Bab 1 - PENGENALAN KEPADA FIZIK - Modul Fizik SPM Bahasa Melayu

Modul Pengajaran Fizik Tingkatan 4 Tahun 2013
Cikgu Khairul Anuar, SMK Seri Mahkota, Kuantan 1

Bab 1 Pengenalan Kepada Fizik
1.1 Fizik
Fizik

Fizik merupakan ilmu untuk mencari penerangan rasional
(mengapa dan bagaimana) tentang sifat jirim, tenaga dan
fenomena alam semula jadi.

Antara bidang fizik ialah fizik nuklear, fizik keadaan pepejal,
biofizik, elektronik, astronomi, fizik plasma, elektrik dan lain-
lain.

Tujuan anda mempelajari fizik ialah untuk menjawab
persoalan-persoalan seperti:
1. Bagaimana sebuah kapal terbang boleh terangkat?
2. Bagaimana sebuah kapal kargo boleh terapung?
3. Bagaimana terbentuknya pelangi?
4. Bagaimana telefon bimbit berfungsi?
5. Bagaimana arus elektrik dihasilkan?
6. Mengapa sudu kelihatan bengkok di dalam segelas
air?
7. Mengapa basikal bergerak laju semasa menuruni
bukit?
8. Mengapa kipas masih terus berpusing selepas
dimatikan?

Kuantiti Fizik

Kuantiti fizik ialah kuantiti boleh diukur.

Contohnya, kuantiti laju, berat, panjang, suhu dan
sebagainya.

Kuantiti Fizik boleh dibahagikan kepada dua iaitu Kuantiti
Asas dan Kuantiti Terbitan.

Sistem unit SI digunakan dalam pengukuran kuantiti-kuantiti
fizik. Contohnya kuantiti jisim diukur menggunakan unit SI
kilogram dan masa diukur dalam unit saat.
Sistem Unit Antarabangsa atau Unit SI (SI dipendekkan dari
nama bahasa Perancis, Systme international d'units)
merupakan sejenis sistem metrik. Ia adalah sistem unit yang
digunakan oleh semua orang di dunia dalam sains dan
perdagangan.
Sistem SI diselenggarakan oleh 3 badan, iaitu Biro
Timbangan dan Ukuran Antarabangsa (BIPM), Persidangan
Am Timbangan dan Ukuran (CGPM) serta Jawatankuasa
Timbangan dan Ukuran Antarabangsa (CIPM).

1.2 Kuantiti Asas dan Kuantiti Terbitan
Kuantiti Asas
Kuantiti Asas ialah kuantiti fizik yang tidak dapat ditakrifkan(diterbitkan) dalam
sebutan kuantiti-kuantiti fizik yang lain atau tidak dapat diperolehi daripada gabungan
dua kuantiti fizik yang lain secara operasi matematik.

Terdapat lima kuantiti asas:

Kuantiti Asas
&
Simbol Kuantiti
Unit S.I
Simbol
Unit SI
Contoh alat
pengukuran
Panjang, l meter
Jisim, m kilogram
Masa, t saat
Arus elektrik, I ampere
Suhu, T kelvin
s
Kuantiti Terbitan
Kuantiti Terbitan ialah kuantiti fizik yang boleh diterbitkan daripada kuantiti-kuantiti
asas melalui operasi darab atau bahagi atau kedua-duanya.

Contoh kuantiti terbitan ialah Luas, Isi padu, Laju, Ketumpatan dan sebagainya.

Kuantiti Terbitan
&
Simbol Kuantiti
Dalam Sebutan Kuantiti-
kuantiti Asas
Unit Terbitan
Simbol
Unit
Terbitan
Luas, A Panjang panjang meter persegi m
2

Isi padu, V

Laju, v

Pecutan, a

Ketumpatan,

Kita akan menemui dan mempelajari banyak lagi kuantiti-kuantiti terbitan dalam bab-
bab seterusnya.

Gambarfoto Berikan contoh-contoh kuantiti asas dan
kuantiti terbitan yang terdapat dalam
gambarfoto tersebut.

......................................................................

......................................................................

.....................................................................

.....................................................................

......................................................................

Latihan 1.1 Fizik
1. Manakah daripada yang berikut bukan
kuantiti asas?

A Panjang B Berat
C Arus elektrik D Masa
2. Manakah antara berikut adalah bukan
unit asas?

A Celsius B Ampere
C Kilogram D Saat

3. Unit asas bagi jisim adalah

A Miligram B Gram
C Kilogram D Mikrogram

4. Di antara kuantiti terbitan berikut yang
manakah merupakan gabungan suatu
kuantiti asas sahaja?

A daya B isipadu
C pecutan

5. Nyatakan kuantiti terbitan berikut dalam sebutan kuantiti-kuantiti asas.
Luas

Isi padu
Ketumpatan

Laju
Pecutan

Momentum
Daya

Tekanan

6. Jika suatu kuantiti fizik diberi oleh
rumus
M = e d
2

di mana e unitnya kilogram manakala d
unitnya meter, maka unit bagi M ialah

7. Tempoh ayunan bagi sebuah neraca
inersia diberi oleh hubungan;
T
2
= k m
di mana T = tempoh dan unitnya s,
m = jisim dan unitnya kg dan k =pemalar,
maka unit bagi k ialah
Bentuk Piawai Kita boleh meringkaskan nilai yang terlalu besar atau terlalu kecil
dalam bentuk piawai.

Contoh :
Jejari bumi adalah 6400000000 mm manakala diameter satu dawai
logam adalah 0.00000045 km.

Bentuk piawai pada amnya ialah

di mana 1 s a <10 dan n ialah integer positif atau negatif

Contoh penulisan bentuk piawai:
Nilai Jejari bumi: 6400000000 mm

Nilai diameter satu dawai logam: 0.00000045 km

Contoh: Tukarkan nilai-nilai berikut kepada bentuk piawai
(a) 0.00008 m
(b) 5300 g
(c) 0.0068 cm
(d) 567.13 km
(e) 345.2 x 10
4
m
(f) 0.000078 x 10
-6
s
(g) 7 x 10
-5
x 8 x 10
6

(h) 3 x 10
8
+ 8 x 10
6

(i) 3.8 x 10
-2
- 7.2 x 10
-3

(j)
3
9
10 4 3
10 2 6
.
.

a x 10
n
Unit Pengukuran
Unit ialah ukuran piawai yang ditentukan untuk ukuran suatu kuantiti fizik.
Unit digunakan untuk membandingkan saiz atau ukuran di antara kuantiti-kuantiti
yang sama.

Unit perlu diselaraskan kerana
(a) Memudahkan perhubungan atau komunikasi antarabangsa terutama dalam
bidang Sains dan Perdagangan.
(b) Meningkatkan kecekapan proses pertukaran maklumat terutama pengetahuan
sains dan teknologi.
(c) Mempermudahkan proses menganalisis data.
(d) Data atau maklumat terkumpul boleh dapat digunakan oleh ahli sains negara lain.
(e) Kertas kerja saintifik yang dikemukakan oleh seseorang saintis dapat difahami
dan diaplikasikan.

Imbuhan Unit

Apabila kita mengukur panjang, kita boleh menyatakan
nilainya dalam unit kilometer, centimeter dan
sebagainya. Kilo- , centi- merupakan imbuhan unit
yang mempunyai nilai-nilai tertentu seperti yang
terdapat pada jadual berikut:

Imbuhan Simbol Imbuhan Nilai
Tera T
Giga G
Mega M
kilo k
desi d
centi c
mili m
mikro
nano n
piko p
a
Contoh: Tuliskan nilai kuantiti fizik berikut dengan unit berimbuhan secara ringkas.

(1) 100 kilometer = .......................

(2) 300 Teragram = ......................

(3) 0.5 mikroampere = .......................

(4) 0.015 kilometer/jam = ....................

(5) 80 Gigagram/meter padu = ...................

(6) 70 pikometer/ saat = .......................

Penukaran Unit
Penukaran unit berimbuhan kepada unit tanpa imbuhan
Contoh 1:

500 km = ........................... m

Penyelesaian:

500 km = 500

m

= ...........................

Contoh 2:

1000 mg = ...................................... g

Penyelesaian:

1000 mg = 1000 g

= ...........................

Latihan

(1) 1.25 mm = ...................

(2) 3.88 ns = ........................

(3) 6.22 Mg = .....................

(4) 0.00057 kK = .........................

(5) 9560 A = ....................

(6) 3.5 10
4
pm = .......................

(7) 0.0045 10
-3
Tg = ..........................

(8) 530 dm = ...........................

(9) 0.15 Gm = .............................

(10) 0.000585 cA = ..............................

Nilai
imbuhan
kilo
Nilai
imbuhan
mili
Penukaran unit tanpa imbuhan kepada unit berimbuhan
Contoh 1:

1000 m = ........................... cm

Penyelesaian:

1000 m = 1000 cm

= ...........................

Contoh 2:

100 g = ...................................... kg

Penyelesaian:

100 g = 100 kg

= ...........................

Latihan

(1) 0.5 A = ................... A

(2) 3600 s = ........................ ms

(3) 1000 g = ..................... kg

(4) 237 K = ......................... TK

(5) 6.22 10
-6
A = .................... kA

(6) 3.142 s = ....................... ps

(7) 0.057 10
-3
g = .......................... Mg

(8) 500 K = ........................... dK

(9) 900 10
3
m = ............................. Gm

(10) 0.00415 A = .............................. cA

Nilai
imbuhan
centi
Nilai
imbuhan
kilo
Penukaran unit berimbuhan kepada unit berimbuhan yang lain
Contoh 1:

1000 nm = ........................... km

Penyelesaian:

1000 nm = 1000 10
-9
m 10
3
km

= km
10
10 1000
3
-9

= 1 10
-9
km

Langkah penyelesaian:

nm m km

Contoh 2:

100 Mg = ...................................... ng

Penyelesaian:

Latihan

(1) 4.33 ms = ................... ns

(2) 1.23 Gs = ........................ ds

(3) 150 mg = ..................... Tg

(4) 3.4 K = ......................... MK

Nilai
imbuhan
nano

Nilai
imbuhan
kilo
Penukaran unit bagi nilai kuantiti terbitan
Contoh 1:

Luas = 350 km
2
m
2
= 350 km km
= 350 10
3
m 10
3
m
= 350 10
6
m m
= 3.5 10
8
m
2

Idea penyelesaian:

km
2
= km km

Gantikan k dengan nilai imbuhan kilo:

= m m
Contoh 2:

Isi padu = 500 m
3
dm
3

= 500 m m m

= 500
d d d
dm dm dm

= 500
1 - 1 - 1 -
10
dm
10
dm
10
dm

=
3 -
10
500
dm dm dm
= 5.0 10
5
dm
3

Idea penyelesaian:

m
3
= m m m

=
d d d
dm dm dm

Gantikan d di bawah dengan nilai imbuhan desi:
=
1 - 1 - 1 -
10
dm
10
dm
10
dm

Contoh 3:

Laju = 7200 km/j m/s

m/s 2000
s 3600
m 10 7200
s 60) 60 (1
m 10 7200

j 1
km 7200
3
3
=
=

=
=

Idea penyelesaian:
s
m

j
km

1j
1km
=
s 3600
m 10 1
s 60) 60 (1
m 10 1
3
3
=

Contoh 4:

Ketumpatan = 123 kg/m
3
g/cm
3

= 1500
3
m
g k

= 150
cm 100 cm 100 cm 100
g 10
3

=
150
3 6
3
cm 10
g 10

= 1.50 10
-1
g/cm
3

Idea penyelesaian:
3
m
g k

3
cm
g

Gantikan k dengan nilai imbuhan kilo:

=
m m m
g 10
3

Gantikan 1m kepada 100 cm
=
cm 100 cm 100 cm 100
g 10
3

10
3
10
3
Latihan

(1) 250 cm
2
= ................... m
2

(2) 4.8 m
2
= ........................ km
2

(3) 150 mm
3
= ..................... m
3

(4) 65 km/j = ......................... m/s

(5) 1000 g/cm
3
= ....................... kg/m
3

(6) 2.5 m/s = ............................. km/j

(7) 0.046 kg/m
3
= ............................ g/cm
3

(8) 6.51 Nm
-2
= ...................... Ncm
-2

1.3 Kuantiti Skalar dan Kuantiti Vektor
Kuantiti Skalar Kuantiti Vektor
Kuantiti skalar ialah kuantiti fizikal yang
mempunyai magnitud sahaja.
Kuantiti vektor ialah kuantiti fizikal yang
mempunyai magnitud dan arah.

Contoh: Jisim, ketumpatan dan masa Contoh: Halaju, daya dan berat

Baca pernyataan-pernyataan berikut, kemudian tentukan sama ada mempunyai arah
dan magnitud seterusnya tentukan jenis kuantiti fizikal tersebut.
Pernyataan Magnitud Arah Jenis
kuantiti
(1) Kereta Ferrari itu bergerak dengan laju 300 km/j.

(2) Keretapi bergerak dengan halaju 130 km/j dari
stesen keretapi JB ke stesen keretapi Gemas.

(3) Ketumpatan air laut ialah 1025 kg m
-3
.

(4) Sarah berjalan sejauh 500 m.

(5) Mei Ling mencatat masa 25.50s dalam acara 200 m.

(6) Kuasa mentol itu 25 Watt.

(7) Suhu bilik makmal fizik mencapai 32 C semasa
cuaca panas.

(8) Berat Siva ialah 450 N.

(9) Sebuah kapal terbang Boeing memecut 25 ms
-2

semasa berlepas dari lapangan tebang KLIA.

(10) Kem Batu 10 terletak sejauh 15 km dari Bandar
Kuantan.

(11) Hadlaju di Lebuhraya Pantai Timur ialah 110km/j.

Berikan contoh-contoh kuantiti skalar dan kuantiti vektor.
Kuantiti Skalar Kuantiti Vektor

1.4 Pengukuran
Pengukuran kuantiti fizik
Contoh kesilapan memilih
alat pengukur:
Penimbang elektronik itu
menunjukkan bacaan 0.0 g
bagi jisim sehelai kertas tisu.
Pengukuran suatu kuantiti fizik memerlukan alat
pengukuran yang sesuai.

Kesesuaian alat pengukur yang digunakan
bergantung kepada magnitud sesuatu kuantiti fizik
yang diukur.

Magnitud sesuatu kuantiti fizik tidak boleh melebihi
had keupayaan sesebuah alat pengukur.

Selain itu, kepekaan sesuatu alat pengukur juga perlu
diambil kira dalam membuat pemilihan alat pengukur
bagi sesuatu kuantiti fizik.

Contoh: Pembaris meter sesuai digunakan untuk
mengukur panjang sebuah buku tetapi tidak sesuai
digunakan untuk mengukur panjang bangunan.

Aktiviti perbincangan: Tentukan alat pengukur yang sesuai bagi kuantiti fizik berikut.
Kuantiti fizik Alat pengukur
(1) Panjang buku teks

(2) Panjang meja makmal

(3) Diameter duit syiling 10 sen

(4) Ketebalan duit syiling 50 sen

(5) Jarak lontaran dalam acara lontar peluru

(6) Jisim sebuah buku tulis

(7) Isi padu secawan air minuman

(8) Catatan masa untuk acara larian 200 m

(9) Suhu pesakit demam panas

(10) Suhu air mendidih

(11) Arus elektrik yang mengalir dalam satu litar
lengkap.


Kejituan, kepersisan dan kepekaan
Pendahuluan

- Ukuran yang tepat 100% tidak pernah diperolehi.
Ukuran merupakan nilai perbandingan di antara suatu
objek yang hendak diukur dengan skala piawai/ teori.

- Semua ukuran merupakan nilai anggaran sahaja.

- Oleh itu apabila membuat ukuran kita mestilah
mengetahui kepersisan, kepekaan dan kejituan alat.

Pengertian Kejituan - Kejituan suatu ukuran ialah sejauh mana sesuatu nilai
pengukuran sama atau menghampiri nilai sebenar atau
nilai piawai.

- Nilai sebenar sesuatu kuantiti fizik merupakan nilai yang
diterima oleh ahli-ahli sains sebagai pengukuran terbaik
yang boleh diperolehi.

- Kejituan sesuatu pengukuran dapat ditambah dengan:
(a) Menggunakan alat pengukuran yang lebih peka.
(b) Mengambil beberapa bacaan berulang
(c) Mengelakkan ralat bersistem dan ralat rawak
(d) Mengendalikan alat pengukuran dengan betul
(e) Mengambil bacaan dengan teliti

Pengertian Kepersisan Kepersisan ialah kebolehan suatu alat memberi bacaan yang
konsisten pada setiap kali ukuran dibuat.

Aktiviti perbincangan:
Rajah di sebelah merupakan hasil
tembakan empat peserta A, B, C dan D.
Perhatikan hasil tembakan peserta-
peserta dan tentukan tahap kepersisan
dan kejituan tembakan mereka.
Lengkapkan jadual dibawah dengan
menggunakan perkataan tinggi,
sederhana dan rendah.

Peserta Kepersisan Kejituan
A

B

C

D

Pengertian Kepekaan
- Kepekaan ialah kebolehan suatu alat bergerak balas dengan cepat terhadap
kuantiti yang diukur dan seterusnya menunjukkan perubahan bacaan yang besar
terhadap perubahan kuantiti yang kecil.

- Kepekaan suatu alat juga bergantung kepada pembahagian skala terkecil, iaitu jika
pembahagian skala terkecil adalah sangat kecil, maka alat itu lebih peka.

Contoh:

Pembaris A lebih peka berbanding pembaris B.

Contoh lain seperti angkup vernier adalah lebih peka daripada pembaris meter,
kerana pembahagian skala terkecilnya adalah lebih kecil. Manakala angkup vernier
dikatakan kurang peka jika dibandingkan dengan tolok skru mikrometer.

Angkup vernier

Tolok skru mikrometer

- Miliammeter lebih peka daripada sebuah ammeter.

Pembaris A
Pembaris B

Ralat bersistem dan ralat rawak

Pendahuluan:
Sebarang kuantiti fizik yang diukur mempunyai ketakpastian atau ralat dalam nilai
yang diperolehi menyebabkan nilai yang diukur berbeza daripada nilai sebenar.
Ralat pada amnya terbahagi kepada dua jenis iaitu ralat bersistem dan ralat rawak.

Ralat bersistem

Bacaan alat yang
mempunyai ralat bersistem

Ralat sifar pada ammeter
- Ralat bersistem ialah ketidakpastian dalam
pengukuran disebabkan oleh
(i) alat
(ii) pemerhati
(iii) persekitaran.

- Ralat bersistem yang disebabkan oleh alat ialah
seperti ralat sifar dan ketidaksempurnaan alat.

- Ralat sifar ialah bacaan yang bukan sifar apabila
bacaan sebenar adalah sifar.

- Ketidaksempurnaan alat di mana semasa
ditentukur di kilang keadaan fizik seperti suhu,
tekanan dan sebagainya mungkin berbeza apabila
alat itu digunakan di luar.
- Contohnya panjang pembaris atau angkup vernier
mungkin berubah dengan suhu manakala jam
randik mungkin cepat atau menjadi lambat.

- Ralat bersistem yang disebabkan oleh pemerhati
contohnya adalah masa tindakbalas, kecacatan
disebabkan oleh rabun jauh atau rabun dekat.

- Masa tindak balas ialah sela masa masa
seseorang memulakan tombol jam 'mula' dengan
masa sesuatu kuantiti mula dikira.

- Ralat bersistem yang disebabkan oleh
persekitaran ialah membuat anggapan yang salah
mengenai sesuatu kuantiti.
Contohnya menganggap nilai pecutan graviti
sebagai 9.81 ms
-2
pada semua tempat.

- Ralat bersistem tidak dapat dihapuskan dengan
mengambil min bacaan (purata).

- Ralat bersistem boleh dikurangkan dengan
merekabentuk dan menjalankan eksperimen
dengan cermat dan mengulangi eksperimen
dengan menggunakan alat-alat yang berlainan.
Contohya semak bacaan sifar angkup vernier atau
semak masa yang diambil oleh jam randik dengan
jam yang lain.
A
Ralat rawak

Bacaan alat yang
mempunyai ralat rawak

Ralat paralaks disebabkan
kesilapan kedudukan mata
pemerhati
- Ralat rawak ialah ketidakpastian disebabkan oleh
pemerhati semasa membuat pengukuran.

- Ralak rawak disebabkan pemerhati:
(a) salah membaca sesuatu skala
(b) salah membilang ayunan
(c) Ralat paralaks
(d) Memberi tekanan berlainan setiap kali rahang
mikrometer ditutup
(e) Perubahan suhu menyebabkan bacaan diambil
adalah lebih besar atau lebih kecil daripada nilai
sebenar.

- Ralat paralaks adalah ralat kesilapan bacaan yang
dibuat akibat kedudukan mata pemerhati tidak
tepat dengan skala yang dibaca.

- Ralak rawak boleh dikurangkan dengan
mengulangi bacaan dan kemudian menentukan
min (purata) bacaan.

Alat pengukuran yang digunakan dalam kehidupan harian
Jam randik : Mengukur kuantiti masa

Terdapat 2 jenis jam randik (stopwatch)
iaitu jam randik digital dan jam randik
analog.

Cara mengambil bacaan jam randik analog:

(1) Skala luar menunjukkan bacaan bagi
unit saat.

(2) Skala dalam menunjukkan bacaan
bagi unit minit.

(3) Skala terkecil jam randik ialah:

.......................

(4) Kepekaan jam randik ialah : ...............

(5) Kejituan jam randik ialah : ..................

Pembaris meter : Mengukur kuantiti panjang

(1) Julat bacaan bagi pembaris meter ialah : .........................

(2) Skala terkecil pembaris meter ialah : ........................

(3) Kepekaan pembaris meter ialah : ........................

(4) Kejituan pembaris meter ialah : ........................

Angkup Vernier : Mengukur kuantiti panjang

(1) Angkur vernier digunakan untuk
mengukur diameter dalam, diameter
luar dan kedalaman bekas.
(2) Skala terkecil angkup vernier ialah :

...................
(3) Kepekaan angkup vernier ialah :

...................
(4) Kejituan angkup vernier ialah :

...................

Cara mengambil bacaan angkup vernier :

Bacaan skala utama : ......................

Bacaan skala vernier : ......................

Bacaan angkup vernier : ......................

Rahang dalam
(Mengukur
diameter dalam)
Rahang luar
(Mengukur
diameter luar)
Ekor
(Mengukur
kedalaman bekas)
Skala utama
Skala vernier
cm
Tanda 0
Garis skala vernier yang selari
dengan garis skala utama

Garis skala utama sebelum
tanda 0 pada skala vernier
Ralat sifar pada angkup vernier
Ralat sifar positif Ralat sifar negatif

Nilai ralat sifar = .......................


Bacaan sebenar = Bacaan angkup vernier Bacaan ralat sifar

Latihan : Mengukur menggunakan angkup vernier
(1)

(2)
(3)

(5)

(6)

(7)

(a) Apabila rahang dirapatkan

(b) Apabila mengukur diameter luar
tabung uji

(a) Tentukan ralat sifar angkup
vernier tersebut.

........................................................

(b) Tentukan bacaan angkup vernier
dalam (b).

........................................................

(c) Tentukan bacaan sebenar
diameter luar tabung uji tersebut.

........................................................

........................................................

(8)

(a) Apabila rahang dirapatkan

(b) Apabila mengukur ketebalan papan.

(a) Tentukan ralat sifar angkup
vernier tersebut.

........................................................

(b) Tentukan bacaan angkup vernier
dalam (b).

........................................................

ketebalan papan tersebut.

........................................................

........................................................

Tolok Skru Mikrometer : Mengukur kuantiti panjang

(1) Tolok skru mikrometer
digunakan untuk mengukur,
ketebalan objek kecil dan
diameter objek yang kecil.

(2) Ia mempunyai kepekaan dan
kejituan yang lebih baik
berbanding angkup vernier.

(3) Apabila diletak objek, rahang
ditutup dengan memutarkan
bidal. Apabila rahang hampir
rapat dengan objek, putarkan
racet sehingga bunyi 'tik' yang
pertama.

(4) Racet digunakan bagi
mengelakkan bidal diputar
secara berlebihan dan
memastikan tekanan yang
dikenakan terhadap objek tidak
terlalu tinggi.

Dengan merujuk gambar di atas, tentukan :

(a) Skala terkecil tolok skru mikrometer : ...................

(b) Kepekaan tolok skru mikrometer ialah : ...................

(c) Kejituan tolok skru mikrometer ialah : ...................

Cara mengambil bacaan tolok skru mikrometer:

Spindal
Skala
utama
Bidal
Skala
vernier
Racet
mm
Anvil

Bacaan tolok skru mikrometer : ......................
Ralat sifar pada tolok skru mikrometer
Ralat sifar positif Ralat sifar negatif



Bacaan sebenar = Bacaan tolok skru mikrometer Bacaan ralat sifar

Latihan : Mengukur menggunakan tolok skru mikrometer
(1)

(2)


(3)

(4)

(5)



(6)

(a) Apabila anvil dan spindal dirapatkan

(b) Apabila mengukur diameter seutas dawai

(a) Tentukan ralat sifar tolok skru
mikrometer tersebut.

........................................................

(b) Tentukan bacaan tolok skru
mikrometer dalam (b).

........................................................

diameter dawai tersebut.

........................................................

........................................................

(7)

(a) Apabila anvil dan spindal dirapatkan

(b) Apabila mengukur ketebalan logam

(a) Tentukan ralat sifar tolok skru
mikrometer tersebut.

........................................................

(b) Tentukan bacaan tolok skru
mikrometer dalam (b).

........................................................

ketebalan logam tersebut.

........................................................

........................................................

1.5 Penyiasatan saintifik
Penyiasatan saintifik adalah penting dalam fizik. Hasil daripada penyiasatan saintifik
kita dapat membuat kesimpulan tentang fenomena yang diperhatikan.
Penyiasatan saintifik juga dapat membuktikan kesahihan sesuatu hipotesis, teori dan
hukum.

Langkah-langkah dalam menjalankan penyiasatan saintifik ialah:
1) Membuat pemerhatian
2) Mengenal pasti masalah
3) Membuat Inferens
4) Membina hipotesis
5) Merancang eksperimen
6) Menjalankan eksperimen
7) Mengumpul data dan menjadualkan data
8) Menganalisis dan mentafsir data
9) Membuat kesimpulan

Mengenal pasti masalah
Berdasarkan pemerhatian terhadap fenomena-fenomena yang berlaku di sekeliling
kita, persoalan akan timbul daripada sikap ingin tahu.

Persoalan-persoalan berdasarkan pemerhatian yang boleh dikemukakan seperti :
Apakah sebab sebuah kenderaan berat sukar digerakkan daripada
keadaan pegun?
Kenapa buaian bertali panjang berayun lebih lambat berbanding buaian
bertali pendek?

Membuat inferens
Membuat andaian awal terhadap sesuatu pemerhatian tanpa menjalankan penyiasatan
saintifik yang lebih lanjut. Inferens boleh jadi benar atau tidak.

Contoh-contoh pernyataan inferens seperti:
Inersia sesuatu objek bergantung kepada jisim objek.
Tempoh ayunan bandul bergantung kepada jisim pemberat.

Membina hipotesis
Hipotesis merupakan suatu pernyataan berasaskan satu teori yang perlu dibuktikan.

Hipotesis seharusnya dapat menyatakan hubungan awal antara pemboleh ubah yang
dimanupulasikan dengan pemboleh ubah yang bergerak balas.

Kesahihan hipotesis seharusnya boleh diuji melalui penyiasatan saintifik.

Contoh pernyataan hipotesis seperti:
Semakin bertambah jisim objek, semakin bertambah inersia objek.
Semakin bertambah panjang bandul, semakin bertambah tempoh ayunan.

Merancang eksperimen
Dalam merancang eksperimen, beberapa perkara harus dilakukan iaitu:
(i) Menyatakan tujuan eksperimen
(ii) Mengenal pasti pemboleh ubah- pemboleh ubah
(iii) Mendefinasi secara operasi bagi pemboleh ubah
(iv) Mengenal pasti jenis alat radas dan bahan yang sesuai dan berfungsi
(v) Mengenal pasti susunan radas
(vi) Mengemukakan prosedur eksperimen
(vii) Merancang penjadualan data dan analisis data
(viii) Menentukan langkah berjaga-jaga yang harus dipatuhi.

Menyatakan tujuan eksperimen
Tujuan eksperimen merupakan pernyataan objektif eksperimen untuk mencari
hubung kait antara pemboleh ubah dimanipulasikan dengan pemboleh ubah yang
bergerak balas. Contoh pernyataan tujuan eksperimen:
Mengkaji hubungan antara jisim plastisin dengan tempoh ayunan gergaji.
Mengkaji hubungan antara jisim pemberat dengan tempoh ayunan.

Mengenal pasti pemboleh ubah-pemboleh ubah.
(a) Pemboleh ubah dimanipulasikan
- Pemboleh ubah dimanipulasikan ialah faktor yang dimanipulasi atau
diubah untuk mengkaji kesan terhadap hasil eksperimen.
- Sekurang-kurangnya 5 set bacaan pemboleh ubah dimanipulasikan
ditentukan sebelum sesuatu eksperimen dijalankan.

(b) Pemboleh ubah yang bergerak balas
- Pemboleh ubah yang bergerak balas harus boleh diukur menggunakan
alat pengukur di dalam suatu eksperimen.
- Nilai-nilai pemboleh ubah yang bergerak balas bergantung kepada
pemboleh ubah dimanipulasikan.
- Sekurang-kurangnya 5 set bacaan pemboleh ubah yang bergerak balas
diperolehi daripada suatu eksperimen bagi menguji kesahihan
hipotesis.

(c) Pemboleh ubah yang dimalarkan
- Kuantiti fizik yang dapat mempengaruhi pemboleh ubah bergerak balas
tetapi ditetapkan sepanjang eksperimen

Mendefinisikan secara operasi pemboleh ubah
Mendefinisikan pemboleh ubah secara operasi bermakna menyatakan dengan jelas
maksud pemboleh ubah itu.
Contoh definisi secara operasi pemboleh ubah seperti :
Inersia ialah tempoh masa untuk satu bilah gergaji membuat satu ayunan
lengkap.
Daya apungan ialah berat air tersesar.

Mengenal pasti alat radas dan bahan eksperimen
Ketika eksperimen dirancang, perkara utama yang perlu dinyatakan adalah senarai
alat radas dan bahan yang diperlukan dalam eksperimen tersebut.


Mengenal pasti susunan radas ekspeimen
Susunan radas dan penyediaan bahan eksperimen perlu dirancang agar ia sesuai dan
berfungsi dalam mengawal bacaan pemboleh ubah dimanipulasikan dan berupaya
mengukur bacaan pemboleh ubah yang bergerak balas.
Susunan radas boleh diringkaskan dengan melukis gambarajah susunan radas
berlabel dengan lengkap.

Mengemukakan prosedur eksperimen
Prosedur menjalankan eksperimen perlu dinyatakan secara langkah demi langkah
dengan teliti. Prosedur yang ditulis haruslah merangkumi aspek-aspek berikut:
- Kaedah mengawal pemboleh ubah dimanipulasikan
- Kaedah mengukur pemboleh ubah yang bergerak balas
- Ulangan eksperimen dengan nilai pemboleh ubah dimanipulasi yang berlainan.

Menentukan langkah berjaga-jaga dalam suatu eksperimen
Langkah berjaga-jaga harus diambil perhatian dalam suatu eksperimen bagi
memastikan bacaan pemboleh ubah yang bergerak balas yang diperolehi
menghampiri nilai sebenar.
Contoh langkah berjaga-jaga ialah seperti:
- Mengelak ralat paralaks dengan memastikan kedudukan mata serenjang
dengan skala alat pengukuran.
- Membuat ulangan bacaan dan nilai bacaan purata diambil.

Menjalankan eksperimen
Eksperimen yang dijalankan mesti menepati kehendak tujuan eksperimen dan
mengikut semua prosedur eksprimen yang telah dirancang.

Kemahiran manipulatif perlu ada pada setiap individu semasa menjalankan
eksperimen terutama semasa membuat susunan radas dan mengambil bacaan
menggunakan alat pengukuran sainifik.

Pengetahuan dan kemahiran dalam pengendalian alat radas dan bahan amat penting
dalam penyiasatan saintifik.

Mengumpul dan menjadualkan data
Semua data pemboleh ubah dimanipulasi dan data pemboleh ubah yang bergerak
balas direkodkan dalam bentuk jadual yang bersistematik.

Berikut antara panduan penjadualan data yang dicadangkan:

- Pemboleh ubah dimanipulasikan ditulis pada lajur atau baris yang pertama.
- Pemboleh ubah yang bergerak balas ditulis pada lajur atau baris yang kedua.
- Data sekunder (jika ada) ditulis pada lajur atau baris yang ketiga.
- Nama kuantiti fizik dan/atau simbol kuantiti fizik dan unitnya ditulis di atas
setiap lajur dan baris.
- Setiap bacaan yang dicatatkan hendaklah mengikut kepekaan alat pengukuran
yang digunakan.
- Angka-angka bacaan dalam sesuatu lajur atau baris mesti dicatatkan dengan
tempat perpuluhan yang teka.
- Nilai pengiraan akhir bagi data sekunder boleh dicatatkan dengan satu tempat
perpuluhan melebihi tempat perpuluhan nilai yang diukur.
Contoh jadual data: [Lengkapkan jadual dengan bimbingan guru]

Panjang
bandul,
l /cm
Masa yang diambil untuk
melengkapkan 20 ayunan, t /s
Purata masa yang diambil
untuk melengkapkan 20
ayunan, t
purata
/s
Tempoh
ayunan,
T / s
t
1
t
2

90.0 38.0 37.8
80.0 36.2 36.6
70.0 32.4 32.2
60.0 31.6 31.4
50.0 28.6 28.2
S
Menganalisis dan mentafsir data
Set data yang direkodkan dalam jadual akan dianalisis dengan melukis graf.

Graf yang dilukis seharusnya boleh menunjukkan hubungan antara pemboleh ubah
yang dimanipulasi dengan pemboleh ubah yang bergerak balas.

Hubungan antara kedua-dua pemboleh ubah ditentukan dengan mengekstrapolasikan
graf (memanjangkan graf).

Nilai kecerunan graf yang dihitung dapat memberikan maklumat tentang suatu nilai
pemalar tertentu seperti kecerunan graf daya, F melawan pemanjangan spring, x
mewakili nilai pemalar kekenyalan suatu spring, k.

Langkah 1: Menulis tajuk graf di bahagian atas kertas graf dan melukis garisan
paksi x dan paksi y.
- Simbol kuantiti Fizik dan unitnya ditulis pada kedua-dua paksi.
- Saiz graf yang dilukis mestilah merangkumi lebih separuh saiz ruang kertas
graf.

Contoh :

Graf T
2
melawan l
T
2
/s
2

l /cm
F

/N
x /cm
Graf F melawan x
Langkah 2: Menentukan skala bagi kedua-dua paksi graf.
- Setiap paksi mesti ditanda dengan skala yang sesuai.
- Skala yang terbaik seharusnya dapat memenuhi julat bacaan data, membantu
dalam memplot data, menghasilkan saiz graf yang besar dan seragram.
- Gandaan 1, 2, 5 dan nombor genap dicadangkan untuk digunakan sebagai
skala di dalam graf. Gandaan seperti 3, 4 dan nombor ganjil tidak dibenarkan.

Contoh:

Langkah 3: Memplot dan melukis garisan penyesuaian terbaik.
- Titik-titik diplot dengan berhati-hati.
- Dalam suatu eksperimen, data yang diperolehi mungkin terdiri daripada
hubungan linear atau bukan linear. Untuk hubungan linear, graf yang dilukis
adalah dalam garis lurus. Oleh yang demikian, satu garis lurus penyesuaian
terbaik perlu dilukis.
- Panduan semasa melukis garis lurus penyesuaian terbaik adalah seperti
berikut.
1. Garis yang dilukis mesti melalui kebanyakkan titik yang diplotkan.
2. Titik-titik yang tidak menyentuh garis graf perlu berhampiran dengan garis
graf yang dilukis.
3. Bilangan titik yang tidak menyentuh di sebelah atas garis adalah lebih
kurang sama atau sama dengan bilangan titik di sebelah bawah garis graf.

Contoh: Graf garis lurus

F

/N
x /cm
Graf F melawan x
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0
10
20
30
40
F

/N
x /cm
Graf F melawan x
0.3 0.6 0.9 1.2 1.5
4
8
12
16
Skala nombor genap Skala nombor ganjil

x /cm

Graf F melawan x
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0
10
20
30
40
F

/N
50
60
Graf V melawan I
0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
1
2
3
4
I /A
V

/V
5
Contoh : Graf garis lengkung

Menganalisis dan mentafsir graf
Mengira kecerunan graf
(1) Kecerunan graf garis lurus
Langkah-langkah menentukan kecerunan graf bagi graf garis lurus:
- Pilih dua titik yang koordinatnya mudah dibaca.
- Pastikan jarak antara dua titik yang dipilih itu cukup besar
- Menggunakan dua titik yang dipilih, bina satu segi tiga bersudut tegak
dengan saiz minimum 6 cm x 6 cm dan dilabelkan koordinat pada
kedua-dua titik.
- Hitung kecerunan graf, m dengan formula umum berikut :
Kecerunan graf, m =
1 2
1 2
x x
y y

m/g

Graf T melawan m
10 20 30 40 50
1.0
2.0
3.0
4.0
T

/s
5.0
6.0
a/cm
Graf x melawan a
10 20 30 40 50
1.0
2.0
3.0
4.0
x

/cm
5.0
6.0
x /cm

Graf F melawan x
1 2 3 4 5 6 7
10
20
30
40
F

/N
50
Tentukan kecerunan graf, m.

Unit nilai kecerunan graf, m
=
x - paksi unit
y - paksi unit

(2) Kecerunan tangen pada graf lengkung
Bagi garis lengkung, kecerunan tangen adalah berbeza pada setiap titik.
Langkah-langkah untuk menentukan kecerunan pada mana-mana titik di atas
garis lengkung:
- Pada titik yang dipilih di atas garis lengkung, lukiskan garis tangen.
- Bina satu segi tiga bersudut tegak dengan menggunakan garis tangen
yang telah dilukis.
- Daripada segi tiga yang dibina, hitung kecerunan graf, m.

Mengekstrapolasikan graf
Graf lurus diekstrapolasikan apabila :
- Mencari nilai atau maklumat di luar julat bacaan yang diperolehi.
- Menentukan hubung kait antara pemboleh ubah dimanipulasikan dan
pemboleh ubah yang bergerak balas.

10 20 30 40 50 60 70 80
l /cm
Tentukan kecerunan graf, m
pada titik l = 46 cm.

Graf T melawan l
0.5
1.0
1.5
2.0
T

/s
2.5
x /cm
Graf F melawan x
1 2 3 4 5
10
20
30
40
F

/N
50
60
2.0
Tentukan nilai V
apabila I = 0 A.
V =
I/A
Graf V melawan I
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2
0.5
1.0
1.5
V/V
2.5
Menentukan hubungan antara pemboleh ubah-pemboleh ubah daripada graf

a
Membuat kesimpulan
Kesimpulan suatu eksperimen dibuat daripada hasil analisis dan tafsiran data.
Jika kesimpulan satu penyiasatan saintifik adalah sama dengan hipotesis yang
dibuat, maka hipotesis itu dijadikan satu teori.
Kadang kala eksperimen dijalankan untuk mentahkik sesuatu hukum atau prinsip.
Jika kesimpulan eksperimen adalah sama dengan hukum atau prinsip yang diuji,
maka hukum atau prinsip itu dikatakan telah ditahkikkan.
Misalnya jika graf daya, F melawan pemanjangan spring, x diperolehi seperti di
bawah:

y berkadar terus dengan x y bertambah secara linear dengan x
x
Graf y melawan x
y y
x
Graf y melawan x
y berkadar songsang dengan x y berkurang secara linear dengan x
x
Graf y melawan x
y
x
Graf y melawan x
y
x
Graf F melawan x
F
Contoh pernyataan kesimpulan:
Daripada graf F melawan x:
F berkadar terus dengan x.
Maka Hukum Hooke dikatakan telah
ditahkikkan.
Aktiviti penyiasatan saintifik
Fenomena harian:
Dina bermain buaian di taman permainan. Dia
mendapati buaian yang bertali pendek berayun lebih
cepat berbanding buaian bertali panjang.
Berdasarkan maklumat dan pemerhatian situasi itu;
nyatakan satu inferens dan bina satu hipotesis.

Tuliskan rangka satu eksperimen yang boleh
dilakukan di dalam makmal bagi menguji hipotesis
yang telah dibina.

Inferens

Hipotesis

Tujuan

Pemboleh ubah
Dimanipulasi :
Bergerak balas :
Dimalarkan :
Senarai radas

Susunan radas

Prosedur

Penjadualan
data

Analisis data

Bab 1 - PENGENALAN KEPADA FIZIK - Modul Fizik SPM Bahasa Melayu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bab 1 - PENGENALAN KEPADA FIZIK - Modul Fizik SPM Bahasa Melayu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Modul Pengajaran Fizik Tingkatan 4 Tahun 2013

Cikgu Khairul Anuar, SMK Seri Mahkota, Kuantan 1

You might also like