DCANE CNDOGL

2 Ocak 962'de stanbul'un skdar ilesinde dnyaya geldi. 2

Nisan 980 de balad yaz hayatna eitli dergi ve gazetelerde
makaleler yaymlamak suretiyle devam etti. 981 de Kur' an ilimleri
ni temel ura alan olarak seti. Yorumbilim'in (lm-i Tetsir) yan sra
uzun yllar Tarih, Dilbilim (lm-i Belagat), Dncebilim (lm-i Mantk)
ve felsefe dersleri verdi. ubat 998'den beri Yeni afak gazetesinde
ke yazarl yapmakta olan Cndiolu, geleneksel ilimiere hayali
yet kazandrmak gayesiyle klasik mantk, psikoloji, kelam ve felsefe
metinlerinin neir ve hazrlklanyla megul olmaktadr.
Eserleri:
1993'te Elmall Hardi Yazr'n Hak Dini Kur'an Dili: Kur'an-
Kerim ve Meal'ini hazrlayp notlardrar yazarn 995 'ten itibaren
yaymianm balca eserleri unlardr: Bart Risalesi (1995);
Kur'an ' Anlamann Anlam (1 995); Szn z: Kelam- lahi'nin
Tabiatma Dair (1996); Szl Kltrden Yazl Kltre: Anlamn
Tarihi (1997); Trke Kur'an ue Cumhuriyet deolojisi (998);
Kur'an, Dil ue Siyaset zerine Syleiler (1998): Kur'an ue Dile
Dair (2005): Tarih ue Siyasete Dair (2005); Kur'an evirilerinin
Dnyas (1999); Bir Siyasi Proje Olarak Trke ibadet (1999):
Bir Kur'an airi: Mehmed Akif ue Kur'an Meali (2000): Philo
SopiaLoren (2004): Arasokaklarn Tarihi: Hatralar ue Hatratlar
(2004): Kef-i Kadim: mam Gazali'ye Dair (2004); Felsefe'nin
Trkesi: Cumhuriyet-Felsefe-Eletiri (2004), Dnce Dlenir
(2005); Akif'e Dair (2005); Mehmed Akif'in Kur'an Tercmele
ri (2005); Merutiyet'ten Cumhuriyet'e Din ue Siyaset (2005);
Bir Mabed Bekisi (2006); Bir Mabed iisi (2006): Bir Mabed
Savas (2007); Daireye Dair (2007); Hz. Insan (2009): lmn
Drt Rengi (2009): Gz izi (2010); Hakikat ve Hurafe (2010):
Cenb- Ak (2010).
AKF'E DAR
Kap Yaynlar 203
Edebiyat 33
AKiF'EDAiR
Dcane Cndiolu
1. Basm . Aralk 2005, Kakns Yaynlan
2. Basm ` Mart 2010, Kap Yaynlar {Geniletilmi Bask)
ISBN 978-605-4322-13-8
Se1if;ka Noo 10905
Yayma Hazrlayane Mustafa evikdoan
Kapak T asarmo Utku Lomlu
Mizanpaj: Bahar Kuru
2005, Dikane Cndolu
2010; bu kitabn yayn haklar Kap Yaynlan'na aittir
Kap Yaynlar
Ticarethane Sokak No: 53 Caalolu 1 stanbul
.TeL {212) 513 34 2021 Fakso {212) 512 33 76
epostao bilgi@kapiyayinlari.com
ww.bpiyayinlari.com
Bask ve Ci h
Melisa Matbaaclk
ihehavuzlar Yolu Acar Sanayi Sitesi No . 8 Bayrampaa 1 stanbul
Tel (212) 674 9723 Faxo {212) 674 9729
Genel Datm
Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti.
Ticarethane Sokak Noo 53 Caalolu 1 stanbul
Telo {212) 511 5303 Faks {212) 519 3300
Kap Yaynlar, Alfa Yayn Grubu'nun tescilli markasdr
AKF'E DAR
Dcane Cndiolu
Ccni l cli l mi Bask
DENEME
indekiler
hicrann dili
ssz sokaklarda dinlenen iirin iddeti 3
asm'n nesliymi! 6
iirinin arkasnda kalan air 1 O
hikmeti iire katk etmek 14
tekke mslman m, cami mslman m? 21
bir benim mest olmayan meczCbun 25
akif niin msr'a gitti? 29
kur' an' n trkeletirilmesinde atatrk'n rol 33
safa m, fakr u zaruret mi? 41
bilgisiz(ce) yorumlar 45
biz hakikatin ta kendisiyizl 49
bir uval ceviz kabuu 52
akif'in kur'an tercmesine dair 55
ak-seik olmak" m gerekir, ap semek mi? 59
gaib'den gelen bir mektub 62
maymun stratejisi 65
kuyruklu yalan ve/veya yalann kuyruklusu 69
akif hakknda bir kitap 73
iki fotorafalt yazs 7 7
camdaki can 80
safahat'a suikasd 83
seeaat arzederken sirkatin syleyenler 94
tarihin glgesinde 98
amerikan gizli belgelerinde 02
yamura hakknz olsun' o5
bir metnin hatrlattklar 08
inkilab ve babali 2
bir hilal uruna, yani senin uruna 6
durarak mar okunmaz! 20
akif'in ocuklan
onu alarken greniniz var m? 21
asker kouunda kur'an tefsiri 3
emin akif ersoy'un hznl hikayesi 34
utarmak erdemdir! 38
hikaye bitiyor ama hzn bitmiyor 4
tashihler bitmez 45
mehmed akif'in olu tahir bey 49
drt ylda oniki msra 53
hicrann dili
ssz sokaklarda dinlenen iirin iddeti
Kcndisinc caddc ortasnda iir okumak i stc,cn gcn bir adama,
"iir sknct i s|cr, iir ciddi,ct i stcr" dcrccsinc mukabc|c cdip onu
tcnha bir sokakta dinlc,ecck kadar hassas, Llcndimicc |s.a) al|
m itira|ana do|u bir kitab cvircn dcvrinin mchur bir ,acarna,
L|imdcn gc|sc scni tcpc|crim' " di,ccck kadar cdid bir airdcn,
yan| mJs|man bir airdcn, Mchmcd kil`tcn soz amak i sti,orum
imdi sizc.
nu, ncc bir dostundan, Mithat Ccma|`dcn din|c,c|im.
(. .. ) Sesini bile renemediim adam [
A
kif] , o gndenberi iimde
bir merak oldu. Birka gn sonra, ona Koca Reit Paa trbesinin
nnde rastladm. Selamlatk. Artk yanyana yryorduk; artk be
nimle konumaya mahkCmdu. Fakat yine konumuyordu.

yle ki
uzaktan bakanlar, beraber gittiimizi anlayamazlard . Bir aralk bari
ben lakrd edeyim dedim; fakat sylediklerimi o derece benimle
mterek olmayan bir yzle dinliyordu ki Iakrdlarm muhavere ola-
3
myordu. Bir aralk konumasndan vazgetim. sesine raz oldum.
( . . . ) Fakat bu Mehmet
A
kif Bey benim bir sr lafma bir edatla
olsun cevap vermiyordu.

imden "Ben seni blbl gibi syletirim''

dedim; nk biliyordum ki bir insan geveze yapmak iin en ksa
are o insana meziyetlere ait eyler sormaktr:
-iirlerinizi niin bastrmyorsunuz efendim?
-Nesini bastracam? Deer mi?
atm: bu adamn sesinde Arapa yoktu; bu ses mhtez, asabi,
zeki sesti.

nsan yz kadar manal ses. Sesinin bu temiz gzellii

kadar kendinin haddini bilmesi de houma gitti: iirlerinin baslma
ya layk eyler olmadn biliyordu. Demin kendisi ile elenmeye
karar verdiim iin ona birdenbire acdm. Mahzundum. Ve ken
disinin haberi olmayan bu maduriyetine merhameten o zamanki
mucizelerimden bir iirimi okuyacam ona haber verdim. Bir de
kibar tevazula dedim ki:
-Byle sokak ortasnda' Sizi rahatsz etmi olmaym sakn?
!
-"Rahatsz olmak ne demek?" dedi; "yalnz iyi dinlemek isterim.
u sokaa sapal m. " ( . . . )
O gn saptmz sokak, bir sanatkarn iirini en son sesiyle okuya
ca kadar sszd.
lmdl dc Mchmcd klll blr dumanndan, Dr /bdu||ah
Ccvdcl`lcn dlnlc,c|lm.
Balkan muharebesinden sonra Talat Paa merhum ve rfekas
bir Mdafaai Milliye messesesi vcuda getirdiler. Bu messese
muhtelif encmenlerden mteekkildi . Biz dahi Heyet-i radiye
denilen bir encmene aza intihab edilmitik. Encmende ezcmle
Akuraolu Yusuf , Ahmed Cevad, Mehmed
A
kif Beyler de vard.
Birgn ictimada Mehmed
A
kif Bey bizi gstererek " Benim elim
4
den gelse bu adam tepelerim. Fakat memlekete hizmet namna
anldm iin maa' l-kerahe onunla bir mecliste bulunuyorum.
Dozy'nin kitabn tercme eden bir adamn huzuru kadar bana azab
olmaz" dedi. ( ... )
Demek bu mslman airin lisanndan da. elinden de nas masur 'ut
tecavz olamayacak Byle mslmanln nasl tebcilkar olabili
riz?
Abd.||ah Ccvdcl|n bu sua|i, lakdir cd|c.c. uzcrc istifhan-
inkarf mana-nda blr sua|dlr, ,anl kcndis, Blz bo,'c blr nus.u
man|n lcbcl|kar olama,z" dcmck ls:cmck|cJ!r vc |u da onun
zav|,cslndcn bak|dkda ga,ct tablld|r.
|ckl blz hangl zavl,cdcn bak,oruz
Acaba biz b,|c b|r mus|uman|n lcbcl|kar o|abl|lr ml,iz'
,'e ,a da b,|c, cn nlha,cl blr kllab 1urkc ,c ,cvldll l.n.
hcrhangiblr klmscnln lcpc|cnmcslndcn ,ana o|ab||lr m|,lz
Mus|uman blr alrin bu lur b|r lcpkldc bu|unmasn ho grcbi|ir
mi,iz
Bu mlnva| uzcrc daha blrok sua| soru|abl|lr. Ancak bu sua|lc
r|n ccvab vcrllmcdcn ncc, u sua||crln ccvabnn vcrl|mcsl gcrckir
di,c duunu,orum.
Blz, duman|armz|a '} b|r arada ,aa,abilir |,aama, lstc,c
b|||r| m|,|z
Biz, b|r sanalkarn llrlnl cn son scsl,|c oku,aca kadar ssz
sokak|arda llr d.n|cmc,c muhc,,a m,z
Bu arada slzi bir lpucu. iki ha,r` dan blr evet kmaz'
5
asm'n nesliymi!
Bir dnrn vc,a sanalnn oncc cscr||cr)i,|c kar|arz.
ncc cscr| gorrz, cvc.a lc|ii okuruz, ,ani cscrdcn mcssirc,
muc||c]lcn mc||ic doru gidcriz. Do|a,s,|a bir dnr vc,a
sanat, an.amak iin dc hi kukusuz oncc o dnr vc,a sanal
nn cscr|crinc |asar gzdcsinc) nuz clmc,i, halla mmknsc
vak o|ma, islcriz.
Bu ,o|u lcrcih cdcn|cr, bibliyografyay lcrccmc-i asar`) biyog
rafiye | lcrccmci ha|` c) oncc|c,cn|crdir.
Nc ,azm Nas| ,azm Niin ,azm Nc,i ama|am Ama
cn nas| i|adc clmi vs.
Yaz|an ,azan` n, ,ap|an ,apan`n nndcdir hcp. Lscri ar
kclmcmi o|sa,dk, cscr sahibini nas| arkcdcbi|irdik larkcdcbi|ir
mi,dik
L|imizdc cscri o|masa,d, nazarmzda cscr sahibi dc o|mazd .

6
K|msc scn`| arkclmcdcn bcn | arkcdcmcz.
Bcn, nc gar|plir ki oncc scn` dc, scnin sa,cs|ndc larkcd||cb|||r,
gor|cb||ir. Ln ,aknmzda o|an, ||k nazar |l|bar|,|c, cn uzamzda
o|andr, cn uzamzda o|ansa cn ,aknmda olan.
Lscr|n cn az |arct cll|| ,cr, cscr sahibin|n bu|unduu ,crd|r.
Muhalab, cscr| di|cdi|ncc kavra,ab||mck ||n, cscr sah|b|n| dar
da brakma,a a|r. Lscrdcn clk||cnd||, kc||mcn|n tam an|am,|a,
gzleri kamat lakd|rdc, cvcl, ancak o lakd|rdc, cscr sah|bini
dc lanmak |slcr. Lak|n goz|cri kamaan|arn ou, cscr karsnda
,|c aar|ar, o,| cs|nc aaka|r|ar k| cscr|n sah|b|n| mcrak clmcz
|cr, ak||arna b||c gcl|rmcz|cr.
Bu ncdcn|c baz cscr|cr, kcnd||cr|n| var cdcn|cr|n onndc ,cr
a|r.

5|c,man|,c Cam|` |n|n |hl|amn sc,rcdcn ka k|| , 5inan` n

k|m o|duunu, nc h|ssclli|n|, nc,| kaslcll||ni mcrak clm|t|r
Yah,a Kcma| `|n ||r|crini czbcrc b||cn|cr arasnda nicc|cr| var ki
a|r|n vcal lar|h|n| b||c b||mcz. Ncrcdc ka|d k| ak|arn , husran|a
rn, az||cl vc zaa.arn bi|s|n, b||mck |slcsin'
Bazcn dc lcrs| o|ur. Lscr sahib|nin cdas sadasn, kar|zmas csc
rin| go|gc|cr. Muc||i lc|||n|n onndc g|dcr. Kcnd|s| b|||n|r, cscr.cr|
n|n ad b|||n|r, ama gcrcklc cscr|, cscr|cr| ,oklur, kcnd|si vardr.
Bo,|c|cr| o|uncc, cscr|cr| dc o|r. Lscr|cr|,|c dc| | , nam|ar,|a
varo|duk|ar , cscr|cr|ndcn dc||, cscr|crin|n has|asndan harckc||c
varo|ma, lcrc|h cll|k|cr| ||n, n|cncn kcnd||cr| o|ur, cscr|cr| dc
||.
Moda labir|c, marka o|ma, baarm|ardr. L|dc ctlik|cr|nin
hcpsi bu kadardr. nk lar|h bo,|c|cr| karsnda acmaszdr. n
|ar, dorudan, n||cr mczbc|cs|nc ,o.|ar vc ha,alla |kcn ,clcr|ncc
7
istiadc cttik|crini gcnJnc a|arak o an| an| Jn|crini JrJmc,c
tcrkcdcr.

Vcatnn 70. ,|dnumJndc kcndisini andmz Mchmcd ki,

acaba cscr|cri,|c mi, ismi,|c mi ,a,or
Mehmed Akif ismini bl|me,cnlmiz var m
Mi||i airimizin adn hcrkcs bi.i,or, rcsim|cr dc hazamzda.
Lscr|cri dc ,|c sa,|r. ncc sti k/al Mar , sonra Sa/ahat.
stik|a| Mar ` nn baz msra|arn oumuz czbcrc oku,abi'iriz.
Lh, Safahattan baz para|ar bi|cn|crin sa,s da az dci|.
Bu kabaca hcsaba grc, ml||| alrimlzln hcm adnn, hcm asar
nn bi li ndii ni pcka|a s,|c,cbi|iriz.
|cki ,a tan nd n ?
Bir dJJnc|im baka|m, ki` i , ki`in kcndisini nc kadar tan
poruz
Lscr|cri arac|,|a, top|um|a kcndisi arasna bi|c blc duvar rcn
bu mahvi,ctkar airi tanmak iin kcndisini ikna cdccck dcn|i cidJi
blr adm attn iddia cdccck ka kii var aramzda
|sa,d, iz|crl dc o|urJu Yok, nc ,azk ki!
k, nc ,app cdip kcndsni nazarmzdan gz|cmc,. baard .
Kcndi tabiri,lc cemi yet-i beeriye i | c i|gi|i hizmct|cr ,apan kl, cn
niha,ct hizmct| erl,|c, hizmcl maksat| asar,|a tannd.
|akknda dcr|cnmi vc dcr|cncbi|ccck cn kapsam| bib|i,og
ral,a|ar, bu mJdca, kuvc||cndlrmck|cn |c blr lc ,aramaz
|ar. Mcvcut o| 5n| ar dikkat|c incc|c,inic. onca ,az, kitap arasnda
ki`in usu|ca ka,bo|duunu vc bir tJr|J clc gciri|cmcdlini g
rccckslniz.
8
Asmn ncs|i,mi!
1op|um|a, lop|umsa| o|an.a i.gi|cncn|cr, srl top|um iin ki` |c,
top|uma hizmcl cdcn, cdccck o|an ki1c i|gi|cndi|cr.
Hayat dcnincc, krk dkk bir bi,ograi , gcvck bir krono.oi ,
eserleri dcnincc, 5aahal`n mchur lop|umsa| vaaz|ar vcrcn iir
|cri.
|cki ,a Hicran, Secde, Gece gibi gz|crdcn giz|cnmc,i baar
m gcrck kiin iir|cri
|c|c hc.c, ahscn mcl|unu o|duum, o rcsim arkas kl` a.ar
Bir crd o|arak ki ncrcdc
1op|um o.arak dci|, bir birc, o|arak, ara,an, soran, iliraz cdcn,
arad , sorduu, itiraz cl|ii iin ac ckcn lck lck birc,|cr o|arak
is|iadc cdcccimiz yalnz Ak if ncrcdc
Arama, srdrccciz. 5rdrmck zorunda,z.
ki iin dc.|, kcndimiz i.n.
9
iirinin arkasnda kalan air
Mchmcd ki|` in bi|indiini ama lannmadn so,|crsck, acaba
abarl,a kam m o|uruc
|a,r'
Kcsin|ik|c ha,r'
Mchmcd ki|, biz iin ,aa,an, bize hicmcl cdcn, oncmscdii,
dccr vcrdii, halla kulsad biz iin bcnini lcda clmcklcn ckin
mc,cn bir airdi, bir dava adam,d , iddias vard , gcrck|cmcsi
iin cann |cda cdcbi|ccci scvda|ar vard .
, bize hicmcl amac,|a ,acd, bi z iin ,acd vc ,aad. Cc
mi,cli bccri,c,c, ,ani mcnsubu bu|unduu, ait o|duu top|uma
adad kcndisini.
Bi c|cr dc onu o,|c tandk, bicim iin ,aptk|ar,|a, bicim iin
,acdk|ar,|a, bicc gornd kadar,|a.
,sa bir dc gic|idcn gic|i,c kcndis|ni ,acan, an|atan, ku,lu ko
c|crdc bir bana kcndisini dncn, kcndisi iin dncn vc ,acan
bir ki| vard.
lO
Bizc grnmck l slcmc,cn, bc|. clmcsc dc bizdcn kaan, ka
ma,a a|an br kl. . .
|ucur mahcrdc nam u nian an|masn dc, mahv- vcud
c,lc,cn, ,anl kcndlslnl ,ok clmc,c a.an blr kl . . .

Km baarmadn so,|c,cblr k
Baard . Nc ,app cdip nacanmcn ucana dmc,l bcccrdl.
Kalaba'k'arn llndc b|c ,a|nc ka.d, hcm dc bl|c lslc,c ,a|nc
ka|d .
Kur`an Kcrm` l lcrcmc cl.l o clln ,||arda, dln|cnmck lln
Mcsncv, cr lk kcc hcm dc crh.cr,|c blr|klc halmcdcn
Akl` l a,cl Safahatnda bulmak l sl,orsanc, blrac son|ara doru
,rmclsnlc. Mcscla 5aahat`n 7. Kitab` n biraz daha dikkal|icc
okumalsnc.
|lcranna, gccc|crlnc, sccdc.crlnc orlak o.mak l sll,orsanc, cv
vc|cmrdc, ko,nunda nc,,|c, bo,nunda | ,alas,|a avarc avarc
sokak|arda do|aan Nc,ccn` ln chbbasndan kl|c hcmhal olma
|sn.
WW
Bu Akl` ncrcdc bu|aab.lr, onun|a ncrcdc lanabl|rc
L|bcllc rcsm arka.arma ,acd o mln m.l kl' a.arda.
Co|gcslnn ardna glc|cncn kl, rcsm arka|arndadr.
Arkalarda, ,an gornmcmck ln saklanp glc'cndl hcran
do|u surctlcrin arka|anna, chbba,a sclam o|sun' dc,u kara'ad
krk dokk m sra'arda . . .
1abll k br dc mckluplarnda.
kll, d osuarna ,acd mckluplarda, kcndsln gc|cmc, pck
baaramac, ok daha kcndls olur.
l l
Konumaklan ok susmay l|,ad cd|nm bu bu,uk adamn,
gcrcklc, susarkcn konulJunu, b|cn|cr b|||r. Mcklup|arnda
mcklubun ,az|d k||crc grc baz lark||k|ar lasa da szsn,
lkcs|n|, zdrap vc,a scv|n|cr|n| davurmaklan, bc||| ctmcklcn
pck kanamaz.
|ac Babann, ,an| Baban.adc Ahmcd Na|m|n vclalndan
du,duu tccssur lck kc||mc,|c ]cckolJJcd|r.
Bu ncdcn|c o|sa gcrck, |ac Baba` sn pck bck|c|mcm, vc
lalnn arJndan cn ok |k ,| bck|cdklcn sonra kadim doslunun
,anna g|lm|l|r, c,h lkbcr hakknda husn zannmn zcrrcs|n|
b||c lcda clmcm d|,cn, bc|k| dc ha,allak| cn ,akn doslunun ,a
nna . .
Bizim ||n ,azm vc ,am br a|r|n, bizi m ||n ,aplk|ar
n ncmscmcd|m| s,|c,cmcm. Nlck|m |g||cncn|cr. v||r|ndck
k|l`|c ||g||cn|,or|ar, onu vllr|ndc, b|z|n nundc, b|zm numuzdc
a|n pak, srl pck b|r surcllc lulab||mck ||n hak|ka|cn cdd aba|ar
gslcr|,or|ar.
B|z, bizim iin ,azan vc ,aa,an k|l` | |, klu b||,or. halla
ccr lanmak dcncb|| |rsc buna az ok onu lan,oruz.
|ck| ben?
Bcn, bcn|n dc duuncn, ben n, bcn ||n dc ,azma,a, ,a
ama,a a|an, b|c |slc,c gz|crdcn rakla ka|ma, scm| o|an
k|l1n hcrbr|mz |n, lck lck b|z|cr n s,|c,ccck ok szu o|du
unu da b|,orum.
Ksacas , kl` |n ||r,cl|nn as| bu vaddc orla,a k.n vurgu
|ama,a a|,orum.
^
12
air|cr dcrvi|crin kardcidir. A,n kascdcn icr|cr unku.
Muha,,i|c` nin kascsindcn
kil, bir 5|rdcrc|tir.
Kimscnin kukusu o|masn ki bu,k|uu dc buradadr. hcm dc
vitrindcki|crc bakmaktan gz|cri kanam o|an|arn as|a grcmc
,ccck|cri kuuk|uktcki bir bu,k|uk . .
Bizc bovcrin, b|zi bo|a,n dcmi,orum. 5adccc biz kadar. be
nin dc i|gi,c muhta o.duunu, ustc|ik ben bu,umcdikc, bizin bu
,,cmc,ccc.ni s,|u,orum.
5orarm sizc, ii.inin nundc dci|, aikasnda ka|an |u iri kc
lctmck iin imdi dci|sc, nc zaman ,ola duccciz
13
hikmeti iire katk etmek
Tek bana yaayan birinin yaam g olur; srekli olarak kendi
bana etkinlikte bulunmak kolay deil, bakalaryla birlikte, ba
kalar adna bunu yapmak daha kolay.
air tabiatma ramen, Mchmcd ki|, mrunun bu,ukc bir ks
mn, Ari stotc|cs`in bu tcsbitini doru|arcasna gcirmitir. bakala
ryla birlikte vc bakalar ad na . ..
5adccc baka|ar adna m
Baka|ar iin dc ,aam bir adamd: Mchmcd k|.
Bu bakalarnn iinc, kcndi si dci| sadccc, ai|csi dc girmcz, ci
dc, ocuk|ar da . . .
Mi||i airdir. anakka|c Dcstan ` nn, stik|a| Mar`nn airidir.
op|uma ma|o|mu, top|umun ma| o|mu iir|crin airidir.
atcn ,|cdir, zat da ,'cdir.
|a| b,|c,kcn, top|umu, top|umsa| mcsc|c|cri parantczc a|mak
surcti,|c ki| vc iiri hakknda konuu|abi|ir mi
14
|a,r!
Din, vatan, mi||cl, ah|ak, mukaddcsal, vs.
lc sicc ki` in ccrindcki pcrdc|cr.
kili mi konuacaksnc, o ha|dc ,anncda bu konu|ara i|ikin
hamas nol|ar o|ma|. Karncda rcnmck dci|, clki|cnmck islc
,cn ,n|ar var, iirin dc, airin dc kcndi|crinc md/olduu ,n
|ar . . .
Mi||ct, kcndi dcrt|cri hakknda konuu|masm isli,or. kil dc
,|c islcmi|i. lcp mi||clin dcrl|cri,|c i|gi|cnmi, vatan-mi l let ucc
rinc konumulu.
5anal sanal iin dci|, sanal mi||cl iin dcmili . ncc vatan
dcmi|i. op|uma ma|o|mu, lop|umun ma| o|mu iir|cr ,acm,
kcndisini isc adcla ulanga bir ocuk g|bi ||r|crinin arkasna sak
lamt.
iirin arkasnda kalmak baka, iirin arkasna saklanmak daha
baka.
iirinin arkasnda ka|an dci|, sak|anan adamd.
ki` in iir|cri ckscri,cl|c bakalar ad na vc bakalar ii n ,a
c|m iirlcrdi unk.
WWW
"Arkamda kalrsn, beni rahmetle anarsn"
Derdim, sana baktka, a biare kitabni
Kim derdi ki: Sen k de senin arkana kalsn,
Urunda harab eylediim rr-i harabm!
Safahat iin Msr`da,kcn ,acd I9Z9 tarih|i bu ktada, air,
|dktcn sonra kcndisinin an|masna vcsi|c o|acan umduu csc
rinin, kcndisindcn ncc kvcrdiini ima cdi,or.
|ak| m pcki
1 5
Ksmcn.
Bari ahcscri okunu,or mu, okunduu kadar an|a|,or mu:
5anm,orum. A|n,or, vcri'i,or ama doru drsl okunmu,or
da, anla| ,or da.

Baknz. a,n ,', airimiz, ocuk|arna hangi du,gu|ana scs'cn
mi.
Ne odunmu babanz; olmad bir baltaya sap'
Ona siz benzemeyin, sonra atetir yolunuz.
Mee halinde yaanmaz, o zamanlar geti;
Gelen incelmi adam devri, hemen yontulunuz.
ki|` in lcvazJunu unutma,a|m, air sozdr, ,a|andr da dc
mc,c.im, ama kil` | n Nolacak bu memleketin hali? sorusunun
pcindc komaktan ,oru|mu ,rcinin ,ava ,ava tk|ama,a ba
|adn da gormc,c a|a|m.
R
Z7 Ara|k, airimizin vcal ,|donm.
ki`in sah|p|cni'dii, hasmlarna ' ) kar savunu'duu, sadccc
iir|crinin dci|, hak| o|arak scci,,cs|nin dc, ah|aknn da ,cc|li|di
i bir tarih Z7 Ara|k.
Mi||clc an'd larih. 5onra alclir ,o|unuz dcmi o|masna
a|drma,an ocuk|ar lara|ndan halr|and bir larih.
iir|crinin arkasnda sak.anan o ulanga ocuk|a tcmas clmcksi
zn ki l in mar|ann, dcslan.arn oku,an|ar, muhakkak ki bir kah
raman|a lanm o|ur|ar, mul|aka ah'ak' bir adam'a . .. hatta ccsur
bir ,rck|c . . . sa vc tcmiz bir zihin|c . . . umumi,cl|c comu b|r lisan
vc ka|p|c . . .
16
Lakin as| mahcun bir air|c, mahcub bir dcrvi|c dc.
nanm, ona,|anm, damga|anm, muhur|cnmi rcsm bir
ahsi,ct|c kimsc bir arasokaa sapmac.
Bir airlc, uslc|ik |rsaln bu|duka iirinc hikmcli kalk ,apm
bir air|c kalaba|klarn ortasnda bu| uup u,gun adm ,urumc,i is
lcmcc.
ha|dc air|c hcp ,n|ar iindc,kcn dci|, bir dc tck bana,
kcn, ,a|nc ikcn konuma, dcnc,in. Bir|iklc bir arasokaa sapn
mcsc|a.
imdi bic, ki|`in ka|aba|k|ara gslcrmck islcmcdii ,uzunu,
,ani iirindcki hikmcli grcbi|mck amac,|a kcndisi,|c usu|ca bir
arasokaa sapacac.
Di|crscnic pcimicdcn sic dc gc|cbi|irsinic .

Bu bir mabedse, rplak yakmaz, sonra gayet lo; 1 Gelen: Ma

bud; k bul, yayg bul, git baka yerden, ko!
Hemen bir kandil aldm komulardan, bir de seccade; 1 Dedim:
"Gel imdi mihmanm, saadetgahn amade. "
Ne yanlm hesabm: Hi kapmdan gemez oldun bak!
Mchmcd ki|1n Hicran ad| iirinin girii.
Yac|d larih I 9Zb.
Ycr Msr |i|van).
kilin bu msra|anndan ,aan hikmcl saana isc, nacanmz
da, nina,clsic . . .

Abidin kcndisi ,oksu|. Bu ,ucdcn mabcdi dc hcm bo, hcm /o.

,sa a |anacak o|an sradan biri dci| ki , Mbud. Yani Tanr .
1 7
r|plak olmaz mabcd dcdiin, hcmcn ,a,g bu|mal, ,crc
scrmc|i, konuksa karan|kla dci|, nc ,app cd|p a,dn|kla ar|an
ma|. Crmc|i, gr|mc|i, ,|c ,a, mabud|a ,z,cc grmc.i .
Davct ctmcktc hi lcrcddt ctmcmitir amma, ta'ib ,oksul oldu
u iin kcndisinin nc ,a,gs, nc dc vardr. arcsiz, ,a,g, da,
da baka|arndan tcmin clmck zorundadr, ,ani komu/ardan,
,ani laradan, ,ani dardan . . .
Bir rpda k kandi le, ,a,g seecade,c dnr. Baka|arn
dan dn dc a|nm o|sa mabcd ss|cnmitir arlk.
1a|ib hemen di,c bc|irtmi. Acc|csinc, hc,ccanna bizi dc orlak
cdi,or. alcn a|nan|ar da ,abanc|ardan vc uzak|ardan dci|, cn
niha,cl komulardan a|nm, b,|c|ik|c mabcd bir rpda davclc
hazr ha|c gcliri|m|.
Abid, hc,ccan|a vc scvin|c Mabud`u mabcd` c davcl cdcr.
Nc var ki scvgi|i dci| kapsndan icri girmck, nndcn bi|c
gcmcz.
a|ib ,an|m, hcsabn ,an| ,apmlr.
|a,a| krk|n, ,an|m|n nc ho, nc sali,anc iladc cdcr.
|i kapmdan gcmcz o|dun bak'
|akikalcn ho. nk scvgi|i,c sitcm ,crinc ha|a i l tifat cdi
,or.
Ksm,or. arkasndan konumu,or, Arlk kapmdan gcmcz
o|du" dcmi,or da ,inc hi la bn ,nn scvgi|i,c cvirmcklc srar
cdi,or.
- ... bak!
RR
Lrcl Ldib ,|c an|a.,or
iltifat ln-i Belaat ta bir sz sanatdr
18
Hicran iirini okuyorduk, "Ben bunu anlamadm" dedim. "Anlal
mayacak nesi varT diye bana kzd. Sonra okumaya, izah etmeye
balad:
-"Buradaki mabed'den maksadm, kalb. Yani: ittim o bo kalbi
ilimle, irfanla ssledim. nk oraya Mabud girecekti.
Ne yanlm hesabm: Hi kapmdan gemez oldun baki
Demek ki ben aldanmm, oras ilimle, zahiri eylerle aydnlanm
yormu, sslenmiyormu.
Sonra ne yapyorum? Onlar skp atyorum. Gafletimden yle
hesap etmiim, onlar hep varlkm, onlar atyorum. "
air, bizalih i iirini crh clmikcn, bizc soz m dcr`
pp bamza ko)u)oruz.

iirin dcvam, bu lcvili baknz nas| da lc,id cdi,or.

i
lahi! Sktm attm, ite hcrem imdi rplak:
Ne afaknda tek kandil, ne mihrabnda seccade;
Ezelden bildiin toprak, btn varlktan azade.
Serilmi secdelerdir bekleyen yerlerde mihman
Bu ryan u'le dersen, sinemin payansz iman.
RW
a|ibin artk bakalanndan alnm odn kandi||crlc. scccadc
lcrlc ii ,oktur. |atasn an|am vc masiva, (`ndan ga,nsn) ka|
bindcn sokp almtr. Artk ha|isanc sccdc|cri,lc dokur scccadcs|
ni, sal imann isc pr| pnl ,anan bir kandilc donlrr.
llim vc irlan adna otcdcn bcridcn topladk|ar,la, la|ibin, gon
ln |akkn tccc.'isinc hazrladn (nclsini, ahir`in zuhuruna
mazhar k|dn| dnmcsi kcsinliklc doru dci'dir Cnk is
19
lcncn sadccc akl- selim dc||, bl|5kls |Kuran n lladcsl,|c) kalb-i
scl|mdlr.
...
alr|cr dcrvl|crln kardc|crldlr.
uras muhakkak kl yaam soluu hcr lkl snla da clmri dav
ranr. DJn,a nlmcl|crlndcn ,oksun vc ,oksu| ,aar|ar bu ,Jzdcn.
Lkln nclcsl Rahmann sa omuz|arnda brakt bscnln scak|
,|a ,cllnmc,i bl|dik|crlndcn as|5 dJn,a, lslcmcz|cr.
Kanaal dcl|, Jkran makamdr on|arnkl.
L, tallb, llc hJcrcm lmdl rp|ak' dl,cbi|ccck blr alrl an
|amak lsll,orsan, cn azndan scn dc onun glbl hJcrcnl lcmlz|cmc,i
ncmscmc|lsln.
Lnulma, onun kadar dcl | , onun gibi.
20
tekke mslman n, cami mslman m?
|cr alr glbl Mchmcd kil dc blraz ka|aba|k|arn alrldlr
Faz|as da var, o blr dc rcsm alrdlr.
Ksacas Mchmcd kil hcm dcv|clin alridlr, hcm mi||clln.
Blrka ,|dr bu lakr, baka blr kil`in var|na daha dlkkal
ckmc,c a|,or, ,a|nz, lck, arcslz, mahzun, madu., dc.vl bl .
kil`c . . .
Ruhundakl o hcr bJ,Jk adamda rasl|anlan ,kc lrlna|ar,
akc kasrga|ar dcv|ct, ml||cl mcsc|c|crinln a.kasna atma,a a|
an, as| lra,cdlslnl , lnsan|ndan ka,nak.anan gcrck dcrdlnl hcr
dclasnda crlc|cmck, bastrmak, ,ok clmck lln, bcolnl b|zdc crl
tcn kll`c . . .
Unulu|an dcl|, halr|anma,an hl dcl|, bl|akls bl|lnmc,cn.
grJ|mc,cn, dahas bl|lnmck dc grJ|mck dc lstcmc,cn, naJann
nazarndan kcndlslni sak|ama, baaran blr kll c . . .
21
Rcsml,cl dJkJn|crlnln dc, kalaba|k|arn da ,ak|amasna la
hammJ| cdcmc,cccl lln, kcndl l dJn,asnda kavru|ma, sccn
blr kllc . . .
Nc ,an|m hcsabm: |l kapmdan gcmcz o|dun bak' dl
,ccck kadar |akk`a naz|anan blr kil`c . . .
Hicran llrlnl u msr5|ar|a son|andran blr kllc . . .
Gneler geti, aylar geti, artk gel ki, mihmim, 1 uhudundan
cda imanla yoktur kalmak imkanm.
|cmcn ardndan Secde lirlnc lsc u msr5|ar|a ba|a,an blr
kll`c . . .
uhdundan cJd5dr, ok zaman|ar var kl , |manm, 1 Bu vah
dclz5ra g,5' gc|dlm amma bln pclm5nm.
|cpslndcn cvc| Gece llrlndc gz,a|ar,|a lcr,5d u llgan c,
lc,cn, ,a|nz bana mabcdlnc gclmcsl lln Mabuduna dl| dkcn
blr kll`c . . .

mrler geti, sen yoksun, gel ey bir tanecik Mabud, 1 Gel ey bir
tanecik gaib, gel ey bir tanecik mevcud!
Blr lancclk mcvcud' 5JrdJ|cr 1Jrk`c lasavul dl,c o|gun
ra, dl,cn kll` ln mabudu, nas| o|u,or da bi r tanecik mevcud
h5|lnc gc|l,or acaba
Rcsmi konuma|arda dclnl|mcsl ,asak o|an blr kll`llr bu'
Lvcl, ka|aba|k|arn llndc kcndlsl,|c kar|ama lmk5n bu|ama
,acamz blr kll.
Klmscnln kukusu o|masn kl lop|uca dci|, bu, ancak lck ba
na ,Jz|cl|cbl|ccck blr kll.
|ak`lan baka mcvcuda lnanma,an blr kll.
R
22
kll hakknda ckkc mJs|Jman dcl|dlr o, caml mJs|Jman
dr" dcr Mldhat Ccma| Kunta,.
Blr ,nJ,|c doru. kll, s,|cdlk.crlnc zahlrc) bak|rsa tckkc
dcn ok, caml,c ,akr. L5kln l,lcc dJJnmc|l lltlhad vc lcrakkl
lln rpnan blr a,dn hl lckkc,c. ,anl llnc, ,anl kcndlslnc vaklt
a,rabl|lr ml A,ra, lslcr ml
|
slcsc, ncc vatan' dcml blr adam, kcndlslnc a,rabl|ccck
vakll bu'abl|lr ml
kll` l, haklkatcn, tanmak lstl,orsak, onu ,a|nz, lck bana,
|ak`|a babaa, kcndlncc cl|vc|clrkcn sc,rctmc|l,lz. Cco klll
dcl|, o|gun kll` l .
Nasl dursun, benim biare glgem, senden ayrlm? 1 Gneler
den deil, ya Rab, senin sinenden ayrlm!
Henz yadmdadr bezminde medhu olduum demler; 1 O dem
lerdir ki yadndan kopar beynimde bin maherl
Bu msra|ar a,ncn aktarmakla maksad lladc ctml o|mad
mm, o|ma,acan larknda,m.
crhl dc gcrcklr.
alr, nlln, g|gcslnln ndan, ,anl Rabblnln s|ncslndcn a,r|
dn s,|J,or acaba
Kcza, bezmi nde medhC olduu demler lladcs|,|c nc kastc
dl,or
Nc vard, nc o|du o dcm|crdc kl ,5d cdcr ctmcz h5|5 bc,nlndc
bln|cr.c mahcr kopuvcrl,or
Lvct, acaba alr nlln lkldc blr rabbi ni n uhudundan cda o'
duunu, ,anl onu blr lJr|u grcmcdllnl, lmannda chadctln ' )
ckslk bu|unduundan lka,ct cdip duru,or
Hasl, so.ma| , bo|ca soru|ur sormo|, sonra susmal.
23
5usma| . JnkJ dcv|ctln vc ml||ctln alrlnl ka|aba|k|ar llndc
crh cdcmc,lz, sadccc srrna (batnna) larct ctmck|c, sadccc bu
kadarcna dlkkat ckmck|c ,ctlncbl|lrl z.
Gece llrlnln, ban tutarak Ko hanm ko, burada k,amct|cr
kopu,or' " dl,cn blr dosta, vahdet-i vcud Jzcrlnc blr rlsa|c dc ka
|cmc a|m o|an o Jstad hakml Fcrld Kama lthal cdl|dllnc dlkkat
cdcnlnlz var m?
Varsa var, ,oksa ,ok, ltc hcpsl bu kadar'
24
bir benim mest olmayan meczfbun
Canma bir merhaba sundu ezelden em-i yar 1

yle mest oldum

ki gayrn merhabasn bilmedimi
Ahmcd |aa,a ait bu bc,tln di|c gctlrmck istcdli mana vc
mazmnu, acaba MchmcJ kll nas| lir|ctlrlr. tckrara dJmcdcn
ay mclhumu ,cnldcn vc blr kcz daha nasl nazmcdcrd. acaba
,|c.
Senin Mecnun'unum, bir sensin ancak taptm Leyla; 1 Ezelden
sunduun ehla-nigahn mestiyim hala'
Ka|aba|klara srtn cv|rlp gn|undc ,arl,|c mabcdlndc ma
buJu,|a) babaa ka|dnJa killn kcndl kcndlnc nas| lcrcnnJm
clliini blr ncbzc o|sun du,abi|mck lln, airln b|raz ,anna ,ak|a
acaz
25
,|c kl ku|Jbcslnln dndan da o|sa llrlnln llndc sak| hlkmcll
sincmlzc ckmc,c, bu|abl|dllmlz|c ,cllnlp h5|lmlzdcn as|5 lk5,cl
clmcmc,c a|acaz.
ncc Ahmcd |aa`nn msr5|ar . . .
Canma . . .
Duuncc gc|cnclmlzln lcmc|lndc ,cr a|an can-ten ruhbcdcn)
a,rmn halr|a,a|m.
Cdn ma, ,anl ruhuma . . .
Nc zaman
ezelden . . .
|cmcn czc|c, ,anl cn baa gcrl gldl,oruz. Ln baa, ,an| bczml
c|cst` c, ,anl ruh|ar 5|cmlnc, ,anl ruh|ar 5|cmlndc ,5r l|c, scvgl|l l|c,
|AKK l|c l|k kar|ama 5nna . . .
bir merhaba sundu . . .
l|k kar|ama 5nnda scvgl|l Bcn slzln Rabbln|z dc|| ml
,lm dl,c sorup hcplmlzdcn L|bcllc Rabblmlzsln' ccvabn a|d
,a, llc o 5n, ,anl blr soru,|a blr ccvaplan o|uan o l|k kar|ama
o l|k lanma 5nn halr|ama,a a|,oruz.
5cvgl|lnln o ksa hllab, alr lln ksack blr mcrhobodan lbarcl.
5onra
5onras ,ok' 5adccc mcrhaba. |cpsl o kadar'
a|r bu kadarck blr merhabadan lka,cl ml cdl,or
As|5'
Bu kadarn bl|c blr | Jlul o|a

ak gru,or.
Dlkkal cdl|rsc, . . . sundu dl,or. Sundu, ,anl |ull u lhsan c,|cdl
dc blr mcrhaba o|sun dcd|.
en-i yar
26
Dlkkat cdlnlz, scvgl|lnln di l i dcll, scvgl|lnln gzleri, blr tck ba
k sunu,or bu mcrhaba, . Yani |lsan kaa| l|c, dcl|, |lsan ha| i|c,
gz|crl,| c, sadccc blr bak,|a blrlc|k scvglllnln kcndlsl olduuna/
o|acana da.r sz a|,o. can'ardan.
Gz dc,lncc ` gz,a` n, em dc,lncc `cmc`,l hatr|amamak
mJmkJn mJ
5cvglll, accp, srl acd lln, ,an| rahmctlnden blr mcrhaba
sunmu olmasn a k|ara
klncl msrada alr, muhtccm blr surcttc son nokta, ko,u,or.

yle mest oldum ki gayrn merhabasn bilmedimi

Yanl bczml c|cst`tc bak|arndan tattm o czc| mcrhabadan
sonra ,|c sarho o|dum kl . . .
Kcndlml ,|c ka,bcttlm ki . . .
Varln, b|rllln bcnl bcndcn ,|csinc a|d k. . . . b.r daha scndcn
ga,rsnn larkna varmadm, scndcn ga,rsna ,nc|mcdlm, scndcn
ga,r klmsc,l grmcz, klmsc,l du,maz, klmsc,l bl|mcz o|dum.
Klmsc,l , kcndlml bl|c
R
Mchmcd kllln lkl msraa sdrd mana vc mclhuma gc|lncc,
onun nazm da, .nad da Ahmcd |aa nnk.nc dcnkll.. Nas| o|ma
sn lcm alrdlr. hcm aktr, Jstc|lk lakka aktr. ha|dc kim
,arabl|lr onun|a scrho|ukta'
kll scrho|uk|a ,ctlnmcz, mccnun o|duunu da s,|cr.
Senin Mecnun'unum, bi r sensin ancak taptm Leyla;
Tapmak lll|l bl|hassa scl|ml JnkJ lbadctln bl|lnslz o|an lln
ku||an|r tapmak/tapnmak. alr lsc mecnun ,dc|l) olduunu s,
| J,or.
,|c ,a, mccnunda b||ln ml aranr
27
Ezelden sunduun ehla-nigahn mestiyim hala!
alrlmlz dc h5|5 kr kJlJk sarholur, czc|dcn srholur hcm
dc. ch|5nig5h ,JzJndcn . . . o ch|a bak ,JzJndcn . . scvgi|lnin,
5k|arn mcsl cdcn o gz sJzmcsl ,JzJndcn . ..
Bczml c|cst`lc Bcn slzln Rabblnlz ,5rlnlz) dcl| ml,im'" dl,cn,
5k|arn blrl.lk|llnc ahll lulan scvgi|lnin hllabn, Ahmcd |aa
gz|crln sunduu blr merhaba o|arak ,orum|arkcn, kll, onu blr
gz sJzmcsl, blr ehl bak o|arak ,orom|u,or, ,anl blr kadnn cn
,akc bak o|arak. `
ch|5nn crhlnc sz ,ctmcz.
,sa a, gJn|crdc vc lakat baka blr makamda alrlmlz ,|c
di,cccktlr.
Btn dnya serilmi sunduun vahdet arabndan; 1 Benim mesi
olmayan meczCbun, Allah'm. benim meydan!
|cm mecnun, hco dc meczub . . .
B,|c bir alrin, resmiyet h5|csl llndc usu|ca lkamct ctmcsl
mJmkJn mJ
WWW
Blr resmi' ai r o|mak ltlbarl,|c anacaddc|crdc kul|anan lcstlva|
|crin ki|l , dcv|ctln vc ml||clln lhtl,a du,duu bl: klllr.
|l Jphc ,ok ki ha,r vardr A|k|,orum
Hicrcnn a|rl, Ccccnin alrl , SccJcnln a.rl, kta|arn lr
kllc gc|lncc, bu kil, dcv|ctln vc ml||clin dcl|, bl|5kls insann
lhll,a d.,duu blr kll|lr.
|ek labll kl onun da kahr vardr Ccl,orum
Ahmed Paa'nn da kendisinden mihem olduu baka ustalar vardr hik
meti iire katk eden. Mesela Nesini'nin u beyti hemen hatrlanmaldr:
"Bezm-i ezelde imiem vahdet neyinn cr asn 1 ol cr'a kim ta ebed
sernesi ahmur olmuar "
28
akif niin msr'a giti?
Mchmed kiln Msra gldllnc ha|a blr mana vc.cmc,cn|c:
va..
Iuran |rcumc ctmc- uzc.c D|,anct |crl Rc|s'il l| .csm|
mukavc.c ,apm b.l nlln bu vaz|lc,l ,crlnc gctlrmek iin Ms r
sctl dl,c so.u|u,or vc lnk.|5b|a.dan raha.sz olduuna vc apka
gl,mcmck l,ln u|kcslnl lcrkctlllnc dal. dcdlkodu|a.n doru o|up
o|madk.a. mcrak cdl|l,or
1) Bu dcdl-odu|ara |nanan|a.n o'duu kcs.n. Mcsc| |asa|
YJcc| bun.a.dan blrld|r.
stihlal mcadelesinden sonra Mehmed Akif. cemiyetc 9rd
deimelere inanmad ve inanmad iin de uymad. Be-alt sene
memleketten uzak yaamasnn sebebi budur. nk onun cemiyet
telakkisi geri idi.
29
2) g5h 5rr Lcvcnd dc bcnzcr blr ,orum ,apar vc alr|mlzin,
sos,a| lnki|5b|ar kavra,abl|ccck blr uluklan ,oksun o|duunu"
s,|cr.

stiklal savana feragatl ve sadk bir vatanperver olarak katlan

A
kif, mcadelenin ilk safhalarnda nemli bir yer alacak, ilk Millet
Meclisi'nde mebus sfatyla bulunacak kadar bu byk hareketi ta
kib etmitir. Ancak birbirini takib eden sosyal inkilablar, onun ale
minin stnden aacak kadar ileri ve ona uzak idi. Bu his, yabanc
diyariarn elemine katiannay gze alacak derecede ona kuwetli
geldi.
3) uklc Nlha| c grc bunda a|acak blrc, ,oklur, zlra kll,
z5tcn huralc|crc lak|m blr adam" dr.
A
kif'in Trk inkilabna tek bir hizmeti yoktur. O, bilakis, bizim ka
nmz pahasna yarattmz inkilab"n eserlerini beenmeyerek bu
topraklar brakp gitmitir. Bandan, yine bizim malmz olmad
sylenen fesi karp yerine bir baka biimde bir uha paras ge
irmeyi bir din, bir ahlak meselesi yaparak yurdunu, milletini bra
kan, hurafelere taklm bir adam.
4) Bu ,orum|arn ,ansra c|dckl lank|k|ar, gcrcln baka
lur|u o|duunu gslcrl,or. Nllcklm Nc,zcn cvllk`|n kardcl cllk
Ko|a,|, blr Cumarlcsl gunu |rol laz| Ycgu| l|c bcrabcr o|duk|ar
blr srada kll`ln vcda zl,arctlnc gc|dllnl, kararndan vazgcmcsl
lln srar clllk|crlndc kllln bu,uk blr huzun vc lccssur llndc ,|c
dcdiinl aktarr.
Arkamda polis hafiyesi gezdiriyorlar. Ben, vatann satm ve mem
lekete ihanet etmi adamlar gibi muamele grmeye tahamml ede
miyorum ve ite bundan dolay gidiyorum.
30
5) sman YJksc| 5crdcngcll`nln 3I Ara|k I967 larlh|l Yeni
stanbul gazclcslndc |asan Basri anla,`dan nak|cn vcrdll u
ollgllcr lsc, kllln Ms r` a gllmc scbcolnin daha dcrln|crdc o|duu
nu gstcrmcklcdlr.
anakkale zaferinin yldnmdr. . . Bir tren yaplyor. . anak
kale ehitleri anlacak . . . Zamann mehur zibidi airi krsye geli
yor: " Maalesef" diyor; " anakkale ehitleri iin gzel , ehitlerimi
zin imna layk bir Trk airi tarafndan iir yazlamad . anakkale
destann yazan maalesef Trk deildir. aresiz Trk olmayan bir
adamn iirini okuyacaz" yavesini savuruyor. istemeye istemeye
A
kif'in iirini okuyor. ( . . . )
Merhum bu hadiseyi duyar. ok, pekok mteessir oluyor; o ka
dar ki koskoca adam bir ocuk gibi alyor. anakkale ehitlerin
den onu ayrmak, "Sen Trk deilsin!" demek. . . tahkir etmek. . .
A
kif'in en hassas yerine, en hassas teline dokunmak. . . Bu hareket
ve hakaret, zamann zamane airi, devlet airi, resmi air tarafndan
yaplm . . . Tam o srada da genliinin ksm- azamn hararda
geirmi bir yazar, CHP'nin resmi gazetesinde bir bamakale yaz
m . . .
A
kif'e, "Hadi git artk, sen kurda oyna! " demi . . . Akif bunu
da okuyor . . . Ve artk Trkiye'de duramyor."
6) BJlJn oun|arn hcpsl rlva,cl vc ,orum. |anglslnc inana
caz |anglslnl kabu| cdc.clz`` dl,c dJJnco|.lrsinlc. Ancak
I9Z9da kll taralndan ,az|m u msr5.ar dlkkal|lcc okunursa,
Msr`a |llvan`a) gldcn alrlmlzin, nlln gllmck zo.unda ka|d biz
zat kcndislndcn rcnl|cbl|lr.
Hi lvanhlann hepsi ni n i hlsn, i lki n,
Bi r bi r say ver. Bitti mi defter, de ki:
Uki n,
Mevzun drr samay bi r sama adam var,
31
Manzum say klar gi bi manzume say kiari
Zann m, mtekai d uaradan olacak ki:
Hibir yeni l i k yok, herifin hereyi eski .
Hata ne saka/dan geebi imi ne b y ktan;
Asan da memnun grnr khne k l ktan.
Hicrf, kamerf aylar ezber sayar amma,
Yirmi nci asr zi hni ne smaz ne muamma!
Ma 'mu re-i dnyay dolatysa da, yer yer,
Son son, "Hadi sen, kumda bi raz ayna!" demiler.
Bu vcsl|c,|c kssadan hlssc karmak lslcrsc k, Jrkl,c dc s|am
c|n, bugJn kumda o,nama, gzc alama,an|arn blr cscrl o|du
unu s,|c,cbl|lrlz.
Ah, u Ankara ,aran, kckc kumda o,nama, lcr:ih cdcbl|sc
|cr'
32
kur'an'n trkeletirilmesinde atatrk'n rol
Mchmcd kil ln Kur`an 1Jrkc`,c cvirmck|c grcv|cndlrl|
mcsl konusunda lark| vc halla c|lkl|l lddla vc ,orum|arn bu|un
duu ma|umdur.
Acaba baz zcvaln lddla cltll, kl|` c bu grcvl blzzal Muslala
Kcma| AtalJrk mJ vcrmllir, ,oksa bu bu grcv Ml||ct Mcc|lsl n|n ln
si,alll'n'n bir sonucu o|up lcrcJmc,c sonradan m sahlp k|ml.
Bu mcsc|c,l Bir Kur 'an airi: Mehmed Akif ve Kur 'an Meali
ad| cscrlmlzln 1BMM mJzakcrc|crlnc tahsls clllimlz JJncJ b|J
mJnJn glrilndc clral|ca c|c a|m vc bizzal Mcc|ls lulanak|anndan
harckcl|c lcrcJmcnln orla,a k sJrcc'nl lJm salahal,|a lcdklk
clmc,c a|mlk
|
mdl, Kur`an`n 1Jrkc`,c lcrcJmc cdl|mcsl,|c Muslala Kcma|
AlalJrk arasndakl llglnln mahiyeti ni ak|a kavulurmak bak
mndan c|dckl malzcmc,l dJzcnlc,lp blr kcz daha aklarmakla la,
da mJ| 5haza cdl,oruz. B,|c|lk|c 1Jrki,c BJ,Jk Ml|lcl Mcc|ls kara
33
rnn ardndakl as| lradcnln Rclslcumhur Muslala Kcma| Alaturk` c
ml all o|duu vc Kur an KcrIm`ln resmen urkc,c lcrcumc cdl|
mcsl vc,a lcrcumcnln Mchmcd kll taralndan ,ap|mas la|cbinin
bizz5t kcndislndcn mi gc|mi bu|unduu mcsc|cslnc blr ncbzc ak
|k gcllrl|ml o|acana lnan,oruz.
Kuran n 1urkc`,c lcrcumc cdl|mcsl hususunda Muslala Kc
ma| Alalurk`un ro|u hangl duzc,dc o|ursa o|sun, sonu |l|barl,|c
kcndls|nln bu lcrcumcdcn nc bck|cdil vc hangi ama|a Kur an n
1urkc` ,c lcrcumc cdl|mcslni lslcdll dc a,rca lcdklkc muhla g
runmcklcdlr.
[
mdi, c|dcki bi|gi|crl sras,|a gzdcn gc|rccck vc Muslala Kc
ma| Alalurk un Kur'an lcrcumcsi,|c l|gl|i kanaal|crln|n nllc|llnl vc
bu mcsc|cdckl ro|unu, c|dckl bc|gc|crdcn harckcl|c bc|lrgin k|ma,a
a|acaz.
1) Muslala Kcma| Alalurk 30 Kasm I9Z9`da Vassische Zei
tung muhablrlnc u dcmccl vcrmlllr.
Ahiren Kur'an'n tercme edilmesini emrettim. Bu da ilk defa
Trke'ye tercme ediliyor. Muhammed'in hayatna ait bir kitabn
[Sahih-i Buhari 'nin] tercme edilmesi iin de emir verdim. Halk,
tekerrr etmekte bulunan birey mevcut olduunu ve din ricalinin
derdi ancak kendi karnlarn doyurup, baka bir ileri olmadn
bilsinler. [Atatrk'n Sylev ve Deme/eri (1 91 8-1 937), Ill/1 24-
1 25, T.T. K. , Ankara, 1 989, 4. bas. ]
2) Kazm Karabckir dc bu dcmccl lc,ld sadcdlndc Muslala Kc
mal Alalurkun d5ha Cumhuri,cl kuru|madan ncc, I4 Auslos
I9Z3dc Maarll |rogram'n lcsbil cdccck |c,cll
[
|ml,c crcllnc
Ankara 1urk ca`nda vcri|cn blr a, zl,alcllndc Kuran Kcrlm l
1urkc,c a,ncn lcr:umc cl|irmck" mcsc|cslnl orla,a alln vc
kcndlslnc ,|c dcdllnl rlva,cl clmcklcd|r.
34
Evet Karabekir' Arapolunun yavelerini Trkoullarna retmek
iin Kur'an' Trke'ye tercme ettireceim ve bylece de okuta
cam; ta ki budalalk edip de aldanmakta devam etmesinler. [Uur
Mumcu, Kazm Karabeki r Anlatyor, sh. 93-94,
i
stanbul, 1990;

snet Bozda, Paalarn Kavgas: Atatrk-Karabekir, sh. 158-

160,

stanbul, 1 991]
3) Yunan| gazclccl Yorgi |csmazo|u lsc I937`dc o,|c ,azar.
Kendisinin [Atatrk'n] dedii gibi, bunu yalnz kanunlar ile uzak
latrmamtr; Kur'an' Trke'ye terci.ime ettirmekle, bunu her
kesin mal yapmtr. Bu suretle Kitab' okuyanlar, iindeki felsefi
ahkamn asr! bir devletin yurttalarnn ihtiyacna kafi gelemeyece
ini anlamlardr. [Kemal Atatrk, "Proin Atina", 17- 18 ubat
1 937; "Yabanc Gzyle Cumhuriyet Trkiyesi ", sh. 21, Ankara,
1 938]
4) Emln Erlirgl| I9b6` da ,apl ak|ama|ar hcmcn hcmcn
a,n dorultudadr.
Rahmetli Atatrk de, Babakan

smet

nn de Kur'an'n iyi bir dil

le tercme edilmesini ok istiyorlard; okuryazarlar miasn an
lasnlar, din yolu ile giren Arapa kelimeler yerine Trke ifadeler
bulunsun diye olacak. [Mehmed Akif: slamc Bir airin Roman ,
IV/463-478,

stanbul, 1956]
5) Kcza bcnzcr ak|ama|ar I96B` dc |lkmct Ba,ur laralndan
,aplmlr
Bilindii gibi Atatrk yeni bir Kur'an tercme ve tefsiri yaplmasn
istemi, tercme slam .i iri diye nl,

stiklal Mar yazar Mehmed

A
kif'e ve tefsir de ( . . . ) Elmal'I Hardi Hoca'ya havale edilmiti.
[Hikmet Bayur, ibadet Dili, ("Necati Lugal Armaan"), sh. 151-
15
2
, Ankara, 1968]
35
..
6) Mustala Kcma| Ataturkn ,akn mcsai arkada|arndan Cc
ncra| Fahrcttin A|ta, da ,||ar sonra bu hususa tcmas cdcccktlr.
Kur' an' . Mehmed
A
kif'ten tercme etmesini istemiti. Hatta o
zaman
A
kif gibi birka din adarma bir
i
lahiyat Fakltesi iin tasa
r bile hazrlamalarn sylemiti. Ecelin amansz kudreti kendisini
yere vurmasayd , bunu mutlaka yapacakt. !Atatrk. Din ve Laik
lik, sh. 127. stanbul 1 968]
Bu bc|gc|crdckl, Kur`an` n tcrcumc cd||mcsinl em retti m" ,
Kur`an` urkc` ,c tercme etti recei m , Kur` an urkc,c
tercme etti rmekle . . . , Kur` an n l,l blr dl||c tcrcumc cdl|mcslnl
ok istiyordu " , Kur` an` . . . tcrcmc ctmcsinl i stemiti ' ' ck||ndckl
lladc|cr, Mustala Kcma| Ataturk`un ncdcnl hcr nc o|ursa o|sun
Kur`an Kcrim`ln 1urkc`,c tcrcumc cdl|mcsl konusundakl nl,ct
vc srarn, hiblr uphc,c maha| brakma,acak dcrcccdc dl|c gc
tlrmcktc,sc dc 1BMM` indc ,ap|an Z I ubat I34I /I 9Z' tarih|l
butc muzakcrc|crlndc bu aktarm|ar doru|a,acak hlblr ima vc
iarctc nc garlptir ki rast|an|mamaktadr.
,sa Kur`an Kcrim` ln Dl,anct |cri Rcls|ll gzctlmindc
1urkc,c tcrcumc cdl|mcsl konusunda hcrhanglblr gru a,r|
lcrlslndc o|madklar an|alan mcbus|arn, Cumhuri,ct` | n banisl
vc rclsl bu|unan Mustala Kcma| Ataturk`un adn anmak srctl,|c
bu ,ndckl ta|cp|crlnc kuvct vc mcri,ct kazandrma,a a|ma
|arndan daha tabll nc o|abl|lrdl
|a| b,|c o|masna ramcn, buna bcnzcr blr tccbbus vaki o|
mad gibi, hcm konumac|ar, hcm dc Bavcki|, Rcls|cuuhu:` un
da mcbus|ar|a grublr|llndc bu|unduunu a,rca bc|irtmck lhtl,a
c hlssctmcmi|crdir.
7) Ahmcd |amdi Aksckl , kll` c tcrcumc tck|lllnl gturduun
dc, kcndislnc ,|c dcmltlr.
36
Gerek Millet Meclisi, gerek btn ehl-i irfan bu himmeti sizden bek
liyor. [Mehmed Akif Hayat, Eserleri, 6. blm, 1/27-28, 1 00-
1 14,

stanbul, 1938]
Muslala Kcma| Alalurk`un Kur`an Kcrimln urkc`,c lcrcu
mc cdi|mcsl hussundakl bc|ir|c,icl ro|unc dcincn bu kabi| vcri|cr,
zaman|a kll`ln lcrcumc llnl usl|cnmcsi mcsc|cslnc ,ansm vc bu
sclcr Alalurk`un lsml, kll` c bu grcvi vcrcn ,a da bu grcvl usl
|cnmcsinl ondan la|cp cdcn klllcr arasnda gcmc,c balamtr
8) lhan Arsc|, I 973`dc hibir bclgc gslcrmcksizin bu iddiada
bulunanlardandr.
Atatrk, ibadetin Trke yaplmas ve Trk'n anlayaca ekle so
kulmas, Kur' an' n Trke'ye evrilmesi vs. konularnda bir hayli
dnm ve Milli Mcadele'nin daha ilk yllarnda bunu gerek
letirmek maksadyla zamannn aydn saylan simalaryla ve din
sahasnda bilgisi olduuna inand. kimselerle ve bu arada air
Mehmed
Akif ile temasiara gemiti. Arapa'ya ve Trke'ye en
iyi nfuz edebilen bir kimse olarak Mehmet
A
kifi grd iin,
ondan Kur' an' Trke'ye evirmesi dileinde bulunmutur. [Arap
Milliyetifii ve Trkler, sh. 21 9-224, Ankara, 1973]
9) BMM. lll. Dncm Bi|cck mcbus|anndan Asal |ba, da |han
Arsc| `ln gru|crlnl lc,ld cdcn blr ansnda ,|c dcmcklcdir
Atatrk, air
A
kife Kur'an' n tercme edilmesi vazifesinin verildi
ini ve kendisine 10. 000 lira gnderilmi olduu halde bugn ya
rn diye ii uzattn ve nihayet tercmeyi gya mehul bir adrese
gndermi olduu cevabn verdiini syledi . Bu szler srasnda
Bavekil ' i de gstererek "Paray

smet Paa vermiti " dedi. [Meh

met Bayrak, Tevfi k Fikret, sh. 88, [ 1 973]; kr. Alpay Kabacal ,
Trkiye'de Yazar n Kazanc, sh. 65,

stanbul , 1981]
37
Bu riva,cl, Alalurk`un kil`c Kur`an` lcrcumc vazllcsi vcrdllnl
dci|, lcrcumc bllllklcn sonra onun a|nmas mcsc|csl,|c ,kndan
l|gi|cndilnl gslcrmcklcdir kl dicr rlva,cl|cr dc bu hus0su doru
|amakladr.
Bu vcsi|c,|c bc|irlmck lslcriz kl 1urkl,c`,c dnduktcn sonra,
lcrcumcslnl vcrmcsl kar|nda Alalurk laralndan kilc I0. 000
|lra baka blr rlva,clc grc Z0. 000 |lra lck|ll cdl|dll, cv|all 5u
hc,|a |anm l|c kocas |a,rcllln Karan Bc, arac|,|a bu lcklllln
,ap|d vc kll`ln bu lckllli rcddcllli kcsindlr.
kll` c I 0. 000 |ira gndcri|dll , hc|c hc|c bu parann kcndi
slnc vcrl|dll lddias lsc kcsln|ik|c mcsncdslzdlr.
Nlln
unun lin. Mcc|ls`ln I9Zb` dc bu proJcnln lamamna a,rd
lahslsal Z0. 000 |lra olup, I Z. 000 |lras Kur`an Kcrim`in lcrcumc
vc lclslrlnc, B. 000 |iras lsc 1ccrIdl 5arIh` ln lcrcumc vc crhinc
a,rlmlr. kll vc E|ma|| |amdl Yazr, lln banda l . 000` cr
|lra avans a|m|ardr. I93Z`dc lsc kil avansn idacsi,|c bir|ik
lc mukavc|csinl lcshclmlllr. I9ZB`dc kll` c, gcri,c ka|an b. 000
|lra mukabl|lndc lcrcumcslnl lcs|im clmcsl lln cil|l lck|il|crin
,ap|d bl|inl,orsa da bu lccbbus|crdcn blr sonu kmamlr.
Binacna|c,h ,ukardakl riva,cl, Kur`an` lcrcumc clmcsi muka
bl|indc kll` c Alalurk laralndan I0. 000 |ira gnderildii vc,a
veri ldii " ck|lndc dcl|, 1urki,c`,c dnduklcn sonra lcrcumcsl
ni lcsim ctmcsl lln kcndislnc I 0. 000 lira lck|ll cdl|dll" ck|lndc
an|a|ma|dr.
10) Bu aklama|ar gznundc bulundurulduu lakdlrdc,
Cumhurl,cl gazclcsindcn Muslala Ekmckl `nin I9Bb dc, Kazm
1akcnl`lcn aklard u lladc,l dc dc|i|c muhla o|makla nllc|cmck
lcab cdcccklir.
38
Bu Atatrk'n bir dilei idi . ok uratm, bir sonu alamadm.
Atatrk, Kur' an' Trke'ye evirme grevini Mehmed
A
kif'e ver
miti! [Arnavutluk Eliliinde, "Cumhuriyet" , 1 9 Ekim 1985]
l l) Lrluru| Duzda lsc Lkmckl `,i c|ctlrcn ,azsnda bu ko
nu,a tcmas|a ,|c dcmcklcdir.
Meclis'ten kan ve belirttiimit ekilde
A
kif Bey'e kabul ettirilen
tercme iinde, Mustafa Kemal 'in ne dereceye kadar istei veya
emri olduunu bilemiyoruz. [Cumhuriyet Yazarna Cevap, "Ter
cman" , 1 8 Aralk 1 985]
1 2) Bu mlnva|dckl lddla|arn zamanla muha,,cl an|atlar
ha|lnc dnluunu gslcrmcsl bakmndan, 1ugcncra| Ya|n
Imcr`dcn ,ap|an u a|nl l|gln blr mlsa| lckl| ctmcklcdlr.
Mehmed
A
kif 1 923 ylnda gittii Msr'da 1926 ylna kadar Abbas
Halim Paa'nn konanda kalm, hastalannca bana giyrekten
saknd apkay elinde tutarak, vapurla stanbul' a gelmi, Kur' an'
Trke'ye eviremeyeceini Atatrk'e resmen bildirmitir. ( . . . . )
" Kur'an' Trke'ye evirmedi, Atatrk'n ricasn yerine getir
medi" diye. [Atatrk ' m ve Trkem, "Glhane Tp Akademisi
1 999-2000 Eitim-

retim Yl Al Treni" iinde, sh. 65-72,

GATA Basmevi, 27 Eyll 1 999]
5onu o|arak dl,cbl|lrlz kl 1BMM nln Kur an n tcrcumc vc
tclslr cdllmcsl amac,|a ald karar ilc lcrcmc vazllcslnln kil c
vcrl|mcsl mcsc|cslnln blrblrlndcn ark| lkl hadlscdlr. Alaturk`un hcr
lkl salhadakl tcslrinln dcrcccslnl bc|lrlcmck lsc, zanncdl|dli kadar
ko|a, o|ma,p bu konuda ,cnl bc|gc vc bl|gl|cr lhll,a vardr . .
Ancak bc|lrlmcmlz gcrcklr kl Muslala Kcma| laralndan kll
mcrhuma hcrhanglbir para vcrl|dlinc vc,a gndcrl|dllnc dalr ld
dla|arn l|mcn vc !arlhcn hlblr k,mcll o|mad glbl, kllln b,|c
39
bir a|d vc,a gcri dcmcdli cklindcki isnad|ar da lamamcn as|
szdr.
Kur`an lcrcumcsl kar|nda 1BMM kararnca Dl,ancl bulc
sindcn avans o|mak uzcrc kilc I . 000 |lra vcrilmi, kll isc bu
para, 5cbi|urrcad dcrglsini karmas iin Ercl Ldib`c hava|c cdip
Msr` a gllmi, lcrcumcslnl tcs|im clmcklcn vazgclncc dc bu para,
Nolcr huzurunda, lcrcumc,i usl|cnmi o|an E|ma|| |amdl V azr`n
a|acandan mahsub cdi|milir.
40
safa m, fakr u zaruret mi?
A
kif oturup Kur'an' Trke'ye evirecek ve bylece mensup bulun
duu topluma -u veya bu ekilde- hizmeti dakunacak yerde 923
ylnda kalkm Msr Paalarnn kaanelerinde ve onlarn konuu
olarak yan gelip yatm, 925 ylnda Abbas Halim Paa'nn davet
lisi olarak onun gzel konanda gnlerini geirmi ve 926 ylnda
da Kur'an' Trke'ye terceme edemeyeceini Atatrk' e resmen
bildirmitir.
Blr paragralta bu kadar ,an| vc ,a|an blrara,a gctlrmc,l bccc
rcn kii, |han Arscl`dcn bakas dcil. imdi Amcrlkan |aalar,la
arasnn nas| o|duunu bl|cml,orum ama bu zatn lddla|anndan ha
rckct|c mcrhum kll` ln Msr`dakl maddi durumuna l|lkln slz|crc
blrka not aktarmak lstcrlm.
ncc baz husus|ara ak|k gctlrcllm. kll`c Kuran tcrcumcsi
kar|nda 6. 000 |ira tck|il cdi|mlti . I9Zb`dc mukavc|c,l rcsmcn
4
lmza|a,p I 000 |lra avans a|d vc Msr`a gllll. 9Z6` da ba|ad
lcrcumcslnl I9ZB`dc billrdl , 9Z9da lcmlzc ckll, vclal cltll la
rih o|an 936`,a kadar da duzc|lmc|crinc dcvam ctll. crcumcslnl
lcsllm ctmcklcn rcsmcn vazgclp mukavclcslnl lcshctlll larlh lsc
93Z dlr Mukavc|c,i lcshcdcbl|mck lln, a|d I . 000 |lra, dc
mcsl gcrcklllnc grc, Msr |aa|annn kaanc|crlndc ,an gc|ip
,alan (1) kll` ln gcrck durumu acaba nc a|cmdc ldl
Bu sua|ln ccvabn ifti ralar dcl| , vesi ka/ar vcrmc|l.
1) crcumcslnl tcmlzc cklll ,| o|an 9Z9 da Msr
Lnlvcrsitcsl`ndc urkc hoca|na ba|ar. Bu ,|n 7 Ara|k`nda
Mahlr zc ,azd mcklupla ,lc dl,or.

nce bu i beni dndrd. Lakin " Haya rzka mani olur" ds

turuna uygun hareket etmek; bakkala, kasaba rezil olmaktansa
niversite rencilerinin himayelerine snmak daha ma' kCl g
rnd.
2) A|d ucrcl gclmin c ,clml,or o|ma| kl Z0 Nlsan 93 la
rlh|l mcklubunda Lrcl 5cnccr Kuuba ndan bor lslcmck zo
runda ka|,or.
Erefciim, son aylarda biraz borlandm. Bana 5- 1 0 lira gndere
bilirsen ok makbCle geer. Maamafih hazr paran yoksa katiyyen
istemem. Benim iin tekinden berikinden istikraza kalkrsan val
lahilazim muazzeb olurum.
3) ll|vakl 93Z`dc I . 000 |lra dcnmlllr. Acaba nas| Bu sua
|ln ccvabn da |asan Basrl anla,`n halra|anndan rcni,oruz.
Akif 1 . 000 lira almt bu Meal'i yapmak iin. Fakat bunu A
kif
avans olarak alm, Eref Edib merhuma vermi Sebilrread'n
kmas iin . . . Ama para harcanm . . . [ 1932' de] tekrar iade etmLi
42
icabettii zaman, Elmall Hardi Efendi tefsir iin ald paray ta
mamen
A
kif'in yerine yatryor.
4) Nurcddln opu lsc bu hususu u ak|amas,|a tc,ld cdcr.
Son senelerde " Kur'an tercmesi iin ald paray, tercmeyi yap
mad halde geri vermediini'" ileri srenlere,
A
kif'in tercmeyi
yaparak mukaveleyi ifa ettiini, fakat o tercmenin muhafaza edi
lerek
A
kif'in borcunun dier ahsi bir mukavele ile merhum El mall
Hardi Hoca'ya devredilmi olduunu, Hardi Elmall 'nn da terc
me ile tefsiri birlikte kendisi yaparak mukavelenin tamamiyle yerine
getirilmi olduunu sylemekle iktifa edeceiz.
5) lmdl, Alalurk`un ,akn arkada |lkmct Ba,ur` un kl sonra
dan Maarll Vckl|l o|acaktr u ak|amasn blr|lktc oku,a|m.
1 928 yaznda Kabil'e giderken birka gn Msr'da kaldm ve eski
dostum Mehmed
A
kif'i grmeye gittim. Adresini elilikten sordu
umda Eli Mehmet Ali evki, "Mademki kendisiyle dostluunuz
var, benim tarafdan rica edin; bitirmi olduunu duyduum
Kur'an tercmesini bir an nce getirip versin, gelen 5. 000 liray da
kendisine vereyim. Ankara beni sktryor" dedi .
6) kil I 936`da slanbu|` a doncr. Alaturk, Clrcsun Mcbusu
|akk ark Ls arac|,|a Kur`an Mca|l ` ni kll`tcn lstctirsc dc
,lnc mcnll ccvap a|r vc bunun uzcrinc kil` c vcrl|ccck parann
mlklarn I0 000 |lra,a karr. |akk ark, bu tck|llln kll` ln cv
|al| 5uhc,|a |anm l|c kocas Ba|kcslr Mcb` 0su |a,rcttln Karan
arac|,|a ,ap|masnn blr lc ,ara,abl|ccclnl duunur. i,arclc
gldcr|cr vc |al a|dnda, |a,rcllln Bc, o,|c dcr.
Biz biraz da Atatrk nam na gryoruz. O " Eer para az gel
diyse biraz fazlalatralm, mesela 1 0. 000 liraya karalm' demi
43
de . . . (Bir dier rivayete gre, teklif edilen para en son 20. 000
liraya karlr.)
kll doru|ur, ,atanda oturur vc on|ara u ccvab vcrlr
Bu fakir adama 4. 000 lira bile ok fazla.
kil`l an|amak, nlin glttlkc zor|a,or dcrslnlz
44
bilgisiz(ce) yorumlar
1cvllk Fikrcl ln, 1arlhi Kadim`lndc ,cr a|an Y rt l r, ey ki tab-
khne, yar nedfen-i fi kr olan sahifelerin dizc|crinln, bu llrl,|c
dinc, s|am`a vc Kur`an`a hakarcl cllllni duuncn Mchmcd kll i
ne dcn|i lkc|cndlrdll vc bu ncdcn|c 1cvllk Flkrcl hakknda u
||adc|crl ku||anmaktan kanmad ma|umdur.
i mdi Al lah 'a sver, sonra bi raz bol para ver;
Hi utanmaz, protestanlara zangol uk eder.
Bunun uzcrinc dc larlma|ar a|cv|cnml, laral|arn vc tarallar
|arn pozls,on|arna u,gun o|arak bu po|cmlk sadccc cdcbl,al larl
himlzin dcl|. llklr vc sl,ascl larlhlmlzin sa,la|arnda da unulu|maz
|z|cr brakmlr.
kll`ln b,|c blr su|amada bu|unmak|a 1cvllk Fikrclc haksz|k
etliinl duuncn klmsc|crin, alrln para mcsc|c|crlndckl pcrhlzkar
tulumunu da dlkkalc a|arak kcndlsinln para kar| zango|uk
45
dcnaclinl i|cmcklcn mubcrra o|duunu s,|cmc|crl ga,cl lablldlr.
unku bu po|cmik, cn nlha,cl b,|csl sa|dr|ar vc savunma|ar
mcru|alracak dcn|l lddcl douracak nllc|lklcdlr.
Nc var kl sonula o|an ilrc o|ur vc alr|crln gcrcklc nc kasdcl
llk|crl, ,clcrincc an|a|makszn, ,|ccc ka|aka|r. Lslc|lk larallar
|arn kar larala ,nc|ik llham|ar , bazcn laral|arn dahl blrblr|crlnc
rcva grmcdlk|crl , grcmc,ccck|crl raddc,c gc|cbl|lr, gc|mlllr dc
nllckim.
5cro| 1cbcr`ln Tevfik Fi kret' i n Melankol i k Dnyas :
Aiyan 'daki Khi n slanbu| , Ara|k Z00Z) ad| kilabnda ,a|an
,an| bl|gl|crln lckrar|anp, ,azarn bu salsala|ardan, vlcdan sahlbl
blr insann ` illlra` o|arak ad|andrmakla as|a lcrcddul clmc,cccl
ncllcc|cr kardn grmcsc,dlm, sanrm, durup dururkcn kll
Flkrcl kavgasna dorudan karmazdm.
Cru|cn o kl ,azar, s,umona mcs|ck lormas,onundan harc
kcl|c blr az nl k karakteri ' ) o|arak lasvlr cllll Flkrcl` l savunmak
adna, lamamcn kasl|a urcll|ml s,|cncc|crdcn ' ) lsllladc clmck
lcn hl cklnmcml.
Baknz nc bu,uru,or|ar
Bedri Noyan'n yazd Manzum Trke Kur'an almasnn n
sznde, Mehmet
A
kif ile Mustafa Kemal arasndaki bir konuma
dan sz edilir. Buna gre, Mustafa Kemal, Mehmet
A
kif'in Kur'an'
Trke'ye evirmesini ister ve bunun iin hemen onbin lira avans
verir.
A
kif sz verir, fakat sonra da Msr'a gider. eviri bir trl
Ankara'ya ulamaz. Sonradan Hasan-
A
li Ycel de bu iin izleyici
si olur ama sonu alamaz. Doru olup olmad bir trl kantla
namayan sylenceye gre, Mehmet
A
kif Kur'an' evirmi, fakat
kendi inanlarna gre bunun Trke baslmasn uygun grmemi,
sonra da yakm ya da ldkten sonra vasiyeti zerine bir arkada
46
tarafndan yaklm. Fakat ald onbin liray hibir zaman geri ver
memitir.
Bu s,|cnccdcn ,azarn kard nclicc,c baka|m lmdl dc.
Burada onun mrinliine uygun olmayan, aksayan bir taraf aka
sezinleniyor. Hele Fikret'in bu tr konulardaki duyarll anmsan
dnda. (s. 1 98)
Bu s,|cnccnln tamamcn u,durma o|duunu vcslka|ar,|a
gslcrcn blr ,az, , bcnzcr lddla|arn srar|a dl|c gcllrl|dil o un|u
kll lartma|ar srasnda Z9 Ara|k I999` da), ,lnc bu kcdc
,a,m|am, halla daha sonra bu konuda Bi r Kur'an i ri : Meh
med Akif ve Kur'an Meli slanbu| , Z000, Z. bas. slanbu|, Z004)
ad| kapsam| b|r tcdklk dc ncrclmlllm.
5cro| 1 cbcr kilabn Z00Z tarlhlndc ncrcllll haldc bu bc|
gc|crdcn habcrslz grunu,or Formas,on ,clcrsiz|ii d|kkatc al
narak ,azar mazur grulcbl|irsc dc cscrlndckl ,an| tulumun, sall
bllg| ,clcrs|zll|ndcn zi,adc taraltarlk psikozundan ka,nak|and
kukusuzdur. Nitcklm 1cvlik Flkrct` i n srl Sancak- erif Huzu
runda balk| iiri,|c irlibal kurabi|mck amac,|a ,azarn ancak
tcbcssumc ,o| aacak duzc,dc ak|ama|ara ka|kmas vc muh
tcmc|cn kllsc| hassasi,cl|crlnc ( 1 } dokunan nokla|arda us|bunun
blrdcnblrc dcllvcrmcsl , u lkldc blr 1cv|lk Flkrcl`lc bu|duu
az nl k psi koloji si lddla|arna o|duka tuhal blr hususl,cl kazan
dr,or.
Tam da bu gnlerde [1. Cihan Harbi 'nde], Osmanl Devleti'ni y
neten, Saray'n ve ittihad ve Terakki Cemiyeti 'nin ileri gelen y
neticileri, yaanan bu olumsuz koullarda bilgilerini ve inanlarn
Mezkur yaz, Saf m , fakr u zoruret mi ? balyla bu kitaba dercedilmi
tir.
47
artrmak ve tazelemek iin Saray'da Huzur Dersleri dzenlemiler.
(s. 207)
5onra n` o|mu
5onra, bir a|nl,a islinadcn ,azar, bu Huzur Dersleri mant
ve ni teli i ndeki bi lgi si ' ) i|c sman| Dcv|ctinin . B. 94 larihin
dc ba|a,an Birinci Dun,a 5ava`na kat|dn, 4. I 9 4 tari
hindc Cihad Mukaddcs" i|an cdip mus|uman|ar Kutsal Sancak
a|lnda savaa ardn, cn niha,cl yaanan gnleri n ne anlama
geldii ni bi le anlamadan ' ) sman| Dcv|cti`nin bin|crcc | u vc
cnkaz ,n ha|indc bir u|kc brakarak huzur iindc da|dn s,
|u,or. s. Z0B)
Crdunuz mu, |sikana|iz` in scrbcsl anm lcsl|crindcn ha
rckcl|c sa,n uzman, bir lck huzur szcuundcn nc ok gerek
urclmi'
Bu vcsi|c,lc hatrlatmak |stcrim k| analislin ana|izc labi lutu|ma
s |sikana|iz` in i|k kou|udur.
48
biz hakikatn ta kendisiyiz!
I999 Ramazannn bcnlm amdan . . . ,orucu . . . ou zaman
kc,llslz . . vc lakal bcrckcl|l gcl|lnl so,|c,cblllrlm Yorucu ldl, zlra
mu`lad gccc ka|m. gunduz nalm ha|cllndc blr dc|lk|lk o|mad.
Konuma|ar ,apmak amac,|a baz koulurma|ar da cabas
Lvcl, Ramazan kc,llslz gcl,or, z|ra ha,al kc,llslz, can kc,llslz,
canan kc,llslz.
Ramazan davu|cusunun lokma c|indcn a|nm, sahur|ar scs
siz . . . Caml|crl mah,a|ar sus|c,cmcdl, bu ncdcn|c m|narc|cr dc ke
,ilslz . . .

Yorucu vc kc,lls|z, |akin bcrckcl|l . . .
i999un son ,azsn mcrhum kl| hakknda ,azdm, son ko
numa da onun llndl . . . cvaluka baknz k| Z000` ln l|k konumas
da kll hakknda,d.
Z000 ln l|k gunu I cak) , 5lrasbourgda L,ub 5u|lan Camllnln
o gcnl konlcrans sa|onunda bu,uk blr coku,|a kll` l andk. 3I
49
Ara|k`ta |arls`lc hcrkcs |gnca c|cnlrkcn blz|cr orada ,lnc kll` l
konuarak vakt| gc|rdlk
Kc|am |ahi taralndan bl|dlrl|dll uzcrc cr b||dlk|crlmlz ha,r,
ha,r bl|dlk|crlmlz isc cr o|abl|l,or.
Blr d|tablb| gcncral ha,atnn cn bu,uk halasn ,apl vc kll
hakknda aza a|nama,acak soz|cr sarlclmck gal|ctlndc bu|undu
5onuta nc o|du L a, bo,unca bu u|kcdc kll hakknda konu
uldu vc ,azld 5adccc l|k 1 5 gun lcrisindc lmcr alc,hindc
gazctc|crdc ,cr a|an lcsbll ctlllm koc,azs adcdl 60` a ,ak n Bc
,anat|arn lsc haddl hcsab ,ok.
kll` ln vclatnn 63. ,ldonumu munascbctl,|c lcrlip|cncn lop
|an|arn adcdlnc gc|lncc, san,orum Cumhurl,cl larlhlndc hl
klmsc hakknda rcsmi vc,a ga,r rcsmi bu kadar ok sa,da anma
toplants duzcn|cnmcmilir Artk gcnlcrin kutuphanclcrinln ba
kocslnl Safahat sus|u,or, Anado|unun clt|l ,cr|crlndc Safahat
dcrs|crlnc ba|anm durumda. 1urkl,c Yazar|ar Blr|ll`nln bu ha
,rl ic onculuk ,apm o|masnn, gcnlcrl nc dcnll tcvik cltllni
bc|lrtmc,c dahl gcrck ,ok'
kll. Bcnlm nczdlmdc lkl c, mukaddcstlr. D|n vc Dl| dc
mili klll anma |op|anl|ar , dinimlzln dc dl|lmlzln dc lakdis cdl|
mcsl,|c nctlcc|cndl . u||cncn marlbl akam|ar sarsam ,arana
dl,cn alrln scsl ,ara|armz sard , huznumuzu gidcrdl, cvkcllmlz|
arlrd .
Ankara Bu,ukchlr Bc|cdl,csl Safahat ncrcttl vc bln|cr.c gcn
c|n bu cscrc sahlp o|masn sa|ad . Dlcr Ku|lur Dalrc|crlnln bu
tccbbusun dcvamn gctirccclnl umu,orum. Bu arada stanbu|
Bc|cdl,csl`nln, Kup|ucc dc mcdln bu|unan k|ln anncsl mcr|t
mc Emlnc lanmn kabrln| bu vcsl|c,|c onarmas, kabrln cvrcsi
ni duzcnlcmcsl ha,r| b|r lccbbus o|maz m,d d|,c du0nmcktc.
dc kndlmi a|am,orum kll` ln vclat cttil Msr apartmanndak|
50
odann muzc ,ap|mas ,onundc ha,r| habcr|cr gc|l,or. naa||ah
lahakkuk cdc:)
kll`ln ka|cmlndcn kan I 6B Kuran a,cllnln cvlrlslnl Dergh
dcrglslnin Aralk 1 999 sa,snda ,a,m|adktan sonra bu rakam bir
ka kalna kl Naslb o|ursa lcsbl cltllm bu a,ct cvlrl|crlnl dc
,akn blr zaman lcrlslndc ,a,m|a,acam. ||ahl,at laku|lc|crlnln
lclslr kursu|crlnln bandakl dcor|l hoca|armz, a,ct 5alahatla
,cr a|an manzm lclslr ,az|arnn blr lcz konusu o|arak c|c a|nma
sna musaraal cdcr|crsc, hcm urkcmlz asndan, hcm dc clslr
|ml asndan ncm|l blr hlzmcll ila ctml o|acak|ardr }
Mustala clln Ba,dar Bc,clcndl ska lzalct crcvcsl ck
|lndc l|gln blr tcrklb ku||anmakta. Lvcl, hl tcddcddul ctmcmc|l,
lzalct crcvcmlzl gcnl|ctmcnln ,o||arn bu|ma|,z. Acaba bu gal
|c|cr ml||cllmlzln lzalcl crcvcslnl gcnl|clmcsl ,o|unda vcrlm|l blr
vcsl|c, kuvct|l blr scbcp, mcr blr zcmln o|arak addcdl|cmcz m|
Ak| banda hcr mus|umann bu sua|c musbct ccvap vcrcccl
muhakkak' kll Bcn haklkatlm dl,cn|crdcndl Bu ml||ctln cv|al
|arnn da Blz haklkallz dcmc,l blr an cvc| orcnmc|crl vc lzalct
crcvc|crlnl |l,akat|a gcnl|clmc,l bcccrcbl|mc|crl gcrcklr
lnann bana, blz|crln lzalct crcvcslnln gcnl|cmcsl, blz|crc du
man|k cdcn|crln lzalct crcvcslnln dara|mas,|a sonu|anacaklr'
Not: kllln kz 5uad lanm |a, o|u ahlr Bc,`ln ha,atla
o|duk|ar kamuo,una l|k kcz bu sutundan du,uru|mutu Bcnl bu
konu hakknda ara,an|ar o|du Cumhurl,clln laklp a|lna a|nan
al|c|crlnln, grduk|crl bask ncdcnl,|c orta,a kmaktan cklndlk
|crlnl crbab bi|lr Blnacna|c,h bu lnsan|ar da kamuo,unun nunc
kmaktan cklnl,or|ar, kcza torun|ar da Bu ,aznn ncrlndcn
sonra, blrka a, llndc hcm 5uad hanm, hcm dc Tahr bc, lakkn
rahmctlnc kavulu|ar. |
51
bir uval ceviz kabuu
Lklm 999 tar|h|l Akam gazclcslnln surmancl| .
ARl A YDlN L A CAK BLLCL
Yazarmz Ccvlzolu, Mchmcl kll artma-na Nokta Ko,u
cak Bc|gc,l L|c Ccclrdl.
alsllat sa,n lu|k| Ccvlzo|u`nun Mehmet Akij' i n Trke
Kur'an ba|k| koc,ozsnda oku,oruz.
Cumhuriyet tarihimizin en ok tartlan bu konusunu aratrrken
ok ilgin bir belge ile karlatm. ( . . ) Bu belge stelik kitap ha
line getirilmi. 1968' de. Mehmet Akif'in damad ve nl dnce
adam, slam aratrmacs mer Rza Doru! 't da katklarnn yer
ald kitabn derleyenini -imdilik- gizli tutal m. Bu yazar, bug
yayor . Akii' in 'yok' denilen. 'vardr ama yakld' denilen, ' hi ya;>
mad' denilen Trke Kur' an evirisi bu kitapta yer alyor.
Bu uva|dakl ccvlz|erln l| bo . . bombo . |ar|at|m, cazlp |a|
getirilmi kabuklar k|m|n iine ,arar, iinde z olmadktan gayr?
52
5a,n Ccvlzo|u, `',uz ,||k ( ' } gcrcl" ararkcn hl dci|sc blr
parmak hcsab ,apma| vc sansasyon namma hcm okur|arn, hcm
dc lz|c,lcl|crlnl ,an|t+a,a ka|kmama|,d unku.
1) `Bc|gc` o|arak sunu|an kllap, 5ual uhlu za|p laralndan,
mcr Rza Doru| un ncrcllll Kur'an 'dan Ayetler |slanbu|.
I944} ad| dcr|cmcnln I96B` dc a,n ad|a ,ap|m ,cnl blr basm
dr vc sa,n za|p cscrln muhlcvasna hala|ar tckrar|amaktan ga,r
hl ama hl blr kalkda bu|unmamlr Nas| bu|unsun kl kcndlslnln,
mcr Rza`nn bu cscrl nc surctlc lc|ll cllllndcn dahl habcr| ,ok
lur. |Bu zac, can| ,a,nda kcndl dl|lndcn dc ltlral cd||mlt| r )
2) mcr Rza nn, kil ln Kur`an cvlrl|crlnl, onun Sebi l rre
adda ,cr a|an tclslr ,az|arndan dcr|cdllnl Msr dakl sar su|lan
bl|c du,mu o|up bu kilap ,akn zaman|ara kadar ,cr lczgah|arnda
sal|,ordu. Maka|c duzc,lndc ,ap|an a|ma|ar blr ,ana, kll |n
Kur` an cvlrl|crlnl lcrcn baar| blr dcr|cmc lsc, ,cdl ,| oncc Dl
,ancl |crl Bakan| ,a,n|ar arasndan kmtr `
3) kll`ln yok dcnl|cn, vard ama yak /d dcnl|cn, hi yapma
d dcnl|cn urkc Kur`an cvlrlsl "nln, dcr|cmc|crdc ,cr a|an cvlrl
rnck|crl,|c ,akndanuzaklan blr a|akas ,oktur Rcsmi bc|gc|crdc
,cr a|an larlhI blr vak a hakknda nas| o|up da b,|cslnc bu,uk
gal|ar ,ap|,or an|amak mumkun dcl|. 5a,n Ccvlzo|u, dcrslnl l,
a|madan bu kadar bu,uk |al|ar clmcmc|l vc ha|k, gzunun llnc
baka baka ,on|ta,a ka|kmama|,d
Yaz ,|c dcvom cdl,or.
Akif. Kur'ann 1 14 sresinin tamamnn Trke mealini yapt m,
yapmad m bunu bilmiyoruz. Ama u anda elimizee tam 32 sure
ni n Trke meali var.
Do. Dr. Abdlkerim Abclulkadirolu, Me h med Akif' in Kur 'an Keri m 'i
Tefsiri, Mev' iza ve Hutbe!eri, Ankara, 1 992
53
l
4) 5a,n Ccvlzo|unun vcrdll bu bl|gl, tamaml,|c hl|al hakl
kaltlr, zlra c|dckl dcr|cmc|crln hlblrlndc (cvct, hlblr|ndc) 32 su
reni n evi ri si bu|unmamaktadr. Bahls konusu o|an, blrka ksa
s rc l|c ad vcrl|cn src|crdcn scl|ml baz a,cllcrln cvlrl|crldlr
Mcsc|a, ZB6 a,ct|lk Bakara 5rcsl `ndcn vc,a ZZ1 a,ct|lk uara
5rcsl ndcn sadccc lklcr a,ct urkc,c cvrl|mltlr. |kll c alt
o|duu lddla cdl|cn tclslr mclln|crlnln blr ksm lsc ona dcl|, Mu
hammcd Abduh a alttlr. )
5a,n Ccvlzo|u nu okuma,a dcvam cdc|lm.
lk kez 1 944 'de ortaya kt anlalan Mehmet Akif' ir Trke
Kur'an evirilerinin (meallerinin) bugne kadar niin gizli kald
bugn ciddi bir aratrma konusu. Acaba Milli ef dneminin kimi
politikaclarnn kiisel ihtiraslar, ulusal karlar ve btnlmzn
nne mi geti? Bu yzden mi bugn birok bilimadam , aydn,
aratrmac , general. gazeteci yanl bilgilerle bir kaosa srklene
biliyor?
5) Bi|gl|cr ,anl o|unca, karm|arn ,an| o|mamas mumkun
mu k|l`ln szu cdl|cn cv|r||crln|n orta,a k tar|hl I 911 dcl|.
I 9I Zlcr + Sebi lrread dcrglslndc ,a,m|anan bu mctlnlcr, l|gl|l
|crln|n hatta Safahat okur|arnn} hl mch0lu o|mad k| Ml||| cl
dncml g|b| gnah kci lcri aransn! Blnacna|c,h sa,n Ccvlzolu,
`,an| bl|gl|cr|c kaosa srii klenen zcvat"tan sz cdccclnc, blraz
da ,an| bl|gl|cr|c kaosa srkleyen zcvat arasna glrmcmck lln
ga,rct gstcrmc|l,di
las|, kllln munlcrld cvlrl dcncmc|crl" l | c resmi cvi ri
dcncmcsl arasnda hcrhanglblr a|aka ,oktur vc |ddla|arn tamam
muha,,l|c utunudur! la| b,|c,kcn, taral|ar, tartma|ara konu|du
u s,|cncn son nok|onn uzcrlndckl cngc| slmgcsl"nln larknda
bl|c dcl|lcr
54

akif'in kur'an tercmesine dair
lcp s,|crlm, ,lnc s,|c,c,lm. Bl|gl|crln ,an| o|duu ,cr
dc ,orum|arn doru|uu larl|maz' " Nilcklm bu kura| gcrclncc,
gccn ,azmda, sa,n lu|kl Ccvlzo|u`nun I Lklm I999 larlh|l
Akam gazclcslndckl maka|cslnl -mesnedleri bakmndan c|c
llrl konusu ,apm vc ARl AYD|Nl:ACAK BLLCL dl,c
onca vavc,|a l|c lanll kilabn, I 944 larlh|l mchur blr dcr|cmc
nin lklnc| basm o|maklan ga,r blr hususl,cl lamadn bc|lrllp
,|c dcmlllm.
Akif'in mnferid eviri denemeleri ile resmi eviri denemesi arasn
da herhangibir alaka yoktur!
5a,n Ccvlzo|u, 6 Lklm I999 larlh|l cevabi ,azsnda, nc ,azk
kl c|cllr|mln ,nc|dll ,crl dahl an|amadk|arn gslcrcn lladc|cr|c
nclsi mudalaa,a ka|kp bu ,argm hakknda Bu da nc dcmck o|u
,or ck|lndc blr sua| rad cdl,or|ar Bu da gslcrl,or kl kcndl|cr| ,
bl|mcdlk|crin| dc bl|m|,or|ar.
55
Ha| b,lc olunca, arcslz bcn dc ma|umu i|am ctmck zorunda
ka|,orum.
1) I90B ,|nda kma,a ba|a,an Srat- Mstaki m, I 9I Z ,
|nda Sebi lrread adn a|nca, dcrgidc blr tclslr kcsl nin ,cr
a|mas karar|alr|r vc bu b|umun ,azmn lstck|l o|mamak|a blr
|lktc Mchmcd kll dcruhdc cdcr. Dcrglnln amac,|a mulcnaslb blr
surctlc munlcrld a,cl|cr|c vc,a ksa src|cr|c l|gl|l mustakl| tclslr
,azlar ,azan kll, bu arada tclslrc konu o|an a,cl|crl dc urkc `,c
cvlrlr. I944`dc mcr Rza Doru| ` un blr ara,a gcllrdll , I96Bdc
5uat Zuhtu zalp ln hiblr katkda bulunmakszn lk|nc| kcz ,a
,m|ad , I 99Z`dc Do. Dr Abdu|kcrlm Abdu|kadlro|u`nun lck
lck mchaz|arn bc|lrlmck vc ncckl lkl ncrln ckslk|crlnl lamam
|amak surcll,|c ucuncu kcz ncrlnc lccbbus ctlll tclslr ,az|arnn
ana ka,na , llc bu dcrgldckl ,az|ardr.
2) I9Zb ubatnda BMM dc Dlancl |crlnln bulcc muza
kcrc|crl srasnda Mcc|ls Bakan|`na Lsklchlr mcbusu Abdu|
|ah Azml Llcndl laralndan pi,asadaki hala| cvirl|crdcn bahls|c
Kur`an Kcrlm` ln lcrcumcsl mcsc|cslnc dcv|clln do|a,s,|a Dl,a
nct lcrl`nin cl atmasn lalcp cdcn b3 imzal bir ncrgc sunu|ur vc
muzakcrc|cr sonrasnda bu ncrgc lahslsal da a,n|mak ka,d,|a
Mccllsc kabu| cdllir
Dl,ancl |crl Rl,ascli , Mcc|lsln lahslsalma b|nacn Kur` an n
cvlrl llnl Mchmcd kil` c, lclslr ksmnn ,azmn isc L|ma||
lamdl Yazr a lcvdi cdcr kll. ccvlrlsinc Msrda | I9Z6`da) ba
|ar vc musvcddc|crl oradon gndcrlr. sonra proJcdckl grcvlndcn
vazgcccr vc mukavc|c,l b|r vckl|l arac|,|a lcshcdlp a|d ucrcll
,ctkl|lll|crc iadc cdcr. Lunun uzcrlnc L|ma||, lclslrln ,ansra lcrcu
mc iini dc usl|cnmck zorunda kalr. Ancak kll, bu arada Kur an
ccvlrmc,l surdurmu. hatla bitirml vc lakal hcr dclasnda cvlri
slnln hcnuz kcmalc ci:cdlini s,|cmcktcn dc gcri kalmamtr
56

Ataturkun blrtakm rcsmi vc slvl| arac|arn tavassutu,|a tcs|lmlnl

rca cttll, ancak baz klmsc|crcc `,ok" dcnl|cn, vard ama ,ak|
d" dcni|cn, hl ,apmad" dcnllcn 1urkc Kur`an cvlrlsl, ltc bu
cvlrldlr'
Bun|ar s,|cntl vc rlva,ct dcl|, bl|akls tarlhcn vc l|mcn subt
bu|mu sradan bl|gi|crdlr Nltcklm kll`in rcsmi Kur`an cvlrlsi,|c
l|gl|l hatralar vc tarlhi bl|gl|cr, l|k kcz 1 94 9 ,|nda vc ,lnc blr gazc
tcclnln kll` ln 5cbl|urrcaddakl I 9I Z tarlh|l cvlrl|crlndcn rnck
|cr vcrmcsl,|c ba|am vc bu vcsl|c,|c gun,uzunc bugun kcndl|c
rlndcn ,ararlandmz ok k,mct|l vcslkalarn kmas mumkun
o|abl|mltl , zlra hadiscnln llk c|dcn blrok tan o gun ha,atta ldl
5a,n Ccvlzo|u, mcsc|cnln bu ,nundcn habcrdar o|mamakta
mazurdur Nitckim kimsc kcndlsindcn, uzman|arnzn ' ) dah| ak
|amakta aclz ka|d bu tarlhi hadlsc|crl a,dn|atmasn bck|cml,or
Ancak sansas,on uruna vakalan arptma,a da, nas|sa tcsadul
cttlklcrl sradan blr kltab , 1ARl AYD|NLAACAK BLLCL"
dl,c onca vavc,|a l|c sunup kamuo,unun ,an|t+a,a da hak|an
o|madn duunu,orum. Nltcklm o c|ctlrl ,azsn da bu ncdcn|c
,azm bu|unu,orum.
L|ctirim, tamaml,|c Akam gazctcslndc ,az|an ,aznn muhtc
vas hakknda o|masna ramcn, ncdcnsc ,azdk|an ccvapta kcndl
,az|arna bl|c sahlp km,or|ar ,sa bcn, konuk|annn arzcttlk|crl
ccaat|crc bcon daklkadan laz|a tahammu| cdcmcdilm iln o gc
cckl program dcl|, o gunku ,az, clddl,c a|m vc ltlraz|arm , tck
tck kcndl lladclcrlnc blnacn scrdctmltm.
5a,n Ccvlzo|u, uzman|annn ( ' ) kllln Msr`a gldl tarihl
uzcrlndc uz|aamadk|arndan ,akn,or vc lakat bu konudakl as|
kabahatln, |han Arsc|` l adam kabu| cdlp onun, kll`ln I9Z3 dc
Msra glttl "nc dalr hczc,an|arm clddl,c a|an|arda o|duunu gr
mck ls!cmi,or ,sa kcndi|crlnin i hti lal zanncttik|cri , mki lat
57
addcltlk|crl , eli ki kabul ctllk|crl o etrefi l | ' ) mcsc|c|crln tamam,
hcrhanglblr ansik|opcdl maddcslnc muracaatla a,dnla kavuacak
lurdcn mcsc|c|crdlr, ,ctcr kl haklkat rcnl|mck lstcnsln
Yorum|arda bc|kl muga|ata`,a tahammul cdllcbl|lr, |akln bl|gl
hata|ar as|a muga|ata ka|drmaz'
58
ak-seik olmak m gerekir, ap semek mi?
kll mcrhum, mchur sccdc ilrini lasan Basrl anla,`a oku
,unca, anta, kcndlsinc Ostad, slz vadi,l dcltlr,orsunuz sanrm"
dcr. Bunun uzcrine kitln vcrdii ccvap lcvka|adc manldardr.
Hayr kardeim hayr! Benim asl vadim budur. [imdiye kadar]
nerettiklerim [ise] cemiyet-i beeriyyeye hizmet iin yazlm man
zCmelerdir1
Mcrhum kltln kcndlsinln ha,at bo,unca ,app ctlik|crlnin
blr muhascbcsl manasma gc|ccck blr dlcr szu dc u
Ben arkadalarma yzer beyitli mektuplar yazardm. Ziya Paa s
lCbunda terkib-i bendim, terci-i bendim vard. Fakat bugn bunlarn
bir msra bile hatrmda kalmamtr. Kendimi milletimin huzurun
da grdmden beri sanat'tan ziyade cemiyet' i dnmek iste
dim. Ne ona yar olabildim, ne buna
59
Lncu alnt da Fuad cmsl bc,c gndcrdll 6 Nlsan I9Zb
larlhll mcklubundan.
["Mahalle kahvesi! Osmanllar bilir ne demek/asawur etme sa
kn, 'grmedim nedir' diyecek" msralaryla balayan] Mahalle
Kahvesi'ni yazan herifle [" Nedir manas, ma'bud olmadktan sonra
mihrabn/kuun, hayetin, veedin btn biare esbabn" msrala
rnn da yer ald] Hicran' nazmeden herifin ayn herif olduu g
anlalr deil mi?
rlada blrblrlndcn lark| lkl kll olduu kcsln . Birl cemiyet-i
beeriyeye hizmet lln ,azan kll, dlcrl dc kendisi (! } lln ,azan
kll.
cliki mi 1utarsz|k m Yo| dcltlrmck ml Ncdlr bu lark|l
n scbcbl langlsl gcrck kllimlzln hangl ,nunu nc karma
l 5anatn m, llklrlcrlnl ml, ahsl,ctlnl ml (Acaba hangl baba,l|t
bun|ar blrblrlndcn a,rabllccck)
1anzimatn gcllrdll lklllklcr turndcn blr lkllcm mi bu
lcm mcktcp, hcm mcdrcsc, hcm muhalazakarlk, hcm mo
dcrnllk. . Blr ,anda mazl, blr ,anda atl lzolrcnl dcdlk|crl bu m0
,oksa
Durup dururkcn bana bu sua||crl sorduran, scvgl|i smal| Kara nn
hcnuz ,a,m|anmam bir ,azs slamc Sylemi n Kaynaklan ve
Gerekl i k Deeri zeri ne Birka Not!
Cccn 5a| gunu Bcr|lncr 5tudcntcn Vcrcln`da bu ,az, oku
mu olan Z0 kll|lk blr grupla aramzda tarttk 5,lcnml o|ma
s gcrckcnl umuml,ct|c ak-seik s,lcdllnc lnanan blr ,azarn
s,|cdlklcrlnl hl dc s,lcndli glbl a k-sei k bulma,an gcn|crlc
,aplmz bu dccrlcndlrmc dcrslnl lahmln cdl|cccl uzcrc blrlkl
saat ilndc nlha,cllcndlrmck mumkun olmad,sa da aksclk|iln
ccvaplardan zl,adc sua|lcrdc aranmas gcrcklll uzcrlndc ad kon
mam blr mulabakata vardmz s,|c,cbl|lrlm
60
Duunscnlzc, ,a ,azar kcndislni u sz|cr|c koruma a|tna alma
sa,d , ha|lmlz nlcc o|urdu
Yaz bitti bitiyor, fakat gerek benim bata sorduum sorular, gerek
se sizin yaznn ak esnasnda muhalefet ederek, benimseyerek,
bir daha dnerek bana sorduklarmz/soracaklarmz btnyle ce
vaplarn bulmad. Byle olacan ben yazya baladmda biliyor
dum, siz ise yeni rendiniz. Olsun. Aslolan sorulardr, meseleler
edinmektir. "SCalde cevap mndemitir" diyenler de elhak doru
sylemilerdir . "
-|amc|n bugun gc|dll lzgl, hl kuku ,ok kl daha ncc bu
lunduu lzgln|n muvc||cdatndan . . Ma|zcmc ha|a blkrlni muhalaza
cdl,or. . . L| at|acak nlcc ahsl,ct, nlcc konu var. lakat ccvap|ar
sua||crc tcrclh cdcn mcvcut bl|ln ,apsnn bu koca dun,ann llnc
da|ma lstc| o kadar az kl'
K|msc ora,a uzanp a|mak" lstcml,or, bl|akls oradan a|np
avucunun l|nc brak|sn istl,or. Bu bakmdan ima ctmck ,
larct ctmck , ccvap|ar sua||crln llndc vcrmck" blr tur|u kar
ctml,or|mu glbl) grunu,or Lakln aksclk|lln, blr adan, dl|c
gctlrl|m| o|ana rza vcrmcmck|c dc a|aka| o|duunu gzard ctmc
dl|m|z takdlrdc, edebiyat szcuunun nlln cdcbd|k" an|am
kazanm o|duunu da an|a,abl|lrlz sanrm
Blraz duunmcmlz gcrcki,or o ha|dc
- Aksclk|lk nc dcn|l akscik blr an|am lcrl,or
Baz|ar, aksclk|lln izaf! |subJcktlv) o|up kat obJcktlv) o|
madn s,|u,or|ar. ,an| hlblr ncsncnln a,n anda hcr taraltan
gru|cmc,ccclnl, bu ncdcn|c blr ncsnc,l grmck |stc,cnln zaman
zaman b|raz zahmct cd|p) ,cr|nl dcltlrmcs| |uzmuna dlkkat c
kl,or|ar
5lzcc dc bu, bu kadar akscik dci| ml
61
gaib 'den gelen bir mektub
BR
Bana yle geliyor ki " Ne varsa ark'ta vardr! " diyenler, yalnz
Garb' deil, ark' da bilmiyorlar; nitekim " Ne varsa Garb'da var
dr" davasn ileri srenler yalnz ark' deil, Garb' da tanmyor
lar. Mesela Garb felsefesiyle urayor grnen bir adama deseniz
ki: "Yahu! Azck da bizim ark'a ait felsefemizi tedkik etseniz";
emin olunuz u cevab alacaksnz:
- Aman canm! Hi ark'da mebahis-i felsefeye'yi hazmedecek
adam gelmi midir?
- Niin efendim? Kelam' a, Tasawuf' a ait bu kadar asar var. On
larn hakknda ne buyuracaksnz?
-Kelm dediiniz teoloji olacak ki batan baa safsatadr. Tasav
vufa gelince, bu da srf panteizm'dir, baka birey deildir. Halbuki
panteizm bugn butlan anlalm bir meslek-i felseffdir.
62

l
-u meslek-i felsefi hakknda azck izahat ltfeder misiniz?
-Hi efendim, ite ma'lum olan vahdet-i vcud'
- ok ey! Binlerce mtefekkir dima mrlerce igal eden me
sail-i gamza byle uahdet-i ucud terkibiyle hlasa edilince iin
iinden klm m oluyor? Rica ederim, siz Tasavvufa dair bir eser
okudunuz mu?
- LzQm grmedim. nk Tasawufun dediim gibi panteizm
olduunu iitmi idim.
- Pekala' Tasavvufun panteizm' e pek benzediini, hatta onun
ayn olduunu kabul edelim. Acaba panteizm meslekinin ihtiva
ettii mesai! iinde hi hakikate yaklam olan yok mudur? Onu
tedkik ettiniz mi?
- Hayr efendim onu da tedkike lzum grmedim.
- nsaf ediniz, "Tasawuf samadr, nk panteizm' in ayndr"
demek iin her ikisini ayr ayr tedkik etmi olmanz lazm gelmez
miydi?
- Hacet mi var? Bu kadar adam tedkik etmi, benim dediimi
sylyor.
-Sakn onlar da sizin gibi tedkik etmi olmasnlari Hem siz baka
larnn kafasyla m dnyorsunuz? mrnde bakiava yz gr
meyen, fakat eribann kzn yerken gren daysndan naklen bu
tatlnn lezzetine iman eden ingene kars gibi siz de kendi zaikanz
ta'til edecek de tekinin berikinin zevkine mi dellal olacaksnz?
K
ki kii oturmu konuuyorduk; bahis Mesneui'ye intikal etti. Ben
Hz. Mevlana'nn en gamz, en mcerred mesaili mahsusat dairesi
ne indirmekteki kudretine hayran olduumu; o kitab- muazzamn
63
.
mutlaka batan baa okunmas lazm geleceini ileri srnce, arka
dam dedi ki:
-Hazreti Mevlana Hind felsefesinin nakilidir.
-Mesnevf'yi okudunuz mu?
- Hayr.
-Hind felsefesi nedir, onu biliyor musunuz?
- Hayr.
-O halde byle bir iddiaya ne cr'etle kyam ediyorsunuz?
-yle iittim.
Gryorsunuz bizdeki hali ya! Koca bir felsefe, koca bir kitap, koca
bir kainat iki szle drlveriyorl
lndc bu dl,a|og|arn ,cra|d mcklubu bana gndcrcn lam
zazadc Nccml Llcndl, zarln uzcrlnc, bu mclnln 90 scnc cvc| |3
Rcccb I 3Z9` da) Mchmcd kll mcrhum laralndan ,az|m o|duu
nu ka,dclllktcn sonra blr dc u nolu dumu.
Allah var idi, hibir ey yok idi ki halen ylediri
64
maymun stratejisi
u mchur u ma,munu bl|lrslnlz, hanl blri ku|ak|arn, blrl gz|c
rlnl, blrl dc azn kapatm blr ha|dc duran vc b,|c|lk|c du,mam
grmcmkonumam dcmc,c a|an u ma,mun hc,kc|cilnl . . .
lransz|ar bu hc,kc|clln a|tna Le Seeret ou Bonheur ,az,or|ar.
5 r vc,a Mut|u|uk . Yanl 5rrn sak|arsan mut|u o|ursun dcmck
lstl,or|ar.
Y||ar ncc babamn ,az masasnn uzcrlndc bu hc,kc|c|ktcn
blr tanc vard. Rahmct|l, tasavvul mcs|cklnln tcccssus sahlbl o|
mamak (hcr szc ku|ak kabartmamak), baka|arn gzct|cmcmck,
ok konumamak ck|lndckl l|kc|crlnl hatr|attndan o|sa gcrck,
ku|ak|arn , gz|crlnl vc azn c||crl,|c kapatan o lrln ma,mun|arn
duruuna |atll blr ima ,aktrrd .
ugcncra| lmcr`ln ,apt konumann crtcslndc baz sl,a
sctl|crin bc,anat|arn oku,unca, ncdcnsc aklma bu u ma,mun
hc,kc|cll gc|dl. lakat bcnlm ,orumum lark|,d , zlra bu ma,
65
mun|ar bana du,mamgormcmkonumam" dcmc,l lll,ad ha|lnc
gcllrml c,,amc7ldarcl mas|ahal sl,ascll lakmnn o bl|lncn
lavr|arn hatr|at,or|ard .
lmcrln konumas hakknda l| Ccnc| Bakan Yardmcs,
Konuma,|a ||gl|| llkrlml ak o|arak orla,a ko,acak kadar kcndl
ml hur vc ozgur hlssclml,orum` ck|lndc blr ccvap vcrdl vc `doku
nu|maz|k" lmtl,azna sahlp o|masna ramcn konumaklan kan
d. Kcza Di,ancl |crl Bakan da konumaktan kand vc ha|cn
konumu,or, hcr ha|dc o da du,mam, gormcm vc konumam"
slralcJlslnl u,gu|a,an|ardan . . .
L ma,mun stralcJlslnl cn l,l u,gu|a,an parll MH|. unku
bu parllnln ml||cvckl||cr| blrok konuda o|duu glbl bu konuda da
hiblrc, du,mu,or|ar, gormu,or|ar vc konumu,or|ar. tc baz
MH|` |l ml||ctvckl||cr|nln lmcr`ln nulkuna dalr Lklm 999 ta
rlh|l bc,an|ar.
MH| slanbu| Ml||clvckl|l Bozkurl Yaar zlurk.
-Bu konuda konumam.
MH| Kon,a Mi||clvckl|l Muslala 5ald Concn.
- Toplum zaten gergin. Bu konuyu gndemde tutmamak lazm.
Gerek yok. Konumam.
MH| Bll|ls Mll|clvckl|l Ha|l| brahlm ra|.
- Herhangibir aklama yapmak istemiyorum. O meselede ko
numam.
MH| Ankara M|||ctvckl|l 5cdal cvlk.
- Bu konuda konumak istemiyorum. imdi konuursak . . Siz en
iyisi partinin . . . Tamam, bu konuda konumak istemiyorum.
66
Ml| Adana Ml||clvcki|i Mchmcl Mclancl uhao|u.
- Ne sylediini okumadm. Bu konuda bilgi yok. Bilmediim
konu hakknda da bir ey syleyemem.
MlP Ankara Ml||clvckl|i Abdurrahman Kuk
- Duyamyorum . . . Mehmed Akif mi? . . . On dakika sonra arayn.
(Kk'n cep telefonu gn boyunca kapal kald)
Ml| Karabuk Ml||clvckl|l |hami Y|maz.
- zr dilerim hibir aklama yapamayacam. nk Trkiye
dndan yeni geldim. Konumann mahiyetini bilmiyorum.
Ml| slanbu| Ml||clvckl|i Mchmcl Cu| .
- Mehmet Akif Ersoy stiklal marmzn airidir, onu sevmeyen
insan olacan sanmyorum. Fakat u anda yurtdnda bulundu
um iin o konu hakknda ayrntl bilgi sahibi deilim. Pazartesi
gn Trkiye'ye dnyorum. O gn ararsanz gerekli aklamay
yaparm.
Ml| zmlr Ml||clvckl|i Ya|n Krkpnar.
-Trkiye'nin gelmi gemi en byk airini byk Trk milliyet
isi Mehmed Akif Ersoy'u rahmetle anyorum. Fakat kimsenin ona
dil uzatacan tahmin etmiyorum. O aklamalan grmedim. Bir
sre basndan uzak kaldm. Sizden duyduum iin de hibir yorum
yapamyorum.
Ml| ankr Mi||clvcki|l lakk Duran.
- Nedir? Haberim yok! O konuyu duymadm. Byle bir durum
varsa, Mehmed Akif' e toz kondurtmayz. Daha fazla konumam.
67
Bugun I Z Lklm I999 = = Yani bu bc,anallarn uzcrindcn ,ak
|ak lkl halla gcli vc lakal Ml|` ll mi||ctvck|||crl u ma,mun
slralcJislnl u,gu|amaklan vazgcmcdilcr . . Onlvcrsllc|crdc llcncn
zu|um|crc i|ikln tavr|arnda da dclcn hibir c, ,ok . . . llblr zul
mu du,mu,or|ar, hlbir haksz| grmu,or|ar, mi||clin dccr|crinl
mudalaa sadcdlndc hlblr c, konumu,orlar. anr , urku koru
maklan vazgcllinl ma cdl,or, onu dahi an|am,orlar.
Yazk, ok ,azk' . .
68
kuyruklu yalan ve/veya yalann kuyruklusu
1urkl,c` dc gundcm hcrgun dcll,or. . lmdl dc dclll . la
kal bcnlm gundcmlmc glrcn konu|ar ncdcnsc hcmcn dclml,or. . .
unku zlhnlmc lak|an konu|ar ko|a, ko|a, blr kcnara lr|alp al
ma, bcccrcml ,orum, onun|a urama,a ba| ,orum . . . Bu srada
bcn csklml konu|ar|a urarkcn gundcmc baka konu|ar glrl,or. .
Bu ncdcn|c baka|annn gundcmlnl pck umursamam . . Darda
k,amcl|cr kopsa dahl lsllsnai ha||cr dnda bcn mcvlm|crl kcndl
lakvlmlmdcn la,ln cdcrlm . . Bu arada guzc| lcsadul|cr o|ur, dar
dakl gundcm, lcrldckl gundcm|c, ,anl bcnlm kcndl gundcmlm|c
akr. . . Kc,llm dc ,crlndc,sc, olurur bcn kcndl gundcmlml ,aza
rm, baka|ar onu darnn gundcml dl,c okur
Bu lur durum|arda 1urkl,c`nln bcnlm gundcmlml glz|ldcn glz|l
,c laklp cllll parano,as,|a harckcl cdcrlm vc Nlln hcp bcnlm
uralm konu|ar gundcmc gcllrl,or|ar kl dl,c mcrak cdcr du
rurum lc slzln lln eski, bcnlm lln ha|a yeni blr gundcmc all
notlar.
69
Metin 1
BMM'nin Kur'an evirisi devi verdii Mehmet Akif, 1 923' den
sonra, Ulusal Kurtulu Sava'nn bir slam devleti kurulmasyla
sonulanmayacam aniayarak Msr'a ekilmiti. Reid Rda'nn,
Atatrk'n deyimiyle bir "safsata yapt" olan bu grlmedik sal
drganlk ve terbiyesizlikle yazlm kitab, " slam airini" byk bir
korku iine drd. nce, yapaca Kur'an evirisinin resmi bir
metin olmamas koulunu koydu; daha sonra verilen denei geri
evirme drstln gstererek bu sorunu kapatt.
Metin 2
Akif'in byk emeklerle yapt Kur'an evirisini yaymlamayp
ortadan kaldrmasn, ieriini akl ve bilimle badatrmamasna
balayabiliriz.
Metin 3
Atatrk, ibadetin Trke yaplmas ve Trk'n anlayaca biime
sokulmas konularn ok dnmtr. Bu giriimini Ulusal Sava
mn ilk yllarnda yapmtr. Bu i iin de Arapa'y ok iyi bildiine
inand Akif'ten Kur' an' Trke'ye evirmesini istemitir. Bu tekli
fe Akif hemen yant vermemi ve fetva almak zere Al-Azhar'n yo
lunu tutmutur. Akl dant kii de Trk dman Raid Rza'dr.
( . . . ) Akif, Kur' an' n Trke'ye evrilemeyecei masalna gzelce
inanm ve Al-Azhar'n izinden yryp meal iin almtr. Bu
almasn da ibadette kullanlacak diye vermez ....
Niyazi Berkes, Trkiye'de ada/ama, 1978; 1 . bas. 1964.
Cemi! Yener, Mehmet Akif Ersoy zerine, " Cumhuriyet" , 27 Aralk
1989.
zgr Uur, Akif ve Kur' an Meal i , "Cumhuriyet" 7 ubat 1990.
70
Metin 4
Atatrk, ibadetin Trke yaplmas ve Trk'n anlayaca ekle
sokulmas, Kuran'n Trke'ye evrilmesi vb. konularda bir hayli
dnm ve Milli Mcadele'nin daha ilk yllarnda bunu gerek
letirmek maksadyla zamannn aydn saylan simalaryla ve din
sahasnda bilgisi olduuna inand kimselerle ve bu arada air
Mehmet Akif ile temasiara gemiti. Arapa'ya ve Trke'ye en
iyi nfuz edebilen bir kimse olarak Mehmet Akif ' i grd iin.
ondan Kur'an' Trke'ye evirmesi dileinde bulunmutur. Meh
met Akif bir aralk bu fikre yatar gibi grnm ise de giriecei
iin slam'a uygun olup olmadndan emin olmak gayesiyle, o d
nemin Arap dnrlerinin Arap dnrlerinin en nls saylan
Muhammed Raid Riza ile fikir teatisinde bulunmak zere soluu
Msr'da almt. (. . . ) Grlerini isbat iin Raid Riza, Kur'an'n e
itli surelerinden 2 zel ayet karm ve bu hkmleri Mehmet
Akife gstermi ve Kur'an'n Arapa'dan baka bir dile ve hele
Trke'ye evrilemeyecei hususunda gerekli yorumlar yapm ve
btn bu yalanlarla bizim nl Akifimizi bu masallara inandrmt.
(
*
. . ) !
O da] oturup Kur'an' Trke'ye eviricek ve bylece mensup
bulunduu topluma, u veya bu ekilde hizmeti dakunacak yerde,
923 ylnda kalkm Msr paalarnn kaanelerinde ve onlarn ko
nuu olarak yan gelip yatm, 925 ylnda Abbas Halim Paa'nn
davetiisi olarak onun gzel konanda gnlerini geirmi ve 926
ylnda da Kur' an' Trke'ye tercme edemeyeceini Atatrk'e
resmen bildirmitir.
Metin 5
Atatrk, ibadetin Trke yaplmas, Trk'n anlayaca ekile so
kulmas, Kur' an'n Trke' ye evrilmesi iin dnemin aydn say-
lhan Arsel, Arap Milliyetifii ve Trkler, 1 999; 1 . bas. 973.
7
lan, din konusunda da bilgisi olduuna inand kiilerle, bu arada
Trke'yi ve Arapa'y iyi bilen Mehmet Akif'le de grmtr.
Mehmet Akif bu amala Msr'a al-Azhar niversitesi'ne gitmitir.
Ancak danaca kii o okulun yetkilisi Muhammed Rza Rait'tir.
( . . . ) Mehmed Akif 923 ylnda gittii Msr'da 926 ylna kadar
kadar Abbas Halim Paa'nn konanda kalm, hastalannca ba
na giyrekten saknd apkay elinde tutarak, vapurla

stanbul ' a
gelmi, Kur'an' Trke'ye eviremeyeceini Atatrk' e resmen bil
dirmitir.'
Ya|anlarn ku,ruu da o|ur mu
|u,ormu dcmck kl.
|masa,d , guzc| 1urkcmizdc kuyrukl u yalan dl,c bir dc,lm
bu|unur mu,du
Yaln lmer, Atatrk ' m ve Trkem, 27 Eyll 1999.
72
akif hakknda bir kitap
Ln nlha,ct M Lrtui\| Duzda hocamzn uzun blr zamandr
bck|cmcklc o|duumuz Mehmed Akif, Ms r Hayat ve Kur'an
Meali ad| cscrl (stanbu|, Ma,s Z003) lc Ya,n|ar `ndan km
bu|unu,or
Bc|kl ma lumu l |am olacak ama ,lnc dc bcllrlmck lslcrlm. 5a
,n Duzda mulc|ckklr alrlmlzln 5alahal na blr mur bo,u cmck
vcrml, ,llarca surcn bllmczlukcnmcz ga,rcl|cr clllndc bu cscrl
muha||cdl an,|a mulcnaslb blr surcllc ncrcdcrck Cumhurl,cl nc
sillcrlnln bu cscrdcn istl|adcslndc bu,uk cmcklcr| gcml biri .
I 9Bb`lc Marmara l|ahl,al laku|lcsl llndc Mchmcd kll Ara
lrmalar Mcrkczl`nl kurdular, kllaplar ncrcdlp konlcranslar lcrllp
|cdl|cr, halla 5alahal dcrs|crl dahl ,apllar. 5alahal dcrs|crl dahl
dl,orum, zlra bclkl hatr|arsnz, 1urkl,c Yazarlar Blr|ll`ndc sa,n
D. Mchmcd Doan bu mlnva|da blr 5alahal dcrs|crl lccbbusundc
bu|unmu vc sonuna kadar 5alahal` b|r grupla blr|lklc hilamna cr
73
dlrmc,l baarmlard Bu bakmdan sa,n Duzda` n dcrs|crlni bu
tur aba|ara gu vc ccsarct vcrcn blr llham ka,na glbl grmc|l .
Mchmcd kll mcrhumun 5alahat, dola,s,la llrl, cdcbi ,nu
csascn ok clt|l a|akalann mcvz0u o|mukcn. hatta bi,ogralisi
dc dcla|arca clt|l ka|cm|cr taralndan ,az|mkcn, hcm Kur`an
mca|lnln hlka,csl . hcm dc Msr`dakl ha,at ,ctcrlncc tcdklk cdll
mcml blr ha|dc,dl Bu ckslk|ll arkcdcnlcrdcn blrl o|arak bcn dc
u ,| ncc kllln Kur`an Mca|l" hakknda blr cscr ncrctml vc
bu konudakl malzcmc,l c|dcn gc|dllncc dcr|c,lp toparlama,a vc
dccr|cndlrmc,c a|mtm. `
Nctamc|l gun|crdl o gun|cr. Cchclc orta| kasp kavuru,ordu
Blr c,|cr ,apmal vc kll` ln ruhunun lnclnmcslnc lzln vcrmcmc
|l,dl.
Bu mcsc|cnln ,|c blrlkl cscr|c tukctl|mcslnln mumkun olama
,acan hcr ak| sc|lm sahlbl kabu| cdcr. Nltcklm sa,n Duzda`n
bu sahann haklki otorltc|crlndcn blrl o|mak hascbl,|c ,a,m|ad
bu cscr, bu tcsbltln cn canl ahlt|crlndcn blrlnl tckll cdl,or unku
hcm kll` ln Msr ha,atn talsl|at,la aktararak o dncmln uzcrln
dckl pcrdc|crl kaldr,or, hcm dc Kur`an Mca|l l|c l|gl|l tcdavu|dc
o|ma,an chadct|crl gun ,uzunc karmak|a bu konudakl lstllham
larn blr ksmnn daha gldcrl|mcslnc katkda bu|unu,or lakikatcn
dlkkat|c vc ltlna,|a okunmas |azm gc|cn tltlz blr a|ma'
B,lc clddl cscr|cr sa,cslndc lstllham|ar vc sa,gszlklar sona
crcr mi barl As|a'
5zgc|lml cmpo dcrglslnln I 0 I 6 Nlsan Z003 tarlh|l I b sa
,snda manctc tanan lladc,l oku,unuz lutlcn. Mehmed Akif
Ersoy'un Kur'an ' n yakan bulduk!
Bir Kur' an $airi: Mehmed Akif ue Kur'an Meal i , 1. bas. Mays 2000; 2.
bas. Aralk 2004; 3. bas. Aralk 2007, stanbul.
74
kll`ln Kur` an'
B,|c blr lladc o|ur mu
Nc ,apa|m, o|u,or ltc'
Klml, nc zaman vc nas| bulmu|ar pcki
li orasn kartrma,n, zlra daha ncc kllln mca|lni bul
duk" d|,cn|cr bl|c kmt Eskldcn tahsl|l has| ` dcnlrdl, lmdl
Amcrlka`, ,cnldcn kclctmck dl,or|ar. )
lurrl,ctCstcrl`nln ,lnc Nlsan Z003 tarlh|l Z4 7 sa,s u
manct|c kmt. Akif 1 20 yanda. nan i i re Dman m ?
Esascn l,l blr dos,a hazr|anm, l|g|n ,orum vc dccr|cndlrmc
|cr var vc lakat dun,adan habcr|crl ,ok' kll ln bu,uk o|u Lmln` |c
cktlrdll lotoral ,a,m|,or|ar vc Mldhat Ccma| Kunta, n ,an|
gsn dcvam cttlrlp o|unu ha|a tarunu dl,c gstcrmcktcn ckln
ml,orlar. ,sa bu hata,a daha ncc iarct ctmi idik!
5a,n Duzda` n cscrindc dc kll mcrhumun o|u Emln` | c i|gl|l
ok ncm|i blr b|um var.
L||crlnc sa|k, lsabct ctml|cr, hl dcl|sc b,|c|lk|c bu mcsc| c
dcr|l top|u o|arak blr dccr|cndlrmc,c tabl tutu|mu.
kll`ln ok tra]lk blr ha,at vc |umun maruzu o|an o|u Lmln
hakknda bcn dc blrka ,az ,azm vc baz tank|klar aktarmtm.
Ancak c|lmdckl baz bl|gl|crl aktara)mamamn blr scbcbl dc huzun,
sadccc huzun. lan| dcr|cr ,a ,azmak iimdcn gc|mi,or di,c |tc a,
ncn ,|c' 1ahassus ltc bu glbl durum|arda lhtlsasa ga|cbc al,or'
Bu vcsl|c,lc iarct cdllmcsi gcrckcn birka nokta daha var.
Birlnclsi, Yozgatl hsan Llcndl `nin smal| Ezhcr|i `,c ,azd
mcktupta istlnsah cttllnl s,|cdll mctln E|ma|| mcrhumun tclslrl
dcl|, mca|ldlr. Yak|d lddla o|unan ahsi nusha glbl o da cnlcs
blr rlk'a hatt,|adr.)
klnclsl, kll` ln arkada laz| Ycgu| c ,azd mcktup|ar n
Zb. 000 do|ar lstcml|crdl. Arand ama bu|unamad. Duzda ho
75
camzn bu mcktup|an grduunu o zaman|ar du,mu vc hcrha|dc
bircr nushasn almlardr dl,c scvlnmltlk. Ama lmdl ,azdk|an
blr dlpnollan an|a|d kadar,|a mcktup|ar sadccc ,|c blr gru
nup gllml|cr ga|lba.
Luncusu, kil ln crll Muh,lddln 1argan` a ,azd mcklup|ar
5all,c A,|a`nn mclrukalnn ta|a|an llndcn a,k|anarak kar|
ml . L ,|dr sa,n M. Cunlckln` ln hlmmcllnc munlazrz. kll`ln
mcklup|arn blr kllap ha|lndc ncrctmck lln bu ,a,n nlln blr
kv|cm vazllcsl grmcsln')
la b,|c,kcn, Lrluru| Duzda hocamzn bu k,mct|l cscrl,|c
birkcz daha kil`ln dun,asna nuuz cdcbllmc imkan bulduk.
Kcndl|crlnc mulcokk| rlz'
2004 ylnn Ramazan aynda bu mektuplann Murat Bardak'ya verildiini
renmi bulunuyorum.
76
iki fotorafalt yazs
stanbul Bu,ukchlr Bclcdl,csi Ku|tur A. . `nln ,a,n ctklnllk|c
rlndcn o|mak uzcrc Asr Ajans taralndan ncrcdl|cn a|bumkitap
|ardan blrka tancsinl gccn|crdc lncc|cmc lrsat bu|dum.
Bun|ardan bir tancslnln ba| ,|c Vefat n n 69. Y l nda
Mehmed
A
kif Ersoy (Ara|k Z00b) .
Kltabn mctnl Lrturu| Duzda hocamz taralndan ,az|m
Kltapta ,cr a|an lotoral|ana vc tantm|an,la blzzat hocamz m
l|gl|cndl , bunu bi|cmi,orum. Ancak 63 ,|dr tckrarlanan blr hata
nn bu a|bumkitapta da lkl kcz tckrar|anmas karsnda, kc|lmcnln
tam an|am,|a llm cz cttl.
Bu ncdcn|c bcn, artk blr alkan|k ha|lnc dnumu bu mukcr
rcr hata,a blr kcz daha dlkkat ckmck|c uzcrlmc ducn vazllc,l ila
ctml o|duumu san,orum, sorum|u|uun gcrl ka|ann da kltabn
hazrlanmasnda cmcl gccnlcr kcndl ara|annda pa,|asn|ar
kll`ln ,akn dostu Mlthat Ccma| Kunta,, airln vclatnn ardn
dan, I 939`da ,a,m|ad cscrlndc, Mchmcd kllin ou||ar Lmln
77
vc 1ahlr |c blr|lktc cktlrml o|duu lotoraln a|t,azsnda, sch
vcn, ou||an torunlar o|arak tant|m vc ustc|lk bu torun|ar mcr
Rza Doru| ` |a cv|l kzndan o|arak gstcrl|mltlr. ,sa kll` ln ,a
ama ans bu|mu hl crkck torun u ,oktur.
Ycnl alakta kll`ln kuuk o|u 1ahlr bc,`ln vclat munasc
bctl,|c ,a,m|anan 1 4 Nisan 2000 tarlh|l ,azmda bu hata, u
ckl|dc duzc|tmltlm.
- |u Emln`ln huzun|u hlka,csl,lc l|gl|l l,lktu baz anck
tod|ann var|nn akslnc, ka,nak|ar 1ahlr Bc, hakknda tamaml,|c
suskun. lcvka|adc urkck vc cklngcn o|duunu du,duum 1ahlr
Bc,, klmsc,|c lotoral cktlrmcml, lotoralnn ckl|mcslnc dc
hl musaadc ctmcml. B Nlsan tarlh|l Ycnl alak`ta ,a,m|anan
hasta ,atanda ckl|ml lotoral da c|lmlzdckl nadlr gruntu|cr
dcn blrl.
Blr dc ocuk|uk lotoral var, babas kll l|c aabc,l Emln
Bc,`|c blr|lktc cktlrdlk|crl. . . muhtcmc|cn I3 I b ,a|arnda . . . gz
|uk|u, ksa panto|on|u, tcmlz gl,lnml, tombu|ca blr ocuk. . .
5csslz vc llnc kapank, o dcn|l dc urkck vc cklngcn blrl o|an
1ahlr Bc,`c ta|lh dc o,ununu o,nam vc bu lotoraltakl scvlm|l
ocuun ona alt o|duu hl ama hl bl|lncmcml . . . Bunun ncdcnl
dc l|k kcz Mlthat Ccma| Kunta, glbl blr otorltc taralndan I 939da
,a,m|anan bu lotoraln a|tnda u satr|arn ,cr a|mas. Mchmct
kll vc torun|ar , mcr Rza` nn ocuk|ar .
60 scncdlr bu lotoral bu a|t,az,|a blr|lktc hcm dc dcla|ar
ca ,a,m|anm vc kll mcrhumun, dcl| damad mcr Rza
Dorul` dan, hlblr ocuundan crkck torun u o|mad ncdcnsc hl
klmscnln ak|na gc|mcmltlr. |mcr Rza Doru|` un Bu|cnd adnda
blr crkck ocuu dun,a,a gc|ml lsc dc bcbckkcn vclat ctmltlr. )
Bu ,az , c|lnlzdckl kltabn Ara|k Z00b tc ,a,m|anan l|k bask
snda, kll`ln ocuk|ar " ba|k| Z. b|umundc a,ncn ,cr a|,or.
78
Nltcklm Ku|tur Dcrglsl`nln cak Z006 tarlh|l Mchmcd kll c a,
r|an zc| sa,snda ,cr a|an a,n rcslm|cr, nc garlptir kl cllnizdck|
kltabn Z00b basksn okumak lcdakar|n ( 1 ) gtcrcn blr kll
dostunun son anda ,apt blr u,ar,|a l|k kcz doru ak|ama,|a
blr|lktc ,a,m|anma ansna kavumutu.
zct|c,ecck o|ursak, Ku|tur A. . taralndan ncrcdl|cn mczkur
kltapta ,cr a|an l|k lotoraln a|tndakl Mehmed Akif ve tarunu
ak|amas (s. 3b) doru dc||dlr. lotoraltakl k|l kl`ln o|u
Lmln`dlr
Kcza lklncl lotoraln a|tndakl Mehmed Akif ve Torunlar
ak|amas da (s. 43) doru dcl|dlr. klsl dc kll` ln ou||ar Lmln
l|c 1ahlr` dlr.
nsanmz, kll` ln kcndlslnl bl|c ,ctcrlncc tanm,orkcn, o
cuk|arn hcm dc rcslm|crlndcn tansa n` o|ur, tanmasa n` o|ur
dl,c duuncn|cr o|abl|lr. Lakln bl|hassa kll`ln bu,uk o|u Lmln`ln
huzun|u hlka,csl okunacak o|ursa, b,|c duunmcnln nc dcn|l bu
,uk blr hata o|duu an|a|r.
lddct|l ruzgar|ar bu,uk da|arn sadccc zlrvc|crlnl dc||, ctck|c
rlnl dc savurur. |rvcslnc bakmaktan, dan ctck|crlndc olup bltcn
|crl grcml,orsanz a,ct, hl ,|c ha,l|anma,a ll|an ka|kma,n,
tam akslnc ,aam bl|glnlzl zcngln|ctlrmc,c bakn'
79
camdaki can
,|c hararcl|l hararcl|l gundcml lga| cdcn konu|arn bcnlm
dlkkal cpcrlml ko|a, ko|a, aa)madn ,a da ba,al|almadka
b,|csl `hc|ccan|` ' ) konu|ar ,orum|amak hususunda pck islck|l
davran(a)madm, bu kcnln okur|ar ga,ct l,i bl|lr|cr. Bu aksak
|n, ou tuluk|uun, gcnc| okurun gazctc ,azarna l|lkln bck|cntl|c
rl,|c u,umad kcsln glbldlr.
Ccnc| okur, hcrkcsin konuluunu konumak lslcr vc hcrkcsln
dln|cmck lslcdllnl . . . Cundcmln ska|anmas ha|lndc, okur|arn bu
,uk blr ksm cama ,aprkcn, baz|ar da ,azar|a blr|lklc gundcmln
dna kp mclruk sahl||crdc gczlnll ,apmak zorunda ka|r|ar, lslcr
islcmcz blr surc paa|arn sva,arak s|ak kum|arda do|ap ak|
ta lop|ar|ar.
5onra
5onra ,lnc chrc doncr|cr, insan|arn arasna . . . Cc ka|m|ar
dr, konu kapanmlr unku. Ycnldcn konuma, dcncr|cr ama
so
baaramaz|ar. Arlk lnsan|ar baka konu|ar konuu,or|ardr, ,cnl
c,|cr s,|u,or|ardr, ,cnl c,|cr s,|cncslnl lsll,or|ardr, lmdl
,cnl c,|cr s,|cmck |azm cancazm" ll|an dl,or|ardr
Klu blr du,gu o|ma| bu blrok|ar lln . . . gccc,ars cvdc slgara
pakctinln bo o|duunu an|amak glbl blrc, . . . canskc , |anct blr
c, . . . i nsan larkctmck ,crlnc, bu i nsan ncc|c,cn|cr lln - . . olay
,crlnc bu olay clddl,c a|an|ar lln . . . gcrcklcn dc canskc vc |a
ncl blrc, o|ma| bu.
Ba,al|allklan sonra konumann klmc nc ,arar o|ur dl,c
duuncn|cr o|abl|lr.
chrln gbclndc ,aama, scvcn|crln bu lur ka,g|ar|a gcrl|lp
gcrl|mcdlk|crlnl hcrkcs glbl bcn dc duunurum vc lakal dlcr|crlnln
akslnc hl umursamam. unku ba,al|allklan sonra susmann hl
kimsc,c ,arar o|mu,or.
lmcr`ln konuma mclnlnl ,orum|ama,a dcvam cdccckllm, mc
sc|a mcllndc gccn vc lakal basma ,ansma,an, lcthu||ah Cu|cn
|ocaclcndl`nln ,urtdndakl oku||ar,|a l|gl|l mcllndc ` lcthu||ahn
oku||ar" dcnl|l,or) pasaJ tarlacak vc Rus,a`dakl ' ) 1urk ocuk|a
rna Arapa vc larsa,a bu|am 1urkc rctl|mcsl ck|lndckl
iddla, c|c a|acaklm, cvcl . . . cekt i m, . . . cakt m . . .
lakal o|mad, cama can bu|al . Bcnlm dc kc,llm kal . blzdc
dcvc okmu, ama blz plrc,l dcvc ,aparmz, Arablstan dan gc|dl
dl,c hcrc,l , hcr duuncc,l kul|u k|armz, bl|mc|l,mllz kl. dcvc
dcvc,ml, dcvc,c dcvc dcmck lln lck kc|lmc ,dcvc) ,clcr|l,ml,
ok o|ur|arsa develer dcrmllz.
Nc garlp dci| ml ha,alta ka|abl|mck lln bcnlm u hlk5,c,l
bi nbi r gece an|atmam gcrckl,ordu.
Harold Amstrong, Trkiye'deki ve Arap lkelerindeki seyahatlerini
anlatyor: 'Bir Arabn konumasn dinleyenler, sanki konuan ki-
81
inin az dilerine kemik paras skm da onu dilinin taban ile
srekli karmaya alyormu duygusuna kaplyor insan diyor.
Trkiye'ye geldiinde ise, ' Orijinal Tatarca'nn aklnn devam
ettirildii bir dildir; bana sanki melodi dinliyormuum gibi geldi,
ancak neden kendi dillerinde bir edebiyat yaratamamlar' diyerek
hayrete dyor.
"Harold Amstrong hakldr. Biliyoruz ki Trkemizde temel, ana
3000 kelime vardr. Bu 3000 kelimeye 100 ekin, "tak"nn katl
mas ile ses uyumuna uygun 300. 000 kelime tretilebilmektedir.
Pekok ulus bu kadar ok kelime ile konumuyor, konuamyor.
Bizdeki ad kiilerce ynlerdirilen Milli Eitimciler ( 1 ) Trke'ye
zense, zendirse, zne dnse, Trke ile zdelese, o kadar
ulusallarz. Ne kadar ok kelime ile konuuyor isek, o kadar ok
dnyoruz demektir. Arapa'nn kelimeden zengin bir dil olduu
sylenir. Arapa'da deveye yz deiik ad verilir. Bizde de deve
ok ama biz pireyi deve yaparz. Arabistan'dan geldi diye here
yi, her dnceyi kutlu klarz. Bilmeliyiz ki: deve devedir, deveye
deve demek iin tek kelime yeterlidir: deve. ok olurlarsa develer
deriz. '
Evcl, lmcr` c bu kcz hak vcri,orum.
Blzdc dcvc ok, lakat hl k,mctl ,ok'
Yaln lmer, Al Dersi: At atrk' m ve Trkem, ''Glhane Tp Akade
misi 1999-2000 Eitim-retim Yl Al Treni" iinde, sh. 67, GATA
Gasmevi, 27 Eyll 1999.
82
safahat 'a suikasd
Kur`an Kcr|m mcallcrlnin llcr acs durumu ortada. lala mu
tcbcr br cvlrl,c sahip dcl|lz. La,k dci|lz unku.
Mlllct olarak la,k olduumuz vc dahi la,kn bu|duumuz, cn
nlha,ct blr takm tuccar|arn hrs u tama|ar l|c blr takm cuhc|ann
hcvcskar|klar
lcpsl bi r tak m. lcpsl bircr tak m. 1ah|| cttim 1ashlh ctt|m
lcm dc ,||arca. 1cnkld cttm. 1clslr cttlm. Bcdc|lndc blr mur
vcrdlm mrumu vcrdlm. mrumu, ,anl butun umldlml.
ava|| ml||ct. 5attndan da mcmnun. a|dndan da.
Yaran u,arp u,aramann bir manas ,oktu. Bcn dc butun
hu,suz|uum|a, butun hrn|m|a, has| butun hlcranm|a aradan
ckl|dlm.
5ustum.
RRR
83
Ml||l alrlmlz Mchmcd kll hakkndakl ltlra|ar da tck tck tashlh
vc tcnkld ctmck la,dasz artk. Duzc,slz|lk blr tck kllln hasm|ar
nn a|amctl dcl| kl . kll`ln hsm|arnn ,ctcrslz|ll, scvl,cslz|ii, vc
dahi lbltlricl|ll dlcr|crlndcn hl dc larksz dcl|.
Maha||c, a,n maha||c. 5adakatslz|lk, |auba|l|lk, baslt|lk tum
nadann ortak vasl .
Yazdm gazctcnln sa,la|ar, tenbi h adna akttm murckkc
batn cn bu,uk tan.
kll`ln vc7vc,a ml||i dccr|crln hasm|ar,|a mucadc|c ctmck.
tck tck hata|arma larct ctmck, lltlra|arna ccvap vcrmck ko|a,d
B| r Kur'an o|r|,sc blr lkcnln tcmcssu| vc tcccssum ctml
ha|ldlr
Yazarn mc,danda tck bana brakp kaan|ar. kaak|a ,~
tlnmc,lp sca scana ccpkcnlndcn llck|crlnl, gumu tabakasn
kchrlbar tcsblhlnl aran|ar klm|crdl san,orsunuz
Ccphcdckl ,o|da|ar .
1atsz tutsuz ah o `mahmur` ,olda|ar.
llnl bl|lr, kc,llnl bl|lr, o umarsz, o dcnslz, o donsuz ,o|da|ar'
R
Y||ardr Safahat nclr|crlnc vc sadc|ctlrmc|crlnc l|lmcmcmln
scbcbl , blr kll scvda|snn, blr kll dostunun, blr 5alahat |lslnl:.
,anl Lrturu| Duzda Bc,` ln, o hcr tur|u takdlrln lcvklndc addcd||
mcsl |azm gc|cn k,mct|l nclr laa|l,ct|crl,dl
Nazarmda, Safahat cmln c||crdc,d| Do|a,-,|a clt|i bo,u.
|arda vc ozc||lk|crdc ncrl ,ap|an Safahat busk|arna u|amak cld
dl, ga,r clddl okur lln hl dc zor dcl|dl.
Lh. bu arada blr lkl ch|l,ctslzln ,apt nclr|cr dc matbuatn
cl|vc|crlndcndl. llblrlnl tcnkldc |uzum grmcdlm. Cunku tcnblh
vc tcnkldln |uzumu da ,oktu, la,das da.
84
Kcma| Bck`ln Bordo5l,ah Ya,n|ar ndan kan zgn di liyle
ve gnmz Trkesi yle iki di lli basmn grmcz|lklcn gc|mcmln
scbcbl bu,du.
Kaml| Llak Bcrkl`nln bu nclr|c l|gl|i vucu lki ,azsn lsc hcnuz
larkclml bu|unu,orum.
- Cesur bir adam kt ve byk bir i yapt : Kemal Bek. ( . . . ) Bir
solukla tm Safahat' okumamz salyor.
- Kemal Bek'in 'akan Trke'ye uyarak ortaya koyduu
Safahat'da yeryer ar sadeletirmeler var. Bunlara katlmak pek
olanakl deil Dn de dediimiz gibi, bu anlayta bir yaynn pratik
deeri tartlamaz.
A
kif'in iirini batan aa, "bir solukla" oku
mak imkann salyor.
Bc||l kl lanlc. lanll kllab okumam. kumu o|masna lh
llma| vcrml,orum, zlra b,|csl bi r so|uun mcvcut o|abl|ccclnc
ihllma| dahi vcrcm|,orum.
5alahal|a unsl,ctl o|an hl klmsc lahrll do|u bu llcari mcla bi n
bi r solukta bi le okuma, bccc:cmcz.
Blr so|ukla okumak, okumamak` dcmcklir
RR
kl a, ncc lurrl,ct gazctcslndcn Doan lz|an da bu nclr
hakknda bi: tantm ,azs ,azd .
lalr|a,a|m.
Ordu Valilii' nin yaynlad kitaplar sevgili dostum Oktay Eki
bana getirdi. Dorusu Ordu Valisi Dr. Said Vakkas Gzlgl'n bu
dengeli ve Trkiye' nin bekledii anlay temsil eden yayn politika
sn, seimini takdir ettim.
Milli Gazete, 28-29 Ekim 2007.
85
Cumhuriyetin 83. yl armaan olarak Kemal Bek'in hazrlad
Kemal Atatrk'n Nutukunu yaymlamlar, Cumhuriyetin 84. yl
armaan olarak da Kemal Bek'in hazrlad Mehmet Akif Ersoy'un
Safahatn armaan etmiler.
K
|
5l dc mut|aka okunma| 1urkl,c`,l . tarlhlmlzl, lnsanmz
an|amak lln lkl tcmc| kltap. Va|l|lk|crln, bc|cdl,c|crln bu an|a,
,anstan ,a,n ,apma|arn dl|crlm.
Bc|ll kl Doan lz|an da okumadan ,azm
ln zctl. Ahbab kc|am.
Va|l|lk|crln vc Bc|cdl,c|crln kltap datma llnc so,unma|ar nc
guzc|'
Bu datma iinin bir ticari a|vcrl) bo,utu var ama, o|sun'
Maksat hlzmct.
Pckl blr kltab ,a,ma hazr|amak vc ncrctmck lln gcrck|l o|an
bl|lmsc| |ut|cr ncrcdc
lc|c hc|c bu cscr|cr Nut uk vc Safahat glbl sl,asi vc cdcbI tarl
hlmizln ncm|l mctln|crl lsc'
%%%
Ya,nc,a dl,ccck blr c,lmlz ,ok 1lcari o|arak bu|uu, duunu
u blrlncl snl' lcm Nut uk, hcm Safahat . 1am lsabct
Pck| bu kar| duunccnin l|m tara, muhakkak ria,ct cdi|mcsi
gcrck|l bl|lmsc| kou||ar ncrcdc
5zumona ga,rct|l Va|l|cr l|c Bc|cdl,c Bakan|ar , ,a,m|ar ltl
barl,|c blraz hcsaba ckl|ccck o|sa|ar, Blz o l|crdcn an|ama,z `
dcmck zorunda ka|acak|ar vc akat bu toprak|arn ocuk|ar , deui
rln ou|u o|an edvar ,dncm|cr) kc|lmcslnl bl|c duvarlar dl,c sa
dc|ctlrccck kadar bcccrikslz blr hcvcskarn lnsalna tcrkcdl|ccck
Hrriyet, 28 Aralk 2007.
86
Yazk'
ok ,azk'
Aada, 5aahat n u velyet altna a|nmak lstcncn sadc|c-
tirmcslnc blraz ,akndan bakma, dcnc,ccclm. Cunku kll`l kll-
l|crdcn, Ataturk` u Ataturku|crdcn koru,an blr ciddiyete davet
yasas ,ok u|kcmlzdc
Varolan, blr tck zdrabn ahsilll, vlcdannsa umumllil .

Yazn bu b|umundc hcm l|lm vc lrlan|a l|gl|l o|an dcv|ct cr-

kanna, hcm sl,asct vc tlcarctc dukun cdcbl,at ,aranna, hcm dc
cdcbl,at vc duuncc mlrasmza du,ar| vlcdan sahlbl okur|ara Mch-
mcd kll Lrso,` un So]oho|nn Kcma| Bck c|l,|c |^u| uk|a blr|lk
tc) tlcarct vc sl,asct pl,asasna suru|cn zgun dl|l,|c vc gunumuz
1urkcsl,|c lkl dl||l basmndan baz mlsa||cr vcrccclm.
5l,asI vc tlcarI bl|mlllk|crln duuncc vc sanata lllcn, l|lmck|c
ka|ma,p duuncc vc sanat uzcrlndcn lktldar dcvlrcn o mcum
c|lnl hararct|c skam bck|cnmcmc|l bcndcn.
Bu ncdcnlcd|r kl duuncc vc sanat blrlctircn tcpcdcn scslcnl
,orum slzc'
Dl|ln. dl|lmlzln ta llndcn 1urkc` nln llndcn
BR
Yatarken yerde, zulmyle kaynam alak dnceler 1 Yarp du
varlar, ykselmi bu korkun kabul heykeli (s. 4 1)
As| ,|c
Yatarken yerde ilhadyla har olmu sefil efkar 1 Yarp edvar yk
selmi bu ndhi heykeH ikrar
87
5adc|ctirici , kabaca `dinsiz|ik7atcizm` an|amna gc|cn i/had kc
|lmcslnln ,crlnc zulm ko,mak|a ka|mam, lklncl msrada karl
o|an o larlhI dcvlr|crln llndcn ,uksc|cn heykel-i ikran, ,ani sar
s|maz lman, nc dcmcksc, duvarlar yarp ykselen korkun bir
kabul heykeli ha|lnc dnuturmu.
K
Her cemaatten be on dinsiz kar, bu durum 1 Pek doaldr; ama
dinsiz olmas bir milletin, bo laf. (s. 347)
As| ,|c.
Her cemaatten be on dinsiz zuhur eyler, bu hal 1 Pek tabi!dir.
Fakat ilhad bir kavmin muhal.
lhd kc|lmcsl , ok ukur burada dinsizlik anlam kazanm,
ama bu sclcr canm muhl (lmkansz|k) kc|lmcsl, bo lf ha|lnc
dnumu.
(Bc,lltckl hdl-muhdl kall,cslnln kal|lnc larct cdc|lm ml)

Btn ileri gelenlere tiryaki bir kopuk tanrm. (s. 439)
As| ,|c.
Btn kebaire tiryaki bir kopuk tanrm.
5adc|ctlrlcl, an|a|an, kebir l|c ekbiri blrblrinc kartrn:,
vc bu,uk gunah|ara alm, ,anl mcllndc gctll hall,|c ikl, ku
mar, luhu, lrtlkab ruvct) glbl hcr lur|u rczl||lc, cnaatc mubtc|a
blr kcnar maha||c bltlrlmlnl, btn ileri gelenlere llr,akl c,|cml
88
DRT
i
stemem, dursun o temelsiz vnler bir yana . . . (s. 471)
u tcmclsiz vunlcr dc nc,in ncsi acaba
Lcnmcclim bakalm.
i
stemem, dursun o payansz mefahir bir yana . . .
ok bllmi sadclctlrici, payansz sonsuz, nihaclsiz) kclimc
sini, payandasz anlad iin hi dnmcdcn mclahiri temelsiz
yapm.
BE
Nedir bu? Baka deil, ayn Tanrsal edimin iidir: 1 Btn ezeldeki
almann younlamdr.
Asl ncdir u tanrsal cd| min, bir bakalm
Nedir bu? Baka deil, ayn cilvenin iidir: 1 Btn ezeldeki sa'yin
tekasf etmiidir
Bu nasl bir dcnsizliklir ki hi acmadan ci lve kclimcsinc k,la
bilmi
5adclctlriclnin nc smanlcas , nc 1urkcsl vardr, nc dc ak|cn
vc cdcbcn zcvki sclimi.
kil`ln iirlcri szkonusu olduunda gcrckcn lclsclI vc lasavuh
birikimdcn isc hl nasibi o|mad pck alkar.
ATI
Tllenen maribi akamlar sarsam yarana . . .
kil` in, ak olduum bu msran , sadc|cllrici , baknz nasl da
hunharca katlclml.
89
1u||cncn bat, , akam|an sarsam ,arana . . . (s. 6bI )
Nc ,azk k sadc|ctirlcl garb i|c marib arasndaki koca |ark
grcmc,ccck kadar zcnslz vc |auba|i .
YEDi
Blr dc u misa|i gzdcn gcirc|im.
Bu cebhe fecr-i ezelden rlm olsa gerek;
5adc|ctlktcn sonraki ha|l.
Bu cephe, eskiden tan afandan rlm olsa gerek; (s. 731)
|aklkatcn ,azk' ok ,azk'
Fecr-i ezel dcmck, hl|katin7,arat|n ba|angc dcmck. Tlle
nen maribi hl utanmadan tl lenen bat,a dnuturcn zcvkslz|lk
vc ku|tursuz|uk, |ccri czc|`l dc eskiden tan afa ha|lnc gctirmck
tcn ckinmcml.
Nas| o|ur da imdl Ccmll Mcri hatr|anmaz.
- Mabcdi bczirgan|ardan tcmlz|cmck, bczirgan|ardan, dl|cncl
|crdcn, ka|cm ha,dut|arndan, gaza|ann cn hurmctc a,an ' "
SEKZ
Zaman da almaya kar: nk hep onunla yrr. 1 Yer de al
maya varr: almay sfra indiriniz, 1 Yerin varl dnlemez,
mekan bo dnce olur. (s. 387)
5adccc tcrzil dci|, rczl| dc cdi|cn bu |c|sc|I an|atmn as| ,|c.
Zaman da sa'ye kar: nk hep onunla yrr. 1 Mekan da sa'ye
varr: Sa'yi sfra indiriniz, 1 Mekan tasawur edilemez, muhal olur
hayyiz.
90
Mekan yere dnuturcn ka|a, hayyizi dc mekan ,apvcri,or.
Nc,mi, zaman da alma,a kar"m, ,cr dc a|ma,a
varr"m.
A||ah hcpimizc ak| |ikir vcrsin'
DOKUZ
Yeryz mahkumu olmutur, zaman mahkumu olmakta; 1 O, ya
zk, istiyor egemen kesilmek btn dnyada! (s. 693)
As| ,| c.
Zemin mahkumu olmutur, zaman mahkumu olmakta; 1 O, hey
hat, istiyor hakim kesilmek bu' d- mutlakta.
Mekan vc hopp|zdcn sonra imdi dc alr zemin kc|imcslni kul
|an,or. Zaman zcmIn mcsc|csi .
|cki sadc|ctirici nc ,ap,or, zcmIn` c yeryz dl,or, buud
mut|ak` isc dnya ha|inc gctiri,or.
ON
Topraktan rtne brndn sen, ey edebin , 1 Ama o parlaklk
ki hatrmdadr. . . Sner, 1 Durup mezarnn stnde aladka (bir)
bulut; (s. 1 13- 1 1 5)
Bu msra|arn as| isc ,|c.
Rida-y hake brndn sen ey sirac- edeb, 1 Fakat o lem'a ki yadm
dadr. . . zevali adim = = . 1 Durup mezarnn stnde aladka sehab;
air hatrndaki o n zcvalinin adim olduunu, ,ani bu|ut|ar
durup mczarnn stundc a|adka hatrndakl o par|ak n as|a
snmc,cccinc iarct cdl,or.
5adc|ctirici lsc, o parlakIk ki hatrmdadr, sncr" di,or.
91
ONBR
5cvkcdi,ormu mccr lnsan|ar7lakk ubuvcl dc bu cani
|lc bc,llndc gccn hakk- bvvet, ,ani baba|k hakk, kulluk
hakk dl,c kal|cdi|ml. s. 463)
ONK
Bccr dcl| mi 1cal dc clsc irlan " msra, u cki|dc kal|c
di|ml.

nsan deil mi? Ykselse de etse kltr, (s_ 375)

Nc guzc|, dcl| ml Ykse/se de etse kl tr . . .
ON

Boulmu insann ruhu, arabn kzl dalgalarnda 1 Grnyor, la
net olas meyhanecinin irkin yzn
d
el (s. 79)
Bu bc,lln as| ,|c.
Boulmu ruh- insani arabn mevc-i alinde. 1 Nmayan mel'anet
sakisinin irkin cemalinde!
ladl uzalma,a|m da ksaca s,|c,c|im, |anct o|as mc,hanc
cinln irkin ,uzundc" di,c bir lbarc ,ok mclindc.
alr, mc,hancclnln lrkln ,uzundckl mc| anctin gru|duu"nc
iarcl cdi,or, o kadar'
Mevc-i l i isc kz| da|ga|ar" dcl|, ,uksck da|ga|ar)" dcmck.
ONDRT
Tarih, o bizim etiimiz kanl yknt, 1 Saklar saysz mezar ile mil
yonla yazt. (s. 702)
92

Bu an|amsz satr|arn asl u.
1arih, o blzlm cllimiz kan| harabc, 1 5ak|ar sa,sz |ahd l|c
ml|,on|a kilabc.
alrln harabe l|c ki tabe arasndakl kurduu scscl| (') ,akn|n
nas| da mahvo|duuna uzu|duumu sanma,nz, sadclcllrlclnin y
k nt l|c kall,c tuturmak lin yazt kc|lmcsini lttirmcsi |` l ` hali,lc
ku||anmas) huzun|cndiri,or lnsan.
Baknz. ,knl+,azl .
Mezarta (kitabc) an|amna m gc|lr yazt?
Nc d|,c,lm, 5alahal`a ,azk o|mu .

lu|asa, sadc|cllrlclnln llsan vc tarlh bi|glslnln, l|mi scvl,cslnln,

zcvki cdcbslnin, hassasl,cl vc dlkkalinln b,|csi blr l iln ,ctcr|i
olmad sarahatcn orlada.
Yazmz bilirkcn, cski blr munckkld doslumuzu, Ccmll Mcri`l
bura,a konuk ctmcmizln lam da sras.
i
stediimiz, aheserlerin kazan hrsna kurban verilmemesi , yani
mabedin bezirgandan temizlenmesidir.
i
stediimiz, otoritelerini
mnekkidin skutuna borlu olan kalem erbabnn, cihan edebiya
tnn, buudlar saysz asrlar kucaklayan Pantheon'una dolu dizgin
dalp ebediyetin nlerinde secde ettii ahikalara saygszca saldr
mamasdr.
1urki,c`dc scvi,csiz|iin vc clddl,clslz|lln ,a,gn|ndan ika
,ct cdcn|crln dc haksz kaca gun|crln gc|mcsl umudu,|a.
5,|cmcnin sras dci| ml bi|cml,orum ama bcn ktumscr dc
l|lm, karamsarm.
93
seeaat arzederken sirkatin syleyenler
Fikir vc ,ac ha,aum iindc eviri eletirileri olduka gcni bir
,cr igal cdcr.
Bu sadccc bcndcnicin dcil, 1rki,c`nin dc kadcri. cvirilcr
ccrindcn dncn bir top|umuc, dou vc bat di||crindcn ,ap|an
cviri|cr ccrindcn . . .
ngi|iccc dn,oruc. 1rkc dnm,oruc, 1rkc iindc,
1rkc aracl,| a dnm,oruc.
Di|c,cn ccrinc a|nabi|ir. Bic, gcrcktc, pck dnm,oruc.
5cbcp, bugnk 1rkc`nin, bir c,in dcvam o|mamas. Di|imic
gibi, dnccmic dc bir c,in dcvam dci| nc ,ack ki. Mciimic
dc, mimarimic dc . . .
1r dncc vc sanatn kanat|andrabi|ccck bir 1rkc, hcr
c,dcn cvcl sman|ca`nn ha,r`u|halc|i olmak corunda. 1abii ki
ccr bir c,in dcvam olmak isti,orsa . . . ccr nc ,app cdip ccngin
bir mirasn imkan| arndan ,arar|anmak isti,orsa . . .
94
Duzcysiz sadc|clirmc lccbbus|cri, bu imkn|ann hcdcr cdi|mc
sindcn baka bir mna iadc clmiyor bcnim nczdimdc.
sman|ca i|mi vc cdcbI mclin|cr hcnuz adam gibi Lalin har|c-
rinc aklan|mamkcn, a|c|acc|c kolan|m sadc|clirmc|cr|c di|imi
zin kaynaklarn kurulmak, s0i kosddan lc bir mana lamaz .

Daha ncc by|csi bir suikasl limsa|ini , Mchmcd ki Lrsoy`un

So]ohornn baarsz bir sadc|clirmcsini gc|iiguzc| birka misa|
vcrmck surcliy|c lchir vc lcnkid clmilim. |cm dc siyasi vc licarI
bi|mi|ik|crin duuncc vc sanala i|icn, i|imck|c ka|mayp duuncc
vc sanal uzcrindcn iklidar dcvircn o mcum clini hararcllc skam
bck|cnmcmc|i bcndcn . . . " diycrck. . .
5adc|clirmc sahibi Kcma| Bck`lcn bir ccvap gc|di.
Ccvap|arnn giriindc, 5ayn Cundio|u, yaznz hangi ruh
ha|iy|c yazdnz doa|dr ki bi|cmiyorum, ama ncdcni nc o|ursa
o|sun cmcc sayg duymayan, lcpcdcn bakan, bcnbcnci, kibirli bir
ruh ha|i o|duu kcsin' " dcmi|cr, sonra da baknz nas| da rcuozu
gslcrmi|cr.
1 . Birinci maddedeki ilhd szc ve heykel-i ikrr tamlamas
konusundaki eletiriniz dorudur; benim metnimde de eletiriniz
dorultusunda dzeltildi.
2.

nc maddedeki, "Btn kebaire tiryaki bir kopuk tanrm . . . "

dizesindeki kebir szcnn evirisine getirdiiniz eletiri doru;
benim metnimde dzeltildi.
3. Drdnc maddedeki "
i
stemem, dursun o payansz mefahir bir
yana . . . " dizesindeki pynsz szcnn evirisine getirdiiniz
eletiri doru; benim metnimde dzeltildi.
95
4. Yedinci maddedeki, Bu cebhe fecr-i ezelden rlm olsa ge
rek; dizesindeki fecr-i ezel tamlamasnn, bezm-i ezel terimi de
dnlecek olursa, ne anlama geldii kolayca anlalyor.
Benim, evirirde kullandm "eskiden beri" szcklerinin doru
ama yetersiz olduu da ak. " Bezm-i ezel, hilkatin/yaratln ba
langc demek" eklindeki eletiriniz doru; metnimde dzeltildi.
5. Onuncu maddedeki, " Fakat o lem'a ki yadmdadr. . . zevali
adim . . . " dizesinde yer alan adfm szcnn, dalgnlkla, bilgisiz
likle, ya da ne derseniz deyin, atlanmasndan dolay n snmesi
deil snmemesi gerektii eklindeki eletiriniz doru; benim met
nimde dzeltildi.
6. On birinci maddede, "Sevk ediyormu meer insanlar 1 Hakk-
bwet de bu canilie" beytinin ikinci dizesindeki bvvet szc
nn yanl evrildii konusundaki eletiriniz doru; benim met
nimde dzeltildi.
7. On nc maddedeki: " Boulmu rfh- insani arabn mevc-i
alinde 1 Nmayan mel'anet sakisinin irkin cemalindel " beyti iin
syledi
i
niz "air, meyhanecinin irkin yzndeki mel'anetin
grldne iaret ediyor. . . " yolundaki eletiriniz doru; benim
metnimde dzeltildi.
Bu ak|amann yansra, sayn Kcma| Bck, clctirilcrim arasn
da doru bulmadk|ar (gcrcklc. anlamad klar) birka hususu da
zikrcdiyor|ar.
Mcsc|a.
- . . . sizin gibi "zor beenir"lere beendiremediimiz dnlerek,
benim metnimde Tanr ' n n ii kaldrlp yerine zgn metindeki
ci/ve szc kondu ve bir dipnotla da aklamas yapld.
-"Tllenen maribi akamlan sarsam yarana . . . " dizesindeki m a
ri bi szcn bat olarak evirmemi beenmemisiniz; " Bat uy-
96
garl" falan m anladnz nedir? Bu szck de, yine size anlatama
dmz dnlp gnbat m olarak deitirildi.
-. . . sa'y ve hayyiz szcklerinin anlamlan konusunda, kafas sizin
gibi zamana ve mekana taklanlar dnlerek, benim metnim
de bu szcklerle hayyiz szc birer dipnotuyla aklad . Yoksa
hayyiz szcnn, bilmediimiz felsefi anlamlan m var? Varsa,
aklasaydnz keke.
- . . . beytinde yer alan zemini 'yeryz' , bu'd- mutlak 'dnya'
diye evirmeme de kzmsnz. Ama nedenini aklamyorsunuz.
"Zaman-zemin meselesi " diyorsunuz. Bu 'd- mutlakn bir felsefi ya
da dinsel bir anlam m var?

kur|anndan hcmcn zur di|cmcsi vc dcrha| bu Safahat ncrini

piasadan lop|altrmas gcrckcn Bordo 5iah K|asik Yan|ar 1
urk K|asik|cri Ldilru" san KLMAL BLK`c daha az|a ardmc
o|amaacam iin uzgunum. ira kcndi|cri bu kadarck tcnkiddcn
bi|c isliadcc sa|ih grunmuor|ar.
Hayyiz szcuunun, bi|mcdik|cri c|scI an|am|an m varm
Bu 'd- mutlakn bir lc|scl a da dinscl bir anlam m varm
Bu sua||crc ccvap vcrmcklcn tccddub cdiorum. unku utan
orum.
Kcndi adma da, kcndilcri adna da.
Lcr rivacl dorusa, bu kilap|ardan uk|u bir miklar saln a|
d s|cncn BMM Bakan| adna da.
Bilmcd||m|z o kadar ok c var k|'
Ln bala edeb
97
tarihin glgesinde
Ln|u matcmatikimiz 5a|ih cki, Yurdumuzda i|im|c ura
mak, kr|cr arsnda ayna satmaya bcnzcr" dcml.
c||ak doru! Nc yazk ki doru! Lcuz vc par|ak mamu||crc
a|m7a|tr|m gcni bir okur kit|csi karsnda ciddi (! ) unvan|ar
tayan i|im adamlan bilc kolay bir popul|zm|n pcinc taklp halk n
aniayabi /ecei surette cscr|cr yazmay marict addcdiyor|ar. Bu
yuzdcn kitap vitrin|cri, u bc ya|dz| cum|cy|c, bcy|ik iddia|ar|a,
nsana gna gctirtcn tckrar|ana vc adcta |utcn konu|mu birka ya
da dost|ar a|vcritc grsun kabi|indcn i|gi|ii|gisiz yzlerce dipnot
|a sus|cnmi incc|cmc|cr|c do|u.
R tarihlndc Mchmct kI mcrhumun vcat y|dnumu vcsi|c
siylc bir koncrans vcrmck uzcrc davct cdi|mitIm. rganlzatr|cr,
koncrans nccsindc bir s|ayt gstcrisi hazr|am|ar. arcsiz iz|c
dik. arcsiz" diyorum, zira korktuum bama gc|mlti. unku
vcatnn uzcrindcn 60 kusur y| gctii ha|dc, i|gi|i|cr, rahmct|i
ki`i u y| gc dunyaya gctirdi|cr, iki y| gccik|cmc|i o|arak |isc
98
dcn, bir y| gccikmc|i o|arak yuksck oku|dan mczun clli|cr, bc y|
crkcn cv|cndirdi|cr, kcndisini I b y| ncc haz cy|cdi|cr, babasnn
adn yan| yazd|ar, anncsiy|c i|gi|i hi bi|gi vcrmcyi ak| clmcdi
|cr, ka ocuu o|duunu bi|cn birini aram|ar ama bu|amam|ar,
gayr adam|ard vcssc|am, o|unu lorunu diyc lanll|ar, crkck lo
runu o|mad ha|dc kcndisinc bir dc crkck lorun hcdiyc clli|cr.
Bcn mcvlann rJhu muazzcb o|masn diyc konumamn banda
bir iki halay duzc|lmcyc a|nca, iillim ki sonradan bcni dc |u
zumsuz i|cr bakan" i|an clmi|cr.
liral clmc|iyim ki Buras urkiyc . . . " szunu hazcdcmcdiim
gibi, baz bcccriksiz|crin kcndi bcccrisiz|ik|crini Buras urkiyc . . . "
diyc rlmcyc ka|kma|arndan da hazzclmiyorum. I|mI lcnkid|crin
dci| deneti m, y|csinc bir uyar ya da hat rlatma dccri bi|c la
mamas karsnda birok kimsc gibi bcn dc kahro|uyorum. Cam
sz|k vc pikin|ik kadar insan i|cdcn karacak baka bir lulum
lasavvur cdi|cbi|ir mi bi|cmiyorum.
Baz mu|ahham zcvaln szgc|imi Mchmcl ki`in 5aahal`nda
ycr a|an bir bcyli nak|cdip hcmcn dipnolla XIX. Yzylda Japon
Ekonomisi 'ni n Deiim Parametreleri zerine Epistemolojik
Kavramiatrmalar (Kua|a|umpur, I 99Z) ad| bir bi|imsc| lcdkiki
kaynak ( ' ) gslcrmcsi karsnda Vay bcc' . . . diyccck|crin says
nn az o|mad bir u|kcdc ka|p|crimizc surur bahcdcn ka cscrc,
ka muharrirc iarcl cdi|cbi|ir
Ldi|sc nc o|ur
Ldi|iyor da n` o|uyor
Fi|hakika bi|gi`nin vc7vcya bizalihi bi|mc la|cp vc cy|cminin sc
kincc bir aa|iycl o|duunu an|amak, kcndisini sci|mi hisscdcmc
ycn|cr iin, cvcl, hrclin kil|c|cr, ilibarn isc sckin|cr nczdindc
lahakkuk cdccci hakikalini kavrayamayan|ar iin ok zordur vc
akal imkansz dci|dir.
99
Buras urkiyc vc bu u|kcdc ha|a bu u|kc"yc, bu u|kc`nin mana
vc chcmmlyctlnc yarar ncm|l i|cr yap|yor, bu ncm|l l|crc l|gl
duyan kcmmlyct itibariy|c dci|sc bi|c, kcylyct ltibariy|c azmsana
mayacak dcn|l sckln blr top|u|uk bu|unuyor.
tc bu sckin top|u|uk iindir kl yazmaya dclyor, yazmann
kar| bu|unabi|iyor. |a|a har|n kitaba yatrp cvc yuruycrck
dncn ccva| gcn|crin bu|unduu blr u|kcdc, ha|a otokoply|c o
a|tk|ar dcrgl|criy|c dunyay dcitlrmcyc a|an soy|u scrscrI|crin
nclcs a|p vcrdll bir mcm|ckcttc yazmak iln ok ama ok ncm|l
blr scbcblmlz var dcmcktlr'
|cp sy|crlm, ylnc sy|cycyim. harbi kaybctmck muhlm dcl|,
muhlm o|an sokak muharcbc|crlnl kazanmak.
Kcndlmlz lln, kcndlmlzc sadakatlmlzl muhaaza ctmck lln hl
dcl|sc sokak muharcbc|crlni kazanmak|a, ccsamctlnln kuuk|uu
nc ramcn buyuk i|cr yapmaya ta|lp o|mak|a mukc||ciz.
Mchmct Ccn hocamzn Osmanl mparatorluu 'nda Devlet
ve Ekonomi (stanbu| , Z000) ad| cscrl yaym|and da n` o|du dlyc
duunmcyin sak n' Bl|akls Hac Yolunda Bi r Kar ncann hikaycslni
okuyun. Klt|c|crl dci|, yapt lin asa|ctlni duuncn buyuk bir usta
nn tarlhc nas| kayt dutuunu (tarihc nas| kayt duu|cbi|cccini)
gz|criniz|c grun.
Cruyorsunuz, hakknda lklnci yazy yazmak uzcrc bi|gisayar
mm bana oturduum haldc A|l Blrlnci ustadmzn Tari hi n Gl
gesinde ad| cscrl a|isinln muhtcvasna dalr blrcy|cr sy|cmcyl blr
tur|u bcccrcmiyorum. Yazmn sonuna gc|dlm vc yinc va csca ls
tcdiim yaz|ar yazamadm.
ok clddl blr mazcrctim var unku . . . htiamnn tcsirl, |utcn
ka|cmc a|nm blrka satr|a bu cscrl a|lyl tantmaya c|vcrmlyor . . .
|angl b|umunc iarct ctscm, larctimin iarct o|unan `kc` dcl|,
`sctr` cdccclndcn ckiniyorum. |angl b|umundcn rnck vcrcbl
100
llrlm kl L|cma, Mdcrrls, Mcah vc I||m Adam|ar " b|umun
dcn ml Mu|klc, |arlclc, 5clc Mcnsup|ar" b|umundcn ml
Yoksa Malbual, Ldcblal vc 5laslal Mcnsup|ar b|umundcn
ml Lvct, hangl b|umundcn slz|crc rnck|cr vcrcbl|lrlm kl u blr
ka salr|a
Mlsa| vcrcmcmcklc mazurum. Cz|crl kamaan hcr aclz kadar
mazurum. Blnacna|ch slz bcnlm mr|danmalarma a|drman,
Buras urklc nc dcmckml gldln bu szun mana vc chcmmlc
tlnl larlhln glgcslndc do|aarak blzzal rcnmcc a|n!
Bc|kl dc an| s|cdlm, tari hi n glgesi nde dcl|, tari hi n ken
di si nde.
101
amerikan gizli belgelerinde
Z0 Kasm I999 Cumarlcsi gunu urkic Yazar|ar Bir|ii`nin
davcl|isi o|arak Haydi Safahat Okumaya ba|k| al dcrsinc ko
numac o|arak kal|dm. Cuzc|, guzc| o|duu kadar da hcccan|
vc an|am| bir loplanld. ki uzcrinc konuu|du, Safahat uzcrinc
konuu|du. Z7 Ara|k I 999 larihindc ki`in kabrinin banda bu
|umak iin szlci|di.
D. Mchmcd Doan vc arkada|ar`nn ba|alm o|duu Safahat
dcrs|crinin Anado|u` da a|dn, insan|arn ara|arnda grup|ar
o|ulururak bu lur dcrs|cr apmaa ba|adk|arn da rcndim ora
da . . . Bu gcrcklcn har| bir ba|ang . . . unku 5aahal dcrslcri
a|c|adc iir okuma dcrs|cri dci|dir. 5aahal dcrs|cri bir dunay , bir
larihi, bir di|i, bir dava rcnmck dcmcklir. . . Bcnim iin iki c
mukaddcslir. din vc di| " dicn buyuk bir dava adamnn zdrabna
kallmak, onun|a bir|iklc gza dkmck dcmcklir.
Rahmcl|i babam, Z0 | ncc bcnim kuuk kuluphancmc bir
gz gczdirmi vc ylc dcmili .
102
Bir ktphanede u iki kitap mutlaka olmaldr: Kur'an ve Safahat!
Burada Safahat' gremiyorum.
Safahat bcnlm kuluphancmdckl crlnl bu kuuk Imadan sonra
a|ml. . . Cn|umdc vc llkrlmdc cr cdll lsc o kadar abuk vc ko|a
o|mad . . . unku 5alahal` dcla|arca okumak vc orada s|cncn|crl
dlkkal|lcc kavramak zamanm a|ml.
Safahat dersleri a|ma| . . . Ccn|crlmlzln dl||crlnl, ku|lur|crlnl ,
tarlh|crlnl lan a bl|mc|crl lln a|ma| . . . |cpslndcn cvc| o mu
ha||cd cscrln ardndakl lnsan, kll`l lanmak lln a|ma| . . . .
5alahal` n u kllabnda (lll, V, Vll) Kur`an KcrImdcn mulc
addld acl lcrcumc|cri cr a|r vc b kadar pasa]n manzm lclslrl
ap|r.
Acaba l|ahlal Faku|lc|crlnln 1clslr Kursu|crlndckl hoca|armz,
kll`ln Kur`an lcrcumc vc lclslrl hakknda bl|gl vcrmck, bu mclln
|crln manzm Kur`an cvirl|crl lcrlslndckl crlnl gslcrmck lln bu
b|um|crl ta|cbc|crc okutsa|ar ladal o|maz m
Nlln blr lkl dcrs, bu manzm lcrcumc|crln lah|l|lnc ar|ma
sn
lnl clddlc a|an, hamlcl sahibl, l|lm sahlbl hoca|armzn bu
konuda blr adm alacak|arn sanorum, zlra Z1 Ara|k 999 mcr
hum kll'ln vclal |dnumu.
Ara 5okak|arn 1arlhl`nl okuan|ar, Amcrlka Blr|clk Dcv|cl
|crl`nln lklncl 1urklc scllrl Char|cs |. 5hcrrl||`ln halraln nc ka
dar ncmscdllml bl|lr|cr. Bu azda da an zaln Kur`an cvirl|crl
hakknda 933`dc Amcrlkan Dl|crl Bakan`na azm o|duu
glz|l rapordan sz clmck lslcrlm.
Amcrlka Blr|clk Dcv|cl|crl slanbu| Buukc|l|ll laralndan
Washlnglon`a gndcrl|cn vc konusu Kur'an evirileri o|an 0
ubal 933 larlh|l , 363 no|u bu bc|gcnln mlkroll|ml Amcrlkan
1 03
Kongrc Kutuphancsl `ndckl b Marl 933 larlh|l dosya lcrlslndc
bu|unmakladr. urkc`yc tcrcumc dc cdl|ml o|an bu bc|gc u c
kl|dckl blr glrl|c ba|yor.
Sayn Dileri Bakan,
8 ubat 1933 tarihli ve 359 numaral raporuma istinaden Kur'an'n
Arapa ve Trke basm zerinde yapm olduum aratrmalardan
elde ettiim bilgiler Bakanlnz ilgilendirebilir: Hibir resmi Trk
e Kur'an evirisi yok gibi grnyor. Burada yaymlanan eviriler
ahsi evirilerdir. Gazi, bir yl nce Kur'an'n belirli baz blmlerini
Trke olarak kullanmaya karar verdii zaman, Trkiye'deki Eski
Paris ve Tah ran Askeri Ateesi Albay Cemi! Bey tarafndan yaplan
bir eviri vard. O da yeterli bir eviri olarak kabul edilemezciL Res
ml evirinin yaynlanmas, yetenekli bir Trk airi olarak duyduu
muz, baz zaman Msr'da ikamet eden Mehmet
A
kif Bey' e havale
edildi. Fakat onun hareketleri sonucu Diyanet

leri Bakanl ile

kendisi arasnda gr ayrlklar ortaya kt. Sonuta o, abalarna
son verdi. Kur'an'n yaym, evirisi ve de Peygamber'in hadisleri
iin Diyanet

leri Bakanl Btesi 'nden 4. 000 lira ayrld. Bun

dan anladm kadaryla, u anda resmi bir eviri hazrlanyor. ( . . . )
Bu mcsc|c uzcrlndc naslpse duracaz, zlra c|ln adamnn bl|c
bu dcn|l l|gl|cndll blr konuda, mus|uman|arn l|glslz ka|masna
gn|umuz raz dcl|'
Bacon`dan ok ncc|crl baknz FlrdcvsI nc dcml.
Teuana buued her ki dana buued (Bl|gl gutur')
104
yaura hakknz olsun!
Dergi szcugu dcr|cmck`tcn gc|lor, tpk mecmudnn
ccm` ctmck`tcn gc|dll glbi . . .
Gazete lsc ta|anca blr szcuk o|an gazzetadan dl|lmlzc glrml,
Franszca periodique kar|. . .
An|am. hcrgun vca bc|lr|l zaman ara|k|ar|a kan, bc||l ara
|k|ar|a tckrar|anan an , ksacas `surc|l an` dcmck. . .
Chronique szcuu lsc daha ok tarlh a|annda ku||an|or, ve
kapi ndmenln kar| o|arak . . .
Cazzcta`da olduu gibl, mccmua vc dcrgl szcuklcrlnln dc za
man|a, vaklt|c, surc|c akn blr l|glsl var . . . VL bu l|gl ncdcnl|cdlr
kl dcrgl|cr hcp hata|k, onbc gun|uk, a|k, u a|k, a|t a|k, vs.
pcrlot|ar|a kar|ar.
lmdl ku||anmdan ka|km gruncn mevkute szcuu, surc|l
an" an|amna gc|mck|c ka|mordu, an zamanda, sadccc ga
zctc|crl dcl|, mccmua|ar da kapsordu.
105
Tarih ve Dnce dcrgisi dc by|c . . . Bu dcrgi , sadccc tarihI
bi|gi|cri dcr|cmck|c, top|amak|a ka|myor, bu bi|gi|crin zaman|a,
vakit|c a|akasn da gzctiyor, do|aysy|a gunu7guncc|i yaka|ama
ya a|yor, guncc|in s|na dumcdcn okur|arnn dikkatini o|up
bilcn|crin arkap|anna ckmcyi ama|yor, ksacas bi|gi|cndiriyor,
bi|gi`yi tarih k|yor.
Tarih ve Dnce dcrgisinin Z. says (Kasm says) da km
bu|unuyor.` Dosya konusu isc u.
Mehmed Akif'in "Meal "i neden yak ld ?
Dosya, uzun vc ayrnt| bir sy|cinin yansra, ki`in Kur`an
Mca|i"nc tcmas cdcn o mcktuba ycr vcrcn bir tcdkik|c, yinc
ki`in 5aahat`ta ycr a|an Bat`ya dair tcspit|crini havi bir aratr
madan o|uuyor.
Bu arada dosyay hazr|ayan|ar ki`in Kur`an Mca|i`y|c i|gi|i
birinci| kaynak|ardan dcr|cnmi 3 adct bc|gcsc| nitc|ik|i hatrata
ycr vcrmcyi ihma| ctmcmi|cr. . . urkc Kur'an okuma|arn man
ctc karan dcvrin gazclc|crindcn a|nm kupur|cr, otora|ar,
ki`in c| yazsnn rnck|cri , gndcrdii mcktup saya|ar . . . Bir dc
(tahmincn 9Z 93` |crdc) ki`in Babanzadc Ahmcd NaIm` |c
mutcrckcn hazr|ayp zmir|i smai| |akk, Kuada| Rza Lcndi
vc Kami| Miras`|a bir|iktc yap|an uzun muzakcrc vc munakaa|ar
dan sonra uz|aarak ortaya koyduk|ar o guzc|im Fatiha 5rcsi "
cvirisi . . .
Bu mctin i|k kcz I 94 7 dc kimc ait o|duu bc|irti|mcksizin koca
ci|t|crin arasnda yaym|anm, iki y| sonra da bir gazctc yazsnda
hikaycsi an|at|p cviriyc cmci gccn|crin isim|cri ak|anmtr.
|ikaycsi dcrgidc ycr a|an bu tarihI cviriyi siz|crc bir dc bu k
cden aktarmak istcrim.
Tarih ve Dnce, yl: 1, say: 2, Kasm 1999.
106
Hamd Allah' n; O, alemleri nizamlayan; ok esirgeyen, koruyan;
ceza gn'nn sahibi. Allahm! Yalnz sana ibadet ederiz ve yalnz
senden yardm dileriz. Allahmi Bizi doru yola hidayet eyle! O
kendilerine ihsan ettiin m'minlerin yoluna; hmolunanlarn de
il, sapknlarn da deil.
Z7 L|u| I999 |azarlcsi gunu ap|an bir konumann hcpimizi
nas| rcncidc cllii , bir Kur`an airi o|an ki|`c nc|ik hakarcl|crin
nc dcn|i buuk lcpki|crc o| al ha|a ha|za|armzda, hcm dc
bulun can|||a . . . Lakin tari h dcncn o muhlccm |cvhann uzcri ,
sadccc hissI vc hamasI lcpki|cr|c az|mor, bi|akis bi|gi dc gcrcki
or, bc|gc dc larihin biz|crc doru|ar an|almas iin.
Bizim bizdcn sonraki ncsi||crc gcrck|c;i o|duu gibi aklara
bi|mcmiz iin, c|imizdc bi|gimiz o|ma|, bc|gcmiz o|ma| ki i|cridc
orla| karlrmak amac|a bu mi||clin dccr|crinc sa|dran|ara
hakkcllik|cri ccvap vcri|cbi|sin'
Tarih uc Luuncc dcrgisi , siz|cr adna bu vazi|ci usl|cnmi vc
sizlcri bi|gi|cndircbi|mck iin bi|gi vc bc|gc do|u bir dosa hazr
|am . . . . Lslc|ik sadccc gcmi adn|almak, larihc kal dumck
iin dci| , an zamanda Kur`an airi `nin Z7 Ara|k I 999`daki vc|al
ldnumunc dikkal|crimizi ckcbi|mck iin.
Bu arada Muscvi asll bir sman| adn o|an Robcrl
Mizrahi`nin Bcsc|c`|i gunluunu lanlan az|a, A|i LmirI vc Mi|
|cl Kuluphancsi `nc dair kuluphanc muduru 5crhan aI Bc`|c
ap|an s|cic iarcl clmcdcn gcmcc|im.
Dcrginin cdilru M. Falih Can, Fidan dik buul onu7Ki a
ura hakkn olsun' " dic scs|cnior.
Nc dic|im, madcm kamcl|cr koparkcn bir |idan dikmci gzc
a|an|ar km, c|bcllc o |idan buulmck iin . . . aura hak ka
zanmak iin . . . aba sar|cdccck scvda||ar da kacaklr'
1 07
bir metnin hatrlattklan
Dahl| o|duu slasI apnn app clllk|crl|c kcndl ahsI kana
al|crl arasndai mcsacl muhaaza cdcbl|mck bcccrisinl ok az
insann gslcrcbi|dil ma` |mdur. |cr nc pahasna o|ursa o|sun sa|l
taraftarlk salkas|a harckcl cdcn, mcnsubu bu|unduu camla
hak| a da haksz hcr ha|ukarda mudaa clmci vazlc bl|cn sia
scll sas hl dc az dci|dlr unku.
hanet bu gibl durum|arda hcrcl izah cdcn blr anahlardr.
lhancl. . . anl laralar|k kou||arna rlacl clmcmcnln mc`m
ad . . .
tiraf bir bakma ihancl . . .
Yan| ap|d dcmck lhancl'
Kckc |c ap|sad dcmck lhancl'
Lakln unulmamak lcab cdcr ki i hanet ma|0bicl zamanlarnda
ap|an muhascbc` nln7murakabc`nin vasdr, ga|lblcl ha|lndcsc
fesad!
108
Bu ncdcn|cdlr kl csad karak|a su|anmak lstcmcycn slya
sctl|cr ldarcl mas|ahat tcrclh cdcr|cr, lhanct|c su|anmak lstcmc
ycn|cr dc tablaty|a susmay .
5lyasctl|llnln yansra lklr adam| tara da bu|unan, hc|c
hc|c lklr adam olduu haldc blr cklldc slyasctc bulam olan
zcvatn ha|l blraz daha garlp|lk gstcrlr. Nltcklm 5adrazam 5ald
|a|lm |aa, blr manada gcmlln(ln) muhascbcslnl yapt yaz
|arnda zu|l yarc dokunmaktan cklnmcml vc mcnsbu, hatta
mensubu nc kc|lmc blzzat ba (! ) bu|unduu Ittlhad vc crakkI
Frkas`y|a l|gl|l o|arak zaman zaman lddct|l say|abl|ccck c|ctlrl
|crdc bu|unmaktan kanmamtr.
tc sizc o|duka hali ( ' ) say|abi|ccck blr dccr|cndlrmc.
Geri ilk Osmanl Meclis-i mebusan seimini yapan '

ttihat ve Te
rakki' olduu gibi, Kanun- Esas'de deiiklikler yapan da '

ttihad
ve Terakki'nin ayn Meclis'teki ekseriyetidir. Fakat tecrbe ve bilgi
den mahrum, iddetli vatanseverlik his ve hayalleri ile dolu birtakm
ihtilalcilerden meydana gelmi bir Meclis'ten ne beklenebilirdi?!
Nc l|gln dcl| ml
Kcndlslnl lktldara tayan cklbln vas|arn sayarkcn bu klmsc|c
rln lddct|l vatanscvcr|lk hls vc haya||crl l|c do|u" o|duk|arn sy|c
mck|c ka|myor, kcndl|crlnl tccrubc vc bl|gldcn mahrum blrtakm
lhtllalcllcr` olmakla da nltclcndlrcbiliyor.
Daha ncc blr vcsl|cy|c larct ctml o|duumuz uzcrc, 5ald |a
|lm |aa`nn dcmokrasl, lnsan hak|ar, dln, bl|lm vc ah|aka dalr
gru|crly|c, blr|lktc harckct cttll cklbln gru|crl arasnda ko|ay
ko|ay tc|l cdl|cmcyccck nlsbcttc ark||k|ar, hatta zt|k|ar mcvcut
ldl . Fakat buna ramcn o klmsc|cr|c ayn slyasI yap lcrlslndc bu
|unabl|ml vc yaptk|arnn slyasI sorum|u|uunu uzcrlnc a|maktan
da kanmamt.
109
Cccnlcrdc mcrhum ki`in Safahatnda da bcnzcr bir imay|a
kar|anca ncdcnsc ak|ma hcmcn 5aid |a|lm |aa`nn yukarda
naklcllllm salr|ar gclivcrdl.
akdlr cdi|ccci uzcrc bir mclnl an|amak ancak o mclnl anla
yabi|ccck bir ycrdc durmak|a mmkun o|abi|iyor, zira yan| ycrdc
d uru|duunda mclnin bulun ncm|i Ima|ar gzdcn kayor.
Aadakl msra|ar illra clmc|iyim ki daha ncc pck dikkaliml
ckmcmlli. Nilckim ayn ycri dca|arca okumu, halla bcl|cml vc
akal hcr ncdcnsc bir lur|u gru|mcsl gcrckcni blr lurlu grmcmi
im. Cccn|crdc bir vcsi|cy|c mclni lckrar okurkcn u kuk ayrnl
dikkaliml ckll.
Kssadan hisse karsak m ne dersin Asm!
Anlyorsun ya, zarar yok, daha iyi anlaalm:

nkilab istiyorum, ben de, fakat, Abdu gibi . . .

Yoksa, ellerde kr alet efeler tertibi,
Babalileri basmak, adam asmakla deil.
ek bu iten btn ihvann kendin de ekil.
5anyorum bu blumdcki nki lab i stiyorum, ben de, fakat
Abdu(h) gibi msran kl okur|ar arasnda bi|mcycn yok glbidir.
|cki ya, hcmcn a|lndaki msralara dlkkal cdcnl.
Yoksa, ellerde kr alet efeler tertibi
Babalileri basmak, adam asmakla deil
ek bu iten btn ihvann kendin de ekil!
lc yclcr|i chcmmiycll alclmcdiimi hcnuz arkclmi o|duum
msra|ar burasyd .
Kcndi adma nc kadar hay|ansam az!
Pkl|`ln bir|lklc harckcl cllii siyas ccmiycl vc bu ccmiyclin l
kir vc harckal i|c kcndlsl arasndakl mcsacyi illnay|a koruduu vc
1 1 0
mcm|ckclc hizmcl maksady|a lan o|duu birlakm hodbin|ik|crc
sabr|a kat|and bi|inir k bunun baz m|sa||crini Bir Kur'an airin
dc hcm dc ayrnl|ary|a vcrmitim.
|as|, ki|`in s|yasI |kir|criy|c ||gi|cnccck|cr iin sy|cmc|iy|m
ki u Bab d/i leri basmak, adam asmak mcsc|csi, gcrcklcn dc us
tundc duru|maya dccr bir konu. unku satrara|ar okunmadka,
nc yazk k Safahat biz|cr iin ha|a an|a|mam bir mclin o|arak
ka|acak.
5akn 5a|ahal' an|amasak nc kaybcdcriz ki ' dcmcyin! unku
onu anlamamak dcmck, b|raz da kcnd|m|z| anlamamak dcmckt|r!
l l l
inkilab ve babali
Mcrhm ki` in Ccma|cddin AganI i|c Muhammcd Abduhun
tarz ckar vc harckalna i|ikin nc azk ki ok kiii dc an|lm
o|an mchur dccr|cndirmcsi, as|nda bir bakma ki`in cndic
|crini vc haa||crini anlamak bakmndan o|duka zcngin ma|zcmc
ihliva cdcr.
Yazd iki maka|ci islisna clmck kad|a kil mcrhumun Cc
ma|cddin Agan hakkndaki dccr|cndirmcsi |cdir.
Msr'n, en muhteem

stad Muhammed Abdu,

Konuurken neye dairse Cemaleddin'le;
Der k tilmizine Afganl:
-Muhammed dinle!

nkilab istiyorum, baka deil, hem abucak.

ne bizler dp
i
slam da kaldrmazsak,
Nazariyyat ile bireyler olur zannetme! . . .
O berahini de artk yetiir dinletme!
nk muhtac- tezahr deil, isti'dadn . . .
1 12
Burada d|kkal cd||mcs| gcrckcn cihcl k| gcnc|||k|c hcrkcs dc
oraa dikkal clmilir, Agan!`n|n nkilab |sl|orum, baka dci|,
hcm abucak dcmcsi vc la|cbcs|n| Nazaral ||c birc|cr o|ur
zannclmc! . . . dicrck uarmas dr.
Abduh`a bn 5inann ei-art ve' t-Tenbi hat ad| cscri muhal
|cdin| okulluunu vc Abduh`un da bu cscri hcm dc |ki dca |sl|nsah
clliin| nazar ilibara a|dmz lakdirdc, Algan`nin nas| o|up da
b|csinc kcsk|n |hli|a|ci ( ' ) g|b| davranabi|di| vc dahi nazar|al
kuumscd|| sua|| h| kukusuz clra|ca ccvap|anmak durumun
dadr.
L|bcllc bir dc Abduhun |hli|a|c||i| ') var ki o da ar bir mc
sc|c.
|mdi dc mcrhum kilin Abduh hakkndaki dccr|cnd|rmcs|ni
okua|tn.
phe yok, hakk- seruhileri var stadn . . .
Gidelim bir yere, hatta u bizim Sudan' a;
Yeni bir medrese tesis edelim Urban a.
Daha be de faziletli mcahid bulalm,
Nesli tehzlb ile, i' la ile megul olalm.
karp gnderelim, hasl, eyhim, yer yer,
Oradan alem-i

slam'a Cemaleddin'ler.
Abduh`un bu kar lck|i|nc Agan! Bu, akal, |rmi l |slcr ki
ko|a grmuorum . . . Yirmi gun|uk |c bak scn' dic ccvap vcrir vc
Abduh da o zaman arcs|z Ku|un uz mazurum dcr.
Lslad vc la|cbc anlaamam|ardr sonula'
N||n 5udan |adi imdi|ik burasn gcc||m ama mcrhum
Ak|`|n AganI`i 20 gn (! ) g|bi ksa b|r surcdc sonu a|nab||ccck
||cr|n haal|n| grcn bir adam o|arak lasv|r clmcsinc mukabi| li|mi
z|nc alclli| maku|icli nas| dccr|cndircbilccc|m|z| duunc|im.
1 13
D||crscn|z, |mdi dc ar|m|z|n bu h|kaycyi nas| yorum|adn
grc||m.
Kssadan hisse karsak m ne dersin Asm!
Anlyorsun ya, zarar yok, daha iyi anlaalm:

nkilab istiyorum, ben de, fakat, Abdu gibi. . .

Yoksa, ellerde kr alet efeler tertibi,
Babalileri basmak, adam asmakla deil.
ek bu iten btn ihvann kendin de ekil.
Gezmeyin ortada, olum sokulun bir sapaya,
Varsa imkan, yarn avdet edin Avrupa'ya.
Abduh, haya|cn b|lc o|sa |lmin lcdris cdi|cbi|ccci ycr olarak
5udan` grurkcn, k|`|n gc|ccc|n mus|uman a|im|crini Avrupa`ya
gndcrmcs| i|gin dc|| mi
Lslc||k Avrupa dcrkcn kaslcll||nin A|manya o|mas da sy|c
mck islcdiklcrini an|amakla acc|c clmcmcm|z gcrckl||ni bizc ihtar
clmiyor mu
i
nkilabn yolu madem ki bu yoldur yalnz,
"Neredesin hey gidi Berlin! " diyerek yollannz.
Kanaal| ac|zanccc a|r|mizin cndic|cr|ni an|amak bakmn
dan uzcr|ndc duru|mas gcrckcn ycr, "Yoksa, c||crdc kr a|cl cc|cr
lcrl|b|7Baba|||cri basmak, adam asmak|a dci|7ck bu |lcn bulun
ihvann kcndin dc ck||" msra|arnda sak| ka|an ksm|ardr. un
ku Babali vurgusu k|`|n iir|cr|ndc cvka|adc muslcsna bir mcvk|i
|ga| cdcr.
Unutmam, birgn
Babali yokuundan kyordum, baktm
Yolu boydan boya tutmu eli bayrak! takm
Geziyor balarn stnde genizden bir ses
1 14
melip, salya smk, aiayadursun herkes
Ben grr grmez ten zurnay bir irkildim
Ay, Zuhuri'ye kan maskara ! bildim . . . Bildim . . .
5aahat`n satrara|ar okunup an|almadka, sanrm 5aahat`n
kcndisi dc okunup an|a|m o|maacak'
1 15
bir hilal uruna, yani senin uruna
sllk|al Mar, Cumhuri,cl`lcn nccdlr.
Marn rcsmcn kabu| cdl|dli tarih. 12 Mart 1 921 .
Cumhuri,cl'in i|an cdi|dii tari h. 29 Eki m 1 923.
Bl|incni ml bi|diri,orum
Nc ,azk ki ha,r'
Blr ankcl ,apnz, bu lark, unulu|mu, unulluru|mu blr a,rnt
o|arak karnza kacaklr.
Cumhuri,cl` i kuran lradc, sllk|a| Mar ` n ,azdran iradcdir
ncc Mi llet, sonra Millet Meclisi , sonra sti k/al Mar , sonro
Cumhuriyet.
Biz 1rk|cr Cumhuri,cl` |c varo|madk, bl|akls Cumhurl,cl i blz
varcllik
lurduumuz ,crdc dci|, ,rdumz ,crdc. Durarak, otura
rak dci|, ,r,crck.
1 16
'Yrek' kc|imcsi`nin 'yrmek'ten lurcmi o|mas, bouna m
dr sanyorsunuz

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hilal! 1 Kahraman rkma

bir gl. . . Ne bu iddet, bu eelall
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra helal; 1 Hakkdr, Hakk'a
tapan, milletimin istiklal
Mchmcd ki, stik|a| marnda drl kcz mi llet im, iki kcz dc
rk m kc|imcsini ku|lanr.
Kcndisi Arnavut o|duu ha|dc, acaba niin rk kclimcsini ncsi
nc nisbct ctmcktcn kanmamtr.
Nczakctcn mi Mccazcn mi
Nc nezaketen, nc dc mecazen.
air bu kc|imcyi haki katen (hakikI an|amy|a) ku||anmtr.
Dcvrin urkcsi itibariy|c mi l let kc|imcsinin manas , rk kc|imc
sinin manasn kapsar. Mi||cti
[
s|amiycnin iindc bir dci|, birok
rk vard vc hakka tapan mi||cti is|amiycnin kahraman rky|a omuz
omuza savaan airin, kcndi rkndan izmih|a|i dc, kcndi mi||ctinc
istikla|i cc|b iin haykrmas gayct tabii idi.
lrkndan .. yani damarndan . . . Mi||cti is|amiyc iindcki urk da
marndan . . .
Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihlal/ ( . . . ) 1 Hakkdr, Hakka
tapan, milletimin istiklal.

stik|a| Marmzn ha|a ayrnt| bir crhi yok.

Mi||I mucadc|c ruhunun cr hi . . .
arihin akn dcitircn bir millcti yuruyuc gcircn ilkc|crin
c|scI crh i. .
1 1 7
Durduru|an, durduru|mak islcncn bir ml||clin crhi . . .
An|amadan s| c, czbcrc s|c, bl|mcdcn s|c'
lc sizc, urucn|crln dci|, duran|arn cn lcmc| vas|ar.
slik|a| Mar` nn nc gar|plir ki sadccc I0. klas drl dcl| , bc
msradan o|uur vc bu ck, kaicl clddl blr ckl|dc sakal|ar.
Hakdr, hr yaam, bayran hrriyyet.
(iir lcknil illbari|c bu uumsuz|uun sebeb u hi kmeti nlln
mcrak cdl|mcz)

1urk kavmi . . . 1urk rk . . . ve cn nihact 1urk milleti . . . imdi

sc baka blr szcuk. 1urk ulusu . . - |cpsi dc llha| ma| notianal i te
ni n szdc bircr mukabi|l.
Kavmlcll|ik, rk|k, mi||lcli|ik, u|usu|uk. . .
Kavmicll|ik unulu|du vc orladan ka|kl . /rk l k, |il|cr vc
Musso|ini sacsindc bioloJik dciimc urap Nazizimaizm
an|am kazand smcl nnu`nun maricll|c dc I 944`lc slasI blr
mancvrann mc`um slmgcsl ha|lnc gcllrl|ip 1uranc|k`|a bir|lklc
|ancl|cndl.
Bugun rk l k o|umsuz, mi lliyeti li k vc ulusul uk o|um|u o|a
rak ku||an|or. Bcnimscnior.
Trk ulusuluu cni uduru|du. 1urk ml||lcli|linc kar o|a
rak uduru|du.
Aradaki ark ncdir dic sorarsanz, 1urk mi||icli|li din|c
bark vc dlnml||I dccr|crc hurmclkar lkcn, urk u|usu|uu, dini
darda brakan kkudla7darda ( ' ) bir lavnn sahibi.
Mcrullcl dncminln slamc l k-Trk/ k akm|an bugun
Milliyetilik-Uiusul uk karl||a kcndl|crini iadc cdlor|ar. Ml|
1 18
|icti|crdc slam, L|usu|arda Trk vurgusu daha oun vc do|a
s|a daha bc|irgin.
L|usu|arn slik|a| Mar`ndan rahalsz|k|ar , gcrcklc bu karl
|k scbcbi|cdr.
lrkn mi||ctindcn armak istccn|cr, sadccc mi|lcttcn dci|,
h| |0|dcn dc, |0|cdcn dc rahatsz|k duuor|ar.

Bir zaman|ar sadccc h| |0| dci|, |0|c dc askcri bir simgcdi, vc

hcr ikisinin dc an|am bir vc and.
Acaba nin
Lnutmanz, ccvap vcrmcc ba|adnz an, mara da basm
o|acaksnz'
1 19
durarak mar okunmaz!
Nc luha, sllk|a| Mar`n dururken okuoruz. Lvcl, durarak.
Aakla durarak.
sa mar, ururkcn okunmak lin az|m czgl|crin ad. Mar
dcmck `uruu` dcmck, `uruu czglsi` dcmck.
Mar kc|lmcsinln as|. marsch. A|manca. (Franszcas da a,n.
marche)
Bu kc|lmc basllc yry an|amna gc|lr. Fakat bu uruuu
dicr|crindcn aran lara, ugun adm" o|mas. Lgun adm u
ruu, askcrI adm|ar|a uruu. Duzcn|i uruu. Bu an|am marsc
hieren (vc tabll kl Franszca marcher) lll|lnln kkundc dc var. (Ma
rea/ kc|imcsl dc an kklcndlr.)
Kc|lmc urkc` dc ok bcnlmscnml. Mcsc|a mar mar dcmck,
blraz da ugun adm mar" dcmcklir. AskcrI uruu|cr, hcp bu
komul|a ba|ar.
Mar lll|crll ! " dcndllndc, lcr|cmck zorundasnz. or|a i|cr|c
mc|lsiniz
120
ok l|glntlr kl araba|arn harckctl dc purumck o|arak tanm
|anmtr Araba|ar ,urur. Araba|arn marma bas|r. Mar pcda|na
bas|r. Mar basar vc,a basmaz. ccr basarsa, araba ,urur. Ara
ba|arn harckctl7,uru,uu kcndl lradc|crl,|c o|mad lln, lstcrls
tcmcz araba|arn marma bas|mas , ,anl araba|arn harckct cttlrl|
mcsl gcrcklr. Bas|tc s,|cnccck o|ursa, gcrcktc araba|ar h.vckct
ctmcz|cr, harckc| cttlrl|lncr
Askcri blrlm|crln ,uru,uu7harckctl dc ,uru,cn|crln dcl|. ,lru
tcn|crln lradcslnc ba|dr.
Komutan Mor ' ` dc,lncc b|uk ,urur, ` Dur' dc,lncc durur.
Durmak vc ,urumck ,ur0,cn|crln lstclnc brak|mamtr. Komuta
ba|dr. Komutann komutuna
Klmsc tck bana u,gun adm ,uru,cmcz. L,gun|uk, kllnln
kcndl adm|ar arasnda dcql'dlr soc|ccc. Kll, ,annda ,uru,cn|crln
attk|ar adm|ara da u,um g-tcrmc|ldlr.
Dcmck o|u,or kl mor kc|lmcs|nln |kundc u tcmc| an|am
]orkcdcbl|l,oruz.
I ) Bu ,uru,u. tck kil|lk di|dir. Bir top|u|uun, blr top|umun
,uru,uudur. Blr|lktc ,uru,utur E,|cmln zundc blr|lk vc bcra
bcr|lk` vardr
Z) Bu ncdcn|cdlr kl bu ,uru,u duzcn|l, u,gun adm|ar|a. rltmlk
o|mak zorundadr. Kargaa vc karmaa (tclrlka) ,uru,u n turunc
vc amacna a,krdr.
3) Bu ,uru,u, hcr c,dcn cvc|, ,uru,cn|crln kcndl|crlnl ha
rckctc mccbur hlsscttlk|crl blr tarzdadr. Yuru,cn|crl blr ara,a gc
tlrcn, on|ar top|u(m)` k|an vc blr hcdclc ,urutcn scbcp, tck tck
kcndl lradc vc lstck|crlndcn bamszdr Yuruun scbcbl , kllsc| dc
1 21
i|dir, o|amaz. 5cbcp, bir idca|dir, top|umun var|n bor|u o|duu
dccrlcr manzumcsidir.
%%
stik|a| Mar, duran dci|, ,uru,cn, harckct cdcn, mucadc|c
cdcn bir top|umun, dircncn, kar ko,an, savaan bir mi||ctin dcs
tan o|mak uzcrc ka|cmc a|nmt.
urk|cr durmu,or|ard, gcri cki|mi,or|ard, din|cnmi,or|ard,
pcki ,a nc ,ap,or|ard
Mucadc|c cd,or|ard, dircni,or|ard, sava,or|ard. stik|a| in
,uru,or|ard . stik|a| Mar bu ,uru,uun destan , bu dcstann ai
ri,sc bu ,uru,uun vicdan idi .
stik|a| Mar Mi|| Mucadc|c` nin ruhunu tcmsi| vc tclsir cdcr.
M||ct bu mucadc|cnn vucudu sc, stk|a| Mar` nda d|c gc|cn hak
kat o mucadclcnin ruhudur.

Dikkat cdiniz |utlcn, Mchmcd kil, stk|a| Mar`n ,azarkcn

kc|imc|cri,|c damar|ardaki kan ,ava|atan dci|, hz|andran bir r
tim ina ctmitir. stik|a| Mar ` nn musikisi, bu ,uzdcn kc|imc|crinin
sadccc |alznda dci|, manasndadr da.
Duran|ar iin dci|, ,uru,cn|cr iin ,az|mtr stik|a| Mar.
Bu mar kimc ithal cdi|mitir
kil` in kc|imc|cri,| c. Kahraman Ordumuza!
Yani stik|a| Mar, gcrcktc bir ordu mardr. dncmdc
top,ckn ordu ha|inc dnumu bir mi||ctin mardr. Yuru,cn br
mi||ctin . . . dircncn bir mi||ctin . . . ka,bo|mamak, ka,bctmcmck, ka,
bcdip gitmcmck iin mucadclc cdcn br millctin . . .
Bu mctnc di| uzatan|ar, bu mctni dcitirmck istc,cn|cr, bu mc
tindcn rahatsz o|anlar bu ,uru,uu durdurmak istc,cn|crdir. Mi|lI
1 22
mucadclcnln vucudunu7bcdcnlnl ruhundan, ,anl ml|lcll kcndl dc
cr|crindcn7 zundcn a,rmak islc,cn|crdlr.
slik|a| marn blr ,cnisi,|c dcllirmc,i lslcmck, 5u|c,manl,c
Camii'nin ,crinc blr gkdc|cn dlkmc,l lslcmc,c c blr ahmak|k
gslcrgcsldlr.
lcmcn duzc|ll,orum. Bu lslck, muccrrcd ahmak|n gslcrgcsi
o|amaz. unku ahmak|k gal|cl in cscridlr.
5zunu cllllm lslcksc, lhanclln. Dccr|crc lhanclin . . . ml||clc
ihancti n . . . gcmic, vc daha da ktusu gc|cccc ihanclin . . .
5,|c bana c, la|lb, gcml|c gc|ccck arasnda skp ka|an|ar
nas| ,urusun|cr
1 23
ikif'in ocuklar
onu alarken greniniz var m?
Mchmcd kll`ln ai|csiy|c l|gl|l c|lmlzdcki bl|gl|cr ok az. Dikkal
cdl|lrsc, mi||i alrimizin hakknda ok konuu|ur, ok yaz|r vc lakal
sz, ai|cslnc gc|lncc hcr ycrl blr sukl slsi kaplar.
|l kukusuz bu sukulun blrok scbcbl var.
Blrlncisi , kll`ln mahvlycll vc mlzacndan kaynak|anan kctuml
ycll. Kcndlslndcn bahsclmcklcn ho|anmad gibl, al|csindcn bah
sclmcklcn dc ho|anmaz doa| o|arak. kll suklu bi|c guzc| o|an
blr adamd. Kcndlsi vc al|csl hakknda ok|uk susmulur.
klnclsi, dosl|ar da kil`in al|csl hakknda umumlycl|c susmu
|ardr. llr|crlnln arkasna ' ) bi|c duu|mcycn bir adamn al|csly
|c klm, niyc llgl|cnsln k? cvrcsindcki|crlnln ou, hak| o|arak,
kl`ln parman uzall ync bakl|ar. Lh, bu arada o parman
sahlbinln, kcndlsinl dc, parman da gz|crdcn uzak lulmay hcr
dclasnda nas| bcccrdlinl an|ayamad|ar.
127
Uuncusu, kll`ln ai|csl dc kcndl|crl hakknda sustu, daha do
rusu susmak zorunda brak|d. u||ar Emln l|c ahlr, kz|ar Cc
ml| c, Fcrldc vc 5uad da pck konumad|ar. Bc|ki damal|ar konu
abl|irdl , mcsc|a mcr Rza Doru|, Muh,lddln Akor, Ahmcd A|l
Bc, . Nc var kl on|ar da sustu|ar
Baknz, kllln ortanca damad, Muh,lddln Akor Bc,clcndl
ZB scnc ncc, Kasm I 97B dc, biraz kcndl|crlndcn bahsctmc|crlnl
istc,cn blr gazctccl,c nas| ccvap vcrml
Mehmed Akif mevzi-i bahs olunca, kz ve damad olarak kendi
mize bir iftihar vesilesi karmaktan ictinab ederiz. Sizler Mehmed
Akife bizden ziyade yaknsnz. Bugn Akifin yzn grmemi,
fakat eserlerinden onu z evlatlarndan daha iyi tanm nice gen
ler vardr. Bundan eminiz.
llllhar vcsl|csl karmak .
Ncdcndlr bi|lnmcz, bu lladc, bc|kl dc kall,c tutturmak zaalnn
ltklsl,lc' i|k oku,uta bana "i ntihar vcsllcsl karmak" an|amn
artrmt .
lcrha|dc ,an|m o|ma|,m.
|cr nc,sc, sanrm lmdl bl|gi vcrmcktcn kanma sras torun
|arda
Biz|cr dc arcslz c|dcki bl|gl krnt|ar,|a idarc cdccclz. Bu nc
dcn|c Mchmcd ki l` ln ortanca kz Fcrldc |anm`n babas,|a l|gi|l
olarak aktard bl|gl|crln k,mctinl bi|lp bir kcnara ka,dctmcll,lz.
unku bu hatrada a,n zamanda Lmln kil Lrso,`un ocuk|uu,|a
l|gl|l baz lpu|ar bu|acaz.
Bu aktarmda, kil`ln Mi||l Mucadc|c,c kat|mak lln al|cslndcn
a,rln tasvir cdcn sahnc cmsa|sizdir.
Babam Mehmed Ak if, " Kpr" , (Haz Burhan Bozgeyik}, sn. 2, sy. 20, s.
3-5, Kasm 1978.
128
ahscn bi|cbi|diim kadary|a ki`in a|adna lank|k cdcn
lck aklarm bu' Nilckim kz Fcridc hanm da |k dca o vaziycllc
gruyordum babam" dcmcklcdir.
Daha az|a bck|cmcdcn, kzndan, ki1n Mi||I Mucadc|c `yc
hangi arl|arda kal|dn vc ai|csindcn nas| ayr|dn dinlcyc|im.
Hi unutamadm hatra, babamn ilk Anadolu'ya gidii esnasnda
cereyan etmitir. Annem bir sabah geldi, "ocuklar! Kalkn, baba
nz Halkal'ya gidiyor" dedi.
Babam her zaman Halkal'ya giderdi . " Dersi var" diyorduk. Bak
tm, babam kapnn nnde, giyinik vaziyette duruyor. Baktm, ba
bamn gzlerinden yalar akyordu.

lk defa o vaziyette gryordum

babam. ok fena oldum. Gayet tabil bireyler anladm. Ben de
kendimi tutamadm. Alayarak yukarya kotum. Babam da arkam
dan kotu. Beni kucaklad . "

zlmeyin" dedi.
Babamn o halini ok iyi anlyordum. nk bir daha ya grecek
tik, ya grmeyecektik.
Sonradan grtmz bir asker, babamn Anadolu'ya gidiini
anlatt. Kk kardeimle birlikte yola kmt . Aileden bir hat
ra olsun diye onu yanna almt. (ok sevdii bu erkek kardeim
sonradan vefat etti . ) Kardeimi hep srtnda tarm. Ayakkablar
yrtlm. Ayaklar kanlar iindeymi.
Lmin ki Lrsoy`un i|csi, bu rivayctlc dc gru|duu uzcrc, o
cukkcn ba|ar. Nilckim bu y||ar Lmin kiin kcndisi dc uzun uzun
an|almlr.
5onra surgun . . . sonra askcr|ik. . . sonra Kur`an . . . sonra lcvki . . .
sonra irar . . . sonra mcyhanc . . . sonra lmarhanc . . . sonra zgur
|uk. . . sonra |um . . .
Aradaki boluk|ar do|durmak iin hcr adm alnzda, sizi nlc
ncmcz bir hicrann, dindiri|cmcz bir zdrabn, nunc gci|cmcz bir
1 29
yazgnn yo||arnda dc|i kara la|arn bck|cdiindcn cmin o|abi
|irsiniz. 5izc Kckc bi|mcscydik' dcdirlccck kadar kara, kapkara
la|arn . . .
ki hakknda susmay lcrcih cdcn|cr, kcyi|crindcn mi susuyor
|ar zanncdiyorsunuz
1 30
asker kouunda kur' an tefsiri
Mchmcd kll Lrso` un B9B`dc cv|cndll smcl |anm`dan
(|. 944), uu kz, uu crkck lam a|l ocuu o|mulu. Ccml|c,
Fcridc, 5uad, brahim NaIm, Lmln, ahir . . .
kl mcrhum, kz Ccmilc`i gazctcclazar mcr Rza Doru| ` |a,
Fcrldc`l ladam Muhiddin Akor` |a, 5uad` lsc Balar Yuzbas
Ahmcd A|l Bc`|c cv|cndlrmill .
Ccml|c |anm`n 5chan adnda blr kz , 5uad |anm`n da
lnc Falma Fcrda adnda blr kz i|c Ccval adnda blr o|u o|duu
katlan arasnda.
|alr|anaca uzcrc B | ncc kl o zaman B4 andad mcr
hum kl`ln kz 5uad, ||ardr olurduu Bco|u |asnun Ca|lp so
kaklakl cvlndcn, km gcrckcsl|c kar|mak lslcnlncc bu hadisc
gazclc|crdc habcr konusu olmu (Lkim 99) vc valandalarn lcp
klsi , Cumhurbakan za|`n da mudaha|csl ncllccslndc kcndlsinc
|a|ka|`da blr dairc lahsls cdllmlll.
131
Kadncaz ycr|cimc uygun o|mamas ncdcniy|c o cvc gilmck
islcmcmi, bi|aharc, kcndisinc uygun bir cv bu|unaca szu vcri|
mili.
L gun sonra
ki`in vcat y|dnumu. Acaba yclcnck|i bir ga
zclcci kp da bu konuy|a i|gi|cnsc vc mcsc|a ki`in hayallaki iki
ocuundan biri o|an 90 yan oklan am o|an bu hanmccn
diy|c vcya aycl hayalla isc|cr ocuk|ary|a ciddi bir sy|ci gcrck
|clirip ai|cnin durumuy|a i|gi|i o|arak biz|cri aydn|alsa'
ki`in drduncu ocuu brahim Naim birbuuk yanda ikcn
vcal clmili . Lmin`|c 1ahir` c gc|incc, ikisi dc Msr`da baba|arnn
yannda buyumu|crdi. Lmin`in Msrdaki gun|criy|c, zc||ik|c lisan
rcnimiy|c i|gi|i o|arak mcrhum ki`in mcklup|arnda pck ho
ancklod|ar vardr. Bir ara|ar nc o|duysa o|mu, Lmin`in hayaln
da a|kanl|ar bagslcrmi. unku mcrhum Mahir z` in (|. I974)
aklardna grc. ki I936`da daha hasla yalanda ikcn, bu
yuk adam|arn ai|csindcn sefahet girdabnda kaybo|up gilmi o|an
gcn|cri sorarak o|u Lmin iin lcsc||i arar" imi . . .
A|i I|mI FanI`nin (|. I964) Fcy|cso Rza 1cvikc 14 Eki m
1 935 larih|i mcklubunda yazd u hadisc, ki i cndic|cndircn
husus|ardan sadccc biridir.
Aziz ve muhterem feylesofumuz, sevgili airimiz, efendimiz,
( . . . ) Akif'in olunun bana gelen felaketten tabii haberiniz yok. Bir
gn elime Berekatzade Cemi! Bey'e hitaben yazlm bir mektup
tututuruyorlar. Mektup zaten ak gelmi ve Cemi! Bey o srada
am'da bulunduu iin bana gnderilmi.

mzaya baktm: " Krk

han hapishanesinde mevkuf air Mehmed
A
kif Bey'in mahdumu
Emin" .

ini okudum. Diyor ki: "Krklareli'nde vazife-i askeriyemi lfa edi

yordum. Arapa bildiim iin ara sra arkadalarma Kur'an okur,
1 32
ayetleri tefsir ederdim. Bu hareketim irtica mahiyetinde grld.
Divan- Harb'e tevdl olundum ve tevkif edildim. Tevkifhtmeden
imdi benimle beraber bulunan avuumun delalet ve himmetiyle
firar ettik.

stanbul' a geldik, oradan bir vapura atladk, Mersin'e

ktk. Mersin'den yaya olarak Antakya'ya gelirken yoldaki kara
kolhanedeki jandarmalar halimizden phelendi, pasaportlarmz
olmadndan her ikimizi de Krkhan kazasna gnderdiler. imdi
bizi Trkiy'ye iade edecekler.

mdadmza yetiiniz. "

Maalesef imdatlarna yetiemedik, nk mektup yazlp elden ele
bana gelinceye kadar gnler gemi, kendileri de hududu amt.
Bilmem ne ceza verecekler?
A
kif Bey'e yazmadm. ocuunki di
vanece bir harekettir. Asker kouunda Kur'an tefsir olunur mu?
Bugnk inkilab rejiminden bu derece gafletin manas ne? . . Zavall
A
kif Bey refikasyla beraber kendi canlarnn derdiyle urarken
yeni bir bela ile karlayor. Kim bilir ne kadar mteessir olacak!
Kaza-y ilahiye baknz ki ta Krklareli'nden Antakya'nn burnunun
ucuna kadar geliyor, denizlerden, ovalardan, dalardan, kylerden,
kasabalardan geiyor, hibir yerde tutulmuyor da Antakya'ya yarm
saat mesafede yakay ele veriyor. ocuun talihsizliine de diyecek
yok. ( . . . )
kil`in vcatndan sonra Lmin Lrso ok ii bir i apm vc
babas|a (bi|hassa kil`in Mi||I Mucadc|c ||ar|a) i|gi|i halra|a
rn ka|cmc a|p I 94Bdc am|amt . Ancak hatra|arn kil`in
Msr`daki gun|cri|c i|gi|i b|umundcn az|aca va` dcdi|mi o|du
u ha|dc nc gariptir ki bir daha scs kmad.
VL Lmin Lrso, halra|arn azdklan Z0 | sonra, bir k
gunu (Z4 cak I96 7} sokakta vc bir kamon un karoscrin| iindc
ctin A|tan` n iadcsi| c. p bidon|arndan birindc" |u o|arak
bu|undu
1 33
emin akif ersoy'un hznl hikayesi
Z4 Ara|k 999 larihindc yazdm Askcr kouunda Kur`an
clsir o|unur mu" ba|k| yazm mucssil bir kazaya urad, sckri
savm" dcyip gcc|im vc mcrhum kil`in ai|csiy|c i|gi|i bi|gi|cr vcrip
ncc kcndi cksik|crimizi lamam|aya|m.
Ln ncm|isi u. kim mcrhumun hcm kuuk kz 5uad (9Z ya
nda), hcm dc kuuk o|u ahir dc (B3 yanda) hayalla'
kil`in hi crkck lorun u o|mam . . . O kzndan (ikicrdcn) 6
lorunu olmu, hcpsi dc kz. Ccri onlardan crkck lorun|ar dunyaya
gc|mi, ama nc i|ginlir ki ara|arnda kcndisinc buyuk dcdcsinin,
kil`in ismi vcri|cn bir lck lorun bi|c yok'
|cr ncysc biz, Lmin Lrsoy`un huzun|u hikaycsinc dnc|im.
Ldirnckap`daki bu|umann akibclini hcnuz rcncmcdcn ka
ra|adm u salr|ar okuduunuz gun, kil`in vclal y|dnumunun
uzcrindcn gun, cvcl nc yazk ki sadccc gun gcmi o|acak.
1) Y| 966 . . . mckan Mi||iycl gazclcsi . . . an|alan clin A|lan . . .
134
Bir le sonras. . . Bayram ieri girdi, "Sizi biri grmek istiyor"
dedi.
-Buyursun . . .

eri tra uzam, st ba bakmsz, yalca, elimsiz bir adam

girdi. Hazrolu andran bir duru ve hafif bkk bir boyunla:
-Bendeniz, dedi, Mehmet Akif'in oluyum . . .
Bir anda ne olduumu ardm ve nasl ardm bilemezsiniz. Eski
bir dostluk havas yaratmak istercesine: "Oooo buyurun buyurun,
naslsnz. _ . " trnden bir yaknlk gstermeye altm. O tavn
bozmad: " Rahatsz etmeyeyim" dedi; "Sizden ufak bir yardm rica
etmeye gelmitim . . . "
Gkler mi tepeme ykld; yer mi yarld da, ben mi yerin dibine
getim; dorusu fena allak bullak oldum . . .
Ve tek yapabileceim eyi yaptm, czdann karp uzattm.
O, bkk boynuyla: "Siz ne mnasip grrseniz" dedi.
Cinnet cehennemlerinin tm yldrmlar dyordu yreime. "Du
run bakalm neyimiz varm" gibilerden czdan atm; iinde ne
varsa kardm, -fazla birey de yoktu- elimde tuttum. Bir iki adm
att. Sanrm sadece bir 10, yahut 20 lira ald. . .
- "ok ok teekkr ederim, rahatsz ettim" dedi ve kt.
Aradan bir ay geti gemedi; gazetelerde kk bir haber iliti g
zme: Beikta'daki p bidonlarndan birinde Mehmet
A
kif'in o
lunun ls bulunmutu . . .
clin A|lan by|c an|alyor. . .
sman Yuksc| 5crdcngcli isc B ubal I96 T dc Lmin ki
Lrsoy`un |usunun bir kamyon iindc bu|unduunu anlalp cryad
clmili s ca scana . . .
135
2) Bu sccr hikacnln karan|k ka|an ksm|arn, vcalndan bc
| sonra ( I97Z`dc) kalcmc a|nan baka blr azdan islladc|c a
dn|almaa a|acaz.
Askerliini nefer olarak yapt ve kt' asnda asli bir utanma ile Meh
med
A
kif'in olu olduunu saklad. T erhisinden sonra byk ehir

stanbul'un haneberdularndan biri oldu. Sabah kahvehanele

rinde ve hamamlarnda yatp barnd. Yaln ayak dolaarak arap.
ispirto ve esrar paras iin hammallk yaptn grenler vardr.
1939' da ilk defa

stanbul zabtas tarafndan bir esrarke olarak

yakaland, akl hastahanesine sevkedildi ve galiba bir sutan bir
mddet de cezaevinde kald. Nihayet kendisini bulan bir baba dostu
tarafndan Bursa'da Atatrk iftlii Harasma kahya olarak yerleti
rildi. Evlendi, mazbut bir hayat srmeye balad. Fakat 1963- 1 964
yllar arasnda iinden karld.

stanbul'a dner dnmez tekrar

esrara dt. 1966 balarnda zevcesi vefat edince tekrar kimsesiz
kald, kendisini adeta intihar kasdyla ikiye ve esrara verdi. 1 966
sonlannda birka ay akl hastahanesinde kald. Kasm 1 966'da
hastahaneden ktnda, geceleri Tophane'de bir kamyon karase
r iinde yatmaya balad. (etin Altan'n yanna bu gnlerde gitmi
olmal. )
24 Ocak 196 7'de ise o karoserin iinde l olarak bulundu.
Lvcl, imdi blraz durup duunun baka|m. 5lzcc su|u kim
5iz duuncdurun, bcn dc bu arada sizc baz ksa nol|ar i|clcc
dcvam cdci m.
I) ki`ln buuk kz Ccml|c |anm`n Bu|cnd adnda blr o|u,
Nazan vc Rczzan adnda lki kz o|mu. Bu|cnd kuukkcn |mu,
Nazan hanm lsc hl cv|cnmcml. Rczzan hanmn lsc u ocuu
var. 5crpi|, Ain, Adcmlr,
Z) rtanca kz Fcridc |anm`n 5chan vc Nlha| adnda iki kz
136
o|mu. 5chan ha.mn blr kz (5cda}, Niha| |anm`n lsc bir kz
(Fatma) vc bir o|u (Ahmcd) var,
3) Kuuk kz 5uad |anm`a gc|lncc, kcndlsinln Fcrda (do.
I 9Z6) vc 5c|ma (do. I944) adnda lki kz o|mu Ccvat (do
I9Z7) isc zo|u dcl|, bilakls kocasnn llk cindcn iml. Kcndi
ocuu gibi buutmu vc cdlscklz scnc cvc| vclat ctml. Bu ara
da Fcrda hanmn A|l (do. I9b 7), 5c|ma hanmn lsc |ka (do
l964) ad| blrcr ou||ar var,
4) Pii!` in kuuk o|u ahlr Bc, ha|cn haatta vc Atcn hanm`|a
(do. I94b) cvll. ocuk|ar o|mam. Daha ncc C|cuk`tc oturur
kcn, hasta|annca ab|asnn anna tanm.
l
utanmak erdemdir!
ok iyi Arapa bilirim, Arap edebiyatma tamamen vakfm.

ngiliz
cem de var. Trkem ok kuwetlidir. Sizden mnasip bir vazifeye
yerletirilmem hususunda tavassutunuzu ricaya geldim.
I94 7 |nda di|c gcliri|mi bu sz|cr Lmin ki Lrso`a ail. . .
1a|ihsiz gcn i aror, ama bu|amor. Babasnn vcalnn
l l . |nda ihlia| (anma lrcni) hazr|k|ar ap|rkcn Nusrcl 5aa
Cokun`un azhancsinc gc|ior vc kcndisinc bir i bu|mas iin ar
dmc o|masn islior.
Hal-i hazrda ok madur durumdaym. Elimden tutulmas lazm.
Maddi-manevi mzaherete ihtiyacm var.
Nusrcl 5aa ck|ior. Muhlc|i i|crdc bu|unmu, imdi bola
vc ihlia iindc bir olc| kcsindc kimscsiz vc hcr tur|u a|akadan
mahrm gun|crini gciriormu.
138
kl` ln o|una l bu|up bu|amadn bl|cmloruz ama Nusrcl
5aa rsal bu rsallr dclp blr rporlaJ apma lhma| clmlor.
Nllcklm blz dc lalsl|al Zb Ara|k 94 7 larlh|l M em le ket gazclcs|n-
dcn rcnloruz.
kl`ln mclrukat|a l|gl|l u bl|gl|crln aralrmac|ar lln ok hc
ccan vcrlc| o|duu muhakkak.
Senelerce, onunla Msr'da babaa yaadk. Benden baka mu
hatab yoktu. Son yazlar bendedir. Bunlarn iinde tasavvufa ai t
olanlar da var. Kendisi neirlerini istemedi. Fakat neri edebiya
tmza kazandnimak istenilirse, ruhundan af dileyerek nerinde
bir mahzur grmeyeceim. Bu eserleri edebiyata kazandrmak
suretiyle ifa edeceim hizmetten duyacam huzur, peder sz
dinlemerekten mtevellit ekeceim azaptan daha kuwetli ola
caktr.
Bu mclrukal am|anmadna grc, acaba aklbcll nc o|du
c| l ucrcll kar|nda, madurlct llndc uzcn Lmln kl`lcn
bun|ar saln a|nm o|abl|lr ml
A|ndsa klm|cr a|d vc nlln uzcrlndcn arm asr gclll ha|dc
gunuzunc kmad
Lmln Bc`ln kcndlslndc ka|dsa, akl m, oksa guvcndll bl
rl|crlnc ml cmancl clll
Bu sua||crin ccvabn bl|mloruz. Ancak bl|dllmlz blr clhcl var
kl o da Lmin Bc`ln 94B`dc babasnn Ml||I Mucadc|c ||ar|a
l|gl|l halra|arn azp am|addr. halra|arn sonunda, baba
snn ncm|l blr ksm mch|umuz o|an Msr`dakl ||ar|a l|gl|l
halra|arn da azacan va`dctml vc akal bu va`d ncdcnsc ' )
lahakkuk clmcmlllr.
Daha sonra, kcndlslnl bu|an blr baba doslu larandan Bursa`da
blr ll|lc cr|cllrl|dll, cv|cnlp mazbul blr haal aamaa ba|a
139
d vc akat zcvccsi vcat cdincc tckrar kimscsiz ka|p o i|cr acs
haatn iinc dutuu bi|inior.
Ln nihact 966 |nn son|arnda ak|haslahancsinc dumu
vc ophanc`dc gccc|cri iindc att karoscrin iindc bir sabah (Z7
cak 96 7) |u o|arak bu|unmutur.
Kcndisi |c dior.
Babamn bir kusuru vard. ok fazla itimad ederdi . Bu yzden pek
ok nankrlkler grm, krlmtr. Diyebilirim ki ben, en sevdii
bir tane oluna fazla itimad etmesi , hayatta baarszlma amil
olmutur.
5|cinin son b|umu isc sadccc husranmz artror.
[
A
kif'in] ayn 27'sinde yaplacan sand ihtifalinde sz syleme
)c h'zrlanrken, ihtifalin Eminn Halkevi'nde yaplmak zere ol
duunu renince, tehalkle yerinden srad, "Gitmeliyiml " dedi.
Fakat birdenbire duraklad:
-Bu kyafe.tle doru olur mu dersiniz?
Kendisine u cevab verdin :
-Herhalde bundan utanmas lazm gelen siz deilsiniz.
Z7 Ara|k 999` da ki`in kabri bada unutu|an bir imza dc
tcrinc muhtcmc|cn bir kz rcnci tarandan az|an u satr|ar,
tum vicdan sahip|crinin his|crinc tcrcuman o|acak nitc|iktc .
yorum . . . saat drtbuuk . . iftar vakti yaklamakta . . . ilk kez ge
liyorum sana . . . yanndaym . . . ilk kez geldiim iin utanyorum . . .
geldim . . . hala utanyorum . . .
ltanmak crdcmdir'
140
hikaye bitiyor ama hzn bitmiyor
Lmin ki Lrsoy`un lra]ik hikaycsini okuduka insann nccsi
kcsi|iyor. ylc ki saya|ar a|dka arasokak|arn larihi bu hikayc
nin huznuy|c slanyor. Lvct, pck bi|mcdiimiz, daha dorusu bil
mck dc islcmcdiimiz, kcnarda kcdc ka|m ayrnl|ar|a ru|u bir
hikayc bu . . .
Bu lra]cdinin huzun|c s|anm saya|arndan biri dc ckcriya
5crtcl ` in kzkardci Bc|ks |a|im Vassal`n anlar icrisindc ycr al
yor. |u Cunduz Vassa larandan kascl|crc kaydclmck surctiy|c
bir araya gcliri|cn vc Annem Belk s (stanbul , Z000) ady|a yaym
|anan halralnda Bc|ks |a|im Vassa baknz nc|cr an|alyor.
. . . O zamanlar yalnz gndelik hizmetim vard. Gayet temiz i bi
len bir Ermeni kadnd. Pazar gnyd, Bebek'te bir Amerikal 'ya
aya davetliydik. Dnte antam deitirmek iin eve urayp,
oradan aabeyimin evine gittik ve ge vakit dndk eve. Yatak
141
odasna Ethem'den nce ben girmitim. Bir de baktm ki aynal
gardraborum vard ekmecesi ak. "Allah Allah" dedim; "Ben
bu ekmeceyi ak brakmadm giderken. " Ama iini de yle ka
rm gibi grdm. ktm darya, "Ethem" dedim; "en son biz
kmadan bu ekmeceyi atm m?" 'Hayr' dedi, "

yleyse hrsz
girmi eve.
Gnler aylar geti, hrszlar bulunmad. Herkes bunun bir i ii oldu
unu sylyordu. alnanlar arasmda param, annemden kalma el
maslarm, bir ift kpe, birka tane elmas ine ve nenemin verdii
dizi altniarm vard. Hepsi gitmi. Ama beni en ok zen kocasyla
aras pek iyi gitmeyen bir arkadann bana emanet ettii 40 lira
parann da almmasyd. O zaman bankalar kullanmyorduk.
Neyse gel zaman git zaman, artk evde yatl bir hizmetim var
d. Arnavut. ( . . . ) Bir sabah erkenden yattmz odann kapsn
vurdu, " Hanmefendi, hanmefendi hrszlar getirdiler. Beyefendi
polis geldi , hrszlar getirdiler" diye. Biz "Peki al ieriye polisi" de
dik. Girdik salona. Sivil polisler var. niformal polisler var, baka
kimse yok. Ethem, "Hamidanm" dedi, "beylere stl kahve yap. "

nce benim, sonra da Ethem'in ifadesini aldlar. Derken polis dn

d, " Bahri
:
gel bakalm sen, nasl yaptn bu ii anlat! " dedi. Onun
ve arkadann ifadesini ald.
Meer sivil polis sandklarmz hrszlarm. Fevkalade k giyinmi
ti ikisi de. Birinin gayet gzel ftr apkas vard. Ve bu genler
Trkiye'de tannm, bilinmi ve kltr hayatmza gemi insanla
rn oullaryd : Birisi air Mehmet Akif'i n, dieri de imdi adn ha
trlamadm nl bir mahkeme reisinin (hakimin). Meer anahtar
uydurup bizim evin kapsn ap ieri girmiler.

eri alndktan sonra keif yapld. Yatak odasna gelip de ekme

ceyi ekince grld ki aldklar o dizi altnlardan birka tane kk
altn, gene annemden kalma altn suyuna batm gm kemer, bir
142
de eyrek kpeler kalm. Dndm dedim ki: "Bahri bey, bunlar
neden almadnz?" "Grmedim hanmefendi'. dedi.
Sonradan elmaslar krcya satmlar. Ellerine ok para gemi.

in tuhaf, o zamanlar byle pahal mcevherleri satabiirek iin

kefil gerekiyordu. Bu ocuklardan birinin enitesi de Son Postada,
yani Zekeriya [Sertel] aabeyimin gazetesinde alyormu. Bunlar
krcyla beraber enitesinin orada olmadn bildii bir zamanda
gazeteye gitmiler. Byle bilinen bir yere gittii iin krc da inan
m bunlara ve alm elmaslar. Yani hrszlarn kefilliini bile biz
yapm olduk bir anlamda. Bir sre sonra karakoldan telefon ettiler
bize; " Elmaslar bulduk, gelin tanyn elmaslarnz" diye. Kalktk
gittik karakola. Hepsi para para. Hepsi krdrlm. Yani yalnz
ta halinde. Kpelerin ve inelerin ekillerini izip o talar yerlerine
oturtmaya altk. Sonunda "Ben ta halinde bunlar tanmyorum"
dedim ve braktk ylece onlar.
Lmin k Lrsoy`un bir arkaday|a bir|iktc bu curmc tccbbus
ctmc|crinin ardnda ,atan saik, traJcdinin boyut|arn kcskinlctir|
yor. y|c k Kckc bun|ar bu|unmasayd , bun|ar yaka|anmasayd
dcdirtccck dcn|i traJik . . .
imdi, as| scbcp ncymi, d|n|cyc|im.
Meerse bu genlerin ikisi de eroin tiryakisiymi ve onun tesiriyle
bunu yapmlar. O kadar mteessir olduk ki "Keke bunlar bulun
masayd , bunlar yakalanmasayd" diye dndk. ( . . . )
Genleri getirdiklerinde Ethem' e dediler ki:
-Ama doktor bey, imdi bunlar eroin almyorlar. Gayet fena du
rumdalar. Bunlar ne yapalm?
Ethem, "Ben bir reete yazarm, ila alrsnz" dedi. Ama karakolun
paras yok. Komiser genlere dnd, onlarn da paras yok. 'Peki'
dedik, bir polis aldk yanmza, faytona bindik, nbeti eczaneye
143
gittik, reeteyi yaptrdk, biz de evimize dndk. Dava ne oldu, bu
lunan elmaslar kime gitti, hi haberimiz yok. Bu hrszlk hikayesi
de bylece kapanm oldu. (s. 190-1 92)
Bu hlkacnln b|c bllmcdllnl arlk bl|loruz. Lmln kll
Lrso`un kalmcr|ccrck buucn, buudukc dcrln|ccn hlkacsl
nln sonu daha ac vcrlcldl unku.
144
tashihler bitmez
Blr arkadam blrgun Ahmcd Ccvdcl |aa`nn o|u A|i 5cdad
i|c cvlk llkrcl` in o|u |a|k arasnda bir kar|alrma ,apm vc
sonra Cru,or musunuz" dcmill ,
Ccvdcl |aa glbi blr a|im, o|unu da kcndlsl glbl blr a|lm
,clllirlrkcn, cvlk likrct glbl blr adamn o|u, sonunda blr protes
tan rahi bi o|up kl . Dcmck kl. . . "
Bu srada bir rsaln bu|up arkadan ku|ana cl|dlm vc
dcdim ki .
- Bcncc b,|c muka,csc|cr ,apmama|sn, zlra Ccvdcl
|aa`nn lorunu da rahi be olmutu. Mchmcd klin bu,uk o|u
lsc uyuturucu mptelas . . .
L|inlzdcki kllabn, ki`ln ocuk|arna dair o|an bu b|umundc
bu,uk o|u Lmln`in hlka,csl,|c l|gl|l ,azdm ,az|ar blr ara,a gc
llrip mumkun o|duu kadar,|a lasi|al vcrmc,c a|lm. Nc var kl
`lasl|al` nclamc|i bir kc|imc. Bltmck bi|ml,or unku.
145
Lmin ki Lrsoy hakknda u|alm hcr bi|ginoluy|a i|gi|i o|a
rak kcndi kcndimc, Acaba mcrhum ki, bu ac o|ay|ardan ha
bcrdar o|sayd, kimbi|ir bir baba o|arak nc kadar arr, nc kadar
uzu|urdu" dcrdim Ccri aksini akla gclirccck baz ilahI rivaycl|cr
duymam dci|dim ama yinc dc ki`in I 936 gibi crkcn bir larihtc
vcal clmcsi , lcsbil cdcbi|diim hadisc|crin isc daha gc larih|crc
rast|amas scbcbiy|c kcndimi avulur, |cr ha|dc bi|miyordu dcyip
lcsc||i bulurdum.
Niin herhalde dci| dc her halde?
Bu konuda krono|ojik dccri o|an hcrhangibir bilgi krnlsyla
bi|c lckzib cdi|mcdiim vc dahI teselli szcuu sadccc tevazu dci|,
temki n gcrci o|arak da ku||anld iin . .
Bu lur lcvil|crc ync|mcmin ncdcni, sadccc kil mcrhuma kar
ladm hurmcl vc muhabbcl his|cri dcildi, bi|akis Lmin kil
Lrsoy` u da tandka, zdrabna, bandan gccn|crc yakndan ahil
olduka, kcndisini daha da scvmilim. Nc luhal dci| mi, scvgi,
scvi|cni bir bulun o|arak kapsadnda, yaknndaki|cri dci| sadccc,
ayn zamanda uzandaki|cri dc icriyor.
Acaba acma duygusu mu
Bi|cmiyorum.
nsan, duygu|arnn karmak ha|c gc|dii durum|arda larasz o|
may bcccrcmcz. aralsz olmadm kcsindi. Dicr yandan, cldcki
lank|klarn lamam , bu bahlsz insann, ok kibar bir bcyccndi vc
hassas bir insan o|duunu da gslcriyordu. Lslc|ik iin iindc bu
rada lasilalna gircmcycccim baka scbcp|crin dc bu|unduunu
bi|iyordum.
|cki bu durumda, yazg dcyip gcmcli miyiz
Niin olmasn!
5cbcplcrin lukctncmcdii bir noklada, `yazg` szcuu hcr dcr
dc dcva bir musckkin gibidir (imdi lam da cvrak pcrianma
146
bakma zaman . |an o|ma|d7|acak o|an o|ur7 ha|dc o|an
o|ur' `)
kl`ln cnl bu|unan vc vcalndan ksa blr surc ncc Lrc
Ldlb`c azm o|duu 7 Mas I936 larlh|l blr mcklubu sacslndc
karan|kla ka|an blr nokla daha adn|alabl|loruz. Bu mcklupla
kl, blr babann kahrcdlcl |k|arn ku|ak|armza arpan salr|ar
un|ar.
Bizim namussuzun yeni rezaletini iitmemitim, Allah cann alsn'
Bari mddet-i mahkumiyeti ksa olmasayd da mahbesten cenazesi
ksayd'
Kuzum, bana bunu, yani ka ay yahut ka seneye mahkum olduu
nu bildir. Bir de Rza'ya syle: Tahfif-i cezas [cezasn hafifletmek]
iin are aramaya katiyyen tevessl etmesin. Hnzr mahbesten
kar kmaz daha ar bir cinayete [su ilemeye] kalkr.
Mcklubu am|aan dosl|armz, b|cslnc ncm|l blr kad,
o|unun (buuk lhtlma||c Lmln`ln) apl baz davran|ar karsn
da . . . glbl muphcm vc mckuk sz|cr|c gclllrml|cr vc bu konuda
baka hlblr ak|ama apmam|ar, apamam|ar.
Yazk, haklkalcn ok azk'
Yazdmz onca az dlkkal|c okunmad lln dcl|, kl glbl
blr babann gc uksc|cn |k|ar kar|ksz brak|d lln . . .
Ccn dc|ikan|nn l|cdll ar cinayet (su), anl mcrhum kl`ln
bu |k|ar almasna o| aan o|unun hapsc dumc scbcbl ncdl,
bl|lor musunuz
Kur'an okumak!
Lvcl, an| dumadnz.
Akif'in Gn /na kmam Mektuplar, "Kltr", sy. 2, s. 70-72,
Ocak 2006.
147
-
Askerdeyken kouta Kur'an okumak!
Lmin kil` in bahtsz| bu kadar dci|di c|bcttc.
Bandan it|barcn, ,an| daha kuucuk bir ocukkcn babasnn
cklii i|c|crc orlak o|mak|a ka|mad , babasnn vclatndan sonraki
a|akasz|n vc lakibaln bcdc|ini dc dcdi, can pahasna dci| sa
dccc, haysiyeti pahasna da dcdi uslc|ik.
148
mehmed akif'in olu tahir bey
|cp s|crlm, lnsan|ar gibi kilap|arn da kadcri vardr. Bi r
Kur'an ai ri : Mehmed Akif ve Kur'an Meali ad|a uzun surcdcn
bcrl uzcrlndc a|lm cscr ncrcdcsc ama hazr ha|c gc|mlll
vc bu cscri, ki` in 63. vcal |dnumu o|an Z7 Ara|k I 999 lari
hlnc cllllrcbl|cccimi umuordum. Fakal umduum gibi o|mad,
o|amad. . .
|a| b|c o|unca, lcsc||l kabi|lndcn kllabn baz b|um|crini Ta
ri h ve Dnce, Yedi kli m, Dergah glbl dcrgl|crdc am|aarak,
c|imdckl dlcr bi|gl|crl lsc Yeni afakla okur|ana a da anma lop
|anl|arnda dln|cicl|cr|c pa|aarak bu vcal ldnumunc karnca
kararnca kalkda bu|unmaa a|lm.
A|ar gcli, kilaba son nokla koma lnc bcccrcmcdlm.
Vcslka|ar oa|or, okunmas, incc|cnmcsi gcrckcn bc|gc|cr hcr
gccn gun arlordu. 5zgc|lml bu surc lcrisindc kl`ln ka|cmln
dcn km o|duunu lcsbll cllllm acl cvirl|crlnin sas 500` u
149
amt. (Dcrgah dcrgisinin okur|ar, Ara|k I999 sa,snda ,a,m
|adm |istcdc sadccc 1 68 a,ct cvirisinin bu|unduunu hatr|a,a
cak|ardr.)
Bu arada guzc| tcsadu|cr dc vuk bu|mad dci| . ki` in torun
larnn var|ndan habcrdar o|mu, halta iki ocuunun (kz 5uad
|anm`|a o|u ahir Bc,` in) ha,alla bu|unduk|arn da rcnmi
lim. Yeni afak ,az|ar, ki ailcsinin ha,rhah komu|arndan a
mcr Bi|gc Bc,`|c tanama ,ol am vc ak|a kavulurmakta
zorlandm birok a,rnt, , sa,csindc ,cr|i ,crinc ko,abi|mitim.
Nitckim ki` in ocuk|arnn vc lorun|arnn lam |islcsini amcr
Bc,`dcn istiadc,|c ikma| ctmi, mcrak| okur vc aralrmac|arn
kcndi c||crindcki bir ksm ,an| bi|gi|cri lashih cdcbi|mc|cri , doru
o|an|ar da guncc||c,cbi|mc|cri iin zaman zaman tcsbit|crimi bu
kcdcn aktarmlm.
I4 cak Z000 larihindc ki mcrhumun kz 5uad |anm` n
hastahanc,c kaldr|dn, Z9 ubal Z000 tarihindc isc, rahmcli
Rahmana kavutuunu ,azmtm.
|u ahir Bc,`in isc ar|aarak haslahanc,c ka|dr|dn ha
bcr vcriimin (7 Nisan Z000 Cuma) uzcrindcn ok dci|, tam b
gun gctiklcn sonra, bugun ( IZ Nisan Z000 aramba) kcndisinin
sabah 07. 00 su|arnda vcal clliini rcidim.
Yarn da Ba|arba `nda l|ahi,at Fakultcsi` nin bahcsindcki ca
miidc kindi namazn mutcakibcn mcrhumun ccnazc namaz k|
nacak
Baz dosl|ara bu habcri vcrmck vazicsini Ia cttiklcn sonra siz
|crin ancak Cuma gunu oku,abi|ccciniz bu ,az, ,azmak iin,
uzcrindc a|makla o|duum ki dos,asn bir kcnara ko,dum.
imdi ki`in ha,allaki lck o|unun vcal munascbcli,|c birc,
|cr ,azmak zorunda, m.
1 50
Aramzn zalcn uzun surcdlr ak o|duu kclm lldcn llc
bcnl lcrkclml lkcn nc azabl|lrlm, nc|cr s|ccbl|lrlm pck bl|c
mlorum.
n|ar lam bu|mukcn, lnc kabclllk. Blzc baba|arn an|ala
bl|mc|crl arlk mumkun dcl| |o bugunc kadar pck dc soran o|
maml a.
|u Lmln`ln huzun|u hlkacsl|c l|gl|l llklu baz ancklod
|arn var|nn akslnc, kanak|ar ahlr Bc hakknda lamaml|c
suskun.
lcvka|adc urkck vc cklngcn o|duundan habcrdar bu|unduum
ahlr Bc, klmsc|c olora ckllrmcml, olorann ckl|mcslnc
dc hl musaadc clmcml. B Nlsan larlh|l Ycnl aak`la am|anan
hasla alanda ckl|ml olora da c|lmlzdckl nadlr grunlu|cr
dcn blrl.
Blr dc ocuk|uk olora var, babas kl l|c aabcl Lmln Bc`|c
blr|lklc ckllrdlk|crl. Muhlcmc|cn I3 Ib a|arnda . . . gz|uk|u, ksa
panlo|on|u, lcmlz gllnml, lombu|ca blr ocuk.
5csslz vc llnc kapank, o dcn|l dc urkck vc cklngcn blrl o|an
ahlr Bc`c la|lh dc oununu onam vc bu oloralakl scvlm|l
ocuun ona all o|duu hl ama hl bl|lncmcml
Bunun ncdcnl dc l|k kcz Mllhal Ccma| Kunla glbl blr olorllc
larandan I939` da am|anan bu oloran a|lnda u salr|arn
cr a|mas.
Mehmet Akif ve torunlar; mer Rza 'n n ocuklar.
60 scncdlr bu olora bu a|laz|a blr|lklc hcm dc dca|ar
ca am|anm vc kl mcrhumun, dcl| damad mcr Rza
Doru| `dan, hlblr ocuundan crkck lorunu o|mad ncdcnsc hl
klmscnln ak|na gc|mcmlllr. (mcr Rza Doru|`un Bu|cnd adnda
blr crkck ocuu dunaa gc|ml lsc dc bcbckkcn vcal clmlllr. )
151
-
ahlr Bc, Atcn |anm`|a (do. I 94b) cv|idl vc hl ocuu
o|mamt, A||ah` tan kcndlsinc rahmct, akn|arna basa| d|c
rlm
Not 1: 5uad hanmn ccnazcslndc sa| blrka klidlk. (Ich
mcd Doan vc Ahmcd Fldan bc|cr ta ka|kp Ankaradan gc|mi
|crdi ) Bu u|kcnln ocuk|ar , barl bu sclcr hatrbi|mcz|lk ctncsc|cr!
Not Il: Cccn|crdc blr dcrgldc, kcndlslnl ocuk a|armdan
tandm bir gazctcciazarn unku an mahaiicn|n salin|crl
dlk blr azs gzumc l|ltl, orada blr vcsl|c|c decPsi nden sz cdi
ordu . . . Fakat nc l|gintlr ki kll` ln o ok scvlp sac. hdf zl k
hacas ndan sz cttllnln larknda bl|c dcl|dl.
Nc apa|m, bu l|cr b|c!
1 52
drt ylda oniki msra
Trkiye'nin gndemi ok youn. Bu younluun ii ne
kadar dolu, o biraz pheli. Bylesi bir hengamede lke
bir de yaklak bir ay boyunca merhum Mehmed Akif'in
"Arapl", "Mealini Atatrk' e vermemesi", "Bedir-

a
nakkale mukayeseleri" ve benzeri konularla uramak zo
runda brakld. sterseniz nce hadisenin aktel tarafn
dan balayalm. Sizce neler oluyor Trkiye'de?
Lvcl, urklc`nln gundcml gcrcklcn dc ok oun. L|us|ara
ras slascl llcc kzm durumda. Buuk dcv|cl|crln Avrasa`dakl
cgcmcn|lk alma|ar lddcllnl arlrmaa ba|ad . lc kl bu uz|
bounca cgcmcn|lk mucadc|cslnln mcrkczl Orta Dou lkcn, nu
muzdckl uz|da dku|ccck kan|arn, blr ]copo|lllk mcrkcz ha|lnl
a|an Avrasya uruna akaca kcsln glbl. Jcopo|lllk vc ]coslralc]lk
mcvkll lllbarl|c urklc dc bu mucadc|cdcn clddl blr bllmdc clkl
155
|cncn u|kc|crin banda gc|ior vc bu da u|kc ii siascli cvka|adc
clki|ior. Nilckim 28 ubat surccinin, bu gc|imc|crin biraz da ka
n|maz bir sonucu o|duunu s|ccbi|iriz. Do|as|a u|kc iindc
siasI mcrkcz` in n|cndirmc|cri|c zuhr cdcn di n-devlet, di n-si
yaset i|iki|cri ba|amndaki larlma|ara a|mak, halla a|maklan
da lc hazr|k| o|mak zorundaz.
Trke Ezan, Trke badet, Trk Msl manl , Gerek
slam, Bi rarada Yaama pro]c|cri, Kur`an cviri|cri, kil` in vc
slik|a| marnn konumu vc son o|arak Z30 acl mcsc|csi . . . Bulun
bun|ara a|ma| vc o|up bilcn|cri doru orum|ama|z. . . Niin
bu lur|u konu|ar unku duna, do|as|a urkic 930` |ara,
940` |ara, ani ll Duna 5ava nccsi arl|ara gcri dnmu
durumda . . . NA (Amcrika) slralc]isl|cri souksava sonrasnda
idco|o]ik arm|arn son bu|duu bahancsi|c slam ` guvcn|ik
konscpli i|an clli|cr, Yeni ark Meselesi lanm|amas|a Avrupa
i|c urkic (s|am dunas) arasna o dcrin jeopol i t i k hatt bir kcz
daha dcdi|cr. B|c|ik|c AB (A|mana) i|c NA (Amcrika) ara
sndaki kasa mucadc|c, bu dcrin hal ncdcni|c i|kinin a|chinc
o|mak uzcrc cnidcn can|andr|d. |unlinglon, Fukuoma, Fu||cr,
Lcsscr, Brzczinski gibi slralc]isl|crin Bals|am arm uzcrinc az
dk|arnn hu|asas budur vc islcr islcmcz bu almann orlasnda
ka|an urkic dc bckasn sa|amak amac|a kcndisini 930 `|ar
dncmindc ugu|anan ipo|ilika mancvra|anna bavurmak zorun
da hissclmcklcdir.
Peki, bu iin baka bir yolu yok mu? Daha farkl yn
temler kullanlamaz m?
Nc apa|m ki dcv|cl|crin siasI a|kan|k|ar ko|a ko|a dci
mior vc labial|a bu da o dcv|cl|crc mcnsup mi||cl|crin zgur
|uk|crinin, ba ms zl k adna aska a|nmas ncliccsinc o| aor.
156
Cumhurlcl`ln kuru|uundan lllbarcn blrok klmscc anlamsz ( ! )
glbl gc|cn vavc|ann ncdcnlnl doru bl r bllmdc lcsbll ctmck ls
llorsak, d konJonkluru gzard clmcmc|l, di n-devlet i l i ki leri
ba|amndakl sun` larlma|arn, bu kon]onklurun basks|a orlaa
kln vc slas mcrkcz`ln kcndlslni ancak b|csl nlcm|cr|c nc
llcc a|nabl|ccclnc lnandrdn ak|dan karmama|z
Bu konjnktrden bamsz olarak Akif'in Kur'an'
Trke'ye tercme teebbs etrafndaki tartmalara ge
lecek olursak, niin bu konu seildi ve niin imdi?
Bu konuda lmdldcn lahmln urulmck vc ncdcnl udur dc
mck zor. Ancak larlmann ba|al|d cr, larlma ba|atan
klmscnln konumu vc klm|li ok ncm|l . . . urklc`nln llndcn gc
lll surccln bulunu dlkkalc a|nd lakdlrdc, gcnc| o|arak larcl ct
lllmlz sorun|ar|a bu lartma arasnda blr l|gl kuru|abl|lr. 5zgc|lml
Trke ezan, Trke ibadet, Trk mslmanl larlma|arn
hatr|anz . . . tarlma|ar klm|cr vc nc zaman ba|atml tc bu
larlma da an surccln blr paras o|arak zuhur clml grunuor.
Fakat tartmalarn balamasna neden olan konuma
nn, sadece konumay yapan kiiyi balayaca, bunun
"mnferiden" ve dahas "irticalen" yaplm bir yorum ol
duu syleniyor.
Bu doru dcl|, zlra konuma mclnl, konumann ap|d gun
Z7 L|u| 999 |azarlcsl) CAA larandan bas|mt bl|c Bcn
mclnln llndc cr a|d kllap okudum vc Yeni afak gazc
lcslndckl kcmdc dc mclnl lanlc lkl az azdm ( o 9 Lklm
999) . Nllcklm mucssl blr clnaclc kurban gldcn Ahmcl ancr
K|a| da |umundcn ncc azd s|cnl|cn vc ZZ Lklm 999
larlh|l Hrriyet gazctcslndc am|anan son azsnda bu kllap
okuduunu aka ladc clmcktcdlr.
157
Peki iddialarda hakllk pay var mdr? Yani yorumlar
farkl ya da hatal olsa dah, Mehmed Akif'le ilgili verilen
bilgiler ilmen ve tarihen doru olarak kabul edilebilir mi?
|ayr' Vcri|cn bi|gi|cr hibir i|mI dccri o|mayan kitap|ardan
a|nmtr vc clddl hata|ar|a ma ||dur. Konumacnn kl hakknda
sy|cdiklcrinin arkasnda, |han Arsc|`ln ikl kitab bu|urmaktadr vc
iddia|annn bir ksm dcil, tamam yan|tr. 5zgc|imi, Mustaa Kc
ma| Ataturk`un Mchmcd kl`tcn Kur` an` urkc`yc cvirmcsi di|c
indc bu|unduu lddias (s. 70) hl|a hakikattlr. Ataturk, Kur`an`n
urkc`yc cvri|mcslni istlyor vc tcvlk cdiyordu, bu doru. Ancak
kll`ln cviri iini ust|cnmcsi hadlscsini bugun hcmcn hcmcn butun
ayrntlary|a bi|iyoruz vc bu tur blr kiisc| tccbbus varid dcl|dir.
Dahas, ki`in 9Z3 ylnda Msr` a gidlp 9Z6 y|na kadar
orada ka|d, hasta|annca dnduu, ak| danmak amacy|a a/
Azhar'a gittll, oku|un yctki|isl Arap ml||lyctisl Rza Rai t ' le g
rutuu, bu zatn I v22 y|nda yaym|anm Tercmat el-Kur'an
ad| bir kitab bu|unduu, Ebu Hanefi 'ye at|a Z ayctc lstinadcn
ki`i Kur' an` cvirmcmcsl iin ikna cttli, kl` ir dc ondan ctki|c
ncrck Kur'an` cvircmcycccini Ataturk` c rcsmcn bl|dlrdii, vs. (s.
70-7) iddla cdl|mcktcdlr ki bu birka cum|cdc dahi yap|an hata
|an sayabl|mck maharct istcr. Bir kcrc A|Azhar" dcl| el-Ezher,
Rza Rait" dci| Reid Rza, Lbu |ancl dcl| Ebu Hanife,
crcumat c|Kur` an dgl| Tercmetu'l-Kur'an . . . Bu rlsa|cnln ba
sm tarihi 9ZZ dcgl| !vZ`dr. Rcid Rza da c|Lzhcr`in yctkl|i
si " dci|dir. Lstc|ik ki1n kcndislnc bu konuda danmas ma ku|
o|mad gibi, grt lddias dahi mcvsk dci|dir. ki 9Z3`tc
Msr`a gidlp 9Z6`ya kadar orada ka|mamtr. Akslnc 9Z3 vc
9Z4 y||annn k ay|arn Msr`da, yaz ay|arn stanbu|da gcir
mi, 9Zbaznda stanbu| ` a gc|mi, yinc Lkim 9Zbdc dnmc
mck uzcrc gitmi vc 936 y|na kadar orada ka|mtr.
158
5zu gccn risa|cnin ki Tc]s| r| Mcnor` da cr a|an bir b|u
mun ar basmdr I9Z6` da am|and kcsin o|duuna grc,
Rcid Rza`a ak| danmas da, bu ncdcn|c lcrcumc apmak
lan vazgcmcsi dc, onun larandan lcrcumcnin ku]ur o|duuna
inandr|mas da hibir surcttc mumkun dci|dir. Bu sz|cri an
cak kil` i lanmaan vc larihlcn bIhabcr o|an kimsc|cr s|cc
bi|ir, zira ki, Diancl |cri Riascli` ni lcmsi|cn Ahmcd |amdi
Akscki ` nin lck|iini E|ma|| i|c Babanzadc` nin srar|an ncdcni
|c I9Zb`dc kabu| clmi, lcrcumcsinc I 9Z6`da Msr`da ba|am,
I 9Zodc lcrcumci bilirmi, I 9Z9`da lcmizc ckmi, I930` a ka
dar uzcrindc daha az|a a|mas gcrckliinc inandndan lu
ru lcrcumci lcs|im clmcklcn vazgcmi, I 93I `dc Dianct |cri
Riascli`|c arasndaki mukavc|ci cshclmc karar a|m, I93Z` dc
isc vckili arac|la bu mukavc|ci cshclmilir. ki, lcrcumcsini
|cnc kadar sak|am vc zaman zaman uzcrindc a|mlr, sa
dccc I936 `da u|kcc dnccci srada annda gclirmci ugun
bu|mamtr. |c ki kcndisinc, |duktcn sonra mca|ini akmasn
vasicl cllii Yozgal| hsan Ecndi dahI, vcal larihi o|an I96I ` c
kadar lcrcumci sak|am, halla bir nusha da kcndisi iin islinsah
clmilir.
ki` in dc Rcid Rza`dan clki|cncrck Kur` an` cvircmccccini
Atatutk c rcsmcn bi|dirdii iddias da dicr|cri gibi bo bir iddia
dr. unku, cvc|a, slanbu| ` a gc|diindc ki lcrcumcsini oklan
bilirmi bulunuordu, ikincisi , ki |c Alalurk bu arada dorudan
hi grumcmi|cr, sadccc Alalurk adna baz oroc |or lcrcumcnin
bidaclindcn ilibarcn ki`lcn lcrcumci islcmi|cr, buuk paralar
lck|i clmi|cr vc kcndisinin |umundcn sonra da bu lcrcumci c|dc
cdcbilmck iin ok uram|ardr. 5adcllin Kanak halra|annda,
I 93Z` dc kil`in lcrcumcsini a|mak arc|crinc bavuru|duunu
dahi ilira clmcklcn kanmamlr.
159
5|cdlk|crlmlzl zct|cmck gcrcklrsc, konumacnn scs|cndlrdl
l vc gc|llgzc| blr lkl kltaptan harckct|c lnc|cdll lddla|arn hlblrl
nln tarlhi vc l|mi blr kmctl bu|unmamaktadr. |ckl bu konumann
hcrhanglblr ladas o|mam mdr |mamtr dlcmclz, nk
bu konuma ncdcnl|c kll`ln kltap|ar ok satmtr, lklnclsl ||ar
dr lnc|cncn hata|ar dzc|tmck lmkan ortaa kmtr. Oncs
ml||ctln ml||i alrlnc ba|| vc scvglsl daha da artmtr. 5anrm,
mcrhum kll`ln vclat |dnm o|an Z7 Ara|kta bu haklkatl hcp
blr|lktc grccclz.
Tarihin gnmz etkileyen gcn doru tahlil et
mek ve bu tr tartmalarda hadisenin tarihi arkaplann
salkl bir ekilde ortaya koymak gerekiyor. Bu da tarih
ilerin ii. Galiba yaadmz son olayda bu tam olarak
yaplamad.
|ak|snz. Konumann ap|d Z7 L|| I 999 tarihlndcn ltl
barcn gccn ak|ak blr a srcslncc, bu konuma ctralnda az|
basnda kan lrl|lulak| hcmcn hcmcn btn habcr|cri , bcanat|a
r , kcaz|arn lz|cmcc, dcr|cmcc a|tm vc hatta b|c|lk|c
c|lmdc kk blr arlv ma|zcmcsl dc o|uuvcrdi Bu konuda az|an
l00` c akn maka|cnln blrka lstlsnas|a tamam, slasi cdcbl
atmza katk sa|amaktan baka blr hususlctl halz dcl|. O|kc ll
slasctln bl|lncn gcrgln|lk|crl bck|cnl|dll vc hcsap|and glbl llcc
gcrl|dl , konumacnn s|bu |mcsc|a beliemek szcn ku||an
m o|mas) kcazar|arnn vc mcvcut muha|ll cvrc|crln ko|a|k
|a tcpklslnl ckivcrdl. Bun|arn hcpsl o|aan . . . Ancak o|aan o|ma
an, olaan gr|cmcccck o|an blr hususa dlkkat ckmck lstcrim.
o da tartmann mcvzu hakknda kamuounun bl|gl|cndlrl|mck
clhctlnc gldl|mcmcsldlr. Bu tartmaa kanak|k cdcn vc bldactln
dcn bu ana mnakaa cdl|cgc|mcktc o|an kll`in tcrcmc tccb
160
busu" uzcrindc durulma,a ncdcnsc ihti,a du,ulmad, ,a,mlanan
bir iki sansas,onc| makalc dc tipik gazctcci numaralarnn urunu
o|maktan tc,c gccmcdi
Cclimclcrin asl tccssul cdilccck ,an, sadccc saldranlarn
dci|, savunan|arn da tara o|duklar tarih ,orumundan habcrsiz
o|arak attk|arnn orta,a kmasdr. Cnu| istcrdi ki bu irkin
sulamalar sonrasnda k| ` in s,lcdik|crinin vc ,aptklarnn daha
i,i an|a|masna katkda bulunacak tcdkiklcr orta,a ksn, mcscla
gcn ncsillcr arasnda Safahat' a dair za,|amakta olduunu mu
ahadc cttiimiz ilgi,i kuvctlcndirccck ,a,mlar ,aplsn . . . kil`in
Kur`an tcrcumcsinc niin vc hangi artlarda balad , daha sonra
ncdcn tcs|im ctmcklcn vazgctii, cn niha,ct vclatndan sonra ni
in ,aklmasn vasi,ct cttii, vasi,ctinin ,crinc gctirilip gctirilmc
dii, gctiri|di,sc nc zaman vc nasl ,crinc gctirildii gibi suallcrc
aklk gc|irmck amac,la iin chli zcvatn bc,an|atna bavurulsun,
hatralar ,a,m|ansn . . . Nc ,azk ki bunlarn hibiri dorudurusl
,aplmad vc ,aplanlar da o vavc,la icrisindc grulmcdi.
Bu mH1katn bir amac da meselenin siyasi tartma
lar arasnda kaybolan ynlerine dikkatleri ekmek ve by
lelikle szn ettiiniz endieler gerei, merhum Akif'in
Kur'an' Trke'ye evirme teebbsnn serendin ko
nusunda okurlarmz aydnlatmak . . . Nedir bu iin asl?
Akif bu tercmeye niin balamak gerei duydu, ya da bir
dier deyile niin bu i iin "Akif" ismi seildi?
kil`in Kur`an tcrcumcsinc ilgisi ok ncclcri balar. Kcndisi
i|k cvirisini B Mart I 9I Z tarihindc Sebi / rread' n ilk sa,snda
,a,mlamtr. Bilindii gibi bu tarihtc, Srat- Mstaki m dcrgi
si Sebi l rread adn a|m vc dcrginin Tefsi r- i erif b|umunu
,azmak grcvini istcmc,crck dc o|sa mcrhum kil ustlcnmiti .
161
kll I 9I Z I 9I 3 ,||arnda burada blrok mcnsr vc manzm lclslr
,azs ka|cmc a|m vc lclslrlnl ,azd a,cll kcrlmclcrln 1urkc
lcrcumc|crlnl dc ,a,m|amlr. Blrcr manzm lclslr" rncl kabu|
cdl|cn llr|crlnln banda bu|unan a,cl lcrcumc|crl, I 9I 3` tcn ltlba
rcn Safahat 'ta da ,cr a|ma,a ba|amlr.
kll`ln blrka doslu,la blrllklc ,lnc bu ,||arda gcrcklclli
lahmlnlndc bu|unabl|ccclmlz blr lcrcumc lccbbusu daha vardr.
Mchmcd kll, Babanzadc Ahmcd Naim, Kuada| Rza Llcndl , z
mlr|l smal| |akk vc Kaml| Mlras`lan mutcckkl| bu grup kcndl
ara|arnda lb|umu ,apar|ar. kll1c Ahmcd Naim lcrcumc,l ,a
pacak|ar, zmlr|l smal| |akk da lclslr ksmn ,azacaktr. 5adccc
Fati ha Suresi `nln lcrcumcsl ,ap|r vc uzcrlndc lkl kcz muzakcrcdc
bu|unduklan sonra orla,a blr mclln karma, baarr|ar. Lakln bu
arada bu lccbbstcn pck blr ha,r kma,aca da an|a|r.
Bu tercme rnei gnmze ulam mdr?
Evcl, mcrhum Kaml| Mlras |. I 9b 7) bu akIm ka|an tccbbusun
dccr|l blr halras o|mak hascbl,|c bu numnc,l muhalaza ctml
vc ,a,m|amlr. |cm halra|arn ,ad clmck bakmndan, hcm dc
dlkkal cklcl blr s|bunun bu|unmas lllbarl,|c bu tcrcumc,l aktar
mak lslcrlm.
Hamd Allah' n, O, alemleri nizamlayan. ok esirgeyen, koruyan.
Ceza gnnn sahibi . Allahm yalnz sana ibadet ederiz ve yalnz
senden yardm dileriz. Allahm bizi doru yola hidayet eyle. O ken
dilerine ihsan ettiin m' minlerin yoluna. Hmolunanlarn deil,
sapknlarn da deil.
Cru|duu glbl l|gln blr dl|l vardr vc ha,|l cmck sarlcdl|dll
an|a|makladr. Bl|hassa rabb' ul-lemfn lladcslnln a|cm|crl nl
zam|a,an" ck|lndc cvrl|mcsl, gazaba ura,an|ar dcnl|mck ,crl
162
nc hmo|unan|ar" dcnl|mcsl, kcza dallin kc|lmcsinc ,||ar sonra
L|ma|| |amdi Yazr`n mca|lndc rasl|a,acamz sapk nlar an
|amnn vcri|mcsi. . . bulun bun|ar bu cvlrinln ba|ca hususi,cucrl
arasnda zlkrcdl|cbl|lr.
Bu teebbslerle tartma konusu olan "meal" arasn
da ne tr bir alaka var?
Sebi lrreadda vc,a Safahatta ,cr a|an rnck|cr, csas ltlbari,
|c blr cvlri lccbbusunn urun|crl dcl|dlr vc hcrblrl daha ncc dc
s,|cdlim glbi blr tclsir ,azsnn girllndc ,cr a|makladr. Kcza
kiin I 90B`dc, I 9I 3`dc, I 9Z0 vc I9ZI `dc vcrdli bulun vaaz
|ann mclln|cri ,a,m|anmlr ki top|am 9 mclindlr, bun|arn lln
dc dc kil`in Kur`an lcrcumc|crindcn numnc|cr vardr. Bulun bu
ka,nak|arda ,cr a|an lcrcumc|crin sa,s, 3B src,c all I 30 a,cl
cvlrlsldcn lbarcl o|up lop|am mclln sa,s 96`dr. Mkcrrcr|crl dc
sa,dmzda c|lmizdckl a,cl sa,s I 6Z`,c u|amakladr.` L|lmlzdckl
lcrcumc|crin all o|duu src|cr lsc un|ardr. Fatiha, Bakara, Alu
mran, Nisa, Maide, En 'am, A'raf, Enfal, Tevbe, Yusuf, Ra'd,
Hicr, Nahl, sra, Tah6, Hacc, uara, Nem/, Ankebut, Rum, Fa
t r, Saffat, Zmer, M 'mi n, Fussilet, Fetih, Hucurat, Mcadele,
Har, Saff, Naziat, Abese, Mutaffifin, Gaiye, Duh6, nirah,
Asr, Kevser.
Bu izahallan da an|a|aca uzcrc, I 90B I9ZI ,||an arasnda
,a,m|anan bu mnferid tercme numnc|crl,|c kll`ln I 9Z6
I 93Z ,||an arasnda Msr`da lum mcsalslni vcrdil resmi tercme
lccbbusu arasnda Mehmed Akif ismindcn ga,r blr a|aka bu|un
mamakladr. arlma|ara konu o|an Kuran mca|l, Dl,ancl |cri
"Bir Kur'an airi: Mehmed Akif ve Kur'an Meali" (stanbul, Mays 2000;
2. bas. Aralk 2004) adl eserimizde yaymlanan ayet tercmelerinin says
s 7' ye bali olmutur.
1 63
Rl,asctl`,|c ,apl mukavc|c sonucunda bala,p blllrdll lcrcumc
dlr. RcsmI lcrcumc lccbbusu dcmck surctl,lc hcr lkl dncml
dc blrblrlndcn a,rma,a almamn cn ncm|l ncdcnl dc budur
zalcn.
Akif'in "mnferid tercmeleri" hakknda biraz bilgi ve
rebilir misiniz? Tercmeye konu olan ayet-i kerimeler geli
igzel seilmi olamayacana gre, Akif' in tercihlerinde
etkin olan nedenler nedir?
Daha ncc larct ctlllm lallha srcsl lcrcumcslnl nazar ltl
bara almazsak, kll`ln blr butun o|arak lcrcumc cllll s0rc sa,s
4 lur. Dlcr|crl hcmcn hcmcn a,n lcma|ar lhllva cdcn Kur`an
pasaJlardr. Bunlar, kll` ln ,aad, acsn cklll dncmlcrc,
dcvlctln za,l|ad, lmparalor|uun para|and ,||ara k tutan,
da,anma, , dlrcnmc,l , mucadc|ccl o|ma, ul|c,cn, umldc scv
kcdcn, blr|lc bcrabcr|lc aran, a,r| vc cklmc,l klulc,cn
pasaj|ardr. Nltcklm Balkan Harbi l|c Mi llf Mcadele ,||ar cs
nasnda vcrllcn vaazlarda bu husus ok daha bc|lrglndlr. kll, bu
a,cl|crln sclmlndc nazari dcl|, ameli blr hcdcl gzclml vc n
ccllk|c ha|kn mora| vc mancvl,aln ,uksc|lmc,l ama|amtr. Bu
ncdcn|c a,cl|crl 1urkc` ,c cvlrlrkcn mumkun mcrtcbc an|alr
o|ma,a almt r.
Akif'in 1926- 1932 yllar arasnda hazrladn syle
diiniz Kur'an Meali'ni ortaya karan konjnktre gelir
sek, Cumhuriyet ynetimi niin byle bir eviriye ihtiya
duydu?
Ccrck Trke Kur'an ve Cumhuriyet deoloji si stanbu|,
I 99B), gcrcksc Bir Siyasi Proje Olarak Trke badet slanbu|,
I 999) ad| cscr|crlmdc, lmparator|uktan mll|I dcv|ctc gcl surc
clndc di n-devlet l|lkllcrlnln sc,r|nc dalr ,ctcr|l bllgl vcrlldllndcn,
164
burada lalsl|ata glrmc,c |uzm grmu,orum. Ancak u kadarn
s,|c,cbl|lrlm kl . Dlnln Mll|i|cllrl|mcsl |ro]csl , ll. Mcrll,cl`lcn
ltlbarcn tahakkuku arzu|anan blr projc,dl vc Cumhurl,cl ln kuru
cu kadro|ar, ll . Mcrtl,cl dncmlnln ldcallcrlndcn vazgcmc,l
hl duunmcml|crdl. Cumhurl,cl`ln l|anndan blrka a, sonra l|k
Ramazan`da) lkl Kur`an lcrcumcslnln ,a,m|anmas , ksa blr surc
sonra bun|ara askcrI alcc|lk ,apm o|an A|ba, Ccmlt 5ald Dlkcl)
taralndan blr uuncusunun ck|cnmcsl, bu ncdcn|c blr tcsadul ola
rak kabu| cdl|cmcz.
Nc var k o gunlcrdc sl,asi mcrkcz`ln (Ankara`nn) karsnda
ha|a gu|u blr muha|clclln (slanbu|` un) bulunu,or o|mas, ustc|lk
bu muhalll cvrclcrln basn sahasndaki haklml,ctlcrinln hcnuz k-
r|mam bu|unmas, hcr u cvlrlnln dc clddl blr c|ctlrl bombard
man a|lnda ka|masna ,o| am, halla Dl,ancl lcrl Rclsl Rllal
Brckl, blrcr bc,annamc ,a,mla,arak ha|k bu cvirl|crc l|tllal
clmcmc|crl hususunda u,arml . cvlrl|crln guvcnl|lr o|mamas,
bu,uk sknl ,aralm, sknl|ar sadccc bc||l mahll||crdc dl|c gcllrll
mcklc ka|mam, basnda da l|mi blr cvlrlnln |uzmuna dalr ,az|ar
kma,a ba|aml.
lc lam da bu sra|arda, ZI ubat I9Zb` dc . B. M. M. `dc Dl,a
ncl |crl Rl,asct|`nln bulc muzakcrc|crl ,ap|rkcn, 6I . cllma`n
lklncl cc|scslndc Esklchlr Mcb`su Abdu||ah Azml Elcndl Dl,a
ncl lckl|atnn dcv|ctln dlcr kurum|ar,|a hcmahcnk a|mas
gcrcktllndcn bahls|c szu Kur`an tcrcumc|crinc gctlrir vc Mcc|is
Rl,ascll ` nc, a|tnda b0 kusur arkadann lmzas bulunan blr takrlr
sunar. akrlr, Bavckl| dc dahl| o|mak uzcrc Mcc|ls`ln husnl kab
|u,lc karlanr vc Kur`an Kcrim`ln lcrcumc vc lclslrl l|c chadlsl
crlcnln (5ahlhl Buhari`nln) tcrcumc vc crhl lln butc,c Z0. 000
|lra|k blr lahslsal konu|ur.
165
Mehmed Akif'in ad telaffuz edilmi veya bu vazifenin
onun tarafndan ifas iin bir art koulmu mudur?
|a,r' Mchmcd kil, bu larlma|ar o|urkcn Abbas |a|lm
Paa`nn davcl|isl o|arak Msrda bu|unu,ordu. Kcndlsi I9Z3 vc
I 9Z4 kn Msrda gclrmi vc I 9Zb ,aznda, ,ani ncrgcnln
kablundcn birka a, sonra slanbu|` a gc|mlllr. Nilckim kil
slanbu|`a gc|lncc, Di,ancl |cri Ri,ascli adna Muavcrc |c,cll
a` zas Ahmcd |amdl Aksckl hcmcn harckclc gccr vc baz lslla
rc|crdcn sonra kll c lcrcumc vazilcsini ,uk|cnmcsi lin dcla|arca
rlcada bu|unur. Fakal kil hcr dclasnda, Akscki|l` ,c rcd ccvab
vcrlr.
Akif'in ad. nasl gndeme gelmitir?
Kaml| Mlras gibl hadlsc|crln iindc o|an baz zcval, kll` l Dl,a
ncl |cri Rl,ascli`nc kcndi|crlnin ncrdiinl iladc clmlsc dc bu i
iin cn u,gun ismin Akif o|duu konusunda zalcn hcrkcs mullclik
l unku Kur an` lcrcumc cdcbl|mck lin ok i,l dcrcccdc Arapa
vc Trke bl|mck gcrckl,ordu vc kil`in hcr ikl di|c dc vukll,cli
lamcsihi abarlmadan s,|c,c|im di||crc dcsland . kll bu iki
di|ln ,ansra, Franszca`, da, Farsa`, da ga,cl bl|l,ordu. A,rca
o dncmdc, u|cmadan bir hoca clcndi ,crinc modcrn cillm a|m,
hcm dlni, hcm dc u|m vc lunnu bl|cn blr kii|lln daha lcrcihc
a,an o|acanda klmscnln kukusu ,oklu. kil isc Ba,lar mck
lcblndc okumulu vc cnlc||ckluc| kapasllcsi dcvrln bck|cnll|crinc
u,gundu.
Atatrk zel olarak Akif'ten byle bir ricada bulunmu
mudur?
Bu hususla c|lmlzdc cn kuuk blr bi|gi vc bc|gc bu|unmamak
lr. Ancak dcvrln arl|arn bl|cn, laral|ar i,i lan,an klmsc|cr
b,|c birc,in mumkun o|ama,acan da lakdlr cdcr|cr sanrm.
166
Lnulmamak lcab cdcr kl . Takrir-i Skun Kanunu, Kur` an n
1urkc',c lcrcumcsl hakknda Mcc|ls karar ktktan ksa blr
surc sonra vc kl| henuz Msr` da lkcn 4 Marl I 34I7I9Zb la
rlhlndc) llan cdl|mlllr. Kapatlan gazctc vc mccmua|ar arasnda
Sebi l rread da vardr vc kll`ln ,akn arkada Lrcl Ldlb dc
i s,ana lcvlk suundan ncc Ankara, sonra Dl,arbakr sllk|a|
mahkcmcslnln huzuruna kar|an|ar lcrlslndcdlr. Blnacna|c,h bu
vasalla Alalurk'n kll`lcn rlcada bulunmas duunu|cmcz. Bc|kl
s,|cncbl|ccck lck c,, bu lsmln scl|llnc ahsI blr lllraznn bu
lunmaddr.
Akif' in Ahmed Hardi Aksekili'ye defalarca red cevab
verdiini sylemitiniz. Peki sonunda tercme teklifini na
sl ve niin kabul etti?
Aksckl|l mcrhum bu llcn ,|ad vc ara,a blrok kll,l ko,du.
Lrcb Ldlb dc bun|ar arasndadr. Buna ramcn kcndlslnl lkn cl
mck mumkn o|mad. Ancak Hac Baba dl,c hllab cltll cn ,akn
doslu Babanzadc Ahmcd NaIm dcvrc,c girlncc, bir dc Llma||` nn
Fallh`lckl cvlndc ,ap|an lop|anlda L|ma|| |amdl Yazr, 5cn
,oksan bcn dc ,okum" dc,lncc, kll bu srar|ar karsnda daha
laz|a da,anamad . Bu son lop|anlda L|ma|| laralndan ,ap|acak
lin tercme dcll dc med[ o|acann iadc cdilmcsl isc, kiin
lkna cdl|mcslndc ro| o,na,an blr dlcr scbcpllr.
Akif, niin bu meal iine stanbul'da, kendi memleke
tinde deil de Msr'da balamtr? apka giymerek iin
Msr'a gittii iddialar doru mudur?
Bu lur ,orum|arn Alalurk`un solrasnda dl|c gcllrl|dll bl|lnl,or.
Fakal halr|amak gcrcklr kl kll, Lklm I 9Zb`dc Msr`a gllml, ap
ka gl,mc,l mccbur tu|an ,asa isc Zb Kasm I9Zb larihindc ,urur
|uc glrmlllr. Kcndlslnln Msr` a son gldllnl, acaba mulad sc,a
1 67
hal|arndan birl o|arak addcdcbi|lr ml,lz ,lc olsa,d gcrl dnmcsi
lcab cdcrdl. Dnmcdllnc grc, bu, mu` lad blr gldl o|arak kabu|
cdllcmcz. Buna karn, kll glbi blr ahsl,clln srl apka ,uzundcn
Msr`a glllllnl s,|cmck dc cn azndan halll|lk o|ur. Nllcklm bu
,uzdcn daha lark| ncdcn|cr dc nc surulmulur. Mcscla kllln
,akn cvrcslndcn (Nc,zcn 1cvllk` ln kardci) cllk Ko|a,| , hal
ra|arnda, sl,as mcrkcz`in kcndlslnl lz|clmcslnin zoruna glllllnl,
Bcn valan halnl ml,lm kl pclmc po|ls lak,or|ar dcdllnl vc bu
durumun kll`ln lzzcll nclslnc ar gc|dll lln mcm|ckcllni lcrkcl
lllnl s,|cmcklcdir.
|asan Basrl anta,, anakka|c zalcrlnln ,|dnumundc dcvrln
un|u alrlcrindcn blrlnin, Maalcscl anakka|c chil|cri lln guzc|,
chll|crimlzln anna |a,k blr 1urk alrl laralndan llr ,az|amad.
anakka|c dcslann ,azan maalcscl urk dclldir. arcslz 1urk
olma,an blr adamn iirlnl oku,acaz ,avcslnl savurduklan sonra
iirlnl lslcmc,c islcmc,c okuduunu lilcn kll`ln bundan pckok
mulccsslr o|duunu, o kadar kl da,anama,p a|adn an|almak
ladr. Bu sralarda blr ,azarn, C||`nln rcsmI ,a,n organnda bir
bamaka|c ,azp kil` c, |adl gll arlk, scn kumda o,na' dcmcsl
vc kll`ln dc bunu okumas barda laran son dam|a o|ur vc alri
mlz arlk 1urkl,c`dc daha laz|a ka|amaz.
kll`in dnmcmck uzcrc Msra gldllndc bu ncdcn|crln hcp
sl ro| o,nam o|abl|lr, zlra I 9Zb` ln vc onu lzlc,cn ,||arn, Ml|ll
Mucadc|c` dc aklil rol o,na,an dlnI cndic sahip|crl lln lahammu|u
zor dncm|cr olduunu kabul clmck gcrckir. Bu, kcllmcnln lam an
|am,|a blr gnu||u surgun dur. Fakal ha| b,|c o|masna ramcn,
kll ,inc dc uzcrlnc a|d vazllc,i kamllcn ,crlnc gcllrmc,c a|
m, Msr`da bu|unuunu vazllcdcn kamak lln bir bahanc olarak
kul|anmamtr.
168
Madem yle, Akif' in tercmesini teslim etmekten vaz
gemesinin sebebi nedir?
kll`ln, lcrcumcslni I9ZB`dc bilirdll kcsindir Buna ramcn o
,||arda Ankara`nn lum lalcp|crlnc rcd ccvab vcrdll dc . . . Bunun
gruncn iki ncdcnl vard . Birinclsi, lcrcumcslnln kcndlsinl lalmln
cdccck ck|c gc|mcmi o|mas, lkinclsi, Ankara nn mca| ` l lclslr`dcn
a,r o|arak basmak konusundakl nl,cllnln orla,a kmas. . .
kll hak| o|arak kcndlsinc vcrl|cn garanll|crl clddl,c a|mam
lr. Pcki lcrcumcdcn vaz m gcmlllr Ha,r' I9Z9 ,|n lcrcu
mcslni lcmizc gcmck|c gcirmi, halla sonra lklncl kcz uzcrlndc
duzcllmclcr ,apma,a ba|amlr. Ancak ,lnc dc ,apl mca|`ln
llnc sinmcdilni kcsln o|arak vc kcndi lladc|crlndcn bl|i,oruz. Bu
,uzdcn |lk ,apt lcrcumc|cri slanbul `a Di,ancl |cri Rl,ascli `nc
gndcrdli ha|dc, sonra bundan vazgcmi, lamamcn bilmcdikc
gndcrmc,ccclni bl|dirmillr. Akscklli mcrhum, ,inc ara,a birok
klmsc|cr sokmu, hatla on|ara Msr` a gndcri|mck uzcrc mcklup
bl|c ,azdrmlr. |gln o|an, kllin bu cn ,akn dosl|arnn (mcsc|a
Kaml| Miras l|c Kuada| Rza Llcndl `nln) mcklup|arna ccvap bl|c
vcrmcml o|masdr.
Bu arada mukavc|cnln hcnuz lcshcdl|mcdilnl vc kll`ln mca|
uzcrlndc a|ma,a dcvam cllilni bc|irlmck gcrcklr. Ancak blr surc
sonra Dl,ancl |cri Rl,ascll , kll`|c arasndaki mukavc|c,l lcshcl
mck zorunda ka|mlr, zlra bu bu,uk lln lamam|anmas gcrckl,or
du vc L|ma||, tefsi r ksmnn ,azmn aksalmadan surduru,ordu.
I93I `dc kil` ln lcslh kararn vcrdli vc a|d avans ladc clmck
surcli,|c mukavc|c,l I93Z` dc lcshcdlp, mca| l ,azma linl L|ma||
Hamdi Llcndl`,c dcvrcllll hlblr lcrcddudc maha| ka|ma,acak ckl|
dc bi|lnmcktcdlr. L|ma||` nn, lclslrln ,azmnda Furkan Suresi ' ne
kadar gc|ml o|duu lsc, ,lnc kcndl iladc|crl,|c sabllllr. Nllcklm cscr
bu larihlcn u ,| sonra | I 93b`dc) bas|ma,a ba|amlr.
169
Artk uzcrlndcki ar ,uktcn kurtu|an vc a|d avans da ladc
cdip mukavclc,i lcshcdcn kll, rahat|am vc tcrcumc,|c mcgu|
o|maktan vazgccrck adcta ilr ,azamadan gcirdll 6 ,|n acsn
karmak lstcrccsinc butun mcsalslni Safahat n Vll. Kitab` o|an
C|gc/crln tab u ncrlnc hasrctmltlr. Bl|lndll glbl I933` dc bu
cscr Msr` da ,a,m|anm vc zatcn kll dc bir daha hastalk|ardan
lrsat bu|up a|malarna pck vaklt a,ramamtr.
Tercmenin Akif'i tatmin etmemesinin yansra siyasi
nedenler de bu kararnda rol oynam olamaz m?
|l kukusuz . . . I 9ZB`dc Ana,asa`dan Dcvlctln dinl, dlnl
s|am`dr` maddcslnln ka|drldn vc a,n ,|n |azlran a,nda
Di ni Isiahat Bcyannamcsi nin 1urkl,cnln gundcminc oturduunu
hatrla,nz. Mustala Kcma| Ataturk un, 30 Kasm I 9Z9da Vas
sische Zei tung muhabirlnc vcrdll u dcmc, bu salhada nc tur
dclik|crln olduunu gstcrmcsi bakmndan ok ncm|ldlr.
Ahiren Kur'an'n tercme edilmesini emrettim. Bu da ilk defa
Trke'ye tercme ediliyor. Muhammed'in hayatna ait bir kitabn
[Sahih-i Buhari nin] tercme edilmesi iin de emir verdim. Halk,
tekerrr etmekte bulunan birey mevcut olduunu ve din ricalinin
derdi ancak kendi karnlarn doyurup, baka bir ileri olmadn
bilsinler. (Atatrk 'n Sy/ev ve Deme/eri (1 918-1 937), III/1 24-
1 25, T.T. K. , Ankara, 1 989, 4. bas. )
Bu bc,anat ,abanc bl r gazctccl,c vcrllmlti vc bclkl dc o d
ncmdc kimscnin bundan habcrl o|mamt . Ancak o dncmdc sl,asi
mcrkczin polltlka|arnda ncm|i dcllk|lk|cr ,aand vc hcpsln
dcn ncm|lsl kil`ln I93I ,lnda kcsln o|arak mukavc|cslnl lcshct
mc karar ald bi|inmcktcdir. Blnacna|c,h, I9Z6 Ramazan` nda
Mchmcd Ccma|cddln Llcndl taralndan Cztcpc Camll ndc urk
c namaz kldn|masn vc,a I 93Z Ramazan nda caml|crdc urkc
170
Kur` an |ar okunup, lckblr`ln vc czan`n urkc|cllrl|mcslni, kllin
I93 I `dckl karanna clkl cdcn hadisc|cr o|arak dccr|cndirmck pck
isabcl|i grunmu,or. Bu hadlsc|cr, o|sa o|sa kil ln, I 936 ,|nda
lcrcumcslnl Msr` dan gcllrmcmcsi vc |duu lakdirdc ,ak|masn
vasi,cl clmcsi o|gusunu ak|amakla ku||an|abl|ir.
Akif, tercmesini sadece siyasi nedenlerle mi Trkiye'ye
getirmedi?
|l kukusuz lck ncdcn bu,du. Burada, halra|arda dl|c gclirl|
dll uzcrc lcrcumcnin kcndislni lalmln cdccck dcrcccdc o|gun|a
m o|mamas lhtlma|l ak|a gc|cbi|lrsc dc ahscn bu ihlima|i za,l
bu|u,orum. Yozgal| hsan Llcndi` ,c vasi,cll ,a,gn vcrsi,onu,|a
,|cdlr. Bcn sa o|ur da gc|lrscm, noksan|ann ikma| cdcr, ondan
sonra basanz. a,cl |ur dc gc|cmczscm bu cscri ,akarsn' "
Vasl,clinln i|k kk , szunu clliimlz lhllma|l dcslck|c,cn bir
muhlcva, lar cdl,orsa da kil`in hasla|nn zl,adcsi,|c i|cr|cml
o|mas, bu lhllma|l ciddl blr bllmdc za,l|almakladr. Nilcklm kcndl
sl . slanbu| a gc|dlklcn ksa bir surc sonra zalcn rahmcll Rahman` a
kavumulur. kll glbl blr zaln, vclalnn ,ak|atn hlssclmcmcsl
duunu|cmcz. |a| b,|c,kcn, nlln b,|c bir lladc ku||anm o|du
unu sorabl|lrslnlz. Bu mukl|al , dosl|arnn, halra|arn ,azarkcn
mcvcul sl,as arl|an dikkalc a|m o|ma|ar,|a vc kll`l kcskln blr
sl,as lavnn sahibl o|arak gslcrcmc,c a|ma|ar,|a lzah cdcbi
|lriz. Nilcklm kll hakkndakl cn ncm|l monogralinln ,azan o|an
,akn mcsai arkada Lrcl Ldlb lcrgan bu vasl,ctin lklnci kkn ,
I 93o dc, a,cl |ur dc gc|cmczscm bu cscr scndc ka|sn' " ck
|lndc, I949da lsc, a,cl |ur dc gc|cmczscm ,akarsn" ck|lndc
aklarmakladr.
Peki bu tercmenin akibeti ne oldu? Ma'limaliniz, tar
tmalann iddetlendii bu son olayda, Hulki Cevizolu
171
adl bir gazeteci, "yakld" sylenen bu tercmeye ait 32
sirenin bulunduunu iddia etmi ve 1 Ekim 1 999 tarihli
Akam gazetesi de bu kefiyat okurlarna. "Tarihi Aydn
latacak Belge" diye manetten duyurmutu.
Cunumuzdc bu lur kcll,al|ar urclcn ba|ca lkl ncdcn vardr.
Blrlnclsl ccha|cl, lklnclsl ra,llng lhll,ac . 5zunuzu cllllnlz kcll,al
hadlscslndc hcr lkl ncdcn dc mulcrckcn ro| o,namlr. 1arlhl
/,dn|alacak Bc|gc" dl,c onca vavc,|a l|c sunu|an kllap, kcll,al
sahlplcrlnl bllc a,dnlalamamlr ki larlhl a,dnlalsn! 1arlh aslnda
a,dn|k. . Yclcr kl larlhln korldor|arnda do|ama, gzc a|a|m,
gcrck|l sabr vc cchdl gslcrc|lm. zaman larlh blr ,ana bc|kl
kcndlmlzl a,dn|almak lmkan bu|ablllrlz. Kcndlslnl a,dn|alama
,an|arn ,a da b,|c blr lhll,ac du,ma,an|arn hcm larlhl, hcm dc
lnsan|ar karan|a gmmc|crl lsc kan|maz blr sonu . . . .
Bcn sa,n Ccvlzo|u`nun kcll,alnn k,mcllnl bB Lklm I 999
larihli Yeni o]ok laki kcmdc larlm olduumdan, burada bu
konuda a,rca blrc, s,|cmc,c gcrck grmu,orum. Lslcllk s,
|clmlz bo,unca, ,clcr|l bl|gl|crl dc vcrml o|mu o|duumu san
,orum.
O halde yle soraym: Akifin Msr da brakt terc
menin akibeti ne oldu? Bu tercmeyi bugn bulmak imka
n var mdr?
kll`ln slanbu|` a, lcrcumcslnl Msr`da mudcnls|lk ,apan Yoz
gal| hsan Llcndl`,c brakp gc|dllnc daha ncc larcl clmlllk.
1urkl,c`,c dnduundc, /lalurk, |akk 1ark Ls aracl,|a
klllcn mca|lnl lcsllm clmcslnl rica cdcr, lakal bir ncllcc alnamaz.
Bunun uzcrlnc |akk 1ark, kll`ln ,annda bu,umu o|an vclal
cdcn arkadann kz 5uhc,|a |anm`|a cl |a,rcllln Karan` kcn
Mezkur yazlara bu kitapta yer verilmitir.
172
dlslnl kna clmck zcrc kll` c gndcrr, on|ar da clcrlncc d|| dk
tklcn sonra, Muslala Kcma| Alalrkn lcrcmc,l lcs|lm ctmcsl
kar|nda I 0. 000 |ira|k bir dcmcdc bu|unacan s,|cr|cr, la
kal ,lnc blr nclcc a|namaz.
kl Z7 Ara|k I 936` da rahmcll Rahman` a kavuunca, bu sc
lcr arac|ar Msr`n ,o|unu lular|ar. Lrcl Ldb Msra gdp sabah
lara kadar dl| dkt ha|dc hsan Llcnd`,l ikna clmc,i baaramaz.
Damad mcr Rza Doru|, bu sclcr mlras|ar adna gldcr, onu
,asa| ,o||ara bavurmak|a lchdll cdcr, lakat o da blr nctlcc a|amaz.
Bu arada Kazm akcnln Nc kadar para lsl,orsa vcr, cvlrl,l
al " di,crck gndcrdli ki dc c|i bo dnmlr. Kcza, rkl,c`nln
Msr scllr, hsan Llcndl,l dcla|arca sklrr, ama nall|c, bu sk
lrma|arn da hlblr ,arar o|maz. ll Dn,a 5ava sra|annda |a
sana|l Ycc| dc Msr`da hsan Llcndl,|c grur, lcrcmc, slcr,
|akln nclcc ,inc dclmcz.
Ksacas , bu lccbbs|crn hlblr muvallakl,cl|c ncllcc|cnmcz.
aman zaman malbualta lcrcmcnln ,ak|m o|duu sllkamcln
dc ,az|ar vc halra|ar bo, gslcrlp bu konudakl cn kcsn (! ) dc|l|,
kllln vasi,clldir bu kanaat clkar ummicdc ,cr|cmc,c ba|ar
sa da lcrcmcnln blr ,cr|crdc sak|anm o|abl|ccc lhtmallnl clddl
,c a|an|ar h dc ckslk o|maz.
Hakl olan kesim hangisiydi?
Azn|kta ka|an|ar hak|,d|ar, zra hsan Llcndl, vclat larh o|an
i 96I c kadar lcrc|Jmc,l ,akma,a blr tr| kamam, hatta lcrc
.
mc,l kcnds lln ncls blr rlk`a hatt,|a lsllnsah da ctmltlr. Nc var
k vclalndan brka gn ncc o|u Lkmc|cddln` l k lRClCA`nn dl
rcklr|n ,apm o|an zatlr ,anna arp masasnn ckmccc
sndckl dcltcr|crl ,akmas vasl,ctndc bu|unmu, o|u da babasnn
|mndcn sonra, c,h|ls|am Muslala 5abr Llcndl `nln mahd0mu
1 73
-
|rol. brahlm 5abrl Bc,`dcn ,ardm lstcmi, o ,||arda c|Lzhcr`dc
ta|cbc|lk ,apan smal| |akk cngu|cr, A|i hsan kur vc sman
5ara` n ,ardm|ar,|a - 96 `dc urkl,c`dc ,cnldcn zuhr cdcn
Trke ibadet tarlma|arnn da ctklsl,lc hcm dcltcr|cri, hcm dc
hsan Llcndl nin ahs nushasn hcp blr|lktc ,akm|ardr.
Bu bilgiler sadece rivayet mi?
96 ,lndan ncckl tahmin|cri blr kcnara brakrsak,
tcrcumc`nln ,ak|m o|duu gcrcl, llk kcz Mahlr z mcrhumun
I 974` dc ,a,m|anan Yllar zi ad| hatratnda ,az| o|arak iladc
cdllml, 99Z`,c gcllndllndc lsc, tcrcumc,l ,akan bc klldcn blrl
o|an smal| |akk cngu|cr hocaclcndl taralndan hadlsc, bu ko
nudakl spcku|as,onlar sona crdirmck amac,|a butun talsilat,|a
,az| o|arak aktar|mtr. Blnacnalc,h artk bu bc|gc|crdcn sonra
kllln tcrcuncsl `nc i|lkln aksl istikamcttckl lddla|arn hcpslnl blrcr
lal u guzaltan lbarct addc,|cmck mccburl,cti vardr.
Ne dersiniz, merhum Akif bu tercme iine girdii iin
piman olmu mudur?
Bundan hl kukunuz o|masn. Mcktup|arnda cn sk lka,ct ct
tli husus, iirdcn uzak|am o|mas vc blr vlzr u vcba|ln a|tnda
ka|mak korkusu,du. Bir mcktubunda ,|c dcr. Yah,a Kcma| gibl
kt ac o|dum, drt ,|da tam onlkl msra . Blr baka mcktubunda
,azdklar ok daha dchct vcrlcidlr. Cn|um harap, zlhnlm pcrl
an, c|lm ic varm,or. . .
5anrm, bu konuda arkada|arndan |asan Basrl Canta,` n u
itlral ,ctcrincc ak|a,c o|ma|dr. Kuran tcrccmcsi hakknda
hcplmlzin hc|c Ahmcd |amdl Aksckl nln gstcrdllmlz anda
nc srar, c,vah kl kllln hcm gccc|i gunduzlu blrok scnclcrlnl,
ha,atn crlttl, hcm mcm|ckctlmizi o mcvd ilrlcrdcn mahrm
cttl. Bari Kur`an tcrccmcsl mc,dana at|abi|dl ml Nc gczcr' Lstad,
1 74
Bcnl lalmln clmc,cn br lcrccmc bakasn nas| lalmin cdcr
dl,ordu. "
Lvcl, lmdl c|lmlzdc nc Kur`an lcrcumcsl var, nc dc o va`do|unan
llr|cr'
Son olarak size ahsi bu sual sormama izin veriniz lt
fen. Uzun yllar Kur'an tercmeleriyle urayorsunuz ve
Kur'an evirilerinin Siyasi Tarihi adl bir eser hazrla
makta olduunuzu da daha nce yazmtnz. Acaba imdi
bu eserin yazmnn hangi safhada olduunu renebilir
miyiz?
1akdlr cdcrslnlz kl bu lur cscr|cr ko|a, hazr|anm,or, ckslk|cr
dc blr lur|u bllmck bl|ml,or. Ostc|lk hcr gccn gun ,cnl bllgllcrlc,
,cn bc|gc|cr|c kar|a,oruz. Bu ncdcn|c ,clcrlncc lckcmmu| cl
mcdcn bu cscrl ncrclmck nl,cllndc dcl|lm. Ancak blr ,andan,
Kur`an mulcrclm|crl,|c l|gl|l muslakl| o|arak hazr|adm a|ma
|ar ,a,m|,orum. Cumhurl,ct dncmlndc ,a,m|anan l|k Kur`an
cvlrlslnln mulcrclml o|an 5c,,ld 5u|c,man 1cvllk c|lusc,ni ||.
I 939) hakknda gccn scnc blbll,ograllk blr maka|c ncrclmlllm.
Kcza Ahmcd Ccvdct |aa nn ||. IB9b) Kuran lcrcumcslnln ,az
malarn da lhl|va cdcn blr a|+am ,a,m|an+a, bck|l,or. Bu
arada kll`n Kur`an lcrcumcslnln scrcncamn an|atan blr tcdklkln
sonuna gc|ml durumda, m. naslb o|ursa, kllln bu scnckl vclal
,|dnumu munascbcll,|c ncrcdccclm.
Merakla bekliyoruz. Verdiiniz btn bilgiler iin size
teekkr ederiz.
Bcn tcckkur cdcrlm.
175
Ortada birbirinden farkl iki Akif olduu kesin . . .
Biri cemiyet-i beeriyeye hizmet iin yazan Akif, dieri de
kendisi (!) iin yazan Akif.
eliki mi? Tutarszlk m? Yol deitirmek mi?
Nedir bu farklln sebebi? Hangisi gerek?
Akifimizin hangi ynn ne karmal: Sanatn m, fikirlerini
mi , ahsiyetini mi?
Tanzimatn getirdii ikilikler trnden bir ikilem mi bu?
Hem mektep, hem medrese, hem muhafazakarlk, hem
modernlik . . .
Bir yanda mazi, bir yanda ati . . .
izofeni dedikleri bu mu yoksa?
llkp"o' 203
edebiyat: 33