. (Bk. £0) BADEH. ABADEH ve ABAzAH, fran ’da wt — Isfahan yolu iizerinde bir ge hir dir. {gebir orta gag miclliflerinin eserlerinde de dilir; bu bususta bk. G. le Strange, The le of the eastern Caliphate (Cambridge, ‘Abadeh takriben §.000 niifusla bir mevké erg. Reclus, Nous. géogr. untverss IX, Persien (Leipzig, 1862/1863 ), Il, 126, 222. \rap cografyacilarmm verdikleri milimata aren, Barm bilgesinde, Sahik’éen Istehr’a den yol izerinde ve Bakiegin giiliaiin simél “© Ghilinds ayo adi tagryan bir fran gebri daha "Aedir. Buna Karyat “Abd al-Rahyman adi da iliyordu, Krs. Barbier de Meynard, Diction. jogr., hist. et littér. de la Perse ( Pazis, 186 ), 75 Gr le Strango, ayn. esr, s. 279. Bu ce Abadeh, her halde bugiin ortadan [2 Sybolmustur. _(M, SrReck.) _SEBADILER. ABAZIYA, simali Afrika ’do, ibn Abi Mu’aviya ile olan ihti- N. (IX.) ase ills ya nda haricilik, abaziya ve gufrlya gekli i rib ’e girmis, berberfler arasinda Zoyilarak, milli bir mezhep olmus ve afriksh- 1a slinai araplar ile mileddelesine v. il otmistir. Trablusgarp ve Itri ki fayanlarinda bashea voli oynamuglardh, “yan yizinden, Afrika ar kalem finden gikecakts, Abadilerden Rustamiya si- ~tlesi Tahert (‘Tagdemt )te 130 seneden fazla = Stummug ve ancek Fétumflerin Magrib ‘de dev- os kurduklars devirde ortadan kallkmstrr. «Aba ‘Abd Allah al-Si7 tarafindan Tahert “in tabribinden (256— 908/909) sonra, abadiler Cozayir, Tunas sahrasinda ve Cerbe ‘de dagi- nik olarak yagamslards. Onlara zamanimizda, oldukga kesif kimeler hilinde, Vargla, Muab, Cebel Nefiisa ve Cerbe adasinda tesidiif otun- maktodir. Bunlann tarihi ve dint miihim mii- cllefats vardir ve birbiri ile daimt miinasshet ni bulunan cemaatler, sbitiya an’ene- thtimam ile devam ettirmislerdtr. Bu abs- lerin Zenigibar ve ‘Omin ‘daki abadiler ile de oldukga sikt miinasebetleri vardir. Afrika “daki arasinda, hem sist ve hem dinf ol- ssica 3 firka zubir etmigtir. Bone lar Nekkiriya) Halfiya ve Nefasiya kollandhr. Afrika isyanlan tarihinde yeg3ne rol oynamis olan Nekkariler, Cerbe ve Zuaga (Trablus- arp )’da bugiin kiigile guruplar halinde mev- cuttur, Tabiatiyle abadiler, chl-i siinnetin keen- dilerine rafiai demesini giddetle reddederler. Bunlar, halis istém akidesinin mukafwzlar: ol- duklarim: iddia ederek, 73 firka iginde ancale kendilerinin ,firkei nfciye* olduklarims ileri slirerler. Asi sitlerin aksine, ille 4 halifenin megruiyetine itires etmeyen abiiiler, Peygam- berden sonra, Abii Bekr ile ‘Omar birer ini- kemmel niimine olarak gisterirler. Halife ‘O. ‘mn, onlarmn izlevinden yirimemigtir; abzéiler kendi kiteplarinda halife ‘Osman ‘in bid’atle- ini ehemmiyetle kaydederler. Miisliimanlar, kuvvet ve bilgiteri misait oloncs, imémeti ko- ramak ile mikelleftirier. Imamin kkureyst olmast zarurt dogildir, Faatletkar ve dindar olmaa, Kur'an’vn ve hadisterin abkimina gore idare etmest kéfidir. Bunlardan inhiraf edince, hal’ olunmaldrr, * Kar'an Allshin kelémdw ve onun mablaleu- dur. Allah cennette giriilmez. Ahirette mii- kifat ve milcazat chedidir. Cennet hennem de bakidir. Allah kiigtk ginahlan (gaga’ir) alfeder, fakat biiyitk giinahlar (kae bar), tévbe ile silinmodikge, affolunmaz. HereBADILER — EBCED. imilsliimanin, iktidan nisbetinde, hayrt emret- mick ye gerri nehyeylemek vaxifesidir. Biitin mislimanlar crasinda sz ve hareketle tecelli eden tesiniit vezifest vardir. Fakat se- hikémma, mugayir hareketlerde bulu- iiman, dindaslarimin dostluguo kayb- eder ve tivbe edineeye kadar, diigmanea mua- mele giirir. Bu hal o gehen miisliiman comaatin- den tart ve ihrae: manasm: tarammun eder Ki, bunun dint ve medent neticeleri gayet ayprdir. Conayir‘deki abaiilerin ablak ve Adotleri giyet stkidir. Bu bal bithassa Mzab kelir"la- nda fol6a ‘nin miistobiddane nenarctindon ys- kkasim Kurtaramayan halk aresmda gordi. Coxayir'de chidilerin ticdret yapmak dzere iigigtikleri Tell gehirlerinde amel ile aket- de her zaman birbivine uymamaktadir. Bunuala beraber abiiilerin kendi akidelerine umumiyetle siki-sikya bagh olduklanm kabél ‘etmek leap eder, Bunlar ticari aartretler hari= clade, stinn? milslimaniar ile ihtilat etmezler. Onlor ie athriyet te’sis etmeleri gayet nddir- diz ye bu gibi vak’alan: cemaatler tasvip et mez. Samim veya divas, abadileri miitecdnis ve miltesinit bir comaat haline getirmistir. Bunlar béyle simali ‘Afrika ‘daki sia arap veye berberiler arosmda, ‘yagayislan, seclyeleri ve temayilller ile, digerle- inden tamamiyle ayrilmg bulamaktadwlar. Bibliyagrafy a:R. Basset, La Zen tia du Mzéb, de Quargla et de U'oued Ro aya. mila Lee sanctuaives du djebel Nefousa: ‘A. de Motylinski, Les livres de la secte abadhite; ayn. mil, UAgida des abadhites (Recueil de Mémoires et de Textes publié en Phonnear du XIV¢ Congrés des Ortenta- Listes...) & $05 ¥.)e (A. DE MOTYLINSKL) EBAN. ABAN p. ‘Asp AL-Hamip (Fihrist: Humayd) AL-LAuixt (yéni Labily b. “Ufayr a ola; ?—816), Ailesi Bani Rakig’mn me- valisinden oldugunden, al-RAKASI diye de ant- lirdt, Aban arap gSiridin. 200 (15/816) re velat etmistir. Yakya bu ziti husust divan alosér’in bagina getirmig ve oraya gelen med birt olsun, bu dinf safiyet hiyelerin tethikine memir etmigtir. Hatt ken- disi ile mizabi siivler tefiti ettigi meshOr Abi Nuvis’im bir medhiyesini tenkit edtigi iin, ‘Abi Nuvis’m hiovine ugramistir. Bermekile- in desta clup, onlar igin Kelila va Dimna [bibl }’yi mazm haline koymustur. Farsga ye hindi diliade yazilmg bir gok eserleri ve hasseten Sirat Ardsir, Strat Andsarviin, Ki tab Bilachar vaeBidasif, Kitab Sindbad ve Kitab Mazdok’ de nozma koymustur. Bun- dan baska Zit al-hulal isimoli koxmogonile bir manzime yxemig ve hinddlarm bikme- tine (Hilm al-hind), orug ve itikafa (al~ Siyim va 'Litikaf) d&ir eserler de mey- dana getirmistir. Fakat bittin bu yastler bi- ze kadar gelmemistir. Ekseri arap gairleri gibi, Aban da kasideler, mersiyeler ve hievi- yler keleme almishr. Bermekiler hakkinda yaudign mersiye half mevouddur, Abbisiler igin yardhin kaside alevilerin veriset iddic rina hiicum etmektedir, Sair, bu menzimeden dolay:, halife Havin al-Ragid ‘in gbatine gir mig ve 20,000 dirhem iheana nail olmugtur. Muasin bulunduga gfirlere ve meghdr gra- merci Abii ‘Ubayda’ye karst hteviyeler sdyle~ mistir. Ailesinden bir ok kimseler, meselé ‘oglu Hamdan, siirde teméyiiz etmiglerdi. Bibliyograf ya: Fikrist, }, 139 1633 Agani, XX, 73-78; Goldziher, Mahamm. ‘Stud, I, 198 Vd 203 vide TL, 1015 Verhandl. @. VIL intern. Orient-Congr Sem. Sect. (Wien, 1888), s. 118 vd. ve GAL, Supply I, 107, 238 (M. TH. Hoursma,) EBAN. ABAN 8. ‘OsMAN. 5. “APFAN (2-725) tgiined halifenin ogla olup, v 41i}i% elmigtir. Annesinin adi Umm ‘Amr bint Cun- dab b, ‘Amr al-Davsiya idi, 36 cemésiyilewvel de ( tegrin Tl, 656) Aban ‘A’isa’ye Cemel vak- raeinde refakat etl; ‘A’iga’nin tarafdarlan arasinda bozgualuk bag gdsterince, ile kagan- Jardan biel kendisi idi, Zéten Aban’m ehem- miyetli bir siyasi rol oynadigi zannolunmuyor. Halife ‘Abd al-Malik b. Marvin ona Medine valist téyin ett, Abin bu mevkide 7 sene kal- dh ve bildhare azledilip, yerine Higdm b. [s- mil getirildi, Abin ’m gohreti Emev! halife- Jerinin hizmetlerinde iggl ettigi yiikeck mev- Jkiden tiydde, hadis imine kars. gésterdigi aldkedan ileri gelmektedir. Bu sthada biyitk bir gobreti vardi. Magasi (Peygamberin ha- yats) eseri ona isnad ediliyorsa da, Yalit Clryad cl-arib, usr. Margoliouth, 1, 37) ve ale isi ( Fihrist, ngr. Sprenger, Bibliotheca In- dica, ne. 60, 7)'y0 gore, Kitab al-Magasi ‘nin miiellifh Abs b, ‘Osman b. “Affi olma- snp, Aban b. ‘Osman b. Yahya /die (bls OLZ, Tors, s. 183 "to Horovitz). Nibayet kendisine niiztl iedbet etti ve, rivayete gre, bir sene ‘sonra, halife Yerid b. ‘Abd al-Malik 2amamin- da Medine 'de sli (105 = 723/724)» Bibliyografya: lbn Sad, V, 12 wd.; Navavi (ngr. Wiistenfeld ), s 125 vd. (K. V. ZerTeRsTEEN.) EBB. (Bk. 188.) EBCED. ABCAD (veya ABUCAD); araple- rm alfabelerine dahil olan barflere deldlet et- met izere, kolaylikla hatirda kalsin diye, ter- ‘ip edilen kelimenin ilkidir, bu Kelimeler se suretle telaffuz edilir: abead haveaz huttiy: EBCED — EBDAL. ‘ 4 ipte harfleria vaziyeti, yalme simit- Jeri nazar-i itibara almmsak garti ile, ibrani ve art dillerindekinin aymdir. Diger deliller He beraber, bu da gisterir ki, alfibe araplara nabatfler vasttast ile gelmigtir. Arapgaya has olan 6 harf, siranm sonuna konulmugtur, Yal- iz baglanna hig bir minalart olmayan, ve si dece bafizanin igini kolaylagtiran bu 8 kelime- den bagk, harflerin airast, bu harflerin aded- Teri géstermekte kullamimalart bakimndan da brant ve ardmf dillerindekiain aymidir. Hem- ze’ ‘den k’ya kadar olan harfler/1—100, son dokuzu da 200-1000 sayilanua delalet eden. Arap alfibesinin menge'ini hatirlatan bu sis- teme muvizi olarak, epey eski bir devirde, bugiin de kullanilan bir diger sistem tegekkil etmiptir. Bu sistemin esasi gudur: aym yan. seklinde olan harfler bir araya getirilmig ve her gurubun ilk harfinden sonre o harfe ben- zeyen diger harfler siralanmigtir. Msi. s ve 5 harfleri y “den sonra konmustur. Yalatz 4, 5 ve harfleri sona birakulmishr, Bu suretle tertip edilen sire, Magrib alfabesinde bugiine kadar auhafaza edilmigtir: Furor SIBLE Ghote eset sute Avrupal alimler tarafndan kabal edilen gar- Kt isldm harfleri tertibinde aften tamainen to minimaz héle gelmis olan astl gelei gol deyig- mistir, SUphesiz, bunda tékip edilen bir pren- sip yokturs sdece harflerin tertibinde fonetile noktai nazar esasl bir rol oynadii gériilir. Ortada meveut bu iki alfabe tertibi yaninda, bin alimlerin yalmz fonctik fiziyolojisi_pren- siplerine gére, tanzim edilmig bir alfabe sis- tem vardir; bu sistemde girtlak sesleri ile arka damak sesleri bagta gelir ve ajiz Sniin- den gikarilan sesler ile dudak sesleri sone birakslinigter. Agazideki sire al-Halil in Kitab alayn ’indaki siradirt OS borbier ses edabisce Slspododys Bu sa alsAzhari ‘nin Tahzib ‘inde ve tb Sida ‘nin Mahkam inde de aymdir, Arap alfébesinin ibrant-Artint menge’ gitiirmez; mamafih, diger simi dilleri bil yen, ayries kuvvetli bir itimad-i nef ile ve ml bir gurarla imesba araplar, an’ane ile intikal etmig ve onlarea anlagitmas giig olan abcad Kelimeleri igin, bagke izah tarzlars aramuglar- dir, Ne kadar slalka verici oluréa olsun, onla- jn bu mevzidaki aragttrmalan masaldan bas- kka bir sey doyildir. Béztlarma gore, 6 Madyan hiktimdan arep harflerini, kendi adlariaa gé- ceey re, tertip etmislerdirs bir riviyete gre, ab- cad’in ilk 6 kelimesi 6 geytama adidie ve niv hayet bir iiclinelt rivayete gére de, hafta gin lerinin adlandir. Silvestre de Saey, bu ri yetlerde yalnrz ilk 6 kelimenin kallanildigimi, ye mel. cumama ech sahaz deyil, ‘uraba oldu- gunu keydetaistirs fakat, arop alfébesinin men geil de 22 harften ibaret oldugu neticesini ¢i- karmak igin, bu miiphem rivéyetlere istinat edilemes (bk, Silvestre de Sacy, Grammaire arabe, 2.tab, 1, §9)-Mamafih araplar arasinde, al-Mubarrad ve al-Sirafi gibi, abcad‘in ikri gegen masallar ile feah edilmesin’ Rafi bulma- ‘vip, bu kelimelerin yabaner bir menge'den gel- digini sAfiyetle sdyleyen pek miinewer gra. mereiler de vardir. Hvag erbabi harflerin aded- lere delalet etmek vasfina istinat ederek, eski devirlerde abcad vib, kelimelerini bilyi ve si- ir yapmeleta kullanmslardir. Bu sistemde \ "ten ¢’ya kadar her harfe bir tanni adi ile tabi't Rawvetler tekabill eder; bir taraflan, aded ile harf arasindeki bu miingsebetler, diger tarafion bunlara tekabiil eden timséller sdyesinde, amelf bir sunt sistem teessiis otmigtir. Mosela afeun ve muskalards, harfler, aded? kaymetlerine gre, cemedilir ve bu meemuun einler alemi ile mii- nisebeti bulunduga farzolunur. Alfabe harfie- inin buna benzer bir kollambgim da orta gay yahudi Labdala’sinde gérmekteyiz. {Fars ve irk edebiyatlarmnda cbeed hesabina dayanila- rak tarih diistirmek tarn hakkinda bk. med. ARI] Bibliyografya: Hughes, Dict. of Islam, mad. Da'vah ; Lane, Arab. engl. Lex., mad. Abcads Tae al“arits, med. bed; Fike rist (age. Fligel), 1, 4 vids Cantor, Vorl. ber Gesch. de Math. (3. tab.), 1, 703. (Wen) EBDAL. ABDAL (.; badal ’in cemi), halle tarafindan bilinmeyen (rica! al-gayb), falat kudretli nufux ve te'sirlert He nizimat lem muhafazaya istirake eden evliyanin sifilik me- ratip silsilesindeki derecelerin. den biridir, Tasavvufa dair ederlerde, bu mer- tebenin hususiyet ve teferruati hakkinda mue tabakat yoktur. En gok taammiim etmig bir Kanaate gire, sayslart Jarki bulan abdit evliya ip silsilesinde 5, derecoyi teskil eder ki, bu silsilenin sirvesinde buluaur. Kufb [b. bk} ‘dan sonra bunun 2 musvini fmaman gelir, Bun- lardan sonra da 4 avtad veya ‘umud [b, ble vardir. Banlant da 7 afréd takip eder. Bualay dan sonra abdal gelir. Bunlary da 60 nueabi takip eder. 7. sada 300 nukaba’, bunlardan sonra 500 ‘asit%, sonra hukamd veya mufra- din ve nihayet racabiyiin gelir, Bu 10 merte- beden her birinin sthast_ muayyendir ve her