-TÜRKÇE-
TURKÇE I Cümlede Anlam ve Cümlede Anlatım
CÜMLEDE ANLAM
Bu ünitede cümlenin dilbilgisi açısından değil, anlam
açısından geniş bir değerlendirmesini yapacağız. Cümle-
leri bizlere ilettiği anlamlar bakımından tasnif edeceğiz.
1. Eş ve Yakın Anlamlı Cümleier
Aynı düşünceyi, anlamı farklı söz ve söz gruplarıyla
anlatan cümlelerdir.
Örnek:
Kasaba kültürü bûtün yaşamımızı etkiler.
Kasaba görgüsü her yönüyle davranışlarımıza, ilişkileri-
mizeyansır.
2005 KPSS
Aşağıdakilerden hangisinde verilen yargılar an-
lamca birbirine yakındır? (2005 KPSS)
A) -Büyük şiirler, belirli bir tema üzerine kurulur.
-Çok değişik temalarda şiir yazılabilir.
B) -Şiirde gereksiz hiçbir sözcük kullanılmamalıdır.
-Doldurma sözcükler, şiirin şiirselliğini yitirmesine
yol açar.
C) -Şiirde çok yinelenmiş, aşınmış sözlere yer yok-
tur.
-Şiirde aranan özelliklerden biri de imgelerdeki
yeniliktir.
D) -Şiirde duygusal yoğunluk ağır basar.
-Her şairin duyguları yansıtış biçimi, birbirinden
farklıdır.
E) -Şiirde önemsenen özelliklerden biri de, içtenliktir
-Şair, duygusunu, düşüncesini kolayca aktara-
bilmelidir.
Eş ve yakın anlamlı cümleler aynı mesajı farklı ifade-
lerde dile getiren cümlelerdir. C seçeneğindeki cüm-
lelerde şiirdeki sözlerin, ifadelerin yeni olması vurgu-
lanmak istenmiştir.
(CeyapC)
2. Varsayım Bildiren Cümle
Varsayalım, kabul edelim, tut ki, diyelim ki gibi sözlerle
kurulan ve eylemin bizim istediğimiz gibi sonuçlanması
hâlinde ortaya çıkacak durumu gösteren cümledir.
• Tut ki karnım acıktı, ne yapacağım?
• Kabul edelim ki senin dediklerin oldu, eline ne geçe-
cek?
• Diyelim ki senin dediğin doğru, ne değişecek?
• Yapayalnız kaldığını düşün bir an.
3. Olasılık - Olabilirlik Bildiren Cümle
Eylemin sonucuyla ilgili bir olasılığı, tahmini veya sezgiyi
anlatan cümlelerdir.
• Şimdi bizim oralara çoktan yaz gelmişîir.
• Sanırım bunu ona İsmail söylemiş.
• Yarın işe biraz geç gelebilirim.
• Gönderdiğim mektubu şimdiye kadar almıştır.
= 4. Gerçekleşmemiş Beklenti Bildiren Cümle
Bir eylemin istenildiği gibi sonuçlanmadığını dile getiren
cümle çeşididir.
• Verdiği sözü tutar sanmıştım. (tutmadı)
• Oysa biz sınavı kazanacağından emindik. (kazana-
madı)
• Beni anlayacağını düşünmüştüm. (anlamadı)
5. Eşitliğin Söz Konusu Olduğu Cümleler
Herhangi bir şeyin eşit biçimde paylaşıldığını belirten
cümlelerdir.
• Paranın yarısını kardeşine verdi.
• Karpuzu iki görümce ortadan bölüp yediler.
• Satrançta yine yenişemediler, berabere kaldılar.
6. Tanım Cümleleri
Bir varlık ya da kavramın özel ve değişmez niteliklerini
sıralayarak tanıtan cümlelerdir. Zihinden sorduğumuz
"Kimdir?", "Nedir?" sorularına cevap verebilirler.
• Şiir, artık taşınamaz hale gelen duyguların mısraya,
sese dönüşmesidir.
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

• İnsan; konuşan, ağlayan ve gülen en önemlisi düşü- 2. Amaç-Sonuç İlişkili Cümle

nen birvarlıktır.
Eylemin hangi amaca bağlı olarak ortaya çıktığını göste-
ren cümledir.
7. Karşılaştırma Cümleleri
• Sınavı kazanmak için kursa gitti.
Herhangi bir yargıyı daha net ortaya koyabilmek için iki • Dolaşmak üzere parka çıktılar.
varlığı, iki nesneyi ya da iki kavramı karşılaştıran bir
cümle çeşididir. • Bunu konuşmak amacıyla toplantı yaptılar.

• Bu kazak öbüründen daha güzelmiş. nilgiNotu/

• Annesi babası kadar anlayışlı değil. | Neden-sonuç cümlelerini amaç-sonuç cümlelerinden
I ayırt ederken şuna dikkat etmeliyiz. Neden-sonuç cümle-
8. Karşıt Durum Bildiren Cümleler ! ierinde neden olarak gösterilen yardımcı cümlenin ger-
Aynı varlığın veya nesnenin, zıt durumlarını anlatan | çekleşmiş ya da gerçekleşmey9 başlamış olması gerekir.
cümlelerdir.
• Adam çok sert görünüyordu; ama oldukça yumuşak
kalpliydi. Kırmızı ısıkta geçtiğinden, polis C9za vazdı.
• Bu resim bedensel bir çöküşün yanında, duygusal bir Neden (gerçekleşmiş) Sonuç
filizlenmeyi anlatıyor.
Uyarı: Karşıt durum bildiren cümlelerle karşılaştırma :
bildiren cümleler, karıştırılmamalıdır. Karşıt durumda aynı Dolasmak üzere parka çıktılar.
varlığın zıt özellikleri söz konusudur. Karşılaştırmada ise Sonuç
iki farklı varlık ya da olay vardır. Amaç
(Eylemin gerçekleştiği-
9. Önyargı Bildiren Cümleler
ni bildirmiyor) ______
Eylemin henüz kesinlik kazanmadığı bir zamanda onun
nasıl sonuçlanacağıyla ilgili olarak kişisel bir yargıda 3. Koşul-Sonuç İlişkili Cümle
bulunan cümledir.
Eylemin gerçekleşmesini belirli bir koşula bağlayan
Önyargı cümleleri insan, kurum ya da kavramları daha cümlelerdir.
sonuç belli olmadığı halde yargılar.
• Gelirsen, mutlu olurum.
• Sınavı kazanacağını sanmıyorum. Koşul Sonuç
• Yine ağzına geleni söyleyeceğind^n eminim.
• Biliyorum fazla okuyucu toplamayacak bu oyun. • Ko$ ama dikkatli ol.
Koşul Sonuç
CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ
• İrtsan sorundan uzaklaştıkça çözümü daha ivi görür.
Koşul Sonuç
1. Neden-Sonuç İlişkili Cümle
4. Gerekçe Bildiren Cümleler
Sonucu ortaya çıkaran nedenin gösterildiği cümlelerdir.
• Kırmızı ışıkta geçtiğim için polis ceza yazmış. Bu cümleler, yargının dayandığı nedenlerin bildirildiği
cümlelerdir. Bu cümlelerde bir düşünce ya da davramşın
• Yorgun olduğundan ödevlerini yapmadı.
nedeni belirtilir, açıklanır.
• Sevimsizliği yüzünden komisyona seçilmedi.
Neden-sonuç ilişkisi çoğunlukla "için, ile, -den dolayı, - • Onunla tartışılmaz; çünkü kırıcı olabilir.
den ötürü" ilgeçleri;"- den/-dan" eki ya da kimi bağlaç ve • Adını bilmediğim için ona seslenemedim.
sözcüklerle kurulur.
5. Yorumlama Bildiren Cümleler
Neden-sonuç ilişkisi vurguyla da kurulabilir.
Anlatıcının görülüp duyulanlardan kendince bir anlam
• Bayramlarda el öpmeyg gitmedim, şimdi benimle çıkardığı cümlelerdir. Anlatıcı aynı zamanda olay ya da
konuşmuyor. duruma açıklık getirir. Bu nedenle bu cümleler özneldir.
• Bu seminere katılanların birçoğunun istemeye iste-
meye geldiğini düşünüyorum.
• Sınav soruları çok kolaydı.
 -TÜRKÇE-

CUMLEDE ANLATIM BİÇEM (ÜSLUP) NEDİR?

Her yazarın ya da şairin bir eseri meydana getirirken

1. Nesnel (Objektif) Anlatım
Bilimsel verilere dayanan, kişiden kişiye değişmeyen,
değişik yorumlara yol açmayan, kanıtlanabilir anlatım
türüdür.
Bİİ0İ Nottt f
Nesnel cümleler, öznenin yani söz söyleyen kişinin dü-
şünc9 ve duygularına değil; nesnenin, varlığın kendi
gerçeğine dayanan; dolayısıyla kişilere göre değişmey^n
yargı bildirir.
• Şiirin yanında roman da yazmış.
• Üstünde bol bir pantolon, dar bir kazak vardı.
• Fransız Ihtilali 1789'da olmuş.
2. Öznel (Subjektif) Anlatım
duygu ve düşüncelerini bizlere aktardığı bir ifade tarzı
vardır. Bunu biçem olarak ele alırız. Üslup d^rken şunlar-
dan bahsediyoruz:
* Yazarın dil ve anlatım özellikleri
* Sözcük seçimi
* Söz sanatlarına yer verm^si
* Yalınlık, duruluk
* Cümle kuruluşları
İÇERİK(KONU)NEDİR?
Bir cümİ9de özellikle yansıtılmak istenilen bir duygu ya da
düşünce bulunabilir. Yazar ya da şair ne anlatıyor soru-
sunu sorduğumuzda aldığımız tüm cevapiar konuyu verir.

Kişiden kiştye değişen, tartışmaya açık, yazarın özel

görüşlerini, duygularını, yorumlarını yansıtan anlatım
Bir yazıya "Ne anlatılmış?" sorusunu yönelttiğimizde
türüdür.
aldığımız yanıt "konu"; "Niçin anlatılmıştır?" sorusunu
• Bu şirketin geleceğini parlak görmüyorum. (Kişisel) yönelttiğimizde aldığımız yanıt "amaç, ana düşünc^";
"Nasıl anlatılmıştır?" sorusunu yönelttiğimizde aldığımız
• Tüm yazarlardan daha etkileyicidir, Tanpınar. (Kişisel)
yanıt "biçem"clir.
• Konserde dinlediğim tüm ezgiler eşsiz denebilecek
kadar güzeldi. (Kişisel)
CÜMLETAMAMLAMA
BilgiNotu'
Cümlenin başı, sonu ya da ortası boş bırakılarak uygun
Cümleyi kuran yazar yanlıdır ve bu cümlede yazılanlar
kanıtlanamaz. şekilde tamamlanması istenebilir. Cümle tamamlama
sorularında anlamsal ilişki, zaman ve kişi yönünden
3. Doğrudan Anlatım uygunluk ve kulianılan bağlaç ya da edatlar önem arz
9der.
Verilmek istenen yargının doğrudan kişinin ağzından
belirtildiği anlatım çeşididir.

• Kocası, "Daha çok kazan!" diye karısına baskı yapı-

yordu.
• Çocuk, babasını, "Bisiklet almasan sınıfta kalırım."
diye tehdit etmiş.

4. Dolaylı Anlatım

Bir cümlenin kişi, zaman ve anlatıcı değişiklikleriyle yeni-

den anlatılmasıdır.

• Çocuk, babası ona bisiklet almazsa ders çalışmaya-

cağını söyledi.
• Tiyatrodan çıktığımda arkadaşım, Hazım'ın sahnede
canlandırdığı prensin gerçek hayatta da yaşamış ol-
duğunu söyledi.
 -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin iki kez

yapıldığı kesindir?
ÇOZUMLU KONU
KAVRAMA TESTİ
A) Geçenlerde onunla Ahmet'in evinde karşılaştım.
B) Bana yine, aynı sözleri mi söyleyeceksin?
C) Bu paltoyu da güzel yapmışsın.
1. Aşağıdakilerden hangisinde, "iki durumdan birini D) Gelecek hafta bir savunmam daha var.
seçme" anlamı vardır? E) Öğretmenimiz yarın derse tekrar gelecek.

A) Senin yollarını gözlüyorsam bu seni gerçekten

çok sevdiğimdendir.
B) Mutluluklar paylaşıldıkça büyür oysa acılar tam
tersidir.
C) Bu kadar üstüme gelmene gerek yok nasıl olsa
bu iş biter.
D) Bilsen kalbimde senin varlığını, ebediyen çık- Dostoyevski'yi tanıdıktan sonra bizim dev dediğimiz
mazsın hayatımdan. Balzac'ın ne kadar cüce olduğunu anladım.
E) Yas tutup karalar bağlamaktansa, oturur seni
yazarım beyaz sayfalara. Aşağıdakilerden hangisi anlamca bu cümleye en
yakındır?

A) Dostoyevski gelmiş geçmiş en büyük yazarlar-

dandır.
2. Bir gülümseme iki insanın en kısa yoldan buluşması-
B) Dostoyevski'ye göre Balzac yazın alanında bir-
dır.
z:o kaç adım geridedir.
Bu cümle aşağıdaki yargılardan hangisini destek- C) Balzac, Dostoyevski'ye göre daha az sayıda e-
lemektedir? ser vermiştir.
o
o D) Okuyucu bir yazarı değerlendirirken diğerleriyie
CM
A) Mutlu olmanın en iyi ifadesi bir gülümseyiştir. kıyaslamalıdır.
B) Bir gülümseme en iyi iletişim kurma yoludur. E) Dostoyevski'nin eserleri Balzac'ınkilere göre da-
C) İnsanlığın var olduğu günden beri gülümseme ha çok okunmuştur.
vardır.
D) însanlığın en büyük göstergesidir bir gülümse-
yiş...
E) Ruhun enerji depoladığı zamandır gülümseme
anı.

3. Aşağıdakilerden hangisi olumsuz bir yargı içer-
memektedir?
A) Manzara tasvirlerini çizmede yazarın pek de ba-
şarılı olduğu söylenemez.
B) Onun eserlerinde nedeni bilinmeyen bir tekdüze-
lik görünüyor.
C) Cümle kurallarına önem vermemesi anlatım bo-
zukluğuna yol açıyor.
D) Kalıplaşmış sözleri kullanması hayal gücünün
dar olduğunu gösteriyor.
E) Her söyleyişinde bir kendine görelik sezilmesi
onun farkını ortaya koyuyor.
6. (I) İnsanların çağlar ve medeniyetler boyunca aynı
tarzda duyduklarını, düşündüklerini ve hareket ettikle-
rini bilmek yeterli değildir. (II) Tarih de bize aynı haki-
kati öğretir. (III) Önemli olan ayrılmak değil, birleş-
mektir; fakat zorla değil anlayış ve duygu ile
birleşilmelidir. (IV) Objektif bilgi bize sadece anlaşıl-
maz ayrılıkları gösterir. (V) Halbuki sevgi kaynaşma
imkanları yaratır.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde
"öneri" söz konusudur?
A) I B) II C) III D) IV E) V
 -TÜRKÇE-

7. Dört duvar arasında kalmaya zorlananlara esir
diyoruz; oysa mekana bağlı bir olgu değildir esaret.
Açık sokaklarda vürüvüp de tutsak olan niceleri var.
Yukarıdaki cümlede altı çizili sözün yerine aşağı-
dakilerden hangisi getirilirse cümlenin anlamı
değismez?
A) Düşündüğünü dile getirmekte oldukça zorianan
B) Seyahat etme özgürlüğü elinden alınan
C) Beyinleri sandığa kilitlenmiş, ayakları
prangalanmamış
D) Yapmak istediği her şey engellenen
E) Başkaları tarafından yönetilmekten hoşlanan
8. I. Ahmet Haşim, aruzun inceliklerini iyi bilen bir şairi-
mizdir.
II. Bazı şiirlerini Piyale adlı kitapta topladı.
III. Onun "0 Belde" şiiri, benim üzerimde derin izler
bırakır.
IV. Şiiri, yalnızlığı sevdiren ender şahsiyetlerimizden 'i
biridir.
V. Onun hüzün anlayışı hak ettiği yere hâlâ geleme- m
miştir. ^ II. Yemek yandığından tadı pek güzel olmamıştı.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yakınma anlamı
vardır?
A) Yaprak test sorularının çoğunu çözemedim.
B) Dünkü sınavlardan da düşük not bekliyorum.
C) KPSS sorularının bir an zor olduğunu düşünelim.
D) Matematik sınavları da her zaman zor oluyor.
E) Bir gün öncesinden sınavlara çalışmış.
H.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "tanım" vapıl-
mamıştır?
A) Tarihi olayların edebiyata etkisi kaçınılmazdır.
B) Bugüne değil yarına hitap etmektir sanat eseri-
nin sırrı.
C) Şair için şiir yazmak, yemek yemek gibi doğal bir
şeydir.
D) Sanatçı, doğayı kendi süzgecinden geçiren kişi-
dir.
E) Edebiyat, konuşma dilinin sanatsal eyleme dö-
nüşmesidir.
12.1. Herkesi kızdırmıştı; çünkü söyledikleri çok kırıcıydı.

Yukarıdaki cümlelerin hangisi kanıtlanabilirlik yö- :|= III. Surat asması yüzünden etrafında kimse kalmaya-
nünden diğerlerinden farklıdır? S cak.
IV. Dün okuduğu roman akıcı bir üsluba sahipti.
A)l B)ll C )l l l D) IV E) V
V. Bize gelmedikleri için onlara gitmiyoruz.

Yukarıdaki cümlelerin hangisinde neden-sonuç i-

lişkisi yoktur?

A) C)lll D) IV E)V

9. I. Kalıcı olmanın bir şartı da anlaşılır olmaktır.

II. insan bütün gücüyle çalışarak başarılı olabilir.
III. Masasıyla yatağını çok sever, onlara gözü gibi ba- 13. 0 yazarı okurken insan, sanki başka bir dünyada
kardı. yaşıyormuş gibi hissediyor kendini. Bununla da
IV. Dinlemesini öğrendikçe başkaları tarafından din- kalmıyor kendini roman kahramanının yerine koyuyor.
lenirsin.
Bu parçada eserin hangi özelliği belirtilmiştir?
V. Derslerinde başarılı olmazsan hayatta başarılı o-
lamazsın. A) Etkileyiciliği
B) Özgünlüğü
Yukarıdaki cümlelerin hangisinde yargının ger-
çekleşmesi bir koşula bağlı değildir? C) Tutarlılığı
D) Doğallığı
A)l B )ll 0) III D) IV E) V E) Evrenselliği
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
14.1. Annem yemeği bugün çok güzel yapmış.
II. Kendimle hiç baş başa kalamıyorum ki!
III. Ankara'ya gelir de nasıl beni aramazsın.
IV. Bu parayla hiç ayın sonu getirilir mi?
Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki anlamlardan
hangisi yoktur?
A) Sitem C) Abartma B) Yakınma
E) Beğenme D) Azımsama
15. Aşağıdakilerin hangisinde "için" sözcüğü cümleye
"amaç-sonuç" anlamı katmaktadır?
A) Öğrenimin için ayırdığım para suyunu çekti.
B) Beni sevmediği için onunla konuşmak o
istemiyorum.
C) Annem için gerekirse canımı bile veririm.
D) Kitabı almak için babama neredeyse yalvardım. <Ş_
E) Senin için her şey kolay bir de bana bak.
16. Aşağıdaki cümleierin hangisinde "yorum" soz
konusu değildir?
A) Yansıma, güncel olaylara bakış açısıyla farklı bir
dergi olma özelliğini gösteriyor.
B) Çok ilginç resimlerin olduğu son sayısı okurların
bir hayli hoşuna gitti.
C) Abdullah Yıldırım bu eserinde toplumun iletişim
tarzı hakkında özgün tespitlerde bulunmuş.
D) Bu derginin eski edebiyata yer vermesi de mec-
mualar arasında ona saygınlık kazandırıyor.
E) Bu derginin yazarlarından Sıtkı Ermiş'in 'Tele-
fonsuz Hayat" adlı kitabı dün satışa çıktı.
17. Aşağıdakilerden hangisi, söyleyenin kişisel dü-
şüncesini içermemektedir?
A) Elif Şafak gördüğünü okurlarına da gösterme
başarısı gösteren ender yazarlardandır.
B) Bu roman Peyami Safa'nın en önemli eseridir ve
bir başyapıt sayıhr.
C) Yurt dışında adını duyuran sanatçı resimde hari-
kalar meydana getiriyor.
D) 1950'de piyasaya çıkan bu kitap o dönemin sos-
yal sorunlarını ele alıyor.
E) Yaşar Kemal, Anadolu insanının duygularına en
iyi tercüman olan yazanmızdır.
18.1. Yabancı müzik piyasasını yakından izlemeye çalı-
şıyorum elbette
II. Aydının topluma öncü olması gerektiğini sanırım
herkes bilir.
III. Romanın kahramanları, yaşadıkları çevrede örnek
alınan kişi olmalıdır.
IV. Şiire karşı roman çok eski olmayan bir edebiyat
türüdür.
•§
V. Yazar eserine son noktayı koyduktan sonra benim
g dememelidir.
5 Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
olasılık (tahmin) anlamı vardır?
A) I B) II C) D) IV E)V
19. Bir şair, kendi kendisinin adamı olduğu sürece başka-
larına ışık tutabilir.
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki cümleyle an-
lamca aynı doğrultudadır?
A) Ancak taklitten uzak duran şair insanlara doğru
yol gösterebilir.
B) İnsanlara yön veren şair bir ideolojiyi benimse-
mekzorundadır.
C) Bir şair kendisiyle barışık bir hayat sürerse ya-
rarlı olabilir.
D) Diğer düşünceleri görmezden gelen şair yanlış
yoldadır.
E) Şairin şiiri kendi hayatından da izler taşımalıdır.
 -TÜRKÇE-

20. (I) Şiddetli bir rüzgar esti; önce soğuk, sonra ılık. (II) 24. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir eserin üslu-
İri iri erikler toprağa döküldü. (III) Rüzgarla birlikte az- buyla ilgili bir değerlendirmedir?
gın bir yağmur başladı. (IV) Olgunlaşmış bal gibi şef-
taliler temizlendi, pırıl pırıl oldu. (V) Her taraftan sel A) Öykülerinde kenar mahalle insanını anlatıyor.
gibi su geliyordu. B) Olayların kahramanları adeta gerçek hayatta
gördüğümüz kişilerdir.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
C) Gecekondu yaşantısı en güzel onun eserlerinde
"benzetme" yapılmıştır?
görülebilir.
A)l B)ll 0) III D) IV E) V D) Kitaplarını oldukça hacimli hale getirmeden
bastırmaz.
E) Halk için yazmak iddiası olduğundan sözcükleri
seçerek yazar.
21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşılaştırma
vapılmamıstır?
25. "Eğitimin amacı, doğuştan insanda varolan cevheri
A) Aşkın gizemi.ölümün gizeminden daha büyüktür. işlemek, özü geliştirmektir."

B) Aile, her türlü davranışın öğretildiği bir okuldur.

Bu cümleye anlamca en yakın olan cümle aşağı-
C) En büyük mutluluk, özgür düşünceli olmaktır.
dakilerden hangisidir?
D) İnsanla hayvan arasındaki fark edeptir
E) Ekmekten sonra eğitim, bir milletin en büyük ihti- A) Eğitim yaşlılığın en iyi güvencesidir.
yacıdır. B) Bir insana yeni bir şey öğrettiğimizi söyleyeme-
yiz, aslında onun kendi içinde bir şeyler keşfet-
ço mesine yardımcı oluruz.
"o C) Eğitim, çocuğu önce dünyada, sonra da özel
ır çevrelerde varlığını sürdüreceği şartlara hazır-
UJ
22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, koşul-sonuç Q lamaktır.
co
ilgisi vardır? D) Eğitimin gayesi; kişiyi çevresiyle uyum içinde ya-
şatmaktır.
A) Hayatta rövanş yoktur.
E) Eğitimin kökleri acı meyveleri tatlıdır.
B) Zaman her şeyi alıp götürür.
C) Cahil kimsenin yanında kitap gibi sessiz ol.
D) Elmas yontulmadan, insan yanılmadan mükem-
melleşemez.
26. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "için" sözcüğü
E) Gününü gün edenler, sadece gününü dün eder-
amaç-sonuç ilgisi kurmuştur?
ler.
A) Kızı için bir etek almış.
B) Çok çalıştığı için yorulmuş.
C) Otobüs gelmediği için geç kaldık.
D) Ev aldığı için sıkıntıya girmiş.
E) Kalın giyinmediği için üşümüş.

23. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, söyleyenin kişisel

düşüncesini içermemektedir? 27. "Teknoloji geliştikçe, insanlar rahatlık bekledi;
ama beklenenin tersine...."
A) İki bölümden oluşan bu eser, yarın yeni salonda
oynayacak. Bu cümle aşağıdakilerden hangisi ile sürdürülemez?
B) Evin en güzel yeri salondur. A) bunalımlarla karşılaştılar.
C) Tabloda kullanılan renkler oldukça uyumluydu. B) yeni sorunlara daldılar.
D) Bu şiiri herkesin içinde en güzel ben okurum. C) karmaşayı doğurdu.
E) Mutluluğun temelinde zenginlik yatar. D) ilkellik getirdi.
E) umudu getirdi.
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
28. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tanım yapılmış-
tır?
A) Açlık kılıçtan bile keskindir.
B) Suyun değeri, kuyu kuruyunca anlaşılır.
C) Bir insan, söylediği şeylerden çok söylemedikle-
riyle de anlaşılır.
D) Uyanıkken rüya görmenin adıdır aşk.
E) Bir okul açan bir hapishane kapatmış olur.
29. (I) Yazar bu hikayelerinde de, eşsiz anlatım gücünü
devam ettirmiş. (II) Onun hikayelerinde gereksiz ifade
ve benzetmelere rastlayamazsınız. (III) Betimleme
cümleleri onun dilini oluşturur. (IV) İki kişilik yoksul
dünyaları yıllardır anlatır hikayelerinde. (V) Canlı dili
sayesinde hikaye kahramanlarıyla konuşur gibi olu-
yorsunuz.
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi
içerikle ilgilidir?
A)l B)ll C)lll D) IV E) V
30. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde olumlu bir ön-
yargı vardır?
A) Bu film gişe rekorları kıracak.
B) Eleştiri yaparken duygularına yenilmiş.
C) Bu takım eminim bu sene de birinci olamayacak.
D) Bu kitaba çok emek verdin; ama satılacağını
sanmıyorum.
E) Yazılı notum yine kötü gelecek.
ÇÖZÜMLER
Bu tip sorular gerçek sınavda karşımıza en çok çıka-
cak soru tipidir. Herhangi bir bilgiye gereksinim duy-
madan dikkatiniz ve gerçek hayatınızdaki edinimleri-
nizle çözebileceğiniz bir sorudur. Yas tutup karalar
bağlamaktansa onu beyaz sayfalara yazmayı tercih
ediyor.
(Cevap E)
Yakın anlamlı cümlelerin farklı bir şekilde sorulduğu
soru tipidir. Bir cümleyi iki farklı şekilde söyleyebiliriz.
Aynı sözcükler olmasa da eş ya da yakın anlamlı
sözcüklerle cümlelerin kurulması gerekir. B seçene-
ğiyle öncül (soru kökünde verilen cümle) aynı anlam-
dadır.
(Cevap B)
"Her söyleyişinde bir kendine görelik sezilmesi onun
farkını ortaya koyuyor." Bu cümlede hiç bir sözcük hiç
bir şekilde bir olumsuzluk bildirmiyor.
(Cevap E)
"Bu paltoyu da güzel yapmışsın." cümlesinde geçen
"da" bağlacı iki anlamı birbirine bağlar. I. anlam başka
palto da yapmışsın ve güzel olmuş "da" bağlacı bu
eylemin ikinci kez yapıldığı anlamını veriyor.
(Cevap C)
5. Yazın kelimesi edebiyat anlamına gelir. Dev ve cüce
kelimeleri daha ileri ya da daha geri olma anlamını
yakın olarak veriyor. Bu yüzden yanıt B'dir.
(Cevap B)
6. Öneri, bu durumun daha güzel sonuçlanması için
uygulanmasının doğru olacağının düşünüldüğü ter-
cihtir. Anlaşma konusunda bir öneri olarak duygu ve
anlayış olması gerektiği yazarın fikridir. Yazarın doğ-
rusudur.
(Cevap C)
7. Soru kökündeki altı çizili sözcüğe dikkat edelim.
Yalmzca olumsuz yargıların altı çizilir. "Beyinleri san-
dığa kilitlenmiş, ayakları prangalanmamış" yargısı "a-
çık sokaklarda yürüyüp de tutsak olan" ifadesiyle ay-
nıdır.
(Cevap C)
 -TÜRKÇE-
8. Kanıtlanabilirlikten kastettiğimiz nesnellik ya da öznel-
liktir. II. cümledeki yargıyı kanıtlayabiliriz. Şiirlerini
"Piyale" adlı kitapta toplayıp toplamadığını araştırarak
kanıtlayabiliriz ama diğer yargılar yazarın kendi duy-
gularını yansıttığı için özneldir.
(Cevap B)
9. Koşullu bir durumun gerçekİ9şmesi için başka bir
koşulun sağlanması gerekir III. cümle hariç tüm cüm-
lelerde koşul ilgisi var.
(Cevap C)
10. Yakınma, herhangi birilerinden ya da herhangi bir
durumdan şikayet etmek demektir. "D" şıkkında ma-
tematik sınavlarının her zaman zor olduğu ifadesin-
den bu durumdan şikayetçi oldukları anlaşılmaktadır.
(Cevap D)
H.Tanım içeren cümleler bizi btlgilendirecek kadar
detaylı olmalıdır. Tarihi olayların edebiyata etkisi ka-
çınılmazdır derken tarihin ya da edebiyatın ne oldu-
ğunu açıklayan bir bilgi verilmemektedir.
(CevapA):|
cc
UJ
Q
12. Neden-sonuç cümlelerinde bir durumun sonuçlanmış w
olması gerekir, neden olarak gösterdiğimiz açıklama ^
ise sonucu anlamamıza yardımcı olmaiıdır. D şıkkın- .ş
da ned9n-sonuç ilişkisi yoktur.
j Kendisine Benzeti- Benzetme İ Benzeyen | Benzetme
g len (Güçlü Yönü | Zayıf olan | Yönü
o
(Cevap D)
13. Özgürlük, farklılık, sıra dışılıktır. Bu parçada "roman
kahramanının yerine koyuyor" ifadesi kullanılmış. Bu
kişiyi bunu hissettirecek kadar etkilemiş anlamına ge-
lir.
(Cevap A)
14.1. cümlede beğenme, II. cümlede yakınma, III. cümle-
de sitem, IV. cümİ9de azımsama anlamı vardır. Ama
abartma anlamı yoktur.
(Cevap C)
15. Amaç-sonuç cümlelerinin genel özelliği amacın henüz
gerçekleşmemiş olmasıdır. D şıkkındaki cümlede ba-
basına yalvarmış olması bir sonuçtur; fakat cümled^n
kitabı alıp almadığı bilgisine sahip olamıyoruz, bu ne-
denle doğru yanıt D şıkkıdır.
(Cevap D)
16. Yorum, kişisel duyguların katıldığı cümlelerde söz
konusudur. E şıkkındaki yargıyı tamamıyla kanıtlaya-
biliriz. Kanıtlanabilir yargılar nesneldir.
(Cevap E)
17. "Kişisel düşüncesini içermemektedir." ifadesiyle
nesnel cümlenin bulunması isteniyor. Kitabın 1950'de
piyasaya çıktığını kitap 9vine giderek kanıtlayabiliriz.
Dönemin sorunlarını ele alıp almadığını da kitabı o-
kuyarak kanıtlayabiliriz.
(Cevap D)
18. Tahmin "olabilir" ya da "olmayabilir" yargısıdır. II.
cümlenin yüklemini yazar "sanırım herkes bilir." Şek-
linde bağlamıştır. Bunu herkes bilmeye de bilir. Bu
yalnızca yazarın düşüncesidir.
(Cevap B)
19. Örnek cümlede "kendisinin adamı olmak" ifadesi
taklitten uzak durmak anlamına karşılık gelir. Başka-
larına ışık tutmak ise "doğru yol gösterir" cümleciğiyle
örtüşür.
(Cevap A)
20. Zayıf olan bir öğenin herhangi bir yönden güçlü olan
bir öğeye benzetilmesini arayacağız. IV. cümlede şef-
taliler bala benzetilmiştir.
Olgunlaşmış bal ! gibi j şeftaliler I temizlendi.
olan)
(Cevap D)
21. A seçeneğinde.aşkın gizemi ile ölümün gizemi karşı-
laştırılmıştır.
C seçeneğinde özgür düşünceli olmanın mutluluğuyla
başka mutluluklar "en" sözcüğüyle karşılaştırılmıştır.
D seçeneğinde insanla hayvan karşılaştırılmıştır.
E seç9neğind9 birer ihtiyaç olarak ekmek ve eğitim karşı-
laştırılmıştır.
B seç9n9ğind9 karşılaştırma yoktur.
(Cevap B)
22. D seçeneğindeki cümlede bir sonuca ulaşmak için bir
şartın sağlanması gerektiği anlamı vardır.
(Cevap D)
23. A seçeneğindeki cümle doğruluk veya yanlışlık bakı-
mından ispatlanabilir olduğundan nesneldir.
(Cevap A)
10- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
24. "Nasıl anlatmış?" sorusunun cevabı üslûptur. Buna
göre E seçeneği üslûpla ilgilidir.
(Cevap E)
25. "Soru kökünde verilen cümle ile B seçeneğindeki
cümlede, insanların aslında bilgi ile dolu olduklarını
yapılacak tek şeyin bu bilginin dışarı çıkmasını sağ-
lamak olduğudur.
(Cevap B)
26. A seçeneğindeki cümlede "için" sözcüğü amaç-sonuç
anlamı katmıştır.
"kızına vermek amacıyla..."
(Cevap A)
27. Boşluk tamamlama sorularında cümlenin anlam akışı
ve kullanılan bağlaç, edat görevindeki sözcüklere dik-
kat edilmelidir.
(Cevap E)
28. Tanım; "nedir?, kimdir?" sorularına verilen cevaptır.
D seçeneğindeki cümlede aşkın tanımı yapılmıştır.
(Cevap D)
29. "Ne anlatmış?" sorusunun cevabı içeriktir. IV. cümle
de hikayenin konusuyla ilgilidir.
(Cevap D
30. Bir olay ya da durum sonuçlanmadan, onun hakkında
fikir bildirmeye önyargı denir. A seçeneğindeki
cümlede, olumlu bir önyargı vardır.
(Cevap A)
ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ
1. (I) Sergi, 27 sanatçının yapıtlarından oluşuyor. (II)
Sergide 150 yapıt yer alıyor. (III) Bu yapıtlar iki teknik-
le üretilmiş. (IV) Serginin 21 Haziran -16 Eylül tarihle-
ri arasında açık kalacağı bildirildi. (V) Geniş kapsamlı
ve çok renkli bu sergi, çağdaş Türk plastik sanatları
konusunda bir fikir vermesi açısından büyük önem
taşıyor.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinde, söyleyenin kişisel görüşlerine yer ve-
rilmiştir? (99 DMS OÖ)
A)l B)ll. 0) III. D) IV. E) V.
V. cümlenin sonunda anlatıcı serginin "büyük önem
taşıdığını" söylüyor. Bu yargı kişiden kişiye değişen
öznel biryargıdır.
(Cevap E)
2. (I) Öğleden sonra yağmur yağdı. (II) Bulutlar güneşi
sakladı. (III) Bu, sonbahar günlerine özgü bir yağ-
murdu. (IV) Önce hafif damlalarla başladı. (V) Sonra
birden hızlanınca çocuklar koşuşarak evlerine çekildi-
ler; sokak hemen boşaldı.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinde, birbirini izleyen durumlar belirtilmiş-
tir? (99 DMS OÖ)
A)V. B) IV. 0) III. D)ll. E)l.
I, II, III ve IV. cümlelerde tek bir durumdan bahsedil-
mektedir. V. cümlede ise yağmurun hızlanması, ço-
cukların koşarak eve çekilmesi ve sokağın boşalma-
sı birbirini izleyen durumlardır. Bunun için doğru ce-
vabımız "A" seçeneğidir.
(Cevap A)
 -TÜRKÇE- 11

3. (I) Gölde dalışlara başlamadan önce çevreyi ve gölü

iyice inceledik. (II) Dalış için, batı kıyısını seçtik. (III)
Tahmin, kişinin doğru ya da yanlış olduğunu bilme-
Balçık ya da çamura saplanma tehlikesi olmadığın-
den kendi fikrini söylemesidir. Bunu ifade etmek için
dan ve dalgıçların ayaklarına dolanabilecek su bitkile-
de "belki" sözcüğü kullanılabilir. V numaralı cümle
ri bulunmadığından burayı uygun bulduk. (IV) Burada
dört metre olan derinlik, doğuya doğru ilerledikçe ya- anlattığımız özelliklere uygundur.
vaş yavaş artmaya başladı. (V) Kıyılara doğru, dipten (Cevap E)
yukarı bakıldığında, tepelerdeki ormanların ve bulut-
ların görünüşü olağanüstüydü.

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin

hangisinde "neden" belirtilmektedir? (99 DMS OÖ)
D)IV.
Burayı uygun bulduk —> sonuç
Balçık ya da çaımura saplanma tehlikesi olmayışı —►
neden
6. (I) İyot, yaşam için önemli minerallerden biridir. (II)
İyot eksikliği çocuklarda gelişim bozukluğuna ve zeka
geriliğine neden olabiliyor. (III) Ayrıca, iyot eksikliğinin
her yaştaki insanda guatr hastalığına yol açtığı da bi-
E)V.
liniyor. (IV) Uzmanlar, iyotun vücudumuzda besinlerle
ve suyla karşılandığını söylüyorlar. (V) Yemeklerde
kesinlikle iyotlu tuz kullanılması ve bu tuzun yemek-
lere, pişmesine yakın katılması gerektiğini önemle be-
lirtiyorlar.

III numaralı cümlede neden - sonuç ilişkisi kurulmuş- Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
tur. hangisinde bir "öneri" söz konusudur? (99 DM S
OÖ)
(Cevap C)
B)ll. 0> III. D) IV. E)V.

Öneri; yapılan bir şeyi daha iyi bir hale sokmak için
4. Bütün(l) hepsi(lll) de(V) vardı.
o farklı çözümler sunulmasıdır. V. cümlede de yazar
Yukarıdaki cümlede tuzun yemeklere nasıl katılması gerektiği anlatılarak
Q
numaralanmış sözcüklerden hangisi atılırsa m okuyucuya öneride bulunulmaktadır.
cümlenin anlatımı bozulmaz? (99 DMS OÖ) tn
o.
(Cevap E)
A)V. B) IV. C)lll. D)ll. E)l.
"5
İÜ
>■

"Bütün" ve "hepsi" kelimeleri aynı anlamı ifade et-

mektedir. Hepsi kelimesi cümleden atılırsa anlam
bozulur ancak bütün kelimesi atılırsa cümlenin an-
lamı bozulmaz. Onun için doğru cevabımız "E" se-
çeneğidir.
(Cevap E)
5. (I) Eskiden, kışın dağ yamaçlarına yağan kar, kovuk
ve mağaralara doldurulurdu. (II) Üstü çalı çırpı ile ka-
patılan karın, yazın da böylece, erimeden kalması
sağlanırdı. (III) Yaz gelince bu kar, şehirden katır sır-
tında taşınan meyve sularıyla, özellikle Maraş'ın ü-
züm suyundan yapılan pekmeziyle karıştırılıp yenirdi.
(IV) Bu karışıma o yörede "karsambaç" adı verilirdi.
(V) Kim bilir, Maraş'ın dondurmasının atası belki de
bu karışımdır.
7. (I) Yol üstündeki köyler, sırtlarını tepeye dayamış,
kuşbakışı seyrediyordu denizi. (II) Kararmış tahtalı,
kırmızı damlı evler ağaçlann arasında kaybolmuştu.
(III) Biliyordum, burada yaşayanlar, benim iç geçirdi-
ğim, imrendiğim yaşamlarının farkında değiller. (IV)
Hatta onlar, çevredeki yeşili ayaklarının altında uza-
nan beyaz köpüklü denizi bile hiç görmüyorlardı. (V)
Bir yaşam kavgasının içinde, gerçeklerle yüz yüze
savrulup gidiyorlardı.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinde insana özgü özellikler cansız varlıkla-
ra aktarılmıştır? (99 DMS OÖ)
A) B)ll. 0) III. D) IV. E) V.

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin I. cümlede " köyler denizi seyrediyordu." insana
hangisinde "tahmin" vardır? (99 DMS OÖ) ait olan seyretme özelliği köylere aktarılmıştır.

A)l. B)ll. 0) III, D) IV. E)V. (Cevap A)

12- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

8. I. yüzlerce martı 10.1. onun

II. o ana kadar ortalıkta görünm^yen II. eleştirilerini

III. saklayarak
III. teknenin çevresini sardı
IV. imrendiğim yönlerinden biri de
IV. V9 nereden çıktıkları anlaşılmayan
V. özgün söyleşiler arkasına
Yukarıdaki sözlerin anlamlı ve kurallı bir cümle
oluşturan sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? VI. yapmasıdır.
(99 DMS 00)
B) I., III., IV., II. Yukarıdaki sözlerin anlamlı ve kurallı bir cümle
A) I., II., IV., III. C) II., I., IV.,
D)ll., IV., I., III. oluşturan sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?
III. E) III., IV., I., II.
(99 DMS ÖL)

Anlamlı bir cümle oluşturmak için şu şekilde bir sıra- A) I.,V., III., IV., II., VI.
lama yapılmalı: (I) 0 ana kadar ortalıkta görünmeyen B) I., IV., II., V., III., VI.
(VI) ve n^reden çıktıkları anlaşılmayan (I) yüzterce C) II., III., IV., V., I., VI.
martı (III) tekn^nin çevresini sardı. Doğru sıralanış D) II., V., III., IV., I., VI.
"D" seçeneğinde yer almaktadır. E) IV, V., III., I., II., VI.
(C^vap D)

Anlamlı bir cümle oluşturmak için kelimeleri şu şekil-

9. I. çağımızda bilgisayar kullanımınm
de sıralamamız gerekm^ktedir. Onun imrendiğim
yönlerinden biri de eleştirilerini öz-gün söyleşiler
o arkasına saklayarak yapmasıdır. Doğ-ru sıralanış "B"
m seçeneğinde verMmiştir.
'a (Cevap B)

II. sağlık sorunlarını da

III. tehlikeli olabilecek 11. "Süzgeçten geçirir onları." cümlesi, aşağıdakilerden

hangisinin sonuna getirilemez? (99 DMS ÖL)
IV. beraberind9 getirdi
A) Günlük yazarı, aklına düşeni, kaleminin ucuna
V. hızla yaygınlaşması geleni olduğu gibi yazmaz.
B) Günlük yazarı, içtenlikle doğallığı birbirinden ayrı
Yukarıdaki sözlerin anlamlı ve kurallı bir cümle
düşünmez.
oluşturan sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?
(99 DMS OÖ) C) Günlük yazarı, yaşayıp gördüğü her şeyin gün-
lüğe aktarılmayacağını bilir.
A) I., III., II., V., IV.
B)I.,V., III., II.JV. D)II.,V., D) Günlük yazarı, yazacaklarmın eleştirileceğini ak-
C ) l ., III., V., II., IV. lından çıkarmaz.
I., III., IV.
E) Günlük yazarı, günlüklerinde dedikoduya, gerek-
siz sözlere yer vermek istemez.

A, C, D V9 E S9çeneklerind9 günlük yazarının, yaza-

Anlamlı bir cümİ9 için şu şekilde bir sıralama yapıl-
cağı her şeyi süzgeçten geçireceği anlamı vardır.
malı: (I) Çağımızda bilgisayar kullanımının (V) hızla
Hiçbir şeyi üstünkörü yazmaz, hepsini irdeler. "B"
yaygınlaşması (III) tehlikeli olabilecek (II) sağlık so-
seçeneğinde ise îçtenlikle doğallığın iç içe olmasın-
runlarını da (IV) beraberind9 getirdi. Doğru C9vabı-
dan bahsediliyor. Süzgeçten g^çirme gibi bir durum
mız "B" seç^neğinde yer almaktadır.
söz konusu değildir. Onun için doğru c^vabımız "B"
(Cevap B) seçeneğidir.
(C9vap B)

12. Mutluluk sorunların yokluğunda değil, tersine onlarla
baş edebilme gücünde saklıdır.
Aşağıdakilerden hangisi bu cümleye anlamca en
yakındır? (99 DMS ÖL)
A) Mutlu olanlar, sorunlarını daha kolay çözerler.
B) Çözülmeyen sorunlar, yanında başka sorunları
da getirir.
C) Sorunlardan uzak bir yaşam sürmek büyük bir
mutluluktur.
D) Asıl mutluluk, sorunlarla savaşabilecek bir yapı-
da olmakla sağlanır.
E) Çözüme kavuşturulamayan sorunlar, insanı
mutsuz eder.
Cümlede anlatılmak istenen; asıl mutluluk sorunlar
olmadığında değil, sorunlarla mücadele edildiğinde
ortaya çıkar. insan sorunlarla ne kadar baş ederse o
kadar mutlu olur. Bu açıklamaya en yakın olan cüm-
le "D" seçeneğinde verilmiştir.
(Cevap D)
13. Aşağıdakilerin hangisinde, yargının gerekçesi
belirtilmemistir? (99 DMS ÖL)
A) Zeka gelişiminde hem kalıtımın hem de çevrenin
etkili olduğunu gösteren kanıtlar vardır.
B) Isı genleşmeye neden olacağından ısıtılan metal
çubuğun uzunluğu artar.
C) Gelişmiş aygıtlar bulunmadığı için çalışmalarda
istenilen sonuca ulaşmak zor oldu.
D) Ağaçlandırmanın erozyonu önleyeceği düşünü-
lerek, ağaç dikme çalışmalarına hız verildi.
E) Fabrika atıklarının çevre kirliliğine yol açtığı öne
sürülerek, sanayi kuruluşlarının şehir dışına ta-
şınması isteniyor.
ÇÖZÜM:
B seçeneğinde; metal çubuğun uzunluğunun artma
gerekçesi;
C seçeneğinde; istenilen sonuca ulaşmadaki zorlu-
ğun gerekçesi;
D seçeneğinde; ağaç dikme çalışmalarının hızlandı-
rılma gerekçesi;
E seçeneğinde; sanayi kuruluşlarının şehir dışına ta-
şınma gerekçesi verilmiştir. Oysaki "A" seçeneğinde
zeka gelişiminde kalıtım ve çevrenin etkisi belirtilmiş,
ancak bunun gerekçesi verilmemiştir. Doğru ceva-
bımız "A" seçeneğidir.
(Cevap A)
-TÜRKÇE- 13
14. (I) Sınıfın bütün duvarları kar gibi beyaz. (II) Pence-
redeki tüller, yazı tahtası, sıraların üstündeki örtüler
de... (III) Bunların hepsi umutları yansıtan birer ayna
sanki. (IV) Öğretmeni, sırası, tahtası Atatürk portresi,
İstiklal Marşı, Gençliğe Hitabesi'yle alışılmış bir yer
burası. (V) Sıraların üstü, aynı cümlelerin defalarca
yazıldığı defterlerle, hiç kullanılmamış, yarısı bitmiş
kurşun kalemlerle, silgilerle, üstünde "Büyükler İçin
Okuma-Yazma" yazan kitaplarla dolu.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangilerinde "benzetme" yapılmıştır? (99 DMS ÖL)
A) l .v el l . B)l. velll.
C) III. ve IV. D) III. ve V.
E) IV.veV.
ÇÖZÜM:
I. ve III. cümlede benzetme yapılmıştır. I. cümlede
sınıfın duvarları ile kar arasında beyaz renklerinden
dolayı benzetme yapılmış, III. cümlede ise duvarlar
ve odadaki nesneler aynaya benzetilmiştir.
(Cevap B)
ÇQ
"(
3
£T
U
15. (I) Üç tarafı denizlerle çevrili olan yurdumuz sualtı
i varlıkları bakımından çok zengin bir ülkedir. (II) Bu
o
cn nedenle yurdumuzda, denize ve deniz sporlarına gi-
w
derek daha fazla önem verilmektedir. (III) Son yıllar-
da, kıyılarımızda gerçekleştirilen spor etkinliklerine bir
yenisi daha eklendi. (IV) Adı "Fotoğrafla Balık Avlama
Yarışması". (V) Suyun altındaki sessiz dünyada, ya-
rışmada adları belirlenen balıkların peşinden koşmak,
onların en güzel fotoğraflarını çekmek...
Yukarıdaki parçada sözü edilen yarışmanın amacı,
numaralanmış cümlelerin hangisinde belirtilmiş-
tir? (99 DMS ÖL)
A)l. B)ll. 0) III. D) IV. E) V.
"Fotoğrafla Balık Avlama Yarışması"nın amacı V.
cümlede açıklanmıştır. Amaç denize ve deniz sporla-
rına önem vermek.
(Cevap E)
14- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

16. (I) Sülüklügöl'ün her mevsimde ayrı bir güzelliği var.
(II) Kışın donuyor ve karın altında kendin^ çekidüzen
veriyor. (III) Baharla birlikte kardelenler, çuha çiçekleri
fışkırıyor topraktan. (IV)Yazın meş9 ağaçları, bir yarı-
şa girerek köknarların yeşiline yetişmeye çalışıyor.
(V) Sonbaharda yeşil ve sarının çeşitli tonlarıyla tam
bir renk cümbüşü oluşuyor bu bölgede.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangilerinde insanlara özgü nitelikler, cansızlara
aktarılmıştır? (99 DMS ÖL)
B) II. ve III.
A) l . v e l l . C) II.
ve IV. D)lll. ve IV.
E) I V. v eV .
18. (I) Bir akşamüstü Istanbul'dan yola çıktık. (II) Özellikle
Hasankeyfi ve gün^ydoğunun öteki tarihsel güzellik-
lerini görm9k istiyorduk. (III) İnsanların yaşantılarını
incelemeyi, sorunlarını duyurmayı amaçlıyorduk. (IV)
Sabahın ilk ışıklarıyla gözümüzü açtık. (V) Ceyhan
Irmağı'nın yanı başında yükselen Yılankale'deydik.
(VI) Adını, kayaların arasında yuvalanan yılanlardan
alan kalede...
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisi, kendinden önceki cümlede geçen sözcü-
ğün açıklamasını içermektedir? (99 DMS ÖL)
A)ll. B)lll. C) IV. D)V. E) VI.

Soru herhangi bir teorik bilgi gerektirmeden çözülebi-

(
II. cümİ9deki insana ait olan 'kendin9 çekidüzen lir. V numaralı cümled9 yer alan "yılankaİ9" sözcü-
vermek" ve IV. cümledeki "yarışa girmek" eylemleri ğünün n9 anlama geldiği, VI numaralı cümİ9de ol-
cansız varlıklara aktarılmıştır. dukça açık bir şekilde anlatılmıştır.

(Cevap C) (C9vap E)

35
o
S2' o

17. İnsanlann içinde yaşadığı atmosfer tabakasına tro- § 19.(1) Sanatçının 1984-1995 yılları arasında Kapadok-
posfer denir. Canlıların yaşaması için en uygun taba- —■ ya'da çektiği siyah-beyaz fotoğraflardan oluşan albüm
ka olan troposfer, 11 km kalınlığındadır. « yayımlandı. (II) Binlerce yılın yağmuru, rüzgarı, fırtı-
nasının "volkanik tüf'lerle oluşturduğu büyüleyici
Yukarıdaki cümlelerin, anlamı değiştirilmeden tek
görüntüyü, sanatçı, objektifiyle yakalamış. (III) Bunla-
cümleye dönüştürülmüş biçimi aşağıdakilerden
rı, şaşırtıcı bir kimliğe büründürmüş. (IV) Işık V9 göl-
hangisidir? (99 DMS ÖL)
genin, Kapadokya'nın görkemli çizgileri üzerinde sü-
A) İnsanların da içinde yaşadığı atmosf^r tabakası rüp giden çatışmasını yansıtmış. (V) Bu fotoğraflar,
düşsel bir dünyanın tasviri gibi.
olan troposfer, 11 km kalınlığındadır.
B) Kalınlığı 11 km olan troposfer tabakası en çok,
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
insanların yaşamasına elverişlidir. hangisinde söyleyenin kişisel düşüncesine yer
C) İçinde yaşadığımız 11 km kalınlığındaki tropos - verilmemiştir? (99 DMS ÖL)
fer, atmosferin, canlıların yaşaması için en uy-
gun tabakasıdır. A)l. B)ll. C)lll. D) IV. E) V.

D) Troposfer, 11 km kalınlığında bir atmosfer taba-

kası olduğu için insanın yaşamasını kolaylaştırır.
E) İçinde canlıların yaşayabilmesi için öteki atmos- Kişisel düşünc9ye yer v^rilmeyen yargılar kanıtlana-
fer tabakalarının da troposfer gibi 11 km olması bilirdir. I numaralı cümİ9deki yargıyı da kanıtlayabili-
gerekir. riz. Bu yüzden nesneldir.

(Cevap A)
Soruda verilen iki cümle herhangi bir anlam eksikliği
olmadan D seç^neğinde bir cümlede ifade edilmiştir.
(Cevap D)
 -TÜRKÇE-
20. (I) Yıllar önce ilkokul öğretmeni olarak başladığım
meslek yaşantımı şimdi üniversitede sürdürüyorum;
ama kendimi eğitimci olarak görmüyorum. (II) Bugün,
öğretmenlik yapanları "eğitimci" olarak nitelemek, bil-
mem ne kadar doğru olur. (III) Dikkat ediyorum, her
öğretmen kendine "öğretmen"den çok, "eğitimci" sıfa-
tını yakıştırıyor; bu da onun bu sıfatla anılmasına yol
açıyor. (IV) Ben eğitimci denince John Devvey'i, Ha-
san Ali Yücel'i düşünüyorum. (V) Bana göre eğitimci
olmak, eğitimde var olanı aşmak, yeni ufuk açmakla
mümkündür.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinden "koşul" anlamı çıkarılabilir? (99 DMS
ÖL)
A)l. B)ll. C> III. D) IV. E)V.
V numaralı cümleye bakalım. Eğitimci olmanın şartı-
nın, eğitimde varolanı aşmak olduğu anlamı çıkartı-
labiliyor.
(Cevap E)
cn
D.
Q
UJ
21. (I) Bizde Cumhuriyet'le başlayan demiryollarını yay-
gınlaştırma atılımı 1950'ye değin sürdü. (II) Bu tarih-
ten sonra ağırlık karayollarına verildi; böylece ortaya
dev bir trafik sorunu çıktı. (III) Oysa o yıllarda hızı sa-
atte yüz kilometre olan bazı trenler, günümüzde üç
yüz kilometre hızla gidiyor. (IV) Bugün Paris'ten trene
binip Manş Denizi'ni de tüp geçitle aşarak üç saatte
Londra'ya varıyorsunuz. (V) Demiryolları, şimdi kara-
yolunun değil, havayolunun rakibi olmak üzere.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinde neden-sonuç ilişkisi vardır? (99 DMS
ÖL)
A) I. B)ll. 0) III. D)IV. E)V.
II numaralı cümlede yer alan "ortaya dev bir trafik so-
runu çıktı" cümleciği sonuçtur. Bunun nedeni de a-
ğırlığın karayollarına verilmiş olmasıdır.
(Cevap B)
15
22. (I) Ticaret yaptığımız ülkelerin çoğunda besin madde-
leri, sanayi mallarına oranla daha pahalıdır. (II) Bizde
ise, bunun tam tersi görülmektedir. (III) Ne var ki tica-
retin serbestleşmesi ve hacminin artması sonucunda
ülkemizde de besin maddelerinin fiyatı, sanayi malla-
rına göre sürekli bir artış göstermiştir. (IV) Fiyat gös-
tergelerinden besin maddeleri sayısı çok olduğundan,
göstergelerdeki artış da fazla olmuştur. (V) Elbette bu
artış, belli bir süre sonra dengelenecektir.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangilerinde "karşılaştırma" söz konusudur? (99
DMS ÖL)
A l.velll. B) II. ve IV
C III. ve IV. D) III. ve V
)E IV.veV.
)
Karşılaştırma gündelik hayatımızda sıkça başvurdu-
ğumuz bir durumdur. Birbiriyle kıyaslayacağımız iki
durum olmalıdır. I. cümlede ve III. cümlede sanayi
mallarıyla besin maddelerinin karşılaştırılması ya-
pılmıştır.
(Cevap A)
23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden sonuç
ilişkisi vardır? (99 DMS L)
A) Son yıllarda bu bölgede iklim değişikliklerinin et-
kisiyle buzların küçüldüğü saptandı.
B) Kutup bölgesindeki buzların büyüklüğünün mev-
simden mevsime fazla değişmediğine inanılırdı.
C) Avcı filoları uzun zaman buzlu bölgenin kıyıla-
rında balina sürülerini avladılar.
D) Balıkçılar kutuptaki buz tabakalarının konumunu
incelediler.
E) Bu bölgede yapılan gözlemler ve ölçümlerden
yararlanarak Antarktika'nın haritası çizildi.
Neden ■ sonuç cümlelerinde ortaya çıkan sonuca
neden; gerekçe gösterebilmeliyiz. A şıkkında buzla-
rın küçülmesi bir sonuçtur. Buna neden olarak da ik-
lim değişikliklerinin olması gösterilmiştir.
(Cevap A)
16- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISi-
24. (I) Selimiye Camisi, II. Selim adına Edirne'de Mimar
Sinan tarafından yapıimıştır. (II) Mimar Sinan, önce
küçük maketler yapar, sonra bunları uygularmış. (III)
Selimiye Camisi'nde sekiz ayaklı taşıyıcı sistemi uy-
gulamış. (IV) Tek bir kubbeyle hem yapıyı örtmüş
hem de dış görünüşün ana çizgiierini belirlemiş. (V)
1. (I) 38.Uluslararası Film Festivali 21 Kasım'da başladı.
Çapı 31 metreyi aşan kubbesiyle bu cami,
Ayasofya'nın en ünlü kubbesini gölgede bırakmıştır.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinde "karşılaştırma" yapılmıştır? (99 DMS L)
A)l. B)ll. 0) III. D) IV. E) V.
V. cümlede Selimiye Camisi'nin kubbesiyle
Ayasofya'nın kubbesi karşılaştırılmıştır.
(Cevap E)
o (Cevap E)
çg
"Q
UJ
O
O
CN
25. (I) 0, kimi kimsesi, dostu, arkadaşı olmayan, bütün
ömrü yalnızlık içinde geçmiş bir şairimizdi. (II) Ne se-
vinçlerini ne de acılarını başkalarıyla paylaşabilmişti.
(III) Bunun için de duygularını düşüncelerini defterle-
re döktü. (IV) Belki bu yazdıkları ileride birilerinin eline
geçer, yayımlanır diye düşündü. (V) Kendi yaşadıkla-
rından okuyanların ders alacağı umudunu taşıdı hep.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde
"olasılık" söz konusudur? (99 DMS L)
A) I ve II C) II ve IV B) I ve III
E)Vvelll D)IVveV
IV. cümlede geçen belki sözcüğü olasılık ifade eder-
ken kullanılır. V. Cümlede "umudunu taşıdı hep" ifa-
desi kullanılmış, bu da olmuş değil olabilir, olasılık
bildiren cümledir.
(Cevap D)
ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ
(II) Festivalin uluslararası ve ulusal yarışma ödülleri,
son gece yapılacak ödül töreninde açıklanacak.(lll)
Festivalde bu yıl tam iki yüz film seyirciyle buluşuyor.
(IV) Filmler sinema severlere günde beş kez, dönü-
şümlü olarak gösteriliyor. (V) İzleyiciler, değişik ülke-
leri, değişik konuları çarpıcı özellikleriyle işleyen ilginç
filmleri şehrin en iyi sinema salonlarında izliyor.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinde söyleyenin kişisel görüşüne yer ve-
rilmiştir? (99 DMS L)
A)l. B)ll. 0) III. D) IV. E) V.
Soru kökünde yer alan kişisel görüşe yer vermekten
kasıt, öznelliktir. Öznellik, kişinin duygularını yansıt-
masıdır. V. cümlede yer alan "çarpıcı özellikler" ifa-
desi öznel bir yargıdır. Bu özellikler bana göre çarpı-
cı olmayabilir.
(I) Günümüzde bilgisayar kullanımının yaygınlaşma-
sıyla birlikte bir takım hastalıklar ortaya çıkmaya baş-
ladı. (II) Bunlar arasında bilgisayarın oluşturduğu e-
lektromanyetik alanın yol açtığı hastalıkların yanında,
oturuş bozukluklarından kaynaklananlar da var. (III)
Bilgisayar kullananların yarısında el bileğinde ve elde
ağrı, uyuşma, karıncalanma, güçsüzlük gibi belirtiler
ortaya çıkıyor. (IV) Bazı kişilerde bu durum sakatlıkla-
ra bile neden olabiliyor. (V) Bilgisayarın çocuklarca da
kullanıldığını, bu tür sorunların ileriki yıllarda artabile-
ceğini söyleyen uzmanlar, bu hastalıklara karşı ciddi
eğitim programları geliştirilmesi gerektiğini belirtiyor-
lar.
Yukarıdaki parçada, numaralanmış cümlelerin
hangisinde bir öneri, nedeniyle birlikte verilmiş-
tir? (99 DMS L)
A)l. B)ll. C)lll. D) IV. E) V.
Öneri, bir işin ya da bir durumun daha güzel hale ge-
tirilebilmesi için, kişinin kendi fikrini söylemesi, sun-
masıdır. V. cümlede uzmanlar bilgisayar hastalıkla-
rına karşı program geliştirilmesini öneriyorlar.
(Cevap E)
 -TÜRKÇE-
3. (I) Diş çekiminden önce ağzınızı ya mikrop öldürücü
bir sıvıyla çalkalayınız ya da dişlerinizi diş macunuyla
iyice fırçalayınız. (II) Böylece diş çekimi sonrasında il-
tihap oluşma olasılığını en aza indirmiş olursunuz.(lll)
Diş uyuşturulduktan sonra da son kez ağzınızı mikrop
öldürücü sıvıyla çalkalayınız. (IV) Diş çekiminden
sonra diş hekimi çekilen yere bir tampon yerleştire-
cektir. (V) Bu tamponu 15-20 dakika kadar sıkıca ısı-
rınız. (VI) Daha sonra çıkartıp atınız.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinde, kendinden önceki cümlede belirtilen
yargının gerekçesi yer almaktadır? (99 DMS L)
A)ll. B)lll. C) IV. D)V. E) VI.
II. cümlenin başında yer alan "böylece" bağlacına
dikkat ediniz. I. Cümle ile II. cümle arasında neden-
sonuç ilişkisi kurmaktadır.
(Cevap A)
"o
XX.
tli
o verilmiştir.
to
4. (I) Kültürün, devletler için ne kadar değerli olduğu ü
biliniyor. (II) Bu nedenle de günümüzde kimi devlet- o
ler, kendi kültürlerinin dünyada yaygınlaşmasını sağ-
Ş lamaya çalışıyor. (III) Bunun yanında, başka kültürle-
rin ürünlerinin kendi ülkelerinde tanınması için de po-
litikalar oluşturup bunları uygulamaya koyuyor. (IV) Bu
uygulamalarda çeviriye önemli bir yer veriyor ve kendi
dillerinden başka dillere çevrilecek önemli ya-pıtları
saptıyor. (V) Bu çevrilerin yayımlanmasında sı-kıntıyla
karşılaşmamak için de her türlü gideri üstleni-yor.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerin-
de II. cümlede belirtilen amacın gerçekleşmesi i-
çin yapılan somut çalışmalara değinilmiştir? (99
DMS L)
B) I ve V
A) I ve III C) III ve IV D) llll ve V
E) IV ve V
II. cümleyi çok dikkatli okuyalım, amaç; kültürlerin
dünyada yaygınlaşmasıdır. Bunun için yapılan gözle
görülür, elle tutulur çalışmalar IV ve V. cümlede yer
alıyor.
(Cevap E)
17
5. I. Çünkü insanlar, konuşması düzgün ve anlaşılır
olan kişileri daha çok ciddiye alır.
II. Bu nedenle, kontışurken olayların tarihlerini ve
yerlerini sırasıyla ve doğru olarak söyleyin, şaşırma-
yın.
III. Bunlardan biri, sözcükleri yuvarlamadan söyleyip;
düzgün, güzel ve açık bir dille konuşmaktır.
IV. Tereddütler ve tutarsızlıklar, size duyulan güveni
sarsabilir.
V. Bir iş görüşmesine gidecek olanların dikkat etmesi
gereken bazı noktalar vardır.
Yukarıdaki cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturan
sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS L)
A) III-IV-I-V-II B) IV-I-II-V-
C) IV-II-I-III-V D) V-I-II-IV-
E) V-III-I-IV-II
Doğru girişi yapmaya dikkat edelim. İlk cümleden
sonra yargılar birbirini tamamlar. l-ll ve III numaralı
cümleler kesinlikle giriş cümlesi olamaz. Çünkü; l'de,
çünkü; II' de, bu nedenle; III' de, bunlardan biri diye-
rek başlanmıştır. IV. cümle ise ara cümledir. Anla-
mından anlaşılabilir. Doğru sıralama E seçeneğinde
(Cevap E)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "benzetme" söz
konusudur? (99 DMS L)
A) Deniz kudurmuşçasına kıyıları dövüyordu.
B) Onlar yaşça birbirlerine çok yakındır.
C) Kapı çalınca, babasının geldiğini sanıp koştu.
D) Bu topraklarda da ayçiçeği yetiştirilir.
E) Fırtınanın verdiği zarar yağmurunkini geçti.
A seçeneğinde" kudurmuşçasına" kudurmuş gibi an-
lamında kullanılmıştır. Gibi, benzetme edatı olarak
kullanılır. Deniz, kıyıları döverken kudurmuş gibi
davranmaktadır. Bu sebeple benzetme söz konusu-
dur.
(Cevap A)
18- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
7. Aşağıdakilerden hangisi, "anlattıkları sıradan, bas-
makalıp şeylerdi" cümlesinde anlamca en vakındır?
(2000 DMS)
A) Söylediklerinin ilgi çekici bir yanı yoktu.
B) Düşünceleri her yönüyle yalındı.
C) Anlattıklarında tutarsızlıklar vardı.
D) Söyledikleri tümüyle hayal ürünüydü.
E) Sözleri gerçeği yansıtmıyordu.
"Sıradan" V9 "basmakalıp" kelimeierinin ifade ettiği
anlam "ilginç olmayan"dır. "A" S9çeneğind9ki cümİ9-
den çıkarılan anlam, bu cümleye 9n yakın olan an-
lamdır.
(Cevap A)
o 00
o
cj
8. (I) Bu kent iki bin yıllık bir ggçmişe sahip. (II) Ne var ki
bugün, 1950'den başlayarak hız kazanan sanayileş-
meye sonuna kadar kapılarını açmış bir kent duru-
munda (III) Tarihsel kimliğini tümüyİ9 yitirmiş. (IV)
Şimdilerde, geriye kalanı elinde tutma savaşı veriyor.
(V) Bu amaçla, çeşitli kuruluşların desteğiyle, birtakım
çalışmalar başlatılmış. (VI) Bu çalışmalar kapsamın-
da, bugüne kadar, Roma mezarları ve Kapanca So-
kağı'ndaki on bir tarihi Türk evi restore edilmiş.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde
olumsuz eleştiri söz konusudur? (2000 DMS)
A) l . vel l . C) III. B) II. ve III.
ve IV. D)IV.veV.
E) V.veVI.
I, IV, V ve VI. cümlelerde herhangi bir efeştirî söz
konusu değildir. II. cümİ9d9 şehrin aşırı sanayileş-
mesi, III. cümlede ise şehrin tarihsel kimliğini yitirmiş
olması eleştirilmektedir. Olumsuz eleştirinin olduğu
cümİ8İer II. ve III. cümlelerdir. Yani doğru cevabımız
"B" seçeneğinde verilmiştir.
(Cevap B)
9. (I) Louvre Müzesi, değişik büyüklükte binlerce tabloyu
bünyesinde barındırıyor. (II) Bu müzenin birinci ve i-
kinci katlarının neredeys9 tamamını kaplayan bir re-
sim koleksiyonu var. (III) Aynı çatı altında toplanmış,
dünyadaki en geniş kapsamlı resim koleksiyonu bu.
(IV) Mona Lisa'dan sonraki önemli eserlerin hepsi bu-
rada yer alıyor. (V) Aralarında Ingres'in Türk Hama-
mı", Hollandalı VVermcer'in "Dantel Ören Kadın'ı,
Düver'in kendi portesi de var.
Yukarıdaki parçada, numaralanmış cümlelerin
hangilerinde söz konusu resim koleksiyonunun
içeriğiyle ilgili bilgi verilmektedir? (2000 DMS)
A) l . vel V . C) II. B) II. ve III.
ve IV. D)lll.veV.
E) IV.veV.
I, II, ve III. cümİ9İerde Louvre Müzesinin özellikle-
rinden bahsedilmektedir. Bu müz9 içerisindeki ko-
leksiyona da değjnilmiştir ancak resim koleksiyonu-
nun içeriğiyle ilgili bilgiİ9r IV V9 V. cümİ9İerde yer
almaktadır. Koİ9ksiyonda yer alan eserler hakkında
kısaca bilgi verildiği için doğru C9vabımız "E" S9çe-
neğrdir.
(Cevap E)
10. Genel müdürün yanına kims9 giramez. (I) Onunla
işİ9ri olanlar, işterini, aracılar yardımıyla görürler. (II)
0, yüzünü d9 kimseye gösterm^z. (III) Ayrıca, karşı-
sında gülünmesini, konuşulmasını, bunu yapan kim
olursa olsun, büyük saygısızlık olarak görür. (IV) Çev-
resini böyle gösterişli kurallarla kuşatmıştır. (V) Böy-
lece, birlikte çalıştığı insanlar üzerinde üstün bir kişi
etkisi yaratmaya çalışır.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
hangisinde, söz konusu kişinin davranışlarının
amacı belirtilmektedir? (2000 DMS)
A)l. B)ll. C)lll. D) IV. E)V.
I, II, III ve IV. cümlel^rde söz konusu kişinin davra-
nışları belirtilmemiştir. Bu davranışları göst^rmesinin
ned^ni ise V. cümlede verilmiştir. Yani üstün bir kişi
etkisi yaratmak için sözü edilen davranışları sergile-
mektedir. Doğru cevabımız "E" seçeneğidir.
(Cevap E)
 -TÜRKÇE- 19

11. (I) Geçenlerde Paris'te, mağara duvar resimleri üzeri-
ne bir konferans verildi. (II) Konferansta, tarih önce-
sinin yazısı sayılabilecek bu resimler okunursa, dün-
ya tarihinin alt üst olabileceği belirtildi. (III) Çünkü,
farklı kıtalardaki duvar resimlerinin benzer simgeler
taşıdığı saptanmış. (IV) Dünyanın dört yanında yine-
lenen bu simgelerin anlamlarının da aynı olabileceği
ileri sürülüyor. (V) Konferansta, tarih öncesine ait bu
resimlerin daha geç dönemlerde Çin'de ve Mısır'da ilk
resim yazılarıyla devam ettiği de belirtilenler arasında.
Yukarıdaki parçada, numaralanmış cümlelerin
hangilerinde olasılık söz konusudur? (2000 DMS)
A l.velll. B)ll.velll
C II. ve IV. D)lll.veV
)E IV. ve V.
) dir. İkisi aynı anda kullanılmaz. Oysa "A" seçeneğin-
II. cümlede yazar yan cümleciği temel cümleye "o-
kunursa" sözcüğüyle bağlamıştır. Burada olasılık söz
konusudur. IV. Cümlede ise "ileri sürülen" bir iddia
söz konusudur. Ortada kesinleşmiş bir bilgi yoktur.
Sadece olasılık söz konusudur. Öte yandan I, III ve
V. cümlelerde olasılık anlamı yoktur.
(Cevap C) '55
"o
ÜJ
Q
a?
13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "özel" sözcüğü-
nün çıkarılması gerekir? (2000 DMS)
A) Pilav pişirmenin de kendine özgü özel yöntemleri
var, dedi.
B) Bu elmanın özel bir kokusu ve tadı olduğunu
herkes bilir.
C) Annesi, oğlu gel^cek diye özel yemekler, tatlılar
yapmıştı.
D) Evinin önünde bekleyen özel arabaya binerek
oradan uzaklaştı.
E) Düğün sahibi, gelen son misafire özel bir ilgi
gösterdi.
ÇÖZÜM:
"Özgü" ve "özel" sözcükleri yakın anlamlı sözcükler-
de özgü ve özel sözcüklerinin yan yana kullanıldığını
görüyoruz. Özel sözcüğünün cümleden çıkarılması
gerekmektedir. Dolayısıyla cevabımız "A" seçene-
ğinde verilmiştir.
(Cevap A)

12. (I) Bu antoloji, ilk yayımlanışından on dört yıl sonra
geliştirilmiş yeni biçimiyle Eylül'de yayımlandı. (II) An- 'S
tolojinin ilk yayımlandığı yıllarda, şairlerin seçilişi ve
değerlendirilişiyle ilgili tartışmalar olmuştu. (III) Bu ba-
sımla ilgili tartışmaların anlatıldığı bölümler, okurların,
çağdaş şiirimizin gelişmesini daha yakından izlemesi-
ni sağlıyor. (IV) Ayrıca, bu son basımda daha önce-
kinde bulunmayan kimi şairlere de yer verilmiş. (V)
Antoloji bu baskıyla 1920-1970 yılları arasındaki Türk
şiirini eksiksiz bir biçimde, başarıyla sunuyor.
14. (I) Dünyanın ikinci büyük nehri Nil'dir. (II) Nil Kahire'yi
ikiye böler. (III) Kent, doğuda yaşamın çölle birleştiği
yerde, ünlü piramitlerle son bulur. (IV) Keops, Kefren,
Mikerinos, ve hemen yanında Sfenks... (V) İnsan 136
metre yüksekliğindeki Keops'a baktığında: "Bunu
gerçekten insanlar mı yaptı?" sorusunu sormadan
edemiyor.
Yukarıdaki parçadaki cümlelerin hangisinde "şa-
şırma" anlamı vardır? (2001 KMS)

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin B) II C) D) IV E) V

hangilerinde kişisel görüşlere yer verilmiştir?
(2000 DMS)
V. cümlede yer alan sözde soru cümlesinde soruyu
A l.vell. B) II. ve III soranın amacı cevap almaktan çok şaşkınlığını ifade
C III. ve IV. D) III. ve V etmektir.
) IV. ve V.
E (Cevap E)
)
III numaralı cümleye bakalım. Burada anlatıcının ifa-
desine katılmayanlar olabilir. Bu anlatıcının öznel i-
fadesidir. V numaralı cümlede ise "başarıyla sunu-
yor" ifadesi kullanılmış, ben başarıyla sunduğunu
düşünmeyebilirim. Bu nedenle bu yargı da özneldir.
(Cevap D)
20- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
15. (I) Dil bir konuşma, düşünme ve iletişim aracıdır. (II)
Ancak aynı dili konuşanlar birbiriyle iletişim kurabilir.
(III) Sözgelimi, bilgisayar dilini öğrenmedgn bilgisa-
yarla iletişim kuramayız. (IV) Bilgisayarla iletişim kur-
manın yolu onun diliyle konuşmaktan geçer. (V) Bilgi-
sayar dilini bilmeyenler onunla hiçbir zaman tam ola-
rak ilişki kuramazlar.
Yukarıdaki parçadaki cümlelerin hangisinde "ko-
şul" anlamı yoktur? (2001 KMS)
A)l B)ll C)lll D) IV E) V
I numaralı cümle, bir tanım cümlesidir. Dilin tanımı
yapılmıştır. Hiçbir şekilde koşul anlamı içermemek-
tedir.
(Cevap A)
16. (I) Bizim kuşak insanlar Atatürk'ü görmedi; ama onun
devrim ve ilkelerini, aydınlanmanın dev adımlarını yü-
reğinde duyarak yetişti. (II) Bizleri eğiten öğretmenle-
rimiz, yaşamlarını aydınlık geleceğe adamış birer öz-
veri anıtlarıydılar. (III) Kurtuluş savaşını ve Ata'yı an-
fatırken gözyaşlarını tutamazlardı. (IV) Onlar aklın ve
bilimin aydınlığını tek yol gösterici olarak özümseyen
bir dünya görüşünden yola çıkmamızı sağladılar. (V)
BİZ9 Atatürk sevgisinin yanı sıra ulus bilincini de ka-
zandırdılar.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden
hangisi kendinden önceki tümcenin yorumu du-
rumundadır? (2001 KMS)
A)l B)ll 0) III D) IV E) V
Tümce, cümle sözcüğünün eşanlamlısıdır, bundan
sonra karşımıza çıktığında şaşırmayalım. I. cümİ9
Atatürk'ün milletçe sahiplenildiğini vurgulamaktadır.
II. cümlede ise bunun nedeni açıklanmıştır.
(Cevap B)
17. (I) Kent meydanının ortasında, açık havada gösteri
yapan bir dansçıyı izliyoruz (II) Son derec9 ölçülü,
uyumlu hareketlerle dans ediyor. (III) Güzel bir müzik
eşliğinde, yerçekimi yasasına meydan okuyor sanki.
(IV) Dans etmiyor, uçuyor adeta. (V) T9k ayağı üze-
rinde inanılmaz bir biçimde deng9 sağlıyor.
Yukarıdaki parçadaki cümlelerin hangisinde söy-
leyenin yorumuna yer verilmemistir? (2001 KMS)
A) B)ll C)lll D) IV E)V
I numaralı cümİ9de anlatıcı sadece gözleme yer
vermiştir. Yorum yapmamıştır. Kendi duygu ve dü-
şüncelerini cümleye yansıtmamıştır. (Cevap A)
18. (I) Bu bölgede binlerce yıl önce büyük bir heyelan
yaşanmış. (II) Bunun sonucu olarak Sülüklügöl oluş-
muş. (III) Bu göl 1100 metre yüksekliğinde ve çanak
biçiminde bir çöküntünün ortasında yer alıyor. (IV)
Çevresindeki orman nedeniyle gölün suyu orman ye-
şili renginde (V) Bu doğa harikasının günümüze ka-
dar g9İmesi, belki de eski bir tarihe sahip olmasının
birsonucudur.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinde
"olasılık" anlamı söz konusudur? (2001 KMS)
A) I B)ll O> III D) IV E)V
Daha önceki sorularda da "belki" sözcüğünün olası-
lık anlamı katabildiğini görmüştük. Öğrendiklerimizi
geliştirmek açısından oldukça güzel bir soru.
(Cevap E)
19. Gördüğünüz bir yer çok güzel olsa da onun, hayatı-
nızda görebileceğiniz en güzel yer olduğunu düşün-
meyin.
Bu cümlede öne sürülen görüşle aşağıdakilerden
hangisi arasında yakınlık vardır? (2002 KPSS)
A) Elindekiyle yetinmek, insanı ilerde karşılaşabile-
ceği güzelliklerden yoksun bırakabilir.
B) H9r zaman, yaşananların iyi yönünü ön plana çı-
karıp olumsuzlukları göz ardı etmeyin.
C) Yaşadığınız yerin olumlu V9 olumsuz özelliklerini
belirtmekten kaçınmayın.
D) İçinde bulunulan koşulların daha iyisini, daha
güzelini elde etmek özel bir çaba gerektirir.
E) Yaşamınız boyunca, o güne değin yaşadıkları-
nızdan daha ilginç olan şeylerle karşılaşabilirsi-
niz.
Cümlede anlatılmak istenen; insanın eünde bulunan
imkanlardan ve yaşadığı güzelliklerden daha iyisi
mutlaka vardır. Bunun için insan elinde bulunan im-
kanların, en iyisi olduğunu düşünm^melidir. Böyle
düşünürse daha iyi ve daha güzelinden mahrum ka-
lır. Bu düşünceİ9re en yakın cümle "A" seçeneğinde
verilmiştir.
(C^vap A)
 -TÜRKÇE-
20. (I) Balıkçı teknelerine kalmış sessiz, hüzünlü limanı,
balık lokantaları avutuyor. (II) Kalenin duvarlarına sır-
tını dayamış kordondaki çay bahçeleri. (III) Öbek ö-
bek balık ağlarının üz^rine kuruluvermiş miskin kedi-
ler çok mutlu. (IV) Limana adım atıp çamlığı geçince
eski mahallenin ince, uzun sokaklarında bulursunuz
kendinizi. (V) Adanın hiç durmadan 9S9n rüzgarıyla,
Sulubahçe'deki bağların, evlerin önüne sıra sıra di-
zilmiş asmaların kokusu geür burnunuza.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerin-
de insana özgü nitelikler cansız varlıklara aktarıl-
mıştır? (2002 KPSS)
A) l.vell. C) II. B) I. ve III.
ve IV. D)lll.velV.
E) IV. veV.
I. cümlede s^ssiz ve hüzünlü kelimeleri limanın bir
özelliği olarak aktarılmış. Oysaki sessiz ve hüzünlü
olmak insana özgü niteliklerdir. Liman cansız bir var-
lıktır ve insana ait özellikler cansız bir varlığa akta-
rılmıştır. II. cümİ9de de duvara sırtını dayamış çay
bahçelerinden bahsediliyor. Sırtını dayamak da yine
insana özgü bir niteliktir. I. V9 II. cümleİ9rd9 insana
ait nitelikier cansız varlıklara aktarıldığı için doğru
cevabımız "A" seçeneğidir.
(Cevap A)
21. Araştırmacı olmak farklı olmaktır. Sanırım araştırmacı
olabilmek için bir iç ateş gerekiyor. Kendi k^ndine ya-
nan, kendi kaynağını kendi bulan bir ateş. Çünkü a-
raştırma hemen meyvesini v^rmez; bir yıl, iki yıl hiçbir
şey elde edemeyebilirsiniz. Buna karşın, araştırmayı
yılmadan sürdürmeniz gerekir.
Bu parçada geçen "kendi kendine yanan" sözüyle
anlatılmak istenen, aşağıdakilerden hangisidir?
(2002 KPSS)
A) Dışarıdan hiçbir destek almayan
B) İstenen sonucu vermeyen
C) Kendine özgü nitelikleri olan
D) Sabırlı olmayı gerektiren
E) Yeni yönteml^r bulmaya yönelten
Bir şeyin kendi k9ndin9 olması için dışarıdan hiçbir
d9st9k almaması gerekir.
(Cevap A)
21
22. (I) ihtiyar adamın evi çam ağaçlarının süslediği bir
dağın yamacındaydı. (II) Yatağından, karşısındaki
dağların sis basmış zirvelerini ve güneş vurduğunda
kristal avizelere dönüşen çamları görebiliyordu. (III)
Sabahları penceresinin önüne gelip karşı tepelere
baktığında gözleri kamaşırdı. (IV) Ağaçların üzerin-
deki kar taneleri güneşi yansıtarak, simli boncuklar
gibi parıldardı. (V) Her taraf V9 her şey ne kadar temiz
ve b^yazdı anlatamam!
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerin-
de "benzetme" yapılmıştır? (2002 KPSS)
A) 1. ve IV. B) II. ve III.
C) II. ve IV. D)lll.velV
E) III. vel.
II. cümtede çam ağaçları, kristal avizelere benzetil-
miştir. IV. cümlede d9 kar taneleri, simli boncuklara
benzetilmiştir. Doğru cevabımız, yani b^nzetme ya-
pılan cümlelerin bulunduğu seçeneğimiz C seçene-
ğidir.
(Cevap C)
23. (I) Canlılar, öldükten sonra çeşitli tortuların içine
gömülüp fosilleşir. (II) Denizler fosilleşme için uygun
bir ortam olduğundan çoğunlukla denizlerde yaşayan
canlılar fosilleşiyor. (III) Ölen canlının sert kısımları
hızla denizin dibine çökerek milyonlarca yıllık bir sü-
reçte tortularla birleşiyor ve fosilleşiyor. (IV) Daha
sonra da çeşitli etkilerle yüzeye çıkıyor. (V) Bu fosiller
yaşadıkları dönemin cansız tanıklığını yapıyor. (VI)
Kütlenin oluştuğu dönemin iklimi, o dönemdeki biyolo-
jik çeşitlilik, tortul kütlelerin yaşı ve çeşitli tektonik o-
laylarla ilgili bilgiler, fosiller sayesinde ortaya çıkıyor.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerin-
de fosillerin işlevinden söz edilmektedir? (2002
KPSS)
A) I. V9 II D) IV. ve B) II. ve III C) III. V9 IV
V E) V. V9 VI
Fosillerin yaşadıkları dönemi bize yansıtmak ve çe-
şitli bilgilere kaynaklık etmek gibi işlevleri V V9 VI.
cümİ9İerd9 dile getirilmiştir.
(C9vap E)
22- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

24. (I) Kentin tarihsel dokusu bozulmasın diye bütün

alışveriş merkezleri bankalar, yeni yapılar, telefon ku-
lübeleri, surların dışındaki küçük bir alanda toplan-
mış. (II) Kenti çevreleyen surların uzunluğu 1500 met-
re, yüksekliği 12 metre, genişliği 1.40 metre. (III) Kent
manzarasının güzelliğini gözden kaçırmamak için
kenti, surların üzerinden izlemelisiniz. (IV) Dikkatinizi
çeken bir yer gördüğünüzde, surlardan inip orayı ge-
zebilirsiniz. (V) Sonra yeni bir keşif için yeniden surla-
raçıkabilirsiniz.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi,
geçmişe değer veren ve onu koruyan bir şehircilik
anlayışının benimsendiğini sezdirmektedir? (2002
KPSS)
A) I. B)ll. C)lll. D) IV. E) V.
ÇÖZÜM:
"Kentin tarihsel dokusu bozulmasın diye bütün alış-
veriş merkezleri bankalar, yeni yapılar, telefon kulü-
beleri, surların dışındaki küçük bir alanda toplanmış."
Cümlesinde geçmişe değer veren bir şehircilik anla-
yışının benimsendiği sezilmektedir.
(Cevap A)
■z
o
>
ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir başka kişinin
düşüncesine yer verilmiştir?(2003 KPSS)
A) Denemeci, ele aldığı konuya kendi penceresin-
den bakar.
B) Denemecinin, belli sayıda okura seslendiği unu-
tulmamalıdır.
C) Denemeci, sorunlara değişik açılardan bakarak
okura bir tür uyarıda bulunur.
D) Deneme yazarı, eleştirme görevi yüklendiğinin
bilincindedir.
E) Denemecinin işi yargılamaktır, sözü boşuna söy-
lenmemiştir.
A, B, C, D seçeneklerinde doğrudan bir anlatım var-
dır. E'de de doğrudan anlatım olmakla beraber baş-
kalarının söylediği "Denemecinin işi yargılamaktır."
sözüne katılma da söz konusu olduğundan doğru
cevap E seçeneğidir.
(Cevap E)

25. (I) İstanbul, çocukluğumun kenti... (II) Sizce de öyle

mi bilmem. (III) Buradaki bazı yapılar bana, Istan-
bul'un ayrılmaz bir parcası gibi gelir. (IV) Bu kenti,
(I) Bu kitap, Orhan Veli'nin bütün şiirlerini bir araya
"Süleymaniye'siz", "Galata Kule'siz" ya da
getiriyor. (II) Kitapta, şiirlerin yazıldığı tarih ve yayım-
"Ayasofya"sız düşünemem. (V) Haliç sırtlarındaki, bir
landığı dergiler de belirtiliyor. (III) Bu derleme, sanat-
masal şatosu izlenimi bırakan, kırmızı tuğladan ya-
çının ilk şiirleri ile sonraki beş şiir kitabında yer alan
pılmış bina da her görüşümde beni etkilemiştir. (VI) O
şiirlerini kapsıyor. (IV) Kitaplarında ele aldığı ve al-
binaya bakınca saçlarını kuleden aşağıya sallandıran
madığı şiirlerin karşılaştırmalı bir yöntemle anlatılma-
masal kahramanı Rapunsel'i görmek isterim hep.
sı, Orhan Veli'nin şiirlerindeki gelişimin kolaylıkla izle-
nebilmesini sağlıyor. (V) Bu şiirlerden bir kısmı kitap
Bu parçada altı çizili sözle anlatılmak istenen,
olarak beş yıl önce yayımlanmış.
numaralanmış cümlelerin hangisinde örneklendi-
rilmiştir? (2002 KPSS)
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisin-
A) I. B)ll. 0) III. D) IV. E) V. de yoruma yer verilmiştir? (2003 KPSS)

ÇÖZÜM: A) B)ll O) III D) IV E) IV

Paragrafta anlatılmak istenen düşünce, III. cümlede
yoğunlaşmıştır. "Bazı yapılar, Istanbul'un bir parça-
I, II, III ve V. tümceler nesnel yargılardır,
sıdır." Bu düşüncenin örneklendirildiği cümle ise IV.
kanıtlanabi-lirler; ancak IV. tümcedeki"... O. Veli'nin
cümledir. İstanbul'un bir parçası olan bazı yapılar
şiirlerindeki gelişimin kolaylıkla izlenebilmesini
burada sıralanmıştır; Ayasofya, Galata Kulesi,
sağlıyor." ifadesi yapıttaki çalışma yöntemi
Süleymaniye. Cevabımız "D" şıkkı.
hakkında bir yorum oldu-ğundan doğru cevap D
seçeneğidir.
(Cevap D) (Cevap D)
 -TÜRKÇE-
3. (I) Bizler, yol üzerindeki yamaçlara serpilen köylerde
doğup büyüdük. (II) Umutlarımız oldu hiç gerçekleş-
meyen, düş kırıklıklarımız oldu bizde ezikliğe yol a-
çan. (III) Çocukluğumuzu çamurdan kaleler yaparak
çelik çomak oynayarak, çay toplayarak, hayvan güde-
rek geçirdik. (IV) Sepetler aldık sırtımıza, kendimiz-
den büyük yükler taşıdık. (V) Daha fazla çay topla-
manın, daha ağır yük taşımanın, daha fazla toprak
kazmanın ne anlama geldiğini bilmeden yaşadık.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisin-
de duygusallık açık bir biçimde yansıtılmaktadır?
(2003 KPSS)
A)l B)ll 0) III D) IV E) V
Duygusallık, insanın duygu ve hisleriyle ilgili bir du-
rumdur. Diğer cümlelerde duygusal bir anlatım tar-
zıyla da olsa nesnel durumlardan söz edilmiştir. An-
cak II. cümle duygu ve hislere dayanmaktadır.
(Cevap B)
cc
LU
Q (Cevap A)
Vi
°= 6.
4.
(I) Yayınevi olarak biz, Atatürk'ün 1903'ten 10 Kasım ^
1938'e kadar söylediği sözleri ve imzaladığı bütün "5
belgeleri on yıldır toplamaya çalışıyoruz. (II) Onları >-
asıllarına uygun ve kesintisiz olarak yayımlamaya gi-
riştik. (III) Ülkemizde ilk kez yapılan bu işe belgeleri
incelemekle başladık. (IV) Ancak bu noktada hiç akla
gelmeyecek sorunlarla karşılaştık. (V) Eski yazıyla
yazılmış olmalarından kaynaklanan yanlış okumalar ve
buna dayalı çeviriler... (VI) Dolayısıyla böyle bel-gelerin
değerlendirilmesi büyük bir özen istiyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi
kendinden önceki cümlenin açıklaması durumun-
dadır? (2003 KPSS)
A NlvelV
B) II C) III D) IV E) V
Açıklama, bir sorunla bir durumla ilgili bilgi vermek
onu aydınlatmaktır. I. tümceye "... niçin ulaşmaya
çalışıyoruz?" diye sorunca II. tümce onun açıklaması
oluyor."... (çünkü) onları asıllarına uygun ve kesinti-
siz yayımlamaya giriştik."
(Cevap B)
23
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "beğenme" söz
konusudur? (2003 KPSS)
A) Usta koreograf, yalnızlık duygusuyla vatan öz-
leminin işlendiği bu özgün yapıtla bale sanatına
yeni ufuklar açıyor.
B) Seyrettiğimiz bu bale, ölümden kurtulmak için
1001 gece boyunca hükümdara çeşitli masallar
anlatan bir cariyenin öyküsünü içeriyor.
C) Yönetmen, Türk - Alıman ortak yapımı olan bu
filmi çekerken güçlüklerle karşılaştıklarını söyle-
di.
D) Yapıt, Çanakkale Savaşlarının komutanı Musta-
fa Kemal ile onun emriyle vatan uğruna şehit ol-
mayı göze alan Mehmetçiklerin öyküsünü içer-
mektedir.
E) Oyunda, geleneksel Türk tiyatrosunda görülen
kahramanların, günümüz gerçekleri karşısında
içine düştükleri durumlar anlatılmaktadır.
A seçeneğindeki tümcede geçen "... özgün yapıt..."
ve "... bale sanatına yeni ufuklar açmak..." ifadeleri
beğeni duygusunu yansıtmakta olduğundan doğru
cevap A seçeneğidir.
(I) Kökeni binlerce yıl öncesine uzanan mısırı, Avrupa
1400'lü yılların sonunda keşfetmiş. (II) Kolomb'un İs-
panya'ya dönerken Amerika'dan getirdiği mısır, 15.
yy.da Asya'ya Akdeniz'in kuzeyindeki ülkelere yayıl-
mış. (III) 16. yy.da Batı Afrika, Hindistan ve Çin'e gö-
türülmüş. (IV) Türkiye'ye Kuzey Afrika yoluyla Mısır
ve Suriye üzerinden geldiği ve bu nedenle bu değerli
tahıla mısır adının verildiği sanılmakta. (V) Türki-
ye'den Orta Avrupa ülkelerine yayıldığı bilinen mısıra,
Fransa'da İspanya buğdayı, Hint darısı gibi isimlerin
yanı sıra, Türk buğdayı denmesinin nedeni de bu olsa
gerek.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangile-
rinde "tahmin" söz konusudur? (2003 KPSS)
B) I ve III C) II ve
A) I v e l l D)
E)IVveV
Bir şeyin olabileceğini, olduğunu sanma, tahmindir.
"Sanırım, belki, galiba, ihtimal, olsa gerek, muhteme-
len..." gibi sözler tahmin anlamlıdır. Bu bilgiye göre
IV ve V. tümcelerde tahmin söz konusu olduğundan
doğru yanıt E seçeneğidir.
(Cevap E)
24- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

7. (I) Türkiye'de son 20 yıla ilişkin kitap V9 dergi üreti-

miyle ilgili bir değertendirm^de şöyle deniyor: (II) Ya-
yımlanan dergi sayısı, kitaba göre daha azdır. (III) Yıl-
lık kitap sayısı bakımından Türkiye, Avrupa Birliği ül-
keleri ortalamasının çok gerisindedir. (IV) Bunu değiş-
tirme yönünde çalışmalar yapılmaktadır. (IV) Ancak,
bu çalışmaların ne «terece etkili olacağını zaman gös-
terecektir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangile-
rinde karşılaştırma yapılmıştır? (2003 /2KPSS)
A) llvelll B) II ve V
C) III ve IV
D) III veV E) IVve
V san adeta büyülenir. (V) Toprak ana, ilk yağmurlarla
IV numaralı cümle ile V numaralı cümİ9 anlam bakı-
mından birbirine yakındır. Eş ya da yakın anlamlı
sözcüklerle aynı anlam sağlanmıştır.
(Cevap E)
10. (I) Her mevsim bir başka güzeldir bu adada. (II) Hangi
mevsimd9 olursanız olun doğada, gökkuşağının tüm
renklerini görebilirsiniz. (III) Nergisler, sümbüller, ka-
ranfiller süsler her yanı. (IV) Akdeniz'de başka hiçbir
ülkede görülmeyen çeşitlilikteki bitkiler karşısında in-
birlikte yeşil bir örtü sarınır.

II. cümlede dergi sayısıyla kitap sayısı karşılaştırıl-

mıştır. III. cümİ9de ise, Türkiye ve Avrupa Birliği ül- Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisin-
keleri karşılaştırılmıştır. de insana ait özellik başka bir varlığa aktarılmış-
tır?(2003/2)
(Cevap A)
8. (I) Kalabalıktan uzak, teped9 bir çamın altında güzel A) B) II C) III D) IV E) V
bir yer bulduk; getirdiğimiz kilimi çimenlerin üz^rine
serdik. (II) Bulunduğumuz yerden mavilikler içinde
V. cümİ9de "analık sıfatı" ve "örtüye bürünmek"
körfez görünüyordu. (III) Fakat kentin çevresindeki
ey-lemi tabiata aktarılmıştır, oysa bunlar insana ait
fabrikaların siyah dumanları bu güzel görüntüyü
özel-Piklerdir.
gölgeliyordu. (IV) Oturduğumuz y^rden bu manzarayı
bir sür9 seyrettik. (V) llık bir rüzgar, çamların dalların- (Cevap E)
dan süzülüp yüzümüzü okşuyordu.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisin-

de eleştiri vardır? (2003 /2KPSS)

B) II C) D) IV E) V
11. Neden yazılır bir şiir
"Fakat", ifadesiyle başladığında olumsuz bir şey söy-
leneceğini anlayabiliriz. III. cümled9 "güzel Ned9n yazılır bunca roman
görüntüyü gölgeliyordu" ifadesinde olumsuz bir eleş-
Çünkü nasıl aşılabilir başkaca
tiri vardır.
(Cevap C) Doğanın karamsarlığı
(I) Önce yadırgadım söz konusu yaptı. (II) B^nim gibi,
Yaşamın güçlü
pek çok kişinin d9 yadırgadığını sanıyorum. (III) Belki
içeriğini b9ğenmeyenİ9r, hatta kıyasıya eieştirenler
Bu dizelerde sanat yapıtlarının hangi yönü belir-
bile olmuştur. (IV) Çünkü bu yapıtta, birbirine taban
tilmek istenmiştir?(2003/2)
tabana zıt düşüncelere ve dünya görüşüne sahip ya-
zarların tümü bir araya getirilmiş. (V) Yazın alanında A) Okuma isteği uyandırma
ürün vermiş ne kadar yazar varsa hiçbir fark gözetil- B) Gerçeklerin görülmesini sağlama
m9den hepsine y9r verilmiş.
C) Umutaşılama
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangile- D) Gelec9ğe ışıktutma
ri anlamca en yakındır? (2003 /2KPSS) E) Düş gücünü zenginleştirme

A) I v ell B) I ve III C) II ve
Sanat yapıtlarının umut aşılama yönü belirtilmiştir.
D) IIİV9İV E) IVveV
(Cevap C)
 -TÜRKÇE
12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde "ayrılık" dile geti-
rilmektedir?(2004 KPSS)
A) Mavi maviydi gökyüzü
Bulutlar beyaz beyazdı
B) Gecenin koyu karanlığında
Rüzgarda sokak kokusu
C) Merdivende ayak sesini
Rıhtım taşında gölgeni bıraktım
D) Merhaba yeni gelen gün
Gökyüzünde belirsiz aydınlık
E) Senin yanındayken, avuçlarımda
Suda sabun gibi eriyor zaman
Verilen dizeler incelendiğinde C seçeneğinde ayrılık
dile getirilmiştir. Şair, "M9rdiv9nde ayaksesini, rıhtım
taşında gölgeni bıraktım." diyerek daha önce birlikte
olduğu birinin yanından ayrıldığını ifade etmiştir.
(Cevap C)
tn
"o
cc
UJ Q
«İ
"S
LU
13. (I) Ülkelerin çağdaşlık yarışında bulundukları düzey,
yalnızca bilim ve teknikteki üstünlükleri, sanayileşme-
deki başarılarıyla ölçülemez. (II) Uygarlığın en önemli
ölçütlerinden biri, ulusların kültürel değerlerine sahip
çıkması, bunu evrensel değerlerle buluşturabilmesi-
dir. (III) Kendi kültürüne, tarihsel değerlerine sahip çı-
kan, farklı kültürlerin düşünce ve eserlerine saygı du-
yan birey V9 kuruluşlar, demokrasinin en önemli gü-
vencesidir. (IV) Bu açıdan, zengin tarihsel ve kültürel
birikimi olan kentier, bu değerlerini koruyarak onları,
insanlığın paylaşımına sunmalı, böylece ülkeler ara-
sında işbirliğinin gelişmesine olanak sağlamalıdır. (V)
Ayrıca bu amaçla kurulacak olan örgütler, kentlerimi-
zin tarihsel, kültürel ve doğal dokusunun korunması-
nın önemini her fırsatta vurgulamalıdır.
Bu parçadaki numaralandırılmış cümlelerin hangi-
lerinde "öneri" vardır? (2004 KPSS)
A) I. ve II. C) II. ve V. B) I. ve IV.
E) IV. ve V. D) III. ve IV.
25
IV ve V. cümİ9İ9rde öneri anlamı vardır.
IV. cümlede, z^ngin tarihsel ve kültürel birikimi olan
kentler; bu değerlerini koruyarak onları, insanlığın
paylaşımına sunmalı, böylec^ ülkeler arasında iş bir-
liğinin geliştirilmesi önerilmiştir.
V. cümlede ise, kurulan örgütierin, kültürel V9 tarihi
zenginliğe sahip kentlerin korunmasının önemini
vurgulamaları önerilmiştir.
(Cevap E)
14. Aşağıdaki dizelerin hangisinde şairin duygusuna
yerverilmiştir?(2004KPSS)
A) Kaçkarlar'da bu dağ başında
Kar yağdı durmadan bütün gec9
B) Kaçkarlar'da bu dağ başında
Soğuk mu soğuk bir gece vardı
C) Kaçkarlar'da bu dağ başında
İnsanın yıldızları okşayası geliyordu
D) Kaçkarlar'da bu dağ başında
Bembeyazdı bütün ağaçların dalları
Kaçkarlar'da bu dağ başında
Akşam oldu, güneş battı
C S9Ç9n9ğinde şair "insanın yıldızları okşayası geli-
yor" diyerek kendi duygusuna yer vermiştir. Diğer
seçeneklerde nesnel bir anlatım söz konusu iken C
seçeneğind9 öznel bir anlatım söz konusudur.
(Cevap C)
15. (I) Opera, bir çok sanat dalını içeren sanat. (II) Müzik,
op^ranın temel öğesi. (III) Bazen, jest ve mimikler,
yani tiyatro, bazen de bale girer işin içine. (IV) R9sim
ve heykel sanatından yararlanılarak oluşturulan deko-
ru, kostümleri ve aks^suarları da unutmamak gerekir.
(V) Operanın bir çok duyumuza seslenip onları hare-
kete geçirmesinde, izleyenleri büyülemesinde bu sa-
nat dallarının etkisi çoktur.
Bu parçadaki numaralandırılmış cümlelerin han-
gisinde yazarın kendi düşüncesine yer verilmiş-
tir? (2004 KPSS)
A) I. B)ll. C)lll. D) IV. E)V.
V. cümled9 yazarın kendi düşüncesine yer verilmiş-
tir. "Operanın bir çok duyumuza seslenip onları ha-
rek9t9 geçirmesinde, izleyenleri büyütemesinde bu
sanat dalının etkisi çoktur." cümlesinde anlatılanlar
herkes için geçerli olan duygular değildir.
(Cevap E)
26- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

16. Eğitimin amacı, bağımsız düşünme yet9neğine sahip, 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem koşul hem
kendisini ve çevresini irdeleyici bir görüşle algılayan de uyarı anlamı vardır? (2004 KPSS)
bireyler yetiştirmektir.
A) Hava basıncı yeterli olmayan otomobil lastikleri-
Aşağıdakilerden hangisi bu cümleye anlamca en nin yolu kavrayışı zayıflamaktadır.
yakındır? (2004 KPSS) B) Otomobillerdeki yakıt tüketimini azaltmak için
yeni lastik kullanılmalıdır.
A) Eğitim, katı kurallara değil, anlama dayalı olmalı,
C) Otomobillerdeki fazla yakıt tüketiminin sebebi ani
olumlu bakış açısını benimsemelidir.
duruş ve kalkışlardır.
B) Gençlerin ilişkilerini geliştirmelerini bilgi, beceri
D) Arabanın, olması gerekenin altındaki veya üs-
ve deneyime sahip olmalarını sağlayan 9n ö-
tündeki vitesierde kullanılması motoru yıpratır.
nemli unsur eğitimdir.
E) Araba fazla benzin yakıyorsa bakım yaptırmak
C) Düşünceyi g^reksiz bulan, sahip olunan bilginin
gerekmektedir.
ve değerlerin yeni kuşaklara aktarılmasını yeterli
gören anlayış eğitimle bağdaşmaz.
D) Gençlerin yaşamları süresince gereksinim duya- E s^çeneğinde verilen cümlede hem koşul hem de
uyarı anlamı vardır.
cakları bilgi, beceri V9 anlayışı kazanmaları eği-
tim aracılığıyla sağlanır. "Araba fazla benzin yakıyorsa bakım yaptırmak ge-
rekmektedir." cümlesinde arabaya bakım yaptırma-
E) Etki altında kalmadan düşünebilen, d9ğişmey9
nın koşulu arabanın fazla benzin yakmasıdır. Araba-
açık, sorgulayıcı insanlar yetiştirmek eğitimin gö-
ya bakım yaptırması ise uyarı anlamındadır.
revidir.
(Cevap E)

Soruda verilen cümleye anlamca en yakın cümle E

seçeneğidir. Her iki cümlede de eğîtimin amacının
etki altında kalmadan düşünebilen, kendini ve çevr9-
sini irdeleyici bir görüşle algılayan bireyler yetiştir-
mek olduğu ifade edilmiştir.
(C^vap E)

17. (I) Toplantıda, radyo ve televizyonlarda kullanılan
Türkçe üzerinde duruldu. (II) Bilgisayar da bir kitle ile-
tişim aracı olduğundan, internet yoluyla yapılan ya-
zışmalardaki anlatım bozukluklarına dikkat çekildi.
(III) Televizyon dizilerindeki seslendirme ve Türkçe
yanlışları da ele alındı. (IV) Bu arada, radyo ve tele-
vizyonlara yabancı ad koyma özentisi eleştirildi. (V)
Bir başka eleştiri ise kimi çeviri kitaplarının, Türkçe'yi
tüm incelikleriyle bilm9tnekt9n doğan dil yanlışlarıyla
dolu olmasıydı.
Bu parçadaki numaralandırılmış cümlelerin hangi-
lerinde eylemin nedeni belirtilmiştir? (2004 KPSS)
A) I, II B)ll, IV C)ll,lll D) II, V E) III, IV
19. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir "karşılaştırma"
vardır? (2004 KPSS)
A) Ölüm İİ9 ayrılığı tartmışlar
Elli dirhem fazla gelmiş ayrılık
B) Kırıktır perdesi çalmıyor sazım
Sazlar düzen tutmaz teller perişan
C) Uğraşma boşuna şiir yazamazsın
Bu kadar maviyken gökyüzü
D) Bre beyler bir onulmaz derdim var
Her olur olmaza açamıyorum
E) Çok varıp gelirsen olmaz bir yere
Ya muhabbet kalkar ya bir hal olur

Verilen parçada II. ve V. cümİ9İerd9 ned^n belirtil-

miştir. II. cümled9, internet yoluyla yapılan yazışma- Verilen s^çenekler incelendiğinde A S9Ç9neğind9 ö-
lardaki anlatım bozukluklarına dikkat çekilmesinin lüm ile ayrılık karşılaştırılmıştır. Ayrılığın ölümden
ri9deni bilgisayarın bir kitle iletişim aracı olmasıdır. daha zor olduğu ifade edilmiştir.
V. cümlede ise, çeviri kitaplarının dil yanlışlıklarıyla (Cevap A)
dolu olmasının n^deni, Türkçe'yi tüm incelikleriyfe
bilmemektir.
(C9vap D)
 -TÜRKÇE-
20. (I) Bir yazıda, bir düşünceyi işleyip geliştiren cümleler
topluluğuna paragraf denir. (II) Paragrafı oluşturan
cümleler arasında dilsel V9 düşünsel bakımdan sıkı
bir bağ vardır. (III) Paragrafın cümleleri tıpkı bir zinci-
rin halkaları gibidir. (IV) Bu cümlel^rden biri atıldığın-
da paragrafın anlatım düzeni ve yapısı bozulur. (V)
Bir düşünc9 yazısında ne kadar paragraf varsa o ka-
dardadüşüncevardır.
Bu parçadaki numaralandırılmış cümlelerin hangi-
leri anlamca birbirine en yakındır? (2004 KPSS)
A) 1,111 B) I, IV C) II, III D) III, IV E) IV, IV
Verilen parçada II. ve III. cümleler anlamca birbirine
en yakındır. II. cümle "paragrafı oluşturan cümleler
arasında dilsel ve düşünsel bakımından sıkı bir bağ
vardır." şeklindedir.
III. cümlede ise; "paragrafın cümieleri tıpkı bir zincirin
halkaları gibidir." cümlesi paragrafın cümleleri ara-
sında sıkı bir bağ olduğunun farklı bir ifadesidir.
Ç/5
(Cevap C)
tr.
us
o
D-
ŞE
"_J
-
^ başımdan çok, aklımdan geçer." demiş.
'o
ili
21. (I) Şimdiye değin pek çok oyunda rol aldım. (II) Çoğu
kez, oynadığım oyunun komik olduğunu fark etmeden
oynarım. (III) Bunu fark ettiğim zaman oyuna devam
edemiyorum. (IV) Sonradan kendimi televizyonda
izliyorum. (V) İzlerken de gülüyorum. (VI) Oynarken
yaptığın işten kendin de hoşlanıp gülmeye başlarsan
ipin ucu kaçıyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisin-
de III. cümlede belirtilen durumun nedeni açık-
lanmıştır? (2005 KPSS)
A) C) IV. D) V. E) VI.
Oyuna devam edilmesinin nedeni oyun sırasında
oyuncunun da gülüyor olmasıdır. Oyuncu güldüğün-
de "ipin ucu kaçıyor " yani oyuncu, işini iyi
yapamıyor. Bu ifadeyi sağlayan cümle VI. cümledir.
(Cevap E)
27
22. (I) Baharda alerjik hastalıkların arttığını görüyoruz. (II)
Modern yaşamın getirdiği zorunluluklar yüzünden es-
kiden evlerde doğal yollardan ve taz9 olarak hazırla-
nan besinler artıkyok. (III) Bunların yerini fabrikalarda
hazırlanan ve marketlerde uzun süre saklanan yiye-
cekler aldı. (IV) Bu yiyeceklere, hazırlanmaları sıra-
sında renklendirici, koku verici V9 bozulmalarını önle-
yici bazı kimyasal maddeler ekleniyor. (V) Bunlar da
başta astım ve alerjik nezleli kişiler olmak üzere, in-
sanlarda çeşitli sorunlara yol açıyor.
Bu parçadaki söz konusu besinlerin zararlarının
nelerden kaynaklandığı, numaralanmış cümlelerin
hangisinde açıklanarak belirtilmiştir? (2005 KPSS)
A C)lll. D) IV. E)V.
)
Sözü edilen besinlerin zararlarının nel^rden
kaynak-landığı "Bu yiyeceklere, hazırlanmaları
sırasında renklendirici, koku verici ve bozulmalarını
önleyici bazı kimyasal maddeler ekleniyor."
cümlesiyle açık-lanmıştır.
(Cevap D)
23. Bir yazar, "Öyküler ancak onları anlatabilecek olanla-
rın başından geçer." görüşün9 karşılık, "Onlar benim
Yukarıda sözü edilen iki görüşle anlatılmak iste-
nen aşağıdakilerden hangisidir? (2005 KPSS)
A) Kimi yazarlar öykülerini yaşadıklarına, kimileri d9
düş güçlerine borçludur.
B) Olayları bütün gerçekliğiyle yansıtmayan kişiler
öyküde başarılı olamaz.
C) Ancak düş kurmasını bilen ve akıllı kişiler yazar
olabilir.
D) Düş gücüne ve akla dayanan öyküler yazmak,
yaratıcılık gerektirir,
E) Anlatma ve yaratma yet9neğind9n yoksun kişiler
yazar olamaz.
Bu tür sorularda, soru kökünde verilen cümİ9 doğru
anlaşıldıktan sonra seç9nekler9 geçilmelidir. Soru
kökündeki cümleyİ9 yakın anlamlı olan cümle
hangisiyse seçenekte bulunmalıdır. Bu yöntemİ9 so-
ruya yaklaşıldığında doğru yanıtın A seçeneği oldu-
ğu görülecektir.
(Cevap A)
28- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
24. Aşağıdakilerden hangisinde verilen yargılar an-
lamca birbirine yakındır? (2005 KPSS)
A) -Büyük şîirler, belirli bir tema üzerin^ kurulur
-Çok değişik temalarda şiir yazılabilir.
B) -Şiirde gereksiz hiçbir sözcük kullanılmamalıdır.
-Doldurma sözcükler, şiirin şiirselliğini yitirmesine
yol açar.
C) -Şiirde çok yinelenmiş, aşınmış sözlere yer yok-
tur.
-Şiirde aranan özelliklercfen biri de imgelerdeki
yeniliktir.
D) -Şiirde duygusal yoğunluk ağır basar.
-Her şairin duyguları yansıtış biçimi, birbirinden
farklıdır.
E) -Şiird9 ön^msenen özelliklerden biri de, içtenliktir
-Şair, duygusunu, düşüncesini kolayca aktara-
bilmelidir.
Eş ve yakın anlamlı cümİ9İer aynı mesajı farklı ifade-
lerde dile getiren cümlelerdir. C seçeneğindeki cüm-
lelerde şiirdeki sözlerin, ifadelerin yeni olması vurgu-
lanmak istemiştir.
(CevapC)
<Q
'a
25. (I) Bodrum Kalesi, avlularında bin bir çeşit çiçek ve
kuşla ziyaretçilerini karşılıyor. (II) Burası, Akdeniz'in
en yeşil kalesi. (III) Kalenin dört kulesi günümüze ka-
dar sağlam kalmış. (IV) Bu kalede tarih, gözter önün-
de canlanıyor, ziyaretçileri sarıp sarmalıyor, yüzyıllar
ötesine götürüyor. (V) Geçmiş yüzyılların tanrıçaları,
kraliçeleri, şövalyeleri, gemicileri birer birer ayağa kal-
kıyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisin-
de nesnellik söz konusudur? (2005 KPSS)
B)ll. O) D) IV. E)V.
Doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanabilen, kişisel gö-
rüş bildirmeyen cümlelere n^snel cümle denir. Bu
doğrultuda sorumuzu incelediğimiz zaman 3. cümle-
nin dışında kalan bütün cümlelerin n^snel olmadığı
ve 3. cümlelerin doğruluk değeri bakımından ispatla-
nabilir olduğu görülecektir.
(Cevap C)
26. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "değerlendirme"
söz konusu degildir? (2005 KPSS)
A) Yazar, herhangi bir sanatsal ilke V9 kurala bağlı
kalmadan, aklına 9sen her şeyi olduğu gibi ro-
manına aktarmıştır.
B) Yaşamı boyunca beş roman, yüz öykü yazmış,
Fransız ve İngiliz yazarlarından birçok çeviri y-
apmıştır.
C) Öykü ve romanlarında gerçekçilik akımının ilke-
lerine, kurallarına sıkı sıkıya bağlı kalmış, bu a-
kımın en güzel örneklerini ortaya koymuştur.
D) Yazar, hemen her yapıtında denizi V9 deniz in-
sanlarını abartmadan, şairaneliğe kaçmadan,
gerçekli ölçüler içinde yansıtmıştır.
E) Yazar, eski d^stan şairlerine tutkunluğu nede-
niyle öykü ve romanlarında mecazlardan, söz
oyunlarından sıkça yararlanmıştır.
Bu tip sorular sıkça karşımıza çıkmaktadır. Bu soru
kökünü doğru anlamadan çözüm9 geçilmemelidir.
Değerlendirme: Bir konu hakkında kişisel görüş bil-
dirme yani öznel cümle kurmak dem^ktir. B seçeneği
dışındaki bütün cümleler özneldir. B S9çeneğind9 ise
nesnel bir cümle yer almaktadır.
(C^vap B)
27. (I) Yör9d9, Karadeniz ile kara iklimi arasında bir geçiş
iklimi görülür. (II) Karlı kış, yüksek yerlerde, neredey-
se nisan ortalarına kadar sürüyor. (III) Ladin ormanla-
rıyla kaplı ç^vrede, kar, yılbaşı kart postallarını andı-
ran görüntüler oluşturuyor. (IV) Bu köylerde fotoğraf
çekm^ye doyamıyorum. (V) Yaşlıların portreleri, evle-
rinin önünde çalışan insanlar, su değirmeninde mısır
öğüten kızlar, pencereden bakan çocuklar objektifimi
sürekli m^şgul ediyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili ola-
rak aşağıda verilenlerden hangisi vanlıştır? (2005
KPSS)
A) I. cümlede bir iklim tipinin üstünlüğü belirtiliyor.
B) II. cümlede bir mevsimin süresiyle ilgili bilgi veri-
yor.
C) III. cümlede bir doğa olayı benzetm^yle anlatılı-
yor.
D) IV. cümled9 yapılan işten çok zevk alındığı belir-
tiliyor.
E) V. cümİ9de nelerin fotoğrafının çekildiği açıkla-
nıyor.
 -TURKÇE- 29

B, C, D, ve E seçeneğindeki bilgileri parçadan çı-

karmak mümkündür. Birinci cümlede ise bir iklim ti-
pinin üstünlüğünden söz edilmiyor; sadece bir geçiş
ikliminden söz ediliyor
(Cevap A)

5
er
LLİ
Q
03
(/>
a.
28. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemler, farklı
kişiler tarafından yapılmıştır? (2005 KPSS)

A) Bütün gece çalıştı, çok yoruldu.

B) Okul müdürü öğrencileri topladı, onlara okulda
uyulması gerekli kuralları anlattı.
C) Konser bitince, sanatçıya şehri gezdirdi, sonra
da onu otele bıraktı,
D) Bir an önce tanışabilmek için, anne hazırlığa
başladı, kızı da kendi eşyalarını topladı.
E) Onları içeri çağırdım, birer bardak sıcak çay ik-
ram ettim.
ÇÖZİ/M:
Seçaneklar dikkatle okunmalı ve sorunun bizde ne
istediği çok iyi anlaşılmalı. Verilen cümlelerin hep-
sinde birden fazla eylem vardır. D seçaneğinde de
birden fazla eylam vardır; ama eylemleri birden fazla
kişi (anne-kızı) yapmıştır. Diğer seçeneklerdeki ey-
lemleri tak kişi (0) yapmıştır. Zaten soru kökünde de
"farklı kişiler..... "denmiştir. Buradan hareketla doğru
yanıt bulunabilir.
(Cevap D)
30- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

MATEMATIK Bölünebilme ve Bölünebilme Kuralları

BÖLME İŞLEMİ: ÖRNEK:

A = Bölünen A| B
Üç basamaklı KLM sayısı iki basamaklı KL sayısına
A = B . C + K dır.
bölündüğünde kalan 4 olduğuna göre M rakamı kaçtır?
B = Bölen C = T
ÇÖZÜM:
Bölüm K =
Kalan
KL
M -1
10 >■ Kalan M olduğuna göre M = 4 olur.
Not: Kalan bölenden küçük olmalıdır. 0 < K < B 00M
ÖRNEK:
AB A ve B s ayma s ayılarıdır. Buna g öre, A'nın Bir doğal sayı bir sayma sayısı ile bölündüğünde kalan 0
en küçük değeri kaçtır? ise bu bölmeye kalansız bölm9 ve sayıya da bölünebiliyor
denir. Bir doğal sayının hangi sayma sayılarına kalansız
ÇÖZÜM: bölünebileceğini bazı kurallarla verelim.

Kalan bölenden küçük olacağından 4 < B ve B'nin en 2 ile Bölünebilme

küçük değeri 5 olur.
Birler basamağı çift olan {0, 2, 4, 6, 8} doğal sayılar 2 ile
A = B.5 + 4
tam bölünebilir.
A=5.5 +4
ÖRNEK:
A = 29 olur.
2426 sayısı 2'ye tam olarak bölünebilir mi?
ÖRNEK:
Aİ 4 Birler basamağındaki 6 çift sayı olduğundan 2 ile tam
B|_5 bölünebilir.
B _C
ÖRNEK:

Yukarıda verilen bölme işlemlerine göre A nın 20 ile 1257 sayısı 2'ye tam bölünebilir mi?
bölümünden kalan kaçtır?
2 ile kalansız olarak bölünmez. Çünkü 7 rakamı 2'nin
katı değildir ve çift sayı olmadığından 2'ye kalansız
böiünmez.
= 4.B+3 ÖRNEK:

Dört basamaklı (123a) sayısının rakamları farklıdır.

Bu sayı iki ile tam bölünebildiğine göre, a rakamının

alacağı değerler toplamı kaçtır?
B
= 5.C + 4 ÇÖZÜM:
12 3a => a'nın değeıieri toplamı: 0+4+6+8 =18 olur. 0 4
B nin bu değerini 1. bölme işleminde yerine yazarsak:
6 8
A = 4 . (5C + 4) + 3 A = 20C + 16 + 3 A = 2 0 . C +

19olur.

Bu ise A nın 20 ile bölümünden kalanın 19 olduğunu

gösterir.
 -MATEMATIK- 31

3 ile Bölünebilme Sayının son iki basamağı 77 dir. Sayının 4 ile bölü-
mündeki kalan 77 nin 4 ile bölümündeki kalandır.
Rakamlarının sayı değerlerinin toplamı 3 ve 3'ün katı olan
sayılar 3'e kalansız (tam) olarak bölünür. 77
19 0 halde kalan 1 'dir.
Örnegin: 126 => 1 +2 + 6 = 9 (3'ün katı olduğu için 37
3'e tam bölünür.) _36_
2
1994 => 1 + 9 + 9 + 4 = 23 (3'ün katı olmadığı için 3'e
tam bölünmez.)
ÖRNEK: 5 ile Bölünebilme
(aa5) üç basamaklı sayıdır. Bu sayı 3 ile tam bölüne-
Birler basamağı 0 ya da 5 olan sayılar 5 ile kalansız
bildiğine göre, a nın kaç farklı değeri vardır?
olarak bölünür.
ÇÖZÜM:
a + a + 5 = 3k, (k e N) ÖRNEĞİN;
5'e bölünür. 5'e
a i = 2 ] .. 290 -> Birler basamağı 0 -> 385 -
2a + 5 = 3k => a2 = 5 > Uç farklı değeri vardır. > Birler basamağı 5 -> 383 -> bölünür. 5'e tam
a3 =8j bölünmez.
Birler basamağı 3 ->
ÖRNEK:
ÖRNEK:
3 ile bölündüğünde 2 kalanmı veren iki basamaklı
(27ab) dört basamaklı sayısı 4 ve 5 ile bölünebildiği-
doğal sayılar kaç tanedir?
ne göre, a nın alacağı değerler nelerdir?
ÇÖZÜM: ÇÖZÜM:
3 ile bölünenler 3.k, (k e N) Verilen sayı hem 4 ile hem de 5 ile bölündüğüne göre
12,15,18, ...96, 99 b = 0 olur.

2 kalanını verenler 3k + 2, (k e N) Bu durumda aO = 4k, (keN)

11, 14, 17 ...... 98 (101 üç basamaklı olduğu için a1= 0

alınmaz) a2=2
98-11 Beş farklı değer alır.
Terim sayısı: +1 = 30 olur.
a4=6 a5=8
J
4 ile Bölünebilme:
7 ile Bölünebilme
Birler ve onlar basamağındaki rakamların oluşturduğu
sayı yani son iki basamağı 4'ün katı olan veya 00 olan Sayının birler basamağından başlamak üzere, sağdan
sayılar 4 ile kalansız bölünebilir. sola doğru (1, 3, 2), (-1, -3, -2) sayılarıyla çarpılıp top-
lanır; elde edilen sayı 7 ye bölünürse ilk sayı da 7 ile
ÖRNEĞİN; bölünür.
2400 -» 00 sayısı kurala uyduğu için sayı 4 ile bölü- ÖRNEK:
nür. 4152 => 4 15 2: 2 + 1 5 + 2 = 7k, (keZ+)
v yyy
6204 -* 04 sayısı 4'ün katıdır. Sayı 4 ile tam bölünür. 15 = 7k 7 ile
5326 -> 26 4'ün katı olmadığı için 4'e tam bölünmez. - 1 2 31 bölümünden kalan 1 dir.

ÖRNEK:
ÖRNEK:
20 basamaklı 777...77 sayısının 4 ile bölümünden r>-6-3-5+8+6+9 Bu
kalan kaçtır? 315429 => 3 1 5 4 2 9 :
sayının 7 ile bölümünden
ÇÖZÜM: -2-3-1 2 3 1 kalan 2 dir.

ÖRNEK:
32- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

9A25 sayısı 7 ile tam bölünebildiğine göre A kaç olur? 7 54 6 11'ebölünür.

■*■ ■*■ v v

ÇÖZÜM:
9 A 2 5^-9 + 2 ^ ÖRNEK:
1231 k = 2 için => 2A + 2 =
^^ ~
14 2A = 12 2 17 6
A = 6 olur. \.l-1i _2= 9=î>1i'ebölümündenkalan 9dur.

8 ile Bölünebilme ÖRNEK:

1K3L sayısı 11 ile tam bölündüğüne göre K+L toplamı

Son üç rakamı 000 ise 8 ile tam bölünür. 34000 -» Son üç
kaç farklı değer alabilir?
rakamı 000 olduğu için 8'e bölünür. ÖRNEK:
ÇÖZÜM:
82A sayısı 8 ile tam bölünebildiğine göre A kaç olabi-
1 K3 L =>-1+K-3 + L=11 .k, (keN)
lir? lill K + L-4= 11 . k
_ + _+ K + L = 4 veya K + L = 15 olabilir.
ÇÖZÜM:

82A = 8k,(keN) NOT:

800 + 2A = 8 k * 10 ile bölünebilme: Birler basamağı 0 (sıfır) olan sa-

yılar 10atam bölünür.
24 ve A = 4 olabilir.
* 12 ile bölünen sayılar 3'e ve 4'e bölünürler.
9 ile Bölünebilme:
* 15 ile bölünen sayılar 5'e ve 3'e bölünürler.
Rakamlarının sayı değerleri toplamı 9 ve 9'un katı oian
sayılar 9'a tam bölünür. ASAL SAYILAR - OKEK - OBEB
135-*1+3 + 5 = 9=> 9'un katı bölünür. 281 ->• 2 + 8
Asal Sayılar:
+1 = 11 => 9'un katı değil tam bölünm^z. ÖRNEK:

23x2 sayısının 9 ile bölümünden kalan 8 olduğuna Tanım 1: Bölenler kümesi iki elemanlı olan doğal sayılara
göre x kaçtır? "Asal sayılar" denir.

ÇÖZÜM: Tanım 2: 1 ve kendinden başka bir saytya bölünmeyen

sayılara "Asal sayılar" denir.

23x2 => 2 + 3 + x + 2 = 9k + 8, (keN)
x-1 = 9k=>x = 1 olur.
En küçük asal sayı 2'dir. 2 hariç tüm asal sayılar tektir.
Bazı doğal sayıları birçok sayının çarpımı biçiminde
yazabiliriz. Bu sayılar verilen doğal sayının çarpanları ya
da bölenleri olur.

Silgi Nobı /
11 ile Bölünebilme

Sağdan (birler basamağı) başlamak üz^re bir toplama bir NOT: 1B = {B} olduğundan 1 asal sayı değildir.
çıkarma işlemi yapılır. Elde edilen sayı 11'in katı ise, 2B = {1,2} olduğundan 2 asal sayıdır. 3B = (1,
sayıda 11 'e bölünür.
3} olduğundan 3 asal sayıdır.
a bc d =a + b-c + d = 11 . k(keN)
4B = {1, 2, 4} 3 böleni olduğundan 4 asal sayı değil-
14-^4^ b + d-(a + c) = 1 1 . k
dir.

5B = {1,5} olduğundan 5 asal sayıdır. Bir sayının

ÖRNEK:
asal sayı olabilmesi için {a, b} kümesinin en az ve en
fazla 2 elemanı olması gerekir. As al sayılar
kümesi {2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, ......} şeklinde devam
eder.
 -MATEMATIK- 33

Örneğin; 24 sayısını ele alalım.

T=
2 4 = 1 . 24 = 2. 12 = 3. 8 = 4. 6 = 2. 3. 4 = 1 . 2. 3
a-1 b-1 c-1
. 4 = 23. 3 vb. gibi biçimlerinden biri ile göstermek müm-
kündür. d) A nın tam bölenleri toplamı 0 (sıfır) dır. 3) n!
tn
Oysa 13 sayısını alırsak; 13 = 1 .13 olarak yazıiabilir. O
ifadesindeki a asal çarpanlarının
n| (a<x)
Yani 13'ün sadece iki böleni vardır. cr a
UJ Q
sayısı: (z<a)
(a<y)
Verilen Bir Sayıyı Asal Çarpanlarına Ayırmak
+
Tanım: x, y, z asal sayılar ve a, b, c e N ise ve bir A Q işlemlerine göre x + y + z dir.
UJ
doğal sayısı A = xa. yb. zc biçiminde yazılabiliyorsa x, y, 5-
ÖRNEK:
z'ye A'nın asal çarpanları denir.
120 sayısının asal sayı olmayan pozitif çarpanlan kaç
ÖRNEK: tanedir?
ÇÖZÜM:
36 ve 90 sayılarının asal çarpanlarını bulalım. 12 2 3 1 1
3 2 60 2 120 = 2 .3 .5 Pozitif çarpanları sayısı:
1 2 30 2 (3+1). (1+1). (1+1) = 16 Asal
8 = 22 . 32 = 2 . 32 . 5
9
3
1
33
u
Asal çarpanlar
15
5
3
5
çarpanları sayısı: 3 (2,3,5)

Asal çarpanlar 16-3 = 13 tane asa! sayı olmayan

pozitif çarpanları vardır.
1) Aralarında Asal Sayılar:
ÖRNEK:
1 den başka ortak tam böleni olmayan sayma sayılarına
aralarında asaldır denir. 9! sayısının pozitif tamsayı böleni kaç tanedir?
ÇÖZÜM:
2 ile 3 aralarında asaldır.
9| 2 9| 3 9| 5 9| 7
4 iie 7 aralarmda asaldır.
R_2_ Fh M M
4,5,6 aralarında asaldır.
i_ R
10,12, 25 aralarında asaldır.
4+2+1 +1 1 1
9, 12, 42 aralarında asal değildir. 1 böleninden başka 3 => 9! = 2 .3 .5 .7

böleni de vardır. = 29 . 34 . 51 . V
* x ve y aralarında asal iki sayı olsun. (9+1). (4+1) (1+1) (1+1) = 10 . 5 . 2 . 2 = 200
a) Hem x, hem de y ile bölünebilen sayılar x.y ile de pozitif tamsayı böleni 200 tanedir. ,
bölünebilir.

b) x.y ile bölünebilen sayılar ayrı ayrı x ve y ile bölünebilir. OBEB (Ortak Bölenlerin En Büyüğü)

2) A sayma sayısı a, b, c farklı asal sayılar m, n p Tamm: Verilen sayıiar asal çarpanlarına ayrıldıktan
doğal sayılar olsun. sonra, ortak bölenlerin üssü en küçük olanları çarpımına,
m n
A = a . b . CP olarak yazılabiliyorsa: bu sayıların OBEB'i denir.

a) A nın pozitif tam bölenieri sayısı: Örnek 1: 210 ile 90'ın OBEB'ini bulalım.

(m+1). (n+1) (p+1) 210 90 2

2 . 3 . 5 . 7 buradan ortak bölenleri
105 45
b) A nın tam bölenlerinin sayısı: olan,
35 15
35 5 2 . 3 . 5 = 30 ortak bölen olarak
7 1 bukınur.
c) A nın pozitif tam bölenlerinin toplamı: 1
34- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Örnek 2: ÖRNEK:
a) 60'ın pozitif bölenlerini yazalım; 12,15,18 sayılan bir Asayısını tam bölüyor.
1,2,3,4,5,6,10,12,15,20,30,60 12,15,18 sayılarını B tam bölüyor.
b) 48'in pozitif bölenlerinr yazalım; A V9 B doğal sayı iken A - B nin en küçük değeri kaç-
1,2,3,4,6,8,12,16,24,48
tır?
c) 60 ve 48'in ortak bölenleri;
ÇÖZÜM:
12 15
1, 2, 3,4, 6,12==> OBEB (48, 60)= 12'dir. 2 2
A = (12,15, 18)OKEK = 2 .3 .5 = 18 6 15
9 3 15
OKEK (Ortak Katların En Küçüğü) 180 B = (12,15, 18)OBEB = 3 A-B = 9 1 5
180-3 = 177olur. ÖRNEK: 3 5 1
Tanım: Verilen sayı asal çarpanlarına ayrılır. Ortak olan-
lardan üstü 9n büyük olan ile ortak olmayanların çarpımı- 24 ve 64 sayılarına bölündüğünde 7 kalanını v^ren
dır. en küçük doğal sayının rakamları toplamı kaçtır?

Orneki: ÇÖZÜM:
180 120 A = 24x + 7 = 64.y + 7 A-7 =
3 2
(D 2 . 3 . 5 =>
90 60 2 Ortak bölenleri alırsak, (24X64)OKEK = 192 A-7 =
45 30 2 OKEK = 360 olur.
45 15 192=5>A=199olur. Rakamları
15 5 toplamı 1 + 9 + 9 = 19 dur. ÖRNEK:
Örnek 2:
5
1 5 a) 12'nin pozitif tam katlarını yazalım; Boyutları 256 m ve 304 m olan dikdörtgen biçimindeki
12, 24, 36, 48, 60, 72, 84, bir bahçenin kenarlarına eşit aralıklarla ağaç dikilecektir.
96,108,120,132,144,...
Köşetere de dikilmek koşuluyla en az kaç ağaç dikil-
b) 15'in tam katlarını yazalım; melidir?
15, 30, 45, 60, 75, 90,105,120,135,150,165,...
ÇÖZÜM:
c) 12 ve 15'in ortak pozitif katları;
(256,304)OBEB = 16
60,120,180, 240,... => OKEK (12,15)=60'tır.
2 ^ + ^= 2( 1 6 + 1 9) = 7 0 ol ur .
Rilgi Notv !
304
jOBEB'i bir olan sayılar, aralarında asal sayılardır. İki +
sayının OKEK'i İİ9 OBEB'inin çarpımı o sayıların çarpı-j 16 16
mını verir. (a.b)oKEK. (a.b)oBEB = a.b'dir. ÖRNEK:
ORNEK:
60 kg nohut, 72 kg buğday 140 kg fasulye eşit ağır-
Üç basamaklı sayılardan kaç tanesi 4,5, 6 sayıları ile lıkta ayrı ayrı paketlenecektir.
tam bölünür?
Enaz kaç paket yapılabilir?
ÇÖZÜM:
ÇÖZÜM:
(4, 5, 6)OKEK =
(60,72, 140)OBEB = 4
= 60 4 5 6
. , , 60 72 140 „ .
2 5 3 Adet= —+—+— = 68 olur. 4
Aradığımız sayıların en küçüğü 120 en 4 4
büyüğü 960 dır.
1 5 3
5 1 960-120+ = 840 =
1 60 60
tanedir.
 -MATEMATIK- 35

4. x, y, z sıfırdan farklı birer pozitif tamsayı olduğuna

ÇOZUMLU KONU göre,
KAVRAMA TESTİ
x ly y z
3
2
a -a
- 3.\T - 1
1.
x in z değeri aşağıdakilerden hangisi-
türünden dir?
Yukarıdaki bölme işlemine göre, b+1 in a türün- A) 12Z + 7 B) 11z + 3 C) 6z + 3
den ifadesi aşağıdakilerden hangisidir? D) 4z + 1 E) 3z + 2

A a - 1 B a+ 1 a2+1
) a ) a
D a 2- E)
) 1 a2 + 2a

5. Üç basamaklı 84a sayısının 6 ile kalansız bölüne-

bilmesi için, a kaç tane farkiı değer alabilir?

A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

2. Bir x doğal sayısı 3 e bölündüğünde bölüm a, kalan 1 -;

dir. a sayısı 8 e bölündüğünde ise kalan 2 dir. cc
Q 6. Al4
V) B
tn
o. LL olduğuna göre, A'nın 12
Buna göre, x doğal sayısı 24 e bölündüğünde —İC ile bölünmesi ile elde
1
kalan kaçtır? edilecek kalan kaçtır?

A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9 § A) 3 B)5 C)6 D)8 E) 10

3. ab iki basamaklı bir sayı a ^ b olmak üzere,

c
ab | a + b T 7. A B LL olduğuna göre, C'nin A
5 4
—I türünden eşiti aşağıdaki-
lerden hangisidir?

2 2
5 A-4 5A + 4 2A + 6
olduğuna göre, a + b - 2ab nin değeri kaçtır? A) D) B) E) C)
3 5A 2 5A -
A) 36 B) 16 C) 9 D) 4 E) 1 +2 4
36- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

8. abOab [ab olduğuna göre, x + k = ? 13. a ve b birer pozitif tamsayıdır. 60 . a = b3

olduğuna göre, b en az kaçtır?

A) 101 B) 110 C) 1001 A)20 B)30 C)35 D) 40 E) 45

D)1010 E) 10010

14. 60 sayısı hangi en küçük pozitif tam sayı ile çarpı-

9. 3b24a6 sayısı 3 ile tam bölünebiliyor. Buna lırsa çarpım bir tamsayının karesine eşit olur?

göre a + b ençok kaçtır? A) 10 B) 12 A)3 B)5 C)6 D) 10 E) 15

C) 14 D) 15 E) 18

15. 9! + 8! toplamı aşağıdaki sayılardan hangisi ile

tam bölünemez?

A)40 B)35 C)22 D) 20 E) 12

10. Rakamları farklı (abcd) çift sayısının 5 ile bölümün-
den kalan 1'dir.

Buna göre a + b + c + d ençok kaçtır?

A) 25 B) 28 C) 30 D) 33 E) 36
S 16. 2.370.000 sayısının asal bölenleri sayısı kaçtır?
O

f± A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

17. a ile b'nin ortak bölenlerinin en büyüğü 6, ortak katla-

rının en küçüğü 24'dür.
11.4 ile bölünebilen üç basamaklı en büvük sayı ile
en küçük doğal sayının farkı kaçtır?
Buna göre, a. b kaçtır?
A)891 B)853 C) 894 D) 895 E) 896
A) 144 B)72 C)36 D) 24 E) 17

12. 20 basamaklı 333......3 sayısının 9 ile bölümünden

18. a = 22222222
kalan kaçtır?
b = 7777
A) 0 B) 2 C) 3 D) 5 E) 6
a + b toplamının 3 ile bölümünden kalan kaçtır?

A)4 B)2 C)3 D)5 E) 1

 -MATEMATIK- 37

19. Boyutları 9 cm, 12 cm ve 15 cm olan tuğlalardan 24. abc, cba 3 basamaklı sayılardır.
kaç tane kullanılarak hacmi en küçük içi dolu bir
küp oiuşturulur? abc - cba farkına tam bölünebilen en büvük asal
sayı kaçtır?
A) 1500 D) 3000 B)1800 C) 2100
E) 3600 A)3 B)9 C) 11 D)37 E) 39

20. 48 sayısımn kaç pozitif tam böleni vardır? 25

'■. 2 basamaklı ab sayısı 9 ile tam bölünebiliyor.
A)5 B)6 C) 8 D) 10 E) 12
Buna göre 6 basamaklı 38b1a7 sayısının 9 ile
bölümünden kalan kaçtır?

A) 1 B) 3 C) 4 D) 5 E) 7

21. 24, 36, 60 sayılarını tam bölen en büvük doğal

sayı kaçtır?

A)10 B) 12 C) 15 D)20 E) 24
Q
'o cc
ILJ
Q
ffî
m
CL

22. Bir çocuk bilyelerini 6'şar 6'şar gruplandırdığında 2, "^ 26. Toplamları 621 olan iki pozitif tamsayıdan büyüğü
8'er 8'er gruplandırdığında 4, 10'ar 10'arü küçüğüne bölündüğünde bölüm 16, kalan ise 9 dur.
gruplandırdığında 6 bilye artmaktadır. >

Buna göre bu çocuğun en az kaç bilyesi vardır? Buna göre, büyük sayı kaçtır?

A) 570 D) 585 B) 575 C) 580

A) 114 B) 116 C) 120 D) 124 E) 126 E) 590

23. Bir çocuk cevizlerini 3'er 3'er ya da 4'er 4'er gruplandırabilmektedir.

Buna göre çocuğun ceviz sayısı aşağıdakilerden

hangisi olabilir?

A) 48 B)50 C)55 D) 61 E) 70
38- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

ÇÖZÜMLER
2 2 2
1. a -a| b => a - a = b.a +1 a -1

1
a = b.a + a a 2 -1 =a(b +
1)
_J 43 T
, 3

2 , 1
b +1 = —— bulunur.

(Cevap D) y nin (2) eşitliğindeki değerini (1) eşitliğinde ye-

rine yazalım.

x = 4.(3z + 1) + 3 x

= 12z + 4 + 3
2. x = 12z + 7 elde edilir.
(Cevap A)

Üç basamaklı 84a sayısının 6 ile kalansız bölünebil-

mesi için a çift sayı olmalı ve 84a sayısı 3 ile bölüne-
bilmektedir. Buna göre,

x = 3a +1 = 3(8k + 2) + 1 8 + 4+ a = 12 + a = 3.k olmalıdır.

0 halde a ya 6 ve 0 olmak üzere iki değer veri-

lebilir.
z. (Cevap D)
o
0
0
Q
UJ
<£>

8 l.yol
o
6. A = 4 . B + 2veB = 3C + 1 dir.
eo
A = 4.(3.C + 1) + 2
0 halde x sayısının 24 e bölümünden kalan 7 = 12C + 4 + 2 = 12C + 6
dir. olduğuna göre, A'nın 12 ile bölümünden kalan: 6'dır.
(Cevap C)
II. yol
C = 1 için B = 3 .1 + 1
= 4 A = 4.4 + 2 = 16
+2
= 18 18'in 12 ile bölümünde
3. kalan: 6'dır.
ab a + b =>ab = 5(a + b) + 4
5
(Cevap C)
_ :l 10a + b = 5a + 5b + 4
4 5a = 4b + 4
7. I.Yol
5a = 4(b+1)
10a = 8(b+1) .. .( 1 )
a ? t b olduğuna göre eşitliğin sağlanabilmesi i- C = 5B + 4
çin a = 8, b = 9 olmak zorundadır. 0 halde _ I ■ • — I A OM IU .
= 5 . ------- +4 = ----------+4
2 2 2 2 2
a + b - 2ab = (a - b) = 88 - 9) = (-1) = 1
bulunur. 5A-10 + 12 3 = dur.
(Cevap E)
 -MATEMATİK- 39
3 2
II. yol 13. 6O.a = b 2 .3.5.
3
A = 3B + 2 ve C = 5B + 4 ifadelerinde a=b
B = 3 için A = 11 ve C = 10 dur. Cevap şıklarında A b'nin pozitif tamsayı olması için a sayısı en az: 2
yerine 11, yazıldığında 13ü veren şık doğru yanıttır. .32.52 olmalıdır. 22. 3 . 5 . 2 . 32. 52 = b3 23.33.53
(Cevap D) = b3 (2.3.5)3 = b3 (30)3 = b330 = b b sayısı en
az: 30 olur.
(Cevap B)
abOab ab
8. x = 1001, K = 0 olduğundan x + k=
OOOab
__ a 1001 dir.
b
00
(Cevap C)

9. 3b24a6 3 ile tam bölündüğüne göre rakamları toplamı 3'ün 14. 60 sayısını asal çarpanlarına
tam katıdır. 60 ayıralım. 60 = 22 x 3 x 5 2 2 x 3 x 5 x a
30 2
= b =>a = 3x5 = 15
15
15 + (a + b) = 3k => a + b = 3(k - 5) => a + b
5 (Cevap E)
3'ün tam katı olacağı için 9 + 9 = 18 olur.
(Cevap E)
[53 15. 9!+ 8! =
10. abcd sayısının 5'e tam bölünebilmesi için 5a rakamı 0 g 9! = 9 . 8 7 ... 1 = 9.8! 9! + 8! = 8! (9 + 1)
veya 5 olmalı. Kalanın 1 olması için son rakam 0 + 1 Q 8! = 8.7 ..1 = = 8!10
= 1 veya 5 + 1 = 6 olmalı, sayı çift olduğundan son
22 = 2x 11 ->• 11 sayısı 8! içinde yoktur.
rakam çift olmalı yani
abcd = abc6 a+b+c+6 (Cevap C)
n çok olması için a = 9 b = 8 c=7
a+b+c+d=9+8+7+6=30
(Cevap C)

11. 4 ile bölünebilme kuralı: Son iki rakam 4'ün katı olma-
lı. 16. 2.370.000 = 237 x 104 = 237 x 24 x 54
4 4
E. B: 996 EK: 100 996- = 3 x 79 x 2 x 5
100 = 896'dır. Buna göre, 3, 79, 2 ve 5 bu sayının asal bölenleridir
yani 4 tane asal böleni vardır.
(Cevap E)
(Cevap D)

12. Bütün basamaklarında 3 rakamı bulunan 20 basa-

maklı sayının rakamları toplamı 3x 20 = 60'dır. 60'ın 17. Kural: a. b = OBEB(a. b). OKEK(a. b)'dir.
9'a bölümünden kalan 6 olduğu için, 20 basamaklı o-
Buna göre, a . b = 6x24 = 144'dür.
lan bu sayının 9'a bölümünden kalan da 6'dır.
(Cevap E)
(Cevap A)
40- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

18. Kural: Bir sayının 3 ile bölümünden kalan, rakamları-
nın toplamının 3 ile bölümünden kalana eşittir. Buna
göre, a'nın 3ileböl. kalan: 16[3 =1—
_ pT
1 1 + 1 = 2'dir
23. Ceviz sayısı hem 3'e hem 4'e tam bölünebildiğine
göre 3x 4 = 12'nin tam katı bir sayı olmalıdır. 48 = 12
x 4 olduğuna göre cevap 48'dir.
(Cevap A)

b'nın 3 ile böl. kalan: 28 İ3_ = 1 -- 2 7

|j ~ 1
2
24. abc - cba = 99(a - c)=> 99(a - c) = 3 .11 . (a - c) Bu
veya a'nın rakamları toplamı + b nin rakamları topla-
mı çarpımdaki en büyük asal çarpan 11 'dir.

= 16 + 28 = 44 (Cevap C)
4 4 İ 3 . kalan2'dir.
- 3 RT
14_ 12
25. ab sayısı 9 ile tam bölünebildiğine göre a
+ b = 9k (k e 2) dir.

(Cevap B) = 9k + 19 = 9(k + 2) + 1 olduğu için 38b1a7 sayı-

sının 9 ile bölümünden kalan 1'dir.
2
19. 9 12 15 3 O K EK( 9, 12, 15) = 3 x4x5 (Cevap A)
3
3 4 5 =180'dir.
1 4 5 4
1 5 5 Tuğla sayısı =
1 Küpün hacmi Bir z
o
tuğlanın hacmi > 25. Sayılardan büyüğüne x, küçüğüne y diyelim. O halde,
•
S verilenlere göre
2
= 20x15x12 x + y = 621 ==> y = 621 — x ... (1) tir.
(JÜ

_ 180.180.180
9.12.15 =
3600'dür.

(Cevap E)
— =>x = 16y+9...(2)dir.
4 +
20. 2 48 = 2 . 3 olduğu için,
2 Pozitif tam bölen sayısı
2 =(4 + 1 ) x ( 1 + 1 ) y nin (1) denklemindeki değerini (2) denklemin-
2
=5-2 = 10 olur. de yazarak x i bulalım.
3
(Cevap D) x = 16(621 - x) + 9 =>x = 585 tir.
(Cevap D)
2
21. 24 36 60 2+ OBEB(24, 36, 60) = 2 x 3 = 12'dir.
12 18 2+
30 6 9 3+
15 2 (Cevap B)
3 5

22. Toplam bilye sayısı =

= 1OZ OKEK(6, 8,10) = 2 x 2 x 2 x 3 x 5
6 8 10
= 120
3 4 5
T + 4 = 120 T = 1 1 6
3 2 5
3 1 5
1 1 5 (Cevap B)
 -MATEMATİK- 41

4. Yandaki bölme işlemine göre M aşağı-

ÇIKMIŞ SORULAR dakilerden hangisine eşittir? (1999
M+1
ve ÇÖZÜMLERİ DMS ÖL)

A)K-2L-1 B)2K-L-1
1. 8 7l_m_ Bölme işleminde n kaçtır? C)K-L-1 D) K - 3L - 1
UT (99 DMS OÖ) E)K-3L

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 K I L ifadesinde bölme özdeşliğini yazar-

sak,
M+1

87I m (m > n) bölme özdeşliğini yazarsak;

=> K - 3L - 1 = M
2
m + n = 87
(C9vap D)
m -> 9 dersek
92 + n = 87 => n = 87 - 81 = 6 5. 8, 12 ve 15'e bölündüğünde hep 1 kalanım veren
en küçük pozitif tamsayının rakamları toplamı
9>6ve m > nsağlanır.
kaçtır?(1999DM SÖL)
(C^vap E)
A)4 B)5 C)6 D)7 E)8

2. Altı basamaklı KKKKKK say ısı 6'y a tam olarak

Soruda en küçük pozitif tamsayının 8,12 ve 15 e bö-
bölünebildiğine göre, K'nın alabileceği en küçük "55
lündüğünde hep 1 kalanı verdiği söyleniyor,
değer kaçtır? (99 DMS OÖ) "g
15
C)4 D) 6 E) 8 1
2
A) 1 B) 2
6

Bir sayının 6 ile tam bölünebilmesi için 2 ile 3 e bö- : |=

3
lünebilmesî gerekir. Altı basamaklı KKKKKK sayısı- S
nın 6 iie bölünebilmesi için birler basamağı çift ve 6k 3
ün katı olmalıdır. Bize sorulan K'nın en küçük de- 1
ğeridir. K'ya 2 ders^k bu şartları sağlar.

3. (Cevap B)
OKEK(8,12,15) = 23, 3 . 5 = 120
BACBAC altı basamaklı bir sayı, BAC üç En küçük pozitif îamsayı;
basamaklı bir sayı olduğuna göre, 120 + 1 = 121 bulunur.
BACBAC I BAC 1+ 2 + 1 =4

(Cevap A)
bölme işleminin sonucu kaçtır? (99 DMS OÖ)
Üç basamaklı 3A8 sayısı 6'ya kalansız bölünebil-
A) 10 B) 11 C) 101 D) 1001 E) 1010
mektedir. Buna göre, A nın alabileceği en büyük
değerkaçtır?(1999DM SÖL)

A)4 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9

000123 _123
BACB AC IB AÇ 000
BAC rakamları yerıne 1, 2, 3 rakamlarını getirelim.

123
1001
(C9vap D)

123123 .123
3A8 sayısı 6 ay
kalansız
bölündüğüne
gör9, 2 ve 3
ile tam bölünüyor
demektir.
Birler basamağı
çift olduğu için 2
ile bölünür. 3 ile
bölünebiimesi
için ise rakamlar
toplamı 3 ün katı
ol-
malıydı.
a + 3 + 8 = 3k-
>a + 1 1 = 3 k
a nın alacağı
d9ğer —> 1, 4, 7
olur. En büyük
değer
7'dir.

(Cevap C)
42- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

7. 19 ile 328 sayıları arasında hem 3 hem de 5 ile 10. 32 ve 48 sayılarına kalansız bölünebilen üç basa-
kalansız olarak bölünebilen kaç tane tamsayı var- maklı en küçük doğal sayı kaçtır? (2000 DMS)
dır? (99 DMS L)
A) 128 B) 144 C) 176 D) 192 E) 224
A) 19 B) 20 C) 44 d) 65 E) 108

32 48 2 OKEK (32,48)= 25x3

16 24 2
k -»15 ile bölünebilen sayılar 19 < k < 328 5
2 2 x3=32x3 = 96
8 12
(Hem 3 ile hem de 5 ile bölünebilen sayılar 15 ile de 4 6
2 3 3 Şeklinde 96'nın en küçük katı olarak
tam olarak bölünür.) 1 3 96x2=192 var.
1 9 15 328 16
_5 .30 (2Î) (Cevap D)
1
4
©
28 _
15

21 -1 = 20 tane tamsayı vardır.

(Cevap B)

8. Beş basamaklı KLKLM sayısı iki basamaklı KL 11. Hem 12, hem 15, hem 20 ile bölündüğünde 6
sayısına bölündüğünde, bölüm ile kalanın toplamı kalanını veren üç basamaklı en küçük pozitif sayı
1017'dir. Buna göre, M kaçtır? (2000 DMS) aşağıdakilerden hangisi ile tam olarak
bölünemez? (2001 KMS)
A)3 B)4 C)5 D)6 E)7
A) 9 B) 6 C) 4 D) 3 E) 2
KLKLM = (KL) x Bölöm + Kalan o o
KL
Bölüm = (KL)x(1010) Bu sayı x olsun. 0 zaman
KLKLM x 112 x 115 x|20
Kalan

^M=1017-1010=>M=7 15 2 2. 2. 3. 5 = 60
15 2 katı
(Cevap E) 0
15 10 (en küçük 3 basamaklı sayı)
5 5 6 kalan olması için 126'dır.
9. 5 ile 205 arasında, 3 ile kalansız bölünebilen kaç 1 5 126 -> 4'e bölünemez tam olarak.
tane tamsayı vardır? (2000 DMS)
12
A)63 B)64 C)65 D)66 E) 67 6

1
(Cevap C)
6<3k<204
2<k<68
Kural: a < x < b şeklindeki bir aralıkta kaç tane
sayı olduğunu bulmak için
(SonTerim)-(ilkTerim)
+1 formülünü kullanırız.
(Ortakfark) 12. Rakamları birbirinden farklı 4B3C sayısı 15 ile
bölünebilen dört basamaklı bir tek tamsayıdır.
(Cevap E)
Buna göre, B kaç farklı değer alabilir? (2001 KMS)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E)
5
 -MATEMATIK- 43

15. Rakamları birbirinden farklı üç basamaklı AB2 sayısı

12 ile kalansız bölünüyor. Buna göre, aşağıdakiler-
4B3C Tek sayı 15 ile bölünecek
den hangisi A'nın alabileceği değerlerden biri &
4B30 15 (hem 3 ile hem 5 ile bölünür.) lamaz? (2003/2 KPSS)
Sıfır bir çift sayı old. 4B35 olmalı.
alınmaz. A)1 B)3 C)4 D)5 E) 7
4B3 Bu sayı 3 e de bölünebilmeli
5i 12 = 3 . 4 olduğundan sayı hem 3 hem de 4 ile bö-
6 ~ lünmelidir.
9 0 - 3 farklı değer alabilir. AB 2 sayısının 4 ile bölünmesi için B rakamı 1, 3,
Ancak rakamların farklı denildiği için B=3 5,7,9 olmalıdır.
değerini alamaz. Bu durumda 3 farklı değer alabilir.
AB2
(Cevap C) 1,3,5,7,9
0,1 2 0 1
3 4 5 3 4 978
6 7
Asayısıöolamaz
13. a bir doğal sayı olduğuna göre 6a + 7 sayısının 6
ile bölümünden kalan kaçtır? (2002 KPSS) (Cevap D)

A)0 C)3 D)4

E)5

6a+7 16. 3k + 7 Yandaki bölme işleminde A'nın

_6a _ a+1 8 alabileceği en büyük değer kaçtır?
C5
cc 4k (2005 KPSS)
76 îli
Q
öî
tn
a. A)442 B)444 C) 226 D)224 E) 220
c
(Cevap B) 3k + 7
Q
Ul

4k
14. A sayısı B sayısının iki katına bölündüğünde bölüm
A'nın en büyük olması için;
C + 1, kalan 4'tür. Aynı A sayısı C sayısının iki katına
bölündüğünde ise bölüm B, kalan D'dir. 3k + 7>4k 7> k, k = 6
alırız. A = (3k + 7). 8 + 4K
A, B, C, D pozitif tamsayılar olduğuna göre, D = (3.6+7)8 + 4 . 6 = 224
aşağıdakilerden hangisi olabilir? (2003 KPSS)

A) 6 B)7 C)8 D) 10 E) 13
(Cevap D)

Aİ2B

A2C
İB~
4 D
A = 2BC + 2B + 4 = 2BC + D
Buradan 2B + 4 = D olur. 2B>4
olduğundan
B=3,4,5,...alınabilir. 2B+4= D
ise D= 10,12,14,... değerlerini
alır.
(Cevap D)
44- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
TARİH | İlk Türk - İslam Devletleri ve Medeniyetleri
TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABULÜ
Türklerle Müslümanların ilk temasları, İslâm
ordularının VII. yüzyıl ortalarında İran'ı
fethetmeleriyle başlamıştır.
Emeviler Ceyhun Nehri'ni geçerek Maveraünnehri
fethettiler. Emevilerin katı tutumları ve ırkçı
yaklaşımları Türklerin İslamiyet'i kabul etmelerini
engelledi.
750 yılında İslâm Devleti'nin yönetimi Abbasilerin
eline geçti. Abbasiler döneminde Türk-Arap ilişkileri
yeni bir döneme girdi.
TALAS SAVAŞI (751)
II. Göktürk Devleti'nin yıkılması üzerine Batı
Türkistan bölgesinde Çinlilerle Araplar arasında
hakimiyet mücadelesi başladı.
Nedenleri
a. II. Göktürk Devleti'nin yıkılması ile Çinlilerin
ve Abbasilerin bu bölgeye hakim olmak istemesi
b. Abbasilerin Müslümanlığı Orta Asya içlerine
kadar yaymak istemesi
c. Çin'in Müslümanları Orta Asya'ya sokmak
istememesi.
BilgİNotu '
Türklerin Müslümanları desteklemeleri üzerine
Ş.aY.a.Ş| !y'My^n!aI^azandı. Sonuçları:
a. Çinliler ağır yenilgiye uğramıştır. Çinlilerin
batıya doğru ilerleyişi durmuştur.
b. Türkler ile Müslümanlar arasında yakınlaşma
oldu, ticari ilişkiler gelişti. Müslüman tacirler hem
ticaret ile uğraştılar hem de İslamiyet'in yayılmasına
yardımcı oldular.
c. Kağıt yapımı Çin dışına çıktı.
d. Türk-İslâm tarihi başladı ve Türk-İslam
devletleri ortaya çıktı.
Türklerin İslamiyet'i Kabul Etmelerini
Kolaylaştıran Sebepler:
» Türklerdeki Gök Tanrı inancı, tek tanrı esasına
dayanıyordu.
» Türkler İslam dinindeki gibi Tann'ya kurban
kesiyorlarve ahiret inancını benimsiyorlardı.
» İslam Dini'nin getirdiği ahlâk kuraiları ile
Türklerin ahlâk anlayışları birbirine uygundu.
» Türklerin cihân hakimiyeti ideali ile İslamiyet'in
cihat anlayışı birbirine benzemekteydi.
» Abbasilerin hoşgörülü tutumları, Türklerin İslâm
dinine girmelerini kolaylaştırdı.
2
O İLKTÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ
>-
ço
'o
İU
1. TOLUNOĞULLARI (868-905)
so
o
o
CM
» Mısır'da kurulmuştur. IX. yüzyıl ortalarından
itibaren Abbasi Devleti'nin merkezi otoritesinin
zayıflaması, valilerin bağımsız devletler
kurmalarına neden olmuştur. Mısır valisi
Tolunoğlu Ahmed de Mısır'da bağımsız bir
devlet kurmuştur.
» Mısır'da kurulan ilk Türk devletidir.
» Mısır'dan sonra Suriye'yi de kendisine
bağlamıştır. Suriye'de çıkan isyan
bastırılamayınca, Abbasi ordusu tarafından
yıkılmıştır. (905)
2. İHŞİTLER (935-969)
» Mısır'da kurulan ikinci Türk devletidir.
935 yılında Mısır'a vali olarak tayin edilen
Muhammed tarafından kurulmuştur.
İhşitlere Fatımîler son vermişlerdir.
3. KARAHANLILAR DEVLETİ (840-1212)
Doğu ve Batı Türkistan'da egemen olmuş ilk
Türk İslam devletidir. Karluk, Yağma,
Türkleri tarafından kurulmuştur.
 -TARIH- 45

>> Karahanlı Devleti'nin bilinen ilk hükümdarı Bilge » Milli benliklerini koruyamamışlar, zamanla
Kül Kadir Han'dır. Araplaşmışlardır.
» Satuk Buğra Han döneminde Satuk Buğra » Devletin yıkılmasını etnik yapının farklı olması
Han'ın Müslüman olması İslamiyet'in kolaylaştırmıştır.
Karahanlılar arasında hızla yayılmasına neden 5. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)
oldu.
» Büyük Selçuklu Devleti, Oğuz Türkleri tarafmdan
» Yusuf Kadir Han'ın ölümünden sonra doğu ve
kurulmuştur.
batı bölgeleri arasında çıkan anlaşmazlık
üzerine devlet ikiye ayrıldı. » Devleti kuranlar Selçuk Bey'e bağlı
olduklarından devlet bu adla anılmıştır.
>> Batı Karahanlı Devletine Harzemşahlar son
verdi. Doğu Karahanlı Devleti, önce Büyük >> Aşağı Seyhun ile Hazar denizi arasındaki geniş
Selçuklu hakimiyetine girmiş, daha sonra bozkırlarda yaşayan Oğuzlarda ordu komutanı
Karahıtaylılara bağlanmıştır. 1211 yılında olarak görevli olan Selçuk Bey, Oğuz Yabgu'su
ortadan kalkmıştır. ile anlaşmazlığa düşmüş ve çevresiyle birlikte
Seyhun Irmağı'nın aşağısında bulunan "Cent"
Karahanlı Devletinin Özellikleri
şehrine yerleşmiştir. Oğuzlar devletine karşı,
» Orta Asya'da İslam dinini resmen kabul eden ilk Samanoğulları'ndan yardım istemiş ve
Türk İslam Devleti'dir. çevresiyle birlikte İslamiyet'i kabul etmiştir.
» İpek Yolları'na sahip olarak ticareti Samanoğulları devletinin Karahanlı ve
geliştirmişlerdir. Gaznelilerle mücadelesi sonucu yıkılmasıyla ve
Selçuk Bey'in ölmesiyle dağılan oğuz boylarını
» Türklerin İslâm dinine girmesinde önemli
Selçuk Bey'in torunlarından Tuğrul ve Çağrı Bey
görevler almışlardır.
"o kardeşler, yeniden toparlamış ve devleti kurmayı
» Devlet yönetiminde ve diğer teşkilatlarda tc
LU başarmışlardır.
Q
Selçuklulara öncülük etmişlerdir. CO
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi
» Buhara, Kaşgar, Semerkant, Talas, Fergana
gibi şehirler ilim ve kültür merkezi haline » Horasan bölgesi için, Gaznelilerle, Dandanakan
getirilmiştir. (1040) savaşını yapmışlardır.
UJ
4. GAZNELİLER (963-1187) Dandanakan Savaşı (1040)
Afganistan'da kurulmuş birTürk Devleti'dir. Adını Nedeni: Gazneliler' in Selçuklu gücünü
başkenti Gazne şehrinden almıştır. Horasan'dan atmak istemesi
>> Kurucusu Samanoğulları Devleti'nin valisi olan Önemi: Selçuklular, bu savaştan sonra sürekli
Alptegin'dir. gelişme aşamasına girerken, Gazneliler zayıflama
ve yıkılış sürecine girmişlerdir.
» En güçlü seviyeye Sultan Mahmut döneminde
ulaştılar. - İran, Irak, Azerbaycan ele geçirilmiştir.
» 1040 yılında Büyük Selçuklularla yaptıkları - Merkez Nişabur'dan Rey şehrine taşınmıştır.
Dandanakan Savaşı'nı kaybeden Gazneliler » Tuğrul Bey Selçuklu Devleti'nin kurulmasından
yıkılma sürecine girdiler. sonra Horasan'a gelen Oğuzlar'ı Anadolu'ya
Gazneli Devleti'nin Özellikleri sevk ederek, hem onların Müslüman ülkelere
zarar vermelerini önlemiş hem de Anadolu'nun
» Türk tarihinde ilk kez "Sultan" unvanını
fethedilmesine zemin hazırlamıştır.
kuiianmışlardır.
» Samanoğulları Devleti'ni ortadan » Oğuzların Anadolu'ya akınları Çağrı Bey'in keşif
kaldırmışlardır. seferiyle başlamıştır. (1016). Anadolu'ya yapılan
seferlerin artması üzerine, Pasinler savaşı
» Hindistan'da İslamiyet'in yayılmasını
yapılmıştır.
sağlamışlardır.
» Selçuklular ile Bizans ordusu arasında ilk büyük
savaş Pasinler'de oldu.
46- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
PasinlerSavaş 1(1048)
Nedeni: Selçukluların Anadolu'ya yönelik
akınlarının artması
- Bizans'ın, Türklerin Anadolu'ya girme
girişimlerini durdurmak istemesi
- Bizans'ın Anadolu otoritesini koruma isteği
Önemi: Türklerin Anadolu'nun fethi için
Bizans'la yaptıkları ilk büyük savaş ve kazandıkları
ilk büyük zaferdir.
lîilgiNotu /
Anadolu'nun fethinde üç önemli savaş görülür;
* Pasinler Savaşı, Bizans'ın Anadolu'daki
otoritesini sarsmıştır.
» Abbasi Halifesinin, Şii Büveyhoğullarının baskısı
üzerine Tuğrul Bey'den yardım istemesiyle,
Tuğrul Bey iki defa Bağdat seferi düzenlemiş,
Büveyhoğullarına son vermiştir. Tuğru! Bey,
Abbasi Halifesi tarafından doğu ve batının
sultanı ilan edilmiştir. İslam dünyasının
koruyuculuğu ve liderliği Selçuklulara geçmiştir.
Alp Arslan Dönemi (1064-1072)
» Önce Gürcistan üzerine yürüyerek Gürcistan'ı
kendine bağlamıştır.
» 1071 yılında Malazgitfi fethederek Mısır'a
yönelik bir sefer için Halep'e geldi. Bu sırada
Bizans İmparatorluğunun Doğu Anadolu'ya
doğru hareket ettiğini öğrenince, Selçukluların
Anadolu akınlarında üs olarak kullandıkları
Ahlat'a döndü.
Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071)
Nedeni: Selçukluların, kendilerine gelen göç
dalgalarını yerleştirecek alan için Anadolu'ya
yönelmeleri,
- Anadolu'yu yurt edinme isteği
- Bizans'ın, Anadolu'dan Türkleri çıkarma isteği.
Sonuçları: Anadolu kapıları Türklere açıldı. Bu
savaştan sonra Türkler, yoğun oiarak Anadolu'ya
göç etmeye başladılar.
- Anadolu Türk Tarihi başladı, Anadolu'da ilk Türk
beylikleri kuruldu.
- Hıristiyan Bizans'ın İslam dünyası üzerindeki
baskısı sona erdi.
- Türklerin batıya ilerleyişleri üzerine Bizans'ın
Papa'dan yardım isteği, Haçlı Seferlerine sebep
olmuştur.
Önemi: Türk milletine yeni bir yurt, yeni bir
gelecek, yeni bir tarih hazırlayan önemli bir zaferdir.
Melikşah Dönemi (1072-1092)
» Büyük Selçuklular en parlak dönemlerini
Melikşah Döneminde yaşadılar.
» Sultan Melikşah bütün Müslüman ülkeleri
yönetimi altına alma politikası izlemiştir.
» Dönemin en önemli iç olayı "Batınilik"
propagandasıdır. Hasan Sabbah, Selçukluları
içten parçalamak ve yönetimi ele geçirmek için
Batınilik mezhebini yaygınlaştırmaya ve ileri
gelen Türk yöneticilerini öldürtmeye başlamıştır.
» Nizamiye Medresesi bu dönemde önemli bir
eğitim-öğretim kurumuna dönüşmüştür.
» Sultan Melikşah adına "Celali Takvimi"
düzenlenmiştir.
Devletin Dağılışı Ve Yıkılışı
» Melikşah'ın ölümünden sonra oğulları arasında
taht kavgaları çıkması, devleti yıpratmıştır.
Son Selçuklu sultanı "Sencer"dir. Sencer'in , Katvan
savaşında (1141) Karahıtaylara yenilmesi devletin
dağılış dönemi hızlandırmıştır. Sultan Sencer'in
ölmesiyle Selçuklu Devleti parçalanmıştır (1157).
Selçukluların Parçalanma Nedenleri:
a. Veraset anlayışı: Ülkenin, hükümdar
ailesinin ortak malı sayılması
b. Yönetime küstürülen Oğuzların
ayaklanmaları
c. Haçlı Seferleri
d. Doğudan gelen Moğol akınları
e. Batınilerin çalışmaları
f. Abbasi Halifelerinin egemenlik gücünü geri
almak için yaptığı olumsuz çalışmalar
g. Atabeylerin, merkezi otoritenin
zayıflamasıyla, bağımsızlık ilanları
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNE BAĞLI
DEVLETLER
1. Horasan Selçukluları: Irak Selçukluları
ortaya çıkınca Büyük Selçuklulara denilmiştir.

2. Irak Selçukluları (1119 -1194):
Merkez: Merv
Harzemşahlar son verdi.
3. Kirman Selçukluları (1048 -1187):
Merkez: İran
Oğuzlar son verdi.
4. Suriye Selçukluları (1069-1118):
Merkez: Dımaşk (Şam)
Dımaşk ve Halep olarak iki kola ayrılmıştır.
Halep koluna Artuklular son verdi. Dımaşk kolu iç
karışıklıklar sonucu sona erdi.
5. Türkiye ( Anadolu ) Selçukluları (1075 -
1308):
Merkez: İznik - Konya
1243 Kösedağ savaşından sonra Moğollara bağlı
duruma gelmişler, Sultan II. Mesut'un ölümüyle son
bulmuşlardır.
Büyük Selçuklu Devletine Bağlı Atabeylikler
1. Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1148-1286)
Merkezi Şiraz'dır. İlhanlılarson verdi.
2. İldenizliler (Azerbaycan Atabeyliği) (1146 -
1225)
Merkezi Tebriz'dir. Harzemşahlar son verdi.
3. Beğteginoğulları (Erbil Atabeyliği) (1144 -
1232)
Merkezi Erbil'dir. Varisi olmadığı için, vasiyet
gereği Abbasi Halifeliğine katıldı
4. Böriler (Şam Atabeyliği) (1128-1154)
Merkezi Dımaşk (Şam)'tır. Zengiler son verdi.
5. Zengiler (Musul Atabeyliği) (1127 -1259)
Merkezi Musul'dur. İlhanlılar son verdi.
Selçuklu Devleti'nin Özellikleri
» Adını Selçuk Bey'den almış, devleti Tuğrul ve
Çağrı Bey'ler kurmuştur.
» İslamiyet'i dış saldırılara karşı korumuşlardır.
İslam ülkelerini bir yönetim altında
birleştirmişlerdir.
» Anadolu'nun Türkleşme sürecini başlatmışlardır.
» Türk - İslam kültürünü sentezlemişlerdir. İslam
uygarlığını geliştirmiş ve yaymışlardır.
-TARIH- 47
» XI. yy.da doğuda Seyhun Irmağı, batıda Akdeniz
ve Marmara, güneyde Mısır ve Basra Körfezi'ne
kadar sınırlarını genişletmişlerdir.
6. HARZEMŞAHLAR DEVLETİ (1097-1231)
Hazar Denizi ve Aral Gölü çevresinde Büyük
Selçuklu Devleti'nin yıkılması üzerine Harzemşahlar
Devleti tam bağımsız olarak kuruldu.
Harzemşahlar Moğollarla mücadele ederek
yıpranmışlar, batıya çekilmişler, Anadolu Selçuklu
Devleti'yle mücadeleye girişmişler. 1230 yılında
Yassıçemen Savaşı'nda Anadolu Selçuklu
Devleti'ne yenilmişler ve yıkılmışlardır.
7. EYYUBİLER (1174-1250)
» Mısır'da Fatımilere son vererek kuruldular.
Mısır'da kurulan üçüncü Türk-İslam devletidir.
Kurucusu Selahaddin Eyyubi'dir.
» Selahattin Eyyubi, Filistin, Suriye, Irak'ı alarak
Güneydoğu Anadolu'ya kadar sınırlarını
genişletti. Hıttin savaşında (1187) Kudüs kralını
yenilgiye uğratarak, Kudüs'ü ele geçirdi.
* Üçüncü haçlı seferine sebep olmuştur.
» Eyyubilere Moğollar son verdi.
8. MEMLUKLAR (1250-1517)
» Eyyubi komutanlarından Aybey tarafından 1250
Q
LU yılında Mısır'da kurulmuştur.
» Moğollar ve Haçlılarla mücadele ettiler. Ayn-ı
Calut savaşında Moğolları yenilgiye uğratarak,
Suriye ve Mısır'a girmelerini engellediler.
» Sultan Baybars, Anadolu'ya yardıma gelerek
Moğolları yenilgiye uğrattı.
» Abbasi Halifeliğini Mısır'dan sürdürme politikası
izlediler. Osmanlılarla özellikle Ramazanoğullan
ve Dulkadiroğluları beyliklerini egemenlik altına
alma mücadelesine girdiler.
» Fatih döneminde bozulan ilişkiler, II.Bayezit
döneminde savaşlara dönüştü. Yavuz Sultan
Selim Mısır seferiyle, Mercidabık ve Ridaniye
savaşları sonucu, Memluklara son verdi.
İLK TÜRK İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE
MEDENİYET
A.DEVLETYÖNETİMİ
- Türkler yeni bir dine girmelerine rağmen, devlet
hayatında özellikle hakimiyet anlayışında eski
geleneklerini devam ettirmişlerdir.
 48- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Itilgîffotuf
İslamiyet'le birlikte görülen ilk değişme, |
hükümdarların halife tarafından onaylanması |
zorunluluğudur. Halife adına hutbe okutulur ve|
paralarda halifenin adı geçerdi. Bu durum Büyük |
Selçuklu Devleti'ne kadar böyle olmuştur. |
Selçuklular, eski Türklerdeki geleneklerini koruyarak |
hükümdarlık yetkisini Allah'tan aldıklarını kabul |
etmişler ve halifeyi sadece din başkanı olarak j
; görmüşlerdir.
| -
- Selçuklularda hutbe, Sultan adına okutulur ve
para da Sultan adına basılırdı.
- Türk İslâm devletlerinde ülkenin bir bölgesini
idare eden hanedan üyelerine "melik" denirdi.
Bunlar devlet merkezlerindekine benzer bir
teşkilâta sahip olup, vezirleri, atabeyleri, ayrı
askeri kuvvetleri bulunurdu.
* İslamiyet'ten önce ve İslamiyet'in kabulünden
sonra kurulan Türk devletlerinin en büyük zaafı
ve yıkılma sebebi hanedana mensup bütün
üyelerin tahta çıkma hakkına sahip olmasıdır. Bu
idare tarzı, merkezi otorite güç kaybettiği zaman
parçalanmayı hızlandırmıştır.
Devlet başkanları çeşitli unvanlar
kullanmışlardır. Karahanlılar; "Hakan" yerine
"Arslan Han", "Yabgu" yerine "Buğra Han"
kullanmışlardır.
Gazneliler; "Sultan" unvanı ilk kez Gazneli Mahmut
için kullanılmıştır. Bundan sonra "Sultan" unvanı
kullanılmaya başlanmıştır.
Selçuklular; "Yabgu" yerine "Melik" unvanını
kullanmışlardır.
- Selçuklular, eyaletlere idareci olarak atadıkları
şehzadelerin yanına devlet ve askerlik işlerinde
tecrübeli ve "Atabey" denen kimseleri
görevlendirmişlerdir.
* Atabey'in Osmanlılarda karşılığı "lala" idi.
- Sultanlar, haftanın belirli günlerinde ileri gelen
yöneticileri ve kumandanları kabul eder, halkın
şikayetlerini dinler, kadıları tayin eder, yüksek
mahkemeye başkanlık ederlerdi.
Saray'daki görevliler:
Hacip: Bütün devlet teşkilâtı içinde hükümdar ve
vezirden sonra gelen en büyük görevli idi. Görevlileri
hükümdar ile halk arasında irtibatı sağlamaktı.
Kapucubaşı: Sarayın her türlü hizmetinden
sorumlu olan görevlidir.
Silahdar: Silâhhane denilen imalâthaneyi
yönetirve hükümdarın silahlarına bakardı.
Alemdar: Bayrak ve sancakları taşıyıp
muhafaza ederdi.
Aşçıbaşı: Mutfak işlerinden sorumludur.
İçkicibaşı: Ziyafetlerdeki meşrubatları hazırlardı.
Emir-i Ahur: Atların bakımından sorumlu idi.
Hükümet'e "Divan-ı Saltanat" denirdi. Başında
Yuğruş veya Hace-i Buzurg denilen büyük
vezir bulunurdu. Dört büyük divan vardı.
Divan-ı Tuğra: İç ve dış yazışmaları yürütmekle
sorumludur.
Divan-ı İstifa: Mali işlerden sorumludur.
Divan-ı Arz: Askeri işlerden sorumludur.
Divan-ı İşraf: Askeri ve adli işler dışındaki devlet
memurlarını teftiş etmekle sorumludur.
- Taşra teşkilatında yer alan eyaletlerin başında
"şıhne" adı verilen askeri valiler, bölgelerin
başında melik unvanını taşıyan hanedan
mensupları bulunurdu.
Amid: Şehir ve kasabaların mülki idaresinden
sorumludur.
Amil: Şehir ve kasabaların mali işlerinden
sorumludur.
Mutesib: Belediye işlerinin kontrolünden
sorumludur.
Ulag: Posta şebekesine verilen addır.
- Adliye Örgütü, Şer'i hukuk ve örfi hukuk olarak
ikiye ayrılmıştır.
- Şer'i davalara kadılar bakardı.
- Örfi davalara "Emir-i Dâd" denen görevliler
bakardı.
* Bunlar dışında, devlete karşı işlenen ağır suçlar,
sultanın başkanlığındaki özel mahkemelerde
hükme bağlanırdı.
B. ORDU
- Karahanlılarda ordu, tamamen Türklerden
meydana geliyordu.
- Gaznelilerde ordu yerli unsurlardan
oluşmaktaydı. Ayrıca, çeşitli kavimlerden
 -TARIH-
devşirilerek özel bir eğitimden geçirilen, sultanın
idaresinde bulunan hassa ordusu vardı.
- Büyük Selçuklularda asker yetiştirmek amacıyla
"ikta" istemi uygulamaya konulmuştur. İkta
sistemine göre topraklar kişilere kiraya veriliyor
ve bu ikta sahiplerinin devlete asker
yetiştirmeleri sağlanıyordu. İkta sistemi ile:
- Toprağın iyi işlenmesi sağlanmıştır.
- Devlet masraf yapmadan büyük bir orduya
sahip olmuştur.
* Bu sistem Osmanlılarda tımar adını alır.
Selçuklu ordusu 4 bölümden oluşur.
Hassa ordusu: İkta sahiplerinin oluşturduğu
ordudur.
Gulemân-ı Saray: Diğer kavimlerden oluşan,
Sultana bağlı ücretli ordudur.
Bölgesel kuvvetler: Devlet ileri gelenlerinin
askerleridir.
Yardımcı kuvvetler: Bağlı devletlerden alınan
askerlerdir.
- Ordu teşkilâtı 10'lu sisteme dayanıyordu.
C. SOSYALVEEKONOMİKHAYAT
- Türk idareciler idare ettikleri toplulukların yaşayış
biçimlerine fazla müdahale etmemişlerdir, bu
sebeple toplumsal yapı fazla değişmemiştir.
- Devlet memuriyetleri çoğunlukla babadan oğula
geçerdi. Bu nedenle devlet memurlukları nüfuzlu
ailelerin oluşmasına yol açmıştır. Aynı zamanda
din adamları da nüfuzlu bir zümre olarak kabul
ediliyordu.
- Şehir ve kasabalarda yaşayan, tüccarlar, esnaf
ve sanatkârlar "lonca" adı verilen teşkilatlar
kurmuşlardı.
- Yarı göçebe bir hayat yaşayan Türkmen
kitleleri, Türk-İslâm devletleriyle yerleşik hayata
geçmiştir.
ftilgi Notu f
| Ev, bahçe, ağıl gibi yerler özel mülkiyet sayılmış,
Itarım arazisi, ormanlar, otlaklar devlet malı kabul
| edilmiştir. j Topraklar devletin mülkiyetindeydi.
49
- Köylüler, toprakla uğraşıyorlar ancak veraset
yoluyla sadece toprakların kullanma hakkına
sahip olabiliyorlardı.
- Sosyal ve iktisadi hayatın canlı ve dengeli bir
biçimde tutulmasında vakıflar da önemli rol
oynamışlardır. Vakıf yoluyla kervansaray, han,
hamam, cami, medrese ve hastahane gibi
sosyal tesisler inşa edilmiştir.
- Ülke toprakları: Has arazi ve ikta arazi diye ikiye
ayrılırdı. Has arazinin gelirleri saraya, ikta
arazisinin ise orduya aitti.
- Yakın Doğu, Orta Asya ve Doğu Avrupa
arasındaki ticari faaliyetlerin yürütüldüğü yolların
güvenliğinin sağlanması ile bu bölgeler
arasındaki ticaret hızlandırmıştır.
Ekonominin gücü, bastırılan paraların cinsinden de
anlaşılmaktadır. Büyük Selçuklu Devleti'nde Tuğrul
Bey, Alparslan ve Melikşah altın para
bastırmışlardır.
D. DİNİHAYAT
Türkler, İslâmiyeti kabul ettikten sonra bu dine
bağlanmışlar ve onun yayılması için büyük bir
gayret sarfetmişlerdir. İslamiyet'teki cihad anlayışı
ile Türklerin cihan hakimiyeti felsefesi uygun
düşüyordu.
- Türkler İslâmiyeti kabul ettikleri sırada, İslâm
dünyası dini ve siyasi bakımdan parçalanmış bir
vaziyetteydi. Sünni olan Abbasi halifeliği ile
Mısır'daki Şii Fatımî halifeliği mücadele
halindeydi. Türkler arasında Sünnilik ve onun
dört mezhebinden biri olan Hanefilik daha çok
benimsenmiştir.
- Türk hükümdarları ve devlet adamları milli
gelenekleri gereği din açısından çok
hoşgörülüydüler.
- Türk-İslam devletlerinde, o devirde kuvvetli bir
akım olan sufiliğe ve sufîlere hoşgörülü
davranılmış ve saygı gösterilmiştir.
fîilgi Notu /
j Türk Sufileri Alperen adını alıp, vatan savunmasında |
sınır boylarında ve fetihlerde büyük hizmetler |
görmüşlerdir.
|
- Birçok tarikat kurulmuştur. Bunlar; Kadirilik
-> Kurucusu Abdulkadir Geylani
50- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Kübrevilik -» Kurucusu Şeyh Necmeddin
Kübrâ
Ekberilik -> Kurucusu Muhyiddin-i Arabî
Yesevilik -> Kurucusu Ahmed Yesevî
İslami bilgilerin gelişmesi konusunda da Türklerin
önemli hizmetleri olmuştur. İslam dünyasındaki
büyük fıkıh, hadis, kelâm, tefsir bilginlerinin bir çoğu
Türkler arasından çıkmıştır.
Tefsirde -> Kuşeyri, Zemahşeri Hadiste -
» Ensari ve Bagavi Kelamda -» Gazalî ve
Fahreddin Râzi
E. DİLVEEDEBİYAT
Türk İslâm Devletleri Türk, Fars ve Arapların
yaşadığı bölgelerde kürulmuş olduğu için halk, kendi
dilini korumuş, resmi yazışmalarda Türkçe, Arapça
ve Farsça kullanılmıştır.
Karahanlı Devleti'nde; dil Türkçe'ydi. Karahanlı
Devleti'nde Yağma, Karluk, Çiğil boylarının
konuştuğu lehçelerin kaynaşmasından "Hakaniye"
Türkçe'si denilen Karahanlı Türkçesi ortaya
çıkmıştır.
Gazneliler: Arap alfabesini, yazı dilinde de
Arapça ve Farsça'yı birlikte kullanmışlardır.
Büyük Selçuklular da; Arap alfabesini ve resmi
yazı dili olarak Farsça'yı kullanmışlardır.
Bu dönemdeki eserlere göz atarsak
Kutadgu Bilig: Eserin adı "mutluluk veren
bilgi" anlamına gelir. Yazarı, Yusuf Has Hacip'tir.
Karahanlılar zamanında (XI. yüzyıl-1070) yazılmış
olan eserde ideal bir devlet yönetiminin nasıl olması
gerektiği üzerinde durulmuştur. Eserin dilinde
Arapça ve Farsça etkisi yoktur.
Divan-ü Lugat-it Türk: Eserin adı, "Türk
Dili'nin Toplu Sözlüğü" anlamına gelir. Kaşgarlı
Mahmut tarafından XI. yüzyılda yazılmıştır. Adından
da anlaşılacağı gibi eser bir sözlüktür. Araplara
Türkçe'yi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Bundan
dolayı, Türkçe'nin Arapça karşısında savunulduğu
bir eser olarak değerlendirilmiştir. Eserde Türkçe
sözcüklerin anlamları Arapça'yla açıklanmakta ve
her maddeden sonra birtakım Türkçe metinler örnek
olarak verilmektedir.
Atabetü'l-Hakayık: Eserin adı "gerçeklerin
eşiği" anlamına gelmektedir. Yazarı Edip
Ahmet'tir. XII. yüzyılda yazılmıştır. Eserde hem
dörtlük, hem de beyit nazım birimleri kullanılmıştır.
Okuyucuya dini öğütler veren eser, anlatım
yönünden kurudur.
Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi tarafından XII.
yüzyılda yazılan eser, tasavvuf felsefesinin
yayılmasını amaçlar. Didaktik nitelikli olduğundan,
oldukça kuru bir anlatıma sahiptir. Türk tasavvuf
edebiyatının iik örneği sayılır.
D. BİLİM VE SANAT
X. - XIII. yüzyıllarda Türk-İslâm âleminde bilimsel
faaliyetler ileri bir seviyededir. Hükümdarlar bilime
ve bilim adamlarına büyük değer vermişlerdir.
Büyük Selçuklular devri İslâm dünyasında eğitim ve
öğretim bakımından dönüm noktası olmuştur.
Özellikle Alp Arslan zamanı büyük yenilikler devridir.
Bunların en önemlisi medreselerin kurulmasında
devletin öncülük yapmasıdır.
Bilgi Notu /
|İlk medrese Nizamül Mülk tarafından yaptınlan
|
i Nizamiye Medresesi'dir.
|
Nizamiye medreselerinde dini bilgilerin yanında
felsefe, filoloji, matematik gibi dersler de
okutulmaktaydı. Bağdat Nizamiyesi dünyadaki ilk on
üniversite arasında kabul edilmektedir.
İlk Türk-İslâm devletlerinde en fazla gelişme
gösteren güzel sanat dalı mimaridir.
Türk-İslâm mimarisinin ilk örneklerine türbe, cami ve
kervansaray olarak Karahanlılarda rastlanmaktadır.
Mimariyle birlikte süsleme sanatları da oldukça
gelişme göstermiştir. Bunların yanı sıra halıcılık,
minyatür, çinicilik ve seramik yapımı da çok
gelişmiştir.
TÜRK İSLAM BİLGİNLERİ
Farabi (870-950): Matematik, fizik, astronomi,
Aristo'nun fikirlerini en iyi açıkladığı için ikinci
öğretmen, unvanıyla tanınmıştır. İslâm Felsefesini
kurmuştur.
İbni Sina: (982-1037): Büyük bir filozof ve tıp
bilginidir. Tıp, mantık, fizik ve din felsefesi
sahasında 220 civarında eser yazmıştır. "Tıp
Kanunu" adlı eseri meşhurdur. Hekimlik konusunda
kendisine batıda "Tıbbın hükümdan" denilmiştir.
El-Birûni: Astronomi bilginidir. Enlem ve boylam
hesaplarını yapmıştır.
El Razi: Kimyagerdir. Sülfürik asidi bulmuştur.
 -TARIH- 51

Uluğ Bey: Astronomi bilgini (heyet cetveli ile

yıldızların fihristini yapmıştır) ÇOZUMLU KONU
İbni Rüşt (1126-1198): Felsefe, Tıp ve Astronomi KAVRAMA TESTİ
üzerinde çalışmıştır. Pozitif bilime çok önem vermiş
Rönesans'ın doğmasında etkili olmuştur. Skolastik 1. - Tolunoğulları
düşünceyi sarsmıştır.
- İhşitler
İmam Gazali (1058-1112): İslâm filozofudur.
- Memluklar
Melikşah zamanda yaşamış, Nizamiye
medresesinde ders vermiştir. - Eyyubiler

BÜYÜK SELÇUKLU SANAT ESERLERİ Yukarıda verilen devletlerin ortak

aşağıdakilerden hangisidir?
Mescid-i Cuma Gülpâyegan
Cami A) Orta Asya'da kurulan Türk Devleti olmaları
Camii Zavere Camii
B) Haçlılarla mücadele etmeleri
Medrese C) Melikler tarafından kurulmaları
Nizamiye Medresesi D) Halifelere bağlı valilerce kurulmaları
E) Aynı bölgede kurulmuş olmaları
Kümbed-i Ali Cihil
Duhteran Herrekân

Türbe Kümbetleri Demavent Kümbetleri

Kümbet-i Surh Sultan Sencer Türbesi
İLK TÜRK İSLÂM DEVLETLERİNDE ENLER VE
İLKLER
Büyük Selçuklu Devleti'ne kadar kurulan Türk-İslâm
devletleri halifeye bağlı durumdaydılar. Büyük
Selçuklu Devleti ise eski Türk hükümdarlık anlayışını
(3
tr devam ettirerek, ülkeyi yönetme yetkisini Tanrı'dan
LU

o tn aldıklarını savunmuş ve yetkilerini halifeye

- Araplar ilk defa Talas Savaşında, Çinliler'le karşı
devretmemişlerdir.
karşıya gelmişlerdir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisinin
- Mısır'da kurulan ilk Türk devleti Tolunoğullarıdır.
oluşmasında etkili olmuştur?
- Orta Asya'da İslâm dinini resmen kabul edilen ilk A) Dini anlayışa dayalı devlet kurulmamıştır.
Türk İslâm devleti Karahanlılardır. B) Merkezi yönetim kurulmuştur.
- Türk mimarisinde ilk defa kervansarayları C) Arapları egemenlikleri altına almışlardır.
Karahanlılar inşa etmişlerdir. D) Sultan adına hutbe okutulmuş ve sultan adına
para basılmıştır.
- Türk tarihinde ilk kez Sultan unvanını Gazneliler
E) Örfi hukuk düzeni kaldırılmıştır.
kullanmışlardır.
- Selçuklular ile Bizans Ordusu arasında ilk büyük
savaş Pasinler'de olmuştur.
Büyük Selçuklu Devleti'nde resmi yazışmalarda
- Memluklar Moğolları durduran ilk devlet olma
Farsça, medreselerde Arapça, halk ve ordu arasında
özelliğine sahiptirler.
Türkçe konuşuluyordu.
- İslami Türk edebiyatının bilinen en eski eseri
Bu durum, Büyük Selçuklularda aşağıdakilerden
aynı zamanda ilk Türkçe Siyasetname olan
hangisine neden olmuştur?
Kutadgu Bilig'dir.
A) Türk dilindeki gelişmenin yavaşlamasına
B) Feodal beyliklerin ortaya çıkmasına
C) Ordunun zayıflamasına
D) Bilim adamlarının yönetimde etkili olmasına
E) Yöneticiler ile halk arasındaki bağların
kuvvetlenmesine
52- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

4. İslam dünyasında önemli bir öğretim kurumu olan 8. Büyük Selçuklu Devleti'nde, fethedilen toprağın
Nizamül Mülk tarafından yaptırılan Nizamiye fethede nin malı olması aşağıdakilerden
Medresesini aşağıdaki devletlerden hangisi hangisinde etkili olmuştur?
kurmuştur?
A) Bayındırlık işlerinin aksamasında
A) Tolunoğulları Devleti B) Merkeziyetçiliğin güçlenmesinde
B) Anadolu Selçuklu Devleti C) Deneyimsiz kişilerin iş başına gelmesinde
C) Gazneliler Devleti D) Ekonominin güç kazanmasında
D) Büyük Selçuklu Devleti E) Feodal beyliklerin ortaya çıkmasında
E) Karahanlılar Devleti

5. - Mısır'da kurulan ilk Türk devletidir. 9. Karahanlılar Devleti aşağıdaki verilen hangi
özelliği ile Göktürk Devletinden ayrılır?
- Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk
devletidir. A) Türkler tarafından kurulmuş olması
- "Sultan" unvanını kullanan ilk Türk devletidir. B) Asya'da kurulmuş olması
C) Doğu ve Batı diye ikiye ayrılması
Yukarıda özellikleri verilen Türk Devletleri
D) islam dinini kabul etmesi
aşağıdakilerden hangileridir?
E) Türk kültürünü anlatan yapıtlara sahip olması
A) Gazneliler - Karahanlılar - Tolunoğulları
B) Tolunoğulları - Karahanlılar - Gazneliler
C) Akşitler - Eyyubiier - Gazneliler
D) Akşitler - Gazneliler - Büyük Selçuklu o
S
E) Memluklar - Karahanlılar - Tolunoğulları
2
10. Aşağıda verilen hangi olay, Türk İslam tarihinin
başlangıcı olarak kabul edilmiştir?
6. Aşağıdakilerden hangisi, Büyük A) Göktürk Devletinin kurulması
Selçukluların > uyguladığı ikta sisteminin B) Anadolu'nun fethi ve Türkleşmesi
sağladığı yararlardan biri olarak gösterilemez? C) Moğol İstilası
A) Toprakların devlet mülkiyetinde kalması D) Talas Savaşı
B) Devlet gelirlerinin yükselmesi E) Malazgirt Savaşı
C) Ayrıcalıklı sınıfların oluşması
D) Toprağın iyi işlenmesi
E) Devlete ordu yetiştirilmesi

11.1. Devlet hazinesinden para harcamadan güçlü bir

ordunun oluşturulması
7. İslamiyet'in Hindistan'a kadar yayılmasında etkili II. Üretimin denetim altına alınması
olan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
Selçuklularda yukarıdakilerin sağlanması
A) Tolunoğulları amacıyla aşağıdakilerden hangisi uygulanmıştır?
B) İhşitler
A) Kervansarayların yapılması
C) Karahanlılar
B) İkta sisteminin uygulanması
D) Gazneliler
C) Hassa askerlerinin oluşturulması
E) Selçuklular
D) Tımar sisteminin uygulanması
E) Divan örgütünün kurulması
 -TARIH- 53

12. Hükümdarlara öğüt vermek amacıyla Yusuf Has 17. Celali Takvimi aşağıdaki hangi devlet döneminde
Hacip tarafından yazılan eser aşağıdakilerden yapılmıştır?
hangisidir?
A) Karahanlılar
A) Divan-ı Lügat-it Türk B) Gazneliler
B) Divan-ı Hikmet C) Selçuklular
C) Siyasetname D) Anadolu Selçuklu
D) Şehname E) Uygurlar
E) Kutadgu Bilig

13. Büyük Selçuklularda şehzadeleri yetiştirmekle

görevli olarak eyaletlere gönderilen görevlilere ne 18. Aşağıdaki eserlerden hangisi Büyük Selçuklular
ad verilirdi? zamanına aittir?
A) Amil A) Divan-ı Lügat-it Türk
B) Vezir B) Mesnevi
C)Lala C) Kutadgu Bilig
D) Atabey D) Manas Destanı
E) Emir-i dad E) Siyasetname

14. Selçuklularda her zaman hükümdarın yanında

bulunan ücretli askerler hangisidir? tn
"o
ec
A) Hassa Ordusu Ui
o
B) Tımarlı Sipahiler m <n
a. 19. Türk - İslam devletlerinin ortaya koyduğu
C) Cebeciler eserlerden hangisi toplumun sosyal ihtiyaçlarının
D) Müsellemler karşılanmasına yönelik degildir?
E) Türkmenler o
UJ
A) Türbeler
B) Kervansaraylar
C) Medreseler
15. Şiir tarzında yazılmış eser İslam devrinin Türkçe ile
D) Darüşşifalar
yazılmış en eski belgesidir. Eserde ideal devlet
E) İmarethaneler
yönetim sisteminden söz edilmiştir.
Yukarıda özellikleri verilen eser hangisidir?
A) Siyasetname
B) Kutadgu Bilig
C) Divan-ı Hikmet
D) Atabetül Hakayık
E) Divanı Lügatit Türk

20. Çinlilerle Araplar arasında yapılan Talas savaşının

16. Selçuklularda uygulanan aşağıdaki hangi sistem dünya kültür tarihi açısından en önemli sonucu
ile Osmanlılarda uygulanan tımar sistemi arasında aşağıdakilerden hangisidir?
bir ilişki vardır? A) Türklerin İslam dinini yakından tanıması
A) Mülk B) Batı Türkistan'ın Çin'in baskısından kurtuluşu
B) İkta C) Türk - Arap mücadelesinin son bulması
C) Vakıf D) Kağıt üretiminin Çin'in dışında da yaygınlaşması
D) Haraci E) Karlukların bağımsızdevletolması
E) Yurtluk
54- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
ÇÖZÜMLER
1. Soruda verilen devletleri incelediğimizde hepsinin
Mısır'da kurulan devletler olduğunu görürüz.
Tolunoğulları: Mısır'da kurulan ilk Türk devletidir.
İhşitler: Mısır'da kurulan ikinci Türk devletidir.
Memluklar: 1250'de Mısır'da kurulmuştur.
Eyyübiler: Mısır'da kurulan üçüncü Türk-İslâm
devletidir.
(Cevap E)
2. İslâm devletleri halifeye bağlı bir siyasi özellik
taşımaktadır. Bu devletlerde halife, hükümdarın
üstünde bir güç olarak kabul edilmektedir.
Hükümdarlar bunu göstermek için tahta geçtiklerinde
parayı halife adına bastırırlar ve hutbeyi de halife
adına okuturlardı. Böylelikle devlet başkanı olarak
halifeyi tanıdıklarını gösterrrlerdi. Büyük Selçuklu
Devleti ise halifeyi devlet başkanı olarak kabul
etmemiş, sadece din başkanı olarak tanımıştır. Bu
nedente hutbe haüfe adına değil, hükümdar adına
okutulurdu ve para da hükümdar adına bastırılırdı.
(C^vap D)
3. Türkçe'nin sadece halk ve ordu arasında
konuşulması, biiim dili olarak kuilanılmaması Türk
dilinin gelişmesini yavaşlatmıştır.
(C9vapA) uu
4. İslâm dünyasında Büyük Selçuklu Devleti devri eğitim §
öğretim bakımından bir dönüm noktasıdır. İlk ^
medrese Nizamülmülk tarafından yaptırılan "Nizamiy9 *ğ
Medreseleri"dir.
(Cevap D)
5. Mısır'da kurulan ilk Türk Devleti Tolunoğulları
Devleti'dir.
Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk Devleti
Karahanlılar'dır.
Sultan unvanını kuilanan ilk Türk Devleti
Gazneliler'dir.
(Cevap B)
6. İkta sisîemi ilk kez Büyük Seiçuklularda asker
yetiştirmek amacıyla uygulamaya konulmuştur. İkta
sistemine göre topraklar kişilere kiraya veriliyor V9 bu
ikta sahiplerinin devlet9 asker yetiştirmeleri
sağlanıyordu. İkta sistemi ile h9m toprağın iyi
işlenmesi sağlanmış, hem d9 devlet hiçbir masraf
yapmadan büyük bir orduya sahip olmuştur.
Ayrıcalıklı sınıfların oluşması ikta sisteminin sağladığı
yararlar arasında gösterilem9z.
(Cevap C)
7. Hindistan'da İslamiyet'in yayılmasında etkili olan
devleî Gaznelilerdir.
(Cevap D)
8. Selçukiulardaki bu uygulama, beylerin toprak sahibi
olmasına ve beyliklerin kurulmasına yol açmıştır.
(Cevap E)
9. Karahanlılar Göktürklerden farklı olarak İslamiyet'i
kabul etmişlerdir ve ilk Müslüman Türk devletidir. A,
B, C ve E seçeneğinde verilen bilgiler Karahanlılar ve
Göktürk Devleti için ortak özelliklerdir.
(Cevap D)
10. Taias savaşında Türklerin desteklediği Müslüman
ordularıyla Çin kuvvetleri arasında yapılan savaşta
Çinliler ağır bir yenilgiye uğradılar. Bu olay Orta Asya
ve Türk tarihi bakımından bir dönüm noktasıdır.
Türklerle Müslümanlar arasındaki savaşlar dönemi
sona erip yerini barışa terk etmiştir. Ticari ilişkiler
canlanıp Türkler, Müslümanları ve İslam Dinini daha
yakından tanıdıkça bu dini kabul etmeye başladılar.
(Cevap D)
11. İlk kez Büyük Selçuklularda asker yetiştirmek
o> amacıyla yeni bir sistem olan "ikta sistemi"
uygulamaya konulmuştur. İkta sistemine göre
topraklar kişilere kiraya veriliyor ve bu ikta sahiplerinin
d^vlete asker yetiştirmeleri sağlanıyordu. İkta sistemi
İİ9 hem toprağın iyi işlenmesi sağlanmış, hem de
devlet bir masraf yapmadan büyük bir orduya sahip
olmuştur.
(Cevap B)
12. Kutadgu Bilig Yazarı Yusuf Has Hacib'tir. D9vrin
hükümdarlarına öğüt vermek amacıyla yazılmıştır.
Karahanlılar dönemine aittir.
(Cevap E)
13. Selçuklu ailesinde şehzadeler bir yer9 vali tayin
edildiğinde eğer ş^hzadelerin yaşı küçükse yanına
atabey denilen tecrübeii V9 güvenifir komutan verilirdi.
Atabeyin görevi sultana yardım etmek V9 onu
yetiştirmektir.
(Cevap D)
14. Selçuklu ordusu üç9 ayrılmıştır. Bunlar; Hassa ordusu
-Tımarlı sipahiler - Yardımcı kuw9tlerdir. Hassa
Ordusu Kapıkulu ve Gulemalı saray denilen ve her
zaman hükümdarın yanında bulunan ücretli
askerlerdi. Bunlar milliyetlerine bakılmaksızın saraya
alınır ve orada yetiştirilirdi.
(Cevap A)
 -TARİH- 55

15. Siyaset Bilgisi anlamına g9İ9n ve yazarı Yusuf Has

Hacib olan Kutadgu Bilig İslam dininin 9n eski Türkçe ÇIKMIŞ SORULAR
belgesidir. Şiir tarzında yazılmıştır. ve ÇÖZÜMLERİ
(C9vap B)

1. Karahanlılar Devleti'nin Türk tarihindeki önemi

16. Osmanlıdaki dirlik ve tımar sistemi ile Selçuklulardaki nedir? (99 DMS OÖ)
ikta sistemi arasında bir ilişki vardır. İkta sistemind9 A) Bünyesinde çeşitli kavimleri barındırması
de topraklar maaş karşılığında veriliyor ve belirli B) Doğu Türkistan'da kurulan bir Türk devleti
sayılarda ask9r yetiştirilmesi isteniyordu.
olması
(C^vap B)
C) Adını, kurulduğu yerd^n almamış olması
17. Selçuklular döneminde Ömer Hayyam başkanlığında D) Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üz^re ikiye
bir heyet Celali Takvimini hazırlamış ve Sul tan
ayrılması
Melikşah'a sunmuşlardır.
E) İlk Müslüman Türk devleti olması
(C9vap C)

Karahanlı Devleti Orta Asya'da İslâm dinini resmen

18. Divan-ı Lügat-it Türk ve Kutadgu Bilig; kabul ed9n ilk Türk İslâm devletidir.
Karahanlılara aittir. (Cevap E)
Mesnevi; Mevlana'nın eseri olup, Anadolu
Selçuklularına aittir.
Manas destanı; Kırgızlara aittir.
Siyasetname; Selçuklu veziri Nizamül Mülk
tarafından sultanlara öğüt v^rmek amacıyla Farsça 'iâ
yazılmış bir eserdir. oc
(Cevap E) §

19.0 dönemde türbeler sosyal ihtiyaçların

karşılanmasına yönelik yapılmamışlardır.
(Cevap A)
20. Kağıt Çin'de k9ten ve kerrevir gibi bitkilerden
yapılıyordu. Talas savaşından sonra 756'da
S^merkant'ta Çin dışında ilk kağıt fabrikası
Müslümanlar tarafından kuruldu. Kağıt; Irak, Suriye,
Mısır, Endülüs yoluyla Avrupa'ya geçmiştir.
(Cevap D)
2. Selçuklular, bölge ve eyaletlerin başına idareci olarak
atadıkları şehzadelerin yanına "Atabey" unvanlı kişiler
de verirlerdi.
Bu uygulamadaki temel amaç aşağıdakilerden
hangisidir? (99 DMS OÖ)
A) Şehzad9İer arasındaki taht kavgalarını önlemek
B) Atabeylerin merkeze bağlılığını artırmak
C) Eyalet güvenliğini sağlamak
D) Şehzadeleri devlet yönetimiyle ilgili konularda
yetiştirmek
E) Orduyu güçlendirmek

Selçuklular, eyaletlere idareci olarak atadıkları

şehzadelerin yanında devlet ve askerlik işlerinde
tecrübeli "Ata be y " d9nen ki msel eri
görevlendirmişlerdir. Böylece şehzadelerin devlet
yönetimiyle ilgili konularda yetiştirilmesi
amaçlanmıştır.
(C^vap D)
56- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

3. Türk-İslam devletlerinde, köyde yaşayanlarla ilgili 5. Türklerin İslamiyet'e hizmetleri hangi dönemde
olarak; önem kazanmıştır? (99 DMS ÖL)
I. Ürün üzerinden vergi verme A) Dört Halife Devri
II. Elindeki toprağa, ona işleyebildiği sürece sahip B) Emeviler
olma C) Abbasiler
III. Ölüm halinde, erkek evlada toprağı işleme D) Gazneliler
olanağı tanıma E) Karahanlılar
uygulamalarından hangisi ya da hangileri vardır?
(99 DMS ÖL) Abbasiler Türklerle yakın ilişkiye girmiş ve Türkler bu
dönemde Müslüman olmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II
ve III E) I, II ve III (Cevap C)

Verilen üç bilgi de Türk - İslam devletlerinde köyde

yaşayanlarla ilgili uygulamadır. Türk - İslam
devletlerinde köyde yaşayanlar ürün üzerinden vergi
verirler (öşür vergisi). Toprağa işleyebildiği sürece
sahip olurlardı. Ölüm halinde toprağı işleme hakkı
erkek evlada geçerdi.
(Cevap E)

UJ
o 6. Eski Türk devletlerinde, kamu yararını korumakla
— görevli olan devlet otoritesi her şeyden üstün
« tutulmuştur.

4. Karahanlılarda Hassa Ordusu küçük yaşta esir edilen Aşağıdaki Türk-İslam devletlerinin hangisinde,
veya para ile satın alınan gençlerden oluşturuldu. hükümdar din işlerini halifeye bırakarak devlet
işlerini tümüyle kendi üzerine almakla bu eski
Hassa Ordusu'nun oluşturulma biçiminin
Türk geleneğini tekrar başlatmıştır? (99 DMS L)
Osmanlılarda aşağıdakilerden hangisinde temel
olduğu savunulabilir? (99 DMS ÖL) A) Osmanlılar
B) Gazneliler
A) iltizam sistemine
C) Karahanlılar
B) Tımar sistemine
D) Memluklar
C) Devşirme sistemine
E) Selçuklular
D) Eyalet sistemine
E) Merkezi devlet sistemine
İslamiyetle birlikte görülen ilk değişme,
hükümdarların halife tarafından onaylanması
Karahanlılardaki Hassa ordusu ile Osmanlılardaki zorunluluğudur. Halife adına "hutbe" okutulur ve
devşirme sistemi arasında benzerlik vardır. paralarda halifenin adı geçerdi. Bu durum Büyük
Devşirme sisteminde, esir edilen çocuklar veya Selçuklu Devleti'ne kadar böyle olmuştur.
ailelerin rızasıyla alınan çocuklar Türk ailelerin Selçuklular, eski Türk'lerdeki geleneklerini
yanında yetiştirilir. Daha sonra Acemioğlanlar koruyarak, hükümdarlık yetkisini Allah'tan aldıklarını
Ocağına alınırlardı. kabul etmişler ve halifeyi sadece din başkanı olarak
(Cevap C) görmüşlerdir.
(Cevap E)
 -TARIH- 57

7. Türk-İslam devletlerinde kişiler; 9. Türk-İslam dünyasında pozitif bilimler kiminle

başlamıştır? (2002 KPSS)
I. Otlak
II. Yaylak A) Vasiti
III. Bahçe B) İbn Heysem
C) Farabi
IV. Orman
D) Ömer Hayam
alanlarından hangilerine sahip olabilmişlerdir? (99 D) İbn Rüşd
DMSL)
A) Yalnız I B) Yalnız II
Farabi (870-950) İslam felsefesini kurmuştur.
C) Yalnız III D) I ve II
Aristo'yıı İslam toplumuna tanıtmıştır. Avrupa'da
E) III ve IV
kendisine Alfarabius adı verilmiştir. Türk-İslam
dünyasında pozitif bilimler Farabi ile başlamıştır.
Türk - İslam devletlerinde otlak, yaylak ve ormanlar (Cevap C)
kamu malı olup devlete aittir. Bu alanlar özel
mülkiyet alanının dışında olup kişisel amaç için
kullanılamaz. Ancak bahçeler özel mülkiyet
içerisindedir.
(Cevap C)
10.1. Bitki motifleri
II. Hayvan resimleri
III. Yazı
m Selçuklu mimarisinde yukarıdakilerden hangileri
"o süsleme amacıyla
tr
UJ
Q kullanılmıştır? (2003 B) Yalnız I
KPSS) D) II ve III
8. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde :
A) Yalnız I C) Yalniz IIE
I. Yeni bir mezhep olan Batınilerin vezir ■;
Nizamülmülk'ü öldürmeleri :! E) I, II ve III

II. Bağdat'a Nizamiye medresesinin kurulması •

III. Medreselerde din bilimlerinin yanında pozitif İslam dininin insan resmi yapmayı yasaklaması
bilimlerin de okutulması yüzünden hayvan figürleri bitki motifleri ve yazı
Selçuklular zamanında süsleme amacıyla
IV. Yeni bir takvim düzenlenmesi
kullanılmıştır.
gelişmelerinden hangisi sosyal hayatı olumlu
(Cevap E)
yönde etkilemiştir? (2000 DMS)
A) IV B) l-ll D)
C) l-ll-lll II-III-IV
E) I-II-III-IV

Melikşah döneminde verilen gelişmelerden l.'si

sosyal hayatı olumsuz yönde etkilenmiştir. II, III ve
IV. gelişmeler sosyal hayatı olumlu yönde 11. Aşağıdakilerden hangisi ilk Türk İslam
etkilemiştir. devletlerinde toprak yönetimi ile ilgili bir kavram
(Cevap D) degildir? (2005 KPSS)
A) İkta
B) Has
C) Zeamet
D) Ocaklık
E) Ulak
58- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Ulak: Türk İslam devletlerinde bugünkü postacının

karşılığı olarak haberci, haber veren kimse
anlamında "ulak" terimi kullanılmıştır. İkta: Ordu
görevlilerine ve devlet memurlarına hizmet ve
maaşlarına karşılık verilen toprağın geliridir.
İkta sahipleri gelirlerin bir kısmını kendilerine
ayırırlar geri kalanıyla da "sipahi" denilen atlı asker
beslemek zorundaydı. Has arazisi: Geliri
hükümdara ayrılan topraklardır. Hükümdar bu
toprakları yakınlarına verebiliyordu. Zeamet: Yıllık
geliri 20 bin ile 100 bin akçe arasındaki
topraklardır. Eyalet merkezlerinde bulunan
hazine ve tımar defterini tutanlara,
sancaklardaki alay beylerine, kale komutanlarına,
divan katiplerine, eyalet askerlerinin subaylarına ve
kadı gibi ikinci derece memurlara verilirdi. Ocaklık:
Gelirleri kale muhafızları ve tersane giderlerine
ayrılan topraklardı.

(Cevap E)

o
o
LU
 -COĞRAFYA- 59

DEPREM

COĞRAFYA | Türkiye'nin Fiziki Coğrafyası

uzanır.Bu sıranın gerisinde bulunan ikinci sıra ise

TÜRKİYE'NİN YER ŞEKİLLERİ
Türkiye çok engebeli ve yüksekliği fazla olan geniş
bir ülkedir. Ortalama yüksekliği 1132 m'dir.

3
0

2
5

2
0-
15"
10"
5-
0

Türkiye arazisinin yükseklik basamakları (% olarak)

Türkiye arazisinin yarısından fazlası 1000-2000 m

arasında yükseltiye sahiptir. 0-500 m arasındaki
alçak yerler ise ülke yüzölçümünün %17'sini kaplar.
Türkiye arazisinin yüksek olmasının iki nedeni
vardır.
- Alp orojenik kuşağında bulunan Kuzey ve
Güney Ânadolu'daki yüksekliğinin fazla olması
ve geniş alan kaplaması
- Alp orojenezinde sonraki epirojenik hareketlerle
Anadolu yarımadasının bütün olarak yükselmiş
olması

A-TÜRKİYE'NİNDAĞLARI
Türkiye'deki dağlar üç grup altında toplanır. 1-
KıvrımDağlar:
Türkiye jeomorfolojisinde en etkili dağlar Alp-
Himalaya kıvrım sistemine bağlı olan dağlardır. Alp-
Himalaya kıvrım kuşağına dahil dağlar Türkiye'de
kuzeyde ve güneyde olmak üzere iki kuşak şeklinde
uzanır. Kuzey Anadolu kıvrım dağları kuşağı;
Trakya'dan başlayıp İstanbul Boğazı'ndan doğuya
geçerek Gürcistan sınırına kadar iki sıra halinde
devam eder.
Denize yakın olanları; Yıldız, Küre, Canik, Giresun
ve Rize dağları olarak kıyıya paralel şekilde
 Marmara Denizi'nin doğusundan başlar. Bunlar
Köroğlu, llgaz, Çamlıbel, Çimen, Mescit,
Yalnızçam dağlarıdır. Bu dağlar birinci sıraya
paralel şekilde uzanır.
Kıvrım dağlarının güney kanadına Toroslar
adı verilir.
Batı Toroslar; bu dağlar batıda Ege
adalarıyla, Güney Batı Anadolu'dan
başlayarak Antalya Körfezi'nin iki yakasına
uzanır.
Orta Toroslar; Teke Yarımadası'nda kıyıya
dik olarak uzanan bu dağlar, Antalya
Körfezi'nde kıyıdan uzaklaşır ve körfezin
doğusundan itibaren doğuya doğru kıyıya
paralel olarak uzanır.
« Doğu Toroslar; Van gölü yönünde devam eder.
o 2- Kırık Dağları
Kıvrılma özelliği olmayan kırılgan tabakalar
orojenik hareketler sırasında çok sayıda
kırılmaya uğrar. Kırılan bloklardan bir kısmı
yukarıda kalırken bir kısmı aşağıda kalır.
Graben; Kırılma sonucunda alçakta kalan
kesimlere graben denir.
Türkiye'deki grabenler Menderes ve Gediz
ovaları, Hatay Çukurluğu'dur.
Horst: Kırılma sonucunda yüksekte kalan
kesimlere horst denir.
Türkiye'deki horstlar Aydın Dağları, Yunt dağı,
Bozdağlar ve Mandra dağıdır.

Graben (Çöküntü)

Horst (Yükselti)
60- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
3- Volkan Dağlar:
Orojenik kökenli olmayan dağlardır. Yer altında
bulunan magmanın yeryüzüne çıkarak soğuması
sonucu oluşurlar. Ülkemizde volkan dağlarının çoğu
gençtir. Magma yer kabuğundaki zayıf noktalar ve
kırık hatları boyunca yeryüzüne çıkar.
Buralardan çıkan materyalin bir kısmı bacanın
çevresinde birikerek yükselir ve volkan konilerini
oluşturur.
* Kıvrım ve Kırık dağlar sıra dağlar şeklinde
uzanırken, volkanik dağlar genellikle tek koniler
şeklinde oluşurlar.
Türkiye'deki volkanik dağlar
- Van Gölü kuzeyi volkan dağları: Büyük Ağrı, Küçük
Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut dağlarıdır.
- Tuz Gölü güneyindeki volkan konileri: Erciyes
Dağı, Melendiz Dağı, Hasan Dağı, Karacadağ,
Meke Dağı ve Karadağ'dır.
- Ege bölgesinde, Kula'da volkanik arazi
bulunmaktadır.
B- TÜRKİYE'NİN OVALARI
Ovalar, çevresine göre alçakta bulunan ve akarsular
S birer karstik ovadır. Ayrıca Korkuteli, Gembos,
tarafından derin yarılmamış olan geniş düzlüklerdir. oı
Ancak ovaların denizden yükseklikleri birbirinden
çok farklıdır. Ovaların bir kısmı (Çukurova,
Çarşamba ve Bafra ovaları) denizin hemen
kenarındadır. Diğer yandan çok yüksekte bulunan
ovalarımız da vardır. Erzurum Ovası 1950 m,
Yüksekova ise 2000 m den daha yüksektedir.
Türkiye'deki ovalar, oluşumlarına göre aşağıdaki
şekilde gruplandırılır.
- Tektonik ovalar
- Karstik ovalar
- Delta ovaları
- Dağ eteği ovaları
- Göl yeri ovaları
- Akarsu boyu ovaları
Tektonik ovalar: Türkiye arazisi, 3. zaman ve 4.
zaman başlarındaki tektonik hareketlerden çok
etkilenmiştir. Gerek dağ oluşumu hareketleri,
gerekse daha sonraki topyekün yükselme
hareketleri, Türkiye'de arazinin çok engebeli
olmasına yol açmıştır. Bu nedenle yükselen yerlerin
arasında çöken alanlar oluşmuştur. İşte bu
çukurluklar daha sonra akarsuların taşıdığı
alüvyonlarla dolarak, tektonik kökenli ovaları
oluşturmuşlardır. Muş, Erzurum, Erzincan ve Bursa
ovaları, bu tür ovalara örnek olarak verilebilir.
Delta ovaları: Deniz kıyısında oluşmuş bulunan
alüvyal ovalardır. Akarsularla denize kadar taşınmış
olan kum, mil, kil gibi alüvyonlardan oluşan bu
ovalar, ülkemizin verimli tarım alanlarıdır. En önemli
delta ovaları; Çukurova, Bafra ve Çarşamba
deltalarıdır.
Gö! yeri ovaları: 3. zamanın ikinci yarısında
(Neojen'de), özellikle Orta Anadolu'da çok sayıda
göller vardı. Bu göllerin çekilmesi veya küçülmesi
sonucu ortaya çıkan çukur alanlar, daha sonra
çevreden taşınan materyallerle dolmuş ve buralarda
ovalar oluşmuştur. Tuz Gölü, Akşehir Gölü, Eber
Gölü, Sultan Sazlığı gibi göller ve bataklıklar,
ovaların ortasında kalmış su birikintileridir. Karstik
ovalar (polyeler): Kireç taşı (kalker) nın çözünmesi
sonucu oluşmuş bulunan ovalardır. Küçük erime
çukurları (dolinler) nın birleşmesiyle çukurluklar
giderek büyür. Dolinler, uvalaya bunlar da polyeye
dönüşerek karstik ovalar oluşur. Karstik ovalar en
çok Akdeniz Bölgesi'nin batı yarısında (Göller
z: o yöresinde ve Teke yarımadasında) bulunmaktadır.
22 UJ Muğla Ovası, Elmalı Ovası ve Kestel Ovası tipik
Yellice, Şuhut, Güngörmez, Karabedir polyeleri de
birer karstik ovadır.
Büyüklükleri, oluşumları ve yükseklikleri birbirinden
çok farklı olan ovalar, bulundukları yerlere göre iki
grup altında toplanabilir.
- Kıyı ovaları
- İç ovalar
KIYI OVALARI
Türkiye'nin üç tarafı denizlerle çevrilidir. 8000
km'den daha uzun kıyısı vardır. Bu kadar uzun
kıyılardan, çok sayıdaki akarsular denize ulaşır. Bu
akarsuların denize ulaştığı yerde deltalar oluşur. İşte
bu deltalar, Türkiye'nin başlıca kıyı ovalarıdır.
Başlıca delta ovalarımız şunlardır: Seyhan ve
Ceyhan deltaları, Çarşamba deltası, Bafra deltası,
Sakarya deltası, Göksu deltası (Silifke Ovası),
Bakırçay deltası (Dikili Ovası), Gediz deltası
(Menemen Ovası), Küçük Menderes deltası (Selçuk
Ovası) ve Büyük Menderes deltası (Balat ovası) dır.
Delta ovaları dışında da kıyı ovaları vardır. Bunlar
kıyı boyu düzlükleridir. Mersin-Erdemli arası ile
Manavgat çevresindeki kıyı düzlükleri bu tür ovalara
örnek olarak gösterilebilir.
 -COGRAFYA-
İÇ OVALAR
Geniş bir ülke olan Türkiye'nin iç kesimlerinde de
çok sayıda ova vardır. Bu ovaların çoğu tektonik
kökenlidir. Bu ovalar kırık hatları (fay hatları)
üzerinde sıralar halinde bulunur. Bunların bir kısmı
Kuzey Anadolu Fay Kuşağı üzerinde yer almıştır.
Doğuda Pasinler Ovası'ndan batıda İzmit Körfezine
kadar uzanan kırık hattı üzerinde bulunur (Pasinler
(Hasankale), Erzurum, Erzincan, Suşehri, Niksar,
Erbaa, Taşova, Lâdik, Merzifon, Suluova, Tosya,
Çerkeş, Bolu, Düzce, Adapazarı ve Sapanca
ovaları).
Tektonik kökenli iç ovaların bir kısmı da Doğu
Anadolu Bölgesi'nde bulunur. Bunların başlıcaları:
Muş, Uluova, Bingöl, Ardahan, Iğdır, Afşin-Elbistan
ve Bulanıkovalarıdır.
Tektonik ovaların büyük bir kısmı ise Orta Anadolu
Bölgesi'nde yeralır. Buradaki ovalar: Konya, Ereğli,
Eskişehir, Kayseri, Develi ve Ankara ovalarıdır.
Konya ovası bunların en büyüğü ve en önemlisidir.
Akdeniz Bölgesi'nde tektonik ovaların önemlileri
şöyle belirtilebilir: Amik, Burdur, Tefenni, Isparta
(Atabey), Gelendost ovaları. Marmara
Bölgesi'ndeki tektonik ovaların başlıcaları;
Adapazarı, Bursa, Karacabey, M. Kemalpaşa ve
Balıkesir ovalarıdır.
Ege Bölgesi'ndeki tektonik ovaların özellikleri diğer
ovalardan farklıdır. Bunlar grabenier içerisinde, sıra
haiinde bulunan ovalardır.
Bakırçay vadisindeki ovalar batıdan doğuya doğru;
Bergama, Soma ve Kırkağaç ovalarıdır.
Gediz vadisinde; Manisa, Akhisar, Turgutlu, Salihli
ve Alaşehir ovaiarı yeralır.
Küçük Menderes vadisindeki ovalar ise şunlardır:
Torbalı, Tire, Bayındır ve Ödemiş ovaları.
En güneydeki graben olan Büyük Menderes
oluğunda yeralan ovalar: Söke, Koçarlı, Aydın,
Yenipazar, Nazilli ve Sarayköy ovalarıdır.
Ovaların Türkiye Ekonomisine Etkileri
- Tarım, büyük ölçüde ovalarda yapılır.
- Ovalar düz oldukları için, ulaşım yönünden
olumlu özelliklere sahiptir.
- Ovalar yerleşme yönünden de uygun yerlerdir.
(Depreme dayanıklılık düzeyi bakımından uygun
yerler değildir.)
Önemli yerleşim birimleri tarıma elverişli, düz, alçak
ve uygun iklim koşullarına sahip bulunmaları
61
nedeniyle ovaların ortalarında ya da kenarlarında
kurulmuştur. Türkiye'de nüfusunun büyük bir kısmı
ovalarda toplanmıştır.
C-TÜRKİYE'NİN PLATOLARI
Plato akarsular tarafından derin yarılmış geniş ve
yüksek düzlüklerdir.Türkiye'de platolar genellikle
bazı yerlerde toplanmış durumdadır. Bunlar;
1. Tuz gölü çevresindeki platolar: Bunlar; gölün
güneyinde Obruk, batısında Cihanbeyli, kuzeyinde
ise Haymana, kuzeydoğusunda Bozok platosudur.
Haymana ve Cihanbeyli platoları üzerindeki arazi
tahıl ekim alanları ve mera olarak
değerlendirilmektedir.
2. Orta toroslar üzerindeki platolar: Taşeli platosu
ile onun yakınında bulunan küçük platolardır.
Türkiye'nin güneye uzanan kısmında bulunan Taşeü
platosu, kalker arazi üzerinde gelişmiştir. Üzerinde
çok sayıda dolinlerin ve ovaların bulunduğu plato,
ekonomik olarak sınırlı zamanlarda sadece
hayvancılığın yapılabildiği yerlerdir. Tarım toprağının
az olduğu platonun yüzeyinde bitki örtüsü oldukça
zayıftır. Ancak platoya gömülmüş bulunan
akarsuların genişleyen vadi tabanlarında tarım
yapılabilmektedir.
3. Güneydoğu Anadolu'nun batı kesiminde
bulunan platolar: Fırat ve Dicle ırmakları ve kolları
tarafından yarılmış geniş düzlüklerdir. Bunlar batıda
Gaziantep, doğuda Şanlıurfa platosudur.
Bu platolardaki ırmaklar platolara 150-200m kadar
gömülmüş olarak akarlar. Bu nedenle, bu sulardan
tarımsal yönden yararlanma zordur. Bu yüzden GAP
projesi düzenlenmiştir.
4. Doğu Anadolu platoları: Kuzeydoğuda Erzurum-
Kars ve Ardahan platolarıdır. Bu platolarda hakim
olan yazları yağışlı karasal iklim, yaz aylarında uzun
boylu çayırlarm yetişmesine ortam hazırlamaktadır.
2500 m'nin üzerinde yükseltiye sahip olan platolarda
ekonomik faaliyet olarak hayvancılık ön plana
çıkmıştır.
5. İstanbul boğazı çevresindeki platolar: Bu
platolar boğazın iki yakasında bulunan Kocaeli-
Çatalca platolarıdır. Bu platoların yükseltileri 100-
200 m arasında değişen alçak platolardır. Platoların
yüzeyi akarsular tarafından yarılmıştır. Alçak olan
platoların akarsular tarafından derin olarak yarılmış
olması, yöredeki ulaşımı olumsuz şekilde
etkilemektedir.
62- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

6. İç Batı Anadolu eşiği üzerindeki platolar:
Akarsular tarafından yarılmış, yer yer engebeli
eğimli ve geniş olmayan arazi parçalarıdır.
KARSTİKTOPOĞRAFYA
Kireçtaşı, jips ve kaya tuzu gibi minarelerin suda
kolayca eriyebildiği kayalara karstik alanlar denir.
Türkiye'nin 1/5'i karstik alanlarla kaplıdır.
Akdeniz Bölgesi'nin Batı ve orta bölümü ile Güney
Ege ve Kuzeydoğu Anadolu Bölümü bu özelliktedir.
Ayrıca Sivas, Çankırı ve Erzincan yöreleri de karstik
alanlara örnek olarak gösterilir. Karstik alanlar
yeraltı suları açısından çok zengindir. Böyle
alanlarda akarsular buharlaşmanın çok olduğu yaz
aylarında yeraltı suları (kaynak suları) ile beslendiği
için akımlarında çok büyük değişiklikler olmaz.
Kalkere bağlı karstik alan
|;:;!| Jipse bağlı karstik alan
Bolkar dağları ile Aladağlar üzerinde ve Obruk
platosunda çok sayıda dolin bulunmaktadır.
2. Uvala: Dolinlerin yan yana birleşmesiyle oluşan
daha büyük çukur şekillere denir.
3. Polye: Kapalı çanaklar şeklinde oluşan karstik
şekillerin en büyükleri olup bir ova görünüşündedir.
Antalya ve Burdur çevresindeki Elmalı, Korkuteli ve
Kestel ovaları birer polyedir.
Polyelerin tabanları alüvyonlarla örtülü olduğundan
polyeler karstik bölgelerin tarım alanlarını oluşturur.
4. Kör vadi: İçerisinde su bulunmayan kuru
vadilerdir.
5. Obruk: Kireç taşları üzerinde oluşan, derinliği yer
yer birkaç yüz metreye ulaşan ayaklardır. Yeraltı
suları ile ilişkili olan obruklara dipsiz kuyular da
denir.
En yaygın olduğu yer Tuz Gölü güneyidir. Burada
bulunan Obruk platosu adını, üzerinde bulunan
obruklardan almıştır. Akdeniz Bölgesi'nde ise Silifke
yakınlarındaki turistik Cennet ve Cehennem
obruklardır.
1Z.
o
>
UÜ

Karstik şekillerin oluşabilmesi için

- Eriyebilen kayaların yeterli kalınlıkta olması
- İklimin yeterli ölçüde nemli olması
- Bitki örtüsünün az olması veya olmaması
- Bölgenin yeterince yüksek olması gerekir.
Karstik Aşındırma Şekilleri 6. Lapya: Kireç taşlarının yer aldığı yamaçlarda
yağmur ve kar sularının kireç taşlarını çözerek
Kimyasal tortul (karstik) kayaların ana maizemeyi
oluşturdukları küçük oluklar şeklindeki oluşumlardır.
oluşturduğu alanlarda yerüstü ve yeraltı sularının,
karstik kayaları eriterek oluşturduğu şekiilerdir. Toroslardaki Bolkar Dağları ile Aladağlar
Karstik aşındırma şekilleri madde eksilmesine bağlı yamaçlarında bu tür şekiller yaygın olarak görülür.
olarak meydana geldiği için çukur şekillerdir.
Lapyaların bulunduğu yüzeyler testere dişi gibi
parçalandıkları için buralarda yürümek zordur.

1. Dolin: Karstik alanların en yaygın şekillerinden

birisidir. Kapalı çanaklar şeklinde görülen bu
şekillerden bir bölümünün içi su ile doludur. Bunlara
dolin gölleri denir.
Akdeniz bölgesinde Göller Yöresi'nde, Geyik ve
 -COĞRAFYA-
7. Düden: Polyelerin tabanlarından akarsuların
yeraltında kaybolduğu doğal kuyulara denir. Bu
kuyulara ayrıca su batan ve su çıkan gibi adlar da
verilir.
8. Karstik Mağaralar: Karstik alanlarda oluşan yer
altı boşluklarına denir. Kalın kireç taşı tabakalar
arasında oluşan bu boşluklar zamanla gelişip
genişleyerek mağara ve galerileri oluşturur.
Mağaralar turizm alanlarıdır.
Türkiye'de çok sayıda karstik mağara
bulunmaktadır. En tanınmış mağaralar; Karain
(Antalya), İnsuyu (Burdur), Damlataş (Alanya) ve
Ballıca (Tokat)
Karstik Birikim Şekilleri
Suda çözünmüş minaralerin, suyun durgunlaşması,
buharlaşması, soğuması ya da sudaki CO2 gazının
uçması sonucunda çökelmesiyle oluşan şekillerdir.
1. Travertenler; Kireçli suların içerisinde eriyik
halde bulunan kireç, buharlaşma ve sudaki
karbondioksitin ayrışması sonucu çökerek
travertenleri oluşturur. En tipik ömekleri
Pamukkale'de bulunmaktadır.
2. Sarkıt ve dikitler; Mağaralarda bulunan karstik
birikim şekilleri sarkıt ve dikitlerdir.
Mağaraların tavanındaki çatlaklardan sızan kireçli
suların tavanda buharlaşması sonucu sarkıtlar,
buradan damlayan suların içindeki CaCOa'ün yerde
birikmesi sonucunda dikitler meydana gelmektedir.
Akdeniz bölgesinde karstik mağaralarda sarkıt dikit
ve sütunlar fazlaca oluşmuştur.
AKARSU TOPOĞRAFYASI
Eğime bağlı olarak, belli bir yatak içinde akan su
kütlelerine akarsular adı verilir. Akarsuların
oluşturduğu şekiller aşındırma ve biriktirme şekilleri
olarak ikiye ayrılır.
63
Akarsu Aşındırma Şekilleri
a. Vadiler; Vadiler sürekli inişi bulunan, deniz veya
göl kıyılarındaki delta düzlüklerine kadar devam
eden, delta oluşmamış kıyılarda ise deniz veya göl
kıyısında sona eren uzun çukurluklardır.
Çentikvadi
Boğaz (yarma) vadi Kanyonvadi
1. Çentik vadi: Yana ve tabana aşındırmanın orta
derecede olduğu "V" profili vadilerdir. Çentik vadiler
ülkemizdeki en yaygın vadi tipidir. Dağlık alanlarda
bu vadilere sıkça rastlanır.
2. Boğaz vadi: İki düzlük arasındaki yüksek araziye
gömülmüş bulunan vadilerdir. Türkiye'de Kızılırmak,
Yeşilırmak, Fırat, Sakarya, Seyhan ve Göksu
nehirleri ile Zap suyu böyle vadilerden akar.
3. Kanyon vadi: Yamaçlardaki farklı aşınma sonucu
basamaklı bir biçimde oluşan vadi tipidir.
Taşeli platosunda kanyon vadiler oluşmuştur. Göksu
ve Ihlara vadileri kanyon vadilerdir.
4. Yatık yamaçlı vadi: Bu vadi biçimi eğim ve hızın
azaldığı durumlarda yatağın yana aşındırılmasıyla
oluşur.
5. Tabanlı vadi; Akarsuların içinden salınımlar
yaparak aktığı vadilere tabanlı vadiler denir.
Türkiye'de Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu
bölgeleri ile Batı Anadolu'da büyük akarsuların
vadilerinin tabanları akarsularla dolmuş ve akarsu
vadilerinin tabanları genişlemiştir.
b. Peri bacaları; Volkanik arazilerde, volkanik tüf ve
millerle kaplı yamaçlarda sel sularının aşındırması
sonucunda meydana gelen şekillerdir.
64- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Türkiye'de Nevşehir, Ürgüp, göreme, çevresinde Eğimin az olduğu etek kısımlarında buiunan alüvyal
yaygın olarak oluşmuştur. topraklar ve su kaynakları nedeniyle birikinti konileri
köy ve kasaba yerleşimlerinin kuruluş yeri olmuştur.
c. Kırgıbayır; Killerden oluşmuş sahalarda
yürümenin zorlaştığı inişli-çıkışlı yer şekilleridir. b. Deltalar; Akarsuların getirdiği küçük alüvyonların
Türkiye'de başta İç Anadolu olmak üzere bitki deniz kıyısında birikmesiyle oluşan şekillerdir.
örtüsünün zayıf olduğu bir çok yerde görülür.
Deltalar;
d. Çağlayan ve çavlan (şelale); Eğimin birden yok
- Akarsuyun taşıdığı alüvyon miktarı
olduğu, yükseltinin fazla olduğu yerlerde görülür.
- Kıyının dikliği
Türkiye'de özellikle dağlık kesimlerinde görülür. En
- Kıyı akıntıları
bilinenleri Manavgat şelalesi, Muradiye
- Gel-git genliğinin büyüklüğüne bağlı olarak
çağlayanladır.
değişik hızda ve büyüklükte oluşurlar.
e. Dev kazanı; Akarsuların, çağlayan yaparak
Verimli tarım alanları olmaları bakımından deltalar,
düştüğü yerlerde oluşan aşınım şekilleridir.
Türkiye için önemli yer şekilleridir.
Türkiye'de en güzel ömekleri, Murat nehri
yatağında, Düden Çağlayan ve Manavgat
şelalesinin döküldüğü yerlerde görülür. Türkiye'deki başlıca deltalar; Yeşilırmak, Kızılırmak,
Sakarya, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes,
f. Peneplen; Akarsular, yerkabuğunun yüksek
Göksu, Seyhan ve Ceyhan ırmakları ağızlarında
kısımlarını aşındırarak, çukur yerleri doldurarak
oluşan alüvyal düzlüklerdir. Çukurova, Çarşamba,
yeryüzünü düzleştirmeye çalışırlar. Yapılan
Bafra ve Silifke başlıca delta ovalarımızdır.
aşındırmaya bağlı olarak çok uzun bir zaman
sonucunda bütün arazi alçalmış olur. Böylece, c. Dağ eteği ovası: Dağların yamaçlarından inen
karaların yüzeyi deniz seviyesi yakınlarına kadar akarsuların, eğimin azaldığı yerlerde oluşturduğu
alçaltılır. Ve hafif daigalı bir düzlük haline dönüşür. birikinti koniierin yan yana dizilmesiyle dağ eteği
Akarsu aşındırması sonucunda meydana gelen bu ovaları oluşur. Dağlık alanlarda tarım yapılabiien
düzlüklere peneplen adı verilir. yerler olmaları açısından önem taşır.
h. Plato: Akarsular ile yarılıp parçalanmış olan
yüksek düzlüklere denir. Ülkemizde görülen en
yaygın yeryüzü şeklidir. Platolar genelde tahıl tarımı
ve hayvancılığın yapıldığı alanlar olmasından dolayı
önemlidir.
Akarsu Biriktirme Şekilleri Dağ eteği ovası
a. Birikinti konisi: Dik yamaçlardan hızla akan
Ülkemizde Bursa ve İnegöl Ovaları dağ eteği
akarsuyun eğimin birden azaldığı düz yerlerde
ovasına örnek gösterilir.
hızının ve taşıma gücünün azalması sonucu taşıdığı
materyali biriktirmesiyle oluşan koni şeklindeki d. Dağ içi ovası: Dağlık alanlarda eğimin azaldığı iç
birikintilere birikinti konisi denir. kısımlarda birikmelerle oluşan yer şekilleridir.

Birikinti konisi
Bu şekillerin oluşumu için gerekli olan ani eğim
değişiklikleri çok fazla olduğu için Türkiye'de birikinti
konileri oldukça fazladır.
Malatya, Elazığ, Bolu, Erzincan, Muş ve Amik
ovaları butürovalardır.
e. Taban Seviyesi Ovası: Akarsuların deniz
seviyesine yaklaştığı yerlerde eğimin azalmasına
bağlı olarak hızı ve taşıma gücü azalır. Böylece,
 -COGRAFYA- 65

akarsuların yatağında geniş alüvyol ovalar oluşur. BUZUL TOPOGRAFYASI

Bu ovalara taban seviyesi ovaları denir. Taban
Kutup bölgesinin ve yüksek dağların yıllarca
seviyesi ovalarında akarsular menderesler çizilerek
erimeyen karları ile oluşan kalın buz örtüleri ve
akar, bu durum Ege Bölgesinde tipik olarak
yüksek dağların doruklarından aşağılara uzanan
görülmektedir.
buzlar buzulları oluşturur. Erimeyen karların
f. Kum (Irmak) Adası: başladığı yere "daimi kar sınırı" denir.
Akarsuların yatak
Buzullar dördüncü zamanın (kuaterner) ilk
eğimlerinin azaldığı ve
yarısındaki buzul devirlerinde meydana gelmiştir.
genişlediği yerlerde
taşıdıkları alüvyon ve Anadolu'da buzullaşmaya uğrayan yerler Batı
kumları biriktirmesiyle Anadolu'da 2200 m, Doğu Karadeniz'de 2500 m,
Kum adas ı
oluşan şekillerdir. Doğu Anadolu'da ise 3000 m.lerden başlamaktadır.
Ülkemizde yaygın olarak görülür.
Hem aşınma hem de biriktirme ile birlikte oluşan
yer şekilleri
a. Sekiler; Akarsuyun zamanla canlanıp yatağını
kazması veya farklı dirençteki kayaların farklı
biçimde aşınmasıyla basamaklar oluşur.
Sekiler akarsuların önce biriktirdikleri alüvyonların
Hfl 4. Zamandaki Buzul Arazileri
bir kısmını sonradan taşıyarak götürmeleri sonucu
taşınmayan kısımların oluşturdukları • Aktif Buzullar Türkiye'de buzul şekilleri ve
biriktirme/aşındırmaşekilleridir. aktif buzulların dağılışı
Q
o Buzul Aşındırma Şekilleri
£C
VJ
Q a. Sirk: Buzulların derine aşındırması sonucunda
CD
W oluşan çanak şeklindeki oluşumlardır. Bu çukurların
a. suyla dolması sonucu sirk göller meydana gelir.
Türkiye'de sirkler, daha çok dağların kuzeye bakan
"5 uı yamaçlarında oluşmuşlardır.
Başlıca sirkler; Toros dağları üzerinde;
Beydağları, Bolkar dağları, Aladağlar, Sultan
dağlarında ve Buzul dağları doruklarında, Doğu
Anadolu'da Ağrı, Süphan, Mescit ve Yalnızçam
dağlarında, Doğu Karadeniz dağlarında; Kaçkar
dağları, Giresun dağları, Kop, Mescit ve Yalnızçam
dağlarında, Marmara Bölgesinde; Uludağ'da, İç
Anadolu Bölgesi'nde Erciyes dağında
Taraçalarm oluşum süreci
bulunmaktadır.
b. Hörgüç Kaya: Kalın buzul örtülerinin etkisinden
b. Menderesler: Akarsuların, yatak eğiminin
kurtulmuş olan, geniş alanlarda hörgüce benzeyen
azaldığı yerlerde büklümler oluşturarak akması
yuvarlak tepecikler şeklinde görülen aşındırma
durumuna menderes denir. Ülkemizde en fazla Ege
şekilleridir.
Bölgesinde görülür.
c. Buzul vadisi: Buzulların hareketi esnasında az
Bir akarsuda mendereslerin artması, uzunluğunun
dirençli kayaları aşındırmasıyla oluşan tabanı inişli
arttığını; hızının, yatak eğiminin, aşındırma gücünün
çıkışlı vadilerdir.
ve debisinin (akım) azaldığını gösterir.
Menderesierin çaprak ve yığınak diye bölümleri Buzul Biriktirme Şekilleri
vardır. Menderesler hem aşındırma (çaprak
bölümü), hem biriktirme şeklidir (yığınak bölümü). a. Moren (Buzul taş): Buzulların aşındırma yoluyla
kayalardan kopardıkları parçalara denir. Üzerleri çok
çizikli olan bu kaya parçalarının birikmesiyle "moren
66- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
depoları" oluşur.
b. Drumlin: Buzul taşlarından oluşan daire ya da
elips şeklindeki (Kaplumbağa şekline benzer)
tepelere denir.
c. Sander: Eriyerek çekilmekte olan buzulun
sularıyla beslenen derelerin oluşturduğu düz ya da
yassı birikinti konileridir.
Buzul şekillendirmesi ülkemizde Sultan Dağları,
Erciyes, Ağrı, Süphan, Tendürek, Cilo dağlarında
görülmektedir.
KIYITOPOGRAFYASI
Kıyı şekilleri, dalgalar, kıyı akıntıları ve rüzgarların
kıyılarda oluşturduğu aşınma ve biriktirme
şekilleridir.
Dalga aşındırma şekilleri
a. Falezler: Dalgaların çarpması sonucu açığa
çıkan kinetik enerjiyle meydana gelen fiziksel
parçalanma ve suyun kimyasal etkisi aracılığıyla
ortaya çıkan aşınma şekilleridir.
Karadeniz'de Ordu-Sarp arası ile Sinop-Karadeniz
Ereğlisi arasındaki dik kıyılarda çok fazla falezler
bulunmaktadır. Akdeniz'de ise Teke yarımadasıyla
Taşeli yarımadasının dik kıyıları falezlerle doludur.
Ege'de grabenlerin denize açıldığı alçak kıyılar
dışında kalan dik kıyılarda da falezler oluşmuştur.
b. Haliç: Gelgit hareketlerinin etkili olduğu kıyılarda,
akarsuların denize döküldüğü ağız bölümünde
oluşan oldukça derin girintilere haliç denir.
Okyanusa dökülen akarsularda görülür.
Kıyı Birikinti Şekilleri
a. Plajlar (kumsallar): Falezlerden ve kıyıya yakın
deniz tabanından dalgalar tarafından aşmdırılan
kum taneciklerinin birikmesi sonucu oluşurlar.
Karadeniz'de Bafra ve Çarşamba deltaları
kıyılarında kumsallar çok fazladır. Karadeniz
Ereğlisi'nden Sakarya deltasına kadar alçak
kıyılarda da tipik kumsallar oluşmuştur.
Ege denizi kıyılarındaki kumsallar, falezlerin
geliştiği dik kıyılar arasında, grabenlerin denize
açıldığı yerlerde bulunmaktadır.
Akdeniz'de Taşeli ve Teke yarımadalarının dik
kıyıları dışında kalan bütün kıyılarda plajlar
bulunmaktadır. Akdeniz'in yaz turizmi için plajlarçok
önemlidir.
b. Kıyı Oku (Kıyı Kordonu): Dalga ve akıntıların
kıyıdan kopardığı kaya ve molozları, kıyının önünde
bir ucu kayaya bağlı olduğu halde biriktirdikleri
şekillerdir.
c. Lagün (Deniz Kulağı): Koyların iki yanının kıyı
kordonları ile birleştirilmesiyle oluşan göllere denir.
Büyük Çekmece ve Köyceğiz gölleri örnek olarak
verilebilir.
d. Tombolo: Karaya yakın olan bir adanın, kıyı
kordonu ile ana karaya bağlanarak oluşan biriktirme
şeklidir.
z TÜRKİYE'NİN HİDROGRAFİK ÖZELLİKLERİ
£
ğ A- TÜRKİYE'NİN AKARSULARI
g
Türkiye'deki akarsuların ortak özellikleri:
Ş
» Akarsuların uzunlukları genellikle fazla değildir.
Fırat, Dicle ve Kızılırmak dışındaki akarsuların
boyları kısadır.
Türkiye'de akarsu uzunluklarının fazla
olmamasında;
a. Anadolu'nun bir yarımada olmasının etkisi vardır.
b. Kuzey ve Güney Anadolu'daki sıradağların
uzanış biçimlerinin etkisi vardır. Çünkü kıyıya paralel
uzanan dağlarla kıyı arasındaki mesafe fazla
değildir. Bu dağlardan kaynaklanan ve denize
ulaşan akarsuların boyları da kısadır.
» Akarsular genellikle hızlı akar. Bunun sebebi
ülkemizde dağların ve dik yamaçların fazla
olmasıdır.
» Türkiye'deki akarsuların akıttığı su miktarı
mevsimlere göre farklılıklar gösterir. Bu durumun
başlıca nedeni, ülkemizin çeşitli yörelerinde farklı
iklim özelliklerinin etkili olmasıdır.
a. Akdeniz iklim özelliklerinin etkili olduğu yerlerde,
yaz aylarında akarsuların suyu azalmakta, ilkbahar
ve kış aylarında ise artmaktadır. Bu mevsimlerde

düşen yağış suları ve kar suları, akarsuların
seviyelerinin yükselmesini sağlamaktadır.
b. Orta Anadolu'dan beslenen akarsular yazın iyice
zayıflamaktadır. Çünkü burada etkili bir yaz kuraklığı
vardır. İlk baharda kabarmaktadır.
c. Karadeniz Bölgesi'nden ve Kuzeydoğu
Anadolu'dan kaynaklarını alan akarsularda durum
oldukça farklıdır. Bu akarsular yaz aylarında da
yağış sularıyla beslenmektedir. Bu yüzden
akarsuların yataklarında her ay su bulunmaktadır.
Aylık su akımları arasında da farklar fazla değildir.
En kabarık dönemi ise sonbahardır.
» Akarsularımızın pek çoğu ülke sınırları içinden
doğup yine ülke topraklarından denize
ulaşmaktadır.
Fırat, Dicle, Aras, Kura ve Çoruh ırmakları ise
ülkemizde doğup başka ülkenin topraklarından
denize veya göllere dökülmektedir.
Sınır aşan sular: Bir ülkeden doğup başka ülke
topraklarından denize ulaşan akarsulara denir. Asi ve Büyük Menderes: Önemli kollarını İç Batı Anadolu
Meriç ırmakları ise ülke dışından kaynaklarını almakta eşiği, Göller yöresi ve Menteşe yöresinden alır.
ve sınırlarımız içinden denize ulaşmaktadır. ;§5
£C 111 Adıgüzel ve Kemer barajları bu akarsu üzerinde
Ulaştıkları Denizlere Göre Türkiye'nin Başlıca
Akarsuları
a. Karadeniz'e ulaşan başlıca akarsular
Kızılırmak: En uzun akarsudur. Sivas yakınlarındaki -M sonra Marmara Denizi'ne ulaşır.
Kızıldağ'dan kaynağını aldıktan sonra, Bafra §
Ovası'ndan Karadeniz'e ulaşır. Hirfanlı ve Altınkaya
Baraj gölleri bu akarsu üzerinde kurulmuştur.
Yeşilırmak: Çarşamba ovasından Karadeniz'e
ulaşır. Kılıçkaya, Almus, Hasan Uğurlu ve Suat
Uğurlu barajları bu akarsu üzerinde kurulmuştur.
Sakarya: En uzun kolu Afyon'un kuzeyindeki Emir
dağından doğar. Porsuk ve Ankara çaylarını alıp
Karadeniz'e ulaşır. Hasan Polatkan ve Gökçekaya
barajları bu akarsu üzerinde kurulmuştur.
Çoruh: Doğu Karadeniz'de Mescit dağından doğar.
Gürcistan topraklarında Batum'dan Karadeniz'e
ulaşır.
Filyos Çayı, Karadeniz'e ulaşan çaydır.
b. Akdeniz'e ulaşan başlıca akarsular:
Asi: Lübnan topraklarından doğar. Türkiye
topraklarından Akdeniz'e ulaşır.
Ceyhan: Elbistan'dan doğar. İskenderun Körfezi'nin
batısından Akdeniz'e sularını boşaltır. Aslantaş ve
Menzelet barajları bu akarsu üzerinde kurulmuştur.
-COĞRAFYA- 67
Seyhan: Zamantı Çayı adıyla Sivas'ın güneyinde,
Uzunyayla'dan doğar. Adana ovasından büklümler
yaparak Akdeniz'e ulaşır. Seyhan Barajı bu ırmak
üzerinde kurulmuştur.
Göksu: Silifke Ovası'ndan Akdeniz'e ulaşır. Göksu
yurdumuzda akarsu sporlarının en çok yapıldığı
akarsuyumuzdur.
Aksu: Kaynağını Eğirdir Gölü'nün güneyinden alır
ve Antalya düzlüğünden geçerek kentin içinden
Akdeniz'e ulaşır.
c. Ege Denizi'ne ulaşan başlıca akarsular:
Meriç: Kaynağını Bulgaristan'dan alır. Ege denizine
ulaşır.
Gediz: İç Batı Anadolu eşiği üzerindeki Murat
dağından doğar ve Ege denizine dökülür.
Demirköprü barajı bu ırmak üzerinde kurulmuştur.
Küçük Menderes: Kaynağını Bozdağlardan alır.
Küçük Menderes Ovası'ndan geçerek denize ulaşır.
Kendi oluşturduğu deltadan Ege Denizine ulaşır.
Q
kurulmuştur.
d.Marmara Denizine Ulaşan Başlıca Akarsular:
D.
J Susurluk: Simav çayı adıyla Simav yakınlarından
doğar. Uludağ'dan gelen Nilüfer çayını aldıktan
,
™
e. Basra Körfezi'ne Ulaşan Akarsular:
Fırat: Kaynağını ülkemizden alan ülke sınırları
dışından denize ulaşan en uzun akarsudur. Bu
ırmağın en önemli kolları Murat ve Karasu'dur.
Atatürk, Karakaya ve Keban barajları bu akarsu
üzerine kurulmuştur.
Dicle: Güneydoğu Toroslardan gelen çok sayıdaki
küçük kollarla beslenir. Habur çayı ve Zap suyu ile
birleştikten sonra Irak'ın güneyinde Şat-ül Arab'da
Fırat'la birleşerek Basra Körfezi'ne ulaşır.
Devegeçidi, Kralkızı barajı bu akarsu üzerinde
kurulmuştur.
f. Hazar Göiü'ne Ulaşan Akarsular:
Kura: Kars yakınlarından doğar. Azerbaycan
topraklarına geçer. Burada Aras ile birleşerek Hazar
Gölü'ne ulaşır.
Aras: Erzurum güneyinde Bingöl dağlarından doğar.
Hazar Gölü'ne ulaşır.
68- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
AKARSU REJİMLERI
Akarsuların belirli kesitlerinde akıttıkları su miktarına
akım (debi) denir. Akımın yıl içindeki değişmeleri
ve akarsuların beslenme şekillerine ise akarsu
rejimi denir. Akarsular akımın yıl içerisindeki
değişimine göre düzenli rejimli akarsular ve
düzensiz rejimli akarsular olarak ikiye ayrılır.
Bazı akarsuların akım değerleri yıl içerisinde
belirsiz zamanlarda artış gösterir. Kurak
bölgelerdeki epizodik ( düzensiz ) yağışlardan
dolayı bu bölgelerdeki akarsular örnek olarak
gösterilebilir. Buna bağlı olarak akarsuların akıttıkları
su miktarı, yıl içerisinde belirsiz zamanlarda önemli
azalıp çoğalmalar gösterir. Bu tip akarsular düzensiz
rejimli akarsulardır. Bunun dışında kalan akım
değerlerine sahip akarsuiar düzenli rejimli akarsuları
oluşturur.
Akarsular, beslenme şekillerine göre de bazı rejim
tipleri gösterirler. Akarsular, yağmur, kar, buz ve
kaynak sularıyla beslenir. Buniardan sadece bir
tanesiyle beslenen akarsuların sahip olduğu rejime
sade rejim denir. Sade rejimli akarsular yeryüzünde
çok azdır. Aynı durum Türkiye için de geçerlidir.
Çünkü ülkemizdeki akarsuların pek çoğu hem
yağmur, hem kar, hem de kaynak sularıyia
beslenmektedir. Bu tür akarsuların rejimine de
Karma rejim denir. Beslenme özellikleri dikkate
alınarak akarsularının rejimleri aşağıdaki şekilde
sıralanabilir.
Yağmur Sularıyla Beslenen Akarsular
Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular Kar
ve Buz Sularıyla Beslenen Akarsular Göl
Sularıyla Beslenen Akarsular Karma
Rejimli Akarsuiar
TÜRKİYE'NİN HAVZALARI
Havza: Bir akarsuyun bütün kollarıyla birlikte
suyunu topladığı ve faaliyet gösterdiği alana havza
denir.
Açık havza: Akarsular topladıkları suyu denize
ulaştırabiliyorsa açık havza denir.
Kapalı havza: Akarsular topladıkları suyu denize
ulaştıramıyorsa, kara içinde bir göle dökülüyorsa
veya yer altına sızıyorsa bu tür akarsuların havzası
kapalı havzadır.
Açık Havzalar
Türkiye'de açık havzaya sahip olan akarsular,
döküldükleri denize göre gruplandırılırlar.
Karadeniz Havzası: Türkiye'nin en geniş alan
kaplayan açık havzasıdır. Karadeniz bölgesinin
tamamı, Orta Anadolu bölgesinin kuzey kısmı,
Marmara Bölgesi'nin Kocaeli ve Sakarya yöreleri,
Kocaeli ve Çatalca yarımadaları ile Yıldız dağlarının
Kuzey yamaçlarındaki kısa boylu akarsuların
yanında Kızılırmak, Yeşilırmak ve Sakarya ırmakları
da bu havzada bulunur.
Marmara Havzası: Marmara Denizi'ni çevreleyen
küçük bir havzadır. Akarsular bakımından en fakir
olan havzanın en büyük ırmağı Susurluk'tur.
Ege Havzası: Bu havza birbirinden ayrı iki parça
halindedir. Güneydeki büyük kısım, Ege bölgesinde
batıdan doğuya doğru akarak denize dökülen
akarsuların doğudaki kaynaklarına kadar olan
alandır ve Menteşe yöresini kapsar. Kuzeydeki
küçük kısmı ise Ergene havzasından oluşur.
Akdeniz Havzası: Teke yöresi, Göller yöresi ile
Seyhan ve Ceyhan ırmaklarının kaynaklarına kadar
olan kesimi kapsar.
Basra Körfezi Havzası: Güneydoğu Anadolu
Bölgesi, Doğu Anadolu'nun batı kesimi ve Van gölü
kapalı havzasının çevresi, Basra körfezi havzasını
oluşturur.
Kapalı Havzalar
a. Orta Anadolu Kapalı Havzalan: Kapalı
havzaların en büyüğüdür. Orta Anadolu'nun
güneybatı kısmıdır. Bu havza içinde üç tane küçük
kapalı havza bulunmaktadır.
Konya Kapalı Havzası: Orta Anadolu kapalı
havzalarının güney kesimini oluşturur.
Tuz Gölü Kapalı Havzası: Tuz gölü ve çevresindeki
alanı kapsar.
Afyon-Karaçay Kapalı Havzası: Sultan dağlarının
kuzey doğusunda, çöküntü sonucu oluşan kapalı
havzadır.
b. Göller Yöresi Kapalı Havzası
Burdur Kapalı Havzası: Kuzeydoğu-güneybatı
yönünde uzanan tektonik kökenli çukurluktur.
Acıgöl Kapalı Havzası: Gölün çevresindeki çukur
araziyi kapsar.
c. Van Gölü Kapalı Havzası
Türkiye'nin doğusunda, Van gölünü çevreieyen bir
kapalı havzadır.
 -COGRAFYA-
Türkiye'deki Akarsuların Faydaları
>> Sulama ve kullanma suyu sağlar.
» Tarıma ve sanayinin gelişmesine katkı sağlar
>> Barajları doldurarak elektrik üretimi sağlar.
» Su sporları için ortam hazırlar.
>> Çevreleri, dinlenme yeri olarak değerlendirilir.
>> Bazı yerlerde ulaşıma katkıda bulunur.
B-TÜRKİYE'NİNGÖLLERİ
Türkiye'de göller belirli yörelerde toplanmış
durumdadır. Bunlar; Van Gölü çevresi, Tuz Gölü
çevresi Göller yöresi ve Marmara Denizi'nin
güneyidir.
Türkiye'nin gölleri oluşum bakımından da farklıdır.
Bunları incelersek:
a. Tektonik Göller: Bu göllerin oluşumunu sağlayan
çukurluklar, esas olarak tektonik olaylar sonucu
oluşmuştur. Tektonik kökenli göllerin başlıcaları,
Tuz Gölü, Beyşehir Gölü, Eğirdir Gölü, Burdur Gölü,
İznikGölü
b. Set Gölleri: Değişik yollarla oluşmuş
çukurlukların önlerinin herhangi bir setle kapanması
sonucu meydana gelen göllerdir. Bu göüer şu
şekilde isimlendirilir.
1. Alüvyal Set Gölleri: Akarsu vadilerinin herhangi
bir yerinde birikinti konisi veya birikinti yelpazesiyle
tıkanması sonucunda geride kalan çanağa suyun
birikmesiyle meydana gelir.
Bafa, Mogan ve
* Eymir, Köyceğiz, Marmara,
Uzungöl alüvyal set gölleridir.
2. Kıyı Set Gölleri: Dalga, kıyı akmtıları ve rüzgarın
etkisiyle meydana gelen kıyı okları ve kıyı
kordonlarının gerisinde oluşan göllerdir.
Büyük Çekmece, Küçük Çekmece, Terkos, Akyalan,
Balıklı örnek olarak verilebilir.
3. Volkanik Set Gölleri: Volkanizma sonucu
akışkan hale gelen lavların katılaşıp set
oluşturmasıyla meydana gelmiştir. Van Gölü
volkanik set gölüdür.
4. Heyelan Set Gölleri: Heyelan sonucu yamaçtan
koparak gelen kütlenin bir vadiyi ya da çukurluğun
önünü tıkamasıyla oluşan göllerdir.
Tortum Gölü, Yedi Göller, Abant Gölü ve Sera Gölü
heyelan set gölleridir.
c. Volkanik Göller: Volkanik faaliyetlere bağlı
olarak oluşan göllerdir. Bu göller Volkan konilerinin
69
doruk kısımlarında oluşmuştur. Bunlara krater gölleri
veya kaldera gölleri de denir. Nemrut dağındaki göl,
Gölcük krater gölü, Acıgöi örnek verilebilir.
d. Karstik Göller: Karstik arazilere, karstlaşma
sonucu oluşan çanaklarda suların birikimiyle
meydana gelen göllerdir.
Türkiye'deki karstik göllerin büyük bir kısmı Göller
yöresinde bulunmaktadır. Çünkü burası tektonik
hareketlerle, karstlaşmanın en yoğun olduğu
yerlerdir. Bunlar; Göller yöresinde Salda Gölü,
Kestel Gölü, Teke yöresinde Avlan Gölü ve Suğla
Gölü'dür.
e. Buzul Gölleri: Buzulların yapmış olduğu
aşındırmalarda meydana gelen çukurluklarda biriken
suların yapmış olduğu göllerdir.
Türkiye'de bu göllerin bulunduğu yerler: Buzul.
Kaçkar, Mercan, Bingöl ve Bolkar dağlarının doruk
kesimleridir.
f. Yapay Göller: Bunlara baraj gölleri de denir.
Yapay setlerin gerisindeki çukurlukta suların birikimi
sonucu oluşurlar. Bu göller; elektrik enerjisi, içme-
sulama, kullanma suyu elde etmek için oluşturulan
göllerdir.
* Yurdumuzda akarsu üzerinde baraj kurmaya en
elverişli bölgemiz Doğu Anadolu Bölgesi, en
elverişsiz bölge Marmara Bölgesi'dir. Hidroelektrik
potansiyeli en fazla olan bölgemiz Doğu Anadolu
Bölgesidir.
TÜRKİYE'NİN İKLİMİ
İklim dünyanın herhangi bir yerinde uzun bir zaman
periyodunda ölçülen ve gözlenen hava olaylarının
ve özelliklerinin ortalamasıdır.
Türkiye'nin İklimini Etkileyen Faktörler: 1-
Küresel faktör: Atmosferin genel hava
dolaşımına bağlı olan faktörlerdir. Bunlar bir yerin
dünya iklim sistemi içindeki yerini belirler. Bunun için
buna makroklima faktörleri de denir. Türkiye'nin
iklimini etkileyen küresel faktörlerin başında enlem
faktörü gelir. Türkiye 36-42 derece kuzey
70- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

paralelleriyle 26-45 derece doğu meridyenleri
arasında yer alır. Sıcaklık kuşakları içinde ılıman
iklim kuşağında bulunan Türkiye, makroklima olarak
Akdeniz iklim bölgesi içindedir.
Türkiye'nin iklim koşulları daimi basınç ve rüzgar
kuşakları ile bunlarla ilişkili olarak oluşan hava
kütleleri ve basınç merkezlerine göre olan
konumuyla da doğrudan ilişkilidir ve bunların
kontrolü altındadır.
Türkiye'nin iklimini etkileyen basınç merkezleri ve
hava kütleleri şunlardır:
Basınç merkezleri
Yıllık ortalama sıcaklık haritasına bakıldığı zaman
Türkiye'de sıcaklıkların 4°C ile 20°C arasında
değişmekte olduğu görülür. Türkiye'nin yıllık sıcaklık
haritasından çıkarılacak sonuçlar şunlardır.
» Denizden uzak iç kesimlerdeki sıcaklık değerleri,
kıyı yörelerine göre daha düşüktür.
* Türkiye'nin en sıcak yeri Akdeniz kıyı
kesimleridir. Sıcaklık değeri Akdeniz kıyılarından
kuzeye doğru Ege, Marmara, ve Karadeniz
yönünde giderek azalmaktadır. Sıcaklığın
güneyden kuzeye doğru azalmasının nedeni
enlem faktörüdür.

» İzlanda alçak basınç merkezi, » Türkiye'de en düşük sıcaklık Doğu Anadolu'nun

>> Akdeniz alçak basınç merkezi kuzeyinde (Kars Platosunda) ölçülmüştür. İç
» Basra alçak basınç merkezi kesimlerdeki sıcaklık, batıdan doğuya gidildikçe
» Sibirya yüksek basınç merkezi azalır. Bunun nedeni aynı yönde yüksekliğin
» Azor yüksek basınç merkezi artması ve denizden uzaklaşılmış olmasıdır.
Hava Kütleleri Temmuz ayı ortalama sıcaklık dağılışı

» Kutupsal hava kütleleri »

Tropikal hava kütleleri »
Arktik hava kütleleri
2- Bölgesel Faktörler 2S
O
ço
Bölgesel faktörler o yerin ve bölgenin özelliklerinden
1X1
kaynaklanan faktörlerdir. Bu faktörler bir yerin mikro
kliması içindeki iklim tiplerini yönlendirir. Bunun için Temmuzayı ortalamasıcaklıkdağılımı
bu faktörlere bölgesel klima ve yerel klima faktörleri
Türkiye'de yaz mevsimini temsil eden Temmuzda
denir. Bunlar;
Türkiye'nin her tarafı sıcaktır. Karasallık ve yükselti
» Çevredeki denizlerin etkisi » temmuz ayı sıcaklıkları üzerinde belirleyici rol oynar.
Çevredeki karaların etkisi >> Yer şekilleri
» Bu ayda en sıcak yer Güney Doğu Anadolu
a- Yükseklik
Bölgesidir. Temmuz ayında sıcaklığın en düşük
b- Dağların kıyıya göre uzanış biçimi
olduğu yer Doğu Anadolu'nun kuzeyidir.
c- Bakı
Ocak ayı ortalama sıcaklık dağılışı
TÜRKİYENİN İKLİM ELEMANLARI A.
-4°
SICAKLIK a- Yıllık ortalama sıcaklık

Ocakayı ortalama sıcaklık dağılımı

Ocak ayı ortalamaları üzerinde karasallık, yükselti
■ 18° C denfazl a |K 1O°C ile 4°C arası
ve enlem faktörü rol oynar.
I I 18°C ile 10PC arası □ 4°C den düşık » Ocak ayında Türkiye'nin kıyı yöreleri ile Güney
Türkiye'de yıllık ortalama sıcaklıklar Doğu Ânadolu bölgesi yurdun iç kesimlerine
göre daha sıcaktır.
dağılışı
 -COĞRAFYA-
* Bunun nedeni denizlerin ılımanlaştırıcı
etkisidir.
» Kıyılardaki sıcaklık değerleri enlem faktörünün
etkisiyle Akdeniz'den Karadeniz'e doğru giderek
azalmaktadır.
Doğu Karadeniz kıyılarında sıcaklık değerlerinin
yükselmesi, Kafkas dağlarının burayı kuzeyden
gelen soğuk rüzgarlara karşı korumasıdır.
» İç kesimlerdeki sıcaklık batıdan doğuya doğru
belirgin bir şekilde azalmaktadır.
B. NEM VE YAĞIŞ
Türkiye, ılıman iklim kuşağında yer alan bir ülkedir.
Yıllık ortalama yağış bakımından bölgeler arasında
büyük farklılıklar vardır. Bazı bölgelerde ortalama
yağış 2500 mm'yi bulurken, bazı bölgelerde 250
mm'nin altına inmektedir. Türkiye'nin yıllık ortalama
yağış haritasından şu sonuçlar çıkarılabilir;
» Türkiye'nin en yağışlı yerleri kuzey ve güney
Anadolu dağlarının denize bakan yamaçlarıdır.
» Denizlerden uzaklaştıkça yağışlar azalmaktadır. »
Türkiye'nin az yağış alan yerleri Tuz gölü §
çevresi, Konya civarı ve Iğdır yöresidir.
>> Yağış miktarında kısa mesafelerde önemli
farklılıklar bulunmaktadır. Bunun nedeni çok ^
yağış alan yüksek dağlarla az yağış alan alçak "|j Türkiye'de iklim tipleri üç başlık altında incelenir. 1-
yerlerin yan yana bulunmasıdır. Örnek: Ağrı dağı :ğ
ile IğdırOvası
» Yağış dağılışlarıyla yer şekilleri arasında büyük
uyum vardır. Sıra dağların bulunduğu yerlerde
yağışın fazla olduğu görülmektedir.
>> Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında dağlar kıyıya
paralel uzandığından, denize bakan yamaçlar
bol yağış almaktadır. Buna karşılık, iç kesimlere
bakan yamaçlarda yağış miktarı azalmaktadır.
Ege Bölgesi'nde dağlar kıyıya dik uzandığından
nemli hava kütleleri iç kesimlere kadar sokularak
yağış bırakır.
C. BASINÇ VE RÜZGARLAR
Türkiye yaz ve kış mevsimlerinde değişik basınç
merkezlerinin etkisinde kalmaktadır.
>> Kış mevsiminde, Sibirya yüksek basıncı ile
İzlanda alçak basıncı etkili olur. Sibirya yüksek
basıncı ülkemizin kuzeydoğusundan İç
Anadolu'ya kadar sokulur ve iç kesimlerdeki
basıncı artırır. Bu dönemlerde, yağışlar azalır ve
hava sıcaklıkları düşer. Gece gündüz arasındaki
71
sıcaklık farkı artar.
» Sibirya yüksek basıncı çok kuvvetli değilse,
İzlanda alçak basıncı ülkemizde etkili olmaya
başlar. Bu durumda da kışlar daha ılık ve yağışlı
geçer.
» Yaz mevsiminde; Basra ve Doğu Akdeniz alçak
basıncı ile Asor yüksek basıncı etkili olur. Basra
alçak basıncı çok etkili ise yazlar çok sıcak ve
kurak geçer.
KUZEYSEKTORÜ
GÜNEYSEKTÖRÜ
Türkiye'de rüzgârların yönlere göre adlandırılması
Rüzgarlar genellikle kuzey ve güneyden eser.
» Kuzeyden esen Karayel, Yıldız ve Poyraz
rüzgarları soğutucu bir etkiye sahiptir.
» Güneyden esen Lodos, Kıble ve Keşişleme
£ rüzgarları da sıcaklığı artırıcı bir etkiye sahiptir.
TÜRKİYE'DE İKLİM TİPLERİ
^
Karadeniz İklimi:
Karadeniz iklimi nemli iklimler sınıfına girmektedir.
Bu iklim bölgesinde yılın her mevsimi yağışlı geçer.
Bunun nedeni:
» Kışın ve yazın Türkiye'yi etkileyen hava kütleleri,
Karadeniz Bölgesine, Karadeniz üzerinden
gelmektedir. Bu sırada alttan nem alarak sıra
dağların yamaçlarından yükselirken orografik
yağışlara neden olmaktadır.
» Doğu Karadeniz Bölümü'ne maksimum yağış
sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda düşer.
Yıllık yağış miktarı 2000-2500 mm'dir. Orta
Karadeniz Bölümü'nde ise maksimum yağış
kışın, minimum yağış yazın olmaktadır. Yıllık
yağış miktarı 700-1000 mm'dir.
» Orta Karadeniz bölümünde yağışın ani
azalmasının nedeni Doğu Karadeniz bölümünde
yüksek olan sıra dağların burada alçalmış ve
akarsularla parçalanmış olmaları sonucu,
Karadeniz üzerinden gelen nemli hava
72- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
kütlelerinin neden olduğu orografik yağışların
burada gerçekleşmemesidir.
>> Batı Karadeniz bölümünde maksimum yağış
sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda görülür.
Yıllıkyağış miktarı 1000-1500 mm'dir.
Yağış miktarının artmasındaki neden kıyıya paralel
uzanan sıra dağların yüksekliklerinin yeniden
artmasıdır.
- Yıllık ortalama sıcaklık 13-15 °C'dir.
- Ocak ayı ortalama sıcaklık 6-7 °C'dir.
- Temmuz ayı ortalama sıcaklık 21 -23 °C'dir.
- Yılhksıcaklıkfarkı 13-15°C'dir.
2-Akdeniz İklimi:
Akdeniz iklimi nemli iklimler sınıfına girmektedir. Bu
iklimin ana karakteri, yazların sıcak ve kurak,
kışların ılık ve yağışlı geçmesidir.
>> Yılın en sıcak ayı olan Temmuzun ortalama
sıcaklığı 25°C'yi geçer.
>> Yılhk sıcakhk farkı 15-18°C'dir,
» Türkiye'de Akdeniz iklimi; Akdeniz bölgesiyle,
Ege ve Güney Marmara bölümlerinin kıyı
kuşaklarında etkiü olur.
» Maksimum yağış kışın, minimum yağış yazın
düşer. Yaz ve kış yağışları arasındaki fark
oldukça fazladır.
Ege Bölgesi'nde dağların kıyıya dik uzanması,
Akdeniz ikliminin iç kesimlere sokulmasını
sağlamıştır. Marmara'da görülen Akdeniz ikliminde
yazlar Akdeniz kıyılarına göre daha serindir. Kışlar
ise oldukça soğuk ve karlı geçer.
3- Karasal İklim:
Karasal iklimin özellikleri, yaz-kış, gece-gündüz
arasındaki sıcaklık farklarının fazla olmasıdır. Bu
iklimin etkili olduğu yerlerde kışlar çok soğuk geçer,
don olayları sık ve şiddetli olarak görülür.
» Yazları yağışlı karasal iklim: Doğu Anadolu'nun
kuzeyinde görülür. Burada en çok yağış yaz
aylarında düşer. Bu iklim bölgesinde yazlar kısa
ve serin, kışlar ise uzun ve bol kar yağışlı geçer.
OilgiNoluf
|Yaz yağışlarının fazla olması Erzurum-Kars ve
|Ardahan platolarında çayırların yetişmesine ve
jekonomik etkinlik olarak büyükbaş hayvancılığın ön
iplana çıkmasına neden olmuştur.
» Yazları kurak olan karasal iklim: Doğu
Anadolu'nun kuzey kesimi dışında kalan
yurdumuzun diğer iç yörelerinde bazı küçük
farklılıklarla etkili olan iklimdir.
Orta Anadolu, Güneydoğu Anadolu'nun batı yarısı,
Akdeniz iklim özelliklerinin belirgin olduğu karasal
iklim alanlarıdır.
TÜRKİYE'NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ
Bitkilerin bulundukları alanlarda tutunabilmeleri için;
iklim, toprak, bitki örtüsü gibi ekolojik şartların
değişmemesi gerekmektedir. Doğal bitki örtüsü
iklimle sıkı sıkıya bağlantılıdır. Ülkemizde de bundan
dolayı bitki örtüsü çeşitliliği fazladır ve ana hatlarıyla
bitki örtüsü iklim bölgelerine uyar. Yükselti, toprak
koşulları ve enlem de bu dağılışta önemli etkiye
sahiptir. Ülkemizin şu anki bitki örtüsünde
geçmişteki tahribatın da etkisi vardır.
Bölgelere göre bitki örtüsü özellikleri
Karadeniz Bölgesi: Kıyıdan içerlere doğru
gidildikçe kuraklığın artışından dolayı (yağış miktarı
ve rejimindeki değişime paralel olarak) orman
örtüsünde değişiklikler olmaktadır. Kıyıdan 700 m'ye
kadar geniş yapraklı ormanlar, karışık ormanlar ve
iğne yapraklı ormanlar gibi yükselti basamaklarına
ayrılır. Bitki örtüsü çok gürdür. Kayın, kızılağaç,
ıhlamur, kestane, karaağaç, gürgen, ladin, dişbudak,
meşe türleri gibi ağaç çeşitleri bulunur.
Marmara Bölgesi: Karadeniz'e bakan kuzey
kesimde iklim ve toprak durumundan dolayı çok
gelişmiştir. Ege denizi ve Marmara denizine bakan
kısımlarda bitki örtüsü çok gelişmiştir. Marmara
Bölgesi iklimlerin geçiş alanı olmasından ve üç
denize komşu olmasından (Karadeniz, Ege,
Marmara) dolayı bitki çeşitliliği fazladır. Meşe türleri,
çam türleri, kestane, kayın, gürgen, mazı, dişbudak,
ıhlamur, titrek kavak, köknar gibi ağaç çeşitleri
bulunur. Yükseltinin 2000 m'yi aştığı yerlerde Alpin
çayırlar katı görülmektedir.
Ege Bölgesi: Fazlaca tahribata uğramış orman
alanları vardır. Genellikle meşe ve çam toplulukları
mevcuttur. Anadolu'nun güneybatı köşesinde
sadece orda bulunan sığla (günlük) ormanları vardır.
Akdeniz Bölgesi: Orman dağılış alanı Toros
Dağları ve Nur Dağlan'dır. Akdeniz Bölgesi'nin
karakteristik bitki örtüsü makilerdir. Bunlar; mersin,
sandal ağacı, keçi boynuzu, zakkum, delice, zeytin,
kocayemiş vb. gibi bitkilerdir.
 -COĞRAFYA-
İç Anadolu Bölgesi: Bazı yerlerde ağaçlı stepler ve
meşe toplulukları vardır. Genel itibariyle bölge step
formasyonuyla kaplıdır.
Doğu Anadolu Bölgesi: Bölgenin güney kesiminde
meşe ormanlarına, kuzeyde ise sarı çam
ormanlarına rastlanmaktadır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Genellikle step
formasyonu hakimdir. Yer yer maki formasyonuna
ait izier de görülür.
TÜRKİYE'NİN TOPRAK YAPISI
Türkiye'nin Toprak Tipleri:
Taşınmış ve yerli toprak tiplerinin hemen hepsi
Türkiye'de görülmektedir. Kıyı ovaları ile İç bölge
ovaları taşınmış topraklardan oluşmuştur.
Türkiye'deki toprakların en büyük bölümünü yerli
topraklar meydana getirir. Bunların yayılış alanları
iklim bölgelerine bağlıdır. Bunlar:
1. Laterit: Doğu Karadeniz'de görülür. Çay tarımına
elverişlidir.
2. Podzol: Batı Karadeniz'de görülür. Nemli kıyı
bölgelerimizde genellikle iğne yapraklı ormanlık
arazilerde görülür.
3. Esmer Kahverengi Orman Toprağı: Karadeniz,
Ege ve Akdeniz'in Adana Bölümü dağlık alanlarında
görülür.
4. Terra-Rossa (Kırmızı renkli topraklar): Ege
Bölgesi ile Güney kıyılarımızda görülür. Turunçgil
tarımına çok elverişlidir.
5. Kahverengi ve Kestane rengi step toprağı: İç
Anadolu ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinde görülür.
Tahıl tarımına elverişlidir. Daha çok bu amaçla
kullanılır. İç Bölgelerimizin en kurak yerlerinde boz
renkli ve tuzlu topraklar görülür.
Heyelan ve Toprak Kayması
Yerçekiminin etkisiyle yalnız toprak tabakasının yer
değiştirmesine toprak kayması, toprakla birlikte
alttaki kayaların yer değiştirmesine heyelan denir.
Heyelan ve toprak kaymasını dört etken
kolaylaştırılır. Bunlar:
1. Kuvvetli Eğim: Eğim arttıkça yerçekiminin etkisi
altında aşağıya doğru hareket kolaylaşır.
2. Su: Toprağın ve kayaların içine sızan su,
sürtünmeyi azaltarak hareketi kolaylaştırır.
3. Anakayanın cinsi: Kayaların direnci birbiri ile
aynı değildir; bazıları yamaçtan daha kolay kopar.
Killi kayalar su emerek hamur haline geldiğinden
73
heyelanı artırırlar.
4. Tabakaların Durumu: Tortul tabakaların vadiye
doğru eğimli olduğu yamaçlarda göçmeler
kolaylaşır. Hele bu tabakaların alt kısımlarında killi
ve kaygan bir tabaka varsa göçme daha kolay
gerçekleşir.
Toprak aşınması ve erozyon: Yüzeydeki toprağın
sel suları ve rüzgâr tarafından süpürülmesine
"erozyon" denir. Sel suları yamaçlarda, rüzgârlar ise
kurak bölgelerde etkilidirler. Bu yerlerde toprak kuru,
gevşek ve bitki örtüsü cılızdır. Erozyon sonucunda
yamaçlar çıplaklaşır ve toprak, örtüsünü kaybeder.
Kurak bölgelerde, özellikle çöllerde, çıplak
arazilerde rüzgâr süpürmesi şeklinde oluşan olaya
korozyon denir.
Erozyona yol açan etmenler:
* Tarım alanı açma amacıyla ormanların yok
edilmesi
* Yangınlarla ormanların tahrip olması
* Yamaçlardaki araziierin tarımda bilinçsizce
kullanılması
* Toprağın yanlış işlenmesi
* Meraların tarla haline dönüştürülmesi ve tahrip
Ui
Q edilmesi
CO
05
Erozyonun Etkileri:
* Verimli tarım arazileri verimsizleşir.
52 >-
* Akarsu taşkınları görülür.
* Kıyı kentleri kıyı gerisinde kalır.
* Göl çanaklarını doldurarak baraj göllerinin
zamanından önce dolmasını sağlar.
Erozyonla Mücadele:
* Yamaçlara ağaç dikilmesi
* Tarlaların yatay şeritler halinde sürülmesi
* Nöbetleşe ekim yapma
* Basamaklı düzlükler yapma (teraslama)
* Aşırı otlatmayı engellemek.
Türkiye'de Erozyon
Erozyon, toprağın kuru, gevş^k ve bitki örtüsünden
yoksun alanlarında fazladır. Türkiye yarı kurak bir
iklime sahiptir. Bu nedenle Türkiye'de erozyon
fazladır. Türkiye'de erozyonun fazla olmasında şu
etkenlerin de payı büyüktür.
- Türkiye engebelidir.
- Yağış rejimi düzensizdir.
- Bitki örtüsü cılızdır.
- Otlaklar tarlalara dönüştürülmektedir.
- Ormanlar tahrip edilmektedir.
74- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

4. a) Alüvyonlarla örtülü, akarsular tarafından derince

ÇDZUMLU KONU yarılmış, çevresine göre alçakta kalmış geniş
KAVRAMA TESTİ düzlüklerdir.
b) Akarsular tarafından derince yarılmış dalgalı
2
düzlüklerdir.
1. I- Gerçek yüzölçümü 814578 km 'dir.
II- Doğu-batı uzunluğu 1565 km'dir. Yukarıdaki a ve b cümleleri hangi iki coğrafi
terimin tanımıdır?
III- Deniz sınırları uzunluğu 8333 km'dir.

IV- Kara sınırları uzunluğu 2753 km'dir.

A Vadi Plato
V- En uzun deniz kıyısı 2805 km ile Karadeniz'dir B Mera Çayır
Türkiye hakkında verilen bilgilerden hangisi )C Ova Delta
yanlıştır? )
D Vadi Mera
)
E Ova Plato
A)V B) IV C)lll D)ll E) I
)

5. Uzunyayla - Taşeli - Cihanbeyli platolarının

bulunduğu coğrafi bölgelerimiz hangi seçenekte
sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
2. Aşağıdakilerden hangisi hem aşındırma hem de A) İç Anadolu - İç Anadolu - Akdeniz
biriktirme şeklidir? B) İç Anadolu - Akdeniz - İç Anadolu
"ZL

A) Plato o <o C) Ege-Akdeniz-İçAnadolu

Q UJ
B) Birikinti konisi D) İç Anadolu - İç Anadolu - İç Anadolu
C) Boğaz vadi E) Akdeniz - Akdeniz - Akdeniz
D) Menderes
E) Peneplen

6. Akarsuların başladığı yere —, döküldüğü yere -

— ,akarsuların belirli kesiminden geçen bir
saniyedeki su miktarına ----- denir.?

A) Kaynak - Delta - Debi

B) Ağız - Menderes - Akım
C) Kaynak-Ağız-Debi
3. Aşağıda Türkiye hakkmda verilen bilgilerden
D) Ağız - Kaynak - Menderes
hangileri doğrudur?
E) Kaynak-Debi- Ağız
I- Kuzeyindeki ve güneyindeki dağ sıraları kıvrılmalar
sonucu oluşmuştur.
II- Ege bölgesindeki dağlar kırıklı dağlara ömektir.
7. Bir akarsuyun debisini aşağıdakilerden hangisi
III- Türkiye'nin kuzeyindeki ve güneyindeki sıradağlar
etkilemez?
kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılığına neden
olmuştur. A) Kaynağın bulunduğu yerdeki yağış rejimi
B) Kar ve buzların erime dönemi
A) Yalnız I B) Yalnız
C) l-ll D) ll-lll C) Yatak rejimi
E) l,ll ve III D) Yatağındaki genişlemeler ve daralmalar
E) Buharlaşma
 -COGRAFYA- 75

8. Deve Geçidi ve Kral Kızı barajları hangi 13. Aşağıdaki kent ikililerinde hangileri arasındaki
akarsuyumuz üzerindedir? sıcaklık farkı enlemle açıklanabilir?
A) Sakarya B) Dicle A) Kilis - Amasya
C) Yeşilırmak D) B. Menderas B) İzmir - Van
E) Ceyhan C) Aydın - Isparta
D) Şanlıurfa - Şırnak
Bartın - Kars
9. Barajlarımızın dip seviyelerinin hızla

I
L
L
yükselmesinin temel nedeni nedir?
A) Akarsularımızın denge profiline ulaşmamış
olması 14. Aşağıdaki bitki örtülerinden hangisi Türkiye'de
B) Akarsularımızın debilerinin yüksek olması görülmez?
C) Akarsularımızda ulaştırma yapılamaması A) Savan
D) Kaynakların bahar aylarında kar sularıyla önemli B) İğne yapraklı Ormanlar
oranda beslenmesi C) Geniş yapraklı Ormanlar
E) Barajlarımızın kurulma yerlerinin iyi seçilmemiş D) Step
olması E) Maki

10. Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) Zigana geçidi - Trabzon - Gümüşhane 15. Isınmaya bağlı olarak hava kütlesi genleşerek
B) B9İen Geçidi - İskenderun - Antakya yükselir, yükseldikçe soğuyan hava kütlesi içindeki
C) Çubuk Boğazı - Antalya - Burdur ÜC nemi yağış olarak bırakır."
LÜ
D) HgazGeçidi-Kastamonu-Çankırı o Yukarıdaki yağış türü ve bu yağış türünün
C/î
E) Gülek Boğazı - Silifke - Karaman tn Türkiye'deki hakim olduğu bölge aşağıdakilerden
CL

hangisinde bir arada verilmiştir?

OU A) Orografik - İç Anadolu Bölgesi

11. Aşağıda verilen ikiliden hangisi sırası ile "akarsu ^ B) Konveksiyonel - İç Anadolu Bölgesi
aşındırmasıyla - akarsu biriktirmesiyle" oluşan C) Depresyon - Batı Karadeniz Bölgesi
şekillere örnek teşkil etmektedir? D) Orografik - Doğu Karadeniz Bölgesi
Asındırma Biriktirme E) Cephe - Doğu Anadolu Bölgesi

A) Menderes Dev kazanı

B) P^neplen Kanyon Birikinti
C) Kum adaları konileri Delta
D) Dev kazanı ovası Taban
E) Dağ eteği ovası 16. Aşağıdakilerden hangisinde iklimin dolaylı etkisi
vardır?
A) Akdeniz bölgesinde Kızılçam ağaçlarının belirli
12. Herhangi bir yerdeki uzun süreli bir yükseltiden sonra olmaması
(en az 40-50 yıl gibi) etkili hava olaylarına — , kısa B) Akdeniz bölgesinin turizm süresinin Eg9
süreli (saat, gün hafta gibi) hava olaylarına — bölgesinden daha uzun sürmesi
denir. C) Sanayinin Marmara bölgesinde yoğunlaşması
D) Karadeniz bölgesinde çay ve fındık tarımının
Boşluklara sırası ile hangi iki coğrafi terim
getirilmelidir? önemli bir yer tutması
E) Erzurum - Kars yöresinde meskenlerde
A) Mevsim - sıcaklık pencerelerin küçükyapılması
B) Hava olayı - hava durumu
C) Basınç - iklim
D) Hava durumu - iklim
E) İklim - hava durumu
76- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

17.1- Yükseltinin fazla oluşu 22. Aşağıdaki akarsulardan hangisi ülkemizden

kaynağını almamaktadır?
II- Kuzeyindeki ve güneyindeki dağların denize
B)Asi C) Kura
paralel uzanması
E) Fırat
III- Üç tarafın denizlerle çevrili olması A
) Aras D)
IV- Batı rüzgarları kuşağında olması Kızılırmak
Yukarıdaki etmenlerden hangileri Türkiye'de
karasal ikilim görülmesine neden olur?
A) I ve II B) Yalnız II C) III-IV 23. Aşağıdaki iklim tiplerinden hangisi ülkemizde
D) Yalnız I E) l-ll-lll görülmez?
A) Akdeniz iklimi C) B) Karadeniz iklimi
Savan iklimi E) Karma D) Karasal iklim
iklim

18. Türkiye'nin yıllık sıcaklık farkı en düşük olan

bölgesi ve bunun nedenlerinden biri hangi
seçenekte doğru veriimiştir? 24. Ülkemizin Ocak Ayı izoterm haritasına
bakıldığında Karadeniz kıyılarının Doğu Anadolu
A) Marmara Bölgesi - Endüstri
B) Doğu Anadolu Bölgesi - Yükselti ve İç Anadolu Bölgelerine göre daha sıcak olduğu
C) Güney doğu Anadolu Bölgesi - Samyeli görülmektedir. Oysaki bu durum enleme terstir.
Bunun sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
D) Karadeniz Bölgesi - Nem
E) Akdeniz Bölgesi - Enlem A) Güneş ışınlarının geliş açısı
B) Soğuk rüzgarlara kapalı olması
C) Karadeniz'in ılımanlaştırıcı etkisi
o D) Sıcak rüzgarlara açık olması
> E) Gür bir bitki örtüsüne sahip olması
az 'o
19. Aşağıdaki yerlerden hangisi Türkiye'de en.
yağış alan yerlerden biri degildir?
A) Yıldız Dağları Bölümü
ÇÖZÜMLER
B) Iğdır Yöresi
C) Tuz Gölü ve çevresi 1. Türkiye'nin en uzun deniz kıyısı 2805 km ile
D) Niğde - Ürgüp Karadeniz'de değil Ege Deniz'indedir.
E) Konya - Karapınar (Cevap A)
2. Plato, boğaz vadi ve peneplen akarsu aşındırma
şeklidir. Birikinti konisi ise biriktirme şeklidir.
Menderes hem aşındırma, hem de biriktirme şeklidir.
(Cevap D)
20. Aşagıdakilerden hangisi kıvrım dağlarına örnek 3. Soruda verilen Türkiye hakkındaki üç bilgi de
gösterilemez? doğrudur.
A) Yıldız B) Mescit C) Çamlıbel (Cevap E)
D) Aydın E) Nur Dağları 4. A cümlesi ovayı, B cümlesi platoyu tanımlamaktadır.
Doğru ikili ise E şıkkında verilmiştir.
(Cevap E)
5. Uzunyayla ve Cihanbeyli platoları İç Anadolu'da,
21. Aşağıdakilerden hangisi flüvyal ovalara örnektir? Taşeli Platosu Akdeniz bölgesindedir.
A) Niksar B) Sapanca C) Tercan (Cevap B)
D) Büyük Menderes E) Gediz 6. Bu soruda üç coğrafi terim istenmiştir. Bu terimler
sırası ile kaynak - ağız - debi'dir.
(Cevap C)
 -COGRAFYA-
7. A.B.C.E şıkları akarsuyun debisini etkiler. Ancak, D
şıkkı akarsuyun debisini değil akış hızını değiştirir.
(Çeşm^ye bağlı bir hortumun ucunu daraltırsak
çeşmeden gelen su miktarı sabit kalır, hortumdan
çıkan suyun hızı artar.
(C^vap D)
8. Sakarya: Gökç9kaya - Sarıyar
Yeşilırmak: Almus - Hasan Uğurlu - Suat Uğurlu B.
Menderes: Kemer - Adıgüzel Ceyhan : Aslantaş
barajları vardır.
(Cevap B)
9. B) Akarsularımızın debileri g9n9İ olarak yüksektir.
Ancak bu da d9ng9 profiline ulaşmamasının bir
sonucudur. C) "A'nın bir sonucudur. D) Gen9İ olarak
az da olsa etkilidir. Barajlarımızın dip seviyelerinin
yükselmesinin temel n9d9ni değildir.
E) Soruyla ilgili olduğu söyİ9n9mez.
(Cevap A)
10. Gülek Boğazı "Ulukışla-Tarsus" arasında yer alır.
(Cevap E)._
H.Aşındırma şekilleri; vadi (çentik, boğaz, yarma, "ö
kanyon), D9V kazanı, Peneplen (yontukdüz), Kırgı g
bayır, Peri bacaları. Biriktirme şekilleri; Kum <*>
adaları, birikinti konileri, Alüvyal tabanlı vadi (yayvan §£
vadi), Seki (taraça), Menderes hem aşındırma h9m M 21. Niksar, Sapanca, Büyük Mender^s, Gediz ovaları
biriktirme şekilleridir.
(CevapD) >
12. Soru cümlesinde iklimin ve hava durumunun tanımı
yapılmıştır.
(Cevap E)
13. B,C,D,E şıklarındaki illerdeki sıcaklıkfarkı karasallık —
denizellik, rakım etkisiyle açıklanabilir. Zira bu
şıklardaki iller h9imen hem^n aynı enlemlerdedir.
Ancak; Kilis V9 Amasya farklı enlemlerdedir.
(C^vap A)
14. Savan i klimi sadece 10° - 20° Kuzey - güney
enlemlerinde görülmektedir. Buna paralel olarak da
bitki örtüsü sadec9 bu enl^mlerde görülmektedir.
(Cevap A)
15. Tanımı yapılan yağış türü konv^ksiyonel ( kırkikindi)
yağışlarıdır. Bu yağış türü İç Anadolu'da özellikle
ilkbahar aylarında etkilidir.
(Cevap B)
77
16. A,B,D,E şıklarında iklim etkisi bariz olarak
görülmektedir. Ancak Marmara Bölgesinde sanayinin
yoğunlaşmasında birinci derecede beşeri faktörlerin
etkisi vardır.
(Cevap C)
17. III ve IV numaralı cümİ9İer karasallık değil nemlilik
getirir. Ancak Türkiye'nin I ve II nolu cümlede yer alan
özeilikleri bu etkilerin iç bölgelere sokulmasına engel
olup iç böigelerde karasal iklim görülmesine neden
olur.
(Cevap A)
18. Doğru cevabın D şıkkı olmasında Karad^niz
Bölgesinin her mevsim yağışlı olmasının büyük etkisi
vardır.
(Cevap D)
19. Trakya'nın doğusunda Karad9niz'in yanında yer alır.
Bu kıyıda belirgin nemii bir iklim vardır. Yağışı ve
ormanı bol bir bölgedir.
(C^vap A)
20. Yıldız, Mescit, Çamlıbel ve Nur Dağları kıvrım
dağlarıdır. Aydın Dağları ise kırılma sonucu
oluşmuştur. Yani horst özelliği göstermekt9dir.
(Cevap D)
çöküntü ovalarıdır. Ancak Tercan Ovası flüvyal
karakterli ovalardır.
(Cevap C)
22. Asi ırmağı kaynağını Lübnan'dan alıp sularını
Akdeniz'e boşaltmaktadır.
(C9vap B)
23. Savan iklimi 10°-20° kuzey V9 gün^y enlemleri
arasında görülör. Ülkemizd9 görülm9z.
(Cevap C)
24. Karadeniz'in ılımanlaştırıcı etkisinden
dolayı kışları İç Anadolu ve D. Anadolu Bölgesinden
daha sıcak olur.
(Cevap C)
78- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

ÇIKMIŞ SORULAR Türkiye'de volkanlar, lavlar ve tüfler geniş yer kaplar;

ve ÇÖZÜMLERİ Bunlar;
İç Anadolu Bölgesi'nde; Erciyes, Melendiz, Hasan,
Karadağ, Karacadağ.
1. I. Yükselti
Doğu Anadolu Bölgesinde; Ağrı, Tendürek,
II. Enlem Süphan, Nemrut.
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde; Karacadağ
III. Deniz akıntıları
volkanik kütlesi
Türkiye'de sıcaklığın dağılışı üzerinde Ege Bölgesinde; Kula ve çevresinde
yukarıdakilerden hangileri etkilidir? (99 DMS OÖ)
Akdeniz Bölgesinde; Hatay çevresiyle, Osmaniye -
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız llf Yumurtalık arasındaki saha volkanik alanlar
D) I ve II E) I ve III arasındayeralır.
Şıklarda verilen Melendiz Doğu Anadolu Bölgesi'nde
değil iç Anadolu Bölgesinde bulunmaktadır.
Türkiye'de sıcaklık iki temel doğrultuda değişir.
(Cevap C)
1. Türkiye'de sıcaklık batıdan doğuya doğru azalır.
Bu durumun sebebi, yükseltinin batıdan doğuya
doğru artmasıdır.
2. Türkiye'de sıcaklıklar güneyden kuzeye doğru
Toros Dağları'nı oluşturan ana kayaçlar göz
azalır. Bu durumun sebebi ise enlem etkisidir.
önüne alındığında, bu yörede aşağıdaki kaynak
Türkiye'nin açık deniz ve okyanuslara kıyısı olmadığı
türlerinden hangisinin daha yaygın olması
için sıcak ve soğuk su akıntılarından etkilenmez.
beklenir? (99 DMS OÖ)
(Cevap D) B) Vadi kaynağı
A) Karstik kaynak C) Fay kaynağı
ço D) Termal kaynak
'o E) Yamaç kaynağı
2. UJ
S£)
O
O
O4

O
Toros dağlarında yaygın olan kireç taşlarının
çatlaklıklarından sızan suların yer altı mecralarında
toplanması ve bunların vadi tabanı ve yamaçlarında
bol debili akması sonucunda karstik kayalar oluşur.
(Cevap A)
Yukarıdaki haritada verilen il merkezlerinin
hangisinde yıllık sıcaklık farkı en azdır? (99 DMS
00)
A) Erzurum B) Rize D) Afyon C) Ankara
E) Hakkâri
Karadeniz kıyılarında
deltaların oluşmasında;
Yıllık sıcaklık farkları karasallık derecesine göre
I. Akarsu uzunluklarının farklı olması
değişir. Kıyılarda özellikle Doğu Karadeniz
kıyılarında sıcaklık farkları azdır. (15-16°) iç II. Akarsuların çok miktarda alüvyon taşıması
kesimlere doğru gidildikçe, karasallığın artmasına
III. Akarsu rejimlerinin düzensiz olması
bağlı olarak sıcaklık farkları da artar.
(Cevap B) IV. Gelgit olayının az görülmesi
V. Yer şekillerinin çeşitlilik göstermesi
3. Aşağıdaki sönmüş volkanlardan hangisi Doğu etkenlerinden hangileri birlikte etkili olmuştur?
Anadolu Bölgesi'nde degildir? (99 DMS OÖ) (99 DMS 00)
A) Ağrı C) Melendiz E) B) Tendürek A) I ve II B)l IveV
Nemrut D) Süphan C) II ve III D) II ve
E)IVveV IV
 -COĞRAFYA- 79

7. Deniz'e ulaşan akarsuların havzalarına açık havza,

Deltaların oluşabilmesi için; denize ulaşamayanlarınkine ise kapalı havza denir.
- Akarsu bol alüvyon taşımalıdır. Aşağıdakilerin hangisinde, açık havzalı ve kapalı
- Akarsuyun döküldüğü deniz ya da göl sığ havzalı iki akarsu doğru olarak verilmiştir? (99
olmalıdır. Yani kıta sahanlığı geniş olmalıdır. DMS ÖL)
- Kıyıda kuvvetli deniz akıntıları olmamalıdır.
Açık Havzalı Kapalı Havzalı
- Gel-git etkisi zayıf olmalıdır. Çünkü gel-git A) Aras Susurluk
olaylarının etkili olduğu yerlerde delta yerine haliçler
B) Sakarya Aras
oluşmaktadır.
C) Çoruh Sakarya
(Cevap D) D) Sakarya Susurluk
E) Aras Çoruh

Akarsuların kollarıyla birlikte sularını topladığı alana

akarsu havzası denir. Akarsu havzaları açık havza,
kapalı havza ve akışsız havza olmak üzere üçe
ayrılır. Açık havza: Sularını deniz ya da okyanuslara
ulaştırabilen akarsu havzalarıdır. Ör / Fırat, Sakarya,
Kızılırmak, Kapalı Havza: Sularını denize ya da
okyanusa ulaştıramayan akarsu havzalarıdır. Bu tür
6. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye'de erozyon ve akarsular ya göllere dökülür ya da sularını çöl
heyelanların fazla olmasında etkili değildir? (99 bölgelerinde ya da bataklıklarda kaybeder. ÖR / Tuz
DMS OÖ) gölü, Konya, Ereğli Ovası ve Van gölü havzaları
tn Aras ve Kura nehrinin havzaları kapalı havza
A) Tarlaların eğim yönünde sürülmesi "
ü
cc
\n örnekleridir. Akışsız havza: Çeşitli sebeplere bağlı
B) Bitki örtüsünün seyrek olması a
tS) olarak akarsuların oluşmadığı alanlardır. ÖR / Çöller
C) Dağların batı-doğu yönünde uzanması İD
Q_ ve kıta buzullarının bulunduğu alanlar akışı olmayan
D) Yağış rejiminin düzensiz olması havzalardır.
E) Engebeliliğin fazla olması
(Cevap B)
Aşağıdaki grafikte Doğu Karadeniz Bölümü'ndeki bir
Erozyonda ve heyelanlarda aşağıdaki etkenlerin rolü ^" merkeze ait aylık ortalama yağış miktarı ve bu
vardır.
merkezin yakınındaki bir akarsuyun aylık ortalama
Doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi, bitki örtüsünün akım miktarı gösterilmiştir.
seyrekliği erozyonu artırır.
—•— Akım I
Eğim; Aşırı eğimli alanlarda kar ve yağmur sularının
I Yağış
akış hızları arttığından erozyon kuvvetlenir. 1 2 34 5 6 7 89
10 11 12
- Arazinin yanlış kullanımı:
a. Tarım alanlarının eğim yönünde sürülmesi Grafikte
b. Tarıma uygun olmayan toprakların işlenmesi görüldüğü gibi,
akım miktarının
c. Toprakların aşırı işlenmesi erozyonu artırır.
Yağış rejimi, şekli ve şiddeti, uzun kuraklıklardan yağış miktarına
sonra başlayan şiddetli sağlanak yağışlar ya da paralellik
karların birden erimesi gibi doğal olaylar erozyonu göstermemesi bu bölümün aşağıdaki
artırır. özelliklerinden hangisiyle açıklanabilir? (99 DMS
Toprak yapısı: İnce taneli ve killi topraklar da ÖL)
erozyonu artırır. A) Yüksek dağların bulunması
Rüzgarlar: Bitki örtüsünden yoksun bölgelerde esen B) Nem oranının yüksek olması
şiddetli rüzgârlar erozyona neden olmaktadır. C) Bitki örtüsünün gür olması
(Cevap C) D) Toprak yapısının çeşitli olması
E) Baraj sayısının az olması
80- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Türkiye'de horst ve grabenler en çok Ege

Doğu Karadeniz Bölümünde yüksek dağlar geniş yer
tutar. Kış mevsiminde bu dağlara yağış kar şeklinde
düşer. Akarsuların akımı karların erimeye başladığı
ilkbahar mevsiminde yağışın az olmasına rağmen
artar.
(Cevap A)
Bölgesi'nde görülür.
Horstlar: Kaz dağı, Manda dağı, Yunt dağı,
Bozdağlar, Aydın Dağları ve Menteşe dağlarıdır.
Grabenler: Bakırçay, Gediz, Büyük Mend9res,
Küçük Menderes ve Amik Ovasıdır.
(Cevap E)

9. Güney Marmara Bölümü'ndeki başlıca göller, H.Aşağıdaki bölgelerden hangisinde ormanların

oluşum bakımından hangi özelliktedir? (99 DMS kapladığı alan en fazladır? (99 DMS ÖL)
ÖL)
A) İç Anadolu B) Doğu Anadolu
A) Karstik C) Tektonik B) Volkanik set C) Güneydoğu Anadolu D) Karad^niz
E) Heyelan set D) Alüvyal set E) Akdeniz

Ülk9mizde ormanların en fazla alan kapladığı bölge

Tektonik Göller: Yer kabuğunun hareketleri Karadeniz Bölgesidir.
9snasında meydana gelen kırık hatlarındaki
(Cevap D)
çanaklarda oluşan göllerdir. Ülkemizde çok sayıda
tektonik göl bulunmaktadır. Bunlar;
- Güney Marmara Gölleri (Ulubat, Kuş gölü, İznik)
- Eber, Akşehir, Beyşehir, Eğridir, Burdur, Hazar,
Tuz Gölü
(Cevap C)

o
eö
10. Yerkabuğunun hareketli dönemterinde kırılma sonucu
oluşan şekle "fay"; faylar boyunca yükselen kısımlara
"horst", alçalan kısımlara da "graben" denir.
Buna göre, Türkiye'nin tektonik yapısı göz önüne 12. Aylık ortalama sıcaklıklarında fazla fark
alındığında, horst ve graben için doğru birer olmamasına karşın, Samsun'un Rize'den daha az
örnek aşağıdakilerden hangisinde birlikte yağış alması, Samsun'un hangi özelliğine
verilmiştir? (99 DMS ÖL) bağlanabilir? (99 DMS ÖL)
Horst Graben A) Kuzey rüzgarlarına açık olmasına
A Canik Dağları Bafra Ovası B) Buharlaşmanın fazla olmasına
)B Erciyes Dağı Kayseri Ovası C) Daha batıda yer almasına
)
C Bolkar dağı Çukurova D) Gerisindeki dağların yükseltisinin az olmasına
)
D Nemrut Dağı Muş Ovası E) Doğusunda ve batısında deltaların bulunmasına
)
E Yunt Dağı Gediz Ovası
)
Rize Doğu Karad^niz Bölümü'nde yer alırken,
Büyük kara parçalarının hareketi sırasında tortul Samsun Orta Karadeniz Bölümü'nde yer alır.
tabakaların katılaşmış sert kısımları kırılırlar. Kırılma Dağların yükseltisi ve doğrultusu nedeniyle en fazla
sonucunda alçalan ve yükselen kısımlar belirir. yağış Doğu Karadeniz'de (Bölgenin en dağlık
Kırılma yerine fay denir. bölümü) sonra Batı Karadeniz'de en az Orta
İki yanındaki faylar boyunca yükselmiş olan yer Karadeniz'de (Yükselti ve engebenin daha az olduğu
kabuğu parçalarına "horst" adı verilir. bölüm) görülür.
Faylar boyunca çökerek oluşan yerlere graben denir. (Cevap D)
 -COGRAFYA- 81

13. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de mevsimler 15. Aşağıdaki ş^matik kesit, yer kabuğunun kırılması
arasında sıcaklık ve yağış bakımından belirgin sonucunda tabakaların yer değiştirmesini
farklar olmasının bir sonucudur? (99 DMS ÖL) göstermektedir.
A)
Akarsu debilerinin yıl içinde farklılık göst^rmesi Horst Horst Graben
B)
C)
Kentsel yerleşim merk9zİ9rinin hızla büyümesi
Nüfus yoğunluğunun bölgeler arasında farklılık
1
göstermesi
D)
E)
Yüz9y şekillerinin çok çeşitli olması
î î
Ekonomik etkinliklerin bölgeden bölgeye farklılık
göstermesi Türkiye'nin aşağıdaki bölümlerinin hangisinde
böyle bir oluşum yaygın olarak görülür? (99 DMS
L)
Akarsuların akım rejimi iklime bağlıdır. Yağışın b9İirii A)Eg9 C) B) Ergene
aylara toplanması, bazı döneml^rin kurak olması
Dicle D) Batı Karad^niz
akım değişikliklerine n9den olur. Ayrıca kışın düşük
sıcaklıklar sonucunda kar yağışlarının görülmesi ve E) Orta Fırat
yüksek yaz sıcaklıklarının olduğu yerlerdeki
Horst: Y^rkabuğunun faylanma
buharlaşma şiddeti s^viye alçalmasına yol açar. A sonucunda
seç^neği dışındaküerse temeld9 yüz^y şekillerinden yükseİ9n kısmına denir.
kaynaklanır.
Graben: Yerkabuğunun faylanma sonucunda
(C^vap A) alçakta kalan kısmına denir.
14. Aşağıdaki şekilde, Türkiye'nin Kuzey-Gün^y Horst ve Grab^n yapı şekli Ege Bölümü'nde
doğrultusundaki profili ş^matik olarak verilmiştir. yaygındır. Kaz Dağı, Kozak Dağı, Boz Dağlar, Aydın
Kuzey Metre 3500-, Dağları, Yunt Dağı horst iken Gediz, Bakırçay,
3000-2500-2000-1500-1000-500 0 Güney Büyük Mend9res grabendir.
Bu şekilde 1, 2, 3 (Cevap A)
numara ile belirtilen
yerlerdeki
ı doğal bitki
Orman örtüsü
Bozkır
Alpin çayır aşağıdakilerin hangisinde doğru 16. Türkiye'nin en fazla sayıda sönmüş volkan
Bozkır olarak verilmiştir? (99 DMS ÖL)
bulunan iki bölgesi, aşağıdakilerin hangisinde
Orman 3 birlikte verilmiştir? (99 DMS L)
Alpin çayır Bozkır
A) Ege - Akdeniz
Alpin çayır Orman
A) B) C) D) E) B) Güneydoğu Anadolu - Marmara
Bozkır Orman
C) Karadeniz - Doğu Anadolu
Orman Alpin çayır
Alpin çayır D) Akdeniz - İç Anadolu
Bozkır
E) İç Anadolu - Doğu Anadolu
Türkiye'de en fazla sönmüş volkanın bulunduğu
Soruda verilen profilde; bölgeier Doğu Anadolu Bölgesi ve İç Anadolu
- 1 numaralı nokta Karad^niz'e bakan dağ Bölgesi'dir. Bunlar şunlardır: Doğu Anadolu
yamaçlarındaki ormanları Bölgesi'nde Nemrut, Süphan, T^ndürek, Büyük V9
Küçük Ağrı İç Anadolu Bölgesi'nde; Erciyes,
- 2 numaralı nokta yağışın az V9 yaz kuraklığının
Melendiz, Karacadağ, Hasan Dağı V9 Elmadağ
fazla olduğu İç Anadolu bozkırlarını,
- 3 numaralı nokta 3000 m'nin üzerindeki dağlarda (C9vap E)
yetişen alpin çavırlarını gösterir.
(C9vap E)
82- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

17. Türkiye'nin yer aldığı bölgenin aşağıdaki 20. Doğu Anadolu Bölgesi'nde doğan ve buradan
özelliklerinden hangisi, Türkiye'de yeryüzü beslenen akarsuların taşıdığı su miktarı kış
şekillerinin çeşitlilik göstermesinin nedenlerinden mevsiminde en azdır.
biri değildir? (99 OMS L)
Böyle bir durumu ortaya çıkaran başlıca etken
A) IV. jeolojik devirde görülen iklim değişmelerinin aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS L)
etkisinde kalması
A) Yeraltı suyu seviyesinin yüzeye yakınlığı
B) Arazi yapısını oluşturan kayaçların çeşitlilik
B) Yağış rejimi
göstermesi
C) Yağış çeşidi
C) Bitki örtüsünün çeşitlilik göstermesi
D) Akarsu havzaların genişliği
D) III. jeolojik devirde volkanizmanın etkili olması
E) Akarsuya karışan kol sayısı
E) Alp orojenezinden etkilenmiş olması

Doğu Anadolu Bölgesi'nde kış mevsiminde yağış kar

A, B, D ve E seçeneklerinde verilenler yeryüzü şeklinde düşmektedir. Kar kış mevsimi boyunca
şekillerinin çeşitlilik göstermesindeki iç ve dış erimediği için akarsuların taşıdığı su miktarında kışın
etkilerdir. Bitki örtüsünün çeşitli olmasının en önemli alçalmalar görülürken, ilkbahar mevsiminden itibaren
nedeni iklim tiplerinin çeşitli olmasıdır. yükselmeler görülür.
(Cevap C) (Cevap C)
18. Aşağıdaki göllerden hangisi alüvyal set gölüdür?
(99 DMS L)
A) İznik Gölü
B) Nemrut Gölü
C) Beyşehir Gölü
D) Tortum Gölü
E) Köyceğiz Gölü

Alüvyon Set Gölü: Akarsuların taşıdıkları

alüvyonların birikmesiyle oluşan göllerdir. Türkiye'de;
Eymir, Mogan, Köyceğiz, Bafra gölleri bu türdendir.
Seçeneklerde verilen diğer göller ise; İznik Gölü =>
Tektonik Göl Nemrut Gölü => Volkanik Göl
Beyşehir Gölü => Hem karstik hem de tektonik bir
göldür.
Tortum Gölü => Heyelan Set Gölü
(Cevap E)

19. Aşağıdakilerin hangisinde verilen ovaların ikisi de

karstik çanaklar içinde yer alır? (99 DMS L)
A) Amik, Erzincan C) B) İnegöl, Bolu
Gediz, Çarşamba E) D) Kestel, Elmalı
Harran, Muş

Karstik çanaklar içinde yer alan ovalar Elmalı,

Kestel, Suğla, Acıpayam ovalarıdır. Bu ovalar
ülkemizdeki polye ömekleridir.
(Cevap D)
 -COĞRAFYA- 83

Aşağıda Zonguldak, Samsun ve Rize'nin aylık

ÇIKMIŞ SORULAR ortaklama sıcaklık ve yağış grafikleri verilmiştir.
ve ÇÖZÜMLERİ

1. Yamaçların dik olduğu dağlık alanlarda akarsuların

aşınma gücü arttığı için bu alanlardaki akarsu vadileri
derindir.
Buna göre, aşağıdaki bölümlerin hangisinde 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
aylar
akarsu vadilerinin daha derin olması beklenir? (99
SAMSUN
DMSL)
A) Güney Marmara C) Doğu B) Konya
Karadeniz E) Ergene D)Ege

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Dağlık ve eğimli yerlerde akarsuların akış hızı fazla aylar RİZE
olduğu için derin aşınma meydana gelir ve derin 1
vadiler oluşur. Verilen seçeneklerde en dağlık ve
engebeli yer Doğu Karadeniz Bölümüdür.
(Cevap C)

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
aylar
tn
o cc
LU
Yalnız bu grafiklere dayanarak, Karadeniz
o co Bölgesi'nin kıyı kesimi ile ilgili aşağıdaki
genellemelerden hangisine varılamaz? (99 DMS L)
A) Yıl içinde en sıcak ay ortalaması 25°C'yi
O LLJ geçmez.
B) Aylık yağış miktarı yıl boyunca birbirine yakındır.
C) Yıllık yağış miktarı en az Orta Karadeniz
Bölümü'ndedir.
D) Yıllık sıcaklık ortalamaları 10°C'nin üstündedir.
E) Yaz kuraklığı görülmez.
2. Türkiye'de bozkırların yaygın olarak görülmesinde
aşağıdaküerden hangisi etkilidir? (99 DMS L)
Grafik incelendiğinde Rize'nin Samsun ve
A) Ortalama yükseltinin fazla olması Zonguldak'a göre daha fazla yağış aldığı görülür. B
B) Karstik alanların geniş yer kaplaması seçeneğinde verilen aylık yağış miktarları yıl
C) Platoların geniş yer kaplaması boyunca birbirine yakındır bilgisine varılamaz.
D) Geniş alanda karasal iklimin görülmesi (Cevap B)
E) Akarsu rejimlerinin farklılık göstermesi

Bozkır: İlkbahar yağışlarıyla yeşeren yaz kuraklığı

ile sararıp kuruyan kurakçıl ve seyrek ot
topluluklarıdır. Ülkemizde karasal iklim deniz etkisine 4. Aşağıdaki bölgelerin hangisinde, ısıtmada yıl
uzak iç bölgelerde hakim olan iklimdir. İç Anadolu, boyu güneş enerjisinden yaralanma olanağı en
Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde fazladır? (99 DMS L)
bozkırlar yaygın olarak görülür.
A) Marmara B) Karadeniz
(Cevap D) C) Akdeniz D) İç Anadolu
E) Doğu Anadolu
84- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Güneş enerjisinden yararlanma için gereken koşullar
güneşli gün ve güneşlenme süresinin fazlalığı
olduğuna göre, buna 9n uygun bölge Akdeniz
Bölgesidir. Çünkü burada basınç, enlem V9 nemlilik
koşullarıyla bu süreler daha uzundur.
(C9vap C)
5. Türkiye'deki heyelanların %46 inin ilkbaharda
olmasında aşağıdakilerden hangisinin etkili
olduğu söylenebilir? (2000 DMS)
A) Eğim
B) Deprem
C) Jeolojik Yapı
Orman varlığı
Kar erimelari ve yağış
Hay^lan va toprak kayması daha çok kar erimeleri >;
etkisiyle, toprağın suya doygun hale geldiği ilkbahar 'ğj
aylarında görülmektedir.
(C9vap E)
6. Aşağıdak ilerde n ha ngisi Türkiye'de yer
şekillerinin çeşitli olmasının sonuçlarından biri
degildir? (2000 DMS)
A) Doğal bitki örtüsünün çaşitli olması
B) Gün^ş ışınlarını yıl boyunca eğik alması
C) Nüfus yoğuniuğunun farklılık göst9rmasi
D Farklı yerieşim tiplerinin görüimesi
E) Erozyon şiddetinin farklı olması
Bir yerin yer şekillerine ve yükseltiye gör9 konumu;
iklimini, bitki örtüsünü, tarımsal faaliyatlerini, beşeri
ve 9konomik özelliklarini atkiler.
Günaş ışınlarını yıl boyunca eğik alması mat^matik
konumunun bir sonucudur.
(Cevap B)
7. Aşağıdakilerin hangisinde verilen kentlerin, aylık
ortalama sıcaklık bakımından birbirine en vakın
olması beklenir? (2000 DMS)
A) İzmir-Afyon
B) Antalya-Karaman
C) Malatya-Elazığ
D) Sivas-Samsun
E) Kırklareli-İzmir
Malatya V9 Elazığ aynı bölgede y9 almaktadır. H9r
ikisi d9 karasal iklim alanındadır.
(C9vap C)
8. Âkdeniz'in aşağıdaki özelliklerinden hangisi bu
denizin sularının Marmara Denizine göre daha
tuzlu olmasının bir nedenidir? (2000 DMS)
Yüzölçümünün daha büyük olması
A)
B) Darinliğinin daha fazla olması Atlas
Okyanusuna bağlanması Buharlaşmanın
C)
daha fazla olması Dökülen akarsu sayısının
D)
daha fazla olması
E)
Türkiye'nin çevresind9 bulunan denizlerin suları
arasında önamli tuzluluk farkları bulunmaktadır.
g Tuzluluk oranları Akdeniz'de % 36-40, Ege'd9 % 32-
36, Marmara'da % 23, Karad^niz'de ise binde % 17-
18'dir. Tuzluluk enİ9iri9 göre değişir. Tuzluluğu
arttıran faktörler: Buharlaşma, sıcaklık, akıntılar,
tuz depolarının erim^si, rüzgarlardır. Tuzluluğu
azaltan faktörler: Yağış ve bulutluluk, akıntılar,
nehir suları, aysbergierdir.
(C9vap D)
"Rüzgar erozyonu, bitki örtüsünden yoksun veya bitki
örtüsü çok seyr9k olan kurak V9 yarı kurak yerlerde
daha çok görülür." Buna göre, rüzgar erozyonunun
aşağıdaki illerin hangisinde en __az olması
beklenir? (2000 DMS)
A) B) Rize C) Şanlıurfa E) Nevşehir
Konya
Rüzgar erozyonu ülkemizin başta Konya Bölümü
olmak üzere İç, Doğu V9 Gün^ydoğu Anadolu gibi iç
bölgelerinde etkilidir. Rize'd9 ise Karadeniz iklimi
görüimektedir. Her m^vsim yağışlı olduğu için rüzgar
arozyonunun verilen iller içerisinde 9n az olması
beklenir.
(Cevap B)
 -COĞRAFYA- 85

10. Yurdumuzda 12 binden fazla bitki çeşidine 13. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de erozyonun
rastlanmaktadır. Bu bitki çeşitliliğini sağlayan doğrudan bir etkisi değildir? (2003 KPSS)
neden aşağıdakilerden hangisi olamaz? (2001 A)
Bitki türünün azalması Meraların yok
KMS) B)
olması Koy ve körfezlerin dolması
A) C)
Kıtalar arası doğal geçiş alanı olması Toprak Tarımsal alanların veriminin düşmesi
B) D)
türlerinin çeşitli olması Yer şekillerinin çok çeşitii Kırdan kente güçün artması
C) E)
olması İklimin bölgeler arasında farklılık göstermesi
D)
Akarsu rejimlerinin farklılık göstermesi
E) Köyd9n kente göçün en önemli nedeni ekonomiktir.
Erozyon dolaylı etkiye sahiptir.
Bitki örtüsünün dağılışı çeşitli şartlara bağlıdır. (Cevap E)
Bunlar;
- İklim 14. Akarsu vadilerinin heyelanlar sonucu tıkanmasıyla
- Toprak yaptsı oluşan göllere heyelan set gölü denir.
- Yerşekilleri
Coğrafi özellikleri göz önüne alındığında.
- Jeolojik zaman | aşağıdaki bölümlerin hangisinde heyelan set
- Organizma (insan ve diğer canlılar) DC
LU
göllerinin daha fazla olması beklenir? (2003/2
Q
Akarsu rejimlerinin farklılık göstermesi iklimin W KPSS)
çeşitlilik göstermesidir. Bitki örtüsünü etkilemez. m
A) Konya Bölümü
(Cevap E) B) Doğru Karadeniz Bölümü
C) Dicle Bölümü
11. Akarsularımız en__ az hangi amaca hizmet D) Çatalca - Kocaeli Bölümü
etmektedir? (2001 KMS) E) Ergen9 Bölümü

A) Enerji elde etme

B) Su sporları yapma Heyelan set göller, Doğu Karadeniz Bölümünde
C) Tarım alanlarını sulama daha fazladır. Ülkemizdeki heyeian set göller
D) Kültür balıkçılığı yapma Tortum, Sera, Abant, Yedigöller'dir.
E) Kullanma suyu elde etme (Cevap B)

Türkiye'deki akarsularda su sporları fazla

gelişmemiştir.
(Cevap B)

15. Bulundukları yerlerin iklimi göz önüne

12. Türkiye'de akarsuların geneliikle en fazla suyu
alındığında, aşağıdaki platoların hangisinde
ilkbaharda taşımalarının temel nedeni
bozkırların görülmesi beklenmez? (2003/2 KPSS)
aşağıdakilerden hangisidir? (2002 KPSS)
A) Cihanbeyli
A) Barajlardaki fazla suların boşaltılması
B) Şanlıurfa
B) Taban suyu seviyelerinin yükselmesi
C) Ardahan
C) Buharlaşmanın azalması
D) Obruk
D) Akarsuların taşıdığı madde miktarının artması
E) Haymana
E) Kar erimeleri ile yağışların birleşmesi

Ardahan platosunda bozkır görülmez. Buraların

Kar erimeleri ile yağışların birleşmesi nedeniyle
yükseltisinin fazla olması ve yaz yağışları gür
Türkiye'deki akarsular genellikle en fazla suyu
otlakların oluşmasını sağlamıştır.
ilkbaharda taşır.
(Cevap E) (Cevap C)
86- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

16. Aşağıdakilerden hangisi Kuzey Anadolu 18. Aşağıdakilerin hangisi Ege Bölgesi'ndeki delta
Dağları'nın kıyıya paralel uzanmasının ovalarının ortak özelliği değildir? (2004 KPSS)
sonuçlarından biri degildir? (2003/2 KPSS)
A) Kıyıda büyük göllerin oluşması
A)
Bazı kıyı kentlerine ulaşımın zor olması B) Tarımsal etkinlerin yoğunlaştığı alanların olması
B)
Dağların denize bakan yamaçlarında orman C) Endüstri bitkilerinin daha fazla yetişmesi
örtüsünün zengin olması D) Önemli turizm merkezlerinin bulunması
C
Korunaklı doğal limanların az olması E) Yerleşimin yoğun olması
)
Kıyı kesimiyle iç kesim arasında farklı iklim
D)
tiplerinin görülmesi
Yer altı kaynaklarının çeşitli olması Ege Bölgesi'nde delta ovaların kıyılarında büyük
göller yoktur.
(Cevap A)
Kuzey Anadolu Dağları'nın kıyıya paralel
uzanmasının sonucunda;
- İç kesimlerle ulaşım zorlaşmıştır.
- Kıyıların fazla girintili çıkıntılı olmamasına yol
açmıştır. Bu yüzden kıyılarda doğal limanlar azdır.
- Kıyı ile iç kesimler arasında tabii ve beşeri
bakımından farklılık vardır.
(Cevap E)

z.
o
ço
'o
LU
co

17. Türkiye'deki akarsulardan en cok,

I. sulama,
II. elektrik enerjisi elde etme,
III. ulaşım,
IV. su sporları yapma
19. Türkiye'nin kıyı kesimlerinin ortak özelliği nedir?
amaçlarından hangileri için yararlanılmaktadır? (2005 KPSS)
(2003/2 KPSS)
A) Engebenin fazla olması Tarım alanlarının
A) I ve II B) sınırlı olması Deniz ikliminin içerilere kadar
B) I ve III C) girebilmesi Yaz ve kış sıcaklık farkının az
C) II ve III D) olması Dağların kıyıya paralel uzanması
D) II ve IV E)
E) III ve IV

A, B, E şıkları Akdeniz ve Karadeniz Bölgeleri için

Türkiye'de akarsulardan, geçerlidir. C şıkkı ise Güney Marmara ve Kıyı Ege
- Sulama suyu elde etmek Bölümü için geçerlidir. Bütün kıyalarımızın ortak
- İçme ve kullanma suyu sağlamak özelliği ise yaz ve kış sıcaklık farkının az olmasıdır.
- Hidroelektrik enerjisi elde etmek için yararlanılır. (Cevap D)
Akarsu rejimleri düzensiz olduğu için ulaşım zordur.
Su sporları ise gelişmemiştir.
(Cevap A)
 -COĞRAFYA- 87

20. Akarsuların kirlenmesinde aşağıdakilerin hangisi

enaz etkilidir? (2005 KPSS)

A) Hidroelektrik santrali
B) Endüstri atıkları
C) Kanalizasyon atıkları
D) Tarım atıkları
E) Çöp alanları

En temiz V9 alternatif enerji kaynaklarından olan su

gücü doğal olarak çevreyi en az kirleten enerji
kaynağıdır.
(Cevap A)

o
tc
LLİ
o
(/) tf)
CL

o
UJ

21.
Ocak ayı ortalama sıcaMık dağılımı

Yukarıdaki haritada Türkiye'nin Ocak ayı izoterm

haritası verilmiştir. Bu haritaya göre
aşağıdakilerden hangisini sövlevemeviz? (2005
KPSS)
A Kıyıdan içeriye doğru gittikçe sıcaklık değerleri
düşmektedir.
) Batıdan doğuya doğru gittikçe sıcaklık değerleri
düşmekt9dir.
B) Bütün kıyılarımız 6°C sıcaklığa sahiptir.
En düşük sıcaklık Kuz^ydoğu Anadolu'dadır.
En yüks9k sıcakhklar güneyde görülmektedir.

Bütün kıyılarımız sadece 6°C değil, Akdeniz kıyaları

daha yüksek sıcaklıklara sahiptir.
(Cevap C)
88- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
TEMELYURTTAŞLIKBILGISI | Hukukun Temel Kavramları 2
HAKKIN TANIMI VE TURLERI
Hak, "hukuk tarafından tanınan ve korunmasını
isteme hususunda ferdin yetkili sayıldığı menfaattir".
Kamu Hakları - Özel Haklar Ayrımı
Kamu hakları, kişiler ile devlet arasındaki ilişkileri
düzenleyen hukuk kurallarından, yani kamu
hukukundan doğan haklardır. Diğer bir deyişle kamu
hakları vatandaşların devlete karşı sahip
bulundukları haklardır. Bu haklara örnek olarak
seçme hakkı, seçilme hakkı, memur olma hakkı,
vatandaşlık hakkı gibi haklar ile özgürlükleri
gösterebiliriz.
Özel haklar ise, kişiler ile kişiler arasındaki ilişkileri
düzenleyen hukuk kurallarından, yani özel hukuktan
doğan haklardır.
fîilOİNotuf
| Özel haklardan herkes yararlandığı halde, kamu|
|haklarından herkes değil, ancak vatandaştar |
lyararlanabilirler.
| Mutlak haklar ya mallar ya da kişiler üzerinde söz
Özel haklardan yararlanma bakımından vatandaşlar
arasında eşitlik ilkesi geçerli olduğu, yani yaş,
cinsiyet, tahsil vb. gibi farklara yer verilmeksizin
bütün vatandaşlar özel haklardan yararlanabildikleri
halde, kamu haklarından yararlanma bakımından
böyle bir eşitlik söz konusu değildir.
Kamu Haklarının Türleri
Kişisel Haklar
Kişisel hak ve özgürlükler, kişinin maddi ve manevi
tüm varlığı ile ilgili bulunan ve bu varlığın serbestçe
geliştirilmesi amacına yönelik olan hak ve
özgürlüklerdir.
Anayasamız kişisel hakları 17-40'ıncı maddeleri
arasında düzenlemektedir.
Sosyal ve Ekonomik Haklar
Sosyal ve ekonomik hak ve özgürlükler, kişinin
sosya! ve ekonomik faaliyetleriyle ilgili bulunan hak
ve özgürlüklerdir.
Anayasamız sosyal ve ekonomik hak ve özgürlükleri
41-65'inci maddeleri arasında düzenlemektedir.
Siyasal Haklar
Siyasal haklar herhangi bir biçimde devletin
yönetimine ve siyasal kuruluşlarına katılmaya
yönelik haklardır.
Anayasamız siyasal hakları 66-74'üncü maddeleri
arasında düzenlemektedir.
Özel Hakkın Türleri
Mahiyetlerine Göre
Özel hakları mahiyetlerine göre biri mutlak haklar,
diğerleri ise nisbi haklar olmak üzere başlıca iki
kısma ayırırız.
Mutlak Haklar
Mutlak Haklar, sahibine maddi ve maddi olmayan
bütün mallar ile kişiler üzerinde en geniş yetkileri
veren ve sahibi tarafından herkese karşı ileri
sürülebilen haklardır.
Herkes mutlak haklara uymakla yükümlüdür.
konusu olurlar.
Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar
Hukuki anlamda mal, para ile
ölçülebilen ve
başkalanna devredilebilen şeylerdir.
Mallar, biri maddi mallar, diğeri ise maddi olmayan
mallar olmak üzere iki çeşittir.
Kanunlara Göre:
Özel haklar konularına, yani korudukları menfaatin
maddi veya manevi oluşuna göre malvarlığı hakları
ve kişilik hakları şeklinde bir ayırıma tabi tutulurlar.
Malvarlığı Hakları: Malvarlığı hakları, kişilerin
maddi menfaatlerini koruyan haklardır.
Kişi Hakları: Kişilik hakları, kişilerin manevi
menfaatlerini koruyan haklardır.
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ-
Kullanılmalarına Göre
Özel haklar, kullanılmalarına göre devredilebilen
haklar ve devredilemeyen haklar olmak üzere ikiye
ayrılırlar.
Devredilebilen Haklar: Özel haklardan bazıları
sağlar arası bir hukuki işlemle, örneğin satım,
bağışlama veya alacağın temliki yoluyla başkalarına
devredilebildikleri gibi, hak sahibinin ölümünden
sonra miras yoluyla da mirasçılara geçebilirler. Bu
mahiyette olan özel haklara devredilebilen haklar
adını veririz.
Devredilemeyen Haklar: Özel haklardan bazıları,
örneğin kişilik hakları ile bir kısım malvarlığı hakları
başkalarına devredilemedikleri gibi, miras yoluyla da
mirasçılara geçmezler. Devredilemeyen ve
mirasçılara geçmeyen bu haklara kişiye bağlı
haklar adı verilmektedir.
Bu haklar, "başkalarına devrolunamayan, miras
yoluyla geçmeyen, hak sahibinin kişiliğini yakından
ilgilendiren hakların ileri sürülmesine yarayan
bizatihi mali bir mahiyet taşımayan ve esas itibariyle
kanuni temsil yoluyla kullanılmaları mümkün
bulunmayan haklardır.
Amaçlarına Göre
Özel haklar amaçlarına göre bir tasnife tabi tutularak
yenilik doğuran haklar ve alelade haklar olmak
üzere ikiye ayrılırlar.
Yenilik Doğuran Haklar: Bir kısım haklar sahibine :
tek taraflı bir irade açıklamasıyla yeni bir hukuki
durum yaratmak veya mevcut bir hukuki durumu
değiştirmek ya da mevcut bir hukuki durumu
tamamen ortadan kaldırmak yetkisini verirler ki, bu
haklara yenilik doğuran haklar veya inşai haklar
denilmektedir.
Alelade Haklar: Kullanılmalarıyla yeni bir hukuki
durum meydana getirmeyen haklardır.
KİŞİ VE KİŞİLİK KAVRAMLARI
Hukukta kişi terimi, haklara ve borçlara sahip
olabilen, yani hakları ve borçları bulunabilen
varlıkları ifade eder. Kişi terimi ile hak ehliyeti terimi
aynı anlama gelmektedir. Hak ehliyetine sahip olan,
yani haklardan yararlanabilen bütün varlıklar, kişidir.
İnsanların yanında, hukukun aradığı koşullara sahip
bulunan insan toplulukları ile mal toplulukları da kişi
olarak kabul edilmektedirler.
Dar anlamda kişilik haklara ve borçlara ehil olmayı,
yani hak ehliyetini ifade eder ki, bu da kişi terimi ile
aynı anlama gelir. Geniş anlamda kişilik ise,
89
sadece hak ehliyetini değil, bundan başka fiil ehliyeti
ile kişisel durumları ve kişilik haklarını da içine
almaktadır.
Kişisel durumlar bir kişiyi diğer kişilerden ayıran ve
hukuk düzeninin kendilerine birtakım sonuçlar
bağladığı niteliklerdir. (Örneğin kişinin cinsiyeti,
küçük, ergin veya kısıtlı olması, evli, bekar, dul veya
boşanmış olması hep birer kişisel durumdur.)
Kişilik hakları ise, kişilerin maddi, manevi ve iktisadi
bütünlüğü ve varlıkları üzerinde sahip bulundukları
mutlak haklardır.
KİŞİ TÜRLERİ
Gerçek Kişiler: İnsanlardır. Günümüzün modern
hukuk düzenleri cinsiyet, ırk, din, dil, vs. gibi farklar
gözetmeksizin bütün insanları birer kişi olarak kabul
etmektedirler. Gerçek kişiler, sadece insanlardan
ibarettir.
Tüzel Kişiler: Tüzel kişiler, ya belli bir amacın
gerçekleştirilmesi maksadıyla bir araya gelmiş olan
kişilerin meydana getirdikleri kişi toplulukları ya da
belli bir amaca tahsis olunmuş bulunan mal
toplulukları biçiminde ortaya çıkarlar.
GERÇEK KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI
Kişilik, çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu
anda başlar.
Medeni Kanunumuz "Çocuk hak ehliyetini, sağ
doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan
başlayarak elde eder" demek suretiyle hak ehliyetini
çocuğun doğumundan önceki bir andan
başlatmaktadır. Ana rahmine düşmüş olan, yani
kendisine gebe kaiınmış bulunan ve doğumu
beklenilen çocuğa hukukta cenin denir.
GERÇEK KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ
Gerçek kişilik ölüm ile sona erer. Gerçek kişiliğe
son veren bir başka hal ise, gaipliktir.
Ölüm: Gerçek kişiliği sona erdiren hukuki olaydır.
Ölüm Karinesi: "Bir kimse, ölümüne kesin gözie
bakılmayı gerektiren durumlar içinde kaybolursa,
cesedi bulunamamış olsa bile gerçekten ölmüş
sayılır". Bu kimsenin kütüğüne "o yerin en büyük
müikiye amirinin emriyle" ölüm kaydı düşürülür.
Buna ölüm karinesi denir.
Birlikte Ölüm Karinesi: Birden fazla kişiden
hangisinin önce veya sonra öldüğü ispat
edilemezse, hepsi aynı anda ölmüş sayılır. Buna
birlikte ölüm karinesi denir. Bu karine, özellikle
90- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
birbirlerine mirasçı olabilecek kimseler bakımından
önem arz eder.
Gaiplik
Gerçek kişiliği sona erdiren durumlardan bir diğeri
de gaipliktir.
"Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden
uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin
ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa, hakları bu
ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme
bu kişinin gaipliğine karar verebilir."
fîilgi Notu /
|Bir kimsenin gaipliğine iki halde karar verilebilir: |
| Bunlardan biri, ölüm tehlikesi içinde kaybolma;|
| diğeri ise uzun zamandan beri haber alınamamadır. |
HAK EHLİYETİ
Hak ehliyeti hak ve borç sahibi olabilme, yani
hakların ve borçların süjesi olabilme iktidarıdır.
Hak ehliyeti, pasiftir; yani bir kimsenin hak ehliyetine
sahip olabilmesi için, bir işlem yapmasına, bir irade
açıklamasında bulunmasına lüzum yoktur. Gerçek
kişiler bakımından sadece doğmuş olmak hak
ehliyetini kazanmak için gerekli ve yeterlidir. Hatta
sağ doğmak koşuluyla cenin dahi hak ehliyetine
sahiptir.
Mahiyeti
Yukarıdaki maddeden hak ehliyeti ile ilgili olan iki
ilke çıkmaktadır. Bunlar genellik ve eşitlik
ilkeleridir.
Genellik İlkesi
"Her insanın hak ehliyeti vardır." 0 halde, hak
ehliyetine sahip olmak bakımından insan olmak
yeterlidir. Diğer bir deyişle, hak ehliyetini
kazanabilmenin tek koşulu, gerçek kişiler için sağ
olarak doğmuş olmak, tüzel kişiler için ise, kanunun
öngördüğü şekilde kurulmuş olmak, yani kişilik
kazanmış bulunmaktır.
Eşitlik İlkesi
"Bütün insanlar, hukuk düzeninin sınırları içinde,
haklara ve borçlara ehil olmada eşittirler".
Eşitlik ilkesi gereği olarak, hak ehliyetine sahip
olabilmek bakımından kişiler arasında herhangi bir
ayrım yapılamaz. (Örneğin yerli-yabancı, okumuş-
cahil, kadın-erkek, zengin-fakir, ergin-küçük gibi
farkların hak ehliyetine sahip olma bakımından hiç
önemi yoktur. Herkes bu ehliyetten eşit şekilde
yararlanır.)
Genellik ve eşitlik ilkeleri sadece medeni haklar için
söz konusudur.
FİİL EHLİYETİ
Fiil ehliyeti, bir kişinin bizzat kendi fiil ve işlemleriyle
kendi lehine haklar, aleyhine borçlar yaratabilme
iktidarıdır.
Fiil ehliyetine herkes değil, ancak kanunun aradığı
bazı koşullara sahip bulunan kişiler sahiptirler;
çünkü hak ehliyetinin pasif olmasına karşılık, fiil
ehliyeti aktif bir ehliyettir. "Fiil ehliyetine sahip olan
kimse, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına
girebilir". Fiil ehliyetinin ikisi olumlu, birisi de
olumsuz olmak üzere üç koşulu vardır. Olumlu
koşullar, ayırt etme gücüne sahip olmak ile ergin
olmak, olumsuz koşul ise, kısıtlı olmamaktır.
Olumlu Koşullar
Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak
"Yaşının küçüklüğü yüzünden veya akıl hastalığı,
akıl zayıflığı, sarhoşluk ya da bunlara benzer
sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma
yeteneğinden yoksun olmayan herkes, bu kanuna
göre ayırt etme gücüne sahiptir".
Nitekim maddede "bunlara benzer sebeplerden
biriyle" denilmiş olması da bunu göstermektedir.
Ergin Olmak
Fiil ehliyetinin olumlu koşullarından bir diğeri de
ergin olmaktır. Fiil ehliyetine sahip olabilmek için bir
kimsenin kanunun belirttiği belli bir yaş sınırını
aşmasına ergin olmak, bu yaşa da erginlik yaşı
denir. Bu yaş sınırını aşmış olan kimselere ergin,
henüz aşmamış olanlara ise küçük denir.
Bilgi Notu '
| Ülkemizde erginlik yaşı 18'dir: yani ergin olmak için |
|18 yaşı nı doldurmuş olmak gerekir. Bazı |
| durumlarda bir kimse henüz 18 yaşını doldurmamış |
| olmasına rağmen ergin sayılabilir ki, buna da erken
|
| erginlik denir.
|
Erken erginlik, iki halde söz konusu olur. Bunlardan
biri, evlenme ile ergin olma, diğeri ise ergin
kılınmadır.
"Evlenme kişiyi erkin kılar". Medeni Kanunumuz bir
kimsenin evlenebilmesi için de bir yaş sınırı
belirlemiştir ki, buna evlenme erginliği deriz.
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ-
Evlenme erginliği MK:m.124'e göre, erkek veya
kadın için on yedi yaşın doldurulmasıdır. Ancak
hakim, olağanüstü durumlarda ve pek önemli bir
sebepie on altı yaşını bitirmiş erkek veya kadının
evlenmesine izin verebilir ki, buna da olağanüstü
evlenme erginliği deriz.
Normal erginliğe varmamış, yani 18 yaşını henüz
doldurmamış olan, fakat evlenme erginliğine varmış
bulunan bir kimse, örneğin 17 yaşındaki bir kadın
veya erkek, ana ve babasının rızasıyla evlendiği
takdirde MK.m.11/11 uyarınca ergin olur.
Olumsuz Koşul: Kısıtlı Olmamak
Kısıtlı olmak, kanunun belirttiği sebeplerden birinin
varlığı halinde ergin bir kimsenin fiil ehliyetinin
mahkeme kararıyla sınırlandırılması veya tamamen
kaidırılması demektir. Kısıtlama sebeplerinin neler
oiduğu MK.m.405-408'de sayılmıştır. Bunlar, "akıl
hastalığı veya akıl zayıflığı", "savurganlık, alkol veya
uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı,
kötü yönetim", "bir yıl veya daha uzun süreli
özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkum olma" ve
"yaşlılığı, sakatlığı, deneyimsizliği sebebiyle işlerini
gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden bir erginin
kısıtlanmasını istemesi" hallerinden ibarettir.
Hukuki işlem ehliyeti, bir kişinin hukuki bir sonuç
elde etmek üzere irade açıklamasında bulunmaktır.
Haksız Fiillerden Sorumlu Olma Ehliyeti
Bir kişinin hukuka aykırı fiilleriyle başkalarına vermiş 'E kural olarak bunların fiil ehliyetleri yoktur. Fakat,
olduğu zararları bizzat ödemekle yükümlü ^ kanun koyucu bu kişilerin tam anlamıyla ehliyetsiz
tutulabilme ehliyetidir.
Dava Ehliyeti
Fiil ehliyetinin içeriğine giren bir diğer ehliyet de
dava ehliyetidir. Dava ehliyeti, bir kişinin
mahkemelerde davacı veya davalı sıfatıyla yemin,
ikrar, sulh, feragat, kabul vs. gibi yargılama
hukukuna ait işlemleri bizzat yapabilme iktidarıdır.
FİİL EHLİYETİNE GÖRE GERÇEK KİŞİLERJN
HUKUKİ DURUMU
Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişiler
Tam Ehliyetliler
Sınırlı Ehliyetliler
Sınırlı Ehliyetsizler
Tam Ehliyetsizler
91
Tam Ehliyetliler
Tam ehliyetliler kategorisine giren gerçek kişiler, fiil
ehliyetinin bütün koşullarına sahip bulunan
kimselerdir. Diğer bir deyişle ayırt etme gücüne
sahip ve ergin olan, aynı zamanda kısıtlı
bulunmayan bütün gerçek kişiler, fiil ehliyetine tam
anlamıyla sahiptirler.
Tam ehliyetliler, fiil ehliyetine giren bütün ehliyetlere
sahiptirler.
Sınırlı Ehliyetliler
Sınırlı ehliyetliler, aslında tam ehliyetli oldukları
halde bazı sebeplerden dolayı ehliyetleri belli
konularda sınırlandırılmış bulunan kişilerdir.
Gerçekten bu kategoriye giren kişiler ergin ve ayırt
etme gücüne sahip oldukları gibi, kısıtlı da
değillerdir. Fakat kanun koyucu bu kişilerin
ehliyetlerini onları korumak amacıyla sayıca az fakat
çok önemli bazı hukuki işlemler bakımından
sınırlamıştır; bu kişilerde ehliyetlilik asıl, ehliyetsizlik
ise istisnadır.
Sınırlı ehliyetliler kategorisine giren kişiler MK. m.
199 gereğince "tasarruf yetkisi sınırlandmlmış evli
kişiler" ile "kendilerine yasal danışman atanmış olan
kişiler"dir.
Sınırlı Ehliyetsizler
Sınırlı ehliyetsizler, fiil ehliyetinin koşullarının
S
tamamına sahip olmayan kişilerdir. Bu itibarla da
saymayı uygun görmeyerek onları bazı bakımlardan
kısmen ehliyetli addetmiştir.
Hilgi Notv f
) Sınırlı ehliyetsizler kategorisine giren kişiler, ayırt|
|etme gücüne sahip küçükler ile ayırt etme gücüne
|
| sahip kısıtlılardır. Bu kişiler, fiil ehliyetinin en önemli |
| koşulu olan ayırt etme gücüne sahiptirler.
|
Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar, yasal
temsilcilerinin rızası olmadıkça, kendi işlemleriyle
borç altına giremezler. Ayırt etme gücüne sahip
küçükler ve kısıtlılar haksız fiillerinden
sorumludurlar.
Hukuki İşlem Ehliyeti Bakımından
Bizzat Yapamayacakları İşlemler
Sınırlı ehliyetsizler satım, kira, eser ve hizmet
sözleşmeleri gibi kendilerini borç altına sokan
işlemleri bizzat yapamazlar. Kural olarak bu gibi
92- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
hukuki işlemler sınırlı ehliyetsizler adına onların
yasal temsilcileri tarafından yapılır. Yasal temsilciler,
veli ve vasilerdir. Önceden belirtilen rızaya izin,
sonradan açıklanan rızaya ise, onama denir.
Sınırli ehliyetsiz, kendisini borç altına sokan hukuki
işlemleri yasal temsilcinin izni olmadan yaparsa, bu
işlemler tek taraflı bağlamazlık yaptırımına tabi
olurlar; yani tam ehliyetli olan karşı taraf bu
işlemlerle bağlı olduğu halde, sınırlı ehliyetsiz bağlı
değildir.
Kendi Başlarına Yapabilecekleri İşiemler
Sınırlı ehliyetsizler, kendilerini borç altına sokmayan
ve sadece menfaat sağlayan işlemleri, örneğin
karşılıksız kazanmaları yasal temsilcilerinin rızasına
gerek olmadan, bizzat yapabilirler.
Sınırlı ehliyetsiz, örneğin bağışlama yoluyla ve
bağışlanan sıfatıyla karşılıksız bir kazanmada
bulunabilir.
Hiç Yapamayacakları İşlemler
Sınırlı ehliyetsizler bazı işlemleri hiç yapamazlar;
yani bunları ne bizzat, ne de yasal temsilcilerinin
rızasıyla yapmaları mümkündür. Hatta yasal
temsilciler dahi bu işlemleri sınırlı ehliyetsiz adına
yapamazlar. Bunlara yasak işlemler denir. Yasak
işlemler, yapıldıkları takdirde hiçbir hüküm ifade
etmezler, yani batıldırlar. Bunları MK.m.449 şöyle
belirtiyor; "vesayet altındaki kişi adına kefil olmak,
vakıf kurmak ve önemli bağışlarda bulunmak
yasaktır".
Haksız Fiiller
Sorumlu Olma Ehliyeti Bakımından
Sınırlı ehliyetsizlerin haksız fiillerden sorumlu olma
ehliyetleri vardır (MK.m.16/11), çünkü bunlar ayırt
etme gücüne sahiptirler. 0 halde sınırlı ehliyetsizler
haksız fiilleriyle başkalarına verdikleri zararlardan
dolayı bizzat kendi malvarlıklarıyla sorumlu olurlar.
Dava Ehliyeti Bakımından
Sınırlı ehliyetsizler, kendi başlarına yapabilecekieri
hukuki işlemler ve haksız fiilleriyle ilgili olmak üzere
dava ehliyetine de sahiptirler.
Tam Ehliyetsizler
Tam ehliyetsizler kategorisine giren kişilerin fiil
ehliyetleri hiç yoktur; çünkü bunlar, fiii ehliyetinin en
önemli koşulu olan ayırt etme gücünden yoksun
kişilerdir.
Tam ehliyetsizlerin hukuki işlem ehliyeti yoktur.
Hatta yasal temsilcilerinin rızası ile dahi hukuki
işlemlerde bulunmaları mümkün değildir. Yaptıkları
hukuki işlemler hiçbir hüküım ifade etmez.
Tam ehliyetsizlerin haksız fiillerden sorumlu olma
ehliyeti de yoktur. Ayırt etme gücüne sahip olmayan
bir kişi, örneğin bir akıl hastası, haksız fiilleriyle
başkalarına vermiş olduğu zararlardan sorumlu
olmaz. Kural bu olmakla beraber, bunun istisnaları
da vardır.
Ayırt etme gücünde sürekli değil de geçici olarak
yoksun bulunan kimse, eğer kendi rızasıyla bu hale
düşmüşse sorumludur.
Tam ehliyetsizlerin dava ehliyeti de yoktur.
KİŞİLİĞİN KORUNMASI VE TÜZEL KİŞİLİK
KİŞİLİK HAKKI KAVRAMI
Kişilik hakları, bir kişinin maddi (bedensel), manevi
ve iktisadi bütünlüğü ve varlıkları üzerindeki mutlak
haklarıdır. Kişilik hakları, mutlak haklardandır, yani
herkese karşı ileri sürülebilirler. Diğer taraftan kişilik
hakları kişiye bağlı haklardandır; bu nedenledir ki,
başkalarına devredilmedikleri gibi mirasçılara da
geçmezler. Kişilik hakları, insanın doğumu ile
kazanılıp ölümü ile ortadan kalkarlar. Gerçek kişiler
kadar tüzel kişiler de, mahiyetleriyle bağdaştığı
ölçüde, kişilik haklarına sahiptirler.
KİŞİLİK HAKLARININ KONUSU
Kişilik hakları, bir kişinin maddi, manevi ve iktisadi
bütünlüğü üzerindeki mutlak haklardır. 0 halde,
kişilik haklarının konusunu üç noktada toplayabiliriz.
Maddi Bütünlük Üzerindeki Haklar
Her kişinin maddi bütünlüğü üzerinde kişilik hakkı
vardır. Öyleyse herkes vücudunun, sağlığının ve
hayatının her türlü haksız saldırılardan masun
kalmasını talep edebilir.
Manevi Bütünlük Üzerindeki Haklar
Bu kategoriye giren haklarda; bir kişinin manevi
varlıkları, örneğin şeref ve haysiyeti, ismi, resmi,
özgürlükleri, sırları ve inançları söz konusudur. 0
halde herkes, başkaları tarafından şeref ve
haysiyetinin zedelenmemesini, sırlarının
açıklanmamasını, örneğin mektuplarının
okunmamasını, telefon görüşmelerinin
dinlenmemesini isteme yetkisine sahiptir.
İktisadi Bütünlük Üzerindeki Haklar
İktisadi bütünlükten maksat, bir kimsenin iktisadi
hayata serbestçe katılabilmesidir. Aynı şekilde, bir
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ-
kimsenin mali itibarının ve ödeme gücünün
tanınması da buraya girer.
KIŞILIGIN IÇE KARŞI KORUNMASI
"Kimse, hak ve fiil ehliyetlerinden kısmen de olsa
vazgeçemez." "Kimse özgürlüklerinden vazgeçemez
veya onları hukuka ya da ahlaka aykırı olarak
sınırlayamaz."
0 halde herhangi bir kimse, yapacağı bir hukuki
işlemle, hiçbir zaman taşınır veya taşınmaz mallara
malik olmayacağını, hiçbir zaman evlenmeyeceğini,
hiç kimsenin mirasçısı olmayacağını vaat edemez;
çünkü bütün bu vaadlerle hak ehliyetini kısıtlamış
olur. Aynı şekilde herhangi bir kimse, yapacağı bir
hukuki işlemle, hiçbir surette başkalarıyla sözleşme
yapmayacağını, bir derneğe üye olarak
girmeyeceğini, malvarlığı üzerinde tasarruflarda
bulunmayacağını, bir kimseye karşı hiçbir zaman
dava açmayacağını taahhüt edemez; çünkü bu
suretie de fiil ehliyetini sınırlandırmış olur.
KİŞİLİĞİN DIŞA KARŞI KORUNMASI
Kişiliğin dışa karşı korunması, kişilik haklarını
dıştan, yani başkalarından gelebilecek olan haksız
saldırılara karşı korumak demektir. "Kişilik hakkı
zedelenen kimsenin rızası, daha üstün nitelikte özel
veya kamusal yarar ya da kanunun verdiği yetkinin
kullanılması sebeplerinden biriyle haklı
kılınmadıkça, kişiük haklarına yapılan her saldırı
hukuka aykrrıdır."
Tespit Davası
Bir saldırı sonucunda kişilik hakları zedelenmiş olan
kimselere, sona ermesine rağmen etkisini devam
ettirdiği takdirde, bu saldırının hukuka aykırılığını
tespit ettirmek üzere açılacak davadır.
Saldırıya Son Verilmesi Dâvası
Bir kimsenin kişilik haklarına karşı hukuka aykırı bir
saldırıda bulunulması ve saldırının devam etmekte
olması halinde açılabilecek olan dâva, saldırıya son
verilmesi dâvası (men dâvası)dır.
Önleme Dâvası
Önleme dâvası, halen mevcut olmamakia beraber
birtakım belirtilerden pek yakın bir zamanda
gerçekleşmesi beklenen bir hukuka aykırı saldırı
tehlikesine karşı açılan dâvadır. Bu dâva ile,
gerçekleşmesi muhtemel olan bir hukuka aykırı
saldırının doğmasına engel olunur.
93
Tazminat Dâvası
Maddi Tazminat Dâvası: Kişilik haklarına karşı
hukuka aykırı bir saldırıda bulunan kimsenin bu
saldırıdan doiayı gerçekten uğramış olduğu maddi
zararı karşılayan dâvadır. Bu zarar, saldırıya
uğrayan kişinin malvarlığının aktifliğinde bir azalma
veya pasifinde bir çoğalma şeklinde ortaya çıkabilir.
Manevi Tazminat Dâvası: Kişilik haklarına hukuka
aykırı saldırıda bulunulan kişinin bu yüzden duymuş
olduğu üzüntü ve utancı gidermek için açtığı
davadır.
TÜZEL KİŞİLİK
Hukuk düzenleri, insanlardan oluşan gerçek kişilerin
yanında, belli bir amacı gerçekleştirmeye yönelmiş
olan kişi ve mal topluluklarına da haklara ve borçlara
sahip olabilme olanağı tanımışlardır ki, bunlara tüzel
kişiler diyoruz.
TÜZEL KİŞİLERİN TÜRLERİ
Tüzel kişiler, çeşitli kıstaslara göre ayırıma tabi
tutulabilirler.
TÜZEL KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI
Başlangıç Anını Tespit Eden Sistemler: Tüzel
kişilerin hangi anda kişilik kazandıklarını tespit eden
sistemler, serbest kuruluş sistemi, izin sistemi ve
tescil sistemi olmak üzere üçe ayrılır.
Serbest Kuruluş Sistemi: Serbest kuruluş
sistemine göre, tüzel kişiliğin başlangıç anı, hukuk
düzeninin tespit ettiği koşullara uyulmak kaydıyla
kurucuların bu yoldaki iradelerini açıkladıkları andır.
0 halde, kişilik kazanmak için, başkaca resmi bir
işleme ve devletten izin almaya lüzum yoktur.
İzin Sistemi: Ruhsat sistemi de denilen izin
sistemine göre, bir tüzel kişinin doğabilmesi için
devletten bu yolda izin almak gerekir. 0 halde
kişiliğin başlangıç anı da, izninin verildiği andır.
Tescil Sistemi: Tescil sistemine göre, tüzel kişinin
doğabilmesi ancak onun resmi bir sicile tescil
edilmesiyle mümkün olabilir. 0 halde tüzel kişiliğin
başlangıç anı resmi sicile tescil anıdır. Türk
hukukunda bu sistemlerden birinin benimsenmesi
yoluna gidilmeyerek her üç sisteme de yer
verilmiştir.
TÜZEL KİŞİÜĞİN EHLİYETLERİ
Hak Ehliyeti
Gerçek kişiler gibi tüzel kişilerin de hak ehliyeti
vardır. Ancak; cins, yaş, hısımlık gibi yaradılış icabı
94- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
sadece insanlara özgü medeni haklar pek tabii tüzel
kişiler hakkında söz konusu olmaz. Tüzel kişiler
bunun dışındaki bütün medeni hakları kazanabilirler
ve borçlara sahip olabilirler.
Fiil Ehliyeti
Gerçek kişiler gibi tüzel kişilerin de fiil ehliyetleri
vardır. Ancak, fiil ehliyetinin koşulları, ayırt etme
gücüne sahip olmak, ergin olmak ve kısıtlı olmamak,
tüzel kişiler hakkında söz konusu olmaz. Tüzel
kişilerin fiil ehliyeti kanuna ve tüzüklerine göre
gerekli organlara sahip oldukları andan itibaren
başlar. Tüzel kişilerin iki türlü organı vardır: Kanuni
organlar, iradi organlar.
Kanuni Organlar
Kanundan dolayı bir tüzel kişinin mutlaka sahip
olması gereken organlardır. Örneğin demeklerde
kanuni organlar, genel kurul yönetim kurulu ve
denetleme kuruludur.
İradî Organlar
Bir tüzel kişinin, kanundan ötürü mutlaka sahip
olması gerekmeyen ve fakaî gayesine erişebilmek
için lüzumlu görerek bünyesinde yer verebileceği
organlardır. Örneğin bir demekte haysiyet divanı,
danışma kurulu gibi iradi organlar bulunabilir, fakat
her dernekte bu organların mutlaka bulunması da
zorunlu değildir. Tüzel kişilerin hukuki işlem ehliyeti,
haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti ve dava
ehliyeti vardır. Ancak yapacağı hukuki işlemlerin
kendi gayesinin sınırları içerisinde kalması da şarttır.
Tüzel kişilerin fiil ehliyetinin böylece gayeleri ile
sınırlandırılmış olmasına tahsis (özgüleme)
prensibi denir.
TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ
Tüzel kişiler, insanlar gibi hayatları sınırlı olan
varlıklar değildir; varlıkları uzun zaman devam
edebilir. Medeni Kanunumuz, bütün tüzel kişileri
kapsayan sona erme sebeplerini belirtmemiş,
sadece demeklere ve vakıflara özgü sona erme
durumlarını düzenlemiştir.
İnfisah
İnfisah ya da dağılma, bir derneğin tüzel kişiliğinin
belli durumlarda herhangi bir işleme veya karara
lüzum olmaksızın kendiliğinden sona ermesidir. Bir
derneğin kendiliğinden dağılma halinin tespiti,
dernek merkezinin bulunduğu yerin en büyük mülki
amirinin kararıyla olur. Derneklerin böylece
kendiüğinden dağılmalarını gerektiren durumlar
şunlardır:
Gayenin Gerçekleşmiş Olması
Tüzel kişiler belli bir gayeyi gerçekleştirmek üzere
kurulmuş olan varlıklardır. 0 halde, meydana
gelmelerinin sebebi ortadan kalkar, yani gayelerini
gerekleştirirler, erişmek istedikleri amaca ulaşırlarsa,
yaşamalarına artık lüzum kalmaz. Örneğin köye okul
yaptırmak gayesiyle kurulmuş olan bir dernek
neticede okulu yaptırırsa, artık bu demeğin
fonksiyonu da sona ermiş olacağından kendiliğinden
dağılması, yani kişiliğinin son bulması gerekecektir.
Kuruluş Gaye ve Koşullarının Kaybedilmesi
Demekler, kuruluş gaye ve koşullarını kaybettiği
takdirde, kendiliğinden dağılmış sayılırlar.
Sürenin Geçmiş Olması
Bir dernek kurulurken belli bir süreyle devam
edeceği önceden tespit edilmişse, bu sürenin
geçmiş olması hali de o tüzel kişinin kendiliğinden
dağılması sonucunu doğurur.
Yönetim Kurulunu Kuramayacak Hale Gelme
Bir demek, tüzüğüne göre, yönetim kurulunu
kuramayacak hale gelirse, bu ha! de onun
kendiliğinden dağılmasını gerektirir. Demeğin
merkez yönetim kurulları beş kişiden az olamaz. 0
halde bir demekte kayıtlı üye adedi beşten aşağı
düşerse, yönetim kurulunu kurmak hukuken
mümkün olamayacağından o dernek kendiliğinden
dağılmış sayılır.
Aciz Hale Düşme
Bir dernek aciz haline düşer, yani borçları
mevcudundan çok fazla olur ve bunları bir türlü
ödeyem ezse, bu durum da tüzel kişiliğin
kendiliğinden sona ermesi sonucunu doğurur.
Üst Üste İki Olağan Genel Kurul Toplantısının
Yapılmaması
Bir demeğin olağan genel kurul toplantısı Dernekler
Kanununun 23'ncü maddesinde belirtilen yeter
sayının (nisabın) bulunmaması sebebiyle üst üste iki
defa yapılamazsa, bu dernek kendiliğinden dağılmış
sayılır.
İlk Genel Kurul Toplantısının Yapılmamış Olması
Dernekler, tüzüklerinin gazetede yayınlandığı günü
izleyen altı ay içinde ilk genel kurul toplantılarını
yapmak ve organlarını oluşturmak zorundadırlar.
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 95

Fesih halinde" İçişleri Bakanlığının önerisi uzerıne

Fesih ya da dağıtılma, bir demeğin, tüzel kişiliğin Bakanlar Kurulunun kararı ile feshedilirler.
herhangi bir kararla ortadan kaldırılması demektir. Sona Ermenin Sonuçları
Bu da üç şekilde olabilir.
Tüzel kişilik sona erince ilk defa onun mallarının
Kendi Yetkili Organının Kararıyla tasfiyesi işlemine girişilir; yani alacakları tahsil
Bir dernek kendisini feshetmeye her zaman karar edilerek, borçları ödenir. Feshine, kendiliğinden
verebilir. Fesih kararı vermeye yetkili olan, derneğin dağılmış sayılmasına veya kapatılmasına karar
genel kuruludur. Eğer bir demeğin feshi yoluna verilen derneklerin para, mal ve haklarının tasfiye ve
gidilecekse, genel kurula katılma hakkına sahip intikal işlemlerinin tamamlanmasını müteakip,
üyelerin en az üçte ikisinin toplantıda hazır bunların Demekler Kütüğündeki kayıtları, faaliyetleri
bulunması şarttır. İlk toplantıda bu çoğunluk bir i! sınırı içinde bulunanlar için mahallin en büyük
sağlanamazsa ikinci toplantı gelenlerle açılır. Ancak mülki amirinin, birden ziyade ilde faaliyette
bu toplantıda derneğin feshine karar verebilmek için, bulunanlar için İçişleri Bakanlığının onayı ile silinir.
hazır bulunan üyelerin üçte ikisinin bu yolda oy
vermesi gerekir.
Yargısal Bir Kararla
Bir demek, Medeni Kanun ve Demekler Kanunu'nun
öngördüğü durumlarda yargısal bir kararla, yani bir
mahkeme hükmüyle de feshedilebilir. Bu durumlar
şunlardır:
Amacın Hukuka veya Ahlaka Aykırı Hale Gelmesi
ç
Başlangıçta gayesi hukuka veya ahlaka aykırı O
olmayan bir derneğin amacı sonradan hukuka veya cc
LU
ahlaka aykırı hale gelirse, bu dernek ilgililerden Q
cn
birinin veya savcının istemi üzerine mahkeme tn
D-
kararıyla feshedilir.
Dernekler Kanunu'nun Emredici Hükümlerine
'S
Uyulmamış Olması Ui
>
Dernekler Kanunun emredici hükümlerine
uyulmamış olması halinde de dernekler mahkeme
kararıyla feshedilir.
Suç Kaynağı Haline Gelme
Demeğin suç sayılan eylemlerinin kaynağı haline
geldiğinin kesinleşen mahkeme kararı ile
belirlenmesi halinde, dernek bir ilde faaliyet
gösteriyorsa ilgili valiliğin veya Cumhuriyet
Şavcılığının; birden çok ilde faaliyet gösteriyorsa
İçişleri Bakanlığı'nın veya dernek merkezinin
bulunduğu il valiliğinin veya Cumhuriyet Savcılığı'nın
istemi üzerine mahkemece temelli olarak kapatılır.
İdari Bir Kararla
Milletlerarasında beraberlik yapmasından fayda
umulan Türkiye'de kurulmasına veya şubesinin
açılmasına izin verilen demekler "kanunlarımıza
veya ulusal çıkarlarımıza uymayan veya kuruluş
amaçlarıyla bağdaşmayan faaliyetlerde bulunmaları
96- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

4. Normal erginlik hangi yaşın doldurulmasıyla

ÇIKMIŞ SORULAR kazanıiır?
ve ÇÖZÜMLERİ A) 15 B) 16 C) 17 D) 18 E) 19

1. Bir kimse, izni olmadığı halde resminin şeref

haysiyetini zedeleyici şekilde fotoğrafçı
dükkanının vitrininde reklam olarak sergilenmesi
halinde aşağıdaki davalardan hangisini açamaz?
A) Maddi tazminat 5. Aşağıdakilerden hangisi fiil ehliyetinin içeriğine
B) Manevi tazminat girmemektedir?
C) Saldırıya son verilmesi A) Hukuki işlem yapabilme
D) Tespit B) Dava açabilme
E) Önleme C) Davalarda taraf olabilme
D) Derneğe üye olma
E) Sözleşme yapabilme

2E
O

2. Aşağıdaki tüzel kişilerden hangisi kişi topluluğu £J 6. Bir küçüğün yargısal erginliğine hangi mahkeme
niteliğindeki tüzel kişilerden biri değildir? § karar verir?
A) Devlet S A) Asliye hukuk mahkemesi
B) Dernek ^ B) Sulh hukuk mahkemesi
C) Vakıf C) Ticaret mahkemesi
D) Belediye D) Ağır ceza mahkemesi
E) Şirket E) İdare mahkemesi

3. Hukuk düzenince aşağıdakilerden hangisi gerçek 7. Maddi mallar (eşyalar) üzerindeki mutlak hakka ne
kişi olarak kabul edilir? denir?
A) Dernekler A) Kamu hakkı Nisbi
B) Vakıflar B) hak Ayni hak Telif
C) İnsanlar C) hakkı Sosyal hak
D) Ortaklıklar D)
E) Devletler E)
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 97

8. Aşağıdaki haklardan hangisi başkalarına 2. Kişiler; gerçek kişiler ve tüzel kişiler olarak ikiye
devredilebilir veya hak sahibinin ölümünden ayrılır. Tüzel kişiler ise, mal toplulukları ve. kişi
sonra miras yoluyla mirasçılara geçer? topiulukları olarak ikiye ayrılır. Devlet, darnek,
A) betediye, şirket kişi topluiuklarıdır. Vakıf ise bir malın
İntifa hakkı Mülkiyet belli bir amaca örgütlenmesi sonucu oluşan mal
B)
hakkı Nafaka hakkı topluluğudur.
C)
Oturıma hakkı Kişiye
D) (Cevap C)
bağlı hak
E) 3. Gerçek kişiler sadaca insanlardır. Diğer seçeneklerde
verilenler ise tüzel kişidirler.
(Cavap C)
4. Normal ergenlik 18 yaşın doldurulmasıyla kazanılır.
9. Yetkili bir makam tarafından konulan Ancak, kanunumuz "kazai- rüşt" yoluyla da rüştün
ve yürürlükte bulunan hukuk kurallarının tümüne kazanılabileceğini balirtmiştir. Ayrıca, avlenme kişiyi
ne ad verilir? reşit kılar.

A Tabii hukuk (Cevap D)

B Şerh 5. Fiil ehliyeti kişinin kendi fiil ve eylemleriyle borç altına
)
C Pozitif Hukuk girebilmesi ve hak kazanabilmasidir. Davada taraf
D İdeal Hukuk olabilme, fiil ehliyetiyle değil, hak ehliyetiyle ilgilidir.
)
E Mevzuat Buna göre hak ehliyetine sahip olanlar davada taraf
) olabilirlar.
(Cevap C)
10. Gerçek kişilik ne zaman başlar? 6. Kazai rüşte (yargısal erginlik) karar verecak
to"ö mahkeme asliye hukuk mahkemesidir.
A) 18 yaş doldurulduğunda
B) Nüfus kaydı yapıldığında (Cevap A)
C) Çocuk tam ve sağ doğduğunda co 7. Mutlak hak; herkese karşı ileri sürülebilen ve herkes
O.
D) Nüfus cüzdanı verildiğinde tarafından ihlal edilebilin haklardır. Bu hakların
E) Çocuk ana rahmine düştüğünde eşyalar üzerinda söz konusu olması ise ayni hak
Q
olarak ifade edilir. Örnek; milliyet, rehin.
UJ
(Cevap C)
8. Kural olarak para ile ifade edilebilen haklar gerçek
kişinin ölmesiyle mirasçılarına geçer. Oturma ve intifa
11. Aşağıdakilerden hangisi fiil ehliyetinin
hakkı para ile ifade edilebilmekle medeni kanundaki
koşullarından biri değildir? özel düzanlema itibariyle mirasçılara geçemez.
A) Kayyum atanmış olmamak Nafaka ise kişinin kendisine verilen bir paradır.
Mülkiyet; Ölümle birlikte mirasçılara geçer.
B) Ayırt etme gücüne sahip olmak
C) Ergin olmak (Cevap B)
D) Kısıtlı olmamak 9. Tabii hukuk: İdeal hukuk, olması gereken hukuk
E) Kural olarak 18 yaşın doldurulmuş olmak anlamına gelir. Pozitif hukuk ise yürürlükteki bütün
hukuk kuralları anlamına gelir. Örf - adette bazen
içine girer. Yetkili makam tarafından konulan hukuk
kurallarına ise mevzuat danir.
ÇÖZÜMLER
(Cevap E)
1. Önleme davası, saldırı başlamadan saldırıya ilişkin
durumlara dayanılarak saldırının yapılmasını önlamek 10. Gerçek kişilik; tam ve sağ doğumla başlar. Ancak,
için açılır. Dolayısıyla saldırı davam ederken, önieme Medeni Kanunumuz ceninin menfaatini korumak için
davası açılamaz. bazı hükümlere yer vermiştir.
(Cevap C)
(Cevap E)
11. Kişiye kayyum atanması onun iil ehliyetinde bir
değişiklik yapmaz.
(Cavap A)
98- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

GÜNCEL | Türkîye'nin Sosyo-Ekonomik Yapısına Genel Bakış 2 (EĞİTİM)

TÜRKİYE'DE EĞİTİM 1938'de Köy Enstitüleri kurulmuştur.

Dergimizin bu sayısında ülkemizin eğitim konusundaki Cumhuriyetin ilk yıllarındaki eğitim hizmetlerinin içeriğini
mevcut durumu, başlıca sorunları ve önemli gelişmeler "Öğretimi Birleştirme", "Eğitimi Örgütleme", "Eğitimin
özet bir şekilde ele alınacaktır. Niteliğinde Değişme" ve "Eğitimi Yaygınlaştırma" olarak
dört başlık altında toplamak mümkündür.
»ÇIKMIŞSORU(2001 KMS)
"Öğretimin Birleştirilmesi" anlamına gelen Tevhid-i
Tedrisat Yasası'nın iki önemli özelliği bulunmaktadır.
2001 yılında "5 Yılda 1 Milyon Çocuğa Eğitim" Birincisi, eğitim sisteminin demokratikleştirilmesi,
kampanyasını başlatan sivil toplum örgütü ikincisi ise eğitim alanında lâikliğin eyleme
aşağıdakilerden hangisidir? dönüştürülmesidir.
A) Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği
GSMH ve KONSOLIDE BUTÇE IÇINOEKIMEB
B) 21. Yüzyıl Eğitim ve Kültür Vakfı BUTÇESİNIN PAYLARI
C) Anne ve Çocuk Eğitim vakfı MEB BUTÇESININ
D) Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı MEB BÜTÇESİNİN KONSOLİDE BÜTÇEYE ORANI
E) Türk Eğitim Vakfı YILLAR GSMH'ya ORANI (%) (%)
1990 2,14 13,21
2001 yılı Ocak ayında 7-16 yaş grubu çocukların 1991 2,36 14,10
eğitimine destek amacıyla Türkiye Eğitim 1992 2,75 14,56
Gönüllüleri Vakfı (TEGV) "5 Yılda 1 Milyon 1993 2,88 14,35
Çocuğa Eğitim" kampanyasını başlatmıştır. 1994 2,42 11,36
1995 1,78 10,41
___________________________ (Cevap D) 1996 1,77 9,71
1997 1,78 9,01
CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE'DE 1998 2,41 10,90
1999 2,80 11,58
EĞİTİM
2000 2,78 10,43
Türk eğitim tarihindeki ilk Milli Eğitim (Maarif) Bakanlığı 2001 2,39 8,17
17 Mart 1857 tarihinde Maarif-i Umumiye Nezareti adıyla 2002 2,86 7,90
2003 2,87 6,91
kurulmuştur.
İlk Maarif Bakanı Abdurrahman Sami Paşa'dır. Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana geçen kısa süre
içinde eğitim sisteminin her tür ve kademesinde okul,
Türk eğitim tarihindeki ilk özel (işitme, görme, konuşma öğrenci ve öğretmen sayısında büyük artışlar olmuş,
engelliler için) eğitim okulları 1878-1908 yıllarında (II. eğitim olanaklarının yurt geneline dağılımında önemli
Abdülhamit döneminde) açılmıştır. gelişmeler sağlanmıştır.
Cumhuriyet döneminde "Milli Eğitim Bakanlığı" 2 Mayıs Cumhuriyetten günümüze eğitimin değişik tür ve
1920 tarihinde 3 nolu yasa ile kurulmuştur. kademesinde; 1923 yılında 5.134 okul varken okul
3 Mart 1924 tarihinde Tevhid-i Tedrisat kanunu sayısının 11 kat artarak 2003 yılında 60 bine, 1923
çıkarılmıştır. Bu yasa ile üniversiteler dışındaki bütün yılında 364 bin öğrenci öğrenim görmekte iken öğrenci
eğitim öğretim kurumları Milli Eğitim Bakanlığfna sayısının 50 kat artarak 2003 yılında 18.6 milyona
bağlanarak eğitim kurumlarının yönetim, uygulama ve çıkmıştır.
denetiminde birlik sağlanmıştır. 1923 yılında 12.573 öğretmen görev yapmakta iken
1924 yılında medreseler, 1925 yılında tekke ve zaviyeler öğretmen sayısının 53 kat artarak 2003 yılında 678 bine
kaldırılmıştır. ulaşması sağlanmıştır.

1 Kasım 1928 tarihinde çıkarılan 'Türk Harfleri Hakkında

Kanun" ile Latin Alfabesine geçilmiş ve "ilk okuma
seferberliği" ilan edilmiştir.
 -GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI-
Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri (1739 Sayılı "Milli
Eğitim Temel Kanunu"na göre)
I - Genellik ve eşitlik: Eğitim kurumları dil, ırk.cinsiyet V9
din ayırımı gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde
hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz
tanınamaz.
II - Ferdin ve toplumun ihtiyaçları: Milü eğitim hizmeti,
Türk vatandaşlarının istek ve kabiliyetleri ile Türk
toplumunun ihtiyaçlarına göre düzenlenir.
III - Yöneltme: Fertler, eğitimleri süresince,ilgi,istidat V9
kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda çeşitli
programlara veya okullara yöneltilerek y9tiştirilirler. Milli
eğitim sistemi, her bakımdan, bu yöneltmeyi
gerçekleştirecek biçimde düzenlenir. Bu amaçla, orta
öğretim kurumlarına, eğitim programlarının hedeîlerine
uygun düşecek şekilde hazırlık sınıfları konulabilir.
Yöneltmede ve başarının ölçülmesinde rehberlik
hizmetlerinden ve objektif ölçme ve değ^rlendirme
metotlarından yararlanılır.
IV - Eğitim hakkı: İlköğretim görm^k her Türk
vatandaşının hakkıdır.
İlköğretim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından
vatandaşlar ilgj, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde
yararlanırlar.
V - Fırsat ve imkan eşitliği: Eğitimde kadın, erkek
herkese fırsat ve imkan eşitliği sağlanır.
Maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin en
yüksek eğitim kademelerine kadar öğrenim görmelerini
sağlamak amacıyla parasız yatılılık, burs,kredi V9 başka
yollarla gerekli yardımlar yapılır.
Özel eğitime V9 korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek
için özel tedbirler alınır.
VI - Süreklllik: Fertlerin gen9İ V9 mesleki eğitimlerinin
hayat boyunca devam etmesi esastır.
Gençlerin eğitimi yanında, hayata V9 iş alanlarına oîumlu
bir şekilde uymalarına yardımcı olmak üzere, yetişkinlerin
sürekli eğitimini sağlamak için gerekli tedbirleri almak da
bir eğitim görevidir.
VII - Atatürk İnkılap ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği:
Eğitim sistemimizin her derec9 ve türü ile ilgili ders
programlarının hazırlanıp uygulanmasında ve her türlü
eğitim faaliyetlerinde Atatürk inkılap ve ilkeleri ve
Anayasada ifadesini bulmuş olan Atatürk milliyetçiliği
temel olarak alınır. Milli ahlak ve milli kültürün bozulup
yozlaşmadan kendimize has şekli ile evrensel kültür
içinde korunup geliştirilmesine ve öğretilmesine önem
verilir.
Milli birlik ve bütünlüğün temel unsurlarından biri olarak
Türk dilinin, eğitimin her kademesind9, özellikleri
bozulmadan ve aşırılığa kaçılmadan öğretilmesine önem
verilir; çağdaş eğitim ve bilim dili halinde zenginleşmesine
99
çalışılır ve bu maksatla Atatürk Kültür, Dil ve Tarih
Yüksek Kurumu ile işbirliği yapılarak Mili Eğitim
Bakanlığınca gereken tedbirler alınır.
VIII - Demokrasi eğitimi: Güçlü ve istikrarlı, hür ve
demokratik bir toplum düzeninin gerç^kleşmesi ve
devamı için yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi
bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayış ve
davranışlarla sorumluluk duygusunun ve manevi
değerlere saygının.her türlü eğitim çalışmalarında
öğrencilere kazandırılıp geliştirilmesine çalışılır; ancak,
eğitim kurumlarında Anayasada ifadesini bulan Atatürk
milliyetçiliğine aykırı siyasi ve ideolojik telkinler
yapılmasına ve bu nitelikteki günlük siyasi olay ve
tartışmalara karışılmasına hiçbir şekilde meydan
v^rilmez.
IX - Laiklik: Türk milli eğitiminde laiklik esastır. Din
kültürü ve ahlak öğretimi ilköğretim okulları ile lise ve
dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasında yer alır.
X - Bilimsellik: Her der^ce ve türdeki ders programları
ve eğitim metotlarıyla ders araç V9 gereçleri, bilimsel ve
teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke
ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir.
Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme
ve yenileşmenin sağlanması bilimsel araştırma ve
değerlendirmelere dayalı olarak yapılır.
Bilgi ve teknoloji üretmek V9 kültürümüzü geliştirmekle
görevli eğitim kurumları ger9ğince donatılıp güçlendirilir;
bu yöndeki çalışmalar maddi ve manevi bakımından
teşvik edilir ve desteklenir.
XI - Planlılık: Milli eğitimin gelişmesi iktisadi, sosyal ve
kültürel kalkınma hedeflerine uygun olarak eğitim
insangücü istihdam ilişkiteri dikkate alınmak suretiyle,
sanayileşme ve tarımda modemleşmede gerekli
teknolojik gelişmeyi sağlayacak mesleki ve teknik eğitime
ağırlık verecek biçimde planlanır ve gerçekleştirilir.
Meslekierin kademeleri ve her kademenin unvan, yetki ve
sorumlulukları kanunla tespit edilir ve her derece ve
türdeki örgün ve yaygın m^sleki eğitim kurumlarının
kuruluş ve programları bu kad^melere uygun olarak
düzenlenir.
Eğitim kurumlarının yer, personel, bina, tesis ve ekleri,
donatım, araç, geraç ve kapasiteleri ile ilgili standartlar
önceden tespit edilır ve kurumların bu standartlara göre
optimal büyüklükte kurulması V9 verimli olarak işletilmesi
sağlanır.
XII - Karma eğitim: Okullarda kız ve erkek karma eğitim
yapılması esastır.Ancak eğitimin türüne, imkan ve
zorunluluklara göre bazı okullar yalnızca kız veya
yalnızca erkek öğrencilere ayrılabilir.
XIII - Okul ile ailenin işbirliğl: Eğitim kurumlarının
amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak için
oku! ile aile arasında işbirliği sağlanır.
100- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Bu maksatla okullarda okul aile birlikİ9ri kurulur. Okul aile
birliklerinin kuruluş V9 işleyişleri Milli Eğitim Bakanlığınca
çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir.
XIV - Her yerde eğitim: Milli eğitimin amaçları yalnız
r9smi ve özel eğitim kurumlarında değil, aynı zamanda
evd9, çevr9d9, işyerlerinde, her yerd9 V9 her fırsatta
gerçekleştirilmeye çalışılır.
Resmi, özel V9 gönüllü her kuruluşun eğitimle ilgili
faaliyetleri, Milli Eğitim amaçlarına uygunluğu bakımından
Milli Eğitim Bakanlığının denetimine tabidir.
nilgiNotu/
Bir ülkenîn eğitim seviyesi ile kalkınma seviyesi arasında
doğru orantılı bir ilişki vardır. Türkiye'de d9 eğitimin
durumu kalkınmanın önünd9ki 9n büyük 9ngel olarak
durmaktadır. 1927'de Türkiye'de nüfusun ancak yüzde
11'i okur-yazar durumda idi. Bu oran kadınlarda sad9C9
yüzde 4'tü.
Türkiye nüfusu ilköğretimden henüz m9zun olabilmiş
değîldir. Türkiye'de yaklaşık 9 milyon kadın henüz okur-
yazar bile değildir. Ann9İerin; çocukların yetişmesi
üzerindeki kalıcı, yönlendirici V9 hatta belirleyici etkisi
dikkate alındığında kızların çeşitli nedenlerle eğitim
hakkından yoksun bırakılmalarının toplumsa! sonuçları
daha kolay anlaşılabilir.
Eğitimin bütün kadem9İerind9 fiziki alt yapı V9 insangücü
eksiği kapatılamamıştır. Bu da, eğitimin kalitesinî olumsuz
etkilemektedir. Eğitimde kişi başına Japonya'da 950,
Almanya'da 817, İtalya'da 523, Yunanistan'da 240 dolar
harcanırken; bu miktar Türkiye'de yaklaşık 90 dolardır.
Ayrıca, iktisatçıların da kabul ettiği gibi eğitim çok
pahalı bir girişimdir. Fakat ondan daha da pahalı olan
tek bir şey vardır ki; o da "cehalef'tir. (Zakir SAMİ,
Milli Eğitim Dergisi, Sayı 159, Yaz 2003)
Bu olumlu gelişmelerin yanında eğitim alanında gelişmiş
ülkelere kıyasla h9d9flenen düzeyin gerisindeyiz.
18.08.1997 tarih V9 4306 sayılı yasa ile 1997-1998
öğretim yılından itibaren ilköğretimin, 8 yıllık kesintisiz
zorunlu eğitime dönüştürülmesin^ rağmen üköğretimde
okullaşma oranının h9nüz % 100'e çıkarılmadığı V9
nüfusun bir kısmının okul dışında kaldığı görülmektedir.
DİE'nin 1997-1998 verilerine göre 1996-1997 öğretim
yılında ilkokul düzeyinde okullaşma oranı % 90.74;
ortaokullarda % 64.47; lise ve dengi okullarda ise %
50.89'dur. Söz konusu düzeylerdeki kızların okullaşma
oranlarına bakıldığında erkeklerd^n daha düşük olduğu
görülmektedir. 1997-1998 öğretim yılında 8 yıllık
kesintisiz zorunlu eğitime geçümesiyle 7-14 yaş grubunda
okullaşma oranının % 82.21, ortaöğretimde (lise ve
dengi) ise, % 50.03 olduğu görülmektedir, Bu durumda
yasalarda 18 yaşına kadar çocuk kabul edilen bireylerin
özellikle 15-18 yaş grubunda, sadece % 50'si eğitimden
yararlanmakta, % 50'si okul dışında kalmaktadır.
Haydi Kızlar Okula: "Haydi
Kızlar Okula", 6-14 yaş
arasında olup, okula
gitmey^n 640 bin kızın
bulunduğu ve komşuları
içinde Irak'tan sonra 9n
düşük okullaşma oranına
sahip Türkiye'de,
UNICEF'in girişimiyle 5
Haziran 2003 tarihinde başlatılan bir kampanyadır.
Kampanyanın amacı; 2005 yılına kadar ilköğretimde kız-
erkek öğrenci eşitliğini sağlamaktır. Bu amaç
doğrultusunda, kız çocukların okullulaşma oranlarının
görec9 düşük olduğu 53 ilde kampanya yürütülecektir.
2003 yılında yapılan ve eğitimde toplumsal cinsiyet
konusunu ele alan araştırmaya göre, ilköğretime kayıt
açısından kız V9 erk9k çocuklar arasında % 7'lik bir açık
bulunmaktadır.
Bu kampanya h^nüz amacına tam olarak ulaşamamış,
sadec9 50 bin kız çocuğu okullaştırılabilmiştir.
Türkiye'de eğitim alanındaki cinsiyet eşitsizlikleri, ülkenin
özellikle gün^ydoğu ve doğu bölgelerinde hala önemli
boyutlardadır. Kimi illerde 7 ile 13 yaş arasındaki kız
çocukların yaklaşık % 50'si okula gitmezken, ülkenin
kırsal kesimlerinde yaşayan 11 ile 15 yaş arasındaki kız
çocukların % 6O'ı okuia kayıtlı bile değildir. Bu
istatistiklertn gerisinde hem ekonomik h9m d9 sosyal
etmentervardır.
Kısmi bir çözüm olarak taşımalı eğitim başlatılmıştır.
Çocuklar servis araçlarıyla taşıma merkezi olarak seçilen
okullara taşınmaktadır.
Doğu ve güneydoğu illerinde kız çocukların eğitiminin
önündeki başlıca engel okul V9 derslik yetersizliğidîr.
Eğitime % 100 Destek Projesi: Türkiye'nin eğitimde
niceliksel sorunlarının çözümünün sağlanması için, 24
Nisan 2003 tarihinde çıkan 4842 sayılı kanunla
hayırseverlerin eğitime yaptıkları harcamaların % 100'ünü
gider gösterebilmelerini sağlayan kampanya. Bu
kampanya sonucunda şimdiye kadar (2005) Türkiye
Genelind^; 960 Okul Binası, 153 Derslikdışı Ek Bina,
13.014 Derslik yapılmış, 4189 okulun onarımı ve 4189
okulun da donatımı yapılmıştır. Bu kampanya
kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı'na bağışlanan arsa
2
yüzölçümü ise 625262,57 m dir. TÜRKİYE'NİN EĞİTİM
ALANINDAKİ BAŞLICA SORUNLARI I.Öğretmen
eksikliği
2. Altyapı eksikliği (okul, derslik, laboratuvar)
3. Düşük okullaşma oranı
4. Kız çocuklarının okula gönderilmem^si
5. Eğitime ayrılan bütçenin yetersizliği
6. Eğitim sisteminin çok sık değiştirjlmesi
KIZ ÇOCUKLARININ OKULA GÖNDERİLMEME
NEDENLERİ
1- Ekonomik sıkıntılar, çocukların çalıştırılması
 -GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI- 101

2- Ailelerin eğitimsizliği, töre, gelenek, örf, inanç ve din

faktörleri
3- Okul eksikliği, öğretmen eksiği, kırsaldaki fiziki altyapı
eksikliği
4- Çevrenin etkisi, erk9n yaşta evlendirilme
5- Dil sorunu
6-Göç

Aîlgi Notu /

Türkiye'de Eğitim Alanındaki Son Gelişmeler

- Bilgi ve iletişim teknolojisi alanında yatırımlar
yapılmakta, okullardaki bilgisayar sayısı artırılmaktadır.
- Avrupa Birliğine uyum çalışmaları sürdürülmektedir.
- İnsan Hakları, Demokrasi ve Vatandaşlık Eğitiminin
Geliştirilmesi konusunda çalışmalar yapılmaktadır.
- Meslekî ve Teknik Eğitimin Modernizasyonu ve
geliştirilmesi konusunda çalışmalar yapılmaktadır.
- Okul öncesi eğitim yaygınlaştırılmaktadır.
- Öğretmenlik mesleğinde kaliteyi yükseltmek amacıyla,
öğretmenlik mesleğini; aday öğretmen, öğretmen, uzman
öğretmen ve başöğretmen olarak öğretmenlik mesleği
kariyer basamakları sistemi getirilmiştir.

"o
UJ
o
Crt

Q
UJ

EĞİTİM KADEMELERİNE GORE OKUL, OĞRENCİ ve OĞRETMEN SAYILARINDA ARTIŞ (1923-1924/2002-2003)

EĞİTİM KADEMESİ OKUL/SINIF/KURUM ÖĞRENCİ SAYISI ÖĞRETMEN SAYISI
SAYISI
1923- 2002- ARTIŞ 1923- 2002- ARTIŞ 1923-1924 2002-2003 ARTIŞ
1924 2003 (Kat) 1924 2003 (Kat) (Kat)
OKULÖNCESİ EĞİTİMİ 80 11.314 140 5.880 320.038 53 136 18.921 138
İLKÖĞRETİM 5.010 35.168 6 351.835 10.331.619 28 11.292 390.275 34
İLKOKUL 4.894 341.941 10.238
ORTAOKUL 116 9.894 1.054
ORTAÖĞRETİM 43 6.134 142 3.799 3.034.959 798 838 148.563 176
ÖRGÜN EĞİTİM TOPLAMI 5.133 52.616 9 361.514 13.686.616 37 12.266 557.759 44
YAYGIN EĞİTİM 7.181 3.038.982 46.247
YÜKSEKÖĞRETİM 1 76 75 2.914 1.894.079 649 307 74.134 240
GENEL TOPLAM 5.134 59.873 11 364.428 18.619.677 50 12.573 678.140 53
102- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Türkiye'deki eğitim yapısıyla ilgili olarak

ÇOZUMLU aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
KAVRAMA
A) Lise düzeyinde okullaşma oranı yüzde 50
dolaylarındadır.
B) Doğu illerinde okullaşma oranı daha düşüktür.
1. Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkemizde ele alınan C) Kız çocuklarının okullaşma oranı daha düşüktür.
en önemli eğitim sorunu aşağıdakilerden D) Bütçeden eğitime ayrılan pay sürekli bir artış
hangisidir? göstermektedir.
A) Kız çocuklarının eğitimi E) Öğretmen eksiği giderilememiştir
B) Öğretmen yetersizliği
C) Öğretimin birleştirilmesi (Tevhid-i Tedrisat)
D) Okul ve derslik yetersizliği
E) Harf inkılabı Âşağıdakilerden hangisi, kız çocuklarının
okullaşmasım sağlamak için Mili Eğitim Bakanlığı
ve UNICEF tarafından başlatılan bir kampanyadır?
A) Kızlarımız Okusun
B) Bir Milyon Çocuğa Eğitim
2. 2005 yılında uygulamaya konan "öğretmenlik C) Haydi Kızlar Okula
mesleği kariyer basamakları sistemi"nin amacı D) Eğitime % 100 Destek
aşağıdakilerden hangisidir? E) Ulusal Eğitim Kampanyası
A) Öğretmen sayısındaki yetersizliği çözmek
B) Öğretmenlik mesleğini cazip hale getirmek
C) Öğretmenlik mesleğini kolaylaştırmak
o
D) Öğretmenlik mesleğinde kaliteyi yükseltmek ço
E) Eğitimde teknolojiden daha çok faydalanmak "Q
LU
Hayırsever vatandaşların eğitime destek için
yaptıkları bağışların tamamını gider göstererek
vergiden düşmelerini sağlayan kampanya
aşağıdakilerden hangisidir?
3. Aşağıdakilerden hangisi ülkemizin eğitim A) Ulusal Eğitime Destek Kampanyası
alanındaki sorunlarından biri değildir? B) Eğitime %100DestekKampanyası
A) Okullaşma oranının yetersizliği C) Okulsuz Köy Kalmasın Kampanyası
B) Eğitim sektörünün devlet tekelinde olması D) Türkiye Okullanıyor Kampanyası
C) Kız çocukları eğitim imkanlarından E) Her Köye Bir Okul Kampanyası
yararlanamaması
D) Derslik sayısı yetersizdir
E) Beyin Göçü

4. Aşağıdakilerden hangisi kız çocuklarının 8. Aşağıdakilerden hangisi Türk Milli Eğitiminin

ok ullaş m a ora nının düş ük olm as ının temel ilkelerinden degildir?
sebeplerinden biri degildir? A) Eğitim kurumları dil, ırk.cinsiyet ve din ayırımı
A) Ekonomik sebepler gözetilmeksizin herkese açıktır.
B) Kültür yapısındaki yanlış inançlar B) Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkan
C) Okul eksikliği eşitliği sağlanır.
D) Yasal engeller C) Laiklik ve biiimsellik
E) Erken yaşta evlendirilme D) Okullarda kız ve erkek karma eğitim yapılması
esastır.
E) Eğitimde hükümet politikaları esastır
 -GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI- 103

ÇÖZÜMLER 6. Söz konusu kampanya 17 Haziran 2003 tarihinde

Cumhuriyetle birlikte ele alınan en önemli konu başlatılan "Haydi Kızla Okula" kampanyasıdır. Bu
öğretimin birleştirilmesidir. Daha önce okullar üç ayrı kampanya ile kız çocukların okullaşma oranının
kanalda yapılanmıştı. Bu yapılanma içinde, ilk ve en düşük olduğu 53 ilde (öncelikle d9 en düşük olduğu
yaygını, Kur'an öğretimine, Arapça'ya, ezberciliğe 10 ilde) kız çocuklarının okullaştırılması
dayalı mahalle mektepleri ve medreseler, ikincisi amaçlanmıştır.
yenilikçi Tanzimat okulları, idadîler V9 sultanîler, (Cevap C)
üçüncü olarak da yabancı dilde öğretim yapan kolejler
ve azınlık okulları yer almaktaydı. Bu yasa ile
üniversiteler dışındaki bütün eğitim öğretim kurumları
Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlanarak eğitim
kurumlarının yönetim, uygulama ve denetiminde birlik
sağlanmıştır. Harf İnkılabı ise 1928'de yapılmıştır.
(Cevap C)

2. "Öğretmenlik mesleği kariyer basamakları sistemi"nin
temel amacı öğretmenlik mesleğinde kaliteyi
yükseltmektir. Buna göre öğretmenlik mesleğine;
aday öğretmen, öğretmen, uzman öğretmen ve
başöğretmen olmak üzere 4 kariyer basamağı
getirilmiştir.
(Cevap D)
24 Nisan 2003 tarihinde çıkan 4842 sayılı kanunla
hayırseverlerin eğitime yaptıkları harcamaların %
100'ünü gider gösterebilmeleri sağlanmıştır. "Eğitime
% 100 Destek" olarak adlandmlan kampanyanın
amacı Türkiye'nin eğitimde niceliksel sorunlarının
çözümünü sağlamaktır.
(Cevap B)

5
ÜJ
>
3. Eğitim sektörü devletin tekelinde değildir, özel sektör 8. Türk Milli Eğitiminin temel ilkeleri 1739 sayılı "Milli
yatırımcıları da eğitim alanında faaliyet Eğitim Temel Kanunu"nda belirtilmiştir. Hükümet
gösterebilmektedir. politikaları bu ilkelerden değildir. Hükümetler, Milli
Eğitim Tem9İ Kanunu'ndaki ilkelere göre eğitim
(Cevap B)
alanındaki çalışmalarını sürdürürler.
(Cevap E)

4. A, B, C ve E seçenekleri kız çocuklarının okula

gönderilmem9 nedenlerindendir. Bu konuda yasal bir
engel yoktur, yasalarda kız ve erkeklere eşit şekilde
eğitim fırsatı tanınmıştır. Öte yandan 8 yıllık kesintisiz
zorunlu eğitim kız ve erkek bütün çocuklar için
zorunludur.
(Cevap D)

5. D s^çeneği dışındaki seçeneklerdeki bilgiler

doğrudur, ancak bütçeden eğiîime ayrılan pay artış
değil, bilakis azalma eğilimindedir. 1990 yılında % 13
olan pay 2000 yılında % 10, 2003 yılında % 7
olmuştur.
(C^vap D)
 KİTAPÇINIZDAN VE DERSANENİZDEN
ISRARLA İSTEYİNİZ...
Yediiklim GENEL
KPSS Dergisi
yazar kadrosu YETENEK
tarafından GENEL KÜLTÜR
hazırlanmış YAPRAK TEST
EGITIM
Türkiye'nin
SERİSİ
İLK ve TEK
BİLİMLERİ
profesyonel
YAPRAK TEST KPSS
SERİSİ
yapraktestserisi!

Yediiklim
Eğitim Bilimleri Dergisi
yazar kadrosu
tarafından
hazırlanmış
Türkiye'nin
İLK ve TEK
profesyonel KPSS
yaprak test serisi!
Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti.
Fevzi Çakmak 1. Sokak No:22/A Kızılay/Ankara e-posta: asil@asityayin.com.tr
Tel.0312. 230 28 80-81 Faks.0312. 230 28 82 internet:asilyayin.com.tr

www.yediiklim.net I ^^m www.asilyayin.com.tr I ^9 www.yediiklim.com.tr I