Klasa dhe Politika

Ligj I

 Klasa dhe politika Ne shumicen e shteteve perendimore, klivazhi socio-ekonomik ka qene per nje kohe te gjate princip I opozicionit dhe sjelljes politike (political behavior). E bazuar mbi nje kundershtim ndermjet: proletariatit (klasave qe kane pasur vetem forcen e punes ) dhe borgjezise (atyre qe kane pasur pronen dhe kapitalin) , Diferencat klasore jane mbajtur mbasandej nepermjet ideologjive dhe forcave politike te strukturuara perreth kesaj baze. Megjithate, diferenca e klasave mbetet e ndryshme nga nje shtet ne tjetrin. Tradicionalisht, ne SHBA per shembull, diferencat klasore kane mbetur pak diskriminuese persa i perket strukturimit te sjelljeve elektorale dhe Partive politike ne SHBA. Kjo per shkaqe edhe sociale-kulturore (miti I self made man i cili I ka mjegullua vetedien e klases edhe per shkaqe politicoinstitucionale (struktura federale dhe bipartizmi).

 Koncepti i Self Made Man eshte i lashte ne kulturen amerikane dhe eshte pjese e asaj qe e quajme endrra amerikane. Mendohet se eshte konceptuar nga Benjamin Franklin, nje nder babllaret e SHBA-ve. Benjamin Franklin ( 1706-1790) eshte nje nde baballaret e Amerikes dhe e ka zhvilluar konceptin e Self made Man figuron ne librin Autobiography ku ai pershkruan rrugen e tij nga nje familje e varfer dhe e panjohur, biri i nje zanatlie ( candle-maker) deri tek nje biznismen i sukseshem dhe i mirenjohur i shoqerise amerikane. Franklin krijon arketipin e dikujt qe vjen nga origjina e ulet, dhe i cili, perkunder te gjitha barierave, ngritet deri ne nje lider te shoqerise dhe krijon nje identitet te ri per vetevehte. Celsi i suksesit te tij nga nje i verfer deri tek nje i pasur eshte puna (hard work) dhe bazat e forta morale. Franklini potencon gjithashtu rendesine e edukates per te permirsuar vehten.

 Raporti klasor ne Shoqerite evropiane eshte shume me I shprehur. Madej mund te themi se diferenca e klasave ka perbere nje nder vektoret kryesor te formimit te sistemeve politike evropiane ku shumica e shteteve kane nje ndamje ndermjet partive punetore dhe konservatore. Rasti me tipik eshte rast BRITANIK ku lindja e partis Labour, ne fillim te shekullit 20, e ka percaktuar strukturen e sistemit te partive perreth kundershtimit ndermjet Labour dhe Konservatoreve (Tories) Ne Britani te Madhe, ky raport i fuqishem ndermjet perkatesise se klases dhe sjelljes politike justifikohet me karakterin homogjen dhe te urbanizuar te shoqerise britanike si dhe nga mangesia e nje klivazhi tjeter boll te fuqishem per te kontrabalansuar ose per te reduktuar diferencat e klases. Politologu Samuel Finer (Comparative Government, 1970) shkruan se diferenca klasore eshte e rendesishem-per mos me thene qendrore- ne politiken britanike, thjeshte per shkak se nuk ka asgje tjeter. Gjithashtu, ne France diferencat klasore kane pas rendesi persa u perket sjelljeve politike. Shumica e studimeve te zhvilluara ne momente zgjedhore tregojne se raporti ndernjet perkatesise se nje grupi socio-profesional dhe orientimit politik eshte i forte. Ne vitin 1981, 65% te punetoreve kane votuar per shembull per Miteranin (socialist) dhe 35% per kunderkandidatin Giscart. Megjithate, decenive te fundit, ky raport klase-votim ka ndryshuar dhe eshte cdo here e me veshtire te dihet paraprakisht se per ken votojne per shembull puneoteret ose klasat e mesme. Ne vitin 2002 per shembull. 42% te klasave punetore kane votuar per te majten kurse 30% per te djathten tradicionale (pertite e djathta).

 Mirepo, 28% kane votuar per te djathten ekstreme. 24 % per JM le Pen I cili ka qene kandidati me I votuar individualisht I punetoreve. Madje kjo edhe eshte konsideruar si shkak I moskalimit te kandidatit socialist (jospin)ne round te dyte. Ajo qe duhet te themi se ky reduktim I perputhjes klase/votim eshte pasoje e asaj qe sot ne Perendim, numri I punetoreve ne popullsi active eshte shkuar duke u zbritur. Sipas nje statistike te Bankes Boterore ne vitin 2006, sektori industrial ka qene si vijon : Gjermani 33.4% ;SHBA 22.9% ; France 24.4% ;Itali 32% ;Britani te Madhe 18.2% Pervec reduktimit te sektorit industrial i cili ka qene shume me i madh, Klasat punetore kan shkuar gjithnje duke u kualifikuar dhe edukuar gje qe e ka reduktuar diferencen brenda sektoreve : punetore te kualifikuar te pakualifikuar Ky elektorat punetoresh (proletar) ka shkuar duke u identifikuar cdo here e me pak me vlerat me te cilat ai eshte identifikuar 30 vite me pare. Kjo ka shkaktuar reduktimin e vetedije se klases.

 Edhe ne Britani kemi nje situate te ngjashme ku nga vitet 60-70 ka filluar te reduktohet diferenca e klasave. Ajo qe tregojne anketat eshte se vetedija e klases nuk eshte zhdukur por me shume potencohet fakti se profesionalizimi i nje kategorie te klases punetore ka bere qe nje numer i punetoreve diferencohen nga te tjeret punetor. Cilat jane pasojat persa i perket organizimit te partive politike ? Sot, partite politike te cilat kane qene ose jane ne pushtet jane INTERKLASISTE sepse eshte e pamundur te fitojne zgjedhjet duke u bazuar ne nje klase sociale (klasen punetore per shembull). Kjo do ti bente qe mos te marrin kurre pushtetin. Ndryshimet me klasat dhe reduktimi i vetedijes se klasave ka shkaktuar lindjen e partive socialiste bashkekohore ose partive social-demokrate. Psh SPD-ja e Gjermanise perendimore deri ne vitin 1959 ka qene parti ekskluzivisht e klases punetore me nje ideologji te afert me marksizmin. Deri atehere ka marre 30% te votave por jo me shume. Ne vitin 1959, kjo parti ndalon te jete parti e punetoreve per tu bere parti e popullit , duke potencuar se pranon ekonomine e tregut dhe mbetet me orientim kah demokracia dhe drejtesia per te gjithe. Keto ndryshime ne program i paguhen sepse duke u rritur progresivisht, ne vitin 1972 fiton pushtetin. Raste te tilla kemi mjaft.

 Shembulli i fundit eshte Partia komuniste italiane e cila eshte reformuar ne nje parti social-demokrate (Demokratici di Sinistra). Kjo parti qe ka qene komuniste ka filluar ndryshimet ne vitet 1970 kur edhe eshte reformuar i gjithe sistemi politik italian. Kjo parti reformohet per shkak se gjithnje e me shume punetor te kualifikuar hyjne ne parti, dhe per shkak se reduktohet mosha e se drejtes se votes ne 18 vjet ne vitin 1975. Kjo ben qe te nderrohet kultura e partis, strukturat e saj dhe bazat militante. Te gjitha keto ndryshime operohen ne nje moment kur Partia Kristian-demokrate shkaterrohet dhe kjo ja mundeson partise se majte qe te marre pushtetin sepse kristian-demokratet pas Luftes se Dyet Boterore kishin arritur te marrin votat e nje numri te madh te punetoreve ne jug dhe ne Veneto.

 Achile Occheto ben reforma ne vitet 1980 te cilat e shnderrojne kete parti ne parti social-demokrate. Achille Occhetto ka qene sekretari i pergjithshem i partise komuniste italiane i fundit ndermjet viteve 1988-1991. Merret si personi qe i ka dhene fund Partis Kom. Italiane me ndryshimin e emrit ne Partia Demokrate e Majte e Italise (Partito Democratico della Sinistra - PDS) ne kongresin e saj te bolonjes. Partito democratiko della sinistra hapet ndaj artizaneve dhe intelektualeve dhe ne vitin 1996 merr pushtetin (Romano Prodi). Edhe pse krijohet Rifondazzione Komunista e cila e konkuron kete parti. Ne vitin 1997, Masimo dAlema behet i pari Kryeminister social-demokrat. Megjithate, e majta eshte dominante ne shumicen e shtetve perendimore me votat e klases punetore edhe pse e djathta ekstreme e konkurenson ate ne shume shtete. Disa kategori te punetoreve mbeten me afer se djathtes. Bujqit ne France votojne zakonisht me shume se 50% te djathten.

Teritori dhe Politika

 Teritori dhe Politika Nga latinishtja territorium , e formuar nga fjala terra (toka). Cilido definim te perdoret, teritori implikon egzistencen e nje kufirit ose te nje limitit. Keto dy terme perdoren ne funksion te tipit te teritorit qe formojne perimetrin. Per shembull, nje teritor politik ose nje nendivizion administrativ jane te perkufizuar me nje kufi kurse nje teritor natyror eshte i percaktuar me nje limit, term me pak juridik. Persa i perket teritorit, duhet te themi se Jean Gottman ne nje studim mbi evolucionin e konceptit te teritorit thote se ky nocion eshte ne vehte neutral mirepo behet i rendesishem politikisht nga fakti i interpretimit dhe vlerave te cilat ja jep nje popullate (per arsye etnike, historike, gjuhesore, etj.

 Menyra e organizimit te teritorit, gjuha, religjioni, sjelljet etj. e definojne pozitivisht ose negativisht (ne raport me popullatat fqinje), identiteti. Per kete arsye, teritori eshte simbol dhe shprehje e ketij identiteti te perforcuar nga mekanizmat e reprezentimit (menaxhimi i teritorit). Menaxhimi i teritorit eshte emer qe u jepet nje numri veprimesh te bera nga aktoret publik (ose privat ne kuader te misioneve te sherbimit publik te cilat i jane dhene) qe intervenojne mbi nje teritor te caktuar dhe formojne pajsazhin e tij.

 Roli politik i teritorit Ne librin e ti The significance of the territory, Gotmani interesohet fillimisht ne historine e ideve persa i perket teritorit. Ne modelin e Platonit, e gjen idene e nje ndamje te teritorit nga pjesa tjeter e botes me qellim qe te sigurohet stabiliteti i shoqerise. Teritori ne kete rast funksionon si nje hapsire e izolimit. Ne idete e Aristotelit, teritori sherben si platforme per ekspansion politik dhe ekonomike. Mbasandej tregon mbi teritorin dhe sovranitetin te Jean Bodin, Motesquieu, Novalis, Toqueville etj. Persona te cilet kane kontribuar te gjithe me idete e tyre mbi rrugen drejt konceptit teritorial te organizimit politik modern. Gotman-i dallon tri etapa kryesore ne evolucionin e konceptiti te teritorit , etapa qe perputhen me tri kthesa te medha ne historine e njerzimit. 1) Formimi i densitetit qe ka cuar kah krijimi i Polis-it grek dhe te shteteve me te medhaja te organizuara perreth bazenit fluvial (gjipti, Mesopotamia etj.

 2) epoka e Imperium Universal qe fillon me perandorine e Aleksandrit te Madh dhe vazhdon deri ne kohen e perandorise romake dhe trashigimtareve te saj. 3) Etapa e modernitetit perendimor, qe do te thote Shteti teritorial (rreth 1500). Kjo perudhe sipas tij eshte duke perfunduar dhe duke u zavendesuar me nje epoke te re. Kjo sinteze eshte e rendesihme sepse i mundeson atij te relativizoje nocionin e teritorit sepse ne epoka tjera dhe ne civilizime tjera teritori ka pas nje kuptim dhe rendesi krejte tjeter ne raport me ate te shoqerive te shekullit 19 dhe 20. Traktati i Westfalise (1648) ka luajtur roj te rendesishem per te krijuar nje lidhje stabile ndermjet cdo teritori dhe popullit te tij nepernjet nje ikonografie fetare.

 Teritori dhe nacionalizmi i shekullit XX E drejta e vetepercaktimit te popujve si princip fundamental i mardhenieve nderkombetare nga presidenti WISLON eshte etape tjeter e cila i jep fund ikonografise religjioze dhe teritorit te westfalise. Organizimi nderkombetar sipas ketij principi te nacionaliteteve eshte thjeshtesuar deri ne ekstrem. Ky princip krijon entitete shtetrore te supozuara te pavarura te cilat ushtrojne sovranitet absolut mbi nje teritor te ndare me precizion shkencor. Ne boten moderne, teritori eshte baze e politikes brenda dhe jashte shtetit.

 Nje kthese per Gotmanin jane vitet 1970 ku sovraniteti tejkalohet ne nje fluiditet te ri dhe si arsye ai thote eshte zhdukja e funksionit te teritorit si izolim (refuge). Teknologjia nukleare, mundesia e observimit te nje teritori te huaj nga avionet dhe satelitet e bejne kufirin me pak efikas. Zhvillimi i ekonomise i ka intensifikuar kembimet dhe ndermvarshmerine. Per kete arsye, eshte gjithnje e me veshtire te te kemi nje qasje platoniciana izoluese sepse izolimi con kah retardimi teknologjik dhe ekonomik dobesimi dhe destabilizimi. Pervec kesaj urbanizimi dhe metropolizimi cojne kah tejkalimi i kufijeve. Rrjetat e shoqerive multinacionale krijohen te cilat teritori ose sovraniteti nacional i limiton shume pak. Qarkullimi i konteston perseri mbylljen e botes.

 Teritori dhe Shteti Komb Funksioni politik i teritorit ka qene gjithmone esencial sepse, organizimi i teritorit eshte organizimi i pushtetit, i materializuar nga strukturat, paisjet, kufijte etj. Teritori eshte hapsire e transformuar nga puna njerzore dhe mund te definohet si hapsire gjeografike e kualifikuar nga nje perkatesi juridike (teritor nacional). Nje specificitet natyror (teritor malor) ose kulturor (teritor linguistik). Miti i new frontier ne SHBA dhe konfliktet e shumta te kontinentit evropian tregojne mbi forcen e elementit teritor. Ketu mund te permendim edhe ringjadhje e nacionalizmit ne raport me teritorin.

 Emergjenca e shtetit komb ne Evrope tregon mbi nje diversitet persa i perket raportit shteti komb dhe teritorit. Ne Europe, shteti-komb eshte krijuar nga konglomerate shtetesh heterogjene, si ne aspekt rracial, gjuhesor ose fetar. Shteti komb francez eshte keshtu nje model Perandorie te sukseshme e cila i ka shnderruar katunaret ne francez. Britania e Madhe ka perjetuar dridhje te cilat kane rezultuar me pavaresimin e Irlandes per shembull. Gjermania dhe Italia jane krijuar ne shekullin 19 me unifikimin e nje numri te madhe shtetesh (mbreterishe ose principatash) qe edhe sot shihen elemente te mbijetuara te tyre ne jeten politike te ketyre shteteve. Ceshtja e teritorit dhe nacionaliteteve ka nje histori te gjate dhe te dhimbeshme me dy Lufterat Boterore.

 Principi i shteteve kombe ka ne perberjen e vet edhe elemente te negacionit te vetevehtes. Brenda nje shteti, nje minoritet mundet gjithmone te kerkoje autonomi ose pavaresi ne emer te specifikave te tij. 200 000 Korzikan, Bask, mund te pretendojne te kene te njejtat te drejta si Danezet ose Francezet per shembull. Periudha e pas Luftes se Dyte Boterore karakterizohet me revandikime identitare te cilat kane cuar deri tek krijimi i shteteve te reja ose edhe entiteteve fiktive si ajo e Padania, regjion i imagjinuar nga Lega Nord per te kerkuar statusin e regjionit te pasur te italise qe mos te finansoje regjionet e varfera te jugut te Italise. Perdorimi i ketij koncepti gjeografik eshte zhvilluar ne vitet 1990, kur levizja politike fillimisht separatiste dhe mbasandej federaliste Lega Nord ka dashur ta definoje nje entitet politikoadministrtiv te veriut te italise. Termi Padania ka konotacion politik.

 Teritori dhe minoritetet (minoritetet teritoriale) Kur nje minoritet i organizuar teritorialisht kerkon qe te fitoje te drejtat e veta ose te valorizoje specificitetin e saj, ajo ka disa mundesi (strategji) : 1) Popullata e nje regjioni te caktuar ka mundesi te organizoije vete perfaqesimin e saj brenda nje partie autonome 2) Te kerkoje qe partia nacionale te organizohet ne baza regjonale 3) Te manifestoje origjinalitetin e saj me nje sjellje politike divergjente, nga nacioanalja qe mund ta quajme sekctionalizem

 Partite e minoriteteve Organizimi i nje perfaqesmi dhe refuzimi i nje integrimi ne sitem te partive nacionale eshte forma me radikale e shprehjes paqesore te identitteit politik te vet (ne perjshtim te sitemit exit sipas formules se Albert Hirschmann nepernjet dhunes, atentaeve etj. Ne vitin 1970 publikon, Exit, Voice, and Loyalty : Responses to Decline in Firms, Organizations, and States. Tregon se individet kane ne dispozicion tri mundesi kur jane te paknaquer: 1) Reagimin paqesor (exit) : nje konsomator i paknaqur ka mundesi ta nderroje marken e prodhimit 2) mosveprimin : lkonsumatori mbetet besnik markes (loyalty) 3) Protestimin dhe marrjen e fjales (voice) : manifestim kunder performancave te dobeta te firmes. Keto diferencime te Hirschmann-it ma mundesojne te mendojme kushtet e emergjences ose te mosemergjences se veprimit kolektiv

 Ky identitet i manifestuar nepermjet nje gjuhe, nje kulture ose nje tradite te vecante (ose se paku nepermjet ndienjes se duhet te mbroje nje specifike ne raport me politiken dominuese, mund te shprehet politikisht nga nje parti e cila aspirimet e veta dhe ambicionet i ka te ndertuara ne baza te nje teritori infra-nacional;

Emergjenca dhe mbijetesa e partive te tilla eshte e lidhur me egzistencen e grupeve homogjene, teritorilisht te koncentruara dhe mundesive te qasjes qe ofron sisetmi institucional.

 Keshtu per shembull ne Gjermani pas luftes, shkaterrimi i solidaritetve lokale nga nacistat, perzierja e popullates dhe mungesa e minoriteteve jo-gjermanike ka bere qe nuk ka Gjermania parti nacionaliste te forte. Egziston vetem nje minoritet danez ne kufi me Danimarken, mirepo, situata e tyre eshte e rregulluar me nje traktat ndermjet dy shtetve. Italia dhe Britania jane organizuar tradicionalisht perreth partive regjionale. Ne Britani, 1.76% e votave i ka dhene partise Scottish Nacional Party, 6 vende ne parlament. Kjo parti ka pas sukses ne nivel lokal. Ajo qe u jep pushtet partive te vogla eshte hyrja ne koalicione te vogla. Partite nacionaliste gjinden zakonisht ne ane te djathte sepse jane konservatore edhe pse kemi pas kohen e fundit nacionalizem qe eshte deklaruar i majet per te marre notat e elektoratit te majte.

 Historikisht, kulminacioni i identifikimit me te djathten ekstreme mbetet koha e Luftes se Dyte Boterore kur nje numer i madh i partive nacionaliste kane kolaboruar me Hitlerin. Pas viteve 70, vaga ka shkuar kah e majta dhe nacionalizmi ka gjetur socializmin utopik dhe ka shkuar kah revandikimet ekologjike ose veteqeverises pas 1968. Zakonisht, partite nacionaliste kane tendence te veprojne si parti hegjemonike qe duan te marrin numrin me te madh te votave te mundshim. Kjo eshte rasti i partise Sudtiroler Volkspartei, parti gjermanofone e regjionit Alto-Adige e cila disa heresh ka marre me shume se 60% te votave ne kete regjion. E njejta gje ka qene me regjionet tjera evropiane secesioniste.

Ligjerata III Votuesit, Zgjedhjet dhe te Zgjedhurit (deputetet)

 Votuesit, Zgjedhjet dhe te Zgjedhurit (deputetet) Demokracite perendeimore, ne baze te principit te sovranitetit popullor, jane te bazuara mbi voten (zgjedhjet) si burim te legjitimitetit te pushtetit. Akti zgjedhor eshte njekohesisht simboli kryesor i perkatesise se qytetarit ne nje komunitet politik dhe mekanizem i zgjedhjes se elitave politike te cilave u jepen pushtet vendimmarres sipas principit te perfaqesueshmerise. Megjithate, historia politike dhe kushtetuese na tregon se ndermjet akteve juridike dhe praktikes ka ndryshim te madh. Nese ashtu sikur thote Giovanni Sartori Elekcioni eshte selection, eshte e vertete se per nje kohe te gjate, demokracite perendimore kane lejuar mekanizma te eliminimit potencial te votuesve per shkak te pabarazise kulturore dhe sociale te grupeve sociale. Pyetjet qe duhet ti shtrojme jane : Kush voton ? Sipas cilave modalitete ? Kush jane te votuarit ? Keto jen disa nga pyetjet te cilat i shtrojne te gjitha regjimet politike

 Votuesit Koncepti origjinal i votuesit karakterizohet me nje kuptim te trefishte : A) Elitist B) Korporatist dhe C) Gjinor Elitist sikur ne demokracine Greke dhe ne demokracite ne formim ne Britani te Madhe, France (pasuria dhe illuminizmi sipas Benjamin Constant) Korporatist si ne monarkite e organizuara ne shtete ose ne qytete autonome te Italise dhe ne vende tjera. Gjinor, gjithkund deri ne shekullin e 20 kur femrat fitojne te drejten e votes.

 Stein Rokkan (filozof norvegjian) analizon evolucionin e ngadalshem te statusit te votuesit duke diferencuar 5 faza historike : 1) Faza para-revolucionare e shenuar me jostabilitet dhe sisteme variabile te zgjedhjeve 2) Faza e Revolucionit amerikan dhe Francez e karakterizuar me mirenjohjen e votimit universal 3) Faza e gjeneralizimit te sufrazhit univerzal te pabarabarte te karakterizuar me forma te ndryshme (cens, kapacitet, vote multiple, etc) 4) Faza e afirmimit te sufrazhit universal mashkullor ; 5) Faza e fundit bashkekohore e shenuar me zgjerimin progresiv te korpusit (trupit) elektoral.

 Demokracite perendimore kane perjetuar kete evolucion, mirepo, evolucioni nuk ka qene as linear, as uniform edhe pse pika e nisjes dhe ajo e arritjes kane qene te barabarta. SHBA dhe Franca jane shtete e para te cilat e kane afirmuar principin e sufrazhit univerzal qe ne fund te shekullit 18. Ne Gjermani dhe Britani te Madhe, kjo ka ndodhur shume me vone, ne Britani te Madhe, vetem ne vitin 1918 njihet principi i sufrazhit universal. Mirepo, vetem me votimin ne vitin 1948 te Representation of the People Act zhduket plotesisht vota e shumefishte (multiple vote) dhe voten korporatiste (corporatist vote) e cila u jepej deri atehere universiteteve.

 Ne anen tjeter, Britaniket kane qene nder te paret qe ja u japin femrave te drejten e votes ne vitin 1918 mirepo e drejta e votes per meshkuj ishte 21 vjec kurse ajo per femra fiksohet ne 30 vjec. Kjo anomali zhduket ne vitin 1928. E drejta e votes nga mosha 18 vjec votohet vetem ne vitin 1969. Italia ka ekperience te vone ne zgjerimin e se drejtes se votes per te gjithe popullsine. Sufrazhi mashkullor univerzal eshte akorduar ne vitin 1919 mirepo gjeneralizimi i se drejtes se votes per femra eshte realizuar ne vitin 1945 kurse per te rinjet 18 vjec e perpjete ne vitin 1975. Edhe ne kete rast, ka perjshtime sepse per Senat, nuk kane pas te drejte vote personat me te ri se 25 vjec. Franca dhe Gjermania e zbersin moshen e se drejtes se votimit ne 18 vjet. E drejta e votes ne moshen 18 vjecare i jep fund evolucioni te gjate te sufrazhit univerzal.

 Mirepo kemi raste ku edhe brenda shteteve ka pas regjione te cilat e kane praktikuar ndryshe te drejten e votes, keshtu, ne disa shtete te jugut te gjermanise (Baden Wurtemberg, Bayern) e kane zgjeruar te dejten e votes kurse Prusia vetem ne vitin 1918 e bene ate. Deri atehere, ka praktikuar nje sistem te tri klasave i cili favorizonte te pasurit. Pas periudhes revolucionare te vitit 1918, Kushtetuta e Weimar-it e vitit 1919 ben reforma radikale, principet e se ciles ende jane ne funksion: Sufrazhi univerzal direkt, sekret, vota e femrave, perfaqesimi proporcional

 SHBA-te jane deklaruar ne princip per sufrazhin univerzal por ne praktike, nuk eshte aplikuar ashtu sikur eshte votuar deri ne shekullin 20. E drejta e votes per afro-amerikanet Afro-amerikanet kane qene te penguar te votojne. Format nepermjet se cilave afro-amerikanet kane qene te penguar jane te shumta mirepo nje nder ato eshte edhe testi i alfabetizimit (literacy tests) qe u ka mundesuar shtetev te jugut te SHBA-ve dhe disa shtetev te veriut qe ti pengojne ata te votojne. Kjo ka qene e vlefshme edhe per imigrantet e varfer evropian dhe ata hispano-amerikan. Deri ne fillim te viteve 1960, nje e treta e shtetve te SHBA-ve praktikonte kete teknike te seleksionimit. Tjeter metode e pengimit ka qene ajo qe quhet poll taxes per te fituar te dejten e votes. Taksa qe eshte dashur te paguhet nuk ka qene edhe aq e madhe sa kane qene procedurat e pagimit te saj. Zakonisht ka qene e fiksuar nje date paraprake (me vite) qe eshte dashur te regjistrohen per te pasur te drejte vote ose obligimi per te paguar te gjitha shumat e papaguara para se te votohet etj.. Kjo ka qene e bere me qellim qe te dekurajohen te varferit qe te votojne.

 Vetem progresivisht, ky arsenal juridik eliminohet edhe pse do te duhet kohe qe te zhduken pasojat. Ne vitin 1944, Gjukata Supreme denon white primaries kurse ne vitin 1957 dhe 1960, Kongresi adopton dispozita qe i mundesojne agjensioneve federale ti asistoje te zinjte te privuar padrejtesisht nga e drejta e tyre e votes. Civil Rights Act i vitit 1964 forcon pushtetet e prokurorit te pergjithshem (Attorney General) ne kontrollin e regjistrimit te personave ne listat zgjedhore dhe eliminon (rregullon ) ceshtjen e testit te alfabetizimit. Te njejtin vit, amandamenti i 24 eliminon poll taxes. Ne vitin 1970, Gjykata Supreme redukton te drejten e votes ne 18 vjet dhe eliminon literacy tests.

 Edhe pse do te duhet kohe qe te edukohen njerzit per votim, keto vendime i zhdukin barierat juridike.

Votimi i imigranteve Sot ceshtja politike me ambiguitet mbetet tek e drejta e votes per imigrantet. Ketu jemi larg nga principet e kushtetutes se 24 qershorit 1793 (art. 5) i cili i jepte nenshtetesine cdo te huaji i cili jeton ne France per 1 vit dhe i cili jeton nga puna e tij ose i cili blen nje prone ose marton nje franceze, adopton nje femij ose ushqen nje te vjeter, cdo i huaj i cili vlersohet nga trupi legjislativ se e ka merituar me humanizem

 Persa i perket kesaj ceshtje, legjislacionet perendimore ndryshojne shume. Ne SHBA deri ne vitet 1960, e drejta e votes per Afroamerikanet ose per kategorite me te varfera ka qene e veshtiresuar. Megjithate, ka nje politike naturalizimi masiv e cila mundeson-se pakti ne teori- integrimin e shpejte te te huajve. Edhe pse do te kishim shume per te thene per integrimin politik, sidomos abstencionizmin, shume pak shtete munden te mburren qe ka nje klase politike e cila u jep nje vend aq te madh pasardhesve te imigranteve, nga gjenerata e dyte : grupet etnike me te varfera dje (Italianet, Irlandezet) dhe sot (Hispano-amerikanet) kane, sikur afroamerikanet, perfaqesuesit e tyre ne te gjitha nivele.

 Ne Evrope, kemi nje situate tjeter ku shumica e shteteve kane qene shtete emigracioni, me shume se immigracioni. Vetem Franca ka nje tradite emigracioni dhe ka pas nje politike efikase te integracionit, gjenerata e dyte. Per kete arsye, nuk mund ta kuptojme gjendjen ne Evrope pa ju referuar se kaluares. Ne Itali per shembull, problemi ka qene per nje kohe te gjate, jo per tu preokupuar me te drejtene votes se imigranteve (joegzistues deri ne vitet 1960) por mbi te drejten e emigranteve dhe sigurimin e transportit publik nga kufiri.

 Britania e Madhe ka nje definim te votuesit qe nuk perputhet me nenshtetesine. Ne Britani kane te drejte vote jo vetem qytetaret Britanik por edhe ata te cilet quhen British subjects qe jane qytetar te shteteve te Commonwealth-it qe jetojne ne Britani. British Nacionality act i viti 1981 i cili e definon shtetesine britanike ne menyre me restriktive nenvizon qartazi se e drejta e votes nuk ndryshohet me kete legjislacion. Per kete arsye, qytetaret Irlandez te cilet ne baze te British Nationality act te viti 1948, nuk konsiderohen si te huaj. E njejta gje eshte e vlefshme edhe per Britaniket te cilet jetojne ne Irlande nga viti 1984. Ne Gjermani, definicioni i votuesit ka qene i percaktuar per nje kohe te gjate nga ndamja e shteti nga vitin 1949-1990. Deri me reunifikimin e Gjermanise me 3 tetor 1990, ka egzistuar per Gjermanine Federale vetme nje shtetesi dhe cdo gjerman i lindjes qe ka kaluar ne RFA ka pas automatikisht shtetesine gjermane.

 Ceshtja e se drejtes se votes eshte ende aktuale ne Evrope ku definimi i shtetesise egziston per popullatat emigrante ne sisteme politike nacionale si dhe per qytetaret e Bashkimit Evropian. Persa i perket se drejtes se votes se imigranteve, ne France nuk ka pasur ndojne legjislacion te rendesishem edhe pse ideja e se drejtes se votes per imigrantet ka figuruar nga viti 1981 (socialistat). Projekt ligji i fundit eshte propozuar ne vitin 2000 i cili ka pas per qellim modifikimin e kushtetutes per te u dhene te drejten e votes imigranteve, eshte votuar nga Asambleja Nacionale (jospin) por nuk eshte prezentuar para Senatit per shkak se shansat e votimit kane qene joegzistuese. Ne shtete tjera te Bashkimit Evropian si Holanda per shembull, immigrantet kane te drejte vote nga viti 1985 ne zgjedhje lokale, nese kane jetuar 5 vite ne Holande legalisht.

 Integrimi evropian u ka mundesuar shteteve te modifikojne konceptin e shtetesise dhe definimin e votuesit. Keshtu me Traktatin e Maastricht-it u eshte dhene e drejta e votes ne zgjedhje evropiane dhe lokale te gjithe qytetareve te shtetve anetare qe jetojne ne nje shtet tjeter te BE-se. Art. 19 precizon se : Secili qytetar i Unionit qe eshte rezident ne nje shtet te BE-se i se cilit nuk eshte qytatar, ka te drejte vote dhe te drejye kandidimi njesoj si qytetaret e shtetit ne pyetje Kjo dispozite i ka obliguar shtetet e BE-se qe te modifikojne legjislacionin e vet per te adaptuar ate.

LIGJERATA IV Votimi

 Menyra e Votimit Demokracite perendimore bazohen mbi principin: 1) Se drejtes se votes, 2) Definimin evolutiv te kushtit te votuesit, 3) Modalitetet praktike te ushtrimit e kesaj te drejte dhe ne vecanti, 4) Procedurat e gares zgjedhore qe faconne hde determinon kushtet e ushtrimit te demokracise ne menyre konkrete. Ajo qe duhet te themi eshte se rregullate e lojes se demokracive perendimore kane per qellim ta shnderrojne dhunen dhe konfliktet e raporteve sociale ne nje lufte simbolike. Megjithate, duhet qe partneret dhe partite ne pyetje ta pranojne kete transformim dhe te merren vesh mbi kuadrin institucional dhe juridik te perfaqesimit.

 Diferencat jane te rendesishme nga nje sistem ne tjetrin per shkak te traditave, te ndarjeve politike dhe sociale, te ideologjive prezente etj. Megjithate, ne te gjitha keto demokraci kerkohet plotesimi i nje principi te trefishte: a) I lirise, b) I drejtesise dhe c) I efikasitetit a) Principi i Lirise Ndermjet idealit te njerezve te lire dhe te barabarte ne te drejta dhe realitetit egziston nje diference e madhe qe rregullat elektorale mund ta reduktojne vetem pjeserisht. Te garantosh principin formal te lirise eshte progres por, te marresh masa per tu ofruar votuesve nje maksimum lirie te medimit , mungese presioni, te manifestimi te diferencave te tyre eshte ceshtje tjeter.

 1) Sekreti i Votes Garancionet formale te ushtrimit te se drejtes se votes jane siguruar vetem ne fund te Shekullit XIX dhe ne fillim te Shekullit XX. Psh, vota sekrete eshte siguruar ne SHBA vetem ne vitin1888; Ne Itali, pas Luftes se Pare Boterore; Ne France ne vitin 1913-14 etj. Ne Itali, votuesi eshte i ftuar qe te hyj ne kabine te votimit dhe obligohet qe te fus ne zarfe nje deklarate qe vota e tij eshte e lire Ne SHBA, legjislacioni qe ka te beje me voten u takon shteteve dhe ndryshon nga nje shtet ne tjetrin. Menyra e votimit ndrsyhson nga disa modele qe i perngjajne modeleve evropiane deri tek listat qe permbajne deri ne 1000 emra. Kjo metode arkaike e votimit ka qene ne qender te kontestit Bush-Gore para 12 vitesh ne Florida.

 Fletevotimi mund te jete objekt manipulimi edhe nese eshte I percaktuar me rregulla. Kjo ne raste kur u lejohet kandidateve te shenojne nje shenje diferencuese ose kur pushteti perdore ne raste referendumesh fletevotime me ngjyra. Ne SHBA, ceshtja e simboleve ka qene per nje kohe te gjate objekt kundershtimesh ndernmjet atyre qe e kame mbrojtur opcionin indian ballot ( gomarin demokrat ose elefantin republikan) dhe reformistave qe kane qene ne favor te nje fletparaqitje virgje te quajtur Massachussets Ballot). Madje ne fillim te shekullit, nje levizje reformiste ka mbrojtur eliminimin e te gjitha simboleve.

 B) E drejta e refuzimit Pervec ketyre dispozitave qe i permendem, liria e votes nenkupton edhe a) lirine per mos tu regjistruar, b) per te abstenuar, c) per te votuar bardhe ose d) per te votuar pavlefshem. Ne shumicen e shteteve Perendimore nuk ka obligim votimi (SHBA, France, Itali etj), mirepo kemi edhe aso shtetesh ku vota eshte e obligauar si ne Belgjike per shembull. Mirepo, obligimi zgjdhor eshte prezent ne shumicen e vendeve. Italia per shembull, per nje kohe te gjate ka pas nje perqindje pjesemarrej ndermjet 90-95%, mirepo nga vitet 1990, abstenimi eshte rritur si dhe vota e bardhe ose e pavlefshme. Ne referendum te vitit 1990, vetem 43% te votuesve kane votuar. Kjo spjegohet se njerzit kane qene kunder perdorimit te referendumeve per ceshtje minore ( rregullimin e gjyetise ose te pesticideve).

 Mirepo, ne SHBA, abstenimi i cili nga Lufta e Dyte Boterore kalon 45% per shembull ne zgjedhje presidenciale dhe konsiderohet si shenje satisfakcioni pasiv me shume sesa pakenaqesi. pa marre para sysh interpretimin qe behet, e verteta brutale shte se politikantet dhe qeveritaret nuk jane te obliguar te kene para sysh klasat dhe grupet e qytetareve qe nuk votojne. Ne Gjermani, France dhe Britani, perqindja e abstenimit eshte ndermjet 15-30 % mesatarisht edhe pse decenine e fundit, ka qene me e larte. Mirepo, perqindja e abstenimit ose vota e bardhe / pavlefshme nuk e percaktojne lirine e zgjedhjes. Abstenimi eshte shpesh shenje e frustrimit te votuesve te ballafaquar me detyrimin per te votuar me shume sesa ti nenshtrohet.

 Votuesi britanik liberal-demokrat nuk ka gjithmone vullnet te votoje per partine punetore si dhe socialistat francez te votojne per partine komuniste ne roundin e dyte te zgjedhjeve. Dhe votuesit nuk kane influence te vertete mbi zgjedhjen e kandidateve te propozuar nga pertite politike Pikerisht, eshte kjo arsyeja qe u jepet ne disa sisteme votuesve e drejta nepernjet votimit me lista qe te zgjedhin kandidatin nga votuesi.

 C) Zgjedhja e Kandidateve Ne Gjermani, edhe pse ndamja e vendeve behet ne menyre proporcionale, kjo behet zakonisht mbi bazen e principit te votimit uninominal me mazhorance relative. Votuesi ka ne kete rast, dy vota, e para ja mundeson te zgjedhe nje kandidat ne nivel te komunes se tij, kurse e dyta i mundeson te shpreh preferencen per nje liste ne nivel te Land-it. Keshtu, votuesi shpreh me voten e tij te pare preferencen e tij per nje kandidat, preference qe ose e konfirmon ose e ndryshon me voten e tij per te njejten parti ose nje parti tjeter me voten e dyte. Keshtu, zgjedhja mundeson te merren para sysh konsiderata lokale dhe personale ne nje vote proporcionale e cila pa mundesi ndryshimi me voten e dyte do tu jepte partive hapsire te plote. Dhe ne Gjermani, kjo liri e votes shprehet rregullisht ashtu sikur tregojne votat per Bundestag. Kjo eshte ajo qe quhet SPLIT TICKET ku votuesit kontrollojne voten e tyre dhe kombinojne ekuiliber politik dhe preferenca personale.

 Ne politike amerikane, Split-ticket i referohet nje vote ku votuesi ka zgjedhe kandidate nga parti politike te ndryshme nese votohet per disa poste njekohesisht. Votimi Split-ticket eshte i ndryshme nga vota straight-ticket voting ku votuesit votojne per kandidat nag e njeta parti politike per secilin post qe votohet. Shpesh, Shtetet mbajne zgjedhje per disa pozita te njejten dite. Kjo eshte e vertete edhe per zgjedhjet primare dhe munt te kete te beje me seleksionimin e kandidateve per pozita federale, shteterore, ose lokale te njeten dite. Nje votues qe voton kandidatin demokrat per Senat, Kandidatin republikan per dhomen e perfaqesuesve, kandidatin e Green party per Sherif dhe kandidatin e Libertarian Party per gjukates. Edhe pse me pak e zakonshme split=ticket voting mund te perdoret si nje forme e votimit taktik. Nje shembull i mundeshem eshte kur nje votues preferon nje kandidat A mirepo nuk beson se ka shansa te zgjedhet dhe voton per nje kandidat B(I cili mund te jete nga nje parti politike e ndryshme nga A) sepse kandidati B eshte me i mire se kandidatet tjere C,D, etj.

 Shembuj te split-ticket votimit kemi mjaft. Ne vitin 2004 ne shtetin e Montana, guvernatori demokrat Brian Schweitzer zgjedhet me 50.4% te votave kurse kunderkandidati Republikan fiton 46%. Mirepo ne nivel federal, Bush fiton 59% kurse Kerry 39%. Megjithate, Kandidatet demokrat qe kandidojne per guvernator ne ato shtete qe quhen red States kane qendrime konservatore ne raport me shtetet tipike demokrate. E njejta gje per Republikane qe konkurojne ne Blue States kane qendrime me te moderuara. Per shembull, Massachussets qe eshte nje nder shtetet demokrate tradicionalisht, nga vit 1991-2007 ka votuar guvernator republikan.

 Deri ne vitin 1993, Italia ka pas nje sistem zgjedhor te votes preferenciale e cila, se pakti ne praktike, duhej te korigjonte dominimin e partive. Nga viti 1946-1991, votuesi ka pas zgjedhje ndermjet nje vote per listen e plote ose per nje liste te cilen e ka rekompozuar ai nepernjet modifikimit te rendit te prezentimit, nese kandidatet kane figuruar ne te njejten liste. Ne zona zgjedhore me me shume se 16 mandate, votuesi ka pas mundesi te manifestoje 4 preferenca (vetem 3 ne zona me me pak mandate). Me voten preferenciale, votuesi ka kontribuar keshtu qe te votohen kandidat te zgjedhur ne raport me ata qe kane figuruar ne liste. Ne praktike, kjo preference eshte perdorur me shume ne mezziogiorno (nga me shume se 40% te votuesve) sesa ne qender ose ne veri te italise (mesatarisht 20%) dhe shume me shume nga votuesit e demokracise kristiane sesa Partise komuniste Italiane. Ky sistem reflektonte lokalizmat dhe rivalitetet lokale ndermjet rrymave partiake dhe ka qene shkak i shume manipulimeve (qe shume shpesh ka rezultuar me blerje votash, sidomos ne Jug).

Ligjerata V

 Principi i Drejtesise Si ta shprehim ne nje sistem perfaqesues, idealin demokratik perendimor te njohur sipas formules one person, one vote? Si element i pare i ketij principi eshte ai mbi baza kryesisht demografike edhe pse edhe tjera ceshtje te interesit te pergjithshem mund te merren para sysh. Cilat jane ceshtjet tjera e domosdoshme qe mund te merren para sysh dhe deri ne cfare mase kane mundesi te kunderbalansojne elementin demografik? Kety hyn ne shprehje ceshtja e ndamjes elektorale (zonave elektorale) dhe per ketu ka rregulla kushtetuese te cilat duhen respektuar.

 Perfaqesimi Proporcional Principi i perfaqesimit proporcional ka per qellim qe ta beje sistemin perfaqesues sa me ne perputhje me shprehjen e trupit zgjedhor, njefar pasqyre te trupit zgjedhor i cili e ka votuar. (vetme SHBA, Britania e Madhe dhe disa nga shtetet e Commonwealth-it kane nje votim mazhoritar me nje round) Ky tranformim reflekton nje a priori metodologjik dhe ideologjik i cili e identifikon qeverisjen e mire ne menyre pak a shume eksplicite, jo vetem me opinionin e momentit por edhe me karakteristikat e struktures sociale. Studimet e sociologjise politike dhe administrative e lene qe te dale ne siperfaqe kete HOMOTHETIE, kur thone se ka per shembull teper shume katundare qe jane kryetar komunash, jo mjaft anetar te klases puntore qe jane deputet, teper shume femije borgjezesh ne pushtet etj., duke neglizhuar rrezikun qe nenkupton nje identitet perfekt.

 Kjo ide qe trupi zgjedhor te jete sa me perfaqesues qe eshte e mundur, paraqet edhe rrezikun qe : sa me shume qe nje asamble e imagjinon vehten se eshte kopje e trupit zgjedhor te cilin ajo e perfaqeson, aq me shume e konsideron vehten reprezentative, me shume ka tendence te veproje ne menyre te pavarur dhe nganjehere ne menyre tiranike. Ky kerkim i nje drejtesie me te madhe e ka tejkaluar ceshtjen e votimit dhe eshte zgjeruar ne sektore tjera te jetes politike, administrative, partiake. Eshte pikerisht ky princip mbi te cilin thirret affirmative action ose ajo qe quhet proporz ne Adige ne favor te minoritetit gjermanofon te kesaj zone. Kuotat e femrave ne organet dirigjuese te partive, ne dispozita kushtetuese ose ne disa rregulla zgjedhore etj. Psh. Ndryshimi i Kushtetutes se Frances se vitit 2008 i kushton rendesi ketij principi sepse artikulli 1 i Kushtetutes thote: Ligji favorizon nje qasje te barabarte te femrave dhe meshkujve ne mandate zgjedhore dhe ne funksione zgjedhore, si dhe ne pergjegjesi profesionale dhe sociale.

 Ne SHBA, asimilimi i ceshtjes se perfaqesimit me perfaqesueshmerine sociologjike ka qene objekt debatesh te ashpra brenda Partise Demokrate nga viti 1972 sepse reforma e propozuar per emrimin e perfaqesuesve ne Konventa presidenciale, ka privilegjuar qasjen qe afirmon minoritetet dhe len anash profesionistet. Keshtu, ne vitin 1972, perqindja e femrave, te te rinjeve, afro-amerikaneve, te perfaqesuesve te moshes se trete, brenda Konventes demokrate, ka qene e barabarte me perqindjen e ketyre grupeve ne popullsi te pergjithshme. Ky eshte i njohur zakonisht si fenomeni Carter i cili ka shkaktuar hostilitet ndaj profesionisteve dhe ndaj sistemit te politikaneve. Kjo ka bere qe nderkohe kane ndryshuar rregullat. Madje edhe afirmative action eshte eliminuar ne shumicen e shteteve.

 Megjithate, edhe pse rregullat e perfaqesimit profesional te grupeve te ndryshme sociologjike ne disa shtete si Gjermania dhe Italia nuk shkojne aq larg sa ne SHBA (dhe se ka qene substancialisht i fiksuar me regulla mazhoritare), rregullat e pashkruara bejne qe listat zgjedhore te reflektojne perberjen regjinale, profesionale dhe sociale.

Proporcionalja Gjermane (barazi dhe personalizim) Persh shkak te menyres se funksionimit, sistemi zgjedhor gjerman konsierohet gabimisht si sistem i perzier qe kombinon rregullat e mazhorances dhe proporcionales. Sistemi zgjedhor gjerman eshte proporcional strikt, mirepo ndamja e vendeve behet sipas principit uninominal. Ne fakt, votuesi Gjerman ka, ashtu sikur e kemi spjeguar, dy vota. Njera vote i sherben te votoje per nje kandidat, ne nje zone zgjedhore te shtetit, tjetra i mundeson te votoje sipas vullnetit te tij ne nivel te land-it (Landesliste). Kandidtet e listes jane gjithashtu (disa nga ata) kandidat te zones zgjedhore (cirkonskripcionit), mirepo votuesi eshte i lire te ndaj voten e tij ndernjet per shembull SPD-se dhe CDU-se, edhe pse votat e marra nga listat jane determinuese, ne fund per ndamjen e vendeve nga Partite Politike.

 Mbasi qe bashkohen votat e marra nga cdo parti ne nivel federal, ndamja behet sipas sistemit HONDT. Mbas kesaj behet shprendarja individuale e vendeve: dhe emrohen kandidat ata te cilet kane arrite te paret ne lista ne zonen zgjedhore ; Cdo parti merr aq mandate sa i takojne sipas ndamjes proporcionale. Cdo parti merr nje numer mandatesh proporcionalisht me votat e marra nga secila liste. Nese nje parti eshte penalizuar me ndamje e pare, sepse pak kandidat te saj kane arritur ne krye te listes, ndamja e dyte mundeson te korigjohet kjo padrejtesi. Ne kete menyre, sistemi gjerman kombinon nje vullnet te afirmuar per barazi dhe mbajtje te nje personalizimi te votes qe eshte karakteristik e sistemit mazhoritar.

 Megjithsate, ky principi i drejtesise zbehet pak me klauzen e perjashtimit te partive te cilat nuk kane marre se paku 5% te votave te dyta (per landera), ose qe kane marre nje mandat ne tri zona zgjedhore ma se pakti. Kjo klauze perjashtuese nuk eshte pa pasoja ne jeten politike Gjermane dhe mbi krijimin e koalicioneve, edhe pse duket modeste ne shiqim te pare (nese ekrahasojme me 12,5% te perqindjes se arritur ne round te dyte ne France gjate zgjedhjeve te fundit nga Fronti nacional I cili nuk ka asnje deputet ne Parlament Francez). Keshtu per shembull ajo qe eshte quajtur Partia e Refugjateve, ne vitin 1957 merre vetem 4.6% te votave dhe nuk arrite te hyj ne Bundestag edhe pse ka pas 27 deputet para ketyre zgjedhjeve. Ose Partia e se djathtes ekstreme qe merr vetem 4.3% ne vitin 1969 (partia NPD); Ne vitin 1990, kjo rregull hyn ne fuqi edhe ne Gjermanine Lindore edhe pse partie e ish-Gjermanise Lindore kishin kerkuar mendimin e Gjykates Kushtetuese.

 Italia (nga proporcionalja integrale kah vota mazhoritare e korigjuar) Italia ka vecantine te kete nje bikameralizme te barabarte: dy dhomat kane te njejtat pushtete dhe zgjedhen ne menyre te ngjashme edhe pse nuk jane krejtesisht te ngjashme. Parlamenti italian ka pas 630 deputet deri ne vitin 1963. Kushtetuta parashihte qe Parlamenti te zgjedhet me vota direkte sipas principit 1 deputet per 80.000 banore. Nje revizion i Kushtetutes do te beje qe ndamja e vendeve ndermjet zonave zgjedhore te behet duke nda numrin e pergjithshem te banorve te shtetit sipas recenzionit te fundit, me numrin e deputeteve. Keshtu, eshte bere ndamja e zonave zgjedhore brenda secilit regjion duke respektuar limitet e regjionit dhe duke grumbulluar dy ose me shume provinca. Ne perjashtim te Val Daostes e cila nuk ka pas asnje vend, te gjitha te tjerat kane pasur se paku 3 vende.

Megjithate, diferencat kishin mbetur te medhaja sepse: 1) 5 zona zgjedhore kane pasur me pak se 10 vende, 2) 15 zona kane pasur ndernjet 10-19 vendesh; 3) 7 zona kane pasur ndermjet 20-29 vendesh; 4) 4 zona me te banuarat kane pasur ndermjet 37-57 vendesh. Edhe senatoret jane zgjedhur sipas nje sistemi te ngjashem ku secili Regjion i Italise ka votuar sipas numrit te popullsise te ndare me 315 vende. Persa i perket ndamjes se vendeve ndermjet partive, ligji italian parashihte metoden e korigjimit te heres, I cili ka pas per efekt te limitoje deri ne maksimum transferimin e votave te mbetura per tu shprendare. Ky transfer i votave ka qene ne favor te partive te vogla te cilat kane pas veshtiresi per te arritur censin ne nivel te zonave zgjedhore. Megjithate, per te perfituar nga ky sistem i shprendarjes se votave, eshte dashur te fitojne se paku 300 000 vota ne nivel nacional, gje qe perputhej me me pak se 1% te trupit votues ( i cili numron rreth 40 milion votues).

 Ndamja e vendeve behet duke nda numrin e votave te fituara nga cdo parti me censin zgjedhor. Votat e mbetura shprendahen nga nje kolegj nacional. Per shkak te nje censi te ulet(me pak se 1%) , ne vitin 1976, Partia e Proletareve, Partia e Liberaleve dhe Partia Radikale kishin arritur te marin nga nje vend ne parlament duke ju falenderuar votave te mbetura. Ne fillim te viteve 1990, C. A. Ciampi eshte angazhuar te ndryshoje sistemin zgjedhor mazhoritar dhe te shpalle zgjedhjet ne vjeshte te vitit 1993. Megjithate, sistemi i zgjedhur nuk do te jete i paster mazhoritar dhe mbetet hibrid. 155 deputet do ti nenshtrohen sistemit te votimit proporcional ne kuader te 26 zonave zgjedhore. e vendeve te zgjedhura. Nje nder shtetet te cilat e ka ruajtur sitemin proporcional integral eshte Izraeli.

 Ndamja e zonave zgjedhore Nga pamundesia qe te garantojne nje perfaqesueshmeri ne proporcion me shprehjen e opinionit, sistemet mazhoritare tentojne te reduktojne kete mangesi me nje ekuiliber me te mire demografik ndermjet zonave zgjedhore. Nese do te kumulohej nje vote mazhoritare me nje zone zgjedhore te pabarabarte kjo do te prodhonte padrejtesi. Historikisht, raste te tilla kemi pasur mjaft. Jo te gjitha sistemet politike perdorin distriktin elektoral per zgjedhje. Izraeli per shembull ka vetem nje zone zgjedhore kurse italia ka 26 zona zgjedhore holanda 20. Ne Britani te Madhe per shembull, ne shekullin 19, votuesit e Cornouaille kane zgjedhur 40 deputet kurse disa qytete si Manchester-i ose Birmingham-i, nuk kane pasur asnje deputet. Ne France dhe ne Britani te Madhe, shume te rralla kane qene partite qe kane fituar shumice absolute te votave, edhe pse kane fituar shumice vendesh ne parlament(ne France Socialistat e fitojne nje shumice vendehs ne parlament me me pak se 40% te votave te popullit ne vitin 1984-1986. Ne vitin 2002, Partia e djathte (UMP), fiton 33,7% te votave ne round te pare (357 deputet, rreth 62% te vendeve ne parlament).

 Kjo diference ndermjet numrit te votave dhe numrit te vendeve te fituara mund te reduktohet ne dy menyra: A) Ose te kthehet kah vota proporcionale, si ne France ne vitin 1986; B) Ose te adaptohen zonat zgjedhore, ashtu sikur e praktikojne periodikisht Britaniket, Amerikanet ose Francezet (mbas kthimit ne sistem mazhoritar). Zonat Elektorale Mirepo, modalitetet e ndryshimit te zonave zgjedhore ndryshojne nga nje shtet ne tjetrin. Keshtu per shembull, Britania e Madhe nuk ka pas kurre prioritet qe te kete nje ndamje te barabarte, strikte, edhe pse ka pas presion nga partite e vogla. SHBA-te ne anen tjeter, nga vitet 1960 kane kerkuar nje barazi sa me te madhe te mundshme ndermjet komponentave te shtetit. Keto dy shtete karakterizohen me kontraste interesante persa u perket modaliteteve dhe pasojave te ketyre formave te ndryshme te ndamjes teritoriale.

 Ndamja ne Britani te Madhe Ne Britani te Madhe, kerkesa e nje ekuilibri ndermjet zonave zgjedheore ka lindur ne vitin 1944 pas votimit te nje ligji i cili ka krijuar kater Komisione (Boundary Commissions) per cdo komponente shteterore te Britanise. Keto Komisione kane pasur per detyre te evitojne variacione te popullsise superiore nga 25%. Ky tekst ka qene shume i kritikuar sepse tolerimi i nje diference te tille e bente qe te humbej cdo kuptim i reformes. Per kete arsye, ne ligjin e vitit 1958 nuk permendet perqindje dhe u jep komisioneve komisioneve mundesi qe te zgjedhin vete ekuilibrin e duhur. Keto Komisione te cilat udheheqen nga Speaker-i i House of Commons, jane vendosur ne realitet nen autoritetin e nje gjykatesi te Gjykates se larte. Dy anetar tjere te Komisionit nuk duhet te jene anetar te Parlamentit. Keto Komisione kane per detyre qe brenda nje afati 15 vitesh (me se shumti) te bejne propozime ose te sugjerojne revizione nepermjet nje raporti i cili quhet Order in Council qe deponohet ne Parlament. Parlamenti eshte i lire qe ta votoje ose ta refuzoje kete propozim.

 Nga vitet 1954-1970, nuk eshte votuar asnje propozim per shkak te kundershtimit te Labour Party e cila ka bllokuar ndrsyhimin e zonave zgjedhore nga frika qe mund te humbase vota. As reforma e vitit 1970 nuk arrite te beje ndryshime te medha. Ne Britani, zonat me te medha kane pasur 96 000 votues kurse me te voglat 25.000. Ne vitin 1983, Qeveria Thatcher ka bere nje reforme te thelle te ketij sistemi te zonave zgjedhore para zgjedhjeve te pergjithshme. Kjo reforme ka lene te pandryshuara vetem 66 zona dhe ka rritur numrin e deputeteve nga 635 ne 650. Partia Labour e ka kundershtuar, pa sukses, kete reforme e cila kishte marre para sysh ramjen e numrit te banoreve ne qendra urbane dhe rrezikonte elektoratin e Labour.

 Pervec kesaj, kjo reforme redukton numrin e perfaqesuesve te Skotlandes dhe Wales-it, ku Labour tradicionalisht ka pas shumicen e votave. Edhe pse Skotlandes i jepej nje vend me shume (nga 71 ne72) dhe Wales-it (nga 35 ne 36), pesha e tyre bjen per shkak te rritjes se numrit te deputeteve (15 deputet me shume). Ky ratio votues/ deputet eshte permirsuar ne menyre te konsiderueshme me reformen e vitit 1983 edhe pse diferencat nuk jane eliminuar. Mesatarja e votave eshte dikun 65 000 votues per nje vend ne Parlament edhe pse 9 nga 11 zonat zgjedhore te Glasgow-it, kane me pak se 55 000 votues dhe disa vende si ishulli Wight ka 93 000 votues kurse ato qe quhen Western Isles kane vetem 23 000. Per kete arsye, sistemi britanik, edhe pse ka pas perparime, nuk garanton nje sistem te ndamjes perfekt dhe nuk eshte sistem totalisht autonom nga partite. Partia mazhoritare nuk ka obligim te reagoje ose te marre mbrapa propozimet e Komisioneve. E vetmja mundeis eshte ajo qe quhet self-restraint dh presioni i opinionit publik per te limituar ekceset eventuale partiake.

 Ndamja e zonave zgjedhore ne SHBA, impulsioni juridik Ne SHBA, situata eshte e ndryshme dhe kjo pyetje shtrohet vetem per Dhomen e Perfaqsuesve. Persa i perket Senatit, principi cdo shtet nga dy Senator nuk eshte vene kurre ne pyetje sepse perben nje element te garancionit dhe te ekuilibrit te sistemit, qe figuron ne artikullin 5 te Kushtetutes amerikane. Persa i perket Dhomes se Perfaqesuesve, deri ne vitet 1960, padrejtesia qe rezultonte nga ndamjet e pabarabarta elektorale ka qene nje mangesi e sistemit zgjedhor Amerikan, edhe pse nje artikull i Kushtetutes (art 1, parasheh qe ndamja e vendeve te rishikohet cdo 10 vite ne baze te recensionit te popullsise). Per kete arsye, inercia politike dhe institucionale ka bere qe ndryshimet e ketij sistemi do te behen nepernjet rruges juridike. Kjo eshte e rendesisheme sepse Gjykata Supreme kishte refuzuar deri ne vitet 1960 qe te shprehej mbi ceshtjet politike.

 Megjithate, ankesat e shumta te cilat I drfejtohen asaj bejne qe ne vitin 1962 me nje vendim Baker vs Carr, Gjykata Supreme konsideron se cestja e ndamjes teritoriale mund te jete kompetence e saj sepse nje ndamje e pabarabarte cenon principin equal protection of laws qe figuron ne Amandamentin e 14 te Kushtetutes. Mirepo, ky vendim eshte vetem fillimi, dhe ajo do te vazhdoje te merret me kete ceshtje ne te ardhmen. Ne vitin 1964, Wesberry vs. Sanders (Georgia), Gjukata Supreme vendose se ceshtja e ndamjes se zonave zgjedhore duhet te marre para sysh edhe ndamjen e zonave zgjedhore federale. Me nje vendim tjeter, ajo vendose qe te dy dhomat e Shteteve ti nenshtrohen principit one man one vote dhe se dhomat e larta te shteteve nuk duhet te jene analoge me Senatin amerikan. Me nje vendim te vitit 1983, Gjykata vendose rregulla te ashpra persa i perket ndamjes teritoriale fedrale. Kete e ben duke shpallur ndamjen teritoriale te New Jersey si antikushtetuese, edhe pse diferenca ka qene vetem 1%. Persa i perket ndamje brenda shteteve, ajo u len atyre pak hapsire qe ti marrin para sysh disa arsye historike, si per shembull kufijte historik ose gjeografik te disa qytetetve etj.

 Megjithate, Gjykata Supreme ka refuzuar per nje kohe te gjate te shprehet mbi modalitetet e ndamjes teritoriale ose mbi keqperdorimet eventuale (gerrymandering), nga momenti qe ekuilibri demografik respektohet. Me nje vendim te vitit 1986, David vs Bandemer, Gjykata Supreme vendose qe ndamja elektorale eshte kompetence e saj, edhe pse nuk precizon qartazi principet sipas te cilave do te mund te shprehet qartazi mbi raste te gerrymandering-ut.

 Gerrymandering (manipulim zgjedhjesh nepermjet ndamjes teritoriale) Le gerrymandering eshte term politik amerikan i cili nenkupton nje ndamje te zonave zgjedhore me qellim qe te favorizohet nje parti, nje kandidat ose nje grup e caktuar. Kjo praktike e optimizimit zgjedhor mund te kthehet kunder autoreve te kesaj ndamje per shkak se nje evolucion margjinal i opinionit mund te rezultoje me rezultate te kunderat nga ato te pritura dhe me humbje te partise qe deshirohej te fitonte. Term qe ka lind ne SHBA ne vitin 1811 kur guvrnatori i Massachussets, Elbridge Gerry akuzohej se kishte bere nje ndamje te zones zgjedhore ne forme te salamanderit me qellim qe te favorizonte partine e tij. Gerrymandering eshte keshtu fjale e kompozuar nga gerry dhe salamander. Fakti qe intereset jane kolosale, kartografet e zones zgjedhore kane peshe ne rezultatin e votes. Perdoret edhe fjala partisan gerrymandering ( manipulim partiak ) kur qellimi eshte te potencohet avantazhi i nje partie politike dhe racial gerrymandering(manipulim zgjedhor me qellim racial) kur qellimi eshte te rritet pushteti politik i nje minoriteti etno-racial.

 Terminologjia Emrimi I zonave zgjedhore ndryshon nga nje shtet ne tjetrin. Zakonisht perdoret termi constituency edhe pse ne disa shtete perdoret per te ju referuar trupit te votuesve. Ne Australia dhe ne New Zealand, electorates Ne Kanada distriktet quhen ridings (stemming from an earlier British geographical subdivision). Kurse distriktet elektorale lokale quhen wards. (nendivizione municipale). Ne Irlande perdoret fjala electoral areas. District magnitude District magnitude quhet numri I perfaqesuesve te zgjedhur per nje parlament te caktuar. A single-member district ka vetem nje perfaqesues multi-member district ka me shume se nje.

 District magnitude District magnitude quhet numri I perfaqesuesve te zgjedhur per nje parlament te caktuar.
A single-member district ka vetem nje perfaqesues multi-member district ka me shume se nje.

Ligjerata VI

 Principi i shumices Principi i shumices ka nje kuptim te dyfishte: 1) mund te nenkuptoje se eshte zgjedhur nje person qe ka nje shumice relative (the first past the post) sipas proverbes angleze ose qe ka nje shumice absolute. 2) Nenkupton gjithashtu se e drejta e qeverisjes u eshte dhene atyre te cilet kane nje shumice ne parlament. Ky kuptimi i dyte eshte princip I demokracise dhe I karakterizon te gjitha sistemet demokratike, mirepo eshte e pakontestueshem se eshte me pak determinues ne sisteme ku kemi perfaqesim proporcional sesa ne ato me sistem mazhoritar.

 A) Te paret (proporcional) privilegjojne nje perfaqesim me te drejte-edhe nese nje parti nuk e fiton shumicen absolute-ne dem te efikasitetit; B) Te dytet (shumice) preferojne nje diferencim te qarte shumice/pakice ne raport me barazine zgjedhore. Paradoksi i kesaj situate eshte se linja e ndamjes ndermjet shumices dhe pakices, edhe aty ku kemi principishumice, mbetet shpesh e paqarte, sikur na tregon rasti amerikan. Ne rastin e SHBA-ve, principi i votes mazhoritare nuk prodhon nje shumice parlamentare te disciplinuar si ne Britani per shembull.

 Rigjiditeti I principit mazhoritar ne Britani te Madhe Afirmimi i principit mazhoritar eshte efikas mirepo mbetet me ambiguitet. Ne Britani, per shembull, mazhoranca parlamentare disimulon shpesh nje minoritet zgjedhor. Keshtu, vetem qeveria e unitetit kombetar e vitit 1931 dhe ajo Konservatore e vitit 1935 kane pasur nje mazhorance votash te popullsise nga vitit 1918. Ne vitin 2005 per shembull, Labour merr 35% te votave dhe 55% te deputeteve. Edhe pse sistemi ka prodhuar Qeveri me shumica absolute te fuqishme ne Parlament, asnjehere nuk kane pasur shumicen absolute te votave te popullit. Mirepo, ky element nuk eshte i vetmi element artificial i sistemit. Ne disa raste, ( fatemiresisht te rralla), ndodh qe Partia qe ka shumicen e votave te jete pakice me deputet (per shkak te fitores se saj dominuese ne disa vende po jo ne te gjitha, kurse, partia fituese merr shumice ne nivel te shtetit.) Ne vitin 1951 per shembull, Labour fiton 295 vende me 13. 948.580 vota kurse konservatoret marrin 321 me 13 717 580 vota. Ne vitin 1974, eshte Labour qe perfiton nga ky sistem kur fiton 4 vende me shume se Konservatoret me 240 000 vota ma pak.

 Kjo situate nuk matet vetem sipas raportit te forcave politike. Anomalite e ketij sistemi kane te bejne me ate qe quhet mandat (mandate), se nje parti qe e merr pushtetin, duke ju falenderuar sistemit elektoral, pretendon se ka edhe legjitimitet qe te zbatoje cfardo politike qe figuron ne program te partise. Mbijetesa e nje sistemi te tille zgjedhor te padrejte nuk spjegohet vetem me interes te dy partive dominuese, sepse ky sistem prodhon edhe rezultate te qarta, zgjedhje te qeveritareve si dhe zgjedhej te perfaqesuesve. Megjithate, kritikat me te fuqishme I bejne ate te cilet I perjashton ose I margjinalizon ky sistem. Partite nacionaliste te Wales-it dhe te Skotlandes, por sidomos te partive te treta si partia liberale dje ose liberal-demokratet sot qe jane te demtuar nga sistemi politik edhe pse ne vitin 2005 kane marre 22.1% te votave kane arritur te marrin vetem 62 deputet, me pak se 10% te votave. Me gjithe kritikat e drejtuara kunder ketij sistemi, partite dominante vazhdojne re refuzojne cdo lloj zavendesimi te ketij sistemi me nje vote proporcionale.

 Sistemi I shumices ne Amerike (pasiguria e shumices) Ne SHBA, vota mazhoritare me nje round nuk prollon efekte te ngjashme me ato qe I permendem ne rastin e Britanise. Implantimi I thelle I demokrateve dhe republikaneve ne disa distrikte dhe rgjine te SHBA-ve e redukton kompeticionin zgjedhor deri ne nje formalitet. Per nje kohe te gjate (nga lufta e secesionit deri ne vitet 1960), jugu I SHBA-ve ka qene I mbyllur per republikanet te cilet as nuk prezentonin kandidat atje. Me gjeresisht, nje lloj konformizmi favorizon kandidatet e zgjedhur qe rikandidohen, me shume se 15% te vendeve ne dhomen e perfaqesuesve u jane dhene kandidateve te vetem te cilet jane kandiduar ne nje zone zgjedjhore ku te tjeret nuk jane prezentuar ne zgjedhej per shkak te shansave te vogla per tu votuar.

 Ne nje sistem partishe pak te fuqishme, te paafta per te kontrolluar njerzit e vet, dhe ku diferenca ideologjike eshte e vogel, prioriteti I kandidatit (sortant) dhe veprimet tradicionale te elektoratit I marrin shume kompeticionit. Keshtu, shumica parlamentare amerikane perfaqeson vetem nje minoritet te popullsise, mirepo ky aspekt eshte gadi krejtesisht I injoruar nga mediat dhe nga aktoret politik, per faktin se eshte pak a shume e njohur se pjesemarrja e qytetareve amerikan ne demokracine e tyrre shprehet vetem pjeserisht dhe shume pak ne arenen zgjedhore.

 Mirepo, arsyeja pse sitemi mazhoritar I jep perparsi partive qe jane mire te vendosura lokalisht eshte edhe per shkak se mekanizmat e brendshem partiak ose specifik te cdo shteti (dhe ketu shtetet jane pergjegjese per legjislacionin zgjedhor, qe njeh 50 varianta) kane luajtur per nje kohe te gjate ne favor te tyre. Shumica e shteteve te SHBA-ve kane votuar legjislacion I cili edhe pse nuk I ndalon krijimin e partive te reja, se paku e veshtireson krijimin dhe zhvillimin e tyre. Gjithashtu, seleksionimi I kandidateve brenda partive nepermjet caucusave dhe primareve eshte bere per nje kohe te gjate sipas mekanismave te cilet u lene pak shprese outsiderave. Per te nryshuar kete sistem. Militantet e partise demokrate kontestojne nga vitet 1970 modalitetet e organizimit te zgjedhjeve primare, aty ku ato zgjedhje egzistonin ( 3/5 e vendeve) per te integruar elememte proporcional nepermjet quotave per kategori specifike (femra, te rinje, persona te moshes se trete, minoritete raciale ose seksuale). Keto ndryshime megjithate kan pas pak efekt (dhe kane qene vetem per primare) dhe kontestimi eshte zbehe nga ajo kohe per shkak se nuk kane arritur ta ndryshojne shume sistemin ne funksion. Mirepo, keto reforma te limituara jan shkak edhe pse vota mazhoritare nuk aplikohet ne menyre rigoroze ne te gjithe SHBA-te, edhe per faktin se nuk arrite te nxierre nje mazhorance te definuar mire dhe te disciplinuar.

 Megjithate, diferencimi mazhorance-minoritet ka pasoja institucionale si per shembull zgjedhja e speaker-it, te leader-ve dhe te whips te hsumices dhe pakices. Mirepo, pertej ketij mimetizmi formal te institucioneve angleze, realiteti eshte I ndrsyhem. Fluiditeti I partive, dhe homogjeneiteti ideologjik I mundesojne Presidentit amerikan te qeverise zakonisht pa veshtiresi te medha edhe kur opozita kontrollon njeren ose te dy dhomat e Kongresit. Megjithate, ajo qe observojme eshte se artikulimi ndermjet dy mazhorancave ndryshon shume sipas periudhave dhe personaliteteve te presidenteve. Keshtu per shembull presidenca eisenhower dhe shumica demokrate ne te dy dhomat ka funksionuar mire per 6 vite nga 8 kurse ajo e Klintonit me Republikanet ka qene shume e tensionuar sidomos gjate periudhes kur Newt Gingrich ishte Speaker ne Dhomen e Perfaqesuesve (1995-1998). Ne anen tjeter, kur kemi nje mazhorance te njete ne Kongres-in me Presidentin nuk eshte garant I evitimit te konflikteve. (Kennedy).

 Nje analize e votimit te kongresit e konfirmon kete sepse 50% te votave te Kongresit jane bipartiak, gje qe tregon per nje fluiditet te identiteteve politike dhe te karakteristikave te jetes politike amerikane.

LIGJERATA VII Kandidatet, kampanjat zgjedhore dhe te zgjedhurit (nga seleksionimi tek zgjedhja)

 Zgjedhjet jane teknike seleksioni te perfaqesuesve nga qytetaret sipas mekanizmaqve te fiksuar nga Kushtetuta ose nga Qeveria ne pushtet. Si shume mekanizma tjere institucional dhe politik, zgjedhjet jane menyre moderne per shkak se kane zavendesuar tjera menyra seleksionimi te vjetra si zgjedhja me short, kooptimi, trashigimia etj. Zgjedhjet keshtu jane gjeneralizuar ne te gjitha sistemet politie demokratike. Megjithate, kuptimi demokratik I ketij veprimi kvazi univerzal ndryshon nga nje vend ne tjetrin. Edhe ne shtetet perendimore ku zgjedhjet jane me te lira dhe demokratike te mundshme kemi shume verejtje per mangesi dhe pamjaftueshmeri te sistemeve. Per kete arsye duhet te flasim edhe per forcen dhe mangesine e menyrave te ndryshme te seleksionimit te kandidateve, finansimit te kapmamjave zgjedhore dhe karakteristikave sociologjike te te zgjedhurve.

Menyra e zgjedhjes se kandidateve Si behemi kandidat? Pergjigjja e pare do te ishte se duam te behemi se paku per te demistifikuar retoriken e politikaneve te ftuar nga miqte e tyre te kerkuar nga opinioni publik ose te thirrur nga vokacioni. Mirepo nuk eshte mjaft qe te duam te behemi kandidat. Duhet, cilido qofte sistemi qe te kalojme nje numer te caktuar barierash, te marrim mbrapa nje parkurs te duhur dhe te nenshtrohemi ritualeve te caktuara per ta kaluar keto bariera. Sipas shteteve, format e seleksionimit te kandidateve ndryshojne mirepo mund ti sisntetizojme rreth dy menyrave te kunderta: 1) seleksionimi mund te jete nacional ose lokal 2) pak a shume i mbyllur ose i hapur

 Seleksionimi nacional ose lokal Te rralla jane shtetet ku seleksionimi behet ne menyre te paster lokale ose nacionale. Shumica e shteteve perendimore kane evoluar kah sisteme ku nacionalja eshte imponuar nga lokalja (Gjermani, Itali, Britani), kurse SHBA gjinden ne anen tjeter. SHBA eshte shembull i shtetit ku predominon seleksionimi lokal i kandidateve per shkak se nuk egziston organizate politike nacionale dhe secila parti eshte e perbere nga nje koalicion organizatash shteterore dhe lokale. Arsyeja e ketij principi te lokalizimit te politikes qendron te fakti se zgjedhjet per kongres organizohen sipas rregullave te cdo shteti. Per kete arsye, ne 50 shtete fiksohen rregullat nga Demokratet dhe Republikanet te cilet ose organizojne primare ose Caucus. Per kete arsye, nderkyrja e organizatave nacionalke te dy partive kryesore ne kete proces loka eshte shume e vogel dhe e konsiderueme si dicka kontraproduktive. Si perfundim, faktori i vetem centralizues eshte zgjedhja e presidentit.

 Caucus Ato shtetet te cilat organizojne Caucus si Iowa per shembull: delegatet bashkohen dhe krijojne ato qe quhen grupet e preferences perreth nje kandidati dhe per 30 minuta negocojne ndermjet vehtes me qellim qe ti bindin te pavendosurit gje qe nuk eshte metafore sepse grupet edhe ndahen ne salla te ndryshme. Pas numrimit te pare, eliminohen kandidatet te cilet nuk kane arritut te marrin se paku 15% te perkrahesve. Hapet mbasandej nje negocim tjeter 30 minutash ku ata te cilet jane eliminuar i bashkangjiten njerit nga grupet qe ka mbijetutar. Ne fund te ketij roundi te dyte, behet je numerim tjeter per te percaktuar perfaqesuesit ne konvente ne menyre proporcionale. Ne vitin 2008, Obama ka marre perkrahjen e 37%, Edwards 29,7% dhe Hilary Clinton 29,4%). Ne vende tjera organizohen vota primare te cilat duhet ta konfirmojne kandidatin e zgjedhur. Primaret jane te ralla ne Evrope. Ne France per shembull, ne vitin 2007 jane organizuar primaret per percaktimin kandidatit per President. Per nje kohe te gjate, percaktimi i kandidateve per deputet ka qene ceshtje lokale. Partia Komuniste ka qene perjashtim i ketij sistemi sepse nuk u ka mundesuar kryetareve te komunave qe te paraqiten ne zgedhje legjislative. Me kohe, modernizimi i partive ka rezultuar me percaktimin e centralizuar te kandidateve dhe vetekandidimet lokale jane te rralla.

 Keshtu, deputete kundershtar ose teper te pavaruru i jane nenshtruar disciplines partiake dhe shume shpesh i kundershtohen parashutimit te kandidateve nga qendra. Per kete arsye, ky sistem i centrralizimit te percaktimit te centralizuar te kandidateve i pozicionon ne pozita te favorshme kandidatet e centralizuar ne raport me ata lokalet. Te shpeshta jane rastet ku kemi kundershtime nga kandidatet lokal te cilet paraqitetn si kandidat te pavarur. Decentrlizimi i pushtetit e favorizon kete sistem. Megjithate disidencat mbeten te ralla per zgjedhje legjislative. Megjithast, ky nacionalizim i percaktimit te kandidateve nuk ka bere qe te zhduken faktoret lokal te jetes politike nacionale. Zakonisht, partite politike ratifikojne kandidatet e preferuar ne nivel lokal dhe nderhyjne vetem ne rast disidence ose apetiti politik te challengereve qe partite nderhyjne dhe imponojne vullnetin e tyre, zakonisht me sukses.

 Kemi edhe shtete ku kombinohet nacionalja dhe lokalja. Britania e Madhe, Gjermnia dhe Italia jane te tilla. Edhe pse elementi nacional predominon zakonisht per dy arsye: 1) Partite te cilat kane lidera te fuqishem nga te cilet mvaren (Berluskoni, Bosi , Fini); 2) Egzistimi i rregullave te cilat e konfirmojne influencen e ketyre te fundit. Per kete arsye, jeta politike eshte e strukturuar ne keto 3 shtete nga organizata te fuqishme nacionale te cilat kontrollojne fushen politike dhe e bejne kete nepermjet monopolizimit te se drejtes se kandidimit. Ato ndihmohen ne kete ose nepermjet: A) nga egzistimi I zonave zgjedhore te sigurta (bastionet) ku ckado te ndoshe, del fitues kandidati zyrtar I partise B) ose nepernjet vota proporcionale

 Perfaqesimi proporcional dhe votimi me lista mundeson te imponohet me lehte disciplina partiake nacionale, listat disidente sistematikisht ne keto raste deshtojne kurse kandidatet zyrtar te partise kur jane ne pozite te mire, jane gadi gjithmone te sigurt te fitojne.

Te gjitha partite italiane keshtu kane prezantuar njerez te famshem (letrar, kinematograf, biznismen ) per tu zgjedhur. Ne keto sisteme politike, kandididatet zgjedhen para se te votohet. Per kete arsye pjesa me e veshtire eshte qe te arritet te behet kandidat zyrtar i partise per vende qe jane te sigurta. Pra, kualifikimimi si kandidat eshte me i veshtire sesa zgjedhja.

 E njejta gje eshte ne gjermani, ku secili kandidat I cili arrite ti marre 200 nenshkrime ka te drejte te kandidohet ne arenen zgjedhore. Megjithate, vetem partite kane te drejte te paraqesin lista dhe kandidatet e pavarur kane mundesi te kandidohen vetem ne nivel te zgjedhjeve per perfaqesues te komunave ose landerave. Per kete arsye, zgjedhjet per Bundestag jane ceshtje profesionistesh, para se gjithash. Nga viti 1953, asnje kandidat I pavarur nuk ka arrite te zgjedhet per parlament federal edhe pse Gjykata kushtetuese e Gjermanise ka dhene nje vendim ku thote se partite politike nuk duhet ta monopolizojne financimin publik per zgjedhje dhe se kandidatet qe fitojne 0.5% te votave duhet te finansohen nga shteti.

 Megjithate, edhe pse partite politike nacionale e dominojne jeten politike dhe kane mundesi te imponojne kandidat ne nivel te te gjitha zonave, partite duhet te marrin para sysh politikantet qe jane popullor ne nivel lokal dhe te cilet e kontrollojne politiken lokale. Ne Gjermani, gjysma e kandidateve zyrtar te poartise jane kandidat gje jane te fuqishem ne nivele lokale. Ne Britani te madhe, edhe pse te dy partite kryesore I kompozojne listat zyrtare te kandidateve, komitetet lokale e mbajne te drejten te imponojne zgjedhjet e tyre ose se paku ti influencojne percaktimin e kandidateve. Labour ka pas per nje kohe te gjate nje liste A te propozuar nga partia dher nje liste B te propozuar nga sindikatat. Labour e praktikon qe te riparaqese kandidatet e zgjedhur perseri.

LIGJERATA VIII

Qeveria dhe qeverisja

 Qeveria dhe Qeverisja Fjala qeveri vjen nga latinishtja gubernare, qe do te thote te dirigjosh nje anije, fjale kjo qe vjen nga greqishtja kubernan.

Zakonisht fjala qeveri nenkupton nje organ (persona ose sherbime) qe kane pushtet ekzekutiv per te udhehequr shtetin. Ne shtetet moderne, eshte Kushtetuta ajo qe i percakton modalitetet e emrimit te anetareve te Qeverise.
Fjala qeveri nenkupton edhe regjimin politik te nje shteti : Qeveri republikane, monarkiste etj. Qeveria pra nenkupton institucionin qe ushtron pushtetin ekzekutiv brenda nje entiteti politik. Ne anglisht, fjala government nenkupton edhe qeverisjen e niveleve inferiore te shtetit si per shembull ate te Keshillave te Komunave ose keshillave te Regjioneve. Ne kete rast behet fjale per qeverisje lokale (local government body ) ose trup qeverises ( governing body ) qe ndryshe mund te quhet edhe Kolektivitet teritorial.

 Qeveria perbehet nga Kryeministri, Ministrat dhe Sekretaret e shtetit te emruar nga Presidenti i shtetit me propozim te Kryeministrit. Qeveria krijohet mbi baza kryesisht politike, mirepo duke pas para sysh edhe gjinine, moshen, origjinen gjeografike ose sociologjike- ose ne raste te vecantaedhe origjinen konfesionale ose etnike. Anetaret e Qeverise mbeten ne funksione te tyre deri ne moment kur ata japin doreheqje, shkarkohen ose kur i perfundon mandati Qeverise.

 Cilat jane hipotezat qe e percaktojne fundin e nje Qeverie? Dy nga ato jene te zakonshme kurse dy te tjera te jashtezakonshme: 1) Tradita kushtetuese. Eshte karakteristike e regjimeve presidenciale ose gjysempresidenciale. Pas zgjedhjeve per President, nese Presidenti zgjedhet nga nje Parti ose kolaicion partish te ndryshme nga partia ose koalicioni i partive qeverisese atehere Qeveria duhet te jape doreheqje. 2) shkarkimi i Qeverise Me kerkese te Presidentit te shtetit (ne raste te vecanta doreheqje me marreveshje ose ndamje me marreveshje; 3) Doreheqje me vullnet te Kryeministrit; 4) Me cenzure te Parlamentit (votim i mosbesimit); Qeveria eshte nje njefar mase nje ekip i dirigjuar nga Kryeministri edhe pse ky i fundit nuk ka mandat hierarkie. Nuk ka ne princip as hierarki ndermjet ministrave edhe pse vete fakti qe disa ministri jane me te fuqishme se tjerat, disa ministra jene gjithmone ne pozicion force ndaj te tjereve.

 Struktura qeverisese Ne shumicen e shtetev perendimore (pervec SHBA-ve), nuk ka rregulla kushtetuese ose organike strikte te cilat e fiksojne ne menyre afatgjate organizimin e nomenklatures qeverisese. Ne te kaluaren, ka pas Kushtetuta te cilat e kane percaktuar menyren e krijimit te qeverive. Numri i ministrave eshte dashurt te percaktohet nga legjislativi etj. Aktualisht, ne shumicen e shteteve, krijimi ose anulimi i nje ministrie behet ne marreveshje ndermjet anetareve te ekzekutivit. Ajo qe e percakton kushtetuta ne shumicen e shteteve eshte se emrimi i anetareve te Qeverise behet nga kryeministri ne bashkepunim me Presidentin.

 Organizimi i Qeverise Krijimi i ministrive Origjina e organizimit qeveritar duhen te kerkohen ne shekullin 18 ku inicialisht kane egzistuar nje numer i departamenteve si per shembull: kontrolli i financave, punet e jashtme, lufta, Marina detare, Ceshtjet specifike etj. Megjithate, momenti kur ministrite fuqizohen dhe fitojne ne peshe eshte me zhvillimin e shtetit te shprendarjes ne shekullin 20. Progresivisht, me rritjen e mases administrative, ministrite behen institucione gjigante qe perbehen nga tmijera te punesuar ( Ministria e Arsimit, E industrise, etj.). Grupimi i ministrive dhe modifikimet e tyre u pergjigjen ndryshimeve te shoqerise. Madje nje numer ministrishe krijohen me vete ndryshimin e shoqerise si per shembull: ministria e mjedisit, ministria per mbrojtjen e te drejtave te femres etj.

 Perberja e ministrive Ministrite sot ne shumicen e shteteve jane te perbere nga shume departamente. Departamenetet jane rezultat i nevojes politike per te ndertuar koalicione fragjile. Sot kemi nje numer ministrash: Ministrat e shtetit, Ministrat pa portofol, Ministrat e deleguar, Sekretaret e shtetit ose nen-sekretaret e shtetit. Numri i ministrive ndryshon nga nje shtet ne tjetrin dhe nga nje periudhe ne tjetren. Aty ku kemi pak ministra te shtetit kemi shume me shume sekretar te shteti dhe vice versa. Krijimi i ministrive te reja rezulton shume shpesh edhe me paqartesi persa u perket lemive te kompetencave te ministrive, gje qe shume shpesh behet burim tensionesh ndermjet ekipit te qeverise. Kety eshte arbitrimi i Kryeministrit qe vendos i fundit. Megjithate, cdo qeveri ka ato qe quhen ministrite regaliane te cilat shume rradhe ndryshojne sepse konsiderohen si te rendesishme per funksionimin e shtetit: drejtesia, financat, punet e jashtme, te brendshme, mbrojtja, arsimi.

 Nomenklatura e qeverise Edhe pse ne princip, te gjithe anetaret autonom te qeverise jane administrativisht te barabarte, egziston ndermjet tyre nje hierarki politike qe zakonisht verehet nepermjet asaj qe quhet urdheri protokolar I cili ne fakt eshte emrimi i ministrave. Keshtu, zakonisht, i pari minister qe emrohet ka per detyre te siguroje interimin e Kryeministrit. Gjithashtu, sipas kesaj behen edhe shprendarja e vendeve ne ceremoni zyrtare dhe ne ulese te Keshillit te Ministrave. Presidenti i shtetit dhe Kryeministri qendrojne perballe njeri tjetrit ne mes te tavolines. Ministrat vendosen sipas hierarkise se emrimit: i pari i emruar rrin ne anene e djathte te Kryetarit, i dyti ne anen e djathte te kryeministrit, i treti ne anen e majte te kryetarit, katerti ne anen e majte te Kryeministrit etj.

 Ministrat e Shtetit Pas Kryeministrit, vine ne princip Ministrat e shtetit, titull ky qe mund tu jepet nje ose me shume anetareve te Qeverise te cilet kryeministri don ti dalloje nga te tjeret. Zakonisht potencohen disa arsye: a) Ose per shkak te lidhjes se privilegjuar qe e kane me Kryeministrin (ose Presidentin); B) Ose per te treguar per rendesine politike te personit te emruar; C) Ose per te treguar per rendesine e funksionit te ushtruar; D) ose per te garantuar ekuilibrin politik te mazhorances (partise ne pushtet); Ne princip, keta ministra kane pagese me te mire se koleget e tyre edhe pse pergjegjesite i kane te njejta me ministrat tjere, sipas Kushtetutes.

 Ministrat Ministrat jane ata te cilet e perbejne berthamen e Qeverise. Zakonisht, eshte Ministri i Drejtesise i cili eshte i pari i Ministrave edhe pse nuk eshte gjithmone ashtu. Fjala minister vjen nga latinishtja minister qe nenkupton sherbetor. Ministri eshte sinonim i ndertimit te shtetit. Historikisht, ministrat kane qene zbatues te urdherave te princit . Ministrite e para moderne jane paraqitur dikun ne shk. 17, 18. Keto ministrite e para kane qene ato qe quhen regaliane te cilat kane per qellim te sigurojne misionet kryesore te shtetit sic jane siguria, Politika e Jashtme, ose udheheqja e ceshtjeve tme interes te pergjithshem te kombit. Ne keto departamentet e para duhet te permendim Financat, Sigurine e brendshme, Punet e Jashtme, Mbrojtjen dhe Drejtesine. Me ndamjen e pushtetit, ministrat jane shnderruar ne agjent te pushtetit ekzekutiv pergjegjes para pushtetit legjislativ edhe pse nganjehere ky kontroll kalon nepermjet shefit te ekzekutivit si ne SHBA per shembull.

 Ministrat e Deleguar Kryeministrit, Ministrave te shtetit ose ministrave mund tu bashkangjiten nje ose me shume ministra te deleguar te cilet marrin pjese ne Keshillin e Ministrave. Ketyre ministrave u percaktohet me dekret se cilat jane kompetencat e tyre ministeriale; - ne menyre permanente, nje pjese e atributeve ministeriale te ministrise ku jane te deleguar. - per kete arsye, ministri i deleguar eshte minister i vertete i cili ka autonomine e vet administrative edhe pse teoretikisht (dhe per arsye politike) eshte i mvarura nga ministria qe i takon. Ministrat e deleguar shpesh kane pergjegjesi te perkohshme te cilat ja u percakton ministri nga i cili mvaren. Ne kete rast, subordinimi i tij eshte me i madh sepse perdoron serviset e ministrise te cilat nuk jane nen kontrollin e tij. Ne kete rast ai trajton dosjet te cilat ja jep ministri pergjegjes.

 Sekretaret e Shtetit Zakonisht emrohen pas emrimit te ministrave dhe ne pergjithesi kane me pak autonomi. Ne disa shtete egzistojne sekretar shteti autonom te cilet gezojne autonomi per sektorin e pergjegjesive te tyre. Sekretaret e shtetit te deleguar ushtrojne kompetencat e tyre pran kryeministrise, ministrive te shtetit ose ministrave sipas kompetencave qe ja u delegon ministri pergjegjes. Nuk merr pjese ne Keshill te Ministrave dhe nuk ka administrate jashte asaj te ministrise nga e cila mvaret.

LIGJERATA Administrimi i shtetit

 Organizimi i Administrats Administrimi i shtetit e ka nj funksion t dyfisht : A) T kontrolloj elementet e decentralizuara t Shtetit si institucion dhe, B) T menaxhoj kompetencat e shtetit si institucion autonom; Pr kt arsye, administrata e shtetit bazohet n nj princip hierarkie pr t kontrolluar kto t dyjat si dhe raportin ndrmjet tyre.

 Organizimi qendror i administrats s shtetit Organizimin qendror t do shteti e prcakton Kushtetuta sepse organizimi i institucioneve dhe raporti ndrmjet tyre ka nj impakt direkt n vet funksionimin e shtetit; N sisteme presidenciale, ka nj shef politik i cili sht Presidenti i shtetit dhe nj shef administrativ i cili sht Kryeministri. N sisteme parlamentare, Kryeministri sht edhe shef politik edhe shef administrativ; Kemi edhe sisteme t prziera ku Presidenti dhe Kryeministri i ndajn pergjegjsit administrative (Franc).

 Shrbimet e Presidencs: N shtetet perendimore, stafi i Presidencs ka nj numr mjaft t madh t funksionareve (n SHBA ka rreth 1800 personash, n Franc, ky numr sht dikun rreth 500 personash). Zakonisht sht Presidenti i do shteti i cili i emron bashkpuntort e tij dhe sht ai q ka mundesi ti shkarkoj ata. Nga institucionet me t rndsihme t Presidencave duhet te permendim fillimisht Kabinetin e Presidentit t shtetit i cili prbehet nga rreth 10 persona. Shumica e Presidencave kan nj Drejtori t kabinetit t prbr nga nj Shef kabineti dhe nga sekretari i veante i Kryetarit t shtetit.

 Kabineti (Kabine) nga latinishtja capanna qe nenkupton nje pjese te vogel te terhequr e rezervuar per pune (kabinet medikal, kabinet i arqitektures) . Kabineti si institucion politik e ka origjinen n SHBA sepse sht krijuar gjat Presidencs s par amerikane ( G. Washington-it) pr t bashkuar antart m t rndsihm t ekzekutivit. Fillimisht ka qen i prbre nga 4 antar q kan pasur pr detyre t kshillojn Presidentin. Me koh, roli i tyre ka ndryshuar dhe Kabineti sht shndrruar n Qeveri. Pr ket arsye, sot Kabineti figuron edhe n Kushtetute e cila e obligon Presidentin qe mbasi q t emroj Kabinetin, ta prezantoj at para Senatit pr votim (advice and consent). Kjo shte procedur nprmjet s cils Senati aprovon dhe konfirmon kt emrim (ose e refuzon) me mazhoranc t thjesht. Nse emrimi aprovohet, anetari i ri i kabinetit e bn betimin dhe merr titullin e Sekretarit t Shtetit. Ne SHBA, shefi i Kabinetit t shtpis s Bardh (White House Chief of Staff) sht antari m i lart i Zyrs Ekzekutive t Presidentit t SHBA-ve. Ai q quhet Chief of Staff konsiderohet si nj ndr personazhet m t fuqishme t administrats presidenciale. Nganjher edhe thuhet se sht i dyti person m i fuqishmi n Washington, edhe pse pushteti i ketij personazhi ndryshon nga nj Presidenc n tjetrn. Aktualisht, Chief of Staff i Shtpis se Bardh sht Jake Lew.

 Kur kabineti nuk nenkupton Qeverine, ai ka per detyre te organizoje jeten e perditshme dhe mardheniet publike te presidentit, funksionimin e pallatit presidencial, inaugurimet, konferencat e shtypit, udhetimet, etj. Megjithate, format dhe funksionimet e kabineteve presidenciale ndryshojne nga nje vend ne tjetrin: ne France per shembull, eshte Sekretari i pergjithshem i presidences qe i udheheqe anetaret e kabinetit. Anetaret e kabinetit ndahen ne dy kategori: bashkepunetoret e afert dhe te tjeret. Bashkepunetoret e afert (direkt) te Presidentit kane fituar ne peshe ketyre decenive te fundit dhe pushtetit i tyre matet me peshen qe e ka Presidenca ne nje sistem politik. Ata jane shume te fuqishem ne sisteme presidenciale. Keta bashkepunetor e bejne lidhjen me ministri ne menyre direkte duke i tejkaluar shume shpesh ministrat, sidomos ne samite ndrekombetare etj. Kete funksion e kryejne shume shpesh zedhensat e Presidences ose zavendesat e tyre, nje keshilletare per komunikacion, nje keshilltar teknik per shtyp si dhe nje keshilltar per internet.

 Edhe ne SHBA kemi nje institucion i cili e kryen punen e kabinetit. Ajo eshte Zyra Ekzekutive e Presidentit (Executive Office of the President) qe ndryshe quhet edhe brain trust . Kjo zyre eshte krijuar qe ne kohen e F.D. Roosevelt-it ne vitin 1939. Fillimisht ka pasur nje numer te vogel funksionaresh te larte mirepo me rritjen e rolit te Presidences, numri i personave te saj eshte rritur ne menyre te konsiderueshme (rreth 1800 personash);

 Keta njerez punojne ne dy krahet (majte dhe djathte) e Shtepise se Bardhe. Zyra ekzekutive eshte e perbere nga njerez qe e keshillojne drejtperdrejte Presidentin, keshilltare politik dhe juridik. Madje disa nga ata jane edhe anetar te Kabinetit. Anetar i kesaj zyre eshte edhe Zedhenesi i Shtepise se Bardhe (White House Press Secretary) i cili e udheheqe Zyren e komunikimit te Presidences. Keshilltaret kruesor te zyres ekzekutive ndahen ne tri nivele : 1) Senior staff qe kane titullin, Asistent te Presidentit ; 2) Zavendes asistentet e Presidnetit (Deputy Assistant to the President) 3) Asistentat special te Presidentit (Special Assistant to the President);

 Ne sisteme presidencial (jashte SHBA-ve) kemi nje personazh mjaft te rendesihem qe quhet Sekretari i pergjithshem i presidences i cili eshte element qendror i organizimit te punes se Presidences. Eshte person qe gjindet ndermjet politikes dhe administratives. Sekretari i pergjithshem ka per detyre te krijoje nje ekip e cila orienton veprimin e percaktuar nga Qeveria. Sekretari i zgjedhe bashkepunetoret e vet. Zakonisht i zgjedhe ekspert te lemive te ndryshme, te diplomuar nga shkolat e elites. Eshte pikerisht, sekretariati i cili e ben lidhjen ndermjet Kryetarit dhe Ministrive dhe keshilltaret e tij e bejne komunikimin. Per secilen ministri ka nje keshilltar. Keta e bejne gjithashtu lidhjen me shefat e administrates qendrore te shtetit. Sekretari i Pergjithshem i Kryetarit te Shtetit se bashku me Sekretarin e Pergjithshem te Kryeministrise organizojne Keshillin e Ministrave, rendin e dites etj. Pozita e Sekretarit te pergjithshem eshte shume e kerkuar sepse eshte zakonisht pozite qe u mundeson atyre qe e ushtrojne kete funksion te behen ministra ose edhe kryeministra.

 Shtabi specifik i pergjithshem i Presidentit te Republikes Ne shumicen e shteteve te botes ku ka sistem presidencial, kryetari i shtetit eshte edhe shef i ushtrise ( Komandant suprem i forcave te armatosura), per te vendosur per misionet ushtarake (jo nukleare) si per shembull Lufta e Golf-it ne vitin 1991 ose Lufta kunder terorizmit etj. Ne rast te deshtimit te disuazionit, atehere ka kompetaenca edhe per te angazhuar arme nukleare. Shtabi i Pergjithshem i Prezidences i mundeson kryetarit te shtetit te kryeje detyren e tij kushtetuese si kryetar i forcave te armatosura. Ky shtab i pergjithshem vendoset nen pergjegjesine e nje gjenerali ushtarak. Edhe kjo pozite eshte e kerkuar per ushtaraket per shkak se shume shpesh, shefat e shtabit te pergjithshem te presidences, behen shefa te shatbit te pergjithshem te ushtrise.

 Keshillat Keshillat jane ato qe bashkohen ne Presidence/kryeministri dhe jane te rendesishme per marrjen e shume vendimeve administrative. Ato mund te jene te percaktuara me Kushtetute si per shembull: A) Keshilli i Ministrave ose B) Keshilli i Larte i Magjistratures; Ose keshilla te institucionalizuar si per shembull: A) Keshilli per Mbrojtje ose B) Keshilli per Siguri te Brendshme, Keta keshilla thirren nga Presidenca e Republikes, nga Sekretari i pergjithshem i Presidences i cili e informon Sekretarin e pergjithem te Qeverise. Keshillat bashkojne Kryetarin e shtetit, Kryeministrin, Ministrat kompetent dhe Funksionaret e larte administrativ kompetent.

 Keshilli per siguri nacionale (National Security Council ose NSC) eshte organizate administrative qe mvaret ne menyre direkte nga Presidenti i SHBA-ve dhe ka nje rol keshillues, kordinues dhe shume shpesh impulsioni persa u perket ceshtjeve te politikes se jashtme, sigurise kombetare dhe ne pergjithese mbi te gjitha ceshtjet strategjike. Per kete arsye eshte aktor shume i rendesishem (predominant) i politikes se Jashtne te SHBA-ve. I udhehequr nga Presidenti, ky keshill bashkon nenkryetarin e SHBA-se, Sekretarin e Shteti pet pune te jashtme, Sekretarin per mbrojtje dhe Sekretarin per siguri te Brendshme. Presidenti ka mundesi te integroje ne kete keshill edhe anetar tjere qe mendon se munden te jene te rendesishem.

 Kryeministri si autoritet administrativ Persa i perket pushtetit ekzekutiv, ligji parasheh Kryeministrin si shef te administrates dhe per kete arsye i takon e drejta e emrimit ne poste civile dhe ushtarake ne te gjitha situatat ku emrimet nuk jane kompetence e Presidentit. Per te ushtruar keto kompetenca, Kryeministri ka sherbimet e veta. Zakonisht, keto sherbime gjinden ne Kryeministri. Kompetencat administrative qe rrjedhin nga e drejta e pergjithshme: Ketu duhet te dallojme: A) pushtetin rregullues (Pushteti qe u jepet disa autoriteteve per te diktuar vendime ekzekutive- rregulat), B) pushtetin e emrimit (pushteti i emrimit mbulon te drejten e emrimit ne poste publike dhe lirine per te zgjedhur njerezit te cilet ushtrojne funksione kyce mbrenda shtetit); C) pushtetin e bashkenenshkrimit te akteve administrative te Presidentit te republikes.

 Pushteti rregullues Meqenese Kryeministri ka pergjegjesi per zbatimin e ligjit, ai eshte autoriteti rregullues kryesor i shtetit. Nenshkruan aktet administrative, dekretet etj. Pushteti i emrimit Sipas Kushtetutave te shumices se shteteve demokratike, Kryeministri eshte ai qe ka kompetenca administrative te se drejtes ordinare persa u perket emrimeve civile dhe ushtarake ( pervec kompetencave qe me ligje i takojne Presidentit te Shtetit); Gjermania dhe Franca kane dikun rreth 2 milion funksionar te shtetit qe do te thote se pergjegjesia e emrimeve eshte shume e madhe. Per tu lehtesuar atyre punen, Kushtetutat zakonisht parashohin qe nje numer i caktuar i emrimeve tu delegohen ministrave; Sidomos ne lemine e emrimit, aty pushteti i Kryeministrit delegon shume.

 Bashkenenshkrimi i akteve administrative Nenkupton se sipas Kushtetutes, aktet ose emrimet duhet te nenshkruhen edhe nga Kryeministri, edhe nga Presidenti. Zakonisht, aty ku kerkohet nenshkrimi i dyfishte i Kryetarit dhe Kryeministrit nuk jane akte administrative por jane me shume akte te Qeverise (do te thote politike). Ky nenshkrim i dyfishte eshte me shume ceshtje e formave sepse ka me shume per qellim te shkarkoje nga pergjegjesia Kryetarin e Shtetit. Kjo ne njefar mase, e ben Kryeministrin e nje shteti pergjegjes para Parlamentit per akte administrative.

 Sherbimet e Kryeministrise Edhe Kryeministria ka sherbimet e veta qe shume shpesh jane te ngjashme me ato te Presidences edhe pse pergjegjesite administrative te Kryeministrise jane shume me te medha sesa te Presidences. Disa sherbime duhen cekur ketu: A) Kabineti i Kryeministrit: eshte i perbere nga njerez te cilet i zgjedhe Kryeministri, njerez te tij te afert dhe te besueshem, dhe njerez kompetent qe kane sherbyer ne administrate te larte te shtetit. Shumica e ketyre funksionareve te larte vine nga shkollat e elites (Britani: Oxbridge, France ENA etj.) Te gjithe keta paguhen nga buxheti i Kryeministrise. Kabineti i Kryeministrise ka per funksion te asistoje Kryeministrin ne pergatitjen dhe zbatimin e politikes qeveritare.

Kabineti eshte ne kontakt permanent me Presidencen, Ministrite, Parlamentin, Deputetet e mazhorances si dhe me aktor tjere te rendesishem ekonomik, shoqeror, kulturor, sindikatat, shoqatat, grupet e presionit, gazetaret, etj. Modernizimi i shteteve demokratike e ka rritur shume numrin e antareve te Kabinetit te kryeministrit. Kabineti i kryeministrit eshte shume hierarkik dhe udheheqet zakonisht nga nje drejtor i kabinetit i cili asistohet nga nje keshilltar pran kryeministrit, dy zavendesdrejtorave te cilet e koordinojne punen e keshilltareve te kabinetit. Keshilltaret mbulojne te gjitha sektoret civile te kryeministrise. Keta keshilltar ndimohen nga nje numer i madh i keshilltareve teknik te cilet jane te angazhuar ne misione.