BOM

ffiLEN
NfuflorosVrettahs
w
@N

FA
s610
.87
isb
5" 983
iilil|uillil[illluu|uilriili
BORANIA
GTLTN
NikifbrosVrettakos

?
€ro$
 QAGDA$ KLASIKLER Dizisi
BORAI\IA
GTLtrN
I{ikiforosVettakos
ROMAN

Yunanca ashndan
qeviren:
PANAYOT ABACI

Bu kitap, tgBB yrlmda Istanbul'da OZAL Basrmevi,Dde CAN YAYINLARI LTD. STi.
dizilmig ve basrlmrgtrr. (Tel: 5206058) Ankara Caddesi 40. kat z, Ca$alo$lu, Istanbul
Telefon: 528 61 13

, $"l"dt) ,
s\r.lrlfdl
 Ozgun lttlt
To Agrirni ko i Ktttr'litrl;t

Yazann birkac siizLi

Bu kitabm ilk baskls?, 1945'te Uapr.L&. Kitap, 1942-

1943 Alman tggali srastnd,a tutulan notlara dngantlarak
gazildt. Kitapta anlatilan tilrn olal1lar gergektir, ga-
$anm6tr. ittc ttrgimi.tlle Eaptt, btr giikiig dbnemufi gan-
sfian kimr. notlarut kd,gda ddktilmesinden ilerige gide-
medi. Bu tzotl.arut bir giirz geniden ele alnt,tp i$Ienmesi
EerekiEordu.
Ya^Sanmtg olaglada duEgulanmalar, zamanl,o' igi-
rnizde, dodru bir bigr.mde bdliimlentr ue scrnat igfu ga-
rarh, eloerigli duruma gelir. Metnin ieerdidi anilartn
etki,sinden bugiineciek kurtulnma&inndan, ortu geniden
ele almak zorunds, kaldtm. $unu da beli'rtmek 'isterim
kt, Alman t"Sgali srastndnki bir gandan korku, bir tr1an-
l/\ dan aiditlik ortarnutda geglrmtg olduium ruhsal buna'
Inn sanata ddnilEemezdi.
Ve Euna suptacltm: Oladaniistii biiEiik ue det'inden
etki,IeEici cogkular, sanatscl Earahcth,it olumsuz'yiln'
de etkilemektedir. 0 korkung sctoagln bitiminden yirmi
Utl gegti. Bw ara.da" Astam De sa.ndt iizerine dii7iiniilme-
si, gereken konu ue sorazlar kugkusuz biilliik dlQiide eo'
galdt.

[}1115?S NiKiFOROS VRETTAKOS

{r96s }

Vrettakos'-
Bu kitabrn Ttirkiye'de yayrn haklarr' Nikiforos(1983)
tan Can Yaylnlan'nca satrn atmmrgtr'
sinilrci ndiliu
Uzun bir mutsuzluk dijnemi sezinler gibiyim. En soylu
Avrupa ulusiannrn, yiizyrllar boyu giizyaqr diikecekleri
bir tarihle agryorum bu parantezi.
1941
Yazilarrmla, bugiin, kendimi iine siirmekten utang
duyuyorum. Ne ki bu elyazrlannrn ayrl bir tinemi yok-
tur; agrklayacaklanm drgrnda. Bu davranrgrm -tiim
yazdrklarrm- a{layarak yastrirnr rslatan bir gocuSun
dawanrgmdan farksrz. Samyorum, tiim insanlarln ve
iizellikle diinya adaletine yiirekten inanan gocuklarla
ozanlann hakkrdrr bu.
Atina, Komninon sokair, 27 Araltk.
Ortahk daha aydrnlanmadr. Kalkryor, elimle ka-
ranh$r yokluyorum.
<<Yurdumun mutsuz da$larr!>
Geriye diintip yatafrmrn kenarrna oturuyorum. Yii-
ztlmii avuglarlmln igine ahyor, her yiinti agft bir giik-
yiiziinde, eringle soluk alan bu gtizel ve gtirkemli da[-
lan dtigltiyorum. Ve sonra, onlara rgrk veren gtinegi,
onlarr tepeden trnafa yrkayrp tasasrzhk ve yalmzhk-
larr iginde prnl prrl eden ya$muru dtisiini.iyorum. An-
cak, gok klsa stirtiyor bu diigler. Zaman darh$r, ger-
qekler, onlan da uzaklaqtrrryor. Siliniyor daElarrn gii-
riiniimii. Gergek, kara bir gergi gibi giriyor aramrza.
Yeniden kalkryor, rsrEr yakryorum. Gtikyiizii bu-
lutlarla kaph, karanhk erken bastr bu akgam. Duvar-
da asih tiniformama bakryorum rsrarla; bir de$igiklik
olmamasrna kargrn. iki adrm atryorum. Odanrn orta-
srnda, ayakta duruyorum. Bagrmr e$iyor, yere bali:ryo-
rum. Bir geyler sezmek, bir $eyler duymak gabasrn-
dayrm. Yurdumun kilisesinden sesler geliyor kulaStma.
Ve bir kuzu gibi knEtm'a gtitiirdiiler seni'...

Arnavutluk cephesinden getirdiSim biitiin notlanmr

yaktrm bu sabah. Bilinmesinde yarar var; ben de, ken-
dimi savaqrn iginde buldum, bunu yadrrglyorum oysa;
savagtan iirktii$timden deSil, gocuklu[umdan beri on-
dan iSrendi$imden ve igimde, kalbime gewilmig kor-
kung bir silah duydufumdan: Sorumluluk. Bugi.in, not-
larrmr yakmamrn rredeni, son savaqtan iince buna ben-
zer konulan igeren yaprtlarr okumam, Romain Rolland,
Barbusse, Dorzales, Remarque gibi yazarlarrn kimi
olaSaniisti.i sayfalarrnl. Bunun drgrnda, akhn silahla-
rrm daha da giiglendirmek gereSi i.izerinde iinemle dur-
maya baqladrm; bir olanak bulunmasr, nasrl olur bi-
lemem, bu silahlarrn daha verimli, daha etkili duruma
getirilmesi, gergeK, iizentisiz, giir bir sesin, kiginin tize-
rine do$ru gelip igine saplanmasr gibi iirnegin.
Algrlamak istediSim nedir, neyin derinligine ermek-
tir amacrm, bilemiyorum. Gegen gi.in bir arkadagrm:
<<,Sen oynatmtsstn,> dedi. <<Bak,>> dedim, <<uzun si.ire iin-
ce, kendi kendime siiylediklerimi agrklarsam, anlar-.
srn: Savaglarm stirdiiSi.i bir diinyada do$dum. Nasrl
baga grkanm?>> Kiitiiliik riizgAnmn, yiizyrllar boyunca,
esmeye ba;lar baqlamaz ahp giitiirdtipti incilleri, kitap-
lan, tiSretmenler:i, iirgiitleri algrlama qabasr, oynat-
mak olmasa gerek... Anlamakta gtigltik gekti$im bir
gey de, kanmrn, ccakta yarr yannuq buldu$u birkag
notumu saklamasr. Bu ktigiiciik amyl ya gocuklar iqin

l0 11
ya da kendisi igin saklamrg olabilir. <<Biiemem,> dedim
ona, <<tiim yazdrklanm, okuduklartm, iinem tagrmak-
tan gok uzak geyler. Belki de sagma hepsi.> Ve giil-
dtim. Yadrganacak, acr bir gtiliis.
<KiSinin ieine dek i$leyen o giir sesin, gaSrmudaki
iilqtisi.iz kiitiili.iklere karqr ytikselmesi olasr mr, Anna?'.
Seslerin yiikselmesi olasr mr bugiin? Olasr mr?.. Qo-
cuksun deme bana Anna. Hayrr, Anna, sesler bugiin
yiikselemez.>>
$u tig not var qimdi iiniimde. Nedenini bilemivorum,
yarl yanmrq tiimceleri okurken, karmaglk kimi duygu-
lar dofuyor iqime. Notlarda tarih yok. Onulmaz acr do-
lu yaztlar. Yaralanmr siirekli agrk tutmak, kendi ya-
krnmalanmla beslenmek, duygularrmr okguyor anlagr-
ian.
ilk yazryr okuyorum:
<<D.M.'nin torbasrm aldrm, igindeka(n)sryla ilgili
bir =seyler
vardr. Karda siiriinerekten, d0gman (ate)Si
altrnda yok olmasrnr tinlemeye (gahsryorum). (Dedi)
ki bana...>>
Bu de$il, olay bundan sonraki sayfada:
<Otti iki kez biiztiiiip kasrldrktan sonra, kendiliSin-
den saS yanlna diindi.i kaldr. Boynu gerilmiq, baqrnr
arkaya dofru atmrqtr. Yanrna oturdum, bir direnme
iqtepisi doldu yiire$ime; ondan ayrrlmamak. Kendi ken-
dime konuguyor, nerede bulurum bu denli iyi bir dost,
diyordum. Beni hosgtjrii iie dinleyen, yantmda giiven-
le yatan, kimsesi olmayan (...) akrl almaz (...) bilin-
medik nedenlerle (yaratrlmr$) bir gezegende...>>
Ategin bozduSu birkag siizciik dpha heceliyor, son-
ra kendimden gegiyor, tiimiiyle karla kaph o giirkemli
da$larr di.igiiniiyorum. Bu karlann altrnda kalan tilii-
yii kamtlayan bir noktacrk... Giizlerimi yurnuyor, anl-
larrmr silinmez krknak istiyorum. Notlanmr ahyor,
parqa parga ediyorum ve sonra pencereyi aqrp, onlan
t2
rtizgArrn buyrufuna brakryorum. Riizgir kdfrt parga-
lannr karanirprn iginde da$rtryor. Savagr yeren kitap-
lar insanlarm biiytik sugunu vurguluyor; kiitiilti$ti, qa-
muru. Bilmek, duymak istiyorum...
<Neyin var?>>
<<Brgaktan iSreniyorum, brgalr seviyorum...>>
<Ne dedin?>>
<<Drgardan,'Yetigin! Kurtarrn!' sesleri geliyor.>>
Evet, neden savagrrlar? Savaqan tiim insanlar, ba-
ngtan yanadrr oysa. Do$aldrr ki, savagr da benimse-
mezler. Daha do$rusu, kimse, savaqa atrlarak kendi-
sini iginden grkrlmaz durumlara diisi.irmek istemez. Hiq
kimse savagl, yagamaya ye$ tutmaz. Ne ki... Gergekte,
kimlerdir savaganlar? Kugku yok, savaganlar ve iilen-
ler, bir buyruEu yerine getirmek zorunda kalanlardrr.
Oynadrklarr oyun, kendi oyunlarr de$il. Demek, biitiin
notlarrmr yakrgrm, doEru bir davramgtr. DeEiqik bir
qey yapmamda yarar olabilirdi. Bir kitap? Evet bir
kitap, ama ola$anrn drgrnda bir gey...
Diig mii giiriiyorsun, diyorum kendi kendime ve ba-
grmr geriye geviriyor aynaya bakryorum.
<<Rengin sararmls,>> diyor Anna ve yandaki odaya
gegiyor.
Kalktrm, kapryr kapattrm, a$lamakh. Elim tokma-
$rn iizerinde kaldr. Yiiriimeye baqladrm odanrn iginde,
iki adrm attrm, Anna kapryr agtr, bagrm uzattt.
<cAnna, hava nasrl?>>
<<Ilulutlu, qok bulutlu...>>
<cSaat kag?>>
<<Geceyarrsr.>>
<Geceyarrsr,>> diye yineliyorum.
<iyi geceler.>
<<iyi geceler.>>
Kapr yeniden kapamyor, ilerleyip pencerenin dnii-
ne geliyorum. Drqarrsr karanhk, sanki evimizi kara
13
bir yas duvanyla gevirmigler. Uzaktan kuru silah ses'
leri geliyor. Renkli di.isler gtiri.iyor gibiyim. insanlarrn
barig giinleri, evrenin iizgiirliiSii...
<iyi geceler.>>

Sabaha dek uyuyamadrm. Gece bir ara kalktrm, kasa-

badaki arkadagrm Dimitri M.'ye uzun bir mektup yaz-
drm:

<Yagamnnla ilgili. ileriye diiniik t;ilm girigimlerimi

kesmig bulunugorum. Haoaga balcryorum, hangi gdne
gidecefiimi kestiremigorum. Kryamet giiniiniin gelxp
Qataeafu duggusu uar igimde. Eoimtn iizerinde dolngtp
duragor. Koparacafrt korkung giiriiltiigii sezinler gibi.-
girn. iteri mi gitmek, geri mi diinmek dafiru olur, bi-
Lemi.gorum. Ktgamet, insannt tepesinde sanki.. lstk!
Beklenen 6tk, nerden gelecek dersin? D6artst gdz
gdzii gdremegecek kadar karanltk. Son zamantlarda
igicene stkmtglar Prometeu,s'un ba.jlnrznt. Yazt Uazar-
laen kuglar gcbi solugontm. Ve ktsa siirelerle, birilerini
beklercesine, biitiin gece, battaniEeme sarth, pencere-
den pencerege kogullorum. Arnatrutluk cephesznde, gaj-
mil,run alhnda, geceleri tepeden tepege hagaletl,er gibi,
kogugurken sarrh oldufiurn o eski gamuflu battanige'me.
Yajmurun alkndn arkada7lartmnz hagaletleriyle kar-
Sr,lagrdtm, Yanrnu aldtm o battantgegi, erasxro iizeri-
m,i 6rtiip, bu hakstzltfu unutm.atnak igin. O geoe ben
ancalc bir saat ndb'et tuttum. Okur gazar ol.dujumdan,
sojuktan donarnn dtEe, astefrmen geldi, beni, igeri al-
dr.. Yerim,e gelen nsker, giizgtllar boau bekleAecek. Don,
bir kiltg gibi kalbini delmi.s. Sab,ah, ailcaiistii Aatar
t4 15

bulmuSlar onu. Ne imemi oar sanki' bwrun... Yazmak
isted.t'dr.m bu dedil. Ned:ir bizi bekleu'm, biz ne belcli''
aoruz, bi,lemiltrorum, Dtmttri. Yagmmmda' bu d'enli. uAq.
ntk kalmadtnt,. Dimd.ik diktli'Uorum, ba'ymt kaldttgo'
rum. Vakit gi.tirmemetigim. Yeni' bagtan baslamak iste-
ji aar lgimde. Eursne bagka gdzle balcttfirn noktaga
d.onmek. t|Uu$mak istigorum. Ne ki lc"ary durrnak is'
tedi de aar igimde. Her giin, her saat, her an benli-
Daglanamryorum! Dagonam,ryorum! Ve trmntgorum ki
benimle birlikte eorendeki, tiim giizelLikler de utang
duguEor bu ngajzlamalardrnz... Kdr dajadan defri.l de,
bugiinedek insan dige bildigilz, lru tnsa,n giiriiniim,iind,e-
'la
aarah.klardan kagnaklatnn bu karanhklarda... $u
anda, giiniin ilk tgtjr camlartma auruqar, ama kiitii
bir diig gi)rdiidiim, penceregi a,Qa,r agTnaz d.t1arda ger-
gek bir giinle karpr,la$acadtm inancuta hapilm.am ola-
nalcstz. . .>>

dimr Uiti.riUorum. Bilmediiim, bektemedidinx, anla ger'

gekleSecedindew rle kugkw dugmaCtitm bu oladaniistii
otaElar kargtsmda kiigiiliigorum. Vurulmug gibtgim: Og'
sa geuremdekilere tnantcun tamdz. IEzlik dolu znsana,
giizellide, uaga.ma... Ve aimdt tiim i.nanglartm, riizgd"
rm, bo1tukta saaurdurtu afiag dallarmt andttgor. Bir
Eabanrl gibiaim. Sodukkanlfuitmt' gitirmemek igin tiim
giiciimii harctEoru'm. Btr gabanil gr'br. kaqmak gerine,
gzlgtn dantrantglart \nlemek oe gergeklefle giiz giize
gelmek ces;aretini. gdsterebi'lmek. Boale mi dersin? BdE'
te mi? Yoksa buna neden olan benim gilkiimliili)kle-
rim mt? Sen ne dersut? Bdul.e rni? Qeuremizdleki. tiim
olaglarm bu denh, 6neml.i olmadtfrr'm Eazabilsen bona,
her gegi,n basit, bana korku aeren hsr geqi'n d[i€ ol-
dttfiutzu sijllteAebilsen... Ama bdEle bir Segi Eazabilmen
olanalcstzmtg gi.bime gel,i'yor. Okudttklartmtz, duEduk-
Iartmzz, gordiikLerimiz, hep aEnt Seyler eiinkii. Qeure'
mtzd,ekiler, hep agnr. gegler, Dimitri! Bezden saman
dolu kuktatarrnx$ gibi gtttyor insanlart kthQlar, Attru'
pa katakombt dol,u, katakomblar martir2 dolu. Boiaz
lannn hagoanut kunt iqin degil dnadudum tiksi'rzti, ru'
hun barbarca. aEaklar altma altnmast,, hngdutlarm kut-
sal her yere yapttkl,art basktndt beni tedirgin eden.

1. Katahomb: Yeraltr gomtitltiBti.

2. Martir: Kurban, gehit.

16
fi

Giinden giine gevremdekiler iqin akrlalmaz bir g0rii-
niime giriyorum. Gerekli tinlemleri alarak ve silr srk
arkama bakarak, yiiriiye yi.iri.iye kentin dr$rna q*trm
trugiin, azrcrk olsun iizgiir hava solumak igin' Afaeh
bir yamactn etefinde durdum. Samrrm iizgtir hava bul-
rnanrn olanaAl yok. Sorun, insanlardan kurtulmak de-
Eil. Sorun, insanla birlikte, bu ktitti yazgrdan kurtui-
mak. Oysa, yazgrdan sdz ederken gofu zaman kendi-
rni driqiiniiyorum, acl qeken salt benmigim gibi. Bu
yazgrdan bir kurtulsam, diyorum.
T,iim hasaklar biiyle mi baqlarlar eylemlerine? Bi-
lemiyorum. Kargr yamaqtaki a$aqlarr izlerken barrqtan
yana olan her geyin benim gibi bilinqli olduEu kamsr-
na kapihp giihytizi.iyle biit{inlegiverecekmigim gibi geli-
yor igirnden. Evrende olageien bu tiksindirici seyleri
anlamalanm, duymalarmr sa$layacak acr tohumu on-
lar da iglerinde taqryor sanki. Ne ki evren tek. Hig kim-
se evrenin drgrnda kalamaz" Qevreme son olarak hti-
ziinle baktrm, sonra da arkamr dtindiim, hLrzh adrmlarla
uzaklastrm, evrenin tutsak kamprna diinmek fizere.
<iyi geceler...>>
1B
Bu gece giiziime uyku girmedi. Ola$andrgr, bitmez ti.i-
kenmez karanhk bir giirtiltii, srk srk pencereleri, kapr-
lan sarstr durdu. Bir kalp atrSr gibi... Bulutlarla geien
riizgAr de$ildi kugkusuz, pencereleri, kaprlan sarsan...
Anna bir seyler sezinledi. Kalktr. Yanrma geldi, kula$r-
ma eEildi:
<<Diisi.indtiklerin dofru... Ulkenir-r temelinde atan
gey, halkrn yiire$idir,>> decii.
Ortahk a$arrnca zorlu bir kasrrga, afaglan. dam-
larl tiim kenti sarsmaya ba;ladi. Anna pencereyi tti-
miiyle agtr, drgarrya sarktr, bana diindii.
<Prom,eteus diye adlandrrdrSrn,> dedi.
Ve sonra pencereyi hrzla kapadr.
<<Onlarla birlikte gidelim! Onlarla birlikte gidelim!>
Giizyaglarrnr tutmak igin gaba harcryor. Merdiven-
leri yuvarlanrcaslna inerken, omuzlarrmn iizerinde ugu-
suyor saglari. Ozgtirliik igin yiiriiyen tutsaklar. Koca-
man, kara bir bayrak riizgdrda ilerliyor. Kenar ma-
hallelerden inen ag insanlar yr$rnlar halinde kentin
merkezini karartryor. Giirkemli bir akarsu gibi... Sel
sel yollara taqan, kabaran, yiikselen. durgr"rnlaqan...
iri iri agrlmrg giizler, so$ui<ta rqrl rqrl parrldayan diq-
ler... Alan sanki buza kesmig. YoSun bir karanhk.
Giikyiizti kapkar;r. Ne ki alan hrncahrnq dolu. Uzun
boylu bir geng, kalabahktan ayrrhyor, bir taburenin
iizerine grkryor, gii$e bakryor, iisttimiizdeki kurguni bu-
19
lutlara qiiyle bir goz atryor, <tinemli degil,> der gibi
kollarrnr salhyor. Kalabahfrn cogkun giisterileri, bu-
luttan kimsenin korkmadr$r. anlamrnda. Genq adamrn
sesi, havayr yrrtair ategten krh.giar gibi:
<,Kardellerim, isa'nm Eetfiden diingaga geligint
miijd"eligorum si.zlere! Dqha ot1. r,ki Ua$ud.s,. Amo bilge'
ti,fii,gLe gaskma, geuiri.Eor zorbaLarx. Dihrya dzgiirliik
C ephe sinr,tt' NI ar an'tg o zlat Hii, cr e s t' nd.e s ekr eter . Bu hiic'
rede" i5gal altndaki tiim iilkelerin mmrangoz temsilci-
leri uar; 1zgiir 'garxn'xn isketetini haztrlagatt rnsrflii'
gozlnrm".. Yeni isa'ntn dedi$ine bakilrsa, kdtiirilm
insan ola.maz! Ancak kdtiiriirn earen olur..- Bu isa'nm
ciippe giUfurilxp b.snknlars" odan olarak Eerlegtirilen
6biir isa ite bir rlgisi uok. Ka.rdeslerim!.. Bu isa'nm da
ii.stii bay bizim gibi peri$a'n... O cla bizim gibi tutsalc!
Bizim. sibi. aS!..
<<SS. ler onun da barakasun basrnt$lar, ;imdi eosiz
barkstz ortaltkta dola7tgor. Giittdiizleri' hapishanede Ea'
ttgor, geceleri kimi, zarurn Dortu cephesinde, kimi za-
man Batr. cephesinde si.perler kaa.gor. Bize dfirettr'kleri'
bizim insqntmtz. istekleri, btzim isteklerimiz. Zegtin
dafitna grkm6, actlarrntnt dile getirt'Uor, <<ilk Htri'sti'
ganlar sizsiniz,>> digor oe $unlart eklzEor: <<Katakomb'-
Iarda kollarnntzt testereule kesebili.rler, hapistnnelerde
stnirlerr,mizi. kiitiiriim edebilirler. Gerek sogdaglar, ge'
rekse zorbalw, kardegleriniz bile si.zleri. tahgi hagoan'
Iann iiniine atabilirler. Frmlarda gakabitirl.er!.. Arna'
inanctmzzt gitirirsek, tepemizde parddagan 9u giineg
bizim. olamaz asla!..>>
Susuveriyor birden. Halk dehqet iginde, gagkm ba-
kryor agrhp kapanan azgrna. Ne ki sesi qrkmryor bir
daha. Son bir gabayla zarzor aqryor aflztnt, ama ga-
20
resiz, kapatryor. I(urgunlanmrg saS gakaSrndan krpkral
iki kan seli siiziili.iyor agaSrya. Ayakta durmak igin di-
reniyor, hild a$zrm agmaya gabahyor. Diiqecek gibi
oluyor. Son bir qabayla aSzr aralamyor. Tam di.igmek
iizereyken, halk birden atrhyor. Kendine do[ru uza-
nan ellerin iisttine iistiine yrkrhp kahy61.
<Giile giile kutsal iincii,>> diye mrrldamyor Anna,
giizyaglanm giBnejzerek.
Korkung rqrklar altrnda bir kryamettir kopuyor.
Ugiincti Reich'in ;,skerleri biitiin grkrg noktalarrnr tut-
muglar. Ne ki halk, korku engelini agmrq dzgiirce yii-
riiyor iistlerine. Makineli tiifeklerin takrtilan zavalh
bir kiipefin gecede ulumasrm andrrryor. Sanki insan
seli, kapkara dalgalar halinde sokaklara akryor. Geri
gekiliyor sanntnl uyandrnyor belki, oysa gekilmiyor'
ilerliyor! ilerliyor! Kutsal iiltiyii, biitiin iiltileri, vara-
lilan, kara bayra[r ve gtizelliSini kendi gtizelliEinin
iginde yitiren kutsal iinciini.in siizlerini de birlikte ta-
gryarak. Ozgtirltrk savaglarrnr geride buakrp binlerce
yrl iince yola qftmrg gibi trpkr. Bugi.inkii durak Sintag-
ma alanl.
ZL

Bugiiir evime beklenmedik bir anda Dimitri geldi. Eli-
mi srktr, yanaSrmdan iiPtii,
<<Her qey yolunda,>> dedi.
<<Drgarrsr bir ugurum gibi. Riizgir iiniine geleni sii-
riikliiyor, uquruma itiyor, yok ediyor.>>
<<Yok oluyoruz cliyorsun, oysa evren kahyor. Demek
ki yok olmamrz boguna de$il.>
Dimitri gtiliimsiiyor' Sona erecefi kuqkusuz sava-
grn bitiminden birkag yrl ilerisini yaqlyormus gibi giiniil
rahatligr iginde.
<<lflurtseverler kayna5ryor,>> diyor. <<Bi.ittin halklar
bayrak aqm6. tsai;... Yiiz yi.izeyiz, gimdi, konuguyoruz-
Ne mutlu bize. l\Iilyonlarca insan birbirini giiremiyor
artrk. Biz, $u ana dek, qansh sayllrnz.>>
<<Iligbir geyden kugkulanmak istemem ama, Dimitri,
bu karanhk nerden kaynaklamyor? Nedir iilei.isii bu ka-
ranhirn? Yeryiiztinde, yapaca$r kittiiltik nereye dek va-
rabitir? iste bu ytizden zaman zaman insamn kiittiriim
olduEu kugkustt diiriiyor ieime" Tiim beynimdekilerin
yarlm oldugu ku5kusu. Bir an geliyor, her geyi krrrp
gegiren bu giiqleri biittin diinyanrn iizerine gerilmiq
ategten bir iirtii grbi giirtiyorum. Ozgtiitiik. Adalet, Ba-
rrg? Yoktur bu ,lenii sulanan bagka a[ag. Nerede gi-
gekleri'l Nerede uriinleri?>>
<<Bu stiylediklerine gerqekten inamyor musun Bak,
ben seni €iitiirmelze geldim, senin de beni giitiirrnen ko-
quluyla.>>
22
<Elilemiyorum Dimitri'.. Nedir inandrklarrm, nedir
inanmadrklarrm, bilemiyorum. Salt acrmr dile getirme-
ye gahgryorum. Sana yazmamr$ mrydrm bunlan? $im-
ain n"tt ve iibiir adam, arkadagrn, bir zamanlar yakr-
mn olan. arkadagrn, iibiir adam, iiteki ben"' Aramrzdaki
iizdeSlik yok oldu gitti. Sevgi dolu' inanq dolu arkada-
grn... DeBigik kisi.liEi olan bir insandrm'>>
<<Yiizyrllar boyunca sava$rn gergek anlamrnr kav-
rayamadtk. Kiginin mutsuziuSu yapaydrr' Haksrzhk kur-
,,ordrr, ama korkaktrr da. IIak, iginde' ya$amln ruhunu
tagr, bir vurugmada yenik d0Smesi, savagt yitirdi$i
anlamrna gelmez. Bu biiyiik savagta da yengi, hig kuq-
kusuz" onun olacak ve bu yakrn gelecekte gergeklege-
cektir. Bu savagta yagamlarrm yitiren milyonlarca ki-
Ei, gelece$in temelini olugturmakta. Bu gok
pahahya
pathyor biliyorum, ancak kargrhpr da olafaniistii dere-
cede de[erli.>>
<<lBuna kargr grkmak istemem. Sinirlerime egemen
oluyorum, inanmak igin gaba giisteriyorum' Ama, bA
o"i rru" igimde. YiireSimden yaralanmrg gibiyim' biri
beni oyuna getirdi sanki.>
<<Milyonlarca insan Su anda iiltim kahm savasl ve-
riyor. Nisrl yitirirsin onlara olan inancrm? Kan seileri
iginde yiizen bu insanlardan kugkulanmak ne biiytik
giinah. Bunlar seni aldatmrg olamazlar. Senin gibi sa-
vaggrlardr onlar. $u anda tiimiimiiz, onlar da, biz de,
ne tiicearrz, ne giftgiyiz, ne de diiSiiniir... Bir gegit as-
keriz, bir gegit havari. Bu ulus...>>
<<Ategler iginde yanan bir diinyada benim dramrm
ne dnem tagr bilemem. Ama insanrmrn - ulusumun dra-
tmdrr. Nasrl severim onu bilirsin...>>
<<Kugkusuz seversin. Ama, kurtulu;a olan inanctnl
yitirdifini siiyiemekten de geri kalmryorsun, g0zya5r
dcikmekle yetiniyorsun. O1'sa onun verdiAi savag, tii-
23
miimiiztin savaqrdr. Gereksinmesi olmayan tek gey' Elimi srli:ryor. Tath giiliimsemesi birden bana da
giizyaglanmrzdrr. Yazrk ki biz ona higbir qey veremiyo- gegiyor. Kiigeden ayak sesleri geliyor kulaSrma, sonra
ruz; bunun drqrnda.>> odama dtiniiyor, kapryr kapatryorum.
<Ne yapabilirim, Dimitri? Nasrl yardrmcr olabili- YataSrmrn kenarrna oturuyorum, ellerim dizleri-
rim? Oltim korkutmuyor beni' Biliyorsun, ytizyrllardan min i.isti.inde keneElenmig. Yabamllar yaprcr olamaz, in-
beri siiregelen bu eylemi, sonsuz yengi de$il' sonsuz ceieyici, aragtrncr olamazlar. Boran bagladr mr, krya-
yenilgi giizlemekte.>> met koptu mu ma$aralarrna kogarlar, aSag kovuklart-
na gizlenirier diye di.igiiniiyorum. Ormandrr bende eksik
<<Korkunu anhyorum. Bana yazdrklarln apagrk' Ama
olan. Dimitri beni giitiirmeye geldi, ben de onu giiti.i-
qevrendeki insanlara, drneSin bana' giivenle bakman
recektim. Silah kullanmasrnl bilirim ve inim inim in-
gerek.>>
leyen halkrmr severim. Bu igkenceci diktatiirlerden iE-
<Eilirsin, Dimitri, severim seni. Ama, iizerine gim- reniyorum. Ama brrakhm, gitti. Nedir amacrm? Neyi
qek diigmtiq bir a$ag gibiyim $u an. O korkung rqrk pat-
simgeliyorum? Onu gidip bulmam gerek. Giizlerimi bir
lamasurrn etkisi altrndayrm hAli, giizlerim kiir. Bana mendille baSlayrp, Dimitri'nin istedifi yiine gideceBim.
biraz zaman tant, ola ki kendime gelirinn. Ama bugiiru <inamyor musun?>> diye soracak. <<Seni izliyorum,>> di-
inandramazstn beni, ben de kimseyi inandrramam. Bii- yecefim. <<Qafrmrzrn bu bunahmrnda, kurtulmam ya
ttin bunlarrn yiizythmtzda olu;tu$u gergefini yok say- da yok olmamrn ne iinemi var? Yiizyrhn bunahmr mr?
mak olasr rm? Bu canavarlartn, Goethe'nin yurdundan Bilemem, Dimitri, higbir konuda kesin bir sey siiyleye-
yola erktrklannr? Kim daha giiglii? Hitler mi Beetho-
mem!..>
ven mi? Bu dtiqiinceleri agrklamama kimse engel ola- Yatmadan, gocuklann odasrna bakryorum. Ustle-
rnaz. KiqiliSim iizerinde kugkuya diiSmek olanaksrz" ri s*r srlir iirti.ilii. Vargova geto'sundan birkag bin ki-
Ben, benim. Kendime iizgii bir savaq stirdtirtiyorum' lometre uzakta.
Descartes'in gijriiqiin0 tersine qevirirsem derim ki:
'Diigiiniiyorum, dyleyse sava$an kiqiyim.' Ama iyilifin
egemenliiiine inanmamak da oianaksrz. Bir kiir ki'sinin'
kendisini elinden tutup gtitilrene inanmasrna benzer bir
inang var bende. Budur yitirdi$im biiyiik mutluluk. Yiiz-
yilrmrz insanlarrn, sonsuza dek varolacak insamn iilqtisli
oldu$u gtirligiinti benimseyemiyorum. Ve daha da tasah
diiqi.inceler var hafamrn iginde. Nedir dilsiince, din,
qiir, miizik? Ve bu karanhk?>>
Bir an glzgdze sessizce bakrqryoruz. Dimitri, elin-
deki saate giiz atryor. Gecikti$ini siiylemeden, kaprya
do$ru yiiriiyor.
<<Gidiyor musun Dimitri?>

24 25
 Saat sabahrn irgiinti galdt. Neler oluyor dersiniz gu
anda evrende? Kag ev atese verilmi$? <Pis Alman, go-
cuSun kolunu dizinde krrdrn, 'aqlm' dedi diye. Hay-
van! Hayvan! Hayvanl>> Tek ayaSrm iizerinde durmak
istiyorum, ayak defigtiriyorum, iki ayaStmr deniyo-
rum, olmuyor, dengerni yitiriyorum. Ruhum g6vdeme,
giivdem ruhuma tutunuyor. Kaprm birdenbire agtlsa,
beni odanrn ortasrnda btiyle, krmrltrsrz, Rodin'in bir
yaprtr gibi bulacaklar.
<<Boran!>>
Bir grfhk koparlyordum az daha'-oysa hicbir ola-
gun[Jtiltirl yoktu. Gece olmuq, o kadar' Kalkrvorum'
kapatrvorum' Yiiziim
;;tt""dan, gidip pencereviayak sesleri duvar gi-
;*t;;
"ritt yunrrvo"l vona telagh
ilyil Klrtulmak igin koguqan insanlar"' Bafnqma-
camlar gr"o,irvo"' <8oran!> DoEal"' Kulak
ve-
ffi;; duyulan ayak
,iyor"*, yok bir ;ey. Biittin Avrupa'dan grcrrdamr-
,*i""i d"L"t, telagh, eringsiz' Ne ki camlar
gibi' inceier-
yor. Iqi$r yakryorum. Lamba sallamyor
mi?> rsrEr siindi.irti-
lurin"-uur.ivorum bir an. <<Deprem
;;; Giirmek istemil'orum !u. aenleyri' ilkvazadek""
daErlma-
b"liiir., an bir ri.izgAr esenedek'" Bulutlann
Yarah ytireEimin
,"i,= rr""""rn temizienmesine dek...
savasl veren
iyileqmesine dek... Ve insanlar"' Yaqam
inrunfu", airr yarah insanlar"' Onlar da benim yiire-
^gil. gatrgmalann
,.Yttt"gim,> derken, igimdeki kanh
ioptu-rrrt dilgiintiyorum' Kafamda yeni kurallar olu$-
gegersizliEi iiylesine bir
*ut iir"r". Varolan kurallarrn
tik-
f."riniin" kamtlandl ki." inangla kugku' sevgiyie ytiriiyo-
,irrti, yugu*la iiltim arasrnda giiliimseyerek gaba harcr-
tt-. iqi*aeki ivirnserli$i yitirmemek.igin baElama-
yoru*." Damarlarrml' ya$am 4."":n..9:Ydeye
;;;;i;*;"unt, ruhuntu dodavla biitiinlestirmek saba-
.*ouv'*.Nekibiitiingabalarrmrnbo;agidece[ikor-
kusu var iqimde.
27
26
 nnquyorlar. Nereden geliyorlar, nereye gidiyoriar? San-
ki bir kasrrgaya kaprlmrglar. Cankurtaranlarrn sinir bo-
zucu diidi.tkleri kalabalr$r daha da pani$e u$ratryor.
<<Umut var!>>
<<Umut yok!>>
Gtiztimden yaq geliyor, kolumla silmek istiyorum,
bu arada Dimitri yok oluyor yanrmdan. SaEa kosuyo-
rurn, sola koguyorum, arlyorutrn, kalabahk grkmazlara
clahyorum, hiqbir yerde gtiremiyorum. Sanki bir dam-
Ia su, diigmiiq, akmtlya kapilmrq, nehrin iqinde yok ol-
Almaniann sabah margryla uyanlyorum' Kentin
iize-
rnuq...
iginde
;;;;, 'tirbir zafer grflrfr gibi dolagan bu marsrn Bulutlar giizda$rrerircesine kentin iepesinde asrh'
,,astf closUuk Llubilit, diye diiliiniiyorum' Geqenler- Karanhk bir orman gibi. Nedir deEiqen? Nedir kiikii
de biri siiyli.iyordu: Hayvanlar bile konugmak ve
gar-
kazrnan? Neclir sallanan? Bu ba$rrqmalar niye?>>
mar-
t i stivtemet yetenefini eide etmiqler' Almanlarln +,
<<Ilerl I )>
bazan uzaklasr-
ii uuru" t<entin ufultusuna karlgryor' getirmisler' Damlar' riiz-
<ileri ! >>

ior gini. Kentin altrnr iistiine gibi dalgalamyor sanki' Ku-

<iieri !>>
ia"ri ,orrrrrduEu tenteler Ama yeterli mi ki? tsin- Gelecek aydmhktrr, kugkusuz. Ama Qu gelecefi bir
iaklanmr tikamak istiyorum' giirebilsem... Bakur, topalhyor gibiyim. Bundan biiytik
t*""" auyguyu trkamak gerek' yoksa engelleyemezsin
duyarsrn' oy- mutsuzluk olabiiir mi? Bu denli yoEun, olaAani.istii bii-
;Gr;"t. birvutttn... Ne yapsan, ne etsen'
yeryiiziinden deEil de yiik bir kalabah$rn iginde bulunrnak ve yalmz olmak.
sa-tigiincti kattayrm... Bu ufultu, 'Iopallayarak yiirilyolum. Aya$r krrrlan bir kurt gibi-
giikytiziinden mi geliyor yoksa?"
yim. Ulumak geliyor igimden. Qocuklu$umun krg ge-
" Acele giyinip soka$a grkryorum' .Dimitri'ye rast-
-Yanyana celerindeki kurtlarrn ulumalarrnr anrmsryorum. Umut-
hyorum f<aplOa. yiiriiyoruz' insan dalgasr bi-
qoEu kez elele tu- suz bafnqmalarrnrn htizi.inli.i giizelli{ini, hig unutmam.
uyn ytinlere savurur korkusuyla
"i yurtseverler!" <<Yunanh yurttaglar! Yunanhlar!.. Giinegteki leke-
tuguyoruz. Yurtseverler, yurtseverler,
olusan seller gibi akryor' Ama ler insanlann ruhlarmr etkiler, onlan sava$a siirtikler,
Vottu", yurtseverierden derler. $unu akhnrzdan gtkarmayrn! Ugiincti Reich'in
aralarrnda arahk-
;;; ;" hainler, igbirlikgiler, sokak
<Nasrl olur,>> diyor bir askerini dldiiren, giineqin bir lekesini yok eder.'.
Jrz siirdiirtiyorlar algakhklanm.
Ugiincii Reich'e tiirn bu Yunanh yurtta;larl Yunanhlar!..>>
Dimitri, <oasil satar bunlar
yerlegti- <<Sen misin bunu siiyleyen?>>
vrrtr"uu.t"ri?> Ne ki Almanlarca kulaklanna <<Evet, benim!>
iilen altrn antenlerle olanlan bir bir izliyorlar' bu
<<Bu
<Sen?>>
vu*
f.iqi siizciiEiinii siivledi, bu iizgilrliik dedi' ekmek
<<Severim, nefret etti$im brgaSr.>
istedi.>>
Sokaklar mahger yeri"' insanlar telaqh telaqh ko-
?.9

28
 Evimin yolunu bulmaya gahgaraktan ytiriiyorum'
RiizgArla bir itigmedir gidiyor. Bir ara, uzaklarda, ka-
laba--lrErn arasmda, belli belirsiz, yatl saydam, arkada-
yiiriiyo-
$rmm giilgesini giiri.ir gibi oluyorum' Ite kaka
*r'r*, votu agmak iqin grrprmyorum' Yararslz' Kalaba-
hk, kargrmda bir duvar...
<<Dimitri!>
<<Dimitri!>
<Oimitri!>> Evimin giriginde, bir an dikiliyorum. Ellerim buz gibi.
Sararmrg.
<<Baqka kimi giirdi.in?> diyor Anna.
<<Samyorum, Amerikah zenciyi ve Sikuanah yok-
sulu.>>
<<Bagka?>>
kalabahk vardr. Yedi yaglarrnda bir de Hintli
<<Qok
gocuk giirdi.im. Dedilim gibi, bu bir miting deEildi.
Sanki yaqamsal kararlar almak iizere yaprlan bir top-
lantr.>
<Nelerdi ahnan kararlar?>>
<Elarbarlar gitsin!>>
Baqrnr tiniine e$di- Yandaki odadan gegerken, san-
ki kafasrna iyice yerlegtirmek istercesine, <<Elarbarlar
gitsin,>> diye mrnldanryordu.
Yalmz kaldrm. Ne evin iginde, ne drgarda grt yok.
Duvardaki tabiolan indirmek, aynalan tirtmek, evde
duygularr okgayacak ne varsa, iisttine iirtii gekmek ge-
liyor igirnden. YalmzhErnu sonsuza dek giitiirmek. Acr
gibi, iiliim gibi. Masaya oturuyor, yiiziimii avuglanmrn
igine ahyorum. Krq giinlerinde yalnizhfa itilmiq, yur-
dumun hendeklerinde uluyan garesiz kurtlar geiiyor ak-
hma. Onlara aclyorum.
<<Ifurttaglarrm ! ..>>
Kimi de, kafamda karman gorman oluyor gece-
ler, birtirnek oluyor. Ama qafaklar. da karman gorman
31
30
oluyor. Qocukken sabahlarr uyandi$rmda gtirdtiEiim tan
aEartrsrnr yeniden giirebilecek miyim? O giil rengi-
ni ve <.gi.inaydiru> diye selArnlagan o agrkyiirekli insan-
larr... l'anrrm, insanlarn iqindeki derinlife eremedim"'
Eremedim, Tanrttn, eremedim' Gergeii sdyliiyorum'
kucafrmda bir o$lakla eve dtinerken canlml alsaydrn
ke$ke.
gir-
Kapt ne zamafr agildr, qocuSum ne zaman iqeri
di, anlayamachm. Gittikten sonra, sesini duydum'
<<Babam a$liYor.'.>>
32
Odamda clofaclan artakalan iki Sey var; biri ruhum,
itbtirii de masamr siisleyen giqekler. Ruhumu, sanryo-
rum, gtinese ve yurdumun giikyiiziine borgluyum; gi-
gekleriyse Anna'ya. O denli zarif ve renkleri olaSan-
tistti giizel... Diig gibi gelivor. eigeklerin gergek oldu-
{una beni. inandrmalarrm istiyorum.
<Orqarda, yeryiiztinde gigekler yagamlannr siirdii-
riiyorlar, iiyle mi?>
<<Bu ne biqim soru?>>
<<Qigekler yagamlanm si.irdiirtiyor mu?>>
Diindii baktr, kar$rhk verrnedi, elindeki tirgiiye Qe-
virdi ba;rnr.
Alqak sesle konuguyoruz. Aldrfrmrz karartma ijn-
lemlerine kargrn, az rgrk yakryoruz. iki kisinin birbir-
Ierini ancak giirebilecefi kadar.
<<Derhen tel iirgiiierini gegtik. Uzun siire karmmr-
zrn iizerinde si.iriincliik. Dbniigte, onlar igin, is igten
geg-
misti. Ayak sesleri, ba$rrgmalar, silah sesleri duyuldu'
Dimitri'yle birlikte duvara tutuna tutuna karanhkta
gdriinmez olduk..'>>
Anna karqrhk vermeden dinliyor. Orgiisiinii topla-
dr, rgr$a baktr. Siiyleyeceklerimi bitirdim. Suskunluk,
kugku, korku, yeniden egemen oluyor. Kara ijrtimcekle-
rini yeniden iirtiyorlar duvardan duvara, giysiden giy-
siye, eqyadan esyaya. Yan kapah giiziimtin iiniinden,
33
,';.";:*:':.s'
kent gegiyor, bulutlanyla, iizerlerine sloganlar yazrl-
mrg duvarlarryla, yolda bugiin gtirdiiEiim srtiistii uzan- larrmr gamurdan grkarrrken kula$rma gelen ses, gece'
mrS tiltisiiyle ve yamnda onu severcesine yalanan srs- de duyulan ses. Yiiziim, donmug yaSmur damlacrklany-
ka kedisiyle. Ama az sonra kentin giiriini.imti deEisive- la kaph. Zaman garkrm tek baqrma geviriyormusum
gibi.
riyor birden gdzlerimin iiniinde. Parmakhklar, dara$ag-
larr, testereler, varhklarrnl kamtlarnak istercesine ayak- Anna iirgiisrinti dizleri tizerine koymug, di.igiiniiyor.
<<Diisiin,>> diyorurn, <<bir avug Alman tiim ewene
lannr siirtiyen iskeletler, bodrumlar, karanhklar, cehen-
nem gr$hkiarr... Aldmdan biiyiik mezarhktaki selviler, egernen olmak istiyor. Geri kalanlar, onlartn yagamala-
canlairrveriyorlar, gerilere do$ru qekilip, rijzgdrn hrz.' rrna izin verecekleri insanlar, onlartn artrklarryia siir-
la agtr$r ana demir kaprdan grkryorlar birer birer, ard diirecekler yagamlarrnr.>>
arda, yash, uzun, giirkemli, kentin anayollarrnda ge- Elini kaldrrryor, parma$lyla drqarryr gtisteriyor.
zinmeye baqhyorlar. Bize do$ru geliyorlar. Komninon <Duyuyor musun?>>
<<Neyi?>>
sokafina yaklagryorlar. Aya$a kalkryorum. Sivri uglarr
<<Umut.>>
birer birer penceremin tiniinden geqiyor. Sanki belli
<<Umut mu?>>
belirsiz eEilerek de saSdaki soldaki evleri selamhyor-
Iar. <<Bayralir cebinde tasryan...>>
<iyi geceler.>> $aqkrnhErmr g6riiyor.
<<iyi geceler.>> <<Afiz mrzrkasr galan qocuk gegiyor.>>
Koltu$uma giikiiyorum yeniden. DaSlarrn dorukla-
nnr rgrl rqrl aydrnlatan giineqi dii5i.iniiyorum. Ne olur-
sunuz, 'gi.inaydrn' deyin bana! 'Giinaydrn' deyin... Ay-
nr anda yaklagmakta olan boranla konugmaya koyu-
luyorum. ASrr bir krgrn geldi$i duygusu var igimde.
Bugtin gittim, siyah gemsiyemi onarttrm. Salt ya$mur
iqin de$il, daha yakrgrk alrr diye di.i9i.indii$timden. Bir
de geniq kenarh siyah gapka satrn aldrm, gi.inkii, gev-
reye, ruhuma daha uyumlu diigeee$ine inandr$rmdan.
$u anda iyice ammslyorum, sabahtan bu yana iig kez
indirdim odamdaki renkli tablolarr, bu el yazrlarrnr,
notlarrmr iig kez cebime koydum, grkardrm. Ve iig kez,
eski piisk0 valizimi girige kadar giittirdtim. Anna'ntn
telagrm anrmsryorum.
<<Nereye gidiyorsun? Unuttun mu? Drgarrya grka-
mazsln.>>
Dizime dek gamura batarak yiiriiyor gibiyim. Ayak-

34
35
 Tabanca, dolapta asrh eski damathk giysisinin ce-
bine konuyor yeniden. Yash, sallanryor perdeler'
<Ouymuyor musun kaz adrmlarrmn sesini? Buz gi-
bi yrhgmalannr gdrmedin mi?>>
<cSus artrk! Srzlanmaktan ne grkar ki, otur!>>
Koriclora grkryorum, askrdan qapkamr ahyor, dlgiin
rgrkta boq bog bakryorum. iki adrm atryorum, aynaya
do$ru. Oteki odaya gegiyorum. E$ilip gocuklann, yor-
ganrn drgrna grkmrq ellerini iipiiyorum usulcacrk. Ye-
niden d6niiyorum odaya. Ve gok uzun bir yoliuiuktan
Gtinler gegtikge yagam' tam bir cehennem halini alt- diinmiigqesine, bitkin, yeniden sandalyeye oturup dir-
yor'
sekleritni dizlerime dayryor' yiiziimil avuglanmrn iqine
<8ak,>> dedi, <<iki giin tince yukardaki sokakta
aSrz
aym qocuk mu bile- giimilyorum. Anna, kanapede oturmu;, Faust'tan Mai:-
mrzrkasr qalan gocukla bu Qocuk
garitan'rn sijzlerini okuyor mrnldanarak:
miyorum. Oncekini iildiirmiiq oiabilirler' Ne ki aErz
mr-
zrkasr hep aYm mtztka.>> bir 'gabani lan,s aldum^
Bdgtecene giizet
<Ne bekiiyoruz, neden uyumuyoruz hdlA?>> Ug glt uzaklara! Ug gxt uzakXar&!
<<Arkadia'mn glnar aSaglarrnda ipe gekilenleri rtiz-
gir sallryor gimdi... Bizim uyuyacak zamanlmrz var'
ondan uyumuyoruz.>>
TedirginliEimiz gitgide artryor' Gizli oluklardan
akan suyun sesi geliyor kulaklarrmrza'
<Yeter! Bitsin artrk bu savaq Tannm!>>
<<Yetigin! Yetiqin!>>
Anna, diigtincelerine dalmrg, drqandan gelen ses-
ieri duyamryor. Bi.d"tt aya$a frrhyorum' Yeter artrk!
Dimitrilnin verdi$i tabancayr kaptrErm gibi pencereye
koguyor, pancurlarrn arasrndan drgarda olanlan
seq-
meye gahgryorum. Anna belime sarilrp gekiyor beni'
<<Tanrr aqkrna!..>>
<<Anlabeni. Giikviiziindeki de kulak asmryor bu
cinayetlere. Biz rre bekliyoruz?>>
<<Yapma, dedim!>>
<<Kargrki komgunun gocufunu iildiiriiyorlar' Anhyor
musun? Babasr 'hayr' dedi diye' gocufunu iildtiriiyor-
lar. Olmaz Anna, bu kadar olmaz!>>
.tl
36

Dinlendiricidir tiliim. Bir tanrrsal kutsamadn" Bu sa-
bah vardrm bu kamya, Dimitri'nin tutuklandrlrnr iiS-
rendiBim an. Ugtincii Reich onu kara trnaklarryla pen-
gelemig, ne yatabilecefi, ne de ayakta durabilece$i bir
hiiLcreye trkmrg. $u an, orada yurdumuzu temsil edi-
yor, insanhEr temsil ediyor. Tam donanrmh olduEu hal-
de boranr giiriir gijrmez giiklere ytikselen meleffi tem-
sil ediyor.
<<Dememig miydim, Dimitri? Bu ri.izgAr...>
Giin boyu gemsiyeyle ya$murun altrnda dolandtm
durdum; belirli bir amacrm olmaksurn. Sugu nedir,
suqumuz nedir, biliyorum. Suglama apagrk, kesin. In-
san olmak. Gerqek mi? Tel krrbag, deriye, etlere, ke'
miklere inatla Qu soruyu yiineltecek:
<Gergek mi insan oldufiun, gergek mi?>
Eoga gitmi$ soruqturma, bir gey ii$renememigler.
Arna blr seyler de duymuqlar. Ancak, kimse bilemi-
yor ayi:rntilan. Sendeleyerek grkryorum merdivenleri,
ne yapacaffrml trilemiyorum, huzursuzum. Eski anila-
rrmrzr dtigiinerek oyalanryorum. Tasasrz gtinlerde eekil-
mig resimler... Savagtan iince ba.na arma$an ettifi bir
kitabr ahyorum kitaphktan. ilk sayfasrna Andrd Che-
nier'nin bir dizesini yazmr$:
GdzEa"5t. driksiin isterim iiliimiim'e qdem.
Artrk kugku yok, dile$i yerine gelecek. Bir masa-
ya oturup biitiin iifke tiirlerini, biitiin isyanlarr kAErda
38
diikiiyorum. Ne dilersen dile benden Dimitri! Ytire[im
seninle. Ti.im gizlerini dilediEince ona emanet edebilir-
sin. Nereye gitsin istersin? Ne siiylesin istersin cellA-
da? Tiim gardiyanlarr, tiim celldtlan, ti.im muhbirleri
bir araya topluyorum hayalimde... Bir Orfe gibi on-
larla konugtu[umu, onlarr yola getirdi[imi ve tiim Di.
mitri'lerin dzgtirliiEe kavugmalannr saEladrBmr... Evim
nerede? Ben de$il miyim iildiiriilen gocu[u giiren? AC-
hktan dlenleri gdttiren giip arabalarrnr gtiren? Dimitri'-
yi tutuklamrslar, aQ.yattr gocuklanm bu gece, cellAt bii-
ti.in kente egemen. OYleYse?..
O anda, kaprmn gekingence trklahlmasr, Orfe'nin
hayvanlara yaptrfr konuqmayr andurr bigimde konug-
tu$um cellAtlarr, gardiyanlan, igkencecileri, darmada-
Ern ediyor. Ve ardrndan, dokunakh ama karamsar bir
ses yiireiimin hop oturup hop kalkmasrna neden olu-
yor.
<<lBulamadlk, higbir 5ey bulamadrk.>>
Dimitri'nin annesi kargrmda duruyor. Bugtine dek
giirdiifi.im belki de en korkung mutsuzluk. Yiizii mum-
yayr andrran sarl maske gibi. Ama alnmda aqrk bir ta-
rih var: 1942.
Drgarsr kararma$a yiiz tutmug. Pencereden vul:an
rqrkta yiizlerimiz belli belirsiz segilebiliyor.
Dimitri'nin annesi, diz qiikmtig a$hyor; ellerimi
gtizyaqlarryla tslataraktan.
<cAnna rgrk! Iqrir yak Anna!>>
39

Giir:iiltti ve karanhk. Ne bagr var ne sonu' Yiire$im, oh-
yanusun ortastnda garesiz kalmrg bir sandal gibi' Diin-
yaya gelmeseydim, ne ijnemi oiurdu bunun evren- iqin?
iltinv"Aun gdsiisiimirn de ijnemi olamayacafr aqrk' fn-
sanlar trigbir zaman bu kadar benzegmemiSterdir' Yal-
niz kuslata... Ya cla devinip duran ijnemsiz kumuliara""
Sokakt'a yiiriirken, go$u zaman siirii siirti giitiirulen
samklara yoi vermek igin kenara qekiliyorum' Teltirgii
yiiklii kamyonlar beni qifnemesin diye kaldrrrmlara ka-
eryntn*; tlaha diine kadar insanlarrn mutlulufu igin
iahqan bu kzrmyonlardan... Yeryiizti kurumug sanki, bir
iutam oL bile bulmak olasr defil mi artrk, diye mrrl-
clanryorutn kcndi kendime'
Ilalkrmtn, zorbalara da agrkga kargr grkabilecedi
ortamrn bir gtin mutlaka olu;aca$r umuduna kavugma-
sr igin iince moral'i giiglenmeli... Ve bu her an gergek-
lesebilir. Homer'in qiirlerindekilerinden de biiytik olay-
larla yi.iz ytize geliyoruz srk srk. Her sabah ufuktan
yiiksetren ve biitiin Yunanistan'r kaplayan gi.ineq gibi
trpkr insanr yiireklendiren, cogturan... Oylesine arl.-.
Bu kasrrgaiun iqinde, bu yok oluq kaosunda, kafa'
mrn igi karmakangrk. Kendi kendime soruyorum: Kim,
ne hakla, yasamm her noktasrnda igine dt[tii$imiiz bu
biiyiik aemazrn biittin grkrg vollanna YASAKTIR siiz-
ciiEiinii yerle;tirmig? Engellere kargryrm! AtrldrEr ver-
!t0
de hareketsiz yatan bir iilti deEilim ben! eevremdeki
batakhEa saygt giistermem olanaksrz! Bu gasak'lara
uyamam, hayrr!... Kendime, Dimitri'ye, a4tz mrakasr
galan gocufa, adalete inancrm tam olmah. Bu biiyle oI-
mali!.. KiSisel ve evrensel yasalara giire, kiitiiliiEe kar-
$r yengi, sonsuz barrg bir diig olsa bile..- U$runa savag-
trsrmrz erdemin yerine ki.iliimiiztin kalacafrnr. bilsem bi-
le! Ya varlm, ya da yokum!... Bir zamanlar iyiye olan
inancrm sarsrlmrq olsa da, yi.ire$imdeki coqku iyinin var
oldufunu giisteriyor, iyinin giig duruma diiqmesi yiire-
$imdeki cogkuyu kamgrhYor.
Bir bataEa diigmiig'gibiyim. Nasrl oldu da bata{a
ittiler beni, Tanrrm? Nasrl oldu da ruhumu eksik e6it-
tim, nasrl aldatrldrm, neden ormanlarr brrakrp kente
indim, nasrl oldu da gergek kisiliEimden baska bir ki-
sili$e btirtinerek ortaya atrldrm? Nedir beni bir kugtan,
bir yabamldan ayran pey? Gitmem gerek! Bir yolunu
bulup kagmak, geri dijnmek. Ne mutlu olmak ne de
unutmak igin, braktr$rm da$lara geri diinmek... Ger-
geklegtirmeyi amagladrSrm tiim giriSirnlerin giictimti
agtr$rnr kabul etmek, ahnyazrmrn buyru$una boyun eg-
mek sanrnm en iyisi.
Odalarr dola;ryorum, her zamanki gibi; ayaklarr-
mrn yere siirtiinmesinden grkan sesi dinleyerek, Arna-
vutluk'ta yagamlannr yitirenlere Tann'dan rahmet mi
dilesem? Neden siirekli diigi.imde onlar? Kimseciklerin
lluiunmadrir o yerlerde igim ne? Patlamalardan sallan-
trh bir gece, mermi r$rltrh bir gece. Kargrki mahallede
savag stiriiyor. Minotaorosl bii$tiri.iyor. Ve ben birden
a[zrmn iginde buluverdim kendimi. Oldufum yerde du-
rabilmem igin gaba giisteriyorum. Ben de savagmak zo-
rundaytm orada...
1. Minotavros: Hem Yunanistan'da bir dagn adr, hem
mitolojide bir bo!a. (Cev.)
41
 <Anna, gocuklar olmah... Qocuklar neden aEhyor
Anna? Sokakta neden kosusuyorlar biiyle? Ne oluyor?
Ne var?>
<<Boran!>
<Eloran!>

Dimitri'nin annesi geldi. Ete$inin altma saklayarak

arkadagrmrn sildhlarrnr getirdi. Qok zaman gegmesine
kargrn, kendisinden higbir haber alamadrk. Tutuklu bu-
lunduSu yeri tifrenebildik ancak. Annesi gitmig, Yunan-
h niibetgiye yalvarmrg ama iiyle bir dipgik yemig ki,
yiiztistii yerde bulmug kendini. Tag diigemede ellelri yr-
trlmrq, al kan iginde kalmrg. Ertesi giin gene gitmig
kadrnca$rz. Scrgu yargrcrmn yanrnda, demigler ve her
giin ayru. kargilr[r vermigler.
<<Sorlulamyor.>>
Son gitti$inde biri kula$rna frsrldamrq;
<<Tasalanma line, isa da sorguya gekildi.>
Diirt gtin cince, ortahk karanrken, kaprm gahnch.
<<Bir Alman askeri seni soruyor,>> dedi Anna. Ellerini
giifsiinde baglamigtr. <<Korkma,> dedim. Bunu stiyler-
ken de ikimizi dtigiindiim. <d(orkma,>> dedim kendi ken-
clime, <<bu yol.un yolcusuyuz. Qok az kigi bu karanhk or-
mandan yeniden gi.in rgr$rna grkabilecek.>> Koridoru
geetim, Alman'rn ciniine dikildim:
<<Benirn!>> dedim.
<<Sen misin, sen o musun?>>
Adrmr iki kez siiyledi; bir yanhqhk yapmamalc igin.
Diinyanrn herhangi bir noktasrna'iizgiirliik' sdzciifiinii
yazdrm kimbilir? Elimi kaldrrdrm, askrdaki siyah Sap-
kamr aldrm.
<<Benim,>> dedim. <<Aradr{rmz kiqi benim.>>

43
42
 <<[Iayrr, Prusya'danrm,> dedi.
Aknan askeri kargrhk vermedi, iizenle odanrn kapr-
srm kapadr. Davramslarrncla hig sertlik yoktu' Giizleri Ytizi.inii bir sis btirtidii sanki. Kendisine bir not ver-
de krvrlcrrn sagmryordu, tam tersine, serinkanhydi' Bir clim. O da bir k6Ert pargasr istedi. Bir Seyler karahyor,
ara, sa$ elinin parmaklanm, giydifi gocu$un koluna bitirdikten sonra ingilizce mi Fransrzca mr yazdrSr an-
sokar gibi oldu. la$rlacak. KiErtpargasrnr geri veriyor, elimi srkryor,
Birden bir ses: uzun uzun giiziimtin igine bakryor. Bir Almana benze-
<<Yunanh yurtseverler! Yunanir yurtseverler!>> mez bigimde efilerek selimhyor ve gidiyor. Onu pen-
Ses, Sterafi tepesinden geliyor' Ne ki karqrhk vere- cereden izliyorum. Soka{rn kiiqesinde onu bagka bir
bilecek durumum Yok 5u anda' Alman askerinin bekledi$ini giiriivorum. Ktiqeden dii-
<<Seni ve qocuklarrmrzr ilgilendiren geyler buniar ntiyor, gtiriinmez oluyorlar. Verdifi kA$rtta gunlar ya-
Anna,>> diye diigiiniiYorum. zrhydr:
Almanrn, yalntz kalmamrzr istedi$ini sezinliyorum' <<Arkadaqrm, btt son geliSim. Bu akgam, ya da en
Anna'ya bakryorum. Sessizce yandaki odaya gegiyor' geg yarm sabah DoEu cephesine gidece$im. Tann, ar-
Kapr Lapanrr kapanmaz, buruguk bir kASit grkanp uza- kadaqrmza yardrmcr olsun...>>
tryor Alman. Olabikli$imce serinkanhlikla agryorum Ve altta pek de okunakh olmayan iki harf : J. R'
t<iErOr. Okuyorum' Gtizlerimi kaldrip yiiziine bakrvo-
rum. Sonra hemen diintiyor, oturma odasrnrn kaprsrnr
agryorum. Elinden tutup gekiyorum'
<<Geliniz.>>
Bir an direniyor. Gecikirim korkusu, ytiziinden bel-
li. Almamn getirdiBi not, Dimitri'den' Filan filan kiSi
ler, diyor, isbirlikgilerdir. Kimi konularda da bilgi is-
tiyor. $iiyle bitiriYor notunu:
<Akhndan grkarma, bu Alman askerinin 5u davra-
nrgr iiliimle cezalandrnlrr.>
Alman askeri bugiin iigiincii kez kaprmL vuruyor'
Dimitri'nin annesi, yandaki odada' Gelip askeri tipmek
istiyor. Bunun do$ru olmayaca$rm stiyliiyoruz'
<<Bir cigara? Bir bardak su? Bir qey almayacak
mtsrntz?>>
Hiqbir gey istemivor asker..Otyllktan da gekini-
yor. Ctittimiiivor. inamlacak gibi deBil bir Alman as-
kerinin giiliimsemesi.
<<Qok iyisiniz, gok iyi. Ren biilgesinden
misiniz?> de-
dirn.

45
M
 <Uzapa gitmis olsalar gerek.>>
<<Biz hergiinkii gibi yarrn da dijneriz.>>
Hig kimse bilemez. 21600 kilometrede daha neler
olugabilir. <<$eytanrn yattr$r yeri bilenler, geytanla bir-
lik olanlardrr.>> Si.ingtiliiler ve muhbirler! Yetigtiricile-
rince duyarsrzlagtrrrlmr$, aclmaslz, sevmek ve utanmak
duygularrndan ttimiiyle yoksun, insanlarr sokak kiipe-
$i gibi giiren Ugiincii Reich'in askerleri.
Diigi.iniiyorum; Ugiincii Reich'in Gotik kiliselerinde
Saat on ikiyi galdr. iginde bulundufumuz karanhk ka- Bach'rn melodilerini stiyleyenlerin insanlart iildtiriirler-
os'un bir baglangrq noktasr olabilir mi bu? Sonsuz bir
ken de giiniil eSlendirdikleri, hogga vakit geqirdikleri
gecenin geceyarrsmr kestirebilmek olasr mr? Saatin on
kugkusuz. Zaten siiyledikleri her notada da'all6luin'yyr
ikiyi vuruqu sanki ytizyrl stirdii' Bu karabasanda kAh aga$rladrklarr, incil'in kutsalhprni alaya aldrklarr agrk.
dahp kAh uyanrrken onikinci vurugu duymamam iiylesi-
Kiitti ruhlar, SS iiniformalarryla kilise ganlarrnr galar-
ne doEal ki... Gecelerin uzunlu$u da giirece olsa gerek'..
larken, 6te yandan btitiin Avrupa'daki Yahudiler yeni
Oiinkii kimilerinin deliksiz uykusuna akil erdirmekte 6y- giysileriyle siiriiler halinde kiliseye dopru gdtiiriilmek-
lesine gi.igliik gekiyorum ki. insanlarrn bu bdliik piireiik
te.
strelerde deliksiz uyuyabilmeleri akrl almaz bir Sey. Austviq katedrallerindeki dini tiirene zorla katrlmak
Bu on iki vurug, sanki on iki kum gtiliinii geemisim gi- amacryla.
bi yordu beni.
Sokaktan gelen gi.iniltiilii ayak sesleri kesilmiS, Al-
manlarrn kapr numaralanm giirmek igin kullandrklarr
elfenerlerinin rgrklarr sdnmtiS. Zaman somutlaqrvermiq
sanki gene. QoEu geceler de, zaman da, sanki ayrag
igine ahnmrq biili.inmilg gececiklermig duygusunu veri'
yor insana. Bir yandan kiit kiit vuran insan yi.ire{i, iite
yandan makineli tiifekler, gecenin koyu karanh$t karqr-
srnda daha duyarir yaplyor insant, bir giqe$in ya$alrun-
da bile olmayacak saniyeleri bitmez krhyor.
Gtinun aiarmasrna daha altr saat var. Demek 21600
saniye. 21600 saniye ile siirekli yapmur altrnda ve ea-
rnurlarla bofuqa bo$usa ytiri.rnmesi gereken 21600 kilo-
metre kafamm iginde karmakanqrk'
<d(argrdakiier evlerine diindiiler mi bu akqarn?>> 1. Alldluia: 'Tannya ovgu' anlamtna gelen bir deyim. ild-
<<Birini giiri.ir gibi oldum ama hepsi diindti mii bi- hi olarak soyleair.
lemiyorum.>>
47
46

f)imitri'yi dldiirmi.iqler.
Sorugturma uzun stirmiig olmah, akla ilk gelen bu'
Oyte Xi, olaylann baqtan nasrl sonuglanacaSr belli
ol-
Jugo ttuta",'gene de umutlanmaya baglamrgtrk' <dDimit-
ri'yi Otdtirmiigler,>> tiimcesini, anlamrnr kavrayamamrq-
Doprusu?
auri"u, hecelere btiliiyorum. 0l-diir-mtlq-ler"'
fue dogrusu? Bu nasrl bir giin biiyle, Tanrrm! Bulutlar'
kocaman denizanalarrnr anrmsatrrcasrna, gtikyiiziinde
bir toplamp bir dafrhyor. Rilzgdr insanlan saglarrndan
kapmiq siiriikltiyor sanki. Arkadagrmrn annesi bagrm
omzuma daYamrS, afltYor.
Aramaya gidiyoruz'.. Neyi aramaya? Onu nerede
buluruz? Kim verir bize onu? Ne verirler? RiizgAr, yas'
h kadrmn gdzyaqlarrm savuruyor. Oysa ben, ona kdtii-
liikten iizenle kaqrnan <<biricik oElu>> <<Dimitrios> iqin
sdylenecek stjz bulmak giiciinden yoksunum' insanlar
kurguna diziiiyor, asrhyor. Her $ey yok ediliyor' Gergek
drgrnda, diikiilen kan drgrnda, her sey"' 0iinkti, kamn'
biittrn olup bitenleri algrlama yetene$i vardrr' -Gllzii
vardrr, t<utagr vardr, zalimleri adrm adrm izler' Oitiler
de yaqayanlar gibi giiziipek ve korkungturlar'
Tiim yagamrmda duyrnadrfrm biivtikliikte bir ke-
der var igimie. Higbir stizciik acrh bir anaya sijyienebi-
lecekgiizellikteolamaz.SaEasolakoSugupduruyoruz
strrenil Ottyti ya da mezarlnl soruyoruz' sanki dileni
yoruz. Dimiiri de toplu mezara kondu, dedi biri' Erte'
4B
si giin daha geg gidersek bilgi verebileceE'ini siiyledi.
Zorlu bir ya$mur yaEmaya ba$ladr. Ansrzrn kiitti bir
olay kargrsrnda kalmrg gibiyim. Dimitri'nin annesi, yaS-
murun altinda rslanmak istiyor. Sonsuza dek rslanacak
olan oS1una daha yakrn olabiieceEi diigiincesiyle, bi.itiin
kr$, btitiin krglarda rslanmak istiyor.
Kentin iibiir ucundaki evine giitiirdi.im onu ve gece
karanhsinda a[rr aBrr yiiriiyerek diindiim. Sendeleyerek,
bakar kiir gibi yiirityerek evimi buluyorum. Kapryl agl-
yorum. Sonunda evimdeyim! igeri girer girmez sanki
odada bir daErnrkhk gtjrtiyorum. Dikkatle bakryorum:
Her gey )'erli yerinde. Akrlalmaz bir izlenim! I{igbir
dediqiklik yok. Qigek saksrsrnda giiriir gibi oldu€um $ey,
boz renkli kuS de$ilmig mefer, yanrlmrgrm. Ne kus, ne
de gdzyagr... Oysa kugun oluk oluk akan gtizyaSlannr
giiriir gibi oldum.
<Neler oluyor evimde?>>
.drle dedin?>
Leonardo do Vinci'nin 'Son Yemek' tablosu dniinde
duruyorum. Olur sey de$il! isa'nrn on bir havarisi
onu ele vermeye gitmigti- baglarrnr duvara
-Gudas
dayamrglar, renkleri solgun, giizya5r diikiiyorlar. isa'-
mn sandalyesi bop. UmutsuzluSa kaprlmrg gitmiUtir, di-
ye cl{isi.iniiyorum... Ya da... Yo, olamaz! Toplantrlardan
birine gitmi6 olsa gerek... Havarileri qorbalarrm unut-
muqlar. Yaqamlarr boyunca hig uyumayacaklarmrq gibi
sanki... Diiniiyor, karqr duvardaki arkadagrmrn armaian
ettifi bir tabloya bakryorum. Biiytik Napolyon, topalla-
yan bir atrn dizginlerini gekiyor. Her ikisi sendeliyor
qamurda, bulutlarrn altrnda. Bir akganntistii, Vaterlo dii-
niigii... At srk srk durakhyor. Bagrnr giikytiziine do$ru
kaldrnp kisniyor; yarah ve yorgun. Napolyon yalvarrr'
casrna bakryor, ellerini kaldrrryor, boynuna sarrlmak
istiyor. Bagrmr hrzla yeniden 'Son Yemek' tablosuna
geviriyorum. isa'mn yerine Napolyon oturmuq. Flaykr-
49
 I

raslm geliyor. Dudaklarrmr rsirlyorum' Ytiztimii avug-

lanmla kapayrp, kagrp gitmek, yok olmak istiyorum'
Pencerenin dntine geliyor, uzaSa bakryorum' Cam-
lann gerisinde rgrktan ifreng bir daire pathyor' Sanki
milyonlarca Sehidin ytizlerinden figkrran rgrktan bir
daire...
1943.

Anna merdivende kargrhyor beni.

<cAlmanlar geldi, tiirn notlarrnr toplayrp giit{irdiiler.
Notlarrrun errasrncla 'insanlart seveceksin' diye de mi
yazrhydr?>
<<Dimitri"nin sildhlannr l:uidular mr?>>
<<$ansrrnrz yardtm etti, bulamadrlar.>>
Koqarak yukarr gtkttm, silAhlarr, gamagrr dolu bir
sepete gizledim, arkaclalrm Petro f.nin evine gdtiirdiim.
Uyamk ohnak €erek. Sciziin do$rusu... Riizgirln savur-
du$u kimi ya;,lmur damlalan siirehli, tekdi.ize, sava;ta
yrkrlmlq trir damrn sagaftnr dtiviiyor.
<<Sug bunlarda de$il! Ugiincli Reich'tir suglu olan!>>
<<Sug Ugiincii Reich'ta de$il! Bunlardrr suglu olan!>>
'Yagamak gtizel qey' diyorum igimden. Ne olursa
olsun, nasrl olursa olsun, bir bardak su igebilecek ka-
dar krsa bir siire igin bile olsa, yeniden diinyaya gelmek
isterim. Bir afrrhk var havada" Yagadr$rmrz bu biiyiik
boranr dtiqiindtikqe yiire$im darahyor. Eve diiniiyorum.
Ama ev bir qrkmaz. Tilm kent grkmaz. Evren qrkmaz.
Arkadagrmrn anlsma iki dize olugturmaya gahsryo-
rum. igimdeki iifkeli, bulanrk akarsuyu irademe ba$rmh
krlmak, onu sdmiirmek qabasrndayrm ama bagaramr-
yorum.
Acr. lsthca gdneltir
Seugi dr. saSlar
Gelin dafia gilcalwn'
Arlca.daglmrznnzla birli.k olaltm!

50 51
 Krvrabilsem, hig olmazsa cellAdm beynini bir kur- Bu akqam arkada;tm Petro'nun evinde kalmaya ka-
Sun gibi delecek giizel bir giir yazabilsem. Eskiden be-
rar vermigtim, hangi akla uydum da eve geldim san-
cerebiliyordum, gimdi yapamryorum. Yiire$im darah- ki? Ama vakit doimadr, gidebilirim.
yor, o yaratrcr cogkuyu duyamryorurn. Gene de, yamh- Siyah gapkaml ahyor, gecenin yoEun karanh$rna
run kaygusuyla siirekii yineleyip duruyorum o dizeleri' dahyorum.
<Bu ilk dizeleri be$eniyor musun, Dimitri?>>
<<Kentin rgtklarr yanacak bir gtin elbette ve biz kim-
lerin eksiidi$ini saptayacaitz,>> diyor Anna.
<<Bir gece, bir yabanrl dut a$acrnm yapraklan ara-
srndaki kiigiik bir sincabr vurdu$umu ammsryorum. In-
cecik, iqe isleyici bir ses qikarmrgtr... MeSer beni uyart
mrg. Oysa ben bunu anlayamamrqtrm. Yaqamaktan, 6z-
giirttit<ten stiz etrnek istemiqtir kuqkusuz. Oyle defil mi?
O sincap kardegle tezelden aym yabanr-l dut aSacrnda
biraraya gelmek isterim. Ama bu arada insanhfrmr yi-
tirmiq olabilirim. Ne iinemi var? Ne olursa olsun or-
manlma cliineceSim yeniden. iSim ne benim bu inang-
stz diin5'ada?
<cAnna, konugmuyor musun?>>
<<Bir Sey demedin ki.>>
Bu karanhk ve sessizlik bir kefen sanki. Egyalarr
irefenliyor sanki. Gdzlerim, pencereye doEru bakarken
biiytidiikge biiyiiyor. Gtirtltii Evin iginde mi, drgmda
mr, bilemiyorurn. Kitaplann ruhlan kitaplrfrn raflarr-
na takrlmrq, kanat qrrpryor.
trsrklar sdnmiis. Bir aksaklik olsa gerek. Kalktyo-
rum. Bir mum yakrp duvarda asrh Dimitri'nin fotoSra-
frna dosru gidiyorum. Hava oldukqa a$rr. Durakhyo-
rum. Kulak veriyorum. Bir korku var igimde. Yeryiizti-
niin ttim kaygrtrarrnr evimde gizlernig gibiyim. Bir ara-
ma dururnunda her gey ortaya grkacak. Suqla ilgim ol-
du$u anlagrlacak. Bu akSam evde kalmamln ne anlamr
var ki? Kendimi savunmaya hazinm.
Da$da defilim, nehirden gegmiyorum, ama nemli
bir riizgArrn etkisi)'le giiBsi.im donacak gibi'
53
52

Kara bulutlann altrnda sessiz yiiriiyoruz. Bir valiz al-
maya gidiyoruz. TasarladrSrmrz yolculuk igin. Yol ke-
narlarrnda sanki giysili iskeletler, Ugtinci.i Reich'in yii-
reklili$ini, sevecenliSini vurgulayan duvardaki kocaman
renkli afiglere bakryorlar. Yalandrr, diyemiyor kimse.
Bakrp gegiyorlar, umutsuz yiirtiyiiSlerini siirdiirerekten.
Qtinkti iyi biliyorlar afiglerin igeriSini. Almanlar, ka-
ranhia gilneg diyor. Gergekler agrk. Ama kimse ses er-
karamryor. Almanlara giire, iisttin rrktan olmayan ki-
giler, olanaksrz, bu iki seyi ayrrt edemezler. Eninde so-
nunda misilleme dofal bir sonugmus gibi gelecek. Yalan,
biittin bunlar yalan. Gergek, kuqkusuz yok edecek onla-
rl.
Kent tiimtiyle bulanrk sulu bir nehiri andrrryor. Te-
tikte yiiriiyoruz. Anna, bir kaldrnmdan bir kaldrtma
geqerken etefini kaldrnyor. Karrnlarrnr doyurmak igin
boq yere grrprnan insanlar, kaz adrmlarla yiiriiyen as-
kerler, belirsiz bir gtiriiltii... Siste burun buruna gelen
vapurlann acr dtidtik sesleri sanki. Daha da ileri git-
mek olasr... Einstein ile isa'mn gocuklarr giitiiri.iliiyor-
muq gibi. Nereye giitiirtiltiyorlar? Nereye bogaltrlacak-
lar? Lokomotifler, diirtnal kogugan atlar, palangalar,
qesitli cisimleri kaldrrrp indiren vingler.
<<Qocil$urn, atlarrn altrnda giSneneceksin!>>
Sel6m veren elier, havada donmuq kalmrS. insan-
lar, maden ocaklarrnda ya da tabakhanelerde gahgtrr-
54
lan kiirek mahk0mlarl gibi... Barrgta kazlar gibi besie-
nen ve qimdi krrbaglanarak siirtilen insanlar"' Tutsak-
lar, askerler, rakamlar, makineler...
Gezgin satrcilann gocuklan, elleri ceplerinde, yiiz-
lerindeki gocuk tiiyler i.irpermig, soSuktan diSleri birbi-
rine vurarak miigterilerin giizlerinin igine bakryorlar'
Pullar rgrl rgrl panltrh uzun bir siiriingeni andrran, giiz
alabildiEine derin asfalt yolun ortasrndan afr a$rr iler-
liyordum. Sormak geliyor igimden; iilen kim? Gezgin
satrcrlar, gegmesini bekledikleri cenaze alayrna yol ag-
mak igin tablalarrm kaldrrrmlara gekmigler. Bugiine dek
bu kentteki en yash cenaze. Tasah sesleri kulaklarrmr
trrmahyor, nigin tablalannr da getirmigler, akrl erdire-
miyorum. Qiinkti ilgilenmiyoriar sanki onlarla' KonuS-
tuklarr konular baqka <<Sebze!>> demiyorlar, <<I(ravat!>>
demiyorlar, <<Tarak!> clemiyorlar. Sanki <<yandrk!> di-
ye bagrrryorlar, ellerini kaldrrarak. Daha sonra, siiyle-
dikleri anlagrlr oluYor.
SaE kaldrrmdakiler:
<Ozgiirliigiimilzii verin! OzgiirliiEiimiizii verin!>> di-
ye haykrrryorlar.
Soldakiler:
<<Oli.imsilz adaletsizti$in qocuklarryrz bizr'>> diyor-
lar:
RiizgArrn sesi bir iglenme gibi geliyor kulaklarr-
ma. Gizlenecek giivenilir bir yer arayan, dile$ine ku-
lak verilecefini uman bir igienme, binlerce iglenme gi-
bi. Uzun timiirlii aSaqlann karanhk gtjvdeleri arasrnda
srk stk yiin defi5tirerek yiiriiyorurn. Bunca karanhk
bir ormanda, biiyle bir ortamrn igine girebilecefimi hig
akhmdan gegirmemigtim' Usttime bir gey gullanryor
sanki. Adrmlarrmr agryor, ikide bir yol deEigtiriyorum,
kagrp kurtulmak igin gaba harcryorum.
Evime diindi.irn, yanrmda giitiirebilece$im kimi gey-
lerimin daha oldu$una inanarak. Tersi di.isiiniilemez kuq-
55
kusuz. Pencereden gtikyi.iziine bakryorum. Madenden ixiNci ndrUpt
gemberler bigimindeki bulutlar, sanki asrhp kalnuSlar
giikyiiziine. Bir deliEe sr$rnmak giidtisiiyle iki adtm ge-
ri qekiliyorum; c biiyiik yabanrl dutun yapraklannrn
arasrna gizlenen sincap gibi trpkr. Yukardan bir giiriil-
tti geliyor. Uzaklarda gakan bir gimgei<, cam kaprmn
iizerine boydan boya bir gizgi giziyor bir an igin' Ka-
ranhk, hemen ardrndan, girngeEin olugturdufu rqrktan
gizgiyi yok ediyor. Ama ortahsr daha da zrndanlagtra-
iak-. Anna, bir iskemleye qrkmr$, tavandan sarkan kab-
loya bir ampul takmaya gahqryor, rqrfr yakmak igin'
<Diinyada neler oluYor, Anna?>>
Sandalye devriliyor. Ama Anna atik davranlp yere
athyor. Ellerime sarrhyor.
<<Yok bir gey!.. Yok bir qev!.'. Avdrnhkia karanh-
$rn savagmasrl>>
Yoldan Almanlarrn asfalt i.izerinde grn grn iiten
ayak sesleri geliYor:

<Deutschland, D eutschLand iiber alles...t>>

4-

1. Almanlann ulusal mar$l.

56
Son kez bakryorum.
Ug bayrak; Alman bayra{r, Yunan bayra$r, ital-
yan bayragr Akropol'de dalgalanryor. Gdkte buluilar
siirekli bigim de$igtiriyor. insanlann yiizleri dilne giire
daha solgun sanki. Aykrn olan giin mii, yoksa gece mi
ayrdedilemiyor. Kentin iginde yiirtirken, yrkrntrlar ara-
srndan gegtifim sanlsrna kapilryorum. it<ide birde bu-
lutlann ardrndan aydan da iilgi.in gibi.
Trene biniyor, yerime oturuyorum. Anna pencere-
den eiini veriyor, sessizce.
Tren, acr acr di.idtik galarak, yavagga sisin igine
dahyor.

Issr,z bir gere gidiEoram, beni gi)rmege geluz.

Ategten bir top gibi rgil rqrl giineqin doSugunu iik
kez giirdiipiim yere gidiyorum. Srcacrk memeieriyle
kurtlarr, kuglarr doyuran, semirten da$rma... Tannnrn
sesine kulak verilen yere. Gdkyiiziiniin ve yeryiizi.intin
tiim yaratrklarrnrn hep birlikte olduklan, tek bir devlet
oluqturduklarr yere. Evreni gtizel bir dtiq gibi giirdii-
Stim, yahnh$r ieinde giizel, giizellifi kadar temiz yii-
rekli kiiyiime. Herkesin beni gocukluk arkadaqlyrnrstm
gibi kargrlayacaklarr yere. Canh yegil renkleriyle, ma-
vi renkleriyle, hig degiqrnemig olan...
Kara tren inigli grkrqh yollarla sarsrla sarsrla" ho-

59
murdana homurdana, yollarda, diinemeglerde yrlan
gi- yok yiiziinde. Ardrndan, iki damla giizyagr r;rl rqrl pa-
bi krwrlarak ilerliyor. Sanki tutsakh$rn smrrlarlnt, mut- rrldayarak gtizprnarlarrndan aga$r siiziiliip iniyor.
suzluSun srntrlartnt, iiliim srmrlarrm birer birer agryor' .<Tren nereye gidiyor?>>
Dostlara do$ru, erince do$ru, sonsuz aydrnlr$a do$ru <<Dimitri, birinci mevkide,>> diyorum.
gidiyor. Yiizi.imii avuglanmrn igine giimi.iyorum. Kadrn gene
- Yammda biri oturuyor. Uzerinde mor renkli bir yerine oturuyor. Tren krrag bir bayrn soluyarak qr-
giysi var. Hep pencereden drgarr bakryor. iki yandaki kiyor. iki yandaki pencerelere asrir bulutlan yararak-
tarlatrarda gahgan kiiyliileri stiztiyor. tan ilerliyor sanki.
<<I'[ereye gidiyorsunuz?> diyor bir ara benden yana
dtini.ip.
Aynr soruyu ben de ona soruyorum' Ne ki sesleri-
miz giigsilz, tren gtiriiltiisiiniin iginde yitip gidiyor' Ye-
niden susuyoruz. Baglanmrzr iine efiyoruz, gltti{imiz
yeri bile bilemiyormus gibi. Ben bir dtiqe doEru gidiyo-
rum. OIa ki, o da aynr yere gidiyor. Ya da ona benzer
bir yere.
Ve yeniden kendime dontiYorum.
Gitti$im yerde her qey prnl prrl. Almanlar, Atina'-
daki evime girdiklerinde higbir gey bulamayacaklar'
giitii-
Qiinkii igdiinyamrn gereksindiEi her $eyi yammda
,iiyotn.tt. Giinegimi, 5u tutsak dtinyaya olan sevgimi,
onluru olan tiksintimi bile yamma aldrm' Higbir gey bu-
Iamayacaklar! Higkimseyi silAhlanndan soyamayacak-
lar!...
Yoiculuk siiriiyor. Atina'ya giden trenler bizimkiy-
le kargrlagryor, kara dumanlarr bulutlarrn altrnda se-
lAmlasiyor ve her biri kendi yiiniine doEru gdzlerden si-
linip gidiyor.
<drenler nereye gidiyor?> diye soruyor kadrn' do-
kunakh bir sesle, bir yandan da giysisini sinirli sinirli
dizleri araslna srkrqtrraraktan. Sdzii biter bitmez de
sanki ineceii istasyonu unutmup gibi tela;la ayapa fr-
lryor. Tedirgin teairgin sa$a sola bakarak bir adrm iler-
liyor, yiiziinii buruSturuyor, gtizlerini yumup aglyor'
Ama' i,imdat!> diye baSracakmrsgasrna bir gtiriin0m

60 61

Arkadiko yaylasrndan bizi bir araba aldr, Evrota ova-
sma do$ru inmeye baSladrk. Sevgili daElanmr giiriir giir-
mez. hele dzeltrkle baba evinin eSidine ayak basar bas-
maz nedense igim daha Ca karrgtr. Bildik yoldayrm, bu
benim cltinyarn. Yamlm6 olamam, hayrr. Ama, sanrtm
yanrldrm. Sanrrrm aynr yamlgrya mor giysili kadm da
ii.igmiigti.ir, diye gegiriyorurn igimden. Istasyonlardan
birinde trenden inmig, kogmaya baglamrgtr' Bir kaya-
mn tepesine trrmandl, bir eliyle hafifge giysisini kaldt-
np, kendisini ugurumdan aga$r attr. Kiryliiier tiliiyii bir
battaniyeye sardilar, kirne .vereceklerini bilerneden'
Adr belirsiz, dini belirsiz bu kadrnl nasll bir dini tiiren-
le giimmeleri gerektifini de kestiremeden' Birden iir-
perti dr.rydum igimde, yiireSim buruldu sanki' Baba or-
manlm arayan amagslz' bagrbo5, Saqkrn, yabaml bir ya-
ratrgrm.
Krzkardegimin iizerinde etekleri gimenlere siiri-
nen dalh giilli.i bir giysi vardr.
<dlasta deEilsin, yorgunsun' depit mi?> diyor'
<Buralar eskiden biiyle deEildi,>> diyorum.
<}tre dedin?>>
Demek istedifimi ben de kesinlikle bilemiyorum ki'
Bagrmr tine e$iyorum, susuyorum. Sanki yaz gelmig'
giin afarrmg. Haylr hayrr, yaz gelmemig, gtin afarma-
mrg daha. Eskiden, gu an btiyle mi olurdu? Sanki Su ay-
nr giikyiizi.i eskiden daha rqrl rqrldr, yagamdan da iite,
gtizellikten de iite bir ;eYdi'
62
<dtledir siiztinii ettilin boran? Boran dedi$in bir zor-
lu firtrna, gok gok birkag afag devirir, ya da birkag ya-
banrhn canlnl alrr. Boran gegicidir.>>
<<Boran !>>
<<Ne ilgisi var boran'rn mor giysili kadrnla? Baksa-
na buralar hdlA en derin acrlarr unntturacak kadar ola-
Santistii giizel.>>
Gtizlerimle gevreyi stiziiyorum. Krzkardegimin giir-
dtifii, ama benim sezer gibi bile olamadr$rm bu gergek
nedir acaba? Her qey bombog; buz gibi...
<<Dinlenmen gerek,>> diyor.
Sonra da eve giriyor. ISrEr yalilyor. Bahqenin orta-
srnda yapayalnrzrm. Tiim qevremdekiler, sanki givile-
ri kaSqamrq, riizgArda sallamp duran bir dekor. Giik-
yiizii yrldrzlarla kaph, ne ki yrldrzlar birer kireq leke-
si gibi. fgrklan, dli.ilerin kafasrnda donmug kalmrg bi-
rer diigirnce trpkr. A$aglarrn yapraklarr bile sanki bir-
den bir panife kaprlmrg. Sevgili diinyama n'oluyor? So-
luk alamayacakmrg gibi oluyorum. Olabilse, hemen ge-
ri dtinmek istiyorum. Bu akgam. ilkeUer kaqar.
Maria geliyor, elimden tutuyor, birlikte eve giriyo-
ruz. Babam da Maria da hep yanrmda. Stit veriyorlar,
meyve veriyorlar. Kiiq0ctik, beyaz bir kuzu getirip ku-
ca$rma koyuyorlar. Qegmeden su getiriyorlar. Ve iki
giil. Dtiqiinceye dahyorum. Gergek ya;am neden biiti.in
bunlarrn gok iitesinde? Gdzlerim kapanmak iizere.
<Iyi geceler.>>
63

Ortahk daha iyice a$armadan erken erken kalkttm'
Dtinden bugtine hiqbir gey de$igmemig... Srkrntrh, seving
vermeyen, yorucu, canslz bir di.inya. Oyle dikilip gev-
reye bakryorum. $u trknefes di.inyayr yeniden canlan-
drrmak, yeniden solurnak iein biitiin solufumu iistiine
bogaltmak istiyorurn. Maria tedirgin tedirgin giizleri-
min igine bakryor. Elini omuzuma atryor, sonra birlik-
te ormana dofru Yiirtiyorluz.
<<Dur,>> diyorum ona. <<Buradaki yabani dut afaci-
na ne oldu?>>
<<Yrllardrr yok.>>
Ormana giriyoruz. Kegi yolunda, yabani frstrk a$a-
crnrn birbirine girmig dallanm aqarak, baqlarrmrzr e$e-
rek ilerliyoruz. Dallar iistiimiize bagrmrza siiriini.iyor,
saqlarrmrzr dafrtryor. Yapraklardaki qi$ler yiizlerimize
serpiliyor. Anlar, giimqrSmda ki.iei.ictik yaldrzh daireler
qizerek vrzrldryor. ilgilenmiyorum. Ama bu vrzrltrmn
bilclik bir vrzrltr oldufunu diigiinmekten de kendimi ala-
rnryorum nedense. Bir a$acrn kiitii[tinden grkan ktigii-
ctik bir gelincik, kuyru$unu keyifle sallayarak daldan
dala afhyor. Sevimli giizleriyle arada bir ku5kulu ku5-
kulu bana bakryor. Yadrrgryorum bu bakrglan' Utan-
mam m1 gerekir, bilemiYorum ki'
<<Ben yalmzca sincaba ateg ettim.>>
Srk srk karqrmlza grkan kiieiiciik kertenkeleler de
baglarrnt kaldrnp umursamaz umursamaz bakryorlar
64
bana. Ytirefim inceliyor sanki. Korkutuyor beni bu
hayvancrklarrn bakrglarr. Oysa alaya almrg gibi bak-
madrklan besbelli. Ormana yayrlan yaprak kokusu, 9i-
yin ve havamn temizli$inin etkisiyle olsa gerek, a;trl
ve keskin. Maria'mn tiim siiylediklerine yiirekten ina-
myorum. Karpr koymuyorum. Ne ki...
<<Bu ormanda iyicene gizlenmek olasr. $u fundahk-
taki ma$arayl giirmeni istedim.>>
<drTigin?>>
<<Bilinemez, savag si.iriiyor, belki gerekir.>>
<<I(almayr diiqtnmiiyorum, Maria. Krsa bir siire
icin geldim, birkag saatliSine.>>
<<Amamektubunda uzun siire kalaca$rnr, bunun igin
de sevingh olduSunu yazryordun.>>
' <<Atina'da biiyle diigiiniiyordum. Ama burada...>
<Nedir istediEin?>
Karsrhk vermedim. Tartrgmayr stirdi.umenin gerek-
siz oldupunu anladr.
<<Eve diinelim,> dedi. <<Tepeye grkahm, gevreye bir
bak, buranrn nasrl giizel oldu$unu anlmsarstn.>
Acr acr gi.ili.imsedim. Gtili.imsemem dudaklarrmda
donakaldr. Yukarr gfttrk. Krzkardegim diigiinceliydi.
Uzaklagtr. Yapyalmz kaldrm.
<<Buraya neden geldim? Nereye gidecektim? Ne-
den yolumu de$iStirdim de buraya geldim?>>
Buralar, eskiden renk renk ipek ttillerden yapil-
rnrg izlenimini verirdi, bi.itiin biilge tannsal yansrmalar-
la doluydu, gimdi her gey defigmig. ipekler solmug, gii-
riimiig. $u ortamda her geye kargagahk duygusu ege-
men. Yazrn en parlak gi.inlerindeyiz, oysa ben kendi
kendime soruyorum; Bu a$aglar yeSil mi? Mavi mi bu
giikyiizti? Buralar biiyle miydi? Bamba5ka geyler bu
giirdiiklerim.
<tsir nkrm dalgasr kaplamrg b0tiin gevreyi,> diyo-
rum. bir stire sonra babama.
65
 Siiylediklerimi yadugamadrSrm belli etmek istiyor
nedense. Krematorgunt"danr grkan duman... Nerede
gtirdiim dumant, diye gegiriyorum igimden. Belli, ru-
hum da btittin duyu gticiinti yitirmiq. Korku ve kugku
iiylesine sarsmrs ki onu, gergek qigefin, uyumlu sesin
yeryiizi.inde oiabileceline de inamyor artrk.
Babarn akrlsrz deEildir. igitme duygumu ti.imden
yitirmek tizere oldufiumu --{ysa konugurken het za-
man elimi kula$rma gtittirtiriim- giizler-imin artrk iyi
giiremediiini sezdiSinden kugkum yok. Herkes biliyor
tehlikede oidufumu.
Boran kopmak iizere. Hiqbir $ey ayakta kalamaya-
cakmrg gibi bir sezi var iqimde. Belki gerekir diyen
gemsiyemle qapkamr da yamma aldtm.
1. Krematoryurn: Oiulerin yakrldtgr yer.
66
Burasr btitiin diinyadan soyutlanmtg, uzak bir yer. Uf-
ku geniq, iistelik kulafr ve gdzti olan. Kiiyler agag.da,
oldukga uzakta. Ama yine de kilise ganlanmn sesi bura-
lara kadar ulagryor. Eskiden yalnrzca dinsel tiirenler
srrasrnda duyulurdu. $imdiyse olmadrk saatlerde gah-
yor. QoSu kez de geceyanlarr. Almanlarla igbirlikqile-
rin belirli saatleri yok. Kiiylere girme hazrrhklarr se-
zinlendi$i an, dnlem ahnmasrm bildiren insan grghkla-
n gibi:
<<Qocuklarl, yaqhlan, hastalan! DeSerli neniz var-
sa gizleyiniz!>
Kiiyler ateqe verildiiinde ganlar susar. Oktizlerin
bii$tirmeleri duyulur yalnrzca; ahp giitiiremedikleri,
ahrrda kalmrq iiklizlerin...
<Yetigin!>>
Kimse karsrhk vermeyeceh, kimse apzrm agmaya-
cak.
Kimi kiiyltiler gtineyden kuzeye, kimileri kuzeyden
giineye giiq ediycr. Batrdan doguya, doEudan batrya gi-
denler de var. Bu tiir gtiglerin, diyorum kendi kendime,
gu anda ttim Avrupa'yr hapladrSr kugkusuz. insanlar,
egyalarrnr ve diiqlerini kurtarma gabasrnda.
Daha uzaklara gitmek igin grrprnmam boguna. Bu-
nu agrklamakta hern ben gtigltik gekiyorum, hem gev-
remdekiler anlayamryorlar bu qrrplnmaml. Giinler geg-
tikge giirme ve duyma yetilerirni daha da yitirdi$imi
67
 tan, ama elime alaca$rm brga$r da sevebilirim. Biitiin
diinyaya mutluluk getirecek kesin'sava5rn drgrnda gok
giirdiikge, gitmeme engel oluyorlar. GiineS tutulmasr ta- savag oldu bu diinyada. Bu savas o mu acaba? Bundan
tamlandr diye diiqtiniiyorum. Bu, btitiln diinya igin sonra savag olmayacak mr? Diinya eski mutlu gtinleri-
biiyle. ni yeniden yagayacak mr? Qok giikiir Simdi gece ve
Sekiz giin olmug geleli, Anna'dan ilk rnektubu da gocuk burada deSil. Yoksa:
ald*. <<Babam a$hyor!>> diye baSrracaktr.
<<...Arkadagrn Petro i.yi vitirdik' Diri diri giim- Giin a$armak iizere, P. kiiyii ate;ler iginde. Alman-
mtiqler. Giimmeden kollanm, bacaklarrm, biitiin kemik- lar, bu yiine geliyor, kusku Yok'
lerini krrmrSlar. Geceleri Sarkr ve sildh sesleri geli- <dlazrrhkh olmamrz gerek'>>
yor siirekli. Diin akgam a\v mtztkasr galan gocufu Babamrn bu siizii iizerine bir kogugmadr bapladr.
iuydum. Ilu gocuk, k0ciik bir Stalingrad sanki"'>> Zeytinya$r ve yiyecek deposu kilitlendi, ev siirgtlendi,
Maria batrya bakan pencerenin tintinde dikilmiq' pencereler kapatrldr. Atr ve inekleri yularlanndan tut-
lVlektupta ne yazdrfrnr sormuyor. Belli etmek istemi- tuk, kegileri iiniimiize kattrk, canh tamk brrakmadrk ar-
yor ama tedirgin. Ne ki, nedenini anhyorum ben, batr- drmrzda. Ormana giden yola koyulduk.
daki kiiylerden $elen gan sesleri gitgide daha belirgin-
Iegiyor. Almanlar gene biilgeyi tarryorlar' GeldiEim
gtin ii$renmiStim bunlan. Okiizlerin biiEiirmeleri, gan
sesleri, ateqler...
<6orun, izleyecekleri yoldur,>> diyor babam' <d(ag
giindtir qiiyle biiyle bir dirlik vardr gevremizde'>>
<<P. kiiytine saldrrrrlarsa, buraya da geiirler kuS-
kusuz,>> diyor krzkardeqim. <<Gereksiz yere tasalanma-
yahm, giiriiriiz.>>
Hic kimse uyumayacak, kugkusuz. Pencerelerde nii-
bet tutmamrz gerekecek, karakol ntibetgileri gibi' Kan-
dili kaldrnp duvar saatine bakryorum. Geceyarrsr ol-
mug. Balkon kaprsrnr agryorum' egifine oturuyorum'
Yrldrzlar rsrl rqrl giikytiztinii kaplamiS- Siizde biz insan-
lar yeryiiziiniin en giiglii yaratrklanyrz' Oysa, 5u an' en
giigliiniin giiqsiizleri korumasr dile$inde bulunacaktrm'
Cezaevinde yatanlarr, toplama kamplarma trkrlanlarr,
bir kurtulug yolu bulmak igin gecenin karanh$tnda 9r-
prnanlarr korumasr dileSinde. Hayrr hayrr, kryrcrlara,
liim kryrcrlara kargr korumast dileEinde"' Yok edilirler-
se ne tutuklulardan, ne de o umut ufruna iiliime kargr
yiirtiyenlerden siiz edilebilecek. Qi.inkii tiksinirim btgak- 69

6B

Alrnanlar yiin de}igtirmiqler, ama babam, <<tehlike sii-
riiyor,>> dedi. Ormana benim igin aqrlr-kapamr bir ya-
tak ve gerektifinde masa olarak da kullanrlabilecek
yt-iksekge bir tabure getirdiler. Stirekli iistiimde tasrdr-
fun, sevdiEim birkag kitapla yazr kdErdr da almrgtrm
yanrma. Ama ne iqe yarayacak sanki kdprt, yazr yaz-
mayr brraktrfrma giire? Yazdrklarrm, siiylemek istedik-
lerimin gergek olmasrna kargrn,.gergekdrgr geyleri yaz-
mrsrm izlenimini veriyor bana. OrneEin, lzlilsginft tt-
ladrfir gergek, oysa yazrlanm ytirekten yoksunmu; gi-
bi sanki.
Ormanda huzur igindeyim. Orman, evden daha iyi.
Ancak, ne demek ki <<iyi?>> Mutluluk pe5inde miyim?
Hayr, derdim bu de$il. Yagamrml siirdiirebilmek iein
yiire$ime yardtmcr olmaktrr amaclm. Ama nasrl? Ne
yapabilirim ya5arumm s0rmesi igin? Salt drgrmda de$il,
ieimde de diinya ti.ikenrnig gibi. Boi yaprakh dallarrn
benimle biitiinleqtikleri gtizeliikler gilrdiim. Bu bitti.
$imdi ise, o yapraklarrn giines r$lnlarrna dolandrSmr
giiriiyorum. Yabamllar gegiyor gi.iriiittiyle. $imdi, yii-
repim, ruhum ve 1,agamrmla diinya ve zamall arasmda
nasrl ba$lantr kuracaStm? Zamam nasrl doldururum,
zamanr? Bakrn, giineg durmuS. Yerinden krprrdamryor
bir stiredir. Zaman durmug.' Ibreleri krmrldatabilmem
iqin biiyiik giig gerek. Oysa igimde kocaman bir bogluk
var. Her qey bombos. Bir yerlere su siizcii$ii yazmak
70
istiyorum: niQt it<. ibreler... Krmrldasanrza! igimdeki
trrer qey anlamsr, gewemdeki her gey anlamsrz!... Bo-
ran engellenemez... Cebimden kara saph ufak bir br-
gak grkanyoruln, bir agacm grivdesine bir siizciik ya-
zryorum:
0lUm
Oltim mtit Hep tiksinti vermigtir bana iiltim. Olii-
rniin kendisi de$il, ya$ama raSmen, til0mil ammsatma-
sr" Oyleyse, iiliime hayrr! ince, uzun, crhz bir a$aca
sarrhyor, ttim giiciimle salhyorum.
<Ottime hayrr! Hayrr!>>
Sonra da kAfrrtlarrmr ahp kendimle gegmig arasrn-
da yeniden bir ba$lantr kurmak amacryla kaleme sarr-
hyorum. Yazmak geliyor igimden. insanlarla olan di-
yalogumu siirdiirmek. Zaman ibrelerini kalemimle iine
do$ru itmek.
Tik Tak! Tik Tak!
Korkung bir giineg dogdu! Uyumam gerek. Kendi-
mi biidim bileli geregince uyuyamadrm ki. Ama uyan-
mam da gerek. Yagamr gerepince tamyamadrm ki. Uyu-
yanuyorum. Ilyuyamryorum. Diigtinemiyorum. Ama,
rnerhametlidir o. Kimdir merhamefli olan? 0liim degit,
kugkusuz! Adaletlidir. Hoggiiriiliidtir. Ve her sey dirlik-
li, sonrasrz, siirekli... Kim getirdi seni bu kryrya Tan-
rrrn, kim ii$retti sana bu siizciipii? Yantrghkla. Zaman
nasil oldu da bu denli yamlttr insanlan, bunca gtigti na-
sil safladr? Son savagr iildtirebilir misin? Yapabilir mi-
sin bunu? Atege verebilir misin gergek Raggtag'* RayS-
tag'rn ttim diinyayr atege verece$i kuqkusundan kurtu-
labilir misin?.
I\{aria'mn ayak sesleri geliyor kulaSrma. Igimi ge-
kerek, bagrmr giikytiziine dofru kaldmyorum:
<Giinegim benim!>>
7l
 ve ottan yaprlmrg bir merhem siirdirier yamk yere, be-
yaz bir bezle sardilar.
Yaralanmam. ormana inmeme, eve diinmeme, gez-
meme, dediSmig gibi gtiriinen gevremi incelememe en-
gel olmuyor. Ama giikyiizii prrl purl; kiigiikliiBtimde-
ki o gtikyiizlerinin izlenimini veriyor bana. Ancak bu
yeni bulutlar, daha solgun, daha so$uk, daha tehlike-
li gibi. Eski bulutlar, ya$muru gerektirir, sonra yok
olur giderlerdi. $imdikiler kahcr sanki. Arkasrnda giik-
Bir rastlantl sonucu kiiyden geqen Almanlar, ttim ekin- yiizii yokmug gibi bol duman yayarak yanan ktikiirt
leri ate$e vermiqler. Belki de Almanlar de$il, igbirlikgi bulutlan.
Yunanhlar. Kalabahk olmalan gerekmez, benzer kiitii- <cAlmanlar uzaklaqmrglar, insanlartmrz biraz soluk
Itikler birkag kiqiyle de yaprlabilir ei.inkii. Babam, bu alabilecekler arttk,>> diyor Maria.
iqi Almanlarrn yaptr$r inanernda. Ormanda bir odun- <Eiiti.in insanlar yalnrzca gu gevremizde yagayan-
cuyu, bir afacrn giivdesine gakrh bulmuglar. Kendi yiin- lar ise...>> diye mrrrldanacak gibi oluyorum.
temlerince qarmrha germek istemigler onu demek. Bul- Ne ki, giizlerinin iginde sanki kiigticiik, beyaz bir
duklarrnda, boglukta sarkan kollarr, riizgdrdan hafifee giivercin giirdi.im. Urkiitmekten korktum onu.
sallanryormus. Qocuklanna yiyecek bir qeyler almak
igin kente gtitiiriip satmak amacryla topladrdr odunlan
oraya yakrn bir yerde yr$rh bulmuglar. Demek katrrr-
na da onlardan biri binmig gitmiS.
Atesi giiriir gormez, bir qeyler kurtarrrrz umuduy-
la koqmaya baSladrk. Ekinler bizim deEildi, arna biiy-
le durumlarda herkes birbirine yardrmcr olmak igin ca-
ba giisteriyor. Ekinlerden grkan kara dumanlar, <Ek-
mefimiz yamyor!> diye titregerek bafrrgan o ince kol-
lu qoeuklar ttim benliEimi kaplamrq. Bir de iinemsiz bir
olay. Ategi ddndiirmeye gahqrken az kalsrn yanryormu-
qum. Nasil olmug, anlayamadrm, ayaErm, ate$ almr$
basaklann igine giimiilmtit.
Ayagimrn yanmasrna sevinmedim de de$il hani.
Diiniigte pantalonumun pagasrnt.dizimin tistiine gekerek
bir ege$e bindim. Babam yam&n iinemli olduEunu siiy-
ledi, Maria ise aksini savundu. Yaphklarr tartrgma so-
nunda, iinemli olmadrSrna karar verdiler. Zeytinya$r

72 IJ

Diindenberi ormandaki kovulumda konuk ettigim ingi-
liz askeri Morris Horn'un yamnda yerde oturuyorum.
$u an yata$rmda uyuyan Horn, hep rshk galan, sarr
sagh, mavi giizlti bir geng. Qevresine tiimiiyle ilgisiz.
Asya'yr, Avrupa'yr gezmig, birkag dil biliyor. Yunanca
da okuyor. Almanlar geldiklerinde Yunanistan'dan ka-
gamayan, geSitli k6ylere dafrlan ve Yunanh yurtse-
verlerce konuk edilenlerden biri. Bu krsa stirede yer-
liler gibi konugmayr ve giig anlagrlrr kitaplan bile oku-
mayr bagarmrg. SoSukkanh, keyfine diiskiin, korkusuz,
tasasrz. Aynca getirdipi- iki brgak, iiq ta-
-yanrnda
banca ve bir otomatik tabaneamrz var qimdi.
Bir yandan ayafrmm bandajrnr de$igtirirken, bir
yandan da Morris'e bakarak annesini dtigiiniiyorum.
$imdi o$lunu yitik biliyordur. 'Yitmigler' listesine ahn-
drSmr bildirmiSlerdir onun. Her an yeryiiziinde binler-
ce kigi 'yitmiqler' listelerine ahnmakta. Ve bu, iiylesi-
ne hrzh oluyor ki, yazgrlarr bile SaSkrna dtiniiyor. Uyan-
drrryorum. Uyuyacak gok vaktin var diyorum. Sonra
<ifle yemeSimizi getirmek iizere yokugu trrmanmaya
koyuluyorum.
Ayaklanm ona buna takrhyor. Ormanda kih o ya-
na, kAh bu yana ytineliyorum. Kanh bandajla sanh aya-
$rmi hafifqe siiriikleyerek, seke seke koguyorum. Til-
kiler gibi, gelincikler gibiyim. Burun deliklerim agrh-
yor. Sanki ya!'mur kokusu var. Giirtiniig iiyle. Giikte,
74
kiigi.ici.ik bir nokta gibi bir bulut belirdi. Biiyie baglar
boranlar. Gittikge biiyi.iyen bir nokta. Daha sonra dev
kara bulutlar birbiri ardrnda doluguverir, afrrlagrr, giik-
te asrh gibi yaprsrr kalrr. Artrk kagacak yerin yoksa,
ayafrnr yakmrqsan, Morris gibi tasasrz uyuyamryorsan,
yazrk olur sana.
Aya Yorgi kilisesine vardr$lrnda, kaptyr biraz ara-
hk giirdiim, gereksinmem varmrs gibi, telagla igeri dal-
drm, Maria, iqerde, kollarrnr gdEstiniin iizerinde gap-
razlama ba$lamrq, kutsal kemerin altmda krmildamak-
srzrn duruyor.
<Dua etmeye geldim,>> diyor. <<Nedeni var.>>
<Dua mr? iyi. Ama sen aflryorsun. NiQin? Bak,
ayaprm iyileqti.>
<<Sana ne oldu da, biiyle ateqin igine koptun?>>
<d(ostum mu?>>
Bir an iqin birbirimize baktrk. Baglanmrzr iine eE-
dik. Bir stire konugmadan durduk. Sonra iegi.idiisel bir
davranrqla drgan qrktrk, yi.iriimeye bagladrk. Giikteki o
kiiqiiciik nokta giizlerinde yansryor, biiyiiyor. Bu ne gii-
niil iizgtinliiEii biiyle? Gi.ig ver bana Tanrrm! Ozeilikle,
bir seving eieeEi yaratma kararrmdan vazgeqtiEim qu
srralarda. Krzkardeqimin biiylesine saf, yumugacrk el-
lerine bir seving rqrlir verebilmeme yardrmcr ol!
<d(orkma,>> diyor, <<ya[mur defil. Ya$sa bile ki.igilk
ma$ara Morris'i korur.>>
Bir pegetenin igine srcak ekmek, zeytin, peynir sar-
drm. Bir daha olur olmaz eve gelmeyeceSime stiz ver-
dim Maria'ya. Kaldr ki gereken tiim iinlemler ahnmr$
mafarada. Ma$ara kolaylftla daha be$ kigiyi barrndt-
rr, bu kadar kisi de ilerdeki kayalarrn yarrklannda giz-
lenebiiir. Buralan yuva olarak kullanan kartallar da,
tehlikenin gegtiEi bize bildirilinceye dek havada ugu$a-
bilirler. Maria herhangi bir tehlike durumunda, bize,
td
 tarlakugu gibi tig kez iist iiste rshk qalarak haber vere-
cek.
lVlorris, ne verilirse ve ne kadar verilirse yiyor. 0n-
celeri bir mandrrada gizleniyormug. Kegilerle birlikte.
Siit sa$masrm da iifretmigler. Dedi$ine giire, Kembrig'-
te kendisine bununla ilgili hiqbir qey ti$retmemigler oy-
sa. Yagamrm sait siit igerek siirdtirmiig.
Gegmiginden, insanr gi.ildiirecek olaylar drgrnda hig-
bir qey anrmsamadan, si.irekli espriler yapryor. Arada
bir omuzuma vuruyor, parmaklarrnr aSzrna sokup rs-
hk gahyor. OSrenmig...
76
Morris diin akqam buradan gitti. Gece geg vakit bir kii-
ye gidecek, bir arkadaqrm ahp diinecek. Ayrrca bugiin-
lerde bir Alman ve iki italyan askerinin buraya gelme-
si olasrh$r varmrg. Bu konudaki giiriilmeler siirilyor-
mug daha.
Nerdeyse qafak siikecek, giiziime hAlA uyku girme-
di. Morris'le arkadaqlanmn gelmesini bekliyorum' En
geg, giin aSarmadan gelirim, demiSti.
Giine5 dofuyor, krzkardeqim <<giinaydrm> demeye
geliyor iigiimiize, ama yalmz beni buluyor' Tedirgin
krvramp durmamt, zaman ibrelerini krmrldatmak igin
var giiciimle qrrprnmamr selnediyor. Giineg iyice yiik'
seliyor; gi.in ortasrndaya. Krzkardegim de artrk tedir-
gin. Siirekli gelip gidivor. OnCe kime bildirildi bilemi-
yorum. Krzkardegime mi, babama mr?
<<Umudu yitirmemeli,> diyor babam, her zaman-
ki bilgece tavrrnt takrnaraktan' <<Irliceleri diinmemek
iizere gitti. Daha gok kiqi gidecek, diinmeyecek'>>
<<I.[igin?>> diye sormaml bekledi. Ne ki, ben bagrmr
iite yana gevirip, derinli$e bakryorum.
<<Ugurum.>>
Bu siizci.isii diigiinmeden siiyledim, neye baplayaca-
lrmr bilemeden. Babam gene agrklama bekledi benden'
Durumu kavrayarnadrfrmr sezinlemiq olacak ki:
<<Morris'i iSbirlikqiler yakalamrglar,> dedi.
<<Dimitri,>> diye mrrldandrm nedense' Giizlerinin
77
igine baktrm. Krq gtinlerinin akgam giinegini andrran Git gel olmasm diye, yardrm ettim, egyalarr birlik-
acr bir giili.imseme kapladr yilztinii. Avucunun tersiyle te tagrdrk.
yagh giizlerini sildi, afrr a$r ytiri.idii, a$aglarrn ara- <<Tarlakuqu rshprna gerek kalmadr.>>
srnda kayboldu. <Belli olmaz. Hem biiti.in bunlar iinemsiz olabilir,
<IIer yere tuzaklar kurmuglar,>> dedi biraz sonra hem de Morris'le arkadagr, tibiirleri, gelebilirler. Her
l\{aria. <<Tavgan avcrlarrnm yaptr{r gibi. I\{orris de biiy- an olmadrk olaylarla kargrlagryoruz, goSu kez bekledi-
le bir tuza$a diigmtig.>> Simizin tersi oluyor. Her gey kartgtk bir diig gibi. Bu
lWaSaradaki yarrklardan birine silAhlarr gizliyoraz. daha da siirece{e benzer.>>
Ustiine tag yr$ryoruz, kimse kugkulanmasrn diye. <<Ve sonra?>>
<<Tasalanmana gerek yok artrk,>> dedi, gitti. <<Atege verilen bunca orman, ya5anum yitiren bun-
Ama biraz sonra geri geldi. Eve varmadan dtinmiiq. ca insan, hep tizgi.irliik uSruna deEil mi?>
<Neler oluyor diinyada Maria?> diyorum.
<<tlangi di.inyada?>> diyor.
Yata$rnrn kenarrnda oturuyor, iinliifiiniin cebinden
bir armut grkanp veriyor, eski mutlu gi.inlerdeki gibi,
konuguyoruz. Ellerimizde birer testi so[uk su, pespege
gegmeden diindti$timiizii anrmsryorum. Ve boi rgrkh o
giinegi...
<<Anrmsryor musun?>>
<<}.[eyi ammsryacakmrgrffi, SU anda gtikte, giiriiyo-
rum ya.>>
her gey yolunda.>>
<<Gtiri.iyor musun, demek
<<Birtakrm siiylentiler geldi
kulafrma, bunun igin
diindiim. Morris'in bu ormandan grktrgim grirmtiqler.
Daha bagka ingilizlerin de buralarda giztendifi s6ylen-
tileri var. Gelip arama yapabilirier.>>
Yi.izi.ine bakryor, genellikle ormanlarda arama yap-
madrklannr, gevreyi ateqe verdiklerini diigiiniiyorum.
<<Qairqma masanr yukanya alahm,>> dedi acr acr
giiliimseyerek.
Ytksek tabureyi koltu{unun aitrna srkrgtrnp, ko-
nuqmaslnr stirdiirdi.i :
<<Ifitaplannr da giitiireyim, birazdan gelir gecelifin-
le yatafrnr da alrnm. Konu[umuz gitti, iitekiler de gel-
meyecekler demek.>

,o 7g

<d(esinlikle biri kazanacak,>> diye gegiriyorum igimden.
tsiltiin savaqlarda olduEu gibi. Ama bu zaferi kazana-
nrn yiire$i karanhk olmamah.
<igi karanhk olmayan kigi var mr ki?>> diye mrnl-
damyorum birden.
<<l.Iedir kuqkulandr$rn, anlayamryorum?>> diyor Ma-
ria.
Ve hemen birkaq gtin iince bana sriylediEi bir ttim-
ceyi anrmsryorum: <dtledir igindeki korku, bilemiyo-
rum.)>
<Haydi gidin yatrn artrk. Hepsi bu.>>
Onlann yammda bulunmalarr, kafama koydu$um
bu garip kendi kendimle hesaplaqma igtepimi engelleye-
cek diye korkuyorum. Lambanrn iilii aydmhErnda, sanki
gevremde dolanrlarmlscasrna ytizlerini belli belirsiz
giirilr gibi oluyorum. Bazan bir panldama beliriyor,
ama hemen ardrndan yeniden puslanryor, bir beliriyor,
bir yok oluyorlar. Bazan bir sey stiylediklerini duyar
gibi oluyor, kargrhk veriyorum, ama biraz sonra ko-
nu$up konuqmadrklarrnr bile algrlayamryorum. Kimi za-
man bir iki stizciik geliyor dilimin ucuna, ama siiyleye-
miyorum. Duygulanmr yansrtacak bu siizciikleri bir
siiyleyebilsem... <d(aos>>. Ne ki ses de bir kaos'tur. Ne
denli qaba gtisterilirse giisterilsin duyulmasrm saSlamak
olanakslz.
ikisi de yatagimm gevresinde. Ormam atege ve-
80
recek, evleri yakacak, ellerini arkaiarrncla ba$laylp itip
kakalayacak Alriranlarr bekliyorlar. Ama hayrr, yaml-
mrqrm, kimseyi bekledikleri yok. Yalnrzca bana duy-
duklarr sevgiyi belirterek, bagucumda bekliyorlar. Bir
an igin gene uzaklagrr gibi oluyorlar. Ben de kendim-
den gegip, dahp gidiyorum uzaklara.
Birbirimizi giiremeyecek kadar aynlmrgrz gibi...
<..Evet Morris, krzkardegimin, tarlakuqunun iitiigti-
nri andrrrr rshfimr duydu$umuzda... Ama neden gittin
A{orris? Arkadagrnla bir}ikte diindiifiinde tarlakugunun
ritiiqti gene gelirse kulaSrmrza?>>
iyice karanirk bastr, Morris'in, ormanda yolu bu-
Iabilecefindc'n ku=skuluyum. IIAIA, nigin <<yangrn var!>>
diye ba[rran olmadr? Soluk alabilmek igin gaba har,
clyorum, kara bir duman burun deliklerimi trkryor. 0n-
ce dumanr giirdiim, daha sonra da bizi gepegewe ku-
gatmrg alevleri. 0nden gelincik geldi. Kiigiik gakailar
uluyor.
<<Buradan! Buradan!>>
Kiigtik hayvancrklar kendilerini can korkusuyla
a$ag kovuklarrna atryorlar. Ma$ara kimseyi koruyamr-
yor. Dogu yiiniinde krzrl alevlerden bir kiiprii olugmug.
<Buradan! Buradan!>> Bu alevden kiipriintin altrndan
geqip nehir yata$rna varmak, orada biitiin canhlarr gev-
reme toplamak...
<<I(oro hazrr mr? Haydi gocuklar! Hep birlikte!
Schiller'in yaprtmr bilirsiniz kugkusuz!
<<...Zali,mlerin zincirleri krtta!
Ytldt z ktir eleri iizet'inden...>>
<dfimdir bu zalimler?>>
<l.[e olursa olsun, ben de bir yabamhm!>>
Ne ki ateq kiipriisii iistiime giikiiyor, kagryorum.
Kdh o tarafa koguyorum, kdh bu tarafa koguyorum. Bir
81
omuzumu biraEaca garplyorum, tibiir omuzumu bagka
bir afaca. Baqrmr bir yere vuruyorum. Tek bagrma'
yrm. Git git giiciimii de yitiriyorum. Giiremiyor, igite-
miyorum. Cehennem de biiyle olsa gerek, iiliim de biiy-
le olsa gerek.
Giizlerimi arahyorum biraz. Babam iistiime eEilmig,
mendiliyle almmdaki terleri kuruluyor. Hayrr hayrr, or'
mammlz yanmadr, ormanlmu yanmayacak. Yansa bile"'
<Yeryiizti orman dolu.>>
<<Maria nerede?>>
Babam, <<Buralarda bir yerde,> demek istermig gi-
bi baqrnt salladt'
<<Bak sen, gtin do$muq, ortahk aydrnlanmrg, oysa
ben, hdlA gece sanlyordum.>>
Yataftmrn iginde kalkrp oturuyorum' Yastrkian
duvara dayayrp, srrtrmr yashyor, kalemle defterimi
istiyorum: <<...Acr dolu bir dtinyada siirdiiriiyorum ya-
qurnr*r... Varhsrmrn gerekliliSi hakkrnda bile ku;ku
iuyuyorrlrn... Oimanla birlikie yanmam olasr"' Giiriir
glbi otaum boranr. Mutsuz ruhum aqrkta kaldl"'>>
<dVlaria nerede?>>
Babam pencereyi agm$ kuzeye do$ru bakryor'
Maria gtiziikti.i. Geceyarrsrm bir-iki saat gege gtkmrg
evden. Atla gitmiS- Kalktrm, odamn iginde gezinmeye
ge-
baqladrm. Sonra kapryr agtrm drgarr grktrm' Doktor
,"t li *iydi sanki? Ne bilir doktor? Siiyleyecek hiqbir
$eyim yok ki..'
DoEuya doSru gidiyorum, bfuaz gezecefim' B-u-
nahm. NeOir bunahm? Qa$rmrzm bunahmrnr iyi bili
rim. Doktor hicbir yeni haber getirmedi'
82
Yatafrmr bugiin dofuya bakan pencerenin dniine gek-
tiler. Uzaktan deniz gdriiniiyor. Yeryiiziinde ateqe da-
yamkh gey salt deniz olsa gerek. Ne ki deniz de
birazdan yitiverdi. Son gi.inlerde srk srk tehlikeli bir
bigimde qo$alan, sonra daSrlan bulutlar, bugiin ters
gevrilmiq yanarda$lan anduryor. Giilge her an biiyii-
yor, evin duvarlarrna yansryor. Bagrmr gevirip soruyo-
rum:
<insanlar ne yapar? Umutlarr ne?>>
<<IIer qey yolunda.>
Saat 12.20. Maria yorgun ddniiyor. trVlaEarada giz-
lenen partizanlara su, ekmek giitiirmiig.'
<<Bu akgam da$a grkacaklar,>> diyor. <<Ba$lanttyr
saflayacak arkadaglarrm bekliyorlar.>>
Yatairma srttistti uzanlyorum, yavag yavag batryor
gibiyim. Bizimkiler iitede sessizce koru.rguyorlar. ilgi-
lenemiyorum. Beynim bagka yerde. Bir geyler bekli-
yor gibiyim. OEte saatleri olmasrna kargrn evin igi ka-
ranhk. Nedeni bu mu acaba? En sonunda! Korkung bir
giiriiltii, sanki her qeyi darmada$rn edecek.
<Boran!>>
Evdekilerin aglzlarr agrk kaldr, herkes pencereleri
kapatmak igin koguqtu. Do$uya bakan pencereden bat-
mak iizere olan krp[rzrl bir ay gdziiktti. Herkes omuzla-
rryla abamp pencereleri kapatmaya gahqiyor. Riizgdr,
gi.iriiltii, ya$mur, karanhk, hrzla ieeri doluyor, ytikse-
liyor, damr uguracak sanki. Simsekler pespese gakryor.
Da$rn eteklerine obtis mermileri yaSryor sanki.
B3
 <Ruhum okyanusun ortasrnda bir sandal gibi. Kii- UQUNCU BOLUM
giiciik, tinemsiz bir sandal.>>
Dengemi yitirecek gibi oluyorum" Yata$m qargaf-
larrna sarrlmaya galgryorum. Qargaflar Sigiyor, elim-
den kayryor, kenarlarr havada uguSuyor. Otekiler geri-
lemigler, ne yapacaklarrru. bilemiyorlar. Ellerini gtiEiis-
lerinin tizerinde gaprazhyorlar, drgarda hava sanki son-
suz bir yrkrm. Giikytizti, birbiri flzerine yrSrlan ve son-
ra tutu=sarak korkunE bir giiriiltiiyle boSluEa diigen kii-
me kiime karanhk buluUarla kaplanmrg. Kaos. Kam
eekilmig ellerim havada grpmtyor. Bizimkiler yamma
geliyorlar. $imqekler evi siirekli aydrnlatryor. Korkulu
bir ses ategten bir krhg gibi kulaklarrmr deliyor:
<<Evin damr sarsrldr!>>
<dfemeli!>>
<<Damr!>>
<<Temeli!>>
Babam, bagucumda ayakta, bir melek gibi duruyor.
Sesinde de olaSantistii bir sevecenlik var.
<<I(orkma Maria,>> diyor, <<evin damr demirlerle
badh.>
Evrenin iigeleri tiim kurallannr yitirmigler. Damrn
tistiine tonlarca karanhk giiktiyor. Nedir istedikleri?
Benden ne istiyorlar? Benim sorumlulu$um ne? Bitsin
artrk bu iqkence.
<<eifteyle kirpiye ateg ettim, yadsrmryorum. Ne
ki, qok dnceleri, bir gtin okul arkada$rm Leonidas'r,
yakaladr$r gekirger:in gdzlerine igne batmrken gtirmtig,
iizerine qullanmlqtrm. Srrtiistti yere yatrrmrg, i$neyi
hendeBe atmrgtrm. Adalet! SavagkanhEr olaSaniistii ge-
liSmig bir gtig, beynimi habire srkrp duruyor. Boran eve
girmi$. Ve gimdi tiim gtirdtiklerim giiriinmez oldu. Kav-
rayabildiffim tek gey, batmak iizere oldu$um. Sulara ve
karanhfa giimiiyorlar beni. Batryorum.

M
Kendime geldiEimde, bi.ittin pencereler agrktr. Bir arr
vraltrsr doldurmuqtu odayr. Batrdan vuran giine$in rsrn-
larr diigiiyordu yere. Garip gey, bu sabah bugiinii de-
Eil de baqka bir giinil yasamr$rm gibi bir duygu var
igimde. Ve deEiSilr bir yaz't, deEiSik bir yrh. Oysa az
iince geldim, sanlrlm. iyi ama, nereden geldim az an-
ce?
Babamrn ve Maria'nrn yiizleri dingin, ama ben yan-
larrndayrm diye ikisi de sevingli, belli. Az tince gel-
migim gibi. Soru soruyorum. Babam, baElar igin, zey-
tin a$aglarr igin yararh, geeici bir yafmur diyor. Pen-
cereden drqarrya bakryorum, konugmadan. Kaldt ki, du-
rum da agrk, higbir aEaQ devrilmemiS, higbir hayvan iil-
memig.
eok derin bir 5'erden su yiiziine grkmrg gibiyim. Bel-
li bir yerden dtinrnig gibiyim sanki. iki olasrhk var:
Ya benim yoklufum s6z konusu, ya da diinyanrn. Ya
ben geri geldim, ya da diinya. Pencereden gdrdiiEiim
gu da$larrn mora biiriinmeierine ne buyrulur, di.in yok-
tu bu renkler, bu sabah da yoktu. Bu da simdi geri
gelmiq olsa gerek.
Frrlayrp kalkryorum yataktan. Odamn iginde yii-
riirken yo gun gibiyim, ama geri diinen gi.iniin doSu-
6unu da giirmek istefi var igimde. Bu doEugu izleye-
cek giiniin batrqrnr da giirmem gerek. Giiniin do$uqu-
nu da batrgmr da do[al buluyorum. Gbriinmeyen saplan

87
giikyiizii sularrnrn altmda birlegen minnacrk inci gigek-
lerini andrrryor titre;imii rgrnlarryla ytldzlar.
<<Bu gece huzur iginde uyursun. Biz de uyuyacaSrz,
Almanlar ormanr ararnrglar ama atege vermemigler.
Ormanrn igine saldrhlarr o azgrn kurt ktipekleri de
tavgan drgrnda bir gey bulamamrg.>>
Bir siire sonra babamrn diizenli soluk seslerini du-
yuyorum. Qevresindeki olaylardan ytire$ini, vicdanrnr,
acrsrm korumak istercesine sai avucunu gii$siiniin i.ize-
rine koymug, srrtiistii yatryor. Maria saf yantna diin-
miig, uyuyor. Saqlan darmada[rn, yanaklarrna diiktil-
miiS. Siirekli sqvaggilara, gizlenenlere, yuvalarmr yiti-
renlere, tiim yurtseverlere, ekmekle su tagryan elleri-
ne bakryorum.
Yalnrzrm. DilediEimce diigtinebiliyorum. Bir Seyler
sezinlemiq olsalar gerek, ne ki boranr da tiim kapsamr,
tiim korkuneluEuyla giirrnedikleri besbelli. Bir kAftt
parqasr ahyor, yazmaya koyuluyorum:
<<insanrn bunabmr mr bu? Yiizyrhn bunahmr mr?
Tarihin bunahmr mr yoksa? Boran yeni de$il. Bu sa-
vaqtan yirmi yil kadar iince de giirleri, ozanlarr yok
etme5re baqlamrgtr. Ben yagamrmr siirdi.irmeyi baqara-
bildim. Bu yasamr yitirece$im gtine dek. Tek dilefim,
ozanlann adrna sunaca$rm, tiim hoqgtiriimii, tiirn sev-
gimi igerecek bir kitap yazmak.>>
B8
Nedir beni ayrran bu parlak yticelikten. Giikte prrl pr-
rrl bir mavilik. Kug dolu bir diinya. Ve ben... Varrm,
kuqkusuz. Giil renginde oldu$una inandrgrm meltem
yeni dolmuq- bir seving riizgArr gibi okquyor
-gtine;
yi.iziimi.i, ellerimi. Yeniden aqan gigeklerle ne ilgisi
olabilir insanrn, bilemiyorum. Aynr gey olmasa gerek.
Kigi, dirliSini tiimtiyle yitirdi mi, varolug temel hakkr
iizerinde de bir istekte bulunamayaca$r doSal. Bu gti-
negi, yanrmdan gegen gu insanr giirdii$iim siirece varo-
lugumdan kugku duyulamaz. Maria'mn elleri ve bu el-
lerin sa$ladr$r yardrmr alan kigilerin elleri ufruna mii-
cadele etmem, varoluquma ba$h. Kendim igin, ruhum
igin varolug. Ve bu varh$rn katrksrz, igi drSr bir olabil-
mesi ufruna miicadele etmem gerek. DoSal ki, varolu;a
ters diigmem olasr de$il.
QocukluEumdrr, yegermesini, giqek agmasrnr giin-
lerce izledi$im badem a$acmrn gtivdesine sa$ etrimle
yaslandrSrm srrada, babam yamma geldi, tasah bir
sesle:
<<Gidelim, Morris'i getiriyorlar,>> dedi.
Baqrmrz e[ik, yanyana yiirtiyoruz. Yrtrk pabuqlu
rrirt ktiylii Morris'i derin bir hendekte bulmugtur. Ugiin-
cii Reich'in askerleri atmrg oraya. Kiiyliiler btitiin ge-
ce ytirtimiigler. $inrdi iiliiyii kiliseye getiriyorlar, cena-
ze tijreni icin. Akqarndan haber verdiler bize. Do$uya
bakan duvann dibinde bir gukur kazdrk, igine bir srra
B9
aEaq dah ddsedik. Bu arada' yrrtrk giysisiyle
papaz da giiglerden sorumlu olamaz onlar. Onlar ve tiim bizler,
daE giceBi topladr' Ottive ben ve-
gliai. fU"tlu, Ui"tuq srradan insanlanz. Evet, biz, srradan insanlann da,
recekmi;im, yapacaErm krsa.. bir konugma srrsrnda' ressamlar, ozanlai gibi siiyleyebilecekleri gok Seyleri
Bir testi de su getirdi. Oliiniin ytiziindeki, ellerin- var arkadagrm l\Iorris. Ne ki, konugmamaktan yana-
deki kanlan temizledik' sonra koltuk altlarrndan tut- yrm. $uradaki sradan askerler, yiizyrhmrzrn iinemli
tuk, gukura yerlegtirdik. Bir yandan papaz mrnl mrrrl kiqileridir...>
dua okuyor, bir yandan ktiyliiler, babam, ben, Maria, Ve sonra, dagdan gelen iig partizan, konugmamrn
iiliiye armaSan olarak ya$h giizlerle gukura, biraz ek' ardrndan yerimi altp sraya dizildiler, ttifeklerini ha-
*ut, bi" mendil, bir gakr atryoruz. Yanlarrnda higbir vaya kaldrrdrlar, tetife bastllar. Tiifek]erin acl ama
qey bulunmayan iki kiiylii, uzanrp aSaqtan birkag yap- aynl zamancla sevingli sesi asa$rdaki vadide yankrlandr'
rak koparryor, gukura atrYorlar.
<Sevgili Morris,>> diye baghyorum siize' <<'Artrk
Kembriq'e dijnmen olasr defil. Yagamrn, sana son ar-
maiamdrr burada di.izenlenen bu toplantr; sana son
olarak giisterebileceEi bir yakrnhktu bu' Verdi$im bu
gigekleri kendim ya da yurdum adrna deEil, senin de
otan atinya adrna veriyorum. Bu gigek, arkadagrm Di-
mitri'den, bu gigek de DoEu Cephesine giden Alman as-
kerinden. Bilinmesinde yarar var; su anda yagamlmr
s0rdi.irmem, bana bir ayrrcahk vermiyor' Sana verdi-
bi-
Sim gu giqeklerden ya da bir siire sonra mezannda
Lcek otlardan farkh olamam. Yakrnmamam gerekti-
fini siiylemek isteyen bir kardeginim ve yalmzca' Seni
br"uyu dirrt kiiylti taqrdr. Qukurunu ben babam kaz-
drk. Qigekleri Maria topladr. Ya$adrErn srkrntth giin-
lerde qok ki;i sana ekmek, su verdi' Diyece$im, bu-
gi.in bu giinegin altrnda savaqan ressamlarrn ve ozan-
lann sanatgr imgelerinin canlandrrdrft meleklerden de
dtiri.ist, ,"-rlng dolu insanlar var yeryiiztinde' Morris
arkadag, elimdeki $u son ikircim gieeklerini de sana
\ru"rrr"k isterim. IIAIA siiren bu savaqta yagamlarrnr
yitiren dtinya askerlerinden. Salt Yunanhlardan, Ingi-
iirl"rden degil, Alrnan, italyan, Japon askerlerinden de'
Onlara kargr sorumlu olan bir akrl var' Ulkelerini yii-
neten akrl. Diinyamrzrn altrnr iistiine getiren karanhk

90 91

Ormana indim, deyimiyle <<ayr ininde>> giz-
'Vlaria'mn
lenen iki italyan'la vedalagtrm. Igrl rqrl bir gtin, aydrn-
lil< bir diinya. En giizel diriik, en yefkin, en tatir dir-
lik, bozguna ufrayan bir boranrn kalintrlarrndan olugan-
drr. Babam gitmernin nedenini anlamakta g0gliik qe-
kiyor. Maria, bir gey sormadan, yalvanr gibi giizleri-
min igine bakryor.
<<Kendimi tiegiir duyuyorum, gideceSim.>>
<<Almanlar gitti{inde geri geleceksin, deiil mi? Bu-
ralar dirlik diizenUk iginde olacak.>>
<Almanlar gitse bile Nlaria, Alrnanlar gitmig olma-
yacak" Savag, sait gtirtiniirdeki de$ildir.>>
Giizleri neredeyse yagafacak. Sriylediklerimi tii-
miiyle anladrfrndan deSil, belirli bir stiz vermedi$im-
den.
Yavaq yai/ag yiiriidiik, kilisenin ijni.ine geldik. Me-
zarur bagrnda durakladrk. Kollarrmrzr giigsiimiizi.in i.ize-
rinde gaprazladrk, bir stire iiylece durduk.
MORRIS HORN
24 YA$rNDA
4 Quay St. 248
LONDON
ot
t
Biittin yakrnlanmr yeniden giirtigmek umuduyla esen-
likler dilerim. Babam, giderken grkaca$rm kiiqiik yo-
kuqu boydan boya gtirebilecek bigimde biiyiikge bir ta-
qrn iizerine oturmuq. Taqm az ilerisinde Maria ayakta
duruyor, sa! elini kaldrrmrg yeni do{an giineqin ilk
rqmlarryla parrldayan bir mendili salhyor. Srk srk ba,
qrmr geri qeviriyor, eI salhyorum. Uzaklagtrkga adrm-
lanma bir canhhi<, bir iizgiirltik geliyor. Borandan son-
ra yiirefime dolan giikkugafmrn siireklilifine inanmak
istiyorum.
Dar patikalar,r dahyorum, kiiqiik srk fundalar ara-
srndan gegiyorum, yiiri.iyorum. Yiiriimtiyorum, koguyo-
rum sanki. Bugiinkii duygularrmrn, bilincime kazrnma-
srna, yarrn da, varolduSum stirece de silinmemesine bii-
liin giiciimle gaba giisteriyorum. Nitsche'nin deyimiyle,
gevresindeki karanh$r iinemsemeyen, tek bir yasayr,
saf olmanrn yasasrnt benimseyen yrldrzlar gibi trpkr...
SON
,k*j', ' "€&l$
llWr
 BOM
GELEN
w
@N
Nikiforos vrettakos, bugun yunanistan'rn en be$enilen, en
gok okunan ozanlanndan biri. Isparta'nur Taigetos DaBr
yoresinde 1912'de dogdu. $iire qok kuguk yaqta bagladr.
itt< giir kitabrnr, onyedi yagrndayken, lg2g'da Giilgelerin
ve Igrklann Atrtrnda adryla yaylmradr. o gunden bu gune
araltkstz giir yazdr. Bellibagh giir kitaplan gunlar: Azrail'in
YolculuBu (1988), Taigetos ve Suskunlugu (1949), Bulanrk
Sular ( 1950 ), Zaman ve Irmak ( tgsz) ,. Evrenin Derintigi
{196L), Giinebakan (19?6), Prometeus ve Bir Giinliik Oyun
(1981), Akropol'de Ttirdn Ytintemi (1981). Aynca Nikos Ka,-
zancakis uzerine onemli bir incelemesi (tgsa), sayrsrz. d,e*
nemeleri ve duzyazrlan vardrr. Qrplak ve Gocuk {1ggg),_
Bang Usttine Tartrqma (tg4g), Acr (1969), Aynr Suyun
Cntinde (19?2), gibi. Bugun Yunanistan'rn en sevilen ozanr
Nikiforos Vrettakos, tam ug kez'Devlet Buyuk $iir Odtlu'-
nu ( 1940, 1956 ve L982'de ), bir kez 'Atina Akademisi Odtilii'-
nu ( 1976'da) ve aynca 'Uluslararasr Asla 6attu'nu ka-
zanmtgttr. Yaprtlan hemen hemen butun Avnrpa dillerine
- gevrilmiqtir. Boranla Gelen, yazarrn, Alman iggali altrnda-
I(i Yunanistan'da bir yurtseverin acr ve umut dolu not-
larrndan olugan anlatr turtindeki tek yaprtrdrr. Niki" l
Vr^ettakos'un 1945 yrhnda yazdtflr bu kitabr, YuFo-
hndan eksiksiz geviren Panayot Abacr'ntn turl'
nuyoruz, '\

IffiliilIil lilil ilil iltflililtililIiltIJilr i

i iltiii ilili iiili iml ilni iliii ilfii liii ilil

Kapak , ESAT T
i iniii HrIi iiili iilli illli liiii iflli liii illi
illliliililiiilli iliiitllli ltii ilil
'H7ff'-''".
::r'i'''frf,'l'' itlfi' iiiii
f f
EJ I I I LI' LI