Faruk Mu{tovi}

VJETROELEKTRANE
U BOSNI I HERCEGOVINI
WIND POWER PLANT PROJECTS
IN BOSNIA AND HERZEGOVINA
PREFACE
Today, more than ever before, securing ample sup-
ply of energy for the future, as a precondition for
economic development anywhere in the world,
presents a global social, political and ecological
problem and challenge for the human race:
Global energy demand is growing far more
rapidly than the supply of energy from cur-
rently used conventional sources;
At the present rate of energy production,
reserves of fossil fuels will be depleted in a few
decades, a fact which influences todays markets
in the form of unpredictable price increases;
Production of energy from fossil fuels is
accompanied by emission of enormous amounts
of CO
2
and other greenhouse gases, which
results in ecological anomalies due to perma-
nent warming of the planet.
Todays world community is faced with the obliga-
tion to secure ecologically clean and economically
self-sustainable future. Heading in that direction, a
global consensus has already been reached, which,
among other things, relies on a faster development
of renewable sources of energy, with a goal of
increasing their share in the total global energy
production above the current levels, as soon and
as much as possible.
Thanks to enormous technological advances in the
production of wind energy, its ever growing par-
ticipation in the production of energy around the
world and the role it plays in the protection of
the environment, wind energy is becoming a lead-
ing renewable energy source. As one of the forms
of solar energy, wind is a free and unlimitted
source of energy. In locations with favorable wind
potential, the production of wind energy is already
able to compete with conventional production of
energy from fossil fules, both in terms of invest-
ments and production prices. It can even be con-
sidered to be ahead in this race considering that
the production price of electrical energy from wind
has the advantage of long-term predictability, due
to the fact that, unlike fossil fuels, wind is a free
source of energy.
After receiving positive results from multi-year
measurements of wind potential in the region of
Mostar, and after the first foreign investor has
made a committment to building the first wind
power plant on Podvelez, it has become evident
that the conditions for the development of wind
energy in Bosnia & Herzegovina are real, both in
the way of existence of favorable wind potential
in the regions that are socially and economically
suitable for the construction of wind power plants,
PREDGOVOR
Danas, vi{e nego ikad ranije, sigurno obezbje|enje
dovoljnih koli~ina energije, kao preduvjet razvoja
bilo kojeg dru{tva, predstavlja globalni dru{tveni,
politi~ki i ekolo{ki problem i svojevrsni izazov ljud-
skoj rasi:
Svjetske energetske potrebe rastu daleko br`e
nego {to mogu biti zadovoljene iz sada{nje
proizvodnje iz konvencionalnih izvora;
Sa sada{njim tempom potro{nje, rezerve fosilnih
goriva }e se iscrpiti za nekoliko desetlje}a, {to ve}
sada uti~e na nepredvidiv rast njihovih cijena;
Proizvodnja energije iz fosilnih goriva emitira
ogromne koli~ine CO
2
i drugih stakleni~kih
gasova, {to dovodi do ekolo{kih poreme}aja,
zbog stalnog zatopljenja planete.
Dana{nji svijet se nalazi pred obavezom da sebi
obezbijedi ekolo{ki ~istu i ekonomski samoodr`ivu
budu}nost. U tom cilju je ve} uspostavljen global-
ni konsenzus po kojem se, kao jedno od rje{enja,
ra~una na jo{ br`i razvoj obnovljivih izvora energi-
je, kako bi njihovo u~e{}e u ukupnoj svjetskoj
energetskoj proizvodnji, {to je prije mogu}e,
dostiglo daleko ve}i nivo od dana{njeg.
Kroz dosada{nji brzi tehnolo{ki razvoj vjetroener-
getike i njenu sve ve}u participaciju u proizvodnji
energije na svjetskom nivou, energija vjetra posta-
je vode}a me|u obnovljivim izvorima energije,
naro~ito zbog svoje uloge u za{titi okoli{a. Kao
jedan od oblika sun~eve energije, vjetar je bespla-
tan i neograni~eno raspolo`iv energetski izvor.
Na mjestima sa pogodnim vjetropotencijalom,
proizvodnja elektri~ne energije iz vjetroelektrana je
investiciono i u proizvodnoj cijeni ve} postala
konkurentna konvencionalnoj proizvodnji elektri~ne
energije iz fosilnih goriva.
Energija vjetra je u zna~ajnoj prednosti, jer se
proizvodna cijena elektri~ne energije iz vjetra mo`e
dugoro~no predvidjeti, po{to je vjetar, za razliku
od fosilnih goriva, besplatan energetski izvor.
Nakon dobivanja pozitivnih rezultata o
vi{egodi{njim mjerenjima vjetropotencijala na
podru~ju Mostara, te nakon dovo|enja prvog
inozemnog investitora koji se odlu~io na izgradnju
prve vjetroelektrane na Podvele`u, postalo je izv-
jesno da u BiH postoje realni uvjeti za razvoj
vjetroenergetike, kako sa stanovi{ta povoljnog
vjetropotencijala na podru~jima gdje postoji
dru{tvena i ekonomska opravdanost izgradnje
vjetroelektrana, tako i sa aspekta mogu}eg
uklju~ivanja bh. privrede u njihovu izgradnju
(~eli~ni ili betonski stupovi, dio ma{inske i elek-
tro-opreme, gra|evinski i monta`ni radovi).
and in the way of possible participation of BH
economy in their construction (steel or concrete
towers, mechanical and electronic equipment, con-
struction works, etc.).
It is the purpose of this publication, which is pre-
sented in parallel, bilingual design, to serve as a
reference guide to all interested parties from B&H
and abroad, who might participate as future
investors, finance experts, engineers, manufacturers
or as public officials from all governmental levels
in the actualization of this project.
The Author has designed this publication with the
help from numerous colleagues, business partners
and friends from B&H and abroad (who he would
like to thank on this ocassion) in a way that
makes it clear to the reader that wind energy is
based on modern technological solutions, which
are technically simple, less complicated in the way
of construction and exploitation than the classical
thermal, nuclear and hydroelectric power plants,
easily built, environmentally friendly and econom-
ically self-sufficient.
The Author hopes that this publication will make
a contribution to the construction of first wind
power plants in B&H, which will be accepted by
their surroundings as benevolent, tens-of-meters tall
giants, able to harness the magnificent power of
wind and produce electrical energy, constantly
reminding us that our environment is not some-
thing we inherit from our ancestors, but a loan
we take from our descendants.
The Author hopes that this publication will be his
humble contribution to the establishment of self-
sustaining B&H in the forseeable future with the
goal of its reintegration in the modern world, to
which it once belonged.
U tom smislu je ova publikacija i koncipirana da
u paralelnom, dvojezi~nom tekstu pru`i osnovne
informacije svim subjektima iz zemlje i inozemst-
va koji }e kao budu}i finansijeri, investitori, pro-
jektanti, proizvo|a~i opreme ili kao uposlenici
dr`avnih institucija svih nivoa u~estvovati u
kreiranju i realizaciji projekata ovog izuzetno
va`nog obnovljivog energetskog izvora, kojeg nam
je, pored obilja hidropotencijala, priroda tako nese-
bi~no podarila.
Autor je ovu publikaciju pripremio uz pomo} bro-
jnih suradnika, poslovnih partnera i prijatelja iz
zemlje i inozemstva (kojima se i ovom prilikom
iskreno zahvaljuje), na taj na~in da ~italac shvati
da se vjetroenergetika zasniva na suvremenim
tehnolo{kim rje{enjima koja su tehni~ki jednos-
tavna, manje komplicirana u izgradnji i eksploat-
aciji od klasi~nih termo ili nuklearnih elektrana ili
velikih hidrocentrala, da se vjetroelektrane mogu
brzo izgraditi, te da se njihovom izgradnjom fizi~ki
ne uni{tava na{ okoli{, a obezbje|uje samoodr`iva
ekonomija.
Autorova `elja je da ova publikacija na svoj na~in
doprinese izgradnji prvih vjetroelektrana u BiH,
koje }e njihovo okru`enje prihvatiti kao
dobro}udne desetine metara visoke divove koji svo-
jim mo}nim kracima ukro}uju vjetar i proizvode
elektri~nu energiju, stalno nas podsje}aju}i da
`ivotnu okolinu nismo naslijedili od predaka, nego
posudili od nasljednika.
Autor `eli da ova publikacija bude njegov skrom-
ni doprinos i {to br`em uspostavljanju samoodr`ive
BiH, u cilju njenog ponovnog priklju~enja suvre-
menom svijetu, kojem je i ranije pripadala.
CONTENTS
SECTION 1
Wind Energy Basic Facts
SECTION 2
Wind Energy in Electricity
Production
SECTION 3
Global Experience in Wind Power
SECTION 4
Wind Energy and Environment
SECTION 5
Wind Power Generation
Technology Aspects
SECTION 6
Wind Power Plant Projects in
Bosnia and Herzegovina
APPENDICES
Refferences
Definitions
Glossary
Units, Symbols and Conversion
Factors
Acronyms and Abbreviations
Credits and Acknowledgements
The Author
SADR@AJ
SEKCIJA 1
Osnovne ~injenice o vjetroenergetici
SEKCIJA 2
Proizvodnja elektri~ne energije iz
vjetra
SEKCIJA 3
Svjetska iskustva u vjetroenergetici
SEKCIJA 4
Energija vjetra u za{titi okoli{a
SEKCIJA 5
Tehnolo{ki aspekti proizvodnje
elektri~ne energije iz vjetra
SEKCIJA 6
Projekti vjetroelektrana u
Bosni i Hercegovini
PRILOZI
Literatura / Dokumentacija
Definicije
Rje~nik
Mjerne jedinice, simboli i
koeficijenti konverzije
Akronimi i skra}enice
Odobrenja za kori{tenje
dokumentacije i izrazi zahvalnosti
Bilje{ka o Autoru
O AUTORU
WIND ENERGY BASIC FACTS
OSNOVNE ^INJENICE
O VJETROENERGETICI
HISTORY
WIND POWER ELECTRICITY
GENERATION BOOM
WIND ENERGY TECHNOLOGY
RENEWABLE, CLEAN AND FREE
ENERGY SOURCE
ENORMOUS WIND POWER
RESOURCES
THE IMPROVING OF TECHNOLOGY
THROUGH CREATION OF NEW JOBS
WIND ENERGY CONTRIBUTES TO
ECONOMIC GROWTH
WIND GENERATED ELECTRICITY
REQUIRES LESS LAND AREA
A MODERN WIND TURBINE
GENERATES COMMERCIALLY
COMPETITIVE ELECTRICITY
WIND ENERGY AND GLOBAL
ENVIRONMENTAL PROTECTION
ISTORIJA
NAGLI NAPREDAK PROIZVODNJE
ELEKTRI^NE ENERGIJE IZ VJETRA
TEHNOLOGIJA VJETROENERGETIKE
OBNOVLJIV, ^IST I BESPLATAN
ENERGETSKI IZVOR
OGROMNI IZVORI ENERGIJE VJETRA
TEHNOLO[KI NAPREDAK
VJETROENERGETIKA POMA@E
EKONOMSKOM PROGRESU KROZ
OBEZBJE\ENJE NOVIH RADNIH
MJESTA
VJETROENERGETIKA ZAHTIJEVA
MANJE POVR[INE ZEMLJI[TA
SUVREMENA VJETROELEKTRANA
PROIZVODI KOMERCIJALNO
KONKURENTNU ELEKTRI^NU
ENERGIJU
VJETROENERGETIKA U GLOBALNOJ
ZA[TITI OKOLI[A
15
15
17
18
19
19
20
20
21
21
V
J
E
T
R
O
E
L
E
K
T
R
A
N
E
U
B
O
S
N
I
I
H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
SEKCIJA 1 CONTENTS SADR@AJ
HISTORY
From the earliest recorded history (5000 B.C.),
there is evidence that wind energy has been in
use - to propel boats along the Nile River and
to pump water and grind grain in China.
WIND POWER ELECTRICITY
GENERATION BOOM
Electricity produced from wind power experienced
a boom during the oil crisis in the 1970s, but it
was in the 1980s that, thanks to enormous scien-
tific and technological developments, wind energy
industry become an important economical, social
and political factor.
Since 1980s, wind turbine technology has devel-
oped rapidly in size and power output.
A typical Danish wind turbine of 1980 vintage had
a 25 (kW) generator and rotor diameter of 15
meters. A few years ago, the 500 (kW) wind tur-
bine was a sensation. Today, 1,0-2,5 (MW) wind
turbines with 50-90 meter rotor diameters are the
standard.
The most recent offshore wind farm Horns Rev
in the North Sea (the coast of Denmark), con-
sisting of 80 windmills of 2 (MW) rated power
ISTORIJA
Postoje dokazi da se od najranije zabilje`ene isto-
rije (5.000 god. Prije Krista) energija vjetra kori-
stila za pogon ~amaca na rijeci Nil, kao i za
crpljenje vode i mljevenje `itarica u Kini.
NAGLI NAPREDAK PROIZVODNJE
ELEKTRI^NE ENERGIJE IZ VJETRA
Proizvodnja elektri~ne energije iz vjetra je do`ivje-
la nagli porast tokom naftne krize po~etkom 1970-
-ih, ali je tek 1980-ih do`ivjela izuzetan rast prim-
jenom novih tehnolo{kih dostignu}a, ~ime je ta
industrijska oblast postala va`an ekonomski,
dru{tveni i politi~ki faktor u svijetu.
Od 1980-ih vjetroenergetika je sna`no napredovala,
kako u instaliranoj snazi tako i u obimu proizvodnje.
Tipi~na Danska vjetroturbina 1980-ih imala je insta-
liranu snagu od 25 (kW), sa rotorom pre~nika 15
metara. ^ak prije nekoliko godina vjetroturbina od
500 (kW) bila je svojevrsna senzacija. Danas vjetro-
turbine od 1,0 do 2,5 (MW), sa pre~nikom rotora od
50-90 metara, ve} predstavljaju standardna rje{enja.
Skoro izgra|en offshore park vjetroelektrana
Horns Rev na Sjevernom moru u priobalju
Danske, ukupne instalirane snage od 160 (MW),
In North America and Europe, hundreds of thousands of
windmills were used to pump water for farms and ranches
during the 19
th
century.
In the US, the first small
electricity wind systems were
developed to generate elec-
tricity in the early 1900s.
Most of these windmills fell
into disuse, however, when
inexpensive grid power elec-
tricity was extended to rural
areas during 1930s.
Tokom 19. stolje}a je u Sjevernoj Americi i Evropi bilo
instalirano na stotine hiljada vjetrenja~a, koje su uglavnom
kori{tene za pumpanje vode na farmama i planta`ama.
Po~etkom 20. stolje}a u SAD-u su masovno kori{tene prve
male vjetrenja~e za proizvodnju elektri~ne energije, ali su
mnoge od njih prestale sa radom tokom tridesetih godina,
zbog intenzivnog pro{irenja elektrodistributivnog sistema i do
najudaljenijih nenaseljenih podru~ja.
1.1
V
J
E
T
R
O
E
L
E
K
T
R
A
N
E
U
B
O
S
N
I
I
H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
15
SEKCIJA 1 OSNOVNE ^INJENICE O VJETROENERGETICI
WIND ENERGY BACIS FACTS
each, with total installed power of 160 (MW), pro-
vides an annual energy output of 600 million
(kWh) (600 GWh). This is equivalent to the year-
ly electricity consumption of 200.000 European
households.
(80 vjetroturbina od po 2 MW), obezbje|uje
godi{nju proizvodnju elektri~ne energije od 600
miliona (kWh) (600 GWh), {to je ekvivalentno
godi{njoj potro{nji elektri~ne energije u 200.000
evropskih doma}instava.
Average 1980 1985 1990 1995 2000 2002
Rotor (m) 10 17 27 40 71 85
Unit Rating (kW) 25 100 225 550 1000 1.650
Annual Production (MWh) 40 190 460 1.200 1.900 4.400
A prototype of a wind turbine with
4,5 (MW) rated power, installed by
Enercon 2003 in Egeln near
Magdeburg (Germany), is already in
operation.
Technical characteristics:
- Rotor diameter 114 (m),
- In situ concrete tower,
- Hub height 124 (m),
- Variable rotor speed 8-13 (rpm),
- Sound level 107 dB (A)
Prototip vjetroturbine od 4,5
(MW), instaliran od strane
Enercona 2003. u mjestu Egeln
pored Magdeburga, u Njema~koj,
ve} je u probnom pogonu.
Tehni~ke karakteristike:
- Pre~nik rotora 114 (m)
- Betonski toranj visine 124 (m)
- Promjenljiva brzina rotora
8-13 (obrtaja/min.)
- Nivo buke 107 dB (A)
SECTION 1
1.2
1992 2002
INSTALLED WIND POWER (MW) 1.120 33.400
(Increase) (30 x)
WIND POWER ELECTRICITY PRODUCTION (TWh) 1,45 73,1
(Increase) (50 x)
TOTAL WORLDWIDE ELECTRICITY CONSUMPTION (TWh) 7.800 16.014
WIND POWER SHARE (%) 0,02 0,46
AVERAGE WIND GENERATOR UNIT (kW) 540 1.650
(Increase) (3 x)
WIND ENERGY GENERATED ELECTRICITY AVERAGE PRODUCTION PRICE
(US $ cents/kWh)
12,5-13,5 4,5-5,0
WORLDWIDE LAST 10 YEARS WIND POWER ELECTRICITY
GENERATION BOOM FACTS (1992-2002)
W
I
N
D

P
O
W
E
R
P
L
A
N
T
P
R
O
J
E
C
T
S
I
N
B
O
S
N
I
A
A
N
D
H
E
R
Z
E
G
O
V
I
N
A
16
Global wind power generating capacity has quadru-
pled over the past six years, growing from 7.600
(MW) at the end of 1997 to an estimated 39.294
(MW) at the end of 2003 an increase of over
31.700 (MW).
The new equipment and investment worth 7 bil-
lion $ US was brought on line mainly in Europe,
which is now in the possession of 2/3 of the
worlds wind power generating capacity.
WIND ENERGY TECHNOLOGY
The terms wind energy or wind power describe
the process by which the wind is used to gener-
ate mechanical power or electricity. Wind turbines
convert the kinetic energy of the wind into
mechanical power, which is then converted into
electricity by generators. Modern wind turbines
capture the winds energy with three propeller-like
blades, which are mounted on the rotor. The tur-
Za posljednjih {est godina, globalni kapacitet vjet-
rogeneratora porastao je 4 puta, sa 7.600 (MW)
instalirane snage krajem 1997. na 39.294 (MW)
krajem 2003, {to predstavlja rast od 31.700 (MW).
Nova vjetroenergetska postrojenja, u koja je
ulo`eno preko 7 milijardi US $, uglavnom su
izgra|ena u Evropi, tako da je Evropa danas u
posjedu 2/3 svjetskih vjetroenergetskih kapaciteta.
TEHNOLOGIJA VJETROENERGETIKE
Nazivi energija vjetra ili snaga vjetra opisuju
proces u kojem se koristi vjetar za proizvodnju
mehani~ke snage ili elektri~ne energije.
Vjetroturbine pretvaraju kineti~ku energiju vjetra u
mehani~ku snagu koju generator pretvara u elek-
tri~nu energiju. Suvremeni vjetrogeneratori zahvata-
ju vjetar sa tri elise (sli~ne avioelisama) koje su
montirane na rotoru vjetroturbine, a koja je
King Mountain,
Texas, USA - the sec-
ond largest wind
power farm in the
world (2001), with
total installed capacity
of 278,2 (MW) (214
Bonus units of 1,3
MW each).
King Mountain,
Texas, SAD - krajem
2001. druga najve}a
vjetroelektrana na svi-
jetu, ukupne instalira-
ne snage 278,2 (MW)
(214 Bonus vjetroge-
neratora, svaki po 1,3
MW instalirane snage)
SEKCIJA 1 OSNOVNE ^INJENICE O VJETROENERGETICI
1.3
17
In 2003, world wind capacity
reached 39.294 (MW). From
1990-2002, wind has been the
fastest-growing power source
worldwide on a percentage
basis, with an annual average
growth rate exceeding 30 per-
cent. Wind power plants are
heavily concentrated in Europe
and the United States, with
the exception of India. The
top 10 nations below
accounted for over 95 percent
of the total wind energy pro-
duced in 2003.
Prema najnovijim podacima,
(AWEA) ukupni instalirani
svjetski kapaciteti vjetroelektra-
na su decembra 2003. dostigli
nivo od 39.294 (MW). Od
1990. do 2002., upore|uju}i sa
drugim energetskim izvorima,
vjetroenergetika je sa 30 (%)
imala na svijetu najbr`i
godi{nji rast. Najve}a koncen-
tracija vjetroelektrana je u
Evropi, zatim dolazi SAD, te
Azija sa Indijom kao najve}im
korisnikom vjetropotencijala, a
{to je prikazano u tabeli sa
podacima za kraj 2003. godine.
World Leaders in Wind Capacity
December 2003
Country Capacity (MW)
Germany 14.609
United States 6.374
Spain 6.202
Denmark 3.110
India 2.110
Netherlands 912
Italy 904
Japan 686
United Kingdom 649
China 568
V
J
E
T
R
O
E
L
E
K
T
R
A
N
E
U
B
O
S
N
I
I
H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
A modern 1 (MW) windmill in an average wind
power density location (class 3, average wind
speed 20-30 km/h) annually displaces 2000 tones
of carbon dioxide - CO
2
(the leading greenhouse
gas associated with global warming) from other
electricity sources, i.e. usually coal fired power
plants.
European wind power
plants in 2002 reduced
the emission of more then
46 millions tones of car-
bon dioxide and thousand
of tones of other pollu-
tants, which is equivalent
to that produced with 20
million tons of coal
burned annually in a con-
ventional power plant.
Suvremena vjetrenja~a snage 1 (MW), postavljena
na lokaciji sa prosje~nom snagom vjetra (klasa 3,
prosje~na brzina vjetra 20-30 km/h), svojim radom
mo`e godi{nje da za 2000 tona smanji emisiju ug-
lji~nog dioksida - CO
2
(glavna komponenta stakleni-
~kih gasova koji uti~u na globalno zatopljenje zem-
lje), koju bi ina~e proizvele termoelektrane na ugalj.
Vjetroelektrane instalirane u
Evropi u 2002. god.
omogu}ile su smanjenje emisi-
je CO
2
za vi{e od 46 miliona
tona, kao i smanjenje emisije
od nekoliko hiljada tona
drugih zaga|iva~a zraka, {to
je ekvivalentno zaga|enju koje
bi proizvelo sagorijevanje 20
miliona tona uglja u konven-
cionalnim termoelektranama.
All electric-generating windmills, no
matter what size, consist of few basic
components: a tower and a nacelle
with rotor and blades, an electricity
generator, a transformer and a speed
control system.
Wind turbines are grouped together
into a single wind power plant, also
known as a wind park or wind
farm, and generate bulk electrical
power. Electricity from these turbines
is fed into the nearest electrical utili-
ty grid and distributed to customers,
just as with conventional power
plants.
Svi vjetrogeneratori koji proizvode
elektri~nu energiju, bez obzira na
snagu, sastoje se od nekoliko
osnovnih elemenata: stup (toranj),
gondola sa rotorom i elisama, elek-
tri~ni generator, transformator i sis-
tem kontrole brzine.
Vi{e vjetrogeneratora se grupira u
jedno vjetrogeneratorsko postrojenje,
poznato kao vjetropark ili
vjetroelektrana, za proizvodnju ve}ih
koli~ina elektri~ne energije. Elektri~na
energija iz tih postrojenja uklju~uje
se u najbli`u elektrodistributivnu
mre`u i isporu~uje potro{a~ima na
isti na~in kao i iz ostalih izvora
elektri~ne energije.
bines are placed high atop towers, taking advan-
tage of the stronger wind at 50 meters or more
aboveground.
Wind turbines are available in a variety of sizes,
from small home-sized machines for the power
needs of an all-electric home, or small business,
to giant size machines of 1,0 (MW) and more.
postavljena na vrh stupa vjetrogeneratora da bi
mogla zahvatiti ja~e vjetrove koji pu{u na 50 ili
vi{e metara iznad tla.
Vjetroturbine se proizvode u raznim veli~inama, od
malih ku}nih ma{ina koje obezbje|uju potrebe u
elektri~noj energiji za doma}instva ili mali biznis,
do ogromnih industrijskih, instalirane snage od
jednog (MW) i vi{e.
WIND ENERGY BACIS FACTS SECTION 1
1.4
18
RENEWABLE, CLEAN AND FREE
ENERGY SOURCE
Wind is a form of solar energy. Winds are caused
by unequal heating of the atmosphere by the sun,
irregularities of the earths surface and its rotation.
OBNOVLJIV, ^IST I BESPLATAN
ENERGETSKI IZVOR
Vjetar je jedan od oblika sun~eve energije. Vjetrovi
nastaju zbog nejednakog zagrijavanja atmosfere
sun~evom toplotom, nehomogenosti zemljine
povr{ine i njene rotacije.
W
I
N
D

P
O
W
E
R
P
L
A
N
T
P
R
O
J
E
C
T
S
I
N
B
O
S
N
I
A
A
N
D
H
E
R
Z
E
G
O
V
I
N
A
OSNOVNE ^INJENICE O VJETROENERGETICI
Wind is a renewable, clean and free energy source,
which will always be available, just like other
renewable energies (waterpower, solar energy), so
no matter how much is used today, there will still
be the same supply in the future.
Unlike oil or coal, wind energy is renewable, year
after year, forever.
Also, wind energy, as a domestic source, is not
subject to embargoes or price shocks caused by
international conflicts.
ENORMOUS WIND POWER
RESOURCES
According to recent AWEA documents, wind ener-
gy with todays technology could provide 20 per-
cent of US electricity in the next 10-15 years,
with turbines installed on less than 1 percent of
its land area. And within that area, less than 5
percent of the land would be occupied by wind
equipment the remaining 95 percent could con-
tinue to be used for farming or ranching pur-
poses.
Vjetar je obnovljiv, ~ist i besplatan energetski izvor,
koji }e uvijek biti raspolo`iv, kao i drugi obnovljivi
energetski izvori (vodena snaga, sun~eva energija),
tako da nije bitno koliko se koristi danas, jer }e
ga biti i u budu}nosti.
Za razliku od uglja ili nafte, energija vjetra je
obnovljiva, godinu za godinom, zauvijek.
Isto tako, energija vjetra, kao doma}i energetski
izvor, ne mo`e biti predmet raznih embarga ili
promjena cijena uzrokovanih me|unarodnim spo-
rovima.
OGROMNI IZVORI ENERGIJE
VJETRA
Prema skora{njim dokumentima publiciranim od
strane AWEA, sa dana{njom tehnologijom energija
vjetra mo`e obezbijediti 20 (%) ukupnih potreba
SAD-a u elektri~noj energiji za 10 do 15 godina,
instaliraju}i vjetroelektrane na samo 1 (%) njene
ukupne povr{ine. Samo 5 (%) od te povr{ine treba
za neposredno postavljanje vjetrogeneratora, dok se
preostalih 95 (%) tla mo`e i dalje koristiti za
potrebe farmi ili planta`a.
SEKCIJA 1
1.5
19
In Denmark, 20 percent of Danish electricity con-
sumption currently is supplied from wind energy,
with government plans to
increase that share to 50
percent by the year 2030.
This plan is contingent
on increasing the number
of offshore sites, like the
one presented on the
photo below:
Middelgrunden offshore
wind park (20 units of
Bonus wind generators
of 2,0 MW installed
power, each).
Danas u Danskoj vjetroelektrane obezbje|uju 20
(%) ukupnih potreba u elektri~noj energiji, sa
dr`avnim planovima da se ve}
2030. godine obezbijedi ~ak 50
(%) ukupnih potreba iz energije
vjetra.
Taj plan }e biti realiziran
uglavnom zahvaljuju}i ve}oj izgrad-
nji offshore vjetroelektrana u pri-
obalju Sjevernog mora, kao {to je
na fotografiji prikazana jedna off-
shore vjetroelektrana izgra|ena
2000. u Danskoj: Middelgrunden
(20 Bonus vjetrogeneratora, svaki
po 2,0 MW instalirane snage).
TECHNOLOGICAL IMPROVEMENTS
Technological advances in aerodynamics, structural
dynamics and micrometeorology have contributed to
a 5 percent annual increase
in the energy yield per
square meter of wind turbine
rotor area. The specific
weight of modern type wind
turbines has halved in 5
years, the sound level has
halved in 3 years and the
annual energy output per tur-
bine has increased more then
20 fold in 15 years.
TEHNOLO[KI NAPREDAK
Tehnolo{ki napredak u aeorodinamici, strukturalnoj
dinamici i mikrometeorologiji uticao je da se
godi{nje pove}ava energetski
u~inak za 5 (%) po kvadrat-
nom metru rotora vjetrotur-
bine. U zadnjih 5 godina
suvremena vjetroturbina je
te`inski duplo manja, nivo
buke je za 3 godine duplo
smanjen, a prosje~na
proizvodnja vjetroturbine je
u posljednjih 15 godina
porasla za vi{e od 20 puta.
V
J
E
T
R
O
E
L
E
K
T
R
A
N
E
U
B
O
S
N
I
I
H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
Communities in rural parts of many countries are
finding today that wind can be a good neighbor,
providing a source of jobs and income and help-
ing to revitalize economically depressed areas,
without polluting the air and water.
Wind power would be the ideal complement to
hydropower since 2/3 of it is available in the win-
ter months when waterpower is usually at a min-
imum level.
WIND GENERATED ELECTRICITY
REQUIRES LESS LAND AREA
Whereas a wind turbine uses app. 100 (m
2
), to
produce 1,5-2,0 millions (kWh) per year, a typical
biofuel plant would require (directly and indirect-
ly) 154 hectares of land area to produce the same
quantity of (kWh) per year.
Solar cells would require an area of 1,4 hectares
to produce the same amount of electricity per
year.
Hydropower (on average) requires flooding of 200
hectares of land (50 thousand times more than
wind power plant with the same output) to pro-
duce 1,5-2,0 million (kWh) per year.
Stanovni{tvo u ruralnim dijelovima zemlje danas
mo`e smatrati da je vjetar dobar energent, koji
kroz njegovo iskori{tenje za proizvodnju elektri~ne
energije obezbje|uje nova radna mjesta i prihode,
poma`u}i revitalizaciji ekonomski zaostalih ruralnih
sredina i bez zaga|enja vode i zraka, {tite}i
zdravlje i okoli{.
Energija vjetra predstavlja idealnu kombinaciju sa
hidroenergijom jer je 2/3 iskoristivosti snage vje-
tra raspolo`ivo u zimskom periodu, kada je
uobi~ajeno da je koli~ina vode u hidroelektranama
na minimalnom energetskom nivou.
VJETROENERGETIKA ZAHTIJEVA
MANJE POVR[INE ZEMLJI[TA
Dok za vjetrogenerator koji godi{nje proizvodi 1,5
do 2,0 miliona (kWh) elektri~ne energije treba cca
100 (m
2
) tla, tipi~no elektroenergetsko postroje-
nje, koje koristi biolo{ko gorivo, za istu koli~inu
proizvedene elektri~ne energije treba (direktno i
indirektno) 154 hektara tla.
Da bi sun~eve }elije (sa sada{njom tehnologijom)
proizvele istu godi{nju koli~inu elektri~ne energije
treba im tlo povr{ine 1,4 hektara.
Hidroelektrana (u prosjeku) treba 200 hektara
vodom potopljenog tla da bi proizvela istu koli~inu
elektri~ne energije (1,5 do 2,0 miliona kWh
godi{nje), {to je 50.000 puta vi{e od povr{ine koju
treba vjetroelektrana identi~ne proizvodnje.
THROUGH CREATION OF NEW
JOBS WIND ENERGY
CONTRIBUTES TO ECONOMIC
GROWTH
Wind industry across the globe currently employs
hundreds of thousands people. It contributes
directly too many economies around the world
with power plants and manufacturing facilities that
produce wind turbines, blades, electronic compo-
nents, gearboxes, generators and other equipment.
VJETROENERGETIKA POMA@E
EKONOMSKOM PROGRESU KROZ
OBEZBJE\ENJE NOVIH RADNIH
MJESTA
U svijetu je trenutno u industriji vjetroelektrana
zaposleno stotine tisu}a ljudi. Ta industrija direkt-
no uti~e na ekonomski razvoj mnogih zemalja
{irom svijeta izgradnjom vjetroenergetskih postroje-
nja i proizvodnih kapaciteta za proizvodnju turbina,
elisa, elektronske opreme, mjenja~kih sklopova, ge-
neratora i ~itavog niza druge opreme i materijala.
WIND ENERGY BACIS FACTS SECTION 1
1.6
20
Directly or indirectly wind ener-
gy is also a key potential
source of sustainable jobs,
which are created without
adding to air polluting green-
house gases or other types of
pollution and environmental
damage, such as strip mining
or oil spills.
Direktno ili indirektno, energija
vjetra predstavlja klju~ni poten-
cijal samoodr`ivih aktivnosti
koje nastaju bez stvaranja
aerozaga|enja i stakleni~kih
gasova, kao {to to ~ine
rudni~ki otvoreni kopovi ili
zaga|enja nastala od nekon-
troliranog isticanja sirove nafte
i njenih proizvoda.
W
I
N
D

P
O
W
E
R
P
L
A
N
T
P
R
O
J
E
C
T
S
I
N
B
O
S
N
I
A
A
N
D
H
E
R
Z
E
G
O
V
I
N
A
A MODERN WIND TURBINE
GENERATES COMMERCIALLY
COMPETITIVE ELECTRICITY
The cost of wind-generated electricity has dropped
80 percent since the early 1980s, and today has
become the least expensive renewable technology.
Today, according European electrical power compa-
nies, a modern wind turbine can generate electric-
ity for 4-5 Eur cents per (kWh), which is the same
as for a new coal-fired power station fitted with
smoke scrubbing installation.
R/D studies worldwide point to a further fall in
costs of energy from wind of some 10-20 percent
in the next two or three years.
SUVREMENA VJETROELEKTRANA
PROIZVODI KOMERCIJALNO
KONKURENTNU ELEKTRI^NU
ENERGIJU
Proizvodna cijena elektri~ne energije iz vjetroelek-
trana je za 80 (%) ni`a od one koja se proizvodi-
la po~etkom 1980-ih i danas je postala najjeftinijom
me|u tehnologijama obnovljivih energetskih izvora.
Prema podacima evropskih elektroenergetskih firmi,
suvremene vjetroelektrane danas mogu proizvesti
elektri~nu energiju po cijeni od oko 4-5 Euro centi
po (kWh), koja odgovara prosje~noj cijeni elektri~ne
energije proizvedene iz novih termoelektrana na
ugalj koje moraju imati ugra|ene ure|aje za
pro~i{}avanje dimnih gasova nastalih u procesu
sagorijevanja uglja.
Mnoge studije ukazuju na mogu}nost daljeg pada
proizvodne cijene elektri~ne energije iz vjetroelek-
trana za 10 - 20 (%) u slijede}e dvije do tri godine.
OSNOVNE ^INJENICE O VJETROENERGETICI SEKCIJA 1
1.7
21
WIND ENERGY AND GLOBAL
ENVIRONMENTAL PROTECTION
VJETROENERGETIKA U
GLOBALNOJ ZA[TITI OKOLI[A
NO SOUND
POLLUTION OF
ENVIRONMENT
Modern large size
wind turbines have
become very quiet.
At a distance of 500
(m) or more, the
swishing sound of
rotor blades is usual-
ly masked completely
by wind noise in the
leaves of trees or
shrubs, to a level of
app. 40-50 dB (A).
Mechanical noise
from the gearbox or
generator has virtual-
ly disappeared from modern wind turbines thanks
to technical improvements focused on elimination
of vibrations. Aerodynamic noise from the rotor
blades has been cut drastically during the past ten
years due to better design of rotor blades.
BEZ EMITIRANJA
BUKE U OKOLI[
Suvremeni vjetrogenera-
tori ve}e instalirane
snage dostigli su takav
stupanj razvoja da rade
skoro bez stvaranja
buke. Na udaljenosti
500 (m) (ili vi{e) od
vjetrogeneratora, ranije
prisutan zvi`de}i zvuk,
nastao od obrtanja elisa
rotora, potpuno je elimi-
niran, te ~ak i ako ga
ima, on se pokriva
{umom vjetra u drve}u
ili okolnoj vegetaciji i
iznosi 40-50 dB (A).
Mehani~ki zvuk nastao radom mjenja~kog sklopa
vjetrogeneratora je skoro potpuno i{~ezao kod
novih tipova ma{ina. Aerodinami~ki zvuk nastao
obrtanjem elisa rotora je drasti~no smanjen u
posljednih 10 godina zahvaljuju}i boljim tehni~kim
rje{enjima geometrije elise rotora.
Wind energy is a particularly appealing way to
generate electricity considering that it is essential-
ly pollution-free. More than half of all the elec-
tricity that is used in the U.S. is generated from
burning coal, and in the process, large amounts of
Vjetar je posebno pogodan za proizvodnju elek-
tri~ne energije jer takva proizvodnja ne zaga|uje
okoli{. Vi{e od polovine kori{tene elektri~ne energi-
je u SAD-u se proizvodi sagorijevanjem uglja, ~ime
se u atmosferi emitiraju ogromne koli~ine toksi~nih
V
J
E
T
R
O
E
L
E
K
T
R
A
N
E
U
B
O
S
N
I
I
H
E
R
C
E
G
O
V
I
N
I
WIND ENERGY BACIS FACTS SECTION 1
1.8
22
toxic metals, air pollutants, and greenhouse gases
are emitted into the atmosphere. Development of
10 percent of the wind potential in the 10 windi-
est U.S. states could provide more than enough
energy to displace emission from the nations coal-
fried power plants, thus eliminating the nations
major source of acid rain. This would reduce the
total emissions of carbon dioxide (the most signif-
icant greenhouse gas) in the U.S. by almost a
third, and world emissions of CO
2
by four per-
cent. It would also help contain the spread of
asthma and other respiratory diseases aggravated
or caused by air pollution. If wind energy were
to provide 20 percent of the nations electricity -
a very realistic and achievable goal given the cur-
rent technology - it could displace more than a
third of the emissions from coal-fried power
plants, or all of the radioactive waste and water
pollution from nuclear power plants.
materija, zaga|iva~a zraka i stakleni~kih gasova.
Ako bi se u 10 saveznih dr`ava u SAD-u iskoris-
tilo samo 10 (%) raspolo`ivog vjetropotencijala,
dobilo bi se vi{e nego dovoljno energije koja bi
smanjila nacionalnu emisiju polutanata iz ter-
moelektrana na ugalj i eliminirala glavni izvor
kiselih ki{a. Time bi se smanjila ukupna emisija
CO
2
(najva`nijeg stakleni~kog gasa) skoro za
tre}inu, a svjetska emisija CO
2
za 4 (%). To bi
pomoglo smanjenju obima {irenja astme i drugih
bolesti respiratornih organa uzrokovanih zaga|e-
no{}u zraka u dr`avi. Ako bi se iz vjetra obezbi-
jedila proizvodnja 20 (%) nacionalnih potreba u
elektri~noj energiji - {to je realan i dosti`an cilj sa
napretkom tehnologije vjetroenergetike - to bi
moglo smanjiti jednu tre}inu {tetnih emisija iz ter-
moelektrana na ugalj, ili ~ak sve radioaktivne
otpatke i zaga|enja voda iz nuklearnih elektrana.
W
I
N
D

P
O
W
E
R
P
L
A
N
T
P
R
O
J
E
C
T
S
I
N
B
O
S
N
I
A
A
N
D
H
E
R
Z
E
G
O
V
I
N
A