Giri

mamiye iiliine gre Ehl-i Beytin, Kuran- Kerim dnda Hz. Peygamber (s.a.v.)den ald ve kendileri Doan KAPLAN iin saklad zel eser/ler mevcuttur. ii hadis kaynaklarnda yer alan onlarca Yrd.Do.Dr., Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi, rivayete dayanan bu dnce, bir taraftan slam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dal Ehl-i Beytin zel bir ilme sahip olduu fikrini dourmuken dier taraftan iann Kurann tahrif edildiine inand yolunda ithamlara maruz kalmasna sebep olmutur.1 Tahrif iddialarn kesin bir dille reddeden iilere gre bu eser/ler, bizzat Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan Hz. Aliye yazdrlm ve Ehl-i Beyt imamlarnca kendilerine zg ilim olarak korunmutur. Bunlar Kitb- Ali (Sahfe ve Cmia olarak da bilinir), Cefr ve Mushaf- Ftma adlaryla bilinmektedir. Esasen ii bilginlerin Ehl-i Beytin zel ilmi meselesiyle ilgili iki yaklama sahip olduu grlmektedir. Birinci ve genel yaklama gre, bu ilim sadece Ehli Beyt imamlarna zgdr ve ne olduunu da sadece onlar bilmektedirler. Dola-

EHL- BEYTN GZL LM: HZ. ALYE NSPET EDLEN KTB-I AL (SAHFE- CMA), CEFR ve MUSHAF-I FTIMA HAKKINDA BR NCELEME

teden beri Ehl-i Snnet ve ii inan gruplarnca tartma konusu olan bu konu hakknda zengin bir literatr olumutur. Mevcut literatr kabaca grupta snflandrmak mmkndr: Tahrif iddiasnda bulunanlar, kesinlikle reddedenler ve sizin de bizden farknz yok diyenler. Birinci grup eserlerde iilerin kendi hadis kaynaklarndan rnekler getirilmek suretiyle onlarn tahrife inandklar gsterilmeye allr. rnek iin bkz. hsan lhi Zahr, e-a vel-Kurn (Lahor: dratu Tercumnis-Snne, 1984); Muhammed Mlullh, e-a ve Tahrful-Kurn, (Yer yok: Mektebetu bn Teymiyye, 1409.) Her iki eserde de, Kuleyni (.329/940) bata olmak zere Ahbri ii hadis limlerinin Kurann eksik olduunu aka ifade eden rivayetleri rnek olarak gsterilmi ve iilik tekfir edilmitir. Tahrifi kesinlikle reddeden ve ii limlerce kaleme alnan ikinci grup eserlerde ise Kurann eksik olmad, bunun kendilerine atlm bir iftira olduu vurgulanarak; iilerin kendi kaynaklarnda yer alsa bile her rivayeti kabul etmedikleri, usul olarak Kurana arz ettikeri, Kurana uymayan rivayetlerin reddedildii sylenir. rnek iin bkz. Muhsin Emin mili, e-a beynel-Hakik vel-Evhm, (Beyrut: el-Gadr litTba vet-Tevz, 2001), 198-202. Burada mili, eyh Sadk, eyh Tusi, erif Murteza, eyh Tabersi, eyh Behi, eyh Muhakkikus-Sani Ali Keraki vb. kadim ii ulemann bu konudaki ak szlerini delil olarak gstermitir. Yine ii limlerce yazlan nc grup eserler ise, aslnda Kuranda tahrifi ima eden rivayetlerin Snni hadis kaynaklarnda daha fazla olduunu ne srerek Sizin de bizden farknz yok! mesaj verip zm olarak karlkl sulama yerine her iki literatrde yer alan rivayetlerin hd haberler olmas sebebiyle reddedilmesi gerektiini syleyen eserlerdir. rnek iin bkz. Resul Caferiyan, Ukzbetu Tahrfil-Kurn beyne-a ves-Snne (Tahran: Muviniyyetur-Riseti lilAlktid-Devliyye, 1985.); Seyyid Murteza Askeri, el-Kurnul-Kerim ve Rivytul-Medreseteyn (Tahran: Mecmaul-lmi slami, 1996). Bu son eserin cilt olduunu ve hsan lhi Zahrin almasna reddiye olarak yazldn hatrlatalm. Burada 6 ay sreyle sosyal ve kltrel hayatnda yaama imkn bulduum randa -zellikle Tahran ve Kumda- iilerin Kurann tahrif edildiine inandklarn gsteren somut bir veri grmediim gibi kendileriyle ilgili byle dnlmesinden son derece rahatsz olduklarn gzlemlediimi ifade etmeliyim. Ayrca randa neredilen tm Kuran- Kerimlerin bizdeki Diyanet Mushaflar nceleme Kurulu benzeri bir kurul tarafndan onaylandktan sonra yaynlandn da hatrlatalm.

Doan KAPLAN

ysyla bu konuda konumak gereksizdir. kinci yaklama gre ise rivayetlerin yardmyla bu ilmin en azndan ieriiyle ilgili bilgi sahibi olmak mmkndr.2 Bu makalenin amac, yukardaki ikinci yaklam paralelinde Hz. Aliye nispet edilen eserler hakknda bilgi vermek ve bu eserlerden Ehl-i Beytin zel ilmi olduu dncesine kaynaklk eden Kitb- Ali (Sahfe/Cmia), Cefr ve Mushaf- Ftma hakknda ii temel kaynaklar eksenli detayl bir incelemede bulunmaktr.3 1. Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler mamiye iasnn yazl literatrne bakldnda ilkyazm faaliyetinin Emevilerin son yllarna doru yapld grlmektedir.4 mami ii geleneinde ilk ravilerin yazdklar hadis defterlerine balangta kitap ( ) ya da asl () denmitir. Asl, ravinin duyduklarn yazd zel not defteri olarak kullanlmtr. iann genel kanaatine gre imamlarn ashabndan yaklak drt yz adet bu tarz defter kalmtr ki bunlar nc asrn sonunda elde bulunuyordu.5 Ancak, mam Bakr (114/732) ve mam Cafer Sadk (148/765)n rencileri tarafndan yazlan bu drt yz risaleden ( ) sadece on gnmze ulaabilmitir.6 lk dnem ii limlerine nispet edilen eserler dnda tarihi kaynaklarda bizzat Hz. Aliye nispet edilen eserler de vardr ki bunlar Mushaf- Ali, Kitb- Ali, Kitbud-Diyt, Nehcul-Bela, Msned, Divan ve Hz. Alinin halifelii dnemindeki tasarruflarn ieren kitaplarn genel ismi olmak zere Fkh- Ali adlaryla bilinmektedir.7 Burada makalenin eksenini oluturan ve zerinde ayrntl olarak duracamz Kitb- Aliyi en sona brakp dier eserler zerinde duralm. a. Mushaf- Ali ( ): lk tarihi kaynaklarn bildirdiine gre Hz. Ali (k.v.), Kuran- Kerimi ilk toplayanlarn banda gelmektedir ve sylendiine gre onun mushaf nzul srasna gredir. Bu mushafta ayet tefsirlerinin ve nesh edilmi ayetlerle ilgili bilgi olduu da sylenmitir. ii kaynaklarn ifadesine gre Hz.
2

SFD / 30

76

Nitekim bu dncede olan ii yazarlardan Mahmud Kansov el-mil, Kitbu Ali (el-Cmia), (Beyrut: Drul-Med, 2005) ve Mustafa Kasr, Kitbu Ali, (Kum: Rbtatus-Sekfe vel-Alktil-slmiyye, 1996) isimli almalaryla Ehl-i Beyt nezdinde olduuna inanlan kitaplarn mahiyetiyle ilgili bilgi vermeye almlardr. imdiye kadar bu konuda yaplm en geni almay gerekletiren Kansov, kitabnda Kitb- Alinin uzun bir ieriini de vermitir. 3 Hz. Ali (r.a.) nezdinde zel ilim bulunduu dncesi Alevilikte de bulunmaktadr. Aleviliin temel yazl kaynaklarndan Buyruklarda, Hz. Peygamber (s.a.v.)in lmeden nce Hz. Aliyi yanna artp ona Ben artk fena yurdundan beka yurduna gidiyorum, sana bir takm vasiyetlerim var bunlar taliplere ulatr. dedii ve bunun zerine Hz. Alinin de o vasiyetleri yazmas sonucu ulu bir kitabn ortaya kt anlatlr. Bkz. Doan Kaplan, Yazl Kaynaklarna Gre Alevilik, 103-114. 4 Hseyin Mderrisi, Mrs- Mektb- a ez Se Karn- Nohostn, 13. lk dnem mami ii literatryle ilgili ayrca bkz. Fuat Sezgin, Tarh-i Nigrih-yi Arabi, I, 742-801. 5 Mderrisi, Mrs- Mektb, 14-15. Asl, denilen bu defterlerin kimi cnk tarznda gayr- murettep iken bazlar da bablarna ayrlm tertipli telif eser gibidir. 6 Fuat Sezgin, Tarh-i Nigrih-yi Arabi, I, 742. 7 Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 23-41.

Ehl-i Beytin Gizli lmi: Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler Hakknda Bir nceleme

Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.v.)in vefatndan sonra elindeki mushaf mslmanlara arz etmi ancak sahabenin bazs tarafndan kabul grmedii iin evinde muhafaza etmitir.8 b. Kitbud-Diyt () : Nefsin ya da kulak, gz vb. insan organlarnn diyetiyle ilgili Hz. Alinin valilerine gndermi olduu bir emirnmesinden ibarettir. Kfi ve Tehzb gibi temel ii hadis kaynaklarnda bu emirnme Kitbu Ali veya Kitbul-Feriz olarak da isimlendirilmitir.9 Bu emirnmenin tamam Men L Yahduruhul-Fakh ve Tehzbde gemektedir.10 c. Nehcul-Bela () : Hem ilim evrelerince hem de genel kamuoyunca en ok bilinen eserlerden olan Nehcul-Bela, Hz. Ali (r.a.)nin toplanm hutbe, mektup, emirnme ve zl szlerinden olumaktadr. Hicri nc yln sonlarnda mam Aliye nispet edilen hutbelerin says drt yze yaknken yarm asr sonra bu rakam drt yz seksene ulamtr.11 ii rical kaynaklarnn ifadesine gre, Hz. Alinin hutbeleri, hicri birinci yln sonlarndan itibaren baz hadis ravilerince tedvin edilmitir: Zeyd b. Vehb elCheni (1.h.asrn sonlar), Mesade b. Sadeka el-Abdi (2.asrn sonlar), smail b. Mehran es-Sekni (224/838de hayatta), Salih b. Ebu Hammd er-Rzi (3.asrn ortalar), Abdulazim b. Abdullah el-Haseni (252/866).12 Ravilerin tedvini dnda Vakdi (207/823), Ali b. Muhammed el-Medini (225/839), Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih (328/939) ve Abdulaziz b. Yahya el-Celdi (332/943) gibi tarihiler de Hz. Alinin hutbe, mektup ve szlerini kitaplarna almlardr.13 Nehcul-Bela ismi, Hz. Alinin hutbelerini, mektuplarn, emirlerini ve ona nispet edilen hikmetli szlerini toplayan Muhammed b. Hseyin Musevi erif er-Radi (406/1015) den gelmektedir. Zira erif Radi, h.400 senesinde telif ettii
8

Mderrisi, Mrs- Mektb- a, 23-24. Mderrisi burada eitli tarihi kaynaklara dayanarak ilk asrlarda Mslmanlarn tercih ettii kraat olan mam Hafsn (180/796) mam smdan (127/744) gelen kraatinin mam Alinin kraati olduunu ifade eder. Zira mam sm mam Hafsa, rettii kraati Ebu Abdurrahman Slemiden aldn sylemitir. Slemi de kraati Hz. Aliden almtr. Hz. Alinin cem ettii mushafn mahiyeti ile ilgili olarak bkz. Mehmet Atalan, i Kaynaklarda Ali b. Eb Tlib ve Fatma Mushaf, 96-107; Ziya en, Hz. Alinin Kurana Yapt Hizmetler, 519-532; Ahmet Yaman, Ehl-i Beyt Fkhnn mam Hz. Ali ve Takip Ettii ctihad Yntemi, 119-120. 9 Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 36. Kr. Kuleyni, Kfi, VII, 93, 94, 98, 330; eyh Sadk, Men L Yahduruhul-Fakh, IV, 263, 268; eyh Tusi, Tehzbul-Ahkm, IX, 247, 270, 271; X, 292; eyh Tusi, elstibsr, IV, 142. Mderrisi, bu eserin, kadim ii ulemasnca metni ilk rivayet eden Ebu mer Abdullah b. Said b. Hayyan b. Ebcurdan dolay Kitbu Abdillah b. Ebcur olarak bilindiini syler. 10 Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 36. Kr. eyh Sadk, Men L Yahduruhul-Fakh, IV, 75-92; eyh Tusi, Tehzbul-Ahkm, X, 295-308. 11 Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 37. Kr. Mesdi, Murcuz-Zeheb, II, 36. Mesdi, nsanlarn Hz. Aliden eitli vesilelerle bedhi bir ekilde irad ettii 480 ksr hutbe ezberlediklerini syler. 12 Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 37. Kr. Riclun-Neci, 27, 198, 247, 415. 13 Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 37.

SFD / 30

77

Doan KAPLAN

bu esere Nehcul-Bela ismini vermitir.14 Bu eserin gemiten gnmze birok evirisi ve erhi yaplmtr. Kadim ulemadan Ebul-Hseyin el-Beyhak (458/1066), Fahreddin er-Razi (606/1209) son dnem limlerden eyh Muhammed Abduh (1905) vb. onlarca erhi olan Nehcul-Belann en bilindik erhi mehur Mutezili limi bn Ebil-Hadidin (656/1258) drt yl sekiz ayda 20 cilt olarak tamamlad erhtir.15 Nehcul-Belann erif Radinin kitab esas alnarak evrilmi birok Trke yaym da mevcuttur.16 d. Msned ( / ) : Msned bir hadis stlah olarak ilk hadis ravisine gre tedvin edilmi hadis mecmualar demektir. Hem Snni hem de ii hadis kaynaklarnda zellikle de Msned olarak telif edilmi olanlarda Hz. Aliden gelen rivayetlerin topluca gsterildii eserler mevcuttur.17 Msnedler ierisinde bir de Msned-i Ali adyla Hz. Aliden rivayet edilen hadislerin topland mstakil eserler telif edilmitir. Bu almalar yapan limler unlardr: Yakub b. ebih el-Basri (262/875), Kad smail b. shak el-Cehdami Ezdi (282/895), Muhammed b. Abdullah el-Hadrami Kufi (297/909), Ahmed b. Ali b. uayb en-Nesai (303/915), Yahya b. Muhammed b. Said el-Badadi (318/930), Abdurrahman b. Osman et-Temimi ed-Dmeki (420/1029), Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyuti (911/1505).18 e. Divan (): Kadim kaynaklarda Hz. Alinin iir okuyup okumad ile ilgili farkl yaklamlar olsa da teden beri Hz. Ali (r.a.)ye nispet edilen iirlerin yer ald eserler var olagelmitir. rnek vermek gerekirse, Ebul-Hasen Ali b. Ahmed Fenckerdi Niburi (513/1119)nin iki yz beyitlik Silvetu-a adl eseri, Hibetullh b. Ali bn e-eceri (.543/1148)nin Dvnu Ali adl eseri, Kutbuddin Muhammed b. Hseyin Keyderi Beyhekinin (610/1213de hayatta) Hz. Alinin ahlki meselelerle ilgili iirlerini ieren el-Hadkatul-Enka adl eseriyle yine ayn yazarn Hz. Alinin 506 ktalk iirlerini ieren Envrul-Ukl fi Eri Vasiyir-Rasl

SFD / 30

78

14 15

erif Radi, Nehcul-Bela, 36. bn Ebil-Hadid, erhu Nehcil-Bela, bn Ebil-Hadid, bu eseri Hz. Alinin hilafetinin srd yl kadar bir zamanda tamamladn sylemitir. bkz. bn Ebil-Hadid, erhu Nehcil-Bela, 10. 16 Bu eviriler iinde en mehuru Abdlbki Glpnarlnn (1960) yapt eviridir. Son zamanlarda yaplm nemli dier bir eviri de Adnan Demircan tarafndan 2009 ylnda yaymlanmtr. 17 rnek olarak bkz. Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 75-160; Msned-i Eb Yala, I, 223-462 aras gibi. 18 Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 39-40. Son dnemde Msned-i mam Ali adyla yaplan almalarda Hz. Aliden gelen tm rivayetler gsterilmeye allmtr. Yusuf zbekin 1995 Beyrut baskl 7 ciltlik Msnedu Ali b. Ebi Tlib adl eseri Ehl-i Snnetin hadis kitaplarnda geen Hz. Ali rivayetlerini toplamken Hasan Kapancnn Beyrut 2000 baskl 10 ciltlik Msnedul-mam Ali (a) adl eseri hem ii hem de Snni hadis kitaplarndan yararlanarak 11451 rivayete yer vermitir. Yine Bakr erifin Kum 2002 baskl 11 ciltlik Mevsatul-mm Emril-mminn Ali b. Eb Tlib (a) adl eseri bu konuda yaplm son almalardandr.

Ehl-i Beytin Gizli lmi: Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler Hakknda Bir nceleme

adl eseri ve son olarak Seyyid Muhsin Eminin 1109 iiri ieren Dvnu Emrilmminn adl eseri.19 f. Karar ve Uygulamalar () : Hz. Alinin hilafeti dneminde izledii idari, kazai tavr ve onun fkhi meselelerle ilgili verdii fetvalar ieren kitaplardr. Kaynaklarn ifadesine gre Hz. Alinin ashabndan Ubeydullah b. Ebu Rafi, Haris Aver ve Usbu b. Nubate onun fkhi meselelerle ilgili fetvalarn toplamlardr.20

2. Kitb- Ali (Sahfe, Cmia), Cefr, Mushaf- Ftma

Hz. Aliye nispet edilen ve yukarda aklamaya altmz eserlerin dnda bir de taraftarlarnn Ehl-i Beytin gizli ilmi, kartlarnn ise iiler, Kurann tahrif edildiine inanyorlar iddialarna mesnet tekil eden baz eserler vardr. Bu eserler genel olarak Kitb- Ali, Cefr (halk dilindeki bilinen ifadesiyle Cifr) ve Ftma Mushaf adlaryla bilinirler. Temel ii hadis kaynaklarnda bu eser/ler/le ilgili ok sayda rivayet bulunmaktadr. Allme Kuleyninin (329/940) Kfi adl eserinde tespit edebildiimiz kadaryla bu konuyla ilgili onlarca rivayet yer almaktadr. Bu rivayetlerin bir blm Sahife, Cefr, Cmia ve Mushaf- Ftma ile ilgili bab bal altnda getirilmitir ki bu rivayetlere gre Hz. Hseyine Ya Eb Abdillah! ian, Rasulullah (s.a.v.)n Ali (a)ye ilimden bin kapya alan zel bir ilim rettiinden bahsediyorlar, bu doru mu? diye sorulduunda, Rasulullah (s.a.v.), Ali (a)ye her birinden bin kapya alan bin ilim retmitir. cevabn vermitir. Bu ilim nedir? sorusuna ise srayla Cmia, Cefr ve Mushaf- Ftma cevaplarn vermitir.21 Yine baka bir rivayette Hz. Hseyin (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.v.)in Hz. Ali (r.a.)ye yazdrd ( ) Cmiann kimsenin sz sylemesini gerektirmeyecek, iinde helal ve haramlarn ilminin bulunduu bir eser olduunu sylemitir.22 Kfideki rivayetler topluca deerlendirildiinde yukardaki eserle ilgili u sonular kmaktadr: Cmia; Rasulullahn Hz. Aliye yazdrd yetmi arn
SFD / 30
19

Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 40-41. Mderrisi bu kitaplarda yer alan ou iirin Hz. Aliye ait olmadn syler. 20 Mderrisi, Mirs- Mektb- a, 41. Hz. Alinin fkhi uygulamalarn esas alan birok mstakil alma yaplmtr ki rnek olarak u almalar verilebilir: Muhammed Ravvs Kalac, Mevsatu Fkhi Ali b. Ebi Tlib (Dmak, 1983); Muhammed Tak Tsteri-Cafer Tsteri, Kazu Emril-mminn Ali b. Eb Tlib aleyhis-selm, (Beyrut, 1992); Muhammed Reyehri, Mevsatul-mm Ali b. Eb Tlbp: fil-Kitb ves-Snne vet-Trih, (Beyrut, 2000).Abdullah b. Sleyman b. Ali, Fkhu Emril-mminn Ali b. Eb Tlib fil-Hudd vel-Cinyt ve Eseruh fit-Teril-Ciniyyil-slmi (Riyad, 2004). Burada ad geen eserlerle ilgili olarak bkz. Hseyin Esen, Hz. Alinin slam Ceza Hukuku Alannda Dikkat eken Baz Gr ve Uygulamalar, 481. 21 Bkz. Kuleyni, Kfi, I, 238, 240, 241. Kr. Meclisi, Bihrul-Envr, XXVI, 38. 22 Kuleyni, Kfi, I, 57.

79

Doan KAPLAN

uzunluunda ve insanlarn her trl ihtiyacn karlayacak olan bir sahifedir.23 Cefr, deriden bir kap olup beyaz ve krmz olmak zere iki tanedir; beyaz olannda Mushaf- Ftma ve helaller ve haramlarla ilgili ilimler bulunmaktadr; krmz cefrde ise Hz. Peygamber (s.a.v.)in silahlar bulunmaktadr.24 Mushaf- Ftma ise Hz. Peygamber (s.a.v.)in vefatndan sonra ok zlen Hz. Ftmay teselli iin gelen Cebrailin Ftmaya fsldadklardr ki, bunlar Hz. Ali (r.a.) yazmtr. eriinde Ehl-i Beytin bana gelecekler, dmanlarnn isimleri ve gelecein ilmi bulunmaktadr. lgili rivayetlerde bu mushafn Kurandan bir ey iermedii ve Kuran dnda bir ey olduu zellikle vurgulanr.25 eyh Sadkun (381/991) Men L Yahduruhul-Fakh adl eserinde ise bu konuyla ilgili bir rivayet olduu grlmektedir. Buna gre, sekizinci mam Ali Musa Rzadan (203/818) gelen rivayette, imamn sahip olduu zellikler zikredildikten sonra imamn yannda taraftarlarnn ve dmanlarnn isminin bulunduu Sahfe, uzunluu 70 arn olan ve iinde demolunun her trl ihtiyacn karlayacak ilimlerin olduu Cmia, iinde her trl ilmin olduu kei ve ko derisinden olma Byk ve Kk Cefr (el-Cefrul-Ekber ve el-Cefrul-Asgar) ve Mushaf- Ftma bulunduu sylenir.26 Yukarda ad geen eserlerle ilgili bilgiler bu iki temel ii hadis kaynanda yer ald gibi sonradan telif edilen byk ii hadis kitaplarnda da gemektedir.27 imdi bu kitaplarla ilgili biraz daha ayrntl bir incelemede bulunalm. a. Kitb- Ali (Sahfe/Cmia) mamiye iasnn Hz. Aliye ait olduunu iddia ettii el-Cmia adl kitabn tertibi tam olarak bilinmemektedir. Ancak bu konuda bilebildiimiz kadaryla iki alma yaplmtr. Bunlardan biri makale iinde sk gndermelerde bulunduumuz Mahmud Kansovun Kitbu Ali (el-Cmia) adl monografik almas, dieri ise Hseyin Mderrisinin Mrs- Mektb- a adl ii literatr hakkndaki deerli almasdr.
SFD / 30

Kitb- Ali ile ilgili en kapsaml almay yapm olan Mahmud Kansovun hadis kitaplarndaki tertibi esas alarak yapm olduu ierik u ekildedir: 1. lim (ocuklarn eitimi, kyas, istishab, Mslmanlarn ayrla dmesi) 2. mamet (Vahyin sesi, mamlarn tayini, Ehl-i Beytin ve taraftarlarnn fazileti, onlarn yolundan gitmek, hadislerine sarlmak, Ehl-i Beyte ballkta sabit

80

23 24

Kuleyni, Kfi, I, 238, 240. Kuleyni, Kfi, I, 238, 240, 241. Bihrul-Envrdaki baz rivayetlerde bu silahlarn Ehl-i Beytin kimi Mehdi zuhur etmeden oradan kmayaca ifade edilmektedir. Bkz. Bihrul-Envr, XVI, 18. 25 Kuleyni, Kfi, I, 238, 240, 241. 26 eyh Sadk, Men L Yahduruhul-Fakh, IV, 418-419 (hadis no: 5914). 27 Bkz. Meclisi, Bihrul-Envr, XXII, 545; XXV, 116; XXVI, 18, 37, 38; XLIII, 79; XLVII, 26, 270, 271.

Ehl-i Beytin Gizli lmi: Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler Hakknda Bir nceleme

durmak, Dmanlarnn yoldan kml, l-i Muhammedin kimi, Alinin trbesinin ortaya k, iann fazileti, Aliye balln Allahn insanlara bir fazileti olmas, Hseyine alamann fazileti) 3. Faziletler ve Ktlkler/ el-Fedil ver-Rezil (Allah hakknda hsn zan sahibi olmak, leri Allaha havale etmek ve tevekkl, Allahn kazasna rza, Allah korkusu/mehfetullah ve hayetullah, Allaha itaat, Allah zikretmek, Gnahlardan kanmak, Tevbe, stifar, fkeyi yutmak, Bela annda sabretmek, Kt yneticiye kar sabr, Hastala kar sabr, Dmana kar sabr, Doruluktan ayrlmamak, Susmak, Takiyye, Allahtan gelecek rahatlamay beklemek, t vermek ve dinlemek, lm ve kyameti hatrlamak, eytann vesveselerini reddetmek, Dnyann ylana benzemesi, Kiinin kymeti, Sla-i rahim, Mslmanlarn birbirleriyle yardmlamalar, efkat gstermeleri ve birbirlerine kar haklar, Mmine ikram etmek, Mminin bir ihtiyacn gidermek, Kr birine yardm, Hastann ihtiyacn gidermek, Zayflara merhamet etmek, Komuya ikram, Fakire yardm, Klelere ikram, yilik ve hayr ileri yapmak, Hayrda acele etmek, Yumuak sohbet etmek, Gzel ahlakl olmak, Ahlakn azimetleri, Selam eitleri, ll harcamak, stiare, Kebir/byk gnahlar, Zulm, Tekebbr, Anne-babaya isyan, Riya, Riya ve sma, Gnah biriktirmek/gnahlarn oalmas, Sznde durmamak, Emanete hyanet, Ktl yaymak, Yalan rya uydurmak, Yalan hadis uydurmak, gnden fazla ayrlk olmamas, yilii baa kakmak, Cidal/tartma, Tembellik, Bidat, Su-i zan, Fakirlik, giyim, Gaflet, Allah Teldan uzaklamak, mann vasf, Mminin etin imtihan, badete dknlk.) 4. Cenaze (lnn ardndan dvnme, lnn ykanmas, Kadnlarn cenazeye katlmas, Cenaze namaz, hramlnn lmesi, lleri ziyaret.) 5. Taharet (Temizlik, Tuvalet db, Abdesti gerektiren durumlar, Vacip gusln abdest yerine gemesi, Abdestin fazileti, Di fralama, Abdest alnrken okunacak dualar, Mazmaza, Banyo db, Hacamat, Trnaklar kesmek, Koltuk alt tra, Temizlik gelenei.) 6. Namaz (Namazn fazileti, ocuklar namaza altrmak, Namaz vakitlerine dikkat etmek, le ve kindi namazlarnn vakti, Nafile namazn vakti, Nafilenin kazas, Namaz kyafeti, Namazda zerinde para bulundurmak, Namaz mekn, Mescitler, Ezan ve mezzinlerin fazileti, Secde, Secdeyi uzatmak, Teehht, Namazda huu, Teenni ile namaz klmak/tadil-i erkn, Namazda yanlma/sehiv, Namaz kesmek, Namazdan kmak, Namazdan sonra yaplacaklar, Sabah namazndan sonra yaplacaklar, Mescitte cemaatle namazn fazileti, mamn zellii, Nasibilerle cemaat namaz klmak, Cuma namaz, Mstehab namazlar, Gece namaz, Sabah namaznn nafilesi/snneti, Gnlk nafile namazlar, Bayram ve Cumann bir arada olmas.) 7. Oru (Snnet oru.)

SFD / 30

81

Doan KAPLAN

8. Zekt (Sadaka.) 9. Hac ve Umre (Yolculuk db, Eve giri db, Hacca hazrlk, Haccn fazileti, Tavaf, Haccn mstehaplar, Zemzem kuyusu, Kran hacc28, Umre, hram yasaklarnn kefaretleri, Hac sonu Hz. Peygamber (s.a.v.)i ziyaret, Hac karlamak.) 10. yilii emretmek, ktlkten sakndrmak. 11. Cihat (Cihat ancak mamla birlikte olmas, Dmanla karlama db, Nefs-i mdafa.) 12. Vilayet hkmleri (Hidayet nderi, Dallet nderi, Ordu komutanna t, Yneticilerin halklarna adaletle muamele etmeleri, ynettii toplumu katmanlaryla tanmak, Valinin atad grevlilerini iyi tanmas, Valinin ktiplerini kontrol etmesi, Valinin tacirlerin sorunlaryla ilgilenmesi, Valinin rnek bir yaantya sahip olmas, topraklar verimli kullanmak.) 13. Yiyecek-iecek (Sofra db, Su ime db, Yenilmesi ve yenilmemesi gerekenler, Akam yemeini terk etmemek, Yemek artklar, At ve eek eti yemek, ki imek.) 14. Hayvan ve Av (Koyun sahibi olmak, Kpekten saknmak, Helal olmayan hayvanlar, Kara ve deniz hayvanlarn avlamak.) 15. Nikh (Genel hkmler, Kadna bakmann hkm, Kadnla tokalamann hkm, Zinann hkm, Evlenmenin nemi, Kadnn mehri, Cimann hkmleri, Kadnn sorumluluklar, Kocann sorumluluklar, ocuk yapmann nemi, ocua isim vermek, ocuu olan tebrik etmek, ocuk doduunda hurma ile azn tatlandrmak/tahnik, ocuu snnet ettirmek, Akika, Muta, Nafaka, Talak.) 16. Vasiyet 17. Veraset ve Miras (Genel hkmler, Birinci tabaka olan baba ve oullarn miras, kinci tabaka olan karde ve dedelerin miras, nc tabaka olan amca ve daylarn miras, Kar-kocann miras, Bir felaket sonucu topluca lenlerin miras.) 18. Kaza (Hkmde zulm, ddia sahibinin iddiasn ispat etmesi inkr edenin de yemin etmesi, Yalan yere yemin, Yalanc ahitlik, ahitlii gizlemek.) 19. Hudd/Hadler (Livatann haddi, ki imenin ve sarhoun haddi, Haddin snr.) 20. Diyetler (Genel hkmler, Gzn diyeti, Kulan diyeti, Dudaklarn diyeti, Yanaklarn ve kafatasnn diyeti, Kulaklarn diyeti, Dilerin diyeti, Ellerin diyeti, Omuzun diyeti, Kolun diyeti, Dirsein diyeti, Bacaklarn diyeti, Avucun diyeti, Parmaklarn diyeti, Gsn diyeti, Uyluun diyeti, Topuklarn diyeti, Ayaklarn ve ayak parmaklarnn diyeti, Dizlerin diyeti, Ceninin diyeti, farkl konular.)
28

SFD / 30

82

Mellif, Hacc- Kran bahsini bn Hazmdan nakletmitir ki, burada Ali b. Ebu Talibin kitabnda ifadesi yer almaktadr. Bkz. bn Hazm, el-Muhalla, VII, 102.

Ehl-i Beytin Gizli lmi: Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler Hakknda Bir nceleme

21. Elbise ve Bakm (Genel hkmler, Yeni elbise giyerken okunacak ayet ve dualar, Ayakkab, Yzk takmak, Gzel koku, Aynaya bakarken okunacak dua, Uyku, Uyurken okunacak dua, Uyanrken okunacak dua.) 22. Kazanlar ve Sanayi (Falclk, kehnet, melhi, gybet ve nemime, Bo sz, Birini yzne kar vmek, Yeminin sadece Allah adna yaplmas, Zalimlere kar davran biimi, Resim yapmann hkm.) 23. Satm ve Kira (Ticaretin mstehap olmas, l ve tart, Aldatma, Pazara girerken okunacak dua, Batl alm-satm, Faizin hkm, Yetimin mal, i altrma. 24. Kuran ve Dua (Kuran, Duann nemi, Dua tmeden nce Allah vmek, hamdetmek, Dua ile beraber gereklemesi istenilen ey iin almak, Dua zaman, Kltan, ba ars, aslan, akreb, boulma vb. belalardan saknmak iin dua etmek, eitli vesileler; istihare, stikale, Sefer, Rzk talebi, stiaze, Tevbe talebi, Hac talebi, Zulm ortaya karmak, Alaha kr, htiya talebi iin Allaha mnacat etmek, Mazlumun duas, Sabah duas, Tesbih, Bir ihtiyac temin iin yaplacak dua.) 25. Melhim (Burada Ehl-i Beytin bana geleceklerle ilgili tek bir rivayete yer verilmitir ki, buna gre bn Abbas, Hz. Hseyinin ehadetinden sonra alayarak daha nce Hz. Alinin Rasulullah (s.a.v.)n kendisine yazdrd Sahifeyi gstererek Hseyinin ehadetine kadar olacaklar, hilafet, Cemel, Sffin, Nehrevan vb. tek tek okuduunu syler. Devamn okumasna izin vermeyen Hz. Alinin ona kendi oullarndan gelecek yneticilerin de Ehl-i Beyte zulmedeceklerini aktardn syler.) 26. demin yaratl. 27. Yunus b. Mettan tarihi (Allahn elilerinden Hz. Yunusun peygamberlii, sabrsz oluu, 33 senelik peygamberlii sresince sadece iki kiinin ona inand vb. anlatlmaktadr.) 28. Mehdi taraftarlarnn isimleri (Tartmal bir konu olmakla birlikte Kansov bu konuda farkl rivayetlerden iki tanesini aktarmtr. Bu rivayetlerde Mehdiye inanacak kiiler yer ya da kabile isimleriyle zikredilmitir. Birinci rivayette saylan yerler Dou Derbent (1), Damin (2), Fergana (1), Tirmiz (2), Deylem (4), Merv-i Rz (2), Merv (12), Beyrut (9), Ts (5), Faryab (2), Sicistan (3), Tlekn (24), Gor Dalar (8), Nisabur (18), Herat (12), Busenc (4), Rey (7), Taberistan (9), Kum (18), Kmis (2), Crcan (12), Rikka (2), Rafika (2), Halep (3), Selmiyye (5), Dmak (2), Filistin (1), Balebek (1), Taberiyye (1), Yafa (1), Kbrs (1), Belbis (1), Dimyat (1), Usvan (1), Fustt (4), Kayravan (2), Kr-i Kirman (3), Kazvin (2), Hemedan (4), Mogn (1), Bedv (1), Hilt (1), Cbirn (3), Neva (1), Sincar (4), Kalkla (1), Smeyst (1), Nusaybin (1), Musul (1), Tel Muzin (2), Ruha (1), Harran (2), Baa (1), Kabs (1), Sana (2), Mazin (1), Trablus (2), Kulzum (2), Kubbe (1), Vdil-Kura (1), Hayber (1), Beda (1), Cr (1), Kfe (14), Medne (2), Rebeze (1), Hayvan (1), Ksey-i Reb (1), Tahne (1), Tirem (1), Ehvz (2), stahr (2), Moltan (2), Deybel (1), Saydal (1), Medin (8), Ukber

SFD / 30

83

Doan KAPLAN

(1), Hulvn (2), Basra (3), Ashb- Kehf (7), Zulm sebebiyle Antakyaya giden iki tacir ve oullar (5), Rum topraklarnda yaayan zimmi/mstemen Mslmanlardan (11), Serendibte konaklayan iki kii (2), Semender (4), elahitte merkebinden kaybolan kii (1), iraz ya da Seyrf (1), Serdaniyeye kaan iki kii (2), Sakaliyyede sakl kii (1), Yahebten hakka talip kii (1), Nasbiye kar kitapla hccet getiren kii (1). Toplam 313 kii ki Bedir ehli saysncadrlar ve Allah, Cuma gecesi bunlar Mekkede toplayacaktr. Bu rivayetin sonunda yeryznde bunlardan baka mminin olmayaca ve bunlarn da toplumlarnn soylu, kdi, ynetici ve din limi gibi sekin kiilerinden olduu sylenir.29 Yazar, bu blmlemeyi yaptktan sonra srasyla her bir blmle ilgili mami hadis kitaplarnda yer alan rivayetleri aktarmtr. Bir iki rnek vermek gerekirse, lim babnda Hz. Alinin Dinde kyas yapmayn, nk dinin kyas edilmeyecek konular vardr. leride kyas yapacak insanlar ortaya kacak ki onlar Allahn dmanlardr ve ilk kyas yapan blistir., Kim bir yakin zerineyken phe gelse, yakini zerine amel etmelidir, zira ek yakini drmez. vb. szlerine yer verilmitir.30 Keza mamet bahsinde, Sffin Sava dnnde bir Hristiyan manastrnn yaknnda konaklarlarken emun b. Hamun adl yz gzel bir Hristiyann elinde bir kitapla gelip Hz. Aliye Hz. Peygamber (s.a.v.)den ve onun sonrasnda Alinin ve on bir evladnn imametinden bahsetmesi.31 Faziletler ve rezaletler bahsinde ele alnan bir konu da takiyyedir. Burada Hz. Aliye drt rivayet isnat edilmitir. Bunlar unlardr: Kim srrmz ifa ederse, Allah demir azab tattrr., Dmanmzn yannda bizi aktan vmeyin ki ynetim nazarnda zelil duruma dmeyin., Ayaklara meshetmede takiyye yoktur.32 ii literatr alannda en kapsaml almay yapm olan Mderrrisinin Cmia ile ilgili zet olarak verdii ierik ise yledir: A. Fur Konular: Namaz, Oru, Hac, Cihad, Maasi ve Menahi, Alveri, Nikh ve Talak, Etime ve Eribe, Kaza ve ehadet, rs, Hadler ve Diyetler (Hudd ve Diyt.) B. Ahlak
SFD / 30

C. Akaid ve Fezail D. Ksas- Enbiya

84

29

Mahmud Kansov, el-Cmia, 202-204. Balklarn ayrntlar iin bkz.205-400. Burada Kansov, bu kitab cem ederken Kfi, Tehzibul-Ahkm, vb. ii hadis kaynaklarndan Hz. Peygamber ya da Hz. Aliye ait olan ve ilgili bilginin Hz. Alinin kitabnda, sahifesinde grldn ima eden rivayetleri bir araya getirmitir. 30 el-Cmia, 206. 31 el-Cmia, 206-208. 32 el-Cmia, 228.

Ehl-i Beytin Gizli lmi: Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler Hakknda Bir nceleme

E. Btni Rivayetler33 b. Cefr ( )

Cefr (oulu, ecfr, cifr ve cefratun), lugatte; koyun yavrusu, 4-5 aylk ve stten kesilmi olak, baz dilcilere gre kk deve yavrusuna ve alt aylkken stten kesilen olaa verilen isimdir.34 Kei derisi iin kullanlan cefr, daha sonra yazm arac olarak kullanlm ardndan da Ehl-i Beyte zg bir kitap iin alem olmutur. Kafa karkl yaratan birok husus olsa da halkn kullanmnda cefr, gelecekten haber veren kitap olarak mehur olmutur.35 Bu konuyla ilgili var olan rivayetlere bakldnda cefrin kelime ve kavram olarak on deiik anlamda kullanld grlmektedir. Bu anlamlar yle sralayabiliriz: Cefr, iinde nebilerin, vasilerin ve ulemann ilminin bulunduu bir kaptr.36 Beyaz ve krmz olmak zere iki Cefr vardr; beyaz olannda her trl ilim, krmz olannda Hz. Peygamber (s.a.v.)in silah vardr.37 i ilim dolu kz derisidir.38 inde her trl ilmin olduu koyun ve kei derisidir. Birisi byktr dieri kktr.39 Hz. Alinin yazd koyun derisidir. Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda Hz. Musann levhalar bulunmu, Hazret de bunlar Hz. Aliye vererek ezberlemesini emretmitir. Bunun zerine Hz. Ali iinde ilklerin ilmi olan bu levhadakileri koyun derisine yazmtr ki Cefrin asl budur.40 Koyun derisi ya da deve cildinden olan krmz kaptr; iinde nebilerin ve vasilerin ilmi vardr.41 Kei ve koyun derisidir; iinde Rasulullah (s.a.v.)n silah, kitaplar ve Mushaf- Ftma vardr.42 Rasulullah (s.a.v.)n imla ettirdii Hz. Alinin de yazd koyun derisidir.43 inde olan ve olacaklarn ilminin bulunduu Ukaz derisidir.44 Cefrin bizatihi kendisi kitap ve ilimdir.45 Bu konuyla ilgili mami rivayetlerin topluca bir deerlendirmesini yapan Kansova gre Beyaz Cefr, peygamberlerin ve vasilerin ilmi olup insanlara mua-

33 34

Mderrisi, Mrs- Mektb- ia, 31-36. Bkz. bn Manzuri Lisnul-Arab, IV, 142. Nitekim ilgili rivayetlerde de hem olak, hem kei, hem ko, hem deve derisi anlamnda olduu sylenmitir. 35 Kr.Kansov, el-Cmia, 99. 36 Kfi, I, 238. 37 Kfi, I, 240; Mustedrekul-Vesil, XVIII, 387; Bihr, XXVI, 18, 37; XLVII, 26; LII, 313, 318. 38 Kfi, I, 241; Bihr, XXVI, 41, 42, 49 (tabaklanm kz derisidir); XLIII, 79, 194; XLVII, 271. 39 Men L Yahduruhul-Fakh, IV, 418; Bihr, XXV, 116. 40 Bihr, XIII, 225; XVII, 137; XXVI, 187. 41 Bihr, XXVI, 38, 40, 46, 48; XLVII, 271. 42 Bihr, XXVI, 45, 47. Buradaki rivayetlerde Mushaf- Ftmann Kuran- Kerim olmad zellikle vurgulanr. 43 Bihr, XXVI, 46. 44 Bihr, XXVI, 48. 45 Kfi, I, 311; Bihr, XLIX, 20, 24, 27, 152; LI, 219.

SFD / 30

85

Doan KAPLAN

melede mdry (idareli davranma) iermektedir ki, Hz. Ali de insanlar bu anlayla ynetmitir. Ancak iinde silah barndran ve sadece Mehdinin aaca Krmz Cefrde ise insanlarn sadece teslim olarak kurtulma anslar bulunmaktadr.46 Esasen Cefrin ieriinin mahiyeti bir tarafa, kime ait olduu konusunda da farkl yaklamlar vardr. Bu yaklamlardan birine gre bu eser, Hz. Alinin bahsedilen yetmi zira uzunluundaki Sahfesinden baka bir ey deildir ki Rasulullah (s.a.v.) imla ettirmitir ve iinde helaller ve haramlar vardr. Bazsna gre ise, bu kitap ilm-i hurufla ilgili olup Hz. Ali, remizlerle yazmtr. Kimine gre kaza ve kaderle ilgili bir eserken bazs da bu eserin mam Cafer-i Sadk tarafndan ias iin yazldn sylemilerdir.47 Cefrle ilgili Snni kaynaklara baktmzda bn Kuteybenin (276/889) Tevlu Muhtelifil-Hadis adl eserinde bir kayda rastlamaktayz ki bn Kuteybe, Zeydi liderlerden Harun b. Sad el-clnin Rafzileri eletiren bir iirine yer verdikten sonra iirde geen Cefrle ilgili olarak unu syler: Bu cefr derisidir ki onlar mamn bilgisine ihtiya duyacaklar ve kyamete kadar olacak eyleri yazdn iddia etmilerdir.48 Ktip elebi (1067/1657), Cefr lmini kaza ve gemite olmu gelecekte olacak olan kaderle ilgili olan eyleri btn ve para para bilmenin ilmi olarak tanmladktan sonra Cefrin akl- kl olan kaza levhas, Cmiann ise nefs-i kl olan kader levhas olduunu syler. Bu der, Ehl-i Beytin ve ona bal olanlarn tevars ettii ve ok esasl bir ekilde gizledikleri bir ilimdir.49 Musa Carullahn el-Vea fi Nakdi Akidi-a adl mamiye iiliini eletiren eserine Nakdul-Vea -e-a beynel-Haqka vel-Evhm adyla reddiye yazan Muhsin Emin milye gre Cefr, keiden olma olan derisi olup iinde Hz. Peygamber (s.a.v.)in imla ettirdii ve Hz. Alinin de bizzat yazd eitli ilimler mevcuttur. Bazlarnn zannettii gibi Cefrin kendisi harf cetveli ya da harf ilmi demek deildir. in dorusu bu iken ve Ehl-i Beytten gelen rivayetler de bunu gsterSFD / 30

86
46 47

Kansov, el-Cmia, 100-102. Kitbu Ali, s.81. slam bilimleri tarihisi Fuat Sezgin, Kitbul-Cefri mam Sadka nispet edilen eserler arasnda zikreder. Dnya ktphanelerinde bulunan yazmalarnn el-Hfiye fil-Cefr, el-Hfiye fi lmilHurf ve el-Hfiye isimlerini tadn vurgular. Bkz. Fuat Sezgin, Trih-i Nigrih-yi Arabi, I, 751. Cefrin ii kltrndeki yeri ile ilgili ayrca bkz. Mehmet Atalan, iada Cifr lminin Yeri, 109-123. 48 bn Kuteybe, Tevlu Muhtelifil-Hadis, 70-71. bn Hallikn burada geen mam ifadesinden mam Cafer Sadkn kastedildiini sylemitir. Bkz. bn Hallikn, Vefeytul-Ayn ve Enbu Ebniz-Zeman, III, 240. 49 Ktip elebi, Kefuz-Zunn, I, 591. Ktip elebi burada ayrca Cefrle ilgili olarak bir grubun mam Alinin yirmi sekiz harfi cefr derisi iine koyup zel yollarla ve belli artlarda kaza ve kaderle ilgili yorumlarda bulunacak zel anlamlar kardna inandklarn syler.

Ehl-i Beytin Gizli lmi: Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler Hakknda Bir nceleme

mekteyken insanlar bunu abartmlar ve delilsiz dayanaksz grler ortaya kmtr.50 c. Mushaf- Ftma ii gelenek iinde kabul gren gre gre, Mushaf- Ftma, Kurann kat byklnde, iinde t ve eri ahkmn yer ald bir kitaptr. Babasnn bana gelenleri, zrriyetinin bana gelecekleri ve onun Allah nezdindeki konumunu anlatan bu eser, Hz. Fatmaya gelen ilhamlar iermektedir. Hz. Fatma babasnn vefat zerine ok zlnce Allah Tel ona melekler araclyla ilham etmi, Hz. Ali de yazmtr.51 Bu ynyle olacaklarn ilmini ieren bu kitap Hz. Fatmann babasnn lmnden sonra meleklerden duyduu szleri iermektedir.52 Hz. Ftmaya isnat edilen bu kitapla ilgili elimizde birok mami rivayet bulunmaktadr. Birka rnek vermek gerekirse; a.Fatma, Rasulullah (s.a.v.)in vefatndan sonra yetmi be gn yaad, babasna ok zlyordu, bu nedenle Cebrail zaman zaman gelip onu teselli ediyor, babasnn durumundan bahsediyor, ondan sonra soyunun bana gelecekleri haber veriyordu, Hz. Ali de bunlar yazyordu. te bu Ftmann mushafdr.53 b. Hammad b. Osmandan, duydum ki Ebu Abdillah (Hz. Hseyin) yle diyordu; Allah, Nebisi (s.a.v.)nin ruhunu kabzettikten sonra Fatmay yle bir hzn sard ki Allahtan bakas bunu bilemez. Bunun zerine Allah onu teselli etmesi ve onunla konumas iin bir melek gnderdi. Fatma, bu durumu Emirulmminine haber verdi. Hz. Ali, Eer bir ses duyarsan bana syle! dedi. Bundan sonra Emirul-mminin Fatmadan duyduklarn yazd, sonuta bir Mushaf ortaya

50

Muhsin Emin mili, e-a beynel-Hakik vel-Evhm, 291-295. mili bu konuyu abartp Cefri sanki fal kitabym ya da Yahudi ve Hind Fakiri kehanetiymi gibi deerlendirenleri iddetle eletirmektedir. Cefrin hem Snni hem de ii kltrdeki alglan ile ilgili bkz. Metin Yurdagr, Cefr, DA, VII, 215-218. 51 Kansov, el-Cmia, 91. Kr. Mecisi, Bihrul-Envr, XXVI, 38, 40, 42, 45, 46, 48; XLVII, 270, 271. Bu babta getirilen rivayetlerin bazsnda, Mushaf- Ftmann Kurann kat byklnde olduu, ancak onda Kurandan bir harf bile bulunmad geer. Kr. Mehmet Atalan, i Kaynaklarda Ali b. Eb Tlib ve Fatma Mushaf, 107-109. Mushaf- Ftm anlayna, Alev kltrnde Dstn- Ftm adl eserlerde rastlanmaktadr. Detayl bilgi iin bkz. Dstn- Ftm, hz. Mehmet Mahfuz Sylemez, Ankara: TDV 2007. 52 Kasr, Kitbu Ali, 101. Kasir, bu kitabn Mushaf adyla zikredilmesinden dolay baz yazarlarn iileri, Kurn kabul etmemekle ya da Hz. Peygamberden sonra da vahyin devam ettii dncesinde olduklar ya da Hz. Fatma ve Hz. Alinin nbvvetine kail olduklar sulamalarnda bulunduklarn; ancak bu dncelerin vehimden ibaret olup en iyi ihtimalle dikkatsizlikten kaynaklandn ifade eder. Mushaf, kelimesinin ilk dnemde kitap anlamna geldiini syler. 53 Kuleyni, Kfi, I, 241; Meclisi, Bihr, XVI, 41, 48.

SFD / 30

87

Doan KAPLAN

kt. Sonra (Hz. Hseyin) dedi ki: Ancak onda helal ve haramla ilgili bir ey yok, sadece olacak olaylarn ilmi vardr.54 c. Ebu Hamzadan Ebu Abdillah (Hz. Hseyin) yle buyurdu: Mushaf- Fatmada Allahn kitabndan bir ey yoktur, o kitapta babasnn vefatndan sonra ona ilka edilen eyler vardr.55 d. Muhammed b. Abdilmelik, Ebu Abdillahtan yle dediin rivayet etmitir: Bizde Mushaf- Fatma var, ancak vallahi o Kuran deildir.56 Yazl ve szl kltrmzde de birok yansmaya yol am iilikteki bu dnceye kar Ehl-i Snnetin geleneksel anlayna gre ise bata Hz. Ali (k.v.) olmak zere Ehl-i Beyt nezdinde bu tr eser ya da eserler yoktur; olan sadece Hz. Alinin klcnn knnda yer alan kk bir kttan ibarettir.57 Bu konuda az saydaki birka rivayeti zikretmek faydal olacaktr: Ali b. Eb Talibe Rasulullah (s.a.v.) size zel bir ey verdi mi? diye sorulduunda; Rasulullah (s.a.v.) insanlara ne buyurduysa bizi de onunla mkellef kld, ancak u klcmn knndaki eyden baka bize zg bir ey brakmad. dedi ve yazl bir sayfa kard ki orada unlar yazlyd: Allahtan bakas adna (kurban) kesene Allah lanet etsin! Tarla snrn deitirene Allah lanet etsin! Ana babasna lanet edene Allah lanet etsin! Cniyi/zlimi himaye edene Allah lanet etsin!58 Sonu mami iilikte onlarca rivayete dayal olarak ortaya kan Ehl-i Beytin gizli ilmi dncesi, kabul sorunlu bir sylem olarak durmaktadr. Zira bu sylemin referanslarna bakldnda; bunlarn ya Hz. Alinin namaz, oru, boanma, erdemlilik ve faziletli olmak vb. furu ve ahlaki meselelerle ilgili hi de gizli ilim saylamayacak unsurlar tad ya da yer yer tarihi tutarszlkla (anakronizm) malul batni rivayetler olduu grlmektedir.

SFD / 30

54 55

88

Kuleyni, Kfi, I, 240; Meclisi, Bihr, XVI, 44. Meclisi, Bihr, XVI, 48. 56 Meclisi, Bihr, XVI, 38; LXVII, 271. 57 Mderrisiye gre Hz. Aliye nispet edilen eserlerle ilgili ok sayda rivayetin olmas Ehl-i Snnetin (onun ifadesiyle Osmanlerin) buna mukabil, Hz. Aliden bir kl knnda muhafaza edilen ok kk bir kttan baka bir ey kalmad grn ortaya atmalar sonucunu dourmutur. Bkz. Mderrisi, Mrs- Mektb, 28-29. 58 Buhari, el-Edebul-Mfred, 39 (hadis no: 17); bn Belebn, Sahihu bn Hibban, IV, 570 (hadis no: 6604). Bu rivayetin bal Mustafa (s.a.v.)nn Aliye vasiyette bulunduuna veya ona bakasna sylemedii sr verdiini zannedenin szn ibtal eden haberin zikri eklinde gelmektedir. Kr. Ahmed b. Hanbel, Msned, XXXVII, 42; II, 134; III, 55; Hkim, Mstedrek, IV (XVI, 98.) Bu rivayette Hz. Alinin klesi Haniye nsanlar ne diyorlar? diye sorduunda onun Senin Rasulullah (s.a.v.)den bir ilim aldn ve kimseye gstermediini iddia ediyorlar. demesine karlk Hz. Ali yukardaki ierikli sahifeyi klcnn knndan karp gstermitir.

Ehl-i Beytin Gizli lmi: Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler Hakknda Bir nceleme

Dorusunu sylemek gerekirse, Geleneksel ii anlayta ortaya kan bu sylem, slam dncesinin iki ana akm olan Ehl-i Snnet ve ia arasnda en temel ayrlk noktalarndan birinin domasna sebep olmas ynyle negatif bir ilev grmtr. Ksaca iilerin Kuran- Kerim dnda bir vahiy kayna kabul ettikleri dolaysyla da Kurann tahrif edildiine inandklar eklinde dnce ve literatrn ortaya kmasna neden olmu bu fikir, bahsedilen iki ana akm arasnda nemli bir ihtilaf konusu olarak durmaktadr. Esasen hem gemi hem de mevcut ii sosyal yaamna bakldnda iann Kurann tahrif edildiine inand iddiasnn pratikte bir karlnn olmad grlmektedir. Bu konuda zellikle alt ay sreyle Tahran ve Kum gibi kentlerinde sosyal yaamna katlarak tanklk ettiim gnmz rannda byle bir dncenin varlna rastlamadm gibi somut olarak inceleme frsat bulduum randa baslm Kuran- Kerimlerde de Snni dnyada baslanlardan farkl bir unsur grmediimi ifade etmek isterim. Belki de Ehl-i Snnet ve ia arasndaki bu ihtilaf, tarih boyunca etkili olan ve gnmzde de ii-mami anlay temsil eden Usuli ii yaklamn Bir konuda rivayet ya da rivayetlerin olmas o dncenin doru olduunu gstermez; nemli olan Kurandr, her ey ona arz edildikten sonra kabul grr ya da reddedilir eklinde zetlenebilecek ilkesi bitirebilir. Bu nemli ilke iann Kurana yaklamyla ilgili pheleri ortadan kaldraca gibi bir gelenek iinde tarihsel sre ierisinde ortaya km meselelere nasl yaklalmas gerektii konusunda da yararl bir fikir vermektedir. Sonu olarak kresellemenin toplumlarn hayat zerinde ortaya kard deiim ve dnmlerle birlikte bir btn olarak slam medeniyetinin tekrar glendii bir srete, artk Ehl-i Snnet ve ia gibi iki byk inan mezhebi taraftarlar arasnda daha ok nyargya ve ayklanmam literatrdeki bilgiye dayal ayrlklarn ve tekiletirme enstrmanlarnn bir tarafa braklmas gerektiini hususunun ak bir gereklik olarak karmzda durduunu dnmekteyim. KAYNAKA Atalan, Mehmet, i Kaynaklarda Ali b. Eb Tlib ve Fatma Mushaf, Din Aratrmalar, 2005/23, 93-110. ______________, iada Cifr lminin Yeri, Din Aratrmalar, 2006/25, 109-123. mili, Muhsin Emin, e-a beynel-Hakik vel-Evhm, Beyrut: el-Gadr litTba vet-Tevz, 2001. Askeri, Seyyid Murteza, el-Kurnul-Kerim ve Rivytul-Medreseteyn, Tahran: Mecmaul-lmi slami, 1996. Buhari, Ebu Abdillah Muhammed b. smail (256/870), el-Edebul-Mfred, thk. Salih Ahmed e-mi, Dmek: Drul-Kalem, 2001.
SFD / 30

89

Doan KAPLAN

Caferiyan, Resul, Ukzbetu Tahrfil-Kurn beyne-a ves-Snne, Tahran: Muviniyyetur-Riseti lil-Alktid-Devliyye, 1985. Dstn- Ftm, (Alev-Bekt Klasikleri serisi iinde, Dstn- brahim Edhem ve Dstn- Htn ile birlikte), hz. Mehmet Mahfuz Sylemez, Ankara: TDV 2007, s. 54-71. Hkim, Ebu Abdullah el-Hkim en-Neysbr (405/1014), Mstedrek alas-Sahhayn, I-IV, haz. Yusuf Abdurrahman el-Meral, Beyrut: Drul-Marife, 1986. bn Belebn, Emir Aluddin Ali b. Belebn el-Frisi (739/1338), Shihu bn Hibbn bitertb-i bn Belebn, XIV, thk. uayb Arnavut, Beyrut: Messesetu-rRisle, 1997. bn Ebil-Hadid, (656/1258) , erhu Nehcil-Bela, I, thk.Muhammed EbulFazl brahim, Yer yok: Dru hyil-Kutubil-Arabiyye, 1965. bn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Mslim (276/889), Tevlu Muhtelifil-Hadis, Kahire: Mektebetul-Klliyytil-Ezheriyye, 1985. bn Manzur, Ebul-Fazl Cemaluddin Muhammed b. Mkerrem b. Ali elEnsri (711/1311), Lisnul-Arab, I-XV, Beyrut: Dru Sdr, t.y. Esen, Hseyin, Hz. Alinin slam Ceza Hukuku Alannda Dikkat eken Baz Gr ve Uygulamalar, Hz. Ali Sempozyum Bildirileri, (zmir 2009), 481-509. lhi Zahr, hsan, e-a vel-Kurn, Lahor: dratu Tercumnis-Snne, 1984. Kansov, Mahmud, Kitbu Ali (el-Cmia), Beyrut: Drul-Med, 2005. Kaplan, Doan, Yazl Kaynaklarna Gre Alevilik, Ankara: TDV, 2010. Kasr, Mustafa, Kitbu Ali (a), Kum: Rbtatus-Sekfe vel-Alktilslmiyye, 1996. Ktip elebi, Hac Halife Mustafa b. Abdullah (1067/1657), Kefuz-Zunn an Esmil-Kutub vel-Funn, haz. M.erefettin Yaltkaya-Rifat Bilge, I-II, stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1971. Kuleyni (329/940), el-Kfi, I-VIII, Tahran: Drul-Kutubil-slmiyye, 1365. Mlullh, Muhammed, e-a ve Tahrful-Kurn, Yer yok: Mektebetu bn Teymiyye, 1409. Mesdi, Ebul-Hasen Ali (346/957), Murcuz-Zeheb ve Medinul-Cevher fit-Trh, I-II, edit. Muhammed es-Sebba, Bulak: Matbaa-i Emriyye, 1283. Mderrisi, Hseyin, Mrs- Mektb- a ez Se Karn- Nohostn, ev. Seyyid Ali Karai-Resul Caferiyan, Kum: Ner-i Merrih, 1386. Neci, Ahmed b. Ali (450/1058), Riclun-Neci, Kum: ntirt- Cmia-i Mderrisn 1407.

SFD / 30

90

Ehl-i Beytin Gizli lmi: Hz. Aliye Nispet Edilen Eserler Hakknda Bir nceleme

Sezgin, Fuat, Tarh-i Nigrih-yi Arabi, I, ev. Tedvin ve mdeszi-yi Messese-yi Ner-i Fihristign. Tahran: Vezrat- Ferhenq ve rd- slmi, 1380. eyh Sadk (381/991), Men L Yahduruhul-Fakh, Kum: ntirt- Cmia-i Mderrisn 1413. eyh Tusi (460/1067), Tehzbul-Ahkm, I-X, Tahran: Drul-Kutubilslmiyye, 1365. ______________, el-stibsr fi Mahtulife minel-Ahbr, I-IV, Tahran: DrulKutubil-slmiyye, 1390. en, Ziya, Hz. Alinin Kurana Yapt Hizmetler, Hz. Ali Sempozyum Bildirileri, (zmir 2009), 519-532. erif Radi, Muhammed b. Hseyin Msev (406/1015), Nehcul-Bela, Kum: ntirtu Dril-Hicre, t.y. ______________, Nehcul-Belga, haz. Abdlbki Glpnarl, Kum: Ensariyan Yaynlar, 1390. ______________, Nehcl-Bela, ev. Adnan Demircan, stanbul: Beyan Yaynlar, 2009. Yaman, Ahmet, Ehl-i Beyt Fkhnn mam Hz. Ali ve Takip Ettii ctihad Yntemi, Marife (Ehl-i Beyt zel Says), 2004/3, 111-125. Yurdagr, Metin, Cefr, DA, VII, stanbul: TDV, 1993, 215-218.

EHL- BEYTN GZL LM: HZ. ALYE NSPET EDLEN KTB-I AL (SAHFE- CMA), CEFR ve MUSHAF-I FTIMA HAKKINDA BR NCELEME Doan KAPLAN zet slam dncesinin iki ana akmn meydana getiren Ehl-i Snnet ve ia arasndaki en nemli ayrlk noktalarndan birisi Ehl-i Beytin gizli bir ilme sahip olup olmad meselesidir. iann klasik hadis kaynaklarnda yer alan onlarca rivayete dayanan bu dnce onlarn Kurann tahrif edildiine inand yollu tartmalarn da odan oluturmaktadr. Bu makalenin amac sz edilen Ehl-i Beytin gizli ilmi meselesiyle ilgili ii literatrde dile getirilen Kitab- Ali (Sahfe, Cmia), Cefr ve Mushaf- Fatma hakknda yine bu literatre dayal bir inceleme yapp bu konuda temel ii yaklamlar ortaya koymaktr. Anahtar Kelimeler: ia, Ehl-i Beyt, Kuran, gizli ilim, Kitab- Ali, Cefr, Mushaf- Ftma, tahrif.
SFD / 30

91

Doan KAPLAN

AHL AL-BAYTS HIDDEN KNOWLEDGE: AN ESSAY ON THE BOOKS: ALIS BOOK, JAFR AND FATEMAS BOOK THAT ARE ATTRIBUTED TO IMAM ALI One of the important conflict point between Ahl al-Sunnah wa Shia is Shias claim about Ahl al Bayts Hidden knowledge. This claim that depends on their hadith literature is center of the Sunnite claim that Shia believe the falsification of Qoran. The aim of this article is essaying this claim through the Shiite Literature and expose the Shiite approach. Key Words: Shia, Ahl al Bayt, Qoran, hidden knowledge, Alis book, Jafr, Fatemas book, falsification.

) ( : ( ) . . . : .

SFD / 30

92