You are on page 1of 649

FZKSEL METALURJ

Do. Dr. Erdal ELK


Blmler
1. Fazlar
2. Atom Boluklar
3. Difuzyon
4. Yzeyler ve Arayzeyler
5. ekirdekleme (Nucleation)
6. Deformasyon ve Yeniden Kristalleme
7. Kat zeltilerden kelme
8. Dengesel zeltilerin Difuzyon Kontroll Bymesi
9. Martenzitik Dnmler


Blm 1. Fazlar
1. Temel tanmlar
2. Fazlarn termodinamii
3. ki faz arasndaki denge
4. Alam sistemlerinde fazlarn says
-Tek bileenli sistemler
5. Faz dnmlerin itici g (driving force)
6. ki bileenli sistemler
-Tek fazl ikili (binary) sistemler
-ki faz ieren iki bileenli sistemler
7. Ksmi molal serbest enerjilerin grafiksel olarak belirlenmesi

Temel Tanmlar
Faz maddenin makroskobik olarak homojen
ktlesidir.
rnek:
-Metal kristalleri,
-Amorf metaller,
-Kat eriyik zeltileri,
-Kat bileikler
Temel Tanmlar
Kararl
scaklk
aral (
o
C)
Hal Faz Gsterilii
2740
1539-2740
1400-1539
910-1400
910
Gaz
Sv
Kat
Kat
Kat
Gaz
Sv
HMK
YMK
HMK
gaz
sv



Tablo 1.1. Fenin polimorfik davran
Temel Tanmlar
Fe-C faz
diagram
Fazlarn Termodinamii
Termodinamik deikenler malzemelerin
zelliklerini kuvvetli bir ekilde etkiler. Bu
deikenler; scaklk (T), basn (P), hacim (V),
entalpi (H), entropi (S) ve serbest enerji (F) dir.
Faz dnmleri bir alamdaki (sistemdeki)
bir yada daha fazla fazn yeni bir faza
dnmesidir.

Fazlarn Termodinamii
Faz dnmn oluumundaki ana neden;
balang durumundaki alam son duruma
gre daha az kararl olmasndan
kaynaklanmaktadr. Bu nedenle kararllk
bilinmeli ve llmelidir.
Fazn kararlln termodinamik cevaplar.
P, T sabit oluan faz dnm kararll F ile
belirlenir.
Fazlarn Termodinamii
Gibbs serbest enerjisi
F=H-TS
F=cal/mol, H=cal/mol, T=
o
C ve S=cal/mol.K
Entalpi sistemin s ieriinin bir lm olup,
H=E+PV
olur. E=sistemin i enerjisidir. PV<< ise
H=E

Fazlarn Termodinamii
Entropi (S) sistemin dzensizliinin lsdr. Sabit P
ve Tde kapal bir sistemin dengede kararl olmas
Gibbs serbest enerji deiimin minimum deeri
almasyla mmkndr.
dF=0
olur.
Bu durumda Gibbs serbest enerji eitliinden
anlalaca gibi, en yksek kararllk durumu sistemin
dk H ve yksek S deerleri kombinasyonuna sahip
olmas sonucu oluacaktr.
Fazlarn Termodinamii
Bylece, kat fazlar dk scaklklarda kuvvetli
atomlar aras balarn ve dolasyla dk i enerji
(H)ye sahip olmalar sonucu en kararl yapdadrlar.
Yksek scaklklarda ise TS terimi nemli olur ve
atomlarn hareket serbestliinin daha fazla olduu
sv ve gaz fazlar gibi fazlar daha kararl duruma
gemektedir.
Fazlarn Termodinamii
Gibbs serbest enerji eitlii ile denge
durumu:
B dF=0 en kararl
A dF=0 blgesel kararl var.
Yani yar kararl denge.
A ve Bnin dnda dF=0
kararsz durum.
Faz dnmnde Gibbs serbest
enerji deiiminde azalma olur.
F=F
2
-F
1
<0
Faz dnmlerin hz kinetikle
bulunur.

ekil 1.1. Serbest enerji atom
dzeni ilikisi

Fazlarn Termodinamii
Bir bileenli sistemlerde (saf metal) T ve P
sabit ise V bilinir. Bu durumda F, H ve S sabit
olur.
ok bileenli sistemlerde ise T, P ile birlikte
zeltinin kompozisyonuda bilinmelidir.
F=f(T, P, n
A
, n
B
, n
C
, )
n
A
, n
B
ve n
C
A, B ve C bileenlerin mol
saylardr. l bir sistemde mol oranlar (N
A
,
N
B
ve N
C
)
Fazlarn Termodinamii
l bir sistemde mol oranlar (N
A
, N
B
ve N
C
)

C B A
B
B
n n n
n
N
+ +
=
C B A
C
C
n n n
n
N
+ +
=
C B A
A
A
n n n
n
N
+ +
=
Bu durumda N
A
+N
B
+N
C
=1
Fazlarn Termodinamii
Metalurjik proseslerde T ve P sabit ise
F=f(n
A
, n
B
, n
C
)
Her bileenin sabit T ve Pde ksmi trevleri alnrsa,




: A bileenindeki sonsuz kk bir miktarnn
deiimi ile ortaya kan serbest enerji deiimidir.
C
C
B
B
A
A
dn
n
F
dn
n
F
dn
n
F
dF
c
c
+
c
c
+
c
c
=
A
A
n
F
F
c
c
=

Fazlarn Termodinamii
Dier bileenler (B ve C) sabit ise



, ve :srasyla A, B ve C bileenlerinin
ksmi molar serbest enerjileridir. Bu durumda

A A
n
F
dn
dF
c
c
=

A
F

B
F

C
F
C C B B A A
dn F dn F dn F dF

+ + =
Fazlarn Termodinamii
Eer zeltiyi oluturmaya sfrdan balanrsa, her bir
bileenden sonsuz kk miktar dn
A
, dn
B
ve dn
C
ayn
anda ilave edilecek olursa,




olur. Yani zeltinin herhangi bir andaki bileimi son
bileime eit olur.

C
C
B
B
A
A
n
dn
n
dn
n
dn
= =
Fazlarn Termodinamii
T ve P sabitse ksmi molal serbest enerjileri (F
A
, F
B
ve F
C
) de sabit olur. ntegrasyonu
alnrsa,


olur. Bu eitliin trevi alnrsa


Enerji trevlerinin


olduu iin yukardaki eitlik



olmasyla mmkndr.


C C C C B B B B A A A A
dn F F d n dn F dF n dn F dF n dF

+ + + + + =
C C B B A A
dn F dn F dn F dF

+ + =

+ + =
C C B B A A
F n F n F n F
0 = + +

C C B B A A
F d n dF n dF n
ki Faz Arasndaki Denge
Denge halindeki iki bileenli
(binary) sistemlerde iki o ve |
fazlarn toplam serbest enerjileri




dn
A
kadar Ay odan |ya transfer edelim. Sonuta onn
serbest enerjisi azalacak, |nn ki artacaktr. Sistemdeki toplam
serbest enerji deiimi

+ =
o o o o o
B B A A
F n F n F

+ =
| | | | |
B B A A
F n F n F

|
o+|
ki Faz Arasndaki Denge
Sistemdeki toplam serbest enerji deiimi



ki faz dengede ise, iki fazn serbest enerjileri
minimum olduu ve sistem iinde ok az bir
miktar serbest enerji deiiminde bunun
sonucu sfr olmas gerekir.

A A A
dn F F dF

= ) (
o |
) ( ) (
A A A
dn F dn F dF dF dF

+ = + =
| | o
ki Faz Arasndaki Denge
Bu durumda


dn
A
=0 olduundan


olur. Ayn ekilde


yazlabilir.

0 ) ( = =

A A A
dn F F dF
o |

=
o |
A A
F F

=
o |
B B
F F
ki Faz Arasndaki Denge
M bileenli ve fazl ok bileenli bir sistemde
bileenlerin ksmi molar serbest enerjileri btn
fazlarda ayn kalacaktr.
_
...
| o
A A A A
F F F F = = = =

_
...
| o
B B B B
F F F F = = = =

_
...
| o
M M M M
F F F F = = = =

Alam sistemlerinde fazlarn says
1) Tek bileenli sistemler
-Faz dnmlerin itici g (driving force)
2) ki bileenli sistemler
-Tek Fazl kili Sistemler
-ki Faz eren ki Bileenli Sistemler

Tek Bileenli Sistemler
Tek bileenli bir sistemde faz
dnm oluan artlar
allotropik faz dnm
gsteren saf Snda
inceleyelim.
Saf Sn
faz (Beyaz Sn) faz (Gri
Sn)
: HM tetragonal
: Elmas kbik (krlgan)


ekil 1.2. Beyaz ve gri Snn spesifik
slarn scaklkla deiimi
Tek Bileenli Sistemler
faz 13.2
o
Cnin altnda
kararldr. dnmnde
hacim genlemesi % 27 olup, bu
denli genleme metalin
paralanmasna neden olur.
Buradan her iki fazn serbest
enerjileri scakln fonksiyonu
olarak bulunabilir.
F=H-TS
H ve S bulabilmek iin c
p
den
yararlanlr.
zgl s bir maddenin
scakln artrmak iin gerekli
olan enerji (Joule) olarak s
miktardr.
ekil 1.3.a. Cpnin scaklkla deiimi
Tek Bileenli Sistemler
Sabit basnta dnml
(reversible) proseslerde sistem ile
evresi arasndaki s al-verii
sistemin entalpi deiimine eittir.
q=dH
Bir mol madde iin spesifik s
q=c
p
dT
ise
dH=c
p
dT
Mutlak sfr scaklndaki entalpi
H
o
dr. Herhangi bir scaklktaki
entalpi




ekil 1.3.b. Entalpinin (H) scaklkla
deiimi
dT c H H
T
p o
}
+ =
0
Tek Bileenli Sistemler
Benzer ekilde (ekil 1.3.b) H-
T erisinin eimi C
p
yi verir.
dS=dq/T=(c
p
dT)/T
Sistemin mutlak sfr
derecedeki entropisi S
o
ise
herhangi bir T scaklndaki
entropisi


Latis titreimi yoksa S
o
=0


ekil 1.3.c. Entropinin (S) scaklkla
deiimi
}
+ =
T
p
o
T
dT c
S S
0
}
=
T
p
T
dT c
S
0
Tek Bileenli Sistemler
Bu ekilde ve fazlar
iin serbest enerji
(P=sabit)




} }
+ =
T T
p
p
T
dT c
T dT c H F
0 0
0
o
o o
o
} }
+ =
T T
p
p
T
dT c
T dT c H F
0 0
0
|
| |
|
ekil 1.3.d. Serbest enerjinin (F)
scaklkla deiimi
Tek Bileenli Sistemler
Beyaz ve gri Sn iin
yaplan hesaplamalar
sonucu (ekil 1.4)
T=286.2 K ise F

=F


T<286.2 K ise F

<F

T>286.2 K ise F

>F


T artarsa F der.
(T 1/F)


ekil 1.4. Beyaz ve gri Sn iin serbest
enerjinin (F) scaklkla deiimi
Tek Bileenli Sistemler
Serbest enerjiler
arasndaki fark (ekil 1.5)
F=F

-F


F=H-TS

} }
+ = A
T T
p o p
dT c H dT c H H
0 0
0
o o | |
} }
= A
T T
p p
T
dT c
T
T
dT c
T S T
0 0
o |
ekil 1.5. ki kalay faz iin F, H ve
TS arasndaki ilikiler
Tek Bileenli Sistemler
Dnm scakl 13.2
o
C (286.2 K)de
H=TS olur ve F=0 olur.
Genel olarak kararl yksek scaklk fazlar
HMK kristal yapsna sahip fazlar, dk
scaklk fazlar ise YMK ve SPH gibi paket
dzenine sahip kristal yapl fazlardr.

Faz Dnmlerin tici G
Faz dnmleri sonucu fazlarn
serbest enerjileri arasndaki fark
sv metal T
m
altnda T kadar
soutulduunda katlamaya balar.
Bu katlama F kadar azalmaya
neden olur.
T scaklnda sv ve kat fazlarn
serbest enerjileri
F
L
=H
L
-TS
L

F
S
=H
S
-TS
S
ise


F=H-TS

H=H
L
-H
S
ve S=S
L
-S
S
olur.


ekil 1.6. Ergime scaklna yakn bir
scaklkta kat (S) ve sv (L) fazlar
arasndaki F.
Faz Dnmlerin tici G
Denge durumunda F=0 ise

F=H-T
m
S
S=H/T
m
=L/T
m

L: Katy svya veya svy katya dntrmek iin
gerekli olan gizli sdr.
Yukardaki eitliklerden

( )
m
m
m
T
T T L
T
L
L F

= = A
m
T
T L
F
A
= A
ki Bileenli Sistemler
1) Tek Fazl kili Sistemler
2) ki Faz eren ki Bileenli Sistemler

Tek Fazl kili (Binary) Sistemler
Bileim farkll olan bir kat eriyikte atomlar
difuzyon ile bileim farklln giderici ve
homojen bir yap oluturucu ynde hareket
ederler.
Bunun termodinamik nedenleri inceleyelim.
Sabit P ve Tde n
A
mol bileen A ve n
B
mol
bileen Bnin oluturduu bir kat eriyiin
toplam serbest enerjisi (F):



+ =
B B A A
F n F n F
Tek Fazl kili (Binary) Sistemler
Bir mol iin serbest enerjisi ise





+ =
B B A A
F N F N F
B A
A
A
n n
n
N
+
=
B A
B
B
n n
n
N
+
=
Tek Fazl kili (Binary) Sistemler
Ksmi molal serbest enerjiler ve



Bir mol iin serbest enerji bants tekrar yazldnda


elde edilir.

A
F

B
F
A
o
A A
a RT F F ln + =

B
o
B B
a RT F F ln + =

( )
B B A A B B A A
a N a N RT F N F N F ln ln + + + =

Tek Fazl kili (Binary) Sistemler
deal bir zelti ile allrsa, a
A
=N
A
ve a
B
=N
B

olduundan dolay zeltinin serbest enerjisi


eklini alr. terimi birbirleriyle karmayan
iki bileen toplam enerjisidir.
ise sistemdeki karmn entropisinin
zeltinin serbest enerjisine katksdr. Buda scaklkla
doru orantldr.

( )
B B A A B B A A
N N N N RT F N F N F ln ln + + + =

o
B B
o
A A
F N F N +
( )
B B A A
N N N N RT ln ln +
Tek Fazl kili (Binary) Sistemler
deal bir zeltinin
serbest enerjisinin
bileimine bal
olarak deitiini
gsterelim. (ekil
1.7)
ekil 1.7. A ve B elementlerinin
varsaymsal serbest enerjilerinin
mutlak scakla bal olarak deiimi
Tek Fazl kili (Binary) Sistemler
Karm entropisi
iermeyen
zeltinin serbest
enerjisi (ekil 1.8)

B A
o
B B
o
A A
N N F N F N 2000 1500 + = +
ekil 1.8. A ve B elementlerin ideal
zeltisinin varsaymsal serbest
enerjisi.
Tek Fazl kili (Binary) Sistemler
zeltinin entropisi


500 K iin Tablo 1.2deki
deerlere gre hesaplanr.
N
A
=N
B
=0.5 ve 500 K deki serbest
enerjileri 1750 cal/mol.
b noktasnda 1060 cal/mol olur.
Bu durumda entropi katks
1750-1060=690 cal/mol olur. Bu
nedenle 690 cal/mol A ve B
elementlerinin birbiri iine
difuzyon etmeleri ve homojen
zelti oluturmalar iin itici g
oluturulur.
( )
B B A A
N N N N RT ln ln +
ki Faz eren ki Bileenli Sistemler
ki bileenli iki faz ieren bir sistem ele alnrsa,


n
A
+n
B
=0 iin blnrse


olur.

0
_
= +

B B A A
F d n F d n
0
_
= +

B B A A
F d N F d N
ki Faz eren ki Bileenli Sistemler
Bu eitlik snrlayc eitlikleri oluturur.
faz iin
faz iin
Cu ve Ag elementlerinden eit miktarlarda ergiyerek
oluturduklar bir alam 779
o
C stlp soutulursa,
her bir fazn kimyasal bileimi
faz iin N
Ag
=0.86 ve N
Cu
=0.14
faz iin N
Ag
=0.05 ve N
Cu
=0.95
0
_
= +

B B A A
F d N F d N
o o
0
_
= +

B B A A
F d N F d N
| |
ki Faz eren ki Bileenli Sistemler
Snrlayc eitliklerde yerine koyalm.
ise
ise
Bu durumda

veya olur.


0 14 . 0 86 . 0
_
= +

Cu Ag
F d F d
_
14 . 0 86 . 0
Cu Ag
F d F d =

0 95 . 0 05 . 0
_
= +

Cu Ag
F d F d
_
95 . 0 05 . 0
Cu Ag
F d F d =

_
_
_
_
95 . 0
14 . 0
05 . 0
86 . 0
Cu
Cu
Ag
Ag
F d
F d
F d
F d

+
95 . 0
14 . 0
05 . 0
86 . 0

+
Ksmi Molal Serbest Enerjilerin Grafiksel
Olarak Belirlenmesi
ekil 1.8deki molal
serbest enerji erisini
tekrar izelim. N
A
=0.7
iin ksmi molal serbest
enerjilerini bulalm.
ekil 1.9. Ksmi molal serbest enerjilerin
grafiksel olarak belirlenmesi

+ =
B A A A
F N F N F ) 1 (
N N
A
= 1

+ =
B B A A
F N F N F
Ksmi Molal Serbest Enerjilerin Grafiksel
Olarak Belirlenmesi
Serbest enerji
diagramndan, sabit T ve
Pde iki bileenli
sistemlerde fazlar sabit
ve bileenlerin ksmi
serbest enerjilerinin her
iki fazda da eit olur
(ekil 1.10).

=
| o
B B
F F
ekil 1.10. Dengede olmayan iki faz

=
| o
A A
F F
Ksmi Molal Serbest Enerjilerin Grafiksel
Olarak Belirlenmesi
Dengede olan iki
fazn (ekil 1.11)
ksmi molal serbest
enerjileri




olur.

=
| o
A A
F F

=
| o
B B
F F
ekil 1.10. Dengede olan iki faz
Blm 2. Atom Boluklar
1. Metallerin termal davran
2. Spontene reaksiyonlar
3. Entropinin istatiksel mekanik anlam
4. Kristallerde atom boluklar
5. Boluk oluum nedenleri
6. Atom boluklarn analizi
7. Kristallerde boluk hareketi
8. Arayer atomlar ve ift boluklar
Metallerin Termal Davran
Metalurjik proseslerde scaklk nemlidir.
Malzemelerin termal davranlar
termodinamik ve kinetik adan
aklanmaktadr.
deal gaz denklemi
PV=nRT
P=Psi, V=hacim (in
3
), R=gaz sabiti ve n=gazn
mol says.

Metallerin Termal Davran
Enerji: Bir maddeyi oluturan btn atomlarn
kinetik ve potansiyel enerjilerin toplamdr.
Kristal yaplarda i enerjinin byk bir blm
latisdeki titreim halinde olan atomlarla olur.
Atom titreimlerin younluu scakln bir
fonksiyonudur.
Metallerin Termal Davran
Entropi: Atomlardaki dzensizliin bir ifadesidir.
Dnml (reversible) reaksiyonlar iin


S
A
: A durumundaki entropi, S
B
: B konumundaki
entropi, T: Scaklk, dQ: Sisteme ilave edilen s.
Dnmsz (irreversible) reaksiyonlar


}
= = A
B
A
A B
T
dQ
S S S
T
dQ
dS =
}
> = A
B
A
A B
T
dQ
S S S
T
dQ
dS >
Spontene Reaksiyonlar
Bir sisteme dardan herhangi bir etkileim olmadan
kendiliinden oluan reaksiyonlardr.
Spontene reaksiyonlar dnmsz reaksiyonlardr.
Reaksiyonlar itici gleri oluturur. Bu itici gn
ls Gibbs serbest enerjisidir.
F=E+PV-TS (P, T sabit ise V ihmal edilir.)
F=E-TS
Spontene Reaksiyonlar
Su-buz ikili sistemde (denge koulu iin)
F=F
2
-F
1
=(E
2
-TS
2
)-(E
1
-TS
1
)
F=E-TS


Q=Suyun donmas iin gereken s

Termodinamiin 1. kanunu ile
E=W-Q
E: enerjideki deiim,
W: Dnm yaplabilmesi iin gereken i

}
A
= = A
B
A
T
Q
T
dQ
S
Spontene Reaksiyonlar
W<< ise E=Q olur. Bu durumda


Denge artlarnda dnml bir reaksiyon
iin
F=0
olur.

0 = A A =
A
A = A Q Q
T
Q
T Q F
Spontene Reaksiyonlar
Dnmsz (irreversible) bir reaksiyonda ise


Bu durumda,
T
Q
S
A
> A
Q S T A > A

F=E-TS
Spontene Reaksiyonlar
enerji E=Q olduunda serbest enerji
F=Q-TS
TS>Q ise F (-) olur.
Bu durumda



F<O ise reaksiyon AB ynnde
F>0 ise reaksiyon BA ynnde oluur.
Serbest enerji bize spontene bir reaksiyonun olup
olmayacan belirtir.

A B B A
F F F = A

Entropinin statiksel Mekanik Anlam
ki blml bir kutuda iki deiik gaz bulunsun.




Blme kaldrldnda A ve B gazlarnn atomlar
birbirinin aksi ynnde hareket edeceklerdir.
Sonuta karm oluturur. Bu karm sabit P ve Tde
oluur.
Burada herhangi bir i yaplmasna ve s al-veriine
gerek yoktur.

Entropinin statiksel Mekanik Anlam
Dolaysyla i enerji deiimi yoktur.
dE=dQ+dW, dE=0
dF=dE-TdS ise
dF=-TdS ise dS>0.
Entropi dzensizliin ifadesidir. Blme alnca dzen bozuldu
ve entropi artt.
Dzensizlik ise Entropi .
Entrpinin matematiksel ifadesi


P:Durumun probabilitesi, k=Boltzman sabiti (1.38x10
-16
erg/K).





P k S
e
log =
Entropinin statiksel Mekanik Anlam
A ve Bnin karmn entropi deiimi



S
1
:Gazlarn karmam haldeki entropisi
S
2
:Gazlarn karm haldeki entropisi
P
1
:Gazlarn karmam hal olasl
P
2
:Gazlarn karm hal olasl
P
1
hesaplayalm.
V
A
:A gaz atomlarnn balang durumunda kaplad hacim
V
B
:B gaz atomlarnn balang durumunda kaplad hacim
V:Kutunun toplam hacmi
1
2
1 2 1 2
log log log
P
P
k P k P k S S S
e e e
= = = A
Entropinin statiksel Mekanik Anlam
A atomun V
A
ksmnda (V
A
/V) bulunma
olasl;
kinci bir faz A atomu sisteme ilave edilirse A
atomunun V
A
ksmnda bulunma olasl
(V
A
/V)x(V
A
/V) olur.
n
A
A gaznn atomlarnn toplam says ise tm
n
A
atomlarn kutunun V
A
ksmnda bulunma
olasl olur.
( )
n
A
A
V V /
Entropinin statiksel Mekanik Anlam
Benzer ekilde B atomu ilavesiyle bu atomu
kutunun V
B
ksmnda bulunma olasl (V
B
/V)
olur.
n
B
saysndaki B atomlarnn tmnn V
B

ksmnda bulunma olasl olur.
Sonu olarak, tm A gaz atomlarnn V
A
da ve
ayn zamanda tm B atomlarnnda V
A
de
bulunma olasl;


( )
n
B
B
V V /
( ) ( )
B B
n
B
n
A
V V V V P / /
1
=
Entropinin statiksel Mekanik Anlam
Gaz birbirine tamamen karp homojen bir
yap oluturma olasl ok yksek ve 1 kabul
edilebilir. P
2
=1. Boltzman eitliinde

1
1
log
P
k S
e
= A
B A B B A
n
B
n
A
e
n
A
e
n
B
n
A
e
V
V
k
V
V
k
V
V
k
V
V
V
V
k S
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
= A log log log log
B A
n
B
B
n
A
e A
V
V
kn
V
V
kn S
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
= A log
Entropinin statiksel Mekanik Anlam
deal gaz iin ayn scaklk ve sabit basnta kapladklar hacim atom saylar
ile orantldr.


n: A ve B atomlarnn toplam saysdr.
n
A
/n ve n
B
/n srasyla sistemdeki A ve B elementlerinin kimyasal
bileimleridir. (C ile gsterilir.)


Bu durumda karm entropisi kimyasal bileimlerin fonksiyonu olarak ifade
edilebilir.
) 1 ( log log C
n
n
kn C
n
n
kn S
e
B
e
A

|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
= A
) 1 ( log ) 1 ( log C C kn C knC S
e e
= A
V
V
n
n
A A
=
V
V
n
n
B B
=
) 1 ( C
V
V
n
n
B B
= =
C
V
V
n
n
A A
= =
Entropinin statiksel Mekanik Anlam
Boltzman sabitinde bir atom iin gaz sabitidir.


R:deal gaz sabiti (1.897 cal/mol)
N:Avagadro says
kn=kN=R
Sonu olarak entropi eitliinin son hali


)] 1 ( log ) 1 ( log [ C C kn C C R S
e e
= A
N
R
k =
Kristallerde atom boluklar
Atom boluklar metaldeki hatalardandr.
Kusursuz bir kristalde latisdeki tm blgeler
atomlar tarafndan igal edilmektedir.
Dolaysyla boluk bulunmaz.
Kusursuz bir latisdeki herhangi bir kaynaktan
bir boluk oluturduunda boluk kararl hale
gelir. Bu boluk yeni boluklarn olumasna
neden olur.
Kristallerde atom boluklar
Kristallerdeki difuzyon olay, atom boluklarn kristal
kafes iinde bir konumdan dier bir konuma
hareketleri sonucu oluur (ekil 2.1).






ekil 2.1. Bir kristal iinde boluun hareketi
Kristallerde atom boluklar
Bu trden boluklar mhendislik olarak istenir. Atom
boluu olmazsa, malzemelere plastik ekil vermek
imkansz olur. Ayrca, boluk oluturmada Fe, Ti ve Ni
gibi metallere C, N ve B katlr. Malzemelerde bu
boluu amak iin enerji duvarnn almas gerekir.
Bu enerji kristal iindeki atomlarn termal titreimleri
tarafndan oluturulur. T artarsa atom titreimlerin
younluuda artar. Bu durumda enerji duvar alr.
Atom boluklarn hareketleri yksek scaklklarda
daha hzl olup, difuzyon hz artan scaklklarda artar.
Boluk oluum nedenleri
Yksek scaktan hzl bir soutma yapda
atom boluklarn oluturur (keltme
sertlemesi).
Metal aluminatlar (NiAl, CoAl ve FeAl)
stokiometrik dengeden saptklar anda latiste
ilave boluklar oluur.
Bir metalin yksek enerjili nkleer partikller
ile bombardmana tabi tutulmasyla oluur
(Arayer boluu).
Boluk oluum nedenleri
Plastik deformasyonda dislokasyonlarn
kesiimi dislokasyon izgilerinde retilen
joglarda nokta hatalar oluur.
Zn, Cu, Mg ve Ni gibi metallerin
oksidasyonu latis iine atom boluu
nfuzu ile beraber meydana gelir.

Atom boluklarn analizi
Scakln bir fonksiyonu olan bir kristalde
denge olan atom boluklarn
konsantrasyonunu bulalm.
n
o
sayda atom ieren bir kristalde n
v

sayda atom boluu bulunsun. Kristaldeki
toplam atom konumu says (n
o
+n
v
) olur.


Atom boluklarn analizi
ekil 2.2. Bir atom boluu
oluumu
ekil 2.2deki
gibi atomlarn
kristalin iinden
yzeyine doru
hareketleri
sonucu olutuu
varsayalm.
Bu ekilde oluan boluk Schottky hatas
olarak bilinir.
Atom boluklarn analizi
Bir Schottky hatas oluturmak iin gerekli i w,
n
v
sayda boluk ieren bir kristal hi boluk
iermeyen bir kristale oranla n
v
w kadar fazla
enerjiye sahip olur.
Serbest enerji art
F
v
=E
v
-TS
v
E
v
=n
v
w
F
v
=n
v
w-TS
v

Atom boluklarn analizi
Bir boluun oluturduu titreim entropisi
S ile gsterilirse, bundan dolay kristal
iindeki toplam entropi art n
v
w olur.
Atom boluklarndan dolay ortaya kan
entropi art karm entropisidir.

| | ) 1 ( log ) 1 ( log C C C C nk S S
e e m
+ = A =
Atom boluklarn analizi
Karma durumunda
n
o
:doldurulm konum
n
v
:boluk says
n
o
+n
v
:toplam atom ve
boluk says
n=n
o
+n
v

ekil 2.3.(a) Atom
boluklarn segregasyonu
(b) Kark durum
v o
v
v
n n
n
C C
+
= =
v o
o
o
n n
n
C C
+
= = ) 1 (
Atom boluklarn analizi
Karm entropisi


C
v
: Boluk konsantrasyonu
C
o
: Doldurulmu konumlarn konsantrasyonu


(

|
|
.
|

\
|
+
|
|
.
|

\
|
+
+
|
|
.
|

\
|
+
|
|
.
|

\
|
+
+ =
v o
o
e
v o
o
v
v
e
v
v
v m
n n
n
n n
n
n n
n
n n
n
k n n S log log ) (
0 0
0
( ) ( ) | |
0 0 0
log log log n n n n n n n n k S
o v e v v e v m
+ + =
Atom boluklarn analizi





m v v
TS w n F =
( ) ( ) | |
0 0 0
log log log n n n n n n n n kT w n F
o v e v v e v v v
+ + =
Kristal dengede ise serbest enerji
minimum olmaldr. F
v
nin n
v
ye gre
T=sabit iin sfra eit olmas demektir.

( ) ( )
(


|
|
.
|

\
|
+
|
|
.
|

\
|
+
+ = 0 log
1
log log
1
0
0
0 v e
v
v e v v e
v
v
v
v
n
n
n n n n
n n
n n kT w
dn
dF
Atom boluklarn analizi







0 log =
(

|
|
.
|

\
|
+

v o
v
e
n n
n
kT w
kT
w
v o
v
e
n n
n

=
+
Atom boluklarn analizi
w: Bir boluk oluturmak iin gerekli i,
k: Boltzman sabiti
T: Scaklk (K)
n
v
: Boluklarn says
n
o
: Atomlarn says

kT
w
o
v
e
n
n

=
Atom boluklarn analizi
Termodinamik notasyon asndan
Q
f
=Nw
R=kN

ise


Q
f
= Aktivasyon ss
N=Avagadro says

RT
Q
NkT
Nw
o
v
f
e e
n
n

= =
RT
Q
o
v
f
e
n
n

=
Kristallerde atom boluklar
Enerji engeli kristallerin
termal titreimleriyle
oluturulur.
Bir saniyede bir bo konuma
srayan atomlarn says (r
v
)




A:sabit
Q
o
=Bir atomun aktivasyon
enerjisi
RT
q
v
m
Ae r

=
ekil 2.6. Bir atomun bir
konuma srayabilmesi
iin yenmesi gerekli olan
enerji engeli
Kristallerde atom boluklar
RT
Q
v
m
Ae r

=

Q
m
=Boluk oluturmak iin gerekli aktivasyon
enerjisi (cal/mol).
Bir miktar boluklarn atomlara orannn (n
v
/n
o
) bir
saniyede bir bolua yaplan sramann
arpmna eittir.




RT
Q
o
v
a
m
Ae
n
n
r

=
Kristallerde atom boluklar
r
a
=Bir atom tarafndan bir sn. de yaplan
srama says



olur.

RT
Q Q
RT
Q
RT
Q
a
f m f
m
Ae Ae e r
) (
.
+

= =
Arayer (interstitial) atomlar ve ift
boluklar (divacancies)
Bir arayer atomu bir
kristale normalde
doldurulamayan bir
konumun doldurulmu
olmasyla ortaya kar
(ekil 2.7).
Bu tr boluklar sk
paketlenmi YMKde bile
vardr.
ekil 2.7. Bir YMK
sisteminde arayer
atomlarn konumlar
Arayer (interstitial) atomlar ve ift
boluklar (divacancies)
2 tr doldurma vardr.
1) Kk boyutlardaki
atomlar (C, H, O ve N)
(kat eriyikler)
2) Normal konumlar
doldurabilecek nitelikte
olan atomlardr. {100}
dzlemi verilen YMK kristal
iin, kristali distorsiyona
uratlarak arayer
bolukar oluturulur (ekil
2.8).
ekil 2.8. Bir YMK sistemin
{100} dzlemi arayer
atomlarnn konum
boyutlar zen
atomlarndan daha
yksektir.
Arayer (interstitial) atomlar ve ift
boluklar (divacancies)
Bir arayer
atomunun hareketi
etrafndaki
atomlarn skkl
nedeniyle snrl
olup, kk bir
mesafedir ve
dolaysyla bunun
iin gereken enerji
kktr.
ekil 2.9. Bir arayer atomun
kristal iindeki hareket
dzeni
Arayer (interstitial) atomlar ve ift
boluklar (divacancies)
Bir ift atom boluu birleipte bir tek noktasal hata
oluturursa, buna ift boluk (divacancy) denir.
Bunlarn oluumu iin gereken enerji yaklak 0.3-0.4
eVdur.
ift boluklarn konsantrasyonu (n
dv
) (ikili boluklar
dengede ise)



Z:Koordinasyon numaras
q
b
=Bir ift boluun balanma enerjisi




kT
q
v
dv
b
Ze
n
n
= 2 . 1
Blm 3. Difuzyon
1. Yaynma mekanizmalar
2. Boluk (vacancy) veya yeralan (substitutional) difuzyon
3. Arayer (interstitional) difuzyonu
4. Difuzyon aktivasyon enerjisi
5. Difuzyon yaklamlar (Fiziksel ve Atomsal)
6. Karbrleme
7. Dekarbrizasyon
8. Yer alan atomlar difuzyonu
9. Yzey ve arayzey difuzyonu
10. Snoek etkisi
11. Homojenletirme tavlamas
Difuzyon
Difzyon malzemeler
iindeki atomlarn
scakla bal olarak
hareket etmesidir.
ekil 3.1deki gibi Cu
atomlar Ni iine ve
Ni atomlarn da Cu
iine yaylr. Sonuta
homojen karm
elde edilir.
ekil 3.1. Cu atomlarnn Ni iine difuzyonu
Yaynma mekanizmalar
1. Boluk veya
yeralan
difzyonu
2. Arayzey
difzyonu
3.Arayerimsi
difzyonu
4. Halka
difzyonu
ekil 3.2. Malzemelerde difuzyon mekanizmalar
Boluk (vacancy) veya yeralan
(substitutional) difuzyonu
Kristal latisi iindeki bir atomun latis
pozisyonundan evresindeki bir bolua
geerek bu boluu doldurmas ve kendi
yerinde yeni bir boluk oluturmasyla bu
mekanizma gerekleir. Atomlarn ve
boluklarn hareketi birbirlerine gre ters
yndedir.
Difzyon gereklemesi iin, kristal
iindeki boluklarn bulunmas ve
atomlarn bu boluklara srayabilmesi
iin yeterli bir aktivasyon enerjisine sahip
olmalar gerekir.
Boluk (vacancy) veya yeralan
(substitutional) difuzyonu
Metal alamlarda, 0 Knin zerindeki
scaklklarda belirli bir boluk
konsantrasyonu vardr.
Artan scaklkla boluk konsantrasyonu
artmakta ve atomlarn hareketi iin gerekli
termal enerji salanmakta ve bu nedenle
difzyon hz artan scaklkla artmaktadr.

Boluk (vacancy) veya yeralan
(substitutional) difuzyonu
Boluk yanndaki
atom (ekil 3.3)
yeterli aktivasyon
enerjisine sahipse,
bolua hareket
eder.
Bu ekilde Cu self-
difzyonu
gerekletirir.
ekil 3.3 Bir atomu boluk blgesine
gndermek iin gerekli olan aktivasyon
enerjisi
Boluk (vacancy) veya yeralan
(substitutional) difuzyonu
Self-difzyon iin aktivasyon enerjisi,
boluk oluturma aktivasyon enerjisi ile
boluun hareketi iin gerekli aktivasyon
enerjilerini gstermektedir.
T
m
ise aktivasyon enerji. Bu da
metallerin yksek ba enerjisine sahip
olmasndan kaynaklanr.
Arayer (interstitional)
difuzyonu
Bir kristal iinde arayer boluklar varsa,
kk atomlar bu boluklara girebilir. Bir
boluktan dier bir bolua hareket ederek,
matriks atomlarnn pozisyonlarn kalc bir
ekil deitirmeden difzyonu olutururlar
(ekil 3.2).
Arayer atomlar matriks atomlara gre (H,O,
N,C,B) kk olduklar iin boluklara
yerleir. Difzyon oluur. Fede C atomlar
arayer difzyonu ile gerekleir.
Arayer (interstitional)
difuzyonu
Enerji bariyeri
(aktivasyon enerjisi
(Q)) s ile salanr.
Q ise difzyon
katsays (D). D ise
T. Bu nedenle yksek
scaklklarda difzyon
kolaylar.
Normal kafes yapsnda
atomlar ok zor difze
olurlar. nk enerji
engelini amak iin
gerekli aktivasyon
enerjisi byktr.
ekil 3.4. Difzyon bir atomun
dier atomlar tarafndan
sktrlp itilmesi
Arayer (interstitional)
difuzyonu
Dier taraftan kafesin byk lde
kusur olduu tane snrlarnda ve
dislokasyon younluu fazla kristal
kafeslerinde daha kolay, serbest
yzeylerde ise ok kolay difze
olurlar.

Difuzyon yaklamlar
1) Fiziksel
2) Atomsal
Fiziksel yaklam
Difzyon ifti 700 C
stlp, su verilmitir.
Burada C atomlarnn
hareket etme
hzlar tanmlanacak
ve formlize
edilecektir.
A ve B atomlarnn
oluturduu bir ideal
kat eriyik dnelim.
A:znen atomlar
B: zen atomlar
ekil 3.5. Bir difzyon iftinde
bileimin zaman ve mesafe ile
deiimi
Fiziksel yaklam
YMK, HMK,SPH kristal
yaplarnda atomlarn
hareketi, atom boluklar
hareketiyle gerekleir.
ki atom dzlemleri aras
konsantrasyon gradyeni
(ekil 3.6),


C
A
: A atomlarnn
konsantrasyonu
Z: ubuun uzunluu
boyunca mesafe
a: ki dzlem arasndaki
mesafe veya latis
parametresi
ekil 3.6. Bir bir konsantrasyon
gradyan ile beraber tahminen
verilen bir tek kristal
dZ
dC
A
Fiziksel yaklam
znen atomlarn X
dzleminden Y dzlemine ak
(flux)



J
xy
= znen atomlarn x
dzleminden y dzlemine ak
t= znen atomlarn bir latis
konumunda kalma zaman
C
A
: Birim hacimdeki A atomlarn
says (konsantrasyonu)
A: Numunenin kesit alan
a: Kristalin latis sabiti
ekil 3.7. Bir kristaldeki bir kesitteki
atomik boyutta bir grn
( ) A a C
t
J
A Y X
. .
6
1
=

Fiziksel yaklam
A atomlarnn Y dzlemindeki konsantrasyonu
ise,


A atomlarnn Y dzleminden X dzlemine
gei hzlar

( ) ( )
dz
dC
a C C
A
A
Y
A
+ =
( )
t
aA
dz
dC
a C J
A
A x y
6
(

+ =

Fiziksel yaklam
ki dzlem arasndaki net ak (flux) hz






(1. Fick kanunu)

( )
t
aA
dz
dC
a C C
t
aA
J J J
A
A A x y y x
6 6
(

+ = =

tdz
AdC a
J
A
6
2
=
t
a
D
6
2
=
dz
dC
A D J
A
A A
=
Fiziksel yaklam
(1. Fick kanunu)

dz
dC
A D J
A
A A
=
J
A
: Atomlarn belirli bir kesitten, belirli bir zamanda geen
miktar(gr/cm
2
sn veya atom/cm
2
sn)
A: Numunenin kesit alan (cm
2
)
D
A
: A atomlarn difzyon katsays (cm
2
/sn)
C
A
: A atomlarn hacim younluu (g/cm
3
veya atom/ cm
3
)
-: Atomlarn dk younlua doru akn belirtir.
dC
A
/dz: Konsantrasyon gradyeni

Fiziksel yaklam
Difzyon katsaysn
belirleyelim. ekil 3.8de
ktle ak ynne dik bir
diferansiyel element ktle
balans kurulabilir.
C tanm iin
Giren ktle - kan ktle
=birikim
Bu i iin geen zaman dilimi
Giri hz - k hz
=hz birikimi
Tm madde 1den geer. Bu
durumda madde transfer hz
(1deki ak)x(1in alan)=Giri
hz=(J
n
)
1
ekil 3.8. Tek ynl difzyon
iin bir diferansiyel hacim
elementi
Fiziksel yaklam
dZ diferansiyel uzunluu iin, dzlem 2deki
k hz
k hz =

Hz birikimini hacim younluu ile ifade
edersek
Hz birikimi =
dz
z
J
J
A
A
c
c
+
) (
1
t
C
Adz
T
dz C
A
c
c
=
c
c ) . (
Fiziksel yaklam
(sreklilik denklemi)

Metalurjik prosesler tek ynl ktle ak sz
konusu olduu iin J yerine I. Fick Kanunu
yazlr.

II. Fick Kanunu
t
C
z
J
c
c
=
c
c

t
C
z
z
C
D
c
c
=
c
(

c
c
c
1
1
1
Fiziksel yaklam
C
1
baml, z ve t bamszdr. Bu ksmi
diferansiyel denklemin zm bize, z,
t, ve D
1
e bal olarak C
1
i verir.
Bu denklemi zelim.
Fe-C rneini alalm. Bu sistemde
Cnun deiimi ekil 3.9da olduu
gibidir.
Fiziksel yaklam
ekil 3.9. Bir Fe-elik difzyon
iftinde konsantrasyon profili
Fiziksel yaklam
Karbonun hacim konsantrasyonun (C)
ubuk zerindeki mesafe deiimi deiik
zamanlar iin gsterilmitir.
D sabitse II. Fick Kanunu



lineer diferansiyel denklemine dnr.

t
C
z
C
D
c
c
=
c
c
2
2
Fiziksel yaklam
Laplace dnm ile hesaplayalm. 2
snr artna ihtiya vardr.
1) t > 0 ara yzeyde konsantrasyon
dengede kalr ve balangta C
o
ise ara
yzeyde C
o
/2 olur.
2) ubuun boyunun, iki ucunun difzyon
prosesinden etkilenmeyecek ekilde
yeterli derecede uzun olduu kabul
edilecektir.
Fiziksel yaklam
ubuun zerinde sadece Z>0 olan
ksmlar iin zme bakalm.

Snr artlar: C (Z=0, t )=C
o
/2
C(Z=, t )= 0
Balang artlar: C(Z,0)=0
Fiziksel yaklam
T bamsz deiken olarak kabul edilirse,




fonksiyonu 10 a hzla den bir
fonksiyondur. Hata fonksiyonudur.
(
(
(

=
}

Dt
z
O
dy y
e
C
t z C
2
0
2
2
1
2
) , (
t
2 y
e

Fiziksel yaklam


Sonu olarak


}

=
|
t
|
O
dy y
e erf
2
2
) (
(

=
Dt
Z
erf
C
t z C
2
1
2
) , (
0
Fiziksel yaklam
Tablo 3.2. Hata fonksiyonu deerleri
Fiziksel yaklam
z<0 blgesi iin ise
konsantrasyon (ekil
3.10)


Balangta belirli bir C
konsantrasyonu varsa
(C
1
<C
o
) ise arayzey
denge konsantrasyonu
(C
o
-C
1
)/2 olaca iin


olur.

ekil 3.10. Hata fonksiyonun
grafiksel olarak tespiti

(

=
Dt
z
erf
C C
C t z C
2
1
2
) , (
1 0
0
(

+ =
Dt
z
erf
C C
C t z C
2
1
2
) , (
1 0
1
Fiziksel yaklam
ekil 3.11. Teorik yaynma erisi
Karbrleme
alma artlarnda elik paralarn d yzeylerinin
sert ve anmaya direnli, i ksmlarnn tok ve
darbelere kar direnli olmas istenir. % 0.9 Clu
elikler sl ileme tabi tutulduunda yeterli sertlie
sahip olurlar.
Dk Clu elikler yzeyden itibaren belirli bir
mesafeye kadar C veya N difzyonu salar. Parann
yzeyinden itibaren i ksmna doru C difzyonu
karbrizasyon, N difzyonu ise nitrrleme olarak bilinir.
Karbrleme
Difzyon ifti
700C ye kadar
stlsn. (ekil
3.12) Ksa bir
zamanda ara
yzeyde denge
konsantrasyonu
oluur.
ekil 3.12(a) Demirin karbrizasyonu iin
kompozisyon profilleri ve (b) FeC
denge diagram
Karbrleme
Konsantrasyon profilleri II. Fick Kanununun
snr koullar belirlenerek zlr.
Snr koullar
C (Z=0, t)=C
C(Z=, t )= 0
Balang koulu;
C(Z, 0)=0
Karbrleme
Denge konsantrasyonu


olur. (C yoksa)
Fe ubuunda genelde C var. Balangtaki
C miktar C
1
ise C
1
<C
s
. Bu durumda

(

=
Dt
z
erf C t z C
S
2
1 ) , (
( )
(

+ =
Dt
z
erf C C C t z C
S
2
1 ) , (
1 1
Karbrleme


veya



C(Z, t)=Malzemenin yzeyinden itibaren Z mesafedeki C
konsantrasyonu
C
1
=Malzemenin balang konsantrasyonu
C
s
=Ortamn konsantrasyonu
Z=Difzyon (karbrizasyon) mesafesi (cm)
D=Difzyon kat says (cm
2
/sn)
t=Difzyon sresi (sn)
Dt
z
erf
C C
C C
S
t z S
2
1
) , (
=

Dt
z
erf
C C
C C
S
t z
2
1
1
1 ) , (
=

Dekarbrizasyon
eliin yzeyindeki karbon miktarn
azaltmak iin yaplr. Oksitleyici
ortamda O
2
ve C ile birleip ortamdan
ayrlr.

Dt
z
erf
C C
C C
S
S t z
2
1
) , (
=

Yeralan atomlarn difuzyonu


Difzyon ifti Cu ve
Ni den olusun
(ekil 3.13).
Atomlarn farkl
hzlarda difzyonu
le bir latisin dieri
pahasna
genilemesine
KRKENDALL
ETKS denir.


ekil 3.13. Kirkendall etkisi
Difuzyon katsaysnn
scaklkla dei imi
Difzyonu belirleyen atom boluklar
konsantrasyonu ve hareketleri scakla
baldr. T D.


(lineer bir denklem)

Eim=-

RT
Q
e D D

= .
0
RT
Q
D D
3 . 2
log log
0
=
RT
Q
3 . 2
Difuzyon katsaysnn
scaklkla deiimi
ekil 3.16.
Aktivasyon
enerjisi Q ve
frekans
faktr D
o
elde
etmek iin izilen
deneysel veriler.
Difuzyon katsaysnn
scaklkla deiimi
Arayer kat
zeltilerinde
difzyon
katsays yeralan
kat zeltilerindeki
difzyon hzndan
ok daha yksektir.
ekil 3. 17. Yer alan ve ara yer kat
zeltilerinde likids, solids erileri boyunca
difzyon ve oda scakl difzyonlar
Yzey ve arayzey
difuzyonu
ok kristalli malzemeler iinde atom
hareketi sadece tane ii difzyonu ile snrl
deildir. Bu malzemelerde tane ii difzyonu
yan sra, yzeylerde ve tane boyunca da
oluabilir.
Serbest yzeyler ve tane snrlar, tane ii
yaplara gre daha ak yaplardr. Bu
nedenle atom hareketleri kolay olur.
Difzyon da yksektir.
Yzey ve arayzey
difuzyonu

(yzey iin)


(tane snr iin)

Tane snrlarnda atomlar
ok yksek hzlarda hareket
ederler. Bu tr bir atom
hareketi ekil 3.18de
verilmektedir. Bu parada
(dz) kaynak sonras birbirine
temas ettirilen A ve B
metallerinde A metalinin B
iinde yaynmas llecektir.
RT
Qs
S S
e D D

=
0
RT
Qb
b b
e D D

=
0
ekil 3.18. Hacimsel ve tane snr
difzyonun birleik etkisi
Yzey ve arayzey
difuzyonu
Tane snr difzyonu
T ile orantldr.
ekil 3.19 da Ag n
difzyonu verilmitir.
Bunlarn difzyonu

(tane snr difzyonu)

(latis difzyonu)
ekil 3.19. Agde tane snr
ve tane ii (latis) difzyonunun
scaklkla deiimi
RT
b
e D
200 . 20
025 . 0

=
RT
l
e D
950 . 45
895 . 0

=
Snoek etkisi
Arayer elementlerinin
difzyonunun i
srtnmeler kullanlarak
lmnde ortaya kan
etkileri Snoek bulmutur.
Fe gibi HMK bir metalde C
ve N gibi arayer atomlar
ya kp kenarlarnn
ortasnda ya da kp
yzeylerinin merkezinde
kendilerine yer bulurlar.
(ekil 3.20).
ekil 3.20. HMK Fe latisinde
arayer atomlar
Snoek etkisi
Arayer atomlar ieren bir HMK kristal gerilim
uygulanm bir durumda ise, deiik
konumda yer alr. Bunlar [100], [010] ve [001]
ynlerine paralel yerleirler.
[100] ynne paralel ekme gerilmesi elde
etmek iin kristale kuvvet uygulansn.
Atomik boyuttaki deformasyon sonucu [100]
eksenine paralel arayer konumlarnda
genileme, [010] ve [001] de azalma olur. Bu
durumda arayer atomlar gerilmenin olduu
ynlerde tercihli olarak yerleirler.
Homojenletirme tavlamas
Katlama sonunda alam elemanlar ve katklarn
konsantrasyon fark, malzeme ierisinde farkl
konsantrasyon blgelerini ortaya
kartr(segregasyon).
Bunu nlemek iin homojenletirme tavlamas yaplr.


C: Homojenletirme tavlamas ncesi konsantrasyon
C
o
: Homojenletirme tavlamas sonras konsantrasyon
l: Difzyon mesafesi

|
|
.
|

\
|
=
2
2
0
exp
l
Dt
C C
t
Blm 4. Yzeyler ve Arayzeyler
1. Tane snrlar
2. Dar al snrlar
3. Tilt snrlarn enerjileri
4. Uyumlu (coherent) snrlar
5. kiz snrlar
6. Arayzeylerin enerjisi
7. Arayzeylerin gerilimi ve serbest yzey enerjileri
8. Yzeylerin denge ekilleri
9. kinci fazn varl
10. ki ve boyutlarda tane ekli
11. Tane snr segregasyonu
12. Tane snrlarn hareketi
13. tici kuvvetler
14. Tane snr hareketlilii
15. Normal tane bymesi
Tane snrlar
Tane snrlarnn geometrisini
tanmlayabilmek iin 2
boyutlu kristal kafes yapsn
gz nne alalm.
Birbirlerinden as kadar
getirildiklerinde aralarnda bir
tane snr olumaktadr.
(ekil 4.1). Snrn bir kristale
olan ynlenme as dir.
Bir snrn belirlenmesi iin;
1) ki kristal arasndaki
ynlenme (),
2) Snrn bir kristale
ynlenme asnn ()
bilinmesi gerekir.
ekil 4.1. ki boyutlu bir kristal iinde
tane snrlar (a) ki kristalin yan yana
gelmesi ve (b) Yan yana gelen iki
kristalin bir tane snr oluturmas
Tane snrlar
ekil 4.2de ynlenme
(oryantasyon) farkll
oluturulmutur. Bu
ilem her eksen
(X,Y,Z) etrafnda da
yaplabilir. boyutlu
kristallerde snrlarn
tanmlanmas iin;
1) Dnme alar
2) Ynlenme farklarnn
belirlenmesi gerekir.
ekil 4.2. boyutlu bir
kristal iinde bir tane snr
Tane snrlar
eitli malzemelerin ynlenme
farklarndan doan snrlara tane snrlar
denir.
Metalurjistler tane snr olmayan ara
yzeylerle de ilgilenir.
Bunlar serbest yzeyler, istif hatalar ve
farkl fazdaki tane snrlardr.
Tane snr modelleri
I. Model: ki kristal tane snrlarn oluturan amorf
yapya sahip bir blge tarafndan birbirlerinden
ayrlmtr. Bu blge sv faz gibi hareket eder.
Sinterlemede taneler aras sv fazn oluumu ve
tanelerin birbirine balanmas buna rnektir (sv faz
sinterlenmesi).
II. Model: ki kristal birbirleri ile dzensiz olarak
baz noktalara birbirine demekte ve bu noktalarda
snr her iki taneye de ait atomlar (D atomu gibi)
iermektedir. Byle bir snr yine her iki taneye ait
olmayan, ekildeki A atomu gibi atomlar ierir. Bu
snrlar dzensizliklerinden dolay gerilmeler altndadr.
B blgesi basma, C blgesi ekme gerilmeleri
altndadrlar.Tane snrlar sadece birka geniliinde
dar blgelerdir.
Tane snr modelleri
ekil 4.3. Tane snrlar modelleri
Dar al snrlar
ki tane arasndaki
ynlenme farknn ok
kk olmas durumda
oluur.
En basit dar al snr
belirli ynlerde
dislokasyonlarn
birikimleri sonucu ortaya
kar.
as kadar farkl
ynlenmi iki tanenin
oluturduu snr ekil
4.4de gsterilir.
ekil 4.4. Dar a eimli (tilt)
tane snr
Dar al snrlar
ki tanenin ynlenme farkndan dolay
yksek gerilimler altnda kurtulabilmesi iin
D mesafesi uzaklkta sralanm bir dizi
kenar dislokasyonlar oluacaktr.
ekil 4.4.a dan

o
u
b
Sin =
|
u
b
= tan
Dar al snrlar
asnn kk deerleri iin

ve

Bu durum da;

b: Dislokasyonlarn burgers vektr


D | o
o
u
b

|
u
b

D
b
= u
Dar al snrlar
Tilt snr boyunca oluan
gerilimler (ekil 4.5) basma ve
ekmedir.
Bunlar birbirini gtrme
eilimindedir.
D yarap dndakilerin
gerilme alan sfra der.
Dolaysyla, tilt snrlar uzun
mesafede gerilim alanlarn
olumasna neden olmazlar.
ekil 4.5. Bir tilt boyunca
oluan gerilim alanlar
Tilt snrlarn enerjileri
Bir tilt snrnda D
mesafelerinde sralanm 3
tane kenar dislokasyonu
vardr (ekil 4.6).
Byle bir snrn birim alan
enerjisini hesaplayalm.
Taranm alan snrn birim
hcresinin alan olsun.
Btn birim snrlar birim
hcrelerin toplamndan
oluacaktr.
ekil 4.6. Bir tilt snrnda
sralanm kenar dislokasyonlar
Tilt snrlarn enerjileri
Dislokasyonlarn birim uzunluklarn enerjileri



G: Kayma modl,
b=burgers vektr,
v=poison oran
r
o
ve r= malzemenin birim hcresinin yarap.


( )
C
r
r
v
Gb
E +

=
0
2
ln
1 4t
Tilt snrlarn enerjileri
Birim alann enerjisi E.1 olur.
Dolaysyla snrn birim alann enerjisi;




bantsn genel E deerini bu eitlikte yerine
koyarsak



D
E
D
E
E
B
= =
. 1
1 .
D
b
= u
Tilt snrlarn enerjileri


elde edilir. Gerilim alanlar D mesafesinin
dnda etkisini kaybettii iin; r=D alnr.
r
o
alnrsa, sonu olarak


olur.

( ) b
C
r
r
v
Gb
E
u
t
u
+

=
0
ln
1 4
| | u u ln
0
= A E E
B
Tilt snrlarn enerjileri
Burada





olarak verilir.

( ) v
Gb
E

=
1 4
0
t
( )
2
1 4
Gb
v
C A

=
t
Tilt snrlarn enerjileri
E
B
ile deiimi
(ekil 4.7)
=2-3 ise snr
enerjisi
>> ise tane
snrlar bu ekilde
aklanamaz.
ekil 4.7. Tane snr enerjisinin
snr eim (tilt) as ile deiimi
Tilt snrlarn enerjileri
Tilt snrlar
kenar
dislokasyonlar,
twist snrlar
ise vida
dislokasyonlar
ile aklanr
(ekil 4.8).
ekil 4.8. Dar al twist snr
Tilt snrlarn enerjileri
Bir deikenli tane
snrlar genel olarak
uyumsuzluk
asna gre
snflandrlr.
Dar al snrlar
=0 3-10
Orta al snrlar
=3-10 ise 15
Geni al snrlar
=15
ekil 4.9. Tane snr enerjisinin
snr eim as ile deneysel
olarak deiimi
Tilt snrlarn enerjileri
Sonular
1) Dar al snrlarn enerjisini veren eitlik


15-20 iin tanmlanr.5-6 iin E
o
ve A
deerlerini vermemektedir.
2) Geni al tane snrn enerjisi 500-600 erg/cm
2
.
3) Taneler arasndaki ynlenme asnn birlikte
kk deerde olma olasl az olduu iin ok
kristalli metallerin tane snr enerjileri 500-600
erg/cm
2
civarnda kabul edilir.
| | u u ln
0
= A E E
B
Uyumlu (coherent) snrlar
Bu tr snrlarda snrda kristallerin dzlemleri
arasnda karlkl bire bir eleme vardr (ekil
4.10).
ekil 4.10. Bir uyumlu (cohorent) snr
Uyumlu (coherent) snrlar
Bazlarnda bu uyum
yoktur.
Uyumsuzluk terimi
()


olur. a

ve a

latis
parametreleridir.
Dislokasyonlar aras
mesafe (D);
D< ise uyumsuz
olur.
ekil 4.11. Ksmen uyumlu snr
o
| o
o
a
a a
=
| o
a a >
ekil 4.12. Ksmen uyumlu bir
snrda, uyumlu (A) ve uyumsuz
(B) blgeler
kiz snrlar
kiz snrlar tane snrlar
iinde basit olandr.
Bunlar;
1) Uyumlu ikiz snr ve
2) Ksmen uyumlu ikiz
snr (ekil 4.13).
Buradaki uyumsuzluk ()



Uyumsuzluk asnn bir
fonksiyonudur.
ekil 4.13. (a) Bir uyumlu ikiz
snr (b) Ksmen uyumlu bir ikiz
snr
1
2 1
a
a a
= o
Arayzey enerjisi
Arayzey enerjisi bir
arayzey blgesinin
enerjisi ile ayn blgenin
arayzey iermemesi
durumundaki enerjisi
arasndaki farka eittir.
Arayzey enerjisi
1) Gerilim enerjisi
2) Kimyasal enerji
Eer bir atom kristal
kafes konumlarndan bir
kuvvetle zorlanrsa,
gerilim enerjisi ortaya
kar (ekil 4.14).

ekil 4.14. Kimyasal (A) ve
gerilim (B) enerjileri. S:
Atomlarn kafes konumlar
Arayzey enerjisi
Tek eksenli gerilim varsa, birim hacim bana
enerji


Ada atomlar uyumlu arayzeylerini korumalar
atomlarn belirli bir miktar yerlerinden
oynamalarn salamtr.
Bde gerilim yok, kimyasal balarn says ve
kuvvetleri dislokasyonlar tarafndan
etkilenmektedir.

oc
Z
1
Arayzey enerjisi
eitli tane snrlarna gre enerjiler Tablo 4.1de
verilmitir.
Uyumlu snrlarda gerilim enerjisi yksek, geni
allarda kimyasal enerji yksektir.
Arayzeylerin gerilimi ve
serbest yzey enerjileri
1) Yzey gerilimi ()
2) Yzey serbest enerjileri
3) Yzey kuvveti (stress)
Yzey gerilimi
Sabit T, V ve Fde bir birim alan yeni yzey oluturmak iin gerekli
i;



Yzey gerilimi kimyasal balarn krlmas ile gerekleir.



KBS: Krlan balarn says
A: Birim alan bana den yzey


Fi V T
dA
dW
, ,
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
=
A
KBS

Yzey gerilimi
rnek (ekil 4.15): Bir
kristalde (001) ve (011)
yzeyleri gsterir.
(001) yzeyi boyunca balar
aras mesafe=a
(011) yzey dorultusundaki
mesafe =0,707.a
Bu durumda birim alan
bana den ba says
(011) dzlemi dorultusunda
daha fazladr.

(011)
<
(001)
ekil 4.15. Bir kbik kristalde
deiik (hkl) dzlemleri
arasndaki balar
Yzey gerilimi
Sonular
1) Bir kristal iinde yzey gerilimi
anizotropiktir.
2) Yksek atom younluuna
sahip dzlemler genellikle en
dk deerine sahiptir.
Yzey gerilimi
Yzey gerilimi polar
eklinde gsterilir (ekil
4.16). (100) dzlemini
gsterirsek, yarap
vektr kendisine dik
kristal dzleminin yzey
gerilim iddetine eittir.
Bu dzensiz dzlemler
sivri ulu (cusps) blgelere
sahiptir. Bunlar yzeylerin
denge ekillerin
belirlenmesinde kullanlr.
ekil 4.16. Yzey
gerilimin ekli
Yzey serbest enerjisi
Sistemde oluan arayzey birim alan bana Helmholtz
serbest enerjisindeki deiim dA

/dA eklindedir. Saf


metaller iin yzey enerjisi ile yzey gerilimi ()
arasndaki iliki;


A

: Helmholtz serbest enerjisi ve A: Arayzey alan


Alamlar iin bu iliki;


(i=bileen says)
dA
dA
'
=

=
i
i
i
dA
dn
F
dA
dA
'

Yzey kuvveti (stress)


Bu etki bir yzeyin deforme edilmesi
iin gerekli olan itir. Bir malzeme 3
normal gerilme bileeni ve 3 tane
kayma gerilme bileenleri vardr.
Katlarda yzey gerilimi ve yzey
kuvvetleri arasnda bir ayrm
olmasna ramen, yzey gerilimlerin
artmas ile yzey enerjisi artacaktr.
Yzeylerin denge gerilimi
Yzey gerilim
kuvvetler dengesi



eklinde elde
edilir.
ekil 4.17. Bir yzey
gerilim kuvvetleri
dengesi
23
23
13
13
12
12
u

Sin Sin Sin


= =
Yzeylerin denge gerilimi
Yzey gerilimin kuvveti
genellikle yzey enerjisinin
deerinden tahmin edilebilir.
Geni al snrlar iin yzey
enerjisi sabittir. Geni al
snrlarda tork terimi
olur.
ok kristalli metallerin %90
geni al tane snrlarna sahip
olduklar iin genelde ihmal
edilir.
Tork baz durumlarda
nemlidir. Uyumlu ve yar
uyumlu ikiz kenar iin, snrn
enerjisi asnn bir fonksiyonu
olduu iin tork nemlidir.
ekil 4.18. kiz tane snr
enerjisinin dnme as ile
deiimi
0 / = c c u
Yzeylerin denge gerilimi
Sabun
kp
tanelerinde
l
kavak
olumutur.
ekil 4.19. Sabun kp tanelerinin bymeleri
srasnda ortaya kan snr hareketleri
kinci fazn varl
Kk bir miktar Pb elementini
sv halde olan Ni iine ilave
edilsin. Bu karm 350Cye
kadar soutulsun.
Pbnin Ni iinde znrl
ihmal edilebilir derecede azdr.
350Cde Pb, ok kristalli bir
yapda olan Ni iinde sv
olarak bulunacaktr.
Kbik Ni kristalleri iinde Pb 4
farkl ekilde yerleir.
1) Tane keleri
2) 4 tane arasnda kalan
kenarlar
3) 2 tane arasndaki yzeyler
4) Tane ileri
ekil 4.20 Bir tane yapsnda
ikinci bir fazn yerleebilecei
yerler
Tane ii (bulk)
Bir miktar Pbnin bir Ni tanesinin iinde olduu
zaman nasl bir ekilde alabileceini dnelim.
Ni ile Pb arasndaki sv-kat yzey gerilimin kristal
ynlenmesi ile deiimin ihmal edilirse .A=0 iin
A=0 olmas gerekir.
Bu durumda birim hacim bana minimum yzey
alanna sahip olduu iin taneler iindeki Pbnin
yzeyleri dk deerlerine dolaysyla dk
indisli dzlemlerden oluan bir polihedron eklini
alr.
rnek: Nkleer reaktrlerde kullanlan elemanlarn
paslanmaz elik ile kaplanmasnda gzlenmektedir.
Yzey
Eer Pb bir
tane
snrna
yerleirse,
ekil
4.21deki
gibi olur.
Tane
snrlarnda
kresel
apka
eklindedir.
ekil 4.21. Bir tane snrna yerleen bir
ikinci fazn iki kesit grn
Yzey
Tane snrlarnda
kresel apka
eklindedir.
Yzey gerilim
dengesi bu
kavakta
kullanlabilir.
ekil 4.22de tork
(dnm) terim
ihmal edilecek ve
gerilim dengesi
kurulacaktr.
:Dihedral as.
ekil 4.22. Bir l kavak iin
dihedral () asn tanmlayan
kuvvet dengesi
Yzey
ve fazlar arasndaki sol tarafa
etkiyen yzey gerilim vektrleri (

)
birbirlerine eit deerde olup, kuvvet
dengesi


olur.
2
2
o

o| oo
Cos =
Yzey
ekil 4.23 de
yukardaki eitlikten
yararlanlarak izilir.
ekil 4.23. Yzey gerilim eitliinin
ekilsel ifadesi
o
120 = = o
oo o|
o
120 > > o
oo o|
o
120 < < o
oo o|
Yzey
durum iin;


slatma yok, 2. faz
kreseldir. Yzey
gerilimleri artar.


tam slatma

ekil 4.24. Bir tane snr veya tane
kenarnda dihedral as iin ikinci
fazn ekli.
0
180 >> o
oo o|
0
0 5 . 0 s o
oo o|
Yzey
Sv
damlac
balangta
elipsoiddir.
Yaylmaya
balaynca
deiik
geometrik
ekiller alr. ekil 4.25. Bir yzeydeki sv
damlac iin yzey gerilim dengesi
Yzey
Damlacn yzeye braklmas halinde yzey
gerilim dengesi



kg
= kat-sv yzey gerilimi

sg
= sv- gaz yzey gerilimi

ks
=kat- sv yzey gerilimi
=180 ise sv damlac kre olur ve

=0 ise 2. tane snr tam slatlr. Tane snr
ikinci faz filmi tarafndan tamamen kaplanr.

o cos
sg ks kg
+ =
sg kg ks
+ >
sg kg ks
s
Kenar ve ke
Bu durum 2. fazn (ekil
4.26) tanenin kenar
boyunca ilerlemesi
durumunda
incelenecektir.
Burada 2. faz kenar
boyunca ilerlemekte ve
st noktada tanesinin
ve nin birletii ke
olumaktadr. Bu
durumda her dorultuda
kenar gerilimi oluur. 4
gerilim vektr oluur.
ekil 4.26. Bir tane kenarndan
yukar doru ilerleyen bir fazn
boyutlu grnts
Kenar ve ke
gerilim vektrnn

eit ve X ile
belirtilir. X derse, de der.
Dolaysyla
)
2
sin( 2
1
2
cos
o
=
X
)
2
tan( 3
1
2
) 180 cos(
o
X
Y =
Kenar ve ke
1) =180 X=120, Y=90
ise ikinci faz kreseldir.
2) =120 X=Y=109.5 ise
kenar ve keler eit
alarda ilerler. fazn
grnts ekil
4.28.adaki gibidir.
3) =120 Y=180 ve X=0
ise fazn grnts ekil
4.28.bdeki gibidir. skelet
a eklindedir.
4) =120 ise 0. Bu
durumda tam slatma var.
faz tane snrlar boyunca
uzanr (ekil 4.28.c).
ekil 4.27. nin X ve Y
arasndaki iliki
Kenar ve ke
ekil 4.28. Bir
ikinci fazn tane
kenar ve
kelerindeki
grntler. :
Kk faz ve
:byk faz.
Kenar ve ke
ekil 4.29. Bir
ikinci sv faz
ieren Cu
alamlarnn
mikroyaplar
ve sv fazn
dihedral alar
(a)~80
o
,
(b)~50
o
,
(c)~ 0
o

Pratik uygulamalar
Sinterleme Uygulamalar: Karbr ular WC gibi sert paracklar
Co gibi metal ile birletirilir. WC tozlarnn birbirleriyle iyi
balanabilmesi iin metalin karbrleri iyi slatmas gerekir.
Yani balayc metal (Co) ve karbrler arasndaki as dk
olmas gerekir.
elikte scak gevreklik: S, Fe ile balanarak 988 Cde FeS
oluur. eliklerin scak haddelenmesi srasnda FeS
ergimektedir. FeS elik iinde si dk olduu iin iyi
slatma yapar. elik gevrekleir. Yksek T de krlr. Bunu
nlemek iin Mn katlr. Mn ile S birleerek MnS oluur. Ergime
scakl 1610 C olduu iin nlenmi olur.
Lehimleme: Lehim malzemenin yzeyini iyi bir ekilde slatmas
gerekir. 0 olmas gerekir.
Sol-jel kaplamalar: yi kaplamalarn olmas iin seyreltik
zeltilerden iyi slatma yaplmas ve 0 olmas gerekir.
ki ve boyutlarda tanelerin
ekli
Tanelerin ekillerini belirli limitler iinde deerlendirecek 2
ana kural vardr.
Birinci ana kural: Taneler hibir boluk olmayacak ekilde
uzay doldurmaldr.
kinci kural: Termodinamik potansiyel .A minimum
olmaldr.
=120 ise potansiyel min.
=109.5 ise potansiyel
ki artn bir arada bulunduu ve iki boyutlu bir kesitte tane
6 kelidir (ekil 4.30).
ki ve boyutlarda tanelerin
ekli
ekil 4.30. Tane snr saysnn deiimine bal
olarak tane snr eriliinin deiimi
ki ve boyutlarda tanelerin
ekli
ekil 4.31. Bir
tetrakadihedron
(tetrakadihedron=
sadece kare, ve
hegzagonol yzeyli
kesik oktahedronlar
ve bylece ortalama
105 al keleri
gsteren ekil)
ki ve boyutlarda tanelerin
ekli
boyutlu 109.5lik alara sahip 4l kavak
olumaktadr. HMK yaplarda grlr.
Gerekte malzemelerde 109.5 eit olmazlar.
Gerekte tane snrlarnda bir kalnlama grlr.
Bu da kristal ynlenmelerinin farkndan kaynaklanr.
nk tane snrlar farkl ynlerde ve dzlemlerde
byyen kristallerin katlamas sonucu ara yzlerinde
meydana gelen uyum farkllndan
kaynaklanmaktadr.
Uyumsuzluun tane snrn kalnlamasn salar.
Tane snr segregasyonu
Cu-%1 Sn tek
bir tane snr
ile ayrlr (ekil
4.32.a).
Sn
kompozisyonu
tane snrnda
birikmesine
(segregasyon)
sebep olur.
ekil 4.32. Cu-Cu tane snrnda
znen element Sn miktarnn
deiimi
Tane snr segregasyonu
ekil 4.33. (a) Cu iinde Sn atomunca ortaya karlan
latis deformasyonu (b) Bir tane snrna yakn bir
pozisyonda deformasyon enerjisinin deiimi
Tane snr segregasyonu
Byk atom apna sahip Sn, Cu latisini
etkilemektedir. nemli bir miktarda
deformasyon enerjisi (E
s
) ortaya karr.
Tane snrna yaklatka E
s
de dme
grlr. Tane snrlarnda deformasyon
enerjisi her zaman tane iindeki herhangi
bir blgeye oranla daha dk olacaktr.
Bundan dolay Sn farkl kuvvetler etkisinde
kalr.
F
sn
=-dE
s
/dZ
Tane snr segregasyonu
Tane snrna yakn blgelerde Sn atomlarnn uygulandklar kuvvetle
tane snrlarna doru ekilecektir. Bu kuvvette tane snrlarnda
segregasyonu meydana getirecektir. Ayn zamanda tane snrlarnn
hareketliliine neden olacaktr.
Yzeylerin termodinamiinden hareketle Gibbs absorbsiyon enerjisi



(dn/dA)
i
= Tane snrlar alanndaki deiiklikten dolay bir i
tanesindeki atomlarn saysnda ortaya kan deiimi
: Yzey gerilimi
N
i
: zeltideki komu tanelerdeki i atomlarnn mol fraksiyonu
T: Scaklk
R: Sabit
(

c
c
=
|
.
|

\
|
i i
N RT dA
dn
ln
1
Tane snrlar hareketi
Kimyasal potansiyel (serbest
enerji) I tanesinde II
tanesine gre yksek olsun.
Gibbs kimyasal potansiyel bir
atomu dF/dZ eklinde
zorlama altna alr.
kalnlnda bir ara yzey
varsa, ara yzeyde I
tanesindeki bir atom


eklinde kuvvet ortaya
kartr.
ekil 4.34. Tane snr boyunca
kimyasal potansiyel farkll

F F F
K
I II
A
=

=
Tane snrlar hareketi
Bu atomlar II tanesine srayarak snrn sola doru hareket
etmesine yol aar. Bu durumda ortalama hz
V[tane snr]=-V[tane snr atomlar]
Tane snrnn atomlarnn ortalama hareket hz
V=BK
olur. B=B atomlarnn hareketlilii ve K=Kuvvet
Buna gre;



Eitlik tane snr boyunca snrn hznn kimyasal potansiyel
farkna ve dolaysyla snrdaki atomlar hareket edebilme
kabiliyetine baldr.

F
B V
gb
A
=
tici kuvvetler
1) Depolanan enerji
2) Elastik deformasyon
3) Arayzey erilii
Depolanan enerji
Bir malzeme souk
deformasyona
uratldnda latise
yksek younlukta hata
sokulur.
Dislokasyonlardan oluan
bu hatalar latisin
enerjisini arttrr.
ekil 4.35de I tanesinin
tavlandn ve II
tanesinin ise yksek
miktarda souk
deformasyona uratld
kristaller olsun.
ekil 4.35. Tavlanm (I) ve
souk olarak deforme
edilmi (II) taneler
arasndaki snr
Depolanan enerji
ki tane arasndaki


V ve S ihmal edilirse,

olur.

F
S T V P E F A A + A = A
I II
E E F = A
Depolanan enerji
Tavlanm tanedeki depolanan enerji=0
olduu iin tane snrnn hareket hz;



A: Avagadro says,
E
s
:II tanesinde mol bana depolanan enerji.
Bu eitlik yeniden ekirdeklemede uygulanr.

A
Es
B V
gb
=
Elastik deformasyon
Basit bir eksenel ekme durumunda elastik deformasyona tabi tutulan bir
malzemede hacim bana den enerji


ile verilir.
: Gerilme ve : deformasyon.
Hook kanunu ile iliki kurulursa


olur. ki tane tavlanrsa eksenel bir gerilmesine maruz kalr. Her iki tane
farkl iki E
I
ve E
II
elastik modlne sahiptir. ki tane de farkl enerji ortaya
karacaktr.
Tane snrnn hareket hz


V: Atom bana hacimdir. Elastik enerji << ve elastik enerjinin tane
snrnn bymesine neden olduu iin nemlidir.
oc
2
1
E 2 /
2
o
(

=
I II
gb
E E
V B
V
1 1
2
.
2
o

Arayzey erilii
Arayzeyler bir yzey eriliine sahip olduu
iin bu yzey eriliini yenmek ve dolaysyla
dz hale gelmek iin bir kuvvet uygulanr.
Belirgin erilii olan yzeyin mekanik dengesi
yzey boyunca bir basn farkllnn olmas
gerektiini ortaya karr.
r yarapndaki erilie sahip olan silindirik bir
yzey ele alnm olsun (ekil 4.36). Bu artlar
altnda yzey enerjisine eit olduu kabul
edilmektedir.
Arayzey erilii
ekil 4.36. Silindirik erilie sahip bir yzey elementi

Arayzey erilii
Etkin kuvvet (yzeyde)


olur. d< ise


dir.


l .
( )
2
sin . .
u

d
l
Arayzey erilii
Mekanik denge, yzey kuvvetlerini
dengelemek iin yzeyin konkav tarafndaki
basncn konveks tarafndaki basntan biraz
daha byk olma zorunluluunu dourur.
P:basn farkll ise mekanik denge


olur.
( ) u
u
d r l P
d
l . . .
2
sin . . 2 A =
Arayzey erilii
d<< ise sin(d/2)d/2 olur. P=/r
olur.
Yzeyler silindirik deildir ve karmak
eriliklere sahiptir. Elipsoid ekilli
olabilirler. Bu durumda 2 temel erilik
deeri r
1
ve r
2
vardr. Bu durumda ise
basn farkll ise
(

+ = A
2 1
1 1
r r
P
Arayzey erilii
Eer r krenin yarap ise, bir kre iin

olur. Sabit T de

:Spesifik hacimdir. Ara yzeyin her iki tarafnda
da spesifik hacim deerinin sabit olduu kabul
edilirse,

kresel tane iin
(Gibbs-Thomson Eitlii).

r
P
2
= A
dF V dF =
V
| | P V P P V F F
II I II I
A = =
r
V
F F
II I
2
=
Arayzey erilii
Sonular
1) Tane erilii byme
iin bir itici g salar.
2) Bu kuvvet altnda
atomlar konveks tarafa
doru hareket
ettiklerinden dolay,
erilik takviyeli byme
snrn konkav tarafa
doru olmasna yardm
eder (ekil 4.37).
3) Kk taneler daha
da kk olurken, daha
byk taneler daha da
byk taneler
olmaktadr.

ekil 4.37. Alminyumda
tane bymesi
Arayzey erilii
Erilii olan yzeylerle dz yzeyler arasnda
karlatrma yaplrsa (kresel bir yzey iin)


Bir tane snrnn hareket etmesi iin bir itici gce
sahip olmas ve iki tane arasnda potansiyel
farknn bulunmas gerekir. Bu potansiyel farknn
2 nedeni vardr.
1) Souk deformasyondan dolay depolanan
enerji
2) Erilie sahip tane snrlarnn bulunmas.
r
V
dz F r F
2
) ( ) ( =
Tane snr hareketlilii
4 tane faktr vardr.
1) Empurite atomlar
2) kinci faz partikllerinin varl
3) Scaklk ve
4) Snr boyunca tanelerin
oryantasyonu
1. Empurite atomlar
Kurun iinde
kalay
miktarnn 1
ppmden 60
ppm deerine
karlmas
tane snrnn
hzn 4 kat
drr.



ekil 4.38. Pb iinde Sn empurite seviyesinin
tane snrnn hareketine etkisi
r
V
dz F r F
2
) ( ) ( =




(Sn 1ppm)



(Sn 60 ppm)



1. Empurite atomlar
Tane snr segregasyonundan dolay tane iinde az
bir empurite elementi bulunsa bile tane snrlarna
hareket ederek tane snrn hzn drr.
Tane snr emprite atomlarndan uzaklamaya balar
ve uzaklamas sonucu atomlar zerine bir kuvvet
etki etmeye balar.
Bundan dolay tane snr hareket ederken, empurite
atomlarn da srkler.
Tane snr srklenmesinden dolay ortaya kan
srklenme kuvveti doar ve bu kuvvet tane snrnn
ilerlemesini engellemeye balar.

2. kinci faz partikllerin varl
Hareket eden bir
ikinci faz partikl ile
karlatnda (ekil
4.39) partikl snr
geriye doru, ters bir
kuvvete etkileyerek
snrla birlikte
srklenmeyecek ve
bir kar koyma
kuvveti ortaya
karacaktr.
ekil 4.39. Kresel bir ikinci faz
ile tane snrnn etkileimi.
Tane snr ara yzeyi yukar
doru hareket etmekte ve
partikl tarafndan zorlanarak
deformasyona uratlmaktadr.
2. kinci faz partikllerin varl
Kar koyma kuvveti ve yapt deformasyon
kuvveti

asna gre oluan kuvveti maksimum
olarak elde edebilmek iin


: partikl boyut, says ve cinsinden
etkilenmektedir.
) cos( . . cos . . 2
.
| o | t = r F
def
) cos 1 ( . . ) (
.
o t + = r mak F
def
3.Scaklk
Atomlarn hareketlilii tane snr difzyon
katsays


ile ilikilendirilebilir.
Tane snr hareketlilii scaklkla doru
orantl olarak deiir.
kT D B
gb
/ ~
4.Snr boyunca tanelerin
oryantasyonu
Oryantasyon uyumsuzluu 0
olduundan D
gb
+.
Sonunda D
gb
=D
mat
olur.
Normal tane bymesi
Tane snr eriliinden dolay ortaya
kan itici g ile meydana gelen tane
bymesi normal tane bymesi
olmaktadr.
Souk deformasyondan kaynaklanacak
depolanan enerji yokluunda arayzey
erilii tane bymesine yol aan bir
itici gtr.
Normal tane bymesi
Kre ekilli tane bymesinin byme hz



Sabit Tde terimler sabit ve byme hznn
erilik yarap ile V=c/r
m
orantldr.
C: Sabit
D: Tanenin apdr.
m
B
m
r
V
kT
D F
B V
|
|
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
A
=

2
Normal tane bymesi





k: sabit, D
o
: sfr zamannda tane boyutudur.
D
o
<< ise D=kt
n
ve n=1/(m+1) olur. n<1/2
bulunmutur. n=1/2 ise saf metaller ve
yksek scaklk.
dt
dD
D
sabit V
m
=
|
.
|

\
|
=
1
kt D D
m m
=
+ + 1
0
1
Normal tane bymesi
Aydnlanma amac
kullanlan tungsten
filamanlardr.
Flaman ok yksek
scaklklarda alt iin
nemli derecede tane
bymesi olur (ekil 4.40).
Bu durumda taneler krlgan
ve gevrek olur. Istma-
soutma srasnda meydana
gelen termal yklemeler
sonunda filamanlar krlr.
Bunu nlemek iin ThO
2

katlr.
ekil 4.40. Saf bir tungsten
filamentin alternatif akmla
stlmas ile mikro yapda
meydana gelen deiimler
Normal tane
bymesi
ekil 4.41.
2700
o
Cde 2 dak.da
tavlanm tungsten
ubuklarn
mikroyaps
(a) Saf tungsten ve
(b) %75 ThO
2
ilave
edilen tungsten
(x100)

Normal tane bymesi
f hacim orannda ve r yar apnda 2.
faz partikllerinin rastgele bir dalm
iin ara yzeyde 1 cm
2
deki partikllerin
kesiim says


olur.
2
2
3
r
f
t
Normal tane bymesi



Tane snr hareketini zorlayarak birim alan
bana kuvvet retirler. Erilie bal olarak
bu kuvvet basn kuvvetlerini dengelediinde
tane bymesi duracak, kk taneli yaplar
elde edilecektir.
( ) o t
t
cos 1 .
2
3
2
+
|
.
|

\
|
r
r
f
Normal tane bymesi
Tane bymesini durdurmak iin gerekli
erilik ap


Tane ap erilik ap 2. faz tarafndan
tane bymesinin durdurulmas; 2. faz
partikllerin hacim oranlarna,
yaraplarna ve temas as () baldr.

( ) o Cos f
r
R
+
=
1 3
4
Blm 5. ekirdekleme
(Nucleation)
1.ekirdekleme
2. Homojen ekirdekleme
3. Heterojen ekirdekleme
ekirdekleme
Faz dnmleri farkl ekillerde olur (Tablo 5.1)

Tablo 5.1. Faz dnmleri
Dnm tipi rnek
Buharsv Buharn younlamas
Buharkat Buharn donmas
Svkristal Suyun buza dnm
Kristal 1kristal 2
-kelme stenitin soutulmasnda
Fe
3
Cnin oluumu
-Allotropik dnm 910de -Fe -Fe (ekil 5.1)
-Yeniden kristalleme Souk haddelenmi Cuda
yksek scaklkta tanelerin
oluumu
ekirdekleme
ekil 5.1. Fe-C sisteminde eitli dnmler
ekirdekleme
Faz dnmlerinde
1) Yap deiiklii
2) Yap deiiklii + kompozisyon
deiimi
3) Yap deiiklii + genleme oluumu
4) Yap deiiklii + komposizyon
deiimi + genleme oluumu
ekirdekleme
Faz dnm
=ekirdekleme
+byme



ekil 5.2. -Fe faz iinde -Fe
faznn ekirdeklemesi
ekirdekleme
ekirdekleme hzn (I) tanm;



BS

: Birim zamanda oluan blgelerin


says
V

: -faznn hacmi
o

V
BS
I =
ekirdekleme
2 trl ekirdekleme var.
1) Homojen ekirdekleme
2) Heterojen ekirdekleme
Homojen ekirdekleme
Yeni faz matriks
faz iinde
niform olarak
ekirdekleir.
Sv-kat
dnm
sistemi (ekil
5.3) dnelim.
ekil 5.3. Kat sv hacim serbest
enerjilerinin scaklkla deiimi
Homojen ekirdekleme
Sv ierisinde r yar apnda bir kat
olutuunu varsayarsak


:sv- kat yzey enerjisi
G: Hacim serbest enerji deiimidir.

t t
2 3
4
3
4
r G r G
B
+ A = A
Homojen ekirdekleme
Buradan toplam serbest enerjideki
maksimum kritik yar ap, r* elde edilir.
rye trev alnrsa





( )
0
*
=
c
A c
=

r r
r
G
B
G
r
A
=
2
*
( )
2
3
*
3
16
B
G
G
A
= A
t
Homojen ekirdekleme
r>r*
ekirdek
byyecek
r<r*
ekirdek
klecek ve
yok olacaktr
(ekil 5.4).
ekil 5.4. Bir ekirdek oluum serbest enerjisinin
ekirdek yarapnn fonksiyonu olarak deiimi
Homojen ekirdekleme
ekirdekleme
hz=?


KS=r*
byklkte
olan ekirdek
says
V:Hacim
ekil 5.5 (a) Atomlarn svdan
ekirdee balanmalarnn ematik
gsterilii ve (b) bir atomun svdan
ekirdee hareketi sonucu serbest
enerjideki deiim
V
KS
C
n
=
Homojen ekirdekleme


BAS: Bir ekirdee balanan atomlarn
says
t: zaman (saniye)

t
BAS
dt
dn
=
hacim sn
me ekirdekle
dt
dn
C I
n
.
. = =
Homojen ekirdekleme
Yani burada I birim hacim zamanda
oluan kat ekirdek saysdr.
Atomlar topluluunda

? =
dt
dn
Homojen ekirdekleme
Buna cevap vermek iin 2 reaksiyonu
ele almak gerekir.
a)S(n*atom)+ 1 atomS(n*+1 atom)
b)S(n*+1 atom)- 1 atomS(n* atom)
nce T<T
e
iin (b)yi ihmal edelim.
ekil 5.5.bdeki gibi serbest enerji
deiimi verilmektedir.

Homojen ekirdekleme
G
A
dan bir atomun svdan kat ekirdee sramas
iin gerekli enerji ise;

1) Serbest enerjisi G
A
dan byk sv
atomlarnn oran
2) =Sv atomlarn titreim frekanslar
3) S=Svekirdek arayzeyinde ekirdee doru
ynlemi sv atomlarn says
4) p=f.A
f=ekirdee doru bir sv atomunun titreme
probabilitesi
A= Bir sv atomunun kat ekirdek ile arptktan
sonra geri dnmeme probabilitesi
=
A
kT
A
G
e
Homojen ekirdekleme
Eer ara yzeydeki bir sv atom titretii her
seferde ekirdee sryorsa;


Ayrca probabilite faktr, p ve atomun
srama yapmas iin gerekli enerji
probabilitesi de eklenmesi gerekir.

s v
dt
dn
. =
kT G
A
pe s v
dt
dn
/
. .
A
=
Homojen ekirdekleme
Kritik byklkteki ekirdeklerin says,
C
n
iin eitlik gelitirelim.
Denge artlarnda atom boluklarnn
konsantrasyon


dir.
kT G
e
V
e
N
n
/ A
=
Homojen ekirdekleme
Hacim V ile blelim.


C
v
: Boluklarn hacim
konsantrasyonu
d: Younluk
kT G
V e
V
e
d
C
V N
V n
/
/
/
A
= =
Homojen ekirdekleme
Dengede olan kritik byklkteki
ekirdeklerin says ayn ekilde


G*=Kritik byklkte ekirdek
oluumu iin gerekli enerjidir.
kT G n
e
d
C
/
-
A
=
Homojen ekirdekleme
T<T
E
iin sv ierisinde n sayda atom
grubu vardr.


Burada Q
n
n atomun oluturduu atom
grubu, Q
max
en byk atom grubudur.

max 1 max 1 12 11 10 9
,..., ,..., Q Q Q Q Q Q Q Q
n n

+ +
Homojen ekirdekleme
T artarsa, dalm saa kayar.
Fakat C
n
yi dengesel kritik apl ekirdek
says olarak kabul edersek,
ekirdekleme hz (I);
|
.
|

\
|
A + A
=
kT
G G
K I
A
*
exp
u
d p s K . . .
-
=u
u
Homojen ekirdekleme



Faz dnm ile
kontroll deimektedir
(ekil 5.6).
T| ise terimi |.
Bu da atomlarn
hareketinin lsn
verir.
2
1
3
(

A
=
-
-
-
kT
G
n
pd s
K
t
u
u
ekil 5.6. G
A
terimin T ile
deiimi
kT G
A
e
/ A
Homojen ekirdekleme
ise ve baldr. Yzey
gerilimi () ile bamll zayftr.


terimi itici gcn lsn
verir.

-
AG
|
G A
| |
kT G
e
/
-
A
o
| |
2
/ 1
B
G T
e
A
kT G
A
e
/ A
Homojen ekirdekleme
T| ise |
olur. Bu durumda da
atomlarn
hareketlilii artar.
T| ise +
ve T=T
E
de0
kT G
A
e
/ A
kT G
A
e
/ A
ekil 5.7. G*nin T ile
deiimi
Homojen ekirdekleme
I, T ile max. deere
ular. I dk Tlerde
dk atom
hareketlilii yznden
azalmtr. |Tlerde Iyi
azaltan itici gtr.
Sonu olarak,
ekirdekleme hznda
bir max. deere
dnm scakl ile
mutlak sfr scaklklar
arasnda bir scaklk
deerinde ulalr.
ekil 5.8 (a) ekirdekleme hznn
T ile deiimi (b) I ile Tnin
deiimi (alternatif)
Heterojen ekirdekleme
Yeni faz matriks iinde tane snrlar,
dislokasyonlar gibi homojen olmayan yerlerde
ekirdekleir.
Dnm scaklna eriildiinde
ekirdeklemenin balamamasnn nedeni yzey
enerjisi () tarafndan ortaya kan engeldir.
Bunun sonucu dnme urayacak sistemler bu
yzey enerjisi engelini, varolan bir ara yzey
zerinde ekirdekleme ile azaltmaya alrlar.
Bu ekilde varolan arayzey ortadan kaldrarak,
yzey enerji deiimi bir dereceye kadar azaltlr.
Heterojen ekirdekleme
Bunu gstermek
iin ana bir
fazndan faznn bir
varolan bir ara
yzey duvarnda
olumasn
dnelim.
Kresel apka ekil
5.9da
verilmektedir.

ekil 5.9 (a) Kresel
apkannn geometrisi ve (b)
apkann kenarndaki yzey
gerilim diyagram
Heterojen ekirdekleme
Toplam serbest enerji deiimi;


A

:- arayzeyinin alan
A

:- arayzeyinin alan
| |
oe |e |e |e o| o|
A A A G
yz
+ = A
o
o| |e oe
Cos . + =
Heterojen ekirdekleme
alnrsa ve ise



olur. Kresel apka eklinde ekirdein
oluumu iin toplam serbest enerji deiimi;

o Cos S =
2
R A t
|e
=
( ) S R A G
yz
. .
2
o| o| o|
t = A
yzey hacim
G G G A + A = A
o| o| |
t ) (
2
S R A G V G
B
+ A = A
Heterojen ekirdekleme
Kresel apkann yzey alan ve
hacminin bilinmesi gerekir.

(

+
=
3
3 2
3
3
S S
r V
o| |
t
o
t
o|
o| o|
Sin r R
S r A
=
= ] 1 [ 2
2
Heterojen ekirdekleme
Bu durumda bu deerler G de yerine
konulursa
( ) ( ) | |
=
+ A
(

+
= A
2 2
2 2 2
3
3
1
sin 1 2 .
3
3 2
o o
o t t t
o| o| o| o|
Sin
S r S r G
S S
r G
B
(

+
+ A = A
4
3 2
4
3
4
3
2 3
S S
r G r G
B o| o| o|
t t
Heterojen ekirdekleme
Kritik yarap


ekirdekleme ii, G*
(het)



B
G
r
A
=
o|
o|
2
*
(

+
A = A
4
3 2
.
3
*
(hom)
*
) (
S S
G G
het
Heterojen ekirdekleme
Heterojen ekirdekleme iin daha az i
gerekmektedir. Fark [(2-3S+S
3
)/4] terimidir.
Dolaysyla S asna baldr.
R= r | sin olduundan


0R*0 kritik heterojen ekirdek hacmi
de 0a yakn bir deer alr.
Yani ar souma yoktur.

o

o
o|
o|
Sin
G
Sin r R
B
A
= =
2
* *
Blm 6. Deformasyon ve
yeniden kristalleme
1. Deformasyon
2. Toparlanma (Recovery)
3. Depolanan enerji
4. Tavlama esnasnda depolanan
enerjinin dar kmas
5. Toparlanma mekanizmalar
6. Yeniden kristalleme mekanizmalar
7. Yeni kristalleme rnekleri
Deformasyon ve yeniden
kristalleme
Katkat faz dnmne rnek yeniden
kristallemedir. ok kristalli metallerde (Ni ve
alamlar) plastik deformasyona uratlr ekil 6.1).

ekil 6.1. Toparlanmayeniden kristalleme-tane
bymesi mekanizmasnn ematik gsterimi
Deformasyon ve yeniden
kristalleme
T<0.5T
e
iin metaller tavlama ilemine tabi
tutulursa, i yapsnda deiiklikler grlr
(ekil 6.1 ).
Optik mikroskopta t
1
de mikroyap ayn (0 ile
t
1
aras) souk ilenmi matriks taneleri iinde
yeni taneleri ekirdeklemeye balar.
dislokasyonlarn younluu ve atom dzenleri
deiir.
t
2
de ekirdeklenen taneler hzla bymeye
balar.
t
3
de yeni taneler hzla byrler.
Toparlanma (Recovery)
Deformasyondan serbest yeni
tanelerin oluumuna kadar
meydana gelen tavlama
ilemidir.
0-t
1
arasnda gerekleen
ilemdir (ekil 6.1).
Yeniden kristalleme
(recrystallization)
Deformasyondan serbest yeni tanelerin
ekirdeklenmesi ve bu tanelerin bymesi ile
souk deformasyona uratlm olan matriksin
srekli harcanmasdr.
t
1
den t
2
sresine kadar geen zamanda
deformasyondan serbest yeni tanelerin
bymesi iin gerekli olan itici g, souk
deforme edilmi matriksdeki depolanan
enerjidir.

Yeniden kristalleme
(recrystallization)
t
2
sresinden sonraki byme iin
gerekli olan g sadece tane snrlarnn
erilii olmaya balar.
Bu iki itici g arasndaki fark ve tane
snrlarna etkisi yzeyler ve ara
yzeylerin etkilerinden kaynaklanr.

Yeniden kristalleme
(recrystallization)
Bir metal plastik
deformasyona
uratlrsa bir
miktar enerji
harcanr.
Enerjinin bir ksm
sya giderken,
kk bir miktar
metalde depolanan
enerji olarak kalr
(ekil 6.2).

ekil 6.2. Cunun deformasyonu
srasnda depolanan enerji miktar
Yeniden kristalleme
(recrystallization)
Bu depolanan enerji stmaya bal
olarak 2 geveme safhas (toparlanma
ve yeniden kristalleme) ortaya kartr.
3. safha tane bymesidir.
Bu iki geveme ilemi itici atomlarn
bana serbest enerji (F) veya kimyasal
enerjidir.

S T V P E S T H F + = =
Yeniden kristalleme
(recrystallization)
Sabit T ve Pde

terimi Enin ok kk bir
yzdesidir.
Atmosferik basnlarda kat hal ilemi
iin byledir.
Bu da V nin kat durumunda ok
kktr.

S T V P H F A A A = A

AV P
Yeniden kristalleme
(recrystallization)
Entropiyi bulmak iin plastik deformasyonla latiste
oluturulan dzensizliin bilinmesi gerekir.
Plastik ak vastasyla oluan ana hatalar
dislokasyonlardr.
Bunlar gz nne alnrsa entropi hesaplanr.
Fakat TS deeri E terimin ok az bir yzdesine
ulalr.
Bu durumda toparlanma ve yeniden kristalleme
iin gerekli olan itici basite depolanan enerji
olarak alnr.
s
E E F = A ~ A
Depolanan enerji
Herhangi bir metal ve alam
plastik olarak deforme edildiinde
kristal latisine ok sayda hata etki
eder.
Elastik deformasyonlarla birlikte bu
hatalar, alamda enerji depolama
mekanizmasn oluturur.
Enerji depolama
mekanizmalar
1) Elastik deformasyon
2) Latis hatalar
Elastik deformasyon
Kusursuz bir kristalde tm atomlar dengesel
konumlarda bulunduklar kabul edilir.
Bir latise ekme gerilmesi () uygulanrsa, atomlar
dengedeki konumlarnda hareket etmeye balarlar ve
bunun sonucu bir miktar deformasyon oluur.
Bu ekilde bir gerilimin uygulanmas sonucu atomlarn
hareket etmesini salayan enerji deformasyon
enerjisidir.
Deformasyon miktar kristalin yapsn bozmayacak
ekilde ise deformasyon enerjisi elastik deformasyon
enerjisidir.
Elastik deformasyon
l boyutlu ve A alan bir
ubua eksenel ekme
gerilmesi uygulansn (ekil
6.3).
F yk uygulanrsa dl
kadar deiiklik olur ve
deformasyon enerjisi
dF=Fdl
olur.
ekil 6.3. Gerilme-
deformasyon ilikisi
Elastik deformasyon
Gerilme =F/A ve deformasyon d=dl/l, V=A.l hacmi
elastik deformasyonu srasnda yaklak olarak eit
kalr.
Bu durumda dE=F.dl



Hook yasasna gre


olur .
} }
=
|
.
|

\
|
V
E
d RT
V
E
d
0 0
.
c
c o
2
2
1
2
1
c oc E
V
E
= =
Elastik deformasyon
Yani deer bir latis kadar
deformasyona uratrsa hacim bana
den enerji (deformasyon)


olur.
XRD sonularnda kaymalarn
olumasna yol aar. Buradan
hesaplanr.

2 /
2

E c
Latis hatalar
Plastik
deformasyon
latis iinde
dislokasyonlar,
atom
boluklar,
arayer
atomlar, istif
hatalar ve ikiz
snrlarnn
olumasna
neden olur.
ekil 6.4. Alde tane ve alt tane
yaps
Latis hatalar
Bu hatalardan dolay ortaya
kan depolanan enerji
1) Hata bana enerji pay
2) Deformasyonla oluan
hata younluuna baldr.

Latis hatalar
Tavlanm bir malzemede dislokasyon
younluu 10
6
-10
7
/cm
2
den 10
11
-10
12
/cm
2

kar.
Souk olarak deforme edilmi bir metaldeki
dislokasyonlarn younluu TEM ile gzkr.
Dislokasyonlar rasgele dalm gsterir.
Dislokasyonlar apraz kayabilme kapabilitisine
sahipseler, iplik yuma eklinde olur (ekil
6.4).
Dislokasyon younluuna sahip hcreler veya
alt taneler olarak gzkr.
Depolanan enerjiyi etkileyen
parametreler
1) Malzeme safl
2) Deformasyon
3) Scaklk
4) Tane boyutu
Depolanan enerjiyi etkileyen
parametreler
Malzeme safl:
Herhangi bir saf metale 2. element
atomlarn ilavesi, verilen bir sabit
deformasyon miktarnda depolanan enerji
miktarn arttrr.
Emprite atomlar dislokasyon hareketini
engeller ve bylece dislokasyonlarn
etkileimleri sonucu younluklarnn
artmasna yol aar.
Depolanan enerjiyi etkileyen
parametreler
Deformasyon:
Deformasyon prosesinin
kompleksliinin artmas daha yksek
miktarda enerji depolanmasna neden
olur.
ekme ilemiyle YMK metalde sadece
iki kayma dzlemi, ekstrzyon
ileminde ise 4 sisteminde aktif hale
gelmesiyle olur.
Depolanan enerjiyi etkileyen
parametreler
Scaklk :
+T lerde yaplan deformasyon
ileminde depolanan enerji miktar
artar.
Enerji aa kmasna yardmc olan
termal enerjinin ok daha az olmas ve
bununda deformasyon esnasnda
hatalarn birbiri ile kesiimleri ansn
drmesidir.
Depolanan enerjiyi etkileyen
parametreler
Tane boyutu :
Tane boyutu + ise depolanan enerji miktar |.
Sabit bir deformasyon uygulanm byk boyutlu bir tane
dnldnde ve bu byk boyutlu tane ile ayn hacme
sahip bir malzeme biriminin ok sayda tane ierdii ve her
2 durumda eit deformasyon uygulanrsa, tane saysnn
fazla ve dolaysyla tane boyutunun dk olduu durumda,
uygulanan deformasyon ile fazla sayda tane snr-
dislokasyon kesiimlerinin olumas ok etkin blgeler
olduundan, daha dk tane boyutuna sahip taneler
dislokasyon kesiimlerini ve dolaysyla oalmalarn aktive
ederler.
Deformasyon ile retilen dislokasyon younluunun tane
boyutu ile ters orantldr.
Tavlama annda depolanan
enerjinin aa kmas
Souk deformasyona uratlan bir metal
stldnda, metalin gevemesi ilemin
olabilmesi iin scaklk yeterli olmaya
baladnda depolanan enerji aa
kmaya balar.
ki numunenin scakln ykseltmek
iin gerekli g fark (P) llr.
Tavlama annda depolanan
enerjinin aa kmas
nokta;
1) Her bir durumda
yeniden kristalleen
taneler ilk olarak geni
g pikleri oluur.
2) Toparlanma
srasnda depolanan
enerjinin aa kma
oran A+ ve C|
3) A saf metaller, B
veya C alamlar iin
elde edilir.

ekil 6.5. tip eneji aa k
erisi
Tavlama annda zelliklerin
deimesi
ekil 6.6.
toparlanma ve
yeniden
kristalleme
srasnda bir
ok fiziksel
zellikte
oluan
deiimler
Tavlama annda zelliklerin
deimesi
Sertlik: Toparlanmada sertlik deiimi az, yeniden kristallemede
ok olur. Sertlik ve mukavemet dislokasyon younluunun dmesi
ile derler (ekil 6.6)
Diren: Bir metalin elektriksel direnci metal latisin bir elektrik alan
tarafndan retilen elektronlarn akna kar gsterdii direncin bir
lsdr. Toparlanmada nokta hatalarn olmasndan, yeniden
kristallenmeden bunlarn artmasndan dolay azalmaktadr.
Younluk: Boluk konsantrasyonun dmesinden dolay, T
ise d|.
Hcre boyutu: Hcre boyutu yeniden kristallenmede artar.
Toparlanma mekanizmalar
Dk scaklklarda boluk hareketiyle
olur.
Orta scaklklarda trmanma olmakszn
dislokasyon hareket mekanizmasdr.
Yksek scaklklarda dislokasyonlarla
birlikte ilave dislokasyonlarn birleme
mekanizmasdr.
Toparlanma mekanizmalar
Toparlanma mekanizmalar
1) Alt tane bymesi
2) Alt tane birlemesi
3) Poligonlama
Toparlanma mekanizmalar
Alt tane bymesi: Dislokasyon kmeleri,
nisbeten dk dislokasyon younluuna
sahip hcresel blgeleri izole eder. Bu
hcreler 1-3 ynlenirler. 0.1-1.0 pmdir.
Tavlamaya bal olarak iki boyutlu keskin
snrlarda younluk kazanr. Hcre iindeki
dislokasyon younluu der. Toparlanma
sonunda bu alt taneler boyutsal olarak
byme gsterirler.
Toparlanma mekanizmalar
Alt tane birlemesi
Tavlama ilemiyle
birbirine komu iki alt
tane arasndaki
ynlenme
uyumsuzluu
kaybolmaya balar.
Bu proses ara yzey
dislokasyonlarn
difzyon ilemi
sonucunda
trmanmasndan
dolay oluur (ekil
6.8).
ekil 6.8. Alt tane rotasyonuyla alt tane birlemesinin
ematik olarak temsili
Toparlanma mekanizmalar
Poligonlama
Tek kristal az bir
miktar bkmeye
maruz braklr
ve daha sonra
tavlanrsa, kk
bloklara ayrlr
(ekil 6.9)
Bu durumda
pozitif kenar
dislokasyonlar
oluturur (ekil
6.10).
ekil 6.9 (a) Bklen bir tek kristal ve
llen Laune nokta paterni ve (b)
Poligonize olmu kristal ve Laune nokta
paterni
ekil 6.10 (a) Bklme ile oluan ekstra kenar
dislokasyonlar (b) Poligonlamadan sonra
oluan kenar dislokasyonlar
Toparlanma mekanizmalar
Dislokasyonlarn belirli bir hat zerinde birikmesi iin,
dislokasyonlarn trmanma ve kayma ilemlerini
gerekletirdii gereklilii aktr.
Poligonlama sonucu
1) Ekstra kenar dislokasyonlar,
2) Dislokasyon trmanmas gerekliliinden | T de
oluur.
3) Dislokasyonlarn birikimleri ile oluan hcre
boyutlarndan 10 kat byk alt tanelerin oluumuna
sebebiyet verir.
Toparlanma kinetii
Toparlanma kinetiinden mekanizma elde
edilebilir.
P dirente meydana gelen deiikliktir.
P= P
o
+P
d
P
o
: Deformasyondan nce tavlanm
durumdaki fiziksel zellik deeri
P
d
: deformasyon tarafndan retilen
hatalardan dolay zellikte arttr.
P
d
C
d
(Hatalarn hacim konsantrasyonu) ise
P=P
o
+sabit .C
d

Toparlanma kinetii
Zamanla deiimi ilgilendiimiz iin


Hatalarn azalma hz,
konsantrasyonun ve hatalarn
hareketliliinin fonksiyonudur.
dt
dC
sabit
dt
P P d
d
=
) (
0
Toparlanma kinetii
Bu problem kimyasal reaksiyon hz
teorisinden;


Q: Hata kaybolma oluumu iin aktivasyon
enerjisi,
n: Tam say
k : Sabit

kT
Q
n
d
d
e C K
dt
dC

= ) (
Toparlanma kinetii
Yukardaki denklemler birletirilirse


olur. A sabittir.

dt Ae
P P
P P d
kT
Q

) (
) (
0
0
t Ae sabit P P
kT
Q

= ) ln(
Toparlanma kinetii
Zn tek kristali iin (ekil 6.11) tam bir kayma
1

miktarnda deformasyona uratlmtr.
Bu deformasyon akma gerilmesini
o
dan
max
kartr sonra der.
t zaman ve T scaklnda yaplm tavlamadan
sonra kayma gerilimi (ekil 6.11.b) elde edilir.
Tekrar ykleme ile toparlanan akma gerilmesi
tespit edilebilir.
t
t
Toparlanma kinetii
ekil 6.11. (a) Zn tek kristali iin kayma gerilmesideformasyon ilikisi.
(b) toparlanma srasnda akmasrescaklk ilikisi
Toparlanma kinetii



t
kT
Q
Ae P P f

= ) (
0
sabit iin log alnrsa



Zn iin lnt ve l/T arasnda lineer bir iliki vardr.Bu
da aktivasyon enerjisini verir. Bylece tek bir hata
yutulmu olur.
t
kT
Q
sabit t + = ln
Toparlanma kinetii
Q deeri self-difzyona benzer ekilde
bulunur. Bir malzemede self-difzyon
sonucu aktivasyon enerjisi;
Q
(self dif.)
=E
(boluk hareketi)
+E
(boluk oluumu)
Boluk hareketi ve oluumu toparlanma
ileminde dislokasyon trmanmas
olduunu gsterir.

Toparlanma kinetii
Sonu olarak toparlanma kinetiinde;
1) Toparlanma genel olarak zamanla ssel
ilikilidir.
2) Kinetik verilerin uygun olarak analiz
edilmesi iin bir ok durum iin Q deerlerinin
tespitini salar.
3) Bir den fazla toparlanma mekanizmas ayn
anda etkindir. Qsabit .
Yeniden kristalleme iin
ekirdekleme mekanizmalar
ekirdekleme olaynda herhangi bir faz bir dier faza
dntnde ilk nce ok kk embiryolar oluur.
Sonra kritik boyuta ulatnda dnm oluur.
Yeniden kristallemede metal ve deformasyon
derecesine bal olarak iki tr ekirdekleme gzkr.
Deforme edilen metal nceden var olan tane snrlar
ve deformasyondan dolay oluan alt tane snrlar
olarak iki tr ara yzey ierir.
ekirdekleme, her iki tr snrlarn aniden
bymesiyle balar ve ilerler.
Varolan tane snrlarn ani
bymesi
Bu mekanizma SEM
ve XRD ile
gsterilebilir.
|d
dislokasyonlu
bir tane
+d
dislokasyonlu
bir tane
arasndaki snr
aniden byr.
ekirdekleme bir
bymedir.
I. pozisyondan II.
pozisyon ise dV
hacim deiiklii
olur.
ekil 6.11.(a) Yksek dislokasyon
younluuna sahip bir tanede bir
snrn ani bymesi ve (b) Bu
ekirdekleme olayn aklayan model
Varolan tane snrlarn ani
bymesi
Snrn serbest yzey enerjisi ve souk
ilemin tanenin hacim bana depolanan
enerjisi E
s
ise I. poz. II. poz. harekette
serbest enerji deiimi


Burada, hareket eden snrn arkasnda oluan
yeni tanenin depolanma enerjisi sfrdr.

dV
dA
E F
S
+ = A
Varolan tane snrlarn ani
bymesi
A yzey alanna sahip bir yzeyin
hareketi iin basit bir geometrik modelin



r
1
ve r
2
:tanelerin hareketinden nceki ve
sonraki erilik yar aplar
2 1
1 1
r r dV
dA
+ =
Varolan tane snrlarn ani
bymesi
Tamamen dairesel geometrik ekle sahip ara
yzeyler iin;


F<0 byme olur. E
s
>2/r.
2a mesafe aral sabitlenirse r
min
=a olur.
Dolaysyla, tmsek yapma snrn
bymesinin olabilmesi iin

olmas gerekir.

r
E F
S
2
+ = A
a
E
s
2
)
Varolan tane snrlarn ani
bymesi
Bunun sonucunda snrn hareket hz
(V)


Burada : arayzey kalnl,
B: tane snr atomlarn hareketlilii
|
|
|
.
|

\
|

=

r
E
B V
S
2
Alt tane snrlarnn ani
bymesi
2 tane mekanizmas vardr.
1) Alt taneler alt tane snr hareketiyle
bymektedirler. Bundan sonra yksek hareketli snr
oluur. Muhtemelen yksek al snrdr. Snr hareket
hznn artlar salanrsa, ani byme oluur.
2) TEM almalarnda sinema filmleri kullanlarak ve
alt tane snrlarnn hareketleri atomik boyutta
incelenir. Yksek hareketli snrlardan grnt alnr.
Bunun sonucunda bu snrlarda ekirdeklemenin
balad ve bymenin olduu gzlenir. Sonuta
yksek al alt snrlar iin alt taneler arasnda yksek
oranda oryantasyon farkll oluturmak iin yksek
miktarda deformasyon mutlaka gereklidir.
Alt tane snrlarnn ani
bymesi
Genel sonular: ekirdekleme artlar
1) Orijinal bir yksek al snr.
2) a) Alt tane genileme
mekanizmasyla oluan yksek al bir
alt tane boyutu ve b) Bilinmeyen ve
yeniden bir atom dzeni olay ile
deien nceden var olan yksek al
alt tane snr.
Yeniden kristalleme kinetii
Yeniden kristalleme safhasndan
sonra deformasyon ile sonulanr.
Sonra serbest taneler ekirdekleir
ve deforme edilmi matriksin
srekli azalmas eklinde olur.
Yeniden kristalleme kinetii
ekirdekleme ve byme
hz
Souk ilenmi bir metalin her
hangi bir scaklkta izotermal
olarak tavlanrsa, souk
ilenmi matrikste belirli bir
sre sonra ( ) baz noktalarda
yeni taneler ekirdeklemeye
balar. Yeni bir taneye
arpncaya kadar bymeye
devam eder. Sonuta tane
aplar zamanla ekillenir.
(ekil 6.13).
Lineer ksmnda ekirdein;

Burada G=d R/dt olarak
byme hzdr.
ekil 6.13. Yeni bir tanenin
yarapnn zamanla deiimi
t
) ( t = t G R
Yeniden kristalleme kinetii
ekirdek kresel ise
ekirdek bana den hacim
ekirdekleme hz ( )


OS:oluan ekirdek says, t:birim zaman ve DH:
Dnmemi hacim.
dt zaman aralnda oluan ekirdeklerin says
dir.
V
u
: dnmeyen hacimdir. V
u
=f(t)dir. Tespiti
zordur.
V: toplam hacim (Dnm ve dnmemi)

( )
3
3
3
4
t t = t G
DH
t OS
N
/
.
=
u
dtV N
.
.
N
Yeniden kristalleme kinetii
majinel
ekirdek says
(n
imag.
)
n
imag.
=n
r
+n
p
n
p
: hayalet
ekirdekler,
n
r
: gerek
ekirdekler
n
imag
V
ekil 6.14. Dnmekte olan
matriksteki ekirdekler
Yeniden kristalleme kinetii
majinel dnm hacim (IDH)


ekirdeklerin says


Oluan imajinel ekirdek says

}
=
t
NVdt t G IDH
0
3 3
. ) (
3
4
t t
3 3
) (
3
4
t t t G
Vdt N
.
Yeniden kristalleme kinetii
ekil 6.15de zaman
aralklar t eklinde
rastgele
blnmektedir.
Her bir zaman
aralnda oluan
ekirdeklerin hacmi
dir.

ekil 6.15. Belirli zaman aralklar
dilimlerinde oluan ekirdekler ve
dnen hacim ilikisi
Vdt N
.
Yeniden kristalleme kinetii
Son zaman aralnda oluan ekirdeklerin
hacmi ise;


olmas gerekir.
N: toplam dilim says
n
i
: zaman dilimlerin says ise imajinel
dnm hacim (DH)
3 / ) ( 4 .
3 3
.
t t A
(

A t N G t V N

=
A =
N
n
i
i
Vdt N t n G DH
1
.
3 3
] .[ ) (
3
4
t t
Yeniden kristalleme kinetii
X ile sembolize edilirse;


X
imaj
dnen gerek hacim oran ile
ilikilendirelim.
Her hangi bir zaman aral dtde
dnen gerek veya hayalet ekirdek
bana eit hacmi verecektir.
}

= =
1
0
.
3 3
. ) (
3
4 hacim dnsms imajinel
dt N t G
hacim
X
imaj
t t
Yeniden kristalleme kinetii


olur ve


olur.



dt N t G
.
3 3
. ) (
3
4
t t
imag
r
imag
r
imag
r
dX
dX
dV
dV
dn
dn
= =
Yeniden kristalleme kinetii
dt zamannda hacim bana oluan
ekirdek says d ise dn
r
=V
n
.d ve
dn
imag
=Vd olur.
ekirdekler matrikste rastgele dalm
gsterdii iin d>0 olur.
Dolaysyla

r
imag
r
r
tran u
imag
r
X
dX
dX
X
V
V V
V
V
dn
dn
= =

= = 1 1
Yeniden kristalleme kinetii
Diferansiyel eitliin zlmesi ile de;


X
r
0, X
imag
0,
ntegrasyon sabiti=0.
G ve N= sabit,
<< integral alnrsa (imajinel dnm
hacim)

e
imag
X
r
X

=1
t
Yeniden kristalleme kinetii
majinel dnm hacim


Buradan son iki eitlik birletirilirse;


X
r
=Dnen hacim oran



4 3
.
3
t G N X
imaj
t
=
|
.
|

\
|
=
4 3
.
3
exp 1 t G N X
r
t
Yeniden kristalleme kinetii
Rastgele
ekirdekleme iin N
ve G sabitler ve <
olmaldr.
ekil 6.16 farkl
ekirdekleme ve
byme
dnmlerinin
karakteristiklerini
verir.
t
ekil 6.16. Farkl G ve N deerleri
iin Johnson-Mehl eitliinin
kullanlmasyla elde edilen deerler.
t
Yeniden kristalleme kinetii
Kathal dnmlerinde byme
hznn (G) sabit, ekirdekleme hz(N)
sabit deildir. Bundan dolay N, t ile exp
deiim gstermitir.
Bu durumda k ve n sabitler ise

n=3 ise hzl ekirdekleme d ve
n=4 ise yava d olur.

n
kt
r
e X

=1
G ve Nnin deneysel tespiti
G ve Nnin Deneysel Tesbiti
G (Yeniden kristalleen tanelerin
byme hzlar ) ve N
(ekirdekleme hzlar) tespiti
metalografik olarak skcdr.
Numuneler deforme edilirler ve
sonra tavlanrlar.
Farkl zamanlarda tek tek
soutulurlar.
Birbirine arpmayan en byk
tanelerin yaraplar tespit edilir. Her
bir numune iin zamana kar eri
izilir (ekil 6.17).
En geni tanenin ilk olarak
ekirdeklendii kabul edilir. Erilerin
eimi= byme hz ve zaman
eksenine inilen kesikli izgiler ise
kuluka zamann verir. ekil 6.17
de byme hz sabittir.
ekil 6.17. Alda % 2.8 ve % 5.1 uzama
uygulanm numunelerde 350
o
Cde stma ile
en byk tane yarapnn zamanla deiimi
G ve Nnin deneysel tespiti
Zamann fonksiyonu olarak yeniden
ekirdekleme hz olan (tane snr
says/alan-sn) tespitini salar.
t artar ise N
s
artar.
Metalografik olarak nce N
s
bulunur
(yzey younluu).
Buradan N
s
N
v
hacim younluuna
dntrlr.
G ve Nnin deneysel tespiti
ekil 6.18. % 5 uzamadan sonra 350
o
Cde tavlanan Al (a) Yzey tane
younluunun zamanla deiimi ve (b) Yzey ekirdekleme hznn
zamanla zamanla deiimi
G ve Nnin deneysel tespiti
I. art: Kresel taneler kabul edilir.
II. art: Tm taneler eit boyutta kabul
edilir. Buradan en byk tane aplar tesbit
edilir.
Tanelerin iyi bir istatistik numunesi varsa,
bu numunenin yarap (r
max
) kresel
tanelerin gerek yarapna eit olmu olur.
ekil 6.19daki gibi, birim yzey alan
alndnda, merkezi bu yzeyin maksimum
yarap (r
max
) ierisinde herhangi bir tane
yzeyde aka gzkr.
Dolaysyla, hacmi 1.1,2.r
max
ile verilen
birim iindeki tm taneler yzeye temas
edecek ve bylece
N
v
= [ 1.1.2r
max
]= N
s
[1.1] olur.
N
v
: Tanelerin hacimsel younluu
N
s
: llen yzey younluu
ekil 6.19. Tane
younluunu analiz etmek
iin birim hacim rnei
Deformasyon, saflk, tane boyutu
ve scakln G ve N zerine
etkileri
BYME HIZI (G)
Yeniden kristalleen bir tanenin byme
hz, souk ilenmi matris ve yeniden
kristalleen tane snr iin,



Burada; : kimyasal potansiyel fark,
: arayzey kalnldr.

A
= . B G
Deformasyon, saflk, tane boyutu
ve scakln G ve N zerine
etkileri
Mol bana depolanan enerji:


E
s
: mol bana birim enerji
D
B
: tane snr self-difzyon
katsaysdr.

s B
E
kT
D
G =
Deformasyon, saflk, tane boyutu
ve scakln G ve N zerine
etkileri
ekil 6.20. Alun yeniden kristallemesi srasnda byme hz Gnin
deiiminin (a) deformasyon ncesi ve (b) orijinal tane boyutunun bir
fonksiyonu olarak deimesi
Deformasyon, saflk, tane boyutu
ve scakln G ve N zerine
etkileri
Kuluka zaman, deformasyon art hz
ile der. %15 deformasyonda 0 olur.
Safszlk etkilidir. Pb iinde 60 ppm Sn
ilave edilirse, arayzey byme hz
5000 kat drr.
T ile deiir.
G=G
o
.e
-Qg/RT
Deformasyon, saflk, tane boyutu
ve scakln G ve N zerine
etkileri
EKRDEKLEME
HIZI (N)
Yeniden
kristallemede
ekirdeklenme hz
deformasyon hz
ile artar (ekil
6.21). Bunlar metal
sistemleri iin
dorudur.
ekil 6.21. n deformasyonun
bir fonksiyonu olarak 350
o
Cde
Alun yeniden kristallemesi
srasnda G ve Nnin deiimi
Deformasyon, saflk, tane boyutu
ve scakln G ve N zerine
etkileri
ekirdeklemede
tane boyutunun
etkisinde (ekil 6.22),
kk taneler daha
hzl ekirdekleme
hz salar.
Dolaysyla, yksek
blgesel
deformasyon olur.
Safszlk sabit
deformasyonda
depolanan enerji
miktarnn arttrr.

ekil 6.22. Her ikisinde % 5 deforme
edildii farkl orijinal tane boyutlu iki Al
numunesinde yeniden kristalleme
srasnda ekirdekleme hz ile zaman
deiimi
Deformasyon, saflk, tane boyutu
ve scakln G ve N zerine
etkileri
T ile N arasndaki iliki:



% 5 deformasyonda ekirdekleme hz
(N) iin gerekli aktivasyon enerjisinin
byme hz (G) iin gerekli olan
aktivasyon enerjisine eittir.
RT Q
o
n
e N N
/
-
=
Yeniden kristallemede scaklk
ve srenin kontrol
YENDEN KRSTALLEME
SICAKLII
Yeniden kristalleme
scakl genelde 1 saatlik bir
zaman iinde kristallemenin
olduu scaklktr. Dnen
hacmin % 95 i iin gerekli
sre:


G ve N deerleri artarsa,
t
0.95
azalr. (Ters orantldr).
4 1
.
3
95 . 0
85 . 2
(
(

=
NG
T
ekil 6.23. Bir saatlik yeniden
kristalleme scaklnn
tanmlanmas
Yeniden kristallemede scaklk
ve srenin kontrol
YENDEN KRSTALLEEN TANE BOYUTU
Yeniden kristalleen tane boyutu (d):


d ise G ve N. Bunun anlam; ince boyutlu
tanelerin yksek younlukta ekirdeklendiini
ve ok yava byddr.
4
1
(
(

=
-
N
G
d
G ve N etkileyen faktrler
1) n deformasyon miktar
2) Tavlama scakl
3) n tane boyutu
4) Safszlk (empriteler)
5) n deformasyon scakl
6) Deformasyon-tavlama teknii
G ve N etkileyen faktrler
1) n deformasyon miktar
a) Yksek deformasyon G ve N
artarsa iin T
yk
der.
b) N/G iin deformasyonla iin
yksek deformasyonlarda d.
G ve N etkileyen faktrler
2) Tavlama scakl
a) Tavlama scaklnn yeniden kristalleme
scakl zerindeki etkisini tartmak anlaml
deildir. T ise G ve N iin yksek tavlama
scaklklar daha hzl kristalleme gsterir.
b) N/G deeri T ile sabittir. nk N ve G
yaklak aktivasyon enerjileri (Q) eittir.
G ve N etkileyen faktrler
3) n tane boyutu:
a) Depolanan enerji miktarna bal
olarak N ve G iin, ince taneli yapda
T
yk
.
b) nce tanelerden dolay (ekil 6.24.b)
-pirinde olduu gibi d .
G ve N etkileyen faktrler
ekil 6.24.(a) Deformasyon miktarnn deiimine gre 1 saatlik yeniden
kristalleme scakl ve (b) Deiik n deformasyonlar iin balang tane
boyutunun bir fonksiyonu olarak yeniden kristalleen tane boyutu
G ve N etkileyen faktrler
4) Safszlk (empriteler):
a) Emprite ilavesi ile T
yk
.
b) Sabit deformasyon orannda emprite
elementlerin olmas daha yksek depolanan
enerji deerinin ortaya kmasna yol aar.
N/G deeri depolanan enerji miktarnn
arttndan dolay, empritelerin daha ince
tane boyutuna yol amalar beklenir.
5) n deformasyon scakl
6) Deformasyon-tavlama teknii
Yeniden kristallemenin pratik
uygulamalar
1) Scak ilem
2) Tekstr
3) kincil yeniden kristalleme
Scak ilem
Eer yumuak bir lehim ubuu birka kez
ileri geri bklrse, ubuk yumuak kalr.
Ayn ilem tavlanm olan bir Cu ubua
yaplrsa, bir sre Cu sertlemeye balar.
Buna deformasyon sertlemesi denir.
Sebebi: Dislokasyonlar eitli mekanizmalar
ile hareket etme kabiliyetlerinden dolaydr.

Scak ilem
lgin nokta lehimdir. Bunun nedeni T
yk
<< ve oda
scaklnda bile srekli yumuak kalmasdr.
Lehimde yeniden kristalleen taneler, dolaysyla
deformasyondan serbest taneler, dk dislokasyon
younluuna sahip taneler, deformasyon sertlemesini
engellemektedir.
Bu nedenle herhangi bir metal ve alamnn srekli bir
prosesle scak ilenmesi veya scak olarak ekil
verilmesi istendiinde, bu ilemin T
yk
da veya stnde
yaplmas gerekir (ekil 6.25).
Scak ilem
ekil 6.25. Scak haddeleme srasnda yeniden kristalleme
Tekstr
Eer bir metal yksek miktarda deformasyon
sertlemesine uratlrsa, birbirinden bamsz taneler
deformasyon ynnde tercihli bir kristalografik
oryantasyon verecek eklide dnme yaparlar.
Taneler arasndaki tercihli ynlenme genel olarak
deformasyon tekstr olarak bilinir.
Deformasyon tekstr ieren bir metal yeniden
kristalleerek bir yap iin tavlandnda, yeni
tanelerin rastgele ynlenmesi beklenir. Bu rastgele
ynlenme her zaman olmamakta ve yeniden
kristalleme tekstr olarak adlandrlr.
Tekstr
Yeniden kristalleen tanelerin tercihli
kristalografik oryantasyonlarda
olmalarnn nedeni;
1) ekirdekleme tercihli ynlenme
ile oluabilir.
2) Deformasyon ile tercihli ynlenmi
olan taneler sadece dnen hacmi
oluturacak ekilde byyebilir.


Tekstr
rnekler:
1) Tekstrlenmi Ni zerine tekstrlenmi
buffer katmanlar.
2) Fe-Si alamlarnda Fein manyetik
zelliklerinin anizotropik olmasndan
kaynaklanr. Bundan dolay kp tekstr
(YMK) Fe-Si alamlarnn mkemmel
transformatr sa malzemesi yapmaktadr.

kincil yeniden kristalleme
Byme srasnda baz
taneler kk taneleri
yutacak ekilde
anormal ekilde
byrler. Buna ikincil
yeniden kristalleme
denir (ekil 6.26).
kincil yeniden
kristalleme nispeten
kararl ince tane
yapsna sahip olan
metallerde olur.
ekil 6.26. Bir saatlik
yeniden kristalleme
scaklnn tanmlanmas
kincil yeniden kristalleme
Kararl ince taneli artlar ise;
1) Deformasyon tekstr elde etmek iin metal
yeterince deforme edilir. Sonrasnda primer yeniden
kristalleme oluur. Yeniden kristalleen tanelere
benzer kristalografik oryantasyona sahip olduklar iin,
yksek al snrlarda yoktur. Bylece snr hareketleri
iin ok dk ve tane yaps kararl olur.
2) Metal iindeki inklzyonlar tane boyutunun kk
olmasna yol aarlar. f hacmine ve r yarapna sahip
inklzyon partiklleri ile metal arasndaki arayzeyin
birim alan bana yeniden deforme edebilme kuvveti:

ile verilir.
) cos 1 ( ) 2 / 3 (
2
o t t + r r f
kincil yeniden kristalleme
Snr hz ise;


P: Snr boyunca basn farkll
: Hacim
: Arayzey kalnl
B: atomlarn hareketlilii

P V B
V
gb
A
=

V
kincil yeniden kristalleme
Snr eriliine (2/r) bal olan basn
farkll tane boyutunun birim alan bana
yeniden deformasyon kuvveti ile ters
orantldr. Dolaysyla;




tane boyutu incedir.
( )
(

+ =

o

cos 1
2
3 2
r
f
r
V B
V
gb
( ) = + 0 cos 1
2
3 2
o

r
f
r
kincil yeniden kristalleme
3) Metal ince sa eklindedir. Yzeyi
kesen snrlar yzey kesiim
blgelerinde yivler oluturmaya
meylederler. Bu yivler snr hareketini
yavalatr. ekil 6.27de yzeyle
normal olan snrn
c
kadar kritik bir
a yapmas ile snr ancak saa
doru hareket eder. Kararl hal
hareketi iin bu a
c
ye eit
olmaldr. Bu durumda tane snr
hareketi


r
1
: sa dzleminde tane snr
yarapdr.
t: sa kalnl,

c
deeri / (6
s
) olarak
bulunmutur.

s
: kat-buhar arayzey gerilimi
ekil 6.27. Bir sa
numunede saa
doru dik bir tane
snr hareketi
(

=

t r
V B
V
c
gb
u

2
1
Yeniden kristalleme rnekleri
Bklemeyen tungsten
flamandr.
ThO
2
We ilave edilirse tane
boyutu der.
Bu durumda dk tane
boyutu, flaman ap boyunca
tane snrnn genilemesini
nler. Dolaysyla krlma riski
kalkar. (ekil 6.28). Katkl ve
katksz W in srnme direnci
verilmitir.
K, Al ve Si empriteler
katldnda srnme direnci
ThO
2
dan yksektir.

ekil 6.28. 2500
o
Cdeki 225 m
apndaki Tungsten telde
srnme deformasyonu
Yeniden kristalleme rnekleri
ThO
2
katklda
Wde tane snr
dengede deil,
ancak mekanik
olarak
birbirlerine
kilitlenmilerdir.

ekil 6.29. Katkl Tungsten telde
ynlenmi tane snr yaps
Yeniden kristalleme rnekleri
ekil 6.30da tesadf
snrlarn dk
znme
segregasyonundan
dolay ok daha yksek
hareketlilie sahiptirler.
Dolaysyla, bu snrlar,
ikincil yeniden
kristalleme oluturacak
ekilde tercihli
ynlenirler.
ekil 6.30. Kurunda (Pb), Sn
emprite miktarnn tane snr
hareket hz
Yeniden kristalleme rnekleri
Mikroskop alt ok kk porlar ekirdeklemeyi
engelleyici etkin noktalar olduklarn gsteren dier
bir noktadr.
Eer Ni sa bir ThO
2
partiklleri ile dispersiyon
sertlemesi ile sertletirilirse ve haddeleme ile %40
orannda deforme edilirse, sonrasnda ThO
2

partiklleri ile takviyeli Ni ergime noktasndan
kartlrsa, yeniden kristalleme olumaz.
Eer bir Ni iinde ThO
2
partiklleri temperlenmi
martenzit iinde karbrler gibi sert 2. fazlar ile
disperse edilirse, deformasyondan dolay disperse
olan partikller etrafnda kk partikllerin
olutuu tespit edilir.
Porlar ekirdeklemeyi engeller ve tane bymesi
yavalar.
Blm 7. Kat zeltilerden
kelme
1. Serbest enerji-kompozisyon diagramlarnn incelenmesi
2. Tanjant (teet) kural
3. Spinodal noktalar
4. Faz diagramlarnn erilik etkisi
5. kelme dnm
6. Srekli kelme
7. kelme ilem safhalar
8. Kat halde ekirdekleme
9. Hacim serbest enerji deiimi
10. ekirdeklemeyi engelleyici faktrler
11. Spinodal ayrma
12. Gradyan enerjisi
13. Deformasyon enerjisi
14. kelme reaksiyonlarn kinetii
15. kelme sertlemesi
Kat zeltilerden kelme
Bir faz diyagramnda bir kat kelti iki fazl bir
faz blgesine geecek ekilde
soutulduunda, yeni faza gre kat kelti
ar soumu hale gelmeye balar.
Takiben kat hal kelme reaksiyonu ile yeni
bir faz oluur.
Yeni bir fazn oluum nedeni serbest
enerjideki dtr.
Faz diyagram ele alnarak serbest enerjinin
nasl deitii termodinamik kanunlara gre
elde edilir.
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi
Atom bana serbest enerji, saf
durumda ve atomun bir kelti iinde
znmesi durumunda birbirinden
farkllk gsterir.
Ksmi molal serbest enerji;


eklinde ifade edilir.

1 , , =

c
c
=
j
n P T
i
i
n
F
F
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi
n
i
=i tane atomlarn saysdr.
=Atom bana den enerji miktardr.

i
=Kimyasal potansiyeldir.
Alamlar kritik incelemede en geerli
metotlardan birisi zeltide mol bana
serbest enerji ifadesini incelemektir.
Karmn (F
m
) serbest enerji deiimini
tanmlamak en genel yaklamdr.
i
F
_
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi


KSED: Karmn serbest enerji deiimi
M: zeltinin mol
F
s
= zeltinin herbir molnn serbest
enerjisi
F
p
= Karmam bileenlerin her bir
molnn serbest enerjisidir.
p s m
F F
M
KSED
F = = A
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi



Yukardaki bantlarda x
i
=i atomlarn
mol fraksiyonlar,
= saf i bileenlerinin 1 atm basnta,
mol bana den serbest enerjisidir.


+ + = ...
2 2 1 1
F x F x F
s
...
2 2 1 1
+ + =
o o
p
F x F x F
o
F
1
(

= A

o
i i
i
i m
F F x F
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi
Ayrca termodinamikten,

T=sabit
f
i
= i bileenlerin
fgasitesi (uuculuu).
deal zeltinin buhar
basnc (ekil 7.1) mol
fraksiyonu ile lineer
olarak deiir. f
i
=f(x
i
).

i i
f RT F d ln =

ekil 7.1. Bir zeltide znen herhangi


bir elementin mol fraksiyonu (x
i
) ile ksmi
basnn deiimi
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi


Dk limit standart durum olarak adlandrlr. 1 atm
de:


=1 atm buhar basncnda saf i bileeninin ksmi
buhar basncdr.
i bileenin aktivitesi a
i
ise;


olur.
} }
=

i
o
i
i
o
i
f
f
i
F
F
i
nf d RT F d
o
i
i
o
i
i o
i i
P
P
RT
f
f
RT F F ln ln ~ =

o
i
P
o
i
i
o
i
i
i
P
P
f
f
a ~ =
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi
Dolaysyla

(T= sabit) ve

lineer doruyu takip eder.
P
i
=x
i
P
i
o
ikili bir alamn ideal zeltisi:


i
o
i i
a RT F F ln =

i
i
i m
a x RT F ln

= A
| |
m m m
S T H x x x x RT F A A = + = A
2 2 1 1
ln ln
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi
i atomlar kuvvetli ba yaparlarsa ekil
7.1de stteki kesikli izgi i atomlar
zayf ba yaparsa ekil 7.1 deki alttaki
kesikli izgi.
Bu ekildeki sistemler tektik yap
oluturur.
deal zelti iin H
m
=0 olur.
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi



F
s
ile ayn olan ve alamda mol bana den
serbest enerji ile ilgili olduu iin


deal zelti durumunda F
m
=TS
m
olur
(ekil 7.2).
| |
2 2 1 1
ln ln ) . ( x x x x R zelti ideal S
m
+ = A
m
o o o
s
F x F F F F A + + =
2 1 2 1
) (
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi
ekil 7.2. deal zelti iin serbest enerji-kompozisyon diyagram
(a) Karm serbest enerjisi ve (b) zelti serbest enerjisi
Serbest enerji-kompozisyon
diagramlarnn incelenmesi
deal olmayan
sistemlerde
ise; ekil
7.3.ada s
aa
ktndan
dolay
(ekzotermik)
ise H
m
<0,
sya ihtiya
varsa H
m
>0.

ekil 7.3. (a) Negatif H
m
ve (b) pozitif H
m

zeltileri iin serbest enerji-kompozisyon
diagramlar
Tanjant (teet) kural
Tek fazl bir YMK
alamnn solvs
erisi altna
soutulduunu
ve YMK kat
zeltiden bir
HMK fazn
keldiini ve tek
faz olan alamn
iki farkl kelti
oluturduunu
dnelim (ekil
7.4).
ematik olarak
tek fazl () faz
iki farkl ( ve )
fazna
dnmektedir.
ekil 7.4. ki faz iinde tek bir fazn dalm
durumunda (a) iki durum ve (b) serbest
enerjiler
Tanjant (teet) kural
Bu dnmde , ile ayn kristal yapsnda
fakat kompozisyon olarak farkldr.
n

ve n

srasyla ve zeltileri iindeki


toplam mol saysn gstermektedir.
: orijinal zelti iinde (A durumu)
2 bileeninin mol fraksiyonu iken ve
srasyla B durumunda iki farkl zeltinin mol
fraksiyonlarn temsil etmektedir.
= faznn serbest enerjisi
= faznn serbest enerjisi

o
X
2
o
2
x
|
2
x
o
s
F
|
s
F
Tanjant (teet) kural
A durumu;


B durumu;


o
s
A
S
F F =
|
| o
|
o
| o
o
S S
B
S
F
n n
n
F
n n
n
F
+
+
+
=
Tanjant (teet) kural
Teet
noktalarnn
birleimiyle
serbest
enerjiyi
vermektedir.

ekil 7.5. Teet kanununu gsteren
dzen
Tanjant (teet) kural
ekil 7.6da
tektik denge
diyagramndaki T
1

ve T
2
scaklklar
alnsn.
Bu Tlerdeki
toplam Fyi
bulalm.
T
1
de; , +sv,
sv, +sv ve
dr.
T
2
de: , + ve
dr.

ekil 7.6. ki farkl scaklkta fazlarn
tanmland tektik diagram
Tanjant (teet) kural
ekil 7.7. Faz diagramnda tanmlanan iki farkl scaklkta
faz iin serbest enerji kompozisyon diagram
Spinodal noktalar
Spinodal dnmde ekirdekleme iin herhangi bir
bariyer yoktur.
Karabilirlik aralnda ve bu araln zerindeki daha
yksek bir scaklkta alam kompozisyonu deimez.
Ancak, karabilirlik aralnda alam kararsz olmaya
balar.
Bunun nedeni kompozisyon alkalanmasdr.
Yani, A ve B elementlerinden oluan bir alam A ve
B ce zengin blgeler oluturmakta ve bu oluum
serbest enerjinin dmesine neden olmaktadr.
Spinodal noktalar
ekil 7.8de
ekil 7.7bdeki
eriler yeniden
izilmitir. Bu
eride ve
erileri srekli
bir eri
oluturacak
ekilde
birletirilmitir.

ekil 7.8.(a) Serbest enerji-kompozisyon
diagramnda spinodal noktalarn yerleimi ve
(b) ayn kristal yapya sahip ve
fazlarnda gsteren faz diagram
Spinodal noktalar
2. trev


olduu nokta spinodal noktalar olarak adlandrlr.
Bir tektik faz diyagramnda Spinodal noktalarn yeri
ekil 7.8.bde gsterilmektedir.
ekil 7.8.ada x
A
olarak verildii bir kompozisyonu ele
alalm.
Eer kompozisyondaki bu deiimler x
B
gibi bir
bileimde, spinodal noktalarn dnda olsayd, F.
0
2
2
=
dx
F d
S
Spinodal noktalar
Bylece, bu ekildeki kk
kompozisyon deiimleri spinodal
noktalar tercih edecektir.
Her iki x
A
ve x
B
zeltisi de eer x

ve x


gibi zelti oluturacak ekilde
deimesi kolay deildir.
Kk dalgalanmalar kinetik adan
problem deildir.
Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
Arayzey eriliinden
dolay dengeden kk
sapmalarla ilgilenilecektir
(ekil 7.9).
tektoid reaksiyonun
dnda 4 ayr kelme
reaksiyonu sz konusudur.
1)
2) (=tektoid
st)
3)
4) (soumaya bal)
ekil 7.9. Mmkn kelme
reaksiyonlarn gsteren
tektoid faz diagram
Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
Bu dnmlere bal olarak 2 bileeni mol
fraksiyonuna (x
2
) gre rastgele bir ekilde
kompozisyon llmekte ve aadaki
semboller kullanlmaktadr.
1) x
2
m
= Ana fazn kompozisyonu
2) x
2
p
= Soumaya bal olarak ana fazdan
byyen faz keltinin kompozisyonu
3) Pozitif kelti x
2
p
>x
2
m
4) Negatif kelti x
2
p
< x
2
m
Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
Bir keltinin pozitif veya negatif olmas tamamen
kompozisyon lm kabulne baldr.
Matriksten herhangi bir zelti olutuunda kelti
matriks ara yzeyi keltiye doru konkavdr.
Matriks ve zelti arasnda mekanik bir dengeye
ulamak iin keltideki basncn
P= 2/r
(= keltinin yzey gerilimi, r=keltinin yarap)
kadar arttrlmas gerekir.
Matriksin arayzeyinin hemen zerinde ortalama bir
basnca sahip olduu ve byyen keltinin basnc
P kadar arttrld kabul edilecektir.
Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
kelti fazn serbest enerjisi ( ) ise kadar
artar.
=kat zelti olan kelti faznn atomik hacmidir.
ekil 7.10da hem hem de kelti fazlar iin
gsterildii gibi serbest enerji kompozisyon
erisi (dz)den (r)ye kadar ykselecektir.
Negatif faz iin genel teet kanunu
uygulandnda; (dz)den (r)ye ykselme
matriksin kompozisyonu x
2
m
(dz)den x
2
m
(r)ye
drr.
Faz diyagramnda eriliin etkisinin faz snr
scaklklarn drc yndedir.
Pozitif keltisi iin eriliin matriks fazn bileimini
arttrd gsterilirken bu erilik faz diyagramnda faz
snr izgisini drmektedir.
P
S
F
P V
s
A

s
V
P
S
F
P
S
F
P
S
F
P
S
F
P
S
F
Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
ekil 7.10.
Eriliin faz
diagramna ve
serbest
kompozisyon
etkisini
gsteren
dzen
Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
Li ve Oriani denge kompozisyon eriliini
incelemiler ve:
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

(
(
(
(

|
|
|
.
|

\
|
A
=

p
m
p p
p
m
p
p
p
m
m m
x
x
V V
kT
P
x
x
x
kT
P V
x
x
x r x
2
2
2 1
1
1
2
1
1
1
2 2
) ( exp
1 exp
) (
Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
P<< olduu iin
(a)


(b)


kT
V
kT
P V
p
p
2
1
.
exp
1
1

+ =
|
|
|
|
.
|

\
|
A
1 exp
2 1
=
|
|
|
.
|

\
|

A

p p
V V
kT
P
Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
Bylece,




olur.



( )
( )
(

+ =
r
m p
p m
m m
kT x x
V x
x r x
2 2
1 2
2 2
2 1
1 ) (

Faz diagramlarndaki erilik
etkisi
Bu eitlik, eriliin matriks faznda
pozitif bir kelti iin konsantrasyonu
arttrmakta, negatif bir kelti iin ise
matriks konsantrasyonunu
azaltmaktadr.
kelti faz tamamen saf ise X
2
p
1.
Bylece


olur. Saf keltilere uygulanr.
(
(
(

+ =

r
p
m m
kT
V
x r x
2
1 ) (
1
2 2
kelme dnm
kelme reaksiyonu iin en temel
gereksinim dk scaklklarda
znebilirliktir.
Faz diyagramnda izgiler bir kat
zelti faznda maksimum
znrl verir.
Bunlar solvs erileridir.
Orijinal X
2
o
bileimine sahip bir alam
T
1
scaklna kartldnda tavlama
ilemine bal olarak kat homojen
hale gelmeye balar.
T
1
T
3
soutulursa, kat keltiden
faznn kelmeye balamas beklenir.
(x
2
o
)(x
2

)+(x
2

)
Bu tr reaksiyonlar yksek miktarda
sertleme etkisine sahiptir. Bundan
dolay buna kelme sertlemesi
denir.
ekil 7.11. Bir faz diagramnda
solvs erilerin yerleimi
kelme dnm
Denge kelme reaksiyonlarnn oluumu;
a) Srekli: Bu mod yeniden kristallemeye benzerdir.
Yeni faz birbirinden bamsz partikller halinde
ekirdekleir ve sonrasnda matriksi iinde
bymeye balar (ekil 7.12).
b) Sreksiz: Bu mod genellikle hcresel kelmedir.
X
2
o
kompozisyonuna sahip matriks faz, X
2


kompozisyonunda plakalar ve alternatif faz
plakalar ieren bir dubleks yapya dnr. Dnm
hareket eden faz snrnda oluur.
kelme dnm
ekil 7.12. ki tr kelme reaksiyonun
ematik olarak gsterilii
Srekli kelme
Al-Cu-Mn alamna
Mg ilave edilirse kat
zelti sertlemesi
olumaktadr.
Bu tr malzemelerde
sertlik olarak yksek,
fakat malzemenin
hafiflii nem
arzeder.
kelti fazlarnn
oluumu sk sk
levhasal veya inesel
yapya sahiptir (ekil
7.13).
ekil 7.13. Widmanstatten yaplar ( (ak
alanlar) (koyu alanlar)). 1071
o
Cden havada
soutulmu Ti-6Al-V alam
Srekli kelme
Dzlemler eklinde oluur ve bunlara habit dzlemleri
denir.
Benzer ekilde inesel keltilerde matrikste habit
ynlerinde kelecektir.
Genelde kelti-matriks arayzeyi dk enerjili arayzey
olduundan dolay habit dzemi ve ynleri oluur.
Dk enerjili arayzeylerin de matriks ve kelti arasnda
spesifik kristalografik oryantasyonlarn olumasndan
dolay ve keltilerin byece dk enerjili belirli yn ve
dzlemlerde olmas beklenen durumdur.
rnek: -pirin (YMK), -pirin (HMK) dan keldiinde
kristalografik ilikilerin olduu anlalmtr.
Yani (110)

// (111)

ve [111]

// [110]

olur.
kelme ilem safhalar
Su verme scaklnda
yksek scaklk fazn bir
yar kararl faz elde edecek
ekilde, zelti solvs
erisinin yeterince altna
ani olarak soutulursa
kelme olmaz.
Eer, yar kararl faz yksek
scaklkta yalanmasna
msade edilirse denge
keltisi olumaya balar
(ekil 7.14). 550
o
Cde tek
fazl kat kelti elde
edlinceye kadar Al- %45Cu
alam bir sre tavlanrsa
ve sonra oda scaklna
hzla drlrse kelme
safhalar olur.
GP zonlar u u u
ekil 7.14. Al-Cu faz diagram
kelme ilem safhalar
GP zonlar: 80 apnda, 3-6 kalnlnda
disk ekilli zonlardr. %90 Cudr. Cuca
zengin atomlarn Al latisinde oluumlar ile
ortaya karlar.
u keltisi: Tavlamadan dolay GP zonlar
znmeye balar. u keltisi oluur. Bu faz
a=b=4 ve c=7.8 . Tetragonal yapdadr.
{100}
u
//{100}
matriks
. Bu faz matriks iinde
nisbeten uniform olarak
ekirdeklenmektedir. kelti ile matriks
arasnda uyumlu bir arayzey
oluturmaktadr.
u keltisi: Boyutu 1000 dur. a= b=4.0
ve c= 5.8 dur. Tetragonal yapdadr.
{100}
u
//{100}
matriks
. Bu keltinin arayzeyi
Al matriksi ile yar uyumludur.
u keltisi: a= 6.06 ve c=4.87.
Tetragonal. Heterojen olarak tane
snrlarnda ekirdeklemektedir. (ekil 7.16,
Tablo 7.1 ve 7.2).
ekil 7.15. u
kelti partikl
kelme ilem safhalar
ekil 7.16. Al-Cu alamlar iin yalandrma sertlemesi
erileri
kelme ilem safhalar
Tablo 7.1. Bir ok alam sisteminde grlen kelme sralanmas ve
dzeni
kelme ilem safhalar
Tablo 7.2. kelme sertlemesi safhalar

Kat halde ekirdekleme
Bir reaksiyon ilerlemesi ve matriks ile
ekirdek ara yzeyinde bymesi, pozitif
enerji ile engellenmektedir. Kat, kat faz
dnmlerinde, ekirdeklemeyi nleyici
baka faktrlerde mevcuttur.
ekil 7.17deki gibi, I. basamaktaki faznn
yapdan dar alnmasn dnelim. II.
basamakta ise dnm var.
Dnen faznn matriksinde tekrar
orijinal konuma yerletirilmesi iin ve nn
eit hacimde olmalar gerekir. Aksi halde y
iindeki konuma oturtmak iin ya
dardan ya dardan basn uygulanmaldr
ya da orijinal boluk geniletilmelidir.
Burada eer V

ise V, atom bana


hacmi temsil ediyorsa keltisinin bu
konuma yerlemesi iin deformasyon
enerjisi ortaya kmas gerekir. Bu
deformasyon enerjisi ekirdeklemeyi nler.
ekil 7.17. Dnmde
hacim deiiklerinin
neminin ematik olarak
temsil edilmesi
Klasik yaklam
Deformasyon enerjisi
ekirdekleme
eitliklerine eklenecektir.
n atomlarnn ekirdek
oluumu ile ilgili serbest
enerji:
ekil 7.18. ekirdekte atom
saysnn bir fonksiyonu
olarak oluum serbest
enerjisi
s B
nE n F n F + + A = A q
3
2
Klasik yaklam


F
B
= ekirdekteki atom bana hacim
serbest enerji deiimi
=ekil faktr ( =yzey alan)
= yzey gerilimi yzey serbest enerjisi
E
s
= ekirdekteki atom bana deformasyon
serbest enerjisi
n
F F
F
matris ekirdek
B

= A
3
2
n q
Klasik yaklam


E
s
>0 ve >0 F
B
dnm scaklklar
altnda negatiftir.
Kritik boyutta ekirdek oluturmak iin
serbest enerji (homojen ekirdekleme)


olur.
( ) q
3
2
n E F n F
s B
+ + A = A
( )
2
3 3
27
4
*
S B
E F
F
+ A
= A
q
Klasik yaklam
F
B
, E
s
, ve sabitler: E
s
F*
negatife gider.
Kritik ekirdek oluturmak iin yksek
enerjiye ihtiya vardr.
ekirdekleme zor. E
s
F*>0 olur.
Bu durumda dk enerjiyle
ekirdekleme olur.
Klasik yaklam
Heterojen ekirdekleme iin;


ve E
s
dislokasyon younluu . Bu
durumda heterojen ekirdekleme olur.
Uygulanan ar soutmada ana faktrler:
1) F
B
=f(kompozisyon, scaklk)
2) E
s
= f(ekil, uyumsuzluk)
3) =f(ekil)
4) =f (kompozisyon, uyumsuzluk)
( )
(

+
+ A
= A
4
3 2
27
4
*
2
2
3 3
s s
E F
F
s B
q
Hacim serbest enerji deiimi
(F
B
)
F
B
iin solvs erisinin
altndaki bir scakla soutulan
ve x
o
kompozisyonundaki faz
incelenecektir.
Mol bana serbest enerjisi F
o

olan bu x
o
kompozisyonundaki
faz iin serbest enerji
kompozisyon diyagram ekil
7.19da verilmitir.
x
2
kompozisyonunda olacak
ekilde ok kk miktar kelti
oluumuna izin verildiinde, bu
oluum sonunda faznn
kompozisyonu x
1
noktasna
incelenecektir.
Burada, oluan GP zonlarnn
matriks ile ayn yapda olduklar
ve bu zonlarn A noktas ile
verildiinde serbest enerjileri F
2
olarak kabul edilir.
ekil 7.19. Balang keltisinin serbest
enerjisinin grafiksel yolla tesbit edilmesi
iin oluturulan serbest enerji-
kompozisyon diagram
Hacim serbest enerji deiimi
(F
B
)
kelti oluumu iin serbest enerji deiimi:
F = F(sonu)F(balang)=(n
1
F
1
+n
2
F
2
)(n
1
+n
2
)F
o

n
2
=keltinin mol says ve n
1
=keltme ileminden sonra
faznn mol saysdr.
Lever kuralndan;


olur.
kelme reaksiyonu iin:



keltinin ilk annda kelti miktar ok azdr. x
1
x
o
olur.

1 0
0 2
2
1
x x
x x
n
n

=
( )
(

= A
1 0
1 0
0 2 1 2 2
'
x x
F F
x x F F n F
Hacim serbest enerji deiimi
(F
B
)


ekilden



(dF/dx)
xo
=eimi kar.
| | ( )
(
(

|
.
|

\
|
=
A
= A
o
x
B
dx
dF
x x F F kelti baslanga
n
F
F
0 2 0 2
2
'
.
( )( )
x
x
o
dx
dF
x x
2
Hacim serbest enerji deiimi
(F
B
)
ekil 7.20de
alam sistemi ele
alnacaktr.
Alam T
h

scaklna kadar
soutulmutur.
F deeri T
h
ve T
L

de F
s
erisi
zerinde F() olur.
Dengesel kelti
F()deki F()
gibidir.
Bu zonlar komu
- faz ile ayn
yapya sahiptir.
ekil 7.20. ki farkl scaklkta balang zeltisi, GP
zonlar (I), gei keltisi (II), ve dengesel kelti
iin serbest enerjileri
Hacim serbest enerji deiimi
(F
B
)
Tablo 7.3. Farkl scaklklarda kelmenin
oluumun serbest enerji deiimi
Hacim serbest enerji deiimi
(F
B
)
ekil 7.21. Yar kararl faz diagram
ekirdeklemeyi engelleyici
faktrler
Deformasyon enerjisinin oluumu, kelti ve
matriks arayzeyin uyumlu olup olmamasna
baldr.
kelti uyumsuz arayzeyde meydana
geliyorsa hemen hemen deformasyondan
tamamen serbest olacaktr.
Kresel keltilerinin maksimum E
s
deerine,
plaka ekilli keltilerin ise minimum E
s

deerine sahiptir.
deeri plakada, kreselinkine gre
yksektir.
nk plaka daha byk yzey/hacim oranna
sahiptir.
ekirdeklemeyi engelleyici
faktrler
Uyumlu keltilerin deformasyon enerjisi
elastisite teorilerine gre hesaplanmtr.
Matriks ve kelti benzer elastik sabitlere
sahipse deformasyon enerjisi;


: Serbest lineer dnm deformasyonu
E: Young modl
: Atom bana hacim
2
) ( ) (
T
II s
E V v f E c

=
T
II
c

V
ekirdeklemeyi engelleyici
faktrler
Kayma durumu sz konusu ise (Y/R:ekil
faktr)


Plaka ekilli Y/R 0, kayma terimi der.
Bu durumda, kelti-matriks arayzeyindeki
atomlar, belirli bir atomik ynde kk bir
miktar atom dzeni bozulur ( o).
ise

olur.



) ) ).( ( ) ).( ( (
2
13 2
2
1
R
Y
v f v f VE E
T T
II s
c c + =

3 / 1 = u
2
2
3
o E V E
s

=
ekirdeklemeyi engelleyici
faktrler
ekirdeklemeyi engelleyici faktrlerden
birisi yzey enerjisi (), dieri ise
deformasyon enerjisidir.
Arayzey uyumsuzsa, deformasyon
enerjisi ihmal edilir.
Bu durumda ekirdeklemeyi engelleyen
enerji;
( ) ( ) | |t At At t t 2 2
2
+
ekirdeklemeyi engelleyici
faktrler
A:r/t=yarap/kalnlk
Arayzey uyumlu ise; ihmal edilir.
ekirdeklemeyi engelleyen enerji
(3Eo
2
/2)t(At)
2
.t olur.
Kritik kalnlk (t
cr
):


olur.
t
cr
=10-800 GP zonlar t< t
cr
. zelti
uyumlu arayzeyde oluur.
(

+ =
A E
t
cr
1
1
3
4
2
o

ekirdeklemeyi engelleyici
faktrler
Arayzey
uyumsuz ise
500 erg/cm
2
.
Arayzey
uyumlu ise
10-30
erg/cm
2
.

ekil 7.22. Uyumlu ve uyumsuz
keltilerle ilgili enerjiler

Spinodal ayrma
Bir kat zelti alam iinde ekirdekleme kat
zeltinin belirli blgelerinde kompozisyonun
deimesini ve bu yeni blgelerin kararl olmasn
gerektirir. Yeni ekirdekler 10 dur.
Bu durumda ekirdek ve kat zelti matriks
arasndaki arayzey, farkl sreksizlie sahip
olacandan ekirdeklemeyi engelleyecektir.
Eer kompozisyon klasik ekirdekten daha bykse,
matriks ve yeni kompozisyon arasndaki arayzey
doal olarak yaynmaya balar ve pozitif serbest
enerji ile karakterize edilen farkl yapsal sreksizlik
ortadan kalkar.
Spinodal ayrma
Byk bir miktar yeni kompozisyon blgesi
retmek iin orijinal kat zeltiye
karmayacak byk lekli kompozisyon
dalgalanmalarnn olmas gerekir.
Eer orijinal kat zelti kompozisyonu alam
spinodal noktalar arasnda ise bu ekildeki
kompozisyon dalgalanmalar mutlaka olur.
Yeni bir fazn oluumuna yol aan bu tip uzun
mesafeli kompozisyon deiiklii, bylece
spinodal ayrma olarak bilinir.

Spinodal ayrma
ekil 7.23de
st ksmdaki
klasik
ekirdekleme,
alttaki byme
mekanizmas
ile ilgili olarak
kompozisyon
profilini
gsterir.
ekil 7.23. Klasik ekirdekleme ve spinodal
ayrmada kompozisyon deiimi

Spinodal ayrma
kelti ile matriks arasnda farkl kompozisyon
sreksizliini oluturur. kelti ekirdeinde
kompozisyon hzl bir ekilde C

ya ykselir.
kelti bydke keltiye doru bir
kompozisyon gradyan oluur.
Alttaki ekilde ise spinodal ayrmada
kompozisyon balangta olduka yava ilerler
ve sonra geni blgeye yaylr. Bu
mekanizmann zayf bir zellii konsantrasyon
gradyanna doru difzyon ile znen
atomlarn kelti blgesine doru hareket
etme zorunluluklardr.

Spinodal ayrma
Konsantre olmu alamlarda difzyon
gznne alndnda referans bir hz
belirlemek gerekir.
Referans hz (V
m
) alnrsa iki bileen iin
toplam ak yazlabilir.

D
m T
J V C J
1 1 1
) ( + =
D
m T
J V C J
2 2 2
) ( + =
Spinodal ayrma
C
1
ve C
2
: Her iki bileen iin hacim konsantrasyonu.
ve : Difzyondan dolay her iki bileenin molar
aklardr.
Molar younluk sabit olduu iin (J
1
)
T
=(J
2
)
T
dir. Bu
durumda

x
1
ve x
2
: Her iki bileenin mol oranlardr.
Kimyasal potansiyel itici gc ( ) dr.
c
i
=x
i
(: molar younluk). B
i
ise bileenlerin
hareketliliidir.
D
J
1
D
J
2
D D
T
J x J x J
1 2 2 1 2
) ( + =
z B c J
i i i
c c = /
1

Spinodal ayrma


( ) ise



M: Bir eit hareketliliktir. x
1
x
2
[x
1
B
1
+x
2
B
2
]
eklinde verilir.
(

=
dz
d
B
dz
d
B x x J
Top
2
2
1
1 2 1 2
) (

0
2 2 1 1
= + d x d x
( ) | |
1 2 2

c
c
=
z
M J
Top
Spinodal ayrma
x
2
ye gre diferansiyel alnrsa (
biliniyor), Gibbs-Duhem eitlii:


Bu eitlik termodinamik sistemler iin
snrlandrlmtr.
Yukardaki eitliklerden;

2
1 2
x
F
s
c
c
=
( )
(

c
c
c
c
=
2
2
x
F
z
M J
s
T

i
i F =

Spinodal ayrma
Zincir kural kullanlrsa:


olarak alnmaktadr. Toplam
difzyon ak iin

olur.
: Difzyon katsays ve M: Karlkl
hareketlilik arasnda iliki
olur.
( )
dz
dC
MF
z
x
x
F
M J
s
T
2 ' ' 2
2
2
2
2
. =
c
c
(

c
c
=
2
2
2 //
/ x F F
s
c c =
( )
dz
dc
D J
T
2
2

D
' '
MF D =

Gradyan enerjisi
Homojen bir kat
zeltide, her atom
kendisine ister benzer
ve isterse benzer
olmasn belirli sayda
komulara sahiptir.
Her bir atom belirli bir
etkileim mesafesi
iinde bu atomlarla
birlikte bulunur.
Kat zeltide keskin bir
konsantrasyon gradyan
olduu kabul edilsin
(ekil 7.24).
ekil 7.24. Bamsz atoma yakn keskin
bir konsantrasyon deiimi
Gradyan enerjisi
Eer erilik yeterli derecede keskin ise her bir
bamsz atom kompozisyonunun homojen
olduu duruma gre kendisine benzer veya
benzer olmayan bir atom olarak hissedecektir.
Kimyasal potansiyeldeki deiim,
kompozisyon profili nin eriliinin
bir fonksiyonu olacak ve ayn zamanda
atomlarn etkileim alannn karakterize
edildii K parametresininde bir fonksiyonu
olacaktr.
2
2
2
/ z x c c
Gradyan enerjisi
Dolaysyla kimyasal potansiyeldeki
deiim:

olur.
Bu terime (J
2
)
T
terimi eklenirse

2
2
2
1 2
2 ) (
z
x
K gradyan
c
c
=
( )
3
2
3
2
//
2
2
z
C
K M
z
c
MF J
T
c
c
+
c
c
=
Deformasyon enerjisi
Homojen kompozisyonuna sahip
deforme edilmi bir katnn latis
parametresinin a
o
olduu kabul edilmi
olsun.
Kompozisyon deitirildiinde latis
parametreside deiir ve bu deiim
parametresi ile ifade edilir.
o
x
2
Deformasyon enerjisi
= (1/a
o
)(da/dx
2
)

Uzunluu boyunca bir kompozisyon
gradyanna sahip uzun bir ubuk ele alnrsa,
ubuun boyunca latis parametresinde de
deiiklik meydana gelecektir.
Eer, latis ubuk boyunca uyumlu bir ekilde
boyutunu korursa, uyumluluk deformasyonu
bire bir latis akmasnn olmasna neden
olur.

Deformasyon enerjisi
Deformasyon enerjisi ise kimyasal potansiyel
de . Bu art;


Y: Alamn elastik sabitinin bir fonksiyonudur.
Elastik olarak izotropik malzemelerde .


Farkl ynlere gre Y farkldr. <100> ve
<111> de Y min.
dz
dx
Y defor
2 2
1 2
2 .) ( q =
) 1 /( v = E Y
Deformasyon enerjisi
Eer kompozisyon dalgalanmalar bu
ynlerde birikim yaparlarsa, de min.
olur.
Yukardaki denklemleri kullanarak elde
edilen ak terimi;


olur.
z
C
Y M
z
C
K M
z
C
MF J
T
c
c

c
c
+
c
c
=
2 2 2
3
2
3
2 ' '
2
2 . ) ( q
Deformasyon enerjisi
Difuzyon varsa, termodinamik dengede
sapma olur.
Bu durumda deformasyon ve gradyan enerjisi
mutlaka olacaktr.
Ancak deformasyon ifadesi sadece uyumluluk
varsa ve difuzyon mesafesi birka m olduu
durumlarda uygulanabilir.
Bunun dnda ihmal edilir. Bu eitlik zaman-
mesafe kompozisyon deiimini kontrol eder.
Deformasyon enerjisi



M, F, , Y ve K nn
kompozisyondan
bamsz olduu kabul
edilmektedir.
Spinodal ayrma
olabilmesi iin (ekil
7.25) kompozisyonun,
znen atomlarn
srekli ana faza gre
belirli frekanslarda
azalp artmas gerekir.

( )
(

c
c

c
c
+ =
c
c
4
2
4
2
2 2 ' ' 2
2 2
z
C
K
z
C
Y F M
t
C
q
ekil 7.25. Sinozoidal kompozisyon
dalgalanmas
Deformasyon enerjisi
Kompozisyon profili

: kompozisyon frekansdr. R() (zaman
katsays)


R()>0 ise embriyolar byr. F<0 olur.
nk deformasyon ve gradyan enerjileri
pozitiftir.

z e C C
t R
o

2
cos
) (
2
=
(

+ + =
2
2
2 ' '
2
8
2
4
) (

t
q

K
Y F M R
Deformasyon enerjisi
Bylece F<0 ve F>
2
2
Y+8t
2
K/
2
olduu spinodal
noktalar iinde, scaklnda ve
kompozisyonundaki sistemlerde
birbirini takip eden ayrmalar
olur.
R() oluum ekli ekil 7.26da
verilmitir. Spinodal ayrma
nedeniyle birok metal ve cam
sistemlerinde kelme gerekten
de spinodal ayrma ile
gereklemektedir.
ekil 7.26. R()- ilikisi
Deformasyon enerjisi

m
deeri Al-Znde 50 , Al-Agde ise 100 dr. Bu
durumda gradyan enerjisi 100-200 mesafelerinin
altnda ortaya kmaktadr.
Ayrmann zamana bamll, bir atomun
m
/2
kadar difuzyonu iin zaman



D:Difuzyon katsaysdr.
m
=100 ise ayrma zaman
10-14/Dolarak bulunur.
Bylece, bir alamn sisteminde spinodal ayrma
bastrlmak istendiinde alam hzl bir ekilde
difuzyon katsaysnn 10-14 cm
2
/snden dk olacak
ekilde soutmak gerekecektir.

D D
t
m
24 6
)
2
1
(
2

= =
Deformasyon enerjisi
Kat hal ekirdeklenmenin zeti Tablo 7.4de zetlenmitir.

Tablo 7.4. kelme sralanmalar ve dzenleri ile ilgili ana
faktrlerin zetleri

kelme reaksiyonlarn kinetii
1) Balang oluumu
2) Partikl kabalamas
3) kelme sertlemesi
1. Balang oluumu
GP zonlar difuzyonlu prosesler ile
olutuklarndan, embriyo oluumu iin
gzlenen zamanda embriyolar iine doru
eriyen atomlarn g etmesine yol aan
difuzyon katsays iin bir deer hesaplamak
mmkn olabilir.
520
o
C den (zelti scakl) oda scaklna su
verilen Al-%2Cu alamnda zon oluumu
hzn len deneylerden, ortalama 4x10
-7
cm/3h atom g etmitir.
1. Balang oluumu
D hesaplanabilir.



: sfr pozisyondan n srama sonucunda bir
atomun yer deitirmesidir.
Al iinde Cun difuzyon katsays deeri geleneksel
teknikler ile llmtr.
27
o
Cde 2.3x10
-25
cm
2
/sndir. Bylece GP embriyolar
Cun difuzyonu ile meydana gelmitir.

sn cm x
x x
x
t
R
D
n
/ 10 8 . 2
3600 3 6
) 10 4 (
6
2 18
2 7 2

= = =
2
n
R

1. Balang oluumu
Cu, Al iinde yer alan bir znen
olduundan dolay Cun Al iinde boluk
mekanizmas ile olmas gerekir.
Sonuta;


E= Cu hareketi iin aktivasyon enerjisi,
E
v
= Boluk bana enerji
|
.
|

\
|
A + A
=
kT
E E
sabit D
v
exp ) (
1. Balang oluumu
Atom boluklar ksmnda belirtildii gibi,
dengedeki atom boluklar says scakln bir
fonksiyonudur.

N
v
=(sabit)exp(E
v
/kT)

D=(sabit)n
v
.e
-E/kT


olur.
1. Balang oluumu
GP zonlar yksek scaklklardaki zelti
scaklklarndan su vermeyi takiben hemen
olumaktadr.
520
o
Cden hzl bir soutmadan sonra alamda
bulunan boluk says ok nemli bir miktarda artar.
Bu durumdaki bir alam kararsz veya yar kararl bir
yapdr.
Kararl oda scaklndaki (27
o
C) yapyla
karlatrlnca ok yksek atom boluu vardr.
Dolaysyla difuzyon katsays beklenenden ok daha
yksektir.
1. Balang oluumu
Su verme ileminden sonra oluan boluk says:


olur.
E
v
= 23000kal/mol ise 10
10
olur.
Su vermeye bal olarak hemen bir miktar boluk
kaybolmas olduu iin difuzyon katsays deerinin
dengesel konuma gre yksek olmas beklenir.
nk boluk kaybolmas iin difuzyon olmas gerekir.
D deeri 1.2x10
7
oranna sahiptir.
( )
( )
(

|
.
|

\
|

A
=
300 793
300 793
exp
27
520
kT
E
C n
C n
v
o
v
o
v
2. Partikl kabalamas
Yalanma ile sertleebilen alamlarn
mukavemeti oluan uyumlu keltilerin
partikl boyutu ile ilgilidir.
Uyumlu keltilerin balang oluumundan
sonra ilave bymeyi engellemek istenen bir
durumdur.
Jet motorlarnn scak blgelerinde olduka
yksek scaklklarda kullanlan alamlarda bu
durum son derece nemlidir.
nk yksek scaklklarda partikl
bymesini engellemek zordur.
2. Partikl kabalamas
Bymenin balang periyodundan sonra kelti faz,
lever kural kullanlarak faz diyagramndan hacim
oran tahmin edilecek seviyeye ular.
Bu zamandan sonra byme durmaz.
Byk partikller, kk partikllerin eksilmesi
pahasna bymeye devam ederler.
Bu durumda sistemin yzey enerjisi (
A
) de azalmaya
balar.
nk sabit hacimde kk partikllerin yzey
alanlar byk partikll keltilere gre daha
fazladr.
2. Partikl kabalamas
Sonu olarak kelti fazlarnn hacim
oranlar esas olarak sabit kalr ve

Partikllerin boyutu.

V partikllerin hacmi ve partikldeki
atom bana hacim ise bir partiklden
hacim eksilme hz (dV/dt) (1/ ) olur.

0
. .
=
|
|
.
|

\
|
partikl
hz kaybolma atom

V
2. Partikl kabalamas
Kre iin dV/dR=4R
2
ise;


ekline dnr.
Bir partiklden atom eksilme hz,
partikl-matriks ara yzeyi boyunca
transfer hz veya partiklden matrikse
difuzyon ile kontrol edilir.
0
4
2
=


dt
dR
V
R
i
i
t
2. Partikl kabalamas
R yarapna sahip saf bir kresel partiklden
difuzyon ile atom eksilme hz,


D=Matriksin difuzyon katsays,
dC/dr=Partikl-matriks arayzeyinde
matrikste zelti atomlarnn radyal
konsantrasyon gradyan.

( )
|
.
|

\
|
=
dr
dC
D R J
2
4t
2. Partikl kabalamas
Partikl saf olarak dnldnden
dolay yzey konsantrasyonu;


olur.
Arayzey dz ise, C denge
konsantrasyonudur.
(
(

+ =

kTR
V
C C
s
2
1
2. Partikl kabalamas
Kararl hal durumunda R yarapndaki
bir kre yzeyinde radyal konsantrasyon
gradyan



C
o
: Yzeyden uzaktaki konsantrasyon.
R
C C
dr
dC
o s
S

=
|
.
|

\
|
2. Partikl kabalamas
Yukardaki eitlikler birletirilirse;





n: Birbiri zerinde toplanan partikl saysdr.
i
o s i
R
C C VD
dt
dR


=
) (
( )
kT
V
nC R C C
i i o

=

2












2. Partikl kabalamas
Ortalama partikl boyutu

olur.
Dolaysyla;
n R R
i
/

=

R R
C
kT
V
C C
i o
1 1 2
(

=

1
1 2
2
2
R
R
R kT
DC V
dt
dR
2. Partikl kabalamas
Bu eitlikler grafie
aktarlrsa ekil
3.27daki iliki kar.
R< ise partikllerin
artan bir hzla
zndklerini
gsterir.
R>2 ise dk
boyutlu partikllere
gre bu partikln bu
partikln byme
hznda yavalama
olur.
R= ise byme
olmaz.
ekil 7.27. Eitliin grafie
aktarlmas
2. Partikl kabalamas
Maksimum boyutla sahip
olarak znrse




olur.

= = R R R 2
max
( ) t
kT
DC V
R R
(
(
(

+ =

2
3
0
max
3
max
6
2. Partikl kabalamas
Ortalama yaraptaki partikln zamana
bamll



: Kabalamann balangta orijinal
ortalama partikl boyutudur.
( ) t
kT
DC V
R R
(
(
(

+ =

9
8
2
3
0
max
3

o
R
Dier kelme sralanma ve
dzenleri
kelme
sralan-
malar
ekil
7.28de
verilmi-
tir.
ekil 7.28. Alamlarda gzlenen 3 snf kelme dzeni
Dier kelme sralanma ve
dzenleri
znme prosesi evrim olarak ifade
edilmitir.
Ni alamlarnda olur. Bunlarda keltiler
dzenlidir.
kelti-matriks arayzeyinde dk ile
karakterize edilir. Dengesel keltiler uyumlu
bir kelti-matriks arayzeyinde balang
olarak kresel partikllerin rastgele dzene
girmesiyle oluur.

Dier kelme sralanma ve
dzenleri
keltiler byrken 2 olay oluur:
1) keltiler ilk nce kp ekline dnr
sonra kpler ubuk ve levhalar eklinde olur.
2) Kpler <100> matriks ynnde
ynlenmeye balar. ubuk ve levhalar
ekillerinde dzenlitekrarl yaplar oluturur.
Sonuta modulasyon yaplar veya kabarck
yaplar oluturur. 3. tr bir kelme dzeni
ekil 7.28nin alt ksmndaki gibi oluur.
kelti dzenli olumaktadr. Tetragonal bir
matriksten kbik matriks oluur.
Kinetiin zeti
1) Yalanma scakl artar ise kelme hz artar.
2) Dk ergimeli alamlarda, yksek ergimeli
alamlara gre kelme daha hzldr.
3) zelti ileminden sonra ve yalanmadan nce
radyasyonla veya souk deformasyonla matriks
latisinin hasara uratlmas yalanmay hzlandrr.
4) Birbirinden ok farkl olan metallerden meydana
gelen sistemlerde reaksiyon ok daha hzldr.
5) znebilir veya znmeyen empritelerin
olmas genel olarak kelmeyi hzlandrr.
kelme sertlemesi
Bir metalin mukavemeti,
dislokasyonlarn remesi ve hareketleri
ile kontrol edilir.
Yalanma ile sertletirilen bir alamn
yksek mukavemeti, disperse olan
kelti fazlarnn dislokasyonlar ile
etkileimlerinden dolaydr.
Sonu olarak, uyumlu bir ikinci faz
kelmesi, mukavemet artn salar.
kelme sertlemesi
Kayan dislokasyonlarn disperse
partikllerle etkileimi arttrr.
Dislokasyon-partikl etkileimi e
ayrlr. Dislokasyonlar,
1) partiklleri halkaya alrlar,
2) partiklleri keserler ve
3) partikller etrafnda apraz kayarlar.
kritik
t A
Partikllerin halkalanmas
Bir dislokasyonun kelti
partiklleri ile karlat yerde
partikl arkasna doru kavis
yapar (ekil 7.29).
Uygulanan kayma gerilmesinin
artmasyla t
2
zamannda A ve
B noktalarnda tekrar
birlemek zere dislokasyonlar
kavis yapmaya devam eder.
A noktasndaki dislokasyon
davran B ile terstir.
Sonuta, eer bu
dislokasyonlar karlarsa yok
olacaklardr.
Ana dislokasyon t
3
zamannda
halkalanarak ayrlr (Orawan
mekanizmas).
ekil 7.29. kelti partikllerin bir
kolonu ile etkileen bir dislokasyon
izgisi
Partikllerin halkalanmas
Dislokasyon izgi gerilimine sahiptir (T).
Bir dislokasyonu R yarapnda emek iin
gerekli olan kayma gerilmesi T/(bR) olur. b:
Burgers vektr.
Dislokasyona, bir partikl gemeye zorlamak
iin uygulanmas gereken kayma gerilmesi;


olur.
min
.R b
T
= At
Partikllerin halkalanmas
R
min
: Farkl ekilli zeltileri geebilmek
iin sahip olduu ortalama erilik
yarapdr.
R
min
=d/2 eklinde verilen partikller
aras mesafenin yarsnn yarap ile yar
ember olmaya baladnda minimum
ortalama erilik yarapna sahip olur.
Partikllerin halkalanmas
izgi gerilimi iin kritik kayma gerilmesi


f hacim oranna ve r yarapna sahip
partikllerin rastgele dalm iin
yzeyin 1 cm
2
si ile kesien
dislokasyonlarn says 3f/(2tr
2
) dr.
(

= A
o
r
d
d
Gb
K 2
ln
2
1
t
t
Partikllerin halkalanmas
Basit kbik sistemde partikller aras
ortalama mesafe;


Yukardaki denklemler birletirilirse
(halka mekanizmas)
r
f
d .
3
3
2
1
|
|
.
|

\
|
=
t
( )
o
r
d
r
Gbf
K
2
ln
2
3
2
1
2
3
t
t = A
Partikllerin halkalanmas
Ashby bunu gelitirerek,


V= 1/3 ise kenar dislokasyonlar iin sabit
terim 0.093 ve vida dislokasyonu iin ise 0.14
dr.
Partikller aras mesafenin ve partikl
yarapnn klmesi ile beraber halkalanma
mekanizmasndan dolay mukavemet
artmaktadr.
Artan partikller aras mesafe ve partikl
yarap ile deeri klecektir.
o
r
rd
r
Gbf
sabit
2
ln ). (
2
1
= At
Partikllerin kesilmesi
Yukardaki mekanizmada direkt partikl-
dislokasyon temas noktalarnda
dislokasyonlarn durdurulaca ekilde
partikl-dislokasyon arasndaki itme
kuvvetinin yeterince byk olduu kabul
edilmektedir.
Ancak baz durumlarda dislokasyonun
keltinin iinden kaymas ve gemesi
mmkndr.
Byle bir partikl, dislokasyon kayma
dzlemiyle b kadar bir mesafede kayar.
Partikllerin kesilmesi
Bu
mekanizma
iki ana alt
gruba ayrlr.
1) Ksa
mesafe
etkileimi
2) Uzun
mesafe
etkileimi
ekil 7.30. Bir dislokasyonun kayma
hareketi ile bir partikln kesilmesi
Partikllerin kesilmesi
1) Ksa mesafe etkileimi:



s
: Arayzey enerjisi,
r: partikln yarap,
: Kayma gerilmesi,
f: Hacim oran,
b: Burgers vektr,
G: Kayma modl,
: Dislokasyon izgi gerilimin bir fonksiyonu
=a.ln(d/r
o
). Kenar dislokasyonu iin a=1.16 ve
vida dislokasyonu iin a=0.24.
t A
2
1
2
2
1
2
3
.
1
r
Gb
f
s

o
t = A
Partikllerin kesilmesi
2-Uzun mesafe etkileimi


E: Young modl
T: izgi modl
V: Poisson oran,
ise uyumsuzluun bir fonksiyonudur.
2
1
6
5
2
1
3
3 3
.
) 1 (
4 . 27
r f
T
E
(

+
= A
v t
c
t
Partikllerin kesilmesi
Bir dislokasyonun deformasyon
alan engelini amasndan sonra bir
partikl kesmek iin yine bir
dislokasyona ihtiya vardr.
Bylece uzun mesafeli etkileim
sadece ksa mesafeli etkileimin
stne daha fazla kritik kayma
gerilmesi uygulanmas durumunda
nemli olmas sz konusudur.
kelme sertlemesi zeti
Halkalanmann etkin
mekanizmas akma
mukavemetindeki art

eklinde ilerler.
Sabit hacim orannda
partikl ieren bir
sistem iin bu eri ekil
7.30daki gibi A erisi ile
gsterilir.
1
2
1
. .

= A r f o t
ekil 7.31. Partikl yarapna
karlk mukavemet art
ykselmesi eitliklerin grafiksel
aklanmas
kelme sertlemesi zeti
Teorik kritik kayma gerilmesine ulaana kadar bu eri,
azalan partikl boyutu ile der.
Partikllerin halkalanmas mekanizmas, partikller
tarafndan ortaya karlan mukavemet artna bir st limit
oluturur.
Mukavemet art eklinde banty takip eder.
ve f herhangi bamsz bir sistem iin dislokasyon-
partikl etkileim mekanizmalarnn kontrol edilmesine
baldr.
B ile gsterilen partikl kesme art iin iki eri mevcuttur.
Partikl halkalanmas sadece dislokasyonlarn partikl
kesmedeki durumlarda geerlidir.
Ay kesene kadar devam eder. Bu noktada halkalanma
partikl kesmeden daha kolay olmaya balar ve
mukavemet der.
2
1
2
1
. . r f |
kelme sertlemesi zeti
Yalandrma sertlemesiyle alamlarda mukavemet
artn ana noktalarn burada zetlemek daha kolay
olur.
Yalanma srasnda uyumlu partikller (GP zonlar ve
baz durumlarda gei keltileri) oluur ve hacim
oranlar bir denge deerine ulaana kadar byrler.
Bu sreden sonra hacim oran esas olarak sabit kalr
ve partikller kabalar. Bylece partikl boyutu artar.
Halkalanmann olabilmesi iin balangta partikller
olduka kktr.
Akma partikl kesme mekanizmas ile kontrol edilir. f
ve r ise mukavemet .
kelme sertlemesi rnekleri
-Ni esasl sper alamlar: Ni
3
(Al,Ti) fazn
keltmek iin Al ve Tiun kelmesi ile
sertletirilen bir Ni-Cr kat zeltileridir (Tablo
7.5).
Tablo 7.5. Udimet 700 alam ve bu alamn ve
fazlarnn kompozisyonu
kelme sertlemesi rnekleri
- kelme ile
sertletirilen
temel alamlar:
Tablo 7.6da
yalandrma
sertlemesi ile
sertlii arttrlan
alamlar
verilmektedir.

Tablo 7.6. Yalandrma ilemin etkisini
gsteren bir takm alamlarn mekanik
zellikleri
kelme sertlemesi rnekleri
Mekanik kartrma ile mukavemet
arttrlr.
rnein ThO
2
partikllerinin tane
bymesini kontrol etmek iin W
metaline ilave edilmesi sonucu
tane bymesi yavalar ve
mukavemet artar.

kelme sertlemesi rnekleri
Dispersiyonla sertletirmeyle
T-D Ni alamlar ThO
2

partiklleri ile
sertletirilmektedir.
Yksek Tlerde
kullanlmaktadr. Dispersiyonla
sertletirmeden dolay kopma
mukavemetlerinde art
meydana gelir. (ekil 3.31).
Bu art T-D Ni alamnn
dvme ile retilmi Ni Udimet
700 ve dkm hali Co alam
SM 302 ile karlatrldnda
nemi gzkr.
Dispersiyonla sertletirilen
alamlarn zelliklerini
optimize edebilmek iin bir seri
deformasyon ve yeniden
kristalletirme proseslerine tabi
tutulur.
ekil 7.32. TD Ni ve iki sper
alam iin scakln bir
fonksiyonu olarak kopma
gerilmesi
Blm 8. Dengesel zeltilerden
difzyon kontroll bymesi
1. Tek faz kelmesi
-kelti rnekleri
-Byme kinetii
2. tektoid dnmler
-Morfoloji
-tektoid yapnn ekirdeklemesi
-tektoid yapnn bymesi
3. Perlitik dnmler
-Morfoloji
-Perlit oluum kinetii
4. TTT digramlar
5. Sreksiz kelme
-Karakteristikler
-Byme
Dengesel zeltilerden
difzyon kontroll bymesi
Bir metalin katlama hz, sistemdeki s ak
ile kontrol edilmektedir.
Kat hal dnmlerinin byk bir ksmnda
dnm hz s akndan ziyade difzyon
(ktle ak) ile kontrol edilir.
Bu nedenle dengesel zeltilerin oluum
hzlar incelenecektir.
Tek faz kelmesi, tektoid kelme ve
sreksiz kelme olarak 3 tr kelme vardr.
Tek faz kelmesi
Yalanma sertlemesine yol aan kelme
reaksiyonu bir alamn solvs erisi altndaki
bir scakla yeterli bir hzda su verme ilem
ile elde edilir.
Su vermeyi takiben su verme scaklnda
veya nisbeten yksek bir scaklkta balayp
bymesi ilemine geilir.
Yksek bir scaklktan bir metalin yava olarak
soutulmasnda dengesel bir keltinin
oluumunun ve bymesinin beklenmesi son
derece normaldir.
Tek faz kelmesi
ekil 8.1de gsterildii gibi, C
1

kompozisyonuna sahip bir eliin T
SOL

stldn ve sonrasnda frnn
scaklnn yava olarak belirli
scaklklara (T
TUT
) drldn ve bu
scaklklarda tutulduu kabul edilsin.
-Fe T
SOL
scaklndan soutulduu ve
T
TUT
scaklnda bekletildiinde,
kelmeye balayacak ve stenit
byyecektir.
Oluan bu ferrit tektoid ncesi ferrittir.
nk tektoid perlitin oluumundan
daha nce olumaktadr.
Ferrit genel olarak tane snrlarnda
ekirdeklemektedir.
bymesi sabit bir scaklkta (T
TUT
) ve
byme kelti-matriks arayzeyine
yakn olarak difzyon prosesi ile kontrol
edilir.

ekil 8.1. C
1

kompozisyonundaki bir
alamn T
SOL
scaklndan
farkl tutma T
TUT.

scaklklarna soutulmas
Tek faz kelmesi
Genel olarak ferrit keltilerin ekli (dengesel halde) levhasal, (plate-like) veya
topaks (chunky) morfolojilerindedir.
A) Topaks keltiler:
Tane snr allotrimorfu: keltiler tane snrlarnda uzam topak bloklar olarak
oluurlar (ekil 8.2.a)
dimorflar: keltiler tane snrlarnda veya tane iinde grlebilir (ekil 8.2.b).
B) Levhasal keltiler:
1) Widmanstaten kenar levhalar: keltiler bir allotrimorftan veya tane
snrlarndan direkt olarak byyen sivri ulu keskin ekildedir (ekil 8.2.c).
2) Taneler aras Widmanstaten levhalar: Levhasal keltiler, tane iinde byrler.
ekil 8.2. Farkl keltilerin ekilleri (a) Tane snr allotrimorfu
(TSA), (b) diomorflar ve (c) Widmanstaten kenar levhalar
Byme kinetii
Allotrimorfar ve
dimorflar
T
1
(su verme scal) ve C
o

(kelme kompozisyonunda
(ekil 8.3.a) -faz iinde
kelti partikl
ekirdekleecek ve
byyecektir.
T
1
scalnda keltisi C


kompozisyonunda olacak ve
byyen arayzeyde
blgesel bir denge elde
edilecei in - snrnda -
faz kompozisyonu ise C


olacaktr.
ekil 8.3.(a) T
1
ve C
o
de faz
diagram (b) keltisinde
kompozisyon profili
Byme kinetii
Byyen bu - arayzeyinde arayzeye gre
kat ak iin
|Arayzeye ak|=VC

ve
|Arayzeyden ak|
Arayzey dzleminde bu iki zamanda ak
dengede olacak ve byme hz iin;


olur.
Arayzey konsantrasyonu gradyan (ekil
8.3.b) L parametresinin bir fonksiyonu olarak
belirtilebilir.
arayuzey
dZ
dC
D VC

o
|
.
|

\
|
=
( )
) (
/
o

C C
dZ dC D
V
arayuzey

=
Byme kinetii


A
1
alan, z mesafesi kadar byyen
keltisinden dar atlan znen atomlarn
ktlesi ile dorudan orantldr (ekil 8.3.b).
A
2
alannn A
1
e eit olmasna kadar arayzey
nnden direkt olarak hareket ederler.
keltisinin daha fazla bymesi A
2
alannn
bymesine ve sonu olarak L nin artmasna
yol aar.
V (byme hznn) dmesine neden olur.
) (
/ ) (
0
o

C C
L C C D
V

=
Byme kinetii
Eer A
2
alann A
2
=L(C

-C
o
)/Z ve
V=dz/dt olarak, bunun yerine
A
2
=z.(C
o
-C

) tanmlanrsa, A
1
ve A
2
yi
kullanrsak


olur.

) ).( ( 2
) (
2
o o

C C C C z
C C D
dt
dz
o
o


=
Byme kinetii


olur.



olur.
Dt A Z =
( )( ) | |
2
1
.
o o

C C C C
C C
A
c
o

=
Byme kinetii
Topaks keltilerin byme kinetii gz
nne alnrsa, u sonu kartlr:
1) Bir keltinin bymesi, uzun mesafeli
difzyon oluumunu gerektirir. L mesafesinin
boyuna kadar uzanabilir.
2) Kat halde byme uzun mesafeli difzyon
ile kontrol edildiinden dolay byme
nispeten yava olur.
3) Byme hz ve dolays ile kelme hz
zamana baldr. Byme hz zamanla srekli
bir ekilde azalma gsterir.
Widmanstaten kenar levhalar
Dz bir arayzeyde kk bir tmsek
meydana gelmi ise, arayzey erilii etkisi
bu tmsei kararl klmaya meyleder.
Difuzyon etkisi ile arayzey erilii tekrar
kararsz olmasn salar.
Ayn yaklam keltilerin kat hal bymesine
uygulanr.
Belirli byme koullarnda dentritik olmaya
balayan dzlemsel kat-sv arayzeyine
benzer ekilde, bir topaks keltinin
dzlemsel arayzeyi kararsz olmaya balar ve
ok daha yksek hzlarda byyen levhalar
oluur.
Widmanstaten kenar levhalar
Allotrimorf arayzeylerin
nasl kararsz olduunu
ve Widmanstatten
kenar levhalarn nasl
ortaya ktna dair
teori gelitirilmitir.
ekirdeklerde tane snr
allotrimorflarn (TSA) ve
Widmanstatten
levhalarnn (W) ortaya
kmasyla ilgili
fotoraflar ekilmitir.
Farkl morfolojiler ekil
8.4de aklanr.
Masif ferrit (M), perlit ve
beynit blgeleri vardr.
ekil 8.4. Uzun reaksiyon srelerinde
eitli zelti ekillerini gsteren Fe-C
alamlarnn scaklk-kompozisyon
blgeleri
Widmanstaten kenar levhalar
C
o
kompozisyonuna
sahip bir
levhasnn - faz
iinde bymesi
(ekil 8.5.a)
verilmektedir.
levhas byrken,
utan itilen
znenlerin ou
daha sonra ince
levhann kenarlarna
doru difuzyona
urar.
ekil 8.5. Farkl ekillere sahip olan
kelti merkezinden geen bir izgi
boyunca kompozisyon profili, (a) Sivri,
(b) Silindirik ve (c) Topaks keltiler
Widmanstaten kenar levhalar
znen atomlarn hepsi ilerleyen ucun
ilerisine srayamayacaklarndan A
1
alan A
2
alanna eit olamayacaktr.
Levha bymesi iin levha ucu yarap ile
lineer olarak orantl olduu kabul
edilmektedir. L = a.r iken;


a: yaklak olarak birim aktr.
) (
) /( ) (
0
o

C C
ar C C D
V

=
Widmanstaten kenar levhalar
Levha bymesinin topaks olmaktan farkllamas
eklinde byme kinetii 3 temel ynde oluur.
1) Levha ucundaki erilik yarap, 100-1000 olacak
derecede dktr. r<< L ise, levha byme hz
Allotrimorf byme hzlarndan ok daha yksektir.
2) ok kk u yarapndan dolay levha bymesi
ile birlikte ok ksa mesafelere difuzyon meydana
gelir.
3) Levha sabit bir u yarap ile ilerlediinden dolay
ucun merkezi izgisinde eriyen profili esas olarak
zamandan bamszdr ve bylece byme kararl hz
ile byr.
Widmanstaten kenar levhalar
Erilik oluu, faz
diyagramlarnda likids ve
solids erilerini aa
drr.
Bunun anlam, ilerleyen bir
levhasna sivri uta, -
faznda znen
konsantrasyonu (ekil 8.6.1)
C

dan C

(r)ye decektir.
Byyen levha ucunda -
faznda bu konsantrasyon
deiimi, konsantrasyon
gradyann ekil 8.6.bdeki
gibi drecektir. Yani
byme hz yavalayacaktr.
ekil 8.6. Eriliin (a) faz snrlarna
ve (b) sivri keltilerin merkezi
izgi boyunca kompozisyon
profiline etkisi
Widmanstaten kenar levhalar


olur.
C

(r) C
o
ise Gradyan=0 ve byme
duracaktr.
Bu durumda kritik u yarapn (r
c
)
olarak tanmlarz. C

(r
c
)=C
o

) ( ) ( . .
) (
r C r C r a
C r C D
V
o
o

=
( )
(

=
r
m
C r C 1

Widmanstaten kenar levhalar
ve




ise

( )
(

=
c
c
r
m
C r C 1

( )
) (
2 1
1
o
o


X X
V X
m

=
( ) ( )
(

=
r
r
C C C r C
c
o o
1

Widmanstaten kenar levhalar


Eitlik rr
c
giderken byme duracaktr.
Bu eitlik levha hznn u yarap ile
deitiini gstermektedir.
rye gre diferansiyel alnrsa, r=2r
c
de
maksimum hz ortaya kacaktr. Burada,
C

(r)C
o
(r)=C

C
a
=sabit
(

=
r
r
ar r C r C
C C D
V
c
o
1
1
.
) ( ) (
) (
o

Widmanstaten kenar levhalar


Kararl byme hz,


Widmanstatten levha bymesi Fe-C,
Fe-P, Fe-Ni, Cu-Zn, Cu-Sn, Cu-Al, Al-Ag,
Al-Cu, Ti-Crda grlebilir.
) ( 2
) (
o

C C ar
C C D
V
c
o

=
tektoid dnmler
Dzenli tektoid yaps, svdan beraberce iki kat fazn eli
bymesi ile oluur.
tektoid dnmlerde ise iki kat faz ( ve ), gibi bir
kat fazdan oluur. (+).
tektoid yapnn oluumu (ekil 8.7) birbirini tekrarlayan
ve lamelleri ierir. tektik yapnn bymesi de ayndr.
ekil 8.7. (a) Perlit bymesi srasnda gereken karbon difzyonu, (b) % 0.8
arlka karbon kompozisyondaki noktay gsteren faz diagram levhalar
tektoid dnmler
Belirgin arayzeylerde ve kristalleri
arasnda tercihli bir epitaksiyel iliki vardr.
%0.8 C ieren elikte tektoid dnm
oluur.
Lamelli yap, ferrit () ve sementitin (Fe
3
C)
alternatif olarak birbirlerinin tekrarlarndan
oluur.
Perlit yapya benzer tarzda bir yap tektoid
scakln altndaki scaklklarda eli olmayan
bir byme ile fazndan ve Fe
3
C fazlar
olumakta ve beynit denilen yap
olumaktadr.

tektoid yaplarda dnm
Perlitik yaplarn komu fazn
tane snrnda ekirdeklenip
nodl olarak adlandrlan
kabaca kresel ekiller
halinde komu faza doru
bymektedir (ekil 8.8.a).
Bu nodller genelde her biri
lamellerin paralel olduu bir
ok yapsal birimin
birlemesinden ortaya
karlar. Bu yapsal birimlere
perlit kolonileri denir (ekil
8.8.b).
tektoid mikroyaplarn
lamelli, kompleks dzenli ve
dzensiz ekilde olduklar
bilinir.
ekil 8.8. (a) Perlit nodllerinin tane
snrlarndan stenit tanelerin
bydn gsteren temsili ekil
(b) farkl koloni ieren tek bir
nodl
tektoid yapnn
ekirdeklemesi
C
1
kompozisyonunda tektoid alt bir
elik olsun (ekil 8.9).
3 farkl faz snr A
3
, A
cm
ve A
1
olarak
sembolize edilsin.
A
3
erisi scakl zerinde
homojenizasyon ileminden sonra
alam T
1
scaklndaki bir tuz
banyosunda soutulmutur.
T
1
scakl, A
1
erisi ve T
1
* scaklklar
arasndadr.
Bu durumda () stenit faz (ferrit)
fazna gre znen karbona ar
doymu durumdadr.
Dolaysyla, biraz Widmanstatten kenar
levhalar oluumu ile birlikte tane snr
allotrimorfu eklinde ferrit faz
gzkmesi beklenir.
ekil 8.9. Deiik parametreleri
ifade Fe-C faz diagram
tektoid yapnn
ekirdeklemesi
Ferrit allotrimorflar stenit tanelerine byrken (ekil 8.9) C
2

kompozisyonuna ulancaya kadar arayzeyde stenit
kompozisyonu ykselmeye balar (ekil 8.3.b).
TSA arayzeyi ile temasta olan stenit, bu durumda sementite
gre ar doymu haldedir. Bu ar doymuluk (ekil 8.9) A
cm

erisinin tektoid scakln altna doru uzamasyla tespit edilir.
Sonuta, sementit oluur ve bu oluum perlit reaksiyonunu
ekirdekler. Taneler iinde kalan stenit, ekil 8.10daki gibi
mikroyapya sahip perlit oluur.
Tuz banyosu scakl ekil 8.9daki gibi T
1
* scaklna
deitirilirse, hemen soumay takiben stenit tanesinin tm
ferrit ve sementite gre ar doymu hale gelir.
Sementit oluumu herhangi bir bariyer yoksa, sonrasnda
tektoid st ferrit olumadan hemen perlit oluur.
tektoid yapnn
ekirdeklemesi
ekil 8.10. Yava srekli
soutma ile bir AISI 1040
eliin dnm (a) Tane
ilerindeki perlit iinde olan
ok sayda Widmanstaten
kenar levhasna yakn perlit
yapsnn SEM fotoraf
(x4300)
tektoid yapnn
ekirdeklemesi
tektoid bir elikte tam perlit kompozisyonunun her
zaman %0.8 Cda olmayacan belirtmek gerekir.
Ancak dengesel olarak tektoid ncesi ferrit ve
sementit olmas durumunda %100 perlit yaps %0.8
Cda olmaktadr.
Hzl bir soutma ile tektoid alt bir elikte %0.8 C
kompozisyonundan daha dk kompozisyonlarda ve
yine hzl bir soutma ile %0.8 Cdan yksek
kompozisyondaki tektoid st eliklerde %100 perlit
yaps elde edilebilir. Perlit kompozisyonu ferrit ve
sementit boyutlar ile ilgilidir.
Ferrit levhalarnn geniliinin artmasyla perlit faz
kompozisyonunu drr. Tersi olarak sementit
levhalarnn geniliinin artmas ile de perlit yapsnn
kompozisyonu art gsterir.
tektoid yapnn
ekirdeklemesi
tektoid alt bir elikte perlit kolonileri, tektoid
ncesi ferrit ve stenit ara yzeylerinde oluurlar.
Eer tektoid st ferrit perlit kolonileri iin bir
ekirdek olarak davranrsa, takiben ferritin
kristalografik oryantasyonunun tektoid ncesi
ferritinki ile ve perlit kolonileri ile benzer olmas
beklenir.
Kompozisyona bal olarak perlitin elikte sementit
veya ferrit tarafndan ekirdeklenir.
tektoid st eliklerde tektoid ncesi sementit
perliti ekirdeklenmekte ve tektoid alt eliklerde ise
tektoid ncesi ferrit perliti ekirdeklenmektedir.
tektoid yap bymesi
elik iinde bir TSAnn ou zaman tane snrndan
darya doru bir stenit tanesine doru byd fakat
dier bir taneye gemedii bulunmutur (ekil 8.11).
Bir TSAnn ekilde aaya doru
2
olarak gsterilen bir
taneye gememesinin nedeninin dk TSA stenit
arayzeyinin uyumlu (dk al) bir snr olduu iin ve
dk hareketlilie sahip olmasndan ileri geldii tahmin
edilir.
ekil 8.11deki st tanedeki (
1
) TSA-stenit arayzeyi
uyumsuz (yksek al) snr oluturur ve daha fazla
hareketlidir.
Bu nedenle snr yukar doru hareket eder. ekil 8.11.a
ve 8.11.bde byyen yzeyin ok hzl olmayan bir hzda
soutulmasyla, ekil 8.11.c ve 8.11.dde tanenin geri
kalan ksmnn martenzite dnmeden bir miktar ilave
dnmn olabildiini ifade edilmitir.
tektoid yap bymesi
ekil 8.11. Deiik oluumlar gsteren iki stenit
tanesi (
1
ve
1
) arasndaki tane snr
tektoid yap bymesi
Soutmadan hemen nce uyumsuz olan ferrit-stenit
tane snrnda ince bir perlit band olumaktadr.
Uyumlu ferritstenit tane snrlarnn bir ksmnda faz
dnmnn olmad ve dier uyumlu snrlarda
ince Widmanstatten kenar levhalar olumaktadr.
Ayrca perlitin ferrit ve sementit bileenleri stenit
matriksi ile bir oryantasyon ilikisine sahiptir. Ancak
bu matris stenit ile ksmen uyumlu olan arayzey
oluumuna imkan veren iliki bir istisnadr.
Bu sonular, yksek bir hareketlilik elde etmek iin
hareket eden stenit-perlit arayzeyinin tamamen
uyumlu olmasn gerektirmektedir.
Nodllerin sadece komu tanelerden birine doru
bymesinin nedeni perlit ekirdeinin dier bir
tanenin snr ile uyumlu bir snr oluturmasdr.
tektoid yap bymesi
Perlit tanelerin 2 byme modu
vardr (ekil 8.12). Kenarlara
byme difuzyonla olur.
Her bir levhann (lamelin) sivri
ucunun uzamas olur.
Yanlara bymede difuzyonla
birlikte ferrit ve sementitin
ekirdeklemesiyle olur.
Lamelli tektik alamlarda 2 lamelli
tektik faz arasnda spesifik bir
epitaksiyel iliki vardr.
ekil 8.12. Bir perlit
kolonisinde yanlara ve
kenarlara byme
tektoid yap bymesi
Bu kristalografik ilikiler:
| |
| | | |



dan
dan A
C Fe
C Fe
C Fe
o
o
o
113 6 . 2 , 010
1 13 6 . 2 , 100
) 1 2 5 //( ) 001 (
3
3
3
( )
| |
| | | |

|
.
|

\
|


o
c
o
111 // 010
1 01 // 100
1 1 2 // 001
3
3
3
C Fe
C Fe
C Fe
B
tektoid yap bymesi
stenit tane snrlarnda tektoid ncesi sementite
perlit ekirdeklendii zaman B ilikisi elde edilirken, A
ilikisi perlitin temiz stenit tane snrlarnda
ekirdeklenmesiyle ortaya kar.
Sv iinde doru lamelli bir tektiin kenarlara doru
byd difzyon kontroll byme iin bir takm
eitlikler gelitirilmitir.
Ara yzey tektik scakln T
E
kadar altna ar
soutulmasyla elde edilir. Dolaysyla oluan serbest
enerji ( S
f
, T
E
) lamelli bir arayzey meydana
getirmek iin ve ve atomlar arasndaki atomlar
databilmek iin gerekli difzyon iin ikiye ayrlr.
tektoid yap bymesi
tektoid byme:



C

=- arayzeyinde fazndaki
kompozisyon,
C

= - arayzeyindeki fazndaki
kompozisyon,
D=kelti faz daki difzyon katsays,
T
E
=tektoid scaklk altnda ar soutma,
S
o
=Ortalama lameller aras mesafe ve
S
min
=Min. lameller aras mesafe.
(

(
(

A
=
o o
E
S
S
S m m C C
T D
R
min
1
1 1 1
) (
2
o o
tektoid yap bymesi
Widmanstatten kenar
levhalarnn bymesine
benzer ekilde ilk olarak
tektoid bymenin mmkn
en yksek hzda ilerlemesine
imkan verecek ekilde
sistemin lameller aras
mesafesi kendi kendini
dzenler.
Lameller aras mesafe (S
opt.
)
(ekil 8.13).

ekil 8.13. Optimum ve minimum
lameller aras mesafeyi ifade eden
eitliin grafiksel tanm
E f
opt
T S
S
A A
=
4
.
tektoid yap bymesi
Dolaysyla, perlit kendi lameller aras
mesafesini S
o
S
opt.
= 2S
min
olacak
ekilde dzenlerse, bu eitlik kararl hal
iin;
2
1
.
opt o
S C C
D
A R

(
(

+
A
=

m
m S
A
f
1 1 4
tektoid yap bymesi
Hillert eitliinde A sabiti ise




m

ve m

faz diyagramlarnda srayla A


3
ve
A
cm
izgilerinin eimi ve f

ferrit faznn hacim


orandr.

| |
(
(

+
A

=

o
o
o o
t
t
m
m
n f n S
f f
A
f
1 1
/ ) ( 2 sin
) 1 ( 2
1
3
3
tektoid yap bymesi
tektoid byme iin faznda difzyon ile
ve levhalar arasnda znen atomlarn
yeniden dalm gstermektedir (ekil 8.7).
Atomlar yer alan ise ve difzyon
mekanizmasyla oluuyorsa, tektoid
arayzeyi uyumlu olmayan bir arayzey
olduundan dolay znen elementin
yeniden dalmnn, bu arayzey boyunca
tane snr boyunca olaca mmkn hale
gelir.
tektoid yap bymesi
Bu proses (Turnbull ve Zener):



D
B
: Tane snr difzyon katsays
: Efektif tane snr difzyon kalnl,
K: sabit.
lave terim /S
o
lameller arasnda yanlara
doru difzyon iin olan alanda azalma olarak
kabul edilir.
(

=
o o o
B
S
S
S S
KD R
min
1
1
. .

tektoid yap bymesi
Hzlar optimize
edilirse,


Hillert sabiti A ile
Turnbull sabitinden
1,5 kat farkllk vardr.
Perlit bymesi ile
ilgili olarak pek ok
almalar (ekil 8.14)
yaplmtr.
3
.
1
.
opt
B
S C C
D
A R
o

=
ekil 8.14.(a) Al-Zn tektoid
alamlarnda scakla karlk lameller
aras mesafe ilikisi (b) Perlit byme hz
zerinde yaplan almalarda Fe-C
alamndaki scaklk-hz deiimi
tektoid yap bymesi
Al-Zn tektoid dnmnde 1/S
opt.
un scakla
karlk deerlerle izilmesiyle lineer bir izgi elde
edilir. Bunun eimi tektoid-stenit arayzey enerjisi
hesaplanr.
Perlitik eliklerde ise =600 erg/cm
2
olarak
hesaplanmtr.
Yukardaki denklemlerin birletirilmesi ve
D=D
o
exp(-Q/RT) alnmasyla byme hznn scakla
bamll:
R = Be
-Q/RT
.T
E
2

olur.
tektoid yap bymesi


olur.
tektoid scaklklara yakn olan scaklklarda
byme hz, reaksiyon iin kk bir serbest
enerjinin var olduu (F
B
=S
f
.T
E
) bu yksek
scaklklarda T
E
tarafndan kstlanacak
ynde engellenmektedir.
| | ) ( 16 /
2 2
o
C C S AD B
p o
=
tektoid yap bymesi
ekil 8.15. (a) Zorlanm perlit dnm hznn izotermal perlit
verilerine ve teoriye gre lameller aras mesafenin kyaslanmas,
(b) Perlit izotermal byme hzna Cr ve Mo empritelerin etkisi
tektoid yap bymesi
Cahn ve Hagel birok demir d perlitteki verileri
incelemilerdir.
Bu sistemlerde tane snr difzyonunun znen
dalm iin modeller bulmulardr.
elikte perlit arayer znen atomlar vastasyla
oluurken, demir d sistemlerde yer alan znen
atomlar sayesinde oluur.
Difzyon katsays yer alan sistemlerle kyaslandnda
arayer znenli sistemlerde ok daha yksek
olduundan dolay, sadece yer alan kat
reaksiyonlarnn olduu tektoid reaksiyonlarn
kontroll byme hzlarnda bu durum, tane snr
difzyonunun nemli bir rol alacan ortaya
karmaktadr.
Perlit oluum kinetii
Perlit bir ekirdekleme ve byme ilemiyle
olumakta ve sonuta perlite dnen hacim,
zamana baml olan Avrami eitlii ile ifade
edilir.
( ) perlit hemen hemen sadece
taneler arasnda arayzeylerde ekirdeklenir.
Yksek Tlerde, her bir tane bana en
azndan birka perlit nodl oluumu iin
yeterli ekirdeklenme vardr.
Bu artlar altndaki durum doymuluk olarak
tanmlanr.
n
kt
e X

=1
Perlit oluum kinetii
Doymuluk artnda Chan, Avrami eitliinin K sabitinin
ekirdekleme hzndan ( ) bamsz olduunu gstermitir.
K deeri Tablo 8.1de listelenmektedir. G: Byme hz, L:
Tane kenar uzunluu, A: Tane alan, : Hacim bana tane
kelerin says.
Bu doymu artlar altnda perlit nodlleri tanenin yarsna
kadar apraz olarak hareket edene kadar dnm
tamamlanr.
Tablo 8.1. Deiik ekirdeklenme yerleri
-
N
Perlit oluum kinetii
Dolaysyla, d, ortalama tane apna eit kabul
edildiinde ve G ortalama byme hz
olduunda, dnmn tamamlanmas iin
gerekli olan zaman (t
f
) hesaplanr.


olur.
Bu sonu perlit oluumunun perlitin olutuu
stenit tane boyutuna baml olduunu
aka gsterir.
G
d
t
f
5 , 0
=
T-T-T diagramlar
Perlit oluum hzn zaman
(time)-scaklk (T)-dnm
(transformation) (T-T-T)
diyagramlarndan bulunabilir
(ekil 8.16).
Bu eriler, baz dnm
reaksiyonlarnn olabilecei belirli
scaklklardaki tuz banyosu
potalarna soutma ve uygun bir
reaksiyondan sonra dnm
reaksiyonlarn tespit etmek iin
tekrar oda scaklna soutma
ile elde edilir.
rnein perlit 650
o
C scaklna
soutmada perlit 5 snlik bir
zaman gemeyinceye kadar
olumaz.
17. snnin sonunda %50si
tamamlanr.
40 sn. sonunda tamam
gerekleir.
ekil 8.16. 900
o
Cde stenitlenen, ASTM
tane nosu 6 olan AISI 1080 eliin TTT
diagram
T-T-T diagramlar
ekil 4.16daki T-T-T
erisi verilen eliin
ASTM tane boyutu 6
dr.
Tablo 8.2den bu elik
44 mlik tane boyutu
elde edilir.
Byme hz 6.3x10
-4

cm/sn olarak
hesaplanr.
Tablo 8.2. ASTM tane boyutu
numaralar
T-T-T diagramlar
T-T-T diyagramlar ~500
o
Cnin altndaki perlitin
olumadn syler.
Bu scaklk altnda beynit olarak adlandrlan ok ince,
Widmanstatten kenar levhalar oluur.
Beynit oluumu, M
s
izgisine kadar oluur.
M
s
nin altnda martenzit oluur.
Eer tamamen martenzit yaps (beynit ve perlit yok)
elde edilmek istenirse, 1 snden az bir zamanda
yapnn 900
o
C560
o
C soutulmas gerekir.
Yap tamamen martenzit olan elik, yapsnda perlit
ve martenziti beraber bulunduran eliklere gre daha
etkili bir ekilde sertletirilebilir.
T-T-T diagramlar
Dolaysyla eliin
sertliini arttrmak iin
T-T-T erisi dirseini
daha uzun srelere
hareket ettirmek veya
T-T-T erisini zaman
esenine gre saa
kaydrmak gerekir.
T-T-T erisinin dirsei
Avrami eitliinin
scakla bamll ile
kontrol edilir (ekil
8.17).
ekil 8.17. TTT diagramnda verilen bir
scaklkta izotermal hacim oran dnm
ile TTT diagramlarnn karlatrlmas
T-T-T diagramlar
Yksek dnm scaklklar hari, perlit iin Cohn ve
Avrami eitliinin den bamsz olduunu
gsterdii iin, T-T-T erisi dirseinin zaman-scaklk
pozisyonu iki ana faktr tarafndan kontrol edilir.
Bunlar;
1) tane boyutu,
2) perlit byme eitlikleri
eliklere alam ilavesi perlit byme hzn drr.
Sonrasnda, alam elementlerinin ilavesi T-T-T
erisinin dirsei saa doru kaydrarak eliin sertlii
arttrlabilir.
-
N
Sreksiz kelme (Hcresel)
Kat hal kelme reaksiyonlar srekli ve sreksiz modlarda
oluur.
Sreksiz kelmede byme modu, iki fazn eli bymesi
ile ilgilidir. Bu reaksiyon tektoid reaksiyonlarla benzerlik
gsterir.
Sreksiz mod ile kelme, keltme sertlemesi iin faydal
bir reaksiyon olan srekli kelme reaksiyonuna engel
olduundan dolay ou zaman kanlan bir reaksiyon
olarak gz nne alnr.
Sreksiz kelme, reaksiyonun ynlenmi malzeme
(kompozitler) retmede nemlidir.
Kontroll katlatrlarak retilen tektik alamlardaki
levhasal yaplardan 10-100 kat daha ince levhalar
retilmitir.
Ynlenmi malzemelerin ok ince levha boyutu, potansiyel
mekanik ve elektromanyetik zellikler iin ok nemlidir.
Sreksiz kelmenin
karakteristii
C
o
kompozisyonuna sahip faznn
bir kat zeltisi T
1
scaklna
soutulmas ile tane snrlarnda
kk hcresel bir kelti oluur
(ekil 8.18).
matriksi iinde bu kelti byr.
Bu dubleks hcresel kelti ve
lamellerin alternatif olarak
karmndan meydana gelir.
levhalarnn kompozisyonu C

ve
kompozisyonu C

dr. Bu C


kompozisyonu genelde denge
kompozisyonu C

dan ok daha az
bir miktar daha yksektir.
Oluan reaksiyon :
(C


komp.
)(C
komp.
)+(C


komp.
)
ekil 8.18. (a) ve solvs erilerini
gsteren faz diagram ve (b) iki kelti
hcresinin mikroyapsnn gsteren
sreksiz kelmenin temsili izimi
Sreksiz kelmenin
karakteristii
Sreksiz
kelmenin
olduu
scaklk
aralklar
verilmitir
(ekil 8.19).
ekil 8.19. Sreksiz kelmenin gzlendii iki Cu
alamnda kelmenin olutuu scaklk aralklar
Sreksiz kelmenin
karakteristii
Sreksiz kelimesi, kelti matriks snrn da faznn
kompozisyonunun sreksiz bir ekilde deimesinden
kaynaklanr.
Bu, bir Fe-%20 Mo alamnda kelti-matris snrnda
faz latis parametresinin lmn veren ekil
8.20.adaki verilerden salanr.
Bu nedenle kelti matris arayzeyi boyunca faznda
kompozisyondaki keskin deiimi ak olarak gsterir.
kelti hcresi ve anafaz arasndaki arayzeyin
uyumsuz bir snr olduu gzlenmitir.
keltinin hem ve hem de levhalar anafaz ile
uyumsuz olarak olumaktadr.
Sreksiz kelmenin
karakteristii
ekil 8.20.(a) 600
o
Cde yalandrlan Fe-%20 at. Mo alamnnda bir faznda
latis parametresinin lmleri (b) Fe-%23.5 at Zn alamlarnda sreksiz
kelme srasnda dengesel olmayan segregasyon
Sreksiz kelmede byme
kelti matris snrnn
sonlu kalnlkl () bir
dzlem olsun (ekil 8.21).
Byme prosesi
ilerledike, matriks
kompozisyonu (C
o
) bu
snra girmekte ve C

ve
C

kompozisyonlarndaki
kelti levhalar snr terk
etmektedirler.
Bu snr iinde znen
element tane snr
difuzyonu ile levhas
nnden levhas nnde
topaklanmaktadr.
ekil 8.21. Sreksiz kelme iin
model
Sreksiz kelmede byme
tarafndan yutulan znen atomlarn ak;


R: Anafaz iine arayzeyin ilerleme hzdr.
anafaz arayzeyi yzey alan S

.1 olarak
alnr.
levhas nnde ortalama kompozisyonun
C
o
dr.

) ( .
1 .
1
0 ) ( o |
|
C C R
dt
dm
S
J
yutulan
= =
Sreksiz kelmede byme
levhasn besleyen snr boyunca difzyon
ak;


olur.
D

: Tane snr difzyon katsays.


Her bir levhasnn snrda 2 ynden znen
olmasndan dolay, difuzyonun levhasnn
besledii tane snr alan 2(.1) dir.
Snrda difzyon levhasnn merkez
izgisinden levhasnn kenarlarna doru
meydana gelir.
2 /
) (
) 1 . ( 2
1
) (
o
o
B dif
S
C C
D
dt
dm
J
o o


= =
Sreksiz kelmede byme
levhas iine znen yutulmasnn (dm/dt)
kararl hal hz snr boyunca difzyon ile ya
salanan znen hzna eit olmaldr.



ve levhalarnn ortalama kompozisyonun
C

.S

/S
o
+C

(1-S

/S
o
) matriks kompozisyonu
(C
o
) ile benzer olduu gereini gz nne
alarak basit bir ktle dengesi kurulabilir.
o
o
o
B
C C
C C
S S
D
R
o |
o o
|

=
.
4
Sreksiz kelmede byme


Yukardaki eitlikler birletirilerek;



elde edilir.
Burada Q=(C
o
-C

)/(C
o
-C

)dr. C

>>C

ve
C

>>(C
o
) ise keli parantez ii 1e yakndr.
o
o
o
C C
C C
S
S
o |
o o
|

=
'
(
(

=
o o
B
C C
C C
QS
D
R
o |
o |

'
2
4
Sreksiz kelmede byme
Dolaysyla



olur.
Ana faz matrisinde hacim difuzyonu ile
levhalarna znenleri tekrar datmay
gerektiren yukardakilere benzer analiz,
arayzey hznn D/S
o
ile orantl olduu
sonucunu verir.
D: hacim difuzyonudur.
2
4
o
QS
D
R

|
=
Sreksiz kelmede byme
Sreksiz znmenin olmas iin 3
nemli tevik edici faktr vardr.
1) Tane iindeki ekirdekleme ile
kyaslandnda, tane snrlarnda
heterojen ekirdekleme iin yksek bir
olaslk.
2) Yksek bir snr difzyon katsays.
3) kelme iin yksek bir itici g.

Blm 9. Martenzitik
dnmler
1. kizlenme
2. Biimsel kristallografi teorisi
3. Distorsiyonsuz dzlemler
4. Deimeyen karlkl alar
5. kizlemede atom hareketi
6. kiz oluumu
7. Martenzitik dnmn kristalografisi
8. Martenzitik kristalografik iliki teorisi
9. Martenzitik dnmlerde baz zellikler
10. Termoelastik martenzitler
11. Martenzitik dnmlerin ilave zellikleri
12. Beynit dnm


Martenzitik dnmler
Kat hal ve sv-kat dnmleri genel olarak
ekirdekleme ve byme kademelerinin birlikte
olmasndan meydana gelir. Martenzitik dnmlerde
byme ok hzl bir ekilde meydana geldiinden
dolay bu dnmler tamamen ekirdekleme ile
kontrol edilirler.
Bir elik blgesinde stlp, yeterli hzda soutulursa
martenzitik dnm oluur. Karbon miktarn % 0.6
dan daha fazla olduu sade karbonlu eliklerde YMK
stenit yar kararl olan hacim merkezli tetragonal
(HMT) fazna dnr. Bu faz stenit iinde levhalar
halinde byr ve byme hz o kadar hzl ki 0.0001
snden daha az bir zamanda oluur. Bu faz ok hzl
soutmalarda oluur.
Martenzitik dnmler
Martenzitik
dnmler
Tablo 9.1
de
verilmitir.

Tablo 9.1. Demir-d metallerde martenzitik
dnmler
kizlenme
Bir metalde istiflenme sras deitii zaman uyumlu
bir ikiz snr oluur.
Uyumlu bir ikiz snr olduka dk enerjiye sahiptir.
kizler bir kristal iinde ya deformasyon veya kristal
bymesi srasnda oluur.
Bunlar; (1) deformasyon ikizleri ve (2) byme
ikizleridir.
Byme ikizleri bir kristalin buhar, sv ve kat
fazlarndan bymesi srasnda oluur. YMK metaller
iin yeniden kristalleme srasnda ikiz oluumunun
olutuunu belirtmek ok dorudur.
Bu ikizler tavlama ikizidir. Metallerde byme
ikizlerinin katlama srasnda oluumu az rastlanan
olaydr. Ancak baz metalik dentritler byme
eksenlerinde byme ikizi ierebilir.
kizlenme
Martenzitik reaksiyonun tabiatndan dolay sadece
deformasyon ikizlenmesi incelenecektir.
Deformasyon ikizlenmesinde bile plastik deformasyon
oluur.
Metalik malzemelerde kayma, ikizlenmeden daha
kolay olarak olutuundan dolay, ok az kayma
sisteminin olduu kbik olmayan (HSP, HMT)
sistemlerinde ikizlenme plastik deformasyon iin
nemli bir mekanizma olmaya balar.
YMK metallerde deformasyon ikizlenmesi dk
Tlerde yeterli olur.
YMK metallerde deformasyon ikiz oluumu ok
seyrektir.

Biimsel kristalografi teorisi
Deformasyon ikizlenmesi mekanizmas ilemi ekil 9.1de verilmektedir.
Uygulanan kayma gerilmesi, makroskobik adan orijinal olarak tek kristal
matrikste bir kink (a yaps) oluumuna sebep olur. Orijinal matriks ve ikiz
matriksi arasnda kalan snra ikiz dzlemi denir. kiz matrisindeki atomik
dzen orijinal matriksteki atomik dzenin aynadaki grntsdr.
ekil 9.1. (a) Bir kayma gerilmesi ile ikiz deformasyonu ve (b) kayma
deformasyonu
Biimsel kristalografi teorisi
Kristalografinin tanm iin oluan ikizlenme prosesinin 2 temel zellii
vardr:
1) Deformasyon saf kaymadr (ekil 9.1.b). lemde, tm hareketin
kayma gerilmesine paralel olutuu grlmektedir.
2) kiz dnm latis yapsn korumaldr. Orijinal matrisin birim hcresi
ile ikiz matriksin birim hcresi ayn olmaldr. Tek fark bir miktar
dnmedir (ekil 9.2).
ekil 9.2. Birim hcreyi ortaya karan latis rotasyonu (dnmesi)
Biimsel kristalografi teorisi
Dolaysyla, ikizlenmenin birim hcreyi oluturan latis
boyutlarn ve alarn koruyan saf bir kayma
dnm olduu dnlebilir.
Saf bir kayma dnm ile ikizlenme olumas
durumunda latisin art bnyesinde korumas
gerekmektedir.
1) Latis vektrleri dnmde uzunluklar korumaldr.
2) Latis vektrleri dnmde karlkl Alarn
korumaldr.
3) Latis vektrleri latiste atom merkezlerinden
gemelidir.
Distorsiyonsuz dzlemler
Atomik dzenin ikizlenme kaymasndan
nce ve sonra ayn olduu herhangi bir
dzlem, distorsiyona uramam veya
distorsiyonsuz dzlem olarak tanmlanr.
Bu sebeple, birinci gereksinimi
salamak iin latis hcresinin
vektrnnde bu dzlemlerde olmas
gerekir.
Distorsiyonsuz dzlemler
kizlenme dzleminin
bir grnts ekil
9.3te verilmektedir.
Bu ikizlenme dzlemi
ana matriks ve ikiz
matriksi arasndaki
arayzeydir.
Bu dzlem hem ana
matriks hem de ikiz
matriksine ait
olduundan dolay,
distorsiyona
uramam bir dzlem
olmaldr.
ekil 9.3. kiz matriksinde temas ettirilmi
bir yarm dairede ikizlenme etkisi
Distorsiyonsuz dzlemler
kizlenme dzlemi en ak olandr ve K
1

olarak tanmlanr.
Kalan distorsiyona uram dzlemi
yerletirmek iin ikizlenme dzlemi zerine
orijinal matrikste bir yarm daire temas
ettirilmitir.
kizlenme dzlemi zerinde orijinal matriksin
tamamen saf bir kayma deformasyonuna
sahip olduu durumda, ikizlenme dzlemi
zerinde bir ikiz matriksi elde edilir.



Distorsiyonsuz dzlemler
kizlenme kayma deformasyonu, dairenin her
bir noktann ikiz dzlemine paralel olarak
dzlem zerinde kendi mesafesi ile orantl
olarak saa doru hareket etmesine sebep
olur.
Bylece yarm daire, ekildeki kesikli izgilerle
gsterildii gibi elips haline dner.
ekildeki K
2
ikinci distorsiyona uramayan
dzlemdir. K
2
ise ikizlenmeden sonra K
2

dzleminin ald pozisyondur.


Deimeyen karlkl alar
Atomik dzleme gre 2 deimez
dzlem K
1
ve K
2
dir.
Kaymaya bal olarak latis vektrlerin
karlkl alarnn da korumalar gerekir.
Vektrlerin yani birim latis
uzunluklarnn dndrlmesi ile birim
hcredeki alarnda ayn ynlerde
dnmesi gerekecektir.
kizlenmede atom hareketi
Deformasyon ikizlenmesinde ne tr bir
atom hareketi olduu konusunda bir
gre ulamak iin, deformasyon
ikizlenmesinin spesifik etkilerini dzene
bal olarak incelemek faydal olacaktr.
Bir YMK ikizi {111} dzlemlerinin istif
sralamasnn ABCABC den, ACBACB
ye deimesine neden olur.
kizlenmede atom hareketi
YMK kristallerde bir
deformasyon ikizi sebebiyle
oluan atom hareketinin
gstermek iin ekil
9.4deki dzen ortaya
konmaktadr. o sembol
ile gsterilen
dzlemindeki atomlarla
birlikte (111) dzlemlerinin
bir kenar grnts
verilmektedir. kizlenme
dzlemi zerindeki ikiz
matriksinde atomlarn
pozisyonu ile gsterilir.
ekil 9.4. dzlemindeki atomlar
gsteren YMK kristalinde (111)
dzlemlerinin kenar grnts. Orijinal
atomlar o olarak gsterilmekte ve
ikizlenmeden sonra bu atom konumlar
olarak gsterilmektedir.
|
.
|

\
|

10 1
|
.
|

\
|

10 1
kizlenmede atom hareketi
Atom hareketinin tabiat ikizlenme kaymas
ekil 9.4deki gibidir.
kizlenme dzlemi zerinde ilk (111)
dzleminde atomlar, bu atom dzleminin
gerekli olan BC geiine sebebiyet veren
vektr kadar hareket ederler.
kizlenme dzlemi zerindeki her bir
dzlemde, oklarla gsterildii gibi atomlar
ilave vektr olan kadar hareket ederler.

t
kizlenmede atom hareketi
ekil 9.4de sol tarafta kayma
deformasyonu ile gsterildii gibi de bu
hareket miktar 2. dzlemde kadar,
nc dzlemde kadar ve bu ekilde
gittike artan dzendedir.
Bylece her bir atom komu atomuna
gre eit vektryle hareket
etmektedir.

t 2

t 3

t
kizlenmede atom hareketi
Tm atomlar komu atomlara gre hareket
ettiklerinden dolay topyekn hareket ederler.
Buna gre ikiz dzleminde deformasyonda
art olur.
4. dzlemde atom hareketi ile orantl
iken, n. dzlemde bu hareket ile orantl
olmak zorundadr.
Bylece ok sayda kk hareketin oluumu
ve ibirlii sonucu yksek miktarda
deformasyon meydana getirilmektedir.

t 4

t n
kiz oluumu
Deformasyon ikizlenmesine maruz kalan bir metalde
uygulana gerilme arttrldnda, gerilme seviyesi sonunda
ikizlenmeyi balatacak ok yksek miktarlara kar.
kiz levhalar her bir tane iinde ekirdeklenir ve tane ii
boyunca ok hzl bir ekilde ilerleyerek ekil 9.5.adaki
grnt ortaya kar. kiz levhalarn dz yzeyleri K
1

dzlemine paraleldir.
ekil 9.5. (a) Tane iinde oluan ikiz levhalar ve (b) serbest yzeyleri
keserek oluan ikiz levhalarnn temsili gsterimi
kiz oluumu
kizler K
1
dzlemlerine paralel ynlerde etkin olarak
ve kk bir miktarda K
1
dzlemlerine dik ynlerde
byrler.
Bylece levha morfolojilerinin ortaya kmas bu
ekilde gereklemi olur.
kiz levhalarnn ilerleyen kenarlar gittike incelen bir
ekildedir.
Bu inceleme sonucunda sivri u ortaya kar ve bir
yerde nokta haline gelir.
Bylece bir noktann olduu yerde ikiz-matriks
arayzeyi hibir yerde K
1
dzlemlerine paralel olmaz.
kiz oluumu
Dolaysyla, bu blgelerde ok az dislokasyon
uyumsuzluu ile birlikte ikiz kenar ksmen uyumlu
olmak zorundadr (ekil 9.5.b).
Tavlama ile ok keskin ekilde sivri olan ikiz
snrlarnn kare grntl olmaya balad iyi bilinen
bir oluumdur.
kiz matriks arayzeyinin sivri ululuktan sapmas ile
uyumluluk tekrar olumaya balar.
Bu deiim yzey gerilimini () drr ve
termodinamik potansiyelin (.A) ak bir ekilde
dmesine yol aar.
kiz levhalarnn byme hzlar ok byktr. Bunlar
ses dalgalar ile oluur.
Martenzitik dnmn
kristalografisi

1. DENEYSEL KRSTALOGRAF
LKLER
2. MARTENZTN
KRSTALOGRAFK LK TEORS
Deneysel kristalografi ilikileri
Martenzit faz
ana matris
ierisinde ayr bir
levha
morfolojisindedir
(ekil 9.6).
Yzey basama
eklindedir.

ekil 9.6. Bir martenzit levhasnn
retilmesiyle ortaya kan yzey
basamak morfolojisi
Deneysel kristalografi ilikileri
ekil 9.7de gsterildii gibi matriks ana faz
arayzeyinin uyumlu olduu iddia edilmektedir.
Bylece ilk nemli karakteristik elde edilmi
olmaktadr.
ekil 9.7. Emniyet izgilerinin mmkn distorsiyonlar (a) Gzlenen sonular,
(b) Arayzeyde uyumsuzluun kaybolmas ve (c) Matrikste elastik
distorsiyonlar
Deneysel kristalografi ilikileri
Bu karakteristikler;
1) Makroskobik seviyede habit dzlemi,
deimeyen dzlemdir.
2) Makroskobik seviyede martenzitte ekil
deformasyonu deimeyen bir dzlemsel
deformasyondur.
3) Martenzitin habit dzlemi kesin spesifik bir
dzlem deildir.
4) Mikroskobik seviyede martenzit levhalar ok ince
ikizler olarak st ste birikmekte ve dilimli martenzit
ok yksek dislokasyon younluu iermektedir.
Deneysel kristalografi ilikileri
Karekteristik 1:
Makroskobik seviyede
habit dzlemi,
deimeyen
dzlemdir.
Alternatif olarak sfr
distorsiyonlu ve sfr
rotasyonlu dzlemdir
(ekil 9.8).

ekil 9.8. (a) kizlenmenin basit
kayma deformasyonu (b)
Martenzitin deimeyen dzlem
deformasyonu
Deneysel kristalografi ilikileri
Martenzit levhalarnn emniyet izgilerinde
grlmeyen durum ekil 9.7.cde lineer oluumu terk
eden durumdur.
Bu, tm farkl izgi ve yzey oryantasyonlar iin
farkldr.
Yani martenzit levhasnda serbest yzeyin dzlemsel
olarak kalmasdr.
Bylece dnm homojen dnm olarak
adlandrlr.
Deimeyen bir dzlemle birlikte homojen
deformasyon oluturan deformasyon ise deimeyen
dzlemsel deformasyon alarak adlandrlr.
Deneysel kristalografi ilikileri
Bu tr bir dzlemsel deformasyonda herhangi bir
pozisyonun yer deitirmesi, deimeyen dzlemden
itibaren bir noktann mesafeye gre lineer bir
fonksiyonudur.
kizlenmede oluan ve ekil 9.8.ada gsterilen basit,
deimeyen dzlemsel deformasyona rnektir.
Martenzitik dnmler, genel olarak yer
deitirmenin deimeyen dzleme kk bir ada
olduu ekil 9.8.bde gsterilen deimeyen
dzlemsel deformasyonun daha kompleks tipi ile
ilgilidir.
Bylece martenzitik dnmler eksenel bir ekme
gerilmesi ile veya habit dzlemine normal olarak bir
basma ile beraber basit bir akma ile ilgilidir.
Deneysel kristalografi ilikileri
Tablo 9.2 de martenzitik dnmler verilmitir.


Tablo 9.2. Bir ok martenzitte kristalografik ve deformasyon
verileri; Yer deitirme yn (YDY), Kayma deformasyonu
bileeni (KDB), Normal deformasyon bileeni (NDB)
Deneysel kristalografi ilikileri
Karekteristik 2:
Makroskobik seviyede martenzitte ekil
deformasyonu deimeyen bir dzlemsel
deformasyondur.
Martenzitin habit dzlemini, martenzit
levhasnn fiziksel dzlemine paralel olan
ana fazn {hkl} dzlemleri olarak tanmlanr.
Yksek karbonlu eliklerde oda scaklnda
martenzitik dnm tamamlanmaz ve bir
miktar kalnt stenit kalr.
Deneysel kristalografi ilikileri
Karekteristik 3:
Martenzitin habit dzlemi kesin spesifik bir
dzlem deildir.
Stereografik dzlemde habit dzlemleri iyi
gsterilebilir.
U alamn her biri iin levhadan levhaya,
verilerde nemli bir miktarda bir salma
ortaya kmaktadr. eliklerde karbon
miktarn %1.4den %1.8e karld
takdirde habit dzlemi {225} den {259} a
deitii tespit edilmitir.
Deneysel kristalografi ilikileri
elie alam
elementleri
ilave edilirse
habit
dzlemleri de
deimektedir
(ekil 9.9).

ekil 9.9. farkl elikte martenzit
levhalarnda habit dzlemlerinin
oryantasyonlar
Deneysel kristalografi ilikileri
Karekteristik 4:
Mikroskobik seviyede
martenzit levhalar ok ince
ikizler olarak st ste
birikmekte ve dilimli
martenzit ok yksek
dislokasyon younluu
iermektedir.
ekil 9.10 ikizlenmi bir
altyap varln
gstermektedir.
ekil 9.10. Martenzit levhalarn alt
yaps (a) Dahili olarak ikizlenmi ve
(b) dahili olarak kaym martenzit
Deneysel kristalografi ilikileri
Tablo 9.3de ise Fe esasl martenzitik
dnmlerde alam kompozisyonuna bal
olduu verilmektedir.
Tablo 9.3. Fe-esasl baz martenzitlerin alt yaplar
Martenzitin kristalografik iliki
teorisi
Yksek Clu Fe-C sisteminde
martenzit kristalografik
teoriler yaplabilir.
Bu dnmde YMK stenit,
HMY olmaya balar.
YMK HMT dnm ekil
9.11de verilmektedir.
(010) dzleminde birbirine
temas eden iki YMK birim
hcresi verilmektedir.
(010) dzleminin
merkezinde yer alan atom
ayn zamanda tetragonal
birim hcresinin merkezinde
de yer alr.
ekil 9.11. HMT martenzit
oluumu
Deneysel kristalografi ilikileri
HMT birim hcre olumakta ve c/a oran
1/2
1/2
olmaktadr.
Eer birim hcre (x
3
)
m
ynnde % 18
bzldnde, (x
1
)
m
ve (x
2
)
m
ynnde
% 12 genilediinde, Fe-C alamlarnda
ortaya kan HMT martenzit yapsnn
gerei elde edilir.
Bu genleme ve bzlme davran Bain
distorsiyonu olarak bilinir.

Martenzitin kristalografik iliki
teorisi
Bain karlamas, ana fazn latisinin
martenzit latisinin birim hcresi
olmaya balamas iin yapsal
uygunluk oluumunda oluur.
Ana fazdaki [xyz]
p
, martenzit
matrisinde [xyz]
m
ynne karlk
gelir.
ekil 5.11 ve 5.12de Bain
karlamas:
[100]
m
karlar
[010]
m
karlar [110]

[001]
m
karlar [001]

Martenzitik dnmde
(ekil 5.11 ve 5.12)
(112)
m
karlar (101)


0 1 1
ekil 9.12. Bain distorsiyonu
Martenzitin kristalografik iliki
teorisi
Bain distorsiyonu ilikisine sahip olup olmadn tespit etmek iin 3 temel
eksen (x
1
)
m
, (x
2
)
m
ve (x
3
)
m
orjinlerine gre bir kre dizayn etmek gerekir.
Bain distorsiyonunun (x
3
)
m
ynnde % 18 bzlmesine ve (x
1
)
m
ve (x
2
)
m
ynlerinde % 12 genlemesine imkan tandnda kre dnme sonucu
elopsoid olmaya balar (ekil 9.13).
ekil 9.13. (a) stenit matriksi iinde olan bir krede Bain distorsiyonu etkisi (b)
Asal deformasyonlar olarak birinin sfr, dierinin sfrdan byk ve bir dierinin
sfrdan kk olduu deformasyon durumunda distorsiyon etkisi
Martenzitin kristalografik iliki
teorisi
Martenzitik dnmlede 3 temel teori
gelitirilmitir.
1) Bir latisin, yeni bir latis oluturacak ekilde
distorsiyona imkan tannmas,
2) Distorsiyonsuz bir dzlem elde etmek iin
uygun bir latis deitirmeyen kaymay sisteme
ilave etmek,
3) Distorsiyonsuz dzlemin kendi orjinal
pozisyonunda kalaca ekilde matriksini
dndrmek.
Martenzitin kristalografik iliki
teorisi
ekil 9.14deki teoriler iin gereken veriler 3 ksma
ayrlr:
1) Ana faz ve martenzit faznn latis parametreleri
2) Latis ilikisi ve
3) Latisi deitirmeyen kaymadr.
ekil 9.14. Latisi deitirmeyen kayma
Martenzitin kristalografik iliki
teorisi
Bu veriler kullanlarak
(a) Habit (byme) dzlemi
(b) ekil deformasyonu ve
(c) Anafaz ve martenzit faz
arasndaki kristalografik
ilikiler tahmin edilebilir.

Martenzitik dnmlerde baz
zellikler
1) Topyekn (cooperative)
hareket, arayzey hz ve
difzyonsuz karakter
2) Martenzit morfolojisi
3) Arayzey yaps
4) Oluum kinetii
Topyekn (cooperative)
hareket,arayzey hz ve
difuzyonsuz karakter
Martenzitik dnmlerde, tm atomlar birlikte
hareket etmelerinden dolay ortaya kan yap
deiiklikleridir.
Deformasyon ikizlenmesinde olduu gibi herbir atom
komu atoma gre eit bir vektrde hareket eder.
Eer anafaz dzenli ise, martenzitte dzenlidir.
Atomlarn topyekn hareketlerinden dolay
martenzitik dnmler bazen askeri dnmler
olarak adlandrlr.
Atomlar srayarak bir arayzey nne hareket
ettikleri veya rast gele bir hacim iinde hareket
ettikleri dier dnmler ise sivil dnmler olarak
adlandrlr.
Topyekn (cooperative)
hareket,arayzey hz ve
difuzyonsuz karakter
Martenzitik dnmlerin dier dnmlere gre
fark arayzey hareketinin hzdr.
ekirdeklendikten sonra martenzit levhalarnn 0.0001
snden daha dk zamanlarda bymektedir.
Fe-Ni-C martenzitinde -20
o
C den -200
o
Cye kadar olan
tm soutma scaklk aralklarnda lineer byme
hznn yaklak olarak 105 cm/sndir.
Deformasyon ikizlenmelerinde olduu gibi
martemartenzit levhalarnn oluumu duyulabilir
tlamalarla beraber olumaktadr.
Topyekn (cooperative)
hareket,arayzey hz ve
difuzyonsuz karakter
Sade karbonlu eliklerde yksek hzda
bir soutma gerektiinden tlama
duyulmaz fakat martenzit elde etmek
iin yava soutma artlar
gerektiinden dolay Au-Cd
alamlarnda bu tlama kolay duyulur.
Topyekn (cooperative)
hareket,arayzey hz ve
difuzyonsuz karakter
Martenzit fazn kompozisyonu ile ana fazn
kompozisyonu ayndr.
Bunun nedeni topyekn atom hareketi ve ok hzl
byme hzlardr.
rnek % 0.8 C lu eliklerde (tektoid) ok yava
olarak soutulursa % 0.022 C ferrit ve % 6.7 C ieren
Fe
3
C fazlarnn olumas beklenir.
Bu deiim difzyon prosesi ile gerekleir. Eer
tektoid elikten martenzit oluumu iin hzl bir
soutma olursa, martenzit faz ana faza eit olacak
ekilde oluur. % 0.8 C oran korunur.
Bu proseste difzyona gereksinim yoktur. Bu nedenle
martenzitik dnmlere difzyonsuz dnmlerde
denir
Martenzit morfolojisi
Demir d alamlarda
martenzir iki farkl morfoloji
gsterir.
Dilimli (lath) ve levhasal
(plate) martenzitlerdir.
Ayrca Tablo 9.4de gsterildii
gibi farkl isimlerde de
anlmaktadr.
Yksek alaml eliklerde ise 3.
morfoloji ince plaka martenzit
yapsnn oluturmaktadr.
Tablo 9.4. Fe-esasl martenzitlerin
alternatif isimleri
Martenzit morfolojisi
%0.6 Cnun altndaki
eliklerde dilimli martenzit
daha youn ve % 0.6C
zerinde levhasal martenzite
youn morfolojiler ortaya
karrlar.
Dilimli martenzite rnek ekil
9.15.adr. En kk yaplar
paketler, makas ba veya
bloklar olarak tanmlanr.

ekil 9.15. (a) Su verilmi bir
Fe-0.09C eliinde dilimli
martenzit (x500), (b) Bir Fe-
22.5Ni-0.4C alamnda levha
martenzit
Martenzit morfolojisi
Sade karbonlu eliklerde dilimli martenzitin
levhasal martenzitten farkllk gsterdii 2
nemli yn daha vardr.
1. si, levhasal habit dzlemleri {225} veya
{259} iken dilimli martenzitin habit dzlemi
{111}e olduka yakndr.
2.si levhasal martenzitin kristal yaps HMT
iken dilimli martenzitin yaps HMKdr.
Martenzit morfolojisi
ekil 9.15.bde gsterildii gibi levhasal
martenzitin morfolojisi birbirinden ayrt
edilebilir.
Yaprams bir yapya sahiptir.
Bu yapran ortasnda ana damara
benzer izgi, levhasal martenzitte midrib
olarak adlandrlr.
Martenzit morfolojisi
Fe-esasl martenzitlerde (oluumlarnda) farkllk vardr.
Dilimli martenzitte, birbirine bitiik paralel dilimlerin bymesi ile
karakterize edilir.
Bir grup dilim bazen topyekn bir ekilde bir dzende olacak
ekilde ard arda byr ve bazen de ilk oluan dilime paralel
olarak baarl bir ekilde ekirdeklenme ve byme ilemleri ile
byrler.
Levhasal martenzitte ilk oluan levha, stenitin tmne doru
byyerek meydana gelir.
Kalan stenite ilave byme, ilk oluan levha ve tane snr
arasnda ekirdekleme ve byme mekanizmalar ile meydana
gelir. stenit, martenzit bymesi ile miktar olarak azalrken,
stenit alanlar daha kk olmaya balar.
Bu blgelerde byyen martenzit birbirine paralel olmayan
levhalar halinde olumaya balar.
Martenzit morfolojisi
Birok yksek alaml elikte
oluan ince plaka martenzit,
birbirine paralele ince plakalar
grnmndedir.
Bu martenzit HSPdir.
stenit {111} dzlemlerine paralel
olarak byr.
Martenzit morfolojisi
Demir d alamlarda oluan martenzit
yaps, demir esasl dilimli martenzit yapsna
benzememektedir.
Ancak dilimler daha kaba ve martenzit
dislokasyon alt yaps iermesi yerine
ikizlenmi bir yap gsterir.
Kayma bileeni daha kk dolaysyla ikiz
ynlarnn birbirinden daha geni aralkta
olmalar nedeniyle daha az ekil deitirme
meydana gelmesi beklenir.
Arayzey yaps
Deformasyon ikizlenmesi durumunda ikiz snr
arayzeyi, ana faz ve ikiz kristalleri arasnda tam bir
uyumluluk dzlemidir.
Martenzitikana faz yzeyinde sadece makroskobik
seviyede uyumun olabildii belirtilmektedir.
Martenzit levhalarnn ikizlenmi veya kaym
tabiatlarndan dolay martenzitana faz arayzeyinin
tam olarak uyumlu olmayaca, ancak yar-uyumlu
bir snr olarak tanmlanaca ifade edilmitir.
Arayzeyde gerekli kaymay oluturmak iin bir
eit dislokasyon ieren arayzeyin olmas
gereklilii nerilmitir.
Arayzey yaps
ekil 9.16 kaym ve ikizlenmi
martenzit yaplar iin ematik
modeller gsterilmektedir.
ekil 9.16.ada latis
deitirmeyen kayma, bir grup
paralel vida dislokasyonlar ile
meydana getirilmitir.
ekil 9.16.bde ise latisi
deitirmeyen kayma alternatif
ikizlenme ile oluturmaktadr.
ekil 9.16.adaki arayzey,
arayzey dislokasyonlarnn
paralel gruplanmas ile
tanmlanan dzlemde yer
almaktadr.
ekil 9.16. (a) Martenzit-stenit
arayzeyinin yapsn gsteren ematik
modeller
Arayzey yaps
Her iki ekilde de OZ ve OZ izgileri, makroskobik
uyumluluun olduu arayzeyin her iki tarafnda
makroskobik latis vektrleridir.
OA ve OA vektrleri arayzeyin her iki tarafndaki
latis vektrleridir.
Arayzeyde bulunmas gereken latis deitirmeyen
kaymay salamaktadr.
Arayzey yaps ne kadar ince olsa da ok yksek
hzlarda hareket edebilen bir arayzey olmas gerekir.
Esas olarak, arayzey dislokasyon oryantasyonu bu
yksek hareketlilie sahip olmal ve genel olarak
arayzey dislokasyonunun ynlenmesi topyekun
kayma ile martenzit ekil deiimini temin etmelidir.
Oluum kinetii
Bir stenit fazndan soumaya bal olarak
martenzitin olumaya balad scaklk, basit
formllerle aklanmtr.
Buna martenzit balama scakl (M
S
) denir.
Sade karbonlu ve dk karbonlu eliklerde
oluan martenzitin miktar sadece, alamn
M
S
scaklnn altnda nasl ve ne kadar
soutulmasna baldr.
Oluum kinetii
M
S
i geildiinde
faz tamamen
martenzite dnr.
Dnmn
tamamland scaklk
M
f
ile belirtilir (ekil
9.17).
T
E
scakl faz ile
martenzit arasndaki
termodinamik denge
scakln gsterir.

ekil 9.17. (a) Scakln fonksiyonu
olarak dnen martenzitin hacim oran
(b) 2 farkl elikte kompozisyonun
deiimi ile Ms scakln deiimi
Oluum kinetii
eliklerin sl ilemi iin M
S
nemli bir
scaklktr.
Alam elementleri arttka M
S
der.
MS (C)=561-474C-33Mn-17Ni-17Cr-
21Mo. C, % A. cinsinden karbon
miktardr.
Alam elementleri de ayndr (ekil
9.17.b).
Oluum kinetii
Deneysel
almalar, 50000
C/sn gibi yksek
su verme hzlarnda
M
S
scaklnn
C lik scaklk
diliminde sabit
kalmtr.
Levhasal ve dilimli
martenzit mikro
saniyelik seviyede
olumaktadr (ekil
9.18).
Yani ekirdekleme
prosesinde olaylar
geliir.
ekil 9.18. Martenzit oluumunun zamana
bamll (a) termal ve (b) izotermal
martenzit
Oluum kinetii
Birok Fe-Ni ve Fe-Ni-C
alamlarnda termal veya
izotermal martenzit
dnmlerde nemli
derecede farkllk gsterir
ekil 9.19daki gibi M
S
de
milisaniyede faz
martenzite dnr. Buna
ok martenzit denir.
Levhasal yaplarda
zigzaglar oluur. ok
martenzitlerin sadece M
S

scaklnn 0C nin
altndaki durumlarda
oluur. Bu durumda M
S

stenit tane boyutunun bir
fonksiyonudur.
ekil 9.19. ok (busrt) martenzitler
iin dnm erileri
Martenzit oluum
termodinamii
Martenzit faznn oluumunun
nedeni serbest enerjide
meydana gelen azalmadr.
stenite ve martenzit fazlar
iin serbest enerjinin scakla
olan bamll ekil 9.20deki
eilime sahiptir. ki faz T
E
de
dengededir. M
S
<T
E
.
Martenzit oluumu iin
bariyer vardr. Bunu amak
iin ar soutmak gerekir.
Yani F nin dmesi gerekir.
ekil 9.20. Scakln bir
fonksiyonu olarak stenit
martenzit fazlar iin serbest
enerji erileri
Martenzit oluum
termodinamii
M
S
scaklnda martenzit oluumu iin
gerekli olan serbest enerji

F
M
(balama)=S
f
[T
E
-T
M
]

S
f
: M dnm iin entropi
deiimi.
Demir esasl malzemelerin 250 kal/mol.
Martenzit oluum
termodinamii
Martenzitik dnmlerin termodinamii ile
ilgili olan ikinci bir zellik difzyonsuz
karakteristiidir.
YMK stenitin HMK martenzite dnt
sade karbonlu bir elikte bir rnek olarak
dilimli martenzitin ele alnd kabul edilmi
olsun.
YMK ve HMK fazlar arasndaki faz diyagram
ekil 9.21de st ksmda verilmitir.
Martenzit oluum
termodinamii
T
1
ve T
2
scaklklarnda serbest
enerji kompozisyon diyagramlar
direkt olarak diyagramn altnda
sergilenmektedir.
fazndan fazna difzyonsuz bir
dnm ortaya kartmak iin
faz, ana faz faz ile ayn
kompozisyona sahip olmak
zorundadr.
F

(difzyonsuz) T
1
scaklnda
pozitif deere sahiptir (ekil
9.21.b.).
T
2
scaklnda yaplan benzer
yorumlar sonucunda (ekil 9.21.c.)
bu scaklkta F

(difzyonsuz)
deerinin negatif olduu ve
reaksiyonun ilerledii anlalr.
ekil 9.21. Difuzyonsuz dnmler iin
F yi gsteren 2 farkl scaklkta serbest-
enerji kompozisyon erileri
Martenzit oluum
termodinamii
F

(difzyonsuz) deerinin sfr olmaya balad


scaklk YMK fazndan HMK fazna martenzitik
dnm iin denge scakl (T
E
) deerini ifade eder.
T
1
ve T
2
scaklklar arasnda eitli scaklklarda
serbest enerjikompozisyon diyagramlar izilerek
F

(difzyonsuz)nin, C
0
kompozisyonunda sfra
gittii kolaylkla ortaya karlabilir.
Bylece martenzitik dnmler iin verilen T
E
denge
scaklnn A
1
ve A
3
erilerinin ortasnda bir scaklk
olduu buradan anlalabilir.
Bu durum kabaca ekil 9.21.ada gsterilmektedir.
Termoelastik martenzitler
Termoelastik karakter gsteren ok sayda
demir d martenzitler vardr.
Martenzitler kayma bileeninin byklne
gre A ve B olmak zere iki gruba ayrlr.
A) Byk kayma bileeni: rnek: Fe-C
(=0,19)
B) Kk kayma bileeni. rnek: Au-Cd
(=0,05) ve n-Tl (=0,02)
Termoelastik martenzitler
Hzl byme martenzitik tr
dnm mekanizmas ile
stmayla ok sayda martenzit,
stenite yeniden dntrlebilir.
Byle iki tr martenzit iin
dnm erileri, Fe-30 Ni(A tipi)
ve Au-Cd (B tipi) ekil 9.22de
gsterilmektedir.
Istma ile yksek scaklk fazna
geri dn, yani martenzitik
reaksiyonun tersi stenit balatma
(A
s
) olarak bilinen farkl bir
scaklkta balar. A
s
>M
s
. A
s
>T
e
>M
s

ise martenzitik reaksiyonun
balamas iin gerekli serbest
enerji:
F
M
(balama)=S
f
[T
(hist.)
]/2
T:Histerisizin geniliidir.
ekil 9.22. A tipi (Fe-Ni) ve B-
tipi (Au-Cd) martenzitler iin
dnm erilerinde oluan
histerisizlerin gsterilmesi
Termoelastik martenzitler
A ve B tipi martenzitlerin oluumunda farkllk vardr.
Her iki martenzit tipinde de scakln M
s
scaklnn
belirli bir miktar scakln dmesi ile levhalar oluur
ve hzl bir ekilde ok byk olmayan kstlanm
boyutlara byrler.
B tipi martenzitler bandlar halindedir.
Scakln daha fazla drlmesi ile sadece yeni
levhalarn ekirdeklemesine ilave dnmler oluur.
B tipi martenzitlerde eski levhalarn bymesinin
devam etmesi sarsntl hareket ile oluur. Bu
levhalarn byme hz, yksek deerdeki bir
martenzitik dnm karakteristii ile oluur.
Ancak scakln drlmesiyle daha fazla enerji ile
elde edilmeye balanrken, byme ksa mesafelerde
meydana gelir.
Termoelastik martenzitler
ekil 9.23 eit r
yarapnda lens ekilli
kresel ekilli kreler
tarafndan evrelenen
inesel bir martenzit
levhasn gstermektedir.
ekil deiimi ok sayda
emniyet izgileri ile
belirtilmektedir.
Levhay evreleyen kre
blgesi iinde stenit
fazna nemli bir miktar
deformasyon eklendii
aktr.
ekil 9.23. nesel bir martenzit
levhas etrafnda deformasyon
Termoelastik martenzitler
stenit blgesinde birim hacim bana
deformasyon E
s
;


G: stenit kayma modl,
C levha kalnl,
:kayma as.
C artarsa levhay evreleyen stenit
matriksine doru daha fazla deformasyon
olaca aktr.
2
2 2
2r
C G
E
s
u
=
Termoelastik martenzitler
Deformasyon artarsa akma gerilmesi artar.
stenit iinde yeterki plastik ak olduunda,
hzl bymeye izin stenit ve martenzit
arasndaki zel ara yzeyin bozunduu ve
bymenin durduu dnlmektedir.
Bylece ilave byme son derece zor olacak
ve sistemde eski levhalarn bymesi yerine
yeni levhalarn ekirdeklemesi kolay
olacaktr.

Termoelastik martenzitler
A tipi martenzitlerde kayma deformasyonu byktr
ve srekli byme mekanizmasnn ilerlemesinin
meydana gelebilmesi iin ar soutma (T
E
-T
S
)
byktr.
Ancak B tipi martenzitlerde daha kk kayma ve
dk ar souma vardr.
Bu durumlarda stenit faznda retilen deformasyon
enerjisi ile reaksiyon devam ettirmek (F
-m
) iin
serbest enerji dengelendiinde byme son bulur.
Plastik ak olumaz ve martenzit faznn daha dk
serbest enerji hali ile elde edilen serbest enerji ve
elastik deformasyon arasnda bir denge elde edilir. Bu
tr martenzitlere termoelastik martenzit denilir.

Martenzitik dnmlerin ilave
zellikleri
1) Geri dnm zellii
2) Martenzitin stabilizasyonu
3)Plastik deformasyon ve
uygulanan gerilme etkisi
4) Martenzitin ekirdeklenmesi
Geri dnm zellii
Byleyici zelliklerdendir.
Bu zellik 60C de oluan Ti55
% Ni martenzitik
dnmlerinde belirgin olarak
grlr.
Martenzitin stabilizasyonu
stenit faznn
soutmadan sonra M
s

altnda, M
s
ile M
f

scaklklar arasnda t
kadar bir zaman
aralnda bekletildii
kabul edilmi olsun.
Bu beklemeden
hemen sonra scakln
drlmesi ile
herhangi bir ilave
martenzitik
dnmn
olumad grlr
(ekil 9.24).
ekil 9.24. Dnm erisine
stabilizasyonun etkisinin sonucu.
Stabilizasyonu hem Fe ve Fe-d
malzemelerde grlr.
Martenzitin stabilizasyonu
Martenzitin geri dnebilme zellii yapsal
eliklerde grlr. M
f
scaklnn oda
scaklnn altnda olduu eliklerde
temperlemeden nce kalnt stenitin
miktarn drebilmek iin eliin oda
scaklna soutulmasndan sonra daha
dk scaklklarda (buzdolab) soutmak
gerekir.
Bu durumlarda soutma ve oda scakl
altndaki scakla indirme zaman aralnda
stabilizasyon oluabilir.
Martenzitin stabilizasyonu
Oda scaklnn altndaki
scaklklardaki
soutmalarda eger
zaman aral yani
bekleme sresi fazla
olursa stabilizasyon
etkiside artar.
Bu durumda kalnt
stenit miktar der
(ekil 9.25).

ekil 9.25. Bir W1 tipi takm eliinde
stabilizasyon etkisi (deiecek)
Plastik deformasyon ve
uygulanan gerilme etkisi
Scaklk ilikisine kar martenzitin hacim oran
zerinde plastik deformasyonun nemli etkiye sahip
olduu ekil 5.22de gzlenmitir.
Temel zellikler;
1) Eer stenit () nce M
s
ve M
f
scaklklar arasnda
soutulursa, bu scaklkta yaplan bir plastik
deformasyon ile martenzit miktar artar.
2) Eer martenzit, M
s
scaklnn biraz stnde,
ancak M
D
olarak adlandrlan scakln altnda
soutulursa, plastik deformasyon martenzit
oluumuna sebep olur.
M
D
: Plastik deformasyon martenzit oluumuna sebep
olan M
s
scaklnn zerindeki scaklktr.
Plastik deformasyon ve
uygulanan gerilme etkisi
Martenzitten stenite ters bir reaksiyon
ortaya koyan alamlarda plastik
deformasyon ile ters reaksiyonda
etkilenmektedir.
Bir A
D
scakl ise, plastik
deformasyonun stenit oluumuna
neden olduu A
s
scakl altndaki en
dk scaklktr.

Plastik deformasyon ve
uygulanan gerilme etkisi
M
D
ve A
D

scaklklarnn M
s
ve
A
s
scaklklar
arasndaki iliki
ekil 19.26de baz
Fe-Ni alamlar iin
verilmektedir.

ekil 9.26. Baz Fe-Ni alamlarnda
plastik deformasyon ilikisi
Martenzit ekirdeklenmesi
Martenzitin oluumu esas olarak ekirdeklenmesi ile
kontrol edilmektedir.
nk martenzit byme hz, pratik adan kontrol
edilemeyecek derecede ok hzldr.
ekirdek tabak eklinde, r yarapnda ve c yar
kalnlnda bir madde olarak alnarak, ekirdek
oluumu iin serbest enerji yazldnda;


olur.
A: Deformasyon enerji faktrdr.
t t t
2 2 2
2
3
4
3
4
r A c F c r F
B
+ + A = A
Martenzit ekirdeklenmesi
stenitin martenzite dnm reaksiyonunun
birim hacim bana A
c
/r olarak deformasyon
enerjisidir.
Bu durumda dier terimler


F* ile yksek hesaplanmtr.
Buna gre martenzit olumaz.
Fakat deneysel olarak olutuu gzlenmitir.
B
F
C
A
=
2
*
2
*
) (
4
B
F
A
r
A
=

4
3 2
*
) ( 3
32
B
F
A
F
A
= A
t
Martenzit ekirdeklenmesi
Martenzitin ekirdeklenmesi teorisine baka
bir yaklam stenit iinde kritik alt
ekirdeklerin var olduunu ileri sren bir
yaklamdr.
Bu kritik alt ekirdeklerin genel olarak bir
eit kristal hatas olduklar dnlmektedir.
rnek : Bir YMK latiste istif hatas, istif dzeni
..ABCABABABC.. eklinde deitirir.
Bu istif hatasnn tam orta blgesinde oluan
istiflenme sralamasdr.
Martenzit ekirdeklenmesi
Bylece C
o
da olduu gibi, YMK ve HSP
kristaller arasnda martenzit dnm
iin, martenzit dnmnde birer
ekirdek gibi davranabilecek ksmi
dislokasyonlarn oluumu ile istif hatas
oluur.
stif hatasnn olmad dier
durumlarda ise belirli dislokasyon
dzenleri kritik alt ekirdekler iin aktif
blgeler olarak davranabilirler.

Beynit dnm
stenitik bir elik tektoid scaklnn hemen
altna soutulduunda, taneler iinde
karakteristik lamelli perlit yaps elde edilir.
Karbon kompozisyonuna bal olarak ister
ferrit veya ister sementit Widmanstatten
kenar levhalarnn, tane snr allotrimorfundan
bydkleri gzlenir.
Soutma scakl drldke, perlit
lamelleri aras mesafe daha ince olmaya
balayacak ve sonuta lamelli yap
kaybolacaktr.
Beynit dnm
Perlit bymesinde M
S
scaklna ulaana kadar su
verme scakl gittike drldnde perlitin tabi
olarak gittike incelmeye balamas beklenir.
Bundan dolay, M
S
scaklnn ok az zerindeki su
verme scaklklarnda perlitten olduka farkl bir
mikro yap ortaya kmaktadr.
Yapra andran yaplara beynit denir.
Beynitik reaksiyonlar komplekstir.
nk bu dnm martenzitik reaksiyonlar,
difzyon kontroll ekirdekleme ve byme
reaksiyonlar iermektedir.

Beynitin temel zellikleri
1) Beynit mofolojisi
2) Beynit kristalografisi
3) Beynit oluum kinetii
4) Reaksiyon mekanizmas
Beynit mofolojisi
Beynit, ferrit ve Fe
3
Cden oluur.
Su verme scakl ve kompozisyona bal olarak
beynit morfolojisi ve karbr tipinde deiim
meydana gelmektedir.
Yksek ve dk su verme scaklklar arasnda
olduka farkl beynit morfolojileri oluur (ekil
9.27.).
ki farkl morfoloji, st beynit (yksek su verme
veya soutma scaklnda) veya alt beynit (dk
su verme veya soutma scaklnda) olarak
tanmlanr.
Beynit mofolojisi
ekil 9.27. (a) Bir martenzit matriksinde st beynit (x2200 SEM) (b) Bir
martenzit matriksinde alt beynit (x2200 SEM). elik AISI 4340 ve
843
o
Cde stenitlendikten sonra T scaklnda su verilmi 6 dakikada
bekletilmitir. st beynit T=468
o
C, alt beynit T=300
o
C.
Beynit mofolojisi
ki farkl morfoloji, st
beynit (yksek su verme
veya soutma scaklnda)
veya alt beynit (dk su
verme veya soutma
scaklnda) olarak
tanmlanr.
Bir seri elik iin C miktar
ile gei scaklnn
deiimi ekil 9.28. de
gsterilmektedir.
Alt beynit ile st beynit
arasndaki gei scakln
belirtir.

ekil 9.28. st beynitten alt
beynite gei scaklna
karbon miktarnn etkisi
st beynit
ekli olduka dzensizdir. Dilimli veya inesel yapya
benzer.(ekil 9.27.a.).
st beynit nihai bir soutma retilen martenzit
matrisi iinde bulunmaktadr.
Beynit iindeki beyaz partikller Fe
3
C dr.
st beynitin yapsnn, zellikle dilim snrlarnda
kelen karbr partiklleri ile beraber ilerleyen ferrit
dilimlerinin en uzun (byk) eksende paralel
dizilmeleriyle olumutur.
Alt dilimler iinde yani tane snrlarnda karbrler
bulunmaktadr. Alt dilimler yksek dislokasyon
younluuna sahiptir.
Bylece st beynit dilimler veya inesel yaplar
eklinde bulunur.
st beynit
Ferrit dilimleri arasnda bir miktar kalnt stenitin
bulunmas olaan bir durumdur.
Ferrit dilimleri byrken, C atomlarn evreye doru
iterler.
Kalnt arttka M
S
scakl der.
st beynit morfolojisine su verme scakl
drlnce, dilimler daha ince olmaya balar.
Bylece dilimler arasdaki karbr partiklleri aras
mesafe daha da drlm olur.
tektoid st eliklerde beynitin oluumunda klavuz
olan veya baka bir ifadeyle ilk ekirdeklenen faz
ferritten ziyade sementit olmaya balayabilir. Buna
ters beynit denir.

Alt beynit
Levhalar halinde oluur.
Karbrler ferrit levhalarnn iinde kelirler.
Karbr keltileri ok ince, ubuksal ve ak
eklindedir.
Karbrler 55 ve 65 lik alar yaparlar.
Levhalar ok sayda alt levhalarn
birlemesinden olumutur.
Alt levhalar yksek dislokasyon
younluklarna sahiptir.
Beynit kristalografisi
Alt ve st beynit basamakl morfolojiye
sahiptir.
Yzey morfolojisini ekilde martenzit levhalar
ve deformasyon ikizlenmelerinin sahip
olduklar grnme olduka benzerdir.
st beynitte her bir dilim farkl yzey
basamak ekline sahiptir.
Bu st beynitteki her bir deiik yzey
basamaklanmasnn farkl alt dilimin
olumasndan ileri geldiini ortaya
koymaktadr.
Beynit kristalografisi
Beynitin ferrit bileeni stenite
gre ak bir kristallografik
oryantasyon ilikisi oluturur.
Martenzit temperlendii zaman
meydana gelen olaylardan
ilki,martenzit levhalar iinde -
karbr kelmesidir.

Beynit kristalografisi
Alt beynitte Karbr () ve ferrit levhalar
arasndaki epitaksiyel iliki :
(001)Fe
3
C // (211)
[001]Fe
3
C // [0T1]
[010]Fe
3
C // [1T1]
Manas alt beynitteki karbr, stenit-ferrit
byme arayzeyinde oluumdan ziyade
ferritten ekirdeklenme ile meydana
gelmektedir.
Beynit oluum kinetii
Beynit dnm bir T-T-T diyagramnda
kendi erisini takip ederek oluur (ekil
9.29a).
Sade Clu eliklerde perlit oluum reaksiyonu
alt ile beynit reaksiyonu st arasnda nemli
bir fark yoktur.
Belirli alam elementlerinin sade Clu elie
ilavesi, perlit oluum hzn bastrr.
Fakat beynit oluum hzna daha az etki
yapar. Bu durmlarda C erisinde perlit ve
beynit oluumu arasnda fark grlmeye
balar (ekil 9.29.b).
Beynit oluum kinetii
ekil 9.29. (a) Sade Clu bir elik iin ve (b) yksek
alaml bir elik iin TTT erileri
Beynit oluum kinetii
Beynit iin hacim oran dnm erileri karakteristik
ekirdekleme ve byme dnmleri sergiler.
Bu dnmler martenzite benzerdir.
Alaml eliklerde stenitin belirli bir scaklk altnda
su verilmesi ile B
s
scakl olarak adlandrlan spesifik
bir T ortaya kar(ekil 9.29.b).
B
s
scaklnn hemen altnda bile beynite
dnmez.
Ancak in tamamen beynite dnmn salayan
daha kk T vardr. Buda B
f
dir.
Beynit dnm (B
s
-B
f
) scaklklar arasnda oluur.
B
f
ve M
s
stnde ve altnda da oluabilir. B
f
ve M
s
nin
hemen altnda beynitik yap olumaz.
TTT erileri beynitik yap AISI40 elii iin ekil 9.30da
gsterilmektedir.
Beynit oluum kinetii
ekil 9.30.
AISI 4340
elii iin
TTT erisi.
elik
800
o
Cde
stenitlenmi
ve ASTM
tane boyutu
7-8 m.
Reaksiyon mekanizmas
Beynit morfolojilerinden yksek
scaklk mikroskopileriyle levha ve
dilimlerin hzlar tespit edilir.
Beynit levhalarn gzlenen
kenarlara doru olan byme
hzlarnn martenzit byme
hzlarndan dk olduu tespit
edilmitir.
Byme analizi modeller kurularak
yaplmaktadr (ekil 9.31).
ekil 9.31.ada byme beynit
ucundan ana faz stenite doru C
difzyonu eklindedir.
ekil 9.31. Beynit byme
modelleri
Reaksiyon mekanizmas
Beynit ferritinin alt dilimler ve alt levhalarn
karmndan olutuunu gsteren son yllardaki SEM
almalar tek bir yzeyin srekli bymesine
gereksinim gstermeyen bir alternatif byme
mekanizmasnn varolduunu ortaya karmlardr.
Bu mekanizmada her bir alt levhann stenit iine u
ekli ilikisi ile byd iddia edilmektedir.
Bir dier model ise ekil 9.31.bde gsterildii gibi her
alt levha baka bir levhaya bitiik ekilde knt
yaparak oluur.
lave ekirdekleme ile kabalama olumakta ve sapa
doru byme olmaktadr.

You might also like