp blblnn dilini tazeleyen Hsmeddn-i Ukyi anmaktr: Ey al andelb-i albi iden ter-zebn Dstn- aret-i Suln smd-dndir (K.13-7). Hsmeddn-i Uknin kabri, cennete benzeyen, halleri arttran bir makamdr (K.14-1). are arayan olup, onun feyzin drt nehri gibi olan makamna gidilmelidir, nk oras feyizler baheden bir snaktr (K.14-2). Anka kuuna benzeyen Hsmeddn-i Uknin yuvasnda, velayet doanyla sinein kanatlar ayn olur (K.14-3). nsan onun makamnda acz ile ltfunu arayarak halini arz etmelidir (K.14-4). nsan, onun makamnn glgesine iftiharla ban srebilir (K.145). Hsmeddn-i Uknin himmetinin mumu kalp sahasn aydnlatr (K.14-6). Hsmeddn-i Uk, ltfuna susayanlar ihsanyla ltfuna kandrr (K.14-7).

3.2.17.32.Cemleddn-i Uk
Doum tarihi bilinmeyen Cemleddn-i Uk Edirnede domu ve 1751 ylnda stanbulda vefat etmitir.133 Cemleddn-i Uk stanbula geldii dnemde, zayflamaya balayan Uklii yeniden canlandrd iin tarikatn ikinci

132 133

A.e. Mahmut Erol Kl, Cemleddin Uk, DA, c. VII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s.314.

137

kurucusu addedilmitir.134 Salhaddn-i Uk kendisinin hem mridi hem de damaddr. Salhddn-i Uknin divanndaki on beinci ve on altnc kasideler Cemleddn-i Ukye yazlm methiyeler olup, nc, drdnc, beinci ve altnc tarihler yine Cemleddn-i Uknin vefatna drlm tarihlerdir. Salhaddn-i Uk hem mridi hem de kaynpederi olan Cemleddn-i Ukye gnlden baldr ve onun iin yazd iirlerde Cemleddn-i Ukye duyduu samimi sevginin izlerini srmek mmkndr. Cemleddn-i Uknin feyzi nisan yamuru gibidir ve onun dostlar bu feyizlerden nasiplenirler (K.15-1). Cemleddn-i Uk misafirlerini feyiz erbetiyle doyurmutur (K.15-2). Cemleddn-i Uk sanki Lokman gibidir, can baheden szleri nice gnl hastasn iyiletirmitir (K.153). Onun varidat nice nice hikmetler denizlerini bir araya toplamtr, divan da feyizler bahetmitir (K.15-4). Cemleddn-i Uk kuds yuvasna ksa da ayinini ve erknn brakmtr (K.15-5). air, Cemleddn-i Uknin fena glbahesinde gllerinin solmamasn ve meydannn ak ile dolmasn dilemektedir (K.15-6). Cemleddn-i Uk, airin bann tac, efendisi, azizidir, air gnlden onun fermanl klesi olmutur (K.15-7). Onun ayann tozu gnl gznn srmesidir (K.15-8). Salhaddn-i Uk onun irfannn varisidir (K.15-9). Cemleddn-i Uknin ibarat ak, kinayat Allahn srrdr (K.16-1). Onun pak cemali nur ayetinin tefsiri gibidir ve szleri nur bahedici olmutur (K.16-2). Onun zatnn, gnle gaflet gecesi iin ebera olmas dilenirken, o, gne olmutur (K.16-3). Cemleddn-i Uknin beyitleri kasesinde Hzrn ab- hayat vardr (K.16-4). klar askerlerinin nderi olan Cemleddn-i Uk irfann ta kendisidir ve onun sanca ak ile yrmtr (K.16-5). Cemleddn-i Uknin meslei Hsmeddn-i Uk, halleri bn Edhemdir (K.16-6). Cemleddn-i Uk Mevlndan feyizlenmitir (K.16-7). O, neva makamndan uak makamna kan ah mansur

134

A.e., s.315.

138

neyi gibidir, makamat da lahut zirvesine kmtr (K.16-8). Cemalinin nurlar ufuklar kaplasa buna almaz, nk onun zerreleri bile gne olmutur (K.16-9). Cemleddn-i Uk klarn gz nuru, sadklarn gzbebeidir (T.3-1). Cemleddn-i Uk irfan ve yakn erbabnn dayanadr (T.3-2). O, Uklerin nderidir (T.3-3). Nice demler ruh arttran nefesleriyle saliklerin kalbini diriltmitir: Nice dem enfs- r-efz ile tdi iy-y ulb- slikn (T.3-4) O, sonunda ak cezbesiyle istirak denizine eren bir incidir (T.3-5). O, fani dnyadan elini eteini ekmi ve cennet halkasnn bana dahil olmutur (T.3-6). Cemleddn-i Uk ariflerin kutbudur (T.3-7). Cemleddn-i Uk ho ayinli klar zmresinin yzsuyudur, hakikati gren irfan erbabnn talarnn incisidir (T.4-1). lemin vnc olan Hz. Muhammed ile ayn ismi tayan Cemleddn-i Uk, Allahn cemalinin feyizlerle dolu aynas olmutur (T.4-2). Marifet mektebi iinde, eriat ve tarikatde ilimden ayna erimi ve hakikatte temkin bulmutur; o, nice yllar iratla megul olarak birok gece mumunu yakan bir din mumudur (T.4 -3) (T.4-4). Dnyadan usannca da ahiret iretgahnn tatlarna ynelmitir (T.4-5). rci sesi, onun sr kulana eriince ahiret ziyafethanesini sslemitir (T.4-6). Sonra sivadan el ekip, vahdete ynelmi ve Allaha hayran olarak gitmitir: Sivdan d h ile iridi vadet-i rfa Ceml-i Mulaa ayrn olup gitdi Cemld-dn (T.4-7) Cemleddn-i Uk ak denizinin gavvasdr (T.5-1). Keremi meslek edinen, hayr dnen Cemleddn-i Uk, Allahn rahmetinin ta kendisidir ve onun temiz zat, gzelliklerle dolu vasflarn kayna olmutur (T.5-2). Cemleddn-i Uk alak veya yksek olsun herkese cemal ile bakar, asla kimseye nefsi iin kalarn atmaz: Ceml ile nigh eylerdi her al v ednya 139

Ebed itmezdi nefs in cebnin kimseye pr-n (T.5-3) Dnya tekkesinde nice demler feyiz datmtr da l gnlleri diriltmitir (T.5-4). Nihayetinde bu cefa dolu memleketten safa lkesine ynelmitir (T.5-5). Ak neesiyle kendini bu fani meclisten ekmitir ve beka meclisine oray vatan edinmek zere kmtr (T.5-6). Sivadan yz evirerek yzn Allahn cemaline ak ile dnmtr (T.5-7). Marifet denizinin incisi ve tarikat madeninin mcevheri olan Cemleddn-i Uk eriatla hakikat emrine temkin vermitir (T.6-1). Cemleddn-i Uk hidayet yldzdr (T.6-2). Talebelerine hidayet ederek doru yolu gstermi ve nice saliklerine Allahn isimlerini telkin etmitir: Hidyet eyleyip gsterdi rh- a ullba Nice sliklere esm-y a eyledi teln (T.6-3). Bir gn amacn tlak leminin fezasna beyan edip unsurlar tuzann balarndan usananmtr (T.6-4). Bylelikle Allahn daveti can kulana ulam ve o, bin zevk ile icabet emrine can atmtr (T.6-5). Onun himmetleri dertli kimseler iin hazrdr, can baheden feyzinin zlali ile susamlar teskin eder (T.6-6). Cemleddn-i Uk cevheri, vuslat denizine erimitir (T.6-7).

3.2.18. Vahdet-i Vcut

Vahdet-i vcut en basit izahyla Allahtan baka bir varln olmadnn idrakinde olmak demektir. Sufilere gre kendiliinden var olan ve olmas iin hibir eye ihtiya duymayan varlk bir tanedir, bu varlk hem ezel hem de ebeddir. Vahdet-i vcut Allahtan baka hibir varl kabul etmeyen, btn yaratlmlar varl mutlak olan Allahn isim ve sfatlarnn tezahr olarak addederek onlarn aslnda ebed yokluu ortaya koyduunu savunan tasavvuf bir nazariyedir. 135

135

Hsamettin Erdem, Panteizm ve Vahdet-i Vcd Mukayesesi, Ankara, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, 1990, s.38.

140

Vahdet-i Vcut mesleini sistemletiren bnl-Arab, Allah ve Allahn isimlerini aynaya benzetir ve her varln kendi nisbetince Allahta veya isimlerinde zuhur ettiini ve bu zuhurlarn ve tecellilerin lemi meydana getirdiini belirtir. 136 bnlArabye gre Allahn bildirdii btn isimlerin manalar kinatn iinde mevcuttur137 ve insan Allahn zuhurundan bir paradr.138 Vahdet-i vcut nazariyesinin en temel dayanaklarndan biri hakikat-i Muhammediyye fikridir. Hakikat-i Muhammediyye fikrine ilk kez Sehl bin Abdullah et-Tsterde rastlanlmaktadr.139Buna gre, Hz. Muhammedin cisman varlndan baka bir varl daha mevcuttur. Allah, kendisinden baka hibir ey yokken Hz. Muhammedin nurunu yaratm, lem ve dier tm mahlukat da bu nurdan ve bu nur iin yaratlmtr.140 Sen olmasaydn, sen olmasaydn felekleri yaratmazdm ve Ben nebi iken dem su ile toprak arasndayd hadisleri hakikat-i Muhammediyye fikrini destekleyen deliller olarak addedilmitir. Hakikat-i Muhammediyye fikrine gre Hz. Muhammed btn mahlukatn manevi babasdr ve Hz. demden dahi nce yaratlmtr. Salhaddn-i Uk divannda vahdet-i vcut fikri nemli bir yer tutar. bnl-Arabye gnlden bal olan ve onu manevi mridi olarak gren Salhaddn-i Uk onun sistemletirdii bu tasavvuf meslei de benimsemitir: Kesret vahdetle vahdet de kesretle i iedir (G.2-4). Hakikat denizi hangi dalgay ortaya karrsa karsn vahdetin ve kesretin, i ie oluundan haber vermektedir (G.3-1). Nasl cann hayranlna sevgilinin yana sebep oluyorsa, hayret arttran vahdet cemali aynalardan grlebilir (G.14-7). Allahn feyzi ibret gzyle eserden grlebilir, bu yzden Allahn tecellileri gzlenmeli, eser aynalarndan geilmelidir (G.17-3). Denizin dalgalarnn okluu ile deniz arasndaki ilikide vahdet ve kesret
136 137

A.e., s.63. A.e., s.64. 138 A.e., s.71. 139 Mehmet Demirci, Hakat-i Muhammediyye, DA, c. XV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1997, s.179. 140 A.e., s.180.

141

remzedilmitir (G.35-1). Evvel ahir, zahir batn her ey Allahn varlndadr, cihetten mnezzeh zatnn nuru da her yerde parlamaktadr (G.38-8). Bu lem batan baa Allahn isimlerinin mazhardr, gnl ise ism-i azamn mazhardr (G.39-2). Allahn cemalinin nuru her yzden grnr, bunu grmeyen gz illetlidir (G.44-2). Tesir edenin feyzi, eserden grnr (G.44-3). Her zerrede parlayan hakikat gnei gizli srlara alem olmak iindir (G.46-6). Zerre, ezel gneinin aynasdr (G.46-7). Hsn-i Ezel her ynden akseder (G.78-2). rt kaldrlsa her tarafta sevgilinin yz grlr (G.93-6). Allahn gzelliinin gnei srekli zerrelere akseder, her zerreye bir baka sureti arz olunur (G.112-2). Gzelliine her zerreden mtak olan yine Allahn kendisidir, srekli inleyen k sureten bir alettir: sne sensin yine her erreden mt olan ret bir let oldu - zr seni (G.112-5) Varlk ve yokluun arasndaki vasta Hz. Muhammeddir, gnei

feyizlendirerek ona k veren de o ay yzldr (K.1-5). Hz. Muhammed, Hz. demin atasdr (K.2-45). Eer Hz. Muhammedin zat Allahn ilminin devatna kalem olmasayd, kimseye kader srr gnl levhasndan kefolmazd (K.2-40). Hz. Muhammed, nce ve sonra, zahir ve batn her eyin meneidir (K.2 -44). nceki de Hz. Muhammeddir, sonraki de Hz. Muhammeddir (K.2-46). Krsi ve ar onun itibar iin kurulmutur, ekiller ve suretler onun kademi iin hazrdr (K.2-47). Beerin vasf Hz. Muhammedin ancak cisminin vasf olabilir, Hz. Muhammed ilk nurdur, hakikatde insan deildir (K.2-50). Hz. Muhammed yeryznn ve gkyznn nurudur, her ey onun nuruyla cilveger olmutur (K.2-51). Hz. Muhammed lemin ruhudur, suretler onunla zindedir (K.2-56). deme flenen ilah ruh Hz. Muhammedin temiz ruhudur (K.2-59). Hz. dem ilm-i esmy Hz. Muhammedin nurundan renmitir (K.2-60). Hz. Muhammedin ulu ve temiz zat hikmet feyizlerinin kaynadr, ezel leminin doruunun gnei olmutur (K.3-1). 142

Hz. Muhammedin douu ay gibi iki cihana nur bahetmitir, yokluk hazinesinin fatihinin nurundan mahlukat ortaya kmtr (K.3-2). Nuru ve ilk zat olmas ile Hz. Muhammedin hikmeti cari olmutur ve bu meziyetler ona akl- evvel ve kalem adn vermitir (K.3-6). Hz. Muhammedin muhterem nuru bizim mertebesi en yksek maddemizdir ve ilk yaratlan odur (K.3-9). Hz. Muhammedin zat Allahn aynas olmaya layktr, Hz. Muhammed, Allahn feyzinin kaynadr, btn hakikatlerin meneidir ve dahi cinlerin babasdr (Tah.3-8). Hz. Muhammedin zatnn eseri cihann yaratl sebebidir (Tah.4-8). Allah kevn mekn onun yz suyu hrmetine yaratmtr (Tah.5-3). Hz. Muhammedin zat Allahn aynasdr ve felekler, denizler, kara her ey onun zat iin yaratlmtr (Tah.6-8). Eer Hz. Muhammedin zatnn gnei olmasa masiva karanlkta kalrd ve kinat olma mertebesine eriemezdi (Mst.3-2). Hz. Muhammedin varl lemin var olma sebebidir ve Hz.

Muhammed, lemlere rahmet olarak gnderildii iin herkesin kurtuluudur (Mst.33). Allah Hz. Muhammedin zat iin iki cihan yaratmay dilemitir (G.24-2). Hz. Muhammedin feyziyle lem zindedir: Ey eh-i levlk seni feyile lem zindedir Fey-i isn al bendee l b-isb (G.9-7)

143

4. DVANIN TRANSKRPSYONLU METN 4.1. KASDELER

1 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Dil b- marifde abbi feyi gl-bdur ay glsitnndan ar dim aarudur

2. Nedir c bar- enfesdir amu ala meded-resdir nyet-cyu herkesdir mcerred anma hdur

3. Zemn sumn tat- yedinde kme nrdr Mheyy emrine ems amer aru-be-arudur

4. Yolundan mihri dndrd mehi hem sne-k itdi Delli mdden pes tevtr eyle ibudur

5. Vcd ile adem beyninde nki vsa oldu aatde ifa eyleyen emse o meh-rdur

6. a n be avseyn ile mirb- sadetdir ys itme hills muavves - ebrdur

(1) -B, Y 133a, H 75a. H nshasnda bu iirin 21. beyitinden ncesi okunabilir durumda deildir. Varak numaras 21. beyitin balad yeri gstermektedir. 6.(a) be avseyn: Necm Suresi 53-9.

144

7. Tekellmde cevhir-p olur esrr- ikmetden Dehn kenz-i ikmetdir lsm l gsdur

8. Olupdur lebleri b- ayt menba el-a Letfetle ne cet vafna dendn lldr

9. iy-y leyle-i adr u Berta o mmilken Taayylde adr ger dinilse zlf eb-bdur

10. Cebn-i afa-i addi ara-rz olsa vafnda Dinilmez are-i eb-nem alm urde incdr

11. Dinir mi sne-i fa vafda leva-i smn Maarr- mecma- esrr- a ol adr- pehldur

12. er vaf- yedinde ayd olur la derydr A v a- aa let olmu fey-i mercdur

13. Yedullh ile vaf itdi ann aret-i Mevl Dinildi m-rameyte i rameyte remzi belldr

14. Maf- cnd-i erv- rsldr mehed-i al Zemn-i rava-i pki muall ar- mndur

15. Ziyretle eref-yb olmaa nevbet mi var her dem

9.(a) Berta: Bert Y. 12. Bu beyit Y nshasnda on nc beyitin ardnda yer almaktadr. 13.(a) Yedullh: Fetih Suresi 48-10. / (b) M-rameyte i rameyte: Enfl Suresi 8-17. / (b) belldr: Kelime kafiye zaruretiyle bu ekilde okunmutur.

145

urunda grh- enbiy zn-be-zndur

16. Aa nisbet ile yeksn grnr urb ile addi Degildir yek cihetden iltift dilde r-sdur

17. Hemn afv u inyetle ib eyler dil cna tb u intim itmez ki ol o-kr u o-gdur

18. efat-hn marm ider mi ol kerem kn Ziyretgh envr- efat ile memldur

19. Aa vl olan vl olur elbette Mevlya udya irmege una hne apudur

20. Ey h- rsl mh- iy-ba-y cz kl Malibde ged ile ehi kr tekpdur

21. Muayyen herkesi bir trl kr var cenbda Deride r mjgn teelll ile crdur

22. abyi itmeye eyn erisi ala-i albe Seni bir nara-i lufu muall burc- brdur

23. eh nu- if-sz mar-i derd-i hicrn ayt- dime l ider bir tufe drdur

24. Ne deli dil ger enbr olsa ehvl-i edyidden

24.(a) ger: ki H.

146

Seni lufu hevsnda uar yet sebk-rdur

25. eh mhiyyetin allme idrk itmede ciz Seni nr- cemli grmez ol gz ki apaludur

26. Masinde mekrimde ebhi yo mertibde Nari yo seni mili gren lemde audur

27. ayl vehmi idrki seni tda rdr Meknetle mamt taavvurdan yuarudur

28. y kenz-i inytdan istin iden kimdir Der-i lufuda hn- cihn her dem a-cdur

29. Seni addice vaf itmek Cenb- aa mutadr Kelmnda buyurmu n seni ulu am hdur

30. Kime f olunur srr- af bu bezm-i keretde alem n iki dilli oldu kd ise d rdur

31. Egeri aste-i hicri yamandr let-i af Vel ser-rite-i lufu meyyed bend-bzdur

32. Muvaffa olmadm ta evtim heb oldu

25.(b) apaludur: Kelime kafiye zaruretiyle bu ekilde okunmutur. 29.(b) ulu: ul Y. 31.(a) yamandr: ayandr Y. 32.(b) mil: mel Y. / (b) yazudur: Kelime kafiye zaruretiyle bu ekilde okunmutur.

147

Mil-i ser-nvitim bilmezem y ne yazudur

33. Der-i isna ddm cebn-s-y niyz oldum Zll-i zemzem-i lufu a-ba u a-dur

34. Nola bir iltiftla eref bulsa dil cnm D lemde sadet izzet devlet baa udur

35. Dem--dem al ile lfetde obetde olursam da Der-i dilden zebnmda Muammed Muaf hdur

36. ara bir intisb- dergehidir nam- natiden Kiini ikrine bi eerdir leva yazudur

37. Kii kendi kelmyla mczt olunur elbet Kelm kib dn bildirir ala terzdur

38. Nola dil-tene-i irfna icr-y af itse al nam- dil-cyu selsetde aarudur

39. Fesatla belgatdan egeri sdedir nuum Vel ayd- tekellfden muarr sebk-i dil-cdur

40. Keml-i fey-i irfna dil gel arf- himmet l Gc yetdike ta al lemde i budur

2
36.(a) natiden: natide H. / (b) yazudur: Kelime kafiye zaruretiyle bu ekilde okunmutur. 37.(b) kib dn: d u kibin H.

148

Nat- Resl-i Kibriy Aleyhi Afalt-taiyyt* Filtn Filtn Filtn Filn 1. Noldu ey dil bi-i riat ki her m u seer eme-i emiden itdi dem-be-dem clar ger

2. em-i n-p olup hem-reng-i cm- lalfm Sar- dilden dem--dem dkmede n- ciger

3. oa-i laln-i mercndr y ayn varsa Kim nir itdigi her dem lal mercn dr gher

4. Ayn- tedir y ayn ek-br oldua kim Nr- firatle derndan pre-i aker dker

5. Bir oulmaz derde dd varsa b-re kim Cy- ekide olupdur ry- zerdi nlfer

6. Yda geldi mi nal- bstn- l-mekn S-y dil-cyuna y manda itdi mi sefer

7. Yosa by- k-i anber-brn bd- ab Ner idipdir t mem- cna der-vat-i seer

8. Yosa vaf- let-efz-y semen-smsn Leva-i rda yazd m ke-nai fil-acer

(2) B 19b, Y 122a, H 75b. Balk: *H. 1.(a) her: -Y.

149

9. Yosa ebr-i h- pr-sz- nedmetden midir Yadrr ya yerine knn- dil her dem erer

10. Tb- dil yasn vcdum bd- h itsin nir Seyl-i ek alsn bu kim almasn andan eer

11. Yerlere gesin acletle yeridir nefs-i m adme v hr- nedmetle ola zr zeber

12. tid-y snnet-i peyamberde bi ur Eyledim ad h yeridir yansa bu cn u ciger

13. Derd-i iynm fzn lim diger-gn olmada Bulmadm enb-i vcda bir dev-y h-ber

14. Luf u isn- amminden meger ol pr-ikem de dr-y efat ile tedbr-i diger

15. ems-i emr-i efat mncel olduda pes Keret-i errt- enbim ki aa olmaz siper

16. atr-i emr olsa ger crm-i vefri b-aded Gm olur bar- efatde iriirse eger

17. Ey dil-i b-re sen her derde isterse dev Dergehi drl-emndr bekle gezme der-be-der

14.(b) diger: dger Y. 15.(b) zenbim: zenb B, H / (b) ki: -B, H. 16.(b) iriirse: iridirse Y.

150

18. Dmen-i lufun an elden oma ey aste-dil Andan istif ile mevty a iy ider

19. Yo liyat vafna bu bende-i n-zde ulluun bu bende kstne ar itmek diler

20. Remy levlk u yedullh ile a vaf idicek Nat-i pkinde ne mmkin eylemek ar- hner

21. Menevde kilk-i Mevln u remz ile Vafna bir beyt yazm ymet irmez cn deger

22. Geri urn ez-leb-i peyamberst b-l l

Her ki gyed a negft kfirest n b-aber

23. n yedullhi feva eydihimle vaf itdi ud Oldu r- benn- pki inaal-amer

24. Mihri dndrd yolundan ld mh sne-k Ol vasfdan oldu ems ile amer fermn-ber

25. Oldu ana benn- pki mzb- ayt Niceyi andrd barmandan aan blar

20.(a) Remy: Enfl Suresi 8-17ye gnderme vardr. / (a) Levlk: Levlke levlk lem alatl-eflk (Sen olmasaydn, sen olmasaydn felekleri yaratmazdm) kudsi hadisinden iktibastr. / (a) Yedullh: Fetih Suresi 48-10. 22.Tercme: Kurn- Kerm her ne kadar phesiz Peygamberin dilindense de, kim bunu Allah sylemedi derse o gafil kii kafirdir. 23.(a) Yedullhi feva eydihim: Fetih Suresi 48 -10. / (b) naal-amer: Kamer Suresi 54-1e gnderme vardr. 24.(a) sne-k: sne-l B.

151

26. M-rameyte i rameyte lkn Allhe ram Mucizt eyledi ady cmle kr ker

27. ule-i em-r-i adli ulmet-i irki arb Eyleyip gnden gne virdi cihna nr u fer

28. a idip mir- vadetle ur- irki hem ahr adya ecel cmyla o erbet unar

29. Yan ayy- a mir- udretle hemn Alas- mr-i adyu b-bah ler bier

30. Pehlevn- dil-sitndr yosa her bir nveki albgh- ama her girdike bir ilat giyer

31. N-i cerr- adr yosa her tri seni Derd-i irki def in addan ol anlar aar

32. Seyf-i accm af-y mrikne dem-be-dem acm idip ekdirmedi hergiz cef-y derd-i ser

33. Yan t-i b-dr te-i kfrn tamm Bana oar o her dem ki niymndan ar

34. Tb- urd-i uhru nitekim adlar Eyledi mecr-y bn ayn- teden beter

26.(a) M-rameyte i rameyte lkn Allhe ram: Enfl Suresi 8-17ye gnderme vardr. 28.(b) erbet: erbetler B. 33.(a) kfrn: kfr H.

152

35. b- feyi b-u te-perestn dai Cy- nrn ayn- b- am idip virdi keder

36. Nr- ahr ar iderdi r- kfr-i lemi b- ilmi an if itmese her demde ger

37. Ey kemli ihdi avm innehm l-yalemn Menba- ilm keremsin maden-i her mftear

38. Vey cemli pertev-endz- semavt u zemn ki erre nr- vechiden seni ems amer

39. Enbiy urd-i tdan olurlar mutebes Evliyya nr- vech-i pki oldu rh-ber

40. Ger devt- ilm-i ta olmasa t alem Lev-i dilden kef olur mu kimseye srr- ader

41. Cmle lem rze-n-i n- inm seni Enbiy v evliy h u ged lufu umar

42. Ey ehen-h- be kiver-g-y mlk-i cn Tc-dr- tat- ev edn melk-i bar u ber

43. Vey mf-i rtbe-i bl v pest b kem Fey-ba- hest-i imkn- lemsin beer

37.(a) hdi avm innehm l yalemn: Allhmme ihdi avm innehm l yalemn (Allahm kavmime yol gster, muhakkak onlar seni bilmiyorlar) hadisinden iktibastr. 42.(b) Ev edn: Necm Suresi 53-9.

153

44. Evvel ir hir bn amunu menei Sensin ey an-y f- l-mekn- l-ader

45. mm-i ey cedd-i demsin aatde ayn Bir emerden zdedir elbette n her bir ecer

46. Bua hid remz-i nanul-irnes-sbn Kim muaar mbtedsn geldi adem bu aber

47. tibr-n uruldu krs v ar- bern Hep udmu-n mheyydr bu ekl u uver

48. Sllem-i nh pyedir mirca bu nh felek llet-i riyyedir terfie her bir eer

49. Nat-i levlk ile mad mve-i tdadr ars- nalistn- eydan ey ayrel-beer

50. Server vaf- beer tarf-i cismidir seni Nr- ademsin aatde degilsin sen beer

51. Sen semavt u zemni nrusu ey nr- ma Oldu n bl v pest nru ile cilveger

52. Yan mekt u zcca lb- albi seni

46.(a) Nanul-irnes-sbn: Nanul-irnes-sbn yevml-ymeti (Biz Mslmanlar dnyada mmetlerin sonuyuz, ahirette ise nyz) hadisinden iktibastr. / (b) bu: -B. 49.(a) Levlk: Levlke levlk lem alatl-eflk (Sen olmasaydn, sen olmasaydn felekleri yaratmazdm) kudsi hadisinden iktibastr.

154

Nr- vechi oldu mb- d lem ser-te-ser

53. alb-i pkiden kinyetdir alel-ar istev Mmkint metnidir vechi mfd mutaar

54. Mahar- esm-y sn mar- ub- ezel Mala- mihr-i dem mirt- t- pr-afer

55. Mstev-y add-i urd-i aatsin eh Bir yeri ll aceb mi itmese hergiz maar

56. em-i pki heyet-i r- muavverdir tamm R- lemsin senile zindedir yan uver

57. Cmleden pertev alan aks-i cemlidir vel Dde grmez ekmeyince kl-i m-zal-baar

58. Ri r ente rir-ri l ervhe-ebeh

Vechke es-sebal-men ruke feval-yer

59. deme nef olunan r- ilhden ara R- pkidir mualar bu avl zre gider

60. lm-i esmy taallm itdi nrudan af Nitekim ir olupdur Menevde mutaar

53.(a) Alel-ar istev: Th Suresi 20-5. 57.(b) M-zal-baar: Necm Suresi 53-17. 58.Tercme: Ruhumsun sen ruhumun ruhusun ruhlar grnmez . Yzn sebal-mesn ruhun hayrllarn stnde. / (b) Sebal-men: Hicr Suresi 15-87ye gnderme vardr.

155

61. An sen-berk ki ber erv tft nr- tst

Ta ki dem marifet zn nr yft ey muteber

62. nki nat- aretet pyn ne-dred b-mal

Kellimun-nse al adril-ukl nem zi-ber

63. rz-y k-pyet der-dilem d cy-gr

Y Rab n [bed] ki der-emem keem ez-k-i der

64. Leyten em al vech ileyke ri

T ki bsem der-ser-i kyet heme seng meder

65. Men et bil-bbi afan lem teruddu ib

ad eteyt bkiyan feram li-abdin ad aer

66. u yedeyye ziltil-akdmi ve enur abdeke

M-melen l-sivke key el fil-aar

67. ad vaatul-bbe vechi vatereftu bi-nb

61.Tercme: Ruhlarn stne parlayan u imek parlts senin nurundur. Ey muteber, yle ki dem marifeti o nurda buldu. / (a) tft: yft H. 62.Tercme: Sen Hazretin naat szle son bulmayacandan, insanlara akllar miktarnca konuunu ezberden okurum. / (b) Kellimun-nse al adril-ukl: Kellimun-nse al adril-uklihim (nsanlara akllar miktarnca konuun) hadisinden iktibastr. 63.Tercme: Senin ayann toprann arzusu gnlme yerleti. Ya Rabb yle olsun ki kapsnn toprandan gzme ekeyim. / (a) rz-y: H. / (b) bed: d B, Y, H. Vezin ve mana zaruretiyle dzeltilmitir. / (b) ez-k-i: n k-i Y, H. 64.Tercme: Senin mahallendeki btn ta topra pmek iin boynu bkk bir ekilde sana yryor olsaydm keke. 65.Tercme: Balanma umuduyla, gnahlarmn aff talebiyle ite kapna alayarak geldim, bala muhakkak ki ben kulum ve ayam kayd. 66.Tercme: Klene yardm et, onun elini tut nk aya kayd. Senin dnda snam yoktur, tehlikeden sana snrm.

156

Ya efal-mnibn ifa len yevmel-aer

68. Ente m-erselte ill rameten lil-lemn

Kn be-em-i meramet ber-l-i n miskn naar

69. Pk tahr eyledim ek-i nedmet ile bes Bir adem ba dde-i giryna ey nr- baar

70. Men ren ad raal-au yeter devlet bize Ra- iblie py-endz ola fer-i baar

71. Eyle terfile iy albi mazn eyleme Nr- evile an itdim kebb- m-aar

72. k ber-ser ey dil-i ad-n-ins u b-edeb Va- kstneye ld taadd sen meger

73. Rtbe-i bltern-i vulata ldm heves S-y blya uar m beste-i b-bl per

74. Ben ne kem lib-i ddr olam devlet baa sitn segleriyle hem-sifl olma yeter

75. Ey kerem-gster a-p u a-ba u kerm

67.Tercme: Kesinlikle kapna yzm koydum ve gnahlarm itiraf ettim. E y gnahkrlarn efaatisi! Korku gnnde bize efaat eyle. 68. Tercme: Sen onu lemlere rahmet olarak gnderdin, bu miskinin haline merhamet gzyle bak. / (a) Ente m-erselte ill rameten lil-lemn: Enbiy Suresi 21-107ye gnderme vardr. 70. H. / (a) Men ren ad raal-au: Men ren ad raal-au fe-inne-eyn lyetekevvenun (Beni ryasnda gren gerekten grm gibidir. nk eytan benim suretime giremez) hadisinden iktibastr.

157

l a bama ama l demile behrever

76. Ebr-i lufu l d lemde ulua syebn Hem o dem ki tbi-i urd mermerden geer

77. l altyla al nat- miskiyyl-itm nki add-i natine irmek degil add-i beer

78. alli y Rabbi al men knt meddhen lehu

mme sellim dimet m-dreti-emsil-amer

79. Mihr meh devr eyledike ebr-i nisn- alt Rava-i pki dem--dem eyleye tze v ter

80. l Ab- Kirm u tbin ervna ad selm olsun udy t ki bu gerdn dner

3 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey muall t- pki menba- fey-i ikem Oldu a fitb- evc-i lht- dem

2. Mhs nr-ba oldu d kevne alat

77.(a) Miskiyyl-itm: Mutafffn Suresi 83-26ya gnderme vardr. 78.Tercme: Ya Rabbi! Ay ile gne dndke onu ven kimseyi bereketli kl, sonra daima gvende tut. (3) B 75a, -Y, H 159b. Bu kaside Salhnin Arapa yazp Farsaya ve Trkeye tercme ettii kasidesinin Trke ksmdr. Nshalarda, Arapa ve Farsasnn ardnda, H adetn m -sebaa lehu Tercemetl-Trkiyyeti balyla yer almaktadr.

158

al peyd oldu nru fti-i kenz-i adem

3. Kim didi l olmasa ol lem olurdu adem Fey-i man srd ayn ard an adem

4. T reyy hem erya irdi nr- rameti Mevc-i dery her yaa cevher-nir oldu kerem

5. Srr- af hir oldu cevher-i kenz-i ikem Drr-i yekt ll-i ll yem-i t- iam

6. Nr- esn t- adem cr oldu ikmeti Ol mezy nmn itdi al- evvel hem alem

7. Oldu man fey-yb- rea-i nn vel-alem B-te an in urdu lev zre raam

8. Feyi pes ad irie yle nehr-i himmeti al iy ld ebr-i fey-br dem-be-dem

9. Yan al maddemiz olup o nr- muterem Gizli peyd ol durur pes nr- t- pr-ikem

10. Srr- esr ld in nr- kevni neeti Mihr-i ihd oldu errt ncm- dn hem

11. Nr ile t oldular hem necm-i f- ulam

7.(a) Nn vel-alem: Kalem Suresi 68-1. 8.(a) feyi: feye H. / (a) pes: mecr H. / (a) irie: ird ile H. / (a) yle: -H. 10.(a) Esr: sra Suresi 17-1.

159

Bad ol p oldu n-peyd eb-i ulm sitem

12. adri ile irki ref itdi iy-y vadeti Nr- ezk oldu tevd ile lmi der-mem

13. h- yekt oldu tefrd ile mnend-i alem Gr ser--plemi doldurdu elf u niam

14. h- yekt cevher-i ferd oldu t- izzeti Bar- tende cmi-i al u evf- kerem

15. Derk idip t knh-i tn alamaz al- etem a ile y nice vaf itsin an nuuyla fem

16. Cn vir aa ki cigerler yad an firati Val- ferd fikr ld dil-gdz- sz- am

17. Bbna t gelmiim pr-crm iyn u nedem Afv- i ek-i emim lmaya lde-dem

18. B-a y umarm fi ola fiyyeti B-a y irdi tart- nefs ile sedem

19. Ey ram l efat emrine luf u himem Vey nar dest-gr ol anda srerse adem

20. Rz- ferd la dzeden imye areti

12.(a) adri ile: ld bn H. 14.(a) h- yek-t: kn- it H. / (b) tende: anda H.

160

Dest-i i ola her dem s-i av- ebem

21. Dil-nevz geldi Abdullh b-zn elem Eyle in y cemlel-afvi b-ul- iyem

22. re-sz bendee ram eyle artd illeti Seyl-i am t ld peyd ebr-i am-br- them

4 Nutu Nreyn min-Nri Vid* Mfteiln Filn Mfteiln Filn 1. Ol eh-i her d ser rh- hdn eri Nr- ayrl-ver r-i [ve-zeri]

2. Server-i l-cenb h- kermet-nib lm-i lednnye bb vri-i peyamber

3. Cevher-i bar- ft menba- b- ayt Mazen-i esrr- t evc-i sa ateri

4. Dny v ubda av zmre-i ana ay Kn- a rz- ba bel ider ol keveri

5. Rh- hdya sirc tc- ser-i ibtihc

(4) B 96b, Y 164b, -H. Balk: *Y. 1.(a) ol: ey Y. / (b) ve-zeri: ve-zr B, Y. Vezin ve mana zaruretiyle dzeltilmitir.

161

Derd-i alle ilc olsa nola aneri

6. Mh- sipihr-i al rehber-i fevz fel Mil-i bezm-i nec medh enya ar

7. lm-i udda rs buldu kh- m Oldu o ey-i y pr cevn mefar

8. Bar- sada ferd yo aa yan nedd Rz- veda vad zerm-i ad af-deri

9. Mili ecatde oldu km nef Sye-i lufun mel eyledi her mneri

10. Feyi inyet-medr oldu ebr-i bahr Yan r u kibr cmle an mdreri

11. dile ol b-niyz destini itmidi bz Mevhibede imtiyz itmedi sm zeri

12. Fey-i udvendi ns andan ider itibs Mrid-i ikmet-ins menba- fey-i seri

13. Andan iden cra-n yem gibi ider ur Vadet ile ulle-p olur an maeri

14. tem-i kenz-i u zver-i na-i fu

7.(a) udda: hdya Y. 11.(b): Mevhibe rh imtiyz itmedi sm zeri Y.

162

Bar- hidyet-nu nuunu e aar

15. Nuu ile inr bulsa nola inb Fey ile av- riy olur an maar

16. Buldu af-y ne feyi ile irtiy Nuu ile inbis bulmada her mahar

17. Cad ile olma al ayretii ol af Fey ile elbet a ider an manar

18. Meslegine it ur eyleme andan rc Kide cemli ul eyleye pr mear

19. Snei l d d dilde uyandr er Olagr oldua a ullarn aar

20. il ise ey arf rif ol olma saf amna olma arf kim an olmaz feri

21. h- ecat-vif balasa zra ni Grse ger ehl-i i avdet ider ahar

22. Nze-i ol t- pk itdi adyu helk Sneleri ld k t-i afer-peykeri

17.(a) ol: ola Y. 18.(b) kide: ide Y. 21.(a) zra: zerme B. 22.(b) a: pk Y.

163

23. r-i dilr-i cidl te-i arb u tl arb ile py-ml eyledi dmenleri

24. Bezm-i afda nedm mili vefda adm d- hidyet-emm yad an micmeri

25. Pene-i uvvet-fzn amn idip ser-nign Rz- hnerde zebn eyledi r-i neri

26. Feyi an s-be-s lemi utdu amu Bde-i aa seb oldu dil-i enveri

27. h- adlet-penh eyledi ulm tebh Leyle-i almya mh oldu ry- ezheri

28. Mahar- srr- cel tc- ser-i her vel Yan Cenb- Al ne-i dildir yeri

5 Mefln Mefln Mefln Mefln DER NAT- ARET- EMME- N ER RAIYALLHU ANHM* 1. ayt- r- dem nef-i r- Muafdandr u- afvet-i rum mzekk ol afdandr

2. aatde Muammed Muafdr cnm cn

(5) B 9b, Y 131b, H 109b. Balk: *Y, Silik B, Eimme-i n Aer H.

164

Anla zinde v b olan ehl-i lidandr

3. Alr dm iyy kevkeb-i Sddk- Ekberden Bur- mala- albim dem--dem ol iydandr

4. Medr- adl infm olupdur mehed-i Fr Grnse bendesi dilde an ma- adandr

5. ayda pvdr herkese Omn- in-nreyn Bulunsa lema-i ilmi dernda ol aydandr

6. ecatle sa v ikmet-i irfn r Cenb- s-i kever Aliyy-i Murtadandr

7. asandr nr- ayn aret-i Mabb- Ramn Maasin cilvesi vechinde envr- uddandr

8. ehen-h ehdn seyn ol h- kevneyni Mel-i as ibret-nm ayret-fezdandr

9. Al kim hreti lemde Zeynel-bidn oldu aatde bu hret aa elb- semdandr

10. Muammed Bra dilden rib- udsiyn Aa rib olan l-i Resl-i mctebdandr

11. Pes andan Cafer-i d imm- sdis olmudur

10.(a) rib-: b Y. / (b) Resl-i: Resle B, H. / (b) arb: H.

165

Aa hep mctehidler itid itmek iadandr

12. Dai Ms ki km idi ay ilm iffetle Aa udret ile afv eylemek vaf- aldandr

13. mm- min olmudur Al vaf- r ile Kan r- al cihnda hep rdandr

14. Muammed hem Ta dirler grh- ehl-i tavda mml-mttan olma aa bu irtidandr

15. Aliyy-i rbie dai nefetden na dirler Rezyilden naf olma aa pes itidandr

16. asan ki Asker olmu laab ol h- -na ecatde mehb olma aa ir-i atadandr

17. Muammed Mehd-i n aer atm- imm oldu Nesebden add olan bunlardr add endandr

18. Bu erfa en itmek gerekdir ehl-i infa Derndan anlar sevmek imrt- hddandr

19. Emn-i zin-i esrr- ayb- mula olmudur Maabbet anlara ahd-i Resle o vefdandr

20. Maabbet line an olur mn r

15.(a) Aliyy-i Rbie: Aliyyr-Rbie Y.

166

Maabbet itmemek elbet almt- adandr

21. ef lma gerekdir anlar erbb- cta ulnde inyet ol Cenb- Kibriydandr

22. lh ol kirm rmetine bel-i cd eyle Geir vd-i iyndan ki ol semt-i hevdandr

23. urum afv idip her bir ama bi a eyle All-i crme bir lufu olur ise devdandr

24. nbumca olursa rameti b-ye lemde Far olmaz al derdmendi aniydandr

25. ef ldm ol erf- im her umrumda Myesser eyle mlim melim hep recdandr

26. Dem--dem nuret fevz afer fet u sadetle Sad itmek niyz ibtid v intihdandr

6 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. El bir silsile nam ki odan rmdayd Zll-i feyi erb dilimde keverimdeydi

2. Henz ruat bulup ihrna ol nam- arrn

(6) B 93a, -Y, -H.

167

Kan sevd-y ihr dem--dem bu serimdeydi

3. adm srr- pinhnm taayyn cilveghnda Muammed Muaf hm abbim serverimdeydi

4. Pes andan h- merdnm Alye intil itdi Mahirde brz- itibr aydarmdayd

5. Hem an fey-i isn asan Barye nal itdi O ll-i aat pes o bar- aarmdayd 6. asandan pes abb-i Acemye irdi ol izzet u- marifet srr- ud sad-aterimdeydi

7. abbden irdi pes Dvd- srrna ol sr aat barn dr-dnesi ol cevherimdeydi

8. Dai Marf- Kerye iridi andan ol devlet O av- fey-i lem-tb o mihr-i enverimdeydi 9. Saa ehrini ol merd-i gznine irip ol sr Serye srr nal itdi o sr-ib rmdayd[?]

10. Serden seyyid-i o-ifeye irdi sr yan Cneyde ki emnet ol kermet eherimdeydi

11. Dai Mimd-i Dnevrye andan irdi ol ikmet Ki ol br- emnet ol emn-i dverimdeydi

168

12. Muammed ey Dnevrye andan intil itdi Ki by- anber-i fey-i afs micmerimdeydi

13. Muammed Bekrye andan iridi tc- ifrd Man-i cevhir hep o ib-efserimdeydi

14. Vecd-dn-i ya iridi andan ol akm Ki val fal u [fasl] val ider ol oterimdeydi

15. Pes andan irdi Abdul-hire ki Shreverddir O devlet ol melek-alet feriteh-peykerimdeydi

16. Hem andan oldu ubud-dne envr- hd hir Ki esrr- ud srr- am ol ebherimdeydi

17. Muammed ey Rknd-dn Necye irip andan O srr- drr-i b-hem-t o bar- evferimdeydi

18. ihbd-dn Muammed ey Tebrzye iridi Bu esrr- aat ol inyet-perverimdeydi

19. Biri Seyyid Muammeddir Cemld-dn-i rz rip ala fen ile be ol bihterimdeydi

20. Pes andan ey brhm-i Zhid fey-yb oldu

14.(b): Ki val fal u val ider a ol oterimdeydi B. Vezin ve anlam zaruretiyle msra tamir edilmitir. 18.(a)Tebrz: rz. Nshalarda ihbd-dn Muammed ey Tebrznin ad ihbd-dn Muammed ey rz olarak getii iin dzeltilmitir. 19.(a) rz: Tebrz. Nshalarda Cemld-dn-i rznin ad Cemld-dn-i Tebrz olarak getii iin dzeltilmitir.

169

Leb-a-leb kse-i himmet o dest-i bverimdeydi

21. Muammed ey Geyln hem andan neve-yb oldu Fy- srr- Sbn o ferd-i mihterimdeydi

22. O Pr-i alvet eyhi merde hir oldu sr Hm-y himmet-i merdnesi bl u perimdeydi

23. Hem andan pes merm ey Muammed a- bas itdi iy-y necm-i himmet pertevi ol aterimdeydi

24. Pes andan czzd-dn hidyet iktisb itdi nyet izzet-i devlet hd ol bterimdeydi

25. Hem andan ey adrud-dn [yv] iemend oldu Zih nr- ceml-i a o verd-i ezherimdeydi

26. O seyyid aret-i Yay-y irvn alp andan O srr- vird-i ekr- ens ezberimdeydi

27. Aa Moll Muammed-i [Rezncn] olup pey-rev O srra marem olmudu ki o srr ebarmdayd

28. Pes brhm-i Tcd-dn ki ehr-i ayserdendir O srr- srr- bl ol hidyet-maharmdayd

29. Ald-dn-i Uye andan irdi ol devlet

25.(a) yv: ym B. Mana zaruretiyle dzeltilmitir. 27.(a) Rezncn: Erzncn B. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir.

170

Ki by- vulat- a ol emm-i anberimdeydi

7 F-Medi areti lid Eb Eyyb Enr* Mefln Mefln Mefln Mefln 1. o cy- af-ba-y fey-i aret-i Br Mam- lid ibni Zeyd Eb Eyyb Enr

2. Mery-y hd ire grr ddr- madu ubr- meradi lsa mcell em-i zvvr

3. Nola zvvrn irk-b- amdan eylese tahr nyet cybr s-be-s olmadadr cr

4. Kdretle varan elbet af ile ider avdet Olur fey-i af-y himmeti zvvrna sr

5. Felket-ddeye drl-emn u ble-i cndr af-y zemzem-i elf yur evs u ekdr

6. Aceb midir maf- cnd-i erv- uzt olsa n oldur aret-i Mabb- Ramn alem-dr

7. uzt af-deri rz- ven r-i attli

(7) B 89,Y 163b, H 79b. Balk: *Y, ade-i aret-i Eb Eyyb Enr aleyhi Rvnul-Br H. 1.(a) fey-i: -Y. 6.(a) maf: muf H.

171

Kmt- mslimn ser-asker-i mabl-i mutr

8. amu enrdan var itibr vat-i Hicretde abbullh olmudur mihmn-dr u deyyr

9. Dili mirt- envr- ehen-h- rsl olmu Sezdr utsa f kermet ile envr

10. Der-i lufun gde eylemi erbb- cta Nud- himmetin bel eylemi yek-ser keremkr

11. Olur elbet met- himmeti s- emel ire Der-i dilden olan nad-i niyz ile ardr

12. Teebb eyleyen dmn- r- pkine l-bd Cihnda py-ml olsa dai baa ider kr

13. reh-yb olamaz herkes riy- rava-i pke Cebn-s-y niyz olma gerek bu ke her br

14. efat emrine olur vesle re-cyna Olur imdd her n-r elbette af-dr

15. Zebn- me rdr beyn- add-i vafnda m- al tad eyler an avt u gftr

16. Gerek drc-i edebde derc ola ll-i evf

9.(b) kermet: kermt Y. 11.(a) emel: amel Y. 14.(a) re-cyna: r cyna B.

172

An derk idemez n herkesi lde efkr

17. Ey kn- kerem bar- mrvvet maden-i himmet Resl-i mctebn hem-demi yr- vef-dr

18. Seni addice vaf itmek degildir maad- addim ara bir intisb ile beyndr l-i n-r

19. Dil-i eh-bzm dma drd dne-i ml ikr oldu nu- kerete yr itdi ayr

20. Drd noa-i mevhmu ayna ayn idip evhm ayl-i ll- keret cnbii ayr eyledi yr

21. Giriftr eyledi vehm aylim ayd- hestye Baa bu varlm gstermez oldu ry- dil-dr

22. Gl ynesi ad pre oldu seng-i keretle Nola her preden aks eylese urd-i rusr

23. Dil-i mecrumu tr-i avdi eyledi mc Dem--dem cnne-i luf- uddan isterim yr

24. Yzm yo ehre-s-y k-py olmaa yosa Der-i lufuda derd ile iderdim rz u eb zr

25. Ziyretde urum bi-i tar-i nefsimdir

21.(b) ry-: -Y. 24.(b) iderdim: iderim B, Y.

173

aclet menzilinde giryedir mcrimleri kr

26. Bin-y abr seyl-b- bel yma muarrerdir Eger dmn- lufu silmez ise em-i n-br

27. Be-a- aret-i mabb- Yezdn h- ev edn Be-d- aret-i dd ki olur mnis-i r

28. Be-adl-i aret-i Fr- dil h- dery-dil Be-ilm-i aret-i Omn ki ay oldu evr

29. Be-srr- aret-i h- velyet menba- ikmet Dr-i fey-i aat vat-i arbi r-i kerrr

30. Be-zn-i pk-i sbeyn-i cenb- mefar- lem Be-ek-i em-i malm- yetmn b-gnehkr

31. Baa bir fey-i himmetle nigh- iltift eyle Zevy-y teflde oma bu abd-i am-r

32. Murdm ret u manya lufu reh-nm eyle Mczt- urum bama teng itdi bu dr

33. Dell-i kbe-i ky- serr-r-y levlk ol

27.(a) Ev edn: Necm Suresi 53-9. 28.(b) ay: isn B, H. 30.(a) be-zn: be-n H. / (b) malm-: malmn Y. / (b) b-gnehkr: gnehkr B. 32.(a) murdm: merm- H. / (b) itdi: eyledi Y. / (b) bu: -Y. 33.(a) Levlk: Levlke levlk lem alatl-eflk (Sen olmasaydn, sen olmasaydn felekleri yaratmazdm) kudsi hadisinden iktibastr.

174

efim r-hm re-szm l baa yr

34. Dev-y illet-i non u derd-i iftir in ridir ol abb-i dil-nevza abd- bmr

35. Di ey kn- efat crm ile bu bende-i miskn All-i pister-i hicridir aa eyle tmr

36. urun afv idip ar- cemlile merref l Nigh- iltiftla iridir fey-i midrr

37. Ne deli sehv ile lde-i crm ur olsa Yem-i lufuda bir are degildir crm-i bisyr

38. Sen ol luf u a bar inyet ems-i rametsi Ki errt- nbu mav ider ol emsi envr

39. nyet-ba olup her bir aya bi a eyle Deriden ayrya varma degil bu mcrimi kr

40. Yeter ey dil bu tavl-i san azm-i niyz eyle Ki ky- cnna irer yalvar yalvar

41. Rumz- ar- ct al n tamm oldu alt- cevher-i Rvn ile atm eyle er

42. alt- b-aded farl-enm u l aba

34.(a) non: iyn H.

175

u cevher-i Rvn ola ber-r- Enr

8 Der-Med-i eyl-Ekber uddise Srruhul-Ezher ve mine-emsi Enver ve minel-Bari Ebar* Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Velyet burcunu ems-i mnri ey-i Ekberdir Ki envr- fyt ile lem mnevverdir

2. O nr- hiri inkr iderse dde-i afe Aceb mi eb-pere l-bd ad-y mihr-i enverdir

3. uf emmi adr-i emse r- keder itmez eb-i ulmetde inkryla iln muarrerdir

4. ula gn gibi hir olan eyleyen inkr Velyetden nabi olmayan am v ebterdir

5. Baret ehline nr- baardr bar- ikmetden fa itmede ehl-i ulba feyi yekserdir

6. An n tem-i kenz-i velyet eyledi Mevl Cem-i evliyya fey-i a andan myesserdir

7. Debistn- marifde odur n ce-i kmil

(8) B 21b, Y 120 b, H 81a. Balk: * Y, Silik B, ade-i aret-i ey-i Ekber uddise Srruhul-Enver H.

176

Grh- evliy n fl- ebced-n- ezberdir

8. Seba-mz- ikmetdir mery-y mahirden Leb-i -i cna nuu bir and- mkerrerdir

9. Nice rn-mek itmez kelm- ikmet-mzi Ki srr- vadet ile her irt mfesserdir

10. u ki Ftt u Fu ire marifden Ne drler ad a her biri hne cevherdir

11. eh-i kiver-g-y mlk-i man-y aatdir Ser-i ehl-i afya bama hne efserdir

12. Ne efser belki mt- cemli olan ua ubr- k-py tiy-y dde-i terdir

13. Ey nr- baar ayli zamndr iltift yo Ann dde-i am-dde pek b-nr u b-ferdir

14. icb oldu uhra va- ksnemiz dirsem icbm emse nisbet erreden edn v kemterdir

15. icb olmaz iy-y mihre elbet erre-i n-z u- ems ile l-bd vcd- erre aherdir

16. Nola feyile tahr it bulanmaz cfeden dery

13.(b) am-dde: am-ddeye B, am-dde-i H. / (b) pek: -B, -H.

177

Boyandysa siv rengine are yemde mumerdir

17. Grnse erreden ems-i mnri areden dery Aceb olmaz aat ehline tabri oterdir

18. Nigh- iltiftla arb-bd mamr it Yld ar- dil illet ile ke ber--berdir

19. Ey kn- kerem bar- himem lufula evvelden Merref eyledi bir adde ki tadrden evferdir

20. Seni nsn- fey-i himmeti bu rava-i cna Meded-res olal her dem bahr tze v terdir

21. Azz-i rm feyi ile leb-rz olup l Zebnmdan nir olan hemn ol drr gevherdir

22. Bu deli lufua dr iken imdi teflde Gl jengr- hicrn kdrtyla aberdir

23. udm- ra- iblie fer-i dde mde nn- himmeti af it dile hicrile muardr

24. Naar l ke-i emile basa em-i n-bra Ciger ann nir eyler ne mercn u ne akerdir

25. Bu avl-i benehrec[?] line iksr-i ikmetdir

25.(a) benehrec: bnehrec H. (?)

178

Seni bir e-i emi baa kibrt-i amerdir

26. Sen ol avv- ummn- aatsi marifle Dili bir drr gevher b-kern bir bar- aardr

27. Sen ol b- ayt rs ki cm- feyile ayta irienler belki mevc-i yemden ekerdir

28. Seni vaf eylemek addim degildir ar- limden ara bir iktisb- fey-i man r-perverdir

29. a-i kde lde-i irk-b- iynm ridir ol reh-i tae ki semt-i peyem-berdir

30. Di bu abd- ari aste buldum y Reslallh Getirdim dergehie crm ile li mkedderdir

31. Ne deli mcrim ise nara-i lufula tmr it Cemli ile tedbr-i dev ister bir aardr

32. Celle ati yo ciz k ile yeksndr Cemlide vel mihr-i mnr ile ber--berdir

33. Egeri crm-i bisyr a ile fzndur lk Yem-i isna nisbet ile n are aardr

34. Sen ol ems-i aatsi ki ey cmle errt

31.(a) ise: isem B, Y. Mana zaruretiyle dzeltildi. 32.(b) ber--berdir: birderdir B.

179

a-y erre afv- emse nisbetle muaardr

35. Seni n abd- li keridir ayn- Muyid-dn alni efat emrine lufu muavverdir

36. Egeri mahar- eltf- b-pyn olmudur Vel ende-i crm uruyla muaardr

37. Dem--dem ar- aynndan geer nl-i fyu lk alc-i himmetie birke-i mmdi aardr

38. Leb--leb eyle miys- mdin fey-i cdula Geir barma isbndan ki adri andan ekberdir

39. Riy- maad t ser-te-ser sr-b ide lufu Dr olsa nevl-i ret u manya ecderdir

40. Semend-i luf- iblie py-endz in l Mheyy em-i n-bls bir fer-i ser--serdir

41. eref-szla terfile h dde-i cn ubr- br- ayr ile em-i albi muberdir

42. Yeter ey dil bu semt-i lublde itb itmek Edeb vdlerinde seyr iden elbet muafferdir

43. Edeb bezminde addice aceb bir deste gl ar it

34.(b) muaar: muaar H. 37. H. 41.(a) cn: cnn B.

180

Ki rabetle mem- udsiyn andan muattardr

44. Nihn it zr-i fincn- edebde tem-i issi Ki na- d serda fa- dil andan muahhardr

45. Sz atm it altyla ki miskiyyl-itm ola Kanla atm olan her bir kelm elbet muanberdir

46. lah tem-i kenz-i nbvvet h- ev edn abb-i mctebya ol alt l ki ahardr

47. Ummen l aba usen r yrna Selm eyle ki anlar cmleten aba mefardr

48. Dai ol tem-i kenz-i velyet aret-i eye alen selm ar it ki ol andan muarrerdir

9 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Nefs-i ma adan ola ahr- istirmz Nas- ibl ile mtedd olmaya idbrmz

2. Bezm-i cem ire hev bir yol gd itdirmedi e-der-i far ire yek olsayd penc rmz

45.(a) Miskiyyl-itm: Mutafffn Suresi 83-26ya gnderme vardr. / (b) kanla: anla Y. 46.(a) Ev edn: Necm Suresi 53-9. (9) B 29a, Y 139b, -H.

181

3. Tat- vadetde murd zre afya irmedik ehr-i keret ire bir beyt-i azendir drmz

4. Nr- hicrn ile snem d d olsa nola B- a ire alsn nev-be-nev ezhrmz

5. S-i irfn ire bir oa ticretdir bize Mav- srda yolua tebdl ideydik varmz

6. Glen-i dilden muarr eyle r- kereti Ol gl-i ad-berg ile t zeyn ola glzrmz

7. Mlhidi gftr skker olsa da semdir hemn Skker erbet olur erbbna ebrmz

8. n eratle aat kmn cem eyledik aret-i Farl-Enmdan grlr evrmz

9. ttib- snnet zre bel-i mechd iderek rdi irenler selefden arete ayrmz

10. Marifetdir illet-i tekvn-i lem rif ol

Knt kenzen srrna yodur bizim inkrmz

11. Vech-i er zre tertb-i levzm eylemek zre gsterdi cihn emrin bize slrmz

3.(b) ehr-i: hret Y. 10.(b) Knt kenzen: Knt kenzen mafiyyen fe -alaatl-ala li-yarifn (Gizli bir hazineydim, bilinmek istedim, bu yzden halk yarattm) kudsi hadisinden iktibastr.

182

12. ret vrn olan manda o mamr olur Diy talm eyledi una mimrmz

13. Emr-i erdir aatde bizim dnrmz am degildir olmaz ise dirhem dnrmz

14. Dil a-i kde lde-i irk-b iken Ara- illetde var m remiz hem-srmz

15. Rh- ada far u illet itiyr itdik hemn Perde-i nmsu a itdik nedendir rmz

16. tmedeyiz fi-seblillh cihd- ekberi Leker-i nefs-i ab olur bizim kffrmz

17. Asker-i rh- kerme irse ger af u ftr Cnd-i erv- uzt olur bizim enrmz

18. Pes anatle tevekkl rhna slikleriz Kenz-i Mevldan uhr itmekdedir armz

19. aa tefv-i umr it aradan slim ol Bu menzil seyrin itmidir amu ebrrmz

20. Her kelm r u lbb var msellemdir vel Bu cihetden lbbne yol bulamaz armz

21. hir bn aatle mecz ullarz

183

Hep r- mstam zre olur reftrmz

22. Diat olsa ilm-i hirden egeri sdeyiz Lk her dem fey-i adan grnr rmz

23. Ey al irmede hengm- pr dem-be-dem Gitdi eyym- ab ald [dile] rrmz

24. ne-i dil sad u nas berzadr luf ile Ra tebr olur anca nefsedir inrmz

25. T sivdan pk ola dil avn- a ile hemn bil-i ryet olayd alata nurmz

26. Nara-i nr- cemle dde tb-ver mi n Mrtefi ola icb mav olur narmz

27. lm-i a her eyden al ekber elzem iken Y nedir emr-i ami cehl ile rmz

10 Filtn Filtn Filtn Filn 1. te-i ra yeter bu dildeki brmz niiz luf- udya kimseye yo brmz

23.(b) dile: dilde B, Y. Vezin zaruretiyle dzeltildi. (10) B 29b, Y 140b, -H. Balk: Be-Tertb-i urf- Tehecc Y.

184

2. l l ile keml olmaz gerekdir l-i dil Pend-i biddir mel-i urde-i gftrmz

3. Her kelm lleti evl v ardr vel alb-i fye meir ola bu ikrmz

4. Znet-i dny-y fnden aer itmek gerek Dmeye dm- hevya t dil-i n-rmz

5. Gice bdr olma ister ikr-i a ile mdm b- afletle muaal gemeye esrmz

6. Glen-i vadetden s eyle r- kereti T gl-i andna mni olmaya bu rmz

7. Knhn idrkdan acz eylemek idrkdir Geri bi yneden aks eyledi dil-drmz

8. Bama zr mnie gel rh- ada slik ol Mstefd olmaz dem-i irde bu irmz

9. Gel ft- n-sezdan t pk idegr Yevm-i tblda bilirsin f olur esrrmz

10. Ger bugn tehb-i alk itmez ise nefs-i m lemi bzr ider ol gnde h u zrmz

11. Herkese o gelmez ise bezm-i irfn ire o

9.(b) Yevm-i tbl: Trk suresi 86-9a gnderme vardr.

185

Ner-i by eyler mema nu- anbersrmz

12. Dze-i keret abndan gerek inr ola Cennet-i vadet afsndan olur ibrmz

13. Bil ceml-i vadeti olur baretle yan oa ala an idrk eylemez ebrmz

14. Lev-i irk-b- hev ger lbi telvs eylese b- ramet sneden tahr ider evrmz

15. Tb- temmz- cellden kebb olursa dil Dem-be-dem yasn seb- ddeden emrmz

16. n tecell-i ceml ide ud-y lem-yezel Vech-i bye olur andan yine enrmz

17. n degildir fare ly avl fil-i mcrimn tirf- acz u tarden olur ermz

18. ikr-i a ubb- abb ile mzeyyen l dili Mihr mh ile mnevver ola her dem rmz

19. Crm-i bisyr ile olmam luf- adan n-md Crmmz dalarca olsa setr ider affrmz

20. ret illet aretle yaman olursa l zzet tam olur manda istirmz

186

21. ti itmez dile fikr-i siv ayd- hev ikr-i ada o degildir m-siv efkrmz

22. Birr tavdan tedrik itmeyen nehatdayz Zd- ubdan tehdir mazen kilrmz

23. Pister-i amda al aste-l olmu yatar erbet-i val u efatle olur tmrmz

24. te-i hicrn ile bryn iken budur md Val- a ile mbeddel ola nra nrmz

25. Dem-be-dem nr- tecell ile ulmet mav ola are derydan grnsn emsden envrmz

26. Bar- vadetden Kerm albi eyle fey-yb Feyi ile lemi sr-b ide enhrmz

27. Nr- vadetle mnevver eyle em-i albi ki Mehedi hep yr ola h almaya ayrmz

11 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. [..]

27.(a) ki: kim Y. (11) B 35b, -Y, -H. Bu kasidenin birinci, ikinci, on birinci, on ikinci, on nc, on drdnc, on beinci, on altnc, on yedinci ve yirminci beyitleri silik olduu ve bu kaside sadece B nshasnda yer ald iin okunamamtr.

187

2. [..]

3. Lk tevf-i kemli durur elbet malb add-i tm ile muarref aberidir tevf

4. Abd a kendi rsnda muvaffa lma Emr-i mabba ulu muteberidir tevf

5. Cmi-i fey-i ikem hem asent u ayrt erde yo medal-i ayr eceridir tevf

6. Kimde tevf u hd olsa nuset irmez l- nal- sadet emeridir tevfk

7. Ba [Mevi-i Ncm] ire bunu tafslin Bar- adf- man dreridir tevfk

8. Abd r- resle ola hd-i slk sn-i al- ud cilvegeridir tevfk

9. Vehbdir kesb degil alb-i velde ol nr Ki nect u derect memeridir tevf

10. Mebde muv i ider slm mn yete mu-i isn aferidir tevf

7.(a) Mevi-i Ncm: Meviun-Ncm B. Vezin bozukluu Arapa tamlama Farsa tamlamaya evrilerek dzeltilmitir.

188

11. []

12. []

13. []

14. []

15. []

16. []

17. []

18. Fehm-i tevf iki sm zre olundu tasm u m olmada bes muteberdir tevf

19. Tm olan dai iki nev ile tayn oldu Bu iki fey ile lemde ardir tevf

20. []

21. olan ulmet-i cehlinden alr mansini av- ilme arr nr- feridir tevf

22. olan dai iki nev ile tebyn oldu Biri u biri m olsa yeridir tevf

23. m olur Br Talya resle mn 189

- li ameli muntardr tevf

24. bu da iki nevi olur ibretle Biri u biri m gheridir tevf

25. m pes oldu feryide faa ad-i ed her tezkiyedir dneleridir tevf

26. bu da iki nevi muarrer oldu u m aber-i mtehiridir tevf

27. m mmir olur al- malyi tamm evr- taallu emeridir tevf

28. Bunda dai iki nev oldu muavver b-ek [Dr-] u der-i m kemeridir tevf

29. m esrr u taau birin i eyler akm- fendan da berdir tevf

30. Kmili kmil olan rif u limleredir N na nisbetle geridir tevf

31. ki nev oldu ul dai bu tevfi Biri b-vsa biri aberdir tevf

32. Var mamt bu tevfi iri evl bes

28.(b) dr-: var- B. Mana zaruretiyle dzeltilmitir.

190

lm-i mer ile ul emeridir tevfk

33. iri olmaya makl ile tal tayn Kim didi a- yande naardir tevf

34. Var netyic dai tevf in in eyle anki sur ile kbr iberidir tevf

35. Olur aml-i evhirde netc hir Kmil-i ub- zamn hneridir tevf

36. N her kiini menziline nrdr Herkesi adrine nisbet digerdir tevf

37. lm ile bil-i ta olur elbet tevf Menhec-i bb-i inbet vaardr tevf

38. Badeh tevbe v hem zn ile vaet alvet Badeh fikr uru aardr tevf

39. Badeh ola murbda ay ile edeb Pes mrt- udda aeridir tevf

40. Badeh urb u visl ns ile idll oldu Hem sul ile icbet eeridir tevf

41. Marifet tesmiye oldu bu mamta vel Ba ilm alad andan urerdir tevf

191

42. Dai env- suli u mama rci Kola lide taau maardr tevf

43. Herkesi kendi uhdunda suli cr Olur erbb- slku aderidir tevf

44. Kimi resm kimi vesm kimi acz u ayret Kimi lt- digergn ereridir tevf

45. lm-i resm ile evye tevauf eyler Bu mamta blu seeridir tevf

46. Evveli oldu ayid ile akma medr lm-i resm naar v aberdir tevf

47. nsi mntic-i aml ile esrr oldu Nr- adr dile ramet naardr tevf

48. Bilir anla manyi aat zre adan esrr- verya seferdir tevf

49. Eyle y Rab bizi tevf-i kemle mahar Avn u luf u keremi behreveridir tevf

50. Eyle her lde alye refi tevf Her kemli gher-i tc- seridir tevf

51. Rst gelsin hedef-i sn-i able davt

192

Trine avs- recn veteridir tevf

52. Dmesin aflet ile ahr- celle n-r Her kemle ireni mfteiridir tevf

53. ulmet-i krbet ile ayrete ddk luf it Dil-i am-ddeye nr- baardir tevf

54. b- lufula ubr- dili tahr eyle b- cdu matar- mnhemiridir tevf

55. Eyle tevf u inyetle tecell her dem Fey-i cd- ezel mnteiridir tevf

56. l inyet oma nisyn ile iyn ire Dil-i aflet-zedeni mddekiridir tevf

12 Filtn Filtn Filtn Filn 1. lm-i arf u nav u man fenn-i heyet hendese Ekerini maad lemde manb medrese

2. lm-i necm reml ikmet itmede vati telef l irmez yane czz(?) ann u vesvese

3. rmese aynel-yane br olur yr olamaz

(12) B 88a, Y 160b, -H. 1.(b) lemde: ilm ile Y.

193

umur- cerbeze h nfi olmaz bir kese

4. lmi r ameldir niyyet-i il ile B-riya olsa iriir dil d-y enfese

5. Mezra- ubdr lem herkes ekdigin bier Ne bier yarn kii ger bunda bugn ekmese

6. Ger riydan f olmazsa amel ammlini Sev ider ldan ferdda ayd- mabese

7. lm-i nfi mntic-i ilm-i lednndir tamm rse ger ael-yane ire urb- adese

8. Bil u- ilm-i nfi adr eyler mnbasi Dilden almaz cb an u gelmese

9. ayetullh ile vaf itdi ud limleri lim olmaz bir kii avf u recay bulmasa

10. lmi olursa murin ayete ayr saa arr iddir saa avfa murin olmasa

11. arr mevt-i alb-i lemdir cesretle hemn let eyler celb-i dnyya aret grmese

12. Yai cevher a ile alma olmazd meel lmi dnyya vesle lmaa o gelmese

194

13. r-i ikmet ilm ile tabr olundu der-eer lim olmaz mm-i eydan kii ger emmese

14. lm-i nfidir miyn- nk u bed semtin bulan lim olur mu kii ger ayr u erri emese

15. lm-i nfi ilm-i vat u nr- alb u zhd olur r olur mu kes eger b- ayt imese

16. lm-i nfi luf- adan vehbdir kesb degil ev-i vicdndir istidlle birden girmese

17. lm-i nfialb-i fye irer ilhm ile Beyt-i a olan dil-i dnya hcis irmese

18. Meyli elbette mad olur cihnda limi aflet ile znet-i dnyy hergiz sevmese

19. Rabet-i aa cihnn rabeti mni olur Vl olmaz kimse aa d serdan gemese

20. Kes alyk ritesin tecrd tevde iri Kimse irmez aa meylin m-sivdan kesmese

21. Men aref dersin ou gel mekteb-i irfnda a bilmez bir kii lemde nefsin bilmese

20.(a) kes: ger B. 21.(a) Men aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr.

195

22. Varl yoluda yola varl vir vcibe You yo it var var it a gz gel basana

23. Bunda her am olan yarn dai am olur Yri grmez dde-i dilden ubr silmese

24. obet-i irfn gerekdir ilm-i tae vel Rh- tevdden mezli semtine ger dmese

25. Ala mcmelden mufaal neydigin ibret ile Cem-i ayr olur hev erfa arr ekmese

26. Ket-i dil cy- keretden aat barna remez ger bd- tevf u inyet esmese

27. Vati b-ilm amel ld telef bu nefs-i m Nr- ilme irmedi dd al asese

13 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Bu mam- aret-i Suln smd-dndir iyn- aret-i Suln smd-dndir

2. M-sivdan oyunup pk olsa zvvr nola

25.(b) erfa: erf- B. (13) B 24a, Y 126b, H 83b. Balk: ade-i Mediyye-i Brgh- aret-i ey smd-dn-i U uddise Srruhu H. 1.(a) mam-: mekn- H.

196

Cmekn- aret-i Suln smd-dndir

3. alb-i zvvr dem--dem fey ile tar ider Bstn- aret-i Suln smd-dndir

4. Blbln- udsiyn u eyler ev-yb Glsitn- aret-i Suln smd-dndir

5. Brghn urdu lhta bu menzil mutaar Syebn- aret-i Suln smd-dndir

6. Derdmendn melcei Uiyn mesnedi sitn- aret-i Suln smd-dndir

7. Ey al andelb-i albi iden ter-zebn Dstn- aret-i Suln smd-dndir

14 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Bu mam- let-efz-y smd-dndir Cilvegh- cennets-y smd-dndir

2. re-c ol r-cy- feye gir bu menzile Mltec-y fey-ba-y smd-dndir

3. Bunda eh-bz- velyetle mekes hem-bl olur

(14) B 24a, Y 127a, H 83b. 2.(a) r-cy: re-c-y Y.

197

iyn- mur- an-y smd-dndir

4. Acz ile cyende-i lufu olup l ar- l Py-tat- h- man-y smd-dndir

5. Sye-i dvrna r-ml ile l iftir eh-nin-i ar- vl-y smd-dndir

6. Sa-i albi mnevver ide em-i himmeti Merad-i pr-nr- icl-y smd-dndir

7. Tenegn- lufunu isn ile reyyn ider Menba- cy- ay-y smd-dndir

8. Fey-yb olma ise d al bu yeter Masim-i fey-i muall-y smd-dndir

15 Der-Med-i Cemld-dni-i U Fermde ey alud-dn-i U addesnallah Birrehmal-B* Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Mh- nsn idi brn Cemld-dni Fey-yb olmada yrn Cemld-dni

2. erbet-i fey ile sr-b idi kr her kim

7.(a) tenegn-: tenegna Y. (15) B 39a, Y 147b, H 84a. Balk: *Y, ade-i Mediyye-i Brgh- aret-i Cemld-dn-i U uddise Srruhu H.

198

Olsa bir l ile mihmn Cemld-dni

3. Nu- cn-ba ile Lomn idi gy irdi Nice dil-asteye dermn Cemld-dni

4. Vridt nice bar- ikemi cmi olup Fey-ba olmada dvn Cemld-dni

5. Lne-i udse urc itdi fendan ir ald yn ile erkn Cemld-dni

6. Glleri olmaya glzr- fenda her dem A ile pr ola meydn Cemld-dni

7. Bam tc azzimdir efendim dilden Olmuum bende-i fermn Cemld-dni

8. Ttiy idi ubr- ademi em-i dile Oldu n ker-i isn Cemld-dni

9. Fey-ba olsa al nola natiyle zebn Oldu n vri-i irfn Cemld-dni 16 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Remz-i a idi ibrt Cemld-dni

7.(a) efendim: efendimdir B, Y. / (a) azzimdir: azzim Y. (16) B 39b, Y 148a, H 84a.

199

Srr- a idi kinyt Cemld-dni

2. yet-i nru mfessirdi ceml-i pki Nr-ba oldu malt Cemld-dni

3. eb-er olsa eb-i aflet iinde dirken fitb oldu dile t Cemld-dni

4. Tene-leb oldu ise b- ayt- ra andrr kse-i ebyt Cemld-dni

5. Ayn- irfn idi serdr- cy- U Yrd a ile ryt Cemld-dni

6. Meslegi aret-i U smd-dndi bn Edhem idi lt Cemld-dni

7. Fey-yb olmu idi aret-i Mevlndan Bel-i fey idi kermt Cemld-dni

8. h manr idi ua nevdan d Evc-i lhta mamt Cemld-dni

9. utsa f al nola envr- ceml fitb olmada errt Cemld-dni

200

4.2. TARHLER
1 Tr Bery- iyud-dn Moll* Filtn Filtn Filtn Filn 1. amd lillh tre-i l-i Reslullhdan Bir arnda oldu Muyme aullhdan

2. Cevher-i ekim nir olsun udya amd ile Cybr- krn icr eylesem her rhdan

3. Nr- ddem bir iken oldu be-lufullh iki f ide a anlar bed-em ile bed-hdan

4. Olalar mr-i drz ile baa ayr- alef Pr-i kmil olalar budur rec derghdan

5. Cmle ekdr- cihndan olalar her dem emn D cihn devletleri efzn ola dil-hdan

6. Almayalar bir zamn mc- tr-i itiyc ala inm ideler oldua iretghdan

7. lm fal ile aat srrna vf olup ret u manda al olalar ebhdan

(1) B 81b, Y 153b, H 85a. Balk: *B, Tr-i Veldet-i Madmn- aret-i alud-dn H. Tarih: 1169 6.(a) almayalar: eyleyeler Y, olmayalar H.

201

8. Biri Muyid-dn birisi de iyud-dn ola A ideler feyi mikt- abbullahdan

9. ev ile bu nama blbl oldu kilk-i himmetim Pencghda name-senc olma gerek dghdan

10. Beyt-i trin al fikr iderken n-gehn Gedi vd-i muammda dil-i ghdan

11. Blbl el ekdi buradan iki tr syledi Bil udr itdi Muammed ulb-i Abdullhdan

2 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Dir gitdi dil eglencesi merd-i san-dnm Gzde-zde-i srrm nedm-i bezm-i irfnm

2. Nesm-i fey-i himmetle glistn- marifde Gde bir gl-i ad-berg idi ol verd-i andnm

3. Ne gl bir blbl-i ikmet-nev-y b- vadetdi un- vadeti keretde bulmu idi -nm

4. Feny alad bildi aat zre eyy

9.(a) bu: nev Y. (2) B 73a, Y 151a, H 106a, H 107a. Tarih: 1193 4.(b): Fen fillhda irdi ol beya merd-i meydnm Y.

202

Fen fillhda irdi beya merd-i meydnm

5. Uand let-i ayd- afesden irdi la Nihl-i udse ondu t-i o-g-y elnm

6. al dd b-riat tesell-gne bir tr Nedm ola cenb- nse amd-i san-dnm

3 Filtn Filtn Filn 1. Ol Cenb- nr- em-i n urretl-ayn- uyn- dn

2. Zbde-i l-i abb-i Kibriy Umde-i erbb- irfn u yan

3. Zmre-i Uiyn dvesi ey Cemld-dn o merd-i rh- dn

4. Nice dem enfs- r-efz ile tdi iy-y ulb- slikn

5. Cebe-i a ile irdi bet Bar- istira ol drr-i emn

6.(a) bir: bu H 107a. (3) B 80b,Y 156a, H 105b. Tarih: 1164 3.(b) Bu msrada vezin bozuktur.

203

6. Tekye-i fnden el ekdi olup Dil-i ser-ala-i uld- bern

7. Srra mlhemdir al tri Nezd-i nse gitdi ubul-rifn

4 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Cenb- b-ry- zmre-i u- o-yn Dr-i tc- ser-i erbb- irfn- aat-bn

2. Semiyy-i mefar- lem Cemld-dn-i U Ceml-i aa mirt- mcell-y fy-gn

3. eratle aratde marif mektebi ire limden iriip ayna aatde bulup temkn

4. Nice sl eyleyip irda bel-i vs-i n-mar Uyandrd nice em-i ebistn o em-i dn

5. Uand bet ev- n-hemvr- dnydan Tevecch itdi iretgh- ub evine ol n

6. ad-y irci irdi m- srrna der-l

7.(a) tri: tri H. (4) B 81a, Y 156a, H 105b. Tarih: 1164 6.(a) rci: Fecr Suresi 89-28.

204

iyfet-ne-i uds cemli eyledi tezyn

7. Sivdan d h ile iridi vadet-i rfa Ceml-i mulaa ayrn olup gitdi Cemld-dn

5 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Zih avv- dery-y maabbet kim aatde An vafna irmez h ys- vehm ile tamn

2. Mekrim-pe ayr-ende ma- ramet-i Br Olupdur t-i pki menba- evf- pr-tasn

3. Ceml ile nigh eylerdi her al v ednya Ebed itmezdi nefs in cebnin kimseye pr-n

4. Nice dem nh- lem ire bel-i fey idip Nice pejmrde diller oldu iy buldular temkn

5. Bu mlk-i pr-cefdan itdi ir a- istf af ilmine azm eyledi ol merd-i rh- dn

6. Maabbet neesiyle kendin ald bezm-i fnden Urc itdi be bezmine anda itmege tavn

(5) B 81a, Y 156b, -H. Tarih: 1164 1.(a) dery-y: -B, -Y.

205

7. adem bad nh eflke sivdan eyleyip ir Cemlullha dnd a ile prim Cemld-dn

6 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Dr-i bar- marif cevher-i kn- arat kim eratle aat emrine virmi idi temkn

2. Zih necm-i hd mirt- al- ud el-a An vafn engt-i iret eylemez tayn

3. Hidyet eyleyip gsterdi rh- a ullba Nice sliklere esm-y a eyledi teln

4. uyd- dm- unurda uand bet bir gn Fe-y lem-i la madun idip tebyn

5. ridi davet-i Mevl ads sem-i cnna cbet emrine cn atd bi ev ile b-telvn

6. Ola himmetleri r grh- derdmendna Zll-i fey-i cn-ba ile ann ide teskn

7. al bir gelir t gibi fa tri

(6) B 81b, Y 156b, H 105b. Tarih: 1164 1.(a) arat: aat Y. 5.(a) cnna: cnnna Y.

206

Yem-i vala iridi cevher-i Seyyid Cemld-dn

7 Mfteiln Filn Mfteiln Filn 1. Ey eh-i mlk-i vef mh- sipihr-i af Drr-i yem-i f bar- sa cevheri

2. Verd-i aa hezr oldu dil-i b-arr ev ile leyl nehr virdi olur ezberi

3. Dkd nice b-r lufu idip cstc Bar u beri s-be-s get iderek serser

4. rdi dile bir ib ey dil-i ayret-nib ad ise intisb dergehine gel beri

5. Defter-i ern nu- drer-brn Nam ile gftrn tercemeye ol cer

6. Geri bu addim degil olmaz aa l u l Neyleyem fte dil stme ekdi eri

7. Acz ile bi itir eyleyerek h u zr Tercemeye ibtidr eyledim ol gevheri

(7) B 97b, Y 165a, -H. Tarih: 1173 4.(b): adsa ger intisb dergehine gel beri Y.

207

8. ire irince t oldu nice bi a Her birine bi a ide cihn serveri

9. ev ile oldum cesr eylemiem o ur Bi-i r u ur ola an her biri

10. llet-i luf u a ola ur u a Eyleye kef-i dil ola amdan beri

11. Ey meh-i burc- himem mefar- ayrl-mem Eyler md-i kerem bendeleri kemteri

12. Bama ura ne var afv ola fey-br Lufu ile trumr ola bu am lekeri

13. Acz ile nr- elem yad beni dem-be-dem Oldu vcdum adem ald bu kisteri

14. Bu dil-i pr rb bba ld itb Eyle aa fet-i bb almaya iden geri

15. Zevra- dilde eer ide mi mevc-i keder Himmet u lufu eger olsa an lengeri

16. Ke-i amda baa te-i semdir d ehd-i kelm ola eribe-i skker

17. Dnyda aldm arb yo baa yr- arb

208

Feyi umar an-arb ola dili yveri

18. illet ile py-ml oldu dil-i aste-l zz ile gel destin al olmaya zl pisteri

19. Eyledi cey-i humm ale-i albe hcm irime-i derd-i m oldu an yveri

20. Cevr ile lim yaman eyledi devr-i zamn stme l syebn ll- a-gsteri

21. Nezd-i aatde kr oldu mecza dr Yek dir iken penc r oldu bela e-deri

22. Bde-i vadet iir r ile eden geir Lne-i udse uur mur- dil-i muar

23. aldm ayada meded destimi al itme red aste-i hicrn serd itdi elem arar

24. Ben olaym m aceb aybet ile beste-leb Fey ile d oldu hep zmre-i ins per

25. mil iken dem-be-dem leme luf u kerem te-i derd elem yad bu cn u seri

26. almad abra mecl acz ile rz u leyl

18.(a): illet ile py-ml oldu bu dil aste-l Y.

209

tmedeyim arz-i l ey d ser dveri

27. Pdih- l-mekn mlik-i her ins cn llet-i kevn mekn ol d cihn mefar

28. Yan abb-i ud rmetine l a Eyle efat baa olam an keri

29. Crm urum meded oldu reh-i vala sed Luf u a ide redd itmeye bu kemteri

30. Ey dil-i krbet-arn t-be-key h u enn Yes ile olma azn alma recdan geri

31. Crm gel lma sed bbn eyle sened Sili eyler mi redd iki cihn serveri

32. Eyleme s-i edeb bbna d rz u eb b- efatle hep yuna a defteri

33. Eyleme sen putb virme dile rb ld seni fey-yb bu eer-i oteri

34. Himmet ile lufu pes olmasa imdd-res Bulmaz idi dest-res nama bu gevherleri

35. Bai-i fey-i nihn olduu gnden ayn Dil-i bezm-i beyn eyledi ol dil-beri

210

36. Dnyda bu o-eer far ise saa yeter me-i nal- hner ld a o beri

37. Ey dil-i ikmet-nim eyledi ar- merm Eyleme l- kelm odur an aar

38. Ala edeb lini mutaar it lini Tercemeni slini ab ide nam- teri

39. Eyler iken fikr-i dr ra itdi ur Mr- o pr-ubr eyledi dniveri

40. Didi al ged ev ile tr aa Terceme-i b-bah der-ikem-i aydar

Y nran fhi sel-billh merameten alel-muannifi vestafir li-ibihi valb li-nefsike min-amre trdu bihi min-badi like ufrnen li-ktibihi.* 8 Tr-i ekmolu Al Paa li-alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Muaff cevher-i tc- vezret drr-i b-hemt Mcell eb-er- efser-i devlet Al Paa

2. Vezr-i af- n mr-i mter-tedbr

*Tercme: Ey bakan kii! Musannifi iin Allahtan rahmet dile, sahibi iin istifar dile, ne dilersen kendin iin talep et, bundan sonra katibi iin mafiret dile. *U1, U2. (8) B 114b,-Y, -H. Balk: *B Tarih: 1171

211

Dilr-i af-iken merdne r-i rezm idi gy

3. Nice sl oldu ser-asker azya bel-i tb idip Addan intim ald be-avn-i aret-i Mevl

4. ki sulna defa vezr-i aam olmudur dip nn- dn devlete himetde isti

5. Marifle aat bstn cilveghyd eratle arat emrine dil-bend idi amm

6. nn- rabeti maf idi r- ayrta Kerem vdsine dm semend-i himmeti yek-t

7. Vcdu sye-endz- kerem bir nal- cd idi Yem-i isn idi ala yemni itmede irv

8. Sematde aa hemt degildi Bermek tem Savetde narin grmemidi dde-i dny

9. Degildi mnar bir kimseye inm m idi u ehl-i irfn u feny itmede in

10. Kerem bar temevvcde tecvz itdi addinden Atp flk-i vcdun semt-i gird-b- fenya t

11. ridi Hdim-t didi n irci bi-t

11.(a) rci: Fecr Suresi 89-28.

212

ekip n eyledi ol t ecel cmn b-perv

12. Sez adr- vezret adrn k itse znnden Olup dvne dvn ideler al v-veyl

13. Demidir ular gs-pern olsa mtemden amndan lerzenk olmadadr alm ser-t-p

14. Aceb mtemgede ld cihn- iret-bd Aa giryn olup h u ged al ile edn

15. Ne re udu elden ol hm-y evc-i lht Du-y ayrdr imden gir lzm olan d

16. Muaddes eyleye srrn sivdan aret-i udds Nedm-i bezm-i ide mum-i cennet-i mev

17. Teessfle al n iderken cm hicrnn ayle girdi kd bir iki tr-i msten

18. Uand adr- fnden mam- nse p urdu Geip adr- bah-y maad- da Al Paa

9 Bery- Tesmiye v Tr* Mefln Mefln Mefln Mefl

(9) B 48b, -Y, -H. Balk: *B

213

1. n avn-i ak ile er-i ade oldu tamm Gerekdir ola bir ism ile n u hreti tm

2. [] fey-i a- uddr [murd-] me-i er Dinildi tercemetl-a er-i tufeye nm

3. ara dudr eerden dai bahne gerek aya eyl-i a v ura afv- kerem

4. Kelm- drudrz- sanvern nider Mfd mutaar olma gerek bin-y kelm

5. al neve-i vadetle syle tr aa Mzeyyen eyleye bezmi iy-y cm mdm

4.3. MSEMMEN
1 Mefiln Feiltn Mefiln Feiln 1. Cemli olmayca mh-tb neyleyeyim afy bulmayca fitb neyleyeyim af-y iret-i dehr-i ucb neyleyeyim ebt olmayca bu arab neyleyeyim Bu ab- nefse mubil ab neyleyeyim Buyurdu aret-i Moll ib neyleyeyim Gzm ki ana buland arb neyleyeyim
Tarih: 1172 2.(a) : n B / (a) murd-: midd- B. Vezin ve mana zaruretiyle dzeltildi. (1) B 76b, Y 151b, -H.

214

Ciger ki odlara yand kebb neyleyeyim

2. Gzmde b- nedmet dilimde nr- vehc Serimde k u dernda ayl-i p--p Elimde bd- hev v dilimde laf- behc Hev-y nefse bir fet olunmada tezvc Ne at u ne riyet ne menzil-i tarc af-y avt- [mande] bulmad tefrc Ne yre yarad cismim ne baa bilmem h lh ben bu bir avu trb neyleyeyim

3. Mzeyyen olsa bir nam- bed-i o-tabr ulba ba- afda aa olur mu nar Mil-i enfs f [ile] olur tekr Cihnda remz-i [mut] gsterir tarr rien enfse fa eylemez tabr ara bu l-i dili itmek ise [hem] tehr Yeter bu [adme-i adrmda] nle-i eb-gr ad-y her def eng u rebb neyleyeyim

4. af-y izzete lib olan degil mi ell Mam- lye rabet iden olur mu sefl afs ayn- cefdr bu lemi an bil ubr- afleti gel dde-i derndan sil af-y ne-i vadet yo anda l ile l
2.(d) tarc: tefrc Y. / (e) mande: manda B, Y. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir. 3.(c) ile: -B, -Y. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir. / (c) f: fa Y. / () mut: mutn B, Y. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir. / (e) hem: -B, -Y. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir. / (f) adme-i adrmda: adrmda adme B, Y. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir.

215

Vcd- are-i n-ze yo be-y ceml Sirik-i em ter aar mil-i selsebl Telum eylese dery abb neyleyeyim

5. Mele ret-i many kim ide tab Mecz semt-i aatden ol ide tefr Serb dde-i ibretle eyleyen ted Olur o lcce-i bar- aat ire ar Odur aat-i tevd odur reh-i ta ki cihnda o u- zra ef al vade-i ulmetde r olup tevfk ridim b- ayta serb neyleyeyim

4.4. MUHAMMES
1 Mstefiln Mstefiln 1. Ey smi-i laf- du Vey li-i ar u sem Ey mlik-i mlk-i be Vey vsi-i luf u a Kr eyledi far- adm

2. Ey lim-i srr- uyb Vey fir-i kerr-i nb Ey stir-i err-i uyb

5.(e) iki: d B. / (e) o: o durur B. (1) B 77a, -Y, -H.

216

Vey kif-i arr- krb Lufu umar abd-i kem

3. Ey ib-i l-ft Vey muric-i abb u nebt Ey cmi-i eml-i etb Emri ile bulur ayt Her pre-i am- remm

4. Ey menzil-i m- y Ebr-i siyehden inbi Olur zemne ibti Anla sr olur r ala olur lufu amm

5. Ey li-i necm burc den semy b-frc Sensin ebi rza vlc le iden av- blc ulmetle nr olur asm

6. Ey fli-i nr- ab Vey fti-i kenz-i nec Ey mrsil-i r- riy Vat-i uduvv ile rev hir ider ebri nesm

7. Bu aymeye viren rs 217

Evtd her kh- m Ar- a-i pr-sv Oldu cibl aa b Y ikmet-i un- adm

8. Ey hd-i rh- red Vey mlhim-i kr- sedd Ey rz- cmle ibd Vey zinde-sz- her bild ldrd bizi amla bm

9. ullara bb ma Lufu olur her dem mel km bulupdur pes nef Luf it ysm zre tme beni sen ey alm

10. Ey rfi-i ayd- esr Vey cbir-i alb-i kesr Ey mun-i merd-i far Rz-dehende-i ar Sensin if-sz- sam

11. Ey bb- lufu ala bz Feyile buldum itizz Dilden iderim itirz Budur baa her dem niyz

218

ft ile lma elm

12. Ira ola ol cinn ns Kim ar itmez iltims asvetle ider iltibs Hem err-i nefs-i b-ys Hem err-i eyn- racm

13. Ey mnzil-i fey-i ma Enm u nsa rea-p Dai uyr ile uf Feyile ider inti Ey pk rezz u alm

14. Ey mlik-i bil-iti Milk-i zimm- m u Yo kimseye andan men h u ged olmaz al Dai msfir ne mum

15. Sensin ayr- mste ekk ile virme nb kmde olmaz itir Bize r l riy Ey l v dil akm

16. Sensin bize dim mu Bizden iden renci mum 219

Mlkde rzdr bas Lufu ile olur ne lemde her berr em

17. Ey smi-i avt- luf Bnende-i remz-i lu Vey sm- rz u u f ile add nu Olur adletle asm

18. Sensin af hem sem Ey ib-i ar- ref Vey mcid-i un- bed [keriden] olur men iddet ile ulm-i lem

19. Lufu ile rn dama Olmada ullar b-mes Oldu kifyetle bel Feyi dile ld fer v isn am

20. Ey melce-i avm-i af Sensin mel- her lehf Laf celdir ey laf Ram bana eyle elf

18.() keriden: B. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir.

220

lim bilirsin ey kerm

21. Ey -i akm- a R aa cmle al Cm- veft urmada ber Herkes ider elbette ev Mevte ilc itmez ekm

22. Grmem seni ey t- pk t grr b-infikk Olmaz saa h itirk aybet ile itme helk Tevfii eyle nedm

23. Ey maden-i izz cell Vey ib-i luf u ceml Senden olur keyd mil Sensin o mamdl-fil Ey ib-far- am

24. Yamaya Y Rabb cam avf an yet am i dai an emm arr olupdur pes mum b mkedder hem amm

25. Yoldam it urn her n l meskenim dr- cinn 221

Zevc it nice r- isn un erbet-i emn emn Hem ev-i cennt- nam

26. Ol nimet-i ev-i lehiv Kanda iidilmez lav Almaz ol crm sehiv rd- zr ile ekiv tmez sam ile kelm

27. Ol manar- cy- nezh Kanda grlmez h kerh Anda olan olup nebh o ile olur vech o medal-i bezm-i kerm

28. Ol menzil-i fev-i al Her laas eme cil Nr ile olmu imtil zzet ile anda ola Val- udvend-i ram

29. Ol pister-i bezm-i reh Ol ulle-i nerm-i beh Ol nimet-i enfes eh Ol erbet-i f u hen

29.(d) b-cm: mcm (?) B. Mana zaruretiyle dzeltilmitir.

222

Bel ola [b-cm-] atm

2 Mstefiln Mstefiln 1. Ey nimet isn bol Elfa irmez ul Eyle mnctm abl aybet ile lma mell Eyle meyibden selm

2. Ey pdih- kn fe-kn Dnende-i srr- nihn Rzm saa gnden ayn cet degil ar u beyn Yad beni nr- vam

3. Geri utup semt-i ilf tmekde nefsim itisf ldm velkn itirf Crmm olursa kh- f Afv an eyler adm

4. aflet ile vatim tebh den benim crm gnh Destim teh ryum siyh
(2) B 79b, Y 152a, -H. 2.(a) Kn fe-kn: Ysn Suresi 36-82ye gnderme vardr. / (a) ey: -Y. / (d) vam: cam Y. 4.(b) iden: itdi B.

223

Elf ldm penh ayet ile albim d nm

5. lmaz ise setr-i a Kimden olur afv u a y benim lim nola Baa meger f ola Ol ib-i ul- am

6. Yan Muammed Muaf Kn- efat mcteb Dai Aliyyl-Murta Bu mcrimi ide rec Val ile ola besm

7. ki cihnda ber-murd Eyle ey Rabbel-ibd l meslegim rh- sedd alb-i aznim eyle d Lufu ile eyle vesm

8. ems-i amn ana Bedr-i dcn ana ayr- nrn evine Hem Murtan evine

7.(a) ber-murd: murd Y. 8.(a): ayrl-vern ana Y. / (b): dd u Fr dna Y. / (c): Kn- vefn ana Y. / () hem: ol Y.

224

Feyi ile eyle fehm

9. un erbet-i feyi nola A ile albim dola ubb- sivdan pk ola Yan reh-i vulat bula Koldur r- mstam

10. Vadet ile ey l-Cell Eyle tecell-i ceml Mstara- bar- vil Ola dil-i fte-l l bezm-i nsde mum

11. atm- kelm- va Ba ide cna ryia l b-salt- fyia Rh- resle Ftia Bezmi ide anber-emm

4.5. TAHMSLER
1 azel-i aret-i Ren Tams-i alud-dn-i U uddise Srruhul-Azz* Tams-i Evvel*

9.(d) koldur: oldur Y. (1) B 105b, Y 168b, -H. Balk: *B, azel-i Ren Tams-i alud-dn el-U addesallhu Srrahmal-Azz Y. Balk: *B, Y.

225

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Ey ehen-h- rsl t olur mu ei Fey-yb eyledi kevneyni uru ile ya Nr- vechi brd bar u beri da u a

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei

2. t- pki nice idrk ide erbb- lesen Kim bilir nefay ol r- muaddesden esen T-i vadet ile sensin resen-i irki kesen

Trk Krd Arab u Hind bilr bun ki sen Himsin Arabsin Medensin ure

3. ta aret-i a luf ile vaf olca Seni kim vaf ide bir vaf ile kol ola aa utuup te-i ala dner heft aba

Dg-i ikmetde birdi seni sevg-yi a Cebrel olsa nola mabauu hme-kei

4. Fey-yb oldu udmuda seb- devrn Dam- tegedeyi seyle virip ld vrn Cy- Sve o acletle yere gedi hemn

Barmaudan adup b- revn-ba- revn Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

5. Cn fed eyleyen lemde saa server olur

2. Y nshasnda bu bent drdnc bent olarak yer almaktadr. 3. Y nshasnda bu bent altnc bent olarak yer almaktadr. 4. Y nshasnda bu bent sekizinci bent olarak yer almaktadr.

226

Ser-i iclli semdan dai blter olur ttib eylemeyenler d serda er olur

Kesilp r Eb Cehl gibi ebter olur Sen Ebul-sm ile her kim iderse grei

6. Nr- ems ile mnevver mi olur em-i uf n-i isna el amayan diine a Saa ba egmeyen elbet ola iln ile f

Lle bezer ki gl-i ryua indrmedi ba Mu- Hind gibi yand ararup ii a

7. Zr blya iy virmede vech-i aseni Nice_olur li saa bu ideni y kseni D cihn ire cenbdan midin keseni

Kesilp ba ayada griser her ki sen ze yz srben oymaz ayaa ba

8. Grnr feyii lemde dem--dem eeri Fey-yb itmededir mevhibeti uk u teri Saadr rba-i cmle ay gheri

Sensin ol pt penh- melek ins per Enbiynu gzeli sevglsi b u o

9. Mahar- lufu olan msir olur musir ise Grr lemde ceml u erefi mubr ise

5. Y nshasnda bu bent ikinci bent olarak yer almaktadr. 6. Y nshasnda bu bent beinci bent olarak yer almaktadr. 8. Y nshasnda bu bent dokuzuncu bent olarak yer almaktadr. 9. Y nshasnda bu bent nc bent olarak yer almaktadr.

227

Gelir irra keml-i keremi mnkir ise

Sen emre ul olan her ne adar mdbir ise Bende-i mubil olur mil-i Bill-i abe

10. udsiyn oldu hezr ile zb gle Tenedir cmle ay leb-i lal mle Oldu dil-beste al ruuna kkle

Ve-u verdie vel-leyl ouram snble Ren virdi budur kll adti ve a

2 Tams-i n li-alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Gelmedi gelmeyiser t lemde ei eyl-i lufu ile sil dde-i dilden ama T gre sn-i cemli gide gzden afa

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei

2. Vaf- tda ciz olur erbb- lesen Seni kim vaf ide addice ey vechi asen Neseb-i hiree anca irer add-i san

Trk Krd Arab u Hind bilr bun ki sen

10.() Ve-u: Duh Suresi 93-1. / () Vel-leyl: Leyl Suresi 92-1. / (d) Kll adti ve a: Gece gndz. (2) B 106b, Y 169b, -H. Balk: *B, Tams-i n li-alahud-dn el-U Y.

228

Himsin Arabsin Medensin ure

3. Vaf- atdan alan mekteb-i ikmetde seba Muaf- sn er itmege ol oldu aa Pr olup nimet-i a ile bu heft aba

Dg-i ikmetde birdi seni sevg-yi a Cebrel olsa nola mabauu hme-kei

4. b u tb eeri oldu udmuda ayn u odu bana tekedeni fey-i nihn Cy- Sve yere girdi yem-i ikmetle hemn

Barmadan adup b- revn-ba- revn Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

5. Ser-fr eyleyen lemde saa server olur Ser-i ibli sery- felege hem-ser olur Saa ser-kelik iden illet ile aar olur

Kesilp r Ebu Cehl gibi ebter olur Sen Ebul-sm ile her kim iderse grei

6. Saa rm olmayan blse degil mi arda Ddesinden dklr beti an ile ya Ser-fr itmeyeni elbet dounur bana a

Lle bezer ki gl-i ryua indrmedi ba Mu- Hind gibi yand ararup ii a

7. Bd- arar gibi vd-i cefda eseni Gerdeninde grr elbette cez-y reseni 229

Rite-i ati kfrn ile senden keseni

Kesilp ba ayada griser her ki sen ze yz srben oymaz ayaa ba

8. Madem-i ayr lemde grnd eeri Srd lemden izle iderek r- eri Herkesi melcei sensin saadr bal seri

Sensin ol pt penh- melek ins per Enbiynu gzeli sevglsi b u o

9. Lufua mahar olan tib olur mchir ise Der-i cduda seni ysre irer musir ise ntisb ile sad ola eda bir ise

Sen emre ul olan her ne adar mdbir ise Bende-i mubil olur mil-i Bill-i abe

10. Blbl ola ne aceb r- muaddes gle n rikb-dr u inn-gri olur dldle ekinir alb-i al mle flfle

Ve-u verdie vel-leyl ouram snble Ren virdi budur kll adti ve a

3 Tams-i li li-alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd*

8.(a) ayr: ayr B. 10.() Ve-u: Duh Suresi 93-1. / () Vel-leyl: Leyl Suresi 92-1. / (d) Kll adti ve a: Gece gndz. (3) B 107b, Y 170b, -H.

230

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Her kim eylerse abb seni ile ava B Cehil gibi an a olur lemde ba B Leheb gibi yeri ola cehennem tei

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei

2. Vaf- tda elken olur erbb- lesen Seni kim vaf ide ey ulu asen ulu asen Nisbet-i ilye-i pkie olur lk san

Trk Krd Arab u Hind bilr bun ki sen Himsin Arabsin Medensin ure

3. Vaf- t seni el-a bilir Allh anca Al u vehm ile seni vafa kim ola aa t sevdi v vaf itdi ud-y Mula

Dg-i ikmetde birdi seni sevg-yi a Cebrel olsa nola mabauu hme-kei

4. Mucizt yeter lemde nzl- urn n yedullh ile vaf itdi yedi ol Mennn Sne-k eylese mh nola engt-i beyn

Barmaudan adup b- revn-ba- revn Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

Balk: *B, Tams-i li li-alahud-dn el-U Y. 2.(c) pkie: pkide Y. 4.(b) Yedullh: Fetih Suresi 48-10.

231

5. Emrie rm olan ftde ise server olur Pyesi pest ise de mande blter olur nyd eylemeyen erel olur aar olur

Kesilp r Eb Cehl gibi ebter olur Sen Ebul-sm ile her kim iderse grei

6. Serd olup her kim iderse seni ile ava Nr- ahr u aab- aret ile ola yava b-ryu dklp leme srr ola f

Lle bezer ki gl-i ryua indrmedi ba Mu- Hind gibi yand ararup ii a

7. eb-i riletde afs grlr m veseni Kr ber-bd ola yil gibi hevda eseni Seni tad ile irr dilinden keseni

Kesilp ba ayada griser her ki sen ze yz srben oymaz ayaa ba

8. t yne-i a olmaa n oldu ar Menba-i fey-i ud t olur yan deri Mene-i cmle ay dai cnlar pederi

Sensin ol pt penh- melek ins per Enbiynu gzeli sevglsi b u o

9. Mahar- lufu olan ayr olur mbir ise riir semt-i ala ne adar fcir ise Gelir infa evetle cihnda bir ise

Sen emre ul olan her ne adar mdbir ise

232

Bende-i mubil olur mil-i Bill-i abe

10. Andelb oldu ervh- ber-y gle hii cmleni anca leb-i lal mle Bir naar l bu al-i arb blble

Ve-u verdie vel-leyl ouram snble Ren virdi budur kll adti ve a

4 Tams-i Rbi li-alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Dola evile abb bu dili ii a Seni sevmek olur lemde hemn cn ii Cnm cnsn z cnn sevmez mi kii

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei

2. Seni vaf itmege addim degil ey vechi asen ld a ul- am ile nati asen Neseb-i hire vafnda olur ise san

Trk Krd Arab u Hind bilr bun ki sen Himsin Arabsin Medensin ure

3. Vaf- t degil imknda bilir a anca

10.() Ve-u: Duh Suresi 93-1. / () Vel-leyl: Leyl Suresi 92-1. / (d) Kll adti ve a: Gece gndz. (4) B 108b, Y 171b, -H. Balk: *B, Tams-i Rbi li-alahud-dn el-U Y. 1.(b) lemde: -Y. / (d) ola: olmaya Y.

233

Seni mabb idicek tna Mevl el-a ademe oldu saa cmle melyik mula

Dg-i ikmetde birdi seni sevg-yi a Cebrel olsa nola mabauu hme-kei

4. Saa ddm olca ar u sem r erkn Muciztla pr olmaz m zemn ile zamn Sne-k oldu meh engt-i iretle hemn

Barmadan adup b- revn-ba- revn Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

5. k-i pke ser-i teslmi oyan server olur ki lemde ser-efrz olur alter olur Saa ser-ke olan bls ile ol hem-ser olur

Kesilp r Eb Cehl gibi ebter olur Sen Ebul-sm ile her kim iderse grei

6. Nr- vechi ne aceb grmez ise em-i uf ulmet ire brm ddesini an ile ya Nr- irmnda olur B Leheb ile lda

Lle bezer ki gl-i ryua indrmedi ba Mu- Hind gibi yand ararup ii a

7. Saa ul olmayana nefi olur mu leseni Semt-i iln u evetde dem--dem eseni abl-i tadi cehlet ile senden keseni

Kesilp ba ayada griser her ki sen

7.(d) ayaa: ayayla Y.

234

ze yz srben oymaz ayaa ba

8. Bi-i ilat-i kevn oldu t eeri Grnr cmle ayda odur cilvegeri Cmlen menei v ble-i dil-ddeleri

Sensin ol pt penh- melek ins per Enbiynu gzeli sevglsi b u o

9. ntisb- der-i lufula kii mbir ise riir rh- hdya ne adar r ise Gelir inf ile irra eger mnkir ise

Sen emre ul olan her ne adar mdbir ise Bende-i mubil olur mil-i Bill-i abe

10. Enbiy blbl olurlarsa revdr gle Tene-lebdir amu erv- muall mle By- lufula al dolar kkle

Ve-u verdie vel-leyl ouram snble Ren virdi budur kll adti ve a

5 Tams-i mis li-alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Ey ehen-h- rsl iki cihn gnei

10.() Ve-u: Duh Suresi 93-1. / () Vel-leyl: Leyl Suresi 92-1. / (d) Kll adti ve a: Gece gndz. (5) B 109b, Y 172b, -H. Balk: *B, Tams-i mis li-alahud-dn el-U Y.

235

t erresidir belki cihn gnei Far olunsa nice_olur gn yz bu gv

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei

2. Seni mihr mehe tebh degildir asen Mihr meh senden alr nru ey vechi asen Vaf- tda seni ebkem olur ehl-i lesen

Trk Krd Arab u Hind bilr bun ki sen Himsin Arabsin Medensin ure

3. a senin yaradp kevn mekn mula t- pki sebeb-i ilat-i ekvn olca Bende-i ala-be-gu olur emlk el-a

Dg-i ikmetde birdi seni sevg-yi a Cebrel olsa nola mabauu hme-kei

4. t ramet-i m itdi all- cihn Bar- ramet nola adrdan iderse ceryn Kef-i cdu idi mzb- ayt- dil cn

Barmadan adup b- revn-ba- revn Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

5. Tc- hye ubr- ademi cevher olur adem-i pkie ser-dde olan server olur nyd itmeyen akma kr u ker olur

Kesilp r Eb Cehl gibi ebter olur

2.(b) ey: ile Y.

236

Sen Ebul-sm ile her ki iderse grei

6. Ser-ke olanlar Eb Cehle olurlar arda Rz u eb dkse gznden yeridir an ile ya te-i ahr ile blse olurlar lda

Lle bezer ki gl-i ryua indrmedi ba Mu- Hind gibi yand ararup ii a

7. ltift itmez ise bir kese vech-i aseni Nice_olur l-i pern dil-i mrdesini Rite-i ubbu evet ile senden keseni

Kesilp ba ayada griser her ki sen ze yz srben oymaz ayaa ba

8. Eiki ana ban oyan utlu seri Srme-i dde-i her h u ged k-i deri Melce-i cmle enm olmaa olmaz m har

Sensin ol pt penh- melek ins per Enbiynu gzeli sevglsi b u o

9. Kime em-i kerem merameti mubr ise riir luf u aya ne adar mur ise Belki efl-i kebyirde dai mkir ise

Sen emre ul olan her ne adar mdbir ise Bende-i mubil olur mil-i Bill-i abe

10. Andelb oldu amu ins melyik gle

7.(d) ayaa: ayayla Y.

237

Az am durur erv ser--p mle Bel-i ev eyle al-i ged blble

Ve-u verdie vel-leyl ouram snble Ren virdi budur kll adti ve a

6 Tams-i Sdis li-alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Senden ey h- rsl b-emel olur mu kii udsiyn olmada n- keremi urde-kei d bzr- ehdetde cemli um

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei

2. em-i tla dner nki bu fns- khen Mihr mha seni bezetmek olur aczimden Fua t vaf itmede oldu elken

Trk Krd Arab u Hind bilr bun ki sen Himsin Arabsin Medensin ure

3. Vaf- tda olur n ble mstara a-i ta sez vafa kim ola aa imeti itmede addince melyik el-a

Dg-i ikmetde birdi seni sevg-yi a

10.() Ve-u: Duh Suresi 93-1. / () Vel-leyl: Leyl Suresi 92-1. / (d) Kll adti ve a: Gece gndz. (6) B 110b, Y 173b, -H. Balk: *B, Tams-i Sdis li-alahud-dn el-U Y.

238

Cebrel olsa nola mabauu hme-kei

4. b-ryudan alr feyi dem--dem ummn Bar- ramet zabndan idipdir ceryn Menba-i b- ayt oldu kefi tene-i cn

Barmadan adup b- revn-ba- revn Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

5. Eikide ul olan izzet ile eher olur Yolua ba omayan illet ile aar olur Ser-fr eylemeyen nekbet olur bedter olur

Kesilp r Eb Cehl gibi ebter olur Sen Ebul-sm ile her kim iderse grei

6. Rh- ada kim iderse seni ile ava Dounur iki cihn ire an bana a Srn rterse dai srr ola leme f

Lle bezer ki gl-i ryua indrmedi ba Mu- Hind gibi yand ararup ii a

7. Dem-i riletde ziyn grlr pes veseni Yel gibi rh- alletde dem--dem eseni abl- mn ile ser-rite-i ubbu keseni

Kesilp ba ayada griser her ki sen ze yz srben oymaz ayaa ba

6.(c) srrn: errini Y. 7.(a) dem-i: reh-i Y. / (c) keseni: seni Y.

239

8. t yne-i adr ider andan eeri Pghda ay idiser cilveger tn yaradp a felek bar u beri

Sensin ol pt penh- melek ins per Enbiynu gzeli sevglsi b u o

9. Her kimi zameti dest-i keremi cbir ise re aa bu meczden eger bir ise Hicri vala dner elbette eger bir ise

Sen emre ul olan her ne adar mdbir ise Bende-i mubil olur mil-i Bill-i abe

10. Al- kl ev ile blbl m degildir gle Leb-i higeri y tene degil mi mle Neve ba eyle al-i ec blble

Ve-u verdie vel-leyl ouram snble Ren virdi budur kll adti ve a

7 Tams-i Sbi li-alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Senden ey kn- kerem behrever olmaz m kii n- yamada bulundu memi ke-me-kei rmen-i sn ervh u melek dne-kei
10.() Ve-u: Duh Suresi 93-1. / () Vel-leyl: Leyl Suresi 92-1. / (d) Kll adti ve a: Gece gndz. (7) B 111b, Y 174b, -H. Balk: *B, Tams-i Sbi li-alahud-dn el-U Y. 1.(a) ey: -Y.

240

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei

2. ems-i tla dner evie bu ar- khen tibs- nr ider mihr meh encm senden Semt-i nisbetde bu nam ourum vafa ben

Trk Krd Arab u Hind bilr bun ki sen Himsin Arabsin Medensin ure

3. t- pki olca cmleden al esba Cmleni mebdei v menei sensin mula kern silkine olmaz m melyik mla

Dg-i ikmetde birdi seni sevg-yi a Cebrel olsa nola mabauu hme-kei

4. b u k u te u bda yrtd fermn Bar- Sve ile tegede pes oldu nihn b nra tei ba bedel oldu hemn

Barmaudan adup b- revn-ba- revn Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

5. Saa tam u tevu iden alter olur Yz sren l-i temennya blend-ater olur Senden ir iden elbet ar olur ester olur

Kesilp r Eb Cehl gibi ebter olur Sen Ebul-sm ile her kim iderse grei

6. zie yz sren lemde olur cmleye ba 241

Ser-fr [itmeye] elbet dounur bana a Ser-kei te-i dze ider elbette yava

Lle bezer ki gl-i ryua indrmedi ba Mu- Hind gibi yand ararup ii a

7. Rh- iynda abat ile her dem eseni Saa icr-y advet ile bir dem kseni Rite-i ahdini aflet ile senden keseni

Kesilp ba ayada griser her ki sen ze yz srben oymaz ayaa ba

8. Her kimi ki adem-i pki ola tc- seri Ardan berter olur rtbe-i vl-gheri Der-i lufuda olur herkesi elbette yeri

Sensin ol pt penh- melek ins per Enbiynu gzeli sevglsi b u o

9. Seni evf rabetle kii mubir ise riir bezm-i afya ne adar mubir ise Rh- iynda evetle ser-med bir ise

Sen emre ul olan her ne adar mdbir ise Bende-i mubil olur mil-i Bill-i abe

10. Enbiy tene degil mi mle flfle Cmle ab- cihn blbl olupdur gle ltift it bu al o-ed blble

Ve-u verdie vel-leyl ouram snble

6.(b) itmeye: itmeyen B, Y. Mana zaruretiyle dzeltildi.

242

Ren virdi budur kll adti ve a

8 Tams-i min li-alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Her kimi mye-i ala ola perverii irve-i ara irimez mi sadetle ba Seni ala irer devlet-i bye kii

n doup utd cihn yzini sn gnei Kim ola sevmeye bu vech ile sen mhvei

2. Cnm cndr a seni ey vechi asen mtizc eyledi bir yerde hemn cn ile ten sn-i tabr ile dir degilim vafa ben

Trk Krd Arab u Hind bilr bun ki sen Himsin Arabsin Medensin ure

3. sne er-i mufaal olur lem el-a Fehm ider ikmet ile ehl-i aat anca Saa eflk- melek oldu musaar mula

Dg-i ikmetde birdi seni sevg-yi a Cebrel olsa nola mabauu hme-kei

4. r add musaar olca oldu olan

10.() Ve-u: Duh Suresi 93-1. / () Vel-leyl: Leyl Suresi 92-1. / (d) Kll adti ve a: Gece gndz. (8) B 112b, Y 175b, -H. Balk: *B, Tams-i min li-alahud-dn el-U Y.

243

- kisr ile tegedeni li yaman Nehr-i Sve yere batd aa nisbetle hemn Barmaudan adup b- revn-ba- revn

Nice yz bi kiiden ref idisersin aa

5. Saa dil-dde olan kihter ise mihter olur n gnden gne alter olur bihter olur tir eyleyen ol [bed bed] olur bedter olur

Kesilp r Eb Cehl gibi ebter olur Sen Ebul-sm ile her kim iderse grei

6. il olan kii blse olur mu arda Dem-i irde gznden dkle an ile ya Saa ba egmeyeni yz ara snesi a

Lle bezer ki gl-i ryua indrmedi ba Mu- Hind gibi yand ararup ii a

7. eb-i afletde afda yatan ehl-i veseni Ser-fr eylemeyip saa cihnda kseni l let ile senden mdin keseni

Kesilp ba ayada griser her ki sen ze yz srben oymaz ayaa ba

8. Ber-i f gibi eflka iridi seer ayy idip nh felegi virdi o srdan aberi aretiden yrd cmle ay eeri

5.(c) bed bed: bedd B, Y. Mana zaruretiyle dzeltilmitir. 7.(d) ayaa: ayayla Y.

244

Sensin ol pt penh- melek ins per Enbiynu gzeli sevglsi b u o

9. Kii mada irer madu l-bd bir ise Dilde ir- cihn bd ile n-bud bir ise Semt-i tar u ayda o yud bir ise

Sen emre ul olan her ne adar mdbir ise Bende-i mubil olur mil-i Bill-i abe

10. Blbln- Aden fte degil mi gle Bestedir ehl-i red silsile-i kkle Bu alyi inyet ile andr mle

Ve-u verdie vel-leyl ouram snble Ren virdi budur kll adti ve a

9 azel-i Rb Paa Tams-i alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Lisn- l ile ey aceb mhiyyetin syler Ta ile istiddn iyyetin syler Kimi a afsn kimi zhd minetin syler

arbat grenler her biri bir letin syler Letfet nal ider rindn u zhid letin syler

10.() Ve-u: Duh Suresi 93-1. / () Vel-leyl: Leyl Suresi 92-1. / (d) Kll adti ve a: Gece gndz. (9) B 113b, Y 137b, -H. Balk: *B, azel-i Rb Paa Tams-i aret-i alahud-dnY.

245

2. Aceb lt- gn--gn olur bir neve-i mlden Kimi mest-i ceml olmu kimi vre kklden Kimi de ders-i a a ider mn v blblden

Ser-z eyledike bae blbl revna- glden Bezimde ulul- mn ml keyfiyyetin syler

3. Mey-i vadet ile mest olmaa n-pk bil mi Dili lev-i sivdan olmayanlar pk bil mi Meryada ceml-i vadeti irk bil mi

Tecell neesin ehl-i ikem idrk bil mi Behit ada zhid ekl rb leetin syler

4. Zemn-i r ceff-i ud olma gerek zeri uyd- al o dvneg-i a ola mer Girip vd-i la iridir alna feri

Ne ab- kim-i al ne km-i bi-i eri Cnn ilmini get eyleyenler ratn syler

5. Dil fal u hnerden ge seni bed-nm ider ubu Skt ile fuln terk iden gm-nm ider ubun Kii ar- hner eylerken eker nm ider ubun

Miyn- gftgda bed-meni hm ider ubun ecat ar iderken merd-i b siratin syler

6. Dev-c olsa ger merd-i all-i pister-i keret abbi ba ider aba muvf erbet-i vadet
2.() bae: ba-i Y. 5.(a) Kafiye zaruretiyle nun harfiyle bitmesi gerekirken, msra mana sebebiyle yukardaki gibi yazlmtr.

246

aate dinilmez geri birden kiiye illet

Muvfdr yine elbet mizca ve-i ikmet abbi olsa da kibi mari atin syler

7. Derna ehre-i vadet tecell pertevin ald Yap hest-i mevm keretin benden beni ald al l-i derd-i a degildir l ile l di

Pern rmda nkte-i ser-besteve ald Ne kimse ikmetin alar ne Rb illetin syler

10 azel-i Rb Paa Tams-i alahud-dn el-U uddise Srruhul-Hd* Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. ret-i fnye dil-beste v mabn degiliz Vech-i b dileriz lib-i m-dn degiliz Rb- kevkebe-i devlet-i rn degiliz

Biz cihn iyel nana meftn degiliz Biliriz mekr-i zeni l mecnn degiliz

2. Emr-i adan biliriz kr degildir uldan Dnmeziz tr-i cef irse de a u oldan Cnne-i abr u ebt omazz h oldan

mazz aksine devr ile sipihri yoldan Rstdr meslegimiz peyrev-i gerdn degiliz

6.(b) aba: ab B. (10) B 114a, Y 141b, -H. Balk: *B, azel-i Rb Paa Tams-i aret-i alahud-dn-i U Y.

247

3. tmeziz kimseyi isn- udya terk deriz silsile-i adli o yzden tark Dehre ba egmeziz esbba olursa temsk

Ser-be-k adem-i adl-i keremkrz lk irk-i isn- lemn ile memnn degiliz

4. Nk u bed b degil kimseye -i lem ehd-i d olur mite-i semm-i mtem Luf u ahr olal semt-i rda hem-dem

Grnr bd u nebdu bize dehri tevem Szne rrem srnna mazn degiliz

5. Myemiz tesviye-i a u ikemle o-dem albimiz yne-i alat- srr- mbhem Olamaz her kii esrra al marem

Neemizden ne aceb b-aber olsa lem Rb biz eli alad macn degiliz

4.6. MURABBA
1 Feiltn Feiltn Feiln 1. ad ol mahar- dil-c olsun ayra dil virme emel bu olsun D cihn devletine meyl itme

4.(c) luf u ahr: ahr u lufu Y. (1) B 83a, Y 154b, -H.

248

ikr fikri heme y H olsun

2. avn- Mevl saa mehreb olsun Fey-i a mevrid u mereb olsun ret u manye pek balanma ikr fikri heme y Rabb olsun

3. Bezmi al saa elya olsun Emr-i Mevl aa esba olsun hir bna pek dil virme ikr fikri heme y a olsun

4. Malab- her d ser ayy olsun ev u erk giderek iyi_olsun Eyle tal-i ayt- ebed ikr fikri heme y ayy olsun

5. te-i far dile b olsun Fey-i a ile fera-yb olsun Kimseye lini ama zkes ikr fikri heme Vehhb olsun

6. Meslegi mereb-i U olsun Sev iden rz all olsun Rz masmua dil-teng olma ikr fikri heme Rezz olsun

4.(b) iyi: ay Y.

249

7. Ey al dili l olsun Mil-i rtbe-i ifl olsun Bb- isn gde bil sen ikr fikri heme Fett olsun

2 Feiltn Feiltn Feiltn Feiltn 1. Meslegim urbet ile rh- fen eyle lh Menzilim cd- vcdula be eyle lh ret u srete taml-i cef eyleme y Rab Meskenim vulat ile adr- af eyle lh

2. Tb- ala dil cn kebb eyle lh Ekimi encmen-i eve arb eyle lh Kenz-i ubbu ola dil ayrya bb eyleme y Rab Varlm yolua tebdl arb eyle lh

3 Mefl Filt Mefl Filn 1. Y Rab be-adr-i ems-i hd bb- mncel

Y Rab be-bedr-i mh- velyt- her vel Fil-krbi cidd li abdike ad bu mkiyen

(2) B 95a, -Y, -H. (3) B 95b, -Y, -H. 1.Tercme: Allahm, parlak kapnn ve hidayet gneinin kadri iin, her velinin velilik aynn dolunay iin, Hz. Peygamberin efaati ve Hz.Aliyi rnek al skntl zamannda gayretli kulun iin rehber oldu.

250

Bi-fii-n-nebiyyi ve bil-mutef Al

2. Y Rab be-bedr-i mh- hd pr-iy Al

Y Rab be-srr- kn- vef pr-af Al Fil-ammi u bi-yed ve ad elletil-adem Bil-Muafan-neb ve bil-Muraal-vel

4 Filtn Filtn Filtn Filn 1. o zamndr beyhude terk-i diyr itdi gl Yr- rn terk idip ayr yr itdi gl Bir arbsin kimse bilmez lii ibn-ad Gice gndz iii h ile zr itdi gl

2. Ehline vir m-sivy immet ibr eyle gel Ge bu davdan amu vardan ib eyle gel Nad-i mrn vara vir a ile bzr eyle gel Durmayp irrna adden gr itdi gl

3. Zr- rzn ama ala n abedir kef-i rz ayrdan a- md it aa l nz u niyz Ata ana avm u arda saa kimse acmaz Boz bzr- afleti yal bzr itdi gl

5
2.Tercme: Allahm Hz. Peygamber ve hidayet aynn dolunay, vefa ocann srr, nurlu ve safal Ali hakk iin sknt esnasnda elimi tut zira ayam kayd. (4) -B, -Y, H 110a.

251

Filtn Filtn Filtn Filn 1. Cerbeze n-odur amm o gelir eb Ner-i avl-i ayyib olur o degil ab b Mezra- lemde zer-i ayr idip ahde vef yle kolmaz fil-meel bir l- nekk k

2. Mekr-i dny bir degil olmadadr bir a a Bir klha iktif iden degil mutc- tc Kendi nefsiden de el ek ada mav eyle tamm M-siv snbllerin verd-i abbe a a

3. Ru ervil-ver min-ratil-eb b

Ekmeless-seyyru bil-idmi fhir-r r Lem tnebbih min-nere-eybi ev afil-uv Lem yelic f-semike kem merreten na

4. a ile ren-dil ol t olmaya a Meskenetle ar- navet itme ey renn n Nice bir tevb ile tad-i r idesin Ge aabdan ilmi pe eyle ey vebb b

5. once-i r gd olsa ider ber-bd bd ahr- dehr ire olur mu bir dil-i n-d d rete dil-beste olma al bu mandan aber
(5) B 122b, -Y, H 111a. B nshasnda her bir bent kafiye harfine gre balklar altnda toplanmtr: arfl-Elif, arfl-Cm vb. 2.(c) de: -H. Tercme: te alem ruhlarnn canll dnyadaki grntlerinin rahatlndandr. Gidenler o gidie ayak basarak olgunlat.Kuvvetinin zaafa uramas ya da yallk habercisiyle uyanmadn, nasihat verenlerin nasihati kulana ok defa girmedi.

252

Manye vire mi bir ret ile Bihzd zd

6. km-i a nefse rabetle lp inf f Mil heyetden mnezzehdir gerek enb b Ehl evlda dnme dme h- ehvete Esb-i rh- iffete ar gelir ef

7. Esb-i nefsi sev idip p-bend-i ere a a Bana mukem zimm- itiyr a a Nefse r olma elbet ek riyet bendine Pte-i a ire nr- ikmet ile ya ya

8. Oldu dmn u girbn hevdan k k Fey-i ala lev-i keretden dili l pk pk ar- blya heves lma tevu ehli ol Meskeni ir olsardr seni n k k

9. Nl-i aa b-ma ol ev ile bir al al oyunup ummn- aa dem ekip abdl dal Semt-i keretden ekil seyr eyle bar- vadete Himmet eyle drre-i tevd-i t al al

10. Vs el virdike eyle herkese inm- m Ser-kei elbet ider ikrm ile ibrm rm Mest-i ahb-y urr olma afdan ibret al Derd-i ser olur umr- neve-i encm- cm

5.() vire mi: virir mi H.

253

11. Kf ile nndan grnd cevher-i imkn kn Heyet-i nst irdi geldi her ayn yn

Berzaun l-yebyn srrna ibretle ba

tdi berzadan uhr ol drr ile mercn cn

12. Mnkir mlhidleri ayretle badan av av tibr itme iderlerse saa ger v v Trreht- n-sezya gel ula utma ne am Grbe-i kfrn- nimet ger iderse mv mv

13. Bama cha dme ha kola krn h h Merd-i rh ol a olur b-reh-ber hem-rh rh Reh-zeni odur ari reh-ber-i kmil gzet l aer t olmaya kr seni eyvh vh

14. Burc- ems-i vadet ire mav olur her ay ay Rz- maer elli bi yldr an o ay ay Zd- rh l mkemmel gel al gz a Diat eyle olmaya t menzili mev-y vy

4.7. MSTEZATLAR
1 Mefln Mefln Mefln Mefln/Mefln Mefln 1. Ey h- rsl iksr-i k-i dergehi a/Olur ehl-i dile kmy

11.(c) Berzaun l-yebyn: Rahmn Suresi 55-20. 14.(c) gel: -H. (1) B 2b, Y 113b, H 106a.

254

Odur manda ikmet zre kl-i em-i n-bn/Kider em-i dili bn

2. Deriden ayrya varma olupdur mntic-i srn/Ey kn- kerem el-n Der-i devlet-meb mbtelya mesned-i ist/Olur manda ser-t-p

3. eh-i hn- lem imetile iftir eyler/Cihnda zge kr eyler Ser-i iclle lali tc ider rabet ile dn/Aa izzet virir Mevl

4. D lem devletin cem ider elbet bende-i /Ferdn ehl-i il Nigh- itila ferdinden olur al/An ul idemez dny

5. Saa rabet iden li d kevne itibr itmez/Sivy itiyr itmez Fen ile mam olur aa ol menzil-i bl/Nedir dny nedir ub

6. D lem ol tecell-i cemle bir bedel olmaz/ayda cedel olmaz Siv rengi fenya iriir b alr Mevl/alr m anda h av

7. al m-sivdan gz yumup dil-dra bakdsa /Aa u gibi adsa Olursun bar- vadetde adefden drre-i yek-t/Ki h olmaz aa hem-t

2 Filtn Filtn Filtn Filn /Filtn Filn 1. Ey gl var sen efat-kna her dem l itb/T ki ola fet-i bb

2.(b) mbtelya mesned-i: mltec-y pkine Y. 4.(b) dny: zb H. 6.(a) cedel: bedel H. (2) B 4a, Y 115a, H 106a. 1.(a) efat-kna: efatgha Y.

255

zzetiyle d cihn ire olas km-yb/Ger idesi intisb

2. ulluudan ndir manda emr-i salanat/Hem udr- mekremet Pertev-i mihr-i mnrinde grnd bu serb/Bar- lufundan abb

3. Gel serb ile abba eyle ibretle nigh/T bulas vala rh Fey-ba- hest-i lemdir ol l-cenb/Olmaz aa irtiyb

4. ems-i tndan ul elbet an r olur/Aksine nr olur Ar u krs mihr meh erinde nice fal u bb/Nr u bd u k b

5. Yan r- ay mcmelin tafl ider/Midatin bir yl ider Nme-i hest yazlsa are dek olmaz isb/Deftere maz kitb

6. Ol gl-i sn-i ezelden emmesin ihr ider/Vafn tekrr ider yete irmez biri vafnda eyler iktisb/Man-i fal- kitb

7. ne-i dilde al yri davet itmege/Yan alvet itmege Rez ulu ile cnda srr- - r kitb/S-d revzen het bb

3 Filtn Filtn Filtn Filn /Filtn Filn 1. Ey uhru fitb- pertev-i envr- t/Mye-i fey-i ayt Vech-i pkiden grnd av- esm v ft/Nr ile doldu ciht

4.(a): ems-i tndan elbet an al r olur Y, ems-i tndan an elbette r olur H. 7.(b) B, - H. / (b) srr: sery Y. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir. (3) B 4b, Y 116a, H 106b.

256

2. ems-i t olmasa ulmetde alrd siv/Nstde b-nev Rtbe-i ekvna irmez idi sensiz kint/liyt u sfilt

3. Bi-i imkn- lemdir vcudu b-mer/Hest-i her d ser

Rameten lil-lemnsin cmleye sensin nect/Fil-ayti vel-memt

4. Ey efat kn mabb- ud-y lem-yezel/Yr- a azze ve cel Senden istimdd ider vaetlerinde her ut/Mminn mmint

5. Sen efat itmez ise mcrim-i ermendeye/Yn bendeye Ol r- mstam zre nice bulur ebt/Aa olur mu nect

6. e lillah kim efat-vh marm idesin/an iderken ddesin n raf u hem ram oldu saa l-simt/N-md olmaz ut

7. Keret-i emvc ile ket ikeste dil azn/Dd gird-ba arn l al bendee lufu ile bir iltift/Ey ferd-i bar- t

4.8. MESNEVLER
1 Filtn Filtn Filn ESM- ULEF* 1. Ey bu dny mlna marr olan

3.(b) Rameten lil-lemn: Enbiy Suresi 21-107. 6.(b) saa: ol Y. (1) B 99a, Y 167a, -H. Balk: *B. 1.(a) mlna: line Y.

257

Devlet ibline mesrr olan

2. Gel selefden ibret al ey nkte-dn Neyledi gr anlara devr-i zamn

3. Tat- l zre eylerken arr ke ald anlar bu rzgr

4. Nk u bed her neyse amli tamm Olur anla mczt- enm

5. Enbiy v evliy v tc-dr Herkesi amli [kendine] medr

6. Kimseye b degildir bu cihn Olsar herkes bu k ire nihn

7. Far- lem eyledi n intil ayr b olmaa var m mecl

8. Mesned-r-y ilfet erleri Saa tarr idem ol serverleri

9. Bu serdan gitdi n far- cihn

2.(b) anlara: anlar Y. 3.(b) anlar: anlara Y. 5.(b) kendine: kendye B, Y. mla birlii bakmndan dzeltilmitir. 7.(b) ayr: ayra Y. 8.(b) ol: o Y. 9.(b) zamn: cihn Y.

258

Kr-sz oldu ilfetle zamn

10. btid B Bekr-i dd-i At Oldu ol adra liyatla al

11. niyen Frk- dery-dil mer Buldu ol adre velyetle afer

12. lien Omn- in-nreyn pes Buldu ol emr-i velya dest-res

13. Badeh oldu Aliyy-i Murta Mesned-r-y ilfet iti

14. Bade tat- ilfetde asan Revna-efz oldu b-ulk- asen

15. Anda atm oldu ilfet b-af Kaa hiddir ad-i pr-vef

16. n ilfet ire s sle tamm Badeh ire mlk- il-arm

17. tdi nu- seyyid-i lem uhr Virdi pes aa Muviyye ftr

10.(b) ol: -Y. 14.(b) b: ol Y. 15.(b) kaa: aa Y. 17.(b): Virdi pes Muviyye aa ftr Y.

259

18. Mesned-i adra cls itdi o dem Bad tat- salanat zre adem

19. Badeh olu Yezd-i b-ur Eyledi ol adr telv-i rr

20. Badeh olu Muviyye alef Oldu aa kendi olduda telef

21. ora Mervn oldu anlara melik ora an olu ol Abdl-melik

22. Bade Abdl-melik olu Vel Oldu unvn- mlk ile bedd

23. Badeh oldu Sleymn dderi Tat- h ile tc- server

24. Bade Abdl-azz olu mer Geldi tat oldu adletle maar

25. Badeh Abdl-melik olu Yezd Oldu istidd ile mlke atd

26. Bade Abdl-melik olu Him Eyledi mlk nima ihtimm

27. Badeh geldi Veld ibni Yezd

260

Badeh geldi Yezd ibni Veld

28. ora brhm oldu tcver iri Mervn olupdur nmver

29. Munar oldu meyye devleti rdi Abbsiyyeye ol evketi

30. al lanet eyle bu bed-nm Dai Abbsye vir ihtimm

Der ikr-i Devlet-i Abbsiyye* 31. btid Seff Ebul-Abbs pes Mlke nuret ile buldu dest-res

32. Dderi Manr aa n idi Badeh Mehdni ezmn idi

33. Bade Ms-y Hd devlete rdi tc ile iriti izzete

34. ora tata irdi Hrn- Red Oldu evc-i devlete manend-i d

29.(b) evketi: devleti Y. 30. B. Bu beyit sadece Y nshasnda yer almaktadr ve vezini bozuktur. Balk: *B 100a 31. Y. 32. Y. 33. Y. 34. Y.

261

35. Badeh olu Muammeddir Emn f ile al umruna amn

36. Bade Memna irdi devleti Bir zamn ol dai grd izzeti

37. Badeh izzetle li oldu bat Mutam Billha irdi tc u tat

38. Vu Billha irdi ora i Ol dai gsterdi bir gne revi

39. ora Cafer Mtevekkildir emr Bir zamn lii oldu dest-gr

40. Badeh oldu Muammed Muntar km-i lem oldu aa mutar

41. rdi andan ora Amed Mustan Tata v oldu beryya mun

42. Badeh Mutezze oldu itizz Devlet tc ile oldu ser-firz

35. Y. 36. Y. 37. Y. 38. Y. 39. Y. 40. Y. 41. Y. 42. Y.

262

43. Bade irdi Muammed Muhted Herkes oldu o imma muted

44. Geldi andan ora Amed Mutemid Tata oldu aa cmle mstenid

45. ora geldi Muteid Billha yol Gedi adr- devlete izzetle ol

46. ora dodu ater-i ferunde-[fl] Mktefye irdi devlet ile ml

47. Bade iden nima ibtidr Mutedirdir kitdi bel-i itidr

48. hire yz utdu devlet bet Aa tefv oldu mlk tc u ta

49. Badeh Raye iridi ks Eyledi tat- sadetde cls

50. Mttaye irdi n tc u kemer T ile virdi cihna zb fer

43. Y. 44. Y. 45. Y. 46. Y. / (a) ferunde-fl: ferunde-l (?) B. Mana zaruretiyle dzeltildi. 47. Y. 48. Y. 49. Y. 50. Y.

263

51. ld Mstekf pes an tif Eyledi vat-i basre iktif

52. Pes Mu bb- vefy ld bz Oldu devlet ile hengm drz

53. Badeh B Bekr-i yi geldi pes Buldu eyym- drza dest-res

54. diru Billha udret virdi a Nice eyym oldu tata mstaa

55. imu Billh luf- Kirdgr ayl dem adrnda ld py-dr

56. Mutedya oldu ora itid An da encma irgrd ud

57. Badeh Mustahire iridi i Devlet ile salanatda ld

58. Bade Msteride irdi red Tc u tat- salanatla oldu d

51. Y. 52. Y. 53. Y. 54. Y. 55. Y. 56. Y. 57. Y. 58. Y.

264

59. Ride pes rd oldu reh-nm hid-i bat oldu aa r-nm

60. Mutta tavya ld itim ld akm- enma ihtimm

61. ora Mstencid iridi devlete Tc u tat u mlk ml u ervete

62. Mste virdi iy bu dehre pes tibs itdi yznden nice kes

63. ora geldi Nr- dn-i ud ayl eyym oldu al muted

64. tdi andan ora pes hir uhr Emrine tefv olundu her umr

65. ora Mustanr iridi nurete Revna-efz oldu adr- devlete

66. irl-emr oldu Mustam hemn ir-i heneh-i Abbsiyn

59. Y. 60. Y. 61. Y. 62. Y. 63. Y. 64. Y. 65. Y. 66. Y.

265

67. l-i Abbsa irdi inr l-i Selua virildi ol riy

Der-ikr-i Devlet-i Seluiyn* 68. Tat- ha itdi Keysrev cls Dnd devrinde murd zre ks

69. Badeh ol adra irdi Keyubd Ol dai bir mddet oldu anda d

70. bet irdi Ald-dne tat Rzgra pes msid oldu bat

71. rdi aa kr- dnydan kesel Tat ir tataya ld bedel

Der-ikr-i Devlet-i Omniyn* 72. li-i dn eyledi sada rc ems-i nuret itdi mardan ul

73. Nuret-i a itdi lemde uhr

67. Y. Balk: *B 101a 68. Y. 69. Y. 70. Y. 71. Y. Balk: *B 101a 72. Y. 73. Y.

266

Pes eb-i deycra a bel itdi nr

74. Yan ebn-y uzt af-deri n Omn z meydn eri

75. Tat- hye cls itdi o h ld neslin ara dek peyveste_lh

76. Badeh Suln Orn- ec Oldu tat- salanat zre ref

77. Badeh Suln Murd- Evvele Tc u tat iridi ad izzet ile

78. Byezd-i Yldrm n- metn Salanat tatnda oldu pes mekn

79. Badeh Suln Muammed Evvele Devlet el virdi murd irdi ele

80. Badeh Suln Murd- nye Vl oldu devlet-i Omniye

81. Badeh Suln Muammed Ftie

74. Y. 75. Y. 76. Y. 77. Y. 78. Y. 79. Y. 80. Y.

267

rdi devlet ber-revne Ftiha

82. rdi Suln Byezd-i nye Badeh ol tc u tat- niye

83. Badeh Sulan Selm-i Evvele rdi tat fa ald velvele

84. Badeh Suln Sleymn- zamn Eyledi akm- nnu beyn

85. ora oldu salanatda kmkr n-i Suln Selm-i tc-dr

86. ora irdi li-i Suln Murd Tc- h ile oldu ber-murd

87. Bade Suln Muammed li Tc u tat u mlk oldu vrii

88. ora Suln Amed-i Evvel tamm Salanat mlknde ld ihtimm

89. ora Suln Mutf-y Evveli

81. Y. / (b) Tercme: Ruhuna Ftiha. 82. Y. 83. Y. 84. Y. 85. Y. 86. Y. 87. Y. 88. Y.

268

ld a mr- bya vel

90. ora Omn n- n-i ceml Salanatda buldu ol ecr-i cezl

91. Defa-i nde Suln Muaf Pdih olmal itdi it

92. Badeh Suln Murd- Rbie ld Mevl tc u tat tbie

93. n brhmi sora avn-i a ikmet ile ld tata mstea

94. n Muammed Rbi andan ora hem Oldu tat- salanatla muterem

95. n-i Suln Sleymn-i hmm Devlet izzetle oldu d-km

96. n-i Suln Amed bad-ez-n Tc u devlet ile oldu km-rn

97. Badeh n-i Suln Muaf

89. Y. 90. Y. 91. Y. 92. Y. 93. Y. 94. Y. 95. Y. 96. Y.

269

Salanatda srd bir mddet af

98. ora Sulan Amed-i l hemn Tc u tata virdi devlet ile n

99. Badeh Suln Mamd- necb Mesned-i hye virdi ayl zb

100.ora Omn n- li tc-dr Oldu tat- salanatda km-kr

101.ora Suln Muaf-y lii Eyledi a cmlesini vrii

102.aret-i a devletin efzn ide Adl dda dem-be-dem marn ide

103.Al u rd inf ile ayrtda lm ikmet evket drtda

104.Fik-i arn ehen-h- cihn Mesnedinde dim ide Msten

105.Bade Suln amd-i km-kr

97. Y. 98. Y. 99. Y. 100. Y. 101. Y. 102. Y. 103. Y. 104. Y.

270

ld tat- salanat zre arr

106.Tat- izzetde olup bat sad Tri llul-Mecd Abdlamd

107.Dem-be-dem a ide tevfin ref Ola her tedbri tadre al

108.Na ide nuret ile kilk-i mucb Leva-i ibline fet-i arb

109.Fevz nuretle la mrn mezd Fti-i n ide an Mecd

110.Ey bu fn leme dil-bend olan Bu met u nana ursend olan

111.ayme-i ll- ayle l naar tibr var ise ibret yeter

112.Bu nuu y uks- bdr Y serb u y ayl u bdr

113.Nee tal itmek indr bu dr

105. Y. 106. Y. 107. Y. 108. Y. 109. Y. 110. Y. 111. Y. 112. Y.

271

Her kiiye l olur medr

114.Mezra- lemde yan ayr u er Her ne ekdiyse kii an bier

115.D cihn ayr a bulmadr B-bahne abd- li olmadr

116.b- afletden gz a ey fet o nedmet fide virmez saa

117.Y lah eyle tevfi ref Olalm t bar- tevde ar

2 Mefln Mefln Feln 1. Edeb ilmi ki ehli oldu ndir Ess- emile andan bindr

2. Bindan ala maduu cnda Azz ide seni izzi cihnda

3. Mer aladsa rat- cn Saa yz gstere elf- urn

113. Y. 115. Y. 116. Y. (2) B 89a, Y 166b, -H. Tespit edilebilen kitap isimleri koyu yazlmtr.

272

4. lelden fiyeyle ir ifya Kiiye ilm-i arfda bu kifye

5. Pes andan ilm-i nava l itb Eliden gitmesin bir dem kitb

6. Avmil kenz-i nava oldu mift ulm- cehle lzm geldi mbh

7. iy-y av ile buldusa ihr der irb- elf af-dr

8. Merma kfiye eyler kifyet Eger tda var ise diryet

9. Mey-i nav ile iret l mdm Eliden dmesin pes Moll Cm

10. Pes andan iltift it limna Man v bed ile beyna

11. Saa ger mutaar ders ola tel Muavvelden idesin desti tal

12. Ar u hendese arf ile ikmet Ncm u vef u semmr ile heyet

13. Ou db u mankla kelm

273

Ayidde pes eyle ihtimm

14. Ul fh ile ilm-i adi Ou yol bulmaya eyn abi

15. Pes andan ilm-i tefsre ur it An b- ul ile fr it

16. Pes andan varl terk it birder Bulasn t ki ilm-i mava reh-ber

17. limden a bilmek oldu mad udy bilmege l bel-i mechd

18. Refi dil-i bezm-i uhd it Fen bezminde gel mav- vcd it

19. limden ayna ir o itibh aat neydigin ala kemh

20. Saa ilm-i lednnden man re Feyy- Muladan nihn

21. O dem vsi ola pes lev-i sne rie rtbe-i ekki yane

22. Olasn ulmet-i cehliden zd

16.(b) ki: kim Y.

274

resin nr- ilme olasn d

23. Nr- ilme yetidikde al Say idip anda bulasn fel

4.9. GAZELLER
fiyet arfil-Elif* Bismillahirramanirram* 1 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Rh- Hada illetim ayn- sadetdir baa ret alalm manda rifatdir baa

2. Salanatdr ulluum farm ile far eylerim let-i aczim aatde kermetdir baa

3. Kef lt u mamtm urum grmedir ev ile menzil mertib ibu letdir baa

4. ciz fn der mi h taarruf aydna

Kll eyin hlikn remzi kifyetdir baa

5. Varlm yolua tebdl eyledim ael-yan

23. B. Balk: *B, fiyetl-Elif Y. Bismillahirramanirram: B,Y. (1) B 1b, Y 112b, H 88a. 3.(a) mamtm: maltm H. 4.(b) Kll eyin hlikn: Kasas Suresi 28-88.

275

S-i irfn ire bir oa ticretdir baa

6. Nad-i cn ile met- val aldm ryegn em ile pervne srr bir iretdir baa

7. Aldm hirdir amm virdigim bilmem nedir Bu allik ezelden bir kinyetdir baa

2 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey gl ayrla yr olma abatdir saa ikr fikr-i ada mav olma sadetdir saa

2. Lev-i rdan siv fikrin izle eyleyen Nehr-i srdan cr olan bar- vadetdir saa

3. Gel nu- b-ebt- kerete dil balama Keret-i emvc- bara ba ki ibretdir saa

4. Kereti vadetle vadet keretiyle mmtezic Bu muamm-y [acbe] bir iretdir saa

5. adan bir ie al mhiyyetin derk idegr Hest-i mevhmu ala bir iretdir saa

(2) B 1b, Y 112b, H 88b. 1.(a) yr: -B, H. 4. Y / (b) acbe: acb B, H. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir.

276

6. Aladsa yoluu a varln fehm eyledi

Men aref srr uddan bir inyetdir saa

7. Remz-i fikr-i m-ikf eyle al diat it Mekteb-i a ire bir ders-i aatdir saa

3 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Dil bar- aat her ne mevci kidiser peyd der vadetle keret imtizcndan aber peyd

2. Tevfu kmn m ider her dil aatde Tebynde telf retin eyler uver peyd

3. amu diller alrken feyi hep Feyy- Muladan Birinden ayr olur hir birinden emr-i er peyd

4. Mhiddir ki b levni arf rengidir b-ek Ne gn arfa il itse ol levni ider peyd

5. Teasdr istidd ayn- avbilde ft uvveden file gelir eyler eer peyd

6. Olursa mahar ayr afda aa amd eyle

6.(b) Men aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr. (3) B 2a, Y 113a, -H. 1.(a) ki: -Y

277

Olursa mahar erri olur nefse keder peyd

7. al me-i nam marifle mlevvendir Nola her bir azelde eylese reng-i diger peyd

4 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Bar- la gl irse de fn olsa Ne fendr ne bedr ne afdr bu af

2. ayd- ekdr- cihn ile muayyed olma Ne adr ne rdr ne adr bu a

3. Aczini bilse kii udret-i a grse Ne revdr ne vefdr ne adr bu a

4. ulmet-i tende olur b- ayt kn Ne aradr ne verdr ne serdr bu ser

5. Mara- mevte olur b- ayt ile if Ne devdr ne revdr ne ifdr bu if

6. degr ahd-i adme reh-i adl zre vef Ne eddr ne addr ne vefdr bu vef

7. Nefsi ayd itmege znet virir eyvna hev

(4) B 2a, Y 113a, -H. 4.(a) olur: olup Y.

278

Ne dr ne vdr ne hevdr bu hev

8. R- sulnyi bu nefs-i den ul itmek Ne adr ne adr ne cefdr bu cef

9. Varl eyleme gel baa pskll bel Ne aldr ne veldr ne beldr bu bel

10. Br- minet belii bkd al bilmem Ne edr ne hezdr ne cezdr bu cez

5 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Vaf- tla seni eyledi a n al Seni vaf itmede r olur elbet iml

2. ilat-i natie cehd itse de ger vehm ayl add-i evfa yeste bulunmaz kl

3. t adem tem mene-i lem ld Nee-yb oldu vcdu ile pest bl

4. Merkez-i dire-i remz-i vcb u imkn Eyledi t ikmetle Cenb- Mevl

10.(b) hez: az Y. (5) B 89b, Y 161b, H 106b. Balk: fiyet arfil-Lm Elif B, fiyetl-Lm Elif Y. 3.(a) tem: tem B, etem H.

279

5. Pest blya senden iriir fey-i ud Maar- manb- lufuda olur mu l l

6. Dil-i sevd-zede val bu ayl ile umar Pest kem-adre rev ola m adr- bl

7. cre-i val almaz m alye meded k-i firatde yz zre srnpdr l

fiyet arfil-B* 6 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Gevher-i kmy-y kenz-i Rabb izzetdir edeb Cevher-i dr-dne-i tc- sadetdir edeb

2. Kll-i ayr cem-i erden ictinb itmek gerek l in- avl-i eratdr edeb

3. Rh- ada b-ara say- bel itmek ile Mute-y n- efl-i aratdr edeb

4. Belki lt u menzil srrn ta iden Slikne ayn- avl-i aatdir edeb

5. B-edebden itirz eyle arn olma an

6.(b) kem: kim Y. Balk: *B, arfl-B Y. (6) B 2b, Y 114a, H 101 a. 3.(a) ada: adan H.

280

Bir edb-i kmile dilden iatdir edeb

6. ret u manda mesd olma isterse eger D cihn ire sadetden ibretdir edeb

7. Baa tc- sadet l al ryegn Her ula el virmez Allhdan inyetdir edeb

7 Filtn Filtn Filtn Filn 1. til itmez gedlarla eh-i l-cenb Alaa inmez hm blya b itmez itb

2. nki ret aksidir mann andan ibret al h olur manda retde fakr-i dil-arb

3. Sebzezr- gl-bahr olur mu k-i treden Fey-yb olmaz ise ger ebr-i ikmetle trb

4. Mride ban egen ikmetden olur behrever Bar- aa ser-fr iden bulur drr-i o-b

5. Fey-i adan b-nab olur olan ser-be-hev Ser-fr itmez ise h delve iriir mi b

6. o mudur seyr-i mam olsa ar- armn

(7) B 3a, Y 114b, H 101b. 5.(a) ser-be-hev: serden hev B, H.

281

n a-i kedir her dem nigh- fitb

7. Ey al gel tevuemrine l ihtimm Rtbe-i blda ger olma dilerse fey-yb

8 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Olur senden amu ubbda luf u kerem y Rab den sensin ell hem azz muterem y Rab

2. Egeri iftir- nefsim oldu bi-i illet ura itirfmla ola lufa irem y Rab

3. Vcd- erreden dalarca iyn eyledim lkin u- ramete nisbet degil erre direm y Rab

4. Benim crmm seni dery-y lufuda degil erre ridir areyi ummna isan grem y Rab

5. Didi l tana min-rametillh ey kerem kn Ebed meys- luf olmam inyet gzlerem y Rab

6. Her iynm urumdan vel mmd-i afvla

(8) B 3b,Y 114b, H 89a. 2.(b) lufa: luf B. 5.(a) L tana min rametillh: Zmer Suresi 39-53. / (b) gzlerem: Kafiye gerei bu ekilde okunmutur. 6.(a) Her iynm: Hirsnm Y, H. / (b) eylerem: Kafiye gerei bu ekilde okunmutur.

282

Dem--dem dmen-i lufa teebb eylerem y Rab

7. alni kesildi rite-i mmdi lemde ki lemde senden isterem luf u kerem y Rab

9 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Merab ehr-i receb ki sende bad b u tb Burc- ram- ismete tavl idip ol mh-tb

2. Leyle-i cuma reibde sadetle nzl Eyledi alvet-sery- rame ol l-cenb

3. Rs raminden kinye cmi mirt- ceml Kenz-i mafye olupdur bs remz-i fet-i bb

4. ld a terfine mde esbb- srr Oldu andl-i ncm ile mnevver nh bb

5. Dnd fns- ayle em-i tyla felek Rz u eb devr itmede ar ile mh u fitb

6. Sr- terfine mihr meh iki vzedir Y iki mirt- vech-i pkidir b-irtiyb

7.(b) isterem: Kafiye gerei bu ekilde okunmutur. (9) B 3b, Y 115a, H 83a. Balk: Reibiyye H. 1.(b) mh-tb: afitb H.

283

7. Ey eh-i levlk seni feyile lem zindedir Fey-i isn al bendee l b-isb

fiyet arfit-T* 10 Filtn Filtn Filtn Filn 1. abbe mh- receb kol bedr-i far- kint ndi burc- imete buldu reibde ebt

2. leme ir idip ol ems-i burc- f Ren oldu r unur nh bk u e ciht

3. Vech-i pkidir mirt- ft- l-yezl Andan aks itdi cihna pertev-i envr- t

4. ulmet-i cehliyle lem mrde iken ol akm Nr- ikmetle yeiden leme virdi ayt

5. Ey abb-i a alyi eb-i amda oma Nr- iblile mesrr eyle amdan vir nect

11

7.(a) Levlk: Levlke levlk lem alatl-eflk (Sen olmasaydn, sen olmasaydn felekleri yaratmazdm) kudsi hadisinden iktibastr. Balk: *B, fiyett-T Y. (10) B 4a, Y 115b, H 83a. 1.(b) ndi: tdi B, H. (11) B 4b, Y 115b, H 85b.

284

Mefln Mefln Mefln Mefl 1. vd-i muaddesdir dili l ar- ct An r- tecell it udya l mnct

2. Cibl-i hestyi birden yaa nr- tecell Ola ol dem dil-i f ceml-i aa mirt

3. Mubildir km-i hir bn glde Geh vadet geh keret mam l mrt

4. aatde szm birbirini lmaz mnf Mertible tecell kmdr an mnft

5. Mam n dili ki ayd olur ghce la Mnf grnr elbette ber-vef-i mamt

6. ar-i [ayra] sev eyle dili erden udl it ft- adli urmudur terz-y msvt

7. udya ayr vir erri avle itme aa al itiyrla olunursun mczt

12 Mefln Mefln Mefln Mefln

1.(a) : bu Y. 2.(b) ceml-i: cemli B. 5.(a) Bu msrada vezin Mefln Mefln Mefln Mefln olmaktadr. 6.(a) ayra: ayr B, Y, H. Vezin zaruretiyle dzeltildi. 7.(a) itme: eyleme B, H. (12) B 4b, Y 116a, H 85b.

285

1. Cefya abr iden yeste-i isn olur elbet Aa tesr-i ilm-i vef sn olur elbet

2. Celliyle cemli nki tevemdir bu lemde am- hicrn ile giryn olan andn olur elbet

3. ap flk-i dili cy- sirike azm-i yr itdim Varr cy ile ket vl- ummn olur elbet

4. Geer dil berza- bar- fir zevra- ml rer mr- visle menzili liman olur elbet

5. Dem--dem ar- aynmdan geer nl-i mbrekdir Riy- mezra- mmdimiz reyyn olur elbet

6. Firyla nola b-b olursa birke-i mmd Viliyle alc-i lufuna yn olur elbet

7. Girer dest-i alye kenr- dmen-i val Girbn- dili va-beste-i hicrn olur elbet

fiyet arfi-* Filtn Filtn Filtn Filn 13 1. Derde ddm ey eh-i l-cenbm el-y

1.(a) cefya: fenya H. Balk: *B, fiyet- Y. (13) B 5a, Y 116b, H 107b.

286

ulmet-i hicrna irdim fitbm el-y

2. aflet ile imtil-i emre diat itmedim Az olur nehy-i uddan ictinbm el-y

3. Vat-i icr-y ibdetde teksldr iim Maiyetde crm ile olur itbm el-y

4. let-i br- girnm atim k eyledi ahr- dehri adden ad iktisbm el-y

5. Lufua almdr anca kr- n-r- arb Lufua olur m-i intisbm el-y

6. sib emrinde tar itdi nefsim el-meded Rz- maerde olur elbet isbm el-y

7. Ger efat itmez ise bu al mcrime Nr- hicrn- cam olur abm el-y

14 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Egeri herkesi ilnna uyn olur bi

6.(a) sib: Mt able en-temt, sib able en-tsib ( lmeden nce lnz, hesaba ekilmeden nce kendinizi hesaba ekiniz) hadisinden iktibastr. / (b) elbet: nk Y. (14) B 5a, Y 116b, -H.

287

ur- bar- ufrna vel iyn olur bi

2. Seb- ddeden ek-i nedmetle gher-p ol Bahr- rava-i mle n brn olur bi

3. Geip enb-i vcdu ir vil-i bezm-i la Dili ayd- fira hest-i imkn olur bi

4. ridir ayd- hestyi dil lk- nstyi Fen ire beya irmege irfn olur bi

5. utudur hest-i mevhmu h- cn-gdz ire Sivy yamaa n te-i szn olur bi

6. uhr- keret-i emvca ibretle nigh eyle Taayyn cilvesine cnbi-i ummn olur bi

7. Ceml-i vadet-i ayret-fezy gr meryda al ayret-i cna ru- cnn olur bi

fiyet arfil-Cm* 15 Filtn Filtn Filtn Filn 1. aret-i Rezza anca eyle ar- itiyc

4.(a) dil: dile Y. 5.(b) sivy: sivya Y. Balk: *B, fiyetl-Cm Y. (15) B 5b, Y 117a, H 89a.

288

Virdigine ni ol eyle rsn baa tc

2. Nimet-i ub-y bde olur dim srr Znet-i dny-y fnye gerekmez ibtihc

3. Fitnedir evld u mla olma dil-beste an

Ennem emvlkm nana eyle iticc

4. Aniyya iltift itme saa besdir an Arab v indan aret-i Yezdna a

5. obet-i merdn her dem bil anmet rz u eb Ehl-i dny obetiyle olma mutelll-mizc

6. Keret-i adfda bir drr-i vadet bulagr M-siv boncular dilde gerekmez durma a

7. em-i keretle yeter gezdi al ulmeti ems-i vadet dosa elbet munaf olur sirc

16 Mefln Mefln Feln 1. Der-i lufu gd it mazeni a af mmetleri hep saa mutc

3.(b) Ennem emvlkm: Enfl Suresi 8-28. 5.(a) Her dem:-B (16) B 5b, Y 118a, H 107b.

289

2. Cevhir-p ola luf- ammi Nem-i brn- isn dile a

3. Kerem kn savet madenisi omazs bendegn tene v a

4. ubr- dergehidir khl-i dde aatde odur hem cevher-i tc

5. ridir cennet-i lufu dem--dem Dili tr-i belya lma mc

6. efat l d lemde efat Be-a- leyle-i esrr- Mirc

7. al zr li rmetine Der-i lufudan itme bir dem irc

17 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Mecz ire aat ayrn ala r- erden ge rip la manya uydt- uverden ge

2. Eerden grnr fey-i Meir em-i ibretle

3.(a) savet: H. 6.(b) esrr: sr v B, H. (17) B 6a, Y 117b, H 90b.

290

Meir cilvesin gzle mery-y eerden ge

3. aktde aar anca seni enb-i vcdudur Vcd- ada gel mav- vcd eyle aardan ge

4. Dinildiyse eger varl icbn gemek elzemdir Saa kim dir ibdet itme ekr- seerden ge

5. oyun varl libsndan adem ba rh- tecrde ri far u fen vdsine tc u kemerden ge

6. Dr aml-i ayra ryetinden itirz eyle Mrd-i a olup ayra bama nef ardan ge

7. al rabet-i cennta gel ar itme amli R-c-y ud ol rehbet-i nr- saardan ge

18 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Selsebl-i a- pke gel arb- skker i r elinden b- ayvn yr elinden kever i

2. Gel fy- r cy- re-c ol dem-be-dem Cennet-i irfna gir cm- af-y enver i

3. b- fey-i r-i ikmet ehd-i rn-i ledn

(18) B 6b, Y 117b, H 92b. 2.(a) r cy-: re-c-y Y, H.

291

Bde-i a- udy b-umr- oter i

4. adr- irfna iri mey-ne-i a ire sen ster ise cm u kes ister ise sar i

5. D cihndan el ekip cm- feny eyle n Mridi ayana d cm- mevt-i amer i

6. Ger be billh ise ad fen fillha ir Esved ebya gerekse kes-i mevt-i ahar i

7. Cm- vadetle al mest ol ayrdan ekil ster ise cm- umm ister ise anber i

19 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey gl kendi gibi bir mbtel grd m h Rh- ada derdie bir in grd m h

2. Her kii bir derde dm re-i dermn diler Derd-i yre derdi gibi bir dev grd m h

3. lemi ev u afs herkese bir gnedir evk-i vala cn-fed gibi af grd m h

4.(b) kes : kse Y. 7.(b) anber: ebter Y. (19) B 6b, Y 118a, H 92b. 3.(b): evk-i vala cn-fed gibi bir af grd m h Y.

292

4. Her cefs a mau olur bir af ret-i ahr ire man-y af grd m h

5. Luf u ahr mande tevem grnr rife Bu man ire merd-i mnteh grd m h

6. Reng bya iltift itmek abat ndr Cfeye inmez hevdan bir hm grd m h

7. Rengi b-renge iridir let-i telvnde Ey al byle rengn bir ed grd m h

fiyet arfil-* 20 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ad mur- himmetim n a- ak ile cen Evc-i lhta aceb mi bulsa her demde nec

2. Srat-i seyrine hem-p olamaz bd- ab Seyri bd ehr olur n bil-uduvvi ver-rev

3. Gel fesd- keret-i ayrdan l ictinb T saa ol nr- vadet gstere rh- al

4. b- vadet a ider dilden siv ser-ritesin

7.(b) rengn bir: bir rengn Y. Balk: *B, fiyetl- Y. (20) B 7a, Y 118b, H 86a. 2.(b) Bil-uduvvi ver-rev: Sabah akam

293

Seyf-i adr an vuu ki mmine olmu sil

5. Vadete keret adm kerete vadet adm Leyle-i ulmt mav itmekdedir nr- ab

6. Nefy-i hest ile far- tma ir Mevly bul Hem sevdl-vech fid-dreyn-i ala bul fel

7. Var al zhid-i kec-fehme nuumda aar Nuum olmaz albine yol bulmayan aa mb

21 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Nam- nat-i far- lemle gerekdir iftit T ki her yzden nmyn ola envr- nec

2. Ey mmidd-i zr bl vey mf-i b kem Her nigh- itibr mene-i fevz fel

3. Tb- ahr ile ar olma muarrerdir bu dil Sye-i lufu eger amaz ise her dem cen

4. Bulmadm bir dem ur- at-i a gl tmede her demde afletle ma itir

5. asvet-i alb ile avlim mkedderdir meger

7.(a) nuumda: nuumdan Y. (21) B 7a, Y 118b, H 108a.

294

afvet-i fey-i lafile bula dil inir

6. Glen-i vafda blbldr al rz u eb Nat-i pki vird idinmi bil-uduvvi ver-rev

7. n fesad zre urulmudur bin-y nefs-i m Fey-i cdudur meger ide alye al

fiyet arfil-* 22 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Y Reslallh abd-i sitndr y Himetide cn-fed-y sitndr y

2. ehriyr- d sers fey-ba- enbiy Pdihlar keridir bendegndr y

3. Ol vecihden pdihlar rava ferrdr aretide b-mecl u n-tvndr y

4. Mehedide ciz kemter olur elbet vel Nara-i pr-tb ile ib-rndr y

5. Rh- far u illet ire geri mazndur dili

6.(b) Bil-uduvvi ver-rev: Sabah akam Balk: *B, fiyetl- Y. (22) B 7b, Y 119a, H 108a. H nshasnda drdnc ve beinci beyitler birbirlerinin yerinde yer almaktadr.

295

Nm-nigh- lufu ile d-mndr y

6. ltift b-nevya devlet-i her d ser ftir ile grh- dimndr y

7. Bu al bendei luf eyle zd eyleme Dergehide bende-i zdegndr y 23 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Nr- ddem cn u dilden pend-i pre ut m Olmasn mirt- albe t sivdan ittis

2. Fa- esm-y uddr nsa-i mml-kitb Lev-i dilde m-siv nan gerekmez intis

3. te-i hicrn ile dil mlkn lma arb Mecmal-bareyne ir r bulup n it nu

4. n ezel ahd eyledi ulluda suln olasn Cehd l t irmeye ahd-i adme infis

5. Mur- zrek dm- ayyd- hevya dmesin Dne-i mlini zrinde urmudur fi

6. fil olma dem-be-dem eyle tevuda ym

(23) B 7b, Y 119a, -H.

296

llet-i kibr ile enfi bulmasn h intif

7. Ey al iktisb- ho-fil ise murd Cmle al- emyimden gerekdir insil

fiyet arfid-Dl * 24 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey serr-r-y vadet fti-i kenz-i cevd Mebde-i cd- lem mene-i al- mad

2. Olmasa t alr idi ademde kint t in ilat-i kevneyni a itdi murd

3. at mirt- t itdi o demde cilveger Oldu esm v ft andan ayn- ibd

4. t- pkile ife itdi iyya tamm lm-i adan udret ile ayna geldi her murd

5. stifa itdi zdan erv- gzn Pes ebul-erv olur saa aat zre ad

6. mm-i ey cedd-i demsin ey al- ul

Balk: *B, fiyetd-Dl Y. (24) B 8a, Y 119 b, H 108b. 3.(a) t: -B

297

Senden istimdd ider her nk u bed b-itimd

7. Y Reslallh meded l bu al bendee ol zamn ki fide virmez kiiye ictihd

25 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Dd bir arya dil kim resm-i lem n-bedd Girdi bir vdye reh n-bd u hem-dem n-bedd

2. Bir fe-y ayret-bd- fenya kd kim in-y derd n-peyd v marem n-bedd

3. ayret-ender-ayret ile nr- al- mstefd Olmada her laada n-yb her dem n-bedd

4. Bar- ayretdir nola gird-b- a ire nihn Olsa flk-i Byezd bn Edhem n-bedd

5. Bd- vadetle telum eylese ummn- a are-i n-zi hem n-bd ider hem n-bedd

6. Tr-i a sne-i mecra bir zam ad kim Mhre-i zama if kem-yb u merem n-bedd

7. fitb pertevi n dd lbe am degil

(25) B 8a, Y 119b, -H.

298

Ey al jle-i nefsim idersem n-bedd

fiyet arfi-l* 26 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Y Reslallh amu b-keslere sensin ma Bb- lufu mcrim nlendeye besdir mel

2. Mcrimi afv u efat eylemek olmaz mul n ys olur saa nisbetle env- ev

3. annm lufuda ta eyle marm eyleme Hep ysm zre feyi ile d it olma

4. Her fe-y d sery redde kfdir z n zemn sumna n- hkmdr nef

5. Leet-i her nu- cn-ba olur ra da Nimet-i riyye ile ra olmaz ilti

6. hir bnda inm iridir dem-be-dem Her cihetden evi irb ide nam-y li

7. Melceimdir her dem-i krbetde bb- izzeti

Balk: *B, fiyet-l Y. (26) B 8b, Y 120a, H 108b. 1.(a) b-keslere: mcrimlere H. / (b) besdir: be-der Y. 4.(b) kmdr: ikmetdir Y. 7.(b) vird-i: derd-i B / (b) el-Iyu vel-y: Snrm snrm

299

Pes olur vird-i al el-yu vel y

27 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Zehr-i derd-i a olur ua elvdan ele N-i zenbr- dil-r menn selvdan ele

2. Leet-i gftr- yre bel-i var itmek nedir n olur her nimet-i dny v ubdan ele

3. Gl cemli evine dil nice efn itmesin Blbl-i nlna olmaz zr- aldan ele

4. Bezm-i amda eylesem nn- a ile srd Nme-i u olur her avt- zbdan ele

5. Srr- a leetin ev ile idrk idene Cn fed itmek olur her ev-i namdan ele

6. Adr maa cn- urbn iden mada ifns iydan ele

7. Leet-i her d serdan olur tel-km ev-i dr olmaz al val- Drdan ele

fiyet arfir-R*
(27) B 8b, Y 120a, -H. 3.(b) al: al Y.

300

28 Mefiln Feiltn Mefiln Feiln 1. Met- sne dil cn-bah dimez de ne dir Yz gren aa bi cn fed dimez de ne dir

2. Ceml-i pkie aks eyledi bu sn-i ezel Dil aa mahar- nr- ud dimez de ne dir

3. Cebn-i Ysufa pertev alp sn gren Beer degil o melek dil-rb dimez de ne dir

4. sn-i ret-i kll cihnda emmesidir Beer diyen aa ma- a dimez de ne dir

5. Cell-i leyle-i zlfde nr- adre iren iy-y vechie ems-i u dimez de ne dir

6. Ey abb-i ud vey abb-i illet-i dil All-i pister-i hicri dev dimez de ne dir

7. Gr bu nat-i erfi bu nev-zemnde aceb al lufua olmu sez dimez de ne dir

29

Balk: *B (28) B 9a, Y 130b, -H. 3.(a) Ysufa: Ysuf B 4. Y. (29)

301

Feilt n Feiltn Feiltn Feiln 1. Nal-i suln- rsl tc- ser olmaz da nolur k-py dile kl-i baar olmaz da nolur

2. Pye-i rifatine nisbet ile mihr-i mnr Eheb-i himmetine nal-i zer olmaz da nolur

3. Perde-dr oldu alvetgehine R- Emn udsiyn cmle-i ddm- der olmaz da nolur

4. Znet-efz-y serr-i arem-i - af Bar- vadetde yegne gher olmaz da nolur

5. Mar- ub- ezel vech-i cemli idi n Anda envr- dem cilveger olmaz da nolur

6. Zlf-i eb-byu dili eylese tar-i dim Leyle-i adre iren behrever olmaz da nolur

7. R-siyeh bende al ne adar mcrim ise Nat-i pkiyle an muteber olmaz da nolur

30 Mefiln Feiltn Mefiln Feiln 1. abb-i a eh-i her d ser degil de nedir

B 9a, Y 130b, -H. 3.(b) cmle-i cmleten Y. (30) B 9b, Y 131a, -H.

302

Derinde h- cihn bir ged degil de nedir

2. Maf- zmre-i kerrbiyn degil mi deri Mel- file-i enbiy degil de nedir

3. ulm- irketi ref itse nr- vechi nola Cebni nr- vech-i ud degil de nedir

4. Yznde a- yani grr ayn- yan Cemli yne-i a-nm degil de nedir

5. ulm- leyle-i srnda or mu mmetini Cenb- mala- ems-i hd degil de nedir

6. derse yek naaryla nola bu kini zer Nigh- feti kmy degil de nedir

7. al kl-i baret degil mi em-i dile ubr- k-i rehi ttiy degil de nedir

31 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Nimet-i cd- vcdu kint adr Menba- cdu vcd- mmkini u badr

2. Lcce-i feyiden istimdd ider her nk u bed

(31) B 9b, Y 131a, H 109a.

303

D cihn feyi ser-t-ser inyet-pdr

3. Pdihlar pdihs d lemde tamm Ol vecihden pdihlar rava ferrdr

4. ftir eylerse lemde sezdr aa kim sitn segleri an apu yoldadr

5. zzet an ki cihnda ulluula far ider Kiiye izzet sadet ulluudan ndir

6. Rifat andr ki bb- devleti mesned la Devlet an ki maadd sitn adr

7. Geri dr oldu al sitndan seni Rz u eb fikr-i aylile saa dil mdir

32 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Glen-i natide kilk-i himmetim eyle hezr ev ile pervne dil em-i cemle cn atar

2. Nr- val nr- hicrna mubil mi olur Nr nr it nru nr itme baa ey kmkr

4.(b) apu: hemn B. (32) B 10b, Y 132 a, H 109a. 2.(b) kmkr: keremkr Y.

304

3. Nr- firatle kebb u b-arr oldu gl erbet-i valla andr t bula bir dem arr

4. fitb erreye ibli eyn olmaz vel erreni olmaz vcdu olmasa ems-i nehr

5. areni imdd var m bara amm fil-meel are irse bara bulur anda drr-i hvr

6. Emri zre el-meded vird-i zebnmdr benim Y Reslallh baa senden meded her demde var

7. Lufua mstara olmudur al dem-be-dem Lk anmaz dil-af-y vulat her dem arar

33 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Girmedim ammma germ-i leet in ey nigr Nr- evile dernum zge klndr yanar

2. Lk [emim] ya kf olmad girdim ki t Her bn-i myum ola fey-i amla ek-br

3. Ola ki if idem ekimle nr- firati

(33) B 11a, -Y, -H. Balk: Li-Seyyidin Al Kermullhu Vechehu B. Bu iir Hz. Alinin iki beyitinin tercmesi zerine yazlmtr. lk iki beyit tercmedir. 2.(a) emim: em B. Kafiye ve mana zaruretiyle dzeltilmitir.

305

Yan olsun her cihetden cevher-i feyim nir

4. Seyl-i eke zevra- emim ap olsam revn bet bara iridirir kiiyi cybr

5. Mecmal-bareyne ir bul r i b- ayt Olasn ilm-i lednnden ey dil ie-dr

6. Berza- bareyne diat eyle andan ie al Gel fen ile beda you yo it var var

7. Drr mercndan ayla marif remzin al Bulasn nam-y kevneyni al b-mr

34 Filtn Filtn Filtn Filn 1. udretile cize virdise cz itiyr ek inn- itiyr ayra ey Perverdigr

2. Dest-i udret n zimm- itiyr a ide tidr elden gider almaz bu dilde itiyr

3. Remz-i ul kll fe-min nefsik beynn aladm Kim edeb ile aat rhn itdi aikr

4. udreti ban alrsa irketi lzm gelir

(34) B 11a, B 15a, Y 132b, -H. 3.(a) ul kll fe-min nefsik: Nis Suresi 4-79a gnderme vardr.

306

erri isnd eylese aa olursun ksr

5. Vd-i udretde var m udreti dem urmaa Bd- ahr eyler ubr- itidr trumr

6. Mala- dilden ulu itse aat emsi ger Jle-i hest-i mevhmu olur mu py-dr

7. erreni var m vcdu emse nisbetle hemn Gel vcd varln bundan al ala var

35 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Keret-i emvc ile dery revcn gsterir Remz idip vadetle keret imtizcn gsterir

2. ulmet-i keretde alma n degilsi eb-pere Nr- vadet nice revzenden sircn gsterir

3. Nkte-i teml-i andle keml-i diat it adr- miktinde mb zccn gsterir

4. Dde-i ibret ile ba rz u eb ayf u it Kinta ahr ile lufu mizcn gsterir

5.(b) eyler: ile B 11a, Y. (35) B 11a, Y 132b, -H. Bu iirin ilk beyiti B nshasnda bu varakta balamaktadr. Fakat bizim elimizde B nshasnn 11a ile 14b arasndaki ksm bulunmamaktadr.

307

5. ahr u lufu ab u bas ile teub itmede Her abi inb u infircn gsterir

6. Cm- zehr-ld- ahr aste-dil eylerse n erbet-i lufuyla ol demde ilcn gsterir

7. ahrna at getirmez n al derdmend Lufunu eyler temenn itiycn gsterir

36 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Germ serdiyle dili derdi drz olmadadr Tb- ahr- dehr ile dil cn-gdz olmadadr

2. tirf- crm ile rusde-i dergh olup Afv- tart in her dem mel olmadadr

3. Tevbe v azm u nedmetle taarru itse dil llet-i iynna dil re-sz olmadadr

4. Nefs temkn zre gh ala ret gsterir Gh telvn ile dilde oabz olmadadr

5. ne-i keretde nefs olmaa bir mr- af Lne-i vadetde pr-dil h-bz olmadadr

5. Bu beyit Y nshasnda altnc beyitin ardnda yer almaktadr. (36) -B, Y 134a, H 110b.

308

6. l-i gn--gn dem--dem iti eyler ted ddimz geh aat geh mecz olmadadr

7. Luf u ahr itisdr al l-i dil Menzil-i dil geh niyz u gh nz olmadadr

37 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Hev-y nefs-i eyn gibi gmrhmz vardr arb itdi dil cn enn hmz vardr

2. nyet ola esbadan hidyet fey-i Muladan nyet aret-i adan ulu Allhmz vardr

3. Beriyiz her avyetden dai rh- alletden Ki tevfk u hidyetden av hem-rhmz vardr

4. Ne deli olsa ger iyn irimez yes ile rmn Nedm-i aret-i Ramn efat-hmz vardr

5. mddir alb-i n-d fera-yb eyler imdd efat knmz hd abbullhmz vardr

6. Mey-i a ile mestiz velkn cmleden pestiz

7.(b) gh: gh H. (37) -B, Y 134a, H 110b. 5.(a) eyler: eyle H.

309

Ne varldan teh-destiz ne ml chmz vardr

7. der her derde ol bir em virir her zama bir merem Mel u melce-i lem a derghmz vardr

8. Bu lemde bulan bulmu eb-i adr ire bedr olmu iys leme dolmu mnevver mhmz vardr

9. al oldu dil-dde o h- sne ftde Bizim dnyda ubda muaam hmz vardr

38 Filtn Filtn Filtn Filn 1. f- ank-y hviyyet bil ki sende bendedir Ol vecihden cn u dilden cmle lem bendedir

2. Cevher cism arada muteber iken mell Pertev-i ems-i sem grmez misi revzendedir

3. Dilde rh- val izle t saa hd ola steyen ricde bil aybet ile ermendedir

4. Ge bu ayd- m-sivdan lem-i la ir ayd- nefs ile muayyed olsa dil ar-bendedir

8.(a) adr: -H. (38) -B, Y 134b, H 110a. 2.(a) mell: ull H.

310

5. rien ael-yane ala itmez itibr rmeyen aynel-yane ictihd andadr

6. B-mekn bir cihet ile muayyed eyleme

emme vechullh gr la ir bil andadr

7. Rbiidir lii hem sdisidir misi Byledir anda tevell eyler ise andadr

8. Evvel ir hir bn vcd- adadr Her cihetden nr- t- b-cihet tbendedir

9. ems-i lem hir iken grmez an eb-pere Nr- a grmedise bil ki illet sendedir

10. ulmet-i cehle giridi ilm-i ra irmedi r bul b- ayt menba bil tendedir

11. Rh- aa gir ul ile al fn ol d ile cyende olan abet pyendedir

39 Filtn Filtn Filtn Filn 1. nki dem-zdesi bil dem-i man nedir

6.(b) emme vechullh: Bakara Suresi 2-115. 11.(a) fn: bende H. (39) -B, Y 134b, H 103b. 1.(b) Allemel-esm: Bakara Suresi 2-31e gnderme vardr.

311

dem ise ala srr- allemel-esm nedir

2. Mahar- esm-y sndr bu lem ser-te-ser sm-i aam mahar olan dil-i dn nedir

3. Gel urc eyle sivdan ala mirc- dili

be avseyne irip bil srr- ev edn nedir

4. albi tahr it sivdan bil-i ilhm ola Bilesi ael-yande srr- m-ev nedir

5. Tene-leb vd-i firatde gezersi s-be-s are-i tende telum eyleyen dery nedir

6. Mridi ayana d ek d lemden eli Bildire ummn- dilde drr-i b-hemt nedir

7. yle mest itsin al cm- a cn kim Nimet-i ubya hi almasn dny nedir

40 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Serr-i devletim revna-fez-y flk-i illetdir

2.(a) bu: H. 3.(b) abe avseyn: Necm Suresi 53-9. / (b) Ev edn: Necm Suresi 53-9. 4.(b) M-evh: Necm Suresi 53-10. / (b) srr-: remz-i H. 6.(a) eli: eli H. 7.(a) cm-: m- H. (40) -B, Y 134b, -H.

312

Emr-i himmetim kiver-g-y mlk-i izzetdir

2. Nola far u fen-y rh- ada k-py olsam ubr- reh-grm cevher-i tc- sadetdir

3. Ne deli retim ftde-i k-i meelletse O deli sretim bl-nin-i adr- rifatdir

4. Sivdan el ekip bu kerete dil itibr itmez Sery- - vadetde nedm-i bezm-i aretdir

5. Vcd- erre-i n-ze ibretle nigh itse Temya aceb yne-i ems-i aatdir

6. Olursa ny-i kilkim name-i manr ile hem-dem Aceb mi blbl-i ikmet-nev-y b- vadetdir

7. al bar- ikmetden cevhirler nir itdi Mezy-y kelm rifna drr-i ikmetdir

41 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. aat barna avv olanlar srra maremdir rer mi drre anlar kim mum-i sil-i yemdir

2. Nola remz ile cevher-p- esrr olsam ua

(41) -B, Y 135a, -H. 2.(a) esrr: -Y.

313

Baa mift- kenz-i srr- U msellemdir

3. Dilim gencne-i esrr- ayb- mula olmudur Nu- heyetim resm-i lsm- kenz-i mbhemdir

4. Vcdum f- an-y hviyyetdir taayynde udum cilveger olduysa aynm srr- ademdir

5. Kemle irmege l-bddr elbet obet-i irfn Vel gftr- ilda dolama skkeri semdir

6. Kelm- ehl-i aa nefa-i Rhul-uds dirsem Sez kim al- kl Cibrl olur albi de Meryemdir

7. Aceb mi fey-br olsa zebn- me-i namm al fey-i adan bu man baa mlhemdir

42 Mefln Mefln Mefln Mefl 1. Nihl-i b- dilde bir emer yodur ki yodur Heyliyyl-mizcde uver yodur ki yodur

2. Marif gevherin her dem ft- dilden iste Ki ar- bar- dilde bir gher yodur ki yodur

3. Knz- dilde her fey-i ud vardr ki vardr

(42) B 14a, Y 125a, H 91a.

314

Rumz- men arefden bir aber yodur ki yodur

4. Gl bar- aat kenz-i esrr- uddr aydan muaa bir eer yodur ki yodur

5. Aceb midir drz olsa ad-i zlf-i cnn eb-i bezm-i afda bir seer yodur ki yodur

6. Olur mirt- a bir dil sivdan olsa tahr An aksinde h bir muteber yodur ki yodur

7. Hner bezmin aceb mi fey-yb eylerse me al fey-i ada bir hner yodur ki yodur

43 Mefln Mefln Feln 1. Ceml-i val dil amaa balar Cell-i hicr ile yanmaa balar

2. utudua hev-y a ile dil Semdan ebr-i h amaa balar

3. Sirikim dnd brn- bahra

3.(b) Men aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr. 5.(b) seer: emer B, semer H. (43) B 14b, Y 127b, H 99b. 3.(a) bahra: nehra B

315

Diner dinmez yine yamaa balar

4. rince seyl-i ekim ile bara Gl ketsini almaa balar

5. Dem--dem ev-i drr-i vadet ile Yem-i aa gl dalmaa balar

6. Meeldir tene-dil olursa Zll-i val ile anmaa balar

7. Met- val- cnn al Grnce cn ile almaa balar

44 Mefl Mefl Mefl Feln 1. dem yz kim yne-i vech-i cemldir mn- naar mahar- esm-y celldir

2. Her yzde nmyn iken envr- cemli Bir gz ki an grmeye elbette alldir

3. Diatle eerden grnr fey-i Meir Erbb- ule bu dai oa delldir

6. Y. (44) B 14b, Y 135a, -H. 1.(b): mn- naar it mahar- esm-y celldir B, Y. Msran vezine uymas iin it tarafmzdan kaldrlmtr.

316

4. Dil cevher-i esrr- marifle bezenmi Dkkne-i irfn dimeiz n- alldir

5. Her mr- dile baa alc eylese icr av dili birke degil menba- Nldir

6. Bir laada gese nola dil her d serdan Yek ave-i merdna cihn mlk alldir

7. Dil-tene-i irfa olan ivna al Vd-i aatde sz ayn- sebldir

45 Mefln Mefln Mefln Mefl 1. Melek a u fen rhnda hem-rzm degildir Geip zr mamn vulata zim degildir

2. Cibl-i hestyi mav itmedir krm aat Mecz kh-ken rad enbzm degildir

3. ikr mur- lht olur eh-bz- albi Tenezzl itmesem ger leye nzm degildir

4. Mam- evc-i istinya heng eylese dil

5.(b) dili: dili ki Y. (45) B 15a, Y 135b, -H. 2.(a) aat: aatde Y.

317

ar-i rstdr ua eh-nzm degildir

5. abat meyli sfldir gl blya mil urbmdr onarsa cfeye bzm degildir

6. ul ile ubdiyyet mam saa lzm R gzle mkft istemek lzm degildir

7. Cen- a uurdu lne-i lhta albi al bu benim blimle pervzm degildir

46 Mefl Mefl Mefl Feln 1. dem dili il-y dem olmal-indr Ser-ala-i bezm-i arem olmal-indr

2. Cem itdigi esmy kitb- dil-i dem Enmzec-i lev alem olmal-indr

3. Ol dem ki emnetdir an alna virmek Tevde irip muterem olmal-indr

4. Her ey alr menbana itmege ricat Germiyyet-i seyl-b yem olmal-indr

5. Hep cnbi-i elvn- vcdt- avdi

(46) B 15b, Y 135b, -H. 3.(a) alna: valna Y.

318

lde-i reng-i adem olmal-indr

6. Her errede raende olan ems-i aat Esrr- afye alem olmal-indr

7. bret ile ba erre-i n-ze al yne-i mihr-i dem olmal-indr

47 Mefl Mefl Mefl Feln 1. Bu amkede anma ki dem olmal-indr P-beste-i peyvend-i am olmal-indr

2. eh-bz- dili lem-i nsta nzl ftde-i dm- elem olmal-indr

3. N-horde-i zenbr- sitem olduu ey dil yeste-i ehd-i kerem olmal-indr

4. Ysuf gibi ftde-i h- mien olma vna azz akem olmal-indr

5. El ekdigi dil ceyb-i Zley-y zamndan V-reste-i ayd- sitem olmal-indr

5.(a) hep: her Y. (47) B 15b, Y 136a, -H. 5.(a) el: ey Y.

319

6. Mamre-i ar- emenistn- anat Rek-ver-i b- rem olmal-indr

7. Zeyn olduu um-ne-i irfn- al Der-beste-i dkkn- Cem olmal-indr

48 Mefln Mefln Mefln Mefl 1. Aya bar- a kim didi bam degildir Mili be avseyni nedir am degildir

2. Duyurdu herkese meftnluum ol em-i ammz Cihna a- pinhn benim fm degildir

3. unarlar bezmime cm- umr-ldu her dem Maabbet cm gy em-i n-pm degildir

4. Silerken ne-i dilden ubr- m-sivy Nedir h- seerghm ferrm degildir

5. Maabbet dersini yzden sren ret-perestn Debistn- aatde sebadam degildir

6. Dili bir lub ile ayd itmege cehd itdi dny

7.(a) irfn-: irfna Y. (48) B 16a, Y 136a, -H. 1.(a) didi: benim Y. / (b) abe avseyn: Necm Suresi 53-9. 3.(a) umr-ldu: umr- lde Y.

320

Nola redd eylesem mekkre oynam degildir

7. ikrn ulle-i f- anatden alr dil al cfe-i edn benim am degildir

49 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Cemli glen-i a ire olmaz tze bir gldr Hezr- dil yeter zr la lufula bir gldr

2. Nib oldu gl-i rusrna ol snbl-i o-b Pern eyleyen u lemde o kkldr

3. utudu te-i a ile varm trumr oldu Nemiz ald hevya arf idecek bir avu kldr

4. Meryda nola vech-i cemli cilveger oldu aatde seni t ne cz olur ne od kldr

5. Yem-i cdula var oldu bu cziyyt u klliyyt Taavvurda heyl bili her bir tekldr

6. uiyyet ile fey-i ammi behre-yb itsin Dil-i nevl-i feyie mde kekldr

(49) B 16a, Y 136b, -H. 1.(a) bir: -Y. 4.(a) oldu: olsa Y.

321

7. Yeter r- firk- dil-r ile azn olma al glsitn- a iinde val ile gldr

50 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Mmkint cem ider dil bir aceb knedir Her ft u levni cmicevher-i yek-dnedir

2. bil-i heyet olup olmu heyliyyl-mizc Zhd ile mescid olur hem a ile mey-nedir

3. Mnalibdir her cihta cy- beynel-ibaeyn Her ceml ile celli devr ider peymnedir

4. Sye-i dvrna onmaz urb- cfe-r f- ten de mur- ankya yaplm lnedir

5. Sa-i ibline dmez ubr- m-siv A menzilghdr alvetgehi cnnedir

6. A ile zencr-i tesrindedir ins melek em-i rusrna ems ile amer pervnedir

7. Ylp alb-i al ger arb olsa nola Medfen-i kenz-i afdir a ile vrnedir

(50) B 16b, Y 136b, -H. 2.(a) olup: olan Y.

322

51 Mefl Filt Mefl Filn 1. Ol sn-i a ry- nigrn our yazar Vechinde er-i yet-i urn our yazar

2. Girdi fl- dil bu debistn- ikmete Diatle ders-i ikmet-i Lomn our yazar

3. a sanma reyn-i dilrda na olan Rabetle n- vulata mihmn our yazar

4. Ama nib- vechii ayra l aer Ak bulunca muaf eyn our yazar

5. Herkes our mu Manu-ayr bu nsadan u dilini cihnda Sleymn our yazar

6. alll-i mkilt- zamn olsa o degil Dil nsa- marifi odan our yazar

7. Girmezse g- ma al ne am yine Er- dil-pesendii ivn our yazar

52

(51) B 16b, Y 126a, H 94a. 1.(a) ol: dil B, H. 3.(b) vulata: vala Y. 5.(a) Manu-ayr: Man- ayr B, H. 6.(a) zamn: zebn H.

323

Filtn Filtn Filtn Filn 1. Lev-i dilde ders-i a fl- cn our yazar

Men aref remzini ol srdan nihn our yazar

2. Bar- vadet remz idip emvc- na- kereti Nefy ibt ile tevdi ayn our yazar

3. Kll eyin hlikn remzinde ill vechehu Srrn ala kll men aleyh fn our yazar

4. Dde-i ibretle erfa tevell idegr

emme vechullh her ey ryegn our yazar

5. Leva-i sebal-menden seba-n olal Blbl-i dil glen-i vadet her n our yazar

6. Bu meczde aatden taavvur idegr Remz-i Teli man v beyn our yazar

7. Nav u arf ile al mav u ava ireli Nsa-i Maddan Rhul-Beyn our yazar

53

(52) B 17a, Y 126b, H 94a. 1.(b) Men aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr. 3. Y, -H. / (a) Kll eyin hlikn: Kasas Suresi 28-88. / (a) ll vechehu: Kasas Suresi 28-88. / (b) Kll men aleyh fn: Rahmn Suresi 55-26. 4.(b) emme vechullh: Bakara Suresi 2-115 5.(a) Sebal-men: Hicr Suresi 15-87ye gnderme vardr.

324

Filtn Filtn Filtn Filn 1. Rz- val em-i ua eb-i hicr itdi yr Zlf-i eb-byun gl-i rusra ld sye-dr

2. Yan setr itdi cemli emsini ebr-i cell em-i n-ld- uk oldu her dem ek-br

3. a u liyle drd sevdlara Ke-i emiyle ld al u fikrin trumr

4. Na- andan ter iden rumz- vulat Gezlik-i ser-tz-i fehmi her l rar yarar

5. Revzen-i ar- meczden aat dil-beri o libs- istirt ile oldu ikr

6. Mndericdir n kelmmda amr-i mstetir Merciin bulma gerekdir ref ola t istitr

7. Nal- meden al b- nam ire aceb Mve opdu r urm lbb cevz ile enr

54 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Taayyn cilvesi vech-i cemli alndandr

(53) B 17a, Y 137a, -H. (54) B 17b, Y 125a, H 91b.

325

ay neesi rusrn berrlndandr

2. iy-y drr-i bey lema-i yte-i amr u- sumn ile zemn irlndandr

3. Ser--ser genc-i imkn- ademde mutef iken Vcd is ayna hemn alllndandr

4. d-y r olup fey-i vcdu dem-be-dem ala Be-y kint anca an rezzlndandr

5. Mahirden nmyn iken envr- aat kim aat ehrine irmez ise rstlndandr

6. rilmez rtbe-i bl-y vala semt-i esfelden Tem-y ceml anca dili r alndandr

7. al bezm-i vadetde lefetle mualldr Bu keretde kefet leti alalndandr

55 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Rh- ada istimet gzleyip hem-vr var Mstam ol mubil ol t olmaya idbr br

1.(b) rusrn: rusr tek B 5.(a) aat: a Y. (55) B 17b, Y 128a, H 101b.

326

2. Nefsi tay it hevya bulmaya gm-rh rh o demide olmaya t baa bu dr dar

3. Merkebi iken saa binmi ider idm- dm Nice bir talfle sen itmekdesin tmr mr

4. Ge kdrt- hevdan t ola evf f htimm it beyt-i a itmeye ekdr dar

5. Rh- ada s- azmi itmese temr mr Menzile irmez olur avlini ir r

6. Kr tefv it udya t ide ibl bl Bir dile lmaz tecelli var ise efkr- kr

7. Kerete virdi iy-y vadet-i mehtb tb ayr ifn it al kolmaya ayr yr

56 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Gller dem-be-dem lde-i efkr- cetdir Velkn alb-i f mar- nr- fanetdir

2. aks-endz olur dilden dili r- ct

2.(a) bulmaya: bulmaa H. 3.(b) sen: -B. 4.(a) t ola: olasn Y. 7.(a) vadet-i: vadete Y. (56) B 18a, Y 130a, -H.

327

Sktu ar- cetdir an ara ne cetdir

3. Lisn- li anadr zebn- l linden derse lbe ilhm uddan bir kermetdir

4. rise kef-i istidda ol bil ki aderdendir An fevkindedir vadet ula adan inyetdir

5. Taavvur eyle vadet neydigin bir l ile ala Bu keret ire vadetden dem urma bir delletdir

6. Tecell-i ft u ta mahar olunur anda Sft olursa env- ulma fey-i letdir

7. Tecell ta mensb olsa ayret iti eyler Ann cehl-i t didiler al diryetdir

8. Dil ger vadet ire kereti buldusa aks eyle Kola keretde vadet menzili ir nihyetdir

9. ekirdekde ecerle mvesi vadetde keretdir Degildir ann ile aynel-yan ile ehdetdir

10. ekirdek hir olsa mveden keretde vadetdir Degildir ilm ile ael-yane bir beretdir

11. ara vadetle keret cemini imkndr yosa

3.(b) albe: alb B 4.(a) bil ki: -B

328

aatde mil olmaz aa kf rivyetdir

12. aat her ne deli bir mili ayn olmazsa Yine malu mass ile fehme bir iretdir

13. An hirde bnda bulunmaz mil mnendi An tenzh veya tebhine ar cehletdir

14. Drme al tenzh ile tale tebh it Drme vehmii tebh ile tecsme fetdir

15. Olur tevd-i a tenzh tebhi arasnda Arada bul alhi saa irda kifyetdir

57 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Grenler ret-i dnyy o dil-ber ys eyler ren ol seng-dil mekkreye mermer ys eyler

2. Ru- rengn-i te-tb u gs-y pernn Gren b- afda snbl gl-ter ys eyler

3. Leb-i zehr-b- efsn-szn n itmeyen fil An b- ayt u erbet-i skker ys eyler

14.(a) drme: dr B. (57) B 18b, Y 137a, -H. 3.(b) erbet-i: erbetde Y.

329

4. Den bir lub ile h- zenednnda afletle An ch- af ayn- vef oter ys eyler

5. Acebdir pre-zen mekkreden resm-i vef umma Meger mecnn ola kn- afy er ys eyler

6. an mekkreye virme gnl dir her kii geri Vel nefsl-emirde her biri birdir ys eyler

7. Nasatden murdm kendi nefsimdir aatde Grenler namm ar- hnerle cer ys eyler

8. Hev-y yr- bedterden aer l ardna dme al ehl-i a dnyy bed kemter ys eyler

58 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Kendi istidd zre her kii bir idedir Vat linden teekk iderek tevdedir

2. Kimseni dnmez murd zre bu ar- felek Seyr-i gerdn cnbi-i imet ile gerdidedir

3. Ba dnyn zevlin alayp terk eyledi

5.(a) acebdir: aceb Y. 7.(b) namm: nam B (58) B 18b, Y 129b, -H. 2.(a): Kimini murd zre dnmez bu ar- felek B, Y. Msra vezin ve mana zaruretiyle tamir edilmitir. / (b) seyr-i gerdn: seyrie dn B.

330

Semt-i gn--gn- ebleh baz ryidedir

4. Rb avf u aardan l olmaz bir zamn Trik-i syi-i dehr amda p-a-pdedir

5. Genc-i l-yefn anat ile trf oldu n Nad-i iksr-i sadet keckl-i dervdedir

6. Ge mamt u menzil seyrini bul val- a Her mama ki iresin bir murd pdedir

7. n fen-ender-fendan ora irie be Srr- vadet bu fenya a ile gerdidedir

8. a- nefs ile der elbette chil aflete rif olan dem-be-dem nefsi ile tevdedir

9. mad ferzne-dil bir beyda u fl srmedi Esb-i himmet sr al h- ru kidedir

59 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Rstdr meslek-i a ev ile vicdn ister Name-i srr- yeghla leb-i irfn ister

3.(b) ebleh: ile Y. 5.(a) Genc-i l-yefn: el-Kanat kenzn l-yefn (Kanaat bitmeyen hazinedir) hadisinden iktibastr. (59) B 19a, Y 130a, -H. Tespit edilebilen makam isimleri koyu yazlmtr.

331

2. n dgh ile segh oldu ir- u rgh gzet riflere in ister

3. Pencgh ile seynden ire snya Nefs hir idi heft-ser olup imn ister

4. Her mamt u menzilden ubr itse vel stemez dny v ub ru- cnn ister

5. Her mamt geip evce ud eylese dil Ne Irk u ne icz u ne fahn ister

6. Bir ul ile al bu mam gzle Seyr-i b-yet ile mande seyrn ister

60 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Nice bir meyl idesin bezm-i belya nice bir Nad-i mr viresin bd- hevya nice bir

2. Nefsi arzlarna uydu ulad ey dil Urad vara-i um-y cefya nice bir

3. ek eli fn cihndan yr inf eyle

B nshasnda ikinci beyitin ikinci msra ile nc beyitin ikinci msra birbirlerinin yerinde yer almaktadr. 3.(b): Nefs hir idi heft oldu sr- imn ister B. / (b): Nefs-i hir oldu heft-ser imn ister Y. Msra vezin ve mana zaruretiyle tamir edilmitir. (60) B 19a, -Y, H 95a.

332

Bu adar aflet rabet bu fenya nice bir

4. ems-i ibli irimekde urba gz a b- afletde arlmada ya nice bir

5. Gelmedi kendie bir ibret alp lemden Bu adar diye bir are-i mya nice bir

6. b- afletden uyanmaz m gz b-re ntibh irmedi bir azm-i beya nice bir

7. Ey al yr a ulluuna mel ol Nice bir ul olasn nefs hevya nice bir

61 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. amer emse arn olsa an urbet hill eyler Bad olduda bedr olup yine ar- keml eyler

2. Mhiddir teblden amer mirt- ems olup iy-ba olur fa zemni itiml eyler

3. Bad olmaz amerden emsi envr- tecellsi Cemlinden cell eyler cellinden ceml eyler

5.(b) bu adar: bir uru H. (61) B 23a, -Y, H 95b. 1.(a) arn: arb H. 3.(b): Cemlinden cell cellinden ceml eyler B.

333

4. Bu devrn budur km geh bud u geh urbet Bu ret manye ibretle ir- mil eyler

5. Taarrbde kii mav- vcd itmek muarrerdir Teblde marifden dem--dem l l eyler

6. Cemli inbis ire olur bir blbl-i eyd Celli heybete irdikde dehet an ll eyler

7. al enfs fa cri o mil itdi aat-bn olanlar bu rumzu asb-i l eyler

62 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Luf- a her dem dile b- hidyet gnderir Vulata yol gsterip mihmna davet gnderir

2. Mehr-i tevfk ile nefsi ra tezvc eyleyip aclegh- albe l-tat- vadet gnderir

3. Fey-i a mile oldu nigr- rm bile mem de krsi-i vildet gnderir

4. Meryem-i abmdan itdi zde-i albim uhr Cm- r-efz-y nuum ala erbet gnderir

(62) B 23b, Y 125b, H 87b. 1.(b) gnderir: gsterir B.

334

5. Mehd-i ibretde m- fikr ile pdedir Dye-i fey-i cemli r-i ikmet gnderir

6. Her kii bir nev-um- fernden addine Szen-i tasn ile bir dikme ilat gnderir

7. Ey al bikr-i fikrim a ile hemredir A ile dil-asteye dr-y at gnderir

63 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Her ne dem a tei albe arret gnderir Dil seab- ddeden brn- ramet gnderir

2. em-i n-br a mihmnn iyfet itmege n- dilden bezme iki cm- iret gnderir

3. Mezra- dil ek ile sr-b olursa dem-be-dem l enbr- mme kermet gnderir

4. Bu msfir-nede ev ibin bul am yime ne issi bil ki mihmnn selmet gnderir

5. Himmetin l idip her dna minnet eyleme S-y bldan erenler saa himmet gnderir

(63) B 23b, Y 126a, H 87b. 4.(a) msfirnede: msfirneni Y.

335

6. Sfle bama n buyurdu ves-semi rzukum Feyi aldan gzet oldua cet gnderir

7. Virdi olsun Rabben enzil aleyn mide Ey al meti her neyse elbet gnderir

64 Filtn Filtn Filtn Filn 1. A f iden cihna gl mdr blbl mdr Setr-i rusr eyleyen kkl mdr snbl mdr

2. l-i rusr u leb-i lalinde ayrn oldu dil ev-ba-y dehen flfl mdr o ml mdr

3. Bu nev-y o-ad u sermest eyledi Ol ady ba iden blbl mdr ulul mdr

4. em-i t- Muafya mihr meh pervne mi Dest-i abdl-i semda fl mdr kekl mdr

5. Ol gl-i ad-bergden elvna girdi by- a Mest iden ol by- a- kl mdr bu gl mdr

6. Bu fenda al- evvel neesin tal in

6.(a) Ves-semi rzukum: Zriyt Suresi 51-22ye gnderme vardr. 7.(a) Rabben enzil aleyn mide: Mide Suresi 5-114. / 7.(b) meti: ymeti Y. (64) B 24b, Y 127a, H 99a. 1.(a) iden: eyleyen B, Y. 3.(b) ulul: ulul B, Y.

336

n pest iden bu il midir bu l mdr

7. Nefs irimez be avseyne al ala gel ayy iden eflki al- kl mdr dldl mdr

65 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Ehl-i ikmet kre-i ikmet-i gerdn dnr Hem mneccim eref-i li-i meymn dnr

2. Zhidi fikri hemn r u ur u cennet Bl-heves kevkebe-i devlet-i rn dnr

3. Kimi efser kimi zde kimi efsn gzedir Kimi dil-ber kimi bde kimi afyn dnr

4. n ud herkesi bir renge giriftr itmi Her biri ikmet ile reng-i diger-gn dnr

5. Kimi kef ile kermet kimi lta der Kimi tal-i mam itmege mazn dnr

6. Ehl-i a her d ser evine marr olmaz

6.(b) il: l Y. 7.(a) be avseyn: Necm Suresi 53-9. (65) B 24b, Y 127b, H 100a. 1.(a) ikmet-i: heyet-i H. 6.(a) ser: sern Y.

337

Dem-be-dem celb-i r ikmet-i b-n dnr

7. D cihn fikri alye der mi imdi Bar- tevde dp ll-i meknn dnr

66 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. aatde sery- meskenet bir oa drmdr Reh-i aa aret ile illet yr- rmdr

2. arn-i izzet-i man olur n illet-i r Degidim reti manya ibret zge krmdr

3. illet lbe leet-ba ola ol ayn- izzetdir Degil farm arr avn-i ala itiyrmdr

4. Libs- fir u zerrn kemer far- cihn ise Benim de cme-i farm libs- iftirmdr

5. n el-faru sevdl-vechi fid-dreyni fehm itdim Fen-y kl tamm- fara irmek bel-i varmdr

6. Muht- ay ile mcmel bir kitb oldum Mufaal erim lemdir bu ret itirmdr

(66) B 25a, Y 128a, H 100b. 1.(b) aaret: art Y. 5.(a) el-Faru sevdl-vechi fid-dreyn: Fakirlik iki dnyada da yz karaldr.

338

7. Taayynden geip nm u ninm almad anca Taavvurda allik benim bir itibrmdr

67 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Glen-i vulatda ey blbl bu efn nedir A f itmek midir d bu destn nedir

2. Yr ile olmadasn sne-be-sne leb-be-leb Nr- vechinden mi yand nr- szn nedir

3. Flk-i dil ummn- val- yre mstara iken uk-leb gird-b- a iinde devrn nedir

4. Bezm-i val iinde cm- ireti leb-rz iken anmad ahb-y aa hi-i cn nedir

5. Mekteb-i dilde aref dersin taau eyle ger Bulmadsa a bu lemde irfn nedir

6. Drre-i dery-y vadetsin yeter o afleti Cevher-i t teyaun eyle bil kn nedir

7. Bezm-i vadetde al yr ile hem-dem iken

(67) B 25a, Y 128b, H 93b. 5.(a) Aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr. / (a) ger: gel H. 6.(a) drre-i: drr Y.

339

Kereti albide cem itdi bu dvn nedir

68 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Tc- h-i muraa ser-i hna der Kelle-i far- arim baa hne der

2. Far u kibr u aamet n- fare dmez Salanat manb anca eh-i hna der

3. ikmet udretie irmez ul u evhm cize nisbet-i ikmet hele hne der

4. Anda pes bn Hebenna gibidir allme Bln diye-i cevdeti hne der

5. Bar- ilmide olur are n ilm-i aaleyn Aceb ol areden allmeye h ne der

6. Luf u ahr ki mahirde olupdur hir Bilmezem ev u afdan dile h ne der

7. n- isn- amm-i keremiden y Bu al-i a-cyua h ne der

(68) B 25b, Y 128b, H 97a. Y nshasnda drdnc beyitin ikinci msra ile beinci beyitin ikinci msra birbirlerinin yerinde yer almaktadr. 4. (b) cevdeti: cdunu B, Y.

340

69 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Tem eyledim a- cihn zge retdir Medr- revna- sn muaal zb znetdir

2. Sevd- ayn gy ulmet-i b- ayt olmu a mirb- izzet kirpigi ayn- sadetdir

3. Ru zre zr-i gssunda flfller ayn olmu Dil-i mur- hev-dra aceb dm- meketdir

4. Grnce cennet-i rusr zre dne-i lin Drr demi dm- hevya zge letdir

5. Dehn- tengine bir loma olmaz zhd-i ad-sle u- nm-nigh numn-sz- kermetdir

6. Mey-i lal-i lebi ile apar kmilleri aln Lub aste-i hicrna f anki erbetdir

7. Zenedn taavvur olsa ayn- h- Bbildir Ki al u nefs ile Hrt u Mrta iretdir

8. D destin bas idip ua gy iltift eyler

(69) B 25b, Y 129a, H 97b. Balk: Hicv-i CihnY, Mel-i Dny H. 2.(b) ayn-: aff- H. 6.(b) erbetdir: hretdir Y. 8.(b) nul-i lfetdir: nul u erbetdir Y, nal-i iretdir B.

341

Birinde kse-i iret birinde nul-i lfetdir

9. aer l m-miynndan nibe ser-fr itme An zrinde n olunan nr- ymetdir

10. Bu sn-i rye dil-beste v ayrn iken ol dem ridi hdhd-i hd ki ol adan hidyetdir

11. Didi ey nefs-i ret-bn nedir bu ayret aflet Baretle naar eyle saa bu yai ibretdir

12. Bu reng-i dil-firbe diat eyle andan ibret al Bu retler aatde mezyadan ibretdir

13. Mil-i emi an eme-i zehr-b- nimetdir a avs-i a mjgn bil sehm-i asvetdir

14. Arefden bir seba al gir debistn- vcda kim al bu nu hep anda sur- kitbetdir

70 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Rh- ada saa bir mrid-i senber bulunur

9.(b) n: d H. 11.(a) nefs-i: enfs-i B. 13.(a) nametdir: nimetdir B, Y. 14. B, -H. / (a) Aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr. (70) B 26b, Y 125b, H 91b.

342

Selb-i smna bir cebe-i enber bulunur

2. te-i a ile dil micmerini pr eyle Cn tar idecek d ile anber bulunur

3. em-i ibretle sveyd-y dile diat it Gl eglencesi bir l-i muanber bulunur

4. Deyr-i keretde sefl olma dili tar it Cmi-i vadete gel mafil minber bulunur

5. Leva-i r na- sivdan pk it ne-i dilde o mabb- semen-ber bulunur

6. Rh- irfn- fenya tek tenh gitme Anda l-i arar itmege zenber bulunur

7. Yr- r ise al ara lemde Vri-i aydar ol elbet saa anber bulunur

71 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Yr- bedden l aer smn eyler trumr Bezm-i lemde kiiye h olur mu yr mr

4.(a) deyr-i: dir ki Y. / (a) tar: tahr H. 6.(a): Rh- irfn- fenya tek tenh gitme kim Y. 7.(a): Yr- r ise al ara lemde eger Y. (71) B 26b, Y 124b, H 91a.

343

2. aa sev iden seni elbette olur yr- r adan ibd eyleyen kii olur addr mr

3. Nr- ddem yr- mr far u temyz eyle t Cna le emet itmeye zinhr mr

4. ret r-and olup frat gzedir mande ntima di biler anda ol bed-kr mr

5. Mr- bedden yr- bed bedter olur eyle aer Vat-i cetde olur pes yr yr u mr mr

6. Bir naatdir bu namm kim iderse itibr D cihnda aa ly olmaya bir kr- mr

7. f ide s-i arnden aret-i Perverdigr Avn-i a ile al dr ola mekkr mr

72 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey hm-y be avseyn evci ev ednyadr Cevher-i t serr-i vadete pryedir

2. Pya r-ml ile ar iftir itse nola

5.(b) yr yr: yr mr B. 7.(b) mr: kr B. (72) B 26b, Y 124b, H 98a. 1.(a) abe avseyn: Necm Suresi 53-9. / (a) Ev edn: Necm Suresi 53-9.

344

Nh felek mirca bir sllem-i nh-pyedir

3. ll- imkn geip irdi ems-i vadete Nr- ma oldu ann meti b-syedir

4. Vaf- t geri vcibdir bize mmkin degil Defter-i imkna smaz midati b-yedir

5. Bama tartma luf eyle sulnm meded ceti dmleri sen h- b-hem-tyadr

6. S-i t ire geri myeden dd vel Mflis-i amle kenz-i rameti ser-myedir

7. n- lufudan al rze-n olsun mdm Davet-i inm u isn gedya pyedir

fiyet arfiz-Z* 73 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Felekden olsa ger kr ikyet itibr olmaz Budur an srr u zn zr ber-arr olmaz

2. ulm- zn pes tab ider nr- srr elbet

6.(a) dd: ddk Y, H. 7.(b) gedya: ged v H. Balk: *B, Der-fiyetz-Z Y. (73) B 27a, Y 138a, H 96a.

345

Cihnda an eb grd ki encm nehr olmaz

3. Nice berd-i keder gitmez af germiyyeti irmez Grlm m it fal ki alfi nev-bahr olmaz

4. Celliyle cemli nki tevemdir bu lemde Teub eyler r biri de py-dr olmaz

5. Eger ebr olmasa ara irer mi are-i brn Zemn-i tre b-b olsa andan sebze-zr olmaz

6. Cellinden olur fey-i cemli nev-be-nev hir Olur ahrnda lufu mumer amm ikr olmaz

7. al ikmet ibretde bir o tufe nam itdi Dil-i am-ddeye h bundan zge ydigr olmaz

74 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. u dil ki Beyt-i a ola siv anda nezl olmaz arm-i beyt-i izzet mehed-i Ab- Fl olmaz

2. Dili Beyt-i ud olan r-y adan ayrlmaz

3.(a) keder: mkedder Y. 7.(a) ibretde: ibretle Y. (74) B 27a, Y 138a, H 96a. B nshasnda bu gazelin nc ve drdnc beyitlerinin ilk msralar siliktir. 1.(a) ola: olsa Y, H. 2.(a) olan: eyleyen H.

346

R-clar azz olur d lemde ell olmaz

3. Mey-i afletle mest olup rdan inirf iden alr dil-tene sr-b- y- selsebl olmaz

4. ren aynel-yane al u anna itibr itmez Yan-i ev-i vicdnde zr h dell olmaz

5. Gider br- girn- varl yoluda a bul Tkense let-i hest saa ayr al olmaz

6. Fen fillhda fn v be billhda b ol rien bu mam- lye hergiz sefl olmaz

7. Ger l od-perestden adem ba rh- nstye Olagr a-perest ayra vadetde sebl olmaz

8. Yr mav- vcd eyle kim olsun n u destn al bundan zge rife ikr-i ceml olmaz

75 Filtn Filtn Filtn Fi ln 1. Ek-i emi bezm-i a ire arb itmekdeyiz Nr- ev ile dili bir o kebb itmekdeyiz

2. Cevher-i dr-dne-i eki nir itdik ise

5.(a) a: iffet H. / (b) ayr: ayra Y. (75) B 27b, Y 138b, H 93a. B nshasnda bu gazel ikinci beyitten itibaren siliktir.

347

ntisb- dergeh-i l-cenb itmekdeyiz

3. Cy- ek ile ap ummna yol buldu bugn aremiz dery-y vadetde abb itmekdeyiz

4. rdi mikt- cemlinden derna fey-i a Himmet-i pr ile albi fey-yb itmekdeyiz

5. Nr- fey ile av- mmkint cem idip Leva-i albi mufaal bir kitb itmekdeyiz

6. Nsa-i kenzl-marif libi oldu ise Saa mift- alemle fet-i bb itmekdeyiz

7. n yeri genci al ke-i vrnedir Biz de ol hile dil ehrin arb itmekdeyiz

76 Filtn Filtn Filtn Fi ln 1. S-i dehr ire tebl veznine girmekdeyiz B-bah anma bu nimetlere biz irmekdeyiz

2. Bu cihn bir nice nn presin ald ise Nad-i enfs- ayt dem-be-dem virmekdeyiz

7.(a) yeri genci: yere geen Y. (76) B 27b, Y 138b, H 93a. B nshasnda bu gazelin ilk iki beyiti siliktir. 1.(b) biz irmekdeyiz: girmekdeyiz Y. / (b) biz: -H. 2.(b) virmekdeyiz: irmekdeyiz Y.

348

3. Sye-i lufunda gn grdkse ems-i lemi Tb- ahryla dili her demde piirmekdeyiz

4. Kse-i lufuyla bir kez d-km oldu ise Cm- zehr-b- ummu albe iirmekdeyiz

5. Bir uurdan glsitn- dehri bzr eyledik r- hicrnn da gl yerine devirmekdeyiz

6. Nad-i dil virdikse cnn ald ol bzrda Gezmedik vre biz dai alp virmekdeyiz

7. Bel-i cn eyle al vala yol buldu bugn Cennet-i irfna girdik gllerin dirmekdeyiz

77 Mefln Mefln Mefln Mefl 1. Mar-i aa dilde bir if olmaz ki olmaz Der-i dr-ifda bir dev olmaz ki olmaz

2. arr-i meni her bir ads bir devdr avnn-i ikemde bir ad olmaz ki olmaz

3. Vef-cyn- mta cef gstermez elbet

7.(a) buldu: buldu H. (77) B 28a, Y 138b, H 99b. B nshasnda bu gazelin drdnc beyitinin ilk msra ile beinci, altnc ve yedinci beyitleri siliktir.

349

abb-i pr-afda bir vef olmaz ki olmaz

4. Vef erbbn bel-i afdr kr her dem Vef bezminde bir cm- af olmaz ki olmaz

5. Sanda o-ed olma ise ad edb ol Edeb bezminde bir rengn ed olmaz ki olmaz

6. D lemde af izz sadet ister ise Ubdiyyetde bir luf- ud olmaz ki olmaz

7. Mlzm ol o dergh- muallya al Der-i luf- udda bir ged olmaz ki olmaz

78 Filtn Filtn Filtn Filn 1. tmeziz ayd- sivya itibr lyiz Her cihetden nr- envr- vech-i bkyiz

2. ret-i fnye dil-bendna mnend olmazz Her vecihde aks iden sn-i Ezel mtyz

3. Cm- leb-rz-i arb- vadeti bel eyleriz

4.(a) kr: krdr H. 5.(b) edeb: ed Y. (78) B 28a, Y 139a, H 102a. B nshasnda bu gazelin ilk beyiti siliktir. Y nshasnda birinci beyitin ikinci msra ile ikinci beyitin ikinci msra birbirlerinin yerinde yer almaktadr. 3.(a) eyleriz: ideriz H.

350

Semt-i keretden ekildik bezm-i aa syiz

4. Zehr-i mr- hicr ile bmr olan n-r in ikmet-i dr- if-y vulat tiryyz

5. obet-i ideriz cnn ile b-arf u avt Vf- rz- nihnz lema-i iryiz

6. Celvet Bekt Bayram v Sad dir Na-bend Mevlev v Glen Ukyiz

7. Cevher-i tc- kibr olsa al o degil k-py-i mridn- enfs fyz

79 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Men aref dersin alan nefse giriftr olmaz Nefsini bilemez Allh bilen var olmaz

2. Nstye iriir bezm-i fenada hergiz Mest olan sar- vadet ile hyr olmaz

3. Terk-i hest idegr yolua ir iffet bul

4.(b) vulat: val H. Der-kenarda doru ekli olan vulat yazmaktadr. 5.(a) : av H. / (b) nihnz: nihn B, H. 7.(a) olsa: olsun Y, H. / fyz: lyz H. Der -kenarda doru ekli olan fyz yazmaktadr. (79) B 28b, Y 139b, -H. 1.(a) Men aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr.

351

let-i hest gibi cna girn-br olmaz

4. Ayna ir nota-i ayn gide em-i dilden Yr ile yr olana let-i ayr olmaz

5. ems fa ul itse alr m encm Medd-i tedrc ile l abna inkr olmaz

6. Sye-drn m degil cnbi-i sye ey dil em-i ibret ile ba syede reftr olmaz

7. D cihn ayd r-clara yeste degil Ref-i ayd eyle al ki saa br olmaz

80 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Ey eref-ba- ser-perde-i esrr- niyz Fti-i kenz-i af kif-i her perde-i nz

2. Gelmese perde-i nsta be-fey-i Allm all olunmazd bilinmezdi aatle mecz

3. rdi n evc-i aatde mam ad h Doldu vze-i natile fahn u icz

4. Eheb-i himmetie teng ola n ar u sem

(80) B 28b, Y 139b, H 107a. 2.(a) allm: allme Y.

352

Aa yeksn olur elbette nib ile firz

5. Bende-i mcrime luf ile efat eyle ld a emr-i efat ile t mmtz

6. em-i izzet ile ba illet-i n-ra meded Seni a mye-i izzet ile ld izz

7. Reh-grnda niyz eyle al her dem ke fersde gerek illet ile ehre-i nz

81 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Rh- Mevlya giren ib u mabn dnmez Bb- isn- uddan kii mazn dnmez

2. ltic eyleyen ol bb- Kerm-na Mltefit olmasa da amla diger-gn dnmez

3. Vat ola ki ala bb- inyet bekle Bekleyenler de aceb var m ki memnn dnmez

4. udret-i a iledir cnbii bu ekvn uvvet-i ilm ile bu li-i vrn dnmez

5. Fey-i imdd- ud ile dner bu lem

5.(a): Bende-i mcrime luf ile efat eyle gel Y. (81) B 30b, Y 141a, -H.

353

Olmasa ger meded-i feyi o bir gn dnmez

6. Seyr u devri felegi umde-i ikmet zre Emr-i a ile olur b-hde gerdn dnmez

7. tse ger km-i a ccet-i adre im Tr-i ber-cestedir ol emr-i hmyn dnmez

8. ayr u er udret ile hir olur lemde Olsa tevf u hd erlere meftn dnmez

9. [tidyla] al amel eyler il Bu ayidden eger olsa da mecnn dnmez

82 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Bu lemde u kim bir mrid-i kmilden el almaz urr ile gider l-i selefden bir meel almaz

2. Der drudrz-efkra ret-bn olan rif aat-bn olanlar fikrine l-i emel almaz

3. Geip l-i emelden ibn vat olma gerek zr ud uldan amel ister mkfta kesel almaz

9.(a) itidyla: itidla B, Y. Mana zaruretiyle dzeltilmitir. (82) B 31a, Y 139a, -H. 2.(a) drudrza: drudrz B.

354

4. Marifden dem urma iftir itmek amatdir Hezrn marifet icrs bir ecr-i amel almaz

5. Kii ders-i arefden bir seba alma gerek lkn Gerekmez cer bize n ce-i lem cedel almaz

6. u deli dd rabetden marif adri lemde Ki nad-i b-bahdr far olunsa bir baal almaz

7. al lf ile olmaz ul ile dili f it Fls ister afya pr-i mey-ne azel almaz

fiyet arfis-Sn* 83 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Vaf- tda eh ciz olur efa- ns Knh-i t seni idrk idemez al- avs

2. add-i tda seni r iken fehm ul Nice mmkin ola addice saa med u sips

3. Vaf Allh bilir evf- aatde hemn Aa bir vech ile h yol bulamaz vehm ys

5.(a) Aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr. 6.(b): Ki nad-i reng sekiz far olunsa bir baal almaz B. Balk: *B, Der-fiyets-Sn Y. (83) B 31a, Y 142a, H 107a. 3.(b): Aa h bir vech ile yol bulamaz vehm ys H.

355

4. Her kii vafa bir ilat iridirdi vel Gelmedi met-i evfa yeste libs

5. Her kemlt ud ta zver lm Olamaz ta bir ey bu keml ile cins

6. ntisb- der-i lufudu ara yosa seni Vafa el irmez olursa dai eflke mms

7. Geri vafda al olur ciz amm Vaf- adan yine bir nkte alr urde-ins

84 Filtn Filtn Filn 1. Rz u eb merdn- aa ol cels T celsi olmaya her bir ass

2. Cnd-i nefsi beyt-i a bamaya Sr aa ar- muaddesden ams

3. Eyle gel nr- cihd itil Cnd-i ady yaa arr- vas

4. Lk kendi kendiye olmaz cihd

5.(b): bu: bir H. 7.(a) geri: geri kim Y. / (b) bir: -Y. / (b) alr: olur H. (84) B 31b,Y 142a, -H. 4.(a) kendiye: kendye Y.

356

Kendie bir mridi eyle res

5. Tezkiye l emri zre nefsii Tafiye l fiye olsun nefis

6. r mam- nse ikrullh ile M-sivdan udya ol ens

7. ayd- tabri al ref idip ar- teklf it sz ola sels

fiyet arfi-n* 85 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. ilat- fire-i vafa yeste um add-i imknda degil anda bulur al- ma

2. nki tamn ile vafda bulunmaz tam Byle elf- pern ile vaf olmasa k

3. Lk nr- elem-i hicr ile dil oldu kebb Dde if ideyim diy dker an ile ya

4. tiyr gider elden dil-i am-dde hemn Gftg ile ider derd dev-cyunu f

Balk: *B, Der-fiyet-n Y. (85) B 31b, Y 142b, -H.

357

5. Baa bu derd ile beytl-azen oldu lem Dil-i minet-zede Yab ile oldu srda

6. Rea-i feyi iridi dil-i sevd-zedeye M- cr ile reyyn olur elbet a

7. Menzil-i rifat ile bezm-i vil ister ise o niyz ile al eigi ana ba

86 Filtn Filtn Filtn Filn 1. G- cn a kelm- a zhid eyle g Gel arb- bezm-i a pr elinden eyle n

2. Mest olup kendi yitir Mevly bul ol a-perest T-be-key bu od-perest yan olma od-fr

3. ret u na- sivdan beyt-i albi sde l ayrdan pk eyle Beytullhda olmaz nu

4. n nu- m-sivdan pk ola dil nesi ster ise ra-p ol ister ise ulle-p

5. hirie eylemez Mevl nigh- itibr

5.(b): n dil-i minet-zede Yakbla oldu srda Y. 6.(b) elbet: elbette Y. (86) B 31b, Y 142b, H 100a. 3.(b): ayrdan pk eyle ki Beytullhda olmaz nu H.

358

Bndr n naargh- ud l an o

6. anda eylerse tevell emme vechullh bul Nr- vech-i mula her erreden gr ol am

7. Bezm-i vala ly olmaz n al m olan te-i a ile dg-i minet ire eyle c

87 Filtn Filtn Filtn Filn 1. in bul obete bgne olmu olmam Blbl ister glene pervne olmu olmam

2. Esfele meyl eyleme blya pervz idegr Himmet-i mur- hmya lne olmu olmam

3. Bir mam ile muyyed olmayp la ir Merd-i rha menzil-i kne olmu olmam

4. e cihetten gel urc it mntehya b-vcd Mntehya e der e ne olmu olmam

5. M-siv evinden ir it gerekse val- a ev-i edn zmre-i merdne olmu olmam

6.(a) emme vechullh: Bakara Suresi 2-115. / (a) bul: gr H. (87) B 32a, Y 142 b, H 104a. 4.(a) gel: H.

359

6. t- ada mav u mstara gerekdir m-siv Neve-i lt ile mestne olmu olmam

7. tibr bir cihetdendir al rifi ltift ret mrne olmu olmam

fiyet arfi-d* 88 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Gemedi loma ile radan ebn-y av Yan ummn- anatde olanlar avv

2. te-i a ile knn- dernu yandr Maba- dilde piir sen de pirinc-i il

3. l-i far ile sveyd-y dernu olsun abe bende siyeh criye-i maba-

4. Skker ahve ne-ver olayd bezme Cma nimel-bedel olur idi kes-i umm

5. Cme-i illeti ber-d- amiyyet eyle Bezm-i rindn- afya adem-i ireti ba

6. l u destr ile zer-befte mubil tutsa

Balk: *B, Der-fiyet-d Y. (88) B 32a, Y 143a, H 86a. 4.(b) umm: Asl umm olan bu kelime kzl kahverengi anlamndadr. Beyitte kafiye nedeniyle dzeltilmemi umm olarak braklmtr.

360

emle v ra-i pemne olur ul-

7. Nvek-i teng-i dil-dza siper vir abr Zer-i l ile l ceven-i tedbri al

8. ayy idip vd-i hm al me tdi bu namm ser-leva-i dvn- av

fiyet arfi-d* 89 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Nefsie avl-i n-yestede l itir Bu cihn b u zitinden gerekdir nm

2. Nme-i amlii iyn ile lma siyh D cihnda olma isterse eger vechi bey

3. urb- ada maad mabb- a olma ise arf- himmet l nevfil ire badel-iftir

4. Tb- temmz- riyetde olursa uk-leb Rava-i cennetde saa yaplr nice iy

5. Nefsii sicn-i ubetde iderse itisb

7.(b) ceven: cev B. 8.(b) namm: nam B, H. Balk: *B, Der-fiyet arfi-d Y. (89) B 32b, Y 143a, -H.

361

Alr Firdevs-i alda saa nice riy

6. Aksidir n reti man hemn lzm gelir nba inbist u inbista inb

7. b- afletden al dr tedrik zre ol Herkese dr- fendan n gerekdir intih

fiyet arfi-* 90 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. albe nati o abbi virir elbette ne aldrr ab derndan getirir bas- bis

2. nna ly olan vaf ile olmaz icr tibr- zer-i lide olur n r

3. Vafn addi mi var ki ola tarf beyn ayeti olmayan evfa olur mu ifr

4. Ger mrekkeb ola yem her ecer olsa alm Vafn yazmaa her bir melek olsa a

5. rmeye addine t are dek olsa tarr

Balk: *B, Der fiyet arfi- Y. (90) B 32b, Y 143b, -H. 2.(a) icr: r Y. / (b) n: nki Y. 4.(a) ger: eger Y.

362

N-sez avli nutunda gerekdir is

6. Vafn her ne adar yet addi yo-ise Yine oldua ensnda gerekdir s

7. Acz-i er ile vafnda gerekdir ir Deb-i medinde al budur db- r

91 Filtn Filtn Filn 1. avl filide gerekdir itiy N-sezlar ile itme itil

2. Derd-i a ile dernu mnkesir Ola dim al ile itme ne

3. alma gezdirme hev-y nefsii Pre ulluda gerekdir irtib

4. ems-i ta vsa mirt- pr Fey-i aa rbadr itir

5. Rh- ada itidl emrin gzet Mstam olur adletle r

6.(b) s: is B. (91) B 33a, Y 143b, -H. 1.(a) filide: filiden Y.

363

6. hib olma gel ar-i vsate Menfei t olmaya semml-y

7. Nr- firatle al dil-kebb Ol ire adan arb- inbis

fiyet arfi-* 92 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Olur ua ev-i nat-i mabb- uddan a Gelir mta elbet sem-i vaf- dil-rbdan a

2. t r- lemdir ft t-i her cndr riir herkese elbette rn ddan a

3. Kemlt- ilhden mrekkeb bir kitb oldu uhdunda olur ol nsa-i vadet-nmdan a

4. Vcdu her kemli metnidir eri olur lem aat fehm olunsa a olurdu m-sivdan a

5. Geem dirken siv aydn giridim reng-i dnyya Baa bir zge reng itdi nedir bilmem sivdan a

6. Ey kn- kerem bir re l bu derd-i n-ra

Balk: *B, Der-fiyet- Y. (92) B 33a, Y 144a, -H.

364

All-i pister-i hicre olur elbet devdan a

7. Niyz u ar- ct it al b-edeb olma Cevd- b-niyza n gelir zr- geddan a

93 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Olur avt- azn ile dile ikr-i uddan a Gelir elbette fla girye-i riat-fezdan a

2. Olur ikr-i ud derd-i dili her dem dev-sz Mar-i derd-i a olan bulur elbet devdan a

3. ikirden mav u mstara olur dil bar- mekra Fen ire gelir ua val- dil-rbdan a

4. utudur te-i tevd ile hest-i mevmu ar-i vadete olmaz serb- m-sivdan a

5. Gelip reng-i siv ry- dil-rya nib oldu Ki n-marem olanlar bulmaya ev-i lidan a

6. Nib aldrp gr her vecihden vech-i dil-dr Temgh- vulatda ola ev u afdan a

7. Eli ek bezm-i keretden mey-i vadetle gm-nm ol

(93) B 33b, Y 144a, -H.

365

al ger dilerse srr- at- Kibriydan a

fiyet arfil-Ayn* 94 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey efat menba mcrimlere sensin ef Mansb- elf u isn seni b-ad vas

2. Lk bir l ile el irmez aceb dmna Rtbe-i bltern-i areti yet ref

3. iddet-i berd ile pejmrde olupdur b- dil Firat fal- itdr vulat fal- reb

4. tirfm var ur- nefsim oldu b-mr Emrie ez-cn u dil rabetle olurum mu

5. Menzil-i ta geldikde teksldr ii Maiyet emrinde olur cest lk u ec

6. Bama tartma luf eyle sulnm meded Geldi bb- lufua isn umar abd- ef

7. Nua cizdir al lk lufula seni Midatide hir olur meden nam- bed

Balk: *B, Der-fiyet arfil-Ayn Y. (94) B 33b, Y 144b, -H.

366

95 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Cilveger olduka her errtdan ems-i ref Gsterir ayret-fez bir ve-i un- bed

2. Geh ceml u geh cellinden iy-gster olup ab u bas ile olur dil geh ref u geh va

3. Serd-i keretle dey pejmrde eylerse dili Fey-i vadetle yine iya ider fal- reb

4. Luf u ahr a her dem teub itmede ahr da luf alar ise odur ev- cem

5. Bide bir olur mu val- maa sez Cn fed itmez reh-i vulatda zr her ec

6. Gitme tenh mrid-i kmil aleb l kendie Rh- vadet pr-aardr ne-i vulat men

7. l al dmen-i pre teebb d ile Kef-i estr- vil in gerekdir bir ef

fiyet arfill-ayn* 96

(95) B 34a, Y 144b, H 86b. 5.(a) mu: -B Balk: *B, Der-fiyetl-ayn Y.

367

Filtn Filtn Filtn Filn 1. steyen uby oldu ev-i dnydan ra urb- aa irmege dil cmleden ister fer

2. ema-i ann ile gezme leyle-i taldde Rz- tae iri gn dosa ref olur er

3. B- tevde ger l eyle tebdl-i hev Bu ufnt- semdan olma mutelld-dim

4. D cihn aydndan el ek a saa yz gstere Rz- val olsun eb-i hicri ola da st b

5. Gr ceml-i vadeti mirt- keretden hemn Cilvegerdir kef-i esrra vel eyler yasa

6. Var olan hest-i adr hest-i mevhm in tibra meheb-i tevdde yodur mes

7. Ar- keretden p iri fe-y vadete ur al vd-i irfnda bir oa oa

97 Filtn Filtn Filtn Filn

(96) B 34a, Y 145a, H 100b. 2.(b) ref: -Y. 4.(b): Rz- val olsun hicri ola n d st d Y. 6.(b) itibra: itibr Y. (97) B 34b, Y 145a, -H.

368

1. Nr- evkile dernum oldu pr-ren er ulmet-i firat yeridir olsa albimden ra

2. Bezm-i val dem-be-dem maz aylimden hemn ikr-i fikrile olur her bir yaa da st b

3. Vasl our emime nrun al nr yetin Snem zre te-i hicri urur d zre d

4. By- valla kerem l eyle tar-i mem Dil ufnt- hevdan oldu mutelld-dim

5. Tb- ahr ile fea-y amda olmazdm zebn Sye-i lufu serimde olsa hne oa

6. Bezm-i vala bir kerem olsa dil-i am-ddeye Dest-bsa dest-res olmazsa kfdir aya

7. R-siyeh mcrim alye iridir lufuu T ki ola d cihnda aln ak yz a

fiyet arfil-F* 98 Filtn Filtn Filtn Filn

1.(b) olsa: ol Y. 3.(a) Nrun al nr: Nr Suresi 24-35. 6.(a) vala: val Y. 7.(a) r-siyeh: r-siyh Y. Balk: *B, fiyetl-F Y. (98) B 34b, Y 145b, H 90a.

369

1. Lev-i irk-b- hevdan olma isterse naf rtib- pre olsun rite-i ahdi raf

2. b- tedbr ile tahr it ft- nefsii T lefet rengine tebdl ola jeng-i kef

3. sn-i ala iridirsin emyimden seni k-py ol itir- unf ile olma saf

4. Her ne emr eylerse ut emrin dime n u ir a-i Ms v r aa besdir ey arf

5. Pte-i a ire tebdl ide al seni Bula evf- kefi reng-i evf- laf

6. Mala- dilden doa t ems-i evf- ud Vaf- ednya mubil ola ol vaf- erf

7. Mar- srrdan ir eyler ise ems-i t Ey al mav ola errt- hest-i af

99 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Midatinde ciz itdi al mabb- laf Bulamazlar nna yeste bir laf- erf

(99) B 35a, Y 145b, -H. 1.(a) midatinde: midatinden Y.

370

2. Vfa nati a-y ayrete yol gsterir t- pki oldu n ul- am ile vaf

3. Laf- arf ire elifde arfi telf eyleyen B-urf u laf u avt evfna olur elf

4. reti vafyla manya iriir mi ul Bulmayan manya yol lemde olur mu arf

5. Lk her adr-i hedy dr-i mhd zredir am degil nam ne deli olsa kem-adr u aff

6. Nam- dest-vzini aczi ile ar eyledi n Sleymna olupdur tufe-i mr- af

7. Lk mrdan dai aardr al b-nev tirf- midati n nam ld arf

fiyet arfil-f* 100 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Dmen-i abra teebb eyle luf- aa ba

2.(a) ayrete: ayret B. 4(a) reti: ret Y. / (b): Bulmayan manya yol olur mu lemde arf Y. 5.(b) nam: namn B. 7.(b) B. Balk: *B, fiyetl-f Y. (100) B 35a, Y 146a, H 89b. 1.(b) Tercme: Kuranda geldi: yleyse sabret muhakkak ki Allahn vaadi haktr. / (b) Fabir inne vadellhi a: Mmin Suresi 40-55.

371

Ce fil-urni fabir inne vadellhi a

2. ret-i nimet grnse olma meys- a

Sevfe yukel-ilhu nimeten m-ad seba

3. Rz- masmu muadderdir gerekmez rb

Kll yevmin rzakum ad ce min-Rabbil-fela

4. Bezm-i vala nr- a ile kebb eyle dili

L-yrdullhu minkm ayra albin mutera

5. tdi a nr- cemliyle tesell r

Aracal-albi bi-nril-ilmi min-reybel-fesa

6. M-siv girdike albe eyledim ekim revn

ahherel-feyya alb anh bil-mil-ada

7. Nr- vadetle al n tecell ld a

M-sivhu leyse fil-albi bi-nrin atera

101 Mfteiln Mfteiln Filn

2.(b) Tercme: Allah sana vaat ettii nimetleri verecek. 3. (b) Tercme: Muhakkak ki senin rzkn her gn, rzklar ayran Rabbinden gelir. 4. (b) Tercme: Allah sizden kalbinizin yanmasnn dnda bir ey istemez. 5. (b) Tercme: lim nuruyla kalpten fsk phesini kard. / (b) bi-nril-ilmi: bi-nl-ilmi H. 6. (b) Tercme: ok feyizlendiren Allah kalbimi ondan (masivadan) bereketli yamur suyuyla temizledi. 7.(b) Tercme: Kalpte geriye kalan Onun nuruyla yanmaktan baka bir ey deildir. (101) B 35b, B 146b, -H.

372

1. Ref-i alem ld nkr- a Doldu af mlkne envr- a

2. Oldu sebeb lemi cdna Eyledi esrrn ihr a

3. Mahar- a oldu abb-i ud Oldu ilfet ile ser-dr- a

4. Oldu o yr illet-i her d ser Eyledi dil-drna glzr- a

5. Buldu vcd a ile ar u sem Olmaa germiyyet-i bzr- a

6. Her kii bir cm ile mest olmada Yo d cihnda hele hyr- a

7. ubb- ud ile abb-i ud Saa al yeter esrr- a

102 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Anda her neyse ezel ser-zede oldu olaca

5.(b) olmaa: olmada B (102) B 35b, Y 146a, H 95a. 1.(b) yri: br B, Y.

373

Yri bunda dil-i sevd-zede buldu bulaca

2. ilir s-i devrn elinden her dem nki peymne-i iretgede doldu dolaca

3. Ba b-hde nir eyleme eki blbl Verd-i glzr- mellet-zede oldu olaca

4. rdi n mezra- aml-i dile dest-i hev l her ne ise arada buldu bulaca

5. Gemeden rh- fendan dile vulat m olur Bilmezem saa al Dede noldu nolaca

103 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. n kemn-ebrsunu n ile urdu uraca Tr-i emre gl in ile durdu duraca

2. Varlm yolua tebdl iderek dest-i a Pene-i hestyi irfn ile burdu buraca

3. Cilve-i lufu ile ar- ceml itdi dile Leb-i cn-ban bi cn ile ordu oraca

4. Remz-i ryy rsm ehline orma ey dil

5.(a) gemeden: gemedin H. (103) B 37b, Y 146a, H 94b.

374

Mrid-i kmili imn ile yordu yoraca

5. b- aflet nice bir ks- sere dest-i ecel urre-i rleti n ile urdu uraca

6. let-i ke-me-ke-i ayd- cihn- fn Dil-i b-reyi her n ile yordu yoraca

7. Mkilin kimseye hirde al ormaz ce-i bna isn ile ordu oraca

fiyet arfil-Kf* 104 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Uand semt-i ulmetden dil bu yaa o geldi ridi necm-i rana meh-i tbna o geldi

2. Fendan ora bde be-y izz devletle Cls eyle serr-i vadete hne o geldi

3. efat knmz emr-i efatde muraadr Varan her derdmendna dir ey dvne o geldi

4. Der-i isnna mazn varan eylemez marm

6.(a) ayd-: ayd ile Y. Balk: *B, fiyetl-Kf Y. (104) B 35a, Y 149a, -H. Balk: aret-i Cenb- alud-dn Efendimizi n-i azm-i be maa-vechi lisnda tekellm buyurdular ve hem tr-i azm-i Lhta urc eyledii nu- drr-brlardr.

375

efat bel idip dir luf ile isna o geldi

5. Kerem kn mrvvet madeni mabb- Mevldr Dil ayra muvaffasa civr- kna o geldi

6. Ey h- rsl bu ar- lim her grenler dir betdir tevauf itmedi dvna o geldi

7. Mbeir l dil-i zr abb o ibla af geldi al dergeh-i sultna o geldi

105 Mefl Filt Mefl Filn 1. Ey h- cn-gdz eeri yo mudur seni ayd- sivya bir ereri yo mudur seni

2. T-key nedir bu nle-i eb-gr-i iftir Rz- vile bir seeri yo mudur seni

3. [ma] kemend-i h ile eflke ey gl Snededir o meh aberi yo mudur seni

4. Diatle [ba] amma [ll-] vcddan

5.(b) kna: erkna Y. 6.(a) her: hep Y. (105) B 38a, Y 147a, H 103b. 1.(a): Ey h- cn-gdz bir eserin yo mudur seni H. 2.(a) t-key: t-be-key B, Y. 3.(a) ma: madan B, Y, H. Vezin zaruretiyle dzeltildi. / (b) o meh: ama H.

376

ems-i cemle bir naar yo mudur seni

5. Her na iinde cilve-i na olup gider mnla em-i pr-iberi yo mudur seni

6. Sermest-i cm- bde-i vadet degil misi Bezm-i afda yosa yeri yo mudur seni

7. Dilden al lem-i l imi ara Ref-i uyda bir hneri yo mudur seni

106 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey gl cm- arb- eruvndir sz Marifet bezminde ubb- cvidndir sz

2. Pertevi blya aks eyler aceb elmsdr Yosa o yt- reng-i sumndir sz

3. ayda m varsa ol lem-i ldan ayda dm h-bz- l-mekndir sz

4. Tze-r bir nev-civndr lemi tesr ider Sliki irda yosa pr-i fndir sz

4.(a): Diat eyle amma ll- vcddan B, Y, Diat eyle amme-i ll- vcddan H. Vezin zaruretiyle dzeltildi. (106) B 38a, Y 147a, H 103b. 4. B, -Y.

377

5. Her nefesde nice mrde dilleri iy ider - dil-asteni dermn- cndr sz

6. Varsa y srr- vadetden aber virmekdedir Y ki mabb- udn nat-ndr sz

7. Ey al heft beyti iltizm itmekdesi Gyiy hep man-i sebal-mendir sz

107 Mefl Filt Mefl Filn 1. Ey dil siv-y yr ile kr nedir seni Mirt- [vechde] bu ubr nedir seni

2. r- fir- yr ile zrde-dil misin Glen iinde zr- hezr nedir seni

3. Dil-d- bezm-i val- dil-r olup yine Bilmem dai tkenmedi zr nedir seni

4. Envr- dil-frz- cemli cell ile at-gdz- dil mi bu nr nedir seni

5. Yasn icb- hest-i mevhmu nr- a

6.(a) y: t Y, H. 7. B, -Y. / (b) Sebal-men: Hicr Suresi 15-87ye gnderme vardr. (107) B 38b, Y 147a, H 98b. 1.(b) vechde: vechide B, Y, vech ise H. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir.

378

Silsin ubr- var bu br nedir seni

6. Bir pl deger mi nezd-i aatde m-siv Pinhn iden yeki e r nedir seni

7. Hest-i mmkint ser--ser serb iken Bilsem al arada var nedir seni

108 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey gl mey-ne-i aa itb itmek gerek Kse-i albi dem--dem pr-arb itmek gerek

2. Cm- zehr-ld- amla tel-km oldu yeter erbet-i val ile albi ev-yb itmek gerek

3. Cm- bedrin ems ile dolsun dolandrsn hill sumn- albi pr-necm-i abb itmek gerek

4. Mihr-i vadet ebr-i keretle nihndr ddeden Bd- tevd ile dil ref-i seb itmek gerek

5. Hest-i mevhmu olmudur hicb- ry- yr Varl mav eyleyip ref-i icb itmek gerek

6. lem-i l u tecrd ise madu eger

(108) B 38b, Y 147b, H 88b.

379

ayd- efkr- sivdan ictinb itmek gerek

7. ems-i vadetle al bedr-i mirt- dili Mahar- envr- fey-i fitb itmek gerek

109 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Dil beyt-i ud iken nedir um-neye dnd Ezelden in iken aceb bgneye dnd

2. Nice dem blbl-i ikmet-nev-y zr idi imdi u- em-i ta yanmada pervneye dnd

3. Fnn- al ile ikmetde ihni m-ikf idi Te-y cnn- a ile divneye dnd

4. Mam- zhd tav Mescid-i A idi gy arb- a ile meml aceb mey-neye dnd

5. Fen-ender-fenya dd ir bezm-i vadetde Bu keretde sivya dnmedi cn neye dnd

6. Nzl-i yr in zb mzeyyen o ser itdi Gidip na- nigr khne bir kneye dnd

(109) B 39a, Y 149a, H 90b. 4. Y. 6. Y.

380

7. al kenz-i esrr- marif olaym dirken Yld k ile yeksn olan vrneye dnd

110 Filtn Filtn Filtn Filn 1. b u gilde dil-rby grdk amm bilmedik Tb- glde o-nmy grdk amm bilmedik

2. Kl-i m-zal-baarla dde-ren olmadan aflet ile iny grdk amm bilmedik

3. Nm- any iitdik em-i serle grmedik k-i illetde hmy grdk amm bilmedik

4. l ile dilden mam- vadete yol bulmadan Keret ire m-sivy grdk amm bilmedik

5. Ol cihn-ry bunda buldu erbb- yan Zr bl o aray grdk amm bilmedik

6. Her mezy-y kelma dit u ibret gerek Nkte-i rengn-edy grdk amm bilmedik

7. Tb- nr- hicr-i yr ile arb olmu yatar

(110) B 39b, Y 148b, -H. 2.(a) M-zal-baar: Necm Suresi 53-17.

381

Bu al mbtely grdk amm bilmedik

111 Mefiln Feiltn Mefiln Feiln 1. All-i pister-i hicri if if diyerek Tkendi re-i derdi dev dev diyerek

2. Devs derd olur anca bu derd-i n-r Cef-y derdi eker dil af saf diyerek

3. Hev-y rmen-i dnyya muntar oldu avurdu dne-i mr hev hev diyerek

4. Kiiye h bu mekkreden vef m olur Cihn ardna ddk vef vef diyerek

5. Naat ister ise d cihndan ir it al gir reh-i aa ud ud diyerek

112 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Her gl ile olupdur baa bir kr seni

(111) B 40a, Y 148a, -H. 4.(a): Kiiye h mekkreden vef olur mu i Y. 5.(a) ir: itir Y. (112) B 40a, Y 148b, -H.

382

Her pes-i perdede var bir baa bzr seni

2. ems-i sn dem-be-dem errta aks-endz olur Ar olur her erreye bir baa rusr seni

3. Mihr-i lem-gr-i sn n hezrn ryu var Oldu her bir errede bir baa ddr seni

4. Dm- sn ayd-gh- leme urdu ki t Her nefesde ola bir baa giriftr seni

5. sne sensin yine her erreden mt olan ret bir let oldu - zr seni

6. Yan sn Leylye Mecnna a ba idip Mande kendile oldu kendi bzr seni

7. l alyi cemli emine pervne kim Hest-i mevhmu szn ide envr seni

fiyet arfil-Lm* 113 Mefl Feln Mefl Feln 1. Dil kenzini cn gel tende ara bul

3.(b) Bir: -B. Balk: *B, fiyetl-Lm Y. (113) B 40a, Y 149b, H 86b.

383

Ol ems-i semy revzende ara bul

2. Dil temini ger bulma ise ad Cyende olagr yabanda ara bul

3. Bu bezm-i fenda ek sar- a Al ile dme p-bende ara bul

4. Gel kendie gir ba fa dolama Esrr- afyi mazende ara bul

5. Nms ile r terk eyle glden aflet ile olma ermende ara bul

6. Dnyya bulad gn irdi zevle Fevt eyleme vati erkende ara bul

7. Her ki bu fenda madunu buldu Dil-dr al gel sen de ara bul

114 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey u- nr- vechi mar- ub- ezel Vey cemli mala- pr-nr- ems-i lem-yezel

2. Zlf-i eb-rengi sevd- eme-i b- ayt

7.(a) ki: kim Y. (114) B 40b, Y 149b, -H.

384

emesrdr leb-i lali zebndr maal

3. l u ala ruu t u ft remzidir em-i a-bni o remzi mkilin itmekde al

4. Ebruvn- be avseyni dil mirbdr ble-i vechi alt oldu pes ayrl-amel

5. Nm-nigh- iltift devlet-i her d cihn sitn ar- cennte olur nime-l-bedel

6. Nati ey memd- a addim degildir maadm ntisb- dergehidir cn u dilden m-aal

7. Pister-i hicride dkndr al derdmend l teram ba adem bu dde-i giryna gel

fiyet arfil-Mm* 115 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Gl ummn- ayretde ne yaa azm ider bilmem rer mi sile yosa bu l ile gider bilmem

2. utudurdu dem--dem nr- derdi h- serd ile

4.(a) be avseyn: Necm Suresi 53-9. Balk: *B, Y. (115) B 40b, Y 150a, H 103a. B nshasnda ilk drt beyit siliktir.

385

Cihn germ serdin grdm amm ol adar bilmem

3. Gl mirtn lde-i jeng-i siv itme af-y albe h dny adar gerd-i keder bilmem

4. Yap gel dmen-i pre geirsin ulmet-i cehli A-gri ola ulmetde byle bir yarar bilmem

5. Der-i mescidde geh mey-nede dil neylemek ister Arar m yosa Ddrn byle der-be-der bilmem

6. Gl geh mescide girmez geh mey-neden maz Aceb gelmez mi temkne bu telvni nider bilmem

7. Dolam cm- esmya mufaal grmek istermi al pr-i mey-ne bu tedbre ne der bilmem

116 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. em-i ibret ile bnende-i ekvn oldum Cilve-i hid-i man ile ayrn oldum

2. Ala gelmezse nola nk-aylt keret

5.(b) Ddrn: dil-drn H. 6.(a) geh:-Y. 7.(b) der: Metnin tamamnda dir eklinde okunan kelime, kafiye zaruretiyle bu msrada der eklinde okunmutur. (116) B 41a, Y 150a, H 90a. B nshasnda drdnc, beinci ve altnc beyitler siliktir.

386

Neve-i sar- man ile sekrn oldum

3. Oldu n bar- aatde vcdum n-bd ret are iken mande ummn oldum

4. Man-i namma reh-yb olamaz vehm ul let-i a- red-sz ile gyn oldum

5. Nu- cn-bam olupdur seba-mz- red er-i esrra ktb-ne-i irfn oldum

6. Drr-i n-sfte-i ikmetse nola her sanm Cevher-i marifet-i a ile bir kn oldum

7. Eyledim hest-i mevhma al diat Vf- nkte-i el-n kem-kn oldum

117 Mstefiltn Mstefiltn 1. a dilerdi buldu mu bilmem Vala yelerdi oldu mu bilmem

2. Say it necta bama memta rdi ayta ld m bilmem

3. Aa iridi cna giridi

7.(b) El-n kem-kn: imdi olduu gibi. Hz. Alinin szdr. (117) B 41a, Y 150b, -H.

387

Bara ard doldu mu bilmem

4. Bu derde den olmaz m ren Mnend-i glen oldu mu bilmem

5. o eyle h itme gnh Dilden giyh yoldu mu bilmem

6. kr it al buldu fel Ald nec gld mi bilmem

118 Mefl Mefl Mefl Feln 1. Ey h- rsl vechii bi aya degimem Yek nara- elf kmyya degimem

2. illet mi olur k-i rehide dil-i zra Ol illeti ben devlet-i dnyya degimem

3. Pes-pye de olsam der-i lufuda muaa Ol areti ben adr- muallya degimem

4. Yz srmege yeste olursam o cenba Ol rifati ben rtbe-i blya degimem

3.(b) ard: Y. 4.(a) ren: den B. 6.(b) gld: grd Y. (118) B 41b, Y 150b, -H.

388

5. Bir kl-i baret meded it em-i alle k-i rehii cevher-i ttyya degimem

6. o-by- vili ile tar-i mem it Val gln glen-i mevya degimem

7. Ger ems-i cemli ile bedr olsa al Ol leti dny nedir ubya degimem

119 Mefln Mefln Feln 1. Bu dr kr u brndan uandm Fen glzr rndan uandm

2. Nice bir tel-km itdi bu bezmi Mey-i n-o-gvrndan uandm

3. arb- ireti cm- fenya Bedel lsam umrndan uandm

4. Mkedderdir afsz u nu Dem--dem zehr-i mrndan uandm

5. Cefdr grlen reng-i afda

5.(b) tty: Asl ttiy olan kelime, ilk hecesi de medsiz olarak, vezin gerei tty eklinde okunmutur. (119) B 41b, Y 150b, -H.

389

Zemne vekrndan uandm

6. Yz d u eb-i adr olsa zlf am- leyl nehrndan uandm

7. Uandm l her nk u bedden alnin de krndan uandm

fiyet arfin-Nn* 120 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Kl-i m-zal-baar ile ald em-i cn Nr- vadetle mnevver oldu ilm-i cenn

2. em-i vadet yad fns- ayl-i kereti em-i dilden ulmet-i na- uver oldu nihn

3. ulmet-bd- sivn irdi ub- d ems-i vadet ber urup her erreden oldu ayn

4. hiri aynel-yan ile mahirden grp rdi dil ael-yane almad reyb gmn

5. Ref idip dil ry- vadetden nib- kereti

Balk: *B, Y. (120) B 80b, Y 155b, -H. 1.(a) M-zal-baar: Necm Suresi 53-17.

390

Nr- vechi m-sivy yad mav itdi hemn

6. Bar- vadet mav u ibt ile mevc-i kereti Hep fen ile be remzin dile eyler beyn

7. r olup nr- cemli ulmet ire eyledi eme-i dilden al b- ayvn revn

121 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Diden artar kiini rz o olmaz iden den olmaz berekt olur anca diden

2. Bel-i inf ile ml tkenir ann itme r emlini i ider Allh den

3. Saa isn- ud oldu ki inf idesin Ly olmaz ki dir eyleyesin dervden

4. Mahar- luf u kerem ld seni n Mevl Merem-i lufuu men eyleme her dil-rden

5. Luf u isn ile mevf olur erbb- keml hir olmaz fat- bul u mrvvet kiiden

6.(b) dile: dil Y. 7.(b) al: B nshasnda bu kelime siliktir. (121) B 82a, Y 154a, -H. 5. Y.

391

6. evket-i b dile evk-i cefya bama lib-i n olann ayd olur mu nden

7. Bel-i nu eyledi abba al sen de Eli irdike gir utmayasn baiden

122 Feiltn Feiltn Feiln 1. Luf- Mevl saa her gh olsun Avn-i a yver u hem-rh olsun

2. ret u srete dil-bend olma ikr fikri hemn Allh olsun

3. albi f eyle sivdan hergiz Ne mamt u ne od ch olsun

4. Maad aret-i aa ar it Ne ged ola ne od h olsun

5. ulmet-i ayr oma gel dilde T ki tevd-i ud mh olsun

6. lib-i rtbe-i arn olma Saa ne rtbe ne ebh olsun

6.(a) evk-i: evke Y. (122) B 82a, Y 154b, -H.

392

7. a dr itme al dilden Ne sefl ola ne gm-rh olsun

123 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Nee-yb olsun gl peymne olsun olmasn Kenz-i a olsun bu dil vrne olsun olmasn

2. Cismi f u setr in elbet gerekdir bir libs Kisve-i bezm-i fen hne olsun olmasn

3. Feye mde sivdan sde olsun bn hiride del-i dervne olsun olmasn

4. Cebe-i a- uddr slike lzm olan lem ire ret dvne olsun olmasn

5. Her kelm nad-i adr u ymeti mandadr Nam terkbinde o dr-dne olsun olmasn

6. Marifetde gir aat barna dr-dne ol Meyli ister obet-i irfna olsun olmasn

7. a bulmadr kii bu kevne gelmekden ara Ey al bu cihn efsne olsun olmasn

(123) B 82b, Y 153a, H 104a. 1.(a) nee-yb: neve-yb H.

393

124 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Saa sen didiler senlikde ald anma sen sensin Nesm-i nefa-i r- muaddesden esen sensin

2. Gz yum bezm-i keretden arb- vadeti n it Gz a gr ki marr- aylt- vesen sensin

3. Dp irk-b- keretde ayl ile ab olma Gr ol yne-i vadetde bir vech-i asen sensin

4. Bu keret leminde ger fen fillha irdise Ebed mlk-i be billhda a u esen sensin

5. Dil elken olursun bar- elf- meczde Man-i aatde mecz-i lesen sensin

6. Yap ser-rite-i tae gir cennt- irfna oma abl- metni ikmet-i ib-resen sensin

7. al ayd- hestden p gir bezm-i nstye keret ritesin mir- vadetle kesen sensin

(124) B 82b, Y 153b, H 94a. 1.(a) sen sensin: sensin sen H. / (b) esen sensin: esensin sen H. 2.(b) vesen sensin: vesensin sen H. 3.(b) vadetde: vadetden Y. / (b) asen sensin: asensin sen H. 4.(b) esen sensin: esensin sen H. 5.(a) bar-: ba- H. / (b) lesen sensin: lesensin sen H. 6.(b) ib-resen sensin: ib-resensin sen H. 7.(b) kesen sensin: kesensin sen H.

394

125 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Beni ala ey dil f iden lemde sensin sen Yitirdi kendii fte-i vech-i asensin sen

2. ek imdi kl-i m-zal-baardan dde-i cna Gz a nice bir lde-i b u vesensin sen

3. Bevndan uydu ref idip la say eyle evhirde esr-i ayd-i gftr- lesensin sen

4. p sicn-i abatdan semvta urc eyle Yap abl-i metn-i aa n ib-resensin sen

5. oma ser-rite-i irfn elden zhd yr eyle Dil t ki cihnda a ile a u esensin sen

6. Mem- cna ner eyle ab by- dil-ry Nesm-i cn-fez glzr- vadetden esensin sen

7. Hidyetle al lem-i tecrde irdise Aly ritesin seyf-i inyetle kesensin sen

126 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

(125) B 83a, Y 153b, H 94b. 2.(a) M-zal-baar: Necm Suresi 53-17. (126) B 83b, Y 155b, -H.

395

1. rie tat- ibdt- hidyet marn Vey meh-i bat- sadt- inyet merhn

2. Saa mutc olur elbet aaleyn emlk Cevher-i kenz-i af sende n oldu mazn

3. Gvr itmege pendi alr ins melek n ar bar- aatden o drr-i meknn

4. Cevher-i nube-i esrr- hviyyet sensin Senden ir iden elbette olupdur meln

5. Dnini devlete terc iden oldu fiz Devleti dnine terc iden oldu mabn

6. Devlet-i fnye dil-beste v marr olma Far ile far iderek oldu al memnn

7. ntisb itdi der-i lufua mesrr oldu Devlet-i zb-i cihn olmasa olmaz mazn

127 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. ab ner eylesin by- gl-i cnneden gelsin ayt- nev irisin snblnden neden gelsin

1.(a) irie: ey eh Y. (127) B 84a, -Y, -H.

396

2. ubr- k-i rh ttiy-y ikmet olmazsa Dil em-i alle renl ya neden gelsin

3. Dil-i n-r ub- hev ayda itb itdi O an-y hviyyet itifya lneden gelsin

4. Ey h- rsl bir nara- lufula iy l Baa fey-i meded-res dem-be-dem ol neden gelsin

5. Vef mmid ider elbet gl nn- ikmete Veflar inlardan cef bgneden gelsin

6. am- hicr ile dil-aste ayl-i bezm-i vulatdr Bu ind afdan gelmesin y neden gelsin

7. nam- dil-g her il ferzneden gelmez Ne vech ile al bu dil-i dvneden gelsin

128 Mefln Mefln Mefln Mefl 1. Fe-erefn bi-mehdin et srran bil-eynin

Bi-urbin zle aydul-fari min-cemi bil-beynin

2. Cemlin min-cellin ad cel min-cdi Mevln

(128) B 84a, -Y, -H. 1.Tercme: Zaman mefhumunun dnda srrn seyretmekle ereflendik. Yakn olmakla fark kayd cemdenkesin olarak gitti. 2.Tercme: Kalp iki sfatta hznlenerek harap olmutu. Efendimizin cmertliiyle cemali celalinden parlad.

397

Fe-knel-albu mndekken fe-znen min-fteynin

3. Ve kem ebden len lufen afiyyen min-fuytin

aynen min-ul srran ve cehren binbieynin

4. Ve ad knn zamnen f-ulmil-cehli meftnen

Fe-atnen binril-ilmi fil-albi sirceynin

5. Fehen min-ain-nefsi bil-azmi ve bil-cezmi

Ve knn f-semil-albi ayran bil-ceneynin

6. Vaaln bare tevdin aiyyin bi-nin

Enaten-nefse li-urbi bi-avin fil-meneynin

7. Ve l nerv ve lem-yenfed arbel-bari min-cdin

Ve ad kna li-irdin minel-ai redeynin

8. Taallamn bi-emreyni kemlen udretil-ai

Ve lem-nalem bi-knhin ad taayyern bi-haeynin

9. Fe-lefn vaaribn min-uhri leni srrin

3.Tercme: Nicedir bize feyizlerinden gizlice bahederek ak bir ekilde gnlmz ferahlatt, yce srlar ile bizi diri kld. 4.Tercme: ok zamandr cehalet karanlna dm bir ekildeydik, ilim nuruyla kalbe iki kandil ihsan edildi. 5.Tercme: Azim ve cezimle aalk nefsten kurtulduk, kalp semasnda iki kanatl bir ku olduk. 6.Tercme: Hakik tevhid denizine, yaknen ulatk. (O denizden) ien nefs, bu iki ba sayesinde itaat edip slah oldu. 7.Tercme: Cmertlik denizi arab tkenmedi, susuzluumuz gitmedi. Muhakkak ki iki tane akl Haktan yol gsterici oldu. 8.Tercme: Allahn kudretindeki kemali iki emirle rendik. zne vakf olamadk, bu iki emirde hayrette kaldk.

398

Fe-aran sveydnen bi-nrin beyne breynin

10. Ve knel-alb nren ke-irri ri lhten

Fe-re-aydu min-eclil-d minn li-bzeynin

11. Tea mnhm feyen minel-Feyyi isnen

Senen min-arbil-ai kesen bade keseynin

fiyet arfil-Vv* 129 Mfteiln Filn Mfteiln Filn 1. A ile dil bel-i cn itmededir nev-be-nev Derd ile h u fin itmededir nev-be-nev

2. Zr ile alb-i nizr ol gle oldu hezr B- dili llezr itmededir nev-be-nev

3. te-i a nihn itmedi h ile cn Sz- dernun ayn itmededir nev-be-nev

4. Derd ile b-itiyr oldu ii h u zr

9.Tercme: ki haldeki srrn ortaya kmas bizi epeevre sard ve muztarip etti. ki yk arasndaki nur kalpimizdeki sveyday yakt. 10.Tercme: Kalbim lahutun ard arkas kesilmeyen kvlcmlaryla bir nur oldu ve iki ahinin gdalanmas iin bizden bir av oldu. 11.Tercme: Ak arabndan iki kadeh sonras bir kadehle susuzluumuzu giderdik. Feyyzdan bir ihsan olarak o kadehlerle feyizlendik. Balk: *B (129) B 84b, Y 157a, H 103a. 2.(a) zr: rz H. / (a) nizr: bizr H. 3.(a) itmedi: eyledi Y.

399

An dil ikr itmededir nev-be-nev

5. A ile dil fey-yb olsa nola fet-i bb ne-i cismi arb itmededir nev-be-nev

6. ems-i aat nola itse dili pr-iy Ebr-i vcdun heb itmededir nev-be-nev

7. Oldu al bugn a ile yet zebn Derd ile kesb-i cnn itmededir nev-be-nev

130 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Nam- natide hezr oldu gl ey gl-r Fey-i lufudan olur cna af-y o-b

2. ulmet-bd ider vech-i lafi pr-nr aste-i hicre olur nu- erfi dr

3. Ser-fr eyledi mal- ud ser-t-ser Fey-yb oldu zll-i keremile her s

4. Pes acer ile ecer cinn beer cmle melek Geldi irra der-i [adlie] geldi h

5. ltift olmaz ise adr- sery- dehre

(130) B 84b, Y 157a, -H. 4.(b) adlie: adlile B, Y. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir.

400

sitn olur ftdeye ar- mn

6. em-i ibret remed-i aflet ile oldu af k-i pyi ola em-i dile kl-i dil-c

7. ab u bas arasnda bu alye mam Cennet-i vulat olmazsa olur bes amu

fiyet arfil-H* 131 Mefl Mefl Mefl Feln 1. Ey h- rsl derde dev l szm zre k-i ademi kl-i cil l gzm zre

2. ol leyle-i vulat ki myesser ola cna ad vech ile terc olunur gndzm zre

3. Vulat gicesi adre mudil olur elbet n d-i vil eref olur her rzum zre

4. Kst u cesrum reh-i ada ayrum Her kimseyi tadm idemem kendi_zm zre

5. Hem-rh olal luf ile tevf u inyet

5.(a) adr-: r- Y. Balk: *B, fiyetl-H Y. (131) B 85a, Y 159a, -H. 4.(b) kendi_zm: kendzm B.

401

Her rh- cebel eshel olur her dzm zre

6. telere yandm am- hicrn ile luf it Bir rea-i ibli iridir szm zre

7. Dil-bende-i efkende olunca d serda o sad u siydet grnr frzum zre

8. Hem-sye-i lufu ola ferzend-i fudm ft- cihn irmeye hergiz uzum zre

9. k-i rehine fratm el virse al Bi rabet u rehbetle srnsem yzm zre

132 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Eyle esbba teebb menzil-i tedbrde Selb-i lt iti itmez reh-i tadrde

2. Fil-meel her emre tedbr let-i terdir Yosa kesbi dali olmaz uvvet-i terde

3. udret-i Fal-i Muladan uhr eyler umr tir- udret olmaz acz ile tayrde

4. stiat pertev-i udretdir aks-endz olur

(132) B 85a, Y 159b, -H.

402

Dem-be-dem mirt-i dilden ret-i tenkrde

5. al u cd ile anca Fil-i Mula odur tiyr- kesbi o gr meslek-i tecbrde

6. all olursa ude-i tevd-i efli tamm Ala tevid-i ft u t bu tarrde

7. and- tevd-i mkerrerden ade ad idip ala bel itdi al abla-i tabrde

133 Mefl Mefl Mefl Feln 1. Gir bar- yane yetiir gezme arada lm alad noa degil a u arada

2. Tenzh ile tale der al- mebu Tebh ile vehmi dolar n u irda

3. Yo mili sem ile bar oldu ft Tenzh ile tebhini cem eyle burada

4. Tenzh ile tebhi arasnda ara bul Tevd ise ad bulunur ibu arada

(133) B 85b, Y 159b, -H. 1.(a): Gel gir bar- yane yetiir gezme arada Y. 4. Y.

403

5. Keyfiyyeti b-keyf olca vaf- cemli Tabre liyat mi var ey dil uarda

6. Ruat m virir me-i tarre dil-r Evf tamm olmad sz ald arada

7. Erbb- nfsa dime esrr al Dil mektebine vl olan cn ara da

134 Mefln Mefln Mefln Mefl 1. Dile bd- hd oldu vezn el-hamd lillh Srp aflet sebn n-gehn el-hamd lillh

2. Yapdm dmen-i pre elim ekdim sivdan Dp ayana buldum emn el-hamd lillh

3. ulm- nefsi mav itdi u- seyf-i esm Mnevver oldu ilm-i cenn el-hamd lillh

4. lsm- hefti bozdum heft ser ubn buldum Riyet bendine ekdim hemn el-hamd lillh

5. ir- ulle-i f- vcdu op hmla

(134) B 85b, Y 157b, H 102a. 3.(a) seyf-i: seb-i Y, seba-i H. 4.(a) heft ser: haftas H. 5.(a): ir- ala- f- vcdu op idip hm Y.

404

Yap fet eyledim genc-i nihn el-hamd lillh

6. Cemli rehberim oldu arnim r- tevfk Sez dinse baa ib-rn el-hamd lillh

7. Ser--ser fet u tesr eyledim ilm-i [cismin] al fey-i a oldu revn el-hamd lillh

135 Filtn Filtn Filtn Filn 1. ubb- tdr aatde sebeb cdma Mye-i fey-i ezeldir hest-i bnydma

2. Nr- ayla kebb olsam da ir eylemem n arb- vulat elbet irer imddma

3. Nr nr itmekde gr nrun al nr yetin Nr- iss nr- a hd olur irdma

4. ab u bas kmdr eylerse r- keder Devr ider cm- af bezm-i dil-i n-dma

5. Ger cell ile eb-i keretde zr eylesem riir em-i ceml-i vadeti ferydma

7.(a) cismin: cismim ben B, cismim Y, H. Vezin ve mana zaruretiyle dzeltilmitir. (135) B 86a, Y 159 b, -H. 3.(a) Nrun al nr: Nr Suresi 24-35. / (b) a: -Y.

405

6. n mem- dil muaar ola by- val ile Leet-i her d ser rabetle gelmez ydma

7. Nad-i enfsm met- valna olmaz bedel Lk luf- b-bedel imdd ider rdma

8. Dil-arb ol ger imretse al maad Bu imret ayd olmudur sebeb ber-bdma

9. Srr- a u kenz-i mafye iri bu nkteden l du stdma ecddma evldma

136 Feln Feln Feln 1. Gel ey dil mam- hda Dolad yeter bu uyda

2. Ciht- kefe bulad Drd lafi udda

3. Bu esfelde alma alya anad a yine gel uda

4. Nedir erre-ve bu uhru ri fitb- vcda

(136) B 86a, Y 157b, H 89b.

406

5. Fen bul vcd- beda Ki nm gm olsun amuda

6. an iltift itme dehre Dili olmaya t rbde

7. Fendan azmet gerekdir al ur- Vedda

137 Mefln Mefln Mefln Mefl 1. Aceb dil-beste oldu bu nu- kinta lc var mdr yosa bu lemde memta

2. Nice bir uk-leb ar-y ulmetde itb arn ol pr-i ra gel iri b- ayta

3. Peresti l udya sil nu- m-sivy Yeter apd gl deyrindeki Lt u Menta

4. ud nr olur alb ile niyyta dem--dem Nigh- itibr itmez bu efl u fta

5. ul ile mcell eyle mirt- dili t Mubil ola envr- ft- liyta

(137) B 86b, Y 158a, H 102b.

407

6. Geip tevd-i r ile efl u ft Mamt u kermt oyup gir bar- ta

7. Dnp bar- fta eyle tekml-i mertib al dest-gr olma diler ise uta

138 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Ey gl mey-ne-i irfna gel bir yol [ola] Cm- i anda ahb-y maabbetle dola

2. Girmedi rh- fenya a ile hem-rh olup Bir uru zhd ile ayf bilmezem li nola

3. Ry- zerdi zhd ile peymne-i iksr-i a anki altun [eyledi] amm ki degmez bir pla

4. Gel iri bar- fenya varldan yu eli Rh- fara ba adem bir reh-ber iste bu yola

5. Nat-i far n sevdl-vech fid-dreyndir M-sivy nefy idegr t ki a bit ola

6. Gel sveyd-y derna ge sevd- aam

(138) B 86b, Y 158a, H 102b. 1.(a) ola: bula B, Y, H. Mana zaruretiyle dzeltilmitir. 3.(a) peymne-i: b-pye-i H. / (b) eyledi: eyledi B, Y, H. Mana zaruretiyle dzeltilmitir.

408

Gir fen vdsine yer almaya a u ola

7. Sdet-i fara irem dirse al fn ol Bu siydet bilmezem olur mu bide bir ula

139 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Bir eer o bu cihnda t seni o andra ol amelden ge ki ubda seni utandra

2. ulmet-bd- hevda tene-leb gezdi yeter ra iri t seni b- ayta andra

3. b- afletde geirdi nzenn mr tamm Mrid-i kmil gerekdir t seni uyandra

4. Dmen-i pre teebb l iri bir nra ki ulmet-i keretde em-i vadeti o yandra

5. rgre ilmel-yane ayn- ann ilm ola rmege ael-yane a seni inandra

6. od-perestden geip yoluda gel ol a-perest Nr- a t hest-i mevhmu birden yandra

7.(a) sdet: ret H. (139) B 87a, Y 158b, H 97a. 5.(a) ilmel-yane: ilmel-yanden H.

409

7. Pr elinden cm- a i al l hi-i dny v ubdan seni uandra

140 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Hm-y [himmet-i lm] ser-efrz oldu gitdike Olur an ikr tufe eh-bz oldu gitdike

2. Gl evgn- himmet ile apd gy- irfn Meydin-i marif ire mmtz oldu gitdike

3. u vd-i taayyrde ki p-der-gil olur kef Zebn- kilk-i namm kif-i rz oldu gitdike

4. Temenn-y vili o gelir mabba ol yzden Niyz- dil-ikeste bi-i nz oldu gitdike

5. u- ems-i vadet mar- dilden ulunda Tkendi sye-i varm at az oldu gitdike

6. Fen fillhda buldum mam- vulat andan Be billhda her dem deri bz oldu gitdike

7. All-i pister-i hicrn olan u- nra

(140) B 87a, Y 158b, H 96b. 1.(a) Hm-y himmet-i lm: Hm-y himmetim l B, Y, H. Mana zaruretiyle dzeltilmitir. 6.(b) deri: virdi Y. 7.(a) all-i: alle B. Mana zaruretiyle dzeltilmitir.

410

al erbet-i nuu if-sz oldu gitdike

141 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Rm- ikmet ne yazsa defter-i tadrde reti term olur rz-nme-i tedbrde

2. ret-i tedbr lzm olsa teri adar Pertev-i r aks iderdi ehre-i tavrde

3. tiyr u istiat ile aczin fehm iden Fili bilmek gerekdir uvvet-i terde

4. Drr-i yekt a iderler lcce-i taden ayd- tefrd eyleyenler ket-i tekrde

5. Rat bu bgh minete tebdl olur M-aal tevl-i ry aks ider tabrde

6. Nad-i vati arf- t eyleyip bdr ol Sdmend olmaz nedmet vara-i tasrde

7. Herkesi var al fitne-i dildir hemn

(141) B 87b, Y 159a, H 88a. 2.(a) adar: yodur Y. 3.(a) aczin: hicrin Y. 5.(a) bu: -Y. 7. -B / (b) Ennem emvlkm: Enfl Suresi 8-28.

411

Ennem emvlkm remzin gzet tefsrde

142 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Ey ehen-h- rsl sensin o mabb- ilh Ki seni tna yr itdi Cenb- Allh

2. mtiyz itdi maabbetle t Mevl Py-bsula eref-yb olur elbette ifh

3. Rava-i pkii a ld maf- emlk Rz u eb dergeh-i lufu dolanr mihr ile mh

4. k-i rh- ademi kl-i baret oldu Dergeh-i pkie rabetle srnmez mi cibh

5. Derd-i amda meded eyle at nr oldum Dil-i b-reye l nara- lufula nigh

6. Derd-i hicri yetiir cnma luf it br ahr- dehr ile iim olmaya h u eyvh

7. Krbet-i her d serda baa imdd eyle ki lemde alye deri cy- penh

(142) B 87b, Y 160a, -H. 2.(b) eref-yb: eref-tb B. 4.(a) rh-: reh-i Y. 6.(b) h u eyvh: B.

412

143 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Yazmasa kilki a dbce-i tadrde Man-i cet bulunmaz malab- tedbrde

2. ehre-perdz- uver manya olmaz dest-res once-fem olursa avt olmaz leb-i tavrde

3. Nu u eln ile let-ba olur avt- asen avt- cehr olursa l olmaz ad-y rde

4. Var m l ehlinde avl-i aat srr- a Olmaz ill obet-i let-fez-y prde

5. l-i aa mctehid reh-yb olur mu l ile Ders-i yt- maabbet var mdr tefsrde

6. Blbl-i glzr- vadet zr ile eb-t-seer let-i a duyurdu nle-i eb-grde

7. let-i vala al em ile pervneden zge remz olmaz fed-y cn gerek tabrde

fiyet arfil-Y* 144

(143) B 87b, Y 160a, -H. 5.(a) aa: a Y. / (a) mu: -B. Balk: *B, fiyetl-Y Y.

413

Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Telallh vcd- vcib-i bi-ti ramn ft- tna nisbet olunmaz vaf- imkn

2. Degil cevher taayyrden temekknden muarrdr vaz olmaz ki meva tevaffu eyler ibt

3. Aa evf- cism olmaz ki terkb iti eyler Bu evf- avrdan biridir vaf- rabbn

4. abyikmn amli aa emr-i bad oldu Ki r yo-iken var idi ol t- -n

5. ys olmaz dai illet ile malle bu yzden

Ki knallh ve lem ycel mael-a m-siv n

6. Adem olma mul oldu kan r hirdir uhr itmez ademden bir eer fehm eyle brhn

7. Zih ibt- vcibde al tufe nam itdi Kelm- ikmetiyle kimse ibl idemez an

145 Filtn Filtn Filtn Filn 1. once-i dil d u andn olmaa o almad
(144) B 91a, -Y, -H. 5.(b)Tercme: Allah sonu olmayandr, Allahla birlikteyken masiva ikinci sradadr. (145) B 91a, Y 162b, -H.

414

Rzgr ile pern olmaa o almad

2. ar- izz rifati grnd sr vel illet ile ke yeksn olmaa o almad

3. ar- vldan grnmekde nedir bilsem heves Tde-i k ire pinhn olmaa o almad

4. Uydu ulad hev-y nefse dd ardna hi-i nefse pemn olmaa o almad

5. ek eli cm- af-y obet-i ayrdan Mest-i cm- bezm-i hicrn olmaa o almad

6. Nr- ikrullh ile gel beyt-i albi ren it ne-i almya mihmn olmaa o almad

7. Ey al t-be-key bu ayd- tamr-i beden Bu sery- khne vrn olmaa o almad

146 Mefl Mefl Mefl Feln 1. yne-i ad-pre dil y neye dd Bir seng-dile dmedi amm neye dd

2. Yz vech ile ar itdi ceml ol gl-i ad-berg

2.(b) ke: kle Y. (146) B 91b, Y 161 b, H 93b.

415

ad-pre olup derd ile vrneye dd

3. telere dm gezerek meclis-i a Pervne-fat ema-i cnneye dd

4. n gird-i ruunda grp ol l-i siyh vre kebter gibi ol dneye dd

5. Geh zhd ile hem-bezm idi geh a ile hem-rh El ekdi bu mescidden o mey-neye dd

6. aldrd ban mesciddeki zer u riydan Mey-neye yz utdu v peymneye dd

7. Dndrd bu cm nice dem dest-i ceml Andan da al dil-i dvneye dd

147 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Zen-i mekkre-i dny ne imi bildi mi Rabet iden aa dvne imi bildi mi

2. Oldu ekdr- cihn ile mkedder y afvet-i lb-i muaff ne imi bildi mi

3. lm-i nfi olur lemde ds cn

(147) B 91b, Y 162a, H 87a.

416

Cerbeze menfaati t ne imi bildi mi

4. utalm ki saa kef oldu fnn- ett Al ferii cn ne imi bildi mi

5. Men aref dersine ba kef ola a marifeti Man-i ilm-i ledn y ne imi bildi mi

6. Bar- vadetde inverlik idip avv ol Cevher-i ll-i yekt ne imi bildi mi

7. Alad ret-i fnyi al amm Vech-i b-i muall ne imi bildi mi

148 Mefln Mefln Feln 1. Bu yurda irdi unutdu o yurdu oyup gitse gerek ir bu yurdu

2. Aceb ry milidir bu lem u kim bdr ola an o yordu

3. Klln-ns niymn remzin ala

4.(a) ett: ey H. 5.(a) Men aref: Men arefe nefsehu fe-ad arefe Rabbehu (Nefsini bilen Rabbini bilir) hadisinden iktibastr. (148) B 92a, Y 162a, H 98a. 3.(a) Klln-ns niymn i mte intebehu: Btn insanlar uykudadr, ldklerinde uyanrlar hadisinden iktibastr.

417

it ib-iret ne buyurdu

4. Gl imdi gzn ad uyand Fir- b- afletde uyurdu

5. Sirik-i asret ile dd- hm Cihna nr- szn duyurdu

6. ridi fey-i a imdd- ramet Dili inm- ikmetle doyurdu

7. Gerek ek-i nedmet n al Dili lev-i abetden o yurdu

149 Mefln Mefln Feln 1. Kii mabbunu bunda bulayd Aa rabetle cn virmek olayd

2. Fenda far ile vrn olanlar Beda far ile suln olayd

3. Naardan erreve pinhn olanlar Cihna fitabs dolayd

4. Vcd- are dse bar- ta

(149) B 92a, Y 162b, H 96b.

418

Sivdan gz yumup dalsa nolayd

5. reydi dest-i tevfk u inyet Glden r u ki yolayd

6. Alsayd gl-i glzr- vadet Bahr- nefs-i emmre olayd

7. al lf ile menzil alnmaz Bu cn bzrdr olmaz olayd

150 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Senidir manb- dny senidir milket-i ub Senidir mlk-i ev edn fyu ser-te-ser sr

2. Mbeyyen beyyint oldu midd- her ft oldu Aceb mirt- t oldu grnd an envr

3. Mcerred men ren [ad] raal-a grnr mula Cemliden iy-y a mnevver ld arr

4. Yzde grmeyen nru almaz dde-i kru

(150) B 92b, -Y, -H. 1.(b) Ev edn: Necm Suresi 53-9. 3. (a) Men ren ad raal-a: Men ren ad raal-au fe-inne-eyn l-yetekevvenun (Beni ryasnda gren gerekten grm gibidir. nk eytan benim suretime giremez) hadisinden iktibastr. / (a) ad: ba B. Mana zaruretiyle dzeltilmitir.

419

Helk ider an dr mfd olur mu inkr

5. Seni gren grr a hev [] [Bu bir] mucize-i a teub itdi r

6. Fyu albi sr ide mem pr-abr ide alyi abr ide ft- t esrr

151 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Leb-i lali dile bir luf ile ed itdi Elem-i hemmi derndan heme emir itdi

2. Ezel feyi idip mur- dil-i zra ger [..] udse uurdu h itdi

3. Rindim oldu ise vaf- erfi [..] sn-i kisveler ile dili r itdi

4. Ru- dilden silinip nefs-i siv-y dil-c

152

5.(a) B nshasnda beinci beyitin ilk msranda okunamayan yer siliktir. / (b) Bu bir: Bu da bir B. Vezin zaruretiyle dzeltildi. (151) B 92b, -Y, -H. Bulunduu B nshalarnda bu iir eksiktir. 2.(b) [..]: B. 3.(a) [..]: B. 4.(a) Bu msradan sonras B nshalarnda yer almamaktadr. (152) B 92b, Y 163a, -H.

420

Mefl Mefl Mefl Feln 1. Ey a kemn tr-i mje cnma gedi Peykneleri her biri bir yanma gedi

2. Bu kec-nigehe abr u taamml nice mmkin Evvel naar sne-i sznma gedi

3. Kfir midir ol zlf-i siyeh flfl-i hind Bir bama ile dnime mnma gedi

4. Bs eyler iken laline arndl itdim Zlf-i siyehi alas gerdnma gedi

5. Be beyt ile dav-y keml itme al Bi byle azel defter-i dvnma gedi

153 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Menhye ne tehdd itdi a ey dil iitdi mi Saa emr olduu zre aceb h bir i itdi mi

2. Dn efl u avli isba ek yaman nefsi Aa ly amel lemde h ey derv itdi mi

3. Bu fn lemi evrn o alad bildi

1.(b) peykneleri: peyknlar B. 2.(a) kec-nigehe: kec-nigha Y. (153) B 93a, Y 163a, -H. 1.(a) ne: -Y. / (a) a: ud Y.

421

Mad avlini ibret ile y der-p itdi mi

4. Maet aydna dd mezli semtine kodu uullh ile a- ibd teft itdi mi

5. Kibr rn yolars elbet cerr-i nefin Far b-kesi avlin y prsi itdi mi

6. udy alama sevmek ibdn o gzetmekdir arret ehlini emr-i manda itdi mi

7. Gel istaamte istaayte remzin gvr eyle aatde bu remzi knhne bir var itdi mi

8. Teyaun eyledi mi laf- b u herd ile srrn Taarrbde ir dursun hele bir ar itdi mi

9. Bu vd-i fendr dilde sz- cn-gdz ister eb-i amda sirik-i zn ile yalvar itdi mi

10. al kenz-i mafden marif srrn irca Aceb bir te-i ende ile kvi itdi mi

154

3. Y. 4.(a) odu: dd B 5.(b) prsi: bir i Y. 7.(a) staamte istaayte: Yiyecek istedin onun derdine dtn. (154) B 95a, -Y, -H.

422

Filtn Filtn Filtn Filn 1. Sensin ol h- rislet kint mefar tem-i kenz-i nbvvet enbiyn serveri

2. Muted-y enbiy-y mrseln oldu tamm Mmkint bed atms naydan beri

3. Bstn- l-mekn [bir] gl-i ad-bergisi By- rametle muaar eyledi uk u teri

4. Bezm-i vadetle aceb bir menzile irdi ki h Gemedi v gemez anda kimse senden ileri

5. urb- ada sen iridi bezm-i ev ednya ki Hep muribler o menzilde alr senden geri

6. Sensin ol dr-dne-i bar- ezel oldu eh Enbiy-y mrselni mefar tc- seri

7. Mahar- fey-i a ola al dem-be-dem B- lufudan dem--dem a ide berg beri

155 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Ey eh-i ins melek iki cihn suln

3.(a) bir: -B. Vezin zaruretiyle dzeltilmitir. 5.(a) Ev edn: Necm Suresi 53-9. (155) B 95a, -Y, -H.

423

Sensin ol nefa-i feyy ile cnlar cn

2. Mar- ub- ezel oldu vcdu yek-ser Ren itdi ser--ser felek-i imkn

3. Senden ald gl-i glzr- vel emme-i cd Eyledi by- maabbet ile pr ekvn

4. Sensin ol cevher-i yek-t-y feyi-i lem Bu keml ile saa kimse olur mu n

5. Var iken luf- ammi gibi n-ra sened Nice meys ide afletle olan iyn

6. Meramet luf u efat keremi mcrimedir mmetin or mu asretde efat kn

7. ayd- nefsiyle al ne adar mcrim ise [Virip] [mmd] dir itmeyesin isn

4.10. KITALAR
1 Filtn Filtn Filtn Filn

7.(b) virip: virir B / (b) mmd: mmdie B. Vezin zaruretiyle dzeltimitir. (1) B 6a, Y 117a, H 95b. Balk: Terceme-i ib H. Bu kta iin H nshasnda byle bir balk bulunmaktadr. Fakat makta beyitinde airin kendi mahlasnn gemesi ve Sibin byle bir iirine rastlayamamamz iirin tercme olup olmad hususunda kesin karara varmamza mani olmaktadr. Bu nedenle iir, metine dahil edilmitir.

424

1. Dilden at br- girn Beyt-i a eyle dili Kabeye ende-i Ab- Fl olur mu h

2. Kendi aybn grmeyen ayba irimez b-gmn letin terk idene ayr al olur mu h

3. Dmen-i Firavniyn idi meger ar- kebd Yosa Msya ziyn- rd- Nl olur mu h

4. isset-i abdan ol gerdn siyeh-kse olur Kimde mmd-i vcd olmaz bal olur mu h

5. G- rifde olupdur nki her ey perde-dr Bir nids b-ad-y Cebrel olur mu h

6. P-i ehl-i ada ib nice m olmasn Ol mamda l l-i Cebrel olur mu h

7. Ol mam ala al kim fen fillhdr M-sivy anda le sebl olur mu hi

2 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Her kelm ala nn- aat zre gel

4.(a) isset-i: cstsn B, H. / (b): Kimsede mmd-i cd olsa bal olur mu h Y. 6. H. / (b) l l-i: l le Y. (2) B 17b, Y 129b, -H. 1.(b) ibhm: hm Y.

425

avl-i mrid ref ider ibhm n temyzlidir

2. tibr itme avr remzini nefy idegr r- dil-dra ibl ile dest-vzlidir

3. Bar- ceme gir ahr ol ora k-i fara gel n arretde teyemmm cize tecvzlidir

4. Bde-i aa seb ol bezme isterse vul Gir aatde mecz meclisi dehlzlidir

5. Bezm-i a ire al sar rindna sr Zhid-i slsa teklf eyleme perhzlidir

3 Mefln Mefln Feln 1. Taau eyle andan azm cezm it

Ne-yed drr-i n-dde arden

2. Sem ile aplma gft u gya

enden key bved mnend-i dden

4.11. DBEYTLER
1

4.(b) dehlzlidir: B. / (b) aatde: aatden Y. (3) B 95b, -Y, -H. 1.(b) Tercme: Grlmemi inci satn almak yakmaz. 2.(b) Tercme: Dinlemek ne vakit grmek gibi olur?

426

Filtn Filtn Filtn Filn 1. Bu mam- ub- fk- smd-dndir Bezm-gh- ar s smd-dndir

2. Kabetl-uk dirse zemzem-i a ile pr nh- pr-i U smd-dndir

2 Mefiln Feiltn Mefiln Feiln 1. Met- lufua y Rab didim bah ne gerek Didi bah m olur h aa bah ne gerek

2. Bah-y cize yo ceti kerm olan Cevd- Mula elfna bah ne gerek

3 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. ems-i t- melike mala- hne gerek Dile eylerse tecell dime h ne gerek

2. em pervneden avl-i visli fehm it M-siv ayd arada dile h ne gerek

(1) B 21a, -Y, H 84a. (2) B 39a, -Y, H 104b. (3) B 39a, -Y, H 104b.

427

4 Mefiln Feiltn Mefiln Feiln 1. Zll-i vala y didim bah ne gerek Didi bah ne olur vulata bahne gerek

2. Bah olayd ademden serb olurdu zll Bahne ma- ademdir aa bah ne gerek

5 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. ems-i iblie dil mala- hne gerek ulmeti mav idicek bendeye h ne gerek

2. Adem-i ma- vcd ile nedir gft end M-siv diyesi fnye h ne gerek

6 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Virdi urd-i ezel leyle-i imkna iy Oldu mh-i ay fem-i ummna d

2. n sevd [rengine] giridi sevd- lem

(4) B 39a, -Y, H 104b. 1.(a) zll: zel H. 2.(b) ma: mav H. (5) B 39a, -Y, H 105a. (6) B 2a, B 95b, -H.

428

Virdi bir lema ile ulmet-i ekvna fen

7 Mefln Mefln Feln 1. Ver-y mamileyn zemr eds aldr rlete budur nids

2. aplma hret [u ta] ra ol Uzadan o gelir abl ads

8 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Bd- tevf u inyet dili her dem brsn M-siv cfesini cce-i dilden krsn

2. Cm- keretden olan renc-i umr srsn Bezm-i ire hemn sar- vadet yrsn

9 Filtn Filtn Filtn Filn 1. ki lm- zlf ile sne virdi keml

2.(a) rengine: B 2a, knhne B 95b. / 2.(b) fen: iy B 2a. (7) B 95b, -Y, -H. 1.(a) Zemr: alnz. 2.(a) u ta: vulatna B (8) B 95b, -Y, -H. (9) B 96a, -Y, -H.

429

Birisi lm- cell u birisi lm- ceml

2. Vechi zre tr zlfn pde ola h- ola elbet hle-i ekl-i hill

10 Filtn Filtn Filtn Filn 1. til itmez far ile emr-i km-yb Alaa inmez hm blya cr olmaz b

2. ar- evc-i itildan it itmez hub n zemni ren eyler menzilinden fitb

11 Mefiln Feiltn Mefiln Feiln 1. ada-i dile irmezse fey-i Br bugn Kiiye fide virmez cihnda ilm-i fnn

2. reydi ger dil-i n-da ramet-i ezel Olurdu tze nihl-i md-i b- dern

12 Filtn Filtn Filtn Filn

(10) B 3a, -Y, H 105a. (11) B 85a, -Y, H 105b. 2.(b) dern: devrn B. (12) B 85a, -Y, H 105a. B nshasnda ikinci beyitin ilk msrann sonu siliktir.

430

1. Mede z itmek ister dil mekrim-peye Bar- mizc- memid h ar m eye

2. rdi alb-i albe mid ald erfn abd Sye-i lufu iridi sa-i endeye 13 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. An em-i ud-bni ciht- sitte mildir Emmndan versndan gren ol em-i hdur

2. ud-bn olsa bir gz nr- akda mav u mbdildir Ciht olmaz aa il o demde b-af-rdur

4.12. BEYTLER
1 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Gd olsa eger avs-i adan nvek-i tadr Siper olmaz aa pld olursa ceven-i tedbr

2 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. l naar line ekini revn eyleyeni

(13) -B, -Y, -H, U1 42a. (1) B 21a, -Y, -H. (2) B 39a, -Y, -H.

431

Dem gelir afv olunur ular an eyleyeni

3 Mefln Mefln Mefln Mefln 1. Kii ger ceven-i pld ile eylerse tedbri Yine def idemez avs-i adan atlan tri

4 1. Nu- aret-i ey al Ouyan elbet bulur fel

5 Mefln Mefln Feln 1. eb-i deycr- amdan n ab Bulam dirse ou nu- al

4.13. MFREDLER
1 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Nice yllar ire nln adr-i bilmedi

(3) B 90b, -Y, -H. (4) -B, Y 125a, -H. Vezin tespit edilememitir. 1.(b) ouyan elbet: ouyanlar Y. (5) -B, Y 125b, -H. (1) B 39a, -Y, H 105a.

432

adrin alar kim bilir bir eb rn ymeti

2 Mefl Mefl Mefl Feln 1. Bir gn yz grmege ey mh- eb-r Yolu gzedir iki gzm bir grebilsem

3 Filtn Filtn Filtn Filn 1. fitba or begim ftdelik mhiyyetin l-i mecru ne bilsin dmeyenler damdan

4.14. MUAMMALAR
1 Mefln Mefln Feln 1. O dil-bend olduum h- mmecced Cevhir-p- esrr- mferred

2. Temmet blesidir u m D lemde efatle meyyed

3. D mm r kf het lm

(2) B 74a, -Y, H 105a. (3) B 83b, -Y, -H. (1) B 8a, -Y, H 104b.

433

Aceb rengn muammdr mserred

4. Ki vech ile an her birisi Olur dosan iki eyler ise ad

5. O yzden all-i terkb-i muamm Muammeddir Muammeddir Muammed

6. al vech-i ardan grnd Muammed Muaf Amed ser-med

2 Filtn Filtn Filn 1. Heft arf zre olur nm- hmm Diat olsa her biri yekdir tamm

2. Nisbeti o cmil-esm olur Eref-i esm-y ebn-y kirm

3. lm bir devlet ebed luf- laf Himmet eyle ser-te-ser l ihtimm

4. ihn-i derrk olsa faren m-ikf Fehmine yol bulamaz mnend-i m

5. ster ise alline na- cel

5.(b): Muammede Muammeddir Muammed H. (2) B 73a, Y 151a, H 108a.

434

Nmdadr al ves-selm

3 a ber-arz- Muamm* Filtn Filtn Filtn Filn 1. Meh-cebni nm buldu r erkn ile ad adden ayrlsa biri olur keml u mede nm

2. Metni ikisiz melekdir b-lebb-i ber-al Dai sz ol acbe dl olur remzi tamm

4 Filtn Filtn Filtn Filn 1. Olsa tevf u inyet bir ula adan ayn aff- evvelden olur elbet fel b-gmn

2. hir bnda malbu r-y a olur A ider semt-i al ikre v nihn

5 Filtn Filtn Filtn Filn

(3) B 74a, -Y, H 105a. Balk: *B (4) B 83b, -Y, -H. Balk: a-i Muamm be-Nm- al B. B nshasnda iirin balnda kta yazmasna ramen bizce bu dbeyttir. Fakat iir ayn zamanda bir muamma olduu iin biz iiri muammalarn iinde vermeyi uygun grdk. (5) -B, -Y, -H, U2 69a.

435

1. Ba-i edeb itmege bir yerde geldi edb Bir cedelden d vech ile bir remz-i arb

2. Ayn v ayr degil ismin msemmdr biri Ayndr ayr degildir dir biri budur acb

3. Dir biri ayr- msemm olmaz esmn biri Ayn da olmaz ki dd var olur aa rab

4. Bir edb arada dir ki iti itmez cedel Rh- ada ism ile irer msemmya lebb

5. Hem msemmdan irer esmya erbb- keml Keret ire glen-i vadetde olur andelb

6. Biri srr olur biri olur aatde bedel kilik aydndan el ek ehl-i dil ol ey abb

7. o muammdan muammdr al l Mahar- esm olan olur msemmya arb

6 Filtn Filtn Filtn Filn 1. meden cr olan fey-i muamm u mudur ehre-i manya znet-ba olan gs mudur

(6) B 26a, -Y, H 99a.

436

2. Penc olur erkn- man-y muamm b-gmn r gitse be alr bilmem ki ayy u H mudur

3. gitse ikisi an yine bedir hemn de drd de bedir cevher-i e-r mudur

4. Yan drd ikisi biri bedir an Geh msemm gh esmn isb bu mudur

5. Lafen u manen yine mecmu be olur tamm Bezm-i irfn ire bir yn- cstuc mudur

6. Bir muamm m luaz eklinde man-y merm Nad- rdan gelen b-hde gftug mudur

7. Ny ile dem-sz iderse bezm-i amda ehl-i ney Neve-i meyden muall let-i dil-c mudur

8. Nevesin idrk iden dir y ileldir ya nehel Ya aceb macn- skker ya gl-i o-b mudur

9. Smy mdr al man-i nam seni me-i sir-ferni yosa bir cd mudur

5.(b) bir: bu H. 6.(a) bir: bu H. (7) B 88a, B 95a, -Y, H 105a.

437

Mefln Mefln Mefln Mefln 1. uullhda afv olur a u kr- nisyna alardan nd aret-i all- Mennna

2. Mahir olsa afv- albe ruat py-dr olmaz Gzden bir iki are dklsn ceyb-i dmna

8 Mstefiln Mstefiln Mstefiln Mstefiln Be-nm- Eb Bekr ibni Amed bin d ve Ke Be-nm- Omn bin Amed bin d* 1. Bir noadandr her [urf] imn- diat ile ba Ebced tera eylese bir ayn- ibret ile ba

El ilm noatn keerehal-chiln* 1. Vel-elifu lfetn ellefehal-muvaidn Vel-b beytn yerdduhal-mcerridn

Balk: a ber arz- Muamm B 88a. B nshasnda iki kez yer alan bu iirin 88adaki balnda kta yazmasna ramen bizce bu dbeyttir. Fakat iir ayn zamanda bir muamma olduu iin biz iiri muammalarn iinde vermeyi uygun grdk. 2.(a) mahir: a ar B 88a, asz H. (8) -B, -Y, -H, U1 80b. Balk: *U1. 1.(a) urf: arf U1. Vezin zaruretiyle tamir edilmitir. (9) -B, -Y, -H, U1 80b. Vezin tespit edilememitir. Balk: *U1. Tercme: lim bir noktadr, onu cahiller oaltmtr. Bu sz Hz. Aliye isnat edilmektedir. 1. Tercme: Elif lfettir onu muvahhitler telif etmitir. B evdir, onu mcerritler talep eder. 2. Tercme: Cm cumadr, onu mfrerritler toplar. Dl devlettir ona ar ifler sahiptir.

438

2. Vel-cmu cumatn yecmeuhal-mferridn Ved-dlu devletn yemlikuhal-rifn

10 1. Fe-men lem yekn minel-limn l-yeknu minel-rifn

Ve-men lem yekn minel-rifn l-yeknu minel-mferridn

2. Ve-men lem yekn minel-mferridn l-yeknu minel- mcerridn

Ve-men lem yekn minel-mcerridn l-yeknu minel-muvaidn

11 Mefl Mefl Mefl Feln

1. n r ki ud kerde be-tevf u inyet Ez-fey-i ebed zinde kned mrde-diln r

12 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln 1. Fey-i esrr- udnn mededi dilde olur Zr- fey-i ezel v ebed dilde olur

(10) -B, -Y, -H, U1 80b. Vezin tespit edilememitir 1. Tercme: Kim alimlerden deilse ariflerden olamaz, kim ariflerden deilse mferritlerden olamaz. 2. Tercme: Kim mferritlerden deilse mcerritlerden olamaz, kim mcerrtilerden de ilse muvahhitlerden olamaz. (11) -B, -Y, -H, U1 80b. 1. Tercme: Allahn tevfik ve inayet bahettii kimse, ebed feyizle l gnlleri diriltir. (12) -B, -Y, -H, U1 80b.

439

4.15 DER RLER

1 Filtn Filtn Filtn Filn ETVR-I SEBA 1. sma ey nkte-dn- n u dn

Sri ey dehrvn- birn u slikn

2. Seba-i evr tertb eyledi ol B-mil1053

Knt kenzen srrn derk ide yan maremn

3. tir zre yazld gel ou bil avrn avrn seyr slk idip bilendir m-rn

4. avr- evvelde ft nefsii emmredir Oldu levvme ikincide ft- n

5. avr- lide ft mlhime aynel-yan avr- rbide ft mumainnedir inan

6. Riye oldu beincide ft- irci avr- altncda mariyye durur ey mihribn

7. Oldu udsiyye yedincide ft- nefs-i kl

(1) -B, -Y, H 17b. 1.(a) isma: duyun. / (b) sri: acele edin. 2.(b) Knt kenzen: Knt kenzen mafiyyen fe alat'l-ala li-yarifn (Ben gizli bir hazineydim, bilinmek istedim, bu yzden halk yarattm)hadisinden iktibastr. 6.(a) rci: Fecr Suresi 89-28.

440

Bu fta irdi tekml itdi nefs-i kmiln

ESYR 8. avr- evvel seyrdir seyr ilallh ey miln Seyr lillhdr ikinci seyr idi ey sirn

9. liinci seyrine dindi alellh ey abb Rbii biri maallh oldu ey rn-zebn

10. Seyr fillhdr beinci kim fen fillh ola Diat eylerse fen-ender-fenda ola fn

11. Badeh seyr anillh eyleye yan nzl ric anma ki ihndir nzl ey fln

12. Seyr billhdr yedinci yo nihyet seyrine n nihyet yo bu srra kl olur ir lisn

AVLM 13. lem-i mlk oldu evvel avra lem libn lem-i nsta berzadr ki dd der-miyn

14. mtiyz ol adar kim seyr olur kender-slk Mlk-i ur gsterir nst- kbr b-gmn

15. lemi ikincisidir mim lm kf vv u t Bu iki lem incde olupdur tevemn

441

16. liinci cm u b u r vv u t durur Rbiinciden olupdur bu nc hem-nn

17. lem-i lht olupdur rabiinci didigim ikr olan lemleri al budur hir nihn

18. atm olur drdncde l- lem ey a Badeh dnd mevvel fehm ola t kim man

19. ev ider slik beincide fenn lemin lemin dai fen eyler iit ey nkte-dn

20. Eyleyip eh-bz- lht fen murun ikr l-ceneyn oldu nsta utup o iyn

21. lem-i nsta davet ide yan sitteden Eyleye telvn-i ret ehl-i temkn ol zamn

22. Fey a itmekde yan ehl-i temkn oldular ala l eylemekde ehl-i telvn-i ebn

23. ti ider lefet lem-i vadet tamm hiri eyler kefet iti-y kn fe-kn

24. On sekiz bi lemi al v feri mutaar Yd olunmudur sizin yd idi ey dstn

23.(b) Kn fe-kn: Ysn Suresi 36-82ye gnderme vardr.

442

MAL 25. Bu yedi avr maalli var durur fehm it zebn adr olupdur ibtid avra maall ey dstn

26. alb olupdur bil maallin avr- nni dil l muaff t selml-alb olasn dmn

27. R olupdur avr- lide maall ey cn- men Taliye l t saa hem-dem ola rhniyn

28. Sr durur drdnc avr bil maallin itme f F iderse bana dar ola Manurve cihn

29. Srr- sr oldu beinci gel maalle g ut dem-i man ebdur sr sensin ey cevn

30. avr- altnc maallin bil afdir itme f lm-i ify bilen kef itse ekdi o ziyn

31. avr- yedinci maalli oldu if o aceb Gizlidir n-ehle yet ehle yetle ayn

VRDT 32. avr- evvelde erat vrid ola lin avlidir eri resl fir ey kdekn

33. avr- nde arat ola vrid filidir

32.(b) fir: Fakirlii sein.

443

Fil ol b yemisiz olmasn ey bbn

34. avr- lide marif vrid ola ey a Ol kemlidir didiler serveri ib-diln

35. avr- rbide ay ola vrid ey abb Aa lidir didiler Muafnn rviyn

36. Vridi yodur beinci avr ey ehl-i fen Kim fen fillh ola vrid ne olsun b-gmn

37. Vridi oldu erat yine avr- sitteni Eyledi zr ki avdet ikmete ey ddebn

38. avr- sbi vridi cem oldu kmilde tamm av iden buldu cevhir bar- ikmet b-kern

LT 39. leti meyl oldu avr- evveli ey reh-revn Meyl iderse u gibi var b- aa ol revn

40. leti oldu maabbet avr- nni tamm Eyleye lis muibb olan fed-y ba u cn

41. leti a oldu avr- lii ey n ubb- ma olsa lib a irer virmez emn

42. avr- rbi leti vl ftdr ayn

444

Kim tecell-y f eyler o demde vln

43. leti oldu beinci avr evl-y cihn Badeh olsa gerek ender-fen ey zimn

44. avr- sbi leti oldu be-y cvidn Mjdegn ey n u derdmendn mjdegn

ENVR 45. Nr- er oldu avr- evveli nru bi-dn Nr- ikr ile dehn t ola anber-fen

46. avr- nni de amer oldu nru lalve b- keverdir szm ansa n eyle an

47. Nr- afer oldu avr- lii nru eh Gsterir levnin an bu ry- zerd-i n-tvn

48. Oldu avr- rbii nru yeil ey r- cn Levnini grmek dilerse sebze ba dir glsitn

49. Nr- ebyadr beinci ol yed-i bey gibi Kim Kelmullha lmd tecell dstkn

50. Nr- esved oldu avr- sitteni nru gzm o mbihdir aa ba nr- em-i merdmn

51. Alts nr- ftdir mlevven syledim

445

Nr- t b-zamn u b-mekn u b-nin

RCLL-AYB 52. Seba- avr zre oldu hem ricl-i ibn stimnda ur itsin dinildi rn

53. Oldular bunlar mvekkil bu yedi avr ehline add addin bunlar anca ud bilir hemn

54. avr- evvelde mun efrd ola avr ehline Ehl-i avra avn ide ol kendi avrnda olan

55. avr- nde muvin nn u f u b elif yz altm altdr bunlar muayyen b-dln

56. avr- lide muvin nn u cm b elif r dilrandr bular kim rfi-i ftdegn

57. avr- rbide muvin nn u dl u b elif On iki erdir bular kim nr-i efkendegn

58. avr- pencmde muvin b v dl u lm elif Ol yedilerdir bular kim dest-gr-i astegn

59. avr- altnc muni oldu evtd ey dilr r yrndr bular kim nerre-r-i pehlevn

60. Oldular avn yedinci avra kim irse mun

446

Bunlar lerdir ki yet areb-i ub- zamn

61. b-ry- ayreti-n bunlar ey dn Kim duma d ile mn dise bulsun emn

62. Dstn ile resl-i izzet in ber-devm Mstan itsin alle bunlar ol Msten

63. Ehline itsin myesser a bu evr tamm f ide a dmeye ndn eline n-gehn

447

SONU
Salhaddn-i Uk XVIII. yzylda yaam iki divan sahibi bir air, velut bir mellif, baarl bir arihtir. iirlerinden ve dier eserlerinden iyi bir eitim ald ak bir ekilde anlalan air, Halvetlie bal Ukiyenin Salhiyye kolunun kurucusu olmu ve Fatihin Haydar mahallesinde bulunan Tahir Aa Tekkesinde iratla megul olmu, eserler kaleme almtr. Salhaddn-i Uknin Trke divan toplam iki yz krk iirden olumaktadr. Tasavvufi dncenin ve zellikle bnl-Arabnin felsefesinin kendisini belli ettii iirlerinde airin kimi zaman hikemi tarzda syleyilerde bulunduunu grmekteyiz. Bu almada Salhaddn-i Uknin Trke divan ele alnmtr. Birinci blmde airin hayat ve edebi kiilii ortaya konulmutur. kinci blmde eser nazm ekilleri, vezin ve kafiye bakmndan incelenmitir. Bu blmde edisyon kritikli metnin hazrlanmasndaki yollar da ayrntlaryla anlatlmtr. nc blmde divan din ve tasavvuf mahiyeti asndan incelenmitir. iirlerdeki din ve tasavvuf unsurlar, din kiiler ve sufler beyitlerle rneklendirilerek ksaca aklanmtr. Drdnc blmde divann nshasnn karlatrld edisyon kritikli metin verilmitir. Bu blmde iirler klasik divan tertibine gre sralanm, Arapa ve Farsa ibarelerin, hadislerin tercmeleri verilmi, ayetlerin Kuran- Kerimdeki yerleri gsterilmitir. Nsha farkllklar veya metin tamirine tabi tutulan yerler aparatta ayrntl bir ekilde gsterilmitir. Bu almayla Trk edebiyatnda ve tarikatler tarihinde mstesna bir yeri olan Salhaddn-i Uknin Trke divan incelenmi ve okuyucuya sunulmutur.

448

KAYNAKA
Abdurrahman Cm: Nefahtl-ns: Evliya Menkbeleri, ev. Lmi elebi, haz.Sleyman Uluda, Mustafa Kara, stanbul, Marifet Yaynlar, 1995. Abdlhakim Arvas: Tasavvuf Baheleri, haz. Necip Fazl Ksakrek, stanbul, Byk Dou Yaynlar, 2009. Akkaya, Hseyin: Sleyman: Edebiyat, DA, c. XXXVIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2010, s. 60-62 Akku, Mehmet: Abdullah Salhaddn-i Uk (Salh)nin Hayat ve Eserleri, Ankara, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, 1998. Akku, Mehmet: Hsmeddin Uk, DA, c. XVIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1998, s.515. Akyz, Kenan, v.d.: Algl, Hseyin: Fuzl Divan, Ankara, Aka Yaynlar, 1990. Eb Eyyb el-Ensr, DA, c. X, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi,

1994, s.123-125 . Ate, Sleyman: Cneyd-i Badd, DA, c. VIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s.119-121. Atik, Kemal, v.d. : Melek, slam Kavramlar, Ankara, Sema Genlik Vakf Yaynlar, 1997, s.488-499

449

Bolay, Sleymn Hayri:

dem, DA, c.I, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1988, s. 358-363.

Brusal Mehmed Tahir:

Osmanl Mellifleri, stanbul, Matbaa-i Amire, 1333, c.I.

Ceylan, mr: arc, Mustafa:

Tasavvufi iir erhleri, stanbul, Kap Yaynlar, 2007. Hev, DA, c. XVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1998, s.274-276.

avuolu, Mehmed:

Amr Divan, stanbul, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, 1979.

elebi, lyas:

Hzr, DA, c. XVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1998, s. 406-409.

Davud Fatin Efendi:

Tezkire-i Htimetl-Er, stanbul, stihkam Alaylar Litorafya Destgah, 1271.

Demirci, Krat:

Hrt ve Mrt, DA, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1997, c. XVII, s.262-264

Demirci, Mehmet:

Hakat-i Muhammediyye, DA, c. XV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1997, s.179-180.

Deniz, Sebahat:

Dbeyt

(Dbeyt)

Hakknda,

Trk

Kltr

ncelemeleri Dergisi, stanbul, sa.14, s.77-100. Erba, Ali: Melek, DA, c.XXIX, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2004, s.3739 450

Erdem, Hsamettin:

Panteizm ve Vahdet-i Vcd Mukayesesi, Ankara, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, 1990.

Erzurumlu brahim Hakk:

Marifetnme, haz. Ahmed Davudolu, stanbul, elik Yaynlar, (t.y).

Fayda, Mustafa:

Eb Bekir, DA, c. X, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1994, s. 101-108

Fayda, Mustafa:

Muhammed: Hayat, DA, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2005, c. XXX, s.408-423.

Fayda, Mustafa:

mer, DA, c. XXXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2007, s.44-51

Flal, Ethem Ruhi:

Ali, DA, c.II, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1989, s.371-374.

Flal, Ethem Ruhi:

snaeriyye DA, c. XXIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2001, s. 142-147.

G, Ahmet:

Put DA, c. XXXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2007, s.364-365.

Harman, mer Faruk:

brhim, DA, c.XXI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2000, s. 269-272

Harman, mer Faruk:

Lokman, DA, c. XXVII, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2003, s. 205-206.

451

Harman, mer Faruk:

Meryem, DA, c.XXIX, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2004, s.236-242.

Harman, mer Faruk:

Ms, DA, c.XXXI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2006, s. 207-213.

Hs, brahim:

abniye

Silsilesi:

Silsile-i

Tark-i

Halvetiyye-i

Karaba el-Katamon, haz. Mustafa Tat, stanbul, H Yaynlar, 2008.

Horata, Osman:

Son Klasik Dnem (1700-1800): iir, Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, TC Kltr ve Turizm Bakanl

Yaynlar, 2007,c. II smail Hakk Bursev: Rhul-Beyn: Kuran Meli ve Tefsiri, stanbul, Erkam Yaynlar, 2006, c. VI, s.414. smail Hakk Bursev: Silsile-i Celvetiyye, stanbul, Haydar Paa Hastanesi Matbaas, 1291. smil ibn Ysf Nebhn: Resllerin Efendisi Hakknda Allahn lemlere Kar Hucceti: Peygamber Efendimizin Mcizeleri, ev. Abdlhlk Duran, Konya, slm Neriyat Yaynlar, 1990, c.I. smil ibn Ysf Nebhn: Resllerin Efendisi Hakknda Allahn lemlere Kar Hucceti: Peygamber Efendimizin Mcizeleri, ev. Abdlhlk Duran, Konya, slm Neriyat Yaynlar, 1990, c.II. Kandemir, M. Yaar: Ali: lm ahsiyeti, DA, c.II, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1989, s.375-376. 452

Kara, Mustafa:

Davud et-T, DA, c. IX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1994, s.48-49.

Kara, Mustafa:

Fuzlnin Rind Zhid ve Trke Divannda Zhd ve Zhid Tipi, Fuzl Kitab: 500. Ylnda Fuzl

Sempozyumu Bildirileri, stanbul, stanbul Bykehir Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar, 1996, s.183-189. Karaman, Fikret: Cennet, Ankara, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2006, Din Kavramlar Szl, s.96. Karaman, Fikret: Kaza, Din Kavramlar Szl, Ankara, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2006, s.366-367. Kaya, Mahmut: bnl-Arab, Muhyiddin: slam Dncesindeki Yeri, DA, ,c.XX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1999, s.520-522. Keklik, Nihat: Muhyiddn bnl-Arab: Hayt ve evresi, stanbul, Byk Matbaa, 1966. Kl, Mahmut Erol: Adn Uk ehrinden Alan Bir Tasavvuf Okulu: Pr Hsmddin Hasan- Uk (v.1001/1592) ve

Uklik, stanbul, Uakllar Eitim ve Kltr Vakf Yaynlar, 2001, c.I, s.435-450 Kl, Mahmut Erol: Cemleddin Uk, DA, c. VII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s.314-315. Kl, Mahmut Erol: bnl-Arab, Muhyiddin, DA, ,c.XX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1999, s.493-516.

453

Kksal, M. Asm:

Peygamberler Tarihi, Ankara, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 1993, c.I, s.263.

Kk, Sabahattin:

Bk Dvn, Ankara, Trk Dil Kurumu Yaynlar, 1994.

Mehmed Sreyya: Mirolu, smet, v.d.:

Sicill-i Osman, stanbul, Matbaa-i Amire, 1311, c.III. Muhammed Bkr, Rehber Ansiklopedisi, stanbul, Trkiye Gazetesi Yaynlar, c.XII, s.286-287.

Osmanzade Hseyin Vassaf: Sefne-i Evliy, haz. Prof.Dr. Mehmet Akku-Prof.Dr. Ali Ylmaz, stanbul, Kitabevi, 2006, c.IV. Onay, Ahmet Talat: Aklamal Divan iiri Szl, haz. Cemal Kurnaz, Ankara, Birleik Yaynevi, 2007, s.170. ngren, Reat: brahim b. Edhem, DA, c.XXI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi 2000, s.293-295. ngren, Reat: Marf- Kerh, DA, c. XXVIII, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2003, s.67-68. ngren, Reat: Mevlna Celleddn-i Rm, DA, ,c.XXIX, Ankara SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2004, s.441-448 ngren, Reat: Shreverd, stanbul, Ebn-Necb, Trkiye DA, Diyanet c. XXXVIII, slam

SAM:

Vakf

Aratrmalar Merkezi, 2010, s.35-36. zervarl, M. Sait: Melek: slam nancnda Melek, DA, Ankara, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2004, c. XXIX, s.40-42.

454

zervarl, M.Sait:

Kadir Gecesi DA, c. XXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2001, s.124-125.

Rhtm, Mehmet:

Seyid Yhya Bakuvi v Xlvtilik, Bak, Qsmt Yaynlar, 2005.

Sadullah Enver: Sosyald, hsan:

Trh-i Enver, Millet Ktphanesi, No 000067. Salhddn-i Uknin Tasavvuf Felsefesi,

Yaymlanmam Doktora Tezi,

Ankara, Ankara

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Temel slam Bilimleri Blm, Tasavvuf Tarihi Anabilim Dal, 2002. emseddin Sami: Kmsul-Alm, stanbul, Mihran Matbaas, 1311, c.IV. entrk, Ahmet Atilla : Kartal, Ahmet entrk, Ahmet Atill: niversiteler in Eski Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, Dergah Yaynlar, 2006. Sf Yahut Zhid Hakknda, stanbul, Enderun Kitabevi, 1996. Tarlan, Ali Nihad: 1963. Tekeli, Hamdi: Regaib Gecesi DA, c. XXXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2007, s.535-536. Topalolu, Bekir: Cehennem: Kelam DA, c. VII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s.227-233. Necati Beg Divan, stanbul, Milli Eitim Basmevi,

455

Topalolu, Bekir:

Cennet: Cennetin sinleri DA, c. VII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s.376-377.

Uluda, Sleyman:

Ak, DA, c. IV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1991, s.11-17.

Uluda, Sleyman:

Bayezid-i Bistm, DA, c.V, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi 1992, s.238-241.

Uluda, Sleyman:

Hasan- Basr, DA, c. XVI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1997, s.291-293.

Uluda, Sleyman:

Hzr: Tasavvuf ve Halk nanc, DA, c. XVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam

Aratrmalar Merkezi, 1998, s. 419-411. Uluda, Sleyman: Rz, DA, c.XXXV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi 2008, s.56. Uluda, Sleyman: Ser es-Sakat, DA, c. XXXVI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2009, s.564-565. Uluda, Sleyman: Sidretl-Mnteh DA, c.XXXVII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2009, s. 151-152. Uluda, Sleyman: Hallc- Mansr, DA, c. XV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1997, s.377-381. Uysal, Muhittin: Tasavvuf Kltrnde Hadis: Tasavvuf Kaynaklarndaki Tartmal Rivayetler, stanbul, Yediveren Kitap, 2001.

456

Uzun, Mustafa:

brhim: Trk Edebiyat, DA, c.XXI, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2000, s. 272-273.

nal, Halit:

Berat Gecesi DA, c. V, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1992, s.475-476.

nal, Sadettin,

Kbe, DA, c. XXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2001, s.14-21.

Yavuz, Salih Sabri:

Mirac DA, c. XXX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2005, s.132-135.

Yavuz, Yusuf evki- : nal, Zeki

Cebrail, DA, c. VII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1993, s. 202-204.

Yavuz, Yusuf evki:

Kader, DA, c. XXIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2001, s.5863.

Yetik, Erhan:

Dnever, Ebl-Abbs, DA, c. IX, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1994, s.358-359.

Yetik, Erhan:

Habb el-Acem, DA, c. XIV, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1996, s.370.

Yiit, smail:

Osman, DA, c. XXXIII, stanbul, SAM: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 2007, s.438-443. 457

Yorulmaz, Hseyin:

Koca Ragb Paa, Ankara, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, 1998.

458