AB Rehberi

Dr.
İrfan Kaya ÜLGER
ANKARA 2006
Avrupa Birliği Rehberi

Türk Demokrasi Vakfı
Ahmet Rasim Sokak No: 27
Çankaya 06550 Ankara - TÜRKİYE
Tel: +90(312) 438 67 44 - 438 83 46
Faks: +90 (312) 440 91 06
www.demokrasivakfi.org.tr
Tasarım
Can Akbaş
www.canakbas.com
Teknik Hazırlık ve Baskı

Tasarım Stüdyosu
(312) 441 07 37
Ankara • 2006
“Bu kitap Türk Demokrasi Vakfı tarafından hazırlanarak

Konrad Adenauer Vakfı Türkiye Temsilciliği desteğiyle yayımlanmıştır.”

İÇİNDEKİLER
AVRUPA BİRLİĞİ REHBERİ
İÇİNDEKİLER..............................................................................................................................................i
ÖNSÖZ. ........................................................................................................................................................... vii
GİRİŞ....................................................................................................................................................................xi
BİRİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BÜTÜNLEŞMESİNİN KISA TARİHİ
1.1. Avrupa’da Bütünleşmeyi Tetikleyen Faktörler................................................ 3

1.2. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunun Kurulması.................................... 4
1.3. Başarısız Bir Girişim: Avrupa Savunma Topluluğu................................... 5
1.4. Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi
Topluluğunun Kurulması.................................................................................................................. 8
1.5. Topluluk Organlarının Birleştirilmesi: Füzyon Antlaşması........... 10
İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİNDE DERİNLEŞME
2.1. Ekonomik Bütünleşme Modelleri............................................................................. 13

2.2. AET’de Gümrük Birliğinin Kurulması. ................................................................ 15
2.3. Tek Pazarın (İç Pazar) Kurulması.............................................................................. 16
2.4. Ekonomik ve Parasal Birlik............................................................................................... 17
2.5. Askeri - Siyasi Alanda İşbirliği Çabaları............................................................. 20
2.6. Avrupa Anayasası....................................................................................................................... 22

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİNDE GENİŞLEME
3.1. Kurucu Ülkeler.............................................................................................................................. 27

3.2. Birinci Genişleme: İngiltere-İrlanda ve Danimarka............................... 27
3.3. İkinci Genişleme: Yunanistan ...................................................................................... 33
3.4. Üçüncü Genişleme: İspanya ve Portekiz............................................................ 34
3.5. Dördüncü Genişleme: Finlandiya-Avusturya ve İsveç........................ 37
3.6. Beşinci Genişleme: 10 Yeni Ülkenin Katılımı............................................... 40
3.7. AB’ye 2007’de Katılacak Ülkeler: Bulgaristan ve Romanya.......... 49
3.8. Müzakerelere Yeni Başlayan Ülkeler: Türkiye ve Hırvatistan...... 51
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİNİN ÖRGÜT YAPISI
4.1. Bakanlar Konseyi........................................................................................................................ 55

4.2. Avrupa Komisyonu................................................................................................................... 59
4.3. Avrupa Parlamentosu. ........................................................................................................... 63
4.4. Adalet Divanı.................................................................................................................................. 66
4.5. Sayıştay.................................................................................................................................................. 69
4.6. Bölgeler Komitesi....................................................................................................................... 70
4.7. Ekonomik ve Sosyal Komite............................................................................................ 71
BEŞİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİNİN HUKUK SİSTEMİ VE ORTAK
POLİTİKALAR
5.1. Avrupa Birliği Hukukunun Temel Özellikleri. ............................................. 75

5.2. Avrupa Para Sistemi ve Para........................................................................................... 76
5.3. Rekabet Politikası....................................................................................................................... 77
5.4. Ortak Tarım Politikası........................................................................................................... 79
5.5. Ortak Ticaret Politikası........................................................................................................ 81
Avrupa Birliği Rehberi ii

5.6. Ulaştırma Politikası.................................................................................................................. 84
5.7. Sanayi Politikası............................................................................................................................ 85
5.8. Vergi Politikası............................................................................................................................... 86
5.9. Bölgesel Politika........................................................................................................................... 87
5.10. Sosyal Politika............................................................................................................................. 89
5.11. Çevre Politikası.......................................................................................................................... 90
5.12.Tüketici Politikası..................................................................................................................... 91
5.13. Kültür Politikası.. ..................................................................................................................... 91
5.14. Ortak Balıkçılık Politikası............................................................................................... 92
5.15. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası............................................................................. 94
5.16. Adalet ve İçişleri Politikası............................................................................................ 96
5.17. Bilim ve Araştırma Politikası...................................................................................... 99
ALTINCI BÖLÜM
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİ
6.1. Ankara Anlaşması ve Katma Protokol..............................................................106

6.2. Gümrük Birliğinin Kurulması....................................................................................108
6.3. Helsinki Zirvesi: Türkiye’nin Aday İlan Edilmesi. .................................110
6.4. Uyum Yasaları.............................................................................................................................112
6.5. Brüksel Zirvesi: Müzakerelere Başlama Kararı........................................113
6.6. Tam Üyelik Müzakerelerinin Başlaması..........................................................117
YEDİNCİ BÖLÜM
TAM ÜYELİK MÜZAKERELERİ
7.1. Üyelik Başvurusunun Önkoşulları. .......................................................................121

7.2. Kopenhag Kriterleri..............................................................................................................122
7.3. Adaylık Sürecinde Yaşanan Gelişmeler............................................................123
7.4. Müzakere Süreci ve Katılım. ........................................................................................125
iii Avrupa Birliği Rehberi

SEKİZİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİNDE KİM KİMDİR?
Almunia, Joaquin.................................................................................................................................133
Balkanende, Jean Pieter.................................................................................................................133
Barroso, Jose Manuel.......................................................................................................................134
Barrot, Jacques........................................................................................................................................135
Berlusconi, Silvio..................................................................................................................................136
Blair, Antony.............................................................................................................................................137
Boel, Mariann Fischer.....................................................................................................................138
Borg, Joe........................................................................................................................................................138
Borrel, Joseph. .........................................................................................................................................139
Chirac, Jacques.......................................................................................................................................139
Cox, Pat..........................................................................................................................................................140
Diamondouros, Nikiforus. .........................................................................................................141
Dimas, Stavros........................................................................................................................................141
Duisenberg, Willem..........................................................................................................................142
Ferrero-Waldner, Benita...............................................................................................................142
Figel, Jan. .......................................................................................................................................................143
Frattini, Franco.......................................................................................................................................144
Giscard d’Estaing, Valery. ...........................................................................................................144
Grybauskaite, Dalia...........................................................................................................................145
Hubner, Danute.....................................................................................................................................146
Kallas, Siim.................................................................................................................................................146
Kovacs, Laszlo .......................................................................................................................................147
Kroes, Neelie............................................................................................................................................148
Kypriano, Marcos................................................................................................................................148
Mandelson, Peter.................................................................................................................................149
Mccreevy, Charlie. ..............................................................................................................................150
Merkel, Angela. ......................................................................................................................................150
Michel, Louis............................................................................................................................................151
Piebalgs, Andris.....................................................................................................................................152
Potocnic, Janes........................................................................................................................................152
Prodi, Romano........................................................................................................................................153
Avrupa Birliği Rehberi iv

Rasmussen, Anders Fogh............................................................................................................153
Reding, Viviane. ....................................................................................................................................154
Rehn, Olli.....................................................................................................................................................155
Schröder, Gerhard..............................................................................................................................155
Solona, Javier..........................................................................................................................................156
Spidla, Vladimir.................................................................................................................................. 157
Verheugen, Gunter............................................................................................................................157
Wallström, Margot............................................................................................................................158
EKLER
EK-1
Türkiye İçin Katılım Müzakereleri Çerçeve Belgesi.......................................161
EK-2
Türkiye-AB İlişkilerinin Kronolojisi................................................................................179
EK-3
Avrupa Birliği Profili (25 Ülkenin Temel Göstergeleri................................189
EK-4
Avrupa Birliği Ülkelerinin ve AB Kurumlarının Adresleri ve İnternet
Siteleri.............................................................................................................................................................205

Avrupa Birliği Rehberi vi
ÖNSÖZ
İkinci Dünya Savaşı sonrasında kıtada barış, refah ve istikrarı

güvence altına almak amacıyla tohumları atılan Avrupa bütünleşme
sürecini bugün ulaştığı nokta itibariyle bir başarı hikayesi olarak
değerlendirmek pek abartılı olmayacaktır. Elli yıllık dönemde Kömür
ve Çelik Topluluğundan, Gümrük Birliğine, Tek Pazardan, Ekonomik
ve Parasal Birliğe dönüşen bütünleşme sürecinin dünya ekonomi-
politik tarihinde benzer bir örneği yoktur. Taslak Anayasanın Fransız
ve Hollandalı seçmenler tarafından kabul edilmemesi karamsar bir hava
esmesine neden olmuşsa da serbest dolaşım olanaklarıyla, ortak para
birimiyle, ortak sınırlarıyla ve hatta taslak da olsa Anayasasıyla Avrupa
bütünleşme süreci geri dönülemez bir noktaya gelmiştir.
Yakın geçmişte hepimiz tarihi bir olaya tanıklık ettik. AB Genel

İşler Konseyi, zamanı durdurmak pahasına 3 Ekim 2005 gece yarısı
Türkiye ile tam üyelik müzakerelerini fiilen başlattı. Aslında Türkiye’nin,
1959 yılında o zamanki Avrupa Ekonomik Topluluğu’na yaptığı ilk
başvurudan bu yana ne tarihler, ne zirveler yaşandı. 3 Ekim 2005 tarihini
onlardan bir tanesi olarak görmek pek yanlış olmasa da; bu tarihin önemi,
müzakerelerin tam üyelikle sonuçlanacağı ümidiyle, ilişkilerimizin
artık gerçekten son dönemine girilmiş olmasında yatmaktadır. Daha
da önemlisi bu müzakere döneminde yaşanacak gelişmelerin Türk
insanının günlük hayatını doğrudan etkileyecek olmasıdır.
Bu gelişmelere paralel olarak, Türkiye’de son dönemlerde üzerinde

en fazla tartışılan konuların başında Avrupa Birliği gelmektedir. Avrupa
Birliği’ne tam üyeliğin ülkemizde her platformda hararetli tartışmalara
konu olduğu, tartışmacıların gayet kesin yargılarla konuya yaklaştığı
bir gerçek. Birbirimizin rahatlıkla vatan hainliği ya da ülkeyi satmakla
vii Avrupa Birliği Rehberi

suçlandığı tartışmalara şahit oluyoruz. Önyargıların mutlaka etkisi var
bu sağlıksız tartışmalarda. Ancak yanlış ve eksik bilgilendirmenin varlığı
da yadsınamaz.
Toplumun her kesiminin bu kadar ilgisini çekmesine ve üstelik

ciddi kutuplaşmalara yol açmasına rağmen, tartışmacıların konuyla
ilgili bilgi düzeyleri ne yazık ki çok yüksek değil. Daha önceleri, Avrupa
Birliği ile ilgili çalışmalarda yer alan siyasilerin, bürokratların ve
akademisyenlerin ilgi alanına giren Avrupa Birliği konusu, günümüzde
herkes bakımından önem taşımaya başlamış ve günlük hayatın önemli
gündem maddelerinden biri haline gelmiştir. Oysa, Avrupa Birliği
hakkındaki Türkçe literatürün bu talebi karşılayabildiğini söylemek pek
mümkün değil.
Her ne kadar Avrupa Birliği’ni anlatan harika kitapların var

olduğu bir vakıa ise de, vitrinlerde Avrupa Birliği başlığını taşıyan
kitapların büyük bölümü Avrupa Birliği’nin belli bir boyutunu veya
bir ortak politikayı incelemektedir. Öte yandan Avrupa Birliği’ni itham
eden, sömürgecilik çağının çağdaş versiyonu olarak gösteren eserlerin
sayısındaki artış da, bir yandan konuyu daha ilginç hale getirmekte, ama
aynı zamanda kafaları karıştırmaktadır. Bu kadar bilgi kirliliği arasında
elinizdeki kitabın amacı oldukça sadedir: Avrupa Birliği hakkında
başlangıç düzeyinde temel bilgiler vermek. Ancak, sade olduğu ölçüde
de kapsamlı bir eserdir ve okuyucunun konu hakkında bilgi seviyesini
gerçeklere bağlı kalarak artırmayı hedeflemektedir. Böylelikle, Avrupa
Birliği tartışmalarında fikir sahibi olanların bilgi sahibi olmasıyla
önyargıların değil gerçeklerin galip geleceğine inanıyoruz.
Eserde Avrupa Birliği’nin kuruluşu, genişlemesi, organları, temel

politikaları, tam üyelik müzakereleri ve Türkiye’nin Avrupa Birliği
ile ilişkileri ana hatlarıyla ele alınmaktadır. Eser; bu haliyle Avrupa
Avrupa Birliği Rehberi viii
Birliğini kuşbakışı tanıtmayı amaçlamakta ve ilgi duyanlara yeni kapılar
aralamaktadır. Eserin sonunda Avrupa Kurumlarının adresleri ve
internet siteleri yer almaktadır. Öte yandan eserde, günümüz Avrupa
Birliği bünyesinde aktif görevde bulunan yetkililerin biyografileri de yer
almaktadır.
Değerli bilim adamı Dr. İrfan Kaya Ülger tarafından hazırlanan

eserin tüm bu nitelikleriyle Avrupa Birliği’nin doğru anlaşılması ve
algılanmasına katkı sağlaması en büyük dileğimizdir.
Zekeriya AKÇAM
İzmir Milletvekili
Türk Demokrasi Vakfı Başkanı
ix Avrupa Birliği Rehberi

GİRİŞ
Avrupa Birliği kavramı günümüzde Avrupa bütünleşmesinin

1993 sonrasındaki genel adı olarak kullanılmaktadır. Oysa kavramın
içeriği daha geniştir. Bu kavramla aynı zamanda, Batı Avrupa’daki
işbirliği ve bütünleşme hareketinin ileride alacağı federal veya
konfederal yapı kastedilmektedir.
Ancak günümüzde kavramın teknik anlamı genel kabul

görmüş ve yaygınlaşmıştır. Kısaca Avrupa Birliği denilince Avrupa
Topluluklarının örgüt yapısının 1992 Maastricht Antlaşması ile
aldığı yeni biçimi ve daha sonra yapılan antlaşmalarla revize edilen
strüktürü anlamak gerekir.
Maastricht Antlaşmasına göre, Avrupa Birliği üç sütun üzerine

oturmaktadır. Bunlardan ilki, ulus üstü (supranational) nitelik taşıyan
Avrupa Toplulukları sütunu, ikincisi Ortak Dış ve Güvenlik Politikası
sütunu ve sonuncusu da Adalet ve İçişleri sütunudur. İkinci ve üçüncü
sütunlar hükümetler arası (intergovernmental) karakter taşımaktadır.
Buna karşılık birinci sütun, ulus üstüdür.
Avrupa Birliğinin birinci sütununu oluşturan Toplulukları

tanımlamak üzere Avrupa Toplulukları/Topluluğu terimi
kullanılmaktadır. Bu terimin içeriğinde üç örgüt yer almaktadır. Paris
Antlaşması ile kurulan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) ile
Roma Antlaşmaları ile kurulan Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)
ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (AKÇT). Bir başka ifadeyle
Avrupa Topluluğu/Toplulukları terimi, her üç örgütün kolektif adıdır.
Bununla birlikte, kimi durumlarda salt AET kastedilerek Avrupa
Topluluğu terimi de kullanılabilmektedir.
Avrupa Topluluklarının karakteristik özelliği ulus üstü

yapıda örgütlenmiş olmalarıdır. Uluslararası İlişkilere ilk kez Avrupa
Topluluklarının kurulmasıyla getirilen yeniliklerden biri olan ulus
xi Avrupa Birliği Rehberi

üstülük kavramı (supranationality), üye devletlerin oluşturulan
Topluluk organlarına yetki devrini ve hatta kimi alanlarda ulusal
egemenliğin terk edilmesini öngörmektedir. Söz konusu ilkeye
göre, supranasyonal bütünleşmede üye devletler, örgütün yetkili
organlarının belirlediği normları aynen kabul etmek ve uygulamakla
yükümlüdürler. Üye devletler, kimi alanlarda karar alma yetkisini
elinde bulundurmaktadır. Bununla birlikte, bu yetki, ancak Topluluğun
kontrolü ve vesayeti altında kullanılabilmektedir.
Avrupa Topluluklarında ulus üstülük kavramı, egemenliğin

kısmen terk edilmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Bir başka ifadeyle
Topluluklar boyutunda üye devletler, Topluluk kurumlarına
egemenlik yetkilerini devretmişlerdir. Yetki devri yapılan alanlarda
Toplulukların belirlediği hukuk normları doğrudan veya dolaylı
olarak üye devletler için bağlayıcı karakter taşımaktadır.
Avrupa Topluluklarının ilk yıllarında AET veya Avrupa

Toplulukları kavramı yerine Ortak Pazar kavramı da sıklıkla
kullanılmıştır. Gerçekte Ortak Pazar; bir ekonomik bütünleşme
şeklidir. Gümrük birliğinden daha ileri düzeyde bütünleşmeyi
simgeleyen Ortak Pazar’da işbirliği içerisine giren ülkelerin arasında
üretim faktörlerinin serbest dolaşımı esastır. Gümrük birliği, sadece
sanayi mallarının üye ülkeler arasında serbest dolaşımını ifade
etmekte iken Ortak Pazar aşamasında sanayi mallarına ilave olarak
hizmetlerin, emeğin ve sermayenin de serbest dolaşımının sağlanması
gerekmektedir.
Avrupa Topluluklarında Ortak Pazar aşaması 1992 yılı sonunda

tamamlanmıştır. Ortak Pazar içerisinde bulunan devletler günümüzde
malların yanında hizmetler, işgücü ve sermaye bakımından da bir
örnek (yeknesak) kuralları uygulamaktadırlar.
Avrupa Birliğinin üç sütunu, 7 Şubat 1992’de imzalanan ve

1 Kasım 1993’de yürürlüğe giren Maastricht Antlaşmasıyla tesis
Avrupa Birliği Rehberi xii

edilmiştir. Buna göre, birinci sütun Avrupa Toplulukları, ikinci
sütun Ortak Dış ve Güvenlik Politikası (ODGP) ve üçüncü sütun da
Adalet ve İçişleri adını taşımaktadır. İkinci ve üçüncü sütunda karar
alma mekanizması Topluluklar sütunundan farklıdır ve hükümetler
arası boyuttadır. Bunun doğal sonucu olarak da söz konusu sütunlara
ilişkin faaliyet ve tasarruflar teorik olarak Adalet Divanının yargı
yetkisi dışında kalmaktadır. Ancak pratikte bu mümkün olmamakta,
dolaylı şekilde de olsa Adalet Divanı söz konusu sütunlara ilişkin
tasarruflar üzerinde etkili olabilmektedir.
Maastricht Antlaşmasında Avrupa Birliğinin ikinci sütununu

oluşturan ODGP’nin sınırları oldukça geniş tutulmuştur. Antlaşmaya
göre, Avrupa güvenliği ve savunması ile ilintili tüm konular ODGP
kapsamı içerisindedir. Adalet ve İçişleri sütununun içeriğinde ise
mülteci politikası, üye ülkelerin dış sınırlarına ilişkin düzenlemeler,
göç politikası, uyuşturucu ile mücadele, gümrük ve polis alanlarında
uluslararası işbirliği, ceza hukuku ve medeni hukuk alanında işbirliği
yer almaktadır.
1997 yılında imzalanan Amsterdam Antlaşması ile ikinci

sütunun adı “Suça İlişkin Konularda Güvenlik ve Adli İşbirliği”
olarak değiştirilmiş ise de Adalet ve İçişleri kavramı yaygın biçimde
kullanılmaktadır. Amsterdam Antlaşmasıyla aynı zamanda göç ve
mültecilere ilişkin hükümler hükümetler arası boyuttan Topluluklar
boyutuna aktarılmıştır. Yeni düzenlemenin ardından üçüncü sütunun
içeriğinde yer alan konular şunlardır: Irkçılık ve yabancı düşmanlığı,
terörizm, insan ticareti ve çocuklara karşı işlenen suçlar, uyuşturucu
ticareti, silah ticareti ve hile/yolsuzlukla mücadele.
Avrupa Birliği Rehberi adını taşıyan bu eserde Batı Avrupa

bütünleşmesi ana hatlarıyla masaya yatırılmaktadır. Başlangıçtan
günümüze bütünleşmenin kaydettiği seyir eserin birinci bölümde
“Avrupa Bütünleşmesinin Kısa Tarihi” başlığı ile özetlenmiştir. İkinci
bölümde “Avrupa Birliğinde Derinleşme”, üçüncü bölümde “Avrupa
xiii Avrupa Birliği Rehberi

Birliğinde Genişleme” incelenmiş, dördüncü bölümde ise “Avrupa
Birliğinin Örgüt Yapısı” incelenmiştir. Eserin beşinci bölümde “Hukuk
Düzeni ve Ortak Politikaları” hakkında başlangıç düzeyinde bilgilere
yer verilmektedir.
Altıncı bölümde “Türkiye-AB İlişkileri” ve yedinci bölümde ise

“Tam Üyelik Müzakereleri” ele alınmaktadır. Müteakip bölümde ise
2005 yılı itibariyle Avrupa bütünleşmesinde görevli önemli bürokrat
ve liderlerin biyografileri yer almaktadır. Son olarak Ekler bölümünde
Türkiye-AB kronolojisine ilave olarak, 25 üyeli AB’nin temel ekonomik
sosyal verileri ve AB kurumlarının iletişim bilgilerine yer verilmiştir.
Mevcut haliyle eser, Avrupa bütünleşmesine ilgi duyanlara

kapı aralayacak rehber niteliği taşımakta, ilave çalışmalar için yol
gösterici işlev üstlenmektedir.
Avrupa Birliği Rehberi xiv

BİRİNCİ
BÖLÜM
AVRUPA
BÜTÜNLEŞMESİNİN
KISA TARİHİ

1.1. Avrupa’da Bütünleşmeyi Tetikleyen Faktörler
Yüzyıllar boyunca devlet adamları, siyaset bilimciler, din

adamları ve filozoflar tarafından Avrupa bütünleşmesi konusunda
onlarca görüş ve fikir ortaya atılmış olmasına rağmen bunların
hiçbirisi uygulamaya konulamamıştır. Bütünleşme düşüncesinin
Avrupa kamuoyunda gündeme gelmesinde en önemli aşama Birinci
Dünya Savaşı olmuştur. Savaşın yıkıcılığından etkilenenler tarafından
1920’li yıllarda ulus devlet modelini aşma arayışları başlatılmış ve bu
çerçevede ilk olarak 1923 yılında Kont Richard Coudenhove-Kalergi
tarafından Pan Avrupa Hareketi adlı örgüt kurulmuştur. Ardından
1926 yılında Avrupa İşbirliği Derneği (Association for European
Cooperation) adıyla Cenevre’de yeni bir örgüt daha kurulmuştur.
İkinci örgütün kısa sürede Paris, Berlin ve Londra gibi

Avrupa’nın önde gelen kentlerinde şubeleri açılmış ve böylece 1920’li
yılların sonunda “Birleşik Avrupa” düşüncesi Avrupalı aydınlar
arasında ciddi bir alternatif olarak tartışılmaya başlanmıştır. Bu
yöndeki görüşler, İkinci Dünya Savaşı ile birlikte daha da yaygınlık
kazanmış, böylece savaş sonunda bu düşüncelerin uygulamaya
aktarılabileceği konjonktür oluşmuştur.
Günümüzde Avrupa Birliği adını alan devasa işbirliğinin

gerisinde bulunan faktörleri sıralarken en başta bu süreci tetikleyen
savaşa ve baş aktör olarak da Adolf Hitler’e dikkat çekmek
gerekmektedir. Hitler’in “Üçüncü Reich” hayaliyle başlattığı savaş ve
ardından yaşanan yıkım olmasaydı, belki de Avrupa Birliği projesi hiç
olmayacak, zihinlerde bir ütopya olarak kalacaktı.
Batı Avrupa’nın bütünleşme sürecinde yıkılan Avrupa’nın imarı

için ABD tarafından başlatılan Marshall Yardımlarını ve SSCB’nin
Avrupa kıtasında egemenliğini genişletme emeli ve bunun yarattığı
kaygılar nedeniyle Avrupa devletleri arasında işbirliği eğiliminin
güçlenmesini de gözden uzak tutmamak gerekmektedir. Savaşı

kaybetmiş Almanya’nın mevcut haliyle bırakılması, SSCB karşısında
Avrupa’yı güçsüz kıldığı için, bu ülkenin Avrupa sistemi içine alınması
arayışları yeni alternatifleri gündeme getirmiştir. Bu dönem ayrıca kıta
genelinde Avrupa Federasyonu yoğun biçimde tartışıldığı yıllardır.
Savaşın hemen ardından, İtalyan Antiero Spinelli’nin çabalarıyla
“Birleşik Avrupa” fikrini savunan örgütler tarafından çeşitli kentlerde
toplantılar düzenlenmiş ve bu toplantılarda geleceğin Avrupa’sı
hakkında görüşler beyan edilmiş, kamuoyu oluşturulmuştur.
Avrupa bütünleşmesine giden süreçte bir diğer önemli gelişme

de, İngiltere Başbakanı Churchill’in 19 Eylül 1946’da yaptığı konuşma
olmuştur. Churchill, ünlü konuşmasında, Avrupa Birleşik Devletleri
için ilk adımın Fransa ile Almanya arasında ortaklık oluşturmaktan
geçtiğini; Fransa’nın Avrupa’nın manevi liderliğini yapabileceğini,
Fransa ve Almanya olmadan Avrupa’nın kendine gelemeyeceğini,
İngiltere’nin ve İngiliz Uluslar Topluluğu’nun Birleşik Avrupa
Devletleri fikrini dışarıdan destekleyeceğini ifade etmiştir.
Churchill’in “Avrupa Birleşik Devletleri” düşüncesi temelde

kıta Avrupa’sını içine almaktadır. İngiltere’nin bu harekete katılması
öngörülmemiştir. Öte yandan Fransa’nın Almanya hakkındaki
kaygıları ve savaşın sonunda Almanya’nın statüsündeki belirsizlik de,
paradoksal olarak Batı Avrupa’da işbirliği eğilimlerini olumlu yönde
etkilemiştir. İkinci Dünya Savaşı sonunda hız kazanan bu yöndeki
gayretlerin bir önemli özelliği de ortaklık ilişkilerinin sınırlarının net
ifade edilmiş olmasıdır.
1.2. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunun Kurulması
Avrupa Toplulukları’nın ilki olan Avrupa Kömür Çelik

Topluluğu, 18 Nisan 1951’de Paris Antlaşması ile kurulmuştur.
Savaştan önce Almanya’nın denetiminde olan Ruhr ve Saarland
havzalarının statüsü savaş sonunda temel anlaşmazlık konularının
başında gelmektedir. Fransa, Almanya’nın savaş sonrası durumunun

belirsizlik olmasından rahatsız olmakta ve söz konusu bölgelerin
Almanya denetimine bırakılmasına muhalefet etmektedir. Fransa’ya
göre, o dönem endüstrisi için hayati önem taşıyan kömür ve çelik
zenginliği nedeniyle Ruhr ve Saarland havzalarının uluslararası
yönetim altına alınmasını zorunluluk taşımaktadır. 8 Nisan 1949
Washington Anlaşması ile siyasi kimlik kazanan Batı Almanya’nın
öncelik verdiği husus ise meşruiyet tesis etmek ve Avrupa devletleri
ile iyi ilişkiler kurmaktır. Bu çerçevede, Almanya önce Marshall
yardımlarının dağıtımında koordinasyon sağlamak amacıyla kurulan
Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatına (OEEC) üye olmuş, ardından
31 Mart 1950’de Avrupa Konseyi’ne ortak üye sıfatıyla katılmıştır.
Fransa’nın bu gelişmelere karşı tutumu ise daha nettir: Fransa,
Almanya’nın yeni maceralara sürüklenmemesi için Avrupa sistemi
içerisine alınması ve sıkı denetime tabii olması görüşündedir.
Bu konjonktürde, 9 Mayıs 1950’de Fransa Dışişleri Bakanı

Robert Schuman, hükümeti adına bir bildiri yayınlayarak, kömür ve
çelik üretiminin ulus üstü bir örgütün denetimine girmesi teklifini
ortaya atmıştır. Bu girişim neticesinde 18 Nisan 1951’de Almanya,
Fransa, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’un katılımı ile Paris
Antlaşması imzalanmış, böylece Avrupa Topluluklarının ilki olan
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu kurulmuştur. Dünya tarihinde bir
ilk olan yeni teşkilatın örgüt modeli, yetki devrine dayanmaktadır.
Üye ülkeler kömür ve çelikle ilgili yetkilerini antlaşma ile oluşturulan
kurumlara devretmektedirler. Avrupa Kömür Çelik Teşkilatı, Paris
Antlaşması hükümlerine göre dört organdan oluşmaktadır: Üye
ülkelerin parlamentolarından gönderilen üyelerin bir araya gelmesiyle
oluşan Asamble, Avrupa Kömür Çelik Topluluğu Adalet Divanı,
Bakanlar Konseyi ve günümüzdeki Komisyon’un işlevini yürüten
Yüksek Otorite.
1.3. Başarısız Bir Girişim: Avrupa Savunma Topluluğu
Kömür ve Çelik Topluluğunun ardından Paris Antlaşması ile

sonuçlanan işbirliğinin mimarlarından Jean Monnet’in de katkılarıyla
hazırlanan ve dönemin Fransa Başbakanı Robert Pleven’in adıyla
anılan yeni bir plan ortaya atılmıştır. Pleven Planı’nın temel amacı,
ulus üstü yapıda Avrupa Savunma Topluluğu oluşturmaktır. Söz
konusu planda, Avrupa Ordusunun başlangıcı olarak her biri
1000 kişiden oluşacak 6 tümen kurulması; bu tümenlerden birinin
Almanya’ya ait olması; koordinasyon için ortak bir Genelkurmay
kurulması ve Avrupa Savunma Bakanı atanması öngörülmüştür.
Fransa Milli Meclisi tarafından onaylanan plan, daha sonra NATO
üyelerine sunulmuştur.
Pleven planının ayrıntıları, 15 Şubat 1951’de Paris’te NATO

ülkeleri ile Almanya’nın katıldığı konferansta ele alınmış; görüşmeler
neticesinde 1 Şubat 1952’de anlaşma taslağı oluşturulmuştur.
Söz konusu taslakta, bir saldırı anında tarafların birbirine yardım
garantisi, anlaşmaya taraf devletlerarasında ayrım yapılmaması,
ortak komutanlık altında bir ordu kurulması gibi konular yer almıştır.
Ayrıca katılan tarafların deniz ötesi birlikleri dışında kalan tüm
kara, hava ve deniz kuvvetlerinin oluşturulacak Avrupa Savunma
Topluluğu’na (AST) bağlı olması öngörülmüştür. Tüm bu işlemler
yeni oluşturulacak Avrupa Savunma Komiserliğine bırakılmış, ayrıca
Avrupa Silahlanma Servisi ve Avrupa Lojistik Komutanlığı adlarıyla
iki yeni birim daha kurulması kararlaştırılmıştır. AST bünyesinde
kurulması öngörülen Bakanlar Konseyi, üye ülkelerle Avrupa
Savunma Komiserliğinin politikaları arasında eşgüdüm sağlamakla
görevlendirilmiştir.
Önemli konularda kararların oybirliği ile diğerlerinde ise 2/3

çoğunlukla alınması kuralının benimsendiği AST’de, ayrıca, üye
devletlerin topluluğa sağladıkları mali katkı ile oy ağırlıkları arasında
bağlantı kurulmuştur. Örgüt yapısında denetim görevinin parlamento
tarafından yerine getirilmesi kuralı benimsenmiştir.
20–25 Şubat 1952’de Lizbon’da yapılan NATO toplantısında

Atlantik Konseyi üyelerinin onayını alan AST Antlaşması, 27
Mayıs 1952’de Paris’te imzalanmıştır. Bununla birlikte, taraf ülkeler
arasındaki görüş ayrılıkları antlaşma imzalandıktan sonra ortadan
kalkmamıştır. İngiltere, antlaşmanın ulus üstü bir yapıda olmasına
karşı çıkarken, Fransa, üye ülkeler arasında öncelikle dış politikada
birlik sağlanması gerektiğini öne sürmüştür. Almanya ise, egemenlik
haklarını kazanmasıyla antlaşma arasında doğrudan bağlantı
kurulduğu için itiraz ileri sürmemiştir.
Avrupa Savunma Topluluğu projesi onay aşamasına

geldiğinde, Fransa, taraf ülkeler arasında savunma alanında yeni bir
yapı kurulmasının ön şartı olarak öncelikle Avrupa Siyasi Topluluğu
kurulması görüşünü ortaya atmıştır. Öneri diğer ülkeler tarafından
da uygun bulunmuştur. Avrupa’da federal bir yapı kurulmasını
savunan Avrupa Federalistler Birliği de tartışmalara katılmış ve yeni
oluşturulacak teşkilatın kuruluş yasasını Avrupa Savunma Topluluğu
Meclisinin hazırlamasını istemiştir.
Hukuki bakımdan henüz kendisi tam olarak kurulmamış olan

Avrupa Savunma Topluluğunun bu görevi üstlenmesine karşı çıkılması
üzerine Avrupa Siyasi Topluluğu kuruluş belgesini hazırlama görevi
AKÇT Meclisine verilmiştir. Meclis içerisinde oluşturulan özel (ad
hoc) bir komite tarafından hazırlanan statü, 10 Mart 1953’de oybirliği
ile kabul edilmiştir.
AKÇT ve Avrupa Savunma Topluluğu benzeri bir yapı

öngören statüye göre, Avrupa Siyasi Topluluğu’nun ulus üstü karakter
taşıyacaktır. Örgüt yapısında, biri ulusal parlamentolar içerisinden,
öteki de doğrudan seçimlerle belirlenecek iki meclisin yanında,
Başkanı Meclis tarafından seçilen Avrupa Yürütme Konseyi, Adalet
Divanı, Ekonomik ve Sosyal Komite ve Bakanlar Konseyine yer
verilmiştir.
Statüsü bu şekilde belirlenen Avrupa Siyasi Topluluğu’nu kuran

antlaşmanın imzalanması ve yürürlüğe girmesi, Avrupa Savunma
Topluluğu’nun onaylanmasını beklemiştir. 1954’ün ikinci yarısına
gelindiğinde, AST’yi kuran antlaşma Fransa ve İtalya dışında kalan
devletlerin ulusal meclislerinde onaylanmıştır. İtalya’daki gecikme
ulusal istikrarsızlıktan kaynaklanmış, Fransa ise antlaşmayı onaylama
sürecinde “yorumlayıcı protokoller” hazırlayarak değişiklik yaratma
çabası içerisine girmiştir. Fransa’nın bu tutumu diğer ülkelerin
tepkisini çekmiş, Fransız hükümetinin istediği ek güvenceler abartılı
bulunmuştur. Bu dönemde Hindi-Çin’de patlak veren olayların da
etkisiyle Fransız Parlamentosu, 30 Ağustos 1954 tarihinde Avrupa
Savunma Topluluğunu kuran antlaşmayı reddetmiştir. Böylece,
AKÇT’yi kuran 6 ülkenin ikinci ulus üstü birlik denemesi başarısızlıkla
sonuçlanmış, AST’nin yanında Avrupa Siyasi Topluluğu projesi de
ortadan kalkmıştır.
1.4. Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi

Topluluğunun Kurulması
Paris Antlaşmasına taraf olan ülkeler arasında 1957’de Roma’da

imzalanan antlaşmalarla iki yeni örgüt daha kurulmuştur. Bunlardan
ilki olan Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nda (EURATOM)
üye ülkeler arasında atom enerjisi alanında işbirliğine gidilmesi;
ikincisi olan Avrupa Ekonomik Topluluğu’nda (AET) ise ekonomik
bütünleşme öngörülmüştür. Her iki teşkilatın örgütlenmesinde model
olarak AKÇT esas alınmıştır. Bir başka ifade ile Roma Antlaşmaları
ile kurulan EURATOM ve AET, tıpkı Paris Antlaşması ile kurulan
AKÇT gibi ulus üstü yapıda örgütlenmiştir.
Roma Antlaşması ile aynı tarihte imzalanan “Avrupa

Topluluklarının Bazı Ortak Kurumlarına Dair Sözleşme” ile “Meclis”
(Parlamento) ve Divan (ATAD), her üç Topluluk için tek bir organ
olarak birleştirilmiştir.
Paris ve Roma Antlaşmaları ile kurulan AKÇT, EURATOM ve

AET’nin adları, 1 Temmuz 1967’den geçerli olmak ve her üç topluluğu
birden ifade etmek üzere “Avrupa Toplulukları” olarak değiştirilmiştir.
Her üç Topluluğun da aslında ortak hedefi benimsediği, üyelerinin
aynı ülkeler olduğu düşüncesi ile “Avrupa Toplulukları” yerine zaman
zaman “Avrupa Topluluğu” kavramı da kullanılmaya başlanmıştır.
AET’yi kuran Roma Antlaşmasında teşkilatın kuruluş amaçları

şu şekilde ifade edilmektedir:
• Avrupa halkları arasında giderek daha güçlü biçimde kurulacak

bir birliğin temellerini atmak,
• Avrupa’yı bölen engelleri kaldırarak ülkelerin ekonomik ve
sosyal gelişimini ortak eylemlerle sağlamak,
• Bölgeler arasındaki ekonomik dengesizlikleri en aza indirmek
suretiyle uyumlu kalkınma sağlamak ve ekonomik bütünlüğü
güçlendirmek,
• Halkların çalışma koşullarını ve hayat standartlarını iyileştirmek
için sürekli çaba harcamak,
• Dengeli ticari ilişki ve adil rekabetin önündeki engelleri
kaldırmak,
• Ortak dış ticaret politikası izlemek suretiyle uluslararası ticarette
yaşanan kısıtlamaların kaldırılmasına katkı sağlamak,
• Avrupa ile denizaşırı ülke ve topraklar arasında dayanışmayı
artırmak ve denizaşırı ülke ve toprakların BM Ana Sözleşmesindeki
ilkeler çerçevesinde yaşam düzeyini yükseltmek,
• Barış ve özgürlüğün korunmasını sağlamak ve kendi amaçlarını
benimseyen öteki Avrupa halklarını da ortak olmaya çağırmak.
Roma Antlaşmasının giriş bölümü incelendiğinde netlik

kazanan husus şudur: Antlaşmada, temel amacın ekonomik
bütünleşme olduğu açık biçimde vurgulanmıştır. Buna karşılık
siyasal bütünleşmeye “giderek daha güçlü biçimde kurulacak birlik”
ifadesiyle örtülü biçimde (zımni olarak) değinilmektedir.

1.5. Topluluk Organlarının Birleştirilmesi: Füzyon
Anlaşması
Avrupa Topluluklarının bütünleşmesinde ilk adım Kurucu

Antlaşmalar olmuştur. 25 Mart 1957’de Roma Antlaşmalarıyla
aynı tarihte imzalanan kurumlar arası anlaşma (interinstutional
agreement) ile Paris Antlaşmasının AKÇT için oluşturduğu Asamble
ve Adalet Divanının, aynı zamanda AET ve AKÇT’nin organı olduğu
hükme bağlanmıştı. Bütünleşmede ikinci adım Füzyon Anlaşması
olmuştur. 8 Nisan 1965’de imzalanan ve 1 Temmuz 1967’de yürürlüğe
giren Füzyon Anlaşmasının resmi adı “Avrupa Topluluklarında Tek
Komisyon ve Tek Konsey Kuran Anlaşma”dır. Füzyon Antlaşmasının
yürürlüğe girmesiyle AKÇT, AET ve EURATOM’un yürütme
organları birleştirilmiştir. Her Toplulukta ayrı ayrı bulunan Konsey
ve Komisyonların sayısı bire indirilmiş ve bunların her üç Topluluk
için de hizmet vermesi kabul edilmiştir.
Anlaşmanın mali bölümleriyle ilgili bazı maddeleri, 22

Temmuz 1975’de imzalanan ve 1 Haziran 1977’de yürürlüğe giren
Sayıştay’ı Kuran ve Avrupa Parlamentosu’nun Bütçe Yetkilerini
Arttıran Anlaşma ile değişmiştir.
Avrupa bütünleşmesinin tarihsel gelişiminde diğer önemli

kilometre taşları ise şu şekildedir. 1986 yılında ilk kez Kurucu
Antlaşmalarda değişiklik yapılmış ve Avrupa Tek Senedi kabul
edilmiştir. 7 Şubat 1992’de Maastricht Antlaşmasıyla Avrupa
bütünleşmesinin örgüt yapısı radikal biçimde revize edilmiş,
Topluluklar sütununa ilave olarak hükümetler arası boyutta iki
sütun daha eklenmiş ve bütünleşmenin adı da Avrupa Birliği olarak
değiştirilmiştir. Amsterdam ve Nice Antlaşmalarında ise kısmî
değişiklikler yapılmış olmasına karşılık üç sütuna dayanan mevcut
strüktür değiştirilmemiştir.
Avrupa Birliği Rehberi 10

İKİNCİ
BÖLÜM
AVRUPA
BİRLİĞİNDE
DERİNLEŞME
11 Avrupa Birliği Rehberi

2.1. Ekonomik Bütünleşme Modelleri
Bu bölümde Avrupa bütünleşmesinin başlangıçtan günümüze

ekonomik/siyasi derinleşmesi ele alınacaktır. Ekonomik bütünleşme
biçimlerinin en başında Serbest Ticaret Bölgesi gelmektedir. Müteakip
aşamalar ise Gümrük Birliği, Ortak Pazar, Ekonomik-Parasal Birlik
ve Siyasal Birlik olarak sıralanmaktadır. Serbest Ticaret Bölgesi,
üyeler arasında ticareti kısıtlayan tarife ve kota gibi engellerin büyük
ölçüde kaldırıldığı bütünleşme şeklidir. Serbest Ticaret Bölgesinde
işbirliği içerisine giren ülkeler arasında gümrük vergileri ve ithalat
kısıtlamaları karşılıklı olarak kaldırılmaktadır. Buna karşılık devletler
üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifesi uygulamamakta, her
devlet ulusal vergisini uygulama hakkına sahip bulunmaktadır.
Günümüzde serbest ticaret bölgesinin en bilinen örneği

Avrupa Serbest Mübadele Bölgesi (EFTA)’dır. Yediler olarak da bilinen
Avusturya, Danimarka, İngiltere, İsveç, İsviçre, Norveç ve Portekiz
tarafından Kasım 1959’da imzalanan Stockholm Sözleşmesinde
EFTA’nın kuruluş amacı şu şekilde ifade edilmiştir: “Üyeler arasında
sanayi malları ticaretini serbestleştirmek, tarım ürünleri ticaretini
geliştirmek ve genişletilmesine katkıda bulunmak.”
Dünyada serbest ticaret bölgesi kurma çabaları hiç kuşkusuz

Avrupa kıtası ile sınırlı değildir. 1988 yılında ABD ile Kanada arasında
varılan mutabakat ile temelleri atılan Kuzey Amerika Serbest
Ticaret Bölgesi (NAFTA), 1993’de Meksika’nın katılımı ile resmen
kurulmuş ve üye ülkeler arasında ticaretin ve sermaye hareketlerinin
serbestleştirilmesi hedeflenmiştir. Benzer bir örgütlenme Amerika
kıtasının güneyinde Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (LAFTA)
adıyla kurulmuştur. MERCOSUR, APEC gibi serbest ticaret bölgesini
aşan veya türevi niteliği taşıyan başka örgütlenmeler de vardır.
Ekonomik Bütünleşmenin ikinci aşaması ise Gümrük Birliği’dir.

Serbest ticaret bölgesinden daha ileride bir bütünleşmeyi simgeleyen

gümrük birliği modelinde taraf ülkeler sanayi malları bakımından
kendi aralarındaki gümrükleri, eş etkili vergileri ortadan kaldırmak
ve dışa karşı ortak gümrük tarifesi uygulamakla yükümlüdürler.
Ekonomik bütünleşmenin üçüncü aşaması ise Ortak Pazar

adını almaktadır. Ortak Pazar aşamasında işbirliği içerisine giren
ülkeler arasında malların hizmetlerin, emeğin ve sermayenin hiçbir
kısıtlama ile karşılaşmadan tam dolaşımı esastır. Bu niteliği ile Ortak
Pazar, sadece malların serbest dolaşımını öngören gümrük birliğinden
daha ileri bir bütünleşmeyi simgelemektedir. Ortak Pazar aşamasında
sınırların kalkmasının üç anlamı bulunmaktadır:
1-Fiziksel sınırların kalkması (kişiler ve mallar için).
2-Teknik sınırların kalkması (normlar, hukuk usulleri, radyo

TV yayınları, sermaye hareketleri, hizmet dolaşımı gibi.)
3-Mali sınırların kalkması ve vergilerin uyumlu hale

getirilmesi.
Avrupa Topluluklarında ortak pazar aşaması 31.12.1992’de

tamamlanmıştır. Ortak Pazar içerisinde bulunan devletler, malların
yanında hizmetler, işgücü ve sermaye bakımından da bir örnek
kuralları uygulamakla yükümlüdürler.
Ekonomik bütünleşmenin müteakip aşaması Ekonomik ve

Parasal Birlik adını taşımaktadır. Siyasi Birlik ise tüm bu aşamaların
sonunda gündeme gelmektedir. Ekonomik bütünleşmede kaydedilecek
ilerleme siyasi birliğin ne şekilde gerçekleşeceğini ortaya koyacaktır.
Gelecekte kurulacak siyasi birliğin federasyon, konfederasyon
veya Birleşik Devletler modelinden hangisine yöneleceğini işbirliği
içerisine giren devletlerin mutabakatı belirleyecektir.

2.2. AET’de Gümrük Birliğinin Kurulması
Zollverein adı verilen tarihteki ilk gümrük birliği, Alman şehir

devletleri arasında 1834 yılında kurulmuştu. Öte yandan Avrupa
Topluluklarından önce aynı zamanda AET’nin kurucuları olan üç
ülke (Belçika, Hollanda ve Lüksemburg) arasında gümrük birliği
(Benelux Customs Union) tesis edilmişti. Benelux Gümrük Birliğinde
ilgili üç ülkenin hükümetleri tarafından savaş içinde (1944 yılında)
gümrük birliği anlaşması imzalanmış ve söz konusu anlaşma 1948
yılında yürürlüğe girmiştir.
Avrupa Ekonomik Topluluğunun kurucu ülkeleri arasında

gümrük birliği ise, 1 Temmuz 1968’de tamamlanmıştır. AET’yi kuran
Roma Antlaşmasında gümrük birliği için 12 yıllık süre öngörülmüştü.
Roma Antlaşması, 1 Ocak 1958’de yürürlüğe girmişti. Dolayısıyla
kurucu ülkeler arasında gümrük birliğinin 1 Ocak 1970’e kadar tesis
edilmesi bekleniyordu. Ancak gelişmeler daha hızlı bir seyir izledi ve
gümrük birliği öngörülen tarihten 18 ay önce tamamlandı.
Avrupa Birliği’ne sonradan katılan ülkeler, kimi ayrıcalıklarla

aynı zamanda gümrük birliğine de dahil olmuşlardır. Birlik içine
girmeden gümrük birliği gerçekleştiren tek ülke Türkiye’dir. Her
ne kadar AET ile EFTA arasında İsviçre’nin referandum sonucu
katılmayı kabul etmediği Avrupa Ekonomik Alanı anlaşması gereği,
gümrük birliğinin ötesinde işbirliği gerçekleştirilmiş ise de, bu
durum Türkiye’nin Topluluğa katılmadan gümrük birliğine giren
ülke konumunu değiştirmemektedir. Türkiye-AB Ortaklık İlişkisinin
yetkili organı olan Ortaklık Konseyi’nin 6 Mart 1995 tarihli kararı
mucibince Türkiye ile AB (AET) arasında gümrük birliği, 31.12.1995’de
yürürlüğe girmiştir.

2.3. Tek Pazarın (İç Pazar) Kurulması
Avrupa bütünleşmesinde tek pazarın oluşumu 1980’li yılların

ortalarında gündeme gelmiştir. Bu konunun ayrıntıları Avrupa
Tek Senedi (The Single European Act) ile düzenlenmiştir. Avrupa
Tek Senedi hukuki bakımdan kurucu antlaşma (treaty) karakteri
taşımaktadır. Temel metinleri değiştiren antlaşmanın adı her ne kadar
senet ise de, karakteri ve bağlayıcılık gücü Kurucu Antlaşmalarla
eşdeğer kabul edilmektedir. 1985 Eylül ayında başlayan ve 1986
Aralık ayında sona eren Hükümetler arası Konferansın ardından 17
Şubat 1986’da Lahey’de imzalanan Avrupa Tek Senedi, Danimarka ve
İrlanda’da onay işlemlerinin uzaması nedeniyle 1 Temmuz 1987’de
yürürlüğe girmiştir.
Senet; 4 bölüm, 34 maddeden oluşmaktadır. Avrupa Tek

Senedi’nin en önemli özelliği, iç pazarın tamamlanması için takvim
öngörmesidir. Senede göre, malların dışında kalan diğer üretim
faktörlerinin yani emek, sermaye ve hizmetlerin Avrupa Toplulukları
bünyesinde serbest dolaşımı en geç, 31.12.1992’de tamamlanacaktır.
Tek Senedin getirdiği diğer önemli değişiklikler şunlardır:

Öncelikle, Avrupa Ekonomik Topluluğunu kuran 1957 tarihli
Roma Antlaşmasına sosyal politika, ekonomik ve sosyal uyum,
çevre, teknolojik araştırma ve geliştirme, parasal kapasite gibi yeni
politikalar eklenmiştir.
İkinci olarak, 1970’lerin başından itibaren Kurucu

Antlaşmaların dışında “de facto” bir çaba olarak hükümetler arası
düzeyde varlığını sürdüren Avrupa Siyasi İşbirliği, Avrupa Tek
Senediyle hukuksal bir temele dayandırılmıştır. Ayrıca, Avrupa
Parlamentosu’nun yetkilerini artırıcı düzenlemeler yapılmış; yeni
üye kabulü ve Ortaklık Antlaşmalarında Avrupa Parlamentosunun
ön muvafakat vermesi (assent) kuralı getirilmiştir.

Tek Senet ile ayrıca İşbirliği Usulü adı verilen yeni bir sistem
kabul edilerek Avrupa Parlamentosu’nun karar sürecine etkin
katılımı sağlanmıştır. Avrupa Tek Senedi ile karar alma yöntemi de
bazı alanlarda değiştirilmiştir. Ortak gümrük tarifelerinde değişiklik
yapılması, sermayenin serbest dolaşımı, hizmetler ve ortak ulaştırma
alanlarında daha önceden nitelikli çoğunlukla alınan kararların yeni
dönemde oybirliği ile alınması kuralı getirilmiştir. Buna karşılık
iç pazar, sosyal politika, ekonomik ve sosyal birleşme ile araştırma
ve teknolojik gelişme gibi yeni alanlarda nitelikli çoğunlukla karar
alınması kayıt kabul edilmiştir.
Tek Senedin en önemli başarısı ise iç pazarın

gerçekleştirilmesidir. Tek Pazar yahut İç Pazar denilen kavramla,
malların, hizmetlerin, kişilerin ve sermayenin serbest dolaşımının
sağlandığı ekonomik bütünleşme düzeyi ifade edilmektedir. Avrupa
Birliği’nde söz konusu kavram yerine kimi durumlarda “Ortak Pazar”
terimi de kullanılmaktadır. AET’de kişilerin, malların, hizmetlerin ve
sermayenin serbest dolaşımının sağlandığı İç Pazar aşaması 31 Aralık
1992’de tamamlanmıştır. Bu süreci hızlandıran gelişmeler Avrupa
Tek Senedi ile başlamış ve engellerin adım adım kaldırılmasıyla
tamamlanmıştır.
4.4. Ekonomik ve Parasal Birlik
Ekonomik ve parasal birlik; malların, hizmetlerin, emeğin ve

sermayenin serbest dolaşımının yanı sıra, ulusal paralar arasında kesin
olarak tespit edilmiş kurlar ve tek bir para sisteminin kabul edildiği
bütünleşme şeklidir. Bu amaçlara ulaşmak için ortak para politikası,
maliye politikası da dahil olmak üzere ekonomik politikaların
yakınlaştırılması gerekmektedir. Bir başka ifadeyle ekonomik ve
parasal birliğin amacı, üye ülkeler arasında ekonomik ve parasal
politikaların uyumlaştırılmasıdır.
Parasal birlik, ortak makro ekonomik hedeflere ulaşılması

niyetiyle politikaların birlikte uygulandığı bir para alanı demektir.
Parasal birliğin sağlanması için asgari üç koşuldan ilki, parasal
birliğe katılan para birimlerinin konvertibl olmasıdır. İkinci olarak,
sermaye hareketlerinin tam liberalizasyonu, bankacılık ve diğer mali
piyasaların bütünleştirilmesi ve son olarak da ulusal para birimlerinin
değerindeki dalgalanma marjının kaldırılması, kurların geri dönülmez
biçimde sabitlenmesi gerekmektedir.
Avrupa Birliği’nde ekonomik ve parasal birliğin aşamaları ve

bu süreçte izlenecek ekonomik ve parasal politikalar ve bunların
gerektirdiği kurumsal değişiklikler, 1 Kasım 1993’de yürürlüğe
giren Maastricht Antlaşmasında kapsamlı olarak düzenlenmiştir.
Antlaşmanın 3. madde (a) fıkrasında, üye ülkeler ve Topluluk
tarafından sıkı koordinasyon esasına dayanan bir ekonomi politikası
benimsenmesi esası getirilmiş ve tek para uygulamasına geçiş ile
birlikte tek bir para politikası izlenmesi esası düzenlenmiştir.
Maastricht Antlaşmasının ekonomik ve parasal politikalar

başlıklı bölümünde ise tek para sistemine geçiş düzenlenmiş, üçüncü
aşamaya geçiş ile birlikte üye ülkelerin parasal alandaki yetkilerinin
Avrupa Merkez Bankasına devredilmesi öngörülmüştür. Bununla
birlikte, ekonomi politikalarının idaresinin Avrupa Konseyi’nin
belirlediği genel esaslar çerçevesinde Bakanlar Konseyi tarafından
nitelikli çoğunluk oyu ile alınacak genel yönlendirmeler doğrultusunda
üye devletler denetimine tabii olduğu hükme bağlanmıştır.
7 Şubat 1992’de imzalanan ve 1 Kasım 1993’de yürürlüğe giren

Maastricht Antlaşmasında ekonomik ve parasal birlik kriterleri şu
şekilde tespit edilmiştir.
• Her üyenin yıllık ortalama enflasyon oranı, fiyat artışı en düşük

üç üye devletin yıllık enflasyon oranı ortalamasını en fazla 1,5 puan
geçebilecektir.
• Üye devletlerin planlanan, ya da fiili kamu açıklarının gayri safi

yurtiçi hasılalarına oranının yüzde 3'ü aşmaması gerekmektedir.
• Üye devletlerin planlanan, ya da fiili kamu borç stoklarının, gayri
safi yurtiçi hasılalarına oranının yüzde 60'ı geçmemesi zorunludur.
• Her üye devlet, fiyat istikrarı bakımından en iyi sonucu sağlayan
üç üye devletin ortalama nominal uzun vadeli faiz oranını en fazla 2
puan aşabilecektir.
•Üye devletlerin ulusal paraları, Avrupa Döviz Kuru
Mekanizmasının izin verdiği "normal" dalgalanma marjı içinde
kalmalıdır.
Avrupa Birliği’nde ekonomik ve parasal birlik üç aşamadan

oluşmaktadır. 1 Temmuz 1990’da başlayan ve 31 Aralık 1993’de
sona eren birinci aşamada, sermaye hareketlerinde tam liberalleşme
sağlanması ve üye ülke ekonomi ve maliye politikalarının
yakınlaştırılması öngörülmüştür.
İkinci aşama, 1 Ocak 1994’den 1 Ocak 1999’a kadar geçen

dönemdir. Bu dönemde, Avrupa Para Enstitüsü’nün kurulması ve
parasal birliğin tamamlanması ile birlikte bu kurumun Avrupa Merkez
Bankası’na dönüşmesi, özerk yapısıyla Toplulukların para politikasını
yönlendirmesi düzenlenmiştir. Bu aşamanın başlangıcından itibaren
kamu açıklarının Merkez Bankaları tarafından finanse edilmesi
engellenmiş ve parasal politikaların yakından takibi mümkün hale
gelmiştir.
Son aşama ise 1 Ocak 1999’da başlamıştır. Bu dönemin en

önemli faaliyetleri ise Avrupa Merkez Bankasının kurulması, döviz
kurlarının tespit edilmesi ve tek paranın yürürlüğe girmesidir.
Avrupa Para Enstitüsü tarafından hazırlanan rapor

doğrultusunda, Temmuz 1998’de toplanan Maliye Bakanları, tek
paraya geçiş için gerekli kriterleri 11 ülkenin yerine getirdiğini
tespit etmiş ve nitelikli çoğunluk oyu ile bu ülkeler için üçüncü
aşamanın başlatılması kararı alınmıştır. Ekonomik ve parasal birliğe

yeni üye kabul edilmesi, Bakanlar Konseyi’nin nitelikli çoğunlukla
alacağı kararla mümkün olmaktadır. Bu çerçevede, Yunanistan, 1
Ocak 2001’de tek para alanına kabul edilmiştir. İngiltere, İsveç ve
Danimarka ise parasal birliğe katılmamışlardır. Bir başka ifadeyle
ortak Avrupa parası olan Euro, söz konusu ülkelerde ulusal paraların
yerini almamıştır.
2.5. Askeri –Siyasi Alanda İşbirliği Çabaları
Günümüzde Avrupa Birliği bütünleşmesinin ulaştığı düzeyin

NATO ve BAB ile ilintili hale gelmesi, Batı Avrupa’daki entegrasyon
hareketine daha geniş bir çerçeveden bakılmasını zorunlu kılmaktadır.
Gerçekten de Avrupa’da savunma alanında işbirliği çabalarının
geçmişi, Avrupa Savunma Topluluğu projesinden daha geriye Dunkirk
Antlaşmasına kadar gitmektedir. İngiltere ile Fransa arasında 1947
yılında imzalanan Dunkirk Antlaşmasının temel amacı, Almanya’nın
askeri bir güç olarak yeniden ortaya çıkmasını önlemekti. Savaştan
yenik olarak çıkan ve toprakları üzerinde işgalin devam ettiği
Almanya’ya karşı İngiltere ve Fransa’nın ittifak yapmasının gerisinde,
ayrıca Avrupa’da SSCB etkisini sınırlama düşüncesi rol oynamıştır.
Nitekim bu düşüncenin etkisiyle, Dunkirk Antlaşmasını

genişletme gündeme gelmiş ve 1948 Mart ayında İngiltere, Fransa,
Belçika, Hollanda ve Lüksemburg arasında Brüksel Antlaşması
imzalanmıştır. Antlaşmaya göre, üye ülkelerden herhangi birisi bir
saldırıyla karşılaştığında diğerleri saldırıya uğrayan ülkeye yardım
edecekti. 1949 yılında NATO’nun kurulmasıyla birlikte Brüksel
Antlaşması Teşkilatı geri planda kalmış ise de, Batı Avrupa’da savunma
alanında işbirliği girişimleri sona ermemiştir. Pleven Planı ile ortaya
atılan Avrupa Savunma Topluluğu kurulmasına öngören anlaşmanın
Fransız Ulusal Meclisi tarafından reddedilmesi üzerine İngiltere,
Brüksel Antlaşması Teşkilatı canlandırmak için harekete geçmiştir.
Bu çerçevede, 23 Ekim 1954’de İngiltere’nin çabaları sonucu toplanan
Paris Konferansında üç yeni antlaşma imzalanmıştır.

Bunlardan birincisi Almanya’nın egemenlik haklarını iade
etmiş ve bu ülke üzerindeki işgal statüsünü sona erdirmiştir. İkinci
antlaşma ile Almanya’nın NATO’ya katılması kabul edilmiş ve
nihayet son anlaşma ile 17 Mart 1948 tarihli Brüksel Antlaşması
değiştirilerek, İtalya ve Almanya’nın da katılımı ile Batı Avrupa Birliği
(BAB) kurulmuştur.
BAB’ın kuruluşu, Avrupa’nın güvenliğine önemli bir katkı

sağlamamış, tam aksine Avrupa kıtasında çekişmeyi hızlandırmıştır.
SSCB, BAB’ın kurulmasının hemen ertesinde, 14 Mayıs 1955’de, daha
önceden kendisine ikili anlaşmalarla bağlı olan ülkeleri (Arnavutluk,
Bulgaristan, Polonya Macaristan, Romanya ve Çekoslovakya) de
yanına alarak Varşova Paktı’nı kurmuştur.
Böylece Avrupa’nın ve Almanya’nın bölünmüşlüğü çok daha

belirgin bir hale gelmiştir. BAB Antlaşması’nın 4. maddesinde NATO
ile sıkı işbirliğine gidileceği belirtilmiş, görev çakışmaması için BAB
Konseyi ve Ajansı’nın sahip oldukları tüm bilgi ve görüşlerin NATO
askeri birimlerine iletilmesi istenmiştir. Bu karmaşık yapının ardında
yatan neden ise, Batı Avrupa Devletleri bakımından o dönemde
ABD’nin askeri güvencesinin öncelik taşımasıdır.
BAB antlaşması, ayrıca, Almanya ile Fransa arasındaki

gerilimin ortadan kalkmasında anahtar rol oynamıştır. BAB’ı kuran
Paris Antlaşması hükümlerine uygun olarak Saarland’da referandum
yapılmış ve katılımcıların tercihi ile bölgenin Almanya’da kalması
karara bağlanmıştır.
Soğuk savaş dönemi boyunca BAB ile ilgili önemli bir gelişme
kaydedilmemiş, Avrupa savunması temelde NATO çerçevesinde
şekillenmiştir. BAB’ın yeniden ön plana çıkması Varşova Paktı ve
SSCB’nin dağılmasından sonra gerçekleşmiş, 1992 yılında imzalanan
Maastricht Antlaşması ile AB ile BAB arasında yakınlaşma başlamış
ve 1997 Amsterdam Antlaşması ile Petersberg Görevleri de denilen

BAB’ın operasyonel görevleri AB’ye devredilmiştir.
10–11 Aralık 1999’da toplanan Helsinki zirvesinde ise AB

Devlet ve Hükümet Başkanları tarafından kurulmasına karar verilen
50–60 bin kişilik Acil Müdahale Gücü’nün faaliyetleri tanımlanmış
ve söz konusu gücün faaliyetlerinin kapsamı Petersberg görevleri ile
sınırlandırılmıştır. AB ülkeleri arasında sağlanan mutabakata göre,
Petersberg Görevlerini icra edecek askeri güç, çokuluslu birliklerden
oluşacaktır. Söz konusu güç, operasyona karar verildiğinde 60 gün
içinde bir araya gelip görev sahasında asgari bir yıl kalacak donanıma
sahip olacaktır.
2.6. Avrupa Anayasası
Avrupa Birliğinin bütünleşme ve derinleşme alanlarında

kaydettiği ilerleme bürokrasiyi olağanüstü ölçüde arttırmış, Birlik
dışarıdan kolay anlaşılamayacak karmaşık bir görünüm kazanmıştır.
Bu koşullarda gündeme gelen gelecek tartışmaları, 14- 15 Mayıs
2001’de Leaken zirvesinde Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet
Başkanlarının gündemine gelmiştir. Zirve sonunda yayınlanan
bildiride, spesifik olarak Avrupa Birliğinin geleceği ve yeni koşullara
uyarlanması faaliyetlerini yürütmek üzere Avrupa Konvansiyonu
toplanması kararlaştırılmıştır. Buna göre, kurulacak Konvansiyon’a
Fransa’nın eski Cumhurbaşkanı V. Giscard d’Estaing’in başkanlık
edecek; Konvansiyon üyeleri ise Avrupa Birliği ülkelerinin ve 13
aday ülkenin devlet ve hükümet başkanları tarafından belirlenen
temsilcilerden oluşacaktır. Ayrıca üye ve aday ülke parlamentolarının
her birinden iki temsilci ve Avrupa Parlamentosundan 16 üye ve
Avrupa Komisyonunu temsilen de 2 üye çalışmalara katılacaktır.
Brüksel’de bulunan Avrupa Parlamentosu binasında ayda

bir kez bir araya gelen Avrupa Konvansiyonunun çalışmaları 15 ay
sürmüştür. Bu sürenin sonunda hazırlanan taslak üzerinde yürütülen
uzun müzakerelerin ardından Anayasa 17–18 Haziran 2004’de

Brüksel’de Avrupa Konseyi tarafından onaylanmış ve 25 ülkenin
liderlerinin katılımıyla 29 Ekim 2004 tarihinde Roma’da bulunan
Campidoglio Tepesi’nde imzalanmıştır. İmza törenine aday ülke
sıfatıyla Türkiye, Bulgaristan ve Romanya da katılmıştır. Üye ülkelerde
onaylandıktan ve onay belgeleri teati edildikten sonra Anayasanın
2007 yılında yürürlüğe girmesi öngörülmüştür.
Onay sürecinde üye ülkeler arasında iç hukuk yapılarına

bağlı olarak farklılıklar ortaya çıkmakta, kimi ülkelerde parlamento
onayı yeterli görülürken kimilerinde referanduma başvurulmaktadır.
29 Mayıs 2005 ve 1 Haziran 2005’de Fransa ve Hollanda’da yapılan
referandumlarda Anayasanın reddedilmesi belirsizlik ortaya çıkarmış
ve öngörülen tarihte yürürlüğe girmesini tehlikeye sokmuştur.
Anayasa oylamasının akıbeti, 2006 yılının ilk yarısında Avusturya’nın
dönem başkanlığı esnasında ele alınacaktır. 4 bölüm ve 465 maddeden
oluşan Avrupa Anayasasının en önemli özelliği, Kurucu Antlaşmaları
ve Kurucu Antlaşmalarda değişiklik yapan tasarrufları ortadan
kaldırması ve onların yerini almayı hedeflemesidir.
Anayasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte Maastricht

Antlaşmasıyla tesis edilen üç sütunlu yapı ortadan kalkacak; üçüncü
sütun Topluluklar boyutuna dahil edilirken, ikinci sütunda birçok
alanda karar alma sistemi Anayasa yürürlüğe girdikten sonra dahi üye
ülkelerin konsensüsünü gerektirecektir. Anayasa ile ayrıca Avrupa
Devlet Başkanlığı ve Avrupa Dışişleri Bakanlığı adıyla iki yeni makam
ihdas edilmektedir. Avrupa Devlet Başkanı, nitelikli çoğunluk oyuyla
Bakanlar Konseyi tarafından 2 yıl 6 ay süreyle seçilecektir. Aynı kişi,
ikinci kez Avrupa Devlet Başkanlığı görevini üstlenebilecektir.
Aralık 2000’de Nice’de kabul edilen Temel Haklar Sözleşmesi

de anayasa metnine dahil edilmiştir. Yeni anayasanın yürürlüğe
girmesiyle birlikte ortak karar usulü, Avrupa Birliğinin olağan karar
yöntemi haline gelecektir. Komisyon üyeleri, 2014 yılından itibaren
üye devlet sayısından daha az olacak; üye devletlerin Komisyon’da

temsili rotasyon usulü ile gerçekleşecektir. Örneğin 30 üyeli Avrupa
Birliğinde Avrupa Komisyonunun üye sayısı 20 olacak, üye devletler
üç Komisyonun ikisinde temsil edilecektir.
Parlamentonun üye sayısı anayasanın yürürlüğe girmesiyle

birlikte 750’ye yükselecektir. Avrupa Birliğine yeni devletlerin
katılımı halinde bu sayı artmayacak, üye ülkelerin Parlamentoya
gönderecekleri temsilci sayısı yeni koşullara göre revize edilecektir.
Anayasadaki en önemli yenilik, üye devletlerin Avrupa

Birliğinden ayrılma seçeneğinin kabul edilmesidir. Üyelikten ayrılmak
isteyen devletin bu konudaki talebi Bakanlar Konseyi’ne ulaştıktan
sonra üçte iki çoğunluk kararı ve Avrupa Parlamentosunun onayı
ile ilgili devlet üyelikten ayrılabilmektedir. Ancak söz konusu devlet,
ayrılma antlaşmasının yürürlüğe girmesine kadar süre içerisinde
üyelik yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır. Antlaşmanın
yürürlüğe girmesinde problemle karşılaşılması durumunda ilgili
devletin, ayrılma talebini ilettiği tarihten itibaren iki yıl geçmiş olmak
kaydıyla üyeliği sona ermektedir. Anayasa, ayrılan devletin yeniden
Avrupa Birliğine katılım talebinde bulunması halinde tam üyelik
başvurusu yapmasını öngörmektedir.

ÜÇÜNCÜ
BÖLÜM
AVRUPA
BİRLİĞİNDE
GENİŞLEŞME

3.1. Kurucu Ülkeler
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunu kuran 1957 tarihli Paris

Antlaşmasını, ardından Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa
Atom Enerjisi Topluluğunu kuran Roma Antlaşmalarını imzalayanlar
aynı ülkelerdir. Kurucu Ülkeler yahut Altılar olarak da anılan ülkeler,
Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’dan
oluşmaktadır. 1973 yılında İngiltere, İrlanda ve Danimarka’nın
katılımından sonra AT, “Dokuzlar” olarak adlandırılmıştır.
Sonraki yıllarda üye sayısının artmasına paralel olarak AT’nin

isimlendirmesi de değişmiştir. Buna göre, Batı Avrupa bütünleşme
hareketinin adı Yunanistan’ın 1981 yılında katılımı ile “Onlar”,
İspanya ve Portekiz’in 1986 yılında katılımı sonrasında “Onikiler”
adını almıştır. 1995 yılında 4. genişleme sonunda İsveç, Finlandiya ve
Avusturya’nın katılımı sonrasında Avrupa Bütünleşmesi “Onbeşler”,
2004 Mayıs ayından sonra ise “Yirmibeşler” adını almıştır.
3.2. Birinci Genişleme: İngiltere, İrlanda ve Danimarka
Avrupa Topluluklarında ilk genişleme süreci oldukça sancılı

olmuştur. Başlangıç yıllarında AT’nin dışında kalmayı yeğleyen ve
o günkü adıyla Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) alternatif
olarak EFTA’nın (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi) kurulmasında
başı çeken İngiltere, kısa bir süre içinde fikir değiştirerek, AT’nin
kapısını çalmaya başlamıştır. Ancak bu talep, Fransa tarafından veto
edilmiştir. Fransa’nın İngiltere’nin tam üyeliğine ilk başlarda neden
sıcak bakmadığı temelde iki sebepten kaynaklanmıştır.
Bunlardan birincisi psikolojiktir. Fransa Cumhurbaşkanı

General de Gaulle, işbaşında bulunduğu dönemde İngiltere’ye
mesafeli davranmıştır. İkinci Dünya Savaşı sırasında Alman işgaline
karşı donanma ile Fransa’yı kurtarmayı düşleyen de Gaulle, hazırladığı
donanmanın İngilizler tarafından batırılmasını ömrü boyunca

unutamamış ve bu ülkeye hiç bir zaman sempatiyle bakmamıştır.
Şüphesiz İngilizlerin Fransız donanmasını batırışının esas gerekçesi,
bu donanmanın da Almanların eline geçerek, Alman silahlı gücüne
daha fazla katkı yapacak olmasıdır. Ancak, bu açıklamalar de Gaulle’i
asla tatmin etmemiş, İngiltere’nin 1962’den başlayarak Avrupa
Topluluklarına katılma yönünde ortaya koyduğu irade Fransa
tarafından veto edilmiştir.
Bunun dışında Fransa’nın Avrupa bütünleşmesine ilişkin

tasarımı da İngiltere’ye mesafeli yaklaşmaya neden olmuştur. AET’nin
kuruluşunun hemen ardından Dışişleri Bakanı Fouchet’ye 1961 ve
1962 yıllarında iki plan hazırlatan de Gaulle, çok fazla uluslar üstü
(supranational) olmayan, egemen devletlerin klasik işbirliğine dayalı
bir Avrupa entegrasyonu yönünde tutum ortaya koymuştur. Fransa,
Federal Avrupa’nın “vatandaşlar Avrupası”nın karşısına “vatanlar
Avrupası” söylemini çıkarmıştır. Bu yaklaşımların hukuk alanındaki
yansımaları Avrupa’nın geleceği tasarımındaki görüş ayrılıklarını
net biçimde ortaya koymaktadır. Çünkü burada, federalist dünya
görüşünün ortaya koyduğu ve Avrupa Toplulukları Adalet Divanı
tarafından da sürekli ilerletilen “Topluluklara tam üyelik anından
itibaren üye devletlerin egemen yetkilerini devretmelerini” öngören
doktrin ile “egemen yetki devrinin söz konusu olmadığı, Toplulukların
kendilerine verilen görev sınırları içinde yetkilerini yetki vekaleti ile
sınırlı kullanabildikleri fonksiyonalist teori çatışmaktadır.
Geleceğe ilişkin tasarım konusunda ortaya çıkan çatışma

sonucunda 1965 yılında kriz patlak vermiştir. Ortak tarım
politikasının, AET’nin kendi öz kaynaklarından finansmanını
sağlamak üzere yeni bir bütçe yapılandırılmasına gidilmesi, Fransa ile
diğer Topluluk ülkeleri arasında iplerin kopmasına neden olmuştur.
Yeni yapılandırılacak bütçe içinde devletlerin kontrolünün

bitmesi, bir diğer ifadeyle Toplulukların özerk bir bütçeye sahip
olması, iplerin Fransa’nın elinden kaçması anlamına geliyordu. Fransa

bu tür bir bütçeye, kendi bakış açısı içinde izin veremezdi.
Ancak, AET’nin karar alma usulleri gereği, tek başına

Fransa’nın karşı çıkışı karar alma sürecini bloke etmekte yeterli
değildi. Fransa’nın Avrupa yapılanmasını tek başına belirlemesinden
ve arzu edilen noktadan uzağa taşımasından rahatsız olan diğer 5 AT
ülkesi, Topluluk bütçesinin kendi öz kaynaklarına kavuşması lehine
oy kullanma hazırlığı içindeydiler. Bunlardan Belçika, Hollanda,
Lüksemburg, Avrupa federalizminin sözcülüğünü yapmakta iken,
Almanya ve İtalya, İkinci Dünya Savaşı’nın psikolojik etkisiyle çok
fazla ses çıkarma eğiliminde değildi. Bu anlamda Alman ve İtalyan
milliyetçiliği yerine Avrupa tipi bir federalizmi savunmak, geçmişin
izlerinden kurtulmak bakımından da önem taşıyordu. Kaldı ki;
özellikle Almanya için federalist bir Avrupa yapılanması, Almanya’nın
kendi ulusal yapılanması ile de önemli bir uyum göstermekteydi.
Fransa bu koşullar altında karar alma sürecini doğal yollardan

bloke edemeyeceğini anlamakta gecikmedi. 1965 yılının Temmuz
ayından başlayarak, Topluluk karar alma sürecinin tümden bloke
edilmesi yoluna gidildi. Fransa, “boş sandalye politikası” izleyerek,
yani karar alma sürecinin hiçbir aşamasına katılmayarak, Topluluktan
en ufak bir kararın dahi çıkmasını engelledi. Sekiz ay süren bu politika,
ancak 1966 yılının Şubat ayı içinde Lüksemburg’da gerçekleştirilen
uzlaşma sonucunda aşılmıştır.
Bu uzlaşmaya göre, karar alma prosedüründe oybirliği

öngörülmese dahi, bir ülkenin alınacak kararda yaşamsal çıkarının
bulunduğunu iddia etmesi halinde, oylama otomatik olarak oybirliği
gerektiren usul uyarınca yapılıyor, yaşamsal çıkarı olduğunu iddia
eden ülkenin vetosunu kullanması yoluyla da kararın alınmasının
engellenebilmesinin önü açılıyordu.
Lüksemburg uzlaşmasının Avrupa Toplulukları üzerindeki

olumsuz etkileri, 1987 yılına kadar devam etmiştir. Bu tarihte yapılan

Avrupa Tek Senedi aracılığıyla Lüksemburg uzlaşmasına başvuru
yolu kaldırıldı ve federal Avrupa’ya gidiş yolunda atılan adımların
önü kesilmiş oldu. Bu arada, bunca olumsuz etkiye yol açan Topluluk
bütçesinin kendi öz kaynaklarına geçiş yolu 1969 yılında açılmıştır.
Zaten, ortak tarım politikasının mevcut yapısıyla başka türlü
finansmanı söz konusu olamazdı.
AT içinde bu gelişmeler yaşanırken, İngiltere tam üyelik

başvurusunu yeniledi. Bu kez, İngiltere tek başına değildi. EFTA
içinde beraber yer aldığı İrlanda, Danimarka ve Norveç de, İngiltere
ile birlikte tam üyelik başvurusunda bulunmuştu. İngiltere’nin bu
ikinci başvurusu AT içinde de önemli oranda destek görmüştür.
Bunun nedeni, Fransa’nın diğer büyük AT devletlerinin İkinci Dünya
Savaşı’nın yenik ülkeleri psikolojisinden de yararlanarak tek başına
Avrupa entegrasyonunu şekillendirme arzusunun yarattığı tepkidir.
Bu koşullarda, İngiltere’nin AT’ye katılması Fransa’yı dengeleyecek
arayışlarla uyumlu olmuştur. Bununla birlikte Fransa, bu başvuruyu
da veto etmiştir.
1969 yılında de Gaulle’in ardından Fransa’nın yeni

Cumhurbaşkanı seçilen Georges Pompidou, selefine göre ılımlı
bir politikacıydı. Nitekim 1969 yılında toplanan Lahey zirvesinde
Fransa, AT genişleme sürecindeki vetosunu kaldırmış, Avrupa
bütünleşmesinin derinleşme ekseninde gelişimine yeşil ışık
yakmıştır.
Lahey zirvesinin ardından AT’nin ilk genişleme müzakereleri

başlamıştır. İngiltere, İrlanda, Danimarka ve Norveç ile müzakereler
yürütülmüş, Norveç referandum sonucu AT’ye katılmaktan
vazgeçmiştir.
Müzakerelerin başlanmasıyla birlikte, İngiltere’nin çetin bir

müzakere tutumu içinde olduğu netlik kazanmıştır. Öylesine ki;
İngiltere, adeta yeni bir Topluluk kurucu antlaşması yapmak üzere

hazırlanmış ve müzakerelere geçilir geçilmez bu tavrı sergilemeye
başlamıştı. İşte bu noktada, zaten Fransa’nın girişimleri üzerine
“Topluluk müktesebatının dokunulmazlığı” düşüncesini geliştiren
federalist kanat, bu kez Topluluk müktesebatının tam üyelik süreciyle
de tehlikeye itilebileceği gerçeği ile karşı karşıya gelmiştir. Bu aşamada
müzakerelere başlayan AT kanadı, Topluluk müktesebatı ile ilgili
olarak yeni bir dokunulmazlık tanımı ortaya koymuştur. Buna göre,
Topluluğa katılmak arzusunda olan ülke, Topluluk müktesebatını
tartışmaya açamayacaktır. Müzakerelerde sadece, Topluluk
müktesebatına uyumun koşul ve süreleri tartışılacaktır.
İlk müzakereler sırasında, özellikle İngiltere’nin tam üyeliği

ile birlikte ortaya çıkan bu strateji, daha sonra bütün tam üyelik
müzakerelerinde de tartışılmaz bir müzakere pozisyonu haline
dönüşmüştür. Bu temelde yürütülen müzakerelerin sonucunda, 1 Ocak
1973 günü İngiltere, İrlanda ve Danimarka Avrupa Topluluklarına
katılmışlardır.
AT’nin ilk genişlemesi ilk bakışta nispeten sorunsuz

görülebilir. Benzer yönetim dokularına sahip, benzer kalkınma
seviyesine ulaşmış ülkelerin AT çatısı altındaki entegrasyonlarının
kolay olduğu düşünülebilir. Topluluk müktesebatının o günkü
yapısına bakıldığında, bugüne oranla prematüre bir görüntü çizdiği,
dolayısıyla bu müktesebata uyumda ciddi sorunlar ortaya çıkmadığı
da ileri sürülebilir.
Bütün bu yargılar doğru olmakla birlikte, AT’nin ilk

genişlemesi, içinde yaşanılan konjonktüre de bağlı olarak sancısız
gerçekleşmemiştir. Öncelikle 1970’li yılların ekonomik kriz ortamı,
AT’yi yeni genişlemenin getirdiği sorunlarla birlikte yakalamıştır.
Dolar şoku ve petrol şoklarının etkisi, Topluluk ülkelerini korumacı
politikalar izlemeye sürüklerken, AT hedeflerinden uzaklaştırıcı bir
rol oynamış, yeni üye devletlerin katılımı ile birlikte, sorun daha da
ağırlaşmıştır.

İkinci olarak, karar alma sürecinin giderek daha ağır işlediği
gerçeği ile tanışılmıştır. Esasen altı üye devletli bir Topluluk için
öngörülen mekanizmaların, dokuz üye devlete uyarlanması, Topluluk
karar alma süreçleri üzerinde ciddi rahatsızlıklara yol açmış, sorun
her genişlemeyle birlikte daha da karışık bir görünüm almıştır.
Ancak, bunlardan daha da önemlisi, şüphesiz İngiltere’nin tam

üyeliğinin gerçekleştiği ilk günden başlanarak ortaya çıkan Topluluk
bütçesiyle ilgili sorundur. Altılar Avrupası’nın kendi aralarındaki
dengeler gözetilerek gerçekleştirilen bütçe gelir ve giderleri ile
ilgili teknik düzenlemeler, İngiltere’nin katılımı anından itibaren
tartışmaya açılmıştır.
İngiltere, özellikle İngiliz Uluslar Topluluğu (Commonwealth)

ülkeleri ile yaptığı ticaret hacmini daraltmamasına bağlı olarak,
Topluluk bütçesine en fazla kaynak aktaran ülke konumuna gelmiş,
Topluluk bütçesinin esas itibarıyla ortak tarım politikasını finanse
etmek üzere düzenlenmiş olmasına bağlı olarak ve İngiltere’de tarımın
milli gelir içindeki payının düşüklüğünün sonucu olarak, bu bütçeden
en az pay alan ülke konumuna sürüklenmiştir. Sonuçta İngiltere’nin
bu düzene karşı çıkışları, Topluluk içinde yeni sorunlar yaratmıştır.
Bu doğrultuda Topluluk bütçesindeki dayanışma ilkesi büyük yaralar
alırken, aynı zamanda Topluluğun kendisini dayandırdığı uluslar üstü
doktrin ciddi tartışmalara konu olmuştur. Yeni koşullarda İngiltere,
Fransa’nın federalizme karşı 60’lı yıllarda takındığı tutumu devam
ettiren büyük devlet görünümü kazanmıştır.
Bütçeyle ilgili olarak, İngilizler, AT’nin en zengin ülkesi

olmamalarına, hatta fakirler arasında sayılabileceklerine dikkat
çekerlerken, bu bütçeden en az yararlanan konumunda olduklarından
şikayetçi olmuş, buna karşılık, büyük zahmetlerle Topluluğu özerk
bütçe ile donatan AT kanadı, bu yapıdan taviz verilmesi halinde,
üye devletlerin katkı payı ödediği klasik uluslararası örgüt haline
dönüşmekten endişe duymuşlardır.

3.3. İkinci Genişleme: Yunanistan
1970’li yıllarda Avrupa Topluluğu hem ekonomik konjonktürden

kaynaklanan, hem de ilk genişleme dalgasının yarattığı sorunlarla
uğraşırken, 1974 yılının Temmuz ayında Kıbrıs adasında yaşanan
gelişmeler Avrupa Topluluklarını doğrudan etkilemiştir.
15 Temmuz 1974’de yılının Kıbrıs’ta yaşanan hükümet darbesi

sonucunda Makarios iktidardan uzaklaştırılmış, darbeci Nikos
Sampson iktidarı ele geçirmişti. Bu gelişmeler karşısında Türkiye’nin
garanti hakkını kullanarak Kıbrıs’a 20 Temmuz ve 15 Ağustos’ta iki
kez müdahalede bulunmasıyla bir yandan Kıbrıs sorunu yeni bir
aşamaya ulaşmış, öte yandan bu gelişme Yunanistan’da 1967’den beri
işbaşında olan Albaylar Cuntası devrilmesine neden olmuştur.
Toplam 7 yıl süren Albaylar Cuntasının ardından Yunanistan;

Karamanlis önderliğinde demokrasiye geçmiştir. Karamanlis,
işbaşına geldikten sonra ilk iş olarak demokrasisinin teminatı olarak
gördüğü Avrupa Ekonomik Topluluğu’na tam üyelik başvurusunda
bulunmuştur. Yunanistan’ın tam üyelik başvurusu sonucunda
hazırlanan Komisyon görüşü olumsuzdur. Ancak Bakanlar Konseyi,
ekonomik gerekçeleri geri plana iterek, siyasi gerekçeleri ön plana
çıkarmış ve böylece Yunanistan ile tam üyelik müzakerelerinin
başlanmasına yeşil ışık yakılmıştır. Uzun müzakerelerin ardından
1 Ocak 1981’de Yunanistan Avrupa Topluluklarına tam üye olarak
katılmıştır.
Yukarıda da belirtildiği gibi Yunanistan’ın tam üyeliği,

ekonomik realiteler yerine siyasi gerekçelerin ön plana çıkartılması
sonucu mümkün olmuştur. Bununla birlikte, Yunanistan, AT
açısından ekonomik olarak çok fazla soruna yol açmamıştır. Bunda
rol oynayan faktörlerin başında ülkenin nüfusunun küçük olması
ve ekonomik problemlerin nispeten daha kolay çözümlenebilir
görülmesi gelmektedir. Öte yandan, Yunanistan, Andreas Papandreou

dönemindeki aşırılıklar dışında AT içerisinde hassas konularda fazla
sorun çıkarıcı tutum içinde olmamıştır. Bununla birlikte Türkiye-
Yunanistan ilişkilerinde yaşanan sorunlar nedeniyle Türkiye’nin AT ile
ilişkileri Yunanistan’ın tam üyeliğinden olumsuz yönde etkilemiştir.
3.4. Üçüncü Genişleme: İspanya ve Portekiz
1980’li yıllarda yaşanan ikinci genişleme dalgası, yine

Avrupa’nın güney ekseninde gerçekleşmiştir. Bu çerçevede,
diktatörlükten kurtularak demokrasiye kavuşan iki ülkenin, yeni
rejimi teminat altına alma amacını ön plana çıkartarak tam üyelik
kapısını çaldıkları görülmektedir. Bu ülkeler, Franco’dan kurtulan
İspanya ile Salazar’dan kurtulan Portekiz’dir.
Tıpkı Yunanistan’ın tam üyelik başvurusunda olduğu gibi

İspanya ve Portekiz’in tam üyelik başvuruları için de, Komisyon,
ekonomik gerekçeleri öne çıkararak olumsuz görüş bildirmiştir. Buna
karşılık Bakanlar Konseyi, siyasi yaklaşımı benimseyerek İspanya ve
Portekiz ile tam üyelik müzakerelerini başlatmıştır.
Bununla birlikte, tam üyelik müzakereleri, özellikle coğrafi

büyüklüğü ve nüfusu nedeniyle İspanya bakımından çetin geçmiştir.
O dönemde İspanya’nın AT ortalamalarının çok gerilerinde kalan gelir
yapısı büyük handikap oluşturmuştur. Bu nedenle müzakereler birkaç
kez kesilme noktasına gelmiş, güçlüklerin aşılmasında İspanyolların
bütün sosyo-ekonomik katmanlarının AT tam üyeliğine dört elle
sarılmaları büyük rol oynamıştır. Öylesine ki; içeride birbirleriyle
kıyasıya kavga içinde olan işçi - işveren temsilcileri, konu AT tam
üyeliği olduğunda tek bir sesle AT’nin karşısına çıkarak her türlü
güçlüğü aşmayı bilmişlerdir.
Müzakerelerin çetin yapısı, bu ülkelerle yapılan katılma

antlaşmalarına da yansımış, bu ülkelere özellikle işçilerin serbest
dolaşımı ile ilgili olarak tanınan geçiş dönemi yedi yıl gibi uzun bir

süreyi kapsamıştır.
Öte yandan, bu ülkelerin tarıma bağlı üretim yapıları da, hem

ortak tarım politikasına uyumlarının, hem de Topluluk bütçesinden
yararlanmalarının yine göreceli olarak uzun süreli geçiş dönemlerine
tabi kalmalarına yol açmıştır.
Sonuçta, 1984 yılı içinde tamamlanan müzakerelere bağlı

olarak, İspanya ve Portekiz, 1 Ocak 1985’den itibaren tam üye olarak
AT bünyesine katılmışlardır.
İspanya ve Portekiz’in katılımları ile birlikte AT’nin üye sayısı,

başlangıçtaki rakamın iki katına çıkmıştır. Özellikle İspanya’nın
katılımı, AT’de beşinci büyük ülkenin varlığına yol açmış ve bu durum
karar alma sürecinin daha da atıl hale gelmesine neden olmuştur.
Diğer yandan İspanya’nın bir tarım ülkesi olması, ortak tarım

politikasını doğrudan etkilemiş ve AT bütçesine yük getirmiştir. 1986
yılında gerçekleşen üçüncü genişlemenin ardından AT’de genişleme
yerine derinleşme ön plana çıkmıştır. Bu kapsamda bir yandan
ortak pazarın tamamlanması, öte yandan ekonomik ve parasal
birlik, AT’nin yeni hedefleri olmuştur. Ancak, 1989 yılında Varşova
Paktı’nın dağılması ve ardından SSCB’nin ortadan kalkması yeni bir
siyasi ortam yaratmıştır.
Yalta anlaşmasıyla kurulan düzenin yıkılması sonucunda AT,

1990 yılında iki Almanya’nın birleşmesiyle “de facto” olarak bir kez daha
genişlemiştir. Doğu Almanya’nın Federal Almanya’ya katılmasıyla
gerçekleşen birleşme sonrasında AT içerisinde Almanya’nın ağırlığı
hissedilir oranda artmıştır. Varşova Paktı’nın çökmesiyle birlikte
oluşan fiili durum içinde, yeni bir dünya düzeni kendiliğinden ortaya
çıkmıştı. Bu dünya düzeni içinde bir yeniden yapılanma gereği bütün
ağırlığıyla kendisini hissettirmekte geç kalmamıştır.

1990 yılının Ağustos ayı içinde Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesi
ile başlayan Körfez Krizi, 1991 yılının Ocak ayında Körfez Savaşı ile
sonuçlanırken, yenidünya düzeninin tek hakiminin de ABD olduğu
belirginleşmeye başlamıştır.
Öte yandan, yeni koşullarda bağımsızlıklarını kazanan

Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile AT arasındaki ilişkilerin alacağı
seyrin ne olacağı, 1990’ların başında tartışmaya açılmıştır. Sovyet
boyunduruğundan kurtulan ülkelerin Avrupa ailesi içerisine
alınmasının Batı Avrupa’nın çıkarlarına hizmet edeceği görüşü genel
kabul görmüştür. Ne var ki; AT’nin mevcut entegrasyon seviyesi
bütün bu beklentilere yanıt verebilmekten uzaktı. AT çatısı altında
yer alan büyük/küçük bütün devletlerarasında görüş ayrılıklarını
gidermek ve bütünleşmenin geleceği konusunda strateji belirlemek
amacıyla ortak hareket kararı alınmıştır.
İşte bu koşullar altında, iki hükümetler arası konferans

toplandı. Bunlardan birincisi Siyasi Birlik Üzerine Hükümetler arası
Konferans, diğeri ise Ekonomik ve Parasal Birlik Üzerine Hükümetler
arası Konferans adını taşıyordu. Konferansların sonunda üye ülke
hükümetlerinin üzerinde uzlaşma sağladıkları hususlar yeni bir
antlaşma olarak ortaya çıktı. Böylece, 7 Şubat 1992’de Maastricht
Antlaşması imzalandı. 1 Kasım 1993’de yürürlüğe giren Maastricht
Antlaşmasıyla öncelikle Kurucu Antlaşmalar radikal biçimde
revize ediliyordu. Antlaşma ile Batı Avrupa bütünleşmesi üç sütuna
ayrılıyor ve hedefler yeniden belirleniyordu. Bunlardan birincisi
olan Topluluklar sütununun amacı Ekonomik ve Parasal Birliği
gerçekleştirmekti. Hükümetler arası boyutta olan diğer sütunlardan
ilki, Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikası diğeri ise Adalet ve
İçişlerinde İşbirliği adını taşıyordu.

3.5. Dördüncü Genişleme: İsveç, Finlandiya ve Avusturya
1990’lı yılların başında, AET ile EFTA ülkeleri arasında çok

geniş kapsamlı bir ekonomik entegrasyon anlaşması yapıldı. Avrupa
Ekonomik Alanı (AEA) olarak bilinen bu anlaşma, EFTA ülkeleri
ile AET arasında ekonomik bütünleşmenin ileri düzeye taşınmasını
amaçlıyordu. Anlaşma ile paralel ekonomik gelişme seviyesinde olan
ülkeler arasında, farklı düzlemde bir ekonomik entegrasyon sağlanmış
oluyordu. Ancak, AEA Anlaşması’nın asıl önemi, EFTA ülkelerinin
önemli bir kısmının, bu Anlaşma aracılığıyla Topluluk müktesebatı
ile tanışıklığının sağlanması ve Maastricht Antlaşması’nın yürürlüğe
girmesinin ardından AB tam üyeliğine hazır hale gelmesi olmuştur.
Nitekim Kasım 1993’de Maastricht Antlaşması’nın yürürlüğe

girmesinden bir süre sonra, 1 Ocak 1995 tarihinde Avusturya,
İsveç ve Finlandiya’nın Avrupa Birliğine katılmalarında fazla sorun
yaşanmamıştır. Müzakereleri tamamlayan Norveç bakımından ise
1973 genişlemesinde yaşananlar tekrarlanmış, referandum neticesinde
Norveç halkı AT’ye katılmayı reddetmiştir. Tüm bu gelişmelerin
neticesinde AT’nin üye sayısı 1995 başında 15’e yükselmiştir.
Genişleme sürecinin belirlenmesi gereken en önemli teknik

öğretisi, AT’nin ilk genişleme müzakereleriyle birlikte ortaya çıkan bir
soruna cevap arayışından doğmuştur. Özellikle İngiltere ile başlatılan
tam üyelik müzakerelerinde, bu ülkenin Topluluğun temel yapısını
tartışmaya açmak istemesi karşısında, AT Komisyonu, 1971 yılında
bir Topluluk müzakere stratejisi belirlemiş ve bu strateji genişleme
sürecinde temel çıkış noktasını oluşturmuştur.
Söz konusu strateji şu temel düşünce sistematiğine

dayanmaktadır: “Toplulukla tam üyelik müzakeresi yapıyor olmak,
yeni bir Topluluğu kurmayı amaçlayan bir müzakere sürecinin içinde
olmak değildir. Topluluğa katılmayı amaçlayan devlet, öncelikle
Topluluk müktesebatını kabul etmelidir. Söz konusu devletle müzakere

edilecek olan şey, bu müktesebata hangi sürelerde uyum sağlayacağını
belirlemekle sınırlıdır.”
Daha sonra, “Kulübe katılmak isteyen, kulübün kurallarını

aynen kabul eder” şeklinde daha basitçe ifade edilen bu strateji, 1980
ve 1990’lı yıllardaki genişleme müzakerelerinde de değişmemiştir.
Bu doğrultuda yürütülen müzakereler sonuçlandığında,

Topluluk hukukunun birincil kaynakları içinde yer alan katılım
antlaşmaları ortaya çıkmıştır. Sonradan katılan devletler bakımından
Katılım Antlaşmaları tam üyelikten kaynaklanan yükümlülüklere uyum
sürelerini düzenleyen hukuksal metinler karakteri taşımaktadır.
Topluluğun bugüne kadar gerçekleştirdiği genişleme süreci

coğrafi olarak iki temel eksende gerçekleşmiştir. Birinci kategoride
Kuzey Ekseni yer almaktadır. Toplulukların kurucu ülkeleriyle
benzer ekonomik ve siyasi yapıya sahip olan Kuzey ülkeleri,
Avrupa bütünleşmesinin gelişmesine bağlı bazı temel sorunlara
yaklaşımlarında farklılıklar gösterseler dahi, nispeten sorunsuz uyum
süreçleri ile Topluluklara entegre olmuşlardır.
İngiltere’nin tam üye olduktan sonra Topluluğun bütçe

yapısıyla ilgili olarak sergilediği tutum, özellikle karar alma sürecini
rahatlatacak önerilere karşı aldığı tavır; yine İngiltere’nin Maastricht
Antlaşması’nın sosyal boyutuna önceleri katılmaması; Danimarka’nın,
Maastricht Antlaşması’nın Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikası
ayağının dışında kalması; İngiltere, Danimarka ve İsveç’in ekonomik
kriterleri yerine getirebilecek durumda olmalarına rağmen Ekonomik
ve Parasal Birlikçin, şimdilik dışında kalmayı yeğlemeleri, temel
sorunlarla ilgili başlıca örnekler olarak dikkat çekmektedir.
İkinci kategoride ise 1980’li yıllardaki genişleme dalgası içinde

yer alan Güney Ekseni ülkeleri yer almaktadır. Bu ülkelerin, o dönem
itibariyle, AT ülkeleri ile siyasi ve ekonomik yakınlıklarından ziyade,

AT üyeliğini kendi demokrasilerini teminat altına almak için tercih
ettikleri gözlemlenmiştir. Albaylar Cuntası idaresinden kurtulan ve
bir daha bu tür bir kısır döngüye düşmekten çekinen Yunanistan’ın,
Franco’nun idaresinden kurtulan İspanya’nın ve Salazar’ın baskıcı
yönetiminden kurtulan Portekiz’in AT’ye bakışı, AT’nin bu ülkelere
bakışı ile bütünleşmiş, ekonomik gerekçe ikinci plana bırakılarak,
AT’nin bu ülkelere genişlemesi kabul görmüştür. İkinci kategoride yer
alan ülkeler, Avrupa bütünleşmesi ile ilgili temel sorunlar açısından,
sorun çıkarmayan bir rolü üstlenmişlerse de, ekonomik entegrasyon
açısından AT içinde ciddi sorunlar yaratmışlardır.
Gerek siyasi, gerekse ekonomik açıdan bakıldığında her

genişleme Topluluğa yeni güçlükler getirmiştir. Topluluğa tam üye
olan devletlerde, eski ulusal yaklaşımlarıyla sınırlı idari ve hukuki
yapılarda, AT ile entegrasyonun getirdiği yaşam biçimine ayak
uydurma güçlükleri ortaya çıkmıştır.
Topluluğa yeni üye olan devletler, Topluluk müktesebatına

uyuma bağlı olarak, bir hukuk istilasıyla karşı karşıya kaldıklarından
yakınmışlardır. Topluluk hukukunun özelliğine bağlı olarak, bu
hukukun üye devletlerde doğrudan uygulanır nitelikte olması ve
bireyler nezdinde doğrudan hak ve yükümlülükler yaratması, Avrupa
entegrasyonu içinde yer alan ülkelerin dışında hiçbir ülkenin alışık
olmadığı bir durumdur. Doğal olarak, müzakerelerde bu durum hep
ön planda tutulsa dahi, teoriden pratiğe geçiş noktasındaki, ulusal
egemen yetkilerin kısmen kaybı, yeni katılan devletlerin önemli baş
ağrılarının kaynağını oluşturmuştur.
Buna karşılık her katılım, Topluluk açısından da yeni idari

sorunları beraberinde getirmiştir. Altı üyeli bir Topluluk için
düzenlenen ve büyük oranda nitelikli çoğunluk ilkesine dayanan karar
alma sürecinin dengeleri, her katılımla birlikte biraz daha bozulmuş,
süreç giderek karmaşık bir görünüm kazanmıştır.

3.6. Beşinci Genişleme: 10 Yeni Ülkenin Katılımı
1990’lı yıllarda Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile AT/AB arasında

imzalanan Avrupa Antlaşmalarının temel amacı, söz konusu ülkeleri
AB üyeliğine hazırlamaktı. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyet
hegemonyası altına giren söz konusu ülkelerin katılma koşulları,
1993 Aralık ayında Kopenhag zirvesinde somutlaştırılmıştır. Zirvede,
üç ana başlık altında toplanan ve adayların tam üye olabilmeleri için
uymaları zorunlu olan kriterler şu şekilde belirlenmişti.
Demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını azınlıklara

saygıyı ve azınlıkların korunmasını teminat altına alan kurumların
istikrarını sağlamak;
İşleyen bir pazar ekonomisine sahip olunmasının yanı sıra,

Avrupa Birliği içindeki rekabet baskısı ile piyasa güçleri karşısında
durabilme yeteneğine sahip olmak;
Siyasi, ekonomik ve parasal birlik de dahil olmak üzere

tam üyelikten kaynaklanan yükümlülüklere uyum yeteneğinin
bulunması.
Öte yandan Avrupa Komisyonu, 20 Temmuz 1996 günü

“Gündem 2000” ismini taşıyan raporu yayınlamıştır. Raporda,
Kopenhag kriterlerinden hareket edilerek, tam üyeliğin koşulları
yeniden tanımlanmıştır. Bu bağlamda, tam üyeliğin değişen yapısından
bahsedilmiş ve tam üyeliğin artık sadece “Topluluk müktesebatı” ile
sınırlı olarak değerlendirilemeyeceğine dikkat çekilmiştir. Gerek
Topluluk müktesebatının zaman içinde geldiği ve ileride alacağı
boyut, gerekse AT’den AB’ye geçişle birlikte ortaya çıkan siyasi ve
ekonomik yeni hedefler, yeni tam üyelik sürecinin eskiyle mukayese
edilebilirliğini ortadan kaldırmıştı. Bu bağlamda mevcut ve potansiyel
müktesebatın yanı sıra, Kopenhag kriterleri, AB çatısı altında hedefleri
ortaya konan Ortak Dış ve Güvenlik Politikası, Adalet ve İçişlerinde

İşbirliği ve son olarak Ekonomik ve Parasal Birlik hedeflerine ulaşma
kapasitesi, yeni adayların bir arada dikkate almak zorunda oldukları
bir bütünlük olarak öne çıkmıştır.
12–13 Aralık 1997 günleri gerçekleştirilen Lüksemburg

Zirvesinde Gündem 2000’in önerileri kabul edilmiştir. Zirvede,
tam üyelik başvurusunda bulunan aday ülkeler üç ana kategoriye
ayrılmıştır. Birinci grupta Kıbrıs Rum Kesimi, Polonya, Macaristan,
Çek Cumhuriyeti, Slovenya ve Estonya yer almaktadır. Genişlemenin
ikinci halkasında ise Letonya, Litvanya, Bulgaristan, Romanya
ve Slovakya bulunuyordu. İlk kategori içinde yer alan Kıbrıs’ın
durumu siyasi sorun ipoteği altında olduğundan, birinci gurup
içi bir alt gruplandırmadan da bahsetmek mümkündür. Hukuken
adanın bütününü temsil ettiği iddiasında olan Kıbrıs Rum Yönetimi
temsilcileri ile müzakerelere başlanması, Kıbrıs’ın kuzeyini de içine
alan bir çözüm niteliği taşımamaktadır.
Türkiye ise Lüksemburg Zirvesi’nin üçüncü kategorisini

oluşturdu. Bu çerçevede Lüksemburg Zirvesi Başkanlık
Bildirisi’nin 31 ile 36. (dahil) paragrafları spesifik olarak Türkiye ile
ilgilidir. Söz konusu maddelerde, Türkiye’nin tam üyelik ehliyeti
vurgulanıyor, Türkiye’nin üyeliğinin diğer adaylarla aynı kriterlerle
değerlendirileceği belirtiliyordu. Öte yandan Türkiye için bir Avrupa
stratejisinin hazırlanarak Türkiye’nin AB ile her alanda yakınlaşma
sağlamasının altı çiziliyordu. Yine aynı bildiride bu stratejinin hangi
alanlarda geliştirileceği detaylandırılıyor ve ilk kez Zirve seviyesinde
Ankara Anlaşması’nın 28. maddesine gönderme yapılıyordu. Ayrıca
Türkiye, diğer tam üye adayları ile birlikte Avrupa Konferansına davet
ediliyordu.
Ne var ki, aynı bildirinin 35. paragrafı, Zirve’nin ertesi günü

Türkiye’nin AB ile siyasi diyalogunu kestiğini açıklamasına yol açan
ibareler taşımaktaydı. AB seviyesinde insan hakları standartlarına
ulaşılması, azınlıklara saygı ve azınlıkların korunması, Yunanistan

ile Türkiye arasındaki ilişkilerin tatminkar ve istikrarlı bir noktaya
Uluslararası Adalet Divanı’na başvuru yolu da dahil olmak üzere
çözüme kavuşturulması, Birleşmiş Milletler’in ilgili kararları
doğrultusunda Kıbrıs’ta siyasi bir çözüm bulunması önerileri Türkiye
tarafından dayatma olarak algılandı. Zirveyi takip eden 14 Aralık
1997 günü, Türk Hükümeti acilen toplandı ve AB ile siyasi diyalogu
askıya aldığını açıkladı. İki taraf arasında Lüksemburg zirvesinin
ardından kesilen ilişkiler, ancak iki yıl aradan sonra 1999 Aralık
ayında toplanan Helsinki zirvesinde Türkiye’nin yeniden aday ilan
edilmesiyle normalleşmeye başlayacaktır.
Bu bölümde Türkiye dışında kalan aday ülkelerin Avrupa

Birliği ile ilişkileri ülkeler bazında ele alınacaktır.
Çek Cumhuriyeti: 1918 yılında Çekoslovakya olarak kurulan

devlet, 1989 devrimlerinin ardından SSCB etkisinden uzaklaştı.
Çekoslovakya, 1992 yılında Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye
bölündü. Barışçı bir şekilde gerçekleşen bu eylemin ardından Avrupa
Birliği ile Çek Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler gelişmeye başladı.
Taraflar arasında 4 Ekim 1993’de Avrupa Anlaşması imzalandı.
Çek Cumhuriyeti Devlet Başkanı Vaclav Havel, 3 Ocak 1996’da

Avrupa Birliğine tam üyelik başvurusunda bulundu. Başvurunun
ardından AB dönem Başkanı İtalya Başbakanı Lamberto Dini
tarafından yapılan açıklamada, AB ile Çek Cumhuriyeti arasında
müzakerelerin 1996–1997 Hükümetler arası Konferansın sona
ermesinden altı ay sonra başlayacağı ifade edildi. Başvurunun
ardından 15 Temmuz 1997’de Komisyon Raporu açıklandı. Raporda,
Çek Cumhuriyetinin piyasa ekonomi ve demokratikleşme yolunda
kısa sürede dikkate değer mesafe aldığı görüşü ileri sürülüyordu.
1997 Aralık ayında Lüksemburg’da toplanan Avrupa Konseyi

zirvesinde Çek Cumhuriyeti ile müzakerelerin Hükümetler arası
Konferansın bitiminden altı ay sonra başlatılması kararı alındı. 31

Mart 1998’de tam üyelik müzakereleri başladı. Aralık 2002’de toplanan
Kopenhag zirvesinde bir grup ülke ile birlikte Çek Cumhuriyetinin
2004 Mayıs ayında Avrupa Birliğine katılması yönünde karar alındı.
16 Nisan 2003’de Atina’da Katılım Antlaşması imzalandı ve Çek
Cumhuriyeti Mayıs 2004’de Avrupa Birliği’ne tam üye olarak katıldı.
Polonya: Orta Avrupa’nın en büyük nüfusa sahip ülkelerinden

Polonya’nın AB ile ilişkileri Doğu Avrupa devrimlerinin öncesine
gitmektedir. İki taraf arasında ticari ve ekonomik işbirliği anlaşması
19 Eylül 1989’da imzalanmıştır. Bu tarihten önce, Temmuz 1989’da
Paris’te yapılan G–7 zirvesinde ekonomik ve siyasi reformları
desteklemek amacıyla Macaristan ve Polonya’ya ekonomik yardım
kararı alınmıştır. Aynı yıl içinde Bakanlar Konseyi tarafından anılan
ülkelere teknik yardım yapılmasını öngören PHARE (Pologne and
Hongrie: Actions pour la Reconversion Economique) teknik yardım
programı kabul edilmiştir.
Polonya ile AB arasında Avrupa Anlaşması 16 Aralık 1991’de

imzalanmış ve 1 Ocak 1994’de yürürlüğe girmiştir. Anlaşmanın
ekonomik ve ticari hükümleri ise 1 Mart 1992’de yapılan geçici
anlaşma ile yürürlüğe sokulmuştur. Polonya ile AB arasında tam
üyelik müzakereleri 31 Mart 1998’de başlamış ve Polonya, 1 Mayıs
2004’de Avrupa Birliğine katılmıştır.
Macaristan: İkinci Dünya Savaşından sonra SSCB tahakkümü

altında kalan Macaristan, 1989 yılında patlak veren Doğu Avrupa
devrimlerinin ardından parlamenter sisteme geçti. Macaristan’da
1989 öncesinde başlayan ekonomik reformlar rejim değişikliğinin
ardından hızlanarak devam etti. Avrupa Birliği ile ticari ilişkiler
canlanmaya başladı. AB ile Macaristan arasındaki ticaret hacmi,
1989–1997 yılları arasında yüzde 100 oranında arttı. Macaristan dış
ticaretinde AB’nin payı ise 2000 yılında % 80 düzeyine ulaştı.
Macaristan, 31 Mart 1994’de Avrupa Birliğine tam üyelik

başvurusunda bulundu. Komisyon görüşü, 15 Temmuz 1997’de
açıklandı. 31 Mart 1998’de tam üyelik müzakereleri için Avrupa
Birliği ile masaya oturan Macaristan, 1 Mayıs 2004’de Avrupa Birliği
üyesi oldu.
Estonya: Baltık ülkelerinden Estonya ile AB arasındaki ilişkiler,

1991 Ağustos ayında SSCB’nin dağılmasının ardından başladı.
Estonya; Letonya ve Litvanya ile birlikte, 1991 öncesinde SSCB’yi
oluşturan 15 Cumhuriyet arasında yer alıyordu. Estonya, 1991
sonundan itibaren Avrupa Birliğinin Macaristan ve Polonya’ya teknik
yardım için oluşturduğu fondan (PHARE) yararlanan ülkeler arasına
katıldı. 11 Mayıs 1989’da AB ile Baltık ülkeleri arasında ticari işbirliği
anlaşmaları imzalandı. Söz konusu anlaşmalarla Baltık ülkelerine
en fazla müsaadeye mazhar ülke statüsü tanındı. Anlaşma, 1 Mart
1993’de Estonya Parlamentosunun onayının ardından yürürlüğe
girdi.
1993 Haziran ayında Kopenhag’da toplanan Avrupa Konseyi,

Baltık ülkeleri ile AB arasındaki ticari ilişkilerin canlandırılması ve
taraflar arasında serbest ticaret bölgesi kurulması kararını aldı.
1994 Aralık ayında toplanan Essen zirvesinde ise Baltık

ülkeleriyle AB arasında Avrupa Anlaşmaları imzalanması
kararlaştırıldı. Hazırlık döneminin ardından taraflar arasında söz
konusu anlaşmalar 12 Haziran 1996’da imzalandı.
Estonya, 24 Kasım 1995’de Avrupa Birliği’ne tam üyelik

başvurusunda bulundu. Komisyon görüşü 15 Temmuz 1997’de
açıklandı. 1997 Aralık ayında Lüksemburg’da toplanan Avrupa
Konseyi, Estonya’nın genişlemenin birinci grubunda yer almasını
kararlaştırdı. 31 Mart 1998’de Estonya ile AB arasında tam üyelik
müzakereleri başladı. 31 kalemden oluşan Topluluk müktesebatının
ele alındığı görüşmelerin başarı ile tamamlanmasının ardından
Estonya’nın tam üye olarak Avrupa Birliğine katılması 2002 Aralık

ayında toplanan Kopenhag zirvesinde kesinleşti. Estonya, diğer aday
ülkelerle birlikte 1 Mayıs 2004’de Avrupa Birliği’ne katıldı.
Slovenya: Eski Yugoslavya Cumhuriyetlerinden Slovenya,

15 Ekim 1991’de Hırvatistan ile eş zamanlı olarak bağımsızlık ilan
etti. Yugoslav Federal Ordusunun her iki ülkeye aynı anda yaptığı
müdahale Hırvatistan’da 6 ay sürecek olan çatışmalara yol açarken,
ülkede Sırp azınlık bulunmamasının da etkisiyle Slovenya’da kısa
sürdü. 1992 Ocak ayında Avrupa Birliği tarafından Slovenya’nın
bağımsızlığı tanındı. Etnik bakımdan homojen bir yapı taşıyan
Slovenya, aynı zamanda eski Yugoslavya’nın ekonomik bakımdan en
gelişmiş bölgesi olarak da dikkatleri üzerinde topluyordu.
Slovenya’nın İtalya ile kökenleri eskiye uzanan sınır

anlaşmazlıkları, bu ülkenin AB ile ilişkilerinde gecikmeye neden
olmuştur. Bu nedenle, Slovenya ile AB arasında Avrupa Anlaşması
ancak 10 Haziran 1996’da imzalanabilmiştir. Gecikmeyi telafi
etmek için Slovenya aynı tarihte Avrupa Birliği’ne tam üyelik
başvurusunda bulunmuştur. Ekonomik gelişmişlik düzeyi ve siyasi
istikrarı nedeniyle Slovenya, AB genişleme halkalarından birincisine
dahil edilmiştir. 1997 Aralık ayında yapılan Lüksemburg zirvesinde
Slovenya’nın genişlemenin ilk halkasında yer alacağı tescil edilmiştir.
AB ile Slovenya arasında tam üyelik müzakereleri, 31 Mart 1998’de
başlamıştır. Müzakerelerin başarı ile tamamlanmasının ardından
Slovenya, Mayıs 2004’de Avrupa Birliği’ne katılmıştır.
Kıbrıs: Temelleri 1959–1960 Londra ve Zürih Antlaşmalarına

dayanan Kıbrıs Cumhuriyetinin AB ile ilişkileri pek çok faktörden
etkilenmiştir. Bunları kısaca sıralamak gerekirse en başta 1973
yılında İngiltere’nin, 1981 yılında Yunanistan’ın tam üye olarak
Avrupa Topluluklarına katılmaları gelmektedir. Bunun dışında
AB’nin Akdeniz Politikası ve Türkiye ile Yunanistan arasındaki
anlaşmazlık konuları ve son olarak, Nikos Sampson’un 1974 yılında
Kıbrıs’ta yaptığı darbenin ardından Türkiye’nin müdahalesi ile oluşan

statükoyu saymak gerekmektedir.
Türkiye’nin müdahalesinin hemen ardından ikiye bölünen

adanın kuzeyinde 1974 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti, 1983 yılında
ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilan edilmiştir. Ancak, adanın
güneyinde bulunan Rum Kesimi, Londra ve Zürih Antlaşmaları ile
kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti hukuki kimliğini Birleşmiş Milletler
başta olmak üzere uluslararası forumlarda kullanmaya devam
etmiştir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ise, bugüne kadar geçen
sürede Türkiye dışında bir başka ülke tarafından tanınmamıştır. Öte
yandan, Kıbrıs’ta 1974 yılından bugüne kadar süregelen statükoyu
değiştirmek için BM çerçevesinde yürütülen doğrudan ve dolaylı
görüşmelerden de bugüne kadar somut bir netice alınamamıştır.
Kıbrıs’ın AB ile ilişkileri, 4 Temmuz 1990’da Kıbrıs Rum

Yönetiminin Avrupa Komisyonuna tam üyelik başvurusu ile
başlamıştır. Rum kesimi adanın sadece güneyini kontrol etmesine
rağmen, başvuru adanın tümü adına yapılmıştır. 1997 Aralık ayında
toplanan Lüksemburg zirvesinde Kıbrıs Cumhuriyeti AB’ye aday ilan
edilmiş ve bu ülkenin genişlemenin ilk grubunda yer alacağı kabul
edilmiştir. 1996–1997 Hükümetler arası Konferansın ardından,
Kıbrıs Rum Yönetimi ile AB arasında 31 Mart 1998’de tam üyelik
müzakereleri başlamıştır.
11 Kasım 2002’de BM Genel Sekreteri Butros Gali tarafından

hazırlanan ve Kıbrıs ihtilafının taraflarına sunulan plan, 12–13 Aralık
2002’de toplanan Kopenhag zirvesinde ele alınmış, söz konusu belgenin
müzakerelere esas kabul edilmesini öngören çerçeve anlaşmanın Türk
ve Rum taraflarınca imzalanmaması üzerine, zirvede, Kıbrıs’ın (Rum
Kesimi) üyeliğinin 2004 Mayıs ayında “bir çözüm olup olmaması
dikkate alınmaksızın” gerçekleşeceği yönünde karar alınmıştır. Bu
karar mucibince 2004 Mayıs ayında Kıbrıs Cumhuriyeti kimliği adı
altında Avrupa Birliği’ne sadece Rum Kesimi katılmıştır. Adanın
kuzeyinde bulunan KKTC, hukuken AT müktesebatının uygulandığı

bölge statüsünde değildir.
Malta: Akdeniz’de 246 kilometrekare yüzölçümü ve 400 bin

nüfusu bulunan Malta’nın Avrupa Birliği ile ilişkileri geçmişi 1970
yılına kadar uzanmaktadır. Avrupa Toplulukları ile Malta arasında
ortaklık anlaşması, 5 Aralık 1970’de imzalandı. Malta, 16 Temmuz
1990’da tam üyelik başvurusunda bulunmuştur. Bu başvuruya ilişkin
Komisyon görüşü 30 Haziran 1993’de açıklanmış, ancak Ekim 1996’da
yapılan seçimlerden galip çıkan İşçi Partisi, tam üyelik başvurusunu
dondurmuştur. Malta’da, 10 Eylül 1998’de işbaşına gelen yeni hükümet
Avrupa Birliği ile ilişkileri yeniden aktif hale getirmiştir. 1999 Aralık
ayında toplanan Helsinki zirvesinde Malta ile görüşmelerin 2000
yılında başlatılması kararı alınmıştır. Bu çerçevede, 15 Şubat 2000’de
tam üyelik müzakereleri başlamış ve Malta, Mayıs 2004’de Avrupa
Birliğine tam üye olmuştur.
Litvanya: 1991 öncesinde SSCB’yi oluşturan 15 Cumhuriyetten

biri olan Litvanya, 1991 Ağustos ayında bağımsızlık kazandı. 1990’lı
yılların ilk yarısında Avrupa Birliği ile ticari ve siyasi ilişkilerini
geliştirdi. Litvanya; Estonya ve Letonya ile aynı tarihte (12 Nisan
1995) Avrupa Birliği ile Avrupa Anlaşmalarına imza attı.
8 Aralık 1995’de Avrupa Birliğine tam üyelik başvurusunda

bulunan Litvanya ile üyelik müzakereleri 15 Şubat 2000’de başladı.
2002 Aralık ayında toplanan Kopenhag zirvesi kararı gereği Litvanya,
2004 Mayıs ayında Avrupa Birliğine katıldı.
Letonya: Baltık ülkelerinden Letonya, SSCB’nin dağılmasının

ardından 1991 Ağustos ayında bağımsızlık kazandı. 1990’lı yılların
ilk yarısında Baltık ülkelerinin Avrupa Birliği ile siyasi ve ekonomik
ilişkileri canlanmaya başladı. 18 Haziran 1994’de serbest ticaret
bölgesi, 12 Nisan 1995’de ise Avrupa Anlaşmaları imzalandı.
Letonya, 13 Ekim 1995’de Avrupa Birliğine tam üyelik

başvurusunda bulundu. Komisyon görüşü 15 Temmuz 1997’de
açıklandı.
Okuryazar oranı % 100 olan Letonya’nın nüfusu 2 milyon

400 bindir. Letonya, 1997 Lüksemburg zirvesinde Avrupa Konseyi
tarafından genişlemenin ikinci grubuna dahil edilmiştir. 2000 Şubat
ayında başlayan tam üyelik müzakerelerinin tamamlanmasının
ardından Letonya’nın AB üyeliği 2002 Aralık ayında toplanan
Kopenhag zirvesi kararı ile tescil edilmiş ve 2004 Mayıs ayında tam
üye olarak AB’ye katılmıştır.
Slovakya: 1918 yılında Birinci Dünya Savaşının ardından

Çekoslovakya olarak kurulan devlet, 1992 Aralık ayında Çek
Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye bölünmüştür. Çek
Cumhuriyetine göre, ekonomik bakımdan daha geri durumda
bulunan Slovakya’nın AB ile ilişkileri bağımsızlığın hemen ardından
canlanmaya başlamıştır. 1 Şubat 1995’de Slovakya ile AB arasında
Avrupa Anlaşması imzalanmış, 27 Haziran 1995’de Slovakya tam
üyelik başvurusunda bulunmuştur. Ancak, siyasi istikrarsızlık ve
ekonomik reformlarda gecikme nedeniyle Slovakya, AB genişleme
halkalarından ilk kategoriye girememiştir. 1997 Aralık ayında
yapılan Lüksemburg zirvesinde Slovakya’nın genişlemenin ikinci
halkasında yer alması kabul edilmiştir. 15 Şubat 2000’de Slovakya ile
AB arasında tam üyelik müzakereleri başlamıştır. 15 Nisan 2003’de
Katılım Antlaşması Atina’da imzalanmış ve Slovakya, müzakereleri
tamamlayan diğer üyelerle eş zamanlı olarak Mayıs 2004’de tam üye
olarak AB’ye katılmıştır.

3.7. AB’ye 2007’de Katılacak Ülkeler: Bulgaristan ve
Romanya
Eski Varşova Paktı ülkelerinden Bulgaristan ve Romanya ile

AB arasında tam üyelik müzakereleri 15 Şubat 2000’de başlamıştır.
31 kalemden oluşan AB müktesebatının ele alındığı tam üyelik
müzakereleri 15 Haziran 2004’de tamamlanmıştır. Katılım antlaşması
ise 25 Nisan 2005’de imzalanmıştır. Antlaşma, üye devletlerin ulusal
parlamentoları, Bulgaristan Parlamentosu ve Avrupa Parlamentosu
onayının ardından yürürlüğe girecektir.
Soğuk savaş döneminde SSCB’nin en yakın müttefikleri

arasında yer alan Bulgaristan’ın Avrupa Toplulukları ile ilişkisi
Thodor Jivkov rejimi döneminde başladı. 8 Ağustos 1988’de iki taraf
arasında diplomatik ilişki kuruldu. 1989 yılında Doğu Avrupa’da
patlak veren devrimlerin Bulgaristan’ı etkilemesi ve Jivkov rejiminin
devrilmesinden kısa bir süre sonra Bulgaristan ile AT arasında 1990
Mayıs ayında Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması imzalandı.
Bulgaristan nüfusunun % 85’i Hıristiyan Ortodoks, büyük

bölümü Türk olmak üzere geriye kalanlar ise Müslüman’dır.
Devrimlerin ardından çok partili parlamenter sistemi ve pazar
ekonomisini benimseyen Bulgaristan ile AB arasında Avrupa
anlaşması 8 Mart 1993’de imzalanmıştır.
15 Aralık 1995’de Avrupa Birliği’ne tam üyelik başvurusunda

bulunan Bulgaristan’a 1997 yılı ortasında açıklanan Gündem 2000
raporuyla yeşil ışık yakıldı. Aynı yılın sonunda toplanan Lüksemburg
zirvesinde Bulgaristan Avrupa Birliği’nin genişleme halkalarının
ikinci grubuna dahil edilmiştir. Tam üyelik müzakereleri 15 Şubat
2000’de başlamıştır. Halen Katılım Antlaşmasının onay süreci devam
etmektedir. AB Devlet ve Hükümet Başkanlarının zirve kararlarında
ve Komisyon tarafından yapılan değerlendirmelerde sürekli teyit
edildiği üzere, Bulgaristan, olağanüstü bir gelişme kaydedilmediği

taktirde 1 Ocak 2007’de Avrupa Birliğine tam üye olarak katılacaktır.
Romanya, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri arasında Avrupa

Birliği ile ilişki kuran ilk ülkedir. Soğuk savaş döneminde Romanya,
Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Anlaşması (1974) ile Sanayi
Ürünleri Anlaşmasını (1980) imzalayan ülkeler arasında yer alıyordu.
Bununla birlikte Romanya’nın Avrupa Birliği ile diplomatik ilişkileri,
Çavuşesku rejiminin devrilmesinden sonra başladı. 1991 yılında
Romanya ile AB arasında Ticaret ve İşbirliği Anlaşması imzalandı.
İki taraf arasında ilişkilerin geliştirilmesini öngören ve tam

üyelik perspektifi sağlayan Avrupa Anlaşması ise 1993 yılında
imzalandı ve 1 Şubat 1995’de yürürlüğe girdi. Söz konusu anlaşmanın
ticari hükümleri ise aynı tarihte imzalanan geçici anlaşma ile 1993
yılından itibaren uygulamaya koyuldu. 22 Haziran 1995’de Romanya,
Avrupa Birliği’ne tam üyelik başvurusunda bulundu. Komisyon
görüşü, 1997 Temmuz ayında açıklandı. 1998 yılında ilk İlerleme
Raporu, 1999 yılında ise ikincisi yayınlandı. İkinci raporda Komisyon,
Romanya ile tam üyelik müzakerelerinin başlamasına bu ülkede
çocukların durumlarının iyileştirilmesine ilişkin kurumsal önlemler
alınması koşuluyla onay vermiştir.
Aralık 1999’da toplanan Kopenhag zirvesinin ardından

Romanya ile AB arasında tam üyelik müzakereleri, Baltık Ülkeleri,
Slovakya ve Bulgaristan ve Malta ile eş zamanlı olarak 15 Şubat 2000’de
başladı. 31 ana başlıktan oluşan AB müktesebatına Romanya’nın
uyum sağlamasının ele alındığı tam üyelik müzakereleri 2004
Aralık ayında tamamlandı. 13 Nisan 2005’de Avrupa Parlamentosu,
Romanya’nın tam üye olarak katılımını onayladı. 25 Nisan 2005’de
Katılım Antlaşması imzalandı. Romanya’nın 2007 Ocak ayında
Avrupa Birliği’ne tam üye olarak katılması beklenmektedir.

3.8. Müzakerelere Yeni Başlayan Ülkeler: Türkiye ve
Hırvatistan
Avrupa Birliğine aday ülkelerden Türkiye ve Hırvatistan’ın

tam üyelik müzakereleri ise 3 Ekim 2005’de AB Genel İşler
Konseyi toplantısında alınan kararla başlatılmıştır. Her iki ülke için
müzakerelerin başlayacağı tarih Aralık 2004’de Brüksel’de yapılan
Avrupa Konseyi zirvesinde karara bağlanmıştı. Söz konusu zirve
kararında Hırvatistan ile tam üyelik müzakerelerinin 17 Mart
2005’de, Türkiye ile müzakerelerin ise 3 Ekim 2005’de başlatılması
kararı alınmıştı.
Ancak Hırvatistan hükümetinin tam üyelik müzakerelerinin

başlatılması için ön koşul olarak ileri sürülen savaş suçlusu General
Ante Gotovina’nın BM Savaş Suçları Mahkemesine teslim edilmesi
koşulunu yerine getirmediği için bu ülke ile müzakereler öngörülen
tarihte başlamadı. Türkiye ile müzakerelerin başlatılması için Ankara
Antlaşmasının yükümlülüklerinin aralarında Kıbrıs Cumhuriyetinin
de bulunduğu Avrupa Birliğine yeni katılan 10 üyeye teşmil edilmesi
istenmişti. Türkiye, bu konudaki yükümlülüğünü yerine getirdi.
Ankara Anlaşmasına dayanarak Ortaklık Konseyinin aldığı gümrük
birliği kararının yeni katılan ülkeler bakımından da geçerli olmasını
sağlayıcı hukuki geçerliliği olan adımları attı. Türkiye-AB ilişkilerini
gelecek bölümde ele alınacağı için burada Hırvatistan’ın AB ile
ilişkileri üzerinde durulacaktır.
Eski Yugoslavya’nın Katolik Cumhuriyetlerinden Hırvatistan’ın

Avrupa Birliği ile ilişkileri, Devlet Başkanı Franjo Tudjman’ın
ölümünden sonra normalleşmeye başladı. Aslında süreç daha önceden
başlamıştı. 1991 yılından 2000 yılına kadar Hırvatistan’a AB’nin mali
yardım tutarı yardımı 367 milyon ECU düzeyinde gerçekleşmiştir.
Bu miktarın % 65’i insani yardımdır. 2000 yılı sonrasında ise hem
yardımların yelpazesi genişlemiş, hem de miktarı artmıştır.

Ekim 2001’de AB ile Hırvatistan arasında istikrar ve işbirliği
anlaşması imzalandı. Her iki tarafa da yükümlülükler getiren
anlaşma Hırvatistan’ın Avrupa Birliği ile ilişkilerinin canlandırması
ve tam üyelik hedefine yönelmesinde belirleyici oldu. Mart 2002’de
imzalanan bir anlaşma ile de Hırvatistan sanayi ürünlerine AB’ye
gümrüksüz ihraç imkanı tanındı. Bu dönemde Hırvatistan hükümeti,
Avrupa Birliği müktesebatına uyum sağlamayı hedefleyen onlarca
yasal düzenleme yaptı.
Aslında Hırvatistan için tam üyelik kararı 2000 Ocak ayında

yapılan seçimlerin ardından verilmişti. Şubat ayında istikrar ve
işbirliği sürecine giden hazırlıklar çerçevesinde Hırvatistan’a teknik
yardım yapıldı. Aynı yılın Mart ayında Zagreb’de bulunan Avrupa
Birliği Ofisi daimi temsilcilik statüsüne kavuştu. Aynı yılın Haziran
ayında Feira’da toplanan Avrupa Konseyi zirvesinde Hırvatistan
“potansiyel üye” olarak tanımlanıyordu. Nitekim Avrupa Komisyonu
tarafından 2001 yılı sonunda hazırlanan Strateji Raporunda bu ülke
2002–2006 yardım programına dahil edilmişti.
21 Şubat 2003’de Hırvatistan hükümeti tam üyelik başvurusunda

bulundu. Söz konusu başvuru, 14 Nisan 2003’de Bakanlar Konseyi
tarafından Komisyon’a havale edildi.
Komisyon raporunun olumlu olması üzerine 2004 Aralık

ayında Brüksel’de toplanan Avrupa Konseyi zirvesinde Hırvatistan
ile müzakerelerin Mart 2005’de başlatılması kararı alındı. Ancak,
Zagreb yönetiminin BM Savaş Suçları Mahkemesi ile işbirliği
yapmaması nedeniyle görüşmeler anılan tarihte başlatılamamıştır. 3
Ekim 2005’de Lüksemburg’da toplanan AB Genel İşler Konseyinde
uzun müzakerelerin ardından görüşmelerin başlatılması kararı alındı.
Bu kararın alınmasında Avusturya’nın ısrarı etkili olmuştur. AB adayı
bir ülke olarak Hırvatistan’a çeşitli AB fonlarından 2005 yılında 105
milyon ve 2006 yılında 140 milyon Euro yardım öngörülmektedir.

DÖRDÜNCÜ
BÖLÜM
AVRUPA
BİRLİĞİNİN
ÖRGÜT YAPISI

Avrupa Birliğinin örgüt yapısı ve karar alma süreci karmaşık
bir görünüm taşımaktadır. Bir yandan üye hükümetler, öte yandan
Topluluk kurumları, iç içe geçmiş hukuk düzenleri ve karar alma
süreciyle Avrupa birliği dışarıdan kolay anlaşılamayacak komplike
bir görünüm taşımaktadır. Bu bölümde, Avrupa Birliği organları ele
alınacaktır. Bunlar sırasıyla Bakanlar Konseyi, Avrupa Komisyonu,
Avrupa Parlamentosu, Avrupa Toplulukları Adalet Divanı ve
Sayıştay’dan oluşmaktadır. Bunların dışında Bölgeler Komitesi ile
Ekonomik ve Sosyal Komite de Avrupa Birliği organları arasında
kabul edilmektedir. Spontane bir oluşum olarak 1970’li yıllarda
ortaya çıkan ve Avrupa Konseyi olarak da adlandırılan Devlet ve
Hükümet Başkanları Konseyi (zirve) ise Avrupa Birliği organı kabul
edilmemektedir.
4.1. Bakanlar Konseyi
Bakanlar Konseyi son dönemde aynı zamanda Avrupa Birliği

Konseyi (The Council of European Union) adıyla da anılmaktadır.
Bu isimlendirme üye devletlerin devlet ve hükümet başkanlarından
oluşan Avrupa Konseyi (The European Council) ile karıştırılmamalıdır.
Kavram kargaşası yaratabilecek bir başka husus da Türkiye’nin de
üye olduğu siyasi işbirliği amacıyla 1949’da kurulan örgütün adını da
Avrupa Konseyi (The Council of Europa) olmasıdır. Dolayısıyla Avrupa
Konseyi sözünü duyunca hangi örgütten bahsedildiğini iyi anlamak,
karışıklıklara mahal vermemek için örgütün İngiliz dilindeki ismine
dikkat etmek gerekmektedir.
Bakanlar Konseyi, üye ülkelerin Bakan düzeyindeki

temsilcilerinden oluşmaktadır. Bakanlar Konseyi’nde her üye devletin
bir bakanı görev almaktadır. Son AB genişlemesinin gerçekleştiği
2004 Mayıs ayından itibaren Bakanlar Konseyi’nin üye sayısı artmış,
25’e yükselmiştir.
Bakanlar Konseyi AB kurumsal yapısı içinde en önemli

görevi üstlenen ve tüm konularda nihaî karar verme gücünü elinde
bulunduran organdır. Bakanlar Konseyi, yasama ve karar alma
organı olarak işlev görmektedir. Karar alma sürecinde Komisyon
tarafından hazırlanan tasarılar, Bakanlar Konseyinde ele alınıp
kanunlaştırılmaktadır.
Bakanlar Konseyi, normal koşullarda dış ilişkilerden sorumlu

Komisyon yetkilisinin katılımı ile Dışişleri Bakanları düzeyinde ayda
bir kez toplanmakta ve bu toplantılarda, Avrupa Birliği’nin ikinci
sütununu oluşturan Ortak Dış ve Güvenlik Politikası da dahil olmak
üzere, tüm temel sorunlar ele alınmaktadır. Periyodik toplantıların
dışında Bakanlar Konseyi üyeleri gerek duyulduğunda ve yılda asgari
2 kez yapılan Avrupa Konseyi zirvelerinde bir araya gelmektedir.
Bakanlar Konseyi’nin katılımcıları, toplantı gündemine göre

değişmektedir. Ele alınan konuya göre, Bakanlar Konseyi’ni oluşturan
temsilciler kişi olarak değişmekte, ilgili gündeme göre, kimi zaman
Dışişleri Bakanları, kimi zaman Maliye veya Çevre Bakanları Bakanlar
Konseyi’ni oluşturmaktadır. Bu bakış açısıyla incelendiğinde Bakanlar
Konseyi 9 farklı şekilde toplanabilmektedir:
1) Genel İşler ve Ekonomik İlişkiler Konseyi - Dışişleri

Bakanları
2) Ekonomik ve Mali İşler Konseyi - Maliye ve Ekonomi
Bakanları
3) Adalet ve İçişleri Konseyi- Adalet veya İçişleri
Bakanları
4) Çalışma, Sosyal Güvenlik, Sağlık ve Tüketicinin
Korunması Konseyi - Üye ülkelerin ilgili bakanları (her
ülkede bakanlık isimleri farklıdır)
5) Rekabet Konseyi- İlgili Bakanlar
6) Taşımacılık, Telekomünikasyon ve Enerji Konseyi-
İlgili Bakanlar
7) Çevre Konseyi- Çevre Bakanları

8) Tarım ve Balıkçılık Konseyi- İlgili Bakanlar
9) Eğitim, Gençlik ve Kültür Konseyi - Milli Eğitim ve
Gençlik Bakanları
AB Dönem Başkanlığını yürüten üye devletin Dışişleri Bakanı,

altı ay boyunca Bakanlar Konseyi Dönem Başkanı olarak görev
yapmaktadır. Amsterdam Antlaşması m.18’e göre, Dönem Başkanı,
dış dünyada Avrupa Birliği’ni temsil etmekle yükümlüdür. Başkanın
kendinden önce görev yapan ve sonra yapacak olan meslektaşları
ile işbirliği içerisinde hareket etmesi zorunludur. Troika olarak
adlandırılan bu sistemin amacı, Bakanlar Konseyi kararlarında
süreklilik sağlanması ve uygulamanın aksamamasıdır.
Bakanlar Konseyi Dönem Başkanlığı görevi AB üyesi ülkeler

arasında rotasyon usulü ile belirlenmekte olup, görev süresi altı aydır.
Amsterdam Antlaşmasının 4. maddesi, Avrupa Konseyi zirvelerinin
Konsey Başkanlığını elinde bulunduran devlet ülkesinde yapılacağı
hükmünü içermektedir. Daha önceden yapılan düzenlemeye göre
2005 yılının ilk yarısında dönem başkanlığı görevini Lüksemburg,
ikinci yarısında ise İngiltere yürütecektir. 2006 yılında ise söz konusu
görevi sırasıyla Avusturya ve Finlandiya üstlenecektir.
Amsterdam Antlaşmasının 24. maddesinde Bakanlar Konseyi

uluslararası antlaşma yapmaya yetkili kılınmıştır. Buna göre,
Komisyon’un da uygun görüşünü aldıktan sonra Bakanlar Konseyi
oybirliği ile Konsey Başkanı’na uluslararası görüşmeler yapma yetkisi
vermekte, görüşmelerin sonunda imzalanan anlaşma metni ise daha
sonra Bakanlar Konseyi tarafından onaylanmaktadır.
Bakanlar Konseyi Dönem Başkanı’nın prensipte ikinci sütuna

ilişkin konularda temsil hakkı bulunmamaktadır. Ancak uygulamada
Dönem Başkanı aynı zamanda bir üye ülkenin temsilcisi olduğu için
bu kurala esneklik tanınmaktadır. Mevcut koşullarda Dönem Başkanı,
görevde bulunduğu dönemde Ortak Dış ve Güvenlik Politikasına

(ODGP) ilişkin konularda uluslararası örgütler nezdinde ve
uluslararası konferanslarda AB’yi temsil etmektedir. Dönem Başkanı
ayrıca ODGP kararlarının uygulamasından sorumludur, uluslararası
konferanslarda ve uluslararası örgütlerle AB adına açıklama yapmaya
yetkilidir.
Bunun dışında, Başkan hızlı karar verilmesi gereken

durumlarda, kendi inisiyatifi veya bir üye devletin teklifi ile Bakanlar
Konseyi’ni 48 saat içinde olağanüstü toplantıya çağırmak ve acil
durumlarda daha da kısa sürede Dışişleri Bakanlarını bir araya
getirmekle yükümlüdür.
Bakanlar Konseyi, yasama işlevi yanında AB hakkında nihaî

ve bağlayıcı karar alan organdır. Konseyin karar alma mekanizması
karmaşık bir yapı taşımaktadır. Başlıca karar yöntemleri danışma
yöntemi, işbirliği yöntemi, ortak karar yöntemi (codesicion precedure)
ve bağlayıcı görüş olarak sıralanmaktadır.
Konsey’de her üye devletin oy sayısı farklıdır. 2001 yılında

kabul edilen Nice Antlaşması, Bakanlar Konseyi üyelerinin oy
sayısını 1 Ocak 2004’den geçerli olmak üzere değiştirmiştir. Söz
konusu antlaşmaya göre, Bakanlar Konseyi’nde üye devletlerin oyları
şu şekilde belirlenmiştir: Almanya, Fransa, İngiltere ve İtalya 29
oy, İspanya ve Polonya 27 oy, Hollanda 13 oy, Belçika, Yunanistan,
Portekiz, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan 12 oy, İsveç ve Avusturya
10 oy, Litvanya, Slovakya, Finlandiya, İrlanda ve Danimarka 7 oy,
Kıbrıs Cumhuriyeti, Estonya, Slovenya, Letonya ve Lüksemburg 4 oy
ve Malta 3 oy. Toplam oy sayısı 321’dir.
Bu durumda nitelikli çoğunluk oyu ile karar alınması Nice

Antlaşmasına göre şu koşullara bağlıdır. Öncelikle üye ülkelerin
yarısından fazlasının (13 üye) olumlu oy kullanması gerekmektedir.
İkinci olarak, olumlu oyların katsayıları toplamı asgari 232 olmalıdır.
Bu durumda nitelikli çoğunlukla karar alındığı şüphelidir. Herhangi

bir üye devlet, bu koşullarda dahi alınan kararın AB nüfusunu ne
oranda temsil ettiğini sorgulama hakkına sahiptir. Olumlu oyların
temsil ettiği nüfus, AB toplam nüfusunun asgari % 62’si düzeyinde
olmalıdır. Aksi taktirde ilk iki koşul gerçekleşse bile nitelikli çoğunluk
oyu ile karar alınmış sayılmamaktadır.
4.2. Avrupa Komisyonu
Avrupa Komisyonunu kısaca Avrupa Birliği’nin hükümeti

olarak tanımlamak mümkündür. Belçika’nın başkenti Brüksel’de
faaliyet gösteren Komisyonun temel görevleri şunlardır: Avrupa
Birliği’nin diğer organları önünde AT’nin çıkarlarını korumak, dış
dünyada Avrupa Birliği’ni temsil etmek, örgüt adına görüşmeler
yapmak, birlik fonlarını yönetmek, Bakanlar Konseyi’nin çıkaracağı
hukuksal düzenlemeler için önerilerde bulunmak ve Topluluk
Antlaşmalarının koruyuculuğunu üstlenmek.
2004 Mayıs ayında gerçekleşen 5. genişlemenin ardından

Komisyon üyelerinin belirlenmesinde “her devlete bir üye” sistemine
geçilmiştir. Böylece, daha önceden Komisyon’da iki üye ile temsil
edilen Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere ve İspanya’nın imtiyazlı
durumu sona ermiş, gönderdikleri üye bakımından tüm devletler
eşit düzeye gelmiştir. 25 üyeden oluşan Komisyon’un yöneticisi olan
Komisyon Başkanı, 5 yıllık süre ile Avrupa Konseyi (Devlet ve Hükümet
Başkanları) tarafından seçilmektedir. Hem Komisyon Başkanı, hem
de üyeler görevlerini yerine getirirlerken atandıkları ülkeden talimat
almazlar, görevlerini bağımsız olarak yerine getirirler.
Komisyon idari bakımdan 26 Genel Müdürlüğe ayrılmıştır.

Genel Müdürlüklerin başında Genel Müdür (Director-General)
bulunmaktadır. Komisyon’da görev yapan personel sayısı, son
genişlemenin ardından 30 bine yaklaşmıştır. Bunların dörtte birini
çevirmenler oluşturmaktadır.

Komisyon haftada bir kez toplanmakta ve faaliyetlerine çok
sayıda Komite yardımcı olmaktadır. Bu Komitelerin önde gelenleri
şunlardır: Üye Olmayan Ülkelerle Görüşmeler Özel Komitesi, Sosyal
Fon Komitesi, Orta Vadeli Ekonomik Kalkınma Komitesi, Bütçe
Politikası Komitesi, Sosyal Fon Komitesi, Ulaştırma Komitesi.
Komisyon kararları genelde oybirliği ile alınmaktadır. Bununla

birlikte, konsensüs sağlanamaması durumunda oyçokluğu ile de karar
alınabilmektedir. Bu durumda dahi alınan kararlar, ortak politika
haline dönüşmekte ve karara katılmayanlar bakımından da bağlayıcı
karakter taşımaktadır.
Komisyon, AB’nin birinci sütununda yani Topluluklar

boyutundaki dış ilişkilerin yürütülmesinde temel aktördür. Roma
Antlaşması’nın 237. maddesine göre, Avrupa Birliğine katılmak isteyen
devlet tarafından tam üyelik başvurusu Komisyon’a yapılmaktadır.
Öte yandan dünyanın her bölgesindeki bulunan AB temsilcilikleri
idari bakımdan Komisyon’a bağlıdır. Özellikle 1980’li yılların
sonunda uluslararası siyasal sistemdeki gelişmeler, Komisyon’un AT
dış ilişkilerindeki rolünü önemli oranda artırmıştır.
Varşova Paktı’nın dağılması, ardından SSCB’nin parçalanması

üzerine anılan coğrafyalarda bağımsızlık kazanan ülkelere yönelik
Topluluk politikalarının uygulanmasını Komisyon yürütmektedir.
Polonya ve Macaristan başta olmak üzere Orta Avrupa ülkelerine
yardım öngören PHARE programı ve eski Sovyet Cumhuriyetlerine
teknik yardım amacıyla oluşturulan TACİS programı Komisyon’un
kontrolündedir. AB dış politikasında Komisyon’un ağırlığı son
yıllarda dikkate değer biçimde artmıştır. Komisyon, aynı zamanda
AB’nin genişlemesinde aday devletin tam üyeliğe uygunluğu için
rapor hazırlayan ve görüşmeler başladığında müzakereleri yürüten
kurumdur. Keza uluslararası ticaret müzakereleri de, AT adına,
Komisyon tarafından yürütülmektedir.

Komisyon, aynı zamanda Ortak Dış ve Güvenlik Politikası
(ODGP) alanında da etkilidir. AB’nin ikinci sütunda Komisyon’un rolü,
Amsterdam Antlaşmasının V. başlık 22. maddesinde düzenlenmiştir.
Buna göre Komisyon, ODGP ilgilendiren her konuyu, tıpkı üye
devletler gibi, Bakanlar Konseyi gündemine getirme yani öneri sunma
hakkına sahiptir. Komisyon, ODGP’nın tüm aşamalarında temsil
edilmekte; Bakanlar Konseyi müzakere sürecinde yer alan birimlerin,
çalışma grupları ve Siyasi Komite dahil, tüm faaliyetlerine aktif
olarak katılmaktadır. Komisyon ayrıca, Dönem Başkanına olağanüstü
Bakanlar Konseyi toplantısı için çağrı yapma, Siyasi Planlama ve
Erken Uyarı Birimi’ne öneride bulunma hakkına sahiptir. Bunun
dışında Komisyon, ODGP bütçesine ilişkin konularda da yetkilidir.
Komisyon Başkanı, Avrupa Konseyi’nin zirvelerine ve diğer

ad hoc (özel) görüşmelere doğrudan asil üye gibi katılabilmektedir.
Komisyon, Kurucu Antlaşmalar ve topluluk müktesebatının
koruyuculuğunu yapmakta, bu çerçevedeki alınacak kararların
ve eylemlerin AB’nin genel yapısına uyumlu olması için çaba
göstermektedir.
1958 yılında AET Antlaşması yürürlüğe girdiği zaman

Komisyon bünyesinde 9 Genel Müdürlük vardı. Avrupa
bütünleşmesinin kaydettiği mesafeye paralel olarak Komisyon’un
ilgi alanı genişlemiş ve 1999 sonu itibariyle Komisyon içindeki Genel
Müdürlüklerin sayısı 26’ya yükselmiştir. Aşağıdaki tabloda Jacques
Santers’in Komisyon Başkanlığı döneminde Genel Müdürlüklerin
örgüt şemasına yer verilmiştir.
Komisyon üyeleri beş yıl süre ile görev yapmaktadır. Komisyon

tarihinde ilk kez 1999 Mart ayında tüm üyeler istifa etmişlerdir. Bunun
nedeni, Bağımsız Uzmanlar Komitesi tarafından hazırlanan bir
raporda Komisyon’un kötü yönetim, yolsuzluk ve kayırma nedeniyle
suçlanmış olmasıdır. Raporun açıklanması ile birlikte Komisyon
Başkanı Jacques Santers ve üyeler istifa etmişlerdir. Yeni Komisyon

Başkanı Avrupa Konseyi’nin 24–25 Mart 1999’da gerçekleşen
olağanüstü toplantısında belirlenmiştir. Anılan toplantıda İtalya
eski Başbakanı Romano Prodi, AB Devlet ve Hükümet Başkanları
tarafından oybirliği ile Komisyon Başkanı seçilmiştir. Prodi
Komisyonunun görev süresi 2004 yılında sona ermiştir. Haziran
2004’de yapılan Avrupa Parlamentosu seçimlerinin ardından yeni
Komisyon 22 Kasım 2004’de göreve başlamıştır. Aşağıdaki listede
2004–2009 döneminde görev yapan Komisyon üyeleri ve görev
tanımlarına yer verilmiştir.
• Jose Manuel Barroso (Portekiz)- Komisyon Başkanı

• Margot Wallström (İsveç)-Başkan Yardımcısı-Kurumlar
arası İlişkiler ve İletişim Stratejileri
• Gunter Verheugen (Almanya)- Başkan Yardımcısı-
Girişimcilik ve Endüstri
• Jacques Barrot (Fransa)- Başkan Yardımcısı- Taşımacılık
• Siim Kallas (Estonya)- Başkan Yardımcısı- İdari İşler,
Görsel İletişim ve Yolsuzlukla Mücadele
• Franco Frattini (İtalya)- Özgürlük, Güvenlik ve Adalet
• Viviane Reding (Lüksemburg)- Bilgi Toplumu ve Medya
• Stavros Dimas (Yunanistan)- Çevre
• Joaquin Almunia (İspanya)- Ekonomik ve Mali İşler
• Danute Hübner (Polonya )- Bölgesel Politika
• Joe Borg (Malta)- Balıkçılık ve Denizcilik İşleri
• Dalia Grybauskaite (Litvanya) Mali Programlar ve Bütçe
• Janez Potocnik (Slovenya)- Bilim ve Araştırma
• Jan Figel (Slovakya)- Eğitim, Staj, Kültür ve Dil Öğretimi
• Markos Kypriyano (Kıbrıs)- Sağlık ve Çevre Koruma
• Olli Rehn ( Finlandiya) Genişleme
• Louis Michel (Belçika )-Kalkınma ve İnsani Yardım
• Lazslo Kovacs (Macaristan )-Vergi ve Gümrük Birliği
• Neelie Kroes ( Hollanda)-Rekabet
• Mariann Fisher Boel (Danimarka)- Tarım ve Kırsal
Kalkınma

• Benita Ferrero Waldner (Avusturya)- Dış İlişkiler ve
Avrupa Komşuluk Politikası
• Charlie McCreevy (İrlanda)- İç Pazar ve Hizmetler
• Vladimir Spidla (Çek Cumhuriyeti)-Çalışma Sosyal İşler
ve Eşit Fırsatlar
• Peter Mandelson (İngiltere)- Ticaret
• Andris Piebalgs (Letonya)- Enerji
4.3. Avrupa Parlamentosu
Avrupa Parlamentosu, Avrupa Birliğinin danışma organıdır.

Klasik parlamentolardan farklı olarak Avrupa Parlamentosunun
esas görevi yasama değildir. Her ne kadar son yıllarda Avrupa Birliği
içerisinde Parlamentonun görev ve yetkilerinde artma gözlemlenmekte
ise de bu durum radikal bir değişiklik yaratmamıştır.
Avrupa Parlamentosu üyeleri 1979 yılına kadar üye

devletlerin ulusal parlamentoları içinden hükümetlerce belirlenen
milletvekillerinden oluşmaktaydı. 1979’dan sonra Avrupa
Parlamentosu üyeleri doğrudan seçimlerle belirlenmektedir.
Avrupa Birliğine üye ülkelerden Avrupa Parlamentosuna ne

kadar temsilci gönderileceği, AT Antlaşmasının 190. maddesinde
belirlenmiştir. Buna göre üye devletlerin nüfusları esas alınacaktır.
2004 Mayıs ayına kadar 626 olan parlamenterlerin sayısı,
genişlemenin ardından 732’ye yükselmiştir. 2007’de Bulgaristan ve
Romanya’nın katılmasının ardından bu rakam 786 olacaktır. Henüz
yürürlüğe girmemiş olan Avrupa Birliği Anayasasında ise Avrupa
Parlamentosu üye sayısı 750 ile sınırlandırılmıştır. Anayasanın
yürürlüğe girdiği taktirde üye ülkelerin gönderecekleri parlamenter
sayısı koşullara göre yeniden belirlenecektir. Mevcut durumda üye
devletlerin Parlamentoya seçtikleri temsilci sayıları şu şekildedir:
Belçika 24, Kıbrıs 6, Çek Cumhuriyeti 24, Danimarka 14, Almanya
99, Yunanistan 24, İspanya 54, Estonya 6, Fransa 78, Macaristan 24,

İrlanda 13, İtalya 78, Letonya 9, Litvanya 13, Lüksemburg 6, Malta
5, Hollanda 27, Avusturya 18, Polonya 54, Portekiz 24, Slovakya 14,
Slovenya 7, Finlandiya 14, İsveç 19 ve İngiltere 78.
Avrupa Parlamentosu Fransa, Belçika ve Lüksemburg’da

faaliyet göstermektedir. Tüm Parlamenterlerin hazır katılımıyla
yapılan aylık toplantıları Fransa’nın Strasbourg kentinde yapılmaktadır.
Parlamento’nun komiteleri ve ilave hazırlık çalışmaları Brüksel’de
yürütülmektedir. Parlamento’nun sekretaryası ise Lüksemburg’dadır.
Avrupa Parlamentosu faaliyetlerinin üç ayrı kente dağılması

tarihsel nedenlerden kaynaklanmaktadır. Avrupa Toplulukları farklı
tarih ve yerlerde kurulmuşlardır. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu
(AKÇT) Asamblesi 1952’de Lüksemburg’da faaliyete başlamıştır.
Buna karşılık Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) ve
Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) 1958’de Brüksel’de toplanmıştır.
Fransız-Alman barışının bir sembolü olan Strasbourg, önce Avrupa
Konseyi’nin, ardından 1952’de Avrupa Parlamentosu’nun merkezi
olmuştur. Parlamento birimlerinin üç ayrı yerde faaliyet göstermesi
uzun yıllar boyunca teamül olarak devam etmiş, 1992 Edinburg
Zirvesinde kesin karara bağlanmış ve Amsterdam Anlaşmasıyla da
hukuki temel kazanmıştır.
Avrupa Parlamento üyeleri görevlerini yerine getirirken

seçildikleri ülkelerin çıkarlarını temsil etmezler. Parlamenterler
arasındaki ayrım siyasi grup üyeliğine dayanmaktadır.
2004–2009 döneminde Avrupa Parlamentosundaki siyasi

gruplar ve üye sayıları şu şekildedir.
• Avrupa Halk Partileri Grubu (Hıristiyan Demokratlar)-268

• Sosyalist Grup-201
• Liberaller - Avrupalı Demokratlar İttifakı Grubu-88
• Yeşiller - Avrupa Hür İttifakı Grubu (42)

• Avrupa Birleşik Solu ve Kuzey Yeşil Solu Grubu (41)
• Bağımsızlar/Demokratlar Grubu (36)
• Uluslar Avrupası İçin Birlik Grubu (27)
• Herhangi Bir Gruba Mensup Olmayan Bağımsızlar (29)
Avrupa Parlamentosu’nun yetkileri Maastricht ve Amsterdam

Antlaşmaları ile artırılmış ise “siyasal kontrol ve danışma organı”
sınırları dışına çıkamamıştır. Parlamento bu sınırlar içerisinde “uygun
görüş” veya “danışma görüşü” bildirmektedir.
Öte yandan Avrupa Parlamentosu bünyesinde 20 Komisyon

faaliyet göstermektedir. Komisyonlar tarafından hazırlanan raporlar,
daha sonra Genel Kurula getirilmekte ve burada basit çoğunluk oyu
ile kabul edilmektedir. Ancak, Parlamento’daki tek oylama yöntemi
basit çoğunluk değildir. AB’ye yeni üye kabulünde mutlak çoğunluk,
bütçe oylamasında nitelikli çoğunluk, Komisyon’un görevden
alınmasında ise üçte iki çoğunluk gerekmektedir. Parlamento ve
Komisyonlardaki tüm tartışmalar AB’nin 20 resmi diline (Çekçe,
Danimarka dili, Felemenkçe, İngilizce, Estonya dili, Fince, Fransızca,
Almanca, Yunanca, Macarca, İtalyanca, Litvanya dili, Letonya dili,
Malta dili, Polonya dili, Portekizce, Slovakça, Slovence, İspanyolca
ve İsveççe) simültane olarak çevrilmektedir. Aynı şekilde, tüm
Parlamento belgelerinin de resmi dillere çevrilmesi ve yayınlanması
zorunludur. Bu durum nedenle Komisyonun ardından Parlamento’da
da çevirmen olarak çalışanların sayısı artmıştır.
Parlamento Başkanı 2 buçuk yıl süreli olarak görev

yapmaktadır. Parlamenterlerin görev süresi 5 yıl olduğu için. Bir
yasama döneminde iki kez başkan seçilmektedir. Doğrudan seçimlerin
yapıldığı 1979 Haziran ayından günümüze Avrupa Parlamentosu
Başkanlığını üstlenen kişilerin isimleri ve ülkeleri aşağıdaki gibidir:
1979–1982 Simone Veil (Fransa)

1982–1984 Pieter Dankert (Hollanda)

1984–1987 Pierce Plimlin (Fransa)
1987–1989 Lord Plumb (İngiltere)
1989–1992 Enrique Baron ( İspanya)
1992–1994 Egon Klepsch (Almanya)
1994–1997 Klaus Hansch (Almanya)
1997–1999 Jose Maria Gil-Robles (İspanya)
1999–2002 Nicole Fontaine (Fransa)
2003- 2004 Pat Cox (İrlanda)
2004- 2006 Joseph Borrel (Fransa)
Avrupa Parlamentosunun AB’nin ikinci sütunu olan Ortak Dış

Politika ve Güvenlik Politikası sütununa ilişkin görevleri, Amsterdam
Antlaşmasının 21. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, Bakanlar
Konseyi Dönem Başkanlığı ODGP’nın içeriği ve temel tercihleri
konusunda Avrupa Parlamentosu’na danışma ve görüşlerini dikkate
alma yükümlülüğü altındadır. Ayrıca, Komisyon ve Bakanlar Konseyi
Başkanı tarafından Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikası’na ilişkin
gelişmeler hakkında her aşamada Parlamento’nun bilgilendirilmesi
gerekmektedir.
Avrupa Parlamentosu içerisinde insan hakları, silahsızlanma

ve güvenlik gibi alt komiteler bulunmaktadır. Bunun dışında Avrupa
Parlamentosu tarafından çeşitli ülkelerde yapılan seçimlere gözlemci
gönderilmekte; AB üyesi olmayan ülkelerin ulusal parlamentoları
ile yakın ilişki ve diyalog kurulmaktadır. Parlamento üyeleri, insan
hakları ihlalleri ve uluslararası krizlerde görev almaktadırlar.
4.4. Adalet Divanı
Avrupa Toplulukları Adalet Divanı (ATAD), kurucu

antlaşmaların ve ikincil (secondary) hukuk normları olarak
adlandırılan tüzük ve yönergelerle alınan kararların uygulanmasından
ve yorumlanmasından sorumlu organdır. Adalet Divanı’nda her üye
devletten bir yargıç görev yapmaktadır. Yargıçların görev süresi 6

yıldır. Yargıçlar; üye ülkeler tarafından bağımsızlığı hakkında tam
bir güven veren ve kendi ülkelerinde en yüksek yargıç görevlerinin
yerine getirilmesi için gereken koşullara sahip veya hukuk bilimi
alanında görüşleri ile yeteneklerini kabul ettirmiş kişiler arasından
ittifakla seçilirler.
Divanın yargılama süreci, yazılı aşama, soruşturma aşaması ve

sözlü aşamadan oluşmaktadır. Yazılı aşamada tarafların iddiaları ve
bu iddiaların dayanakları alınır. Bunun sonucu Divan soruşturmaya
gerek görür ise, taraflar ve tanıklar sözlü olarak dinlenmek üzere
mahkeme önüne çıkar veya kanıt belgeleri incelenir. Sözlü aşamada
ise taraflar, bizzat yahut avukatları aracılığıyla temsil edilirler. Bunu
takiben yargıçlar karar alırlar. Karar, açık bir celsede açıklanır. Fransız
idari yargı usulünü esas alarak çalışmalarını yürüten Adalet Divanı’nın
kararları özel ve tüzel kişileri ve devletleri doğrudan bağlayıcı nitelik
taşımaktadır. Divan kararları ulusal yasalarla çeliştiği taktirde dahi
doğrudan uygulanmaktadır. Lüksemburg’da görev yapan Adalet
Divanı’nın kararları nihaîdir ve bu kararlara karşı hiçbir şekilde
temyiz yoluna başvurulamamaktadır.
AB’nin ulus üstü karakter taşıyan birinci sütunu Adalet

Divanı’nın yetki alanı sınırlarını belirlemektedir. Bir başka ifadeyle
hükümetler arası yapıdaki ikinci ve üçüncü sütunlar, Adalet Divanı’nın
yetki alanı dışındadır. Bununla birlikte, AT’nin dış ekonomik ilişkileri
ile ODGP’nın kesiştiği durumlarda (örneğin yaptırımlar) Adalet
Divanı’nın aldığı kararlar ODGP’yi de dolaylı olarak etkilemektedir.
Roma Antlaşmasının 177. maddesine göre Divan, Kurucu

Antlaşmaların yorumu, Topluluk kuruluşlarınca yapılan tasarrufların
geçerliliği ve yorumu, Konseyin tasarrufu ile kurulan kurumların
statülerinin yorumu ile ilgili olarak “ön karar” (preliminary ruling)
yöntemiyle karar vermeye yetkilidir.
Adalet Divanının yetki alanına giren davaları kabaca

ihlâl, ihmal, iptal ve ön karar davaları olarak dört ana kategoriye
ayırmak mümkündür. Roma Antlaşmasının 170. maddesine göre,
üye ülkelerden birisi, diğer bir üye ülkenin yükümlülüğünü yerine
getirmediği kanısına varırsa Divan’a dava açabilmektedir. Antlaşmanın
169. maddesi ise Komisyon tarafından bir üye devletin antlaşmadan
doğan yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde Divan’a başvuru
yapılabileceği hükmü yer almaktadır.
Roma Antlaşmasının 173. maddesinde düzenlenen iptal davaları

ise Bakanlar Konseyi ve Komisyon’un tavsiye ve görüşleri dışında
kalan tasarruflarına karşı Adalet Divanı’na başvurulabilmektedir.
İptal davası açmaya yetkili olanlar Topluluk organları, üye ülkeler,
gerçek kişiler ve tüzel kişilerdir.
Adalet Divanının yetki alanına giren öteki davalar ise

Toplulukta çalışan personelin hukuki rejimine ilişkin davalar; Avrupa
Yatırım Bankasını ilgilendiren anlaşmazlıklara ilişkin davalar; Konsey
tüzüklerinde öngörülen para cezalarının uygulanmasına karşı açılan
davalar olarak sıralanmaktadır.
Avrupa Toplulukları Adalet Divanının görev yükünü

hafifletmek amacıyla, 24 Ekim 1988’de Avrupa Konseyi tarafından
alınan bir kararla Bidayet Mahkemesi adıyla ilk derece mahkemesi
kurulmuştur. Hukuken ATAD’ın bir parçası sayılan Bidayet Mahkemesi
faaliyetlerine 1989 yılında başlamıştır. Bidayet Mahkemesinin temel
görevi, fertlerin ve tüzel kişilerin başvurularını kabul etmek, incelemek
ve kendi görüşü ile birlikte Avrupa Toplulukları Adalet Divanına sevk
etmektir. Bidayet Mahkemesinin tek hakimle nihaî karar vereceği
davalar ise Avrupa Topluluklarında görev yapanların özlük haklarına
ilişkin davalar, özel kişilerle tüzel kişileri olumsuz etkileyen yasal
düzenlemeler aleyhine açılacak iptal davaları ve Toplulukla yapılan
tahkim sözleşmelerine ilişkin davalarla sınırlanmıştır.

4.5. Sayıştay
Sayıştay, Avrupa Birliğinin mali yönetiminin hukuka

uygunluğunu denetlemek amacıyla 22 Temmuz 1975’de kurulan
hesap mahkemesidir. Maastricht Antlaşmasıyla Avrupa Birliği
organı sıfatı kazanan Sayıştay’ın merkezi Lüksemburg’dadır. Sayıştay,
Avrupa Birliği’nin gelir ve giderlerini incelemeye yetkilidir. Gelirlerin
tam olarak toplanıp toplanmadığına harcamaların yasalara uygun
olup olmadığı Sayıştay tarafından incelenmektedir. Topluluk
organları ve üye ülkelerdeki kurumlar Sayıştay’ın talebi olan bilgi
ve belgeleri vermekle yükümlüdür. Her mali yılsonunda Sayıştay
bir rapor hazırlamaktadır. Bu rapor aynı zamanda Resmi Gazetede
yayınlanmakta ve Topluluk organlarına gönderilmektedir.
Sayıştay üyeleri, Avrupa Parlamentosunun görüşü alınarak

Bakanlar Konseyi tarafından oybirliği ile 6 yıllık süreyle seçilen
denetçilerden oluşmaktadır. Sayıştay Başkanı, üyeler arasından üç
yıllık süre ile seçilmekte, ayrıca ilk toplantıda, ayrıca üyeler arasında
görev taksimi yapılmaktadır. Günümüzde Sayıştay üyelerinin sayısı
her üye devletten bir temsilci esasına göre belirlenmektedir ve 25
kişidir. Teşkilat bünyesinde çalışan görevlilerin sayısı ise toplam 800
kişidir.
Sayıştay, anlaşmalarla belirlenen mali yükümlülükleri yerine

getirmemek suretiyle AB’yi zarara uğrattığına kanaat getirmesi
halinde Komisyon aleyhine Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’na
dava açma hakkına sahiptir. 1997 yılında imzalanan Amsterdam
Antlaşmasıyla Sayıştay’a Bakanlar Konseyi ve Avrupa Parlamentosuna
rapor sunma yetkisi verilmiş, ayrıca denetleme yetkisi kapsamına
AB’nin üçüncü ülkelerdeki temsilcilikleri ve Avrupa Yatırım Bankası
tarafından yönetilen fonlar da dahil edilmiştir. Bunun dışında
Sayıştay, gündemdeki konular hakkında re’sen görüş açıklama
hakkına sahiptir.

4.6. Bölgeler Komitesi
Maastricht Antlaşmasıyla kurulan Bölgeler Komitesi, üye

ülkelerin görüşü alınarak Bakanlar Konseyi tarafından atanan 317
asil ve 317 yedek üyeden oluşmaktadır. Asil ve yedek üyelerin görev
süresi 4 yıldır. Faaliyetlerine 1994 yılında başlayan Bölgeler Komitesi
danışma organıdır. Bölgesel ve yerel otoritelerin Avrupa Birliği
karar alma sürecinde etkinliğini arttırmak amacıyla kurulmuştur.
Faaliyetlerini Lüksemburg’da sürdüren görev tanımına ilişkin
konularda görüş oluşturmakta ve böylece karar alma sürecine dolaylı
yönden katılmaktadır.
Bölgeler Komitesi’nin, 15 üyeli Avrupa Birliğinde 222 olan

üye sayısı 2004 Mayıs ayından itibaren genişlemeye paralel olarak
artmıştır. 2007’de Romanya ve Bulgaristan’ın katılmasından sonra
üye sayısı 344’e yükselecektir.
Maastricht Antlaşmasına göre, bölgesel çıkarların söz konusu

olduğu eğitim, gençlik, kültür, toplum sağlığı, ekonomik ve toplumsal
bütünleşme ve Avrupa ölçeğinde ulaşım, telekomünikasyon ve enerji
ağları gibi konularda Bakanlar Konseyi ve Komisyon’un Bölgeler
Komitesinin görüşüne başvurması mecburidir. Bölgeler Komitesi
bunun dışında kendiliğinden görüş bildirme hakkına sahiptir.
1997 yılında imzalanan ve 1999 Mayıs ayında yürürlüğe giren

Amsterdam Antlaşması ile Bölgeler Komitesine danışılması gereken
konular arasına çevre, sosyal fon, mesleki eğitim, sınır ötesi işbirliği
ve ulaştırma alanları da dahil edilmiştir. Antlaşma ile ayrıca Avrupa
Parlamentosunun Komiteye danışması kuralı getirilmiştir.
Bölgeler Komitesi’nin faaliyetleri yılda beş kez düzenlenen

genel kurul toplantıları dışında sekiz komisyon ve dört alt komisyon
tarafından yürütülmektedir. Komite’ye bağlı bir özel komisyon Avrupa
Birliği’nde kurumsal reform konusunda rapor hazırlamaktadır.

4.7. Ekonomik ve Sosyal Komite
Avrupa Ekonomik Topluluğunu kuran Roma Antlaşmasının

4. maddesinde, Ekonomik ve Sosyal Komite danışma organı olarak
tanımlanmıştır. Avrupa Birliğinde işçileri, işverenleri, sanayi ve
mesleki teşekkülleri ve tüketicileri temsil eden Ekonomik ve Sosyal
Komite, organize sivil toplum görünümü taşımaktadır.
Ekonomik ve Sosyal Komite’nin üyeleri, hükümetler

tarafından 4 yıllık süre ile atanmaktadır. Komite üyeleri; üreticiler,
çiftçiler, taşımacılar, sendikalar, küçük esnaf ve sanatkarlar, çevreciler
gibi ekonomik ve sosyal hayatın tüm kesimlerinin temsilcilerinden
oluşmaktadır. Ekonomik ve Sosyal Komite’nin merkezi Belçika’nın
Brüksel kentindedir. Komite; Bölgeler Komitesi ile aynı binada faaliyet
göstermektedir.
Ekonomik ve Sosyal Komitenin 2004 Kasım ayında 222 olan üye

sayısı genişleme ile birlikte artmış 317’ye yükselmiştir. Bu rakamın üye
ülkelere dağılımı şu şekildedir: Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere’nin
her birinden 24, İspanya ve Polonya 21, Belçika, Yunanistan,
Hollanda, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Portekiz ve
İsveç 12, Danimarka, İrlanda, Finlandiya, Litvanya ve Slovakya 9,
Estonya, Litvanya, Slovenya 7, Lüksemburg ve Kıbrıs 6 ve Malta 5.
Bulgaristan ve Romanya’nın 2007’de tam üye olarak katılmasının
ardından Bölgeler Komitesinin üye sayısı 344’e yükselecektir.
Komite, bir danışma organı olduğundan çalışma düzeni görüş

bildirme şeklindedir. Komitenin görüşleri, Avrupa Parlamentosu,
Bakanlar Konseyi ve Komisyon’a iletilmektedir. Komitenin hazırladığı
görüşler (avis), ayrıca AB Resmi Gazetesinde yayınlanmaktadır. Öte
yandan Ekonomik ve Sosyal Komite, AB üyesi olmayan ülkelerin sivil
toplum kuruluşları ile yakın ilişki ve diyalog içerisindedir.

BEŞİNCİ
BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİNİN
HUKUK SİSTEMİ ve
ORTAK POLİTİKALAR

5.1. Avrupa Birliği Hukukunun Temel Özellikleri
Avrupa Birliği’nin yarattığı hukuk düzeni kendine özgü

(sui generis) karakter taşımaktadır. Uluslararası hukukta bugüne
kadar örneğine rastlanmayan AB hukuk sistemi üye devletlerin iç
hukuklarında sahip oldukları egemenlik yetkilerini AB kurumlarına
devretmeleri esasına dayanmaktadır. Avrupa Birliği hukukunun
süjeleri devletler, Birliğin organları ve üye devlet uyruğunda bulunan
özel ve tüzel kişilerdir.
Avrupa Birliği hukukunun bir düzineye yakın kaynağı vardır.

Bunların en başında Kurucu Antlaşmalarla bunlarda revizyon yaratan
antlaşmalar ve katılma antlaşmaları gelmektedir. İkincil hukuk olarak
da bilinen Avrupa Topluluklarının hukuksal tasarrufları (tüzükler,
yönergeler, kararlar, tavsiyeler ve görüşler), Toplulukların üçüncü
taraflarla yaptığı anlaşma ve sözleşmelerle, üye devletlerarasındaki
sözleşmeler de Topluluk hukukunun kaynakları arasındadır. Ayrıca
tamamlayıcı hukuk olarak uluslararası hukuk, üye devletlerin ulusal
hukuku, temel hak ve özgürlükler ve gerektiğinde hukukun genel
ilkelerine de çeşitli kararlarda gönderme yapılmaktadır.
Avrupa Birliğinde hukuk düzeninin koruyucusu Adalet

Divanıdır. Lüksemburg’da faaliyet gösteren Adalet Divanında 25 hakim
ve 8 Kanun Sözcüsü görev yapmaktadır. Adalet Divanı Kararları tüm
muhataplar bakımından bağlayıcıdır ve nihaîdir. Bu kararlara karşı,
yargılamanın yenilenmesi dışında temyize başvurulamamaktadır.
Adalet Divanında üye devletlerin ve AB kurumlarının hukuka aykırılık
eylem ve tasarruflarının saptanması ve giderilmesi, AB hukukunun
yorumu gibi alanlarda dava açabilmektedirler. Divanın herhangi bir
konuda verdiği karar tüm organlar, devletler ve kişiler bakımından
bağlayıcı karakter taşımakta, iç hukuktaki hükümleri ilga etmekte ve
onların yerine geçmektedir.

5.2. Avrupa Para Sistemi ve Para Politikası
Avrupa Para Sistemi, Avrupa Birliğinde ekonomik ve parasal

birlik öncesinde döviz kurlarında istikrarı sağlamayı amaçlayan
politikanın adıdır. Sistemin temel amacı, döviz kurlarında
dalgalanmalardan uzak bir parasal istikrar bölgesi yaratmaktır.
Sistemin ECU, Döviz Kuru Mekanizması ve Mali Dayanışma
Mekanizması olmak üzere üç unsuru bulunmaktadır.
13 Mart 1979 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Para

Sisteminde, mekanizma içindeki her ülkenin ulusal parasının merkezi
kuru ECU cinsinden hesaplanmakta ve ulusal paraların bu merkezi
kurlar etrafında en fazla yüzde 2.25’lik bir marjla dalgalanması
öngörülmekteydi. Sadece İspanyol pesetası için bu oran yüzde 6
olarak belirlenmişti. Ağustos 1993 yılında mali piyasalarda yaşanan
krizden sonra Brüksel’de olağanüstü toplanan AB Maliye Bakanları
ile Merkez Bankaları Başkanları, Hollanda florini ve Alman markı
dışındaki paraların yüzde 2.25’lik dalgalanma marjını yüzde 15 olarak
belirlemiş, Hollanda ve Alman ekonomilerinin birbirine çok bağlı
olması nedeniyle de bu iki ülke parasının dalgalanma marjı yüzde
2.25’te tutulmuştur.
Günümüzde para politikasının temelleri Maastricht

Antlaşmasının 105–109 maddelerine dayanmaktadır. Para
politikasının temel hedefi fiyat istikrarını sağlamaktır. Bu amaçla
kurulan Avrupa Para Enstitüsü, bir yandan milli merkez bankalar
arasındaki işbirliğini güçlendirmek, öte yandan üye ülkelerin para
politikalarını koordine etmek ve Avrupa Para Sisteminin işleyişini
denetlemekle görevlendirilmiş, üçüncü aşamanın hazırlıklarını
üstlenmiştir. Avrupa Para Enstitüsünün faaliyetleri Avrupa Merkez
Bankasının kurulması ile birlikte sona ermiştir. Günümüzde Avrupa
Merkez Bankası, Topluluk içinde kağıt para emisyonuna izin vermeye
yetkili tek organdır.

5.3. Rekabet Politikası
Avrupa Birliği’nin temel metinlerinde temel ilkeler sayılırken

üye ülkelerin “serbest rekabete dayanan pazar ekonomisi ile uyumlu”
bir ekonomi politikası benimseyecekleri ifade edilmektedir. Avrupa
Birliğinde rekabet politikası, AT Antlaşmasının 81- 90. arasındaki
maddelere dayanmaktadır. Bunun dışında ek kurallar, Birleşme
Tüzüğü olarak bilinen Konsey düzenlemesiyle oluşturulmuştur.
Bu yasal çerçeve içerisinde Avrupa Birliğinin rekabet politikası

dört alanda yoğunlaşmaktadır:
• Rekabeti sınırlayan anlaşmaların ve hakim durumun kötüye

kullanılmasının ortadan kaldırılması,
• Şirketler arasındaki birleşmelerin kontrol edilmesi,
• Tekelci ekonomik sektörlerin özelleştirilmesi,
• Devlet yardımlarının izlenmesi.
Rekabeti sınırlayan anlaşmalar, AT Antlaşmasının 81.

maddesinde yasaklanmıştır. Buna göre, eğer bir anlaşma şirketler ve
kurumlar arasında yapılmışsa, arz ve talep arasındaki normal işleyişe
fark edilir şekilde müdahale niteliği taşıyorsa, bu anlaşma rekabeti
sınırlayan anlaşmadır.
AT Antlaşmasının 82. maddesinde ise hakim durumun kötüye

kullanılması yasaklanmaktadır. Maddenin uygulanması için şirketin
hakim konumda olması asgari koşuldur. Hakimiyetin düzeyi, ortak
pazarın tamamına veya bir kısmına hakim olma şeklinde olmalıdır.
Buna ilave olarak şirketin hakim konumunu kötüye kullanması
gereklidir. Tüketicilerden fazla fiyat istenmesi, zayıf veya yeni giren
rakibi dışlamak için düşük fiyat uygulamak, müşterilere sadakat
indirimi yapmak gibi uygulamalar hakim durumu kötüye kullanma
örnekleridir.

AT’de şirket birleşmelerinin kontrol edilmesi, 1990 yılından
sonra Birleşme Tüzüğü ile yönetilmektedir. Söz konusu tüzüğe
göre, Avrupa Komisyonu, Topluluk boyutu olan birleşmelerin
incelenmesinde tek yetkilidir. Topluluk boyutu olan birleşme ve
devralmaların uygulamadan önce onay için Komisyona bildirilmesi
zorunludur. Bir aylık inceleme döneminin ardından Komisyon ya
işlemi onaylamakta, ya da hakim bir konum yaratacağı düşüncesine
ulaşmışsa dört aylık inceleme süreci başlatmaktadır. Bu sürecin
sonunda Komisyon birleşmeyi koşullu veya koşulsuz olarak
onaylamakta veya yasaklamaktadır.
AT antlaşmasının 85. maddesinde ise işletmelere uygulanacak

kurallar belirlenmektedir. Bu maddede, yatay ve dikey anlaşmaların
yasaklanması düzenlenmektedir. Bununla birlikte, küçük ve orta
ölçekli işletmelerin kendi aralarında yapmış oldukları anlaşmalar,
ihmal edilebilecek mahiyette olmaları şartıyla yasak kapsamı dışında
tutulmuştur.
AT antlaşmasının 86. maddesinde ise piyasada, hakim durumun

kötüye kullanılmasının önlenmesi amaçlanmaktadır. Buradaki
amaç, monopol ve oligopollerin piyasayı bütünüyle ele geçirmesini
önlemektir. Kuruluşlara verilen tekel hakları, eğer genel ekonomik
çıkarlar doğrultusundaki bir hizmetin verilmesi için tanınmamışsa,
çoğu durumda, yüksek fiyatlara, düşük hizmet kalitesine, yatırım ve
yenilik bakımından geriliğe yol açmaktadır. Komisyon bu nedenle,
hizmetin kalitesini arttırmak ve fiyatları düşürmek için, tekelci
sanayilerin anlaşma kuralları çerçevesinde rekabete açılmasını
önermektedir.
Antlaşmanın 87 ve 88. maddelerinde ise, bir üye ülke tarafından

devlet kaynakları aracılığı ile belirli kuruluşlara ya da belirli malların
üretimine ayrıcalık tanıyarak rekabete zarar verme yahut rekabeti
tehdit eden bir biçimde yardımda bulunma yasaklanmaktadır. Yardım
çeşitli biçimlerde olabilmektedir: Bağışlar, vergi ve faiz indirimi gibi.

Yardım, devlet garantisi yada senet ve tahvil biçiminde ya da mal ve
hizmetlerin devlet tarafından istenen koşulların sağlanması biçiminde
verilmektedir. Bununla birlikte, 87. maddeye göre aşağıdaki nitelikleri
taşıyan yardımlara izin verilmekte, bu kapsamdaki yardımların
Topluluk içindeki ticari koşulları ve rekabeti engellemeyeceği
belirtilmektedir:
• Tek tek tüketicilere verilen sosyal yardımlar;

• Doğal afetlerin ya da bazı istisnai durumların yol açtığı
zararlar için yapılan yardımlar;
• Topluluk ölçütlerine göre geri kalmış bölgelerin
kalkındırılması için verilen yardımlar;
• Tüm Avrupa’nın yararlanacağı bir projenin uygulamaya
konması için ya da bir ülkenin ekonomisindeki ciddi sorunu
ortadan kaldırmak için yapılan yardımlar;
• Kamu yararı ile çelişmediği sürece belirli faaliyetlerin ya
da alanların gelişimini kolaylaştırmayı, kültür ve mirası
korumayı amaçlayan yardımlar.
5.4. Ortak Tarım Politikası
25 Mart 1957 tarihinde AET’yi kuran Roma Antlaşmasının

38-ila 47. maddeleri ortak tarım politikasına ilişkin hükümler
içermektedir. Antlaşmanın 38. maddesinde ortak pazarın tarım ve
tarımsal ürün ticareti için de söz konusu olacağı belirtilmiş ve ortak
tarım politikası izleneceği ifade edilmiştir. Söz konusu antlaşmanın
39. maddesinde ise ortak tarım politikasının temel hedefleri şu
şekilde sıralanmıştır: Tarımda verimliliğin artırılması, toprağa bağlı
olarak çalışanların gelir düzeyinin artırılması, piyasalarda istikrar
sağlanması, ürün arzının daimî hale getirilmesi ve tüketicinin
korunması. Bu hedeflere ulaşmak için belirlenen ilkeler ise şunlar
olmuştur:
• Üye ülkelerde üretilen tarım ürünleri Topluluk içinde

serbestçe pazarlanmalıdır.
• Söz konusu ürünler düşük maliyetli ithal ürünlere ve
uluslararası fiyat dalgalanmalarına karşı korunmalıdır.
• Bu amaçla bir fon kurulmalıdır.
Avrupa Topluluklarının ilk yıllarında tarım üretiminin

desteklenmesi için en fazla ısrar eden ülke Fransa olmuş, bu ülkeyi
İtalya ve Hollanda da desteklemiştir. Buna karşılık Almanya tarımsal
desteğin sınırlı tutulmasından yana tutum takınmıştır.
Avrupa Birliğinde Ortak Tarım Politikası şu şekilde işlemektedir.

Her yıl tarım ürünleri için, enflasyon oranı ve üretilen ürüne duyulan
ihtiyaç dikkate alınarak belirlenen fiyatlarla, o yıl serbest piyasada
oluşan fiyatlar arasındaki fark, Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve
Garanti Fonu (FEOGA) tarafından kapatılmaktadır. Tarım ürünleri
üreticilerine ayrıca ihracat için destek verilmektedir.
Ortak Tarım Politikasının AB politikaları içinde yerini tespit

etmek için şu hususu vurgulamak gerekir. Günümüzde AB bütçesinin
yarısı Ortak Tarım Politikasının finansmanı için kullanılmaktadır.
Ortak Tarım Politikası, hem AB içerisinde, hem de uluslararası

alanda tartışmalar yaratmaktadır. Fransa ve Hollanda gibi tarımsal
üretimi yüksek ülkelerde uygulamadan memnun iken Avrupa Birliği
bütçesine katkı oranı yüksek Almanya gibi ülkeler, Ortak Tarım
Politikasında revizyon yapılmasını istemektedir. Öte yandan, AB’nin
ithal ettiği tarım ürünlerini yüksek tarifelere tabi tutması ve uyguladığı
tarım politikaları sonucu ortaya çıkan üretim fazlalığını düşük
fiyatlarla dünya pazarlarına satmaya çalışması, ABD başta olmak
üzere, tarım ürünleri ihracatçısı ülkeler tarafından eleştirilmektedir.
Nitekim GATT çerçevesinde yapılan Uruguay Round görüşmelerinde
bu konuda çetin müzakereler yapılmıştır.
Önümüzdeki yıllarda Ortak Tarım Politikasında önemli

reformlar yapılması gündemdedir. Bunları üç ana kategoriye ayırmak
mümkündür. İlk olarak, tarımsal üretimin kırsal kalkınma ve çevre
ile uyumlu olması yönünde hassasiyet ortaya çıkmıştır. İkinci olarak,
Avrupa Birliği’nin 2004’de Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini içine
alarak genişlemesiyle birlikte başka alanlarda olduğu gibi, Ortak
Tarım Politikasında da yeniden yapılanma ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
Son olarak, global düzeyde rekabetin hızlanması AB’nin Ortak Tarım
Politikasını gözden geçirmesini gerektirmektedir.
5.5. Ortak Ticaret Politikası
Ortak Ticaret Politikası, AT içerisinde ekonomik bütünleşmenin

itici gücü olmuştur. Üye ülkeler arasında 1968 yılında gümrük birliği,
1992 sonunda ise malların yanında hizmetlerin, emeğin ve sermayenin
dolaşımının serbest dolaşımının sağlandığı ortak pazar aşaması
tamamlanmıştır. Üye devletler, gümrük birliği ve Ortak Ticaret
Politikasının gereği olarak, tarifeler, kotalar ve tarife dışı engeller
gibi konularda egemenlik yetkilerini AT organlarına devretmişlerdir.
Böylece AT içinde rekabete uygun bir ortam oluşmuştur.
Ortak Ticaret Politikasına ilişkin hükümler Roma

Antlaşmasının 110 ila 116. maddelerinde düzenlenmiştir. 110. madde
gümrük birliğinin kurulmasını, 112. madde üye olmayan ülkelere
karşı tek tip ticaret politikası izlenmesini öngörmektedir. 113.
maddede ise, AT içinde ve dış dünyada Ortak Ticaret Politikasına
ilişkin konularda Komisyon ve Bakanlar Konseyi’nin yetkili olduğu
ifadesi yer almaktadır.
1992 yılında imzalanan Maastricht Antlaşması, Roma

Antlaşmasının 111, 114 ve 116. maddelerini kaldırmıştır. Ayrıca 113.
ve 114. maddelerde değişiklik yapılmıştır.
Öte yandan üçüncü ülkelerle ticaret ve tarife anlaşmaları

yapılmasında, ithalat ve ihracat politikasında standart ilkeler

uygulanmıştır. 1997 yılında imzalanan Amsterdam Antlaşması
ile Ortak Ticaret Politikasının kapsamı hizmetler ve fikri mülkiyet
hakkına ilişkin uluslararası müzakereler ve anlaşmaları da içerecek
biçimde genişletilmiştir.
Günümüzde Ortak Ticaret Politikası AB’nin dış

ticaretinin düzenlenmesine yönelik çok sayıda aracı bünyesinde
bulundurmaktadır. Bunların en önemlileri ortak gümrük tarifesi,
ithalatta ortak kurallar, dampingli ithalata karşı korunma, miktar
kısıtlamalarının idaresi ve haksız ticari uygulamalara karşı Topluluk
haklarının korunmasıdır.
Ortak gümrük tarifesi, üçüncü ülke kaynaklı malların Topluluk

içinde tam serbest dolaşımda olmasının ilk şartıdır. Bu nedenle
söz konusu mallara uygulanacak gümrük vergilerinin her üye ülke
tarafından aynı oranda tahsil edilmesi önem taşımaktadır. OGT,
halen 2658/87 sayılı Konsey Yönetmeliği çerçevesinde uygulanmakta,
tarifeleri gösterir liste her yıl yenilenmektedir.
İthalatta ortak kurallar ise, esas itibariyle serbest olan ithalatın

gerektiği takdirde gözetim ve korunma önlemlerine konu olmasını
düzenlemektedir. Farklı uygulamaların, oluşturulmuş bulunan
“Tek Pazar” ilkelerine aykırı olacağından hareketle, ithalatta
uygulanabilecek bu tür önlemler ortak kurallara bağlanmıştır. Bu
amaçla çıkarılan ve Uruguay Round çerçevesinde kabul edilen
Korunma Önlemleri Anlaşması’nı da dikkate alan 3285/94 sayılı
Konsey Yönetmeliği, ithalatta gerektiği takdirde, belirli usul ve şartlar
dahilinde başvurulabilecek gözetim ve korunma önlemlerine ilişkin
esasları düzenlemektedir.
Öte yandan Topluluk üreticilerine zarar verecek düzeyde

dampingli fiyatlarla yapılan ithalat, gerekli soruşturma neticesinde
önleme tabi tutulabilmektedir. Dampingli ithalata karşı, geçici
vergi (soruşturma süresince) veya kesin vergi uygulanabilmektedir.

İhracatçı fiyat taahhüdünde de bulunabilmektedir.
Sübvansiyonlu İthalata Karşı Korunma ise 2026/97 sayılı

Konsey Yönetmeliği çerçevesinde ihracatçı veya üretici devletin
yaptığı sübvansiyonlar neticesinde rekabet gücü kazanarak Topluluk
pazarına giren ve Topluluk üreticilerine zarar veren ithalata karşı,
zararı ortadan kaldırmak amacıyla telafi edici vergi uygulamasıdır.
Bunların dışında miktar kısıtlamaları bir örnek (yeknesak)

uygulanmaktadır. İthalata karşı herhangi bir kota uygulamasının
yürürlüğe sokulması halinde, tespit edilecek kota miktarının
Topluluk ithalatçıları arasında hangi esaslar ve prosedür çerçevesinde
dağıtılacağına ilişkin kurallar 520/94 sayılı Konsey Yönetmeliği ile
tespit edilmiştir.
Bunun dışında, Üçüncü ülkelerin uluslararası anlaşmalara

aykırı ticari uygulamalarının Topluluk çıkarlarına zarar vermesi
halinde, Topluluğun çıkarlarının öncelikle Dünya Ticaret Örgütü
bünyesinde oluşturulacak organlar nezdinde korunmasına önem
verilmektedir. Bu organların etkisiz kalması halinde Topluluk
tarafından tek taraflı önlemler alınmaktadır.
AB, yukarıda belirtilen temel mevzuatın yanı sıra ithalattaki

bazı uygulamalarda da ortak esaslar çerçevesinde hareket etmektedir.
Bu uygulamaların en önemlileri şunlardır:
• Ticari Markaların Korunması ve Taklit Ürünlerin Serbest

Dolaşıma Girmesinin Önlenmesi;
• Çeşitli standart ve teknik şartlara ilişkin düzenlemeler;
• Tekstil ve Konfeksiyon ürünleri ithalatında özel
düzenlemeler.
İhracat ise ilke olarak serbesttir. 2603/69 sayılı Konsey

Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde yürürlüğe sokulabilecek

kısıtlamalar dışında, ihracatta miktar kısıtlaması yapılamaz. Söz konusu
yönetmelik, temel maddelerin üretiminde görülen yetersizlikler
nedeniyle ihracat kısıtlamaları yapılabileceğini öngörmektedir. Diğer
taraftan OECD nezdinde sağlanan uzlaşma esas alınarak kamu
kredi ve sigorta kurumlarınca sağlanan orta ve uzun vadeli ihracat
kredilerinin limit ve şartları yeniden düzenlenmiştir.
5.6. Ulaştırma Politikası
Ulaştırma politikası üye devletlerde taşımacılıkla ilgili

kuralların Topluluk seviyesinde ortak ilkelere bağlanmasını
gerçekleştirmeye yönelik düzenlemelerdir. Burada temel amaç,
hizmeti yapan işletme, kullanılan araç ve taşınan mala, ait olduğu
ülke dolayısıyla farklı işlemlerin yapılmasını önlemektir. Kurucu
antlaşmalarda spesifik olarak ortak ulaştırma politikasına ilişkin bir
hüküm bulunmamaktadır. Bununla birlikte Roma Antlaşmasının 3.
74. ve 75. maddeleri Topluluk organlarının ortak ulaştırma politikası
belirlemesini düzenlemektedir. Ortak ulaştırma politikasının iki temel
amacı vardır. Bunlardan ilki, üye ülkelerin ulaştırma politikalarında
var olan tüm ayrımcı ve ayrıcalıklı uygulamaların kaldırılması,
ikincisi ise ulaştırma alanında ortak pazar yaratmaktır. Bu çerçevede
ilk olarak 1962 yılında karayolu, demiryolu ve iç sulardaki taşımacılık
konularına düzenleyen eylem programı ve takvimi Komisyon
tarafından Konseye sunulmuştur. Müteakip yıllarda otobüs ve
yolcu taşımacılığında liberalizasyon sağlanmış ve tüm kısıtlamalar
kaldırılmıştır.
Avrupa Birliğinde ulaştırma endüstrisi toplam GSYİH’nın %

7’sini, istihdamın % 7’sini ve Topluluk enerji tüketiminin % 30’unu
oluşturmaktadır. Karayolu taşımacılığı, demiryolları, hava taşımacılığı,
denizyolu taşımacılığı, çoklu taşımacılık, iç suyolları, lojistik, temiz
şehir taşımacılığı gibi alt sektörler, taşımacılık sanayi kapsamında yer
almaktadır.

Avrupa Komisyonu’nun 1992 yılında yayınladığı Beyaz Kitap
ile AB’nin ortak taşımacılık politikası, sürdürülebilir hareketliliğe
dayalı, bütünleştirilmiş bir politika olarak ele alınmaya başlandı.
Haziran 1995’te ise Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan “Ortak
Taşımacılık Politikası: 1995–2000 dönemi için Eylem Planı” kabul
edildi. Bunu, Aralık 1995 tarihinde yayınlanan “Taşımacılıkta adil
ve etkin fiyatlandırma” adlı Yeşil Kitap ve Aralık 1998’de yayınlanan
ve 2000–2004 dönemini kapsayan başka bir bildiri takip etti. Yine
Komisyon tarafından Eylül 2001’de hazırlanan “2010 yılı için Ortak
Taşımacılık Politikası; Karar verme zamanı” başlıklı Beyaz Kitap, bu
alanda yapılan bir başka önemli çalışma oldu. Bu eserde, 2010 yılına
kadar modern, sürdürülebilir bir ulaştırma sisteminin oluşturulması
için ekonomik kalkınma ile toplumun kalite ve güvenlik talepleri
arasında bir denge kurulması üzerinde durulmaktadır.
5.7. Sanayi Politikası
Avrupa Topluluklarında doğrudan sanayi politikasına ilişkin

hükümler yer almamaktadır. Bu anlamda sanayi politikası, ortak
tarım politikasından ayrılmaktadır. AT bünyesinde sanayi politikası
genelde “rekabet politikası” ve “devlet yardımlarının denetimi”
başlıkları altında ele alınmaktadır.
1992 yılında imzalanan Maastricht Antlaşmasının 130.

maddesinde Topluluk ve üye devletler, Topluluk sanayisinin rekabeti
için gerekli şartların sağlanmasını gözetmekle görevlendirilmiştir. Bu
çerçevede izlenecek politikaların her şeyden önce sanayinin yapısal
değişikliklere uyumunun hızlandırılması gerekmektedir. Öte yandan
küçük ve orta boy işletmeler başta olmak üzere, tüm endüstrinin ve
topluluk işletmelerinin desteklenmesi öngörülmektedir. İşletmeler
arası işbirliğine uygun ortam hazırlanması, teknolojik yenilik,
araştırma ve kalkınma politikaları ve sanayi potansiyelini harekete
geçirmek için teşvikler verilmesi, sanayi politikasının temel şartları
arasındadır.

Avrupa Toplulukları sanayi politikası, bir yandan kimi sanayi
dallarının yeniden yapılanmasını sağlamak, öte yandan ileri teknoloji
gerektiren sanayi dallarını teşvik etmeyi hedeflemektedir.
Toplulukta ileri teknoloji yaratılması ve bundan yararlanmanın

geliştirilmesi için bazı projeler uygulanmaktadır. Bunların en
önemlilerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
• Avrupa İletişim Teknolojileri Programı (ESPRIT- European

Strategic Programme for Information Technologies)
• Avrupa Haberleşme Teknolojileri Araştırma ve

Geliştirme Programı (RACE- Research and Development in Advance
Communication Technologies for Europe)
• Avrupa Sanayi Teknolojilerinde Temel Araştırma

Programı (BRITE- Basic Research in Industrial Technologies)
• Avrupa Teknolojik İşbirliği Ajansı (EUREKA- European

Research Coordination Agency)
5.8. Vergi Politikası
Avrupa Birliği’nin vergi alanındaki düzenlemelerinin hukuki

temeli Roma Antlaşması’nın 95, 96, 99 ve 100. maddeleri, Amsterdam
Antlaşması’nın ise 90, 91, 93 ve 94. maddelerine dayanmaktadır.
Söz konusu düzenlemeler sermaye hareketleri, katma değer vergisi,
doğrudan vergilendirme, dolaylı vergiler ile idari işbirliği alanlarını
kapsamaktadır. Tüm bu maddeler temelde Avrupa Birliği içerisinde
vergi uyumlaştırılmasını hedeflemektedir. Özellikle Amsterdam
Antlaşması’nın 90. maddesi, üye devletlerin vergi yasalarının
ayırımcılık yapmama ilkesine uymalarını sağlamayı amaçlamaktadır.
Tek pazarın malların serbest dolaşımını sağlama hedefine dayanan bu
ilkeyle, aynı nitelikteki ürünler arasında farklı vergi uygulamalarının
önüne geçilmektedir.

Günümüzde Topluluğun temel amaçlarına ulaşmasında vergi
politikası önemli rol oynamaktadır. İç vergilerdeki farklılıkların
azaltılması ve vergi mevzuatının harmonize edilmesi, sermayenin
kaçmasını önlemek ve özel tüketim harcamalarında sapmalara son
vermek bakımından önem taşımaktadır. Vergi uyumlaştırılması
genelde çıkarılan direktiflerle yapılmaktadır. Bu çerçevede temel
sorunlar çifte vergilendirme, vergi kaçakçılığı ve verginin milliyete
dayalı olarak ayrımcı bir şekilde uygulanması olarak sıralanmaktadır.
Vergi politikası asgari olarak bu konulardaki farklılıkları gidermeyi
amaçlamaktadır.
AT’de vergi politikalarının esaslarını irdeleyen 1962 tarihli

Neumark Raporu’nda Topluluklarda ideal tek vergi sisteminin
kurulamayacağı açık bir şekilde ortaya konulmuştur. Buna göre AT
bünyesinde temel hedeflerin gerçekleşmesini engellemeyen vergi
politikalarına izin verilmesi doğaldır. Bu nedenle, milli mevzuat
farklılıklarının kaldırılması değil, uyumlaştırılması esas alınmalıdır.
5.9. Bölgesel Politika
Bölgesel politika, Avrupa Birliği’nin ekonomik ve sosyal

alanlarda dengeli gelişmesi ve bütünleşmesini sağlamak amacıyla
Yunanistan, İspanya ve Portekiz’in AB’ye katılmasından sonra
gündeme gelmiştir. Bu politika, bir yandan bölgeler arasında gelir
dağılımını ortadan kaldırmayı, öte yandan istihdamı artırmayı ve
gelişmişlik uçurumunu azaltmayı amaçlamaktadır.
Bölgesel politika, hem ülkeler arasındaki gelişmişlik

farklılıklarını, hem de ülkelerin sınırları içinde yer alan bölgelerin
diğer bölgelerle ve AB’nin diğer ülkeleriyle arasında oluşan farklılığı
azaltmayı öngörmektedir. Üretim yapısının değişmesine paralel
olarak önceden kalkınmış kabul edilen kimi bölgelerin kendini
yenileyememesi nedeniyle diğerlerine kıyasla geri planda kalması da
bölgesel politikanın ilgi alanına girmektedir.

Günümüzde Bölgesel Politikası’nın mali araçları dört yapısal
fondan oluşmaktadır.
1. Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (ERDF): Bu fon kaynakları

Birliğin bölgeleri arasındaki sosyo-ekonomik dengesizliklerin
azaltılması amaçlamaktadır. Bu fonun oluşturulma nedeni en az
gelişmiş bölgelerin kalkınması için mali destek sağlanmaktadır.
2. Avrupa Sosyal Fonu (ESF): Bu fon kaynaklarından Avrupa

İstihdam Stratejisi ve istihdam politikaları tüzüğüne bağlı olarak mali
destek sağlanmaktadır.
3. Balıkçılık Yönlendirme Mali Aracı (FIFG): Bu fon

kaynaklarıyla bölgesel kalkınma ve ortak balıkçılık politikalarının
geliştirilmesine destek sağlanmaktadır.
4. Avrupa Tarımsal Garanti ve Yönlendirme Fonu (FEOGA):

Tarım sektörünün yapısının düzenlenmesi ve kırsal bölgelerin
kalkınmasına destek verilmektedir.
Bölgesel politika aynı zamanda üye ülkelerin bu konuya ilişkin

politikalarında koordinasyon sağlanmasını, rekabeti olumsuz yönde
etkileyecek bölgesel farklılıklar yaratılmamasını öngörmektedir.
Öte yandan bölgesel politika aday ülkeler bakımından da önem
taşımaktadır. Avrupa Birliği aday ülkeler için Bölgesel Politika
kapsamında 2000–2006 dönemi için üç değişik katılım öncesi araç
kabul edilmiştir:
SAPARD: Tarım ve Kırsak Kalkınma için Özel Katılım

Programı (yılda 520 milyon Euro)
PHARE: Kurumsal kapasite, Topluluk programlarının

geliştirilmesi, bölgesel ve sosyal kalkınma ve sınai yeniden yapılanma/
KOBİ gelişimi (yılda 1,56 milyar Euro)

ISPA: Katılım öncesi yapısal politika aracı (yılda 1,04 milyar
Euro) olan ISPA ile çevre ve ulaştırma altyapısı alanlarında mali destek
sağlanmaktadır. Söz konusu yardımlar, geri ödenmeyen doğrudan
yardımlar, geri ödemeli yardımlar ve diğer finansman araçları şeklinde
üç ana kategoriye ayrılmaktadır.
5.10. Sosyal Politika
Avrupa Birliğinde sosyal politika, üye ülkelerdeki çalışanların

yaşam ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi, işçi ve işveren kesimleri
arasında diyalogun sağlanması ve üye ülkelerin sosyal politikaları
arasında uyum sağlanması amacıyla oluşturulmuştur. Birlik, sosyal
alanda üye devletlere belirli bir modeli uygulama zorunluluğu
getirmemektedir. Üye devletler, kendi yapılarına uygun sistemi
seçmekte serbesttirler. Bununla birlikte, ulusal sistem içinde yer
alması gereken belirli sosyal standartlar bulunmaktadır. Bu konunun
ayrıntıları 1989 yılında kabul edilen AT Sosyal Şartı ile belirlenmiştir.
Söz konusu şartta AT vatandaşları için olmazsa olmaz kabul edilen
temel haklar şunlardır:
• Herhangi bir üye devlette çalışma hakkı,

• Adil bir ücret alma hakkı,
• Daha iyi yaşama ve çalışma şartlarına sahip olma hakkı,
• İlgili üye devlette yürürlükte olan düzenlemelere
göre sosyalgüvenlik hakkı,
• Örgütlenme ve toplu pazarlık hakkı,
• Mesleki eğitim hakkı,
• Kadınlar ve erkeklerin eşit işleme tabi tutulması,
• Bilgilendirilme, danışma ve katılım hakkı,
• İşyerinde sağlık korunması ve güvenlik hakkı,
• Çocukların ve gençlerin korunması hakkı
• Yaşlılar için emeklilikten sonra düzenli yaşam standardına
sahip olma hakkı,
• Özürlüler için sosyal ve mesleki uyum sağlama hakkı.

1992 yılında imzalanan Maastricht antlaşmasının ekinde yer
alan Sosyal Politikaya İlişkin Protokol ve daha sonra bu protokole
dayanarak yapılan anlaşmada ise sosyal politikaya ilişkin hükümlerin
kapsamı genişletilmiştir. İngiltere, bu aşamada sosyal politikaya
katılmamış, bu ülkenin sosyal politikaya dahil olması 1997 Amsterdam
Antlaşması ile gerçekleşmiştir.
5.11. Çevre Politikası
Roma Antlaşmasında çevre politikasına ilişkin bir hüküm

yer almamaktadır. 1987 yılında yürürlüğe giren Avrupa Tek Senedi
öncesinde çevre politikası konusunda Topluluk düzeyinde 4 eylem
programı kabul edilmiştir. Bununla birlikte ortak çevre politikasının
amaçları Avrupa Tek Senedi’nin 130 maddesinde düzenlenmiştir.
Ortak çevre politikasının amaçları şu şekildedir: Çevrenin kalitesini
sürdürmek, korumak ve daha ileri götürmek; insan sağlığının
korunmasına katkıda bulunmak; doğal kaynakları rasyonel bir şekilde
kullanmak; bölgesel ya da global çevre sorunlarına karşı koymayı
hedefleyen önlemleri uluslararası düzeyde geliştirmek.
130. maddenin 2. fıkrasında ise çevre politikasının temel ilkeleri

belirlenmiştir. Bunlar, önceden koruma, kaynağında düzeltme, diğer
politikalar ile bütünleştirme ve kirletenin ödemesi ilkesidir.
Topluluğun kirliliğe ve zararlı maddelere karşı mücadele

kapsamına giren faaliyetleri ise şunlardır. Hava ve su kirliliği,
gürültüyle mücadele, kimyasal maddelerin daha sıkı kontrolü, bio-
teknolojik risklerden arınma ve nükleer tehlikelere karşı işlemler.
Doğal kaynakların, çevrenin ve doğal ortamın korunmasına

bitki örtüsü ve hayvan varlığının koruması ve atıkların denetlenmesi
ve temizlenmesi de girmektedir. Toplulukta çevre politikasının
uygulanmasında yetki üye devletlere aittir. Bununla birlikte Komisyon,
gerek gördüğünde devreye girebilmektedir.

5.12. Tüketici Politikası
Roma Antlaşmasında tüketiciyi korumayı öngören bir hüküm

bulunmamaktadır. Bununla birlikte anlaşmanın kimi hükümleri
tüketicinin dolaylı olarak korunmasını öngörmüştür.
AT’de tüketicinin korunmasında en önemli adım 1972 Paris

zirvesinde atılmıştır. Zirve sonunda yayınlanan bildiride ekonomik
gelişmenin temel amacının hayat seviyesini yükseltmek olduğu
ifade edilmiştir. Daha sonra 14 Nisan 1975’de Tüketiciyi Korumaya
Yönelik Eylem Programı kabul edilmiştir. Program çerçevesinde
çıkarılan tüzükler sekiz tip üretimi içermektedir. Bunların başında
gıda maddeleri gelmektedir. Diğerleri ise kozmetik ürünler, otomotiv
ürünleri, tekstil ürünleri, tehlikeli maddeler, tıbbi malzemeler,
oyuncaklar ve temizlik maddeleri olarak sıralanmaktadır.
1981 yılında benzer nitelikte hükümler taşıyan ikinci eylem

programı kabul edilmiştir 7 Şubat 1992’de kabul edilen Maastricht
Antlaşmasının 129/a maddesi ise spesifik olarak tüketicilerin
korunmasını öngörmüştür. 1993 sonunda iç pazarın tamamlanmasıyla
birlikte tüm malların Topluluk içinde dolaşımı serbest hale gelmiştir.
İç pazarın oluşumu tüketicilerin korunmasında en önemli aşamayı
simgelemektedir.
5.13. Kültür Politikası
Avrupa Birliğinde Kültür Politikası ilk kez Maastricht

Antlaşmasıyla gündeme gelmiştir. Roma Antlaşmasına eklenen 128.
maddede düzenlenen kültür politikası, üye ülkeler arasında kültürel
işbirliğinin desteklenmesini, Avrupa halklarının kültür ve tarihlerinin
tanıtılmasını öngörmektedir. Ayrıca, Avrupa kültürel mirasının
korunması, ticari olmayan kültürel alış-veriş ve edebi-görsel eserler
yaratılması öngörülmekte, tüm bu alanlarda Avrupa Konseyi ile
işbirliği hedeflenmektedir. Kültürel konuları içeren ortak eylem

kararları, Bakanlar Konseyi tarafından Bölgeler Komitesinin görüşü
alındıktan sonra ortak karar yöntemiyle kabul edilmektedir.
Avrupa Birliği bünyesinde kültürel alandaki programların

başında kültürel faaliyetler ve artistik yaratıcılığın desteklenmesini
öngören Kaleidoscope gelmektedir. Bunun dışında, Ariana ve
Raphael programları da vardır. Bunlardan birincisi, kitaplar ve okuma
hakkındadır. İkincisi ise kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesine
ilişkindir. Ayrıca, Avrupa Birliği tarafından “Avrupa kültür kenti”
adı altında sürdürülen çalışmalar desteklenmektedir.
5.14. Ortak Balıkçılık Politikası
Ortak balıkçılık politikasının hedefleri, balıkçılık sektöründe

faaliyet gösterenlerin yaşam standartlarının yükseltilmesi, fiyat
istikrarı ve arz garantisi sağlanması, balık zenginliğinin korunması,
tüketicilere elverişli şartlarda ürün sunulmasıdır.
Ortak Balıkçılık Politikasına ilişkin mevzuat Roma Antlaşması

içerisinde yer almış olmasına karşılık ancak 1970’li yılların ortasından
itibaren uygulamaya aktarılmıştır. Bunda rol oynayan temel faktör,
İngiltere, İrlanda ve Danimarka’nın Topluluğu katılımı ile birlikte
balıkçılık sorunlarının ön plana çıkmasıdır.
Ortak balıkçılık politikasının genel çerçevesi 19 Ocak 1976’da

101/EEC/76 sayılı Konsey yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Müteakip
yıllarda birçok kez değişikliğe uğrayan söz konusu yönetmelik son
olarak 21 Ocak 2000 tarihinde yeniden düzenlenmiştir. 104/2000
sayılı Konsey yönetmeliğinde ortak balıkçılık politikası kapsamında su
ürünleri kavramının içerdikleri şu şekilde sıralanmaktadır: Canlı, taze
olarak soğutulmuş veya dondurulmuş balıklar, ıstakozlar, karidesler,
yengeçler, diğer kabuklu deniz hayvanları, midye, salyangoz ve
yumuşakçalar ve diğer suda yaşayan hayvanlarla bunların işlenmiş
ürünleri.

Ortak balıkçılık politikasının amaçları, balıkçıların geçim
kaynaklarını garanti altına almak, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya
kalan deniz ürünlerinin avlanmasına sınırlama getirmek, balıkçılara
geleneksel yaşam tarzlarında gerekli düzenlemeleri yaparken toplumsal
ve mali destek sağlamak ve son olarak stoklarla balıkçılık arasında bir
denge kurulmasına yardımcı olmaktır. Avrupa Konseyi tarafından
her yılsonunda stok durumları da dikkate alınarak müteakip yılda
izin verilecek toplam yakalama miktarı belirlenmektedir. Bu miktar,
daha sonra 12 mil uzunluğundaki kıyı kuşağı ve balıkçılık geleneği
dikkate alınarak üye ülkelere paylaştırılmaktadır. Üye devletler, tahsis
edilen kotalara riayet etmek ve aşırı balık tutulmasını önlemekle
yükümlüdür.
1992 yılında balık stoklarındaki tükenme ve balık türünün

korunması hedefleri dikkate alınarak Avrupa Komisyonu’na bu
alanda kural koyma yetkisi tanınmıştır. Bu çerçevede Komisyon,
avlanmanın yasaklanacağı ve sınırlanacağı alanların tespit
edilmesinden, ne miktarda balık tutulacağına, balıkçıların denizde
ne kadar kalacağından ağ büyüklükleri ve tutulacak balık türlerinin
asgari büyüklüklerine kadar birçok alanda kriterler belirlemektedir.
Topluluk fonlarının balıkçılık için kullanımı balıkçılık filosu

kurmak, modernleştirmek, çiftlik balıkçılığını desteklemek, balıkçılık
endüstrisindeki krizden etkilenen kıyı bölgelerine mali yardım yapmak
şeklinde uygulanmaktadır. Ortak balıkçılık politikasına rağmen
Avrupa Birliği üyesi ülkelerde tutulan balık miktarı ve stoklar, 25 yıl
içerisinde % 30 oranında azalmıştır. Ortak balıkçılık politikasının
başarılı olmadığını gösteren bu olayın nedenleri arasında ilk sırada
avlanma limitlerine uyulmaması, üye devletler tarafından her yıl
avlanma kapasitesinin üzerinde kota talep edilmesi gelmektedir. Öte
yandan, kotaların kullanımı şeffaf olmaktan uzaktır. Avlanma yasağına
ve yasak alan uygulamasına riayet edilmemesi, ağ büyüklükleri ve
avlanan balık büyüklükleri için öngörülen kriterlere uyulmaması ve
avlanma filolarının mevcut balık kapasitesinden fazla olması da ortak

balıkçılık politikasının başarısını olumsuz yönde etkilemektedir.
Ortak Balıkçılık Politikasını desteklemek için geliştirilen

mali araçlar, 1994 yılında balıkçılığın Yönlendirilmesine İlişkin
Mali Araç (Financial Instrument of Fisheries Guidance) adı altında
birleştirilmiştir. 1994–1999 yılları arasında söz konusu fon kapsamında
Topluluk bütçesinden yapılan yardımların tutarı 2,8 milyar ECU’ye
ulaşmıştır.
Ortak balıkçılık politikası çerçevesinde bir önemli uygulama

da üçüncü ülke kaynaklarının kullanımıdır. Avrupa Birliği tarafından
üçüncü ülkelere sübvansiyon anlaşmaları çerçevesinde finansal
destek sağlanmakta, bunun karşılığında bu ülkelerin avlanma sahaları
kullanılmaktadır. Afrika, Karayipler ve Pasifik ülkeleri ile bu kapsamda
birçok anlaşma imzalanmıştır. Arjantin ile yapılan bu kapsamdaki bir
anlaşmada, balıkçılık alanında ortak yatırım yapılması, buna karşılık
bu ülkenin avlanma sahalarının kullanımı öngörülmüştür. Topluluk
bütçesinden 1993–1997 yılları arasında Üçüncü ülkelerin avlanma
sahalarının kullanımı için 1 milyar ECU tahsis edilmiştir.
Ortak balıkçılık politikasının bir önemli yönü de balıkçılara

pazar desteği sağlanmasıdır. Bu sistemde, su ürünleri ortak pazar
rejimi çerçevesinde balıkçıların gelirlerini garanti altına alacak hedef
fiyatlar tespit edilmekte, ardından bu fiyatlar baz alınarak asgari satış
fiyatları ve pazardan çekme durumunda üye ülkelerin ödeme yapacağı
fiyatlar belirlenmektedir. Pazar desteği, fiyatların belirlenen seviyenin
altına düştüğü zamanlarda gelir arttırıcı etki ortaya çıkarmaktadır.
5.15. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası
Avrupa Birliği’nin ikinci sütununu oluşturan Ortak Dış ve

Güvenlik Politikası (ODGP), teknik bakımdan hükümetler arası
işbirliği boyutunda işlemektedir. Bir başka ifadeyle, ODGP, Topluluk
karar mekanizmasının dışında tutulmuştur. Maastricht Antlaşmanın

L maddesine göre, ikinci sütun Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’nın
yargı yetkisi dışındadır.
7 Şubat 1992’de imzalanan Maastricht Antlaşmasında

ODGP’nin sınırları oldukça geniş tutulmuştur. Söz konusu antlaşmaya
göre, Avrupa güvenliği ve savunması ile ilintili tüm konular ODGP
kapsamı içerisindedir. Antlaşmanın J maddesinde 11 alt madde olarak
düzenlenen ODGP’ye ilişkin hükümler, Avrupa dış politikasının yön
veren temel ilkeler niteliği taşımaktadır.
Antlaşmanın J.1. madde 1. fıkrasında, bu başlık altında dış

politika ve güvenlik politikasına ilişkin tüm uygulamaları içeren
ODGP’nin tanım ve uygulamasının “Birlik” ve “Üye Devletler”
tarafından yerine getirileceği belirtilmektedir.
J. 1. madde 2. fıkrada ise ODGP’nin amaçları sıralanmaktadır:
• Birliğin ortak değerlerini temel çıkarlarını ve bağımsızlığını

korumak;
• Birliğin ve üye devletlerin güvenliğini tüm yöntemlerle
pekiştirmek;
• Birleşmiş Milletler Ana Sözleşmesi ve Helsinki Nihai
Senedi hükümleri ve Paris Şartı amaçları ile uyumlu olarak
uluslararası barış ve güvenliği korumak;
• Uluslararası işbirliğini güçlendirmek;
• Demokrasiyi ve hukuk düzenini geliştirmek ve
pekiştirmek, insan hakları ve temel özgürlüklere saygıyı
geliştirmek.
J.1. madde 3. fıkraya göre, Birliğin bu amaçları gerçekleştirmesi

üye devletlerin sistematik işbirliğiyle ve J.3. maddeye göre
ortak çıkarların söz konusu olduğu alanlarda ortak eylemlerin
uygulanmasıyla sağlanacaktır.

Maastricht Antlaşmasına göre, karar alma sürecinin ilk
halkasını oluşturan gündem belirleme, hükümetler seviyesinde
yapılan danışma ve görüşmelerle şekillenmektedir. Bu süreçte
temel aktör, devlet ve hükümet başkanlarından oluşan Avrupa
Birliği Konseyi’dir. Zirve toplantılarına ayrıca üye ülkelerin Dışişleri
Bakanları ve Komisyon Başkanı da katılmaktadır. Yılda iki kez yapılan
zirve toplantılarında ODGP’ye yön verecek genel prensipler ve ilkeler
belirlenmektedir.
ODGP sürecinde kararlar Bakanlar Konseyi tarafından

alınmaktadır. Avrupa Birliği Konseyi tarafından belirlenen genel
ilkeler Bakanlar Konseyi’nin aldığı ortak eylem ve ortak tutum
kararlarıyla somut hale gelmektedir.
ODGP sütununda oybirliği genel kuraldır. Bununla birlikte,

Maastricht antlaşmasının J.3. madde 2. fıkrasında nitelikli çoğunluk
oyu ile de karar alınabileceği öngörülmüştür. Ancak, Antlaşmanın
yürürlüğe girdiği tarihten Amsterdam Antlaşmasına kadar geçen süre
içinde nitelikli çoğunluk oyu ile karar alınması mümkün olmamıştır.
Maastricht Antlaşmasına göre, ODGP kararlarının

uygulanmasından sorumlu aktör, AB Dönem Başkanıdır. AB’nin
uluslararası hukuk süjeliği olmadığı için ODGP ilgi alanına
giren uluslararası anlaşmalar, AB Dönem Başkanı tarafından
imzalanmaktadır. ODGP yükümlülüklerini yerine getirmek için
Dönem Başkanlığı tarafından gösterilen çabalara, geçmiş ve gelecek
Dönem Başkanlıklarının dışında Avrupa Komisyonu da destek
vermekle yükümlüdür. Maastricht Antlaşmasında savunmaya ilişkin
konuların yerine getirilmesinin sorumluluğu Batı Avrupa Birliği’ne
bırakılmıştır.
5.16. Adalet ve İçişleri Politikası
Adalet ve İçişleri alanlarında işbirliği, 7 Şubat 1992’de imzalanan

ve 1 Kasım 1993’de yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması’yla
gerçekleşmiştir. AB’nin üçüncü sütununu oluşturan Adalet ve
İçişleri Politikası kapsamında, göç ve siyasi iltica alanlarında üye
devletlerarasındaki işbirliği geliştirilmiş ve Europol isimli Avrupa Polis
Ofisi’nin kurulması yönünde karar alınmıştır. Buradaki amaç, AB’nin
kişilerin serbest dolaşımı ilkesine uygun bir güvenlik alanı haline
gelmesidir. Mülteci politikası, üye ülkeler dış sınırlarının açılmasına
ilişkin kurallar, göç politikası, uyuşturucu ve hileyle mücadele, ceza
hukuku ve medeni hukuk, gümrük ve polisiye alanlarda işbirliği,
adalet ve içişleri politikası kapsamında değerlendirilmektedir.
1999 yılının Mayıs ayında yürürlüğe giren Amsterdam

Antlaşması’nda ise, öncelikle iltica ve göç alanlarında ilgili
koordinasyonun güçlendirilmesi öngörülmektedir. Bu nedenle,
vizeler, iltica, göç ve kişilerin serbest dolaşımı ile ilgili diğer politikalar,
Topluluk politikaları kapsamına alınmıştır. AB Konseyi, “özgürlük,
güvenlik ve adalet alanı”nın kademeli olarak kurulmasını güvence
altına almak amacıyla, 2004 yılına kadar oybirliğiyle, 2004 sonrasında
ise nitelikli çoğunluk oyu ile karar almaya başlamıştır.
Polis ve suçla mücadelede işbirliği ise günümüzde hükümetler

arası düzlemde yürütülmektedir. Irkçılığın ve yabancı düşmanlığının
önlenmesi ve bunlara karşı mücadele edilmesi konuları da üçüncü
sütun kapsamında yer almaktadır. Böylece, daha etkinleştirilmiş
hukuki araçlar kullanılarak, örgütlü suç, terörizm, insan ticareti,
çocuk istismarı, silah ve uyuşturucu kaçakçılığı ve yolsuzluğa karşı
mücadele alanlarında üye devletlerarasında işbirliği imkanları
genişlemiştir.
1985 tarihli Schengen anlaşması, kişilerin serbest dolaşımında

önemli bir dönüm noktasını simgelemektedir. Fransa, Almanya,
Belçika, Hollanda ve Lüksemburg arasında imzalanmış olan
antlaşma söz konusu ülkelerde ikamet edenlerle seyahat edenlere
serbest dolaşım sağlanmıştır. Zaman içerisinde, 15 üyeli Avrupa

Birliğinde İngiltere ve İrlanda dışında kalan tüm üye ülkeler Schengen
anlaşmasına taraf olmuşlardır. Öte yandan Norveç ve İzlanda gibi
AB üyesi olmayan bazı ülkeler de Schengen Anlaşması’na katılmıştır.
Amsterdam Antlaşması’nda Schengen anlaşması, özgürlük, güvenlik
ve adalet alanının oluşturulması amacıyla AB’nin yetki alanına dahil
edilmiştir.
AB üyesi devletler arasında ciddi uluslararası suçlara karşı

işbirliği için 1995 yılında kurulan Eurpol’ün amacı birden fazla üye
devleti ilgilendiren hallerde terörizm, uyuşturucu ticareti ve diğer
örgütlü suçlara karşı mücadelede işbirliğinin sağlanmasıdır. Europol
dışında, Amsterdam Antlaşması’nda kabul edilen “örgütlü suçlara
karşı eylem planı” ayrı bir önem taşımaktadır.
15–16 Ekim 1999 tarihinde gerçekleştirilen Tampere

Zirvesi’nde, adalet ve içişleri alanında somut hedefler üzerinde
anlaşmaya varılmıştır. Ortak bir Avrupa iltica sistemi üzerinde
çalışılmasına dair varılan anlaşmanın yanı sıra, adil iltica prosedürleri
için ortak standartlar ve iltica talebinde bulunanların kabul
edilmesi için ortak asgari standartlar belirlenmesi ve sığınmacı
statüsünün tanınması ve içeriği ile ilgili kuralların yakınlaştırılması
öngörülmüştür. Bu çerçevede, önemli organize suçlarla mücadelenin
güçlendirilmesi amacıyla Eurojust fikri ortaya açılmıştır. Ulusal
savcılık mercileri arasında daha yakın işbirliğine imkan sağlanması ve
özellikle Europol analizlerine dayanarak organize suç davalarındaki
adli soruşturmaların desteklenmesine Eurojust’ın görevleri arasında
yer verilmiştir.
2003 yılının Şubat ayında yürürlüğe giren Nice Antlaşması,

Amsterdam Antlaşması’nda denetim ve gözetim rolü sınırlı tutulan
Avrupa Parlamentosu’na daha geniş yetkiler vermiştir. Güçlendirilmiş
işbirliği çerçevesinde, AB’nin daha hızlı bir şekilde özgürlük, güvenlik
ve adalet alanı haline getirilmesi hedeflenmiştir. Bu bağlamda, üye
devletlerin ortaklaşa kabul edilen uygulamalara sadık kalmaları, yasa

uygulayıcı kurumlarının, polis, adli ve siyasi kültürlerinin ilgili amacı
desteklemesi gerekmektedir.
AB’nin adalet ve içişleri konusunda işbirliğinin geliştirilmesine

yönelik çeşitli girişimleri bulunmaktadır. Bu kapsamda, iltica, göç
ve dış sınırlar konularında üye devletler ve aday ülkeler arasında
mevcut işbirliğinin genişletilmesi ve güçlendirilmesine yönelik
1998–2002 yıllarını kapsayan Odysseus programı, adalet ve içişleri
alanındaki işbirliğinin artırılmasını hedefleyen AB girişimlerinden
biridir. Uyuşturucu maddelerle mücadeleye yönelik 2000–2004
yıllarını kapsayan AB Uyuşturucu Maddelerle Mücadele Eylem Planı
ile cinsel istismar, sömürü ve kaçakçılık dahil, kadınlara ve çocuklara
karşı şiddetle mücadele konularını kapsayan ve 2000–2003 dönemini
kapsayan Daphne programı, adalet ve içişleri alanındaki işbirliği
mekanizmasının geliştirilmesine yönelik önemli girişimlerdendir.
5.17. Bilim ve Araştırma Politikası
Yakın zamana kadar Avrupa Birliği üyesi ülkeler tarafından

yönetilen araştırma politikaları, münferit çalışma sınırları içerisinde
kalıyor ve kaynakların boşa harcanmasına neden oluyordu. Teknoloji
alanında işbirliği adıyla başlayan ve günümüzde oldukça karmaşık
bir görünüm kazanan araştırma çalışmalarının AB çapında koordine
edilmesi ve yönetilmesi, global rekabet bakımından hayati önem
taşımaktadır. Zira Avrupa Birliğinde araştırmaya ayrılan bütçe,
halen toplam gayri safi milli hasılanın %1,8’i düzeyindedir. Bu rakam,
ABD’de ve Japonya’da % 3’ün üzerinde seyretmektedir.
AB’nin bilim ve araştırma alandaki ilk çalışması olan ESPRIT

(Enformasyon Teknolojilerinde Avrupa Stratejik Araştırma Programı)
1984 yılında uygulamaya konulmuştur. 1990’lı yıllarda artan
uluslararası rekabet sonrasında AB çapında araştırma ve geliştirme
politikalarının birleştirilmesi daha da önemli hale gelmiş, Avrupa
Komisyonu 18 Ocak 2000 tarihinde ‘Avrupa Araştırma Alanı’ ile ilgili

ilk bilgi dokümanını yayınlamıştır.
Avrupa Araştırma Alanı’nın amacı, Avrupa çapında sınır

ötesi araştırma çalışmalarının desteklenmesi, bilimsel araştırmalara
ayrılan kaynakların daha verimli kullanılarak daha çok istihdam
ve Avrupa’nın rekabet edebilirliğinin artırılmasıdır. Günümüzde
oluşum halinde bulunan Avrupa Araştırma Alanı kapsamında yer
alan faaliyetler şunlardır:
• Avrupa çapında tüm disiplinlerde mükemmeliyet merkezleri

kurmak ve elektronik ağlar aracılığıyla üniversiteler ve şirketleri
“sanal mükemmeliyet merkezleri”ne bağlamak.
• Avrupa çapında araştırma programlarının koordinasyonu

sağlamak. Bu çerçevede hükümetler arası birtakım bilimsel ve
teknolojik kurumlar oluşturulmuştur: Avrupa Bilim Vakfı (ESF),
Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Avrupa Bilim ve Teknoloji alanında
İşbirliği (COST), Ekstra Avrupa Araştırma Programı (EUREKA)
gibi.
• Şirket kuruluşları ve risk sermayesi yatırımları aracılığıyla

araştırmayı teşvik amaçlı kullanılan bazı araçların, fikri mülkiyet
haklarının korunmasına yönelik araçların daha iyi kullanılmasını
sağlamak. Avrupa bazında patent standartlarının oluşturularak,
üye ülkeler tarafından sadece o ülkede geçerli olmak üzere yaratılan
patent sisteminin daha verimli hale getirilmesi.
• Araştırma çalışmalarının uygulamalarıyla ilgili idari ve

bürokratik engellerin kaldırılması. AB Komisyonu tarafından
yürütülen çalışmaların vatandaşların direk olarak ilgili olduğu çevre,
gıda güvenliği ve kimyasal ürünler, nükleer güvenlik gibi alanlarla
ilişkilendirilmesi.

• Araştırmacıların değişiminin, kadınların ve gençlerin bilim
dünyasına katılım ve katkılarının artırılması.
• Doğu ve Batı Avrupa’daki araştırma kurumlarını entegre

ederek, Avrupa’yı dünyadaki bilim adamları için cazip hale
getirmek.
• Bilim ve toplum konularını Avrupa boyutunda değerlendirerek

bilim ve teknolojide ortak bir vizyon ve bilim etiği oluşturmak.

ALTINCI
BÖLÜM
TÜRKİYE - AB
İLİŞKİLERİ

Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze Türkiye’nin dış
politikasına yön veren iki ilkeden ilki statükoculuk, ikincisi ise
Batıcılıktır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Batı tipi devlet sistemi
ve hukuk düzenini benimseyen Türkiye, Batılılaşmanın ikinci
aşamasında hedefini Batı merkezli uluslararası örgütlenmeler
içerisinde yer alma şeklinde netleştirmiştir. Bu çerçevede parlamenter
siyasi sistemi benimseyen Batı devletlerini bir araya getiren Avrupa
Konseyi’ne daha kuruluş aşamasında (1949) üye olan Türkiye, askeri
ve ekonomik işbirliği çabalarına da ilgi duymuştur. 1949 yılında
Washington Antlaşmasıyla kurulan NATO’ya kuruluşundan üç yıl
sonra Yunanistan ile eş zamanlı olarak katılmıştır.
Türkiye’nin Batı merkezli uluslararası örgütler içerisinde yer

alma şeklinde beliren siyasi tercihinin üçüncü ayağı ise ekonomik
bütünleşme hareketlerine katılma olmuştur. O dönemde Avrupa’da
ekonomik bütünleşme hareketlerinin ilki İngiltere öncülüğünde
kurulan Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (EFTA), ikincisi ise Avrupa
Ekonomik Topluluğu idi.
Türkiye, o yıllarda bu iki örgütten hangisini tercih edeceği

konusunda net bir fikre sahip değildi. Türkiye’yi bu konudaki tutumunu
netleştiren Yunanistan olmuştur. Yunanistan’ın 15 Temmuz 1959’da
AET’ye başvurması üzerine Türkiye’de kısa bir hazırlık aşamasından
sonra AET’ye başvuru yapmıştır. 31 Temmuz 1959’da Adnan
Menderes hükümeti döneminde yapılan bu girişim, o dönemde AET
tarafından sevinçle karşılandı. Türkiye’nin İngiltere’nin başını çektiği
EFTA yerine AET’yi tercih etmesi, örgütün geleceğine ilişkin olumlu
beklentileri artırmıştır.
AET Bakanlar Konseyi, Türkiye’nin yapmış olduğu başvuruyu

kabul ederek üyelik koşulları gerçekleşinceye kadar geçerli olacak bir
ortaklık anlaşması imzalanmasını önerdi. İki taraf arasındaki ilişkiler
27 Mayıs 1960 darbesi nedeniyle kısa bir sure kesintiye uğradı. Sivil
yönetimin yeniden kurulmasından sonra ikili ilişkilerin hukuksal

temeli 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan ve 1 Aralık 1964 tarihinde
yürürlüğe giren Ankara Antlaşması ile düzenlendi.
Bu bölümde Türkiye-AET/AB ilişkilerinin geçmişten

günümüze kaydettiği gelişim çizgisi ana hatlarıyla ele alınacaktır. .
6.1. Ankara Anlaşması ve Katma Protokol
Türkiye ile AET ilişkilerinin temelini oluşturan Ankara

Anlaşması, teknik niteliği itibariyle ortaklık anlaşmasıdır. Anlaşmanın
hukuksal temeli Roma Antlaşmasının 238. maddesine dayanmaktadır.
Türkiye-AB ortaklığının amacı, Ankara Antlaşmasının 2. maddesinde
“Türkiye ekonomisinin hızlı kalkınmasını ve Türk halkının istihdam
düzeyinin ve yaşam koşullarının yükseltilmesini sağlama gereğini göz
önünde bulundurarak, taraflar arasındaki ticari ve ekonomik ilişkileri
aralıksız ve dengeli olarak güçlendirmeyi özendirmektir” şeklinde
ifade edilmektedir.
Öte yandan anlaşma belirli koşullar çerçevesinde Türkiye’nin

tam üye olarak AET’ye katılmasını öngörmektedir. Anlaşmanın 28.
maddesine göre, “Anlaşma’nın işleyişi, Topluluğu kuran Antlaşmadan
doğan yükümlerin tümünün Türkiye tarafından üstlenebileceğini
gösterdiğinde, Akit Taraflar, Türkiye’nin Topluluğa katılmasının
mümkün olup olmadığını ele alırlar.” Görüldüğü üzere Ankara
Anlaşmasında tesis edilen ortaklığın nihai amacının tam üyelik
olduğu örtülü biçimde ifade edilmektedir.
Ankara Anlaşmasının bir diğer özelliği AET’yi kuran antlaşmanın

modelini benimsemiş olmasıdır. Ankara Anlaşmasının tarafları olan
Türkiye ve AET, tıpkı Roma Antlaşması modelinde olduğu gibi,
malların, hizmetlerin, kişilerin ve sermayenin serbest dolaşımının
sağlanacağı Ortak Pazar kurulması hedefinde birleşmişlerdir. Ankara
Anlaşmasına göre, Türkiye’nin AET’ye katılımı “hazırlık dönemi”,
“geçiş dönemi” ve “nihaî dönem” olmak üzere üç aşamalı bir sürecin

ardından gerçekleşecektir. Hazırlık dönemi Ankara Anlaşmasının
yürürlüğü girdiği 1 Aralık 1964’de başlamıştır. Bu dönemde Türkiye
herhangi bir yükümlülük altına girmemiştir. AET tarafı ise Türkiye’yi
geçiş dönemine hazırlamak için ekonomik destek vermekle yükümlü
kılınmıştır.
23 Kasım 1970’de imzalanan Katma Protokol, hem Ankara

Anlaşması ile öngörülen hususlara açıklık kazandırmış, hem de
iki taraf arasındaki ortaklık ilişkisinde hazırlık döneminin bittiğini
simgelemiştir. Katma Protokol, Türkiye ile AET arasında sanayi
malları ticaretinde uygulanan gümrük vergileri ve her türlü mali
yükümlükler ile miktar kısıtlamalarının (kotaların) kaldırılmasına ve
Türkiye’nin AET’nin ortak gümrük tarifesine uyumuna ilişkin takvim
ve kuralları düzenlemiştir.
Katma Protokol, hukuken 1 Ocak 1973’de yürürlüğe girmiştir.

Ancak anlaşmanın ekonomik hükümleri 1971 yılından itibaren
uygulamaya konulmuştur. Katma Protokol hükümleri gereği AET
tarafı, 1971 yılından itibaren tek taraflı olarak, bazı petrol ve tekstil
ürünleri dışında Türkiye’den ithal ettiği tüm sanayi mallarına
uyguladığı gümrük vergileri ve miktar kısıtlamalarını tek taraflı olarak
tamamen kaldırmıştır.
Katma Protokol’ün yürürlüğe girmesiyle, hazırlık dönemi sona

ermiş ve “Geçiş Dönemi” başlamıştır. Yeni dönemde, taraflar arasında
sanayi ürünleri, tarım ürünleri ve kişilerin serbest dolaşımının
sağlanması ve Gümrük Birliği’nin tamamlanması öngörülmüştür.
Türkiye, “Geçiş Dönemi”nde, AB’den ithal ettiği sanayi ürünlerine
uyguladığı gümrüklerini 12–22 yıllık listeler dahilinde kademeli
olarak azaltarak sıfırlamayı ve Topluluğun Ortak Gümrük Tarifesi’ne
(OGT) uyum sağlamayı taahhüt etmiştir.
Ne var ki, Türkiye-AET ilişkileri, 1970’li yıllarda iç ve dış

gelişmelerin etkisiyle istikrarsız bir gelişim çizgisi izlemiştir. Türkiye,

o dönemdeki ekonomik sıkıntılar nedeniyle AET’ye karşı üstlendiği
yükümlülükleri yerine getirmekte zorlanmıştır. Türkiye’nin
yükümlülüklerini gecikmeli olarak yerine getirmesi veya aksatması
gibi sıklıkla karşılaşılan bir durum olmuştur. Bu gelişmelerin gerisinde
yatan faktörleri 1973 Arap-İsrail savaşının ardından patlak veren
petrol bunalımı, petrolün varilinin kısa sürede uluslararası piyasalarda
dört katına çıkması, 1974 Kıbrıs müdahalesi ve ardından gelen ABD
ambargosunun yarattığı sıkıntılar olarak saymak mümkündür.
Öte yandan, siyasi çalkantılar, sık aralıklarla hükümet

değişiklikleri gibi olayların da etkisiyle Türkiye, Katma Protokolün
60. maddesine dayanarak yükümlülüklerini zaman zaman askıya
almıştır. 1980 yılında ise 12 Eylül darbesi nedeniyle Türkiye ile AET
arasındaki ilişkiler tamamen dondurulmuştur.
6.2. Gümrük Birliğinin Kurulması
6 Kasım 1983’de yapılan seçimlerin ardından Türkiye’de

yeniden sivil yönetim işbaşına gelmiştir. Ancak AET ile ilişkiler bir anda
normal seyrine dönmemiştir. Ankara ile Brüksel arasında kurumsal
düzeyde ilk temas, 16 Eylül 1986’da “Türkiye-Avrupa Ekonomik
Topluluğu Ortaklık Konseyi”nin toplanması ile mümkün olmuştur.
Bu gelişmeden kısa bir süre sonra, Türkiye, Roma Antlaşmasının
237. maddesine dayanarak 14 Nisan 1987’de tam üyelik başvurusu
yapmıştır.
Komisyon, bu başvuru ile ilgili görüşünü 18 Aralık 1989’da

açıklamış ve kendi iç bütünleşmesini tamamlamadan Topluluğun
yeni bir üyeyi kabul edemeyeceğini belirtmiştir. Ayrıca, Türkiye’nin,
Topluluğa katılmaya ehil olmakla birlikte, ekonomik, sosyal ve siyasal
bakımdan alması gereken uzun bir mesafe bulunduğu ifade edilmiştir.
Bu değerlendirmeler ışığında Komisyon, tam üyelik müzakerelerinin
açılmasına yeşil ışık yakmamış, ilişkilerin Ankara Anlaşmasının
belirlediği çerçeve içerisinde geliştirilmesini önermiştir.

Komisyon önerileri doğrultusunda hazırlanan ve “Matutes
Paketi” olarak da bilinen işbirliği programı, yürürlük için gerekli olan
“oy birliği” sağlanamadığı için uygulamaya konulamamıştır. Daha
sonra yeniden canlandırılan paket çerçevesinde taraflar arasında
öncelikle gümrük birliğinin gerçekleştirilmesi hususunda mutabakat
sağlanmıştır.
Bu çerçevede Türkiye-AT Ortaklık Konseyi’nin 6 Mart 1995

tarihinde gerçekleştirdiği toplantıda, Gümrük Birliğine ilişkin
kural ve ilkelerin yer aldığı 1/95 ve 2/95 sayılı Ortaklık Konseyi
Kararları kabul edilmiştir. Böylece, 1 Ocak 1996 tarihi itibariyle
sanayi malları ile işlenmiş gıda ürünleri açısından Türkiye ile Avrupa
Toplulukları arasında gümrük birliği tesis edilmiştir. Gümrük birliği,
Türkiye-AB İlişkilerinin kurumsallaştırılması sürecindeki en somut
gelişmedir. Aynı zamanda Türkiye-AT Ortaklık ilişkisinin öngördüğü
“geçiş döneminin” sona erdiğini ve “nihai dönem”in başladığını
simgelemektedir.
Gümrük Birliği sonrasında Türkiye ile AB üyesi ülkeler

arasındaki sanayi malları ile işlenmiş gıda ürünleri ticaretinde, (gıda
ürünlerinin sanayi payı için) gümrük vergisi ve miktar kısıtlamaları
ve benzeri mali yükümlülükler kaldırılmıştır. Gümrük birliği ile
birlikte Türkiye ayrıca AB’nin Ortak Gümrük Tarifesini uygulamaya
başlamış ve ortak dış ticaret politikasına uyum sağlama hazırlıkları
içine girmiştir.
Bu ana ilkelere ilave olarak, 1/95 Ortaklık Konseyi Kararıyla,

Avrupa Birliğinin rekabet mevzuatı, devlet yardımları, fikri ve sınaî
mülkiyet haklarının korunması, patent ve standardizasyon gibi
ekonomide ve dış ticarette yapısal değişiklik içeren birçok konu
gümrük birliği çerçevesine dahil edilmiştir.
Türkiye, gümrük birliğini Avrupa Birliğine tam üyelik

yolunda önemli bir dönemeç olarak algılamıştır. Türkiye’nin

ümidi bu kez de Komisyon tarafından hazırlanan “Gündem 2000”
raporu ile kırılmıştır. 16 Haziran 1997’de Avrupa Birliğinin gelecek
perspektifinin ortaya konulduğu raporda siyasi ve ekonomik sorunları
öne sürülerek Türkiye’nin genişleme dışında tutulması görüşü ileri
sürülmüştür. Nitekim raporun açıklanmasından kısa bir süre sonra
toplanan Avrupa Birliği Lüksemburg zirvesinde Devlet ve Hükümet
Başkanları tarafından Varşova Paktı’nın dağılmasından sonra SSCB
boyunduruğundan kurtulan Doğu Avrupa ülkeleri, eski Yugoslavya
Cumhuriyetlerinden Slovenya, SSCB’nin bir parçasını oluşturan
Baltık ülkeleri ve Kıbrıs Cumhuriyeti kimliği altında Rum Yönetimi
Avrupa Birliğine aday ilan edildiği halde Türkiye dışlanmıştır. Zirve
sonuç bildirgesinde Türkiye’nin üyeliğe ehil (eligible) olduğu kayıt
altına alınmış ve ilişkilerin yeni bir çerçeveye oturtulması için strateji
önerilmiştir.
Lüksemburg zirvesinin kararı üzerine Türkiye, üyelik

başvurusunu geri çekmeyeceğini, Gümrük Birliği uygulamasını devam
ettireceğini, ancak AB ile siyasi diyalogu askıya alacağını açıklamıştır.
Lüksemburg zirvesinin ardından Türk hükümetinin bu konuya ilişkin
açıklamasında ilişkilerin normal seyrine girmesi için AB’nin ayrımcı
tutumunu terk etmesi ve üzerine düşen yükümlülükleri yerine
getirmesi gerektiği belirtilmiştir.
6.3. Helsinki Zirvesi: Türkiye’nin Aday İlan Edilmesi
İki yıllık aranın ardından Türkiye- AB ilişkilerinde 1999

yazında normalleşme işaretleri belirmeye başlamıştır. Yaz aylarında
Komisyon’un Türkiye hakkında yeni bir açılıma hazırlandığı duyumu
alınmıştır. 17 Ağustos depreminin ardından süreç daha da hızlanmış ve
o zamana kadar Türkiye’ye karşı muhalefetin başını çeken Yunanistan,
Türkiye ile diyalog süreci başlatmıştır. Tüm bu gelişmeler neticesinde
Aralık 1999’da Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de toplanan zirvede
Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları tarafından Türkiye’ye
adaylık önerisi yapılmış, aynı zamanda Bakanlar Konseyi Genel

Sekreterliği görevini yürüten ODGP Yüksek Temsilcisi Javier Solana,
AB tarihinde bir ilke imza atarak zirve devam ederken Helsinki’den
Türkiye’ye hareket etmiş ve Türk hükümeti ile sağlanan mutabakat
çerçevesinde Türkiye aday ülke ilan edilmiştir. Zirve sonuç
bildirgesinde Türkiye’nin “diğer aday ülkelerle eşit temelde genişleme
sürecine dahil edildiği” ifadesi yer almıştır.
Helsinki Zirvesi’nin ardından başlayan adaylık sürecinde,

diğer aday ülkeler için olduğu gibi Türkiye için de İlerleme Raporları
hazırlanmıştır. 1999 yılında açıklanan İlerleme Raporu’nda yer alan
değerlendirmeler, 8 Kasım 2000’de açıklanan Katılım Ortaklığı
Belgesi’nin de temelini oluşturmuştur. Katılım Ortaklığı Belgesi,
Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri’ne uyumu ve Topluluk mevzuatını
üstlenmesi için gerekli çalışmaları tamamlamasına yönelik kısa ve
orta vadeli hedefleri ortaya koyacak şekilde hazırlanmıştır. Söz konusu
Katılım Ortaklığı Belgesi ile AB tarafında Türkiye’ye sağlanacak
mali yardımları tek bir çatı altında toplayan Çerçeve Yönetmelik
Mart 2001’de nihaî halini almış ve Bakanlar Konseyi tarafından
kabul edilmiştir. Belgede, tam üyelik müzakerelerinin başlatılması
Türkiye’nin Kopenhag siyasi kriterlerinin yerine getirilmesi koşuluna
bağlanmıştır.
Türkiye tarafından hazırlanan ve Katılım Ortaklığı Belgesi’nde

yer alan önceliklerin hangi somut önlemlerle ve hangi takvim
çerçevesinde gerçekleştirileceğini gösteren Ulusal Program 24 Mart
2001’de kabul edilmiştir.
Türkiye, bu dönemde hızlı bir şekilde öngörülen yükümlülükleri

yerine getirme faaliyetlerine başlamış, anayasa başta olmak üzere
birçok yasada Kopenhag Siyasi Kriterlerine uyum sağlama amacıyla
değişiklikler yapılmış, yeni tasarruflar ihdas edilmiştir. Kaydedilen
ilerlemeler çerçevesinde Komisyon tarafından Mart 2003’de yeni bir
Katılım Ortaklığı Belgesi yayınlanmış, buna karşılık Türkiye de Ulusal
Programı revize ederek 24 Kasım 2003 tarihinde Resmi Gazetede
yayınlamıştır.
6.4. Uyum Yasaları
Kopenhag siyasi kriterlerine uyum için Türkiye’nin başlattığı

reform hareketleri, aslında Türkiye aday ilan edilmeden önce
başlamıştı. Bu süreci tetikleyen Avrupa Konseyi’ne bağlı Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesinin verdiği kararlar olmuştur. Anılan
Mahkemenin 1999 baharında Devlet Güvenlik Mahkemelerinde
(DGM) askeri üye bulunmasının yargı bağımsızlığı ilkesiyle çeliştiği
kararı üzerine yasa değişikliği yapılarak DGM’lerdeki askeri üyelerin
görevlerine son verilmiştir.
2000’li yıllarda ise adaylık süreci ile birlikte Türkiye, Katılım

Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Programda öngörülen yükümlülükleri
yerine getirme çabası içerisine girmiştir. Bu dönemde birbiri ardına
kapsamlı düzenlemeler yapılmıştır. Ekim 2001’de çoğunluğu insan
haklarına ilişkin konularda olmak üzere Anayasa’nın 34 maddesi
değiştirilmiştir. Ardından 2001–2003 döneminde birbiri ardına
uyum paketleri kabul edilmiş; Türk Ceza Kanunu ve Terörle
Mücadele Kanunu’nun insan haklarını, siyasi ve kültürel hakları
sınırlandıran hükümleri başta olmak üzere birçok alanda değişiklikler
yapılmıştır. İlk iki uyum paketinde ifade ve örgütlenme özgürlüğünü
düzenlemiştir. 3 Ağustos 2002’de kabul edilen üçüncü paketle ölüm
cezası kaldırılmış, Türkçeden başka dillerde de eğitim ve yayın
yapılabileceği kabul edilmiştir.
Dördüncü ve beşinci paketlerde ise Siyasi Partiler Yasasında

revizyon yapılmış, işkence suçlarının cezaları arttırılmış, basın ve
örgütlenme özgürlüğünün sınırları Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
kararları ışığında yeniden düzenlenmiştir. Temmuz 2003’de kabul
edilen paketlerde ise fikir ve örgütlenme özgürlüğünü sınırlandıran
hükümler yeniden tanımlanmış; Milli Güvenlik Kurulu sivil bir
görünüme kavuşturulmuş; dile ilave olarak, kültürel ve dinsel haklar
genişletilmiştir. Mayıs 2004’de kabul edilen 8. uyum paketinde ise
Anayasanın kimi maddeleri değiştirilmiştir. Yapılan değişikliklerle

ölüm cezası yasağı anayasaya konulmuş, kadın erkek eşitliği ile
çelişen hükümler revize edilmiş, YÖK’ten asker üye çıkarılmış ve
Devlet Güvenlik Mahkemeleri kaldırılarak görev tanımındaki suçlar
ağır ceza mahkemelerine devredilmiştir.
Birbiri peşine gerçekleştirilen tüm bu değişiklikler Avrupa’da ve

dünyada büyük yankı uyandırırken, uygulamanın yasal değişikliklere
uyumlu hale gelmesi zaman almıştır. Nitekim Komisyon tarafından
yayınlanan Türkiye hakkında yayınlanan ilerleme raporlarında da bu
hususa değinilmiştir. Büyük ölçüde uygulama eksikliği nedeniyle 2002
yılı sonunda toplanan Kopenhag zirvesinde Türkiye ile tam üyelik
müzakerelerinin başlatılması kararı alınmamış ve ertelenmiştir. Söz
konusu zirve kararına göre, Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin
başlatılıp başlatılmayacağına ilişkin karar, 2004 yılında alınacaktır.
Anılan yılda Türkiye’nin Kopenhag Siyasi Kriterlerini yerine
getirdiğinin Komisyon raporu ile tespit edilmesi halinde, 2004 Aralık
ayında toplanacak Avrupa Konseyi zirvesi, tam üyelik müzakerelerini
gecikme olmadan ve diğer adaylarla eşit koşullarda başlatma kararı
alacaktır.
Uyum yasalarının uygulama eksikliklerine 2003 ve 2004 yılında

yayınlanan İlerleme Raporlarında da değinilmiştir. Raporlarda,
bir yandan Avrupa Birliği uyum süreci çerçevesinde yapılan yasal
değişiklikler tasvip edilirken, uygulamanın yasal değişikliklerle
örtüşmediği üzerinde durulmuştur. Bununla birlikte Komisyon, 6
Ekim 2004 tarihli raporunda Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin
başlatılmasına yeşil ışık yakmıştır. Komisyon raporunda Türkiye’nin
Kopenhag Siyasi Kriterlerini yerine getirdiği ifade edilmiş ve tam
üyelik müzakerelerinin başlatılması tavsiyesinde bulunmuştur.
6.5. Brüksel Zirvesi: Müzakerelere Başlama Kararı
Türkiye’nin uyum yasalarında ortaya koyduğu performans

ve Komisyon görüşünün ardından AB’nin Türkiye’ye karşı tutumu

somutlaşmaya başlamıştır. 17 Aralık 2004’de Brüksel’de toplanan
Avrupa Konseyi zirvesinin sonuç bildirisinde “Türkiye’nin Kopenhag
siyasi kriterlerini tam üyelik müzakerelerinin başlatılmasını
gerektirecek düzeyde yerine getirdiği” tespiti yapılmıştır. Bildiride,
Türkiye-AB arasında ilişkilerin yapısını önemli ölçüde değiştirecek
yeni bir dönemin başladığı ifade edildikten sonra görüşmelerin 3
Ekim 2005’de başlayacağı karara bağlanmıştır.
Bildiride ayrıca, görüşmelerin başlatılmasının tam üyelikle

sonuçlanacağı anlamına gelmediği, siyasi reformların ve uygulamaların
yakından takip edileceği, siyasi kriterlere aykırı ciddi ihlallerin tespit
edilmesi durumunda müzakerelerin askıya alınacağı ve katılım
müzakerelerinin 2014’deki mali çerçeve raporu belli oluncaya kadar
teknik olarak sonuçlanmayacağı ifadelerine de yer verilmiştir. Söz
konusu bildiride, ilave olarak Türkiye’ye tam üyelik müzakereleri
öncesinde Ankara anlaşmasını yeni katılan üyelere teşmil etmesi ve
üye devletlerle sınır anlaşmazlıklarının çözüme için çaba göstermesi
çağrısı yapılmıştır. Zirve sonunda yayınlanan başkanlık bildirisinin
ilgili maddeleri şu şekildedir:
19. madde: AB Konseyi, Birliğe on yeni üye devletin

katılmış olduğunu göz önünde bulundurarak, Türkiye’nin, Ankara
Antlaşması’nın uyarlanmasına yönelik Protokolü imzalama kararını
memnuniyetle karşıladı.
AB Konseyi bu bağlamda, “Türk Hükümeti, müzakerelerin

fiilen başlamasından önce ve Avrupa Birliği’nin mevcut üyeliğine
dair uyarlamalar üzerinde anlaşmaya varılarak sonuçlandırıldıktan
sonra, Ankara Anlaşması’nın uyarlanmasına ilişkin Protokolü
imzalamaya hazırdır“ şeklinde Türkiye tarafından yapılan beyandan
da memnuniyet duydu.
20. madde: AB Konseyi, iyi komşuluk ilişkilerine koşulsuz

bağlılık ihtiyacını vurgulayarak, Türkiye’nin komşularıyla ilişkilerinde

kaydedilen iyileşmeyi ve Birleşmiş Milletler Sözleşmesinde yer alan
anlaşmazlıkların barışçı yollarla çözümlenmesi ilkesine uygun olarak,
henüz çözümlenmemiş sınır anlaşmazlıklarının çözümlenmesine
yönelik olarak ilgili üye ülkelerle çalışmaya devam etmeye hazır
olmasını memnuniyetle karşıladı. AB Konseyi, önceki Sonuçlara,
özellikle bu konudaki Helsinki Sonuçlarına uygun olarak, henüz
çözümlenmemiş sorunlara ilişkin durumu gözden geçirdi ve bu
amaca yönelik istikşafı görüşmeleri memnuniyetle karşıladı. Konsey,
bununla irtibatlı olarak, katılım süreci üzerinde yansımaları olan
çözülmemiş anlaşmazlıkların gerektiği takdirde çözüm bulunması
amacıyla Uluslararası Adalet Divanına getirilmesi gerektiğine dair
görüşünü teyit etti. AB Konseyi, uygun gördüğü şekilde gözden
geçirmek üzere, kaydedilen gelişmelerden haberdar edilecektir.
21. madde: AB Konseyi, Avrupa Parlamentosu’nun 15 Aralık

2004 tarihinde kabul edilen kararını not eder.
22. madde: AB Konseyi, Komisyon tarafından belirlenen

altı Kanunun Kabul edilmesinden memnuniyet duydu. Yukarıda
yazılanlar ile Komisyon raporu ve tavsiyesi ışığında, Komisyon
tarafından belirlenen altı kanunu yürürlüğe koyması şartıyla,
Türkiye’nin Kopenhag siyasi kriterlerini müzakereleri açmak için
yeterli ölçüde karşıladığına karar verdi.
AB Konseyi, Komisyonu, 23. paragraf temelinde Türkiye’yle

müzakerelerin çerçevesi hakkında bir öneri sunmaya davet etti. 3
Ekim 2005 tarihinde müzakereleri açmak üzere, Konsey’i bu müzakere
çerçevesi üzerinde anlaşma sağlamaya çağırdı.
23.madde: AB Konseyi, aday ülkelerin her biriyle yürütülecek

katılım müzakerelerinin, bir müzakere çerçevesine dayalı olacağını
kararlaştırdı. Beşinci genişleme sürecinin deneyimleri ve gelişmekte
olan müktesebatı göz önünde bulundurularak, Komisyon’un önerisi
üzerine, Konsey tarafından oluşturulacak olan her bir çerçeve, aday

ülkenin kendine özgü durumları ve nitelikleri ile meziyetlerine göre,
aşağıda kayıtlı hususlara hitap edecektir.
• Geçmişte yapıldığı üzere, bütün üye ülkeler ile ilgili aday

ülkenin katılımıyla kararların oybirliğiyle alındığı Hükümetler arası
Konferans tarafından yürütülecek olan müzakerelerin içeriği, her biri
ayrı özgün bir alanı kapsayacak şekilde bir dizi fasıla bölünecektir.
Komisyon’un önerisi üzerine oybirliğiyle hareket edecek olan Konsey,
her faslın geçici olarak kapatılması ve uygun olacak durumlarda her
bir faslın açılması için gerekli performans kriterleri belirleyecektir.
Bu performans kriterleri ilgili fasıla bağlı olarak, yasal uyum ve
Müktesebatın uygulamasında tatmin edici bir sicil ile Avrupa Birliği’yle
akdi ilişkilerden kaynaklanan yükümlülüklerle alakalı olacaktır.
• Uzun geçiş süreleri, derogasyonlar ve özgün düzenlemeler ile

daimi koruma tedbirleri, yani korunma tedbirlerine temel teşkil etmek
üzere daimi olarak elde tutulan hükümler, düşünülebilir. Komisyon
bu tedbirleri uygun bir şekilde kişilerin serbest dolaşımı, yapısal
politikalar veya tarım gibi alanlarda her bir çerçeve için yapacağı
önerilere dahil edecektir. Ayrıca, kişilerin serbest dolaşımının zaman
içinde tesisiyle ilgili karar alma süreci, her bir üye devletin azami bir
rol oynamasına cevaz vermelidir. Geçici düzenlemeler veya koruma
tedbirleri, rekabete ve iç pazarın işleyişine olan etkileri açısından
gözden geçirilmelidir.
• Bir aday ülkenin katılımının mali veçhelerine, uygulanabilir

Mali Çerçevede yer verilmelidir. Bu nedenle, mali reformu gerekli
kılacak şekilde katılımı kaydadeğer mali sonuçlar doğurabilecek
adaylarla henüz başlatılmamış olan müzakereler, ancak 2014’ten
sonraki dönemi kapsayacak Mali Çerçevenin oluşturulmasından
sonra ve bundan doğacak olası mali reformlarla tamamlanabilir.
• Müzakerelerin ortak hedefi katılımdır. Bu müzakereler,
sonucu önceden garanti edilemeyen açık uçlu bir süreçtir. Bütün
Kopenhag kriterlerini gözönünde bulundurarak, şayet bir aday ülke

üyelik yükümlülüklerinin tümünü yüklenebilecek konumda değilse,
ilgili aday ülkenin Avrupa yapılarına tam olarak mümkün olan en
güçlü bağla demirlenmesi sağlanmalıdır.
• Birliğin temelini oluşturan, özgürlük, demokrasi, insan

haklarına ve temel özgürlüklere saygı ve hukukun üstünlüğü
ilkelerinin bir aday ülkede ciddi ve devamlı bir biçimde ihlal edilmesi
halinde, Komisyon, kendi inisiyatifi veya Üye Devletlerin üçte birinin
talebi üzerine, müzakerelerin askıya alınmasını tavsiye eder ve ileriki
bir dönemde tekrar başlatılması için şartlar önerir. Konsey, böyle
bir tavsiye üzerine, aday ülkeyi dinledikten sonra, müzakerelerin
askıya alınıp alınmayacağını ve tekrar başlatılması şartlarını nitelikli
çoğunlukla kararlaştırır. Üye Devletler Hükümetler arası Konferans’ta,
oybirliği genel kuralına halel getirmeksizin, Konsey kararına uygun
hareket edeceklerdir. Avrupa Parlamentosu bilgilendirilecektir.
• Müzakere sürecine paralel olarak Birlik, her bir aday ülkeyle,

yoğun bir siyasi ve kültürel diyalog içine girecektir. İnsanları bir araya
getirerek karşılıklı anlayışı geliştirme amacıyla bu kapsayıcı diyalog,
aynı zamanda sivil toplumu da kapsayacaktır.
6.6. Tam Üyelik Müzakerelerinin Başlaması
Türkiye’nin Avrupa Birliği ile ilişkilerinde son dönemeç olarak

görülen tam üyelik müzakereleri 3 Ekim 2005’de başlamıştır. Böylece,
17 Aralık 2004 tarihinde Brüksel’de toplanan Devlet ve Hükümet
Başkanları zirvesinin sonuç bildirgesinde öngörülen tarihten sapma
yaşanmamıştır. Lüksemburg’da bir araya gelen üye devletlerin
Dışişleri Bakanları, kendi aralarında yürüttükleri uzun tartışmaların
ardından Türkiye ile üyelik müzakerelerinin başlatılması kararı aldılar
ve tarama süreciyle birlikte müzakereler fiilen başlatıldı. Böylece;
Türkiye’nin Batı yürüyüşü inişli çıkışlı bir sürecin ardından nihaî
hedefe kilitlenmiş oldu.

Genel İşler Konseyi toplantısında nihaî hale gelen Müzakere
Çerçeve Belgesiyle Türkiye’nin AB ile ilişkilerinin gelecek yıllarda
izleyeceği seyir netleşti. Türkiye bakımından en önemli husus,
belgenin 2. maddesinde yer alan “Müzakerelerin ortak hedefi
katılımdır” ifadesidir. Bu ifade, tam üyelik müzakerelerini hedefinden
saptırma ve “imtiyazlı ortaklık” amacına yönlendirmeyi amaçlayan
girişimlerin başarısız olduğunu göstermektedir.
Öte yandan belgede, “müzakerelerin açık uçlu olması”,

“hazmetme kapasitesi”, “mali yardımın gelecekte netleşmesi” gibi
tartışmalara kaynak teşkil eden hükümlere yer almaktadır. Bu tip
ifadeleri, AB tarafının birbirinden farklı görüşleri savunan üyeleri
arasında uzlaşı sağlamanın doğal bir sonucu olarak görmek gerekir.
Zira beşinci genişlemenin yarattığı sorunları henüz aşamamış
olan Avrupa Birliği bakımından Türkiye ile müzakereleri başlatma
kararının alınması kolay değildir.
Avrupa kamuoyunun muhalefetine rağmen kararın alınmış

olması son derece önemlidir. Bugüne kadar müzakerelere başlamış
ve başarılı olmamış ülke yoktur. İki kez başarılı bir şekilde tam üyelik
müzakereleri yürüten Norveç’in Avrupa Birliğine katılmaması,
referandum kararları nedeniyle mümkün olmamıştır. Türkiye
bakımından önem taşıyan husus, müzakerelerin başlamış olmasıdır.
Müzakere sürecinde hem Türkiye, hem de Avrupa Birliği olağanüstü
değişim yaşayacaktır. Avrupa Birliğinin Türkiye ile müzakerelere
başlama kararı son tahlilde AB’nin stratejik tercih yaptığını ortaya
koymaktadır. Müzakere çerçeve belgesinde yer alan hususları bu
bakış açısıyla irdelemek ve belgeyi tarafların en düşük ortak paydada
uzlaşı sağladıkları bir metin olarak görmek gerekmektedir.

YEDİNCİ
BÖLÜM
TAM ÜYELİK
MÜZAKERELERİ

7.1. Üyelik Başvurusunun Ön Koşulları
Avrupa Birliği üyeliğinin ne şekilde gerçekleşeceğine ilişkin

temel hükümler AET Antlaşmasının 237, Paris Antlaşmasının 98.
ve AKÇT’yi kuran Antlaşmanın 205. maddelerinde düzenlenmiştir.
Kurucu antlaşmaları revize eden Maastricht Antlaşmasının 49.
maddesinde ise “Avrupa Birliğinin prensiplerine saygı gösteren her
Avrupa devletinin tam üyelik başvurusu yapabileceği” kayıt altına
alınmıştır.
Bu hükümlerden anlaşılacağı üzere Avrupa Birliğine katılmak

isteyen devletin öncelikle coğrafi bakımdan Avrupa kıtasında
bulunması, ilave olarak da Avrupa Birliğinin değerlerini benimsemesi
ve içselleştirmesi zorunlu görülmektedir. Bir Kuzey Afrika devleti
olan Fas’ın tam üyelik başvurusu “coğrafi bakımdan Avrupa devleti”
olmadığı gerekçesiyle reddedilmiştir. Bir Doğu Akdeniz adası
olan Kıbrıs Cumhuriyetinin 4 Temmuz 1990’da yaptığı tam üyelik
başvurusu da bu açıdan tartışmalar yaratmış ve neticede siyasi tarafı
ağır basan bir kararla Fas örneğinden farklı olarak kabul edilmiştir.
Avrupa Birliği bünyesinde bu alanda yaşanan tartışmalarda

son yıllarda öne çıkan ve genel kabul görüş Avrupa Konseyi üyelerini
Avrupalı kabul etme eğilimidir. Bu açıdan Türkiye’nin bir sorunu
bulunmamaktadır. İlave olarak Türkiye, 200 yıllık batılılaşma
deneyimi vardır. Türkiye, AET’ye kuruluşundan sonra Yunanistan’ın
ardından tam üyelik başvurusu yapan ikinci devlettir. Coğrafyasının
ancak % 3’lük bölümü Avrupa kıtasında olmasına rağmen, Türkiye’nin
Avrupalılığı soğuk savaş yıllarında tartışılmamıştır bile. Son yıllarda
Avrupa’da kimi çevreler tarafından aykırı düşünceler ileri sürülmekte
ise de, Avrupa Birliğinin resmi yaklaşımı Türkiye’yi coğrafi/kültürel
bakımdan Avrupalı kabul etme şeklindedir.

7.2. Kopenhag Kriterleri
Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet Başkanlarının 22 Haziran

1993’de Kopenhag zirvesinde kabul ettiği kriterler, Avrupa Birliğine
gelecekte katılacak ülkelerin sahip olmaları gereken asgari nitelikleri
tanımlamaktadır. Kopenhag Kriterleri olarak bilinen söz konusu
kriterlerin hedefi, soğuk savaş yıllarında Doğu Bloğunun bir parçası
olan Orta ve Doğu Avrupa devletleri ile SSCB’den ayrılan Baltık
devletlerini tam üyelik hedefine yönlendirmektir.
Kopenhag Kriterleri üç ana kategoriye ayrılmaktadır: Siyasi

kriterler, ekonomik kriterler ve Acquis Communitaires olarak da
bilinen Topluluk müktesebatının benimsenmesi. Bunlardan siyasi
kriterler, Avrupa Birliğine katılmak için başvuru yapmaya hazırlanan
ülkenin demokrasi ile idare edilmesini, hukuk devleti olmasını,
insan hakları ve azınlık haklarına saygı gösterilmesi ve korunmasını
garanti edecek kurumlara sahip olmasını öngörmektedir. Tam üyelik
görüşmelerine başlayabilmek için aday ülkenin siyasi kriterleri
benimsemesi ve fiilen uygulaması gerekmektedir.
Ekonomik kriterler, aday ülkenin işleyen piyasa ekonomisine

sahip olmasını ve Avrupa Birliğine tam üye olarak katıldığında piyasa
güçleri ve rekabet baskısına karşı koyma kapasitesinin bulunmasını
düzenlemektedir. Topluluk müktesebatının benimsenmesi ise, aday
ülkenin siyasi, ekonomik ve parasal birliğin amaçlarına uymak
da dahil olmak üzere, tam üyelikten kaynaklanan yükümlülükleri
üstlenmesini öngörmektedir.
Tam üyelik müzakerelerinin başlatılmasında ön şart olarak

kabul edilen siyasi kriterlerin içeriği ayrıntıya inilerek irdelendiğinde
en başta aday ülkenin parlamenter siyasi sistemi benimsemesi
gerekmektedir. İlave olarak aday ülkenin idam cezasını kaldırması,
azınlık hakları konusunda beynelmilel gelişmelere paralel uygulamalar
içerisinde bulunması, ırk ve cins ayrımcılığı yapmaması, 4 Kasım

1950 tarihli Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf olması ve
tüm bu alanlarda yapılacak düzenlemeleri uygulamaya yansıtılması
gerekmektedir.
Tam üyelik başvurusu Bakanlar Konseyi’ne yapılmakta ve

Konsey bu başvuruyu Avrupa Komisyonu’na sevk etmektedir.
Komisyon, başvuruda bulunan ülke hakkında ayrıntılı bir rapor (avis)
hazırlamakta ve rapor tavsiye kararı ile birlikte Bakanlar Konseyi’ne
sunulmaktadır. Konsey, Komisyon’un ve Avrupa Parlamentosu’nun
mutlak çoğunlukla “uygundur” görüşünü aldıktan sonra oybirliği
ile ilgili ülkeye adaylık statüsü tanımakta ve ondan Kopenhag Siyasi
Kriterlerini benimsemesi ve uygulamaya aktarmasını istemektedir.
7.3. Adaylık Sürecinde Yaşanan Gelişmeler
Avrupa Birliği adaylık sürecinde tam üyelik müzakereleri

öncesi ve sonrasında yaşanan gelişmeler günümüzde ilk yıllara kıyasla
olağanüstü ölçüde karmaşık hale gelmiştir. Orta ve Doğu Avrupa
ülkelerinin adaylık sürecinde yaşanan gelişmeler, birçok bakımdan
AET’nin ilk dönemdeki genişlemelerinden farklılık taşımaktadır.
Dolayısıyla adaylık sürecinde karşılaştığı sorunları irdelerken geçmiş
yıllardaki örnekler yerine yakın dönem üzerinde odaklanmak yararlı
olacaktır.
Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin adaylık sürecinde ilk adım

Avrupa Antlaşmaları olmuştur. İsmi her ne kadar Avrupa Antlaşması
olsa da, teknik bakımdan bu antlaşmalar Ortaklık Antlaşmalarıdır.
Söz konusu antlaşmaların amacı, çok genel biçimde ifade etmek
gerekirse, aday ülke ile Avrupa Birliği arasında tam üyelik hedefine
yönelik diyalog başlatmaktır. Bu süreci bütünleyen gelişme, Orta ve
Doğu Avrupa ülkeleri bakımından Aralık 1994’de kabul edilen Katılım
Öncesi Strateji olmuştur. Söz konusu strateji çerçevesinde gelecekte
Avrupa Birliğine dahil olması planlanan ülkelerin katılım sürecindeki
ihtiyaçlarının tespiti ve uygun araçların oluşturulması hedeflenmiştir.

1997 Aralık ayında toplanan Lüksemburg zirvesinde anılan ülkelerin
adaylığının ilan edilmesiyle birlikte Güçlendirilmiş Katılım Öncesi
Strateji açıklanmıştır. Bu strateji içeriğinde aday ülkenin Katılım
Ortaklığı Belgesini esas alarak hazırlamakla yükümlü olduğu Ulusal
Program, ekonomi-politik önceliklerin analizi, organize suçlara karşı
işbirliği ve AB müktesebatının üstlenilmesi hakkındaki yol haritası
yer almaktadır.
Katılım Öncesi Stratejinin en önemli halkasını oluşturan

Katılım Ortaklığı Belgesi, aday ülkenin Kopenhag Kriterlerine uyum
yönünde kısa ve orta vadede gerçekleşmesi beklenen yükümlülüklerini
içermektedir. Katılım Ortaklığı Belgesi, daha sonra aday ülkenin
gösterdiği ilerlemeler dikkate alınarak yenilenebilmektedir. Nitekim
Türkiye’nin adaylık sürecinde de bu gelişme yaşanmıştır. 8 Kasım
2000’de açıklanan Katılım Ortaklığı Belgesi, 2003 Mart ayında revize
edilmiştir.
Katılım Öncesi Ekonomik Program ise Katılım Ortaklığı

Belgesi esas alınarak hazırlanmaktadır. Program içerisinde detaylı
makro ekonomik çerçeve, kamu maliyesi ve yapısal reform bölümleri
yer almaktadır.
Katılım Öncesi Yardım Paketi ise aday ülkenin kullanımı

amacıyla Avrupa Yatırım Bankası tarafından hazırlanan ve banka
tarafından tüm kredi risklerinin üstlenildiği destek paketidir. Söz
konusu pakette ülke kotası bulunmamakta, krediler projelerin
uygunluğu esas alınarak verilmektedir.
Adaylık sürecinde ilgili ülke, Katılım Ortaklığı Belgesinde yer

alan öncelikleri esas alarak Ulusal Program hazırlamakla yükümlüdür.
Ulusal Programda kısa ve orta vadeli takvim ve öngörülen amaçlara
ulaşmak için gerekli insanî ve mali kaynaklara yer verilmektedir.
Aday ülkenin Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Program öncelikleri
temelinde kaydettiği ilerlemeler ise yıllık periyotlarla yayınlanan

İlerleme Raporları ile takip edilmektedir.
Avrupa Birliği Komisyonu tarafından hazırlanan İlerleme

Raporlarında en önemli nokta, aday ülkenin Kopenhag Siyasi Kriterleri
bakımından kaydettiği gelişmeleri tespit etmektir. Aday ülkenin
siyasi kriterlere yeterli düzeyde uyum sağladığı tespit edildiğinde,
Komisyon tarafından tam üyelik müzakerelerinin başlatılması tavsiye
edilmektedir. Aday ülke, ayrıca Topluluk program ve ajanslarına
kademeli bir şekilde katılma hakkı elde etmektedir. Söz konusu
programlar aynı zamanda Topluluk politikalarını içerdiği için, aday
ülkenin bu çerçevede kurduğu ilişki, AB’nin politikalarına ve çalışma
metotlarına alışmasını sağlamaktadır.
Aday ülkenin Kopenhag Siyasi Kriterlerini yeterli düzeyde

yerine getirdiğine ilişkin Komisyon raporu esas alınarak Avrupa
Birliği Konseyi tarafından tam üyelik müzakerelerinin başlatılıp
başlatılmaması karara bağlanmaktadır. Türkiye bakımından bu karar 17
Aralık 2004’de alınmıştır. Müzakerelerin başlatılması kararı alındıktan
sonra en önemli adım, bu süreçte tarafların yükümlülüklerini ortaya
koyan Müzakere Çerçeve Belgesinin kesinleşmesidir.
Avrupa Birliği Komisyonunun Türkiye hakkında 29 Haziran

2004’de hazırladığı Müzakere Çerçeve Belgesi taslağı, ancak 3 Ekim
2005’de kesinleşmiş ve ardından tarama süreciyle birlikte tam üyelik
müzakereleri başlatılmıştır.
7.4. Müzakere Süreci ve Katılım
Müzakere Çerçeve Belgesini kısaca müzakerelerin temel

ilkelerinin yer aldığı metin olarak tanımlamak mümkündür. Bu
belgede, öncelikle Avrupa Birliğine katılmanın ne anlama geldiği
açık biçimde ifade edilmektedir. Katılım, aday ülkenin Avrupa Birliği
müktesebatı olarak bilinen tüm hak ve yükümlülükleri ve Birliğin
kurumsal yapısını kabul etmesi anlamındadır. AB’ye katılmak

isteyen aday ülkelerin uymakla yükümlü olduğu Avrupa Birliği
müktesebatının içeriğinde ise şunlar yer almaktadır:
• Avrupa Birliğini kuran, değiştiren ve kurucu antlaşmalara

eklenen anlaşmalar. (Paris, Roma, Maastricht, Amsterdam ve Nice
Antlaşmaları ile Avrupa Tek Senedi)
• Avrupa Birliği’nin üçüncü ülkelerle yaptığı anlaşmalardan

doğan mevzuat (bunun dışında üye devletlerin üçüncü ülkelerle
yaptıkları anlaşmaların AB konularını kapsayan alanları)
• İkincil hukuk olarak adlandırılan ve Komisyon tarafından

hazırlanarak çeşitli karar alma mekanizmaları aracılığı ile tüzük,
yönetmelik vb. gibi haline gelerek yürürlüğe giren mevzuat.
• İkincil hukuk kapsamına giren diğer mevzuat, üye devletlerin

Konsey ile vardıkları kararlar, Kurucu Antlaşmalar kapsamında üye
devletlerin imzaladıkları uluslararası sözleşmeler.
• Birincil ve ikincil hukuk açısından oluşmuş bulunan içtihat

hukuku, yani Avrupa Toplulukları Adalet Divanı kararları.
Aday ülke ile Avrupa Birliği arasında müzakerelerde ele

alınacak müktesebat daha önce 31 başlıktan oluşuyordu. Hırvatistan ve
Türkiye’nin Müzakere Çerçeve Belgelerinde de görülebileceği üzere,
bazı başlıkların ikiye ayrılması sonucu başlık sayısı 35’e yükselmiştir.
Ancak, müktesebatın içeriği değişmemiştir. Müktesebat başlıkları şu
kalemlerden oluşmaktadır:
1-Malların serbest dolaşımı.

2-İş gücünün serbest dolaşımı
3-Yerleşme hakkı ve hizmet sağlama özgürlüğü
4-Sermayenin serbest dolaşımı
5-Kamu ihaleleri

6-Şirketler hukuku
7-Fikri haklar hukuku
8-Rekabet politikası
10-Bilgi toplumu ve medya
11-Tarım ve kırsal kesim kalkınması
12-Gıda güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı politikası
13-Balıkçılık
14-Ulaştırma politikası
15-Enerji
16-Vergilendirme
17-Ekonomi ve para politikası
18-İstatistik
19-Sosyal politika ve istihdam
20-Şirketler ve sanayi politikası
21-Avrupa üzerinden giden ulaştırma ağları
22-Bölgesel politika
23-Hukuki ve temel haklar
24-Adalet, özgürlük ve güvenlik
25-Bilim ve araştırma
26-Eğitim ve kültür
27-Çevre
28-Tüketim ve sağlık koruması
29-Gümrük birliği
30-Dış ilişkiler
31-Dış güvenlik ve savunma
32-Mali kontrol
33-Mali ve bütçe koşulları
34-Kurumlar
35-Diğer konular
Aday ülkeler için oluşturulan Müzakere Çerçeve Belgeleri,

özde aynı olmakla birlikte metin olarak farklılık göstermekte ve
her belge ilgili ülkenin kendine özgü koşulları dikkate alınarak
hazırlanmaktadır.

Ortaklık Antlaşmalarında yer alan ancak Avrupa Birliği
müktesebatı ile uyumlu olmayan özel düzenlemeler müzakerelerde
dikkate alınmamaktadır. Aday ülkenin tüm hak ve yükümlülükleri
kabul etmesi teknik uyum gerektirdiği için, müzakerelerde kimi
politikalar bakımından geçiş süreleri tanınabilmektedir. Ancak bu
kapsamdaki uygulamaların, hiçbir şekilde Avrupa Birliğinin temel
politika ve kurallarında değişiklik yapmaması gerekmektedir.
Müzakere sürecinde üzerinde önemle durulması gereken bir

başka husus da, müzakerelerin her aday ülke ile aynı ilkeler temelinde
gerçekleşmesi, ancak aday ülkenin performansına göre sürenin
değişken olmasıdır. Bu nedenle müzakere sürecinin her aday ülke
bakımından paralel bir seyir izlemesi mümkün değildir. Aday ülkenin
müzakere sürecindeki performansı Kopenhag ve Madrid Kriterlerine
intibaka ilave olarak başka ölçütler de dikkate alınmaktadır. Bunların
en önemlilerini sınır uyuşmazlıklarının BM Ana Sözleşmesi
hükümlerine göre çözüme kavuşturulması, nükleer güvenlik ve çevre
koruması, Ortaklık Anlaşması ve Katılım Ortaklığı Belgesinde yer alan
öncelikler olarak saymak mümkündür. Burada Madrid Kriterleriyle
kastedilen aday ülkenin Topluluk müktesebatını ulusal mevzuata
aktarmasının yeterli olmadığı, ilave olarak uygun idari ve adlî yapılar
tesis edilerek etkin biçimde uygulanmaya konulmasıdır.
Müzakere sürecinde ayrıca aday ülkeden üçüncü ülkelerle

ilişkilerini ve uluslararası kuruluşlar içerisindeki tutumunu Avrupa
Birliğinin politikaları ile uyumlu hale getirmesi istenmektedir.
Müzakerelerde teknik olarak iki taraf vardır. Bir yanda baş

müzakereci başkanlığında aday ülke temsilcileri, karşı tarafta ise
AB Dönem Başkanı tarafından belirlenecek delegasyon başkanı
liderliğinde Komisyon temsilcisi ile üye ülke temsilcileri yer
almaktadır. Müzakerelerin hazırlık çalışmaları ise ortak kararla
oluşturulan çalışma grupları tarafından yürütülmektedir.

Müzakere kararının ardından yapılacak ilk iş tarama sürecinin
başlatılmasıdır. Tarama süreci, aday ülkenin AB mevzuatına uyum
düzeyini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu sürecin ardından aday
ülkelerin her konu başlığı için hazırladıkları müzakere pozisyonları
AB dönem başkanlığına sunulmakta, Komisyon tarafından nihaî
hale getirilen pozisyonlar Bakanlar Konseyinde oybirliği ile
kesinleşmektedir.
Müzakere başlıklarının açılması ve kapatılması kararları

oybirliği ile alınmaktadır. Tüm başlıkların kapatılmasının ardından
müzakereler tamamlanmakta ve Komisyon tarafından hazırlanan
Katılım antlaşması, Avrupa Parlamentosu, Bakanlar Konseyi, aday
ülke ve üye ülkeler tarafından onaylandıktan sonra tam üyelik
gerçekleşmektedir. Avrupa Parlamentosu onayı için toplam üye
sayısının bir fazlası yeterli kabul edilmektedir. Parlamento onayının
ardından Katılım Antlaşmasının Bakanlar Konseyi tarafından
oybirliği ile kabul edilmesi gerekmektedir. Üye ülkelerin onay süreci
ise farklılık göstermektedir. Kimi üye ülkelerde parlamento onayı
yeterli görülürken kimilerinde antlaşma referanduma sunulmakta
veya her ikisi birden yapılmaktadır. Katılım antlaşmasının tüm ilgili
taraflarca onaylanmasının ardından tam üyelik gerçekleşmektedir.

SEKİZİNCİ
BÖLÜM
AVRUPA
BİRLİĞİ’NDE
KİM KİMDİR?

ALMUINA, JOAQUİN (1948--)
Avrupa Komisyonu’nun Ekonomik ve Parasal İşlerden
sorumlu İspanyol üyesidir. 17 Haziran 1948’de İspanya’nın Bilbao
kentinde dünyaya geldi. Bilbao’daki Deusto Üniversitesinde hukuk
öğreniminin ardından Paris’te yüksek lisansını tamamladı. Harvard
Üniversitesinde araştırmalar yaptı. Bir süre Madrid’de bulunan
Alcala de Henares Üniversitesinde Çalışma Hayatı ve Sosyal Güvenlik
Hukuku dersleri verdir. 1972–1975 yılları arasında İspanya Ticaret ve
Sanayi Odalarının Brüksel temsilciliğinde ekonomist olarak çalıştır.
Ardından 1976–1979 yılları arasında İspanya Ticaret Odalarında
yönetici oldu.
1979 yılında parlamenter seçildi. 1982–1986 yılları arasında

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 1986–1991 yılları arasında
Kamu Yönetimi Bakanlığı görevlerinde bulundu. Sosyalist Parlamento
Grubunun sözcülüğü yaptı. 1997 yılında İspanya Sosyalist Partisi
Başkanı seçildi. 26 Nisan 2004’de İspanya hükümetini temsilen
Komisyon üyesi atanan Almunia, evli ve iki çocuk babasıdır.
BALKANANDE, JAN PİETER (1956--)

Hollanda başbakanı. 7 Mayıs 1956’da Hollanda’nın Kapelle
kentinde dünyaya geldi. Amsterdam Free Üniversitesinde tarih
(1980) ve hukuk (1982) öğrenimi gördü. 1992 yılında siyasal bilimler
alanında doktora derecesi aldı.
Üniversite öğreniminin ardından Balkanende, 1982–1984

yılları arasında Hollanda Üniversiteler Konseyi’nde hukuk işleri
memuru olarak çalıştı. Daha sonra Hıristiyan Demokrat İttifakı’nın
strateji merkezinde görev aldı.
1982–1998 yılları arasında Amstelveen şehir meclisi üyesi ve

burada 1994’den itibaren Hıristiyan Demokrat İttifakı temsilciliği
görevini yürüttü. Bu arada 1993–2002 yılları arasında Amsterdam Free

Üniversitesinde öğretim üyesi olarak siyaset bilimi ve hukuk dersleri
verdi. Hıristiyan Demokrat İttifakı’nın Temsilciler Meclisi üyesi ve
ardından 1 Ekim 2001’de parlamento grubu başkanlığı görevini üstlendi.
22 Haziran 2002’den beri Hollanda Başbakanı ve Dışişleri Bakanı olarak
görev yapmaktadır.
BARROSO, JOSE MANUEL (1956--)

Avrupa Komisyonu Başkanı. Portekiz’in başkenti Lizbon’da
1956 yılında doğdu. Hukuk öğreniminin ardından Cenevre
Üniversitesinde Siyasal Bilgiler alanında yüksek lisans yaptı.
Yüksek lisans tezinde Avrupa bütünleşmesini inceledi. Daha sonra
üniversitede okutman olarak çalıştı.
1980 yılında 24 yaşında iken Sosyal Demokratik Parti’ye üye

kaydoldu. 1985 yılında Portekiz’in Avrupa Topluluklarına katılma
anlaşmasının imzalandığı yıl Parlamento üyesi seçildi. Kısa sürede
siyasi arenada tanınan bir kişi oldu. İçişleri Bakanlığı müsteşarlığı
yaptı. Ardından Dışişleri Bakanlığı Müsteşarlığı görevine getirildi
ve 1995 yılına kadar bu görevde kaldı. 1993 yılında Dünya Ekonomi
Forumu toplantılarında Geleceğin Liderleri olarak belirlenenler
arasında yer aldı. .
Portekiz Sosyal Demokratik Partisi, 1995 seçimlerinde

başarılı olamamasına rağmen Barroso yeniden Parlamento üyesi
seçilmeyi başardı. Bu dönemde Barroso akademik faaliyetler
üzerinde yoğunlaştı. Bir süre misafir öğretim üyesi olarak ABD’de
George Washington Üniversitesinde çalıştı. Luisiada Üniversitesinde
Uluslararası İlişkiler bölüm başkanlığı görevini yürüttü.
1999 yılında Portekiz Sosyal Demokratik Partisinin genel

başkanlığı görevine getirildi. Aynı yıl yapılan seçimlerde partinin
yeniden başarısız olması üzerine, Barroso partide reform çalışması
başlattı. Üç yıl süren yoğun faaliyetler neticesini verdi, 2002 yılında
yapılan seçimlerin galibi olarak Barroso 46 yaşında Portekiz Başbakanı

görevini üstlendi.
Barroso’nun Portekiz Başbakanı iken Avrupa Komisyonu

başkan adaylığı meslektaşları tarafından desteklendi. Barroso
için Avrupa Parlamentosunda 22 Haziran 2004’de oylama yapıldı.
Oylamada Liberal ve Halk Partileri Grubu tarafından blok olarak
desteklendi. Yeşiller ve Sosyalistlerin bir kısmı, liberal görüşleriyle
tanınan Barroso’ya karşı oy kullandı. 44 üyenin çekimser kaldığı
oylamada Barroso 251’e karşı 413 oy ile Avrupa Komisyonu Başkanlığı
onaylandı.
1 Kasım 2004’de Komisyon Başkanlığı görevini üstlenen

Barosso, evli ve üç çocuk babasıdır.
Uluslararası ilişkiler, siyaset bilimi ve Avrupa Birliği hakkında

çok sayıda kitap ve makaleleri bulunan Barroso, evli ve üç çocuk
babasıdır. Yayınlanan kitapları şunlardır: “Sistema de Governo
e Sistema Partidário” (co-authored), Lisbon, 1980; “Le système
politique portugais face à l’intégration européenne”, Lisbon and
Lausanne, 1983; “Política de Cooperação”, 1990; “A Política Externa
Portuguesa” 1994–1995; “Uma Certa Ideia de Europa”, 1999; “Uma
Ideia para Portugal”, 2000, “Mudar de Modelo”, 2002 and “Reformar
Dois Anos de Governo”, 2004.
BARROT, JACQUES (1937--)

Avrupa Komisyonu’nun taşımacıktan sorumlu Fransız üyesi.
Aynı zamanda Komisyon Başkan Yardımcısı olan Barrot, 3 Şubat
1937’de Fransa’nın Yssingeaux kentinde dünyaya geldi. Hukuk
öğreniminin ardından sosyoloji alanında mastır yaptı ve daha sonra
Fransa’nın Mülkiyesi kabul edilen Paris Siyasal Bilimler Enstitüsünden
(Institut d’Etudes Politiques de Paris) diploma aldı.
1974–1978 yılları arasında Konut İşleri Müsteşarı olarak

çalıştı. Ardından Ticaret ve İmalat Sanayi (1978–1979), Sağlık ve

Sosyal Güvenlik (1979–1981) Bakanlığı görevlerini yürüttü. 1989
yılında Yssingeaux Belediye Başkanı seçildi ve bu görevini 2001 yılına
kadar sürdürdü.
Haziran 2002’den beri Fransız Parlamentosunda Halk Hareket

Birliği (Union pour un Mouvement Populaire) Grup Başkanlığı
görevini de yürüten Barrot, evli ve üç çocuk babasıdır. Yayınlanan
eserleri şunlardır: Les Pierres de l’Avenir (1978); Notre contrat pour
l’alternance (together with M. Barnier, D. Perben and J.-P. Raffarin,
2001).
BERLUSCONİ, SİLVİO (1936--)

İtalya başbakanı. 1936 yılında Milano’da dünyaya geldi. Hukuk
fakültesini bitirdikten sonra konut imalatı sektöründe çalışmaya
başladı. Kentlerin etrafında uydu konutlar (Milano 2, Milano 3, II
Girasole) üretmeye başladı. 1980 yılından itibaren özel televizyon
kanalları kurmaya başladı. 1980 yılında Kanal 5, ardından Italia
1 (1982) ve Rete 4 (1984) adlı televizyon kanallarını kurdu. Özel
televizyon kanallarının başarısı üzerine başka alanlara da yatırım
yapan Berlusconi, faaliyetlerini Fininvest adlı holding çatısı altında
topladı. İtalya dışındaki ülkelerde özel televizyon kanalları açtı.
Almanya’da Telefunf (1987) ve İspanya’da Telecinco (1989) adıyla
özel kanallar kurdu.
Mondadori’yi satın aldı ve İtalya’nın en büyük kitap ve dergi

yayıncısı unvanını kazandı. Böylece bankacılık, sigorta ve mali
sektörde güçlenmeye başladı. 1986 yılında Milan takımı başkanı
seçildi. Milan; Berlusconi’nin yönetimi altında beş kez ulusal kupa,
üç kez şampiyonlar kupası, iki kez dünya kupası kazandı.
Berlusconi, 26 Ocak 1994’de Fininvest bünyesindeki tüm

görevlerinden istifa etti ve Haydi İtalya (Forza İtalia) Partisi’ni kurdu.
1994 Mart ayında yapılan seçimlerde Forza İtalia, kullanılan oyların
çoğunluğunu toplamayı başardı ve Berlusconi başbakan oldu. Bir süre

başbakanlık görevinde bulunan Berlusconi, hükümetin devrilmesinin
ardından 1996–2001 yılları arasında parlamentoda muhalefet lideri
oldu. Bu arada, 1999 Haziran ayında yapılan Avrupa Parlamentosu
seçimlerinde üç milyon oy alarak Avrupa Parlamentosu üyesi seçildi.
13 Mayıs 2001’de yapılan genel seçimlerde ise 18,5 milyon oy alan
Berlusconi yeniden başbakanlık görevini üstlendi.
BLAİR, ANTONY (1953--)

İngiltere başbakanı. 1994 yılında John Schmit’in ölümünden
sonra İşçi Partisi liderliğine getirilmiştir. 1983 yılında Parlamento
üyesi seçilen Blair, 1988 yılında gölge kabine içerisinde yer aldı.
1992 yılında İçişleri Bakanlığı sözcüsü olarak atandı ve bu görevi
nedeniyle kamuoyunda tanındı. Sözcülük görevi nedeniyle kazandığı
popülaritenin de etkisiyle İşçi Partisi lideri seçildi. 1997 yılında
yapılan seçimleri İşçi Partisi’nin kazanması üzerine başbakanlık
görevini üstlendi. Hem tutucu, hem de yenilikçi eğilimleri bünyesinde
barındıran kabine, ilk iki yılda kamu harcamalarında sıkı kontrol
altında tutan bir politika izledi. Daha sonra İngiltere Merkez Bankası
kamu faiz limitlerinin denetlenmesinde yetkili kılındı.
Blair önderliğindeki İşçi Partisi, kendisinden önce iktidarda

olan Muhafazakâr Parti’ye göre Avrupa Birliği yanlısı tutumuyla
dikkat çekmektedir. Blair’in karizması nedeniyle, parti içerisinde
Avrupa’ya karşı olan gruplar yönetimde etkili olamadı. Blair hükümeti,
1997 yılında Amsterdam Antlaşması’na eklenen sosyal politikaya
katıldı. 1998 yılı sonunda Fransa Cumhurbaşkanı Jacques Chirac ile
Blair’in bir araya geldiği St. Malo zirvesinde NATO içerisinde oluşum
aşamasında bulunan Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği’nin AB
bünyesine alınması kabul edildi. Böylece Acil Müdahale Gücünün
oluşumuna giden yol açılmış oldu.

BOEL, MARİANN FİSCHER (1943--)
Avrupa Komisyonunun tarım ve kırsal kalkınmadan sorumlu
Danimarkalı üyesi. 15 Nisan 1943’de Danimarka’nın üçüncü büyük
adası olan Funen’de dünyaya geldi. Yüksek öğrenimini Belçika’da
ekonomi ve dil çalışmaları alanlarında tamamladı.
Dış ticaretle ilgili bir şirkette yönetici sekreter (1965–1967) ve

finans müdürü (1967–1971) olarak çalıştı. Munkebo Kent Konseyi
üyeliği ve Belediye Başkan Yardımcılığı (1986–1990) görevlerinin
ardından Liberal Parti milletvekili olarak 1990 yılında Danimarka
Parlamentosu üyesi seçildi. Çeşitli komite ve komisyonlarda üye ve
başkan olarak görev yaptı. 2001–2004 yılları arasında Gıda Tarım ve
Balıkçılık Bakanlığı görevini yürüttü. 22 Kasım 2004’de Danimarka
hükümeti kontenjanından Avrupa Komisyonu üyesi seçildi.
BORG, JOE (1952--)

Avrupa Komisyonunun Balıkçılık ve Deniz İşlerinden
sorumlu Maltalı üyesi. 19 Mart 1952’de Malta’da dünyaya geldi.
Malta Üniversitesinde hukuk öğreniminin ardından 1975 yılında
hukuk alanında doktorasını da tamamladı. Malta’da serbest avukat
ve şirketler için hukuk danışmanlığı görevlerinde bulundu. 1979
yılından itibaren Malta Üniversitesinde okutman olarak çalışmaya
başladı. Şirketler hukuku ve Avrupa hukuku dersleri verdi.
Malta Dışişleri Bakanlığı bünyesinde Avrupa Birliği İşlerinden

Sorumlu Genel Müdürlük biriminin oluşturulmasında görev aldı.
Burada aynı zamanda Dışişleri Bakanlığında hukuk müşavirliği ve
Avrupa Birliği eğitiminden sorumlu kişi olarak çalıştı. 1990 yılında
ünlü “Malta’nın Avrupa Topluluklarına Katılmasına İlişkin Rapor”u
hazırladı. 1992–1995 yılları arasında Merkez Bankası Guvernörlüğü
görevini yürüttü. 1995 yılında Milliyetçi Parti’den parlamenter seçildi.
Avrupa Birliği-Malta Ortak Parlamento Komitesi Eşbaşkanlığı (1998–
1999) yaptı. 1999 yılında Dışişleri Bakanlığı görevine getirildi. 22
Kasım 2004’de Komisyon üyesi seçilinceye kadar bu görevi yürüttü.
Borg, evli ve iki çocuk sahibidir.
BORREL, JOSEP (1947--)
Avrupa Parlamentosu Başkanı. 24 Nisan 1947’de Katalonya
Pirenelerinde küçük bir kasaba olan Pobla de Segur’da doğdu.
Fırıncılık yapan ailesin yardım etmek amacıyla 10 yaşında ilkokulu
bıraktı. Dışarıdan dersleri vererek orta öğrenimi tamamladı. Madrid
Politeknik Üniversitesinde gemi mühendisliği okudu. Fransız Petrol
Enstitüsünde mastır yaptı. Daha sonra çalışmalarını Stanford
Üniversitesinde matematik alanında sürdürdü. ABD dönüşü Sosyalist
Partiye üye oldu. Parti içindeki çalışmaları neticesinde merkez karar
yönetim kurulu üyesi seçildi.
1972–1981 yılları arasında İspanyol petrol şirketinde mühendis

olarak çalıştı.1982’de Madrid yerel yönetiminde finansman müdürü
oldu. Birinci Gonzales hükümetinde Bütçe Müsteşarlığı (1982–1984)
görevinde bulundu. Daha sonra Hazine Bakanı (1984–1991) ve Kamu
Hizmetleri, Taşımacılık ve Çevre Bakanı (1991–1996) olarak görev
yaptı. İspanyol parlamentosunda Avrupa İşleri Komitesi Başkanlığı
(1999–2004) yaptı. Avrupa anayasasını hazırlayan Konvansiyon’un
çalışmalarına İspanyol hükümetini temsilen katıldı. Siyasi hayatı
boyunca Avrupa bütünleşmesi ile yakından ilgilenen Borrel, bu
alanda okutman olarak üniversitelerde dersler verdi. Avrupa
Parlamentosunun 10–13 Haziran 2004’de yapılan seçimlerinin
ardından 20 Temmuz 2004’de Parlamento’da yapılan oylamanın ilk
turunda başkan seçildi. Başkan seçilmek için gerekli mutlak çoğunluk
oyunu aşarak 367 oy alan Borrel’in rakiplerinden Bronislaw Geremek
208, Francis Wurtz ise 51 oy aldı. İki çocuk babası olan, Borrel
(boşanmış), İngilizce, Fransızca, İspanyolca ve Katalanca biliyor.
CHIRAC, JACQUES (1932--)

Fransa Cumhurbaşkanı. Paris’te doğdu. Ünlülerin okulu Ecole
National d’Administration’da öğrenim gördü. Askerliğini Cezayir’de
yaptı ve dönüşünde değişik hükümet birimlerinde görev aldı. 1968–
1971 yılları arasında Ekonomi ve Maliye Bakanlığı Müsteşarlığı yaptı.
Daha sonra Fransa Başbakanı (1974–1976) oldu. 1986 seçimlerinde

başarı göstermesi üzerine 1986 yılında ve ardından 1988 yılında
yeniden Başbakanlık görevini üstlendi. İşbaşında bulunduğu dönemde
Fransız dış politikasının genel yönelimi konusunda Cumhurbaşkanı
Mitterand ile görüş ayrılığına düştü. 1988 yılında yapılan Başkanlık
seçimlerinin ilk turunda merkezde yer alan Raymond Barre’yi geride
bıraktı. Ancak ikinci turda Mitterand karşısında başarılı olamadı.
Daha sonra Paris Belediye Başkanı seçilen Chirac, burada başbakan
iken elde edemediği güç ve popülariteye sahip oldu. 1995 seçimlerde
Cumhurbaşkanı seçildi. Cumhurbaşkanlığının ilk yıllarında
Fransa’nın nükleer denemeleri nedeniyle uluslararası baskılarla
karşılaştı. 1997 yılında Parlamento’yu feshetti. Bu durum Leonid
Jospin’in gücünü sınırlandırdı. Başbakan iken Mitterand ile yaşadığı
sıkıntıların benzeri ile karşılaştı. Ancak, “birlikte yaşam” (cohabition)
geleneği nedeniyle bu durum sorun yaratmadı. 2002 Mayıs ayında
yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ikinci tura kalan rakibi Le
Pen karşısında başarılı oldu ve yeniden Cumhurbaşkanı seçildi.
COX, PAT (1952--)

Avrupa Parlamentosu eski başkanı. İrlanda’nın başkenti
Dublin’de Lemerick Üniversitesinin Kamu Yönetimi bölümünü
bitirdi. Avrupa bütünleşmesine öğrenciliğinden beri ilgi duyan Cox,
daha sonra İrlanda Üniversitesinde Avrupa Çalışmaları Merkezini
kurmuştur.
1982–1986 yılları arasında İrlanda televizyonunda gazeteci

olarak görev yaptı. 1985 yılında yeni kurulan Liberal Parti’nin Genel
Sekreterliği görevini üstlenen Cox, ilk kez 1989 yılında İrlanda
temsilcisi olarak Avrupa Parlamentosuna girdi. 1992 yılında İrlanda
Parlamentosu üyesi seçildi.
1994 yılında yeniden Avrupa Parlamentosuna giren Cox,

önce Liberal Demokrat Grubun Başkan Yardımcısı (1998) ardından
Başkanı (1999) seçildi. 1999 Nisan ayında Avrupa Liberal Demokrat
Partiler Kongresi Cox’un katkılarıyla Berlin’de toplandı. Pat Cox, 15
Ocak 2002’de Avrupa Parlamentosu başkanı seçildi ve bu görevini
2004 yılında yapılan seçimlere kadar sürdürdü. Cox; evli ve 6 çocuk
babasıdır.
DİAMANDOUROS, NİKİFORUS P. (1942--)
1 Nisan 2003’de Avrupa Ombudsmanı görevini üstlenen
Nikiforus P. Diamandouros 1942 yılında Atina’da doğdu. Siyaset
bilimi alanındaki lisans öğrenimini 1963 yılında ABD’de bulunan
Indiana Üniversitesinde tamamladı. Aynı üniversitede yüksek lisans
(1965) ve doktora (1972) yaptı. 1973–1978 yılları arasında New York
ve Kolombiya Üniversitelerinde öğretim üyesi olarak çalıştı. Daha
sonra Yunanistan’a döndü ve Atina Üniversitesinde göreve başladı.
1988–1991 yılları arasında Atina Üniversitesi Stratejik Araştırmalar
Merkezi Başkanlığı görevini yürüten Diamandouros, 1997 yılında
misafir öğretim üyesi olarak Madrid’de bulunan Juan March Siyasal
Bilimler Fakültesinde çalıştı.
ABD’de Modern Yunan Çalışmaları Derneği (1985–1988),

Yunanistan’da ise Siyasi Bilimler Derneği (1992–1998) yöneticisi
olarak görev yaptı. 1999–2000 yılında Yunanistan Parlamentosunda
İnsan Hakları Komisyonu üyesi seçildi. 1998 yılında Yunanistan’ın ilk
Ombudsmanı seçildi ve bu görevini Avrupa Ombudsmanı atanıncaya
kadar sürdürdü. Diamandouros’un siyaset bilimi, Yunanistan ve
Avrupa tarihi konusunda çok sayıda bilimsel çalışması bulunuyor.
DIMAS, STAVROS (1941--)

Avrupa Komisyonunun çevreden sorumlu Yunanlı üyesidir.
30 Nisan 1941’de Atina’da doğdu. Atina Üniversitesinde ekonomi
ve hukuk öğreniminin ardından New York Üniversitesinde yüksek
lisans programını tamamladı. 1969’da Wall Street’de faaliyet gösteren
Sullivan & Cromwell adlı hukuk bürosunda avukat olarak çalışmaya
başladı. Daha sonra Dünya Bankasına geçti. 1975 yılında Yunanistan’a
döndü ve Yunanistan Sanayi Kalkınma Bankasında genel müdür
yardımcılığı görevine getirildi.
1977’den itibaren siyasetle uğraşmaya başlayan Dimas, Yeni

Demokrasi Partisi’nden parlamento üyesi seçildi ve o tarihten
günümüze yapılan tüm seçimlerde milletvekilliğini korudu.

Yunanistan’ın Avrupa Ekonomik Topluluğuna katılması için yoğun
çaba harcayanların başında gelen Dimas, 1977–1980 yılları arasında
Ekonomik Koordinasyon Bakanlığında müsteşar olarak çalıştı. 1980–
1981 yılları arasında Ticaret Bakanı, 1985–1989 yılları arasında Yeni
Demokrasi Partisi sözcüsü ve 1989–1990 yılları arasında da Tarım
Bakanlığı görevlerini yürüttü.
1990-1991’de Sanayi Enerji ve Teknoloji Bakanlığı görevinin

ardından Yeni Demokrasi Partisi Genel Sekreterliği görevine getirildi.
2000–2004 yılları arasında Avrupa Konseyi’nde Yeni Demokrasi
delegasyonu başkanı görevini yürüttü. Dimas, 22 Kasım 2004’de
Yunanistan hükümetin kontenjanından Komisyon üyesi atanmadan
önce kısa süreli olarak Prodi Komisyonunda da görev yaptı. Yunanlı
üye Anna Diamontopoulou’nun görevini Mart 2004’de üstlendi ve
Komisyon’un yenilenmesine kadar geçen sürede bu görevi sürdürdü.
DUİSENBERG, WİLLEM (1935--)

1997 yılından beri Avrupa Para Enstitüsü Başkanı. Greningen
Üniversitesi ekonomi bölümünü 1965 yılında bitirdi. 1973–1977
yılları arasında Hollanda Maliye Bakanlığında çalıştı. 1978–1981
yılları arasında Rabobank Nederland’da yönetim kurulu başkanlığı
yaptı. 1982 yılında Merkez Bankası Başkanlığına atandı. 1988–1990 ve
1994–1997 yılları arasında Bank of International Settlement yönetim
kurulu başkanlığı ve genel müdürlüğü görevlerinde bulundu. 1994–
1997 yılları arasında Avrupa Para Enstitüsü üyeliği yaptı ve 1997
yılında bu kurumun genel müdürlüğüne atandı. Duisenberg, kısaca
Avrupa Birliği içerisinde Euro’dan sorumlu kişidir.
FERRERO-WALDNER, BENITA (1948--)

Avrupa Komisyonunun Dış İlişkiler ve Avrupa Komşuluk
Politikasından sorumlu Avusturyalı üyesidir. 5 Eylül 1948’de
Salzburg’da dünyaya geldi. Hukuk öğreniminin ardından Salzburg
Üniversitesinde doktora yaptı. 1983 yılına kadar özel sektörde çalıştı.
1994 yılında Dışişleri Bakanlığına geçti. BM Genel Sekreteri Butros
Ghali’nin protokol müdürü olarak görev yaptı.
1995- 2000 yılları arasında kurulan Franz Vranitzky ve Viktor
Klima hükümetlerinde Devlet Bakanı olarak görev yaptı. 2000 yılında
Wolfgang Schüssel’in başbakanlığı döneminde Dışişleri Bakanı olarak
atandı ve Avrupa Komisyonu üyesi seçildiği 2004 Ekim ayına kadar
görevini sürdürdü.
Ocak 2004’de Devlet Başkanlığı seçimlerine aday oldu.

Seçimlerde özel hayatının gündeme gelmesi nedeniyle sıkıntılı anlar
yaşadı. Ferrero-Waldner’in Wolfgang Steer ile yaptığı ilk evlilik 9 yıl
(1974–1983) sürmüştü. 1993’de Francisco Ferrero Campos ile yılında
ikinci evliliğini yapan Ferrero Waldner, bir süre sonra ikinci eşinden
de ayrıldı ve seçimler arifesinde Aralık 2003’de yeniden ilk eşi ile
evlendi. Bu olayın duyulması Ferrero- Waldner’in kamuoyu desteğinin
azalmasına neden oldu. 25 Nisan’da yapılan seçimleri kaybetti.
Haziran 2004’de Franz Fischler’in yerine Avusturya kontenjanından
Avrupa Komisyonu üyesi atandı.
FIGEL, JAN (1960--)

Avrupa Komisyonunun eğitim, öğretim, kültür ve çok
dillilikten sorumlu Slovak üyesidir. 20 Ocak 1960’da Vranov nad
Toplou’da dünyaya geldi. Kosice Teknik Üniversitesinde Elektronik
mühendisliği öğrenimini 1983 yılında bitirdi. 1990 yılında Hıristiyan
Demokrat Hareketi adını taşıyan partiye üye oldu. 1992 seçimleri
sonunda parlamentoya girdi. 1998–2000 yılları arasında Dışişleri
Bakanlığı müsteşarlığı görevinde bulundu. Aynı zamanda Avrupa
Birliği ile tam üyelik müzakerelerini yürüten Slovak heyetine başkanlık
yaptı. Avrupa Konvansiyonuna Slovakya adına katılan temsilciler
arasında yer alan Figel, diğer taraftan Slovakya adına Avrupa Konseyi
toplantılarına katıldı.
Üniversite öğrenimini mühendislik alanında yapmış olmasına

karşılık, sonradan sosyal bilimlere ilgi duydu. 1994 yılında Georgetown
Üniversitesinde uluslararası ilişkiler ve Belçika’da bulunan Antwerp
Üniversitesinde Avrupa ekonomik bütünleşmesi kurslarına katıldı.

1995–2000 yılları arasında aynı zamanda Trnava Üniversitesinde
uluslararası ilişkiler okutmanı olarak görev yaptı. Evli ve 4 çocuk
sahibi olan Figel’in yayınlanmış eserleri şunlardır: “Slovakia’s Difficult
but Promising Task”, European Foreign Affairs Review, 1999; Slovakia
on the Road to the European Union, 2003.
FRATTINI, FRANCO (1957--)

Avrupa Komisyonunun Adalet Özgürlük ve Güvenlikten
sorumlu İtalyan üyesidir. Aynı zamanda Komisyon Başkan Yardımcılığı
görevini yürüten Frattini, 17 Mart 1957’de Roma’da dünyaya geldi.
Hukuk öğreniminin ardından hakim olarak çalışmaya başladı.

1986 yılında Hazine avukatı, 1991–1992 döneminde de Başbakanlıkta
hukuk danışmanı olarak görev yaptı. Kısa süreli Başbakanlık Genel
Sekreterliği (1994) görevinin ardından parlamento dışından Bölgesel
ve Sivil Hizmetler Bakanı (1995–1996) atandı.
Nisan 1996’da Parlamento üyesi seçildi. Bu tarihten Avrupa

Komisyonuna İtalyan hükümeti kontenjanından atandığı Kasım
2004’e kadar Parlamentoda Gizli Servis ve Güvenlik İşleri Komisyonu
Başkanlığı görevini yürüttü. Silvio Berlusconi kabinesinde Dışişleri
Bakanlığı (Kasım 2002-Kasım 2004) yaptı. Frattini, İngilizce ve
Fransızca bilmektedir.
GİSCARD D’ESTAİNG, VALERY (1926--)

Fransa’nın eski Cumhurbaşkanı. François Mitterand’dan önce
(1974–1981) Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. İşbaşında bulunduğu
dönemde Avrupa bütünleşmesini destekledi. Almanya Başbakanı
Helmuth Schmidt ile yakın dostluk kurdu. İki ülke arasında 1963
Dostluk Antlaşması ile kurulan yakın ilişkiler Giscard d’Estaing ve
Schmidt’in işbaşında bulunduğu dönemde daha da gelişmiştir. AT
ülkeleri arasında Devlet ve Hükümet Başkanları düzeyinde yapılan
zirvelerin kurumsallaşmasında önemli rol oynadı. Giscard d’Estaing,
bu konudaki önerisini 1974 yılında dile getirdi.

Avrupa Para Sisteminin en önemli destekçisi olan Giscard
d’Estaing, öte yandan İspanya’nın AT’ye katılmasına muhalefet
etmiştir. 1981 yılında Mitterand’ın Cumhurbaşkanı seçilmesinin
ardından Fransız Parlamentosu üyesi oldu. Giscard d’Estaing,
Parlamento’da liberal grubun liderliğini yaptı ve Cumhurbaşkanı iken
muhalefet ettiği Parlamentonun yetkilerinin artırılmasını savundu.
Giscard d’Estaing 2002 başında AB’nin gelecekteki yapısının ele
alındığı Avrupa Konvansiyonuna başkan seçildi.
GRYBAUSKAİTE, DALIA (1956--)

Avrupa Komisyonunun mali programlar ve bütçeden sorumlu
Litvanyalı üyesidir. 1 Mart 1956’da Vilnius’da dünyaya geldi. Leningrad
Üniversitesinde ekonomi öğrenimini 1983’de bitirdi. 1988 yılında
Moskova Kamu Bilimler Akademisinde iktisat doktoru unvanını aldı.
1991 yılında Washington’da Georgetown Üniversitesinde Yabancı
Diller bölümünde Yüksek Düzeyli Yöneticiler Özel Programını
bitirdi.
Litvanya’ya döndü ve üniversitede ekonomi bölüm başkanlığı

görevine getirildi. Başbakanlıkta program müdürlüğü (1991) ve
Uluslararası Ekonomik İlişkiler Bakanlığının Avrupa bölümünün
yöneticiliği (1991–1993) yürüttü. Avrupa Birliği ile serbest ticaret
anlaşması müzakerelerine başkanlık yaptı. PHARE programı
koordinatörlüğü yaptı. Avrupa Anlaşmaları müzakerelerinde başkan
yardımcısı görevinde bulundu. 1994–1995 yılları arasında tam yetkili
büyükelçi sıfatıyla Litvanya’nın Avrupa Birliği nezdindeki temsilciliği
görevini üstlendi.
1999–2000 yıllarında Maliye Bakan Yardımcısı olarak IMF ve

Dünya Bankası ile Litvanya arasındaki müzakere heyetine başkanlık
yaptı. Litvanya’nın Avrupa Birliği ile tam yürüttüğü tam üyelik
müzakerelerine başkanlık yaptı. 2001–2204 yılları arasında Maliye
Bakanlığı görevinde bulundu. Kasım 2004’de Litvanya hükümetini
temsilen Komisyon üyesi seçildi.

Grybauskaite, ana dili olan Litvanya dilini dışında Rusça,
Polonya dili, İngilizce ve Fransızca biliyor.
HUBNER, DANUTE (1948--)

Avrupa Komisyonunun çevreden sorumlu Polonyalı üyesidir.
8 Nisan 1948’de Polonya’nın Nisko kentinde dünyaya geldi. 1971
yılında Varşova Ekonomi Üniversitesinin Planlama ve İstatistik
bölümünü bitirdi. Aynı yerde asistan olarak çalışmaya başladı. 1974
yılında Succex üniversitesinde araştırmalar yaptı ve aynı yıl ekonomi
doktoru unvanını aldı.
1981–1987 yılları arasında Varşova Ekonomi Üniversitesinin

Gelişmekte Olan Ülkeler Araştırma Enstitüsü Müdür Yardımcılığı
görevini yürüttü. Eski bir komünist olan Hubner, Doğu Bloğunda
değişim yaşanacağının ipuçlarını önceden gördü ve 1987 yılında
Polonya Birleşik İşçi Partisi üyeliğinden ayrıldı. 1988–1990 yılları
arasında Fullbright bursuyla California Berkeley Üniversitesinde
araştırmalar yaptı. 1992 yılında profesör unvanını aldı.
Hubner, ayrıca Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Müsteşarlığı (1994–

1996), OECD ile müzakereler yürüten heyetin başkanlığı (1995–1996)
ve Avrupa Birliği ile ilişkileri koordine etmek amacıyla kurulan Avrupa
Entegrasyon Komitesi başkanlığı (1996–1997) görevlerinde bulundu.
1998–2000 yılları arasında Cenevre’de bulunan Birleşmiş Milletler
Avrupa Ekonomik Komisyonunda Müsteşar ve yönetim kurulu
üyesi olarak çalıştı. Daha sonra. Dışişleri Bakanlığına geçti, Avrupa
Bütünleşme Dairesinin (2001–2003) sorumluluğunu üstlendi. Evli ve
2 çocuk annesi olan Hubner, Kasım 2004’de Polonya kontenjanından
Avrupa Komisyonu üyesi seçildi.
KALLAS, SİİM (1948--)

Avrupa Komisyonunun idari işler, hesaplar ve yolsuzlukla
mücadeleden sorumlu Estonyalı üyesidir. Aynı zamanda Komisyon
Başkan yardımcılığı görevini yürüten Kalas, 2 Ekim 1948’de Tallinn’de

doğdu. 1972 yılında Tartu Üniversitesinin Bütçe ve Kredi bölümünü
en iyi derece ile bitirdi. Aynı bölümde yüksek lisans eğitimini 1975’de
tamamladı ve öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı. 1980’lerin
sonunda Estonya, SSCB’nin bir parçası iken ekonomik bağımsızlığı
savunan görüşleri ile dikkatleri üzerinde topladı.
1991’de Estonya Merkez Bankası başkanlığı görevine getirildi.

Buradaki görevi esnasında mali reformlara imza attı. 1992 yılında
Estonya ulusal parası kroone tedavüle çıktı. Bu nedenle Kallas, tüm
Estonya’da ulusal paranın babası olarak bilinmektedir. Ardından
Reform Partisini kurdu ve başkan seçildi. Liberal görüşleriyle tanınan
Reform Partisi 1995 seçimlerinde başarı kazandı. Kallas, Dışişleri
Bakanlığı görevini üstlendi. Avrupa Birliğine tam üyelik Estonya’nın
bir numaralı dış politika hedefi haline geldi ve tam üyelik başvurusu
yapıldı. 1999 yılında seçimlerin ardından kurulan yeni kabinede
Maliye Bakanlığı görevini üslendi. Üç yıl sürdürdüğü bu görevinde
Kalas, Estonya’nın ekonomik ve parasal birlik kriterlerine uyumu
amacıyla reformlara imza attı. 2002 yılında Başbakanlık görevini
üstlendi ve 2003 seçimlerine kadar bu görevi yürüttü. 1994’den
Avrupa Komisyonuna Estonya kontenjanından üye atanıncaya kadar
Reform Partisi başkanlığını da kontrolü altında tutan Kalas, evli ve 2
çocuk babasıdır.
KOVACS, LASZLO (1939 --)

Avrupa Komisyonunun vergiler ve gümrük birliğinden
sorumlu Macar üyesidir. 3 Temmuz 1939’da Budapeşte’de dünyaya
geldi. Budapeşte’de iktisat öğrenimini 1968 yılında tamamladı. Eski
rejim zamanında 1975–1986 yılları arasında Macaristan Sosyalist
İşçi Partisinin Uluslararası İlişkiler bölümü sorumluluğunu üstlendi.
1986–1989 yılları arasında Dışişleri Bakan Yardımcısı, ardından
1989’da da Dışişleri Bakanlığı Müsteşarlığı görevine getirildi. 1990
yılında parlamento üyesi seçildi ve burada Dışişleri Komisyonu üyeliği
ve ardından başkanlığı (1993–1994) görevlerinde bulundu.
1994–1998 ve 2002–2004 yılları arasında iki kez Macaristan

Dışişleri Bakanlığı yaptı. 1998’den 2004 yılına kadar Macaristan
Sosyalist Parti başkanlığını yürüttü. Kovacs ayrıca Avrupa Konseyinde
Akil Adamlar Konseyi üyesi (1998–1999), Sosyalist Enternasyonal
Başkan Yardımcısı (2003) görevlerinde bulundu. 22 Kasım 1994’de
Macaristan kontenjanından Avrupa Parlamentosu üyesi seçildi.
Kovacs, evli ve bir çocuk babasıdır.
KROES, NEELİE (1941 --)

Avrupa Komisyonunun rekabetten sorumlu Hollandalı
üyesidir. 19 Temmuz 1941’de Rotterdam’da dünyaya geldi. Erasmus
Üniversitesinde iktisat öğreniminin ardından 1965 yılında aynı
üniversitede asistan olarak akademik hayata aşladı. 1969–1971 yılları
arasında Rotterdam Şehir Konseyi üyeliği yaptı.
1971’de Özgürlük ve Demokrasi İçin Halk Partisi üyesi olarak

parlamenter seçildi. 1977–1981 yılları arasında Taşımacılık ve
Telekomünikasyondan sorumlu Devlet Bakanı Yardımcılığı (1977–
1981) ve ardından aynı yerde bakanlık (1982–1989) görevlerinde
bulundu. 1989–1991 yılları arasında Avrupa Komisyonunda danışman
olarak çalıştı. Aynı zamanda akademik çalışmalarını sürdüren Kroes,
1991–2000 yılları arasında Nyenrode Üniversitesi Rektörlüğü yaptı.
Bu görevini sürdürürken Microsoft’un kurucusu Bill Gates’ten fahri
doktora belgesi aldı. Büyük şirketlerle yakın ilişkileri nedeniyle Kasım
2004’de rekabetten sorumlu Komisyon üyesi üye seçilmesi eleştiri
konusu oldu.
KYPRIANOU, MARCOS (1960 --)

Avrupa Komisyonunun sağlık ve tüketicinin korunmasından
sorumlu Kıbrıslı (Rum Kesimi) üyesidir. 22 Ocak 1960’da Limasol’da
doğdu. Atina’da hukuk öğreniminin ardından önce Cambridge
Üniversitesinde Uluslararası Hukuk ve Vergi alanında, ardından
Harvard Hukuk Fakültesinde Şirketler Hukuku alanında mastır yaptı.
Stajını Avrupa İnsan Hakları Komisyonunda tamamladı. Cambridge
Üniversitesinde uluslararası hukuk alanında çalışmalar yaptı.

Kıbrıs’a döndü ve Lefkoşa’da serbest avukat olarak çalışmaya
başladı. Uluslararası Barolar Birliği, Amerikan Barolar Birliği ve
Kıbrıs Kızıl Haç Teşkilatı üyesi olan Kyprianou, siyasete ilk adımı
Demokratik Partinin Gençlik Kolları Başkanlığı (1993–1997) görevini
üstlenerek attı. 1996’dan beri partinin siyasi komite üyesi. 1991
seçimlerinde Lefkoşa’dan milletvekili seçildi. 1996 ve 2001 yıllarında
yapılan seçimlerde de parlamentoya girmeyi başardı. 1 Mart 2003-
31 Mart 2004 tarihleri arasında Maliye Bakanlığı görevinde bulunan
Kyprianou, aynı yılan Kasım ayında Avrupa Komisyonu üyesi
seçildi.
MANDELSON, PETER (1953--)

Avrupa Komisyonunun ticaretten sorumlu İngiliz üyesidir. 21
Ekim1953’de Londra’da dünyaya geldi. Oxford Üniversitesinde felsefe,
politika ve ekonomi okudu. Gençlik yıllarında aşırı eğilimleri ile
dikkatleri üzerinde topladı. 1971 yılında İşçi Partisi Genç Sosyalistler
grubundan ayrılarak İngiltere Komünist Partisine katıldı. Daha sonra
yeniden İşçi Partisine döndü ve 1970’li yılların sonunda İngiliz İşçi
Konseyi yöneticisi oldu. Ancak, 1982 yılında buradaki görevinden de
ayrıldı, televizyon yapımcısı olarak çalışmaya başladı. 1985 yılında
İşçi Partisinin Enformasyon Müdürlüğü görevine getirildi. Seçim
kampanyasını yürüttüğü İşçi Partisi 1987 seçimlerinde başarısız oldu.
1992 yılında Lordlar Kamarası üyesi seçildi.
1990’lı yılların ortalarında Tony Blair’in danışmanı olarak

çalışmaya başladı. Başarılı bir seçim kampanyasının ardından 1997
yılında İşçi Partisi iktidara geldi. Seçimlerin ardından Tony Blair
tarafından kabine koordinasyonundan sorumlu devlet bakanı olarak
atandı. Kısa bir süre sonra da Ticaret ve Sanayi Bakanı oldu. Aralık
1998’de satın aldığı bir ev nedeniyle muhalefet baskısı ile karşı karşıya
kaldı. Tony Blair’in yıpranmaması için bakanlık görevinden istifa etti.
10 ay sonra Ekim 1999’da Kuzey İrlanda İşlerinden sorumlu bakanlık
görevine getirildi. 24 Ocak 2001’de birincisine benzer bir nedenle
bakanlık görevinden ikinci kez istifa etti. 22 Ekim 2004’de İngiltere
kontenjanından Avrupa Komisyonu üyesi seçildi.

MCCREEVY, CHARLIE (1949--)
Avrupa Komisyonunun iç pazar ve hizmetlerden sorumlu
İrlandalı üyesidir. Eylül 1949’da İrlanda’nın Sallins kasabasında
dünyaya geldi. Dublin Üniversitesinde Ticaret ve Muhasebe alanında
yüksek öğrenim gördü.
Siyasi kariyerine 1977 yılında Kildare vilayetinden parlamenter

seçilerek başladı ve 2004’e kadar yapılan tüm seçimlerde parlamento
üyeliğini korudu. Sosyal Refah Bakanlığı (1992–1993), Turizm ve
Ticaret Bakanlığı (1993–1994) ve Maliye Bakanlığı (1997–2004)
görevlerinde bulundu. Maliye Bakanlığı görevi esnasında İrlanda’nın
parasal birliği katılması için yoğun çaba gösterdi. 2004 yılında David
Byrne yerine İrlanda Kontenjanından Avrupa Komisyonu üyesi
seçildi. Aynı zamanda Dublin Üniversitesinde Muhasebe alanında
dersler veren Mccheevy, iki kez evlendi ve 7 çocuk sahibidir.
MERKEL, ANGELA (1954--)
Almanya Başbakanı. 1954 yılında Hamburg’da dünyaya geldi.

Henüz bir kaç aylık iken Luteryen bir papaz olan babasının atandığı
Doğu Avrupa’da büyüdü. Fizik alanında doktora yaptı.
Berlin duvarının yıkılmasının ardından yeni gelişmekte olan

demokrasi hareketi Demokratischer Aufbruch Partisi’ne girerek,
politikaya atıldı. 1990 yılında Lothar De Maizier başkanlığındaki
son Doğu Almanya Hükümetinde sözcü olarak görev yaptı. 3
Ekim 1990’da İki Almanya’nın birleşmesinin ardından Hıristiyan
Demokrat Partiye (CDU) katıldı. İlk genel seçimlerde Federal Meclis
üyesi seçildi. 1991–1998 yılları arasında Helmuth Kohl liderliğindeki
Hıristiyan Demokrat Parti’de başkan yardımcılığı görevini üstlendi.
Bu dönemde iki kez Bakanlık yaptı.
1998 yılında Hıristiyan Demokrat Parti Genel Sekreteri seçildi.

Yolsuzluk skandalının ilk patladığı dönemde Helmut Kohl’a destek

veren Merkel, daha sonra skandalda rolü bulunduğu için Kohl’ü
eleştirmeye başladı. Bu çıkışı parti içerisinde dikkat çekti ve Nisan
2000’de CDU Genel Başkanı seçildi. 2002 yılında yapılan seçimlerde
kamuoyu tarafından tanınmadığı için başbakan adaylığını Hıristiyan
Sosyal Birlik (CSU) Başkanı Stoiber’e bıraktı. Ancak bu seçimlerde
Birlik Partileri başarı gösteremediler. 18 Eylül 2005’de yapılan
seçimlerde ise rakibi Sosyal Demokrat Parti (SDP) lideri Gerhard
Schroder’i az farkla geride bırakan Merkel, Almanya’nın ilk kadın
başbakanı oldu.
MICHEL, LOUİS (1947--)

Avrupa Komisyonunun kalkınma ve insani yardımlardan
sorumlu Belçikalı üyesidir. 2 Eylül 1947’de Belçika’nın Tirlemont
kentinde dünyaya geldi. Alman dili ve edebiyatı alanında yüksek
öğrenim gördü. Üniversite eğitiminin ardından Belçika’nın kırsal
bölgelerinde orta dereceli okullarda yabancı dil eğitmeni olarak görev
yaptı. 1967–1977 yılları arasında Nivelles kentinde Genç Liberaller
hareketi başkanlığını yürüttü. Daha sonra 1980–1982 yılları arasında
Reformcu Liberal Partinin genel sekreterliği ve 1982–1990 ve 1995–
1999 yılları arasında genel başkanlığı görevlerini yürüttü.
Louis, 1994’den Avrupa Komisyonu üyesi seçildiği 2004 yılı

Haziran ayına kadar Belçika Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı. Evli
ve 2 çocuk babası olan Michel, aynı zamanda Liege Üniversitesinde
misafir öğretim üyesi olarak çalışıyor. Yayınlanmış eserlerinden
bazıları şunlardır:
• Horizons : la volonté d'impliquer le citoyen dans la politique

internationale, 2004, éditions Luc Pire, préface de Kofi Annan et Guy
Verhofstadt ; Les nouveaux enjeux de la politique étrangère belge,
2003, éditions Larcier, collection de la Faculté de Droit de l'Université
de Liége
• L'Europe, je veux savoir : 110 questions simple sur le grand

univers européen, 2001, 2003 et 2004, Editions Luc Pire
• L'axe du Bien, 2003 Editions Luc Pire
• Contre le racisme, J'agis. La conférence mondiale contre le

Racisme, la discrimination raciale, la xénophobie et l'intolérance qui
y est associée, 2002
PIEBALGS, ANDRİS (1958--)

Avrupa Komisyonunun bilim ve araştırmadan sorumlu
Estonyalı üyesidir. 17 Eylül 1959’da Letonya’nın Valmiera kentinde
dünyaya geldi. Letonya Üniversitesinde fizik bölümünden 1980 yılında
mezun oldu. 1988’e kadar Valmiera’da orta öğrenim kurumlarında
öğretmen olarak çalıştı. 1988–1990 yılları arasında Milli Eğitim
Başkanlığında daire başkanı olarak görev yaptı. SSCB dağılmadan önce,
1990 yılında başladığı Eğitim Bakanlığı görevini 1993’te Parlamento
üyesi seçilinceye kadar sürdürdü. Ardından Maliye Bakanlığı (1994–
1994) ve Estonya Büyükelçiliği (1995–1997) görevlerinde bulundu.
1998–2003 yılları arasında Estonya’nın Avrupa Birliği nezdindeki
büyükelçisi oldu. 2003–2004 yılları arasında ise Dışişleri Bakanlığında
Avrupa Birliği ile ilişkilerden sorumlu müsteşar olarak çalıştı. Kasım
2004’de Estonya kontenjanından Avrupa Komisyonu üyesi seçildi.
Evli ve üç çocuk babası olan Piebalgs, ana dilinden başka İngilizce,
Fransızca, Almanca ve Rusça dillerini biliyor.
POTOCNIC, JANES (1958---)

Avrupa Komisyonunun bilim ve araştırmadan sorumlu
Slovenyalı üyesidir. 22 Mart 1958’de Ljubljana’da dünyaya geldi.
Ljubljana Üniversitesinde iktisat okudu. Ekonomik Analiz ve Kalkınma
Enstitüsünde asistanlık (1984–1987) ve doktorasını bitirdikten sonra
(1993–2001) yöneticilik yaptı.
2001–2002 yılları arasında Slovenya hükümetinde kabine

koordinasyonundan sorumlu bakan olarak görev aldı. 2002–2004

yılları arasında Avrupa İşleri Bakanlığı görevini yürüttü. Slovenya
ile Avrupa Birliği arasında 31 Mart 1998’de başlayan tam üyelik
müzakerelerinde Sloven heyetine başkanlık yaptı. 2004 Kasım ayında
Slovenya kontenjanından Komisyon üyesi seçildi. Potocnic, evli ve 2
çocuk babasıdır.
PRODİ, ROMANO (1939--)

Avrupa Komisyonu eski Başkanı. 23–24 Mart 1999 tarihlerinde
Berlin’de yapılan Avrupa Konseyi’nin olağanüstü zirvesinde Avrupa
Komisyonu Başkanı seçildi. 1995–1998 yılları arasında İtalya’da
başbakanlık yaptı. Milano Katolik Üniversitesinde ekonomi okuyan
Prodi, Bologna Üniversitesinde Ekonomi ve Sanayileşme Politikası
ana bilim dalında öğretim üyesi olarak görev yaptı. 1982–1989
yılları arasında Roma’da İtalya ve Avrupa’nın en büyük kuruluşu
olan Sanayinin Yeniden Kurulması Enstitüsü (IRI- Instuto per la
Riconstruzion Industriale) başkanlığı görevinde bulundu. 1990–
1993 yıllara arasında Bologna Üniversitesinde Sanayi Örgütleri ve
Sanayileşme Politikası konularında ders verdi. 1994 yılında yeniden
IRI yöneticisi seçildi ve Temmuz 1994’e kadar bu görevini sürdürdü.
RASMUSSEN, ANDERS FOGH (1953--)

Danimarka başbakanı. 26 Ocak 1953’de Danimarka’nın
Ginnerup kasabasında dünyaya geldi. İlkokul (Folkeskole) ve orta
öğreniminin (Viborg Cathedral School) ardından 1978 yılında Arbus
Üniversitesini bitirdi. 1978 yılında Ekonomi doktoru unvanını aldı.
1978–1987 yılları arasında Danimarka Orta Ölçekli Sanayi

Kuruluşları Federasyonu’nda danışman olarak görev yaptı. Siyasete
ilgisi orta öğrenim yıllarında başladı. 1970 yılında öğrenim gördüğü
okulda Genç Liberaller Derneği’ni kurdu ve bir süre başkanlık yaptı.
1973 yılında Liberal Partinin Konsey üyesi seçildi ve sonraki yıllarda
çeşitli kademelerinde görev aldı. Partide sözcü (1992–1998) ve genel
başkan (1998–2001) olarak görev yaptı.

1987–1992 yılları arasında Maliye Bakanı (Minister for
Taxation), 1990–1992 döneminde ise Ekonomi İşlerinden Sorumlu
bakan olarak kabinede görev aldı. 1998–2001 yılları arasında Merkez
Bankası Yönetim Kurulu üyeliği yaptı.
Rasmussen’in daha çok siyasi, ekonomik ve sosyal konuları

içeren yayınlanmış eserleri şunlardır: Vergi Sistemi (1979), Refah
Tehdit Altında (1980), Kırsal Bölgelerin Kalkınması (1981), Ev
Sahibi Olma Mücadelesi (1982), Genç Liberallerin 75 Yılı (1983),
2000 Yılında Ticaret (1983), Hane Halkları ve Ekonomi (1987), 2000
Yılında Danimarka (1987), Aşk, Çalışma Hayatı ve Refah (Bir Araya
Gelmeyen Üçlü Mü ?) (1993).
REDİNG, VİVİANE (1951--)

Avrupa Komisyonu’nun enformasyon toplumu ve medyadan
sorumlu Lüksemburglu üyesi. 27 Nisan 1951’de Lüksemburg’un
Esch-sur-Alzette kasabasında dünyaya geldi. Paris’te bulunan
Sarbonne Üniversitesinde insani bilimler okudu. Aynı zamanda
Lüksemburg’un önde gelen gazetecilerindendir. Çalışma hayatına
1978’de Luxemburger Wort adlı gazetede başladı ve bir süre sonra
gazetenin editörlüğü görevini üstlendi. Buradaki görevini 1999 yılına
kadar sürdürdü. 1986–1998 yılları arasında Lüksemburg Gazeteciler
Birliği Başkanı olarak görev yaptı.
1979–1989 yılları arasında Avrupa Parlamentosu üyesi olarak

görev yaptı. Parlamento’da Avrupa Halk Partiler üyeliği yanında
Lüksemburg heyeti başkanlığı görevini de yürüttü. Hıristiyan Sosyal
Parti’nin Kadın Kolları Başkanı (1988–1993) olarak çalıştı. 1995–
1999 yılları arasında Lüksemburg Hıristiyan Sosyal Parti Başkan
Yardımcılığı görevinde bulundu. Reding, Kasım 2004’de Avrupa
Komisyonu üyesi atanmadan önce, Prodi’nin başkanlığını yürüttüğü
Komisyonun üyesiydi. 1999–2004 döneminde Lüksemburg’u temsilen
eğitim, kültür, gençlik, medya ve spordan sorumlu üye olarak görev
yaptı. Reding, evli ve üç çocuk sahibidir.
REHN, OLLI (1962--)
Avrupa Komisyonunun genişlemeden sorumlu Finlandiyalı
üyesidir. 31 Mart 1962’de Finlandiya’nın doğusundaki Mekkeli
kentinde dünyaya geldi. ABD’de bulunan Macalester Üniversitesinde
ekonomi, uluslararası ilişkiler ve gazetecilik okudu. 1989 yılında
Helsinki Üniversitesinde siyasal bilimler dalında yüksek lisans
derecesi aldı. Doktorasını “Avrupa’daki Küçük Devletlerde Şirketler
ve Endüstri Rekabeti” konulu teziyle Oxford Üniversitesinde 1996
yılında tamamladı.
1987 ‘den beri gençlik kolları üyesi olarak faaliyet sürdürdüğü

Finlandiya Merkez Partisinde bir süre sonra Başkan Yardımcılığı
görevini üstlendi. 1991’de Finlandiya Parlamentosuna üye seçildi.
Avrupa Konseyi’nde Finlandiya’yı temsil eden heyet içerisinde yer
aldı. Aynı zamanda 1992–1993 yılları arasında başbakan Esko Aho’ya
danışmanlık yaptı. 1995 yılında Avrupa Parlamentosu üyesi seçildi ve
Liberal gruba katıldı. Prodi Komisyonundaki Finlandiyalı üye Erkki
Liikanen’in 1998–2002 yılları arasında faaliyetlerini yürüttü.
2002 yılında Helsinki Üniversitesinde Avrupa Çalışmaları

Merkezini kurdu ve dersler verdi. 2003 yılında başbakanlık
danışmanlığına getirildi ve Haziran 2004’de Finlandiya hükümeti
tarafından Avrupa Komisyonu üyesi seçildi. Evli ve iki çocuk babası
olan Rehn, Barroso Komisyonunun en genç üyesidir. Anadilinin
dışında İngilizce, Fransızca, Almanca ve İsveççe bilmektedir.
SCHRÖDER, GERHARD (1944--)

Almanya eski başbakanı. Almanya’nın İkinci Dünya Savaşı
sonrasında dünyaya gelen ilk lideridir. 27 Ekim 1998’de yapılan
seçimlerin ardından başbakanlık görevini üstlenmiştir. Schröder, savaş
sonrası Almanya’nın 7. başbakanıdır. 1963 yılında Sosyal Demokrat
Parti’ye katılmıştır. 14 yaşında okuldan ayrılmış olmasına karşılık
eğitimini bırakmamış, gece okullarına devam etmiştir. Göttingen
Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdikten sonra 1976 yılında

Hannover’de avukat olarak çalışmaya başlamıştır. 1978 yılında genç
sosyalistler liderliğine seçilmiş, 1980 yılında parlamentoya girmiştir.
1986 yılında Aşağı Saksonya parlamentosunda muhalefet lideri
olmuş, 1990 yılında ise parlamento başkanlığı görevini üstlenmiştir.
Bu görevini Almanya Başbakanı seçilinceye kadar sürdürmüştür.
Dört kez evlenen Schröder’in üçüncü eşi ile beraberliği 12 yıl sürmüş
ve 1996 yılında sona ermiştir. Schröder, Fransa’ya karşı denge
oluşturmak amacıyla İngiltere ile yakınlaşma politikası izlemiştir.
Schröder’in Helmuth Kohl’den farklı olarak Hannover kökenli ve iyi
bir Protestan olması da yakınlaşmada rol oynamıştır. AB ülkelerinin
büyük çoğunluğu Schröder’in ortak tarım politikası konusunda ılımlı
bulmaktadır. Bunun anlamı et, peynir, süt gibi ürünlerin AT içerisinde
ucuz olmasıdır.
SOLANA, JAVIER (1942--)

Avrupa Birliği Ortak Dış Politika Yüksek Temsilcisi. 14
Temmuz 1942’de Madrid’de dünyaya geldi. Üniversite öğreniminin
ardından Fullbright bursuyla gittiği ABD’de Fizik doktorası yaptı.
Madrid Complutense Üniversitesinde öğretim üyesi olarak çalıştı.
1964 yılında Sosyalist Partiye üye oldu. 1977 seçimlerinde

parlamento üyesi seçildi. 1982–1988 yılları arasında Kültür Bakanı
olarak görev yaptı. 1985–1988 yılları arasında hükümet sözcülüğü
görevini yaptığı esnada kamuoyu tarafından tanındı. Yılları
arasında aralıksız olarak bakanlık görevlerinde bulundu. Ardından
Eğitim ve Bilim Bakanı (1988–1992), Dışişleri Bakanı (1992–1995)
görevlerinde bulundu. Aralık 1995’den Ekim 1999’a kadar NATO
Genel Sekreterliği görevini yürüttü. 25 Kasım 1999’dan beri Batı
Avrupa Birliği Genel Sekreterliği ve AB Ortak Dış Politika Yüksek
Temsilciliği görevini yürütmektedir. Halen onay aşamasında bulunan
Avrupa Anayasası yürürlüğe girdiği taktirde Solona’nın AB Dışişleri
Bakanı olarak atanması konusunda da üye ülkeler arasında mutabakat
sağlanmıştır.

SPIDLA, VLADIMIR (1951--)
Avrupa Komisyonunun istihdam, sosyal işler ve eşit fırsatlar
sorumlu Çek üyesidir. 21 Nisan 1951’de Prag’da dünyaya geldi.
1976’da Prag Charles Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesini bitirdi.
Tarihi anıtların korunması çalışmalarını koordine etti. Doğu Avrupa
devrimlerinin ardından çok partili sisteme geçme kararı üzerine Çek
Sosyal Demokrat Partisinin kurucuları arasında yer aldı. 1992’de
partinin merkez karar ve yönetim kurulu üyesi seçildi. 1997 yılında
başkan yardımcısı ve Nisan 2001’de de başkan seçildi. 12 Haziran
2002’den 26 Haziran 2004’e kadar üç partili koalisyon hükümetinde
başbakanlık görevini üstlendi. 22 Kasım 2004’de Çek Cumhuriyeti
kontenjanından Avrupa Komisyonu üyesi seçilen Spidla, evli ve iki
çocuk babasıdır.
VERHEUGEN, GUNTER (1944--)

Avrupa Komisyonu’nun girişim ve endüstrileşmeden sorumlu
Alman üyesidir. Aynı zamanda Komisyon Başkan Yardımcılarından
biri olan Verheugen, 28 Nisan 1944’de Almanya’nın Bad Kreuznach
kentinde dünyaya geldi. Köln ve Bonn üniversitelerinde tarih ve
sosyoloji alanında yüksek öğrenim gördü. Mesleki kariyerine 1969
yılında İçişleri Bakanlığı Halkla İlişkiler bölümünde başladı. 1974–
1976 yılları arasında Dışişleri Bakanlığı Enformasyon Dairesinde
çalıştı. 1977–1978 arasında Hür Demokratik Parti’de yöneticilik ve
ardından 1978–1982 yıllarında Genel Sekreterlik görevlerini yürüttü.
1982 yılında Sosyal Demokrat Parti’ye katılan Verheugen, 1983–
1999 yılları arasında yapılan tüm seçimlerde Almanya Parlamentosu
(Bundestag) üyeliğini korudu. Verheugen, Parlamentoda Dış
İlişkiler Komitesi üyeliği (1983–1998), SDP sözcülüğü (1986–1989)
görevlerinde bulundu.
1987–1989 yıllarında “Vorwarts” adlı gazetede editörlük,

1990–1999 yılları arasında Almanya’nın Sesi Radyosu Yayın Heyeti
Başkanlığı yaptı. 1992 yılında Alman Parlamentosunda Avrupa
Birliği Özel Komitesi Başkanlığı görevini üstlendi. 1998–1999 yılları

arasında Almanya’nın Yabancılardan Sorumlu Bakanı olarak görev
yaptı. Verheugen, Prodi’nin başkanlık yaptığı Komisyonda (1999–
2004) genişlemeden sorumlu üye olarak görev yaptı. Bu dönemde
Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin Avrupa Birliğine ile tam üyelik
müzakerelerini yönlendirdi, Türkiye’nin Avrupa Birliği hedefinin
somutlaşmasında başat rol oynadı.
WALLSTRÖM, MARGOT (1954--)

Avrupa Komisyonunun kurumsal ilişkiler ve iletişim
stratejisinden sorumlu İsveç üyesidir. Aynı zamanda Barroso
Komisyonunda Başkan Yardımcılığı görevini yürüten Wallström, 28
Eylül 1954’de İsveç’te dünyaya geldi.
Yüksek öğreniminin ardından İsveç Sosyal Demokrat Gençler

Birliğinde ombudsmanlık görevi yaptı. Karlstad’da Alfa Saving
Bank’ta muhasebeci (1977–1979) olarak çalıştı. 1979–1985 yılları
arasında Parlamento üyesi olarak görev yaptı. 1988–1991 yılları
arasında Kadın, Gençlik ve Tüketicinin Korunması Bakanlığı, 1994–
1996 yılları arasında Kültür Bakanlığı, 1996–1998 yıllarında ise Sosyal
İşler Bakanlığı görevlerini yürüttü. Romano Prodi Komisyonunda
(1999–2004) çevreden sorumlu üye olarak bulundu. Evli ve 2 çocuk
annesi olan Wallström, 2004 Yılında Göran Farm ile ortaklaşa
kitap yayınladı. “Halkın Avrupası- Avrupa Birliğini Sevmek Neden
Zordur?” (“FOLKENS EUROPA eller Varför är det så svårt att älska
EU?”) başlığını taşıyan eserde, Avrupa bütünleşmesinin dışarıdan
nasıl algılandığı incelenmektedir.

EKLER
EK (1)
TÜRKİYE İÇİN KATILIM MÜZAKERELERİ
ÇERÇEVE BELGESİ
EK (2)
TÜRKİYE –AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİNİN
KRONOLOJİSİ
EK (3)
AVRUPA BİRLİĞİ PROFİLİ
(25 ÜLKENİN TEMEL GÖSTERGELERİ)
EK (4)
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNİN VE AB
KURUMLARININ ADRESLERİ
VE İNTERNET SİTELERİ

EK–1
TÜRKİYE İÇİN KATILIM MÜZAKERELERİ

ÇERÇEVE BELGESİ
(3 Ekim 2005)
Konsey organları bünyesinde gerçekleştirilen görüşmelerin

ve bunu izleyen tartışmaların ışığında, Konsey, EK I., II. ve III.’te
açıklanan taslak Genel AB Pozisyonu’nu (AB’nin Açıklaması;
Müzakere Çerçevesi; Dış Düzenlemeler) benimsemeye ve Müzakere
Çerçevesi’nin 7. paragrafına ilişkin toplantı tutanaklarını aşağıdaki
hali ile kabul etmeye davet edilmektedir:
AB KONSEYİ ONAYLI BAŞKANLIK BİLDİRGESİ
Müzakere Çerçevesi’nin, ilgili tüm uluslararası örgütleri ele

alan 7. paragrafı, söz konusu uluslararası örgütlerin, bu örgütlerin
üyelerinin veya Avrupa Birliği’ne üye devletlerin haklarına ve karar
alma özerkliğine halel getirme şeklinde yorumlanamaz.
EK-I
AVRUPA BİRLİĞİ’NİN TÜRKİYE İLE KATILIM

MÜZAKERELERİNİN BAŞLAMASINA İLİŞKİN
AÇIKLAMASI
1.AB üye devletleri adına bugün burada Türkiye’nin saygıdeğer

temsilcilerine, ülkeniz ile katılım müzakerelerini başlatan Hükümetler
arası Konferansa hoş geldiniz demekten memnuniyet duyuyorum.
2.Birlik ve ülkeniz arasında halihazırda güçlü, yakın ilişkiler

mevcuttur. İlk akdi ilişkimizi 1963 yılında Ankara Anlaşması olarak
bilinen Ortaklık Anlaşması’nı imzalarken kurmuştuk. 1995 yılında

Gümrük Birliği’nin son aşamasına geçtik ve 1999 Helsinki Zirvesi’nde
AB Konseyi Türkiye’yi aday ülke ilan etti. Bunlar hem siyasi hem
ekonomik anlamda önemli niteliksel adımları göstermektedir. Bugün,
bu ilişkinin gelişiminde bir diğer önemli adımdır.
Ortaklık Anlaşması katılım-öncesi süreç boyunca

ilişkilerimize çerçeve olmaya devam edecektir. Ortaklık Anlaşması,
Topluluğun temelini oluşturan özgürlükleri daha ileri götürmeye
yönelik gelişme sağlayarak, özellikle Topluluk ve ülkeniz arasındaki
ticareti serbestleştirerek ve ekonomik ve mali işbirliğini artırarak,
her zamankinden daha yakın olan ilişkilerimizin temel öğesi olma
özelliğini korumaktadır.
3.Türkiye’nin Nisan 1987’de adaylık başvurusu yapmasından

bu yana, AB Konseyi’nin müteakip kararları ülkenizin Avrupa
perspektifini hazırlamaya yönelik strateji ve araçları ortaya koymuştur.
Buna, önemli miktarda katılım-öncesi mali yardımla desteklenen
Katılım Ortaklığı da dahildir.
4.Avrupa Konseyi’nin 16/17 Aralık 2004 tarihinde gerçekleşen

Zirve Sonuçlarını hatırlatırız. Komisyon tarafından belirlenen
ve Avrupa Konseyi tarafından talep edilen altı adet yasanın
yürürlüğe girdiğini not ediyoruz ve bunların hukukun üstünlüğü
ve insan haklarına ve temel özgürlüklerine saygı çerçevesinde tam
olarak uygulanacağını bekliyoruz. Ayrıca, Ankara Anlaşması’nın
genişletilmesine ilişkin Protokol’ün imzalandığını da teyit ediyoruz.
Avrupa Topluluğu ve üye devletlerinin pozisyonu, Türkiye’nin 29
Temmuz 2005 tarihli Deklarasyonu’na cevaben hazırlanan 21 Eylül
2005 tarihli Deklarasyon’da belirtilmiştir.
Avrupa Konseyi, 16/17 Aralık 2004’te Konsey’den müzakerelere

ilişkin çerçeve üzerinde anlaşmaya varmasını talep etmiştir. Komisyon
tarafından önerilen müzakere çerçevesi, Konsey tarafından kabul
edilmiştir. Belge, beşinci genişlemede elde edilen tecrübe, gelişen

müktesebat ve Türkiye’nin özelikleri, kendine has durumu ve
değerleri temelinde hazırlanmıştır. Belge, bugün başladığımız sürece
özel gereklilikleri açıkça belirtmektedir.
Avrupa Konseyi, katılım müzakerelerine paralel olarak, Birliğin

her aday ülke ile sivil toplumun da içinde olacağı, yoğun bir siyasi
ve kültürel diyaloga girmesine karar vermiştir. Bu diyalog, karşılıklı
anlayışın gelişimine katkı sağlayacak ve tarafların aralarındaki ilişkiyi
her yönüyle tartışmalarını destekleyecektir.
5.Bugün başlattığımız müzakereler, AB’yi Kuran Antlaşmanın

49. maddesine dayanmaktadır. Müzakerelerin, tüm üye devletlerin ve
ülkenizin katıldığı Hükümetler arası Konferans’ta gerçekleştiğini bir
kez daha hatırlatmak isterim. Bütün HAK’larda olduğu gibi, kararlar
oybirliği ile alınacaktır. Müzakerelerin kapanması için doğru şartların
oluştuğuna üye devletler karar verecektir.
6.Yargının bağımsızlığı ve işleyişi, temel özgürlüklerin

kullanılması (toplanma, ifade ve din), kültürel haklar, sivil-asker
ilişkilerinin Avrupa normları ile uyumlaştırılması ve ülkenin
Güneydoğusundaki durum başta olmak üzere katılım öncesi strateji
ve reformlarının tam ve etkin bir şekilde uygulanması için Türkiye’nin
çabalarını sürdürmesi gerektiğine dikkat çekeriz. Bu durum siyasi
reform sürecinin geri dönülmezliğini garanti etmelidir. Türkiye’nin
barış ve istikrara olan bağlılığı doğrultusunda ve ikili sorunlara çözüm
getirilmesi dahil olmak üzere iyi komşuluk ilişkileri çerçevesinde,
Türkiye bölgesel işbirliğini aktif bir şekilde desteklemelidir. Bu sayede
bölgesel istikrara katkı sağlanmalıdır.
7.1998’in sonundan bu yana Komisyon, Kopenhag kriterleri

ışığında kaydettiğiniz gelişmeyi, özellikle de müktesebatı kabul ve
uygulama hızınızı değerlendiren İlerleme Raporlarını Konsey’e
sunmaktadır. Katılım Ortaklığı’nın uygulanması ve müktesebatın
uyumlaştırılmasında kaydedilen ilerleme Ortaklık Anlaşması

organlarında ele alınmaktadır. Diğer aday ülkelerle olduğu
gibi yükümlülüklerinizin izlenmesi, Konsey’in müzakerelerin
yürütülmesine ilişkin kararları için bilgi aktarmada temel rol
oynayacaktır.
8. Müktesebatın zamanında ve etkin bir şekilde uygulanmasının

yanı sıra idari ve yargı kapasitenizin bunun için yeterli seviyeye
getirilmesi üyeliğin ön şartlarıdır. Bu nedenle başlamış olduğunuz
müktesebat ile uyumlaştırma süreci yoğunlaştırılarak sürdürülmelidir.
Müzakerelerin açılmasından itibaren müktesebatta yapılacak
değişiklikleri de göz önünde bulundurmalısınız. Müktesebat, AB’yi
Kuran Antlaşmada belirtilen ve Avrupa Birliği’nin temelini oluşturan
hedefler ve ilkeleri içermektedir. Her üyenin tam olarak paylaşması
gereken bir değerler topluluğudur.
9.Süreç zorlu ve yorucu olacaktır. Ancak, bağlılık

ve kararlılığınıza güven duymaktayız ve çabalarınızda sizi
destekleyeceğiz. Bugün, sizinle birlikte bu sürece girmiş olmaktan
memnuniyet duyuyoruz.
EK -II
MÜZAKERE ÇERÇEVESİ
Müzakereleri Düzenleyen Genel İlkeler
1.Müzakereler Türkiye’nin kendi performansına göre işleyecek

ve hızı Türkiye’nin üyelik gereklerini yerine getirmede kaydettiği
ilerlemeye bağlı olacaktır. Dönem Başkanlığı veya Komisyon-hangisi
uygunsa-Konsey’e bilgi vererek Konsey’in durumu sürekli izlemesine
yardımcı olacaktır. Birlik, Madde 6’da sıralanan yükümlülüklerin
yerine getirildiğini teyit eden bir Komisyon raporunu takiben
müzakerelerin sonuçlanması kararını alabilecektir.

2.Aralık 2004 tarihli Avrupa Konseyi’nde kabul edildiği üzere,
bu müzakereler Avrupa Birliği’ni Kuran Antlaşmanın 49. Maddesi’ne
dayanır. Müzakerelerin ortak hedefi üyeliktir. Müzakereler, doğası
gereği sonuçları önceden garanti edilemeyen açık uçlu bir süreçtir.
Birliğin Türkiye’yi hazmetme kapasitesi de dahil olmak üzere tüm
Kopenhag kriterleri bütünüyle göz önünde bulundurulduğunda,
Türkiye’nin üyeliğin tüm gereklerini tam olarak üstlenecek durumda
olmaması halinde, Türkiye’nin Avrupa yapılarına mümkün olan en
kuvvetli bağlarla bağlanması sağlanmalıdır.
3.Genişleme, Birlik ve üye ülkelerin içinde bulunduğu sürekli

yaratım ve bütünleşme sürecini güçlendirmelidir. Birliğin uyum
ve etkinliğini korumak adına her türlü çaba gösterilmelidir. 1993
Kopenhag Avrupa Konseyi sonuçları ile uyumlu olarak, Avrupa
bütünleşmesi ivmesini korurken Birliğin Türkiye’yi hazmetme
kapasitesi, hem Birliğin hem Türkiye’nin genel çıkarları açısından göz
önünde tutulması gereken önemli bir noktadır. Konsey’ in üyeliğin
bu koşulunun karşılanmasına dair değerlendirmesine bilgi sağlamak
amacıyla Komisyon Türkiye’nin üyelik perspektifinden kaynaklanan
meselelere ilişkin 2004 yılı Ekim ayında yayımlanan raporunda
belirtilen tüm hususları içerecek şekilde, söz konusu kapasiteyi
müzakere süreci boyunca izlemelidir.
4.Müzakereler, Türkiye’nin 1993 Kopenhag Avrupa

Konseyi’nde ortaya koyulan, büyük bir bölümü sonradan Avrupa
Birliği Antlaşması’nın 6(1). Maddesinde teyit edilen ve Temel Haklar
Şartı ile ilan edilen siyasi kriterleri karşıladığı hususu temelinde
açılmıştır. Birlik, Türkiye’den reform sürecini sürdürmesini ve ilgili
Avrupa içtihat hukukunu kapsayacak şekilde özgürlük, demokrasi,
hukukun üstünlüğü ve insan haklarına, temel hak ve özgürlüklere
saygı ilkelerini geliştirme yönünde çalışmasını; özellikle işkence
ve kötü muameleyle mücadelede sıfır tolerans politikasına ilişkin
mevzuatı ve uygulama tedbirlerini güçlendirmesini ve kapsamını
genişletmesini; ifade özgürlüğü, inanç özgürlüğü, kadın hakları,

sendikal hakları içeren ILO standartları ve azınlık haklarına ilişkin
hükümleri uygulamasını beklemektedir. Birlik ve Türkiye içinde
bulundukları yoğun siyasi diyalogu sürdürecektir. Bu alanlarda sürecin
geri dönülmezliğinin temin edilmesi ve tam ve etkili uygulamanın
sağlanması için, özellikle temel özgürlükler ve insan haklarına saygı
gösterilmesi kapsamında kaydedilecek ilerleme Komisyon tarafından
yakın bir şekilde izlenmeye devam edilecektir. Komisyon, Konsey’e
konuya ilişkin olarak 2004 yılı (etki değerlendirme) raporu ve
tavsiye kararının yanı sıra yıllık ilerleme raporunda belirtilen ilgili
tüm hususları dikkate alarak düzenli olarak rapor vermeye davet
edilmektedir.
5.Türkiye’de, Birliğin temelini oluşturan, özgürlük, demokrasi,

insan haklarına saygı, temel hak ve özgürlükler ve hukukun üstünlüğü
ilkelerinin ciddi ve sürekli ihlal edilmesi halinde, Komisyon, kendi
girişimi ya da üye ülkelerin üçte birinin talebiyle müzakerelerin
askıya alınmasını tavsiye edecek ve müzakerelerin yeniden
başlayabilmesi için gerekli koşulları önerecektir. Konsey, Türkiye’ye
söz hakkı verdikten sonra, müzakerelerin askıya alınıp alınmaması
ve yeniden başlatılması koşullarına ilişkin Komisyon önerisi ile
ilgili kararını nitelikli çoğunlukla alacaktır. Üye ülkeler, Hükümetler
arası Konferans’ta (HAK), oybirliği ile karar alma gerekliliğine halel
getirmeksizin, Konsey kararına göre hareket edeceklerdir. Avrupa
Parlamentosu bu konuda bilgilendirilecektir.
6.Müzakerelerin ilerlemesini, ekonomik ve sosyal yakınlaştırma

çerçevesi ve 2. paragrafta belirtilen Komisyon raporları kapsamında
Türkiye’nin üyeliğe hazırlanma konusunda kaydettiği aşama
yönlendirecektir. Bu ilerleme aşağıdaki koşullara göre ölçülecektir.
-Üyelik için aşağıdaki şartları ortaya koyan Kopenhag

kriterleri:
• Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve azınlıklara

saygı gösterilmesini ve korunmasını garanti eden kurumların varlığı;
• İşleyen bir pazar ekonomisinin varlığının yanı sıra Birlik

içindeki piyasa güçleri ve rekabet baskısına karşı koyma kapasitesine
sahip olunması;
• Siyasi, ekonomik ve parasal birliğin amaçlarına uyum dahil

olmak üzere üyelik yükümlülüklerini üstlenme kabiliyetine ve
müktesebatın etkili bir şekilde aktarılması ve uygulanması için idari
kapasiteye sahip olunması;
-Türkiye’nin iyi komşuluk ilişkilerine yönelik açık taahhüdü

ve herhangi bir sınır anlaşmazlığını, Uluslararası Adalet Divanı’na
götürmek dahil olmak üzere, Birleşmiş Milletler Şartı ile uyumlu bir
şekilde çözmek konusunda gayret göstermesi;
-Birleşmiş Milletler bünyesinde ve Birliğin üzerine kurulu

olduğu temel ilkelere uygun olarak Türkiye’nin Kıbrıs sorunu
hususunda kapsamlı bir çözüme ulaşılması için çabalarını sürdürmesi;
bu bağlamda kapsamlı bir çözüm için uygun ortamın yaratılmasına
katkıda bulunmaya yönelik adımlar atılması ve (G.) Kıbrıs dahil tüm
AB üye ülkeleri ile Türkiye arasındaki ikili ilişkilerin normalleşmesi
konusunda ilerleme kaydedilmesi;
-Başta AB-Türkiye gümrük birliğine ilişkin olanlar olmak

üzere, Türkiye’nin Ortaklık Anlaşması ve Katma Protokol’ü tüm
yeni AB üyesi ülkeleri kapsayacak şekilde genişleten Ek Protokol
kapsamındaki yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve düzenli olarak
gözden geçirilen Katılım Ortaklığı’nın uygulanması.
7. Katılıma kadar geçecek sürede, Türkiye’den aşamalı olarak

üçüncü ülkelere yönelik politikalarını ve uluslararası organizasyonlar
içindeki tutumunu (tüm AB üye devletlerinin bu organizasyonlara ve
düzenlemelere üyeliğiyle ilgili olanlar da dahil) Birlik ve üye devletler

tarafından benimsenen politikalar ve pozisyonlarla uyumlu hale
getirmesi talep edilecektir.
8.Üyelik müzakerelerine paralel olarak, Birlik, Türkiye ile

yoğun bir siyasi diyaloga ve sivil toplum diyaloguna girecektir. Söz
konusu kapsamlı sivil toplum diyalogunun amacı, özellikle AB
vatandaşlarının katılım için desteğinin sağlanması maksadıyla halkları
bir araya getirerek karşılıklı anlayışı güçlendirmek olacaktır.
9.Türkiye, AB’ye katılım anında yürürlükte olan diğer

üyelik müzakerelerinin sonuçlarını oldukları şekilde kabul etmek
zorundadır.
Müzakerelerin Esası
10. Katılım, müktesebat (acquis) olarak bilinen, Birlik sistemine

bağlı haklar, yükümlülükler ve kurumsal çerçevenin kabul edildiği
anlamına gelir. Türkiye’nin bu kurallar bütününü katılım anındaki
haliyle uygulamaya geçirmesi gerekmektedir. Bunun da ötesinde
katılım, mevzuat uyumuna ek olarak, müktesebatın zamanında ve
etkin şekilde uygulanması anlamına gelmektedir. Müktesebat sürekli
bir evrim içindedir ve şunlardan oluşmaktadır:
- Birliğin dayalı olduğu Antlaşmaların içeriği, ilkeleri ve siyasi

hedefleri;
- Bu Antlaşmalara göre kabul edilen mevzuat ve kararlar ile

Avrupa Adalet Divanı’nın içtihadı;
- Birlik çerçevesi içinde alınmış, yasal bağlayıcılığı olan ya

da olmayan, kurumlar arası anlaşmalar, kararlar, beyanlar, tavsiye
kararları ve yönlendirici ilkeler;
- Ortak Dış ve Güvenlik Politikası çerçevesinde oluşturulan

ortak eylemler, ortak tutumlar, bildiriler, kararlar ve diğer
tasarruflar;
- Adalet ve İçişleri Politikası çerçevesinde belirlenen ortak

eylemler, ortak tutumlar, imzalanan sözleşmeler, beyanlar ve diğer
tasarruflar;
- Avrupa Toplulukları tarafından, Avrupa Toplulukları ve üye

ülkeler tarafından veya Birlik ve üye ülkeler arasında Birlik faaliyetleri
ile ilgili imzalanan uluslararası anlaşmalar.
Türkiye’nin katılımdan önce uygun zamanda müktesebatı

Türkçeye tercüme etmesi ve katılım sonrası AB kurumlarının düzgün
işleyişi için gerekli olan tercüman ve çevirmen kadroyu yetiştirmesi
gerekmektedir.
11.Türkiye’nin bir üye ülke olarak yararlanacağı haklar ve yerine

getireceği yükümlülükler nedeniyle Türkiye ve Avrupa Toplulukları
arasında yapılmış olan tüm ikili anlaşmalar ve Türkiye’nin yapmış
olduğu üyelik yükümlülükleriyle örtüşmeyen diğer uluslararası
anlaşmalar geçersiz sayılacaktır. Ortaklık Anlaşması’nın müktesebatın
dışına çıkan hiçbir hükmü katılım müzakerelerinde emsal teşkil
edemez.
12.Türkiye’nin müktesebattan kaynaklanan hak ve

yükümlülükleri kabul etmesi müktesebatta bazı spesifik uyarlamalar
yapılmasını gerekli kılabilir ve istisnai olarak müzakere sürecinde
tanımlanacak geçiş süresi düzenlemesi ihtiyacını ortaya çıkarabilir.
Gerekli olması halinde, müktesebatın üye ülkeler tarafından

uygulandığı şekliyle ve özünde bulunan ilke, kriter ve parametreler
temelinde olmak şartıyla, Türkiye’nin farklılıkları dikkate alınarak
özel düzenlemeler yapılmasına karar verilecektir.

Birlik, Türkiye’nin geçiş tedbiri taleplerini, ancak zaman
ve kapsam bakımından sınırlı olmaları, ayrıca müktesebatın
uygulanışının net aşamalar halinde öngörüldüğü bir plan eşliğinde
yapılmaları halinde kabul edebilecektir. İç Pazar’ın genişletilmesine
ilişkin konularda düzenlemeler hızlı bir şekilde uygulanmaya
başlanmalı, geçiş süreleri kısa ve sayıca az olmalı; bununla birlikte
büyük giderlerin söz konusu olduğu önemli değişikliklerde uygun
geçiş düzenlemeleri ayrıntılı bir bütçe planı dahilinde yapılmalıdır.
Her durumda geçiş düzenlemeleri Birliğin kuralları veya politikalarına
değişiklik getirmemeli, işlevlerini yerine getirmelerine engel olmamalı
veya rekabette ciddi bozulmalara yol açmamalıdır. Bu bağlamda,
Birlik ve Türkiye’nin çıkarları göz önüne alınmalıdır.
Uzun geçiş dönemleri, istisnalar, özel düzenlemeler ya da

kalıcı koruma önlemleri; örneğin koruma önlemlerinin temelini
oluşturacak daimi olarak kullanılabilecek maddeler, göz önünde
bulundurulabilecektir. Komisyon, uygun gördüğü hallerde, kişilerin
serbest dolaşımı, yapısal politikalar ya da tarım gibi alanlara ilişkin
önerilerinde söz konusu önlemlere yer verecektir. Buna ek olarak,
kişilerin serbest dolaşımını nihai olarak tesis eden karar alma süreci,
üye ülkelere azami rol vermelidir. Geçiş düzenlemeleri ya da koruma
önlemleri, rekabete ve Tek Pazarın işleyişine etkileri bağlamında
gözden geçirilmelidir.
Müktesebatta yapılacak detaylı teknik uyarlamaların katılım

müzakereleri sırasında kararlaştırılması gerekli değildir. Söz konusu
uyarlamalar Türkiye ile işbirliği içerisinde hazırlanacak ve üyelikle
yürürlüğe girecek şekilde AB kurumları tarafından yapılacaktır.
13.Türkiye’nin katılımının mali yönleri, uygulanacak Mali

Çerçeve bünyesinde hesaba katılmalıdır. Bu sebeple, Türkiye’nin
katılımı önemli mali sonuçlar doğurabileceğinden, müzakereler ancak
2014 yılı sonrası dönem için oluşturulacak Mali Çerçevenin –bu
konuda meydana gelebilecek mali reformlarla birlikte- tamamlanması

ertesinde sonuçlandırılabilir. Yapılacak düzenlemeler, mali külfetlerin
tüm üye devletlerarasında adil olarak dağıtılmasını sağlamalıdır.
14.Türkiye üyelikle birlikte Ekonomik ve Parasal Birliğe bir

derogasyonlar katılacak ve gerekli şartları yerine getirdiğine dair
alınacak Konsey kararını takiben Euro’yu ulusal para birimi olarak
kabul edecektir. Bu alandaki diğer müktesebat üyelikle birlikte tam
olarak uygulanmaya başlayacaktır.
15.Özgürlük, adalet ve güvenlik alanıyla ilgili olarak, Avrupa

Birliği’ne üyelik, Türkiye’nin Schengen müktesebatı dahil olmak
üzere bu alandaki tüm müktesebatı kabul etmesini gerektirmektedir.
Türkiye’de müktesebatın bu bölümünü ancak, Konsey tarafından
iç sınırlarda kişilerin kontrolünün kaldırılmasına ilişkin kararın
alınmasını takiben uygulanacaktır. Söz konusu Konsey kararı,
Türkiye’nin hazır olduğuna ilişkin Schengen değerlendirmesi
temelinde alınacaktır.
16.AB, nükleer güvenliğin tüm yönleri de dahil olmak üzere,

yüksek düzeyde bir çevresel korumanın temin edilmesinin önemine
dikkat çekmektedir.
17.Müktesebatın bütün alanlarında, Türkiye, müktesebatı

etkili bir şekilde uygulamak veya katılımdan önce etkili bir şekilde
uygulayacak duruma gelmek için, kurumlarını, yönetim ve idari
kapasitesini ve adli sistemini, gerek ulusal gerek bölgesel düzeyde,
Birliğin standartlarına uygun hale getirmelidir. Genel olarak bu
durum, etkin ve tarafsız kamu hizmeti üzerine kurulu, işleyen ve
istikrarlı bir kamu yönetiminin yanı sıra bağımsız ve etkin bir adli
sistem gerektirmektedir.

Müzakere Prosedürleri
18.Müzakerelerin esası, bir tarafta tüm üye devletler diğer

tarafta aday ülke olmak üzere tarafların katılımıyla bir Hükümetler
arası Konferans’ta yürütülecektir.
19.Komisyon, müktesebatın Türk makamlarına açıklanması,

belirli alanlarda müzakerelerin açılması için Türkiye’nin hazırlık
durumunun değerlendirilmesi ve müzakereler süresince gündeme
gelebilecek konuların saptanması amacıyla, müktesebatın resmen
incelenmesi anlamına gelen tarama sürecini yürütecektir.
20.Tarama ve sonrasındaki müzakere süreci için, müktesebat

her biri değişik politika alanlarını içeren çeşitli başlıklara ayrılacaktır.
Bu başlıkların bir listesi Ek’te verilmiştir. Türkiye veya AB tarafından
herhangi bir başlıkta ifade edilen bir görüş, diğer başlıklarda alınacak
olan pozisyona hiçbir şekilde önceden etki etmeyecektir. Ayrıca,
belirli başlıklardaki müzakereler sırasında varılan anlaşmalar, kısmi
olanlar da dahil, tüm başlıklar üzerinde tam bir anlaşmaya varılıncaya
kadar nihai olarak değerlendirilmemelidir.
21.Konsey, Komisyon’un, Türkiye’ye ilişkin düzenli ilerleme

raporlarına ve özellikle tarama sürecinde Komisyon tarafından elde
edilen bilgiye dayanarak, Komisyon’un önerisi üzerine, oybirliğiyle,
her başlığın geçici olarak kapatılması ve uygun olduğu takdirde
açılmasına ilişkin kıyas noktaları belirleyecektir. Birlik, bu noktalar
konusunda Türkiye’ye bilgi verecektir. Başlığa bağlı olarak, kesin
kıyas noktaları uygun idari ve adli kapasitenin varlığını gösterir
biçimde başta işleyen bir piyasa ekonomisinin varlığına, mevzuatın
müktesebatla uyumuna ve müktesebatın önemli noktalarının yeterli
derecede uygulandığının tespitine işaret edecektir. İlgili olduğu
yerlerde, kıyas noktaları, başta AB-Türkiye gümrük birliğine ilişkin
olanlar ve müktesebat altındaki gereklilikleri yansıtanlar olmak üzere
Ortaklık Anlaşması kapsamındaki taahhütlerin yerine getirilmesini

de içerebilecektir. Müzakerelerin uzun sürmesi durumunda veya bir
başlığın geçici olarak kapatılmasından sonra, yeni müktesebat gibi
gelişmelerin de dahil edilebilmesi için aynı müktesebat başlığına geri
dönülmesi halinde söz konusu kıyas noktaları güncellenebilecektir.
22.Türkiye’nin müktesebata ilişkin pozisyonunu belirtmesi ve

kıyas noktalarına ulaşma yönünde kaydettiği ilerlemeyi bildirmesi
istenecektir. Türkiye’nin uygun idari ve adli yapılar yoluyla müktesebatı
kendi mevzuatına doğru bir şekilde aktarması ve uygulaması
müzakerelerin seyrini belirleyecektir.
23.Komisyon bu doğrultuda, uzmanların Komisyon için/adına

yerinde yapacağı inceleme raporları da dahil olmak üzere, mevcut
araçlarla Türkiye’nin tüm alanlarda kaydettiği ilerlemeyi yakından
izleyecektir. Komisyon taslak AB Ortak Pozisyonu’nu sunarken,
Türkiye’nin herhangi bir alanda kaydettiği ilerlemeye ilişkin Konsey’i
bilgilendirecektir. Konsey söz konusu müzakere başlığında sonraki
adımların atılmasına ilişkin kararları alırken bu değerlendirmeyi
dikkate alacaktır. Her müktesebat başlığına ilişkin olarak AB’nin
isteyebileceği ve Türkiye tarafından HAK’a iletilecek olan bilgiye ek
olarak, Türkiye’den, ilgili başlık geçici olarak kapatılmış olsa dahi,
müktesebata uyum ve uygulamaya dair kaydedilen ilerlemeye ilişkin,
düzenli bir şekilde detaylı ve yazılı bilginin sağlanmasına devam etmesi
talep edilecektir. Geçici olarak kapanmış başlıklarda, Türkiye’nin
özellikle önemli kıyas noktalarına ulaşmada veya taahhütlerini
uygulamada başarısız olması durumunda Komisyon başlığın yeniden
açılmasını tavsiye edebilecektir.

EK III
MÜZAKERELERİN PROSEDÜRÜ VE DÜZENLENMESİ
1. Başkanlık
Her birinin birer başkanı olan iki delegasyon arasında

yürütülen ikili müzakere tecrübesine göre bir Konferans Başkanı’nın
seçilmesi gerekmeyecektir.
Toplantılara başkanlık etmek de dahil olmak üzere uygulamaya

ilişkin işler ev sahibi delegasyon sıfatıyla Birlik delegasyonu tarafından
yürütülecektir.
2. Bakanlık ve temsilci düzeyindeki toplantıların sıklığı-

çalışma gruplarının oluşturulması
Altı aylık aralıklarla bakanlar ve temsilci düzeyinde en az birer

toplantının yapılması planlanmaktadır. Gerekli görüldüğü takdirde
toplantıların sıklığı ayarlanabilecektir.
Müzakerelerin temel ekseni bakanlar ve temsilciler düzeyinde

kalacaktır. Çalışma gruplarının oluşturulması, müzakerelerin objektif
yükümlülüklerinin karşılanması haricinde tasarlanmamalıdır.
Çalışma grupları, açık bir iş tanımı temelinde ve belirli bir takvime
uygun olarak, temsilcilerin yetkisi altında çalışmalarını yürütecektir.
3. Toplantı yeri
Toplantılar Brüksel’de gerçekleştirilecek, ancak Nisan,

Haziran ve Ekim aylarında bakanlar arası toplantılar Lüksemburg’da
yapılacaktır.

4. Organizasyon
(a) Sekretarya
Konferans sekretaryası hizmetleri Avrupa Birliği Konseyi Genel

Sekreteri ve temsilcisinin yetkisi altında, Konsey Genel Sekretaryası
memurlarından oluşan bir ekip ve Türkiye delegasyonunca
görevlendirilen memurlar tarafından sağlanacaktır.
(b) Konferans yürütme giderleri
Taraflar kendi seyahat ve konaklama giderlerini ve ayrıca

Sekretaryanın hizmetine sunulan personelin maaşlarını kendileri
karşılayacaktır.
Konferans’ın yürütme giderleri (kiralar, ofis mobilyası ve

teçhizatı, telekomünikasyon, çeviri, tercüme, Konferans için istihdam
edilen ek personel vb.) Avrupa Birliği Konseyi tarafından sağlanan
avanslarla karşılanacaktır.
Bu harcamalar Konsey’in bütçesine özel bir bütçe başlığı

olarak girilecektir.
Konsey Genel Sekreteri, Konferans’a yürütme giderlerine

ilişkin yıllık bir mali yönetim raporu sunacaktır. Bu harcamalar,
katılımcılar arasında karşılıklı uzlaşmaya varılan prosedürlere uygun
olarak bölünecektir.
(c) Toplantı belgelerinin hazırlanması
Sekretarya tarafından hazırlanması istenebilecek diğer

hususi belgelere halel getirmeksizin, aşağıdaki düzenlemeler gerekli
görüldüğü takdirde tecrübeler ışığında değiştirilebileceği anlayışıyla
kabul edilmiştir.

(i) Bakanlar arası toplantılar
-Her toplantıdan sonra Sekretarya tarafından yapılan taslak

temelinde temsilcilerce sonuçlandırılacak ve resmi onay için bir
sonraki bakanlar arası toplantıya sunulacak sonuçların bir özetinin
hazırlanması.
-Bakanlar arası toplantıların tam metninin, bir kararın

yorumlanması üzerine uyuşmazlık çıkması durumunda başvurulmak
üzere teybe kaydedildiği şekliyle Sekretarya arşivinde dosyalanması.
(ii) Temsilci düzeyindeki toplantılar
-Her toplantıdan sonra sonuçların özetinin hazırlanması.
-Bakanlar arası toplantıya sunulmak üzere Konferans

Sekretaryasının yaptığı taslak temelinde raporlar hazırlanması.
(iii) Çalışma tarafları
-Konferans Sekretaryası’nın yaptığı taslaklar temelinde

temsilciler için raporlar hazırlanması.
MÜZAKERE BAŞLIKLARINA İLİŞKİN YOL GÖSTERİCİ

TASLAK LİSTE
(Not: Bu liste, müzakerelerin ilgili aşamalarında konuların hangi sıra
ile değerlendirileceğine ilişkin olarak alınan hiçbir karara halel getirmez.)
1. Malların Serbest Dolaşımı

2. İşçilerin Serbest Dolaşımı
3. Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunma Serbestisi
4. Sermayenin Serbest Dolaşımı
5. Kamu İhaleleri
6. Şirketler Hukuku

7. Fikri Mülkiyet Hukuku
8. Rekabet Politikası
9. Mali Hizmetler
10. Bilgi Toplumu ve Medya
11. Tarım ve Kırsal Kalkınma
12. Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Politikası
13. Balıkçılık
14. Ulaştırma Politikası
15. Enerji
16. Vergilendirme
17. Ekonomik ve Parasal Politika
18. İstatistik
19. Sosyal Politika ve İstihdam
20. İşletme ve Sanayi Politikası
21. Trans-Avrupa Ağları
22. Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu
23. Adli Konular ve Temel Haklar
24. Adalet, Özgürlük ve Güvenlik
25. Bilim ve Araştırma
26. Eğitim ve Kültür
27. Çevre
28. Tüketicinin ve Sağlığının Korunması
29. Gümrük Birliği
30. Dış İlişkiler
31. Dışişleri, Güvenlik ve Savunma Politikası
32. Mali Kontrol
33. Mali ve Bütçesel Hükümler
34. Kurumlar
35. Diğer Konular

EK-2
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNİN KRONOLOJİSİ
• 31 Temmuz 1959- Türkiye AET’ye ortaklık için başvurdu
• 11 Eylül 1959- AET Bakanlar Konseyi Türkiye’nin

başvurusunu kabul etti
• 28-30 Eylül 1959- Türkiye ile AET Komisyonu arasında ilk

hazırlık görüşmesi yapıldı
• 12 Eylül 1963- Türkiye ile AET arasında Ortaklık

Anlaşması (Ankara) imzalandı
• 12 Eylül 1963- Türkiye ile AET arasından I. Mali Protokol

imzalandı
• 1 Aralık 1964- Ankara Anlaşması yürürlüğe girdi. Hazırlık

Dönemi başladı
• 9 Aralık 1968- Katma Protokol görüşmeleri başladı
• 23 Kasım 1970- Katma Protokol Brüksel’de imzalandı
• 23 Kasım 1970- İkinci Mali Protokol imzalandı
• 5 Temmuz 1971- Katma Protokol TBMM’de 69’a karşı 149

oyla kabul edildi.
• 22 Temmuz 1971- Katma Protokol Cumhuriyet

Senatosu’nda da kabul edildi
• 1 Eylül 1971- Katma Protokol’ün ticari hükümleri “Geçici

Anlaşma” ile yürürlüğe konuldu.
• 1 Ocak 1973- Katma Protokol yürürlüğe girdi. Birinci

gümrük indirimi yapıldı.
• 12 Mayıs 1977- Üçüncü Mali Protokol imzalandı.
• 4-11 Ekim 1978-Türkiye Dördüncü Beş Yıllık Plan

süresince Katma Protokol’den kaynaklanan yükümlülüklerinin
dondurulması ve aynı dönem için yaklaşık 8 milyar dolar yardım
yapılması talebinde bulundu.
• 12 Eylül 1980- Türkiye’de Askeri müdahale yapıldı.
• 25 Mart 1981-Milli Güvenlik Konseyi, demokrasiye

geçilmesini takiben AET’ye tam üyelik başvurusunun yapılmasını ve
hazırlıklara başlanmasını kararlaştırdı.
• 22 Ocak 1982 -Avrupa Parlamentosu, Türkiye’de

genel seçimlerin yapılması ve TBMM’nin oluşmasına kadar
Karma Parlamento Komisyonu’nun Avrupa kanadının görevini
yenilememesi konusunda karar aldı.
• 16 Eylül 1986-Türkiye-AET Ortaklık Konseyi toplandı.

Böylece, 12 Eylül 1980 tarihinden itibaren dondurulmuş bulunan
ilişkilerin canlandırılma süreci başladı.
• 14 Nisan 1987-Türkiye Avrupa Topluluklarına tam üye

olmak üzere müracaat etti.
• 27 Nisan 1987- Türkiye’nin üyelik müracaatı Topluluk

Bakanlar Konseyi tarafından incelenmek üzere Komisyona havale
edildi

• 20-21 Aralık 1988-Türkiye ile AET arasındaki ticari ve
ekonomik sorunları ele almak üzere oluşturulmuş olan Ad-Hoc
Komite (özel komite) ikinci kez toplandı ve Türkiye’nin 1978 yılında
askıya aldığı yükümlülüklerini yerine getirmek üzere, hızlandırılmış
bir takvimi Topluluğa verdi; Takvime işlerlik kazandırdı.
• 18 Aralık 1989- Türkiye’nin tam üyelik başvurusuna ilişkin

Komisyon görüşü açıklandı.
• 30 Eylül 1991-Türkiye-AT Ortaklık Konseyi 1986’dan

sonra ilk kez toplandı.
• 21 Ocak 1992 -Türkiye ile AT arasından Teknik İşbirliği

Anlaşması imzalandı.
• 6 Mart 1995 -Türkiye ile AB arasından Gümrük Birliğinin

tamamlanması ve uygulanmasına ilişkin usul ve süreleri belirleyen
1/95 sayılı karar kabul edildi.
• 21 Aralık 1985 -Türkiye ile AB arasından AKÇT ürünlerini

kapsayan Serbest Ticaret Anlaşması parafe edildi.
• 1 Ocak 1996 - Türkiye-AB Gümrük Birliği yürürlüğe girdi.
• 12-13 Aralık 1997- Lüksemburg Zirvesi gerçekleşti;

Türkiye adaylık perspektifi verilen ülkelerin dışında kaldı; Türkiye,
AB ile siyasi ilişkilerini askıya aldığını açıkladı.
• 11-12 Aralık 1999 -Helsinki Zirvesinde Türkiye’nin

adaylığı, diğer ülkelerle eşit temelde, resmen onaylandı.
• 4 Temmuz 2000 -Başbakanlık bünyesinde Avrupa Birliği

Genel Sekreterliği kuruldu.

• 8 Mart 2001 - AB Bakanlar Konseyi Türkiye için Katılım
Ortaklığı Belgesini kabul etti.
• 19 Mart 2001 - TBMM “Topluluk Müktesebatının

Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı”nı kabul etti.
• 14-15 Aralık 2001 -Avrupa Konseyi Belçika’nın Leaken

kentinde toplandı; Zirvenin sonucunda Türkiye’nin katılım
müzakerelerine yaklaştığı ve AB’nin geleceği ile ilgili konvansiyon
çalışmalarına katılacağı ilan edildi.
• 3 Ağustos 2002 - AB Uyum Yasaları TBMM’de kabul

edildi.
• 12-13 Aralık 2002 - Kopenhag’da toplanan AB zirvesinde

Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin ne zaman başlayacağının
2004 Aralık ayında belirleneceği kararı alındı. Zirvede, 2004 Ekim
ayında açıklanacak İlerleme Raporunda Türkiye’nin kriterleri
yerine getirdiğinin tespit edilmesi halinde görüşmelerin “gecikme
olmaksızın” başlatılması kararı alındı.
• 11 Ocak 2003 - Dördüncü Uyum Paketi Resmi Gazete’de

yayınlanarak yürürlüğe girdi. Söz konusu paketle başta Siyasi
Partiler Kanunu, Basın Kanunu, Dernekler Kanunu olmak üzere
toplam 16 ayrı yasada değişiklik yapıldı.
• 23 Ocak 2003 -AB’ye uyum çalışmaları çerçevesinde

hazırlanan Beşinci Uyum Paketi yürürlüğe girdi. Paket, Hukuk
Usulü Muhakemeleri Kanunu ile Ceza Muhakemeleri Usulü
Kanunu’nda AİHM kararları doğrultusunda yargılamanın iadesine
gidebilme konusunda önemli değişiklikler getirdi. Ayrıca Beşinci
Uyum Paketi ile daha önce Üçüncü Uyum Paketi’nde yer almış
hükümlerin kapsamı genişletildi.

• 31 Ocak 2003- AB Troikası (AB Dönem Başkanı
Yunanistan, müteakip Dönem Başkanı İtalya’nın Dışişleri Bakanları
ve AB Komisyonu’nu temsilen Genişlemeden Sorumlu Komisyon
Üyesi Günter Verheugen’den oluşan) Türkiye’yi ziyaret etti.
• 1 Şubat 2003 - AB’nin tarihindeki en büyük genişlemenin

yolunu açarak gerekli kurumsal yapılanmayı düzenleyen Nice
Antlaşması yürürlüğe girdi.
• 19 Mart 2003 - Türkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu

Genişletilmiş Başkanlık Divanı toplantısı Brüksel’de gerçekleştirildi.
• 26 Mart 2003- Avrupa Birliği Komisyonu Türkiye için

gözden geçirilmiş Katılım Ortaklığı Belgesi taslak metnini ve katılım
öncesi mali yardıma ilişkin önerisini sundu.
• 2 Nisan 2003- Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Yatırım

Bankası (AYB) arasında toplam 350 milyon Euro tutarında iki kredi
anlaşması yapıldı.
• 15 Nisan 2003 - Türkiye-Avrupa Birliği Ortaklık

Konseyi’nin 42. toplantısı Lüksemburg’da yapılmıştır. Toplantıda
Avrupa Birliği tarafı Türkiye’ye gözden geçirilmiş Katılım Ortaklığı
Belgesi’ni sundu.
• 19 Nisan 2003 - Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde

AB Komisyonu kurulmuştur. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne
katılım sürecine ilişkin gelişmeleri izlemek ve müzakere
etmekle görevlendirilen söz konusu Komisyon aynı zamanda
TBMM’ye sunulan kanun tasarı ve teklifler ile kanun hükmünde
kararnamelerin AB mevzuatına uygunluğunu inceleyecek ve ihtisas
komisyonlarına görüş sunacaktır.
• 5 Haziran 2003 - Avrupa Halk Partisi-Hıristiyan Demokrat

Grup üyesi Arie Oostlander tarafından Türkiye’ye ilişkin olarak
hazırlanan rapor Avrupa Parlamentosu Genel Kurulu’nda kabul
edildi.
• 12 Haziran 2003 - Türkiye için Gözden Geçirilmiş Katılım
Ortaklığı Belgesi 12 Haziran 2003 tarih ve L 145 sayılı Avrupa Birliği
Resmi Gazetesi’nde yayınlanarak geçerlilik kazandı.
• 16-17 Haziran 2003 - AB-Türkiye Karma Parlamento

Komisyonu 50. toplantısını İstanbul’da gerçekleştirmiştir. Toplantıda
Türkiye-AB ilişkilerinin yanı sıra Türkiye’nin AB’ye katılımının
önündeki sorunlar, Türkiye için katılım öncesi stratejisinin
uygulanması, Avrupa’nın geleceğine ilişkin Konvansiyon çalışmaları
ve Avrupa Parlamentosu ile TBMM arasındaki işbirliği görüşüldü.
• 19 Haziran 2003 - 6. Uyum Paketi TBMM’de kabul edildi.

Paket ile Terörle Mücadele Yasası’nda değişiklik yapılarak terör suçu
yeniden tanımlandı ve farklı dil ve lehçelerde yayın hakkı getirildi.
• 24 Temmuz 2003 - Güncelleştirilmiş Ulusal Program

25178 sayılı Resmi Gazetede yayınlandı.
• 30 Temmuz 2003 - Düşünce ve ifade özgürlüğünün

kapsamının genişletilmesi amacıyla Türk Ceza Kanunu’nda (TCK)
değişiklikler öngören 7. Uyum Paketi TBMM Genel Kurulu’nda
kabul edildi. 7. Uyum Paketi çerçevesinde MGK ve MGK Genel
Sekreterliği Kanunu’nun çeşitli maddelerinde de değişiklik yapıldı.
Yasanın 4. maddesinde yapılan değişiklikle MGK’nın görevleri
yeniden tanımlandı.
• 15 Ağustos 2003 - Türkiye tarafından hazırlanan 2003-

2006 dönemine ilişkin 3. Katılım Öncesi Ekonomik Program Avrupa
Komisyonu’na sunuldu.
• 8 Ekim 2003 - Avrupa Birliği’nden sağlanacak mali

yardımların etkin bir şekilde kullanılabilmesi için kurulan
Merkezi Olmayan Mali Yapılanma onaylanmış böylece AB mali
yardımlarının yönetimi Türkiye’ye geçti.
• 16-17 Ekim- 2003 - Avrupa Birliği Brüksel Zirvesi ve

15 Birlik üyesinin yanı sıra 1 Mayıs 2004 tarihinde AB tam üyesi
olacak 10 aday ülke ile Romanya, Bulgaristan ve Türkiye’nin
gözlemci statüsü ile katıldığı Hükümetler arası Konferans toplantısı
gerçekleştirildi.
• 5 Kasım 2003 - AB Komisyonu Türkiye’nin üyelik yönünde

attığı adımları siyasi, ekonomik ve müktesebat uyumu kriterleri
açısından değerlendiren 2003 Türkiye İlerleme Raporunu ve Strateji
Belgesi’ni yayınlandı.
• 12-13 Aralık 2003 - Avrupa Birliği Zirve toplantısı

Brüksel’de gerçekleşmiştir. Konsey, Komisyon’un raporu ve
tavsiyeleri temelinde, 2004 Aralık ayında yapılacak olan Zirve’de
alınacak karar ışığında Türkiye ile birlikte çalışacağı taahhüdünü
vurgulamıştır. Ayrıca Konsey, tam üyelik müzakerelerine
başlanabilmesi içim yapılan hazırlıklar çerçevesinde kaydedilen
önemli ilerlemelere dayanarak Türkiye’yi teşvik ettiğini
vurgulamaktadır.
• 15 Aralık 2003 - Türkiye ile AB mali işbirliği çerçevesinde

finanse edilen projelerin değerlendirmesinin yapıldığı Ortak
İzleme Komitesi Toplantısı Avrupa Birliği Genel Sekreterliği’nde
gerçekleştirilmiştir. Türkiye’de aday ülke statüsünde ilk kez yapılan
toplantı sonuçları mali yardımları kullanmada bir atılım olduğunu
göstermektedir.
• 9 Ocak 2004 - İdam cezasının kaldırılmasını öngören

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 13. protokolü Türkiye
tarafından Strasbourg’da imzalandı.

• 19 Şubat 2004 - Annan Planı çerçevesinde görüşme
konusunda uzlaşmaya varan taraflar, Kıbrıs’ta müzakerelere başladı.
• 31 Mart –2004 - Türkiye-Bulgaristan Sınır Ötesi İşbirliği

Programının stratejik çerçevesi tamamlandı.
• 1 Nisan 2004 - Avrupa Parlamentosunda Türkiye hakkında

Arie Oostlander’in Raporu onayandı.
• 15 Nisan-2004 - Türkiye ile Avrupa Komisyonu arasında

Türkiye’nin AB Eğitim ve Gençlik Programlarına katılımına ilişkin
Mutabakat Zaptı imzalandı..
• 24 Nisan 2004 - Kıbrıs’ta referandum yapılmıştır. Kıbrıs

Türk halkının yüzde 64,9’u Annan Planını onaylarken Kıbrıs Rum
kesiminde ise halkın yüzde 75.83’ü planı reddetti.
• 29 Nisan 2004 - Avrupa Birliği Konseyi Kıbrıs Tüzüğü’nü

onaylamıştır. Tüzükle, Kıbrıs’ta yapılan referandumun ardından
sorunun çözüme ulaşmaması üzerine mevcut duruma ve özellikle
malların dolaşımına ilişkin önlemler alındı.
• 7 Mayıs 2004 -Anayasa Reform Paketi TBMM’de kabul

edildi.
• 22 Haziran 2004 - Avrupa Konseyi Parlamenterler

Asamblesi Türkiye üzerindeki denetim sürecini sona erdirdi.
• 1 Temmuz 2004 - Hollanda AB dönem başkanlığını

üstlendi.
• 7 Temmuz 2004 -Avrupa Komisyonu Kıbrıslı Türklerin

izolasyonunu sona erdirmek içim kapsamlı öneriler açıkladı.

• 6 Ekim 2004 -Avrupa Komisyonu, 2004 Türkiye İlerleme
Raporu ve rapora bağlı tavsiye belgesini yayımladı. Söz konusu
belgelerde Türkiye’nin siyasi kriterleri gerekli ölçüde karşıladığı
belirtilerek, birliğe katılım müzakerelerinin başlatılması tavsiyesinde
bulunuldu.
• 16-17 Aralık 2004 -Devlet ve Hükümet Başkanlar

zirvesinde Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin başlatılması
kararı alındı. Avrupa Parlamentosu, Hollandalı Hıristiyan demokrat
parlamenter Camiel Eurlings’in hazırladığı, AB’nin Türkiye ile 3
Ekim 2005’te tam üyelik müzakerelerini başlamasını tavsiye eden
raporunu 262’ye 402 oyla kabul etti.
• 7 Mart 2005 - AB-Türkiye Troyka toplantısı Ankara’da

gerçekleşti. Toplantıda siyasi kriterlere uyum öncelikli olmak üzere
Türkiye ve AB arasındaki ilişkiler gözden geçirildi.
• 1 Haziran-2005 - Türk ceza sisteminde köklü değişiklikler

getiren Yeni Türk Ceza Kanunu yürürlüğe girerek AB uyum
sürecine ilişkin önemli bir adım daha atıldı.
• 13 Haziran 2005 - Lüksemburg’da toplanan AB Dışişleri

Bakanları, Ankara Anlaşması’nı G.Kıbrıs’ı da kapsayacak şekilde
genişleten Protokolü onaylandı.
• 16-17 Haziran 2005 - AB Hükümet ve Devlet Başkanları

Zirvesi’nin sonuç bildirgesinde Türkiye’ye ilişkin doğrudan bir ifade
yer almamakla birlikte, önceki Zirve Kararlarına atıfta bulunarak,
bu kararların tam olarak uygulanması gerektiğini vurgulandı.
• 29 Haziran 2005 - Avrupa Komisyonu, 2005 yılı içinde

Türkiye’ye yönelik olarak hazırlanması öngörülen belgelerden,
“Türkiye İçin Katılım Müzakereleri Çerçevesi Taslağı”nı açıkladı.
Taslakta, müzakereleri düzenleyen genel ilkeler, müzakerelerin

içeriği, müzakere prosedürleri ve müzakere başlıklarına ilişkin
taslak liste yer aldı.
• 18 Temmuz 2005 - AB Dışişleri Bakanları Konseyi

Brüksel’de toplandı. Ayrıca Genişlemeden sorumlu Komisyon üyesi
Olli Rehn Türkiye’nin üyelik müzakerelerine yönelik çerçeveyi
belirleyen Komisyon önerisini Konsey’e sunmuştur. Ancak,
Türkiye’nin Katma Protokolü 10 yeni üyeyi kapsayacak şekilde
genişletecek olan protokolü henüz imzalamaması nedeniyle
çerçevenin tartışılması 1-2 Eylül’de yapılacak olan gayri resmi Genel
İşler ve Dış İlişkiler Konseyi’ne bırakıldı.
• 30 Temmuz 2005 - Türkiye, AB ile ilişkilerinin hukuki

temelini oluşturan 1963 tarihli Ankara Antlaşması’nı, 1 Mayıs 2004
tarihinde AB üyesi olan 10 ülkeyi kapsayacak şekilde genişleten
“Ek Protokol”ü imzaladı. Türkiye bu imzayı takiben, Ek Protokol’ü
imzalamasının, Protokol’de “Kıbrıs Cumhuriyeti” adıyla ifade
edilen Rum Kesimi’ni tanıdığı anlamına gelmeyeceğine yönelik
deklarasyonu yayınladı.
• 3 Ekim 2005 - Lüksemburg’da bir araya gelen AB Genel

İşler Konseyi, Türkiye ile tam üyelik müzakerelerini başlattı.

EK-3
AVRUPA BİRLİĞİ PROFİLİ
(25 ÜLKENİN TEMEL GÖSTERGELERİ)
ALMANYA
Başkent : Berlin
Nüfus : 83.029.536
Nüfus artış hızı : Yüzde 0,27
Bebek ölüm oranı : Binde 4,71
Ortalama ömür : 77,61 yıl
Okur-yazar oranı : Yüzde 99
GSMH : 1.936 trilyon dolar
Kişi başına düşen milli gelir : 23.400 dolar
Büyüme hızı : Yüzde 3
Enflasyon oranı : Yüzde 2
İşsizlik oranı : Yüzde 9,9
AVUSTURYA
Başkent : Viyana
Nüfus : 8.150.835
GSMH : 203 milyar dolar
Büyüme hızı : Yüzde 3,1

BELÇİKA
Başkent : Brüksel
Nüfus : 10.258.762
GSMH : 259,2 milyar dolar
Enflasyon oranı : Yüzde 2,2
ÇEK CUMHURİYETİ
Başkent : Prag
Nüfus : 10.264.212
Nüfus artış hızı : Yüzde - 0,07

DANİMARKA
Başkent : Kopenhag
Nüfus : 5.352.815
ESTONYA
Başkent : Tallinn
Nüfus : 1.423.316
Nüfus artış hızı : Yüzde - 0.55

FİNLANDİYA
Başkent : Helsinki
Nüfus : 5.175.783
FRANSA
Başkent : Paris
Nüfus : 59.551.227

HOLLANDA
Başkent : Yahey
Nüfus : 15.981.472
İNGİLTERE
Başkent : Londra
Nüfus : 59.647.790
GSMH : 1,36 trilyon dolar

İRLANDA
Başkent : Dublin
Nüfus : 3.840.838
Ortalama ömür : 77 yıl
İTALYA
Başkent : Roma
Nüfus : 57.679.825
Nüfus artış hızı : Binde 0,7

İSPANYA
Başkent : Madrid
Nüfus : 40.037.995
Nüfus artış hızı : Binde 1
Bebek ölüm oranı : Binde 5
İşsizlik oranı : Yüzde 14
İSVEÇ
Başkent : Stockholm
Nüfus : 8.875.053
Nüfus artış hızı : Binde 0,2

KIBRIS RUM KESİMİ
Başkenti : Lefkoşa (Rum Kesimi)
Nüfus : 762.887
LETONYA
Başkent : Riga
Nüfus : 2.385 231
Nüfus artış hızı : Yüzde -0.81

LİTVANYA
Başkent : Vilnius
Nüfus : 3.610.535
Nüfus artış hızı : Yüzde -0,27
Ortalama ömür : 69.25 yıl
LÜKSEMBURG
Başkent : Lüksemburg
Nüfus : 442.972

MACARİSTAN
Başkent : Budapeşte
Nüfus : 10.106.017
Nüfus artış hızı : Yüzde - 0,32
MALTA
Başkent : La Valetta
Nüfus : 394.538
Okur-yazar oranı : Yüzde 88,76

POLONYA
Başkent : Varşova
Nüfus : 38.633.912
Nüfus artış hızı : Yüzde -0,03
PORTEKİZ
Başkent : Lizbon
Nüfus : 10.066.253

SLOVAKYA
Başkent : Bratislava
Nüfus : 5.414.937
SLOVENYA
Başkent : Ljubljana
Nüfus : 1.930.132
Bebek ölüm oranı : Binde 4.51

YUNANİSTAN
Başkent : Atina
Nüfus : 10.623.835
ADAY ÜLKELERİN GÖSTERGELERİ
BULGARİSTAN
Başkenti : Sofya
Nüfus : 7. 537.929
Nüfus artış hızı : Eksi Yüzde 1.09
(satın alma gücü paritesi)

HIRVATİSTAN
Başkenti : Zagreb
Nüfus : 4.495.900
Nüfus artış hızı : Eksi Yüzde 0,02
ROMANYA
Başkenti : Bükreş
Nüfus : 22.221.839
Nüfus artış hızı : Eksi Yüzde 0,21

TÜRKİYE
Başkenti : Ankara
Nüfus : 69.660.550
Büyüme hızı : Yüzde 9,0 (2004)
Enflasyon oranı : Yüzde 8,2 (2004)

EK-4
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNİN

ve
AB KURUMLARININ
ADRESLERİ VE İNTERNET SİTELERİ
ALMANYA
Hükümet Resmi Sitesi:

http://www.bundesregierung.de/
AB Daimi Temsilciliği:
Rue Jacques de Lalaing 19-21, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 238 18 11 Fax: (32-2) 238 19 78
Avrupa Komisyonu Temsilciliği:

Kurfurstendam 102, D-10711 Berlin, Germany
Tel: (49-30) 896 09 30 Fax: (49-30) 892 290 59
AVUSTURYA

http://www.austria.gov.at/
Avenue de Cortenbergh 30, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 282 11 11 Fax: (32-2) 230 79 30

Kârtner Ring 5-7, A-1010 Vienna, Austria
Tel: (43-1) 516 18 Fax: (43-1) 513 42 25

BELÇİKA

http://belgium.fgov.be/
Rue Belliard 62, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 233 21 11 Fax: (32-2) 233 10 75

Rue Archimede 73, B-1000, Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 295 38 44 Fax: (32-2) 295 01 66
ÇEK CUMHURİYETİ

http://wtd.vlada.cz/eng/vlada.htm
Rue Caroly 15, B-1050 Bruxelles, Belgium.
Tel: (32-2) 213 01 10 Fax: (32-2) 213 01 86

Jungmannova 24, 110 00 Prague 1
Postal address: P.O.Box 811, 111 21 Prague 1
Tel.: (420) 224 312 835 Fax: (420) 224 312 850, 224 320 810

DANİMARKA

http://www.sdn.dk/sdn/jump/minstyr.htm/
Rue d’Arlon 73, B-1040, Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 233 08 11 Fax: (32-2) 230 93 84

Ostergade 61, Postbox 144, DK-1004, Copenhagen, Denmark
Tel: (45-33) 14 41 40 Fax: (43-33) 11 12 03
ESTONYA

http://www.valitsus.ee/
Rue Guimard 11/13, 1040 Bruxelles
Tel: (32-2) 227 39 10 Fax: (32-2) 227 39 25

Kohtu 10 10130 Tallinn
Tel: (372) 626 4400 Fax: (372) 626 4439

FİNLANDİYA

http://www.vn.fi/
Rue de Treves 100, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 287 84 11 Fax: (32-2) 287 84 00

Pohjoisesplanadi 31, FIN-00100 Helsinki, Finland
Tel: (358-9) 62 65 44 Fax: (358-9) 65 67 28
FRANSA

http://www.france.diplomatie.fr/
Palace de Louvain 14, B-1000 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 229 82 11 Fax: (32-2) 229 82 82

Bld St Gemanin 288, F-75007 Paris, France
Tel: (33-1) 40 63 38 00 Fax: (33-1) 45 56 94 17/19

HOLLANDA

http://www.postbus51.nl/
Avenue de Herman Debroux 48, B-1160 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 679 15 11 Fax: (32-2) 679 17 15

Korte Vijverberg 5, 2513 AB The Hague, The Netherlands
Postal address: Postbus 30465, 2500GL The Hague, The Netherlands
Tel: (31-70) 346 93 26 Fax: (31-70) 346 66 19
İNGİLTERE

http://www.fco.gov.uk/
Avenue de d’Auderghem 10, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 287 82 11 Fax: (32-2) 287 83 98

8 Storey’s Gate, London SW1P 3 AT, UK
Tel: 0171-973 1992 Fax: 0171-973 1900

İRLANDA

http://www.irlgov.ie/
Rue Froissart 89-93, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 230 85 80 Fax: (32-2) 230 32 03

18 Dawson Street, Dublin 2, Ireland
Tel: (353-1) 662 51 13 Fax: (353-1) 662 51 18
İTALYA

http://www.aipa.it/
Rue du Marteau 9, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 220 04 01 Fax: (32-2) 219 34 49

Via Poli 29, I-00187 Rome, İtaly
Tel: (39-6) 69 99 91 Fax: (39-6) 679 16 58 / 679 36 52

İSPANYA

http://www.la-moncloa.es/
Boulevard du Regent 52-54, B-1000 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 509 86 11 Fax: (32-2) 511 19 40

Paseo de la Castellena 46, E-28046 Madrid, Spain
Tel: (34-1) 431 57 11 Fax: (34-1) 432 17 64
İSVEÇ

http://www.regeringen.se/
Squar de Meeuss 30, B-1000, Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 289 56 11 Fax: (32-2) 289 56 00

Nybrogatan 11, Box 7323, S-10390 Stockholm, Sweden
Tel: (46-8) 562 44 11 Fax: (46-8) 562 444 12

KIBRIS (RUM YÖNETİMİ)

http://www.cyprus.gov.cy/
Square Ambiorix, 2 1000 Brussels
Tel: 02 735 90 15 / 02 741 67 45 Fax: 02 735 79 48

29, Byron, 1096 Nicosia
P.O.Box 23388, 1682 Nicosia, Cyprus
Tel: +357 22602872/3 Fax: +357 22664545
LETONYA

http://www.restena.lu.gover/
Rue d’Arlon, 39-41. Box 6 1000 Brussels
Tel: 02 282 03 60 Fax: 02 282 03 69

28 Aspazijas blvd. Riga, LATVIA, LV-1050
Tel.: 371-7085400 Fax: 371-7085448

LİTVANYA

http://www.lrv.lt/
Rue Belliard 41-43 1040 Brussels
Tel: (00 32 2) 771 01 40 Fax: (00 32 2) 771 45 97

Naugarduko 10 Vilnius 01141
Ph.+3705 2 31 31 91 Fax.:+3705 2 31 31 92
LÜKSEMBURG

http://www.restena.lu.gover/
Avenue de Cortenbergh 75, B-1000 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 737 56 00 Fax: (32-2) 737 56 10

Bâtiment Jean Monnet, Rue Alcide de Gasperi, L-2920 Luxembourg
Tel: (352) 4301 34925 Fax: (352) 4301 34433

MACARİSTAN

http://www.meh.hu/
Rue de Trèves 92-98 1040 Brussels
Tel: (00 32 2) 234 1200 Fax: (00 32 2) 372 0784

1016 Budapest Bérc u. 23.
Tel: +36-1-209-9700, 209-9710
Fax: +36-1-466-4221
MALTA

http://www.gov.mt/
Rue Belliard 65-67 1040 Brussels
Tel: 02 343 01 96 Fax: 02 343 01 06

Villa “The Vines” 51, Ta’ Xbiex Sea Front
Ta’ Xbiex, MSD 11, Malta
Tel: (+356) 21 345111 / 21 344891/3/4/5 Fax:(+356) 21 344897

POLONYA

www.poland.gov.pl
Avenue de Tervuren, 282-284 1150 Brussels
Tel: 02 777 72 00 Fax: 02 777 72 97/98

Warsaw Financial Center
ul. Emilii Plater 53 00-113 Warsaw, Poland
Tel. (4822) 520 82 00 Fax (4822) 520 82 82
PORTEKİZ

http://www.infocid.pt/
Rue Marie-Therese 11-13, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 227 42 00 Fax: (32-2) 218 15 42

Largo Jean Monnet 1-10, P-1200 Lisbon, Portugal
Tel:(351-1) 350 98 00 Fax: (351-1) 350 98 01

SLOVAKYA

www.government.gov.sk/
Avenue Cortenbergh, 79 1000 Brussels
Tel: 02 743 68 11 Fax: 02 743 68 88

Palisády 29,
811 06 Bratislava Slovakia
Tel: +421/2/54 43 17 18
Fax: +421/2/54 43 29 80
SLOVENYA

www.gov.si/
Avenue Marnix 30 1000 Brussels
Tel: (00 32 2) 512 4466 Fax: (00 32 2) 512 0997

Trg republike 3/XI, 1000 Ljubljana
Tel: (+386 1) 252 88 00 Fax: (+386 1) 425 20 85

YUNANİSTAN

www.primeminister.gr
Rue Montoyer 25, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 555 56 11 Fax: (32-2) 551 56 51

2 Vassilissis Sofias, Athens GR-106 74, Greece
Tel: (30-1) 725 10 00 Fax: (30-1) 724 46 20
AVRUPA TOPLULUKLARI KOMİSYONU

Rue de la Loi 200, B-1049 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 299 11 11 Fax: (32-2) 295 01 38
http://europa.eu.int/comm/index_en.htm/
Bâtiment Jean Monnet, Rue Alcide De Gasperi, L-2920 Luxembourg

Tel: (352) 43 011 Fax: (352) 43 61 24
http://europe.eu.int/comm/index_en.htm/
BÖLGELER KOMİTESİ
Rue Belieard 79, B-1049 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 282 22 11 Fax: (32-2) 282 23 25
http://www.cor.eu.int/

AVRUPA KONSEYİ (COUNCİL OF EUROPE)
Palais de l’Europe, 67006 Strasbourg, Cedex, France
Tel: (33-3) 88 42 20 33 Fax: (33-3) 88 41 27 80
http://www.coe.fr/index.asp/
BAKANLAR KONSEYİ
Centre de Conferences, Plateau du Kircberg, L-2929 Luxembourg
Tel: (352) 43 00-1
http://ue.eu.int/
BAKANLAR KONSEYİ GENEL SEKRETERLİĞİ

Rue de la Loi 175, B-1048 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 285 61 11 Fax: (32-2) 285 73 97
http://ue.eu.int/
SAYIŞTAY
Rue Alcide de Gasperi 12, L-1615 Luxembourg
Tel: (352) 439 81 Fax: (32-2) 439 342
http://wwweca.eu.int/
SAYIŞTAY (ALT BİRİM)

Rue de la Loi 83-85, B-1040 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 230 50 90 Fax: (32-2) 230 64 83
http://www.eca.eu.int/
AVRUPA TOPLULUKLARI ADALET DİVANI

Palais de la Cour de Justice, L-2925 Luxembourg
Tel: (352) 430 31 Fax: (352) 4303 2600
http://europa.eu.int/cj/

EKONOMİK VE SOSYAL KOMİTE
Rue Davenstein 2, 1000, Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 546 90 11 Fax: (32-2) 513 48 93
http://www.esc.eu.int/
AVRUPA ÇALIŞMA HAYATI GÜVENLİK VE

SAĞLIK OFİSİ
Gran Via 33, E-48009 Bilbao, Spain
Tel: (34-4) 479 43 60 Fax: (34-4) 479 43 83
http://www.eu-osha.es/
AVRUPA MERKEZ BANKASI

Postfach 16 03 19, D-60066 Frankfurt am Main, Germany
Tel: (49-69) 13 44 0 Fax: (49-69) 13 44 6000
http://ecb.int/
AVRUPA MÜZİK EĞİTİMİ GELİŞTİRME

MERKEZİ (CEDEFOB)
12 Marinou Antipa, GR-57001, Thessaloniki, Greece
Tel: (30) 31 490 111 Fax: (30) 31 490 102
http://www.cedefob.gr/
AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ

http://www.dhcour.coe.fr/
AVRUPA ÇEVRE AJANSI

Kongens Nytorv 6, DK-1050 Copenhagen, Denmark
Tel: (45) 33 36 71 00 Fax: (45) 33 76 71 99
http://www.eea.dk/
AVRUPA PARA ENSTİTÜSÜ

Eurotower, KaisersstraBe 29, D-60311, Frankfurt am Main, Germany
Tel: (49-69) 27 2770 Fax: (49-69) 27 227 227
http://www.ecb.int/

AVRUPA YATIRIM BANKASI
Boulevard Konrad Adeneur 100, L-2950 Luxembourg
Tel: (352) 43791 Fax: (352) 43 77 04
http://www.eib.org/
AVRUPA OMBUDSMANI
Avenue du President Robert Schuman 1, B.P. 403,
F-67001, Strasbourg, France
Tel: (33-3) 88 17 23 13 Fax: (33-3) 88 17 90 62
http://www.euro-ombudsman.eu.int/
AVRUPA PARLAMENTOSU (ANA SEKRETERYA)

Centre Europeen, Plateau du Kirchberg, L-2929 Luxembourg
Tel: (352) 430 01 Fax: (352) 43 00 4842
http://www.europarl.eu.int/
AVRUPA PARLAMENTOSU (GENEL KURUL

SALONU)
Palais de l’Europe, F-67006 Strasbourg, Cedex, France
Tel: (33-3) 88 17 40 01 Fax: (31-70) 88 17 48 60
http://www.europarl.eu.int/
AVRUPA POLİS OFİSİ ve UYUŞTURUCU BİRİMİ

PO Box 90850, NL-2509, The Hague, The Netherlands
Tel: (31-70) 3025 302 Fax: (31-70) 3455 896
AVRUPA EĞİTİM VAKFI

Villa Gualino, I-10133 Torino, Viale Settimio Severo 65, Torino, İtaly
Tel: (39-11) 630 22 22 Fax: (39-11) 630 22 00
http://www.etf.eu.int/etfweb.nsf/
AVRUPA ENSTİTÜSÜ
Badia Fiesolana, Via dei Roccettini 5, 50016, San Domenico di Fiesole,
Florence, İtaly

AVRUPA İŞÇİ SENDİKALARI
KONFEDERASYONU (ETUC)
Boulevard Roi Albert II 5, B-1210 Brussels, Belgium
Tel: (32-2) 224 04 11
http://www.etuc.org/
AVRUPA TOPLULUKLARI RESMİ YAYINLAR

MERKEZİ
Rue Mercier 2, L-2985 Luxembourg
Tel: (352) 2929-1 Fax: (352) 49 57 19
http://eur-op.eu.int/
AVRUPA IRKÇILIK VE YABANCI DÜŞMANLIĞI

TAKİP MERKEZİ
Rahlgasse 3, A-1060, Vienna, Austria
Tel: (43-1) 580 30 00 Fax: (43-1) 580 30 99
http://www.eumc.eu.int/
AVRUPA İSTATİSTİK OFİSİ

Bâtiment Jean Monnet, Rue Alcide de Gasperi, L-2920 Luxembourg
Tel: (352) 4301-34567 Fax: (352) 4301-32594
http://europe.eu.int/erurostat.html


AB Rehberi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

AB Rehberi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dr.

İrfan Kaya ÜLGER

Avrupa Birliği Rehberi

Teknik Hazırlık ve Baskı

“Bu kitap Türk Demokrasi Vakfı tarafından hazırlanarak

Avrupa Birliği Rehberi

AVRUPA BİRLİĞİ REHBERİ

ÖNSÖZ. ........................................................................................................................................................... vii

1.1. Avrupa’da Bütünleşmeyi Tetikleyen Faktörler................................................ 3

2.1. Ekonomik Bütünleşme Modelleri............................................................................. 13

 Avrupa Birliği Rehberi

3.1. Kurucu Ülkeler.............................................................................................................................. 27

4.1. Bakanlar Konseyi........................................................................................................................ 55

5.1. Avrupa Birliği Hukukunun Temel Özellikleri. ............................................. 75

Avrupa Birliği Rehberi ii

6.1. Ankara Anlaşması ve Katma Protokol..............................................................106

7.1. Üyelik Başvurusunun Önkoşulları. .......................................................................121

iii Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi iv

 Avrupa Birliği Rehberi

İkinci Dünya Savaşı sonrasında kıtada barış, refah ve istikrarı

Yakın geçmişte hepimiz tarihi bir olaya tanıklık ettik. AB Genel

Bu gelişmelere paralel olarak, Türkiye’de son dönemlerde üzerinde

vii Avrupa Birliği Rehberi

Toplumun her kesiminin bu kadar ilgisini çekmesine ve üstelik

Her ne kadar Avrupa Birliği’ni anlatan harika kitapların var

Eserde Avrupa Birliği’nin kuruluşu, genişlemesi, organları, temel

Değerli bilim adamı Dr. İrfan Kaya Ülger tarafından hazırlanan

ix Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği kavramı günümüzde Avrupa bütünleşmesinin

Ancak günümüzde kavramın teknik anlamı genel kabul

Maastricht Antlaşmasına göre, Avrupa Birliği üç sütun üzerine

Avrupa Birliğinin birinci sütununu oluşturan Toplulukları

Avrupa Topluluklarının karakteristik özelliği ulus üstü

xi Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Topluluklarında ulus üstülük kavramı, egemenliğin

Avrupa Topluluklarının ilk yıllarında AET veya Avrupa

Avrupa Topluluklarında Ortak Pazar aşaması 1992 yılı sonunda

Avrupa Birliğinin üç sütunu, 7 Şubat 1992’de imzalanan ve

Avrupa Birliği Rehberi xii

Maastricht Antlaşmasında Avrupa Birliğinin ikinci sütununu

1997 yılında imzalanan Amsterdam Antlaşması ile ikinci

Avrupa Birliği Rehberi adını taşıyan bu eserde Batı Avrupa

xiii Avrupa Birliği Rehberi

Altıncı bölümde “Türkiye-AB İlişkileri” ve yedinci bölümde ise

Mevcut haliyle eser, Avrupa bütünleşmesine ilgi duyanlara

Avrupa Birliği Rehberi xiv

 Avrupa Birliği Rehberi

Yüzyıllar boyunca devlet adamları, siyaset bilimciler, din

İkinci örgütün kısa sürede Paris, Berlin ve Londra gibi

Günümüzde Avrupa Birliği adını alan devasa işbirliğinin

Batı Avrupa’nın bütünleşme sürecinde yıkılan Avrupa’nın imarı

 Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa bütünleşmesine giden süreçte bir diğer önemli gelişme

Churchill’in “Avrupa Birleşik Devletleri” düşüncesi temelde

1.2. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunun Kurulması

Avrupa Toplulukları’nın ilki olan Avrupa Kömür Çelik

Avrupa Birliği Rehberi 

Bu konjonktürde, 9 Mayıs 1950’de Fransa Dışişleri Bakanı

1.3. Başarısız Bir Girişim: Avrupa Savunma Topluluğu

Kömür ve Çelik Topluluğunun ardından Paris Antlaşması ile

 Avrupa Birliği Rehberi

Pleven planının ayrıntıları, 15 Şubat 1951’de Paris’te NATO

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi

Avrupa Birliği Rehberi