KTABIN HAZIRLANMASINDA BRL YAPILAN KURULULAR

Ormann Kitab

Bu kitap, orman muhafaza memurlarna ithaf edilmitir.

Ormann Kitab

Editr ve Tasarmc: Tuba Can Yayn Ynetmeni: Baak Avcolu okalkan Metnin hazrlanmasna katkda bulunanlar: Kerim Gney, Nuri Kaan zkazan, Duygun Batanlar, smail enel ve Burcu Uysal llustrasyonlar: Bengi Gener Kapak Fotoraf: Michel Gunther / WWF-Canon ISBN: 978-605-86596-1-2 Bask: Ofset Yapmevi air Sokak 4, alayan Mahallesi, Kathane, 34410 stanbul Tel: 0212 295 86 01 Fax: 0212 295 64 55 Bu kitap, T.C. Orman ve Su leri Bakanl, UNDP Trkiye ve WWF-Trkiye ibirliinde yrtlen Orman Koruma Alanlar Ynetiminin Glendirilmesi Projesi kapsamnda, 8-12 Kasm 2010 tarihlerinde Bartnda dzenlenen Biyolojik eitlilik ve Doa Koruma Eitiminin bir rn olarak WWFin Yaayan Bir Dnya iin Korunan Alanlar Program kapsamnda MAVA Vakf, PAN Parks Federasyonu ve Ofset Filmcilik ve Matbaaclkn desteiyle baslmtr.

Kitabn tm haklar sakldr ve herhangi bir blm, WWF-Trkiyenin izni olmadan oaltlamaz ve baslamaz. Orman ve Su leri Bakanl Stz Cad. No: 14/E, Ankara Tel: 0312 207 50 00 www.ormansu.gov.tr UNDP Trkiye Birlik Mahallesi 2. Cadde No: 11 06610, ankaya, Ankara Tel: 0312 454 11 00 Faks: 0312 496 14 63 www.undp.org.tr WWF-Trkiye Byk Postane Cad. No: 19 Kat:5 34420, Bahekap, stanbul Tel: 0212 528 20 30 Faks: 0212 528 20 40 www.wwf.org.tr

T. C. Orman ve Su leri Bakanl, UNDP Trkiye ve WWF-Trkiye, Biyolojik eitlilik ve Doa Koruma Eitiminin hazrlanmas ve baar ile uygulanmasna katk salayan Orman ve Su leri Bakanlndan Zeki altu, Ramazan Dikyar, Ercan Yeni ve smail Mentee, uzman eitmenler Deniz zt, Mehmet Sait Taylan, Kerim Gney, Nuri Kaan zkazan, Halim Yaln Diker, Murat Ataol ve Anl Soyumerte, proje ekibinden Yldray Lise, Damla Akyldz, Duygun Batanlar ve Mustafa Ylmaza, eitim programn tasarlayan Glesin Nemutlu nal ve eitim programn uygulayan Burcu Meltem Ark Akyze, kitaba metin ve fotoraflar ile katk salayan Ahmet Demirta, Can okalkan, Deniz zt, Ece Soydam, Emin Yourtuolu, Eray alayan, Ferruh Fatih Albayrak, Gnal ahin, brahim Tunca, nan Sevim, Kerim Gney, Nuran Karaorlu, Nuri Kaan zkazan, Ouz Kurdolu, zgn Emre Can, afak Bulut, Sedat Kalem, Seluk Turul Krkl, Yldray Lise ve Vedat Atasoya teekkr eder. Kaynak Gsterimi: Can, T. (ed). 2013. Ormann Kitab. WWF-Trkiye, stanbul.

indekiler
Temel .............................................................................................. Bilgileri Ekoloji .................................................................................. renmek Ekosistem ............................................................................
Giri...................................................................................... 11 12 13 16 Her Ekosistemin Tama Kapasitesi Vardr ........................ 18 Ekosistemlerin Doas ........................................................ 20 reticiler ............................................................................. 22 Tketiciler ........................................................................... 22 Ayrtrclar ........................................................................ 22 Element Dngs ............................................................... 24 Orman Ekosistemi .............................................................. 26 Dnya Ormanlar ................................................................ 28 Biyolojik eitlilik ............................................................... 30 Tr eitlilii ...................................................................... 31 Genetik eitlilik ................................................................ 32 Ekosistem eitlilii ........................................................... 34 Biyolojik eitlik Neden nemli? ...................................... 34 Biyolojik eitlik Tehdit Altnda! ....................................... 36 Karasal Ekolojik Blgeler ................................................... 38 klim Deiiklii ................................................................. 42 Ekolojik Ayak zi ................................................................. 44 Biyolojik eitlilii lme ve zleme .................................. 46 Senaryo .......................................................................... 48 emsiye Trler .................................................................... 54

Bayrak Trler ..................................................................... 54 Kilit Talar .......................................................................... 55

Trkiye ............................................................................................. 56 Doasn Biyolojik eitlilik Zengini Bir lke .................................... 57 Kefetmek Trkiyede Biyolojik eitlilii Neler Tehdit Ediyor? ........ 62
Trkiye Ormanlar .............................................................. 66 Biyocorafik Blgelere Gre Ormanlar ............................. 67 Geni Yaprakl Ormanlar.................................................... 68 ne Yaprakl Ormanlar...................................................... 69 nemli Aa Trleri ........................................................... 72 nemli Bitki Trleri ........................................................... 80 nemli Mantar Trleri ....................................................... 82 nemli Memeli Trleri ....................................................... 84 nemli Ku Trleri ............................................................. 88 Scak Noktalar..................................................................... 96 Amanos Dalar .................................................................. 98 Yenice Ormanlar ................................................................ 99 Frtna Vadisi .................................................................... 100 Karal Dalar .................................................................... 101 stanbul Ormanlar ........................................................... 102 brad-Akseki Ormanlar ................................................... 103 Data-Bozburun Yarmadalar ......................................... 104 Fethiye Baba Da .............................................................. 105 Kre Dalar...................................................................... 106 Ormanclk Faaliyetleri ..................................................... 108 Orman Amenajman ......................................................... 109 Muhafaza Orman ............................................................. 110

Odak Trler.......................................................................... 55

Milli Park .......................................................................... 110 Tabiat Park ....................................................................... 110 Tabiat Ant ........................................................................ 110 Tabiat Koruma Alan ....................................................... 110 retim Orman .................................................................. 110 Yaban Hayat Gelitirme Sahas ....................................... 110 Yaban Hayat Koruma Sahas ........................................... 110 Yaban Hayat retme stasyonu ...................................... 110 Orman i Dinlenme Alan ............................................... 110 Biyogenetik Rezerv Alan ................................................... 111 Biyosfer Rezerv Alan ......................................................... 111 Gen Koruma Orman ......................................................... 111 Gen Koruma ve Ynetim Alan .......................................... 111 Tohum Meceresi ............................................................... 111 Tohum Bahesi .................................................................. 111 Aratrma Orman .............................................................. 111 zel evre Koruma Blgesi ............................................... 111 Odun retimi..................................................................... 112 Orman Ekosistemi Asndan yi Uygulamalar ................ 114 Doal Ykmlar .................................................................. 116 l Aalar ........................................................................ 118 Maaralar........................................................................... 122

Pratik ............................................................................................ Bilgilerden Aratrma Yapmak............................................................. Yararlanmak Bilimsel Aratrma Dngs .............................................

Odun D Orman rnleri ............................................... 124 126 127 128

Aratrmay Planlamak ...................................................... 130 Gzlem Yapmak ve Kayt Tutmak ..................................... 134

rnek Alan Belirlemek....................................................... 138 Flora Gzlem Formu.......................................................... 141 Haritalar............................................................................. 142 Yn Tayini........................................................................... 144 GPS..................................................................................... 144 Hat Boyunca rnek Almak. ................................................ 146 Ku Gzlem Formu............................................................. 148 zler..................................................................................... 149 aretler. .............................................................................. 152 Fotokapan........................................................................... 154 Telemetri. ............................................................................ 155 Verilerin Analizi ve Rapor Yazma...................................... 156 Okuma nerileri............................................................... 160 Szlk. ................................................................................. 162 Dizin.................................................................................... 168

Borka, Karagl Tabiat Park

 Baak Avcolu okalkan

Giri
Daralan doal yaam alanlar ve giderek iddetlenen kresel iklim deiikliinin etkileri karsnda yeryznde yaamn sigortas saylan korunan alanlar hl yeterli dzeyde deil. stelik dnyann birok lkesinde, bu alanlarda etkin bir doa korumann salandn sylemek de mmkn deil. Ne yazk ki, IUCN kategorilerine uygun yaklak % 5 korunan alanlar ile Trkiye de bu lkelere dahil. Bu koullar iinde WWFin stratejik hedeflerinden biri, dnya zerindeki korunan alanlarn arttrlmas ve bu alanlarda daha etkili bir ynetimin salanmasna katkda bulunmak. Kresel evre Fonu (GEF) destei, UNDP Trkiye ve Orman ve Su leri Bakanl ibirlii ile yrtmekte olduumuz Orman Koruma Alanlar Ynetiminin Glendirilmesi Projesi ite bu hedefe ulamadaki balca aralarmzdan biri. Proje kapsamndaki en nemli rolmz, zetle, orman ekosistemlerinde bulunan mevcut korunan alanlarn etkin bir ynetim yapsna ulatrlmas, doa koruma iin

yerel kapasitenin gelitirilmesi ve gerekli teknik destein salanmas. Bu amala, Kre Dalar Milli Park rneinde, korunan alan ynetim planlamas, orman ynetimine biyolojik eitliliin btnletirilmesi, srdrlebilir turizm stratejisinden, mhendisler ve muhafaza memurlarna ynelik biyolojik eitlilik ve doa koruma eitim programlarna, yerel gnlllk sisteminin kurulmasndan, iletiimbilinlendirme ve savunu stratejilerine varncaya kadar bir dizi etkinlik proje ortaklarnca gerekletirildi. Proje kapsamnda, Kre Dalar Milli Park, Trkiyenin ilk PAN Parks sertifikal korunan alan oldu. Ormann Kitab, bu etkinliklerden birisi olan; orman ve milli park muhafaza memurlarna ynelik olarak gerekletirilmi Biyolojik eitlilik ve Doa Koruma Eitiminin bir rndr. Ayrca tm korunan alanlarda alan muhafaza memurlarna, korunmas iin altklar canl ve cansz doann dinamiklerini tanmalar iin hazrlanm bir rehberdir.

nsan doann bir parasdr; doaya kar verdii sava, kanlmaz olarak kendisine verdii savatr. Rachel Carson

Temel Bilgileri renmek

12

Ekoloji

yaparak kefetmilerdi. Elbette tohumlarn ne zaman imlendiini, ekinlerin hangi koullarda Ekoloji, canllarn birbirleri yetitiini de biliyorlard. ile ve cansz evreleri ile Tm bunlar ekolojinin olan ilikilerini ve bu konusudur. Ekoloji, ilikilere bal doann dokusu, sreleri doadaki sreler, inceleyen elementlerin bilim dngs, daldr. enerjinin ak, Ekolojinin biyolojik yaam temeli ilk birliklerinin toplumlara zaman iindeki dayanr deiimi gibi ve yaamsal konular aratrr; baz etkinliklerle NASA trlerin nerede bulunduu yakndan ilikilidir. ve neden orada olduu lk insanlar, gibi sorulara yant arar. avlayacaklar hayvanlar Szcn kkeni aslnda nerede yaar, ne zaman bu bilimi en iyi anlatr. etkindir bilmek zorundayd. Ekoloji, insanolunun evini Ayrca avlayacaklar aratrmasndan baka bir balklarn ne zaman ey deildir. yavrulayacan gzlem
Ekoloji szc ilk kez 1869 ylnda Alman biyolog Ernst Haeckel tarafndan kullanld. Ancak ekolojinin bir bilim dal olarak tannmas 1900l yllar buldu. zellikle 1968-1970 yllar arasnda astronotlarn uzaydan ektii fotoraflar sayesinde gezegenimizin bir btn olarak grlmesi ve ne kadar krlgan bir gezegende yaadmzn gzler nne serilmesi ekolojinin bir bilim dal olarak yldznn parlamasn salad. 13

Modern ekoloji, canllarn evreleri ile olan ilikilerini sistematik bir ekilde inceler. Bylece bir hiyerari, organizasyon sistemi ortaya kar. Bu organizasyon sisteminde en alttaki seviye molekllerdir. Bunu, gittike karmaklaarak hcreler, dokular, organlar, organ sistemleri izler. En stteki seviyeyse biyosferdir. Bu anlamda ekoloji, temel olarak organizmadan yukar biyolojik organizasyonu inceler.
Herhangi bir organizmann bireylerinin oluturduu grup poplasyon, belli bir alandaki tm poplasyonlar da yaam birlii olarak adlandrlr. Poplasyon da, yaam birlii de biyolojik organizasyonun bir seviyesini iaret eder.

biyosfer

ekosistem

yaam birlii

poplasyon

tr organ sistemi organ

ekirdek hcre

doku

su molekl 14

hidrojen

oksijen

Ekolojik sistemler, temel olarak iki eden oluur: Biyotik ve abiyotik bileenler. Biyotik bileenler, tahmin edilebilecei gibi mikroorganizmalar, bitkiler, hayvanlardan oluur. Abiyotik bileenler eitlidir;
biyotik bileenler reticiler tketiciler ayrtrclar parazitler tr ii rekabet trler aras rekabet hastalk yapc mikroorganizmalar

oksijen gibi fotosentez sonucu ortaya kan bir element de olabilir, rzgr, nem gibi fiziksel bir faktr de. Biyotik ve abiyotik bileenler, bir canlnn varln ve dalmn etkiler.
abiyotik bileenler rzgr hz nem k iddeti scaklk ya pH tuzluluk oran znm oksijen

15

Ekosistem
Ekosistem, belli bir alanda yaayan canllar ve hava, su, toprak, mineral gibi cansz evreyi tanmlayan btndr. Hava, su, scaklk, rzgr gibi abiyotik bileenler, canlnn yaamn srdrmesi iin gerekli olan besin, dinlenmek, uyumak, saklanmak ve remek iin yaam alan ve kendi trnden ya da dier trlerden organizmalar bir ekosistemin bileenleridir. Bir orman, gl, deniz, hatta bir akvaryum bile bir ekosistemdir ve kkten bye, karasal alandan sulak alana, araziden laboratuvara her ekosistem byk bir eitlilik ierir. Nasl bir organizma tek bana var olamazsa, bir ekosistem de tek bana var olamaz; dier ekosistemlerle ilikilidir. rnein bir gl ekosistemi, orman ekosistemi
16

Bir ekosistemde geici deiimden sonra sral deiim balar.

ilk 5 yl

6-25 yl

tarafndan evrili olabilir. Bu iki ekosistem arasnda etkileim vardr. Sonu olarak ekosistemler, statik, deimez ve kararl sistemler deildir. Bileenlerinin yaplarnda, foksiyonlarnda, karmaklklarnda ve etkileimlerinde srekli bir deiim vardr. rnein baz orman ekosistemlerinde deiim yavatr; bazlarnda

26-50 yl

51-150 yl

150-300 yl

hzl, bazlarnda kk lekli, bazlarndaysa byk leklidir. klimde, toprak koullarnda ya da bir yaam birliinin canllar arasndaki etkileimde deiim olabilir. Rzgr, yangn gibi belirgin ama geici fiziksel bir olay da deiime neden olabilir. Geici deiimden sonraki sre ekolojik sksesyon,
17

dier ad ile sral deiim olarak adlandrlr. nce algler, likenler ve otsu bitkiler nc trler olarak grlr. Sonra allar ortaya kar. Yaklak 25 yl sonra da gen orman oluur. Yaam birlii yeniden kararl hale gelene kadar deiim devam eder. Bu da 150-300 yl srer.

Her Ekosistemin Tama Kapasitesi Vardr

Poplasyonlar, rnein bir tilki poplasyonu, oalmasn nleyen snrlayc faktrler yoksa geometrik dizi ile (2, 4, 8, ...) artar. Besin kaynaklar tkenmeye baladnda, Ik idddeti, scaklktaki nfus art yavalar ve en dalgalanma, toprak eidi, sonunda da durur. nk suyun elverililii gibi her ekosistemin belirli bir poplasyon tama kapasitesi vardr. younluuna Bir ekosistem, ancak bir bal olmayan poplasyondaki belirli snrlayc faktrler saydaki bireyi abiyotiktir. barndrabilir. Tama nsan etkinlikleri kapasitesinde, nedeni ile abiyotik bir poplasyonun faktrlerin bir bykl yaklak poplasyonu nasl olarak sabittir; yani snrladna dair lm ve doum oran Tarm ilalarnn eitli rnekler eittir ve byme hz doaya verdii verilebilir. Tarm sfrdr. byk zarar ilalar, zellikle ilk olarak 1962 kurbaalar gibi iki ylnda Rachel Bir poplasyona yaamllarn byme Carsonun Sessiz etki eden snrlayc hzlarn nemli Bahar kitab ile faktrler biyotik ya lde etkiler. ortaya kondu. da abiyotik olabilir. stilac tr olarak Hastalk, rekabet,
18

avlanma gibi poplasyon younluuna bal snrlayc faktrler biyotiktir. Bir kzl sincap poplasyonunun younluu yksekse, baz diiler, evre koullarnn iyi olmad alanlara srgn edilir. Bu alanlarda da dourganlklar azalr.

adlandrlan bir ekosistemin yerlisi olmayan canllar da poplasyonlar etkiler. rnein zebra midyesi, insan etkinlikleri aracl ile yabanc olduu bir gl ekosistemine tanrsa oradaki fosfor elementinin dngs deiir. Bu da gldeki alg poplasyonunu etkiler. Snrlayc faktrler, bir organizmann ekolojik niini kstlar. Her canl, ekosistemde nemli ve esiz bir role sahiptir. Bu ekolojik ni olarak adlandrlr. Orman kenarnda yaayan

bir tilki dnn. Bu tilkinin yaam alannda ayr da, nehir de bulunabilir. Tilki, kk memeliler, iki yaamllar ve bceklerle beslenen bir yrtcdr. Yaam alannda bulabildii meyveleri de tketir. Gece etkindir. Bu da onu kanla beslenen sivrisinekler iin cazip klar. Ancak bir yandan, kan aracl ile bulaan eitli hastalklarn taycs haline de getirir. Avladklarndan arta kalanlar le yiyicilere ve ayrtrclara besin salar. Tm bunlar, bir tilkinin ekolojik niidir.
Howard Buffett/WWF-US

Her canlnn ekosistemde nemli bir rol vardr. Bu rol onu esiz klar.
19

Ekosistemlerin Doas
Yaam enerji olmadan sremez. Tm canllar yaamak iin enerjiye gereksinim duyar. Enerji madde aracl ile, bir canldan dierine ular. Bu ak besin zinciri olarak adlandrlr. Doada i ie gemi birok besin zinciri bulunur. Bu besin zincirlerinin tmne besin a denir. Besin zinciri ve a aracl ile organik madde ekosistemde dolar. Besin zinciri ya da besin an oluturan canllar arasnda dinamik bir denge vardr. Herhangi bir basamaktaki bir deiim poplasyonlar arasndaki dengeyi bozabilir, bu da trlerden birinin azalmas dierinin oalmas ile sonulanabilir. Bu durumdan besin ann tamam etkilenebilir.
20 tilki

tavan

sincap

kemirgenler

Besin a, bir ekosistemdeki madde akn salar.

bayku ylan

bcekle beslenen kular

iki yaamllar

rmcekler etil bcekler

tohumla beslenen kular

otul bcekler

21

Besin zinciri ne kadar ksa ise madde ve enerji o kadar ekonomik kullanlr. Besin zincirinin ilk basaman reticiler oluturur ve son basamakta da ncl tketiciler, yani kurt, srtlan, vaak gibi yrtclar bulunur.

reticiler

canllar etillerdir. Bu grupta ahin, kurt, vaak gibi trler yer alr. Yalnzca etillerle beslenen yrtclar da ncl tketiciler olarak adlandlr. Hem otullar hem de etilleri tketen canllara da hepil denir. Bozay ve domuz gibi hayvanlar bu grupta yer alr.

Bir ekosistemin biricik enerji kayna gnetir. Gnein enerjisini fotosentez aracl ile zengin karbon bileiklerine dntren canllar reticilerdir. Bir gldeki alg, bir krdaki ot, bir ormandaki aa bu grupta yer alr.

Ayrtrclar

Tketiciler

Besin zincirinin nemli bir ilevini yerine getiren canl grubu ise ayrtrclardr. Bakteriler ve mantarlar bu grupta yer alr. Bu canllar l organizmalarla beslenerek ekosisteme madde dnmn salarlar. Besin zincirindeki her bir canlnn nceki basamaktan ald madde ve enerjinin %90 yaamsal olaylarda tketilirken %10u sonraki basamaktaki canlya geer. Bu, %10 yasas olarak adlandrlr ve besin piramidi ile gsterilir.
22

reticiler, kendi besinlerini reterek enerji salayan canllarsa tketiciler de dier organizmalarla beslenerek enerji salayan canllardr. Otullar, birincil tketicilerdir. Bu grupta sincap, karaca, geyik gibi canllar bulunur. Birincil tketicilerle beslenen

Besin piramidinin en altnda reticiler bulunur. Yukar doru, reticileri birincil tketiciler ve ikincil tketiciler izler. En stteyse, ncl tketiciler yani yrtclar yer alr.

15

Element Dngs
Dinamik bir ekosistemin ileyiinde enerji ak kadar element dngsnn de nemli bir rol vardr. Yeryznde oksijen, karbon, azot, hidrojen, fosfor gibi yaamsal nem tayan elementler bulunur. Oksijen solunumda kullanlr. Karbon, hcre yapmnda yaptadr. Azot, tm canl dokularnda bulunur. Elementler snrldr; biyotik ve hava, su, toprak gibi abiyotik bileenler aracl ile tm ekosistemi dolar. Bir organizmann yapsnda bulunan azot ya da bir kire tandaki karbon, element dngsnn bir parasdr ve milyonlarca yldan beri azot, karbon ve dier elementlerin dngs kendi kendilerini dzenleyerek devam eder. Bu devamllk, salkl ve verimli bir ekosistemin varln gsterir.
24

fotosentez

organik karbon ayrtrc organizmalar

karbon dngs

solunum

endstriyel karbon salm

solunum

solunum l organizmalar ve atk maddeler fosiller ve fosil yaktlar

25

Orman Ekosistemi
Ormanlar, karmak ekosistemlerdir. Aalarn yan sra aaklar, allar, otsu bitkileri, mantar ve likenleri ierirler. Memelileri, kular, srngenleri, iki yaamllar, bcekleri ve dier eklembacakllar, solucanlar ve mikroorganizmalar barndrrlar. Yeryzndeki pek ok orman, gezegenimiz tarihinin canl birer antdr. Yiyecek, ila, yakacak, barnak salamak yannda yeryznn suyunu temizleyen, karbonunu depolayan ve iklimini koruyan ok nemli hizmetleri sunarlar. yle deerlidirler ki, ulusal ve uluslararas yasalarla korunurlar. Yeryznde toplam 3,8 milyar hektar orman alan vardr.
26

Be metreden fazla boylanabilen, alan %10dan fazla oranda tepe ats ile kaplayan aalarn bulunduu 0,5 hektardan byk kara alan, orman alan olarak adlandrlr.

 Baak Avcolu okalkan

Dnya Ormanlar
Yeryznde karalarn %31i ormanlarla kapl! Dnya ormanlarnn %47si tropik kuak yamur ormanlar, %9u lman kuak tropikal yamur ormanlar, %11i lman kuak geni yaprakl ormanlar ve %33 tayga olarak da bilinen ine yaprakl ormanlardr.

Yeryznde 1,31 milyar hektar btnl bozulmam orman alan var. Dnya ormanlarnn yars 5 lkede yer alr: Kanada, ABD, Rusya, in ve Brezilya

En ok orman alan kaybeden 10 lke: Brezilya, Avustralya, Endonezya, Nijerya, Tanzanya, Zimbabve, Kongo, Burma, Bolivya ve Venezuela

Dnya ormanlarnn %7si iletilmektedir ve bu ormanlardan kresel endstriyel odun retiminin te ikisi karlanr.

1,6 milyar insan ormanlar geindiriyor. 300 milyon insan ormanda yayor. 10 milyon insan orman alanlarn ynetimi ve korunmas iin alyor.

imdiki orman alan nceki orman alan

Harita: Dnya Doay Koruma Vakf (WWF)

 Klein&Hubert/WWF

Biyolojik eitlilik
Yeryznde bakterilerden, mantarlara, bitkilerden hayvanlara milyonlarca canl tr yaar. Bu canllarn hepsi biyolojik eitlilii oluturur. Biyolojik eitlilik, genlerden ekosistemlere her dzeyde canlla ait farkllktr. Farkllk ne kadar oksa biyolojik eitlilik o kadar zengindir. Bu anlamda yalnzca tr eitliliini deil, genetik ve ekosistem eitliliini de kapsar. Hem insanolunun hem de gezegenimizde bulunan dier canllarn srdrlebilir yaam kalitesinin garantisidir. Yeryznde yaklak 1,8 milyon canl tr var. Hl kefedilmemi trler ile bu saynn 5-15 milyona ulaaca tahmin ediliyor.
30

Biyolojik eitlilik, salkl bir ekosistemin gstergesidir.

Tr eitlilii
Bilim insanlarna gre her yl, 15.000 yeni canl tr kefediliyor. Bu canllar arasnda bcekler, mantarlar, omurgaszlar, hatta memeliler bile var. Yalnzca 2000 ylndan beri 53 primat tr kefedildi. Tr eitlilii denince akla bitkiler ve hayvanlar gelse de, bunlar aslnda yaam aacnn dallarndan ikisi. Yaam aacnda aslnda ok ilgin, metabolizmas ok farkl canl gruplar da var; bakteriler ve arkebakteriler gibi. Bu mikroskopik

canllarn bir ksm, solunum iin oksijen kullansa da, bir ksm da enerjisini hidrojen slfr ya da amonyaktan elde ediyor. Ar tuzlu ya da ar scak ortamlarda yaayanlar bulunuyor. Tm bu organizmalar gezegenimiz iin nemli ve onlardan hl reneceimiz ok ey var.
hayvanlar

bitkiler

mantarlar

protistler bakteriler arkebakteriler

yaam aac

Genetik eitlilik
Gen, bir organizmann kaltm birimidir, nesilden nesile aktarlan biyolojik zellikleri tar. rnein bakteriler yaklak 1000, mantarlar yaklak 10.000, insanlarsa 30.000in zerinde gene sahiptir. Poplasyonu oluturan trler genetik olarak
32

birbirinin ayn deildir. Bir poplasyon ne kadar ok genetik varyasyona sahipse o kadar zengin bir gen havuzuna sahiptir. Bir poplasyonun sahip olduu genetik varyasyon azalrsa poplasyon bykl de azalabilir; hatta tr yok olma tehlikesi ile karlaabilir. rnein tarmda bu yaamsal nem tar.

 Florian Moellers/WWF

Tarm monokltr, yani ayn genetik zelliklere sahip tek bir rnn yetitirilmesi eklinde gelimitir. Bu da tarm rnn hastalklara kar zayf klar. Gnmzde pek ok nemli tahln hastalklara kar ancak 5 yl dayankl kald belirlenmitir. O neden ile tarmsal rnlerin yabani varyasyonlar aratrlmaktadr.
33

Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgtnn verilerine gre domates varyasyonlarnn %81i, dolays ile bu domates eitlerinin sahip olduu esiz genler yok olmutur. Oysa genetik varyasyonlar trlerin hastalklara, avclara, parazitlere, evre kirliliine, hatta kresel iklim deiikliine kar evrilmelerini salar.

Ekosistem eitlilii
Bir blge, ne kadar farkl yaam alanna, iklime, yaam birliine sahipse o kadar deerlidir. Bir ekosistemdeki besin ann karmakl, farkl ekosistemler arasndaki zengin etkileim de ekosistem eitlilii kavram iine girer. Ekosistem eitlilii, tr ve genetik eitliliini de beraberinde getirir. Aslnda tr eitlilii, genetik eitlilik ve ekosistem eitlilii birbirleri ile derinden ilikilidir.

bazlarnn var olmas tozlamaya bal. Su, toprak, hava, iklim gibi abiyotik bileenlerin de besinimiz olan bitkilerin yetimesinde nemli rolleri var. Dnya apnda yaklak 70.000 bitki tr geleneksel ve modern tp iin kullanlyor. an hastal ile ilgili olarak kanser nleyici pek ok bitki mercek altnda. Biyolojik eitliliin bize salad hizmette neredeyse snr yok! Atklarn ayrtrlmas, hava ve suyun temizlenmesi, topran korunmas, su taknlarnn dzenlenmesi; liste bylece uzayp gidiyor. Bilim insanlarnn belirttii gibi iklim deiikliine kar biyolojik eitlilik belki de tek gvencemiz. Tm bu hizmetin ekonomik deeri hesaplansa ortaya nasl bir tablo ortaya kar? Yalnzca tozlama aracl ile elde edilen meyveler dnlerek yaplan
34

Biyolojik eitlik Neden nemli?

Biyolojik eitliliin insanolu iin nemi ortada. Ekosistemler birok hizmet salarlar. Temel olarak 12 tarmsal rne bel balam olsak da yaklak 7000 bitki trn besin olarak kullanyoruz. Bu besinlerin

hesaplamada ortaya kan sonu u: Bceklerin kresel ekonomik deeri, yllk 217 milyar dolar. Dnya ekonomisinin en az %40 biyolojik kaynaklardan elde ediliyor. Ekoturizm, biyolojik eitlilie duyarl bir pazar olarak geliiyor ve srdrlebilir kalknmann gzel bir rnei. Milyonlarca ylda oluan kmr gibi fosil yaktlar, evre kirliliine neden olsalar da hl temel enerji kaynamz. Dnyadaki orman kylerindeyse yegne yakt hl odun. Aalardan elde edilen kereste bize barnak ve mobilya salyor. Pamuk ve ynden elde edilen giysiler bizi iklimin etkilerinden koruyor. Mhendisler, bilim insanlar, tasarmclar iin biyolojik eitlilik esiz bir esin kayna. Gnmz teknolojisini oluturan pek ok rn doadan esinlenerek icat edilmi. Biyomimikri denilen bu
35

Gezegenimizde var olan her canlnn yaamaya hakk var.

alan sayesinde su geirmez, hafif, yapkan, aerodinamik malzemeler retiliyor. Biyolojik eitliliin, kltrel mirasn, mimarinin, resim, mzik, edebiyat, heykel, sinema, tiyatro gibi sanat dallarnn olumasndaki katksndan sz etmedik bile. Bize yaam enerjisi verdii de bir gerek. Bir byk batankaray dinlemek, narin ak kelebei izlemek, ormanda yrmek fiziksel ve psikolojik salmza olumlu ynde etki ediyor. Biyolojik eitlilii manevi ynden dnsek, olaya etik olarak baksak dahi u sonu ortaya kyor:

Biyolojik eitlilik Tehdit Altnda!

Gezegenimiz 3,5 milyar yl yanda. Bugne kadar var olan trlerin %95i yok olmu durumda. u anda tanmlanm yaklak 1,8 milyon canl tr var. Her yl bu sayya yenileri ekleniyor, bu arada yeni trler evriliyor. u ak ki yeni trlerin ortaya kmas ve baz trlerin yok olmas yeryz tarihinin bir paras grnyor. Ancak bu, biliminsanlarnn biyolojik eitlilikle ilgili alarm zillerini almasna engel deil! Yaplan aratrmalar, trlerin yok olma oranlarnn gemie gre 100 kat, 1000 kat daha yksek olduunu gsteriyor. Her yl, 10.000-25.000 trn yok olduu dnlyor. Uluslararas Doa Koruma Birlii (IUCN), memelilerin %22, iki yaamllarn %32, kularn %14, ak tohumlularn da %32sinin
36

yok olma tehlikesi altnda olduunu tahmin ediyor. Poplasyonu iyi durumda olan pek ok tr, son 200 yl iinde yok oldu. Biyologlar, kitlesel bir yok olu sreci yaadmz konusunda hem fikir. Bu yok oluun temel nedeninin doal sreler deil de, insan etkinlikleri olduu konusunda da! nsan nfusunun 2050 ylnda 9 milyar geecei dnlyor. Bu da habitat kayb ve habitat bozulmas, doal kaynaklarn ar tketimi anlamna geliyor. Habitat kayb ve bozulmas, biyolojik eitlilii tehdit eden temel etkenlerden biri. Habitat kayb ve bozulmas insanolu tarmla uramaya baladndan beri var. Biyolojik eitlilii barndran en nemli ekosistemlerden biri olan yamur ormanlarnn alan eskiden 15 milyon km2 iken u anda 7,5-8 milyon km2.

 Mark Edwards/WWF-Canon

Yamur ormanlarnn yars yok olmu durumda! Her yl 100.000 km2 alann yok olduu, ayn miktarda alann da bozulduu rapor ediliyor.

Karasal Ekolojik Blgeler

Ekolojik blge, ortak trlere, ekolojik dinamiklere ve evresel koullara sahip byk kara ya da su parasdr. Bu alanlar, ayn zamanda birbirinden farkl doal birlikleri de ierir. Dnya Doay Koruma Vakf (WWF), yeryznde korumada ncelikli 238 ekolojik blge belirledi. Ekolojik blge yaklam ile, farkl biyocorafik alt ekolojik blgelerin, birliklerin, habitatlarn ve trlerin temsiliyeti;

karasal ekolojik blgelerin durumu tehlike altndaki blgeler hassas blgeler bozulmam blgeler veri olmayan blgeler

bozulmam habitatlarn ve biyotalarn geni yaylm alanlarnn, anahtar ekosistemlerin, habitatlarn ve trlerin; g gibi geni lekli ekolojik olaylarn korunmas hedeflenir. Korunan alanlar; ekosistemlerin ilevini

yerine getirmesinde ve hizmetlerini srdrmesinde yaamsal rol oynayarak alan snrlar iinde, bitiik ekosistemlerde ve dnyann her yannda yaayan insanlarn yararna alr.

Harita: Dnya Doay Koruma Vakf (WWF)

 Michel Gunther/WWF-Canon

Endstri, kresel enerjinin %37sini tketirken, kresel karbon dioksitin %50sini, kresel kkrt dioksitin %90n ve zehirli kimyasallarn neredeyse tmn retir.

Ekosistemlerin yalnzca insana hizmet etmesinin sonular ne yazk ki ar. 20. yzylda insan nfusu katna karken su kullanm altya katland. Kuraklk ile ilgili ou lke ulusal ve uluslararas dzeyde almalara balad. Gelecekte yalnzca su krizi deil, enerji krizi de yaanaca ngrlyor. Milyonlarca ylda oluan fosil yaktlar elbette bir gn bitecek! te yandan fosil yaktlarn kullanmnn insanoluna faturas ar oldu. naat, tamaclk, ksaca tm endstriyel sektrlerin atklar havaya, suya, topraa zarar veriyor. Kirlilik, hem insanolunun yaad kent ekosistemlerini, hem de dier ekosistemleri ciddi bir ekilde etkiliyor. Ar avlanma, ar balklk poplasyonlar dorudan tehdit ediyor. Ekosistemdeki dier biyotik ve abiyotik bileenler de dolayl olarak poplasyonlarn
41

azalmasndan etkileniyor. Tarmda kullanlan kimyasallar da kirlilie yol ayorlar, esiz gezegenimizi zehirliyorlar. Suni gbrelerin ar kullanlmas, ekosisteme ar derecede kurun yklenmesi anlamna da geliyor. Tarm kadar, hayvanclk, tomruk retimi, madenler ve barajlar, hayvanclk, yol yapm ve insan kaynakl yangnlar da habitat kayb ve habitat bozulmasna neden olabiliyor. Ekosistemin yerlisi olmayan, istilac trlerin zararlarna ne demeli? Bitki ya da hayvan istilac trlerin yllk ekonomik zararnn 1,5 trilyon dolar olduu hesaplanyor. stilac trlerden dolay 400-950 trn yok olma tehlikesi altnda ya da yok olmak zere olduu rapor ediliyor. Durum byleyken doa koruma almalarnn tm dnyada byk bir hz kazanmas arlacak bir ey deil.

klim Deiiklii
Atmosferde, su buhar, karbon dioksit, ozon ve metan gibi gazlardan oluan bir battaniye var. Battaniyeyi oluturan gazlar sera gazlar olarak adlandrlyor. Aslnda sera gazlar sayesinde gezegenimizdeki scaklk yaam iin elverili! Bu anlamda battaniye nemli bir grev gryor, gezegenimizi scak tutuyor. Ancak, insan etkinlikleri sonucu, byk lde fosil yaktlarn kullanlmas ile atmosfere normalden fazla sera gaz salnyor. Bu da normalde bizi koruyan battaniyenin bu kez yaam tehdit etmesine neden oluyor.

Sonu: klim deiiklii!

1850den 2005e kresel scakln yaklak 0,76 derece artt, geen yzylda deniz seviyesinin de 12- 22 cm ykseldii belirtiliyor. 2100 ylnda ise scakln 1,4-5,8 derece artaca tahmin ediliyor. Bu, gezegenimizdeki pek ok eyin deimesi demek. Ya rejiminin deimesi, baz yerlerde kuraklk yaanmas, deniz seviyesinin ykselmesi, baz yerlerde karalarn su altnda kalmas, scakln artmas ile bulac hastalklarn kitlesel lmlere yol amas olas senaryolar arasnda! klim deiiklii, biyolojik eitlilii de tehdit ediyor. Oysa biyolojik eitlilik, iklim deiikliinin olumsuz etkilerini azaltmada nemli bir rol oynuyor. Korunan ve restore edilen alanlar da, karbon
42

dioksitin atmosferden uzaklatrlmasna yardmc oluyor. klim deiikliinin hznn ve iddetinin azalmasnda, tuzlu su bataklk ormanlar gibi btnl kaybolmam ekosistemlerin de, en azndan sel ve frtna dalgalarn nleme konusunda etkili olaca dnlyor. te yandan tm dnyada sera gazlarnn salnmn azaltmaya ynelik

almalar var. Bunlardan en nemlisi, pek ok lkenin Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi kapsamnda imzalayarak sera gazlarn azaltma giriiminde bulunduu Kyoto Protokol. Bu protokol ile kresel sera gaz salnm 2050 ylna kadar %80 drlrse scaklk artnn 2 derecenin altnda kalabilecei tahmin ediliyor.
Steve Morello/WWF-Canon

Gezegenimiz, tarihinde grlmedii ekilde tehdit altnda!

Ekolojik Ayak zi
Ekolojik Ayak zi, insanlarn kulland yenilenebilir kaynaklar salayabilmek iin gereken, biyolojik olarak verimli toprak ve suyun bulunduu alann hesabdr.

Ekolojik Ayak zi 1961-2007 yllar arasnda iki katna kt. 2007de insanlarn toplam ayak izi 18 milyar kha, yani kii bana 2,7 kha olarak hesapland. Dnyann biyolojik kapasitesi ise yalnzca 11,9 milyar khad. Bu da kii bana 1,8 kha eder. Bu ekilde yaamaya devam edersek ihtiyalarmz karlamak iin 2030 ylnda 2; 2050 ylnda ise 2,8 gezegene ihtiyacmz olacak.

Ekolojik Ayak zi, kresel hektar, ksaca kha olarak hesaplanr. Herkesin Ekolojik Ayak zi eit deildir. rnein, bir Amerikalnn ayak izi, 43 Afrikalnnkine eit.

Dnyadaki herkes ABDdeki ortalama bir vatandan tketim alkanlklarna sahip olsa, ihtiyalarmz karlamak iin 4,5 gezegene ihtiyacmz olur.

Harita: Dnya Doay Koruma Vakf (WWF)

Biyolojik eitlilii lme ve zleme

Biyolojik eitliliin nasl yaylm gsterdiine bakmak ya da ne hzla kaybolduunu belirlemek iin birimler ile konumak gerekir. Ancak biyolojik eitliliin ok boyutlu olmas bu ii zorlatrr. Temel olarak biyolojik eitliliin iki boyutu ele alnr: Tr zenginlii ve tr bolluu. Tr zenginlii, belirli bir alanda ka tr olduudur. Tr zenginlii incelenirken rneklem nemlidir. rneklem alan arttka, tr zenginlii, dolays ile biyolojik eitlilik de artar. stelik incelenen blgedeki habitat eitlilii de tr zenginliini artrr. Belirli blgedeki her bir trn says ise tr bolluunu ifade eder. Shannon ya da Simpson gibi biyolojik eitlilik endeksi olarak adlandrlan
46

matematiksel fonksiyonlarla yaam birlikleri ya da ekosistemlerdeki trlerin zenginlii ve bolluu arasndaki ilikilere baklr. Ancak bu endekslerin kullanll snrldr. Elde edilen verilerin genetik ve ekolojik veriler ile desteklenmesi gerekir. Ayn tr zenginliine ve bolluuna sahip yaam birlikleri de vardr. Ancak kimi zaman bunlar genetik adan farkldr. rnein, bir poplasyonu oluturan trlerin fenotipik, yani gzlemlenebilir genetik karakterleri birbirine ok benzer ya da ok farkl olabilir. Bu farkllk llerek genetik eitlilik ortaya konabilir. Ancak genetik eitlilii lmek dahi kimi zaman yeterli veri salamayabilir. Ayrca bu verilerden yararlanarak

uygulanacak koruma yaklam da nemlidir. Nadir ve endemik trler de biyolojik eitlii lmek iin kullanlr. Yeryznde yalnzca belirli blgelerde bulunan ve o blgeler dnda baka alanlarda yaayamayan canllara endemik denir. Bu canllar yaadklar alann zelliklerine uyum gstermitir ve o alann salam olduu toprak, iklim gibi koullarn dnda yaayamazlar.

Baak Avcolu okalkan

Data hurmas, endemik bir trdr.

Dnyadaki scak noktalarda bulunan damarl bitkilerin en az %5i endemiktir.

 Senaryo
farkl gl ekosistemi olduunu dnn. Bu ekosistemlerde birey says eit olmasna karn genetik eitlilik farkllk gsteriyor. birinci gl

Genetik eitlilik ile ilgili veriler, trlerin filogenetik deerleri hesaplanarak bulunur. Toplam deer, ekosistemin koruma deerini belirlemeye yardm eder. Aadaki grafiklerde kollarn yanndaki saylar, trn evrim

1 2 1 1

4 2 1 3 1 2 2 3

toplam ekosistem koruma deeri =3 (dk)

ikinci gl 1 1 2 1 1 4 2 1 3 1 2 2 3

toplam ekosistem koruma deeri =1+1+1+2+1+2 = 8 (orta) nc gl 1 1 2 1 1 4 2 1 3 1 2 2 3

toplam ekosistem koruma deeri = 1+1+1+1+1+1+2+2+4+3 = 17 (yksek) 48

iindeki deiimini belirtir. Say ne kadar yksekse, yani kol ne kadar uzunsa o trde o kadar ok evrimsel deiim olmutur. Genetik eitlilik arttka toplam ekosistem koruma deeri de artar. Birinci glde 1, ikinci glde 4,

nc glde de 4 tr vardr. Ancak gllerin toplam ekosistem koruma deerleri hesaplandnda iler deiir. Her gln toplam ekosistem koruma deeri, ierdikleri trlerin filogenetik deerleri ile toplanarak hesaplanr.

Birinci gl korumak, tek bir tr korumak anlamna gelir. Bu tr endemikse, gl ekosistemini korumak, endemik tr de korumak anlamna gelir. Bu yaklam, tehlike altndaki bir trn genetik eitliliinin kaybolmasn nler. Ancak, tek tr koruma yaklam, biyolojik eitlilii korumak iin etkin, uzun vadede srdrlebilir olmayabilir. Endemik trler, bulunduklar dar alan korunsa bile, habitat kayb ya da kaynaklarn ar kullanmna kar son derece hassas olduklarndan hl tehlike altnda olabilirler. Ayrca alana seyrek dalm trleri korumak zor ve pahaldr. nk kk bir poplasyon iin byk bir alan ya da g yollar ile balantl birok kk alan korumak gerekir.

kinci gl korumak, ok saydaki tr de korumak anlamna gelir. Bu durumda birbiri ile yakndan ilikili trler korunmu olur. Bu tr ekosistemleri korumak bilimsel almalar asndan nemlidir. rnein tatl su bal trlerinin evrimi allarak, bir trn evre koullarna nasl zel uyum gelitirdii renilebilir.

nc gl, filogenetik, yani trler arasndaki evrimsel ilikiler bakmndan deerlidir. Bu gl korunarak, genetik eitlilik, yani bir ekosistemdeki trlerin geni temsiliyeti ve soylar korunmu olur. Bu tr ekosistemler kendi kendilerini yenileyebildiklerinden, yani srdrlebilir olduklarndan da deerlidirler. Ayrca tehlike altndaki trlerin ayr ayr korunmasna ynelik aba harcanmas da nlenmi olur. 49

Biyolojik eitlilii lmek ile izlemek farkldr. nk lme belirli bir zaman diliminde gerekletirilir. Ancak biyolojik eitlilii izleme sreklilik gerektirir ve koruma almalarnn ayrlmaz bir parasdr. Tm biyolojik eitlilik izlenemeyeceinden gstergelerden ya da biyolojik monitrlerden yararlanlr. Gstergeler, ekosistem, tr ya da genetik lekte olabilir. Taksonomik (canllarn snflandrlmas ile ilgili), yapsal ya da ilevsel de olabilir. Bu da bir yaklamdr. Baka bir yaklam ise, ok sayda organizmann evre koullar ile oklu ilikilerine bakmaktr. rnein orman ekosistemi izlenecekse orman alanlar, byk yrtclar, kular, mantarlar, vahi yaam besleyen aalar, orman katmanlar, aa byklkleri gibi ok sayda veriden yararlanlr.
50

Gstergeler eitlidir, nitel ya da nicel olabilir. Habitatn bykl, corafi yaps, yaam birlikleri, eitlilii, gsterge trleri, kilit talar, younluu, rts, biyoktlesi, habitat kayb, mozaii, mikro ve makro lekte yatay ve dikey topografyas, sral deiim gibi dinamikleri, karbon yutaklar gibi biyokimyasal, toprak istikrar gibi fiziksel ilevleri, poplasyonlarn bykl, younluu, lm, g, cinsiyet oranlar, yaltm, genetik eitlilii belirlenen izleme programna gre gsterge
endemik iki yaaml trleri korunan alan sulak alan

yeryz

olarak seilebilir. Ancak gstergeler basitlik, kullanllk, llebilirlik, dinamiklik, insan kkenli etkilere duyarllk, olumlu ve olumsuz deiikliklere aklk ve yerel, blgesel ya da kresel corafi konumla iliiklilik gibi temel zelliklere sahip olmaldr. Biyolojik eitlilii izlemede kullanlacak teknikler, lee gre deiir. Ekosistem dzeyinde Corafi Bilgi Sistemi (CBS) ya da Uzaktan Alglama kullanlabilir.
corafi bilgi sistemi

Ormanclk uygulamalarnn ekosistem zerindeki etkilerini izlemek daha iyi bir orman ynetimi ve koruma almalar iin son derece nemlidir. Bu da veri toplamay ve bunlar deerlendirmeyi gerektirir. Bir orman iletmesinin amenajman plannda, biyolojik eitlilii korumak varsa bu iletmenin sahas iinde belirledii nemli biyolojik eitlilik unsurlarn, yani gstergeleri izlemesi gerekir. rnein, amac sahasndaki karacalar korumak olan iletme, uygun yntemle trn poplasyonunu izleyebilir. Tr izlemek iin her yl karacalar saylabilir ya da karacalarn su itikleri bir nokta tespit edilip, ayn noktadan, ayn yntemle her yl kayt alnabilir. Elde edilecek veriler, karaca poplasyonundaki deiim hakknda bilgi salar. Somut veriler, karar vericilerin konu ile ilgili deiiklik yaplmas gerekiyorsa bunu yapabilmelerine olanak tanr.

38 20 kuzey ve 35 15 dou koordinatlarndaki sulak alanlara yakn korunan alanlarda bulunan endemik iki yaaml trleri 51

Fred F Hazelhoff/WWF-Canon

 OGM Bilgi Sistemleri Dairesi Bakanl Corafi Bilgi Sistemleri ube Mdrl

Trkiye Orman Varl Haritas

CBS, bir tr rntgen gibi dnlebilir; yeryz ekilleri, vejetasyon, korunan alanlar ve ulamak istenen hedefe bal pek ok byk hacimli verinin toplanp, ilenip analiz edilmesini salar. Uzaktan alglama ise uakla havadan ya da uydular aracl ile uzaydan veri toplanmasn salar. Uzaktan alglama ile Trkiyenin orman varl haritas karlabilir.
52

uzaktan alglama

OGM, WWF-Trkiye ve DKM ibirliinde yrtlen Karadeniz Boluk Analizi almas

Tr dzeyinde biyolojik eitlilik endekslerinden ve boluk analizinden yararlanlabilir. Boluk analizi, blgeyi karelere blp her kareden elde edilen, yine amaca bal kelebek, ku, memeli trleri, vejetasyon, yeryz ekilleri gibi pek ok verinin belirli kriterlere gre analiz edilmesini salar. Boluk analizi ile biyolojik eitlilik asndan zengin yani korunmas gereken ama mevcut durumda korunmayan alanlar ortaya
53

karlr ve bu alanlarn izlenmesine karar verilebilir. Genetik dzeyde de DNA morfolojik deiim ve allozim analizleri yaplabilir. Sonu olarak baarl bir izleme program iin neyin, neden istenildiinin yani amalarn ve hedeflerin batan ak olmas gerekir. zleme almalarnn her zaman politik, sosyo kltrel ve ekonomik boyutu da vardr. Tm bunlar irdelendikten sonra uygun yaklamlar ve teknikler belirlenebilir.

Biyolojik eitlilii izlemek iin kullanlan gsterge trler eitlidir.

emsiye Trler
Boz ay, kurt gibi besin piramidinin en st seviyesinde yer alan trlerdir. Bu trler, yaamlarn srdrebilmek iin ok geni alanlara ve salkl ekosistemlere ihtiya duyar. Dolays ile varlklarn srdrmeleri ekosistemdeki dier trlerin de iyi durumda olduunu gsterir.

bulamamas, reyememesi olabilir. Yaam alannn daralmas yani habitat kayb, orman paralar arasndaki balantnn zayflamas, yani habitat paralanmas da poplasyonun azalmasna neden olur.

Bayrak Trler
Panda, ita, fil gibi genelde insanlarn beendii, ilgi duyduu trlerdir. lkemizde kelaynaklar, deniz kaplumbaalar ve Akdeniz foklar bu gruba girer. ah kartal, boz ay, su samuru gibi hayvanlar da orman ekosisteminin bayrak trleridir. Bu trler tantlarak yaadklar yaam alanlarnn biyolojik eitlilik asndan korunmas salanabilir.
54

Bir ormanda, etkin av kontrol olmasna ramen yldan yla emsiye trlerin poplasyonlar azalrsa ekosistemin kalitesi der. Bunun nedeni ekosistemde poplasyonun yeterli besin

Kilit Talar
Tozlamay salayan arlar ve dier bcekler gibi bir ekosistemi ayakta tutan trlerdir. Bu trlerin yok olmas, ekosistemin kmesine neden olabilir. rnein, bir kimyasal ilalama sonucu tozlamay salayan bcekler yok olursa iekli bitkiler ve aalar reyemezler. Buna bal olarak sra ile dier canllar da etkilenir ve ekosistem zarar grr. Baz ekolojik sreler de kilit ta olabilir. rnein taknlar, sulak alanlar, yangnlar da ormanlar iin nemlidir.

Odak Trler
Bir ekosistemde yaayan nazl trlerdir. Bu trler, ancak belirli koullarda yaamlarn srdrebilir. rnein kara yosunlar yeterli ya olursa var olurlar. Bir ekosistemde suyun temiz olmas, nem orannn belirli bir seviyenin altna dmemesi gibi istenen koullar varsa, bunlara baml yaayan trler izlemeye alnabilir.

Bir taksonomik grubu temsil eden trler de gsterge olabilir. Gsterge trn poplasyon ve yayl durumu iyiyse, o trn ait olduu taksonun da salkl olduu varsaylr.
55

Her iki amn arasndaki boluk, dnyaya alan yeni bir kapdr. John Muir

Trkiye Doasn Kefetmek

56

 Baak Avcolu okalkan

Biyolojik eitlilik Zengini Bir lke

lkemizde yaklak 100.000 canl tr olduu tahmin ediliyor. Alt trler ile birlikte iekli bitki tr says 11.000i ayor. stelik iekli bitkilerin te biri endemik. Omurgaszlar arasnda tanmlanm bcek says ise 30.000. Bu saynn daha yksek olduu dnlyor. Bcekler arasnda 380 kelebek tr var. Omurgallar arasnda 161 memeli, 141 srngen ve iki yaaml bulunuyor. taraf denizlerle evrili olan lkemizde sualt eitlilii de zengin. Sularmzda 480 balk tr bulunuyor. Ayrca nemli ku g yollarna sahip olan lkemiz, tm dnyada bulunan 9.000 ku trnden 468ine ev sahiplii yapyor. Tm bu rakamlar gsteriyor ki, Avrupa lkeleri ile karlatrldnda Trkiye, biyolojik eitlilik asndan zengin bir lke.
57

Trkiyenin biyolojik zenginliinin temel nedeni, Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve ran-Turan biyocorafik blgelerinde yer almas, dolays ile iklimsel ve corafik zelliklerinin ksa aralklarla deimesi. Biyocorafik blgeler arasnda ran-Turan blgesi en ok endemik tr barndrr. Bunu Akdeniz ve Avrupa-Sibirya bitki corafyas blgeleri takip eder. Corafik blgeler
Trkiyede 11.000e yakn iekli bitki trnden 3.925i endemiktir. Bunlar arasnda en zengin, en ok tr ieren familya Papatyagillerdir; 435 endemik tr ierir. kinci sray yaklak 400 endemik tr ile Baklagiller familyas alr. nc srada yaklak 310 endemik trle Ballbabagiller familyas bulunur. Trkiye endemik tr asndan zengin olduu gibi endemik cins asndan da 58

arasnda ise 800 kadar tr ile en ok endemik tr Akdeniz Blgesinde bulunur, bunu 380 trle Dou Anadolu, 280 trle Anadolu takip eder. Trkiye nemli bir gen merkezi. Badem, kays, buday, nohut, mercimek, incir, lle, idem gibi bitkilerin anavatan. Son 30 yl iinde yerel ve ithal soylarn kullanm ile gelitirilen ve kaytlara geen tahl eidi 256; bunlarn
zengindir. Endemik tr says bakmndan en zengin cins yaklak 250 trle gevendir. Bu cinsi sras ile 175 trle srkuyruu, 115 endemik trle peygamber iei , 66 trle Hieracium takip eder. Tr says az olmasna ramen Trkiyede yayl gsteren 14 trle Ebenus ve 6 trle Bolanthus cinslerinin endemizm oran %100dr. IUCN 2001 kriterlerine gre endemik trlerin yaklak 600 ok Tehlikede, 700 de Tehlikede kategorisindedir.

95i buday, 91i msr, 22si arpa, 19u pirin, 16s sprgedars, 11i yulaf ve 2si de avdar eidi. lkemizde orman, da, step, sulak alan, ky ve deniz gibi ekosistemler pek ok hayvan barndrr. Bunlarn en zengini tm dnyada olduu gibi bceklerdir. Bcek tr saysnn 60-80 bin olduu tahmin ediliyor. Trkiyede yayl gsteren 141 srngen ve iki yaaml trnden 16s
Baak Avcolu okalkan

endemiktir. Bunlar arasnda kara semenderi, benekli semender, kk tarakl semender, bantl tarakl semender, krmz kurbaa, toros kurbaas, anadolu kaya kertenkelesi, kayseri kertenkelesi, byk yeil kertenkele, kafkas ylan, kk engerek ve eritli engerek gibi trler vardr. Kulardan Trkiyeye endemik tr yoktur. Ancak 468 ku trnden 17si tehlike altndadr. Bunlar arasnda tepeli pelikan, ak alnl byk kaz, sibirya kaz, ak gz, dikkuyruk, byk bartkan kartal, ah kartal, kzl kerkenez, bldrcn klavuzu, byk toy, incegagal kervan ulluu bulunur. Doal poplasyonu tkenmi olan kelaynak koruma altndadr. Memelilerden 5 tr, 32 alttr endemiktir. Dnya Doay Koruma Birlii (IUCN) 2008 Krmz Listesinde Trkiyede kresel lekte
59

idem

tehlike altndaki tr ve alttr says 134 olarak belirlenmitir. Aslan, Anadolu pars ve Hazar kaplan Trkiyede yok olan trler arasnda. Yakal toy, ran alageyii ve yabani eek gibi baz trler yeryznde baz blgelerde varlklarn

srdrmeye alsalar da, artk lkemizde yaamyor. Akdeniz foku, iribal deniz kaplumbaas ve yeil deniz kaplumbaasn habitat bozulmas tehdit eder. Saz kedisini avclk ve habitat kayb, bataklklarn tarm alanna dntrlmesi,

Kyceiz zel evre Koruma Blgesi 50

kemirgenlerle mcadele sonucu avland hayvanlarn azalmas gibi etkenler tehdit eder. Trkiyede doal yayl gsteren ceylan, alageyik ve yaban koyunu koruma altnda olan nemli otul trlerdir. engel boynuzlu

da keisi, uluslararas szlemeler gerei koruma altndadr. Bozay, kurt, akal, vaak, yaban kedisi gibi yrtc trler bulunduklar ekosistemde belirleyici rol oynarlar. Srtlan ise nadir grnen bir trdr.
Can okalkan

lkemizde Milli Park, Tabiat Koruma Park, Tabiat Ant, Yaban Hayat Gelitirme Sahas, Muhafaza Orman, zel evre Koruma Blgesi, Ramsar Alan, Biyosfer Rezervi ve Doal Sit gibi deiik statlerde korunan alanlar var.
51

Trkiyede Biyolojik eitlilii Neler Tehdit Ediyor?

Trkiyede son 30-40 ylda pek ok habitat geri dnlemez biimde tahrip edildi. Ormanlar hi olmad kadar byk bir tehdit altnda. lkemizin yzlmnn drtte birini kaplasa da ormanlar son 50 yl ierisinde yar yarya azald. Dou Karadeniz ormanlarnn %88i
Michel Gunther/WWF-UK

zarar grd. Trkiye son 40 yl iinde sulak alanlarnn yarsn kaybetti. Bat Karadenizin ky kumullarndaki her sekiz bitkiden biri, soyunun tkenmesi tehlikesi ile kar karya. Trkiye, ok sayda bitki trnn tehlikede olduu 10 lke arasnda drdnc srada. lkemizin sularndaki balk stoklar azalyor. Trkiyede tehdit altnda bulunan ve korunmas gereken 39 deniz canls bulunuyor.

Deniz kaplumbaalarnn yuvalama kumsallarnn %64 tehlike altndadr.

54

Tahribat oluturacak ekilde yaylan ikinci konutlar, turistik tesisler, otoyollar, kum karm gibi faaliyetler kylarmz sonu gelmez bir bozulma srecine sokuyor. Deniz kaplumbaalar iin yaamsal olan yuvalama kumsallarnn %64 tehlike altnda. lkemizin can damarlar olan akarsular, evsel ve endstriyel atklar, giderek yaylan HES projeleri, kaak kum almlar ve madencilik nedeni ile alarm verecek kadar salksz durumda. Hzl nfus artndan kaynaklanan ekonomik bask ve mevzuat boluklar nedeni ile tarm alanlarnn paralanmas iftilerin gelirlerinin dmesine yol ayor. Bu durum kk iftileri, arazi kazanmak zere orman kesimi, ar otlatma ile meralarn tahribi ve bitkilerin ar toplanmas gibi, biyolojik eitlilii tehdit eden etkinliklere yneltiyor. te yandan,
63

ormanclk politikalarndaki srdrlemez uygulamalar, kamuoyunda 2b ve 2a olarak bilinen, orman snr dna karmaya ynelik talepler de biyolojik eitlilii olumsuz etkiliyor. Step alanlarnda, srdrlebilir olmayan tarm yntemleri, verimli toprak elde etmek iin meralarn tahrip edilmesi ve anz yakma biyolojik eitlilie ynelik en byk tehditler arasnda. Tarmsal etkinlikler 5,1 milyon hektar alanda 5. ve 6. snf topraklarda gerekletiriliyor. Bu arazilerin ou yasad orman kesimi ve mera ama faaliyetleri sonucunda elde edildi. Denetimsiz ve ar otlatma duyarl step ekosistemlerini tahrip etmeye devam ederken, yaamlar hayvancla bal olan krsal topluluklar zerinde ekonomik bask gittike artyor.

Farkl arazi kullanm blgelerini dzenleyen mevzuatn eksiklii ya da kentsel alanlar evresindeki uygulamalar nedeni ile 460.000 hektar dolaynda verimli tarm topra yok oldu. Bu durum, zellikle kentsel alanlar evresinde krsal kesimden gelen glerle birlikte, endstri kurulular ile konutlarn denetimsiz ve plansz yaylmas sonucu katlanarak artyor ve doal yaam ortamlar yok oluyor. zellikle Ege ve Akdeniz blgelerinde olmak zere, ky alanlarndaki arazi speklasyonu ikinci konut patlamas ile sonulanyor. evresel bozulmay nlemeye ynelik kurumsal yapnn etkinletirilemeyii ve mevzuattaki eksiklikler, biyolojik eitliliin en byk tehdidi olan habitat kaybna neden oluyor. Ky yaam ortamlarnn tahrip edilmesi birok alanda, kara ve deniz ortamlarndaki pek ok
64

hayvan ve bitki trnn kaybolmasna neden oluyor. Ar ve yanl balklk, yaban hayvanlar ile kularn avlanmas, tbbi bitki ve otlarn, soanlarn toplanmas, sklmesi sreleri ile ilgili yetersiz denetim ve izleme, birok trn yaamn srdrmesini engelleyen tehditler. sular ve denizlerde balklk sre ve dnemlerini dzenleyen denetim mekanizmalarnn yetersizlii de deniz ve tatl su ortamlarndaki biyolojik eitlilii tehdit ediyor. zellikle kurt, bozay, vaak, da keisi gibi byk memeliler ve birok ku trnn ar avlanmas biyolojik eitlilie ynelik en byk tehditler arasnda. Ormanlarn karlat balca tehlikeler arasnda sahipliin belirsizlii, kaak ya da plansz yaplama ve yol alar nedeniyle habitat paralanmas, yasal deiiklikler sonucu

ormanlarn ama d kullanmlara almas, ar otlatma, keilerin orman alanlarna sokulmas, hava kirlilii, iklim deiiklii, yabanc trler, bitki ve hayvan trlerinin denetimsiz toplanmas, bceklerin neden olduu zararlar, orman yangnlar ve yasad amalar yer alyor. Tarm sektrnde ekolojik ilikiler gz nnde

bulundurulmadan salanan tevikler, ar kimyasal ila ve gbre kullanm ile yanl sulama projelerinin uygulanmasna neden oluyor. stelik youn ve sulu tarmla birlikte, ar kimyasal ila ve gbre kullanmnn biyolojik eitlilik ile insan salna olan etkilerinin gelecekte artaca ngrlyor.

Staffan Widstrand/WWF-sve

57

 Baak Avcolu okalkan

Trkiye Ormanlar
Trkiye yzlmnn yaklak %27si ormanlarla kapldr. Bu ormanlar, biyolojik eitlilik asndan zengindir. lkemizde 5 am, 4 gknar, 2 kayn, 2 fndk, 3 karaaa, 2 grgen, 3 dibudak, 20 dolaynda mee, 10 akaaa, 4 hu tr, ayrca ok sayda alt tr ve eit doal olarak yetiir. Trkiye ormanlar; ekosistem niteliine gre nemli, yar-kurak ve kurak alanlarda ormandan stepe gei blgesindeki ormanlar; ekolojik blgeler temelinde, Akdeniz, Dou Karadeniz ve Bat Karadeniz ormanlar, orman tipine gre ise, geni yaprakl, ine yaprakl ve kark ormanlar olarak gruplandrlabilir.
66

Trkiyedeki orman ekosistemi 21.188.747 hektar alan kaplar.

Biyocorafik Blgelere Gre Ormanlar

Avrupa-Sibirya Biyocorafik Blgesi Yaprakl-breli Ormanlar Nemli-Yar Nemli breli Ormanlar Kurak Mee ve am Ormanlar al (Maki-Yalanc Maki) Formasyonu al (Maki ve Garig) Formasyonu Alak Rakm Akdeniz Kua Ormanlar Ege Yksek Da Ormanlar Akdeniz Yksek Da Ormanlar kayn, kestane, grgen 500-1200 m karaam, saram, ladin, gknar 1000-1500 m mee<1500 m, karaam>600 m, kzlam 400-500 m kzlam<500 m

Akdeniz Biyocorafik Blgesi mee trleri, sandal, sakz, mersin 350 m Marmara, 600 m Ege ve 800 m Akdeniz kzlam<1000 m, karaam 800-1500 m kestane<1000 m, kayn, hlamur, fndk>1500 m, saram >1600 m, mee-karaam>700 m, kzlam < 600m mee 500-1200 m, karaam 1200-200o m, gknar 1200-1800 m, sedir 1000-2000 m ard 1000-1800 m, kayn-grgen 1100-1900 m

ran-Turan Biyocorafik Blgesi Anadolu Step Ormanlar Anadolu Kurak Karaam, Mee ve Ard Ormanlar Dou Anadolu Kurak Mee Ormanlar sal ve tyl mee, karaam, ard 800-1500 m

mee trleri<1200 m, karaam 1000-1500m, saram>1500 m

mee trleri<850 m 67

Geni Yaprakl Ormanlar

Trkiye ormanlarnn alansal olarak %40n oluturur. Bu ormanlar, yalarn yl iinde dzenli dal gsterdii lman blgelerde grlr. Kayn, grgen, mee, dibudak, karaaa, akaaa, kavak, st, nar, vez, kestane, kayack, fndk, hlamur, yemien, ahlat, kiraz, mahlep gibi yaprak dken aalar ierir. Geni yaprakl ormanlar, ounlukla ky blgelerde, zellikle de Karadeniz ve Marmara Blgesinin ky

kesimlerinde yer alr. Geni yaprakl aalarn su ihtiyac ok yksektir. Karadenizde kzlaa, Akdenizde sla aac yksek taban suyuna ihtiya duyan trlerdir. Trakyada neada yaknlarnda, Sinopta Sarkum Tabiat Koruma Alannda, Sakarya ve Kzlrmak deltalarnda alviyal karakterli subasar ormanlar yer alr. Geni yaprakl ormanlar scak yaz aylarnda 50 km tedeki alanlara bile lmanlatrc etki yapar. Ilman kuak yamur ormanlar olarak
Baak Avcolu okalkan

Camili Biyosfer Rezervi 68

lkemizde korunan alanlar, toplam alann %5ten fazlasn, orman alanlarn ise yaklak %30unu oluturur.

adlandrlan geni yaprakl ormanlar, Dou Karadeniz Blgesinde Rize ve Artvinin ky blgelerinde yayl gsterir. Mee, ahlat, al, titrek kavak gibi kurakla dayankl trlere Anadolunun i kesimlerinde rastlanr. Douda bu trlere hu aac da katlr. Bu trler, i kesimlerde kendi balarna topluluklar oluturduklar gibi ard, am gibi ine yaprakl trlerle kark olarak da bulunurlar.

Can okalkan

ne Yaprakl Ormanlar
ne yaprakl ormanlar deniz seviyesinden, aa snrna kadar tm yksekliklerde grlr. Ege ve Akdeniz blgelerinde, allk ve makilerin yan sra, nemli, yar-nemli ine yaprakl ve mee, karaam, kzlam gibi aalarn oluturduu kuru ormanlar da bulunur. am, ladin, gknar, ard, servi, maz, porsuk, sedir gibi herdem yeil aalar ierir. Bu aalarn yapraklarnn yzey alan ok kktr. Bu zellik, kurakla direnli olmalarn salar. Ayrca yapraklarn kk
69

ve reineli oluu bu aalarn soua kar direnlerini artrr. Bu nedenle kn yapraklarn dkmezler. Karadeniz Blgesinde dalarn kuzeye bakan kesimlerinde, genellikle 1000 m ykseklikten sonra nemli ine yaprakl ormanlar bulunur. Bu ormanlarda yalarn bol olduu kesimlerde gknar ve ladin aalar yayl gsterir.

Yksee kldka bunlarn yerini saram ve gney baklarda ise karaam yerini alr ve yer yer ard trleri bunlara katlr. Saram, ve Dou Anadolunun kuzeyinde ve dousunda yksek kesimlerde de grlr. Anadoluyu evreleyen dalarn i kesimlerinde, iklim koullarnn kurak ve sert getii blgelerde karaam ve ard ormanlar bulunur.

Ege ve Akdeniz Blgelerinde Amanos Dalarndaki kayn ormanlar dndaki ormanlarn ou btnl bozulmam ine yaprakl aalardan meydana gelir. Akdeniz ve Egenin ky blgelerinde yaygn bir tr olan kzlam 800 metre ykseklie kadar yayl gsterir. Kyda baz yerlerde yerini Halep amna brakr. Kzlam ormanlar lkemizde

orman yangnlarnn en sk grld alanlardr. Daha yukar seviyelerde karaam, ard trleri, yansra Toros Dalarnda Toros gknar ve sedir ormanlar yayl gsterir. Antalyada Kprl Kanyon Milli Parknda Akdeniz havzasndaki en geni doal servi ormanlar bulunur. Ky blgelerden i blgelere geildike, yalarn etkisi azalr.
Baak Avcolu okalkan

Geni yaprakllarla ine yaprakl aalarn birlikte olduu kark ormanlar da vardr.

nemli Aa Trleri
Pinus brutia Boyu 15-20 mdir. Ik sever. Hzl byr. Deniz seviyesinden 1000-1200 m ykseklie kadar ulaabilir. Trkiyede Ege ve Akdenizde grlr.

Kzlam

Pinus nigra Boyu 40 mye kadar ular. Karasal iklimin hkm srd i blgeler ile ky blgelerinin yukar kesimlerinde saf ya da kark ormanlar kurar, step blgelerine kadar sokulur. Trkiyede 2.527.685 ha saf karaam orman bulunur.

Karaam

Ahmet Demirta

Pinus halepensis Ik sever, scaa dayankldr. Boyu 1525 mdir. Trkiyenin gney ksmlarnda yayl gsterir, kzlam ve sahil am ile birlikler oluturur.

Halep am

Pinus pinea Boyu 20-25 mdir. Nem sever. 0-900 m ykseklikte, zellikle Ege, Marmara, Akdeniz Blgesinde doal ya da aalandrma olarak bulunur. Trkiyede yaklak 100.000 ha saf ya da kzlam ile kark fstk am orman bulunur. Abies nordmanniana Boyu 40-50 mdir. Kuzeydou Anadolu dalk kesimlerinde bulunur. Baz blgelerde fotoraftaki gibi piramidal form yapabilir. Trkiyede 213.652 ha saf gknar orman bulunur.

Fstk am

Ahmet Demirta

Picea orientalis Boyu 60 mye ulaabilir. 150.000 ha saf ya da saram, Dou Karadeniz gknar ve dou kayn gibi aa trleri ile kark orman alanlar oluturur.

Dou Ladini

Dou Karadeniz Gknar

Ahmet Demirta

72

Pinus sylvestris Boyu 40 mye ulaabilir. Ik sever. Souk ve rzgra dayankldr. Kuzey Anadolunun i kesimlerinde youn yayl gsterir. Trkiyede 757.426 ha saram orman bulunur.

Saram

Ahmet Demirta Ahmet Demirta Ferruh Fatih Albayrak

Ahmet Demirta

Cedrus libani Boyu 40 mye ulaabilir. Ik ve kalkerli kayalk yamalar sever. Akdeniz ikliminin hkim olduu yerlerde bulunur. Toros Dalarnda yayl gsterir.

Toros Sediri

Ahmet Demirta

Abies cilicica Boyu 30-40 mdir. Ik ve yar glge sever. Nemli, kumlu ve killi topraklarda iyi geliir. Toros ve Amanos Dalarnda yayl gsterir. 73

Toros Gknar

Ahmet Demirta

nemli Aa Trleri
Abies bornmulleriana Boyu 30-40 mye ulaabilir. Soua dayankldr. Kra ve verimsiz topraklar sevmez. Endemik bir trdr. Orta Karadeniz ve Kuzeybat Anadoluda grlr.

Uluda Gknar

Buxus sempervirens Boyu 10 mye ulaabilir. Humuslu, kireli topraklar sever; glgeye dayankldr. Kuzey Anadoluda nemli ve lman iklimin olduu yerlerde dalarn kuzeye bakan yamalarnda yayl gsterir.

Adi imir

Ahmet Demirta

Cupressus sempervirens Boyu 30-35 mdir. Ik sever. Fstk am ile birlikte Akdenizi karakterize eder. Trkiyede 599 ha saf servi orman bulunur.

Servi

Taxus baccata Boyu 20 mye ulaabilir. Glgeyi sever, ok yava byr, ancak uzun mrldr. Kayn, gknar, ladin ormanlarnda tek ya da kk gruplar halinde bulunur. Karadeniz, Kazdalar, Trakyann kuzeyi ve Amanoslarda grlr.

Porsuk

Ahmet Demirta Ahmet Demirta

Quercus petraea Boyu 30 mye ulaabilir. Kuzeybat Anadolu, Trakya, Marmara Blgesi, Anadolu ve Gney Anadoluda yayl gsterir.

Sapsz Mee

Quercus frainetto Boyu 30 mye ulaabilir. Ik sever. Hzl byr. Trakya, Kuzey Bat Anadolu ve Marmara Blgesinde yayl gsterir.

Macar Meesi

74

Juniperus communis Boyu 15 mye ulaabilir. Ik sever. Soua dayankldr. Kuzeydou Anadolu, Dou Anadolu ve Akdenizde yayl gsterir. Trkiyede 1.100.492 ha saf ard orman bulunur.

Adi Ard

Ouz Kurdolu Ahmet Demirta Michel Gunther/WWF-Canon

Ahmet Demirta

Quercus robur Boyu 40 mye ulaabilir. Ik ve nemli, kil ieren topraklar sever. Bol bulunan bir mee trdr. Akdeniz ve Ege hari hemen her blgede grlr.

Sapl Mee

HartmutJunguis/WWF-Canon Ahmet Demirta

Quercus hartwissiana Boyu 25 mye ulaabilir. Marmara Blgesinde Yldz Dalarnda ve Bat Karadenizde bulunur.

Kermes Meesi

75

nemli Aa Trleri
Quercus vulcanica Boyu 25-30 mdir. Ik sever. Endemik bir trdr. Gney bat ve Orta Anadoluda geni yayl gsterir.

Tyl Mee

Fagus orientalis Boyu 40 mye ulaabilir. Karadeniz Blgesinde ve Amanoslarda yayl gsterir. Dou Karadenizde btn sahil boyunca 10001700 m ykseklikte sakall kzlaa, dou ladini ve byk yaprakl hlamurla kark ya da saf ormanlar kurar.

Dou Kayn

Gnal ahin

Castanea sativa Boy 20-35 mdir. Genellikle mee, kayn ve grgen ile birlikte grlr. Kuzey Anadolu ve Marmara Blgesinde yayl gsterir.

Kestane

Fraxinus excelsior Boyu 40 mye ulaabilir. Nemli, killi-kireli topraklar sever. Trakya, Karadeniz ve Amanoslarda yayl gsterir.

Adi Dibudak

Ahmet Demirta

Populus nigra Boyu 30 mye ulaabilir. Ik sever. Hzl byr. En ok Bat Karadeniz Blgesinde ve Ankara-Kzlcahamam civarnda yayl gsterir. 76

Karakavak

Tilia platyphyllos Boyu 40 mye ulaabilir. Ik, derin ve organik madde bakmndan zengin topraklar sever. Trabzon ve anakkalede yayl gsterir.

Byk Yaprakl Ihlamur

Ahmet Demirta

Alnus glutinosa Boyu 20-30 mdir. Nem sever. Trakya, Marmara evresi, Bat Karadeniz ve Dou Karadenizde saf ya da kark olarak yayl gsterir.

Kzlaa

Baak Avcolu okalkan Ahmet Demirta Ahmet Demirta

Can okalkan

Carpinus betulus Boyu 15-30 mdir. Ilman iklimlerde iyi byme yapar ve genellikle 600 m ykseklikte grlr. ounlukla mee baz yerlerde kaynla kurduu meerelere rastlanr. Marmara, Karadeniz ve Trakyada doal yayl gsterir.

Grgen

Ahmet Demirta

Rhododendron smirnovii Boyu 4 mye ulaabilir. Humuslu, nemli topraklar sever. Endemik bir trdr. Rize ve Artvin blgesinde yayl gsterir.

Orman Gl

Ferruh Fatih Albayrak

77

nemli Aa Trleri
Liquidambar orientalis  Boyu 20 mye ular. Uzun mrl bir aatr. Endemik bir trdr. Gney Bat Anadoluda Marmaris, Kyceiz, Dalaman ay etrafnda yayl gsterir. IUCN Krmz Listeye gre Hassas kategorisindedir.

Sla

Acer platanoides Boyu 20-30 mdir. Ik sever. Kum oran az olan her trl toprakta yetiir. Trakya, Marmara, Ege, Akdeniz ve Karadeniz Blgesinde grlr.

nar Yaprakl Akaaa

Ahmet Demirta

Ostrya carpinifolia Boyu 20 mye ulaabilir. Ik-yar glge aacdr. Yava byr. Kuzey ve Gney Anadoluda yayl gsterir.

Kayack

Salix fragilis Genellikle aak formundadr, nadiren boyu 20 mye kadar uzayabilir. Nemli, kumlu balk topraklar sever. Marmara, Karadeniz ve Dou Anadolu Blgesinde grlr.

Gevrek St

Ahmet Demirta

Betula pendula Boyu 30 mye ulaabilir. Gvdesi parlak beyaz reklidir. Ge srgnler ince ve aaya sarkktr. Ik ve nem sever. Dou ve Kuzey Anadolu blgelerinde grlr.

Salkm Hu

Sorbus aucuparia Boyu 10 mye ulaabilir. Ik ve organik madde bakmndan zengin topraklar sever. Marmara, Karadeniz ve Dou Anadolu Blgesinde yayl gsterir.

Ku vezi

Ahmet Demirta

78

Ulmus glabra Boyu 30-40 mdir. Gvdesi uzun yllar atlaksz, dz ve parlaktr. Ik ve nem sever. Bat, Kuzey ve Gney Anadoluda yayl gsterir.

Da Karaaac

Ahmet Demirta Ahmet Demirta Ahmet Demirta

Ahmet Demirta

Platanus orientalis Boyu 30-40 mdir. Derin, kumlu ve nemli topraklar sever. lkemizin btn blgelerinde grlr. En ok Akdeniz ve Marmara Blgesinde yaygndr.

Dou nar

Ahmet Demirta

Cerasus avium Boyu 30 mye ulaabilir. Hzl byr. Derin ve nemli balkl topraklar sever. zellikle Kuzey Anadoluda, yansra Bat, Gney ve Anadoluda yayl gsterir.

Yabani Kiraz

Ahmet Demirta

79

nemli Bitki Trleri

Ophrys minoa Boyu 20-60 cmdir. Kireli topraklar sever. Gneybat Anadoluda yayl gsterir.
Seluk Turul Krkl

Orkide

Paeonia daurica Boyu 0,5-1,5 mdir. Ik ve kumlu topraklar sever. Kuzey ve Anadoluda yayl gsterir.

akayk

Galanthus elwesii Boyu 11-18 cmdr. Nemli ve organik madde bakmndan zengin topraklar sever. Kuzeybat, Bat, Gneybat Anadoluda yayl gsterir.

Kardelen

Crocus gargaricus Boyu 10 cmye ulaabilir. Endemik bir trdr. Kuzeybat ve Bat Anadoluda yayl gsterir.
Baak Avcolu okalkan

idem

Cyclamen coum Boyu 5-20 cmdir. Soua dayankldr. Kuzey ve Orta Anadoluda yayl gsterir.
Baak Avcolu okalkan

Sklamen

Iris schachtii Endemik bir trdr. Ormanlk, allk, kayalk, talk ve kurak yamalarda yetiir, Orta Anadoluda grlr.

Bozkr Sseni

Galium verum Boyu 20-70 cmdir. Yaygn bir bitkidir. Tm Trkiyede yayl gsterir.

Yourt Otu

Kerim Gney

Anemone blanda Boyu 15 cmye ulaabilir. Kuzey, Bat, Gney ve Anadoluda kayalk yerlerde ve allklarda yayl gsterir. 80

Da lalesi

Muscari adilii Boyu 35 cmye ulaabilir. Endemik bir bitkidir. Beypazar evresinde yayl gsterir.
Seluk Turul Krkl Baak Avcolu okalkan

Smbl

Baak Avcolu okalkan

Fritillaria carica Boyu75 cme ulaabilir. Endemik bir trdr. Mula evresinde yayl gsterir. Trkiye Bitkiler Krmz Kitabna gre Neredeyse Tehdit Altndadr.

Ters Lale

Baak Avcolu okalkan

Hypericum perforatum Boyu 25-60 cmdir. Yaygn bir bitkidir. Kuzey, Bat, Orta, Dou ve Gney Anadoluda yayl gsterir.
Can okalkan Kerim Gney

Sar Kantaron

Astragalus spp. Boyu 10-20 cmdir. Kuzeybat, Bat, Gney ve Anadoluda yayl gsterir.

Geven

Michel Gunther/WWf-Canon

Gnal ahin

81

nemli Mantar Trleri

Lactarius deliciosus apkann bydke ortas ukurlar; rengi genellikle turuncudur. am meerelerinde ve am orman aklklarnda bulunur. Yenilebilir.

Kanlca

Kerim Gney

Sparassis crispa Karnabahara benzer. Ladin, sedir, yal am ve gknarlarda, yal aalarn ve ktklerin zerinde ve yaknnda, yaygn olarak grlr. Yenilebilir.

Kvrck Mantar

Russula xerampelina apkann bydke ortas ukurlar; kenarlar parlak krmz renktedir. Orta nemli, kalkerli topraklarda tek tek yetiir. Yenilebilir.
Kerim Gney

st Kzl

Polyporus squamosus Yelpaze, bbrek eklinde ve yassdr, saman sars renktedir. Birok aacn l ve canl gvdelerinde ve ktklerinde bol bulunur. Yenilebilir.

Pullu Mantar

Coprinus comatus apka silindire benzer. Kenar aadan yukarya doru dnerek ve yarlarak yayvanlar. Humusu bol zengin topraklarda, gruplar halinde grlr. Yenilebilir.

Posteki Mantar

Kerim Gney

Hydnum repandum apka yayvan, bask kubbe eklindedir. Kark ormanlarda, gknar, am, ladin ve kayn mecerelerinde yapraklar arasnda ok sayda gruplar halinde grlr. Yenilebilir.

Sr Dili

Mantarlar, nemli odun d rnlerden biridir. lkemizde 20 milyon hektar orman alan mantar yetimesine uygundur. Yaklak 40 mantar tr toplanr. Bunlardan 25i ticari olarak
82

pazarlanr. Mantarlar, toprak altnda kalan ksmlarna zarar vermeden, bakla kesilerek toplanmaldr. Ayrca plastik torbalara deil, kasa ya da sepetlere istiflenmelidir. Baz mantarlar

 Kerim Gney

Pleurotus ostreatus apka nce tmsek sonra huni eklindedir. ukur ksm yeilimsi kahverengidir. Yaprakl aalarn yal ve devrik gvdelerinde yetiir. Yenilebilir.

Kayn Mantar

Kerim Gney

Ramaria sp. stridyeye benzer. Rengi beyazla gri ya da mee kabuu rengi ile koyu kahverengi arasndadr. Yaygndr ve yenilebilir.
Kerim Gney Kerim Gney

Tellice

Tricholoma terreum apka gri renklidir. am ormanlarnda zellikle kalkerli topraklarda gruplar halinde bulunur. Yenilebilir.
Kerim Gney Kerim Gney

Karakz Mantar

ldrc ve zehirlidir. Bunlardan bazlar hemen etkisini gstermez; uzun vadede, srekli yendiinde lme neden olur. lkemizde yaklak 70 zehirli mantar tr bulunur. Ellendiinde
83

sararan, Agaricus gibi ayr mantarlarndan, turp gibi kokan Hebeloma, Inocybe, Cortinarius gibi orman mantarlarndan ve Amanita trlerinden uzak durulmaldr.

nemli Memeli Trleri

Capreolus capreolus 18-30 kg arlndadr. Erkekte boynuz bulunur. Akam zeri ve sabahn erken saatlerinde etkindir. Orman aalarnn meyveleri ile beslenir ve zengin ine yaprakl ormanlar tercih eder. Capra aegagrus Geriye doru kvrk boynuzu belirgindir. Erkein ene altnda sakal bulunur. ne yaprakl ormanlarda, ince dal ve yapraklar, yosun ve meyveleri yiyerek beslenir. IUCN Krmz Listeye gre Hassas kategorisindedir. Ursus arctos Trkiyedeki en byk etildir. Gece etkindir. Hepildir. K uykusuna yatar. Kark ve geni yaprakl ormanlar tercih eder; en youn Karadeniz Blgesinde grlr. Vulpes vulpes Orta byklkte bir kpek boyutundadr. Uzun, tyl bir kuyruu vardr. Yalnz yaar, alacakaranlkta ve gece etkindir. Etildir, meyve ve evsel atklarla da beslenir.

Karaca

Fred F Hazelhoff/WWF-Canon

Cervus elaphus Arl 300 kga ulaabilir. Erkeinde boynuz bulunur. Boynuz her yaz yenilenir. Akam zeri ve sabahn erken saatlerinde etkindir. Alt tabakas zengin ormanlar tercih eder. Rupicapra rupicapra Arl 60 kga ulaabilir. Kn krk siyaha yakn bir renk alr. Dou Karadeniz ve Dou Anadoludaki dalarda grlr.

Geyik

Yaban Keisi

engel Bozynuzlu Da Keisi

Fritz Vollmar/WWF-Canon

Bozay

Michel Gunther/WWF-Canon

Canis lupus Arl 50 kga ulaabilir. Gece etkindir. Yayl avna bal olduundan belirli bir habitata bal kalmaz. Srler halinde yaar ve avlanr.

Kurt

Tilki

Michel Gunther/WWF-Canon

Caracal caracal Krknde benek yoktur ve kuyruu vaankinden uzundur. Kulandaki siyah pskl belirgindir. Yalnz yaar ve gece avlanr. Maki ve kzlam ormanlar nemli habitatlardr.

Karakulak

84

 Jorge Sierra/WWF-Spain

Dama dama Arl 60-100 kgdr. Erkeinde boynuz bulunur. Akdeniz blgesinde, alt ksm makilerden oluan kzlam ormanlarnda, Bolu Dalarnda grlr. Sus scrofa Arl 250 kga ulaabilir. Genelde gece etkindir. Hepildir ve ne bulursa yer. Trkiyenin neredeyse tm ormanlarnda grlr.

Ala Geyik

Michel Gunther/WWF-Canon

Yaban Domuzu

Baak Avcolu okalkan

Fred F Hazelhoff/WWF-Canon

Chris Martin Bahr/WWF-Canon

Canis aureus Gndz de gece de etkin olabilir. Etil olmasna ramen, meyvelerle de beslenir. nsan yerleim alanna yakn habitatlar da tercih eder.

akal

Y.- J. Rey-Millet/WWF-Canon

Frederick J Weyerhaeuser/WWF-Canon

Lynx lynx Arl 18-30 kgdir. Kuyruu ksa, krk beneklidir. Gece etkindir; yalnz dolar. nsan varlndan uzak, ormanlk ve kayalk alanlarda yaar. 85

Vaak

Fritz Plking/WWF

nemli Memeli Trleri

Felis silvestris Evcil kediden daha iridir. Evcil kediden daha kaln olan siyah ulu kuyruunda 3-5 halka bulunur. Genelde geceleri etkindir. Yalnz dolar.

Yaban Kedisi

Martes martes Evcil kedi byklndedir. Boynunun altndan, gs ortasna kadar uzanan ak renkli lekesi vardr. Yaamnn byk blmn aa tepelerinde geirir. Alacakaranlkta etkindir.
David Lawson/WWF-UK

Aa Sansar

Lutra lutra Arl 15 kga ulaabilir. ounlukla yalnz dolar ve gece avlanr. Gerek bir su hayvandr. Suda yavrular, suda uyur ve suda beslenir. IUCN Krmz Listeye gre Neredeyse Tehdit Altndadr.

Su Samuru

Sanchez & Lope / WWF-Canon

Lepus europaeus Arka ayaklar ve kulaklar gvdeye oranla uzundur; 2,56,5 kg arlndadr. Genelde gece etkindir. Trkiyenin hemen her yerinde grlr.

Yaban tavan

Hystrix indica Gece ve alacakaranlkta etkindir. Gndz aa altnda at tnellerde, maaralarda ya da sk allklar arasnda dinlenir. Ege, Akdeniz ve Gneydou Anadolu Blgesinde grlr.

Oklu kirpi

Apodemus witherbyi Arl yaklak 300 gdr. Tohumla beslenir. Anadolunun bozkr blgelerinde yayl gsterir.
afak Bulut

Orman Faresi

IUCN Krmz Listesi Soyu Tkenme Tehlikesi Altnda Olan Trlerin Krmz Listesi, bitki ve hayvan trlerinin dnyadaki en kapsaml kresel koruma durumu envanteridir. Bu envanter ile trlerin kresel durumu snflandrlmtr: 86

EX (Tkenmi): Soyu tkenmi olduu ispatlanan trler. EW (Doal Ortamnda Tkenmi): Yabanda soyu tkenmi ancak varln srdren trler. CR (Kritik Tehlikede): Soyu tkenme tehlikesi en st seviyede olan trler.

 Emin Yourtuolu

Meles meles Gl bacaklar ve peneleri vardr. Gece etkindir, kalan zamann yuvasnda geirir. Genelde bitkilerle beslenir, solucan ve bcek de tketir. Trkiyenin hemen her yerinde grlr. Sciurus anomalus Arl 250-340 gdr. Gndz de gece de etkindir. Genelde aalarn tohumlar ile beslenir. ne yaprakl ormanlar tercih eder.

Porsuk

Deniz zt

Sincap

Igor Shpilenok/WWF

brahim Tunca

Rhinolophus hipposideros Arl 3-10 gdr. Hava iyice karardktan sonra ortaya kar; afaa kadar etkindir. Alaktan ve yava uar. Trkiyenin her yerinde grlr.
nan Sevim Cornelia Doerr/WWF

Nalburunlu Yarasa

EN (Tehlikede): Soyu tkenme tehlikesi ok yksek olan trler. VU (Hassas): Soyu tkenme tehlikesi yksek olan trler. NT (Neredeyse Tehdit Altnda): u anda tehlikede olmayan ancak yakn gelecekte st kategorilere girmeye aday olan trler. 87

LC (Dk Endie): Yaygn bulunan trler. DD (Yetersiz Veri): Hakknda yeterli bilgi bulunmayan trler. NE (Belirlenmedi): imdiye kadar yukardaki kriterlere uygunluu deerlendirilmemi trler.

nemli Ku Trleri
Motacilla alba Siyah, beyaz ve gri renklerde olduka yaygn bir trdr. Kuyruk uzundur; kenarlar beyazdr. Erkekler ak renkte ve st ksmlar gri, diiler ise daha mat renktedir. Oenanthe oenanthe Kuyruk ucunda siyah T eklinde geni bir bant bulunur. Erkein st taraf gri, diinin kum rengidir. Erkekte siyah, diide kahverengi bir gz band bulunur.

Ak Kuyruksallayan

Nuri Kaan zkazan

Garrulus glandarius rkek bir orman kuudur. Vcudu bej, pembe renktedir. Tepe ksm ak renkli ve siyah izgilidir. Gaga kaln, byk siyahtr. Kanadnda byk mavi bir leke bulunur. Parus major Ba koyu mavi-siyah, yanak beyazdr. Gs sar, gd siyah ve bir izgi halinde uzamtr. Srt yeil, kanatlar gri mavi, kanat izgileri beyazdr.

Alakarga

Kuyrukkakan

Byk Batankara

Nuri Kaan zkazan

Motacilla cinerea Uzun kuyruklu ksa bacakldr. Srt ksm gri, kuyruk alt sar, kuyruk sokumu sar-yeildir. Kuyruk yanlar beyazdr. Geni beyaz bir kanat izgisi vardr.

Da Kuyruksallayan

Nuri Kaan zkazan

Dendrocopos syriacus ri ve beneklidir. Kuyruk alt soluk pembe-krmzdr. Erkekte byk krmz bir ense lekesi vardr. Yanaktaki siyah izgi, boyun arkasndaki ile birlemez. Panurus biarmicus Soluk turuncu, kirli sar renkte, kuyruk kenarlar beyazdr. Kanatlarda krem ve siyah renkli izgiler vardr. Erkein kafas gri-mavi ve sarkk duran byklar vardr.

Alaca Aakakan

Muscicapa striata Tepe ksm kahverengi ve hafif izgilidir. Gzler byk ve koyu, srt dz, kahverengi, kanatlar koyudur. Alt ksm gm-gri-kirli sar renktedir.

Benekli Sinekkapan

Bykl Batankara

Nuri Kaan zkazan

88

 Nuri Kaan zkazan

Podiceps cristatus Uzun boyunlu ve uzun gagal bir kutur. Boyun n ve gs parlak beyazdr. Yazn tepe ksmnda siyah tyler ile ba etrafnda kzl-siyah renklenmeler meydana gelir. Phylloscopus collybita Orman kuudur. Gmenler farkl alanlarda grlebilir. Ba kk, yuvarlak, gagas kk, bacaklar ince ve siyahtr. st ksm soluk zeytin, alt ksm altn sars renktedir.

Bahri

Nuri Kaan zkazan

vgn

Nuri Kaan zkazan

Nuri Kaan zkazan

Nuri Kaan zkazan

Tadorna ferruginea Yuvarlak ve byk gvdeli, uzun bacakldr. Koyu turuncu, kzl renklerdedir. Gaga ve bacaklar siyahtr. Erkeklerde ba daha ak tondadr ve boyunda siyah bir halka bulunur.

Angt

Nuri Kaan zkazan

Nuri Kaan zkazan

Troglodytes troglodytes Krmzya alan parlak kahverengidir. Gz stnde uzun ve ak renk bir izgi bulunur. Kuyruk ksa ve geni, genellikle yukar kalkktr. 89

tkuu

Nuri Kaan zkazan

nemli Ku Trleri
Carpodacus erythrinus Kaln gagal yuvarlak baldr. Gzler koyu ve belirgindir. Erkekte ba, gs ve kuyruk sokumu krmz, alt ksm sar-beyazdr. Dii kahverengi tonlardadr.

tre

Nuri Kaan zkazan

Corvus frugilegus Yz dnda dier tm vcut ksmlar parlak mor-siyahtr. Gaga ince, uzun ve koniktir. Aln dik tepe siyahtr. Byk srler halinde bulunurlar. Phoenicurus ochruros Erkek koyu gri, yz siyah, kuyruk sokumu kzldr. Diiler ak gri renkte, kuyruklarnn alt kzl renktedir.

Ekin Kargas

Fringilla coelebs Uzun kuyruklu uysal bir kutur. Erkek pembe yanakl, mavigri balkl, mavimsi gagaldr. Gs turuncu pembedir. Kn kirli sar bir renk alr. Lanius collurio Gagas kaln, ba yuvarlak, kanat ular ve kuyruu uzundur. Erkekte ba mavi-gri, gz maskesi siyahtr. Dii kahverengi, ba mat, yanak lekesi koyudur.

spinoz

Kara Kzlkuyruk

Nuri Kaan zkazan

Kzl Srtl rmcekkuu

Nuri Kaan zkazan

Athene noctua Kk ve tknaz bir kutur. Kalar dze yakn ve beyaz, gzleri sardr. Gvde kahverengi, alt ksm beyazdr. Srt ksm beyaz benekli, alt ksm izgilidir. Phalacrocorax carbo Uzun gvdeli ve geni kuyrukludur. Gaga kaln ve kanca biimindedir. Aln ksa ve dzdr. Siyahms ya da koyu kahverengidir. Az kenar sar, yanaklar beyazdr.

Kukumav

Upupa epops Gvde uzun ve dz, ibibik yelpaze eklinde, gaga uzun ve kvrk, kuyruk gen biiminde bacaklar ksadr. Genellikle kahverengi tonlarda siyah desenlidir.

bibik

Karabatak

Nuri Kaan zkazan

90

Larus michahellis Gagas sar, ucunda krmz leke vardr. Gz ve bacaklar sardr. Kanat ular siyah zeri beyaz lekelidir. Genel renk beyazdr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Gm Mart

Nuri Kaan zkazan

Falco naumanni Erkekte srt beneksiz ve kzldr. Ba mavi gri renktedir. Gs krem rengidir. Kuyruk sonunda kaln bir bant bulunur. Dii kahverengi tonlarda ve beneklidir. Tachybaptus rucollis ok kk, yuvarlak bir su kuudur. Yazn koyu renklidir. Gagann yannda beyaz bir leke bulunur. Yz pas krmzs rengidir. Gaga ksa ve kalndr.

Kk Kerkenez

Nuri Kaan zkazan

Kk Bataan

Nuri Kaan zkazan

Nuri Kaan zkazan

Turdus merula ok bilinen yaygn bir kutur. Erkek siyah renktedir; gaga ve gz halkas turuncu renktedir. Dii koyu kahverengi, gaga sar ya da koyu sar renktedir.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Karatavuk

91

nemli Ku Trleri
Erithacus rubecula st yeil-kahverengi, alt kirli sardr. Yz ve gerdan krmzturuncudur. Gerdan yanlarnda mavi-gri bir hat bulunur.
Nuri Kaan zkazan

Kzlgerdan

Buteo runus Byk ve uzun kanatldr. Kafa kk ve kntl, kuyruk uzundur. Genel renk kzl-kahverengidir. Kuyruk st tarn rengindedir.

Kzl ahin

Aquila pomarina ri ve hantaldr. Szlmede kanatlar hafife aa bker. Kanatlar 5 parmakldr. Koyu kahverengi, kanat rt ve uu tyleri daha ak renktedir. Carduelis carduelis Kanad siyah ve geni sar bantldr. Erginlerde yz krmz, ba yanlar beyaz, ense band siyahtr. Gvde kzl kahve, alt ksm ak renktedir. Sturnus vulgaris Renk koyu, gaga sivri, kafa dz, gvde kaln, kuyruk ksadr. Gagas sar, bacaklar turuncudur. Hemen tm vcudunda V eklinde benekler bulunur.

Kk Orman Kartal

Corvus corone Srt, gs ve karn ksm kirli gri, kl rengindedir. Ba ve kanatlar siyaha yakn koyu renklerdedir.
Nuri Kaan zkazan

Gri Le Kargas

Saka

Nuri Kaan zkazan

Pica pica Uzun ve sivri bir kuyruu vardr. Ba, srt ve omuz mat siyah, omuz altlar, gs ve karn beyaz renktedir. Kanatlar parlak yanardner mavi renktedir. Buteo buteo Renkleri ok deikendir. Genellikle st taraf koyu alt ak kahverengidir. Gs ksmnda U eklinde bir kolye bulunur. Kanat stleri dz renktir.

Saksaan

Srck

ahin

Nuri Kaan zkazan

92

 Nuri Kaan zkazan

Dendrocopos minor nce yapldr. Ba yuvarlak, gaga ksadr. st siyah beyaz izgili, alt beyaz ya da kirli sardr. Boynun yannda beyaz geni bir leke vardr.

Kk Aakakan

Nuri Kaan zkazan

Nuri Kaan zkazan

Parus caeruleus Ak yeilimsi ya da sar grnmldr. Tepe ksm, ense ve kanat kenarlar mavi renktedir. Koyu mavi renkte bir boyun halkas vardr.

Mavi Batankara

Nuri Kaan zkazan

Nuri Kaan zkazan

Circus aeruginosus Erkek kahverengi, kafa ve gs krem renktedir. Kanatlar boyunca uzanan gri bir eridi vardr. Dii daha sade, koyu kahverengidir.

Saz Delicesi

Nuri Kaan zkazan

Netta runa ri, byk kafal bir rdektir. Erkein rengi ak kahverengi, br beyaz, boynu ve gs siyahtr. Diiler ak kahverengi renktedir.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Macar rdei

93

nemli Ku Trleri

Turdus viscivorus Byk, uzun kuyruklu bir kutur. Alt ksmnda belirgin benekler bulunur. Vcudun st ksm grikahverengi, kanat kenarlar kirli sar, kuyruk ak renktedir.
Nuri Kaan zkazan

kse Ardkuu

Fulica atra Bodur, yuvarlak vcutlu siyah bir su kuudur. Erikinlerde alndan balayarak gaga ucuna kadar devam eden beyaz bir leke bulunur. Gzler kk ve sar-krmz renktedir.

Sakarmeke

Passer domesticus Erkein st ksm izgili kahverengi, alt dz gridir. Tepe gri kahverengi, kenarlar kaln ve koyu pas krmz, yanaklar gri, gd siyahtr. Dii soluk sar-kahverengidir.

Sere

Phylloscopus trochilus Sar bacakl, dz kafal, uzun kanatldr. st ksm ak grimsi-yeil renktedir. Gz stnde ak renk bir izgi vardr. Alt beyazmsdr.
Nuri Kaan zkazan

St Blbl

Alauda arvensis bii ksa ve kttr. Gs sk izgili, alt taraf beyazdr. st izgili, kirli sar-kahverengi, omuz tyleri eri izgilidir. Gaga kaln ve sivridir.
Nuri Kaan zkazan

Tarlakuu

Galerida cristata ri, tknaz ve byk kanatldr. bibik kalkk, sivri ve belirgindir. Gaga uzun ve kalndr. Gs ince koyu izgilidir. Kuyruun d taraf siyah, iki yan ak renklidir. Anas platyrhynchos Uzun gagal bir rdektir. Erkek gri renkte, parlak yeilbal, beyaz boyun halkal, kahverengi gsldr. Gaga yeilimsi sardr. Dii kahverengi-bej renkte benekli ve izgilidir.

Tepeli Toygar

Saxicola rubicola Kk, dik durulu, ksa kuyrukludur. Ba koyu, boyun yanlar aktr. Erkekte ba ve boaz siyah, beyaz yarm bir boyun halkas vardr. Dii pas rengindedir, ba kahverengidir.

Takuu

Yeilba

Nuri Kaan zkazan

94

 Nuri Kaan zkazan

Motacilla ava Erkein alt sar, st ksm yeilimsidir. Kanatlar koyu, kanat izgileri ak renktir. Dii mat, st yeilimsi, alt kremdir. Kuyruklar ince uzun siyah, kenarlar beyaz, bacaklar sarmsdr.
Nuri Kaan zkazan

Sar Kuyruksallayan

Nuri Kaan zkazan

Miliaria calandra Byk ve ak renklidir. Kuyruk uzun ve atalldr. Ak kirli-sar renkte, st ksmlar koyu izgili, alt taraf ak renkte ve koyu izgilidir. Gaga kaln, kirli sar, gaga srt koyudur.

Tarla intesi

Nuri Kaan zkazan

Tringa ochropus Ba ve gs koyu grimsidir. Gagadan gz nne kadar beyaz bir erit uzanr. Srt koyu yeil kahverengidir. Kanatlarda beyaz benekler vardr. Karn ve kuyruk beyazdr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Yeil Ddkn

Circaetus gallicus Gzler iri ve sardr. st ve ba parlak kahverengi, alt ak renklidir. Kanat alt grimsi, dzenli koyu izgilidir. Koyu renk ba ve gs ile ayrt edilir. Kuyrukta 4 bant vardr.
Nuri Kaan zkazan

Ylan Kartal

Nuri Kaan zkazan

95

Scak Noktalar
Dnya Doay Koruma Vakf (WWF), 1999 ylnda Avrupann biyolojik eitlilik bakmndan en deerli ve acil olarak korunmas gereken 100

ormann belirledi ve bunlar Avrupa Ormanlarnn Scak Noktalar olarak tanmlad. Scak Noktalar, dnyada endemik tr bakmndan zengin ve ayn zamanda hzla habitat kaybna urayan alanlardr. Bu alanlardan dokuzu

96

Trkiyede yer alr: Amanos Dalar, Yenice Ormanlar, Frtna Havzas, Karal Dalar, stanbul Ormanlar, bradi-Akseki Ormanlar, Data ve Bozburun Yarmadalar, Babada ve Kre Dalar. Dnyaya armaan olarak belirlenen

bu alanlarda Orman ve Su leri Bakanl, etkin korunan alan ynetimi almalarn balatt ve 2000 ylnda Kre Dalarn milli park ilan etti. almalar, Bakanlk ve WWF-Trkiye ile ibirlii iinde devam etmektedir.

97

Amanos Dalar Hatay-Osmaniye

Btnl bozulmam ormanlar, eitli yaam alanlar, farkl jeolojik yaps, sarp kayalklar ve maaralar, korunakl vadileri ile yaban hayat ve tr eitlilii asndan Trkiyenin en zengin doa alandr. Trkiyenin bitki endemizm merkezlerinden biri olan blge, uluslararas neme sahip 174 bitki taksonuna ev sahiplii yapar. Bunlardan 20si dnya zerinde sadece burada yaamaktadr. Ana ku g yollar zerinde yer alan blge, kular, memeliler, srngenler, kelebekler ve kzbcekleri asndan da nemlidir.

Osmaniye 4

1 3

Hatay

Scak nokta toplam alan: 262.308,50 ha Korunan toplam alan: 30.118,00 ha Scak noktann koruma %si:11,48 Scak noktadaki korunan alanlar: 1 Osmaniye Zorkun Yaylas YHGS 2 Hatay Arsuz YHGS 3 Tekkoz-Kengerlidz TKA 4 Habibineccar TKA

98

Yenice Ormanlar Karabk

Trkiyenin en bakir ve kesintisiz ormanlarndan biridir. Ant niteliindeki aalar, doal yal ormanlar, derin vadileri, akarsu ekosistemleri ve barndrd yaban hayat eitlilii ile Trkiyenin en iyi korunmu alanlarndan biridir. Kular, memeliler, kelebekler ve bitki trleri asndan nemli olan alanda nesli tehlike altnda ve endemik 9 bitki tr vardr.
2 3 1

Bolu

Scak nokta toplam alan: 105.830,50 ha Korunan toplam alan: 27.830 ha Scak noktann koruma %si: 26,30 Scak noktadaki korunan alanlar: 1 itdere TKA 2 Kavakl TKA 3 Karabk-Yenice YHGS
Yldray Lise

Yenice Ormanlar, lkemizin aa mzesidir.

99

Frtna Vadisi Rize

Karadeniz kysndan Kakar Dalarnn zirvesine kadar jeolojinin, topografyann ve iklimin eitlendirdii ok farkl bir bitki rtsne sahiptir. Trkiyenin en ok ya alan blgesidir. 116 endemik bitki tr, 136 ku, 24 srngen ve 30 memeli trnn yaam alan olan vadi, kelebekler ve i su balklar asndan dikkat ekicidir. Alan, barndrd biyolojik ve kltrel zenginlikler asndan da olduka nemli bir blgedir.
2 Rize 1

Scak nokta toplam alan: 130.988 ha Korunan toplam alan: 55.870 ha Scak noktann koruma %si: 42,65 Scak noktadaki korunan alanlar: 1 Kakar Dalar Milli Park 2 amlhemin Kakar YHGS
Baak Avcolu okalkan

Frtna Vadisinde Trkiyenin yamur ormanlar bulunuyor.

100

Karal Dalar Artvin

Dou Karadeniz lman kuak kark ormanlarnn en iyi ve bakir rneklerine sahip bir alandr. Alan, ani ykseklik deiimi ile ortaya kan ekosistem eitlilii, yksek endemizm oran ve zengin yaban hayat ile dikkat ekmektedir. Ana ku g yollar zerinde yer alan blge kular, memeliler, srngenler, kelebekler ve bitki trleri asndan nemlidir. Bozay, engel boynuzlu da keisi, yaban domuzu, kurt, akal, tilki, porsuk, sansar, su samuru, tavan bunlar arasndadr. Blgede yaklak 70 endemik bitki tr vardr.
101 4

1 3 2

Artvin

Scak nokta toplam alan: 179.818,80 ha Korunan toplam alan: 27.520,00 ha Scak noktann koruma %si: 15,3o Scak noktadaki korunan alanlar: 1 Camili Biyosfer Rezervi 2 Camili Efeler TKA 3 Camili Gorgit TKA 4 Borka Karagl TP
Baak Avcolu okalkan

stanbul Ormanlar stanbul

stanbulun iki yarmadas, kuzeyden inerek Karadenizi saran Avrupa-Sibirya ve Anadolunun gney ve bat kylarn kuatan Akdeniz bitki corafyas blgelerinin dar bir geitten ince bir boum yaparak getii stratejik bir blgedir. stanbul, iki bin adet bitki trne ev sahiplii yapar. Kayn, grgen ve kestane gibi tipik Karadeniz; kocayemi, defne, katrtrna gibi Akdeniz maki elemanlar ile Dou Avrupann elde kalan son fundalklarnn bulunduu zel bir corafyadr. Ana ku g yollar zerinde yer alan blge, kular, srngenler ve kelebekler asndan nemlidir.

1
42

53

stanbul Scak nokta toplam alan: 169.643 ha Korunan toplam alan: 40.972 ha Scak noktann koruma %si: 24,15 Scak noktadaki korunan alanlar: 1 atalca ilingoz YHGS 2 Saryer Feneryolu YHGS 3 Polonezky TP 4 Trkmenba TP 5 Beykoz Gknarlk TKA
Vedat Atasoy

102

brad-Akseki Ormanlar Antalya

Farkl bir jeolojik yapya, olgun ve az bozulmu bir orman dokusuna sahip olan blge, soanl bitkiler ve yaban hayat asndan olduka zengindir. Blgede uluslararas neme sahip 23 bitki taksonu vardr. Dnyada sadece burada yaayan 3 bitki tr vardr. Ayrca, kular, yaban hayat ve i su balklar asndan da nemlidir.
1 2 3

Antalya Scak nokta toplam alan: 193.154 ha Korunan toplam alan: 35.752 ha Scak noktann koruma %si: 18,51 Scak noktadaki korunan alanlar: 1 Altnbeik Milli Park 2 Akseki brad zmdere YHGS 3 Cevizli Gidengelmez Da YHGS
Vedat Atasoy

Toroslarn eteinde bir cennet, snak, krlgan bir biyosfer; brad-Akseki Ormanlar

103

Data-Bozburun Yarmadalar Mula

Trkiyede en az bozulmu alak arazi zellii tar. Akdeniz bitki rtsne ev sahiplii yapar. Bakir ky ve kumullar deniz canllar, sarp kayalklar ierir. Bu habitatlar yaban hayat asndan ok nemlidir. Ormanlk alanlarda sandal, kermes meesi, prnal meesi, akakesme, defne, katran ardcna rastlanr. Kular, memeliler, srngenler, kelebekler, kzbcekleri, deniz canllar ve bitki trleri asndan nemli olan blgede uluslararas neme sahip 53 bitki taksonu vardr.
2

Mula

1
4 3

Scak nokta toplam alan: 192.173 ha Korunan toplam alan: 138.413 ha Scak noktann koruma %si: 72,03 Scak noktadaki korunan alanlar: 1 Gkova KKB 2 Data-Bozburun KKB 3 Kyceiz-Dalyan KKB 4 Marmaris Milli Park
Baak Avcolu okalkan

104

Fethiye Babada Mula

Blgede deniz kys, kumsal ve kayalklardan oluur. Deniz seviyesinden yukarlara ktka maki ve nc maki topluluklar, kuru tarm alanlar, kzlam, sedir ormanlar, alpin kuak ve sarp kayalklar grlr. zellikle bitki trleri asndan zengin bir alandr. Uluslararas neme sahip 34 bitki taksonu vardr. Dnyada sadece burada yaayan 3 bitki tr vardr. Ayrca, blge kular, srngenler, kelebekler ve kzbcekleri asndan da nemlidir.
3 1

Scak nokta toplam alan: 71.832 ha Korunan toplam alan: 16.309 ha Scak noktann koruma %si: 2,76 Scak noktadaki korunan alanlar: 1 ldeniz-Kdrak TP 2 Patara KKB 3 Fethiye-Gcek KKB
Baak Avcolu okalkan

105

Kre Dalar Kastamonu-Bartn

Bat Karadeniz karst kuanda yer alan blge, kanyonlar, boazlar, maaralar ve ddenlerin kresel dzeyde nemli rneklerini tar. Milli park ve yakn evresi zoolojik adan kresel dzeyde nemlidir. 48 memeli trne bu blgede rastlanr. 38 ku familyasndan 129 ku tr bu blgede yaar, bunlarn 46snn soyu tkenme tehlikesi altndadr. Alanda, yrtc kulardan akbaba ve gece yrtc trleri de grlr. Tehlike altnda en az 12 bitki trn barndran alanda 900den fazla bitki tr tespit edilmitir. Milli parkn yakn evresi zengin kltrel ve mimari deerlere sahiptir.
1

Kastamonu

Scak nokta toplam alan: 183.335 ha Korunan toplam alan: 48.969 ha Scak noktann koruma %si: 26,71 Scak noktadaki korunan alanlar: 1 Kre Dalar Milli Park 2 Azdavay Kart Da YHGS

Genetik tr, habitat eitlilii, nadir ve nesli tehlike altndaki trlerin varl; ekosistemlerin d etkenlere duyarll, alann yall ve olgunluu gibi etkenler bir alann doa koruma asndan nemini ortaya koyar.
106

 Baak Avcolu okalkan

Ormanclk Faaliyetleri
lkemizde orman alanlarnn %99,9u devlet mlkiyetindedir. Orman alanlarnn ekolojik, ekonomik ve sosyal ilevlerine gre planlanmas ve ynetilmesi ile ilgili faaliyetleri Orman ve Su leri Bakanl gerekletirir. Ormanclk faaliyetleri biyolojik eitlilii izleme ve koruma, orman amenajman, odun ve odun d orman rnleri retimi, toprak ve su ynetimi, iklim koruma, toplum sal, estetik, ekoturizm ve rekreasyon, bilimsel almalar gibi ok boyutludur. Ormanlarn planlanmas, iletilmesi,

korunmas gibi orman ynetimine ilikin esaslar 6831 sayl Orman Kanunu ile belirlenir. Muhafaza ormanlar, gen koruma ormanlar ve tohum mecereleri bu kanuna gre ilan edilir. Ormanlar, kapallk yani aalarn tepe atlarnn alansal olarak topra rtme derecesine gre ikiye ayrlr: Kapallk derecesi %11-100 olan normal ormanlar ve kapallk derecesi %1-10 olan bozuk ormanlar. Bozuk ormanlarla, kapallk derecesi %11-40 olan ormanlar rehabilite edilir ve buralarda aalandrma almalar yaplr.

108

Orman Amenajman
Orman amenajman, srdrlebilir orman ynetimi demektir. Orman ekosistemini, biyolojik eitlilii, orman kaynaklarn ve bu kaynaklarn kresel karbon dngsne katksn, orman retim ilevlerini korumay ve gelitirmeyi amalar. Etkin orman amenajman planlarnda orman alanlarnn haritalanmas, envanterinin karlmas, arazi kullanmnn planlanmas, bu planlarn dzenli olarak gncellenmesi; tr, eitlilik ya da habitatn korunmasna ynelik biyolojik eitlilii izleme eylemleri yer alr. Ender, hassas, korunan nemli flora ve fauna trleri ve bunlarn habitatlarnn envanteri yaplr. Ekosistem saln ve canlln tehdit eden etkenler bulunur ve bunlar izlenir. Orman ekosisteminin bozulmasn ve yok olmasn nleyecek aralar ve yntemlere, bozuk orman alanlarnn rehabilite edilmesine planlarda yer verilir. Odun ve odun d orman rn retiminin eitli ve srdrlebilir olmas hedeflenir. Ekonomik, ekolojik ve sosyal fayda-masraf analizi yaplarak en yksek ekonomik performans salanr. Toplum iin gerekli altyap, su kaynaklar, sel ve a kar koruma faktrleri, orman alanlarnn topluma ve krsal kalknmaya sunduu faydalar da

dikkate alnr. Planlama srecinin katlmc yaklamla, ak bir ekilde yaplmasnda, ilgili birimlere bu konuda bilgi verilmesinde ve konu ile ilgili eitimler dzenlenmesinde yarar vardr. Uygulamalarda orman kaynaklarnn ksa, orta, uzun vadede nitelik ve nicelik olarak korunmasna nem verilmelidir. Uygulamalar, doal srece uygun olmaldr. Orman ekosisteminin sal ve canll iin gerekli biyolojik tedbirler alnmaldr. Alana uyum gstermemi yabanc aa trleri ile deil, yerli aa trleri ile aalandrma ve genletirme yaplmaldr. Tohum yerel kaynaklardan temin edilmelidir. Meere karkl, yatay ve dikey okluk gzetilmeldir. evreye zarar verecek ara ve yntemlerden kanlmaldr. Kimyasal ilalar kullanlmamal, ok gerekliyse silvikltr yntemleri ile birlikte kullanlmaldr. Toprak ve suyun korunmas dikkate alnmaldr. Genletirme almalar zamannda yaplmal ve uzun vadede ok eitli rn salanmasna ynelik olmaldr. Uygulamalarda yerel halkn, sivil rgtlerin ve dier ilgili birimlerin deneyim ve bilgisinden maksimum lde faydalanlmaldr. Orman yneticileri ve iileri gvenli artlarda almal ve bu konuda srekli eitim almaldr.

109

Muhafaza Orman

Temel olarak, rzgr ve su nedeni ile oluabilecek toprak tanmas, kaya gmesi, ta yuvarlanmas, kumul hareketi gibi zararlar nleyici, akarsu rejimini dzenleyici ilevleri olan ve bu amala zel ilem gerektiren alanlar. Beynam Muhafaza Orman gibi.

Endstriyel ve yakacak odun, bitkisel, hayvansal ve mineral kaynakl odun d orman rn retilen alanlar. Azkara Gleti Bal retim Orman gibi.

retim Orman

Kayseri-Sultansazl TKA gibi.

Milli Park (MP)

Yaban Hayat Gelitirme Sahas (YHGS)

Bilim ve estetik bakmndan ulusal ve uluslararas ender bulunan doal ve kltrel kaynak deerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip alanlar. Kre Dalar Milli Park gibi.

Tabiat Park (TP)

Av ve yaban hayvanlarnn ve yaban hayatnn korunduu, gelitirildii, av hayvanlarnn yerletirildii, yaama ortamn iyiletirici tedbirlerin alnd ve gerektiinde zel avlanma plan erevesinde avlanmann yaplabildii alanlar. Bozda YHGS gibi.

Bitki rts ve yaban hayat zelliine sahip, manzara btnl iinde halkn dinlenme ve elenmesine uygun alanlar. ldeniz Tabiat Park gibi.

Yaban Hayat Koruma Sahas (YHKS)

Tabiat Ant

Tabiat ve tabiat olaylarnn meydana getirdii zelliklere ve bilimsel deere sahip ve MP esaslar dahilinde korunan alanlar. Barla Sedir Aac Tabiat Ant gibi.

Yaban hayat deerlerine sahip, korunmas gerekli yaam ortamlarnn bitki ve hayvan trleri ile birlikte mutlak olarak korunduu ve devamllnn saland alanlar. Akda YHKS gibi.

Tabiat Koruma Alan (TKA)

Yaban Hayat retme stasyonu

Bilim ve eitim bakmndan nem tayan, nadir ve tehlike altnda ekosistemler, trler ve doal olaylarn meydana getirdii sekin rnekleri ieren ve mutlak korunmas gereken alanlar. 110

Av ve yaban hayvanlarnn retildikleri alanlar. Kzl Geyik ve Da Keisi retme stasyonu gibi.

Orman i Dinlenme Alan

Ak hava ve rekreasyon ihtiyacn karlamak, insan ile doa arasndaki ilikiyi iyiletirmek

amac ile orman rejimine tabi piknik, kamp ve dier rekreasyonel faaliyetlere uygun alanlar. Glck Orman i Dinlenme Alan gibi.

Tohum Meceresi

Biyogenetik Rezerv Alan

Biyolojik dengenin gven altna alnmas, eitli tiplerde habitat ve ekosistemlerin temsil yeteneklerinin ve genetik eitliliinin korunmas ve srekliliinin salamas ve biyolojik aratrmalar iin elverili klnmas amac ile ayrlan alanlar. anl Urfa-Birecik Kelaynak Biyogenetik Rezerv Alan gibi.

Mevcut koullar altnda istenilen karakterler bakmndan stn zelliklere sahip aalarn bulunduu, belirli bir corafik blgede yer alan ve tohum retimi iin zel bir ynetim ve iletmeye tabi olan mecereler. lkemizde 27 trde 339 tohum meeresi vardr. Vejetatif retimleri ekonomik olmayan trlerde slah edilmi genetik materyalin temel retimi yaplan yapay alanlar.

Tohum Bahesi

Biyosfer Rezerv Alan

zel bir iklim ve yaban hayat ile ayrt edilebilen, belli bal biyomlar temsil eden trler ile yaam ortamlar, eitli ekosistem ya da peyzaj zelliklerini ve geleneksel alan kullanmlarn ieren alanlar. Camili Biyosfer Rezerv Alan gibi.

Aratrma Orman

Gen Koruma Orman

Bir trn genetik eitliliinin doal ortamnda korunmas amac ile seilen ve ynetilen doal mecereler. lkemizde 28 trde 214 Gen Koruma Orman seilmitir. Kresel boyutta nemli olan kltr bitkilerinin yabani akrabalar ve orman aac trlerindeki genetik eitliliin yerinde korunmas amalanan alanlar. Kazda Gen Koruma ve Ynetim Alan gibi. 111

Ormanclk bilim ve tekniini gelitirmek ve bu alandaki yenilik ve gelimelerin sergilenmesini salamak iin blgesel ormanclk sorunlar gz nne alnarak seilmi, snrlandrlm, iletme amalar aratrma ihtiyalarna gre dzenlenmi, ayr amenajman planlarna gre idare edilen alanlar. Elmal Sedir Aratrma Orman gibi. zelliklerinin gelecee ve gelecek nesillere ulatrlmasn ve doal kaynaklarnn korunarak kullanlmasn teminen tarihi, doal, kltrel vb. deerler asndan btnlk gsteren, ulusal ve uluslararas ekolojik nemi olan alanlar. Foa KB gibi.

zel evre Koruma Blgesi(KB)

Gen Koruma ve Ynetim Alan

Odun retimi
Trkiyede yllk odun retimi yaklak 14 milyon metrekptr. Bunun %55-60 endstriyel odun, geri kalan da yakacak odundur. Endstriyel odun retimin %77si ine, %23 geni yaprakl aalardan karlanr. En ok da karaam, saram ve kzlam aalarndan

yararlanlr. Endstriyel odun retimi, %38 tomruk, %28 lif ve yonga, %16 ktlk odun, %11 endstri, %6 maden ve %1 tel direi eklinde yaplr. Ancak arz a ithalat yolu ile kapatlr. Endstriyel odun retimi, belirlenen esaslar erevesinde orman amenajman planlarna gre yaplr. Orman rnleri retiminde, nce bte ve

dikili damga hazrl yaplr. Dikili damga, amenajman plan dorultusunda kesilecek ve ormandan karlacak aalarn, orman mhendislerince tespiti ve iaretlenmesidir. aretlenen aalarn, kesme, srtme, ykleme ve tama ileri blgedeki orman kyls ya da zel firmalar tarafndan yaplr. Kesilen aalar talebe gre snflandrlr ve orman depolarnda istif edilir.
Baak Avcolu okalkan

Orman kyleri, orman ekosisteminin bir parasdr. Trkiyede 8 milyondan fazla orman kyls 17.797 orman kynde yaar. Orman kylerinde neredeyse tek gelir kayna odun retimidir. Ancak baz uygulamalar salkszdr; ormanszlamaya ve toprak erozyonuna yol aar. 1990da 12,2 milyon ton odun yakt olarak tketilmitir. Bu toplam miktarn yalnzca 5,5 milyon tonu yasal yollardan elde edilmitir. Trkiyede orman yangnlarnn %99u insan kaynakldr. 1991e kadar orman yangnlar sonucu kaybedilen alan 1.398.198 hektardr; bu da yangn bana 28 hektar kayp demektir. Son on ylda bu konuda alnan nlemler sonucunda kayp, yangn bana 2,5 hektara dmtr. te yandan, ar otlatma, orman alanlarna kei sokulmas, hava kirlilii, yabanc trler, iklim deiiklii, bitki ve hayvan trlerinin denetimsiz toplanmas, avclk, bceklerden kaynaklanan tahribat, orman alanlarnn yasal olarak ama d kullanma tahsisi, kaak ve denetimsiz yaplama, yollar ve orman yangnlar orman ekosistemlerinin yapsn etkileyerek, biyolojik eitlilii tehdit eder.

 Nuran Karaorlu

Orman Ekosistemi Asndan yi Uygulamalar

Hektar bana birka tane 1,5 metre apnda ve yksekliinde kesim art bekleri braklmas yaban hayat asndan nemlidir. Hektar bana birka tane, en az 20 cm apnda ve 2 m uzunluunda devrik brakmak hem yaban hayatn, hem de mantar ve dier oduncul rkllerin yaamn destekler. Baz aalar yerden 60-100 cm yukardan kesilebilir. Geride kalan aa gvdesi rr ya da kovuk oluturur. Bu da birok kk orman hayvanna barnak salar. Geride kalan aalarn kabuklar daha fazla zarar grd iin ilkbahar aylarnda aralama kesimden kanmak gerekir. En ge 3 yl iinde genliin geri gelmesini salayacak yntemlerle kesimlerin yaplmas nemlidir. Tatlarn, su birikmi alanlardan gemesi gerekebilir. Bu durumda blgenin anmasn nlemek iin yola dik olarak yan yana tomruklar yerletirilebilir. Yol kullanmn snrlamak, tat saysnn artmasn ve dolays ile toprak kaybn nler. Baz yerlerde yollarn girilerine sadece orman 114

alanlarnn aabilecekleri kaplar yerletirilebilir. Toprak tanmn en aza indirmek iin tomruklar yukardan aaya deil olabildiince aadan yukar srtmek gerekir. Toprak slakken toprak kayb ve skmas daha fazla olur. Byle zamanlarda yol kullanmndan ve srtme ilemlerinden kanmak gerekir. Tatlarn ya deiimi yapldktan sonra atk yan alanda braklmamasna ve uygun bir ekilde geri dntrlecek bir yere verilmesine zen gsterilir. Kullanldktan sonra rampalar ve srtme yollarn olabildiince eski haline dndrmek gerekir. plaklam topran daha hzl kapanmas iin yerel bitki tohumlar atlabilir ya da mal serilebilir. Su kalitesi zonlar, sulak alanlar ve akarsu mecralarnca kaplanan alan olarak tanmlanr. ok yllk ya da geici sulak alanlar, doal gletler, aylar, dereler ya da herhangi bir su yolu buna rnektir. Hassas su kalitesi zonlarndaki topraa olabildiince az zarar vermek iin, ar tatlarn alana girmesinin yasz dnemlere ya da topran donmu olduu zamanlara denk getirilmesi nerilir.

Kesim artklar su kalitesi zonlarndan uzak tutulmaldr. Ancak buralardaki doal olarak olumu kurumu dallar ve dier kalntlar da temizlememek gerekir. Akan sulardan ktklerin srtlmesi ya da ara ile geilmesi yasaklanmaldr. Bir ormann grsel adan iyiletirilmesini gerektiren birok uygulama, biyolojik eitlilik asndan uygun deildir. Bu tr uygulamalarn daha ziyade grsel deeri yksek ancak biyolojik eitlilik deeri daha dk ormanlarda yaplmas gerekir. Manzara deerini bozmamas asndan aalar olabildiince aadan kesilmelidir. Orman ii aklklarda krlm aalarn kesilip yerde braklmas nerilir. Ancak salam ekilde duran dikili kurulara ya da kovuklu aalara dokunulmamas gerekmektedir. Rampalarn kesim artklarndan temizlenmesi gerekir.

115

Doal Ykmlar
Doal ykmlar mecere yapsn, kaynaklara eriimi ya da fiziksel evreyi etkileyen, genellikle srekli olmayan olaylardr. Ykmlar, yangn, sel, , bcek zararllar gibi doal yollarla ya da aa kesimi, iklim deiiklii gibi insan etkinliklerine bal olarak gerekleebilir. Doal ykmlar, mecere oluumunun ve geliiminin ardndaki itici g olarak iklimden daha nemli grlmeye balanmtr. Orman ekosistemleri, binlerce yldr insan etkilerinden byk oranda bamsz bir ekilde doal ykm rejimleri ile evrimlemitir. yle ki, doal ykm sreleri insan mdahaleleri ile deitirildiinde ya da engellendiinde, ormanlarn yaplar ve ilevleri de deiim geirir ve doallktan uzaklar.
116

Ormanlar, insan mdahalesi olmadan nceki doal ykm etkilerine, iddetine ve sklna benzer bir ekilde ynetmenin, biyolojik eitlilie daha uygun olduu dnlmektedir. Evrim sreci ierisinde orman canllar ormann yaad doal ykm srelerine uyum gstermeyi renmitir. Dolays ile bir ekosistemin devamll iin yangnlar nemli ise, aalarn saln korumak iin de bir silvikltr mdahale yntemi olarak kullanlabilir. Doal ykmlar doru bir ekilde tanmlayabilmek etkin silvikltr mdaheleleri uygulayabilmek asndan nemlidir. Bunun iin doal ykmn rejimini belirleyen deikenlerin doru tanmlanmas gerekir. Bu deikenler, tip (yangn, rzgr, sel gibi), sklk,

 Michel Gunther / WWF-UK

(etkinin ne sklkla meydana geldii), derece (iddet) ve byklktr (alansal genilik). Silvikltrel mdahaleler bu doal srelerden ok farkl bir sklk, alansal dalm ve iddet gsterirse, o ormann biyolojik eitlilii bu silvikltrel mdahalelere uyum gsteremeyebilir ve orman biyolojik eitlilik ynnden zayflar. Doal ykmlar taklit ederken doal ykmlarn mecerelerde brakt biyolojik kalntlara benzer kalntlar brakmak gerekir. rnein, mecerelerde baz dikili kuru ve devriklerin braklmas nerilir. Blgesel lekte bakldnda genletirmenin doal ykmlar taklit eden bir hzda yaplmas gereklidir. Bir blgede eitli a snflarndan ve yapdan mecerelerin bulunmasna dikkat edilmelidir.
117

Doal ykmlar, ekosistemlerdeki srelerin bir parasdr ve orman ekosistemlerini ekillendiren ana etmenlerdir.

l Aalar
l aalar, oynadklar be temel ekolojik rol ile orman ekosisteminin ayrlmaz birer parasdrlar. l aa gvdeleri, organik madde, nem, besin ve ine yaprakl aa trleri iin genleme alanlar salarlar. Baz ine yaprakl

aa trleri ryen aa gvdeleri zerinde daha iyi imlenir. Aalar zerindeki kovuklarda yaayan, orada beslenen ya da yuva yapan pek ok canl vardr. Ayrca baz sucul canllar devrik aa gvdeleri ve dallar etrafnda oluan su birikintilerinde yaarlar.

l aa, salkl bir ormandaki en zengin habitattr.

l aalar, bcek, mantar ve bakteri gibi kendine zg beslenme zelliine sahip trler iin besin kaynadr. Frtna, sel ve benzeri doal olaylara kar, eimin ve yzey dengesinin korunmasna yardm ederek toprak erozyonunu nlerler. Son olarak da karbonu uzun sreli depolayarak iklim

deiikliinin baz olumsuz etkilerini azaltrlar. Yal aalar, kara leylek gibi baz trler iin habitat ve yuvalama alan salar. Bir aa, tamamen lmeden nce bile baz trlerin ilgisini eker. rnein sprntsineigillerin yaklak 115 tr, rm ya da rmekte olan
Baak Avcolu okalkan

odunlara bamldr. Bir aa ldkten hemen sonra ise onu koruyan sert lignin tabakasn paralayabilen bakteri ve mantar trlerini kendine eker. Bu trler, aacn sert d yzeyinde atlaklar aarak ve zodununu deiiklie uratarak, aacn iinde
Anton Vorauer / WWF-Canon

sakl kaynaklar aa karrlar. Bu da bata bcek trleri olmak zere otullar alana davet eder. Otullar yrtclar izler. Bunlarn arasnda aakakanlar da vardr. Bu kular, doal ormanda yry yapan herkes, tipik takrtlarndan bilir. Pek ok aakakan tr, zellikle k aylarnda l aalara bamldr. Orman alaca aakakannn k besininin yzde 97sini krk dallar ya da devrik aa gvdelerindeki bcekler oluturur. parmakl aakakan trnn, eleen her bir ifti iin 80-130 hektar yal doal ormana ihtiya vardr. Ayrca bu tr, temel olarak yeni lm ladin aalarndan beslenir. Pek ok hayvan l aalar barnak olarak kullanr. Bunlar arasnda yarasa gibi kk, bozay gibi byk memeliler de vardr. Yeil aakakan, alaca aakakan, aksrtl aakakan,

alaca bayku

120

kukumav, alaca bayku, sansar gibi trler saklanma, yuvalama ya da beslenme iin byk lde yal ve l aalarda oluan mikro habitatlara bamldr. Dere ve akarsular zerine devrilen aalar da, su akn azaltp glcklerin olumasna yardm ederek

balklar ve bcekler iin uygun habitatlar yaratr. Bu habitatlar alglerin barnmas iin de uygundur. Su aknn az olduu alanlar, dklen yaprak ve dallarn % 70e kadar ksmn tutarak besin elementlerinin artmasn da salar.
Baak Avcolu okalkan

Orman ii aklklar, orman kenarlar, orman ii sular ve mevsimlik havuzcuklar ormandaki dier habitatlar arasnda yer alr.
121

Maaralar
Ormanlar canllara pek ok habitat salar. Maaralar da bunlardan biridir. Yer alt akntlar olan, kire ta ve dolomit blgelerinde, yani karst kuanda minerallerin erimesi ile milyonlarca ylda oluurlar. Nem, scaklk ve k gibi abiyotik bileenler maaralar farkl birer habitat yapar. Baz maaralarda nehirler ve yer alt glleri bulunur. Dolays ile maaralarda birok ilgin ve zel canl yaar. Bu canllardan bazlar yaamlarn maara dnda srdrr. ounlukla maaralarn, dardaki koullara benzer giri ksmlarnda yaarlar. K uykusuna yatan canllar, maara giriine yuva yapan kular, kemirgenler, yarasalar bu grupta yer alr. Maaralarn giriinde, nemli ve souk ortama uyum salam bitkiler, erelti otlar, yosunlar ve baz mantar trleri de bulunur.

Baz canllar ise, yaamlarnn ounu maarada geirir. Bcekler rmcekler, kurbaalar ve semenderlerin yer ald troglofil olarak adlandrlan bu canllar, yalnzca beslenme gibi etkinlikler iin dar kar ve ancak maara koullarna benzer ortamlarda yaayabilirler. Bir de gerek maara canllar vardr. Bunlarn yaamlar tm ile maaraya bamldr. Bu canllarn zellikleri maara koullarna uyum salayacak ekilde gelimitir. Hatta karanlkta yaamaya uyum gsterdiklerinden bazlarnn grme duyusu krelmitir. Bazlarnn ise sudaki titreimi hissetme gibi yeni duyular gelimitir. lkemizdeki maaralarn byk blm, Mula, Antalya, Isparta, Burdur, Konya, Karaman, el ve Adana gibi kentleri iine alan Bat ve Orta Toros Dalar blgesinde yer alr.
122

 Yldray Lise

lkemizde 40 bin zerinde maara olduu tahmin ediliyor. Ilgarini, Damlata, Dim, Suluin, Pnargz, Yarmburgaz, Karain, Gkgl, Narlkuyu bunlardan birka.

Odun D Orman rnleri

Trkiyede odun d orman rnlerinin ekonomik deeri her geen gn artmaktadr. lkemizde toplanarak ticareti yaplan 347 bitki trnn te biri ihra edilir. hra edilen doal bitkilerin yllk miktar 30 bin tondur. Trkiye, odun d orman rnleri ihracatnda 196 lke arasnda 21. srada yer alr. Odun d orman rnleri eitlidir: Fstk am, hlamur, ceviz, mee, kestane, fndk, kzlck, al, badem, akasya, ard, okaliptus, orman gl, kei boynuzu, sla ve defne, ac idem, sumak, kudili, da ay, beyaz zambak, ven, adaay, kekik, frenk zm, kardelen, oul otu, gzelavrat, cehri, kral tac, smbl, nergis, oban lalesi, erelti otu, orkide, yourt iei, brtlen, kuburnu gibi bitki trleri bu rnlere rnektir. Bu bitkilerin odun, kabuk, iek, meyve,

yaprak, kk ya da soanlar ve mantar trleri gda, ila, kimya, kozmetik ve boya endstrisinde kullanlr. Odun d rnlerin ekosisteme zarar vermeden toplanmas gerekir. eitli tarm aletleri ile srerek hasat yapmak, ok yllk pek ok bitkinin ayn blgede yetimemesine neden olur. Srdrlebilir odun d orman rnleri ekonomisi iin iekli gvdelerin toplanmasnda kesinlikle toprak stnde bir ksm bitki braklmaldr. En iyi yntem, budama makas ile yerden 5-10 cm yukardan bitkiyi kesmektir. Yenmi, hastalkl, normalden farkl grnen ya da bcek istilasna uram rnlerden uzak durulmaldr.

124

Toplanm rnlerden rn kalitesini etkileyecek sararm yapraklar, istenmeyen gereksiz ksmlar, yabanc bitki trleri, toprak, kum da ayklanmaldr. Bu ilemler bitki taze iken yaplmaldr; kuruduktan sonra yaplrsa rn kalitesi der. Olgunlam meyvelerin toplanmasnda zaman ok nemlidir. nk meyvelerin etli ksmlar olgunlama sonrasnda bcek zararna, rmeye ve fermentasyona daha ak bir hale gelir. Bitkilerdeki alkoloid miktar, gneli havalarda yal havalara gre daha yksektir. Hasat gneli havalarda gerekletirilmelidir. Uucu yalara sahip bitki hasad ise kapal havalarda yaplr. En uygun zaman, ieklenmenin balang zamandr.

Kk, yumru, stolon gibi toprak alt organlarn hasad bitki, dinlenme dnemine girdiinde gerekletirilmelidir. Genellikle sonbahara karlk gelen bu dnem, ka sarktlmamaldr. Toprak alt organlarnn hasad etken maddenin yksek olduu sabah erken saatlerde yaplmaldr. Ayn durum yapraklar ve iekler iin de geerlidir, le saatine kadar hasat tamamlanmaldr. Aksi halde snmaya bal etken maddenin umas sz konusu olur. Bu da yaprak ve iek renklerinde solma ve kararmalar meydana getirir. Toplanacak rn yapraklarsa bu ieklenmeden hemen nce gerekletirilmelidir. Meyveler ve tohumlar ise olgunlatklarnda, dallarndan ya da yere dmeden silkeleme ile toplanmaldr.

125

Pratik Bilgilerden Yararlanmak

126

Doann gzelliini, dengesini ve btnln korumaya almak iyidir; almamak ktdr. Aldo Leopold

 Baak Avcolu okalkan

Aratrma Yapmak
Zamann ormanda geiren biri ister istemez gzlem yapar. Hatta pek ok aratrmacnn peinde olduu, bir karacann yavrulamas gibi nadir olaylar izleme ansna bile sahip olur! Bu gzlemleri bir hedefe yneltmek, planlamak, ksaca sistematik bir almaya dntrmek bir ekoloji aratrmasn balatr. Aratrma yapmak, bilimsel bir almadr. Merak edilen bir soruyu yantlamaya ynelik veri toplama, elde edilen verileri analiz ve rapor etme srecini kapsar. Bir aratrmac, kularn ynlerini nasl bulduunu, bitkilerin bir yl boyunca gece-gndz farkna nasl tepki verdiini, ormanclk faaliyetlerinin vejetasyonu ya da iklim deiikliinin yaban yaamn nasl etkilediini, bir
127

trn poplasyonunun azalmasna neden olan biyotik ve abiyotik bileenleri aratrabilir. Aratrma yapmak, her ne kadar bilim insanlarnn iiymi gibi grnse de gnmzde pek ok alanda amatr aratrmaclarn yapt nemli keifler bilim dnyasna k tutar. Amatr ku gzlemcilerinin yapt almalar buna rnek gsterilebilir. stelik hl yantlanmam birok soru var. rnein, son 25 yl iinde ngilterede sere poplasyonunun azalmasnn nedeni tam olarak bilinmiyor. Ancak bilinen u ki, amatr ya da profesyonel tm doa koruma almalar nemli ve teknolojinin gelitii, bilginin ulalabilir, iletiim aralarnn, sosyal medyann bu kadar yaygn olduu bir ada herkesin katksna ak.
128

Bilimsel Aratrma Dngs

Aratrmac alanda yapt gzlemlerden yola karak bir fikir ortaya karr. Bu fikri, eitli kaynaklar tarayarak, nceki aratrmalar inceleyerek gelitirir ve bir hipotez ortaya koyar. klim deiiklii en ok belirli koullara bal trleri etkiler gibi. Bu noktadan sonra aratrmacnn yapmas gereken, bir kaynak bulmak ve aratrma plan hazrlamaktr. Sonraki aamada da hipotezini test etmek iin veri toplar ve verilerini analiz ederek bir rapor hazrlar. Bu raporun medya aracl ile paylalmas da bilimsel aratrmann aamalarndan biridir. Bu aratrma, baka aratrmaclara esin kayna olur, fikir verir ve yeni bir bilimsel aratrma dngs balar.

yayn

fikir bilgi Bilimsel bir aratrma, nesneldir, eletireldir, gerekidir, aklcdr, nedenselcidir, nicelcidir. Doa koruma almalar da bu zellikleri iermelidir. sre kayt
129

geliim

kaynak

plan

Aratrmay Planlamak
Aratrmacnn nce amacn belirlemesi gerekir. Bu elbette aratrma sorusu ile de yakndan ilgilidir. lk bata basit, temel sorularla balamakta yarar vardr. Daha nce yaplm aratrmalar her zaman yol gsterici olur. Bu aratrmalar incelenebilir. Pek ok aratrmacnn ifade ettii gibi iyi bir aratrma sorusu belirlemek, neredeyse iin yarsdr. Ardndan nerede, ne zaman, hangi yntemleri kullanarak aratrma yaplaca kararlatrlr. rnein, Yenice Ormanndaki ieklenme zamannda endemik trlerin poplasyonlarndaki deiiklik izlenebilir. Elbette lek de nemlidir. Tm orman gzlemlemek mmkn deildir. Bu nedenle, poplasyonu ya da ekosistemi yanstacak yeterli

sayda rnek alan belirlenir. Neyin aratrlacana gre rnek alan bykl deiir. rnein bcekler aratrlyorsa bcek trnn besini olan bitkiler, bu bitkilerin kkleri ve evresindeki toprak, aa kabuu gibi mikro habitatlar, kurt, bozay gibi geni alanlar gezen trler sz konusu ise orman ii aklk, maara gibi birbirleri ile i ie gemi habitatlar dikkate alnmaldr. rnek alan, tek bir aa da olabilir, bir hayvann krk, bir mera alan, nehrin yaknndaki kayalk bir blge de... Geni rnekleme almalar, koruma ve izleme almalarnda bolluk ve dalm ile ilgili veri toplamak iin kullanlr. Youn rnekleme almalar ise organizmann ya da poplasyonun tekrarlanan gzlemlerinden oluur. Ekoloji aratrmalarnda gzlem en iyi veri toplama yntemi olsa da kimi zaman tek bana yeterli
130

 zgn Emre Can

olmayabilir. Bir orman ekosisteminde geyik ve alageyik trlerinden birinin zaman iinde azalmas, bu iki trn ayn besini tkettikleri dnlrse ilk bata trler aras rekabet olarak grnebilir. Ancak aratrma derinletirilirse,
131

azalan trn aslnda hastalk yapc bir mikroba kar zayf olduu, dier trn ise bu mikroba kar baklk gelitirdii, bu mikrobun blgeye gelmesinin nedeninin ise habitat kayb olduu ortaya kabilir. Baz aratrmalarn laboratuvar

almalar ile desteklenmesi gerekir. Ayrca kontroll deneyler yapmakta da fayda vardr. rnein, zel olarak tasarlanm yapay ortamlarda ayrtrc, retici

ve tketici canllarla yaplan deneylerde scaklk, nem gibi deikenler aratrlarak sera gazlar ile ilgili nemli bilgilere ulalabilir. Bu deneyler ancak yapay

ortamlarda yaplabilir, nk doal ortamlarda scaklk, nem gibi bamsz deikenleri izlemek kolay deildir. Bu tr deneylerde deikenlerden biri, birka
Sedat Kalem

sabit tutularak yapay ekosistemin nasl deitii gzlemlenir. Sonular, doal ortamlardan elde edilen verilerle karlatrlr.

Aratrmay planlarken hangi glklerle karlaabileceini listelemekte fayda var: Koruma almalarna katk salayacak m? Aratrmann salayaca yararlar ortaya koyun. Byk bte gerektirecek mi? Btesi iyi planlanmam bir aratrma erge mali sorunlarla durma noktasna gelir. Veri toplamak zor mu? rnein gece etkin trlerle ilgili bir alma yaplyorsa ve gece gzlemi gerekiyorsa, aratrmac bunu yapabilecek mi? Alan almaya elverili mi? Ulam olanaklar var m? Engebeli bir arazide veri toplamak her zaman zordur. Aratrma blgesinde gvenlik sorunu var m? Salk koullarn tehdit edecek etkenler var m? Ekipman yeterli mi? Harita, GPS, drbn vb. Kurumsal izinler gerekiyor mu? birlii gerekiyor mu? alma ekosistemi olumsuz ynde etkileyecek mi? rnein, alma toprak kaymasna kar duyarl bir alana zarar verir mi? Zaman ynetimi yapmak kolay m? Aratrmay planladnz tarihte bitirebilecek misiniz? Yeterli kaynak var m? Makaleler, raporlar, tr rehber kitaplar vb. Benzer aratrmalar var m?

Gzlem Yapmak ve Kayt Tutmak

Gzlem yapmak temel bir beceridir ve gndelik yaammzn parasdr. Ekoloji aratrmalarnn temel veri toplama yntemidir. Bugn sahip olduumuz bilgilerin ou gzlem yolu ile elde
Ece Soydam

edilmitir. Gzlem yaparken duyu organlarmz, ounlukla da gzlerimizi kullanrz. Ancak gzlem yapmak yalnzca dikkatli bakmay deil, dikkatli dinlemeyi, koklamay, ksaca dikkatli incelemeyi ierir. Kimi zaman tek bir basit gzlem birok bilgi salar, kimi zaman da bir sonuca ulamak iin yllarca

plak gzle gzlem yaplaca gibi, mikroskop, drbn, teleskop gibi aralar da kullanlabilir.
134

gzlem yapmak gerekir. yi bir gzlemci duyular aracl ile elde ettii verilerden birok bilgiye ular. rnein, ormanda yrrken kularn sesini duyarz. Hatta sesinden kuun trn bile syleriz. Ancak bir ku gzlemcisi kuu duyduunda kula ve ortamla ilgili pek ok baka bilgiyi daha fark eder. ncelikle duyduunun ses mi, ark m olduunu ayrt eder. Ayrca sesin ya da arknn tonu, ka kez tekrar ettii, kuun habitat, mevsim ve gnn hangi saati olduu gibi bilgilere de ular. Gzlemler dorudan ya da dolayl, yaplandrlm ya da yaplandrlmam eklinde snflandrlr. Bir arnn nasl bal z toplad dorudan gzlemlenebilir. Ancak ormanda bir kurdu gzlemlemek kolay deildir, kurt gibi byk memeli trleri ayak izi, koku, dk, post, ty gibi izler ve

iaretler aracl ile dolayl olarak gzlemlenebilir. Yaplandrlm gzlem, zel bir zaman ya da kouldaki belirli verilerin kaydedilmesidir. Alan almalar yolu ile elde edilen sonular doal ortamlarda test etmeye de hizmet eder. Gzlemci, standart bir gzlem formu tasarlar. Yaplandrlmam gzlem ise, belirli bir zaman dilimindeki tm verilerin kaydedilmesidir. Ama olabildiince ayrntl gzlem yapmaktr. Dolays ile gzlemcinin elinde standart bir gzlem arac olmayabilir. Gzlemin hangi aralarla yaplaca da nemlidir. Gzlem ile elde edilen veriler kaydedilmelidir. Aksi takdirde bu veriler kalc olmaz, zaman amna urar. Kaydedilen notlar, elbette aklda tutulanlardan daha uzun mrldr. Ayrca
135

gzlemi kaydetmek, yorum yapmann tesine gemeyi, gzlem zerinde dnmeyi, gzlemi paylaabilmeyi, danabilmeyi, tekrarlandnda sonular karlatrabilmeyi salar. yi bir aratrma, iyi kayt tutmay gerektirir. yi kayt, doru, eksiksiz ve herkes tarafndan anlalabilir olmaldr. Ayrca iyi kayt, aratrmann veri analizi ve
Ece Soydam

rapor yazm gibi srelerini de kolaylarrr. Not alma, en yaygn kayt etme yntemidir. Not almak iin kalem kt kullanlabilir. Notlar elektronik bir cihaza, yani bir tablete ya da bilgisayara da kaydedilebilir. Gzlemler nce bir kada, deftere yazlp sonra bilgisayara da aktarlabilir. Bunun dnda fotoraf makinesi,

136

ses kayt ya da grnt kayt cihaz kullanmak gzlemleri nitelik ve nicelik olarak zenginletirir. Not alrken, aratrmaya uygun ekilde bir form gelitirilebilir. Bu formda, tarih, saat, gzleme katlan kiiler, hava koullar, fiziki ortamla ilgili bilgiler yer alabilir. rnein vegetasyonla ilgili bir aratrmann gzlem formunda ekolojik zelliklerle ilgili ykseklik, eim, bak, anakayann cinsi, toprak derinlii, topran kimyasal zellikleri gibi maddeler yer alr. Aratrmac, ilgisini eken, ard, garip bulduu olaylar, merak ettii sorular da yazmaldr. Ayrca gzlemlerin yalnzca yazl olmas gerekmez, nk baz gzlemleri izim yolu ile ifade etmek daha kolaydr. Gzlem ne kadar ayrntl olur ise aratrmada o kadar ok yol kat edilir.
137

Arazi almas srasnda yannzda bulunmas gereken malzeme: lkyardm seti Haritalar Pusula GPS Not defteri, kalem Hesap makinesi Telsiz ya da cep telefonu Ddk Fener Saat Uygun giysi ve ayakkab Teknik malzeme (rnek toplama kab, cmbz, plastik eldiven, drbn, fotoraf makinesi, ses kayt cihaz vb.) Enerji verecek yiyecekler

rnek Alan Belirlemek

Vejetasyon ve sabit hayvan trlerini aratrmak, bolluk ve seilen alandaki trlere ait bireylerin saysn tespit etmek iin genellikle rnek alan kullanlr. Vejetasyonun yaps ve floristik kompozisyonundaki farklar tespit etmeye, vejetasyonun geliiminde mevsimlik ya da yllk deiimleri gzlemlemeye de yarar. Tipik bir aratrma iin en az 20 rnek alan seilir. Elbette aratrma

alanna gre bu say deiir. rnek alan bykl de aratrma konusuna gre deiir. Alg, yosun ve liken trleri iin rnek alan, 0,10,5, ayr ve otsu bitkiler iin 0,5-2, fundalklar iin 1-4 ve allklar ve aalar iin ise 10 m2 olabilir. rnek alan bykl ile ilgili u kural geerlidir. Alanda en bol bulunan tr saylamyorsa rnek alan kktr, En bol bulunan iki tr tmnde saylyorsa rnek alan byktr.

rnek alan tahta talar ve ipler yardm ile evrilir ve numaralandrlr.

138

Benzer zelliklerin olduu byk alanlarda rnek alan rastgele seilebilir. Rastgele rnek alan semenin olumsuz yan, tm poplasyonun eit olarak temsil edilmemesidir.

rastgele rnek alan

gruplandrmal rnek alan

Alan gruplara ayrlr ve her gruptan rastgele rnek alan belirlenir. Bu da gruplandrmal rnek alan belirleme yoludur.
sistematik rnek alan

rnek alan, sistematik olarak da belirlenebilir. Ancak sistematik rnek alan semenin olumsuz yan, yanl olmasdr. Poplasyonlar eit olarak temsil edilmez. Ayrca zaman gerektirir. Kk alanlar iin uygundur.
139

rnek alan, kare, dikdrtgen ya da daire eklinde olabilir. Kare rnek alan, genelde vejetasyonda yer alan bitkilerin younluunu tahmin etmek iin kullanlr. Dikdrtgen rnek alan, kme eklinde yayl
140

gsteren bitki trlerini aratrmak iin elverilidir. Daire rnek alan ise yaam birliindeki ayn genetik zelliklere sahip bitkileri aratrmak iin kullanlr. nk evre uzunluu en ksa olan rnek alan budur.

Flora Gzlem Formu

Kre Dalar, Flora Aratrmas Gzlem Formu Gzlemi yapan kiiler Yer Koordinatlar Tarih rnek alan no rnek alan genilii (m2) Ykseklik (m) Eim (%) Bak Anakayann cinsi Toprak derinlii (cm) Topran kimyasal zellikleri Aa katnn ortalama ykseklii (m) Aa katnn genel rt (%) al katnn ortalama ykseklii (m) at katnn genel rt (%) Ot katnn genel rt (%) Ot katnn ortalama ykseklii (cm) Tr bilgileri Sra 1 2 3 4 5 6 141 Tr Ad Bolluk Trn endemik ve Krmz Liste durumu

Haritalar
Harita, yeryznn tamamnn ya da bir blmnn bir oran dahilinde kltlerek bir dzlem stne izilmi eklidir. Yer ekillerini gsteren fiziki haritalar, snrlar gsteren siyasi haritalar, nfus dalmn, tarm, hayvanclk, sanayi gibi zellikleri gsteren beeri ve ekonomik haritalar, iklim, deprem, toprak ve karayollar ile ilgili zellemi haritalar gibi eitleri bulunur. lei 1/20.000den daha byk olan haritalar byk lekli harita adlandrlr. Bunlar, ayrntl haritalardr. lei 1/200.000 ve 1/500.000 arasnda olan haritalar orta lekli, lei 1/500.000den daha kk haritalar ise buzul 4500 3500 2500 1500 1000 500 200 0 200 500

kk lekli harita olarak adlandrlr. Bir de lei 1/20.000 ve 1/200.000 arasnda olan topografya haritalar vardr. Bunlar, izohips denen e ykselti erileri aracl ile yer ekillerini gsterir. zohipsler i ie kapal erilerdir. Birbirini kesmezler. Ykseltisi en az olan izohips en dta, ykseltisi en fazla olan izohips ise en ite bulunur. Aralarndaki ykselti fark birbirine eittir. Ayn izohips izgisi zerindeki btn noktalarda ykselti ayndr. Dzgn eimli arazide e ykselti erilerinin aralklar eittir. zohips izgisi zerinde olmayan bir noktann kesin ykseltisi bilinemez. Ky izgisi, yani deniz kys sfr metredir. zohipslerin sk ya da seyrek gemesi yer ekillerine baldr. zohipslerin sk getii yerde eim fazla, seyrek getii yerde ise eim azdr. Da doruklar nokta halinde gsterilir. Akarsu vadileri ykseltinin artt yne doru girinti oluturur. Haritalarda yer ekilleri farkl yntemlerle gsterilir. rnein fiziki haritalarda ykseklii gstermek iin renkler kullanlr.

zohip zerinden geen kesik izgiler mevsimlik, dz izgiler de daimi akarsular gsterir.

daimi akarsu

mevsimlik akarsu

Ok iareti evresine gre ukur olan krater gibi yerleri gsterir. Tabanlar ayn olan tepelerin balang ykseltileri de ayndr. Ykseltinin artt yne doru U harfi olumu ise buna srt denir. Haritalar, ekoloji aratrmalar iin vazgeilmez birer malzemedir. Ayn zamanda haritalar, tek balarna aratrmalar iin birer veridir. Vejetasyon haritalar ve topografik haritalar aratrma alanna gtrlrse gzlemler haritaya ilenebilir ve anlaml hale gelir. Aratrmadan aratrmaya deise de genelde 1/100.000, 1/50.000 ya da 1/25.000 lekli haritalar kullanlmas nerilir. rnein, bir hayvan trnn habitat tercihi aratrlyorsa alma alannn hava fotoraflar, vejetasyon haritas, mecere haritas ve topografi haritasndan yararlanlabilir.

daimi akarsu Taban ayn olan iki tepe arasndaki kk dzle boyun denir.

boyun Akarsudan sonraki ilk ykseltiler birbirine eittir.

50 m

50 m

50 m

143

Yn Tayini
Arazi almalarnda yn tayini nemlidir. Yollar ve patikalar izlenmiyorsa, yn tayini iin bir pusula ve haritaya ihtiya vardr. Pusula, manyetik ibresi kuzey ynn gsteren basit bir alettir. Pusula enerji hatlarndan 55 metre, telefon hatlarndan 10 metre, elik demir malzemeden en az bir metre uzakta kullanlrsa doru deer verir. yn oku cetvel

Pusula ve harita ile yn tayini iin nce harita zerinde rota belirlenir. Pusula, uzun kenar rota izgisine paralel gelecek ekilde yerletirilir. Pusulann yn okunun hedefi gsterdiinden emin olunur. haritann kuzeyi

manyetik ibre

rota

dner kapsl

pusula kuzey oku

GPS
Gnmzde yn tayini iin ounlukla GPS (Kresel Konumlama Sistemi) cihazlar kullanlr. Bu sistemde bir uydu a bulunur. Uydular, yeryznden 20 bin km tede dnya evresinde, radyo dalgas sinyali yayarak dolanr. GPS cihaznda da bir alc bulunur. Bu alc, uydudan gelen sinyalleri yakalar ve otomatik olarak uydulardan uzakl hesaplar. Sonu olarak cihazn yeryznde bulunduu yerin koordinatlar, yani enlemi, boylam ve ykseklii ekranda belirir. Cihaza haritalar da yklenebilir. 144

GPS cihaz

Dner kapsl evrilerek pusula kuzey oku ve harita kuzeyi aktrlr. Bu admda pusulann manyetik ibresinin gerek kuzeyi gstermesi yanltc olmamaldr.

haritann kuzeyi

Pusula yatay olarak gvdenin nnde tutulur. Ardndan gvde, pusula kuzey oku ve manyetik ibre ayn yn gsterene kadar dndrlr. Pusula yn oku, sizi hedefe yneltir. Gidilecek uzaklk da, pusulann cetvel blm ile llr. lekdeki son sfr atlr. Diyelim ki 1/50.000 lekli bir haritada 1 cm 50 kmye denk gelir. Rotann cm olarak uzunluu bulunduktan sonra sonu 50 ile arplarak gerek uzaklk bulunur.

Bylece kullanc, harita zerinde nerede olduunu da grr. Bir rota belirlenirse, cihaz aracl ile hedefe de ulalabilir. Ayrca bu cihazlar ekolojik aratrmalarda veri girilmesini ve bu verilerin bilgisayar ortamna aktarlmasn da salar. Bu zellik, aratrmann veri kayt ve analizi aamalarn kolaylatrr. rnein, Dou Karadenizde ladin meceresi ile kapl bir orman alan aratrmasnda lmlerde GPS kullanlmtr.

Orman yolu zerine ana, mecere ierisine de gezici istasyonlar kurulmu, GPS alclar ayak sehpa zerine sabitlenmitir. Ana ve gezici istasyon arasndaki uzaklk yaklak 1500 m olarak belirlenmitir. Bu aratrmada ladin meceresinin ap kademesi 20-35,9 cm ve ortalama ya 80, mecere ierisindeki aalarn ortalama boy aral 20-25 m, ortalama yama eimi %10 ve bak ise kuzeybat olarak bulunmutur. 145

Hat Boyunca rnek Almak

Ku, srngen, memeli trlerini aratrmak iin genellikle hat boyunca rnek alnr. Bu, izgiye indirilmi rnek alan olarak da dnlebilir. Byk alanlar ve engebeli araziler iin kullanlr. Aratrmac, uzunluu bilinen bir hat boyunca belli bir ynde ilerler ve bu arada grd hayvanlar sayar. Grlen

hayvanlarn gzlemciden uzakl ve gr hattnn hat ile yapt a ya da hat eksenine olan dikey uzunluu kaydedilir. Kaytlar harita zerine de yaplabilir. Her hattn uzunluu, en az 40 hayvan grlebilecek ekilde olmaldr; 60-80 hayvan gzlemleyebilmek idealdir. rnein, belli bir rota zerinde ilerleyerek her iki ynde bulunan kularn saym yaplyorsa
Michele Depraz/WWF-Canon

146

her bir kuun grld ve duyulduu uzaklklar kaydedilir. Gzlem yaplacak hatlar rastgele de seilebilir, alann bitki rts, yer ekilleri ve yollar gz nne alnarak da belirlenebilir. Bu yntem daha ak ve geni alanlarn gzlemlerinde tercih edilen bir saym yntemidir. Hattn 0-25 ve 25-100 metre sol ve sanda kalan alanlar

erit olarak adlandrlr. Bu eritler saym yaplan alann bykl, ku younluu ve gzlemcilerin alma alanlarna gre deitirilebilir. Saylan trler bu eritler iinde gzlenip gzlenmemelerine gre kaydedilirler. Elbette dorudan gzlemlenemeyecek trler iin hayvann brakt izler ve iaretler de saylabilir.

100 m 1. hat 3. hat 100 m

2. hat

100 m Buradaki gibi rastgele; gruplandrmal ya da sistematik olarak hat boyunca rnek alnabilir. 147 N

Ku Gzlem Formu
Kre Dalar, Ku Aratrmas Gzlem Formu Gzlemi yapan kiiler Yer Koordinatlar Tarih rnek alan no Hava durumu ( 0: yok, 1:az, 2:orta, 3:ok) Bulutluluk Yamur Rzgr Gr

Birinci 1 km balang zaman Birinci 1 km biti zaman kinci 1 km balang zaman kinci 1 km biti zaman Tr Bilgileri >100 m 25-100 m 0-25 m 0-25 m 25-100m >100 m

148

zler
zleri doru lmek nemlidir. Taksonomik gruba gre izin nasl llecei farkllk gsterebilir. Bireysel izlerin uzunluu ve genilii llr. zlerin uzunluklarna peneler dahil edilmez. Genilik, en geni noktalardan llmelidir. lm yaparken ayn bireyin izlerinin bile deiiklik gsterebilecei

unutulmamaldr. Kedilerde n pene, arka peneden daha byktr ve geyikte n toynaklar, genellikle arka toynaklardan daha meyillidir. Bu nedenle tek bir hayvan iin farkl varyasyonlar bilmek ynnden tam bir iz grubuna ihtiya vardr. zin bulunduu yzey, iz bykln nemli lde deitirebilir; amur, kar ve kumdaki izler bazen abartl olabilir.
zgn Emre Can

149

z bykln deitiren birok etken vardr: zin kaydedildii yzey: Yzeyin sert toprak, amurlu, karl, kumlu ya da kayalk olmasna gre izler deiir. Topografya: Dz ve eimli arazide izler farkldr. Dik eimde yol alan bir byk

memeli tr, daha kk izler brakr. Hava durumu: Rzgr, gne izleri ypratr, izler zerine etki ederek izlerin daha byk grnmelerine yol aar. zin hangi ayaa ait olduu: Bireyin arka ayak ya da n ayaklar birbirinden
zgn Emre Can

zlerin fotoraf ekilebilir. Daha sonra izin bykl hakknda fikir vermesi iin de, iz yanna kalem, pusula vb. bir nesne yerletirilir. Bozaynn ayak izinde, trnaklar tarafndan amurda braklan derin izikler keskin bir ekilde grlyor ve geneline baklnca izin taze olduu anlalyor. 150

farkl byklkte olabilir. Birey yrrken, brakt izler st ste binebilir ve bu durumda tek ama daha byk bir iz grnts oluabilir. Yry biimi: zler hayvann yrme ya da komasna gre deiebilir. Farkl blgelerdeki izler

karlatrrken izlerin hangi artlar altnda lld alnan notlara bakarak hatrlanmal ve bu konuda dikkatli olunmaldr. Bir byk memeli, yrrken ya da koarken iki paralel sra halinde deiimli dz boluklu izler brakr. Hz arttka, uzun admlar artar.
zgn Emre Can

Bu ayak izi bir kurda aittir. Sa ve sol parmaklarn yarm ay eklinde olmas, n iki parman birbirine paralel olmas kurt ayak izinin belirgin zellikleridir. Ancak kimi zaman kurt ayak izi kpeinki ile kartrlabilir. Bunun bir nedeni de ayak izinin zeminin eimine, amurlu ya da karl olmasna gre farkl kmasdr. 151

aretler
Byk memelilerin geride braktklar iaretlerin banda dklar gelir. Dklar uygun ekilde toplanp, incelenirse birok bilgi verir. Dier verilerle birlikte deerlendirilerek, trn besin tercihi, avlad hayvanlar, besinini oluturan bitkisel kaynaklar, yaam alanlarn nasl kulland gibi bilgilere ulalabilir. Arazi almas srasnda kabaca incelemekle birlikte, dklarn laboratuvar ortamnda DNA analizlerini yapmak mmkndr. Dklar dzenli bir ekilde toplayp, snflandrmak da gerekir. erdikleri kl, ty, kemik paralar, tohumlar dikkatle ayklanp, tanmlandrlabilir. alma blgesindeki avc trlerin besinini oluturan av trlerinden, alnacak sa, kemik gibi rnekler referans amac ile

nemlidir. rnekler elde edildikten sonra, dklarn iinden kan av artklar ile karslatrlabilir. Dklarn ierdii materyal incelenirken ve snflandrlrken, yumuak meyveler, etli av trlerinin artklarnn sindirilme ilemi nedeni ile dkda artk brakmayaca ya da az brakaca, sert meyveler, bcekler ve kk avlarn ise daha ok artk brakaca
Vaan aata brakt izler

152

dikkate alnmaldr. Dklar toplamak ve saklamak kolaydr. Taze dklar olduka nemli olabilirler. Bu tr dklar eer zel amalar iin kullanlmayacaksa gnete kolaylkla kurutulabilirler. Byk memelilerin yaadklar, dolatklar alanlarda braktklar dklar dndaki izleri fark etmek kolay deildir. Bu tr iaretlere rnek
zgn Emre Can

olarak unlar verilebilir: Vaak, karakulak gibi kedi trlerinin toprak yzeyini kazmalar, yaban domuzlarnn camura yattktan sonra aalara srtnmeleri ile oluan amurlu aa grnts, bozaylarn aa gvdeleri zerinde braktklar trnak ve pene izleri, etillerin braktklar av kalntlar verilebilir.

Domuzun srtnerek aata brakt amur izi

zgn Emre Can

153

Fotokapan
Aratrma alanndaki hayvan varln tespit etmede en gvenilir yntemlerden biri olan fotokapan kurma, yaban hayat almalarnda giderek yaygnlayor. Fotokapan gerekte, harekete ve sya duyarl bir alglayc ve buna bal olarak alan bir fotoraf makinesidir. Fotokapan, yeterli n olmad durumlarda bile, rnein geceleyin, fla ya da kzltesi k sayesinde alabilir. stelik bu cihaz, gndz, gece ya da hem gndz hem de gece alabilecek ekilde programlamak mmkndr. Fotokapan aracl ile yalnzca hayvann fotoraf ekilmez; tarih, saat, scaklk gibi veriler de kaydedilebilir. Aratrmaclar, fotokapanla ekilmi fotoraflar inceleyerek bireyleri ayrt edebilir ve bunlarn gnlk etkinliklerini izleyebilirler.

zgn Emre Can zgn Emre Can

154

Telemetri

Dorudan gzlem yntemlerinden biri de hayvanlar radyo vericileri aracl ile izlemeye dayanan telemetridir. Telemetri ynteminin salad veriler ile poplasyon bykl, poplasyon dinamii, doumlar, lmler, hastalklar hakknda nemli bilgiler ortaya karlr. Telemetrinin uygulanmas iin nce hayvann yakalanmas gerekir. Bunun iin zel yntemler kullanlr. Yakalanan hayvanlar ilalar kullanlarak uyutulur. Bu srada hayvanlar tartlr. Dilerinden ya tayini yaplr, salk durumlarna baklr, kan rnei alnarak laboratuvara gnderilir ve ayrntl sonular elde edilir. Bu genel kontroller dnda, hayvan belirli bir yan ve kilonun zerindeyse markalanr. Daha nceden markalanmsa son durumu dosyasna eklenir. Son olarak da hayvana, zerinde bir verici bulunan zel bir tasma taklr. Vericiler aracl ile gnlk, haftalk ya da aylk olarak trn dalm izlenir ve blgede ka birey olduu, bunlarn nerede bulunduu, hayvanlarn ne kadar srede redikleri, ne kadar yaadklar vb. veriler elde edilir. zerinde verici bulunan hayvanlar izlemek iin o 155

Eray alayan

vericinin yayd radyo dalgalarnn frekansn kilometrelerce teden alabilecek radyo alcs kullanmak gerekir. Aratrmac, karadan ya da havadan vericinin gnderdii sinyalleri arayarak hayvanlar izler. Vericiye gelen sinyalin iddetinin artmas, hayvann aratrmacya yakn olduuna iaret eder. Ancak, baz durumlarda yeryz ekillerinden yansyan sinyaller aratrmacy hayvann konumu konusunda yanltabilir. Bu ekilde elde edilen veriler haritaya ilenir.

Verilerin Analizi ve Rapor Yazma

Bir aratrmann zorlu aamalarndan biri de veri analizidir. Bunun nedeni, elde edilen verileri amaca uygun olarak snflayp yazmak, snflanan veriler zerinde gerekli olan istatistiksel ilemleri yapmak, verileri tablo halinde gstermektir. Veri analizi sonular kontrol etmeyi de ierir, nk aratrmann herhangi bir aamasnda her zaman hata yapma olasl vardr. Ne yazk ki genellikle veri analizi, aratrmann en son aamasnda ele alnr. Oysa, aratrma plan yaplrken veri analizinin nasl yaplacana karar verilmelidir. rnein, bu aamada kimi zaman yeterli verinin toplanmad sonucu kabilir.

statistik olarak temelde verilerin frekans dalmlar, ortalama, ortanca, standart sapma, minimum ve maksimum deerleri incelenir. Bunlar incelemek iin SPSS gibi yazlmlar kullanlr; elde dilen bulgular iin tablolar ve grafikler hazrlanr. Veri analizi srasnda uzmanlardan yardm almakta fayda vardr. Rapor, bilimsel aratrmann sunumudur. Rapor kolay anlalr ve dzenli olmaldr. Konu ile ilgisi olmayan bir insan raporu okuduunda, sra ile neyin neden ve nasl yapldn, sonunda ne bulunduunu ve bulgularn nasl deerlendirildiini anlayabilmelidir. Aratrma boyunca dnlen, planlanan ve yaplan her ey dzenli olarak yazldysa rapor yazmak kolaydr. Mmknse raporunuzu bilgisayarda
156

yazn ve bir dosyada sunun. Genellikle raporlar 5-30 sayfa uzunluundadr. Satr aralarnda boluk braklr. Bilimsel bir rapor u blmleri ierir: Balk Raporun sunulaca kurum ya da aratrma bir proje kapsamnda yaplyorsa fon salayan kurumun, projenin ad, aratrmann ad, aratrmacnn ad soyad, nvan ve aratrmann biti tarihi yazlr. indekiler Rapordaki ana balklar ve bunlarn bulunduu sayfalar ierir.

zet Aratrma ana hatlar ile izilir. zet bir sayfadan fazla olmaz. Her ey bir sayfay gemeyecek ekilde, ksa ve z olarak aklanr. Aratrmann ad, ama, hipotez, kullanlan yntem ve bulunan sonular yazlr. Giri Aratrmann neden yapld ve aratrmann amac ifade edilir. Aratrmann yapld yerle ilgili corafik, iklimsel, ekolojik bilgiler verilir. Daha nce yaplm aratrmalarn bilgilerine, yani literatr zetine yer verilir. Aratrma ile ilgili hipotez bildirilir. Yntem Aratrmada kullanlan materyal ve yntemler madde madde yazlr. Verilerin nasl toplanaca, veri analizinin nasl yaplaca aklanr.
157

Bulgular, Tartma, Sonu ve neriler Verilerin analizi ile elde edilmi bulgulara yer verilir. Bulgularn anlalr ve ekonomik bir biimde sunulmas iin uzun betimlemeler yerine tablolar ve grafiklerden yararlanlabilir. Sonu ve neriler znel olmaldr. Elde edilen bulgular dorultusunda zgn fikirler tartarak ortaya koyulmal, ulalan sonular ve neriler belirtmelidir. Her bir bulgu ile ilgili bir nerinin getirilmesi tavsiye edilir. Bu blmde ulalan sonularn dier aratrma sonular ile benzerlikleri ve farkllklar, bunun olas nedenleri ayrntl bir ekilde tartlmaldr. neri ve yorumlar genel olmamal, aratrma bulgular ile birebir

ilikilendirilmelidir. Kaynaklar Aratrma boyunca kullanlan kaynaklara yer verilir. Kaynaklar kitap, dergi, gibi yazl olabilir. Yazl kaynaklarda kaynan ad, yazarlar, kayna hangi kurumun bast ve basm tarihi bildirilmelidir. Cilt ve sayfa numaras da konulur. Kaynak olarak internet kullanldysa, internet adresi belirtilmelidir. Kaynak kii de olabilir. Kiinin ad soyad, nvan ve bulunduu kurum yazlmaldr. Aratrmann tamam tek bana yaplm, ama fikir alrken, aratrmay yaparken ya da materyal temin ederken baz yardmlar alnm olunabilir. Bu yardmlar iin ilgili kii ve kurumlara teekkr edilir. Raporun son blmne kullanlan gzlem formlar, ekilen fotoraflar gibi bilgiler eklenebilir. Son olarak aratrma yapan
158

herkes bilir ki, iler asla planland gibi gitmez. Bu nedenle esnek olmakta fayda vardr. Ayrca aratrma ncesinde, srasnda sonrasnda doa koruma ile ilgili Orman ve Su leri Bakanl, niversiteler ve sivil rgtler ile ibirlii yapmak bir aratrmay kolaylatrr. Bu kurumdaki uzman kiilerden destek alnabilir. Aratrmalar, kurum ii, ulusal ya da uluslararas bilimsel toplantlarla paylalr. Ancak toplumla paylalmas da gerekir. Bloglar, kiisel web sayfalar, facebook, twitter gibi sosyal medya ile aratrmalar paylamak, toplumun doa koruma konularnda bilinlenmesini salar. Bu da bir aratrmacnn temel hedeflerinden biri olmaldr. Elbette bir aratrmann hedefe ulamasnda baka etkenler de vardr. Aratrmalar, bireyler, i dnyas, hkmetler, ve kresel ibirlii oluturuyorsa tam hedefine ular.
159

kresel ibirlii hkmetler, i dnyas ve bireyler

Okuma nerileri
Al Aac ile Sohbetler, TBTAK Yaynlar Amfibiler-Trkiye Omurgallar, Palme Yaynevi Anadolu Manzaralar, TBTAK Yaynlar Bilimsel Aratrma ve Yazma Teknikleri, Alfa Yaynclk Bilimsel Aratrma Yntemi, Nobel Yayn Datm Bir Yeilin Peinde, TBTAK Yaynlar Bitki Fizyolojisi, Nobel Yayn Datm Bitkisel Hayat, TBTAK Yaynlar Biyoeitlilik, Trkiye evre Vakf Byk Bozulma, Boutique Yaynevi evre ve Ekoloji, Remzi Kitapevi

Dendroloji (Aabilim) ve Orman Ekolojisi, Krsal evre ve Ormanclk Sorunlar Aratrma Dernei Derin Mavi Atlas, TBTAK Yaynlar Doa Korumacnn El Kitab, Ku Aratrmalar Dernei (http://www.kad.org. tr/yayinlarimiz/14kitapc/99-doorumacel-kitab) Doada la Aray, Trkiye evre Vakf Doadaki Son ocuk, TBTAK Yaynlar Doal zmler, WWF-Trkiye Dnyadan Ku Sesleri, NTV Yaynlar Dnya, Bankas Kltr Yaynlar Dnyann Durumu 2011, Bankas Kltr Yaynlar Dnyann Yeil Tarihi Sabanc niversitesi Yaynlar 160

Ekoloji ve evre Bilimleri, Remzi Kitapevi Ekoloji, Doal Yaam Dnyalar ve nsan, Palme Yaynevi Ekoloji; Bir Cep Rehberi, Sinek Sekiz Yaynclk Ekolojik Sorunlar ve zmleri, TBTAK Yaynlar Ekolojinin Temel lkeleri, Palme Yaynevi Etkin Korunan Alan Sistemlerine Doru, CBD Sekreteryas, Trke bask, WWF-Trkiye Genel Zoocorafya ve Trkiye Zoocorafyas, Palme Yaynevi Karbon Ayak ziniz, Metis Yaynclk Korunan Alanlarn Srdrlebilir Finansman, IUCN, Trke bask, WWF-Trkiye

Kresel Isnma, Dost Kitapevi Kresel Isnma Atlas, NTV Yaynlar Memeliler-Trkiye Omurgallar, Palme Yaynevi Nerede ve Ne in Yaadm? Notos Kitap l Aalar, Yaayan Ormanlar, WWF-Trkiye Orman ve Biyolojik eitlilik, Doa Koruma Merkezi Orman ve Biz, TEMA Vakf Ormanclk Hukuku, Trkiye evre Vakf Ormanda Doa Koruma, Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl Sessiz Bahar, Palme Yaynevi Proje Nedir ve Nasl Hazrlanr?, Altn Nokta Yaynlar

Sulak Bir Gezegenden ykler, TBTAK Yaynlar Srngenler, Palme Yaynevi Tercih Sizin, EKOIQ Kitapl Tkenen Dnya, Siren Yaynlar Trkiye ve Avrupann Kular, WWF-Trkiye Trkiye Bitkiler Szl, Alfa Yaynclk Trkiyede Botanik Tarihi Aratrmalar, TBTAK Yaynlar Trkiyenin 122 nemli Bitki Alan, WWF-Trkiye Trkiyenin Aa ve allar, NTV yaynlar Trkiyenin Amfibi ve Srngenleri, TBTAK Yaynlar Trkiyenin En Gzel iekleri, Trkiye Bankas Yaynlar 161

Trkiyenin Endemik Bitkileri, Kltr Bakanl Yaynlar Trkiyenin Kelebekleri, NTV Yaynlar Trkiye Bitkileri Krmz Kitab, Trkiye Tabiatn Koruma Dernei Trkiyenin Nadir Endemikleri, Bankas Kltr Yaynlar Trkiyenin nemli Doa Alanlar, Doa Dernei. (http://www. dogadernegi.org/ yayinlarimiz.aspx ) Trkiyenin nemli Omurgasz Fosilleri, TBTAK Yaynlar Trkiyenin Tabiat Koruma Alanlar, Krsal evre ve Ormanclk Sorunlar Aratrma Dernei Vejetasyon Ekolojisi ve Aratrma Metodlar, Palmiye Yaynevi

Szlk A

Abiyotik: Toprak, su, hava, iklim gibi cansz bileenlerle ilgili. Alg: Byk ounluu fotosentetik olmasna ve bitkilere benzemesine karn, bitkiler alemiyle yakn akraba olmayan sucul canl grubu. Alkoloid: Nikotin, kinin gibi insan ve hayvanlar tarafndan alndklarnda bariz fizyolojik etkileri olan, byk ksm bitkilerde bulunan karmak yapl bileiklere verilen genel ad. Arkebakteri: Ar scak, ar tuz gibi ar u koullarda yaayabilme zelliine sahip ekirdei olmayan tek hcreli canl grubu.

Bayrak tr: Kelaynak, deniz kaplumbaas ya da Akdeniz foku gibi toplum tarafndan ilgi duyulan tr. Besin a: Bir ekosistemde i ie gemi birok besin zincirinin tm.

Besin zinciri: Bir organizmann bir ncekinden beslendii ve enerji salad, buna karlk bir sonrakine besin ve enerji aktard organizmalar dizisi. Bilimsel aratrma: Bilimsel yntem kullanlarak olgularn ortaya karlmas iin yaplan sistematik alma. Birincil tketici: Besin zincirinde reticiler ile beslenen ilk tketici grubu. Biyocorafik blge: Organizmalarn corafik dalmnda etkili olan, ok zel fiziksel ve kimyasal zellikler tayan blge. Biyogenetik rezerv: Doal dengeyi salamak ve eitli yaam ortamlarndaki hayvan ve bitki tr eitliliini devam ettirmek amac ile koruma altnda bulundurulan, bir ya da daha fazla tipik, emsalsiz, varl tehlikeye dm ve ender nitelikte olan ekosistem. Biyolojik eitlilik: Belirli bir alan, evre 162

ya da tm dnya zerindeki canllarn genetik, taksonomik ve ekosistem eitlilii. Biyolojik eitlilik endeksi: Yaam birlikleri ya da ekosistemlerdeki trlerin zenginlii ve bolluu arasndaki ilikileri incelemeye yarayan matematiksel fonksiyon. Biyolojik monitr: Varl ve bolluu belirli ekolojik koullara bal olan ve evresel koullarn ve tr topluluklarnn gstergesi olarak kullanlan tr. Biyomimikri: Doadaki modelleri inceleyen, sonra da bunlar taklit ederek ya da bunlardan ilham alarak problemlere zm getirmeyi amalayan bilim dal. Biyosfer: Canl organizmalarn birbirleriyle ilikilerinin srd kaya, su ve hava katmanlarndan oluan yeryz. Biyota: Bir blgenin hayvan varl ve bitki varlnn tm. Biyotik: reticiler, tketiciler ve

C-

ayrtrclar gibi canl bileenlerle ilgili. Boluk analizi: Bir blgeyi karelere blp her kareden elde edilen, amaca bal kelebek, ku, memeli trleri, vejetasyon, yeryz ekilleri gibi pek ok verinin belirli kriterlere gre analizi. Bulgu: Aratrma verilerinin zmlenmesinden karlan bilimsel sonu.

Cins: Canllarn snflandrlmasnda familya ile tr arasnda, yapsal ve soy olu bakmndan birbirleriyle ilgili tr grubu. Corafik bilgi sistemi: Yeryzndeki karmak sosyal, ekonomik, evresel vb. sorunlarn zmne ynelik konuma dayal karar verme srelerinde kullanclara yardmc olmak zere, byk hacimli corafi verilerin toplanmas, depolanmas, ilenmesi, ynetimi ve analizi.

Dikili damga: Orman amenajman plan dorultusunda kesilecek ve ormandan karlacak aalarn orman mhendislerince tespiti ve iaretlenmesi. DNA morfolojik deiim ve allozim analizi: Bir bezelyenin dzgn ya da buruuk olmas gibi organizmann d grn, form ve yapsn incelemeye yarayan DNA analizi. Doa koruma alan: Doal evrenin koruma ve inceleme amalaryla korunduu alan. Bu alan, milli park gibi bilim ve estetik bakmndan ulusal ve uluslararas ender bulunan doal ve kltrel kaynak deerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip bir alan olabilir. Doal ykm: Yangn, sel, gibi mecere yapsn, kaynaklara eriimi ya da fiziksel evreyi etkileyen, genellikle srekli olmayan olay. 163

Ekoloji: Canllarn hem kendi aralarndaki hem de evreleriyle olan ilikilerini tek tek ya da birlikte inceleyen bilim dal. Ekolojik Ayak zi: nsanlarn kulland yenilenebilir kaynaklar salayabilmek iin gereken, biyolojik olarak verimli toprak ve suyun bulunduu alann hesab. Ekolojik blge: Ortak trlere, ekolojik dinamiklere ve evresel koullara sahip byk kara ya da su paras. Ekolojik ni: bkz ni Ekolojik sksesyon: bkz sral deiim Ekosistem: Belirli bir alanda bulunan canllar ile bunlar saran evrenin karlkl ilikileri ile meydana gelen ve sreklilik gsteren ekolojik sistem. Ekoturizm: Doal alanlara, bu alanlarda yaayan trlere duyarl, bu alanlarn ve trlerin nemini ortaya karan, yerel halkn

refahn gzeten, srdrlebilirlik ilkesiyle ve kk lekli planlanan turizm ekli. Element dngs: Su, karbon gibi elementlerin biim deitirmesi ve organizmalar tarafndan kullanlmas aracl ile yeryzndeki hareketi. Endemik: Yeryznde yalnzca belirli blgelerde bulunan ve o blgeler dnda baka alanlarda yaayamayan canl grubu. Endemizm: Endemik canllar asndan esiz yaam alan ya da corafi blge olma durumu. Enerji piramidi: Besin zincirinde madde ve enerji aknn reticilerden balayp st basamaklardaki tketicilere doru kldka gitgide azaldn gsteren ema. E ykselti: Topografya haritalarnda bulunan, ayn ykseklikteki

noktalar birletiren eri. Etil: Hayvansal besinlerle beslenen canl grubu.

Familya: Canllarn snflandrlmasnda benzer cinslerin meydana getirdii birlik anlamndaki taksonomik grup. Fenotip: Bir organizmann hem genetik hem de d etkenlerin etkisiyle ortaya kan zelliklerinin tm. Fermentasyon: Organik maddelerin bakteriler, mantarlar ve mikroorganizmalar araclyla, genellikle s vererek ve kprerek rmesiyle sonulanan biyokimyasal olay. Filogenetik: eitli organizma gruplar, rnein trler ya da topluluklar arasndaki evrimsel ilikinin aratrlmas. Fizyoloji: Canllarn mekanik, fiziksel ve biyokimyasal fonksiyonlarn ve sistemlerinin ileyiini inceleyen bilim dal. 164

Fotokapan: Yaban hayat aratrmalarnda hayvan varln tespit etmek iin kullanlan harekete ve sya duyarl bir alglayc ve buna bal olarak alan bir fotoraf makinesi. Fotosentez: Yeil bitkilerin kl ortamda, basit inorganik maddelerden karmak yapl organik molekller sentezlemesi.

Gen: Kromozomlarda bulunan ve kaltsal karakterlerin bir dlden dier dle tanmas, karakterlerin gelimesi ve tayiniyle ilgili olan kaltm birimi. Genetik: Canl organizmalardaki kaltm ve eitliliin bilimi. Gsterge tr: Bir taksonomik grubu temsil eden tr.

Habitat: Bir canl trn ya da canl birliklerini barndran ve kendine zg

zellikler gsteren yaama ortam. Habitat bozulmas: Bir habitatn, kentleme, tarm gibi insan etkinlikleri nedeniyle zelliklerini yitirmesi. Habitat kayb: Bir gln kurumas gibi, habitatn tmyle ortadan kalkmas. Hepil: Hem hayvansal hem bitkisel besinlerle beslenen canl grubu. Hipotez: Aratrmann balangcnda henz doruluu ya da yanll kestirilemeyen bir neri ya da n beklenti. Hcre: Organizmann canlln kendi bana srdrebilen, blnp oalabilen ve dardan ald maddeleri zmleyebilen en kk birimi.

zohips: bkz e ykselti

Kapallk derecesi: Aa ya da aak tepelerinin, kuytuda brakt toprak alann oran. Karbon yuta: Sera gaznn atmosferden uzaklatrlmas amal bir sre ya da yap. Karst: Kayalarn erimesiyle yer alt akntlar olan, kire ta ve dolomit blgesi. Kzltesi k: Dalgaboyu grnr ktan uzun, anak mikrodalgalardan daha ksa olan elektromanyetik nm.

Meere: Ya, aa tr kombinasyonu, byme ya da kurulu ekli, bunlarn hepsi ya da bir ksm ile kendisini evresinden ak olarak ayran ve en az bir hektar byklkte olan orman paras. Mikroorganizma: Bakteri, mantar, protozoa ve mikroskobik algleri ieren, mikroskobik canl grubu. Monokltr: Tek bir trn retim ve yetitiricilii. Morfoloji: Canllarn ekil ve d yaplar ile uraan bilim dal.

I-

kincil tketici: Besin zincirinde otullar ile beslenen etil canl grubu.. stilac tr: Bir ekosistemin yerlisi olmayan organizma.

Kilit ta: Tozlamay salayan arlar ve dier bcekler gibi bir ekosistemi ayakta tutan tr. Lignin: Bitkide kk ve gvdenin sert ve odunsu yapsn oluturan madde. Liken: Bir mantarla bir su yosununun ortak yaamasyla ortaya kan simbiyotik organizma. 165

Ni: Bir bireyin bulunduu ortam ierisinde sahip olduu ya da yapmak zorunda olduu btn grev ve sorumluluklar.

O-

Odak tr: Bir ekosistemde bulunan, ancak belirli koullarda yaamn srdrebilen, nazl tr.

Organizma: Tek hcreli, bitki ya da hayvan her hangi bir canl varlk. Orman amenajman: Ormanlarn verimli bir ekilde nasl, ne zaman ve ne lde kullanlacann belirlenmesi ve srekliliinin salanmas iin biyolojik, ekonomik, teknik ve sosyal adan ormanclk faaliyetlerinin tmnn dzenlenmesi. Otul: Bitkisel besinlerle beslenen canl grubu. bakteri: Ar u koullar dnda yeryznn hemen her yerinde bulunan ekirdei olmayan tek hcreli canl grubu.

tr iinde yer alan canllarn oluturduu bireyler topluluu. Protist: Hcre organellerinin her biri zarla evrili, kimi bitki kimi hayvana kimi de mantara benzeyen tek hcreli canl grubu.

S-

Parazit: Bir canlya baml olarak yaayabilen ve zerinde yaad canlya zarar verebilen organizma. Poplasyon: Belli bir yerde belli bir zamanda bulunan, birbirleriyle iftleip reyebilen ve ayn

Sera gazlar: Sera etkisini destekleyen, atmosferde bulunan ve en ok s tutma zelliine sahip olan karbon dioksit, metan gibi bileikler. Scak nokta: Dnyada endemik dzeyi yksek ve ayn zamanda hzla habitat kaybna urayan alan. Sral deiim: Bir yaam birliinde yangn, sel, kuraklk gibi evre koullarnn etkisi ile baskn olan organizmalarn yerini baka organizmalarn almas. Silvikltr: Yeni ormanlarn planl olarak kurulmas ve bunlarn doal olarak kurulmu ve varln srdren ormanlarla birlikte yetitirilmesi, bakm, genletirilmesi ve varlklarnn en 166

iyi ekilde devam ettirilmesi ile ilgili ormanclk alan. Stolon: Toprak yzeyinde uzanan ve boumlardan kklenerek yeni bitkiler veren srnc gvde. Subasar orman: Mevsimsel ya miktarlarna bal olarak taban suyu seviyesindeki deimeler sonucu gl ve sulak, bataklk grnmnde, taban eitli aa ve bitki trleri ile kapl olan ekosistem. emsiye tr: Boz ay, kurt gibi besin piramidinin en st seviyesinde yer alan tr.

Takson: Belli bir grubun iine sokulabilecek ve ad bakmndan ayr olmaya hak kazanmaya yetecek kadar farkl olan taksonomik grup. Taksonomi: Organizmalarn aralarndaki ilikiler dikkate alnarak, belirli gruplara ayrlarak

snflandrlmas bilimi. Tama kapasitesi: Belirli bir alanda, belirli bir habitatta, habitat bozulmas olmadan bir poplasyonun ulaabilecei en yksek birey says. Tayga: zellikle Sibiryada tundrann bittii yerlerde balayan souk, bataklk ve ormanlk blge. Telemetri: Yaban hayat aratrmalarnda hayvanlar radyo vericileri aracl ile izlemeye dayanan yntem. Topografya: Bir kara parasnn doal engebe ve zelliklerini kt zerinde izgilerle gsterme ii. Tozlama: Bitkilerde erkek organlardaki iek tozunun, rzgr ya da bceklerin aracl ile ieklerin tepeciine ulamas, dllenme. Troglofil: Yaamlarnn ounu maarada geiren, yalnzca beslenme gibi etkinlikler iin dar kan ve ancak

maara koullarna benzer ortamlarda yaayabilen bcekler, rmcekler, kurbaalar, semenderlerin yer ald canl grubu. Tketici: Besini, dier canllar araclyla salayan canl grubu. Tr: Ortak zellikler tayan, ayn ya da yakn gen havuzunda bulunan taksonomik grup. Tr bolluu: Belirli blgedeki her bir trn toplam birey says. Tr zenginlii: Belirli bir alanda bulunan toplam tr says.

Varyasyon: Ortak atalara sahip canllarn gsterdii farkllk, deiim. Varyate: Ait olduu trden, renk, ibik biimi, sakal gibi ok ufak farklarla ayrlan organizma. Vejetasyon: Belirli bir alanda, ayrt edici yapsal zellikleri ile tanmlanan bitki topluluklar.

U-

Yaam birlii: Belli evresel koullara sahip bir ortamda yaayan poplasyonlarn bir araya gelmesiyle oluan topluluk, komnite.

Uzaktan alglama: Uakla havadan ya da uydular aracl ile uzaydan yeryznn ve yer kaynaklarn inceleme yntemi. ncl tketici: Besin zincirinde etiller ile beslenen yrtc canl grubu. retici: Besinini kendi salayan canl grubu.

167

Dizin A
abiyotik bileenler 13, 14, 22, 39, 120 amanos dalar 6, 68, 71, 78, 96 aratrma 109, 126, 127, 128, 130, 131, 134, 136, 141, 154, 155, 156, 157 aratrmac 125, 131 aratrma orman 7, 109 aratrma plan 126, 154 arazi almas 135, 150 ayrtrclar 18, 20

bakteriler 20 bayrak trler 52; 52 besin 14, 17, 18, 20, 32, 52, 116, 117, 119, 150 besin a 18 besin zinciri 18, 20 bilimsel aratrma 7, 126 birincil tketiciler 19

Birlemi Milletler 31, 41 Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt 31 bitkiler 13, 15, 29, 53, 101, 120, 128, 136 biyocorafik blgeler 56 biyogenetik rezerv alan 109 biyolojik eitlilii izleme 106, 107 biyolojik eitlilik 9, 28, 32, 33, 40, 44, 48, 49, 50, 51, 52, 55, 63, 64, 113, 115 biyolojik eitlilik endeksi 44 biyomimikri 33 biyosfer 12, 101 biyosfer rezerv alan 6, 109 biyotik bileenler 13 bcekler 19, 29, 53, 118, 119, 128, 150 bolluk 128, 136 boluk analizi 51 byk memeliler 6, 82, 84

C-

corafik bilgi sistemi 49 evre 16, 31, 33, 47, 48, 138

dalm 115, 128, 145 dikili damga 111 doa koruma 9, 39, 104, 126, 157 doal ykmlar 114, 115

ekoloji 5, 11, 128, 132 ekoloji aratrmalar 141 Ekolojik Ayak zi 42, 43 ekolojik blge 36 ekolojik ni 17 ekolojik sksesyon 15 ekosistem 5, 14, 32, 49, 107 ekosistem eitlilii 32, 99 ekosistem koruma deeri 46, 47 ekoturizm 106 element dngs

168

11, 22 endemik 45, 47, 48, 49, 55, 56, 57, 94, 97, 98, 99, 128, 139 endstriyel odun 26, 110 enerji ak 18, 20, 22, 33, 39, 142 Ernst Haeckel 11 e yzey erileri 140 etiller 19, 20

6, 109 gen merkezi 56 gsterge trler 52 gzlem 11, 125, 128, 132, 133, 134, 135, 153, 156 gzlem formu 146 GPS 7, 131, 135, 142, 143

fenotipik 44 fethiye babada 6, 103 frtna vadisi 6, 98 fosil yaktlar 23, 33, 39

genetik 5, 30, 46, 47, 51, 104 genetik eitlilik 30, 47 genetik varyasyon 30 geni yaprakl ormanlar 6, 66 gen koruma orman 6, 109 gen koruma ve ynetim alan

habitat 34, 39, 44, 47, 48, 52, 58, 60, 62, 94, 104, 109, 117, 120, 130, 141 habitat bozulmas 58 habitat kayb 34, 39, 47, 48, 52, 58, 130 haritalar 140, 141, 143 hat boyunca rnek almak 144 hayvanlar 11, 20, 29, 52, 150, 153 hepiller 20 hipotez 126, 155

yamur ormanlar 27 ibrad-akseki ormanlar 101 ine yaprakl ormanlar 69 ikincil tketiciler 21 iki yaamllar 17, 19 iklim 5, 40, 41, 126; sera gazlar 40 iklim deiiklii 40, 126 insan etkinlikleri 16 iaretler 20, 21 istanbul ormanlar 6, 100 stilac trler 16 iucn 34, 56, 57, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93 izler 20, 21 izohips 140

I-

lman kuak geni yaprakl ormanlar 27 lman kuak tropikal 169

kapallk derecesi 106 karbon dngs 23 karbon yutaklar 48

karal dalar 6, 99 kark ormanlar 64, 69, 70 karst kua 104 kemirgenler 18, 120 kesim art bekleri 112 kilit talar 5, 53 krmz liste 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 139 yaam birlii 12 kontroll deneyler 130 kre dalar 6, 104, 108, 139, 146 kular 19, 48, 96, 99, 100, 101, 103, 120 kyoto protokol 41

20, 29, 30, 48, 80 mecere 114, 141, 143 mevsimlik havuzcuklar 119 mikro habitatlar 128 mikroorganizmalar 13 milli park 6, 108 mineral 14, 108 muhafaza orman 6, 108

not alma 134 nfus 16, 61, 140

O-

laboratuvar 130, 150, 160 likenler 15

maaralar 7, 120; troglofil 120 mantarlar

odak trler 53 odun d orman rnleri 7, 122 odun retimi 7, 110 omurgallar 55 organizma 14 orman alan 24, 26, 27, 80 orman amenajman 107 ormanclk faaliyetleri 170

6, 106 orman ii aklk 128 orman ii dinlenme alan 7, 108 orman ii sular 119 orman kenarlar 119 orman kyleri 111 orman rnleri 110 Orman ve Su leri Bakanl 157 otullar 19 l aalar 116, 117 nemli aa trleri 6, 70, 72, 74, 76 nemli bitki trleri 6, 78 nemli ku trleri 6, 86, 88, 90, 92 nemli mantar trleri 6, 80 nemli memeli trleri 6, 82, 84 rnek alan 128, 136, 137, 138, 139, 144, 146, 160; rnekleme 128 zel evre koruma blgeleri 7, 109

poplasyon 12, 16, 30, 47, 53, 153 poplasyon bykl 16 pusula 142, 143, 148

emsiye trler 52

Rachel Carson 10, 16 rapor 154 rota 142, 143, 144 rzgr 13, 14, 108, 115

S-

sera gazlar 40 silvikltr 107, 114 snrlayc faktrler 18 sral deiim 14, 15, 48 subasar ormanlar 66 su kalitesi zonlar 113 sulak alan 48, 57, 59 srdrlebilir 9, 28, 33, 47, 61, 107, 162 srngenler 96, 99, 100, 102, 103

tabiat ant 6, 108 tabiat koruma alan 6, 108 tabiat park 6, 108 tarm ilalar 16 tama kapasitesi 18 tayga 27 tehlike altndaki trler 47, 97, 108 telemetri 7, 153 tepe ats 24 tohum bahesi 7, 109 tohum meceresi 6, 109 topografya 148 tketiciler 13, 19, 20, 21 tr 12, 13, 16, 28, 30, 32, 34, 44, 47, 48, 50, 55, 56, 57, 58, 64, 68, 96, 104, 107, 113, 118, 131, 136, 151 tr bolluu 44 tr eitlilii 29 Trkiye 171

4, 6, 9, 50, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 63, 64, 66, 70, 71, 72, 73, 75, 78, 82, 83, 84, 85, 95, 96, 97, 98, 102, 110, 111, 122, 162 tr zenginlii 44

U-

uzaktan alglama 50 ncl tketiciler 20, 21 niversiteler 157 reticiler 13, 20, 21 retim ormanlar 7, 108

vejetasyon 136, 141 veri analizi 154 veri toplama 125, 128, 132

WWF 4, 9, 17, 28, 31, 36, 38, 41, 60, 63, 94, 95, 115, 118, 162

yabanc trler 63, 111 yaban hayat koruma ve gelitirme sahas 7, 108 yaban hayat retme istasyonu 108 yamur ormanlar 27, 67, 98 yangn 15, 111, 114 yayl 53, 56, 57, 59, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 138 yenice ormanlar 6, 97 yeryz ekilleri 50, 51 yrtc 59, 104 yok olma 30, 34, 39 yn tayini 142

172

Trkiye, bitki zenginlii, ok saydaki endemik bitki tr, bunun yan sra memeli ve kelebek trleri zenginlii, ekosistem zenginlii ve doalln kaybetmemi ormanlar ile n plana kar.

Burada olmamzn nedeni WWF-Trkiyenin misyonu; doal evrenin bozulmasnn durdurulmas ve insanlarn doa ile uyum iinde yaad bir gelecek kurulmasdr. Bunun iin WWF-Trkiye; biyolojik eitlilii korur, yenilenebilir doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn destekler, kirlilik ve ar tketimin azaltlmasn salamaya alr. www.wwf.org.tr