FASILDAN FASILA­1

M. Fethullah Gülen

NÝL YAYINLARI 

NÝL A.Þ.
Basým­Yayýn­Daðýtým­Matbaacýlýk  Ambalaj Sanayi ve Ticaret  A.Þ.
871 Sok.  No:47   Konak­ÝZMÝR
Tel: 489 56 70 ­ 489 40 23
Fax: 489 68 70
o
YAYIN NO: 93
o
DÝZGÝ­FÝLM­MONTAJ­DA/ITIM:
Nil  A.Þ.
o
BASKI:
Çaðlayan A.Þ. TEL:227 34 22
o
Copyright   ©  
Bu eserin yayýn hakký
Nil  A.Þ.’ye aittir. 
o
ISBN 975­7292­08­7 (Tk. No)
ISBN 975­7292­09­5 (1. Cilt)
Birinci Baský: Temmuz 1995
ÝÇÝNDEKÝLER

Önsöz XXI

BÝRÝNCÝ BÖLÜM: TARÝHΠPRÝZMA
Emperyalist 3
Mute, Bir Halid (ra) Günüydü 4
Kaderin Bir Cilvesi 4
Bi’setten Önce Ýbadet 5
Bekleme Dönemi5
Osmanlý ve Ýslâm  5
Sihirbazlarýn Ölümü  6
Yahudiler ve Zillet 6
Tarih Yapmak ve Yazmak  7
Yeniçeri ve Merhum N. Fazýl 7
Mâzi ve Âti 8
Evlenmeyenler  8
Farâbî ve Ýbn­i Sina 9
Akýbet Korkusu 9
Ashab­ý Bedr 10
Din ve Devlet 10
Sihir  11
Medreseler ve Bir Hakikat 11
Tufan Hâdisesi Üzerine  12
Hicrî Tarih  12
Osmanlý Padiþahlarýnýn Lüksü  12
Abbasi Döneminin Mütercimleri 13
Maziye Kader Açýsýndan Bakýlmalý 13
Bir Tarih Deðerlendirmesi 13
Yahudiler 14
Tahrifin Boyutu 15
Japonya Ýstikbal Vaad Etmez 16
Batý’nýn Çöküþü 16
Yýkýlýþ Dönemimizden Bir Kesit 17
Ýran 17

ÝKÝNCÝ BÖLÜM: RUHΠHAYAT
Keramet 21
Ruhanîlerin Görmesi 21
Ýnkiþaf Ýçin 21
Ruh ve Cesed 23
Kâinatta Allah’ý Anlatan Deliller23
Nebi ve Veli  24
Hikmet Aramalý 24
Biþr­i Hafî’ye Saygý 24
Alvar Ýmamý’nýn Eksik Olmayan Ýniltisi  25
Velâyet ve Keramet 25
Hýzýriyeti Temsil  25
Huzur 25
Aþk 26
Allah’a Ulaþma Yollarý 26
Rububiyet Tecellisi 26
Hatemü’l­Evliya’nýn Nuru 27
Cenneti Ýstemek 27
Seyr­i Sülûk Mertebeleri 28
Kalp Balansýný Kontrol 29
Marifet­i Ýlâhî 30
Zikr­i Cehrî, Zikr­i Hafî 31
Murâkabe Ýnsaný 31
Cennet’in Tasviri 32
Tevazu ve Müsamaha 32
Manevî Bir Hastalýk 34
Ýlâhî Televvünatý Yakalayabilmek 34
Tecelli ve Zuhur 35
Ýhsan Sýrrý 36
Üçler­Yediler­Kýrklar 37
Evliyalar Birbirini Tanýr mý? 38
Keþf ü Keramete Talip Olmak 39
Asfiyalar 40

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ÝMAN ESASLARI ETRAFINDA
Cinler ve Cinnet 43
Tevhid­i Ulûhiyet, Rubûbiyet ve Ubûdiyet 43
Atâ, Kaza, Kader Münasebeti  44
Þirk 44
Rable Münasebet  44
Güzel Koku ve Sadaka  44
Arþ ve Kürsi Mahremiyeti 45
Nebiler ve Seçkin Ruhlar 45
Kadere Ýtiraz 46
Feyz­i Akdes’ten Gelen Ýlâhî Nefhalar  46
Bu da Bir Ýhsan 46
Ýnce Perde 47
Belâ ve Musibetler Karþýsýnda  47
Ýtikadî Mezhebler Arasýnda Bir Nüans  47
Ölümünden Müteessir Olunanlar ve Vazifelerimiz 48
Ýmân ve Ýrade 49
Cennet’ten Bir Kesit 49
Ýslâm 50
Mü’minin Teslimiyet Anlayýþý 50
Tarafsýzlýk 51
Kalp Kapýlarýnýn Açýlmasý 52
Ebedî Yokluk Yoktur 53
Toprak Olmak Ýsteyecekler! 54
Duâda Bir Edep 54
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: PERSPEKTÝF
Söz Amel Bütünlüðü 59
Fetret Devri Ýnsaný ve Biz 60
Bize Düþen 61
Namaz 61
Tebliðde Ýki Husus 62
Hayat ve Ölüm 62
Adam Kaçýrma 62
Öfke 63
Lider ve Sorumluluk 63
Kulluk  63
Selim Kalp 64
Diðergâmlýk 64
Ruh­Cesed Münasebeti 65
Kýyametin Kopmasý 66
Himmet Ufku   66
Farzlar Ötesi Farz Bir Vazife 66
Tekniði Hizmette Kullanma 68
Hakk’ýn Hatýrý  68
Kur’ân Okumak ve Zikir 68
Ýlâhî Ahlâk ve Bir Ölçü  69
Meleklere Göre Þekillenmek 69
Fýrsatlarý Deðerlendirmeli 69
Hased ve Gýbta Vartasý 69
Büyüklük  70
Dikkat Ýsteyen Hususlar 70
Gaye  71
Vakar 71
Havf­Reca Dengesi 72
Muhasebe 72
Lâubalilik 72
Hizmette Muvaffakiyet 72
Dava Arkadaþlýðý 73
Bir Fazilet Emaresi 73
Mukavele 74
Keyfiyet ve Kemmiyet Meselesi 74
Salât u Selâm 75
Ayrý Bir Velâyet Yolu  75
Dikkatli Davranmak 75
Belâ ve Musibet Anlarýnda Duâ 76
Her An Duâ 76
Okumak 76
Cimri Gibi Yapmalý  77
Helâlleþmede Ölçü 77
Ayýplarý Örtme 78
Hâdiseler ve Efendimiz  78
Bir Muhasebe 78
Hizmet ve Sýkýntý  78
Ümit ve Sebat 79
Ebdal 79
O’nun Huzurunda  79
Bize Düþen Vazife 80
Baþkalarýnýn Kusuru Karþýsýnda  80
Can Pazarý 81
Kendi Mes’elelerimizi Halletmeden 82
Dünyadan Ýntikam  82
Þuurlu Hareket 82
Okumak ve Amel Etmek 82
Zamanýmýzda “Murabýt” 83
Kelepir Günü 83
Aksiyonda Zamanlama  84
Çocukça Bir Davranýþ  84
Izdýrapsýzlýk Karþýsýnda 84
Yenilenme Adýna  85
Yaþamak Ýstiyorsanýz  86
Acele Namaz Kýlanlar 86
Tevhid  86
Ýkinci Fýtrat 86
Maddenin Fareleri 87
Herkesle Diyalog  87
Hizmet Ýnsaný 87
Sýfýr Olmak 88
Uhrevî Gün  88
Ahirzaman Cemaatinin Vasýflarý88
Kurtulmak ve Kurtarmak 88
Tenkid 89
Kayma Noktalarý 89
Ýstiþarede Ölçüler  89
Ýkbal Arzusu ve Mânevî Terakki  90
Rýzaya Ram Olmak 90
Günahkârý Kýnama  91
Gaye­i Hayat 91
Ýhlâs ve Yakîn  91
Ýlla Namaz Ýlla Namaz... 92
Derman Arardým Derdime 93
Kobralara Merhamet 93
Politik Serbestiyet 94
Günahlar Karþýsýnda  94
Ýrþad ve Tebliðden Beklenen Netice 94
Ýbadet ü Taattan Zevk Alma  95
Tebliðde Sayý Azlýðý veya Çokluðu 96
Saf Deðiþtirenler  98
A’zamî Zühd ve Takva 99
Namazda Üç Mühim Unsur 99
Fedakârlýkta Ayrý Bir Buud 101
Her Güçlüðün Akabinde Bir Kolaylýk  Vardýr 101
Þeytan ve Ýrade Zaafý 102
Ýhlas ve Samîmiyet 102
Allah (cc) Ýle Ýrtibat 103
Ebedî Yaþamýn Yolu 103
Nefis Müdafaasý Þeytanýn Mýrýltýsýdýr 103
Haramlar Karþýsýnda Gençlere Tavsiyeler 104
Âkýbet Endiþesi 105
Benlik ve Gýybet106
Sadýk Dostlar 106
Bediüzzaman’ýn Zaviyesinden Da’va Adamý 106
Barýþýn Te’mini 107
Þanslýyýz 108
Teennî 108
Dengeli Davranma 108
Mutasyon 109
Azýnlýk Gibi 109
Gelecek Nesil Ýçin 110
Hizmette Ýlim ve Aksiyon 110
Ýnsaf 111
Da’vaya Vefa 111
Büyük Ruhlar 112
Zaman Lehimize Cereyan Ediyor 112
Hasým Cepheyi Tanýmak 113
Vefa Ýster 114
Tahyîr Hâdisesinin Bir Baþka Buudu 116
Haçlý Zihniyeti 117
Hayatý Yaþamada Ölçü 117
Önümüzü Kesen Düþmanlar 117
Bir Muhasebe Örneði 118
Hizmet Eri 119
Perspektif 119
Cihad Duygusu 119
Fasit Daire, Salih Daire 120
Musîbetlere Karþý 120
Gerçek Da’vâ Adamý 121
Ýrtidattan Korunma Yollarý 121
En Saðlam Sýðýnak 122
Hizmete Ait Sýrlarý Fâþ Etmenin Hükmü 123
Kulluk Þuuru 123
“Ben” 124
Niçin Hizmet Etmeliyiz? 124
Emr­i Bi’l­ma’ruf 125
Nefer 125
Ýkaz Tokatlarý 125
Gaye ve Vesile Üzerine 126
Meþreb Ayrýlýklarýna Nasýl Bakmalý 127
Baþarýya Giden Yol 127
Kaybetme Noktalarý 128
Kayma Noktalarýndan Gýybet 129
Þehidlik Talebi 130
Zinhar Duâdan Dûr Olmayýn  131
Bir Muhasebe Misali 132
Zaman Cemaat Zamanýdýr 133
Ýddialý Olmama 133
Ahiretin Ýstismarý 134
Hediye Meselesi 134
Ebedî Ölüm 136
Zihniyet Meselesi 136
Allah Bizi Ýnsan Eyleye 136
Þerare 138
Hizmet Prensiplerini Tartýþma 138
Dikkatsizlik mi? 139
Þahýslarý Ýstihdam Etme 139
Þýmarýklýk 140
Ýstiþare ve Mesuliyet 142
Kendimizi Tenkid 143
Ýslâm’a Hizmet Günahlara Keffarettir 144
Nifaktan Korunma 145
Ýnhiraf  146
Ýlhama Açýk Ruhlar 147
Ýlham ve Çevre 148
Tevbede Sebat 149
Ýlhamý Duyup Hissetmek 150
Rab’le Ýrtibat En Büyük Güçtür    152
Yanlýþ Ýnsan 152
Demagojinin Üstadý Þeytandýr 152
Fýtratýn Gayesi Allah’ý Anlatmaktýr 153
Halkýn Ýltifatlarý Ýnsaný Yanýltabilir 153
Namaz En Mühim Ýbadet... 154
Hüsn­ü Zan Etmek Esastýr 155
Doðru Söze Ne Demeli 155
Nifak Endiþesi 156
Hizmette, Akýl­Mantýk ve His 157
Kâmil Ma’nâda Namaz 158
Namaz ve Kurbiyet 158
Ýnsan ve Gaflet 158
Hilekâr Dostlar 159
Azamî Zühd ve Takva 159
Namazda Dünyevî Düþünceler 159
Putlarý Reddediþ 160
Biat Çizgisini Muhafaza 161
Bir Hikaye 162
Namaz Günâhlara Keffarettir 162
Ýrade ve Ýnsiyak Bütünlüðü 164
Ýrtibat 165
Dünya­Ahiret Dengesi 166
Akýbetten Emin Olmada Ölçü 166
Þefkat Tokatlarý Bir Seviye Mes’elesidir 167
Alternatif Biz Olmalýyýz168
Kötülüðe Meyil ve Terbiyesi 169
Uhrevî Mes’elelerde Ýþ Ortaklýðý 169
Cemaatler ve Birlik 170
Kiþinin Kendine Þefaati 171
Sohbetteki Ýnsibað     173
Cemaatin Tarifi    173
Cemaatteki Bereket 174
Ýç Fethi 174
BEÞÝNCÝ BÖLÜM: KUR’ÂN’DAN DAMLALAR
Sadakat ve Sebat 179
Bir Peygamber Feraseti  180
Hz. Musa ve Hitabet  181
Ayetlere Muhatap Olmak 181
Ýki Doðu ve Ýki Batý 182
Mescid­i Kuba ve Bir Ölçü 183
Kur’ân’ýn Hatmi 183
Esbab­ý Nüzûl 183
Cum’a Sûresinin 11. Ayeti Üzerine 184
Kur’ân Ayetlerinde Siyak ve Sibak 185
Ýlahî Tecellilere Ma’kes Ruhlar  185
Ebced ve Cevþen 186
Kur’ân Okumanýn Kazandýrdýklarý 187
Doðrularla Beraber Olma187
Vaazda Kur’ân Tahlili 188
Kur’ân’daki Kýssalara Bakýþ 188
Vâkýa Sûresi ve Fakirlik 189
Dünya Zevki, Ahiret Nimetlerinden Yemektir 189
Tefsir 189
Arzu ve Ýstekler Birer Ýmtihandýr 190
Saðcýlýk, Solculuk ve Ýslâm 190
Tedmir ve Ýrade 191
Takatten Fazla Yük 192
“Keþke Unutulup Gitseydim” 193
Ýsrailoðullarý Hakkýnda Bir Mülâhaza 194
Kur’ân’ýn Psikolojik Tefsiri 195
Kur’ân Üzerine Mülâhazalar 196
Hz. Mesih’i Nefheden “Ruh” 197
Misli Sebkat Etmeyen Ýllet 197
Neml Sûresi 198
Taaccübdeki Sýr 199
Süleyman (as)’ýn Tebessümü 200

ALTINCI BÖLÜM: RÝSÂLE­Ý NUR ETRAFINDA
Risale­i Nur  205
Eserlerin Okunmasýnda Dikkat Edilecek Hususlar 205
Þartlara Göre 205
Eðer Anlasaydýk  206
Üç Belde 206
Cemil Meriç Der ki 206
Þark Üniversitesi 206
Mûcizeler  207
Kâfir ve Münafýklar 207
Felsefe Salikleri  207
Risale­i Nur’da Hakîm ve Rahîm Ýsimlerinin Tecellisi  208
Ýslâm’ýn Ýstikbali 209
Ruslar ve Türkler209
Bediüzzaman ve Cemaat 210
Her Seviyede Ýmtihan 210
Risale­i Nur’larda Gramer Kurallarýna Uygunluk 211
“Zaman Tarikat Zamaný Deðil, Hakikat Zamanýdýr” 212
Belagat ve Ýhlas 212
Mustafa Sabri Efendi’nin Reddiyesi 213
Gazeteci Sabir’in Müþahedesi 213

YEDÝNCÝ BÖLÜM: BÝR DEMET SOSYAL MES’ELE
Mükemmel Ferd   217
Deðiþme 217
Topluluðun Kabulü 218
Bir Þahsý Tanýmak Ýçin 218
Keyfiyet ve Kemmiyet 218
Aziz Olursak  219
Ýttifak Üzerine 220
Devlet Sýrrýný Saklamak 221
Temsil Noktasý 221
Teknik ve Teknoloji 223
Teokratik Düzen 223
Sistemin Gedikleri 223
“Efendi” ve “Bey” Tabirleri 223
Ýstikbalden Haber Verme 224
Kölelik Müessesesi Üzerine 224
Hal­Hatýr Sormak 225
Ayasofya Gerçeði 226
Nakilcilik Bir Ölçüde Ýlhamý Öldürür 226
Batý Þoku 227
Zenginlikle Gelen Gaflet 227
Ýnandýrma 228
Sosyalizm Yumuþuyor (*) 228
Ulü’l­emr’e Dâir 229
Ýslâm ve Batý 230
Yeniden Diriliþ 230
Ahir Zamandaki Diriliþ  ve Kadir Ýsminin Tecellisi 232
Yeni Dünya Düzeni 233
Dehayý Muhit Yetiþtirir... 235
Mukaddesat Tanýmazlarla Münasebet 236
Yabancý Kültür Çare Deðil 236
Kendi Kültürümüzden Uzaklaþtýk 237
Birlik ve Beraberlik 238
Onulmaz Kanser    238
Hakikî Millet 238
Ýlim Adamý Yetiþtirmek238
Müceddidler Arasýndaki Farklý Görüþler239
Disiplin­Tevazu Dengesi 240
Benzeyen­Benzemeyen Kesitler  241
Bu Millet 242
Kaht­ý Rical 243
Elverir ki243
Tabiî Seyri Ýçinde 244
Sulh 244
Basýnýn Durumu 244
Bir Teklif 245
Çocuklarda 0­5 Yaþ Grubu 246
Sosyolojik Deðerlendirmeler Ýle Ýlgili Bir Mülâhaza 246

SEKÝZÝNCÝ BÖLÜM: BÝR ZAVÝYEDEN HADÝS
Bir Hadîs  251
Teþebbüh 251
Þam 252
Temessül 252
Helâk Olma Mes’elesi 253
Misalî Levhalar 254
Vakar 254
Cennet veya Cehennem’de Görmeler 254
Bir Hadîs Yorumu 255
Üç Sýnýf Ýnsan ki..  255
Ýhlasla Okunan Kur’ân 255
Efendimiz’den Üç Tavsiye 256
Ýslâm Kýyamete Kadar Bâkîdir 257
Fýtrat 257
Efendimiz (sav) 257
Dünya Ýþlerini Bilmek  258
Hz. Ýsa’nýn Nüzûlü  259
Þu Hususlar Önemlidir  259
Bir Peygamberlik Delili 259
Hz. Ebû Bekir’in Ýmameti (ra) 260
Muvaffakiyete Doðru 260
Ýnþirah­ý Sadr 261
Adn ve Firdevs Cenneti  261
(sav) ve (sas) Ýbarelerinin Yazýlýþý 262
Akika  262
Kudsî Mekânlarý Tercih 263
Günahlara Karþý Duyarlýlýk 263
Allah (cc) Halim’dir 264
Ahir Zamanda Ýstanbul’un Fethi 264
Kurbiyet 265
Sefer Bir Nev’i Azaptýr 265
Hilâfet ve Efendimiz 265
Altýn Kanal ­ Zift Kanal 265
Efendimiz’e (sav) Ait Ýki Fýtrat 266
Karun’un Yere Batmasý 266
Ahirette Karâbet 266
Hayýrda Yarýþ 267
Hasf 267
Bir Edep Anlayýþý 268
Nasýl Yaþarsanýz Öyle Ölürsünüz 268
Ýsmet 269
Amel­i Salih, Cennet ve Cehennem Münasebeti 270
Þehadet Arzusu 271
Ehl­i Beyt Hakkýnda 272
Perde ve Biz 272
DOKUZUNCU BÖLÜM: FIKHΠMESELELER
Balýk  277
Dua Esnasýnda Ellerin Durumu 277
Kul Hakký Adýna Bir Ölçü 277
Salâ Okuma  278
Çocuklar Arasýnda Eþitlik 278
Ýslâm’da Örtülü Ödenek  278
Öþür ve Arazi Hukuku Üzerine 279
Eþyadaki Ýbaha 280
Kaçak Su ve Elektrik. 280
Ýnþâallah­Mâþâallah 281
Evlatlýk 281
Türbeler Üzerine 282
Hanzala ve Cünüplük  282
Tesbih 282
Musiki 282
Su­i Zan Ettiklerimizin Arkasýnda Namaz 283
Ýçki Ýçenin Namaz Kýlmasý  283
Hükümler Zâhire Göredir  284
Kahkaha Üzerine285
Hediye Almak 285
Nass Deðiþmez  285
Bir Mukayese 285
Allah Karþýsýnda 286
Azl 287
Aids ve Þehidlik 287
Doðum Kontrolü 287
Müezzinlik  288
Günahlarý Hafife Alma  288
Müçtehidlerin Hükümleri Arasýnda Tercih  288
Kadavralar Ýle Týp Eðitimi 289
Otopsi 290
Gayr­i Müekked Sünnetler Hakkýnda 290
Büyü ve Sihir 291
Kadýnlar Hacca Gitmeli Mi? 291
Sû­i Zannýn En Kötüsü 292
“Este’îzü Billâh” Deme 292
Besmelesiz Et 292
Devir ve Hükmü 293

ONUNCU BÖLÜM: PERSPEKTÝFE GÝREN ÞAHISLAR
Fatih ve Beþaret 297
Vahidüddin 297
Rahmet Ümidi Ýle Yaþamak 298
Harun Reþid 299
Ömer B. Abdülaziz ve Bir Mukayese 300
Alûsî  301
Hallac­ý Mansur 301
Dahiler 301
Mafya 302
Selman­ý Farisî 302
Eskide Bereket 302
Dil Açýsýndan  303
Piþman Olmuþlar Ama 303
Ýçtimaî Dalgalanmalar ve Mukavemet 303
Ýmâm­ý Azam Herþeye Raðmen 303
Ýmâm­ý A’zam ve A’meþ 304
Ýmâm­ý A’zam 304
Kalem Erbabý  305
Mekke Ýkliminde  306
Hasan el­Benna’ya Medyuniyet 306
Efendimiz’e Hitap Tarzý 306
Ashab­ý Kehf’in Cesetlerinin Çürümemesi  307
Maneviyatsýz Katý Hadisçilik  307
Sadakat 308
Konfüçyüs, Sokrat ve Benzerleri 308
Yahya Efendi ve Niyazî­i Mýsrî 308
Abduh, Reþit Rýza ve Afganî 309

ONBÝRÝNCÝ BÖLÜM: MÜTEFERRÝK
Fâsit Daire   313
Hastalýk 313
Ýnce Bir Mes’ele 313
Gayeye Yakýn Vesileler 314
Rahmet 314
Kâbe Sadece Kýbledir 314
Ahirette En Çok Ümmet Efendimiz’in Olacaktýr 315
Kim Kimden Kaçacak 315
Mübalaða 315
Cesed ve Benlik Muvazenesi 316
Sýhhat ve Gaflet 316
Kýyamet 316
Dünya ve Ahirette Hesap 316
Ýktiran ve Ýllet 316
Þiir Tahlili  316
Sýrlý Bir Tevafuk  317
Kabul Gören Dua 317
Secde 317
Derinlik 318
Kendini Ara 318
Ýbret Ýçin 318
Ýflaslarýný Hazýrlayanlar   318
San’at Allah Ýçindir 318
Edebiyat 319
Mühim Bir Ölçü 319
Bu Yeter 319
Biz ve Batý 319
Sohbet  320
Bir Ölçü 320
Sýð Gönüller 320
Ýlim 320
Konsantre 320
Az Yemeli 320
Türban  321
Bir Reddiye Çeþidi 321
Devlerle Uðraþanlar 321
Kýþ Ne Der? 321
Mübarek Geceler  322
Temel Mühimdir 322
Dini Yaþamak 322
Gurur ve Ýzzet 322
Derdi Olmayan Adam 322
Felsefe  323
Duâ 323
Niye Analým ki? 323
Rüyalar ve Ruh Halleri  323
Kadý Beyzavî’nin Tefsiri 324
Ölçü 325
Gençlik ve Günah 325
Dua ve Beddua 325
Vefa 325
Mustafa, Efendimiz’in Ýsimlerinden midir? 325
Acbü’z­zeneb 326
Darwin Nazariyesi 326
Ýlgi Zaafý Artýrýr 327
Mîmârî Anlayýþýmýz 327
Bir Rüya Tabiri 327
Zaaflara Karþý Direnme 327
Harp ve Sulh 328
Berzah Âlemine Ait Bir Prensip 328
Mahcûbiyet 328
Hz. Lût’un Karýsý 328
Þeytanýn Allah Demesi 329
Mesihiyeti Temsil 329
Zulüm Devam Etmez 330
Cinnet Aksiyonu 330
Bazý Hasletlerin Kazanýlmasý 330
Büyükler Ýçin Duâ 331
Tertip ve Düzenin Dili 331
Kayyimlik 331
Bir Duygunun Anlatýlmasý 331
Müçtehid Geçinenler 332
Aðaç Dikmek 332
Küçük Günahlar 333
Ýstikbale Ait Haberler 334
Kitap Yazmada Bir Ölçü 335
 ÖNSÖZ
Herþey 1985 Ekim’inde baþladý. Uzun çabalar ve gayretler sonucu, 1980 ihtilâlinden bu yana kesintiye 
uðrayan Ýlâhiyat Fakültesi talebelerine Ýslâmî ilimleri okutma iþi yeniden devreye girmiþ ve bunun için de 5­10 
Ýlâhiyat mezunu arkadaþ, Hocamýz’ýn etrafýnda bir halka teþkil etmiþti. Böylece yeni bir usulle, Tefsir’den 
Ýbn­i Kesir, Hadis’ten Buharî, Fýkýh’tan Hidaye okunacak; dersi talebeler arz edecek, o da gerektiði yerlerde 
devreye girerek açýklamalarda bulunacaktý. Bir tevafuk eseri ilk ders, bel hastalýðýnýn nüksettiði ve hastalýðýn 
kendisini yataða düþürdüðü bir Çarþamba günü baþlamýþtý. O, hiçbirisini tanýmadýðý ve tamamýyla kaderin 
sürükleyip önüne getirdiði talebelerine ilk defa þunlarý söyleyerek tedrîsâta baþladý. “Ýlimde þüpheci olun.. 
ama   septist’lerin   anladýðý   mânâda   bir   þüphecilik   deðil.   Karþýlaþtýðýnýz   her   görüþü   Kur’ân   ve   hadîs 
süzgecinden geçirin. Mutabakat varsa, alýn. Yoksa, temkinli davranýn.” Aslýnda bu ifadeler, talebelere hedef 
gösterme, düþünce dünyalarýný þekillendirme adýna çok önemliydi. Nitekim o talebeler, bu düþünceyi hayat 
felsefesi haline getirdi.. evet sözü söyleyenden ziyade sözün mahiyetine, onun Kur’ân ve sünnet ölçülerine uyup 
uymadýðýna bakýlmalýydý.. ve iþte kurulacak sistem bu temeller üzerinde kuruldu ve kurulduðu gibi de devam 
ediyor.
Ýþte   bu   þekilde   bir   yandan   dersler   sürüyor,   diðer   yandan   da   ders   saatleri   haricinde   sohbetler   devam 
ediyordu.. bazen sorulan sorular ve verilen cevaplarla, birbirinden farklý konulara giriliyor, bazen de sohbete 
gelen misafirlerin konumuna göre, halk seviyesinden akademik düzeye kadar inilip­çýkýlýyordu. Fakat gerek 
fýkýh,   hadîs,   tefsir   derslerinde,   gerekse   çay   sohbetlerinde   anlatýlanlar,   yapýlan   deðerlendirmeler,   getirilen 
izahlar halk deyimi ile “yabana atýlacak” cinsten deðildi. Ve bu konuþmalar, çok dar bu çerçeve ile sýnýrlý 
kalmamalý,   halkada   yerini   alamayan   baþkalarýna   da   mutlaka   ulaþtýrýlmalýydý.   Hatta   sadece   onlara   deðil, 
kadýnýyla­erkeðiyle, yaþlýsýyla­genciyle, inananýyla­inanmayanýyla, herkese ama herkese ulaþtýrýlmalýydý. 
Bunun   gerçekleþmesi   için   neler   yapýlmalýydý?   Ýlk   etapta   bunlarý   dýþa   taþýyacak,   insanlýðýn   istifadesine 
sunacak vasýtalara müracaat edilmeliydi. Ýþte bu mülâhaza ile yapýlan sohbetler, hýzlý yazabilen arkadaþlarýn 
kalemi ile yazýya dökülmeye ve müsait anlarda da temize çekilmeye baþlandý. Bu sayede, Hocamýz’ýn sözleri 
artýk   kýsmen   de   olsa,   tesbit   edilebiliyor,   matbaa   mürekkebi   ile   buluþmasa   da   kalemin   mürekkebi   ile 
buluþabiliyor ve beyaz sahifeler üzerine iþlenerek muhafaza ediliyordu.
Bu arada gerek Türkiye, gerek Hocamýz’ýn hususî durumu, gerek içinde yaþanýlan mekânlar, gerek her 
sene halkaya katýlan Ýlâhiyat mezunu talebe arkadaþlar ve gerekse kemmiyet ve keyfiyeti hýzla artan dersler 
sürekli deðiþiyor ve farklýlaþýyordu.
Evet, Türkiye 80’li yýllarýn temel özelliði olan dünya ile entegrasyonda, hamle üstüne hamle yapýyor ve 
bunun etkileri de köyden kente, köylüden þehirliye, giyim­kuþamdan binilen arabalara ve yollarýna varýncaya 
kadar hemen herþeyde gözlenebiliyordu.
Yine bu yýllarda, ihtilâl baskýlarý azalmýþ ve Hocamýz da psikolojik olarak gelip gidenlerle daha rahat 
meþgul   olabiliyor   ve   daha   farklý   münasebetler   sergileyebiliyordu.   Týpký   80   öncesi   gibi   cami   kürsülerinde 
vaazlara  baþlamýþ,  yurtiçi ve yurtdýþý  gezilerinde kendini  sevenlerle daha da içli  dýþlý  olmaya baþlamýþ, 
ortaya attýðý fikir ve projeler ve onlarýn hayata taþýnarak tatbiki, daha deðiþik  lütuflarýn tecellisine  vesile 
olmuþ ve onu âdetâ ilgi odaðý haline getirmiþti.
Yaþanýlan   mekânlara   gelince;   artýk   o   izbe   yerlerden   çýkýlmýþ,   derken   dar   mekânlar   yerini   ­tabiî   ki 
geliþen   ve   deðiþen   þartlarýn   zorlamasýyla­   ferah­feza   mekânlara   terk   etmiþti.   Aslýnda   bu   bir   zaruretti   ­o 
zarureti hissedip, uygun mekânlar hazýrlama mevzuunda hiçbir fedakârlýktan kaçýnmayanlara binler teþekkür­ 
ve buna göre de hareket ediliyordu. Gerçi Hocamýz kalben bunlardan rahatsýz idi ve halen de rahatsýz. “Þu koca 
binayý hergün ben  sýrtýmda  taþýyorum. Fakat bunu  sizin  anlamanýz  çok  zor..” yaþlý gözlerle söylenen  bu 
sözler kimbilir kaç defa tekerrür etmiþti... Ama yukarýda ifade ettiðimiz gibi, bu bir ruhda, mânâda deðiþme 
deðil, vakýa mutabýk olarak hareket etmekti.
Evet, 1985’te 10 kiþi ile baþlayan ders halkasý, hemen her yýl yeni yeni arkadaþlarla sürekli geniþlemiþ; 
10 iken 20 ve derken 30’lara yükselmiþti. Gelen her yeni kadronun yeni ders kitaplarý takip etmesi neticesi ­ki 
bu bilerek yapýlan bir uygulamaydý­ bir öncekiler, sonrakilere arz öncesi ders çalýþtýrýrken hoca oluyor ve bu 
öncekiler   sonrakilerin   dersine   de   katýlarak   talebeliklerine   devam   ediyorlardý   ki,   böylece   seviye   hýzlýca 
yükseliyor, Ýbn­i Kesir biterken yerini Fi Zilal alýyor.. Ayný anda Buharî Rical’i ve þerhi ile birlikte okunmaya 
baþlanýyor, Ýbn­i Kesir’in el­Baisü’l­Hasis’i ile Usûl­ü Hadis, ez­Zerkanî’nin, Menâhilü’l­Ýrfan’ý ile Usûl­ü 
Tefsir   ve   Abdul­Kerim   Zeydan’ýn   el­Veciz’i   ile   Usûl­ü   Fýkýh   devreye   giriyordu.   Hasanü’l­Benna’nýn 
Risaleleri..   Kuþeyrî’nin   Risalesi,   Muhasibî’nin   er­Riaye’si,   Kâdý   Ýyaz’ýn   Þifa’sý,   Ýmam­ý   Rabbanî’nin 
Mektubat’ý   ve   þimdilerde   Ýmam­ý   Gazzalî’nin   Ýhya’sý   öðle   sonrasý   sohbetlerini   süslüyor   ki,   böylece 
talebelerin “kalp ve ruhun derece­i hayatýna” yükseltilmeleri hedefleniyor. Ayrýca, Buharî, Umdetü’l­Kâri ile, 
Ebû   Dâvud,   Bezlü’l­Mechud’la,   Tirmizî,   Tuhfetü’l­Ahvezi   ile   ve   Kenzu’l­Ummal   gibi   câmi   hadîs 
mecmualarýnýn   mütalâa   edildiðini,   Riyazu’s­Salihîn’den   ise   her   konudaki   câmi   hadislerin   ezberlendiðini   de 
kaydedebiliriz.   Fýkýh’ta   Hidaye’den   sonra   Mülteka   okunmuþ,   sonra   da   Vehbe   Zuhaylî’nin   el­Fýkhu’l­
Ýslâmî’sine baþlanmýþtý. Seyyid Ahmed Haþim’in Cevâhir ile Belâgat, Ýbn­i Baziþ’in Ýkna’sý ile Kýraat.. bu 
arada Akâid­i Hayriye de akide adýna takip edilen dersler arasýndaydý.
Tabii nahivden de Mustafa Galâyinî’nin Camiu’d­Durusu’l­Arabiye’si, Ýbn­i Mâlik’in Elfiye’sinin þerhi 
Ýbn­i Akil okunmuþtu.
Ýþte genel çerçevesini ve geliþimini sunmaya çalýþtýðýmýz bu ortamda, sohbetler de oldukça bereketli 
devam ediyordu. Tabiî yazma iþi de. Fakat bir anlamda “deðirmene el ile su taþýma” teþbihi ile ifade edilecek 
bu   yazma   iþi   nereye   kadar   ve   ne   ölçüde   devam   edecekti?   Kalemin   yetiþmediði,   kalem   tutan   ellerin 
yetiþtiremediði herbiri çok kýymetli bu düþünce ve tahliller bu usûlle tam tesbit edilebilecek mi? Ya þayet tesbit 
edilmezse tarih önünde bunun hesabý nasýl verilecekti? Ýþte bu ve bunun gibi mülâhazalardan ötürü teknik ve 
teknolojinin saðladýðý imkânlardan faydalanmak ­geç de olsa­ cihetine gidilmeli, sohbetler her hâl ü kârda teyp 
kasetlerine kaydedilmeliydi. Bu uðurda gerekirse, salonlara mikrofon ve kayýt tertibâtý kurulmalýydý. Böylece 
yukarýda kaydetmeye çalýþtýðýmýz endiþelerden belki de bir ölçüde kurtulunulabilecekti. Ama gel gör ki; bu 
hususu Hocamýz’a kabul ettirmek bir hayli zordu. Bu, teknik ve teknolojik imkânlarýn saðladýðý kolaylýklardan 
istifade etmenin caiz olmadýðýndan ya da haram olduðundan deðil, tevazudan kaynaklanmaktaydý. Evet, ne 
olursa olsun Hocamýz bu konuþmalarýn kayda deðer olmadýðýný, zaten bu tür sohbetlerle israf­ý kelam ve 
israf­ý zaman yaptýðýný, muhataplarýnýn baþlarýný aðrýtýp, zamanlarýný heder ettiðini.. bir de bunun üzerine 
bantlar ve yazý vesilesiyle baþkalarýnýn da vaktini almanýn gereksiz olduðunu ýsrarla vurguluyordu. Nihayet 
ýsrarlý istek ve talep karþýsýnda o da bu düþüncelerin hayata geçirilmesi ve gerekli düzenlemenin yapýlmasýna 
ve sohbetlerin bantlara kaydedilmesine, sohbet mekânlarýnýn dizaynýnýn buna göre yapýlmasýna izin verdi.
1980’li yýllarýn sonuna rastlayan bu hadiseler, sohbetlerin normal teyp kasetinden, video kamera ile tesbit 
edilmesi düþüncesine geçiþte de yani 1992’li yýllarda da hemen hemen aynýyla tekrar yaþandý. 1995 yýlýný 
yaþadýðýmýz þu günlerde artýk ­Allah’a (cc) binlerce hamd ü sena olsun­ Hocamýz’ýn sohbetleri gerek teyp ve 
gerekse video kasetine kaydedilmekte ve hemen herkese bu sohbetlerin intikali saðlanmaktadýr.
Yazýya   geçirilen,   bantlara   kaydedilen   bu   tahliller   ve   bu   sözler   ne   olacaktý?   Nasýl   ve   hangi   yolla 
insanlýðýn   istifadesine   sunulacaktý?   Eðer   bu   iþ,   yazý   yoluyla   yapýlacaksa,   konuþma   dili   yazý   diline   nasýl 
çevrilecekti? Takdir edersiniz ki bu da önemli bir iþtir ve ancak ekip çalýþmasýyla gerçekleþebilir. Ýþte bunun 
için   kurulan   ekip,   organize   bir   faaliyet   sonucu   Akademi   fikrini   hayata   geçirdi.   Zaman   Gazete’sinde   bazen 
haftada bir veya iki gün, bazen de bir­iki sayfa olarak yayýnlanan Akademi sayfasýnda Fasýldan Fasýla adlý bir 
köþe   açýlarak   bahsini   ettiðimiz   sohbetler   yayýnlanmaya   baþlandý.   Artýk   Hz.   Muhammed   (sav)’in   hayat 
felsefesinin yapýldýðý, Ýnsanlýðýn Ýftihar Tablosu’nun konu alýndýðý, Kur’ân âyetlerinin tahliline girildiði ve 
onun altýn ikliminde dolaþýldýðý, Ýslâm’ý günümüz þartlarý içinde anlatma yol ve yöntemlerinin ele alýndýðý, 
Ýslâm’da   Teblið   Usûlü,   Melek,   Ruh   ve   Cin’lerin   bahis   konusu   edildiði   Melekût   Âlemi’nin   kapýlarýnýn 
aralandýðý,   kader   ve   kazânýn   anlatýldýðý,   Ýslâm’ýn   Cihanla   Hesaplaþmasý’nýn   dile   getirildiði   bölümleri, 
Akademi sayfalarýnýn tabii konularý haline geldi.
Yaklaþýk 300. sayýsýný yayýna hazýrladýðýmýz þu günlerde, baþlangýçtan bu yana yayýnlanan Fasýldan 
Fasýla bölümündeki bu bilgiler, artýk kitaplaþmalý deðil miydi? Elbette. Bunu baþta vefalý okuyucular olmak 
üzere hemen herkes istiyor ve düþüncelerini yazýlý, sözlü,  deðiþik  mahfillerde dile  getiriyorlardý. Hatta bu 
arada bazýlarý gazeteden yaptýklarý fotokopileri cilt haline getiriyor ve satýþa sunuyorlardý. Ne var ki Fasýldan 
Fasýla bir kitap olacaksa,   bunun tasnif ve tertibinin ve okuyucunun kitaptan istifadesini kolaylaþtýrmak için 
indeksinin yapýlmasý, hatta mümkünse Hocamýz’ýn tashihinden geçirilmesi gerekirdi. Nitekim, bu mülâhaza ve 
düþünce bir ölçüde gerçekleþti ve elinizde bulunan bu kitap, kýsmen dahi olsa tashih edildi. Tasnif ve tertibi de 
yine onun yol göstericiliði içinde yapýlarak sizlere sunuldu.
Fasýldan Fasýla;
1­Tarihî   hadiselerin   bazen   bir   vak’anüvis   gibi,   bazen   de   deðerlendirmesi   ile   beraber   ele   alýnýp 
anlatýldýðý, tarihî þahsiyetlerin yer yer tahlillerinin yapýldýðý Tarihî Prizma.
2­   14   asýrlýk   Ýslâm   Tarihi   ve   Medeniyeti   içinde   inkârý   kabil   olmayan   bir   aðýrlýða   sahip   bulunan 
Tasavvuf’a ait deðerlendirmelerin yapýldýðý, “kalp ve ruhun derece­i hayatýna çýkma” yollarýnýn gösterilip, bu 
dereceye çýkanlardan örneklerin verildiði Ruhî Hayat.
3­ Asrýmýzýn en büyük hastalýðý ve içinde yaþadýðýmýz buhranlar anaforunda dinî, ilmî, içtimaî, idarî, 
siyasî   ve   kültürel   alanlarda   hemen   bütün   problemlerin   menþei   olan   imanî   meselelerin   bahsedildiði   Ýman 
Esaslarý Etrafýnda.
4­ Bir davaya gönül vermiþ, dost, taraftar, kardeþ muhibb.. gibi vasýflarla adlandýrýlabilecek hak erlerine, 
mesajlarýn verildiði Perspektif.
5­ Müfessirin­i Ýzâm’ýn bugünlere gelinceye kadar tefsir adýna üzerinde çok durmadýðý, bu sebeple de 
her yönüyle yeni sayýlabilen ve âyetler üzerindeki düþünceleri kapsayan Kur’­ân’dan Damlalar.
6­ Gün geçtikçe ister halk, isterse akademik düzeyde kabullenilirliði artan ve yazýlmaya baþlanmasýndan 
bugüne kadar yaklaþýk 60­70 yýl geçmesine raðmen canlýlýðýný, tatlýlýðýný koruyan Risale­i Nur ve onun 
müellifi   büyük   Üstad   Bediüzzaman   Hazretleri   etrafýndaki   deðerlendirmelerin   kaydedildiði   Risale­i   Nur 
Etrafýnda.
7­   Ýçtimaî   meselelerimizin   aðýrlýklý   olarak   yer   aldýðý   ve   bazen   de   geçmiþten   örnekler   verilerek 
günümüz problemlerine çözüm adýna tekliflerin direkt veya dolaylý olarak sunulduðu Bir Demet Sosyal Mesele.
8­ Sohbetin akýþý gereði veya sorular münasebetiyle zikredilen hadis­i þeriflerin kýsa þerhlerinin yer 
aldýðý Bir Zaviyeden Hadis.
9­ Zaman  zaman sorulan fýkhî meselelere verilen cevaplarý muhtevî bulunan Fýkhî Meseleler.
10­   Tarih   içerisinde   çeþitli   alanlarda   varlýðýný   kabul   ettirmiþ,   geride   býrakmýþ   olduðu   menfî   veya 
müsbet izlerle hatýrlarda veya zihinlerde kalabilen  þahýslarla alâkalý  kýsa tahlillerin yer aldýðý Perspektife 
Giren Þahýslar.
11­ Ve bu on bölüm içine girmeyen, ya da ancak tekellüflü te’viller yapýlarak girmesi mümkün olan farklý 
farklý mütalâalarý ihtiva eden Müteferrik, olmak üzere toplam onbir ayrý bölümden oluþmaktadýr.
Sohbetlerden derlenmesi sebebiyle genelde konuþma dilinin hakim olduðu kitabýmýzda ayný gerekçeye 
dayanarak   âyet   ve   hadis   tahrici   yapýlmamýþ,   ama   istifadeyi   kolaylaþtýrmak   amacýyla   Karma   Ýndeks 
kitabýmýzýn sonuna ilâve edilmiþtir.
Sahasýnda ilk dememekle beraber, bu kadar yüklü gündemi ve bu kadar birbiri ile baðlantýsýz konularý 
içine almasý, onlarý iþleyiþ keyfiyeti ve tahlillerdeki derinlik yönleriyle belki  de ilk denilebilecek bu eseri, 
sizlerin istifadesine sunuyoruz. 
Elinizdeki eser, serinin ilk kitabýdýr. Serinin diðer kitaplarý da sýrasýyla yayýna girecektir.
Daha fazla vaktinizi israf etmeden, sizleri kitapla baþbaþa býrakýrken, gayretin bizden, lütuf, ihsan ve 
inayetin Allah (cc)’tan olduðu ebedî hakikatini bir kere daha yâdediyor, lütfunu üzerimizden eksik etmemesini 
diliyoruz.

Ahmet Kurucan
2 Haziran 1995
 F. FASILA­1 (1­55)

TARÝHÝ PRÝZMA

RUHΠHAYAT

ÝMAN ESASLARI ETRAFINDA

Fasýldan Fasýla­1

M. Fethullah Gülen

ÝZMÝR­1995

Tarihi Prizma

Birinci Bölüm

Emperyalist
Emperyalist, istismar eden, sömüren demektir. Ýþgal ettikleri topraklarý, bu topraklarýn yer altý ve yer 
üstü zenginliklerini ve insan gücünü  sömürerek, müreffeh bir hayat yaþayan; kendileri saraylarda safa sürerken, 
halký  periþan  bir  halde  sokaklara  terkedenler, evet bunlarýn  hepsi  emperyalisttir. Þu kadar  ki  bu, düne   ait, 
geçmiþ dönemlere ait bir emperyalizm anlayýþýydý. Günümüzde ayný neticeyi, askerî iþgale baþvurma gereði 
duymadan,   siyasî   entrikalarla,   kültürel   yollarla   teknik   ve   teknolojik   imkânlardan   faydalanarak   ekonomik 
oyunlarla elde ediyorlar. Gayelerine ulaþmak için de hiçbir engel tanýmýyorlar. Meselâ, bir neticeye ulaþmak 
için insanlarýn kobay olarak kullanýlmasý gerekiyorsa, bunu gözlerini kýrpmadan yapýyorlar. Bunlara ne gerek 
var, iþte Hiroþima ve Nagazaki: 80.000 anýnda ölü ve hâlâ devam edegelen radyoaktif tesirler...
Osmanlý’ya   gelince;   Osmanlý,   6   asýrlýk   ömrünün   en   küçük   bir   zaman   diliminde   bile   sömürgecelik 
yapmamýþtýr. Kendileri zevk ü sefa içinde iken, milleti ­velev ki yabancý bile olsalar­ periþan ve derbeder 
etmemiþtir. Siyasî entrikalara, ekonomik oyunlara  kat’iyen baþvurmamýþ, milletlerin tarih, örf, âdet, din ve 
dilleri ile oynayarak, hiçbir asimilasyona gitmemiþtir. Rica ederim, 250 milyon Osmanlý teb’asý içinde safkan 
Türk adedi 11­12 milyon idi. Bu kadarcýk insanýn, 240 milyonu istismarýndan söz edilebilir mi?
Osmanlý, Allah’ýn adýnýn her yerde yükselmesi ve devletler arasý muvazene için, O’nun emri gereði 
cihad etmiþti. Bu cihad ile ülkeler fethetmiþ, fakat hiçbir ülkeyi iþgal etmemiþti. Cihad neticesinde elde edilen 
ganimet mallarý, cihada katýlanlarýn halis hakký olmasýna raðmen, tarih boyunca ganimetten zengin olan bir 
insan gösterilebilir mi? Bütün bunlara raðmen, Osmanlý’ya emperyalist deme, ya tarih bilmemenin bir ürünü, ya 
da hýyanet ve denaet içinde bulunmanýn bir ifadesidir.

Mute, Bir Halid (ra) Günüydü
Bizanslýlar, Mute’de müslümanlarýn karþýsýna 100.000 hatta bazý rivayetlere göre, 200.000 silahlý kiþi 
ile çýkmýþlardý. O gün, bir mü’mine 66 kiþi düþüyordu. Çünkü mü’minler 3.000 kiþi idi. Zeyd b. Harise, 
Abdullah b. Revaha ve Cafer b. Ebi Talib þehid olunca, Allah’ýn kýlýçlarýndan bir kýlýç olan Hz. Halid, kýlýcý 
eline   aldý   ve   daha   önce   Uhud’da   mü’minlere   yaptýklarýna   keffaret   olacak   þekilde,   Mute’de   kâfirleri 
darmadaðýn etti. O gün Halid bin Velid mü’minleri 50’þer kiþilik gruplara ayýrdý ve her sabah ön safta ayrý bir 
grubu yerleþtirerek geriden sürekli yeni ve taze kuvvet geliyormuþ havasýný uyardý. Düþman, karþýsýnda her 
sabah   yeni   yeni   simalar   gördükçe   þaþýrýyordu.   Sonunda,   düþman   ordusu   geri   çekilmek   zorunda   kaldý. 
Efendimiz (sav) bu savaþý Medine’deki ashabýna safha safha haber verip anlatmýþtý.

Kaderin Bir Cilvesi
Ýbn Teymiyye, Þia akidesine ait çok þeylerin Yahudi kaynaklý olduðunu söyleyerek, adeta Þia’ya karþý 
savaþ açar. Kaderin bir cilvesi olarak, bugün Þia akidesini benimsemiþ olan Ýran’la, Ýbn­i Teymiyye kaynaklý 
Vehhabiliði   sistem   haline   getirmiþ   bulunan   Körfez   ülkeleri,   birbirleriyle   hiç   mi   hiç   geçinememekte.   Dünya 
dengesinde   güçlü   bir   devlet   araya   girinceye   kadar   bu   çekiþme   ­zannediyorum­   daha   bir   süre   devam   edip 
gidecektir.

Bi’setten Önce Ýbadet
Efendimiz (sav) kendisine peygamberlik verilmezden önce de ibadet ediyordu. Hadîslerde bu “tehannüs” 
kelimesiyle izah ediliyor. Fakat ne þekilde ibadet ettiðine dair bir rivayet yok. Ýhtimal, Üstad Bediüzzaman’ýn 
dediði gibi, Ýbrahim (as)’in bakiye­i diniyesi ile amel ediyordu.

Bekleme Dönemi
Efendimiz   (sav),   kendisine,   Mekke’nin   reisliði   teklif   edildiði   halde,   toplumdan   tecrid   içinde,   çile   ve 
iþkenceler  altýnda  tam 13 sene bekledi.  Döðene el kaldýrmadý,  tükürük atana, taþlayana mukabele  etmedi. 
Hatta   bu   dönemde   fýtraten   heyecanlý   olan   Ebu   Zerr’i   Mekke’den   oymaðýna   gönderdi.   Zira   þartlar   onun 
yaptýklarýný yapmaya müsait deðildi. Nihayet, hicretten sonra müslümanlar Bedir’e çýktý ve müþrikleri periþan 
etti.  Arkadan   herkes  emniyet   ve   güven   ortamýný  elde   etti.  Bu   sebeple,   günümüzde   Ýbn­i  Erkam   evlerinde 
yetiþmeden, sabýrla piþip olgunlaþmadan, çýkýþ adýna yapýlacak her þey tam bir hayaldir.

Osmanlý ve Ýslâm 
Yeryüzünde tam 6 asýr hüküm sürmüþ olan Osmanlý Devleti’nin en bâriz özelliði, onun devlet ve millet 
çapýnda Ýslâm’a gösterdiði saygýdýr. Bunun en açýk örneklerinden biri olarak þu hâdiseyi zikredebiliriz: II. 
Abdülhamid zamanýnda Fransýzlar, Volter’in, Efendimiz (sav) aleyhindeki bir piyesini oynatmaya kalkýþýrlar. 
Ýþte elli bin gâilenin olduðu dönemde, Osmanlý’nýn baþýnda, Batýlýlarýn “Le Sultan Rouge”, yani “kýzýl 
sultan” dedikleri Abdülhamid vardýr. Fransýzlar’a kükrer: “Eðer bu piyesi oynatýrsanýz, halife ünvanýyla bütün 
alem­i Ýslâm’ý, bu hareketi tel’ine çaðýrýrým” der. Bunun ifade ettiði ma’nâyý çok iyi bilen Fransa, piyesi 
oynatamaz.   Ýngilizler   ayný   piyesi   oynatmak   istediklerinde   yaralý   aslan   bir   defa   daha   kükrer   ve   onlar   da 
vazgeçmek   zorunda   kalýrlar.   Ýþte   “hasta   adam”   denilen   Osmanlý,   hastalýðý   zamanýnda   bile,   O’nun   (sav) 
sakalýna konacak bir toz mesabesindeki küçük birþey karþýsýnda bile böyle kükreyebiliyordu..

Sihirbazlarýn Ölümü 
Tarih boyunca binbir hâdise ile sabittir ki, sihirbazlarýn ölümleri çok zor olmuþtur. Çünkü onlar: 1­Esma­i 
Ýlâhiyeyi yanlýþ kullanýyorlar. 2­ Gayba ait haber veriyor gözüküyorlar. Halbuki gaybý Allah’tan baþka kimse 
bilmez. 3­ Sihri, karý ile kocanýn arasýný ayýrma dahil bir sürü kötü ve yanlýþ þeylere alet ediyorlar. 4­ Sihri 
meslek  haline   getirip,   baþkalarýna   öðreterek,   bunu  gelecek  nesillere  taþýyorlar.  Böylece   “sebep   olan  yapan 
gibidir” kâidesince günah defterleri ­ölseler bile­ hiç kapanmýyor. Yaptýklarý, tek günah olmaktan çýkýp, bir 
okul veya fabrika gibi iþleyerek, devamlý günah üretiyor.
Ýþte, yaptýklarý sihirlerle böyle büyük cürümler iþleyen insanlarýn ölümlerinin arkada kalanlara ibret 
olmasý için çok zor olmasý gayet normaldir. Tabii ibret alanlara...

Yahudiler ve Zillet
Yahudiler, Kur’ân’ýn beyanýna göre kýyamete kadar zillet ve meskenet içinde olacaklardýr, þu kadar ki, 
ilgili   ayetin   devamýnda   belirtildiði   gibi,   bu   zillet   ve   meskenet,   insanlarýn   veya   Allah’ýn   himayesinde 
olmamalarýna  baðlýdýr.  Bugün, baþta  ABD  olmak  üzere dünya  devletlerinden  pek  çoðu  Yahudileri  himaye 
etmekte, kollayýp gözetmektedirler. Ayrýca, Üstad Hazretleri’nin yaklaþýmý içinde Yahudiler bugün, muharref 
dinlerine sahip çýkmada, Müslümanlarýn Ýslâm’a sahip çýkmalarýna nisbetle daha samimidirler. Bu durumda 
Allah da onlarý himaye ediyor demektir. Filistin mes’elesine  bu gözle bakabiliriz. Yani, Yahudiler Filistin’e 
maddî çýkarlarý uðruna deðil de, Beni Ýsrail’e ait peygamberlerin eserlerine sahip çýkma adýna girdikleri için 
çok çabuk tokat yemeyebilir, zillet ve meskenete ma’ruz kalmayabilirler ki, Bediüzzaman Hazretleri de Kudüs’ün 
Yahudilerin elinde olmasýna bu zaviyeden bir açýklýk getirmiþlerdir.

Tarih Yapmak ve Yazmak 
 Efendimiz (sav) ve ashabý, insanlýk tarihinin en aydýnlýk dönemlerini yaþamýþlar, ama bunlarý yazýya 
dökmeden çekip gitmiþlerdir. Allah Rasûlü ve þanlý sahabisinin hayatý, O’nun vefatýndan tam 150 yýl sonra 
baþkalarý tarafýndan kaleme alýnmýþtýr.
Hangisi önemli derseniz, elbette “tarih yapmak” derim. Efendimiz’in yaptýðý, Harun Reþid, Alparslan, 
Melikþah, Fatih, Yavuz ve Kanunîler gibi, tarih yapmak yazmaktan daha önemlidir. Þu kadar ki, yazmak da 
ihmal edilmemelidir. Meselâ bugün, içinde yaþadýðý çaðý aydýnlatmýþ o þanlý cedlerimizin tarihini öðrenmek 
için, Hammer’in kitabýna müracaat ediyor, ya da etmek zorunda kalýyorsak, bu bizim için züldür. Yakýn çað 
tarihimiz   hakkýnda,   olaylarýn   kahramanlarý   daha   aramýzda   ve   hayatta   iken,   “yalan   söyleyen   tarih”   isimli 
kitaplar yazma zorunda kalýyorsak bu tarihi yazma mes’elesinin de ne kadar önemli olduðunu göstermektedir. 
Kaldý   ki,   yazýlý   tarihin   vereceði   “tarih   þuurunun”   neslimize   kazandýracaðý   hususlar   da   her   türlü   izahtan 
vârestedir. O halde, vak’anüvislik bazýnda da olsa tarih yazma, yapma ile birlikte mütalâa edilmelidir.

Yeniçeri ve Merhum N. Fazýl
Merhum N. Fazýl, yazdýðý Yeniçeri adlý kitapta Osmanlý askerî tarihini hep kaynayan kazan þeklinde 
gösterdi. Ve hassaten Yeniçeri’yi yerin dibine batýrdý. Halbuki bu tip tarih deðerlendirmelerinde insafý elden 
býrakmamak   lâzým.   Son   dönemlerinde   olmuþ   ­keþke   olmasaydý­   birkaç   ciðer­sûz   hâdiseyi   nazara   vererek, 
koskoca bir tarihi karalamaya gitmemeli. Rica ederim. 600 yýllýk o tarih içinde kaç tane kazan kaldýrma olayý 
gösterebilirsiniz?   Osmanlý’yý   ve   Yeniçeri’yi   bu   açýdan   eleþtirenler,   kendi   tarihlerine   baksýnlar.   50­60   yýl 
içinde 600 senede meydana gelen isyanlarýn, baþkaldýrmalarýn birkaç katýný müþahede edeceklerdir.
Ayrýca, ihtisas da bu konuda gözardý edilmemelidir. Herkesin herþeyi  bilmesi mümkün olmadýðýna göre 
­aslýnda   böyle   birþey  iddia   eden   de   yok­   herkes   ilgi   alaný,   çalýþma   sahasýna   giren   konularda   konuþmalý, 
deðerlendirmeler   yapmalý.   Ve   bir   þey   daha   ilave   edeyim:   Mülâhaza   dairesini   daima   açýk   býrakýp,   iddialý 
olmamalý.

Mâzi ve Âti
Mazi, zihnimizden  çýkmamalý!. Oysaki o bugün unutulmaya terkedilmiþtir. Mazisiz ati olmaz. Yahya 
Kemal   bile,   “Ben   kökü   mazide   olan   atiyim”   der.   Tarihimizle   neden   ilgilenmeyelim.   Mazimizi   neden 
öðrenmeyelim?   Öyle   bir   geçmiþimiz   olmasa,   geleceðimiz   de   olmaz.   Maziye   düþmanlýk,   onu   unutma   ve 
unutturmaya çalýþma bana çok ýzdýrap veriyor. Hele yalnýzlýk zamanlarýmda düþündükçe çok üzülüyor ve 
kederlere gark oluyorum.

Evlenmeyenler 
Peygamberlerden evlenmeyenler vardýr. Meselâ, bizim bildiðimiz Hz. Mesih ve Hz. Yahya. Seleften de 
evlenmeyenler   çok.   En   baþta   Ýmam­ý   Nevevi.   Evlenenler   de   ev   ile   çok   meþgul   olmamýþ.   Her   halde   Ebu 
Hanife’nin bir oðlu var, Hammad. Baþka yok. 

Farâbî ve Ýbn­i Sina
Farabî’nin durumu Ýbn­i Sina’ya nazaran  daha kötüdür. Zira o, vahyi salt aklýn tahayyülü olarak  ele 
almaktadýr. Yani, Farabî’ye göre insan düþüncede derinleþtikçe  aklý tasaffî eder ve bu tasaffî ile tahayyüle 
baþlar. Sonra, ilmî vücudu olan þeyler haricî vücud kazanýr.. derken o tahayyül “Cibril”, haricî vücud kazanan 
þey de “vahy” olur. Ayrýca,  Peygamberlik mevhibe  (Allah vergisi), fikir adamlarýnýn  bilgileri ise maksûbe 
(bizzat kazanýlmýþ) olduðundan, peygamberlik, ilim adamlýðýndan daha geridedir. 
Ýbn­i Sina, Farabi’ye göre biraz daha müstakimdir. Þöyle der o:
“Akýl   insaný   Allah’a   ulaþtýracak   bir   vasýtadýr,   ama   kördür.   Elinden   bir   yardýmcý   tutarsa,   maksuda 
ulaþýr. O yardýmcý ise, hakikat­ý Muhammediye (sav)’dir.” 

Akýbet Korkusu
Ýbrahim Nehâî, Esved bin  Yezid en­Nehâî, Alkame,  Ebu Hanife gibi þahýslar  akýbetlerinden  endiþe 
ediyorlardý. Sabahlara kadar damýn üstünde ibadet eden Esved vefat edince, onu rüyada görüyor ve soruyorlar: 
“Allah sana nasýl muamele  yaptý?” Cevap veriyor: “Neredeyse peygamberlerle beraber  haþredecekti.” Buna 
raðmen, bu zatlar hayatlarý boyunca kabre imansýz gitmekten korkmuþlardý.
Ýnsana þans bir defa verilmiþtir. O, okunu bir defa atacak, 12’den vuracak ve kurtulacaktýr. Yoksa vay 
haline!..
Ashab­ý Bedr
Soru: Ashab­ý Bedr’in hususiyetleri nelerdir?
Cevap:
1. Ashab­ý Bedr, harbin hiç bilinmediði bir devirde harb etmiþlerdir.
2. Bu hususta ana­baba engelini dinlememiþler, hatta aþmýþlardýr.
3. Bedr’e harb için deðil, Suriye’den gelmekte olan Kureyþ kervanýný takip için gitmiþlerdi. Karþýlarýna 
harp çýkýnca, bundan çekinmemiþlerdi.
4.   Ölüme   seve   seve   koþmuþ   neticede   öyle   bir   makam   kazanmýþlardý   ki,   bu   onlarý   kýymetler   üstü 
kýymete ulaþtýrmýþtý. Allah da, sonralarý, onlara hep bu noktadan bakmýþ ve nazara vermiþti.
Ama mes’eleyi harbin çetinliði açýsýndan alacak olursak, Yermuk, Hendek vak’alarý daha çetindir.

Din ve Devlet
Dört Halife döneminde hilafet ve imâmet bir bütündü. Abbasîlerde durum deðiþmiþ, din ve devlet ayrý 
mütalâa edilir hale gelmiþti.
Þimdi   Ýran’da   da   dinî   yönü   aðýrlýklý   bir   devlet   var.   Anlatýlanlara   göre   Baþbakan   ve 
Cumhurbaþkaný’nýn yanýnda her an devlete müdahale etme yetkisi olan bir dinî lider bulunuyor. Bu durum, 
ABD’yi ve batýlý yandaþlarýný rahatsýz  ediyor. Bu sebeple diðer müslüman ülkeler, “devlet aðýrlýklý din” 
politikasýný   tercih   ediyorlar.   Bu,   onlarýn   nazarýnda   “Din   aðýrlýklý   devlet”   sistemine   göre   ehven­i   þerdir. 
ABD’nin Pakistan'ý desteklemesindeki  sebeplerden birisi de budur. Yani, din aðýrlýklý bir devlet modelinin 
oluþturulmasýný engellemektedir.
Sihir 
 Bazý   müfessirler,   Musa   (as)   zamanýndaki   sihirleri   izah   ederken,   iplerin   veya   sopalarýn   içinde   civa 
olduðunu ve ýsýnýnca hareket ettiklerini söylerler. Halbuki, sihrin de kendi has hakikatý vardýr. En güvenilir 
hadis kitaplarýnda Efendimiz (sav)’e sihir yapýldýðý anlatýlýyor. Sihir yoktur demek veya fizikî þeylerle onu 
izaha kalkýþmak, zorlamadan baþka birþey deðildir.

Medreseler ve Bir Hakikat
Medreseler kapatýlmaktan ziyade ýslah yoluna gidilmeliydi. Çünkü hakikaten son devir medreselerinde 
birþeyler   okutulup   ezberletiliyordu   ama,   bunlarýn,   o   zamanýn   insanýna   vereceði   þeyler   düþünülmüyor   ve 
talebelerin idrak ve anlayýþlarý çaðý geriden ta’kip ediyordu.
Ýþte Bediüzzaman Hazretleri böyle bir dönemde Kýzýl Ý’caz isimli mantýk kitabýný yazmýþ. (Bu kitap, 
Süllem’e yazýlmýþ bir þerhdir.) Ve mantýkta yeni bir ufuk teklif etmiþtir.
Medreseler,   Nizamü’l­Mülk   devrinde   kurulmuþtu.   1.5   asýr   önce   de   yýkýldý.   Bunun   ma’nâsý:   Bu 
müesseseler   tam  7  asýr  millete  hizmet  etti  demektir.  Bu  ise,  eðitim  açýsýndan   dikkate   deðer  bir  hâdisedir. 
Günümüz eðitim sistemi hazýrlanýrken, mutlaka bundan da istifade edilmeliydi. Muallim Naci’nin bu konudaki 
mukayesesi oldukça deðerlidir.
Günümüzde açýlan okullar ise, daha ellinci yýlýný doldurmadan dejenere olmuþtur. Yýllarca fakültede 
belli bir ilmi tahsil eden insanlar, neticede bakýyorsunuz, bomboþ yetiþmiþler. Eðer husûsî meþgul olanlarý 
istisna edecek olursanýz, ilâhiyatlar dahil, mevcut sistemin ciddi ilim adamý yetiþtirmediði bir gerçektir.
Tufan Hâdisesi Üzerine 
1. Hz. Nuh’un gemisi bir tek miydi, yoksa bir filo muydu, bunu bilemiyoruz. Zira Kur’ân­ý Kerim bir 
yerde “Eshab­ý Sefine” tabirini kullanýrken, diðer yerlerde “Fülk” tabirini kullanýyor ki, bu bir gemi ma’nâsýna 
gelebileceði gibi, bir okunuþa göre filo ma’nâsýna da gelebilir.
2. Cûdi daðý, tek bir dað olmayýp, bir sýradað olabilir. Cûdi isminde Musul ve Filistin’de de bir dað 
vardýr. Bu da Cudi’nin Toroslar gibi bir sýradað olduðunu gösteriyor.
3. O zamanýn en büyük daðý Aðrý Daðý da o silsilenin deðiþik bir ucu olabilir.
4. Ayrýca, tufanýn bütün yeryüzünde mi, yoksa yeryüzünün belirli bir kesiminde mi cereyan ettiði de belli 
deðildir.

Hicrî Tarih 
Hicretin, müslümanlarca tarih baþlangýcý olarak kabul edilmesi Hz. Ömer (ra) devrindeki bir içtihad ve 
bu içtihad neticesinde meydana gelen icmaya dayanýr. Fakat tarih baþlangýcý olarak kabul edilme ile, hicretin 
ma’nâ ve muhtevasý farklý þeylerdir. Ýcma ile kabul edilen böyle bir hükme karþý çýkmak da doðru deðildir.

Osmanlý Padiþahlarýnýn Lüksü 
Osmanlý padiþahlarýnýn aþýrý lüks içinde yaþadýklarý her zaman söylenir ve bu mevzuda sürekli tenkid 
edilirler. Oysa, gerçeði görmek için sadece Topkapý Sarayý ile Fransa kraliyet sarayýný gezmek ve mukayese 
yapmak yeterli olacaktýr sanýrým. Abdülhamid devrindeki paþalarýn yaþadýðý hayat, padiþahdan daha lüksdü; 
tabii bugünkülerinki de o günkülerinden...
Abbasi Döneminin Mütercimleri
Abbasi   saraylarýnda   birçoðu   yabancý   olan   mütercimler   vardý.   Bunlar   yaptýklarý   tercümelere   kendi 
düþüncelerini de katmýþ olabilirler. Katmamýþ olsalar bile, yine de Eflâtun ve Aristo’nun düþünceleri Ýslâm 
ilâhiyat   düþüncesi   içine   girip   bulaþmýþ   olabilir.   Bu   açýdan   denebilir   ki;   belli   bir   dönem   itibariyle   sadece 
tercümeler deðil, telif eserler de bir hayli bulanmýþtýr.

Maziye Kader Açýsýndan Bakýlmalý
Soru: Seyyid Kutub’un “Beni Niçin Ýdam Ettiler?” adlý kitabýnda anlatýlanlara göre, Ýhvan arasýndaki 
teþkilatlanma için “biraz zayýfmýþ” denebilir mi?
Cevap:   Maziye   ait   hâdiseler   hakkýnda   söylenecek   her   söz   kadere   itiraz   mahiyetindedir.   Bu   sebeple, 
geçmiþ   hâdiseler   hakkýnda   konuþurken   daha  dikkatli  olunmalýdýr.  Bizim   ölçümüz,  maziye   kader,   istikbale 
irade açýsýndan bakmaktýr.
Ayrýca   onlar,   hata   ve   sevaplarýyla   gidecekleri   yere   gitmiþlerdir.   Artýk   bundan   sonra   onlarýn   hep 
sevaplarýný konuþmalý ve hatalarýndan da ders alýnmalýdýr.

Bir Tarih Deðerlendirmesi
Þanlý   geçmiþimiz   hakkýnda   hem   yalan   söylemeyen   bir   tarihe,   hem   de   ifrat   ve   tefritten   uzak 
deðerlendirmelere ihtiyacýmýz var. Meselâ, Sokullu Mehmet Paþa’ya bazýlarý Ôcüce’ derken, bazýlarý da onu 
göklere   çýkarýyor.   Cüce   diyenler,   kendisinde   makam   hýrsý   bulunduðuna   dikkat   çekiyorlar.   Rica   ederim, 
dünyanýn tek süper gücünün baþvekilliðine, krallara, imparatorlara, “Gel buraya!” emrini verip, onlarý ayaðýna 
celbeden bir makama karþý hýrsý olmayan gelsin beri! Onun yabancýlarla evlenmesine gelince: Bu hususta da 
Sokullu’ya kimse bir þey diyemez. Efendimiz (sav)’de Mýsýrlý bir kýptî olan Hz. Mâriye ile ve ayrýca, Hayber 
yahudilerinden mevkî sahibi birinin kýzý olan Hz. Safiye ile evlenmiþti. Orhan Gazi, Ýkinci Murat, Yýldýrým 
Bayezit, Kanunî, Sarý Selim, Üçüncü Murat ve daha niceleri de ayný þeyi yapmamýþ mýydý?
Elhâsýl, bizim daha çok doðru bir tarihe ve saðlam ölçülere dayanan deðerlendirmelere ihtiyacýmýz var...

Yahudiler
Yahudiler, yýllarca, hattâ asýrlarca vatansýz, þurada­burada sürüm sürüm yaþadýklarý ve âdetâ göçebe bir 
hayat sürdükleri halde, ýrkî özelliklerini hemen hemen hiç kaybetmeden  koruyabilmiþlerdir. Ayrýca, Yahudi 
kavmi çok zekîdir. Bu zekî kavmin, tarih boyunca ilim ve düþünce adýna ortaya koyduðu çok þey olmuþtur. 
Ama bunu hep zehirli bal halinde takdim edip, dünyaya öyle sunmuþlardýr. Meselâ, Karl Marks bir yahudidir; 
ortaya attýðý komünizm, kapitalizm karþýsýnda ilk bakýþta iyi bir alternatif gibidir ama, esâsen o, balýn içine 
karýþtýrýlmýþ öldürücü bir zehirdir.
Ýbn Teymiye, “Bir kýsým batýnîlerin akîdelerinde Yahudiliðin büyük tesiri vardýr” der ve bu konuda pek 
çok delil serdeder. Yahudilik, Ýslâm âlemi içinde Efendimiz döneminde Medine ve çevresindeki Yahudilerle, 
Hulefâ­i Raþidîn döneminde Ýbn Sebe’ ile bugün ise çeþitli devletlerle temsil edilmektedir. “Böyle bir kavmin 
yaratýlýþ sebebi, insanlýðýn terakkîsine zemberek olmak içindir” dense mübalaða edilmiþ olmaz. Nasýl Allah 
atmacayý   serçenin   üzerine   salmakla,   serçenin   uçma   kabiliyetini   inkiþaf   ettiriyor,   öyle   de,   yahudilerle   de, 
insanlarý uyanýk ve gerilim içinde tutuyor. Bir diðer açýdan yahudilere, insanlýðýn nefs­i emmâresi nazarýyla 
bakýlabilir.
Yahudiler,   kýyâmete   kadar   varlýklarýný   koruyacaklardýr.   Kýyâmetin   kopmasýna   yakýn   zamanda   ise, 
insanlýðýn   terakkîsi   için   zemberek   olma   vazifeleri   sona   erecek   ve   kendi   elleriyle   kendi   sonlarýný 
hazýrlayacaklar.
Býrakýn Ýslâm’a ve Müslümanlara karþý onulmaz düþmanlýklarýný, kendi peygamberlerini bile istihfaf 
eden ve birçoðunu katleden bu kavim, neticede birgün Naziler’in düþtüðü duruma düþecek ve dünyanýn dört bir 
yanýnda gizlenecek yer arayacaklardýr. Ne var ki þu anda, bu konuyla alâkalý gerçek sebep ve saikler üzerinde 
durmak hem hakikat mesleðine muhalif, hem de gereksiz heyecana vesile olacaðýndan þimdilik onu geçiyoruz. 
Evet, Ýslâm istenilen ölçüde temsil edilinceye kadar, daha bir süre ikbâl Yahudilerin olacaða benzer.

Tahrifin Boyutu
Ýçki,   kumar   ve   zina,   semâvî   dinlerin   hiçbirinde   helâl   deðildir.   Fakat   günümüzdeki   Tevrat   ve   Ýncil 
nüshalarýnda meselâ içki ve kumarýn haramlýðýna dair bir ayet bulmak imkânsýzdýr. Halbûki, sahih bir hadis­i 
þerifte  anlatýldýðýna  göre,  yahudiler, bir zina  hâdisesinde,  Efendimiz’i  (sav) hakem tayin  etmiþlerdi,  Allah 
Rasûlü (sav), kendilerine zinanýn Tevrat’taki hükmünü sorunca, Ôtoplumdan uzaklaþtýrma’ ma’nâsýna Ôtecrid’ 
diye cevap vererek, asýl cezâ olan recm’i gizlemiþlerdi. Fakat Abdullah bin Selam’ýn iþ’arýyle Efendimiz (sav), 
Tevrat’tan recm âyetini kendilerine gösterince, recmi kabûl etmek mecbûriyetinde kalmýþlardý. Bugün eldeki 
Tevrat nüshalarýnda recm cezasýný bulmak mümkün deðildir. Yine, muharref Tevrat’a göre faiz de her çeþidiyle 
mubahtýr.
Bunlar,   füruata   ait   mes’eleler.   Yahudiler   de,   Hristiyanlar   da,   dinin   aslý,   temeli   olan   esaslarý   bile 
deðiþtirmiþlerdir. Meselâ, mevcut Hristiyanlýk’ta Ahiret akidesini görmek çok zordur. Halbûki, bir dinde, hele 
hele Ýlâhî olma iddiasýndaki bir dinde Ahiret inancý yoksa, o dinin mühim bir rüknü yýkýlmýþ demektir. Böyle 
bir dinin ayakta kalmasý ve bütün insanlýðý, problemleriyle kucaklamasý mümkün deðildir.

Japonya Ýstikbal Vaad Etmez
Amerikan düþmanlýðý, milliyetçilik duygusu ve ezilmiþlik hissinin esas alýnarak gerçekleþtirilen Japon 
hamlesi,   kat’iyen   uzun   ömürlü   olamaz.   Çünkü,   ister   siyasî,   ister   ekonomik,   isterse   kültürel   olsun,   her   türlü 
kalkýnmanýn   uzun   ömürlü   olmasý,   saðlam   temeller   üzerine   kurulmasýna   baðlýdýr.   Halbûki,   Japon 
kalkýnmasýnda kalýcý esaslar deðil, reaksiyoner çýkýþlar hakimdir.
Nitekim, Batý bugün Japonya’ya fuhuþtan tutun da, içki ve kumara kadar her türlü mel’anet ve sefaheti 
sokmuþ   durumda.   Daha   baþka   ülkeler   gibi,   Batý’nýn   bu   oyununa   düþmüþ   ve   mozayiði   delik­deþik   olmuþ 
bulunan Japon saltanatýnýn uzun ömürlü olmasý herhalde düþünülemez.

Batý’nýn Çöküþü
Devletlerin çöküþ süreci, ömürleri ile doðru orantýlýdýr. Yani, nasýl 70 yýllýk ömrü olan bir insan 45­50 
yaþýndan sonra çöküþ sürecine girer ve bu süreç 20­25 yýlda tamamlanýr, aynen öyle de, 600­700 yýl ömür 
sürmüþ ve hep zirvelerde dolaþmýþ devletlerle, ömrü 150­200 seneden ibaret devletlerin çöküþ süreci bir olmaz. 
Osmanlý Devlet­i Âliyesi’nin çöküþ süreci Kanûnî’den sonra 1600’lü yýllarda baþlamýþ ve yaklaþýk 300 yýl 
devam etmiþtir.
Bugün, Amerika ve Avrupa tarafýndan temsil edilen Batý zihniyeti ve Batý hükümranlýðýnýn baþlangýcý 
Rönesans'a kadar gidiyorsa, yýkýlýþý da yýllarý alabilir demektir. Yýkýlma emarelerine gelince, onlar çoktan 
ortaya çýkmýþ sayýlýr...

Yýkýlýþ Dönemimizden Bir Kesit
93 Harbi, Balkan ve Birinci Cihan Harpleri, toprak istirdadý düþüncesiyle yapýlmýþ macera harpleridir. 
Çünkü, o zaman:
1. Düyûn­u umûmiye ­her ne kadar bir müessese olarak 1882’de kurulmuþ olsa da­ Abdülaziz döneminde 
almaya baþladýðýmýz dýþ borçlar belimizi bükmüþ durumdaydý.
2. Asker ve techizat açýsýndan düþmanlarla ayný seviyede deðildik.
Þurasý da bir gerçek ki, Osmanlý Devlet­i Âliyesi’nin yýkýlýþý önlenemez, belki geciktirilebilirdi. Bu 
gecikmeyi cennetmekân Sultan II. Abdülhamid Han saðlamýþtý ama, buna karþýlýk Ýttihad ve Terakkî idaresi 
de bu yýkýlýþý çabuklaþtýrmýþtý.

Ýran
Ýran,  tarihi  boyunca   Ýslâm  için  hep  hastalýklý   bir   uzuv  olarak  kalmýþtýr.  O kadar   ki,  Farslar  bazý 
dönemlerde   Sünnîler’den   daha   çok,   Allah,   Peygamber   tanýmaz   Nusayrîlere   yakýn   olmuþlar   ve   bütün 
mücadelelerini, dýþtan ziyâde, Ýslâm dünyasý içinde Sünnîler’e karþý yöneltmiþlerdir.
Bugünkü Ýran yönetimi, Þah dönemine nisbetle Sünnî dünyaya daha ýlýmlý bir yaklaþým içinde midir, 
deðil midir Allah bilir.. Ancak, birtakým Ýslâmî alâmet ve þeaire nisbeten yer verdikleri için, Þah dönemini 
aþmýþ gibi bir görünüm sergilemekteler.
Öte   yandan,   þurasý   unutulmamalýdýr   ki,   Ýran   ihtilâli   bütün   dünyada   müslümanlarý   zor   durumda 
býrakmýþtýr.  Oysaki  Ýran,  hiç  bir  Ýslâm  ülkesi  tarafýndan   öncü   kabûl  edilmemiþtir.  Ýkinci   olarak,   hiçbir 
Sünnî   Ýslâm   ülkesi,   onlarý   taklit   etmez.   Üçüncü   olarak,   Farslar   tarihte   sürekli   Sünnîliðe   karþý   bir   tavýr 
aldýklarýndan Ýran’ýn, sahabi anlayýþý yerine farklý bir düþünceyi ön plâna çýkarmasý kaçýnýlmaz olmuþtur. 
Batý, Ýran ihtilâlini bu yönleriyle istismar ettiði gibi, çýkarttýðý karýþýklýklarla, bu ihtilâli belli bir mecrâya 
çekmiþ ve onun þahsýnda Ýslâm’ý bir þiddet dini gibi gösterme yoluna girmiþtir. Ayrýca, Ýran’ýn ihtilâl ihracý 
arzusundan faydalanarak, bölge devletlerini korkutmuþ ve Ýslâm dünyasýndaki bütün Ýslâmî hareketleri ciddî 
þekilde kontrol altýna almýþtýr.
Mes’eleye bu yönleriyle bakýldýðýnda, Ýran  ihtilâlinin  Batý’nýn bilgisi  haricinde  yapýldýðýný kabûl 
etmek zor olsa gerek.
Ruhî Hayat

Ýkinci Bölüm
 Keramet
Keramet, Allah’ýn herhangi bir velinin eliyle yarattýðý hârikulade haldir. Ne var ki, kerametin izharý 
makbul   deðildir.   Bu   sebeple,   “keramet   erkeklerin   hayzýdýr”   denmiþtir.   Evet,   Ýslâm’ýn   çoklarý   tarafýndan 
folklor olarak yaþandýðý ve algýlandýðý günümüzde, maalesef keramet de bundan nasibini almýþ ve san’at 
olarak icra edilir hale gelmiþtir. Mesela, þiþ sokma. Ýslâmî nasslar ve ilmî veriler ýþýðýnda böyle bir þeyin 
olabileceðini kabullensek bile, bugün þiþ sokma gösteri mevzûu haline gelmiþ ve getirilmiþtir. Bunun keramet 
ile uzaktan­yakýndan ilgisi yoktur. Ve bu konuda söylenebilecek sözlerin en hafifi ile ifade edeyim ki, bu bir 
merasim ve folklordur.

Ruhanîlerin Görmesi
Ruhanî kendi çerçevesi dahilinde pek çok þeyi müþahede edebilir. Ruhanilerin cismaniyete ait þeyleri 
görmeleri, onlar için zahmetsiz sýkýntýsýz bir þekilde gerçekleþebilir. Bazen Allah onlara, mükâfat­ý cismaniye 
de   verir.   Ancak   bu,   hiçbir   zaman   hulûl   ve   ittihad   þeklinde   gerçekleþmez.   Bu   ruhun,   cismaniyetle   iç   içe 
münasebeti þeklinde tecelli eder. Dolayýsýyla ruh­cesed beraber olarak kendilerine ait þeyleri müþahede ederler. 
Siz, bir dürbünle daðlarý gördüðünüz, daha hassas bir dürbünle yýldýzlarý müþahede ettiðiniz gibi, ruhlar da, 
cismaniyete ait þeyleri böyle çeþitli dürbünler kullanarak,  cismanîlerin görme ve duyma buudlarý içerisinde 
müþahede ederler.

Ýnkiþaf Ýçin
Soru: Hislerin inkiþafý nasýl olur?
Cevap:
1. Âfâkî ve enfüsî tefekkür ile, yani Mebde’ ve meadýný (baþlangýç ve sonunu) düþünmekle veya rekaiki 
yani cennet­cehennem, sýrat ve benzerlerini tefekkür etmekle hisler geliþip incelebilir.
2. Hislerin inkiþafý, evvelâ müstakim amel ister. Ýnanç, nazarî olarak nefse kabul ettirilmiþ olabilir ama, 
insan, imanýn aðýrlýðýný ancak amelle tam hisseder. Bu itibarla, geceler ihmal edilmemeli, Kur’ân­ý Kerim, 
evrad u ezkâr aksatýlmamalý, namaz baþta olmak üzere diðer ibadetler de halis bir niyetle yerine getirilmeli ki, 
duygular inkiþaf etsin, kalp ve ruh da bedenin cenderesinden kurtulsun. Ayrýca bunlarýn temadisi de þarttýr. Bu 
þuna benzer; bazý ilaçlar vardýr ki, 5 sene hiç ara vermeden alýndýðý takdirde tesirini gösterir. Bunun gibi 
ameller ve onlardan elde edilecek netice, ancak devamla mümkün olacaktýr.
 Ýnsan bu arada yine sürçebilir ama, mühim olan Allah’la irtibatýdýr. Ýrtibat artýk mevcud olduðu için 
sürçse de çabuk doðrulur ve kendine gelir.
Kant diyor ki: “Nazarî akýlla Allah bilinemez, ancak amelî akýlla bilinir.”  Amelî akýl denince vicdan da 
anlaþýlabilir. Evet, eðer iman Allah’ýn yaktýðý bir meþale ise, devamý bizim amelimize baðlýdýr.
Rûhen inkiþaf etmiþ velilerin yanýnda gözünüzle birþey göremezsiniz ama, vicdanýnýz çok þey hisseder. 
Çoðu kere manâsýný anlamadan Kur’ân­ý Kerim okursunuz, ama lâtifeleriniz (iç fakülteleriniz) ondan çok þey 
alýr.
3.   Menhiyattan   (günahlardan)   mümkün   mertebe   kaçýnmak   lazým.   Ýmam­ý     Þaranî,   “namazsýz   bir 
insanla düþüp kalksam, hatta karþýlaþsam, 40 gün namazýmdan zevk alamam” der.
4. Esma­i Ýlâhî’yi çekmek çok önemlidir. “Ya Keþþaf” diye zikretmek, letaifteki perdenin aralanmasýna 
vesile olabilir. Gaffar, Gafur ve Tevvâb isimlerine çok devam etme, rahmet kapýlarýnýn açýlmasýna önemli bir 
vesiledir. Adede gelince bu talibe göre deðiþir. Bazýlarý da bunu ebcedine göre çeker. Doðrusunu Allah bilir. Bu 
iþler, biraz da istidada baðlýdýr. Aslýnda en önemlisi, kalp selâmetidir. Günahlardan kaçýnma, emirleri yerine 
getirme ve ahirete hazýrlýk içinde olma da, üzerinde durulacak þeyler arasýnda sayýlýr.
5. Gýdanýn haram ve helâl olmasý da, hislerin inkiþafýnda çok mühim bir faktördür. Efendimizin bazý 
hadîsleri buna iþaret eder.
6. Mezarlýklarý ve hastahaneleri gezmek de, hislerin inkiþafýnda önemli birer te’sir icra ederler.

Ruh ve Cesed
Madde ile kayýtlý olmayan ruhlar, dünyadaki cesetlerine benzer misalî cesedleriyle tekrar görülebilirler. 
Bunun sayýsýz denecek kadar misalleri vardýr. 

Kâinatta Allah’ý Anlatan Deliller
Kâinatta Allah’ý gösteren dört büyük delil vardýr:
1. Âyât­ý tekviniye ki, biz ona Kainât Kitabý da diyoruz.
2. Kur’ân­ý Mucizü’l­Beyân.
3. Hazret­i Ruh­u Seyyid­i Enam.
4. Vicdan
Bazýlarý, birinci ve ikinci delillerle Allah’ýn fizik ve kimya kanunlarý gibi anlatýlamayacaðýný söylerler. 
En doðru  hakikat, vicdandýr derler. Bu, husus  oldukça  derin  ve incedir. Risâle­i  Nur külliyatýnda, ÔTabiat 
Risâlesi’  hariç,  önce,  “Allah  vardýr” kaziyesi  temel  olarak  ortaya konmuþ  sonra  söylenecek  her  þey  bunun 
üzerine bina edilmiþtir. Baþka eserlerde ise, delil ve medlûl ayrý ayrý ele alýnmýþtýr. Allah (cc), kendisini 
anlatýrken tenezzülât yapmýþ, yani bizim idrak seviyemize hitap etmiþtir. Biz de öyle yapmalýyýz. Ne var ki 
ben çok defa bu konuyu avamca anlatýyor, sonra da Rabbimden özür diliyorum.

Nebi ve Veli 
 Velinin bütün hayat boyu varacaðý yere, nebi daha doðduðunda varmýþtýr. Mevlâna, Muhyiddin­i Arabî 
ve “80 küsur senelik hayatýmda dünya zevki namýna birþey tatmadým” diyen Bediüzzaman da buna dahil... 
Onlar bayraklarýný nereye götürüp dikerlerse diksinler, orada Nebinin sesini­soluðunu duyarlar.

Hikmet Aramalý 
Birisi A. Kadir­i Geylânî’nin adýný çok duymuþ. Ziyaretine gitmiþ. Köpeklerin boyunlarýnda altýnlarý 
görünce, Þeyhe hüsn­ü zanný kýrýlmýþ. Þeyh ona, “Biz erenler, insanlarýn kýymet verdiði altýný buna lâyýk 
gördük   ve   köpeklerin   boynuna   baðladýk”   demiþ.   Büyüklerin   davranýþlarýnda   hikmet   aramak   gerek..   kusur 
deðil..

Biþr­i Hafî’ye Saygý
Biþr­i   Hafî’nin   vefat   ettiði   gün,   Baðdat’ýn   köpekleri   sokaklara   pislemeye   baþlamýþlar.   Bunu   gören 
ehlullahtan biri, “Eyvah, Biþr­i Hafî vefat etti” diye irkilmiþ. Zira, Biþr­i Hafî devamlý yalýnayak gezermiþ. 
Bundan dolayý köpekler de ona olan saygýlarýndan orta yere pislemezlermiþ. Bu bir menkýbe, aslýna deðil, 
faslýna bakýlmalý.!
Alvar Ýmamý’nýn Eksik Olmayan Ýniltisi 
“N’olur Ya Rabb! N’olur Ya Rabb! Neyin eksik olur Ya Rabb!”

Velâyet ve Keramet
Velâyetin ilk basamaklarýnda çok keramet görülür. Bunlar, þekerleme nevinden, veli namzedinin aþkýný, 
þevkini artýrmak içindir. Ama, evliyanýn en mükemmelini temsil eden sahabe­i kiramda o kadar çok keramet 
yoktur. Çünkü onlar, yollarýný ve istikametlerini bulmuþlardýr ve þekerlemeye de ihtiyaçlarý yoktur.

Hýzýriyeti Temsil 
Bazý   veliler   Makam­ý   Hýzýriyeti   temsil   ettiklerinden,   uðradýklarý   yer   yeþerir.   Bediüzzaman   da   bu 
makamý temsil etmiþse gezdiði yerler yeþerecektir. Bugün Türkiye’de hizmet adýna birtakým yerlerdeki yeþillik 
bundandýr. Buna Almanya, Rusya, Kosturma da dahil edilebilir. Onun geçtiði baþka yerler de vakti geldiðinde 
mutlaka yeþerecektir.

Huzur
Huzur,   her   ferdin   vicdanýnda   Allah’ý   bulmasý,   O’nunla   maiyete   ermesi   her   dem   O’nunla   dolmasý, 
coþmasý ve zamanla tamamen O’nun nuruna gark olmasýdýr. Huzur insanýn kendisinden deðildir. Huzur, bize 
O’ndan gelir. Bu da, herkesin derecesine göre tecelli eder. Huzurun bir üst mertebesi, zevk­i ruhanîdir. Ýkisinin 
birbirinden farklý olduðu noktalar vardýr. Zevk­i ruhanî ve huzur da, insanýn hissetiði þeyler farklý farklýdýr. 

Aþk
 Ýnsaný Cenab­ý Hakk’a ulaþtýran yollardan biri de “Aþk”týr. Aþk, beþ duyunun dýþýnda cereyan eden 
bir vak’adýr. Aþk yolu, caziptir çekicidir. Bu yola girip de dönen olmamýþtýr. Bunun için, aþktan çok misal 
verilmiþtir. Bir kere, aþk yolunda mahbûbda kusur aranmaz. Sonra aþkla ulaþýlan cezbe gider ilâhî incizaba 
dayanýr. Derken kul bir hamlede Allah’a ulaþýr.
Yaþadýðýmýz devir arýzalý bir devirdir. “Allah” deyip de burnunun kemikleri sýzlayan insan, ne kadar da 
az..!

Allah’a Ulaþma Yollarý
Aþk yolu, acz­fakr yoluna biraz muhalif gibidir. Ýnsan, perde halinde açýlan menfezden Allah’a bakabilir. 
Aþk’ta, acz u fakrýn insan ruhuna kazandýrdýðý “hiç olma” haletini kaybetme söz konusu olabilir. Aþkta ikilik 
vardýr fakat, varlýðý nefyetme yoktur.
Tabii ki bütün bunlar, vicdanlarýnda Allah’a kurbiyete erememiþler için tantanalý sözler. Bence insan 
Allah’a aþk, þevk, cezb u incizab ve acz u fakr gibi yüzlerce yolla ulaþabilir. Bazýlarý vicdanýnda duyarlar ama, 
bunu ifade edemezler. Zira o, “hal” dir ve o hali kelimenin dar kalýplarý istiab edemez.

Rububiyet Tecellisi
Soru: Rububiyet insanda nasýl tecelli eder?
Cevap: 
1­ Ýnsanýn, himayesi altýndakilerini terbiye etmesi,      
2­ Allah'ýn, insanlarý kendi eliyle terbiye etmesi þeklinde.
Bu kavisler   helezoniktir,  daima  yukarýya  doðru   çýkarlar  ve  hiç  geriye  dönmezler.  Efendimiz   (sav)’in 
miracý da böyledir. O, daima yükselmiþtir. O’nun miraçtan sonra aramýza dönmesi ise, miracýn bize bakan 
yönüdür. Kendisine bakan yönüyle ise o, hiç geriye dönmemiþtir ve sürekli terakkî etmiþtir.
Ýnsan­ý kâmil mertebesi ile ecel arasýnda bir iliþki vardýr. O mertebenin sahibi, o makama gelmeden 
ölmez. Efendimiz, vefatýndan evvel “Allahümme Refika’l­A’la” diyerek adýmýný atmýþ ve yükseliþini devam 
etmiþtir.
Zaten   Rubûbiyet   ile   ubûdiyet   birbiriyle   ayrýlmaz   bir   bütünlük   arzeder.   Ubûdiyyet   dairesi,   bütünüyle 
Rubûbiyet dairesi hesabýna çalýþýr.

Hatemü’l­Evliya’nýn Nuru
Soru: Muhyiddin ibn­i Arabî, “Hatemü’l­Enbiya’nýn nuru Hâtemü’l­Evliya’nýn nurundan istimdad eder” 
der. Bu, nasýl izah edilebilir?
Cevap: Çok su götürür bu soru ile alâkalý þimdilik þu kadarý yeter. Þöyle ki: Bu gibi zatlar, seyr­i sülûk 
ile ulaþtýklarý mertebelerde kendi nurlarýný müþahede ediyorlar. Tabiî, kendi nurlarý kendilerine daha yakýn, 
Efendimiz’in nuru da uzak bulunduðundan, kendi nurlarýndan gözleri kamaþýyor ve Sema­i Risâletin Kamer­i 
Münir’i olan Efendimiz’in nuru kendi çerçevesiyle görülemeyebiliyor. Bunu güneþten daha büyük olduklarý 
halde,   bu’dümüzün   zulmetlerinden   ötürü   küçük   gördüðümüz   dev   güneþlerle   misallendirebiliriz.   Ayrýca,   bu 
zatlar söylediklerini bir sekir halinde de söylemiþ olabilirler.

Cenneti Ýstemek
Soru:   Kuþeyri   Risâlesi’nde   birisi,   “20   seneden   beri   bugün   cenneti   isteyebildim”   diyor.   Bu   nasýl 
anlaþýlmalý?
Cevap: Her insanýn kendine mahsus bir muhasebe ve murakabesi vardýr. Hz. Adem, o malûm zellesinden 
sonra   40   yýl   baþýný   yukarýya   kaldýramamýþtýr.   Ayný   þeyi   biz   yaparsak   bu   sun’îlik   olur.   Herkes   kendini 
yaþamalý. Sözü edilen þahsýn muhasebesini yapmak bize düþmez ama; o þahýs, belki de kendisinde cenneti 
isteyecek cesareti bulduðu an, huzur ve mehabbetten ötürü geriye adým atmýþtýr?

Seyr ü Sülûk Mertebeleri 
Seyr ü sülûkun üç mertebesi vardýr: Seyr ilâllah, Seyr fillah, Seyr minallah ve billah.
“Seyr ilâllah”, Allah’a doðru seyretme ma’nâsýndadýr ve Seyr ü sülûkun ilk mertebesidir. Fakat onun da 
kendi içinde mertebeleri vardýr: Ýlme’l­yakin, ayne’l­yakin, hakka’l­yakin’in mertebeleri gibi...
“Seyr fillah”,  Allah’da  seyretme  demektir. Bu,  insanýn  her  an  O’nunla  olmasý,  O’nun  esmâ ve sýfât 
dairesinde dolaþmasý, isim ve sýfatlarýnýn tecellileriyle baþ baþa kalmasý demekdir ki, bir ma’nada sâlik, bu 
makamda tamamen Allah’ta fanî olur ve fenâfillah’ý ihraz eder.
Üçüncü mertebe ise, “Seyr minallah”dýr. Sâlikin seyrini tamamladýktan sonra, varlýðýn özüyle alâkalý 
gördüðü   bütün   göz   kamaþtýrýcý,   baþ   döndürücü   güzelliklere   raðmen,   insanlar   arasýna   döner.   Bu   dönüþ 
gördüklerini, tattýklarýný bildirmek için dönüþtür ve halk içinde Hakk’la beraber olma halidir.
Bu   mertebelere   nâil   olanlarýn   hali,   peygamberlerin   Cenab­ý   Hakk’ýn   muhtelif   isimlerine   mazhar 
olmalarý haline benzer. En iyisi de, insanýn bu mazhariyet ve bu hallerini bilmemesidir. Eðer biliyorsa, istidraç 
olmamasý için duâ etmeli ve gizlemeye çalýþmalýdýr.
“Seyr fillah”da þahsî arzu ve düþünceler olmaz. Ýnsan, sadece isimlerinin tecellileri ve tecellilerin renk 
tonlarýyla baþ baþadýr. Bu tecelliler arasýndaki televvünleri yaþarken, insanýn, bütün arzularýndan tecerrüdü ve 
varlýðýný Allah’a feda etmesi bu makamýn bir özelliði ve bekâ­billah da bu zirvenin önemli bir varididir. Ne var 
ki bu yollarda her zaman bir zaviye ve ihsas farklýlýðý da söz konusudur. Hatta bu farklýlýðý bu yolun kutuplarý 
arasýnda görmek de mümkündür.
Bazýlarý bu mertebe farklýlýðýný bilmediklerinden dolayý, Ýmam Rabbanî ile Muhyiddin Ýbn Arabî 
gibi zatlarýn bazý noktalarda birbirleriyle çatýþtýklarýný zannedebilirler. Aslýnda böyle bir çatýþma kat’iyen 
varid deðildir. Farklý mütalâalar ise, bunlarýn tamamen farklý buudlarda olmalarýndan kaynaklanmaktadýr.
Bazen bu mertebelerde bulunan insanlarýn þuurlarý, içinde bulunduklarý hale taallûk eder. Ýþte o zaman 
Muhyiddin Ýbn Arabi, “Bizden olmayan, bizim eserlerimizi okumasýn” der. Bunu anlamak zordur ve bir ölçüde 
þeriatla te’lifi de mümkün deðildir. Hallac­ý Mansur’un “Ene’l­Hakk” demesi de bu cümledendir. Bu tür sözler, 
zâhirde,   þeriata   zýd   gibi   görünür   ise   de,   esasen   bu   zatlar,   içinde   bulunduklarý   makamýn   gereðini   yerine 
getirmektedirler. Ahmed Emin, gibilerin bu konuyla alâkalý in’ikadlarý, indî, haricî dolayýsýyla da haksýzdýr. 
Çünkü   bu   gibi   durumlar   bir   “hal”   mes’elesidir.   “Kal”in   “Hal”e   tercüman   olmasý   ise   hayatî   bir   mevzuu 
iþâretlerle anlatmaya benzer.
 Kalp Balansýný Kontrol
Her insanýn beslendiði bir kaynak olmalý ve sýk sýk bu kaynaða uðrayarak kendini yenilemelidir. Aksi 
takdirde sessizce kurur gider de farkýna bile  varamaz.
Ýnsanýn  kendini kontrol etmesi,  çok  zor bir  mes’eledir. Onun  içindir  ki, tasavvufta  ilk  olarak  nefsin 
bilinmesi mevzûu ele alýnmýþtýr. Mevlânâ Muhammed Ýkbal tasavvufa dair yazdýðý “Esrar­ý Hodi” isimli 
eserinde   nefsin   sýrlarýný   kavramaktan   bahsederken,   “Seyr   Fillâh”a   ulaþan   insanýn,   benliðin   sýrlarýndan 
sýyrýlmasý þarttýr” der.
Keþke bir alet icad etseler de, herkes þekerini, tansiyonunu ölçer  gibi manevî hayatýný ölçebilse! Bu 
insanlýðýn kurtulmasý için çok büyük bir iyilik olurdu, insana kendisini tanýtmadan daha büyük bir iyilik mi 
olur? Þimdilik böyle bir þeye mâlik deðiliz; yarýn olacaðýmýzý da bilemiyorum. Tekyeler, zâviyeler bir zaman 
bu misyonu eda ediyorlardý.

Marifet­i Ýlâhî
Soru: Ýbadetsiz Allah (cc) tanýnmaz, deniyor. Ne buyurursunuz?
Cevap: Bazýlarýnýn bakýþ açýsýna göre böyledir. Allah’ý bilme, bir yanýyla ibadete baðlý bir seviye 
iþidir. Zat­ý Ulûhiyetin gerektiði þekilde bilinmesi, ancak ibadetle olabilir. Bu hususla alâkalý þu mülâhazalarý 
zikretmekte yarar var:
1. Kalp aynasýný sadece bir defa Rabb’e çevirip, O’nun, o andaki tecellisiyle almýþ olduðunuz zevk­i 
ruhanî ve imdad­ý Rabbanî ile bir ömür boyu yaþayamazsýnýz. O halde, sürekli O’nun tecellilerine açýk olmak 
gerekmektedir.
2.   Fikir   ve   ruhî   seviyenize   göre   Rabb’e   karþý   sürekli   açýk   olmazsanýz   geliþemezsiniz:   Zira   insana 
çocukken kâfî gelen þeyler, yetiþkinlikte kifayet etmeyebilir.
3. Ýbadeti çok geniþ olarak ele almak icap eder. Namaz bir ibadet, oruç bir ibadet, hac bir ibadet.. Hatta 
naslara müracaat etmeden niyet esintisiyle yapýlan þey de bir ibadettir.
Rabbin   tanýnýp,   bilinmesi   bir   de   vicdan   ile   mümkündür.   Fakat   bu   çok   ileri   seviyedir   ve   herkesin 
kavramasý da oldukça zordur. Bundan dolayýdýr ki, Bediüzzaman Hazretleri, ilk yazdýðý eserlerinde Cenab­ý 
Hakk’ý gösteren deliller arasýnda vicdana da yer verirken, daha sonra yazdýðý eserlerde zannediyorum, Risâle­i 
Nur mesleðine yeni girenlerin anlayamayacaðý endiþesiyle bundan bahsetmemiþtir.

Zikr­i Cehrî, Zikr­i Hafî
Ýslâmiyet’in   kesin   olarak   tayin   ve   tesbit   etmediði   hususlar,   fýtratlara   göre   ayrý   ayrý   hükümler   alýr. 
Naslara muhalif olmamak þartýyla, kesin hükme baðlanmamýþ mes’elelerde muhitin, iklimin, örf ve ananelerin 
farklý  olmasýyla  farklý   yollara  sülûk  edilebilir.  Tarikatlarda   zikrin   gizli   veya  açýk  yapýlmasý   da  her   halde 
buradan kaynaklanmaktadýr.
Meselâ, Allah’ýn (cc) zikri hususunda Buhari’deki bir hadîs­i þeriflerinde Allah Rasûlü (sav): “Nefsinize 
merhamet edin, zira siz ne bir gaibe, ne de bir saðýra duâ ediyorsunuz” buyurmaktadýrlar. Bunu esas alan bazý 
tarikatlar, zikirlerini hafî (gizli, sessiz) yapmaktadýr. Buna karþýlýk ise, bir diðer ekol zikirlerini cehrî (açýktan, 
sesli) yapmayý tercih etmiþlerdir. Hasýlý bu mes’ele nasslarla kesin bir hükme baðlanamadýðýndan, her iki 
þekilde de zikir yapmaya cevaz var demektir.

Murâkabe Ýnsaný
Hz.   Ömer’e   isnad   edilen   bir   söz   vardýr:   “Hesaba   çekilmezden   evvel   nefsinizi   hesaba   çekin.”   Bu, 
murâkabenin  bir buudu. “Ýyi bir mü’min, daima kendi nefsine karþý savcý, baþkalarýna  karþý avukat gibi 
davranýr.” Bu da diðer buudu.
Hutbesini dinlemek için Ýbn Abbas’ýn Mekke’den Medine’ye Ôþedd­i rihal’  ettiði (yollara düþtüðü) Hz. 
Ömer (ra), bir gün hutbede ortaya koyduðu fevkalâde talâkat ve fesâhat karþýsýnda birden durur ve “Haydi be 
ordan, deve çobaný sen de!” gibi ifadelerle nefsini tokatlar. Yine Ömer, evet Ýslâm’da devlet sistematiðinin 
güçlü temsilcisi o büyük zat, gerçekleþtirdiði onca büyük muvaffakiyetin en küçüðüne bile sahip çýkmamýþ ve 
bir defa olsun, “Ben yaptým” dememiþtir.
Hasan   Basrî   (ra),   Ebû   Nuaym’ýn   Hýlyetü’l­Evliyâ’sýndaki   kayda   göre,   Nebî   zevcesinden   süt   emmiþ 
büyük bir insandýr. O, kendisini her gün hesaba çeker ve “Sen, geçen gün namazda þunlarý þunlarý düþünen 
kiþi deðil misin? Rabbin huzûrunda hiç böyle þey yapýlýr mý? Önceki gün de þunu yapmýþtýn. Ýþte sen, 
busun” derdi.
Bunlar,   bir   devri,   aydýnlatan   büyük   muhâsebe   ve   murâkabe   insanlarýdýr.   Zaten   Kur’ân   da,   “Sizi   ve 
yaptýklarýnýzý yaratan Allah’týr” (Saffat, 37/96) demiyor mu?

Cennet’in Tasviri
Derecesine göre her mü’minde Ahiret’e gitme arzusu vardýr. Allah, bu arzuyu kamçýlama adýna tasavvur 
edebildiðimiz þeylerle Ahiret’i bize resmetmektedir. Dünyada daha çok bedenimizin altýnda kaldýðýmýz içindir 
ki, Allah cennetin cismanî nimetlerini öne çýkararak sürekli onlarý anlatýyor ve insanlara o dille konuþuyor. 
Cennette bir de bizim tasavvur ve tahayyüllerimizi çok çok aþan nimetler vardýr ki; bence esas önemli olan da 
onlardýr.

Tevazu ve Müsamaha
Tevazû, bir haldir; insanýn kendi içinde kendini yenmiþliðinin ifadesi ve kibirden, çalýmdan; gururdan 
vazgeçmenin adýdýr. Öyle ya, insanýn caka yapmaya, çalým satmaya ne hakký vardýr? Âriye bir Ôelbise’ ile 
çalým satýlýr mý? Allah, giydirdiði o âriye elbiseyi istediði zaman geri alabilir. Eðer O bize, “Üzerinizde Bana 
ait olan þeyleri þöyle bir tarafa ayýrýn da, kendinize ait þeylerle Bana bir tekmil verin” dese, herhalde O’na 
gösterebilecek hiçbir þeyimiz kalmayacaktýr. Böyle bir soruya muhatap olsam, benim diyeceðim þudur: “Ya 
Rabbi, ben hiç oðlu hiçim. O kadar ki, hiçliðimi bile Sana ait bir þeyle ifade ediyorum; çünkü bunu söyleyen 
ben, Sana aidim ve kendi adýma hiçim.”
Tevazu, sürekli böyle bir idrak kuþaðýnda yaþamanýn bir diðer adýdýr. Eðer insan bu idrak seviyesine 
ulaþamamýþ ve bunu varlýðýnýn bir buudu haline getirememiþse, o takdirde, yer yer boynunu mütevazý bir 
kimseymiþ gibi bükmesi, riyakârlýktan öte bir ma’nâ ifade etmez.
 Müsamahaya   gelince,   o   bir   ahlâktýr.   Ýnsan   temrinat   yapa   yapa   onu   ruhunda   ikinci   bir   fýtrat   olarak 
geliþtirebilir.   Meselâ,   insanýn   kendini   sürekli   kontrolü,   küfür   olmayan   hususlar   dýþýnda,   baþkalarýnýn 
hatalarýný affetmesi ve kendi nefsine karþý bir savcý, baþkalarýna karþý ise bir avukat gibi davranmasý, evet 
iþte bütün bunlar müsamahadýr.
Efendimiz (sav), zina ikrarý ile kendisini cezalandýrmasý için baþvuran Maiz’i dört defa geri çevirmiþtir. 
Biri, Halid’i þikâyet için geldiðinde, tek kelime konuþturmamýþtýr. Bu seviyede bir müsamahaya insan sürekli 
temrinat ile ulaþabilir ve onu bir ahlâk haline getirebilir.
Kýsaca, tevazu ve müsamaha, Peygamberlere ait iki sýfattýr. Tevazuun zýddý kibir, çalým; müsamahanýn 
zýddý   ise   yobazlýk   ve   baðnazlýktýr.   Günümüzde   yobazlýðýn   en   þiddetlisi,   küfür   ve   ilhad   cephesinde 
görülmektedir. Merhum Necip Fazýl, yobazlýðý müslümanlara yamamak isteyenlere karþý tavýr alýr ve onu asýl 
sahiplerine iade ederek, “küfür yobazý” derdi.
Manevî Bir Hastalýk
Tasavvufî menkýbelerle tesellî olup, “büyüklük nedir; nasýl büyük insan olunur?” gibi mevzûlara bîgâne 
kalmak,   mânevî   bir   âfettir.   Ne   yazýk   ki,   insanýmýzýn   önemli   bir   kesimi,   bu   âfetle   meflûç,   kolu­kanadý 
kýrýlmýþ ve sanki hiçbir þey olmamaya niyet etmiþ gibi yerlerde sürüm sürüm... Bu durumdan kurtulmak için, 
büyüklerin büyüklüklerini anlatýrken, kendi iç aydýnlýðýmýz içinde o büyüklüðe ulaþmayý düþünmeli ve bu 
yolda gereken cehd ve gayreti göstermeliyiz.

Ýlâhî Televvünatý Yakalayabilmek
Soru:   Ýmam  Rabbanî, Muhasibî... vs. gibi tasavvuf erbabýnýn  günah, sevab, nafile  vs. hususlardaki 
deðerlendirmelerini nasýl ele almalýyýz? Hepsini olduðu gibi kabullenebilir miyiz?
Cevap:   Bu   kabil   büyük   tasavvuf   erbabýnýn   muhtelif   deðerlendirmeleri,   bulunduklarý   makamla   çok 
alâkalýdýr. Bundan dolayý da, bu zâtlarýn beyanlarýnýn ilelebed devam edeceðini zannetmek hatalý bir tutum 
olsa gerek olur. Zira hükmü ilelebed devam edecek olan sadece ve sadece Allah (cc) ve O’nun Rasûlü’nün 
beyanlarýdýr.
Fakat,   bu   zâtlarýn   deðerlendirmelerini,   geçmiþe   ait   duygu   ve   düþünceleri   anlama   ve   yeni   terkiblere 
ulaþma açýsýndan mutlaka dikkate alýnmalýdýr. Onlarý sadece ezberlemekle yetinmek dûn himmetlik olur. Biz 
bunlarý vesile yaparak düþüncelerimizi deþelemeli ve bu misaller ýþýðýnda temrinat yapmalýyýz.
Evet, her an ayrý bir þe’nde olan Cenâb­ý Hakk’ýn tecellilerinin televvünatý da farklý farklý olur. Ýþte 
mühim olan bu televvünatý yakalayabilmek ve vicdanlarýmýzda bunu duyabilmektir.
Tecelli ve Zuhur
Soru: Tecelli ve zuhur arasýndaki fark nedir?
Cevap: Esbab­ý âdiye içinde olursa ikisi de ayný mânâdadýr. Meselâ Allah’ýn bizim üzerimizdeki lütfu, 
ister ilham esintisiyle olsun, ister arzu ettiðimiz þeyin gerçekleþmesiyle ve buna ister tecelli, ister zuhur diyelim 
farketmez. Yani lütf­u ilâhî olarak zuhur etti veya tecelli etti diyebiliriz.
Fakat   Allah’ýn   esmasýnýn   tecellisi   ile,   eþyanýn   varlýðýnýn   tecellisi   ve   zuhuru   arasýnda   fark   vardýr. 
Meselâ, eþyayý yoktan var eden Allah, bizi de yoktan var etti. Ve bunda Allah’ýn esmasýnýn tecellisi vardýr. 
Ama, zuhur dolayýsýyla da vahdet­i vücud yoktur. Bu itibarla, herþey O’dur demiyoruz; belki herþey O’ndandýr 
diyoruz.. yani herþey Allah’ýn isim ve sýfatlarýnýn tecellisiyle var olmakta ve varlýðýný sürdürmektedir. Bu 
itibarla da Allah, bir lahza tecellisini kesse, herþey yok olur gider.
Zuhura gelince, bu Allah’ýn varlýk halinde ve eþya þeklinde zuhuru demektir. Bu bir mânâda vahdet­i 
vücudu (panteizm), bir mânâda da vahdet­i mevcudu (monimizm) ifade eder. Bu da varlýk bir tanedir ama, 
insan, cemadat  ve hayvan þeklinde  zuhur ediyor demektir. Aristo’dan Farabi’ye kadar felsefede temel rükün 
þudur:   “Allah   varlýðý   mutlak   olandýr.   Sonra   zuhurla   O’ndan   akl­ý   kül   meydana   geldi.   Bunun   olmamasý 
mümkün deðildi.” Bu, Allah (hâþâ) önce kaynayan bir kazan gibiydi de taþan kýsýmlarý ile varlýk meydana 
geldi. gibi bir hezeyan ve Ehl­i Sünnet’e göre bu düpedüz þirktir. Esasýnda Allah herþeyi kudret ve iradesiyle 
ilim programýna göre yarattýðý gibi, yine ayný programa göre herþeyi ilelebed görüp gözetmektedir.
Bir de, bu mes’elede daha sonra hulul ve ittihad mezhepleri ortaya çýkmýþtýr ki, bunlara göre mes’ele 
hep zuhur þeklindedir. Allah Üzeyr’de, Ýsa’da zuhur etmiþtir. Hz. Ali’de, Hasan Sabbah’ta zuhur etmiþtir... 
Bütün bâtýl mezhepler bu hatadan yola çýkarak inhirafa düçar olmuþlardýr. Onun için bu tabirleri hassasiyetle 
yerinde kullanmak lazýmdýr.

Ýhsan Sýrrý
Hakikat ehlince ihsan, hak ölçülerine göre iyi düþünme, iyi þeyler plânlama, iyi iþlere mukayyed olma ve 
kullukla   alâkalý   davranýþlarýn,   Allah’ýn   nazarýna   arzedilmesi   þuuruyla   fevkalâde   bir   titizlik   içinde   temsil 
edilmesinden ibaret kalbî bir ameldir.
Ýhsana   ulaþabilmek   için   duygu,   düþünce   ve   tasavvurlarýn   saðlam   bir   imâna   bina   edilmesi,   iman 
gerçeðinin   Ýslâmî   esaslarla   derinleþtirilmesi   ve   kalbin   kadirþinas   ölçüleri   ile   ilâhîleþtirilmesi   þarttýr. 
Baþkalarýna ve baþka þeylere ihsan duygusu ise, hak murakebesi ile bütünleþmiþ böyle bir kalbin tabiî tavrýdýr.
Evet,   “Ýhsan,   görüyormuþçasýna   senin,   Allah’a   ibadet   etmendir;   sen   O’nu   görmesen   de,   O   seni 
görüyordur.” hakikatýnca, yapýlan her þeyi arýzasýz ve Cenâb­ý Þâhid­i Ezelî’nin nazarýna arz edilebilecek 
þekilde inanarak, duyarak, irade, his, þuur ve lâtife­i rabbâniye buudlarý ile yerine getirmek bir esas, bir temel 
prensip ve hakikat erlerince ulaþýlmasý gerekli olan bir ufuk; baþkalarýna karþý iyilik duygusu, iyilik düþüncesi 
ve iyi davranmak ise, insan ruhu ile bütünleþmiþ böyle bir ihsan þuurunun zuhurû, taþmasý ve intiþarýdýr ki, 
birinci  þýkkýn  tabii neticesi  ve ihsana programlanmýþ  bir vicdanýn programlandýðý þeyi ifade etmesinden 
ibarettir.
Ýhsan þuuru, salih bir dairenin (kýsýr döngü karþýlýðý olarak kullanýyorum) kapýsýný açan sýrlý bir 
anahtar gibidir. O kapýyý açan ve o aydýnlýk koridora adýmýný atan insan, yürüyen merdivenlere binmiþ gibi, 
kendini sihirli bir yükseliþin helezonunda bulur. Bir de, bu mazhariyetiyle beraber, iradesinin hakkýný verip 
kendi de yürüyüþünü devam ettirirse, her adýmda iki basamak birden yükselir...
Ýhsan þuuru, yaðmur yüklü bulutlar gibi bir baþtan bir baþa bütün kalp tepelerini sarýnca, ilâhî eltaf 
saðnak saðnak boþalmaya baþlar..
Bu mevzuda bir de, amel ve davranýþlarýn ötesinde, kalplerin kurup durduðu hâlis niyetlere terettüp eden 
fazl ve lütûf kaynaklý ilâhî varidât vardýr ki, onun tasavvuru bizi de, bizim düþüncelerimizi de aþar..!
Ýnsaný Hakk’a ulaþtýrmada en aldanmaz vesilelerden biri kalpdir ve kalbin en büyük ameli de ihsandýr. 
Ýhsan, ihlâs yamaçlarýna açýlmanýn en emin yolu, rýdvan tepelerine ulaþmanýn en sýhhatli vasýtasý ve Þâhid­i 
Ezelî’ye karþý da bir temkin þuurudur. O’na doðru hergün, imanla donanmýþ, amelle kanatlanmýþ ve takva ile 
derinleþmiþ yüzler­binler “þedd­i rihal” eder, yolculuða koyulurlar ama, o zirveye ya birkaç insan ulaþýr, ya da 
ulaþamaz.   Ulaþamayanlar,   ulaþma   adýna   didinmelerini   sürdüredursunlar;   ulaþanlar   orada   Allah’ýn   (cc) 
sevmediði þeyleri bütün çirkinlikleriyle duyar hisseder ve onlara karþý kapanýr; Allah’ýn (cc) güzel gördüðü 
þeylerle de fýtratýnýn gereðiymiþcesine birleþir, bütünleþir ve sürekli “ma’rûf” soluklarlar.

Üçler­Yediler­Kýrklar
Soru: Gavs, Kutup, Üçler­Yediler­Kýrklar diye bilinen veliler, bütün Ýslâm ülkelerine mi daðýlmýþtýr? 
Yoksa Türkiye’de ayrý, Mýsýr’da ayrý mýdýr?
Cevap: Belki Allah (cc)’ýn velileri dört bir tarafa daðýlmýþtýr. Ancak “iki imam” dediðimiz zatlar, her 
zaman bulunabilir ama, Gavs her zaman olmayabilir.
Ayrýca   her   Kutup,   Gavs   deðildir.   Bir   ölçüde   kutbiyet,   gavsiyetin   hasse­i   lazimesidir.   Ve   bunlar   vefat 
edince Allah’ýn izniyle vesayetleri devam eder. Yani tasarruflarý, bir rahmet bulutu gibi üzerimizde tüllenir 
durur. Ýmam Rabbanî, A. Kadir­i Geylanî, Þeyhu’l­Harranî ve Bediüzzaman gibi zatlarý bunlardan sayabiliriz.
Ýþin doðrusunu Allah bilir.

Evliyalar Birbirini Tanýr mý?
Soru: Evliyaullah birbirini tanýrlar mý?
Cevap:   Kutbiyet   ve   gavsiyet   mertebesine   gelenler   tanýyabilir.   Diðer   evliyâ   ise   tanýyabilirler   de 
tanýmayabilirler de. Çünkü onlar temsil ettikleri ve zýllinde seyrettikleri makamlarla vardýrlar. Böyle her zaman 
kendileri olamadýklarýndan, zaman zaman zýlliyet ile aslý birbirine karýþtýrýlabilir. Mesela, Hz. Ýlyas (as)’ýn 
makamý, Hz. Mesih’in makamý, Muhammedî Makam gibi makamlarý (sav) tefrik edemeyenler, hatta, zýll ile 
aslý karýþtýrýp, bu Hz. Hýzýr’dýr bu Hz. Mesih’tir... falan diyebilirler. Halbuki o bildiðimiz velidir ama, belli 
bir ismin gölgesinde seyrettiði için, halk onu o makamýn asýl sahibi zanneder. Bu çok dakik bir mevzudur. En 
büyük   velide   bile   bazen   böyle   durumlarda   iltibaslar   görülebilir.   Bazen   birisi,   yaptýðý   irþad   ve   hizmetlerle 
makam­ý Mehdiyetin cüz’î bir hassasýný temsil ederken, hüþyar fakat, ihatasýz ruhlar da bu þahsa Mehdi derler. 
Halbuki bilmiyorlar ki o zat, büyük bir hakikatin  sadece bir zýllini temsil ediyor. Onun içindir  ki; bu türlü 
televvünat esnasýnda her zaman ifrattan sakýnmalý; zira, ifrat edilirse mesul olunur. Evet, veli de olsa mesul 
olur.

Keþf ü Keramete Talip Olmak
Soru: Keþf ü keramet ve manevî makamlar Allah’dan istenir mi? Ýstenirse bunun yolu nedir?
Cevap: 
1)   Ýhlaslý   olma   mevkiinde   olanlar   kasden   ve   bizzat   keþf   ve   keramet   talep   ederlerse,   Allah   (cc) 
vermeyebilir.
2) Murad­ý Ýlâhî sizin istediðiniz þekilde tecelli edecekse, sizin duâda ýsrarlý, azimli ve kararlý olmanýz 
lazýmdýr. Eðer onlarý acilen verirse, duâ sizin aleyhinize olmuþ olur. Þöyle ki, Allah (cc) size burada, kabirde, 
berzahda,   haþirde,   sýratta,   cennette   lazým   olacak   duâlarý   ettirmek   ve   daha   çok   söylettirmek   istiyorsa 
isteklerinizi verdiði zaman duâyý keserseniz ve bu da sizin aleyhinizde olmuþ olur.
3) Herkes Esma­i Ýlâhîden hangisini tutarsa, baþý kendi kemalâtýnýn arþýna ulaþabilir. Ama, talibin 
istidadý   da   oldukça   mühimdir.   Fýtratýnýzýn   müsaid   olduðu   isimlere   devam   ederseniz,   çabuk   terakki 
edebilirsiniz. Yoksa sadece hikmet araþtýran kimseler yükselemeyebilirler. Hikmetle beraber ah­u vah insaný da 
olunursa,   iþte   ancak   o   zaman   yükselme   daha   bir   hýzlanmýþ   olur.   Yalnýz,   kat’iyen   esma­i   Ýlâhiye   ihmal 
edilmemesi gerekir. Her zaman arzettiðim gibi, susuz, yanmýþ, kavrulmuþ bir adam suyu nasýl yudumlar, iþte 
Esma­i Ýlâhîyi öyle yudumlamalý. Veya fakr u ihtiyaç içindeki bir dilenci, halini nazara verip nasýl ilhah eder. 
Ýþte o ölçüde, O’nun isimleri dile getirilmelidir. Baþka bir husus da; bu þekildeki münasebete ara vermemektir. 
Ara verildiði takdirde o âna kadar açtýðýnýz kapýlar bir bir yüzünüze kapanýr ki; o zaman tekrar yeni baþtan 
baþlamanýz lazým gelir.

Asfiyalar
Soru:   Halk   arasýnda   “Asfiyâ”diye   meþhur   olanlar   var,   bunlar   kimlerdir   ve   temsil   ettikleri   makamlar 
nasýldýr?
Cevap:   Bunlar   bir   yönüyle,   Hakk’a   açýk   olmasý   bakýmýndan   Enbiyanýn   makamýný   temsil   ederler. 
Asfiyâ,   Enbiyâ   ile   Evliyâ   arasýnda   bir   makam   iþgal   eder.   Bunlar   perdesiz,   hailsiz   Hakk’a   nazýr   ve   ilâhî 
tecellilere aþinadýrlar. Eskiden kalelerde her ayýn doðuþ noktasýný görebilmek için bir menfez tesbit edip gedik 
açarlardý.   Ýþte   Asfiyâ   da,   Hakk’a   karþý   böyle   bir   rasat   kabiliyet   ve   imkânýyla   serfirazdýr.   Sizin   en   pes 
dediðiniz   þeylerde   bile   onlar   Hakk’ýn   tecellilerini   görürler.   Bunlarda   ilk   mevhibe,   cebrîdir   de,   ama   sonra 
inkiþafla, iradeleriyle de Halýk’a açýlýrlar. Hakka açýk olunca, mülk âlemini seyrettikleri gibi, melekut âlimini 
de her zaman temâþâ edebilirler. Bu müþahede ve seziþ firasetten farklý bir þeydir. Zira, ferasete bazen tecrübe 
ile ulaþýlabilir.
Ýman Esaslarý Etrafýnda

Üçüncü Bölüm
 Cinler ve Cinnet
Saðlam bir irade ile Allah’a tevekkülde bulunana cinler hiç bir þey yapamaz. Ama cinler içi bozulmuþ, 
ruhu tefessüh etmiþ, bakýþý bulanmýþ,  Allah ile irtibatý  zayýflamýþ  kiþilerin peþini býrakmazlar. Cinlerin 
musallat  olduðu   böyle  kiþilere,  Efendimiz  (sav)’den  rivayet  edilen   duâlarý,  okumak,  baþvurulacak   çarelerin 
baþýnda   gelir.   Bundan   baþka   zâhirî   sebepler   açýsýndan   mekan   deðiþtirmek   düþünülebilir.   Evet,   Allah’a 
hakkýyla kul ve O’na tevekkül olana, cinler bütün ordularý ile de hücum etseler, zarar veremezler.

Tevhid­i Ulûhiyet, Rubûbiyet ve Ubûdiyet
Kur’ân’ýn yeryüzüne iniþ gayesi, tevhidin bütün çeþitleri ile ferd ve toplum plânýnda hakim olmasýdýr. 
Kur’ân’ýn bütün ayetlerine bu gözle bakýldýðýnda, ifade ettiðimiz gerçeði görmek mümkündür. Onun bazý 
ayetleri tevhid­i  ulûhiyeti, bazýlarý  tevhid­i rubûbiyeti ve bazýlarý  da tevhid­i ubûdiyeti gösterir ve aslýnda 
bunlar, bir zaviyeden de birbirlerini gerektirirler. Ýbn Teymiye’den sonra, tevhid­i rubûbiyet ve tevhid­i ulûhiyet 
anlayýþýndaki farklýlýk bir kýsým sapýk düþüncelerin doðmasýna sebep olmuþtur. Öyle zannediyorum ki, her 
ne kadar bunlar birbirlerine illet­ma’lul, sebep­netice münasebeti içinde baðlý olsalar da, en önemlisi tevhid­i 
ubûdiyettir.   Rica   ederim,   insan   kütüphaneler   dolusu   kitap   okusa,   onlarý   hafýzasýna   alsa,   bunlarý   hayatýna 
aksettirmediði   takdirde   ne   ifade   eder   ki.   Öyleyse,   Ôlâ   ilâhe   illallah’   hakikatini   kalbe   iþlettirmek,   ruha 
söylettirmek ve azalara amel ettirmek þarttýr.

Atâ, Kaza, Kader Münasebeti 
“Atâ” kazaya tesir eder. Kaza da kadere. Meselâ, âsi bir insan belayý hak ettiði bir anda, Allah’a döner ve 
günahlarýndan istiðfarda bulunur. Ýþte, Allah (cc) bu anda “atâ” sý ile kazayý durdurabilir. Ama unutmayalým, 
“atâ” Allah’ýn ihsanýdýr. O, Rabbin hoþuna gidecek amellerle serfiraz olan kiþilere verilir.

Þirk
Gayûr sýfatý þirk koþmaya karþý olur.
Bir kudsî hadîste: “Kulum bana sebbetti”, yani “Bana sövdü” deniliyor. Bundan murad, “Bana þirk koþtu” 
demektir. Þirkin de dereceleri vardýr. Siz hangi ölçüde Allah’a þirk koþarsanýz, o ölçüde gayretullaha dokunur. 
Siz kendi namusunuzu nasýl korursunuz ve bu hususta ters bir þey size ne kadar dokunur, iþte ­benzetmek gibi 
olmasýn­ þirk koþmak da gayretullaha öyle dokunur.

Rable Münasebet 
Rable münasebet çok önemlidir. Ýbadetten de öte bir þeydir bu. Her halde bir ma’nada kalb­i selim de 
buna deniyor.
Bizim yolumuz, kesbî olmasa da, kalbî alâkalarýmýz açýsýndan dünyaya küsme ve bir Kerbelâ yoludur. 
Zira, Allah onlarý dünyaya küstürmüþtü...

Güzel Koku ve Sadaka 
Hz. Âiþe validemiz, tasadduk edeceði paralara güzel kokular sürermiþ, sebebini sorduklarýnda da þöyle 
cevap verirmiþ: “Ben Efendimiz (sav)’den, sadakanýn fakirin eline  geçmeden  evvel Allah’ýn eline geçtiðini 
iþittim. Bu paralarýn güzel kokularla Allah’ýn eline varmasýný istediðim için onlara koku sürüyorum.”
Arþ ve Kürsi Mahremiyeti
Arþ ve Kürsî hakkýnda istifhama müstenid herhangi bir soru sorulmadýkça konuþmamayý tercih ederim. 
Zira bunlarý Rabbimin namusu gibi telâkki ediyorum. Çok mahrem bir yakýnýmýn iç çamaþýrlarýndan nasýl 
bahsetmiyorsam, Arþ ve Kürsi’den de bahsetmek istemem...

Nebiler ve Seçkin Ruhlar
Günümüzde peygamberliði tam manâsýyla anlayamýyor ve sýradan bir insandan bahseder gibi onlardan 
bahsediyorlar. Keþke daha temkînli olunabilse! Bizim hayatýmýzda bile yakaladýðýmýz öyle anlar vardýr ki, 
dakikasý bütün bir ömre bedeldir. Oysaki bu hal, onlarýn bütünüyle hayatlarýna hakimdir. Bizim hayatýmýz 
boyunca ulaþtýðýmýz nokta, onlar için baþlangýçtýr. Bu, Hz. Nuh için de, Hz. Musa için de böyledir. “Cevahir 
kadrini cevherfüruþan olmayan bilmez.” Efendimiz’e, “Sahib­i Hut gibi olma” ayeti nazil olunca, belki ashabýn 
aklýna birþey gelir diye, hemen “Beni Yunus b. Metta’ya tercih etmeyin” buyurmuþlardýr.
Enbiyânýn   hususiyetleri   bir  yana,  onlarýn  arkasýndan  yürümekle  kemalatýn  zirvesine  ulaþmýþ   dünya 
kadar deðiþik hususiyetlerle velayet semasýnýn ayý­güneþi evliya var.
Halk, yevm­i þek þüphesi içinde. Sonra “gidin, falanýn bugün doðan bebeðine bakýn. Eðer süt emmiyorsa 
Ramazandýr, emiyorsa deðildir”   diyorlar.  Tam o  esnada  Gavs­ý  Azam’ýn  annesi  de  oðlu süt  emmiyor  diye 
aðlýyormuþ. Hali görünce, “ana aðlama, bugün Ramazan; oðlun onun için süt emmiyor” diyorlar. Bunlar Cenab­
ý Hakk’ýn husûsî atayasýna mazhar kimselerdir.
Peygamberler,   husûsî   ve   müstesnâ   bir   hayat   yaþamýþlardýr.   Hz.   Musa,   belki   içine   birþey   düþer   de, 
kendisini  meþgul  eder diye, ­haþâ ki öyle birþey olsun­  Hz. Þuayb’ýn kýzýnýn,  kendi önünden yürümesini 
istememiþ.   Davud  (as),   bir  zellesinden  dolayý   senelerce  aðlayýp,   sýzlamýþ.   Daha   niceleri  baþýna   herhangi 
birþey   gelince   (imtihan,   ibtilâ),   mülahazasýyla   “Demek   bir   kusur   iþledim   ki,   baþýma   bu   geldi”   demiþ   ve 
ýzdýrapla inlemiþ.
Þimdi   böylesine   müstesna   bir   hayat   yaþayan   peygamberleri   sýradan   insanlar   gibi   deðerlendirmeye 
kalkarsak daha baþlangýçta hata etmiþ oluruz.

Kadere Ýtiraz
Mü’min dahi olsa, her insanda,  Allah’ýn birtakým kaza ve kaderine  karþý,  kendi istek ve arzularýna 
ulaþamamaktan dolayý, bir burukluk ve üzüntü olabilir. Bunlar, esasen þeytanýn mýrýltýlarýndan baþka birþey 
deðildir. Ýnançlý bir gönül içinde bu söz konusu ise, inançsýzda ve hele þeytanda nasýl olur? Varýn orasýný siz 
düþünün.
 Feyz­i Akdes’ten Gelen Ýlâhî Nefhalar 
Nasýl   ki   insan   temiz   havayý   kirli   hava   içinde   ayýrýr   ve   temiz   havayla   ciðerlerini   doldurur   öyle   de 
peygamberler   de   “Feyz­i   Akdes’ten   gelen   Ýlâhî   esintilerle   sinelerini   doldururlar   ve   hep   onu   avlama 
peþindedirler” dense sezadýr.

Bu da Bir Ýhsan
Ahiretteki   hesaplaþmada   ­karþýlýklý   alýp   vermelerde­   kiþinin   bizatihî   kazandýðý   sevaplardan   verilir; 
fazlî olarak kazandýklarýndan verilmez. Meselâ, bir sadaka mukabilinde on misli sevap kazandýnýz. Bunun bir 
tanesi alacaklýnýza verilir de geriye kalan dokuzu verilmez. Çünkü o dokuz taneyi siz bizzat kazanmadýnýz. 
Onlar doðrudan doðruya Cenab­ý Hakk’ýn fazlýndan geldi.

Ýnce Perde
Ýman   ve   küfür   arasýnda   çok   ince   bir   perde   var.   Çok   küçük   bir   hareketle   insan   hemen   öbür   tarafa 
geçebilir.

Belâ ve Musibetler Karþýsýnda 
Bu dünyada çeþitli belâ ve musibetlere uðrayanlar, maruz kaldýklarý bu belâ ve musibetler karþýlýðýnda 
ahirette  kendilerine  verilen  cennet  meyvelerini  görünce,   “Keþke  belâ  ve  musibetlerimiz  daha   çok  olsaydý!” 
diyecekler. Ne var ki, belâ ve musibet istenilemez. Belki, “Dünyada ve ahirette hasene ver Allah’ým” denilmesi 
daha uygundur.
Belâ,  musibet ve  sýkýntýlarla insan,  durulaþacak  ve öz  haline  gelecektir. Týpký  tereyaðý  gibi.  O da, 
yayýðýn içerisinde bir o tarafa bir bu tarafa çarpar durur. Sonra da sade yað olarak topak topak sütün üzerinde 
belirir.   Artýk   onu   süte   karýþtýrmak   isteseniz   de   karýþtýramazsýnýz.   Artýk   âdetâ   “Ey   mücrimler,   bugün 
ayrýlýn” sýrrý zuhur etmiþtir.
Bu öyle bir tasaffi ediþtir ki, bu yolla saflaþan mü’minler, cehennemin üzerinden geçerken, cehennemin 
“çabuk geç, ateþimi söndürüyorsun” diyeceði hadis­i þeriflerde rivayet edilir.

Ýtikadî Mezhebler Arasýnda Bir Nüans 
Ýtikaddaki  mezhebimize göre iman amelden bir cüz olmadýðý  için, kalbinde  zerre kadar imaný olan 
herkes cennete girecektir. Fakat, cennete giriþ keyfiyeti çok farklýdýr. Sorgusuz sualsiz cennete girme ile, kabir, 
sýrat, haþir berzahýna uðrayýp, oralarýn kendilerine has sýkýntýlarýna düçar olduktan sonra girme arasýnda 
herhalde çok fark olsa gerek...
Bununla beraber, amelle iman arasýnda sýký bir münasebet var olduðu da bir gerçek. Amel ettikçe imân 
artar. Kur’ân­ý Kerim’de, bu hususla alâkalý “Onlara ayetlerimiz okundukça imanlarý artar” buyurulmaktadýr. 
Bu âyet iyi anlaþýldýðýnda, itikadî mezhepler arasýndaki  imân artar mý artmaz mý tartýþmasýnýn tamamen 
lafzî   bir   nüanstan   kaynaklandýðý   ortaya   çýkacaktýr.   Zira,   “Ýmânýn   artmasý   veya   eksilmesi”,   bizzat   iman 
edilecek  kavramlar  açýsýndan bir anlam  ifade  etmez. Fakat,  imân edenlerin imân  edilecek  mes’elelere  olan 
yakinleri   açýsýndan   imanýn   artmasý   veya   eksilmesi   çok   ma’nâ   ifade   eder.   “Ýcmalî   imân”,   “Tafsilî   imân” 
tabirleri   bu   ma’nâyý   en   güzel   þekilde   göstermektedir.   Yani,   icmâlî   imânýn   sadece   lafzî   bir   ikrardan   ibaret 
olmasýna mukabil, tafsilî imân, imân edilecek mes’elelere olan vukuf, vukufda derinlik ve derinlikde de yakin 
þeklinde yorumlanabilir.
O halde, imanýn artmasý veya eksilmesi, yakînin artmasý veya eksilmesi þeklinde anlaþýldýðý zaman, bu 
hususta diðer mezheplerle aramýzda herhangi bir ihtilâf da kalmaz.

Ölümünden Müteessir Olunanlar ve Vazifelerimiz
Taarüf   ölçüsünde   teveddüt   yani   tanýma   ölçüsünde   sevme   olur.   Eðer   insan   bunu   bilse,   en   çok   kendi 
ölümüne üzülür. Aramýzda böyle bir taarüfün olduðu birkaç insanýn ölümünden çok müteessir olmuþumdur. 
Aradan   yýllar   geçmesine   raðmen   hâlâ   tesirindeyimdir.   Geride   kalanlar,   ahirete   irtihal   eden   tanýdýklarýnýn 
ruhlarýna  ithafen ihlâs  ve fatiha  okumalý,  onlar adýna istiðfar etmeli, ayrýca,  hesabýn  çok aðýr olduðu ilk 
devrede çok hediye göndermelidirler. Evet, bazýlarý oraya sermayesiz gidebilir ve çok fakir kalabilirler. Ýmanlý 
gittilerse mes’ele yok. Zira iman “alýcý” vazifesi gördüðü için, imanlý gidenler arkalarýndan edilen duâlardan 
istifade ederler. Fakat kâfirler, alýcýlarý kapalý olduðu için, hiçbir þeyden istifade edemezler.
Evet, insan imanýn ne büyük bir kýymet ve deðer ifade ettiðini can aðýzdan çýkarken anlar. Ölmeden az 
evvel   herkes   iman   edebilir   ama   bu   iman   faydasýzdýr.   Cenab­ý   Hakk   son   nefesteki   tevbeyi   lütfen   kabul 
buyurmuþtur da, imaný kabul etmemiþtir.

Ýmân ve Ýrade
Nasýl   kültür­fizik   hareketleriyle   bedene   kuvvet   kazandýrýlýyor,   öyle   de   iradeye   imanla   kuvvet 
kazandýrýlmalýdýr. Hz. Yusuf’u Zeliha’ya yaklaþmaktan alýkoyan ve ona “Ya Rabbi, zindan bana, kadýnlarýn 
beni davet ettikleri þeyden daha sevimlidir” dedirten, iþte bu iman payandalý iradedir. Evet, iman her derde 
devadýr.

Cennet’ten Bir Kesit
Ýnsan, cennette her an dünyadaki duygu, düþünce ve tefekkürüne denk ayrý bir lezzet duyacaktýr. Meselâ, 
Cennet’te Cenab­ý Allah’ý (cc) müþahede, burada ma’rifetullah adýna ulaþýlan seviyeye göre olacaktýr. Diyelim 
ki,   mukarrabîn   belki   günde   birkaç   defa   Allah’ý   müþâhede   edecek   ve   her   defasýnda   daha   deðiþik   bir   hâl 
alacaktýr. O kadar ki, hadisin ifadesine  göre, kul Ýlâhî Cemâli seyredip de eþinin yanýna döndüðünde, eþi 
kendisini   tanýyamayacaktýr.   Yani,   zâhirî   hüviyet   ile   batýnî   hüviyet   iç   içe   girdiðinden,   insanda   devamlý   bir 
deðiþme meydana gelecektir.

Ýslâm
Hiçbir kimse, hiçbir kuvvet ve hiçbir düþünce, Ýlâhî sisteme lokomotif olamaz. Bu sistem, bize bakan 
yönüyle Ôideal’ olsa da, aslýnda Ôhakikat’ýn, Ôrealite’nin ta kendisidir.
Ýslâmiyet’i izah sâdedinde, onunla deðiþik iktisadî, içtimaî veya siyasî görüþler ve sistemler arasýnda 
mukayeseler yapýp, benzerlikler aramak kat’iyen doðru deðildir. Ýslâm, kendine has bütünlüðü içinde kendi 
dinamizmi ile vardýr ve kendi dinamizmi ile var olacaktýr.
Hiçbir þey, Ýslâm’a koltuk deðneði olamaz; böyle bir deðneðe onun ihtiyacý yoktur.

Mü’minin Teslimiyet Anlayýþý
Kader,  mü’mini   yürüyeceði  yoldan  alýkoyan  bir  husus   olmaktan   daha  çok   hakkýmýzda   yapýlan  ilâhî 
takdirden ibarettir. Bu çerçevede bize düþen, ona inanmak ve teslim olmaktýr. Bu inanç ve teslimiyet içinde, 
meselâ, Hz. Osman, Hz. Ali ve Ýskilipli Atýf Hoca, baþlarýna geleceði bilmelerine raðmen, varacaklarý hedefe 
tam bir tevekkülle ve fütursuzca yürümüþlerdir.
Hz.   Osman,   âsîler   tarafýndan   muhasara   altýna   alýndýðýnda,   Asiler   kendisine   su   bile   vermediler. 
Sinesinden  yediði   hançerle  kanýnýn,   okumakta   olduðu   Kur’ân’ýn   “Onlara   karþý   Allah   sana   yeter”   ayetinin 
üzerine damlayacaðý günün sabahýnda o hulasa olarak þöyle diyordu:
“Bu   gece   rüyamda   Efendimiz’i   (sav)   gördüm.   Bana,   “Osman,   seni   susuz   mu   býraktýlar?”,   “Evet   yâ 
Rasûlallah” dedim. Bana bir kova su getirdi; kanýncaya kadar içtim ve þu anda kanýmda, hala içtiðim suyun 
dolaþtýðýný hissediyor gibiyim. Sonra bana, “Osman, seni muhasara mý ettiler?” dedi. “Evet, yâ Rasûlallah” 
cevabýný verdim. Allah Rasûlü (sav), o arada turfanda hurma istedi. Yanýnda Ebû Bekir ve Ömer vardý. Bana, 
“Yâ Osman, bizimle mi iftar etmek istersin, yoksa aile efradýnla mý?” diye sordu. “Sizinle, yâ Rasûlallah” 
dedim.”
Akþama çýkmadan þehit olacaðýný bilen Hz. Osman, hiç bir zaaf eseri göstermeden, tam bir teslimiyet ve 
tevekkül içinde baþýna gelecekleri inþirah içinde karþýlayývermiþti.
Hz.   Ali,   mihrapta   yiyeceði   hançerle   þehâdet   þerbetini   içeceði   sabah   namazýna   çýkarken,   etrafýnda 
dolaþan tavuklarý kovalayan çocuklarýna, “Býrakýn, onlar babanýzýn yasýný tutuyorlar” dediði nakledilir.
Ve Atýf Hoca. Tahirü’l­Mevlevî anlatýyor:
“Hoca,   sabah   namazýný   kýldý   ve   yastýðýnýn   altýndan   müdafaanamesini   çýkartýp,   parça   parça   etti. 
“Hoca,   müdafaa   yapmaktan   vaz   mý   geçtin?”   dedim.   “Efendimiz’i   (sav)   rüyamda   gördüm.   Bana,   “Atýf,   ne 
oluyor?  Nedir  bu müdafaa  sevdan?  Bize   gelmek  istemiyor  musun?”   dedi.   Artýk,  bu   müdafaaya  gerek  yok” 
cevabýný verdi. 
Hz. Osman, Hz. Ali ve Atýf Hoca Efendi’nin durumu, binlerce misalden sadece birkaçý.. Evet, sonunda 
ölüm de olsa, mü’minin kadere olan inanç ve teslimiyeti iþte budur. Bu inanç, tevekkül ve teslimiyet deðil midir 
ki,   kuvvet   dengesi   her   bakýmdan   aleyhimize   olmasýna   raðmen,   Çanakkale   önlerinde   Ýngilizler’i   Allah’ýn 
izniyle yüzgeri etmiþizdir. Hâsýlý, bu seviyede bir inanç ve teslimiyete ulaþmak  hülyâmýzdýr, rüyamýzdýr. 
Ýnþâallah, en kâmil ma’nada onu elde ederiz.

Tarafsýzlýk
Soru:   Efendimiz   (sav)’i,   tenkid   etme   cür’etini   gösteren   bazýlarý,   “Biz   tarafsýz   olarak   hadisleri   tahlil 
ettiðimiz için bunlarý söylüyoruz” diyorlar. Bu durum nasýl deðerlendirilebilir?
Cevap: Tarafsýz ne demek? Biz bilâ kayd u þart taraflýyýz. Aklýmýza, düþüncemize, fýtratýmýza raðmen 
taraflýyýz. Ben ölçü müyüm? Siz ölçü müsünüz?   Batýlý ölçü mü? Rica ederim. Ben dini O’ndan öðrendim. 
Mahremlerimle evlenmemeyi O’ndan öðrendim. Domuz eti yememeyi O’ndan öðrendim. Þahsî hayatýmda sinek 
dahi öldürmem, ama kurbanda hayvan kesiyorum; Ondan emir aldým. Aklýma, fýtratýma kalsaydý hayvan da 
kesmez, et de yemezdim.
Evet,   ölçü   O’dur.   O’nun   verdiði   kýstaslara   göre   düþüncelerimi   kalýba   sokar,   hayatýmý   dizayn   eder, 
kendime çeki­düzen veririm. Dolayýsýyla, O’na, O’nun sözlerine karþý tarafsýzlýk diye birþey kat’iyen bahis 
mevzuu deðildir ve olamaz da...

Kalp Kapýlarýnýn Açýlmasý
Soru: Gözün gördüðü þeylerden kalp de istifade edebilir mi?
Cevap:   Edebilir.   Ama,   sahip   olduðu   mertebeye   göre.   Zira,   insaniyetin,   insanî   esneklik   itibariyle 
mertebeleri var. Meselâ, bunlardan hayvaniyet mertebesi ki bu mertebedeki insan, otlaða salýnmýþ herhangi bir 
hayvan gibi önüne gelen herþeyi yer. Oysaki insaniyet mertebesini ihraz eden birisi otlaktaki iyi þeyleri seçer, 
yýkar, tencereye koyar, içine birtakým þeyler de katar ve ondan sonra yer.
Aslýnda: 
1. Kalbin açýlmasý Allah’ýn bileceði bir iþtir. Ýsterse açmayabilir. Önemli olan sadakattir, samimiyettir.
2. Ýstidat yoksa kalp kapýlarý zaten açýlmaz.
3.   Kalbin   açýlmasýnýn   belirli   bazý   þartlarý   vardýr.   Þartlara   riayet   edip   neticeyi   sabýr   ile   beklemek 
lazýmdýr. Üstad Bediüzzaman Hazretleri (ra)’nin de ifade ettiði gibi masiyete, mesaibe ve taata karþý sabýr bu 
kapýlarýn açýlmasýnda çok önemlidir. Bu bir ma’nâda Hakka karþý hiçbir þekilde itiraz etmeme ve sonuna 
kadar dayanma demektir. Belli bir süre bekledikten sonra, açýlmýyor diye kapýsýný terkedip gidene artýk o 
kapý tamamen kapanýr ve bir daha da hiç açýlmayabilir. “Amellerin Allah indinde en sevimlisi, az dahi olsa 
devamlý olanýdýr” hadîsi de bu sýrra iþaret eder. Bu da sabýrla alâkalý bir husustur. Yani aheste aheste, acele 
etmeden ýsrarlý olmak, ama, daima ileriyi kollamak demektir. Yoksa mehter yürüyüþü gibi bir ileri bir geri 
gidip gelmelerle insan kat’iyen mesafe alamaz. Evet, hayat boyu kah açýlmýþ kah kapanmýþ bir insan “Leyse’l­
haberü kel­muayene” (Haber verme bizatihi görme gibi deðildir) hakikatince bütün bir hayat boyu hakikatlere 
göz kýrpar durur da hiçbir zaman dümdüz ve pürüzsüz olarak hakikatleri müþahede edemez.
Öyleleri de vardýr ki “Bir lâhza müþahededen ayrýlsam, yanar mahvolurum” derler. Bu, murakebe hali de 
olabilir istiðrak hali de...

Ebedî Yokluk Yoktur
Ýnsan   ebediyyen   yok   olmayacaktýr.   Muhasebe­i   kübradan   sonra   cennetlikler   saadet   yurdunda, 
cehennemlikler de þekavet gayyasýnda yerlerini alacaklardýr. Daha sonra da hadisin ifadesiyle “yokluk” getirilip 
yok   edilecek   ve   Cenâb­ý   Hakk   her   iki   gruba   da:   “Burada   ebedî   kalacaksýnýz”   diyecektir.   Bu   açýdan   yok 
olmama   mes’elesi   mü’minler   için   bir   biþaret   iken,   kâfirler   için   ciddi   bir   tehdittir.   Þerik­i   Bari’den   baþka, 
dünyada   herþey   Allah’ýn   kudretine   göre   mümkündür.   Yani   bir   anda   ahiret   dünyaya   gelir,   dünya   da   ahirete 
gidebilir, insan erkekken kýz, kýz iken erkek oluverir. Bunlarýn hepsi mümkündür. Ancak âdet­i Sübhaniye 
böyle  cereyan etmemektedir. Allah (cc)’ýn  bunu yapýp yapmamasý.. o iþ ayrý. Fakat, ötede olmamasý gereken 
birþey varsa o da “yokluk”tur.
 Evet, Allah (cc) ötede hiç kimseyi dirilmemek üzere öldürmeyecektir.

Toprak Olmak Ýsteyecekler!
“Yokluk” getirilip yok edilince, kâfirin iflahý kesilecektir. Cehennem azabýnýn dehþetini görüp tadýnca 
da þoke olup dengesini yitirecektir. Ýþte bu azab þoku karþýsýnda o toprak olmak isteyecek ama “Heyhât!” 
Âyetin  ifadesiyle “Keþke toprak olsaydým!”  bir çaresizlik  ifadesidir.. ifadesidir ama, yinede”yok  olsaydým” 
deðildir. Çünkü evvelâ yokluk korkunçtur. Saniyen yokluðun yok ediliþini gözleriyle görmüþtür.
Ýnançsýz   kâfir,   çok   defa   dünyada   da   böyle   bir   kýsým   tesirlerden   dolayý   ayný   “þok”u   yaþayabilir. 
Bakarsýnýz bir adam, hayatýn bin türlü zevk u safasý içinde yaþýyor.. yiyor, içiyor, çalýþýyor ve ayný zamanda 
herþeye mâlik fakat sadece bir zevk buuduna eriþemiyor; bu kadar zevk varken gelip gidip sadece ona takýlýyor. 
Ulaþamayýnca da intihar edip hayatýna son veriyor. Oysa ki elde edemediði cismanî zevklerinden sadece birisi 
idi. Ama cinnet geçirircesine iþte böyle bir dengesizlik yapýyor. Eðer bu insan imân sahibi olsaydý, meþru 
zevkler ona da kâfi gelecek ve kalbi itmi’nân bulup zevk budalasý olmayacaktý.

Duâda Bir Edep
Soru:  Duâ ederken “Yâ Rabb! Bunu ver, bunu ver” mi demelidir?
Cevap: Hayýr  öyle denmemeli;  belki  þöyle  demeli:  “Ya Rabb!  Bize  dünyada  ve  ahirette  hasene  ver.” 
Aslýnda, herþeyde, önce O’nun rýzasý talep edilmelidir. Evet, hayýrlýsý ne ise insan onu istemeli. Ýstikbale ait 
isteklerimizde de öyle.. Hep O’ndan, rýzasý istikametindeki iþlerde bizleri muvaffak kýlmasý niyaz edilmeli.. 
Evet, her yemeðin içine tuz, biber katýyor gibi, duâya tad katacak da bunlardýr. Duâ ederken ihlas ve samimi 
olma da çok mühimdir. Ýhlas olmayýnca, insan bütün bir hayat boyu koþturur da birþey kazanamaz. Niceleri 
vardýr ki, çok ciddi mücadele vermiþ, daðda­taþta gerilla gibi ölesiye çalýþmýþ, yememiþ içmemiþ, tahtalar 
üzerinde yatýp­kalkmýþ, debdebeden uzak ve basit  bir hayat geçirmiþ ama, kâinatýn sultanýný râzý edememiþ, 
dolayýsýyla da kaybetmiþler.   Evet, herþeyde O’nun rýzasý olmalýdýr. Rýzasý olmayýnca, en büyük þeylerin 
dahi kýymeti kalmaz. Ýhlas olmayýnca debdebe ile, ihtiþam ile dünyayý ayaða kaldýrsanýz dahi birþey ifade 
etmez. Evet, O’nun rýzasý esas alýnmalý ve herþey ona göre örgülenmelidir.
 F. FASILA­2 (56­175)

Perspektif

Dördüncü Bölüm

Söz Amel Bütünlüðü
Bazý ilim adamlarý, Batýlý anlayýþa uyarak “Ýlim, ilim içindir” felsefesini düstur edinmiþ görünüyorlar. 
Halbuki, dinî olsun, pozitif olsun, ilim dine, hayata hizmet içindir. 
Müsteþrikler, Ýslâm’ý çoðu müslümandan iyi bilir, fakat hiç de müslüman olmazlar. Bu, öðrendiklerini 
hayata tatbik etmeyen müslüman bir ilim adamýnýn, müsteþriklerden ne farký olduðunu akla getirir. Evet, ilim 
bizzat hedef deðildir, yani ilim için ilim yapýlmaz. Ýlim bize Rabbimizi tanýtýyor, bizi O’na yaklaþtýrýyorsa, o 
zaman önemli bir matlub ve maksud olabilir. Efendimiz (sav)’in, ümmeti hakkýnda en çok korktuðu þey, alimin 
nifaký   ve   münafýkýn   demagojisidir.   Müslüman   diyalektik   yapmaz;   o   hareket   ve   davranýþlarýyla   bir   kitap 
olmaya   çalýþýr   Allah   Rasûlü   (sav)   ve   O’nun   raþid   halifeleri,   hiçbir   zaman   süslü   sözler   söyleme   yolunda 
gitmemiþ, bilakis davranýþlarýyla etraflarýna örnek olmaya çalýþmýþlardýr.
Söz­amel bütünlüðünün bir diðer buudu da, mürþidin, insanlarýn teveccühünü hiç nazara almaksýzýn, 
mebde­münteha   (baþlangýç­son)   birliðini   saðlayabilmesidir.   Esasen,   halkýn   bu   konudaki   kriterleri   ve 
deðerlendirme   ölçüleri   öteden   beri   oldukça   saðlam   olduðu   imajýný   uyarmýþtýr.   Onlar,   kime   teveccüh 
edeceklerini,   kimin   hangi   düþüncenin   arkasýnda   gideceðini   çok   iyi   bilirler.   Ne   var   ki,   o   teveccühe   mahzar 
olanlarýn bunu istismar etmemeleri gerekir. Mebde­münteha birliðinden kastýmýz da budur. Efendimiz (sav) 
baþlangýçtaki kudsî ve mütevazî tavrýný hayatý boyunca hiç deðiþtirmemiþtir. Efendimiz böyleydi de, ashabý 
farklý mýydý? Asla! Ömer, Sasani imparatorluðunu yerle bir ettiðinde, hâlâ nefsî murakabe ve muhasebe adýna 
mezarlýkta yatýyor, yamalý elbiseler giyiyordu. Ebû Ubeyde, onbinleri aþan dev bir ordunun kumandanýydý 
ama, askerleri ile beraber hep ayný çadýrda geceliyordu. Evet, kudsî bir davaya gönül vermiþ olanlar, bu dava 
sebebiyle mazhar olduklarý teveccühü istismar etmemeli; davadan istifadeyle bahçelerine bir aðaç dikmeyi bile 
ihanet   saymalýdýrlar.   Týpký   Allah   Rasulü   ve   O’nun   þanlý   ashabý   gibi,   mebde­münteha   bütünlüðü   içinde, 
dünyaya geldikleri gibi gitmelidirler. Mürþid bu düþünce ve amel ufkunu ­Al­lah’ýn inayetiyle­ yakalayabilirse, 
Allah (cc) da, onun birini bin eder, gönlünü ilham kaynaðý yapar. Bir avuç kor olan mahiyetini, okyanuslarý 
söndürecek   derecede   geniþletir.   Ýþte   kendinden   evvel   de   yüzlercesi   gibi   Bediüzzaman!   Altý   aylýk   tahsil 
hayatýna deryalarý sýðdýran insan. 
Kýsaca mürþid, söz­amel bütünlüðüne sahip, halkýn teveccühünü istismar etmeyen ve dünya karþýsýnda 
tavrýný deðiþtirmeyen kâmil bir insandýr.
 Fetret Devri Ýnsaný ve Biz
Fetret Devri insanlarý içinde, Kâinatýn Yaratýcýsý’na inanan pek çok kiþi vardý. Varaka b. Nevfel ve Hz. 
Ömer’in   amcasý   Zeyd  bunlardan   sadece   ikisiydi.   Meselâ   Zeyd,   “Bir   tek   Rab   mi,   yoksa   bir   sürü   rabler   mi 
hayýrlýdýr?”   diyerek   etrafýndakileri  düþünmeðe   sevkediyordu.  Fakat  ne  yazýk  ki,  bu  zat,   gül  devrini  idrâk 
edemeden dünyadan göçüp gitti. Vefat ederken de etrafýndakilere, “Ben hak bir dinin kokusunu hissediyorum. O 
geldiðinde,   ilk   inanan   sizler  olun”  tavsiyesinde  bulundu.  Ýhtimal   Hz.   Ömer,   ancak   Tâhâ  sûresini   dinlerken 
amcasýnýn bu sözlerini hatýrlamýþ ve Kur’ân’ýn o mânevî iklimi içinde eriyip gitmiþti.
Bu asýrda biz,  gül devrini idrak etmiþ, ellerinde Kur’ân,  gönüllerinde Hz. Muhammed  (sav) bulunan 
kiþiler olarak, en azýndan fetret devri insanlarý seviyesinde, Allah’ý duyamaz ve bilemez isek, vay halimize! 
Evet   hiç   olmazsa,   Fetret   Devri   insanlarýnýn   altýna   düþmemek   için,   Kur’ân’ý   iyi   incelemeli,   ma’nâ   ve 
muhtevasýný kavramalý, sonra da gereðince amel etmeliyiz, yani onu hayatýmýza hayat yapmalýyýz.

Bize Düþen
20. yy’da dünya milletleri içinde maddî yönden en geri olanlar, Âlem­i Ýslâm’ý oluþturan milletlerdir. 
Maddî, yönden Batý’yý yakalama, hattâ geçmenin yolu, ilim tahsil etme, sonra da onu hayata geçirmedir. Bu 
noktada hilm ve sabýr, vazgeçilmez iki kalkanýmýzdýr. Rahat ve rehavet içinde yaþayan, Ýslâmî çile ve dava 
þuurunun eþiðine bile uðramayan müslümanlar, ahirette, “keþke baþýmýzda deðirmen taþlarý döndürülseydi” 
diyeceklerdir. Allah  Rasulü  (sav) “Dünyada afiyet içinde  olanlar, ahirette,  dünyada  iken etlerinin makaslarla 
doðranmýþ olmasýný arzu edeceklerdir” buyurur.

Namaz
“Allah,  senin secdede  nasýl kývrým kývrým kývrandýðýný  biliyor” ayeti, bize Efendimiz’in  ibadetini 
tasvir etmenin dýþýnda, nasýl ibadet etmemiz gerektiðini de anlatmaktadýr. Madem ki, ­hadisin ifadesiyle­ o 
nasýl namaz kýlýyorsa öyle namaz kýlmakla mükellefiz. O halde bu mükellefiyeti sadece namazýn þekline ircâ 
etmemiz   kat’iyen   doðru   deðildir.   Namazdaki   ruh   ve   ma’nâyý   kavrama   ve   o   konsantrasyon   içinde   Allah’a 
kulluðumuzu arzetme hep bu çerçeve içinde mütalâa edilmelidir. Elbette ki bir Nebî’nin kýldýðý namazý þekil 
ve ma’nâ itibariyle yakalamamýz, O’nun duyduklarýný duymamýz mümkün deðildir. Fakat bu, o yolda olmaya 
da   mani   deðildir.   Herkes   ibadetinde,   Allah   ile   olan   irtibatý   ve   O’na   gönlünde   ayýrdýðý   yer   ölçüsünde 
mükemmeli yakalayabilir ve yakalamalýdýr da.
Tebliðde Ýki Husus
Teblið   vazifesini   eda   ederken,   muhatabýmýzýn   belli   bir   düþünceye   kilitli   olup   olmadýðýna   dikkat 
etmeliyiz. Tâ ki, þartlanmýþ insanlarla konuþarak, boþuna vakit harcamayalým. Allah Rasulü (sav)’nün önüne, 
nice Hýristiyan, Yahudi ve müþrikler geliyor, dinliyor, ama hiç istifade edemiyorlardý.
Ýkinci olarak, mübellið ve mürþid, yaptýðý iþin içinde nefsinin olmamasýna dikkat etmelidir. Tebliðde 
bulunan   insan,   ihlas   ve   samimiyeti   yakalayamazsa,   Allah   kat’iyen   onun   konuþmasýyla   vicdanlarda   te’sir 
meydana getirmez. Bize düþen, Allah emrettiði için o vazifeyi yapmaktýr. Karþý tarafýn kabul edip etmemesi 
Allah’a ait bir iþtir. Herkes, kendine düþeni en mükemmel þekilde yerine getirmeli ve ötesine karýþmamalýdýr. 
Kimse Allah ile pazarlýk etme küstahlýðý içine de girmemelidir.
 Hayat ve Ölüm
Bediüzzaman Hazretleri, “tûl­i emelin menþei tevehhüm­ü ebediyettir” diyor. Ne müthiþ tesbît! Halbuki 
basiretle   bakan   görür   ki,   hayat   ile   ölüm   arasýnda   çok   ince   bir   perde   var.   Bu   perdenin   her   an   aralanmasý 
mümkün.   Durum   böyle   iken,   bitmek   tükenmek   bilmeyen   arzularýn   peþinden   koþmak   niye?   Allah’a   hamd 
ederim. Belki günde defalarca ölümümü kolluyor ve gözlüyorum, ama bir türlü gelmiyor.. gelmiyor ve tabii 
O’nun emir ve rýzasýnýn dýþýnda istek, talep ve müdahele hakkýmýz da yok!

Adam Kaçýrma
Ýslâmî anlayýþ yozlaþýnca, Ýslâm adýna ortaya atýlan düþünce ve fiilerin de yoz olmasýndan daha tabiî 
ne olabilir ki.. Bakýn, falan yerdeki esirleri kurtarmak için, uçak kaçýrarak yolcularý rehin alýyorlar. Ve üstelik 
bunu Ýslâm adýna yapýyorlar. Halbuki, Ýslâmî nasslara göre böyle bir iþ için hiçbir þey alet edilemez, vesile 
olarak kullanýlamaz. Evet, âlem­i Ýslâm çapýnda kendimizi yeniden gözden geçirmemiz þarttýr. Hala o ter ü 
taze esaslarýyla önümüzde bulunan Ýslâm’ý, kendi orijini ile muhafaza etme ve yaþama, en birinci gayemiz 
olmalýdýr.

Öfke
Celâlî tecelliler, herkeste az veya çok muhakkak bulunur. Mühim olan, bunu terbiye­i Muhammedî ile 
terbiye edebilmektir. Bunun ölçüsü de þudur: Celâlî tecellilerin baþý sayýlan öfke, eðer Muhammedî terbiyeden 
geçerse, bu takdirde küfre karþý kat’î bir tavýr, mü’minlere karþý ise hilm ü silm þeklinde kendini gösterir.

Lider ve Sorumluluk
Tarih   boyunca,   herhangi   bir   cemaatin   þahs­ý   manevîsini   temsil   eden   liderler,   kýlý   kýrk   yararcasýna 
yaþamýþlardýr. Yüz tecrübeyle sabittir ki, hangi seviyede olursa olsun baþta bulunan kiþinin bir saatlik gafleti, 
ekseriya cemaatin bir yanýnda herhangi bir arýzaya sebebiyet verir ki bu da onun tokatlanmasý demektir. Hz. 
Ömer’in   “Benim   günahlarým   yüzünden   ümmet­i   Muhammed’i   helâk   etme”   duasýný   bu   düþünce   içinde 
deðerlendirebiliriz.

Kulluk 
Bana en zor gelen þey kulluktur. Ýnanýn, Allah’a kulluðunun yanýnda, motor yapmak, bilgisayar icad 
etmek,   hattâ   gökyüzüne   uydu   göndermek   çok   daha   basittir.   Bu   tesbit   size   tuhaf   gelebilir.   Ama   vicdanî 
tecrübelerime   dayanarak   kat’i   olarak   ifade   ediyorum   ki,   kulluk   çok   ama   çok   zordur.   Kalbinizi   tamamýyla 
Allah’a verdiðiniz anda bile, bir sürü zikzak ve bir bulanýk düþüncenin kalbinizi kemirdiðini görürsünüz. “Aman 
Allah’ým! Sana, sadece Sana sýðýnýrým. Bizi kendine kul, Rasûlüne ümmet olanlardan eyle.” 

Selim Kalp
Selim   kalbi   öteden   beri   hep   düdüklü   tencere   misali   ile   deðerlendiririm.   Yani,   nasýl   düdüklü   tencere 
patlayýncaya kadar dýþarýya hiçbir þey sýzdýrmaz, aynen öyle de selim kalp de budur veya öyle olmalýdýr. 
Zaten rahmetle içli­dýþlý olma, herkes hakkýnda iyi düþünme, insaný ister istemez bu kalýba koyar. Yeter ki, biz 
o yolda olalým.
Evet, insan baþkalarýnýn kusuruna hiç bakmamalýdýr. Çok defa ifade ettiðimiz gibi, kendi nefsi adýna 
savcý,   baþkalarý   adýna   bir   avukat   gibi   davranmalýdýr.   Ahlâk­ý   Ýlahî’ye   bakýn   ki,   esmâsýnýn   tecellilerini 
üzerlerinde taþýmaktan baþka meziyetleri olmayan kâfirlere, herþeylerine raðmen yaþamak hakký veriyor. Yine 
ahirette adaletinin tecellî þekline bakýn ki, sevaplarý aðýr basan insaný günahlarýna raðmen affediyor. Ýþte, 
“Ýlahî ahlâk ile ahlâklanýn” felsefesinden hareketle, etrafýmýzdakilerin hep böyle iyi yanlarýný görmeli, kötü 
yanlarýný   ­eðer   varsa­   görmemeye   kararlý   olmalýyýz   ki,   ancak   bu   sayede   selim   kalbi   kazanabiliriz. 
Unutmayalým, kalbin selim olmasý hiç de hafife alýnacak bir mes’ele deðildir. Kur’ân þu veciz ayetiyle bunu ne 
de güzel ifade eder: “O gün, ne mal fayda verir, ne de evlad. Ancak Allah’a kalb­i selim ile gelenler (müstesna).”

Diðergâmlýk
Bu   milletin   yeniden   dirilmesi,   tarihin   geçmiþ   sahifelerinde   kalan   o   þanlý   maziyi   yeniden   yaþamasý, 
yaþatma zevkiyle yaþamaktan vazgeçen alperenlerle olacaktýr. Fedakârlýk, hasbîlik ve diðergâmlýk duygularý 
ile gönlü dopdolu olan ferdler ve böyle ferdlerden müteþekkil bir cemm­i gafir (çoðunluk) olmadýðý müddetçe, 
diriliþ beklemek bir ham hayâlden öteye geçmez. Bakýn, Allah Rasûlü (sav) geride býraktýðý ailelerine dünya 
mâmeleki (mal ve mülkü) adýna ne býraktý? Hz. Ebu Bekir’in taksim edilecek mirasý var mýydý? ... Ve Hz. 
Ömer, hançerlendiði zaman “Bakýn bakalým, malým borcumu ödeyecek mi? Ödemezse Adiyy oðullarýndan, 
onlarda da yoksa Kureyþ’ten borç alýp ödeyin” diyordu..
Evet bir milleti ihya, ancak bu duygu ve düþüncedeki fertlerle olur. Öyleyse þahsýnýz ve aileniz adýna 
yarýnlarý çok düþünmeseniz de olur. Burs ile idare etmeye çalýþýn. Kitaplarýnýzý þimdiden vakfedin. Dünya 
sizi boþamadan evvel siz onu talak­ý selase, yani üç talakla boþayýn. Ve dünyaya geldiðiniz gibi çýrýl çýplak 
gitmek ümniyeniz olsun. Daha doðrusu kesben deðil ama dünyayý kalben terkedin!

Ruh­Cesed Münasebeti
Ýnsanýn cesed ve ruhu arasýndaki münasebet, zarf­mazruf münasebeti gibidir. Onun için bu ikisini ayýrt 
etmek   mümkün   deðildir.   Meselâ,   kalbi   ele   alalým:   Ehlullah   kelime­i   tevhidi   çok   zikrederek,   bizim   vicdan 
mekanizmasý   içinde   ele   aldýðýmýz   kalbi   beslemiþler.   Ama   onun   beslenmesi,   cesetteki   kalbin   düzenli 
çalýþmasýna   baðlýdýr.   Bir   baþka   misâl   olarak,   meselâ   cesedimizle   namaz   kýlýyor   fakat   namazýn   her   bir 
rüknüne ruhumuzu da katmaya çalýþýyoruz. Böyle kýlýnan bir namazda, esasýnda tatmine eren, haz ve zevk 
duyan ruhtur. Ayný zamanda namaz, kendine mahsus hareketleriyle, yani rükûsu, secdesi, kýyamý ve kuûdu ile 
cesedi   besliyor,   ona   sýhhat   kazandýrýyor.   Ayný   münasebetin   âhirette   de   devam   edeceðini   hadîslerden 
öðreniyoruz.   Dünyada   namaz   kýlanlarýn   abdest   ve   secde   azalarý   parlayacak.   Allah   Rasûlü   de   o   mahþerî 
kalabalýkta ümmetini bu izlerden tanýyacaktýr.

Kýyametin Kopmasý
Kýyametin nerede, ne zaman ve nasýl kopacaðýna dair ne ayetlerde ne de hadîslerde bir sarahat yoktur. 
Kýyametin kopmasý demek, þu kurulu düzenin bozulmasý demektir. Bunun için samanyolunda bir yýldýzýn 
mihverini kaybedivermesi yeter de artar bile. 
 Aslýnda teferruata ait bu husus bizi çok ilgilendirmemeli. Bizi asýl alâkadar eden ondan sonra yerimizin 
neresi   olacaðýdýr.   Cennet   mi,   cehennem   mi?   Gelin,   böyle   þeylerle   uðraþýp   vakit   kaybedeceðimize, 
inandýðýmýz o ölüm ötesi hayat için sermaye birikimine gidelim. Salih ameller çerçevesi içinde hayatýmýzý bir 
kanaviçe gibi örelim.

Himmet Ufku  
Mevcut ile iktifa etmemek gururlanmak deðil, fâtih ruhlu hareket etmek demektir.
Evet biz, yeryüzünü bütünüyle fethetsek de durmamalý ve gökyüzünü feth için yollar aramalýyýz. Zaten, 
Müslüman için bir baþka türlü düþünmek de olamaz.
Hayýrdan   hayýr   doðar,   bu   bir   salih   dairedir.   Tersi   fasid   dairedir.   Bu   açýdan   biz,   nâmütenâhînin 
arkasýndayýz ve inþaallah her zaman da arkasýnda olacaðýz.

Farzlar Ötesi Farz Bir Vazife
Ferdî mesuliyetin yaný sýra, bir de iyi misal teþkil etme mes’elesi var. Bugün çok ihtiyaç duyulan da iþte 
bu ikincisidir. Bilgi önemli olmasýna önemlidir ama, davranýþ çok daha önemlidir. Ýlim, davranýþ güzelliðine 
inzimam edince, ayrý bir buud kazanýr. Karþý tarafta ise, dinin belli mes’elelerine sahip çýkýlsa da, dinin rûhu 
feda   edilmekte   ve   þuurlu   dindar   istenmemektedir.   Bir   kýsým   kimselerin   görmek   istediði   de,   folklor 
müslümanlýðýdýr.   Bugün   din   adýna   boyunduruk   yere   konmuþ   durumdadýr.   Öyleyse   boyunduruðu   yerden 
kaldýrmak farz­ý ayndýr; hattâ Mehmed Feyzi Efendi’nin ifadesiyle ‘farzu’l­efrâz’ yani farzlar ötesi farzdýr. 
Öylesine bir farz ki, bunun yalnýzca camide ifasý mümkün de deðildir, kafi de deðildir. Çünkü, bugün her þey, 
deðiþik iþ bölümleriyle þube þubedir. Her meslek erbabý bu ‘farzu’l­efrâz’ vazifeyi kendi ünitesi içinde eda 
etmelidir.   Evet,   herkes   mevcûdiyetini   muhafaza   ile   birlikte,   zülf­ü   aðyara   dokunmadan   hizmet   yapmakla 
mükelleftir.
Biz   de,   kendine   has   ölçüleri   içinde   teblið   yapmakla   mükellefiz.   Yalnýz   neyi   nerede   ve   nasýl 
anlatacaðýmýzý çok iyi bilmeliyiz. Kabul ettirmeye gelince, o Allah’a aittir. “Allah kimi dilerse, onu hidayet 
eder!”
Dinleme mevkiinde olan herkese Ýslâm’ý  anlatmak farzdýr. Herhangi bir saplantýsý  olanlara gelince, 
onlara birþey anlatýlmamalýdýr. Mütehayyir ve ortada olan çok insan var. Saplantýsý olanlar, ancak daha büyük 
‘vakum’la iþin içine gireceklerdir. Bunlarla münasebetlerimiz þimdilik selâmlaþma ve hoþ geçinme þeklinde 
olmalýdýr. Zamaný gelince onlar da hakikata uyanacaklardýr.
Biz daima anlatacaðýz. Bu, sadece bir neslin halledeceði mes’ele de deðildir. Bugün, asýrlarýn tahribatý 
tamir   edilmeye   çalýþýlýyor.   Fakat   öyle   bir   atmosfer   meydana   getirilmiþ   ki,   ne   bu   atmosferin   durulmasý 
mümkün, ne ondan uzaklaþmak mümkün. Herþeye raðmen iþte bu zor þartlar altýnda bile vazifemizi yapmaya 
çalýþmalýyýz.
Tekniði Hizmette Kullanma
Ýslâm   dünyasý   olarak,   hizmette   kullanýlmasý   þart   olan   TV,   video,   radyo   ve   gazete   gibi   modern 
vasýtalarý, bunlar batýda ortaya çýktýklarý için kullanmakta önce bir tereddüt yaþandý. Fakat, þimdi bu sahada 
aldýðýmýz mesafe, elhamdülillah küçümsenmeyecek kadardýr.
 Hakk’ýn Hatýrý 
Hizmet için Müslüman herþeye katlanmak zorundadýr. Hasýmlar, babanýzý da öldürseler, haysiyetinize 
de saldýrsalar, yine katlanacaksýnýz. Bu zillet olmasýna katlanýlamaz bir zillettir ama, Hakk’ýn hatýrý daha 
âlidir.

Kur’ân Okumak ve Zikir
Derslerin arkasýndan ‘fatiha’ demek mesnûn deðildir ama, ara­sýra denmesinde de mahzur olmasa gerek. 
Ders yapmak ibadet deðildir. Ýbadetleri ibadet platformunda ele almak þarttýr. Meselâ, öðle ile yatsýnýn son 
sünnetlerini 4 rek’at kýlabilirsiniz, zira bu konuda rivayetler vardýr. Fakat, 1000 tesbih çekmektense, Kur’ân­ý 
Kerim okumak daha iyidir. Çünkü Kur’ân Rabbimizin kelâmýdýr. Bunun da delili var. Kýyâmý, kýrâatý uzun 2 
rek’at namaz, 20 rek’at kýsa namaza râcihdir. Bununla birlikte herkesin bir evrâdý olmalý. Cevþen’i her gün 
okumalý, fakat herkesin Kur’ân­ý Kerim’den de mutlaka bir hizbi bulunmalý. Salât u selâmla konsantre olmalý 
ve okumalý. Günde 10­50­100 ihlâs okumaya dair rivayeter de vardýr. Bunlar da ihmal edilmemeli.

Ýlâhî Ahlâk ve Bir Ölçü 
Çalýþmalarýmýzda ahlâk­ý Ýlâhî ile hareket etmeliyiz. Ayaðýmýzda bir kemik varken, bir daha koymuþ, 
neden? Bir böbrek yeterken bir daha koymuþ! Ýþe buna istinaden, iþimizi bütün sahalara intikal ettirmeli ve 
daima   alternatifli   olmalýyýz.   Zira,   yarýn   hangi   engellerle   karþýlaþacaðýmýzý   bilemiyoruz.   Fýrsatlarý 
deðerlendirerek,   Ýlâhiyattan   bakkal   dükkanlarýna   varýncaya   kadar   ehl­i   sünnet   düþüncesini   yerleþtirmek 
gayemiz olmalýdýr.

Meleklere Göre Þekillenmek
Biz þeytan için bir tahtýz. Duygularýmýz içinde bazýlarýný þeytan bir taht olarak seçmiþtir. Ama bu 
duygularýn, melekî olaný da var, þeyâtýnî olaný da. Hangisi galebe ederse, ruh ona göre þekillenir. Bir rivayette, 
“insaný koruyan 360 melek vardýr” deniliyor. Onlarla münasebetimiz sýký olmalý ki, ruhumuz meleklere göre 
þekillensin.

Fýrsatlarý Deðerlendirmeli
Ýnsan 35 yaþýna kadar ne yapacaksa yapmalý, sonra istese de yapamayabilir. Ben, bir zaman gündüz 8 
saat derse  gidiyor  en  azýndan  2 saat buna  hazýrlanýyor, akþam  da  bazen  2­3  yerde  sohbete  katýlýyordum. 
Malatya’da konferansý 2 saat uyku ile vermiþ, oradan da Konya’ya geçmiþtim. Ama þimdi ayný ölçüde yapabilir 
miyim, bilemiyorum. Evet, fýrsatlarý zamanýnda çok iyi deðerlendirmeli.

Hased ve Gýbta Vartasý
Hased de, gýpta da doðru deðildir, þöyle ki:
 1­ Hasedi izhar etmek ve hased edilen þahsýn tenzilini istemek doðru deðildir.
2­ Hasedi izhar etmemek, yani içinde saklamak ise kalbin feyizlere ayna olmasýna manidir. O zaman, 
insan sadece kitaplarýn satýrlarý arasýnda kalýr ve hiç inkiþaf edemez.

Büyüklük 
Halkýn teveccühüne karþý bazý þahýslar yanýlabilir ve o makama lâyýk olabilmek için riyaya, tasannuya 
düþebilirler.
Selman ve Amr b. Âs, Medain’de valilik yaptýlar. Halkla o kadar bütünleþmiþlerdi ki, bir defasýnda bir 
yabancý, hamal zannederek Hz. Selman’a yükünü taþýttýrmýþtý. Yolda görenler Hz. Selman’a “Emir Emir” 
diye ta’zimde bulununca, yabancý anladý ki, hamal zannettiði emirmiþ; bu sefer de yaptýðýna piþman oldu.
Birinin boyu uzunsa, görünmemek için iki büklüm olacak. Mes’eleye bu zaviyeden bakmak lazým.

Dikkat Ýsteyen Hususlar
Son günlerde yüzlerce arkadaþ þehadet için bu fakirden dua istedi. Ben bununla þunu düþündüm. Eðer 
Allah   (cc)   vermeyecek   olsaydý,   istemeyi   vermezdi.   Demek   ki,   Allah   (cc)   bunu   verecek   ki,   bize   o   noktayý 
gösteriyor, o günlere hazýrlýyor. Ama, bence yol mülahazasý ve yol istikameti daha önemlidir. Bunun için de þu 
hususlara dikkat etmek gerekmektedir:
1. Sahabeyi tezekkür: Efendimiz (sav), “Benim ashabým gökteki yýldýzlar gibidir. Hangisine uysanýz, 
hidayeti bulursunuz” buyuruyorlar. 
Yani, nasýl güneþ sistemindeki yýldýzlar, güneþin peykidir, daima güneþe baðlýdýrlar ve ondan ýþýk 
alýrlar; dolayýsýyla da onlarý bulanlar güneþi bulmuþ olurlar; öyle de yýldýzlar mesâbesindeki Ashab’dan birini 
bulanlar da o güneþler güneþini, yani Efendimiz'i (sav) bulmuþ olurlar. Ýþte mes’ele, böyle güzel bir teþbih 
içinde anlatýlmýþ.
2. Çok okuma.
3. Her an hizmet þuuru içinde bulunma.
4. Her arkadaþ, diðer arkadaþýn gören gözü, tutan eli haline gelmeli; yani, týpký kubbedeki taþlar gibi 
dayanýþma içinde bulunma.
5. Ýtaat.
6. Fevrî ve münferid hareketlerden kaçýnma.

Gaye 
Ýfk Hâdisesi’nde, yani hane­i saadetin ismeti taarruza ma’ruz kaldýðý bahis mevzuu olduðu hâdisede, 
Efendimiz (sav), ashabý ile istiþare etmiþti. 
Biz de her mes’elemizde istiþare etmeliyiz. Zira, bizim maksadýmýz emr­i Ýlâhîye itaat etmek, Hakk’ýn 
rýzasýna ulaþmaktýr. Cennet ve cehennem bizim için gaye olamaz. Onlar, Allah’ýn mücazat ve mükâfat için 
hazýrladýðý iki yerden baþka bir þey deðildir. Gaye, her zaman Allah’týr.
 Vakar
Efendimiz (sav), enbiya arasýnda son, bizim için ilk muallimdir. Vakar ve ciddiyet O’nda esastýr. Zü’l­
yedeyn Hâdisesinde, Ebu Bekir ve Ömer, “namazý taksir ettin” diyemiyorlar, ama aklýndan zoru olan bir kadýn 
Efendimiz’e, “Benim evimin iþini gör” diyebiliyor. Efendimiz (sav) de kalkýyor, onun kovasýný taþýyor. Bu, 
onun vakarýna ters deðildir.

Havf­Reca Dengesi
Ýmam­ý Gazalî’ye göre insanda, gençlik devresinde havf, yaþlýlýk döneminde de recâ duygusu aðýrlýklý 
olmalýdýr.

Muhasebe
Bir   yerde   çok   güzel   konuþtunuz,   çok   güzel   yazdýnýz,   her   istediðiniz   oldu.   Oturup,   bir   güzel   nefis 
muhasebesi yapmalýsýnýz. Zira istidraç olabilir. Ýhtimal onunla gurur, riya, kibir kapýsý açýlýr ve insanlardan 
bir insan olmanýzýn kapýsý kapanýr.
Ehlullah, baþarýsýzlýk kadar hatta ondan da fazla baþarýdan da korkmuþtur. Tarlaya ekin ekmiþ, arkadan 
çok güzel mahsul olunca, oturmuþ hýçkýra hýçkýra aðlamýþ ve “Ne yaptým da böyle oldu. Yoksa istidraç mý?” 
diye kendisini tekrar tekrar sorgulamýþ.

Lâubalilik
Müslümanlar   için   beþinci   kol   faaliyetleri   ölçüsünde   bir   diðer   tehlike   dinde   lâubaliliktir.   Bu,   5.   kol 
faaliyetlerinden belki daha da tehlikelidir. Zira, kulluk þuurunun temelden sarsýlmasý bahis mevzûudur.

Hizmette Muvaffakiyet
Hizmette, gökteki yýldýzlar kaldýrým taþlarý gibi ayaklarýnýzýn altýna serilmesi ölçüsünde muvaffak 
bile olsanýz, bunun altýnda bile bir bit yeniði olabileceðini kat’iyen hatýrýnýzdan çýkarmamalýsýnýz!
Efendimiz’den sonra bir peygamber daha gelecek olsaydý, o Ömer (ra) olurdu. 
Fakat Ömer, “Dünyaya geldiðim gibi gidebilirsem, sevineceðim” diyor...
Dünya ihtiþamý, Hz. Ömer’in gözünü kamaþtýrmamýþtý. Zira o, her zaman muvaffakiyetlerin altýnda 
dahi Ýlâhî bir “mekir”, bir imtihan olabileceði endiþesini taþýyordu.

Dava Arkadaþlýðý
Herhangi bir yerde bir müslümanýn baþýna bir þey geldiðinde, diðer müslümanlarýn bir cesedin uzuvlarý 
gibi hassasiyet göstermeleri gerekir. 
Eza ve cefa gören bir müslümanýn maruz kaldýðý þeyler karþýsýnda diðerlerinin boðazýndan lokmalar 
nasýl geçer, benim aklým buna bir türlü ermiyor.
Bu   gibi   durumlarda   arkadaþlarýn,   hiçbir   dünyevî   endiþeye   kapýlmadan   her   þeyleriyle   sýkýntý   çeken 
kardeþlerinin yanýnda olmalarý, ve onun sýkýntýlarýný paylaþmalarý gerekir. Ýþte da’va arkadaþlýðý budur!

Bir Fazilet Emaresi
Ýnsan hata yapabilir. Asýl olan, hatasýný anladýðý an geri dönmesini bilmektir. Bu ma’nâda hatadan geri 
dönmek, bir fazilettir.
Hz.   Âiþe   ile,   Hz.   Talha,   Cemel   vak’asýnda   Hz.   Osman'ýn   intikamýnýn   alýnmasýný,   katillerin 
cezalandýrýlmasýný talep ediyorlardý. Hattâ bunun için ordu bile toplamýþlardý. Oysa bu iþ, onlara düþmezdi. 
Zira ortada bir devlet ve devlet reisi, yani Hz. Ali vardý. Fakat, bin tane ruhum olsa uðrunda feda edeceðim 
anam Hz. Aiþe ile Hz. Talha ve Hz. Zübeyr bunu ilk baþta anlayamamýþlardý. Anladýklarý zaman da geri 
döndüler. Geri dönmekle de kendilerine yakýþaný yaptýlar.
Mukavele
Ýslâmî hizmetler içinde gizli bir mukavele vardýr. O da, herkesin ciddi bir sorumluluk þuuruyla kendine 
düþeni yapmasýdýr.

Keyfiyet ve Kemmiyet Mes’elesi
Soru: Kemmî büyümeyle beraber, arýzalar da çok oluyor. Ne yapmalý? 
Cevap: Büyümeyle orantýlý þekilde beslenme de olursa arýza olmaz. Kemmî büyümeye mukabil insanýn 
kalbi   ruh,   sýr,   hafî   gibi   lâtifeleri   de   inkiþaf   etmiyorsa,   arýzalarýn   olmasý   muhakkaktýr.   “Ne   yapmalý?” 
sorusunun cevabýna gelince;
1. Geceleri, alem uykuya dalýnca kalkýp O’nun kapýsýna dayanýp delice ihlâs aramalý.
2. Kýdemler ödüle esas görülmemeli.
3. Sadece dine hizmet düþünülmeli.
4. Gaye Cenab­ý Hakk’ýn rýzasý olmalý.
5. Ve herkes, bu davayý bir tabut taþýyor gibi düþünmeli. Nasýl ki tabut kendisini taþýyanlarý bilmez ve 
taþýyanlar da ondan bir mükâfat beklemezler: Davayý omuzlayanlar da iþte bu þuur  ve anlayýþ içinde olmalý.
Cemaati sarsacak arýzalardan biri de, ferdî küskünlüklerdir. Böyle bir küskünlükle sürüden ayrýlanlarý, 
iþin baþýndakiler, hemen bir yolunu bulup geriye döndürmelidirler. Böyle bir durumda araya enaniyet girmemeli 
ve ayrýlýp giden insanýn davaya kazandýrýlmasý hususunda herþey yapýlmalýdýr. Bugün de yapýlmazsa, yarýn 
büyük katýlýmlarla meydana gelmesi muhtemel müsademelere karþý mukavemet etmek mümkün olmayabilir. 
Þimdi   görülen   küçük   arýzalar,   öyle   zannediyorum   ki,   cemaati,   ilerideki   daha   büyük   arýzalarý   halletmeye 
hazýrlamak   içindir.   Evet,   bu   küçük   arýzalar   aþýlabildiði   takdirde   toplumun   bünyesi   bu   þekilde   gerekli 
baðýþýklýðý kazanmýþ olacaktýr.

Salât u Selâm
 Salât u selâm’da, az insanýn, nadiren hissedeceði büyük bir güç vardýr. Fakat bu güç, þuurlu ve tam bir 
teveccüh ile ancak elde edilebilir. Bu sebeple insan, salât u selâm getirirken ne dediðini bilmeli ve ondaki kudsî 
manâyý sinesine iyice sindirmelidir.

Ayrý Bir Velâyet Yolu 
Cenab­ý Hakk’ýn, bizzat insanýn mahiyetine koyduðu ve ölünceye kadar da o insanýn  yaka­paça olacaðý 
kötülükleriyle yaptýðý mücadele ve mücahede neticesinde, elde ettiði semere, onun bir anda velîlik mertebesine 
çýkmasýna vesile olabilir.
Meselâ,   uygunsuz   bir   ses   ve   sözün   te’sirinde   kalan   birisi,   böyle   bir   þeyi   dinlerken   tepeden   aþaðýya 
yuvarlandýðýný hissedip de bundan vazgeçebiliyorsa, bu onu bir anda veli yapabilir.
Ve   yine,   þehevî   arzularý   þiddetli   olan   bir   insan,   diþini   sýkýp,   nebiler   gibi   iffetli   yaþamaya   gayreti 
sayesinde kazanacaðý mertebe; baþkalarý onu seksen sene ibadetle kazanamayabilirler. Böyle insanlarýn bir gün 
velilerle el ele semalarda pervaz ederek gezdiklerine þahid olursanýz hiç hayret etmeyin.

Dikkatli Davranmak
Herkesten ziyade muhtaç durumdayken, üstelik ne mazhar, ne de memerrken, Ýslâmî hakikatler neden 
bizimle temsil ediliyormuþ gibi bir intiba var? Eðer gerçekten böyle ise, önce, bizi temsilci seçene binlerce 
þükür.   Sonra,   meþiet­i   Ýlâhî   her   zaman   için   esas   ise   de,   biz   fiilen   dikkatli   davranmak   ve   kalben   Allah’a 
sýðýnmak zorundayýz. 
Ayrýca, Allah (cc) bizi koruyor diye tedbirsizlik de yapamayýz.
Evet daima tedbirli ve dikkatli davranmak mecburiyetindeyiz. Bazen takdir, tedbiri bozarmýþ... Bu bize 
ait bir vazife deðil; biz, bize düþeni yapmakla mükellefiz.

Belâ ve Musibet Anlarýnda Duâ
Soru: Belâ ve musibet anlarýnda çok dua ediyor ferec gelince de duayý aksatýyor veya terk ediyoruz. Bu, 
Kur’ân­ý Kerim’de zikredilen gemi misaline benzemiyor mu?
Cevap:   Bu,   benim   de   aklýma   sýk   sýk   gelir.   Ama   inþâallah   sizler   gibi   günlük   virdi   olan   ve   onu   hiç 
terketmeyen   kimseler   bunun   içine   girmez.   Yine   de,   devamlý   duâ   etmek   lazým.   Boþ   kaldýðýmýz   anlarda 
dudaklarýmýz devamlý kýpýrdamalý.

Her An Duâ
Bana Hz. Yunus’un vak’asý çok dokunur. Onun balýðýn karnýnda yaptýðý duâ ile arþ ihtizaza  gelir. 
Melekler, “Bu duâ eden de kim Ya Rabbi?” diye sorarlar. “Yunus” cevabý verilir. Þu yanýp yakýlan Yunus mu? 
karþýlýðýný verirler. Bu hususta kudsî hadis de var: “Geniþ zamanýnýzda Beni anýn ki, sýkýntýlý anýnýz da 
Ben de sizi anayým.”
Ýnsan Hz. Ýbrahim gibi “Evvâh ve münîb” olmalý. Bu, ayný zamanda ahirzaman cemaatinin de vasfýdýr.
 Okumak
Ne yazýk ki, bugünkü insanýmýzýn en karakteristik bir yaný, okumamak ve düþünmemek. Zannediyorum 
bizi verimsiz hâle getiren de iþte bu. Ýstisnalarý olsa da, bu bir gerçek. Bizim dünyamýzýn insaný, senede bir 
kitap okumaz, bir yerde oturup iki saat düþünmez. Türkiye’de hiç kitabýn olmadýðý devirlerde Bediüzzaman 
yazmýþ ve “okuyun” demiþ, zira kitap okumayýnca, insanýn insanlýðýnýn inkiþaf etmesi zordur.

Cimri Gibi Yapmalý 
Cimriler vardýr, sabah­akþam keselerini çýkarýr ve paralarýný sayarlar. Týpký bu cimriler gibi, her bir 
mü’min, amel kesesinde neleri varsa onlarý, hergün gözden geçirmeli, kendini hesaba çekmeli ve tam bir cimri 
gibi davranmalýdýr; davranmalýdýr ki hesabýný saðlam tutmuþ olabilsin.

Helâlleþmede Ölçü
Helâlleþme   bir   ahlâk   haline   getirilmelidir.   Ve   mutlaka   helâllik   istenen   þahsa   durum   olduðu   gibi 
anlatýlmalýdýr; Mesela: “Senden þu kadar haksýz yere þunu aldým; seni gýybet ettim...” vs. gibi. Ne var ki, 
aynen anlatma  karþý tarafta derin yaralar açacaksa, o zaman mes’ele þerhedilmeden,  mutlak olarak helâllik 
istenmelidir. Bir zaman arkadaþlardan biri gelerek bana, “Hakkýný helâl et, senin gýybetini yaptým” dedi. Tam 
neler söylediðini ifade edecekti ki, hemen susturdum ve hakkýmý bütünüyle helâl ettiðimi söyledim.
Ýnsanýz ve zayýf taraflarýmýz var. Söylenen söz içimizde bir ukde ve yara olarak kalabilir. Ýnsanýn 
Cenab­ý Hakk’ýn huzuruna, içinde mü’min kardeþine karþý, herhangi bir ukde varken gitmesi ise büyük bir 
talihsizliktir. Onun içindir ki, Efendimiz sýk sýk: “Bana arkadaþlarým aleyhinde hiçbir þey söylemeyin. Zira, 
Rabbimin   huzuruna   selim   bir   kalple   gitmek   isterim”   der   ve   mü’min   bir   kardeþi   aleyhine   birþey   söylemek 
isteyenleri böyle ikaz ederdi. O’nda bizim için her hususta üsve­i hasene (en güzel örnek) vardýr. Bu mevzuda 
da rehberimiz, yine Resûlullah’týr (sav).

Ayýplarý Örtme
Ýstiyorum ki, ehl­i imandan ameli olmayanlara bile içimde en ufak bir kin olmasýn. Onlarýn hep iyi 
yanlarýný göreyim. Kardeþlerimden birini en büyük bir günahý iþlerken bile görsem, örter, görmemezlikten 
gelirim. Ýnsan nefsine karþý savcý, baþkasýna karþý ise avukat gibi olmalýdýr.

Hâdiseler ve Efendimiz 
Hâdiselerin saðýnda, solunda, önünde, arkasýnda Allah Rasulü’nün  eli o kadar bellidir ki, o eli neredeyse 
öpeceðim gelir. “Hakk’tan ayan bir nesne yoktur, gözsüzlere pinhan imiþ...”

Bir Muhasebe
Bazen tefsir okurken, kendimi Efendimiz (sav)’in dizinin dibinde hisseder ve onunla konsantre olmuþ gibi 
görürüm. Bu açýdan o anda bir soru sorsanýz caným sýkýlýr. Kürsüde de bazen öyle olur. Mesela; “Hz. Hamza 
vurdu” derken, sanki kýlýcý ben kullanýyorum gibi olur. Keþke her zaman ayný ruh haletini paylaþabilsek. 
Esasen kendine anlatmadan, baþkasýna nasýl anlatacaksýn ki? Eðer  bu ölçüde konsantre olunamazsa, bilmem 
ki, kürsüden inilmeli mi? Vakýa birkaç defa indiðim olmuþtur. Çok duâ etmiþtim. Allah beni kürsüden kurtarsýn 
diye ve kurtardý.

Hizmet ve Sýkýntý 
Bu   hizmet,   bir   mücadeledir.   Afganistan’da   bir   milyondan   fazla   mücahid   öldü.   Ama   oradaki   maddî, 
buradaki de ma’nevî. Hem hizmet edeceksin, hem burnun kanamayacak. Böyle þey olmaz. Sýkýntýsý olmayan 
hizmette mutlaka bir eksik yan, eksik taraf vardýr.
Ümit ve Sebat
Soru: Bazý hâdiseler ümitsizliðe sebep oluyor. Ne tavsiye buyurursunuz?
Cevap:   Hepimizin   bast   hali   her   zaman   devam   etmeyebilir.   Birbirimize   moral   vermeliyiz.   Ruh   haleti 
müsaid olanlar diðerlerine anlatmalý. Bilhassa sadmelere ilk muhatap olanlar sarýlabilir. Bunlar bizim elimizde 
olan þeyler deðildir. Bedir’de galibiyet vardý. Ayný güçle Uhud’a gelindi, fakat maðlup olundu. Sonra Hendek’e 
müdafaya   çekilindi.   Efendimiz   (sav),   müþrikler   dönüp   giderken   arkalarýndan,   “Bundan   sonra   sýra   bizde” 
buyurmuþtu.   Hâdiseler,   “devr­i   daimler”   içinde   sürüp   gitmektedir.   Önemli   olan   sebattýr.   Osman   Gazi, 
baþlangýçta  tek  bir  köye sahipti  ve etrafý tekfurlarla  doluydu.  Ama,  o ölüm  döþeðinde,  Bursa da  kuþatma 
altýndaydý ve vasiyetine “Beni Bursa’ya gömün” diyordu. Ýstanbul surlarýna kadar gelenler, “Burada ölünüyor, 
býrakýp gidelim” deselerdi, Ýstanbul fethedilemezdi. Düþünün ki, Ýstanbul 17 defa kuþatýldý. Vazifelerinin 
þuurunda olanlar geldiler, vazifelerini yaptýlar ve gittiler. 
Ebdal
Ebdallar  gibi  olmak  lazým.  Ebdal, toplum içinde  fani olmuþ,  baþkalarý  için  yaþayan kimsedir. Onun 
daimi duâsý ise, “Allah’ým, ümmet­i Muhammed’e merhamet et” þeklindedir.

O’nun Huzurunda
Susamýþ bir insan, nasýl su içerken her yudumda suyun boðazýndan geçiþini, midesine iniþini hisseder, 
hatta onu iliklerine kadar duyar; aynen öyle de, insan O’nun huzurunda olduðunu; O’ndan gelen varidleri her 
lahza iliklerine kadar duymalýdýr. Hele istenen þey saadet­i ebediyye olursa. Bu arada, el kaldýrma, kýbleye 
dönme, dilenciliðimizi ve üst elin üstünlüðünü hatýrlamak içindir. Yoksa asýl olan içteki tazarrudur. Gel gör ki, 
bizler þekle takýlýp kalmýþýz.

Bize Düþen Vazife
Biz, bize ait vazifeleri yapmak zorundayýz. Bizden  öncekilerin yapmadýklarýnýn  hesabýný yapmakla 
vazifeli deðiliz. Öncekilerin yapmadýklarýna, “demek ki, vazifeleri deðilmiþ”, nazarýyla bakýlmalýdýr. Aksi 
halde, geçmiþimize karþý içimizi kontrol edemez ve büyük günahlara gireriz.
Ýkinci olarak, kendi vazifemizle Cenab­ý Hakk’ýn iþini de birbirine karýþtýrmamalýyýz. Topraða tohum 
atmak vazifemiz, ona güneþin ýsý ve ýþýðýný gönderme, ona neþv ü nema verme ise Cenab­ý Hakk’ýn iþidir. 
Ben mes’eleyi istiare yoluyla anlatýyorum. Siz tohum, toprak ve güneþi içtimaî platformda deðerlendirin...
 Baþkalarýnýn Kusuru Karþýsýnda 
Osmanlý   padiþahlarýndan  bazýlarý   þýra   ve  boza  içmiþ   olabilirler.  Ölçüyü  kaçýrýnca   bunlar  sekir   de 
verebilir. Ancak onlar hakkýnda konuþurken biz de ölçüyü kaçýrýrsak, mes’ul oluruz. Zira, bizim onlarla amel 
açýsýndan bile boy ölçüþmemiz mümkün deðildir. Düþünün ki, onlardan birinin, bir saat adilane idaresi, belki 
sýradan   bir   insanýn   bin   rekat   nafile   ibadetinden   daha   hayýrlýdýr.   Fatih   veya   II.   Murad   olmasaydý,   ne 
Akþemseddin olurdu ne de Hacý Bayram Veli Hazretleri. Onlar, Fatih ve emsali adil hükümdarlar sayesinde 
yetiþtiler.
Cenab­ý   Hakk,   Fatiha   Suresi’nde   kendisini   anlatýrken,   Rahman   ve   Rahim’in   hemen   ardýndan   Melik 
olduðunu anlatýr. Bu, meliklik ve malikliðin önemine Ýlâhî bir iþarettir. Ýþte Osmanlý padiþahlarý, bu önemli 
mevkii ellerinden geldiðince en güzel þekilde temsil etmiþlerdir.
Öte yandan insan baþkasýnýn kusurlarýna bakarken, kendi kusurlarý adesesinden bakmalýdýr. Her halde 
o zaman kendi kusurlarý onun gözünü dolduracak, o da hariçte kusur aramaya yol bulamayacaktýr.
Kendi hatalarý gözlerini doldurmayan insanlarýn vay hallerine!
Ýslâm’da   ölçü,   ferdin   halini   salâha   hamletmektir.   Hele   bir   cemaat   ve   cihaný   idare   edecek   seviyeye 
yükselmiþ bir millet hakkýnda hüküm veriliyorsa...
Birini  uygun olmayan   bir  davranýþ   içinde   mi  gördünüz?  Gözlerinize   inanmayacak  ve  “gözlerim  beni 
yanýltýyor”   diyeceksiniz.   Gözlerinizin   sizi   yanýltmadýðýný   mý   söylüyorsunuz?   Ne   biliyorsunuz;   belki   de 
kardeþiniz hakkýnda su­i zanna düþesiniz diye þeytan size onun suretinde göründü...
Kusuru   çekiþtirmek,   mertlik   deðildir:   Asýl   mertlik   görülen   kusurun   üzerine   bir   perde   daha   çekip,   o 
kusurun izalesi için Cenab­ý Hakk’a duâ etmektir. Sonra da, ibret almaktýr. O’nun ayaðýný kaydýran Allah (cc), 
sizin ayaðýnýzý da kaydýrabilir.
Bana göre insanlýðýn birinci mertebesi, baþkasýna ait kusurlarý hiç görmemektir. Gördüðü halde hüsn­i 
zan etmek ise daha düþük bir mertebedir..

Can Pazarý
Ýbrahim   olmayý   isteyen,   ayný   zamanda   ateþe   atýlmayý   da   istemektedir.   Yusuf   gibi   olmanýn   yolu, 
hapishaneden   geçer.   Dava   adamý   olarak   ölmek,   havari   gibi   yaþamaya   baðlýdýr.   Bunlarý   birbirinden   ayrý 
düþünmek imkânsýzdýr. Hem þehadet iste, hem de can pazarýna gelme!.. Olacak þey mi bu? Þimdiye kadar 
olmamýþ, bundan sonra da olamaz!..

Kendi Mes’elelerimizi Halletmeden
“Belâ­yý bahr­i mâsivâya mübtelâyým Ya Rasûlallah!
Mâsivâ denizine düþüp çýrpýnmadan bunun ne demek olduðunu anlamak zordur.
Kendi   dünyamýza   ait   mes’eleleri   dahi   halledemeyince,   kendi   kendime,   “acaba   boþuna   mý   yazýp, 
konuþuyoruz?” diye sormadan edemiyorum..
 Dünyadan Ýntikam 
Vefasýz   hayat   arkadaþýnýzdan   nasýl   intikam   alýrsýnýz?   O’nu   terk   eder   ve   vefasýzlýðýyla   baþ   baþa 
býrakýrsýnýz deðil mi?
Dünyadan da iþte böyle intikam almalýsýnýz.  Yani kalben ve rûhen onu aþmalý,  kesbini  millete mal 
etmelisiniz!

Þuurlu Hareket
Aksiyon adamý, hareketleri her defasýnda þuur adesesinde kontrol etmeli ve devamlý hasar vermeyecek 
þekilde davranmalýdýr. Ne var ki, hasar gönül insaný olmadan anlaþýlmaz.

Okumak ve Amel Etmek
Kitap   okumak   mühimdir;   ondan   daha   mühimi   de   okuduklarýný   hayata   geçirip   tatbik   edebilmektir. 
Ayrýca,   bildikleri   insaný   gurura   ve  kibre   sevketmemeli.   Aksi   takdirde   insan,   Hürriyet   Heykeli   gibi   birþeye 
benzer. Evet, böylesi sadece bir heykeldir ve karýnca kadar dahi kýymeti yoktur. Bazý arkadaþlarýmýzda bu 
durumu hissedince, kendilerine, onlarý eþyanýn perde arkasýna baktýracak bir kitab verdim. “Þunu bir okuyun” 
dedim. Evet, bazýlarý biraz kitap okuyunca, birþey oldu zannýna kapýlýyor.
Tabii o zaman da, “bilmediðini bilme” bilgisinden uzaklaþýyor..

Zamanýmýzda “Murabýt”
Zamanýmýzda “murabýt” ferdî, ailevî ve içtimaî hayatýný dinin emirleri doðrultusunda yaþayan kimsedir. 
Meselâ,   onun   evlenmesi,   iffetini   muhafaza,   haramlardan   kaçýnma   ve   nesil   yetiþtirmek   için;   çalýþmasý   da, 
medar­ý   maiþetini   temin   ve   el­aleme   el­avuç   açmamak   içindir.   Zira   aleme   el   açarsa,   hâlisane   dine   hizmet 
edemez. Bu seviyede dinî hayatý olanlardan ­inþaallah­ herhalde kul hakkýný da kaldýrýrlar.

Kelepir Günü
Dine, imana ve Kur’ân’a hizmet adýna bin türlü sýkýntýlara göðüs gererek yaþamaya çalýþtýðýmýz, din 
düþmanlarýnýn þerlerinden emin olmak için köþe­bucak kaçtýðýnýz günleri emniyet ruhunun hakim olduðu 
devirlerde hatýrladýkça, “ah o eski günler! Bir þaki gibi saklanýyor ama, dinin i’lasý için kavga veriyorduk!” 
diyeceðiz.   Çünkü   gelecekteki   ümran   döneminde,   kelepir   sevdasýyla   mü’minler   birbirlerine   girecekler.   Bir 
kýsmý,   bu   durumdan   muzdarib   olarak   daðlara   çýkacak   ve   münzevî   bir   hayat   yaþamayý   medeniyete   tercih 
edecek. Bir kýsmý da, “Hayýr, hak verilmez alýnýr”, deyip mücadele edecektir.
Pekâlâ, böyle bir gelecek için mi durmadan uðraþýyoruz? Hayýr, belki bunlar olacak ama, umumi emniyet 
ruhunun hakim olmasýyla birçok kimse onun nimetlerinden istifade edecek ve yine o sayede cenneti ve ebedi 
saadeti kazanma yollarýný bulacak. Kaldý ki, bu tür hareketler mutlak ma’nâda cenneti kazanmaya da mani 
deðildir. O günleri idrak edenler, Efendimiz’in tavsiyesine uysunlar: Kýlýçlarýný kýrýp, evlerine çekilsin ve 
durmadan ibadet yapsýnlar.. yapsýnlar, ve kendi toplumlarýyla kavgalara girmesinler.
Zaman zaman bunlarý düþündükçe, gözyaþlarýma hakim olamam..
 Aksiyonda Zamanlama 
Halkýn   adet  ve  îtiyad  haline   getirdiði  birtakým   bid’atlara   birden   karþý  çýkmak   doðru   deðildir. Eðer, 
söyleyenin halk içinde güçlü bir itibarý yoksa, bu davranýþý tesirsiz kalmaya mahkûmdur. Bu tür mes’eleler, 
ancak halk içinde kökleþmiþ bir itibar kazandýktan sonra yapýlmalýdýr.

Çocukça Bir Davranýþ 
Ýnsanýn, mazhar olduðu nimetleri, güzellikleri, meziyetleri, tahdis­i nimet dýþýnda, saðda solda teþhir 
etmesi çocukça bir davranýþtýr. Ciddî insanlara yakýþmaz ve hele Rabbiyle kalbi arasýndaki sýrlara saygýlý 
ruhlara asla..!

Izdýrapsýzlýk Karþýsýnda
Kendisine   peygamberlik   gelmeden   önce   de   geldikten   sonra   da   Efendimiz   (sav),   insanlýðýn   içinde 
bulunduðu maddî­manevî sefalet ve dalalet tablolarý karþýsýnda hep ýzdýraptan iki büklüm olmuþtur. O kadar 
ki, zaman zaman inzivaya çekildiðini tek baþýna kaldýðýný siyer kitaplarý kaydediyor. Peygamberlikten sonraki 
ýzdýrabýna ise, Kur’ân­ý Kerim, iki yerde açýk, bir yerde iþareten temas eder ki bunlardan: “Herhalde   sen, 
onlar bu söze inanmýyorlar diye üzüntünden kendini helak edeceksin” ayeti bana çok manidar ve ürpertici gelir. 
Izdýrapsýzlýk, bizim en büyük eksikliðimizdir. Eðer iman ve Kur’ân hakikatlerinin neþv u nemasý ve ma’þeri 
vicdanda ma’kes bulmasý hususunda ýzdýraptan haftada birkaç gün uykumuz kaçmýyorsa, ileride uykumuzu 
kaçýracak   þeyler   olacak   demektir.   Ýþin   doðrusu   dertten   çatlamayanlar   karþýsýnda   bazen   insanýn   çatlayasý 
geliyor...

Yenilenme Adýna 
Biatýn bir deðiþik buudu da, sürekli yenilenmedir. Efendimiz (sav), bazý ashabýndan belki 10 defa biat 
almýþtýr. Halbuki, onlar için o devirde her þey orijinaldi. Bir ezan okunuþuyla bütün duygularý coþuyor ve 
dopdolu namaza koþabiliyor; yeni nazil olan bir ayetle gönül ve his dünyalarýnda yeni ufuklar açýlýyor ve her an 
yeni  bir  orijinalite   ile  karþý   karþýya  bulunuyorlardý.  Evet,  yeni   kalmanýn  ve yenilenmenin   bütün  sebepleri 
mevcuttu...
Buna raðmen, zaman zaman onlarda da bir kabuk baðlama veya bir ülfet oluyordu. Bundan dolayý, dýþtan 
ilâhi  bir  müdahalenin   araya   girip  onlarý   karýþtýrmasý  ve yenilenme   adýna  harekete  geçirmesi  gerekiyordu. 
Efendimizin onlardan sýk sýk biat almasýnýn bir ma’nâsý da iþte bu olsa gerek... Öyleki, sahabinin “Ben biat 
ettim ya Rasûlallah” demesine karþýlýk Efendimiz, “Olsun, bir daha et” buyuruyorlardý.
Her   yeni   biat,   onlarda   yeniden   bir   yapýlanma   meydana   getiriyor   ve   duygularýnýn   yenilenmesine   yol 
açýyordu. Yenilenme, bazen belâ ve musibetler vasýtasýyla da olabilir. Ne var ki, yenilenmenin bu tür yollarla 
olmasý istenmez. Hatta bu belâ ve musibetler insanlardaki gaflet perdesini kaldýrsa bile...
Yaþamak Ýstiyorsanýz 
Helâk olanlar, önce kendi içlerinde ve vicdanlarýnda helâk olmuþlardýr. Daha sonra bu yok oluþ, onlarýn 
dýþlarýna aksetmiþtir. Yaþamak isteyenler, Allah ve Resûlünün sevmediði tavýr ve düþüncelere karþý sürekli 
gerilimde olmalýdýrlar ki hayatiyetlerini devam ettirebilsinler.

Acele Namaz Kýlanlar
Namazlarý   acele   ile   kýlanlara   gönül   koyuyor   ve   Cenab­ý   Hakk:   “Benim   size   herþeyi   karþýlýksýz 
vermeme mukabil, siz bana böyle mi teþekkür ediyorsunuz? Bu þekilde mi namaz kýlýyorsunuz?” der mi diye 
de endiþe ediyorum. Eðer derse, o zaman iþimiz çok zor demektir.

Tevhid 
Bizim   mesleðimizde   esas   olan,   insanlarýn   mazhar   olduklarý   nimetlere   kendilerini   memerr   olarak 
görmeleridir. Bu hâl, mes’eleyi aslýna irca etmek demektir ki, o da TEVHÝD’dir. Yani, her þeyi Allah’tan bilme 
keyfiyetidir. Efendimiz ve Ashabýn’ýn durumu da budur. Onlar, sahip olduklarý her þeyi Allah’tan biliyorlardý.

Ýkinci Fýtrat
Evrad   u ezkâr,  duâ,   nafile  namaz  gibi  ibadetler,  sürekli   olarak  ve  ýsrarla   yerine   getirmeli  ki,  bunlar, 
zamanla bizde ikinci bir fýtrat hasýl etsin. Meselâ, iki rekatlýk bir nafileyi dört rek’at kýlmaya alýþýr, bir daha 
da býrakmazsanýz, býrakmaya kalksanýz, “Eyvah, bugün de falso yaptýk” dersiniz.
Böyle bir anlayýþ, insanda zaten mevcud olan birtakým kabiliyetlerin kullanýlarak inkiþaf etmesi ve insan 
ruhuna hakim olmasýndan kaynaklanmaktadýr.

Maddenin Fareleri
Fare nasýl yað, peynir vs. gibi þeylerin kokusunu çok öteden alýr ve gider onlarý bulur, öyle de ehl­i 
dünya   âdetâ   maddenin   faresi   olmuþ.   Bizim   hayallerimizde   bile   ulaþamadýðýmýz   yollarla   gidip   kendi 
menfaatlerini bulabilirler.

Herkesle Diyalog 
Bence öðrenmemiz gereken önemli þeylerden biri de, herkesle diyalogtur. Emsal arasýnda tenafüs yani 
çekememe, olur ama, mühim olan, kimsenin gýybetini yapmamaktýr.

Hizmet Ýnsaný
Hizmette misal olma mevkiinde bulunanlar, her þeyleriyle “hizmet insaný” olmak zorundadýrlar. Bunlar 
gece­gündüz durmadan koþturmalý, hatta onlarý kimse uyurken görmemeli. Kabilse günde 3 saat uyku bir iki 
saat diðer ihtiyaçlar, bunun dýþýnda hep hizmet etmelidirler. Evet onlar, ancak bu þekilde etraflarýna numune 
olabilirler. Bu ölçüde hizmete kendini adamýþ bir insan, zaman zaman evinin yolunu unutur zannediyorum.
Ayrýca, hizmet insaný, kendisini davasýndan alýkoyacak herþeyi elinin tersiyle itmesini bilmelidir. Ev mi, 
çoluk­çocuk mu, iþ mi her neyse ayaðýna pranga olan hiçbir þeyin esiri olmamalýdýr. Esasen, bir kýsým özel 
durumlar dýþýnda, dava adamýnýn þahsî hayatý yoktur.
 Sýfýr Olmak
Ne olursanýz olun, makam, þöhret baþýnýzý döndürmemeli ve hep “Sýfýr” olmalýsýnýz. Olmalýsýnýz 
ki,   büyük   rakamlarda,   büyük   yerlerde   kullanýlabilesiniz.   Ve   ne   olursanýz   olun   ­Allah   aþkýna­   öðrenme   ve 
öðretmeden baþka bir þey düþünmemelisiniz.

Uhrevî Gün 
Haftada   bir   gününüzü   kendinize   ayýrýn.   O   gün,   maddî   ve   dünyevî   hiçbir   þey   yapmayýn.   Her   iþiniz 
mâneviyat ve ahiret âlemi adýna olsun.

Ahirzaman Cemaatinin Vasýflarý
Ahirzaman’da Ýslâm’a hizmet edecek topluluðun en önemli vasýflarýndan biri de vaizliktir. Bunlar, cami 
kürsülerinde veya baþka yerlerde vaaz ve nasihatlarla dinin ruhunu aksettireceklerdir.
Bu cemaatin ikinci önemli vasfý ise, alýþýlmýþ sistemleri ve tabularý parçalamaktýr. Evet, dünyada çýðýr 
açan   kimseler,   hep   alýþýlagelen   þeylerin   dýþýnda   neþ’et   etmiþlerdir.   Ve   þunun­bunun   prensiplerine   de 
uymamýþlardýr uyamazlar da, çünkü prensipleri kendileri vaz’ederler.

Kurtulmak ve Kurtarmak
Kurtulmak mý önemli, kurtarmak mý? Kurtulmak için akýllý olmak þart deðil. Zira deliler de kurtulur. 
Ama  kurtarmak   için  muhakkak  akýllý  olmak   gerekir.  Bundan  dolayýdýr   ki,   peygamberlerin  içinde   hiç  deli 
yoktur.
Tenkid
Tenkid, meþveretlerde kimseyi nazara vermeden yapýlmalýdýr. Zira, yüze karþý yapýlan tenkid kýrýcý, 
gýyaben yapýlan ise gýybetin sahasýna girer.

Kayma Noktalarý
Ýnsan, hizmet adýna kendisine tevdi edilen vazifeleri, sahip olduðu hizmet þuuruna göre yapar. Bununla 
birlikte,   evvel   ve   ahir   tavsiyem,   hizmeti   hangi   seviyede   yaparsak   yapalým,   karþýlýðýnda   hiçbir   þey 
beklememeliyiz.   Ýnsan,   yaptýðý   hizmete   karþýlýk   olarak   hayalinde   birtakým   beklentiler   içine   girerse, 
beklediklerini   bulamayýnca   ­hafizanallah­   küsüp   gidebilir.   Onun   için,   duâlarýmda   sürekli   “Ya   Rabbi,   beni 
arkadaþlarýma   mahcub   etme”   diyorum.   Zira   bize   belirli   bir   bakýþ   açýsý   var   ve   biz   o   deðeri   korumak 
zorundayýz. Ýnsan, murakabe ile kendisinin manen “sýfýr” olduðunu bilmeli ve yaptýklarýna kat’iyen sahip 
çýkmamalý. Bediüzzaman bile kendisini bir “memerr” (bu bazý iyiliklerin uðraðý demektir) olarak görüyordu. 
Aksi takdirde hayalî düþünceler ve beklentiler içinde boðulup gidebiliriz.

Ýstiþarede Ölçüler 
 Ortaya   attýðýmýz   fikirler   makûl   görülürse   memnun   olmalý;   makûl   görülmezse,   “mevsimi   deðilmiþ” 
deyip beklemeli ve kat’iyen kavga edilmemelidir.
Bazan da makûl fikir, onu teklif eden þahýsdan dolayý reaksiyon görebilir. Böyle durumlarda, bu tür 
teklifleri   baþkalarýnýn   yapmasýna   fýrsat   verilmelidir.   Önemli   olan,   fikirlerin   hüsn­ü   kabulüdür.   Ýleri 
sürdüðümüz fikir hak ise, ona öncelikle kendimiz hürmet etmeliyiz. Ýstiþarede üzerinde durulan mes’ele kabul 
usulüne göre ettirilmezse, te’sir ve bereketi de olmayabilir. Halbuki bizim mesleðimizde bereket çok önemlidir.
Bediüzzaman   Hazretleri,   Ýstanbul’da   sayýca   çok   dostlarla   yaptýðý   hizmetlere   mukabil,   Isparta’da   az 
sayýdaki arkadaþlarýyla yaptýðý hizmeti daha bereketli bulur. Ve bu bereketi de ihlâsla irtibatlandýrýr.

Ýkbal Arzusu ve Manevî Terakki 
Dünyevî   bir   ikbal   arzumuz   ve   dünya   ile   bir   alâkamýz   yoktur.   Biz,   karþýsýnda   cennetlerin   bile   ucuz 
kaldýðý Allah’ýn (cc) rýzasýna talibiz. Vali olmak, milletvekili olmak, bakan olmak, zengin olmak vs. bunun 
karþýsýnda ne anlam ifade eder ki? Rýza­i Ýlâhî’ye talib olan, böylesine küçük ve hasis þeylere itibar eder mi? 
Ancak, dünya bazan biz talip olmadan da bize verilebilir. O zaman da onu Allah yolunda kullanmalýyýz.
Evet, gönlümüzde dünyaya karþý hiçbir arzu, hiçbir meyil, hiçbir iþtiyak olmamalýdýr. Kaldý ki, bizim 
için  manevî terakkiye bile talip  olmamak  çok önemli  bir esastýr. Hasýlý,  namaz kýlarken cenneti görseniz, 
ondan bile kaçmalýsýnýz.

Rýzaya Ram Olmak
Duâlarda Cenab­ý Hakk’tan hizmet aþký ve þevki istenebilir. Bununla birlikte, ben duâlarýmda, “Senin 
sevdiðin   ve   razý   olduðun”   diyorum.   Siz   de,   encamýný   bilmediðiniz,   arkasýnda   hayýr   mý   var,   þer   mi   var 
kestiremediðiniz isteklerde bulunmamalýsýnýz. Evet, insan kendi arzu ve isteklerinden uzaklaþýp Rabbinin arzu 
ve istekleri içinde eriyip gitmesi çok önemlidir ve iþte bence manevî terakki budur.

Günahkârý Kýnama 
Hiç   kimseyi   büyük­küçük   günahlarýndan   dolayý   kýnamayýn.   Bazen,   “daha”   bile   demeden,   içinden 
geçenlerden dolayý itab gördüðüm olmuþtur. Artýk, birine zina isnadýný, küfür isnadýný siz düþünün. Ta’yir 
geri tepen bir silahtýr. Ama, maalesef müslümanlar arasýnda bugün çok kullanýlýyor.

Gaye­i Hayat
Ýslâm’ýn i’lasý, insanýn en büyük ideali olmalýdýr. Evlenme, çoluk­çocuk edinme ve makam­mansýb 
sahibi olmanýn da kendine göre bir önemi vardýr ama, Ýslâm, bunlarýn daima önünde yer almalýdýr. Evet, 
Ýslâm, hayatýmýzýn gayesi olmalýdýr. Günümüzde, bir kýsým müessese ve þahýslar bu duyguyu öldürüyorlar. 
Hayatý, lezzeti, nefsânî hazlarý birinci plâna çýkarýyor ve zamanla herkesi çürütüyorlar. Hakikat açýsýndan 
dünyevî düþünceleri Ýslâm’a raðmen ön plâna çýkaranlar aldanmýþtýr.
 Ýhlâs ve Yakîn 
Ýnsan günde yüz defa ihlâs ve yakîn istese, yine de fazla istemiþ sayýlmaz. Yalnýz bunu kavlî duâ ile mi 
istemeli, yoksa fiilî duâ ile mi? Yani davranýþlarý zapt u rapt altýna alarak mý? Bence ikincisi; ama bu, kavlî 
duâya mani deðil. O halde, hem dille, hem davranýþlarla istemeli.
Evet, eðer sizlere tavsiyemin bir ma’nâsý varsa, evvel ve ahir tavsiyem: “Allah’ýn hoþnutluk ve rýzasýný 
taleb   etmenizdir.   Duâlarýnýzda   cennet   talebini   unutabilirsiniz,   cehennem   azabýndan   azad   edilmeyi 
unutabilirsiniz ama, ihlâs veya yakîn istemeyi asla unutmamalýsýnýz. Zira bunun unutulmaya tahammülü yoktur. 
Ýhlâs ve yakîn olmayýnca insanlar boþlukta yaþarlar. Söylediklerini gýrtlak üstü söylerler, davranýþlarý da hep 
hay­huy olur.
Ýlla Namaz Ýlla Namaz...
Namazda  olsun,  namaz  haricinde  olsun,  gönlün   her  teli  týpký  bam  teli  gibi  ses vermeli.  Bilhassa  da 
namazda böyle olmalý. Sazlarýn bir tane bam teli var, fakat gönlün her teli bam teli gibi olmalý. Öyle namaz 
kýlmalý ki, herkesin namazý bir diðerine misal olsun ve secde, doyulmaz bir neþveye, duâlar, insana býkkýnlýk 
vermeyen gýdaya; rükû ayrý bir edaya; kýraat de, dane dane canlý kelimeler armonisi halini alsýn.
Muhbir­i Sadýk, “Namazýnýzý veda namazý olarak kýlýn” buyuruyor. Size, “bir vakit namaz kýlacak 
kadar ömrünüz kaldý” deseler, o namazý nasýl özene­bezene kýlarsýnýz. Ýþte her namazý böyle özene­bezene 
kýlmalýsýnýz. Evet “bu benim son namazým olabilir” mülâhazasýyla kýlýnan namaz veda namazýdýr.
Namaz   öyle   bir   iþtir   ki,   ondaki   her   inhiraf   insaný   sîreten   hayvanlýða   götürür.   Meselâ,   Efendimiz, 
“Ýmamdan önce baþýný secdeden kaldýran, suratýnýn eþek, þekline dönmesinden korkmuyor mu” diyor. Secde 
için “baþýnýzý (yem gagalayan) tavuklar gibi koyup kaldýrmayýn” diyor. Otururken “Kendinizi köpekler gibi 
salmayýn” diyor. Demek ki, namaz, insanýn insan­ý kâmil olmasýný ifade ediyor. Öyleyse, insan kýyamýný, 
kýraatýný,   rükûsunu,   sücûdunu   ciddî   bir   temkin   ve   teyakkuzla   yapmalý;   eþeðe,   maymuna,   tavuða,   köpeðe 
benzememelidir. Bu teþbihlerdeki tabirleri ben söylesem galiz bulabilirsiniz ama, bunlarý “Beni Rabbim terbiye 
etti, ne de güzel terbiye etti” diyen edeb abidesi Hz. Muhammed (sav) söylüyor.
Evet, namaz insanýn hayatýnda yapacaðý þeylerin en güzelidir ve en güzeli olmalýdýr. Hayatýn en tatlý 
hatýralarý  namazla   ilgili  bulunmalýdýr. Zira  miraca  namazla  çýkýlýr..  Allah’a namazla   ulaþýlýr, enbiyânýn 
huzuruna namazla varýlýr. O halde, illâ namaz, namaz, illa namaz...
Derman Arardým Derdime
Dert, derdin kaynaðýný bilmemektir. Derman, derdi dert içinde derman bilmektir. Tedavi, kahrý, lûtfu bir 
saymakta yatar. Tedavi süresi, ise, “Yakin gelip çatýncaya dek”dir.
Biri:
“Derd­i derunuma derman arardým,
Dediler derttir dermanýn senin.”
Bir baþkasý:
“Derman arardým derdime.
Derdim bana derman imiþ.”
þeklinde hislerini ifade eder. Bu arada dertten þikayet edenler de var:
 Dert elinden dade geldim.
Gelmedi derman bana.
Fuzuli de:
“Beni candan usandýrdý, cefadan yar usanmaz mý?
Felekler yandý ahýmdan, muradým Þem’i yanmaz mý?”
sözleriyle dert korosuna katýlýr.. ve daha niceleri..!.
Allah’tan gayrýsýný yar sayan, yýkýlmaya mahkûm bir yarý baþýna sarmýþ demektir. Bu açýdan da o, 
gidip ahmaklýðýna aðlamalýdýr.

Kobralara Merhamet
Kobralara merhamet, zehirlenecek bir sürü kimsenin hakkýna tecavüz demektir. Bu itibarla, müslümanlara 
taarruz eden kimseleri affetme kobralara merhamet olsa da, insanlýða zulümdür.
Politik Serbestiyet
Dünyanýn neresinde olursa olsun, antikomünist rejimlerin nazarýnda komünist ile Müslüman bir deðildir. 
Bir   tercih   yapma   durumunda   kalsalar,   yine   komünistleri   tercih   ederler.   Bundan   dolayý,   siyasî   yapýlanma 
noktasýnda bir serbestlik bahis mevzûu olduðunda bu durum þu anda komünistlerin iþine yarar. Çünkü süper 
güçler onlarý desteklerler.
Ayrýca böyle bir serbestiyet, Ýslâmî potansiyelin su­i istimaline sebep olabilir.. ve münafýk kýlýklý pek 
çok insan ortaya çýkar.
Þimdi býrakýn politikacýlarý da kendimize bakalým. Ben Türkiye’de Müslümanlar içinde 100 insanýn bir 
ay sürekli olarak ciddi bir þekilde Efendimiz (sav)’in “ümmetî, ümmetî” dediði gibi, ümmet­i Muhammed için 
gözyaþý döküp, ýzdýrap çektiðini zannetmiyorum. Eðer böyle 100 adam gösterebilirseniz bana, ben de size çok 
ümit   vaad   edici   þeyler   konuþabilirim.   Evet,   çoðumuz   þahsýmýzý   rencide   eden   þeylerden   dolayý   aðlýyor, 
sýzlýyoruz ama, Ýslâm’ýn ve Müslümanlarýn yürekler acýsý hallerine büyük ölçüde lakayd kalabiliyoruz. 

Günahlar Karþýsýnda 
Günah, insanýn içinde burkuntu yapýyorsa, bu bir mü’minlik alâmetidir. Ama, rahatsýz etmiyorsa o da 
nifaka alâmettir. Zira, nifak ve günah ayný cinstendir. Günah ancak münafýðý rahatsýz etmez.

Ýrþad ve Tebliðden Beklenen Netice
Ýrþad   ve   tebliðe   ait   vazifelerden   müsbet   neticeler   elde   etmek   harikuladeliklerle   deðil,   sebeplere   tam 
riayetle mümkündür. Zaten þeriat­ý fýtriyede de esas olan budur. Bakýn, bitkiler birden bire deðil, belki uzun bir 
süre bakým ve görünümlerinin yapýlmasý ile olgunlaþýyorlar. Yumurta civcive öyle dönüþüyor. Ýrþad ve teblið 
hizmetlerinde de, o hizmetlere ait usul ve prensiplere tamý tamýna  riayetle netice beklenebilir. Bunun aksi, 
hayalperestliktir...
Rica ederim, Allah, peygamberleri ve hususiyle de Hz. Muhammed (sav) için deðiþtirmediði kanununu 
bizim için mi deðiþtirecek. Baþta Efendimiz olmak üzere, bütün peygamberler mücadelelerini her þeye göðüs 
gererek, uzun seneler sabýr ve sebatla sürdürmüþlerdir. Bu mücadelelerinin semeresi olarak da, Allah onlara 
muvaffakiyet ihsan etmiþtir.
Hasýlý, muvaffak olmak isteyen peygamberlerin yoluna sülûk etmelidir.
Ýrþad   ve   tebliðde   dikkat   edilecek   önemli   bir   husus   da   þudur:   Her   insanýn   latifelerinin   dirilmesi, 
uyanmasý deðiþik bir sebebe baðlýdýr. Bazýlarýnýnki, uzun zaman ve ýsrarlý uyarmalarýn neticesinde ayaða 
kalkar. Bazýlarýnýnki de kitle ruh haletiyle uyanýr. Ama, bu bizim için tercih edilecek bir yol deðildir. Zira 
kitlevî hareketlerin kontrolü çok zordur ve rahatlýkla menfî istikametlere kanalize edilebilir. Ayrýca, böylesine 
kitlevî hareketlerin neticelerinde pek çok insan birbiriyle anlamsýz ve gereksiz bir kavgaya tutuþabilir. Oysa 
bizim maksadýmýz, insanlarý kavgaya sevketmek deðildir. Maksadýmýz, insanlarýn hidayetini temindir. Bütün 
insanlar hidayet üzere olduktan sonra, istenilen kitle zaten temin edilmiþ demektir.

Ýbadet ü Taattan Zevk Alma 
Ýbadet ü taattan zevk alamayýnca ibadeti terk etmek düþüncesi, nefsin bir aldatmacasýdýr. Bu tür þeyler, 
kasden istenilmez. Yani, zevk almak için ibadet edilmez. Önemli olan, içinde bulunulan en olumsuz þartlara 
raðmen, gerek þahsî, gerekse içtimaî vazifelerimizi eksiksiz yerine getirmektir. Bazan uzun bir sükût, daha uzun 
bir hutbeden daha beliðdir ve daha çok ma’nâ ifade eder. Her türlü aðýr þartlar altýnda aþkýmýzý, þevkimizi 
devam   ettirebilme,   belki   de   ayný   þartlarda   dolu   dolu   namaz   kýlmaktan   daha   hayýrlýdýr.   Meselâ,   cemaatle 
birlikte, yüreklerimiz hoplayarak kýlýnan namaz mý, yoksa tek baþýmýza bir yerde alnýnýzý secdeye koyup, 
hiçliðimizi   idrak   mi   daha   hayýrlýdýr   bilemeyiz.   Bu   sebeple   belki   de,   devamlý   huzur   içinde   bulunanlar 
yanýlýyorlar. Çünkü, Cenab­ý Hakk’ýn nelerden razý olacaðýný tam olarak kestirmemiz mümkün deðildir.
Bu noktada sofiler de aldanabilir. Onlar aldandýðý gibi, biz de aldanabiliriz. Zor þartlar altýnda hizmet 
vermek   zorunda   olan   arkadaþlarýmýz,   belli   anlarda   ahireti,   cenneti,   Rabbin   sonsuz   nimetlerini   düþünerek 
kendilerini yenilemelidirler.
Bu mülâhazalar, kiþinin hizmet içindeki mevki ve fonksiyonuna göre de deðiþiklik arzedebilir. Cephenin 
en ön safýnda mücadele  eden  ile, geri hizmetlerde mücadele  verenlerin ayný  statüye tâbi  olmalarý  kat’iyen 
düþünülmemelidir.

Tebliðde Sayý Azlýðý veya Çokluðu
Soru: Bazý arkadaþlar, irþad ve teblið vazifesinde az veya yetersiziz diye ümitsizliðe kapýlýyorlar. Bu 
durum karþýsýnda nasýl davranmalýyýz?
Cevap: Teblið vazifesinde önemli olan berekettir. Bu da sayýya baðlý deðildir. Kaldý ki, sayýca azlýk veya 
yetersizlik   bizi   daha   bir   canla   baþla   hizmet   verme   yolunda   kamçýlamalýdýr.   Böyle   bir   kamçýlanma   zayýf 
olanlarýn   aþka   þevke   gelmelerine   de   sebebiyet   verir.   Hadîslerde   bununla   ilgili   bir   hâdise   nakledilir.   Savaþ 
esnasýnda   ve   kuvve­i   mâneviyenin   sarsýldýðý   bir   dönemde,   birisi   atýný   mahmuzlayýp   düþman   saflarýna 
saldýrýr ve bir daha da geriye dönmez. Ýþte onun hali, Nebî beyanýnda bir örnek mücahid olarak takdirle 
yadedilir.
Sayýca az olmamýz ve ehl­i küfür ile aramýzda kuvvet dengesinin bulunmayýþý, ne yazýk ki, ortada 
bulunan  ve makam­mansýb  zaafý olan bazýlarýnýn, zaman zaman ehl­i dünyanýn aðzýna düþmesine  sebep 
olabilmektedir. Bilhassa bunun gibi durumlarda, iþ baþa düþtü deyip, atý mahmuzlamak icab edecektir.
 Her devrin þartlarýna göre bir hizmet stili vardýr. Önemli olan, þartlarý ve þartlarýn gereðini iyi tesbit 
edip, iþe öyle koyulmaktýr. Böyle yapýldýðýnda ümit ederiz ki Allah da muvaffak eder ve etmektedir de.
Yetersiz   olma   mes’elesine   gelince:   Bunun   da   müsbet   tesirleri   vardýr.   Bu   nokta,   belli   sýnýrlar   içinde 
tutulabilir ve ümitsizliðe düþme vesilesi yayýlmazsa, bu takdirde gayreti kamçýlayýcý bir faktör olur. Þöyle ki, 
hiçbirimiz, peygamberlere ait bu vazifeyi tam bir þuurla yaptýðýmýzý iddia edemeyiz. Haddizatýnda bizler bu 
iþin içine neden ve nasýl girdiðimizi ve hangi husûsiyetlerimizden dolayý tercih edildiðimizi de bilmiyoruz. 
Tabii hangi sebeplerin insanlarýn hidayetine vesile olacaðýný da... Bir tarafta, aklý baþýnda ilimle de mücehhez 
insanlar var; var ama bunlar fazla hizmet edemiyorlar; diðer taraftan da, sadece ilmihal bilgisiyle hizmet eden bir 
sürü insan var. Kimlerin daha tesirli olduðu meydanda. “Ýnneke lâ tehdî men ahbebte velâkinn’allahe yehdî men 
yeþâ”   (Sen,   sevdiðini   hidayete   erdiremezsin,   Ancak   Allah,   dilediðine   hidayet   eder)   sýrrýyla,   biz   Allah’ý 
anlatmakla  mükellefiz.  Bu ise,  mazhariyetle  olur. Yani bize  düþen  devrimizin  gerektirdiði  iþleri  yapmaktýr. 
Kimse bizden Hz. Mesih olmamýzý bekleyemez. Kaldý ki biz onun merkûbu dahi olamayýz. Evet, biz bize 
düþeni yapacak ve vazife­i Ýlâhiye’ye karýþmayacaðýz.
Teblið   ve   irþad   vazifesini   þöyle   de   deðerlendirebiliriz.   Þayet  biz   bu   içtimaî   denizde   birer   dalga   isek, 
karþýda da bize mukabil dalgalar var. Bize gelen dalgalarý kýrmakla, arkadan gelenlerin iþlerini kolaylaþtýrmýþ 
oluruz. Evet, iki kiþiyi hakiki müslüman yapamasak da, on kiþinin küfr­ü mutlakýný kýrabildi isek, geriden 
gelenler   için   uygun   bir   zemin   hazýrlamýþ   sayýlýrýz.   Bediüzzaman   gibi   pek   çok   kimse   dahi,   bunu   böyle 
deðerlendirmiyor mu?
Ayrýca yetersiz kaldýðýmýz durumlarda, imâna muhtaç kimseleri daha iyi bilenlerin yanýna götürmeli 
veya onlarý  çaðýrýp  anlatýlacak  þeyleri  onlara  anlattýrmalýyýz. Ne  var  ki bu  da  her  zaman  olmaz;  çünkü, 
taþýma   su   ile   deðirmen   dönmez.   O   zaman   biz   de   gayret   edip,   öðrenilmesi   gereken   þeyleri   bir   an   evvel 
öðrenmeliyiz.
Hasýlý,   imân,   insanýn   afâkî   ve   enfüsî   araþtýrmasý   ile   Cenab­ý   Hakk’ýn   insanýn   içinde   yaktýðý   bir 
nurdur.   Eðer   muvaffak   oluyorsak,   bu   Allah’tandýr.   O   halde,   yaptýðýmýz   iþlerin   zerresini   bile   kendimize 
maletmemeliyiz. Zira böyle bir sahiplenme, bir nevi þirktir, hizmetin bereketini götürür.

Saf Deðiþtirenler 
Soru: Cemaatlerin birbirlerinden adam kazanmalarýný nasýl deðerlendirebiliriz?
Cevap: 
1. Gidip baþkalarýna iltihak edecek arkadaþlar hakkýnda endiþe edip de, diðer cemaatleri kötülememek 
lazýmdýr. Çünkü bir cemaati gýybet eden, o cemaatin bütün fertlerini gýybet etmiþ sayýlýr. Ve o ferdlerin 
bütünü, haklarýný helâl etmedikçe de, ihtimal kurtulamaz. Oysa biz, kurtulalým diye uðraþýyoruz.
2. Giden arkadaþ veya gittiði cemaat hakkýnda arkadan konuþma, gýybet etme, zaten var olan ayrýlýðý 
körüklemek ve yangýna benzin ile gitmek demektir. Böyle bir davranýþ ise, tevfik­i Ýlahî’den mahrum kalmaya 
sebeptir. Halbuki bu þahýs, sanki birinci bölükten ikinciye veya ikinciden üçüncüye geçmiþ veya ayný evde oda 
deðiþtirmiþ gibi kabul edilmelidir.
3. Bu gibi durumlarda, herhangi bir hizmete dilbeste olmuþ insanlarýn rahatsýz olmamasý mümkün deðil 
ise  de,  bu rahatsýzlýktan  onlarý  günaha  sokmamalarýna  da   çok  dikkat  etmelidirler.  Evet,  bu  husus   dikkate 
alýnarak,   aleyhte   söylenebilecek   þeylerin   þartlandýrma   kabilinden   önceden   anlatýlmasýnda   fayda   mütalâa 
edilebilir.   Bütün   bunlara   raðmen,   kanaat   deðiþtiren   insanlara   karþý   da   tavýr   almamak   gerektir   ve   hatta   bu 
þarttýr.

A’zamî Zühd ve Takva
Sürekli düþünerek ve tecessüs ederek yaþamak, mâneviyatýn bir buudunu teþkil eder ve çok önemlidir. Ne 
var ki, ülfet ve ünsiyet bunu engelleyebilir. Bu sebeple ülfet ve ünsiyeti kýrmak gerekir. Aslýnda, zamanýmýzda 
pek çok kimse, mâneviyata inanmadan yaþýyor. Onun için Bediüzzaman Hazretleri, “A’zami zühd ve takvaya bir 
cemaat sahip çýkmalý” diyor. Aksi takdirde, herkes mes’ul olur.
Namazda Üç Mühim Unsur
Namazý dert edinmek lâzýmdýr. Kýyam, kýraat, rükû, sücûd vs. namazýn þekillerinden ibarettir. Oysa 
asýl   olan,   muhteva   ve   ruhtur.   Nasýl   ki   yeme­içme   cismaniyetimiz   için   bir   ihtiyaçtýr,   namaz   da   manevî 
hayatýmýz ve ruhumuz için bir gýdadýr. Namaz, fýtratýmýzýn bir gereði  haline getirilmelidir. Ruh, gýdasýný 
ancak, bu þekilde kýlýnan bir namazdan alabilir. Meselâ, Kevser sûresi’ni 1000 defa okur, her seferinde ayrý 
þeyler hissedersiniz.  Sonra  da bu hale þaþar kalýr ve “Kevser sûresi  bir satýrlýk birþey ama,  meðer  içinde 
kitaplarý dolduracak muhteva varmýþ” der, kendinizden geçersiniz. Onun için, namazlarý angarya kabilinden 
kýlmamak gerekir.
Namazda dikkat edilecek bir diðer husus da, nasýl vücud geliþtirme çalýþmalarýnda kalbi yormamak için 
fikir   dünyasýndan   uzaklaþmak   gereklidir,   öyle   de,   ruhu   geliþtirmek   için   dünyevî   düþünceleri   devreden 
çýkarmak, bütünüyle kalp ve ruh insaný haline gelmek þarttýr. Tabii, namazýn dýþ þekillerini özenle yerine 
getirmek ile bu muhteva arasýnda sýký bir münasebet olduðu da bir gerçek.
Bir   de,   bazýlarýnýn   namazýna   bakýp   da,   deðiþik   tavýr   ve   uygulamalara   gidilmemelidir.   Baþkasý 
namazýnda   elini,   kolunu,   baþýný   sallayabilir.   Bu   kimseyi   ilgilendirmemeli.   Herkes,   kendi   namazýný 
kýlmalýdýr.   Ayrýca,   baþkalarý   namazlarýný   nasýl   eda   ederlerse   etsinler,   Allah’a   borçlarýný   ödemiþ 
olacaklarýndan   þüpheye   düþmemeli,   neticesinde   insana   vizr   yükleyecek   olan   sû­i   zan   kapýsýný   kat’iyen 
açmamalýyýz. Kaldý ki biz, kimsenin davranýþlarýna hakem de deðiliz.
Bir diðer husus da, namaz kýlarken þartlarý hesaba katmamalýyýz. Aslýnda þartlarýn insanýn namazýna 
tesir   edeceði   muhakkaktýr.   Fakat   bunu   bile   bile   irademizle   bu   þartlarý   aþmalý   ve   kalbi   kemal   noktasýna 
yönlendirmeliyiz. Feyze, berekete en açýk olduðumuz zamanlarda bile sadece O’nu mülâhaza etmeliyiz. Meselâ, 
Allah’la, aranýza girecek bir cezbe, sizi o anda arþ­ý Rahman’a ulaþtýracak, bile olsa hemen “Hayýr Rabbim 
ben bunu istemem, þu namaz kýlanlardan birisi gibi olayým, yeter” diyebilmelisiniz.
Son bir husus da, herkesin namazý, içinde bulunduðu mertebe ve dereceye göre farklýlýk arzeder. Siz 
kýlmýþ olduðunuz namazý, Ýmam­ý Rabbani’ye anlatsanýz, belki size güler. Veya Ýmam­ý Rabbani, Ýbn­i 
Arabi’ye anlatsa, o da güler. Zira buudlar farklýdýr. Burada önemli olan nokta bizim gibi avam­ý nasa, hakîkî 
namaz mülâhazasýna, düþünce yolunu açmaktýr. Bir zerre iken, kendini deryaya salýverme ve damla iken derya 
olma...   Bunun   ötesinde   de,   Rabbim   lûtfederse,   þu   anda   mahiyetini,   keyfiyetini   dahi   bilmediðimiz,   ama 
dedikodusunu,   nakilciliðini   yaptýðýmýz   o   mertebelere   ulaþtýrýlabileceðimizi   yine   O’nun   rahmetinden 
bekleyebiliriz.
 Fedakârlýkta Ayrý Bir Buud
Þahs­ý manevî ile alâkalý birtakým belâ ve musibetler vardýr ki, bunlarý birtakým fedakârlar karþýlar ve 
cemaate gelecek belâlarýn def u ref’i için kendilerini feda ederler. Hizmet kadrosu içinde deðiþik münasebetlerle 
vefat edenler ve muhtelif belâlara dûçar olanlar hakkýnda böyle düþünmek daha muvafýk olur.

Her Güçlüðün Akabinde
Bir Kolaylýk Vardýr
Soru: Rüya’da Fetih sûresi’nin baþ tarafýnýn okunmasý neye delâlet eder?
Cevap:   Þahsî   hatalara   bakýlmadýðýna   delâlet   eder.   Ayrýca   Hudeybiye’de   müslümanlarýn   hisleri, 
gururlarý ve izzetleri ile çok oynandý ama sonra Allah bilâhare onlara fetih nasib buyurdu, zannediyorum, bugün 
de   ayný   þeyler   geçerli.   30­35   seneden   beri   ne   zaman   müslümanlarýn   izzet   ve   gururlarýyla   oynanmýþ   ve 
mü’minler   herhangi   bir   tazyike   maruz   kalmýþlarsa,   ardýndan   büyük   bir   fütuhat   olmuþtur.   Yani   her   zaman 
“Muhakkak her güçlükle  beraber  büyük bir kolaylýk vardýr” âyetinin  hükmü tecellî etmiþtir. Yalnýz bunun 
vazgeçilmez   bir   þartý   vardýr   ki,   o   da,   ihlâs   ve   samimiyeti   kaybetmemek,   Allah   (cc)   ile   irtibatý   devam 
ettirmektir.   Bu   baþarýldýðý   zaman,   “Rabbin   seni   býrakmadý”   sýrrýna   mazhar   olabiliriz.   Yoksa, 
yaptýklarýmýzýn hiç faydasý olmayabilir...

Þeytan ve Ýrade Zaafý
Ýrade zaafý, zýrh ve miðfer arasýndaki delikler gibidir. Þeytanlar vururlarsa oradan vururlar. Efendimiz 
(sav):   “Bir   ifrit,   elinde   ateþ,   bana   namazda   musallat   oldu”   buyuruyorlar.   Demek   ervah­ý   habise,   herkese 
derecesine göre musallat olabiliyor. Evet, þeytan kimine uzaktan ok atar, kimine de merdiven dayar, öyle çýkar...

Ýhlas ve Samîmiyet
Hizmette esas olan ihlâs ve samimiyettir. Tarihte nice peygamberler gelmiþtir ki arkalarýnda bir veya iki 
kiþi   ya   bulunmuþ   ya   da   bulunmamýþtýr.   Buna   karþýlýk,   nice   veliler   de   vardýr   ki,   peþlerinden   kitleleri 
sürüklemiþlerdir. Ne var ki bu velilerin hepsini üst üste koysak, bir Nebî’nin topuðuna ulaþamazlar.
Ýrþad ve teblið vazifesinde sayý çokluðu çok mühim olmadýðý  gibi, hemen netice alýnacak  diye bir 
kaide de yoktur. Mühim olan, “Allah, bu gayretleri boþa çýkarmaz” inancýyla çalýþmak; ihlâs, samimiyet ve 
sadakattan da kýl kadar sapmamaktýr. Kur’ân­ý Kerim, Semud kavmi hakkýnda, “Semud’a gelince: Onlarý 
hidayet ettik, fakat, körlüðü hidâyete tercih ettiler” buyurur. Bu o zaman böyle olduysa da, bir gün gelecek, o 
kavmin veya arkadan gelenlerin içine atýlan hidayet tohumlarý mutlaka boy atýp, geliþecektir. Her da’va eri bu 
hakikatý kavramalý ve yýlmak, usanmak nedir bilmeden bir küheylan gibi hep yoluna devam etmelidir.

Allah (cc) Ýle Ýrtibat
Bugün insanýmýzýn en büyük derdi, Allah (cc) ile olan irtibatýnýn eksikliðidir. O halde, bunu te’min 
edecek   her   vesileye   her   gün   defâatle   müracaat   edilmeli   ve   bizi   O’na   götürecek   yollar   sýk   sýk   gözden 
geçirilmelidir;   aksi   halde,   O’ndan   uzaklaþtýran   tekye   ve   zaviye   de   olsa   mutlaka   yýkýlýp,   altý   üstüne 
getirilmelidir.!

Ebedî Yaþamýn Yolu
‘Ebû Bekir’ bir isim; ama, býraktýðý tatlý izlerle o hâlâ içimizde yaþýyor. Hem o kadar yaþýyor ki, bu 
adý andýðýmýzda sanki kanýmýzdaki alyuvar ve akyuvarlar kendisine selâm duruyor.
Hz. Bilâl, Habeþli bir köle; siyahî, fakat, Sahabe mektebinin mübeccel bir ferdi ve Peygamber Müezzini. 
Aradan on dört asýr geçmiþ olmasýna raðmen, hâlâ teberrüken adýný oðullarýmýza veriyoruz.
Karþý kutupta, 150 metre boyunda ehramlar yapan Mýsýr Firavunlarý var; dünyevî ölçüler içinde büyük; 
ama, dünden bugüne hep lânetle anýlýyorlar.
Evet,   ebedî   yaþamak   isteyenler,   Ebû   Bekir’i   Ebû   Bekir,   Bilâl’i   Bilâl   yapan   vasýflarla   bezenmeli   ve 
firavunluða da özenmemeli ve tenezzül etmemelidirler.

Nefis Müdafaasý Þeytanýn Mýrýltýsýdýr
Nefsi müdafaa adýna söylenen her söz þeytanýn mýrýltýsýdýr, o ayný zamanda  bir cedel ve miradýr. 
Meselâ,   “bu   gece   herhalde   teheccüde   kalkamadýnýz”   dendiðinde,   “geç   yatmýþtým   da”   gibi   bir   savunmaya 
girmek,  cedel olur. Geç yatýlmýþ  bile  olsa,  “þu  gafil nefsin  elinden  kurtulamadým  gitti”  denmelidir.  Ayný 
þekilde,   meselâ,   “ekmekleri   ýsýtsaydýnýz?”   dendiðinde,   nefis   müdafaasý   adýna,   “hekimler   böyle   yemenin 
faydalý olacaðý görüþünde” demek de bir cedeldir. Yine, “haritayý öyle deðil de, þöyle assaydýnýz” dendiðinde, 
“odayý tam ortalayayým da, daha iyi görünsün istemiþtim” cevabýný vermek de bir müdafaa­ý nefs ve cedeldir.
Ýnsan,   her   hâlükârda   nefsini   müdafaadan   kaçýnmalý,   fakat   Hakk   nâmýna   her   fýrsatý   da   mutlaka 
deðerlendirmelidir.

Haramlar Karþýsýnda Gençlere 
Tavsiyeler
Çarþý ve sokakta kol gezen haramlar karþýsýnda gençlere þu tavsiyelerde bulunulabilir:
a. Ýþleri biriktirip, dýþarý çýkýldýðýnda birkaç iþi birden görmek.
b. Bir kýsým iþlerimizi her gün çeþitli sebeplerle dýþarý çýkma mecbûriyetinde olanlara gördürmek.
c. Sokaða yalnýz çýkmayýp, bir veya iki kiþi ile birlikte çýkmak.
d. Her an günahlardan ve kayýp gitmekten Allah’a sýðýnmak.
Ayrýca, her hususta olduðu gibi, bu hususta da baþkalarýna  örnek olma  mevkiinde bulunan þahýslar, 
hayatlarýna   çok   dikkat   etmelidirler.   Zira,   “âlimin   sürçmesi   âlemin   sürçmesi,   veya,   âlimin   ölümü   âlemin 
ölümüdür” fehvasýnca, onlarýn yapacaðý küçük bir hata veya dikkatsizlik binlere, milyonlara sirâyet edebilir, 
binleri ve milyonlarý sarsabilir.

Âkýbet Endiþesi
 Ulû’l­azm   peygamberlerin   hemen   hepsinin   ashâbýndan,   irtidat   edenler   çýkmýþtýr.   Hz.   Mûsâ’nýn 
ashabýndan Samirî, Hz. Ýsa’nýn havârilerinden biri ve kâinatýn iftihar tablosu Hz. Muhammed’in (sav) ashâbý 
içinde de bir hayli isim...
Geçmiþte peygamberleri görmüþ ve onlarla ayný atmosferi paylaþmýþ insanlar arasýnda dahi irtidat vaki 
olursa, huzurda bulunmanýn tadýna erememiþ ve nebevî ‘sýbga’ (boya) ile boyanamamýþ bugünkü insanlarda 
irtidadýn olmayacaðý düþünülemez. Bu bakýmdan, herkes akýbetinden endiþe etmeli. Hadisin ifadesiyle, insan 
cennet ehlinin amellerini iþler de, neticede yazýsý kendisine sebkat eder ve son deminde irtikab edeceði kötü bir 
amelle ­Allah muhafaza buyursun­ cehenneme yuvarlanabilir.
Hz. Ebû Hureyre’nin akýbet endiþesiyle nasýl iki büklüm olduðunu, onun þu sözlerinde müþâhede etmek 
mümkündür.
“Bir gün üç kiþi oturuyorduk. Allah Rasûlü yanýmýza geldi ve “Cehennemde içinizden birinin diþi bana 
Uhud daðý kadar görünüyor” buyurdu. Derken birimiz þehid oldu ve iki kiþi kaldýk. Ben çok endiþe ediyor ve 
Rasûlullah’ýn haber verdiði kiþi ben olurum diye korkuyordum. Nihayet, diðeri de Yemâme’de Müseyleme’nin 
saflarýnda can verince Rabbime çok hamdettim.”
Evet, Allah Rasûlü için “halîlim” ifadesini kullanacak kadar O’na yakýnlýk hisseden Hz. Ebû Hureyre 
âkibetinden bu denli korkarsa, bizim nasýl davranmamýz gerektiðini varýn siz hesap edin!

Benlik ve Gýybet
Günümüzde   hizmet   içinde   kibir   ve   ucb’dan   bir   ölçüde   kurtulma   merhalesine   geldiðimiz   söylenebilir. 
Ama, þu iki hususun önü bir türlü alýnamadý:
1. Enâniyet,
2. Gýybet.
Hele gýybet, hele gýybet!

Sadýk Dostlar
Ýzmir­Manisa yolu üzerinde bir levha var: “Aðaç, aðaçlar içinde büyür.” Aðaç aðaçlar içinde büyüdüðü 
gibi,   insan   da   insanlar   içinde   büyür.   Ýnsanlar   içinde   varlýða   erer.   Duygu   ve   düþünceleri   gerçek   insanlar 
arasýnda; sadâkati sadâkat ikliminde, fedakârlýðý da fedakârlýk ikliminde geliþir.
Gün gelecek, eliniz, ayaðýnýz, gözünüz, kulaðýnýz, kýsaca bütün âzâlarýnýz fayda vermez olacak ve o 
zaman   arkadaþlarýnýzýn  elleriyle  tutacak,   onlarýn   ayaklarý  ile  yürüyecek   ve   gözleriyle   görüp,  kulaklarýyla 
iþiteceksiniz. Öyleyse, þimdiden sâdýk arkadaþlar edinmeðe bakýn. Zannediyorum, “Sâdýklarla beraber olun!” 
ayeti bu hakikata iþaret etmekte..!

Bediüzzaman’ýn Zaviyesinden
Da’va Adamý
 “Beni   nefsini   kurtarmayý   düþünen   hodgâm   bir   adam   mý   zannediyorlar?   Ben,   cemiyetin   imanýný 
kurtarma yolunda dünyamý da fedâ ettim, âhiretimi de. Seksen küsur senelik hayatýmda dünya zevki nâmýna bir 
þey bilmiyorum. Bütün ömrüm harp meydanlarýnda, esâret zindanlarýnda,  yahut memleket hapishanelerinde 
geçti. Çekmediðim cefâ, görmediðim ezâ kalmadý. Divan­ý harplerde bir câni gibi muamele gördüm; bir serseri 
gibi memleket memleket sürgüne yollandým. Memleket zindanlarýnda aylarca ihtilâttan men’ edildim. Defalarca 
zehirlendim. Türlü türlü hakaretlere maruz kaldým. Zaman oldu ki, hayattan bin defa daha ziyâde ölümü tercih 
ettim. Eðer dinim beni intihardan men’ etmeseydi, Said belki bugün toprak altýnda çürümüþ olacaktý. Bütün 
hayatým zahmet ve meþakkatle, felâket ve musîbetle geçti. Cemiyetin imaný, saadet ve selâmeti yolunda nefsimi 
de dünyamý da fedâ ettim. Helâl olsun. Onlara bedduâ bile etmiyorum. Çünkü, bu sâyede Risâle­i Nur, hiç 
olmazsa birkaç yüzbin, yahut birkaç milyon, belki daha ziyade kiþinin imanýný kurtarmaya vesîle oldu. Ölmekle 
yalnýz   kendimi   kurtaracaktým,   fakat   hayatta   kalýp,   zahmet   ve   meþakkatlere   tahammülle   bu   kadar   imanýn 
kurtulmasýna hizmet ettim. Allah’a bin kere hamd olsun!
Sonra, ben cemiyetin iman ve selâmeti yolunda âhiretimi de fedâ ettim. Gözümde ne cennet sevdâsý var, 
ne   de   cehennem   korkusu.   Cemiyetimizin   imaný   nâmýna   bir   Said   deðil,   bin   Said   fedâ   olsun!   Kur’ân’ýmýz 
yeryüzünde cemaatsiz kalýrsa cenneti de istemem; o zaman orasý da bana zindan olur. Milletimin imanýný 
selâmette görürsem,  cehennemin  alevleri içinde  yanmaya râzýyým.  Çünkü, vücudum yanarken, gönlüm gül­
gülistan olur.”

Barýþýn Te’mini
Bir tahmin deðil, kanaat­ý kat’iye olarak diyorum ki, ilerde fikirler çarpýþacak, cemâatler birbirleriyle 
çekiþecek duruma düþecek ve iþte o zaman ancak muvâzene unsuru olan bir cemâat, aradaki hatt­ý muvâsalayý 
temin   edecektir.   O   cemaat   olmak   ne   büyük   bahtiyarlýk!   O   halde,   her   cemaat   bu   vazifeye   talîp   ve   hazýr 
olmalýdýr.

Þanslýyýz
Dönemimiz itibariyle, rûhî ilhamlarýmýzý coþturacak bir çevreden mahrum olarak yaþadýk; hâlâ da ayný 
durum devam ediyor. Ancak, mazhar kýlýndýðýmýz lütuflar açýsýndan, sanki Sahabe devrinde gibiyiz...

Teennî
Avamî telâkkîlerle ve herhangi bir temele oturmayan düþüncelerle hiçbir mes’ele halledilemez. Bugün 
yýkýlmasý gereken bin tane bid’at ile, onlarýn yerine ikâme edilmesi düþünülen bin sünnet var. Böylesine aðýr 
bir yükün altýnda acele edip teennîyi elden býrakmak hatadýr.

Dengeli Davranma
Ýslâmî hizmetleri götürmek istediðimiz insanlara haddinden fazla alâka göstermek, iki yönden mahzurlu 
olabilir:
1. Fýtrat, fýtrî olmayan alâkalarý reddeder. Dolayýsýyla, karþýmýzdakinin yerine kendimizi koyup, “böyle 
haddinden fazla alâka bana gösterilseydi, acaba ne yapardým?” diye düþünmeliyiz.
 2. Ýnsanlara haddinden fazla alâka, sanki o insanlar bu hizmete girmezse, bu kervan yürümez gibi yanlýþ 
bir düþüncenin doðmasýna sebep olur ki, bu da gayretullah’a dokunur.
Her   mes’ele   gibi,   bu   mes’ele   de   Tevhid   açýsýndan   deðerlendirilmeli   ve   vicdanýmýzdaki   Tevhid 
anlayýþýna ters düþen her þeye baþkaldýrýp, ölçülü olmalýyýz. Ölçü veya Kur’ânî tabiriyle, mîzan, insanýn 
dünyasý ve ukbâsý ile çok yakýndan alâkalýdýr.

Mutasyon
Bozuk bir dönemde geldik. Düþünce bozuk, hâl bozuk, çarþý bozuk... Ve, Bediüzzaman Hazretleri gibi 
kimselerin   meþcereliðinde   kendimizi   bulmaya   çalýþýyoruz.   Pek   çok   kimse,   müslümanlýk   adýna   baba   ve 
dedelerinden tevârüs ettikleri hususlarý aynen tekrarlamaya devam ediyor. Bütün bu hususlarýn aslî mecrâlarýna 
ircâsý ise, memleketin aslî yapýsýnda gerçekleþecek ‘mutasyon’lara baðlýdýr. Bunlarýn hepsini tek bir nesil 
kaldýramaz.   Öyleyse,   bu   son   ihyâ   hareketinin,   hiç   acele   etmeden,   kendi   tabiî   seyri   içinde   gerçekleþmesi 
beklenmelidir.
Azýnlýk Gibi
“Ülkenin %99’u müslüman” gibi sloganvarî sözlerle, gaflet ve gevþekliðe itiliyoruz. Bu tür sözlerin bize 
kazandýracaðý hiçbir þey yoktur ve þimdiye kadar da hiçbir þey kazandýrmamýþtýr. Bu sebeple, muvakkaten de 
olsa azýnlýk düþüncesiyle hareket edilmesi þarttýr.
Ýsterseniz,   bu   konuda   bir   hatýramý   nakledeyim:   Bir   defasýnda   Erzurum’a   giderken   bir   derenin 
yanýbaþýnda   azýnlýk   düþüncesine   mensup   üç­beþ   haneli   küçücük   bir   köy   gördük;   o   köyden   iki   üç   tane 
üniversite hocasý çýktýðýný söylediler. Ayný þekilde, bir arkadaþýmýz benzer bir köyde çocuklarýn dýþýnda, 
hiçbir genç göremeyince sebebini sormuþ ve þu cevabý almýþ: “Biz gençlerimizi üniversitelere koyar ve hepsini, 
ama hepsini okuturuz.”
Bu   gerçeði   görmemezlikten   gelmek   kime   ne   kazandýrýr?   O   halde,   üzerimizdeki   gaflet   gömleðini 
çýkartýp, parya haline getirildiðimiz þu ülkede dinimizi ve ülkümüzü yüceltme ve yükseltme adýna çalýþmalý, 
çalýþmalý, yine çalýþmalýyýz..!

Gelecek Nesil Ýçin
Ýkinci Dünya Savaþý’nda Hitler, Rusya’da nasýl arkadan gelenler üzerlerinden geçebilsin diye tanklarýn 
bazýsýný bataklýklara yýðmýþsa,  ayný þekilde bir nesil de, arkadan gelen nesillerin kurtulmasý adýna kendini 
fedâ etmelidir. Türkiye’de þu anda yaþanan süreç budur!

Hizmette Ýlim ve Aksiyon
Ne zaman bir at görsem, yaþadýðým dünyadan sýyrýlýr ve mâzî ile bütünleþirim. Çünkü, atýn en önemli 
özelliði, yorulmak nedir bilmeden, çatlayýncaya kadar koþmasýdýr. Kendilerini Ýslâmî hizmetlere vakfedenler 
de, týpký bir küheylan gibi çatlayýncaya kadar koþmalýdýrlar.
Hizmette böyle bir aksiyonun yaný sýra ilim de önemlidir. Çünkü, netice itibariyle her þey ilme baðlýdýr. 
Cahil, kimseye bir þey anlatamaz. Bu sebeple, ilim elde edecek ve öðrendiklerimizi þuur haline getireceðiz.
 Mustafa Sabri Efendi M. Abduh’u tenkid ederken, “Abduh, anlattýðý þeylerin þuurunda deðildi. Belki 
sadece kendi cephesi adýna bir þeyler söylüyordu” demektedir. Yani, M. Sabri Efendi’ye göre Abduh, hakîkî ilmi 
elde edememiþti. O halde, ilim elde etmekle kalmayacak, kazandýðýmýz bilginin þuuruna da varacaðýz.
Kaba   kuvvete   gelince,   o  akýl   ve  mantýk   plânýnda   maðlûp   olanlarýn   baþvurduðu   bir   yol   vahþice   bir 
davranýþtýr. Halbûki, medenîlere galebe iknâ iledir.

Ýnsaf
Fikir plânýnda komünizme düþmanýz. Bu mevzûda geçmiþte mücadele verenleri de takdirle yâd ederiz. 
Fakat, takdir etmek ayrýdýr, mücâdelenin mantýk ve usûlü dairesinde yapýlmasý yine ayrýdýr. Zindandan bir 
gencimiz belli bir kýrýlmýþlýk içinde gönderdiði bir mektubunda, “Komünistlerle mücadelemizde yol bilemeyip 
de sokaða döküldükse hata mý ettik?” diye sitem ediyordu. Cevabýmda, “Dost, sînemi yaktýn!” demiþdim.
Her þeye raðmen, olanlara raðmen yine insaflý olma mecburiyetindeyiz.

Da’vaya Vefa
Allah,   yeryüzünün   istikrarý   için   daðlarý   yaratmýþtýr;   ayrýca,   daðlarýn   yerin   üzerinde   görünen 
kýsýmlarýnýn en az iki misli de yerin altýndadýr.
Ýþte, bu kudsî da’vâya gönül verenler, Hýzýr’la yolculuk yapmanýn, Hýzýr çeþmesinden âb­ý hayat içip 
‘ölümsüzlüðe’   ermenin   yolunu   aramalý;   geceleri   gündüzler   kadar   aydýnlýk,   iç   dünyalarý   itibariyle   de   dýþ 
görüntülerinden daha derin ve Rabb'in huzûrunda gözyaþý döken, dað gibi birer ma’nâ eri olmalýdýrlar.
Evet, insan   çok  kontrollü   bir  hayat   yaþamalýdýr.  Uçaklarýn   nasýl  uçuþtan   önce  kanatlarý,   pervânesi, 
motoru, hattâ en küçük civatalarý bile kontrol edilir öyle de insan, kendini en ince hissiyâtýna kadar kontrol 
altýnda tutmalýdýr. Ýþte bize bir murâkabe ölçüsü:
Ýnsanlarýn   yanýnda   ‘hizmet’   diyen,   ‘Allah   rýzasý’   diyen   bir   hizmet   eri,   yalnýz   kaldýðýnda   ayný 
duygularý taþýmýyor, hattâ þakaklarý ayný duygularla zonk zonk atmýyor ve kasýklarý aðrýmýyorsa, ciddî bir 
nifak alâmeti taþýyor olabilir.
Büyük Ruhlar
Toplum plânýnda büyük muvaffakiyetler için, ferdlerin önce ruh plânýnda oturaklaþmalarý ve kendilerini 
bulmalarý þarttýr.
Ýþte Fatih! Rumeli Hisarý’nýn plâný, gemilerin karadan Halic’e indirilmesi hep bu 21 yaþýndaki büyük 
komutanýnýn kafasýndan çýkmýþtý.  Emsallerinin bugün üniversite sýralarýnda  oturduðu bir yaþta o, devlet 
idaresine ve ‘fatihliðe’ ait her sýrra sahipti. O ve onun gibilerinin ortaya koyduðu performans, her þeyden önce 
onlarýn ruh plânýnda mükemmel yetiþmiþ olmalarýndan kaynaklanýyordu.
Fatih,   Molla   Güranî’nin,   Akþemseddin’in   elinde   yoðrulmuþtu.   Yine,   bazýlarý,   cehaletlerini   ilan 
edercesine kendisine yeniçeri diyorsa da, çocukluðu Fatih’le geçmiþ bulunan Ulubatlý Hasan, saray terbiyesi 
görmüþ bir Enderun aðasýydý.
Hâsýlý, tarihi büyük umranlar, hep böyle ruhlar tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir.
 Zaman Lehimize Cereyan Ediyor
Hiç þüpheniz olmasýn zaman müslümanlarýn lehine iþlemektedir. Þimdilik net olarak keyfî ya da kemmî 
bir buudumuz yoksa da, nasýl anne karnýnda ceninin doðmasýna ­olaðanüstü þartlar dýþýnda­ kesin gözüyle 
bakýlýyor, öyle de bizim durumumuz da þu anda artýk doðuma yaklaþmýþ bir cenin gibi kabul edilebilir.
Evet, bir millet, bugün olmasa da yarýn, mutlaka sorumsuz insanlarýn elinden dünyanýn idaresini almak 
zorundadýr.   Zira,   insan   hayatýnýn   ne   demek   olduðunu   bilmeyen   ve   bir   tek   el   hareketi   veya   parmak 
dokundurmakla milyonlarca kiþinin ölümüne sebebiyet verebilen ‘canavar’larla, ne insanlýk ne de dünya, arzu 
edilen yere varabilir.
Hasým Cepheyi Tanýmak
Devletin devam ve bekâsýný saðlayacak ve ona “devlet­i ebed­müddet” olma pâyesini kazandýracak en 
önemli hususlardan biri, hiç þübhesiz karþý cephenin çok iyi bilinmesidir. Bu da, sistematik bir þekilde iþleyen 
bir haber alma teþkilâtý ile ancak mümkün olabilir.
Þanlý geçmiþimizde  bu hususta yýðýnla misal vardýr. Meselâ, Hasan Can, Yavuz Sultan Selim’in en 
yakýn arkadaþý ve nedîmidir; ayný Hasan Can, Þah Ýsmail’in de satranç arkadaþýdýr.
Bir   dönemde,   bir   kilisede   papazlýk   yapan   Osmanlý   haber   alma   servisi   mensubu   bir   zatýn   padiþaha 
yazdýðý   mektupta,   “Kilisede   istavroz   çýkarta   çýkarta   iflahým   kesildi.   Müsaade   etseniz   de   artýk   dönsem” 
dediðini okuyoruz. Fransa’da bulunan bu zata verilen cevap, “devletin devam ve bekâsý adýna orada kalmanýz 
uygun görülmüþtür” þeklindedir.
Ýstanbul’u   alarak,   Efendimiz’in   müjdesine   nâil   olmak   isteyen   Yýldýrým   Bayezid,   Bizans’tan   aldýðý 
Olivera   ve   Despota   adlý   iki   kadýn   vasýtasýyla,   Bizans’ýn   içini   avucunun   içi   gibi   biliyordu.   Ayný   þekilde, 
meselâ Akýncýlar içinde haber alma teþkilâtýnda kullanýlan çok sayýda insan vardý. Bunlar, birden fazla dil 
bilirlerdi. Kanunî zamanýnda Alman sarayýnda bir Türk casusunun varlýðý 10 yýl süreyle bilinmiþse de, bu 
casus keþfedilememiþti.. ve daha niceleri...
Bir yandan, hasým cepheyi, mükemmel iþleyen haber alma teþkilâtýyla içinden tanýrken, öte yandan da 
hasým cephenin ayný faaliyetleri kendi içimizde sürdürmesine müsaade edilmemeli ve imkân tanýnmamalý! Ne 
var ki, bu sahada her zaman ayný baþarýyý gösterdiðimiz söylenemez. Meselâ, hakkýnda Nazým Hikmet bir 
destan   yazacaðý   ana   kadar   hiçbir   þey   bilmediðimiz   Þeyh   Bedreddin,   ulemâ   arasýnda   yer   almýþ   olmasýna 
raðmen, karþý cephenin içimizdeki bir adamý olduðu söylenir. Tabakâtü’l­Müfessirîn’inde Ömer Nasuhi Bilmen 
Hoca’nýn, “hakkýnda dedikodu var ise de, büyük bir alimdi” dediði bu zatýn ancak yakýn tarihte komünist 
olduðu anlaþýlabilmiþtir.
Evet,   devlet   ve   milletin   bekâsý   ve   hayâtiyeti   adýna   önem   arzeden   her   dinamiðin   üzerinde   etraflýca 
durmalý, bu dinamikleri sistematik hale getirmeli, günümüzün teknolojik imkânlarýndan da faydalanarak bu 
faaliyetleri   gerçekleþtirmeli..   ve   bilhasa   haber­alma   husûsunda   her   zaman   hasým   cephenin   çok   önünde 
olunmalýdýr.

Vefa Ýster
Vakýf   kurmaktan   dernek   kurmaya   kadar,   her   sahada   Ýslâm’ý   temsil   için,   o   sahanýn   mükemmel 
temsilcilerini yetiþtirmek mecbûriyetindeyiz.  Eðer temsil tam ma’nâsýyla yerine  getirilmezse, sahip çýkýlan 
yüce   hakikatler   söner   gider.   Allah   (cc)   ile   insan   arasýnda   ubûdiyet   ve   ulûhiyet   mukavelesi   vardýr.   Bu 
mukavelenin þartlarýna riayet etmek, farzlar üstü farzdýr. “Bana verdiðiniz sözü tutun ki, Ben de size verdiðim 
sözü tutayým” (Bakara, 2/40) ayeti bu mukaveleye iþaret etmektedir.
Öyleyse,   ahde   vefa,   üzerimizdeki   en   büyük   mes’ûliyet­lerden   biridir.   Bu   mes’ûliyetin   yerine 
getirilmesinde hayatýmýz bile söz konusu olmayabilir. Esâsen, bu mukavelenin önemli bir buudunu da ölümü 
göze alma teþkil etmektedir: Ýþte, konuyla alâkalý Kur’ân ayeti: “Allah, mü’minlerden mallarýný ve canlarýný 
cennet kendilerinin olmak üzere satýn almýþtýr. Çünkü onlar, Allah yolunda savaþýrlar, öldürürler, öldürülürler. 
Bu, Tevrat’ta, Ýncil’de ve Kur’ân’da Allah üzerine hak bir vaaddir. Ahdini Allah’tan daha çok yerine getiren kim 
olabilir? O halde, O’nunla yaptýðýnýz bu alýþ­veriþten dolayý sevinin. Gerçekten bu, büyük bir kazançtýr.” 
Demek oluyor ki, biz muvakaveleyi bozmadýðýmýz takdirde Allah da bozmayacaktýr. Zaten O, asla hulfü’l­
vaadde bulunmaz; yani o, vaadinden asla dönmez.
Ýçtimâiyatçýlarýn görüþüne göre, dünyanýn kaderine hakim olan ve tarihte büyük umranlar kuranlarýn 
hemen hepsi, çileli bir hayatýn içinden çýkýp gelmiþ milletlerdir. Evet, bu umranlar, hayatlarýný çile çizgisinde 
sürdüren yiðitlerin omuzlarýnda yükseldiði gibi, yine çileli hayata devam edenlerin omuzlarýnda devam etmiþ; 
devam etmiþ ve ne zaman rahata ve rehâvete düþülmüþ, o zaman da bu umranlar çöküþe geçmiþtir. Meselâ, bir 
dönemin   yiðitlerinden   Hz.   Huzeyfe   (ra)   ve   Hz.   Enes   (ra),   hayatlarýnýn   son   döneminde   çok   gözyaþý 
dökmüþlerdir. Halbuki onlar, dünyaya bizim kadar dalmamýþlardý. Bu bakýmdan, çileli bir hayat yaþamayý 
daha baþtan bilerek ihtiyar etmeli; rahatýn, rehâvetin bir gün bizi öðütücü diþleri arasýna alabileceði ihtimali 
karþýsýnda hep teyakkuzda bulunmalýyýz. Yoksa, bugün var olsak da, yarýn tükeniþimiz kaçýnýlmazdýr.
Ýçte deðiþikliðe uðramanýn bir diðer emâresi de, evrâd ü ezkârý ve günlük hizbimizi okumayý, çeþitli 
sâiklerle de olsa terk etmektir. Önceleri, Kur’ân’ýn nûrunu, karþýlaþtýðýmýz herkese anlatma þevk ve gayreti 
içindeydik. Þimdi sanki bu hizmet, o günkü halavetini kaybetmiþ gibi. Evrad ve ezkâra gelince, hizmet ediyoruz, 
koþturuyoruz diye o da rafa kondu. Oysaki Tabiîn ve Tebe­i Tâbiîn’e baktýðýmýz zaman, her türlü vazife ve 
sorumluluklarýnýn yanýnda evrâd ü ezkârlarýný hiç terketmediklerini görüyoruz. Bediüzzaman Hazretleri, her 
sahayla iþtigal etmiþ, fünûn­u müsbete adýna çok þeyler öðrenmiþ, fakat, þimdikilerin anlayýþýna göre, ledünnî 
sahada   yaya   kalmasý   beklenirken,   aksine   o,   bu   sahada   da   derinleþtikçe   derinleþmiþ   ve   kalbî   hayatýný, 
gecelerdeki ruhanî seyahatýný hiç mi hiç terketmemiþtir. Demek ki, dimað mütefelsif, yani aklî ilimlerle meþgul 
olsa   da,   kalp   daima   melek   gibi   olmalýdýr.   Bediüzzaman,   birbirinden   uzak   bu   iki   sahayý   cem’   edebilmesi 
yönüyle de çok büyüktür.
Evet, pozitif ilim tahsili yapanlar, içten bozulmaya karþý çok dikkatli olmalýdýrlar. Evrâd ü ezkâra devam 
etmeli, Rabb’le münasebeti kavî tutmalý; birer temkin insaný olarak, “Allah her yerde hâzýr ve nâzýr O’nun 
huzûrunda bulunmak dikkat ister” diyerek, her zaman toparlanmalýdýrlar. Zihinler ilim ve hikmetle, dopdolu 
olduðu gibi, gönüller de itmi’nanla dolup taþmalýdýr.
Eskiden,   sabah   akþam,   “Sübhâneke   yâ   Allah,   teâleyte   yâ   Rahmân,   ecirnâ   min   en­nâr,   bi­afvike   yâ 
Rahmân” diyerek, tesbihatýný terketmeyenler, makam ve mansýb sahibi olduktan sonra, bunu terkediyorlarsa, 
bunlar içten çürümeðe  baþlamýþlar  demektir. Sabah derslerini terkedenler de öyle... Gecesini ihyâ etmeyen, 
teheccüd namazýný kýlmayan, sabah kahvaltýsýný yapmamalýdýr. Tarih boyunca Kur’ân cemaatleri hep ayný 
yoldan gelip geçmiþ, hep ayný çürümeðe maruz kalmýþlardýr. Zaten arada bir gelen mücedditlerin hikmet­i 
vücudu da bu küflü dimaðlarýn küfünü izale etmek deðil mi?
Hâsýlý, müslüman  þu anda  yokuþun eteðindedir   ve eðer  þimdiden  çürümeler  baþlamýþsa,  ilerde çok 
dökülenler olacak demektir. Bu sebeple, her bir çürüme emâresi, bizi dâðidâr etmeli, çürümeðe mani olmak için 
de, her mü’min, ayýplarýný yüzüne söyleyecek kardeþler edinmelidir ki, kardeþi çürüme belirtilerinin farkýna 
vardýðýnda hiç çekinmeden hemen onu tenkid etsin ve yolunu düzeltmesine vesile olsun.

Tahyîr Hâdisesinin Bir Baþka Buudu
Efendimiz (sav)’in zevceleri, ‘tahyîr’ hâdisesinde Allah ve Rasûlullah’ý tercih buyurunca, “Ýyilik, iyiliði 
doðurur” kaidesine baðlý olarak, Efendimiz (sav) de baþka kadýnlarla evlenmekten men’ olundu. Eðer onlar 
dünyayý tercih etseydiler, bu takdirde Peygamber zevcesi olmaktan çýkacaklar ve bu Ýlâhî lütfun getirdiði her 
hayýrdan da mahrum kalacaklardý.
Biz   de,   her   tercihimizi   Allah   ve   Rasûlü’nün   arzularý   istikametinde   kullanabilsek,   o   zaman   Âhiret’te 
kaybedenlerden olmayacaðýz inþaallah.

Haçlý Zihniyeti
Osmanlýlar   döneminde,   hariçteki   kuvvetler   haçlý   zihniyeti   etrafýnda   toplanýp   üzerimize   geliyorlardý. 
Günümüzde   ise   hem   dâhilde   hem   de   hariçde   bir   haçlý   zihniyeti   ve   haçlý   saldýrýlarýyla   karþý   karþýya 
bulunuyoruz. Bizim içimizde, bizden; fakat yaþayýþý, zihniyeti ve inancýyla yabancýlaþmýþ nice insanlar var 
ki,   petrol   kuyularýmýzý   bile   bile   kapatmaktan   tutun   da,   nüfus   plânlamasýna   varýncaya   kadar,   milletimiz 
aleyhinde alýnan her kararýn ve ortaya konan her icraatýn altýnda onlarýn imzasý var. Bu gerçek bize, bir kere 
daha bu milleti ve bu ülkeyi sevenlerin mücadele sahalarýnýn çok geniþ olduðunu ihtar etmektedir.

Hayatý Yaþamada Ölçü
Kendimizi iradî olarak birtakým zorluklara alýþtýrmalýyýz. Meselâ, yastýðýmýz sert olmalý; sert yerde 
yatmalý, hizmet için saða sola gidilip, seferin meþakkati çekilmeli ve çokça oruç tutulmalýdýr.
Evet, lezzetleri terk evlâdýr ve iradî olduðundan da büyük sevabý vardýr.

Önümüzü Kesen Düþmanlar
1. Önümüzü kesen düþmanlarýn en önemlilerinden biri rahattýr.
2. Bir diðer düþman ise, âdetâ gaye haline getirilmiþ evlâd ü ýyâl arzusu, yani evlenmekdir. Evlenme, 
evlâd sahibi olma, gaye deðildir. Yüce gayenin gerçekleþmesinde alt yapýlarýndan biridir. Gaye olmuþ olsaydý, 
farz kýlýnýrdý. Gaye, rýzâ­ý Ýlâhî’dir.
3. Önümüzü kesen bir diðer düþman, makam­mansýb sevdâsýdýr. Ýnsan, her zaman önce þu makama 
geleyim de, ondan sonra hizmet ederim düþüncesine girebilir. Zavallý farkýna varmaz ki, o makam kendisi için 
bir gaye haline gelmiþ ve hizmet, ikinci plânda kalmýþtýr.
Hayatýmýzý, hizmete göre ayarlamalýyýz. Ne tekkenin ruhanî havasý, ne medresenin ilim ufku, ne de 
kýþlanýn disiplini bizi imrendirmemeli; unutmamalýyýz ki, buralar, belli bir vazifeyi edâ etmek için vardýr. 

Bir Muhasebe Örneði
Hz. Ömer, iki katlý ev yaptýran birine, “Ölüm sana daha yakýn” demiþti.
 Bu sözün bize anlattýðý nedir? Çok da objektif olmayan deðerlendirmelerde bulunacak olursak:
1. Ýnsan, zarûrî ihtiyaçlarý dýþýnda herhangi bir þeye sahip olmamalý.
2.   Zarûrî   ihtiyaçlarýmýzdan   arta   kalan   mal,   para,   neyimiz   varsa   tasadduk   edilmeli.   Meþhur   tabirle, 
“bulduðumuzda ihtiyacýmýzý gidermeli, kalanýný daðýtmalý; bulamayýnca da sabretmeli.” Bir Hak dostunun 
dediði gibi bunu sakýn bir fedakârlýk olarak kabûl etmeyin! Çünkü, Baðdat’ýn köpekleri de böyle yaparmýþ. 
Bulunca yer, bulamayýnca sabredermiþ.
3. Sýcak bir havada bulduðumuz gölge ölçüsünde, her nimetin kadrini bilmeli ve getirdiði sorumluluðun 
þuurunda olmalý. Faydalandýðýmýz her nimet ayný zamanda bizi uyaran bir tokat gibi ensemize inmeli.
Ayet­i kerimede, “Dünya hayatýnýzda bütün güzel þeylerinizi harcadýnýz,  hepsinin zevkini sürdünüz” 
buyurulmaktadýr. Bir defasýnda bu ayet hatýrýma  gelince  aðlamýþtým  da, baktým  Halim  Baba da aðlýyor. 
“Niye aðlýyorsun?” dedim. “Buralarý kendi elinle yaptýrdýn; ama buraya zorlukla girip çýkýyorsun” cevabýný 
verdi. Kendisine, “Sen, benim aðladýðýmýn tam tersine aðlýyorsun” dedim.
Ýnsan, dünyaya bir defa gelir ve yerine getirmesi gereken vazifeler için kendisine bir defa fýrsat verilir. 
Ýþte bu biricik fýrsatta o ya kazanacak, ya da kaybedecektir. Bir kere de bu fýrsat elden gitti mi, artýk ne 
‘keþke’lerin faydasý olacaktýr, ne de geri dönüþ arzularýnýn..

Hizmet Eri
Dengeli bir hizmet eri, söyleyeceði þeyleri hemen söylemez. O bilir ki, söylenmesi gereken her þeyi þimdi 
söylerse,   kendisine   hayat   hakký   tanýmayanlar   çýkabilir.   Þartlar   aleyhine   aðýrlaþtýrýlabilir,   dolayýsýyle   de 
sýkýntýlý bir atmosfere düþebilir.

Perspektif
Her müslüman, Allah diyen biriyle dost olma yolunu araþtýrmak zorundadýr. Çünkü, ötede her þey Allah 
deyip dememeðe göre ayarlanacaktýr. Kur’ân, “Ýþte böyle, kim Allah’ýn niþanlarýna saygý gösterirse, þüphesiz 
bu, kalplerin takvasýndandýr” buyurmasýna karþýlýk eðer bu mes’ele hafife alýnacak olsa, Allah’ýn yücelttiði 
bir husus hafife alýnmýþ olur.

Cihad Duygusu
Allah   yolunda   cihad   edenlerin   mücadelelerine   terettüb   eden   neticeler,   taþýdýklarý   duygu   düþünce   ve 
sahip olduklarý þuur nisbetinde artar. Meselâ, cihad duygu ve düþüncesinde  çok derinleþenler  þehidlik üstü 
pâyelere ulaþýrlar.

Fasit Daire, Salih Daire
Allah   (cc)   dilerse   mü’minin   iþlediði   günahýn   cezasýný   dünyada   iken   verebilir.   Onuncu   Lem’a’da 
anlatýlan þefkat tokatlarýný hatýrlayýnýz!
Öyle   ise   Mü’min,   ayaðýna   bir   diken   bile   batsa,   bunun   iþlediði   bir   günahýn   neticesi   olduðunu 
düþünmelidir. Ayný þekilde, hiç olmayacak biçimde terlese, kalbinde bir sýkýntý hasýl olsa, imtihanda bildiði 
halde yazamasa.. bütün bunlarý, seyyiâtýna terettüb etmiþ cezalar saymalýdýr. Eðer Allah rahmetinin tezâhürü 
olarak, seyyiâtý hasenâta tebdil ile, bu fasid daireyi kýrmazsa, mü’min, hayatýný hep bu fasit dairede sürdürür.
Fasit dairenin karþýsýnda, Efendimiz (sav)’in “Hayýr hayrý doðrur” diye beyan buyurduklarý ifadeden 
çýkarýlan bir de “salih daire” vardýr. Bu daire içinde hayýr, bir baþka hayra kapý açar; derken mü’min daima 
hayýr eker, hayýr biçer; biçtikçe de, içinde hayýr iþlemeðe karþý daima bir þevk ve cesaret bulur.

Musîbetlere Karþý
Herhangi bir musîbet karþýsýnda tetikte durmak baþka, maðlûp olmak baþkadýr. Dolayýsýyla, baþýmýza 
gelen bir musibeti gözümüzde büyütüp, irade plânýnda maðlup olmamalýyýz.
Ayný   þekilde,  insan   günahlara   karþý   da  daima   tetikte   olmalýdýr.  Evet her  an,  bir  köþe   baþýnda,   bir 
günahýn çelmesine takýlýp sendeleyebiliriz. Günahlara karþý bu dikkat nasýl günaha maðlûp olmak ma’nâsýna 
gelmez, öyle de musîbetlere karþý tetikte olmak da maðlubiyet demek deðildir.
Gerçek Da’vâ Adamý
Gerçek  bir  da’vâ  adamýna  terettüb  eden   vazifelerin   en  önemlisi,   da’vâsýna   karþý   göstermesi   gereken 
vefâdýr. Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer gibi tefekkür dünyamýzý aþan insanlarý tahlil etmek bize düþmez ama, 
kendini alýp kesseniz, kanýnýn her damlasý ‘vefâ, vefâ’ diyecek olan Hz. Sýddîk (ra)’ýn vefâsýna bakýn ki, 
hicret esnâsýnda 7­8 yaþýndaki kýzý Hz. Âiþe yanýnda yoktu. Ayný þekilde, Hz. Ömer (ra) hicret ederken, 
küçük oðlu Abdullah yanýnda deðildi..
Efendimiz (sav), Hz. Selman (ra) için, “Din Süreyyâ yýldýzýnda da olsa, bunun kavminden bazýlarý onu 
oradan çekip indirirler” buyurmuþlardýr. Ýþte, dînî hakikatler Süreyyâ takým yýldýzlarýnda asýlý bile olsa, 
da’vâ adamýnýn onlarý oradan çekip alacak vefayý göstermesi gerekir.
Ayrýca, bir da’vâ adamýnýn, üzerine düþen vazifeyi yerine getirmesi da’vâsýna olan inancý nisbetindedir. 
Günümüzde, Cumhurbaþkanlýðý Kupasý, Baþbakanlýk Kupasý gibi isimler altýnda kupa maçlarý yapýlýyor. 
Ýslâm da’vâsýnýn müntesipleri öyle bir kupa için yarýþýyorlar ki, bu yarýþýn sonunda verilecek olan kupanýn 
bir kulpunu onlar, diðer kulpunu ise Allah (cc) tutacaktýr. Doðrusu böyle bir kupaya canlar fedâ edilse deðer!..

Ýrtidattan Korunma Yollarý
1­ Kendini emniyette görmekten olabildiðince sakýnmak ve daima âkýbet endiþesi içinde olmak.
2­ Allah’tan çok korkmak.
3­ Þeriat­ý fýtriyeye ittiba  etmek. Bir diðer ifadeyle kavlî duâ ile fiili duâyý yani ameli birleþtirmek; 
menhiyata yaklaþmamak, günah atmosferlerinden uzak durmak ve sürekli ibadet ü tâat ile meþgul olmak.
4­   Ýmana   müteallik   eserleri   sürekli   mütalâa   etmek;   ­bel­leyip   ezberlemek   deðil­   müzâkere   etmek. 
Unutmamak gerekir ki, her yeni müzâkere, insana daha deðiþik þeyler kazandýrýr.
5­ Cemaatten ayrý düþmemek; olur­olmaz yerlerde otururken dahi, dostlarla bir halka teþkil etmek. Bu 
hususta,   “Zulmedenlere   meyletmeyin;   daima   sâdýklarla   beraber   olun”,   “sürüden   ayrýlaný   kurt   yer”   gibi 
düsturlarý her zaman hatýrda tutmak.
6­ Ýçtimaî vazifemizin dýþýnda, günün en az yarýsýný hizmete vermek.
 7­   Hepsinden   daha   önemlisi   de   Hakk   kapýsýnýn   sâdýk   bendesi   olmaktýr.   Hakk   kapýsýnýn   sâdýk 
bendeleri olanlarýn günahlarýna bakýlmaz. O halde, günahlarýndan rahatsýz olanlar, Hakk’ýn dinine hizmete 
koþmalýdýrlar. Her halde en büyük istiðfar da iþte budur. Çevrelerinden korkanlar da, emniyeti, ayný þekilde 
Din’e hizmette aramalýdýrlar.

En Saðlam Sýðýnak
Ýnsan, hayatýnýn her ânýný ilgilendiren Ýslâmî emirleri yaþaya yaþaya kendine mal etmelidir. Bu nokta 
yakalandýðý takdirde kötü huylar o insanda fazla barýnamazlar.
Ferdin, yakalamasý gereken bu nokta, cemâat için de, cemiyet ve millet için de aynen geçerlidir. Kötü 
huylardan arýnmýþ ferdlerden meydana gelen bir cemiyette kötü niyetliler barýnamaz.  Bu sebeple,  ibadet ü 
tâata, evrâd ü ezkâra çok ehemmiyet verilmelidir. Çünkü ibadet ü tâat, bizi þerlilerin þerrinden muhâfaza ettiði 
gibi,   böyle   bir   hassasiyeti   içimizde   kötülüklerin   ve   kötü   insanlarýn,   hatta   yabancý   zihniyet   ve   yabancý 
düþüncelerin kök salýp geliþmesine izin vermez. Ýbadet ü tâat, bu yönüyle insan ve toplum hayatý için en 
büyük sýðýnaktýr. Kaldý ki, iman ve ibadetin, aksine ihtimal verdirmeyecek þekilde insanýn rûhunu sarmasý ve 
bütün dünyasýný kuþatmasý için de yine temrinât þarttýr.

Hizmete Ait Sýrlarý Fâþ Etmenin Hükmü
Fýkýh kitaplarýnda, “Zinaya zorlanan kimsenin zina etmesine cevaz yoktur. Zorda kalan kimse ise, diliyle 
Allah’ý inkâr edebilir” hükmü yer alýr.
Zinada kul hakký bahis mevzûudur ve kul, hakkýný helâl etmedikçe, bu günahtan kurtulmak mümkün 
deðildir.   Ayný   mevzûda   Ýbn­i   Âbidin,   “Birisi   Efendimiz   (sav)’i   ­hâþâ­   tezyif   etse   ve   sonra   da   tevbe   etse, 
yaptýðý bu tevbe kabûl olmaz” der. Neden? Çünkü, hakkýný helâl edecek þahýs artýk ortada yoktur.
Hizmette, Efendimiz (sav)’den bu yana gelmiþ geçmiþ bütün müslümanlarýn ve ayrýca Kýyâmet’e kadar 
gelecek bütün mü’minlerin hakký bahis mevzûudur. O halde, böyle bir da’vânýn aleyhinde olabilecek þekilde 
düþman cepheye koz vermek, altýndan kalkýlmaz bir vebal olsa gerek.

Kulluk Þuuru
Sýrat’ý geçinceye kadar kulluk þuurunu korumak ve buna mânî olacak her þeyden; yýlandan, çiyandan 
kaçar gibi kaçmak lâzýmdýr.
Diyelim ki, hizmet için bir yere giderken, aklýmýza halkýn teveccühü veya “hizmet ediyoruz” gibi nâ­hoþ 
düþünceler geldi. Ýþte hemen o anda toparlanýp istiðfar etmeli ve “Aman Allah’ým! Sen hidayet etmeseydin, biz 
hidayete eremezdik” demeliyiz. Aksi durumda, belâlar baþýmýza saðnak saðnak yaðsa yeridir. Esâsen, Allah’ýn 
affý olmasaydý, iþimiz bitikti.
“Ben”
Kiþi, kendi içerisinde hep kendi mevcûdiyetini hissettirme duygusuyla yaþýyorsa, bu bir riyakârlýktýr. 
Yok, bu düþünce aklýna bir an gelmiþ ve hemen istiðfara sarýlmýþsa, o zaman bu, hava boþluðuna maruz kalma 
gibi birþeydir sayýlýr ve ona zarar vermez.
 “Ben” diyen insandan uzaklaþýn. “Bu da’vâda benim yerim neresidir?” diyene, “gayyâ” deyin ve “yerini 
þimdiye kadar bilmiyorduk ama, þimdi öðrendik” ilâvesiyle suratýna tükürün.

Niçin Hizmet Etmeliyiz?
1­   Her   þeyden   önce,   biz   kuluz   ve   kulluðun   hakkýný   yerine   getirmek   için   de   hizmet   etmek 
mecbûriyetindeyiz.
2­ Emr­i bi’l­ma’rûf, nehy­i ani’l­münker, günümüzde her zamankinden daha çok zimmetimize terettüp 
eden bir farz­ý ayndýr.
3­   Bize   kadar   kusursuz   gelen   bu   hizmeti,   bizden   sonrakilere   ayný   þekilde   kusursuz,   ârýzasýz   ve 
noksansýz intikal ettirmek sorumluluðu altýndayýz.
4­ Bu yol, baþta Allah Rasûlü (sav) olmak üzere, bütün selef­i sâlihînin yoludur ve bu yolda yürümek 
bizim için bir vecîbedir.
5­   Mazhar   olduðumuz   nimetlere   nimetin   cinsinden   þükürle   mukabelede   bulunmak   da,   hizmet   etmeyi 
gerektirmektedir. Evet hizmet adýna, bin bir türlü imkânlar içinde yüzüyoruz. Bu da’vânýn, bizden önce geçen 
çilekeþ temsilcileri, bizim sahip olduðumuz imkân ve fýrsatlara sahip olsalardý, herhalde 25 yýllýk iþi 10 yýla 
sýðdýrabilirlerdi...
Emr­i Bi’l­Ma’ruf
Ýyiliði   emretme   ve   kötülükten   sakýndýrma,   yapýlýþ   keyfiyeti   itibariyle   dönem   ve   þartlara   göre 
deðiþkenlik arzetse de, her mü’minin, bütün hayatý boyunca ifa etmesi gereken bir vazifedir. Bu önemli vazife, 
Þeriat­ý garrâya göre deðil, ancak þeriat­ý fýtriyeye göre terk edilebilir. Yani, bir zaman gelir, mü’minin eli ve 
dili ile ma’rufu emr, münkeri nehyetmesine mânî olduklarý gibi, kalbiyle iyiliðe taraftar olup, kötülüðe tavýr 
almasý   da   engellenirse,   iþte   o   zaman   terkedilebilir   ki   bu   da   Kýyamet’in   artýk   kopmak   üzere   olduðunun 
iþaretidir.

Nefer
Din­i   mübîn­i   Ýslâm’a   hizmet   eden   herkes   neferdir.   Dolayýsýyla,   bu   hizmette   askerî   disiplin   çok 
önemlidir. Þeklen asker deðiliz ama, rûhen askeriz ve öyle de olmalýyýz, hatta öyle olmak mecbûriyetindeyiz. 
Bu sebeple, Ýslâmî hizmetlerde nefer olduðunu idrak edemeyen ve neferliðe ters tutumlar içine giren herkes, 
mutlaka, ama mutlaka bunun cezasýný çeker..!

Ýkaz Tokatlarý
Zât­ý   Ulûhiyet’e  ait  olmayan   þeylere  karþý   duyulan  alâka   ve  istek;   ayrýca,   bazýlarýnýn   iyi   yönlerini 
abartarak   anlatma,   kanâat­i   vicdâniyem   ve   çok   tecrübelerimle   sâbittir   ki,   Rabb’in   rýzâsýnýn   olmadýðý 
amellerdir. Çok müþahede etmiþizdir. Bunlarý irtikap eden biri, çok geçmeden o çok sevdiði ve meziyetlerini 
abarttýðý insanýn eliyle tokat yemiþtir.
Defaatla görülmüþtür ki, birisi için sabahleyin “çok vefalý” desem, o kiþi, daha o gün bitmeden öyle bir 
hareket yapar ki, koynumda yýlan var zannederim. Bir baþkasý hakkýnda, “çok itaatkâr” desem, ilk akþam isyan 
tokadýný ondan yerim.
Hizmet bile olsa, arzularýn içine heves karýþtýðý takdirde, er veya geç tokadý gelir. Kâfirin yediði tokat, 
zulmünün derecesine göre olur. Mü’mine gelince, kimi bir heves veya kötülüðü plânladýðýnda hemen tokat yer; 
kimi   de   fiiliyata   döktüðünde   tokat   yer.   Bu   bakýmdan,   davranýþlar   güzel   ayarlanmalý,   kusur   yapmamaya 
çalýþmalý ve Zât­ý Ulûhiyet’in murâdýna teslim olunmalýdýr.

Gaye ve Vesile Üzerine
Büyük hedef ve maksatlara varmada mutlaka bir kýsým vesileler olacaktýr ve vardýr da. Meselâ, dünya, 
Hakk’a ulaþmanýn vesilelerinden bir tanesidir. Efendimiz (sav), gerçeðe ulaþmada gâye seviyesinde kudsî bir 
vesiledir. Kur’ân, Ýlâhî maksatlarýn tahakkuku için bir baþka vesile olup, Allah, onunla gerçeðin nikabýný 
kaldýrmýþ ve bize onu ayan­beyan göstermiþtir.
Evet, Allah’a ulaþmada Kur’ân ve Efendimiz de birer vesiledir. Fakat bunlar öyle vesilelerdir ki, eðer caiz 
olsa, karþýlarýnda rükû eder ve secdeye kapanýrýz. Niye kapanmayalým ki, annemiz ve babamýz, sadece ruhlar 
aleminden þu cismânî âleme çýkmamýza vesile olduklarý için, Allah bizi kendilerine “Öf!” bile demekten men’ 
etmektedir. Halbûki Efendimiz (sav), bizi, cismaniyetimizin altýnda kalýp ezilmekten kurtarýp ruh ve kalbin 
hayat seviyesine çýkma yollarýný göstermiþ ve Rabbimiz’e giden yolu açmýþtýr.
Öte yandan, bir gün semâlara merdiven dayayýp yýldýzlarý yerlerinden sökecek hale gelsek bile, istihdam 
olunduðumuz   hizmet   de   bir   vesiledir.   Vicdanlarda   ma’rifet­i   Ýlâhî   düþüncesini   uyarma   ve   insanýmýzý, 
inanýlmasý   gerekli   olan   þeylere   inandýrma   adýna   koyulduðumuz   bu   hizmette   hedefimiz,   marifet­i   Ýlâhî, 
muhabbet­i Ýlâhî, zevk­i rûhanî ve rýza­i Ýlâhî’dir. Hizmet deyip ­Allah korusun­ esas gayeyi unutur, kendimize 
karþý yabancýlaþýr ve vesileye takýlýp kalýrsak, o takdirde, kazanma kuþaðýnda kaybediyoruz demektir. Bu 
ise, afetlerin en büyüðüdür.

Meþreb Ayrýlýklarýna Nasýl Bakmalý
Her   insan,   fýtratýnda   taþýdýðý   isti’dat   ve   kabiliyetler   açýsýndan   baþkalarýndan   farklýdýr.   Ashâb­ý 
Kiram’dan   misâl   verecek   olursak,   meselâ   Halid   bir   asker   ve   dâhî   bir   kumandandý.   Ebû   Hureyre,   bir   ilim 
aþýðýydý. Allah Rasûlü (sav), hiçbir zaman bu farklý fýtrat ve kabiliyetleri, bire ircâ gibi, neticesi sýfýr olacak 
bir  iþe  giriþmemiþ,   bunun  yerine,   herkesi  kendi  kabiliyetine   göre  deðerlendirmiþ  ve Hâlid’e   teblið  vazifesi 
vermediði gibi, Ebû Hureyre’yi de kumandanlýða getirmemiþti.
Bu   gerçekler   karþýsýnda,   günümüzde   Ýslâm’a   hizmet   eden   cemaatler,   yolunu,   mihrabýný   bulmuþ 
insanlarý  kendi zeminlerinde  deðerlendirmeye bakmalýdýrlar. Zaten herkes, Ýlâhî takdirin kendisine  verdiði 
fýtrat   ve   isti’dada   uygun   bir   cemâatin   içinde   bulunuyor.   Kaldý   ki,   þahýslar   da,   beldeler   de,   böyle   farklý 
yaklaþým ve farklý tarzdaki Ýslâmî hizmetlerin her birine muhtaçtýr.
Öte   yandan,   insanlarý   baðlý   bulunduklarý   anlayýþ   ve   zihniyetten   koparmak,   psikolojik   gerçeklere   de 
terstir. Hele bu hususta yapýlacak her baský, bulunulacak her isnad ve atýlacak her iftira, maksadýn aksiyle 
netice verir ve hem ferdî, hem içtimaî hayatta müslümanlýk adýna kapanmasý imkânsýz yaralar açar. Allah için, 
ittifak edemiyorsak bile, hiç olmazsa daha fazla ihtilâf ve iftiraklara sebep olmamalýyýz.

Baþarýya Giden Yol
 Efendimiz’in (sav) zuhûrunda, yalnýzca kendi kavim ve kabilesi deðil, devrin süper güçleri de Ýslâmiyet’i 
yakýndan   takip   ediyorlardý.   Hem   Roma,   hem   de   Sasanîler,   Ýslâm’ýn   yayýlmasýnýn   önünü   almak   için 
ellerinden gelen herþeyi yapýyorlardý.
O ilk dönemdeki küçük Ýslâm Cemaati, bugün bizim sahip olduðumuz þeylerin çoðuna sahip deðildi. 
Öyle büyük servetleri de yoktu. Ama, sahip olduklarý bir þey vardý ki, onunla herþey aþýlabilirdi. O þey Allah 
ve   Rasûlü’nü   hoþnut   edecek   bir   hayat   yaþama   dert   ve   ýzdýraplarýydý.   Ýþte   bu   hâlis   istek   ve   ýzdýraplarý 
sebebiyledir ki, Allah kendilerini muvaffak kýldý. Þimdi, ayný yolu takip etme sýrasý yeni bir tarih yazmak 
isteyenlerde.

Kaybetme Noktalarý
Ýnsanýn ehlullah’a (Allah dostlarý) bakýþýnda, onlarýn her günkü halleri onun gözüne perde ayaðýna da 
bað   olmamalýdýr.   Evet,   insan   için   çok   kaybedecek   noktalar   ve   çok   yanýlacak   hususlar   vardýr   ki,   farkýna 
varýlmadan  içine girilmiþ olur.
Biz   her   zaman   imtihandayýz.   Bilmem   ki   Efendimiz   (sav)   devrinde   olsaydýk,   durumumuzu 
ayarlayabilecek   miydik?   O’nun   pazarda   herhangi   bir   insan   gibi   alýþ­veriþ   yapmasý,   ayný   anda   nikâhýnýn 
altýnda birkaç kadýnýn bulunmasý, namaza duracakken “Siz hele durun ben bir gusül abdesti alýp geleyim” 
demesi   gibi   þeyler,   bazý   kimselerin   O’na   karþý   olan   bakýþýný   deðiþtirmeyecek   miydi?   Ah   altýn   çaðýn 
arslanlarý, meðer siz ne teslimiyet  erleriymiþsiniz?
Evet,   iþte   bunlar   hep   birer   imtihan   vesilesidir.   Eðer   Hakikat­ý   Ahmediye’yi   bu   zaviyeden   temâþâya 
kalkarsak, onu gerçek enginliðiyle göremeyiz. O’nu bir tavus gibi göklerde pervaz ederken göreceðimiz yerde, 
kalkar, insanlara imam olmasý   itibariyle beþeriyetin gereði bir kýsým noktalara takýlýrsak kaybederiz. Ebû 
Cehil   aptal   bir   insan   deðildi   fakat,   her   mes’eleye   böyle   kendi   zaviyesinden   baktýðý   için   önündeki   imtihan 
barajlarýný aþamamýþtý.
Ayrý bir misal daha arzedelim: Tasavvufta, sâliki disipline edecek ve seyr­i sülûkta faydalý olacak çileler 
vs. vardýr. Meselâ, diyelim ki salikten, önce 500 “Lâ ilâhe illallah” demesi istendi. Þimdi bu insan kalkar da 
bunun kaynaðý var mý, niye 500 tane diye itiraz ederse, kendine takýlýr kalýr ve dolayýsýyla da kaybeder.
Evet, insanýn gözü ötelere açýk olmalý ki görebilsin. Halbuki biz, bütün bütün olmasa bile bir ölçüde 
mâneviyata   kapalýyýz.   Bu   itibarla,   bunlarýn   birer   imtihan   ve   kaybetme   noktalarý   olduðunu   çok   iyi 
bilemeyebiliriz.

Kayma Noktalarýndan Gýybet
Kitap ve sünnetin ona karþý onca tahþidatý, dinî, millî ve içtimaî onca zararlarýna raðmen, günümüzün 
müslümanlarýnýn bir türlü önemsemediði gýybet, öyle bir ruh hastalýðýdýr ki, þayet þimdilerde önü alýnmazsa, 
ileride topluma yüzlerce zina ve yüzlerce ribanýn günahýný birden iþletebilir.
Bir de bu iþ, basýn­yayýn yoluyla yapýlýp, milyonlara mal ediliyor, milyonlar ona þahid tutuluyorsa, bu 
dalâleti irtikap edenlerin dünya­ukba felaketleri bir yana, topyekün milletin ciddi sarsýntýlara maruz kalmasý 
kaçýnýlmaz olacaktýr.
Evet, sahib­i þeriat aleyhinde olan birþeyi söylemeye gýybet demiþ ve onu mahremi ile zina etme kadar 
büyük günah saymýþtýr. O halde, bizim aklýmýz, fikrimiz ölçü olmadýðýna ve olamayacaðýna göre, bizim için 
takdir edilen bu ölçüler içinde hayatýmýzý idame ettirme mecburiyetindeyiz.
Bu konuda önemli bir kayma noktasý ise þu: Bazýlarý sözde gýybetten kaçýnýyor görünerek, arkadaþlarý 
hakkýnda   “Daha   neleri   var   neleri.   Ama   gýybet   olur   diye   korkuyor   ve   hepsini   söylemiyorum.”   Bu   söz,   o 
kasdettiði þeyleri söylemekten çok daha büyük bir gýybettir. Çünkü müphem bir isnad, sarih bin iftiradan daha 
büyüktür. Zira muhatabýn aklýna, acaba: Livata mý, zina mý, içki mi, kumar mý... vs. gibi þeylerin hepsi birden 
gelebilir. Böylece hem ikili münasebetler, hem de içtimaî salah zedelenir. Evet, böyle diyeceðine, o zatýn 100 
tane günahýný açýk­açýk söyleseydi, her halde sözleri, akla gelebilecek þeylere sýnýr teþkil etmesi bakýmýndan 
daha ehven olurdu...
Bence prensip kararýna varmalý.. hatta: “Aðzýmdan gýybet adýna bir söz çýkarsa, 3 ay muttasýl oruç 
tutacaðým” demeli. Ve gýybete giden yollarý baþtan kapamalý. Ben bir kerre böyle birþey demiþ ve neticede 3 
ay oruç tutmuþtum. Belki, muaccel ceza diye vasýflandýrabileceðimiz böyle bir amel ile nefis intibaha gelir, 
sonrasýnda   aklýn   hakim,   nefsin   mahkum   olmasý   saðlanabilir.   Kimbilir   belki   de   bunun   sonunda   gýybet 
etmemeyi Rabbim fýtratýmýzýn bir parçasý haline getirir...

Þehidlik Talebi
Bence mutlak ma’nâda þehidlik talebinde bulunulmamalýdýr. Zira onda, bir ölçüde vazifeden kaçma ve 
cennete ulaþma vardýr. Zira Efendimizin bir beyanýna göre, kýlýçla kolunuz kopsa, kelleniz gitse pire ýsýrmasý 
kadar   ancak   acý   duyarsýnýz.   Sonra   da   âlâ­yý   illiyîne   ulaþýrsýnýz.   Ama   bence   ölçü   bu   olmamalý.   Çünkü 
þehidlik çok önemli þeylere baðlanmadan, doðrudan doðruya istenecek birþey deðildir. Kaldý ki hakkýmýzda 
hayýrlý olanýn da bu olduðunu bilmiyoruz. Ya bu deðil de, deðirmen taþlarý arasýndan geçen buðday taneleri 
gibi ellibin defa öðütülmek hakkýmýzda daha hayýrlý ise... O halde bunu baþtan kabullenmenin verdiði bir niyet 
ile Allah’a þöyle yalvarmalý: “Allahým! Rýzan istikametinde bana lütfedeceðin herþeyimle ­canýmla, malýmla, 
ilmimle...­ daima yakinimi artýrarak ihlas ve samimiyetle yolunda î’lâ­yý kelimetullah yapmak üzere mücahede 
azmi   ve   mücadele   gücü   ver.   Ve   beni   bir   lahza   bu   yoldan   alýkoyma!.   Eðer   Allahým,   bu   iþin   kâmilane 
noktalanmasý þehadet ile olacaksa, onu da bana lütfeyle ve bunu benden esirgeme Allahým!”
Evet, þehadet talebini dengeli bir düþünce içinde ele alacak olursak yani ömrümüzü kitap, sünnet, akýl, 
mantýk,   muhakeme   blokajýna   oturtarak   neticeye   varmak   istiyorsak   böyle   duâ   etmeliyiz.   Sahabe­i   kiramýn 
delicesine þehadet isteyenlerine ne demeli derseniz, haþa bu deðerlendirmedeki mülahazalardan müberrâdýr. 
Ancak onlarýn bu türlü bir þehadet talebinde:
1) Allah Rasûlüne verdikleri sözü bihakkýn yerine getirme gayreti,
2) Ölüm arzusu, yani ölüm ile Allah ve Rasûlünün vaad ettiði o Cennet’e, Havz’a, Rýdvan’a bir an önce 
kavuþma arzusu,
3)   Cahiliyye  döneminde   iþlemiþ  olduklarý   amellere  ­ki  müslüman   olduktan   sonra,  onlardan   muaheze 
olmayacaðý vaadine raðmen­ keffaret arama mülahazalarý olabilir.

Zinhar Duâdan Dûr Olmayýn 
Duâdan   hiçbir   zaman   dûr   olmayýn.   Yapamadýðýnýzda   “Biz   bugün   büyük   bir   iþi   ihmal   ettik”   diye 
mutlaka hayýflanýn. Ben hergün iki þeyi duâlarýmda zikrederim:
1. Þeytanî ruhlarýn helâkini ki, o konuda þöyle derim: “Allah’ým Âlem­i Ýslâm’ý bölmek, parçalamak ve 
yutmak için plân yapanlarýn plânlarýný baþlarýna geçir. Senin ve dininin düþmanlarýný kendileriyle meþgul et 
ve onlarý bibirlerine düþür.”
2. Müslümanlarýn  muhafazasýna ki onun için de þöyle derim:  “Allah’ým!  Ýslâm’ý  ve müslümanlarý 
güçlendir, koru.” Hatta isimlerini zikrederek þu þekilde duâ ettiðim de olur:“Allah’ým Bosna­Hersek, Abhazya, 
Karabað, Orta Asya, Türkiye’deki... vs. kýsaca bütün alemdeki müslümanlarý þerirlerin þerlerinden muhafaza 
eyle.”
Çünkü düþmanlarýmýzla aramýzda kuvvet dengesi yoktur. Bundan dolayýdýr ki esbab bil külliye sukut 
etmiþ   gibi   duâ   etmemiz   gerekmektedir.   Din   adýna   ýzdýrap,   büyük   bir   gayret   istemediði   halde   büyük   bir 
cihaddýr. Biz de çevremizi, din adýna bu ýzdýrapla mutlak þuurlandýrmalýyýz. Zira bu hususta ne kadar çok 
kalp titrerse Arþ­ý Rahmette o kadar süratli kabul görür.

Bir Muhasebe Misali
1. Ýbadetleri samimi olarak yapmak.
2. Allah’a karþý yaptýðý ibadetlerin en þuurlusunu eksik bulmak.
3. Ýnsanlar karþýsýnda kendisini hor ve hakir görmek; hem o kadar hor ve hakir görmek ki, sadece kâfir 
olmadýðýndan dolayý oturup kalkýp  Allah’a þükretmelidir. Bediüzzaman  Hazretleri, “Mecmuatü’l­Ahzab”ta 
büyük zatlara ait “En þaki kulum” denilen yerleri “Senin lütfun olmazsa” þeklinde düzeltmiþtir. Zannederim bu 
husus, büyük zatlarýn nefis muhasebesini gösterme açýsýndan önemli bir misal teþkil etmektedir.
4. Güzel konuþan ve zâhiren iyi bir yaþantýsý olanlar umumiyetle halk nazarýnda hüsn­ü zanna mazhar 
olurlar. Bu durumlarda insanýn, kendini birþey olmadýðýna inandýrmasý çok önemlidir. Aksi takdirde insan, 
kendini   birþey  oldum   zannedebilir   ki   bu   da   büyük   bir   tehlike   demektir.  Büyük   veliler   bile   bu   konuda   hep 
korkmuþ ve titremiþlerdir. Ýnsan Hz. Þuayp gibi hutbe irad etse bile kendi iç mülahazasý þöyle olmalýdýr: 
“Lafýzperestlik yaptým, insanlarý kelimelerle, cümlelerle aldattým.”
Sýraladýðýmýz bu hususlar, takýlýp kaldýðýmýz ve kaybettiðimiz noktalardýr. Bugün Allah (cc) bize 
büyük vazifeler gördürüyor olabilir. Fakat, böyle bile olsa, bize düþen vazife ve sorumluluk þudur: Kafamýzý 
her   zaman   muhasebe   ile   meþgul   etmek   ve   en   güzel   yaptýðýmýz   iþlerde   bile   bir   bit   yeniði   var   olduðunu 
düþünmek.. Evet, halkýn içinde aðlayýp sýzlayan, gözyaþlarýyla namaz kýlan bir insanýn, Rabbiyle baþbaþa 
kaldýðý anlarý da böyle deðilse, onun bu halinde, deðil bit yeniði, akrep yeniði var demektir.

Zaman Cemaat Zamanýdýr
Cemaat, ahir zamanýn eritici ve öðütücü dalgalarýna karþý koruyucu bir  sed ve siperdir. Ferdî yaþanan 
bir müslümanlýkta, pek çok yanlýþlýklarýn olma ihtimaline karþýlýk, cemaatleþmede bu ihtimal daha azdýr. 
Ayrýca ferdî yaþayanlar cemaate açýlan ve lütfedilen nuranî atmosfer ve iklimlerden mahrumdurlar.
Cemaatte   müþterek   hareket   vardýr   ve   olmalýdýr.   Ve   yine   cemaatte   istikamet   ve   isabet   þansý   daha 
fazladýr. Zira, bir yanda elli­yüz insanýn düþünce muhassalasý, diðer yanda da, dâhi bile olsa, tek baþýna bir 
insanýn karihasý; evet, kýyas bile edilemez. Bu sebepledir ki Allah (cc) cemaat ile beraberdir.

Ýddialý Olmama
 Soru: Bir insanýn: “Ben þu makama geldiðimde þöyle yaparým, böyle yaparým” demesi uygun mudur?
Cevap: Benlik ve enaniyet kokmasý açýsýndan bana bu türlü ifadeler fevkalade sakil geliyor. Zira bizim 
sahip   olduðumuz   bütün   güzel   hasletler   Cenâb­ý   Hakk’ýn   ihsanýdýr.   Bizler   o   nimetlere   ancak   birer   uðrak 
olabiliriz. Eðer, varsa birtakým hasletlerimiz, meziyetlerimiz, kabiliyetlerimiz bunlarý ancak “tahdis­i nimet” 
zâviyesinden yâdetmeli ve kendimizi, bu güzelliklerin teþhir edilmesine birer vesile ve vasýta görmeliyiz.
Ayrýca, bazý makam ve mertebelerde hizmet etmesi muhtemel insanlarýn, daha o seviyelere gelmeden 
“þöyle yapacaðým, böyle yapacaðým” þeklinde konuþmalarý, hiç de akýllýca bir davranýþ deðildir. Kaldý ki, 
Cenâb­ý   Hakk   ona,   o   imkanlarý   verirse   ve   müsaade   ederse   acaba   söylediklerini   yapabilecek   mi?   Bunu   da 
unutmamak, hatta kat’iyen hatýrdan çýkarmamak lazýmdýr.

Ahiretin Ýstismarý
Soru: “Hizmet dairesine dünyayý talep ederek girme” nasýl deðerlendirilir?
Cevap: Bu hal ahireti istismar  etmek gibi birþey demektir. Bu, sadece iþleriniz  iyi gitsin  diye hizmet 
edeceksiniz veya iþleriniz iyi gittikçe hizmet edeceksiniz ma’nâsýna gelir. Pekâlâ, iþleriniz kötü giderse hizmet 
etmeyecek misiniz? Kaldý ki fevkalâde hizmet eden insanlarýn da bazen iþleri kötü gidebilir. Bu bir imtihandýr. 
Bazýlarý   “Þunu   yaptým,   bunu   yaptým,   þu   kadar   verdim.   Duâ   edin   de   iþlerim   iyi   gitsin”   derler.   Bu   da 
yakýþýksýz bir yaklaþýmdýr. Halbuki eðer istismar edilecek bir þey varsa o da ahiret adýna dünya olmalýdýr.

Hediye Mes’elesi
Rasûlullah  (sav) zekat toplama  iþinde  birini vazfilendirmiþti. Bu zâta gittiði  yerlerde bazý   hediyeler 
verildi.   Vazifeden   dönünce:   “Bunlar   zekat   olarak   verilenler,   bunlar   da   bana   hediye   edilenlerdir”   deyince, 
Rasûlullah (sav) celallenerek minbere çýkýp Allah’a hamd ve senada bulunduktan sonra þunlarý söyledi: “Ben 
sizden birinizi Allah’ýn bana tevdi ettiði bir iþte istihdam ediyorum. Sonra o da geliyor: ‘Bunlar zekat olarak 
verilenler, bunlar da bana hediye edilenlerdir’diyor. Bu adam ­eðer doðru sözlüyse­ babasýnýn veya anasýnýn 
evinde   otursaydý   da,   hediyesi   ayaðýna   gelseydi   ya!   Vallahi   sizden   kim   haksýz   birþey   alýrsa   mutlaka   onu 
boynunda taþýyarak, haþrolacaktýr.. þayet aldýðý þey deve ve sýðýr ise böðürerek, koyun ise meleyerek kýyamet 
gününde   Allah’ýn   huzuruna   gelecektir”   buyurdu.   Sonrada   Allah   Rasûlü   (sav)   koltuk   altlarýnýn   beyazlýðý 
görünecek kadar ellerini kaldýrdý ve “Allah’ým teblið ettim mi?” þeklindeki duâsýný üç defa tekrar etti. (Ebu 
Davud, Kitabu’l­Haraç 11)
Günümüzde   de   þahs­ý   manevînin   fazilet   ve   meziyetlerinden   dolayý   þahsýmýza   ve   cemaatimize 
teveccühlerin   olmasý   normaldir.   Ve   bundan   dolayýdýr   ki   bazý   arkadaþlarýmýza   birtakým   hediyeler   takdim 
edilebilir. Bu da normaldir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken birkaç husus vardýr ki, üzerinde durulmaya 
deðer!
Evvelâ, gelen hediyeleri kiþinin, þahsýna aitmiþ gibi almasý, yukarýda mealini arzettiðim hadîse göre 
mezmumdur.
Bu mes’eleyi biraz daha açacak olursak: Bizler, birer zekat memuru gibi hizmet adýna, esnafýn arasýnda 
dolaþýp, onlarý ikna ederek paralarýný alabiliriz. Bir de herhangi bir insan gibi gittiðimizde, yine ayný þekilde 
paralarýný verirler mi acaba? “Sizlere kamil ma’nâda yardýmcý olamýyoruz” deyip özür dilerler mi? Demek ki 
onlar   yaptýklarýný   þahs­ý   manevînin   hatýrý   için   yapýyorlar.   Bizlere   itimad   edip,   hizmet   adýna   paralarýný 
emanet ediyorlar.
Mes’eleyi kendi açýmdan ele alacak olursam, þöyle bir mülâhaza yerinde olur kanaatindeyim: Eðer ben, 
köyde otursaydým bugün bana getirilen hediyeler yine gelir miydi? Gelmezdi. Bunun içindir ki ben, kabul adýna 
and verdirilerek bana gelen þeyleri baþkalarýna daðýtýyorum. Sizler de öyle yapmalýsýnýz.
Ebedî Ölüm
Küfre   meyil,   içte   inkara   karþý   olmasý   gereken   gerilimi   zamanla   öldürür.   Günümüz   insanlarýnýn   bu 
vartadan kurtulamamalarýnýn bir sebebi de çokça ateistlerle düþüp­kalkmalarýdýr. Bu suretle çoklarý sürekli 
yara­bere içinde kalýr ve bir türlü iman ufkuna açýlamazlar. Týpký Abdullah b. Ubey b. Selul gibi. O da Mekke 
müþrikleriyle olan münasabetlerini devam ettirdiði için, Efendimize karþý olan nifakýný bir türlü aþamadý.. 
aþamadý da Kur’ân­ý Kerîm onun için “Ebedî öldü” hükmünü verdi.

Zihniyet Mes’elesi
Günümüz   insanlarý,  içinde   bulunduklarý  cemiyetin  yaþantýsýna  karþý  ülfet  içindeler.   Bundan   dolayý 
bizim duygu, düþünce ve davranýþlarýmýzý yadýrgayýp “Sizin ne iþinize milletin imanýný kurtarmak” , “Ye 
aþýný,   kýl   beþini”   demek   suretiyle   kayýtsýzlýk   ve   milletin   dertlerine   karþý   alakasýzlýk   ifade   eden   sözler 
sarfediyorlar.
Efendimize ve O’nun güzide ashabýna da ayný tabirlerle hitab edilmiþti.
Eðer bu memlekette dine, imana hizmet adýna, sadece beþ vakit namaz kýlan insanlar olsaydý, boy hedefi 
de   onlar   olacaktý.   Þimdi   sadece   beþ   vakit     namaz   kýlanlarý   saf   ve   masum,   bizleri   de   sert   insanlar   olarak 
nitelendiriyorlar.   Onlara   göre   saf   müslüman:   Ýstediði   zaman   namaz   kýlan,   istediði   zaman   içki   içen   insan 
demektir. Aslýnda bu telakki saf müslümanlýða da bir lekedir.

Allah Bizi Ýnsan Eyleye
Alvar Ýmamý cezbeye gelince, o ürperten sesiyle “Allah bizi insan eyleye” derdi. Bu dileðiyle merhum, 
herhalde insan­ý kamil olmayý murad ediyordu.
Ýnsan­ý   kamil   olmak,   insanî   deðerlerin   bulunmasý,   elde   edilmesi   sonra   da   onlarýn   muhafazasýyla 
mümkün   olur.   Zira   insan,   insanî   duygular,   latifeler,   hisler....vs.   ile   bilkuvve   insandýr.   Fakat   bu   potansiyel 
deðerleri bir tohumu topraðýn baðrýna gömüp, neþv u nemasýný saðladýðý gibi, hayatýný da Allah’ýn deðer 
verdiði   þeylerle   yeþertmesi   ve   sonra   da   bu   deðerleri   korumasý   lazýmdýr   ki   “Onlar   hayvan   gibidir,   belki 
hayvandan da aþaðý” (A’raf, 7/179) nazým­ý celiline masadak olmasýnlar.
Efendimiz (sav)’in, namazdaki davranýþlarýmýz hakkýnda buyurduðu  þu mübarek sözler bu hakikati ne 
kadar güzel ifade eder: “Kollarýnýzý köpekler gibi yere sermeyin”, “Ýmamdan önce baþýný secdeden kaldýran 
biri,   yüzünün eþek þekline çevrileceðinden korkmuyor mu?”, “Secdeyi tavuk ve horozlarýn yem gagaladýðý 
gibi yapmayýn.” Ýþte Allah Rasûlü (sav) bu sözleriyle insanýn, hususiyle de namazda, insanlýðýný sergilemesi 
gerektiðini ifade etmektedir. Zaten, insanýn insan­ý kamil olmayý yakalamasý da ancak, ibadet ve ubudiyetle 
mümkündür. Yine insanýn Muhammedî Ruhu, Ýlâhî Ahlak’ý bulmasý ve o ahlâký insanda fýtrat ve tabiat haline 
getirilmesi de ancak ibadet ve ubudiyet gerçekleþebilir.     
Evet, insan kulluðu terk ettiði ölçüde hayvanlýða yaklaþýr, kendisi için hazýrlanan makamdan ve takdir 
ölçülerinden aþaðýya  düþer. Hasýlý,  insanî  tavýr,  insanýn  Allah  ile  olan  münasebetleri içinde  aranmalýdýr. 
Efendimizin   “Allah   sizin   cisimlerinize   ve   suretlerinize   deðil,   kalplerinize   ve   amellerinize   bakar”   nur­efþan 
beyaný, bu hükme iþaret eder. Ýþte Alvar Ýmamý da “Allah bizi insan eyleye” derken herhalde bu ma’nâyý 
kasdediyordu.

Þerare
Ýmam Þa’ranî’nin ifadesine göre, mü’min, namazsýz, niyazsýz bir insanýn yanýna ­Hakk ve hakikatý 
anlatma düþüncesinin dýþýnda­ oturursa, onun ifraz ettiði menfi þerarelerden dolayý, latifeleri söner, zihnî ve 
rûhî   velûdiyetini,   Allah   (cc)   ile   olan   konsantrasyonunu   kaybeder.   Yani,   hareket,   tavýr   ve   davranýþlarýnda 
hayýrdan, bereketten uzaklaþýr.

Hizmet Prensiplerini Tartýþma
Soru: Hizmet prensipleri tartýþýlabilir mi?
Cevap: Evvela hizmet denilince ne anlaþýlýyor ve ne anlaþýlmalýdýr; bunun sýnýrlarýnýn net bir þekilde 
tesbit edilmesi lazýmdýr. 
Hizmet; içinde yaþadýðýmýz zaman diliminin tarz­ý telakkisi göz önüne alýnarak, Kur’ânî çizgide, hiç 
kimseyle çatýþmaya ve sürtüþmeye girmeden, makul, mantýkî ve kuvveti daðýtmaksýzýn, bütün himmeti hal­i 
hazýrdaki  durumu deðerlendirmeye sarfederek, en rantabl bir vaziyette îlâ­yý kelimetullah yapmaya denir.
Bu   uðurda   mücadele   ederken   uygulanan   prensiplerin   bazýlarý   Kur’ân,   Sünnet   ve   Ýcma   kaynaklýdýr. 
Bunlarýn ise hiçbir surette kritiðe tabi tutulmasý doðru deðildir. Zira bunlar hakkýnda aykýrý fikir beyan etmek 
insaný baþaþaðý getirir. Meselâ: “Gýybet etmeyiniz” düsturu Kur’ân’ýn sarih bir hükmüdür. Kur’ân   gýybeti 
kardeþinin   ölü   etini   yemeye   benzetir.   Bu   prensibin   tartýþmasý   ve   münakaþasý   yapýlabilir   mi?   Yine, 
“Kardeþleriniz üzerinde faziletfüruþluk nev’inden gýpta damarlarýný  tahrik etmeyiniz.” düsturunu ele alalým: 
Faziletfüruþluk insaný bir yandan kibre, diðer yandan ucbe sürükler. Ucb ve kibre gelince biri iç, diðeri de dýþ 
hastalýktýr.   Ve   bu   iki   unsur   Efendimiz   (sav)’in   dilinde   þöyle   ifadesini   bulur:   “Kalbinde   zerre   miktar   kibir 
bulunan cennete giremez.” Ucb için de: “Allahým riyadan sümadan ve ucbdan beni koru” buyurur. O halde bu 
prensiplerin de kritik ve tartýþmasý yapýlamaz.
Fakat bazý prensipler vardýr ki, fýkhî ifadeyle “müçtehedun fîh”tir. Meselâ, siyasete girme veya girmeme 
(ki üstadýn hayatýnda her ikisi de vardýr); bir  medrese hocasý gibi talebe yetiþtirme veya yetiþtirmeme. Yani 
tefsir, fýkýh, hadis...vs. ilimlerinin öðretilmesiyle meþgul  olunmasý.  Evet, bu ve  emsali  prensipler, zamana, 
þartlara   baðlý   hususlardýr   ve   zamanla   deðiþtirilebilir.   Bunlarýn   tartýþýlabileceðini   ifade   etmekle   anlatmak 
istediðimiz husus þudur: Bu prensipler deðerlendirmeye tâbi tutulurken, yaþanýlan devir, idare, þartlar, maddî­
manevî   sahip   olunan   bütün   imkânlarýn   hepsi   birden   göz   önünde   bulundurulmalýdýr.   Zaten   böyle   câmi   bir 
deðerlendirmenin   neticesi  de  ancak  böyle   çýkar,   böyle   bir  tartýþma   zeminine  hiç   girmemeli...  Ve  “yapýlan 
hizmetlerdeki isabeti veya isabetsizliði zaman takdir edecektir” deyip geçmelidir.

Dikkatsizlik mi?
 Ýnsanlarýn   baþýna   gelen   bela   ve   musibetler   sadece   dikkatsizlikleri   yüzünden   gelseydi,   belalarýn   en 
çoðuna nebilerin maruz kalmalarýný izah etmek nasýl mümkün olurdu. Zira onlar, Cenâb­ý Hakk’ýn rahle­i 
tedrisinde   terbiye   görmüþ   müstesna   varlýklardýr.   Onlara   dikkatsizlik   isnadý   büyük   bir   edepsizlik   olur.   Bu 
açýdan konuyla alâkalý baþka hikmetler aramak lazýmdýr.

Þahýslarý Ýstihdam Etme
Ýnsanlarý istiham adýna ele alýrken onun zaaflarý da nazar­ý itibare alýnmalýdýr. Bu zaaflar gözardý 
edilerek, muvakkat his ve heyecanlarla onlarý istihdam etmek, çok defa beklenmedik bir anda ümit edilmedik 
þeylerle karþýlaþma demektir. Evet, hizmetler her zaman fedakârlýklara bina edilmemelidir. Zira insanlar her 
zaman fedakâr olamayabilirler. Evet her ferd, “Günde iki­üç saat bedenimi dinlendirmenin dýþýnda hep Allah 
için çalýþmalýyým” demelidir. Ama bu, yine de o ferdin inanmasý  ölçüsündedir. Gerek þahýslarý  istihdam 
ederken,   gerekse   kendi   deðerlendirmelerimizi   yaparken,   makam,   mansýb,   korku   ve   ümitsizliðin   devreye 
girmesiyle, bütün plan ve tasavvurlarýmýzýn al­üst olduðunu görürürüz.. ve bir çarkýn bozulmasýyla bir fabrika 
bütün bütün çalýþamaz hale geldiði gibi, böyle bir handikapla da bütün iþlerimiz akim kalabilir.
Hatta bütün bunlarý hesaba kattýðýmýz halde, yine de karþýmýza bir kýsým handikaplar çýkabilir. Ve 
“Ya   Rabbi!   Karþýmda   durdu,   baþýný   salladý,   güvendim   ve   vazife   verdim.   Sonra   anladým   ki,   bu   bir   his 
yanýlmasý imiþ. Ne yapayým” der hatamýzý dile getirmeye çalýþýrýz. Peygamber Efendimiz’in (sav) nebîlik 
firasetinin ayrý bir buudu da herkesi yerli yerinde istihdam etmesiydi. Öyleyse her mes’ele peygamberâne bir 
teenni ve temkinle ele alýnmalýdýr.
Birisi   irþadda   muvaffak   olduðu   halde,   cephede   hiç   iradesi   yoktur.   Ýrþaddaki   baþarýsýna   bakýp   da 
cephede vezifelendirirseniz, büyük bir fiyasko ile karþýlaþýrsýnýz. Binaenaleyh, hizmetin selâmeti için insanlar 
iyi tanýnmalý ve sonra istihdam edilmelidir.

Þýmarýklýk
Soru: Þýmarmada ne gibi bir tehlike söz konusudur?
Cevap: Þýmarmak, kâfir için o kadar olmasa bile mü’minler için her zaman çok tehlikelidir. Zira mü’min; 
Allah’a (cc)  intisap  yoluna girmekle, mahviyet, tevazu ve Hakk’a kulluðu seçmiþ  sayýlýr. Kâfire gelince o, 
küfrüyle en büyük þýmarýklýðý irtikap ettiði gibi, cezasý da mahkeme­i kübraya ve cehenneme býrakýlmýþtýr.
Ýnsan   üveykler   gibi   semalarda   uçarken   bile   aczini   unutmamalýdýr.   Þuur,   imkân,   adelî   güç...vs.   gibi 
þeyleri Allah’ý unutup da kendinden bilirse ­öyle veya böyle­ bir gün mutlaka baþaþaðý gelir. Zira, Allah  (cc) 
imhal eder (mehil verir) ama ihmal etmez.
Þýmarma, bazen ayný duygu etrafýnda bir araya gelmiþ insanlar için daha da tehlikeli olabilir. Çünkü 
onlardaki  bu ârýzanýn baþkalarýna   sirayet  etme  riski   mevcuttur.  Bu  da,  týpký  Kâbe’de  namaz  kýlmak  gibi 
kazancý ceremesi ölçüsündedir. Yani onlarýn sevabý iki­üç kat daha fazladýr ama, iþlenen günahlar da iki­üç 
misli   fazla   kaydedilir.   Evet,   insan   cemaat   içinde   çok   küçük   hatalardan   dolayý   tokat   yiyebilir.   Zira   kazanç 
kuþaðýnda olanlar sýk sýk uyarýlýrlar, kalbi ölülere veya cezasý ahirete kalanlara gelince, onlara birþey olmaz. 
Tabii bunlar da kendilerine birþey olmamasýna üzülmelidirler.
Þýmarýklýða düþmemek için  nasýl bir muhasebe yapýlmalýdýr, denecek olursa; evvela, cismanî zevk ve 
heyecanlardan kaçýnmak lâzýmdýr. Ýnsan hizmete giderken bile aldanabilir. Kulluk çok zor bir sorumluluktur. 
Kul,   her   zaman   Rabb   karþýsýnda,   vaziyetini   þuurlu   ve   temkinli   bir   þekilde   ayarlý   tutamýyorsa,   farkýna 
varmadan bazen küstahlaþabilir. Kul için nefis muhasebesi paratoner gibidir. Gazab saikalarý bunlara çarpar ve 
kaybolur gider.
Bunun   içindir   ki,   insanýn   sýk   sýk   kendini   kontrol   etmesi   þarttýr.   Kalp   ibresi   her   zaman   doðruyu 
gösteriyor mu? Vicdan sürekli “Allah” diyor mu, demiyor mu? Ýç muhasebemiz, iç kontrolümüz var mý yok 
mu?   Tebliðde   bulunurken,   etrafýmýzýn   çemenzara   dönmesi   ve   anlattýklarýmýzýn   tesirini   göstermesi 
karþýsýnda   “Hayret!   Ben   çakýl   saçýyorum   çim   bitiyor”   diyebiliyor   muyuz?   Hiçbirþey   yapmadýðýmýza, 
hakikaten  inanabiliyor muyuz? Eðer böyle düþünemiyor, böyle inanmýyorsak,  þýmarma kapýsýný  aralamýþ 
sayýlýrýz. Neticede de, bir yerlerden herhangi bir tokat yiyebiliriz. Hele hele bu tokadýn O’ndan (cc) geldiðini 
bilemezsek daha büyüðüne müstehakýz demektir.
Hepimiz insanýz ve bir kýsým boþluk ve zaaflarýmýz olduðu da bir gerçek. Þeytan her an bu boþluklarýn 
birinden içimize sýzarak teveccühümüzü bozabilir. Böyle zamanlarda, þýmarmadan hemen Rabb’e dönmeli ve 
þayet vasýtamýzla bir­iki insan  istikamete ermiþse “Bu ihsan bana nedendir” demeliyiz.
Hizmet   cephesinde   yerimizi   korumak   çok   zordur.   Böyle   bir   mazhariyeti   paylaþanlar   için   daima   bir 
muhasebe ve iç âlemle yaka­paça olma mecburiyeti vardýr. Humudete (sönme) maruz kalmýþ ruhlar bu cephede 
baþarýlý olamaz ve onlar hep olduklarý yerde kalýrlar. Dileyelim ahirete imanlý gitmiþ olsunlar.
Ýç   murakabe;   zamanla   insanýn   içinden   gelmediði   halde,   kendini   ibadete   zorlayýp   Allah   ile   beraber 
olmasýnýn   neticesidir.   Þuur,   iç   murakebenin   þartlarýndan   sadece   birisidir.   Aðacýn   yetiþmesi   için   nasýl   su, 
toprak, güneþ vs.. lazýmdýr; kâmil insan olmak için de îman, ma’rifet, þuur murakâbe, muhasebe, temkin ve 
tedbire ihtiyaç vardýr.

Ýstiþare ve Mesuliyet
Soru: Ýstiþare yapýldýktan sonra mes’uliyet kalkmýþ olur mu? 
Cevap: Ýstiþare; ehli ile, sancý ve ýzdýraplý ruhlarla ve hizmette, sýrtýnda küfe taþýma hassasiyeti ile 
hareket edenlerle yapýlýrsa mesuliyet de kalkmýþ olur.
Kendimizi Tenkid
Kendimizi kontrol, saðlam seyredebilmenin, saðlam iþ yapabilmenin en metin te’minatý ve en güvenilir 
mesnedidir. Böyle bir kontrol insanýn kendi kendini gözden geçirmesi demektir. Her hamle ve her irtifa bu türlü 
bir kontrole dayanýyorsa, ümit verici; geçmiþin muhasebesi yapýlmadan gösterilen her sa’y ve gayret ise, bir 
hüsrân ve inkisar baþlangýcýdýr.
Ferdin kendi kametine, cemiyetin de kendi buudlarýna göre alabildiðine girift ve komplike mes’eleleri 
vardýr ve bunlar çok derin ve çok ciddî hesaplarý gerektirmektedir. Hesaplaþma çizgisinde bulunan bir ferdin, 
fazla inhiraflarý olmayacaðý gibi, hesap üzerine kurulmuþ ve yine hesap üzerinde iþleyen bir toplumun da, çok 
fazla rahatsýz edici yaný ve yönü bulunmayacaktýr.
Geçmiþ, hâle nisbeten, hâl de, geleceðe nisbeten bir hesap kitabýdýr. Hatta bu nokta­i nazardan, gündüz 
geceye, yaz kýþa, dünya öbür âleme nisbeten birer kitaptýrlar. Ýnsan bu kitaplarýn yüzünden nikabý kaldýrýp, 
neþredecekleri aydýnlýktan istifade ettiði nisbette, doðru görür, doðru düþünür ve baþý yüceliklere erer. Bu 
kitaplar   ve   bunlarýn   ihtivâ   ettikleri   hesaplardan   habersiz   yaþayanlar   ise;   hüsrân   görür,   hüsrân   düþünür   ve 
hüsrânda boðulurlar.
 Evet, bazen,   kararýn   verileceði   güne  býrakýlmýþ   bir   hesap,   sahibi  için  sadece   hizlan  ve  haybet   olur. 
“Keþke kitabým verilmeseydi ve hesap nedir, onu bilmeseydim”  inkisarý  içindeki bir teessür  ve nedametin, 
mücrime kazandýracaðý hiçbir þey yoktur.
Hususî   ma’nâda   muhasebe,   geçmiþteki   eksiklikleri   ve   noksanlýklarý   sezerek,   geleceði   yaþamaya 
koyulmak   ve   arkada   býraktýðý   her   yanlýþlýðý   bir   trafik   iþareti   kabul   ederek   yolun   doðrusunu   görmeye 
çalýþmaktýr. Yoksa kaderi tenkid ve Rahmet­i Sonsuz’un rahmetini ittiham ma’nâsýnda, hâdiselerden þikâyet ve 
dert yanma faidesiz bir ýzdýrap ve elemdir.
Milletçe, bu anlayýþda bir muhasebeye ne kadar muhtacýz.!

Ýslâm’a Hizmet Günahlara Keffarettir
Ýman ve Kur’ân hizmeti, fedakâr insanlar ister. Bu hususda duyguyu düþünceyi döve döve inceltmek ve 
eritmek lâzýmdýr. Ýnsan incelip erimelidir ki, hizmet düþüncesine herhangi bir tortu karýþmasýn. Karýþýnca 
ne olur? Dünya aðýrlýklý bir din ihtiyar etmiþ olur zannediyorum. Bu mes’ele çoðumuzun gözünden kaçýyor. 
Meselâ baba ister ki, oðlu dine hizmet etsin.. Ama bir iþi olsun, hatta evi barký da olsun... Ancak, dinini de 
terketmesin  ister. Bu çok  masum  gözükebilir. Halbuki  Kur’ân­ý Kerîm  diyor ki: “Hayýr, hayýr siz dünyayý 
arzuluyor,   ahireti   geriye   býrakýyorsunuz.”   Yani   dünyanýz   aðýr   basýyor.   Ahirete   gelince,   onu   ikinci   plâna 
atýyorsunuz diyor.
Öyleyse herþeyden önce, bu mevzuda yapýlacak tek þey nefsimizde ve neslimizde iman ve Kur’ân hizmeti 
iþlene iþlene bir ruh haline getirilmesidir. Evet, öyleki, hepimiz ve herkes iman ve Kur’ân hizmetinin delisi 
haline gelmelidir. O kadar deli ki; onlar bize, evlenmeyeceðiz desinler, biz de onlara evlenmelisiniz, Peygamber 
(sav)   evlenmiþtir,   diyerek   itidal   tavsiye   etmeliyiz.   Onlar   memuriyete   girmeyeceðiz   desinler.   Biz   de   “Hayýr 
girmelisin,   hizmet   için,   Kur’ân   için   girmelisin”   demeliyiz.   “Tüccar   olmayacaðým,   ticaret   yapmayacaðým” 
desinler. Bizler de, “Hayýr, Ýslâm’a hizmet için yapmalýsýn” demeliyiz...
Aksine, din ve ukba düþüncesi böyle olmaz ve bu seviyede yakalanamazsa dünya aðýr basacak ve ahiret 
de ikinci plânda kalacaktýr. Dava adamý dünyayý aþmýþ adamdýr. Aþamayanlar dava adamý olamazlar. Dindar 
olurlar,   inanç   ve   akidelerinde   tam   olurlar   ama,   dava   adamý   olamazlar.   Dava   adamý   Ýslâm’a   ve   Kur’ân’a 
hizmetten   bir   an   dûr   olsa,   kendini   büyük   günah   iþlemiþ   sayar.   Onlara   göre   bu   günahýn   tevbesi   de 
“Estaðfirullah”   deðildir.   Bu   günahýn   tevbesi   günahýn   aðýrlýðýnýn   vicdanda   duyulmasý   ve   tekrar   hizmete 
dönülerek, ölesiye hizmet edilmesidir.

Nifaktan Korunma
Herhangi bir hizmette bulunan ve bir hizmeti temsil eden kimseler için, tehlikeli birtakým düþünce ve 
davranýþlar   vardýr.   Bunlar   bazen   çok   masum   görünseler   de,   hizmet   erleri   için   tehlike   arzederler.   Ýnsanýn 
çocukken ve talebeliðinde fena düþünceleri olmayabilir . Ama, bu insanlarýn bir kýsým boþluk ve zaaflarý 
varsa; para, makam..vs. gibi; bunlar birgün onun ruhunu sarýnca bu insan, inhiraf edip bir kenara çekilebilir. Bu 
bir nifak deðildir ama, zaaftýr ve ileride tehlikeli olabilir. Bu yüzden de böylelerinin önceden teþhis edilip tedavi 
edilmeleri gerekmektedir. Bazý insanlar hissiyatlarýný mertçe, açýkça söyleyemeyebilirler. Yani bunlar kapalý 
ve mahcup fýtratlardýr. Ancak yine de davranýþlarýndan birtakým þeyler sezilebilir. Bunlar gençliklerinde pek 
zararlý   olmayabilirler.  Ne   var   ki,   zaman   içinde   alacaðý   þekiller   ile   bu   boþluk   ve   zaaflar   tehlikeli   buudlara 
ulaþabilir. Yani böyle davranýþlar ve böyle inhiraflar huy haline gelir ve iþte o zaman birer nifak sebebi oluverir. 
Meselâ:
a) Böyleleri için bir kýsým menfaat ve çýkarlar söz konusu olabilir.
b) Bu hizmet içinde bulduðum,  gördüðüm iltifat ve itibarý dýþarýda göremem öyle ise hizmet içinde 
yararlanabilirim, mülahazasý ruhlarý sarabilir.
c) Ayrýca dara düþtüðümde beni korurlar, kollarlar düþüncesi kafasýna takýlabilir.
d) Bazen de bu hizmeti kendi þöhret ve makamýna kullanma olabilir.
e) Mutlaka bu iþin içinde olmalýyým ne olur ne olmaz belki bir ganimet isabet eder, ben de payýmý 
alýrým gibi þeytânî düþünceler herkes için olmasa da bazýlarý için her zaman söz konusu olabilir.
Aslýnda   bunlarý   çoðaltmak   da   mümkündür.  Evet,  bütün   bunlar   nifak   vesilesi   ve   münafýklýk   alâmeti 
olabilir. Bu ve benzeri düþünce ve mülâhazalardan kurtulmak için, derin bir muhasebe gerekmektedir. En gizli 
ve en  masum  düþünce  ve mülâhazalarýmýzýn   dahi ciddi  bir kontrole tâbi  tutulmasý  gerekmektedir. Ýnsan, 
kendi hâl ve hareketlerinin bir nevi gizli hafiyesi olup, onlarý yakýn takibe almalýdýr. Aksi halde, farkýnda 
olmadan nefsin tuzaklarýna takýlýp kalma, ihtimali her zaman mevcuttur.

Ýnhiraf 
Soru: Ýnhiraf etmede yeme ve içmenin rolü var mýdýr?
Cevap:   Yediðimiz­içtiðimiz   þeylerin   inhiraf   etmede   rolleri   vardýr.   Haram­helal   diye   bir   kýsým   temel 
prensipler vardýr ki bunlar bir mü’min için vazgeçilmez unsurlardýr. Selef, Ýnsanlýðýn Ýftihar Tablosu’nun bir 
beyanýna dayanarak haram lokma, cehennemle temizlenir diyor ve insanýn maddî yapýsý ile manevî yapýsý 
arasýnda bir alâkaya inanýyordu. Evvelâ yenen ve içilen þeylerin helâl olmasý, doðrudan doðruya     Hz. Þarî 
tarafýndan   talep   edilmekte   ve   inananlarýn   bununla   mukayyet   olmalarý   istenmektedir.     Yani   biz   bununla 
mükellefiz ve bu da bir emr­i Ýlâhîdir. Ýkinci olarak, haram olan þeylerin netice itibariyle getirdiði zararlar söz 
konusudur. Bu zararlar bazen maddî olur, bazan da manevî. Evet, yediðiniz bir lokma haramýn, sizi inhirafa 
götürmesi ve hatta çoluk­çocuðumuzun genel durumuna da tesir etmesi her zaman söz konusu olabilir.
Selef­i salihîn bazen harama düþeriz korkusuyla þüpheli þeylerden dahi vazgeçmiþlerdir. Hatta helâl olan 
birçok þeyden bile kaçýnmýþ ve kýlý kýrk yararcasýna hassas davranmýþlardýr. Binaenaleyh, haram yeme­içme 
ve giyinmenin insaný inhirafa götürdüðü her zaman söylenebilir. Dolayýsýyla da bu mevzuda hassas olmayan 
ruhlar, burada da çeker, ötede de... Kaldý ki meþru daire oldukça geniþtir, harama girmeye lüzum yoktur; bu 
itibarla da her zaman dikkatli olup, dikkatli yaþamaya gayret sarfedilmelidir.

Ýlhama Açýk Ruhlar
Ýlham,   dinî   bir   kaynak   sayýlmasa   da   müslümanlýkta   önemli   mazhariyetlerdendir.   Ancak   herkes   ona 
mazhar   olamaz.   Ýlham,  biraz  da  insanýn  zekasýyla,  hafýzasýyla,  terkib  kabiliyetiyle,  istidadýyla  mütenasib 
olarak gelir. 
Ýnsan, fýtraten ilhama açýk olarak yaratýlmýþtýr. Ne var ki çok kimse bu istidadýný köreltir ve kat’iyen 
ondan istifade edemez. Diyelim ki Allah ona, bir hýfz istidadý, bir muhakeme ve mantýk istidadý verdi; ayrýca 
onu hassas ve duyarlý kýldý; öyle ki, en kuru havadan bile nem kapacak kadar hassas.   (Bütün bunlar büyük 
insanlarýn evsafýndandýr, bu yüzden de çok önemlidir.)   Þimdi bir insan bu istidat ve evsafý bozmamýþsa, o 
insan, uhrevî esintilere, deðiþik varidata ve ilhama açýk demektir. Ýþte böyle istidatlar, saðlam bir metafizik 
zeminde devasa kametler haline gelebilirler. Tabiî dejenere de olabilir. Meselâ diyelim ki, Nazým Hikmet çok 
duyarlý, istidatlý ve hassas bir ruha sahipti. Orhan Veli de öyle. Bunlarda duygu, düþünce ve eþya ile içli­dýþlý 
olma atbaþýydý. Fakat tamamen ma’nâya karþý alakasýz, metafiziðe karþý kapalý yaþadýklarýndan, maddenin 
o fevkalâde dar dünyasýna takýlýp kaldýlar.. ve zamanla istidatlarý köreldi, fýtratlarý da dejenere oldu. 
Öyleyse insan istidatlarýný köreltmemeli, fýtratýný da bozmamalýdýr. Böyle fýtraten istidatlý ve ilhama 
açýk ruhlar, iyi bir üstadýn elinden ve iyi bir sarrafýn tezgâhýndan geçip onun rahle­i tedrisine oturabilseler, 
büyük birer cevher kýymetine ulaþabilirler.
Evet, insan yediveren bir tohum gibidir ama, topraðýn müsait olmasý da çok önemlidir. Bu Allah’ýn ezelî 
bir kanunudur. Ve onu deðiþtirmeye de kimsenin gücü yetmez. Bir tohumun baðrýndan dýþarýya çýkan rüþeym, 
genel þartlarýn durumuna göre þekillenir. Eðer þartlar bir veya iki filiz çýkarmaya elveriþli ise, o da o kadar 
çýkarýr. Hatta þartlar elveriþli olursa, bu defa da iki baþak verir ve bir tek danesi bile çürük çýkmaz... Evet, 
bunu Allah’ýn meþiet ve iradesi, genel þartlar atký ve kaneviçesine göre ayarlar...
Ýþte tohumda bu istidat varsa o yetmiþ de verebilir, yediyüz de, bin de. Evet doðrudan doðruya Allah’a 
teveccüh   edip,   bütün   istidadýyla   O’na   dilbeste   olunca,   bu   istidatlar,   namütenâhi   inkiþaf   edebilir.   Ýþte   Þah 
Veliyullah, iþte Ýmam Gazalî, iþte Ýmam Rabbanî ve iþte Bediüzzaman..!

Ýlham ve Çevre
Soru: Ýlhama açýk ruhlarýn geliþmesinde çevredeki genel þartlarýn tesirleri nelerdir?
Cevap: Evvela, kiþinin yaþadýðý dönem ve devrin þartlarý gelir.. evet büyük insanlarý biraz da devrin 
þartlarý    yetiþtirir.  Bir Bediüzzaman  ile  Ýmam  Rabbanî  devirleri çok  farklý  þartlarý  haizdir.  Yani  eðer bir 
Bediüzzaman Ýmam Gazalî devrinde yaþasaydý, Ýmam Gazalî olurdu. Tabii tersi de öyle...
Evet, eðer Bediüzzaman Ýmam Gazalî devrinde yaþasaydý, istidatlarý o devre göre inkiþaf ederdi. Fakat 
herbirisi   bizzat   kendi   devirlerindeki   hayat­ý   içtimâiye­i   Ýslâmiye   mes’eleleriyle   alâkalý   sözcü   ve   temsilci 
olduklarýndan,   kendi   devirlerinin   mes’elelerine   göre   tahþidat   yapmýþ   ve   fonksiyonlarýný   da   ona   göre   eda 
etmiþlerdir.   Meselâ,   bir   dönemde   ümmet,   manevî   ve   ruhî   boþluk   tehlikesi   ile   karþý   karþýyadýr.   Böyle   bir 
dönemde Allah, içtimâî hayata aþk, heyecan ve deðiþik hazlar katacak bir veli gönderir. Baþka bir dönemde ise, 
meselâ akýl ve mantýk öne çýkmýþtýr. Yani ümmetin akl­ý selimini daðidar edecek felsefe cereyanlarý ortalýðý 
kasýp kavurmaktadýr. Böyle bir dönemde de Allah (cc) akýl ve mantýðý, vahyin gölgesinde seyrettirecek, imân 
ve itikadý, Ýslâm aklý ve mantýðý ile takviye edecek bir müceddit gönderir.
Ancak,  bundan þu da anlaþýlmamalýdýr:  Bir devrin bütün þartlarýný haiz bir müceddit, önceki veya 
sonraki devrin þartlarýndan mahrumdur. Aksine kendi devrine göre, imân ve itikad üzere tahþidat yapan bir 
müceddit, ayný zamanda derin bir vecd ve istiðrak sahibidir de. Ancak tahþidatýný sadece imân, akýl ve hikmet 
üzere yapmaktadýr.

Tevbede Sebat
Soru: Tevbe ettikten sonra veya tevbe esnasýnda ayný günaha düþme endiþesi varsa bu tevbe geçerli ve 
yararlý olur mu?
Cevap:   Ýnsan   yaratýlýrken,   hata   iþlemeye   kabiliyetli   olarak   yaratýlmýþtýr.   Yani   insaný   günaha 
çekebilecek duygular, hisler vardýr tabiatýnda. Bu duygu ve hisler, iyi þeylere esas teþkil etsin diye insanýn 
tabiatýna yerleþtirilmiþtir. Ama her zaman bunlarý deðerlendirmek mümkün olmayabilir. Meselâ, öfke insana 
niye verilmiþtir? Elbetteki iyi þeyler için. Bununla insan gazilik ve þehidlik de kazanabilir. “El­buðdu fillah vel­
hubbu fillah” fehvasýnca kin, buðz ve öfke de, sevgi ve muhabbet de Allah için olursa bunlarla insan sevab 
kazanabilir, kazanabilir de her an hayatýný cihadda geçiriyor gibi olur.
Bedenî hislere, þehevanî duygulara sahip bir insan, bunlara sabretse, onun için cihad sevabý hasýl olur. 
Bunlar zabt u rabt altýna alýnmadýðý zaman ise, insaný baþaþaðý götürebilirler.
Yani hata, insanýn eþi gibidir. Ýnsan günah ve hatalarýn aðýrlýðýný vicdanýnda duymalýdýr. Duymazsa, 
hissetmezse týpký cansýz bir cisim gibi yaþar. Kalbinde bir kýsým derunî duygular, latifeler varsa bunlar da 
zamanla söner.
Öyleyse   insan   hemen   kýsa   yoldan   tevbeye   müracaat   etmelidir.   Hadis­i   Nebevî’de:   “Her   insan   hata 
iþleyicidir. Hata iþleyenlerin en hayýrlýsý da (hemen) tevbe edenlerdir” buyurulmuþtur.
Tevbeye   sarýlmalý   ve   hemen   Allah’a   teveccüh   edip   “Eznebtü”   “Günah   iþledim”   demelidir.   Ayrýca, 
tevbede,   bir   daha   yapmamaya   azim   ve   cehd   olmalýdýr.   Hiç   olmazsa   tevbe   esnasýnda   insanda   tereddüt 
olmamalýdýr. Bundan da öte, kesin ve katî bir þekilde, bir daha dönmemeye niyet ve kasýt olmalýdýr.
Ancak,  tabiat­ý  beþer muktezasý  olarak  insan,  sonradan  yine  ­tabii kasýd  olmayarak­ hata ve günaha 
girebilir.
Evet, insan tevbe ederken þek ve þüpheye yer vermeden mutlak “Bu sondur” demeli ve kararlý olmalýdýr.

Ýlhamý Duyup Hissetmek
Ýlham, her zaman zuhur etse de, þahýs bunu duyup hissetmeyebilir. Zira ilham müsait bir iklim ve bir 
sisteme  iner. Güneþ her zaman  doðar,  fakat  siz,   çevrenizi,  zemini  siyahla  kaplamýþsanýz,  onun  ýþýðýndan 
istifade   edemezsiniz.   Yani   güneþle   beraber   zemininizin   de,   güneþin   parlaklýðýna   mukabil   þeffaf   olmasý 
lazýmdýr. Aynen öyle de, ilhamlar dalga dalga gelir geçer de, insanýn istidadý müsait deðilse, veya tefekkür 
etmesini bilmiyorsa; okuyup tefekkür etmediðinden  veya günahlara bata­çýka verilen istidadý körelttiðinden, 
böyle birinin ilhamdan istifade etmesi mümkün deðildir.
Ýstidatlar,   ilhamý   burada   duyup   hissederek,   marifet   adýna   derinleþmekten,   öbür   âlemde   ruhanî 
zevklerden   istifade   etmeye   kadar   geniþ   olarak   cereyan   eder.   Herkes,   burada   da   ötede   de   hâdiseleri   farklý 
seviyede   hisseder.   Mimarî   zevkleri   geliþmiþ   bir   insan   ile   bir   çoban,   Selimiye   gibi   bir   san’at   harikasýný 
deðerlendirdiklerinde,   görülecektir   ki,   birinde   kaba   bir   taþ   yýðýnýndan   ibaret   ve   etrafa   yayýlýp   döküldü­
dökülecek gibi bir görüntü arzeden mimarî, öbüründe kimbilir hangi ince zevklerle pürüzsüz bir hale getirilip ve 
insanýn, her taþýnda oturup, saatlerce düþüneceði bir san’at meþherine dönüþür. Evet, san’attan anlamayan bir 
insanýn, bu esrarengiz mimarinin önündeki banklarýndan herhangi birine oturup saatlerce aval aval bakmasýyla, 
bediî zevkleri inkiþaf etmiþ birinin müþahedesi her halde ayný olmaz...
Þiirde   de   böyledir.   Ýnsan,   þiirden   anlamýyorsa,   o   þiirin   halk   aðzýyla   ifade   edileninden   zevk   alýr. 
Nasihatvari ifadelerinden hoþlanýr. Oysaki gerçek þiirin hecelendikçe insana ayrý bir zevk veren öyle yanlarý 
vardýr ki, insan onun buudlarýný ihata edemez. Ýnsanýn aynalý bir odada, iç içe aynalarýn ortalarýna giren 
cisminin   birbirine   aksettirip   namütenahiye   ulaþtýðý   gibi,   güzelce   söylenmiþ   bir   söz   de   böyle   namütenahî 
zevklere   ulaþtýran   nurânî   bir   helezondur.   Ne   var   ki   bunu   zevk   edemeyenler,   þiirdeki   derinliði   de 
sezemeyebilirler.
Yani Allah’ýn verdiði istidatlar, kabiliyetler ve þahsýn iradesiyle ona katacaðý þeyler ilham esintilerinden 
tam istifade eden insanlar için zamanla tasavvurlarýmýzý aþan derinliklere ulaþýrlar. 

Rab’le Ýrtibat En Büyük Güçtür   
Bence   en   mühim   olan   þey   Rab’le   irtibatý   devam   ettirmektir.   Týpký   çiçek   yapraklarý   gibi;   yapraklar 
aðaçtan   kopup   yere   dökülünce   ayaklar   altýnda   çiðnenir   ve   ezilirler.   Ama,   aðacýn   baþýnda   kalsalar   hem   o 
muazzez mevkilerini hem de canlýlýklarýný korurlar. Biz de Rabbimizle irtibatý kaybettiðimiz zaman týpký 
aðaç yapraklarý gibi dökülür ve eziliriz. Evet bizi baþkalarýnýn gücü yenemez; bizi kendi güçsüzlüðümüz yener.

Yanlýþ Ýnsan
Bizden çok yanlýþlar zuhur edebilir.
Ýnsanýn   KENDÝNÝ   YANLIÞSIZ   GÖRMESÝ   EN   BÜYÜK   YANLIÞTIR.   Sonra   diðer   yanlýþlýklar 
onun etrafýný sarar ve o insanýn kendisi âdetâ bir YANLIÞ olur.

Demagojinin Üstadý Þeytandýr
Korkunun hakikisi Allah’tan korkmaktýr, þeytandan deðil. Þeytan da kim oluyor ki; o demagoji üstadý bir 
müvesvistir. Allah’tan korkaný, Allah þeytana býrakmaz. Þeytan doðrudan doðruya ve mertçe insanýn karþýsýna 
çýkmaz. Hileler, vesveseler, vesileler ve aldatmalar ile çýkar. Evet o bu kadar alçaktýr. Bir karpuz kabuðu ile 
ayaðýný kaydýrýr insanýn, kaydýrýr da onu yere serer.
Bu yüzden biz de duâ ederken “Min hemezâti’þ­þeyâtin”, “Allahým! þeytanýn vesvese ve dürtmelerinden 
sana sýðýnýyoruz” diyor ve O’na yalvarýyoruz. Evet iþte þeytan budur. O güçsüz bir mahluktur; ama, bir yerde 
köþeye siner, sen oradan geçerken ayaðýný önüne kor ve çelme takar. Baþka türlü de bir halt etmez.
Ýnsanda  bir kýsým boþluklar  vardýr, o da  bunlardan  istifade  eder. Boþluklar  olmazsa  semtinize  dahi 
yaklaþamaz.

Fýtratýn Gayesi Allah’ý Anlatmaktýr
Ýnsanlar,   elde   ettikleri   mansýplara,   geldikleri   yerlere   ve   makamlara,   liyakatlarýyla   gelmemiþlerdir. 
Rastlantýlar neticesinde Allah (cc) herkesi bir yere yerleþtirmiþtir. Yani bu Allah’ýn bir tevfikidir.
Öyleyse, bu tevfike tam muvafýk hareket etmek gerekir. Bu itibarla insan, her makamý, Allah’a ve O’nun 
dinine hizmet edecek þekilde deðerlendirmelidir.
Halk yönüyle insanlar arasýnda herhangi bir fark yoktur. Hepsi de kan ve fýþký arasýndan çýkmýþtýr.. 
dolayýsýyla insan bu menþei unutmamalýdýr. Evet müfessir de olsanýz, muhaddis de olsanýz siz, kan ve fýþký 
arasýndan çýktýnýz. Önemli olan þey kan ve fýþký arasýndan süt çýkarmaktýr. Yani fýtratý deðerlendirip, gaye­
i hilkate muvafýk hareket etmektir.
Fýtratýn   gayesi   Allah’ý   tanýtmaktýr.   Ýlmin   vazifesi   ise   buna   hizmet   etmektir.   Allah’a   hizmetle 
bütünleþememiþ ilim faydasýz ilimdir ve týpký eþeðin sýrtýndaki yükler gibidir...

Halkýn Ýltifatlarý Ýnsaný Yanýltabilir
Halkýn   teveccühü   mühim   deðil.   Herþeyde   Allah’ýn   teveccühü   ve   rýzasý   aranmalýdýr.   Ýnsan   O’nun 
indinde kaç porsiyon ediyorsa sadece ona bakmalýdýr. Sizi bir makama, bir mevkiye oturtup tazim ve hürmet 
gösterebilirler; siz de yanýlabilirsiniz. Evet bütün bunlar yanýltabilir insaný. Temkinli davranýp, bir keramet 
vardýr diye, abdest suyunuzu yüzlerine gözlerine sürecek kadar sizi veli bilseler  de yine kendinize bir paye 
çýkarmamalýsýnýz..   çýkarmamalýsýnýz   ve   sadece   Allah’ýn   indindeki   deðer   ve   kýymetinize   bakmalýsýnýz. 
Ýnsan,   her   zaman;   “beni   halkýn   indinde   büyük,   kendi   nezdinde   küçük   kýlma   Allah’ým”   demeli   ve   O’na, 
yönelmelidir.

Namaz En Mühim Ýbadet...
Müslümanlar namaza çok dikkat etmelidir. Zira kulun ilk defa siðaya çekileceði þey namazdýr. Zina deðil, 
içki deðil, baþka bir þey de deðil namaz.! Bundan diðer hususlarýn  önemsiz þeyler olduðu anlaþýlmamalý; 
aksine  namazýn  ehemmiyeti anlaþýlmalý.  Çünkü  hakiki  namaz  zaten  insaný  fuhþiyattan  meneder. Bazýlarý 
þöyle birþey diyor: “Falan iyi bir insan ama, namaz kýlmýyor.” Bu, Allah ölçülerine göre çarpýk bir düþünce...
Bir   insan   namaz   kýlmýyorsa   bence,   hayatýnýn   en   büyük   kayýp   kuþaðýnda   yaþýyor   demektir.   Oruç, 
namaz kýlmakdan daha kolay bir ibadettir. Hac da öyle. Hac ruha ibadet neþvesi aþýlarken, nefse de seyahat 
hazzýný tattýrýr. Sahabe, namaz kýlmayana münafýk nazarýyla bakardý. Hatta ulemâ, çok defa amelî nifaka, 
namazýn terkedilmesini misal verir. Günde, ferdin þuurunun derinliðine göre beþ defa Allah’a arz­ý ubudiyeti 
onu çok yüceltir. Evet namaz deyip geçmemeli; namazdan geçen, korkarým bir gün dinden de geçer... Namazda 
miraç vardýr. Ama, herkes bunu namazda  kendine göre hisseder ve kabiliyeti nisbetinde yükseldiðini  duyar. 
Herkesin hissettiði kendi miracýdýr.. ve bu mirac bazýlarýnýn ayaðýndan geçer, bazýlarýnýn da baþýndan. En 
mükemmel mirac Efendimiz (sav)’in miracýdýr.

Hüsn­ü Zan Etmek Esastýr
Ýyi müslüman olduðuna inandýðýmýz kimselerin kusurlarýný görmemeli. Bu hususta bütün irade gücü 
ve ruh mukavemeti çok gerilip baþkalarýnýn  faziletlerine karþý duyarlý, rezilelerine karþý da kör, saðýr ve 
dilsiz olunmalýdýr. Bunlar belki zor hazmedilecek þeylerdir ama, müslümanlar kendi aralarýnda bunu mutlaka 
gerçekleþtirmelidirler.   Hz.   Ebû   Bekir   ve   Ömer   (ra)   birbirlerine   hilafeti   teklif   ediyorlar   ve   “Sen   konuþ,   ben 
dinleyeyim” diyorlardý.
Zaten, Kur’ân­ý Kerîm de yeryüzünde bu ahlâký tesis etmek için inmiþti; sadece okumak için deðil. Evet 
insan onu okuduktan sonra “Acaba bende ne gibi þeyler hasýl oldu? Ne seviyede muhasebe duygum geliþti? 
Bende ne gibi bir te’sir ve iz býraktý?” demeli ve kendini kontrol etmelidir. Ýþte bence önemli olan da budur.
Hz. Âiþe validemizle ilgili meþhur bir “Ýfk (iftira) Hâdisesi” olmuþtu. Bu herkes için bir imtihandý. Hz. 
Zeyneb validemize, Âiþe validemiz aleyhinde fitne sokmak istiyenlere o büyük kadýn, bu mevzuda tek kelime 
bile dinlemeyip onlara sýrtýný dönmüþtü. Ve Âiþe validemiz hayatýnýn sonuna kadar, Zeyneb validemizin bu 
büyüklüðünü bir yad­ý cemil olarak anacaktý. Evet, önce hüsn­ü zan esastýr ki, mü’minleri birbirine baðlayan, 
perçinleyen de iþte budur!
 Doðru Söze Ne Demeli
Allah (cc) dilemedikçe, sizin dilemeniz birþey ifade etmez. Evet, önce o takdir eder; sonra olacak þeyler 
olur. Ýþin bir diðer yaný da eðer O (cc), vermek istemeseydi istemeyi de vermezdi. Yine de siz, ne derseniz 
deyin, Allah’ýn (cc) dediði ve dilediði olur. Bektaþiye: “Allah hakkýnda birþey demez misin?” diye sormuþlar: 
“Vallahi benim birþeye aklým yetmez? Ama aklýmýn erdiði birþey varsa, o da çocukluðumdan beri hep O’nun 
dediði oluyor” demiþ. Doðru söze ne demeli...

Nifak Endiþesi
Soru: Nifak korkusu ve endiþesi taþýmayan, münafýktýr deniyor. Avam için durum nasýldýr? Neden nifak 
korkusu olmalýdýr?
Cevap: Avam için þefkatli olunmalý... Çünkü onlar, küfrü de, imâný da nifaký da pek bilmezler. Allah 
onlara merhamet etsin! ­Bunlar “Lâ ilâhe illallah” dedikleri ve farzlarý yaþadýklarý zaman­inþaallah­kurtulurlar. 
Fakat bu mevzuda aþaðý inmek de yoktur. Yani belli bir seviyeye gelmiþ birisinin, avam seviyesine ineyim de 
“Allah beni de hesaba çekmesin” demesi, sukuttur. Evet, Allah’ýn verdiði ve ihsan ettiði mevkinin neresinde 
iseniz ya orayý korursunuz ya da sukut edersiniz baþka yol yoktur. Allah bir insana merhamet ederse onu sukut 
ettirmeden evvel vefat ettirir. Evet, her mertebenin hakkýný vermek lazýmdýr. Hz. Ömer nifaktan çok endiþe 
etmiþ ve “dünyadan geldiðimiz gibi, pak gidebilsek!” temennisinde bulunmuþtur. Ayrýca 24 kadar sahabe hep 
nifak endiþesini taþýmýþtýr. Onlar böyle hissetmiþken, bizler de kim oluyoruz ki?..
Muhlisler için bile bu mevzuda büyük tehlike söz konusudur. Bu itibarla bizler, her zaman Allah’a iltica 
edip günahlardan uzak kalmaya ve ibadetlerle içli­dýþlý olmaya çalýþmalýyýz. Bu arada, insanýn iç muhasebesi 
çok önemlidir. Zaten iç muhasebesi olmayanlar yükselemezler. Hasýlý, herkesin, kendi seviyesine göre dikkat 
etmesi lazým gelen çok þeyler vardýr...

Hizmette, Akýl­Mantýk ve His
Soru:   Hissiyât   ile   akýl   ve   mantýðýn   arasýndaki   münasebet,   imân   ve   imâna   hizmet   açýsýndan   nasýl 
olmalýdýr?
Cevap: Herþeyin bidâyetinde önce hissîlik olur, akýl ve mantýk sonra gelir. Eðer aklîlik de tâ baþtan olsa 
bile insan, gençliðinde  týpký  ihtiyar ve olgunlar  gibi yaþar. Yani tabiat­ý  beþerde hissîliðin olmasý  normal 
birþey. Þimdi insanýn elinde binbir maharet vardýr. Ancak mümarese ve tecrübe olmazsa bu istidatlar ortaya 
çýkmaz. Bazý kimselerin eli bir tele dokununca ondan musikiye ait güzel notalar dökülür. Ama herkes bunu 
yapamaz. Önce kabiliyet olacak sonra da mümarese... Bir baþkasý, iki tel ile peynir­ekmek yiyor gibi çorap örer. 
O el herkeste vardýr ama herkes öremez. Aynen bunlar gibi, manevî hayatýmýza ait tecrübelerimiz de zamanla 
hayata   mâl   olur.  Hayata   mâl  olmazsa,  nazarî   plânda  kalýr.  Meselâ,  ben  þimdi   size   þoförlüðü   anlatabilirim. 
Freniyle, debriyajýyla, vitesiyle... Ama, bunlar nazariyata ait þeylerdir.. ve bunlarý bilene þoför denmez. Neden 
sonra   pratiðe   geçer   de   zamanla   þoförlükle   öyle   bir   bütünleþirsiniz   ki,   arabayý   týpký   eliniz­ayaðýnýz   gibi 
kullanýrsýnýz. Hem, meselâ siz, hizmete koþarken bile bazan aklýnýza birtakým þüpheler, tereddütler gelebilir. 
Ama imân ve Ýslâm yaþana yaþana insan ruhuyla öyle bütünleþir ki, artýk þeytan dahi ona ulaþamaz. Hem, 
meselâ; sizde kemal mertebede manevî derinliðe götürecek bir his kabiliyeti var. Ancak bunu pratik ile takviye 
etmeniz lâzým ki bir iþe yarasýn... Evet, sizi uzun boylu kapýda tutmadan post’ta, ya da sedirde oturtmazlar. 
Kaldý   ki,   sedir   de   istidadýnýza   göre   olur.   Evet   katre   iseniz   katre,   reþha   iseniz   reþha,   zühre   iseniz   zühre 
makamýna oturtulursunuz. Yani tamamen kalbî de olsa hissiyatlar pratik ve tecrübe ile bütünleþmelidir. Bu da 
iman ve Ýslâm’a hizmet ve bunlarýn pratiðe dökülmesiyle mümkün olur.
Kâmil Ma’nâda Namaz
Allah   (cc)   Kur’ân­ý   Kerîm’de:   “Namaz   insaný   fuhþiyat   ve   münkerattan   alýkoyar”   buyuruyor.   Buna 
mukabil bizim, namazýn içinde veya dýþýnda da fuhþiyat irtikab etmemiz, namazlarýmýzý kamil ma’nâda eda 
edemediðimizi gösterir.
Kamil   ma’nâda   namazý,   fýkýh   kitaplarýndaki   “kâmilen   ve   nâkisen   eda”   deðerlendirmelerine   has 
görmemek gerekir. Belki onu, bütün bir hayata ve davranýþlarýmýzýn en küçük teferruatýna varýncaya kadar 
ihatasý bulunan bir husus olarak görmemiz lazýmdýr. Böyle olunca da, Ýslâm’a ve onun hükümlerine zýd, 
yapmýþ   olduðumuz   herhangi   bir   hile,   hud’a,   baþkalarýný   kandýrma...   vs.   bizim   namazýmýzýn   kamil 
olmadýðýnýn bir alâmeti olsa gerek.

Namaz ve Kurbiyet
Namaz; insaný Allah’a yaklaþtýrmada hem bir vesile hem de yakýnlaþmanýn ta kendisidir. Gaflet ise 
arýzîdir. Gaflet hali gelip geçtiðinde ardýndan bir üzüntü býrakmýyorsa o insan tehlikede demektir.

Ýnsan ve Gaflet
Gaflet insanlýk ile alâkalý bir hicabtýr.
Gaflet, insanýn mahiyeti içinde sürekli olarak vardýr ve mahiyetimizle alâkalý bir husustur.
Gaflet insan için pusuda bekleyen bir düþman gibidir. Hiç yemesek içmesek de yine gaflet olabilir. Çünkü 
o ve onunla mücadele olmasaydý terakki de olmaz ve insanlar da týpký melekler gibi ayný makamda  sabit 
kalýrlardý. Oysa insan, insanlýk serencamesi içinde her cephede kavga vere vere yerinde melekleri bile geride 
býrakabilecek hususiyetlerle donatýlmýþ bir varlýktýr.

Hilekâr Dostlar
Milletçe bizi zaafa düþüren en önemli hususlardan biri de, çevremizi saran dost suretindeki hilekârlara 
karþý safîliðimizdir. Oysa ki insan her vaade aldanmamalý, her yol gösterene de inanmamalýdýr.

Azami Zühd ve Takva
Sürekli düþünerek ve tecessüs ederek yaþamak, mâneviyatýn bir buudunu teþkil eder ve bu çok önemlidir. 
Ne var ki, ülfet ve ünsiyet her zaman bunu engelleyebilir. Onun için bu ülfet ve ünsiyet perdelerini sýk sýk 
parçalamak   gerekir.   Aslýnda,   zamanýmýzda   pek   çok   kimse   mâneviyata   inanmadan   yaþýyor.   Onun   için 
Bediüzzaman Hazretleri “A’zami zühd ve takvaya bir cemaat sahip çýkmalý” diyor. Aksi takdirde herkes mesul 
olur.
 Namazda Dünyevî Düþünceler
Soru: Namazlarýmýzda dünyaya dalýyoruz. Acaba namazýmýz kabul olmuyor mu?
Cevap:   Farzý   eda   etmiþ   sayýlýr,   namaza   ait   sevabý   alýr   ama   namaz   miracýyla   mukadder   zirveye 
ulaþamayabilir. Evet, mümtaz bir edaya, mümtaz bir mükafat, en ala þekilde yerine getirilen namaza da elbette 
ekstradan mükafat verilecektir.
Onun   için   namazda,   elden   geldiðince   uhrevî   mülahazalarda   bulunmaya   gayret   edilmelidir.   Ne   var   ki 
fýtratýmýzýn icabý, kendimizi bütün bütün dünyadan kurtaramýyoruz. Ancak, bütün bütün dünyevî iþlerimizle 
meþgûl olunca da namazý bir “büro” haline getirmiþ oluruz.
Netice: Elden geldiðince dünyanýn namazlarýmýza girmesine müsaade etmemeliyiz.

Putlarý Reddediþ
Her  türlü  putu  reddetmekle  mükellefiz.  Ancak,  bu  reddediþ  ve onlara  karþý  tavýrda  üslup  önemlidir. 
Evvelâ   bizler   kendi   iç   alemimizi   þirk   ve   þirk   þaibelerinden   arýndýrmalýyýz,   sonra   da,   içimizdeki   putlarý 
temizlediðimiz gibi, usulüne uygun olarak dýþ dünyadaki putperestlik düþüncesiyle adabýna uygun mücadele 
etmeli ve elimizin altýndakileri de bu þuurla yetiþtirmeliyiz. Ýþte bu usulüne göre bir reddediþtir. Bunun aksi 
ise ya putlarý benimsemek veya onlarý meþhur etmek olur.
Mekke döneminde putlar aleyhinde nazil olan âyetler, þirki red ve tevhidi tesbit yörüngeliydi. Onlarla 
alâkalý inen sûre ve âyetler, zât­ý ulûhiyetin engin ve cihanþümul tasarrufunu anlatýrken, putlarýn yer, konum, 
ma’nâ   ve   müessiriyetlerine   de   temas   ediyordu.   Onlarýn   toplum   dýþý   edilmesi   ise   toplum   vicdanýndaki 
ifnalarýndan sonraya býrakýlmýþtý. Meselâ, o zaman Mekke’de, Lat, Uzza, Menat, Naile, Ýsaf ve Safa­Merve 
arasýnda   daha   pek   çok   put   vardý   ve   bunlarýn   koruyucularý   da   yoktu.   Efendimiz   (sav)   Ýbrahim   (as)   gibi 
yapabilir ve onlarý kýrabilirdi ama kalplerde kýrýlmadan bunu yapmadý. Çünkü O, bir defa gelecek ve bütün 
putlarý   bir   daha   ebediyyen   kalkamayacak   þekilde   yerle   bir   edecekti.   Aslýnda   müþrikler   de   bunu   çok   iyi 
biliyorlardý. Ne var ki, Efendimiz (sav)’in fiilî durumu olmadýðýndan dolayý onlar da birþey yapamýyorlardý. 
Bu itibarla  da  Mekke’de umumî  hava, hep  zaman  kazanma  çizgisinde  seyrediyordu.  Ve, Efendimiz,   bu  baþ 
döndürücü siyaseti sayesinde onlara raðmen  adým adým hedefine yaklaþýyordu.
Ebu   Zer,   bu   döneminde   zamansýz   bir   karþý   koyuþta   bulununca,   müþrikler   tarafýndan   feci   þekilde 
tartaklanmýþtý ki, Efendimiz (sav), belli bir süre içinde onu geldiði yere gönderme mecburiyetinde kalmýþtý. 
Bunun   ma’nâsý   þu   idi:   “Sen   bu   aceleci   fýtratýnla   þimdilik   içimizde   yaþayacak   tabiata   sahip   deðilsin;   git 
mevsimini bekle!”
Hatta, Hz. Ömer’in de buna benzer, küçük bir zamanlama inhirafýndan söz ederler. O da öyle davranýr ve 
müþriklerin saldýrýsýna maruz kalýr. Bütün bunlar, herþeyin ­eskilerin ifadesiyle­ bir vakt­i merhunu olduðunu 
ve vaktinden evvel yapýlan mualecelerin de bir kýsým komplikasyonlarý olacaðýný gösteriyor ki, bunlar bizi 
daha titiz olmaya davet ediyor.

Biat Çizgisini Muhafaza
Soru: Kalbin biat çizgisinde her an sabit kadem olmasý mümkün müdür?
 Cevap: Bu mümkün deðildir. Kalbin durumu elektrikteki frekans gibidir. Biatta azalma, çoðalma olabilir, 
olabilir ama, kesinlikle alt çizginin altýna da düþülmemelidir. Ýnsan çok deðiþik unsurlardan müteþekkildir.Çok 
defa bu unsurlar, fýtratlarýnýn gereðini yaparlar ki, bizim kimi zaman hayvan, kimi zaman bitki, kimi zaman da 
insan   mertebesinde   kendimizi   hissetmemiz   bundandýr.   Bu   türlü   mertebe   deðiþtirmeler,   birer   hava   boþluðu 
gibidirler.   Bu   boþluklar,   elden   geldiðince   hýzlý   geçilmelidir.   Ýçine   düþülünce   de   hemen   çýkma   yollarý 
araþtýrýlmalýdýr.
Her kusur ve günah böyle bir hava boþluðudur. Bir dakika günah iþlediðimiz zaman, en az on dakika 
inlemeliyiz ki, o günah ruhlarýmýzda derinleþmesin ve bizi daha derin boþluklara çekmesin.
Bir Hikaye
Bir gün Hz. Muaviye’yi þeytan namaza kaldýrýr. Hz. Muaviye þaþkýnlýkla neden kaldýrýldýðýný sorar: 
Þeytan ona þu ibretâmiz cevabý verir: “Ben þeytaným. Geçen gün birisi sabah namazýný kaçýrdý. Kalktýðýnda 
öyle bir “of” etti ki, onun nedameti yüzü suyu hürmetine Allah pek çok kimseyi baðýþladý. Seninki de öyle olur 
diye korktum ve onun için seni namaza kaldýrdým.”
Evet, günahlara karþý ciddi bir nedamet hissi, o günahýn açtýðý boþluklarý kapatabilir. Aksi takdirde 
açýlan   gayyalar   her   zaman   bizi   içine   çekip   yutabilir.   Bundan   dolayýdýr   ki,   çok   dikkatli   yaþama 
mecburiyetindeyiz.   Çünkü,   insan   hayatýnda   “kabz   u   bast”lar   sürekli   olarak   birbirini   takip   eder   ve   onu   hep 
boþluklarýn etrafýnda gezdirirler.
Çarþýda gözünüz bir harama iliþtiðinde, hemen anýnda mescide gidip, iki rekat namaz kýlmalý.. bir an 
kahkahayla gülme gafletinde bulunulduðunda, derhal bir kenara çekilip tevbe edilmeli.. zira, unutulursa kalýr, 
kalýr ve katmerleþir. Zamanla da Rabb ile irtibat, kesilir ve o günahzede kendini dalâlet ve inhiraflarýn aðýnda 
bulur.     

Namaz Günâhlara Keffarettir
Evet, namaz kamil mânâda kýlýnýrsa, ­birçok hadis­i þerifte de iþaret buyurulduðu gibi­ günahlarý siler, 
temizler. Zira namazda tevbenin þuur haline gelmesi söz konusudur. Yani, namaz ile yapýlan tevbe kasdî ve iradî 
olmamakla beraber, insanýn namazla bütünleþmesi ve bu bütünlük içinde Rabbin huzuruna gelmesi onda tevbe 
adýna bir þuur mayalar. Yeter ki, namaz istenen ölçüler çerçevesinde eda edilmiþ olsun.
Diðer taraftan namaz, yekpare tevbe demektir. Tevbe namazýn bütün rükünlerine öyle sinmiþtir ki, onu 
tevbeden ayrý mütalâa etmek âdetâ imkânsýzdýr. Her tevbe elbet namaz deðildir; fakat þuurla kýlýnmýþ her 
namaz ayný zamanda bir tevbedir.
Hadîslerde, günahlara kefaret olan namaz hakkýnda herhangi bir kayýt ve isimlendirme yoktur. Bundan 
da, her namazýn böyle potansiyel bir güce sahip olduðu ma’nâsýný anlayabiliriz. Ne var ki, namazýn böyle bir 
te’sir icra edebilmesi için öncelikle onun istenen seviyede yerine getirilmesi lazýmdýr. 
Burada, konuyla ilgili hadîslerden anlaþýlabilecek  þöyle bir nükteye de dikkatinizi  çekmek istiyorum: 
Cenâb­ý Hakk dilerse her namazda günahlarý affedebilir. Ancak kul, günahýnýn ýzdýrabýný, yirmidört saat 
gönlünde duymalýdýr ki, bu, o günahlarýn affýna ciddi bir davetiye olsun ve o gün iþlenen günahlara mukabil, 
yine o gün dolu dolu tevbeyle geçsin.. ve kul, bu tevbenin kabulünü o günün bütün namazlarýnda arasýn; arasýn 
ve bulmaya çalýþsýn. Her gününü böyle geçirenler için, bu þuurla namazýn eda edilmesi de ayrý bir lütuf olsa 
gerek. Ýþte namazýn bizzat isimlendirilerek söylenmemesinde bir de böyle bir nükte var.! Nasýl ki, Ramazan 
içinde kadir gecesi, cuma içinde duâlarýn makbul olduðu vakit gizlidir ve bununla da bütün Ramazan ayýnýn ve 
bütün cuma gününün deðerlendirilmesi hikmeti gözetilmiþtir. Bunun gibi, günaha kefaret olacak namaz da gizli 
tutulmuþtur   ki,   insan   her   namazýnda   bunu   arasýn   ve   namazýný   bu   duygularla   eda   etsin.   Neticede   de, 
namazlarýndan herhangi birinde kefaret meyvesini devþirmiþ olsun.

Ýrade ve Ýnsiyak Bütünlüðü
Ýnsanda irade vardýr. O, yaþantýsýnýn belli bölümlerini kendi iradesiyle yaþar ve onun davranýþlarýný 
da belli ölçüde irade yönlendirir. 
Hayvanlarda ise hakim olan insiyaklardýr. Onlarý daima Ýlâhî sevk yönlendirir. Buna, küllî þuur demek 
de mümkündür. Hayvanlarda, hatta bir yönüyle bitkilerde böyle küllî bir þuur vardýr. Yani þuur onlarda küllî bir 
kanun þeklinde tezahür etmektedir.
Dikkatle   incelenirse,   câmid     dediðimiz,   taþ,   toprak   gibi   cansýz   varlýklarda   da   insiyak   mevcuddur. 
Herþeyin   Allah’ý   tesbih   ettiðini   anlatan,   taþlarýn   Allah   korkusu   sebebiyle   yukarýlardan   aþaðýya   indiðini 
hatýrlatan, eðer onlara inmiþ olsaydý Kur’ân, daðlarý paramparça olmuþ göreceðimizi ifade eden nice âyetler 
var ki, bizim cansýz dediðimiz varlýklarda da bir insiyak olduðuna açýk veya örtülü iþaretlerde bulunmaktadýr.
Öyleyse, esas itibariyle her varlýk, ister iradesiyle isterse tâbi olduðu insiyaklarla mutlak irade ve yegane 
güce sahip olan Cenâb­ý Hakk’ý göstermekte ve hal diliyle O’nun mevcudiyetini dile getirmektedir. Zira, irade 
veya insiyakýn kendiliðinden olmasý mümkün olmadýðý gibi, mutlak iradeye ve sýnýrsýz güce sahip olmayanýn 
da baþkasýna irade ve insiyak vermesi mümkün deðildir. Bu yönüyle bütün varlýk ayný çizgide birleþir. Bu 
çizgi, Cenâb­ý Hakk’ýn varlýðýný gösterme çizgisidir. Ve yine bu çizgi, herþeyi Allah’ýn yaratýðý ve bizlerin 
de   O’nun   kulu   olma   çizgisidir.   Ayrýca,   varlýða   bu   perspektiften   bakma,   bizlere   eþya   ve   hâdiseleri 
deðerlendirmede ayrý ve çok derin buudlar kazandýrmaktadýr ki, inançsýz insanlarýn, bir mü’minin ulaþacaðý 
bu idrak merhalesine ulaþmasý da imkânsýzdýr.
Biz,   ancak   bu   idrakýmýzla,   kainatla   insan   fýtratý   arasýnda   mevcud   âhenk   ve   uygunluðu   sezip 
kavrayabiliyoruz. Ve yine bu, idrakýmýzla makro, normo ve mikro alemleri birbiriyle irtibatlandýran sebepleri 
yakalýyor   ve   onlarý   birer   merdiven   gibi   kullanarak   marifet   adýna   zirvelere   ulaþabiliyoruz.   Tabii   bunu 
yapabildiðimiz   sürece   de   irademizin   hakkýný   vermiþ   oluyoruz.   Bu   açýdan   da   biz,   iradesinin   hakkýný 
veremeyenlerin de büyük bir mahrumiyet ve boþlukta olduðuna inanýyoruz.

Ýrtibat
Her insanýn önünde bazý handikaplar vardýr. Kur’ân onlara bir mânâda “akabe” der. Hizmet erlerinin ve 
dava adamlarýnýn önündeki “akabe”ler hem çok zorlu, hem de diðerlerine göre çok daha deðiþiktir.
Yapýlan hizmetlerin neticesinde elde edilen muvaffakiyetlerde de, bu akabeler söz konusudur. Eðer hizmet 
eri   elde   edilen   muvaffakiyeti   kendinden   bilecek   olur   ve   bu   mevzuda   þahsýna   pay   ayýrmaya   kalkarsa,   bir 
“akabe”yi   aþamamýþ   demektir.   Böyle   olunca   da,   artýk   bunca   gayret   ve   çile   ma’nâsýz   demektir.   Zira 
yapýlanlarýn hemen hepsi de, bizim Cenâb­ý Hakk’la irtibatýmýzý temin içindir. Halbuki, böyle bir durumda 
yapýlan hizmet bu alâkayý saðlayamamýþ, hatta niyet bozukluðu ile onu kesmiþ sayýlabiliriz. Bu, oldukça ince 
bir noktadýr ve çok dikkat istemektedir. Onun için fakir arkadaþ ve kardeþlere, evvel­ahir, Cenâb­ý Hakk’la olan 
irtibatlarýný her zaman gözden geçirmeyi tavsiye ediyorum. Þayet üç cümle söylemeye mecalim kalsa ve benden 
‘son   tavsiyen   nedir?’   diye   sorulsa,   zannederim   diyeceklerim,   söyleyeceklerim   yine   bu   irtibata   dikkat   çeken 
ifadelerim olacaktýr. Çünkü bana göre en önemli mes’ele budur.. diðer mes’elelerin bütünü buna nisbeten tâli 
sayýlýr.
Diyelim   ki,   maarif   hayatýmýzýn   yücelmesi   ve   yükselmesi   adýna   binlerce   okul   ve   maarif   yuvalarý 
açtýnýz.   Eðer   siz   yaptýklarýnýzda   takýlýp   kalýyor   ve   onlarýn   ötesindeki   mülâhazalara   geçemiyorsanýz, 
yaptýklarýnýzýn ciddî bir mânâsý yoktur.. ve size sadece koþup durmaktan gelen yorgunluðunuz kâr kalacaktýr. 
Hizmet   ünitelerinin   bütünü   için   de   ayný   þekilde   düþünmemiz   mümkündür.   Öyleyse   herbir   arkadaþ, 
yaptýklarýný   hep,   Cenâb­ý   Hakk’la   irtibatýný   kuvvetlendirme   adýna     yapmalýdýr.   Böyle   olduðu   takdirde, 
yapýlanlar bir mânâ kazanýr, gayretler de bir kýymete ulaþýr.
Diðer taraftan, yapýlan hizmetleri sahiplenme, muvaffakiyetleri kendinden bilme de bir þirk­i hafi olacaðý 
kat’iyen unutulmamalýdýr. Bu konuda Kur’ân bize bir ölçü veriyor:
“Bütün iyilikler Allah’tan, kötülükler ise insanýn nefsindendir.” Öyleyse biz de deðerlendirmelerimizi bu 
ölçü içinde yapmalý, kusurlarý kendimize alarak, muvaffakiyetleri de Cenâb­ý Hakk’tan bilmeliyiz. Bu bizim 
Rabbimiz’le olan irtibatýmýzýn gereði ve emaresidir.

Dünya­Ahiret Dengesi
Dünya ve ahiret tek bir hakikatin iki ayrý yüzüdür. Bunlarý birbirinden ayrý düþünmek mümkün deðildir. 
Öyleyse   bütün   davranýþlarýmýz   bu   dengeye   uygun   olarak   ayarlanmalýdýr.   Yani   dünya   mutlaka   ahiret 
yörüngesine   oturtulmalýdýr.   Bunu   baþaramayanlar   dengeyi   kaybederler.   Dengesi   kaybolmuþ   insanlardan   da 
dengeli davranýþ beklenemez!

Akýbetten Emin Olmada Ölçü
Ýnsanýn ayaðýný kaydýracak nice tehlikeler var; ve insan da bu tehlikeler ortasýnda yol almak zorunda. 
Öyle   ise,   akýbetten   emin   olmak   ne   mümkün!   Hem,   varlýðýnýn   tek   zerresine   dahi,   hakiki   ma’nâda   sahip 
olamayan   insanýn,   bu   kadar   aðyar   arasýnda   emin   olmasý   da   ne   demek!   Ne   var   ki,   Cenâb­ý   Hakk’a   iltica 
edildiðinde,  insanýn içine,  ­o farkýna varmasa­ da oluk oluk emniyet akar. Ancak böyle bir iltica da ancak 
akýbet endiþesinden kaynaklanýr. Endiþe ne denli çok olursa, iltica da o seviyede kuvvetli olur. Dolayýsýyla 
akýbetten endiþe duymama, iltica ve yöneliþe vurulmuþ bir prangadýr. Böyle insanlarýn, istenen ölçüde Cenâb­
ý   Hakk’a   iltica   etmeleri   ise   âdetâ   imkânsýzdýr.   Onun   için   bizler   daima   akýbetimizden   endiþe   içinde 
yaþamalýyýz. Ne var ki, bu durum ümitsizlik sýnýrýna da ulaþmamalýdýr. Hz. Ömer (ra) ölçüsü her zaman bize 
rehber olmalý; “Herkes cehenneme gitti, bir tek insan kurtuldu deseler, ümit ederim ki o ben olayým. Ve yine, 
herkes kurtuldu bir tek insan kaybetti deseler, korkarým ki o kaybeden ben olurum.”

Þefkat Tokatlarý
Bir Seviye Mes’elesidir
Ýnsanlar manevî yönleri itibariyle de derece derecedirler. Onun için, her insan bir ölçüde, kendi derece ve 
seviyesine göre muamele görür. Bazý insanlar vardýr ki, günahý fiil haline getirirler ve bunun tokadýný yerler. 
Bazýlarý da ayný günahý aklýndan geçirince tokat yer. Eðer bir insan bu durumlardan herhangi birinde tokat 
yemiyorsa, bu o insanýn o seviyede olmayýþýndandýr.
 Mes’eleye   bir   de   þu   zaviyeden   bakmak   mümkündür.   Ýnsan   Allah’a   yakýnlýk   seviyesini   her   an   ayný 
nisbette koruyamaz. Dolayýsýyla farkýna varmadan bulunduðu seviyeye göre günah iþlemiþ olabilir. Zira insan, 
günün yirmidört saatinde bir sürü iniþ ve çýkýþlara maruz kalabilmektedir. Ve her zaman da, seviye kontrolü 
yapmasý imkânsýz gibidir. Dolayýsýyla bilmeden ve farkýnda olmadan iþlediði o günahýn tokatýný yemez. Bu 
da Cenâb­ý Hakk’ýn o kula hususi bir rahmetidir.
Bir de Cenâb­ý Hakk, her hata iþleyene ceza vermez. Eðer kulda, ileriye ait kemale erme istidadý var ve o 
kul bu istidadýný gelecekte inkiþaf ettirebilecekse, Allah (cc) ona mühlet verir, fýrsat verir; ta ki, o bu fýrsatý 
deðerlendirsin ve ileride Ýslâm adýna sergileyeceði semereleri sergilesin. Ýþte bazen öyle insanlar olur ki, esas 
itibariyle, iþlediði günahlarý düþündükçe, taþ kesileceðini veya meshe uðrayacaðýný düþünür ve onun namýna 
ürperirsiniz. Evet iþlediði günahlar bu denli büyüktür. Ama Cenâb­ý Hakk ona durmadan fýrsat vermektedir. 
Çünkü   O,   ezelî   ilmiyle   kulunun   ileride   yapacaðý   faydalý   amelleri   bilmektedir   ve   ona   istikbaldeki   durumu 
itibariyle muamele etmektedir.

Alternatif Biz Olmalýyýz
Þu anda dünyada dinî sistemler adýna büyük bir boþluk yaþanýyor. Komünizmanýn her sahada bitiþ ve 
tükeniþi   sistem   arayýþýný   daha   da   hýzlandýrdý.   Ancak   karþý   cephenin   insanlarý   da   boþ   durmuyor..   boþ 
durmuyor   ve   bu   boþluðu   baþka   þeylerle   doldurmaya   çalýþýyorlar.   Daha   önce   de   ayný   þeyler   olmuþtu. 
Materyalizm ve Marksizmin yetersizliðini sezen Batý, alternatifini yine kendi içinden çýkarmýþ; Materyalizm 
boþluðunu, Bergson’un ruhçuluðu ile doldurmaya ve gerçeðe olan ihtiyacý çarpýtmaya çalýþmýþtý.
Bergson da bir Yahudi’dir. Allah inancý yerine vicdaný, cennet yerine de vicdan huzurunu ikame etmeye 
çalýþan bir Yahudi. Maddecilik yýkýlmaya yüz tuttuðunda, Batýlýlar Bergson’un ruh anlayýþýný insanlýða bir 
din gibi takdim ettiler. 
Þimdi   eðer,   topyekün   insanlýða   ait   bir   boþluðu   biz,   inandýðýmýz   din   ile   dolduramaz   ve   bunu   kýsa 
zamanda gerçekleþtiremezsek, ayný oyun tekrar edilecek ve insanlýk nice sapýk yollara yönlendirilecektir. Bu 
sebeple de daha hýzlý bir tempo ile çalýþmanýz gerekmektedir.. ve az dahi olsa durmak hatadýr.

Kötülüðe Meyil ve Terbiyesi
Her   insanda,   toplum   halinde   kötülüðe   meyil   bulunabilir.   Bundan   müstesna   olanlar   sadece 
peygamberlerdir.  Ne  var  ki,  Cenâb­ý   Hakk,   nebilerin  dýþýndaki   bazý   insanlarý  da,   hususi  mahiyette  korur, 
kollar,   muhafaza   eder   ve   onlardaki   kötülüðe   meyil   tohumunu     tâ   baþtan   çürütür   ve   yok   eder.   Bu   hususi 
muamelenin dýþýnda, sýradan insanlarda olduðu gibi, velayet sýnýrýný zorlayan insanlarda da kötülüðe meyil, 
tohum halinde bulunabilir. Bunu da ancak feraset ehli görür ve bilir. Ne var ki,  hakiki büyükler, gördüklerini 
faþetmez.. faþetmez ama, o insandaki kötülük tohumunun nevþ ü nema bulmasýna da elden geldiðince mani 
olur. Meselâ, öyle insan vardýr ki, paraya karþý zaafý vardýr. Onun eline emanet edilecek yüklü bir para o 
insanýn içindeki zaafý hortlatmak için tam bir zemin demektir. Bir baþkasýnýn zaafý kadýna karþýdýr. O da 
öyle bir zemin bulursa kokuþur. Makam ve mansýba olan zaafý da ayný kategoride mütalâa etmek mümkündür. 
Þimdi insanýn aklýna böyle meyillerin deðiþtirilmesinin mümkün olup olmadýðý sorusu gelir. Evet, bu 
meyilleri deðiþtirmek mümkündür. Zaten terbiyeden gaye de budur. Ancak böyle bir þey de, uzun temrinler ve 
disiplinli çalýþmalar sonucu elde edilebilir. Hakiki bir terbiyecinin yapacaðý ikinci iþ de, o þahýs hakkýnda duâ 
etmektir. Evet su­i zan yerine duâ etmek, hepimizin önde gelen vazifesi olmalýdýr. Ve herkes kötü akýbetten 
korkmalý, titremeli ve kötülüðe götürücü faktörlerden azami ölçüde sakýnmalýdýr.

Uhrevî Mes’elelerde Ýþ Ortaklýðý
Toplum adýna yapýlan dinî ve kültürel hizmetlerde çeþitli üniteler var. “Ýþtirak­ý amal” düsturuna bu 
zaviyeden bakýlmalýdýr. Yoksa, bir iðne yapýmýnda “kimisi delik deler, kimisi ucunu sivriltir” vs. þeklindeki 
tatbik, manevî iþ ortaklýðý bakýmýndan bir eksiklik olur. Yani iþ, sadece bir noktaya teksif edilir. Halbuki bu 
doðru deðildir. Hizmeti bir bütün olarak kucaklamak gerekir. O da hizmete ait bütün ünitelere sahip çýkmakla 
olur.  Ve   iþte   gerçek   ortaklýk   da   bu  bütüne   yöneliktir.   Bunun   için   de,   her   istidat   ve   kabiliyetten,   istidat   ve 
kabiliyeti ölçüsünde istifade etmek þarttýr. Yoksa istidatlar israf edilmiþ olur; iþler de akîm kalýr. 
Ortada umumî bir tablo var. O tabloya bütününü içine alacak bir çerçeveden bakmak gerekir. Karada bir 
gemi yüzdürülecekse, herkesin gayreti gemiyi yüzdürmek olmalýdýr. Ýþte ortak çizgi budur. Ne yazýktýr ki, 
Ýslâm aleminde henüz bu ortak çizgiye gelinememiþtir. Bizler için de ayný þeyleri söylemek mümkündür.
Evet, insanlar ayný çizgide fikir birliði eder ve gayretlerini de ayný noktada birleþtirirlerse, bütüne gelen 
sevaptan her ferd ayrý ayrý ayný ölçüde istifade etmiþ olur. Ferdî amellerin hiçbirinde böyle bir kazanç elde 
etmek   söz   konusu   deðildir.  Çünkü   ferdin   sevabý   sadece   kendisiyle   sýnýrlý   kalýr,   baþkasýna   yansýmaz.   Bu 
yönüyle de iþtirak­ý amal çok önemli bir hazine sayýlýr.

Cemaatler ve Birlik
Cemaatleþme tabiî ve normaldir; anormal olan cemaatleþmeyi tefrikaya vesile yapmaktýr.
Herhangi bir cemaati meydana getiren fertler arasýnda nasýl ciddi bir irtibat söz konusu ise, cemaatler 
arasýnda da ayný oranda irtibat þarttýr ve zaruridir. Bu yapýlamadýðý takdirde, cemaatleþmeler, bölünmeyi, 
ufalanmayý, eriyip gitmeyi netice verir. Bu ise Ýslâm adýna büyük bir zarardýr. Bundan kurtulmanýn yegâne 
çaresi de, bütünleþmek, birlik ve beraberliði korumaktýr. Bu konuda ütobik laflar etmeye de hiç gerek yok. Bazý 
temrinlerle böyle bir noktaya ulaþmak her zaman mümkündür.
Ancak,  bu hususta bazý  prensiplerin  hatýrlatýlmasýnda  yarar  var: Evvelâ, hiçbir  cemaat  bir diðerinin 
aleyhinde bulunmamalýdýr.
Ýkincisi, cemaat ferdleri, diðer cemaat büyüklerine karþý saygýlý davranmalý ve onlarý daima edeple 
anmalýdýr. 
Üçüncüsü,   bütün   bu   cemaatler,   birbirlerinin   dertleriyle   dertlenmeli,   sevinçlerinde   de   onlara   ortak 
olmalýdýrlar.
Önceleri bunlar bize zor gelse de; nefisler zorlanmalý ve bu mevzuda ikna edilmelidir. Nasýl ki Efendimiz 
(sav),“Aðlayýn,   eðer   aðlayamýyorsanýz   kendinizi   aðlamaya   zorlayýn”   buyurarak   bizleri   ikinci   bir   fýtrat 
kazanmaya   teþvik   ediyor   ve   bunun   yolunu   gösteriyor.   Öyle   de,   cemaatleri   sevin,   sevemiyorsanýz   kendinizi 
sevmeye   zorlayýn.   Böyle   bir   görünme   þekline   ýsrarla   devam   ederseniz   birgün   bütün   cemaatleri   hakikaten 
sevmeðe baþlarsýnýz. Evet, temrinler uzun süreli olursa mutlaka bizde ikinci bir fýtrat meydana getirir. Zaten 
Ýslâm’ýn gaye ve hedefi de insanda böyle ikinci bir fýtrat meydana getirmek deðil midir?
 Kiþinin Kendine Þefaati
Kiþinin kendine þefaati, ancak herhangi bir þahs­ý manevîye baðlýlýkla mümkündür. Þahs­ý manevîye 
baðlýlýk ise ferdin kendini cemaatta eritip onunla bütünleþmesi demektir. Cemaat ise, ayný düþünce, ideal ve 
mefkurede   birleþen   ferdlerden   meydana   gelen   topluluktur.   Ve   iþte   bu   özelliktir   ki,   cemaatý   diðer   kitle   ve 
yýðýnlardan ayýrýr.
Cemaat olma, kollektif þuura ulaþmakla elde edilir. Kollektif þuur, ferdi kendi yapýsý içinde eritir ve onu 
çok buudlarýndan bir buud haline getirir ve artýk orada mutlak ferd yoktur, cemaat vardýr. Ferd cemaatleþmiþ, 
cemaat de âdetâ tek bir ferd olmuþtur. Böyle bir atmosferde yapýlan ibadetler bütünüyle ayný havza akmaktadýr. 
Böyle olunca da cemaatin þahs­ý manevîsi, manevî mertebelerde hýzlý ve bir gider tâ zirvelere yükselir. Hiçbir 
ferdî ibadet kiþiyi bu zirvelere bu kadar kýsa zamanda yükseltemez.
Cemaat özünü, keyfiyet plânýnda koruduðu sürece de hep yükselir. Öyle ki, bâzen bir cemaat gavsiyet ve 
kutbiyeti bile temsil eder. Hattâ bâzen þahs­ý manevînin ulaþtýðý bu nokta, yanlýþlýkla, cemaati temsil eden 
kiþiye   izafe   edildiði   de   olur   ki,   bu   da   bir   içtihad   hatasýdýr.   Güzel   gören,   güzel   düþünen   temiz   insanlarýn 
vicdanlarý bir hakikati doðru sezmiþlerdir ama, tevilde yanýlma vardýr. Ne var ki bu tür yanýlmalarda günah 
yoktur ve hüsn­ü zan sahipleri bu yanýlmalarý  yüzünden mesul  de tutulmazlar.  Ancak ifrata kaçmamak  ön 
þartýyla.
Bir cemaat, kutbiyet ve gavsiyeti temsil makamýna yükselince, þefaat dairesi de o seviyede geniþler ve 
bazen bütün cemaat ferdlerini içine alýr. Durum böyle olunca da, cemaat kendi uzuvlarý olan ferdlere þefaat 
etmiþ sayýlýr. Evet, bu bir yönüyle ferdlerin kendilerine þefaat etmeleri demektir.
Velâyetin “þahs­ý manevî”yle temsil edilmesi hem en kestirme hem de en garantili yoldur. Zira ortada, 
ferdi kendini beðenmeye sevkedecek bir durum yoktur. Elde edilen makam þahs­ý manevîye aittir. Dolayýsýyla 
da ferd, nefsini gurura sürükleyici her türlü engel ve engebelerden korunmuþ demektir.
Diðer taraftan günümüzde hiçbir ferdin tek baþýna böyle makamlarý kazanmasý mümkün deðildir. Evet, 
bizler ancak þahs­ý manevîye intisapla zirveleri yakalayabiliriz.
Cemaatin kurbiyet, kutbiyet ve gavsiyeti temsil edebilmesi için de elbet bazý þartlar vardýr. Bu þartlarý 
þöyle sýralamak mümkündür;
1­ Cemaat ferdleri birbiriyle çok sýký irtibat içinde olmalýdýr.
2­ Herkes ayný güzel duygu ve düþüncelerle dopdolu bulunmalýdýr.
3­ Ýbadet, evrad ü ezkar ve kulluðun her çeþidi üzerinde kemal­i hassasiyetle durulmalýdýr.

Sohbetteki Ýnsibað    
Bir dostun þöyle bir itirafýna þahid oldum; diyordu ki: Merhum Necip Fazýl’ýn yanýna tam on sene gidip 
geldim. Her gidiþimde söylediði þeyler benim için ona ait eserleri birkaç defa daha bitirmekten faydalý oldu. 
Evet huzurda bulunmak çok önemlidir; ancak huzurunda bulunulan zata göre insibað farklýlýk arzeder. 
Büyüklerin kendilerine göre birer atmosferleri vardýr. Ýnsan o atmosfer içine girdiðinde ayrý bir iklime, ayrý bir 
buuda ulaþmýþ gibi olur.
 Sohbetindeki insibað açýsýndan en büyük zirveyi Efendimiz tutmuþtur. Onun içindir ki, onun sohbetiyle 
yetiþmiþ sahabeye bir baþkasýnýn sohbet halkasýnda yetiþenlerin ulaþmasý mümkün deðildir.

Cemaatin Tarifi   
Ayný duygu, ayný düþünce, ayný ideal, ayný gaye ve ülkü etrafýnda birleþen ve hayatlarýný bu birleþme 
çizgisine göre programlayan ferdlerden meydana gelmiþ topluluða cemaat denir. Bu tarif içine girmeyen kitleler 
ise, ya ne yaptýðýný bilmeyen yýðýnlar ya da bir iþportacý etrafýna toplanmýþ kalabalýklar gibi bir meraklýlar 
topluðudur. Ve tabiî, ancak bir cemaat þuuruyla üstesinden gelinebilecek mes’eleleri, bu kabil yýðýnlarýn veya 
meraklýlarýn yüklenmiþ olmasý ise, kelimenin tam mânâsýyla bir talihsizliktir.

Cemaatteki Bereket
Ýslâmî cemaatlerden herhangi birine dahil her ferd, manevî bir þirketin üyesi demektir. Dolayýsýyla onun 
her ameli, Cenâb­ý Hakk’a böyle bir þirkete üye olmanýn bütün avantajlarýný haizdir. Yani ferd, bu konumu ile 
cemaate ait bütün sevaplara iþtirak etmiþ olur. Onun ferdiyette kaldýðý husus sadece günahlardýr. Zira günahlar 
kesiftirler; baþkasýna yansýmazlar. Halbuki sevaplar nuranîdirler; baþkalarýna da yansýrlar. Böyle bir neticeyi 
elde etmek, ferdî amelle mümkün olmaz. Ancak, bu neticeyi elde etmek için de kiþinin, cemaat þuuru adýna 
ciddi   bir   niyet   safveti   taþýmasý   þarttýr.   Ýnsan   bu   þuur   ve   onun   pratiðe   dökülmesiyle,   mütenahî   (sýnýrlý) 
imkânlarýyla nâmütenahîyi  (sýnýrsýzý) yakalar. Evet sonsuzu   yakalama ancak sonsuz ibadetle mümkündür. 
Ferdî plânda bunu elde etmeye kimsenin gücü yetmez. Öyleyse cemaatle gelen bu bereketin kýymet ve deðeri 
çok  iyi bilinmelidir. Bu Ýlâhî bir nimettir  ve kendi cinsinden  þükür ister. Bu iþin þükrü  ise daima  cemaat 
çizgisinde kalmaya gayret sarfetmektir.

Ýç Fethi
Bazý gençler benden þehid olmalarý adýna duâ istiyorlar. Fakir, böyle gözüpek bu gençlere, öncelikle 
þunlarý söylüyorum:
Evvela içinizi fethedin. Ýçinizde, Cenâb­ý Hakk’ýn icraatýna karþý en küçük küskünlük kalmasýn. Zira 
O’nun  icraatýnýn  dokunulmazlýðý  vardýr.  Öyle  hâdiseler   olur   ki,   onlarý   mücerred  imanla   aþmak  mümkün 
olamayabilir. Ýþte o zaman kadere rýza kurtarýcý bir simit olur. Ýmân baþkadýr, rýza baþkadýr. Evet kadere 
rýza, sýrlý ve derin bir mes’eledir.
Efendimiz (sav)’in nurlu beyanlarý içinde kadere rýzanýn ilk belirtisi sabýrdýr. Sabýr ise, hadislerde “Ýlk 
toslama anýnda olandýr” diye formüle edilmiþtir. Ýþte bu mantýkla davranýlmalýdýr ki, içinizde esen isyan 
fýrtýnalarýný zabt u rabt altýna almamýz mümkün olabilsin. Ýçini bu þekilde fethedememiþ insanlardan dýþ 
fethi beklemek beyhudedir.
Sizler   þehidlik   istiyorsunuz.   Niyetinizde   samimi   iseniz,   yataðýnýzda   ölseniz   dahi   þehidlik   sevabýný 
kazanýrsýnýz. Niyetin samimi olmasý ise yine iç fethine baðlýdýr. Onun için sizlere ilk ve son tavsiyem iç 
fetihdir.
 F. FASILA­3 (176­247)

Kur’ân’dan Damlalar

Beþinci Bölüm

Sadakat ve Sebat
Hz.   Adem   (as),   Hz.   Muhammed   (sav)   deðildir,   Kur’ân­ý   Kerim,   Hz.   Adem   için   “Biz   onu   azmedici 
bulmadýk” diyor. Bunun ma’nâsýný þu sözde aramak lazým: “Ebrar’ýn hasenâtý, mukarrebînin seyyiâtýdýr.” 
Zaman olur, öyle hareket edersiniz ki, o sizin için hasenattýr, ama daha sonra o hasenat seyyiat sayýlabilir. 
Zira artýk siz de belli bir mertebe katetmiþsinizdir. Bedevî geliyor, “Ýslâm nedir?” diyor ve Efendimiz’den (sav) 
Ýslâm’ýn beþ þartýný öðrendikten sonra “Vallahi, baþka bir þey katmadan bunlarý yerine getireceðim” deyip 
gidiyor.   Efendimiz   (sav),   “Doðru   söyledi   ise   kurtulur”   buyuruyor.   Ama,   Hz.   Ebu   Bekir’e,   Hz.   Ömer 
seviyesindekilere, “Eðer dininizin onda birini yaþamazsanýz helâk olursunuz” buyuruyor. 
Efendimiz (sav), Hz. Âiþe’ye talip olduðunda, Hz. Âiþe 7 yaþýnda, Efendimiz ise 53 yaþýnda idi, arada 
46   yaþ   fark   vardý.   Ebu   Bekir,   “hayýr”   demek   þöyle   dursun,   “düþüneyim”   deseydi,   seviyesinin   sözünü 
söylememiþ olurdu.
Hz. Adem yasak meyveye elini uzattý. Müfessirler bu meyve konusunda bir sürü aðaçtan bahsederler; 
halbuki, zannediyorum bu: “Mahiyetinizde mündemiç fena duygulara yanaþmayýn” demekti.  Nebî hakkýnda 
konuþurken   dikkatli   olmak   lazým.   Hz.   Adem   sürçtü,   ama   çabuk   döndü.   Hz.   Adem’in   hayatýnda   bir   defa 
sürçtüðü þeyde, kimbilir biz günde kaç defa sürçüyoruz! Hz. Ýsa bütün sýkýntýlar etrafýný sardýðý zaman 
“Men ensarî” (Yardýmcýlarým kimdir?) dedi. Yuþa b. Nun, Hz. Musa’nýn fetâsýydý ve ona sadakatle baðlýydý. 
Efendimiz   (sav)’in   en   büyük   yardýmcýsý   Sýddýk­i   Ekber’di.   Ayný   sadakatý   Bediüzzaman   da   kendi 
talebelerinden istemiþti. Zira büyük iþler, ancak sadýk kimselerle gerçekleþtirilir.
Bir diðer ma’nâda sadakat, maddî­manevî füyûzât hislerinden fedakârlýkta bulunmak demektir. Bu da 
“neden, niçin?” demeden gösterilen hedefe yürümeyi gerektirir.“Neden?” diye sormak, sadakat ruhunu zedeler. 
Bu çerçevede sadýk iseniz:
1. Arzunuz ve görüþünüz sorulursa, anlatýrsýnýz. Yoksa teslim olursunuz.
2.   Hedefe   yürürken,   cenneti   gösterip   de   “Ýþte   cennet,   girin”   deseler,   “Hayýr,   görüþmem   lazým” 
demelisiniz.
3. “Þu noktaya gelirsen cehennemden kurtulacaksýn” dediklerinde de “cehennemden kurtulmak büyük bir 
þeydir ama, yine görüþmem lâzým” karþýlýðýný vermelisiniz!
Sebat, sadakatýn bir yanýdýr. Arada bir fütur gösterme, hedefe varmayý engeller; en azýndan geciktirir. 
Ayrýca sebat, gerisin geriye dönmemeyi ifade eden bir sýfattýr. Sadakatin önemli belirtilerine gelince, cihanýn 
doðusunda­batýsýnda Ýslâm adýna memnun edici her hâdise karþýsýnda sevinme, üzücü bir þey zuhur edince 
de âdetâ deliye dönme gibi hususlar zikredilebilir.

Bir Peygamber Feraseti 
Hz. Þuayb, bir nebî feraseti ile Hz. Musa’ya 8­10 sene sonra vahy geleceðini anlýyor ve torunlarýnýn nebî 
çocuðu   olmasýný  arzu   ettiðinden  dolayý da,  Hz.  Musa’ya,  yanýnda  8­10  sene  kalýp   da  hizmet  etmeyi  þart 
koþuyor.   Bu   hizmet   döneminde   söz   kesiliyor,   ancak   zifaf   olmuyor.   Hz.   Musa’nýn   çocuklarý   vardýr,   fakat 
peygamber olmadýklarýndan dolayý meþhur olmamýþlardýr.

Hz. Musa ve Hitabet 
Hz.  Musa  için   söylenen   “pepelik”   kat’iyen  doðru  deðildir.  Zira  O  bir   Nebi’dir.   Böyle  bir   durum   ise, 
kat’iyen bir nebî için noksanlýktýr. O, taþa aðaca bile kendini dinlettiren peygamberlerin hatibi Hz. Þuayb’ýn 
yanýnda   8­10   sene   kalýp   ders   almýþtýr.   Týpký   Efendimiz’in   Badiye’de   bedevilerle   kalýp,   fasih   Arapça’yý 
onlardan öðrenmesi gibi. Firavun’un “Þu maksadýný anlatamayan” demesi, Hz. Musa’nýn saraydaki halidir. 
Ayrýca, baþlangýçta Hz. Musa’nýn hitabeti, Hz. Harun’unki kadar ileri derecede deðildi.

Ayetlere Muhatap Olmak
“O   ettiklerine   sevinen,   yapmadýklarý   þeylerle   övülmeyi   sevenlerin,   azaptan   kurtulacaklarýný   sanma. 
Onlar için acý bir azap vardýr” 
Bu ve benzeri bazý ayetler, her ne kadar ehl­i kitap hakkýnda inmiþ ise de, bizim de onlardan alacaðýmýz 
dersler vardýr. Ömer b. Abdülaziz, bazý ibret ayetlerini sabahlara kadar okuyup aðlardý. Halbuki, bu ayetlerin 
bazýlarý müþrikler hakkýnda nazil olmuþtu. Fakat o, Kur’ân’ýn her ayetine kendini muhatab görüyor ve kendine 
hitap  ediyormuþ  gibi  deðerlendiriyordu.  Bizden  önceki  ümmetler  hakkýnda   nazil  olan hükümler  ­eðer  nesh 
olmamýþlarsa­ bizim de þeriatýmýzdýr. O halde, bu ayetlerin bizlere de anlatacaðý birtakým hususlar vardýr. 
Bizler   peygamber   olmadýðýmýz   halde,   ayrýca   Kur’ân’ý   sanki   bize   nazil   oluyormuþ   gibi   okuyup   anlamaya 
çalýþýrsak  Kur’ân’ý anlamanýn ilk basamaðýna adým atmýþ sayýlýrýz.
Ýnsan,   Kur’ân’dan,   kendisini   sorgulayacak   þeyleri   araþtýrmalý   ama,   kat’iyen   ümitsizliðe   de 
kapýlmamalý. Zira ümitsizlik, bir kâfir sýfatýdýr. Ýnsan en iyi amellerinde bile bir bit yeniði aramalý, kesinlikle 
Allah’a   karþý   emniyet   tavrý   içine   girmemelidir.   Bu   konuda   Evliyaullahýn   halleriyle   alâkalý   þu   kitaplar 
okunursa, faydalý olacaðý kanaatindeyim.
1­ Halkadan Parýltýlar ­ Necip Fazýl Kýsakürek
2­ Tezkiretü’l­Evliya ­ Feridüddin Attar
3­ Nefahatü’l­Üns ­ Molla Cami
4­ Tabakatü’l­Kübra ­ Ýmam Þa’rani
5­ Mektubat ­ Ýmam Rabbani
6­ Kûtul­Kulub ­  Ebu Talip Mekkî
7­ Ýhyâ ­ Ýmam Gazali
 Ýki Doðu ve Ýki Batý
Soru: “Ýki doðunun ve iki batýnýn rabbi” ayetini nasýl anlamalýyýz?
Cevap: Ýki nihaî batý ve doðu var. Ayet bunlarýn son sýnýrlarýný gösteriyor. Meselâ, yazýn güneþin 
doðup­battýðý yerler ile kýþýn güneþin doðup battýðý yerler farklý farklýdýr. Yazýn en uzun gününde güneþ, 
aksa­ý maðripde batýp, aksa­ý maþrikde doðar. Kýþýn en kýsa günlerde ise en ‘yakýn’ noktadan doðar ve en 
‘yakýn’ noktadan batar. Bu durumda güneþ her gün deðiþik bir doðudan doðmakta ve dolayýsýyle de güneþin 
ayrý ayrý doðuþ yerleri bahis mevzuu olmaktadýr. Ayný þekilde, her gün deðiþik bir noktadan batmakla “gurub­
u þems” yani ayrý ayrý batýþ yerleri meydana gelmektedir. Neticede, en nihaî ‘þuruk’ ve ‘gurup’ açýlarý içinde 
deðiþik  meþrikler  ve  maðribler  bulunduðundan  “Ýki doðunun  ve iki batýnýn  rabbi”  denilmektedir. (Allahu 
a’lem)   Ayrýca   bir   baþka   ayette   de,   bütün   meþrik   ve   maðripler   nazar­ý   itibara   alýnarak,   maðriblerin   ve 
meþriklerin Rabbi ma’nâsýna “Rabbu’l­meþariki ve Rabbu’l­meðarib” de denilmektedir.
Mescid­i Kuba ve Bir Ölçü
“Orada asla namaza durma. Ta ilk günde takva üzere kurulan mescid, elbette içinde namaza durmana daha 
uygundur. Orada temizlenmeyi seven erler vardýr. Allah da temizlenenleri sever.” (Tevbe, 9/108)
Bu   ayette   kasdedilen   takva   üzere   kurulan   mescidden,   Ravza­ý   Mutahhara’yý   anlamak   da,   Mescid­i 
Kuba’yý anlamak da mümkündür. Ancak ayetin iniþ sebebi Kuba ile alâkalý gibi. Çünkü bu âyet Efendimizi, 
Dýrar mescidinde namaz kýlmaktan men etme vesilesiyle inmiþti. Ne var ki bu, Mescid­i Kuba’nýn Mescid­i 
Nebevi’den üstün olduðu anlamýna da gelmez. Allah katýnda bir sistemin ve düþüncenin aðýrlýðý, onu temsil 
edenlerin aðýrlýðý ile ifade edilir. Buradaki telmihi Mescid­i Kuba’nýn üstünlüðü þeklinde anlamak hatalýdýr. 
Mescid­i Nebevî daha üstündür. Zira kurucusu Efendimiz (sav) dir. Bu sebeple, Harem­i Þeriften sonra ondan 
daha büyük mescid olamaz.
Ayný husus, Ýslâm davasýnýn tesisi için yapýlan hamleler için de geçerlidir. Herhangi bir kimse veya 
düþünce, bir davanýn en birinci esasýný teþkil ediyorsa, arkadan gelenler sýrayla o ilki takip ederler ve hiçbir 
zaman kýymet olarak onun önüne geçemezler.

Kur’ân’ýn Hatmi
Kur’ân­ý Kerim en hýzlý haftada bir, ortalama onbeþ günde bir, en az ayda bir defa hatmedilmelidir. Eðer 
ayda bir defa olsun hatmedilmiyorsa, Kur’ân metruk sayýlabilir.

Esbab­ý Nüzûl
Esbab­ý   Nüzûl   yani   âyetlerin   iniþine   sebep   teþkil   eden   hâdiseler   çok   karakteristiktir   ve   her   devirde 
benzerleri cereyan eder tipde hâdiselerdir. Bundan dolayýdýr ki, esbab­ý nüzûl aracýlýðýyla dünya çapýnda pek 
çok düstur ve prensip çýkarýlabilir. Bu konuda, tefsircilerin anladýðý ma’nâlar dýþýnda daha baþka ma’nâlar 
düþünmek de mümkündür.

Cum’a Sûresinin 11. Ayeti Üzerine
 Cum’a sûresinin, Efendimiz (sav) hutbe irad ederlerken bazý sahabilerin kalkýp gitmeleriyle alâkalý son 
âyetinden þunlar anlaþýlabilir:
1­ Hutbenin farziyetini bilmiyorlardý. Zaten böyle bir mazeretleri olmasaydý, yaptýklarý çok tehlikeli bir 
þeydi.
2­ Dinin ta’lim yeri minberdir. Zaman zaman ayakta konuþmalar yapýlýr ve umuma seslenmek içinde 
minbere çýkýlýrdý. Daha sonra bu husus Allah tarafýndan hükme baðlandý.
3­ Ayet, Rabbe teveccüh etmiþ bir haldeyken, dünyanýn zuhuruyla onu tercih ediþi kýnamaktadýr.
4­ Mes’elenin bir de Efendimiz’e bakan yönü var. Hangi hatip olursa olsun, konuþma esnasýnda birisi 
kalkýp giderse konsantrasyonu bozulur. Deðil sadece kalkýp gitme, esneyenler bile konuþmacýya tesir eder. 
Kaldý ki, orada konuþan Hz. Muhammed (sav)’dir.
5­   Efendimiz,   bütün   konuþmalarýnda   Allah’ý   anlatýyordu   ve   buna   mukabil   hiçbir   ücret   de   talep 
etmiyordu.
Hutbe irad etmeyen, onun ne kadar zor bir iþ olduðunu anlayamaz. Bundan dolayý, hutbeyi dinleme bir 
zamanlar âdetâ namaz gibi telakki ediliyordu. Cemaat, hutbe dinlerken teþehhüddeymiþ gibi oturuyor ve hatibin 
“Ýnnallahe  ye’muru  bil  adli  ve’l  ihsan...!”   ayetini  okumasýndan   sonra  sað   ve   sollarýna   selâm  veriyorlardý. 
Demek   ki,   o  temiz   insanlar   hutbe   dinlemeyi   iki   rekâtlýk   bir   namaz   gibi   anlýyordu.   Böyle   bir   anlayýþ   çok 
mahzurlu olmasa gerek. Evet, Ýslâm’da herþey disiplin altýna alýnmýþtýr. Ne yazýk ki, bizim devrimizde bazý 
þeyler gevþekliðe uðramýþtýr.
Allah Resulü’nün hayatýnda bir defa olsun konuþan birisine sýrtýný dönüp gittiði vaki olmamýþtýr. Biz 
de konuþaný dinlemeyi ahlâk haline getirmeliyiz.

Kur’ân Ayetlerinde Siyak ve Sibak
Kur’ân ayetleri,  siyak ve  sibaklarýna   dikkat  edilmeden  ele alýnýp deðerlendirilirse  hata edilir. Çünkü 
Kur’ân’da ele alýnan bir konu, her defasýnda çok deðiþik buudlarýyla anlatýlýr. Ayný konunun anlatýldýðý 
farklý   farklý   yerlerde   mes’eleye   hep   deðiþik   perspektiflerden   yaklaþýlmýþtýr.   Bu   sebepledir   ki,   Kur’ân­ý 
Kerim’in   konularýna   göre   yapýlan   fihristlerden   istifade   ederek   varýlacak   hükümler   eksik   ve   hatadan   hali 
olamaz. 
Bediüzzaman   Hazretleri,   Kur’ân’ýn   bir   kelimesinin   dahi   yerinin   deðiþtirilemeyeceðini   pek   çok   yerde 
olduðu gibi bilhassa 25. Söz’de misalleriyle ispat eder.

Ýlahî Tecellilere Ma’kes Ruhlar 
“Lekad  rea min  âyâtine’l­Kübra” ayeti, Cenab­ý Hakk’ýn  varlýðýný  gösteren  âfâkî ve enfüsî  delilleri 
gözle görmek ve gözle görülen bu dellilerin hakikatýný müþahede etmek ma’nâsýný taþýr. Böyle bir insanýn 
nazarý küllî olacaðýndan, müþahedesi de muhittir. Ýlâhi tecellileri manisiz, hailsiz, perdesiz, engelsiz görebilir. 
Görüþ ufku böyle olan insanlarýn söyleyecekleri sözler bizi aþar ve hakkýnda sýradan insanlar herhangi bir 
kritik yapamazlar. Yerde durup semayý seyredenlerin nazarý ile, evinde oturup burnunun ucunu göremeyenlerin 
nazarý elbette bir olamaz.
Ebced ve Cevþen
 Soru: Kur’ân­ý Kerim’den tefe’ül edip, ebcedini hesaplamak caiz midir?
Cevap: Caiz deðildir, hattâ yerine göre büyük bir vezir de sayýlabilir. Taþköprülüzade’nin “Mevzûatü’l­
Ulûm” adlý eserinin “Cifr” maddesinde þöyle denmektedir: “Ebced, bu ümmetin baþýnda Hz. Ali’ye verilmiþ. 
Sonra da Ehl­i Beyt’ten gelen bir zat bunu bilecek.” Bu açýdan, mülhemûndan olmayanlarýn ebced hesaplarýna 
girmemeleri   gerekir.   Yoksa,   günah   iþlemiþ   olabilirler.   Ama,   ölüm   ve   doðum   tarihlerine   ebced   düþürmede 
mahzur yoktur.
Ebcedin aslý vardýr ve doðrudur, tarihen de sabittir. Fakat, bazý mes’eleler vardýr ki, ­bazý müþabih 
hadîsler, ebced ve cevþen gibi­ hakikat olduklarý halde, nakledenlerinden dolayý zamanla zaafa uðramýþlardýr. 
Eðer kuvvetli kiþiler rivayet etselerdi, diðerleri gibi onlar da iþtihar edecekti. Biz öyle þeylere inanýyoruz ki, 
ebced onun yanýnda çok basit kalýr. Kaldý ki, ebcede inanmamanýn getirip götüreceði bir þey de yoktur.
Cevþen’e gelince: Sünnî kaynaklarda Cevþen’den bahsedilmiyor, Ama, Ýmam­ý Gazali, Ýmam­ý Þazelî 
ve Bediüzzaman gibi kametlerin tasdik ettikleri bir mes’elede temkinli olmamýz, hiç olmazsa sükut etmemiz 
gerekmez mi? Hz. Ali’ye ait mes’eleleri nakledenlerin çoðunun Þii olmasý, bu rivayetleri toptan reddetmemizi 
gerektirmez.   Ýbn­i   Hadid,   Nehcu’l­Belaga   þerhinde   çok   önemli   þeyler   naklediyor;   o   söyledi   diye,   kötünün 
yanýnda iyi þeyleri de reddedemeyiz ya! Önemli olan, sünnet­i sahihanýn kýstas kabul edilmesidir.
Evet, önemli olan, bu tür mes’elelerde, Ehl­i Sünnet’in prensiplerine ters düþülmesidir. Yani, Sünnet’e 
muhalif þeyler var mý, yok mu ona bakýlmalýdýr.
Kur’ân Okumanýn Kazandýrdýklarý
Kur’ân, insanýn Allah (cc) hakkýndaki ma’rifetini ifade eder. Çünkü o cem’dir. Ýnsan Kur’ân’ýn ifade 
ettiði mânâ keyfiyetiyle Allah’a yaklaþtýðý nispette Allah’ý tanýyacak ve O’nu tanýyabildiði ölçüde de ma’rifete 
erecektir.   Böylece   Kur’ân   okurken   insanda,   Allah   (cc)   konuþuyor   gibi   bir   hâl   hâsýl   olacaktýr.   Ýþte   bu 
mânâsýyla ister “Kur’ân” isterse “Furkan” diyelim biz kârîn olarak Allah’ý görecek, orada tefekkür edilenin 
Allah’ýn isim, sýfat ve eserleri olduðunu bilecek ve yaklaþanýn Allah (cc) olduðunu idrâk edeceðiz. Bu son 
noktada   ve   kemâl   ufkunda   yine   hadîsin   ifadesi   ile   Allah   (cc),   gören   gözümüz,   söyleyen   aðzýmýz,   duyan 
kulaðýmýz ve büyük hakikatleri içine alan kalbimiz olacaktýr.
Böylece bizler Allah (cc) adýna görecek, duyacak ve O’nun emir ve nehiylerine uygun kararlar verecek ve 
kalbimiz,   Kenz­i   Mahfî   (Gizli   Hazine)   olan   Zât­ý   Ulûhiyet’e   ait   hakikatleri   hazine   olarak   etrafa 
aksettirebilecektir. Bunu Kur’ân anlatýr. Kur’ân, insanýn Allah (cc) hakkýndaki ma’rifetinin tercümanýdýr.

Doðrularla Beraber Olma
Kur’ân­ý Kerim, “Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve sâdýklarla berâber olun” buyurmaktadýr. Buna 
göre insan, önce ferdî planda kendini takvâ ile donattýktan sonra, ‘sâdýk­doðru’ arkadaþlarla beraber olmaya 
çalýþmalýdýr.   Çünkü   insan,   tek   baþýna,   sürekli   kendini   kontrol   altýnda   tutamaz.   Bundandýr   ki,   “sürüden 
ayrýlaný   kurt   kapar”   demiþlerdir.   Günümüzde   bu   husus,   her   zamankinden   daha   mühimdir.   Onun   için, 
arkadaþlar,   çarþýya­pazara   tek   baþlarýna   çýkmamalýdýrlar.   Hele,   kötü   arkadaþla   beraber   bulunmaktan, 
þeytandan sýðýndýklarý gibi Allah’a sýðýnmalýdýrlar.
Vaazda Kur’ân Tahlili
Mev’ize,   makam­ý   hitapdýr;   orada   çok   ince   tahliller   yapýlabilir.   Meselâ,   Neml   Sûresi   ele   alýnýrken, 
karýnca ile alâkalý son ilmî tesbitler anlatýlabilir. Sûrenin mukattaa harfleri ile baþlamasýnýn nükteleri dile 
getirilebilir.  Fakat,  asýl maksad­ý  Ýlâhî unutulup  da sarý karýnca  veya  kýzýl karýncaya girilerek teferruata 
dalýnýrsa, ayetler arada kaynayýp gider. Bence Kur’ân­ý Kerim’in ayetlerini zaaflarýmýza alet etmemeliyiz.

Kur’ân’daki Kýssalara Bakýþ
Hz. Musa’yý (as) Kur’ân sayfalarý arasýnda sadece geçmiþte yaþamýþ büyük bir peygamber olarak görür 
ve   öyle   takdim   ederseniz,   ondan   fazla   istifade   edemezsiniz.   Yapýlmasý   gereken,   Hz.   Musa’yý   (as)   kendi 
devrimize   getirmek   ve   onu   aramýzda   hissetmektir.   Evet;   Kur’ân’ý   mütalâa   ederken,   herbir   kelimesinin 
kendimize ve kendi devrimize baktýðýný düþünmeli, sürekli büyüyen dalgalar gibi her an inkýlâplar yapacak 
olan Kur’ân ile aramýzdaki yabancýlýðý mutlaka atmalýyýz.
Evet,  Kur’ân   okurken,   Kur’ân’da   anlatýlan   vak’alarýn   cereyan   ettiði   devirle,   kendi   devrimiz   arasýnda 
münasebetler kuramazsak, Kur’ân’ý kendi derinlikleri ölçüsünde anlayamayýz.
Kur’ân­ý Kerim, mutlak ma’nâda insaný karakterize ve ona ait þeyleri terennüm eden bir kitaptýr. Madem 
ki Kur’ân­ý Kerim bir defa daha nâzil olmayacak ve ebediyen, yani Kýyamet’e kadar hükmü bâkî bir kitap 
olarak   kalacak   ve   tazeliðini   de   artarak   koruyacaktýr;   öyle   ise   o,   mutlak   ma’nâda   insaný   anlatacaktýr   ve 
anlatmýþtýr da. Kur’ân, insanýn destanýdýr. Onda duâlarý, ümitleri, elemleri, sevinç ve yeisleri ve her çeþit 
mes’elesiyle  insan  vardýr. Bu bakýmdan,  Kur’ân’da  kendini   ve kendi  devrini  bulmak   isteyen,  onu  ciddi  bir 
tefahhus (araþtýrma) ruhuyla tilâvet etsin.
Vâkýa Sûresi ve Fakirlik
Allah Rasûlü (sav), “Vâkýa sûresini her gece okuyan fakirliðe düþmez” buyuruyor. Çünkü bu sûre, tam 
bir teslimiyet ve tevekkülle Allah’a sýðýnmayý salýklamanýn yanýnda insana fakirliðe düþmeme çarelerini de 
fýsýldar. Bu meyanda, saðlam bir Tevhid anlayýþý verir. Dünyada bu anlayýþa muvafýk hareket edeni de Allah 
fakirlikten korur.
Kehf   sûresini   Cum’a   günleri   okumakla   Deccal   fitnesinden   korunma   arasýndaki   münasebeti   de   ayný 
çerçevede deðerlendirmek mümkündür.

Dünya Zevki,
Ahiret Nimetlerinden Yemektir
“Dünya   hayatýnýzda   bütün   güzel   þeylerinizi   harcayýp   tükettiniz;   onlarýn   zevkini   sürdünüz”   âyetinin 
mazmûnunca, dünyada tadýlan  meþrû­gayr­ý meþrû her nimet ve lezzet, ahiretin lezzet ve nimetlerinden bir 
þeyler   noksanlaþtýrýr.   Yalnýz,   burada   dikkat   isteyen   bir   nokta   vardýr   ki,   o   da   þudur:   “Lezzetten   eksilme, 
muâheze   olunmak   “sorguya   çekilmek”   demek   deðildir.   Ýnsan,   meþrû   dairede   aldýðý   lezzetlerden   Âhiret’te 
muâhezeye tabi tutulmaz; fakat, burada tattýðý lezzet ve faydalandýðý nimetler ölçüsünce, Ahiret’teki mükâfat 
ve tadacaðý lezzetlerden eksilme olur.

Tefsir
Kur’ân­ý Kerîm’in yeni bir tefsiri yapýlacaksa, bunda þu iki nokta gözden uzak tutulmamalýdýr:
1. “Yaþ ve kuru her þey, Kitab­ý Mübîn’de vardýr” hakikatý.
 2. Ýlmî hakikatleri, ilgili Kur’ân ayetleriyle te’lifte muvâzeneyi koruma.

Arzu ve Ýstekler Birer Ýmtihandýr
Ýnsan, dünyada kendisine verilen her þeyle imtihan olur, meselâ, aile de, imkân da, çocuk da böyle birer 
imtihan unsurudur.
Kur’ân­ý Kerim’in beyânýna göre, Hz. Ýbrahim ve Hz. Zekeriya’da çocuk sahibi olma arzusu vardý. Hz. 
Ýbrahim (as)’ýn ve zevcesinin böyle bir arzu taþýdýðýný, meleðin gelip de kendilerine çocuk müjdesi verdiði 
zaman   gösterdikleri   sevinçten   anlýyoruz.   Hz.   Zekeriya   (as)   ise,   bu   arzusunu   açýktan   izhar   buyurmuþtu. 
Neticede, hem Hz. Ýbrahim (as), hem de Hz. Zekeriya (as) çocuklarýyla imtihana tâbî tutuldular.
Hz. Ýbrahim (as), isteðini içinde tuttuðu için, çocuðunu kesme emriyle imtihan olundu. Hz. Zekeriya (as) 
açýktan istekte bulunduðu içindir ki, hem kendisi, hem de oðlu Hz. Yahya (as) Yahudiler tarafýndan kesilmekle 
imtihana tâbi tutuldu.
Herkesin imtihaný, kendi seviyesine göredir, mukarrebinin tâbi tutulduðu imtihan, herkesinkinden daha 
çetindir.

Saðcýlýk, Solculuk ve Ýslâm
Günümüzde saðcýlýk, solculuðun karþýsýnda iktisadî bir anlayýþtan ibarettir. Sol denince proleterya ve 
komünist   sistemler,   sað   denince   de,   kapitalist,   liberalist   ve   faþist   sistemler   akla   geliyor.   Bu   arada,   bazý 
müslümanlar da bu iki sistemden birine sahip çýkmak istiyorlar.
Ýslâmiyet,   müstakil   ve   “nev’i   þahsýna   münhasýr”   bir   sistemdir.   Sað   ve   soldan   biri   liberal   iktisadî 
anlayýþý, diðeri ise devleti ma’bud derecesine çýkarýyor; bu anlayýþlardan hiçbirinin Ýslâm ile özde alâkalarý 
yoktur ki, Ýslâmiyet’i onlarla baðdaþtýrmaya çalýþalým.
Sonra, günümüzdeki  saðcýlýk ve solculuk ile, Kur’ân­ý Kerim’de geçen ‘sað ashâbý’ ve ‘sol ashâbý’ 
terimlerinin de hiçbir alâkasý yoktur. Hayatlarýný Allah’ýn rýzâsý istikametinde geçirmiþ ve Ahiret’e mü’min 
olarak   intikal   edip,   Mahþer’de   defterlerini   saðdan   alacak   olan   müslümanlara   Kur’ân­ý   Kerim’de   ‘ashâb­ý 
yemîn’; buna karþýlýk, hayatlarýný kötülükler aðýnda geçirmiþ ve kâfir olarak ölüp, gitmiþ defterlerini soldan 
alacak olanlara da, ‘ashâb­ý þimâl’ denmektedir. Bu bakýmdan, Kur’ân’daki ‘saðcýlýk’ ve ‘solculuk’, insanlarýn 
ahiretteki durumlarýna göredir ve bu dünya ile hiçbir alâkasý yoktur.
Mes’elelerimizi,   her   zamaný   Kur’ân   ve   hadis   ölçüsünde   ele   alýp,   deðerlendirmeliyiz.   Kur’ân, 
müslümanlar   için,   “Sizi   orta   ümmet   kýldýk;   sizi   ‘Müslüman’   olarak   isimlendirdik;   Müslümanlar   olarak 
ölmekten baþka bir isim veya sýfatla ölmeyin” derken, Ýslâm adýna saðcýlýk veya solculuk mefhumuna sahip 
çýkmanýn hiç bir manâsý olamaz.
Bugünün saðcýlarý da solcularý da, bir gün gelecek, yýllardýr arayýp da bir türlü bulamadýklarý huzûru, 
Allah’tan baþka hiç bir þeye dayanmayan Hz. Muhammed’in sýmsýcak ikliminde bulacaklardýr. Hâdiselerin 
iþâreti, bize bunu göreceðimiz günlerin uzak olmadýðýný gösteriyor.

Tedmir ve Ýrade
 “Biz bir ülkeyi helâk etmek istediðimiz zaman onun varlýklýlarýna emrederiz orada fýsk yaparlar, böylece 
o ülkeye (azâb edeceðimiz hakkýndaki) söz(ümüz) hak olur, biz de orayý darmadaðýn ederiz.” Bu âyet mealinde 
bahsedilen “Emerna” emri, emr­i þer’î midir yani mükellefiyetimiz cümlesinden bir emir midir? Yoksa, emr­i 
tekvinî midir? 
Eðer,   emr­i   þer’î   olsa,   fasýk   fýskýndan   dolayý   mes’ul   olmaz.   Bu   bir   adamý   baðlayýp,   suya   attýktan 
sonrasý sakýn ýslanma, demeye benzer. Ne var ki, buradaki emir, emr­i tekvinîdir. Ve mazmunda aþaðý yukarý 
þöyledir: “Biz bir karyenin helâkýný murad ettiðimizde,  fasýklar ve ileri gelenler “þeriat­ý fýtriyyeye göre” 
þehevata dalar, fýska girerler ve sonra da tekvinî emirler perde edilerek cezalandýrýlýrlar.”

Takatten Fazla Yük
Soru:   Bakara   Sûresi’nin   sonundaki   “Rabbimiz   bize,   bizden   öncekilere   yüklediðin   gibi   aðýr   yükler 
yükleme.  Rabbimiz  bize gücümüzün  yetmediði  þeyleri yükleme”  âyetinde  bahsi geçen “Takatten  fazla yük” 
mes’elesinin sýnýrlarý nelerdir? Bu hususu nasýl anlamalýyýz?
Cevap: Kelam ilmindeki “Ýstitaat” mes’elesi bu mevzuyu deðiþik buudlarýyla inceler. Cenâb­ ý Hakk’ýn 
emir buyurduðu bütün farzlar bu istitaat sýnýrlarý içindedir.
Eðer teklif edilen ibadetler, âyette “Ýsran” (takatten fazla yük) kelimesi ile anlatýlan sýnýra dahil olursa; 
teklif­i malayutak (yapýlmasý mümkün olmayan iþleri teklif etmek) olacaðýndan dolayý bunlarýn yapýlmamasý 
durumunda mesuliyet söz konusu olmaz. Meselâ: Günde beþ vakit namaz kýlmak  veya güneþin doðuþu ile 
batýþý arasýnda yemeden­içmeden durmak suretiyle oruç tutmak, takatin fevkinde deðildir. Ama, günde 24 saat 
namaz kýlmak, hiç iftar ve sahur yapmadan oruç tutmak emredilseydi bu takatin fevkinde sayýlabilirdi.
Bu âyeti, ayný zamanda nafile ibadet yapmamaya delil olarak da gösteremeyiz. Çünki, nafile ibadetlerin 
takatla   alâkasý   yoktur.   Kaldý   ki,   nafile   ibadet   yapmak   bir   emir   deðildir   ve   yapmayan   da   günaha   girmiþ 
sayýlmaz.   Ancak,   onun   sevap   ve   faziletinden   mahrum   kalýnmýþ   olur.   Nafileler   tamamlayýcý   mahiyettedir. 
Ýnsan; farzlarý ifa ile yükselme pistine girmiþ olur; nafileler ile de kanatlanýp uçar..
Yeni yetiþen nesiller ­bazý mes’eleleri benimsetme, öðretme ve onlarý disipline etmek açýsýndan­ nafile 
ibadetlere teþvik edilebilir ve edilmelidir de. Esasen insanlara herhangi bir nafileyi emretmek doðru deðildir. 
Ancak bu, disiplin adýna yapýlýyorsa, böyle bir emre itaat etmek gerekir ve itaat edilmezse mesul olunur. Buna 
“takatimin fevkindedir” diye mukabele edilemez.

“Keþke Unutulup Gitseydim”
Soru: Hz. Meryem’in “Keþke unutulup gitseydim” demesinin hikmeti nedir?
Cevap:   Her   insanýn   kendi   deðerlendirmeleri   içerisinde   aþýrý   derecede   ehemmiyet   verdiði   ve   büyük 
gördüðü mes’ele­lerden ötürü kullandýðý bir kýsým tabirler vardýr. Meselâ, Hz. Ebu Bekir’in ­hadîs kriterleri 
açýsýnda  zayýf  dahi olsa,  söylediði  muhtemel   olan­  “Ya Rabbi vücudumu  o  kadar  büyüt  o  kadar  büyüt  ki 
Cehennemi   ben   doldurayým”   ve   Bediüzzaman   Hazretlerinin   “Milletimin   imanýný   selamette   görürsem, 
Cehennem alevleri içinde yanmaya razýyým. Çünkü, vücudum yanarken gönlüm gül­gülistan olur” demeleri 
gibi. Bu mes’e­leler onlarda, bir ruh haline göre söylenmiþtir. Hz. Meryem’de de iffet öylesine bir þuur haline 
gelmiþti ki, hakkýnda düþünülen ve söylenilen þeyler karþýsýnda böyle bir ifade de bulunmasý normal olsa 
gerek. Evet o, âdeta iffetten bir âbideydi ve mahiyet­i nezihânesinin  deðil böyle bir çamur atýlmaya, bir gül 
atýlmaya   da   tahammülü   yoktu.   Bu   itibarla,   bu   þuurda   olan   bir   insanýn,   böylesi   bir   söz   söylemesi   normal 
karþýlanmalýdýr.

Ýsrailoðullarý Hakkýnda Bir Mülâhaza
Soru:   “Ýki   topluluk   (yaklaþýp)   birbirlerini   görünce   Musa’nýn   adamlarý   ‘Ýþte   yakalandýk’   dediler.” 
(Þuara, 26/61)
Ýsrailoðullarýnýn görmüþ olduklarý bütün mucizelere raðmen bu þekilde mukabele etmelerinin sebebi 
nedir?
Cevap:   Ýsrailoðullarý olabildiðince maddeci bir cemaatti. Dolayýsýyla, Hz. Musa (as) da, onlarla olan 
münasebetlerinde sürekli olarak onlarýn hep bu yönlerini izale etmeyi hedef almýþtýr.
Ýsrailoðullarý   hakkýnda   söz   söylerken   onlarýn   bu     özelliklerini   hesaba   katmak   lazýmdýr.   Böylesine 
maddeci bir topluluðun ýslah olmasý için, iyi bir terbiye sistemi ile ele alýnmalarý icab eder. Bu iþe de ancak 
Hz. Mesih muvaffak olmuþtur. Çünkü O, onlarýn karþýsýna ruhçu bir düþünce ile çýkmýþ ve onlarýn maddeci 
düþüncelerine darbe üstüne darbe indirmiþti.
Ýþte bu insanlar düþmanla karþýlaþýnca “Ýþte yakalandýk” gibi güvensizlik ve ümitsizlik ifade eden bir 
söz   sarfediyorlar.  Buna  karþýlýk   da  Hz.  Musa  (as)  “Rabbim  benimle   beraberdir   ve   bana   yol  gösterecektir” 
(Þuara, 26/61) cevabýný veriyor.
Kadý Beyzavî tefsirinde Hz. Musa’nýn bu sözü ile Efendimiz (sav)’in Sevr maðarasýnda Hz. Ebu Bekir 
(ra)’e   hitaben   sarfetmiþ   olduðu   “Mahzun   olma,   Allah   bizimle   beraberdir”   (Tevbe,   9/40)   sözünü   mukayese 
yaparak: “Efendimizin bu sözünün, Hz. Musa’nýn sözüne rüçhaniyetini söyler.”
  Efendimizin sözünde, Cenâb­ý Hakk’a kurbiyet açýsýndan bir mertebe daha yakýnlýk vardýr. Çünkü 
ifadede   “bizimle   beraberdir”   deniyor.   Yani   zaman   üstü   olma   nazara   verilerek   geniþ   zamanla   ifade   ediliyor. 
Ayrýca   burada   yakinin   ve   Cenâb­ý   Hakk’a   olan   güven   ve   itimadýn   fýsýltýlarýný   da   duymak   mümkündür. 
Aslýnda bu nokta çok hassas ve tehlikeli bir mevzudur ve olabildiðince dikkat iktiza eder. Bunun için “Buraya 
bir nokta koymak, konuþmamak lazým. Çünkü ötesi tehlikelidir” diyor ve kesiyorum.

Kur’ân’ýn Psikolojik Tefsiri
Soru: Kur’ân­ý Kerîm’in pisikolojik tefsiri hakkýnda ne dersiniz?
Cevap: Bugüne kadar hiç yapýlmamýþ bir tefsirdir. Merhum Seyyid Kutub tefsirinde nisbeten psikolojik 
tahlillere yer vermiþ ama, Kur’ân­ý Kerîm’in bir bütün olarak psikolojik tefsiri henüz gerçekleþtirilememiþtir.
Kanaatimce bu çok önemli bir mes’eledir ve Kur’ân’ýn ayrý bir mucizesi olarak da deðerlendirilebilir. 
Zira, Kur’ân­ý Kerîm’de bir mes’ele deðiþik yerlerde tekrar tekrar ele alýnýr ve farklý malzemelerle ifade edilir. 
Bu ilk etapta basit bir tekrar gibi gözükebilir ama, mevzuu tahlil edince, her tekerrürde bir makam ve malzeme 
farklýlýðýnýn olduðu görülür. Tabii buna baðlý olarak da onun farklý farklý mesajlar ihtiva ettiði müþahede 
edilir.   Evet   Kur’ân­ý   Kerîm   âdetâ   deðiþik   kavimlerin,   seslerini,   soluklarýný,   feryadlarýný,   çýðlýklarýný, 
davranýþlarýný ve deðiþik devirlere ait farklý cemaatlerin hususiyetlerini bir aynada aksettiriyor gibidir.
Ýþte bu açýdan da, Kur’ân’ýn dümdüz okunmasýndan daha çok muhtevanýn seslendirilmesi önemlidir. 
Bu da musikinin notalarýyla deðil, mevzunun akýþýna tabi olarak, hâdise ve konuþmalarýn bizzat içine girerek 
ve yaþayarak onu okumak demektir. Bence bu, Kur’ân’ýn anlaþýlmasýnda en az esbab­ý nüzul kadar önemlidir. 
Anlatýlan olaylarýn tarihî sebeblerini ve tarih felsefesini bilmek, milletleri karakterleriyle tanýmak; sonra bir 
cemaatin   bedeviyetten   belirli   merhaleleri   aþarak   medeniyete   ulaþmasýnda   hangi   peygamberle   hangi   devreyi 
yaþadýðýný görmek ve netice olarak da Hz. Muhammed (sav)’e kadar geçen devreleri bir bir gözden geçirmek 
suretiyle,   Kur’ân’da   anlatýlan   hâdiseleri   tahlil   etmek,   insanýn   önünde   çok   farklý   ufuklar   açacaktýr.   Aksine 
bunlarý   nazara   almadan   Kur’ân’ý   anlama   gayreti;   Roma   devrini   ve   o   döneme   ait   hayat   tarzýný   bilmeden, 
Shakesspeare’in   romanlarýndaki     ifade   gücünü   tahlil   etmek   gibi   bir   garabet   arzeder.   Kaldý   ki,   Kur’ân’daki 
hâdiseleri   anlatan,   geçmiþ   ve   geleceði   bir   nokta   gibi   ayný   anda   deðerlendiren,   onlarý   kabza­i   tasarrufunda 
evirip­çeviren Allah’týr. Tabii ki O’nun anlatýþý  her türlü mukayesenin üstünde daha bir baþ döndürücü ve 
ihtiþamlý olacaktýr.
Ýþte, sathî dahi olsa ifade ettiðimiz bu noktalardan anlaþýlacaðý gibi “Gavvas olana Kur’ân/ Mücevher 
dolu umman”dýr. Her devir insanýnýn O Ebedî Mu’cize’den alacaðý dersler vardýr ve olacaktýr.

Kur’ân Üzerine Mülâhazalar
Kur’ân; insanoðlunun kýymet ve deðeri ölçüsünde, onun, kalp­rûh­akýl ve cismaniyetini nazar­ý itibâra 
alarak   Yüksekler   Yükseðinden   nüzul   ile   insanlýk   ufkunda   tulû’   etmiþ,   en   mükemmel   mesajlarýyla   Ýlâhî 
Kanunlar mecmuasýdýr.
Bugün   takriben   bir   milyar   insanýn   tâbi   olduðu   Kur’ân,   ebedî   ve   deðiþmeyen   Ýlâhî   prensipleriyle, 
topyekün beþerin mutluluðunun ve o mutluluða ulaþtýran en kestirme, en aydýnlýk yolun göstericisi olarak eþi 
benzeri bulunmayan biricik kitaptýr.
Kur’ân; nâzil olduðu günden bu yana, ne itirazlara ne tenkidlere uðramýþtýr ama; bu mevzuda kurulan 
bütün mahkemeler Kur’ân’ýn beraatiyle neticelenmiþ ve mücadeleler O’nun zaferiyle noktalanmýþtýr.

Hz. Mesih’i Nefheden “Ruh”
Soru: Hz. Meryem’e Mesih’i nefheden Ruh kimdir?
Cevap: Bütün tefsirler bunu Cebrail (as) olarak ifade ediyorlar. Fakat âyette “Ruh” tabiri kullanýlýyor. Bu 
Ruhun tayininde ise ihtilaf vardýr. Ýhtimalin sýnýrlarý ise, ihtilafýn çerçevesini aþkýn ve Efendimizin (sav) 
ruhunu   da  içine   alacak   kadar  geniþtir.  Çünkü  Hz.   Meryem  çok   afife  ve  nezihe   bir  kadýndý,  bu   itibarla  da 
gözlerinin   içine   bir   baþka   hayalin   girmemesi   gerekirdi.   Ayrýca   Efendimiz   (sav)   de,   bir   makamda   onun 
kendisiyle nikahlandýðýna iþaret etmektedir. Bu açýdan da “Ruh” Efendimizin (sav) ruhu da olabilir. Fakat, bu 
kat’i deðildir, bir ihtimaldir. Ýhtimaller ise, delillerle takviye edilecekleri an’a kadar kat’iyet ifade etmezler.

Misli Sebkat Etmeyen Ýllet
Soru: Kur’ân­ý Kerîm’de Lût kavmi hakkýnda zikredilen, “Lût’u da hatýrla, kavmine dedi ki “Siz, sizden 
önce âlemde hiç kimsenin yapmadýðý fuhþu mu yapýyorsunuz?” (A’raf, 7/80)
Cevap: Bu hiss­i hisset (alçak duygu) bütün beþerde ve hatta hayvanlarda da olabilir. Lût kavmine nisbet 
edilmesinin sebebi ise, bu fiilin onlarda topyekün bir millet halinde  icra edilmiþ olmasýdýr. Evet neredeyse 
bütün   cemaat   bu   illete   mübtela   idi.   “Alemde   misli   sebkat   etmeyen   þey”   mes’elesinin   bir   yönü   budur   ki; 
yeryüzünde cemaat halinde bu iþi ilk kez siz yaptýnýz demektir. Aynen bugün Ýngiltere ve Ýsrail’de olduðu 
gibi. Bunlar âdetâ kanun ve nizamlarýyla bu iþi meþrulaþtýrmýþ gibiler. Ayrýca bir de mes’elenin þu yönü var: 
Bu  illetin   sâri  hale  gelmesi,   ileride  bu  milletleri  ortadan   kaldýracak,   yýkýlýþlarýný   hazýrlayacak  ve  onlarý 
Gazab­ý Ýlâhiyeye duçar edecek bir illet olmasýdýr.

Neml Sûresi
Soru: Neml Sûresi’nin günümüze bakan yönleri nelerdir?
Cevap:   Kur’ân­ý   Kerîm   her   mes’elede   olduðu   gibi,   burada   da   her   zaman   ve   zeminin   idarecilerine 
birtakým mesajlar sunmaktadýr.
Evvelâ: Hz. Davud (as) hilafete mazhar olmuþ bir peygamberdir. Hz. Süleyman da onunla baþlayan bu 
vazifeyi devam ettirmiþtir. Günümüz idarecilerinin Hz. Süleyman’ý misal alýp, teb’a ve rai (idareci) arasýndaki 
hukuka riayet eden ve haksýzlýða meydan vermeyecek bir idare sergilemeleri gerekmektedir. Bunun için de 
bütünüyle   mülklerinde   cereyan   eden   hâdiseleri   anýnda   görmeleri   ve   muttali   olmalarý   iktiza   eder.   Ýþte 
Peygamberler bunu “Nübüvvet” nuruyla gerçekleþtirmiþlerdir, ardýndan gelenler de velâyet ve kerâmetle, firaset 
ve kiyâsetle...
Sûrenin   günümüzdeki   hizmet   erlerine   olan   mesajýna   gelince,   hizmetlerini   ahenkli   bir   þekilde 
yürütebilmeleri   için,   ciddi   bir   firaset   ve   fevkalade   bir   hassasiyet   ile,   hizmet   sahalarý   içinde   cereyan   eden 
hâdiselere muttali olmalarý gerektiði ve yaþadýklarý çaðýn þuurunda olmalarý lazým geldiði þeklinde anlamak 
mümkündür.
Ýkinci olarak: Yine Sûre’de Hz. Süleyman’ýn karýncaya, Hüdhüd’ün ve Sebe Melikesi Belkýs’a taaccüb 
etmeleri anlatýlýr. Ýlk bakýþta  buradaki  insanýn  hayvana, hayvanýn da insana  taaccüb etmesinde  bir tezad 
varmýþ gibi gelir. Oysa ki mes’eleyi deðiþik bir zaviyeden seyrettiðimizde, burada da bir kýsým nüktelerin gizli 
olduðu ortaya çýkar.
Taaccübdeki Sýr
Hz. Süleyman (as) ordusuyla bir vadide giderken, diþi bir karýncanýn diðerlerine þöyle seslendiðini iþitir. 
“Ey karýncalar! Yuvalarýnýza girin ki, Süleyman ve ordularý farkýnda olmadan sizi ezmesinler” der. Ve âyet 
devamla   “(Süleyman)   onun   (karýncanýn)   bu   sözüne   tebessüm   etti...”   diyor.   Burada   bir   bakýma   karýnca 
Süleyman (as)’a iþaretle, bu seviyedeki bir insanýn, deðil insanlar arasýndaki hukuka, hayvanat ile arasýndaki 
hukuka dahi riayet etmesi lazým geldiðini ihtar ediyor.      
Diðer   taraftan   da   bir   hayvan   insanýn   haline   bakýp   taaccüb   ediyor.  Hüdhüd,   Süleyman   (as)’a   gelerek 
güneþe   tapan   Sebe   Melikesi   Belkýs   ve   teb’asýný   kastederek   “Þaþýyorum   bu   insanlarýn   haline.   Topraðýn 
baðrýnda daneyi bitiren, göklerde ve yerde gizli olaný açýða çýkaran, gizlediklerini ve açýða vurduklarýný bilen 
Allah (cc) varken bunlar güneþe secde ediyorlar. Halbuki güneþ de Allah’ýn bir memurudur..” diyor.
Yine buradaki bir nükte de, Hz. Süleyman’la muhavere eden karýnca ile, Hüdhüd’ün mesajýný getirdiði 
Sebe   Melikesinin   diþi   olmalarýdýr.   Diþilik   veludiyeti   (doðurganlýðý)   temsil   etmektedir.   Yoldaki   diþi 
karýncanýn Sebe Melikesine bir iþaret olmasýnýn yanýnda Hz. Süleyman’ýn î’lâ­yý kelimetullah hedefli çok 
izdivacý   ve   çok   evladý   bir   de   bu   âyetlerde   zannediyorum   kamil   insanlýðýn,   hayvanat   aleminin   kutbuyla, 
sýnýrlarýyla kutuplaþmasý mes’elesi anlatýlmaktadýr. Bu da deðiþik bir zaviyeden önemli olabilir.
Þimdi eðer hayvanat alemiyle alâkalý bir kýsým hususiyetleri tam kavrayabilseydik, bu alemin kendine 
mahsus diliyle bizlere anlatacaðý nice hakikatler ve incelikler olduðunu görürdük. Ýþte Kur’ân­ý Kerîm’de bazý 
sûrelerin (Nahl ve Neml gibi...) hayvanatýn ismiyle zikredilmesi, insanlýk ve hayvanat âlemi arasýndaki böyle 
bir münasebetin önemini ihsas etmektedir. Evet, karýnca ve arý cumhuriyetçiklerinin bizlere ilham edeceði bir 
kýsým   hakikatler   olsa   gerek...   Ancak   bu,   aradaki   bu   dakik   münasebeti,   inanan   insan   þuur   ve   idrakiyle 
þerhedilmesi neticesinde gerçekleþecektir.
Allah (cc) Kur’ân­ý Kerim’de bize bir nebinin mu’cizesiyle, insanoðlunun doðrudan doðruya bir hayvanla 
konuþup anlaþmasýnýn mümkün olacaðýný göstermektedir. Ve bu lisan bir ma’nâda öyle fasih, öyle talakatli bir 
lisandýr ki, bizim lisanýmýzdan daha fasih, daha arýzasýz, daha kusursuzdur denebilir... Ama gene de kendine 
mahsus bir beyan.

Süleyman (as)’ýn Tebessümü
Soru: Karýnca, ahalisini ikaz edince Hz. Süleyman gülmüþtür. Bunun sebebi nedir?
Cevap: “Dahk” tabiri kahkaha ile gülmeyi deðil de tebessümü ifade eder. Yani, dudaklarda, çok kýsa bir 
an için beliren birkaç tebessüm çizgisinden ibarettir. Hz. Süleyman’ýn tebessüm etmesi, evvela bir vadide Hz. 
Süleyman’la karýnca arasýnda mu’cizevî bir muhavere geçmiþtir. Bu Cenâb­ý Hakk’ýn ona bahþettiði yüksek 
bir paye ve lütuftur. Ýþte bundan dolayý O da, þükrün davranýþlarla ifadesi sayýlan “tebessüm”le hatta sesli ve 
hareketli tebessümle tahdis­i nimette bulunmuþtur.
Ýkinci olarak: Karýnca bir kýsým iþ’ar ve iþaretlerle Süleyman (as)’a adalet ve hakkaniyetle muamele 
etmenin   sýnýrlarý   hakkýnda   fikir   ve   düþüncelerini   ifade   etmek   istemiþtir.   Karýncanýn   ifadesinde,   “Ey 
karýncalar!  Yuvalarýnýza  giriniz  ki, Süleyman ve ordularý  farkýnda olmadan  sizi  ezmesinler.” Yani,  bunlar 
insandýr, mahiyetlerinin gereði olarak, düþünmeden ve farkýnda olmadan size zarar verebilirler, diyor. Allah’ýn 
(cc)   bu   lütuf   kapýsýný   kendisine   açtýðýndan   ötürü,   Süleyman   (as)   da   tebessüm   ediyor.   Zira   bu,   onun 
peygamberliðine ait bir lütuf idi.
Buna   benzer   bir   hâdise   de   Peygamber   Efendimiz   (sav)’in   hayat­ý   seniyyelerinde   cereyan   ediyor. 
Peygamber   Efendimiz   (sav)   minberde   hutbe   irad   ediyordu.   Bir   bedevi   içeriye   girerek   “Ya   Rasûlallah! 
Yaðmursuzluktan her taraf çoraklaþtý, topraklarýmýz kuraklýktan çatladý. Çoktandýr yaðmur yaðmýyor. Allah 
’a duâ etseniz de bize yaðmur ihsan etse...” diyor. Efendimiz (sav) duâ ediyor. O anda bardaktan boþanýrcasýna 
þakýr þakýr yaðmur yaðmaya baþlýyor. Sokaklar ve her taraf su altýnda kalýyor. Efendimiz (sav) minberden 
inerken her tarafý sýrýl sýklam olmuþ, sular sakalýndan aþaðýya dökülüyordu. O da semanýn böyle çok yaðmur 
boþaltmasýna tebessüm ediyordu. Zira bir tarafta mu’cize zuhur ederken diðer yandan da O, bir lütfa mazhar 
olmuþtu.
Ýþte bu tebessüm her iki hâdisede de “dahk” kelimesiyle ifade edilmiþtir. Kahkaha olmadýðýndan Hz. 
Süleyman’ýn   tebessümünü   melekler   öyle   kaydetmiþlerdir.   Belki   raiyyeti   dahi   bunu   farkedememiþtir.   Zaten 
dudaklarda beliren böyle birkaç çizgiyi çoðu kez farketmek de mümküm deðildir.
Risâle­i Nur Etrafýnda

Altýncý Bölüm
 Risâle­i Nur 
Risâlelerin  tamamýnda   herhangi  bir  fikrî   tezada   rastlanmamaktadýr.  Bu  eserler  þayet  ilham  olmayýp, 
bütünüyle   mantýk   muhassalasý   olsaydý,   muhakkak   tezat   da   olurdu.   Bu   eserlerde   tezadýn   olmamasý   ancak 
sünuhat ile izah edilebilir ki, bunu da zaten yer yer Nur Müellifi de bizzat söylemektedir.

Eserlerin Okunmasýnda Dikkat
Edilecek Hususlar
1. Bütününü okumak.
2. Gazete gibi okumamak.
3. Bütünlük içinde mütalâaya kendimizi alýþtýrmak.
4. Kendi nefsine okumak ve ayrýca içinde birþeyler olduðu mülâhazasýyla okumak.
5. Her gün okuduðu þeylerle kendini kritiðe tâbi tutmak ve otokontrol yapmak. Yoksa, eserler yaldýzlý 
ciltlerle kütüphanede durur da, gerektiði gibi istifade edilemez.

Þartlara Göre
Bazý þartlar altýnda, bazý mes’eleleri terk etmekde yarar vardýr. Bediüzzaman Hazretleri zamanýnda, 
163’ün 3. maddesinde þahsî nüfuz mes’elesi yer alýyordu. Eðer O, hediye kabul etseydi, bu mes’ele çok istismar 
edilirdi. Halk geldikçe  gelirdi ve 163/3’den dolayý da geleni  götürürlerdi. Ama has talebeleri, Bediüzzaman 
Hazretlerine Mercedes ­ Chevrole almýþlar  o da binmiþ.  O dönemde  Bediüzzaman’ýn  arabasý  kadar hýzlý 
giden bir araba yoktu. Poliste jip vardý. Polisler, “hocaya söyleyin, yavaþ gitsin, yetiþemiyoruz” diyorlarmýþ.
Eðer Anlasaydýk 
Risâleleri   eðer   hakkýyla   anlasaydýk,   medrese   ve   tekkelerden   bekleneni   verirdi.   Ama   maalesef 
bazýlarýmýz onu sadece ilzam için kullandýk ve malzeme durumuna düþürdük. Bazýlarýmýz da, “anlamasak 
da,   ruh   istifade   eder”   deyip,   evrad   dinler   gibi   dinledik.   Öldürdük   onlarý.   Perdeyi   yýrtýp,   danede   hakikatý 
gösteren dikkat­i nazardýr; zâhirî nazar deðil.

Üç Belde
Bediüzzaman’ýn   hayatýnda   Bitlis,   Van   ve   Isparta’nýn   ayrý   bir   önemi   vardýr.   Biri,   doðum   yeri,   biri 
medresesinin bulunduðu yer, diðeri de makberinin bulunduðu yer.

Cemil Meriç Der ki
 Cemil Meriç, “Bediüzzaman’ýn kurduðu düþünce sistemi, tamamen yerli bir sistemdir. Mes’eleleri çok 
güzel   hazmetmiþ   ve   sistemleþtirmiþ.   Bu   seviyede   düþünce   adamý   yetiþtiremememiz   bizim   için   büyük 
talihsizliktir” der.

Þark Üniversitesi
Bediüzzaman’ýn Ýlâhiyat aðýrlýklý, fakat müsbet ilimlerin de okutulduðu bir üniversite düþüncesi, o 
dönem için çok orijinal bir tesbittir. Bu üniversitede Arapça farz, Türkçe vacib, Kürtçe de caiz olacaktý. O bu 
düþüncesini   dönemin   padiþahýna   arzetmek   için   Ýstanbul’a   gider.   Fakat,   padiþahýn   etrafýndakilerin 
engellemelerinden dolayý, padiþahla yüz yüze görüþemez. Daha sonra Sultan Reþad bu teklifi kabul eder ve bir 
miktar da tahsisat ayýrýr. Ne var ki harb u darbden dolayý bu teþebbüs de yarým kalýr ve Bediüzzaman, ayný 
teklifi Cumhuriyet hükümetine de sunar.. tabii yine netice yoktur.
Mûcizeler 
Zannediyorum,   19.   Mektub’un   te’lifinden   önce   Türkiye’deki   müslümanlarýn   Efendimiz’in   mucizeleri 
hakkýndaki bilgileri fazla deðildi. Akýllarýn Batý düþüncesine kapýldýðý ve hýzla Sünnet’in inkârýna gidildiði 
bir devrede Bediüzzaman’ýn mucizeleri ele almasý ve inkârý kabil olmayacak bir seviyede izah ve isbat etmesi, 
­her iþinde olduðu gibi­ tektir, orijinaldir, þükran ve minnete lâyýktýr.

Kâfir ve Münafýklar
Rusya’yý hedef gösterirken batýyý, batýyý hedef gösterirken Amerika’yý unutturmak da büyük tehlikedir. 
Bediüzzaman Hazretlerinin þu ifadesi çok önemlidir: “Avrupa kâfir ve zalimleri, Asya münafýklarý.” Ne var ki, 
münafýk, kâfirden daha þiddetli olduðu da unutulmamalýdýr.

Felsefe Salikleri 
Felsefe,   çok   tehlikeli   bir   meslektir..   Ýnsanýn   aklýna   avans   vermek   suretiyle   insanýn   duygularýný, 
lâtifelerini öldürebilir. Felsefeci, tünelin içinde yürüyen bir insan gibi, hep tek buudlu bir yoldadýr. Bu yolda çok 
yaralar  alýnabilir. Onun için, felsefe ilimleriyle uðraþanlar  beraberinde sofiyyenin eserlerini mütalâa etmeli, 
evrad u ezkârda kusur göstermemeli ve kat’iyen kendilerine güvenmemelidirler ki onunla gelen vartalara ma’ruz 
kalmasýnlar. Bediüzzaman Hazretleri’nin þu tesbiti ne kadar yerindedir. “Aklýn ulûm­u felsefe (felsefe ilimleri) 
ile iþtigali nisbetinde, emraz­ý kalbiyye (kalp hastalýklarý) çok olur.”

Risâle­i Nur’da Hakîm ve Rahîm 
Ýsimlerinin Tecellisi 
Risale­i   Nur   talebeleri,   “Rahîm”   isminin   þefkat   burcunda   dolaþýyorlar.   Bu,   onlarýn   yerde   merhamet 
daðýtarak, göklerin merhametine mazhar olmalarý demektir.
Nur’larda “Hakîm” ismi de mütecellidir. Bu, devir ve þartlar nazara alýnarak hareket etmek demektir. 
Hakîm ismine mazhariyet, cidden çok farklý bir þeydir. Þartlara umûmî atmosfere aykýrý hareket edenler, bu 
mazhariyetten mahrum kimselerdir.
Esasen, dünden bugüne, hususiyetleri ve aralarýndaki mücadele açýsýndan iman­küfür ve mü’min­kâfir 
münasebetlerinde deðiþen bir þey yoktur. Deðiþen sadece dünya þartlarýdýr. Meselâ, Bediüzzaman ve talebeleri, 
ilk   dönemde   bahtiyar   bir   ihtiyar   ve   on   talebeden   ibaretti.   Onlarýn   o   zaman   bu   isimlere   mazhariyetleri   ile, 
bugünkülerin   mazhariyetleri   çok   farklýdýr.   Meselâ,   günümüzde   cemaat,   o   zamana   nisbetle   kemmî   ve   keyfî 
buudlarý   itibariyle   az   daha   kuvvetlense,   hikmetin   yanýnda   kudretin   de   tecellileri   görülebilir.   Daha   sonraki 
devirlerde   gelecek   olanlar,   ayrý   bir   strateji   takip   edeceklerdir;   zira   onlar,   daha   baþka   isimlerin   tecellilerine 
mazhar olmalarý söz konusudur. Bu itibarla hangi zaman dilimi içinde bulunursak bulunalým, bize düþen, daima 
hikmete uygun hareket etmektir.
Þunu   da   unutmayalým:   “Hikmete   uygun   hareket   edelim”   derken,   hata   da   edebiliriz.   Önemli   olan, 
hatalarýmýz söylendiðinde, hemen o hatadan dönmesini bilmektir. Aksi takdirde, yani enaniyete aldanýp hatada 
ýsrar etmekle, bütün isimlerin mazhariyetlerine karþý kapanma söz konusu olabilir.

Ýslâm’ýn Ýstikbali
Soru: Ýman­Hayat­Þeriat dönemlerinden kastedilen nedir?
Cevap: Bunlar, ahir zamandaki diriliþ hareketinin merhalelerini ifade eder. Ýman ve hayat devrelerinde 
ateizm karþýsýnda bazý ortak noktalarda birleþmeler olabilir. Dinin hakimiyetine gelince o, bütün dünyadaki 
müslümanlarý ilgilendiren bir mes’eledir. Bugün için bu sadece bir düþünceden ibarettir. Ancak bütün mesajlar, 
bu türlü düþüncelerin neticesidir. Demirperde ülkelerindeki kaynaþmalar, Ýslâm’ýn âtisi için ümid vericidir.
Hizmetler belirli bir seviyeye geldiðinde iltihaklar olacak ve mürtedler tavýr deðiþtirecek ve her ülkede bu 
düþünceyi temsil eden þahsiyetler yetiþecektir. Bu þahsiyetler, hasýmlardan tokat üstüne tokat yiyerek piþecek 
ve   hiçbir   engelin   hiçbir   karþý   koymanýn   önünde   boyun   eðmeyerek   hep   düþünceleri   istikametinde 
yürüyeceklerdir.   Hâdiseleri   sosyolog   gözüyle   deðerlendirdiðimizde,   bu   mukadder   neticeye   doðru   gidildiðini 
rahatlýkla söyleyebiliriz. Bunun önünü de Ýnþaallah kimse alamayacaktýr.
Ateistler,   mes’eleyi   hâlâ   sebepler   zaviyesinden   deðerlendiriyor   ve   bu   yöneliþi   durdurabileceklerini 
zannediyorlar. Belki bir zümrede durdurabilirler, ama umûmî ma’nâda bu gidiþi durduramayacaklar.

Ruslar ve Türkler
Bediüzzaman Hazretleri, Sovyetler için “nifak þebekesi” tabirini kullanýr. Zira Ruslar, kurduklarý düzenle 
insanlýðý   yýllarca   iðfal   ettiler.   Buna   raðmen,   kendi   düzenleri   adýna   hatalar   yapmaktan   da   kurtulamadýlar. 
Meselâ, kendi ýrklarýndan olmayanlarý yüksek seviyeli tüccar ve subay yapmadýlar. Bilhassa Türkler’i büyük 
ölçüde hep er olarak kullandýlar. Ýþe yaramayacak yaþlýlarý ya sürgüne gönderdiler veya öldürdüler. Bu tür 
hatalar, esir milletlerde millî duygunun doðmasýna yol açtý. Her hatâ, o hatanýn muhatablarýný tedbirli olmaya 
sevkeder.   Hatânýn   büyüklüðü   nisbetinde   de   tedbirli   insan   yetiþir.   Þef   döneminin   baskýsý,   Bediüzzaman 
Hazretleri   gibi,   daima   ayaklarý   üzerinde   durabilen   birini   yetiþtirmiþtir.   Biz   bugünkü   hâlimizle   o   dönemde 
yaþasaydýk, inanýn hizmet edemezdik.
 Bediüzzaman ve Cemaat
Hz. Bediüzzaman’ýn yaþadýðý devrede cemâat çok önemliydi. O kadar ki, onun kazanýna atýlan her 
þeyin buharý ‘cemaat’ diye tüterdi. Meselâ, ‘Mesihiyet, Mehdiyet’ diyene, o ‘þahs­ý manevî’ derdi. Kendisine, 
“Rüyada sizi Efendimiz’in yanýnda gördük” deseler, o yine, “þahs­ý manevî” derdi. O kadar ki, þahsýyla temsil 
edilen   hakikatler   için   bile   “þahs­ý   manevî”   diyerek,   kendini   geri   çeker   ve   hep   ‘adî   bir   tercüman’     olarak 
görünmeye çalýþýrdý.

Her Seviyede Ýmtihan
Ýnsan her seviye ve mertebede imtihan halindedir. Mesela:
Risâle­i Nur Külliyatý iyi bir ameliyat­ý fikriyye yapmaya vesiledir. Herkes kendi seviyesine göre okursa 
ve hele sürekli okursa ondan çok çok istifade edebilir. Çünkü bu eserler Kur’ân’dan mülhem pýrýltýlardýr. Öyle 
olmasý da bir imtihandýr. Eserlerde kullanýlan ifade tarzý da bir imtihan.. Bediüzzaman’ýn ekrad içinde neþ’eti 
de   ayrý   bir   imtihandýr.   Bazýlarý   iþte   bu   noktalara   takýlýp   kalabilir   ve   o   bereketli   zat   ve   eserlerinden 
yararlanmayabilirler.
Bunun için, insan; Allah’tan (cc) devamlý olarak istikamet istemeli. Nasýl ki gündüz yaptýðý ibadetten 
dolayý yorulan bir insan, uyuduðu zaman da ibadet yapmýþ gibi sevap alýr. Öyle de hayatýnýn her saniyesinde 
istikamet arzusuyla dopdolu yaþayan bir insana da Allah (cc) birgün bunu lütfedebilir.

Risâle­i Nur’larda Gramer
Kurallarýna Uygunluk
Soru: Risâle­i Nur’larýn gramer kurallarýna uygun olmadýðý söyleniyor. Ne dersiniz?
Cevap: Yahya Kemal Türkçeci ve dili en iyi kullananlardan birisidir. Necip Fazýl’ýn ifadesine göre dil bir 
renk zemzemesi halinde onda ifadesini bulmuþtur. Ama, Yahya Kemal’in de gramer hatalarý vardýr.
Risâleler açýsýndan mes’eleyi ele aldýðýmýzda; umumî ma’nâdan dil güzel kullanýlmýþtýr. Ama buna 
çok ciddi bir ehemmiyet verilmemiþtir. Arapça olan eserlerinde de böyledir. Aslýnda dilin kurallarýna uymamak 
da bizim için ayrý bir imtihan noktasýdýr.
Mes’eleyi kelime ve cümleperestler gibi deðerlendirmemek gerekir. Bu eserler Kur’ân’ýn malýdýr, böyle 
olmasýnda  ayrý bir feyiz ve bereket vardýr. Meselâ  birisi  çýkýp çok þaþaalý ifadelerle birþeyler anlatabilir. 
Diðer tarafta bir baþkasýnýn ihlasla söylediði dört kelimelik bir cümle ondan daha fazla kalplerde hüsn­ü tesir 
icra eder...
Farz­ý muhal Risâlelerde hiçbir þey olmasa bile yetmiþ  yýldýr iç ve dýþtaki din düþmanlarýnýn onunla 
uðraþmalarý   bu   eserlere   yabancý   kalmýþ,   bir   türlü   ýsýnamamýþ   bazý   kimseleri   düþünceye   sevketmelidir. 
Acaba, Türkiye’de baþka kesimlerdeki insanlarýn sayýsýndan ve dindar talebelerin çokluðundan ciddi endiþe 
edilmemesine   raðmen   ýþýk   evlerin   en   küçüðüne   karþý   bile   çok   büyük   bir   endiþe   hissedilmesi   neyin 
göstergesidir?
Evet,   insan   bazen,   zatî   kýymeti   olan   bir   þeyin   kýymetini,   o   þeyin   hasýmlarýnýn,   düþmanlýk   ve 
hassasiyetinden de anlayabilir.
 “Zaman Tarikat Zamaný Deðil 
Hakikat Zamanýdýr”
Soru: Üstad Bediüzzaman Hazretlerinin (ra) “Zaman tarikat zamaný deðil hakikat zamanýdýr” sözünü 
nasýl anlamalýyýz?
Cevap: Bu söz belirli bir devreye aittir ve bizim düþüncelerimizi aþan bir derinlik ifade eder. Bu hususta 
þu mülahazalar gözetilmiþ olabilir:
1.   Bediüzzaman’ýn     (ra)   yetiþtiði   devrede   medrese   ve   tekyeler   kendi   üzerlerine   düþen   görevi 
yapamýyorlardý   ve   yenilenmeleri   lazýmdý.   Ama,   ehl­i   dünya   ve   ehl­i   dalâlet   ile   uðraþýldýðý   bir   dönemde 
medreselerle hesaplaþmaya gitmek kat’iyen doðru deðildi.
2. O dönemde tarikatlar yakýn takibe alýnmýþtý. Zaten nurlardan dolayý tarassut edilen bir insan, bir de 
tarikatçýlýk   vehmiyle   mi   durumunu   aðýrlaþtýrsaydý?   Kaptanýn   gemisindeki   tayfayý   korumasý   gibi 
Bediüzzaman da cemaatini koruma ve kollama durumundaydý. Yoksa, Efendimizin tavsiye etmiþ olduðu zühd 
ve takvayý esas alan tarikatlara Bediüzzaman gibi engin ve ledûnnî birisinin karþý olmasý asla düþünülemez.

Belagat ve Ýhlas
Belagatýn   heyecanýnýn   muvakkat   olmamasý   için   ihlasa   iktiran   etmesi   þarttýr.   Bediüzzaman’ýn 
eserlerindeki tesir de iþte bundandýr. Hem de týpký büyük okyanuslarýn büyük dalgalarý gibi... Hatta bir ölçüde 
onun böyle olduðunu kabul etmekle ancak ondan istifade edilebilir; aksi takdirde edilemez...

Mustafa Sabri Efendi’nin Reddiyesi
Soru: Mustafa Sabri Efendi’nin “er­Reddiyyetü ale’l­Mezhebi Saidi’l­Kürdiyyeti” isimli bir eser yazdýðý 
doðru mu?
Cevap: Hayýr, doðru deðildir. Mustafa Sabri Efendi’ye Bediüzzaman Hazretlerinden bahsettiklerinde, onu 
takdirle karþýlamýþtýr.
Ayrýca Mustafa Sabri Efendi Arapça bilen bir insandýr. Böyle birinin Bediüzzaman için “Kürdiyyeti” 
tabirini kullanmasý mümkün deðildir. Zira bu tabir müennes (diþi) için kullanýlýr.
Kaldý ki, bu hezeyan dolu, sözüm ona reddiye çýkdýðýnda M. Sabri Efendi’nin oðluyla görüþüldü.. bu 
düzme eserin kat’iyen babasýna ait olmadýðýný, olamayacaðýný söyledi.

Gazeteci Sabir’in Müþahedesi
Tarihçe­i Hayat’ýn arkasýnda Sabir imzalý bir yazý vardýr. Bu zat, o devrin meþhur gazetecilerindendir. 
Zamanýn pek çok ileri gelenleriyle olduðu gibi, Bediüzzaman Hazretleri ile de görüþmüþtür. Bediüzzaman’a bu 
nasýl birisidir? diye sorulduðunda: “Çok iyi bir gazeteci” cevabýný vermiþ. Sabir’e sorulduðunda ise o: “Ben, 
dünya çapýnda pek çok kimse ile görüþtüm. Ama Bediüzzaman kadar ihlaslý birini görmedim” demiþtir.
Bediüzzaman’ýn havasýný teneffüs etmeden bizim bunu anlamamýz mümkün deðildir. Evet, ihlas öyle bir 
sýrdýr ki, aysbergleri bile eritir.
Bir Demet
Sosyal Mes’ele

Yedinci Bölüm
 Mükemmel Ferd  
Çilehaneler insanýn irade gücünü artýrýr. Ferd kendini orada bütün derinlikleriyle bulur.. idrak eder ve 
tanýr. Þu kadar var ki mükemmel bir ferd de ancak yine mükemmel bir toplum içinde yetiþir. Ýnsanlar arasý 
münasebetler, âdâb ü erkân hep iyi bir toplum içinde öðrenilir. Mesela Osmanlý dönemindeki terbiye sistemi 
köylere varýncaya kadar her yeri içine alýyordu. O terbiyeyi alan insanlar, köylerde bile yaþasa, sarayda yetiþmiþ 
insan imajý veriyorlardý. Ben 12 yaþýmda iken, Osmanlý’nýn yýkýlýþ döneminde yetiþmiþ ve 80 yaþýnda öyle 
ihtiyarlar gördüm ki, her yönleri ile zirve idiler. Kimbilir, daha önceleri ne zirveler, ne zirveler yetiþmiþti.?

Deðiþme
Bugün toplum olarak baþkalarýnýn potasý içinde eriyik hale geldik. Bizi biz yapan deðerlerin çoðunu 
yitirdik. Sonra da, “mucid yetiþmiyor kâþif yetiþmiyor” diye þikayete baþladýk. Elbette yetiþmez. Yetiþmesi için 
taklitçilik ruhunu býrakýp, herþeyi deðiþtirecek olgun ve yapýcý ruhlara ihtiyacýmýz var; kitap, okul, sýra... vs. 
herþeye varýncaya kadar kökten deðiþtirecek ve her þeyi yeni baþtan kuracak.
Yetiþme ve yetiþtirmede istidat faktörünü de nazara almak þarttýr. Zira insanlar, istidat ve kabiliyetleri ile 
doðar, sonrada iyi üstadlar sayesinde arþ­ý kemalatlarýna yürürler. Mesela, Ýmrü’l­Kays hiç mektep görmemiþ. 
Einstein okulda kendini tam gösterememiþ. Newton her ne kadar teorisini matematik üzerine kurmuþ ise de, 
okulda   iken   matematik   derslerinde   zayýf   almýþtýr.   Ne   var   ki,   o   yüksek   istidat   mevsimi   gelince   birdenbire 
inkiþâf edivermiþtir.

Topluluðun Kabulü
Efendimiz (sav), Kâbe’yi geniþleterek, Hýcr bölgesini içine dahil etmek istemiþti. Fakat, cemaatin yeni 
müslüman olmasý ve Kâbe’nin yýkýlmasýný kabullenmeme ihtimalleri bulunmasý dolayýsýyla bu niyetinden 
vazgeçti. Demek ki, usûle taallük etmeyen mes’elelerde, ma’þeri vicdanýn kabulü çok önemli... Asýrlardan beri 
kudsiyet atfettikleri Kâbe’de yýkarak deðiþiklik yapmak çok zordu ki, Efendimiz (sav) böyle bir iþe teþebbüs 
etmedi. Kaldý ki etseydi, O’na kimsenin itiraz etmeyeceði de muhakkaktý.
Bizim   de,  bu  tarihî  gerçekten  ders   alarak,  toplum   vicdanýnýn  kabullenmeyeceði  þeylere  körü  körüne 
teþebbüs etmememiz gerekir. Aksi halde, çalýþmalar boþa gider ve gayeye de ulaþýlamaz. Hatta bu kabil hatalý 
çýkýþlarýn cezasýný gelecek nesiller çeker.

Bir Þahsý Tanýmak Ýçin
Hz. Ömer (ra) birisini tanýmada þu hususlarý esas alýrdý:
1) Bir müddet beraber bulunmak.
2) Alýþ­veriþ yapmak.
 3) Yolculuk etmek.
Ben bunlara bir dördüncüsünü ekleyerek diyorum ki; beraber hapishane hayatý yaþamak. Evet, “tatmayan, 
yaþamayan bilmez”, sýrrýnca orasý öyle bir yer ki, baþkalarýný tanýma adýna insanýn eline yanýltmayan çok 
saðlam kriterler veriyor.

Keyfiyet ve Kemmiyet
Kemmiyetin   artýþýyla   keyfiyetin   korunmasý   ma’kusen   mütenasib   (ters   orantýlý)’dir.   Ýnsanlýk   tarihi 
boyunca, bu hüküm, Ademoðlu için Ýlâhî bir kader olmuþ ve hiç deðiþmemiþtir. Dolayýsýyla, Hz. Muhammed 
(sav) için bile deðiþmeyen bu kaderin, hakkýmýzda deðiþeceðini beklemek yerine, bunu aþmanýn çarelerini 
aramalýyýz.   O   da,   öncelikle   iþin   baþýnda   bulunan,   bizim   terminolojimizle   önde   gözüken   þahýslarýn 
Rabbileriyle irtibatlarýný çok saðlam ölçülerde kuvvetlendirmeleri ile mümkündür. Evet, özün korunmasý için 
baþtakiler üzerlerine düþeni yapmazlarsa, arkalarýnda bulunanlardan ne bekleyebilirler ki? Veya bu hususta bir 
þeyler   beklemeye   haklarý   var   mýdýr?   Hasýlý,   onlar   vazifelerini   yaparlarsa,   geridekiler   de   onlardan   ayrý 
kalmamaya çalýþacaklardýr.

Aziz Olursak 
Soru: Teknikte Avrupa’ya yetiþebilir miyiz?
Cevap: Þimdilik biraz þüpheli. Zira her ýrkýn belli bir kabiliyeti vardýr. Bazýlarý ilimde, fende, teknikte, 
bazýlarý da baþka þeylerde ileridir. Türk milleti tarihin hiçbir devrinde fen ve teknikte batý ölçülerinde ileri 
gitmemiþtir. O, hep idareci olmuþ ve cihanlarý idare etmiþtir. Bununla birlikte, fen ve teknikte istenilen seviyeye 
ulaþmak için belli bir kýsým hususiyetler gerekir:
1. Önce fen ve tekniði temsil edecek kiþiler yetiþtirilmelidir.
2. Bu konuda toplum­devlet el ele olmalýdýr.
3.   Dünyanýn   bunu   engellemeye   çalýþacaðý   gözardý   edilmemelidir.   Komünistler   dünyaya   yayýlmaya 
baþlayýnca Batýlýlar NATO’yu kurdular. Buna karþýlýk komünistler de Varþova Paktý’ný. Sonra Avrupa Ortak 
Pazarý kuruldu. Güya Amerika’ya karþý kurulan bu pazar, aslýnda eski haçlý zihniyetinin devamýndan baþka 
birþey deðildi. Bu paktlar arasýnda deðiþik konularda teati oldu ve olacak.. güçlü olursak bizim de sazýmýz 
sözümüz dinlenebilir. Belki iþte o zaman Ýslâm’ýn sesini de duyurabiliriz. Þu anda AT’a (þimdiki adýyla AB’a) 
girmek   bizim   için   hayalden   öte   geçemez.   Borçlarýmýzý   erteletmeyi   fazilet   saydýðýmýz,   kapýlarýnda   âdetâ 
elpençe divan durduðumuz bu milletlere, “Gelin, dinimize girin” diyebilir miyiz? Hayýr. Hiçbir efendi, kölesinin 
dinine girmez. Heraklius, Ebu Süfyan’a soruyor, Ebu Süfyan da “O (sav), içimizde en þerefli kabiledendir” 
diyordu. Ancak aziz olanlar kendilerini dinletebilirler. Milletçe aziz oluncaya kadar, ne mesafe alabilmemiz ne 
de baþkalarýna söz dinletmemiz mümkün olmayacaktýr.

Ýttifak Üzerine
Ýp, ip olarak kopar ve hiçbir þey ifade etmez. Birleþip halat olduklarýnda bir kýymete ulaþýrlar. Ýttifak 
halat   olma   demektir.   Allah,   her   türlü   baþarýyý   ittifakla   bütünleþenlere   va’deder.   Oruç,   Reyyan   kapýsýndan 
cennete götürür; sadakat da bir baþka kapýdan cennete götürür. Ýttifak, ise en önemli bir baþarý vesilesidir ve 
muvaffakiyete götürür. Zaten, akýllý kimseler bunca haricî ve dahilî düþmanlara karþý ittifak etmeden baþka 
çare düþünmezler. Bu iþe bir de Allah’ýn inayet bakýþý var ki o herþey demektir. Bina için temel atar, duvar 
çýkar, pencere takar, derken çatýyý çatarsýnýz. Ýþte, içtimaî yapýnýzdaki çatý da Allah’ýn tevfikidir. Ýttifaksýz 
ve tevfiksiz hizmetler çatýsýz bina gibidir. Bu çatý, çok önemlidir. Ýnsanlar, þahsî ibadet ve tâatlerinde ne kadar 
ileriye giderlerse gitsinler, ittifaklarý yoksa, sürtüþür, kokuþur ve daðýlýrlar. Allah, ittifaký meyve ve sebzeyi 
verdiði gibi vermez; onu bizim irademize baðlamýþtýr. Ýttifaký yaratacak yine Allah’týr, fakat sebep olarak 
bizim cehd ve gayretimiz çok önemlidir. Efendimiz’in: “Üç þey için Allah’a duâ ettim, ikisi kabul olundu ama, 
biri reddolundu. ‘Ümmetim arasýnda ihtilaf olmasýn’ dedim. Allah kabul buyurmadý” hadîsi de zannediyorum 
iþte bu noktaya parmak basýyor.
Devlet Sýrrýný Saklamak
Haremeyn­i Þerifeyn’e müslümanlardan baþkasýnýn girmesinin yasaklanmasýnda taabbüdî, yani ibadete 
ait bir yön vardýr ki, baþka hiçbir hikmet mülâhazasýna  girmeden müslümanlar  bu hükme kýyamete kadar 
uymak zorundadýrlar. Bu tesbitten sonra, bir de Ýslâm alemine ait þöyle siyasî bir hikmetten söz edebiliriz:
Ýslâm   âleminin   merkezi   Haremeyn­i   Þerifeyn’dir.   Dolayýsýyla,   bir   gayr­i   müslim   oraya   girip 
müslümanlara   ait   sýrlarý   kat’iyen   öðrenmemelidir.   Bu   prensip,   “Sedd­i   zerayi”   açýsýndan   bütün   Ýslâm 
merkezlerine teþmil edilebilir. Yani, bir gün Ýstanbul veya bir baþka belde, Ýslâm âlemine merkezlik edecek 
olursa,   oraya   da   gayr­i   müslimler   sokulmayabilir.   Zira,   Ýslâm   alemine   ait   sýrlarýn   yabancýlarýn   eline 
geçmemesi çok önemlidir.
Osmanlýlarda Kanûnî devrine kadar bu hususa belli ölçüde dikkat edilmiþtir. Dýþtan sýr toplanmýþ ama, 
dýþarý   sýr   verilmemiþtir.  Kanûnî   döneminden   sonra   ise   tam   tersi   olmuþtur.   Öyleki,   sarayda   konuþulan   bir 
mes’ele, iki­üç gün sonra Lordlar Kamarasý’nda müzakere masasýna konulmuþtur. Yýkýlýþýmýzý hýzlandýran 
sebeplerden biri de iþte budur.

Temsil Noktasý
Hizmetin aslýný enbiya­ý izam yapmýþtýr. Çünkü onlar, Zat­ý Ulûhiyetin zatî cilvelerinin gölgeleridir. 
Gelen ümmetler ise zýllîdir.
Efendimiz’den sonra peygamber olmadýðý için, gelen evliya ve mücedditler nübüvveti temsil etmiþlerdir. 
Efendimiz’de hakim olan unsur, bu velilerde de hakimdir. Týpký Hz. Davud’da hakimiyet, Hz. Adem’de tevhid 
hakim olduðu gibi, Allah Rasûlü’nde de ferdiyet hakimdir. Her halde, ism­i A’zam sayýlýrken baþta “Ferd” 
isminin zikredilmesinin sýrrý da bu olsa gerek.
Ayrýca, “Allah” lafz­ý celâlinin baþ harfi olan, “Elif”, Ahmed’in de baþ harfidir. Allah (cc), Ahmed’de 
mütecellidir. Hizmet­i  imaniyede  bulunanlar,  hangi  nebinin  cemaatinden  olurlarsa  olsunlar  þeffaf birer  ayna 
hükmündedirler. Onlara bakanlar, aslî olan peygamberlerini görürler. Tahrifden evvelki Hristiyan Hz. Ýsa (as)’ý, 
Müslüman ise, Hz. Muhammed (sav)’i görür. Bugün, hizmetteki bazý hususiyetlerde evsaf­ý Ýseviye ne kadar 
ileri giderse gitsin, evsaf­ý Muhammediye daima hakimdir. Zira Hz. Mesih,  bir hadîsin iþaretiyle “Bazýnýz 
bazýnýza imamsýnýz” buyurur. Bu: “Ben imam olamam” demektir. Bugün, devrin getirdiði þartlar ve hizmetin 
stratejisi açýsýndan, bir yanaðýna vurana öbür yanaðýný çevir, karþýlýk verme, sokaða dökülme” diyorsak, bir 
ma’nada   bu   ruhu   temsil   gereðinden   dolayýdýr.   Ýlerde   Ýnþaallah   Muhammedî   zemin   tam   oturacak   ve 
Muhammedî renk bütün renklere hâkim olacaktýr.
Þimdilik bu cemaatte mülayemet ve müsamaha ma’nasýna Mesihiyet yönü galip olabilir, o þeffaf aynada 
Mesih (as) görülebilir. Bu ma’nâyý anlamayanlar ve aslý tecellî ile karýþtýranlar, mesihî ruhun temsilcisine 
mesih nazarýyla bakabilirler. Bu iltibasa Bediüzzaman Hazretleri bir yerde iþaret ederek, “Evliya mertebeleri 
içinde  bir  mertebe vardýr ki, o mertebede  Hz.  Hýzýr  ile  görüþülür  ve  buna  “Makam­ý  Hýzýr”  denilir. Bu 
makamdaki bir veli bazen ayn­ý Hýzýr, yani Hýzýr’ýn bizzat kendisi olarak görülebilir” demektir.
Ýhtimâl, ilerde bir cemaat hilâfeti temsil edecektir. Bu makamýn aslî temsili Hz. Davud ve Hz. Süleyman 
(as)’a aittir. O zaman da asýl ile tecelliyi, aslî temsil ile gölge temsili karýþtýranlar, öndekilere Davud, Süleyman 
(as) deme galatýna düþeceklerdir.
Teknik ve Teknoloji
Adet­i Ýlâhî olarak, insanlar rýzâ­i Ýlahî dýþýnda birþeyin üzerine çok düþmüþlerse,   o þey baþlarýna 
hep   dert   olmuþtur.   Elektronik   dünyasý..   pilotsuz   uçaklar...   Ýhtimal   bunlar   ileride   belki   icad   edenlerin   dahi 
baþýna dert olacaða benziyorlar. Bunlarýn dünlerinden ve bugünlerinden de bu anlaþýlýyor. Evet bir öfke ile 
neler olmaz ki? Birisi sana kötülük etse, bir düðmeye basmakla her yeri harab edebilirsin. 

Teokratik Düzen
Teokratik düzen, Ýslâmî, þer’î bir sistem demek deðildir. Tam aksine, kurumlaþmýþ  dinî bir sýnýfýn 
kendi içtihad ve görüþleriyle sistemleþtirdikleri bir idare tarzýdýr. Bir kesim Ýslâm adýna ona sahip çýkmakla 
hata etmekte, diðer bir kesim de teokrasi deyip Ýslâm’a saldýrmakla günahlara girmekte...

Sistemin Gedikleri
Bazýlarý sistemin getirmiþ olduðu zorluklara bakarak, Ýslâm’dan taviz verme veya nasslarda tekellüflü 
tevillere gitme yoluyla deðiþik cevaz kapýlarý aralýyorlar. Bunlar bilmiyorlar ki, böyle yapmakla ciddî bir hata 
iþliyorlar. Çünkü, herkes içinde yaþadýðý devre göre, Ýslâm’dan taviz verirse, ortada ne din kalýr, ne de iman. 
Sonra,   bu   sistemin   getirmiþ   olduðu   problemlere   çözüm   Ýslâm’da   aranmaz   ki!   Neden?..   Zira,   problem 
Ýslâm’dan kaynaklanmýyor. O halde çözüm de Ýslâmî esaslar içinde aranamaz...

“Efendi” ve “Bey” Tabirleri
Eskiden “Efendi” tabiri þimdiki “Bey” tabirinin yerine kullanýlýrdý. Günümüzde ise “Efendi” sözcüðü 
tahkir ifade ediyor. Þimdi bu tabiri, kapýcý, odacý hizmetli vb. insanlarý çaðýrýrken kullanýyorlar.
Ýstikbalden Haber Verme
Soru:   Muhyiddin   Ýbn­i   Arabî’nin   “Þecere­i   Numaniye”   isimli   eseri,   niçin   diðer   kitaplarý   ölçüsünde 
þöhret bulmamýþtýr?
Cevap: Öteden beri Ehl­i Sünnet alimleri, istikbalden haber veren, gelecekten bahseden eserleri ve bu 
mevzuun iþlenmesini tasvip etmemiþlerdir. Çünkü bu, insanlarda meraký tahrik edici ve su­i istimale açýk bir 
mes’eledir. Günümüzde bile bu tür þeyler, inanmýþ veya inanmamýþ insanlar arasýnda hâlâ bir hayli revaçta...
Ehl­i   Sünnet   alimleri   istikbale   ait   bir   þey   söylemiþlerse,   mutlaka   âyet   ve   hadîslere   dayanarak 
söylemiþlerdir. Ýtikadî sýnýrlarý zorlayacak sahalara kat’iyen girmemiþler ve ifade etmek istedikleri hususlarda 
da: “Allahu a’lem, “Allah’ýn atâsý gelip, onu bozmazsa” gibi kayýtlar düþmüþlerdir.
 Bugün,   bu   hassasiyet   gösterilmiyor.   Dolayýsýyla,   istikbal   haberlerine   kapý   açmak   bir   yönüyle   din 
düþmanlarýnýn ekmeðine yað sürmek demektir.
Bu   ve   bunun   gibi   pek   çok   sakýncalarýndan   dolayý   Osmanlý   ulemasý   Þeceretü’n­Numaniyye’yi 
bastýrmamýþlardýr. Sadece, Selimiye Kütüphanesi’nde mahdut bir nüshasý mevcuttur.
Bütün   bunlara   raðmen,   isbat   makamýnda,   ehl­i   velayetin   istikbale   ait   verdiði   haberlerden   istifade 
edilebilir, anlatýlabilir. Fakat, isbat makamý teþhir makamýndan çok farklýdýr, bunu da unutmamak gerekir.

Kölelik Müessesesi Üzerine
Savaþta ele geçirilen esirler, aralarýnda anlaþýp isyan çýkarmasýnlar diye;
1. Müslüman ailelere daðýtýlýr;
2. Her müslüman, evinde onlarýn kalplerini Ýslâm’a te’lif için gayret gösterir;
3. Müslüman, kendi payýna düþen köleyi azad ederek, sevap kazanma yoluna da gidebilir..
Köleyi azad etmek için karakterini iyi bilmek gerekir. Bu da, köleyi bir müddet alýkoymak ve yakýndan 
tanýmakla mümkün olur.
Bu   alternatiflerin   dýþýnda   baþka   hiçbir   teklif,   mes’eleye   köklü   çözüm   getirmez.   Biz   bugün   kölelik 
müessesesine Batý’nýn aldatýcý kýstaslarýyla bakýyoruz. Sonra da, Ýncil’i idam etmek için kurulan sehpada 
Kur’ân’ý asýyoruz; týpký ‘Karakuþî mahkeme’ fýkrasýnda olduðu gibi:
Bir hýrsýz Kadý Karakuþ’a gelir ve hýrsýzlýk için girdiði evin sahibini þikâyet eder: “Kadý Efendi, evin 
penceresi çürükmüþ; kaçarken düþtüm ve kolum kýrýldý” der. Ev sahibi, “pencereyi ben yapmadým, marangoz 
yaptý”   diyerek,   iþin   içinden   sýyrýlýr.   Marangoz,   “pencereyi   takarken,   gözüme   falanca   kadýnýn   elbisesi 
iliþmiþti” der. Kadýn, elbiseyi boyayaný suçlar. Boyacý herhangi bir mazeret bulamayýnca, Karakuþ boyacýnýn 
idamýna karar verir. Ne var ki, boyacýnýn boyu idam sehpasýndan uzun olduðu için yerine daha kýsa boylu bir 
boyacý bulunur ve hüküm infaz edilir.

Hal­Hatýr Sormak
“Nasýlsýnýz?”   sualine   karþýlýk,   maddî   hastalýklarým   sebebiyle,   yalan   olmasýn   diye,   “iyiyim” 
demiyorum. Mânen zaten hiç bir zaman iyi olmadým. O bakýmdan, “Nasýlsýnýz?” sorusuna, “Allah iyi etsin!” 
diye   karþýlýk   veriyorum.   Bunun   gibi   herkes,   kendine   göre   bir   cevap   verebilir.   Yalnýz,   “Nasýlsýnýz,   iyi 
misiniz?” diye sormak yerine, “Ýnþâallah iyisinizdir” demek daha muvafýk olur zannediyorum.
Efendimiz (sav) ile Ashâbý arasýnda bu türden hal­hatýr sormanýn cereyan ettiðini bilmiyorum. Yine de, 
Ýslâmî ölçüler içinde kalmak kaydýyla, hal­hatýr sormakta mahzur olmasa gerek.

Ayasofya Gerçeði
Ýstanbul’un   fethi,   Ayasofya’nýn   fethidir;   tersinden   ifadesiyle,   Ayasofya’nýn   fethi,   Ýstanbul’un   fethini 
gerektirir. Bu gerçeði iyi bilen Fatih, fetihten sonra ilk iþ olarak Ayasofya’yý ele almýþtýr. Ayný çerçevede, 
Ayasofya’nýn müzeye çevrilmesi de, Hilâfet’in kaldýrýlmasýný takip eden yýllara rastlar. Bu sebeple denebilir 
ki,   Ayasofya’nýn   aslî   fonksiyonuna   döndürülmesi,   Müslümanlar   için   âlem­i   Ýslâm   çapýnda   bir   fâl­i   hayr 
sayýlabilir. Fakat bu iþ, þuurlu bir toplum ister; yani Fatih çapýnda liderler, Ulubatlý çapýnda da erler..

Nakilcilik Bir Ölçüde Ýlhamý Öldürür
‘Mülhemûn’, yani ilhama mazhar ruhlar, daima baþkalarýndan nakil yaparlarsa, hiçbir zaman ruhlarýný 
þahlandýramazlar. Hep nakille uðraþanlarýn kitaplarýna bakýn, 30 sayfada 80 tane yanlýþ bulursunuz. Ýþte bu 
ilim adýna büyük bir felâkettir.
Nakilciler için ikinci büyük felâket de, akýl ve dimaðlarý çok okuma sâyesinde açýk kalsa bile, bunlar 
ruhlarýný bir türlü çoraklýktan kurtaramazlar. Böyleleri 50 ciltlik kitap da yazsalar, rûhî yönden bir çobandan 
farksýzdýrlar.
Üçüncü   felâket;   nakilciler,   kitaplarýnda   günümüzü   aksettiremediklerinden,   cemaati   sürekli   dünün 
atmosferinde   dolaþdýrýrlar.   Kýsaca,   nakilcilik   tam   bir   felâkettir.   Halbuki,   fýkýh   kitaplarýnda   kadý’nýn 
müctehid olmasýnýn þart koþulduðunu görürüz. Kadý müctehid olamasa da, en azýndan ehl­i tercih olmalýdýr; 
fetvâ verirken, kitaplardan nakletmek yerine, mes’eleyi kaynaðýndan halletme gücüne sahip bulunmalýdýr. Bu, 
Ýslâm’ýn dimaðý daima canlý tuttuðunun ve Ýslâm fýkhýnýn her dem taze ve dinamik oluþunun ifadesidir. Ne 
acýdýr ki, bugünün insanlarý klasik kaynaklarýmýzý tercüme bile edemezken, modernistler ayný malzemeyi 
kullanýyor ve tahribe gidiyorlar.
Biz, Ehl­i Sünnet olarak vazifemizi yapamadýðýmýzdan dolayý, modernistler gözümüzün içine baka baka 
istediklerini yapabiliyorlar.

Batý Þoku
Osmanlýlar’ýn son döneminde Batý’dan yediðimiz darbe tesirini her alanda göstermiþtir. Meselâ, düyûn­
u   umûmiye’nin   gýrtlaðýmýza   bastýðý   dönemde,   Dolmabahçe   Sarayýný   inþâ   etmek   hiç   de   akýllýca   bir   iþ 
deðildi.  Fakat,   Ýngiliz   Kraliyet  Sarayýný ve  benzeri  eserleri  görünce,  aþaðýlýk  duygusu  ile   Dolmabahçe’yi 
yapmaya koyulmuþuzdur. Rica ederim, zirvelerde dolaþtýðýmýz yýllarda hiç böyle duygulara kapýlmýþ, böylesi 
yapýlar inþâsýna giriþmiþ miydik? Ýþte Fatih, iþte eski payitaht! Tarih, Ýstanbul’da, “bu, Fatih’in sarayýdýr” 
diyeceði bir bina gösterebilir mi?

Zenginlikle Gelen Gaflet
Gülistan’da þöyle bir hikâye anlatýlýr:
Hz. Musa (as) zamanýnda çok fakir biri vardý. O kadar fakirdi ki, kum ile tesettür ederdi. Bu kiþi bir gün 
Hz. Musa’ya, “Rabbime benim için duâ et de, beni zenginleþtirsin” dedi. Hz. Musa’nýn duâsý üzerine Hz. Allah 
kendisine, “o kuluma söyle, bu hali onun için daha hayýrlýdýr” buyurdu. Ama, beriki ýsrar edince, kendisine 
imkân bahþedildi. Bir koyun aldý, bundan sürüler meydana geldi ve adam zengin oldu. Gel gör ki, zenginlik bu 
adamý azdýrdý; derken içkiye baþladý. Hz. Musa (as) bir gün bir yerde bir kalabalýk gördü ve “bu kalabalýk 
neyin nesidir?” diye sorunca, kendisine þu cevabý verdiler:
“Birine kýsas uygulanýyor. Adam, fakir biriydi. Sonra zenginleþti; fakat, malýyla azdý, içki içti ve derken, 
tuttu birini öldürdü. Þimdi de, cezasýný görüyor!”
 Ýnandýrma
Halk, idare edildiði sisteme ve o sistemin temsilcilerine inandýðý müddetçe, o ülkede ciddî sayýlabilecek 
arýzalar meydana gelmez. Aksi halde, problemlerin ardý­arkasý kesilmez.
1980   ihtilâli   öncesi   devletin   resmî   erkânýndan   bir   zat,   Özbekistan’a   resmî   bir   ziyarette   bulunur. 
Özbekistan, o dönemde baðlý bulunduðu Sovyetler Birliði’nin pamuk üretiminin % 80’inini karþýlamaktadýr. 
Türkiye’den   giden   bu   ziyaretçi,   ürettiði   pamuðu,   Rus   politikasý   gereði,   ihtiyacý   olan   arpa   ve   buðday 
karþýlýðýnda takas eden çiftçilerden bazýlarýna, “Bu muamele ile aldatýlmadýðýnýzý nereden biliyorsunuz?” 
diye sorar. Cevap, cidden düþündürücüdür:
­Sosyalist aldatmaz.
Evet, Müslümanlýk adýna bu güven ve bu itimadý 7’sinden 70’ine bütün milletin gönlüne yerleþtirmek 
mecbûriyetindeyiz.

Sosyalizm Yumuþuyor (*)
Sosyalizm’in yumuþamasý bizim için hiç de sürpriz deðildir. 1980 öncesi anarþi döneminde bile onlarýn 
fikir plânýnda bittiðini biliyor ve çýkardýklarý anarþinin, þimdilerdeki bitiþlerinin ifadesi, canhýraþ feryatlar 
olduðunu söylüyorduk.
Günümüzde nice büyük düþünürler, artýk komünizme sýrt çevirdiler; hatta bazýlarý Müslüman bile oldu. 
Dünya   ülkelerinin   çoðunda   Hristiyan   demokratlar   iktidara   geliyor.   Demek   ki,   fikrî   coðrafyada   büyük 
deðiþiklikler   yaþanmakta.   Þu   kadar   ki,   yýllarýný   komünizmle   tüketmiþ   insanlarýn   birdenbire   Müslüman 
olacaklarýný düþünmek de makul deðildir. Bunlar ihtimal önce te’lif yoluna sapacak ve Ýslâm ile komünizmi 
barýþtýrmaya çalýþacaklardýr. Bu tür yalpalanmalarýn bize faydasý dokunacaktýr; çünkü, onlarýn falsolarýný 
gördükçe, arkalarýndan gidenler, “Demek ki komünizm bugüne kadar hep kaypak kafalarla temsil ediliyormuþ” 
diyeceklerdir.
Þimdiye kadar komünizm halka kendini hep kitle­ruh haleti içinde arz ediyordu. Aslýnda böyle bir metod, 
ancak düþünceden mahrum kalabalýklar oluþmasýna yol açar ve nitekim öyle de oldu. Bu kalabalýklar, hiçbir 
zaman hür bir ortamda kendileri olarak düþünemediler. Zannettiler ki, komünistler yakýnda ihtilâl yapýp ve 
hemen iþbaþýna gelecekler. Bugün artýk tebeyyün etti ki, bütün bunlar boþ bir gürültüden ibaretmiþ. Sis ortadan 
kalktý ve herkes ­onlar da, biz de­ sâlim düþünme imkâný bulduk.
Komünist cephenin kalemþörlerinin, belli istihalelerle bir gün, belki de yakýnda Ýslâm’ýn  müdafileri 
olmalarýný beklemek, bile hayal olmasa gerek...

Ulü’l­Emr’e Dâir
Günümüzde   þer’î   ma’nâda   ulü’l­emrin   var   olduðu   söylenemez.   Bu   sebeple,   “Asrýn   imamýna   bi’at 
etmeden ölen, câhiliye ölümü ile ölür” diyerek, kendi kafalarýndaki imamlarýný kastedenler, düþüncelerinde bir 
çýkmaz içindedirler. Ayrýca, sû­i zanda bulunarak, haram irtikab etmektedirler.
Ancak, þimdilik þu kadarý söylenebilir:
Herkes   kendi   hizmet   dairesi   içinde   bir   rehber   edinebilir   ve   “hizmetin   selâmeti   adýna   bunu   dinlemek 
vâciptir”   diyebilir.   Evet,   içinde   bulunduðumuz   hizmet   döneminde,   dâire   içinde   birini   dinlemek   lâzým;   aksi 
halde, teþettüt­ü ârâ (fikir ve düþünce daðýnýklýðý) olur ve hiçbir yere varýlamaz.

Ýslâm ve Batý
Batý, her gün yeni bir bunalýmla sarsýlmakta ve bu bunalýmlar onu yeni arayýþlara itmektedir. Batýlý 
fikir   ve   düþünce   adamlarý,   bunalýmlarýna   çare   ararken,   tarihî   seyri   itibariyle   denenmiþ   yollar   deðil   de, 
denenmemiþ þeyler peþindedirler. Tam bu esnada Ýslâm, günlük hayatta güçlü ve tutarlý toplumlarla temsil 
edilebilseydi, batýlýlarýn gürül gürül Ýslâm’a dahil olmalarý söz konusu olabilirdi. Ne var ki, böyle bir temsili 
çok yakýn bir gelecekte mümkün görmek, oldukça zor.

Yeniden Diriliþ
Devletler de, týpký þahýslar gibi doðar, büyür, geliþir ve ölürler. Ne yapýlýrsa yapýlsýn, týpký þahýslar 
gibi,   devletlerin   ölümü   de   önlenmez.   Þu   kadar   ki,   meselâ   Sultan   II.   Abdülhamid   gibi,   dört   baþý   ma’mur 
idareciler yýkýlýþýn önünü ­oksijen çadýrýnda da olsa­ geçici olarak alabilmiþ ve Allah’ýn izniyle devletin 
ömrünü uzatabilmiþlerdir.
Evet, bir zamanlar biz de büyük, muhteþem  bir devlettik. Bayraklarýmýz,  dünyanýn dört bir yanýnda 
dalgalanýyordu. Nihayet günü geldi; tarihçilere muhteþem bir mâzî ve tükenmez bir malzeme býrakýp gittik. 
Gitmekle   kalmadýk;   arkadan   gelenler,   bizi   bu   muhteþem   mâzîmizle   teselliye   baþladýlar.   Bari   böyle   devam 
etseydi; etmedi ve bir kýsým türediler, o muhteþem mazîyi inkâr ve tezyif cihetine bile gittiler.
Bizden   önce   de   varlýk   sahnesine   çýkanlar,   sonra   da   yýkýlýp   gidenler   oldu.   Meselâ,   Yahudiler   ve 
Hristiyanlar,   bunlar   bir   dönemde   insanlýk   adýna   çok   çetin   mücadeleler   verdiler.   Allah   da’vasýný   insanlýða 
anlatmak ve kabûl ettirmek için ciddi gayret gösterdiler. Bilhassa, ilk dönem Hristiyanlarý, Hz. Ýsa’nýn saf ve 
samimî takipçileri, arenalarda aslanlara yem edildi; aðaçlarda sallandýrýldý ve ateþ dolu hendeklere atýldýlar 
da, bütün bunlara raðmen dinlerinden dönmediler. Hatta bu uzun mücadeleler sonunda muvaffak da oldular. 
Nihayet Konstantin geldi ve belki de tabanýn zorlamasýyla veya siyasî mülâhazalarla Hristiyanlýðý Roma’nýn 
resmî dini olarak kabûl etti. Fakat, bu ikbâl ve safiyet döneminden sonra, Hristiyanlýk idbâra baþladý; sistem 
yozlaþtý ve faziletli kimseler makam, mansýb, þöhret ve para karþýlýðýnda dize geldiler, geldiler, sonunda da 
yýkýlýp gittiler.
Bugün biz þanlý mazîdeki  o  muhteþem  günlerimize yeniden dönmek  istiyorsak,   öncelikle  þu  gerçeði 
hatýrdan   çýkarmamalýyýz:   “Yoksa   siz,   sizden   öncekilerin   baþlarýna   gelenler,   sizin   de   baþýnýza   gelmeden 
cennete gireceðinizi mi sanýyordunuz?” Evet iþte yol bu! Ölümlerin kol gezdiði bir yol; ciddî bir mücadele ve 
dayanma rûhu isteyen bir yol. Evet, bu mücâdele ruhuna sahip olur ve makam, mansýb, para, þehvet.. gibi bütün 
dünyevî   beklentilerden   ve   maddî   hazlardan   âzâde   kalabilir   ve   neticede   her   þeyi   Allah’a   verme   ve   her 
muvaffakiyeti O’ndan bilme ma’nâsýnda ihlâsa ulaþabilirsek, o takdirde o günlerin yeniden gelmesi niye hayal 
olsun ki?
Unutmayalým,   milletler,   ferdlerinin   yýkýlmalarýyla   yýkýlýr.   Bu   sebeple,   ferdlerin   ihyâsý,   milletin   de 
devletin de ihyâsý demektir. Her þeye raðmen istikbâle ümitle bakýyor ve þâirimizin dediði gibi,
Vîrânelerin yasçýsý baykuþlara döndüm,
Gördüm de hazânýnda bu cennet gibi yurdu.
Gül devrini bilseydim, bülbülü olurdum;
 Yâ Rab, beni erken getireydin ne olurdu?
demiyor, o günlerin bir defa daha geleceði ümid ve azmiyle geleceðe yürüyoruz.

Ahir Zamandaki Diriliþ 
ve Kadir Ýsminin Tecellisi
Kadir   isminin   dünya   ve   ahirette   tecellisi   farklý   farklýdýr.   Dünya;   “darü’l­hikmet”,   ahiret   ise   “darü’l­
kudret” olduðundan, ahirette Cenâb­ý Hakk’ýn Kadir ismi sebepler perdesi olmadan doðrudan doðruya tecelli 
edecek ve orada tamamen kudret hakim olacaktýr. Hadîste de ifade edildiði gibi, istenilen herþey anýnda yerine 
getirilecek ve insan arzu ettiði herþeye nail olacaktýr. Kudretin ahiretteki  bu tecellisi dünyada tecelli etmeyeceði 
mânâsýna   gelmez.   Zira   dünyada   Kudret,   hikmet   perdesi   altýnda   zuhur   etmektedir.   Dolayýsýyla   da   bizler 
dünyada eþya ve hâdiseleri sebepler perdesi altýnda temâþâ etmekteyiz. Oysa ki bu perdelerin verasýnda asýl 
icraatta   bulunan   yine   Allah’ýn   Kudreti’dir..   Þimdi   bu   açýklamanýn   ýþýðý   altýnda   mevzuu   tahlil   etmeye 
çalýþalým.
Bizler   sebepler   aleminde   yaþadýðýmýzdan   dolayý,   istikbale   ait   vereceðimiz   hükümlerde   veya 
deðerlendirmelerde de “tenasüb­i illiyet” prensibine göre düþünüyor ve hüküm veriyoruz. Bundan dolayýdýr ki 
henüz sebepleri ortaya çýkmamýþ pek çok mes’eleyi daha geliþme sürecinde iken henüz göremiyoruz. Ancak 
netice zuhur ettikten  sonra onlara  aklýmýz  eriyor. Meselâ: Müslümanlýðýn  ­hal­i hazýrda içinde  bulunduðu 
durum itibariyle­ birgün dirileceðini, herkesin Müslümanlýða iltihak edeceðini, Hristiyanlýðýn dahi Ýslâm’a 
sýðýnacaðýný çoðumuzun aklý almýyor. Çünkü, günümüzde müslümanlar hakkýnda pek çok plan ve entrikalar 
düzenleniyor,   bizim   de   mevcut   potansiyel   güçle   bunlarla   mücadele   edip,   galebe   çalacaðýmýza   ihtimal 
verilemiyor.
Bu durum aynen Rûm Sûresi’nde ele alýnan, Rum’larýn Ýran’lýlara galebe çalacaðýnýn müjdelenmesi 
hâdisesine   benzemektedir.   Evet,   o   zaman   da   böyle   bir   galebe   mümkün   görülmüyordu.   Çünkü,   Rumlarla 
Ýranlýlar   arasýna   kesinlikle   kuvvet   dengesi   yoktu.   Ýnsanlar   hâdiseleri   sadece   sebepler   açýsýndan 
deðerlendirdiklerinden   sebepler   alemine   zuhur   etmemiþ   ama,   geliþme   vetiresine   girmiþ   böyle   bir   realiteyi 
göremiyorlardý. Bu sûre ile Cenâb­ý Hakk onlara, þu hakikatý hatýrlatýyordu: Birgün gelecek Müslümanlar 
mutlaka Sasani ve Rum’lara galebe çalacaklar!
Bugün   için   de   yine   ilhad   dünyasýyla   Müslümanlar   arasýnda   kuvvet   dengesi   yok.   Çünkü,   Müslüman 
ülkelerde hayatî ehemmiyeti olan pek çok müesseseye Müslüman olmayanlar hâkim. Bütün bunlara raðmen, 
Müslümanlarýn cephesinde de kâfirlerin hiç de tahmin etmedikleri geliþmeler ve inkiþaflar oluyor. Zaten onlarý 
korkutan da iþte bu türlü faaliyetlerdir.
Onlar   bizden   deðil,   Müslümanlýðýn   tekrar   ihya   edilmesinden   korkuyorlar.   Bu   sebeple   bilhassa 
bugünlerde,“Havkale” adýný verdiðimiz “La havle ve la kuvvete illâ billâh”ý laâkal günde beþyüz defa tekrar 
etsek de yine az sayýlýr.

Yeni Dünya Düzeni
Rusya’da   durumun     deðiþmesiyle   “Yeni   Dünya   Düzeni”   diye   milletin   aðzýnda   sakýz   yeni   bir   kelime 
türedi.   Herkesin   aðzýnda   Yeni   Dünya...   Zannediyorum   çok   kimse,   ne   dediðinin   farkýnda   bile   deðil.   Týpký 
Tanzimat   neslinin  “Avrupa,  Avrupa”  dediði   gibi.   O  gün  býrak  bütün  Avrupa’yý,  doðru   dürüst   Ýngiltere   ve 
Fransa’yý   bilen   tek   insan   yoktu.   Þimdi   de   öyle,   herkesin   “Yeni   Dünya”   dan   anladýðý   farklý.   ABD   kendi 
deðerlerine   göre   kurulmuþ   bir   dünya.   Ona   göre   “Yeni   Dünya”   bilhassa   bu   orta   kuþakta,   içine   hem   Ýslâm 
âlemini, hem de Türkî cumhuriyetlerini alan ve batý standartlarýna göre düzenlenmiþ bir dünya kasdediliyor. 
ABD’nin bu dünyada, baþta biz olmak üzere bütün Ýslâm dünyasýný alâkadar eden bir kýsým hedefleri ve 
beklentileri söz konusu..
Burada, ölümsüz bir peygamber sözünü hatýrlamamak mümkün deðil. Makro plânda olmasa da mikro 
plânda, kýyamete kadar olmuþ ve olacak herþey, Asr­ý Saadette iþaretler þeklinde yaþandýðýna göre, çaðýmýza 
dair birþeyler bulmamýz her zaman mümkün olacaktýr. 
 Evet Peygamber Efendimiz (sav) bir yönüyle, Enbiya­ý Ýzamla gelen herþeyi tafsil etmiþ, diðer yönüyle 
de, ümmetin yapacaðý þeyleri bir ölçüde icmal edip býrakmýþtýr. Yani o günle bugün arasýnda benzerlikler söz 
konusudur. Tabiî, hiçbir hâdise ayniyle yaþanmamaktadýr. Çünkü hiçbir hâdise aynî olarak cereyan etmez. Tarihî 
maddecilerin bu mevzudaki yanýlmalarýný hatýrlatýp geçelim.
Þimdi Ýslâm tarihinde bir hicret hâdisesi yaþanýyor. Büyük bir tekevvünü, var oluþu baþlatan hâdise... 
Bir beldeden baþka ve daha emin bir beldeye yapýlmýþ bir hicret hâdisesi.. bu hicretle beraber, iç içe baþka 
hicretler de yaþanmýþtýr: Allah’ýn mehariminden, yani yasakladýðý þeylerden, mübah kýldýðý þeylere hicret.. 
Müslümanlýðýn tam tekmil yaþanamadýðý bir yerden, onun duyula duyula yaþanýldýðý bir iklime hicret... Ýþte 
günümüzde   de   bunun   benzeri   hâdiseler   yaþanmaktadýr..   ve   bu   bir   bakýma   çok   önemlidir.   O   günün   büyük 
tekevvününü netice veren hicret, bugünün tekevvününü de netice verecektir. Hatta denebilir ki, o gün olduðu gibi 
bugün de dýþtaki cihad, içteki cihada dayandýðý zaman deðer kazanacaktýr. Eðer içteki cihadda bir açýk, gedik 
varsa, maddî hicreti de zedelemiþ olacaktýr.
Mekke’deki Müslüman, önce iç dizaynýný yaparak, kendi iç âleminde düzene ve intizama kavuþmuþtu. 
Sonra da maddî bir hicretle bu dizayný ayrý bir buuda taþýmýþtý. Tabiî Allah Rasûlü (sav) sahabeyi etrafýna 
toplayýp “Haydi bakalým þimdi bir iç hicret (Allah’ýn yasakladýðý þeylerden hicret) yaþayýn. Sonra da büyük 
hicret var” þeklinde konuþmamýþtý. Mevsimi gelince herþey kendi fýtrî seyri içinde vukua gelmiþti. Yani bazen 
iç, bazen de dýþ hicret aðýrlýk kazanmýþ, ama dengeye mutlaka fevkalâde önem verilmiþti.

Dehayý Muhit Yetiþtirir...
Bazan hâdiseler zekâyý inkiþaf ettirir. Bazan da zekâ inkiþaf etmeye uygun bir vasat bulamamýþ olur. 
Meselâ   daðýn   baþýnda     veya  bir   köyde  ateþpâre   bir   zekâ  doðar.  TV  yok,  kitap  yok,  muhatap   kýt,  oturup­
konuþtuðu bir anasý bir de babasý... Bütün dünyasý, iþte bu iki insanla ve 30 kelimelik bir bilgiyle çevrili. Dað, 
keçi, koyun, tarla, süt, yoðurt vs.. bildiði tek þey bunlar. Böyle biri, kayanýn üstündeki bir tohum gibidir; ne kök 
salar, ne de ondan herhangi birþey çýkar. Ne var ki, bu bile vasatýný bulunca birden bire inkiþaf ediverir. Bir 
rüzgâr ya da bazan bir karýnca o tohumu taþýn üzerinden topraða taþýr ve o da baðrýnda Rahman’ýn dercettiði 
nesi varsa, döker hepsini ortaya.
Öte yandan bir çocuk doðar.. Ve doðar doðmaz TV, kitap vs... ile karþý karþýya gelir. Ve dünya kadar 
bilgi kaynaðýyla tanýþýr; derken kýsa zamanda o kadar çok þeyler öðrenir ki, siz onun 10 yaþýna basýnca 
allâme olacaðý zehâbýna kapýlýrsýnýz. Ama aslýnda hiç de öyle deðil; belli bir seviyeye geldikten sonra bu 
geliþme birden bire duruverir. Bazan da öyle bir ortama raðmen geri zekâlý olur.

Mukaddesat Tanýmazlarla Münasebet
 Soru: Durmadan elfaz­ý küfrü telaffuz edip hakaret kusan kimselerle selamlaþmamýz,  alýþ­veriþimiz, 
cenazelerinde bulunmamýz doðru mudur?
Cevap: Selamý almayan laubali kimselere ille de birþeyler denecekse, bence “Merhaba” denmeli.. alýþ­
veriþte dikkatli davranýp mukaddesata karþý laubali olmalarýna, sizi istismar etmelerine fýrsat verilmemelidir. 
Ýnançlarýmýzla  dalga geçen insanlarla fazla düþüp kalkmamýz da sakýncalýdýr. Cenaze namazýna gelince, 
kimse böyle bir þeye mecbur edilemez. Ama bir cenaze olur, siz de muhakkak kýldýrma durumunda kalýrsanýz 
“Allahümme’ðfir lehu ­ Allahým! Onu maðfiret et” derseniz, ihtimal ahiret hesabýna sizi sorumlu tutabilirler. 
Bazý   kimseler   hayatlarý   boyunca   dine   hakaret   ediyor,   dindarý   baský   altýnda   tutuyor,   her   fýrsatta   küfrünü, 
ilhadýný ilân ediyor ve ölürken de;“Bana dinî merasim yapmayýn” diyor. Ama dinleyen kim! Tabiî bu arada bir 
kýsým vazifeliler de namaz kýldýrmak mecburiyetinde kalýyor. Böyle olunca “Caným ne yapalým! Maçý idare 
ediyoruz.   Zaten   memleket   Kýrkpýnara   döndü.   Eline   fýrsatý   geçiren   yaðcýlýða   baþvuruyor”   diyorlar.   Deniz 
Gezmiþler ömürleri boyunca dine, Allah’a, mukaddesata küfrediyor, sonra devlete baþkaldýrýnca öldürülüyor. 
Ama sonra da dinî merasimle gömülüyor. Bu ne perhiz, ne lahana turþusu...

Yabancý Kültür Çare Deðil
Aslýnda Kur’ân’ýn fen ve teknik adýna çok ilginç tesbitleri var. Bunlar gelecekte inkiþaf edecek tohumlar 
sayýlabilir.   Ne   acýdýr   ki,   bunlar   bir   dönemde   Avrupa   aþkýna   bir   bir   budandý.   Avrupa   ve   Amerikalýlar 
sistemlerini kendilerine göre baþtan kurmuþlar, þimdi durmadan deðiþtiriyorlar. Biz ise onlarýn deðiþtirdiði 
sistemleri  uygulama  adýna   arkalarýndan  koþturup   duruyoruz.  Halbuki  onlar  bizim  hiçbir   derdimize   derman 
olmaz..   zaten   bugüne   kadar   da   olmadý.   Çare   olmadýðý   belli   ama   onlarýn   arkasýnda   buhrandan   buhrana 
sürüklenip duruyoruz... Bir türlü “Oh be, rahatladýk” diyemiyoruz.! Biz, son birkaç asýrdýr hep baþkalarýnýn 
kucaðýnda   büyüdük,   onlarýn   ninnilerini   dinleyip   durduk...   Büyürken   de   uyurken   de   hep   bunlarla   avunduk. 
Þimdi bir boþluk var ve bu boþluðu kendimize ait kültürle doldurmak zorundayýz. 

Kendi Kültürümüzden Uzaklaþtýk
Kendi kültürümüzü hatýrladýkça, insanýmýzýn Kur’ân’dan ne kadar uzaklaþtýðýný düþünüyorum. Âlem­
i Ýslâm’ýn yýkýlma sürecinde Türkiye’nin uðradýðý gadre, hiçbir millet uðramamýþtýr. Kültüründen, dilinden 
herþeyinden koparýlmýþ olan bu millet, Merhum N. Fazýl’ýn dediði gibi zihinler “hafýza hammalý” olmuþ ve o 
gün­bugün bir türlü dimaðýn, ruhun, ilhamlarýn hakkýný veremiyor. Bir de ilim adýna hep, baþkalarýna ait 
þeyler fiþleyip duruyoruz. Yýllardýr kendi usulümüze, Kur’ân üslubumuza yabancýyýz... Dolayýsýyla Kur’ân ve 
Ýslâm   adýna   bir   þeyler   yapacaksak,   sünnete,   Kur’ân­ý   Kerîm’in   ruhuna,   Efendimiz   (sav)’in   getirdiði   ruha 
yeniden dönmeli ve dirilmeliyiz. Yoksa, þimdiye kadar olduðu gibi bundan sonra da hep baþkalarýnýn ruhu ile 
tenasühleþmiþ gibi yaþayacaðýz.
Kur’ân   kültürü,   Kur’ân   mealinden   çok   farklý   birþeydir.   Bu   mevzuda   yalnýz   Arapça   bilmek   de   kâfi 
deðildir.   Kur’ân   Allah’ýn   kelamý   ise,   insan   da   Allah’ýn   ayrý   bir   kitabýdýr,   bunlarý   birbirinden   ayrý 
düþünemeyiz. Mevcud ilim ve mevcut kültürümüzle Kur’ân’ý takib etmemiz oldukça zor. Çünkü mevcud kültür 
de, ilim de Batý kaynaklý. Bu ilim ve bu kültürden yola çýkarak deðil, Kur’ân’ýn aydýnlýk ikliminden hareketle 
eþya ve hâdiselere bakarak herþeyi öyle deðerlendirmeliyiz...

Birlik ve Beraberlik
 En   seviyeli   millet,   umum   iþlerini   birlik   ve   bütünlük   içinde   düþünüp   cumhûrun   reyine   aðýrlýk   veren 
millettir.
Tabiî, o millet fertlerinin din, dil, tarih þuuru gibi önemli hususlarda ayný terbiyeyi almalarý da þarttýr.

Onulmaz Kanser   
Bir millet fertleri arasýnda, hile ve aldatmaca akýllýlýk sayýlýyorsa, o millet artýk, kanserin onulmaz 
safhasýna   ulaþmýþ   demektir.     Bu   arada,   umumi   bünyede   iyilik   emaresi   olarak   görülen   þeyler   ise,   veremli 
bedendeki þiþkinlikleri, semirip geliþme zannetme gibi bir aldanmýþlýktýr.

Hakikî Millet
Bir milletin bütün fertleri arasýnda,  ailevî bað seviyesinde bir irtibat  varsa; tâlî, zirvelere doðru onun 
yoluna mutlaka su serpecektir. Fertleri birbirini sevmeyen, biri diðerinin aleyhinde olan, birbirine karþý emniyet 
ve güven hissetmeyen milletler ise, hakikî ma’nâsýyla millet olamadýklarý gibi, istikbâl adýna da vaadedecekleri 
hiçbir þey yoktur.

Ýlim Adamý Yetiþtirmek
Ýslâm’ýn çok kýsa bir zamanda yayýlmasýna ve ilk devir müslümanlarýnýn dinlerini öðrenme hususunda 
gösterdikleri gayrete hep hayret etmiþimdir.
Düþünün ki halk sabanýnýn arkasýnda kýraata ait mes’elele­ri müzâkere ediyor. Zira o dönemde bütün 
himmetler bu noktaya teksif edilmiþ. Buharî, Müslim ve Tirmizî ayný dönemde ve birbirine yakýn bir bölgede 
yetiþebiliyordu. Ne var ki, günümüz müslümanlarýnýn ayný hassasiyeti ve ayný gayreti gösterdiklerini söylemek 
mümkün deðildir. Keþke zamanýmýzda bazý kimseleri teknolojinin yanýnda bu konuda da belli bir seviyeye 
ulaþtýrabilseydik. Kimbilir belki de ileride yetiþtirilmek istenen ilim adamlarýna böyle bir usul tatbik edilir..
Günümüzde hafýzalar ve zihinler çok daðýnýk. Her türlü teknik aleti kullanmayý biliyorlar ama diðer çok 
önemli mes’elelerde aptal denecek kadar yetersizler. Aptal olmamanýn ne demek olduðu bilinmediðinden kimin 
aptal olduðunu bilmek de epey zor...

Müceddidler Arasýndaki Farklý Görüþler
Zamanýn deðiþmesiyle bazý hükümler deðiþir. Her asrýn baþýnda bir müceddidin gelmesini biraz da bu 
hikmet açýsýndan deðerlendirmek gerekir. Her zaman, sonra gelen müceddid, kendinden öncekilere ait düstur ve 
prensiplerde deðiþiklik yapabilir. Bunda yadýrganacak birþey yoktur.
Hizmet sistematiðinin içinde, bulunulan devreye adapte edilmesi þarttýr. Dünkülere ait hayatî sayýlan nice 
prensipler vardýr ki, bugün onlarý tatbik etmek imkânsýzdýr. Yarýn da bugüne ait bazý prensiplerin tatbiki 
imkânsýz olacaktýr. Bütün bunlarý normal karþýlamak gerekir.
Toplumlar da aynen insan gibidir. Doðar, büyür, geliþir, kemale erer ve ölür. Nasýl ki bütün bu devrelerde, 
bazý deðer hükümleri deðiþikliðe uðruyor; söz gelimi, çocukluk veya gençlik döneminde hayatýndan bir parça 
olan tutkularýna, olgunluk döneminde bir insanýn gülüp geçmesi gibi, toplumlar da olgunlaþýp, kemale erdikçe, 
daha önceki tutku ve alýþkanlýklarýna gülüp geçer ve onlarý hafife alýr. Elbette burada, deðiþmesi imkânsýz 
deðer hükümlerinden söz etmiyoruz.
Esasen, zamana göre strateji, usûl, üslûp deðiþikliðini peygamberlerde de görebiliriz.   Meselâ, Hz. Ýsa 
(as), Yahudi maddeciliðinin karþýsýna ruh ve ma’nâ ile çýkmýþtýr. Halbuki biz bugün ayný þeyi yapamayýz. 
Yani, “sana birisi tokat vursa, sen öbür yanaðýný da çevir, ona da vursun” düsturu, Ýslâmiyette geçerliliðini 
kaybetmiþtir.  Hz.  Zekeriya’nýn,  Hz.  Davud’un  stratejileri  ile  tamamen  farklýdýr. Bütün  peygamberleri  ayný 
þekilde düþünebiliriz ki, “Füsus” da anlatýlmak istenen de iþte budur. Müceddidlerin durumu da böyledir. Onun 
içindir ki, bazen iki müceddidin dedikleri arasýnda farklýlýklar görülebilir. Bu sebeple, müceddidlere ait sözleri 
ve onlarýn hizmet felsefelerini, bulunduklarý devri göz önüne almadan deðerlendirmek hatadýr ve insaný hatalý 
neticelere götürür.

Disiplin­Tevazu Dengesi
Herhangi   bir   müessesenin   baþýndaki   idareci   mutlaka   disiplinli   olmalýdýr.   Disiplin   tevazuya   mani 
deðildir. Buna bizim literatürümüzde, ciddiyet denir.
Ýdareci, idare ettiði müessese ile ilgili prensipleri tavizsiz uygulamalýdýr. Ancak gördüðü aksaklýklarý 
gidermede hem yol göstermeli hem de bizzat aktif olarak mübaþerette bulunmalýdýr. Ayrýca, emri altýndakilere 
þefkatli,   mürüvvetli   davranmalý   ve  onlarýn   dertleriyle  yakýndan   ilgilenmeyi   de   asla   ihmal   etmemelidir.  Bu 
davranýþ idare edilenleri idareciye karþý saygýlý davranmaya sevkeder ve böylece prensipleri tatbik daha da 
kolaylaþýr. Yoksa, tevazu olsun diye iþi laubaliliðe götürmek hiç kimseye fayda vermez ve idarecide ciddi bir 
boþluk mânâsýna gelir. Ýdareci baþarýyý, tevazuu ve emri altýnda bulunanlarýn ruhuna girmede, onlara her 
fýrsatta yardýmcý olmada aramalýdýr. Böyle bir durum idareye ayrý bir ruh ve canlýlýk kazandýrýr.

Benzeyen­Benzemeyen Kesitler 
Saadet   asrýyla   günümüz   arasýnda   belli   noktalarda   benzerlikler   olsa   bile,   benzemeyen   noktalar   daha 
çoktur. Onun için her iki devir de kendi þartlarýyla ele alýnýp öyle deðerlendirilmelidir.
Her iki devirde de küfür ve küfran vardýr. Ancak Saadet Asrýnda, karanlýk ile aydýnlýk en net çizgilerle 
birbirinden   ayrýlmýþtýr.   Cahiliye   adý   verilen   dönemde   din   olmadýðý   için   diyanet   de   yoktur.   Dolayýsýyla 
insanlarda dinî duygu ve düþünce adýna en küçük bir tezahür ve emare görmek mümkün deðildir. Halbuki 
günümüzün böyle olduðunu söylemek  mümkün deðildir. Gerçi günümüzde de, din bütün üniteleriyle hayata 
geçirilmese bile, dinî duygu ve düþünce vardýr; ama eksiktir. Öyle ise, din adýna yapýlacak irþad ve teblið bir 
daha gözden geçirilerek ona göre tanzim ve tertib edilmelidir.
Ýkincisi, saadet asrýnda din doðrudan doðruya Efendimiz (sav) tarafýndan temsil ediliyordu. Dolayýsýyla 
deðiþik alternatifler yoktu. Peygambere tabi olan doðru yolda, diðerleri ise bâtýldaydý ve bunu herkes de böyle 
kabul ediyordu. Halbuki günümüzde sayýlamayacak kadar çok cemaat ve her cemaatin de kendine göre hizmet 
metodu var. Bu kadar çok  alternatif  arasýnda  yapýlacak  hizmet de yine bu  devrin þartlarý nazara  alýnarak 
yapýlmalýdýr. 
Üçüncüsü:   O   gün   için   dinin   bütün   emirleri   orijinaldi.   Dolayýsýyla   sahabi   hep   orijinaller   kuþaðýnda 
dolaþýyordu.   Bu   da   onlardaki   metafizik   gerilimin   canlý   kalmasýný   saðlýyordu.   Halbuki   günümüzde   bu 
orijinalliði temin için yeni yeni hizmet yollarý ve usulleri keþfetmek lazýmdýr  ki hizmet erleri daima canlý 
kalabilsinler ve gevþemeden korunmuþ olsunlar.
Dördüncüsü: Günümüz nesliyle sahabi arasýnda durum ve þartlar itibariyle bazý benzer noktalar bulunsa 
bile, benzeyenin benzenene tam olarak ve ayniyet ölçüsü içinde benzemesi söz konusu olamadýðý gibi, onlarla 
baþkalarý arasýndaki benzerliklerde de, hiçbir zaman misliyet­i tamme bahis mevzuu deðildir. Bir kere onlara 
liderlik eden ve öncülük yapan bizzat Efendimiz (sav)’dir. Bu açýdan da onlara benzemek kat’iyen mümkün 
deðildir.   Deðildir   ki,   onlar   bu   Yüce   Baþbuð’un   yönlendirmesiyle   çok   kýsa   bir   zamanda   çok   büyük   iþler 
baþarmýþlardýr. Öyleki, tarih ayný muvaffakiyeti bir daha ne görmüþ ne de görecektir.
Beþincisi: Her iki döneme ait hasým güçler arasýnda da farklýlýk vardýr. Efendimiz (sav) döneminde ilâh 
kabul   edilen   putlar   vardý.   Ve   bunlar   açýktan   açýða   ma’but   sayýlýyorlardý.   Halbuki   günümüzde   insanlarýn 
serfuru ettiði bir hayli uydurma ilâhlar mevcuddur. Ama, hiç kimse onlara açýktan açýða ilâh dememektedir...

Bu Millet
En   zor   anlarda   ve   baþkalarýnýn   “bitti,   tükendi”   dediði   demlerde   dahi   bu   millet,   beklenenlerin   çok 
ötesinde silkinip kendine gelmiþ ve ruhunda meknî dinamiklerle hep þaha kalkmasýný bilmiþtir. O kadar ki, 
Gibb ve Romanti gibi Batýlý düþünürler onun hakkýnda þu tarihî sözü söylemiþlerdir: “Milletlerin müdafaadan 
ümitlerini kestikleri yerde onlarýn taarruzu baþlar.”
Yeter ki, milletimizi  ayakta tutan ruhî dinamikler korunsun;  tarih þuuru, inanç ve akideyle birleþerek 
içtimaî bir þuur meydana gelmiþ olsun.
Dost­düþman þunu iyi bilmelidir ki; Asýrlarca Ýslâm’a bayraktarlýk yapmýþ bu necip millet ve Ýslâm 
aleminin son karakolu bu kudsi ocak asla yýkýlýp yok edilemeyecektir. Þimdilerde de, Rahmeti Sonsuzun o 
engin   rahmetinden   bunun   böyle   olmasýný   ümit   ediyoruz.   Ve   O’ndan,   bizi   ümidlerimizde   yalancý 
çýkarmamasýný diliyoruz.. 

Kaht­ý Rical
Günümüzde evliya, asfiya, mukarrebin veya ebrar adýna adam kýtlýðý mânâsýna bir “kaht­ý rical”den 
bahsetmek   zannederim   yanlýþ   deðildir   ve   mübalaða   da   sayýlmaz.   Zira   böyle   insanlarý   yetiþtiren   ocaklar 
kapatýlmýþ, olanlar da eski seviyesine göre kendisinden beklenen fonksiyonu tam ve mükemmel bir þekilde eda 
edemez hale getirilmiþtir. Yer yer ruhumuzu üns esintileriyle diriltecek büyüklerle karþýlaþsak bile, onlarýn 
sayýsý da oldukça azdýr ve verdiðimiz hükmü cerhedecek çapta deðildir. Ama ümitliyiz, inþaallah bir baþka 
dönemde o eski büyükleri tekrar görür ve o altýn iklimi bir daha idrak eder, yaþar ve duyarýz.

Elverir ki
Senelerden beri, düþüncede, tasavvurda, ahlâkta çeþit çeþit içtimaî erozyonlara maruz býrakýlmýþ  bu 
ülke,   diðer   memleketlere   nisbetle   daha   çok   gadre   uðramýþ   olmasý;   mazisi   ve   millî   harsýyla,   daha   çok 
örselenmiþ bulunmasý itibariyle, “metafizik” gerilimin merkez üssü gibidir. Daha sonra Türkistan (bununla Orta 
Asya’nýn bütün maðdur ülkelerini kasdediyorum) ve yakýn kuþak ülkelerinden Mýsýr gelir. Bir asrý aþkýn bir 
zamandan beri çeþitli zulüm, maðduriyet ve haksýzlýklar altýnda sürekli inleyen bu kuþak, öylesine bilenmiþtir 
ki, çok yakýn bir gelecekte o, polatlaþan ruhuyla, kendine bu mezelletleri reva görenlerin karþýlarýna dikilecek 
ve mutlaka onlarla hesaplaþacaktýr.
 Elverir   ki,   bu   kuþaðý   elinde   tutan   milletler,   hususiyle   onlarýn   talihli   idarecileri   iyi   bir   durum 
deðerlendirmesi yaparak, vukuu muhakkak bir infilak ve indifanýn enkaz ve külleri altýnda kalmasýnlar.

Tabiî Seyri Ýçinde
Asýrlardan   beri   her   yanýyla   rehnedâr   olmuþ   ferdî   ve   içtimaî   bünyenin,   bir   hamlede   tamir   edilip 
canlandýrýlmasýna, eski dinamizmine kavuþturulup cihanla hesaplaþýr hale getirilmesine imkân yoktur. Ne var 
ki, ona ait parçalarý birer birer ihya ederek (bütüne) eski fonksiyonunu kazandýrmak da pek alâ her zaman 
mümkün olabilir. Bu bir ahesterevlik deðil, mes’eleyi tabii seyri içinde ele alma lüzumunun gereðidir.

Sulh
Siz istediðiniz kadar “Yurtta sulh, cihanda sulh” deyin.. Böyle demekle ne yurtta, ne de cihanda sulhü 
temin   etmeniz   mümkün   deðildir.   Eðer   milletçe   sulh   istiyorsak,   sulhe   götürücü   tedbirleri   de   beraberinde 
düþünmemiz   icap   eder.   Bazen   anlaþma   yolu   aramak   sulhe   götürür;   bazen   de   güçlü   kuvvetli   olduðumuzu 
hissettirmek, karþýdakini sulhe zorlar. Zaruret olmadýkça ikinci yolu denemeye gerek yok.. Ama zaruret varsa, o 
zaman birinci yolla netice elde etmek imkânsýzdýr. Önemli olan dengeli olmaktýr. Eðer her iki alternatif dengeli 
olarak deðerlendirilebilse, sulh ve sükûn teessüs eder. Aksi halde her hâdise kaos doðurur ve her vesile kaosla 
noktalanýr.

Basýnýn Durumu
Türkiye’de basýn denince akla gelen ilk kelime gazetedir. Ama, son zamanlarda sayýlarý oldukça kabaran 
haftalýk   veya   aylýk   aktüel   dergileri   de   þimdilerde   düþünebiliriz.   Ancak,   ister   gazete   isterse   bu   dergilerde 
müþterek bir husus vardýr ki bence çok önemlidir. O da þudur:
Bilhassa   Türkiye’de   basýn,   muhtevadan   oldukça   yoksundur.   Zaten   on   senedir   tirajýn   ayný   rakamda 
donmasý da bunun açýk bir göstergesidir.
2,5­3   milyona   yakýn   insan,   ister   istemez   günlük   okuma   ihtiyacýný   bu   gazetelerden   karþýlamaktadýr. 
Gazete   tercihinde   eski   alýþkanlýklarýn   tesirini   görmezden   gelmek   yanlýþtýr.   Ama   yine   de,   okuyucunun 
alýþkanlýk   yerine   kalite   ve   muhteva   zenginliðine   yönelmeye   baþladýðýný   söyleyebiliriz.   Bu   durumun   gün 
geçtikçe daha da net ve kesin bir tavýr halinde ortaya çýkacaðýna inanýyorum.
Muhtevasýyla gerekli seviyeyi yakalayan gazetelerdir ki, gelecekte  yaþama hakkýný elde edeceklerdir. 
Tirajlarý þu anda kabarýk olsa bile, muhteva fakiri gazetelere gelince, bunlar ister kýsa, ister uzun vadede ama 
mutlaka birgün silinip gideceklerdir.
Belki de birinci gruba “ZAMAN” ve emsali; ikinci gruba bazý süper görünümlü gazeteler örnek teþkil 
edecektir.
Ne diyeyim? Bekleyelim, görelim...

Bir Teklif
Ýlim adamlarýmýz Batý kopyacýlýðýný mutlaka terketmelidir. Esasen bizim insanýmýzýn düþünce ufku, 
akýl ve zeka seviyesi, bizim, biz olarak kalmamýza yeterlidir. Hiçbir hususta baþkalarýný taklide ihtiyacýmýz 
olacaðýný zannetmiyorum. Elverir ki, terkip ve tahlil denemelerine girebilelim ve son bir­iki asýrlýk psikolojik 
baskýdan sýyrýlarak kendi aklýmýz ve kendi tefekkür gücümüzle düþünebilelim.
Çok þey kazanýp, hiçbir þey kaybetmeyeceðimize inanýyorum. Bir denesek ne zararýmýz olur ki?
Çocuklarda 0­5 Yaþ Grubu
Çocuklarda 0­5 yaþ grubu önemlidir. Bu dönemde kazanýlan ruhî yapýnýn daha sonra deðiþmesi oldukça 
zordur. Bu müsbet manâda da menfi manâda da böyledir.
Rahmetli Nahid Dinçer’i ölüm yataðýnda ziyarete gitmiþtim. Bana 0­5 yaþ grubunun önemi ve mutlaka 
kreþlere el atýlmasý gerektiði hususunda uzun uzun izahlarda bulunmuþtu. Belki anlattýklarý bilinen þeylerdi; 
ama ölüm yataðýnda bir insanýn herþeyi býrakýp bu mevzu üzerinde hassasiyet göstermesi cidden beni çok 
duygulandýrmýþtý.

Sosyolojik Deðerlendirmeler Ýle Ýlgili
Bir Mülâhaza
Bizim   hayat­ý   içtimaiye   hakkýnda   söylediðimiz   sözler,   yaptýðýmýz   deðerlendirmeler,   hep   “esbab­ý 
adiye” ölçüsünde cereyan eder. Eðer Cenab­ý Hakk, bu adi sebepleri kendi büyük icraatýna birer þart olarak 
kabul buyurur ve icraatýný da sözünü ettiðimiz o sebeplere baðlarsa o þey oluverir. Buna, isterseniz, “Esbabýn 
perdedârlýðý” da diyebilirsiniz, Cenab­ý Hakk’ýn kelamýnda tenezzülat olduðu gibi, icraatýnda da esbaba böyle 
deðerler atfetmesi her zaman söz konusu olabilir.
Ancak yine de, meþiet ve dileme O’na aittir. Evet, bütün sebepler bir araya gelse, O dilemedikten sonra 
hiçbir þey olmaz.
Onun için, sosyolog ve düþünürler, ne derlerse desinler ve hâdiseleri nasýl yorumlarlarsa yorumlasýnlar 
biz,   netice   hakkýnda   kesin   bir   þey   söyleyemeyiz   ve   dediklerimizin   yüzde   yüz   isabetini   de   kat’iyen   iddia 
edemeyiz.   Böyle   bir   iddia,   haddini   bilmezlik   olur.   Bu   sebepledir   ki,   yorumlarýmýzýn   sonuna   mutlaka   bir 
“Ýnþaallah ­ Allah dilerse” ifadesi eklemeli ve sözlerimizi bu misk­ü amberle hitama erdirmeliyiz.
Bunu söylerken, neticede sebeplerin hiçbir önemi yoktur, demek de istemiyoruz; sadece, sebeplere hakiki 
mânâda tesir vermenin doðru olmayacaðýný hatýrlatmak  istiyoruz. Bu kanaatimiz  mahfuz  kalmakla beraber, 
içtimaî hayatýn gel­gitlerini bilmek ve neticeye ait ­ihtimal kaydýyla­ kanaatlerimizi izhar etmek her zaman 
mümkündür ve vakidir.
Mesela:   Sosyologlar,   devlet   ve   milletlerin   yýkýlmasýnda   ahlâkî   çöküntünün   müessiriyetinde   ittifak 
halindedirler. Ahlâk anlayýþýndaki bazý küçük farklýlýklar bu ittifaka zarar vermez. Hakikaten kadimden bu 
yana,   hangi   toplumda   ahlâkî   çöküntü   artmýþsa,   o   toplumun   yýkýlýþý   süratlenmiþtir.   Belki   her   toplumun 
yýkýlýþý adýna kesin bir süre takdir etmek mümkün deðildir, ama, böyle bir neticeyi vurgulamak da yanlýþ 
olmasa gerek.
Ýþte sosyologlara ait deðerlendirmelere, bu perspektiften bakmak gerekir. Elbette bu deðerlendirmelerin 
haklý bir yaný vardýr; ancak bütününe ayný haklýlýðý tanýmak doðru deðildir.
 F. FASILA­4 (248­335)

Bir Zaviyeden Hadis

Sekizinci Bölüm

Bir Hadîs 
“Allah, kimi doðru yola iletmek isterse onun kalbini Ýslâm’a açar...” ayeti nazil olunca, sahabe­i kiram ile 
Allah Rasulü arasýnda þu konuþma geçer.
­Kiþinin kalbi nasýl açýlýr, inþiraha nasýl kavuþur ya Rasûlallah?
­Bu, kiþinin kalbine atýlan bir nurdur. Onunla kalp inþiraha ve geniþliðe ulaþýr.
­Bunun emareleri var mýdýr?
­Ahiret yurduna yönelmek, aldatan dünyadan yani onun hevesatýmýza bakan taraflarýndan yüz çevirmek, 
ölümden önce ölüme hazýrlanmak; evet, ebedî yaþayacakmýþcasýna dünyaya dalma ve ölümden hoþlanmayýp, 
dünyaya yönelme, beraberinde dünyada rezil ve rüsvay olmayý getirir. Allah Rasûlü (sav) bir baþka hadîslerinde 
buna da temas buyururlar:
­Yemek yiyenlerin yemek kabýna saldýrdýklarý gibi milletlerin dört bir yandan üzerinize saldýrmalarý 
yakýndýr.
­Ya Rasûlallah bu, o gün sayýca azlýðýmýzdan dolayý mý olacak?
­Hayýr,   sayýca   çok.   Fakat   sellerin   sürüklediði   çöpler   gibi   olacaksýnýz.   Allah,   düþmanlarýnýzýn 
kalbinden korkuyu gidermiþ sizin kalbinize de vehn koymuþtur.
­Vehn nedir ya Rasûlallah?
­Dünya sevgisi ve ölümü kerih görme.

Teþebbüh
Bir hadis­i þerifte, “bir kavme benzemeye çalýþan onlardandýr” deniyor. Her þeyden önce, bu hadîs, hadîs 
kriterleri açýsýndan sahih deðildir. Ýkinci olarak, “teþebbehe” fiili, tefe’ul babýndandýr. Bu babýn hususiyeti de 
tekellüf için olmasýdýr. Bu da insanýn kendini, sürekli baþkalarýna benzemeye zorlamasý demektir. Demek ki, 
böyle bir zorlanma içine girmeyenler için tehlike bahis mevzûu deðildir. Üçüncü olarak, insan yüce bir dava 
uðruna üzerine farz olan vazifeyi eda ederken, “giyim ve kuþamýmla toplum dýþý olmayayým”, düþüncesi ve 
niyeti ile, toplum telâkki, örf, adet, gelenek ve göreneklerine göre giyiniyorsa, bunda bir mahzur yoktur. Hattâ 
böyle bir düþünce, takdir ve tebcile lâyýk sayýlýr.
 Þam
Geleceðe ait haberler veren hadislerin iþaretinden anladýðýmýza göre, Ýseviyetin merkezi Þam bölgesi 
olacak.   Hatta,   Mehdi   ve   askerlerinin   orada   sýkýþtýklarý   bir   anda,   Hz.   Ýsa’nýn   imdada   yetiþeceðine   dair 
rivayetler   de   var..   Geçen   bunca   zaman   içinde   bu   hadîslerin   cüz’î   ma’nâlarý   tahakkuk   etmiþtir.   Meselâ,   bir 
dönemde Deccaliyetin temsilcileri olan komünistler, Þam bölgesine bütünüyle nüfuz etme düþünce ve gayreti 
içine   girmiþlerdir   ama   kaderin   cilvesi;   umduklarýný   bulamamýþ   bir   ölçüde   Muhammedî   ruhla   tersyüz 
edilmiþlerdir.. Bölgeden ateizm, ilhad ve anarþinin bütünüyle sökülüp atýlmasý bu hususda nihaî nokta olsa 
gerek.

Temessül
Temessül, Ehl­i Sünnet ulemasýnýn hadîslere dayanarak açýklayýp kabul ettikleri bir husustur. Yalnýz 
bunlarý te’vil ve tefsir etme oldukça zordur; yani bunlar müteþabih nev’inden hâdiselerdir. Meselâ, Hz. Cibril 
(as)’in, Efendimiz (sav)’e Dýhyetü’l­Kelbî suretinde gelmesi ­ki sahih hadîsle sabittir­ bir temessüldür. Keza; 
Useyd b. Hudayr’ýn þu vak’asý da yine temessüle delâlet eder. Useyd b. Hudayr bir gece Kur’ân okurken, atý 
þaha kalkar. Çocuðunu ezecek korkusuyla Useyd okumayý kesince at sakinleþir, baþlayýnca tekrar þaha kalkar. 
Bu arada baþýnýn üstünde buluta benzer bir þey belirir. Mes’ele Efendimiz’e intikal ettirilince onun “sekine” 
olduðunu ifade buyururlar. Yine, sahih hadislerin ifadelerine göre, kabirde insanýn iyi ve kötü amelleri temessül 
eder. Kul sorar: “Sen nesin?” O “ben senin dünyadaki iyi veya kötü amelinim” diye cevap verir. Görüldüðü gibi, 
temessüle   delâlet   eden   bir   sürü   þey   var.   Bunca   sarih   ve   sahih   vak’adan   sonra,   “temessül   yoktur   deme”, 
gerçeklere   gözünü   yumma   ve   hakikatlere   karþý   inad   etme   demektir.   Fakat   unutmayalým,   “gözünü   gündüz 
güneþe karþý kapayan, sadece kendine gece yapar.”

Helâk Olma Mes’elesi
Ümmet­i Muhammed’den önceki kavimler, günah iþlediklerinde, semavî afetler onlarý kýrýp geçirirdi. 
Biz ise, ittifakýmýzýn bozulmasý ve ihtilafa düþme þeklinde  cezaya maruz kalýyoruz. Çünkü Allah Rasûlü 
(sav),   “Ben,   Rabbimden   ümmetimi   sair   ümmetler   gibi   helâk   etmemesini   istedim.   Kabul   buyurdu.   Ýhtilafa 
düþmemelerini istedim. Onu reddetti” der. Çünkü ihtilafa düþme veya ittifak etme, iradî bir husustur. Ferdler, 
iradelerini kullanarak  o neticeyi hâsýl edebilirler. Bugün, semavî afetlerle yerle bir olan  kavimlerin iþlediði 
günahlarýn,  belki  de   kat  be  kat  fazlasý  iþlenmesine   raðmen,  Ümmet­i  Muhammed’in  helâk   edilmemesi,  1­ 
Yukarýda arzettiðim hadis­i þerifle, 2­ “Halký ýslah edici olduðu halde, Rabbin haksýzlýkla memleketleri helâk 
edecek deðildir.” ve “Sen onlarýn içinde iken Allah onlara azab edecek deðildir” ayetlerinin ifade ettiði ma’nâ­ya 
göre, bir zümrenin halkýn arasýnda dolaþarak irþad ve teblið vazifesini yapýyor olmasý ve Allah Rasûlü (sav) 
bedenen  aramýzda olmasa bile, mânen Müslümanlarýn gönüllerinde yaþamasýyla açýklanabilir.
Misalî Levhalar
Efendimiz (sav)’in ahirete ait anlattýðý þeylerin bir kýsmý misalî levhalarda gördüðü þeylerdir.

Vakar
Efendimiz (sav), enbiya arasýnda son, bizim için ilk muallimdir. Vakar ve ciddiyet O’nda esastýr. Zü’l­
yedeyn Hâdisesinde, Ebu Bekir ve Ömer, “namazý taksir ettin” diyemiyorlar, ama aklýndan zoru olan bir kadýn 
Efendimiz’e, “Benim evimin iþini gör” diyebiliyor. Efendimiz (sav) de kalkýyor, onun kovasýný taþýyor. Bu, 
onun vakarýna ters deðildir.

Cennet veya Cehennem’de Görmeler
Soru: Cennet ve cehennem hayatý haþirden sonra gerçekleþeceðine göre, Efendimiz’in “Falaný cennette 
gördüm” demesini nasýl yorumlamalýyýz?
Cevap:   Bu   bir   ayan­ý   sabite,   yani   ilmî   ve   kaderî   vücutlarýn   berzahdaki   timsalleridir.   Ýnsanlar 
yaratýlmazdan önce, kimin cennette, kimin cehennem’de olacaðý belli idi. Ve Efendimiz (sav) onlarýn kaderine 
bakýyor, görüyor ve haber veriyordu.
Cennetliklerin aldýðý lezzet veya cehennemliklerin çektikleri elemle ilgili haberlere gelince: Sözü edilen 
lezzet de, elem de cismanî deðil, ya ruhanî veya akýbet itibariyledir. Zira, Efendimizin haber verdiði cennet veya 
cehennemdeki vücudlar ilmî vücudlardýr. Evet dünyadaki vücudlarýn haricî vücud olmasýna karþýlýk diðerleri 
ilmî vücudlardýr. Birincisine ilim, ikincisinde ilimle beraber meþiet ve kudret taallûk eder.

Bir Hadîs Yorumu
Soru: “Bir insan ömür boyu cennet ehlinin amelini iþler de, son anda cehennem ehlinin amelini yapar ve 
cehenneme girer. Bir insan da, cehennem ehlinin amelini iþler de, son anda cennet ehli gibi davranýr ve cennete 
girer” hadîsini izah eder misiniz?
Cevap: Bu hadîs­i þerifin birkaç yönü var:
1. Husûsî dairede þerefsüdûr olmuþ, yani, hususi bir veya birkaç kiþi için söylenmiþ olabilir.
2. Gün gelir ki, þartlar çok zorlaþýr ve kiþi imana girmekten baþka yol bulamaz veya tam tersi olur.
3. Ahir zamanla alâkalýdýr. Çünkü hadîs, fitneler bahsinde geçiyor.
4. Her iki durumda da akýbet önemli demektir.

Üç Sýnýf Ýnsan ki.. 
Soru:   “Üç   sýnýf   insan   var   ki,   Allah   onlarla   konuþmaz,   onlara   bakmaz   ve   onlarý   azab­ý   elim   içinde 
býrakýr. Ýhtiyar zinakâr, yalancý melik ve kibirli fakir”  hadîsinde kiþiler arasýndaki vech­i münasebet nedir?
Cevap: Hepsinin hali, yaptýklarý þeye ters. Zinayý genç yaparsa, “bedenine yenik düþtü” denir. Ama bunu 
gençlik devresini atlatmýþ bir ihtiyar yaparsa, affedilir gibi deðildir. Yalan her zaman çok çirkindir ama bunu bir 
devlet baþkaný yaparsa, o topyekün bir toplumu sarsar. Kibir aslýnda kötüdür. Ama bu kibri yapan fakir olursa, o 
bütün bütün küstahlýk etmiþ olur.

Ýhlasla Okunan Kur’ân
Soru: “Kur’ân’ý seslerinizle güzelleþtiriniz.” hadîsini izah eder misiniz?
 Cevap: Bunu teyid eden “Kur’ân­ý Kerim’i telhini üzerine okuyunuz” hadîsi de var. Ma’nâsý þu olsa 
gerektir: “Kur’­ân­ý Kerim’in, kendine has üslubu, edasý, musikisi vardýr. Öyle ise siz de onu, kendi kametine 
uygun þekilde seslerinizle güzelleþtiriniz.” Efendimiz’in (sav) herkesten Kur’ân­ý Kerim dinlediðine dâir fazla 
birþey   bilmiyoruz.   Ama   Übeyy   b.   Ka’b’tan,   Abdullah   b.   Mes’ud’dan   dinliyordu.   Evet,   herkes   güzel 
okuyamayabilir, ama ihlaslý olmasý mümkündür. Ýhlaslý olunca, kimse dinlemese Bediüzzaman’ýn dediði gibi 
“melekler dinler.” Evet, sizin nice kerih gördüðünüz þey vardýr ki, o Allah indinde çok kýymetlidir. Mesela, 
oruçlunun aðýz kokusu, Allah indinde miskten daha enfesdir. Ýhlâsla okunan Kur’ân­ý Kerim’de öyledir.

Efendimiz’den Üç Tavsiye
Soru: Efendimiz bir hadîslerinde ashabýndan birine þu tavsiyede bulunuyor: “Diline sahip ol, evini geniþ 
tut, günahýna aðla.” Aralarýndaki fasl­ý müþterek (ortak nokta) nedir?
Cevap:   Birinci   tavsiyede   günaha   girmeme,   üçüncü   tavsiyede   ise   günahtan   kurtulma   dile   getiriliyor. 
Ýnsaný günaha sokan en büyük amillerden birisi dildir. Dili tutma hakkýnda sahih baþka hadîsler de vardýr.
Meselâ, Efendimiz (sav) dil ve apýþ arasýnýn muhafazasý karþýlýðýnda bizzat cennete kefil olacaðýný 
buyururlar. Aðlama ise, günahlarýn affýna vesile olacak en kuvvetli bir yoldur.
Ýkinci tavsiyede, mecazî  bir ma’nâ kasdolunduðu  kanaatindeyim.  Evi  geniþ  tutma, çok misafir kabul 
etme demek olabilir. Misafire izzet ve ikram ise sadakadýr.

Ýslâm Kýyamete Kadar Bâkîdir
Bir hadis­i þeriflerinde Efendimiz (sav), günü üçe bölerek, sabahtan öðleye kadar Yahudilerin, öðle­ikindi 
arasý   Nasara’nýn   (Hristiyanlarýn),   ikindi­akþam   arasý   ise   Müslümanlarýn   buyurmuþlardýr.   Bundan   þu   iki 
ma’nâ çýkarýlabilir.
1.   Efendimiz’den   sonra   baþka   bir   peygamber   gelmeyecektir.   Nitekim,   bir   hadislerinde,   “Ben   ikindi 
güneþine benzerim” buyurmuþlardýr.
2. Güneþin batmasý, kýyametten kinayedir, Dolayýsýyla Ýslâm Kýyamet’e kadar sürecektir.

Fýtrat
Ýnsanda   fýtrat   çok   önemlidir.   Bununla   birlikte   insan,   “Bazý   huylarýmý   deðiþtiremiyorum”   diyor   ve 
bunda da kendisini haklý görüyorsa, o halde bu kadar nebi, bu kadar rasûl gönderilmesinin ma’nâsý ne?
Öyleyse, fýtratý Allah ve Rasûlü’nün istediði yöne çevirmek lazým. Hz. Suheyb hakkýnda Hz. Peygamber 
(sav),   “Suheyb   ne   güzel   kuldur.   Allah’tan   korkmamýþ   olsaydý,   yine   de   günah   iþlemezdi”   buyururlar.   Hz. 
Suheyb’in fýtratý günah iþlemeðe müsaid deðil. Fakat kim, yani, fýtratý günaha müsait olmayan mý, yoksa 
müsait olduðu halde iradesinin kavgasýný vererek günah iþlemeyen mi daha makbul; onu Allah bilir..?

Efendimiz (sav)
 Efendimiz hakkýnda konuþurken çok edepli ve saygýlý olmalýyýz. O’nun beþer arasýna katýlmasý, bir 
tenezzüldür. Zira o, asýl yapýsý itibariyle, meleklere imam olacak ölçüde saf ve duru yaratýlmýþtýr.
Dünya Ýþlerini Bilmek 
“Siz dünya iþlerini daha iyi bilirsiniz” hadîsini þöyle anlatabiliriz.
1.Sizin   aklî   kapasiteniz   ancak   dünyaya   yetecek   kadardýr.   Eðer   vahiy   imdada   yetiþmeseydi,   bütün 
malûmatýnýz sadece meþgul olduðunuz dünyevî iþlerle sýnýrlý kalýr, bunlarý aþarak ukbaya uzanamazdý.
2.   Allah   Rasûlü   bu   ifadeleriyle,   her   insanda   mevcud   bulunan   akýl   ve   iradenin   bir   hikmet­i   vücudu 
olduðuna da iþaret buyurmuþlardýr.
3.   Bu   söz,   hurmalarý   aþýlama   mevzuunda   söylenmiþtir.   Sahabe   ile   Allah   Rasûlü’nün   o   andaki 
durumlarýný, Hz. Musa (as) ile Hz. Hýzýr (as) arasýnda cereyan eden seyahat hâdisesine benzetebiliriz.
Hz. Musa biraz daha sabretseydi, Melekût alemine ait daha pek çok sýrrý bu vesileyle öðrenebilecektik. 
Ama Hz. Musa sabredemedi, edemezdi de.. Zira olup bitenler, Tevrat’a ve onun ahkâmýna aykýrý idi.
Alternatif akým, regülatörlerle doðru akýma çevrilir ve ancak ondan sonra kullanýlýr. Melekût alemine ait 
sýrlar, alternatif akým gibidir. Zahir­i Þeriat ise, onlarý regüle ederek doðru akýma çevirir. Bir peygamberin 
zahir­i Þeriat’a zýt hâdiselere sabýr ve tahammül göstermesi bu bakýmdan imkânsýzýdýr. Fakat ­Efen­dimizin 
de buyurduklarý gibi­ eðer Hz. Musa bu tahammülü gösterebilseydi, Melekût alemine ait çok daha baþka sýrlarý 
da   öðrenebilecektik.   Bunun   gibi,   eðer   sahabe,   sabredebilseydi   Efendimiz’in   hurmalarý   aþýlama   þeklini 
öðreneceklerdi.   Fakat   sahabe,   lihikmetin   bu   sabrý   gösteremedi.   Bu   sebeple   de   Efendimiz,   kendilerini 
incitmemek için, “Siz dünya iþlerini daha iyi bilirsiniz” buyurup, mes’eleyi baðladý.
Hz. Ýsa’nýn Nüzûlü 
Soru: Hz. Ýsa’nýn ahir zamanda Þam’a ineceði mes’ele­sini nasýl anlamalýyýz?
Cevap: Bunu, Hz. Ýsa’nýn cismaniyetiyle zuhuru þeklinde anlamamýz, naslara uygunluðu bakýmýndan 
esasdýr. Ancak, O’nu temsil edecek ve küfrün belini kýracak önemli fikrî hamlelerin o civarda zuhur edeceðine, 
mehdiyetin orada belireceðine de bir iþaret olacak ki, Hz. Ýsa “Bazýnýz bazýnýza imam olacaksýnýz” diyor. 
Demek ki, müceddit seviyesinde çok kimseler zuhur edecek ve Hz. Ýsa birine “sen imamete geç” diyecektir. Bu 
ayný zamanda, Hristiyanlarýn pes edeceði ma’nâsýna da gelir. Bu durum, “Ya Rabbi, bizi müttakilere imam kýl” 
duâsýnýn da gizli bir remzi gibidir.

Þu Hususlar Önemlidir 
1.   Hadisler   kafamýzda   þekillenmelidir.   Hadîs   metninin   tamamýný   ezbere   bilmiyorsak   bile,   metni 
gördüðümüzde hadis olup olmadýðýný bilmeliyiz.
2. Ýlhamýn önü açýk olmalýdýr. Fiþleme usulünde bu olmaz. Her þeyden önce ayet ve hadislerde ifade 
edilen hakikatler bizatihi yaþanmalý.
3. Çok kitap okumalý. Meselâ, binlerce sayfalýk kitaplar, çok kýsa zamana sýkýþtýrýlarak okunmalý ve 
hazmedilmeli.   Kitap   okurken   de   dikkatimizi   çeken   orijinal   yerler   not   alýnmalý   ve   geçmiþ   malûmatýmýza 
dayanarak gördüðümüz eksiklikler tamamlanmalý.
 Bir Peygamberlik Delili
Allah Rasûlü (sav), kendi baþýna kýldýðý namazlarý alabildiðince uzun kýlar, fakat cemaat içinde kýsa 
ve vasat kýldýrýrdý. Baþka hiçbir delil olmasa bile þu hali, Efendimiz’in Peygamber olduðuna delalet eder: 
Rabbisi ile baþ baþa kalýnca o kadar derin bir irtibat halinde, fakat insanlar içinde insanlardan bir insan. Bu 
sadece peygamberliðin verdiði ciddiyet ve temkinden kaynaklanabilir.

Hz. Ebû Bekir’in Ýmameti (ra)
Soru: Efendimiz, “Ebû Bekir’e söyleyin, imam olsun” buyurunca Hz. Aiþe validemiz, bazý mazeretler 
ileri sürerek babasýnýn imametine mani olmak istedi. Hikmeti ne olabilir?
Cevap: 1. Efendimiz hasta iken Ebû Bekir’in O’nun yerine namaz kýldýrmasýný halk hayra yormazdý. 
Böylece Ebû Bekir, acý vaký’anýn temsilcisi olur, sevilirken nefret edilir duruma düþerdi.
2.   Peygamber  Efendimiz   (sav),   Hz.  Ebû   Bekir’in  kendi  yerine   geçeceðini   zaten  iþ’ar  buyurmuþlardý. 
Fakat halk, daha sonra olacak böyle bir þeye baþtan antipati duyabilirdi. Böylece Ebû Bekir, ileride yükleneceði 
misyonu çok rahat yerine getiremezdi þeklinde bir mülahazadan kaynaklanmýþ olabilir.

Muvaffakiyete Doðru
Soru:     Hadîste   “Kisra’nýn   helakýndan   sonra   Kisra;   Kayser’in   helakýndan   sonra   da   Kayser   yoktur” 
deniliyor. Ama þimdi onlarýn yaptýðýný yapan ABD, Rusya ve diðer Avrupa ülkeleri var?
Cevap:   Ýnsanlarýn   güçleri,   imanlarýnýn   kuvveti,   zamana   tesir   edebilir.   Sahabenin   imaný   çok   güçlü 
olduðu   için,   kýsa   bir   zaman   diliminde   çok   büyük   fetihleri   gerçekleþtirmiþlerdir.   Bu,   da,   Allah’ýn   diðer 
kanunlarý gibi bir kanunudur.
Biraz da, günümüzde süper güç adý verilen birtakým devletlerin ve paktlarýn yýkýlmasý bizim Allah 
yolunda her türlü maddî­manevî fedakarlýkta bulunmamýza baðlýdýr. Bu da, sahabi gibi iman kuvvetini elde 
etmekle mümkündür. Bu ne zaman olacaktýr, bilinmez ama, bu netice mutlaka birgün elde edilecektir.

Ýnþirah­ý Sadr
“Rabbiþrahlî sadri”, Hz. Musa’nýn beyanýna deðiþik buudlar kazandýrmýþtýr. Siz bir çeþit konuþursunuz 
ama, Hz. Musa, çok farklý þekil ve üsluplarda konuþabilir. Onun sözleri, beyandaki televvün keyfiyetiyle zaman 
ve mekaný aþar, melekût aleminin dört bir yanýnda týnlar.. keþke o beyan kendi orijini ile korunabilseydi...

Adn ve Firdevs Cenneti 
Soru: Hadislerden anlaþýldýðýna göre, Adn cenneti, cennet nimetlerinin hepsinin toplandýðý bir yerdir. 
Bazý hadîslerde ise “Firdevs cennetini isteyin” buyuruluyor. Bunu nasýl te’lif edebiliriz?
Cevap: 1. Adn cenneti, bütün cennet nimetleri ile dayalý­döþeli bir yerdir. Firdevs cenneti ise, (cennet’i 
piramid  gibi  farzedersek)  bütün   cennet  mertebelerinin  birlikte   müþahede   edileceði  en   yüksek  bir  yer  ve uç 
noktadýr.
 2.   Bazý   insanlarda   cismanî   hevesler   inkiþaf   eder.   Onlarý   þâirâne   ilhamlar   ve   ruhun   istifade   edeceði 
zevkler pek alâkadar etmez. Bu açýdan Adn cenneti üstündür. Bazýlarýnda ise rûhî hevesler, duygular inkiþaf 
etmiþtir. Ruhânî halleri arzu ederler. Onlar için yeme, içme, huri vs. pek önemli deðildir. Bu açýdan da Firdevs 
cenneti üstündür.
3­ Geçmiþ ümmetlerde gaybe iman, ümmet­i Muhammed’e nisbeten çok az geliþmiþtir. Onlarda nazarî 
ilim daha galipti. Bu noktadan, bir bakýma cismaniyet cenneti diyebileceðimiz Adn cenneti, diðer ümmetlerin 
ufuk noktasýdýr. Buna karþýlýk, Muhammed Ümmeti, gaybe imanda çok derinleþtiði için, onlara da Firdevs 
cenneti hedef olarak gösterilmiþtir.

(sav) ve (sas) Ýbarelerinin Yazýlýþý
Soru:   “Sallallahu   aleyhi   vesellem”   ibaresinin   (sav)   veya   (sas)   þeklinde   yazýlmasýnda   bir   mahzur   var 
mýdýr?
Cevap: Yazan þahýs, yazarken salât u selâm getirmelidir. Okuyan da, herhalde okurken (sas) veya (sav) 
þeklinde yazýldýðý gibi okumuyordur! Demek ki bunlar, birer iþaret ve remizden ibarettir. Kaldý ki, Kur’ân­ý 
Kerim ve hadis­i þeriflerde de bu türden îcaz­ý bil­hazf yani kýsaltma ile îcaz yapýlmýþtýr.
Mes’elenin bir de þu yönü var: Bu ibarenin uzun uzun yazýlmasý býkkýnlýk veriyor düþüncesi aslýnda 
büyük hatadýr. Ancak insana böyle bir düþünce gelecekse, remizlerle yazmasý evlâdýr.

Akika 
Soru: Akika’da çocuðun saçýnýn kesilmesinin sebebi nedir?
Cevap: 1­ Bu iþin poliklinik bir tesbitinin yapýlmasý lazým.
2­ Zekât, nasýl malýn sigortasýdýr; saçýnýn aðýrlýðýnca altýn tasadduk edilmesi de, bir nevi çocuðun 
sigortasýdýr. Ýnþaallah onu belâ ve musibetlerden korur.
3­ Sadece bir tefe’ül yani, hayra yorma, hayýr dileme olabilir.

Kudsî Mekânlarý Tercih
Soru: “Üç mescidin  dýþýndaki  mescidlere  husûsî  olarak  yolculuk  yapýlmaz”  mealindeki hadîsi  nasýl 
anlamalýyýz?
Cevap:   Hadiste   iþaret   edilen   Mescid­i   Haram,   Mescid­i   Nebevî   ve   Mescid­i   Aksâ’da   ibadet   etme 
tercihinin altýnda yatan ma’nâ þudur: Yeryüzünde Allah (cc) tarafýndan kudsî kýlýnmayan hiçbir yere kudsiyet 
atfedilemez. Ýbadet kasdýyla Kâbe’ye gidilebilir fakat, Sultanahmed, Ayasofya ve Süleymaniye, öyle deðildir! 
Kâbe’de namaz kýlma  adaðýnda bulunulursa,  bu nezir yerine getirilir. Ve tabii böyle mekânlara  gezmek ve 
görmek için gidilebilir. Kur’ân­ý Kerim’de çok yerde yeryüzünde gezin bakýn” buyurulur. Þu kadar ki, Allah 
tarafýndan gazaba uðramýþ ve helâk edilmiþ kavimlerin yerlerini ziyaret etmek ibret alma kasdý olmaksýzýn 
mahzurlu görülmüþtür.
Efendimiz   (sav),   anne­babasýnýn   kabirlerini   ve   Uhud   þehidlerini   ziyaret   ediyordu.   Büyük   zatlarýn 
kabirlerinin   ziyareti   aleyhine   de   bir   rivayet   bilmiyoruz.   Aksine,   böyle   zatlarýn   kabirleri   ziyaret   edilmeli, 
kendilerine   Fatiha   okunmalý,   feyizlerinden   ve   manevî   iklimlerinden   istifade   edilmelidir.   Onlarý   þefaatçi 
ma’nasýna   vesile   ve   vasýta   yaparak   duâ   ve   niyazda   bulunulmalýdýr.   Ayný   durum,   kudsî   mekânlar   için   de 
geçerlidir.

Günahlara Karþý Duyarlýlýk
Hadîsin ifadesiyle, cehennem þehvetlerle, zevklerle, fuhþiyatla kuþatýlmýþtýr. Ýþ kazalarý için önceden 
çeþitli tedbirler aldýðýmýz  gibi manevî hayatýmýz  adýna da  öyle tedbirler almalýyýz.  Günahlara  karþý bir 
alarm sistemi kurmalýyýz. Kendimizi tehlikede hissettiðimiz an alarm çalmalý ve bize elli yerden el uzanmalý.
Þimdiye kadar bu mevzûda gördüðüm en akýllý insanlar, ya doðrudan veya dolaylý olarak durumlarýný 
aktarýp, halledilmesini talep edenler olmuþtur.
Ahmaklara gelince, onlar her türlü gayr­ý meþrû þeyden lezzet almaya bakmýþtýr.
Bir esrarengiz kuyu ki, aðzý þehvet, makam, þöhret, para; dibi de cehennem.

Allah (cc) Halim’dir
Allah (cc), kullarýna devamlý Halîm olarak muamele eder. Meselâ, Suheyl Ýbn Amr veya Esid Ýbn Attab 
müslüman   olmadan   evvel   söylediði   þiirlerle   Ýslâmiyete   karþý   hep   cephe   oluþturmuþ   biri.   Hz.   Ömer, 
Efendimiz’den, ona haddini bildirmek için izin ister fakat, Efendimiz  (sav) “Hayýr, o bir gün seni memnun 
edecek”   cevabýný   verir.   Efendimiz’in   vefatýný   müteakip   Hz.   Ebu   Bekir   galeyana   gelen   halký   Medine’de 
yaptýðý o tarihî konuþmayla yatýþtýrdýðý gibi, Suheyl Ýbn Amr da Mekke’de bu tür bir konuþma yaparak 
önemli bir hizmet ifa etmiþti. Demek ki, Allah (cc) onun temerrüdüne 5­6 sene sonra yapacaðý hizmetlerden 
dolayý mehil vermiþ ve böylece bize “Halîm” isminin tecellilerinden televvünler göstermek istemiþti.

Ahir Zamanda Ýstanbul’un Fethi
Soru: Ahir zamanda Ýstanbul’un fethi mes’elesini nasýl anlamalýyýz?
Cevap:  Ahir  zamanla  ilgili   hadîslerde,  Ýstanbul’un   fethi  ile   Deccalýn   çýkmasý  arasýnda   bir  haftalýk 
mesafe   olduðu   ifade   ediliyor.   Bu   fethi,   o   zaman   Ýstanbul   kimin   elinde   ise,   onlardan   geri   alma   þeklinde 
anlamalý. Dahilden piyonlarýn elinde ise, bu ma’nen onlardan halâsý, Bizanslýlarýn elinde ise onlardan. Yoksa 
top­tüfek ile, Çandarlýlarla, Zaðanoslarla, Fatihlerle yeniden bir fetih olacak diye anlamak uygun deðildir.
Kurbiyet
Efendimiz (sav), hayatýnýn her anýný diken üstünde duruyor gibi yaþamýþ ve Allah’a karþý kurbiyetin 
hakkýný tasavvurlar üstü bir titizlikle yerine getirmiþtir. O’nun her hâl ve hareketi gibi, bu husûsiyeti de bize 
örnek olmalýdýr.

Sefer Bir Nev’i Azaptýr
“Yolculuk, azapdan bir parçadýr” hadisine binâen denilebilir ki, insan ihtiyaçlarý için yolculuk yapýyorsa, 
bu yolculukta katlandýðý meþakkatler ölçüsünde sevap kazanýr. Hele bu yolculuk dini teblið istikametindeyse, 
elde edilecek mükâfatlar, nafile ibadetlere terettüb eden sevaplarýn çok çok üstünde olacaktýr.
 Hilâfet ve Efendimiz
Hilâfetin 30 yýl süreceði mevsûk hadislerde ifade buyurulmuþtur. 70 yýl süreceðine dâir zayýf rivayetler 
varsa da, Efendimiz (sav)’in rûhâniyetini gerçek ma’nâda temsil eden hilâfet, 30 yýl devam etmiþtir. Bilâhare 
meydana gelen hâdiseler, bu gerçeðin tarihî birer þahididir.

Altýn Kanal ­ Zift Kanal
Efendimiz (sav), bir hadis­i þeriflerinde, “Benim soyumda sifah (zina) yoktur. Ben, hep nikâhtan geldim” 
buyururlar. Diðer bütün nebîlerin nesebi de aynýdýr. Fakat, kefere ve fecerenin soyu için ayný þeyi söylemek 
mümkün deðildir.

Efendimiz’e (sav) Ait Ýki Fýtrat
Efendimiz (sav)’in iki fýtratý vardýr:
Biri, nübüvvet vazifesini  yüklenebilecek,  fakat baþlangýçta  bir çekirdek  ve nüve halinde  olan fýtratý. 
Diðeri, tabiat­ý beþeriyesi.
Efendimiz (sav)’in birinci fýtratý, kendisinde 40 yaþýna kadar bir tohum ve çekirdek hükmündeydi ve 
tabii inkiþaf etmiþ deðildi. Ýnkiþaf edince, büyüyüp geliþti ve neticede ikinci fýtratý, bu birinci fýtratýna teslim 
oldu. Zannediyorum o, “Nefsim bana teslim oldu” sözüyle, iþte bu gerçeði ifade etmektedir.

Kârun’un Yere Batmasý
Kârun’un   yurdu,   yuvasý   ve   sahip   olduðu   mallarý   ile   birlikte   yere   batmasý,   berzah   âlemine   ait   bir 
mes’eledir, yani manevî bir sukuttur. Bu, þuna benzer:
Bir   gün   Efendimiz   (sav)   bir   mecliste   otururlarken,   bir   gürültü   duyulur.   Efendimiz,   “Bu,   70   yýldýr 
cehenneme yuvarlanan bir taþýn cehenneme düþmesiyle çýkardýðý sestir” buyururlar. Biraz sonra meclise biri 
gelir ve “70 yaþýndaki falan münafýk öldü” der.

Ahirette Karâbet
Bir hadîs­i þeriflerinde Efendimiz (sav), kýzý Hz. Fatýma’ya hitaben, “Nefsini Allah’tan satýn almaya 
bak! Allah katýnda senin nâmýna hiçbir þey yapamam” buyururlar.
Bu  hadîste   anlatýlmak   istenen,   “Ýnsan   için   çalýþtýðýndan   baþkasý   yoktur”   âyetinde   de   buyurulduðu 
üzere, kiþinin kurtuluþu için çalýþmanýn esas olduðudur. Evet insan, Efendimiz (sav)’in çok yakýný da olsa, 
þahsî sorumluluklarýný yerine getirememiþse kurtulamaz.
Öte yandan, Hz. Ali (ra), Ebû Cehil’in kýzý ile evlenmek isteyince, Efendimiz (sav) bu defa, “Ahirette 
bütün nesepler kesiktir, benim nesebim müstesnâ” buyururlar. Bu hadis­i þerifte anlatýlmak istenen de, Ahirette 
dînî ve nesebî yakýnlýðýn sadece Efendimiz (sav)’e ait olduðudur. Bu gerçeðin farkýnda olan Hz. Ömer, dînî 
yakýnlýða   nesebî   yakýnlýðý   da   katmak   için,   Efendimiz   (sav)’in   soyundan   biri   ile   evlenmek   istemiþ   ve   bu 
arzusunu yýllar sonra Hz. Ali’nin kýzý ile evlenerek tahakkuk ettirmiþtir.

Hayýrda Yarýþ
Efendimiz  (sav),  halkýn  himmetine  müracaat  etmiþ,  sonra  da, herkese  tek  tek,  “sen  ne  verdin?”  diye 
sormuþtur. Dolayýsýyla, kimse bu mes’elenin kritiðini yapamaz. Biz de infak hayrýnda müsabaka yapýyor ve 
her mü’mini bu önemli iþe teþvik ediyoruz.

Hasf
“Âhir   zamanda   Kâbe’ye   sýðýnanlar   olacak.   Onlara   kast   edenler,   ‘Beydâil­ard’   denilen   yerde   ‘hasf’ 
olunacak”  meâlindeki hadîs­i þerifte geçen ‘hasf’ý sadece lügat ma’nâsý ile ele almamak gerekir. Hasf, lügat 
ma’nâsý itibarý ile her ne kadar ‘yerin dibine geçme’ demek ise de, bundan ‘saltanatýn sönmesi, ikbalin idbara 
dönmesi   ve   öldürülme’  gibi   ma’nâlar  da  anlaþýlabilir.  Nitekim,  Karun’un   serveti  ile   beraber  ‘hasf’ýnýn  bu 
þekilde anlaþýlmasýnýn üzerinde daha önce de durulmuþtu. Bu ma’nâda ve küçük ölçekte bir ‘hasf’, Abdullah 
Ýbn   Zübeyr’in   Kâbe’de   Haccac   tarafýndan   þehid   edilmesinden   50   sene   sonra   vukû   bulmuþ   ve   zalimler 
bütünüyle âhiret’e intikal ederken, saltanatlarý da yerle bir olmuþtur. En son yaþanan Kâbe baskýný hâdisesinde 
de yüzlerce masum insan öldürüldü ve baskýna katýlanlarýn hepsi idam edildi. Evet, Allah imhâl eder, yani 
mühlet verir ama, ihmal etmez.

Bir Edep Anlayýþý
Efendimiz (sav), kendisine karþý ayaða kalkýlmasýný  istememesine  ve “Acemlerin büyüklerine ayaða 
kalktýðý gibi ayaða kalkmayýn” buyurmasýna raðmen, Ashâb­ý Kiram kendisine karþý hürmette kusur etmiyor 
ve ayaða kalkýyorlardý. Biz de Mevlid­i Nebevî okunurken, “Doðdu ol sâatte ol Sultân­ý Dîn” denildiðinde “hoþ 
geldiniz” ma’nâsýna ayaða kalkýyor ve kendilerine karþý hürmet ve ta’zimlerimizi arzetmeye çalýþýyoruz. Evet, 
bu bir edep anlayýþý ve edep göstergesidir. Dolayýsýyla, ihmal edilmemeli ve mutlaka yerine getirilmelidir.

Nasýl Yaþarsanýz Öyle Ölürsünüz
Hadis olmasý tenkit edilse de, hadîs diye rivayet edilen ve hadis ölçüsünde bir gerçeði ifade eden bir 
sözde, “Nasýl yaþarsanýz öyle ölür ve nasýl ölürseniz öyle dirilirsiniz” denmektedir.
Bir   insanýn   hayat   tarzý,   onun   þuuraltýný   oluþturur.   Bu   sebeple,   o   insanýn   bütün   hayatýnda,   ölümü 
esnâsýnda ve kabirde Münker ve Nekir’e cevap verirken hep o þuuraltýnýn izleri tezâhür eder.
Müslüman olarak ölmek, hakkýmýzdaki Ýlâhî takdirin nasýl tecellî edeceðini bilemediðimizden dolayý, 
belki elimizde deðildir ama, bu yolda, yani müslüman olarak ölme yolunda olmak elimizdedir. Yoksa, Kur’ân­ý 
Kerim’in   “ancak   müslümanlar   olarak   ölünüz”   emri   “teklif­i   mâlâ­yutak”,   yani   yerine   getirilmesi   mümkün 
olmayan bir teklif olurdu.
Hayatýný   salih   ameller   kuþaðýnda   geçiren   bir   insanýn   son   nefesinde   imanla   gitmesi   kaviyyen 
muhtemeldir. O halde, imanýn gereklerini o derecede hayatýmýza hayat kýlmalýyýz ki aksi bir düþünce ve aksi 
bir  hayat  tarzý  rüyalarýmýza   bile  misafir  olmasýn.   Allah’a  kavuþma  arzusuyla  yanýp  tutuþalým  ve  hep  bu 
visalin beklentisi içinde yaþayalým. Unutmayalým ki, ­hadîsin ifadesiyle­ “Kim Allah’a kavuþmayý arzu ederse, 
Allah da ona kavuþmayý arzu eder.”

Ýsmet
Nebî, kalbi, beyni, sinir sistemi ve bütün fakülteleri a’zamî seviyede çalýþan insan demektir. Bu sebeple, 
nebînin   hayatý,   normal   insanî   buudlarýn   üzerinde   cereyan   eder.   Onun   duymasý,   sezmesi,   hisleri,   arzu   ve 
istekleri hep zirve noktalarda dolaþýr. Meselâ,  nebînin  þehvet hissi, normal  insanýnkinden kat kat fazladýr. 
Efendimiz’in (sav) bu hususta, “Ben, sizin herbirinizden 25 kat daha güçlüyüm” buyurmasý; sahîh bir hadiste 
ifade edildiði üzere, Hz. Süleyman’ýn bir gecede 90 küsur hanýmýyla mübaþerette bulunabilmesi, bunun bir 
göstergesidir.   Nebî,   bu   yapý   ve   beþerî   normlarý   zorlayan   bu   husûsiyetleri   içinde,   nefsini   de   her   bakýmdan 
gemleyebilen   insandýr.   Hz.   Yûsuf   (as),   Zeliha   bütün   fettanlýðý   ile   karþýsýna   dikildiðinde   “Ben   Allah’tan 
korkarým” diyerek, ona karþý en ufak bir meyil göstermemiþti.
Bazý tefsirler, Zeliha karþýsýnda Hz. Yûsuf’un gördüðü “bürhan”dan bahsederken, “Hz. Yûsuf kadýna 
meyledecekti ki, babasýný görüp vazgeçti” gibi, tamamiyle Ýsrailiyat kaynaklý ve nebînin ismet sýfatýna hiç de 
uygun   düþmeyen   açýklamalara   yer   vermiþlerdir.   Halbûki,   Hz.   Yûsuf’un   gördüðü   bürhan,   ilim,   irfan   ve 
murakabeden   meydana   gelen   nebînin   nefsine   hakimiyeti   gerçeðiydi.   O   Yusuf   (as)   ki,   câzibedâr   kadýnlarýn 
oyunlarý   karþýsýnda,   “Rabbim!   Hapishane   benim   için   bunlarýn   teklifine   uymaktan   daha   iyidir”   demiþ   ve 
sarayýn zevk u safâ dolu hayatýný terk edip, iffeti adýna yýllar ve yýllar boyu hapishanenin ufûnetli, çileli ve 
tahammül edilmez hayatýna râzý olmuþtu. Ýþte bu, onun ismetini ispata kâfî bir delil deðil midir? Çile ve 
ýzdýrap dolu hapis hayatýna artýk bir nokta konma günü gelip de, kapýlar ardýna kadar açýldýðýnda, “iffetim 
herkes tarafýndan bilinmedikçe, hapishaneden çýkmam” diyen de Hz. Yusuf’tu.
Ýsmet mevzûunda Hz. Yusuf ne ise, baþta Ýnsanlýðýn Ýftihar Tablosu Efendimiz Hz. Muhammed (sav) 
olmak üzere, bütün peygamberler ve onlarýn izinde hayatlarýný sürdüren evliyâ, asfiyâ ve mukarrebin de odur. 
Onlar   da   ayný   çizgide   vâridatlara   mazhar   olmuþ,   mazhar   olduklarý   vâridatlar   nisbetinde   imtihanlara   tâbî 
tutulmuþ ve Allah’ýn izniyle hep kazananlar safýnda yerlerini almýþlardýr.

Amel­i Salih, Cennet ve Cehennem 
Münasebeti
Soru:     Susamýþ   bir   köpeðe   su   içiren   fahiþe   kadýnýn   cennete   girmesini,   kediyi   hapsederek   ölümüne 
sebebiyet veren abide­sâcide kadýnýn cehenneme girmesini nasýl anlamalýyýz?
Cevap: Bir kere bu bir kader­i ilâhîdir. Bizler Aynþtayn’ýn nazariyesini bile anlamakta güçlük çekiyor, 
hatta çoklarýmýz itibariyle anlayamýyoruz da, Allah’ýn ilm­i ezelîsi ve onun belirlenmiþ bir tablosu olan kader 
hakkýnda  nasýl hüküm  verebiliyoruz.  Nasýl  oradaki   takdire  ve bu  takdirin sebep  veya  hikmetlerine muttali 
olabiliriz ki?
Ýkinci olarak, o baðiye fahiþe kadýn, kimbilir hangi toplumun ne tür bir gadri ile bu kötü yola itilmiþti. 
Kimbilir ne tür zorlamalar veya komplolarla kendini o vadide bulmuþtu. Aslýnda, her susayan köpeðe su içiren 
baðiye, fahiþe cennete girmez ama, bu kadýn belki, içi ýzdýrapla doluydu.. iki büklümdü.. hacaletaver bir hayat 
yaþýyordu ve susuz köpeðe su içirmesi  ile –tabir caizse­  Rahmet’in bam teline  dokundu ve affedildi. Evet, 
baðiyenin ýzdýraptan çatlayan sinesi ile, Allah’ýn rahmeti bir vahidin   iki yüzünden ibarettir. Bakýnýz, tevbe 
nasýl içte duyulan nedamet ve ýzdýrabýn dýþarýya sözle yansýmasý ve “estaðfirullah” ile seslendirilmesidir. 
Aynen öyle de; piþmanlýðý doruk noktaya ulaþmýþ, gönlü kalaklar içinde bir kadýn, susuz köpeðe su içirmesi 
ile rahmet serasýna sýðýnýyor ve cennete giriveriyor.
Bunun tersi de gadabullahtýr. Yani kediyi hapsederek, acýndan onun ölümüne sebebiyet veren kadýn. O 
abide­sacide olmasýnýn yanýnda, zulüm üstüne zulüm iþlemiþ bir kadýn olabilir. Yoksa her kediyi hapseden ve 
ölümüne   sebep   olan   cehenneme   girmez.   Ama   bu   kadýnýn,   kediyi   hapsetmesi,   bardaðý   taþýran   son   damla 
olmuþ, gadabýn bam teline dokunmuþ ve cehenneme girmiþtir.
Evet, mes’elelere böyle ilm­i ilâhînin taalluku açýsýndan bakmak lazýmdýr. Þunu da unutmamalý; bunlar 
Allah için mücbir (zorlayýcý) sebepler deðildir; çünkü 
“Ona kimse cebriyle bir iþ iþletemez asla
Ne kim kendi murad eder vücuda ol gelir billah.” 
Öyle ise olsa olsa, bunlar þart­ý adi olabilir. Kaldý ki, zaten Allah hükümlerini o þart­ý adilere göre 
vermiþtir.

Þehadet Arzusu
Soru: Bir  hadiste ‘Düþmanla  karþýlaþmayý   temenni  etmeyiniz..’ deniyor. Halbuki  þehadeti arzulama 
hakkýnda da bir sürü hadis var. Bunlarý nasýl te'lif ederiz?
Cevap:   Þehadet,   sadece   düþmanla   karþýlaþmakla   elde   edilemez.   Þehadetin   çeþitleri   var:   Bir   insan, 
þehadeti   gönülden   arzu     ederse,   yataðýnda   dahi   ölse   þehid   olur.   Bir   de,   bazýlarý   düþmanla   karþýlaþýnca 
kanaatleri deðiþebilir. Onun için temen­niden  men’ ediliyoruz. Bir diðer tevcih de düþmanla karþýlaþmak esas 
deðildir; Esas olan îla­yý kelimetullahtýr. Teblið ve irþad yaparken öyle devirler gelir ki, düþmanla karþýlaþýp 
ölseniz,   yapacaðýnýz   vazifeler   ortada   kalýr.   Öyleyse   düþmanla     karþýlaþma   veya   þehadet   arzusu   esas 
alýnmamalý, birer vesile kabul edilmelidir. Konuyu þöyle hülasa etmek mümkündür: Düþmanla karþýlaþmada 
tek yol, tek  istikamet var. Þehadette ise deðiþik yollar, deðiþik istikametler var; halis bir niyetle yatakta ölmeye 
kadar...

Ehl­i Beyt Hakkýnda
Soru: Efendimiz (sav)’in hanýmlarý Ehl­i Beyt’ten midir?
Cevap: Onlar, Efendimiz (sav)’in hane­i saadetlerinde bulunma  ve mü’minlere ana olma gibi, mutlak, 
umumî ve küllî bir fazilete mazhar  iseler de, has mânâda Ehl­i Beyt’ten sayýlmazlar.

Perde ve Biz
Efendimiz   (sav)   bir   hadîslerinde   “Cenâb­ý   Hakk’ýn   hicabý   nurdur”   mânâsýnda   “Hicabuhu   nurun” 
buyurur. Yine Miraç’ta gördüðünün bir nur olduðunu belirterek  “Raeytü nuran” der.
Biz burada, bu hadîslerin yorumu üzerinde duracak deðiliz. Sadece “hicap” kelimesinin tedâî ettirdiði bir 
hususu arzetmek istiyorum:
Hicap, örtü mânâsýndadýr. Cenâb­ý Hakk nurunu, sebeplerle kendi arasýna bir hicap ve perde edinmiþtir. 
Ýzzet   ve   azamet   öyle   gerektirmektedir.   Ancak   bu   perde,   Cenâb­ý   Hakk’ýn   önünde   deðil,   bizim   ve   bütün 
sebeplerin önündedir. Eðer O, bu hicabý az aralayacak olsaydý bütün âlem yanar ve mahvolurdu.
Cenâb­ý Hakk sýfatlarýyla muhattýr ki, çok az müntehinin nazarý oraya ulaþabilmiþtir. Halbuki bizler 
kainattaki nizam, intizam  ve ahenkten  menfezler açarak  o  perdenin verasýný görmeye çalýþýyoruz. Tevhidi 
yakalamak çok zorlu bir iþtir. Çoklarý kitaplarda yazýldýðý için ona inanýr; fakat iþin hakikatýndan habersiz 
yaþar.. Ýnanmak baþka, inandýðýný vicdanýnda sezmek daha baþkadýr. Hâl ile keþfedilecek þeyler akýlla elde 
edilemezler. Bunda yadýrganacak bir taraf da yoktur. En basitinden, kulaðýn iþittiðini burunla duymak mümkün 
deðildir. Söylediðimiz prensibe, bu kadar basit bir misalle bile bakýlabilse çok þey anlaþýlýr zannediyorum.
Fýkhî Mes’eleler

Dokuzuncu Bölüm
 Balýk 
Denizde   veya   belli   havuzlarda   domuz   yaðý   katýlmýþ   yemle   beslenen   balýklarýn   yenmesinde   mahzur 
yoktur. Çünkü bu yem, balýklarýn vücudunda belli istihalelere, yani kimyevî deðiþikliklere uðrar. Þu kadar ki, 
nasýl sokaklarda salma gezen hayvanlar boðazlanmadan önce birkaç gün bekletiliyor, öyle de, necisü’l­ayn yani 
tabiatýyla pis bir þey yiyen balýklar da bir­iki gün bekletilmelidir.

Duâ Esnasýnda Ellerin Durumu
Duâ ederken ellerin yukarýya doðru kaldýrýlmasý taabbüdî emirlerdendir. Allah Rasulü (sav) bu þekilde 
duâ ettiði için bizimde böyle duâ etmemiz gerekmektedir. Buna, Allah’ýn kürsîsinin her þeyin üstünde ve her 
þeyi kuþatýyor olmasý izafî keyfiyetlerine binaen ellerimizi yukarý doðru kaldýrýyoruz, þeklinde açýklamalar 
da getirebiliriz.

Kul Hakký Adýna Bir Ölçü
Üzerinde kul hakký bulunan bir insan, muhatabýný bulup helâllýk dilemek mecburiyetindedir. Bu hâk, 
gýybet, iftira, yalan isnadý... vs. gibi manevî boyutlu haklar ise, ancak hak sahibiyle açýk­seçik konuþularak 
helâl ettirilebilir. Eðer hakkýn borç­alacak gibi maddî boyutu varsa, bunlarý hemen ödeme cihetine gidilmelidir. 
Kiþi, hem kul hakkýndan dem vuruyor, hem de imkâný olduðu halde borcunu ödemiyorsa, böylelerinin yalancý 
olduðu muhakkaktýr.

Salâ Okuma 
Devr­i   risâlette   ve   sonraki   dönemlerde   “salâ”   diye   birþey   yoktu.   Bu   sebeple   salâ   bid’attir.   Ýmam­ý 
Rabbani’ye göre  bid’atýn  hasenesi  ve  seyyiesi  olmaz.  Salâ okunurken,  “Efendiler  Efendisi’ne   salât  u selâm 
getirme niyet edilse yine de bid’at olur mu?” denecek olursa, bu takdirde salât u selâma zaman, mekan ve vak’a 
tayin etme karþýmýza çýkar ki, bu da ayrý bir bid’attýr. Ýbadetlerde zaman ve mekan tayinini, sadece sahib­i 
þeriat yapar.

Çocuklar Arasýnda Eþitlik
Baba, çocuklarý arasýndaki muamelelerinde onlara eþit davranmalýdýr. Zaten, “Allah, her hak sahibine 
hakkýný vermiþtir. Varise vasiyet yoktur. Her hak sahibine hakkýný verin.” hadîsinde de ifade edildiði üzere, 
Ýslâm, çocuklarýn mirastaki hisselerini tayin etmiþtir. Buna raðmen, þu ya da bu sebeple birisine fazla verilmek 
istendiðinde, diðer mirasçýlarýn razý edilmesi þarttýr. Aksi takdirde, adaletsiz bir davranýþ, babanýn ahirette 
sorguya çekilmesine sebep olur. Nitekim Allah Rasûlü (sav) çocuklarýndan birine mal hibe edip, diðerlerine 
etmeyen   bir   sahabinin   uygulamasýný   iptal   etmiþtir.   Þu   kadar   ki,   çocuklardan   biri   anarþist   ve   mülhit,   buna 
karþýlýk diðerleri de dindar olursa, baba bu anarþist çocuðunu mirastan bütün bütün mahrum edebilir ve mes’ul 
de olmaz.

Ýslâm’da Örtülü Ödenek 
Muharebelerde  elde  edilen   ganimetlerin 4/5’i   gazilere,  1/5’i  devlet  baþkanýna  veriliyordu. Bunu  önce 
Efendimiz (sav), sonra hulefa­i raþidin aldý. Efendimiz (sav) kendine verilen hisse ile fakiri, yetimi doyuruyor, 
dýþardan   gelen   heyetleri   aðýrlýyordu.   Bu,   bir   nevi   aidat­ý   mestûre,   yani   günümüzdeki   ifadesiyle   örtülü 
ödenekti.. ve devlet reisinin tasarrufuna tahsis edilmiþ bir imkândý.

Öþür ve Arazi Hukuku Üzerine
Öþür,   topraktan   çýkan   ürünün   vergisidir.   Arazi   nehir   veya   yaðmur   suyu   ile   sulanýyorsa,   elde   edilen 
mahsulün 1/10’u zekat olarak verilir. Ama dolap, kuyu suyu gibi þahsî emek isteyen su ile sulanýyorsa, bu 
takdirde ödenecek zekâtýn miktarý, ürünün 1/20’sidir. Ýmam­ý Þafiî hazretlerinin bu husustaki farklý mütalâasý 
vardýr ki, buna göre, arazinin bir kýsmý yaðmur, bir kýsmý dolap suyu ile sulanýyorsa, ürünün 1/15’i zekat 
olarak ödenir.
Öþür, bütün Ýslâm devletlerinde hemen hemen her zaman verilirdi. Yalnýz, Osmanlýlar bir ara ‘sultaniye’ 
veya ‘arazi­i miriyye’ diye devlete ait bir toprak statüsü oluþturdular. Dolayýsýyla devlet, kendi topraklarýnda 
elde edilen üründen öþür almadý. Fakat bilâhare yapýlan arazi reformlarý, neticesinde statü deðiþti ve araziler 
þahýslara temlik edilip, tapularý verildi, tescilleri yapýldý. Bu statü deðiþikliðine raðmen, bir kýsým kitaplarda 
halâ “o devirde öþür verilmiyordu, yine verilmez. Çünkü arazi, arazi­i miriyyedir” denmektedir. Halbuki, þimdi 
ortada ne emir, ne ümera, ne de sultan var. Bunlar yok ki, arazi de “arazi­i sultaniyye” veya “miriyye” olsun. 
Türkiye’deki hal­i hazýr uygulamaya göre herkesin arazisi kendi mülküdür ve dolayýsýyla öþür bilittifak farzdýr. 
Rica ederim, sizler arazinizi devlete bedava verir misiniz? Ýstimlak edip, deðeri verilmediðinde  mahkemeye 
müracaat etmez misiniz? Öyleyse, Türkiye’de bugünkü toprak statüsü içinde elde edilen üründen öþür vermek 
farzdýr.

Eþyadaki Ýbaha
“Eþyada asýl olan ibahadýr.” Yani, bir þeyin haram olduðuna dair herhangi bir delil yoksa o þey helâldir. 
Bazý   mes’elelerde   titizlik   bu   kaidenin   dýþýnda   kalýr.   Bakýn,   Hayber’i   fethi   esnasýnda   Efendimiz   (sav)’e 
“Yahudilerin   kaplarýný   kullanalým   mý?”   diye   sorulduðunda,   Efendimiz   (sav),   “Hayýr;   eðer   baþka   kap 
bulamazsanýz, yýkayýn, ondan sonra kullanýn” buyurmuþlardýr. Demek ki, önemli bir husus da araþtýrma ve 
dikkatlice   yaþamaktýr.   “Eþyada   esas   olan   ibahadýr”   deyip,   her   önümüze   geleni   yememiz,   lâubâiliðin   ta 
kendisidir. Halbuki, hayatý dinî kaideler çerçevesinde yaþamak bir taraftan vazifemiz, öte taraftan ciddiyet iþidir. 
Ýnsan iþini yaparken, hele hele Allah’a karþý hesab vereceðini düþünen bir insan mutlaka ciddî olmalýdýr.

Kaçak Su ve Elektrik
 Devletin aslî vazifelerinin içinde yer alan, yol­su­elektrik hizmetleri, millete bedava olarak sunulmalýdýr. 
Fakat   devletin   maddî   açýdan   buna   imkâný   yoksa   ­Ýslâmî   kurallara   göre­   kâr   gayesi   gütmeksizin,   milletten 
maliyetini isteyebilir. Zaten hemen hemen bütün dünyada sistem  bu þekilde iþlemektedir. Buna göre, amme 
(kamu)   hukuku   içinde   yer   alan   elektrik   ve  sularýn   kaçak   olarak   kullanýlmasý   caiz   deðildir.  Kul   hakkýnýn 
terettüb ettiði bu düzenlemede, kaçak elektrik ve su kullananlarýn, 60 milyon fertle teker teker helallaþmasý 
gerekir ki, bu da mümkün deðildir. Öte yandan mü’min, yeryüzünde emniyet ve güvenin temsilcisidir. O, hadisin 
ifadesiyle “elinden ve dilinden emin olunan, emniyet ve güven duyulan insandýr.” Öyleyse, bir mü’minin, bu 
türden emniyeti zedeleyici iþlere giriþmesi kat’iyen doðru deðildir. Bir de özelleþtirme ile bu kurumlarýn bir 
kýsmý halka satýldý ise, o zaman kul hakkýnýn terettübü ayrý bir buud kazanýr. Ve yarýn Hakk’ýn huzurunda 
hesabý verilemez bir hale gelir.
Ýnþâallah­Mâþâallah
“Bu iþ ‘inþâallahla’, ‘mâþâallahla’ olmaz” sözü, insaný küfre sokan sözlerdendir. Gerçek ise, bu sözün 
tam  tersidir.  Herþey,  ama   herþey  “inþâallah”   ve  “mâþâallah”  ile  yani  Allah’ýn  dilemesi   ve  yapayacaðýmýz 
þeylere O’nun meþietinin taalluku ile olur. Bu sebeple hayatlarýný Ýslâmî çizgide sürdürenler, küçük, basit ve 
ehemmiyetsiz görünen ve belki de bir milletin imanla baðlarýný koparma adýna kasten onun içine sokulan böyle 
cümle ve deyimlere karþý alabildiðine dikkatli olmalýdýrlar. Ne güzel der Bediüzzaman Hazretleri: “Hazer et 
(Sakýn, dikkat et): Bir tutmakta, bir öpmekte.................batma.” Kaldý ki, bu konudaki ayet­i kerime te’vil ve 
tefsire ihtiyaç olmayacak kadar açýk ve sarihtir: “Allah’ýn dilemesi olmadýkça (inþâallah demedikçe) hiçbir þey 
için ‘bunu yarýn yapacaðým’ deme.”

Evlatlýk
Çocuðu   olmayan   ailelerin   yabancý   kiþilerin   çocuklarýný   evlatlýk   olarak   almalarý   Ýslâm’a   göre, 
baþlangýcý ve nihayeti itibariyle tasvib edilmese gerek. Hakkýmýzda hayýrlý olan kader­i Ýlâhinin çizdiðidir. 
Evet bize düþen o takdire rýza göstermektir. Zira, hakkýmýzda neyin hayýrlý olduðunu bilemeyiz. Nitekim, 
çocuklarýndan çeken nice aileler var ki, ‘keþke hiç olmasaydý’   deyip inlemektedirler. Yalnýz evlatlýk çocuk 
alanlar, ileriki yýllarda mahremiyet mes’elesinin teessüs etmemesine âzamî dikkat göstermek zorundadýrlar. Bu 
ise, ancak kadýnýn abla veya küçük kýz kardeþinin erkek çocuðunu almasý veya erkeðin, kardeþlerinin kýz 
çocuklarýný  almasýyla saðlanabilir. Bir de yabancý çocuklar için süt amcasý veya süt teyzesi olma durumu 
ayarlanabilir. Bunlar yapýlabildiði durumlarda evlat edinme olabilir.

Türbeler Üzerine
Ýbadet kasdý taþýdýðý ve halka öyle mal olduðu için, türbelere, mezarlara bez baðlamak ve mum yakmak 
bid’attýr   ve   haramdýr.   Hele   hele   türbedeki   zata   duâsýnda,   “benim   þu   günahlarýmý   baðýþla,   affet”   deme 
küfürdür, dalâlettir ve þirktir. Bununla beraber, o yüce þahsiyetleri âdabý gereðince ziyaret etme, duâlar okuma 
ve þefaat ehlinden de, onlarýn þefaatine mazhar olmayý Allah’tan dilemede hiçbir mahzur yoktur.

Hanzala ve Cünüplük 
Cünüp olarak vefat etmek, her ne kadar bir nakîse ise de bazýlarýnýn zannettiði gibi “imansýz ahirete 
gitme”   deðildir.   Hele   bu   yüce   bir   ideal   uðruna   zorunluluktan   kaynaklandý   ise...   Mesela,   Hanzala   b.   Âmir, 
evlendiði gece, savaþ münadilerinin “haydi savaþa” seslerini duyar duymaz, yýkanmaya dahi fýrsat bulamadan 
orduya katýlýr ve o haliyle de þehid olur. Bu zatýn cenazesini melekler yýkarlar. Bu sebeple de ona “gasiletü’l­
melâike” denilir.

Tesbih
Tesbih kullanmak sünnet deðildir. Bana göre, þehadet edecekleri için tesbihi elle yapmak daha güzeldir. 
Yalnýz 100’lük, 1000’lik evrad okurken tesbih çekilmesi daha uygun olur.

Musikî
Herhangi bir konuda fetva verirken, mes’elenin aslýna bakmak lâzýmdýr. Musiki’nin aslý, ayný haram 
deðildir.   Eðer   haram   derseniz,   bütün   Osmanlý   tekke   ve   medreselerinin   haram   iþlediklerini   iddia   etmiþ 
olursunuz.   Ama,   Bediüzzaman’ýn   dediði   gibi,   musikinin   þehevî   ve   beþerî   arzularý   kamçýlayaný   haramdýr. 
Batýda musiki bir hayli ileri; hatta onlar sözsüz müzik bile icad ettiler ve bununla mesela sözsüz olarak Budin 
seferini anlatýyorlar. Anlayan, dinlerken aðlýyor. Anlamayan, aðlayana gülüyor. Rahmetli Alvar Ýmamý “Dört 
güzeller” davulu çalýnýrken oturmuþ, hýçkýra hýçkýra aðlamaya durmuþ “ne yapýyorsun?” diye sorduklarýnda, 
“Çihar yar­ý güzîni anlatýyor. Dört güzel Ebu Bekir, Ömer, Osman, Ali’dir (R.Ahnüm)” cevabýný vermiþ.

Su­i Zan Ettiklerimizin Arkasýnda Namaz
Soru: Su­i zan ettiðimiz kimselerin arkasýnda namaz kýlabilir miyiz, kýlamaz mýyýz?
Cevap: Ýmamýn arkasýnda namaz kýlma, sünnet­i müekkede, Hanbeliler’e göre ise farzdýr. Bir insan 
hakkýnda su­i zan etmek ise kat’iyen haramdýr. Hele bir imam hakkýnda su­i zanda bulunmak o bütün bütün 
çirkindir. Çünkü:
“Ehl­i ilme karþý bir gýybet iki gýybet sayýlýr.” Asrýn büyük düþünürü “Hüsn­ü zanna memuruz” diyor. 
Ama bir insan vardýr ki, açýktan açýða içki içer, faiz yer, ahlâksýzlýk ve hovardalýk yapar. Bunun böyle olduðu 
bilindiði   takdirde,   onun   arkasýnda   namaz   kýlmak   da,   onun   imam   olmasý   da   mekruhtur.   Fitneye   mahal 
olmamasý için sahabe Velid gibi, Yezid gibi kimselerin arkasýnda namaz kýlmýþtýr. Sahabenin anlayýþý bu ise 
buna ters düþen, sahabeye ters düþer. Þayet, fýský açýk birinin arkasýnda namaz kýlmak istemiyorsak, o camiye 
deðil, baþka camiye gideriz ve kat’iyen fitne çýkarmayýz. Zira fitne bazen cinayetten daha büyük günah sayýlýr.

Ýçki Ýçenin Namaz Kýlmasý 
Soru: “Ýçki içenin 40 gün namazý kabul olmaz” diye bir hadîs var mýdýr?
Cevap: Ýbadetin birkaç yönü vardýr:
1. Kul, ibadetle cennete ehil hale gelir. Yani, bakýrken altýn, gümüþ olur.
2. Allah’a karþý mükellefiyetlerini yerine getirir.
3. Hayrýn hayýr doðurmasý þeklinde bir “salih daire teþekkül eder ve bu salih daire insanda ibadet, itaat 
aþkýný uyarýr; sonra da böyle devam eder gider.
 Ýçki Mes’elesine Gelince:
1. Ýnsan  içki  içtikten   sonra  kýldýðý namazlarý  kaza  edecek  diye  sarih sahih  bir nas  olmadýðý  gibi, 
mürsel, merfû, zayýf, metruk bir rivayet de yoktur.
2. Nasýl insan jimnastik yaptýðýnda saðlýk ve sýhhat kazanýr, insan da namazda yatýp kalkmakla ibadet 
aþký kazanýr. Ama içki içen insan daha sonra ibadet edince hiç içmeyen gibi olamaz, ayný derecede zevk ve 
lezzet alamaz. Dolayýsýyla, “içki içmiþ kiþi 40 gün namaz kýlamaz”, demenin þerî hiçbir hükmü yoktur ama, 
yukarýdaki tesiri de düþünmek gerektir.
Bu þuna benzer. Bir insan bina için temel atar, duvar örer de, bu eve tavan yapmazsa eksik kalýr. Aynen 
öyle de, içkili veya haram lokma yiyen kimse abdest alýr, namaz kýlarsa, vazifesini yerine getirir ve ona terettüb 
eden   sevabý   kazanýr   ama,   binanýn   çatýsý   bir   ölçüde   açýk   demektir.   O,   tamamlanýnca   teveccüh­ü   ilâhî   de 
gerçekleþir.

Hükümler Zâhire Göredir 
Birþeyin hakiki illeti bilinmiyorsa, zahirî sebep onun yerine kaim olur. Meselâ, bir kiþinin namaz kýldýðý 
bilinmiyor ve o þahýs zünnar da baðlýyorsa, hüküm zünnarýna göre verilir.

Kahkaha Üzerine
Kahkaha, bir küfür sýfatýdýr. Mü’min tebessüm eder, kahkaha atmaz. Zira Kur’ân­ý Kerim’de gülmek, iki 
yerin dýþýnda mü’mine izafe edilmiyor. Tabii bu ayný zamanda kahkaha atan kâfir olur demek de deðildir.

Hediye Almak
Soru: Verilen hediyeyi almasak olur mu?
Cevap: Olur. Ama almak bir açýdan daha iyidir. Þöyle ki: Meselâ burada hepinize birer gömlek hediye 
etsem 6­7 tane gömleði olan istiðna gösterip, almayabilir. Ama, bunun altýnda nefsin, enaniyetin þu hissesi de 
olabilir: “Bak bak, diðer arkadaþlarým aldý, ben almadým.” Ýþte buna meydan vermemek için hediyeyi almalý. 
Ýsteyen sonra onu bir baþkasýna hediye edebilir.

Nass Deðiþmez 
Mecelle’deki “Ezmanýn taðayyuru ile ahkam taðayyur eder” (Zamanýn deðiþmesiyle hükümler deðiþir) 
prensibi örf, maslahat ve ictihad kaynaklý þeylerdedir. Yoksa nassda deðiþme söz konusu deðildir.

Bir Mukayese
Günümüzde içtihad yapma mes’elesinin geçmiþe göre birtakým zorluklarý vardýr:
1. Eskiden toplum, her þeyiyle bir muallim durumundaydý. Alimler, bugün bizim ilâhiyat fakültelerinde 
ve sonrasýnda öðrendiklerimizi 7­8 yaþlarýnda iken öðreniyorlardý.
2. Toplum karþýsýnda ulemanýn bütün muhabere ve görüþmeleri, sadece Allah rýzasý içindi.
 3. Eskiden, Allah rýzasý için yeni mes’elelere çözüm bulma âdetâ en mühim bir mes’ele idi ve kalbler 
ahirete, zihinler de içtihada yönelikti. Bugün ise içtihad, âdetâ kendini gösterme, nefsini tatmin ve zihnî egzersiz 
vasýtasý olarak ele alýnmakta ve takvâ bir yana býrakýlýp, keyfe­mâ­yeþa davranýlmaktadýr.
4.   Günümüzde   dil   mes’elesi   de,   içtihad   mevzuunda   önemli   bir   problem   teþkil   etmektedir.   Her   ilmin 
kendine  has  terminolojisi  vardýr. Fýkhî  terminolojiye tam  vakýf  olmadan  içtihaddan  bahsedilemez.   Meselâ, 
kefalet mevzûunu okurken, bazý tabirleri öðrenmek için lügata bakmak ihtiyacý hissediyoruz. Ama eskiler öyle 
deðildi. Daha çocukken bu tabirleri öðreniyorlardý. 
5.   Bizde   medreseler   uzun   süre   kapatýldý.   Dinî   eðitim   kesintiye   uðradý.   Ýmam­Hatip   Okullarý   ve 
Ýlâhiyat   Fakülteleri   var   ama,   bunlar   da   çeþitli   siyasî   mülahazalarla   açýldýðý   için,   uygulanan   programlarla 
gerçek ma’nâda bir din tahsili yapmak mümkün olmadý. Çünkü bu okullar, halkýn dinî tahsil yönündeki ciddî 
istek ve arzusunu, rejimin kontrolü altýna alma ve bu potansiyeli yönlendirme maksadýyla açýlmýþtý.
Eskiler,   kaht­ý   rical   (adam   kýtlýðý)   yaþamamýþlardý.   Onlarla   boy   ölçüþebilmemiz,   bu   açýdan   da 
mümkün deðil.. Veya öyle bir zeminin tekevvünü için çok daha uzun bir sürenin geçmesi gerekiyor.

Allah Karþýsýnda
Ýnsanlar   karþýsýnda   haram   olan   bir   husus   namaz   içinde   evleviyetle   haramdýr.   Zira   insan,   Allah 
karþýsýnda olabildiðince mahviyetkâr olmalýdýr.

Azl
Hz. Cabir’in “Biz azl yapýyorduk, Efendimiz (sav) birþey demiyordu” rivayetinden Efendimiz’in de azl 
yaptýðýna dair bir hüküm çýkarmak doðru deðildir. Zira Efendimiz’in azl yaptýðýný ifade eden sarih hiçbir 
beyan hüküm yoktur.

Aids ve Þehidlik
Bir  insana   AÝDS   virüsü,  gayr­i  meþru   yollar   dýþýnda  kaza  ile  veya   kan   nakli   gibi  endirekt  yollarla 
bulaþýr ve insan da bundan ölürse, bu takdirde ÞEHÝD olur. Kaldý ki bu hal, insanlar içinde utanýlacak bir 
husustur.   Zira   onun   hakkýnda   zihinlerde   hep   kirli   bir   soru   kalacaktýr.   Gerçi   þehidlik,   makam   olarak   çok 
büyüktür; fakat, kimse  böyle bir þekilde  þehid olmayý arzu  etmez.  Cenab­ý Hakk bizleri dünya ve ukbada 
utandýrmasýn. (Amin)

Doðum Kontrolü
Soru: Rahme spiral koyma, erkeðin deðiþik usuller tatbik etmesi ve ilaçla gebeliði kontrol etme gibi yollar, 
azl içinde mütalâa edilebilir mi?
Cevap:   Bu   türden   gebeliði   önleyici   metodlar,   azl   olarak   telâkki   edilebilir.  Ýslâm’da   esas   olan,   çocuk 
yapmadýr.   Fakat,   zahirî   sebep   açýsýndan   kadýnda   herhangi   bir   rahatsýzlýk   var   da,   çocuklarýna 
bakamayacaklarsa ve onun Ýslâmî terbiyelerini temin edip etmeyecekleri hususunda tereddütleri bulunuyorsa, o 
zaman azl düþünebilir. Fakat biz, yine de diyoruz ki, bugün Müslümanlarýn çocuklarýnýn çok olmasý lâzýmdýr.
 Müezzinlik 
Asr­ý Saadet döneminde müezzinliðin þahýslara göre tahsisi çok önemli bir mes’eleydi. Bakýn ben Hz. 
Ebu Bekir veya Hz. Ömer’e ezan okutulduðuna dair hiçbir þey okumadým. Ama Efendimiz (sav), müezzinlikle 
ilgili en ufak mes’eleyi dahi (ellerinin hareketinden aðzýnýn hareketine kadar) Hz. Bilal’e talim buyurmuþtu.
Müezzinlere düþen, sadece kamet ve ezandýr. Bugünkü müezzinlik þeklini biz icad etmiþiz. Bana göre, 
komutla tesbih, biraz þahsýn ferdî huzur ve teveccühünü bozuyor. Belki topluca “Sübhânallah, elhamdülillah” 
demekle   bazý   kasvetli   kalpleri   delmeyi   düþünmüþ   olabilirler.   Ama   bunlar,   adet   haline   gelince   bid’at 
sayýlmýþlardýr. Ne var ki, teferruat sayýlan bu kabil þeylerle meþgul olunmamalýdýr.

Günahlarý Hafife Alma 
Büyük olsun küçük olsun, iþlenen bir günahýn aðýrlýðý vicdanda hissedilmiyorsa, bu bir kebire (büyük 
günah)   olabilir.   Günahlardan   dolayý   vicdan   azabý   duyuluyorsa,   en   büyük   günahlar   bile   seðairden   (küçük 
günahlardan) sayýlýr.

Müçtehidlerin Hükümleri Arasýnda Tercih 
Soru: Müçtehidlerin bir mes’eledeki farklý hükümleri arasýnda tercih yapabilir miyiz?
Cevap: Hangisinin hükmü aklî ve naklî deliller açýsýnda daha güçlü ise, onu tercih edebiliriz. Ama, tercih 
edenin de ehl­i tercih olmasý gerekir. Fakat bu kapýyý þimdilik açmamak en uygun olanýdýr. Kanaatimce bunu 
bir heyete býrakmak daha sýhhatli olacaktýr. Gerçi günümüzde böyle bir heyet teþekkül etmediði için birtakým 
hususlarda görüþ beyan ediliyor ama, bence bu ciddi bir mes’eledir ve kesinlikle lâubaliliðe tahammülü yoktur.

Kadavralar ile Týp Eðitimi
Soru: Týp eðitiminde kadavralar üzerinde çalýþmak caiz midir?
Cevap: Herþeyden evvel, insanýn canlýsý kadar ölüsünün de muhterem olduðu bilinmeli ve mes’ele bu 
zaviyeden deðerlendirilmelidir.. deðerlendirilmeli ve mes’elenin ciddiyeti kat’iyen gözardý edilmemelidir.
Ayrýca,  günümüzde  ilim ve teknolojinin  ulaþmýþ  olduðu  seviye itibariyle,  insan  bedeninin  çok  güzel 
plastik taklitleri yapýlabilmektedir. Bunlarla eðitim çalýþmalarý sürdürülebilecekse, evvelâ bu yol denenmelidir. 
Eðer her þeye raðmen kadavra üzerinde çalýþma zarureti varsa, ancak o zaman bu yöne gidilmelidir. Tabii her 
þeyden evvel ve sonra yine de, insanýn muhteremliði esasýnýn zedelenmemesine  aþýrý özen gösterilmelidir. 
Meselâ,   cesedler   üzerinde   tahribat   yapýlmamasý   ve   yaparken   de   beþ­on   kiþinin   ayný   kadavra   üzerinde 
çalýþmasýnýn temini gibi hususlara dikkat edilmelidir.
Bu mevzûda kadavranýn þahsiyeti hiç önemli deðildir. Yani anarþist, katil vs. gibi þahýslarýn cesedleri 
üzerinde istenildiði gibi tasarruf yapýlabilir denemez. Zira onlar da insandýr. Efendimiz (sav) bir Yahudi’nin 
cenazesine   ayaða   kalkýnca   etrafýndakiler,   “O,   bir   Yahudi’dir,   Ya   Rasûlallah!”   demiþlerdi.   Buna   karþýlýk 
Efendimiz, “O da bir insandýr” karþýlýðýný vermiþti.
 Evet, herþeye raðmen insan, muhterem bir varlýktýr, canlýsý kadar ölüsününe de deðer verilmelidir.

Otopsi
Soru: Otopsi yapmak caiz midir?
Cevap:   Katili   ortaya   çýkarma,   ölünün   cesedi   üzerinde   tasarruf   yapmadan   daha   önemlidir.   Esasýnda, 
ölünün   cesedi   üzerinde   tasarrufta   bulunmak   mezmumdur.   Ama,   diðer   tarafta   pek   çok   insanýn,   hak   ve 
hukukunun temini bahis mevzuu olacaðýndan dolayý otopsiye caizdir denebilir.

Gayr­i Müekked Sünnetler Hakkýnda
Soru: Bazýlarý sünnet­i gayr­i müekkedelerin terkinde birþey gerekmez diyorlar. Ne buyurursunuz?
Cevap:
1. Efendimiz (sav), baþladýðý bir ibadeti hayat­ý seniyyeleri boyunca hiç terk etmemiþtir. Bir cemaat 
gelmiþ, öðleden ikindiye kadar onu meþgul etmiþ, o, öðle sonrasý kýlýnan iki rekat namazý ikindiden sonra 
kaza etmiþtir. Halbuki bütün mezheplerin icmaý ile sünnet kaza edilmez. Demek ki, onda çok ciddi bir disiplin 
ruhu   vardý   ve   baþladýðý   bir   ibadeti   sonuna   kadar   götürmek   istiyordu.   O   kadar   ki,   teheccüd   kýlamadýðý 
zamanlar, onu da kaza ediyordu. Ta ki, hayatýnda ibadet adýna bir boþluk oluþmasýn.
2. Ýkindi ve yatsýnýn ilk sünnetlerine fazilet nev’inden çok teþvik vardýr. Ýkindiden önce 2 veya 4 rek’at 
sünnet kýlýnýr; Hanefiler 4, diðer mezhepler 2 rekat kýlarlar. Fakat, birisi ikindinin sünnetini hiç kýlmýyorsa, 
gýyabýnda niye kýlmýyor deseniz gýybet etmiþ olursunuz. Zira, bunlar farz deðildir.
Yatsý namazýna gelince:  
1. Yatsý namazýndan önce bugünkü anladýðýmýz ma’nâda bir sünnet yoktur.
2.   Akþam   namazýndan   sonra   6  rekatlýk   bir   nafile   namaz   vardýr.   Bunun   ikisi   sünnet,   dördü   evvabin 
olabilir.
3.   Akþam   ile   yatsý   namazlarý   arasýnda   kýlýnacak  yirmi  rekat   namazýn  sevabýyla  alâkalý   hadis  var. 
Aslýnda bu, akþam ve yatsý namazlarýnýn toplamýdýr.
4. Þafiî mezhebinde “Her ezanla kamet arasýnda namaz vardýr”  hadisine dayanarak akþam namazýnýn 
farzýndan evvel kýlýnan iki rekatlýk bir namaz vardýr.
Netice: Yatsýdan önce umûmî ma’nâda bir namaz vardýr. Fakat yatsýnýn dört veya iki rekatlýk ilk sünneti 
vardýr derseniz kitabî konuþmamýþ olursunuz.

Büyü ve Sihir
Büyü ve sihrin büyük günahlardan olduðunda þüphe yoktur. Zinanýn ise, kebairden sayýldýðý ve bazý 
yerler   itibariyle   büyük   günahlardan   olduðu   ifade   edilmektedir.   Ýnsanlar   zina   edeni   iflah   etmezler   fakat, 
sihirbazlara,  büyücülere   teveccüh   edebilirler.  Bugün,   sihir   ve   sihirbazlýk   oldukça   revaçta.   Halbuki   bunlarýn 
hepsi   yalancý.   Yaptýklarý   da   yalan.   Bu   arada   kendilerinden   birtakým   harikulâde   hallerin   zuhuru,   onlarýn 
salâhýna delâlet etmez. Zira, Müseylime’de de bazý harikulâde haller vardý ama, sahtekâr ve yalancýnýn biriydi. 
Devrimizde bu hususlar ­belli bir hizmete dilbeste olmuþ insanlar da dahil­ çok bilinmediðinden, bazýlarý gidip 
bir kezzaba abone olabiliyor. Allah korusun, onlarýn söylediklerini tasdikle insan küfre girebilir. Bu hususlara 
çok dikkat etmek gerek.!

Kadýnlar Hacca Gitmeli mi?
Kadýnlar “hacca gitmesin” denilemez ama, gideceklerse:
1. Mahremleri ile gitmeli;
2. Erkeklerden uzak bulunmalý;
3. Tavafý, metafýn en dýþýndan yapmalý;
4. Farz tavafýn dýþýnda, erkeklerin içine girip tavaf yapmayý düþünmemelidirler.

Sû­i Zannýn En Kötüsü
Peygamberler hakkýnda sû­i zanda bulunmak, ulemânýn çoðuna göre küfürdür. Evliyâya ve meþâyiha sû­i 
zanda bulunmak ise, insanýn helaketine sebebiyet veren yanlýþlýklardan olsa gerek...

“Este’îzü Billâh” Deme
Konuþma esnâsýnda herhangi bir âyet okumaya geçerken “este’îzü billâh” demek, bid’attýr. Efendimiz 
(sav),   Sahâbe­i   Kirâm   ve   Tabiîn­i   Ýzâm   arasýnda   böyle   bir   uygulamaya   dâir   hiçbir   delil   yoktur.   Doðrusu 
“Euzubillah...” demektir.

Besmelesiz Et
Hanefî Mezhebi, “Üzerine Allah’ýn ismi anýlmayan (yani besmele çekilmeyen) þeyleri yemeyin” ayetine 
ve   birtakým   hadis­i   þeriflere   dayanarak,   besmelesiz   kesilen   hayvanlarýn   etlerinin   yenilemeyeceðine 
hükmetmiþtir.   Buna   karþýlýk   Þafiîler,   Buharî’de   geçen   bir   hadîsi   farklý   yorumlayarak,   besmele   kasden 
terkedilmediði   takdirde,   hayvan   besmelesiz   de   kesilmiþ   olsa,   yerken   besmele   çekmenin   yeterli   olduðu 
görüþündedirler.
Buharî’deki  hadis   þöyledir:  “Efendimiz   (sav)’in  Mekke’de   bulunduklarý  bir   sýrada,   etraf  kabilelerden 
müslüman olan bir topluluk, kendilerine hediye et gönderir. Besmeleli mi, deðil mi belli olmayan bu etin yenilip 
yenilemeyeceði kendilerine sorulduðunda, Efendimiz (sav), “Besmele çekin ve yiyin” buyururlar. Ýmam Þafiî 
Hazretleri bu hadisi mutlak olarak ele alýp, hayvan besmelesiz kesilmiþ de olsa, yerken besmele çekmenin kâfî 
olduðu neticesini istinbat eder. Ýmâm­ý Âzam Efendimiz ise, “eti gönderen kabile müslümandý ve ilgili Kur’ân 
ayetinden   haberdardý.   Dolayýsýyla,   besmele   çekip   çekmedikleri   sadece   bir   þüphe   mes’elesiydi   þeklinde 
yaklaþýrlar.   Allah   Rasûlü   (sav),   hayvaný   keserken   besmele   çekmiþlerdir   hüsn­ü   zannýyla   etin   yenmesini 
buyurdular. Zaten, yemeðe baþlarken besmele çekilir” diyerek, bunun besmelesiz etin yenilebileceðine bir delil 
teþkil etmediði hükmünü vermiþlerdir.
Müslümana  gereken ve yaraþan,  dinin en  küçük  bir mes’elesinde  dahi hassasiyet göstermektir. O, bir 
taraftan   ferdî   hayatýnda   besmelesiz   etleri   yemezken,   içtimâî   hayat   adýna   da   aðýrlýðýný   koyar   ve   etlerin 
“Besmele” ile kesilmesi için gereken herþeyi yapar.

Devir ve Hükmü
Vefat   eden   bir   müslümanýn   varisleri   veya   daha   uzaktan   yakýnlarý,   onun   kýlamadýðý   namazlarý, 
tutamadýðý   oruçlarý   ve   yerine   getiremediði   yeminlerinin   keffareti   adýna,   “Allah’ýn   rahmeti   engindir” 
mülâhazasýyla, fakirlere para daðýtýrlar. Aslýnda ne âyet, ne hadis, ne icmâ, ne de kýyas­ý fukahâ ile sâbit 
olmayan bu husus, hayatý boyunca Allah’a kul olmaya çalýþmýþ, namazý niyazý, oruç ve haccýyla ömrünü 
geçirmiþ bir insanýn, ölüm hastalýðýnda birkaç gün kýlamadýðý namazlarýndan dolayý, her namaz için bir fitre 
miktarý tayin edilerek ortaya çýkmýþ bir mes’eledir. Yukarýda da iþaret ettiðimiz üzere, “Allah’ýn rahmeti, 
merhameti engindir; umulur ki affeder” düþüncesiyle fukaha bu uygulamaya ses çýkarmamýþtýr. Hattâ, kazâya 
kalmýþ namaz veya oruçlarýn tamamý için verilecek miktar bulunamadýðýnda, eldeki para bir fakire verilir, o 
da artýk kendi mülkü olan parayý ölünün yakýnlarýndan birine hibe eder.. ve bu muâmele, namaz, oruç, yemin 
sayýsýnca   devam   ederek,   her   seferinde   bir   keffaret   verildiði   kabul   edilir.   Bu   sebeple   de   buna   ‘devir’   adý 
verilmiþtir.
Ne var ki, her iyi þeyi sû­i isti’mâl edenler çýktýðý gibi, bu adeti de zamanla þu iki noktadan kötüye 
kullananlar çýkmýþ; dolayýsýyle de iþ, asýl mecrâsýndan sapmýþtýr.
1.   Hayatý   boyunca   alýnlarý   secdeye   varmamýþ   insanlar   için   de,   ya   vasiyet   yoluyla,   ya   da   vereseleri 
tarafýndan ayný usûl uygulanýr hale gelmiþtir.
2. Sözde din adamlarý, maddî menfaat mülâhazasýyla bu þaz uygulamayý yaygýnlaþtýrmýþ ve ihtiyaçlarý 
olsun olmasýn, devir paralarýný kendileri almaya baþlamýþlardýr.
Baþlangýç itibariyle iyi niyetle ortaya atýlan ve bu yüzden fukahânýn ses çýkarmadýðý bu uygulama, 
bugün   sû­i   istimâller   neticesinde   yozlaþtýrýlmýþ,   gayr­ý   aklî   ve   gayr­ý   mantýkî   bir   konuma   gelmiþ 
bulunmaktadýr. Bu açýdan denebilir ki, illâ da devir yapýlacaksa aslî hüviyetine göre yapýlmalý, aksi takdirde 
vazgeçilmelidir.   Bundan   daha   önemlisi   de,   tam   bir   þuur   ve   dikkatle   hayatýmýzý   kulluk   atmosferinde 
geçirebilmektir.
Perspektife Giren Þahýslar

Onuncu Bölüm
 Fatih ve Beþaret
Efendimiz (sav), Fatih’e iþaretle, “Ýstanbul’u fethedecek, hükümdar ne güzel hükümdardýr” buyuruyor. 
Bu iþareti, onu yetiþtiren babasý II. Murad’a veya hocasý Akþemseddin’e de yapabilirdi. Yapmadýðýna göre, bu 
müjdenin   ifade   ettiði   baþka   gerçekler   de   vardýr:   Herþeyden   önce   Fatih,   bir   devlet   baþkaný   olarak   kurmuþ 
olduðu sistem ve yeþertmiþ olduðu zemin ile nice nice Akþemseddin’lerin yetiþmesini saðlamýþtýr. Elindeki 
imkanlarý   daha   deðiþik   þekilde   de   kullanabilirdi.   Bu   açýdan,   dinî   ve   müsbet   ilimler   sahasýnda   alimlerin 
yetiþmesi için zemin hazýrlayanlar, “sebep olan, iþleyen gibidir” sýrrýnca, diðerlerine nisbeten bir adým önde 
sayýlýrlar.
Ýkinci   olarak   Fatih,   tek   buudlu   bir   insan   deðildi.   Yani,   Ýstanbul’u   fetheden   muzaffer   bir   kumandan 
olmasýnýn yanýnda, medresede kendisine ayrý oda tahsis edilecek seviyede ilim ve ayný ölçüde bir kalp ve ruh 
insanýydý.   Bir   diðer   ifadeyle   o,   madde   ve   ma’nâyý   birbiri   içinde   bütünleþtirip   bünyesinde   barýndýran   bir 
alperendi. Þu tek örnek, onun tevazu ve edebini göstermek için yeter ve artar: Hocasý Akþemseddin’in olsun 
devrinin   ýþýk   insanlarýndan   Molla   Hüsrev   ve   Molla   Gürani’nin   olsun,   ulemanýn   yanýnda,   bir   talebenin 
hocasýna   karþý   takýnmasý   gerekli   tavrý   takýnýr,   saygýlý   davranýr   ve   edeb   içinde   onlarýn   huzurlarýnda 
otururdu.   Zaten   bizim   dünyamýzdaki   fetihler,   hep   böyle   ruh,   ma’na,   edep   ve   aksiyon   insanlarýnýn   elinde 
gerçekleþmiþ ve insanlýða armaðan edilmiþlerdir.

Vahidüddin
Osmanlý sultanlarý içinde yaþadýðý dönem itibariyle talihsizlikler aðýnda ömrünü geçiren biri varsa, o da 
Vahidüddin’dir. Bir defa, karþýsýnda en büyük bir talihsizlik olarak Ýttihad ve Terakkî teþkilatý vardýr. Ýkinci 
olarak, Türkiye onun döneminde bölge bölge bütünüyle iþgal altýndaydý.. Bunlar ve bunlar gibi daha baþka 
talihsizlikler aðýnda o, tahtta ancak 3.5 sene kalabilmiþti...
Elimizde þu anda ciddî vesikalar olmadýðý için, ne ifrata düþüp Vahidüddin göklere çýkarýlmalý, ne de 
tefrite kaçýp ve “yalan söyleyen tarih”e kanarak o vatan haini ilân edilmelidir. En azýndan, “Ölülerinizi hayýrla 
anýn” hadisi gereðince davranýlmalý ve aleyhinde bulunulmamalýdýr.
Þurasý   da   bir   gerçek   ki,   Osmanlý   hanedanýna   mensub   hiçbir   kimse   bu   vatana   ve   millete   ihanet 
etmemiþtir. Ýçlerinde müsrif olabilir; hattâ serkeþ ve deli bulunabilir, fakat, onlarýn haini, korkaðý ve dinsizi 
yoktur.

Rahmet Ümidi ile Yaþamak
Tarihin affedemeyeceði insanlardan biri de Haccâc­ý  Zâlim’dir. Kumandanlýðý ve valiliði hep kan ve 
gözyaþý üzerinde geçen bu adam, tarihin tesbitine göre 120 bin insan öldürmüþtür. Abdullah Ýbn Ömer gibi 
þanlý  bir  sahâbi  ve  Said  Ýbn Cübeyr  gibi,   Ýbn  Abbas’ýn   en  þerefli  bir  talebesi   de  Haccac’ýn   zulmünden 
nasibini   alan   insanlar   arasýndadýr.   Hele   Said   Ýbn   Cübeyr’in   öldürülmesi   çok   hazindir.   Mübarek   baþý, 
Haccac’ýn   önünde,   eli   kanlý,   vicdaný   kanlý   askerleri   tarafýndan   bir   saða   bir   sola   çevrilirken,   “Nereye 
yönelirseniz yönelin, Allah’ýn Vechi oradadýr” mealindeki âyetini okuyor ve en nihâyet baþýna inen bir kýlýç 
darbesiyle þehid edilirken “Lâ ilâhe illallah, Muhammedün Rasûlullah” diyor ve “þeb­ý arusa” yürüyor.
Said Ýbn Cübeyr’in öldürülmesi, Haccac’ýn zulüm dosyasý adýna bardaðý taþýran son damladýr. Çok 
geçmeden yataða düþen bu zalim adam, bir ara kendinden geçer, sonra tekrar düzelir, yine kendinden geçer ve 
tekrar toplanýr kendisine “nasýlsýnýz?” diye sorarlar. O, “Zulmen öldürdüðüm her insan için bir kere, fakat Said 
Ýbn Cübeyr için 70 kere öldürüp öldürüp dirilttiler” cevabýný verir.
Hayatý kanla, kinle ve zulümle geçmiþ bu insan, ölümle pençeleþirken, “Beni affet ya Rabbi” diye duâ 
etmekten   de   geri   kalmaz.   Nihâyet,   etrafýndakilerden   biri   dayanamayýp,   sorar:   “Sen   Abdullah   b.   Ömer’i 
öldürttün;   Beytullah’ý   yýktýn;   Said   Ýbn   Cübeyr   ve   Abdullah   Ýbn   Zübeyr   gibi   nadîde   insanlarý   katlettin. 
Böyleyken, Allah’tan nasýl af isteyebiliyorsun?” Haccac:“Evet, söylediklerinin hepsi doðru” der “fakat, Allah’ýn 
rahmetinden ümid kesilmez.”
Haccac, tarihin  yargýlayýp,  hakkýnda  hükmünü  verdiði  bir  insan.  Ne  ki,  sözleri  çok  doðru.  Allah’ýn 
rahmetinden asla ümid kesmemeli ve cehennem endiþesinin yaný sýra, gönüller cennet ümidiyle de dopdolu 
olmalýdýr.

Harun Reþid
Harun Reþid, Abbasi hükümdalarýnýn en adillerinden birisidir. Bunu, muasýrlarý olan Ýmâm­ý Âzam, 
Fudayl   b.   Ýyaz   ve   Süfyan­ý   Sevrî’den   öðreniyoruz.   Bunlar,   O’nun   karþýsýna   çýkmýþ   ve:   “Ey   hükümdar! 
Halýlar üzerinde yatýp kalkýyor ve günde 3 defa yemek yiyorsun. Yumuþak döþeklerde Allah’ý arayamazsýn” 
diye ikazda bulunmuþlardýr. Ayrýca Harun Reþid, Süfyan­ý Sevrî’nin o meþhur mektubunu hep bir evrad gibi 
okurdu. Süfyan bu mektubunda: “Harun! Halife olur olmaz benim tebrik etmemi istiyorsun. Herkese daðýttýðýn 
ulufeden bana da bir þey vereceðini söylüyorsun. Harun! Allah’dan kork. Milletin malýný saða sola saçamazsýn. 
Beni de iþlediðin günaha alet edemezsin” diyordu. Harun, iþte bu mektubu daima yanýnda tutar ve bir evrad gibi 
okurdu.
Ömer B. Abdülaziz ve Bir Mukayese
Ömer b. Abdülaziz, anne tarafýndan Hz. Ömer’in (ra) torunudur. Ömer, önceden av ve saire ile meþgul 
olup sarayda da debdebeli  bir hayat yaþarken, halife olunca kendisini bütünüyle hizmete ve uhreviliðe adar, 
herþeyden elini eteðini çeker. Bir kaç zevcesi vardýr; Onlara hayatlarýnýn artýk eskisi gibi refah ve mutluluk 
içinde olamayacaðýný söyleyerek, “isteyen kalabilir, isteyen gidebilir” der, kalan kalýr. Kalan hanýmlarýnýn 
bütün süs ve ziynet eþyalarýný alarak “bunlar milletin malýdýr, millete iade edilmelidir” der ve hazineye teslim 
eder. Sýrtýna bir eski hýrka geçirir. Ve zâhidâne bir hayat yaþar. Düþününki o günkü devletin sýnýrlarý, Aral 
gölü, Maveraünnehir, Batý Türkistan ve Afganistan’ý da içine alan geniþ bir alaný kaplar. Evet, bir yanda, Türk 
bölgeleri, öte yanda Cebel­i Tarýk, Kuzey Afrika, Habeþistan ve Arap yarýmadasý bütünüyle Emevi devletinin 
sýnýrlarý   içindedir.   Yani   Ömer   bin   Abdülaziz   bugünkü   Türkiye’nin   kýrk   katý   büyüklüðünde   bir   devletin 
baþýnda   halifedir.   Devrinde,   mal   sahibi   zenginler,   zekat   verecek   kimse   bulamayacak   kadar   bir   zenginlik 
yaþanýyordu. Yýllar önce Efendimiz (sav), onun bu devrine iþaretle, “Bir gün elinizde zekatýnýz, kapý kapý 
dolaþacak fakat onu verecek kimse bulamayacaksýnýz” buyurmuþlardý. O, iþte böyle bir devletin baþýnda iki 
seneden   az   fazla   kalýr   ama,   sanki   100   sene   kalmýþ   gibi   ýslahat   yapar.   Emeviler   arasýnda   Raþid   halifeler 
hakkýnda  o  güne  kadar   süregelen  yanlýþ   telakkileri   düzeltir. Bugün   hutbelerde  “muhakkak   Allah  adalet  ve 
ihsanla emreder” mealindeki ayet, camilerde onun adaletle gürleyen sesi­soluðu olur. Adaletsizliðe, fuhþa karþý 
âdetâ savaþ ilan eder. Ve o debdebeli saraylar yerine raþid halifeler gibi âbidâne, zâhidâne bir hayat yaþamaya 
baþlar. Bu sebeplerdendir ki dört halifeden sonra bir beþincisi varsa o da Ömer bin Abdülaziz’dir” demiþlerdir. 
Bu bir tarz­ý telakki ve kabulleniþtir. Baþka yaklaþýmlar da vardýr. Biri bir gün Hasan Basri Hazretlerine sorar: 
“Sen   Ömer   bin   Abdülaziz’le   Vahþi   (ra)’yi   nasýl   görüyorsun?   “Hasan­ý   Basrî:   “Ömer   b.   Abdülaziz,   ancak 
Vahþi’nin atýnýn burnundaki bir toz olabilir” der. Çünki Vahþi sahabidir, Ömer b. Abdülaziz sahabi deðildir. 
Dolayýsýyla kýyaslama, deðerlendirme yaparken veya bir sahabi hakkýnda þöyle­böyle bir  hüküm verirken, 
huzur­u   Rabbi’l­Aleminde   çok   mahçup   olabileceðimizi   hatýrdan   çýkarmamak   gerektir.   Evet,   mahkemede 
kapýcýlýk yapamayacak olan kimseler, hakim olarak sahabiler hakkýnda karar vermemelidirler.

Alûsî 
Bana göre Alûsî her mes’elede gelmiþ geçmiþ müfessirler içinde en dikkatli olanlardan biri.

Hallac­ý Mansur
Hallac­ý Mansur’u hapishaneye atarlar. Bir gün bakarlar ki, kapýlar kilitli ama, Hallac orada yok. Ertesi 
gün bakarlar ki, hapishane yerinde yok. Üçüncü gün ise Hallac, hapishane ile birlikte avdet eder. Sorarlar. Þöyle 
cevap verir. “Birinci gün ben O’nun yanýndaydým. Ýkinci gün O, buradaydý ne demekse..? Üçüncü gün ise biz 
buradayýz.”

Dahiler
Mahmud Akkad, “Abkariyat’ýnda dahileri anlatýrken, “iri­yarý, cüsseli, geniþ kemikli olanlarýn saçlarý 
dökülür; orta veya ortanýn aþaðýsýnda boya sahip dahilerin saçlarý ise dökülmez” diyor. Halid b. Velid ile Hz. 
Ebu Bekir’i (ra) bu cümleden mütalâa ediyor.

Mafya
Firavun­Haman­Karun, üçlü bir sacayaðý. Hepsi de ayný devirde yaþamýþlar. Her devirde Mafyayý temsil 
eden, bu türden þahýslar zuhur etmiþtir. Kur’ân­ý Kerim’de de bu üçlü bir çizgide anlatýlýr. Firavun bir kral, 
zalim ve inkârcý. Haman, onun yardakçýsý. Karun ise, zenginliði ile bir ayrý Firavun. Samirî’ye gelince, o da 
Yahudi   siyasetini   deruhte   eden;   gaybe   inanmayan   Allah   tanýmayan   ve   buzaðýyý   Allah’a   tercih   eden   bir 
tâlihsizdir

Selman­ý Farisî
Soru: Selman­ý Farisî’nin 200­300 sene yaþadýðý doðru mudur?
Cevap:   Hayýr.   Bazý   hadis   uydurmacýlarý,   bu   sahabinin   yaþýný   250­300’e   kadar   uzatýyorlar.   Fakat 
gariptir ki, bu gibi rivayetlere Ýbn­i Esir gibi oldukça dikkatli kimseler de yer veriyor.

Eskide Bereket
Soru: Eski alimlere kýyasla þimdikiler neden fazla kitap yazamýyor.
Cevap: Zihinler daðýnýk, bereket yok. Bir de hepsi deðilse de, eskilerin çoðu bast­ý zamana mazhardý.
Ýbn­i Cerir et­Taberî’nin yazdýklarý, doðumdan ölümüne kadar, hayatýnýn her gününe 15 sayfa düþecek 
kadar çok. Muhyiddin Ýbni Arabî, Fahreddin Râzî ve Ýbn­i Hacer’in de çok eseri var. Hamdi Yazýr, son devrin 
en velud dimaðý. Fakat bir tefsiri, 2­3 de müteferrik kitabý var. Ömer Nasuhi, kitaplardan not almýþ, yazmýþ. 
Fakat   yine   de   bir   sürü   kitabýn   sahibi   o.   Tefsirini   hayatýnýn   son   döneminde   yazdý.   Fahreddin   Râzî   týp, 
matematik, hendese, tasavvuf, tefsir her sahada eser yazmýþ. Tabiî bütün bunlar, okumaya baðlý. Batý’da da bu 
kadar çok ciddi eser yazan yok. Roman yazanlar olabilir.

Dil Açýsýndan 
Zemahþerî, Kadý Beydavî, Ebu’s­Suûd  güçlü birer edip.  Ýbn­i Kesîr’in  dili çok güzel.  Seyyid Kutub 
üstün bir edip sayýlýr. Hamdi Yazýr’ýn dili ise þahanedir.

Piþman Olmuþlar Ama
Rýza   Tevfik,   Abdülhamid’in   aleyhinde   bulunanlardan.   Sonra   Enver,   Talat,   Cemal   paþalarý   görünce 
piþman olmuþ ve “Eþek silahtar oldu, köpek mühürdar, katýr da defterdar” demiþ. Enver Paþa silahdar, Talat 
mühürdar, Cemal defterdar, yani maliye nazýrý. M. Akif de piþman olanlardan. Ama o, piþmanlýðýný izhar 
etmemiþ. Evet, hemen hepsi de daha sonrakileri görünce piþman olmuþlar.

Ýçtimaî Dalgalanmalar ve Mukavemet
Soru: Abduh ve Efganî’nin mason olmasý konusunda ne buyurursunuz?
Cevap: Ýçtimaî dalgalar karþýsýnda mukavemet edememiþler. Ayný þey bizimkiler hakkýnda da geçerli. 
H. Cisri bile evrim hakkýnda “Bu bir nazariyedir. Eðer isbat edilirse, Kur’ân­ý Kerim ile tevil ederim” diyor. 
Ama, bunlarýn hepsi büyük dimað.

Ýmâm­ý Âzam  Her Þeye Raðmen
Ýmâm­ý Âzam da bir insan.. Herkes onunla uðraþmýþ, fakat o, nurdan bir abide gibi dimdik durmuþ ve 
hiç kimse  ile uðraþmamýþ.   Ýmam Zeyd’i el altýndan hep  desteklemiþ...  Kritik  bir  dönemde yaþamýþ.  Bir 
taraftan Emevi yýkýlýyor, diðer taraftan da Abbasi kuruluyor.. ve Ýmam, her iki tarafý da en güzel þekilde idare 
ediyor.. Yetiþtirdiði talebeler ortada. Hepsi birer abide þahsiyet.. Sohbette insibað var bu insibaðý sözle anlatmak 
imkansýz. Onun için Ýmâm­ý Âzam Hazretleri’nin sohbetlerinde nasýl bir manevî iklim meydana geliyordu; 
bunu   bizim   bilmemiz   mümkün   deðildir.   Öyle   zannediyorum   ki,   bugün   Ýmâm­ý   Âzam’la   boy   ölçüþmeye 
kalkanlar, eðer o yüce kamet temessül ile onlara bir kere görünüverseydi, herhalde bugüne kadar dediklerinden 
hicab eder, ürperir ve saklanacak delik ararlardý...

Ýmâm­ý Âzam ve A’meþ 
Bilmek ve anlamak ayrý ayrý þeylerdir. Ýmâm­ý Âzam’a A’meþ (Süleyman b. Mihran) bir mes’ele sorar. 
Ýmâm­ý Âzam cevap verir. A’meþ, “nereden çýkarýyorsun?” deyince, Ýmâm­ý Âzam bir hadis okur. Gariptir 
ki, hadisin senedinde A’meþ de vardýr. Bunun üzerine A’meþ: “Doðru, ben bu hadisi rivayet ettim ama, bundan 
böyle bir ma’nâ çýkacaðýný bilmiyordum. Doðrusu biz eczacýyýz, ilacý veririz ama, siz hekimsiniz. Hangi 
hastalýða, hangi ilacýn iyi geleceðini daha iyi bilirsiniz..” der.
 Ýmâm­ý Âzam
Ýmâm­ý   Âzam   Ebû   Hanîfe   Hz.   yaþadýðý   devri   çok   iyi   idrak   etmiþ   yüce   bir   kamettir.   Bunu,   onun 
davranýþlarýndan   rahatlýkla   anlayabiliyoruz.   Meselâ,   Emevî   iktidarýna   karþý   el   altýndan   Ýmam   Zeyd’i 
desteklemiþ, bu sebeple iþkencelere de maruz kalmýþtýr.
Ýmâm­ý   Âzam,   Emevîlere   karþý   gizliden   gizliye   Abbasîler’e   de   destek   olmuþ,   fakat,   “zaman 
ayarlamasýný   iyi   yapamadýklarý”   gerekçesiyle   Abbasîler’in   huruç   hareketine   katýlmamýþtýr.   Ayrýca, 
talebelerine   sýký   sýkýya   tenbihte   bulunarak,   Emevî   iktidarýnda   vazife   almalarýna   müsaade   etmemiþtir. 
Yetiþtirip etrafa gönderdiði bu talebelerinin, Abbasî iktidarýnýn kabullenilmesinde mühim roller oynadýklarý da 
tarihçiler tarafýndan kaydedilmektedir.
Hulefâ­i Raþidîn döneminin rûhunu “Fýkhu’l­Ekber” isimli kitabýna yansýttýðý için, Ýmâm­ý Âzam’ýn 
ilk müceddid olduðunu söyleyenler de vardýr.

Kalem Erbabý 
Elmalýlý Hamdi Yazýr, Kâmil Miras, Ahmed Naim, Mehmed Zihni, Namýk Kemal ve A. Cevdet Paþa 
gibi alim ve düþünürler, Türkçe’yi çok güzel kullanýrlar. Fakat içlerinde en iyileri, Ahmed Cevdet Paþa’dýr.
Namýk Kemal’in nesirleri de güzeldir; fakat manzumelerinde öylesine âteþîn mýsralar vardýr ki, þiirleri 
içinde bunlar kendilerini âdetâ inci, mercan gibi hissettirir.
Mustafa Sabri Efendi mübarek bir insan olmakla beraber, çok münekkiddir ­iyi ki bu asýrda yaþamýþ­. 
Eðer Asr­ý Saadette yaþasaydý, ihtimal bazý sahabeyi de tenkîd edebilirdi... Onun, bu tenkid ruhundan dolayý 
Zahid­i Kevseri ile aralarý açýlmýþtýr.
Filibeli’nin muhakeme ve ifadeleri çok güçlüdür. M. Ali Ayni de öyledir. M. Ali Ayni, Tevfik Fikret’i çok 
tenkid etmiþtir.
Bütün bunlarýn yaný sýra Þemseddin Günaltay’ý da kulak ardý etmemek gerekir. Ayrýca, Elmalýlý’nýn 
Metalib   ve   Mezahib   isimli   tercüme   eserinin   baþýna   kendi   elyazýsýyla   yazmýþ   olduðu   yazý   beni   çok 
etkilemiþtir. O’nu okurken insan kendisini bir çaðlayanýn kýyýsýndaymýþ gibi hisseder.

Mekke Ýkliminde 
Mekke’de yapýlan hasenat, sair yerlere nisbeten kat kat misliyle kaydedilir. Tabii ki günahlar da öyle. 
Belki de Ýmâm­ý Âzam’a “Mekke’de durup Baðdat’ý özlemektense, Baðdat’ta durup Mekke’yi özlemeyi tercih 
ederim” dedirten sýr da budur..

Hasan el­Benna’ya Medyûniyet
Hasan el­Benna, bir devlet memuruydu. Daire’ye gidip gelirken trende etrafýndakilere daima birþeyler 
anlatýrdý. Kahve sohbetleri yapardý. Daha sonra, etrafýnda halelenen insanlar da öyle yaptýlar. Zaman geldi bu 
cemaat kemmiyetiyle de keyfiyetiyle de imansýz cebheyi endiþelendirecek derinliklere ulaþtý.

Efendimiz’e Hitap Tarzý
 Cemil Meriç, sürekli dalgalanan gezen bir insan. Kýzý Ümit hanýmýn þahadetine göre, son nefesinde 
kelime­i þehadet getirmiþ.. kalp de iman oldukdan sonra bu zaten þart deðil. Hayatýnda Efendimiz’in ismini 
anarken   hiç   “Hazret”   tabirini   kullanmamýþ   olmasýnýn   sebebini   izah   ederken   þöyle   diyorlar:   “Maarri’ye 
Efendimiz için neden mersiye yazmadýðýný sormuþlar. O da, “Ben kim, Efendimiz’e mersiye yazmak kim?” 
diye cevap vermiþ. Evet, o da iþte bundan dolayý Hazret tabirini hiç kullanmamýþ... Bu, ilk bakýþta mantýklý 
gibi gelebilir. Ama Necip Fazýl da, Efendimiz’i her anýþýnda, fazilet ve büyüklüðünü ifade etmek için deðiþik 
bir tabir kullanýrdý.
Bazan aþk ile “Muhammed” denilebilir. Yunus Emre, “Muhammed’im” diyor. Ebû Hureyre’nin “Halilim” 
demesi gibi. Fakat bu, aþk makamýnda söylenmiþ bir sözdür. Düþünce makamýnda ise, Efendimiz (sav) âlî 
ünvanlarla anýlmalý ve anlatýlmalý. Ýmam­ý Rabbanî de bu konuda zengindir ve çok deðiþik ifadeler kullanýr 
ve en çok kullandýðý da, “Aleyhi Ekmelü’t­Tehâyâ”dýr.

Ashab­ý Kehf’in Cesetlerinin Çürümemesi 
Soru: Ashab­ý Kehf’in cesetlerinin çürümemesini nasýl izah edebiliriz?
Cevap: Tabiî þartlar altýnda cesetlerin çürümemesini izah etmek gerekecekse, önce ehramlardaki sýrrý 
çözmek icap eder. Kaldý ki, bunun bir kanunu vardýr ve ehramlarda kullanýlan mühendislik hesaplamalarýnda 
bu kanundan istifade edilmiþtir. Fakat, Ashab­ý Kehf’in durumu daha özeldir. Cenab­ý Hakk, bu kanunu onlar 
için sebep yapmýþ ve cesetlerini mucizevî olarak korumuþtur. Cenab­ý Hakk’ýn mucizelerinde dahi icraatýna 
perde   olarak   bir   kýsým   sebepleri   kullanmasý   yine   O’nun   âdât­ý   Sübhanisindendir.   Meselâ,   Efendimiz’in 
parmaklarýndan suyun akmasý hâdisesinde baþta yine çok az miktarda bir su kullanýlmýþtý.
Mes’elenin bir de þu yönü var: Bugün Ashab­ý Kehf’in maðarasý diye bilinen yerlerin büyük çoðunluðu 
yanlýþtýr. Dolayýsýyla, buralarda yapýlacak ciddi araþtýrmalarla daha emin neticelere ulaþýlabilir.
Bütün bunlardan daha önemli bir nokta vardýr ki, o da, bu hâdisenin doðrudan doðruya irade­i Hassa­i 
Ýlâhi’den sadýr olmuþ bir harika olmasýdýr.

Mâneviyatsýz Katý Hadisçilik 
Yahya b. Saidü’l­Kattan ve Yahya b. Main gibi büyük ilk hadisçilerin hepsi, tepeden týrnaða mâneviyat 
insanýydýlar. Mâneviyatsýz, katý hadisçilik ayrý bir belâ ve bir marazdýr.
Sadakat
Sadâkat bir sýfattýr ve o nübüvvetten sonra en yüce makam, en büyük bir pâyedir. Bu makamýn en büyük 
temsilcisi olan Sýddîk­ý Ekber Hz. Ebû Bekir, “Benim gözlerimi doðruya o açtý; o halde dâima O’na sâdýk 
olmalýyým” düþüncesi içindeydi...

Konfüçyüs, Sokrat ve Benzerleri
Konfüçyüs’ün peygamber olduðuna dair hiçbir rivayet yoktur. Eserlerinde haþir akidesine ait bir bölüm 
yoksa da, ahlâk­ý âliyeye dâir çok þeyler bulmak mümkündür.
Sokrat’a gelince: O, kendine ilham geldiðini söyler ama, bu da onun peygamberliðine delâlet etmez.
 Konfüçyüs,   Sokrat   ve   benzeri   þahýslar   hakkýnda   ifrat   ve   tefritten   kaçýnmak   gerekir.     Bunlara   ne 
peygamber   demeli,   ne   de   küfr­ü   mutlak   yaftasý   vurmalý.   Bunlar,   Peygamberimiz’den   önce   yaþayan   fetret 
dönemi   insanlarý   gibi,   akýllarý   ile   Allah’ý   bulmuþ   ve   O’na   inanmýþ   olabilirler.   Evet,   eðer   bunlar   fetret 
devirlerinde  gelmiþlerse,   Allah’ý   bulmuþ   olmanýn   avantajý  ile  Ahiret’e   gidecek   ve   itikadî   mezheblerimizin 
görüþüne göre de cennete girecekler demektir.

Yahya Efendi ve Niyazî­i Mýsrî
Yahyâ Efendi, Niyazî­i Mýsrî’yi devrin padiþahýna gammazlayýnca, Niyazî­i Mýsrî bir adaya sürgüne 
gönderilir. Belli bir süre sonra Yahya Efendi de ayný adaya sürgün edilir.. ve üstelik, altlý üstlü ayný binaya 
düþerler. Þu kadar ki, Yahya Efendi üstte, Niyazî­i Mýsrî alttadýr. Niyazî­i Mýsrî, Yahya Efendi’ye, “Ne haber, 
sen de sürgüne geldin” deyince, beriki, “Öyle ama ben üst kattayým” der. Bunun üzerine, Niyazî­i Mýsrî de þu 
cevabý verir: “Ne fark eder? Tebbet de Ýhlâs’ýn üstünde!”
Abduh, Reþit Rýza ve Afganî
Muhammed Abduh, hadîs sahasýnda yaya bir insandýr ama, tamamen boþ bir insan da deðildir. Reþit 
Rýza,   hadîs   sahasýnda   Abduh’un   yanlýþlarýný   tesbit   etmiþ   olmakla   birlikte,   ona   “üstadým”   demekten   de 
kendisini alamaz. Ayrýca Câmiü’l­Ezher, kendisine sahip çýkmýþtýr. Ahmed Davudoðlu Hoca’nýn, Dini Tamir 
Davasýnda   Din   Tahripçileri   adlý   eserinde   Abduh’u   hiçbir   þey   bilmez   olarak   göstermesine   iþtirak 
edemeyeceðim.
Reþid   Rýza’nýn   yazdýðý   Menâr,   tefsire   belli   bir   yenilik   getirmiþtir.   Ne   var   ki,   eserde   mezheb   farký 
gözetilmemiþtir. Esasen, mezheb, dinin aslý deðildir. Bu bakýmdan, Reþit Rýza’yý, mezheb farký gözetmedi 
diye tekfir ve tadlil etmek, ne derece uygun düþer, takdirlerinize havale ediyorum.
Afganî’ye gelince, onun çok ciddî bir ilim sahibi olduðuna kanî deðilim.
 Müteferrik

Onbirinci Bölüm

Fâsit Daire  
Günah ile insan arasýnda irade baðý var. O bað günah tarafýna meyledince fâsit daire baþlar. Bu daire 
içinde, fesad fesadý doðurur ve böylece silsile devam edip gider.
 Hastalýk
Musibetlerden   sonra,   insaný   terakki   ettiren   ikinci   faktör   hastalýklardýr.   Ýnsan,   musibetleri   de, 
hastalýklarý da Rabbisinin ihsanlarýndan saymalý ve þükür içinde sabretmeli.

Ýnce Bir Mes’ele
Çocuk sevgisinde çok aþýrý gitmemeli. Bazýlarýnýn çocuklarýný çok fazla seviyordum. Tokat yedim. 
Bence, ana babalar, çocuklarýndan yedikleri tokatlarýn sebebini, onlarý çok fazla, yani ölçüsüz sevmelerinde 
aramalý. Sütün yaðý kaymaðýnda nasýl toplanýyor. Ýnsanýn günahlarý da eðer sperminde öyle toplanýyorsa o 
çocuk insanýn baþýna belâ olabilir. Bu sebeple zifafa girecek Müslüman, kabilse riyazet yapmalý. “Aman ya 
Rabbi” demeli, aðlamalý, dövünmeli istiðfar etmeli. Yoksa çocuðu onu tokatlayabilir. Ýbrahim Ethem yýllardýr 
görmediði evlâdýný Kâbe’de baðrýna basýnca “Ey Ýbrahim, bir kalpte iki muhabbet olmaz” nidasý gelir. O da: 
“Senin muhabbetine mani olan bu çocuðu al ya Rabbi!”  deyince, çocuk Ýbrahim Ethem’in ayaklarýnýn dibine 
yaðýlýveriyor.   Evet,   11   ve   15.   rica’larda   görüyoruz.   Bediüzzaman,   yeðeni   Abdurrahman’ý   çok   sevmekte 
inhirafýndan da büyük üzüntü duymaktaydý. Burada mühim bir hakikat var. Hakk’ýn hatýrý âlidir. Yani, Hakk 
hatýrýna   evlâd,   kardeþ,   yeðen   herþey   ve   herkes   feda   edilmelidir.   Bilâhare   Abdurrahman   güzel   bir   dönüþle 
dönüyor ve kýsa bir müddet sonra da vefat ediyor.. Ama Allah, onun yerine Hasan Feyzi’yi, Hafýz Ali’yi veriyor.

Gayeye Yakýn Vesileler
Kur’ân, bir vesiledir; ama gaye, denilebilecek kadar büyük bir vesile. Efendimiz (sav) de öyle bir vesiledir. 
Hizmet adýna gerçekleþtirilen müesseseler de, o ölçüde olmasa bile, gayenin etrafýndaki vesilelerdir.

Rahmet
Allah’ýn rahmetinden nasibimi alamayacaðým diye düþünmek, rahmeti hafife alma demektir. 

Kâbe Sadece Kýbledir
Soru: “Kâbe’yi ortadan kaldýrsak, mü’minler birbirine ibadet ediyor veya boþa eðilip kalkýyor olacak?” 
diyorlar. Ne dersiniz?
Cevap: Diyalektik yapýyorlarsa, “size ne?” deyin geçin.
Fakat   iþin  aslýna   gelince,   hiç   de  öyle   deðildir.  Melekler   de   Hz.   Adem  (as)’e   secde   etmiþlerdi;   fakat 
kendisine secde edilen Hz. Adem deðil, Allah’tý. Hz. Adem, sadece bir kýble idi. 
Aynen bunun gibi, Kâbe bizim için bir kýbledir, esas ibadet yaptýðýmýz ise, bizatihî Hz. Allah’týr.

Ahirette En Çok Ümmet Efendimiz’in Olacaktýr
 Soru: Ahirette, en kalabalýk ümmet Efendimiz (sav)’in ümmeti olacaktýr. Ama bu gün dünya üzerinde 
Hristiyanlar daha çok görünüyor?
Cevap:
1. Hiç de öyle deðil. Belki nüfus, þu anda eþit.
2. Hz. Ýsa’nýn ümmeti, Efendimiz (sav)’in gelmesi ile kesilmiþ ve bitmiþtir.
3. Kaldý ki, þimdiki Hristiyanlar bile Hz. Mesih’e genellikle Allah’ýn oðlu diyorlar ki, bu, onlarýn Hz. 
Mesih’le olan baðlantýlarýný koparmýþtýr.

Kim Kimden Kaçacak?
Soru: Haþirde insanlar kimlerden kaçacak?
Cevap: 
1. Borçlu, alacaklýdan kaçacak. Bunu teyid eden hadîsler var.
2. Ýdlal edenler (saptýranlar), edilenlerden kaçacak.
3.   Orada   herkesin   takýldýðý   birþey   olacak.   Bu   sebeple   herkes   birbirinden   kaçacak:   “O   gün   kiþi, 
kardeþinden kaçar; annesinden ve babasýndan, hanýmýndan ve oðullarýndan kaçar” ayetleri de iþte bunu ifade 
etmektedir.

Mübalaða
Mübalaða   zýmnî   yalandýr.   Doðruyu   iyi   söylemeli,   ama   mübalaða   etmemeli.   Aksi   takdirde, 
maksadýmýzýn aksiyle tokat yeriz. Doðruluk bereket getirir, mübalaða ise gelen bereketi bile alýr götürür.
Cesed ve Benlik Muvazenesi
Ýnsan, cesedini zabt u rabt altýna aldýðý ölçüde benliði ile bütünleþir.

Sýhhat ve Gaflet
Sýhhat ve gençlik, hem cünundur, hem de gaflet, tabiî ayný zamanda da en büyük nimet.. iþin doðrusu 
ben çok fazla sýhhatli yaþadýðýmý hatýrlamýyorum.

Kýyamet
Kýyamete   yakînî   bir   bilgi   var.  Bu,   rüyadan   çok   farklý   bir   kavram.   Bunu   da   yine   Kur’ân­ý   Kerim’in 
konuyla alâkalý karakteristik ifadelerinden anlýyoruz.

Dünya ve Ahirette Hesap
Dünyada verilen her hesap, âhirete ait hesabýn azalmasýna sebep olur. “Suçun tekerrürü ile ceza tekerrür 
etmez” prensibi, Ýslâmî bir prensiptir. Allah öyle kanun vaz’edip, aksi icraatta bulunmaz.
 Ýktiran ve Ýllet
Ýktiran (Ýki ni’metin birbiriyle baðlantýlý olarak gelmesi durumu), illetle karýþtýrýlsa, insan þu veya bu 
þekilde þirke girebilir.

Þiir Tahlili 
Dünyada   en   zor   þey  þiir   tahlilidir.   Onun   için   eskiler   “Þiirin   ma’nâsý   þairin   içindedir”   demiþler.  Þiir 
tahlilinde dikkat edilecek hususlar:
1. Þairin ruh haleti;
2. Kültür durumu;
3. Þiiri yazdýðý devir. Ýnsan, deðiþik devrelerde deðiþik düþünebilir.
4. Cemiyetin umûmî durumu;
5.   Þiiri   yazma   anýnda   þairin   içinde   bulunduðu   duygu   ve   düþünce   atmosferi   ve   onu   o   þiiri   yazmaya 
götüren sebepler.
Ýnsan deðiþik ruh haletleri içinde deðiþik þeyler söyleyebilir. Fakat Efendimiz (sav) hariç. O, vahy ile 
müeyyed olduðu için, en öfkeli anýnda bile hep dengeli düþünmüþ ve dengeli konuþmuþtur.

Sýrlý Bir Tevafuk
Allah’ýn baþ harfi elif
Ahmed’in baþ harfi elif
Adem’in baþ harfi elif

Kabul Gören Duâ
Esbab bi’l külliye sükut ettiðinde, yani ortada tutunulacak hiçbir sebep kalmadýðýnda, insan Rabbine 
daha deðiþik teveccüh edebilir. Evet iþte o durumda vahidiyet içinde tecelli­i ehadiyet görülür; Yani, azamet ve 
ululuk içinde ferd, ihtiyaç ve istidadýyla kucaklanýr. Ýþte o anda yapýlan duâ da kabule karîn olur ki, Yunus 
(as)’ýn duâsýný bu cümleden mütalâa etmek mümkündür.

Secde
Secdede mahviyet, Hak karþýsýnda zilleti kabul, enaniyeti terk ve Rabb’e tam teveccüh vardýr. Böyle bir 
secdeye Allah (cc) tecelli eder.
Bu   ma’nâ,   kýyamda   da   vardýr.   Ama,   secdede   daha   derindir.   “Kulun   Rabbine   en   yakýn   olduðu   yer 
secdedir”   hadîsini   bu   þekilde   deðerlendirmek   gerekir.   Meleklerin   Adem’e   secde   etmelerinin   sýrrý   da   bu 
noktadadýr. Bazen, namaz haricinde de secdeye varýlýp duâ edilebilir. Yeter ki bu bir bid’at haline getirilmesin..
 Derinlik
Ýnsan, Rabbi ile baþ baþa kaldýðýnda derinleþebildiði ölçüde insandýr.

Kendini Ara
Kendini, sadece O’nunla beraber kaldýðýn yerde ara.

Ýbret Ýçin
“Biz onlarý azabla der­dest ettik ama, onlar hâlâ anlamýyorlar. Tazarru ve niyazda bulunmuyorlar.” Bu ve 
benzeri   mealdeki   ayetler,   azaba   düçar   olmuþ   milletlerin   küfürdeki   inatlarýný   ele   vermesi   açýsýndan   ibretle 
mütalâa edilmelidir...

Ýflaslarýný Hazýrlayanlar  
Bazýlarýnýn aðýz iplerinde kopukluk var. Baðý kopmuþ kese gibi içlerinde ne varsa dökülüyor. Hafife 
alma, gýybet vs. gibi. Zavallýlar, haberleri yok ki bununla kendi iflaslarýný hazýrlýyorlar.

San’at Allah Ýçindir
San’at, san’at için deðildir. San’at, dava için, ideal için, düþünce içindir. Bunlardan da öte ve bunlarla 
beraber san’at ancak Allah içindir.

Edebiyat 
Edebiyat,   bir   insanýn   dile   karþý   mümaresesidir;   dili   içinde   duymasýdýr.   Ýmrü’l­Kays,   meþhur 
muallâkasýný   yazarken,   dil   kaidelerini   bilmiyordu.   Bütün   prensipler   kafasýndaydý.   Ama   sonra   gelenler 
arasýnda, onun eseri üzerinde dünya kadar insan doktora yaptý...

Mühim Bir Ölçü
Rü’yada evliyaullahýn  sevip baðýrlarýna  basmasý  bir ibtilâdýr. Dövme bir terbiyedir; kovma, tarddýr. 
Dövdüklerini kovmazlar, kovduklarýný dövmezler. Kovulanlar baþlarýnýn çaresine bakmalýdýrlar.

Bu Yeter
“Mücrimim, gerçi Muhammed Mustafa hayranýyým” diyen, bunu hakikaten yürekten söyliyebiliyorsa bu 
onun kurtuluþuna yeter, kanaatindeyim.

Biz ve Batý
 Batý dünyasý, Ýslâm dünyasý için hiçbir zaman hüsn­ü niyetli olmamýþtýr. O kadar ki, “bütçelerinizin 
yarýsýný Ýslâm ülkelerinden temin edin, ama buna mukabil de, Ýslâm dünyasýna karþý biraz müsamahalý 
olun” teklifi yapýlsa, onlar yine,  “Bütçenin yarýsý gitsin, düþmanlýðýnýz kalsýn” derler. Bizimkiler AB’ne 
girmek için can atýyorlar. Onlar ise, böyle bir zifaftan nefret ediyorlar. Sanki: “Defolun gidin, Allah cezanýzý 
versin”   diyorlar.   Ama   biz   hâlâ   Batý   hayranýyýz.   Bizimkilerden   birisi,   “Bizim   için   iktisadî   durum   þimdilik 
mühim deðil; mühim olan Batý üyesi olmak” diyor. Doðru (!) söylüyor. Merd­i kýptî, þecaat arz ederken sirkatin 
söylermiþ..
Sohbet 
Sohbette bir insibað var. Bu uzaktan da olur.

Bir Ölçü
Ýnsan her gün Rabbini tanýma adýna bir adým atmýyor, bir adým gitmiyorsa abes yaþadýðý söylenebilir.

Sýð Gönüller
Gönüller çok sýðlaþtý. Ýçlerinde dert kadar, ýzdýrap yok.

Ýlim
Ýlim, O’nu bilmektir. O’nu bilmezsen ­Yunus’un diliyle­ kuru emektir. Zühd ve takvâda  derinleþtirmeyen 
ilim, sahibini Allah’tan uzaklaþtýrmaktan baþka bir iþe yaramaz.

Konsantre
Eskiden babam vaaz ederken, onu dinleyip sonra da gelip kelimesi kelimesine anlatýyormuþum. Bu bir 
konsantre olma mes’elesidir. Ýnsan bir þeye konsantre olursa, ezberleyebilir. Vahy de böyle. Efendimiz (sav), 
hemen ezberliyordu. “Dilini hareket ettirme!” emri buna bakar. Zira o hareket konsantrasyona manidir. Vakýa, 
vahy, nüzulü gibi hýfzý da ilâhî teminat altýndadýr.

Az Yemeli
Çok hareketli olmayan bir insanýn, günde 800 kaloriye ihtiyacý vardýr. Bu ise, bir öðünde yarým dilim 
ekmek, 2 köfte, bir kibrit kutusu kadar da peynir eder. Fazlasý yüktür. Az yemeli. Zira çok yiyenin, Allah ile 
münasebetinin kuvvetli olmasý düþünülemez.
Türban 
Türbana çaðdýþý diyorlarmýþ. Eðer bununla baþ örtüsünü kasdediyorlarsa doðru. Neden? Çaðlarý aþan 
bir kýyafet de ondan. Günümüz dünyasý ondaki hikmet harikasýný kimbilir ne kadar sonra idrak edecek.!

Bir Reddiye Çeþidi
 Bana “Hz. Muhammed’in  (sav) Felsefesi” diye bir kitap getirdiler ve “Reddiye yaz” dediler. Baktým, 
hepsi boþ sözler. Baþýna bir nokta, sonuna bir nokta koydum. “Ýki nokta arasý boþtur, lüzumsuzdur” dedim. 
Orada lafý uzatmak da lüzumsuz olacaðý için böyle yaptým.

Devlerle Uðraþanlar
Bazýlarý, devlerle uðraþýrken kendilerini nasýl maskara ettiklerinin farkýnda deðiller. Biz, kimseye “Sen 
insan deðilsin” demiyoruz ki, “Sen Ýmâm­ý Âzam deðilsin” diyoruz. Halbuki o tutturmuþ, “Ben de insan deðil 
miyim?” diye soruyor. Öyle soracaðýna, kendini Ýmâm­ý Âzam’a kýyas ederken “Ben de insan mýyým” diye 
sor. Ben de sana cevap vereyim: “Biraz düþünmem gerekecek!”

Kýþ Ne Der?
Kýþýn baþlangýcýnda daðlarýn üzerinde kar olur: O ne der biliyor musunuz? Zenginlere, “Hazýrlanýn, 
kömürlerinizi   alýn,   damlarýnýzý   aktarýn,   elbiselerinizi,   yiyecek   ve   içeceðinizi   tedarik   edin”;   fakirlere   ise, 
“Sizinle vicahî olarak yani yüz yüze görüþeceðim” der.

Mübarek Geceler 
Mübarek gecelerin hepsinin vakti mevzûunda þüphe var. Sadece Regaib Gecesi bundan müstesnadýr. Zira 
Regaib, Receb Ayý’nýn ilk perþembesidir. Ama o perþembe ayýn birine rastlarsa, o da þüphelidir. Onun için 
Bediüzzaman Hazretleri Emirdað’da iken, “Araplar dün ilan ettiði için ben þüpheye binaen iki geceyi de ihya 
ettim.” buyurmuþtur.

Temel Mühimdir 
Hz. Ömer devrinde yapýlan fütuhat, Hz. Ebu Bekir döneminde yapýlanlara nisbeten daha fazla olmakla 
beraber, Hz. Ömer’i, Hz. Ebu Bekir’den üstün tutamayýz.
Zira Hz. Ömer (ra) döneminin temelleri, Hz. Ebu Bekir (ra) devrinde atýlmýþtýr.

Dini Yaþamak
Dini tam olarak yaþamak, ancak çok güçlü bir dinî düþünceyle mümkündür.

Gurur ve Ýzzet
Gurur, Allah’ýn emirlerine inkýyad ve o yoldaki egzersizler sayesinde zamanla  Ýslâmî izzete inkýlap 
edebilir.

Derdi Olmayan Adam
“Herkese bir dert var, bu alemde mukarrer
 Rahat yaþamýþ var mýdýr güruh­u ukalâdan”
Osman Bektaþ Hocaefendi, bu beyte misal verirken þöyle bir hâdise anlatmýþtý. Doðu’da ulema namaz 
vaktinden   bir   müddet   evvel   gelip   þadýrvan   etrafýnda   sohbet   ederlermiþ.   Halk   da   bu   esnada   merak   ettiði 
mevzularý   sorma   imkânýný   bulurmuþ.   Bir   gün   birisi   þöyle   birþey   sormuþ:   “Hocam,   bizim   köye   minare 
yapýlmasý mümkün deðildi. Ben de, “Eðer bizim köye minare yapýlýrsa, oraya eþekle çýkacaðým” diye yemin 
ettim. Þimdi de minare yapýldý. Yeminim ne olacak?” Soru sorulan Hocaefendi sanki soruyu hiç duymamýþ 
gibi yapar ve diðerlerinin konuþmalarýný dinler. Herkes birtakým dertlerden þikayet etmektedir. Sadece birisi, 
“Allah’a þükür, benim hiçbir derdim yok” demekte ve hiçbir derdi olmadýðýný söylemektedir. Bunun üzerine 
Hocaefendi,   soruyu   soran   adama   dönerek,   “Bin   þunun   sýrtýna,   çýk   minarenin   tepesine”   yeminini   yerine 
getirmiþ olursun.
Evet;
“Herkese bir dert var, bu alemde mukarrer
Rahat yaþamýþ var mýdýr güruh­u ukalâdan”

Felsefe 
Felsefe, gelenin gidenin uðradýðý bir han gibidir. Zira, her gelen, orada bitlerini dökmüþ ve herkes ayrý 
birþey söyleyip geçmiþtir.

Duâ
Duânýn cesedi kelimeler, rûhu da ihlâs ve mülâhazalardýr.

Niye Analým ki?
Eþrar (þerliler) anýlýrken rahmet kesintiye uðrarmýþ. O halde, ahyar (hayýrlýlar) varken, ne diye eþrarý 
analým ki?

Rüyalar ve Ruh Halleri 
Soru: Rüyalar biraz da ruh haletine baðlýdýr. Acaba bu ruh haleti vehbî mi yoksa kesbî mi?
Cevap:   Her   insanýn   ruhu   incelmeye   müsait   olarak   yaratýlmýþtýr.   Ýnsanýn   ruhî   mertebeleri,   esfel­i 
safilinden a’lâ­i illiyyîne kadardýr. Ruhun melekûtiyete açýlmasý, nüve halinde her insanda vardýr ve iþte bu 
vehbîdir. Daha sonra herkes kendi gayretiyle bu nüveyi kuvveden fiile çýkarabilir ki, bu da, kesbîdir.
Güzel rüya görme, temelde bu ruh haleti ile alâkalýdýr. Rüyada birini yýlan ve çiyanlarla beraber görünce 
hemen onun hakkýnda, “Bu insan yýlanlaþmýþ, çiyanlaþmýþ” dememeli. Belki de bu, bizim ruh haletimizden 
ve su­i zannýmýzdandýr. O halde, rüyada yýlan, çiyan görüldüðü zaman Allah’a sýðýnýlmalý ve baþkalarýný 
alâkadar eden görüntülerde su­i zanna girilmemelidir. Bazen de Allah, düþmanlarý o þekilde gösterebilir.
Rüyalarýn   bazýsý,   irþad   mahiyetindedir.   Bazen   içtihadlarý   ile   yanlýþa   gidenleri   Cenab­ý   Hakk,   bu 
rüyalarla ikaz eder.
 Kadý Beyzavî’nin Tefsiri
Kadý Beyzavî, tefsirinin birinci cildini yazdýktan sonra rahatsýzlanmýþ  ve etrafýndakiler de onu öldü 
sanmýþlar. Techiz ve tekfini yapýldýktan sonra mezara gömmüþler. Gece olunca Kadý uyanmýþ ve baðýrmaya 
baþlamýþ. Yaný baþýndaki mezardan birisi, “Ne baðýrýyorsun? Bu gece yarýsý seni kim duyar ki? demiþ. Kadý 
da,  “Sen  gece   olduðunu  nereden   biliyorsun?   diye   sormuþ   Adam,   “Ben  geceleri   Yasin,  gündüzleri  Tebareke 
okurdum. Onlarýn nuru sayesinde biliyorum” cevabýný vermiþ. Sonra gündüz olunca “Þimdi baðýr” demiþ. 
Mezarlýktan   geçenler   sesini   duyunca   gelip   Kadý’yý   çýkarmýþlar.   Bu   cereyan   etmiþ   olsa   da   olmasa   da   bir 
menkýbe. Ve bu menkýbenin devamýnda þu var: Bundan dolayýdýr ki, Kadý’nýn tefsirinin ikinci cildinin daha 
ruhanî olduðu söylenir.

Ölçü
Hz. Ali’yi çok severim. Hz. Ali hülyam, Kerbelâ hicranýmdýr. Ama, Hz. Ebu Bekir’siz, Hz. Ömer’siz bir 
Ýslâmiyet de düþünemiyorum.

Gençlik ve Günah
Zavallý gençler, nasýl da nefsin oltalarýna takýlýp takýlýp gidiyorlar! Acaba: “Bir de biz tadalým mý þu 
zevki” diyorlar? Hemen de aksediyor günahlarý çehrelerine ve ele veriyor onlarý.

Duâ ve Beddua
Bir baþkasýnýn iyiliði için yapýlan duânýn kabulü, bedduâya nisbetle daha seri olur. Zaten eðer bedduâ 
edilen þahýs buna müstahak deðilse, bedduâ geri döner ve sahibini bulur.

Vefa 
Vefa öyle bir þeydir ki, bin kusur bile olsa örter.

Mustafa, Efendimiz’in Ýsimlerinden midir?
Kendisinden böyle birþey nakil yok. Ama sonralarý O’na “Mustafa” da denilmiþ. Hareket noktasý þu 
olabilir:   Ýsim   ile   isimlendirilen   arasýndaki   ilgi,   lâkab   ile   þahýs,   sýfat   ile   mevsuf,   künye   ile   künyelenen 
arasýndaki ilgiden daha fazladýr. Selef­i salihîn, Efendimiz’in özün özü bir varlýk oluþuna, “Mustafa” diyerek 
tercümanlýk yapmýþlardýr. 
Mes’eleye þu açýdan da yaklaþabiliriz. Allah, Kur’ân’da   Hz. Musa için “inni istafaytüke” (Þüphesiz ki 
seni   seçtim)   diyor.   Hz.   Musa’da   böyle   seçme   mevzûu   ise,   bu,   Hz.   Muhammed   (sav)   için   evleviyetle   ve 
evveliyetle geçerlidir. Evet, O, kâinatýn bihakkýn özü, hülâsasý, yani Mustafasý’dýr.
Ayrýca,   Efendimiz’in   isminin   çok   olmasý   ve   konuþma,   yazma   esnasýnda   her   bir   ismini   deðiþik 
takdimlerle   kullanma,   insandaki   ülfeti   izale   eder.   Mes’eleyi   bu   nokta­i   nazardan   da   deðerlendirmek   bence 
önemlidir.

Acbü’z­Zeneb
Bediüzzaman   Hazretleri,   “acbü’z­zeneb”   mes’elesine,   hafiziyyet   ve   inþa   etme,   yani   haþirde   yeniden 
dirilme mevzûunu iþlerken temas etmektedir. Üstad’ýn anlattýklarý açýsýndan “acbü’z­zeneb” insanýn genleri, 
kromozomlarý veya herhangi bir uzvu olabilir.
Ýmam­ý   Gazali   gibi   ruhçuluk   yaný   aðýr   basan   ve   “Madde   esassýzdýr”   diyen   alimlerin   görüþü   esas 
alýnarak bir deðerlendirme yapýlacak olursa, acbü’z­zenebi, insan yapýsýnýn plâný olabilecek madde ötesi bir 
þey olarak anlamak da mümkün.

Darwin Nazariyesi
Gençliðimde,   Þeyhülislâm   Hayrullah   Efendi’nin   Darwin   nazariyesine   inandýðýný   duyunca   dünyam 
baþýma   yýkýlmýþtý.   Çok   takdir   ettiðim   bir   müfessirin,   “Ýlim   bu   nazariyeyi   isbat   ederse,   ben   de   Kur’ân 
âyetleriyle te’lif’ ederim” demesi, beni iyiden iyiye yýkmýþtý. Bu sebeple, mevzûm olmadýðý ve aleyhinde çok 
fazla   malûmatým   bulunmadýðý   halde,   konuyu   kürsüye   getirdim   ve   yurdun   çeþitli   yerlerinde   konferanslarla 
takdime   çalýþtým.   Ýmansýzlarýn  pençesine   düþmüþ   gençler,  bu   ve  benzeri  fikirlerle  zehirlenmemeleri  için 
buna ihtiyaç vardý.
O dönemlerde, ülkemizde Batý’dan gelen çeþitli þoklarýn sarsýntýsý yaþanýyordu. Bu þok, en meþhur 
Ýslâm alimlerini de maalesef etkisine almýþtý.

Ýlgi Zaafý Artýrýr
Ýnsandaki zaaflarýn çeþitli faktörleri vardýr. Bu faktörlerin en önemlisi de, o vadideki meþguliyet ve 
malûmattýr.
Meselâ, bazýlarý, Holywood yýldýzlarýný  ve Avrupalý artistleri, bir ma’rifetmiþ gibi öðrenir, bilir ve 
bunlarý mevzûbahs ederler. Ýþte bu bilme ve alâka, onlarýn zaafýný artýrýr.

Mîmârî Anlayýþýmýz
Bizim   cami   ve   sâir   mîmârî   eserlerimizde   süs   ile   ihtiyaç   bir   bütünlük   arzeder.   Bu   bütünlük   hesaba 
katýlmadan yapýlan eserlere gelince, onlar, Batý tesirinin ürünleridir.

Bir Rüya Tabiri
Rüyada   yýlan­çiyan   görme,   insanýn   nefsinin   demir   pençesinde   olduðuna   delâlet   eder.   Rüyada 
baþkalarýný kötü görmeye gelince, o da, kendi ruh hâletinin âlem­i misâle aksetmesinden ibaret sayýlabilir.

Zaaflara Karþý Direnme
 Zaaflar, insanda küçükken baþlar. Meselâ çocuk, 5 yaþýnda çalmaya alýþýr; 12­13 yaþýnda âþýk olur; 25 
yaþýndayken de ona göre iþler yapar. Ama, hakikatý idrak ettiði anda doðru yola girerse, kýsa zamanda velî 
olabilir. Zira, bunca yýldýr üzerinde yaþadýðý alýþkanlýklarýný ve zaaflarýný bir anda terketmiþtir.
Bir baþka misâl: Bazý insanlarda, kendisini uykusuz býrakacak derecede þehevî güç vardýr. Böyle birisi, 
iffeti ile yaþar ve harama hiç girmezse, bir anda amûdî (dikey) olarak velîliðe yükselebilir. Öyle zannediyorum 
ki, normal bir insan ancak 10 yýllýk gece ibadetiyle o dereceye ulaþabilir.
Harp ve Sulh
Asýl olan, sulh­ü umûmîyi te’mindir. Þu kadar ki, sulhün te’mini savaþla olacaksa, iþte o zaman savaþ da 
yapýlabilir.

Berzah Âlemine Ait Bir Prensip
Melâikenin  ve  âlem­i  berzahtakilerin  temessülü,   onlarýn,  Allah’ýn  kendilerine  ta’lim  buyurduðu  bazý 
isimlerini okumalarý sonucudur. Bununla birlikte, her istedikleri zaman temessül edip, bize görünemez veya bizi 
göremezler. Bu da, Allah’ýn iznine baðlýdýr.

Mahcûbiyet
Ne kimseyi mahcup etmek isterim, ne de kimsenin Allah katýnda mahcup olmasýný. Allah, hem dünyada, 
hem Âhiret’te bizi birbirimize mahcup etmesin. Amin!

Hz. Lût’un Karýsý
Hz. Lût’un karýsý, Lût (as)’a inanmamýþtý. O çirkin fiilde kavmine yardým etmiþ, fakat küfrünü izhar da 
etmemiþti. Dolayýsýyla münafýktý; münafýkýn akýbeti, Kur’ân­ý Kerim’in beyânýna göre, kâfirinkinden daha 
beterdir.
Lût (as), peygamber olarak gönderildiði kavmin yabancýsý idi. O kavmin içinde doðup büyümüþ biri 
deðildi. “Sizi savacak güçlü bir dayanaðým olsaydý” ayeti bu gerçeði ifade etmektedir. Dýþtaki düþmanlarýna 
karþý   maddî   yönden   mukabele   edemeyen   bir   peygamber,   hanesi   içinden   de   ihanete   uðrarsa,   iþte   o   zaman, 
Kur’ân’ýn dediði gibi, kol­kanat kýrýlýr ve göðüs de daralýr. Hele bu ihanet insana, her gün kendisiyle ayný 
yastýða baþ koyan karýsýndan gelirse...
Þeytanýn Allah Demesi
Þeytanýn,   “Ben   Allah’tan   korkarým”   demesi,   inanmýþ   olsun   olmasýn,   her   insanýn   sýkýþýp   darda 
kaldýðýnda “Allah” demesi gibidir; yoksa, gerçekten korktuðundan deðil. Hayra kabiliyeti bütünüyle körelmiþ 
olan þeytanýn hayýr düþünmesi mümkün deðildir.

Mesihiyeti Temsil
Yüce hakikatler, tarihî seyirleri içinde, belli ‘esmâ’ya mazhar peygamberler tarafýndan temsil edilmiþtir. 
Meselâ, hilâfet Hz. Davud (as)’la, saltanat ise Hz. Süleyman (as)’la temsil edilmiþtir.
 Efendimiz   (sav)’den   sonra   peygamber   gelmeyecektir   ama,   bu   hakikatler,   mutlaka   yine   ayný   esmâya 
mazhar   bazý   þahýslar   tarafýndan   temsil   edilecektir.   Þu   farkla   ki,   gerek   bu   isimler   mazhariyette,   gerekse 
hakikatleri temsilde peygamberler asýl, bu þahýslar ise gölgedirler. Bu dakik sýrrý kavrayamayan bazýlarý, asýl 
ile gölgeyi karýþtýrýp, sonrakilere peygamberlik pâyesi vermeðe kadar varan yanlýþlýklar içine düþmüþlerdir.
Hz. Mesih (as), belli bir dönemde irþad ve teblið hizmetini yürütüp, Rabbine mülâkî olmuþtur. Bugün 
dünyanýn dört bir bucaðýnda ayný irþad ve tebliðe hizmetini yapan, organize ve münferit pek çok Müslüman 
vardýr.  Yani   bunlar  da  bir  noktada   Hz.  Mesih’i  temsil  etmektedirler. Ne  var  ki  bazen  bu   cemaatleri  temsil 
makamýnda önde bulunan insanlara ‘Mesih’ denmektedir ki iþte bu, asýl ile gölgeyi karýþtýrmak sayýlýr. Zaten, 
peygamber olmayan birine peygamberlik isnad etmek de küfürdür.
Mesihiyet devresini Muhammedî devre takip eder. Ýnþaallah, ­Efendimiz’in beyanlarý içinde­ bu irþad ve 
tebliði itmam edecek o “kerpiç” yakýn zamanda gelecek ve bu tabiî geliþmeleri tarihî süreç içinde oturmasý 
gereken yere oturtacaktýr.

Zulüm Devam Etmez
Zulüm, eninde sonunda zalimi de önüne katýp götürecek bir afettir. Bu sebeple de o, hiçbir zaman uzun 
ömürlü olamaz. Öyleyse, zaman zaman ortaya çýkan zulüm ve arada sýrada hortlayan zalimler, bizi yolumuzdan 
alýkoymamalý.

Cinnet Aksiyonu
Bir   gün   evde   gece   kýyafeti   ile   oturuyordum.   Birkaç   kiþi   gelip,   falan   yerde   arkadaþlarýmýzýn 
dövüldüklerini söylediler. Birden kendimi  kaybettim ve o halde dýþarý  fýrladým.  Sokakta önüme  geçip,“ne 
yapýyorsun?” dediler.
Komünistler, yýllar yýlý bu memlekette hep bunu yaptý. Ýnsanýn mâhiyetindeki kin, nefret ve öfkeden 
müteþekkil   kötülük   ruh   hâletini   kullandýlar.   Ölene   aðýt   yakýp,   “intikam”   dediler,   öldüreni   de   alkýþlayýp 
etrafýnda toplandýlar ve milleti sokaða döktüler. Ýþte bu, bir cinnet aksiyonudur ve kat’iyen yol deðildir.

Bazý Hasletlerin Kazanýlmasý
Vicdânî   tecrübem   ile   sâbittir   ki,   bazý   hasletlerin   kazanýlmasý   için   bazen   40   yýl   amel   etmek   kâfi, 
gelmeyebilir. Buna karþýlýk,  bazý hasletler de vardýr ki, 40 günde inkiþaf ederler. Meselâ, Allah’a imanýn 
kalbimize tam ma’nâsýyla oturmasý ve günaha girmenin, cehenneme atýlýyor gibi ona kerih gelmesi için bazen 
30­40 senelik ibadet ü tâate ihtiyaç olabilir.

Büyükler Ýçin Duâ
Ben, büyük zatlar için duâ ederken, “Allah’ým, onlarýn günahlarýný baðýþla!” demekten hayâ ederim. 
Bilmiyorum, o yüce kâmetlerin günahý var mýdýr? Ama, onlarýn “Ebrar” ve “Mukarrebinin” arasýnda yerlerini 
alabilmeleri için her zaman duâ edilebilir.
 Tertip ve Düzenin Dili
Ýnsanýn, çevresindeki ve dýþ dünyasýndaki düzeni, onun iç dünyasýný yansýtýr. Dýþtaki düzensizliðe 
karþý hassâsiyet göstermeyen bir insan, içini ve rûhunu günahlar sardýðýnda da bundan hiç rahatsýz olmayabilir 
ve aðlayýp gözyaþý dökmeyebilir.
Düzen,   lüks   ve   konfor   demek   deðildir;   bilakis,   mevcûdu   en   iyi,   en   verimli,   en   faydalý   ve   göz 
týrmalamayacak þekilde kullanmak demektir.

Kayyimlik
Kayyimlik, çok mühim bir vazifedir. Cehennem melekleri, yani zebânîler de kayyimdir. Bu vazifelerinden 
dolayý onlara hakaret edenin küfründen korkulur. Çünkü onlar, “Allah’a isyan etmezler ve emrolunduklarýný 
yaparlar”   beyanýyla   serfiraz   birer   memurdurlar   ve   kendilerine   verilen   vazifeyi   yerine   getirirler.   Bizim 
kayyimliðimiz, insanlarý ellerinden tutup, cennete doðru götürmektir. Bu yönüyle de tezyif ve tahkire deðil, 
takdir ve tebcile lâyýktýr.

Bir Duygunun Anlatýlmasý
Bazen öyle düþünce ve tasavvurlarým olmuþtur ki, oturup 2­3 saat aðlamýþýmdýr. Ne var ki, duyma ayrý 
þey, duyguyu dile getirme ayrý þeydir. Duyup hissettiklerini ancak iç ve dýþ bütünlüðüne ulaþmýþ kimseler 
ifade edebilirler. Onlar da duyduklarýnýn kaçta kaçýný anlatabilmiþlerdir, üzerinde düþünmeðe deðer.

Müçtehid Geçinenler
Günümüzde   müçtehid   geçinen   insanlar   hakkýnda   þahsen   olumlu   düþünceler   besleyemiyorum. 
Faaliyetlerine hüsn­ü zanla bakamýyor, çalýþmalarýnýn ihlâs ve samimiyetten kaynaklandýðýna inanamýyorum. 
Ýhtimal, orijinalite yaparak, güya yeni þeyler söyleyerek kendilerini etraf­ý âleme duyurmak ve isim yapmak 
istiyorlar. Bunlar sýk sýk “müçtehid imamlar da bizim gibi birer insandý. Hata yapmýþ olamazlar mý?” diyorlar.
Elbette müçtehid imamlar da hata yapmýþ olabilirler. Fakat, her mes’elenin kendine has ortaya konma 
þekli   vardýr.   Ýslâm   için   günümüz   þartlarýnda,   samimiyetle   hizmet   edilmek   isteniyorsa,   selef­i   salihinin 
göremedikleri, kavrayabilecek konumda olmadýklarý noktalar ortaya çýkarýlýr, karþý deliller serdedilir; sonra 
da Ýslâmî, ilmî edep ve nezaket sýnýrlarý içinde, “Þu noktada herhalde zühülleri olmuþ; þu husus þöyle de izah 
edilebilirdi” denilebilir. Kaldý ki, doðrularýn günümüze bakan cephesini vermek için, öncekilerin yanlýþlarýnýn 
üzerine   gitmek   de   gerekmez.   Aksi   tutumlar,   Ýslâm’a,   ilme,   millete   hizmet   olmasý   þöyle   dursun,   milletin 
gönlünde yer etmiþ þahýslar ve deðerleri param parça eder ki, bu da, içtimâî anarþinin ötesinde, nesiller boyu 
önü alýnamayacak kaoslarýn doðmasýna yol açar.

Aðaç Dikmek
Aðaç dikmek, bende ýzdýrap derecesine varan bir arzu ve iþtiyaktýr. Memleketimin verimli arazilerini 
böyle çorak görünce çok üzülüyor ve üzüntümü ifade edecek kelime bulmakta zorluk çekiyorum.
 Bence, çeþitli vesileleri deðerlendirerek bu milletin her ferdine aðaç diktirmek gerekiyor. Mesela, evlenen 
her çifte, askere giden her gence, liseden  mezun olan  ve ayrýca üniversiteyi kazanan  her talebeye, vazifeye 
baþlayan her memura, bir iþe giren herkese, emekli olan bir insana.. aðaç diktirmeli ve bu bir ahlâk haline 
getirilmelidir.
Ayrýca, hapishanelerde bulunan mahkûmlar, kabiliyetlerine göre belli iþlerde istihdam edilmeli, böylece 
bir yandan üretmeyen tüketiciler olmaktan çýkarýlýp, onca iþ gücünün zayi olmasýnýn önüne geçilirken, diðer 
yandan da meslek sahibi insanlar haline getirilmelidirler.

Küçük Günahlar
Büyük günah iþlemek, bazen küçük günahlarý ehemmiyetsiz görmekten daha ehven olabilir. Meselâ, zina 
etmek,   nefsin   altýnda   kalýp   ezilmiþliðin   ifadesidir.   Buna   karþýlýk,   sürekli   olarak   harama   bakmak,   hafife 
alýndýðý takdirde zina derecesinde bir günah olabilir. Ayný þekilde, bir­iki gýybetle, bir yerde köçeklik yapma 
ölçüsünde günaha girilebilir. Ýnsan, insan ise, harama bakma günahýndan da, gýybet günahýndan da ömür boyu 
ýzdýrap duymalýdýr.
Bir   baþka   misal   olarak,   namazý   cemaatle   kýlmak,   fukaha­ý   kiramdan   bazýlarýna   göre   farz­ý   ayn, 
bazýlarýna   göre   farz­ý   kifayedir.   Hal   böyleyken,   cemaati   beklemeden   namazý   geçiþtirircesine   kýlývermek, 
namaza   karþý   bir   istihfaftýr.   “Birisine   emredeyim,   ezaný   okusun;   bir   diðeri   de   imamete   geçsin.   Ben   de 
Medine’nin   sokaklarýný   dolaþýp,   cemaate   gelmeyenlerin   evlerini   yakýp,   baþlarýna   geçireyim”   þeklindeki 
peygamber beyaný ne kadar üzerinde durulsa azdýr.
Cemaati terk edip, namazý tek baþýna aceleyle kýlýverme belki küçük bir günahtýr ama, zamanla büyür 
ve büyük günah halini alýr. Bu þekilde cemaati terk, âdetâ namazý terk etmek ölçüsünde büyük bir günah olur. 
Namazý terk etmek, büyük günahlardandýr. Bu sebeple, mü’min, bir vakit namazý terkettiðinde aðlar, sýzlar, 
dövünür ve tevbe eder. Fakat, cemaati terk ettiði zaman aðlamaz ve tevbe etme gereði de duymaz. Sonra bu, 
alýþkanlýk haline gelir ve neticede insan üst üste pek çok günaha girmiþ olur. Daha baþka þeyleri de bunlara 
kýyas edebilirsiniz.
Bir de, büyük günahlardan daha büyük bir günah vardýr ki, o da, insanýn neyi veya neleri kaybettiðinin 
farkýna varmamasýdýr. Mânen terakki edemediði gözlenen çok kimseler var ki, zannediyorum bunlar, küçük 
günahlarý ehemmiyetsiz görmekte, bu da, onlarýn terakkilerine mâni olmaktadýr.

Ýstikbale Ait Haberler
Harun   Reþid’in   hanýmý   iffetine   son   derece   düþkündü.   Bir   gece   rüyasýnda   bütün   Baðdat   halkýnýn 
kendisiyle münasebette bulunduðunu görünce çok üzüldü. Fakat bir tabirci bu rüyayý, “bütün müslümanlarýn 
faydalanacaðý   bir   hayýr   yapacaksýnýz”   þeklinde   tabir   etti.   Gerçekten   de   bu   büyük   haným,   Hac   yolunda 
huccâcýn su problemini halletti.
Muhyiddin Ýbn Arabî gibi birtakým “gayb­bîn” nazarlý evliyânýn istikbâle dair verdiði haberler de, rüya 
gibi   tabire   muhtaçtýr.   Onlarýn   ifade   ettiði   hakikatleri,   Kur’ân’ýn   veya   Peygamber   Efendimiz’in   (sav) 
ruhâniyetinin gölgesinde yürüyen, ilhama açýk ehl­i ilim tâbir edip anlayabilir.
Muhyiddin   Ýbn   Arabî’nin   “Þeceratü’n­Nu’maniyye”   adlý   eseri,   Osmanlý   Devlet­i   Âliyesi’nin 
kuruluþundan yarým asýr önce yazýlmýþtýr ama sanki nev’i þahsýna münhasýr bir Osmanlý tarihidir. Meselâ, 
“Sin   Þýn’a   girince   Muhyiddin’in   kabri   keþfedilir”   der.   Gerçekten   de,   Yavuz   Selim,   Þam’ý   fethedince, 
Muhyiddin   Ýbn   Arabî   Hazretlerinin   kabrini   buldurtur   ve   üzerine   türbe   yaptýrýr.   Ayný   þekilde,   Sultan   IV. 
Murad’ýn Baðdat’ý fethedeceðinden bahseder.
Ýbn Arabî, kalbinin ilhama açýklýðý nisbetinde, kendisine münkeþif olan bazý hâdiseleri haber vermiþtir. 
Peygamberlerin bu tür haberlerinde kat’iyen yanýlma olmasa da, velîlerinkinde, gördüðünü yanlýþ te’vil veya 
tabirden   kaynaklanan   yanýlmalar   olabilir.   Veya,   biz   onlarý   yanlýþ   anlayabilir   ve   realiteye   tatbikte   hatalara 
düþebiliriz.

Kitap Yazmada Bir Ölçü
Bir kitabýn tamamýný belirli bir zaman dilimi içerisinde bir anda yazmak deðil de, hâdiselerin tesiriyle 
ceste ceste yazmak daha tesirlidir. Yazýlanlar hangi hâdisenin tesiriyle yazýlmýþsa, o zaman zarfý içinde bir 
tesir icra ederler. Hâdiseler veya mes’eleler günün ve içinde bulunduðumuz zamanýn tesirinde kaydedilirlerse 
uzun ömürlü olamayabilirler. Âyet ve hadislerin toptan deðil de ceste ceste ve 23 sene gibi uzun bir sürede 
tamamlanmasýnda da bu hikmet olsa gerek. Toptan yazýlan eserler fikir verme açýsýndan belirli bir fonksiyon 
ifade edebilirler ama, zuruf ve vesait kapalý kalýnca pek çok mes’ele de kapalý kalýr.
Þu hususlar dikkate alýnmalýdýr:
1­Mevzû, müþahhas noktalara fazla inilmeden, mücerred biçimde anlatýlmalý,
2­ Mevzûun lehinde ve aleyhinde olabilecek deliller iyi bir kritiðe tâbi tutulmalý.
3­ Tez, çok güçlü bir þekilde savunulmalý.
4,   Son   olarak   da,   ele   aldýðýmýz   mevzûda   otorite   olan   kimselerin   sözlerinden   yer   yer   iktibaslar   da 
yapýlabilir.
A’meþ (Süleyman b. Mihran), 304
A. Cevdet Paþa, 305
A. Kadir­i Geylanî, 24, 38
AB, 220, 319
Âb­ý hayat, 111
Abbasi,13, 299, 304
Abbasîler, 10
ABD, 6, 10, 260
Abdest ve secde azalarý, 66
Abduh, 303
Abdullah b. Mes’ud, 256
Abdullah b. Ömer, 299
Abdullah b. Revaha, 4
Abdullah b. Ubey b. Selul, 136
Abdullah bin Selam, 15
Abdullah Ýbn­i Ömer, 298
Abdullah Ýbn Zübeyr, 267, 299
Abdurrahman, 313, 314
Abdülaziz, 17
Abdülhamid, 5, 12, 17, 230
Abhazya, 132
Abkariyat, 301
Acbü’z­zeneb, 326
Acz, 141
Âdâb ü erkân, 217
Adâlet, 64
Âdem (as), 28, 179, 221, 314, 318
Adet­i Ýlâhî, 223
Adiyy oðullarý, 65
Adn Cenneti, 261
Afakî ve enfüsî delilleri, 185
Afganistan, 78, 300
Afganî, 303, 309
Aðaç, 106, 332
Aðrý Daðý, 12
Ahde vefa, 114
Ahir zaman, 232, 255, 264
Ahiret, 15
Âhiret âlemi, 88
Ahiret istismarý, 134
Ahiret Ýnancý, 16
Ahirzaman, 88
Ahirzaman cemaati, 76
Ahlâk­ý Ýlâhî, 64, 69
Ahmed Davudoðlu, 309
Ahmed Emin, 29
Ahmed Naim, 305
Ahyar, 323
Aidat­ý mestûre, 279
AIDS, 287
Akabe, 165
Akýbet, 166
Akýbetten emin olmak, 166
Akika, 262
Akýllý, 88
Akýncýlar, 113
Akl­ý selîm, 149
Aksa­ý maðrip, 182
Aksa­ý maþrýk, 182
Aksiyon adamý, 82
Aksiyon, 110
Aksiyonda zamanlama, 84
Akþam namazý, 290
Akþemseddin, 80, 112, 297
Âlim, 104
Âlimin nifaký, 59
Alkeme, 9
Allah korkusu, 164
Allah Rasûlü (sav), 59, 60, 61,65, 185, 189
Allah rýzasý, 187
Allah’a yakýnlýk, 167
Allah’ýn rahmeti, 299, 314
Almanya, 25
Alparslan, 7
Alternatif, 69
Altýn çaðýn arslanlarý, 128
Alûsî, 301
Alvar Ýmamý, 136, 137, 283
Amel­i salih, 270
Ameliyat­ý fikriyye, 210
Amelî nifak, 154
Amerika, 16, 207, 219
Amerikan, 16
Amme (kamu) hukuku, 280
Amr b. Âs, 70
Antikomünist rejim, 94
Aral, 300
Arapça, 181, 206, 211, 213
Arý, 200
Aristo, 13, 35
Arkadaþ, 70, 71, 73, 77, 83, 89, 90, 96
Arþ, 45, 76
Arþ­ý Rahmet, 132
Arzu ve istekler , 190
Asfiyâ, 40
Ashab, 60, 71, 85
Ashab­ý Bedr, 10
Ashab­ý Kehf, 307
Ashâb­ý Kiram, 268
Ashab­ý þimal, 191
Ashâb­ý yemin, 191
Asimilasyon 3
Askerî disiplin, 125
Aslî mecrâ, 109
Asr­ý saadet,  305
Aþk, 26, 96
At, 110
AT, 220
Atâ, 44
Ateistler, 136
Ateizm, 252
Ati, 8
Atýf Hoca, 51
Avam­ý Nas, 101
Avamî telâkkî, 108
Avrupa, 16, 219
Avrupa Ortak Pazarý, 219
Avrupa ülkeleri, 260
Avukat, 78
Ayan, 78
Ayan­ý sabite, 254
Ayasofya, 226, 263
Azab, 318
Azami zühd ve takva, 159
Azýnlýk düþüncesi, 109
Azl, 287
Baðdat, 24, 306, 334, 335
Baðdat’ýn köpekleri, 118
Bakara suresi, 192
Balkan Harbi, 17
Bam teli, 92
Barýþýn temini, 107
 Basýn, 244, 245
Bast, 79
Bast­ý zaman,  302
Baþarýsýzlýk, 72
Batý, 168, 207, 319, 326, 327
Batý kopyacýlýðý, 245
Batý Türkistan, 300
Batýlý, 168
Batýlýlar, 219
Bedduâ, 107, 325
Bedenî his, 150
Bedir, 5, 79
Bediüzzaman Hazretleri, 5, 6, 7, 11, 24, 25,  31, 38, 53, 60,  62, 77, 89, 90, 98, 99, 106, 109, 115, 132, 148, 
149,  159, 179, 185, 186,  193, 205, 206, 207, 208, 209, 210, 212, 213, 222, 256, 281, 282, 313, 322, 326 
Belâ, 101
Belâ ve musibet, 76, 85
Belâgat, 212
Beni Ýsrail, 7
Bereket, 89, 90, 96, 98
Bergson’un ruhçuluðu, 168
Berzah, 254
Berzah âlemi, 328
Besmele, 292, 293
Bey, 223
Beydâil­ard, 267
Beytullah, 299
Biat, 85
Biat çizgisini muhafaza, 161
Bid’at, 84, 108
Bilgisayar, 63
Birinci Cihan Harbi, 17
Birlik, 170
Biþr­i Hafî, 24
Bitkiler, 94
Bitlis, 206
Bizans, 4, 113
Bizanslýlar, 264
Bosna­Hersek, 132
Boþluk, 142, 153
Boþluk ve zaaf, 145
Boza, 80
Böbrek, 69
Budin, 283
Buharî, 31, 239, 292
Burs, 65
Bursa, 79
Buud, 100
Bürhan, 269
Büyü, 291
Büyük günah, 80, 333
Büyük ruhlar, 112
Büyüklük, 70
Cafer b. Halid, 4
Cahil, 110
Cahiliye, 241
Câmid, 164
Câmiü’l­Ezher, 309
Can pazarý, 82
Cebel­i Tarýk, 300
Cebrail, 197
Cedel, 103, 104
Cefa, 93 
Cehennem, 47, 105
Cehennemlikler, 254
Celâlî tecelliler, 63
Cemaat, 81, 98, 133, 170, 173, 174, 210
Cemaat büyükleri, 171
Cemaat olma, 171
Cemaat zamaný, 133
Cemaatin þahs­ý manevîsi, 172
Cemaatleþme, 170
Cemal Paþa, 303
Cemel vak’asý, 73
Cemil Meriç, 206, 306
Cemm­i gafir, 65
Cenâb­ý Hakk’la irtibat, 165, 166
Cennet, 47, 48, 49, 84
Cennet ehli, 105
Cennetlikler, 254
Cesed ve Ruh, 65
Cevþen,  68, 186
Cezbe, 100
Cibril, 9
Ciddiyet, 71
Cifr, 186
Cimriler, 77
Cinler, 43
Cinnet, 330
Cûdi daðý, 12
Cum’a suresi, 184
Cumhuriyet hükûmeti, 206
Cünüplük, 282
Çanakkale, 51
Çandarlý, 264
Çile çizgisi, 115
Çilehane, 217
Çocuk sevgisi, 313
Daðlar, 111
Dahiler, 301
Dalâlet, 84
Darü’l­hikmet, 232
Darü'l­kudret, 232
Darwin, 326
Dava, 60, 74, 87
Dava adamý, 81, 87 106, 144, 145,
Da’va adamýnýn ruh portresi, 107
Da’va arkadaþlýðý, 73
Da’va eri, 102
Da’vaya vefa, 111
Davud (as), 46, 198, 329, 221, 222, 240
Deccal, 189, 264
Deccaliyet, 252
Deðiþme, 217
Deha, 235
Dejenere, 11
Deli, 88
Demagoji, 152
Demagoji üstadý, 152
Demirperde Ülkeleri, 209
Dengeli bir hizmet eri, 119
Deniz Gezmiþ, 236
Derman, 93
Dert, 85, 93, 103, þ23
Despota, 113
Devir, 293
Devlet sýrrý, 221
Devlet­i ebed­müddet, 113
Devr­i daim, 79
Diðergâmlýk, 64, 65
Dýhyetü’l­Kelbî, 252
Dýrar Mescidi, 183
Dikkatli davranmak, 75, 76
 Dikkatsizlik, 139
Dinin rûhu, 67
Dinî sistemler, 168
Disiplin, 240
Divan­ý Harp, 107
Diyalektik, 59
Diyalog, 87
Doðruluk, 315
Doðum kontrolü, 287
93 Harbi, 17
Dolmabahçe Sarayý, 227
Domuz Yaðý, 277
Dost, 90, 111
Duâ, 70, 76, 78, 79, 81, 86, 89, 90, 92, 277, 317, 323, 325, 331
Duygular, 69
Düdüklü tencere, 64
Dünya iþleri, 258
Dünya zevki, 106, 189
Dünya­ahiret dengesi, 166
Dünyevî bir ikbal, 90
Düyûn­u umûmiye, 17, 227
Ebced, 186
Ebdallar, 79
Ebedî mucize, 196
Ebedî ölüm, 136
Ebedî saadet, 84
Ebrar, 179, 331
Ebû Bekir (ra), 51, 65, 71, 103, 121, 155, 179, 193, 194, 254, 283, 288, 301, 308, 322, 325
Ebû Cehil, 128, 267
Ebu Hanife, 9
Ebû Hureyre (ra), 127, 306
Ebû Nuaym, 32
Ebu Süfyan, 220
Ebu Talip Mekkî, 182
Ebû Ubeyde, 59
Ebu Zerr, 5, 161
Ebu’s­Suud, 303
Edebiyat, 319
Efendi, 223
Efendimiz (sav ), 59, 61, 70, 71, 72, 77, 78, 79, 84, 85, 92, 171, 173, 175, 179, 181, 183, 184, 194, 197, 297, 
306, 315, 317, 320, 329
Eflâtun, 13
Efraz, 67
Ehl­i dünya, 87
Ehl­i Beyt, 186, 272
Ehl­i Ýmân, 78
Ehl­i kitap, 181
Ehl­i küfür, 97
Ehl­i Sünnet, 69, 186, 227
Ehl­i tercih, 226, 288
Ehlullah, 65, 72, 128
Ehram, 103, 307
Ehven­i Þer, 10
Einstein, 217, 270
Elmalýlý Hamdi Yazýr, 302, 303, 305
Emevi, 304
Emevî devleti, 300
Emirdað, 322
Emniyet, 83
Emperyalist, 3
Emr­i bi’l­ma’rûf, 124, 125
Emr­i þerî, 192
Emr­i tekvinî, 192
En saðlam sýðýnak, 122
Enaniyet, 74, 106
Enbiyâ, 40, 71, 92
Enderun aðasý, 112
Enver Paþa, 303
Ervah­ý habise, 102
Erzurum, 109
Esbab, 317
Esbab­ý adiye, 246
Esbab­ý nüzul, 184, 195
Esid Ýbn Attab, 264
Esma­i Ýlâhî, 22, 39
Esrar­ý Hodi, 30
Esved bin Yezid en­Nehâî, 9
Eþek, 92
Eþrar, 323
Evladlýk, 281
Evlenme, 83, 91, 118
Evlenmeyenler, 8
Evliya, 40, 221
Evliyaullah, 182, 319
Evrâd, 68
Evrad u ezkâr, 86, 115, 173
Evsaf­ý Ýseviye, 222
Evsaf­ý Muhammediye, 222
Evvâh, 76
Ezan, 85
Fahreddin Razi, 302
Fakirlik, 189
Farabî, 9, 35
Farslar, 17, 18
Farz­ý ayn, 67
Farzlar ötesi farz, 66
Fasid daire, 66
Faþist sistemler, 190
Fatih ruh, 7, 80, 66 112, 226, 264, 297
Fatiha Sûresi, 68, 80
Fatihlik, 112
Fazilet, 73
Faziletfüruþluk, 138
Fedakârlýk, 65, 101, 106
Felekler, 93
Felsefe, 207, 323
Feraset, 180
Feraset ehli, 169
Ferd, 222
Ferdiyet, 222
Ferdî amel, 170, 174
Ferdî ibadet, 172
Ferec, 76
Feridüddin, 182
Fetih, 101
Fetih sûresi, 101
Fetret Devri, 60, 61
Fetva, 282
Feyiz, 70, 100
Feyz­i Akdes, 46
Fiilî dua, 91
Fýkhu’l­Ekber, 305
Fikir birliði, 170
Filibeli, 305
Filistin, 7, 12
Filo, 12
Firaset, 40
Firavun, 181, 302
Firdevs cenneti, 261
Fitne, 283
Fýtrat, 108, 256
Fýtratýn gayesi, 153
Folklor, 21
Folklor müslümanlýðý, 67
Fransa, 12
Fransýzlar, 5
Fudayl b. Ýyaz, 299
Fülk, 12
Füsus, 240
Fütûhat, 101
Gaffar, 22
Gafil nefs, 104
Gaflet, 63, 109, 158, 159
Gaflet perdesi, 85
Gafur, 23
Ganimet, 278
Gavs, 37
Gavs­ý Azam, 45
Gavsiyet, 38, 172
Gaybe iman, 261
Gaye, 71, 74
Gaye ve vesile, 126
Gaye­i hayat, 91
Gayret, 97, 98
Gayretullah, 108
Gayûr, 44
Gazab saikalarý, 141
Gazab­ý Ýlâhiye, 198
Gazete, 68
Geçmiþ ümmetler, 261
Geçmiþin muhasebesi, 143
Gemi, 76
Gençler, 325
Gençlik, 72, 316
Gerçek dava adamý, 121
Gerilim, 86
Gibb, 242
Gýpta, 69
Gýybet etme, 77, 89, 98, 99, 106, 129, 130, 138, 277, 318, 333, 
Gönül, 92, 320
Gönül insaný, 82
Gönül ve his dünyasý, 85
Gözyaþý, 94, 111
Gözyaþlarý, 84
Gurub­u þems, 182
Gurup, 182
Gurur,  72, 82, 101, 322,
Gülistan, 227
Günah, 63, 78, 91, 94, 99, 104, 313, 325, 334
Günaha keffaret olacak namaz, 163
Günahýn ýzdýrabý, 163
Günahlara keffaret, 162
Güneþ, 70
Günümüz insaný, 136
H. Cisri, 303
Haberalma teþkilâtý, 113
Habeþ, 103
Habeþistan, 300
Hac, 154, 291, 334
Haccac­ý Zâlim, 267, 299, 298
Hacý Bayram Veli Hazretleri, 80
Haçlý zihniyeti, 117, 219
Haddinden fazla alâka, 108
Hafýz Ali, 314
Hak, 77, 78, 83
Hakikat, 212
Hakikat­ý Ahmediye, 128
Hakîm , 208
Hakk’ýn hatýrý, 68
Hakkýna tecavüz, 93
Haklarýný helâl etme, 98
Hal­hatýr sormak, 225
Haliç, 112
Halid b. Velid, 33, 127, 301 
Halim, 264
Halim Baba, 119
Halîl, 105
Halkadan Parýltýlar, 182
Halkýn iltifatlarý, 153
Halkýn teveccühü, 153
Hallac­ý Mansur, 29, 301
Hamal, 70
Haman, 302
Hammer, 7
Hanbeliler, 283
Hanefî, 292
Hanzala b. Âmir, 282
Hapishane hayatý, 218
Haram, 104
Haram olan þeyler, 146
Harem­i Þerif, 183
Haremeyn­i Þerifeyn, 221
Harp, 328
Harun Reþid, 7, 299, 334
Hasan Basri, 32, 300
Hasan Can, 113
Hasan el­Benna, 306
Hasan Feyzi, 314
Hasan Sabbah, 35
Hasbîlik, 65
Hased, 69, 70
Hasenat, 179
Hasf, 267
Hasým Cephe, 113
Haþir, 48, 315
Hata, 73, 81, 101
Hâtemü’l­Enbiya, 27
Hatemü’l­Evliya, 27
Hatýra, 92, 109
Hatt­ý muvâsala, 108
Havarî, 81, 105
Havf, 72
Havkale, 233
Hayat, 62
Hayber, 14, 280
Hayýrda yarýþ, 267
Hediye, 134, 135, 285
Helâk olma, 86
Helâlleþme, 77
Helezonik, 26
Hendek, 10, 79
Heraklius, 220
Hesap, 77, 80
Hesaplaþma, 143
Hýcr bölgesi, 218
Hýlyetü’l­Evliyâ, 32
Hýzýr, 111
Hýzýr çeþmesi, 111, 187
Hicap, 272
Hicret, 234
Hidayet, 95, 97, 102
Hilafet, 10, 226, 265, 329
Hilekâr dostlar, 159
Hilm, 61
Himmet ufku, 66
Hiroþima, 3
Hissiyât, 111
Hitabet, 181
Hitler, 110
Hizb, 68
Hizmet, 68, 72, 74, 78, 79, 83, 87, 89, 90, 96, 97, 99 101, 102, 106, 110, 111, 124, 138, 170, 187
Hizmet aþký, 90
Hizmet cephesi, 142
Hizmet insaný, 87
Hizmet prensipleri, 138
Hizmet þuuru, 71, 89
Hizmet üniteleri, 166
Hizmete ait sýrlarý fâþ etmenin hükmü, 123
Hizmette akýl­mantýk ve his, 157
Hodgâm, 106
Hollywood, 327
Hristiyan, 15, 222
Hristiyanlar, 231, 259, 315
Hudeybiye, 101
Hulefa­i Raþidin, 14, 305
Hulûl ve Ýttihad, 21
Humudet, 142
Hutbe, 96, 184
Huzur, 25, 79
Hüdhüd, 198, 199
Hürriyet heykeli, 82
Hüsn­i zan, 81, 155, 283
Hüsn­ü kabul, 89
Hz. Âiþe (r. anha), 44, 73, 155, 179
Hz. Ali (ra), 35, 50, 51, 73, 186, 267, 283, 325
Hz. Bilâl (ra), 103, 288
Hz. Cabir, 287
Hz. Cibril, 252
Hz. Ebû Bekir’in imameti, 260
Hz. Ebû Hureyre (ra), 105
Hz. Enes (ra), 115
Hz. Fatýma, 266
Hz. Hamza (ra), 789
Hz. Harun, 181
Hz. Hýzýr (as), 222, 258
Hz. Huzeyfe, 115
Hz. Ýsa’nýn nüzûlü, 259, 
Hz. Lût’un karýsý, 328
 Hz. Mâriye, 14
Hz. Meryem, 193, 197
Hz. Muaviye, 162
Hz. Muhammed (sav), 60, 92, 95, 105, 179, 184, 191, 196, 325
Hz. Ömer (ra), 12, 31, 32, 59, 60, 63, 65, 71, 72, 73, 121, 155, 156, 161, 167, 179, 218, 254, 259, 264, 267, 
283, 288, 300, 322, 325
Hz. Safiye, 14
Hz. Selman (ra), 121
Hz. Suheyb, 256
Hz. Þuayb, 46, 180, 181
Hz. Talha, 73
Hz. Zekeriya, 190, 240
Hz. Zeyneb (r. anha), 155
Hz. Zübeyr, 73
Isparta, 90, 206
Izdýrap, 84, 85, 94
Ýbadet, 68, 173
Ýbadet ü taat, 95
Ýbaha, 280
Ýbn Abbas, 31, 298
Ýbn Sebe, 14
Ýbn Teymiye,4, 14, 43
Ýbn­i Cerir et­Taberî, 302
Ýbn­i Erkam, 5
Ýbn­i Esir, 302
Ýbn­i Hacer, 302
Ýbn­i Hadid, 186
Ýbn­i Kesir, 303
Ýbn­i Sina, 9
Ýbrahim (as), 5, 76, 81, 190
Ýbrahim Ethem, 313
Ýbrahim Nehaî, 9
Ýbret almak, 81
Ýcaz­ý bil­hazf, 262
Ýcmalî imân, 48
Ýç fethi, 174, 175
Ýç muhasebe, 156
Ýç murakebe, 142
Ýçtihad, 285, 286
Ýçtimâiyatçýlar, 115
Ýçtimaî salâh, 130
Ýddialý olmama, 133
Ýdeal, 50
Ýffet, 75
Ýfk (Ýftira) hadisesi, 77, 155
Ýfrid, 102
Ýftira, 277
Ýhlâs, 55, 62, 68, 74, 90, 91, 101, 102, 212 
Ýhsan, 36
Ýhsan þuuru, 37
Ýhtiyar zinakâr, 255
Ýhya, 182
Ýhyâ hareketi, 109
Ýkaz tokatlarý, 125
Ýki Batý, 182
Ýki Doðu, 182
Ýkinci Dünya Savaþý, 110
Ýkinci Murad, 14, 80, 290, 297
Ýkindi, 290
Ýkindi güneþi, 256
Ýknâ, 110
Ýktifa etmemek, 66
Ýktiran, 316
Ýlâhî ahlâk, 137
Ýlâhî sevk, 164
Ýlahî tecelli, 185
Îla­yý kelimetullah, 138, 272
Ýlham, 147, 150
Ýlham ve çevre, 148
Ýlhama açýk ruhlar, 147
Ýlim, 59, 67, 97, 110, 320, 
Ýlim tahsil etme, 61
Ýllet, 316
Ýlmihal bilgisi, 97
Ýlmin vazifesi, 153
Ýltica, 167
Ýlyas (as), 38
Ýmam, 92
Ýmam Gazalî, 72, 148, 149, 182, 186, 326, 
Ýmam Rabbanî, 29, 34, 38, 100,  148, 182, 278, 306
Ýmam Þa’ranî, 22, 138, 182
Ýmam Zeyd, 303, 304
Ýmam­ý Azam, 293, 299, 303, 304, 306, 321
Ýmam­ý Nevevî, 9
Ýmam­ý Þafiî, 279, 292
Ýmam­ý Þazelî , 186
Ýmâmet, 10
Ýman, 98, 106, 107
Ýman ve Kur’ân hakikatleri, 85
Ýman ve Kur’ân hizmeti,  144
Ýmrü’l­Kays, 217, 319
Ýmtihan, 128, 190
Ýncil, 15, 225
Ýngiliz Kraliyet Sarayý, 227
Ýngilizler, 5, 51
Ýngiltere, 197
Ýnhiraf, 146
Ýnkiþaf, 70, 74, 77, 87
Ýnsan­ý kâmil, 92, 137
Ýnsaný günaha çekebilecek duygular, 149
Ýnsanýn tabiatý, 149
Ýnsanî tavýr, 137
Ýnsibað, 173
Ýnsiyak, 164
Ýnþirah, 251
Ýnþirah­ý sadr, 261
Ýntikam, 82
Ýnziva, 84
Ýrade, 49, 100, 164, 191
Ýrade gücü, 217
Ýrade zaafý, 102
Ýran, 4, 10, 17, 18
Ýranlýlar, 233
Ýrþad, 94, 95, 96, 98, 102, 329
Ýrtibat, 165
Ýrtidat, 105
Ýrtidattan korunma yollarý, 121
Ýsa (as), 35, 105, 179, 222, 231, 240, 252, 315
Ýsaf, 160
Ýsevîyet, 252
Ýskilipli Atýf Hoca, 50
Ýslâm, 190, 191
Ýslâm’ý anlatmak, 67
Ýslâm’ýn i’lasý, 91
Ýslâmiyet, 190, 191
Ýslâmî Cemaat, 174
Ýslâmî hakikatler, 75
Ýslâmî hizmet, 108
Ýslâmî potansiyel, 94
Ýsm­i A’zam, 222
Ýsmet, 71, 269
Ýsrail, 197
Ýsrailoðullarý, 194
Ýstanbul, 90, 206, 297
Ýstanbul surlarý, 79
Ýstanbul’un fethi, 226, 264
Ýstavroz, 113
Ýstiare, 80
Ýstidat, 52
Ýstidat ve kabiliyet, 170
Ýstidraç, 72
Ýstikrar, 111
Ýstiþare, 71, 89, 142
Ýstitaat, 192
Ýþtirak­ý a’mal, 169, 170
Ýtaat, 71
Ýttifak, 220
Ýttihad ve Terakki, 17,  298
Ýzmir­Manisa yolu, 106
Ýzzet, 101, 322
Japon, 16
Kaba kuvvet, 110
Kâbe, 218, 263, 267, 314
Kâbe Baskýný, 267
Kabiliyet, 87
Kabir, 48
Kabz u bast, 162
Kadavra, 289
Kader, 44, 46, 50
Kaderi tenkid, 143
Kadý Beydavî, 194, 303, 324
Kadý Karakuþ, 225
Kadir, 232
Kadir gecesi, 163
Kâfir, 207
Kahkaha, 285
Kahr, 93
Kaht­ý rical, 243
Kalb, 64, 65, 75, 82, 161
Kalp ve ruh insaný, 100
Kamil mâ’nâda namaz, 158
Kamil Miras, 305
Kant, 22
Kanunî, 7, 14, 16, 113, 221 
Kapitalist, 190
Karabað, 132
Karâbet, 266
Karakuþî, 225
Kardeþ, 73, 77, 78, 81
Karýnca, 200
Karl Marks, 14
Karun, 266, 267, 302
Kavga, 89, 95
Kavlî dua, 91
Kaybetme noktalarý, 128
Kayýp kuþak, 154
Kayser, 260
Kayyim, 331
Kaza, 44, 46
Keffaret, 163
Kehf suresi, 189
Kelam ilmi, 192
Kelepir sevdasý, 83
Kelime­i tevhid, 65
Kemale erme istidadý, 168
Kemmiyet, 218
Kemmî büyüme, 74
Kendimizi kontrol, 143
Kendimizi tenkid, 143
Keramet, 21, 25
Kerbelâ, 44, 325
Kesb, 65, 82
Keþkeler, 119
Kevser suresi, 99
Keyfiyet , 218
Kibir, 72, 82, 106
Kibirli fakir, 255
Kýble, 314
Kýdem, 74
Kýnama, 91
Kýraat, 92
Kýþ, 321
Kin, 78
Kisra, 260
Kitap, 83, 335
Kitab­ý Mübîn, 189
Kitap okuma, 77, 82
Kitle ruh haleti, 95
Kýyâmet, 66, 125, 188
Kýzýl i’câz, 11
Kobralara merhamet, 93
Kollektif þuur, 171
Komünist, 94
Komünist sistem, 190
Komünistler, 219, 330
Komünizm, 111
Komünizm, 229
Komünizma, 168
Konfüçyüs, 308
Konsantre, 78,  320
Konstantin231
Konya, 69
Kosturma, 25
Kölelik Müessesesi, 224
Köpek, 92
Kötü akýbet, 169
Kötülüðe meyil, 169
Kudsî da’vâ, 111
Kudsî hadis, 76
Kudsî manâ, 75
Kudsî mekanlar, 263
Kudüs, 7
Kul hakký, 83, 277, 280
Kulluk þuuru, 72, 123
Kulluk, 63, 64, 137, 141, 
Kur’ân, 60, 68,  164, 181, 183, 185,  186, 187, 188, 190, 191, 195, 196, 197, 198, 199, 200
Kur’ân kültürü, 237
Kur’ân’daki kýssalar, 188
Kurbiyet, 158, 172, 265
Kureyþ, 65
Kurtarmak, 88
Kurtulmak, 88
Kusur, 64, 81
Kuþeyri Risalesi, 27
Kutbiyet, 37, 38, 172
Kûtul­Kulûb, 182
Kutup, 37
Kuvve­i maneviye, 96
Kuvvet dengesi, 132
Kuzey Afrika, 300
Küfr­ü mutlak, 98
Küfre meyil, 136
Küfür isnadý, 91
Küllî þuur, 164
Kültür, 317
Kürsî, 45
Kürsü, 78
Kürtçe, 206
Küskünlük, 74
Küsüp gitme, 89
Lânet, 103
Lat, 160
Lâtife, 74
Latifelerinin dirilmesi, 95
Lâubalilik, 72
Liberal iktisadi anlayýþ, 190
Liberalist, 190
Lider, 63
Lokomotif, 50
Lordlar Kamarasý, 221
Lût (as), 197, 328
Lût kavmi, 197
Lüfuf, 93
M. Abduh, 110
M. Akif, 303
M. Ali Ayni, 305
Mâ’nâ eri, 111
Maarif hayatýmýz, 165
Maarri, 306
Maddecilik, 168
Maddenin faresi, 87
Maddî­manevî füyûzât hislerinden Fedakârlýk, 180
Mafya, 302
Mahcûbiyet, 328
Mahkeme fýkrasý, 225
Mahmud Akkad, 301
Mahremiyet, 281
Mahþer, 191
Mahþerî, 66
Maiz, 33
Makam, 88, 133, 134
Makam­ý Hýzýr, 222
Makam­ý Hýzýriyet, 25
Makam­mansýb sevdâsý, 118
Makam­mansýb zaafý, 97
Makûl fikir, 89
Malatya, 69
Maneviyat, 88, 99
Manevî hayatýmýza ait tecrübelerimiz, 157
Manevî þirket, 174
Manevî terakki, 90
Marifet­i Ýlâhî, 126
Marksizm, 168
Mâsivâ, 82
Materyalizm, 168
Maveraünnehir, 300
Maymun, 92
Mâzî, 8, 110
Mecmuatü’l­Ahzab, 132
Medain, 70
Medine, 4, 14, 31
Medrese, 11
Mehdi, 38, 252
Mehdiyet, 210, 259
Mehmed Feyzi Efendi, 67
Mehmed Zihni, 305
Mekir, 73
Mekke, 5, 31, 160, 235, 292, 306
Mekke dönemi, 160
Mektûbat, 182
Melek, 69
Melekler, 76,  314
Melekût alemi, 258
Melik, 81
Melikþah, 7
Memerr, 86, 89
Menâr, 309
Menat, 160
Mertlik, 81
Mescid­i Aksâ, 183, 263
Mescid­i Haram, 263
Mescid­i Kûba, 183
Mescid­i Nebevî, 183, 263
Mesih (as), 8, 38, 97, 194, 197, 222, 315, 329
Mesihiyet, 210, 222, 329
Mesnûn, 68
Mesuliyet, 142
Meþiet, 281
Meþiet­i Ýlâhî, 75
Meþreb ayrýlýklarý, 127
Meþveret, 89
Metalib ve Mezahib, 305
Mevlâna, 24
Mevlânâ Muhammed Ýkbal, 30
Mevlid­i Nebevî, 268
Mevzûatü’l­Ulûm, 186
Mezar, 282
Millet, 64, 65
Mirac, 92, 154, 272
Mirad, 103
Misalî levhalar, 254
Mýsýr, 243
Mýsýr Firavunu, 103
Modernistler, 227
Molla Cami, 182
Molla Gürani, 112, 297
Molla Hüsrev, 297
Motor, 63
Muallim, 71
Muallim Nacî, 11
Mucize, 195
Mucizeler, 207
Muhabbet­i Ýlâhî, 126
Muhammed, 306
Muhammed Abduh, 309
Muhammedî makam, 38
Muhammedî ruh, 137, 252
Muhammedî terbiye, 63
Muhasebe, 32, 72, 132, 133, 142, 146
Muhasibî, 34
Muhbir­i sâdýk, 92
Muhlisler, 156
Muhyiddin Ýbn Arabî, 24, 27, 29,  100, 224, 302, 334, 335
Mukarrabîn, 49, 179, 190, 331
Mukavele, 74
Murabýt, 83
Murâkabe, 31, 32, 111
Musa (as), 11, 45, 46, 105, 179, 180, 181, 188, 194, 227,  228, 258, 261, 325 
Musibet, 101, 120
Musiki, 282 
Mustafa, 325
Mustafa Sabri Efendi, 110, 213, 305
Musul, 12
Mutasyon, 109
Mute, 4
Mutlak irade, 164
Muvaffak olmak, 95
Muvâzene unsuru, 107
Mü’minlik alâmeti, 94
Mübalaða, 315
Mübarek geceler, 322
Mücahid, 78 97
Mücazat, 71
Müceddit, 149, 221, 239
Mücedditlerin hikmet­i vücudu, 116
Müctehid, 226, 332
Müezzin, 288
Mükâfat, 71
Mülhemûn, 226
Münafýk, 154
Münafýkýn demagojisi, 59
Münafýklar, 207
Münferid hareketler, 71
Münîb, 76
Münker ve nekir, 268
Mürþid, 60
Müsademe, 74
Müsamaha, 33
Müseylime, 105, 291
Müslim, 239
Müsteþrikler, 59
Nafile ibadet, 80
Nafile namaz, 86
Nagazaki, 3
Nahid Dinçer, 246
Nahl, 199
Naile, 160
Nakilciler, 226
Nakilcilik, 226
Namaz,  61, 65, 66, 68, 71, 85, 86, 90, 92, 96, 100, 137, 154, 158, 159, 162, 163
Namazý dert edinmek, 99
Namýk Kemal, 305
Nasihat, 88
NATO, 219
Nazarî Ýlim, 261
Nazi, 15
Nazým Hikmet, 113, 147
Nebevî sýbga (boya), 105
Nebî, 24, 102, 269
Nebîler, 169
Nebîlik firaseti, 140, 180
Necip Fazýl Kýsakürek, 7, 33, 182, 173, 211, 237,  306
Nedamet hissi, 162
Nefahatü’l­Üns, 182
Nefer, 125
Nefis muhasebesi, 141
Nefis müdafaasý, 104
Nefs, 64, 78, 95, 106
Nefsi müdafaa, 103
Nehcu’l­Belaða, 186
Nehy­i ani’l­münker, 124
Neml sûresi, 198, 199
Newton, 217
Nifak, 94, 145
Nifak alâmeti, 94, 111
Nifak korkusu, 156
Nifaktan korunma, 145
Niyazî­i Mýsrî, 308
Nizamü’l­Mülk, 11
Nuh (as), 12, 45
Nur, 98
Nusayrî, 17
Nübüvvet, 198, 308
Okumamak ve düþünmemek, 76
Olivera, 113
Ondokuzuncu Mektub, 207
Orhan Gazi, 14
Orhan Veli, 147
Orijinalite, 85
Orta Asya, 132, 243
Orta ümmet, 191
Ortak çizgi, 170
Oruç, 130
Osman (ra), 50, 51, 73, 283
Osman Bektaþ Hocaefendi, 322
Osman Gazi, 79
Osmanlý, 3, 6, 8, 16, 17, 217
Osmanlý Devlet­i Âliyesi, 5, 334
Osmanlý haberalma servisi, 113
Osmanlý Hanedaný, 298
Osmanlý padiþahlarý, 80, 81
Osmanlýlar, 221
Otopsi, 290
Öfke, 63, 149
Öðle, 68
Öðrenme, 88
Öðretmen, 88
Ölüm, 62
Ömer b. Abdülaziz, 181, 300, 301
Ömer Nasuhî Bilmen, 114, 302
Örtülü ödenek, 279
Öþür, 279
Özbekistan, 228
Pakistan, 10
Pakt, 219
Pepelik, 181
Peygamber Efendimiz (sav), 201
Peygamber Müezzini, 103
Peygamberler, 95, 169
Peygamberlik, 84
Pinhan, 78
Politikacý, 94
Pozitif ilim, 116
Proleterya, 190
Psikolojik tefsir, 195
Putlarý reddediþ, 160
Rab’le irtibat, 152
Rabbu’l­meðarib, 182
Rabbu’l­meþarik, 182
Radyo, 68
Rahat, 117
Rahîm, 208
Ramazan, 163
Raþid halifeler, 59
Ravza­ý Mutahhara, 183
Reaksiyon, 89
Realite, 50
Recâ, 72
Receb, 322
Recm, 15
er­Reddiyyetü ale’l­Mezhebi Saidi’l­Kürdiyyeti, 213
Regaib gecesi, 322
Resûlullah, 78
Reþit Rýza, 309
Reyyan Kapýsý , 220
Rýza, 74
Rýza Tevfik, 303
Rýza­i Ýlâhî, 90, 126
Risale­i Nur, 23, 31, 107, 205, 208, 210, 211
Risaleler, 206
Riya, 70, 72
Roma, 128, 196, 231
Romanti, 242
Rönesans, 16
Rubûbiyet, 27
Ruh, 65, 69, 82, 83, 87, 99, 324
Ruh haleti, 7, 79
Ruh ve kalbin hayat seviyesi, 126
Ruhanî, 21
Rûhî ilhamlar, 108
Ruhu geliþtirmek, 100
Rûm sûresi, 233
Rumeli Hisarý, 112
Rumlar, 233
Ruslar, 209
Rusya, 25, 110, 207, 233, 260
Rükû, 92
Rüya, 101, 319, 324, 327
Rüyalar, 323
Saadet asrý, 241
Saadet­i ebediyye, 80
Sabýr, 53, 61, 95, 175
Sabir, 213
Sadaka, 44
Sadakat, 52, 102, 106, 179, 180, 308
Sâdýk arkadaþlar, 106
Saf müslüman, 136
Safa­Merve, 160
Sað ashabý, 191
Saðcýlýk, 190, 191
Sahabe, 70, 154, 173
Sahabe devri, 108
Sahabe mektebi, 103
Sahabe­i kiram, 131, 251, 292
Sahib­i Hut, 45
Said Ýbn Cübeyr, 298, 299
Said (Nursi), 107
Salâ, 278
Salâh, 81
Salat u selâm, 68, 75, 262, 278
Salih amel, 66
Salih daire, 66, 120
Saltanat, 329
Samimi, 55
Samimiyet, 52, 62, 101, 102
Samirî, 105, 302
San’at, 151, 318
Sarý Selim, 14
Sasani, 59, 128,  233
Savcý, 78
Sebat, 79, 95, 179, 180
Sebe melikesi Belkýs, 198, 199
Sebeplere tam riayet, 94
Secde, 92, 317
Sedd­i Zerayi, 221
Sefer, 265
Sekine, 253
Sekir, 80
Selâmlaþma, 67
Selef, 8
Selef­i salihin, 147, 325 332 
Selim kalp, 64, 77
Selimiye, 151
Selimiye Kütüphanesi, 224
Selman­ý Farisî, 70, 302
Semud kavmi, 102
Sevr maðarasý, 194
Seyr fillah, 28, 29
Seyr ilâllah, 28
Seyr minallah, 28
Seyr­i sülûk, 129
Seyyiat, 179
Seyyid Kutub, 13, 195, 303
Shakesspeare, 196
Sýddýk­i Ekber, 179, 308
Sýfýr olmak, 88
Sýfýr, 89
Sýhhat, 316
Sýrat, 48
Sibak, 185
Sifah, 265
Sihir, 11, 291
Sihirbaz, 6
Sitem, 111
Siyak , 185
Siyasî yapýlanma, 94
Siyer kitaplar, 84
Sloganvarî sözler, 109
Sofi, 96
Sohbet, 69, 173, 320
Sokrat, 308
Sokullu Mehmed Paþa, 13
Sol ashabý, 191
Solculuk, 190, 191
Sosyalist, 228
Sosyalizm, 228
Sovyetler Birliði, 209, 228
Statü, 96
Su, 79
Su­i istimal, 94
Sû­i zan, 81, 100, 283, 292, 324
Suheyl Ýbn Amr, 264
Sulh, 328
Sultan IV. Murad, 9, 335
Sultan Reþad, 206
Sultanahmed, 263
Suriye, 10
Süfyan­ý Sevrî, 299
Sükût, 96
Süleyman (as), 198, 199, 200, 222, 269, 329
Süleymaniye, 263
Süllem, 11
Sünnet, 68, 108, 207
Sünnet­i gayr­i müekkede, 290
Sünnet­i sahiha, 186
Sünnî, 17, 18
Sünnî kaynaklar, 186
Sünuhat, 205
Þafiî mehzebi, 291
Þafiîler, 292
Þah Ýsmail, 113
Þah Veliyullah, 148
Þahýslarý istihdam etme, 139
Þahs­ý manevî, 63, 101, 132, 171, 172, 210
Þahs­ý manevîye intisab, 172
Þahsî hayat, 87
Þair, 316
Þam, 252, 259, 334
Þark Üniversitesi, 206
Þart­ý adi, 271
Þartlandýrma, 99
Þecere­i Numaniye, 224, 334
Þedd­i rihal, 31, 37
Þef dönemi, 210
Þefaat, 171
Þefaat dairesi, 172
Þefkat tokatlarý, 167
Þehâdet, 70, 82, 271
Þehâdet talebi, 131
Þehevânî duygu, 150
Þehevî arzular, 75
Þehid, 105, 287
Þehidlik talebi, 130
Þemseddin Günaltay, 305
Þerare, 138
Þeriat­ý fýtriyye, 94, 125, 192
Þeriat­ý garrâ, 125
Þerik­i Barî, 53
Þevk, 96
Þeyh Bedreddin, 113
Þeyhu’l­Harranî, 38
Þeyhülislâm Hayrullah Efendi, 326
Þeytan, 69, 102, 152, 162 329
Þeytanî ruhlar, 131
Þia, 4
Þiî, 186
Þiir, 151, 316, 317
Þýmarmak, 140, 141
Þýra, 80
Þirk, 98
Þirk­i hafi, 166
Þöhret, 88
Þuara, 194
Þuayb (as), 132
Þuruk , 182
Þuur, 74, 75, 97, 110, 142
Þuur adesesi, 82
Þüpheli þeyler, 147
Ta’yir, 91
Tabakâtü’l­Kübra, 182
Tabakâtü’l­Müfessir, 114
Tabiat Risalesi, 23
Tabiî seyr, 109
Tabiîn­i izâm, 292
Tabu, 88
Tabut, 74
Tafsilî imân, 48
Tahdis­i nimet, 84
Tahirü’l­Mevlevî, 51
Tahyîr, 116
Takva, 99, 320
Talâk­ý selâse, 65
Talat Paþa, 303
Tanzimat nesli, 234
Tarih, 64
Tarih felsefesi, 196
Tarikat, 212
Tarikatlar, 212
Tasannû, 70
Tasavvuf, 129
Taþköpürülüzade, 186
Tavaf, 292
Tavýr almamak, 99
Tavsiye, 91
Tavuk, 92
Tazarru, 80
Te’sir, 89
Tebareke, 324
Teblið, 35, 62, 67, 94, 96, 98, 102, 329
Teblið hizmeti, 95
Tecelli, 35
Tecessüs, 99
Tedavî, 93
Tedbir, 76
Tedbirsizlik, 76
Tedmir, 191
Teennî, 108
Tefsir, 78, 189
Tehannüs, 5
Teheccüd, 103, 290
Tekfur, 79
Teknik, 219, 223
Teknoloji, 223
Tekye, 212
Tekye ve zaviye, 103
Telhin, 256
Temessül, 252
Temkin, 92
Temkin insaný, 116
Temsil, 75, 114
Tenafüs, 87
Tenasüb­i illiyet, 232
Tenkid, 89
Teokratik düzen, 223
Terbiye, 92
Tesbih, 68, 282
Teþebbüh, 251
Tevârüs, 109
Tevazu, 32, 33, 240
Tevbe, 149, 150, 163
Tevbe suresi, 194
Teveccüh, 70, 75
Tevfik Fikret, 305
Tevfik­i Ýlâhî, 99
Tevhid, 43, 86, 108, 109, 189
Tevhid­i rubûbiyet, 43
Tevhid­i ubûdiyet, 43
Tevhid­i ulûhiyet, 43
Tevrat, 15, 258
Tevvâb, 23
Teyakkuz, 92
Tezkiretü’l­Evliya, 182
Tirmizî, 239
Tokat, 142
Topkapý Sarayý, 12
Toroslar, 12
Tûl­i emel, 62
Türban, 321
Türbe, 282
Türk casusu, 113
Türk milleti, 219
Türkçe, 206
Türkistan, 243
Türkiye, 25, 77, 94, 110, 207, 209
TV, 68
Ubûdiyet, 27
Ubûdiyet  mukavelesi, 114
Ucb, 106, 138
Uhud daðý, 105
Uhud, 4, 79
Uhud þehidleri, 263
Ukde, 77
Ulû’l­azm peygamberi, 105
Ulubatlý Hasan, 112, 226
Ulûhiyet mukavelesi, 114
Ulum­u felsefe, 207
Ulü’l­emr, 229
Umranlar, 115
Usanmak, 102
Useyd b. Hudayr, 252
Uyku, 63, 85, 87
Uzza, 160
Übeyy b. Ka’b, 256
Üçüncü Murad, 14
Ülfet, 85, 99, 159
Ümit Haným, 306
Ümitsizlik, 96
Ümmet­i Muhammed, 79, 94, 253, 261
Üniversite, 109
Ünsiyet, 99, 159
Üslûp, 160
Üsve­i hasene, 78
Üzeyr (as), 35
Üzüntü, 85
Vaaz, 88
Vahdet­i mevcud (monimizm), 35
Vahdet­i­vücud (panteizm), 35
Vahidüddin, 297, 298
Vahþi, 301
Vahy, 320
Vaizlik, 88
Vak’anüvislik, 7
Vakar, 71, 254
Vakf, 65
Vâkýa suresi, 189
Van, 206
Varaka b. Nevfel, 60
Varid, 80
Varþova Paktý, 219
Vasiyet, 79
Vazife, 67, 76, 80, 89, 96
Veda namazý, 92
Vefâ, 121, 325
Vefasýz hayat arkadaþý, 82
Vehhabilik, 4
Vehn, 251
Velâyet, 25, 169, 172 
Veli, 24, 102, 154, 327
Velid, 283
Velîlik, 75
Vicdan, 22, 23, 31, 65, 86
Vicdanî tecrübe, 63
Video, 68
Vird, 76
Volter, 5
Ya Keþþaf, 22
Yabancý kültür, 236
Yahudi, 4, 168
Yahudiler, 6, 7, 14, 15, 231
Yahya (as), 8
Yahya b. Main, 307
Yahya b. Saidü’l­Kattan, 307
Yahyâ Efendi, 308
Yahya Kemal, 8, 211
Yakîn, 91, 93
Yalan isnadý, 277
Yalancý melik, 255
Yanlýþ insan, 152
Yar, 93
Yasak meyve, 179
Yasin, 324
Yaþlýlýk, 72
Yatsý namazý, 68, 290
Yavuz Selim, 7, 113, 334
Yevm­i þek, 45
Yemâme, 105
Yeni dünya, 234
Yeni Dünya Düzeni, 233
Yeniçeri, 7, 8
Yenilenme, 85
Yermuk, 10
Yezid, 283
Yýldýrým Bayezit, 14, 113
Yýldýz, 70
Yumurta, 95
Yunus (as), 76, 317
Yunus b. Metta, 45
Yunus Emre, 306, 320
Yusuf (as), 49, 81, 269
Yuþa b. Nun, 179
Zaaf, 142, 327
Zaðnos, 264
Zahid­i Kevseri, 305
Zahir­i þeriat, 258
Zaman, 245
Zekat memuru, 135
Zekat, 134
Zeliha, 49, 269
Zemahþerî, 303
Zevk almak, 95 
Zevk­i Rûhanî, 25, 126
Zeyd b. Harise, 4
Zihniyet meselesi, 136
Zillet, 68
Zina, 291, 333
Zina isnadý, 91
Zuhur, 35
Zulüm, 93, 330
Zühd, 99, 320
Zü’l­yedeyn hâdisesi, 71, 254