Demir Kkaydn

Gidenlerin Ardndan
Evvel giden ahbaba selam olsun erenler
Yaynlar
1

Gidenlerin Ardndan
Evvel giden ahbaba selam olsun erenler

Demir Kkaydn
Birinci Srm Ekim 2013

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

indekiler

Gidenlerin Ardndan Sunu Ali Daynn Ansna Orhan Mstecaplnn Ardndan Gogoln Paltosu Mihri Bellinin 90 Ya Vesilesiyle Bir Dnemin ve Bir Kuan ve Bir evrenin Aynas Olarak Ziya Ylmaz Sakine Canszn Ardndan Grossun (Rza Day) Ardndan Nail Satlgann Ardndan Cigulinin Kardei Altonal Hemehrim Marin Vasilevin Ansna

4 5 17 30 38 49 54 60 68

Gidenlerin Ardndan Sunu

Birok okuyucum, esitli defalar, gidenlerin ardndan yazdm yazlar derlemem ve kitap olarak karmam ynnde dileklerini iletmilerdi. Yapacam sylyor ama yeni almalardan eski yazlar derlemeye bir trl zaman bulamyordum. Altonann akordeoncusu Cigulinin Kardei Marinin lm zerine yazdm yazdan sonra hem bu istekler takrarland hem de ben bu vesileyle yazlar derleyeyim bari dedim. Bylece bayka bir projeye de balam olabilecektim. Trkiye Sosyalist ve i hareketinin tarihi zerine yazdm ok miktarda yaz vard. Bunlar bir vesileyle derlemeyi dnyordum. Ama yazlarn ok olduunu ve birka kitab doldurabileceklerini grnce onlar snflarayark ayr ciltler halinde hazrlamak gerektii sonucuna ulamtm. Ancak bu blmlemeleri neye gre yapacama bir trl karar verememitim. Konulara gre mi? Zamana gre mi? Yoksa analitik yazlar ve tanklklar biiminde mi? Bunlarn her birinin kendine gre avantaj ve dezavantajlar vard. Dnmekten ve kararszlktan adm atamadm da grdke, nce gidenlerin ardndan yazdm yazlarla bir balang yapp ilk adm ataym, gerisine bakarz diye dnmeye balamtm. te Marinin lm zerine yazdm yaz ve onun ardndan yaplanlar derleyip bir armaan kitap yapmak bir vesile oldu. Aslnda bu yazlar byk lde son yarm yzyllk sosyalist ve ii hareketinin tarihinden eitli dnemlerin fragmanlar olarak grlebilir. Dikkat edilirse ardndan yazdm dostlarn biyografileri deildir bu yazlar. Hatta ilerinde biyografik deeri olan blmler veya bilgiler yok denecek kadar da azdr. Onlarn yaadklar dnya anlatlmaya allmaktadr. Fakat biraz zerine dnnce yazlarn gidenleri ya da onlarn zamanlarn bile deil, yazarn dnyasn ve o zamanlar kavrayn yanstt grlr. Ressamlar dini tasvirlerde tasvir ettikleri zaman deil, kendi zamanlarn ve dnyalarn anlatrlar. topyaclar gelecee ilikin kiaplarnda gelecei deil, kendi zamanlarn anlatrlar aslnda. Tarihiler tarihi anlatrken Tarihi deil kendi zamanlarn anlatrlar. nsanlar bakalarn anlatrken kendilerini anlatrlar. Kendilerinden hi sz etmek istemeseler bile. Kamera nndekini deil, ardndakini gsterir gren gz iin. Demir Kkaydn 23 Ekim 2013 aramba
4

Ali Daynn Ansna

Sra bizim kuaa geldi. lm kol geziyor. Geen hafta Aye Zarakolu ve Veli Grcan yitirmitik, dn de kendi gzel deyiiyle gbek ad (Yeni Zamanlarn 5. saysna yazd sunu yazsnda, o saydaki yazarlar tantrken yle yazyordu: Dergimizde yeni imzalar grmek bizleri sevindiriyor. ..Nabi Yac (bir zamanlar bir oumuz gibi gbek adyla arlyordu: Haydar Kutlu) Ali Day olan brahim Sevimliyi yitirdik. Geen yaz Orhan alrn Akkuyu ile ilgili olarak yapt filimin ilk gsterisinde karlamtk, Yeni Zamanlarn bir yl nceki bitiinden sonra, Avrupadaki Trkiyelilerin ya da yine onun son zamanlarda kullanmay tercih ettii deyiiyle n veya Kk Asyallarn radikallerinden elde kalanlaryla Avrupadaki gmen aznlklara ynelik bir yayn iin bir giriimde bulunma gereinden; hazrlad kitabndan konumu, ilerdeki gnlerde daha ayrntl ve derinliine konumak iin szlemitik. Epey bir sre ses kmamt ve bu zaman iinde Kanser olduunu duymutum. Meer o konumamzdan bir ka gn sonra hastaln renmi.

Ali Day (brahim Sevimli) - Hastahane'de son defa grtmzde ektiim resmi

Sonra bir ka arkada hastanede yatarken ziyaret etmitik. Hastal baka organlara da sramt. Artk n ve kimyasal tedavi aamasna gelinmiti. Hastalnn arlnn bilincindeydi ve buna ramen moralini bozmuyor, bizlerle akalayordu. Daha sonra baka bir hastaneye gtrld. Tekrar geri geldi. Artk esas olarak evinde tedavi gryordu. En son geen hafta telefonla konumutuk. Beynine de sradn sylemiti. Tedavinin netice verip vermediini sorunca, imdi n tedavisi yaplyor, biraz klme varm ama benim vcudum dayanamad, imdi n vermeyi durdurdular biraz toparlanmam iin, imdi damardan gda veriliyor demiti. Tbbn ilerlediinden, daha nce umutsuz durumda iyileenlerden rneklerle, moralini bozmamas gerektiinden sz edince, biliyorum, moral ok nemli, ben de bozmamaya alyorum demiti. Yaknda Hamburgtan bir ka arkada geleceimizi syleyince, gelmeden nce haber verin. Bazen yorgun oluyorum, bazen herkes ayn anda geliyor, geri ilk sralardaki gibi deil, gelenler azald ama yine de geldiler mi herkes ayn anda geliyor demiti. Niye hastanede deil de evde olduunu sorunca da, hem benim iin hem sigorta iin iyi, evde yatmamz sigortaya daha ucuza mal oluyor, onun iin onlar evde tedaviyi tercih ediyorlar diyerek inceden alay etmiti sistemle. Son konumamz olduunu bilemezdim. Hastal bizlerden hzl kt. Gnlk hayatn kk ileri iinde ertelenmi bir ziyaretin vicdan azab, bir grevini yapmamlk duygusu derinden derine iimi kemiriyor. Hep yle olmuyor mu? Aslnda son derece nemsiz ilerin hayatmz doldurduunu grmyor muyuz. Ve her seferinde kendimize daha kalc, insani, yrekten olana daha fazla dikkat ve zaman ayracamz szn verip, bir sre sonra tekrar metalam ilikilerin, kk ilerin girdabna kaplp gitmiyor muyuz? Modern yaamn kurutup le evirdii hayatmzda sevgililere, dostlara ayrlan zamanlar ve dikkatler giderek daha seyrekleen vahalar olmaya devam ediyor. * Ali Dayy ok yakndan tanmam da aslnda. 1984 ylnda Avrupaya ktmda, Demokrat gazetesi kapanm; Dev-Yol bir dal ve zlme srecine girmiti. Uzaktan uzaa, DevYolun Ali Dayclar ve Tanerciler diye ikiye blndnden sz edildiini duyuyorduk. Hamburgta yaadmz ve Hamburg da Tanercilerin kalesi olduu iin Tanercileri azok yakndan biliyorduk. Ama bu Ali Day da kim olayd ki? Kendine day falan dediine gre, Partizanclarn herkese Kirve demesi gibi, insanlarn kyl yanlarna, delikanllk yanlarna hitap eden bir adlandrma myd bu acaba? Sonra bir toplantda uzaktan gstermilerdi Ali Dayy. Bir yerlerden tanyordum, 12 Mart ncesinden belli ki bir yerlerde grmlm vard. Sonra hakiki adnn brahim Sevimli olduunu duyunca talar yerli yerine oturmutu. brahim Sevimli yllardr duyduumuz bir isimdi. O yzn sahibi demek ki brahim Sevimli idi ve de o da Devrimci inin nderi Ali Day. Bir insann birok ynleri vardr. nsanlar o insan ou kez sonsuz saydaki ynlerinden biriyle veya bir kayla tanrlar. Benim Ali Dayy tandm ynleri belki onun en nemsiz ynlerinden olabilirler. Ama ben kendi amdan Ali Dayy nasl tandm, nasl yaadm, ondan sz etmek istiyorum. Herkesin anlataca bu puzzlen bir yann tamamlar. Geri tm
6

paralarn bir araya gelip eksiksiz bir resim elde edilmesi hi bir zaman mmkn deildir ama, her para, her yn izgilerin biraz daha netlemesini salar. * Reagan ve Teatcherizmin zirvede olduu dnemlerdi. Muhafazakrlar ve dnmcler rolleri deimi gibiydiler. Klasik anlamyla var olan deerleri koruma politikalarnn savunucusu olan muhafazakarlar birbiri ard sra toplumu alt st eden deiiklikleri yaparken, sol ya da liberaller onlar karsnda var olan korumaya; deiikliklere kar kan pozisyonlara gemilerdi. Adeta roller deimiti. Buna ayn zamanda solun ideolojik ve entelektel insiyatif ve ekiciliini yitirmesi elik ediyordu. Avrupaya ktm tarih, ayn zamanda Trkiyelilerin en youn olduu Almanyada politik manzarada kkl deiikliklerin gerekletii bir dnemdi. ktidara Kohl hkmeti gelmiti ve ayn seimlerde Yeiller byk bir seim baarsyla parlamentoyu girmilerdi. Bar Hareketi zirvesini yayor, bir milyon kii fzelerin konulandrlmasn protesto ediyordu. Kadn Hareketi de hala inie gememiti. Ama bu sol ykseliler, ayn zamanda solun btn ideolojik inisiyatifi yitirdii bir tarihsel iklimde gerekletiinden; bu hareketlerin radikal eletirileri ayn zamanda onlarn isel dinamikleriyle zorunlu bir iliki iinde olmayan klie ve sa bir sylemle rtlm bulunuyordu. Yetmili yllarn sonunda, Trkiyede ykselen mcadelenin ve politiklemenin etkisiyle Avrupada Trkiyeliler arasnda ortaya kar radikalleme ve politikleme dalgas, dnyadaki bu deiikliklerden zerrece etkilenmiyor, onlara kar, problematikleriyle, ilgileriyle baka galaksiler kadar uzak bulunuyordu. Avrupadaki bu dalga daha hzn almadan, tepe noktasna varmadan, 12 Eyll darbesi gelmi, 12 Eyllle birlikte Osmanldaki Jn Trklerden beri en byk politik g dalgas yaanm, Hem darbeye duyulan tepki; hem Trkiyeden gelenlerin etkisiyle, Trkiyedeki hareket adeta 12 Eylln ertesi gn, aslnda yorulma oktan baladndan, pratik olarak bakla kesilmi gibi bitmesine ramen, Avrupada bir sre daha ykselmeye devam etmiti. Ne var ki, tama suyla deirmen dnmeyeceinden, bir sre sonra, Dnyada esen yeni muhafazakar rzgarlar, Trkiyede ykselen zalizm gibi bir ok faktrn de etkisiyle seksenlerin ortalarna doru, 12 Eyll mitinglerine artk eskisi gibi geni kitleler katlmaz; derneklere klasik mdavimleri dnda bakalar ayak basmaz olmutu. 12 Eyll sonrasnda, tpk 12 Mart sonrasnda olduu gibi bir kitle hareketinin ykselii, radikalleme bekleyenler hsrana uramt. Meyveleri zalizm topluyordu artk. Krdistanda bir radikalleme ve ykseli, tam da Trkiyede zalizmin ykselie getii; Trkiye solunun dinamizmini yitirdii bu dnemde balamt. Ama artk Krdistan ayr bir dnya idi ve birinin inerken dierinin ykselie geii ayn zamanda onlarn arasndaki etkileri bu gre kadar srecek dalga boyu kopukluunun da nemli nedenlerinden biri olmaya devam edecekti. Genliini soluyan, nnde ufuklar ak, dinamizmini yaayan bir insanla, artk inie gemi, gemiindeki anl gnlerin analaryla oyalanan, hi bir gelecek perspektifi olmayan yal bir insan arasndaki ruhsal uyumsuzluk gibi bir uyumsuzluktur bundan sonra Krt ulusal hareketi ile Trk Solu arasndaki ruhsal kopukluk.
7

Hareketlerdeki bu gerileme elbette onlarn iinde krizlere de, araylara da yol amt. Ve her zaman olduu gibi, en byk hareketler, modern toplumsal tabakalarla daha dorudan canl balar olan hareketler, bilinsiz de olsa bu gerileme ve sonularn ilk duyan ve araya giren hareketler oluyordu. Tabii Dev-Yol en etkili ve byk hareket olarak, ayn zamanda Avrupadaki Trkiyelilerin daha ehirli ve modern tabakalarna dayanan bir hareket olarak bu sosyolojik deimelerin etkisini ilk duyan hareket olmutu. Ve her zaman, her blnmede olduu gibi, daha aydn, daha ehirli ve modern kesimler, balayan krizle birlikte ilk sorular soranlar ve araya ynelenler olmutu. Ortaya her blnmede ortaya kan tipik ayrm kmt. Bir yanda daha soru soran, daha ak, daha ehirli daha modern daha reformizme ve retiyi revize etmeye ve de sisteme adapte olmaya eilimli Tanerciler, dier yanda daha kapal, daha bir kyl ama daha inanl ve daha radikal eski deerleri savunmaya ve srdrmeye niyetli, ama daha dogmatik ve sekter Ali Dayclar vard artk. Kriz dolaysyla araya ynelenlerin teorisyeni durumundaki kii elbette Tanerdi ve o belli nesnel eilimleri daha cesur, daha net ve sistematik olarak ifade ediyordu. Kimileri hala bu blnme ve dalmalar bir takm liderlerin marifeti, onlar yle yapmasa sanki yle olmayacakm gibi grrler. Aslnda farkna varmadan o eletirdikleri kiilere bir tarih ve toplum st g de atfederler. Kiilerin etkisi olmaz m, olur, ama sanldndan ok daha snrldr bu. O belli eilimlere ters dse, en ufak bir yank bulmaz ve tecrit olurdu. Tanerin yapt neydi? Aslnda krizi doru tehis ediyordu. Avrupadaki Dev-Yol hareketi de, bir gerileme dnemine girmiti. Avrupadaki politik faaliyetler daima ayaklar ve gvdesiyle burada, kafasyla Trkiyede olmu, buradaki gmen aznlklar Trkiyedeki mcadelenin sadece yedek deposu ve lojistik destek ss olarak grmt. imdi Trkiyenin atei snnce, birden bire ayaklarn altndaki toprak kaymaya balamt. Elbette yaplacak i, buradaki gmen aznlklarn kendi sorunlarna ynelmek olabilirdi. Bu doruydu. Ama bu soruna ngrlen k yolu ve ideolojide problem vard. Bu aray, Almanyada Yeiller, Bar, Feminist hareketin zirvesini yaad bir dnemde; yeni muhafazakarln ideolojik saldrsnn zirvesinde olduu bir dnemde balam ve doal olarak bunlardan etkilenmiti. Taner Akam, Yeillerden, Bahrodan, yeillere gitmi eski KBlilerden (Thomas Ebermann, Reiner Trampert) aldklarn, yzeysel ve kolay yutulur ve ilk bakta arpc formller halinde ortaya koyuyordu. Daha sonra DPnin kuruluunda da grlecek trden sloganlar, o zaman Avrupadaki Dev-Yol evrelerinde bozuk para gibi kullanlyordu. Avrupa Amerikadaki kltrel ve entelektel iklim deiikliklerini on yl geriden izler, Trkiye de Avrupadakileri on yl geriden. DP kuruluu srasnda yepyeni gibi ortaya konan, bu gn DPye egemen izginin ok kulland klie ve sloganlar, Avrupadaki Dev-Yol blnmesinde, o zamann adyla Ynelimciler, Tanerciler veya Gmenciler tarafndan tp tpna kullanlyordu. DP, ayn filmin ikinci oynandr. Birincisi trajediyle bitmiti, DP komedi bile deil, bir vodvil olarak sryor.
8

Taner Akam, krizden daha da radikalleerek, teoride daha derinleerek ve Marksizmin zne ynelerek bir k aramyordu. Basit ve arpc formllerle o sralar Alman solunda yaygn kimi moda sloganlar tekrarlayarak ve adapte ederek aslnda o bunalmdan bir devrimci ynelie gidiin nne bir engel oluturuyordu ve herkes bunlarn peine taklyordu. Baka trls de beklenemezdi. Trkiye solu iki byk srgn dalgas yaamt. Biri Osmanldaki Gen Osmanllar ve Jn Trklerdi. Onlar hi bir zaman o zamann Avrupasndaki, en ileri akmlara bir ilgi duymamlar, bir rezonansa girmemilerdi. Avrupadan Marksizmi deil, pozitivizmin en kt kopyalarn getirmilerdi. Ziya Gkalp, Durkheim ve Comteu, Prens Sabahattin Le Play sosyolojisini. Ayn dnemde Rus aydnlar ise, Marksla yazyorlar, an en ileri dnce akmlarn tanyorlar ve o alanlarda orijinal eserler veriyorlard. Bunun nedeni, Trk aydnlarnn, ken bir imparatorluu yaatma paradigmasna bal olular; bu paradigmann ise snf mcadelesi ve burjuva toplumunun eletirisine zerrece bir ilgi gsteremeyeceiydi. Son durumada, Osmanlda kapitalizmin gelimemilii de denebilir ama bu yanl olur. Ayn toplumsal ekonomik sistem iinde yaamalarna ramen Ermeniler ve Balkan uluslarnda pek ala sosyalizme ilgi gsterenler kabiliyordu. Bu nedenle ilgisizlie esas neden, Trk aydnlarnn egemen ulus olmalaryd. Trk aydn, ancak elde savunulacak bir ey olmaynca, Rus Devriminin de etkisiyle sosyalizme ilgi duymutur. Sadrettin Celal, efik Hsn, Mustafa Suphi, Ethem Nejat hep Osmanl mparatorluunun ykntlar ve Ekim devrimi, Spartakist Ayaklanmas gibi olaylarn dorudan etkisi altnda sosyalizme ynelmilerdir. 1980lerdeki, Trk solcusunun ve aydnnn tarihindeki ikinci byk srgn dalgas olduunda, Trkiyeli devrimci ve solcular, Avrupadaki en modern ve ileri fikir akmlaryla yank uyandracak bir toplumsal temele sahiptiler, onlar artk Gen Osmanllar veya Gen Trklere deil, Rus Devrimcilerine benziyorlard. Ama bu sefer, Marksizm bir ykseli iinde olmak bir yana, tam anlamyla bir unutulmuluk ve gerileme iinde bulunuyordu. Alabilecekleri en ileri ey, belki yeni sosyal hareketlerin paradigmalar olabilirdi. Ama bunlar da zaten gerici bir ideolojik kabuk iinde bulunuyordu. te Taner Akam, bu yeni paradigmalar; moda sloganlar ve gerici eilimleri bir arada Dev Yoldaki bunalma bir zm olarak sunuyordu. Fakat bununla ayn zamanda Almanyada bu yneliin alcs olan bir toplumsal tabaka da oluuyordu. Yetmili yllara kadar, Almanyadaki iilerin aileleri Trkiyedeydi ve kendileri genellikle byk ynlar halinde ii yurtlarnda kalyorlard. i almnn durdurulmas, Aile birlemelerinin balamasyla birlikte Almanyadaki gmen iilerin yapsnda da kkten bir deiim balamt. Ayn sralarda iktidara gelen Kohl hkmeti, gmenlerin entegrasyonunu onlarn kendi gayretine brakan ve onlar buna zorlayan bir politikay benimsemiti. Bu politikann bir dier ucu da, Sosyal Arbeiterliin yaygnlamasyd. Yani, Almanyann, ilerin entegrasyon sorunlaryla ilgilenecek sosyal danmanlara ihtiyac vard. Bu sosyal danmanlar ise, 12 Eyll srgnleriyle, Trkiyedeki siyasi mahalle almalarnda pratik sahibi bile olmu ve artk imdi hareket kllenmeye baladnda artk i
9

derdine dm politik ve aydn gmenler arasnda hazr ve eitilmi i gc olarak tabur tabur ve hazr olarak bulunuyordu. Yani fiilen yle bir blnme vard. Sradan iiler ve onlarn sorunlaryla ilgilenen, aydn politik gmenlerden oluan sosyal danmanlar. Her sistem cellat ve rahiplere dayanr. Ot ve sopa. 12 Eyll ncesinin devrimcileri olan Aydnlar, imdi Almanyada yabanclar dairesinin cellat fonksiyonu gren memurlar karsnda, sistemin rahipleri ilevini stleniyorlard. Alman kapitalizminin ihtiyalarna uygun bu gelime ayn zamanda yeni bir snf blmlenmesiydi. Dn hareket ykselirken, iilerde misafir kalan, onlarn balaryla yaayan, onlarn tenceresinden yiyen, aydn gmenler, yani devrimciler sosyal danman olan yeni meslekleriyle artk devletten maa alyorlard. Bu yeni yaadklar durum ile hala kafalarnda yaayan gemileri ve idealleri arasndaki uurumu giderecek bir ideoloji olarak da Taner Akamn syledikleri, o hazr formller, somut bir ilev gryorlard. nsan bylece yapt rahiplii hala eski devrimci faaliyetinin eski dogmatik takntlarndan kurtulmu, daha modern ve ak biimi olarak da anlayabilir ve savunabilirdi. Fiilen olan buydu da. Bu fiili sosyolojik blnmenin ifadesiydi ayn zamanda Ali Dayclar ve Tanerciler blnmesi. Ali Dayclar bir bakma bu blnmede iileri, iilerin o sosyal danmanlara mesafeli ve kukulu bakn, bu toplum karsnda gmen iilerin iine kapannn eilimlerini yanstyordu. Tanerciler ise bu blnmede sosyal danmanlar tabakasnn eilimlerini. Bu eilimler ideolojik olarak yeiller, kadn hareketi vs.den alnm bir takm klie formllerin ardnda kendini radikal gibi gsterme olana da buluyordu. Tabii bu balamda, gmenler sorununun bunca ilgi grmesi, aslnda bu yeni sosyal danmanlar tabakasnn yapt ile de balantlyd. Bylece yaptklar iin, yani gmenlerin sorunlaryla ilgilenmenin, devrimci bir i olduunu savunma olana buluyorlard. Bylece, aslnda gmenler sorununun varln grme ve ona ynelme, bu sosyolojik deiim ve dnemin ideolojik atmosferi ve moda akmlar ile gerek anlamn yitirerek, yeni oluan bir tabakann konumunu rasyonalize etme ve buna bal olarak sisteme uyumlu ideolojik pozisyonlara geiin arac oluyordu. Ali Dayclar bunu hissediyor ama zn anlamadklarndan grnmlerle hkm verir oluyorlard. Onlarn gznde gmenler sorununun kendisinden sz etmek bile davay terk etmeye bir bahane bulma abas olarak alglanr olmutu. Bu dnemde, Taner Akamdan farkl olarak, tamamen ondan da bamszca ve nce gmenler sorununun farkna varmtm. (Bu srece ilikin Hamburg Dersleri adl yazmzdan daha ayrntl bilgi edinilebilir). Bu durumda garip bir durum ortaya kyordu bizim amzdan. Ali Dayclarla tartrken, gmenlerden sz edince, onlarn kafasnda bu sorundan sz etmek Marksizmden uzaklama iin bahane aramakla ayn olduundan, daha batan bir nyarg duvarna tosluyor, bu sorunun varln kabul etmenin Marksizmden uzaklama ile ilgisinin olmad, aksine Marksizmin bunu gerektirdii eklindeki itirazlarmz zerrece ilgi ve yank bulmuyordu. Tersinden,

10

gmen hareketi iinde de Marksizmden sz etmeye baladmzda, hemen talam dogmatik damgasn yiyiveriyor, onlara da bir ey anlatamyorduk. Birbirini yaratan ve birbirlerinin varllna hakllk kazandran revizyonizm dogmatizm ikilemi rakipsiz egemenliini srdryordu. Tabii Krt solunda durum daha da ktyd. Krdistanda ykselen mcadele yleydi ki, onlarn byle eylerle ilgilenecek zamanlar yoktu ve onlar bir gmenler sorununda younlamay, Avrupadaki gmen iileri ve gmen aznlklar kendi buradaki sorunlarndan dolay harekete geirmeyi, Krdistandaki mcadelenin gcn zayflatan, onu ykmaya alan bir rakip olarak gryorlard. Ve iin ilginci btn bunlar da, bir gmen hareketinin olumasn engelliyordu. Bylece Alman devletinin karlar ile bir gmen hareketini kukuyla karlayan ve onu fiilen engelleyici bir ilev gren Trk ve Krt solunun yaptklar tencere ve kapak gibi birbirine uyuyordu. Ayrca burada Krt hareketi bakmndan bir sorun daha bulunuyordu. Krt hareketi iin, Avrupa ve Alman devletiyle ilikiler, Krdistandaki mcadeleye bal olarak iyi bir dzeyde tutulmaya allyordu. Gmenler hareketine bir yneli, Avrupa hkmetlerinin cann skabilir ve Krt mcadelesine gsterdikleri tolerans kesmelerine de yol aabilirdi. Tpk bir zamanlar Sovyetlerin, Komnist partileri d politikasnn avadanlklar olarak kullanmas gibi, Krt Hareketi ve Trk devleti asndan da Avrupadaki Trkler ve Krtler, Avrupadaki devletlerle ilikide, d politikann ve diplomasinin kullanlacak aralarndan baka bir ey deildiler. Bunun ok ksa vadeli bir politika olduuna ynelik Krt hareketine yaptmz eletiriler de anlayszlk duvarna arpyordu elbette. Gmenlere ynelik bir yayn organ karma projesinde, devletten her hangi bir yardma dayanmayan, btnyle gmenlerin ba, imkan ve giriimlerine dayanan bir yayn anlayn savunmamz, Sosyal Demokrat eyaletlerdeki hkmetlerle iyi ilikide bulunanlarn salad paralarla bir gmen dergisi karmak isteyenler ve kendilerine bir arpalk veya gelecek bulacaklarn dnenlerin beklentileri uyumadndan her trl ortak giriimden de Taner Akam ve evresindekiler tarafndan dlandk. Esas olarak Tanercilerden oluan ekip bir sre sonra Kirpi diye bir dergi kard, bir lm olayn, bakalarna ykleme ve sonra da yaplann ortaya kmasnn da hzlandrd bir sre iinde giderek daldlar ve byk bir blm bu ykm iinde sisteme entegre oldular. Onlarn bu zl dnemi, ayn zamanda, Almanyadaki faist saldrlarn ve Trkiyeliler arasnda radikalleme ve politikleme eilimlerinin canland bir dneme denk dt. Bu radikalleme dalgas, Trk solunun bu sorunun zgnln anlamamas (rnein buradaki Trk ocuklarnn Trk bayrayla dolamasn Trkiyede egemen ulusun Trk bayrayla dolamasyla kartrma gibi), Krt Solunun bir rakip olarak grmesi nedeniyle radikalleen genlerin soldan uzaklap o sra ykselie geen faistlerin etkisine girmesine yol at. Bylece Alman faistlere kar Trkiyeli genlerin tepkisi yine Trkiyeli faist bir mecraya akm oluyordu. Btn bu dnem boyunca sol ve radikal bir damar da daima oldu, hem Trk soluna, hem Krtlerin ilgisiz ve dmanca tavrlarna; hem sosyal danmanlarn entegrasyon abalarna;
11

hem Alman solunun ince (latent) rklna kar direnen. Biz de her zaman bu radikal solun iinde yer aldk. Bu dnemden Berlindeki Anti-Faist Genlik, Hamburgtan Kxz dergisi evresi, Frankfurttan Cafe Morgenlend evresi vs. zikredilebilir. Bundan sonraki yllarda, duvarn ykl, anak Antenler, Trklerin snfsal yapsndaki deimeler, Trkiyedeki ovenizmin ykseliinin etkileri; Krtlerin Krdistandaki mcadeleden baka bir ey grememeleri, Trk devletinin buradaki Trkleri, Almanyaya kar bir tehdit ve pazarlk unsuru olarak kefetmesi ve bunu akllca kullanmak iin strateji deitirip rgtlenmeye g vermesi gibi birok faktrn bir araya girmesi nedeniyle, gmenler hareketi daha ziyade, Afrikal, dou Avrupallarla snrl bir alana hapis oldu ve bu gnlere gelindi. te bu gmenlerdeki radikalleme eilimlerinin tkendii, solun ise Krt hareketi hari tmyle duvarn yklyla hzlanan bir zlme srecine girdii dnemde, her grup, evre rgt gibi, Devrimci i ya da Ali Dayclar da belli bir zlmeye uramt. te bu dnemde, Ali Daynn gmenlerin sorunlarna ilgisi ve bu sorunlarda younlamas balad. Yllarca Ali Dayclarn gmen sorunundan sz etmeyi adeta Marksizme ve devrimcilie ihanet gibi gren yaklamlarna alkn olanlar iin bu epey artc bir durumdu. Herkes yle diyordu, yllarca Gmen sorununa kar ktlar, imdi Tanerin dediklerini bizzat kendileri sylyor. Bu eletiri ilk bakta hakl gibi grnse de, yzeyde bir hkm yanstr. Onlarn bu konuya kar kmalarnn nedeni, Gmencilerdeki (Tanercilerdeki) saa kaymayd, bir yanlsamann rn olarak, bu saa kaymann gmen sorunuyla bal olduu gibi bir sonu karyorlard. Eer Tanerin gmen sorununa yneliine bir saa kayma elik etmeseydi veya bu saa kayn bir rts olmasayd, pek ala Trkiye solu daha batan bu sorunu ciddi bir sorun olarak tartabilirdi. imdi Ali Day, tam da bunu yapyordu ya da yapmaya alyordu. Ama artk ok geti, Ali Dayclar veya Devrimci i de dalm, Ali Daynn sylediklerine kulak verecek pek kimse de kalmamt. Ali Daynn yaad, ge gelmenin avantajlar deil; ge kalmann dezavantajlaryd artk. Bizim iin Ali Daynn bu yndeki evrimi byk bir srpriz olmamt. Bizim Gmen hareketinin sorunlar konusunda yazdklarmz, (ki ou, Taner veya Gmencilere ynelik eletirilerimiz ve polemiklerden oluuyordu) okuduunu, bir yakn araclyla bizden bu yazlar istediinden dolay biliyorduk. Ali Daynn gmen sorunlarna ynelmesi, Tanerlerinkinden tamamen ters bir anlamdayd. Radikal pozisyonlar terk etmek deil, biimsel bir radikallikten, daha derin, ze dein bir radikallie gei anlamna geliyordu. Bu da ister istemez, gerek gmenler hareketi iindeki politik tavr allar bakmndan, gerek sosyalizm ve Marksizmin sorunlarnn tartlmas ve tanmlanmas balamnda benzer veya yakn konumlarda, ya da ayn dalga boyunda bulumamza yol ayordu. Gmenler Hareketi iinde de rnein, Tanerler veya dier sol gruplar gibi, Sosyal Demokrat veya Yeilci pozisyonlara deil, bizim de iinde bulunduumuz Kksz gibi radikal Gmen izgi ve evrelerine yaklayordu. Bu evrimi ve sz konusu yaknl bizzat kendisi, son kitabnn nsznde yle anlatyordu:
12

Benzetme uygunsa, bizim solun byk blm, Avrupada emsiye kullanp kullanmayacana karar verirken Trkiyedeki hava durumuna bakan bir akna benziyor. Bir kesim ise oralarda nasl bir siyaset izleneceine, rnein toprak sorununun nasl zleceine, hangi partinin hangi partiyle ittifak yapacana buradan karar veriyor. Her iki tutumun birbirini tamamlad ak. Madalyonun iki yz derler ya, yle bir ey. Byle bir solculuk anlayyla hesaplalmaz da ne yaplr? Burada unu itiraf etmek zorundaym: az nce bir ka fa darbesiyle iaret edilen belli sol anlayn oluturulmasnda yle veya byle benim de katkm ve sorumluluum var. 10-12 yl nce, nasl bir eser yanatm olduumuzu fark edince kendimle ve eserimizle hesaplamann kanlmaz olduunu anladm. lk sralar ulatm sonularn bazlar ilk kitapta ve baka yerlerdeki yazlarda dile getirildi. Bu kitaptakiler ise, bitmeyen bu hesaplamann baz ynlerden devam. Geriye dnp baknca, hayatn aa kard ve suratmza Osmanl Tokad gibi arpan ve normal bir insann beyninde imekler aktran bunca geree (benim ve bakalarnn gsterdii abalar da iin abas) ramen, bazlarnn hala ayn yerde ve ayn ekilde duruuna amamak mmkn deil. Kxz, Kanak Attak gibi evreleri saymazsak Avrupadaki sorunlarla ilgilendiini syleyenlerin, ya da moda olduu zere ilgileniyor gibi gzkenlerin ou ise konuya bir sosyal demokrat, bir Yeilci gibi yaklayor. (...) (brahim Sevimli, Kimliksiz Cemaatler, s.13-14, Aralk 1999) brahim Sevimlinin gmenlerin sorunlarna yneliinin ilk rn Uzun Bir G yks olmutu. Bukitapta hala, bir Trk solcusu ve Trkiye asndan gmenlerin, Avrupadakilerin sorunlarn tartr. Kendisiyle bu dnemde kiisel olarak daha yakndan tanp birlikte i yapma olana elde etmitim. Eskiden uzaktan izlediim insan gitmi, daha esnek, rahat, toleransl bir insan gelmiti. Hi bir eyi nceden mahkm etmeyen; her eyi anlamaya tartmaya alan bir insan. Kendi hatalarn aka ortaya koymaktan ekinmeyen ve karlmas gereken mantk sonularna gtrmeye alan bir insan. * Duvarn knden sonraki, yapran kmldamad yllarda, en azndan Marksizmi ve devrimci konumlar savunan ve her eyi tartan insanlar olarak bir dergi karalm projesiyle gelmiti. Bu projenin rn Sosyalizmin Sorunlar dergisi oldu. ki say kabildi bu dergi. Hukuki nedenlerle kitap dizisi biiminde kyordu. lk saynn arlkl konusu Sosyalizmin Sorunlar, ikinci saynn arlkl konusu ise Irklk ve Milliyetilik idi. Arlkl konusu Din olan nc say ise hi kmad. Her derginin, her rgtn, her giriimin bir motoru, bir lokomotifi olur. Elbet herkes bir yerlerinden tutar, herkesin bir katks olur, ama btn bunlar bir araya getiren, bkmakszn aba harcayan birileri olmadan da, gnllle dayanan bir ortamda iler baka trl yryemez. Bu derginin motoru, lokomotifi de brahim Sevimli idi.
13

Bu dergiyi karrken son gece toplanr, btn yazlar, tek tek gzden geirir, dizim hatalarn dzeltir ve bir lazer yazcyla aydnger kdna basp Trkiyede, btn sosyalistlerin yaynlarn basan adeta tek yayn evi olan Zarakolunun Belge Yaynevine yollardk. O da bunlar basard. Bu gecelerde Dev-Gen dneminde sabahlara kadar bildiri basp koltuklarn zerinde uyuya kaldmz gnleri hatrlardk. Birbirimize gemiin gzel gnlerini yeniden yaadmz itiraf etmitik. Kendisi daha sonra, benzer duygular, yine kendisinin gayretiyle kan Yeni Zamanlar karrken de yaam. Bunu yle anlatyor Yeni Zamanlarn birinci saysnn karken yazsnda: (...)Yazlar dizmeye ve sayfalar yapmaya balaynca heyecanmz daha da artt. Bilgisayarda sayfalar yapmaya baladmz ilk gn, saatlerin nasl getiini pek anlamadk, bir baktk sabahn 5i olmu. Ertesi gn biraraya geldiimizde birbirimize bir nceki gn, eski gnleri hatrlam ve duygulanm olduumuzu itiraf ettik. (...) Hazrladmz taslak sayfalar, Mehmetin yeniden yapt kapa ve logoyu dier arkadalarla birlikte tartr ve deerlendirirken, herkeste yeni bir gven duygusunun iaretlerini grmek, baka bir sevindirici durumdu. Sadece bu mu; farkl yerlerden gelmi olmakla birlikte bugn bir eyleri paylayor, birlikte hareket ediyor, birlikte retiyor olmann verdii hazz herkesin yznde okumak mmknd. Hepimiz daha bir ltl gzlerle bakyorduk sayfalara ve birbirimize. (...) * Gmenlerin sorunlarna ynelme Ali Daydaki deiimin bir yanyd, ama ayn zamanda sosyalizmin sorunlar balamndaki genel grlerinde de bir radikalleme ve derinleme gzleniyordu. Bu zellikle iki alanda younlamt. Birisi, ulus teorisi alanndayd. Trk Sosyalist hareketindeki pek ok kiiden farkl olarak, Uluslar ve ulusuluk konusunda, seksenli yllarn balarnda Gellner, Hobsbawm, B. Anderson gibi modern ulus teorisini ekillendirenlerin teorisini benimsemi, benim Sosyalizmin Sorunlar dergisinin ikinci saysnda yaynladmz Enternasyonalizmin Sonu yazsnda ifade ettiim grlerin benzerlerine ulamt. Bu kitabnn adnda bile acka grlebilir: Kimliksiz Cemaatler. Bu isim ulusuluk ve ulus aratrmalar alannda devrim yapm temel kitaplardan biri olan, Benedict Andersonun Hayali Cemaatler kitabna bir gnderme; ondan bir esinlenmedir ayn zamanda. Bu yaklam Avrupadaki gmenlerin sorunlar ve hareketin politik hedeflerini belirlemede kullanmaya alyordu. Kitabn iindeki birok alt blm bal da ulusal olan ile politik olann bann koparlmas anlayna bir yaknlk ierir. rnein Dansa deil, vatanszla davet veya Milli Kimlikler ltfen gibi alt blm balklar, ulusuluun ulus anlayndan, yani ayn zamanda Marksizme de bulam ama Marksizme yabanc bu ulus anlayndan kopuun sinyallerini verir.

14

Ancak radikallemesi sadece ulusulukla kopumayla snrl da deildir. Ayn zamanda giderek, Aydnlanmann Marksizm iindeki kalntlaryla, ilerleme anlayyla da bir kopu srecine girmiti. Yeni Zamanlarn mays-Haziran 2000 tarihli son ve altnc saysnda kan yazsnda bu yneliin izleri ok aktr. rnein yle yazar: Gemite sol saflarda Kemalizm zerine bolca tartma yaplmtr. Baz ynleriyle hala devam eden bu tartmalar genellikle Krt meselesi, sekincilik, Bonapartizm, cuntaclk gibi konular etrafnda dnmtr. Kemalizmi, bir modernleme (Batllama) projesi olarak karsna alp eletiren solcu kii ve rgt says yok denecek kadar azdr. Bunlar da genellikle alaya alnmtr. Bunun bir tek aklamas olabilir: bizim solun modernizmle ilgili bir derdi, bir sorunu yoktur, aksine bizim sol onu olumlu bulmaktadr. Daha da ileri gidilebilir: Bizim sol basbaya modernisttir. Emperyalist Avrupaya hayr diyenler de, Emein Avrupasn isteyenler de, Avrupa, sadece (...) deildir, eitliklerin ve zgrlklerin ve demokratik ynelimlerin de mekandr diyenler de Batcdr. (s. 43) Yaznn devamnda aklcln sorgulanmas, dine terkedilmi yrein tekrar sosyalizmce kazanlmasn sorun edinir. Btn bunlar Ali Daynn, DPde toplanan ve imdi bir zamanlar Tanercilerin yaptn, tpks tpksna daha kt koullarda tekrarlayan DPnin klie ve moda sloganlar tekrarlamalarndan ok farkl bir yneli iinde olduunun ifadeleriydi. Parlak, gzel ve moda szlere itibar edilmiyor, burjuva uygarlnn temelleri bir problem edilmeye, sosyalist dncenin bunlardan arndrlmas problem edilmeye allyordu. Ancak bu yaklamlar, grler ortal kaplam genel eilimlere pek uygun deildi elbette. Belki bu nedenle, belli bir kenara itilmilik duygusu iindeydi sanrsam: Hi bir zaman bir ey sylemese de, bir kenara atlmlk, bir krgnlk iinde olduu duygusu veriyordu. nk bu grler ve yaklamlarn piyasadaki basit klie sloganlar tekrarlayan ve bir zamanlarn gmenciliine son derece benzeyen DPye egemen izgiyle pek uyumadn grmemek iin kr olmak gerekir. Ali Dayy aramzdan alan Kanserin birok biyolojik, kimyasal nedenleri vardr elbette ama bizlerin yaamlar ve bunlarn bizlerin manevi yaantsnda yaptklar etkilerin de bir pay olduu grmezden gelinemez. Moralin insanlarn salklar zerinde byk etkisi olduu; moral bozukluklarnn vcudun savunma sistemini nasl etkiledii muhtemelen ilerde tptaki gelimelere bal olarak kefedilecektir. Ali Daynn aramzdan byle erken ayrlmasnda, yaadklarnn manevi etkilerinin hi mi pay yoktur acaba? * Ali Daynn son giriimi Yeni Zamanlar dergisi olmutu. Onda, Sosyalizmin Sorunlar dergisinde yarm kalan srdrmek istemiti. Ama gitmedi. Toplam 300 tane bile satlp okunmadndan sz etmiti son konumalarmzdan birinde. nsanlar okumuyor, yazmyor artk diyordu ve maddi olarak dergiyi karmak olanaksz hale gelmiti.
15

Yeni Zamanlarn son saysna yazd yaznn son satrlarnda unlar sylyordu: Buradaki fikirler ve neriler, Tanrya inanmay, dine ya da modern ncesi toplumsal siyasal oluumlara dnmeyi falan deil, kendi temiz ellerimizle dinlerin kirli tekeline terk ettiimiz, onlara kapal av alan olarak altn tepside ikram ettiimiz alanlar ve konular zerine, devamla yreksiz dnyay (deyimin Marksa ait olduunu syleyelim ki Marksistler bana sert bir ekilde saldrmlasnlar; yoksa beni dinden km m sayacaklar) ve yreksiz insan yree, kalbe, duyguya, vicdana kavuturmak, czdana esaretten kurtarmak, baka bir deyile modernizmi, sonuta kendimizi sorgulamak iin dnmeye balamay gerektirir. Kolay gelsin (S.49) Ali Daynn zerinde younlamaya mrnn izin vermedii bu grev, sanki onun bir vasiyeti gibi. Ortaya koyduu zorlu grevin bilincinde bizlere muzipe Kolay gelsin diyor, iiniz zor anlamnda. Bir soruyu doru sormak zmn yars demektir. Ali Day soruyu doru sorarak, iin yarsn yapyor ve geri kalann geride kalanlara brakyordu. 11 ubat 2002 Pazartesi

16

Orhan Mstecaplnn Ardndan

Telefonum aldnda gene yanl bir numaradr diye dnerek atm. Deildi. Oral allard. Orhan Mtecaplnn, bir bakm evinde ldn ve bir kimsesizler mezarlna gmlmek zere olduunu, imdilik en azndan bunun engellendiini syledi. Sonra hakknda bir yaz yazmak iin bilgi istedi. Fazla bir bilgim de yoktu. Esat Adilin yeeni olduunu, eskiden serigraflk yaptn ve ressam olduunu; Trkiye Sosyalist Partisi geleneinden saylabileceini falan syledim. Aslnda fazla bir ey de bilmiyordum. Sonra belki daha fazla bilgi edinebilecei bir iki isim verdim. Hepsi o kadar. Sona uzun uzun dndm bunun zerine. Niye beni aramt ki Oral? Niin kafasnda benim onun hakknda bileceime dair bir imge olumutu ki? Evet, yetmilerin Dev-Gen evrelerinde, Mstecaplnn doktorcu olduu ve Doktorun yakn bir arkada olduu eklinde yerlemi bir kanaat vard. Eh biz de doktorcu veya en azndan eski doktorcu olarak bilindiimize gre byle dnmesinden daha doal ne olabilirdi? Belli ki kendisi hakknda pek bir ey bilmememe ramen, bileceim ynnde bir kanaat olumutu. Bu kanaat doru olmasa da bir gerek olarak vard. Ve ister istemez bir sorumluluk yklyordu srtma, onun hakknda bir eyler syleyebileceim dnlyordu belli ki. Sonra dndm, kim bilir, kimi ilgilendirir imdi Orhan Mstecapl? Belki Oraln kadirbilirlii ile Cumhuriyetin sayfalarnda biraz biyografik bilgi, belki bulunabilmise bir resim. Ne anlatr ki bunlar Orhan Mstacapl hakknda? Hi. Kim yazar onan hakknda bir eyler? Kimse aklma gelmedi. Belki ben yazmasam kimse yazmayacak. Eer Oral telefon etmeseydi, yaadn bile bilmediim, Mstecaplnn ldn de bilemeyecektim. O zaman kendimi byle bir eyler yazma zorunluluu ile kar karya bulmayacaktm. Kim yazar Trkiye sosyalistlerinin bu ilgin kiilii hakknda bir eyler. nsanlar, byk kahramanlar hakknda yazmay tercih ederler. Galiba Orhan Mstecaplnn ardndan bir eyler yazmam art. Bakalarnn yapmasnn daha iyi olaca bu grevi, muhtemelen kimse stlenmeyecei iin ve byle bir i, yanl bir imgenin sonucu da olsa, benden beklendii iin, stlenmek gerekiyor. * Kimi insanlarn hayatnda yle dnemler vardr ki, kendilerini birden bire sahnenin ortasnda, btn projektrler zerlerine evrilmi olarak buluverirler. Sonra yine birden bire klar baka ynlere kayarlar. O kiiler hala yerindedirler aslnda, ama artk karanlktadrlar. Ondan sonra koca bir mr yle geip gider. Ve Orhan Mstecaplda olduu gibi, bir bakm evinde yapayalnz lmek ve kimsesizler mezarlna gmlmekle son bulur. Ve ou kez, o kii asndan, btn klarn kendisine yneldii dnem, sonraki btn hayatn ve gelimelerin anlamland bir nirengi noktas olur. Acaba Orhan Mstecaplda da
17

byle miydi? Bilmiyorum. Ben onunla sonra, karanlktayken hi karlamadm. Onu tandm biricik dnem, sahnenin nnde, klarn kendisine yneldii dnemdir. Ben onu sadece o birka aylk dnemde yakndan grdm ve tandm. Anlatacaklarm sadece bu dneme ilikindir. Ama sanyorum ki, bu onun hayatnn en nemli dnemidir, Trkiye sosyalist hareketinin tarihi asndan. Sz konusu dnem, 1970de Hikmet Kvlcmlnn Sosyalist Gazetesinin k hazrlklaryla balar ve gazetenin altnc veya yedinci saysnda son bulur. Haftada bir say kt dnlrse, drt aylk bir dnemdir. Ama yle bir dnem ki, Trkiyedeki sosyalist harekette sonraki otuz krk yln temel eilimlerinin ekillendii kristalize olduu bir dnem. Yaz banda o muazzam 15-16 Haziran ii hareketleri olur. Son baharda Sosyalist gazetesi hazrlklar balar ve ksa bir sre sonra da gazete kar. Bu dnemde, THKO, THKP-C, Mihriciler ve Doktorcular eklinde Krmz Aydnlktan drt temel akm kar. Bu gnk DP de, Sosyalist Demokrasi Partisi de, EMEP de hepsi aslnda hep bu dnemdeki blnmenin ocuklardr. Ve ite tam bu dnemde, Caalolunda bir bodrum katnda serigraflk yapan bu eski tfek birden bire sahnenin nnde yer alm, bir sre sonra da unutulmu gitmitir. Orhan Mstecapl, aslnda teorik, politik veya kiisel kaliteleri nedeniyle deil, sadece bir gazete karabilmek iin gerekli bilgi ve ilikilere sahip olduu ve Hikmet Kvlcmly yakndan tand iin ve Hikmet Kvlcmlnn bir politik yayn karabilmek iin onunla i ve g birlii yapmaktan baka aresi olmamas nedeniyle, biraz da rastlantsal olarak, bu giriimin nde grnen kiisi olmu, politik bir temsilcisi gibi grlm, bir tr ikinci adam olarak kavranmtr. Ama ne siyasi kavray ve ynelii, ne tecrbesi, ne teorik birikimi yeterli olmadndan, birden bire kendini bulduu bu konumun altnda ezilmi ve gelimelerce hzla almtr. te ben onu bu dnemde Sosyalist gazetesinin hazrlk almalar iinde ve politik ilikiler iinde tandm. O nedenle onun biyografisi, insani zellikleri, zel hayat hakknda fazla bir ey bilmiyorum. Ama nce o dnemin atmosferini ksaca vermek gerekiyor. O dnemin atmosferini ve Kvlcmlnn bu dnemde ne yaptn daha iyi gz nne getirebilmek iin, Ergun Aydnolunun Baudelaire'in Albatrosu adl yazsndan uzunca bir blm aktaralm. ( http: //f50. parsimony. net/forum202260/messages/87. htm ) Sonra 1970 yl geldi att. Ne yld o! Dnya, Trkiye, iinde yaadmz ehir, fakltelerimiz her yer sarslyordu. Ama tabii aslnda oralarda o kadar byk sarsntlar yoktu. Elbet vard sarslan bir eyler Ama o sarsnty sonsuzcasna artran baka sarsnt vard esas. Kafamz sarslmt fena halde. Kayordu bir eyler, yakalamak zorundaydk. Ne kayordu? Kimilerine gre "darbe, kimilerine gre "parti kurma an", kimilerine gre "devrim". . Bir eyler kayordu elbet. (Yllar sonra kendimce bulacaktm o kaan eyi. u yirminci yzyl Trkiye'sinde, bir tarihsel ans kayordu; daha dorusu kamt: i snf siyasal hareketinin oluma ans! Kamt ama, hemen o an kavranmas imknszdr O nedenleydi o karma haleti ruhiyesi. Haklydk elbet. Hepimiz. Hikmet Kvlcml, Doan

18

Avcolu, Mihri Belli, Dou Perinek, Mahir ayan, Deniz Gezmi. . . Fena sarslyorduk. ) te o arada kendisi de "sarslan" Kvlcml, ard ardna kitaplar yaynlamaya balad. Bir defa o i, bal bana bir byk "etki" demekti. Biz ne kadar kitaba dkn bir kuaktk. Okuma ibadetti bizim iin. Daha devrimci olmadan nce, neredeyse hepimizin evinde Milli Eitim Bakanl Klasikler Dizisinden ya da ne bileyim Varlk Yaynlarndan yzlerce kitap vard. Sonra "devrimci" yaynlar eklemitik bunlara. TP liderlerinin st rtl kitap dmanl ite bu yzden tutmamt aramzda. Hatta tam ters tepki yapmt. Biraz da onun iin "eski tfekler"e dnmtk byk bir hevesle. nk onlar, aldmz o ilk eitimi devam ettirmek istiyorlard. Kuran- Kerim gibi balyorlard sze: "Oku" diyerek. te bu genlere yeni kitaplar sunuyordu Kvlcml. lk defa bir adamdan birden fazla kitap gryorduk. Olur ey miydi bu? Hem de yle yedi-sekiz ay iinde: Metafizik Sosyoloji Eletirileri, 27 Mays ve Yn Hareketinin Snfsal Eletirisi, Bilimsel Sosyalizmin Douu, Oportnizm Nedir, Halk Savann Planlar, Devrim Zorlamas, Toplum Biimlerinin Geliimi, Uyarmak iin Uyanmal Uyanmak iin Uyarmal. . . Ve arada kk brorler. Ve Devrim Nedir? ya da Yol gibi illegal teksir kitaplar! Ve stne stlk bir haftalk gazete. kar kmaz okuyorduk. Ama ok kzyorduk Kvlcmlya. Neler de sylyordu! Ama hem okuyor hem kzyorduk. En ok da okuyanlar kzyordu stelik. Bir anlamda herkes kzyordu. Herkes okuyordu nk. Gene anlalmaz ok ey vard elbet. Anlalmazlk katmerliydi stelik. Hem ondan hem bizden geliyordu. Ondan geliyordu nk o da "kayor" sanyordu bir eyleri. Kafamzdan aa boca ediyordu her eyi O da haklyd elbet. lk defa doru drst "okuyucu" bulmutu. Belki de bilinaltndan "son defa" olduunu da seziyordu. Yetmiine gelmiti. Kanserliydi. Elli yldr hep on be-yirmi kii iin yazmt. imdi binlere hitabediyordu. Hem de ne binlere! Otuz milyonluk lkenin kaymak tabakasna. Boca etmesin de ne yapsnd. Ama boca etme de boca etmeydi tabii. "7000 Yllk Tarih", "Smerler", "Snf", "Basit Yeniden retim", "Geni Yeniden retim", "Osmanl Toprak Dzeni", "Lenin", "Marx", "Prusya Ordusu Talimnamesi", "Stalin", smet Paa", "Hal Seferleri", "Ajitasyon", "Propaganda", "Mustafa Kemal", "Proletarya Partisi", "Strateji", "Taktik", "Darvin", "Tzk", "Ordu", "Oportnizm", "ekoslovakya Meselesi", "Jn Trkler", "Tarihsel Devrim", "Sosyal Devrim", "Diyalektik", "Auguste Comte", "Ecevit", "Cromwell", "Ahilik", "Bektailik", "MDD", "Vatan Partisi Program". . . Her konuda konuuyordu. Daha dorusu her konuda konumuyordu. yle olsayd samalard zaten. Okumu, dnm hatta bir ksmn da yazmt on yllardr. Frsat kmt onlar iletmeye alyordu. O anlamda haklyd. Ama biz de haklydk. O birikimimizle -birka yl nceye nazaran biraz daha yaklam da olsak- hala onunla rezonans kuracak halde deildik. O kadar ok eyi nasl tutardk aklmzda? Parti kuracaksak parti kurmalydk. Ne oluyordu o "Metafizik Sosyoloji Eletirileri" ya da "Toplum Biimlerinin Geliimi" veya "Smer Medeniyeti"? Ayrca baklr myd yle, bugnn bir siyasal problemine alt yz ya da yedi bin yllk Tarihin problematikleriyle. stelik bizim acelemiz de vard. Sadece parti kurmaya da deil. Fena
19

bunalmtk. Basbaya kamak istiyorduk! Hem mevziimizde dvemiyorduk, hem de geri ekilmek istemiyorduk. Ne yaplr? Gene kalr. Ama ileriye doru. Biz de onu yapacaktk. O ara "Yeter Be! " balkl bir yaz yaynlamt Kvlcml. lk ehir gerillas giriimlerini eletiren. imdi yine okuyorum. Ne gzel yaz. Ama o zaman ok kzmtm. Gzmden dvermiti Kvlcml. En azndan bir iki yl iin. Biz tam banka soymaya, daa kmaya hazrlanrken, o, "sen o silah brak kullanmay, kna takmay renebilmi misin hdk? " falan diyordu. Nasl kzmazsn! Ama haklyd tabii. Kvlcml, Aydnolunun dedii gibi gerekten boca ediyordu. Sadece Aydnolunun sayd kitaplar deildi boca ettikleri, ayrca daha nce kitap raflarnda kflenmi kitaplar da hzla tkeniyor ve yok satyordu. Bir yandan Prostat Kanseri nedeniyle pe pee ameliyatlar olur, bak ve narkoz altna yatarken, giderayak beyninde ne varsa samaya ve bizlere aktarmaya alyordu. Ama sadece kendi hayat bakmndan deil, toplumsal gelimeler bakmndan da ge kald dncesindeydi. Bunu sonradan Vedat Trkalinin, Kvlcml Sempozyumunda anlatt baz anektodlardan karmak mmkndr. Bu dnemde Vedat Trkali, Kvlcmlnn enerji ve bilgisini politik almalar, polemiklerle, rgtsel faaliyetlerle harcamasndan ise, teorik eserler yazmasndan yanadr, bir gn bu fikrini syler. Kvlcml ise ge kaldm ben ge der bir panik duygusu iinde. Trkalinin tavr tipiktir ve sosyalist hareketin tarihinde birok kereler grlmtr. Teori ve pratiin o derin birliini kavrayamamakla ilgilidir. Marks ok yakn dostu Kugelmann ile tam da bu nedenle soumutur. Kugelmann da Marksn dehasn Birinci Enternasyonalin bin bir pratik ve rgtsel ileriyle harcamasna kardr ve onun oturup, tabiri caiz ise teori yapmasn ister. Benzeri Troki ile Deutscher arasnda olur. Deutscher de, Trokinin enerjisini, aslnda kck bir rgt olan Drdnc Enternasyonalin o tketici rgtsel almalar ve politik atmalar iinde tketmesine kardr. Onun daha uzun vadeli etkiler brakabilecek, teorik almalara ynelmesinden yanadr. Vedat Trkalinin de Kvlcmldan istedii Kugelmannn Markstan, Deutscherin Trokiden istediinden farkl deildir; Kvlcmlnn tavr da Marks ve Trokininkinden. Dolaysyla Doktor, artk kendisinin srekli tkld, yal, rnek, yolda-teorisyen kalbn krmak ve aktif bir ekilde politik mcadeleye girmek rgtlenmek istemektedir. Kitaplar hzla ve byk bir alkla okunmaktadr. Bir rgtlenme iin ise, bir gazete olamasa olmaz kouldur. Ama kitaplarnz ne kadar okunursa okunsun, bir gazete karmak her eyden nce pratik bir i yapmaktr. Bu ise somut insanlarla ilikiler, bin bir sorun ve ayrntlar demektir. Bu gazeteyi kimler karacaktr? Doktorun kitaplar okunmaktadr ama Doktor yapayalnz bir insandr aslnda. Bir i yapabilecei, bir gazete karabilecei kimse yoktur. Para gerekir, bro
20

gerekir, pratik ilere koturacak insanlar gerekir. Bunlarn hi biri Doktorda yoktur. nemli olan bir gazeteyi karmak, bir toparlanma salamaktr. Bunu salamak iin ise bir uzlama yapmak zorundadr. Hele bir ksn o zaten grleri ve politikasnn gcyle ona sahiplenecek insanlar bir araya getirecektir. Tpk, baz tulumbalarda, suyu ekmek iin tulumbann iine bir miktar su dkmek gerektii gibidir. Bu su dklmedike su ekmeniz olanakszdr. Bu nedenle bu ilk dklen suyun, amurlu ve kirli bir su olmas bile nemli deildir. O amurlu suyla bir kere su kmaya balaynca, o gelen sular btn o amurlar sprr gider. Yapabilecei tek ey, pratik bir i iin bakalaryla bir araya gelmektir. Eskiden beri tand Caalolunda serigraf dkkn olan Orhan Mstecapl, hem kendisine yakn grnmektedir, hem gazete brosu olarak i grebilecek bir dkkn vardr. Hem Caalolunda gazeteyi basabilecek ilikileri ve teknik bilgisi. Ayrca sizlik ve Pahallkla Sava Derneinde de beraber almaktadrlar. Doktorun kitaplarn okuyan ve ona giderek sempati duyan genler arasnda, Kvlcmlnn bir gazete karaca ve Orhan Mstecaplnn bu ii yapaca duyumlar dolar. Bu genler tarafndan Orhan Mstecapl, bir bakma Doktorun ve gazetenin btn pratik ve rgtsel ilikilerini yrten insan olarak grlmektedir. Kald ki, Kvlcmlya akan bu genler, Mstecaplnn da Doktorun grlerini kendileri gibi benimsediini sanmaktadrlar. Hi de yle olmad; Kvlcmlnn aslnda yapayalnz bir insan olduu vs. onlarn bilgi ve kavray glerinin tesindedir. nceleri kimsenin uramad serigraf atlyesi birden, srekli gen devrimcilerin, nde gelen ii nderlerinin urad, gazete iin hazrlklara katlmak zere gen insanlarn gnll olarak akt bir yer haline gelmitir. Ve btn bu gelimelerde sahnenin ortasnda Orhan Mstecapl bulunmaktadr. Kvlcmlnn eski bir mcadele arkada; gazetenin btn ilerini emanet ettii tek gvenilir insan olarak grlmektedir. Ben de Kvlcmlnn kitaplarn okumu ve okuyan ve orada savunulan grleri benimseyen bir insan olarak, Dev Gen iinde esas ilgi ve hareket alan iiler ve ii hareketi olan bir ka arkadamla birlikte bu akmda yer aldm. Biz oraya kendi iinde rgtl bir grup olarak gitmitik. Dolaysyla ksa zamanda gazetenin rgtlenme faaliyetlerini fiilen biz yrtr olmutuk. Aslnda byle birok kk bamsz grup vard gazete evresinde. Biz de bunlardan biriydik. Esas olarak Yap ileri Sendikas ve smet Demir evresindendik. Geri nde Orhan Mstecapl grnyordu ama fiiliyatta gazetenin kn ve rgtlenmesini biz hazrlyorduk. Fakat bizim Kvlcml ile bir kontamz bulunmuyordu. Kendisiyle dorudan kontak kurma gereini grmyor biz iimizi yapalm diye dnyorduk. Bilenler bilir. Gazete karmakta en nemli sorunlardan biri yaz ileri mdrdr. Yaz ileri mdr demek fiilen hapis yatacak gnll demektir. Bu nedenle gvenilir birisi olmas gerekir. Biz de aramzda toplanm ve benim yaz ileri mdr olmam kararlatrmtk? Bunu Orhan Mstecaplya, tabii kendi kararmz olarak deil, yle neri gibi, iletmitik o da uygun grmt. Zaten etkimizin farkna da varmt ve bize kar ok iyi davranyordu.

21

Bunu da yle basit ayrnt gibi grnecek olaylardan anlyorduk. rnein bir iki kere kacak gazetenin ilerini grmek iin bizi alp Divanyolundaki muhallebicilerden birine gtrmt. Bizler srekli a, yersiz yurtsuz insanlardk. Bu gibi davranlarn bizler iin byk bir iltifat demek olduunu anlyorduk. Ama btn bu ilk tanma dnemi boyunca bizler Orhan Mstecaplnn Doktordan gr olarak bir fark olmadn, doktorun onu ok gvendii iin bu ile grevlendirdiini falan dnyorduk. Ve onun azndan kan her eyi Doktorun azndan km gibi kabul ediyorduk. Elbette giderek yakndan tandka bir sr tutarszlklar, hatta doktor hakknda kimi dokundurmalar bile (rnein, Doktorun insanlardan ve rgtlkten anlamad, etrafnn ajan dolu olduu gibi) duyduka aryor ama ortada farkl politik izgisi olan bir insan olduu aklmza bile gelmiyordu. Doktorun bir bildii vardr gazete karmakla grevlendirdiine gre diye dnyorduk. Doktorun hibir seim hakk olmadn, yapayalnz bir insan olduunu aklmza bile getiremezdik. Nasl olurdu hayatn bu mcadeleye vermi, hi zlmemi, 22 yl hapiste yatm bu rnek insan, bu deha, yalnz olurdu? Ama onun arkadalar iinde onu anlam bir kii bile yoktu. Bunu tasavvur bile edemezdik. * Mstecapl Sosyalist gazetesinin kacan haber veren bir afi yapmt. Bu afi, o gne kadar grdmz dier afilerden ok farklyd. Elinde bayrak tutan bir ii; yryen iiler. Ve onlarn ellerinde Genel Grev, Genel Direni yazan pankartlar. Genellikle yumruk kaldrm gen motifinden ok farkl Ekim Devriminin rzgarn, Uluslararas ii hareketinin geleneinin izlerini tayan, krmz rengin baskn olduu bir afiti. Kendisi ressamd, baz Trk filmlerinin afilerini de yapmt. Bunlardan bir ka o serigraf atlyesinin duvarlarnda bulunuyordu. Bunlardan Muhterem Nur ve Hadi Hnn isim ve resimlerinin olduu biri hala gzlerimin nndedir. Dolaysyla bizler de bu afiin onun kendi orijinal izgisi olduunu sanyorduk. k hazrlklar srerken bir gn Kerim Sadi gelmiti. (O her kan en nemsiz bildiriyi bile toplayan arivcilii ile mehurdu. Ayn zamanda Katk diye bir dergi karyordu. Bu dergide A. Cerraholu adyla yazlar yazyordu. Genellikle eski belgeleri yaynlyordu, eski bir sosyalistti. ) Gazetenin bu afiinden almaya gelmiti, arivine koymak iin. Ve afiten vgyle sz etmiti. Fakat bir ka gn sonra, atlyede bir masann altnda, muhtemelen otuzlu yllarda Sovyetlerde baslm, bir kitap grmtm. Kitab kartrrken, Sosyalistin afiinde bulunan resimlerin bu kitaptaki blm balklarn ssleyen resimlerden alnma olduunu grmtm. O byk bayrak tutan ii aslnda bir Kzl Ordu askeriydi. Orhan Mstecaplnn yapt, sadece onun bandaki ucu sivri bir klah gibi, Kzl ordu apkasn karmak ve bana bir kasket yerletirmekten ibaretti. Keza bir de o yryen iilerin ellerindeki Kiril harfleri yazl pankartlara Trke szler yerletirmiti. Orijinal bir ey yoktu. Bir kolajd yapt.

22

Ama bunu kendisinin zgn yarats gibi anlatyordu. Bunu fark ettikten sonra, bir gn kendisine kitaptaki resimleri grdm, afiin onlardan alnma olduunu syledim. Bana sus kimseye syleme dedi. ardm. Byle bir eyin gizlenmesini anlayamamtm. Ama byle demesinin TC harflerinde bile orak eki arayan savclardan ekinmeyle ilgili olabileceini dndm ve zerinde durmadm. * Ama afite beni rahatsz eden, hep Genel Grev ve Genel Direni parolalaryd. Mstecaplnn konumalarnda da btn vurgu bu nokta zerindeydi. Halbuki Kvlcmlnn yaz ve kitaplarnda ise bir Proletarya Partisinin gereklilii noktasndayd vurgu. Hi byle bir ey yoktu afite. Ama bunu rastlantsal bir ey olarak gryor ve bunun ardnda baka bir farkllk olduunu aklma bile getirmiyordum. Sonunda bir gn, Orhan Mstecapl, gazetenin yaz ileri mdr olarak tantrlmak zere Doktorun evine gideceimizi syledi. ok heyecanlydm. Ayrca Gazete iin yazdm Aliaa direnileriyle ilgili yazy da yanma almtm, Kvlcmlya okumak eletirisini almak iin1. Gittik evine. Daha eve girerken ilk srprizi yaadm. Evim olmadndan hemen hemen hi ykanma olana bulunmuyordu. Dolaysyla ayaklarm da ykayamyor, gnlerce ayakkablar ayamdan karmadan yattm oluyordu. Bu nedenle ayaklarm le gibi kokuyordu. Bunu bildiim iin, evi kokutmamak amacyla ayakkablarm karmadan eve girmeye yeltendim. Doktor, evladm buras Mslman evidir, Ayakkabn niye karmyorsun deyince iyice mahcup oldum ve ayaklarmn koktuunu syledim. Bir terlik uzatt ve banyoyu gstererek ayaklarm orada ykayabileceimi syledi. Sonra oturduk, Orhan Mstecapl ve Kvlcmlnn konumasn dinlemeye baladk. Orhan Mstecapl Genel Grevden, Genel Direniten bahsedip duruyordu. Kvlcml olduka sert bir slupla Orhan, Genel Grev isyandr. syanla oynanmaz diyerek onun szn kesti. Orhan Mstecapl, Ama doktor, talyan Komnist Partisi yapyor ite pe pee grevler diye itiraz etti. Kvlcml talyan komnist partisi tutarl deildir, talyanlar ocuk gibidir anlamnda bir eyler syledi. Bu konumalar dinleyince, birden bire bambaka bir dnya alverdi nmde. Demek ki o beni huzursuz eden genel grev slogannn ne karlmas bir rastlant deildi. Demek ki biz Orhan Mstecaplnn aynen Doktor gibi dndn sanrken yanlyorduk. Ve en nemlisi, Kvlcmlnn bambaka bir yan, uluslararas komnist hareket hakkndaki bilgisi, rnein o zamanlarn milyonlarca yesi bulunan talyan Komnist Partisi hakknda, gayet rahat eletirel szler edebilmesiydi.

Bu yaz u derlemede bulunuyor:

http://de.scribd.com/doc/132219027/demir-kucukaydin-ismet-demir-uzerine-uc-yazi-v-2-pdf

23

Ve karmda nasl benzeri bulunmayan bir sentez duruyordu? Eve girerken bana buras Mslman evidir diyen bir ateist, enternasyonalist komnist. imdi talar yerli yerine oturuyordu. Doktor yazmyor muydu ne deliinden k gese ondan yararlanmak lazmdr diye. Doktor demiyor muydu, satr aralarnda, hakknda srekli dedikodu ile srekli ypratlmaya alldn. Doktor aslnda her admda kendine kar olan, hatta onu sabote bile eden bu insanla bile somut bir i iin i birilii yapyordu. Teorik saflk ve pratik esneklik ite en somut biimiyle doktorun pratiinde karmdayd. * Bu arada, daha sonra Cepheyi kuracak olan Mahirler, Doktora yakn mesajlar yolluyorlar; Mihri Belliye kar mcadelelerinde en byk gdalarn ve desteklerini Kvlcmlnn eserlerinden alyorlard. Kvlcml da bu yetenekli insanlar kazanmak, itmemek iin byk gayret gsteriyordu. Bu arada bir gn, baka birileriyle bir tartmada Yusuf Kpelinin Doktor hakknda syledii ar bir sze ben de dayanamam ar bir cevap vermitim. Bunu zerine, bunun Onlar tarafndan duyulmas halinde onlarla ilikilerde olumsuz bir etkisi olabileceini dnerek, benim deil Hidayet Kayann Yaz leri Mdr olmasnn daha iyi olacan kararlatrdk. Ancak bizim bu hassasiyetlerimize ramen, Orhan Mstecaplnn eskiden beri bilinen davranlar zaten birok insan iin yeterince itici oluyordu. Orhan Mstecaplnn en bilinen zelliklerinden birisi, herkese polis demesiydi. Zaten saylar ok az olmu, hi bir zaman doru drst bir kitle hareketi yaamam, srekli polis takibi altnda yaayan eski komnistlerin ounda byle bir eilim grlyordu. Bu bizler gibi binler, on binlerle llen bir hareketten gelenler iin zaten ok anlalmaz ve itici oluyordu. Ama polis fobisi Orhan Mstecaplda artk samala varyordu. Neredeyse herkes polisti. Kald ki biz bile o zamanki aklmzla biliyorduk ki, herkes polis olsa bile, onlara kar polis denerek mcadele edilemezdi: Onlarn savunduklar politika ve teori eletirilmeliydi. Elbette dedikleri iinde gerekten polis olanlar da vard muhakkak. Ama durmu bir saat bile gnde iki kez doru zaman gsterir. Dolaysyla Orhan Mstecapl geri bir yandan, Kvlcmlnn kuyudan su ekebilmesi iin tulumbaya koyulan ilk su grevini gryor ama dier yandan birok kimse iin itici de oluyordu. Balangtaki olumluluu giderek olumsuzlua dnyordu. (Bu arada unu not edelim. Mahirler gerekten Kvlcml ile grmeye geliyorlar. Doktor hastanede o srada. Doktorun grlerine falan bir ey diyemiyorlar tabii. Tek dedikleri, Etrafndaki adamlarn kt olduu oluyor. Bunu sylerken esas kastettikleri de Orhan Mstecapl. Doktor da, olabilir evladm. Ama adam gelmise onu kovmak olmaz. Gelin birlikte alalm, i iinde zamanla gvenilmez olanlar zaten kendiliinden ayklanr anlamnda bir eyler sylyor. Daha sonra Cephe hareketinde nde gelenler arasnda yer alm birok arkadaa bu
24

grmeden ve konuulanlardan haberli olup olmadklarn sordum: genellikle hep habersizdiler. yle anlalyor ki, Bu grme hakknda Cephe kadrolarna bir bilgi verilmemi. Cephe ve Doktorun flrt ettii ve teorik olarak birbirine ok yakn durduu bu dnem sonradan bilinli veya bilinsiz bir unutulma abasna maruz kalmtr. Kurtulu hareketi aslnda bu dnemin geleneinin devamdr. Kurtuluun daha doktriner karakteri, Krt sorunundaki hassasiyeti, Kemalizmle mesafesi falan hep bu dnemdeki Doktorun kitaplarnn ve ideolojik etkisinin sonucudur. Ama Kurtuluun teorisyenleri, bu etkiyi gizlemilerdir.) * Bu arada ahit olduum birka olay, benim gzlerimi iyice at ve Mstecaplnn bir yandan da Doktorun grlerini tahrif ve sabote ettii sonucuna ulamama yol at. Bu iki olay unlard. Birisi, o sralarda zmirde len eski bir komnist, mehur Modelci Kerimin (Kerim Soyka) lm dolaysyla Doktorun yazdrd yaznn kaybolmasyd. Doktor, orda bulunan bizlerden birine telefonla yazsn dikte ettirmiti ve derhal gazetede yaynlanmas gerekiyordu. Ben de tesadfen orada bulunduundan yaznn ieriini dinlemitim. Hatta iindeki bir sz hala hatrlyorum. Tesbihin taneleri ne zaman dalsa, onlar tekrar dizmek iin bir ke ta olurdu. Bu imge ok houma gitmiti. Her tevkifattan sonra rgt toparlayan ke talarndan biriydi Modelci Kerim. Orhan Mstecapl bu yazy kaybetti. Bunu kantlayamazdm ama Kerim Soykadan hi holanmadn baz ifadelerinden sezmitim. Bir dieri olay da udur. Kvlcml, birok kereler Genel Grev ve Genel Direni sloganlarnn ne karlmasna kar olduunu belirtmesine ramen, gazetenin dzenlemesini yapan Orhan Mstecapl, bir ekilde bu sloganlar yine ne karveriyordu. Bunun zerine Kvlcml bir yaz yazmt genel Grev zerine. O yazda i snf grev mi dedi, kk burjuvazi Genel Grev der diyerekten bu slogan eletiren bir yazyd hatrladm kadaryla. Bu yaz da yok olmutu. Bu yazy da Orhan Mstecaplnn yok ettiinden yediim ekmek gibi emindim ama kantlayamazdm. Bu arada Ktphanelere kapanm ve bu Genel Grev ve Genel Direni sloganlarnn nereden ktn anlama ynnde bir almaya girmitim. Ortaya kan sonu son derece ilginti ve ortada iki farkl izgi olduunu, sadece bunlardan birinin aktan bir teorik mcadele yerine fiili manplasyon ve engelleme yaptn gsteriyordu. Genel Grev slogan, Fransz Anarko Sendikalist George Sorel tarafndan bir mit olarak ortaya atlm, iler tutar yeri olmayan bir slogand. Fransz toplumundaki kk burjuva kylln ideolojik etkisinin bir yansmasyd. Ama sonra Sorelin kitaplarn Orhan Mstecaplnn amcas Esat Adilin evirip bast grlyordu. Orhan Mstecapl da ideolojik gdasn esas olarak amcasndan alm biri olarak, imdi o izgiyi srdryordu.
25

Aslnda sz konusu olan, Trkiye ii hareketinde iki farkl damard da. i hareketinin bir damar sendikalist damard ve bu burjuva sosyalizmiyle srekli bir rezonans halinde bulunuyordu. zeyir Kuran (zeyir Baba), Esat Adil, Kemal Slker, Trkiye Sosyalist Partisi (1946) ve Trkiye i Partisi (1960lar) hep bu izginin ifadeleriydi. Aren, Boran, Aybar da tpk Esat Adil gibi bir burjuva sosyalisti idi ve DSKin sendikalistleriyle ayn ekilde rezonans halindeydi. i hareketi iinde ikinci akm ise Kvlcml adna balyd. TKP genellikle bir aydnlar hareketi olmutu. i snf bir bakma Kvlcmlnn alanyd. Modelci Kerimler, smet Demirler geleneidir bu. Bizler, Dev-Genin iiler arasnda faaliyet gsteren militanlar da farkna varmadan ve eilimlerimize uygun olarak, smet Demirin katalizatrl ile bu gelenee balanmtk. Daha sonra ldrlen Kenan Budak da bu gelenektendir. Yani bir tarafta DSKin sendikalist gelenei, dier tarafta YSin gelenei vardr. Bir yanda Soreller, zeyir Kuranlar, Kemal Slkerler, Mstecapllar, DSK ve TPler izgisi; Dier yanda nc Enternasyonal, Modelci Kerimler, Kvlcmllar, smet Demirler, Dev Genliler izgisi. Burada Dev Genlilerden de sz etmek gerekiyor nk btn Dev-Genlilerin cebinde, sembol Orhan Mstecapl tarafndan izilmi, ii muhtemelen Kvlcml tarafndan yazlm YSin organizatr kart bulunurdu. DSK sendikalarnda TPli aydnlar brokrat olarak alrlar, sendikann maal grevlileri olarak. DSKliler Dev-Genlilerin ilerle iliik kurmasn srekli engellerler; buna karlk, smet Demirde aydn devrimci genler, dorudan eylem iinde yer alrlar ve Aydnlar iilere gtrmek, sendikann esas abasnn temelini oluturur. DSK, kurucular arasnda yer almasna ramen YSin yelik mracaatna hibir zaman cevap vermez. Uluslararasnda da karl olan iki farkl izginin mcadelesi ortadayd. Kvlcml bir bakma, tecritten ve yalnzlktan kurtulabilmek iin, dier izgiyle bir ibirlii yapmt ve imdi bu ibirlii sonucunda grlerinin etkisi yayldka, dier izgi ideolojik ve politik olarak kar kamad bu izgiye Orhan Mstecapl olarak yazlar kaybederek engeller karyordu. Soykann ansna ve Genel Grev zerine yazlm yazlarn kaybolmas bir rastlant deildi bes belliki. Hem teorik olarak hem de soy aac olarak durum ortadayd. * Bundan sonra bir de yle bir olay oldu. Bir gn gazetede bir haber dolamaya baad. Mihriciler ki Dev-Genin stanbul ynetimi onlardan oluuyordu- niversitede Sosyalist gazetesi sattrmayacaklarm. Bunun zerine, ne yapmak gerektii zerine tartmak iin, byk bir toplant yaplma karar alnd. Toplant ncesinde, Orhan Mstecaplnn zincirler, silahlarla niversiteye gidip topluca gazeteyi satmay savunduu, gereinde atmak gerektiini syledii grlyordu. Genlerin ou da, ne kadar cesur ve keskin devrimci olduklarn gstermek iin byle bir
26

eilimi da vuruyorlard. Byle durumlarda her hangi bir provakasyona yol vermemek iin sakin olmak ve baka zm yollar aramak gerekirken, bylesine kztrma ok garipti. Biroklar gelmi ve bana, byle yapmann yanl olduunu, konuarak sorunun zlebileceini, bizim devreye girmemizi sylyorlard. Aslnda ben de yle dnyordum. Ortada ciddi bir durum yoktu. Ben de stanbul Blge Yrtmedekilerle arkadatm ve onlarla konuunca her hangi bir sorun varsa hallolacan dnyordum. Ama yle silahl ve toplu gitmek ok tehlikeli gelimelere yol aabilirdi. Ben bunu savununca, Orhan Mstecapl beni pasifistlik ve korkaklkla sulad. Toplantdan nce ve arada bunun yanl olacan syleyenlerin hi biri, aslnda ounluk olmalarna ramen azn amad. Ve Orhan Mstecapl, tek tek herkese sorarak ak oylama yapt ve arada ve toplant ncesinde bana bunun yanl olacan syleyenlerin hi biri kar kacak cesareti gsteremedi. Bunun zerine ben tek kaldm. Aktan kar ktm iin Orhan Mstecaplnn tam bir boy hedefi haline gelmitim ve o da fikrini syleyecek cesareti olmayanlarn oylaryla oylamay kazanmt. . Elbette karara uygun olarak ben de gittim ve aslnda daha dne kadar beraber dvtm, eski DBl (Devrimci renci Birlii) arkadalarla grerek sorunun kazasz belasz atlatlmasn saladm. Ama dorusu artk bu fikrini bile syleyemeyen kyl kurnazlar arasnda yapamazdm. Doktor gerekten ge kalmt. Artk gelenler fikrini syleme cesareti olmayan ikinci kalite sprntlerdi, Dev Genin iyi kadrolar oktan paylalmt. (Bu arada unu belirteyim. O dnemde Dev-Genin nde geleni birok militannn, ok sonra, keke doktoru biraz daha nce tansaydk, henz blnmeler olmadan diye hayflandn duydum.) Gazete brosuna gitmez oldum. smet Demir ile Boaz Kprs inaatnda rgtlenme almalarna younluk verdik. Hedefimiz, dnyada iki ktada yaplacak ilk grevi rgtlemekti. Orhan Mstecaplya aktan kar ktm iin kt olan ben oldum. Ses karmayanlar, fikrini syleyecek cesareti olmayanlar tabii hi ypranmadlar, kt olmadlar. Benim Orhan Mstecapl ile ilikim burada bitti. Hakkmda CIA ajan falan dediini duydum sonra. Zaten birka hafta sonra; Kvlcml duruma el koymu, Gazete Lalelide tutulan kocaman bir yere tanm ve Gazetenin bana bu sefer baka bir Orhan (Aksungur) getirilmiti. Bylece Orhan Mstecapl da sahneden kayboldu ve bir daha grlmedi bildiim kadaryla * Siyasi eylemi ya da grleri deildi onu yle ne karan. Biraz amcasnn ad, biraz meslei, biraz da rastlantlar ve Kvlcml ile bir tanklk ve meslek dolaysyla yaknlkt. Aslnda bir kk esnaf dnyasyd dnyas. Davranlarna bu toplumsal konumu damga vuruyordu. Muhakkak ki gnl ezilenlerden yanayd.
27

Ama birden bire tarihin kendisinden bekledii grevleri yapacak ne bir tecrbesi ne de bir teorik ve politik temeli vard. Kvlcml gibi bir devi bile anlamam ve ondan bir ey alamamt. Tarih insanlar iki trl harcar. Kimilerinin yeteneklerini ortaya koyup gelitirecekleri koullar sunmaz; onlar yeteneklerini bir trl kullanamazlar ve yle harcanrlar. Bir de insanlar yeteneklerinin zerinde ar ykler altnda brakr. Eskilerin Bu terazi bu skleti ekmez dedii gibi, insanlar o grevlerin arl altnda ezilir ve gene harcanr. Mstecaplnn bana gelen byle bir eydi benim kendisiyle ilikim olduu birka ay iinde. Ama unu hi unutmamak gerekir. Mstecapl olmasayd belki Kvlcml hibir zaman bir gazete karacak imkan bulamayacakt. Ve en nemlisi hep siperin bu tarafndayd bildiim kadaryla. Aada hatrlanmas iin iki resim yer alyor. 22 Kasm 2004 Pazartesi
smet Demirin ve Necmettin Giritliolunun bakanln yapt YSin (Yap ileri Sendikas) Orhan Mstecapl tarafndan izilmi olan amblemi. 7

28

Aadaki resimde ayakta ortadaki kii Orhan Mstecapldr. Yatakta yatan hasta ise Doktor Hikmet Kvlcml. Hikmet Kvlcmlnn sanda ve solunda oturanlar Latife ve Fuat Fegandr. Ayakta ieklerin yanndaki. Sadk Gksu, Ayak ucunda oturan: Selahattin Okur

29

Gogoln Paltosu Mihri Bellinin 90 Ya Vesilesiyle

Hepimiz Gogoln paltosundan ktk Dostoyevski Mihri Belliyi ilk grdm yl 1968dir. Yani 38 yl gemi. Demek ki, o zamanlar 52 yandaym. Yani benim imdiki yamdan biraz daha genmi Mihri aabey o zaman. Ben 19 yandaymm. Caalolu yokuunun Nurosmaniye caddesiyle kesitii kedeki binann en st kat Yap ileri Sendikasyd. smet Demir, yer bulamayan Devrimci renci Birliine Yap ileri Sendikasnda (YS) yer vermiti. Alt katnda da Trk Solu dergisi kyordu. Mihri Belli Ankarada yayor ama sk sk stanbula da geliyordu. Geldiinde elbette Trk Soluna da uruyordu. Deniz, Mihri Aabey gelecek, oturup biraz sohbet edeceiz, sen de katl demiti. Ben de kuamn birok sosyalisti gibi daha lise alarnda Trkiye i Partisi iinde ilk politik ve rgtsel tecrbelerimi edinmitim. Trkiye i Partisinde eski komnistler hakknda genellikle kmsemeyle konuulurdu. Adeta onlar ve onlara ilikin konular bir tabu gibiydi. imdi onlarn en bilinenlerinden birini yakndan grmek ve dinlemek mmkn olacakt. Hi de yle bizlere yanstld gibi deildi. Bizlerle bizlerden biri, ama tecrbeli bir aabey gibi konumutu. ok okumak gerektiinden, okulu asmamak gerektiinden, Marksizmi iyi bilmek, Marksist klasikleri okumak gerektiinden sz etmiti. (o sra Aybar Prohudon okuyun diyordu. ) Faistlerle iyi mcadele edebilmek, polisin ikencesine, hapishane hayatna dayanabilmek iin spor yapmak ve salkl yaamak gerektiinden ve u an hatrlamadm daha bir sr eyden sz etmiti. Sorular, daha dorusu sohbeti Deniz ve Grkan srdryorlard esas olarak, biz sessizce dinliyorduk. Dorusu bu ilk karlama beni ok etkilemiti. te nihayet bizim gibi, bizim dilimizden anlayan bir insan vard. Haklarnda estirilen o olumsuz havaya hi de uymuyordu karlatm insan. TPte Aybarla ya da Arenle oturup byle, bu konularda bir sohbet etmek hayal bile edilemezdi. Karmzdaki insan onlardan ok daha fazla ekmi, ok daha eskilerden beri mcadele etmiti. Tam da bizlerin kafalarndaki sorunlar rahatlkla konuabildiimiz, bizden biri, bir aabeyimiz vard karmzda. O zamana kadar TPte grp altklarmza hi benzemiyordu. Geri MDDyi savunan DBn (Devrimci renci Birlii) bir yesiydim ama ben hala kendimi bir TPli kabul ediyordum o ana kadar. Kafamda bir sr sorular vard. TPte eksik ve ryen bir eyler vard. Sosyalizm iin mcadele etmi, yllarn hapislerde geirmi bu eski sosyalistlere TPte czzzaml muamelesi yaplyordu. Bunun nasl bir hakszlk olduunu, Mihri Belli ile kanl ve canl olarak grmtm. Benim iin TP, orada bitti. TPli

30

kabuum, YSin o kk odasnda Mihri aabey ile o sohbetten sonra krld. Yllar sonra, 1980lerin banda, teorik evrimimi anlatan bir nszde bu dnemi yle anlatmm: TP genellikle burjuva aydnlarn, kasaba avukatlarnn, aristokrat iilerin sendikaclarn egemen olduu bir partiydi. Onlarn yaps tm partiye damgasn vuruyordu. TP saflarndan km, niversitedeki militan eylemlere katlm her devrimci genci TP'in bu havas bomaya balamt. Bu genler "eski"lerle karlanca, tam psikolojilerine uygun bir havay da onlarda buluyorlard. Eskiler de uzun bir mcadelenin imbiinden gemi dava adamlarydlar. Onlarn gl kiilikleri, sava nitelikleri, yalarndan beklenmeyecek devrimci cokunluklar, dnn TP'te yetimi militanlar zerinde silinmez izler brakyordu. Bu etki TP'in yanl tantmalar lsnde de artyordu. TP kendisinin Trkiye'nin ilk ii partisi olduunu iddia ediyordu. "Eski Tfekler"i hor gryor, kapsndan ieri adm atmalarna bile msaade etmiyordu. Eskiler iin "Bir zamanlar bu ile uramlar ama hi bir ey yapamamlar; ite biz bir ktk, pir ktk. Trkiye'nin en cra kyne bile sosyalizmi duyurduk" anlamndaki bbrlenmelerinden geilmiyordu. Bu yndeki propagandayla yetimi gen, eskilerle karlanca, TP kurucular kumda omak oynarken sosyalizm urana mcadele vermi, hapisler yatm, ikenceler grm eskilerin inanc ve heyecanyla; TP'lilerle kyaslanamayacak stnlkteki Marksizm bilgisi, rgtlenme tecrbesi ile karlanca, en azndan, davay yllarca srtlam bu insanlarn grd muamele karsnda isyan etmekten kendini alamyordu. TP'in silah geri tepiyordu; nefret yerini saygya brakyordu. Her ey, tarih nasl anlatlmt ve gerek nasld? Hele TP'in eskileri kapsndan ieri uratmamasnn gerek sebebi olan, burjuva legalitesinden, hogrsnden yararlanma kaygs anlalnca, her devrimci gen, yerini ezilmi ve ezilen eskilerin yannda belliyordu. (Kvlcml Eletirisine nsz) * Aklmda kalan karlamalardan ikincisi, Teknik niversitenin yemekhanesinde Millet Gerei balyla yapt toplantdr. Bir tr yar legal bir toplant saylrd bu, ilk kez ak ak Krt sorunu sz konusu olmu ve bir tabu krlmt. En azndan biz gen kuaklar asndan. Marks, Gotha programn kastederek, Alman iilerinin onda olmayan eyleri ve kendi zlemlerini grdklerini syler. deolojik olarak Mihri Bellinin o konumas ok yanl ve tartmal olabilirdi. Ama onu nemli yapan bizlerin onda grd ve o dnemdeki nesnel anlamyd kanmca. Bu da, ilk kez Krt sorunundan dou sorunu olarak deil, adn koyarak, Krt sorunu olarak sz edilmesiydi. * Ama Mihri aabeyi daha yakndan tanma ve gzleme imknn 1969daki Dev-Gen kongresinden nceki gnlerde bulmutum. FKFnin Dev-Gene dnecei kongreden nce, biz stanbul ekibi olarak, daha dorusu artk FKF yesi olmu DBller olarak, daha sonra Beyaz Aydnlk adn alacak, imdiki
31

Dou Perinekin o sralar billurlamaya kmaya balayan izgisine kar ideolojik mcadele vermek ve Kongre hazrlklarna katlmak, Ankaral arkadalarn havasn yoklamak iin erkenden Ankaraya gelmitik. Siyasal kantininde ve koridorlarnda, hemen hepsi de eli kalem tutan kiiler olan dou Perinek ekibiyle teorik tartmalar oluyordu. Bizlerin az laf yapmay pek bilmezdi. Az laf yapanlarn neredeyse tamam Dounun tarafndayd ve bizleri sola sapmakla suluyorlard. Biz de onlar saa sapmakla, halk savandan vazgemekle ve cuntaclkla. imdi burjuva basnnda her biri birer ke yazar olmu, ahin Alpaylar, Cengiz andarlar o zamanlar Dounun teorik kobalar gibiydiler. Bizlerin iinde onlarla teorik ak atacak tek kii Mahir ayand. Kongre ncesinde akamlar stanbul ve Ankarann btn nde gelen militanlar Mihri Aabeyin evinde toplanyorduk. Orada hem ayrlk noktalarmz tartyorduk hem de Dev Gen kongresinde ynetimin kimlerden oluacan. Sevim Abla da bir yandan bizleri dinliyor bir yandan da Franszcadan yine bir klasii eviriyor, ara sra da ok nadir olarak sze karyordu. Mihri aabey, yllardr MDD iinde tannm bilinen bir kii olduu, ayrca terziler tevkifatndan eski bir komnistin olu olduu iin Dev-Genin bakanlna Atilla Sarp nermiti. Bizlerin bir itiraz yoktu. Zaten byle eylere fazla nem de vermiyorduk. Bizim dikkatimiz imdi Doularla ayrlk konusuna ynelmiti. Kendimizi RSDP kinci kongresinde gibi gryorduk. Onlar da yllarca urap tam parti kongresi yaptklarnda Bolevik-Menevik diye blnmemiler miydi? imdi ayns bizlerin de bana geliyordu. Dou ve dier kalemrler de bizlerin Menevikleriydi. Blnmenin gerekten, sertler ve yumuaklar; Kalemrler ve Silahrler arasnda olduu sylenebilir. Bizlerin bu ayrln anlamakta zorlanan eski kuaklar, biraz da taraflarn ortalama zelliklerine gre saflarn setiler denebilir. Daha sonralar, Kvlcmlnn, Beyaz aydnlklar kastederek, hep krmz yanakl, iyi beslenmi ocuklar olduklarndan sz ettii sylenir. Mihri Belli de Doularla ayrlklar konusunda balangta orta yolu bulmaya, uzlatrmaya alan bir aba iinde grnrken, sonra Ankara ve stanbulun, btn militan ve dv takmnn Doulara kar tavr aldn grdke, giderek Doular karsnda bizleri desteklemeye balamt. Mihri Bellinin hayatnn her dneminde militan ve radikal olana bir eilim, ondan uzak dmeme kaygs sezilir. Bu igds veya hayatn tecrbelerinden szlm sezgisi, teorik ve ideolojik olarak ok yanl ya da belirsiz olduu durumlarda bile onun daima daha muhalif, daha radikal bir konumu srdrmesini salamtr. Bunu ilk kez Dev-Gen kongresi hazrlklarnda yakndan gzlemitim. Bu daha yakndan ilk gzlemler sonucunda Mihri aabeyin bizlerin ayrlklarmza nfuz edemedii eklinde bir izlenim edinmitim. Bizim yolumuzu Mihri am, TP kabuunu krmamz o salamt, ama bizler, yirmi yllarn yirmi gnde yaand zamanlarda yayorduk ve ok hzl bir ekilde deiiyorduk ve Mihri aabeyin bu deiime ayak uyduramad hissediliyordu. *

32

Bir daha Mihri ile 1970 ylnn son baharnda karlatk sanrsam. Yazn Aliaa grevlerini ynetmitik. Bu arada Kvlcmlnn TP, Beyaz Aydnlk ve Mihriyi eletirdii Devrim Zorlamas Demokratik Zortlama adl kitab kmt. Kitap artk Mihri Aabeyin kabuuna smayan bizler iin bir tutamak olmutu. Biz de bu arada Boaz Kprs inaatnda da rgtlenme almalar yrtyorduk Bu almalarda, eski TKP geleneinden gelen ve Mihri Aabey ile yakn ilikileri olan Ekrem ikak gibi Ortakyl iilerle de birlikte alyorduk. Mihrinin de muhakkak ki bu almalardan haberi vard. Dolaysyla politik eilimlerimizi de biliyordu sanrm. Mihri Aabey rgt ve uyank bir insand. Kimin ne yaptn izlerdi. te Kvlcmlnn bu kitabnn kndan ksa bir sre sonra, sanrm Yerebatann oralarda Trkiye Solu binasnda karlamtk. Kvlcmlya ok kzgnd. Bizlerin onun grlerini benimsediimizi biliyordu. Ama bu politik ve teorik ayrlklarmz bir yana, bizi yine de onore etmekten geri durmamt. Politik, teorik ayrlklar olabilirdi, ama militanlara, dava insanlarna baka trl yaklamak gerekir der gibiydi. Rus devrimcilerinin, Boleviklerin o tutkulu tartmalarnn ama ayn zamanda birer dava adam ve devrimci olarak birbirlerine saygda kusur etmeyen geleneklerini bizim kuaa Mihri ve Kvlcml gibiler aktard denebilir. Kvlcml, Kerim sadi ile ilgili bir yazsnda, eskilerin en sert tartmalardan sonra birbirlerini grdklerinde nasl sevgiyle kucaklatklarn ve yeni kuaklarn bunu iyi renmeleri gerektiini yazmt. Kendisi de Mihriyi en sert ekilde eletirmesine ramen, Mihriye insan ve devrimci olarak verdii deer anlarda grlr. Mihri Belli de Kvlcmlya yle davranmtr. * Sonra 12 Mart dneminde, gizlendii bir evde, grmedim ama ksrn duydum sanrsam. Odada politik olmayan bakalar da olduu iin dier odadan kmamt muhtemelen. Ama yan odadan duyduum ksrk Mihri Aabeyin ksr gibiydi. Daha sonra oralarda gizlendiin duymutum. Belki de benzetmiimdir. * 1974-75 yllar. Toptanda yatyorduk. Genliinde partizanlara yiyecek tam Yunanistanl balk ve yoksul kyl Nikolai Varvacikis, Yunanistanda tutuklanm bir Trk casusuyla deitirmek iin Trk devletince rehin alnm ve casusluktan cezalandrlmt. Cezay yedikten sonra da dier casuslarla birlikte Topta Cezaevine getirilmiti. Niko bizlerin sevgilisiydi. O emeki insanlara has saduyusuyla okuma yazma bile bilmeyen bir insan olmasna ramen bizlere rnek oluyor, bizleri eitiyordu. te bu Niko, i sava srasnda bir Kaptan Kemalden sz ediyordu partizanlar anlatrken. Biz de, olsa olsa bu bizim Mihri Aabeydir diye akl yrtyorduk. O ara Beyaz Aydnlklardan bir takm tutuklanp geldi. Gn Zileli, Nuri olakolu gibi bilinenler de vard. Onlarla birlikte eski DBl Mustafa Grkan da, yanllkla dmt
33

cezaevine. Tabii o zaman Mihri aabey de Grkan grmeye, ziyarete gelmiti. O zaman biz koarak Nikoyu ardk ve Mihri aabeye de burada kendisini tanyan genliinde Partizanlara yemek tam bir Yunanl kyl olduundan sz ettik. Tanmak istedi. Niko geldi ve Mihri Aabey ile Yunanca epey konutu. Evet, Nikonun o duyup bildii Kaptan Kemal, bizim Mihri Aabeydi. * Mihri aabey, kard Emeki dergisinde Kvlcmlnn Vatan Partisi Programnn eletirisi biiminde bir Kvlcml eletirisi yazmt. Biz sradan gen bir militan olarak, o akademik eitim de grm ve o sralar doktorcu da olan TSP yneticilerinin bu tr eletirilere cevap vermesini bekliyorduk. Kimseden ses kmyordu. O zaman i baa dt deyip kaleme sarlm Mihri Bellinin eletirisine bir cevap yazmtk. Sonra da Murat Belgenin eletirisine cevap vermi ve bunlar bir kitapta yaynlamtk2. te yazdm ilk teorik yaz Mihri Bellinin bu eletirisinin eletirisiydi. Psikolojide baba katli diye bir kavram vardr. Bir insann yetikin ve bamsz bir insan olmas iin, manevi bir baba katili olmas gerektiinden; bir Baba katli yapmas gerektiinden sz edilir. Bu ilk teorik yazm, belki benim iin ilk baba katli oldu. Daha sonra birok kereler baba katili oldum. Seksenlerin sonunda Kvlcmly ldrdm. Doksanlarn sonunda Troki ve Mandeli, kibin drt ve be yllarnda Mark ve Engelsi, Lenini. Mihri aabey benim ilk cinayetim, ilk baba katlimdir. * Devlet 12 Martn hapisteki btn kl artklarn Nide Cezaevinde toplamt. Bir ak gr gnnde Mihri aabey gelmiti ziyarete. Hepimiz Mihri Aabeyin geldii masann etrafna oturmutuk. Tpk eski gnlerdeki gibiydik. te yine bir aradaydk. O hayatmzn en verimli en gzel gnlerindeki gibi. Hepimiz benzer eyleri aklmzdan geiriyorduk. Hatta bu gzel an kalsn diye resim bile ektirmitik. O ara Mihri aabey dayanamad te hep byle olalm dedi. nce miydi sonra myd, hatrlamyorum imdi. Mihri Belliye suikast yapldn, ar yaralandn, hastanede yattn duyduk. Hemen toplanp bir telgraf yazdk ve yolladk. Mihri aabeyin o ilk karlatmda syledikleri, spor yapmak, uyanklk, savunmak konusunda syledikleri geldi aklma. Suikastten tam da o syledikleri sayesinde lmeden kurtulabilmiti onca yana ramen. Bu sefer pratiiyle kantlamt sylediklerinin nasl ie
2

Bu kitap u adreslerden indirilebilir:

http://issuu.com/demir/docs/demir_kucukaydin_-_emekci_ve_biriki http://issuu.com/demir/docs/demir_kucukaydin_-_emekci_ve_biriki_34d4bb6c500c59 http://de.scribd.com/doc/132219024/Demir-Kucukaydin-Emekci-ve-Birikimin-Elestirilerinin-Elestirisi-Orijinal-kapakli-pdf

34

yaradn. * Yllar sonra, bir vesileyle, Avrupa lkelerine dalm, baz srgn eski 68liler olarak biraz da rastlantyla svee Stockholme gitmitik. Orada yaayan Orhan sava, Latife Fegan, Ersen Olga gibilerle de bulumutuk. Ho bir atmosfer olumutu. Mihri aabey de aramzda olsun, ona sayglarmz sunalm, politik ve teorik ayrlklardan azade olarak biraz oturup sohbet edelim diye dnmtk. Mihri aabey geldi ama bizleri yanl alglad. Bakt ortada epey trokist var, sand ki, kendisiyle teorik, ideolojik tartma yaplmak isteniyor. Eski bir gerilla olarak ortal bir koloan ettikten sonra, baskn basanndr diye, Ben Pabloya dedim ki diye balad Trokiyi ve Trokistleri eletirmeye. Bizlerin ise hi byle bir niyeti yoktu. Ne Mihri Aabey ile tartmak, ne de onun eletirilerine cevap vermek istiyorduk. Biz bu davaya devam eden bir insan olduu iin ona olan hrmetimizi gstermek istemitik. Her eye ramen yerinin ayr olduu gstermek istemitik. Kimse tartmaya girmedi tabii, ama bir yanl anlama olmu o dnlen rahat sohbet ortam olumamt. Batan yanl gitmiti bir eyler, bir yanl anlama olmutu. Havann deimesi de mmkn olmuyordu. Herkes tedirgin olmutu. Bir sre sonra, artk eve gideceini evde ii olduun syledi. Eve brakmak zere Orhan Savayla arabaya bindik. Yolda, Mihri Aabey dedim bir yanl anlalma oldu. Dostoyevski, biz hepimiz Gogoln paltosundan ktk. Bizleri de siz yetitirdiniz. Biz bunu gz nne alarak syle eski gnlerdeki gibi oturup sohbet etmek istemitik. O zaman sanrm anlad kaan frsat. Ama artk ok geti. Eve yaklamtk. * Bir sendikann sunduu bir olana bulunca, bari bununla bir Kvlcm sempozyumu dzenleyelim demitik. lmnn 30uncu yl geliyordu. Bu sempozyuma en azndan Kvlcmly tanm eski kuak sosyalistlerden yaayanlarn katlmasn salamak byk nem tayordu. Ama bunun iin birilerinin ilk bata hi tereddt etmeden ben katlrm demesinin byk nemi vard. te kendine doktorcu diyenlerin bile ya aka desteklemedii ya da sabote etmeye alt bu giriime daha ilk anda Mihri Belli ve Sevim Belli hibir tereddt gstermeden katlacaklarn sylemilerdi. Onlarn bu net tavr olmasayd bu sempozyum gereklemezdi. Onlar geldii iin Vedat Trkali, Rasih Nuri leri, gibi dier eski sosyalistler de gelmi bylece ok baarl Kvlcml sempozyumu gerekleebilmiti. Bunu Sempozyumun a konumasnda syle belirtmitim: Bu sempozyum fikrini ortaya attmzda, insanlar byk bir ekingenlik iinde bulunuyorlard ve balangta, internet gruplarnda hi kimse bir katk sunmak ynnde bir giriimde bulunmuyordu. Bu kritik durumda, (Savata byle kritik durumlar vardr, her iki
35

tarafn da dengelerinin eit olduu. Byle durumlarda bir tarafa koyacanz bir gram bile btn dengeyi alt st edip, br tarafn yenilgisine yol aabilir. Bu noktada o bir gramn nispi arl, gerek arlyla kyaslanmaz bir byklk kazanr sonular bakmndan. ) ite tam byle kritik bir durumda, balangta, herkesin rkek ve ekingen olduu, giriimin dana domadan lebilecei veya l doabilecei noktada, sayn Mihri Belli ve Ei Sevim Belli, hibir tereddt gstermeden, biz bu sempozyuma katlrz dediler. Keza Aye Dzkan ve imdi burada aramzda bulunan Ali Osman Alayolu da hemen banda, Biz bu sempozyuma katlrz diyerek balangta insanlarn tereddtlerinin yklmasnda byk rol oynadlar. Bu arkadalar balangta, kimseyi beklemeden byle bir tavr gstermeselerdi, belki bu sempozyum hi gerekleemeyebilirdi. Kvlcml tarafndan en sert biimde eletirilmiti, kendisi de Kvlcmly en sert biimde eletirmiti, ama onun ansna yaplacak sempozyumun yaplmasna en kk bir tereddt gstermeden lk saatin iisi olarak destek veriyordu Mihri aabey. Artk byle valyeliklerin bulunmad bir dnyada, bu davranlarn deeri llemez.

Mihri ve Sevim Belli - Kvlcml Sempozyumu'ndan sonra dn yolunda - Hamburg Havaliman

* Sempozyum hazrlklarnda, Kvlcmlnn zamannda Mihriyi eletirdii sz konusu edilerek, Mihri Bellinin sempozyuma katlmasna itiraz eden bir parya muamelesinden baka bir eyi hak etmeyen apsz ccelere kar unlar yazmz: Mihri Belliyi de eletirmi ona eletiri yazm tek kiiyim. Ama yine ben Mihri Bellinin
36

eletiri konusu olmu yazsn, ok snrl zamanma ramen digitalize ettim ve sayfaya koydum. Sizler ise, onun davet edilmesine bile kar kyorsunuz. Diyorsunuz ki Mihrinin fikirleri yledir, Tavr byledir. Buyurun baylar, Kvlcml balamnda o sempozyumda kendisine syleyin bu eletirileri. (. . . ) Bu vesileyle Mihriye ilikin bir sz. Ben kendisini son derece sert teorik olarak eletirdiim halde, kendisine saygda kusur etmemeye alrm. Kvlcml, Mihri, evki Akit gibilerin zerimizde emei vardr. Yani rnein ben Mihriyi eletirimi Mihrinin bizzat kendisine de borluyumdur. Ve de Hz. Alinin dedii gibi, bana bir kelime retenin kulu olurum. Ama sadece bu kadar da deil. Mihri btn o Kemalizmle ok kaynam sizlerinkine benzer ideolojik yaklamlar ve yanl grlerine ramen, Krt Ulusal Hareketini destekler durumda kalm ok az solcudan biridir. Hangi gerekeyle olursa olsun bu tavr benim amdan byk deer tar. * Sanrm bu szlere yeni bir ey eklemek gerekmiyor. Mihri Belliyi eletirsek de, bu eletiriyi yine ona borlu olduumuzu hi unutmayacaz. Erturul Krknn dedii gibi, Mihri byk adamdr bu ccelerle dolu dnyada. Cceler lkesinde bir Gulluverdir. O bizler iin Gogoln Paltosudur, o dev Rus Romannn iinden kt.

Demir Kkaydn 10 Mart 2006 Cuma

37

Bir Dnemin ve Bir Kuan ve Bir evrenin Aynas Olarak Ziya Ylmaz
5 Ekim gn Krt Sorunundan Trk Sorununa Kongre Giriimi in Bir Durum Deerlendirmesi balkl yazy bir an nce bitirmeye alrken, bir ara yorulup kk bir ara vermek iin Facebooka baktmda, Sayn Sait Tabakn ziya ylmaz -4- ekim akam,, maltepe-sreyyapaa s hastanesinde kaybettik. bamz saolsun. siz nide cezaevinde beraber yattnz sanrm. anlarnz oktur. Selamlar eklindeki mesaj ile karlatm. Mesaj yollanal epey olmutu. Cenazenin ne zaman kalkacan yine mesaj olarak sordum. Hemen bir cevap grmeyince, herhalde kt diye dndm. Cenazenin ne zaman nereden kalkacan bilseydi yazard her halde diye ddm.

Ziya Ylmaz ile yllarca Nidede Cezaevinde yatmtk. zellikle Nideye gittiimiz ilk yl, olduka yakn olduunuz bir dnem olmutu. Her gn saatlerce konuurduk. Konuabileceim tek kiiydi adeta. Sonra yava yava konumalarmz azalm, teorik ve siyasi diyalogumuz bitmi, karlkl saygl ama bir merhaba veya gndelik yaama ilikin baz konumalarn tesinde bir ilikimiz kalmamt. Nideden ayrldktan sonra da bir daha grmedim. Uzaktan haberlerini alyordum. Karadenizin nclerinden, Trkiye sosyalist ve devrimci hareketinin tarihinde bir yeri olan bu hapishane arkadam uurlamay ok isterdim. Saat 12de Gs Hastanesi B Blok nnde toplanlacan okuduumda ise, artk vakit ok geti. Ziya Ylmaz uurlamak ksmet olmad. Ama kendime sz verdim, en azndan bir yazyla uurlamak iin. Bu, gidemediim uurlamann eksikliini biraz olsun doldurmasn dilediim bir uurlama yazsdr.
38

Bu yazy yazmadan nce biraz nternette aratrma yaptm kim neler yazm diye. Ayn haberlerin hep tekrar. Birka ksa uurlama yazs vard. Grebildiklerimden zellikle anmaya deer olanlar Terzi Fikrinin olunun ve Erden Akalnn yazlaryd. Bianette de Bingl ve Nidede yatm, karamadm bir arkadan ksa yazlar vard. Galiba hepsi bu kadard. zldm bunca yoksullua. Ziya Ylmaz daha uzun ve ayrntl bir uurlama yazsn hak etmez miydi? Bence ederdi. Bunu yazabilecekler arasnda zurnann son delii olabilirim en fazla. Ama kimse yapmamsa, i baa dt deyip, biraz olsun bu eksii doldurmay deneyeyim bari. Vedalaamadm Ziya Ylmaza veda edeyim.
*

Ama artk vedalaamyoruz bile. Herkes bir yerlere dalm bulunuyor. Altml ve yetmili yllarn devrimci dalgasnn ykseliinde politize olup radikallemi kuak ve imdi her gn biraz daha klen bir kme olarak bizlerin, eski dostlar, arkadalar ve yoldalar uurlamak ve bu uurlamalar vesilesiyle olsun bir araya gelmesi, neredeyse olanaksz. Bir toplu uurlama iin, cenazenin bazen birka gn beklemesi gerekir. Bu da bir yandan yaknlar iin ciddi bir sorun olabilir; dier yandan, gerek hukuki, gerek iktisadi, gerek dini birok engelleri de var. Bizlerin durumuna ve ihtiyalarna uygun bir gelenek balatmak gerekiyor belki. Bizlerle birlikte son bulacak ksa mrl bir gelenek. Cenazesiz uurlama trenleri dzenlemek gerekiyor. Aramzdan ayrlan arkadalarmz, dostlarmz, ilk elde ulalabilenlerin en seri ekilde uurlamas elbet bir gereklilik. Ama bu uurlayanlarn ve dier yaknlarnn, cenaze olmadan bir baka ve gerek uurlama tertiplemesi ve bunu duyurmas ve rgtlemesi de gerekiyor. Modern hayatn zaman brakmaml, meknsal danklk, hatta salk sorunlar byle yeni bir biimi giderek zorunlu klyor. Bir uurlamalar ayn zamanda bizler iin hem aramzdan ayrlan arkadamza bir toplu veda, hem de birbirimizi grmek iin bir vesile olabilir ve olmal. nsanolu atein ocuudur. Biyolojisini ate belirlemi, ate, hibir canl atee dokunamadndan onu dokunulmaz klarak bu zayf canl trnn varln srdrmesini salam, hazmn zor ksmn hallederek beynin geliimi ve enenin klmesinin koullarn yaratmtr. Atetir insan ilk her iklimde yaayan, giyinen ve de mezar olan ilk canl yapan. Ktlk iinde yaayan insann, lenleri bir yiyecek olarak grmeyip, yaatmaya devam etmeleri ve onu gmmeleri, lme meydan okumak ve birlikte yaamay srdrmekten baka nedir ki? lenler ruhlaryla lmezler, yaayanlarn arasnda yaamaya devam ederlerdi.
39

(Yaayanlarn ve llerin yerlerinin ayrlmas ok sonradr. Yaayanlar ve ller nceleri hep birlikte yaarlard. Muhammet bile evinin tabanna gmlmt.) Artk ldmzde lyoruz, ruhumuz da lyor. Bu dnyada ruhlarmz yaatabilecek yerler ve ilikiler yok artk. Ama scak bir veda treninde bu ruhlar bir sreliine olsun arlayamaz myz? Elbette bizler, atalarmz gibi artk yaadmz yerlere gmemeyiz dost ve yaknlarmz. Ya da ehrin veya kyn yaknnda ller gettosuna (Mezarlk), ller ehrine (Nekropol) kapattklarmz ara sra ziyaret de edemeyiz. Artk mezarlklar ehirlerin ok uzanda varolar gibi dalar talar kaplyorlar. Hele modern ehir hayat, hele hele byk ehirler llerimizle birlikte yaamaya deil, onlar uurlamaya bile imkan vermiyor. Ama en azndan trmzn atalar kadar yaratc ve esnek olup yeni biimler bulamaz myz? rnein, Veda Seremonileri dzenleyebiliriz. Bunun alel acele bir cenazeyi kaldrmaktan ok daha insani olduunu; kaybedileni yaatmaya devam etmenin daha iyi bir yolu olduunu dnyorum. Hatta geride kalan dostlarmza bir selam akp onlarn ho bir vakit geirmelerini istiyorsak, bunun iin gerekli organizasyonu veya bunun olanaklarn lmeden nce kendimiz hazrlamay deneyebiliriz. Geenlerde duydum, nerede ve kimdendi unuttum. Bir kk kasabada vefat ediyor adam. Dostlar geliyorlar, gmyorlar ve sonra bir meyhaneye gidip oturup anyorlar. Tam hesap demek iin davranrlarken, meyhanenin sahibi, len arkadalarnn hesab dediini sylyor. Nasl olur diyorlar. len arkadalar, cenazemden sonra nasl olsa buraya gelirler, toplu halde ierler, konuurlar diye dnp, meyhaneciye muhtemel masraflarn parasn peinen demi. Biraz byle bir hazrlk gerekiyor. Eskiden insanlar tam da byle yaparlard. Sark, bunun bir baka, zamanna gre en uygun ve somut biimiydi. Sark aslnda kefen bezidir. Yani ben lme hazrm, bu dnyada alacam vereceim yoktur. lmmden sonra tek borcum bir kefen bezi olabilir. Onu da bama sarmm, bamda tayorum anlamndadr. Ama tarihte birok kereler grld gibi, en soylu ve en eitliki bayraklarn bile snf egemenliinin bir arac olduu bu dnyada, sarn da anlam tam zddna dner. Dnya malna ilgisizliin de bir sembol olan, herkesi eitleyen lmn sembol kafaya sarlm kefen, iine bir kovuk sokularak, ihtiamn, lmllerin kaderi zerinde hkm vermenin, imtiyazlarn bir arac haline getirilmitir medeniyetler ve devletler tarafndan. Kavuk ne kadar byk ve ihtiamlysa o kadar tersine dnmt sarn anlam. Bugnk dnyann kefen bezi (sar), dostlarn yapaca bir veda treni iin bir kenara be kuru ayrmak olabilir mesela.

40

Bu veda trenlerine bir baka adan da gerek var. oumuz ateistiz. Kimimiz sorun etmese de oumuz iin bir ateist olarak istedii ekilde gmlme ans yok. Her eyden nce bu Mslman Snnilikle ve Hak Dinleri denen brahimi dinlerle tanmlanm bu devletin yasalar ve organizasyonu buna olanak tanmyor. Karnz Hristiyan ve siz Mslmansanz rnein, ayn mezarlkta yatamazsnz. nancnz Hindularda olduu gibi cesedinizin yaklmasn emrediyorsa rnein, cesedinizi yaktramazsnz. Szm ona laik Trk devletinde btn bunlar yasaktr. Ayrca lenin kanunen son sz sylemeye yetkili aileleri ve onlarn istekleri de var. Bu isteklere saygszlk yapmaktan ekinme gibi nedenlerle, birok sosyalist veya ateistin cenazesi istedii gibi kalkmyor. Biraz da bu nedenle, bir ateist ve/veya sosyalist gibi gmlemesek de bir ateist ve sosyalist gibi uurlanabiliriz en azndan. Herkesin gidenin ardndan bir ansn anlatt, sevdii mzikleri beraberce dinledii ve syledii; eski resimlere bakt, varsa video veya filmlerini seyrettii bir veda treni sosyalistlere daha denk dmez mi, daha insani olmaz m? (Bu vesileyle burada bu beklentimi ifade etmi olaym. ldmde, hala ie yarayanlar varsa, btn organlarm organ bankasn batr. (Ba kartn, eskilerin kefen bezi gibi srekli yanmda tayorum.) Kalanlar yani cesedi de en yakndaki tp fakltesine kadavra olarak balyorum. zetle benim Tabutum, dolaysyla Cenaze Trenim ve Mezarm olmayacak. Bu nedenle Mezarla da gidilmeyecek. Ama arkadalarn veda trenini bahane edip, gnl sohbet ister veda bahane diyerek bir araya gelmelerini; onlarn ho bir vakit geirmelerine vesile olmay isterim dorusu. Bunun iin gerekli kefen paras bir kenara ayrlmtr.) Ziya Ylmaz iin balamtm ama oktandr yazmak istediim ve Ziya Ylmazn ani ve hzl cenaze treni nedeniyle yakcln bir kez daha duyduum bu problemleri dile getirmeden edemedim.
*

1965 seimleri sonrasnn TPi Anadolunun her yerinde, o tara gerilii ve gericilii iinde boulan, az ok demokratik bir zlemlere ve bilince sahip tm gayr memnunlar, avukatlar, doktorlar, iileri, terzileri, sendikaclar, ayakkabclar bir araya getiriyordu. Aydnlar ve emekiler ok uzun yllardan sonra (Osmanldaki Ermeni, Rum, Yahudi, Bulgar, Srp demokrat ve sosyalistlerden yllar sonra) ilk kez bir araya geliyorlard. Btn bu eilim her eyden nce Trkiyede TP ve DSKin kuruluunda rgtsel ifadesini bulan, i Hareketinin ykseliinden, Dnyada da genel olarak hem Siyah hareketinin, hem ulusal kurtulu hareketlerinin, ama zellikle de Vietnamdaki Tet saldrsnn baarlarndan hz ve ilham alyorlard. Birka yl sonra da renci hareketin ykselii bunu izledi, FKF, DB ve daha sonra bu ikisinin birlemesini temsil eden Dev-Gente ifadesini bulan bu hzl radikalleme ve politikleme, Trkiyenin byk ehirleri ve taras arasnda yepyeni kanallarn almasna yol amt. TP geri tm Trkiyede rgtlyd ama byk ehirler ve devrimci aydnlar ile tarann bin bir zorluk iinde mcadele eden mahalli sosyalistleri arasnda dorudan bir
41

kontak, bir eylemde ortaklk ve ortak tartma gndemleri pek bulunmuyordu. Genliin politize ve radikalize olmasna paralel olarak Anadoluda da iiler, kyller de hareketlenmeye, direniler igaller yapmaya balamlard. Bir yanda renci hareketinde snrlarna dayanm ve geni kitlelere ulamann yollarn arayan, Marksizmle tanm eylem iinde pien genler; dier yanda, tara yalnzl iinde byk ehirlerde seslerini duyuracak kanallar arayan mahalli direniler ve genellikle bir ekilde bunlarla balantl mahalli sosyalistler, farkl ulardan hareketle birbirlerine doru yaklayorlard. Bir sre sonra nerede bir kk direni, bir igal, bir rgtlenme giriimi olsa, stanbul, zmir, Ankara gibi ehirlerde younlam ve rgtlenmi Dev-Gen ile balant kuruyor; Dev-Gen de her biri bu ezilen insanlar iin hayatn vermeye hazr gen militanlarn bu eylem ve rgtlenmeleri desteklemek zere oralara yolluyordu. Dev Gen militanlar, bir bakma savata Trokinin Kzl Treninin oynad trden bir rol oynar hale gelmilerdi. Troki, savata glerin bir trl yeniemedii, glerin denk olduu yerlerde, terazinin kefesine koyulacak kk bir arln dengeyi bozduundan, Kzl trenin askeri arl ok fazla olmasa bile, ou durumda byle bir ilev grdnden; hatta sadece geldiinin grlmesinin bile morallerde yaratt ykselile byle bir arlk saladndan sz eder. Tara direnilerine giden Dev-Gen militanlar belki kk bir gc ifade ederlerdi ama tam da Kzl Tren gibi gelmeleri bile mahalli dengeleri birden bire demokratlarn, devrimcilerin, direnenlerin lehine evirmeye yeterdi. rnein Akhisar ttn mitinginde Dev-Genlilerin faistleri talarla savatktan ve kesin bir yenilgiye uratp pskrtmesinden sonra Ttn mitingi gerek bir zafere dnmt. Bunun duyulmasndan sonra ise, sadece Dev-Gen gelmi denmesi bile, ttn fiyatlarnn ykselmesi iin bir miting yapmak iin yanp tutuan ama bir trl bunu yapacak cesareti bulamayan kyllerin, rnein demite, binlerle miting alanlarna akmasna yetiyordu. Bylece Dev-Genlilerin taradaki sosyalistlerle tanmas ve karlkl etkileimleri balamt. Her yerde birileri vard. Genellikle her nemli ehir ya da kasabada bir kitap olurdu aydnlanmann ve demokratik fikirlerin taycs ve buluma noktas. Terziler olurdu dkknlar sosyalizmin tartld ve her gelene anlatld krsler olan. (rnein Terzi Fikri ve Mehdi Zana da terziydi. Ama aslnda ok daha fazlaydlar ve terzilerin, ellilerdeki Terziler Tevkifatna kadar giden bir gelenekleri de vard sosyalist hareket iinde.) Bylece artk, her Dev-Genlinin grmese bile gyaben bildii taral sosyalistlerin adlar duyulmaya balamt. Malatyada Teslim Tre, Hac Tonak, Kse Polat; Karadenizde, ldrlen Antepli Krt Reit gibi kabadaylktan sosyalizme gemi, Alaaml smail ve rtk smet; Zonguldak blgesinde Necmettin Giritliolu, Bingl Erdumlu; Egede Gl Marmaral kyller; Skeli Hseyin Kayalar bunlardan en bilinenleriydi. te Ziya Ylmaz ve Ertan Saruhan adlarn birlikte ilk kez bu gelimelerin sonucu duymutum. Fatsada da bir Ertan Saruhan ve bir de Ziya Ylmaz vard. Onlar Karadenizin mahalli devrimcileriydi. Karadenizdeki sahabeden (ilk saatin iileri) saylrlard.
42

O sralar ben de, Dev Genin genel eilimine uygun olarak, smet Demir ile YSte (Yap ileri Sendikas) ii rgtlenmelerinde ve Aliaada alyordum. smet Demir, ii hareketindeki uzun tecrbelerden, iilerin sendika bakan olur olmaz sar sendikacya dnp paralar yemek iin kendini atmalarndan bkm ve bu sefer k, devrimci genlerin iilerle kaynamasnda aramaya balamt. Devrimci renci Birliine YSte yer vermiti. Her Dev-Genli militann cebinde bir YS organizatr kart bulunurdu. Bu devletin dikkatini ekmi, bunun zerine smet Demir bir keresinde polis tarafndan karlm ve zamann iileri bakannn huzurunda ikenceli sorgulardan gemiti. Bir gn, yanl hatrlamyorsam bir baraj inaatnda alan iileri Sendikada rgtleyebilmeleri iin, Ertan Saruhan ve Ziya Ylmaz adna sendikann mahalli temsilcilii yetki belgesi ve sendika kart istenmi, biz de hazrlam ve yollamtk. Sonra 12 Mart geldi. Bu tara sosyalistlerinin bir ksm Dev-Genin bu ilikileri kanalnda daha sonra eitli hareketlere daldlar. Teslim Tre ve Hac Tonaklar THKO ile ilikiye getiler. Egeliler genellikle beyaz Aydnln payna dt. Karadenizliler THKP-Cye. Ziya Ylmaz ve Ertan Saruhan da bunlardan ikisiydi. Ziya Ylmaz, Maltepeden tnelle kaanlar arasndayd; yanlmyorsam Ula Bardaknn ld gn, yine bir atmada yaral ele gemiti. Ziya Ylmazn da iinde bulunduu bu Tara Sosyalistleri denebilecek olanlar kmesi, genellikle bizlerden be on ya byk bir kuaa aittiler. Baka bir hayat tecrbesi ve dnemin rnydler. Bir kere hepsi, epey uzun bir TP deneyinden ve sosyalist olmadan nce de olaan hayatn deneylerinden gemi insanlard. Bizler gibi talebe deildiler. Hayata atlmlar, ekmeklerini kazanyorlard. ou askerliini yapmt. Bu nedenle daha sorgulayc, daha esnek, daha olgun, daha hogrl, byk travmalar karsnda bir utan dier uca sramalara kar da daha erbetliydiler. Bir ounun yan sra kuana ve ait olduu kmeye ait bu zellikler, hayatnn en kritik snavnda ona belli bir diren gc ve stnlk salamt.
*

12 Martta devletin muazzam gcne toslayan THKP-Cnin militanlarnn bir ksm en sert ikencelere dayanmalarna ramen, srf biz ne yapyorduk diye sorup da nesnel olarak, askeri brokratik oligarinin APyi politik iktidardan uzaklatrmasnda ve aralarndaki bir hesaplamada kullanldklar gibi bir sonuca ulanca, bu travmann oku altnda, bu gnahlarndan soyunmak istercesine fiilen soyunmaya bile balamlard. Bugn Vesayet rejimi ve Parlamenter rejim tartmas biimindeki tarihe baka ulamlar, o zamann kavram sistemi iinrde, yani dzgn ve ilerlemeci bir tarih ve evrim kavray iinde bunu aklamak iin de Burjuvazinin aslnda kapitalizmi gelitirmek istedii, bunun desteklenmesi gerektii gibi sonulara ulamlard. rnein Mnir Ramazan Aktolga, yllarn, doa bilimlerinden kavram ve kantlarla bunu Marksizm erevesinde anlatma abasyla harcayacakt daha sonra.
43

Bir ksm da bu savrulu karsnda savrulmaktan korkarak her eyi savunma gibi bir durumda kalmaya alyorlard. te bu ortamda, Dev-Genlilerden on ya byk olan kuaktan ve Dev-Gen dndan gelen Orhan Sava ve Ziya Ylmaz gibilerin, bu savrulmalar karsnda ok daha dengeli bir izgi izlemeye altklar grlyor ve seziliyordu. Onlarn bu durular, frtnal denizde yolunu kaybetmek veya karaya vurmak tehlikesi altndaki birok militana bir yol gsterici fener; bir kerteriz noktas ilevi grmt. Kanmca biroklarnn yan sra bu ilevi Ziya Ylmazn sosyalist hayatnda yapt en nemli itir. Ne yaplanlar hi eletirisizce kabulleni ve savunu ne de eletiri diyerek tmyle ret. Evet, bir yanllar vard, ama temelde yaplan bu devlete, bu sisteme bir isyand ve doruydu. Bu tavr en ksa ve zl biimde her halde byle zetlenebilir. Byle bir tavr srdren birok Dev-Gen militan da elbette vard.
*

1975 ylnda alt say kabilen bir gazete karmaktan, stanbul DGMde aldmz 17 sene ceza kesinleip de Toptandan Ring arabasyla Ziya Ylmazn da yatt Nideye geldiimizde, uzaktan uzaa Ziya Ylmaz hakknda bildiklerim ve izlenimlerim bunlardan ibaretti. Nidede 12 Mart dneminin aftan yararlanamayan kl artklar toplanmt. Orhan Savalar, Erturul Krkler, Oktay Etimanlar henz Mamaktaydlar. Ama zellikle Halkn Slalesi denenlerin neredeyse btn nderleri Nidedeydi. Ve Nidede 12 Mart dnemindekine benzeyen yeni bir zemin kaymas gerekleiyordu. THKO ve THKP-Cnin Nidedeki kalntlar her gn Pekin ve Tiran radyolarn dinliyor, hzla Maocu oluyorlard. Ama tam da o sralar, aslnda bir zamanlar Sovyetlerin revizyonist olduunun kant olarak sylenen nc Dnyaya silah yardm yapmyor; Kapitalist olmayan yolu neriyor, darbeler neriyor gibi ithamlar bo karacak eylemlerin Sovyet Cephesinde younlat yllard. Vietnam Partisi Sovyetlerin izgisini benimsemiti. in Vietnama sava ilan ediyordu. Sovyetlerin destekledii partiler birden Portekiz ve smrgelerinde militan rgtler olarak ortaya kyorlard. Kballar Angolada savamaya gidiyorlard. Aslnda eski argmanlarn hepsinin geersizlii anlamna gelen bu eylemler, imdi Sovyetlerin emperyalist, hatta ykselen emperyalist ve ba dmanlnn kantlar olarak alglanyordu. Bu ilk kay durdurmak mmkn deildi. Daha sonra Enver Hoca kacaktr da Dou Perincekin burjuva sosyalizminin etkisine giren ve ona iadei itibar salayan bu radikallerin geri dn ya da farkl bir izgi tutturabilmeleri iin bir k yolu sunacaktr. Ama btn bunlar Sovyetlerin ve o izginin pe pee zaferleri anlamna da geliyordu. Bu da, aray iindeki, ama artk macerac da olmak istemeyen kesimleri hzla Sovyet izgisine ekiyor elbet bunun rantn da TKP yiyor ve onun hzl ykselii de balyordu. te bu ortamda Nide cezaevine gelmitik. Nide bir sakin bir vaha gibiydi o zamann hzla radikalleen ve milliyeti cephe hkmetlerinin cinayetleri ve hzl radikallemesi ortamnda.
44

Bu ortamda, ounu eskiden tandm artk Halkn Kurtuluu, Halkn Yolu gibi siyasetlerin nde gelenleri olanlarla konuacak pek bir ey kalmamt. Zaten ykselen radikallemenin rzgaryla hzla yelkenleri dolmaya baladndan bizim gibi Doktorcularla kim konuur tartrd ki? te bu savrulua kar Ziya Ylmaz bir bakma tek bana kalm gibiydi Nidede de. Bizim Nideye geliimiz bu yalnzla kar kk bir soluklanma alan yaratm gibiydi. Bu ortam bizleri ister istemez birbirimize yaknlatrd. Aa yukar bir yl kadar Ziya Ylmaz ile hemen her gn saatlerce konuup tarttmz bir dnem oldu. Ziya Ylmaz, o aralar srekli okuyor, her okuduu kitap nda yaadklarn ve dnyay yeniden yorumlamaya alyor ve bunlar da en ok benimle konuuyordu. Baka konuabilecei pek kimse de yoktu iin dorusu. Yapmaya alt bir yandan snfa ynelmek, ama dier yandan devrimci radikallii korumak ve eletiriyorum diye reformist bir izgiye ve devletin yanna dmemekti. lk balarda Kvlcmlya epey ilgi duyuyordu. Ama Sovyetlerin baarlar ve Sovyeti izginin hzla ykseliiyle birlikte, derin ve metodolojik aratrmalara giderek daha az ilgi duymaya ve somut baarlara daha fazla deer vermeye balad. Bylece giderek TKPnin izgisine yaklat baz rezervleri olsa da. 12 Mart ncesi dnemdeki blnme izgilerini ve bunlar derin metodolojik kklerini bir trl anlayamamt. Bu durumda da metodoloji pusulasnn yokluunu, pusulay tanmadklar iin karay gzden yitirmeden giden eski zaman gemicileri gibi Sovyetlerin varl ve izgisiyle doldurmay denemiti. Sovyetlerin ykl ise, bu karann da gzden yitirilmesi olmutur muhtemelen: Kendilerini ak denizde ve pusulasz buluvermilerdir. Halbuki sorun son derece basitti 12 Mart ncesi blnmelerde. Bir yanda sosyalist Devrim deyip Trkiyenin kapitalist olduunu, dolaysyla nnde sosyalist devrim grevi bulunduunu syleyen TP; dier yanda yar feodal veya feodal kalntlarn gl olduunu syleyen dolaysyla devrimi demokratik devrim olarak tanmlayan MDD vard. Ama bu ikisi de metodolojik dzeyde, toplumlarn evrimlerinin birbirini izleyen aamalarla olduunda anlayorlar bu tartmay bu ortak gizli varsaym balamnda yrtyorlard. Yanl olan bu varsaymn kendiydi. Buna metodolojik dzeyde iki farkl kar k daha vard. Biri Trokinin bu evrimin aamalarn birbirini izlemesi eklinde deil de, birleik ve kombine bir ekilde gelitii noktasndan hareketle o ortak varsaym sorgulayan Trokinin katklaryd. Buna gre, tam da yar feodal olduu iin Devrim sosyalist bir evrim olacak biimindeydi. Ne var ki, o zamanlar bu bak as ve karsama Trokinin fikirleri Trkiyede bilinmedii iin hi tartlmamt ve metodolojik olarak bilinmez kalm ve zmlenmemiti. Ancak bu karsamann da ortak bir yanl bulunuyordu; daha ileri retim biimlerinin ncekileri tasfiye ettiinde anlayorlard. nn ortak gizli varsaymlar buydu.
45

Ama burada hala kimsenin anlamad ve anlamamakta srar ettii Trokininkinden de daha derin, onu da kapsayan ama aan, nn ortak varsaymn sorgulayan; evrimin kavray bakmndan muazzam bir ilerleme anlamna gelen Kvlcmlnn dedikleri de vard. Bu, btn bilinen emalar da alt st ediyordu. Tpk Trokininki gibi, eitsiz gelimeden hareketle, Trkiyede Kapitalizmin, rekabeti bir aama yaamadan Finans-Kapitalizm olarak doduunu iddia ediyordu. Yani Trkiye Finans Kapitalin egemenlii altndayd. Klasik varsaymlara gre, bu, Trkiyenin kapitalist bir lke olduu dolaysyla, nnde sosyalist devrim olduu sonucunu karmaya yol aard. Ama ite Kvlcml bu varsaymlar sorguluyordu. leri retim biimi, sadece eski retim biimini tasfiye etmez, ayn zamanda onu glendirip, onunla simbiyoz bir ilikiye girer; etle trnak gibi olur diyordu. Trkiyede egemen biim kapitalist ve Egemen Snf Finans-Kapital de olsa, tam da bu nedenle, grevler demokratik karakterdedir diyordu. Anlalmayan buydu, bu karsamann ardndaki muazzam metodolojik ilerlemeydi. Bu anlalmaynca, btn tartmalar, dzgn ve aamal bir evrim anlayna dayanan bir devrim kavram erevesinde yryordu. O zaman da esas sorun rgtsel ve taktik sorunlar balamnda tartlr oluyordu. Metodolojik sorunlar gndemden dyordu. te o okumalar ve tartmalar iinde Ziya Ylmaz bu sramay yapamad. Metodolojik derinliin yerini, ak denizlerde yn bulmay salayan pusulann yerini Sovyetlerin varl ve glenmesi, gzden yitirilmeyecek kara paralar ald. Ondaki bu evrime bal olarak bizim de zamanla konuacaklarmz azald. Sonralar baz gnlk konumalar ve selamlamalar dnda hemen hemen hi konumaz tartmaz olduk.
*

Sonra uzaktan izlemeye altm Ziya Ylmaz. Onun geldii gelenek ve gemii hibir zaman tam bir TKPli olmasna izin vermezdi. Olamad da. Hep bir rezervi bulundu kanmca. SGBliler gibiydi bir bakma. Yazlanlardan ktna gre onlarla belli bir dnem beraber de olmu. Ama TKPye uyamayacak Dev-Gen ve THKP-C geleneinden gelen yanlar, 1990larn bann alt stlklerinde daha radikal deil daha da tutucu olmasna yol at. Yolunu bulduu, ynn tayin ettii kara parasnn yitmesine gz yumamazd.
*

Burjuva sosyalist partiler (TP, TSP, TKP, VP) iinde her zaman radikal bir kanat olur. Kk burjuvazi ve onun radikalizmi gemi retimin yadigar veya modern retimin dorudan rn olmayan tabakalarn eilimlerini yansttndan, hibir zaman burjuvazinin ufkunu ve kavramlarn aabilecek bir metodolojik derinlik gsteremez ayr bir program oluturamaz. Genellikle radikalliini ve farkn mcadele biimleri alannda, taktikler alannda bir keskinlikle da vururlar. Ama bu zellik sadece toplumsal konumla da ilgili deildir, metodolojik sorunlara ve

46

derindeki kkl eletiri ve zeletirilere ynelmeyen her aba, ksa soluklu olmaya mahkumdur. Gc nedeniyle Sovyetlere veya ine ynelenler veya ayn biimde radikalleme dalgasnn bysne ve rzgarnn yelkenlerini doldurmasna bakarak ksa yoldan sonu almak isteyenler, uzun vadede bir yerlere taklr kalrlar. 1980lere gelir, radikalleme giderek artarken, burjuva sosyalizminin snrlar iyice ortaya km ve hzla ykselen radikallemeye bal olarak Burjuva Sosyalist partilerden radikal denebilecek kanatlar kopmutu. TKPden Yrkolu ve hibir zaman hazmedilemeyen SGBlilerin ayrks durular; TPten Yaln kk ve Metin ulhaoullar; TSPten TKPBnin ayrl. Btn bu blnme ve burjuva sosyalizminden kopularn hi biri bir srama yapp iinden kt burjuva sosyalizminin snrlarn aamad. nk hi biri metodolojik sorunlara, Marksizmin temelindeki en temel kavramlara ilikin sorunlara ynelmediler. Uluslar aras Marksist hareketin birikimlerini aratrp zmlemediler Ziya Ylmazn da er veya ge, Cephe hareketindeki kkenleri nedeniyle bir ekilde TKPnin burjuva sosyalizmi ile arasnn alaca tahmin edilebilirdi. Ve yazlanlardan rendiimize gre de yle olmu: Baykal Grsoylarla beraber davranm. Ama ayn snrllklar Ziya Ylmaz da belirlemi. Bu TPten THKP-Cye geite olduu gibi, bir ileriye gidi deil, bir geriye gidile sonulanm grnyor. Sonunda .Bilenlerin savunusuna gelmi. Bu ii dna evrilmi bir radikalizm abas olmaktan teye gidememi belli ki. Marks, bir yerde Hegele atfla, Tarihte baz eyler iki kez olurlar der ve ekler birincisinde Trajedi, ikincisinde komedi. Altmlarn TPinin, Yetmi ve seksenlerdeki karl TKP idi; Altmlarn sonunda, TPten kopu ve radikalizme kay, THKP-C trajedisini yaamasna yol amt; Seksenlerin sonunda Sovyetler ve TKPden kopu ve radikalleme ise, Stalinizmin en koyusunu savunmakla, 10 Eyll karmayla.
*

Ziya Ylmaz 60larn sosyalistidir. Dev-Genlilerden on ya daha yal bir kuan sosyalistidir ve de bir Anadolu Sosyalistidir. 1970lerin banda, zellikle kimi Cephe kkenlilerin ne yapacan bilemedii; bir utan bir uca savrulma eilimleri gsterdii bir dnemde, olduka istikrarl ve savrulmayan bir duru sergileyerek en azndan kimilerinin yolunu kaybetmelerini engelledii, bylelerinden biri olduu sylenebilir. Bu duruunu biraz da bu zelliklerine borluydu. Ve yine bu nedenle: TPliydi ama tipik TPli deildi. Cepheliydi ama tipik Cepheli deildi, TKPliydi ama tipik TKPli deildi.

47

THKP-Cdeyken biraz TPli; TKPdeyken biraz THKP-Cli; 10 Eylldeyken de Biraz TKPli idi. Bizden on ya byk bir kuaktand ama onlardan da deildi. Bizim kuakla yaad ama bizden de deildi. Demir Kkaydn 11 Ekim 2011 Sal demiraltona@gmail.com http://www.demirden-kapilar.net/anasayfa

48

Sakine Canszn Ardndan

Sakine Cansz ilk kez nerede ne zaman grdm ve tantm hatrlamyorum. Ama adn duyar bilirdik. Muhtemelen calann karlndan sonra Hamburgta kurduumuz calann Yaamn Savunmak in Trk Giriiminin hazrlad toplant ve tartmalar esnasnda olabilir. Kendiliinden, ig iinde bir tanma gereklemi olmal. Sonra 2005 ylnda Hamburgta tertiplediimiz, konumaclar arasnda Erturul Krk, Haluk Gerger, Ragp Zarakolunun da bulunduu toplantda Sakine Cansz da bir konumacyd. Konu: Byk Ortadou Projesi ve Sosyalist Strateji idi. rgtnn grlerini formle etmiti. Elbette Ortadou konu olunca Ortadounun en byk, hem demokratik karakterli; hem de gerillalar ve milyonlarca taraftar ve destekleyicisi bulunan bir hareketinin nde gelen bir yesinin ne diyecei nemliydi.

Sakine Cansz'n adnn yer ald toplantnn afii

Kim zaman sk sk karlar, kimi zaman aylar ve yllarca gremezdik. O zgrlk Hareketinin esas kadrolarndan biriydi. zgrlk hareketinin bir kadrosu olmak Kvlcmlnn Uyarmak in Uyanmal, Uyanmak in Uyarmal veya Leninin Ne Yapmal kitabnda belirttii gibi, demir ark demir asa, halk hizmetinde yaamak;
49

yaamn mcadeleye vakfetmek demektir. Eer ok byk bir inan ve teorik hazrlk yoksa, bu uzun ve zorlu yaamda soluksuz kalmak kanlmazdr. Sakine bu maratonculardan biriydi. Eer eski alarda yaasayd muhtemelen bir azize olurdu. Bir yanyla Avrupa metropollerinde gmen olmu Krt zgrlk hareketini destekleyenlerin ve tabi kadnlarn rgtlenmesinde alr; bir yanyla Krdistann dalarnda gerillalk yapar. Bylesine farkl dnyalarda, farkl ilerde bulunmak onlara ayr bir geni grllk ve ok ynllk de kazandrr. zgrlk hareketi bilinli olarak, kadrolarn yerler ve ilevler arasnda dolatrarak, onlarn siyasi ve kltrel geliimlerini de salar. Bylece yerleik bir hayatn konformizminden de uzak, dolaysyla toplumsal konumlaryla kaybedecek bir eyi olmayan ve radikal bir konumda kalmalarn salarlar. in mahiyetinden doan btn brokratikleme eilimlerinin, harekete tam egemen olamamas ve birlikte yaanacak ve kendisine kar srekli mcadele edilecek bir hastalk olarak kalmas biraz da bu ileyi sayesindedir. Basnn psikolojik sava amal yanltc propagandalarnn aksine, zgrlk hareketinin militanlar, gerek politik gerek insani nitelikler bakmndan ortalamann ok zerindedirler. Adanm bir yaamlar vardr. Bu yaamn bir ucu Krdistann dalarnda, dier ucu metropollerdeki yoksul Krtlerin evlerinde, derneklerindedir.

Toplantda batan nc

50

Ayrca unutmamal Sakine gibiler, Krdistandaki kadn uyannn nc rnekleriydi. Nice gen kz, aile basksna ve feodal geleneklere kar kabilecek gc Sakine gibilerin rneinde bulmu olmaldr. Sakine oturmu gl bir rgtten olmann verdii gvenle, keskin ifadeleri trpleyici, diplomatik ve uzlamaya dnk bir dille konuurdu da kar. Biz ise, yepyeni bir teori, program, strateji ve taktii ekillendirdiimiz iin, netlie nem veren, farkllklara vurgu yapan; diplomatikten ziyade teorik bir dille konuurduk. Bu nedenle dillerimiz farklyd. Ama birbirimizin dilini ve sorunlarn anlardk ve bu gereinde pratik ilerde birlikte i yapmaktan da gocunmazdk. En son Hamburgta Altona tren istasyonunda karlamtk. Yine bir grev gerei bir yerden geliyor veya bir yere gidiyordu. Her zaman olduu gibi Hocam bir oturup konualm demiti. Bu dilei karlkl olarak her karlamamzda syler ama o hzl yaam iinde, yollar tesadfen kesiinceye kadar arayp konuamazdk. Avrupa kazan Sakine kepeydi. Demek ki en son Pariste imi. Dersimde balayan ve Pariste bir dernek lokalinde bir suikastla biten ac, sevgi ve adanmlkla dolu bir hayat. Sevgiyle nk bunca ac ve adanmlk ancak sevginin gcyle tanabilir. Bu sevgi, eski tasavvuf ehlinin dedii, insan Fena-fillah ya da Nirvanaya ulatran Topluma adanm; bireyi am bir sevgi olabilirdi. * Sakine Cansz, Fidan Doan ve Leyla Sylemezin Parisin ortasnda, bir dernek lokalinde gpegndz byle profesyonelce ldrlmeleri, Orta doudaki glerin mcadelesinde bir nitelik sramasnn ifadesidir. zgrlk Hareketinin Avrupadaki btn faaliyeti, btn dernekleri srekli gzlem ve kontrol altndadr. Hkmetler mesajlarn bu dernekleri kapatarak veya yneticileri vs. tutuklayarak verirler ve kontrol altnda tutmaya alrlard. Ne olursa olsun, savan en keskin olduu, Ergenekonun cirit att zamanlarda bile byle bir giriim olmamt. Bu nedenle bu sefer bir nitelik deiiminden sz etmek gerekiyor. Sakine Canszn Avrupa Sorumlularndan ve kurucu ve calana sadk kadrolardan olduu iin seildii bellidir. Cinayet yeri olarak Avrupada Fransa ve Parisin ve de bir dernek lokalinin seilmi olmasnn da bu mesaja dahil olduu dnlebilir. Seimlere baklrsa, mesaj zgrlk Hareketine ve calanadr. Bylesine profesyonel ve dengelere oynayan bir cinayeti ancak devletler ve onlarn gizli terr rgtleri yapar ya da yaptrabilir. Ortadouda mesajlar suikastlerle verilir. Avrupada devletler yukarda da deindiimiz gibi daha uygar yntemler izlerler -balar skmadka tabii. Ama bu o devletlerin, dier yntemleri izleyenlere, bazen gzlerini kapayp grmezden gelerek destek vermelerini engellemez. Bir kere bu gibi cinayetleri ancak bir devletin istihbarat rgtleri ileyebileceinden ve
51

devletlerin istihbarat rgtleri srekli olarak birbirlerinin ne yaptklarn bildiinden, Paristeki cinayet, hele 24 saat kontrol altndaki bir dernekte, dnyann en byk gerilla rgtlerinden birinin sempatizanlarnn derneinde ileniyorsa Fransz istihbaratnn bu konuda bilgisiz olmas dnlemez. Ama bir devlet bunu bilmesine ramen byle bir cinayeti iletiyorsa veya buna gz yumuyorsa, bu ok byk riskleri gze almak demektir. Kazanlacak ve kaybedilecek eyler de bu riskler lsnde byk demektir. Bugnn dnyasnda en byk atma Orta Doudadr. Bir yanda ABD, Trkiye, srail, Suudi Arabistan vs.nin bulunduu blok vardr. Dier yanda Rusya, in, ran, Irak iileri, Suriye rejiminin bulunduu blok. Bu bloklarn atmas en byk ve nemli g ymalarna yol amakta. atan taraflar bakmndan ortada bir hayat memat meselesi bulunmaktadr. Avrupa grnte ABDnin yanndadr ama el altndan dier blou destekler. nk, ABDye kar stratejik kar ortakl iindedir. Dolaysyla bir gz yummaya her zaman yatkn bir durumdan sz edilebilir. Elbette bu temel glerin her lke iinde karlar kendileriyle rten paralelleri de vardr. AKP Amerikann banda bulunduu bloun dengesi olunca, otomatik olarak, Ergenekon ve askeri brokratik oligarinin eski izgisini savunmak isteyenler de Rusya ve rann bulunduu blokla kar ortakl iinde olur. Tabii bu glerin her birinin kendi iinde de farkl stratejilere ynelik olarak atan gler vardr ve i mcadelelerde dtaki glere kar nesnel kar ortaklklar gerekleir. rnein, Trkiyede Askeri Brokratik oligari iinde, ayn kalmak istiyorsak (yani askeri brokratik oligari gcn ve imtiyazlarn korumak istiyorsa) deimeliyiz (Eski beton kafay atp, demokrasi ampiyonuymu gibi yapp muhalefeti rgtlemeliyiz rnein 27 Mays gibi) diyenler farkldrlar. Bunlar ayn gcn egemenliini srdrmesi iin farkl stratejilerdir ve ayn g iinde olmalarna ramen farkl bloklarla nesnel kar ortaklklar iindedirler. Tabii bu tr blnmeler her gcn kendi iinde de vardr. Byle bir tablo iinde bakldnda, Sakinenin Pariste ldrlmesi en bata PKKya verilmi bir mesajdr. imdi byle bir mesaj, byk olaslkla, Trkiyedeki grmelerin balamasyla ilgilidir. Muhtemelen Trk Gladyosunun ve Avrupa birliindeki, ABD ve Trkiyeye kar Rusya ve ran destekleyen glerin rtl bir onay da olabilir. Muhtemelen byle bir onay olmadan da bylesine bir nitelik deiiklii yaratan bir suikast yaplmaz ve yaplamaz. Bu aralar Trkiyede sanki kolay bir imi gibi herkes bar diyerek bar zerinden bir sava yrtyor. Bar demokratikleme olmadan olmaz. Demokratikleme ise politika ve politik hedefler sorunudur. stihbarat tekilat yneticileri aracl ile bar yaplamaz. zgrlk hareketi Orta Doudaki en demokratik gtr. Bu gc tasfiyeye ynelik olarak yaplacak her hamle anti demokratiktir ve bar dmandr.

52

stihbarat tekilat bakan araclyla grme yapmann kendisi bile, bar ad altnda bir sava yapldn gsterir. Bu nedenle imdilik bir yol kat ediliyor gibi grnse de bir kmazdan kurtulamaz. Bunlarn tek yarar, zgrlk hareketi zerindeki psikolojik sava perdesini yrtmaya yaramalar olabilir. Bu anlamda bir politik zme istemeden de olsa hizmet ederler. Eer Trkiye, istihbarat tekilat bakan ile calanla grmeler yaparsa, baka devletlerin de istihbarat tekilatlar, kendi szlerini sylerler. Bu anlamda, Sakinenin Canszn bedeni, hkmetin Demokratikleme olmadan zgrlk hareketini tasfiye ve szde bar politikasnn ilk kurbandr denebilir. Eer Hkmet aktan zgrlk hareketini tasfiye edilecek deil, demokratikleme iin ittifak yaplacak bir g olarak muhatap alsayd. zgrlk hareketini tasfiye edilecek deil, ittifak yaplacak bir g olarak grseydi, dier gler de ak politik tavrlar almak zorunda kalrlard. O zaman stihbarat rgtlerine syleyecek sz kalmaz, Sakine ve arkadalar, imdi canl olarak aramzda olurdu. Demir Kkaydn 10 Ocak 2013 Perembe

53

Grossun (Rza Day) Ardndan

Gross Almancada byk demektir. Rza Day fiziksel olarak ok byk bir insand. Muhtemelen Almanlar ona bu nedenle Gross demi; sonra da Trkiyeli arkadalar, hatta ei bile Gross diye hitap etmeye balam olsa gerekti. Bizler onunla konuurken Rza Day der, ama onun hakknda konuurken genellikle kimi kastettiimiz daha belirgin ve kolaylkla anlalsn diye Gross derdik. Grossu grnce John Steinbeckin gmen iileri anlatt nsanlar ve Farelerindeki Lennie gelirdi aklma. Rza Day, Lennie gibi geri zekal deildi. Ama o dev gibi adamn, srekli glen yz ve gzleri vard. Gzlerinde de hibir zaman yalanmayan ve eskimeyen bir masumiyet ve hayat karsnda duyulan bir aknlk ve hayret; ifadesi g bir safiyet. Neredeyse iki metreye yaklaan, dev gibi, yakkl bir adam dnn. Kalar deme pala byklnn byklarndan daha gr ve byk. Glen bir yz ve ocuksu gzler. Saf, temiz, insan sevgisiyle dolu koca bir yrek. Grossu birka gn nce Almanyada yitirdik. Cenazesi Trkiyeye getirilip Zeytinburnunda bir cemevinden kaldrld. * Gross Dersimliydi. Dersim Anadoluda uygarln (devlet, yaz, para, vergi, hapishaneler) en ge (1938lerde) ancak uaklarla ve kimyasal savala, gaz bombalaryla feth edebildii, Dersime sefer olur zafer olmaz szn dorulayan bir komn adasyd. Dolaysyla Grossun neolitik bir ky komnnde doup bydn kabul edebiliriz. Gzlerinden eksilmeyen masumiyeti Komnn, cennetten kovulup yeryzne dmesinden nceki Ademin masumiyetiydi. Grossun daha sonra stanbulda hamallk yaptn biliyoruz. Ara Glerin harikulade bir hamallar fotoraf vardr. Gross da muhtemelen tam o fotorafn ekildii dnemlerde hamallk yapm olsa gerekti. O fotoraftakilerden biri de olabilirdi. Ortaklamac ky komn ilikileri iinde doup bym olan Gross, birden bire, stanbulda en acmasz ve sert kapitalizm ilikileri iine dmtr. nsanln neolitik ky komnnden kapitalizme be bin ylda kat ettii yolu ocukluktan genliine geerken amtr. ine dt bu dnya karsndaki aknln yanstr gibiydi o gzlerindeki aknlk ve hayret. Rza Day daha sonra Almanyaya ii olarak gider. Alman eksperler byle gl bir adamn i gcnn iyi art deer reteceini hemen grm olmalydlar. Alman iisi, dier lkelerden getirilen gmen iilerin, kendisiyle ayn politik haklara sahip olmasn istememi; ama igc pazarnda ucuz igc arzn snrlayp kendi igcnn fiyatn dmesini engellemek iin yabanc iilere de kendisinin sosyal haklarn salamtr. Yani gmen ii, vergi vermesine, almasna ramen politik haklara sahip olamaz ama sendikalaabilir, ayn toplu szleme haklarndan yararlanabilirdi. Bu, Trkiyede politik

54

hakk olan ama sosyal bir varl ve hakk olmayan; Almanyada ise sosyal varl ve hakk olan ama politik varl ve hakk olmayan ok zel bir ii katmannn oluumuna yol at. Bu iiler politik olarak Trkiyeli; sosyal olarak Almanyal oldular ve yle kaldlar.

Ara Gler'in Hamallar'

. Almanyaya giden ilk kuak iiler, genellikle kalifiye iiler veya Trkiyede iken az ok ehirlerde yaam; modern kapitalist ilikileri Trkiyede iken tanm iilerdi. Yani bir bakma Trkiye iilerinin kaymak tabakasyd. (Bu tecrbeli ii tabakasnn Almanyaya gidiinin ve bunun yom ak srekli kan kaybnn Trkiyedeki i hareketi zerindeki etkileri pek aratrlmam bir konudur.) Bu ilk kuak iilerin gittii Almanya ise savatan yeni km, Savata len erkekler nedeniyle kadn saysnn erkek saysndan birka milyon daha fazla olduu; Trkiyeden giden iilerin kocaman ii yurtlarnda toplu halde yaadklar bir dnyadr. Sanayi tam gaz almakta ve bymektedir. gcne henz ok ihtiya vardr. Bu gen ve ehirlerden gelmi ilk kuak iiler, iten knca, temizlenip, kravatlarn, takm elbiselerini giyip piyasaya kan; hafta sonlar dans edilen lokallere giden; genellikle bir Alman bayan sevgilisi veya arkada olan; artk benzeri pek bulunmayan ve hayal bile edilemeyecek baka bir dnyada yayorlard. Rza Day da btn bunlar yaad. Ve muhtemelen bu dnemde Gross adn ald. Bu Gross adnda bir gizli kmseme de vardr. Yabanc bir iiye adyla deil, belirgin bir zelliiyle hitap, ayn zamanda onun kiiliinin ve adnn hibir nemi olmad, ikinci snf insan grld bir dnyann izini de tar. Rza Day bir Alman olsayd, muhtemelen i arkadalar ya da ustabalar ona Gross demez, adyla sanyla anard.
55

Gross, bir yandan Trkiyede kalan ei ve ocuklarna para yetitirir, dier yandan da hafta sonlar danslara gider. Ne kadar ikinci snf da olsa, Alman ii hareketinin kazanlar sayesinde, az ok insanca bir yaama admn atar. Ancak daha sonra 1974 krizi gelir, yeni ii almlar durdurulur. Aile birlemeleri balar. Trk iiler artk ii yurtlarndan kp, ailelerini ve ocuklarn yanlarna almaya, ucuz ve bakmsz evlere tanmaya balarlar. Yabanc iilere kar dmanln, rkln ykseldii dnemler balamtr. Ama tam ayn dnemde Trkiyede tarihinin en byk radikalleme ve politikleme dnemi balamtr. lk kez devletin kontrol dnda geni emeki kitleleri kendi z rgtlenmelerini yaratmakta; ilk kez trbinler sahaya inmektedir. Bu radikalleme ve politiklemeyi bastrmak iin de kontr gerillalar, faist eteler bu geni otonom rgtlenmelerin zere srlr. Hareket henz ocukluunu yaamaktadr; kendisi olgunlamadan adeta bir devrimci durum olgunlamaktadr. Hazrlksz ve tecrbesizdir. (Bu radikalleme dalgasnn derslerini karp olgunlaacak yeterli zaman bulan Krt hareketi ilerde bir devrimci kabar rgtleyebilecek duruma gelir ama bu sefer radikalleen ve politikleen geni kitleler yoktur Krtlerin ounlukta yaad blgelerin haricinde.) Yetmilerin ykseliinin atei elbet Almanyaya da yansr. Almanyada da sol hareket hzla glenmeye balar. Ve bunlar tpk Trkiyede olduu gibi devletin destekledii faist etelerle bir seri atmalar ve baarlar gerektirir. Bu dnemde Gross, artk sol derneklere gitmekte, mitinglere, toplantlara katlmakta, faistlerle atmalarda sadece grnyle bile faistlerin korkmasna ve panie kaplmasna yol amaktadr. Hamburgta faistlerin etkisinin krlmasnda Grossun ayr bir yeri vardr. ocuklar da Trkiyede Zeytinburnunda aktif politik ve antifaist mcadele iindedirler. Zeytinburnunda tesadfen Doktorcular etkin olduu iin ocuklar da Doktorcu olur. 12 Eyll darbesi, Grossun ailesini de vurur. Bir ocuu Almanyada dieri, Fransada ilticac olur. Biri de Trkiyede kalr. lkeye dalm bir aile. Bireylerinin dier lkelere gerek politik, gerek hukuki ve de gerek iktisadi nedenlerle gidemedii ve birbirini pek gremedii bir aile. Ulusal devletlerin, Uluslarn ve Ululuun insanl boan nasl bir boyunduruk olduunun somut rnei, bunu etinde kemiinde yaayan bir aile. Seksenlerde nce 12 Eyll srgnlerinin etkisiyle geici olarak Almanyada da bir canlanma yaandysa da tama suyla deirmen dnmeyeceinden, hareket adm adm geriledi ve zlp rme srecine girdi. Daha sonra Almanyada byyen gmen ii ocuklarnn radikallemesi ve sokak eteleri eklinde z rgtlenmeleri yaandysa da Duvarn yklmasyla birlikte onlar da zamanla snp gittiler. Gross bu dnemde, azalan politik etkinliklere ramen her etkinlikte grlyordu. Ancak bir arabann arpmas hayatn tamamen deitirdi, hareket yetenei ok snrland. Bu nedenle salkl olsayd belki hala her mitingde, her etkinlikte grlebilecek olan Gross ok uzun zamandan beri grlmez oldu ve arada geen yllarda bilinmez kald.
56

* imdi baka bir dnyada yayoruz. O eski ii kua yok artk. Gross o kuan bir temsilcisi ve rneiydi. Ama henz yeni bir ii hareketi ykselii de yok. Bu ykseli er veya ge gelecek; muhtemelen pasifik kylarnda gerekleecek. Ama imdilik, eskisi artk yok ve yenisi henz yok. Bu yeni ii kuann ne olduunu ve ne olacan yine Grossun ve ailesinin kuaklarnn rneinde izleyebiliriz. Gross neolitik ky komn, ortaklamac ky ilikileri iinde Alevi olarak doup bymt. En modern kapitalizm ortamnda yaam sendikal, sigortal ve politik olarak aktif bir yaam srmt. Modern toplumun tarikatleri olan partilerde mrn tamamlam saylabilirdi. ocuklar Trkiyenin yetmili yllarnda bir gecekondu semtinde sendikal ve z savunmaya ynelik rgtlenmeler iinde politiklemi ve radikallemi; bunun sonucu da Avrupada srgn yaamak zorunda kalmlard. Torunlar ise artk Alman, Fransz ve Trk. O toplumun iinde yine cretliler ama ehirde doup bym, nispeten daha iyi eitim alm bambaka bir dnyaya aitler ve orada yayorlar. ki kuak iinde neolitik ortaklamac ky komnnden, snrlarn boduu bir dnyaya gei. Bundan elli yl nce dnya nfusunun ezici ounluu kylerde yayordu. Ky her yerde biraz neolitik komndr. imdi ise yeryznn ezici ounluu ehirlerde, hatta megapollerde. Brakalm ky komnn, son iki yzyln uluslar bile bu dnyaya dar geliyor artk. Byle bir dnyada, Trkiyede olduu gibi, ulusu Trklkle, Snni Mslmanlkla tanmlamak, eskiyi srdrmek iin beyhude bir gayrettir ve sadece insanlara bou bouna yeni aclar ektirir. Bu beyhude gayret kendine kar direnci de kendisi yaratr.

Son Yllarnda Torununun Dnnde

57

Rza Daynn cenazesi, Zeytinburnunda bir Cemevinden kaldrlm. Biz eyleri onlarn kendileri hakkndaki yarglaryla deil, nesnel ve sosyolojik anlamlaryla tanmlarsak. Cemevi, Ulusun Snni Mslmanlkla tanmlanmasna kar inanc Alevi olanlarn direncinin rgtlenme noktasdr. Bu hareketin ne Din olarak Alevilikle ilgisi vardr ne de kapitalizm ncesi uygarlktaki bir ky retmenleri partisi olarak Alevilikle ilgisi vardr. Alevi hareketi, modern ulusun tanmnn Snnilikle yaplmas nedeniyle dlanmlktan doan bir Yeni Sosyal Harekettir. Alevilik slamn egemen olduu bir dnyada, hem ky komnnn ilikilerini belirlemesi nedeniyle bir Dindi hem de Devlete, ekonomi d zor araclyla art rne el koyulmasna kar ky retmenlerinin rgtlendii bir partiydi (Mezhep-Tarikat). Modern Alevi hareketi ise, Ulusun tanmlan biiminden doan ayrmcla kar bir direni, yani modern bir partidir. Ama henz parti olamam bir partidir. Henz sistematik bir demokratik program oluturamad iin, henz bir parti olamam, tm gayr memnunlar iinde toplayamam bir Yeni Sosyal Hareket; bir parti reymi, tohumu. Rza Daynn cenazesi, gerici bir ulusulukla, yani Snni Mslmanlk ve Trklkle tanmlanm bir ulusa ve onun devletine kar bir direni yuvasnda kaldrlrken, aslnda Trkiyedeki demokratik bir ulus zleminin iinde yer alm oluyordu. Bir insan mrne sm dramatik deiiklikleri u semboller ok daha net aklar. Rza Daynn genliinde Dersimde ve kynde otantik Alevi cemlerini yaadn varsayabiliriz. Genliinde Dans salonlarna gitti. Orta yallnda devrimcilerin derneklerine, mitinglere. Cenazesi ise bir Cemevinden kalkt. Torunlar, Almanya ve Fransa gibi, Trkiye ile kyaslanmayacak lde, nispeten biraz demokratik olarak tanmlanabilecek uluslarda yaasalar bile, ister demokratik, ister gerici olsun, kategorik olarak uluslarn insanl boduu bir dnyada yayorlar ve yaayacaklar. Grossun lm i snfnn bir dneminin ve tipinin gidiini ve sonunu temsil eder. Bu paralellik Amerika ve Trkiyede de grlebilir. Gross bir bakma, John Lee Hookerler, Muddy Waterslar kua gibidir. Grossun Dersimde doup bymesi gibi, onlar da Misisipide pamuk tarlalarnda doup bymlerdir; Grossun stanbuldaki hamall ve ehir yaamyla tanmas gibi, genliklerinde Memphiste ilk ehir yaamyla tanmlardr. Rza Daynn Hamburgu neyse, Chicago ve Detroit gibi Kuzeyin sanayi ehirleri de onlar iin aynsdr. Oralarda az ok insana yakr bir yaam srmelerini salayacak bir i bulmulardr. Bu mziklerinde de yansmtr. O kle ruhunun kalntlarndan kurtulu, bir trl da vurulamayan bir fkeyi yanstan kyl Bluesunun yerini, kendine gvenen ve admlaryla yeri titreten Muddy Waterslarn Bluesuna brakmtr. Beyaz ii ocuklar, isyanlarn yanstacak tny ve ritmi bu Bluesda bulmulardr.
58

Rza Day nasl Devrimciler ve dernekleriyle bulutuysa, Bluesn o ustalar da Beatlesler, Rolling Stonesler tarafndan kefedildi ve bu bulumadan, Rock kt. Ama imdi bir Korelinin yine Rocktan esinlenen ve komik bir ark ve dansnn Youtube araclyla milyonlarca kez alnd, kk ocuklarn bile grr grmez dansn yaptklar Gangnam Style dnyasnda yayoruz. Elveda yirminci yzyln iileri ve ii hareketi. Elveda Rock, elveda Blues. Elveda Gross. Demir Kkaydn 20 ubat 2013 aramba

59

Nail Satlgann Ardndan

Daha bir gece nce Erguna (Aydnolu) Nailin durumunu sorduumda, Doktoru yaknda kaybedeceimizi sylemi demiti. Bu gece yars, yatmadan nce maillere baktmda, kaybettiimizi rendim. Uyku tutmad. 2001 ylnda yaplm Kvlcml Sempozyumu video ve resimlerinden Nail ile ilgili olanlar derleyip paylaarak, onunla ilgili anlar hatrlayarak bir veda treni yapmaktan baka bir ey gelemezdi elimden. Cenaze yaplacan sanmyordum. tutarlla deer veren bir Marksist olarak muhtemelen cesedini bir niversitenin tp fakltesine kadavra olarak balayacan tahmin ediyordum. (Az nce Sami (Sar) yle olduunu syledi.) Tandklar ve dostlar bu vesileyle bir zaman basks olmadan, insanlarn zamanlarn ayarlayp veda edebilecekleri bir toplant tertiplerler mi? Bilmiyorum. Olsa da yetime ansm pek yok. Bu durumda Naile bir yazyla veda etmekten baka ansm yok gibi grnyor. * Naili Dev-Gente uzaktan bilirdik. Herkes bir ekilde birbirini bilirdi. Blnmede Beyaz Aydnlk tarafnda olduunu biliyorduk. Zaten btn eli kalem tutan ve az laf yapanlarn hepsi Dou Perincekin Beyaz Aydnlk takmnda yer almamlar myd? ahin Alpay, Cengiz andar, Oral allar, Gn Zileli, Erdoan Gbilmez, Halil Berktay, Atl Ant vs.. Kvlcml Beyaz Aydnlklar iin bouna genellikle krmz yanakl, iyi besili ocuklar diye bouna dememiti. (Bu krmz yanakl imgesinin douuna yol aan da yine eski DBl (Devrimci renci Birlii) ve daha sonra Filistinde srail komandolarnca yaplan basknda ldrlen Ahmet zdemir olmalyd.) Beyaz ve Krmz Aydnlk ayrl aslnda MDD saflar iindeki burjuva sosyalizmi ve kk burjuva sosyalizmi ayrl idi. ou insan bu iki sosyalizm eidini ayrmaz. Ama neredeyse btn ayrlklarn kkeninde bu snfsal ayrlk vardr. Burjuva sosyalizmi politika yapar ama reformisttir, metodolojik olarak daha metafizik bir yaps vardr ama daha moderndir. Kk burjuva sosyalizmi veya devrimcilii ise burjuva sosyalizminin reformizmine bir tepkidir, kendisine kar mcadele ettii burjuva sosyalizminin ufkunu aamaz. Aamad iin de bamsz bir teori ve program gelitiremez ve politik olamaz. Bu nedenle de ayrln mcadele biimlerindeki bir radikallikle, sembollerdeki bir radikallikle gsterir. Metodolojik olarak skolstiktir. Modern bir kltrden ziyade antik, memur, esnaf ve kyl bir karakter sergiler. Bu genel zelliklere uygun olarak, Dev-Genin Krmz Aydnlk tarafnda kalanlar, genellikle memur veya esnaf ocuklaryd ve radikallikleri mcadele biimlerinde yansyordu. Yalnz bu arada unu belirtmeli ki kk burjuva sosyalizminin de ehirli ve kyl biimleri
60

birbirinden ayrlr ve aralarnda kltrel bir uzlamazlk vardr. Dev-Genin esas kadrolar, ehir ocuklaryd, ehirli frlamalard. rnein Devrimci renci Birliinin neredeyse btn esas kadrosu stanbulun liselerinden gelmeydi (Haydarpaa Lisesi, Erkek Lisesi vs.). Kyl radikaller bu ehirli frlamalarn kltrne ve davran kotlarna duyduklar tepki ile, Dounun saflarnda kalmlard ama bir sre sonra aralarndaki snfsal ztlk onlarn da Doudan kopmalaryla sonulanacakt. te, Nail uzaktan bizlerin gznde, bu genel kanavaya da uyan bir Beyaz aydnlk idi. yi yetimi, burjuva kltr alm bir aileden geldii, halinden, tavrndan, konumasndan, yazmasndan belli oluyordu. * Nail ile yakndan tanmam 12 Mart dneminde stanbul Dev-Gen davasndan tutukluyken Davutpaa Klasnda oldu. Davada tutuklananlarn ou, ilk kuak Fikir Kulb kurucular olduu ve okulu bitirip ei ve ii bulunduu veya THKO ve THKP-Cnin iinde yer almad iin, binlerce yllk tecrbesiyle devlet, bir yandan bu Dev-Genlileri tutuklarken, dier yandan da onlara belli ayrcalklarla davranyor ve sisteme dnleri iin kaplar ak tuttuunun sinyallerini veriyordu. Davutpaa Klasnda yatyorduk ama tutuklandmzda hemen hi birimiz ikence grmemitik rnein. Bizlere iyi davranlyordu. Bizler hapishane bahesinde top oynar gnelenirken, bizleri bekleyen askerler, miferleri, ellerinde arlaan silahlar, asker elbiseleri iinde ve yakc yaz gnei altnda bizlerden ok daha kt koullarda bulunuyordu. Biraz yatl okul havasnda gnler geiyor, davann balamasn bekliyorduk. Dier THKP-C ve THKO gibi davalardan ayn zamanda Dev-Gen san olanlar da buraya geldiklerinde bu imknlardan yararlanm oluyor biraz olsun soluklanyorlard. Tabii Cezaevinde aramzda birok teorik ve politik konularda tartmalar yapyorduk. Benim neredeyse her gn tarttm insan Naildi. Kategorileri kartrmayan, sylenenleri anlayan, mantki olarak kendi iinde tutarl argmanlar getiren, fikirlerini ok gzel artkile eden bir insand. Nail ile ne kadar sert tartsak ve zt pozisyonlar savunsak da tartmak zevk veriyordu. Yanl anlamalarn, mantk yanlglarnn, olgular hakkndaki yarm yamalak ve yalan yanl bilgilerin kmaz sokaklarna hi sapmadan ve esas hedefi yitirmeden yaplan tartmalard bunlar. Bu nedenle zevkli ve verimliydi. Tartmalarmzn esas younlat nokta, in Devrimi ve Mao idi. Ben Maonun bir kyl devrimcisi olduunu; Marksist bir teorisyen olmadn; onun olsa olsa Marksizmin in kltrne uygun bir poplarizasyonunu yaptn savunuyordum. Modern ii snf ve modern burjuva kltrnn birikimi olmadan bir modern sosyalizm ve Marksizme bir katk olamayacan sylyordum. inin ise zellikle Kltr Devriminde bu kltr eletirerek amak bir yana, bir kyl tepkisiyle reddettiini dolaysyla ondan bile daha geriye dtn savunuyordum. Nail ise Maonun devrimciliine, radikalliine ilikin argmanlar getiriyordu.
61

O zamanlar tartmalar insanlar arasnda deil, fikirler arasnda olurdu. En ar gibi grnen ithamlar bile kimse kiisel olarak alglamaz (zaten byle de sylenmezdi. Kimse kimsenin iyi niyetini, inancn, cesaretini ve fedakrln sorgulamazd) en sert tartmalar bile ilikilerde bir krlmaya yol amazd. Bu arada Naile ok da taklrdk. Nail Pekin doumluydu yanl hatrlamyorsam. Ailesi Rusyada devrim olunca ine kam, inde devrim olunca da Trkiyeye kamt. Yani aslnda komnizmden kaan bir ailenin komnist olmu ocuu idi. Hatta bir anekdot anlatrlard, Nailin annesi bir gn Taksimde Galatasaray taraftarlarnn bir kutlamasna rastlyor. Tabii onlarn ne olduunu anlamyor ama krmz rengin baskn olduu bu gsteri yine kzllarn bir gsterisi olduunu sanmasna yol am, koarak eve gitmi, komnistler buraya da geldi haydi toplann gidiyoruz demi. Sonra anlalm Komnist kzllarn Galatasaray taraftarlar olduu. Taksime deil ama ailenin iine girmiti Kzllar. Oullar kzl olmu ve drt bir yandan kuatlmt aile. Bu nedenle sk sk Naile taklrdk. Sizin gittiiniz lkede devrim olduuna gre, demek burada da devrim olacak, bakalm o zaman nereyle gideceksiniz? En iyisi Amerikaya gidin de orada da bir devrim olsun, ksa yoldan kurtulsun insanlk derdik. * Bu arada tahliye iin dilekeler yazyor, tutukluluumuza itiraz ediyorduk. Cezaevine o aralar bakan, sanrm istihbarat ve kurmay olmay dnen bir yzba vard. Sk sk gelir bizlerle laf ap sohbet etmeye ve bilgi toplamaya alrd. Hatta bu denemelerinden birinde Mao Farukun, air Erefin evvelce devri istibat idi konuturmazlard adam, imdi devri hrriyet, nce konutururlar adam sonra bellerler anan beytiyle bozmasna da muhatap olmutu. (Sanrm bunu Harun Karadeniz de bir yerlerde anlatmt.) te bu yzba bir gn gelmi ve Naili sormutu. Sormasnn nedeni Nailin dilekesinin sradan bir dileke olmamas, gl ve mantki argmanlarla biim ve ierik olarak dikkati ekecek kadar ne kmasyd. stihbarat yzba, merakn yenememi, dilekeyi yazan daha yakndan tanmak istemiti besbelli. Nail bu dilekesini yazdktan bir sre sonra tahliye oldu. Doru drst tartacak kimse ve tartmalarn eski tad kalmamt. Nailin ok etkileyici bir sesi ve vcut dili vard. Bu iki zellik bilgi ile mantki olarak tutarl argmanlarla birleince elbette son derece etkileyici bir sentez kyordu ortaya. Btn bunlara bir devrimci olarak yaamak ve davaya ballk da eklenince ok az bulunan bir insani ve sosyalist kaliteye ulalyordu. Nail tam tamna byleydi. * Bir sre sonra ben de tahliye oldum. Fabrikalarda almaya devam ettim ve tam 12 Mart dnemi biterken Kvlcm gazetesini karmaya baladm. Bir gn Aksaraydaki gazete brosundan Caalolundaki matbaaya, ok sevdiim naralt ve Sahaflar zerinden
62

gidiyordum. naraltnda Nailin oturduunu grdm, selam verdim. Nail sana teekkr etmek istiyorum dedi. Ne oldu dedim. Beni Maoculuktan sen kurtardn. Cezaevindeki tartmalar benim gzm at dedi. Takldn, beni makaraya aldn sandm. Brak grgr gemeyi dedim. Yok, vallahi samimi sylyorum. Ciddiyim. Ve seninle karlap teekkr etmek istiyordum dedi. armtm. Hi byle kafasn kartrdma dair bir izlenim edinmemitim oysaki. Demek tartmalar orada kalmam, sylenenler zerine dnm ve grlerini deitirmiti. Ne kadar mutlu olduumu anlatamam. Demek aka savunmak, dorudan fikir mcadelesi yapmak, balangta hi etki yaratmazm gibi grnse de uzun vadede insanlar zerinde etkiler brakyordu. O an olmasa bile uzun vadede, onlar zerine dnlyordu. Sonraki btn hayatmda defalarca bunun dorulandn grdm. O nedenle o zamandan beri bana ne derler diye dnmeden, direk fikrimi ve eletirilerimi sylemeye daha fazla dikkat ettim. Benim bu tartma stilimin yerlemesinde Nailin Maoculuu brakmasnn ve teekkrnn bir etkisi yoktur diyemem. Nail ile bu karlamamzdan bir iki gn sonra tutuklandm, on yl hapis ve yllar sren srgnlk yllarnda zaman zaman orada burada yazlarna rastladmda onun da Trokist grleri benimsediini grnce ok mutlu olmutum. Ben de Nailden bamszca benzer bir evrim geirmitim. Dev-Gen ve Doktor geleneinden geldiim iin Trkiyenin Trokistleriyle hem siyasal kltre ilikin, hem metodolojik genlerimizde bir uyumazlk vard. Bir de buna trokistlerin genellikle Burjuva Sosyalisti yaplar eklenince onlarla hibir zaman ortak bir nokta bulamyordum. Ama diye dnyordum, Nail muhtemelen onlara benzemiyordur. Ne de olsa 68in ykseliini yaad, Dev-Gene bulat. Baka bir politik kltrden geliyordur. Ayrca Doktoru 70te okumu kuaktandr. Doktoru okumu olmak, Erturul Krk ve Abdullah calanda da grld gibi, insana baka birtakm zellikler kazandrr. * Sonra 2001 ylnda Almanyada bir Hikmet Kvlcml Sempozyumu dzenledik. Nail de gelenler arasndayd. Hislerim ve ngrlerim yanlmamt. Nail bir trokistti ama ayn zamanda Kvlcml Sempozyumuna geliyordu hem de salk ve maddi olarak birok zorluu gze alarak. Bu dier trokistlerde pek grlemeyecek bir zellikti. Sempozyumda birbirinden deerli deinmeler yapt. zellikle Finans-Kapitali anlatrken, Vedat Trkalinin Mihri Belliye dnp Mihri dinle dinle deyileri unutulamaz. Vedat Trkalinin ok beenisini kazanmt. Kendisinin bir trl derleyip toparlayp anlatamad konular Nail, anlalr bir biimde aklyordu. Bu nedenle Mihriye, bak ben anlatamyordum ama burada ustas anlatyor anlamnda, Bak dinle Mihri deyip duruyordu. Benim bildiri sunuumdan sonra da yukarda aktardm gibi, kendisinin Maoculuu terk etmesine yol amdan da sz etti. Bana ynelik eletirisi ise benim eitsiz ve bileik gelimenin btn tarihte var olduunu ne srmem onun ise bunun sadece kapitalizmde

63

olduunu savunmasyd. Ben hala eitsiz ve bileik gelimenin btn tarihin bir yasas olduunu dnyorum ve eletirisini kabul etmiyorum. Ama bunu geni bir ekilde tartma olanamz olmad zamann snrll nedeniyle.

Kvlcml Sempozyumu'ndan Sonra (2001)

* Ama benim sunduum bildirinin esas tartlmas gereken yeni olan yanlarna hi deinmemesi, kendisini hep bilinen klasik problemlerle snrlamas ve bu konularda sz alp konumasyd esas dikkatimi eken. Nailde de bilinmeyen sulara almak ve oralarda yanl yaparak, yolunu yitirerek boulup veya kaybolup gitmek korkusu seziliyordu. O bildii sahillere yakn, emin sularda kula atyordu. Ben ise, tkankl amann o karaya yakn sularda sahilden yol alarak mmkn olamayacan sylyor srekli ak denizlere alyordum. Korkmuyordum. Elimde pusulam var, ynm bulabilirim diye dnyordum. Onlar ise sahili, bildikleri kerteriz noktalarn gzlerden yitirmemeye alyorlard. Aramzda, dayandmz Kvlcml ve Trokist gelenek ortaklklarna ramen, temelde byle giderek derinleen ve byyen bir uurum oluuyordu. Buna ek olarak ben politik olarak Krt hareketini apak destekliyor ve Krt Sorununu ne karmay grev biliyordum. Krt hareketi iinde de calann ve PKKnn izgisini destekliyordum. Nail ve benzerleri ise, bunu adeta snfsal elikileri ve perspektifi gzden yitirmeye yol aan Marksisti bozacak bir konu olarak gryorlard.
64

Bu her politik ve taktik durumda yansmalarn buluyordu. Ben rnein herkesin calann teslim olduunu syledii, Krt hareketinin yenildiini bittiini syledii zamanlarda, calann ok zekice ve ok nemli bir stratejik manevra yaptn, bunun meyvelerini birka yl sonra toplayacan sylyordum. Ben Demokratik Cumhuriyet, projesini btn belirsizliine ramen destekler; ileri bir adm, ngrlerimin bir gereklemesi olarak grr ve Marksist bir Demokratik Cumhuriyet tanm iinde kendi Demokratik Cumhuriyet Programm ortaya koyar ve savunurken, Nail rnein, bunu klasik Trokist problematikler iinde Stalinin aamal devrim anlayna geri dn olarak deerlendirip, benim adeta trokizmin en temel nermelerini terk etmi olduumu gibi sonular karyordu. Benim bak amdan Nail ve benzerlerinin izgisi giderek ulusalclarnkine yaklaan; snf snf diyerek, demokratik grevleri ikinci plana iten; Ortodoks Marksizmi savunmann veya savunuyor grnmenin demokratik grevlerden kamann rts olduu bir noktaya doru kayyordu. Onlarn asndan ise ben, Krt hareketinin kuyruuna taklm, Marksizmi terk etmi, hatta Stalinist aamal devrim teorisine geri dnm olarak grlyordum. Ama bunu ne aka bir eletiri olarak yazyorlar ne de tartyorlard. Aksine, grlerime ve tezlerime kar tam bir suskunluk egemen oluyordu. Marksizmin Marksist Eletirisinin nsz olarak yazdm Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk aslnda Nail Satlgan, Erturul Krk gibi arkadalarn bu tavrlarnn metodolojik kklerinin bir eletirisiydi de, (Krk Krt hareketi ile daha yakn ilikiye girdikten sonra, en azndan politik olarak nispeten daha iyi bir noktaya geldi ve demokratik grevlere fiilen ayaklaryla oy verdi, sylemiyle hala eski yerinde dursa da.) Bunu kendileriyle tartmak istiyordum. Ama kabul etmediler ve mmkn olmad. Trkiyeye geldiimde Marksizmin Marksist Eletirisi de yeni yaynlanmt. zellikle Nail Satlgan ve Erturul Krknn okumasn ve onlarla tartmay ok istiyordum. Erturul, okumas ynndeki srarlarma, sonunda bir gn, Biz Marksizmin eletirilerini deil Marksizmi okuyoruz diyerek cevap vererek son vermi ve bir tartma olanann yolunu kapamt. Benzeri Nailden de geldi. Gelir gelmez kendisini aram ve byk bir heyecanla kitab verip tartmak istemitim. Bulutuumuzda, kitab vermeye kalknca, ben zaten kar kmaz aldm demiti. ok sevinmitim. Okudun mu? diye sormutum hemen. Okudum demiti. Peki, ne diyorsun, konumaya tartmaya ihtiyacm var deyince de. Ben sosyolog veya felsefeci deilim, iktisatym diyerek konuya girmeyi ve tartmay reddetmiti. Bunlar elbette gereke deildi, bunu kendisi de biliyordu. Ama tartmak, o konulara girmek, bildii sahillerin emniyetli sularn terk etmek istemiyordu. Bundan sonra pek bir diyalog gelitirme olanamz olmad. Hlbuki ne kadar umutluydum Trkiyeye dnerken nihayet dediklerimi anlayabilecek; Marksist arka plan olan birileriyle tartabileceim diye.
65

* Nailin ar hastaln biliyor ve kendisiyle son bir kez olsun bulumay ok istiyordum. Ama ok yaknndaki bazlar dnda kimseyi kabul edemeyecek kadar hastayd. Bu nedenle son kez telefonla konuabildik ve bir de ksa bir mail yazmas oldu. Kvlcml Sempozyumuna gelemese bile bir yazl bildiri sunmasn ok istiyordum. ok istediini ama yapacak durumda olmadn syledi. Bunun zerine 2001 Sempozyumundaki konumalarn zellikle nternete yerletirdim. En azndan insanlar bir nceki sempozyumda Nailin sylediklerini bilsinler ve o temelde tartsnlar diye. * Kapital evirisini Almancadan dzeltip tamamlamas bir bakma Nailin opus magnumudur. Ama Das Kapital ve evirisi ayn zamanda ak denizlere almadan, bilinen sahillerde oyalanmann da bir aracdr Nailde kanmca. Yani dnya apnda devrimin temel teorik ve politik sorunlarndan ve Trkiyede de demokratik grevleri ve zellikle ulus sorununu gndeme almaktan kamann bilinen emniyetli sularda yanl bir eyler yapmaktan korkarak zaman doldurmann da bir aracdr. Bardan yars dolu olarak, en azndan Marksizme bal kald, Marksn temel eserini Trkeye kazandrd. Keke herkes bunun yzde birini yapsa da denilebilir. Ama bardan yars bo olarak, gereklik somuttur, her durum iin geerli bir doru yoktur, Marksizm bir eylem klavuzudur, Trkiyede demokratik grevleri snf veya kapitalizm diyerek ne karmamak ve tartmamak; dnyadaki temel programatik sorunlar yeniden tanmlamak ve tartmaktan uzak durmak somutta kendi zddna dner; Marksizmin nesnel inkr anlamna gelir de denebilir. Bunlarn ikisi de dorudur Nail bunlarn ikisidir de. Ama bu sadece Nailin karlat bir sorun deildir. ok deer verdiim bir Krt sosyalisti arkadam, pozisyonu kendisini en tutucu Krt milliyetileriyle yan yana getirince, onlarn kabul edemeyecei Ermeni katliamnda Krtlerin rol zerinde younlamtr rnein. Onun Kapital evirisi de Ermeni katliam konusuydu. Tpk Nailin Kapital evirisi gibi ve sonunda iyi bir eser karm oluyordu. Bu orak memlekette bu bile ok byk bir iti ve kmsenemezdi. Bir bakas kendini felsefe ve sanat alanna vakfederek benzer bir snak buluyor. * Ama bu orak lkede, bu orak iklimde, ikiye, bo vermilie, komplo teorilerine, ezoterie vs. snmann egemen olduu bu dnyada, yanl bir eyler yapmaktan ekinerek Kapital evirisine snmak bile kysna pek ulalamayan bir dzey, bir topya, bir rnek olarak kalmaktadr.
66

Sevgili Nail, seni tanm olduum iin kendimi ok ansl gryorum. Ama seninle yeterince yakn ve youn bir ilikim olmad iin de ok anssz. Demir Kkaydn 29 Nisan 2013 Pazartesi

Kvlcml Sempozyumu'ndan sonra Rasih Nuri leri, Vedat Trkali ve Sevim Belli ile ayn karede

67

Cigulinin Kardei Altonal Hemehrim Marin Vasilevin Ansna

Cigulinin Kardeinin ldn evvelki gn bir toplantda rendim. Adnn Marin Vasilev olduunu da. O bizler iin hep Cigulinin Kardei idi. Almanlar iin ad Marin Vasilevmi. Muhtemelen gerek ad ise, bir Mslman adyd ve herkes iin bilinmez kalacak. Cigulinin Kardei, Cigulinin kardei deildi ama ok yakn bir akrabasyd. Bir keresinde sylemiti ama unuttum. Zaten fizii bu yaknln en byk kantyd. Ad da muhtemelen Marin Vasilev deildi. Marin Vasilev, muhtemelen Bulgar hkmetinin Bulgar isimleri verme ve zorla Bulgarlatrma dneminde verdii isimdi. nk Ciguli, yllar nce kendisiyle yaplm bir syleide yle diyor: Yok hocam, Roman ne demek? Ben burada duydum bu szleri. Gerekleri konualm, ben Doum Gnnde alarken Roman deilim. Romanca iki laf bilmiyorum. Annem babam Mslman Trk. Adlar, yerleri belli Haskova'da. Biz be kardeiz, aabeyim brahim kalpten rahmetli oldu. Babam Hseyin rahmetli Haskova'da hamald. Annem de fabrikalarda sprgecilik yapard, ar ilerde alrd. Ben kkten beri dnlerde kazandm paralarla kardelerimi okuttum, ok yardm ettim onlara. Bulgarlar zorla admz deitirdiklerinde bana Ahmet yerine Angel Yordanov Popov adn verdiler. Ama artk yok byle ey, herkes istedii ad alr. Haskova'da beni Ahmet diye kimse bilmez, Ciguli dersen bebek bile benim eve getirir seni. Marin Vasilev ad da Cigulinin Kardeine byle sonradan, devlet zoruyla verilmi bir ad olabilir. O da Almanlar iin daha kabul edilebilir ve bildik olduundan onlar iin bu ad kullanm da olabilir. nk Marin Vasilev Trke konuurdu. Btn balkan lkelerinde ingeneler Trke bilir ve aralarnda genellikle Trke konuurlar. Sorulduunda da Trk (veya Mslman) olduklarn sylerler. Bu onlara belli bir korunma da salar. Zaten bu nedenle yle derler. Ne de olsa Trkiye bir devlettir. Eskiden oralara egemen olmu bir devletin devamcs olduu iddiasndaki bir devlet. simsiz ve kimliksiz bir Roman veya ingene olmaktan daha iyidir. Ya da en azndan byle olmas umulur. Ezilen aznlklarn, binlerce savunma mekanizmasndan biridir bu. Cigulinin Angel Yordanov Popov mu, Ahmet mi olduunu nasl kimse bilmiyorduysa ve bu bu kimseyi nasl ilgilendirmediyse, Cigulinin Kardeinin bilmediimiz Mslman ismini
68

veya Marin Vasilev olduunu neredeyse kimse bilmiyordu ve bu kimseyi ilgilendirmiyordu. O Altonann Trkiyelileri iin Cigulinin Kardei; Almanlar iin o Altonann adeta maskotu ve akordeonunun sesiyle Altona resminin ayrlmaz bir paras olmu Akordeon alan Adamyd. O resim artk sesini kaybetti. Resimlerin sesi olur mu? Olur. Bir yerden geerken hep ayn sesi duyarsanz, artk o ses ile o yerin grnts arasnda kopmaz bir ba oluur. Hatta koku ile de byledir bu. Resimlerin sesi gibi kokusu da olur eer orada hep o koku varsa. O Altonallarn tanmak isteyip de bir trl tanamadklar, her sabah gn domadan st ielerini kapya brakan styd. Bir Altonal anne, Paula C yazm Spritzen Meydannn Akordeoncusu adl iten ve gzel yazsnda: Akordeoncu yllarca gnlk hayatma elik etti. O her geip giden gnde ve souk veya scak her havada Spritzen Meydannda ya da Mercadonun nnde alyordu. Dikkati ekecek kadar kk bir adamd, takriben 1,55 boyundayd. Bu kk adam, her zaman siyahlar giyinmi ve kafasnda bir apka ve byk bir vakarla dururdu. Gldnde eksik dilerinin boluklar grlrd. Birisi bana onan Bulgaristanl bir Roman olduunu, akordeon alarak tamam Bulgaristanda yaayan ailesini geindirdiini anlatmt. Benim gibi mzikten anlamayan bir insan bile onun akordeonunu ustaca aldn anlayabiliyordu. Gnlk hayatn kouturmacas ve stresi iinde o benim iin sakinletirici bir deimezdi ve mziiyle her zaman benim hznl yanlarma dosta dokunuyordu. Yaz akamlarnda oturma odamn penceresini atmda uzaklardan sesi gelirdi. Bazen yannda baka mzisyenler de olurdu, bir klarnet, bir gitar veya ikinci bir akordeonla ona elik eden. Bu bileimler de onun yalnz al kadar harika alarlard.

Bir Grupla alarken

69

Balangta kk kzm onun kutusuna para koymas iin yollardm. Zamanla uzaktan selamlamaya baladk. Burada olmad ve almad zamanlarda nerede yayor acaba diye sorardm kendi kendine. Ama tanmadm insanlarla konumaktan ekindiim iin soramazdm. Hergn yolumuz kesiirdi ama hibir zaman birbirimizle konumadk. Kendimi Peter Bichselsin, her gn sabah karanlnda st kapnn nne brakan stye tanmay ok isteyen ama buna cesaret edemeyen ve beni ocukluunda epey dndren bayan Blumu gibi hissediyordum. Sonra birgn akordeoncu yok oldu. Dier Romalar gibi srlm olabileceini dnp dertleniyordum. O zamanlar Hamburg Senatosunun Dou Avrupal Romanlarn srlmesine katlmak gerektiini syledii zamanlard. Birka hafta geti. Sonra tekrar grdm. Bu sefer tm cesaretimi toplayarak onunla konutum. Ne de olsa akibetimin Bayan Blum gibi olmasn istemiyordum. Ama unu anladm ki birka kelime dnda Almanca bilmiyordu bu konumadan grlmedii dnem boyunca nerede olduunu bile karamamtm. () Bu yaz tatilden geldiimizde yine ortalkta grnmyordu. Onun bu sefer de birgn yine ortaya kacan dnyordum. Sonra mahalleden bir tandm Kalp krizinden ldn syledi. Sonra Hinz und Kuntzda hikayesini ve adnn Marin Vasilev olduunu rendim. () Gelecek hafta 17.00-19.00 arasnda her zaman ald yerde, Spritzen alannda ak ve mzikli bir anma toplants yaplacak Marin Vasilev iin. Dostlar, arkadalar ve komular ona veda edecekler diye yazyor davet metninde. ok gzel bir fikir. Hergn Spritzen Alannndan geerken Akordeonun sesinin yokluunu hissediyor ve sesini zlyorum. (Paula C, Spritzen Alannn Akordeoncusu)

Anma Konseri (nde Akordeon alan kardei)

70

Benim de Cigulinin Kardeiyle ilikim ve duygularm aa yukar aynyd. Ama farkl olarak ayn dili oknutuumuzdan anlar ve sk sk hal hatr sorardk. Bir kere bir arkadam hem onlara destek olmak hem de onlarn harika mziini dinleyip dinletmek iin bir doum gnne armt ama gelen Trkiyeli misafirlerin ou, Marin ve arkadann da deerini bilip anlamamlar, birka ark aldktan sonra susturmular ve bizi nefis bir mzik ziyafetinden mahrum brakmlard. Onlarn gznde o bir sokak algcs, belki dilenciden biraz daha stte bir yerlerde alt tabakadan bir insand. Marin harika bir akordeon virtzyd. Her trl mzii alard. Caz, Bles, Tango, Dou Avrupa, Yunan, Trk. Bilmediini de almas iin iki kez dinlemesi yeterdi. ok gzel ve yank, ok geni bir aral olan ok gzel bir sesi de vard. ok sylemezdi ama bazan, kimbilir belki de memleketini zler, efkarlanr, Balkan havalar sylerdi. Gizlice byle syledii anlara denk gelmeyi beklerdim. Rastladm m da hi belli etmeden, ne kadar acele iim olursa olsun durur dinlerdim. Kimbilir belki kklerim Balkanlarda olduundan, kck bir ocukken babaannemden duyduum seslerin tnsn hatrlattndan, ok etkilenirdim. ok isterdim onu alarken kaydetmeyi. Bir keresinde uzaktan bir grupla alarken utanarak gizlice kaydetmitim. Ama bunu yapmak iin izin istemeye bile cesaret edememitim. Acaba krlr m diyerek? Bu seslerin, bu tnlarn uzayn sar boluklarnda bir daha hi duyulmadan kaybolmasna gnlm raz olmazd. Keke bu ilerden anlayan birileri bunu yapsa diye dnrdm. (Maalesef o gizli yaptm kaytlar artk yok. Silinmi) lmeden nce en son bir kalp krizi geirmi. Hastahaneye kaldrlm. Doktor hastahanede kalmasn sylemi. Sigortasz olduu iin masraf kar deyemem diye hastahanede kalmam. Bir sre sonra da yolda giderken yeni bir kriz geirince bu sefer hasahaneye bile yetitirilemeden, dt yerde btn mdahalelere ramen kurtarlamam. Altonallar mzikten anlarlar. yi bir mzik grubu gelip de arda almaya balaynca, hemen etraf dolar, kk bir konser salonuna dnr sokak. Gen anneler veya babalar, ocuklarnn eline para verip, mzisyenin kutusuna atmaya yollarlar. Bylece kck tay tay yryen ocuklarn bile mzik ve ona deer verme konusunda eitirler. O kk ocuklar bazan hi kimseye aldrmadan, orta bolukta mziin ritmine uyup oynamaya alrlar. ok gzel, scak, sevgi ve mzik dolu bir ortam oluur. Altona byk bir ehrin ortasnda bir ky gibidir. Herey tandktr, herkesin bir ekilde birbirine gz ainal vardr. bilinmez, yabanc, anomim bir ortamda deil; bildik bir ortamda, mahallesinde, kynde hisseder insan kendini. Ama insanlar, eer baka vesilelerle tanmamlarsa, birbirlerine bir yabancya gsterilen mesafe ve saygyla davranmaya, rahatsz etmemeye zen gsterirler. Geenlerde bir yazar, uygarlk (ya da buna ehirlilik de diyebiliriz) nc ahsn ya da tanmadnn tanmadnn hakkna saygdr diye yazmt. Altonada birbirine aina olanlarn birbirine yabanc gibi davrand, bir kydeki sehir havas vardr, ilgin bir alamdr; stanbuldaki gibi ehirdeki bir ky deildir. Bu alamn benzeri eski stanbulun Hristiyan ve Mslman kark mahallelerinde olurdu.
71

Sanrm Marini Altonaya balayan buydu. Marin alarken bir konser salonuna dnmyordu etraf. Bu onun mziine deer verilmediinden deil. Aksine herkez gizlice onun mziinin bildik sesleriniyle karlacandan emin olduu iin, artk Altonann bir paras, bizden biri olduu iin, aina olunduu iin, zel alklarn muhatab deildi. Ama Altonallarn sesiz ve grnmez koruyuculuunu hissediyor olmalyd. nk bunca yl iinde Altonadan birok mzisyen geldi geti ama o hep kald. Marin biraz da salk gibi deeri yokluunda anlalanlardand. stanbul ve Kadky; zmir ve Karyaka ne ise biraz da Hamburg ve Altona da yledir. Artk Hamburgun bir parasdr. Ama hala kendi kiiliini ve kimliini koruyan, baka bir ruhu olan bir paras. Hamburg su seviyesinde suyun yanndadr. Altona yksektedir. Hamburg daha kapitalizm ncesi alarda Yahudileri kouturup ve srerken, o srlen Yahudiler Altonaya yerlemilerdir. Hamburgtan Altonaya gei olan yolun ad Byk zgrlktr. Altonaya gei bir zgrle gei saylmtr. Sanayi Devrimi ile birlikte Altona bir ii ve fabrika semtine dnr. Sosyal Demokrat ve Komnist partilerin gelenei yerleir. Sigara fabrikalarnda, iin yeknesakl nedeniyle iiler aralarndan birinin iini yaparlar ve onu kitap ve gazete okumakla grevlendirirler. Bir zamanlarn bu sigara fabrikalarnn entelektel iilerinin bile bir gelenei hissedilir sanki havada. Faizm hibir zaman tam ele geirememitir Altonay, en ge ve g den yerlerden biridir. Sava sonrasnda yabanc iiler doldurur Altonann fabrikalarn ve evlerini. 68le birlikte renciler, aydnlar da. Bylece eski zgrlk ve kozmopolit gelenek srer. Son yllarda geliri iyi medya alanlar akn ettilerse de btn dnyada olduu gibi, Altona onlarn saldrsna kar kendini savundu ve onlar da yava yava zmsedi ve zmsyor. Fatih Akn, Altonaldr. Onun filimlerine yansr Altonann btn bu ruhu. Altona zerine bir film yapmaktan Altonann atmosferini bozar, birden onu ilgi merkezi haline getirip ticarilemesine yol aar diye korktuunu duymutum. Ne derece dorudur bilmiyorum ama gerek olabilir; Altonann sessiz ve koruyucu dayanmasdr bu. te Altonallar iin Marin de bir para Altonayd. Sessizce benimsenmiti. Bu kk adam da orada belli ki kendini daha korunmu ve rahat hissediyordu. Ve Altonallar, ldnde, onu yine bir sokak konseriyle, Evsiz Barkszlarn gazetesindeki yaz ve denemeleriyle andlar. (Konser urada izlenebilir: http://videostaringa.com/gedenkfeier-fur-marin-vasilev-vid_K8YZG3Y8rs.html ve http://videostaringa.com/gedenkfeier-fur-marin-vasilev-vidAxuLglMebSE.html ) * Cigulinin Kardeini ilk nasl tandm? Avrupaya srgne geldiim yllarda sokaklarda genellikle Latin Amerikallar alard. nti llimaninin veya benzerlerinin paralar. Tabii genellikle de El condor pasa. Sanrm
72

ilideki darbeden kap burada ekmek paras peine denlerdi ou. Tabii Alman Sokak mzisyenleri veya bazan geici olarak bir araya gelen gruplar. O zamanlar yabanc genler arasnda robot dans yaygnd. Bir de sk sk bu grlrd. Sonra Sovyetler ve Dou Avrupann k geldi. Senfoni orkestralarnn veya operalarn birinci snf sanatlar bat Avrupann sehirlerinin sokaklarn doldurmaya baladlar kuru kazanp ekmek paralan karabilmek ve ailelerine be kuru gtrebilmek iin. Kimi akll giriimciler bu sokaa dm ok deerli sanatlar alp ucuza altrp, birinci snf programlar yaparak epey karlar ettiler. Ama yava yava o sokaa dm sanatlar da ilikileri ve insanlar tanyp biraz toparlanarak sokaklardan kurtuldular. Daha sonra daha kenar blgelerin sanatlar onlarn boaltt yerleri oldurmaya balad. Balkanlarn ingeleri gelmeye balad. Bunlardan Koani gibi gruplar oluturanlar da sk sk konserler vermeye geliyorlard. Onlar Moollar izledi. En son, Moolistandan gelen, ayn anda birka sesin grtlaktan karld, Tibetteki budist rahiplerin de kulland bambaka bir mzik trn yapanlar grlyordu. Bu mzik tryle ilk kez Cengiz Blues diye bir filmde karlamtm. Allah Allah, Cengiz ile Bulesun ne ilikisi olabilir diye meraktan gitmiim. Nefis bir yar belgesel film grmtm. Sovyetlerdeki Tuva blgesinde yaygn bir mzik tr ve bu alandaki bir byk sanat ile New Yorklu siyah bir Blues arkcsn anlatyordu. ok sonra Moolistan ya da yakn blgelerden benzer mzikleri yapan gruplar Avrupa sokaklarna gelmeye balamt. O aralar CDde kaplad yerden on misli kk bir alana sktrlabilen ve insan kula hissetmedii iin iitilen mzikte bir kalite kayb da olmayan mp3 denen yntemle mzii sktrma yntemleri gelitirildi. Yine ayn sralar internet ve kitlesel kullanm yaygnlamaya balamt. Ve bu arada Napster diye bir program yaylm, eldeki mzikleri dijitalize edip sktrp mp3 yaparak bakalaryla paylama ve bakalarnn mziklerini indirme olana ortaya kmt. O alkla yirmidrt saat mzik indiriyor, oaltp arkadalara veriyor, indirdiklerimi de geceleri takside alrken srekli dinliyordum. nmde yapyani ufuklar ald iin de srekli mzik indiriyor, indirdiim hereyi dinlemek hi bilmediim lezzetleri tatmak istiyordum. Dnyann drt bir yanndan hi bilmediimiz, duymadmz mzikleri istediimiz zamanda ve yerde istediimiz kadar dinleme olana ortaya kmt. te internetin, mp3lerin yaygnlat; birinci kuak Rus veya Dou Avrupal sanatlarn yava yava sokaklardan ekilip, yerlerini yeni gelenlere brakmaya balad zamanlarda, sanrm doksanlarn sonu ve iki binlerin ba olmal, Cigulinin Kardei (ki o zamanlar bu ad da yoktu ve kimse onun varlna dikkat etmiyordu muhtemelen) nce bir kemanc ile birlikte ara sra Altonada almaya balad. Tabii hasta bir dinleyici olarak mzik, hele balkanlarn mzii olunca hemen dikkatimi ekti. O dnemde bir de bir baka kemanc daha vard daha sk Altonada grdm. Chagalln resimlerinden km gibiydi: O kadar benziyordu. Bir parma eksik bir kemancyd. Bir sre sonra kk akordeoncu adam ve birlikte ald kemanc partneri daha sk
73

grlmeye baland. Sonra sanrm ayrldlar ve ayr ayr almaya baladlar. Arada zaman zaman birlikte aldklar da oluyordu. Sonra kemanc olan hi grlmez oldu. Belki vefat etti, belki memleketine gitti, belki baka yerlerde almaya. Bizim k akordeoncu giderek daha fazla Altonada grlmeye baland. Bir sre sonra Altonadan baka yerde almyordu artk. Bir yerde yarm saatten fazla almak yasak olduundan, yarm saat alar, sonra ara verir bir sigara yakar baka bir yere geer, sigarasn itikten sonra yeni yerinde almaya balard. Ama btn bunlar hepsi Altonann kk alveri alannda olurdu. Yllar byle geti ve bir sre sonra dkkanlar da, yoldan gelip geen altonallar da bu kendi kk ama mzii byk sanaty benimsediler. O sralar yava yava aramzda onun Cigulinin Kardei olduuna dair szler duyulmaya baland. O zamanlar Trkiyeye gidemediimden Ciguliyi bilmiyordum. Adn duymutum ama o piyasay doldurmu, pespaye bepara etmez szde mzisyenlerden; zel sava dneminin o korkun rynn bir ifadesi mzisyenlerden biri olmal diye dnyordum. Cigulinin kardei olduunu duyunca, iimden, eer karde iseler herhaldei Ciguli de bizim kk ve apkal Altonal akordeoncumuz gibi harika bir mzisyendir, Adam ne yapsn? Ekmek paras iin oralarda aklabanlk yapyordur, milletin istedii arklar bu arsz ve grgszlere sylyordur diye dndm hatrlyorum. Pek de yanlmamm. imdi Marin iin nternette aratrma yaptmda, Cigulinin mziini kefettim, mithi bir mzisyen ve hele sesi. Baz syleilerini okudum. rmenin bir kurban olmu belli ki. Cigulinin deerini zerrece anlamamlar. Marin, Cigulinin Kardei Altonada alarken belki dil bilmedii iin Almanlarla konuup onlara derdini anlatamyordu ama Altonallar onun mziinin dilini anlyorlard. Trkiyedekiler ise belki Cigulinin dilini anlyorlard ama onun mziinin ve kalbinin dilini anlamaktan uzak kendilerine hayran budalalard. Gle gle Marin, gle gle Cigulinin Kardei, isimsiz ingene. Altonann ftr apkal kk akordeoncusu, hemehrim. Kk Dev Mzisyen. Selamn, akordeonun sesini zlyorum. Sanki hep kp gelecek ve tekrar almaya balayacakmsn gibi bir duyguyla geiyorum her gn aldn yerlerden. Demir Kkaydn 20 Ekim 2013 Pazar

Ek not: Ayrca Bir ara Balkan Karavan diye bir grup kurmular kendi aralarnda. Ama srdrememiler. nk provaya zaman ayramyormu almaktan. Bu grubun birka paras urada dinlenebilir:

74

https://myspace.com/balkancaravan/music/songs

Balkan Karavan Yarm kalm bir giriim

75