T.

C GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI TRK DL BLM DALI

YAHYA KEML BEYATLININ RLERNDE KELME DNYASI

MASTER TEZ Hazrlayan Feride Gl ERUZ

Tez Danman Prof. Dr. Hlya KASAPOLU ENGEL

ANKARA 2006

iv

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne, Feride Gl ERUZa ait YAHYA KEML BEYATLININ RLERNDE KELME DNYASI konulu alma, jrimiz tarafndan Trk Dili Bilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Bakan.

ye

ye

NSZ Yaad dnemde ve sonrasnda edebiyat dnyasna k tutmu byk bir isimdir Yahy Keml. Bu almamzda Yahy Kemlin Kendi Gk Kubbemiz, Eski iirin Rzgryla, Rubaler ve Hayam Rubalerini Trke Syleyi ve Bitmemi iirler isimli eserlerinde yer alan iirlerindeki szcklerden yola karak, irin slbu hakknda zmleme yapmaya altk. Bunu yaparken irin iirlerini esas aldk. iirlerindeki btn szckleri btn ynleriyle inceledik ve bu ekilde ortak gruplar oluturduk. Ancak irin Rubler ve Hayyam Rublerini Trke Syleyi adl eserinin ikinci blmndeki Hayyam Rublerini Trke Syleyi blmndeki iirlerini ve Bitmemi iirler adl eserindeki tercme iirlerini almamza dhil etmedik. Yhya Kemlin iirlerinde ilk hissedilen ey, msknin deta her szce sinmi, zevk veren havasdr. Gerek benzetmelerle ve gerekse msk arm yapan szcklerdeki henkle yeni bir hayl lemi kurgular. irin ekil ve ieriin uyumunu mkemmel salam olan slbu, her szckte kendini hissettirir. Yahya Kemlin ocukluktan itibaren ounlukla yurt dnda geen haytnn, iire, vatan ve gurbet duygular ile yansmas kanlmaz olmutur. Bu hisler zaman kavram ile mekn deta zdeletirir. Annesinden ald ilk dn eitim ve ok sevdii bu insan gen yata kaybedii de irin, iirlerinde lm ve din konularn youn olarak ilemesinde nemli rol oynamtr denilebilir. Bu bilgilerden de yola karak almamzda zellikle szckleri trlerine gre gruplandrdk. Trleri yannda szcklerin kullanm skln da inceleyerek irin szck kullanmnda tercih ettii eitlilii grmek ve

ii

dolaysyla slbu ile ilgili ipularna ulamak iin bir kap aralam olduk. Bu ekilde irin iirin kelimelerle yazld grn, irin iirlerinden yola karak vurgulam olduk. Ayn konu zerinde younlam szckleri ise kelime aileleri iinde deerlendirdik. Kelime ileleri bize irin hayata bak ve ruh dnyas ile ilgili nemli bir kaynak oluturdu. Szckleri kullanrken bavurduu benzetmeler, irin duyu ve dnne ait kullanm zellikleri irin gzyle nesneleri alglamamza yardm etti. Zaman, mekn, insan ve duygular, daha detayl, daha ince ve daha ok hisseden bir gzle algladk. Tamlamalar ve bunlarn farkl kurulu zellikleri ise irin slbunu belirlemede nemli bir nokta olduu iin dier bir aamada bu farkllklarn gz nne alnmasyla tamlamalar inceledik. Tamlamalarn okluu ve bunlarn kurulu zellikleri de, irin kavramlar nasl farkl ve etkili bir ifde yolu ile ortaya koyduunu gsterdi. Nesnel zellik tayan tamlamalar yannda irin hayal dnyasn yanstan znel kurgulu tamlamalar da almamzn dier bir blmn oluturmutur. Son aamada ise sz sanatlarn ele aldk. Sz sanatlar, az szckle geni bir hayl dnyasnn kaplarn amak iin bavurulan ve yine slp hakknda bilgi veren kaynaklardr. Biz de irin sk kulland sanatlar ele alarak almamzn dier bir blmn oluturduk. Bu almay yaparken her safhada bana yol gsterip yardmc olan sayn hocam Prof. Dr. Hlya KASAPOLU ENGEL e teekkr ediyorum. Ayrca tez almalarmda bana destek olan Funda AFARa ve hep yanmda olan aileme teekkrlerimi sunuyorum. Feride Gl ERUZ

iii

NDEKLER NSZi NDEKLER.......iii KISALTMALAR....vi GR YAHYA KEML BEYATLININ HAYATI, KL VE SLBU.1 A.HAYTI1 B. KL VE SLBU.... 3 BRNC BLM 1.YAHYA KEMLBEYATLININRLERNDE KELMEDNYASI.8 1.1 YAHY KEMLN RLERNDE KELME LELER..8 1.1.1 Tabiat le lgili Kavramlar............8 1.1.2 Zaman le lgili Kavramlar..21 1.1.3 Duygu le lgili Kavramlar..28 1.1.4 Yer le lgili Kavramlar....34 1.1.5 Din le lgili Kavramlar...............39 1.1.6 Ses le lgili Kavramlar...........43 1.1.7 Renkler le lgili Kavramlar.......47 1.1.8 Mzik le lgili Kavramlar...53 1.1.9 Vatan le lgili Kavramlar..................57 1.1.10 Hayl le lgili Kavramlar..61 1.1.11 Hayvanlar le lgili Kavramlar.63 1.1.12 lm le lgili Kavramlar..66 1.2 KELME SIKLII69 1.3 KELME TRLER.72 1.3.1SMLER. 73 1.3.1.1zel simler74 1.3.1.1.1 zel Kii Adlar...............74 1.3.1.1.2 zel Yer Adlar..81

iv

1.3.1.1.3 Somut ve Soyut simler...89 1.3.2 SIFATLAR..92 1.3.3 ZAMRLER.95 1.3.4 ZARFLAR...99 1.3.4.1 Durum Zarflar..99 1.3.4.2 Zaman Zarflar..99 1.3.4.3. Azlk- okluk ( Miktar ) Zarflar.100 1.3.4.4 Soru Zarflar101 1.3.5 FLLER....102 1.4 SZCKLERN DL ALELER .............106 1.5 TAMLAMALAR..107 1.5.1 SM TAMLAMALARI.107 1.5.1.1 Varlklar ve Kavramlar Arasndaki Nesnel yelik Mnasebetini Gsteren sim Tamlamalar...108 1.5.1.2.Varlklar ve Kavramlar Arasndaki Mecz ve znel yelik Mnasebetini Gsteren sim Tamlamalar109 1.5.1.3 Soyut Bir Kavramn Somutlatrlmasyla Oluturulmu sim Tamlamalar.110 1.5.1.4 Tehis ve Canlandrmaya Dayal sim Tamlamalar.111 1.5.2 SIFAT TAMLAMALARI........112 1.5.2.1 Nesnel zellik Gsteren Sfat Tamlamalar...112 1.5.2.2 znel zellik Gsteren Sfat Tamlamalar.....113 1.5.2.3 Tehis ve Canlandrmaya Dayal Sfat Tamlamalar114

KNC BLM 2.1 EDEB SANATLAR116 2.1.1 TEBH..116 2.1.1.1 Ak stire..................118 2.1.1.2 Kapal stire.119 2.1.2 TEHS....................121 2.1.3 TECHL- RF.124 2.1.4 HSN TLL..........................125 2.1.5 TELMH..126 SONU.128 KAYNAKA.131 ZET.133 ABSTRACT..134

vi

KISALTMALAR A: Aknc AD: Ak Deniz AEG: Ali Emiriye Gazel AH: Ak Hikyesi AHG: Abdlhak Hamide Gazel AKM: Akam Msksi A: Altor ehrinde AV: Atik Valdeden nen Sokakta B: Balay BA: Baharbad BBT: Bir Baka Tepeden BDM: Bir Dosta Msralar BE: Beyitler BGT: Baknin Gazelini Tatir BH: Bergama Heykeltralar BK: Biblos Kadnlar BM: Bedriye Msralar BS: Bir Sak B: Bitmemi iirler BT: Bir Tepeden BU: Bahelerden Uzak B: By iir

vii

BYA: Bir Yldz Akt : aldran AG: amlca Gazeli G: ubuklu Gazeli K: in Kasesi D: Dn DE: Deniz DEB: Derin Beste DD: Duyu ve Dn D: Dn DT: Deniz Trks D: Dnce EB: Erenkynde Bahar EG: Erzurum Gazeli EM: Eski Mektup EP: Eski Paris ER: Endlste Raks ES: Eyll Sonu ESM: Eski Msk ER: Eski iirin Rzgryla EZM: Ezn- Muhammed F: Fenerbahe FAG: Fzl Ahmede Gazel

viii

FBA: Fuad Bayramoluna F: Fuad mere G: Gnl GA: Gazel GC: Gece GE: Gei GEB: Gece Bestesi GG: Gztepe Gazeli GB: Gftesiz Beste GY. Gemi Yaz GZ: Gezinti H: Hayyam HA: Hatrlatan HAY: Hayal ehir HB: Hayal Beste HG: Hazan Gazeli HH: Hzn ve Hatra HG: Hisar Gazeli HS: Hayl Syleni H: Haluk ehsuvaroluna I: Itr IMK: Isfahanda Mezar Kitabesi : thaf

ix

FG: stanbulun Fethini Gren skdar G: nirah Gazeli H: hsana K: smail Dedenin Kainat S: stinye SU: stanbul Ufuktayd Y: stanbulun O Yerleri KAM: Kar Mskleri KD: Karnaval ve Dn KG: Kadriye Gazel KGK: Kendi Gk Kubbemiz KM: Koca Mustpaa K: Kaybolan ehir K: Kta 2 KI: Kta 4 L: Laedri L: Leyl-i stirak 1 L: Leyl-i stirak 2 L: Leyl-i stirak 3 L: Leyl-i stirak 4 M: Maltepe MAS: Maverada Syleni MD: Mihrbad

ME: Mercidabk MG: Mhurdan Gazel M: Mihriyar MK: Madridde Kahvehane MM: Modada Mays MS: Mehlika Sultan MT: Moha Trks MG: Mkerrer Gazel MV: Mevsimler N: Nazar N: Nisan NSB: Nihad Sami Banarlya OR: O Rzgar OTA: O Taraf : zleyen PE: Peresti R: Ricat RA: Rindlerin Akam RG: Rtl- Giran RH: Rindlerin Hayat RI: Rhlet RN: Rubai Nevesi R: Rindlerin lm

xi

R: Rubai 2 R': Rubai 5 R: Rubai 8 S: Ses SB: Sonbahar SBS: Sleymaniyede Bayram Sabah SE: Sefer SEG: Sessiz Gemi SER: Seranad SG: Selim Giraydan SM: Sz Meydan SR: Seyfiye Refakat SS: Siste Syleni SSG: Selim Saniye Gazel SY: Syler : evk A: ark E: erefbad OG: d Olmayan Gnl T: ekip Tun T: Tercih TA: Tazmin TE: Telki

xii

TEM: Tem TGH: Tahmis-i Gazel-i Hmayun TGRD: Tanbri Cemilin Ruhuna Gazel TO: Toplay TUM: Trdan Mlhem U: Uu UF: Ufuklar DI: skdarn Dost Iklar VG: Veda Gazeli V: Viranba VU: Vuslat VV: Vahdet-i Vcud YD: Yol Dncesi YG: Yol ve Gece ZE: Zevkabad Z: Ziyaret

GR YAHY KEMLN HAYATI, KL VE SLUBU, A. HAYATI Yaad dnemin edebiyat anlayna yeni bir bak as getirerek, kendisinden sonraki dnemlere de k tutmu olan Yahy Keml Beyatl 1884 ylnda skp te domutur. Yahy Kemlin asl ad Ahmed gahtr. Babas Nili brahim Naci Bey ve annesi Vranyal Nkiye Hanmdr. irin annesi Leskofal Galip Beyin yeenidir. Yahy Kemlin Nie gelip yerlemi bilinen ilk atas ehsuvar Beydir ve soyadn da bu ehsuvar isminin Trkesi olan Beyatl olarak almtr. ( ZBALCI, 1996 : 9 - 10) Yahy Kemlin ocukluunda ve hayatnn ileriki dnemlerinde de etkili olacak en nemli isim annesidir. ir, ilk eitimini annesinden almtr. Bu, dn bir eitimdir; annesinden Yazcolu nun Muhammediye adl eserini dinleyerek byr. Yahy Keml 1889 da Yeni Mektepe, 1892de de daha iyi bir eitim alaca dnlerek Mekteb-i Edebe verilir.( BEK, 2005 :19-21) irin babas, annesinden farkl bir dnya grne sahiptir. Annesi, geleneklere bal bir ehir olarak grd skp ne kadar sevmekte ise babas o kadar bu ehirden ayrlmak istemektedir. Bu durum karsnda annesinde znt ile berber ilk hastalk belirtileri grlmeye balar. Babasna gre Selnik daha Avrupal bir ehirdir ve srarlar sonunda Selnike tanrlar; ancak annesi bu duruma dayanamayarak epeyce hastalanr. Tekrar skpe dnmelerine ramen iyileemez ve lr. 1898de tekrar Selnike tanrlar ve babas burada evlenir.(BEK,2005: 21-24) irin skp zlemi de bu dnemde balar. Buna, annesinin skp sevmesinden dolay irin annesine duyduu zlemin yansmas da denilebilir. Yahy Keml 1902de tahsil iin stanbula gnderilir ve annesinin akrabalarndan birinin konanda kalmaya balar. Bu konak irin hayatndaki dnm noktalarndan biridir. Mzik zevki, burada, Hac rif

Beyden dinledii alaturka msk ile oluur. Konakta tant ekip Bey ismindeki Avrupa hayran gen ve onun Avrupa hayat ile ilgili dnceleri Yahy Kemli etkileyen bir dier noktadr. Dnemin genleri arasnda yaygn olan Avrupay grme isteinin de etkisiyle ailesinden habersiz Parise gider.( AYVAZOLU,1999:20-22) Bu dnemde tarih, millet ve vatan konularnda dncelerinin ekillenmesinde byk rol oynayacak olan byk Fransz tarihisi Albert Sorelin rencilerinden olur. Trklk kavramn yeniden dnmeye balar. Vatan topra, tarih, millet btnln, Trklk kavramn anlamadaki nemini kefeder. 9 yllk Paris yaamnn ardndan 1912de stanbula dner. stanbula dndkten sonra Darafakada Eyp Rtiyesinde, Medresetl-Vizinde retmenlik yapar. Lozana giden heyetin iinde mavir olarak bulunur.1923te Urfa milletvekili olur. Varova ve Lizbon elilii de yapan ir 1947de Pakistan bykelisi seilmitir. 1958de barsak kanamas sebebiyle hayata veda eder.

B.KL VE SLBU Yahy Kemlin kiiliinde ve edeb ahsiyetinin olumasnda phesiz ki ocukluk dneminin alkantlarnn rol byktr. irin annesi Nkiye Hanm dindar bir insandr; Mslman bir ehir olan skpte yaamak, burada lmek ister. Ancak babas brahim Nci Bey Avrupallamak taraftardr ve buna uygun olmadn dnd skpten tanmak ister. Bu durum karsnda ir, annesiyle daha ok kenetlenir. lk dn eitimini annesinden alan irin dn inancnn ekillenmesinde, annesinin lmnden sonra devm ettii Ruf tekkesinin de rol byktr.(ZBALCI,1996:71) ocukluundaki zorak ayrl ve sonraki yllarda yurt dnda geen dnemler ir iin gurbet duygusunun kaynadr. Balkan ehirlerinde geerken ocukluum Her lhza bir alev gibi hasretti duyduum. (KGK, AD) Kendi Gk Kubbemiz de yer alan Kaybolan ehir iirinde skp e ocukluuna ve annesine duyduu zlemini u ekilde dile getirmitir: skp ki Yldrm Beyazd Han diyrdr, Evld- Fatihna onun ydigrdr. Firze kubbelerle bizim ehrimizdi o; Yalnz bizimdi, ehre ve rhiyle bizdi o. Ben girmeden hayt afaklandran aa, Bir sonbaharda annemi gmdk o topraa.

Annesinin lmnden sonra tahsil iin stanbula gnderilen ve burada annesinin akrabalarndan brahim Beyin konanda kalan Yahy Keml, bu konakta Hac rif Beyin msk ile yorulmu toplantlarna katlm ve byk Trk betsekr Itrnin mziiyle tanmtr.(BEK,2005:32) Sonraki yllarda bu byk bestekr iin yazd Itr iirinde; ok zaman dinledim Nev-Kr Bir terennm ki hem geni hem h; Dalrken Nevnn esrr, Balyor ark ufuklarnda vuzh; Mest olup szlerinde her heceden, Yola dm birer birer geceden Yryor fecre elli milyon rh diyerek bu msknin ne kadar etkisinde kaldn ifde etmitir. Yine ayn iirde yer alan; Msksinde bir taraftan din, Bir taraftan btn hayat akm; Her taraftan, Boaz, o ehryin, Mvi Tuncayla gr Frat akm, Nice seslerle, gk ve yerlerimiz, Hznmz, evkimiz, zaferlerimiz, Bize benzer o kinat akm dizeleriyle de, Itrnin eserlerinin kendisine yalnz msk zevki deil, ayn zamanda lkeye, bu millete ait her eyi artrdn da anlatmtr. Bu da irin, bu millete ait her unsuru bir btn olarak dndn gsterir.

Yahy Kemlin 1903 te Parise gitmesi ve burada Camille Juliann, Fransa topraklarnn uzun bir srede Fransz milletini yarattn anlatan dncesi ile Trk milleti ve Trk tarihi ile ilgili yeni bir dnce dnyasnn iine girmitir. ir, 1071i bir balang olarak alp, bu tarihten itibaren Anadolu topraklarndaki Trk milletinin tarihini, eserlerini incelemeye balamtr.(BEK,2005:53-54) Malazgirt iirinde dncelerini; Senden evvel bu vatan vard bu millet vard; Yine bki kalacaklar lmnden sonra Bu gr geri byk bir gerektir. Lkin aksettirebilmez bu senin varln, Bir uzun hadisedir varlnn tarihi msralaryla dile getirmitir. Pariste yaad dokuz yl irin sla zlemi ektii yllardr ayn zamanda. Ancak bu zlem daha sonraki yllarda elilik grevi ile yurt dnda bulunduu yllarda da devam etmitir. Varovada eli iken kaleme ald Kar Mskleri iiri bu zlemi anlatr: Bin yldan uzun bir gecenin bestesidir bu. Bin yl srecek sanlan kar sesidir bu. Zihnim bu ehirden bu devirden ok uzakta, Tanbri Cemil Bey alyor eski plkta. Sandm ki uzaklat yaan kar ve karanlk, Uykumda btn gece Krfezdeyim artk!

Yahy Kemlin iir anlay ve slubu ile ilgili olan dier nemli bir nokta da parnasyen olduu ile ilgili grlerdir. ir bunu kesinlikle reddeder. Parnasyen iirin, imkanszlk, histen uzak olma ve irin kendi kiiliini gizlemesiyle olutuunu ancak kendisinin asla bu tanmlara uymadn belirtir.(BEK,2005:231-232) Yahy Kemle gre iirin temeli szcklerdir ve bunlar anasnn ak st gibi temiz bir dile aittir. ir stanbul dnda yetitii iin stanbulda konuulan Trkeye hayrandr ve onun adeta bir mskyi artrdn syler. ire gre dil tarih boyunca deiip gelien ve vatann topraklar zerinde yaayan insanlarn kltrleriyle yorulup ortaya konan bir sretir. Mallarme nin iir Kelimelerle Yazlr szn ilke edinmi ve bu milletin benimsedii dili, szckleri kullanmtr.Ahmet Hamdi Tanpnar Yahy Keml adl eserinde Yahya Kemalin Avrupada bulunmasnn irin iirine ve diline yeni bir bak getirdiini vurgulamtr.Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Dilci Gzyle Kendi Gk Kubbemize Bak balkl makalesinde iiri bir dil iilii olarak nitelendirmi ve airin kulland szcklerden yola karak irin iirlerinde bir masal anlatma havasnn hkim olduunu ifde etmitir. Yahy Keml, Pariste bulunduu sre iinde Fransz edebiyatn yakndan yanma frsat bulmutur. Fransz irlerinin eserlerinin kklerinin eski Yunanda olduu sonucuna varr. Zaten Avrupa kltrnn kkeninin Eski Yunan ve Latin kltrne dayanmas da bu grlerini pekitirir.O dnemde Trk aydnlar arasnda da Avrupaya ve zellikle de Fransaya ve burann kltrne olan eilim neticesinde, edebiyatmz eski Yunan edebiyatna dayandrma, bir nevi doudan alp batya tama dncesi egemen olmutur. Yahy Kemlin balatt ve Yakup Kadri ile birlikte srdrdkleri bu akma Nev Yunanilik denilmitir. Ancak bu akm fazla rabet grmemi, ksa sreli olmutur.( ZBALCI,1996:215-216)

Yahya

Keml

her

ne

kadar

edebiyatmza

Batl

bir

bak

kazandrmaya alsa da eserlerinde dou edebiyatlarnn zellikle ekil konusunda etkili olduu grlr. Ok dnda iirlerinin hepsini aruz lsyle yazmtr. Ancak ekilde eskiye bal kal ierikte farkl bir boyut kazanmtr. Bireysel duygulardan ziyade vatan, lm, tabiat gibi tm insanlarn duygularn ifade edecek konular arlkl olarak ilemesi de bunun gstergesidir. ir, yaarken, eserlerini kitap haline getirmemi ancak lmnden sonra stanbul Fetih Cemiyeti tarafndan kurulan Yahy Keml Enstits eserleri kitap haline getirmi ve yaynlamtr.

BRNC BLM 1.YAHYA KEMLN RLERNDE KELME DNYASI 1.1 YAHYA KEMLN RLERNDE KELME ALELER 1.1.1 Tabiat ile lgili Kavramlar Tabiat; iine pek ok kavram alan geni ifdeli bir unsurdur. Yahy Kemlin iirlerinde de nemli bir yer tutar. ir ou zamn zlem duyduu, bulunmaktan zevk ald yerleri anlatrken tabiat ile ilgili kavramlara bavurmutur. Bunlarn toplam skl 1007dir. Tabiat iinde deniz ve gkyz ayr bir yer tutar Yahy Keml iin. Deniz ile ilgili szcklerin toplam frekans 137, gkyz ile ilgili szcklerin toplam frekans ise 310dur. Tabiat ile ilgili kavramlar ve sklklar: Da szcnn skl 32dir ve irin en ok kulland szcklerden biridir. Dalar ounlukla zamnn tabiatta oluturduu deiiklikleri anlatrken bazen de ycelii ile benzetme unsuru olarak kullanlmtr. Kar dalarda tutumu gibi gl baheleri, Koyu bir krmzlk gkten ayrmakta yeri (SBS, KGK) Yz elli yl, sra dalar birer birer ycelir Ve kbet Dedenin anl anl devri gelir (ESM, KGK) Bzen kader, gelen bora hlinde zorludur; Dalar nasl bakarsa siyah ufka yle bak. (RH, KGK)

Dalar aarrken konuurduk tepelerde, Sen nerde o fecrin aaran dalar nerde. (, KGK) zurde bir tahasss ile raedr olur Az sonra dalar egaf engz i ir eden Snbl, meneke mjde resn- bahr olur (MR, B) Rzgr Yahy Kemlin iirlerinde deta canl bir varlktr; ounlukla da bir haberci. Bu szcn frekans 27dir. Fethedilmi uzak diyrlardan, Vatan stnde hrr esen rzgr, Ses gtrm btn bahrlardan (I, KGK) Yollarda kalan gzlerimin nrunu yordum, Kimdir o, nasldr diye rzgrlara sordum (TE, KGK) Bir gzel ark sylyor rzgr Adalardan gelen bu mektupta (EM, KGK) Rzgr bazen de benzetme unsuru olarak kullanlmtr. Dinliyor hepsi byk htralar rzgrn (SBS, KGK)

10

Nice bin atl kaplmt fetih rzgrna (OR, KGK) Gerek anlamyla rzgr da ska kullanlmtr: Kararan e gzlerimle rzgrda

Sizi dn bekledim o yollarda! (GB, KGK) Her mevsimi bir yaz ve esen rzgr baka (VU, KGK) Tepe de zlenilen yerleri, gzel manzaray ifde iin kullanlm bir szcktr. Ayrca stanbul yedi tepedir ve irin stanbulu anlatrken kulland nemli bir szcktr. Frekans 17dir. Sana dn bir tepeden baktm azz stanbul! (BBT, KGK) Ry gibi bir akam seyretmeye geldin ok benzediin memleketin her tepesinde (BT, KGK) irin tabiat ile ilgili kulland kavramlar ve frekanslar ise u ekildedir: NO 1 2 3 KELME su da bahe FREKANSI 33 32 29

11

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

rzgr te tepe mevsim brn, iklim, esmek b bd, cy, seher kar, ta, toprak fez, vadi dal, ova, sahra, servi, tabiat,yamak emen, gzr, sis, somki,

26 20 17 13 12 11 10 9 8 7 5 4

cihl, aldamak, eme, oban, dere, hk, 3 kiver(iklim), nr, ot, saba, le, tfan, trb(toprak), uurum, yamur

17

bayr, nar, ebrk(yapraklar), ecr, girdab, gl, 2 gurb, gsn, nesm, nadika(bahe), poyraz, ravza, rez, riyah(rzgrlar), servilik, yama, yayla

18

asan, as (aa), berr (toprak), beyban (l), bd 1 (aa), bozkr, cebel, am, ayr, emenzr, enhr (rmaklar), frtna, guys, hr, kasrga, koru,

12

llezr, orman, (yldrm),

mecr, resha sarsar

mezhere, (damla), (rzgr),

msemmes, (bahe), sz sarp,

nehir, sika (ate),

riyz

ebnem, evhik, imek, vezn (esici), vreyka (yaprak), yel, zehrb Tablo 1 Yahy Kemlin iirlerinde gkyz ile ilgili kavramlara ska rastlanr. Bu kavramla tabiat ile ilgili tasvirlerin yan sra hatta daha fazla byklk, engin ve ycelik kavramlarn anlatmak iin kullanlmtr. Bazen de, benzetme unsuru olarak kullanlmlardr. Bu szcklerin toplan frekans 310dur. Gkyz ile ilgili kavramlar ve frekanslar u ekildedir: NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 KELME ufuk gk gne yldz sehib(bulutlar), sem mh/meh, afak, felek mehtb ar kamer FREKENSI 58 28 26 19 18 17 16 14 12 10

13

11 12 13 14 15 16 17

hava/heva, mihr bulut, fez fk, bedr, gkyz eflk, gkkubbe, sehib(bulutlar) ay smn, encm, mukmir(mehtapl ) ahter(yldz), Pervin(lker zhre Tablo 2 berk, Yldz),

8 7 5 4 3 2

gurup, 1 necm, semvt,

mkevkeb(yldzl),

Sitare, suh (yldz), tan, yldrm,

Bu kavramlar arasnda ufuk /fak szc en ok kullanlm olandr ve frekans 63tr. Bu szck bz iirlerde tm vatann simgesi olarak kullanlmtr: Hrr ufuklarda donanm iki yz pre gemi Yeni domu aya baktklar yerden geliyor (SBS, KGK) Be on yl nce, grr myd byle ta yn? Bugnse yeryz hep madde, her ufuk madd Demek ki lemin artk grnd serhaddi (YD, KGK)

14

Dalrken Nevnn esrr, Balyor ark ufuklarnda vuzh. (I, KGK) Akam gne artk deniz ufkunda silindi, Huly gibi yalnz gezinenler kye indi (, KGK) Ufuklar gnein hayat bulduu yerlerdir. Gnein varl da yokluu da zamn belirler. Bu nedenle kimi zaman ufuk zman anlatmak iin kullanlmtr. Her gnn ufkunu sardka gece Dediler: Belki son akamdr bu. (MS, KGK) Dnlmez akamn ufkundayz. Vakit ok ge (RA, KGK) Ufuklar yeniliklere alan kapdr bazen de: Rh ufuksuz yaamaz. Dalar ufkunda mehbet, Ova ufkunda huzr, Deniz ufkunda tesell duyulur. (UF, KGK) Her hamlesiyle, rh, o elikten kanatl ku, Ufkunda bir dakka grnmeksizin kara, Hr gkte hr denizde uar, hr ufuklara. (U, KGK)

15

Gne, Yahy Keml iin det canl bir varlktr: Gnein vehmi saraylar yratr camlardan; Elde bir krmz kseyle ufuktan ekilen, Nice yz bin senedir arkn k mimr Byle mmur eder ettike hayl skdar. Az srer geri fakr skdarn saltanat; Esef etmez gnein imdi eler yktna, (HAY, KGK) Gne akamn da habercisidir. Akam gne artk deniz ufkunda silindi Huly gibi yalnz gezinenler kye indi. (, KGK) Bu ziyrette vakit geti, gne batt, yazk! Haz ve duyguyla Atik Valdede bir gn yaadk. (Z, KGK) Gne altn denizden alalyor; Nce kayserlerin donanmalar Uurum ufka durmadan dalyor. (MA, KGK) Gk kubbe Yahy Keml iin vatan anlatan bir simgedir. Kendi gk kubbemiz altnda bu bayram saati,

16

Dokuz asrnda btn halk, btn memleketi Yer yer aksettiriyor mvileen manzaradan (SBS, KGK) ok haykrdm cevb eder yok Gk kubbede sanki kimseler yok (B, syf 42) Trk edebiyatnn her dneminde, ay, ska kullanlan bir szck olmutur; ou zamn da benzetme unsurudur. Yahy Kemlin iirlerinde gkyz ile ilgili kavramlar arasnda ay / bedr / kamer kullanlanlardandr. Bu szcklerin toplam frekans 35tir. Arz- ceml ederdi kamer bir per gibi Bedrin bu hlidorusu y irnedir (TEM, B) Bzan kamer bulutlarn altnda bir gelin Vaz vakur a hunu tanzr eder gibi (LST,B) Envr- kamer amlarn altnda mzeyyen Bir sye-i smn-i dil-viz sererken (LS, B) Mh szc ounlukla sevgili iin kullanlmtr: Grdm ol meh dun l atup lhurdan Gl yanaklar stne yamak tutunmu nrdan (MG, ER) Bir gn ser-i kyundan eer gesek o mhn szcleri en ok

17

Billh o emenzr yanar dmenimizden (TA, ER) Tutuur meale- dille mery-y huzz Hsn ak ortada bin mh bin ahterle dner (TCRG ER) Yldz / ahter / necm/ encm szcklerinin toplam frekans 23tr. Yldz da ounlukla bir benzetme unsurudur. Her rh alp da kinta, Keyfince semda bulsa mesken, Tlih bana dnse, nzikne: Bir yldz verse mlikane (BM, KGK) Bir yldz akt, gk ve deniz sarmar gibi, Vuslatta ilk pmeyi andrd anszn. (BYA, KGK) Bir zaman gk yznde yalnz o ses, O terennm kalr; Gayolur dinledike yldzlar (GEB, KGK) Yahy Keml ocukluundan itibren srekli yolculuk yapm bir insandr. Yaad gezdii yerler de ounlukla deniz kysndaki ehirlerdir. Bu nedenle deniz irin hayatnda nemli bir yer tutar. iirlerinde deniz ile

18

ilgili kulland szcklerin toplan frekans 137dir. frekanslar u ekildedir: NO 1 2 3 4 5 6 7 8 KELME deniz sahil gemi dalga, derya, ky,yelken, sandal dalgalanmak, ummn

Bu kavramlar ve

FREKANSI 40 15 10 8 4 3 2

bahr, dalgal, kayk, koy, krek, liman, med

bdbn(yelken), dalg, ebhr (denizler), flk, 1 keti, krfez, kumsal, lenger (gemi zinciri), mers (liman), mevc, nhud (gemi kaptan), olta, vapur, yelkenli, zevrk (kayk), zevrke (kk kayk) Tablo 3 Deniz cokunluun, sonsuzluun ve zgrln simgesidir. Yahy

Kemlin iirlerinde, deniz ile ilgili dier kavramlar da bu anlam pekitirir: Bir yaz sonu yelkenleri snm gemilerden Son boluu grdk gneim batt yerden Bir sarp uurumdur denizin ufku denen yer

19

mrn ksa rysna demez bu seyhat (B, syf 19) Bir keti hayl ile fka yelken a Deryy dinle gr nice esrar sylenr (DEB ER) Denizin sesi iri derinden etkiler; bu ses kimi zamn bir mskdir: Daldm coup giden denizin mskisine (HH, KGK) Binlerce azdan bir ilh gibi engin Sesler denizin ufkunu utan uca sard (DE, KGK) Altnda gr deniz ki ezelden kpkldr Hi durman grlts bir trkdr, geni, Milyonca haykr dolu, milyonca sesleni (U, KGK) Tabiat iinde bitki ve iek adlar da nemli yer tutar; toplam frekans 114tr. Bu kavramlar ve frekanslar u ekildedir: NO 1 2 3 KELME gl aa lle FREKANSI 60 11 10

20

4 5 6 7

yaprak iek snbl

9 5 3

ezhr (iekler), yonca, sarmak, zevhir 2 (iek)

defne, glen, karanfil, llezr, meneke, 1 kfe (iek), yasemin, zambak Tablo 4 Gl, Trk edebiyatnda her zamn en ok sz geen iektir. Kimi

zamn sevgili kimi zamn arabn rengi kimi zamn da mutluluun simgesidir. Yahy Kemlin en ok kulland iek ismi de gldr. Zamn o gl gibi gl grmemi zamn olal Gln gzellii dilerde dstn olal (SM, ER ) Ey gl skta varma emreyle blble Glende mest-i zevk olan ahbb uyanmasn (G, ER) Bir hayli yldr at yok gonca-i gln Feryd gelmez oldu bu glende blbln (GG, ER) Hfzn kabri olan bahede bir gl varm Yeniden her gn aarm kayan rengiyle (R, KGK)

21

Blblden o elencede feryd iitilmez, Gl solmay mehtb azalp bitmei bilmez, (VU, KGK) Her sabah baka bahr olsa da ben uslandm, Uramam bahelerin semtine glden yandm (BU, KGK) Altn kadeh her elde, gne her gnldedir; spanya varlyla bu akam bu gldedir (ER, KGK) Lle ise iirlerde 10 defa kullanlmtr. Bir iki lle tutup imdi hem zamn yerine Sktu kullanrz (bir tepede) ekseri nian yerine (B, syf 22) Ey imdi gen len, kalacak dilde zikrimiz Biblosda lleler gibi solduka bikrimiz (BK,KGK) 1.1.2 Zaman le lgili Kavramlar Yahy Kemlin iirlerinde zamn ile ilgili kavramlar nemli bir yer tutar. ir duygularn ifde ederken bu duygular, iinde bulunulan zamnn bir paras gibi grr deta. irin zamn ile ilgili szcklerinin frekans, btn iirlerinde toplam 1027 dir. Zamn ile ilgili kavramlar ve frekanslar: NO 1 KELME gn FREKANSI 72

22

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

gece zaman mr artk, yaamak bahar, devir, akam, yl bugn saat, eb, imdi vakt yaz n, dem, sonra hl sabah dn, mevsim birden, evvel, fecr bazan, sene hazan, lahza, yer yer,

62 55 50 40 32 30 25 24 23 22 20 17 15 14 13 12 11 10

23

20 21 22 23 24 25 26

asr, dim, gh gemi, nce, ya bayram, dakika, devre, ezel, ezel, sonbahar, dehr, eyym, mz, mdm, nihyet defa, hafta, leyl, saniye, tarih ebed, gelecek, leyl, m

9 8 7 6 5 4

hir, n, anszn, baz, bek, a, gene, 3 gndz, hengm, henz,Mart, Mays, Nisan, subh

27

Austos, kbet(sonunda), bki, er, erken, 2 ge, hemen, ihtiyarlk, mukmr (mehtapl gece), mddet, rz, terin

28

t, dim, elan (hl), eshr (sabah), gaaib, 1 gh b-gh (vakitli vakitsiz), hemdem, herbr (dim), ilel ebed, k, kn, mebbeden, ngh, ngehan, sayf (yaz), sermed (srekli), afak, imdenger, it, vde, vehleten, yarn Tablo 5 Yahy Kemlin iirlerinde gn kavram (gn,eyyam,bugn, rz)

zaman ifdeleri iinde en ok kullanlandr. Frekans 105 tir. Gn ir iin kimi zaman belirli bir gn kimi zaman da geni bir zaman dilimini iine alr: Cennette bugn glleri am grrz de

24

Hl o kzl htra titrer gzmzde. (A, KGK) Hepsi der : << Hangi ehir grm onun grdn? Bizim stanbul u fethettiimiz mutlu gn! >> (FG, KGK) Ben yolcuyum bugn. Yolun ufkunda amlca Hl grnmyor; (KD, KGK) Rhtmda kalanlar bu seyhatten elemli, Gnlerce siyh ufka bakar gzleri nemli. (SG, KGK) Mz kynde, htralar glgesinde kal! Yaklatn tabiati gnlerce seyre dal (GE, KGK) Yahy Kemlin zaman ilgili olarak, geceyi ifade eden kavramlar da sk kullandn grrz.Bunlarn toplam frekans 95 tr. ir gndz ise 3 defa kullanmtr. Gece ir iin bzen hzn ve yalnzlk ifde eder: Bin yldan uzun bir gecenin bestesidir bu Bin yl srecek zannedilen kar sesidir bu Sandm ki uzaklat yaan kar ve karanlk Uykumda btn bir gece Krfezdeyim artk! (KM, KGK) Ancak ounlukla sevgili ile buluma ve mutluluk ifde eder.

25

Eyym geer m da srmez eb olur Ak ehli hiredmend ise Cem-mezheb olur Derk etmemek isterse gnn getiini Hem cm ile hem yr ile leb-ber-leb olur. ( R8, R) Yaamak zevki her saatte esen, Dim nurlu bir geceydi zamn. (EP, KGK) Bu eb mest ol ki tli vsl- yr etti sansnlar Hur- neve cm- vasl serr etti sansnlar. (ZE, ER) Akam ise Yahy Keml iin tabiatten ayrlmaz bir btndr ve iri mutlu eden bir zamn dilimidir. Ry gibi bir akam seyretmee geldin ok benzediin memleketin her tepesinde. (BT, KGK) Git bu mevsimde gurup vakti Cihangirden bak! Bir zaman kendini karndaki ryya brak! (H, KGK) Kandillide eski bahelerde, Akam kapannca perde perde, Bir htra zevki var kederde. (AKM, KGK)

26

Zamn szcnn frekans ise 55 tir ve en ok kullanlan szcklerden biridir. Bu kavram bazen sresi belli olmayan bir dnemi ifde ederken bazen da somut bir varlk gibi dnlmtr. Artk demir almak gn gelmise zamndan, Mehle giden bir gemi kalkar bu limandan. (SEG, KGK) k tayy- zamn et alr her perde Bir devr geir istediin her yerde Ben hicret edip zamnmzdan yaadm stanbulu fethettiimiz gnlerde (H, R) En uzun namesiyle bir mddet, Gayeder yer yznde dinliyeni; Bir zaman gkyznde yalnz o ses (GEB, KGK) Bir hazz tkenmez gece sanmakla zamn, Grmezler ufuklarda afak skt n. (VU, KGK) Yahy Kemlin iirlerinde mrn frekans ise 50 dir ve en ok kullanlan szcklerden biridir. Bu szck lm ve hayatn son zamanlarn anlatrken daha ok kullanlmtr. Sende birok geceler gese tkenmez hazla Kapasam bylece mrn bu gzel yapran. (R, KGK)

27

Bir kerre sevip vuslata erdiyse cihanda, mrn iyi rysna dalsn, uyusun rh. (BDM, KGK) lmek deildir mrmzn en fec ii, Mkl budur ki lmeden evvel lr kii (D, KGK) mrn sonu akam gibi gittike kararsa Son bahede son kular uzaklasa Boazdan (B, syf. 31) mr, ir iin gzel yaanmas, deeri bilinmesi gereken bir zamandr: Gemi gn dil balayrak yd etme Ferd ki henz gelmedi feryd etme Ferd ile tiye sakn kurma temel Hohl geir mrn berbd etme. (B, syf. 39) Bir mr-i kneye bir dem reh gerek Bedr- temmma nazarn demesn felek Meclisde ay n bu eb merebimcedir. (SR, ER) Artk szcnn frekans 40tr. Bu szck u andan sonrasn anlatr. Bu da Yahy Kemlin yeni balanglara, ne kadar nem verdiini anlatr. Artk demir almak gn gelmise zamandan

28

Mehle giden bir gemi kalkar bu limandan (SEG, KGK) Lkin bu ikinci varlmda, Son devrede, ihtiyrlmda, Artk ekilince sz ve sazdan, mrm -Erenkynde gesin. (BM, KGK) Bozulmu anlyorum, ktm seyhatte Cihan ve ben deiliz artk eski hlette (YD, KGK) Fn mr biter, bir uzun sonbahr olut Yaprak iek ve ku dalr trmr olur Mevsim boyunca kendini hissettirir ved Artk bu dadaayla uuldar deniz ve da. (SB, KGK) 1.1.3 Duygu ile lgili Kavramlar Duygu kavram ile ilgili seilen szckler elbette ki kiinin yaamnn ve kiiliinin yansmasdr. Yahy Keml in hayatnn byk bir blm yurt dnda gemi, dolaysyla bu, iirlerine hasret, hzn, hicran olarak yansmtr. zellikle Eski iirin Rzgryla isimli iir kitabnda duygularn gnl ak sevd olarak ifde etmitir. iirleri, kimi zamn bir gzele kimi zamn da vatann her hangi bir kesine duyduu hasreti ak anlatmtr. irin, iirlerinde duygu kavram ile ilgili szcklerin toplam frekans 742 dir. Bu kavramlar ve frekanslar u ekildedir:

29

NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

KELME gnl, ak kalp sevmek cnan hzn hazin, nee sevd derd, his, nev keder, yr k h, hicran, sevgili alamak, duygu, haz, mesud, en, vecd manev ci, girye (alama), mutlu, sezmek ilham, km (istek), keyf, korku, saf, yran

FREKANSI 61 57 42 27 22 19 17 15 14 12 11 10 9 7 6

azim, bahtiyar, gaml, hasret, heves, huzur, 5 ac, azb, comak, gam, mell, rahat, rikkat, 4 saadet, sevgi, vehm dalgn, garm, gayz (fke), huzz, kahr, kederli, 3 mtem, merhamet, ahzan, ek, muhabbet, cebn mbtesim, (korkak), 2 ferahlk, sevimek, sz, sitem, eyda, rpermek, vef

19

acmak, endieli,

asabiyet, ferah,

cokun, dilra, dil-viz (gnl alan), dild, elem, ferahlamak, gzya, hassas, hrs, ibtisam (glmseyen), kskanmak, korkulu, kskn, melli, mest, naz,

30

sevin, szlamak, dn, mdn, md, zgn, yes 20 ml (istek), asab, ile, dilddegn (k), 1 dilmest, dilrub, elemli, emn (korkusuzluk), emn, esef, fuad, gam-efken, girye-fez (alatan), gufrn (merhamet), gurur, handekr (glen), handenm, hande-vere, hazen, hecr, hev, ilenmek, ind, kzgn, korkmak, korkun, ksmek, kad (mutlu), mahsud (kskandrma), mil (hevesli), mihnet, mbk (alatc), nd, nazl, nefret, neat, peresti (iddetli sevgi), rif (merhametli), srr (sevin), dgam (sevinli), agaf-nisar (sevgi saan), ven (matem), rknt, zlmek, znt Tablo 6 Gnl szcnn frekans 61 dir ve en ok kullanlm olan szcktr. Kalb ise 42 defa kullanlmtr. Yine kalp anlamndaki fud ise 1 defa kullanlmtr. Gnl ounlukla, Yahy Keml in iirlerinde ayr bir varlk, seslenilen bir canldr. Gnl hem aka yan hem har ner ol le- meyle Grenler sevdiin ihrk bin-nr etti sansnlar (ZE, ER) Yer yer serildi glene kle-i emen Meyyl-i c mukayyed-i bd olmadn gnl Sad hayf o sayd olunmayan hya d olup Bir kere neve-yb- murd olmadn gnl (OG, ER) Gnlm bu sevincin halecniyle kanatl

31

Bir tze bahr lemi seyretti felekte. (S, KGK) Silkin ve skin ol! dedim, vre gnlme, Artk kederli hisleri bir bir iinden at! (GZ, KGK) Bre gnller! Ne giden son gemidir bu! Hicranl haytn ne de son mtemidir bu! (SEG KGK) Bir zirveye konmayan hmdr ki gnl zdeliin hev-y evkinde yaar (SER, R) Kalb de zntnn, akn bzan da inancn trifidir Kalbim zaman zaman bu haberlerle burkulu Zihnim dnceden dank, gzlerim dolu. (DD, KGK) T iindendi gelen hkr, Kalbinin vard derin bir kr. (NA, KGK) Rum vezr, eski manastrda ederken secde, Kalbi ok dolduran mn ile gelmi vecde. (KM, KGK) Ak bzen bir sevgili bzen de vatan iindir. Yahy Keml in iirlerinde, ak ve k szcklerinin toplam frekans 68 dir. Cmle lezzetten lezz iksirsin ey zehr-i ak Zevki derdinden alan her rh dermandan geer (GA, ER) Keml vz- lhtiyle naklet kssa- ak Hud Dvd u bldan negamkr etti sansnlar (ZE, ER)

32

Bezminde eb-be-eb leb-i cnan lsn- ak Ate-misl olur mu sen teden olmasan (HG, ER) stanbulun yledir bahr; Bir ak oluverdi inalk. (EB, KGK) Mehlika Sultan a k yedi gen Gece ehrin kapsndan kt (MS, KGK) Ak ire ac verir kimi zamn ancak sevgi ve sevd gzel duygular iin kullanlmtr Yahy Keml in iirlerinde. Yine sevdya kanatlansam azz stanbul! (R, KGK) Ey sevgi anladm bu uzaktan sad ile, mrn yegne lezzetidir htran bile (HA, KGK) Dorulduumuz ufka giderken Sevdl yzlerle, yunuslar Yol gsteriyordu. (SU, KGK) Yahy Keml in iirlerinde nemli bir nokta da cnan szcnn ska kullanlm olmasdr. ir belki mehl bir sevgili iin bu szc kullanmtr. Erenky nde bahr iirinde; Cnan aramzda bir adnd. rin gibi hsn na unvan diyerek irin sevgiliye bu isimle hitp etmeyi setiini anlyoruz. Bu szcn frekans ise 22 dir. Cnanla gezdiim kylar, srdm hayat (Y, KGK) Bu derin zmrtte

33

Biz de cnanla beraber varz (F, KGK) Km olmadk msferetin bu lemin Cnanla meyle son gn ey mevt sendeyiz (AHG, ER) Hazar da erse Keml el eker mi cnandan Lebinden om mehe m-y arz dklr. (HG, ER) Yayan her fn Yayan rh zler Her skldka arar Dar haytnda ya dost ufku, ya cnan ufku (UF, ER) Bir uykuyu cnanla berber uyuyanlar, mrn btn ikblini vuslatta duyanlar (VU, KGK) Bir hybandr ki hasret ky- cnandan geer Her geen cnna peyvest olmadan candan geer. (GA, ER) Ak, sevgi, sevd gibi duygulanmalarn yan sra hzn, hasret gibi insan zntye boan duygular da Yahy Keml in iirinde yer bulmulardr. iri hznlendiren kimi zamn bir yer kimi zamn da mrn bir dnemidir. Fn mr biter, bir uzun sonbahr olur Gnler hazinleir, geceler uhrevleir (SB, KGK) Hicran gn ortasnda ten bir horoz gibi Seslendi pek vakitsiz iim yand anszn. (HA, KGK)

34

Sindi smsna akam hzn, (NA, KGK) Balkan ehirlerinde geerken ocukluum Her lhza bir alev gibi hasretti duyduum. (AD, KGK) Yllarca uzaklarda yaarken, stanbul u hicranla tahayyl, beni yordu (SU, KGK) 1.1.4 Yer ile lgili Kavramlar Yahy Keml yurt dnda bulunduu yllarda vatan zlemini dile getirirken; yurda dndkten sonra da stanbulda gezip grd yerleri, buralarda ilgili hislerini iirlerinde anlatmtr. Bu yerleri anlatrken ya da doann zamn iindeki deiimine hid olurken yer kavramlarn kullanmtr. Bu kavramlarn toplam frekans 503dir. Yn ile ilgili szckler de yer kavram iin deerlendirilmelidir. Yn bazen irin zlemini duyduu bir yeri ya da tabiatn, manzarann kendisinde uyandrd duygular anlatmada kullanlmtr. Yn ile ilgili kavramlarn toplam frekans ise 289 dur. Bu kavramlar ve frekanslar u ekildedir:

NO 1 2 3 4 5 6 7 8

KELME yer lem dnya yol cihan ehir semt diyr

FREKANSI 86 50 40 38 37 26 17 16

35

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

gurbet lke meydn kinat ev, hudut, kasr bura, dehr, serhd, sokak ada, yeryz dergh, dvan, ky, sahn (avlu) mihrbd, oda, saha, saray, seray, zemn baharbad, gerdn (dnya), hyban (yol), kne, kiver (memleket), ky, kuyu, ry, sr, hrh, zevkbd

15 13 12 11 8 6 5 4 3 2

19

avlim (dnya), belde, berr, cy (yer), cevnib girdigr (taraflar), (dnya), cilvegh, hkdn el (yer), (dnya), mahal,

hayalhane, hsn (kaleler), iklim (yer), itler, kara (yer), kaz, kk, mahalle, mtemhne (dnya), meferr (firar edilecek yer), mekn, merhale, ortalk, te, rh, Tablo 7 irin bu konuda en ok kulland szck yer dir ve frekans 86dr. Ayn anlamdaki iklim, cy, el szckleri de birer defa kullanlmlardr. Gnlmle oturdum da hznlendim o yerde, Sen nerdesin, ey sevgili yaz gnleri nerde (, KGK) Her gezmee kmasyla her yer sf, skdar (konaklanlan yer),yaka

36

Bir zevkini andrr bahrn (M, KGK) En sevilmi ve gezilmi yeri var; taraftan denizin sard yer. (F, KGK) Hrr ufuklarda donanm iki yz pre gemi Yeni domu aya baktklar yerden geliyor; O mbrek gemiler hangi seherden geliyor? (SBS, KGK) Cihan, dny (dehr) ve lem szckleri Yahy Kemlin iirlerinde en ok kullanlm yer kavramlardr. Bu szcklerin skl irin dnyaya ve hayata ok geni bir ayla baktn gsterdii kadar gezip grd yerlerin ounluunu da anlatr. Bu szcklerin toplam skl 131dir. His var m bu lem de nekahet gibi tatl? Gnlm bu sevincin halecniyle kanatl Bu taze bahr lemi seyretti felekte (S, KGK) Bir kerre sevip vuslata erdiyse cihanda, mrn iyi r ysna dalsn, uyusun rh. (BDM, KGK) Cihna bir daha gelmek hayl edilse bile Avunmak istemeyiz byle bir teselliyle (RA, KGK) Yldzlar lkesinde aldka yksee, Balar hayl edindii lem grnmee. (U, KGK) nsanlar anlald. Cihnn da srr yok. (D, KGK) Dalga kvrmlar ardnda byr tenhlk,

37

Baka bir erevedir, git gide, dny artk (DT, KGK) Yol, diyr, semt ve ehir szcklerinin sk kullanlmas irin ok yer gezip grdn gsterir. Bu szcklerin toplam frekans da 97dir. Koca Mustpaa var, cmii var, semti de var. (KM, KGK) Firze kubbelerle bizim ehrimizdi o. Kalbimde bir hayli kalp kaybolan ehir! (K, KGK) Bugn ne semtine baksam, iek, imen yaprak! (MM, KGK) Kular gibi yalnz, yapayalnzdm akta ehrin eleminden bir uzak merhaledeydim (DE, KGK) Yine dn getim o yoldan; Ayn raylarda tirenler geiyor (AH, KGK) Yn ile ilgili sckler de yer kavramnn bir parasdr. Bu szcklerin toplam frekans ise 289dur. Bu kavramlar ve frekanslar u ekildedir: NO 1 2 3 4 5 6 7 8 KELME i uzak kar st taraf orta yan yakn FREKANSI 44 31 26 20 19 16 13 12

38

9 10 11 12 13 14 15 16

alt, arka ara etrf, ark, zre ard cephe, epevre, kenar, n dern, sa (st), ira, pes (arka), p (n), sol

10 8 7 6 4 3

cnih, civar, dhil, dr (uzak), fevk 2 akta (denizin ortasnda), cenb, 1 d, marib, mark, merkez, ser-te-ser pe(inde), pgeh(n),

(batanbaa), s-be-s (taraf taraf), sy (taraf), u, zr (alt) Tablo 8 Bu kavramlar iinde dikkati eken uzak szcnn frekans 31 iken yakn szcnn 13 kez kullanlm olmasdr. Bu da irin gurbette geen yllarnn iirine yansmas olarak deerlendirilebilir. Yllarca uzaklarda yaarken, stanbulu hicranla tahayyl, beni yordu. (SU, KGK) Gurbette duyduum sonu gelmez hznleri, Yapraklarn dkld hicranl gnleri, Andm birer birer, acdm kendi hlime Aksetti bir dakka uzaktan haylime Tenh Emirgnn naraltnda kahvesi, Poyrazla syleir gibi yapraklarn sesi (HH, KGK) Akam, gne artk deniz ufkunda silindi, Huly gibi yalnz gezinenler kye indi,

39

Ben kaldm, uzaklarda gnn sesleri dindi, Gnlmle, haylet gibi, ben kaldm o yerde (, KGK) Uzak irin teki lem iin kulland bir szcktr ayn zamanda: Hi amayan saat gibi iler durur kader, Birgn saat alar ok uzaktan gelir haber (GE, KGK) Ne saadet! Bu taraflarda, her lfetten uzak, Vatann ftihi cedlerle berber yaamak (KM, KGK) Taraf ve etraf szckleri ise daha dar alanlar iin kullanlm yn kavramlardr. Toplam frekanslar 26 dr. Hkimdi yerde ufka kadar uhrev vakar; Bir eme vard her tarafndan ziy akar; (OTA, KGK) Mays, iekleri, etrfa yle bir yayd (MM, KGK) Bakt etrfna rkek rkek Dedi:<< Tenhda bu ses nolsa gerek?>> (NA, KGK) 1.1.5 Din ile lgili Kavramlar Yahy Keml ilk din eitimini ocukken annesinden almtr. Yazcolunun Muhammed adl eseri annesinin ire verdii din eitimde nemli yere sahiptir. iirlerinde bu esere de ska rastlamaktayz. irin iirlerinde arlkl olarak iledii temalardan biri de dindir. Bu kavramla ilgili szcklerin toplam frekans 473tr. Bu kavramlar ve frekanslar u ekildedir:

40

NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

KELME rind ilh, kader Allah cennet, mey, Rabb cm bezm, Hakk, ilh, tekbr, vecd man, mbed, mugan, Muhammed, rahmet, sgar hiret, eren, slm, melek, mbrek, kr, Yrab gnah, hilkat (yaratlma), ukb (hiret) cmi, enelhak, ezan, haram, har, lhut (ulhiyet lemi), mubee, nr, Tanr, vahdet baht, din, du, ferd (hiret), Hlk, kaz (kader), Kibriya (Hz. Muhammed), maher, mmin, Mslman, peygamber, ski, tevhid, tevekkl, uhrev, mmet

FREKANSI 19 14 13 12 10 9 7 6 5 4 3

12

Ate,

chim

(cehennem), Mesih,

dnyev, mezheb, piyle,

ferite, mihrb, reh,

hilfet, iftar, kadeh, kyamet, kul, kffr, lednn, manastr, meclis, oru, Muhammed, 13 peymne,

secde, semvlik, eriat, tapmak, tevbe Allahu Ekber, yet, zdelik, bde, Ba- rem (cennet), beddua, bern (kutsal), ciz, cemlullah, Cibril, cinn (cennetler), Dvud, deyr, dindar, dilmesti, dner (devran), elest, elhk, evliy, Fahr- lem, firk, firitegn (melekler), hfz, halife, Hallk, havra, huld, iblis, 1

41

ihram, imm, ittik (Allah korkusu), iyman, Kaadir-i Mutlak, kfir, kenis, Kirdigr (Allah), kuts, klah, Melmi, melik, Meryem, Mesh, Mevlevi, yardm minre, istenilen), molla, nebev, mchidn, neb, mft, mselman, Mstean (Allahn sfat- kendinden nigrhne (puthne), nihd (yaratl), orulu, orusuz, papa, pr, putperest, rhibe, Ramazan, rislet, Rhul-Kuds (Cebril), sahb, Salh (dine ballk), seb, Sirfil, Sr, (Hz.) Sleyman, eytan, tecelligh, tecvz, tekbir-ser, tynet, tvbekaran, Tr, zhid, zhd Tablo 9 Din konusunda Allah ile ilgili (Rabb, Kirdigr, Kaadir-i Mutlak, Yrab, Tanr, Allah, Hakk, Hud, Hlk, Hallk) szcklerin toplam frekans 58dir ve en ok kullanlm olan szcklerdir. Bir kutba bal cmle gnller bir olmal Mdm kintta birdir Hudlar (TO, ER) Nevbet alnca rihlet-i milk- skn in Allahadr tevekklmz timdmz (BGT, ER) kbl in mevid-i iblse kanmazz Hakkn Keml-i ltfunadr istindmz (BGT, ER) Her rind-i Hak dolup boalan bir piyleden Dnyy refte refte saran bir ziy ier (KG, ER)

42

Kalkup Hudya doru alm sefnede Erbb- neve mest gider nhud ier (KG, ER) Bir zmre odur Hlk- Mutlak dediler Bir benzeri yoktur bu muhakkak dediler Bir kere grenlerse o Rabb- Ezel i Dilmesti-i ryetle enelhak dediler (VV, R) Sgar, mey, peymne, cm Yahy Keml in iirlerinde ska kullanlm szcklerdir. Ancak bazen din kavramlar olarak kullanlmlardr. ksri ienler ezel sgar den Mest-i melmetle geerler ser den Bir kere enelhak diyen erbb- dil e Hallak- avlim grnr her yerden (FBA, R) Seyreylediin sem- Mevln dr Devreyliyen ecrm- cihn-rdr Sa elden uzattklar peymnelere Glrenle seblardan akan sahbdr. (, R) mrn u biten nevesi tm olsun eren Son meclisi cm stne cm olsun erenler kranla ved ettiimiz cm- fenya Son pendimiz ahlfa devm olsun erenler (VG, R) Rind szcnn frekans 19 dur ve din ile ilgili sk kullanlm bir szcktr:

43

lm sde bahr lkesidir bir rinde (R, KGK) Dindar adam tevekkl, rikkatle herkese sy armhnda, uzaktan hatrlatr. Bir arslan esniyor gibi engin vakar ise Rind in belya kar kaydszlndandr. (RH, KGK) Her gelen rind kanar zevke bu mecliste Keml Cnib- rahmete son ektii sgarle dner (TCRG, ER) Cizse hrbat- ilhde de her eb Yran yine rindnkirm olsun erenler (VG, ER) Vrne-i cihanda ne hz ne bendeyiz Rind- ab-be-d fakr- revendeyiz (AHG, KGK) Her rind-i Hak dolup boalan bir piyleden Dnyy refte refte saran bir ziy ier (KG, ER) 1.1.6 Ses ile lgili Kavramlar Ses ile ilgili kavramlarn okluu Yahy Keml in iirlerine canllk ve henk getiren bir unsurdur. Canl varlklarn yan sra cansz varlklarn ya da nesnelerin sesleri ile ilgili szcklerin okluu irin iirlerinde belirgin bir unsurdur. Zaman zaman bu sesler mzik kavramyla yorulmutur. Ancak bazen de anlatlan kavram yada nesneye canllk kazandrmak iin kullanlmtr. Yahy Keml in iirlerinde dikkati eken bir nokta ses ile ilgili kavramlarn sessizlikle ilgili kavramlardan ok olmasdr. Ses ile ilgili szcklerin frekans 244 iken sessizlik kavramlarnn frekans 32 dir. Bundan u sonucu karabiliriz ki, Yahy Keml in eserlerindeki varlk nesne yada

44

durum szckleri, yaayan ortama etkin olarak sesleriyle katlan unsurlardr. Ses ile ilgili kavramlar ve frekanslar u ekildedir:

NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

KELME demek ses sz duymak dinlemek skn sad feryd, sessiz seslenmek hur (grlt) vz, hengme, sessizlik, susmak bank (ses), aldamak, grlemek, grlt, hamu (ses), haykrmak, tmek, velvele akis, htf (grnmeden sesi gelen ), haykr, hitb, iitmek, kineme, ll, nra, nevgir (sesli), sed, sesleni, srh (lk), sknet, uultu, z-skn (sessiz)

FREKANSI 62 25 17 16 14 13 9 8 6 5 4 3 2

14

belgat (dzgn sz syleme ), lk, en (inilti), farfara, hemvaz, hkrk, ssz, iitilmez, kahkaha, kkremek, nd, prvelvele, rad (ses), sal, savt (ses), suhan, ulurken, vveyla, vzlt, yaygara, zeyn (ses) Tablo 10

45

Demek fiili ses kavramlar iinde 62 skl ile en ok kullanlm olandr. Ancak bu ok yaygn bir fiildir ve bu kadar sk kullanlm olmas normaldir. Ses szc de 25 frekans ile en ok tekrar edilenlerdendir. Nal ve top sesleri fetihlerin habercileridir: Ayn top sesleri bir bir geliyor her yandan Gkte top sesleri bir bir nerelerden geliyor? Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor? (SBS, KGK) Lkin kalacak doduumuz topraa bizden imek gibi bir htra nal seslerimizden! (MT, KGK) Tabiat da sesiyle varln gsterir kimi zaman: Skin Emirgnn naraltnda kahvesi, Poyraz serinliindeki yapraklarn sesi. (MK, KGK) Sesler, denizin ufkunu utan uca sard. (DE, KGK) Bu sahillerin seslenir her yerinden Derinden, derinden, derinden, Hazin gnlerin derbeder msksi (MV, KGK) Sad, bank ve suhan szckleri de zellikle Eski iirin Rzgryla adl eserinde ok kulland ses kavramlardr. Emr- blendsin ey ezn- Muhammed Kfi deil sadna cihn- Muhammed (EZM, ER) irinde bir kelm-i semv sad s var

46

Ey Trdan kelm- ilhyi g eden (TUM, ER) Karsn cn cnan ykselen bank-i enelhakla erat bir dah Mansru ber-dr etti sansnlar (ZE, ESR) Keml Hfza hayran fud Hayyma Suhande fris-i meydn olur gnl gnle (G, ESR) nsan dndaki varlk ya da kavramlara ait sesler de ounlukla yansmalardan tremi olarak kullanlmtr. Sanrm ismini kular heceler Seni syler bana dalar dereler Su aldar kuzular krda meler Seni szler bana dalar dereler (TA, ER) Artk bu dadaayla uuldar deniz ve da (SB, KGK) Ve serin serviler altnda kalan kabrinde Her seher bir gl aar; her gece bir blbl ter. (R, KGK) Rzgrlara benzer bir uultuyla sulardan, Sesler geliyor sandm ilh kuulardan (DE, KGK) Sessizlik-sknet kavramlar geceyi anlatmada kullanlmtr bazen; Gece sessizlii semtin yaylr her yerine (KM, KGK) Gittike derinleir saatler, Rikkatle, yava yava ve yer yer Sessizlik dima ilerler (AKM, KGK)

47

Artk enginleince mavi skn Artyor gkyznde yldzlar... Gece gittike baka hl alyor. (MA,KGK) lm ve sonras da sessizlikle anlatlmtr. Yahy Kemlin baz iirlerinde Geni kanatlar bolukta simsiyah alan Ve arkasndan gne domyan byk kapdan Geince balyacak bitmeyen sknlu gece (RA, KGK) Grdm lm diyrn ryda bir gece Sessizlik ortasnda gezindim kederlice Durmu saat gibiydi durup gemiyen zamn Donmu skt iinde gne grmiyen cihn (OTA, KGK) Byk skta kadar Bir garib ku musun zavall gnl (YG, B) 1.1.7 Renkler ile lgili Kavramlar Renkler tabiat ya da duygular ifde etmede bavurulan szcklerdir. Yahy Keml in iirlerinde, yer, gkyz, tabiat ve duygular nemli yer tutar. Bu kavramlarn ifdesinde de ir ou zamn renklere bavurmutur. Renk kavramlarnn toplam frekans 217 dir. Yahy Keml in iirlerinde beyaz, siyah, mavi ve krmz en ok kullanlan renklerdir. Bunun yannda ir, yine renk ifdesi veren parlaklk ve kla ilgili kavramlar da kullanmtr. Renk ile ilgili kavramlar ve frekanslar u ekildedir:

48

NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

KELME nur mavi beyaz k siyah, ziya aarmak, karanlk, krmz koyu, solmak kararmak k (aydnlk), meale, sararmak el, firuze, kara, ll, mai, solgun, tenvir (aydnlk) gn (renk), glrenk, kl, kzl, kmr (gz), lciverd, mcell, nurlu, sefde (beyaz), surh (krmz), tbn (aydnlk), tr (karanlk), yeil, zulmet

FREKANSI 21 19 10 9 8 7 6 5 4 3

ak, aydnlk, berrak, drahn (parlak), envr (aydnlk), 2

12

al,

te-fm

(ate

renkli),

avize-nmn 1 cmid (donuk),

(ldayan),aydnlatmak,

bembeyaz,

elvn, firze-fm (mavi renkli), gk, glgn, hande-fm (gl renkli), iltima (parldama), kapkara, kpkrmz, kumral, semv, kl, lmia, mor, snmek morartmak, (gne), mzehheb le, tbi (yaldzlanm), nilgn, nran (klar), sapsar, sar, simsiyah, (parlay), tavzih (aydnlk), yanmak (parlamak), zalam (karanlk), ziya-fean (k saan) Tablo 11 Beyaz szc 11 defa kullanlmken beyaz ile ilgili kavramlarn toplam frekans 22 dir. Getike bembeyaz gezinenler er beer;

49

Bildim ki hiret denilen yerdedir beer. (OTA, KGK) Gece blbl aaran vakte kadar alarm Eski rz hayl ettiren hengiyle (R, KGK) Ne lednn gecedir! T aaran vakte kadar, Bir mcevher gibi Snbl Sinann rhu yanar. (KM, KGK) Syrl beyaz karanlk iinden, parl parl Berraklnda bilme nedir hafta, ay ve yl (SS, KGK) Aranrken ayn lgn sesini, Souk ay pt beyaz ensesini (N, KGK) Siyah szc olumsuz duygularn, istenmeyen durumlarn ifdesi iin kullanlr ounlukla. Yahy Keml in iirlerinde siyah ile ilgili kavramlarn toplam frekans 31 dir. Bzan kader, gelen bora hlinde, zorludur; Dalar nasl bakarsa siyh ufka yle bak. (RH, KGK) Geni kanatlar bolukta simsiyh alan Ve arkasnda gne domyan byk kapdan Geince balayacak bitmeyen sknlu gece (RA, KGK) Zlim saat ihml edilen vakti alar da Bir n uyanrlarsa lezz uykularndan, Batan baa, her yer kesilir kapkara zindan. (VU,KGK) Hkn- Rm lekeri yaklatn grp

50

ran gerektir alasa baht- siyhna (SE, ER) Karanlk ve gnein snmesi daha ok zamanla ilgili kavramlardr. Ancak irin zamn anlatmak iin renkle ilgili bu szckleri de semesi sebebiyle bunlar renk ile ilgili kavramlar olarak kabul edilebilir. rperme verir hayle sk sk Hep bir kapdan giren karanlk, ok belli ayak sesinden artk. (AKM, KGK) Sandm ki uzaklat yaan kar ve karanlk, Uykumda btn bir gece Krfez deyim artk (KAM, KGK) Bu ateten yaratlm yaplar fndir Kaybolur hepsi de bir anda kararmakla bat. (HAY, KGK) Mavi de ok kullanlm renklerdendir ve frekans 26 dr. Gn ve denizin rengidir mvi bzan da bir ift gzel gzn: Gne domadan mvilemi Boazdan, Nev-Kr alsn btn ses ve sazdan, Ufuklarda srsn zafer msksi (MV, KGK) Artk enginleince mvi skn Artyor gkyznde yldzlar imdi shil boyunca Maltepe yi Kpren mvi dalgalar yalyor (M, KGK) Ynan, Ltin ve Cermen i tek cins eden hav Esmi bu mvi sahile bir msk gibi (KD, KGK)

51

Hl grnr geen asrlar Bir bir, koyu mvi gzlerinde (M, KGK) Hl tahattr eyliyorum mavi bir gece Yattmd nilgn korunun bir kenrna Grdm gn nezre-i firze-fmn Baktm yeil sitrelerin zll- trna Hatrladm Lamartin in mr-i garmn (LST, B) Domutu iimde t derinden Yldzlar mvi bir semnn Hazzyle harb idim ednn (EB, KGK) Daldn mihveri, gittike sarar baka ziy; Mvidir her taraf, stn gece, altn dery (DT, KGK) Krmz renk ile ilgili szckler Yahy Keml in iirlerinde ounlukla gnei ya da gln rengini anlatmak iin kullanlmtr. Elde bir krmz kseyle ufuktan ekilen, Nice yz bin senedir arkn k mmr Byle mmr eder ettike hayl skdar, (HAY, KGK) Kar dalarda tutumu gibi gl baheleri, Koyu bir krmzlk gkten ayrmakta yeri (SBS, KGK) Kzl gller yaratsn cm- glgn nr- hasretten Bu ci te- Nemrdu glzr etti ansnla (ZE, ER) Dunda l-i srh ile pr-hundu mubee

52

Bir cm bir de ll-i lebin sundu mebee (SR, ER) El elbette gzn rengidir. Ey imdi el gzleri szgn, sesi akrak! (A, ER) Hlym tutan bir by var onda diyordum Grdm: Dii bir parsn el gzleri vard. (TE, KGK) Ik ve parlaklkla ilgili szckler ise en ok kullanlm olan renk kavramlardr, toplam frekans 97 dir. Sizlersiniz bu n klarla Trk eden! Eksilmesin u mutlu afaklar bu lkeden! (DI, KGK) Kandilli yzerken uykularda Mehtb srkledik sularda Bir yoldu parldayan, gmten Gittik. Bahs amadk dnten (GC, KGK) Durgunlap bir ayna kadar parldayan suda Dny gzel grnd resimlemi uykuda (S, KGK) Cnanla ktm tepeler bata amlca Hl muhayyilemde parldar, resim gibi (Y, KGK) Smalar gittike parldar bu zaferle, Gk her tarafndan donanr me alelerle (VU, KGK) Revnk verince meclise k- nikb ile

53

Bs-i dehn- yri taleb merebimcedir. (SR, ER) Bu kavramlar birka rnekte ise mnev bir aydnl anlatr. Ve kbet Dedenin anl anl devri gelir Bu mskyi, O, son kudretiyle parlatt; lnce, lkede bir muhteem gne batt (ESM, KGK) Hfz Osman gibi hattatla gmlm bir k Bu mezarlkta siyah topra aydnlatyor; Belli, kabrinde, O, bir nra sarlm yatyor. (KM, KGK) Bu rneklerde ir, kl ve kmr szcklerini renk kavram olarak kullanmtr. Son demde bu mevsim gibi benzim de kl olmu (A, ER) spanya ivekr kmr gzl Perrbl (HS, KGK) ire zg bir renk kavram da hande-fm (gl renkli) dir. Envr- tehniet saan ezhr- hande-fm. (L, B) 1.1.8 Mzik ile lgili Kavramlar Mzik Yahy Keml in btn iirlerine sinmitir deta.Temas mzik olmasa da szckler arasndaki henk her iirine ayr bir msk lezzeti verir.Mzik ile ilgili kavramlarn toplam frekans 179 dur. Mzik ile ilgili kavramlar ve frekanslar u ekildedir: NO 1 KELME almak, msk FREKANSI 21

54

2 3 4 5 6 7 8 9 10

beste ark heng ny/ney raks, saz elhan, mzrb, terennm trk Mhur, name, zil (algc), nyn, negmat, tanbur, tr, terne, zemzeme, zemzemes

17 11 10 9 7 5 4 3

bestekr, fasl, kaval, keman, mutrb 2

11

let, Beyt Arabn, ergnun (org), 1 Fasl- Sultn Yegh, gfte, hisr, ilhi, kr(mzik), kemanke, kemene, koro, kudm, lahn(ezgi), mar, Muhayyer, murgan(arkc), nagamsaz namehan, (trk namesaz, Tablo 12 Tabiatta vr olan her ey her olay sanki bir mskdir ir iin. Bu syleyen), nakarat,

plk, raksn, rehb (kemene)

nedenle mski nesnelerin, varlklarn sesidir Yahy Kemle gre. Bu szcn frekans 21dir. Mevsim sonu yle bir zamn ki Gaaip bir mskydi sanki (GC, KGK) Yunan, Ltin, ve Cermeni tek cins eden hava Esmi bu mvi shile bir msk gibi (KD, KGK)

55

Daldm coup giden denizin msksine (HH, KGK) Schiller bu karl dalara gelmiti gen iken; Hrriyyet zleyilerinin msksini Duymu ve sylemiti elikten sad ile (A, KGK) Her yanda mskyle akar cybrlar Her bd- subh m ile ecr sylenr (DEB, KGK) Bu lemdeki her ey ir iin ayr bir mskdir. yle ki lm bile baka bir mskiye gei farzeder: nsan duyar yerin dile gelmi sktunu; Bir baka mskye gei farzeder bunu; Teslm olunca va desi gelmi zevline, Benzer cihna gelmeden evvelki hline (SB, KGK) Yahy Keml in msk anlaynda Itr ve onun byk eseri NevKr ok nemlidir. iirlerinde zamn zamn bu hayranln dile getirmitir. Byk Itr ye eskiler derler, Bizim z mskmizin pri; ok zaman dinledim Nev-Kr Bir terennm ki hem geni, hem h: Dalrken Nev nn esrr, Balyor ark ufuklarnda vuzh. (I, KGK) ok insan anlyamaz eski mskmizden Ve ondan anlamyan bir ey anlamaz bizden. Aar bir altn anahtarla rh ufuklarn, Hemen yaylmaya balar sad ve nr akn

56

Ve seslenir byk Itr, semy rten rh, Peinde dalgalanr bestesiyle Seyyd Nh O mutlu devrede Itr ye en yakn bir dost Ikl danteleler bestekr Hfz Post. (ESM, KGK) Gne domadan mvilemi Boazdan, Nev-Kr alsn btn ses ve sazdan, Ufuklarda srsn zafer msksi (MV, KGK) Tanbur, ney ve kemenenin mzik letleri iinde ayr bir yeri vardr Yahy Keml iin: rb- mdm in neye kldk fed-y can (BGT, ER) Bir yaz kemeneyi bir dinledinse Kanlcada Baharda bir gece tanbru dinle amlca da Bu sazlarn duyulur her telinde sde vatan, Sihirli rzgr eser dim bu topraktan. (ESM, KGK) Bilmem kime yhud neye uyduk gittik Ghi meye gh ney e uyduk gittik (R4, R) Demsz olup da name-i ny rebb ile Bs- dehn- yri taleb merebimcedir. (SR, ER) Beste de tabiat, insan anlatmada bir simgedir Yahy Keml iin: Bir lhzada bir pancur alm gibi yazdan Bir bestenin engin sesi ykseldi Boaz dan (S, KGK)

57

Bin yldan uzun bir gecenin bestesidir bu Bin yl srecek zannedilen kar sesidir bu (KAM, KGK) Her gezmee kmasyla her yer Bir zevkini andrr bahrn Endmn zanneder grenler Bir bestesi eski bestekrn (M, KGK) Sz, bestenin kalbidir ikisi birbirinden ayr dnlemez. Mzrb- tabmz sz kalb etti besteye Hem beste sylesn bunu hem kr sylesin (AG, ER) 1.1.9 Vatan ve Millet ile lgili Kavramlar Yahy Keml iin vatan, tarihten ayr dnlemez. Tarih iinde milletleri oluturan, yaadklar vatan topradr. Ayrca vatan, ir iin gurbette iken zlemle hatrlad, zerinde yayorken her bir yerini gezip grmekten ayr bir zevk ald, milletin bir paras olan kutsal bir varlktr. irin bu topraklarda sevdii, grd anlatt zel yer isimleri de vatan kavramnn bir parasdr. Ayrca bu topraklarda yetimi farkl alanlarda bu lkeye hizmet etmi kiilerin adlar da vatan kavram iine dhil edilebilir. Ancak bunlar zel kii adlar ve zel yer adlar balklar altnda incelediimizden dolay burada yalnzca vatan ve millet kavramlar ile ilgili szckleri konu aldk. Bu ekilde kullanlm szcklerin toplam frekans 178dir. Bu kavramlar ve frekanslar u ekildedir: NO 1 2 3 KELME vatan halk tu FREKANSI 37 20 18

58

4 5 6 7 8 9 10

Trk ordu, ryat (bayrak), toprak, lke ced, millet devlet yurt hrriyet, rk, memleket, vatanda (yurt), milliyet, Trk Tablo 13

17 13 9 6 4 2

ahrr (sivil halk), ecdd, hill, hrr, liv (bayrak), mev 1

Vatan szcnn frekans 37 dir ve bu kavramlar iinde en ok kullanlm olandr. Vatan, Yahy Keml in iirlerinde yalnzca zerinde yaanlan toprak deil, zerinde yaayan halkyla, trihi ve kltryle ayrlmaz bir btndr. Bu nedenle zaman zaman millet kavram yerine de kullanlarak kiiletirilmitir. yle sinmi bu vatan semtine milliyetimiz Ki biziz hem grlen, hem duyulan, yalnz biz. (KM, KGK) Malpken ordu yal dururken btn vatan Ryma girdi her gece bir ftihne zan (AD, KGK) Ulu mbedde kartm vatann birliine, ok kr Tanrya, grdm, bu saatlerde yine Yayanlarla berber bulunan ervh (SBS, KGK) Bu neslin ortada dhicedir baard i, Vatan nasl karr mskyle, gstermi. (ESM, KGK) Vatan szcn, gurbeti, zlemi anlatmak iin kullanmtr ir bzen

59

Dnsem vatan semsna artk bu lkeden (KD, KGK) Lkin vatandan ayrln ztrb zor. (EYS, KGK) Vatann dman igal altnda bulunduu zor gnler ire ztrap vermektedir. Vatanda dman seyretmek ztrbyle Vatanda korkulu ry iindeyiz, gerek (1918 KGK) Toprak, lke, yurt ve memleket kavramlar da ska kullanlmtr. R ya gibi bir akam seyretmee geldin ok benzediin memleketin her tepesinde Irkn seni iklmine benzer yaratrken, Ka fethe koan tular ufuklarla yrm Trihini aksettirebilsin diye ehren, Ka ftihin altn kan mermerle karm (BT, KGK) Kendi gk kubbemiz altnda bu bayram saati, Dokuz asrnda btn halk, btn memleketi Yer yer aksettiriyor mavileen manzaradan (SBS, KGK) Hem byk yurdu kuran hem koruyan kudretimiz Her zaman varlmz, hem kanmz hem etimiz (SBS, KGK) Lkin kalacak doduumuz topraa bizden imek gibi bir htra nal seslerimizden! (MT, KGK) Atn lkede, yoktan yarat kudretini, Dehre aksettiriyor, geri, byk mimri,

60

Bu eserler seni gstermee kf diyemem (HB, KGK) Vatan kavram anlatlrken elbette bu vatan vatan yapan cedlerimiz de Yahy Keml in iirlerinde yerini almtr. Ne saadet! Bu taraflarda, her lfetten uzak, Vatann ftihi cedlerle berber yaamak (KM, KGK) Resme aksettirebilseydin eer, mrnce; Ebed cedleri karnda grrdn, canl (HB, KGK) Btn eserlerimiz, halkmz ve askerlerimiz, Birer birer grnen anl anl cedlerimiz, lm yabanc bir lemde bir geceyse bile, Tahayylmde vatan kalsn eski hliyle (YD, KGK) Tarih iinde vatan-millet kavramlar ilenirken, tular milleti temsil eden unsurlar olarak, zellikle, irin Eski iirin Rzgryla kitabnda sk kullanlan bir szck olmutur: evk- seferle pr-heyecn oldu tular Bd- zaferle Msra vezn oldu tular (ME, ER) Sermest-i cm- vuslat- n oldu tular Tebriz e reh-nm-y inn oldu tular (, ER) Yer yer misl-i bd-i hazn oldu tula Sultan Selim e girye-knn oldu tular (RI, ER) Vatan millet kavramlar iinde Trk ismi de oka kullanlmtr. Frekans 17 dir.

61

T Malazgird ovasnda yryen Trkolu (SBS, KGK) imek gibi bir semte atldk yedi koldan, imek gibi Trk atlarnn getii yoldan (A, KGK) Dsn elengi Rmun eilsin ser-i firenk Vur, Trk gnderen yed-i takdr akna (GA, ER) 1.1.10 Hayl ile lgili Kavramlar Yahy Keml;Bil ki her ey biter lemde hayl ld gn diyerek hayllerin insan nasl ayakta tuttuunu anlatmtr. Bu kavram irin iirlerinde, benzetmelerine nemli yer tutar. Bu kavramlarn toplam frekans 120 dir. Bu kavramlar ve frekanslar u ekildedir: NO 1 2 3 4 5 6 7 KELME hayl ry huly hayl etmek tahayyl serb d, mn (rya), mevhume, 1 muhayyile, tayf Tablo 14 Haytn anlam Yahy Keml iin haylin iindedir. Hayl olmaynca dnya da botur yaamak da: Hulys kalmaynca haytn ne zevki var? (D, KGK) FREKANSI 44 34 17 9 5

muhayyel, mutehayyil (hayl kuran), 2

62

Bir rhu besliyen hava yalnz yukardadr. Hulyy dima uuran duygulardadr (U, KGK) Dny biter o yerde ki malb olur hayl Temdd-i mre kudreti kalmaz tahayyln (GG, ER) Bzen nesneler de hayldir ir iin: Bir keti- hayl ile fka yelken a Deryy dinle gr nice esrr sylenr (DEB ER) Hlya tepeler, hayl aalar (GC KGK) Sevdlar hulyl havuzlarda serinler (VU, KGK) in Ksesinde kse zerindeki resimde grd hayli sevgiliden bahseder: Grn ey sevdiim sen Ki bir in ksesinden Glmser bir resimdin, Muhayyel sevgilimdin. Ya mektup yolla in den Ya gel hulym iinden. (K, KGK) Ry da hayl kadar nemlidir Yahy Keml iin. Bzen uyurken grd bir ryy bazen da tabiat seyrederken grd ryy lmszletirmitir iirlerinde: Kandilli yzerken uykularda

63

Mehtb srkledik sularda. Gitmi kaybolmuuz uzakta Ry sona ermeden afakta (GC KGK) Gzlerden uzaklanca dny Bin bir geceden birinde gy Balar ry iinde ry. (AKM, KGK) Naklettiim gibiydi bu ryda grdm. R ya bu. Yoksa baka bir lem midir lm? (OTA, KGK) ir ryasz bir uyku dnemez: Rys olmayan uyanlmaz bir uykuda Aynen deniz dibinde gne grmeyen suda. (B, syf 63) Rylar bzen gzeldir Yahy Keml iin bzen da korkulu. Bir kerre sevip vuslata erdiyse cihanda, mrn iyi rysna dalsn, uyusun rh. (BDM, KGK) lenler ld, kalanlarla muztarip kaldk. Vatanda hor grlen bir cematiz artk. Vatanda korkulu ry iindeyiz gerek. Fakat bu ok sremez, mutlakaa afak skecek. (1918 KGK) 1.1.11 Hayvanlar ile lgili Kavramlar Yahy Kemlin iirlerinde, hayvan kavramlar ya benzetme unsuru olarak ya da tabiatn bir paras olarak yer almlardr. Bu konuda dikkati eken kular ve kularla ilgili kavramlarn skldr. zellikler de blbl kular

64

iinde en ok ad geendir. Trk edebiyatnda blbln hep ayr bir yeri olmutur. O, bir simgedir. Yahy Kemlin iirlerinde de bunu grmekteyiz. Hayvan kavramlar ile ilgili szcklerin toplam frekans 95 dir. Bu kavramlar ve frekanslar u ekildedir: NO 1 2 3 4 5 6 7 8 KELME ku umak blbl at hm, ir bl (kanat), murg, per (kanat) horoz, nal, ehper (ku ty), tuyr (kular) ejderha, hayvan, inn (dizgin), kartal, koyun, melemek, pars, simurg, timsah, yele Tablo 15 Ku ile ilgili kavramlarn toplam frekans 75 dir. Blbl szcnn frekans 12dir. Blbl sevgiliye ulamak isteyen ktr. Bir uykuya cnanla berber uyuyanlar, Grmezler ufuklarda afak skt n Blblden o elencede feryd iitilmez. (VU, KGK) Ey gl skta varma emreyle blble Glende mest-i zevk alan ahbb uyanmasn (G, ER) Akn gl aan blbl ten vaktinde FREKANSI 19 13 12 11 4 3 2

h, arslan, bcek, cenh (kanat), ef (ylan), 1

65

Yranla tarab yr ile vuslat dileriz. (T, R) Kular hrriyetin, gcn bzen de krlganln simgesidir Yahy Keml in iirlerinde. Bu anlam kimi zaman kanat, kimi zamn umak kavramlar verir. Tebrz e utu feth-i cellin hmlar Bir byle hli grmedi ran semlar (TO, ER) Rytnn lemleri stnde umaa Smrg-i feth hem- nesm- seher gelr (B, ER) Bizdik o hcmun btn akyla kanatl; Bizdik o sabh ilk atlan safta yz atl (MT, KGK) Benzim, lmn iri yayldka sarard. Kalbimse bu hengmede kular gibi rkek (DE, KGK) Bu kavramlar benzetme unsuru olarak da ska kullanlmlardr. Bir zirveye konmayan hmdr ki gnl zdeliin hev-y evkinde yaar (SER, R) Umakta, konmadan, kysz bir denizde rh; Benzer mi byle bir kua Tfan iinde Nh? (U, KGK) Bir yldz akt, gk ve deniz sarmar gibi. Sandk ki utu gitti bir altn kanatl ku. Bir yldzn zevlini grdk de bylece (BYA, KGK) Gnl ki zge hmdr kalr m yerde Keml

66

Uup almal son hamle- cenha kadar (G, ER) 1.1.12 lm ile lgili Kavramlar lm kavram da Yahy Kemlin iirlerinin temasn oluturmu konular iinde nemli yer tutar. Bunu, kimi zamn Sessiz Gemi iirinde olduu gibi benzetmeler yoluyla yapmtr. Artk demir almak gnn gelmise zamandan Mehle giden bir gemi kalkar bu limandan Bunun yan sra lm, bu konu ile ilgili kavramlar kullanarak da ilemitir. Bu szcklerin frekans 87 dir. frekanslar u ekildedir: NO 1 2 3 4 5 6 7 KELME lmek hiret, kabir, mezar len ehd, ukb, uyku (lm) (lm) gmmek, lahd (kabir), na, lm merhum, merkd (mezar), mevt(lm), servilik (mezar) Tablo 16 Yahy Keml, ocukken annesini kaybetmi ve bu lm, iri derinden etkilemitir. Ben girmeden hayt afaklandran aa (mezarlk), teneir, tengna 2 ecel, fed-y can, giyotin, kefen, le, 1 FREKANSI 18 6 5 4 lm ile ilgili kavramlar ve

can vermek, fn, kymet, lgn, rhlet 3

67

Bir sonbaharda annemi gmdk o topraa (K, KGK) Annemin nan grdmd; Bakyorken bana sbit ve donuk gzlerle, Adan ldracaktm. (UF, KGK) ir, lm, hayatn bir paras kabul etmi, bu kabul edii de iirlerine yanstmtr. lmek kaderde var, bize rknt vermiyor; Lkin vatandan ayrln ztrb zor (ES, KGK) lmek deildir mrmzn en fec ii Mkl budur ki lmeden evvel lr kii (D, KGK) lm sde bahr ilkesidir bir rinde: Gnl her yerde buhurdan gibi yllarca tter. (R, KGK) Yaamak zevki nedir bilmek lmden korkan! (OR, KGK) Km almadk msferetinden bu lemin Cnanla meyle son gn ey mevt sendeyiz (AHG, KGK) lmek kaderde var yaayp khnemek hazin Bir are yok mudur buna y Rabbel- lemin (BE, KGK) ir vatan zlemini bzen lmle edeer tutmutur. Gnler ksald. Kanlcann ihtiyrlar Bir bir hatrlamakta geen sonbahrlar Yalnz bu semti sevmek iin mrmz ksa

68

Hi dnmemek lm gecesinden bu shile, Bitmez bir zleyitir, lmden beter bile (ES, KGK) lm yabanc bir lemde bir geceyse bile, Tahayylmde vatan kalsn eski hliyle (YD, KGK) lm tpk uzun bir uyku gibidir. Fn mr biter, bir uzun sonbahr olur. Anlar ki yolcu, yol grnr serviliklere, Yaprak nasl derse akp kaybolan suya, Rh yle yollanr uyanlmaz bir uykuya, Duymaz bu anda ta gibi kalbinde bir sz; Fark etmez anne toprak lm mcermz (SB, KGK) Dalsn yaknda gzlerim son uykuma! (D, KGK) Artk gne grnmez olur, gk bulutludur, Rahata dal, lm sonu gelmez bir uykudur. (GE, KGK) lm diyr irin ryasna da girmitir: Grdm lm diyrn ryda bir gece Sessizlik ortamnda gezindim kederlice Getike bembeyaz gezinenler er beer; Bildim ki hiret denilen yerdedir beer Naklettiim gibiydi bu ryda grdm

69

Ry bu. Yoksa baka bir lem midir lm? (OTA, KGK) 1.2 KELME SIKLII Yahya Kemal Beyatlnn iirlerinde Kelime Dnyas isimli tez almamzda kelimelerden yola karak irin slbu ile ilgili bilgilere ulamaya altk. Szcklerin tekrar oran da slp almasnda yol gsterici bir zelliktir. Bu alanda lyas Gz tarafndan oluturulan Yazl Trkenin Kelime Skl Szl, bizim almamza yol gsterici bir nitelik tamaktadr. lyas Gzn bu eserinde ele alnan 1.006.306 szcn, eser iinde belirtilen kullanm sklklar ve Yahya Kemalin incelediimiz iirlerinde daha nce kelime aileleri bal altnda incelediimiz szcklerden sk kullanlm ve irin slbu ile ilgili belirleyici zellik tayanlar ele alp, kullanm oranlarn karlatrarak Yahya Kemalin slbuna farkl bir gzle bakmaya altk. irin kulland ( zel isimler hari ) 15588 szck iinde ele aldmz kelimelerin oranlarn belirleyerek karlatrmaya dahil ettik. Yahya Kemalin iirlerinde stanbul ayr bir yere sahiptir. ir iin yalnzca bir ehir deil, sen diye seslendii deta canl bir varlktr. ir stanbula hitap iin ounlukla sen zamirini kullanmtr. Bu szcn skl 79 ve oran da % 0.5tir. Sklk Szlnde ise oran daha azdr: % 0.2 Farkl kelime aileleri iinden setiimiz szckler iinde sk kullanlm olanlardan biri 72 skl ile gn szcdr.Yahya Kemalin kulland szck saysna oran ise % 0.5tir. Sklk Szlnde ise bu szcn oran %0.3tr. Zaman szcnn skl ise 55 ve oran % 0.2dir. Zaman kavramlar iinde ok kullanlm bir dier szck de 50 skl ve %0.3 oran ile mrdr. Bu szcn Sklk Szlndeki oran ise %0.01dir. Zaman kavram Yahya Kemalin iirlerinde slbu belirleyici zellik tamaktadr ve bunlar iinde en ok kullanlm olanlarn oran da Sklk Szl ile karlatrldnda yksek bir orandr. Duygu ile ilgili kavramlar da Yahya Kemalin iirlerinde ok kullanlm olanlardr. Bunlar arasnda da 61 skl ile gnl szc ilk srada yer alr.

70

ir, bu szc yalnzca soyut bir kavram olarak deil ou zaman kendisini ifde etmek iin kullanr. Bu szcn oran %0.4tr. Sklk Szlndeki oran ise %0.02dir. ir bu szckte de genel ortalamann stnde bir kullanma sahiptir. Ak, Trk edebiyatnda en ok kullanlm olan szcklerdendir denilebilir. zellikle iir trnde belirgin olarak gze arpar. Yahya Kemalin iirlerinde kelimenin skl 57 ve oran da % 0.4tr. Sklk Szlnde oran ise % 0.03tr. Bu da Yahya Kemalin kimi zaman bir kiiye kimi zaman da bir yere hissettiklerini anlatrken bu szc ne kadar sk kullandn gsterir. Gl ve blbl, Trk edebiyatnn belki de en ok bilinen kahramanlardr. Blbln mitsiz ak, gln ulalmazl pek ok ir ve yazar tarafndan ama hepsinde ayr bir slpla, ayr bir lezzetle ele alnm ve bu iki szck akllarda yer etmitir. Yahya Kemalin iirlerinde de gl szc 60 skl ve %0.4 oran ile en ok kullanlm olan szckler arasndadr. Sklk Szlndeki oran ise %0.01dir. Bu szck de Yahya Kemalin iirlerinde ortalamann stnde kullanlmtr. Tpk ondan ayr dnlemeyen ve onun hayran olan blbl gibi. Blbl de 12 skl ve % 0.08lik oran ile Sklk Szlndeki %0.001 orannn zerindedir. Ufuk, bir tabiat unsuru olmasnn yan sra Yahya Kemalin mekan kavram ile zdeletirdii bir kavramdr. 58 skl ve %0.4 oran ile sk kullanlm olan szcklerdendir. Sklk Szlndeki oran ise %0.006dr. Hayl, Yahya Kemal iin yaamak, hayatn tadn almakla zdetir.44 skl ve %0.3 oran ile ok kullanlm bir szcktr. Sklk Szlnde ise % 0.02 oranndadr. Hayl kavramn ifde eden bir dier szck de hlyadr. Yahya Kemalin iirlerinde 17 sklnda ve %0.1 oranndadr. Sklk Szlnde bu oran ok daha dktr: % 0.0004tr. Yahya Kemal, hayat ve kimi zaman da lm anlatrken rya szcn kullanmtr. Bu szck, irin iirlerinde 34 skl ve % 0.2 oran ile yer alr. Sklk Szlnde ise % 0.02 orana sahiptir.

71

Denizler bazen sonsuzluu, bazen huzru bazen de Yahya Kemalin iirlerinde olduu gibi memleketi artrr. 40 skl ve % 0.3 oran ile kullanlan bu szck Sklk Szlnde % 0.05 oran ile yer alr. ir, mrnn byk blmn yurt dnda geirmitir. Bunun, irin iirlerine gurbet duygusu olarak yansmas ve gurbet szcnn sk kullanlmas da bunun sonucudur denilebilir. Bu szck, Yahya Kemalin iirlerinde 15 skl ve % 0.1 orannda kullanlmtr. Sklk Szlnde ise oran % 0.002dir. Yahya Kemal, iirlerinde yer ile ilgili kavramlara oka yer vermitir. Bunlar bazen zel yer adlardr. Buralar tasvir ederken, buralarla ilgili duygularn anlatrken tabiat unsurlarn kullanmtr. Da, bunlar iinde en ok kullanlandr. Skl 32 ve oran % 0.2dir. stanbul yedi tepedir ve ir stanbulu anlatrken tepe szcn tercih etmitir ou zaman. Bu szcn skl ise 17 ve oran da % 0.1dir. Bu szcklerin Sklk Szlndeki oranlar ise daha dktr. Dan oran % 0.03, tepeninki ise % 0.01dir. Yer kavramnn anlam kazanm bir zellii de vatandr ir iin. Gurbet duygusunun da etkisiyle bu szce de ska yer vermitir ir. Skl 37 ve oran da % 0.2dir. Sklk Szlndeki kullanm oran da irin kullanm oranndan bir hayli azdr: % 0.006. ir iin, bakt, grd her eyde msk vardr deta. lk genlik zamanlarndan itibaren balayan msk ak, Yahya Kemalin iirlerini epevre sarmtr. Bu szcn kullanm skl 21 ve oran da % 0.1dir. Sklk Szlnde ise % 0.003 oran ile daha az kullanldn gryoruz. Gkyz, tabiat tasvirlerinde ne kan unsurlardandr. Yahya Kemal iin de bunu syleyebiliriz. ir, gk szcne 28 sklnda ve %0.2 orannda yer vermitir. Sklk Szlne baktmzda % 0.01 oran ile bu szcn ortalama olarak Yahya Kemalin iirlerindekinden daha az kullanldn grrz.

72

lmek, Yahya Kemal iin hayatn bir parasdr. ir, bu szce 18 sklnda ve % 0.1 orannda yer vermitir. Sklk Szlndeki oran ise dier ele aldmz szckler gibi daha azdr: % 0.004. Sonu olarak, ele aldmz szcklerin Yahya Kemalin iirlerinde nemli yer tutan kavramlar olmalar ve Sklk Szlne oranla daha ok kullanlm olmalar, irin iirlerini deerlendirirken oluturduumuz kelime aileleri ve szcklerin kullanm sklklarnn nemini bir kez daha ortaya koymutur. Szckler, anlamlaryla ve kullanm oranlaryla Yahya Kemalin iirlerini anlamamzda bir yol gsterici ve anahtar olmulardr. 1.3 KELME TRLER Yahy Keml iirlerinde yer alan szckleri isimler ve fiiller olarak iki grupta inceledik. simlerin alt grubu olarak zamir, sfat ve zarf olan szckleri ele aldk. Yahy Kemlin iirlerinde yer alan toplam kelime saysn ve bunlarn gruplara dalmn u ekilde gsterebiliriz. KELME TRLER SM SIFAT ZAMR ZARF FL DER (Edat, Bala, nlem) TOPLAM Tablo 17 Ancak bu szckler dnda, baka szcklerle birlikte grup oluturarak cmlede grev alm isim-fiil, sfat-fiil ve zarf-fiil olan szckler, tek balarna bir tre dahil olmadklar iin yukarda belirtilen gruplara dahil edilmemilerdir ama tek bana kullanlm isim-fiil, sfat-fiil ve zarf-fiiller SAYISI 9111 2341 408 982 1941 946 15729

73

aldklar greve gre bu trlerin iinde saylmlardr. Bunlarla birlikte toplam szck says 16093; farkl kelime says 3307dir. Toplam kelime saysn farkl kelime saysna bldmzde ise kelime younluu olan 4.8 sonucuna ularz. Kelime younluunun bu dkl irin zengin kelime daarcnn gstergesidir 1.3.1 SMLER Yahy Kemlin iirlerinde 9111 adet isim tespit ettik. irin kulland szcklerin % 56.61..ini isimler oluturmaktadr. Elbette ki kullanlan szcklerin byk bir ksmnn isim olmas doal bir durumdur. Daha nce kelime aileleri bal altnda isimlerin hangi konularda ve hangi younlukta olduunu belirtmitik. iirde en sk kullanlan isimlerin frekans tablosu yledir:

NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

KELME yer gn ufuk (fak) gece gnl gl ak zaman lem, mr bahr, gzel hayl, i kalb deniz, derya yol

FREKANSI 86 72 63 62 61 60 57 55 50 48 44 42 40 38

74

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

vatan, cihan gazel ry su bahr, da, devir nee, uzak akam, Keml, yl bahe gk gne, ehir ses eb ir halk cnan, vakit Tablo 18 1.3.1.1 zel simler kar,

37 35 34 33 32 31 30 29 28 rzgr, 26 25 24 23 22

Yahy Kemlin iirlerinde en ok kulland zel isimler, kendisi iin nemli olan ahs ve yer adlardr. 1.3.1.1.1 zel Kii Adlar Yahy Keml, kendisi iin nemli olan kiilere de iirlerinde yer vermitir. zel kii isimlerinin toplam frekans 227dir. frekanslar u ekildedir: NO 1 2 KELME Keml Cem FREKANSI 30 15 Bu isimler ve

75

3 4

Hayyam, Yavuz Sultan Selim Han

Bki, Gazi Selim Giray, Itr, Leyla, Mehlika 5 Sultan

5 6

Hfz, Mevlna

Abdlhak Hamid, Abdlhamid Han, Hz. 3 Muhammed, Net

k Kerem, Baudelaire, Ferhad, Gazanfer 2 Aa, Gedik Ahmet Paa, Hamdullah, Hammizde, Hasan Rza, Mnir, Nef, Nemrud, Safvet Nezihi, Seyyid Nuh, ekip Tun, ems-i Tebriz, irin, Tanbri Cemil Bey, Tevfik, Wilhelm Tell, Yldrm Beyazd

dem, Afrodit, Ahmet Cevdet, Ahmed Han, 1 Ahmed hsan, kil Koyuncu, Ali Emiri, Alexanian, Alp Arslan, Anter, Baki Efendi, Bekta Aa, Bekta Suba, Cahit Bey, Cemal Yeil, Cemit, Chopin, Dr. Adnan Edirne eyhi Net, Emr Efendi, Fahri Cell, Faruk Nafiz, Fzl, Fzl (iman ), Felatun, Feyzi, Fikret, Fuad, Fuad Bayramolu, Fuad mer, Gazi Hnkr (Yavuz Sultan Selim ), Gayb, Hac Rza Tevfik, Hfz Osman, Hfz Post, Halk ehsuvarolu, Hsrev, Hz. Ali, Hz. Dmad, Hz. sa, dris, dris-i Muhtef, hsan, hsan kr, mm- zam, sa Bey, smil Dede,

76

zzet Melih, Javres, Kadri, Kmrc Hfz, Laedri, Malkoolu, Mecnun, Nbiga, Nevhayl, Nihad Sami Banarl, Ni Revan, Orhan Veli, Pascal, Pegoy, Peyami, Rafet, Red, Rfk Mell, Rodin, Ruen, Salim, Sar Saltk, Schiller, Seyfi, Sinan, Sokrat, Sleyman Efendi, Snbl Sinan, enfer, Urf irz, Vl, Vehbi, Verlaine, Yahya Keml, Yahya, Yaman Dede Tablo 19 Yahy Kemlin iirlerinde, zellikle de Eski iirin Rzgryle kitabnda kendi ismini ska kulland grlr. Bir defa Yahy Keml olarak otuz defa da Keml olarak kullanmtr: Devr-i Sultan Selmi yazmak in Seyf-i mesll kld hmesini Halk Yahy Kemle rahmet okur G ederken Selmnmesini (K4, E) Keml olarak ise, baka bir insana sesleniyor gibi (tecrd) kullanmtr ismini. Divan Edebiyat geleneinde, gazellerin son beytinde irler isimlerini ya da mahlaslarn kullanrlar. Eski iirin Rzgryla kitabndaki gazellerin son beyitlerinde Keml ismini gryoruz. Kadehde llini gah grr deriz ki Keml Gnl o fete meftundu Lle Devrinde (MG, ER) Bir leyl-i inirha kavumakszn Keml

77

Yandn il-nihye remd olmadn gnl (OG, ER) Demez Keml uyanmaa ikml-i mr in Varsn bu uykudan dil-i btb uyanmasn (G, ER) Gnl ki zge hmdr kalr m yerde Keml Uup almal son hamle- cenha kadar (G, ER) Gurbete dost kadrini der-htr et Keml lemde ehl-i dert ile dert-in ier (KG, ER) Nkes bir demolu merret verir Keml Nmerd olursa sneye bir fazla da lur. Yahy Keml, Eski iirin Rzgryla kitabnn bir blmnde Osmanl pdiahlarndan Yavuz Sultan Selimin savalarn iire dkmtr ve bu blmn ad da Selimnmedir. Bu nedenle irin iirlerinde ismi en ok geen kiilerden biri de Yavuz Sultan Selimdir ve 8 defa bu isim kullanlmtr: Ry- zemni tbi- fermn klmaa Sultan Selm Han gibi bir r-i ner gelr (B, ER) Pml- rah kld Acem tc tahtn T ara ast tgini Sultan Selim Han (, ER)

78

Zlkadri sildi tg-i Selm haritadan Engin grnd Msr Hiczn fezlar (TO, ER) Cem, ran hkmdarlarndan Piddiyn n drdncsdr. Cemd olarak da geer. arab ict etmitir. Bu nedenle iirlerde bezm, mey, kadeh gibi kavramlarla birlikte kullanlr. Yahy Kemlin iirlerinde de bu isim 16 defa kullanlmtr: Glerdi taht- zerrn zre Cem glende gllerle Seb-endm skler elinden bde geldike. (E, ER) Cem bezm-i cm kurduu gn d olun dedi Ey dil-harblar iin bd olun dedi. (RG, ER) Teferrd etmedi derler nazri bir sk Cemin serrine clis slle devrinde (BS, ER) Yahy Kemlin iirlerinde msk nemli bir unsurdur. Mziin

byk isimleri de elbette Yahy Kemlin iirlerinde ska grlmektedir: Byk Itrye eskiler derler. Bizim z mskmizin piri. (I, KGK) Ve seslenir byk Itr, semy rten rh, Peinde dalgalanr bestesiyle Seyyid Nh, O mutlu devrede Itrye en yakn bir dost

79

Ikl danteleler bestekr Hfz Post (ESM, KGK) Zihnim bu ehirden bu devirden ok uzakta, Tanbri Cemil Bey alyor eski plkta. (KAM, KGK) Eski iirin Rzgryla kitabndaki iirler Divan edebiyat gelenei erevesinde yazlmtr. Elbette bu edebiyatn byk irlerine de yer vermitir Yahy Keml: Kbrs erb akt zamnnda s-be-s Yahy gazel ser idi Bk kasde-y (SSG, ER) Byle be beyti bu gyende redif zre Keml Nil sylese bir lem-i mn syler (SY, ER) Hfzn kabri olan bahede bir gl varm. (R, KGK) Bezm-i erbdan geemem dorusu Nedm ret tabiatimce tarab merebimcedir. (SR, ER) Elhak gazelde neve-i Bk beka bulur. (BGT, ER) Nef kasdesiyle lm bu bahede (SG, B.)

80

Mevln ve ems-i Tebriz de irin din temal iirlerinin nemli isimleridir. Mesnev evkini eflke karm nyz Hare dek hem-nefes- Hazret-i Mevlnyz ems-i Tebrz hevsyle sem zre Keml Dhil- dire- bl per- Monlyz. (K, ER) Meyle Hfz neyle Mevlny tezkr eyleyen Pr-terennm kiver- Rm Acemler grmz (BA, ER) Yeter hikyet-i hlt- ems Mevln Ne rtbe mihr-i drahn olur gnl gnle (G, ER) Seyreylediin sem- Mevlndr Devreyliyen ecrm- cihn-rdr Sa elden uzattklar peymnelere Glrenk seblardan akan sahbdr (, R) Hayyam ve rubleri Yahy Kemli etkilemi ve Rubler ve Hayyam Rublerini Trke Syleyi adl kitabndaki iirlere esin kayna olmutur. Hayyam alp tercme et derlerse renmek in tlib isen bir derse Derdim ki rubsini nazmetmelisin

81

Hayyam onu trkde nasl sylerse. (R, R) Hayyam ki her bahsi aar sgarden Bahsetmedi cennette akan Kevserden Gl sevdi erb iti glp elendi Zevk ald trde rublerden (H, R) Farknda deildik ge ermi serimiz imdenger glzr- suhandir yerimiz Gitmi haber- nevesi Hayyma kadar Haz vermi ahibbya rublerimiz. (RN, R) Aksetmiyor ounda fikirler ayan beyan. Hayyam imi hakikati az ok fsldayan (D, KGK) 1.3.1.1 2zel Yer simleri Yahy Keml ilk genlik yllarndan itibaren pek ok yer grm ve kendisini etkileyen yerlere iirlerinde yer vermitir. zel yer isimlerinin toplam frekans 279dur. Bu isimler ve frekanslar u ekildedir: NO 1 KELME stanbul FREKANSI 18

82

2 3 4 5 6 7 8

skdar Boaz Adalar, in Biblos, Krfez, skp Bebek, Msr amlca, Koca Mustpaa

11 9 8 7 6 5

Atik Valde, Bursa, aldran, ran, spanya, 4 Kandilli, Paris, Tebriz

mid ( Diyarbakr ), ubuklu, Eflk, stinye, 3 Kanlca, Kenan, Malazgirt, Moha, Rum (Anadolu), Sicilya, Sleymniye, Viranba

10

Ayasofya, svire,

Bergama, Krm,

Bizans, Kovsa,

Budin, 2 Madrid,

naralt, Emirgn, Endls, Gksu, Hicaz, zmir, Maltepe, Mercidbk, Moda, Nis, Ridaniyye, Rumeli, Sdbd, iraz, Vardar 11 Ar, Almanya, Altor, Anter, Ayda, Belgrad, Binev, Asya, 1 Badad, Bern, Cezayir, Grnata,

Atmeydan, Balarba, Beyazd, Eri,

Avusturya, Balebek, Beylerbeyi,

Cihangir, anakkala, ankaya, Danimarka, Erzurum, Fenerbahe, Gztepe,Hali, Hind, Horasan, Irk, ranzemn, sfahan, skenderiye, Kaf Da,

83

Kahire, Kayseriyye,

Kalkandelen, Kerbela,

Kavakldere, Kbrs, Konya,

Kostantiniyye, Kozyata, Kksu, Londra, Lozan, Lozan Palas, Mavera, Mera, Mn, Nibolu, Nil, Otranto, Plevne, Rakofa, Rim ( Roma ), Roma, Sakarya, Salacak, Sriyye, r Da, Topkap, Tunus, Uyvar, Van, Varna, Yakack, Zahle Tablo 20 ir iin skpn elbette ayr bir yeri vardr. Doup byd ve det annesi ile zdeletirdii bu ehri hep zlemle anlatr Yahy Keml: skp ki Yldrm Beyazd Han diyrdr, Evld- Ftihna onun ydigrdr. skp ki ar Danda devmyd Bursann Bir lle bahesiydi dklm temiz kann Ben girmeden hayt afaklandran aa Bir sonbaharda annemi gmdk o topraa. (K, KGK) skpde kabr-i mdere olsun bu nev-gazel Bir tuhfe- bed beyn- Muhammed (EZM, ER) skp bir Mslman ehirdi Binbir trbeyle mtehrdi

84

Vardarsa nnde bir nehirdi Her an tekbrlerle alar. (HRS, ER) Bizdeydi be asr niin skp bizim deil. Naklettiim hikye hazndir; ne sor, ne bil (B, Syf 12) Haytnn byk bir blm yurt dnda geen ir vatan hasretini iledii iirlerinde stanbul ve stanbulun her semtini ayr ayr anlatmtr. stanbul da en ok tekrar edilen szcklerden biridir ve frekans 18dir: Sana dn bir tepeden baktm azz stanbul! Grmedim gezmediim, sevmediim hi bir yer . mrm olduka gnl tahtma keyfince kurul! Sde bir semtini sevmek bile bir mre deer. (BBT, KGK) Gelmekn ikinci bir hayta, Bir gn dn olsa hiretten: Her rh alp da kinta, Keyfince semda bulsa mesken; Tlih bana dnse, nzikne; Bir yldz verse mlikne; Bgne kalr o iltifta, stanbula dnmek isterim ben. (BM, KGK) Yllarca uzaklarda yaarken,

85

stanbulu hicranla tahayyl beni yordu. Yer kalmad beynimde hayale stanbula artk bu dn son dn olsun. Son yllarm artk Gesin o tahayyllerimin erevesinde (SU, KGK) Birdenbire mesdm iitmek hevesiyle, Gnlm dolu stanbulun en zl sesiyle. Sandm ki uzaklat yaan kar ve karanlk, Uykumda btn bir gece Krfezdeyim artk! ( KAM, KGK ) stanbulun her semti irde farkl duygular uyandrr. Tarihi, tabiat ya da halkyla bu semtler iri duygulandrr: Git bu mevsimde, gurup vakti, Cihangirden bak! Bir zaman kendini karndaki ryya brak! (HAY, KGK) Bu yaz kemeneyi bir dinledinse Kanlcada, Baharda bir gece tanbru dinle amlcada, Bu sazlarn duyulur her telinde sde vatan, Sihirli rzgr eser dim bu topraktan (ESM, KGK) Bu ziyrette vakit geti, gne batt, yazk!

86

Haz ve duyguyla Atik Valdede bir gn yaadk. (Z, KGK) Koca Mustpaa! cr ve fakir stanbul! T fetihten beri mmin, mtevekkil, yoksul, Hzn bir zevk edinenler yayorlar burada. (KM, KGK) Kandilli de, eski bahelerde, Akam kapannca perde perde, Bir htra zevki var kederde. (AKM, KGK) stinye krfezinde bu akam gariplii Bir mihnetin sonunda tesell kadar iyi. Esiz Boaz! erefli haylin derindedir! Senden kalan o levhada her ey yerindedir. (S, KGK) Dn Fenerbahede grdm, ri bir zmrt iindeydi bahar (F, KGK) Mevsim mtehayyil, vakit akamd Bebekte; Akam Lekesiz, sf, iyi bir yz gibi akam T kar bayrlarda tutumu iki cam,

87

Skin koyu, en cepheli kasryle Kksu. (S, KGK) Adalardan yaza ettik de ved Szlyor barmz stndeki da, Seni hatrlyoruz Viranba! (V, KGK) Ancak ir hayatnn son zamanlarn -Erenkynde geirmek ister: Lkin bu ikinci varlnda, Son devrede, ihtiyarlmda, Artk ekilince sz ve sazdan, mrm -Erenkynde gesin. (BM, KGK) Trk tarihi iin nemli olan yer isimleri de irin ska kullanm olduu yer isimleridir. Bu isimlerle en ok Eski iirin Rzgryle kitabyla karlamaktayz. Tebrize doru kt sefer hrhna Ervh peyrev oldu cihan pdinna. (SE, ER) Sahr-y Mercidbka nakeylemi kader slm fikr-i vahdetinin krzrn evk- seferle pr-heyecn oldu tular

88

Bd- zaferle Msra vezn oldu tular (ME, ER) Eflkden o dem ki peym- kader gelr G- cihne velvele- bl per gelr (B, ER) Sahr-y aldran da gaz vardr erteye Ey berk mjde ver felein mihr mhna (SE, ER) ok yakndan m bu sesler, ok uzaklardan m? skdardan m? Hisardan m? Kavaklardan m? Bursadan m? Konyadan, zmirden, uzaktan uzaa, arpyor birbiri ardnca o dadan bu daa: imdi her merhleden, t Beyazddan, Vandan Ayn top sesleri bir bir geliyor ger yandan

Gkte top sesleri, bir bir, nerelerden geliyor? Mutlaka her biri bir baka zaferden geliyor. Kosvadan, Niboludan, Varnadan, stanbuldan Anyor her biri bir vakay heybetle bu an: Belgraddan m? Budin, Eri ve Uyvardan m? (SBS, KGK) Paris, irin edeb kiiliinin oluumunda nemli bir yerdir. Prisde gen iken koyu Baudelaire-perest idim.

89

Balkonla, Yolculukla, Gzellikle mest idim. Bir gn ved edip o diyrn haytna, Dndm btn btn vatann kinatna. Lkin o bahelerde geen devreden beri Kalbimde solmamtr o irin iekleri. (B, KGK) Eski Prisde bir mr geti; Javresin gr sads devrinde, Tuncu canlandran ilht Rodin; Verlaine absenti Baudelaire afyonuna Karan bir sihirli hazd iir. Yaam olmyan bilir mi bunu? Eski Parisde bir mr geti. deal rzgryle hr geti. Baka yldzda bir hayt imi o. Yaamak zevki her saatte esen. Daima nurlu bir geceydi zaman. (EP, KGK) 1.3.1.2 Somut ve Soyut simler Yahya Kemalin iirlerinde kulland isimlerin says, zel isimler de dhil olmak zere 9111dir.Bunlarn 3061i ( %33.597) somut; 6050si (%66.403) soyuttur.

90

Ak, zaman, hayl, gnl, gn, rya, nee, mr, gece szckleri soyut isimler arasnda en ok kullanlm olanlardr; ancak bunlarla ilgili rnekleri kelime aileleri bal altnda incelediimiz iin burada bunlara deinmeyeceiz. Herhangi bir kelime ailesine dahil etmediimiz ve sk kullanlan soyut isimler de vardr. Bunlar iinde 30 frekansyla en ok tekrar edilmi olanlardan biri hayat szcdr. ir, kendi yaamyla ilgili olarak mr szcn tercih ederken, genel bir yaam ifadesi iin hayat kullanmtr. Cem mezhebi vaktinde u dnya neydi Cile akan hayat rindneydi (H, R) Ben girmeden hayat afaklandran aa Bir sonbaharda annemi gmdk o topraa (K, KGK) Bare gnller! Ne giden son gemidir bu! Hicranl hayatn ne de son matemidir bu! (SEG, KGK) Hayat ryiha sihriyle sindiren toprak (MM, KGK) Htra szcnn kullanm skl ise 14tr. Htra, gemile kprdr ve hatrlamak istenilendir. Hl doludur baheler en tatl sesinle Bir gn bir uzak htr zlersen o yazdan (GY, KGK) Mzi kynde, htrlar glgesinde kal!

91

Yaklatn tabiat gnlerce seyre dal! (GE, KGK) Somut anlaml ve bir kelime ailesine dahil edilmemi szckler iinde 48 sklyla en ok kullanlm olan gzdr. Birden kamat gzlerimiz, baktk engine. (BYA, KGK) Yldzlar boydan boya domu gibi varlk, Bir mucize hlinde o gzlerdedir artk (VU, KGK) Gzlerden uzaklanca dny Bin bir geceden birinde gy Balar ry iinde ry (AKM, KGK) Halk, okluk ifade eder ve da dnk bir bak asnn gstergesidir. Bu szcn sklysa 23tr. Elli gn ne mehbetli tem idi o! Sanki halkn uyank grd ry idi o! (FG, KGK) Semtin orulu halk, szlm benizliler, Sessizce ardan dnyorlar birer birer. (AV, KGK) Halknn hilkati her semtini cennet eden Kar sahilde, karanlkta kalan her tepeden, Gece, birok fkar evlerinin lmbalar,

92

En sahih aynadan aksettiriyor skdar (HAY, KGK) 1.3.2 SIFATLAR Sfatlar, isimlerin geici ya da kalc herhangi bir vasfn ifde eden szcklerdir.Yahy Kemlin iirlerinde kullanm skl bakmndan ikinci srada yer alrlar ve frekanslar 2341dir. Sfatlarn toplam kelime saysna oran %14.54..tr. Yahy Kemlin iirlerinde en ok karlatmz sfat tr niteleme sfatlardr. Bunlarn frekans 1092dir. Yni irin kulland sfatlarn %46.64 niteleme sfatdr. Belirtme sfatlarnn kullanm skl ise; iret sfatlar 432, belgisiz sfatlar 640, say sfatlar 167, soru sfatlar 10dur. Bu kullanm skl irin nesne ve kavramlarn zelliklerini aka ifde etmeye nem verdiini ve tasvrin, iirlerinde sk rastlanan bir unsur olduunu gsterir. zellikle niteleme sfatlarnn okluu ve bunlar arasnda mecz benzetmelerin varl irin hayal dnyasnn geniliinin iretidir. irin iirlerinde isimlerin pek ok zaman zelliklerinin yceltilmesi yoluyla sfatlarn kullanldn grrz: Yce dalar gibidir grdn i Trk olu! (HB, KGK) Evet bu eski nesil bir erefli lem aar. (ESM, KGK) Y Rabbi sen o h- keremkr- rif-i Kl pyidr- taht- mull-y saltanat (Ni, B) Sk grdmz bir dier sfat kullanm ekli ise nesne ve kavramlarn boyut ve hacim zellikleri ile ilgilidir:

93

Geni kanatlar bolukta simsiyah alan Ve arkasnda gne domayan byk kapdan Geince balayacak bitmeyen skunlu gece (RA,, KGK) mrn ksa rysna demez bu seyhat (B, syf, 19) Bu dan arkasndadr Bursa ri zmrd Dalarn arkasnda dalar var (B, syf 24) Eski szc de irin iirlerinde sk kullanlm sfatlardandr: Varmz eski lemin sonuna (EP, KGK) Eski mmra nasl rahmet okunmaz burada? (Z, KGK) Eski Paris de bir mr geti (EP, KGK) Getim yine gn eski hazan bahelerinden (A, ER) Renkler ve renk arm yapan sfatlar da Yahy Kemlin renkli hayl dnyasn iret eder. Ikl danteleler bestekr Hafz Post (ESM, KGK)

94

Gl tenli, kor dudakl, kmr gzl, srmeli (ER, KGK) Daima nurlu bir geceydi zaman (EP, KGK) Geti sandm mah- nev ayine-i billrdan (MG, ER) Bir sfatna ir iirlerinde 445 kez yer vermitir. Bu szck 407 kez belgisiz sfat olarak, 38 kez de say sfat olarak kullanlmtr. Belgisiz sfat olarak kullanl ile ilgili olarak; Avunmak istemeyiz yle bir teselliyle. (RA, KGK) Hulyam tutan bir by var onda dyordum (TE, KGK) Hafzn kabri olan bahede bir gl varm. (R, KGK) Dehrden bir km alup bir eb bu mtemhnede Eyledim mehtb hem davet dn alayna (Sene 1140, KGK) Her mevsimi bir yaz ve esen rzgar baka (VU, KGK) Akn eref diyrn grdmd bir zaman. (Y, KGK) yman bir evk olan zamanlar geti (T, R)

95

Yrab bana bir ses yaratan kudreti ver (S, R) Keskin bir zleyile hayal ettiren nedir (HA, KGK) Bir zaman bakt o viran kuyuya (MS, KGK) Bazen gneli, bz ratib sisli bir hev (MR, B) ir bir szcn say sfat olarak az kullanmtr: Bir byle zevke tek bir mr yetmiyor yazk! (ES, KGK) Dnya yznde bir sefer olsun tanmadan, z ehrenizle sizleri grmekteyim bu an. (DI, KGK) Nice bin dalgal Tekbr oluyor tek bir ses. (SBS, KGK) Gryor varlnn bir yere toplandn Byk Allah anarken bir azdan herkes (SBS, KGK)

1.3.3 ZAMRLER Zamirler, isimlerin yerini tutan sembollerdir. Yahy Kemlin iirlerinde bu szcklerin toplam frekans 408dir. irin, zamirlere bu kadar

96

az bavurmas onun, nesne ya da kavramlar kendi adlaryla kullanmay tercih ettiini gsterir. Zamir eitleri ve frekanslar ise u ekildedir: Kii Zamirleri Ben: 49 Sen: 79 O : 24 Biz : 59 Siz : 8 Onlar : 12 Ana \ ann:3 Dnllk Zamirleri Kendi :18 Soru Zamirleri Ne : 34 Nerde : 2 Nere : 5 Kim : 11 Kimler : 4 Belgisiz Zamirler Hepsi :8 Herkes : 5 Hepimiz :4 Kimi : 5 Biroklar : 1 Kimse : 10 Biri : 15 aret Zamirleri O : 19 Onlar : 7 Ora : 2 Bu : 24

TOPLAM: 234

TOPLAM 18

TOPLAM: 56

TOPLAM: 48

TOPLAM: 28

Tablo 21 irin en ok kulland zamirlerden biri biz dir. Bu zamir bazen millet kavram yerine bazen de yalnz kendisini anlatmak iin kullanmtr: yle sinmi bu vatan semtine milliyetimiz Ki biziz hem grlen, hem duyulan, yalnz biz. (KM, KGK) Firze kubbelerle bizim ehrimizdi o;

97

Yalnz bizimdi, ehre ve rhiyle bizdi o. (K, KGK) Bizler mi vakti hoa geirmekteyiz bugn? phem budur: Vakit mi geirmektedir bizi? Zihnim neden kapld bu sonsuz dnceye? (GZ, KGK) irin sen diye seslendii ounlukla sevdii yerlerdir: Sana dn bir tepeden baktm azz stanbul! (BBT, KGK) skdar, bir ulu ryy grenler ehri! Seni gptayla hatrlar vatann her ehri. (FG, KGK) Esiz Boaz! erefli haylin derindedir! Senden kalan o levhada her ey yerindedir. (S, KGK) Sen szc bazen de bir sevgiliye hitaptr: Ey nz ive velvele- n olan sana mrnce mest olur nice hayrn olan sana (PE, ER) Gnlmle oturdum da hznlendim o yerde, Sen nerdesin, ey sevgili, yaz gnleri nerde! (, KGK)

98

ir O szcn iret zamiri olarak kullandnda ounlukla sevdii bir yeri anlatmtr: Firze kubbelerle bizim ehrimizdi o: Yalnz bizimdi, ehre ve rhiyle bizdi o. (K, KGK) Eski Priste bir mr geti Baka yldzda bir hayat imi o. His ve haz ykl kint imi o (EP, KGK) Kendisi iin nemli olan kiilerden bahsederken de bazen o zamirini semi ir: Annemin nan grdmd; Bakyorken bana sabit ve donuk gzlerle. O, yaarken o semav o glmser gzler Ne kadar engin ufuklard bana (UF, KGK) Ve kbet Dedenin anl anl devri gelir. Bu mskyi, o, son kudretiyle parlatt. (ESM, KGK) Eslf kapldka o gzelden gzele Fer vermi neveyle gazelden gazele (F, R)

99

1.3.4 ZARFLAR Zarflar, kelime gruplar iinde fiilleri, sfatlar ya da baka zarflar, zaman, yer, miktar ve durum ynleriyle tamamlatan szcklerdir. Yahy Kemlin iirlerinde toplam 982 zarf tespit ettik. Zarflar kelime eitleri iinde sklk bakmndan drdnc srada yer alrlar. Yahy Kemlin iirlerinde zarf olan kelimelerin toplam kelime saysna oran %6.10..dur. 1.3.4.1Durum Zarflar Fiillerin ne ekilde gerekletiini anlatan zarflardr. Fiiller ounlukla hangi durumda gerekletikleri anlatld iin bu ekilde olan zarflarn says oktur. Yahy Kemlin iirlerinde tespit ettiimiz durum zarflarnn says 283tr. Bunlar, zarflarn %28.81ini oluturur. iirlerinde tespit ettiimiz bz durum zarflarna rnekler verelim: Fakirlerle, derinden, yalnz, srasyle, szlp, berber, kt, bo, mermnca, mkedder (bulank), kemlyle, meyle, giran (bktrc), heste, tensiz, prhensiz (gmleksiz), durmadan, gptayla, birlikte, klarla, tanmadan, gzel, gen, derinden, sandalla, itike, eteklerle, andne (inatlkla), kadehlerle, fahrederek, yanyana, engin, hr, naklen, mevkible (kafileyle), yapayalnz, birleerek, ocuklaryla, gr, plak, abuk, gizlice, kimsesiz, kanlaryla, atlm, glkle b-riy, yava 1.3.4.2 Zaman Zarflar Fiilleri, sfatlar zaman ynyle tamamlayan szcklerdir. Kelime aileleri iinde Zamanla lgili Kelimeler de zaman zarflar da yer almtr. Yahy Kemlin iirlerinde 271 tane zaman zarf belirledik. Zarflarn %27.59..u zaman zarflardr. Bununla ilgili rnekler u ekilde sralayabiliriz: ktm srekli gurbete, gezdim diyr diyr (AD, KGK)

100

Cennette bugn glleri am grrz de Hl o kzl htra titrer gzmzde (A, KGK) Baharda bir gece tanburu dinle amlcada (ESM, KGK) Bir tecellsi fakat rhu saatlerce sarar (KM, KGK) Efss ki imdi rhsuzdur bedenim (IMK, R) Gh ge eser o bd gh erken (D, R) mrnce mest olur nice hayrn olan sana (PE, ER) Evvel giden ahbba selm olsun erenler (VG, ER) 1.3.4.3 Azlk-okluk (Miktar) Zarflar Fiiller ve sfatlarn ifde ettii hareket ya da kavramn miktrn anlatan zarflardr. Bu zarflarn frekans 195dir ve zarf eitleri iinde oran %19.85..dir. Bunlardan bzlarn u ekilde rneklendirelim. Az srer geri fakir stanbulun saltanat (HAY, KGK) Pek tze penbe tenlere benzer bu talar Yontarken eski Bergama heykeltralar (BH, KGK)

101

Kalbi ok dolduran mn ile gelmi vecde. (KM, KGK) Boulanlar byk grr denizi (B, syf 24) Nice yz bin senedir arkn k mmr Byle mmr eder ettike hayl skdar (HAY, KGK) En ve ne pekitire grevindeki zarflardr. En 29 kez, ne 31 kez kullanlmlardr. 1.3.4.4 Soru Zarflar Fiilleri ve sfatlar soru yoluyla tamamlayan zarflardr. Yahy Kemlin iirlerinde soru zarflarnn skl 37 ve sklk oran %3.76dr.En az kullanlm olan zarf eididir. Bununla ilgili rnekleri u ekilde sralayabiliriz. Vaktiyle z vatanda bizimken bugn niin skp bizim deil? Bunu duydum iin iin (K, KGK) Hicran gn ortasnda neden byle seslenir? (HA, KGK) Bu mlkn fark yok bir tengnadan Niin nr inmiyor artk semdan? (TH, ER) Som zmrt ortasnda, muzaffer, akp giden Firze nehri nerde? Bugn sakldr neden? (SS, KGK)

102

1.3.5 FLLER Fiiller, i, hareket ya da olu bildiren szcklerdir. Kip ve ahs eklerini alarak ekimlenirler. Yahy Kemlin iirlerinde 1941 fiil tespit ettik. Fiillerin toplam kelime saysna oran %11.55tir. kelime trleri iinde kullanm skl bakmndan nc srada yer alrlar. Birleik ve deyilemi fiillerin says ise 260dr.En ok kullanlm olan fiilleri u ekilde sralayabiliriz: NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 KELME olgrde-, gegelbilkalgrnbakal-, gitsylesandnkyaasrdal-,dinle-,sylenal-,i-, iste-,kl-, a-, uyan-, bul-, dur-, kar-, dTablo 22 FREKANSI 102 89 62 60 49 44 40 37 29 28 23 20 19 17 16 14 13 12 11 10

103

Yahy Kemlin iirlerinde fiiller kelime skl bakmndan nc srada yer alr. Bu, hareket unsurunun irin iirlerinde nemli yer tuttuunu gstermesi bakmndan nemlidir. Bu nedenle irin fiil kullanmad iir yoktur ancak fiile az rastlanan iirlerine rastlamaktayz. Erenky nde Bahar iiri 16 msradan olumaktadr. Ancak irin kulland fiil says 5tir. Cnan aramzda bir adnd irin gibi hsn na unvan Bir shile hem erefti hem an ok kerre haylimizde cnan Bir iri hatrlatan kadnd.

Domutu iimde t derinden Yldzlar mavi bir semann, Hazzyla harb idim ednn, Hl mtehayyilim sadnn Gnlmde kalan akislerinden. Mevsim iyi, kinat iyiydi, Yldzlar o yanda, biz, bu yanda, Huyl gibi ho geen zamanda Sandm ki gzelliin cihanda Bir saltanatn gzelliiydi. stanbulun yledir bahr, Bir ak oluverdi inalk

104

Aylarca hayl iinde kaldk, Zannmca Erenkynde artk Grmez felek, yle bir bahr. (EB, KGK) Bunun yannda irin fiil unsurunu ska kulland iirler daha fazladr. Sonbahar iiri 18 msradan olumaktadr ve ir 20 kez fiil kullanmtr. Fni mr biter, bir uzun sonbahr olur. Yaprak, iek ve ku dalr, trmr olur. Mevsim boyunca kendini hissettirir ved; Artk bu dadaayla uuldar deniz ve da. Yazdan kalan ne varsa olurken har neir; Gnler hazinleir, geceler uhrevleir; Terinlerin bu hzn geer t iliklere. Anlar ki yolcu, yol grnr serviliklere Dnynn ufku gzlere gittike tr olur, Her gn srklenip yaamak rha br olur. nsan duyar yerin dile gelmi sktunu, Bir baka msikye gei farzeder bunu, Teslim olunca vadesi gelmi zevline, Benzer cihna gelmeden evvelki hline. Yaprak nasl derse akp kaybolan suya, Rh yle yollanr uyanlmaz bir uykuya Duymaz bu anda ta gibi kalbinde bir sz,

105

Farketmez anne toprak lm maceramz. (SB, KGK) Yahy Kemlin iirlerinde kullanm skl bakmndan ilk srada yer alan fiil oldur. Frekans 102dir. Ummna kar burada bugn beklediin yol. At kalbini girdba, al engine, rh ol! (DE, KGK) Bir gn gerse sahn- harbtdan Keml Rtl- grn devreden evld olun dedi. (RG, ER) Lkin imdd- ilh yetiip ordumuza Oldu her bir neferi kala-i pld-beden (TGH, ER) Bunun yannda ol_ fiili 55 kez de yardmc fiil olarak kullanlmtr. Gitmi kaybolmuuz uzakta, Ry sana ermeden afakta (GC, KGK) Bir hayl lemi peyd oldu, Gtler hep o hayl lemine. (MS, KGK) Dny biter o yerde ki malb olur hayl Temdd-i mre kudreti kalmaz tahayyln (GG, ER)

106

Yahy Kemlin iirlerinde birleik ve deyim eklinde oluturulmu fiillerin saysnn ise 260 kez olduunu gryoruz. Ezel mafiretin byle bir iklminde Altnn gz boyamaz kalp kadar hlisi de. (HAY, KGK) Hazan da erse Keml el eker mi cnandan (HG, ER) Mnev rhata bir ereve yapm ki gren Baka bir lemi grmekle, geer kendinden (Z, KGK) 1.4. SZCKLERN DL ALELER Yahya Kemalin incelediimiz iirlerindeki szckleri dil ailelerine gre ele aldmzda Trke szcklerin saysnn fazla olduunu grrz. Ele aldmz iirlerinde 8831 Trke szck kullanlmtr. Bunlarn toplam szck saysna oran5 54.874..tr.Arapa szcklerin kullanm skl ise 4560tr ve toplam szck saysna oran % 28.335..tir. 2530 kullanm skl ile nc srada yer alanlar ise Farsa szcklerdir ve toplam szck saysna oran % 15.72..dir. Bunlarn yan sra ngilizce, Franszca, Yunanca gibi dier dillere ait toplam 172 szck kullanlmtr ve bunlarn oran ise % 1.068..dir. Trkenin en ok kullanlm dil olmas Trk edebiyatnn byk bir ismi olan Yahya Kemal iin doaldr. Bu orann Yahya Kemalin Arapa ve Farsa szckleri sk kulland Eski iirin Rzgryla isimli eserinde de deimediini gryoruz. Bu eserdeki Trke szck says 1760 iken, 1625 Arapa, 1175 Farsa szck kullanlmtr. Arapa ve Farsa szcklerin toplam says Trke szcklerden fazla olmakla birlikte ayr ayr ele alndklarnda Trke szcklerin saysnn Fazla olduu grlr.

107

Farkl dillerdeki szcklerin birlemesiyle olumu birleik szcklerin says 41 dir. Yardmc fiille kurulmu birleik fiillerde ise asl fiilin dilini szck dili olarak kabul ettik. 1.5 TAMLAMALAR Bzan anlatmak istediiniz nesne ya da kavram ifde etmede tek bir szck yeterli olmayabilir. Anlam daha ak daha belirgin hle getirmek, kimi zaman da her eyden ya da herkesten farkl bir zelliini ortaya koymak iin baka szcklerle tamamlamak gerekir. Bu ekilde bir nesne ya da kavram karlamak amac ile bir araya gelmi, birbirini anlamca tamamlam sz bekleri tamlamalardr. 1.5.1 SM TAMLAMALARI Bir iyelik ilikisi iinde bir araya gelen iki veya daha fazla isim unsurunun oluturduu tamlamalardr. sim tamlamalarnda tamlayan unsur her zaman ilgi hlinde, tamlanan unsur ise iyelik hlinde bulunur. Ancak tamlayan, ilgi ekini her zaman olmayabilir. Zaman zaman da bu tamlama unsurlar arasna baka szck ya da szckler girebilir ya da tamlayan ve tamlanan yer deitirebilir. Diz kt nnde imdi Emr Efendinin (AEG, ER) Bir gn ser-i kyundan eer gesek o mhn (TA, ER) Hl dilimizdedir tuzu engin denizlerin (AD, KGK) Ne kadar sf idi sms bu mmin neferin! (SBS, KGK)

108

Yahy Kemlin iirlerinde kulland isim tamlamalarnn says 1089dur. ir bu tamlamalarda gerek bir iyelik mnsebetinin yan sra mecz ve znel ilikiye dayanan tamlamalara da yer vermitir. Biz irin, tamlayan ve tamlanan arasnda kurmu olduu ban eitli zelliklerine gre tamlamalar gruplara ayrdk. 1.5.1.1 Varlklar ve Kavramlar Arasndaki Nesnel yelik Mnsebetini Gsteren sim Tamlamalar Yahy Kemlin iirlerinde nesnel bir iyelik ilikisi iinde kurulmu olan isim tamlamalarnn says 893tr. Btn isim tamlamalar iinde % 82,0 oran ile en ok oluturulmu isim tamlamalardr. Dalar ufkunda mehbet, Ova ufkunda huzr, Deniz ufkunda teselli duyulur. (UF, KGK) Dalar ufku, ova ufku ve deniz ufku tamlamalarnda tamlayan ve tamlanan arasnda nesnel bir iyelik ilikisi vardr. ir ufuk szckleri ile dalarn, ovann ve denizin ufkunu anlatmak istemitir. hrm serenler bu bahrbde Dny ile ukby getirmez yde rette keder bahsini amaz bir rind mez beerin zehri katlm bde (NSB, R) iirin nc msrasnda bahis konusu olan keder dir. Keder bahsini tamlamasnda, unsurlar arasnda nesnel bir iyelik ilikisi kurulmutur.

109

Bu ekilde kurulmu isim tamlamalarndan bazlarn u ekilde sralayabiliriz: ml-i ak, hubr- saadet, fasl- hazan, Trk ordusu, erbb- dil, sz meydan, suhan rekabeti, mjde-i bahr, vdi-i Kenan, rz- ak, sefer hrk, gaz klc, Acem tahtgh, devr-i ftuh, nesm-i seher, iklm-i dman, diyr- Arab, cy- zafer, ubuklu Gazeli, lem-i hayl, leyl-i tarab, iklm-i emen, bd- seher, devr-i meclis, eyym- ita, sahn- ern, n- erb, bezm-i mey, devr-i Ahmed Hn, dn alay, sirik katresi, gurbet yolu, skdar vasf, aldran otlar, deniz dibi, Ayda dalar, yr eli, bahr akam, Snbl Sinann rhu, vatann fethi, sz- Rz, leb-i uk, senin akn, eslf pendi, annemin na, gln gzellii, mr-i garm, bulutlarn alt, Dergh- Hakk, kalb-i mmet, cm- Cem, fris-i meydan, ll-i leb, name-i ny, dehn- yr, nev-bahrn blbl, mahsl-i mr 1.5.1.2 Varlklar ve Kavramlar Arasndaki Mecz ve znel yelik Mnsebetini Gsteren sim Tamlamalar Yahy Kemlin iirlerinde mecz ve znel iyelik ilikisi iinde kurulmu olan isim tamlamalarnn says 109dur. Btn isim tamlamalar iinde oran % 10.0dr. Rytnn lemleri stnde umaa Simrg-i feth hem- nesm- seher gelr (B, ER) Yukardaki beyitte sabah rzgr sancan stnde umak iin fetih kuu olarak gelir denilmektedir. Simurg- fetih (fethin kuu ) tamlamasnda unsurlar arasnda mecz ve znel bir iliki vardr. irin benzetme yoluyla kurduu bir iliki sz konusudur. hrm serenler bu bahrbde Dny ile ukby getirmez yde

110

rette keder bahsini amaz bir rind mez beerin zehri katlm bde (NSB, R) Beerin zehri tamlamasnda tamlanan (zehir ) somut bir nesnedir ancak tamlayan ( beer ) unsur ile birlikte soyut bir kavrama dnmtr. nsanlara ait ktlklerden bahsedilmektedir. Bu ekilde kurulmu isim tamlamalarndan bazlarn ise u ekilde sralayabiliriz: Dost ufku, cann ufku, eref diyr, kle-i emen, msfareti bu lemin, eb-ra- dil, bu tein ravza iinde dalgalanan reng b oyunlar, o irin iekleri, h- dr, kaderin ehsuvr, akn gl aan blbl ten vakti, semt-i haman, leker-i ak, merhametin cii, bin yldan uzun bir gecenin bestesi, nr- fiten, debdebe-i mn, fsun- nevm, hn- yama, saltanat- sery- huzz, marifet iklimi 1.5.1.3 Soyut Bir Kavramn Somutlatrlmasyla Olumu sim Tamlamalar Soyut bir kavramn somutlatrlmas yoluyla oluturulmu isim tamlamalarnn says 58dir (% 5.32). Yekpre nr olan bu ktpne-i nefs Yekpre servetiydi bu lemde kendinin (AEG, ER) Ktpne-i nefis ( nefis ktphanesi ) tamlamasnda soyut bir kavram olan nefis, ktphneye benzetilerek somutlatrlmtr. Kadn erkek ve ocuk, gnl dolanlar, yer yer, Dinliyor hepsi byk htralar rzgrn.

111

aldran toplar ardnca Moha toplarn. (SBS, KGK) Htr soyut bir kavramdr. Rzgr szcne benzetilerek somutlatrlmtr. Bu ekilde kurulmu isim tamlamalarndan bzlar ise : ehrh- ak, mevc-i bel, lm servileri, em-i mkft, cm- vasl, iksr-,i ilham, gl-i mmd, lem-i mn, flk-i vahdet, sery- huzz, levh-i garm, zll- fsun, te-i ak, beytl hazen, klbe-i ahzn, zehrb- sitem, hedefin kalbi, glzr- suhn, devze-i mzi 1.5.1.4 Tehis ve Canlandrmaya Dayal sim Tamlamalar Tehis ve canlandrmaya dayal isim tamlamalarnn says 29dur. (%2.66). Anlam ynyle en az kurulmu isim tamlamasdr. Yer yer serildi glene kle-i emen Meyyl-i c mukayyed-i bd olmadn gnl (OG, ER) Meyyl-i c (akarsuyun istei) tamlamasnda c (akarsu), istek sahibi gibi ifde edilerek kiiletirilmitir. Gh akarkan hzn eyym- haznn Gksudan Tek teselli mutribin elhn- nyndan gelr (K, ER) Eyym- haznn hzn (sonbahr gnlerinin hzn) tamlamasnda sonbahr kavramna insanlara ait olan hznlenmek zellii yklenerek tehis yaplmtr. Bu ekilde kurulmu isim tamlamalarndan bazlar ise unlardr:

112

Gecenin boduu, uurun ihtilli, rh- fth- saltanat, ekv-y kalb, u beyaz hilkatin guu, bu prneve cihnn g- sefdi, Pervin ve Shann ak, rh- tabiat duhter-i rez 1.5.2 SIFAT TAMLAMALARI Sfat tamlamalar nesne ya da kavramlarn herhangi bir zelliinin ifde edilmesi yoluyla kurulmu tamlamalardr. Bir sfat ve bir isim unsurundan oluur. Sfat unsurunun ifde ettii anlam irin slbunu ortaya koyan bir role sahiptir. Yahy Kemlin iirlerinde kullanlan sfat tamlamalarnn says 2853tr.bunlar oluumlar ve anlamlarna gre: -Nesnel zellik Tayan Sfat Tamlamalar -znel zellik Tayan Sfat Tamlamalar -Tehis ve Canlandrmaya Dayal Sfat Tamlamalar -Sfat-fiille Kurulan Sfat Tamlamalar olarak drt grupta ele aldk. Ancak iret sfatlar ve belgisiz sfatlar ile kurulmu tamlamalar bu gruplarn dnda tuttuk. Sfat-fiille kurulan sfat tamlamalarnn says ve 338dir ve anlam zelliklerine gre dier tamlamalarn iinde de yer almlardr bu nedenle ayr bir balk altnda incelemedik. 1.5.2.1 Nesnel zellik Tayan Sfat Tamlamalar Kavram ya da nesneler ve bunlarn gerek zelliklerini anlatan sfatlarn oluturduklar sfat tamlamalardr. Bu ekilde kurulmu sfat tamlamalarnn says 1045tir. Budur lemde hudutsuz ve hazn kszlk Szlatr bz saatler dayanlmaz bir ac (KM, KGK)

113

Ac, istenmeyen, insan mutsuz eden bir histir. Dayanlmaz olmak da bu hisse ait gerek bir zelliktir.Bu ekilde, nesnel bir zelliin kullanlmasyla oluturulmu bir sfat tamlamasdr. Gece, blbl aaran vakte kadar alarm Eski rz hayal ettiren hengiyle (R, KGK) Eski rz tamlamas ile rz ehrinin gemi dnemlerdeki hli anlatlmaktadr. Sfat unsuru ve isim unsuru arasnda nesnel bir iliki kurulmutur. Bu ekilde kurulmu sfat tamlamalarnda bazlarn u ekilde sralayabiliriz. Kapkara zindan, fkara kzcazlar, sra dalar, binlerce az, sonu gelmez skun, bitmeyecek evk, kopan frtna, yal ana, koyu mavilik, derin sular, gzel rya, kar yaka, bin sene, alm havay hisseden kimse, seyredilen manzara, uan kular, son hudutlar, be asr, yal gzler, sar gller, dn gece, nihyetsiz sitemler, nkes bir demolu, yedi gen, el gzler, kadife divanlar, tuhfe-i bed, kar shil, binlerce lle, gzel ses, krmz bir gl 1.5.2.2 znel zellik Tayan Sfat Tamlamalar irin slbu hakknda fikir sahibi olmak iin mecz ve znel zellikler tayan sfat tamlamalarnn kullanm skl ve ierik zelliklerinin bilinmesi gerekir. Yahy Kemlin iirlerinde bu ekilde kurulmu sfat tamlamalarnn says 331dir (%11,60). Schiller bu karl dalara gelmiti gen iken; Hrriyet zleyilerinin msksini

114

Duymu ve sylemiti elikten sad ile. (A, KGK) elik sfat g anlam vermek amacyla kullanlan bir sfattr ancak ses kavramnn bir zellii olarak kullanlmas ire zgdr. Trihini aksettirebilsin diye ehren, Ka ftihin altn kan mermerle karm (BT, KGK) Altn, nesnelerin maddesini gstermek ya da deerini ifde etmek iin kullanlr, ancak kan szcnn sfat olarak kullanlmas zel ve meczdir. Bu ekilde oluturulmu sfat tamlamalarndan bazlarn u ekilde sralayabiliriz: Mbrek gemiler, ilh kuular, ateten yratlm yaplar, ekva benzer bir k, kalkup Hudya doru alm sefne, cile akan hayat, ara aslm silahlar, mi arus, trde rubiler, eflke perr bl aran efkr, bseden ppu, mnev bir glen, nrdan yamak, mvi skn, alevden portakallar, gne sa, huly tepeler, kl danteller bestekr Hfz Post, kzl htra, heybetli hzn, beyaz ak 1.5.2.3 Tehis ve Canlandrma le Kurulmu Sfat Tamlamalar Tehis ve canlandrma yolu ile kurulmu sfat tamlamalarnn says 54tr (%1.89). Yahy Kemlin iirlerinde sk rastlanmayan bir tamlama trdr. Bunlar ayn zamanda znel zellik tayan tamlamalardr ancak her znel tamlama canlandrmaya dayanmad iin bunlar ayr bir balk altnda inceledik. Zlim saat ihml edilen vakti alarda Bir n uyanrlarsa lezz uykularndan,

115

Batan baa, her yer kesilir kapkara zindan. (VU, KGK) Zlim olmak insanlara zg bir zelliktir. Saate bu zelliin yklenmesi ile tehis yaplmtr. Aksetti uyanm tepelerden srasyla, Da da o gzel ses btn etrf gezindi (S, KGK) Uyanm olmak cansz bir unsur olan tepeye ait gerek bir zellik deildir. ir canlandrma ile bu zellii tepeye yklemitir. Bu ekilde kurulmu sfat tamlamalarnda bazlarn u ekilde sralayabiliriz. Mutlu afaklar, beyaz bkire zambak, anne toprak, erefli kubbeler, yosma karanfil, h adalar, durgun suda dinlenen yamalar, dost klar, grm ve geirmi deniz, susam rh, zll- ibtisam, gezdiim duygulu vadiler, mahzun hudutlar, hazin baheler, beste-i giryn, nanu demler, duygulu vdiler

116

KNC BLM 2.1 EDEB SANATLAR Szl ve yazl ifdenin hemen her trnde kullanlan edeb sanatlar ifdeye sradan olmann dnda, daha estetik bir boyut kazandrr. Kimi zaman benzetmeler ya da sembollerle, anlatm, daha gl daha ak hle gelir. Yahy Kemlin iirlerinde de edeb sanatlar szn gcn gstermesi bakmndan nemlidir. ir pek ok edeb sanata bavurmutur. Ancak bazlar ok sk kullanlmtr ve biz de ok kullanlan bu sanatlar zerinde durduk. 2.1.1 TEBH Yahy Kemlin iirlerinde msk nemli bir unsurdur. ir, zaman zaman kavramlar ifde ederken mskyi benzetme unsuru olarak kullanmtr. Mevsim sonu yle bir zaman ki Gaaib bir mskydi sanki (GC, KGK) Altnda gr deniz ki ezelden kpkldr; Milyonca dalga srmede milyonca dalgay Hi durmayan grlts bir trkdr, geni,

Milyonca haykr dolu, milyonca sesleni. (U, KGK) Nev-y neydir esen bd, cm- meydir gl

117

emende ek ile sahb misl-i c dklr (HG, ER) Soyut kavramlar somut nesnelere benzetme yoluyla yaplan tebih de Yahy Keml in iirlerinde sk grdmz bir sanattr. Hicran, gn ortasnda ten bir horoz gibi Seslendi pek vakitsiz im yand anszn (HA, KGK) Mzi yosunla rtl bir gl ki yok dibi,

Mevsim serin ve bahede yaprak yn yn (HA, KGK) Yer yer aksettiriyor mvileen manzaradan. Kalkyor tozlu zaman perdesi her n aradan. (SBS, KGK) ir, renk ve k unsurlarn da benzetmelerinde kullanmtr. Gnein vehmi saraylar yratr camlardan Som ateten bu saraylarla btn kar yaka Benzer bin sene evvelki mutantan arka (HAY, KGK) O Mutlu devrede Itrye en yakn bir dost Ikl dantelalar bestekr Hfz Post (ESM, KGK)

118

Gne altn denizden alalyor Artk enginleince mvi skn Artyor gkyznde yldzlar (MA, KGK) Tebihinin yalnz benzeyen ya da benzetilen unsurunun kullanlarak yapld ak ve kapal istire de Yahy Kemlin iirlerinde ska bavurduu sanatlardr: 2.1.1.1Ak stire Benzetme unsurlarndan yalnzca benzetilenin kullanlmasyla yaplan benzetmedir. Hayl ehirde gne, k mimrdr: Mest olup itii altn arabn zevkinden, Elele bir krmz kseyle ufuktan ekilen Nice yz bin senedir arkn k mmr Byle mmur eder ettike hayl skdar (HAY, KGK) Sessiz Gemide, benzetmenin bu trn ska kullanldn gryoruz. Tabut bir gemi, l de bir yolcudur. Artk demir almak gn gelmise zamandan, Mehle giden bir gemi kalkar bu limandan . Hi yolcusu yokmu gibi sessizce alr yol; Sallanmaz o kalkta ne mendil ne de bir kol. (SEG, KGK)

119

Dn iirinde mr bir yolculuktur: Zahmetli yolculukla yam vard yetmie Zihnim, bulunduum tepeden, dald gemie. (D, KGK) Vuslat iirinde sevgiler gl ve blbldr mrn btn ikblini vuslatta duyanlar, Grmezler ufuklarda afak skt n. Blblden o elencede fervd iitilmez. Gl solmay, mehtb azalp bitmei bilmez. (VU, KGK) 2.1.1.2 Kapal stiare Benzetme yaplan benzetmedir. Moha Trksnde kazanlan zafer bir kadndr. Gl yzl bir fetti ki her psesi lle; Girdik zaferin koynuna, kandk o visle! (MT KGK) Mevsimler de sonbahar kederli bir msk, alan bir sazdr Kopar sonbahr tellerinden, Derinden, derinden, derinden unsurlarndan yalnzca benzeyenin kullanlmasyla

120

Biten yazla balar keder msikisi (MV, KGK) Mihriyr iirinde ir stanbulu bir kadna benzetmitir. Sms zaman zaman parldar Bir shilin en gzel yerinde Hl grnr geen asrlar Bir bir, koyu mavi glerinde. Hayran olarak bakarsnz da Hulynz fetheder bu hli: Be yz sene sonra karnzda stanbul fethinin hayli. (M, KGK) amlca Gazelinde dnce bir ku gibidir. Esrr- nazm erh edemez akl- dnyev Eflke perr bl aan efkr sylesn (AG, ER) Bir dier kua benzetilen unsur ise Gedik Ahmet Paaya yazlm gazeldir: Olsun ilhm edenin rhuna bir tuhfe Keml ehper asun bu gazel Cennet i lya kadar. (GA, ER) Recizde Mahmut Ekremin Msran Tazmin iirinde sevgilinin ak bir rzgrdr.

121

Hep senin akn eserken serde Hsn nn grnr her yerde Gezdiim duygulu vdilerde Seni syler bana dalar dereler. (TA, ER) Leyli stirak IIde sihirli nameler bir ku gibidir ve bunlar ire alatan besteler syler. Elhn- sihir-krn perrn ederekden

al rhuma bir beste-i giryn u gam-efken ( L, B ) 2.1.2 TEHS nsan dndaki varlk ve kavramlar a insan zellikleri yklenmesiyle yaplan edeb sanattr: Ak Deniz iirinde ir denizi bir insana gibi dnp onunla sohbet eder sanki. Rhunla kar karya kaldrm o med gn, ekvn dinledim, ezel muztarip deniz. Duydum ki rhumuzda bu gurbette sendeniz Dindirmez anladm bunu hibir gzel ky; Bir bilmeyen susuzlua benzer bu ary (AD, KGK) Tabiat unsurlarnn canlandrlmas Yahy Kemlin iirlerinde sk rastlanan bir durumdur.

122

Sanrm ismini kular heceler Seni syler bana dalar dereler Su aldar kuzular krda meler Seni syler bana dalar dereler (TA, ER) Tenh Emirgnn naraltnda kahvesi, Poyrazla syleir gibi yapraklarn sesi (HH, KGK) veler sezdiren bir slpta , Bir gzel ark sylyor rzgr, Adalardan gelen bu mektupta. Ben o rzgrla imdi ba baaym; Gliba yol grnd sevdya; (EM, KGK) Mihrbdda insan eriten gkyz uykudan uyanmtr: Sebk eden mehtblar bir bir uyanm hbdan eb nedir Krfez de Mihrbddan grm o mh ( MD, ER) Syler iirinde nehir ruy grr, gl susar , blbl konuur Dl uyur mest olarak yr- dilr syler. Gl susar erm ederek blbl-i eyd syler. Grm yine-i sfnda o seru-endm

123

y glende bu r ysn hl syler (SY, ER) ubuklu Gazelinde gln, emir vermesi istenilir: Ey gl skta varma emreyle blble Glende mest-i zevk olan ahbb uyanmasn (G, ER) ir iin stanbulun, haylinde nemli bir yeri vardr. Bu ehrin her semti ir iin yaayan bir insandr sanki. skdar, gzleri dolmu, tepelerden bakarak, Grm stanbula yz bin melein utuunu: Saklam durmu, asrlarca haylinde bunu (FG, KGK) Esiz Boaz! erefli hayalin derindedir? Senden kalan o levhada her ey yerindedir . (S, KGK) stanbul ufuktan, Smsn gstermeden nce Kalbimde grnd. (SU, KGK) Ric at iirinde ve stanbula sen diyerek tehis yaplmtr Yine sevdya kanatlansam azz stanbul! Sende bir ok geceler gese tkenmez hazla Kapasam bylece mrn bu gzel yapran.

124

(R, KGK) 2.1.3 TECAHL- ARF Bir olay ya da durumun ne olduunun bilinmesine ramen bilinmiyormu gibi ifde edilmesiyle yaplan sanattr. Sleymniyede Bayram Sabahnda ir tarihteki fetihlere ait top seslerinin kaynan bilmez sanki Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor? Barbaros, belki, donanmayla seferden geliyor!... Adalardan m? Tunusdan m, Cezayirden mi? (SBS, KGK) 16 Mart 1920 isimli iirde ir gnln, dnyann kahrndan harb olduunu anlatr. Dil var m kahr- dehr ile vrn edilmedik Beytl hazen mi kald pern edilmedik (16 Mart 1920, ER) Hatrlatan iirinde ayrln neden kendisini bilir ir ama

hissettiklerini bir kere daha vurgulamak ister. Hicran gn ortasna neden byle seslenir. Birden hatrlatr unutan kalbe sevgiyi? (HA, KGK) irin Itr iirinde, bu byk bestekr ve eserlerini vmek iin ba vurduu edeb sanatlardan biri de budur: O ki bir ihtiaml dnyya Ses ve tel kudretiyle hkimdir;

125

det benziyor muammya : Ulemmz da bilmiyor kimdi? O eserler bugn defne midir? Ebediyette bir hazine midir? Bir bilen var m? Nerdeler imdi? (I, KGK ) 2.1.4 HSN TLL Olayn asl sebebi dnda gzel bir sebebe balanmas sanatdr. O Rzgr iirinde fetihlerin sebebi bilinenden farkldr Yeni bir lkede yem vermek iin atlarna Nice bin atl kaplmt fetih rzgrna (OR, KGK) Sessiz Gemide lenlerin bu dnyaya geri gelmemeleri gittikleri yerden memnun olmalarna balanmtr: Bir ok gidenin her biri memnun ki yerinden, Bir ok senseler geti; dnen yok seferinden (SEG, KGK ) Tazminde ykt tann rengi akan kandandr: Kan akt gnden beri cn tenimizden Ykt fer alm denilr madenimizden (TA, ER) amlca Gazelide ise arap ve gln rengi o gle kar duyulan ak ateindendir. Renk ald zge teimizden erb gl

126

Peymne sylesn bunu glzr sylesn (AG, ER) Fazl Ahmede Gazel iirinde insanlarn dertlenmelerinin sebebi neyden ayrlk macerasn dinlemek istemelerine balanr: Dinlemekn mcer-y hecr nyndan Keml Mevkib- yran civr- beytl-ahzandan geer (GA, ER) 2.1.5 TELMH iirde, konu ile ilgili tarihten bir olay ya da kiilerden sz edilmesi sanatdr. Mverada Syleni iirinde rindlerin Anadoluda yayl anlatlrken Hallac- Mansurun ldrlmesi olayna telmih yaplmtr: Geldikti bir zaman Sar Saltkla Asyadan Bir bir Diyr- Rma daldk Sakaryadan

Seyrindeyiz atld shilsiz enginin, Atmeydannda lm <<enelhak>> ehidinin. (MAS, KGK) Hallac Mansura telmih yaplan bir baka iiri de, Fuad Bayramolu na yazlm rubdir: ksri ienler ezel sgarden Mest-i melmetle geerler serden Bir kerre enelhak diyen erbb- dile Hallaak- avlim grnr her yerden

127

(FBA, R) Bahrbdda ak anlatmak iin bu konu ile zdelemi isimler kullanlm, onlarn aklarna telmih yaplmtr: h irinler yznden da delen Ferhdlar Aslhanlardan yanan k Keremler grmz. (BA, ER) irin ak anlatan bir rubsinde Ferhd ve irine telmih vardr: epevre bahr iinde bir yer grdk Ferhd ile rn berber grdk Baktk geceden fecre kadar ellerde Yldzlara ykselen kadehler grdk (R, R) Fzl Ahmede Gazel iirinde akn verdii skntlar anlatlrken Adem ve Havvann yasak meyveyi yemeleri olayna telmih yaplmtr. Meyve-i memndan tadmak gnhndan beri Krbn- ak bitmez bir beybandan geer (FAG, ER) Ledriden rubisinde k ve muku anlatrken, ir, Hz. Sleyman ve karnca olayna telmih yapmtr. Biz aka tapanlarz mselman baka Bre karncayz Sleyman baka Bizlerde soluk cme sararm yz ara Som srma satan kk bezistan baka (L, R)

128

SONU Yahy Keml Beyatl XX. yyn balarnda yaam, pek ok edeb cereyana tanklk etmi, ancak bamsz olarak eserlerini ortaya koymu bir isimdir, ancak Servet-i Fnun grubuna dahil olmamakla birlikte baz iirlerini bu grubun etkisinde kalarak yazmtr. Bitmemi iirler isimli kitabnn son blm Serveti Fnun Tarznda Yazlm iirler baln tamaktadr. Yahy Keml ile ilgili yaplan almalar ounlukla irin iirlerinde iledii temalar zerine younlamtr. Biz bu almamzda irin kulland szckleri ve bunlardan yola karak slubunu ortaya koymaya altk. irin hayatnn her dnemine ait izler iirlerine yansmtr. Gezip grd ya da zlemini ektii, sevdii yerler, msk ak, edebiyat anlay ve etkisinde kald isimler farkl iirlerinde her seferinde baka bir tatla karmza kmtr. ir, anlam ve ekil btnln, dengesini korumay bilmitir. Duygularn, szcklerin iindeki mana yk ve ahenk arasndaki mkemmel uyumla ifade etmitir. Ahenkte aruzdan vazgememitir. Yahy Kemle gre esin (ilham) iirin temelidir. Bu gr ise iirlerinin esin kaynann irin hayat olmasyla desteklenebilir. ir iin masa banda uzun uralar ve dnme zorluklarndan sonra iir yazmak mmkn deildir. Yazmaya yneltecek bir duygu younluu, gizli bir el gerekir. Bu da elbette esin dir.( BEK,2005:193-194) ir ou zaman da eserlerin toplu olarak bir arada tutmay gerekli grmemitir. stemeden yazmak ir iin son derece sknt vericidir. Salnda eserlerini kitap haline getirmemi, lmnden sonra bunlar drt iir kitab ve sekiz nesir kitab olarak yaymlanmtr. Yahy Keml eserlerinde mkemmeli aram ve hep daha iyisi olabileceini dnmtr. Bu sebeple pek ok iirini yarm brakmtr. Bu iirler Bitmemi iirler adyla kitap haline getirilmitir.

129

Yahy Kemlin 307 iirinde toplam 16093 kelime tespit ettik. Bunlar iinde irin sk kulland szckler slubunu belirlemede nemlidir. irin en ok kulland bir belgisiz sfat (407) iirlerinde hayali, belirgin olmayan bir hava oluturmutur. Vatan ve sevilen, zlem duyulan corafyay anlatan yer (86 kez) zaman kavram iinde hayatn akn belki de en gzel ifade eden gn (72 kez), sonsuzluu, yenilii ifade eden ufuk (63 kez), zamann durmadan ilerleyiini bazen de mrn sonunu anlatan gece (62 kez), irin duygulanmalarn ifade eden gnl (61 kez) kullanlmtr. Sk kullanlan szckler irin iledii temalar ile ilgili nemli iaretlerdir. Kelime aileleri olutururken bu sklklardan faydalandk. Bunlar ayn zamanda irin hayata bakn, nesneleri, kavramlar, dnyay alglayn gsteren ipulardr. Klasik olmayan herkesten baka bir bak asnn yansmalarndan biri de farkl kurgulanm tamlamalardr. Tamlamalarda unsurlar arasndaki znel ba irin hayal dnyasnn gstergesidir. O gne kadar allagelmi benzetme ve nesnelliin n planda olduu tamlamalar dnda irin kendine has bir bakla oluturduu tamlamalar onun iirlerine ayr bir renk katmtr. Yahy Kemlin eserleri iin sz sanatlar, irin kaleminin gcn gsteren, ska bavurduu bir iir lezzetidir. irin, kendisi iin nemli unsurlara insan zellikleri yklemesini ska grmekteyiz. Bunun yannda yine nesne ve kavramlara, yeni bir hayl alemi oluturacak benzetmeler yapmas da oka karlatmz bir sz sanatdr. ir bildii, grd eyleri bazen bir daha tekrarlamak ister. Bunu yaparken sanki olanlara inanmaz ya da daha gzel bir sebep bulur onlar iin. Biz irin sk kulland tebih,ak istiare,kapal istiare,tebih,mecaz- mrsel ve hsn talil sanatlarndan rneklere yer verdik. Bu da irin kaleminin gcnn bir baka iaretidir.

130

Szcklerden yola karak irin iirlerinde zerinde durduumuz hususlar, Yahy Kemlin iir dnyasna bir kere daha farkl bir gzle bakmamz salamtr.

131

KAYNAKA AFAR, Funda 2003 Ahmet Himin iirlerinde Kelime Dnyas ( Yaynlanmam Master Tezi ) AKSAN, Doan 1998 1998a 1999b Her ynyle dil Anlambilim iir dili ve Trk iir Dili

AYVAZOLU, Beir 1996 BEK, Keml 2005 Yahy Keml Beyatl Yaam ve Yaptlarn Okuma Klavuzu BEYATLI, Yahy Keml 1983, Siyasi ve Edeb Portreler Yahy Keml Eve Dnen Adam

DLN, Cem 1997 rneklerle Trk iir Bilgisi

ERCLASUN , Ahmet Bican 2001 Dilci Gzyle Kendi Gk Kubbemize Bak ( Yahya Kemal Enstits Mecmuas IV ) ERGN, Muharrem 1993 Trk Dil Bilgisi

132

GZ, lyas 2003 YazlTrkenin Kelime Skl Szl

KAPLAN, Mehmet 1975 iir Tahlilleri

KASAPOLU ENGEL, Hlya 2000 Abdurrahim tkr n iirleri

ZBALCI, Mustafa 1996 Yahy Kemlin Duygu ve Dnce Dnyas

ZBAY, Hseyin 1994 olpann iirleri

TANPINAR, Ahmet Hamdi 1982 TANYOL, Chit 1985 Trk Edebiyatnda Yahy Keml Yahy Keml

133

ZET Kelime dnyas, irin slubunu belirlemede nemli bir rol oynar. Bu alanda yaplan almalar da irin edebi kiilii ve slubu ortaya koymada bavurulan yntemlerden biridir. Biz tezimizde Yahy Kemlin iirlerindeki kelime dnyas zerine bir inceleme almas yaptk. Tezin giri blmnde Yahy Kemlin iirlerindeki hayat, kiilii, slubu hakknda ksaca bilgi verilmitir. Birinci blmde Yahy Kemlin iirlerindeki kelimelerle ilgili elde ettiimiz verilere ve deerlendirmelere yer verilmitir. Ayrca,lyas Gz tarafndan hazrlanan Yazl Trkenin Kelime Skl Szl ile yaptmz karlatrma da irin iirlerine farkl bir gzle bakmamza yardmc olmutur. Yahy Kemlin iirlerinde kulland toplam kelime says, kelime eitleri, bu kelimelerin sklklar, isim ve sfat tamlamalar ayr ayr ele alnp detayl olarak incelenmitir. Tezimizin ikinci blmnde ise irin sk kulland sz sanatlar ele alnm ve irin iirlerine nasl bir zenginlik katt zerinde durulmutur. Sonu ksmnda ise incelemenin ve elde ettiimiz verilerin bir deerlendirmesi bulunmaktadr.

134

ABSTRACT World of words plays an importont role in designating the poets style. Works which are done in this field are also used for clarifying the poets literature career and style. In our thesis, we studied on world of words in Yahy Kemls poems. In the introduction of the thesis we gave some information about Yahy Kemls life, personality and style. In the first chapter, we mentioned about data and evaluatic which we abtained from all words in Yahy Kemls poems.The fact that we made a comparison between the dictionary,namely Yazl Trkenin Kelime Skl Szlwritten by lyas Gz and Yahya Kemals poems helps us to view the Beyetls poems in a different way. The number of words he used in his all poems, kinds of words, the freguency of these words, usage and proportion of each adjectives and noun-phrases are separately examined in details. In the second chapter, the art of words he used frequently is investigated and its focused on how it contributed to his poems. In the conclusion part, there is an evaluation part which includes the includes the investigation we made and the data we obtained.