EVRM NEDR

Biyoloji alt dal

Evrimsel biyoloji

Ana Maddeler[gster] Tarihe[gster] Doa Tarihi[gster] Sre ve Sonular[gster] Sosyal karmlar[gster] Dier Alanlar[gster] Evrimsel biyoloji portal Kategori lgili balklar Kitap

g t d

Evrim !iyolo"ide #anl trlerinin nesilden nesile kaltsal dei$ime urayarak ilk halinden %arkl &ellikler ka&anma sre#idir' (a&en dnyann evrimi evrenin evrimi gi!i kavramlardan ayrmak ama#yla organik evrim ya da biyolojik evrim olarak da adlandrlr' )vrim modern !iyolo"inin temel ta$dr'[*] (u teoriye gre hayvanlar !itkiler ve Dnya+daki dier

tm #anllarn kkeni kendilerinden n#e ya$am$ trlere dayanr ve ayrdedile!ilir %arkllklar !a$arl nesillerde meydana gelmi$ genetik dei$ikliklerin !ir sonu#udur'[*] )vrim !ir #anl ,o,lasyonunun genetik kom,o&isyonunun rastgele mutasyonlar yoluyla[-] &amanla dei$mesi anlamna gelir'[.] /enlerdeki mutasyonlar gler veya e$itli trler arasnda yatay gen aktarmlar sonu#u trn !ireylerinde yeni veya dei$mi$ &elliklerin 0varyasyonlarn1 ortaya kmas evrim sre#ini yrten temel etmendir' )vrim !u yollarla olu$an dei$imlerin ,o,lasyon genelinde daha sk veya daha nadir hale gelmesiyle i$ler' Dnya+daki #anl trlerinden hen& sade#e - milyondan !ira& %a&las tanmlana!ilmi$ ve sn%lana!ilmi$tir' (a& tahminlere gre hen& tanmlanmam$ *2 ila .2 milyon #anl tr vardr'[*] (ir milimetrenin !inde !irinden ksa !akterilerden yerden ykseklii *22 metreyi arl !inler#e tonu !ulan se3uoia servi aalarna kadar dnyadaki #anl trleri #sse !iim ve ya$ay$ !iimi asndan ok !yk %arkllklar gsterirler' S#ak su kaynaklarnda kaynama s#aklna yakn dere#elerde ya$ayan !akteriler olduu gi!i Antarktika+daki !u&ullarda ya da tu& gllerinde 4-. 56+ye varan s#aklklarda ya$ayan algler ve mantarlar vardr' Ayn $ekilde karanlk okyanus ta!anlarndaki hidrotermal atlaklarn kenarlarnda ya$ayan devasa !oru kurtuklar olduu gi!i )verest Da+nn yamalarnda 7 !in metre ykseklikte ya$ayan he&aren iekleri ve rm#ekler vardr'[*] Dnyadaki !u neredeyse snrs& saydaki ya$am !iimi evrimsel sre#in !ir sonu#udur' Tm #anllar ortak atalardan geldikleri iin akra!adrlar' 8nsan ve dier tm memeliler yakla$k *92 milyon yl n#e ya$am$ sivri%aremsi !ir #anldan evrimle$mi$lerdir' Memeliler ku$lar srngenler iki ya$amllar ve !alklarn ortak atas 722 my ya$am$ su solu#anlardr' Tm hayvanlar ve !itkiler yakla$k . milyar yl n#e ya$am$ !akterimsi mikroorgani&malardan tremi$lerdir'[*] (iyolo"ik evrim #anl nesillerinin ortak atadan dei$erek treme sre#idir'[:] ;eni nesiller eski nesillere gre %arkllklar ta$rlar ve ortak atadan u&akla$tka e$itlilik artar' )vrim !iyolo"i !iliminin yan sra koruma !iyolo"isi geli$im !iyolo"isi ekolo"i %i&yolo"i ,aleontolo"i ve t, gi!i !ilim dallarn#a da !a$vurulan ve retilen !ir !ilimdir'[9] (unun yannda tarm antro,olo"i %else%e ve ,sikolo"i gi!i !a& alanlar da etkilemi$tir' )vrimsel !iyologlar evrimin !ir olgu olduunu gsteren verileri !elgelerler nedenlerini aklayan kuramlar test ederler ve geli$tirirler' (u anlamda evrim ve evrimsel srelerin ara$trlmas evrimsel !iyolo"inin konusudur' )vrimsel !iyolo"i !ilimi ya$am tarihini onun !tnlne ve e$itliliine yol aan evrimsel sreler ile mekani&malar ara$trarak yukarda saylan disi,linlerin yannda molekler !iyolo"i davran$ ve !iyo#ora%ya alanlarnda da ya,lan al$malara ve !u konudaki olgu ve %enomenlere $k tutar'[7] (yle#e tarihsel verilere ve ada,tasyonlara dayal aklamalarla !u disi,linlerdeki !iyolo"ik mekani&malara dair ya,lan al$malar tamamlayarak !tnleyi#i !ir rol oynar'[7] (iyolo"ik !ilimler genelinde evrimsel !ak$ as g&lemler d&enleme ve yorumlama ve tahminler ya,mak iin genellikle va&geilme& ve yararl !ir ereve salar'[7] A(D <lusal (ilimler Akademisi ra,orunda da 0*==*1 vurguland gi!i !iyolo"ik evrim> ?modern !iyolo"inin en nemli anlay$ #anllarn temel ynlerini anlamak iin nemli !ir kavram? olarak nitelendirilir'[7]

Konu balklar

* Tarihe o *'* 6harles Dar@in o *'- Trlerin Kkeni o *'. Tarihsel geli$imi

- Aaltm . /enetik varyasyonlarn olu$umu o .'* Mutasyon o .'- )$eyli reme ve rekom!inasyonlar o .'. /en ak$ : )vrimi olu$turan sreler o :'* Doal seilim :'*'* ;a,ay seilim o :'- /enetik srklenme o :'. ;anl mutasyon o :': /enetik otosto, o :'9 /en ak$ o :'7 (irlikte evrim 9 )vrimin #anllar &erindeki etki ve sonular o 9'* Ada,tasyon o 9'- Aar$lkl yardmla$ma o 9'. Trle$me o 9': Soy tkenmesi 7 ;a$amn evrimsel tarihi o 7'* Bayatn kkeni o 7'- Crtak ata o 7'. 6anllarn evrimi D (ilimsel stats o D'* Steve Ero"esi F <ygulama alanlar = Sosyal ve kltrel te,kiler o ='* /nm&de halkn evrime !ak$ ='*'* Trkiye ='*'- (re&ilya ='*'. Aanada ='*': 8ngiltere ='*'9 Avustralya *2 Ayr#a !akn& ** Aaynaka o **'* Di,notlar *- D$ !alantlar o *-'* Gideolar o *-'- (asndan ilgili ha!erler *. Aita,lar

Tarihe

/enomlara gre hayat aa# 8nsanlk tarihi !oyun#a dei$ik kltrler insann dier #anllarn ve evreninin kkenini e$itli $ekillerde aklamaya al$m$ !u a!a da ,ek ok %arkl yaratl$ mitine yol am$tr' ;ahudilik Bristiyanlk ve 8slam+da #anllarn ortaya k$ !ir yarat#nn tm evreni yoktan 0Hatin#eI ex nihilo1 var etmesiyle aklanr' 8lk Bristiyan din adamlarndan Jeni&ili /regor ve Augustinus tm #anllarn tanr tara%ndan yaratlmadn !ir ksmnn sonradan tanrnn yaratklarndan geli$erek olu$tuunu ileri srm$tr' (u iddiay harekete geiren gd ise !iyolo"ik deil dinKdir' (u din adamlar tm #anl trlerinin Tu%an esnasnda Juh+un gemisine samaya#an !u nedenle !ir ksmnn sonradan ortaya km$ olmas gerektiini d$nyorlard'[*] Antik ;unan %ilo&o%lar kendi yaratl$ mitlerini olu$turmu$lardr' Anaksimandros hayvanlarn $ekil dei$tire!ildiklerini ileri srm$tr' )m,edo#les hayvanlarn n#eki hayvanlarn organlarnn !irle$iminden olu$tuklarn ileri srm$tr'[*] (ir olgunun ortaya k$nda !ile$enlerin dei$ime uramalar ile ilgili sre tanmnn %else%i adan ?evrim? kelimesi ile !elirginle$mesi ok eskiye dayanr' Dar@in+in ?Trlerin kkeni? adl eserinde yer alan ?;a$am aa#? #anl evriminin anlatmnda kulland mitolo"ik !ir simgedir ve ,ek ok inanta yer alr' Berhangi !ir ?salam ve doru? !iyolo"ik altya,s olmasa da Aristoteles+ten Aon%ys+e kadar !irok nemli isim evrim kavram konusunda ya&m$tr' Ayr#a evrim konusunda 8!n+i Baldun ve 8!n4i Sina %arkl teoriler sunmu$lardr' *=' y&ylda Hamar#k ka&anlan karakterlerin kaltmna dair !ir hi,ote& ne srm$ %akat ya,t deneyler !u hi,ote&in yanl$ olduunu gstermi$tir' Ayn y&ylda 6harles Dar@in /ala,agos Adalar+ndaki g&lemlerine dayanarak evrimin mekani&masn doal seilimle aklam$tr'

Charles Darwin
Ana madde: Charles Darwin

6harles Dar@in )vrimin mekani&masnn anla$lmasnda ve aklanmasnda !ugn geerli olan !ilimsel sente& 8ngili& doa tarihisi 6harles Dar@in tara%ndan *F9=+da ortaya atlm$ olan evrim kuram stne kuruludur' Dar@in organi&malarn evrim sonu#u ortaya ktn ve organi&malarn g& kanat !!rek gi!i !elirli !ir ama#a hi&met eden organlara sahi, olmalarnn yine evrimin !ir sonu#u olduunu ileri srd' (u iddias temelde doru olmakla !irlikte eksikti'[*] Dar@in kuramn doal seilim adn verdii sre#e dayandryordu' Cna gre trde$lerine gre daha ok i$e yarar &elliklere sahi, olan #anllar 0rnein daha keskin gr$e sahi, olanlar ya da daha h&l ko$anlar1 hayatta kalma yar$nda avanta"l duruma geiyor !u nedenle soyunu devam ettirme $ansn artryordu' Dar@in *F.*4*F.7 yllar arasn i$i gerei dnyann %arkl !lgelerine seyahat ederek geirmi$di' (u yllarda aklnda !ir tr evrim kuram $ekillenmeye !a$lad' Larkl !lgelerde geen . yl sonunda evrim teorisine en ok katkda !uluna#ak yer olan /ala,agos Adalar+na vard' (u adalardaki doal ya$am ve #anllar /ney Amerika+dakiler 0anakara1 ile kyaslad ve o dnem iin $a$rt# !a& !alantlar ke$%etti' Dar@in !urada ?!a$arl nesiller sonunda yeni !ir trn haliha&rdaki !ir trden yava$a %arklla$arak olu$tuu? kansna vard' Doal seilim adn verdii !ir i$lem sonu#unda !u dei$imlerin ortaya ktna inanyorduI Dar@in+in !u teorisi . ana temel &erine oturmu$turI

(ir #anl ,o,lasyonunda e$itli karakteristikler mev#uttur ve !u dei$ken karakteristikler ,o,lasyondaki !ireyler tara%ndan yeni doanlara aktarlr' 6anllar lenlerin yerine gee#ek saydan daha %a&la yavrularlar' Crtalamada ,o,lasyon rakamlar genelde sa!it kalr hi!ir ,o,lasyon sonsu&a kadar !yme gsterme&'

Trlerin Kkeni
Ana madde: Trlerin Kkeni Ana madde: Doa tarihi .2 yldan daha %a&la !ir sre Dar@in d$n#eleri iin delil to,lad' *F9F+e kadar %ikirlerini yaymlamaktan kand' Lakat *F9F+de Al%red Mussel Nalla#e Dar@in+e Dar@in+in d$n#elerine ok !en&er !ir evrim teorisi %ikrini mektu,la yollayn#a Dar@in d$n#elerini kamuya sunmaya karar verdi' Daha sonra Dar@in ve Nalla#e evrim teorisi ve doal seilim &erine !era!er#e !ir te& ya&, yaymladlar' ;ine de &ellikle *F9=+da yaymlad nl kita! ?On The Origin of Spe ies !" #eans of $at%ral Sele tion or the &reser'ation of (a'o%red )a es in the Str%ggle for *ife? 0+a,am # adelesinde Doal Seilim 'e"a A'anta-l. /rklar.n #%hafa0as. +ol%"la Trlerin Kkeni 10erine1 sayesinde Dar@in+in ad Nalla#e+dan ok daha %a&la duyuldu' Dar@in+in !u kita! daha sonra !iyolo"i tarihinin en etkili ve nemli kita,larndan olmu$tur' *=.2+lar ve sonrasnda neredeyse !ir asr n#e /regor Mendel tara%ndan ortaya konmu$ olan kaltm kuram molekler !iyolo"i+nin kaltmn molekler temellerine dair salad !ilgi ve Dar@in+in kuramnn !tnle$tirilmesiyle evrim kuram modern halini ald' /n#el !ak$ asyla evrim !ir gen ha'%0% iinde !ir nesilden dierine !elli !ir karakterin ol%,mas.nda etkili olan allellerden !irinin s.kl..n.n dei,mesi olarak tanmlana!ilir' Doal seilim genetik &elliklerin remeye katks ve ,o,lasyon ya,s !u dei$ime etki eden %aktrlerdir' (u gn#ellenmi$ evrim teorisinin ad ?Sentetik evrim kuram?Odr' Sentetik evrim kuramOnn !gnk !ilimsel deeri hakknda kuramsal !iyolo"i u&man Theodosius Do!&hansky $yle demi$tirI

?2'rimin .,.."la a"d.nlat.lmad.ka3 !i"olo-ide hi!ir ,e" !ir anlam ifade etme04?
[D]

!arihsel geliimi
A$adaki &aman i&elgesi evrimsel ara$trma tarihine genel !ir !ak$ sunmaktadr'

Nilliam Barvey

6arl Hinnaeus

/eorges 6uvier

P'(' Hamar#k

6harles Dar@in

Monald Lisher !arih Bilim"i Andreas Gesalius

*9:.

*7-F

Nilliam Barvey

#elimeler /alen+in eserlerini in#elemeye !a$layan Gesalius onun insann anatomik ya,s hakknda verdii !ilgilerin hatQlar ierdiini grerek o &amana dek ya&lm$ en !yk !ilim kita,larndan !iri olan RDe h%mani orporis fa!ri a li!ri septemS yani R5nsan 6 %d%n%n +ap.s. 10erine +edi KitapS isimli eseriyle anatomi dalnda yeni !ir gelenek !a$latt'[F] Aann kal,ten v#uda ,om,alandn ve ka,al !ir dngde dola$tn ke$%eden 8ngili& hekim Barvey !unu ?2xer itatio Anatomi a de #ot% Cordis et Sang%inis in Animali!%s? isimli D- say%alk eserinde aklayarak yakla$k iki y& yl 8ngili& d$n#esini etkileye#ek olan ve akl yoluyla Tanrnn ,lannn ve tasarmnn anla$a!ile#eini ne sren Doal teolo"i isimli !ir %ikir akmnn ,eki$mesini salad'[=]

(ir k,ek!al %osilini te$rih eden Steno k,ek!alnn di$lerinin o !lgede ta$ ,aralaryla ayn olduunu daha dorusu ta$ sandklarnn *777 Ji#olas Steno aslnda %osil olduunu grm$tr' (u ,aleontolo"inin dou$u olarak sylene!ilir' Steno daha sonra kayalarda ara$trmalara !a$lam$ ve aslnda kayalarda yatay %osil katmanlar olu$tuunu grm$tr'[*2] Hinnaeus !iyolo"i ve !otanikte sn%landrma esasn getirmi$ !tn *D.9 6arl Hinnaeus #anllar !ir #etvelde gstermi$tir' Cnun !u metodu !ugn de kullanlmaktadr'[**] (u%%on dnyay yorumlaya!ilmesi iin ;erkre tarihinin 8n#ilTde yer almayan !ir aklamas olmas gerektiini ve dnya tarihini Usaa# Je@tonTun yeni %i&iini kullanarak anlamas gerektiini %ark etti' (unun yannda (u%%on ?7istoire nat%relle g8n8rale et parti %li9re? 6omte de *D:= isimli eserinde ya$amn !elli ko$ullar altnda kendiliinden ortaya (u%%on km$ ola!ile#eini de aklad' (u%%onTun d$n#eleri ,ek ok nemli geli$meye se!e, ola#aktr' 6uvierTin nesil tkenmeler ile ilgili ke$%i HyellTin dnyann u&un !ir ya$ olduunu sylemesi ve hatta Dar@inTin evrim teorisi (u%%onTun gr$lerinin devam niteliindedir'[*-][*.] Malthus n%us art$ hakknda ya,t !ir al$mas olan ?A An 2ssa" on the &rin iple of &op%lation as it affe ts the (%t%re /mpro'ement of So iet"? isimli eserinde uygun $artlarda herhangi !ir ,o,lasyonun !esin maddelerinin art$ndan daha h&l !ir oranda artn ve !yle#e Thomas *DF= &amanla ki$i !a$na d$en !esin miktarnn a&aldn ne srerek insan Malthus davran$lar iin doa !ilim#ilerin hayvan ve !itki ,o,lasyonlar iin kullandklar ayn ,rensi,le hareket etmi$ ve !yle#e Malthus+un d$n#eleri daha kendisi hayattayken !yk tart$malara neden olmu$tur'[*:] (ilimsel ,aleontolo"inin kuru#usu olan Lrans& doa !ilim#i 6uvier ?)e her hes s%r les ossements fossiles de :%adr%p9des? 0Drt A"akl.lar.n (osil Kemikleri 10erinde Ara,t.rmalar1 isimli eserinde ve dier al$malarnda $a$rt# !ir %ikir ne srerek !ir &amanlar ya$am$ /eorges olan !a& trlerin yerkre y&eyinden silindiini ve %osillerin kesik *F*6uvier kesik deil !ir!irlerinin devam ola#ak $ekilde olduklarn ne srerek ilk de%a ?kitlesel yok olu$? %ikrini ortaya koymu$tur' (u !ulgular 6uvier+e ait Doal a%et hi,ote&i veya Aatastro%i&m d$n#esini olu$turmu$tur'[*9] 6uvier+in Doal A%etler Bi,ote&i evrim#i gr$leri ar$trsa da evrimi aklamada gerek !ir teori deildir'[*7] Dar@in+den n#e trlerin &aman ierisinde yeni trlere dei$tiini !ugn sylediimi& gi!i evrildiini ilk neren doa !ilim#i Hamar#k olmu$tur' Hamar#k+a ait olan Hamar#ki&m ya da dier adyla Sedinilmi$ &elliklerin iletimiS tm #anllarn ortak !ir kkenden geldiini ve #anlnn ya$ad ortamda meydana gelen evresel !ir dei$ikliin !u ortama uymaya al$an #anl trnn tm 0veya ou1 yelerinde !ir *F*94 Pean4(a,tiste dei$iklie neden olduu ileri srer' Vrnein Hamar#kTa gre *F-- Hamar#k kullanlan organlar geli$iyor kullanlmayan organlar ise kreliyordu' ;eni ka&anlan !u &ellik ise gele#ek nesillere kaltm ile aktarla!iliyordu'[*D] (u durum da #anllarn trle$mesine ve trlerin dei$imine yol ayordu' Hamar#kTn kaltm d$n#esi geni$ oranda ,o,lerliini srdrm$ olsa da daha sonra genlerin ke$%i ile !u %ikir !yk oranda terk edildi'[*F]

?Trlerin Kkeni? isimli yaynlad nl kita!nda 6harles Dar@in ve e$ &amanl olarak Al%red Mussell Nalla#e ?Doal Seilim ;oluyla )vrim Teorisi?ni ortaya atm$lar ve tm #anllarn ortak !ir kkenden geldiklerini #anl trlerinin dei$ime uramasnn ve e$itlenmesinin se!e!inin Hamar#kTn ne srd gi!i evre dei$iklikleriyle ka&anlan &elliklerin ve !e#erilerin gele#ek nesillere kaltm yoluyla *F.F4 6harles aktarlmas deil herhangi !ir trn !ireyleri iinde &aten var olan *F9= Dar@in %arkllklar ve dei$kenliklerden !u &elliklere sahi, !ireylerin evre $artlarna daha iyi uyum gstere!ilenlerin dierlerinden daha elveri$li $artlar !ularak daha ok reyi, oala!ilmesiydi' Nalla#e ve Dar@inTe gre evreye uyum gstere!ilme ve ada,tasyon seleksiyonun !ir sonu#uydu Hamar#kTa greyse !u durum evreye uyum ihtiya#nn sonu#uydu'[*=] (e&elyelerin kaltm &erine al$malar yrten Mendel kaltsal &elliklerin nesilden nesile aktarldn kaydedi, kaltm kuramnn /regor !tn #anllar iin geerli olduunun sa,tanmasna n ayak oldu' /eri *F9. Mendel her ne kadar MendelTin ke$%inin nemi kendi &amannda %ark edilmemi$ olsa da daha sonra Mendel genetii !iyolo"inin temel ilkelerinden !iri haline gelmi$tir'[-2] 8ngili& genetikiler ve evrim#i !iyologlar olan Monald Lisher P'('S' Lisher Baldane ve Se@all Nright Eo,ulasyon genetiinin kuru#ular olu, *=.2 Baldane ve &ellikle Lisher+in ?The geneti al theor" of nat%ral sele tion 2'ol%tion? Nright isimli al$masnda doal seilimin Mendel dnyasnda nasl i$lediini gstermede evrimin karma$k matematiksel modellerini in$a ettiler'[-*] <kraynal genetiki ve evrimsel !iyolog Do!&hansky ?;eneti s %nd the Origin of Spe ies? 0R;enetik 'e Trlerin KkeniS1 isimli kita!nda mutasyonlarn her &aman doal olarak ortaya ktn mutasyonlarn Theodosius *=.D !elli durumlarda &ararlyken $a$rt# sayda mutasyonun herhangi !ir Do!&hansky etkiye sahi, olmadn kantlay, )vrimin ada$ Sente&ini $ekillendirerek evrimsel !iyolo"i konusunda merke&i !ir rol oynam$tr'[--] Dar@in+in )vrim Auram ile Mendel+in kaltm kuram modern molekler !iyolo"i ve matematiksel ,o,lasyon genetii $nda )rnst Mayr ve Pulian BuWley tara%ndan ?S"stemati s and the Origin of )rnst Mayr Spe ies? ve ?2'ol%tion < The #odern S"nthesis? isimli eserlerde *=:Pulian BuWley !irle$tirilerek modern evrimsel sente& adn ald' Modern sente&in ana katks kaltmn ve dolaysyla evrimin temel !irimi olan genler &erine yeni edinilen !igilerle evrimin mekani&mas yani doal seilim arasndaki !alanty kurmu$ olmasdr'[-.][-:]

Kaltm
Ana madde: ;enetik

DJA ya,s' (a& i%tleri ortada yer alr ve ikili sarmal iindeki %os%at4$eker &in#irleri tara%ndan evrelenir' 6anllarda evrim !ir organi&ma iin ayrt edi#i olan kaltmsal %enoti,ik &elliklerin dei$mesiyle olu$ur' Vrnein insanlarda g& rengi kaltsal !ir &ellik olu, !ir !irey ?kahverengi g& &elliini? e!eveynlerinin !irinden miras alm$ ola!ilir'[-9] Aaltm yoluyla devralnan &ellikler genler tara%ndan kontrol edilir ve !ir organi&mann genomu iindeki tm gen di&ilerine onun genoti,i denir'[-7] (ir organi&mann ya,sn ve davran$larn olu$turan g&lemlene!ilir tm gen di&isine ise onun %enoti,i denir' (u &ellikler organi&mann sahi, olduu genoti,in doal evre ile etkile$mesi sonu#u olu$ur'[-D] Sonu olarak !ir #anlnn sahi, olduu %enoti,in !irok yn kaltsal olarak devredilme&' Vrnein !ron& #ilt !ir ki$inin genoti,i ile gne$ $ arasndaki etkile$imi sonu#u meydana gelir' (yle#e insanlarda !ron& #ilt o#uklara kaltm yoluyla aktarlma&' An#ak !a& insanlar genoti,lerindeki %arkllklar nedeniyle dierlerine gre daha kolay !ron&la$r' ar,# !ir rnek !ron&la$mann grlmedii ve gne$ yanna kar$ ok hassas olunan al!ini&m &elliinin kaltsal olarak aktarla!ilmesidir'[-F] Aaltsal &elliklerin genetik !ilgiyi kodlayan !ir molekl olan DJA yoluyla nesilden nesile aktarld !ilinmektedir'[-7] DJA drt e$it !a&dan olu$an u&un !ir ,olimerdir' (elli !ir DJA molekl !oyun#a sralanm$ !a& di&ileri !ir #mleyi !elirleyen har% di&ileri gi!i genetik !ilgileri !elirler' (ir h#re !lnmeden n#e DJA ko,yalanr ve !yle#e ortaya kan her iki h#re DJA di&isini kaltm yoluyla devralr' Tek !ir i$levsel !irimi !elirleyen DJA molekl ,aralarna gen denir' Larkl genler %arkl !a& di&ilerine de sahi,tir' <&un DJA i,likikleri h#re iinde kromo&om ad verilen younla$m$ ya,lar olu$turur' (ir DJA di&isinin kromo&om iindeki !elirli konumuna ise lokus denir' )er !ir lokus &erindeki DJA di&isi

!ireyler arasnda %arkllk gsteriyorsa !u di&inin %arkl %ormlarna da alel denilir' DJA di&ileri yeni aleller reten mutasyonlar tara%ndan dei$tirile!ilirler' (ir gen iinde mutasyon olu$tuunda ortaya kan yeni alel #anlnn %enoti,ini dei$tirerek geni d&enleyen veya kontrol eden &ellie etki ede!ilir'[.] An#ak !ir alel ile !ir &ellik arasndaki !u !asit ileti$im !a& durumlarda i$lerken ou &ellikler daha karma$k olu, oklu etkile$en genler tara%ndan kontrol edilirler'[-=][.2] Son !ulgular DJA iindeki nkleotid di&ileri dei$imleri ile aklanamayan kaltsal dei$ikliklere dair nemli rneklerin olduunu dorulam$tr' (u %enomenler e,igenetik kaltm sistemleri olarak sn%landrlm$tr'[.*] Aromatinleri imleyen DJA metilasyonu kendi kendini idame ettiren meta!olik dngler MJA enter%erans kar$m ile genlerin susturulmas ve ,roteinlerin !oyutlu uyarlamas 0rnein ,rion gi!i1 e,igenetik kaltm sistemlerinin organi&ma d&eyinde ke$%edildii alanlardr'[.-][..] /eli$imsel !iyologlar genetik alardaki karma$k etkile$imlerin ve h#reler arasndaki ileti$imin geli$imsel ,lastisite ve genetik kanali&asyondaki !a& mekani&malarn destekledii kaltsal varyasyonlara yol aa!ile#eini gstermektedir'[.:] Aaltsallk daha !yk leklerde de olu$a!ilir' Vrnein ni$ olu$turma sre#i ile edinilen ekolo"ik miras organi&malarn doal evrelerindeki d&enli veya !elirli aralklarla tekrarladklar etkinlikler olarak tanmlanr' (u gele#ek nesillerin ekosistemdeki hiyerar$ide konumlarn semek veya dei$tirmek iin !ir miras olu$turur' /ele#ek nesil !yle#e onlarn genlerini ve atalarnn daha n#e gerekle$tirdii ekolo"ik %aaliyetler ile olu$an evresel &ellikleri devralr'[.9] )vrimde dorudan genlerin kontrol altnda olmayan dier kaltm olaylarna rnekler sim!iyo& olu$umlar aklayan sim!iyogene& ile kltrel &elliklerin kaltld ve ?gen4kltr ortak evrimi? olarak da !ilinen ikili kaltmdr'[.7][.D]

Genetik varyasyonlarn oluumu

Ak renkli !ir (iston !etularia gvesi

)ndstri melani&mi sonu#u renk dei$imine uram$ koyu renkli gve Ana maddeler: ;enetik e,itlilik =!i"olo-i> 'e &oplas"on genetii (ir #anl organi&mann %enoti, &ellikleri onun sahi, olduu genoti, ile iinde ya$ad evrenin etkisine dayanr' (ir ,o,lasyon iindeki %enoti,lerdeki dei$imin nemli !ir ksm genoti,ler arasndaki %arkllklardan kaynaklanr' [.F] Modern evrimsel sente& evrimi !u genetik varyasyonlarda &aman iinde olu$an dei$imler olarak tanmlar' (ir genin !elirli !ir alel %rekans ayn genin dier %orm ve ti,lerine oranla &aman iinde daha ok veya daha a&

yaygn hale gelirler' ;eni !ir alel ti,i sa!itle$me noktasna geldiinde ya ondan n#e gelen alel ti,inin yerini alarak ya da tamamyla ,o,lasyondan silinerek !ir varyasyonun kay!olmasna yol aar' Doal seilim !ir ,o,lasyonda sade#e yeteri kadar genetik varyasyonlar var olduunda evrime neden olur' Mendel genetiinin ke$%inden n#e kar$mal kaltm isimli hi,ote& yaygn !ir gr$t' Aar$mal kaltm teorisine gre doan yavrular e!eveynlerinin &elliklerinin ortalamasn ta$ya#akt' (una gre eer !irisinin anne ve !a!asndan !iri u&un !oylu !r ksa !oylu ise kendisi orta !oylu ola#aktr' An#ak kar$mal kaltm doru olmu$ olsayd genetik varyasyonlarn h&la kay!olmalar gerekiyordu ve !u da doal seilim yoluyla evrimi mantks& klyordu' Bardy4Nein!erg Aural ise ,o,lasyondaki varyasyonlarn nasl korunduuna dair &m suna!ilmi$tir' Bardy4Nein!erg kuralna gre yeterin#e !yk !ir ,o,lasyon iinde var olan alellerin %rekanslar 0genlerdeki varyasyonlar1 yumurta ve s,ermin olu$umu srasnda gen ,aralar alellerin rastgele kar$trlmas ve reme h#relerinin dllenmesi srasnda !u alellerin rastgele kom!inasyonlar gi!i ,o,lasyona etki eden gler tara%ndan sa!it klnr' [.=] (u anlamda varyasyonlar genetik materyallerdeki mutasyon e$eyli reme yoluyla genlerin yeniden kar$trlmas ve ,o,lasyonlar arasndaki gler 0gen ak$1 sonu#u olu$ur' Mutasyonlar ve gen ak$ ile ,o,lasyonlarda srekli yeni varyasyonlar olu$sa da !ir trn genomunun !yk !lm o trn tm !ireylerinde !en&er olu, &de$tir' [:2] (una ramen genoti,teki nis,eten kk %arkllklar !ile %enoti,lerde dramatik %arkllklara yol aa!ilirler' Vrnein $em,an&e ve insan genomu arasndaki %arklarn !yk !ir ksm X 9 2D orannda delesyon ve insersiyonlardan kaynaklanrken nkleotit %arkllklar ise sade#e X *'9- orannda olu, !yle#e to,lam sa,ma X 7 9F olarak tahmin edilmi$tir' Batta DJA tekrarlar ile d$k karma$klktaki DJA+lar karldnda !u %arkllk oran X - .D+ye kadar d$mektedir'[:*]

$%tasyon

Aromo&om re,likasyonu

Ana madde: #%tas"on Mutasyonlar !ir h#re genomunun DJA di&isinde olu$an dei$imlerdir' Mutasyonlar her &aman organi&ma &erinde negati% veya ,o&iti% etkilere sahi, olmaya!ilirler' Clu$an mutasyonlarn !ir gen rnn dei$mesinde veya genin doru ya da tamamen i$lemesini engellemede herhangi !ir etkileri de olmaya!ilir' Droso,hila melanogaster sinei &erinde ya,lan al$malar gen tara%ndan olu$turulan !ir ,roteinin mutasyonunda !u mutasyonun yakla$k XD2+inin &ararl etkilere sahi, olduunu geri kalannn ise ya ntr ya da &ay% %aydal etki gsterdiini ortaya koymaktadr' [:-] Mutasyonlar genellikle genetik rekom!inasyonlarla oaltlan 0!k&' /en du,likasyonu1 kromo&omlarn !yk !lmlerini iere!ilirler ve !yle#e !u genetik rekom!inasyonlar sayesinde genomda !ir genin ek !ir ko,yas ortaya ka!ilir' [:.] /enlerin ek olarak ko,yalanmas yeni genlerin geli$tirile!ilmesi iin gerekli olan hammaddenin nemli !ir kaynadr' [::] )n yeni genler ortak atalar ,ayla$an ve kendinden n#e var olmu$ olan genlerin gen ailelerinden olu$tuu iin !u genlerin ek olarak ko,yalanmas nemlidir' [:9] Vrnein insan g& $ alglayan ya,lar olu$turmak iin drt adet dei$ik gen kullanrI (u genlerden renkli grmek iin ve !ir tanesi ise ge#e gr$ iin kullanlr' (u drt genin he,si de tek !ir atasal genden tremi$tir' [:7] Atasal !ir gen !u genin !ir ko,yas mutasyona uray, yeni !ir %onksiyona sahi, olduunda yeni tr genler olu$tura!ilir' (u yntem sistemin yedeklenmesini artrd iin !ir genin ko,yalanmas durumunda daha kolaydr' (u $ekilde gen i%tindeki !ir gen yeni !ir i$lev ka&anrken dier gen ko,yas eski i$levini srdrmeye devam eder' [:D] [:F] Dier ti, mutasyonlar ise dana n#eki $i%relenmemi$ genlerden tamamen yeni genler !ile olu$tura!ilirler' [:=] [92] ;eni !ir gen nesli ayn &amanda ko,yalanan !irok genlerin kk ,aralarn da iere!ilir ve !u ,aralarla yeni %onksiyonlara sahi, yeni kom!inasyonlar olu$tura!ilirler' [9*] [9-] ;eni genler daha n#eki ,aralarn kar$masyla !ir araya getirilirken !u ,aralardan olu$an kmeler daha kar$k i$levlere sahi, yeni kom!inasyonlarn olu$mas iin !ir!irleriyle kar$trla!ile#ei !ams& ve !asit i$levlere sahi, modller gi!i davranrlar' [9.] Vrnein ,oliketit senta&lar anti!iyotik olu$turan !yk en&imlerdir ve monta" hattndaki her !ir adm gi!i tm srelerdeki her katali& de !yle !ir adm olu, yakla$k y& kadar kme iermektedir' [9:]

Eeyli &reme ve rekombinasyonlar

Ana maddeler: 2,e"li reme 'e )ekom!inas"on )$eysi& reyen organi&malarda genler reme srasnda !a$ka !ir !ireyin genleriyle kar$mad iin !irlikte !alanrlar ve kaltmla to,lu#a aktarlrlar' (una kar$lk e$eyli reyen #anllarn yavrular e!eveynlerinin rastgele kar$trlm$ ve !ams& rneklerinden olu$an kormo&omlarn ierirler' )$eyli reyen #anllar homolog rekom!inasyon ad verilen !en&er !ir srete !ir!irleriyle uyu$an iki kromo&om dei$tirirler' [99] Mekom!inasyonlar ve !ams& rneklerin !ir!iri arasnda dei$ toku$ edilmesi alel %rekanslarn dei$tirme&ler an#ak !unun yerine hangi alelin hangi alel ile !alantl ola#an dei$tirerek yeni alel kom!inasyonlar sayesinde yeni yavrular retirler' [97] )$eyli reme genellikle genetik varyasyonlar ve evrim h&n artrr' [9D] [9F]

#en ak
Ana madde: ;en ak.,. /en ak$ ,o,lasyonlar ve trler arasnda olu$an gen al$ veri$leridir' [9=] (u nedenle gen ak$ !ir ,o,lasyon veya tr iin yeni !ir varyasyon kayna te$kil ede!ilir' Larelerin kara ilerindeki ,o,lasyonlardan kylardaki ,o,lasyonlara g etmeleri veya iek ,olenlerinin r&gar ara#lyla ar metallere kar$ hassas olan !ir !itki ,o,lasyonundan ar metallere kar$ daha toleransl olan !a$ka !ir !itki ,o,lasyonuna 0veya tersine1 yol almalar gi!i !ireylerin !ir!irinden ayr !ulunan %arkl #anl ,o,lasyonlar arasndaki !u gi!i gidi$ geli$leri g ve hareketleri gen ak$na yol aa!ilir' Trler arasndaki !u gen trans%eri hi!rid #anllarn olu$umunu ve yatay gen trans%erini de ierir' ;atay gen trans%eri !ir #anlnn onun yavrusu olmayan !a$ka !ir #anlya genetik materyal trans%er etmesidir' (u !akteriler arasnda en yaygn olandr' [72] T,ta !u durum anti!iyotik diren#i ka&anan !akterilerin !unu dier trlere h&la aktard ve !u $ekilde !akteriler arasnda !u re&istans genlerin yaylmas olaynda grlr' [7*] /enlerin yatay trans%eri !akterilerden karyotlara doru olmu$tur' (ir maya tr olan Sa##haromy#es #erevisiae ile %asulye !#ei Calloso!r% h%s hinensis arasnda olduu gi!i !akterilerden karyotlara iki dei$ik alem arasnda da yatay gen trans%erleri olmu$tur' [7-] [7.] Daha !yk lekte gerekle$en yatay gen trans%erlerine rnek genlerindeki di&ileri !akteriler mantarlar ve !itkiler gi!i ayr alemden alan karyotik (delloidea tr roti%eralardr 0tekerlekli ha"'an1' [7:] Ayn &amanda virsler de gen trans%eri ile %arkl !iyolo"ik alemler iindeki #anllar arasnda DJA ta$ya!ilirler' [79] (yk lekli gen trans%erleri karyotik h#reler ile !akterilerin atalar arasnda gerekle$en kloro,last ve mitokondri devralm srasnda da gerekle$mi$tir' Vkaryotlarn kendilerinin !akteriler ile arkealar arasnda gerekle$en yatay gen trans%eri sonu#u olu$mu$ olmalar da mmkndr'[77]

Evrimi oluturan sreler

)vrimi srdren iki temel sre vardrI Doal seilim ve genetik srklenme' (u srelerin ilki olan doal seilim !ulunduu ortama en iyi uyum salayan !ireylerin hayatta kalmasn ve kendi genlerini dllerine aktarmasn raki, !ireylerin ise reme $ans !ulamay, genlerinin ortadan kalkmas sonu#unu dourur' Doal seilim ile hayatta kalmaya yardm# olan yeni &ellikler salayan mutasyonlara sahi, !ireyler hayatta kalarak ,o,lasyonda !askn hale gelir hayatta kalma $ansn a&altan mutasyonlara sahi, !ireyle ise yok olur' (u sayede sonraki nesildeki !ireyler atalarndan aldklar genler sayesinde ortama daha iyi uyum salar ve hayatta kalmakta daha !a$arl olurlar'[.][7D] ok sayda nesil sonrasnda ok sayda !a$arl kk rastgele dei$ikliin !irikmesi ile ada,tasyonlar !elirgin hale gelir !u sayede trler evrelerine olas en iyi uyumu salam$ olurlar'[7F] 8kin#i temel sre ise genetik srklenmedir' /enetik srklenme ,o,lasyonda genlerin grlme sklnda rastgele dei$imlere yol aar' (ir nesilde grlen rastgele !ir genetik srklenme daha sonraki nesillerde !irikim salayarak organi&mada !elirgin dei$imlere yol aar' )vrim ayn trden #anllarn !ir!irleriyle kar$t !ir ,o,lasyonda alel %rekanslarnn dei$imleri sonu#u meydana geldiinden [.=] doal seilim ve genetik srklenmenin yannda

genetik otosto, mutasyon ve gen ak$ gi!i alel %rekanslarnn dei$imine yol aan dier mekani&malarn olduu da !ilinmektedir'

Do'al se(ilim
Ana maddeler: ;en ak.,. 'e Seilim deeri

Aoyu renkle sem!oli&e edilen !ireylerin doal seilimi )vrime gre #anlln devam ve e$itlilii doal seilimle salanr' Doal seilimin temel !ile$eni !ulunurI /enetik karakterlerin devamn salayan kaltm %arkl karakterlerin ,o,lasyondaki &enginliini salayan e$itlilik ve !u e$itli karakterlerden doadaki ko$ullara en uygun olannn hayatta kalmasn salayan seilim' (u temellere gre Dar@in her ,o,lasyonda !irok !ireyin hayatta kalamad kurtulamad veya reyemediini !elirtmi$tir' 6arolma m adelesinde snrl !irok kaynak iin ve mev#ut riskler 0yrt# hayvanlar v!'1 y&nden ,o,lasyonun her !ireyi !ir dieriyle yar$maktadr' (u varolma m#adelesinde ortama en iyi ada,te ola!ilmi$ !ireyler sei#i !ir avanta"a sahi, olmakta daha ok ya$amakta ve daha ok reye!ilmektedir' Doal seilim yoluyla evrim remeyi d&elten ve geli$tiren genetik mutasyonlarn !ir ,o,lasyonun !ir!irlerini i&leyen nesilleri iinde daha sk ve yaygn olarak grlmeye !a$lamas sre#ine verilen isimdir' ou &aman ?a,ak? mekani&ma olarak tanmlanan doal seilim yoluyla evrim ayn &amanda &orunlu olarak a$adaki !asit gerei taki, ederI

Aaltsal varyasyonlar haliha&rda ,o,lasyonun #anl !ireyleri arasnda mev#ut !ulunmaktadr' 6anllar hayatta kala!ile#einden ok daha %a&la yavrular retir' (u yavrularn hayatta kalma ve reme yetenekleri de !ir!irlerinden %arkldr'

(u ko$ullar #anllar arasnda hayatta kalma ve remeye dair reka!ete yol aar' Sonu olarak raki,lerine kar$ kendilerine avanta" salayan &elliklere sahi, !ireyler !u &ellikleri gele#ek nesillere aktarrken !ir avanta" ka&andrmayan &elliklerse gele#ek nesillere aktarlma&lar' [7=] Doal seilimin ana %ikri !ir #anlnn evrimsel uyumluluudur veya dier !ir tanmlamayla seilim deeridir' [D2] (ir #anlnn uyumluluu veya seilim deeri ise onun gele#ek nesillere olan genetik katksnn !oyutunu !elirleyen hayatta kalma ve reme yetenei ile llr' [7=]

An#ak seilim deeri reme sonras olu$an yavrularn to,lam says deildirI !unun yerine !ir #anlnn genlerini ta$yan sonraki nesillerin oran ile gsterilir' [D*] Vrnein !ir #anl iyi !ir $ekilde hayatta kal, say#a h&l reye!ildii halde onun olu$turduu yavrular hayatta kala!ilmek iin ok &ay% ve kk ise !u durumda !u #anl gele#ek nesiller iin an#ak ok kk !ir deerde genetik katk ya,m$ olur ve d$k seilim deerine sahi, olur' [D-] )er !ir alel !u genin dier alellerinden daha ok seilim deerini artryorsa o &aman !u alel her nesille !irlikte ,o,lasyon iinde daha yaygn hale gele#ektir' (u &elliklere ?lehine seilmi$? &ellikler denir' Seilim deerini artran &elliklere rnek daha iyi hayatta kalma ve art$ gsteren dourganlktr' (unun tersine daha a& yararl ya da &ararl aleller seilim deeri d$rr ve !u da !u alellerin daha nadir $ekilde grlmesine neden olur' (una da ?aleyhine seilmi$? &ellikler denir' [D.] Daha da nemlisi !ir alellin seilim deeri sa!it !ir &ellik deildir> evre $artlarnn dei$mesi durumunda daha n#e ntr veya &ararl olan &ellikler %aydal daha n#e yararl olan &ellikler ise &ararl hale gele!ilirler' [D:] (unun yannda seilim yn !u $ekilde her ne kadar ters olsa !ile gemi$te kay!edilen &ellikler !en&er !ir $ekilde tekrar evrimle$me&ler 0!k&I Dollo yasas1'[D9] [D7]

Doal seilimin %arkl trn gsteren !ir gra%ik gsterimiI *'Dallanan seilim -' Dengelenmi$ seilim ve .' ;nlendirilmi$ seilim Eo,lasyon iinde e$itli deerlere sahi, !ir &elliin 0rnekI !oy u&unluu1 doal seilimi %arkl $ekilde ola!ilir' (unlardan !iri &aman iinde !ir &elliin ortalama deerinin dei$tii ynlendirilmi$ seilimdir' Vrnein #anllarn yava$ yava$ !yy, n#ekilerinden daha u&un !oylu olmalar gi!i' [DD] 8kin#isi ise !u &elliklerin a$r u deerlerinin seildii dallanan seilimdir ve genellikle iki %arkl deerin ortalama deerden daha yaygn hale gelmesiyle sonulanr 0iki ti, veya !imodal dalm1' (u tr !ir seilim ti,inde sade#e u&un

!oyluluk ve ksa !oyluluk avanta" saladndan #anllar da u&un !oylu ve ksa !oylu olarak e$itlenmeye !a$larlar' (una kar$ ortalama !oylu olmak avanta"n yitirdiinden ,o,lasyon iinde orta !oya sahi, #anllar a&almaya !a$lar' Son olarak dengelenmi$ seilim ise her iki utaki a$r u deerlerin aykland !ir seilim trdr' Crtalama deer d$nda seyreden varyanslar ve e$itlilik !u durumda a&alma gstermeye !a$lar' [DF] [D=] (u durum rnein organi&malarn yava$ yava$ ayn !oya veya u&unlua sahi, olmasna yol aar' Doal seilimin &el !ir rnei !ir #anlnn dier ,otansiyel e$ler &erisindeki #insel eki#iliini artrarak i%tle$me !a$arsn ykselten &elliklerin seildii #insel seilimdir'[F2] Aullan$s& !yk !oynu&lar grltl i%tle$me ve kur ya,ma arlar dikkat eki#i ,arlak renkler her ne kadar onlar avlayan hayvanlarn da ilgisini eki, erkek !ireylerin hayatta kalma $ansn a&altsa da #insel seilim yoluyla evrimle$mi$ !una !en&er &ellikler !a& hayvan trlerin erkeklerinde &ellikle !elirgindir' [F*] Bayatta kalmaya dair de&avanta" yaratan !u tr &ellikler erkek !ireylerin sahi, olduu daha yksek reme !a$ars tara%ndan dengelenirler ve !u durum da #insel seilim yoluyla evrimle$en &elliklerin taklit edilmelerinin &or olduunu gstermektedir 0Bandika, ilkesi1'[F-] Doal seilim hangi !ireylerin ve !ireysel &elliklerin daha ok veya daha a& hayatta kala#a hakknda !yk oranda genellikle doay l alr' (u anlamda ?doa? #anllarn ya$adklar evrede %i&iksel ve !iyolo"ik her trl element ve unsurlarla etkile$im gsterdii ekolo"ik sistemi kasteder' )kolo"inin kuru#usu )ugene Cdum ekolo"ik sistemi ?(elirli !ir alanda %i&iksel evre ile etkile$ime giren''' !tn organi&malar ieren herhangi !ir !irim'''!yle#e sistem iinde aka !elirlenmi$ olan tro%ik ya,ya !iyolo"ik e$itlilie ve madde dnglerine 0rnein #anl ve #ans& !irimler arasndaki madde al$ veri$ine1 ynlendirir? diyerek tanmlar' [F.] )kolo"ik sistem iindeki her !ir ,o,lasyon ayr !ir ni$ veya sistemin dier !lmleriyle %arkl ili$kileri olduu !ir konum i$gal ederler' (u ili$kiler #anllarn ya$am yksn !esin &in#iri iindeki konumunu ve #ora%i olarak eri$im alann !elirler' (u geni$ doa anlay$ doal seilimi ka,sam iine alan tm !elirli kuvvetlerin tanmlanmasnda !ilim insanlarna yardm# olur' Doal seilim genler h#reler #anl !irey organi&ma gru,lar veya trler gi!i !ir ya,nn %arkl seviyeleri iinde etki gstere!ilir veya hareket ede!ilirler' [F:] [F9] [F7] (unun yannda doal seilim ayn anda !irden ok d&eyde de hareket ede!ilir' [FD] (irey seviyesi altnda gerekle$en doal seilime !ir rnek trans,o&on ad verilen ve genom iinde oal, yayla!ilen genlerdir' [FF] A$ada da anlatla#a gi!i !irey &erindeki seviyede gerekle$en seilimler 0rnein gru, seilimi1 kar$lkl yardmla$mann evrilemesine i&in verirler'[F=] )apay se(ilim Ana madde: +apa" seilim

;a,ay seilimin sonularI Danua ve mele& !ir ivava ;a,ay seilim insanlarn !ilinli olarak !ir organi&mann !elli &elliklerini semesi sre#idir' ;a,ay seilim ev#il hayvan ve !itkilerin kontroll olarak yeti$tirilmesi sonu#u gerekle$ir' 8nsan eliyle hangi hayvan ya da !itkinin retile#eine karar verildiinde hangi genlerin gele#ek nesillere aktarla#ana da karar verilmi$ olunur' (u anlamda hangi organi&mann reye#eine hangi istenilir &elliklerin koruna#ana doa yerine insanlar karar verir' ;a,ay seilimin en !yk etkisi ev#il hayvanlarda g&lenir' Vrnein Danua ve ivava k,ek #inslerinin arasndaki #sse %ark ya,ay seilimin !ir sonu#udur' ok %arkl grnmelerine ramen her iki k,ek #insi de 4dier tm ev#il k,ek #insleri gi!i4 gnm&den yakla$k *9'222 yl n#e in+e denk gelen !lgede ev#ille$tirilmi$ olan !irka kurdun soyundan gelir' [=2] (unun gi!i !itki yeti$tirili#iinde insanlar !ir trn 0rnein !uday !itkisinin1 yaln&#a kendilerine daha %a&la !esini daha kolay $ekilde salayan !ireylerini ellerinde tutu, yeti$tirerek o trde evrimsel dei$ime yol aa!ilirler' Yiraatte iyi !ilinen geleneksel slah yntemlerinin !irou ya,ay seilime rnektir' ;a,ay seilim doal seilime !en&er an#ak ok nemli !ir %ark doal seilimde insanlar yerine doann kendisi seme i$ini stlenmi$tir'
[=*]

/en aktarml !itkiler veya genetii dei$tirilmi$ organi&malar ise modern genetik mhendislik yntemleri ve rekom!inant DJA teknolo"isi ile olumsu& evre ko$ullarna kar$ daha dayankl olmas ve en a& maliyetle en verimli rn vermeleri iin !u organi&malarn !a& gen !lgelerinin la!oratuvar ko$ullarnda ya,ay olarak dei$tirildii !itkilerdir'

#enetik s&r&klenme
Ana maddeler: ;enetik srklenme 'e 2tkin poplas"on !"kl /enetik srklenme ya da ?Se@all Nright etkisi? kk !ir gru, #anlnn genetik havu&unda tamamen $ans eseri olu$mu$ dei$ikliklerdir'[=-] /enetik srklenme !ir ,o,lasyondaki genetik !ir karakteristiin yok olmasna ya da gl olann hayatta kalmasndan ve alellerin deerinden ?!ams& olarak? yaygn hale gelmesine neden olur'[=-] Eo,lasyonda remeyi gerekle$tiren #anllarn says arttka genetik srklenmenin etkisi a&alr' (u durum ya&4 tura rneine !en&er' Art arda iki kere tura gelmesi doal kar$lanrken -2 kere tura gelmesi tuha%tr' ;a&4tura i$lemi tekrarlandka turalarn oran 2'9+e yakla$r'[*] /enetik srklenmenin etkisi en ok !ir #anl trnn kaderi !irka !ireye !al olduunda ortaya kar' (u duruma k%r% % prensi!i denir' /l ada gi!i i&ole olmu$ ortamlara r&gar veya !a$ka #anllarn v#udu gi!i herhangi !ir vastayla ula$an tohumlar ve hayvan trleri genellikle ula$tklar yeni ortamda koloniler olu$tururlar' (u !irka kuru#u !ireydeki alellerin grlme skl genellikle geride !raktklar ,o,lasyondaki lokuslarn oundan %arkldr' (u %arkllklar yeni ortamda treyen ,o,lasyon &erinde u&un sreli evrimsel etkiler yaratrlar' Ba@aii Adalar gi!i takmadalarda grlen tr e$itliliinin !ir!irine temas eden anakaralardan %a&la olmasnn nedeni k%r% % prensi!idir'[*]

)anl m%tasyon
Vnemli !ir varyasyon kayna olmann yan sra %arkl mutasyonlarn olu$mas iin molekler d&eyde %arkl olaslklar var olduunda yanl mutasyon olarak !ilinen !ir srete mutasyon da !ir evrim mekani&mas olarak i$lev gre!ilir' [=.] )er iki genoti, rnein

nkleotit / ile ayn ,o&isyondaki !a$ka !ir nkleotit A ayn seilim deerine sahi,se ama /+den A+ya olan mutasyon A+dan /+ye olan mutasyonlardan daha sk grlyorsa !u durumda A+ya sahi, genoti, geli$me eiliminde ola#aktr' [=:] Larkl taksonlarda yanl mutasyonlarn katlm veya silinmesi %arkl genom !oyutlarnn evrimine yol aa!ilir' [=9] [=7] /eli$imsel veya mutasyonla ilgili !u tr !ir yanllk ve tara%girlik mor%olo"ik evrimde de g&lemlenmi$tir' [=D] [=F] Vrnein (ald@in etkisi olarak da !ilinen evrimin + n e fenotip + teorisine gre mutasyonlar sonunda daha n#e evre $artlar tara%ndan uyarlan &elliklerin genetik asimilasyonuna neden ola!ilirler' [==] [*22] ;anl mutasyon e%ekt ve etkileri dier srelerin stn ka,am$tr' )er her iki mutasyona da sahi, olmak hi!ir ek avanta" iermemi$ ve !u y&den seilim iki mutasyondan !iri lehine olmu$sa !u durumda ,o,lasyon iinde daha ok sa!itle$en mutasyon ayn &amanda en sk olarak grlen mutasyon ola#aktr' [*2*] [*2-] (ir genin %onksiyon kay!na yol aan mutasyonlar tam i$levlere sahi, yeni !ir gen olu$turan mutasyonlardan ok daha yaygndr' Lonksiyon kay!na yol aan mutasyonlarn ou !una ramen seilmi$lerdir' An#ak seim &ay% olduunda yanl mutasyonlar %onksiyon kay!na ramen evrimi etkileye!ilirler' Vrnein ,igmentler maarada karanlkta ya$ayan #anllar iin artk yararl olmadklarndan kay!olma eilimi gsterirler' [*2.] Mutasyon yanll nedeniyle veya %onksiyonlar !ir !edele sahi, olduu iin !u tr !ir %onksiyon kay! meydana gele!ildii gi!i !ir ke& %onksiyon avanta" yitirildiinde doal seilim kay,lara yol aa!ilir' Ha!oratuvardaki evrim srasnda !ir !akteride 0?a ill%s s%!tilis1 s,or olu$turma yeteneinin kay!olmas s,or olu$turma yeteneinin !edeline kar$ doal seilimden &iyade mutasyon yanll tara%ndan yol alm$a !en&iyor' 8$lev kay!na dair herhangi !ir seilim olmadnda kay!n olu$tuu h&n etkin ,o,lasyon !yklnden &iyade [*2:] mutasyon oranna !al olmas da !u durumun genetik srklenmeden ok mutasyon yanll tara%ndan desteklendiini gstermektedir'

#enetik otostop
Ana maddeler: ;enetik otostop3 7ill<)o!ertson etkisi 'e Sei i sprme Memkom!inasyonlar ayn DJA di&isi &erinde !ulunan alellerin !ir!irlerinden ayrlmasn salarlar' An#ak rekom!inasyonlarn oran d$ktr 0her kromo&om ve her ,o,lasyon !a$na yakla$k iki de%a vuku !ulurlar1' Sonu olarak kromo&om &erinde !ir!irine yakn olan genler her &aman kar$trlarak !ir!irinden ayrlma&lar ve !ir!irlerine yakn genler genetik !alant olarak !ilinen !ir %enomenle to,lu $ekilde kaltlarak miras !raklrlar' [*29] (u eilim !alant dengesi&lii ad verilen olaslk !eklentilerine gre iki alellin hangi sklkta tek !ir kromo&om &erinde grlmelerinin sa,tanmasyla llr' /enellikle !ir gru, iinde kaltlan ve miras !raklan !ir alel di&isine ha,loti, denir' (u !elirli !ir ha,loti, iindeki !ir alellin ok avanta"l olduu durumlarda nemli ola!ilir' Doal seilim ha,loti,teki dier alellerin de ,o,lasyon iinde daha yaygn hale gelmesine yol aan sei#i s,rmeyi tetikleye!ilir' (u etkiye genetik otosto, ya da genetik taslak denir' [*27] /enetik taslan olu$masna yol aan neden !a& ntral genlerin seilim etkisi altnda uygun !ir etkin ,o,lasyon !ykl tara%ndan !alanm$ olan dier genlerle genetik olarak !alantl olmas gereinden kaynaklanr' [*2D]

#en ak
Ana maddeler: ;en ak.,.3 #ele0 =!i"olo-i> 'e +ata" gen transferi

/en ak$ ,o,lasyon ve trler arasnda genlerin al$ veri$i veya dei$ toku$ edilmesidir' [*2F] /en ak$nn varl ya da yokluu evrimin gidi$ini temelden dei$tirir' Crgani&malarn karma$kl nedeniyle &aman iinde tamamen !ir!irinden i&ole olmu$ herhangi iki ,o,lasyon !u her iki ,o,lasyon evreye uyumluluk asndan temel olarak ayn kalsalar !ile sonunda (ateson4Do!&hansky4Muller Modelinde olduu gi!i ntral sreler yoluyla genetik uyu$ma&lklar ve !ada$ma&lklar geli$tire#ektir' )er ,o,lasyonlar arasnda genetik %arklla$malar !a$ gsterirse ,o,lasyonlar arasndaki gen ak$ yerel ,o,lasyondaki de&avanta"l olan &ellik ve alellerin ortaya kmasna yol aa!ile#ei gi!i !u ,o,lasyon iindeki #anllarn genetik olarak u&ak ,o,lasyonlarla i%tle$mesini nleyen ve sonunda yeni trler ortaya kmas ile sonulanan mekani&malar geli$tirmesine neden ola!ilir'(yle#e #anl !ireyler arasnda genetik !ilgilerin aln, verilmesi temel olarak !iyolo"ik tr kavramnn geli$tirilmesinde nemlidir' Modern evrimsel sente&in geli$imi srasnda Se@all Nright tara%ndan geli$tirilen Dei$ken denge kuram+nn ksmen i&ole olmu$ ,o,lasyonlar arasndaki gen ak$ ado,tiv evrimin nemli !ir ,arasyd' [*2=] An#ak son &amanlarda Dei$ken denge kuramnn nemine dair #iddi ele$tiriler olmu$tur' [**2]

Birlikte evrim
Ana madde: ?irlikte e'rim (irlikte evrim iki veya daha %a&la #anl trnn !ir!irlerinin evrimini kar$lkl olarak etkilemesidir'[***] (urada !ir trn evrimi dier trde ada,tasyonlarn olu$masna yol aar' 8kin#i trdeki !u dei$imler daha sonra da !irin#i tr etkileyerek yeni ada,tasyonlarn olu$masna yol aar' (una !irlikte ada,tasyon denir' 8$te !u kar$lkl yant ve seilim dngs !irlikte evrim olarak adlandrlr'[**-] Vrnein !ir !itkinin mor%olo"isindeki evrimsel !ir dei$iklik o !itkiyle !eslenen !ir otulun mor%olo"isini etkileye!ilir' Ctulda meydana gelen dei$iklik de tekrar !itkiyi etkileye!ilir ve !u sre kar$lkl devam eder' (irlikte evrim %arkl trlerin ekolo"ik etkile$imleri arttnda gerekle$me eilimindedir' (u ekolo"ik etkile$imler $yle sralana!ilirI[***]

Av# 4 av Eara&it 4 ev sahi!i 0konak1 M#adele halindeki trler Crtak ya$aml trler

Yehirli am%i!ileri avlamada tetrodoksine kar$ diren geli$tiren adi !ahe ylan

(irlikte evrimin en !ari& rnekleri ounlukla ortak ya$aml olan !itki4!#ek i%tlerinde grlr' (irok !itki ve onlarn ,olen ta$y#lar olan !#ekler varlklarn devam ettire!ilmek iin !ir!irlerine !amldrlar' An#ak ,olen ta$y#s olmayan hayvanlarla e$le$mi$ !itki trleri de mev#uttur'[***] (a& Crta Amerika akasyalar ii !o$ dikenlere ve ya,raklarnn sa,nda nektar salglayan g&eneklere sahi,tir' A#a#ia s,haero#e,hala 0!oa !oynu&lu akasya1 dikenlerinin iine yuva ya,an ve nektarla !eslenen EseudomyrmeW karn#alarna ev sahi,lii ya,ar' Aarn#alar da akasyay e$itli otullara kar$ korur'[***] (u ili$ki !irlikte evrimin !ir sonu#udur'[**.] (itki karn#alarn !arna!ilmesi iin ii !o$ dikenleri ve nektar salglayan g&enekleri olu$turmu$ karn#alar da !itkiyi otullardan koruyan davran$ !iimini geli$tirmi$lerdir'[***] Aarn#alar !itkiye &arar veren her trl !#ek ve trtl ldrmenin yan sra !itkinin #ivarndaki ara&iyi ya!ani otlardan temi&lemekte glge ya,an yakndaki aalara &arar vermektedirler'[**.] (oa !oynu&lu akasya ve karn#a arasndaki !u ili$ki ilk ke& *FD:+te doa tarihisi Thomas (elt tara%ndan g&lenmi$tir'[**.] Dier !ir rnek Au&ey Amerika+da ya$ayan ve &ehirli olarak !ilinen sar semenderin rettii tetrodotoksin &ehiri ve onu avlayan Thamnophis sirtalis sirtalis isimli adi !ahe ylann tetrodoksine kar$ geli$tirdii direntir' (u av4av# i%tinde evrimsel silahlanma yar$ semenderde ok yksek d&eyde !ir &ehir seviyesi ve ylanda da !una !al olarak ok yksek d&eyde !ir antitoksin diren#ine yol am$tr'[**:]

Evrimin canllar zerindeki etki ve sonular

)vrim organi&malarn $ekil ve davran$larn her ynden etkiler' )n g&e ar,an kendine &g davran$sal ve %i&iksel uyarlamalar doal seilimin sonulardr' (u ada,tasyonlar !esin aray$ av# hayvanlardan korunma e$ler &erinde #insel eki#ilik gi!i dier etkenlerin yardmyla seilim deerini artrrlar' (unun yannda #anl organi&malar genellikle akra!alarna yardm etme veya kar$lkl yarar getiren sim!iyo& ili$kilere girme suretiyle kar$lkl yardmla$ma ya,arak da seilime te,ki vere!ilirler' <&un vadede evrim organi&malarn ata ,o,lasyonlarn artk mele& !ireyler retemeye#ekleri yeni gru,lara !lerek yeni trler meydana getirir' )vrimin !u sonular !a&en> soy tkenmesi trle$me !ir tr veya ,o,lasyon iindeki ada,tasyonlar gi!i kk evrimsel dei$meler olan mikro evrim ile trler seviyesinde veya trler stnde olu$an makro evrim olmak &ere ikiye ayrlr'[*2=] /enel olarak makro evrim mikro evrimin u&un dnemlerdeki sonular olarak ka!ul edilir' [**9] (yle#e mikro ve makro evrim arasndaki ayrm temel !ir ayrm olmay, !u %ark sade#e &amanla ilgilidir' [**7] (unun yannda makro evrimde tm trlerin &ellikleri nemli ola!ilir' Vrnein !ireyler arasndaki varyasyonlarn !yk !ir miktar !ir trn yeni ya$am alanlarna h&la uyum salamasna i&in verir' (una kar$n ,o,lasyonun !ir ,arasnn i&ole kalmasnn daha olasl hale geldii geni$ !ir #ora%i alana yaylmak trle$me $ansn artrrken $ans ve avanta"larn a&almas ise soy tkenmesine yol aar' (u anlamda mikro evrim ve makro evrim %arkl seviyelerde seilim ierirlerI (unlar genler ve #anllar &erinde etkin olan mikro evrim ile trlerin seilimi gi!i evrimsel srelerin tm trler ile trle$me ve soy tkenme oranlar &erinde etkili olduu makro evrimdir' [**D] [**F] ;aygn !ir yanl$ anla$lma evrimin amalar ve u&un vadeli ,lanlar olduudur' /ereki olmak gerekirse evrimin hi!ir u&un vadeli amalar olmad gi!i hede%i daha !yk !ir karma$klk retmek deildir'[**=] [*-2] )vrimle daha karma$k ya,ya sahi, #anllar meydana

gelmi$ olsa da !u organi&malarnn to,lam saysnn artmasnn !ir yan etkisi olarak ortaya km$tr ve hQlQ olsun !iyos%erde yaygnlk gsteren !asit ya$am !iimleri gnm&de de dei$meden kala!ilmi$lerdir' [*-*] Vrnein trlerin e&i#i !ir ounluu ok kk !oyutlarna ramen dnya !iyoktlesinin yarsndan ounu olu$turan mikrosko!ik ,rokaryotlar olu, [*--] yery&ndeki !iyo e$itliliin !yk ounluunu olu$tururlar' [*-.] (asit organi&malar !u nedenle tarihler !oyun#a yery&ndeki hayatn !askn ya$am %ormu olmu$lardr ve daha hissedile!ilir ve !elirgin olduklar iin yanlt# !ir $ekilde sade#e e$itlenmi$ gi!i g&ken kom,leks ya$aml gnm&de de ana ya$am %ormu olmaya devam etmektedirler' [*-:] /erekten de h&l reme $ekilleri ada,tasyonlarn ve evrimin e$ &amanl olarak g&lemlenmesine ve deneysel evrim &erinde al$malara olanak verdii iin mikroorgani&malarn evrimi modern evrimsel ara$trmalarda &ellikle nem ta$maktadr' [*-9]
[*-7]

*daptasyon
Ana madde: Adaptas"on Ada,tasyon #anllar ya$adklar ortama daha uygun hale getiren !ir sretir'[*-D][*-F] Ayr#a ada,tasyon terimi !ir #anlnn hayatta kalmas iin nemli olan !ir &ellii de tanmlar' Vrnein at di$lerinin ot ve imleri te#ek $ekildeki ada,tasyonu' Ada,tasyon teriminin evrimsel sreler ile ada,ti% &elliklerin anlatmnda kullanlmas !u s&#n iki ayr anlama geldii $ekilde ayrt edile!ilir' Ada,ti% uyarmlar doal seilimin rndr'[*-=] A$adaki tanmlar Theodosius Do!&hansky+a aittirI *' Adaptas"on !ir organi&mann iinde ya$ad ortam veya ha!itatlarda daha iyi ya$amasn mmkn kld evrimsel sretir'[*.2] -' @"%ml%l%k !ir #anlnn !elirli !ir di&i ya$am ortamlarnda ya$aya!ilme ve reye!ilme dere#esini gsteren ada,te olma halidir'[*.*] .' Adaptif !ir 0ellik !ir #anlnn hayatta kalma ve reme olasln salayan veya artran geli$im $eklinin !ir grnmdr'[*.-] Ada,tasyon ya yeni !ir &elliin ka&anlmasna ya da eski !ir atasal &elliin kay!na yol aar' Ber iki trdeki dei$imleri gsteren !ir rnek anti!iyotik seilimlerde ilalarn hede%ledii etkileri dei$tiren veya ila# h#re d$na ,om,alayan ta$y#larn %aaliyetlerini artran genetik dei$ikliklerle anti!iyotik diren#in olu$tuu ve !akterilerin gsterdii ada,tasyonlardr'[*..] Dier ar,# rnekler ise u&un vadeli !ir la!oratuvar deneyinde )s#heri#hia #oli !akterisinin sitrik asiti !esin olarak kullanma &ellii geli$tirmesidir' Llavo !akterisi ona naylon sanayisinin yan rnlerinden !esleni, !ymesini salaya!ilen yeni ve !en&ersi& !ir en&im geli$tirmi$[*.:][*.9] ve to,rakta ya$ayan !ir mikro organi&ma olan S,hingo!ium !akterisi ise sentetik !ir ,estisit olan Eentakloro%enol+u indirgeye!ilen tamamen yeni !ir meta!olik yntem geli$tirmi$tir'[*.7][*.D] 8lgin ama tart$mal !ir %ikir !a& uyarlamalarn organi&malarn genetik e$itlilik olu$turma yeteneini artrdn ve doal seilim tara%ndan #anllarn evrile!ilirliini artrarak uyarlanddr'[*.F][*.=][*:2][*:*]

Di$si& !alinaya ait !ir iskelet> a ve ! n ayak kemiklerinden evrilen y&ge kemiklerini gsterirken ise kara ya$amndan su ya$amna ada,te olmay salayan krelmi$ ya,daki !a#a gstermektedir' [*:-] Ada,tasyon hali ha&rda mev#ut olan ya,larn kademeli dei$imleri yoluyla olu$u, meydana gelirler' Sonu olarak !en&er i organi&asyon ya,lar ilgili #anl organi&malarda %arkl i$levlere sahi, ola!ilirler' (u tek !ir atasal ya,nn %arkl $ekildeki i$levlere ada,te olmasnn !ir sonu#udur' ;arasa kanatlar iindeki kemikler tm !u ya,larn memelilerin sahi, olduu ortak !ir atadan tremi$ olmalaryla nedeniyle rnein %arelerin ayaklarndaki ve ,rimatlarn ellerindeki kemiklere ok !en&erlik gsterirler'[*:.] An#ak tm #anl organi&malar !ir lde !ir!irleriyle akra!a olduklar iin [*::] eklem !a#akllarn kalamarlar ve omurgallarn g&leri ya da eklem !a#akllar ile omurgallarn !a#aklar ve kanatlar gi!i a& ya da ortak hi!ir ya,sal !en&erliklere sahi, deilmi$ gi!i grnen organlar !ile derinlemesine homolo"i olarak tanmlanan i$levlerini ve !alanmlarn kontrol eden ortak !ir homolog gen &erinde !ir!irleriyle !alantl ola!ilirler'[*:9][*:7] )vrim srasnda !a& ya,lar &gn i$levlerini kay!edi, krelmi$ ya,lara dnerler' [*:D] (u tr ya,lar ata trde veya dier yakn akra!a trlerde net !ir i$leve sahi,ken mev#ut trlerde a& veya hi!ir i$leve sahi, olmaya!ilirler' (unlara rnek Esdogenler [*:F] kr maara !alklarndaki i$levini yitirmi$ g& kalntlar [*:=] uma &elliini yitiren ku$larn kanatlar [*92] ve !alina ile ylanlarda mev#ut olan kala kemikleridir' [*:-] 8nsanlarda krelmi$ ya,lara dair rnekler ise yirmi ya$ di$leri [*9*] koksiks 0kuyruk kemii1 [*:D] a,andis 0vermi%orm a,,endiW1 [*:D] veya tylerin r,ermesi[*9-] ile ilkel re%leksler gi!i dier davran$sal i&lerdir'[*9.][*9:][*99][*97] An#ak !asit uyarlamalar gi!i grnen ,ek ok &ellikler aslnda ya,larn !a$langta &gn !ir i$lev iin uyarland ama sre iinde !a$ka !ir i$lev iin yararl hale geldii n uyarlamalardr'[*9D] (ir rnek kovuk yarklarnda saklana!ilmek iin son dere#e d& ve yass !ir ka%a ya,s geli$tirmi$ olan Bolas,is guentheri A%rika kertenkelesi olu, onun yakn akra!alarna !akldnda da !u &ellie rastlana!ilinmektedir' An#ak !u #anlda yass ka%a %ormu onun aatan aa#a !ir ,lanr gi!i s&, kaymasna yardm# ola#ak !iimde geli$mi$ olan !ir n ada,tasyondur' [*9D] B#reler iinde !akteri kams gi!i molekler makineler ve ,rotein sralama mekani&masndan sorumlu d&enekler daha n#e mev#ut olan ve %arkl i$levlerle ykml !irka ,roteinin yerle$tirilmesiyle evrili, geli$mi$lerdir' [*2=] (a$ka !ir rnek organi&mlarn g&leri iindeki mer#ekte kristalin olarak adlandrlan ve ya,sal ,rotein olarak i$lev grmeye yarayan en&imlerin glikoli& ve kseno!iyotik meta!oli&madan aln, !uraya yerle$tirilmeleridir'[*9F][*9=] )kolo"inin nemli !ir ,rensi!i iki %arkl trn ekolo"ik ni$i srekli olarak i$gal edemeyi, !ir tanesinin elenmesi ilkesine dayanan /ause kural veya reka!eti d$lanm ilkesidir'[*72] Sonu olarak doal seilim trleri %arkl ekolo"ik ni$lere uyum salama &orunluluunda !rakan !ir eilim gstere#ektir' (u durum rnein iki dei$ik iklit !al 06i#hlidae1 trnn !eslenme ynnden aralarndaki reka!eti en a&a indire#ei iin %arkl ha!itatlara uyum gstererek !ir!irinden %arkl ya$am alanlarnda ya$amas anlamna gele!ilir'[*7*] )vrimsel geli$im !iyolo"isinin gn#el !ir ara$trma alan ada,tasyonlar ve n uyarlamalarn geli$imsel !iyolo"ik temelleridir'[*7-] (u ara$trmalarn konusu em!riyonik geli$imin kkeni ve evrimi ile geli$imsel srelerin ve geli$imdeki dei$ikliklerinin nasl yeni &ellikler rettii ile ilgili ara$trmalardr'[*7.] (u al$malar evrimin memelilerdeki orta kulak ksmn olu$turmak yerine dier hayvanlarda ene haline dn$en em!riyonik kemik ya,lar gi!i yeni ya,larn geli$imini dei$tire!ile#eini gstermi$tir'[*7:] (unun yannda evrim srelerinde

geli$imden sorumlu genlerin dei$mesi y&nden tavuklarda em!riyolarn timsah !en&eri di$lerle !ymesine neden olan !ir mutasyon gi!i kay!olan ya,larn yeniden !elirmesi ve ortaya kmas da mmkndr'[*79] Crgani&malarn ya, ve $ekillerindeki !irok dei$imlerin korunmu$ genlerin kk !ir di&iliminde olan dei$iklikler olduu $imdi ak hale gelmektedir'[*77]

Karlkl yardmlama
Ana madde: Kar,.l.kl. "ard.mla,ma =e'rim> Trler arasnda !irlikte evrilen her etkile$im $ekli &orunlu olarak eki$me dourma&'[*7D] ou durumda her iki tara%a yarar getiren etkile$imler de ortaya kar' Vrnein !itki kkleri &erinde !yyen ve to,raktaki !esinleri souru, emmede !itkilere yardm# olan mikorhi&al mantarlar ile !itkiler arasnda ok sk !ir i$ !irlii ve kar$lkl yardmla$ma mev#uttur'[*7F] (u kar$lkl ili$kide !itkiler de %otosente& ile mantarn ihtiya duyduu $ekeri temin ederler' (urada mantarlar !itkinin !a$klk sistemini !asklayan sinyaller gndermek suretiyle konuku ev sahi!i ile !esin al$ veri$i ya,ar ve !u $ekilde aslnda !itki h#relerinin iinde geli$i, !yrler'[*7=] (unun gi!i ayn trn #anllar arasnda da koalisyon olu$umlar geli$i, evrilmi$tir' Asr ve reyemeyen !#eklerin kolonide reme &ellii ta$yan kk saydaki #anllar !esledii ve koruduu arlar termitler ve karn#alar gi!i sosyal ya$ayan !#ek trlerinde gerek sosyal ya$am !iimi evrilmi$tir' Daha kk leklerde istikrarl !ir organi&ma ya,s srdre!ilmek iin !ir #anl hayvann v#udunu remede snrlayan somatik h#reler hayvann kk saydaki germ h#relerini yavru olu$tura!ilmesinde desteklerler' (urada somatik h#reler onlara !ymeleri veya olduu gi!i kalmalar ya da lmeleri iin talimat verdikleri !elirli sinyallere yant verirler' )er h#reler !u sinyallere aldrma&lar ve uygunsu& $ekilde oalrlarsa !u durumda onlarn kontrols& !ymesi kansere yol aar'[*D2] Trler arasndaki !u tr !ir kar$lkl yardmla$ma !ir #anlnn yavrusunu yeti$tiri, !ytmesinde akra!asna yardm# olduu akra!a seilimindeki sreler tara%ndan evrilmi$tir'[*D*] (u tr !ir etkinliin seilmi$ olmasnn olas !ir nedeni> eer akra!alarna yardm eden #anl !irey yardm etme etkinliini destekleyen ve te$vik eden genlere sahi,se onun akra!alar da muhtemelen !u genlere sahi, ola#ak ve !yle#e !u aleller aktarla!ile#ektir'[*D-] 6anllar arasndaki evrimsel i$ !irliini ve kar$lkl yardmla$may te$vik eden dier sreler !u yardmla$mann !ir gru, organi&maya yarar salad gru, seilimini ierir'[*D.]

!&rleme
Ana madde: Trle,me

Drt %arkl trle$me mekani&mas' Trle$me !ir trn !ir!irlerinden ayrlarak gele#ek nesillerde iki veya daha ok trlere ayrlmas sre#idir'[*D:] Tr kavramn tanmlarken !irden ok yol vardr' Bangi kavramn kullanla#a ilgili trlerin gsterdii &elliklerle ili$kilidir'[*D9] Vrnein tr kavramlarndan !a&lar e$eyli reyen organi&malar daha kolay tanmlama &elliine sahi,ken dierleri e$eysi& reyen #anllar tanmlamakta daha uygundur' e$itli tr tanmlarnn olmasna ramen !u kavramlar !yk %else%i yakla$mdan !irisine dahil edile!ilirlerI mele&le$me ekolo"ik ve %ilogenetik'[*D7] (iyolo"ik tr tanm 0(TT1 mele&le$me yakla$mnn klasik !ir rneidir' *=:- ylnda )rnst Mayr tara%ndan tanmlanan !iyolo"ik tr tanmna gre tr aralarnda gen al$veri$i ya,an ya da !u ,otansiyelde olan doal ,o,ulasyon gru,larnn olu$turduu !irliktir' (yle !ir ,o,ulasyon dier ,o,ulasyonlardan reme !akmndan i&ole olmu$tur ve onlarla gen al$veri$i ya,ama&'[*DD] /eni$ anlamdaki ve u&un vadedeki kullanmna ramen !iyolo"ik tr tanm da dier tanmlar gi!i &ellikle Erokaryotlarda [*DF] tart$mas& deildir ve !u ,ro,leme ?trler sorunu? denmektedir' [*D=] (a& ara$trma#lar tm tr tanmlarn ka,say# ve !irle$tiri#i monistik !ir tr tanm olu$turmay denemi$lerken dierleri oul#u !ir yakla$m !enimseyerek tr tanmnn mantksal olarak yorumlanmasnda %arkl yollar ve metotlar ola!ile#eini ne srm$lerdir'[*F2][*F*] (ir!irinden ayrlarak %arklla$an iki ,o,lasyonun !ir!irleriyle remelerinin nndeki engeller 0reme yaltm1 ,o,lasyonlarn yeni trler olu$turmas adna &aruridir' /en ak$ yeni genetik varyantlar dier ,o,lasyonlara da yayarak !u sre#i yava$lata!ilir' 8ki trn en son ortak atadan !u yana !ir!irinden ne kadar u&akla$m$ olmalarna !al olarak at ve e$eklerin i%tle$erek ksr ve reyemeyen mele& katrlar meydana getirmeleri gi!i [*F-] !u trler yine de yeni dller ve yavrular olu$tura!ilirler' (u hi!ritler genellikle ksrdr' (u durumda yakn akra!a olan trler !ir!irleriyle srekli olarak i%tle$i, mele&le$e!ilirler an#ak seilim !u mele&ler lehine olmay, trler de !ir!irinden ayr ve %arkl kala#aktr' An#ak kimi &aman !u i%tle$melerden ya$ama yeteneine sahi, mele&ler de olu$ur ve olu$an !u yeni trler ya e!eveyn trler arasndaki ara &ellikler gsterirler ya da tamamen yeni !ir %enoti,e sahi, olurlar'[*F.] ;eni hayvan trlerinin olu$masnda mele&le$menin nemi &ellikle iyi

!ilinen !ir rnek olarak gri aa kur!aasnda 07"la 'ersi olor1 olduu gi!i !irok hayvan trlerinde grlm$ olmasna ramen !u mekani&malarn tam olarak nasl i$ledii !elirsi& olu, hen& akla kavu$mam$tr'[*F:] Trle$me hem kontroll la!oratuvar ko$ullarnda hem de doada !irden ok de%a g&lemlenmi$tir' [*F9] )$eyli reyen organi&malarda trle$me "enealo"ik sa,may taki!en reme yaltm sonu#u meydana gelmektedir' Drt %arkl trle$me mekani&mas vardr' Bayvanlarda en yaygn olan trle$me $ekli ilk !a$ta ha!itat ,aralanmas veya g gi!i nedenlerle !ir!irinden #ora%i olarak yaltlan ,o,lasyonlarda grlen allo,atrik trle$me $eklidir' (u tr ko$ullar altndaki !ir seilim organi&malarn grnm ve davran$larnda ok h&l dei$iklikler meydana getire!ilirler' [*F7][*FD] Seilim ve srklenme kendi trlerinin geri kalanndan i&ole edilmi$ ,o,lasyonlar &erine !ams& olarak etki ederlerken !u ayrlma !ir!irleriyle i%tle$i, reyemeyen #anl organi&malar olu$tura!ilir'[*FF] 8kin#i trle$me mekani&mas #anllarn kk ,o,lasyonlarnn yeni !ir evrede i&ole olduklarnda olu$an ,eri,atrik trle$me $eklidir' (u tr !ir trle$me $ekli yaltlan ve i&ole edilen ,o,lasyonlarn saysal olarak e!eveyn trden daha a& olmas ile allo,atrik trle$me $eklinden ayrlr' (urada kuru#u etkisi h&l !ir genetik dei$ime yol aan ve homo&igot seilimini artran yakn akra!a e$le$me orannn artmas sonu#u h&l !ir trle$meye yol aar'
[*F=]

Zn# trle$me mekani&mas ,ara,atrik trle$me $eklidir' (u kk !ir ,o,lasyonun yeni !ir ya$am ortamna ayak !ast ,eri,atrik trle$meye !en&er an#ak aradaki %ark !u iki ,o,lasyon arasnda %i&iksel !ir ayrln mev#ut olmay$dr' (unun yerine trle$me daha &iyade ,o,lasyonlar arasndaki gen ak$n a&altarak indiren evrim mekani&malar sonu#u olu$ur'[*=2] (u genellikle e!eveyn trn ya$am alanlar iinde #iddi evre dei$iklikleri olduunda gerekle$ir' (una rnek maden o#aklar evresinde tes,it edilen metal kirliliine te,ki olarak ,ara,atrik trle$meye urayan Anthoxanth%m odorat%m !itkisidir' (urada !itkiler to,raktaki yksek metal seviyesine kar$ diren geli$tirmi$lerdir' Metale kar$ duyarl e!eveyn ,o,lasyonla yakn akra!a e$le$mesine kar$ seilim metale kar$ direnli olan !itkilerin iek ama dnemlerinde sonunda tmyle retim yaltmna yol aan kademeli !ir dei$ime yol aar' Ber iki ,o,lasyon arasnda olu$an hi!ritlere kar$ seilim iki trn d$ grn$lerinde !ir!irlerinden giderek %arklla$masnda g&lemlenen karakterlerin yer dei$imi gi!i !ir tr iinde remeyi destekleyen &elliklerin evrimini ,eki$tirmeye yol aa!ilir'[*=*] Son olarak sim,atrik trle$mede trler #ora%i yaltm veya ya$adklar ha!itatlarda evresel dei$im olmadan %arklla$rlar' (u tr !ir trle$me $ekli ok kk miktardaki gen ak$nn ayr ,o,lasyonlar arasndaki genetik %arkllklar ortadan kaldrdndan ok nadir gerekle$ir'[*=-] /enel olarak hayvan trlerindeki sim,atrik trle$me reme yaltmnn olu$masna i&in vererek hem genetik %arkllklarn hem de rastlantsal olmayan e$le$melerin evrimini te$vik eder'[*=.]

/ala,agos Adalar is,ino&larnn #ora%i yaltm !ir d&ineden %a&la yeni trlerin ortaya kmasna yol am$tr' Sem,atrik trle$menin !a$ka !ir $ekli olan ,oli,loidi&asyon yoluyla trle$me !ir!irleriyle akra!a olan iki trn yeni !ir hi!rit tr olu$turduu a,ra& i%tle$imini ierir' Mele& #anllar genelde ksr olduklar iin !u hayvanlar aleminde yaygn olarak grlme&' (unun nedeni mayo& !lnme srasnda her !ir e!eveynden gelen homolog kromo&omlarn ayn &amanda %arkl trlerden gelmesi ve !ir!irleriyle !a$arl olarak e$le$ememesine dayanr' An#ak !itkiler ,oli,loid olu$turmak iin ounlukla kromo&omlarn iki katna kardklarndan ,oli,loidi&asyon yoluyla trle$me !itkiler aleminde daha yaygndr'[*=:] (u da her e!eveyn trden gelen kromo&omlarn her e!eveyn kromo&omun hali ha&rda &aten !ir i%t tara%ndan temsil edilmeleri dolaysyla mayo& !lnme srasnda kromo&om i%tlerinin e$le$mesini $ekillendirmesinde i&in verir'[*=9] (yle !ir trle$me olayna rnek !itki trleri Ara!ido,sis thaliana ile Ara!ido,sis arenosa+nn a,ra& e$le$me sonu#u mele& !ir tr olan Ara!ido,sis sue#i#a !itki trn ortaya karmalardr' [*=7] (u olay yakla$k -2'222 yl n#e gerekle$mi$ olu, [*=D] !u trle$me sre#i la!oratuvarda da tekrarlanarak !u srete yer alan genetik mekani&malarn ara$trla!ilmesine olanak vermi$tir'[*=F] /erekten de katlanan kromo&omlarn yars !unun ikiye katlanmad #anllarla olan e$le$melerde e$si& kala#aklarndan tek !ir tr iindeki kromo&om katlanmas reme yaltmnn yaygn !ir nedeni ola!ilir' [*==] Trle$me olaylar trlerin nis,eten dei$meden kald gre#e u&un durgunluk dnemleri ile ser,i$tirilmi$ %osil kaytlardaki ksa evrim ,atlamalarn i&lerini de aklamas !akmndan Sramal evrim teorisinde nemlidir'Jiles )ldredge and Ste,hen Pay /ould *=D-' [-22] (u teoriye gre trle$me ve h&l !ir evrim yeni ya$am ortamlarnda ve kk ,o,lasyonlarda trle$me geiren organi&malar &erinde en ok etki eden doal seilim ve genetik srklenme ile !irlikte !ir!irleriyle !alantldr' Sonu olarak %osil kaytlarndaki durgunluk dnemi e!eveyn ,o,lasyona kar$lk gelmekte !una kar$ trle$en ve h&l evrim geiren organi&malar ise kk !ir ,o,lasyonda !ulunduklar ve #ora%i olarak snrl !ir ya$am alannda ya$adklar iin nadiren %osil olarak koruna!ilmi$lerdir'[**D]

Meteor ve volkanlar dei$en okyanus akntlar kitlesel lmlere neden ola!ilirler'

Tyrannosaurus reW' Au$ olmayan 0non4avian1 dino&orlar Aretase dnemi sonundaki Aretase4 Tersiyer yok olu$unda ldler'

+oy t&kenmesi
Ana madde: So" tkenmesi Soy tkenmesi !tn !ir trn neslinin tkenerek yok olmasdr' Trler trle$me yoluyla devaml olarak olarak ortaya ktklarndan ve yok olu$larda srekli !ir $ekilde ortadan kaltklarndan yok olu$lar seyrek grlen nadir olaylar deildir' [-2*] Dnya &erinde ya$am$ olan neredeyse tm hayvan ve !itki trlerinin soyu gnm&de tkenmi$ olu, [-2-] soy tkenmesi tm trlerin nihai kaderi gi!i grlmektedir' [-2.] (u ani yok olu$lar !a&en tek tk oranda seyretmi$ olsa da !u tr soy tkenmesi olaylar ya$am tarihi !oyun#a srekli meydana gelmi$tir' [-2:] Au$ olmayan dino&orlarn yok olduu Aretase4Tersiyer yok olu$u en ok !ilinen yok olu$ olay olmasna ramen trlerin X =7+snn yok olduu Eermiyen4Triyas yok olu$u !undan daha $iddetli ve daha yk# olmu$tur' [-2:] Bolosen yok olu$u getiimi& !irka !in yl iinde insanln dnya geneline yaylmas ile ili$kilendirilen !ir yok olu$ olay olu, hQlQ devam etmektedir' /nm&deki yok olu$ oranlar arka ,landaki orandan *22 ile *222 kat daha !yk olu, -*' y&yln ortalarnda trlerin X .2+unun nesli tkenmesi !eklenmektedir' [-29] /nm&de devam etmekte olan yok olu$un !irin#il ve en !a$ta gelen nedeni insan %aaliyetleri olu, kresel snma gele#ekte de !u yok olu$u h&landra#aa !en&iyor' [-27] ;ok olu$larn evrimsel rol hen& ,ek iyi anla$lmam$ olu, ne tr !ir yok olu$un %ar& edildii ile ili$kili ola!ilir' [-2:] ;ok olu$larn !yk !ir ounluunu olu$turan aralks& ve srekli olu$an d$k seviyedeki yok olu$larn nedeni snrl kaynaklar y&nden trler arasnda olu$an reka!etler sonu#u ola!ilir 0Meka!eti d$lanm veya /ause kural1'[-2D] )er !ir tr !a$ka !ir tr reka!et d$ !rakrsa !u durum daha elveri$li ve uygun olan trn hayatta kald ve dier trn yok olmasna neden olan tr seilimini ortaya kara!ilir' [F:]

Eeriyotik aralklarla olu$an !u yok olu$lar da nemlidir an#ak !u tr yok olu$lar sei#i !ir g gi!i hareket etmek yerine !yk lde ve !elirli olmayan !ir $ekilde tr e$itliliini a&altrlar ve h&l !ir evrim ,atlamasna 0ada,ti% radyasyon1 ve hayatta kala!ilen trlerin trle$mesine yol aarlar' [-2F]

Yaamn evrimsel tarihi

;a$am aa#I (akteriler Vkaryotlar ve Arkeler Ana madde: +a,am.n e'rimsel tarihi A"r. a !ak.n.0: 2'rim 0aman i0elgesi 'e 5nsan e'rimi 0aman i0elgesi

,ayatn k-keni
Ana maddeler: A!i"ogene0 'e )$A dn"as. hipote0i Bayatn ilk ke& ortaya k$ !iyolo"ik evrim iin temel !ir n $arttr an#ak evrimin i$leyi$ini anlamak iin hayatn kkeninin !ulunmas gerekli deildir [-2=] nk !ir ke& #anl organi&malar ortaya ktnda evrim kurallarnn i$leye#ei deneylerle g&lenmi$tir'[-*2][-**][-*-] [-*.][-*:] )vrim iin ilk organi&ma sorunu hen& tam anlamyla &lememi$tir' Crtaya kan ilk #anl organi&ma hakknda e$itli teoriler !ulunmaktadr' [u anki !ilimsel konsenss karma$k !iyokimyann !asit kimyasal reaksiyonlar ile hayat olu$turduu ynndedir an#ak !unun nasl olduu hen& tam anlamyla &lememi$tir'[-*9] Bayatn ilk ke& ortaya k$ ya$ayan ilk $eylerin ya,s veya evrensel ortak atann genetik ya,s ile ilgili !ilgiler hen& eksiktir'[-*7][-*D] Dolaysyla hayatn tam olarak nasl !a$lad konusunda !ir konsenss !ulunmamaktadr an#ak MJA gi!i kendini ko,yalayan molekller[-*F] ve !asit h#re ya,lar[-*=] ile ilgili teoriler mev#uttur'

.rtak ata
Daha fa0la !ilgi: Ortak ata3 Ortak atan.n kan.t. 'e 7omolo-i =!i"olo-i> ;ery&nde ya$ayan tm #anllar ortak !ir atadan veya !u ortak atann gen havu&undan %arklla$arak tremi$tir'[--2][--*] /nm&deki mev#ut trler u&un trle$me srelerinin !ir sonu#u olan e$itlilikleri ve soy tkenmesi olaylar ile evrim sre#inin e$itli a$ama ve

evrelerini olu$turur'[---] Daha n#e #anllarn ortak !ir atadan tredikleri sonu#una #anllarn sahi, olduklar drt !asit gerekten yola klarak varlm$trI (irin#isi #anllarn #ora%i dalmlar her &aman yerel ada,tasyonlarla aklanama&' 8kin#isi #anl e$itlilii tamamen emsalsi& veya e$si& olan kendine mahsus #anllardan olu$mamaktadr !ilakis #anllar ortak mor%olo"ik !en&erlikler gsterirler' Zn# olarak ak ve !elirgin !ir ama# olmayan krelmi$ &ellikler daha n#e tredikleri atalarnn i$levsel &elliklerini gsterirler ve sonun#u olarak #anllar !u &ellikler kullanlarak !ir aile aa#nda olduu gi!i !ir hiyerar$i iinde ii ie yuvalanm$ gru,lar halinde sn%landrla!ilirler'[--.] An#ak modern ara$trmalar !a& genlerin yatay gen trans%eri sonu#u u&aktan akra!a olan trler arasnda da !ams& olarak yayla!ildiklerini gsterdiinden !u ?ya$am aa#? sandm& $ekilde !asite dallara ayrlan !ir aatan daha ok karma$k ola!ilir'[--:][--9]

8nsanslar ortak !ir atann soyundan gelmi$tir' Daha n#e ya$am$ trler de evrimsel tarihlerine dair kayt !ulgular geride !rakm$tr' Losiller gnm& #anllarn kar$la$trmal anatomileri ile !irlikte #anllara dair mor%olo"ik veya anatomik kaytlar olu$turur'[--7] Modern ve soyu tkenmi$ trlerin anatomilerinin kar$la$trlmas yoluyla ,aleontologlar !u trlerin soy aa#n ve sistematik sn%landrlmalarn ya,arlar' An#ak !u yntem ka!uk kemik ve di$ gi!i sert v#ut veya u&uv ,aralarna sahi, olan #anllarda daha !a$arl sonular verir' Ayr#a !akteri ve arkeler gi!i ,rokaryotlarn %osilleri atalar hakknda !ilgi vermedii iin snrl sayda mor%olo"ik &ellik di&ileri gsterirler' ;akn !ir &aman n#e ortak ataya dair kantlar #anllar arasndaki !iyokimyasal !en&erliklere dair ya,lan !ir ara$trmada ortaya kt' Vrnein tm #anl h#reler ayn temel nkleotit ve amino asit kme di&ilerini kullanrlar'[--D] Molekler genetiinde geli$meler #anl organi&malarn genomunda trlerin mutasyonlarn olu$turduu molekler saat tara%ndan ayrldklar &amanlardan kalma evrimsel kaytlarn yer aldn ortaya karm$tr'[--F] Vrnein !u DJA di&isi kar$la$trmalar insanlarla $em,an&elerin genomlarnn X =7+sn ,ayla$tn ortaya koymu$ ve ayrldklar !irka !lgenin anali&i ise !u trlerin ortak atasnn ne &aman ya$adnn !elirlenmesine $k tutmu$tur'[--=]

Canllarn evrimi

792 milyon yl n#esinden gnm&e evrim i&elgesi Daha fa0la !ilgi: 2'rim 0aman i0elgesi Erokaryotlar yery&nde yakla$k .4: milyar yl n#e ya$am$ olu, [-.2][-.*] mor%olo"ik ve h#resel ya, organi&asyonlarnda g&le grlr !elli !ir dei$iklik geirmeden nm&deki !irka milyar yl !oyun#a da ya$amaya devam ettiler'[-.-] Vkaryotik h#reler *'7 ile -'D milyar yl n#e ortaya ktlar' B#re ya,sndaki !ir sonraki dei$iklik endosim!iyo& denilen !ir sim!iyo& ili$ki iinde karyot h#relerin !akterileri yutmas ve kendi !nyelerine almasyla ortaya kt'[-..][-.:] ;utulan !akteri ile konak h#re daha sonra !akterinin mitokondriye ya da hidrogeno&ome dn$messiyle !irlikte evrim geirdiler'[-.9] Siyano!akteri !en&eri !akterilerin yutulduu !a$ka !ir olay ise !itki ve yosunlarda kloro,lastlarn olu$umuna yol at'[-.7] ;a$am tarihi 7*2 milyon yl n#esine kadar tek h#reli karyotlar ,rokaryotlar ve arkealarn ardndan ok h#reli organi&malarn )dikara dneminde okyanuslarda grnmeye !a$lamasyla devam etmi$tir'[-.2][-.D] ok h#reliliin evrimi sngerler kahverengi algler siyano!akteriler #vk mantarlar ve mikso!akteriler gi!i #anllarda !irden ok !ams& olaylarla geli$mi$tir'[-.F] 8lk ok h#reli #anllarn ortaya kmasndan ksa !ir sre sonra Aam!riyen ,atlamas denilen !ir olayda yakla$k *2 milyon yl iinde kayda deer miktarda !ir !iyolo"ik e$itlilik ortaya kt' (u dnemde gnm&de ya$ayan modern #anl tr ti,lerinin !yk ounluu %osil kaytlarda grlmeye !a$lad gi!i sonradan soylar tkenen !en&ersi& ve emsalleri olmayan #anl tr ve ti,lerine rastlanr'[-.=] Aam!riyen ,atlamasnn tetikleyen nedenlere dair

%otosente& sonu#u olu$an oksi"enin atmos%erde !irikmesi veya Cksi"en Lelaketi gi!i e$itli etkenler ne srlm$tr'[-:2] ;akla$k 922 milyon yl n#e ilk olarak !itkiler ve mantarlar karalara yerle$meye !a$lad ve hemen ardndan !u sre#i eklem !a#akllar ile dier hayvanlarn karaya kmas taki, etti'[-:*] (#ekler &ellikle !a$arl !ir tr olu, gnm&de de hayvan trlerinin ounluunu olu$tururlar'[-:-] 8ki ya$amllar 0am%i!iler1 yakla$k .7: milyon yl n#e ilk de%a grlmeye !a$larlar ardndan erken dnem amniyotlar sonra yakla$k *99 milyon yl n#e ku$lar ile srngen !en&eri trler ve *-= milyon yl n#e de memeliler taki, eder'[-:.][-::][-:9] An#ak !yk ve geli$mi$ ya,l !u hayvanlarn evrimine ramen daha erken dnemlerde ortaya kan kk organi&malar gi!i #anllar hQlQ olsun ok !a$arl trler olu, !iyoktlenin ve ,rokaryot trlerin !yk ounluunu olu$turarak yery&ne hakimdirler'[-:7] A$adaki &aman i&elgesi #anllarn nemli evrimsel geli$melerine dair genel !ir !ak$ sunmaktadr' $ilyon yl #elimeler -n"e01234 Auvaterner - 9FF (u&ul ana &g hayvan ve !itki trleri Ealeo"en ve Jeo"en Memelilerin yaylm> ilk ,rimatlar ve !yk insans 79 9 0Tersiyer1 maymunlar Aa,al tohumlularn evrimi ve dino&orlarn da dahil olduu Aretase *:9 9 kitlesel yok olu$larn grlmesi Pura *== 7 Dino&orlarn yaylm ilk ku$lar 0Ar haeopter"x1 Trias -9* 8lk memeli #anllar dino&orlar ve uan srngenler Srngenlerin yaylm \Memeli !en&eri #anllarR kitlesel Eermiyen -== yok olu$ Aar!oni%er .9= 8ki ya$amllarn 0am%i!iler1 yaylm ilk kanatl !#ekler[-:F] )relti otu atkuyruu ve kurtaya 0*" opodi%m1 !itkilerinin Devoniyen :*7 evrimi omurgallarn sudan karaya k$[-:=] 8lk damarl !itkiler[-92] eklem !a#akllarn sudan karaya Silryen ::. D k$[-9*] !alk trlerin yaylm Crdovisyen :FF . 8lk kara !itkilerinin grn$[-9-] ilk ?eneli !alklar? \(urgess [eyl %aunasR eklem !a#akllar kordallar 0'e Aam!riyen 9:konodontlar1 omurgallar 0enesi0 !al.klar1[-9.] ve ka%adan !a#akllarn[-9:] grlmeye !a$lamas Erotero&oik 02rken -'9 milyar Mantarlar ilk ok h#reli hayvanlarI sngerler[-99] dnem Dn"a1 yl n#e slenterler i%t simetrili hayvanlar ve ?)dikara %aunas? Arkeyan Devir 05lk :'2 milyar Tek h#reli ya$amn !a$lang# 0(akteriler Arkeler dnem Dn"a1 yl n#e Vkaryotlar1 Stromatolitler /eolojik d-nemler

Bilimsel stats
Ayr#a !akn&I Teori ve olgu olarak evrim Modern !ilimde kuram tutarl !ir !tn olu$turan gerekler ve aklamalardr' Modern %i&iin temel ta$larndan olan /relilik ve Auantum kuramlar $u an &erinde deliller to,lanan yeteri kadar test edili, gven verdiklerinde kanun konumuna yksele#ek hi,ote&ler

deillerdir' )vrim kuram da ayn statye sahi,tir' (iyolo"ideki !irok veriyi !irle$tiri, anla$lr klar> hen& kantlanmam$ test a$amasnda olan !ir ?tahmin? deildir' )vrim kuram insanln kkenine ili$kin sonular nedeniyle ortaya atldndan !u yana sosyal ve ,olitik alanda en ok tart$lan !ilimsel kuramdr' (unun sonu#unda kuramn !ilimsel alglan$ ile ,o,ler alglan$ olduka %arkl olagelmi$tir' )vrim kuramna ,o,ler d&eyde kar$ kan ve onun yerine yery&ndeki #anlln kkeni ve e$itliliini doast !ir yarat#ya !alayan akmlara genel olarak yaratl$lk ad verilir' )vrim kuram hususta aklamalar getirirI[*]

Evrimin olg%s% 08ngI fa t of e'ol%tion1 5 #anl organi&malarn ortak atalardan geldikleri ve !ir!irleri ile akra!a olduklar !ilgisi' Evrimsel tarih 5 Trlerin !ir!irlerinden tam olarak ne &aman ayrldklar ve !u ayrmlarn detaylar' Evrimi ger(ekletiren mekani6ma ve s&re(ler'

(u !asamaklardan !irin#isi olan evrimin olgusu evrimin temel ta$ ve son dere#e kesinlik ar&eden !ilgilere sahi, olunan ksmdr' (u hususta Dar@in+in to,lad !irok delilin &erine y&yllardr !irok %arkl !iyolo"i dal tara%ndan to,lanan deliller eklenmi$tir' /nm&de organi&malarn evrimsel kkenlerine dair sahi, olunan !ilgiler dnyann yuvarlakl ge&egenlerin hareketleri ya da maddenin molekler ya,s kadar ?kesinlik ar&eden? !ilimsel karmlardr'[*] (urada kastedilen kesinlik $,he gtrme& !ir gereklii i%ade etmektedir' Dier iki husustaki !ilimsel al$malar ise aralks& devam etmekte her geen gn yeni !ir sonu#a ula$lmaktadr' Vrnein $em,an&e ve gorilin insana olan yaknlnn !a!un veya dier maymunlara olan yaknlklarndan daha %a&la olduu !ugn kesin olarak !ilinmektedir'
[*]

)vrim kuramnn !ilimsel stats eitim din %else%e !ilim ve ,olitika !alamnda ska gndeme getirilmektedir' (u konu daha ok Amerika (irle$ik Devletleri+nde Bristiyan #emaat ve lo!ilerin n#lnde gndeme gelmektedir' Lakat dier lkelerde eitim ve ,olitikaya u&anmaya al$an yaratl$ gr$lerin savunu#ular tara%ndan da gndeme getirilmektedir' )vrim kuramn destekleyen reddedileme& kantlar ve neredeyse mutlak dene!ile#ek dere#ede !ir !ilimsel konsenss olmasna ramen yaratl$ $eklinde adlandrlan evreler#e !ilim dnyasnda iki kutu, varm$ gi!i gsterilmeye al$lr' ;aratl$ evreler Amerika (irle$ik Devletleri+nde to,lumdan !yk oranda destek grmedii iddias ile )vrim Auram+nn okullarda !ilim derslerinde okutulmasna kar$ kmaktadr' (u konuda Amerika+da y&!inler#e !ilim insann temsil eden !ilimsel meslek kurumlar ve onun yannda D- Jo!el dl sahi!i !ilim insan )vrim Auram+n destekleyen !ildiriler yaynlam$tr' (una ek olarak alan davalarda evrim kuramnn !ilimsel olduu ka!ul grm$ !ir teori olarak ka!ul edilmi$ ve okullarda okutulmasnn devamna karar verilmi$tir' (ilimsel #amiann !yk !lm !iyolo"i ,aleontolo"i antro,olo"i ve diger disi,linlerdeki grngleri aklayan yagane kuramn )vrim Auram olduunda hem%ikirdir' *=FD de ya,lan !ir ara$trmann sonularna gre Amerika+daki doa !ilimleri alannda al$an 922 222 !ilim insanndan yakla$k X=='F9+lik !ir !olmnn evrim teorisini destekledii ortaya konulmu$tur' )vrim4yaratl$ tart$malarnda u&man konumunda olan (rian Alters doa !ilimleri alanlarnda al$an tm !ilim insanlarnn X=='=+unun )vrim Auram+n desteklediini !elirtmi$tir' (en&er $ekilde dnyann dei$ik lkelerindeki !ilimsel evreler

de%alar#a )vrim Auram+nn !ilimsel olduuna ili$kin !ildiriler yaynlam$tr'[-97][-9D][-9F][-9=][-72] *=FD ylnda Amerika+daki !ilim insanlar arasnda ya,lan !ir ara$trma :F2'222 !ilim insanndan sade#e D22 !ilim insannn yaratl$ ve !en&eri aklamalara iti!ar ettigini ya da )vrim Auram+na kar$ $,he duyduunu gstermi$tir' Ge !u D22 0X2'*9F1 !ilim insanndan sade#e kk !ir !lm doa !ilimleri alannda akademik al$ma ya,maktadr' [-7*] Son yllarda ya,lan !en&eri kar$la$trmalar )vrim Auram+n !tn ile reddeden ya da ona kar$ $,he duyan !ilim insanlarnn orannn yakla$k olarak X2'29: #ivarnda olduunu gstermi$tir' Aar$ kanlarn XD9'*+i !iyolo"i d$ndaki !ilim dallarnda al$maktadr' Son yllarda genetik !iliminin geli$mesi ile ku$ em!riyolar &erinde al$an !ilim insanlar !a& ka,al genleri aarak ku$ em!riyolarnda ku$larn evrimsel atas olan dino&or em!riyolarndakine !en&er grntlere 0di$ ,ul !oyun ve kuyruk ya,s1 ula$m$lar [-7-] [-7.] Avusturalya+daki dier !ir !ilim insanlar ise dei$ik #anllar &erinde evrimin h&n 0y& !in ylda gerekle$en genetik mutasyon oran1 lmeyi !a$arm$lardr'[-7:][-79]

+teve 7rojesi
Ana madde: Ste'e &ro-esi ;aratl$larn ?evrim konusunda !ilimsel konsenss olmad? ynndeki iddialarn rtmek iin A(D <lusal (ilimler Akademisi Ste'e &ro-esiAni !a$latm$tr' (u ,ro"enin ama# isminde sade#e Steve geen !ilim insanlarnn ka tanesinin )vrim Auram+n desteklediini ortaya koymaktr' Crtaya kan liste 0Steve4o4metre1 ounluu !iyolo"i dallarnda al$an isimlerinde Steve s&# ya da !u ismin dei$ik tela%%u&lar geen !ilim insanlarn sralamakta ve ;aratl$lar ile ;eni ;aratl$#larn yaynlam$ olduklar listelerden daha kala!alk olduunu gstermektedir' )vrimi ka!ul eden sade#e Steve isimli !ilimadamlar evrimi ka!ul etmeyen tm !ilim insanlarndan daha %a&ladr' (u ,ro"ede Bames gi!i ok daha yaygn 0*' srada[-77]1 !ir isim yerine Ste'e gi!i ok daha a& kullanlan 0D:' srada[-7D]1 !ir ismin seilmesi de ara$trmann sonularnn gvenilirliini desteklemektedir' (ilimsel konular el!ette kimin listesinin daha u&un olduu temelinde tart$lmamaldr %akat dnyada !ilim dnyasnda !ir eli$kinin olmadn tam tersine ok gl !ir konsenssn olduunu gstermesi asndan Steve Ero"esi elendiri#i !ir rnektir'

Uy ulama alanlar
Daha fa0la !ilgi: +apa" seilim 'e ;enetik algoritma )vrimsel !iyolo"ide kullanlan kavram ve modellerin &ellikle doal seilimde !irok uygulamalar mev#uttur'[-7F] ;a,ay seilim #anl ,o,lasyondaki istenilir !ir &elliin !ilinli olarak seilimidir' ;a,ay seilim yntemleri hayvan ve !itkilerin ev#ille$tirilmesinde !inler#e yldr kullanlmaktadr' [-7=] Daha yakn !ir &amanda !u tr ya,ay seilim yntemleri anti!iyotik diren genleri olu$turmada ve DJA ya,sn dei$tirmede seile!ilir i$aretler kullanlarak genetik mhendisliin nemli !ir ,aras haline gelmi$tir' Ha!oratuvar ortamnda olu$turulan mutasyon dnglerinde ve !unu i&leyen ya,ay seilimde ynlendirilmi$ seilim denilen !ir sre ile rnein modi%iye edilmi$ en&imler ve yeni antikorlar gi!i deerli &elliklere sahi, ,roteinler evrile!ilmi$tir'[-D2]

Crgani&mann evrimi srasnda meydana gelen dei$iklikleri anlamak yeni v#ut ,aralar ve u&uvlar olu$turmak iin gerekli olan genler ile insanlardaki genetik !o&ukluklar ile ili$kili ola!ile#ek dier genleri ortaya kara!ilir'[-D*] Vrnein Ast"anax mexi an%s evrimsel geli$imi srasnda grme &elliini kay!etmi$ olan ve karanlkta ya$ayan al!ino !ir maara !aldr' /rme &elliini yitirmi$ !u kr !alk trnn %arkl ,o,lasyonlarnn !ir!irleriyle remesi sonu#u %arkl maaralarda evrimle$mi$ olan yaltlm$ ,o,lasyonlarda %arkl mutasyonlar ortaya kt iin grme &elliine sahi, yavru !ireyler meydana gele!ilmektedir'[-D-] (u g&lem grme ve ,igmantasyon iin gerekli olan genleri tes,it etmede yardm# olmu$tur'[-D.] (ili$im !iliminde evrimsel algoritmalar ve ya,ay ya$am kullanlarak olu$turulan evrim simlasyonlar *=72+l yllarda !a$lam$ ve ya,ay seilim simlasyonlar ile geni$letilerek devam etmi$tir'[-D:] ;a,ay evrim 8ngo Me#hen!erg+in al$malarnn !ir sonu#u olarak *=72+l yllarda yaygn olarak tannan !ir o,timi&asyon yntemi oldu' Me#hen!erg karma$k mhendislik ,ro,lemlerini &mek iin evrim strate"ileri kullanm$tr'[-D9] /enetik algoritmalar &ellikle Pohn Bolland+n al$malar sayesinde ,o,lerlik ka&anm$tr'[-D7] Eratik uygulamalar arasnda !ilgisayar ,rogramlarnn &gdmsel olarak kendi kendilerini geli$tirmeleri ve otomatik olarak evrilmeleri de gsterile!ilir'[-DD] )vrimsel algoritmalar gnm&de tasarm#lar yani insanlar tara%ndan retilen ya&lmlardan daha verimli !ir $ekilde ok !oyutlu sorunlar &mek ve ayn &amanda sistemlerin tasarmn o,ti&e etmek iin kullanlmaktadr'[-DF]

!osyal ve kltrel te"kiler

A"r. a !ak.n.0: Ak.ll. tasar.m da'as. 'e S opes Da'as.

)vrim kuramnn yaygn olarak ka!ul edilmeye !a$land *FD2+lerde 6harles Dar@in+in evrimi sem!oli&e eden maymun %igrleriyle resmedildii !ir karikatr'[-D=] *=' y&ylda &ellikle *F9= ylnda CTrlerin KkeniC isimli kita!n yaynlanmasndan sonra ya$amn evrimle$tii %ikri evrimin %else%i sosyal dini karmlar hakkndaki akademik tart$malarn nemli !ir kayna olmu$tur' /nm&de modern evrimsel sente& !ilim insanlarnn !yk !ir ounluu tara%ndan ka!ul edilmektedir'[-F2] An#ak evrim !a& teistler iin tart$mal !ir kavram olarak kalm$tr'[-F*] Teistik evrim gi!i kavramlar &erinden kendi inanlar ile evrim olgusu arasnda !ir u&la$ salaya!ilmi$ e$itli din ve me&he,ler olduu gi!i evrimin dinsel kaynaklarda yer alan yaratl$ mitleriyle eli$tiine inanan ve evrim olgusuna kar$ itira&larda !ulunan yaratl$lar

da !ulunmaktadr'[-F-][-F.][-F:] *F:: ylnda yaynlanan ?Doal +arat.l., Tarihininin 50leriC 08ngI6estiges of the $at%ral 7istor" of Creation1 isimli !ir kita,ta verilen te,kilerin gsterdii gi!i evrimsel !iyolo"inin en tart$mal ynnn insanlarn maymunlarla ortak !ir ataya sahi, olmas insanln &ihinsel ve ahlQki !irimlerinin hayvanlardaki dier kaltmsal &ellikler gi!i doal nedenlere dayand ve genelde insan evrimi ile ilgili olan dier karmlar olduu grlmektedir'[-F9] (a& lkelerde &ellikle Amerika (irle$ik Devletleri+nde !ilim ve din arasndaki !u gerilimler siyasete ve millK eitime odaklanm$ dinsel !ir at$ma $eklinde gnm&de mev#ut olan ;aratl$lk ve )vrim Auram tart$malarnn ortaya kmasna yol am$tr'[-F7] Ao&molo"i ve yer !ilimleri gi!i dier !ilimsel alanlarda da !irok dini metinlerin yorumlanmas ile ilgili tart$malar mev#ut olsa da evrimsel !iyolo"i !unlardan ok daha %a&la !ir dini muhale%ete maru& kalmaktadr' )vrimin Amerikan lise !iyolo"i derslerindeki retimi -2' y&yln ilk yarsnda %a&la#a yaygn deildi' Maymun Davas olarak da !ilinen *=-9 tarihli S#o,es Davas+nda alnan kararlar evrim konusunun Amerikan lise !iyolo"i kita,larnda gen nesiller iin ok nadir olarak ele aln, i$lenmesine ve evrim kar$t yasalarn *=72]l yllara kadar e$itli eyaletlerde yrrlkte kalmasna neden olmu$tur' An#ak !ir nesil sonra evrim konusu !iyolo"i derslerinde yava$ yava$ tekrar ele alnmaya !a$lanm$ ve *=7F tarihinde !ir devlet lisesinde !iyolo"i retmeni olan Susan ),,erson+un !u durumu mahkemeye gtrmesi ile sonulanan 2pperson 'sD Arkansas davasnn temyi& sonular ardndan !ilimsel !ir teorinin yasaklanmasnn anayasaya aykr olduu karar alnarak evrim kuram yasal olarak korunma altna alnm$tr' C &amandan !eri yaratl$larn eitim m%redatndaki hQkimiyetleri a&almaya !a$layarak !unu taki, eden *=D2+li ve *=F2+li yllarda eitim ,rogramlarnda alnan e$itli kararlarla orta retim m%redatnda kar$t yaratl$ d$n#elerin retilmesine yasal olarak i&in verilmemi$ ve !u se%er Akll tasarm olarak geri dndnde Dover davas olarak da !ilinen -229 tarihli Ait&miller v' Dover Area S#hool davasnda akll tasarmn !ilim olmad ve okullarda !ilimmi$ gi!i retilemeye#eine karar verilerek !ir ke& daha devlet okullarndan d$lanm$tr'[-FD]

#&n&m&6de halkn evrime bak

Dini inan"a g-re *BD8de evrime destek orannn da'lm
(udist Bindu Musevi (alms& Aatolik Crtodoks Erotestan Mslman Siyah Erot' )van"elik Mormon ;ehova [ahitleri

F*

F2

DD

D-

9F

9:

9*

:9

.F

-:

--

KaynakI<'S'Meligious Hands#a,e Survey 07^-22F1[-FF] *(klamaI)vrimin yery&nde insann kkenine dair en iyi aklama olduunu ka!ul edenlerin oran X DipnotlarI Si"ah &rotDI /eleneksel A%ro Amerikan Erotestanlar &rotestanlarI Ana akm Erotestanlar

-229 ylnda A(D Mi#higan )yalet ZniversitesiTnden !ir gru, !ilim insannn ha&rlad ve geli$mi$ lkeler seviyesindeki .: lkeyi ieren !ir al$mada ?evrimi doru ka!ul edenlerin oran? yakla$k X-D ile en d$k Trkiye+de !ulunmu$tur'[-F=] Trkiye+den sonra ise X:2 ile akll tasarm akmnn ortaya kt A(D yer almaktadr' ;ine ayn ara$trmaya gre &ellikle insann evrimi en %a&la TrkiyeTde X 9* ile reddedilmi$ken ardndan TrkiyeTyi X .= ile A(D i&lemektedir'

/eli$mi$ Avru,a devletlerinde evrimin doru ka!ul edilme oranlar Trkiye+den ve Amerika+dan ok daha yksektir' 8&landa+da halkn XF2+inden %a&las Danimarka Lransa 8ngiltere Pa,onya+da yakla$k XF2+i evrimi kesin olarak doru ka!ul etmektedir' /eri kalanlarn !yk !ir ksm ise emin olmadn !elirtmi$tir'[-F=] A(D Mi#higan )yalet ZniversitesiTnden Ero%' Pon D' Miller ve eki!inin yaynladklar ara$trmaya gre rnein A(D+de *:F: denek arasnda R!ugn !ildiimi& insan daha n#eki hayvan trlerinden evrimle$erek geli$mi$tirS i%adesini doru !ulanlarn oran X :2 iken i%adeyi ?yanl$? !ulanlarn oran X .= ve ?emin olmayanlarn? oran ise X -* olarak !elirtilmi$tir' TrkiyeTdeki oran ise srasyla ?doru? X -D ?yanl$? X -- ve ?emin deilim? X 9* olarak verilmi$tir' Soru %arkl !ir $ekilde Rinsanlar Tanr tara%ndan !ugnk haliyle yaratldlar ya$amn daha n#eki !iimlerinden evrilmedilerS diye sorulduunda evrimi red edenlerin oran X 7- olarak artm$ ?yanl$? !ulanlarn oran X .7 iken ?emin olmayanlarn? oran ise X -+de kalm$tr'[-=2] A(DTli deneklerin insann evrimine dair tereddtleri ve itira&lar varken !una kar$n hayvan ve !itkilerin evrimini ise daha kolay ka!ullendikleri de !u ara$trmann ortaya kard !a$ka !ir sonutur' Jitekim soru dei$tirildiinde R!a& !itki ve hayvan trleri milyonlar#a yllk sre iinde uyum salay, hayatta kalrken dier trler ldler ve nesilleri tkendiS i%adesini ?doru? !ulanlarn oran X DF ile yksek olu, ?yanl$? !ulanlarn oran ise sade#e X 7 orannda seyretmektedir'[-=*] Miller S#ott ve CkamotoTnun 0-229 ve -2271 .: lkede ya,tklar !u al$mann sonular evrimsel yakla$ma ili$kin gittike a&alan !ir genel ka!ul d&eyine i$aret etmektedir' Jitekim !u al$mann nemli !ulgularndan !irisi de Trkiye ve A(DTde evrimsel sreten ha!ersi& ya da evrim konusunda karars& olanlarn oran *=F9 ylnda XD iken !u orann -229 ylnda X-*Te ykselmi$ olmasdr' (yle#e !u lkelerde her !e$ yeti$kinden !irisi evrimden ya ha!ersi& ya da !u konuda karars& hale gelmi$tir'[-=-] !&rkiye (ilim ve Zto,ya dergisinde )kim -22* tarihinde yaynlanan ?Sa%sata Anketi? isimli !a$ka !ir ara$trmada ise 8stan!ul Zniversitesi Ankara Zniversitesi ve CDTZ gi!i e$itli niversitelerin t, !iyolo"i %i&ik kimya astronomi "eolo"i gi!i doa !ilimleri %akltelerindeki *' ve :' sn% ren#ilerine ?insan soyunun Bavva ve AdemTden geldii gr$ne inan, inanmadklar? sorulmu$ ve 8Z Len Lakltesi (iyolo"i (lm *' sn% ren#ileri !u soruya X D.'*. ile ?inanyorum? X *7':- ile ?ola!ilir? ve X *2':9 ile ?inanmyorum? #eva! vermi$tir' Ayn niversitenin :' sn% (iyolo"i !lm ren#ileri ise X D9'22 ?inanyorum? X *F'D9 ?ola!ilir? ve X 7'-9 ?inanmyorum? olarak yantlam$lardr' (u oran 8Z 6errah,a$a T, Lakltesi *' sn% ren#ilerinde srasna gre X 77'7D X *7'7D ve X *7'7D iken :' sn% ren#ilerinde ise X D:'D* X ='-2 ve X *7'2= ve 8Z 8stan!ul T, Lakltesi *' sn% ren#ilerinde X 7D'F7 X -*':. ve X *2'D* iken :' sn% ren#ilerinde ise X F2'22 X -2'22 ve X 2'22 olmu$tur'[-=.] Balkn evrime !ak$ asnn altnda yatan nedenlere dair Trkiye+nin kendine &g sorunlar olduu 0Dr' Aenan Ate$1 TrkiyeTnin h&l glo!alle$meye ha&rlks& yakalanm$ olmas 0Sekin ve Cka!ol -2271 AurTanTda anlatlan insann yaratl$ yksnnn !ilimin !ulgularyla eli$tiinin d$nlmesi !u anlamda insan dier #anllardan ayr tutma eilimi ve Trkiye+nin Avru,a+da olduu gi!i !ir Aydnlanma dneminden gememi$ olmas gi!i d$n#eler ne srlm$se de evrim kuramnn neden a& !enimsendiine ve to,lumdaki

ka!ullene!ilirlik seviyesine dair daha !irok sosyokltrel ara$trmalarn ya,lmas nem ta$maktadr'[-=*] Bre6ilya (re&ilya+da ya,lan -2*2 tarihli !ir ankette teistik evrime inandklarn syleyen veya evrimin Tanr tara%ndan ynlendirildiini d$nenlerin oran X 9= olarak tes,it edilirken evrimi red eden yaratl$larn oran X -9 ve evrimin herhangi !ir ilahi g#e gerek kalmadan olu$tuunu syleyenlerin oran ise X F olarak tes,it edilmi$tir'[-=:] Kanada Aanada+da ya,lan !ir ara$trmada ise insann daha a& geli$mi$ ya$am %ormlarndan olu$tuunu d$nenlerin oran X 9= olarak tes,it edilirken insan ve dino&orlarn yery&nde ayn &amanda ve ayn dnemde ya$adklarna inanan Aanadallarn oran ise X :- olarak !elirlenmi$tir' Tanrnn insan son *2'222 yl iinde !ugnk haliyle yarattna inanan Aanadallarn oran ise X --'[-=9] ngiltere ?Bayatn kkeni ve geli$imi? &erine 8ngiltere+de ya,lan -227 tarihli !ir ara$trma anketinde katlm#larn ya$amn kkenine dair %arkl aklama arasnda !ir seim ya,lmalar istenmi$ ve deneklerin X --+si /en Dnya yaratl$ln X *D+si ise Akll tasarm ve X :F+si ise evrim kuramn 0aka tanrsal !ir rol olmadan1 ter#ih etmi$lerdir' Dierleri ise karars& kalm$tr'[-=7][-=D] *v%stralya Avustralya+daki -22= tarihli anket Avustralyallarn neredeyse drtte !irinin insann 8n#il+deki yaratl$na inandn X .-+nin Tanr tara%ndan ynlendirilen !ir evrime ve X :-+nin de ya$amn kkeni iin ?tamamen !ilimsel? !ir aklamaya inandklarn ortaya koymu$tur'[-=F] -2*2 ylnda Aus,oll ve Avustralya (ilim Akademisi tara%ndan ya,lan !ir anket ise Avustralyallarn yakla$k X F2+inin evrimin gnm&de de hQlQ olu$tuunu ve devam ettiini d$ndklerini ortaya koymu$tur' (u ankette Avustralyallarn X *2+u evrime inanma&ken X **+i ise emin olmadklarn !elirtmi$tir'[-==]