AYLIK KULTUR DERGISI AGUSTOS 1982 20 100 TL 60. YILTARIHE BAKMAK VE . RESIMLI AY Haluk GUVEN UGUN'G aciklamakta bagvu Bee cep ease birisi de tarihtir. Verili somut ogullann ulastigi o anki agama, belli bir sirecin son aoktast olmakla birlikte, gegiedigi strecin evrelerine siki sikiya baghir, Ulagilan ve kat bul edilen son noktayt aciklamakta sabip ciktlan siireg, kendi bitinseli- Hi iginde dogrulan ve yanhslanyla bir olgu olarak gerceklik kazanmis- tur. Gelinen son noktada, yeriye do. niip yasanilan sirecin degerlendiril mest ve o siece olusturan evrelerin dogru bir yontemle yerli yerine oturtulmast, “Bugiin"t_algulayabil: mek acisndan oldukea buyuk 6nem tastr ‘Tarih incelemesinde ya da baska bicimde sdylersek; olgularin tarihsel evrelerinin incelenmesinde, bilimin Kulasyziugu bize her evreyi kendi biitinselligi iginde, ona etkileyen tum unsurlarla birlikte ele almayi, incelenen evre'nin Gncesi ve sonra- siyla arasindaki nedensel bagi da gozardi etmemek gerektigini giste- rir. Kisaea sdylemek gerekirse olgu- Jann incelenmesiyle vaniiacak sonug- (lar) arasindaki bagin saghikiihgi di- yalektik yOntemin iyi uygulanma- siyla olanakhdir. "Bu tanh anlayist, idealist tarih anlayigt gibi, her d0- nemde bir kategori aramak zorunda degildir. ama, o, daima tarihin ger- (gek Copragr iizerine ayak basar; pra tigi fkirlere gére aciklamaz, fikirle- rin olugumunu maddi pratige gore agiklar.” (Marx-Engels, Segme Ya- pitlar, C. 1, s. 48, Sol Yayinlar, An- kara 1976) RESIMLI AY Giailen cergeve iginde ele alin- maya caliglan Resimli Ay olgusu, baslangiendan kapandigi ana dek gecen sie iginde, gerek basin tarihi Ye gerekse sosyo-kiltitel alanda ge tirdigi yenilikler ve gecirdigi degi- sikliklerle degerlendirilmek ve ka- zanmig oldugu tarihsel gerceklik igindeki yerine oturtulmak zorunda- dit. Ancak burada calgmamizin kapsammndaki darligi da belirtme- den gecemeyecegiz. Sdyle ki: 1. Resimli Ay, tek bagina, ayda bir cikan "yeni" bir dergi degildir. Genis capli bir ideolojik-politik an- layigin salt bir parcasdir. Bu anla- yyig, derginin yam sira yayn yagamt Sliresince, toplumsal-yazinsal cesitli konularda pek cok kitap yayimla- mis, haftabk, onbeg ginllik dergiler ansiklopediler gikartmistir. 2. Bu etkinligin bir pargast ola- mak 1927'de yillk bir secki olarak dizenlenen "Turk Oykiiciligi" ile ilgili caligma, giderek ayn bir dykii dergisi dogurmustur. 3 Bu arada yukarida degindigi- miz ideolojik-politik anlayis, dergi sahiplerinden Mehmet Zekeriya (Sertel)'nn 1930'da bagumsiz ad-y olarak Istanbul belediye secimlerine katildigim ve belediyecilik anlayt- siyla programm goritiz. (Resimli ‘Ay, 1980, S. 8,5. 4 vd)(Konuya ilig- kin olarak Sertel'lerin anilarinda bir kaytt yoktur.) Swraladigimyz nedenlerden dolayt Resimli Ay olgusu, degisik caligma- lara konu olusturabilecek bir boyut kazanir. Bu caligmanin kapsami ise yalniz Resimli Ay dergisinin serive- ni ile simarh kalacaktar. 1 Subat 1924’te yayin yagamuna giren Resimli Ay, ilk ciktig giinden baslayarak belli bir gorevi istlenmis ve bunun iistesinden gelmeye calis- mustar. Tim yagam siireciyle birlikte tarihteki yerine oturmus olan bu et- kinligin tarihteki yeri neresidir? Gé- recegiz." Amerika'da toplumbilim okuyan. Sabiha Zekeriya (Sertel) ile gazet cilik okuyan Mehmet Zekeriya (Ser. tel) Temmuz 1923'te yurda don- diiklerinden sonra Kurtulug Savas 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet ‘in du yurulmasiyla sonuclanmistir, Geng ‘Cumhuriyetin yeni ve cok acil go- revleri vardir. En 6nemlisi de hic kugkusuz Anayasa'dir, Bu sirada bugtinkii adtyla Basn Yayin Genel Miidiirligii olan "Mat- buat Midiliigi” gorevini M, Zeke- riya (Sertel) iistlenir. Ankara’da sayan Sertel'lerin evi de dogallikla geng Cumhuriyetin kimi kadrolan- nn bir araya geldigi bir yer olmus, yine aym. dogallikla hazirlanacak yeni Anayasa hakkindaki gorisler iburada da tartisilmistr. Yeni Anayasa icin en biylik te- dirginlik kaynaklanndan biri, Mec- lis'teki gicler dengesine de yansyan ve heniiz kaldinimamis bulunan “bi lafet’ ve onun politik agirligidir. Bu sorunu bilimsel olarak gézmeye yo- nelik toplumbilimsel bir caligma projesi hazirlayan genc toplumbilim- i Sabiha Zekeriya (Sertel)'nin Sne- risi, cesitli karst gikmalar sonucu gergeklegemez. Gercekte bu kargt Gikmalar, Sertel'lere yénelen bir ku- tuplagmanin da tavndir. Sonug ola- rak gOrevlerinden aynlan Sertel'er, {stanbul'a dénerler. (Roman Gibi 5. 72-19, Hatirladiklanim,s. 127-135) 1 Subat 1924 yilnda yayima baslayan Resimli Ay, ilk sayisindaki bagyazisinda gikag gerekcesini syle agiklar: "Bizde simdiye kadar iki gekil dergi cukmistir. Bunlann birincisi, sayist azbir okuyucuya hitabeden edebi mecmualardir; yazilar, yaza- nn edebi zevkine gre yazil. Bir de ikinci simf mecmualar vardir ki, bunlan para kazanmak ve gohret sajflamak emeliyle kitapgular veama- torler cikanrlar. "Resimli Ay" ne birinci, ne de ikinci ziimreye dahil- dir. Bizim hedefimiz okuyuculann, okuma ihtiyaglarim doyurmak ve memleketimizde gercekci bir halk dergisi kurmaktir. Bizce bir makale- rnin degeri, altindaki imzadan ziya- de, cok okunmasndadir.” (Aktaran S. Sertel, Roman Gibi, s. 80) Burada hemen "okunma"nin ne 19qukartilmasina dikkat gekelim. Bziei ogunlagu okuma yazma bilmeyen bir tophimda sorunun Gnemi kendi- liginden ortadadir Dikkat cekecegimiz ikincl nok- ta, Hilafetin heniiz. kaldinlmamis olmasidir. (Bilindigi_ gibi Osmanh- nin vizleree yilhk bu kurumu 3 Mart 1924'te kaldinlms, yeni Anayasa da 20 Nisan 1924'te yiirirlige gir- mistir.) Bu kosullarda Resimli Ay; saltanat devrinin cumburiyete mi ras biraktigi ekonomik, sosyal, ki tiire) bozukiuklan su dstiine cikar- ‘mak amaciyla ortaya gikmustt, Da- valarm akademik, teorik bakimdan incelenmesini degil, bu teorileri hal- kan anlayabilecegi bir dille halkin Online sermeyi hedef tutmustu. Bir balama 'Resimli Ay' bir magazindi Fakat halkin kilt seviyesini yilk- seltmeye yarayacak bir magazi dergisi olarak gikmaya baslar. (Ro- man Gibi, s. 81) Yukarida cercevesini_cizmeye aligtigimez bu anlayis, derginin ilk sayisinda yer alan agaifidaki konu basiiklarmidan da anlasilacags gibi, donemin Kendi Kogullart iginde ‘nem tasiyan sorunlarmaparmak tasarak cikig bildirisini gercekles- tirmeye koyulmugtur. "Genclik Bize Ne Vaad Ediyor (6, 3), cin Iein Glen Bir Millet, Sa- biha Zokeriya (s, 5), Istanbul Gece Yansindan Sonra, Hakkt Suha (s. 12)..." toplumsal_ soruniann yan sa, "Olilerimizle Konugabilir miyiz? (5, 18), Fen Aleminin Yeni Harikalan (s. 31), Ickisiz Calgy Olur mu? Osman Cemal (s. 43 (1 Subat 1340/1924)" bashklanyla magazin GORUYORUZ: PRESS SS Uitte sohabens stan Duyuyoruz: nein Noztm Hilemet'in diizenledigi "Go- riiyoruz/Duyuyorua” kégesi on konulan da olanca ciddiyeti ile ve- rilmektedir. Cuinkii 1924 Tirkiye'si heniiz "Yegil Gece” Tiirkiye'sidir.” Daha sonraki bagyaz1 ve belli bir sorunsaldan yola cikan yazilan ise sdyle siralayalim: sni Matbuat Kanunundan Ye- ni Bir Ruh Isteriz. M. Zekeriya (Ser- tel) (S. 2,s. 1), Beyoglu'nda Dilenci Cocuklar Mektebi (s. 10), Inkilapl ni Yapmak Kolay, Muhafaza Giicti MZ. (S. 3, s. 1), Horsizhk Teskilatt . 12), Umumi Harpten Sonra Yikt- Jan Saltanatlar (s. 18), Gocuklar Arasinda Razaman (s. 26), Yaratict Bir insan Olarak mi Yastyorsunuz, MZ. (8. 4, s. 1), Bag Muharrirler Saltanatina Son Vermeliyiz M.Z. (S. 5, 5.1). RESIMLI AY NE YAPMAK isTiYOR? "Yeni diinya’nm toplumsal-pol tik havasim olumlu? bigimde em- ‘mig olan iki bagyazannin gorisleri yansitan dergi, islevsel bir organ bi- imine birlinmistir. Yazarlarinin istedikleri, "Yeni diinya"da emilen (massedilen) toplumsal-politik anla- yin Tirkiye'ye de oturtulmasidir. Bu amac icin secilen yéntemin dog rulugu tartigmal bir durum olmak- la bitlikte, Resimli Ay bilincle bu duruma getirilmig bir araghr. Artuk sorun bu aracin en iyi bir bicimde kullaniimasidir. Ginkii bu girisim gerceklestiginde, basta da deginil- igi gibi, kimi politik kadrolara ters igidmigtdr. Simdi girev, gen¢ cumhuriyetin olumlu kadrolarint "disardan” etkilemektir, Derginin 1924 yilma ait sayian- nin incelenmesiyle genel bir deger- lendirmeye gidildiginde, M. Zekeri- ya (Sertel)'nm bu amaca yénelik ee a el tee ik 12 sayin basyazi baghklan sévle: "Genglik Bize Ne Vaad Ediyor? (S. 1, s. 3), Inkilaplan Yapmak Ko- lay Muhafaza Giictir (S. 3, s. 1), Yaratict Bir Insan Olarak mi Yast yorsunuz? (S. 4), Bag Muharrirler Saltanatina Son Vermeliyiz (S. 5), Maziye Degil Istikbale Bakalim (S. 6), Mechul Asker Kimdir? (8. 8), Mektebimiz Demokrasi (S. 9), Ziya Gokalp Hiizn ve Inkisar Iginde Ot- ii (S. 10) vd." ‘Toplumbilimei olarak sorunlara daha genig bir agidan bakip, ayrin- tilan genel sorunsal igine oturtarak irdeleyen Sabiha Zekeriya (Sertel)' rnin da katkistyla dergi, Snemsene- ek bir “tarat” olmaya baglamigtr. “Kadm" olmas ve uyguladigi yén- temdeki basanst, gazeteci olarak da Sabiha Sertelii ne cikartmigtr. Cogu kez imzasiz yazmakla birlikte Sinzal yazianyla yk il opie migtur:"Igin igin Olen Bir Millet (S. 1,8.5), Oskiidarh Kiigik Melahat (8. 2s. 31), Hukiimete, Millete, Hayata isyankar Dullar (S.'5, s. 18), tstan- bbul'u Fenahiga Sevk Eden Kuwet (8. 9, s. 26)" vazarin imzah yazilaridie. 4. sayida "Mehmetcige Hirmeti Ne (6. 18)" hr yazisinda, Osmanti Bankasi'nt ko- ‘umaida gBteviendiiln bir ei kon fanet sermayenin bekeis sorusu, bagim derde sokar, "kulajt cekili.” Ba tiir konularn yam sita dergi- nin yazinsal agithgi da sirer gider. Bu arada, "Dans ilk nast! basladim, Galgilt kahvelerde halk nasil egleni- yor" tiikinden magazin konulan da géze carpar. Somut kosullann bas- Jasin acik olarak yagandigi dé- nemlerde ise magazincilik agar basar. (Oranlandiginda, magazineiligin en Gok 1926 yihnda artmaya basladig gorilliz. Bu dénem, Resimli Ay'in ‘yasaminda bir kesintiyle baglar. Der- i, agagida deginecegimiz. gibi ad degistirmek zorunda kahit. 1927 yi- I ise tam antamiyla bir magazinclik ‘yal olmugtur.) 1925 yilnda baslangie anlayist egemenligini korumaktadir: “Irtica Nigin Reva Buluyor (8.2, s. 1), Biz Asti Olmayt Nasil Anhtyoruz? (8.4), Fikirden Evvel Mefkure Lazimdir (S. 5), Teceddiitle Ananeperestik Miicadelesi (S. 6), Yeni Nesle De- mokrasi Fikrini Vermek Istiyor mu- sunu2? (S. 8), Inkilabin Felsefesi (S. 9), Inkilaba Mukavemet Eden icti- mai Amiller (8. 10), Turkiye Cum- hutiyeti Kadin ve Cocuk Esaretini Lagy Etmelidir (8. 11) 1925 yuh, resmi adyla "Seyh Se it Ayaklanmas” gerekce gésterile. rek terdriin egemen kalndigt bir yil- dir. Bu yiliginde, ayaklanmayla bir- likte "ig kugu birden vuran tag”, ‘Takrir Siikun Yasasi kargimiza gi. kar. "Kug"lardan biri olan basin uygulanan baskilardan payina diige- ni Resimli Ay da dolayl olarak ali Daha énce kapatilan Resimli Hafta yerine cikan Resimli Pergembe'de yayinlanan bir yazismdan dolayt Cevat Sakir (Halikarnas Balike1s!) tutuklanir, Derginin imtiyaz sahibi olan M, Zekeriya (Sertel) da tutuk- lanarak, istiklal Mahkemesince mah-