Ddamana meliqiSvili qarTuli saliteraturo enis normirebis istoriidan

qarTuli saliteraturo ena yalibdeboda saqarTvelosa Tu mis farglebs gareT arsebul qarTul samonastro kerebSi, sadac iTargmneboda wm. werili da saRvTo liturgiisaTvis saWiro sxva literatura, iwereboda wmindanTa cxovrebani, iqmneboda himnografiuli krebulebi. maSin ar arsebobda normis damdgeni komisia, magram arsebobda eklesia, sadac `Jami qarTuliTa eniTa Seiwirvoda da locva yoveli aResruleboda da es qarTuli ena iyo sayovelTao sruliad qarTlisaTvis, anu saqarTvelosaTvis. imis mixedviT, Tu romeli mxare iyo dawinaurebuli politikurad da aqedan gamomdinare, kulturulekonomikuradac, Zvel qarTul xelnawerebSi asaxulia qarTuli saliteraturo enis ganviTarebis peripetiebi: - e.w. `xanmeti teqstebis (leqcionarebis, saxarebisa Tu winaswarmetyvelTa fragmentebi), haemeti teqstebis periodi, palestinuri kerebis Tu aTonuri skolis, Semdeg Savi mTisa da gelaTis skolis periodebi. TiToeuli es skola Tavisi enobriv-stiluri niSnebiT xasiaTdeba, TiToeuli maTgani sakuTari mTargmnelobiTi xelweriT gamoirCeva, rac gansazRvravs kidevac maT mier normirebuli mwignobruli enis saxes. magram amis Sesaxeb amjrad sityvas ar gavagrZeleb, aRvniSnav mxolod, rom ragind Zlieri unda yofiliyo mwignobruli skola, enis istoria gviCvenebs, rom mis mier SemoRebuli nebismieri norma (saTargmni enidan SeTvisebuli Tu sakuTriv qarTuli enis romelime dialeqturi wridan Semotanili, an kidev, rogorc Zvelni ityodnen, maT mier `mopovnebuli anu warmoebuli), Tu igi enis sistemuri ganviTarebis magistralur xazs ar mihyveboda da SemdgomSi Warbi aRmoCenila, qarTul saliteraturo enas ar SemorCenia (mxedvelobaSi gvaqvs mag. `mosvlad ars tipis formebi, an afeqturi zmnebis micemiTSi dasmuli aqtantis mravlobiTis aRsaniSnavad gamoyenebuli -ye sufiqsoidis normad qcevis cda gelaTis skolis XII saukunis literaturul ZeglebSi...). amas enis TviTganviTarebis Sinagani kanonebi aregulireben da awesrigeben: enis sistemis SigniT moqmedebs rogorc am sistemis simetriisaken midrekileba, rac misi mdgradobis ZiriTadi pirobaa da, rasac analogiis procesi awesrigebs, es ki, Tavis mxriv, ganapirobebs enis gamZleobas _ TviTarsebobas. magram sistemis SigniT mudmivad moqmedebs sapirispiro

procesebic, romlebic arRveven sistemis rgolebs, eseni ki enis ganviTarebis mTels manZilze kvlav simetriisa da wonasworobisaken miiswrafvian da es dausrulebeli procesi sistemis unificirebis, rRvevisa da kvlav gawonasworebisa dResac aqtualuria da yvelaze metad Tavs iCens qarTuli zmnis uRlebis Tanamedrove, sinqroniuli sistemis SigniTac, romelSic xSirad Tanaarseboben Zveli da axali literaturul-normirebuli Tu dialeqtur-xalxuri formebi. enis normebis dadgenis dros, Cvenis azriT, swored enis sitemebs unda mieqces yuradReba da gaTvaliswinebuli unda iyos ama Tu im formis perspeqtiva am sistemaSi (mxedvelobaSi gvaqvs I rezultativis av da am TemisniSnian zmnaTa unificirebisaken midrekileba, rasac analogiis procesis garda gansazRvravs zmnuri paradigmis gasworebisa da polisemiisaken Tavis daRwevis aucilebloba: aseve, mag. gasuli saukunis 30-ian wlebSi normis damdgeni komisiis mier viTarebiTi brunvis niSnad ad sufiqsis normad miReba maSin, rodesac ara mxolod zepir metyvelebaSi, aramed samwerlobo enaSi (beWdviT sityvaSi) aT sufiqsi iyo damkvidrebuli: brunvis niSanTa sistema TavisTavad gawonasworebuli iyo da normad -aT sufiqsis miReba brunvis niSanTa genezisis TvalsazrisiTac gamarTlebuli iyo: mic.-naT.: as _ is; viT.-moq.: aT _ iT). Mmagram arc am sakiTxebze gavagrZeleb sityvas, radganac dRes, rodesac qarTul enas ise, rogorc arasdros emuqreba eqspansia ucxo enisa, maSin, roca modunebulia Sinagani winaaRmdegoba enis matareblebis im fenebisa, romelTac xelT upyriaT `meoTxe xelisuflebis sadaveebi da kidev imaTic, romelTa xelSicaa literaturuli `bazari da yvelanairi gziT (ZiriTadad ki reklamirebis meTodiT) masobriv cnobierebaSi inergeba qarTuli metyvelebisa da weris es axali, degradirebuli, ukulturo kultura, dRes minda gavamaxvilo yuradReba imaze, Tu ra gakveTilebi SeiZleba gamovitanoT Cveni qveynis istoriuli gamocdilebidan. xolo es gamocdileba ki gviCvenebs, rom saxelmwifos mdgomareoba pirdapir aisaxeba enaze (iseve, rogorc, sxvaTa Soris, arqiteqturazec). zemoT ukve vTqviT, rom literaturuli enis normebi mwignobrul kerebSi muSavdeboda wm. werilis Targmnis procesSi _ ZiriTadad berZnul enasTan kontaqtSi. berZnulma enam didad gansazRvra qarTuli enis (iseve, rogorc evropuli enebis) ganviTareba _ gansakuTrebiT leqsikis sferoSi, Targmnis procesSi gamovlinda da ganxorcielda misi ganusazRvreli SesaZleblobani. Kkulturul enebTan

kontaqtebisa da gavlenebis gareSe, Tavis TavSi CaketviT saliteraturo da miT ufro, mecnieruli ena ver ganviTardeba. mTeli Sua saukuneebis manZilze berZnuli ena _ wminda werilisa da egzegetikis ena asazrdoebda uSualod Tu SualobiTi gziT qristianuli kulturis enebs. Aadre misgan iyo davalebuli arabuli filosofiuri enac. saqarTvelo erTi pirvelTagani iyo, romelsac uSualo da mWidro politikuri da kulturul-literaturuli kavSiri hqonda iseT maRalganviTarebul, kulturul samyarosTan, rogoric im epoqaSi bizantia iyo. Aam urTierTobaze gadioda bunebrivi gza qarTuli mecnierebisa da mecnieruli enis ganviTarebisa da sruliad kanonzomieri iyo, rom im drois qarTveli moRvaweni erovnuli filosofiur-Teologiuri da, saerTod, mecnieruli terminologiis Camoyalibebis gzaze misabaZ magaliTad swored elinTa enas Tvlidnen, romelSic petriwis sityvebiT rom vTqvaT, `yovelsave Tsi saxeli hrqvian, Sesabami T sisa arsebisa. Mmagram es ar iyo brma da meqanikuri mibaZva, romelic sesxebas gulisxmobs. Cveni Zveli moRvaweni udides SemoqmedebiTs Zalasa da siTamames iCendnen, raTa gamoevlinebinaT qarTuli enis SesaZleblobani da qarTuli masaliT, qarTuli ZirebiTa da afiqsebiT da ara meqanikuri sesxebis gziT SeeqmnaT axal cnebaTa Sesatyvisi manamade ararsebuli terminebi da amgvarad, qarTuli ena Tavisi gamomsaxvelobiTi ZaliT gaetolebinaT gonierTa xedvaTa mommarjvi elinTa enisaTvis, romlis enamzeoba da enadReoba misabaZi iyo ara marto qarTveli mTargmnelebisaTvis, aramed laTinebisTvisac. magram es uSualo kavSiri bizantiasTan XIII saukunidan moyolebuli, TandaTan sustdeba da bolos, bizantiis imperiis dacemis Semdeg sruliad wydeba da icvleba sparseT-TurqeTTan politikur-ekonomikur-kulturuli kontaqtebiT da, Sesabamisad, gavlenebiTac. mZime politikurma da ekonomikurma mdgomareobam, qveynis daqsaqsulobam, saxelmwifoebrivi mmarTvelobis krizisma da arastabilurobam Tavisi mZime kvali daamCnia qarTul enas, kerZod, mis leqsikur fonds, romelSic qarTuli sityvis adgili daiWira sparsulTurqulma leqsikurma nasesxobebma. Zvel qarTvel moRvaweTa Segnebuli da principuli damokidebuleba _ mxolod qarTul Zirebze dayrdnobiT, qarTuli afiqsebis gamoyenebiT SeeqmnaT qarTuli specialuri leqsika (terminologia) Seicvala sruli indiferentizmiTa da ukontrolobiT: am droidan moyolebuli, qarTul specialur literaturaSi _ samarTlis ZeglebSi, sigel-gujrebSi, samkurnalo wignebSi _ didi moZalebaa aRmosavluri enebidan nasesxebi specialuri terminebisa,

romelTagan bevri dResac damkvidrebulia qarTuli enis leqsikur fondSi (magaliTad petriwiseuli logikuri terminis _aRmoCena_ arabuli dasabuTeTebiT Secvlac kmara). am periodSi ar Cans araviTari Zalixmeva qarTuli Sesatyvisi terminebis moZiebisa Tu Seqmnisa, rogorc amas vxedavT wina, klasikuri periodis (XII s.-is CaTvliT) literaturul-mTargmnelobiTs skolebSi. saliteraturo ena, Tu SeiZleba iTqvas, mdinarebasaa micemuli, miSvebulia Tavis nebaze, emorCileba cocxal metyvelebas, radganac aRar arsebobs gezis mimcemi da enis `kanonis damdebi mwignobruli skolebi, mkacri damcveli saliteraturo enis normebisa da mTargmnelobiTi principebisa, romelTac Tavisi konservatizmis wyalobiT qarTul enas SeunarCunes ZiriTadi uwyveti ZarRvi, romelic dResac feTqavs, miuxedavad imisa, rom swored im gardamavali periodis enobrivma politikam, romelic kargad Cans mefe-poetis lamazad gamoTqmul sityvebSi _ `sparsTa enisa sitkboman masurva musikobanio _ mZime kvali dautova qarTul enas: am periodis teqstebisaTvis damaxasiaTebelia formaTa didi siWrele da enobrivi masalisadmi ganurCevloba, rac pirdapiri Sedegia qarTuli saxelmwifoebriobis dakninebisa da arastabiluri mdgomareobisa da sruliad gansxvavdeba XI_XII s-Ta Zlieri saqarTvelos mTargmnel-avtorTa gacnobierebuli damokidebulebisagan qarTuli enisadmi. mTeli gviani Suasaukuneebis ganmavlobaSi, rodesac, evropis erovnuli enebi da mecnieruli azri da salaparako ena urTierTgavleniT viTardeboda, swored am xangrZlivi periodis ganmavlobaSi qarTulma mecnierulma azrma da Sesabamisad enam konservacia da daknineba ganicada da amitom ver miiRo monawileoba saerTo saxalxo enis leqsikis ganviTarebaSi. xolo, amas Tu imasac davumatebT, rom mTeli XIX saukunis ganmavlobaSi, maSin, rodesac rusul enaze intensiurad iTargmneboda da sasuliero saswavleblisaTvis didi tiraJebiT qveyndeboda bibliuri egzegetika-patristikis ubrwyinvalesi Zeglebi, rac axali rusuli mecnierulliteraturuli enis Camoyalibebas uwyobda xels (CvenSi ki es procesi XI-XII ss-bSi dasrulda), saqarTveloSi saero Tu sasuliero skolebSi swavleba rusul enaze mimdinareobda da aseT pirobebSi, cxadia, aRar arsebobda praqtikuli saWiroeba Zveli qarTuli bibliologiur-egzegetikuri Tu mecnieruli xasiaTis Zveli Targmanebis gadamuSavebisa anda axali Targmanebis Seqmnisa (cnobilia, rom solomon dodaSvilis `logika rusul enazea dawerili; iseve rogorc gabriel episkoposis `cdiseuli fsiqologia). manamde iyo, ra Tqma

unda, aRorZinebis xana, iyo sulxan-saba orbeliani, daviT guramiSvili, iyo vaxtang VI da misi swavlul kacTa komisia, magram maT, ruseTSi gadaxvewilebma, Tan waiRes Tavisi ena, da ver moaxdines gavlena qarTuli saliteraturo enis ganviTarebaze. am dros jer kidev ganagrZobda arsebobas garejis monasteri (sadac sabac moRvaweobda), enobrivstilisturad normirebuli sakuTari skola Seqmna anton kaTalikosma, romelmac sami stilis Teoriis safuZvelze scada aRorZineba XII saukunis enis sulisa, magram misma cdam, miuxedavad didi mecnierul-literaturuli produqciisa, romelic Seqmnes man da misma TanamoRvaweebma _ ioane orbelianma, ioane batoniSvilma da da sxvebma nayofi ver gamoiRo (garda gramatikisa, ra Tqma unda), cnobili mizezebis gamo. Mme sityvas aRar gavagrZeleb ilia WavWavaZisa da samocianelebis rolze, romelTac faqtiurad Zveli mwignobruli kerebisa da saxelmwifos misia Seasrules qarTuli enis winaSe. iliam amoavso is lakuna, romelic XIII_XIX saukuneebs Soris gaCnda qarTuli enis ganviTarebis istoriaSi.Llaparaki zedmetia imaze, Tu ra didi roli Seasrules maT axali qarTuli saliteraturo enis Camoyalibebis saqmeSi (es yvelasaTvis cnobilia) ilias mier wera-kiTxvis gamavrcelebuli sazogadoebis Seqmnac xom miznad isaxavda im memkvidreobiTi xazis aRdgenas Zvel qarTul enasa da literaturasTan, romelic iZulebiT gawyda mas Semdeg, rac 1811 wels ruseTis mTavrobam gaauqma saqarTvelos eklesiis avtokefalia da mis gamiznul rusifikacias Seudga. xazgasasmelia isic, rom gasuli saukunis dasawyisis Jurnal gazeTebSi gagrZelda ilias xazi da misi moTxovnebi _ am gazeTebis furclebze qarTul enaze swavlebis problema metad aqtualurad dgas. ase, mag. sasuliero-sazogadoebrivi gazeTis `Sinauri saqmeebis (romelic 1908-16 ww-Si gamodioda mRvdel-mowame simon mWedliZis redaqtorobiT) saredaqcio werilebSi xSirad moiTxoven sasuliero saswavleblebSi qarTul enaze swavlebis SemoRebas da, pirvel rigSi, saRvTismetyvelo wignebisa da saxelmZRvaneloebis qarTul enaze Seqmnas da amisTvis qarTuli terminologiis SemuSavebas (am mxriv TviTonac iRvwodnen praqtikulad). dRes qarTuli enis bedi erovnul skolas da umaRles saswavleblebs, pirvel rigSi qarTul universitets abaria da am ukanasknelTa bedi ki saxelmwifos xelSia. istoria gviCvenebs, rom saxelmwifo politika da, sazogadod, saxelmwifos mdgomareoba pirdapir aisaxeba enaze da gansazRvravs am saxelmwifos enis mdgomareobas. Eena _

ganaTlebis safuZvelia. saxelmwifom, Tuki is arsebobs, ganaTlebis strategiaSi qarTuli, rogorc saxelmwifo ena, prioritetad unda gamoacxados da saqarTvelos moqalaqeebisaTvis, ganurCevlad eTnikuri da erovnuli warmomavlobisa,* xeli Seuwyos mis Seswavlas da saTanado pirobebi Seqmnas amisaTvis rogorc skolaSi, aseve universitetSi. globalizaciis dRevandel pirobebSi sruliad axali, urTulesi amocanebi dadga erovnuli enebisa da, maT Soris, qarTuli enis winaSe: gadaudebeli amocanaa sainformacio sivrceSi qarTuli enis srulfasovani CarTva, risTvisac aucilebelia kompiuteruli enis gaqarTulebis procesis daCqareba. daCqarebao, vambobT imitom, rom procesi dawyebulia da mokle droSi sakmaod mniSvnelovani Sedegebia miRweuli rogorc internetisa da sainformacio sivrcis aTvisebis, aseve saoperacio sistemebis, gamoyenebiTi da enobrivi programebis damuSavebis sferoSi (am procesSi CarTulia iv. javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo universiteti, masTan arsebuli logikisa da enis qarTuli jgufi da i. vekuas sax. gamoyenebiTi maTematikis instituti; saq. mecn. akademiis institutebi: arn Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti da qarTuli informatikullingvisturi centri, a. eliaSvilis sax. marTvis sistemebis instituti, k. kekeliZis sax. xelnawerTa instituti, saqarvelos teqnikuri universiteti, mainis frankfurtis goeTes sax. universiteti da sxv.) saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro, vfiqrobT ufro qmediTad da aqtiurad unda Caebas am mimarTulebiT proeqtebis dafinansebaSi. Mmsoflio istoria gviCvenebs, rom kulturuli Tu politikuri globalizaciisa da integraciis procesi yovel epoqas axasiaTebs _ Cven mravalgzis mogvixda am procesebis gavla da gadalaxva: elinizaciis epoqaSi, rodesac saxelmwifo Zlieri iyo, bevri ram sasikeTo SeiTvisa qarTulma kulturam da enam; aRmosavluri globalizaciis processac rogorRac gavuZeliT; vnaxeT, Tu rogor daaRwia Tavi qarTulma enam iliasa da samocianelebis wyalobiT rusuli globalizaciis Zlier talRas. imedia, rom dRes, am axali globalizaciis Zlier Semotevasac gauZlebs qarTuli ena, miiRebs imas, rac saWiroa xolo jerkuals ganagdebs. amisaTvis ki unda izrunos saxelmwifom, skolam, mwerlobam, da, pirvel rigSi, erma _ sazogadoebam, romelsac saqarTvelos istoriis umZimes etapebze gadamwyveti roli

Seusrulebia. qarTuli enis dacvis saqmeSi udides rols asrulebs saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesia, romelic RvTismsaxurebas, rogorc wesi, Zveli qarTuli eniT aRasrulebs, igi qarTul enas akavSirebs Tavis wyarosTan, sicocxles aZlevs im ZarRvs, romelic amTlianebs qarTuli enisa da qarTveli eris istorias, qarTveli eris cnobierebas.