Surekli Dagihmlar

Standart Normal Dagihm

Tamm: Ortalarnasi 11=0, 0"= 1 olan bir rastgele deglskenin olasihk yogunluk fonksiyonu 1 -x2 [(x): = -e-2 ,x E !R{,X,,-,N(O,1)

2rr

ise bu rastgele degiskene standart normal dagilima sahip rastgele degisken denir. Teorem: X ,,-,N(/l,
0-2)

rastgele degiskenin yardumyla tarumlanan z =

X-Il
(J'

rastgele

deglskenl, /lz = E(z) = 0 ortalamah bir rastgele deglskendir, Ozellikleri:

1. fez) =-

o-i

= V(z) = 1 olan standart normal dagihma sahip

2rr

e-2-, z

-Z2

E !R{[onksiyonun

egrisi fez) eksenine gore simetriktir.

(

2. ['Cz) = -

-z -Z2 e-2- = 0 ~ z = 0 [onksiyonda yerine yazilsrsa 2rr

-1
-Z2

0, -

2rr

1) duro

3 .["Cz) = -e-22rr 4. L:f(Z)dZ

Z2 Z2 + -e-z = 0 ~ Z2 - 1 = 0 'z = +1 ["Cz) = 0 ise semer egrisi . 2rr -,

= P(-oo

< Z < (0)

=1

5. F(z) = P(Z 6. fez)

=-

< z)
-Z2

= fJ(t)dt

2rr

e-2-, z

E !R{[onksiyonun

egrisi fez) eksenine gore simetrik oldugurulan;

i) P(Z<z)=P(Z>-z), P(-oo<Z<z)=P(-z<Z<oo) ii) F(-z)=P(Z<-z) dir. iii) P(Z<z)=1-P(Z>z) Moment Cikaran Fonksiyon:
Tarnm: X ,,-,N(1l= 0,0"2 = 1) rastgele degi~keni olsun [(x) := -

/lx([)

= E(x) =

OO

e'" [(x)dx

=-

-00

2rr

Joo etxe- -dx

2

2rr

e-2- oldugundan.

-x2

-x

=0

-00

Gamma Dagihrm:

Tamm:

(J
00

> 0 bir parametre ve x

xa-1e-xdx

E Im+ olmak iizere ;

Voc= 10

integrali He tammlanan

fonksiyona Gamma fonksiyonu denir.

Ozellikleri: 1. a

> 0 lcin bu integral yakmsaktir,

(a < 0 lcin iraksaktir.

2. a > 2 alan pozitif bir tamsaYl ise a zaman; 3. a = n + ahmp 2) de yerine yazilirsa 2

-va = (a -

1)!

~ 1 ~----z- = (n -"21)(n -"23)(n -"25) "'"2-va

Tamm: X rastgele degiskenl pozitif degerler alan bir rastgele degisken olsun.a > 0, A > 0 olmak iizere bu rastgele degisken asagidaki olasihk yogunluk fonksiyonuna sahipse bu rastgele degisken asagidaki olasihk yogunluk fonksiyonuna sahipse bu rastgele degiskene Gamma Dagilimma sahip rastgele degisken denir. la {(x) =

{a 0,

-Va

a-1

-Jlx

x > 0, A > 0, a Aksi halde

>0

Tamm: Eger a

> 0, A > 0 parametreli gamma dagihmmm olasihk yogunluk fonksiyonuda

{J

1 n A = "2' a = 2 ahrursa elde edilen olasihk yogunluk fonksiyonuna

= n serbestlik

dereceli

Ki - kare dagilmu denir.

Ak Sl a e 1
n
--1 -x2 e 2,

x > . 0, A> 0, a > 0 ~ ksl 1 1 n h ld Ion siyonun d a I\. = -, a = - a Iimrsa

2 2

[(x) =

x> 0, n

= 1,2 ...

22f(;) 0,

aksi halde
n-serbestlik

Boyle bir olasihk yogunluk fonksiyonuna sahip X rastgele degiskenlne dereceli Ki-Kare dagilimma sahip rastgele degisken denir.

iSTATisTiK
ORNEKLEM SE<;iMi

Kitle: Arastirmacirun genellestirecegl

iizerinde cahsng: turn gruba ya da elde edecegi sonuclan

gruba denir.

Degisken: Birimlerin farkh degerler alabildikleri nitelik veya niceliklere denir. Karakteristik: Bir kitlenin karakteristlgl degiskendlr. Parametre: Bir kitleyi tarumlayan sayiya denir. Veri Toplama: Kapsarru bakimmdan ikiye aynhr. belli bir degiskene bagli olarak bilgi
0

kitlenin her elernam lcin olculebillr olan bir

Tam sayim: Kitlenin turn elemanlanndan toplanmasidir,

Ornekleme: Kitlenin cok buyuk olmasi durumunda grup iizerinde bilgi toplanmasidir,

kitleyi temsil edecek kucuk bir

Orneklem: Bir kitlenin belli bir ozelllginl incelemek iizere bu kitleden rastgele secilen birimler topluluguna denir. sayiya denir. seclminde kullarulan

istatistik: brneklemi tanimlayan

Ornekleme: N elemanh bir kitleden n elemanh orneklemlerin teknikler genel olarak 2 grupta toplamr,

1) iadeli brneklem Secimi: N elemanh bir kitleden n elemanh orneklern iadeli olarak N" farkh sekilde secilir,

2) iadesiz brneklem Secimi: N elemanh bir kitleden n elemanh orneklern iadesiz

olarak (~) farkh sekil de secilir, Olasihgi Ornekleme: Basit ornekleme, sistematik ornekleme, tabakah orneklerne ve kiime orneklemesi olarak 4 grupta toplamr,

VERiLERiN DUZENLENMESiVE ANALizi

Veri: Bir arastirmaci tarafmdan gozlernlerden sonuclara veri denir. iki cesit veri vardir,

elde edilen sayisal olan ya da olmaya

1) Sayisal veriler: Aglrhk, uzaklik, zaman 2) Nitel Veriler: Nitelik belirlemeye yonelik gozlern sonucu elde edilen verilerdir. Frekans Dagihrm Ham Veri: Arastirrna sonucu elde edilen diizenleme yapilmarms veriye denir. Sikhk Frekans Tablosu: Elde edilen verileri ozetlernek ve ozelliklerini belirlemek arnaciyla yapilan tablolara denir. Frekans (Sikhk) Dagihrm: Verilerin serbest anlamda gostermls olduklan dagilima denir. Basit Seri: Ham ver grubu biiyiikten kucuge siralarursa elde edilen seriye denir. Frekans Serisi: Basit serinin sikhk sayilan goz onune ahnarak tekrar diizenlenmesiyle elde edilen seriye denir. Serilerin Suuflandmlmasi: Gozlem verilerinin fazla olmasi durumunda frekans serisi arastirrnacimn amacma uygun olmaya bilir bu durumda seriler simflandmhr, Snuflarna islerni genel olarak su sekilde yapihr: 1) Gozlem sayisi n belirlenir. (n>40 olmasi tercih edilir.) 2) En buyuk gozlern ile en kucuk gozlern arasmdaki fark bulunur. Buna Degisim Arahgl(Geni~ligi) denir. D.G=Xmax-Xmin 3) Arastirrnaci olusturacagi grup sayisma karar verir . ..Jll < k k: Grup SaYlsl k'run tarnsayi olmasi gerekir. 5 < k < 20 tercih edilir. 4) a grup uzunlugu olmak iizere; D.G
J

< a belirlenir.

Grup uzunlugunun tam sayi olmasi gerekir. Ardisik iki sirufin alt(iist) srmf limitleri arasmdaki farka Simf Genisligi denir. 5) Her simf icln a simfma dusen gozlern sayisi yani siruf frekansi belirlenir. Eger seri simf simrlan durumunda ise frekans belirlemede simf llmitleri dahil edilir. Eger seri siruf sirurlan durumunda ise frekans belirlemede simf simrlari dahil edilmez. 6) Olusturulan simflarin orta noktalan bulunur. Orta noktalar Xiler ile gosterillr, 7) Suuf frekanslan goz onune ahnarak tv tl + t2Jtl + t2 + t3J ... sekllnde eklemeli frekans siitunu olusturulur, Bu durum (-den az) veya (-den cok) seklinde iki durumda gosterillr,

MERKEZi EGiLiM OL<;OLERi

Aritrnetik Ortalama
Kitlenin Aritmetik Ortalamasi: N elemanh bir kitle lcin Kitle Ortalamasi: ~= ~ Orneklemin Aritmetik Ortalama: n elemanh bir orneklern lcin brneklem

L
N i=l

Xi

Ortalamasi:

X=~L.,

- 1f
i=l

Xi

Gozlemlerin Aritmetik Ortalamasi: Xl,X2,,,.,Xn gozlernleri sirasiyla gozlenmis ise bu gozlemlerin aritmetik ortalamasi: X = Xl,X2,,,.,Xk simf orta noktalan ve sirasiyla kez gozlenmis ise
_ aritmetik ortalama: X = _ 1

tv t2' "., tn kez

~
N

L~ f. L., t.x,
l=l l i=l

tv t2' "., tk simf frekanslan

olmak uzere:

If

l=l

t. i=l

. L.,

fiXi

Aritmetik Ortalamanm Ozellikleri: 1) 2) 3) 4) Aritmetik ortalamada tum gozlernler Islerne girer. Asm uc degerler aritmetik ortalamayi etkiler. Aritmetik ortalamadan sapmalann toplarm sifirdir, Aritmetik ortalamadan sapmalann kareleri toplarm minimumdur.

Birlestirilmis Orneklemin Aritmetik Ortalamasi: Xli ve X2j (i=1n j=1m gozlernleri sirasiyla X, ve X2 aritmetik ortalamalanna edilen (n sahip olsunlar. Bu gozlemlerin birlestlrilmesiyle orneklemin aritmetik ortalamasi: elde

+ m)

elamanh birlestirllmis

X=-----

nXl + rnX2 n+rn

MEDYAN(Ortanca)
Medyan bir dagilmu iki esit parcaya ayiran bir merkezi egilim olcusudur, Gozlernler kucukten buyuge dogru siralarnr. Bu siralamalar sonunda elde edilen basit serinin tam ortasma dusen terimin degeri veya tam ortasma dusen iki terimin ortalamasi serinin medyamdir, Yani;
J

n tek n clft

eger seri gruplandmlmis

ise; Med

nIa + 2

fauceki
m

.a dlr

Burada;

Ia medyan sirufuun alt stmri fm medyan simfuun frekansi fa medyan simfmdan onceki snuflann frekans toplarm a: simfm uzunlugu

MOD(Tepe

Degen)

Gozlernler kucukten buyuge dogru siralamr, Bu siralarna sonunda gozlemlerden herhangi biri digerlerlne nazaran fazla sayida tekrarlanmarms ise serinin modu yoktur. Eger gozlernlerden biri digerlerinden daha fazla tekrarlandt ise bu gozlernln degeri serinin modudur. Bu seriye tek modlu seri denir. Eger gruplandmlmis Burada; Ia mod simfuun alt stmri
J

seri ise Mod

= Ia + ~.+.1 .11

a: sirufm uzunlugu

.11Mod sirufindan onceki sirufm frekansi ile mod simfuun frekansi arasmdaki mutlak fark .12Mod simfmdan sonraki sirufm frekansi ile mod simfuun frekansi arasmdaki mutlak far Not: Gruplandmlmis serilerde Islern kolayligi bakmundan mod simfi olacaktir. Geometrik Ortalama: = n_JX1. X2· Xu veya G.0 = ~ en fazlagozlernln oldugu simf

....

L
n

log X.
1

i=l

Harmonik Ortalama=

-+-+ ... x; +x, X2

1 veya H. 0

=1

-L!l_ n J-1X

1 ile verilir.
j

Ceyreklet'(Kuartiller )
Verilen gozlemlerin buyukluk strasma gore siralanmasmdan sonra tam ortaya dusen terim, seriyi iki eslt parcaya aymr, Bu seriyi 4 eslt parcaya, 10 esit parcaya ve 100 esit parcaya ayirablllrlz, Serinin 4 esit parcaya aynlmasma ceyrek aynlma denir. Ceyrekler 8182 83 ile gosterillr, Bu ceyreklerin bulunusu basit serilerde de gruplandmlmis serilerde de medyanm bulunusu gibidir. Basit seri ise 81 = (
n

+ 4

1) '

82 = (
n

+ 4

1) .2,

83 = (

+
4

1) .3
+
4-fo
fm

Gruplandmlrrus

-- fa seri ise 81 = Ia + 4 fm . a,

3n

82 = med,

83 = Ia

.a

Ia medyan sirufuun alt stmri fm medyan simfuun frekansi fa medyan simfmdan onceki snuflann frekans toplarm a: simfm uzunlugu

Ondahklar(Desiller)
Buyukluk strasma gore dizllmis gozlernleri 10 cesit parcaya bolen degerlere desil yani ondahk denir. Buna gore Dr, D2, D3, ... , D9 tane desil vardir, Basite serilerde desil hesaplamasi ceyrekler de oldugu gibidir.

Gruplandmlrrus

seri ise D. = T,

+ 10fm

i. n - fa

. a esitligi ile bulunur.

Yiizdelikler (Persantiller)
Buyukluk strasma gore dizllmis gozlernleri 100 cesit parcaya bolen degerlere yiizdelik yani persantil denir. Giinliik dilde yiizde ve yiizdelik kavramlan sik Sl kanstmhr. Oysaki bunlar farkh kavramlardir. Yiizde dendlgi zaman belli miktarlar anlasihr. Yiizdelik dendiglnde ise olcek iiserinde oyle bir nokta var ki bu noktanm altmda ve ustunde belli olcumler vardtr ve bu noktanm degri yiizdeliktir.Buna gore Dr, D2, D3, ... , D9 tane desil vardir, Basite serilerde desil hesaplamasi ceyrekler de oldugu gibidir.

Gruplandmlrrus

seri ise Xi = T,

+ 10~m

l.!!_ - fa
. a esitligi ile bulunur.

Tarnm:

X1,X2,,,.,Xn gozlern grubu olsun. Bu gozlern grubunun aritrnetik ortalamasi

_ 1~ 1~ _ X = n L Xi olrnak uzere ortalarna rnutlak sap rna; O. M. S := n L IXi - XI

i=l i=l

basit serilerde bu sekilde verilen rnutlak sapma, frekans serilerinde serilerde de benzer sekilde verilir. X1,X2, ".,Xn gozlernleri sirasiyla
1~ ortalarna sapmasi: O. M. S = n L
i=l N

ve gruplandmlmis

iv i2' ".,in kez

_

gozlenmis ise bu gozlemlerin

Ii IXi - XI

Tamm: X1,X2,,,.,XN sonlu bir kitlenin elernanlan ise bu kitlenin ortalamasi ve varyansi:

Eger kitle ortalamasi ve kitle varyansi hesaplanabiliyorsa yani kitlenin elernanlan gozleneblliyor ise Islernlerde bu degerler kullaruhr, Aksi taktirde bu kitleden alman X1,X2,,,.,Xn elernanh bir ornek goz online ahnarak asagidaki degerler hesaplamr, Eger kitle ortalamasi 11 hesaplanabiliyor ise bu orneklemin ortalamasi:

si = ~

L
n

(Xi - 11)2 esitligi ile bulunur. Genel olarak 11 blllnmedlginden X orneklern ortalarnasmm kullamlmasiyla

orneklemden

i=l

hesaplanan

elde edilen orneklern varyansi

kullaruhr, S2 = ~

L
N i=l

(Xi - X)2

Ornekleme Dagilimlan ve Tahmin Etme: Bir rastgele degiskenln ahndigi kitlenin tumunu gozlernek her zaman mumkun olmadigi icln bu rastgele degiskenln olasihk dagilimmm herhangi bir parametresinin gercek degerinin hicbir zaman belirleyemeyiz ancak bu parametrenin tahmini degeri olan bir istatistik hesaplanabilir. Eger ayru kitleden cekilen cesitll orneklemler ele ahmr ve bu orneklemlerden herhangi bir kitle parametresine karsilik gelen tahmini deger olan istatistik hesaplandiginda bu degerin az cok birbirinden farkh oldugu gorulur, Soyle ki N elemanh bir kitleden n elemanh orneklernler secilirse her bir orneklern lcin ilgili istatistigin degeri aym deglldir, Bu nedenle istatistiklerin birer rastgele degisken oldugu aciktir. Dolayisiyla bunlann bagimsiz degiskenleri ve varyanslan ve dagilimlan vardir, Bu istatistigin olasihk dagilimma 0 istatistigin Ornekleme Dagihrm denir. Istatistigin orneklerne dagilmum olusturabilmek icln oncelikle 0 istatistigin kac farkh durumda hesaplanablleceginln belirlenmesi gerekir. Turn mumkun durumlarda ilgili istatistigin kac farkh durumda hesaplamrsa olusturulacak olan dagilmu 0 istatistigin orneklerne dagilmu olacaktir, Orneklem Ortalamasi ve Varyansm BaZIOzellikleri: X1,X2,,,.,Xn rastgele degiskenler
N

ise bunlann ortalamasi

X = ~Li=l Xi ve varyansi
n

S2 =

n-1L

~ (Xi - X)2 de birer r. d dir.

i=l

Teorem: Xv X2' "., xn rastgele degiskenleri degiskenler ise Ilg = E(X) = Il diir.

lcin E(Xa = Il (i = 1n) ortalamah rastgele

Teorem:

Xv X2' "., Xn

bagimsiz rastgele degiskenleri

(12 (1~

lcin E(Xa = u, V(Xa =

dir

(j2

ise

= Vex) = -

Teorem: N herhangi sonlu bir kitlenin eleman sayisi n de bu kitleden iadesiz olarak secilen bir orneklernin eleman sayisi olsun. Bu kitleden cekilen n hacimli turn mumkun orneklemler lcin ortalamalann ortalarnasi Ilg ve ortalamalann varyansi vj olmak iizere
_ 2 _ (j2 N - n . Ilg = E(X) = u, (jx = Vex) = -;:;-. _ 1 dir N

Teorem: N herhangi sonlu bir kitlenin eleman sayisi n de bu kitleden iadeLi olarak secilen bir orneklernin eleman sayisi olsun. Bu kitleden cekilen n hacimli turn mumkun orneklemler lcin ortalamalann ortalarnasi Ilg ve ortalamalann varyansi vj olmak iizere

Ilx = E(X) = u,

~l = Vex)

= - dir n

~2

Tamm: Orneklem ortalamasi x'nin standart sapmasi ~x = hatasi denir. Asagrdaki ifadeler dogrudur: 1) ~x < a 2) brneklem 3) ~x = ~

••

(J'

Vn

na ortalamanm standart

Hacmi n buyudukce orneklern standart hatasi kuculur,

vn~N=1

Fn

Esitllglnde

~N=1

Fn carparuna

Sonlu Kitle Carpam denir.

Bu carparu N.(O,OS»n oldugunda kullamlmayabllir, Bu durumda; 1) Eger n>30 ise orneklerne buyuk orneklern denir. 2) N<30 ise orneklerne kucuk orneklern denir. 3) Teorem: X1,X2, ... .X, rastgele degiskenleri Il ortalarnah ~2 varyansh normal dagilima sahip rastgele degiskenler olsun. 0 zaman x orneklern ortalamasi da Ilx = E(X) = Il ortalarnah

~l = Vex)

= ~ varyansli normal dagihma sahip bir rastgele deglskendlr,

n

Teorem(Merkezi

Limit Teoremi):
~2

X1,X2, ... .X, rastgele degiskenler Il ortalarnah

varyansh aym dagilima sahip rastgele olmak iizere z =

degiskenler olsun. X, Xi lerin aritmetik ortalamalan rastgele degiskenl buyuk orneklemler

x: rn

1l

Vn(X-Il)
(J'

icln yaklasik olarak standart dagilima sahiptir.

Not: Merkezi limit teoremi istatistikte onernli bir yer tutar. Bu teorem aciklamasim sadece X nin orneklerne dagilmu lcin verecegiz, 1) ilgili degisken bakimmdan Il ortalarnah ~2 varyansh dagilmu da normal olan bir kitleden n elernanh orneklemler rastgele secllsin Turn mumkun durumlarda bu orneklemin ortalamalan hesaplansm ve bu ortalamalan orneklerne dagilim olsun. Kitlenin dagilmu normal oldugundan ornek hacmi n ne olursa olsun. (n>30 veya n<30) orneklern ortalamalannm orneklern dagilmu normaldir. Buna gore bu dagilimlarm parametreleri de eger orneklern seciml iadeli yapilmis ise
Ilx = E(X) = Il
_

~l = Vex)

~2

= -. n

Eger kitledeki eleman sayisi N cok buyuk oldugunda yani N~oo da

~N=1

Fn terimi

1e

ahnabilir. Diger taraftan hemen gorulmektedlr ki orneklern hacmi buyudukce (Jl degeri kuculur, 2) Eger ilgili degisken bakimmdan ortalamasi J1 varyansl (J2 olan dagilmu normal olmayan bir kitleden n elemanh orneklemler secerek turn mumkun durumlarda ornek ortalamalan hesaplanrms ve bu ortalamalann orneklerne dagilmu olusturulmus olsun. Kitlenin dagilmu normal degilken ornek hacmi n arttikcafbuyuk orneklemlerde ornek ortalamalann orneklerne dagilmu normale yaklasir, kucuk onermclcrdc kesin bir sey soylenemez) Dagihmm saga ya da sola carpikhk durumu fazla olsa bile buyuk orneklemlerde X nin normale yeterince yakm oldugu kabul edilir. Varyasyon Katsayisi: Standart sap rna dagihmm yogunlugunu gosteren bir olcudur, Ancak standart sap rna ile dagilim hakkmda fazla bir sey soyleyemeyiz cunku hesaplanan standart sap rna mutlak bir degerdlr, Bu deger buyuk miidiir? Kucuk miidiir? Normal midir? Sorulanna cevap vermemiz mumkun degildlr, Biliyoruz ki bir oleum dizisindeki olcumlerin birbirinden farki artnkca standart sap rna buyur, Olcumleri birbirine yaklastikca standart sapma kuculur.Deglsimln olcusu olan standart sapmanm ortalamanm bir yiizdesi haline getirilerek elde edilen olcuye Varyasyon Katsayisi denir. Vile gosterillr, a) Kitle lcin V = -.100 /l
b) Orneklem lcin V = =.100 ile verilir.
(J

..

s x

Eger merkezi egilim olcusu olarak Medyan kullarnlrms ise degisim olcusu olarak Ceyrek kaymanm kullamlmasi gerekir. Bu durumda degisim katsayist Vq ile gosterillr, Ceyrek Kayma
Me d Q3 - Ql 2 Me

Vq

.100 =

.100 ile verilir.