TS 802

TRK STANDARDI
TURKISH STANDARD

TS 802
Haziran 2009

ICS 91.100.30

BETON KARIIM TASARIMI HESAP ESASLARI

Design of concrete mixes

TRK STANDARDLARI ENSTTS
Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA
TRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
iSTANBUL TEKNiK NiVERSiTESi'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.02.2013
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BLM/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, OGALTILAMAZ.

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak
gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn
uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan htisas Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini
bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn
kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi
malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas)
TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun
olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn
garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK

Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markas Kullanma Hakk)
Kritere Uygunluk Belgesi; Trk Standardlar bulunmayan konularda firmalarn rnlerinin ilgili uluslararas
standardlar, benzeri Trk Standardlar, dier lkelerin milli standardlar, teknik literatr esas alnarak Trk
Standardlar Enstits tarafndan kabul edilen Kalite Faktr ve Deerlerine uygunluunu belirten ve
akdedilen szleme ile TSEK Markas kullanma hakk verilen firma adna dzenlenen ve zerinde TSEK
Markas kullanlacak rnlerin ticari Markas, cinsi, snf, tipi ve trn belirten geerlilik sresi bir yl olan
belgedir.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun
retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir
garanti sz konusu deildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.

TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.30 TRK STANDARDI TS 802/Haziran 2009

n sz

- Bu standard, TSE naat htisas Grubunca TS 802: 1985in revizyonu olarak hazrlanm ve TSE Teknik
Kurulunun 29 Haziran 2009 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar
verilmitir.

- Bu standardn daha nce yaymlanm bulunan basklar geersizdir.

- Bu standardda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent
hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.


indekiler

1 Kapsam................................................................................................................................................... 1
2 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar.......................................................................................... 1
3 Terimler ve tarifleri................................................................................................................................. 2
3.1 Beton karm tasarm hesab.............................................................................................................. 2
3.2 evre etkileri (evre artlar ile ilgili etki snflar) ................................................................................. 2
3.3 Zararl kimyasal etkiler.......................................................................................................................... 2
3.4 Dayanm................................................................................................................................................ 2
3.5 Beton Basn Dayanm ........................................................................................................................ 2
3.6 Beton Karakteristik Dayanm................................................................................................................ 2
4 Genel kurallar ......................................................................................................................................... 3
5 zellikler ................................................................................................................................................. 3
5.1 Agrega en byk tane byklnn seilmesi ................................................................................... 3
5.2 Tane bykl dalm (granlometri) seimi .................................................................................... 3
5.3 Pompa ile iletilen beton ........................................................................................................................ 6
5.4 Agregann tane snflarna ayrlmas..................................................................................................... 8
5.5 Su / imento orannn (s/) seilmesi.................................................................................................. 10
5.7 Su miktarnn (s) seilmesi ................................................................................................................. 12
5.8 Hava miktarnn seilmesi............................................................... Hata! Yer iareti tanmlanmam.
5.9 Kvamn seilmesi............................................................................................................................... 15
6 Beton karm hesabnn yaplmas.................................................................................................... 16
6.1 Hesaplama bants........................................................................................................................... 16
6.2 Deikenlerin belirlenmesi.................................................................................................................. 16
6.3 Karm hesaplarnn deneylerle gereklenmesi ................................................................................ 19
Ek A Beton karm tasarmnda gz nnde bulundurulmas gerekli baz faktrler............................. 20
Ek B Beton karm hesabnn rnek problem zerinde zlmesi ......................................................... 21
Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................................................................. 26


1
Beton karm tasarm hesap esaslar

1 Kapsam
Bu standard, beton karm tasarm hesap esaslarn kapsar. Bu standard, normal beton agregalar ile
hazrlanp vibratr kullanarak sktrlan betonlarn karm hesap esaslarn kapsar. Hafif ve ar agrega
kullanlarak imal edilen betonlarn ve ktle betonlarnn karm hesap esaslarn kapsamaz.

2 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar
Bu standardda dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun
yerlerde belirtilmi ve aada liste hlinde verilmitir. * iaretli olanlar ngilizce metin olarak baslan Trk
Standardlardr.

TS No Trke Ad

ngilizce Ad

TS EN 206-1 Beton - Blm 1: zellik, performans,
imalat ve uygunluk
Concrete - Part 1: Specification, performance,
production and conformity
TS 500 Betonarme yaplarn tasarm ve yapm
kurallar
Requirements for design and construction of
reinforced concrete structures.
TS EN 12390-3 Beton - Sertlemi beton deneyleri-
Blm 3: Deney numunelerinde
basn dayanmnn tayini
Testing hardened concrete-Part
3:Compressve strength of test specimens
TS 706 EN 12620 Beton agregalar Aggregates for concrete
TS 3530 EN 933-1 Agregalarn geometrik zellikleri iin
deneyler Blm 1: Tane bykl
dalm tayini - Eleme metodu
Tests for geometrical properties of aggregates
- Part 1: determination of particle size
distribution - Sieving method
TS EN 197-1 imento. Blm 1: Genel
imentolar. Bileim, zellikler ve
uygunluk kriterleri

Cement - Part 1: Composition, specifications
and conformity criteria for common cement
TS EN 450-1 Uucu kl - Betonda kullanlan -
blm 1: Tarif, zellikler ve uygunluk
kriterleri

Fly ash for concrete - Part 1: Definition,
specifications and conformity criteria
TS EN 13263-1 Silis duman - Betonda kullanlan -
Blm 1: Tarifler, gerekler ve uygunluk
kriterleri
Silica fume for concrete -
Part 1: Definitions, requirements and
conformity criteria
TS EN 934-2 Kimyasal katklar. Beton, har ve
erbet iin Blm 2: Beton katklar -
Tarifler, zellikler, uygunluk,
iaretleme ve etiketleme
Admixtures for concrete, mortar and grout -
Part 2: Concrete admixtures - Definitions and
requirements
TS EN 480-11 Kimyasal katklar - Beton, har ve
erbet iin - Deney metotlar - Blm
11: Sertlemi betonda hava boluu
zelliklerinin tayini
Admixtures for concrete, mortar and grout
Test methods - Part 11 : Determination of air
void characteristics in hardened concrete
TS 1247 Beton yapm, dkm ve bakm
kurallar (normal hava koullarnda)

Mixing, placing and curing of concrete
abnormal weather conditions.
TS 1248 Beton yapm, dkm ve bakm
kurallar- Anormal hava artlarnda

Mixing, placing and curing of concrete
abnormal weather conditions.

TS 3440 Zararl kimyasal etkileri olan su, zemin
ve gazlarn etkisinde kalacak betonlar
iin yapm kurallar

Rules for making concrete exposed to
aggressive effects of liquids, soils and gases.
TS EN 1008 Beton Karma suyu Numune alma,
deneyler ve beton endstrisindeki
ilemlerden geri kazanlan su dahil,
suyun, beton karma suyu olarak
uygunluunun tayini kurallar

Mixing water for concrete Specification for
sampling, testing and assessing the suitability
of water, including water recovered from
processes in the concrete industry, as mixing
water for concrete.

2
TS No Trke Ad ngilizce Ad

TS EN 12350-1 Beton- Taze beton deneyleri- Blm 1:
Numune alma

Testing fresh concrete - Part 1 : Sampling
TS EN 12350-2 Beton - Taze beton deneyleri- Blm
2: kme (Slamp) deneyi

Testing fresh concrete - Part 2 : Slump test
3: Vebe deneyi

Testing fresh concrete - Part 3 : Vebe
test
4: Sktrlabilme derecesi

Testing fresh concrete - Part 4 : Degree of
compatibility
5: Yaylma tablas deneyi

Testing fresh concrete - Part 5 : Flow
table test
6: Younluk

Testing fresh concrete - Part 6 : Density
7: Hava ieriinin tayini - Basn
metotlar
Testing fresh concrete - Part 7 : Air content of
fresh concrete - Pressure methods

TS 2941 Taze betonda birim arlk, verim ve
hava miktarnn arlk yntemi ile
tayini
Determination of unit weight, yield and air
content of fresh concrete by weighting
procedure

3 Terimler ve tarifleri
Bu standardn amalar bakmndan TS EN 206-1, TS 706 EN 12620 ve TS EN 197-1deki tariflere ilaveten
aadaki terimler ve tarifleri geerlidir:

3.1 Beton karm tasarm hesab
stenen kvam, ilenebilme, kohezyon, dayanm, dayankllk, hacim sabitlii ve aranan dier zelliklere sahip
en ekonomik betonu elde edebilmek amacyla gerekli imento, agrega, su, hava ve gerektiinde kimyasal ve
mineral katk maddelerinin miktarlarn belirlemek iin yaplan ilemler.

3.2 evre etkileri (evre artlar ile ilgili etki snflar)
Betonun bulunduu ortamda maruz kald kimyasal ve fiziksel etkiler. Beton, donat veya betona gml
metal zerindeki bu etkiler yap tasarmnda yk olarak alnmaz. Bu konuda ayrntl bilgi iin TS EN 206-1e
baklmaldr.

3.3 Zararl kimyasal etkiler
Beton veya betonarme yap eleman betonunun bata dayanm olmak zere dier zeliklerini olumsuz ynde
etkileyerek kalitesini dren ve hizmet sresini azaltan etkiler. Bu konuda ayrntl bilgi iin TS EN 206-1 ve
TS 3440 standardlarna baklmaldr.

3.4 Dayanm
Dayanm, tanmnda belirtilen koullar altnda o malzemenin tayabildii en byk gerilme deeri.

3.5 Beton basn dayanm
Beton basn dayanm, ilgili standarda gre 28 gn sreyle kre tabi tutulmu, ap 150 mm ve ykseklii
300 mm olan standart beton silindir numunenin veya bir kenar 150 mm olan beton kp numunenin, ilgili
standarda gre belirli bir ykleme hznda uygulanan tek eksenli basn yk altnda tayabildii en byk
gerilme deeri.

3.6 Beton karakteristik dayanm
Beton karakteristik dayanm, beton snfn tanmlamak iin kullanlan, istatistiksel verilere dayanlarak
belirlenen ve bu deerden daha kk dayanm deeri elde edilmesi olasl, belirli bir oran olan (genelde
%5) dayanm deeri.

3
4 Genel kurallar
Beton karm hesab yaplrken, betonun dklecei elemann boyutlar, elemann maruz kalaca slfat ve
klorr gibi zararl kimyasal etkiler (TS EN 206-1 ve TS 3440), donma-zlme, slanma-kuruma, ar scaklk,
anma gibi fiziksel d etkiler (TS EN 206-1de tanmlanan ve betonun dklecei yerde geerli evre etki
snf) ile elemann sahip olmas gereken geirimsizlik, dayanm, dayankllk, younluk, ilenebilme, hacim
sabitlii, grnm ve dier zellikleri gz nnde bulundurulur. Agregann tane bykl dalm,
su/imento (s/) oran, su, imento, hava ve katk maddesi miktarlar bu standardda verilen izelgelerden
alnabilir veya hesapla bulunur. Hesapla bulunan karm elemanlar miktarlar ile en az 3 veya 4 farkl
imento dozajnda ayn kvamda beton karmlar hazrlanarak alnan numunelerin 28 gnlk basn
dayanm ynnden denenmesi (TS EN 12390-3) ile elde edilen deney sonular grafiksel ortamda (imento
ierii ile basn dayanm) deerlendirilmesi ile istenilen beton snf iin karm tasarm elde edilmi
olacaktr. Beton karm hesaplarna balanmadan nce dikkat edilmesi gerekli olan baz nemli hususlar
zet halinde Ek A da verilmitir. Ek B de ise rnek bir beton karmna ait hesap ilemleri safhalar halinde
aklanmtr.

5 zellikler

5.1 Agrega en byk tane byklnn seilmesi
Beton imalatnda kullanlacak agregann TS 3530 EN 933-1e uygun olarak tayin edilen en byk tane
bykl; betonun kullanlaca yap elemannn ekil, cins ve en dar kesitinin boyutu, beton rt tabakas
(pas pay) kalnl ile betonun dkmnde kullanlacak ynteme baldr. Agrega en byk tane bykl,
en dar kesite ait kalp geniliinin 1/5ini, deme derinliinin 1/3n, donatl betonda en kk donat
aralnn 3/4n amayacak tarzda seilmelidir. Bunlarn dnda beton pompa ile iletilecek ve dklecekse
betonda kullanlacak agregann en byk tane bykl pompa borusu i apnn 1/3n amamaldr.
Baz eleman boyutlar iin kullanlabilecek en byk tane byklkleri, donat aralna ait yukardaki husus
da dikkate alnmak artyla izelge - 1 de verilmitir.

izelge 1 eitli yap elemanlar iin boyutlara bal olarak kullanlacak agrega en byk tane
byklkleri

Agrega en byk tane bykl (en fazla) (mm) Yap eleman
kesitinin en dar
boyutu
cm
Donatl perde,
kiri ve kolonlar
Sk donatl
demeler
Seyrek donatl ve
donatsz demeler
Donatsz
perdeler
6-14 16 16 32 16
15-29 32 32 63 32
30-74 63 63 63 63

5.2 Tane bykl dalm (granlometri) seimi
Beton yapmnda kullanlacak agregalara ait tane bykl dalm; TS 3530 EN 933-1'e gre agrega tane
snfna (d/D) bal olarak belirlenmelidir. ri ve ince agregalar TS 706 EN 12620 Madde 4.3.2de iri agregalar
iin verilen d/D tane snf gsteriliine ve Madde 4.3.3de ince agregalar iin verilen st elek gz aklna
(D) uygun olarak izelge 2de verilen tane bykl dalm zelliklerine uygun olmaldr. Kark (tvenan)
agregalar, D45 mm ve d=0 olan iri ve ince agregalarn bir karmndan olumal ve TS 706 EN 12620
Madde 4.3.5 artlarn salamaldr.

Agregann tane bykl dalm, yasslkuzunluk indeksi, donma/zlmeye dayankll, anmaya
dayankll, incelik modl gibi zellikleri, aada verilenler dikkate alnarak seilmelidir:

Yapm (inaat) yntemi,
Betonun yapda kullanm amac,
Betonun maruz kalaca evre artlar,
Yzey bitirme ilemlerinin gerektirdii dier zellikler.

Aada verilen ve en byk tane bykl farkl agregalar iin gsterilen tane dalmlar ekil 1, ekil 2,
ekil 3 ve ekil 4 de gsterilen 3 numaral ve 4 numaral blgelerde bulunacak ekilde seilmelidir. 3
numaral blgeye decek tane dalmlar, uygun blge olduu iin, tercih edilmelidir. Bunun mmkn
olmamas halinde 4 numaral kullanlabilir blgeye den tane dalmlar kullanlmaldr. Zorunlu durumlarda
2 numaral blgeye den kesikli tane dalmlar da kullanlabilir. 5 numaral blgeye den tane dalmlar
kullanlmamaldr.

4
88
72
55
38
22
5
92
75
56
39
26
15
8
62
40
23
13
20
11
12
99
3
7
85
30
30
98
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
16 11,2 8 4 2 1 0,5 0,25 0,15 0,063 0
Elek gz akl, (mm)
Elekten Geen, %
E
l
e
k
t
e
n

g
e
e
n

%

(
y
m
l
C8
B8
A8
U8
5
4
3
2
1

ekil 1 - Agrega en byk tane bykl 8,0 mm olan beton iin belirlenen agrega tane bykl
dalm erisine ait snrlar
99
90
77
64
52
41
30
20
92
79
63
49
37
28
20
13
7
85
68
48
33
22
60
5
11
3
98
3
6
10
30
30
15
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
31,5 22,4 16 11,2 8 4 2 1 0,5 0,25 0,15 0,063 0
Elek gz akl, (mm)
Elekten Geen, %
E
l
e
k
t
e
n

g
e
e
n

%

(
y
m
l
)
C16
B1 A1
6
U16
5
4
3
2
1

ekil 2 - Agrega en byk tane bykl 16,0 mm olan beton iin belirlenen agrega tane bykl

5
80
71
61
52
43
33
24
78
66
56
46
38
31
23
17
11
40
30
16
9
89
4
96
3
6
90
98
67
31
24
13
18
52
9
1
6
84
95
21
30
13
60
3
1
95
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
45 40 31,5 22,4 16 12,7 8 4 2 1 0,5 0,25 0,15 0,063 0
Elek gz akl, (mm)
Elekten Geen, %
E
l
e
k
t
e
n

g
e
e
n

%

(
y
m
l
5
4
3
2
1
C32
B32
A32
U32

ekil 3 - Agrega en byk tane bykl 32,0 mm (31,5 mm) olan beton iin verilen agrega tane bykl
92
85
78
71
63
56
49
42
35
28
21
14
8
82
73
64
57
49
43
37
25
19
14
9
72
60
50
42
35
48
30
10
7
4
3
97
31
5
91
98
29
19
24
4
14
30
2
68
85
95
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
100 88 63 45 40 31,5 22,4 16 11,2 8 4 2 1 0,5 0,25 0,15 0,063 0
Elek gz akl, (mm)
Elekten Geen, %
E
l
e
k
t
e
n

g
e
e
n

%

(
y
m
l
5
4
3
2
1
C63
B63
A63
U63

ekil 4 -Agrega en byk tane bykl 63,0 mm olan beton iin verilen agrega tane bykl dalm
erisine ait snrlar

6
5.3 Pompa ile iletilen beton
Dklecei yere bir pompa vastas ile bir hortum veya boru ierisinden aktarlan beton olarak
tanmlanmaktadr. Pompa ile iletilen beton iin agrega en byk tane byklne bal olarak Madde 5.3.1
ve Madde 5.3.2ye uygun olarak agrega tane dalm erileri uygulanmaldr. Pompa ile betonun sorunsuz bir
ekilde iletilebilmesi iin betonun uygun ilenebilirlik (TS EN 12350-2 standardna gre belirlenmi en az 100
mm kme), uygun kohezyon ve ayrmaya (segregasyona) uramamas gibi zellikleri bir arada
barndrmas gerekmektedir.

5.3.1 nce agrega tane dalm erisine ait snrlar
Pompa ile iletilen betonlarda ince agregann tane dalm iri agregaya gre daha nemlidir. Pompalanmaya
uygun ince agrega (kum) iin nerilen elek gz aklklar ve yml elekten geen snrlar aada izelge
2deki veya ekil 5teki gibi olmaldr. Pompa ile iletilmeye uygun betonda ince agregann incelik modl 2,30
ile 3,10 arasnda olacak ekilde seilmelidir. ncelik modl ve hesaplanmas ile ilgili bilgiler TS 706 EN
12620de tarif edilmektedir.

izelge 2 - Pompa ile iletilen betonda kullanlacak ince agrega iin nerilen tane bykl dalm
erisine ait snrlar.

Elek gz akl, (mm)
Elekten geen, (%)
(yml)
Elekte kalan, (% )
(yml)
8 100 0
5,6 95 - 100 0 - 5
4 85 - 98 2 - 15
2 69 - 90 10 - 31
1 44 - 74 26 - 56
0,50 20 - 50 50 - 80
0,250 8 - 25 75 - 92
0,150 3 - 10 90 - 97
0,063 0 - 3 97 - 100
Pan 0 100
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
8 5,6 4 2 1 0,5 0,25 0,15 0,063 0
Elek gz akl, (mm)
Y
m
l

e
l
e
k
t
e
n

g
e
e
n
,

%

ekil 5 Pompa ile iletilen betonda kullanlmas nerilen ince agregaya ait tane bykl dalm erisi

7
5.3.2 Pompa ile iletilen betonda kark (tvenan) veya farkl agrega snflarnn belirli
oranlarda birlemesi ile oluturulan agrega tane dalm erilerine ait snrlar
Agrega en byk tane bykl 31,5 mm ve 22,4 mm olan kark (tvenan) ve iri ve ince agrega
snflarnn birlikte olduu karmlar iin, pompa ile iletilmeye uygun tane dalm erileri izelge 3e uygun
olmaldr. izelge 3te verilen tane dalm snrlar ekil 6 ve ekil 7de gsterilmitir. Pompa ile iletilmeye
uygun betonlarda kullanlan tvenan veya snflandrlm agrega iindeki ince agrega ksm ekil 5te verilen
tane dalmna da uygunluk salamaldr.

izelge 3 - Pompa ile iletilen beton iin kullanlmas nerilen ve en byk tane boyutlar 31,5 mm ve 22,4
mm olan agrega karmlarna ait tane bykl dalm snrlar

Elekten geen, % (yml)
Elek gz akl, (mm)
En byk tane boyutu
31,5 mm
En byk tane boyutu
22,4 mm
45 100 ---
31,5 90 - 97 100
22,4 80 - 90 89 - 96
16 68 - 82 73 - 86
8 52 - 69 54 - 71
4 37 - 56 37 - 56
2 26 - 43 25 - 43
1 17 - 33 16 - 32
0,5 10 - 23 10 - 22
0,25 6 - 16 6 - 15
0,15 3 - 10 3 - 10
0,063 1 - 5 1 - 5
Pan 0 0

0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
45 31,5 22,4 16 8 4 2 1 0,5 0,25 0,15 0,063 0
Elek gz akl, (mm)
Y
m
l

e
l
e
k
t
e
n

g
e
e
n
,

%

ekil 6 - En byk agrega tane boyutu 31,5 mm olan ve pompa ile iletilmeye uygun betonda kullanlmas
nerilen tane bykl dalm erisine ait snrlar

8
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
31,5 22,4 16 8 4 2 1 0,5 0,25 0,15 0,063 0
Elek gz akl, (mm)
Y
m
l

e
l
e
k
t
e
n

g
e
e
n
,

%

ekil 7 - En byk agrega tane bykl 22,4 mm olan ve pompa ile iletilmeye uygun betonda kullanlmas
nerilen tane bykl dalm erisine ait snrlar

5.4 Agregann tane snflarna ayrlmas
Betonun agrega en byk tane byklne gre snflandrlmasnda, betonda kullanlan agrega en byk
tane snfnn st anma bykl (D
en byk
) esas alnr. Beton karm tasarm yaplrken en byk agrega
tane byklnn seimi tm beton iindeki agregay temsil edecek kadar olmaldr. Baz durumlarda
betondaki agrega en byk tane bykl, TS 3530 EN 933-1e gre yaplan agrega elek analizi
sonucunda kullanlan elek serisi arasnda malzemenin kald en st elek zerinde % 10dan daha fazla
elekte kalan varsa bir st elek gz akl, % 10dan daha az kaldnda ise bu elek gz akl D
en byk

olarak kabul edilir. Agregalar d/D gsterilii kullanlarak agrega tane snf cinsinden belirtilmelidir. Agrega
tane snflar TS 706 EN 12620 Madde 4.2de verilen temel elek serisi veya temel elek serisi + seri 1 veya
temel elek serisi + seri 2 stunlarndan seilen bir elek gz akl ifti kullanlarak belirtilmeli ve istenilen
artlar salamaldr.

Not - TS 706 EN 12620ye gre, st anma bykl D
en byk
agrega byklne bal olarak tarif edilen
en byk elek gz akldr.

Beton imalatnda kullanlacak olan agrega tvenan olarak deilse, beton yapm srasnda agregann
kartrcya, genellikle 3 tane, 4 tane veya 5 tane snfna ayrlm olarak koyulaca karm hesaplarnda
gz nnde bulundurulmaldr. Bu hususta izelge 4ten yararlanlmaldr. izelge 4te verilen agrega tane
bykl snflar, uygulanmas gereken en az snflardr. Gerekli durumlarda tane snf mterinin izniyle
artrlabilir veya azaltlabilir. Bununla birlikte izelge 4te verilen agrega tane byklklerinden baka dier
elek gz aklklar da gerekli grldnde agrega tane bykl dalm ve snflandrmas iin
kullanlabilir.


9
izelge 4 - Beton agregasnn tane snflarna ayrlmas

Karmdaki agrega en byk tane bykl, (D
en byk
), (mm)
8 11,2 16 22,4 32 (31,5)
Tane snf adedi
Beton
snf
1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 4 1 2 3 4
0/4 4/8 0/4 4/11,2 0/4 4/16 0/4 4/11,2 11,2/22,4 0/4 4/11,2 11,2/32
C16/20
C20/25
C25/30
0/2 2/4 4/8 0/2 2/4 0/4 4/8 8/16 0/2 2/4 4/11,2 11,2/22,4 0/4 4/8 8/16 16/32
0/4 4/11,2 0/4 4/8 8/16 0/4 4/11,2 11,2/22,4 0/4 4/11,2 11,2/32
C30/37
C35/45
C40/50
C45/55
C50/60
0/2 2/4 4/8
0/2 2/4 4/11,2 0/2 2/4 4/16 0/2 2/4 4/11,2 11,2/22,4 0/2 2/4 4/11,2 11,2/32

izelge 4 (Devam)

Karmdaki agrega en byk tane bykl, (D
en byk
), (mm)
45 63
Tane snf adedi
Beton
snf
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
0/4 4/22,4 22,4/45 0/4 4/16 16/32 32/63
C16/20
C20/25
C25/30
0/4 4/11,2 11,2/22,4 22,4/45 0/4 4/11,2 11,2/22,4 22,4/63
0/4 4/11,2 11,2/22,4 22,4/45 0/4 4/16 16/32 32/63
C30/37
C35/45
C40/50
C45/55
C50/60
0/2 2/4 4/11,2 11,2/22,4 22,4/45 0/4 4/8 8/16 16/32 32/63
Not - Agrega tane bykl snflar, agregann tane ekline ve baz fiziksel zelliklerine bal olarak deitirilebilir. Agrega en byk tane bykl ve
tane snf adeti beton snfna uygun olarak olabilecek en byk tane boyutu ve betonda en az imento ierii salanacak ekilde seilmelidir.

10
5.5 Su / imento orannn (s/) seilmesi
Su/imento oran, betonun (katkl veya katksz) dayanm snf ve maruz kalaca d etkilerin iddeti ile
ilikilidir. TS EN 206-1de yer alan farkl iklim artlarna ve evre etkilerine maruz kalan betonlarla ilgili
ksmda betonun iinde bulunaca evre etki snf belirlenmeli ve bu snfa uygun en az imento dozaj, en
dk karakteristik basn dayanm ve en byk s/ oran gibi parametreler belirlenmelidir. Karm
tasarmnda kullanlacak hedef basn dayanmlar, beton snflarna bal olarak izelge 5te ve 28 gnlk
basn dayanmlarna bal olarak s/ oranlar ise izelge 6da verilmitir. Betonun dklecei ortamn iklim
ve evre artlar ncelikle belirlenmeli ve beton, dayanm snfndan nce durabilite ynnden
deerlendirilmeye alnmaldr. Betonun dayanm snf ikinci srada dnlmeli ve gerektiinde daha yksek
beton snfnn gerekleri salanmaldr. Betonda zararl kimyasal ortamlarla ilgili ilave bilgiler, alnmas gerekli
nlemler ve kriterler iin TS 3440 standardna baklmaldr.

izelge 5 - Beton snflarna gre karm hesabnda esas alnacak hedef basn dayanmlar (f
cm
) ile deney
numunelerinin sahip olmas gereken ortalama basn dayanmlar

Karakteristik basn dayanm, f
ck
(MPa)
Hedef basn dayanm, f
cm

(Ortalama silindir/edeer kp basn dayanm)
(MPa)

Standart sapma bilinmiyorsa

Beton
snf

Karakteristik silindir
(150x300)
(mm)
basn dayanm,
f
ck

(MPa)

Edeer kp
(150x150x150)
(mm)
basn dayanm
f
ck

(MPa)

Standart sapma
biliniyorsa
(150x300)
(mm)
silindir

(150x150x150)
(mm)
kp

C14/16 14 16 18 20
C16/20 16 20 20 24
C18/22 18 22 22 26
C20/25 20 25 26 31
C25/30 25 30 31 36
C30/37 30 37 36 43
C35/45 35 45 43 53
C40/50 40 50 48 58
C45/55 45 55 53 63
C50/60 50 60 58 68
C55/67 55 67 63 75
C60/75 60 75 68 83
C70/85 70 85 78 93
C80/95 80 95 88 103
C90/105 90 105 98 113
C100/115 100 115

f
cm
= f
ck
+ 1,48
108 123

Not 1 - f
cm
hedef basn dayanm belirlenmesinde, 1,48 katsays % 95 gvenirlilik seviyesinde TS EN
206-1 standardndan alnmtr.

Not 2 - Arazide yerinde alnan beton numunelerin basn dayanm ynnden deerlendirilmesi iin TS
EN 206-1 standardna baklmaldr.


11
izelge 6 - 28 Gnlk beton basn dayanmlarna gre yaklak s/ oranlar

Su/imento oran
Basn dayanm (28 gn)
(150x300) mm Silindir
(MPa)

Hava srklenmemi beton Hava srklenmi beton
45 0,37 -----
40 0,42 -----
35 0,47 0,39
30 0,54 0,45
25 0,61 0,52
20 0,69 0,60
15 0,79 0,70

Not 1 - izelge 6da verilen basn dayanmlar; 28 gnlk basn dayanm TS EN 197-1e uygun
yalnzca CEM I 42,5 Portland imentosu kullanlarak, en byk tane bykl 19 mm ve 25
mm arasnda olan, doal ekillenmi agrega tane dalm uygun, TS EN 12390-2ye gre kr
edilmi betonun (150x300) mm silindir dayanmlardr. Hava srklenmi betonun hava ierii
yaklak % 6dr. Edeer kp numune dayanmlar bu deerlerden yaklak % 20 kadar daha
byk olarak kabul edilebilir. CEM II, CEM III, CEM IV ve CEM V imentolar iin izelge 6da
verilen dayanmlar uygun olmayabilir, ancak yaklam olarak kullanlabilir.

Not 2 - Ayn s/ oran iin elde edilecek beton basn dayanmlar; 28 gnlk basn dayanmlar CEM
I 42,5ten yksek imento kullanldnda izelge 6da verilen deerlerden daha fazla olur.
Bununla birlikte, agrega en byk tane bykl 25 mm den daha byk olursa imento
dozaj azalacandan izelge 6da verilen deerlerden daha az olacaktr. Dier tip imentolar
iin izelge 6 ve ekil 8den elde edilen bilgiler geerli deildir. Ancak, yaklak deer olarak
kullanlabilir.
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,70
0,80
0,90
1,00
1,10
0 10 20 30 40 50 60
s
/

o
r
a
n
Basn dayanm, (MPa)

Hava srklenmemi beton
Hava srklenmi beton

ekil 8 - izelge 6da verilen s/ oran ile basn dayanm arasndaki yaklak ilikinin grafiksel olarak
deerlendirilmesi. izelgede yer almayan farkl s/ oranlar iin bu grafikten yararlanlabilir.

12
5.7 Su miktarnn (s) seilmesi
Beton karmna ilve edilecek su miktar, en az imento miktar ve en byk su/imento oran bilindii
durumlarda hesaplanarak bulunmaldr. Ancak, istenilen kvamn (TS EN 12350-2) salanmas amacyla
gerektiinde su ilve edilmeli veya azaltlmaldr. Gerekli durumlarda da kimyasal katklardan
faydalanlmaldr.

Beton yapm iin gerekli karma suyu miktar (s), doygun agregann yzeysel nem suyu ve ilave olarak
verilecek suyun toplamdr. Bu toplam su miktar, imento miktar ile byk lde balantl olmayp
betonun kvam, agregann tane dalm, tane ekli, yzey alan, ok ince agregann ve karma
girecek havann miktar ile ilikili olup taze ve sertlemi betonda aranan ilenebilme zellii ve
dayankllk zelliklerini salayacak en az miktar olarak seilmelidir. Betonun karm suyu miktar,
kvama, agrega en byk tane byklne ve betonun kimyasal katkl ve hava srklenmi olup
olmadna gre deiir. Betonda kimyasal katk kullanlmas ve kullanlan kimyasal katknn tipi,
betonda karm suyu miktarn nemli lde etkiler. ekil 9, ekil 10, ekil 11 ve ekil 12de hava
srkleyici katk haricinde herhangi bir kimyasal katk kullanlmadan yaplan betonlarn kvama, agrega
en byk tane byklne ve agrega tipine bal olarak yaklak karm suyu miktarlar verilmektedir.
Kimyasal katk ile beton yapldnda, kimyasal katknn cinsine bal olarak, grafiklerden bulunan
karm suyu miktarlarndan belirli oranda su azaltma ile katkl beton karm suyu miktarna geilebilir.

90
110
130
150
170
190
210
230
250
270
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75
S
u

i
e
r
i
i
,
(

k
g
/
m
3
)
Agrega en byk tane bykl, (mm)
kme : 15 - 18 cm
kme : 8 - 10 cm
kme : 3 - 6 cm
kme : 1 - 3 cm
kme : 0 - 1 cm

ekil 9 - Doal ekillenmi agregalar ile farkl en byk agrega tane bykl ve farkl beton kme
deerleri iin kimyasal katksz ve hava srklenmemi betonun yaklak karm suyu miktar


13
80
100
120
140
160
180
200
220
240
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75
S
u

i
e
r
i
i
,
(

k
g
/
m
3
)
kme : 15 - 18 cm
kme : 8 - 10 cm
kme : 3 - 6 cm
kme : 1 - 3 cm
kme : 0 - 1 cm

ekil 10 - Doal ekillenmi agregalar ile farkl en byk agrega tane bykl ve farkl kme
deerleri iin kimyasal katksz ve hava srklenmi betonun yaklak karm suyu miktar

100
120
140
160
180
200
220
240
260
280
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75
S
u

i
e
r
i
i
,

(

k
g
/
m
3
)
kme : 15 - 18 cm
kme : 8 - 10 cm
kme : 3 - 6 cm
kme : 1 - 3 cm
kme : 0 - 1 cm

ekil 11 - Krmata agregalar ile farkl en byk agrega tane bykl ve farkl kme deerleri iin
kimyasal katksz ve hava srklenmemi betonun yaklak karm suyu miktar

14
100
120
140
160
180
200
220
240
260
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75
S
u

i
e
r
i
i
,

(
k
g
/
m
3
)
kme : 15 - 18 cm
kme : 8 - 10 cm
kme : 3 - 6 cm
kme : 1 - 3 cm
kme : 0 - 1 cm

ekil 12 - Krmata agregalar ile farkl en byk agrega tane bykl ve farkl beton kme deerleri
iin kimyasal katksz ve hava srklenmi betonun yaklak karm suyu miktar

Not - ekil 9, ekil 10, ekil 11 ve ekil 12de her iki cins agrega (krmata ve doal ekillenmi) ve
kimyasal katksz olarak olarak verilen karm suyu miktarlar, laboratuvarda deneme karmlar
iin imento dozajn hesaplama iindir. Su ierikleri agregann normal snrlar ierisinde kalan
tane bykl dalm deerlerine uygundur. 37,5 mm veya 40 mm nin zerindeki agrega en
byk tane bykl iin verilen su miktarlar, betonun 37,5 mm elek gz aklnda slak
elemesinden sonra bulunan kme deerleridir.

5.8 Hava miktarnn seilmesi
Betonun toplam hava ierii (TS EN 12350-7 standardna gre belirlenen), iklim artlarna ve agrega en
byk tane byklne uygun olarak seilmelidir (ekil 13). Hava srklenmi betonlarda srklenmi olan
hava boluklarnn imento pastas iinde homojen dalmnn salanp salanmadnn kontrol iin
sertlemi betonda hava boluk zelliklerinin TS EN 480-11 standardna gre tayini yaplmal ve donma ve
zlme etkilerine kar dayankl beton iin gerekli kriterler salanmaldr.

Not - Beton tasarmnda 37,5 mm veya 40 mm nin zerindeki agrega tane boyutlar kullanldnda,
llen hava ierikleri de betonun slak elemesinden sonra bulunan deerlerdir. Bu nedenle,
beton tasarm yaplrken 37,5 mm veya 40 mm den daha byk agrega tane byklne sahip
betondaki hava ierii (A) 37,5 mm elek gz aklnda slak eleme yapldktan sonra bulunan
hava ierii (a) arasndaki bant aadaki gibidir;

a
A
a
1 r 1-
100
=
| |
+
|
\ .
(1)
Burada;

A 37,5 mm elekten Islak eleme yaplmam betonun toplam hava ierii, %
a 37,5 mm elekten Islak eleme yaplm betonda llen hava ierii, %
r 37,5 mm veya 40 mm elek zerinde kalan malzemenin hacminin, karmdaki dier tm malzemelerin
(agrega, imento ve su) hacmine orandr.


15
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
9,0
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80
H
a
v
a

i
e
r
i
i
,

%
Sert iklim
Orta iddetli klim
Ilman klim
Hava Srklenmemi Beton

ekil 13 - Agrega en byk tane byklne ve iklim artlarna bal olarak beton karm
hesaplarnda kullanlacak uygun hava ierikleri

5.9 Kvamn seilmesi
Betonun su ieriine ve kullanlan kimyasal katklara bal olarak belirlenen kvam snflar TS EN 206-1
standardna uygun olmaldr. Kendiliinden yerleen beton ve ok yksek akkan betonlar hari, beton
kvam TS EN 12350-2ye gre belirlenmeli ve randmanl dkm ve homojen bir yap olumasn salayacak
en dk deerde olmaldr. Genellikle taze beton iin kme deerleri projede betonun dklecei inaat
tekniine ve yap tipine gre nceden belirlenmektedir. Ancak, betonun yerletirilme artlarna gre kvam
gerektiinde artrlabilir veya azaltlabilir. Beton, hazr beton olarak bir tesiste pompa ile iletilerek dklecek
ve yerletirilecekse bu durumda daha yksek kvam deeri pompa ile iletilen beton iin Madde 5.3te verilen
agrega granlometri erilerinden yararlanlarak belirlenmelidir. Beton teknolojisindeki ilerlemeler, betonda
kimyasal katk kullanmnn olduka yaygnlam olmas, betonun pompalar vastasyla dklmesi ve
yerletirilmesi nedeniyle ayn s/ oran veya daha dk s/ oranlar ile ayrmayan, kohezif ve ar terleme
yapmayan beton imal etmek yoluyla kme deerleri istenilen dzeylere getirilebilir. Kvamn herhangi bir
ekilde belirtilmedii ilerde, uygun kme deerleri aadaki izelge 7den alnabilir.

izelge 7 eitli yap elemanlar iin uygun kme (slamp) deerleri

kme, mm
Yap eleman
En az En fazla
Betonarme temel duvarlar ve ayaklar 30 80
Donatsz beton temeller, kesonlar ve alt
yap duvarlar
30 80
Kiri, kolon, betonarme perdeler, tnel yan
ve kemer betonlar
50 100
Deme betonlar 30 80
Tnel taban kaplama betonlar 20 50
Baraj ktle betonu 20 50

Not - Betonun pompa ile iletilmesi ve kimyasal katklar kullanlmas durumunda en fazla kme deerlerinin,
su/imento oran ayn veya daha kk olmas artyla bir miktar daha artrlmasna izin verilmektedir.
Vibrasyon teknii dnda yerletirilen betonlar iin ise en fazla kme deerlerinin 30 mm daha
artrlmasna izin verilebilir.


16
6 Beton karm hesabnn yaplmas

6.1 Hesaplama bants
1 m
3
sktrlm betonda bulunacak karm elemanlarnn miktar aadaki bant ile hesaplanr. Betonda
kimyasal katk kullanld durumlarda, katknn en az yarsnn su olduu kabul dikkate alnmaldr. Bu
nedenle katk miktarnn yars kadar bir su miktarnn toplam karm suyundan karlmas gerekmektedir.
Beton karm oranlarnn tayini hacim esasna gre yaplmaldr.

a
p k a
W p k
w 10 A 1000 + + + + + =

dm
3
(2)

Burada;

: Karma girecek imentonun ktlesi (kg) ,
p : Karmda imentoya ilve olarak kullanlacak mineral katk (puzolan) miktar (kg) ,
k : Karmda kullanlacak kimyasal katk miktar (kg) ,

: imentonun younluu ( kg/dm
3
) ,
p

: Mineral katk (puzolan) malzemenin younluu (kg/dm
3
) ,
k
: Kimyasal katknn younluu (kg/dm
3
) ,
a
W : Karma girecek suyun hacmi (dm
3
) ,
W
a
: Karma girecek agregann miktar (kg) ,
a
: Agregann ortalama zgl ktlesi (g/cm
3
) veya (kg/dm
3
) ,
A : Betondaki toplam hava miktar (%)

dir.

6.2 Deikenlerin belirlenmesi

6.2.1 imento miktar ve imento younluunun bulunmas
s/ oran, Madde 5.5'e ve su miktar (s) Madde 5.7'ye uygun olarak bulunduktan sonra karma girecek
imento miktar ,

s
( s )
= (3)

bants ile hesaplanr. Burada:

: Karma girecek imento ktlesi (kg) ,
s : Karma girecek su ktlesi (kg) ,
s/ : Su/imento oran

dr .

Bunun dnda imento miktar balangta tecrbe ile tahmini bir deer olarak da seilebilir.

Not - Madde 6da bahsedilen beton karm hesabnn deneyle gereklenmesi yapldnda, Madde 5.7de
grafiklerden bulunan su miktarndan daha fazla su gerekirse imento miktar, s/ oran korunacak
ekilde artrlabilir. Daha az su gerektii tespit edilirse, imento miktar uygun miktarda azaltlmaldr.
Bu azaltma hibir durumda betonun taze ve sertlemi haldeki zelliklerini etkilemeyecek miktarda
yaplmal ve en az imento miktarndan daha az olmamaldr. Kimyasal katklar kullanlmas
durumunda s/ oran korunmak artyla, kimyasal katknn tipine bal olarak bir miktar su azaltlmas
yaplabilir.

imento younluu imento deney raporundan alnmaldr. Hesaba balanrken bu rapor mevcut deil
ise, bu deer izelge 9dan yaklak olarak bulunabilir.


17
izelge 9 - Farkl imento tipleri iin yaklak younluk deerleri

imento tipi zgl ktle
CEM I 42,5N ve CEM I 42,5R 3,10
CEM II/A 42,5R, CEM II/B 42,5R 3,00
CEM III/A, CEM III/B 2,95
CEM IV, CEM V 2,85

6.2.2 Su miktarnn (s) bulunmas
Karma girecek su miktar, ngrlen kvam deeri ve tane bykl dalm gz nnde bulundurularak
Madde 5.7ye uygun olarak belirlenir. Bunun haricinde tecrbe ile de belirlenebilir.

6.2.3 Hava miktarnn (A) bulunmas
Karma girecek hava miktar, ngrlen agrega en byk tane byklne, tane bykl dalmna ve
iklim artlarna gre Madde 5.8e uygun olarak belirlenir.

6.2.4 Toplam agrega hacminin (V
a
) ve miktarnn (W
a
) bulunmas
Karmda imento, su, kimyasal ve mineral katklar ve havadan arta kalan hacim agrega ile doldurulacaktr.
V
a
agrega hacmi olmak zere Madde 6.1 de verilen bant,

3 a
a
a p k
W p k
V 1000 - s A (dm )
| |
= = + + + + |
|

\ .
(4)

eklinde ifade edilirse, bantnn sa tarafndaki
,
p
P
,
k
K
, s ve A deerleri sra ile Madde 6.2.1, Madde

6.2.2 ve Madde 6.2.3e uygun olarak bulunmu olduundan sol taraftaki
a
a
a
W
V =
deeri (agregann hacmi)

hesapla bulunur. 1 m
3
betonda kullanlacak toplam agregann ktlece hesaplanabilmesi iin her tane snf
agregaya ait zgl ktle
a
nn tayin edilmi olmas gereklidir.

Agrega en byk tane byklne gre belirlenen tane snflar, uygun tane dalmndan bulunan agrega
snflarna ait karm oranlar ve zgl ktleler (bal younluk) tespit edildiinde, agregalara ait ortalama
zgl ktle aadaki gibi hesaplanmaldr.

a
3 1 2 n
a1 a2 a3 an
1
x x x x
.......
=
+ + + +

(5)

Burada
a
deeri, agregalara ait arlkl ortalama bal younluk deerini verir ve bu deer bulunduktan
sonra toplam agrega ktlesi hesap edilmelidir.

a a a
M V = (6)

Burada, M
a
1 m
3
beton karmna giren agregaya ait toplam ktleyi verir ve her agrega tane snfna ait
ktleler, ( M
1
, M
2
, M
3
ve .M
n
), agrega karm oranlar (x
1
, x
2
, x
3
ve x
n
) ile arplarak belirlenmi
olacaktr.

6.2.5 Agregalarda rutubet dzeltmesinin hesaplanmas
Yukarda buraya kadar verilen ifadeler ile beton bileenlerine ait ktleler belirlenmi olmaktadr. Agregalara
ait kullanlan referans zgl ktle deerleri yaygn olarak doygun kuru yzey (DKY) olarak belirlendiinden,
bulunan agrega miktarlar da DKY deerleri olmaktadr. Agregalar beton karmlar yaplrken genellikle
doygun kuru yzey (DKY) durumunda deildir ve rutubet durumlarnn srekli olarak belirli aralklarla kontrol
edilmesi ve belirlenmesi gereklidir. Agregalara ait rutubetler (R) ve su emme (S
e
) deerleri bilindii zaman,
rutubet dzeltmesi aada verildii gibi yaplmaldr.


18
e
S -R= .. den kan sonu

Burada,
e
S agrega snfna ait su emme deerini ve R ise o andaki toplam rutubet durumunu gsterir. Bu
deerlerin arasndaki fark aadaki gibi deerlendirilir;

( + ) ise malzeme HAVA KURUSU
( - ) ise malzeme ISLAK
( 0 ) ise malzeme Doygun Yzeyi Kuru DKY durumundadr.

Buradan elde edilen sonularla;

Karm suyu dzeltme ilemi ve dzeltilmi su miktar

n
e
1 o ai
i i 1
S - R
w w M (DKY)
100
=
| |
= +
|
\ .
(7)

Her agrega snf iin agrega rutubet dzeltme ilemi ve dzeltilmi agrega miktarlar

e
ai ai ai
i
S - R
M M (DKY) - M (DKY)
100
| |
=
|
\ .
(8)

bantlar ile hesaplanr. Burada;

1
w ,
o
w : Karma giren dzeltme ncesi ve dzeltme sonras su miktarlar, kg/m
3
,
ai
M : Su dzeltilmesi yaplm agrega snfna ait ktlesi kg/m
3
,
M
ai
(DKY) : Agregalara ait Doygun Kuru Yzey (DKY) ktle deerleri kg/m
3
,
e
S : Agregalarn su emme % si ,
R : Agregalarn toplam rutubet % si

dir.

Betonda kullanlan baz kaya cinslerine bal olarak agrega zgl ktle deerleri deneysel olarak
yaplmamsa balangta izelge 10da verilen yaklak deerler kullanlabilir.

izelge 10 - Doygun kuru yzey halde bulunan baz agrega cinsleri iin hesaplama ilemlerinde aadaki
younluklar kullanlabilir

nce agrega (0/4)
Kaya cinsi Younluu, (kg/dm
3
)
Kuvars kumu 2,64

Youn kalker kumu 2,70

ri agrega (> 4)
Kaya cinsi Younluu, (kg/dm
3
)
Granit 2,62
Gnays 2,67
Kalker 2,70
Porfir, Diabaz 2,85
Diyorit 2,90


19
6.3 Karm hesaplarnn deneylerle gereklenmesi
Karm hesaplarna esas olarak alnan ve beton zelliklerini ok etkileyen tane dalm, s/ oran ve su
miktar iin bu standardda verilen snr deerler, ok saydaki deney sonularndan elde edilmi deerler olup
kesin deerler deildir. Bu nedenle karm hesab sonucu elde edilen agrega, su, imento, hava ve katk
maddesi miktarlar kullanlarak hazrlanacak beton numuneleri deneye tabi tutularak, elde edilecek sonucun
hesaba esas tekil eden zeliklere sahip olup olmad tespit edilmelidir. ngrlen zellikler ile deneyde
bulunacak zellikler arasnda fark kt takdirde, karm hesab, girdiler uygun ekilde deitirilerek
tekrarlanmaldr.

Deneme karmnda taze betonun kvam, birim hacim ktlesi, taze betonun verim (randman) deeri ve
hava ierii llmelidir. Bu deerler ile gerek beton karm oranlar belirlenmelidir. 1 m
3
beton iin her 6
kg lk su ilvesi veya azaltlmas betonda yaklak 25 mm lik bir kmeye tekabl eder. Tasarm mukavemet
deerinin salanmas amacyla suyun artmas veya azalmas kadar imento da karma ilve edilmeli veya
azaltlmaldr. Tasarmda beklenilen hava ierii llen deerle ayn olmad durumlarda da hava
srkleyici miktarnn ayarlanmas yoluna gidilmelidir. Betonun her %1,0 hava ierii artmas veya azalmas
durumunda karm suyu 3 kg/m
3
kadar azaltlr veya arttrlabilir. llen birim hacim ktle ile teorik birim
hacim ktle ayn olmadnda, betonun hava ierii ayarlanmal ve llen birim hacim ktleye gre yeni
karm oranlar belirlenmelidir. Beton karmndaki her tr dzeltme, betonun verim deerini de deitirir.
Bu nedenle karm oranlar deneme karmndan sonra tekrar dzenlenmelidir.

Not - Yukardaki paragrafta verilen taze betonun verimi (randman) ifadesi, betonun laboratuvar ortamnda
belirli miktarlarda bir arada kartrlp sktrlmas sonucunda llen taze betonun gerek hacmidir.
Betonda verim kavram ile ilgili daha geni bilgi iin TS 2941 standardna baklmaldr.


20
Ek A

Beton karm tasarmnda gz nnde bulundurulmas gerekli baz
faktrler

Betonda aranan baz zelliklerin, beton bileenleri ile olan ilikileri, karm hesabnda gz nnde
bulundurulmak zere aada belirtilmitir.

1 lenebilme zellii
lenebilme, betonun ayrmadan yerletirilip sktrlarak istenilen grne sahip olabilmesidir. Bu zellik;
tane dalm, tane ekli, imento miktar, hava, katk maddesi ve kvam uygun seilmi karmlarda
istenildii gibi ortaya kar.

2 Kvam
Kvam, karm suyu nedeniyle taze betonun kazand akcln lsdr. Tane dalm iyi seilmi taze
betona belirli bir kvam kazandracak su miktar, bu dalmn oranlar deimemesine ramen, agregann
yapsna bal olarak deiebilir. ok keli ve gevek yapl agregalarn su ihtiyac daha fazladr. En byk
tane bykl arttka su ihtiyac azalr. Karma hava katlmas ve baz katklar da su ihtiyacn azaltr.

3 Dayanm
Genellikle karma giren su miktar azaldka dayanm artar. Ancak seilen bir su/imento oran iin her
zaman ayn dayanmlarn elde edilmesi beklenemez, nk su/imento orannn deimemesine ramen; en
byk tane bykl, tane dalm, agregann yzey yapsnn, biiminin, dayanmnn veya imentonun
tipinin veya retici fabrikann veya hava miktarnn deimesi, katk kullanlmas veya kullanlmamas
betonun dayanmn etkiler.

4 Dayankllk (Durabilite)
Beton donma ve zlmeye, slanma ve kurumaya, snma ve soumaya, zararl kimyasal etkilere dayankl
olmaldr. Betonun bu etkilere dayanklln salamak iin baz hallerde zel imento kullanmak yeterli
olabilir. s/ orannn kk tutulmas, zararl etkili kimyasal maddelerin girmesini zorlatracak az geirimli bir
yap oluturaca iin yararldr. Donma ve zlmeye maruz kalacak betonlarda hava srkleyici katklarn
kullanlmas uygun sonu salamaktadr.

5 Birim hacim ktle
stinat duvar, su altnda denecek boru gibi betonun arlnn nemli olduu yaplarda, kohezif ve ar
beton elde etmek gerekir. Bunun iin gerektiinde zel agrega da kullanlabilir.

6 imento hidratasyon ss
Hidratasyon ssnn zararl etkileri olabilecei hallerde, uygun imento tipi ve imento miktarnn olabildiince
kk seilmesine allmaldr. ok gerekli durumlarda hidratasyon ss ok dk (Yksek belitli
imentolar, dk alminatl imentolar, yksek oranda cruflu imentolar vb.) veya katkl (uucu kl, cruf
ve tras vb.) imentolarn kullanlmas dnlmelidir. imento miktarnn gereinden fazla seilmesinin rtre
ve snme zerinde de zararl etkisi olaca gz nnde bulundurulmaldr.


21
Ek B

Beton karm hesabnn rnek problem zerinde zlmesi

Karm hesabna ait rnek:
En dar boyutu 25 cm, donatsnn pas pay 35 mm olan, ok souk iklim artlarnda sk sk donma
zlme etkilerine maruz kalabilecek bir kolon iin, hava srkleyici katk kullanarak yaplacak C25/30
betonunun karm hesabnn yaplmas istenmekte olup betonun yaplaca antiyenin alma artlar
bilinmemektedir.

Kullanlacak Malzemeler:
imento
CEM I 42,5R (
c
= 3,15 kg/ dm
3
)

Agrega (krmata agrega)
Su emme: ri akl iin % 0,5, ince akl iin % 0,8 ve ince agrega iin % 1,5 olarak tespit edilmitir.
Doal rutubetler: ri akl iin % 1,0, ince akl iin % 1,2 ve ince agrega iin % 3,5 olarak tespit
edilmitir. Younluk: ri ve ince akl iin 2,80 kg/dm
3
ve ince agrega iin 2,65 kg/dm
3
(doygun kuru
yzey hali) olarak tespit edilmitir.

Hesaplama
Agrega en byk tane bykl
Kullanlacak agregann en byk tane bykl, izelge 1in 2. satrnn 1. stunundan anma
bykl 32 mm olarak tespit edilmektedir. Bu tane byklnn, kolonda pas pay iin braklan 35
mm den kk olduu iin de uygun seim olduu anlalr.

Tane snflarna ayrma
Yaplacak betonun snf C25/30 olduu iin agregay izelge 5e uygun olarak en az 3 tane snfna
ayrmak gereklidir. Agrega tane ekli her tane snf iin yaklak ayn olduu daha nce belirlenmi
olduu iin 0/4, 4/16, 16/32 olarak tane snfna ayrmak yeterlidir.

Tane bykl dalm (granlometri) seimi
Ocaktan alnan agrega, kark (tvenan) olarak elde edilmekte ve 38 veya 40 mm lik elekten elenmek
suretiyle en byk agrega tane bykl 31,5 mm olarak belirlenmektedir. En byk tane bykl
31,5 mm olan agrega ile yaplacak olan pompalanmaya uygun beton iin 31,5 mm iin nerilen en ideal
tane bykl dalmnn kullanlmas seilmi ve bu eri ekil 6' da verilmitir. ekil 5' de ise ince
agrega iin pompa ile iletilmeye uygun ideal tane dalm erisine uyacak ekilde ince agrega oran
belirlenmelidir. Bu ekilde belirlenen agrega karm oranlar kesikli izgi halinde ekil 16da
gsterilmektedir. Agrega karm oranlar iri akl yzdesi olarak % 28, ince akl yzdesi olarak % 25 ve
ince agrega yzdesi olarak da % 47 eklinde belirlenmitir. Kark agrega ierisinde ince agregann
incelik modl ise 2,82 olarak hesaplanmaktadr.

Su/imento oran
Yap (kolon) ok souk iklim artlarna ve sk sk donma ve zlme etkilerine maruz kalaca
bilindiinden ve hava srkleyici katk maddesi kullanlmas gerektiinden su/imento oran, TS EN 206-
1deki izelge F.1 den en fazla s/ = 0,50, beton snfnn en az C30/37, imento dozajnn en az 320
kg/m
3
olduu ve hava ieriinin en az % 4,0 olduu bulunur. C30/37 snf betonun laboratuvarda hedef
dayanmnn silindir iin ortalama 36 MPa ve kp iin ortalama 43 MPa olduu grlmektedir.
Dayankllk zellii nedeniyle beton snf C30/37 olarak belirlendii iin C25/30 beton snf yerine bir
st beton snf salanmak zorundadr. Bu beton snf iin 28 gnlk karakteristik silindir basn
dayanmnn (f
ck
), 30 MPa olduu ve rneimizde, standard sapmann bilinmedii kabul edildiine gre,
karm hesabna temel alnacak ortalama hedef basn dayanm (f
cm
) izelge 5den 36 MPa olarak
bulunur. Ayn zamanda ekil 8den silindir hedef dayanm olan 36 MPa dayanm iin hava srklenmi
betonun s/ orannn yaklak 0,38 olduu tespit edilmektedir. Su/imento orannn bu deeri TS EN
206-1, izelge F-1den elde edilen en fazla 0,50 deerinden kk olduu iin hesap deeri olarak
s/=0,38 seilmelidir.


22
kme deeri
kme deeri, beton pompa ile dklecei iin S3 kvamnda (10 cm il 15 cm) olabilir. Ancak, dk
s/ oran elde etmek amacyla yksek oranda su azaltc/akkanlatrc kimyasal katk kullanlmas
daha uygun olacaktr. Kullanlan kimyasal katk miktar, katk uygunluk deneyi sonucu istenilen
ilenebilirlik deerini salayabilecek ekilde imento dozajna oranla % 1,5 olarak tespit edilmitir.
Kimyasal katknn younluu 1,15 olarak alnmtr.

Karm suyu miktar
Karm suyu miktar agregann krmata olmas nedeniyle ekil 14den hava srklenmi betonlar iin
190 kg/m
3
olarak belirlenebilir. Ancak yksek oranda su azaltc bir sper akkanlatrc katk maddesi
kullanlaca iin, ilk tahmin olarak % 15 civarnda su azaltmas yaplabilecei kabul edildii takdirde su
miktar yaklak 160 kg/m
3
olur.

Hava muhtevas
Hava miktar, ekil 15ten ok souk iklimlerde sk sk donma-zlme tesirlerine maruz betonlar iin
ortalama % 5,0 olarak belirlenmektedir. Hava srkleyici katk kullanm oran, katk uygunluk deneyi
sonucu taze betona %5,0 hava srklemesi yapacak ekilde %0,05 olarak tespit edilmitir.

imento miktar
Su miktar 160 kg/m
3
ve s/ oran en az 0,38 olduundan bu durumda imento miktar;

s 160
= = = 420
s / 0,38
kg/m
3
olarak tespit edilmektedir.

imento Hacmi:

1 m
3
betonda bulunacak imento hacmi

420
= 133, 3
3,15
dm
3
olarak hesaplanr.

Kimyasal katk hacmi:

Toplam imento dozaj 420 kg/m
3
olduuna gre kimyasal katk miktar 1 m
3
betonda

Akkanlatrc katk miktar, 420 1,5 / 100 6,3 = kg ve
Hava srkleyici katk miktar 420 0,0005 / 100 0, 21 = kg olarak hesaplanr.
Bu miktar kimyasal katklarn hacmi ise srasyla 6,3/ 1,15 5, 48 = dm
3
ve 0,21/ 1,01 0,20 = dm
3
olarak
bulunur.

Agrega hacmi:

Madde 6.2.4teki (4) No lu bant kullanlarak hesaplanr.

a
a
W
1000 - (133,3 160 5 10 5,48 0,20) 651,1
= + + + + = dm
3

Agregann ortalama zgl ktlesi,
a
, (DKY)

Madde 6.2.4 teki (5) No lu bant kullanlarak hesaplanr.

a
1
= 2,727
0,28 0,25 0, 47
2,80 2,80 2,65
=
+ +
kg/dm
3
olarak hesaplanr.


23

Toplam agrega miktar (W
a
) ve her snf agrega miktarlar:

1 m
3
beton iine ilve edilecek agrega miktar;

M W 651,1 2,727 1775,5
a a a
= = = kg olarak hesaplanr.

nce agrega (0/4) mm M
(0/4)
DKY = 1775,5 x 0,47 = 834,5

nce akl (4/16) mm M
(4/16)
DKY = 1775,3 x 0,25 = 443,9

ri akl (16/32) mm M
(16/32)
DKY = 1775,3 x 0,28 = 497,1

Agrega ve karm suyu iin rutubet dzeltme ilemi:

Her tane snf iin -
e
S R hesaplanmaldr:

ri akl iin, 0,5 - 1,0 -0,5 =
nce akl iin, 0,8 - 1, 2 -0, 4 =
nce agrega iin, , - , - , 1 5 3 5 2 0 =

Btn deerler negatif (-) olduundan hepsinin slak olduu anlalmaktadr. Bu durumda karma girecek
su miktarnn azaltlmas gerekecektir.

n
e
1 o ai
i i 1
S - R -0,5 -0,4 -2,0
W W M (DKY) 160 497,1 443,8 834,4 139,0
100 100 100 100
=
| | | | | | | |
= + = + + + =
| | | |
\ . \ . \ . \ .
kg/m
3

Ayrca kimyasal katknn % 50sinin su olduu varsayldnda, bu su miktarndan katknn yars kadar daha
su azaltmak gerekiyor. Bu durumda nihai su miktar;

6,3
W 139 - 135,9
2
= = kg/m
3

olur.

Agregalarn su dzeltme ilemi sonrasnda 1 m
3
beton karm iin tartlmas gerekli miktarlar;

-0,5
M 497,1- 497,1 499,6
(16/ 32)
100
| |
= =
|
\ .
kg/m
3

(4/16)
-0,4
M 443,9- 443,9 445,7
100
| |
= =
|
\ .
kg/m
3

(0/ 4)
-2,0
M 834,5- 834,5 851,2
100
| |
= =
|
\ .
kg/m
3

Her tane snf iin gerekli agrega miktar ekil 16da gsterilen oranlarla izelge 11deki gibi hesaplanr.


24
izelge 11 - ekil 16da tespit edilen agrega karm oranlar ile tespit edilen 1 m
3
beton iin DKY ve
rutubet dzeltmesi yaplm agrega miktarlar.

Tane
Snflar
Agrega
karm
oranlar
Agrega
zgl
ktleleri
g/dm
3
Agrega
DKY
ktleleri
kg/m
3

Agrega
su
emmeleri
%
Agrega
rutubetleri
%
S
t
R
%
Agrega
rutubet
dzeltmesi
kg/m
3
Karm
suyu
dzeltme
si kg/m
3
0/4 47,0 2,65 834,5 1,50 3,5 -2,0 851,2 -16,7
4/6 25,0 2,80 443,9 0,80 1,2 -0,4 445,7 -1,8
16/32 28,0 2,80 497,1 0,50 1,0 -0,5 499,6 -2,5
Toplam 100 1775,5 1796,5 -21,0

izelge 12de 1 m
3
agrega DKY ktleleri ve 1 m
3
su dzeltilmesi yaplm ktleler ile 25 dm
3
deneme
dkm iin karma girecek malzemelerin miktarlar verilmitir.

izelge 12 25 dm
3
deneme karm iin hesaplanan miktarlar

Malzemeler
1 m
3
beton
iin DKY
miktarlar
kg
1 m
3
beton iin
dzeltilmi
miktarlar kg
25 dm
3
iin
miktarlar
imento 420 420 10,500
Su 160 135,9 3,397
Kimyasal
katk
6,3 6,3 0,158
ri akl 497,1 499,6 12,491
nce akl 443,9 445,7 11,141
nce agrega 834,5 851,2 21,279
Toplam 2361,8 2361,8 58,97

Deney karmlarnn ayarlanmas
Bu hesaplamalar tamamlandktan sonra laboratuvarda 25 dm
3
deneme karmnn yaplmas ile istenilen
kme deeri, birim hacim ktle ve hava muhtevas lmleri yaplmak suretiyle gerek karm oranlar TS
2941 standardnda belirtilen taze beton verimi deeri dikkate alnarak belirlenmelidir.

25 dm
3
deneme karm yapldktan sonra, istenilen 15 cm kme deeri iin karma 250 cm
3
su ilave
edildii varsaylsn. Betonun havas ise yaklak % 6,0 olarak lld varsaylsn. Bu durumda hava
srkleyici katk miktar bir miktar azaltlacaktr. Genelde her %1,0 hava muhtevas azaldnda, karm
suyu miktar yaklak 3 kg/m
3
artacaktr. Ayrca betonun s/ oran deimitir .

25 dm
3
betonda kvam salanmas iin 250 cm
3
su ilave edildiinden 1 m
3
beton iin gerek DKY su miktar
aadaki gibi dzeltilmelidir;

d
o
W 1000 250 1000
W W 160 170
1000 25 1000 25
| | | | | | | |
= + = + =
` ` | | | |
\ . \ . \ . \ . ) )
L/m
3

DKY durumundaki su miktar W 160 10 170 = + = kg/m
3
olacaktr, ancak hava srkleyici katk miktarnn
da azaltlarak taze betonun hava ierii % 5,0 deerine getirilmesi gerekmektedir. Hava ierii % 6,0dan
%5,0e ayarlanacandan % 1,0 hava ierii azalnca suyun 3 kg/m
3
arttrlmas gerekecektir. Bu durumda
gerek su miktar,

W 170 3 173 = + = kg/m
3
olur.

s/ oran 0,38 deerinde sabit kalmas gerektiinden imento miktar da artacaktr.


25
173
C 455
0,38
= = kg/m
3
olacaktr.

Bu duruma gre yeni kimyasal katk miktarlar, karm suyu miktar ile agrega hacmi:

a
a
a
W 455 455 0,015 455 0,0005
V =1000 - +173 +50 + = 626,5
3,15 1,15 1,01
| |
= +
|
\ .
dm
3

Yeni toplam agrega ktlesi:

a a a
M W 626,5 2,727 1708,5 = = = kg/m
3
olacaktr.

Deneme karmndan sonra yaplan dzeltmeler sonunda 1 m
3
betona girecek olan agrega zellikleri ile
karma giren gerek miktarlar aada izelge 13de verilmitir.

izelge 13 - 1 m
3
beton iin malzemelerin yeni miktarlar

Tane
Snflar
Agrega
karm
oranlar
Agrega
zgl
ktleleri
g/dm
3
Agrega
DKY
ktleleri
kg/m
3

Agrega
su
emmeleri
%
Agrega
rutubetleri
%
S
t
R
%
Agrega
rutubet
dzeltmesi
kg/m
3
Karm
suyu
dzeltme
si kg/m
3
0/4 47,0 2,65 803,0 1,50 3,5 -2,0 819,0 -16,1
4/6 25,0 2,80 427,1 0,80 1,2 -0,4 428,8 -1,7
16/32 28,0 2,80 478,4 0,50 1,0 -0,5 480,8 -2,4
Toplam 100 1708,5 1728,6 -20,0

Son olarak yaplan dzeltmeler sonunda tekrar 25 dm
3
deneme dkm yaplmal ve karm oranlar ile taze
beton zellikleri aada verilen izelge 14e gre dorulanmaldr. Dorulama ilemi tamamlandktan sonra
ise numune alma iin en az 40 dm
3
beton karm hazrlanmaldr.

izelge 14 - 1 m
3
beton iin DKY miktarlar, rutubet dzeltmesi yaplm ve 40 dm
3
dzeltilmi numune
alma iin beton karm miktarlar

Malzemeler
1 m
3
beton
iin DKY
miktarlar
kg
1 m
3
beton iin
dzeltilmi
miktarlar
kg
40 dm
3
iin
miktarlar
imento 455 455 18,200
Su 173 149,4 5,977
Kimyasal katk 6,825 6,825 0,273
ri akl 478,4 480,8 19,230
nce akl 427,1 428,8 17,153
nce agrega 803,0 819,0 32,761
Toplam 2343,3 2343,3 93,59


26
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
45,00 31,50 22,40 16,00 8,00 4 2 1 0,5 0,25 0,15 0,063 0
Elek gz akl, (mm)
E
l
e
k
t
e
n

g
e
e
n
,

(

%
)
st snr
Alt snr
Agg. kar. oranlar (ri -->nce) %0,0 %0,0 %28,0 %25,0 %47,0 %0,0
Tvenan agregada kum FM= 2,81
Tvenan agrega en byk tane ap = 31,5 mm

ekil 16 - rnekte kullanlan agregann ekil 6da verilen pompa ile iletilen betonda kullanlmaya uygun tane
dalm erisi. Betonda kullanlan agrega tane dalm kesikli izgi ile gsterilmi olup bu eri iin belirlenen
oranlar grafik zerinde verilmitir.

Yararlanlan kaynaklar

1. TS EN 206-1 Beton - Blm 1: zellik, performans, imalt ve uygunluk, 2002.
2. BS 5328: Part 2, Concrete - Part 2: Methods for specifying concrete mixes, 1997.
3. ACI 211.1-91 Standard Practice for Selecting Proportions for Normal, Heavyweight, and Mass
Concrete, 2002.
4. ASTM C33, Standard Specification for Concrete Aggregates.
5. EN 1990:2002, Eurocode: Basis of structural design.
6. ENV 13670-1:2000, Execution of concrete structures - Part 1: Common rules.
7. ISO 1803:1997, Building construction - Tolerances - Expression of dimensional accuracy - Principles
and terminology.


TS 802

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS 802

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK STANDARDI

Basn dayanm, (MPa)

, s ve A deerleri sra ile Madde 6.2.1, Madde

deeri (agregann hacmi)

You might also like