You are on page 1of 746

J-

XK>VTN-

VIAGE LITERARIO

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


su AUTOR

DON JAIME

VILL ANUEVA,

PRESBTERO, INDIVIDUO DE LA ACADEMIA


DE LA HISTORIA.

TOMO XY.
VIAGE GERONA Y RODA.

PUBLICADO POR LA MISMA ACADEMIA.

MADRID:
A

*V^
TCENTE BAJAj NM,
74.

IMPRENTA DE LA REAL AGADEJIIA DE LA HISTORIA,


t\H0 JOS KUDEtSn, CALIE. DE
S.

18S1.

Fungar

vice eolis.

lo5

iNDIGE

DE LAS CARTAS QUE CONTIENE ESTE TOMO.

Pg.

Carta C. Viage (i los monasterios de San Feliu de Guixols.=Santa Maria de Ulla.=Empurias.=:Vilabertran y San Pedro de Rodas, con el catlogo de sus
Besal fu la capital del condado de su nombre. =Su derivacin. ^Noticia de los Condes que hi gobernaron como Principes soberanos. ^^Fundacin del monasterio de San Pedro por el Conde Wifredo y su muerte violenta en el lugar de Parets , y noticia de sus agresores. -^Muerte desgraciada del Conde Bernardo Talla ferro en el rio Rdano. ^Moneda propia de este condado.^^Silla episcopal titulada Bisuldunense.=^Noticia de la Colegiata de Besal. Su advocacin antigua y moderna. ^=Catdlogo de sus Abades y Priores. ^=Reliquias insignes y descripcin de una cruz muy notable y antigua Cauta CI. San Pedro de Camprodon.=Su situacin. =^Causas de su destruccin y t raslacion.=-Consagra(ion de su primitiva iglesia. ^=Fundacion de su monasterio, confirmacin de sus posesiones y sujecin al monasterio de j\Iogsiac. Catlogo de sus Abades. ^^Noticia del cuerpo de San Paladio.^=Cartel del Rey Don Alfonso II de Aragn para reprimir la codicia de los huspedes que acudan dicho monasterio. Carta CIIT. Noticias de la antigua Sede de Ictosa, Tolba, y Fak Carta CIV. Historia de la iglesia de Roda Carta CV. Templo de Roda Carta CV. Episcopologio Rotensc

Abades Carta C.

53

108
124
i'.

154
17'J

VIAGE LITERARIO

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


CARTA
Viage
los

C.

monasterios de

San Feliu de Gui-

xols.==:Santa

Ulla.=^Empurias =Vilahertran y San Pedro de Rodas, con


de de sus Abades.

Maa

el catlogo

.1

querido hermano: Del imperial monas-

terio

de

cirse lo

San Flix de Guixols puede demismo que se acaba de decir del


,

acerca del cultivo y poblacin que proporcion este terreno. Los historiadores y gegrafos convienen que esta es

de Balas

una poblacin moderna de que no hay memoria en lo que queda de los siglos Romanos y Godos. La primera vez que suena el nom,

bre de Guixols

{lecsalis, Gissalis)

es en el diCristo,

ploma

del

Rey Lotario, ao 968 de


poblacin
sitio,
,

de que hablar luego.


ya entonces

Y no porque hubiese
sino porque
asi
el

se

llamaba este
TOMO XV.

en que solo habia


4

mo-

VUGE LITERARIO nasterio dcniro de un fuerte castillo. El origen de la villa se ha de fijar mitad del siglo XII en que arredrados ya los Moros y
2
,

alejadas sus armas hacia el Mediodia

pudie-

ron los Abades de esta convocar pobladores,

de

que quedan

algunos instrumentos

que

villa.

indican los principios y progresos de esta Hoy es ya una poblacin de cuatro mil

almas

En

bien plantada y de mucho comercio. cuanto al origen del monasterio crese


el

fundado por Cario Magno hacia


de donde tom
el

ao 778,

nombre de

Imperial. Dcese

que este Emperador conquist en su venida un famoso castillo llamado Alahrich de Lahrich
,

dentro del cual fund esta casa.

Mas

como por

las correrias de los

su situacin estaba tan espuesto Moros por mar, nada que-

da de los privilegios del siglo Yll y IX, que nos darian alguna luz para conocer lo que en ello hay. La primera memoria cierta es el di-

ploma que dije del Rey Lotario, ao 968, que public h Marca Hisp. (Ap. mm. CVII.) En l se supone existente ya de muy atrs este monasterio, al cual presidia el Abad Sumario, que fu quien solicit aquella confirmacin
derico
, ,

valindose de

la

mediacin de 01,

Arzobispo de
el

Rems

y de

la

Reina

Gerberga. Dice

Rey que

el

Abad vino

su

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

3
que era
el

presencia partibus Gotici regni

nombre mas comn que


nuestra tituyle el

los

Franceses ciaban
otro
,

Marca y aun

la

Septimania. Cons-

Rey Abad juntamente de

mo-

nasterio de San Pablo de Martima

en esta

misma

dicesi, con la condicin de que


eligiese
el

muersuyo.

to l, cada monasterio se

Aquella casa de San Pablo no era, como


creen algunos el San Pol junto Palams, porque este estaba dentro de la rodalia del de San Feliu era el otro San Pol mas hacia Barcelona el cual pas despus en el siglo XIII, ser de Cartujos que en el XV se trasladaron Montalegre. Vanse las car, : ,

tas de Barcelona.

A
los

esta poca sigui Moros en este pais


,

la cruel

invasin de

fines del siglo

X,

que asol quem y acab con todas las primeras antiguallas de este monasterio. Otras muchas ha habido de Franceses y Turcos en

modo que es para admirar como se han podido conservar algunas escrituras 9el siglo XI y siguientes. No
los siglos posteriores, de

me

detengo en acotar ahora las pocas principales de la historia de esta casa; esto se
el

har con mas oportunidad en

catlogo de

Abades que pondr luego


del que escribi en

aprovechndome
padre fray Aln-

1606

el

4
SO Cano
,

VIAGE LITERARIO

monge

Abad de

csla casa
lo

corri-

gindole en muchos punios por

encontrado

en las fuentes originales aqu y en otras partes. El titular de este monasterio es San Flix

Mrtir de Gerona, llamado

el

Africano, el

cual fu traido esta costa para ser arrojado


al

mar. La tradicin seala todavia el lugar donde esto sucedi que llaman la Cala de San Feliu donde se arrojan repetidas veces
, ,

muchas gentes

prcticas

el dia

de

la

iesta,

Vse la imagen del que Santo en el segundo cuerpo del, altar mayor, ocupando el primero la de nuestra Seora de los Angeles. El altar es de mal gusto, comenzado trabajar en 1057 por Domingo Rovies 1." de agosto.

ra

escultor de Barcelona
libras.

te mil

por precio de sieParece mucho peor, vindose


,

en

las capillas colaterales los aliares de

San

Benito con una


Patriarca
Otros de
ria
,

muy buena
de Santa

estatua del Santo

el

Cruz

algunos

muy buena

forma.

No queda memo-

io-lesia

la

dedicacin dedicaciones de esta actualmente se celebra esta fiesta en dominica cuarta de setiembre. La nave

de

la
:

principal de la iglesia es sin' duda obra

del

sido Xl. Posteriormente se ha ensanchado, teniendo para ello que taladrar algunas'de las
torres antiguas de esta fortaleza
:

obra en que

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

ha trabajado
da.

el

reverendo padre fray Fernan-

do Poliplana en los dos cuadrienios de aba-

Algunos vestigios quedan de los claustros que podrn ser del siglo XII. Un sepulcrito queda en ellos y cerca de l se dice un responsorio el dia de nimas por suCondes y nobles fragio de las de los Reyes
antiguos
, ,
,

que

all

estn enterrados

Regum

militum

et

comitum, dice la oracin. Estos y lo restante del monasterio estaba todo dentro de la fortaleza
les
los
,

coronada de siete torres


las

de las cua-

quedan en pie

llamadas del

Fum

de

Reyes y del Corn, tomndose este ltimo nombre de las guaytas y seales de descubierta

que desde ella se hacian. Hoy se ha ensanchado el monasterio fuera del recinto de los muros. En la sacrista vi una escelente estatua en plata del Patriarca San Benito regalada por el Obispo de Mallorca Don fray Benito Panyelies, Abad que habia sido de esta casa. Consrvase tambin una reliquia de San Ramiro
,

monge,

traida

de San Claudio de Len en de San Juan,


se venera

4597. En
dentro de
tela

la iglesita la villa
el
,

que est un pedazo de

que llaman
,

Sant Drap, paal de Jesual

cristo

la
,

agosto

pueblo dia 6 de en que se celebra su fiesta. Visitla

cual se muestra

6
el

VIAGE LITERARIO

maiurlando que solo Abad. Antes (|ue eso la habia examinado per ignem el Obispo Don fray Guillermo Bol en 1515, como creo que dije en su artculo. Estaba entonces en la ermita de San Telmo edificio levantado sobre una
,

Obispo Arvalo Ziiazo


el

pudiese ensearla

eminencia
cia el

al

mediodia de

la villa,

que sirve

para descubierta de enemigos. Fundse ha-

1452 con

licencia que dio el


,

Abad y

monasterio un fray Jaime Corvera ermitao, cedindole para ello cierto terreno con censo anual de una laza de agua unam tassiam cique.
,

este monasterio no ofrece grandes curiosidades para la historia. Mas lo que en l hay perteneciente las rentas y ju-

El archivo de

risdicciones, est colocado con un orden y clasificacin tan oportuna y tal limpieza, que pue-

de servir de modelo
cia inters.

los

de mayor importan-,

En la biblioteca hay algunos mss. modernos de cosas polticas de Espaa Italia y Francia. Vi un ms. en vitela del siglo XV, y es P. Candidi Percgrince histmim libri 11!.= Ejusdem gramaticon libri 11. =)e\ P. Fr. Alonso Cano que cit arriba, hay una obrita ms. intitulada Instruccin religiosa : es un compendio de mximas espirituales para la vida
,
,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

7
esla obrita

monstica. Al

fin

se lee que la acab en Bar-

celona 15 de abril de 1652.

En

se hallan inseras dos carias del clebre fray

Francisco Victoria sbrelos escrpulos, cuya copia be encargado. =::Ileni, varios ejemplares

de libros rituales del orden impresos en Monserrale en 1500 con algunos mss. de ordinaciones y consuetas monacales de Valladolid. Vamos ahora al catlogo de Abades. Soniario 968. Landrico. En el ao 1019 asisti la junta de Obispos en Gerona en que se tral de
, ,

restaurar aquella cannica

como se dijo en su lugar. Existia tambin en 1041 en que la Condesa viuda Ermesindis y Pedro Obispo
, ,
,

de Gerona su hermano con el consejo de muchos Proceres dio este Abad y su monasterio el castillo llamado Eene dormiens, si,

lo en la orilla del
,

mar

y cerca de este

monas-

terio para defensa comn de estas costas en tiempos tan apretados. Public esta escritura
la

Marca

hisp. [Ap.

nm. CCXXIH). Para


la

ello

se juntaron los sobredichos seores con Jofre Vidal y su

muger Chixol en
,

iglesia

de

prxima valle de Aro {de Arado dijeron antiguamente), cuya iglesia he visto y es todavia su fbrica de tiempo de aquel congreso.
de
la
,

Santa Cristina

8
Bonifilio.

VIAGE LITERARIO

mas

es cierto

Gobern por muy poco tiempo; que fu sucesor de Landrico y

antecesor de

Arnaldo
Escritura
cia

como consta de
,

la

consagra-

cin de este ltimo

verificada el ao
,

muy

singular

as

por

la

1052. repugnan,

que el electo mostr en admitir como los medios de que se yalieron para compelerle y sobre todo importante para fijar la verdadera poca del pontificado del Obispo de Gerona Berenguer Wifredo. Advierte que se dice haber dilatado el recibir la bendicin
;

por espacio de nueve aos asi que fu electo en 1045. Era monge de Guxa. En fin me
:

la escritura que va copiada (a). Esuna de las muchas que llaman al domingo feria // Debi vivir poco este Abad, pues en escritura de sealamiento de limites de Solitis y Llagostera entre el Conde de Barcelona Raimundo y su muger Almodis, y Ramn Seniofredo hecha 7 de mayo del ao XXVI de Enrique 1056 se hall presente y suscribi Berengaritis Ahba que aunque no dice de qu monasterio se puede conjeturar que fuese de este atendidas las circuns-

remito
ta es

tancias de la escritura y

la

excepcin de

la

(a)

Ap. nm.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

jurisdiccin de esta casa, que en ella se expre-

sa: quede esto en duda.

Pedro Gaucfredo.

VIH

del

Rey Felipe
vi

Era Abad el ao 1067, como consta de un tes-

tamento que
Esteban.

en la catedral de Gerona. Era Abad en 1009 y 1105, y aun las memorias de esta casa dicen que era el Abad que no se nombra en la escritura de excomunin que fulmin el Obispo de Ge,

rona contra Berenguer Abad de la Grasa, que orgulloso con el parentesco de su her-

mano Raimundo
sal
,

invadi con

Conde de Barcelona y Bemano armada este monas-

terio.

La

escritura que contiene esta historia

public Marca [Ap. nm.


ihid. col.
,

CCCLXII)

el cual,

186 observa que pesar de la iniquidad de esta invasin cuando el Papa Gregorio IX confirm los bienes del monasterio
,

de

la

Grasa

cont entre las iglesias sujetas


antes el

l la

de San Feliu de Guixols. Lo

hizo

mucho

Papa Agapito

mismo como

he en

visto en la bula original


el

que se conserva
el

archivo de la prefectura de Carcasona.

La

vida de este
,

Abad alargan aqu hasta


era en

ao 1121

en que dicen que muri.

Berenguer.
Guillermo.

Lo

1159, 1143 y

si-

guiente. {Vid. ihid. col. 1295).


Asisti la consagracin de/

40

VIAGE LITERARIO
(Jbid. col.

monasterio de Arles en 1157.

506

y 1525),
Berengucr.

En 1165 obtuvo

del

Papa Ale-

jandro

III la

confirmacin de los bienes del

monasterio y de la libre eleccin de los Abades (Ibid. ap. mm. CCCCXL). No creas que
este es
el la

que en

misma obra

mado

as:

que fu Arzobispo de Tarragona, y [col, 1549) hallars firBerengariusS.FelicisAhhas,Tarra,

conensis electus; porque este era

Abad de San

Flix de Gerona y se llam Berenguer de Yilamuls como queda demostrado en su lugar.


,

En

que pertenece al ao la misma escritura 1165, firma otro Abad de San Flix, R. de Rocaverti, sin expresar que lo fuese de ac. Puede suceder que este sea el que despus fu
,

Arzobispo de Tarragona. Abad cierto de este

monasterio no hallo otro hasta que fu, segn dicen, Bernardo,

el

que

fund

la villa

de San Feliu

cierto por lo

como se dijo. Es menos que concedi no exigir


, ,

de sus vecinos nec chestam, nec pessaticum, nec mensuraticum nec aliquod usaticum de cunctis mercihiis mobilihus. La fecha es del ao 1181 anno primo regni Philippi Regis, filiiis Lodovi^
ci

Regis Jimioris.

Raimundo. ri en 1199.

Lo

era en

1190

y 1198.

Mu-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

\ 1

Raimundo.

La

diferencia de estos dos Rai-

mundos consta de una concordia que este hizo con Alemn de Ayguaviva, Sacrista de Gerona, sobre el pleito que tenia con el antecesor.

Su data

es de

es

el privilegio

que

le

1205. Del mismo ao concedi el Rey Don

Pedro mulandi et de novo construendi et edificandi monasterium el villam sancii Felicis, et


faciejidi

fortiam
,

et

forlias in loco qui dicitur


el

Castellar

que hoy dicen es

llamado San

Telmo. El Abad muri en 1220. Se hall en la conquista de Bernardo. 179 hombres de armas y adeMallorca con mas se oblig dar y pagar un hombre armado y un cuarto de otro para mantener la que aun hoy paconquista de dichas islas gan los sucesores. En el archivo conservan dos estandartes que dicen haber servido en
, ,

esta ocasin,

son dos pendones* de doce


,

palmos en cuadro
piezas de

de tafetn, compuestos de
,

amarillo

azul y blanco

con una
tro-

cruz encarnada en medio de brazos iguales,

cuyas puntas dan en los ngulos de los


zos.

En consecuencia hered all el Rey al monasterio. Fu tambin electo Obispo de


Mallorca, y
ta.
el

primero despus de

la

conquisla

En
ello;

las

de

memorias de esta casa no mas se ha de tener esto por

hay

cierto,

12
sindolo que
abril de

VIAGE LITERARIO
la

dotacin de
el

la

Catedral de

aquella isla por

Rey Don Jaime

5 de

1252

va mgisi venerahili patri Ber^

nardo Dei gratia Ahbati Sandi Felicis GuixO'


lensis
,

in ejisdem loci

Episcopum

postulato.

Trela Da meto Hist. del reino Balerico, pg. oOO. Yo puedo aadir que en un privilegio

de exencin de leuda, etc., concedido por el Rey Don Jaime los vecinos de Gerona

12 de
de
la

abril

de 1252

firma entre los testivir,

gos Bernardus electus Maijoricharum, {Lih.


cierto

ciudad de Gerona). Con esto es tambin

y que prosigui gobernando esta casa como simple Abad, como se ve en escritura de 1258, en que hizo los vasallos de esta villa una gracia de poca cuenta. El catlogo indicado aade que muri en 1255. Geraldo Guerau desde 1255.... hasta.... 1276. Bernardo desde 1277.... hasta.... 1281. 1282.... hasta.... 1290. Gilaherto desde En este tiempo y ao 1285 fu quemada
,

que no

se verific

su promocin

y destruida esta villa porlasjirmas Francesas en la famosa entrada del Rey Felipe. Reedificla este

Abad con

la

concesin de nuevas
hasta...

gracias.

Tomas Caserra desde 1290...

1528.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

43

Conservbase su entierro en el cementerio


antiguo de los Abades.

Raimundo
Este es

de

La.
.

biano desde
el

1528.... hasta....

1548.

Abad preso en Gerona que ocaal

sion aquella ruidosa sentencia de que se habl en el Episcopologio Gerundense

ao

1551. Cuando
Francisco del

lo eligieron era
al

de 26 aos.
el

No

prest su obediencia

Obispo hasta

1552.

Pon
1548...

desde.

....

VIAGE LITERARIO

Pedro Sorts ^ese 1429.... hasta.... 1431. Trasladado San Cugat.

Bernardo de Tor1451.... hasta.... 1455. rella desde En 1455 consigui de Eugenio IV la faculque tad de poder reformar este monasterio fu el primero de esta provincia que se redujo quedando por entonces incor vida comn congregacin de Santa Justina de porado la
. .
,

Pdua. Hizo luego


rias
,

las

ordinaciones necesavestir el
est

mandando entre otras cosas hbito como en monte Casino, quia


nans
et similis

conso-

hahlui gestari slito per

moa-

cos monasterii Suhlacensis et de Specu.

Juan de Cortadelles
1458.... hasta.... 1472. Comendatario y electo Obispo de Gergento. La promocin de este Obispo debi ser fines

desde

de este ao 1472

puesto que

de febrero

del siguiente el Cardenal

Rodrigo de Borja es-

cribi desde Segovia al

Rey de Aragn Don


signifiquen

Jaime

II

dicindole

Ara en aquest punt he


[pone otras
Bis-

))rebudes letres
))nostre Sant

de

Roma quim

Pare ha transferil

^^promociones) lo

Abad de Sant Feliu en

be de Gergent, segons Vostra Alteza habla )>scrt declarada sa intencio la Sua Beatilut.

Sigue dndole gracias. La carta original

k LAS IGLESIAS DE ESPAA.


est en poder del seor

<5

Abad

actual de Ripoll

Don Andrs Casaus. Juan de Aragn desde. .... 1468.... hasta.... 1475. Comendatario y Arzobispo de Zaragoza.
Fr.
Antonio BerCrespa

nardo Benito de

Boca
desde.

....
Cardenal
Ciraco,

1476.... hasta.:.. 1507.

Pedro
de

San

desde

1508.... hasta.... 1509.

Comendatario:
Fr.

1509.... hasta.... 1521. Este uni y sujet esta casa la reforma de Monserrate. En l comenzaron los Abades
trienales.

Juan desde

Nadal

Fr. Gabriel Casta???/

la

1521.... hasta.... 1524. tiempo se uni este monasterio congregacin de Valladolid.


desde.
este. .
.

En

Francisco Villa.
Guilleni Monserrat

Gabriel Castamj

reelecto

Francisco Boygnes
Giiillem Monserrat

Antich Llombart

......

reelecto

1528. 1552. 1536. 1547. 1555. 1556.

46

VIAGE LITERARIO

. Mateo Bcirhara Gernimo Lloret Clebre por su Sylva allegoriarum.

1559. 1562.
1565. 1569.

Mateo Brbara,

reelecto

Juan Casis
Abades sexenales.
Gernimo Lloret
Juan Casis
Rodrigo Gutirrez
Trienales.

1572. 1578. 1584.

Miguel Sobrarias

Tomas Moyo.
Juan Capmany

Miguel Sobrarias
.

Miguel Sobrarias

Jayme Forner Juan de Valencuela


.

Luis de Arvalo Sedeo.

Diego de Marquina

Miguel Sobrarias
Cuadrienales.

1587. 1590. 1592. 159o. 1595. 1598. 1600. 1604. 1607. 1610.

Joaqun Bonanat

Antonio Vidal

1615. 1617.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

Alonso Cano.
Antonio Vidal

.......
.

17

Juan Gorgoll Alonso Cano

....
.
.

Tomas Becerra
Benito Tarrats
Benito Tarrats

Alonso de Trujillo
.

......
.

Alonso de Trujillo

Gernimo de Tor quemada


Plcido fiquer
.
.

Diego de S and oval

Jaime Zaragoza. Mauro Monsalvo


Plcicido de

...
.
'.

Campos.

Narciso Isos
Plcicido de

Campos.

Muri

Benito Romaguera
Felipe de Zuazo
.

Benito Piomaguera.
Gabriel Sahater.

......
,
. .

Muri

Juan Gimnez
Benito Panyelles
Isidoro
,

reelecto

de Convarem

Felipe Quintana.

,;...,
2

Jos Escardo
Isidoro de

Convarem

Jos Escardo
TOJO XY.

1G21. 1625. 1629. 1653. 1657. 1641. 1645. 1649. 1655. 1657. 1661. 1665. 1669. 1675. 1677. 1681. 1685. 1689. 1695. 1695. 1 701 1705. 1717. 1721. 1725. 1729. 1755. 1757^

VIAGE LITERARIO
.

Bernardo Ponach
Jos Escardo
Isidoro de

Carmona
.

Jos Tost

Muri Bernardo Ponach. . Bernardo Casanovas


.

,
.

Isidoro

Carmona

Juan Font

........
.

Antonio Sahater.

....
.

Pedro Bafols Jos Ponach. Pedro Rafols


Isidoro Riera

...
.

... ...
.

Benito MassaJva

Fernando Poliplana. Benito Massalva Pedro Rafols

..'...

1741. 1745. 1749. 1753. 1754. 1757. 1761. 1 76o. 1765. 1769. 1773. 1777. 1781. 1785. 1789.
i

793.

Santa Maria^de Ulla.


Siguiendo
dejando
la

la costa- del
villa

mar hacia norte


de

populosa

Palafurell v Pas,

y las de comenzando va en estos

Pakms

dos ltimos

la

famosa llanura del Ampurdan,


lle-

puntos antiguos, mas no para mi objeto,


la Colegiata

de Santa Mara de Ulla, villa gu pequea, situada junto Torroella de Mongri.

Algunos han credo

creen que esta ltima

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


Tilla se
as,

19

debe llamar Torrevella, mas no es que no hay instrumento antiguo que haga de ella mencin, en que no se escriba Turride Montegrino; y cierto es que este

vella

nombre corresponde puntualmente Torroella Torrella, no Torrevella. El sobrenombre de Mongri lo toma de un monte al norte de ella, que se llama asi y no s por qu. Todo esle
,

terreno es frtil y delicioso,

aprovechando
,

para riegos y molinos las aguas del Ter pasa muy cerca.

que

Volviendo pues
cristn

Ulla

el

Don

Jos BofiU

me hosped

cannigo y say proporel

cion cuanto podia desear. Consta en


corales

dia

esta colegiata de un Prior, que viste hbitos

como

los

cannigos de Gerona

cuatro cannigos que usan de muceta negra

con vuelta encarnada, y sobrepelliz. Habr poco mas de tres aos que residen en la iglesia

nueva, dentro de

la villa,

como
,

antes tuv

viesen que-salir, y entre muchos lodazales

humedades,
la

la iglesia vieja

que eslaha fue-

ra en bastante distancia. Dicha Colegiala es

sucesora de
,

la
,

cannica antigua Agustinia-

na

secularizada

como

todas las dems dr


se debe

este pais, en

1592, cuyo origen

un presbtero llamado Pedro Vidal, que !n fund hacia el ao 1121 con consentimiento,
,

20

VIAGE LITERARIO

y aun en presencia, de Berenguer Dalmacio, Obispo de Gerona, San Olaguer, Arzobispo

de Tarragona, Ponce Ugon, Conde de Eni-

Ponce Guillem de Torroella Seor de la villa de este nombre y de oros nobles, los cuales le consliluyeron y nombraron el primer Prior de esta casa. De estos principios
purias
,

queda una historieta ms. afines del siglo XII, y lo que yo entiendo por el cuarto Prior de esta casa segn lo colegirs por las notitas que he puesto en la copia adjunta, sino que
,

est llena de milagros y narraciones estupen-

das.

Mas

la

parte histrica

digo

la noticia

de

los tres primeros Priores y de los sugetos

que

intervinieron en esta fundacin, es puntual

tiempo. En
tra

con todos los documentos ciertos de aquel ella se lee que la imagen de nues,

Seora que fue la titular de la cannica, veneraba antes en la iglesia subterrnea, se que todava se conserva y que por las inundaciones y avenidas de arena del rio Ter vino
,

quedar sepultada, de modo que se penerigir otro templo sobre el mismo , y en s trasladar l la imagen, llama'da por ello de
casi
la Fossa.

Efectivamente
:

se ven
,

hoy dia los

hasta

cubierto de arenas el inferior dos templos el arranque de sus bvedas y sobre l otro mucho mayor, obra del siglo XII, con
,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

21

algunos adornos del siguienle


el

su bveda es

toda de cantera. Este templo fu consagrado

ao 118^,
la

el

mismo en

(jue se hizo la ias-

imagen por el Arzobispo de TarBerenguer de Vilamuls, y Raimundo ragona Orufall, Obispo do Gerona. En la Marca Hisp. (Ap. nm CCCCLXXVIII) hallars la escritura que sobre ello se hizo. Las oficinas dla
lacion de

cannica, claustros, etc.

todo ha perecido:
las

de

la

iglesia

han quedado solas

paredes y

bveda. El altar mayor, construido con gusto

en

el

siglo

XVI,

se traslad hace poco ala

iglesia actual, junto

con
c

la

sobredicha ima-

gen, que representa nuestra Seora sentada y sabe bien la antigedad que se le atribuye. En la entrada de la misma, en el plano, han colocado dos inscripciones sepulcrales tradas del templo viejo: una es la menioria de algunos individuos de la familia de SeneS'
,

ierra, y otra en leoninos, as:

Quem tefjit iste lapis speculo fiilsit prohitatis Actibus illustns, sensu probus, ac bonus armis Flos proprie gentis dans hostis preiia ven lis Contrito corde post hec mi grava ab orbe
nni cun Christi dicuntur mille ducenti Sex et triginti julii quintoque kalende

Hoc tmulo missus

est Poncius UleGuilielmus Qui patrie stella genilus fuit in Turricella Gaudeat in Christo qui mundo floruit isto.

22

VIAGE LITERARIO

Lo mismo debieran hacer con


inscripciones que quedan en
ja
,

otras dos
iglesia vie-

la la

una de

ellas

de un Prior de

casa.
fal-

El archivo de esta iglesia es brevsimo,

tando como

falta el
,

nidad de Prior

que pertenece la digdonde ha de haber algo que


Sin embargo
,

haga mas para

la historia.

ha-

ll en l una Consuela apreciable del antiguo monasterio, ms. en 1450, conforme en sus ritos con lo que va notado de la Catedral de

Gerona. tem un Martirologio del

siglo XIII

con noticia de varios bitos que he eslracladoi y con un breve Cronicn al fin, que va tambin copiado y la noticia que decia de
,

los
all

principios
(a).

de esta
estos

cannica,

copiada

De todos
la

documentos y algulas

nas otras observaciones van


guientes de

noticias

si-

serie de Priores.

Pedro Vidal,
sia
el

mucho

antes del 1121

que cuidaba ya dla igleen que fu hecho

primer Prior, y lleg

formar

la
.

canni.

ca de doce individuos, y muri en Le sucedi

1147.

Carbo
y
as

cuyo gobierno dur cuatro aos,

1151. Berengiier. La gobern por espacio de 1171. veinte aos, y as muri en ...
muri en
.

(o)

Ap. nms.

II

III

IV.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

23 Prior IV,

Bernardo,

Consta que fu
el

el

mas no

los

aos de su gobierno.
autor de
;

Enliendo
histrica
l

que este es

la

relacin

que antes
cedi
al

dije

porque diciendo que


,

su-

venerable [Pedro Yidal


los

sin

embarlos tres

pone solamente primeros Priores.


go
,

nombres de

A este tiempo pertenece el desembarco que hicieron por ac los Moros en el ao 1178, en cuyo tiempo se apoderaron de esta iglesia y la saquearon y de sus cannigos
,

unos mataron
llorca.

otros llevaron cautivos


el

Ma-

Esto dice

Cronicn de que hice


Prior V.

mencin.

Raimundo de
B.

Vilarico.

Prior y antes Prepsito de San Martin de Guda y cannigo de Vilabertran. Se halla

enterrado en

la

iglesia vieja
all

cuya inscrip-

cin dice que fu

sepultado en 1305.

Berengner de Santo Andeolo. Muri 1510. El mismo ao fu electo


Berenguer de furria.
Francisco Jaime.

El necrologio

le

llama

Prior XI, y
cedile

le

supone muerto en 1548. SuPrior XII.


1579^.

Francisco de Agauta.

Dalmacio

Pedro

Torlosa.

Muri

1444.

24
Jcujme Mas.

VIAGE LITERARIO

Guillermo Moreno.

Muri
ao
i

....

1452.

Fu

provisto por

Nicolao

en

el

priorato de

lilla,

452. (Archivo de

Solsona).

ikdmimdo
El

Geralt.
.

Miguel Braijde.

Muri Muri

....

1467. 1574.

mismo ao

le

sucedi

Pedro Aragaij.
Emprias.

La inmediacin de Ulla

Emprias

me

proporcion ver e! y sepulta aijuella inmensa y famosa ciudad, que des-

terreno que cubre

cubre por ac y acull algunas muestras de las riquezas que en si encerraba. Los trozos enteros de muralla que existen son la apologa del tiempo y la vergenza de los hombres que deshicieron otras para aprovechar sus piedras. La casualidad ofrece por medio
del arado y lluvias mosaicos
,

barros,

mone-

das y otras curiosidades. No se puede pisar aquella grande extensin sin mirar siempre la

que arroja afuera algunas de aquellas al hombre buscar lo dems. Cuanto pudiera medrar la ^nliquaria con una excavacin en ciudad tan rica, se puede colegir solo del ramo de motierra

cosas con que parece convidar

25 nedas propias de Empurias de las cuales un sugeto ha llegado recoger pasadas de noventa,
LAS IGLESIAS DE ESPAA.
,

todas diferentes.

esta riqueza y al comerel lujo

cio conocido de ella era consiguiente

y uso de todas

las preciosidades

Griegas y Ro-

manas que

all

estn enterradas para tiempos

mas
san.

felices.

Por desgracia habitan en aquel

terreno

muy pocos que conozcan lo que piYo solo conoc al P. Fr. Manuel Roreligioso Servita del convento de nues,

meu,
tra

Seora de Gracia fundado all el cual no deja perecer lo que le viene mano, dndole el lugar que le corresponde y esto es cuanto puedo decir de la Empurias invisible.
,
:

La

que es un lugarcjo pequeo, hace un contraste admirable con la que le dio el


visible,
,

nombre
bargo,
ta

mas no

las r(|uezas.

Tuve

sin

em-

el

cripcin del siglo

gusto de ver y copiar all una insX colocada sobre la puer,

de

la iglesia

de San Martin, que es

la

par-

roquial, en dos tablas de

mrmol
la

harto bien

conservadas

que

trata

de

restauracin de

esta iglesia, y dice as

26

YUGE

LITERARIO

NLIS

AULA lACEBAT BELLONEIS NEGLECTA RUINIS


MARTINI DUDUM SAGRATA BEATI

CUM TER TRECENTOS

BIS

DENOS TER QUOQUE....NOS

CORPORE OSSBUS. ANNOS XPS. HABERET COEPERAT ANNIS TER QUIIS INDICIO VOLVIT

VE QUATER DENIS KAROLUS REGNABAT IN ANNIS TUNG COMES HANC GAUZBERTUS OVANSAEROS RENOVAVIT ....ERII PROLES ERMENGARDIS DE MATRE NATUS
SEPTEMBRIS IDUS PRIDIE NE BEATO QUI FUIT HUNC

PATER ET NATUS PARITER QUOQUE


IGNOSCAT DEUS VITA RQUIEM DETQUE BEATAM AMEN.

Esta es la inscripcin que tanto dese el padre maestro Florez en el tomo XXVIII, pgina 75. Vase el prlogo del mismo tomo,

donde se public
alguna explicacin

y cotjese.
,

Necesita de

copiado con
ce obscura.

la

mayormente habindola mayor puntualidad que la hasobredicha inscripcin est


;

Ya
entre

dije

que

la

grabada en dos mrmoles


ellos se halla otra
la

ahora aado que

en jaspe, de poca
al-

importancia

verdad; pero yaque estamos,

y que

me

cost tanto trabajo' de subir tan

to y lavarlas

con

tal

incomodidad,

all va.

k LAS IGLESIAS DE ESPAA.

27

Dormit in hoc tmulo Gielmus de Palaolo Qui Sacrista bonus vixit populique patronus Lux fiiit ecclesie, cleri Dux, Archa sophie
Yir bonus
Ecclesie
.
. .
.

et

gravis
dedil librum
,

morigeratus,

campum

Bremarium

cloquerium, voltam

tectum, pavimentwni

Libris sanctorum alter passio scripta virorum


Isto pro

quorum merilis sil sede polorum Anuo milleno bis C. quater X. simul VIH.

....

clditur undenis Jani sua vita kalendis.

Ademas de

las

dos restauraciones de
antecedentes
la

la f-

brica material de esta iglesia, indicadas en


las dos inscripciones
,

todavia

queda sobre

la

misma puerta

memoria de

la fbrica actual,

comenzada en 1507 y conse baile en todo aquel

cluida hacia el 1540.

Es estrao que no

terreno inscripcin alguna

Romana

Griega.

Tres solamente Romanas hall estos ltimos


aos
el

citado P. Fr.

Manuel Romeu,
que es
la

las cua-

les remiti

varios literatos de
ellas
,

Catalua.
siguiente:

Dime copia de

I.

SERGIA

MONTAGNA
H. S. E.

^28

VIAGE LITERARIO

La posee en su estudio
tin en Barcelona.
II.

el

padre maestro

fray Juan Izquierdo de la orden de

San Agas-

A.

EMILIO

MONTANO
BACCASITANO
L--ASERILIS
H. S. E.
Est en
el

real monasterio

de

cannigos

Premonstratenses dicho de

las Avellanas.

ll.

PORCIA. ME. FECIT

SEVERA. GERUNDENSIS. REFECIT


A. YI. A. IX.

Fu

resbalada

Don Mariano Pou

de

la

ciudad de Matar.

ViLABERTRAN.
El nombre de Vilaberlran est ya en varios diplomas del

en

que

existia

tiempo del Rey Lotario, en este mismo lugar una

LAS IGLESIAS DE ESPAA,


iglesia

29
,

dedicada

nuestra Seora

quien

ya entonces dio los diezmos y primicias de estos contornos una nuiger llamada Cuidenellis

que vocalur

Bona dona, con su

hijo Gui-

nebaldo.
los aos

Un siglo despus, esto es, hacia 1060, creci en riqueza y veneracin con el cuidado de un presbtero llamado Pedro Iliguall, quien en 1069 se confi solemnemente el gobierno de ella y de los
clrigos que ya entonces servian
all.

De

esta

institucin queda un instrumento hecho con autoridad de Amato, Legado Apostlico, que el ao antes tuvo el concilio que dije en Gerona, y tambin de Bernardo. El nombre de Praatus alque minisler ecclesia; Santo Ma^ que dan al dicho Pedro rice Villeberlrandi que es varios instrumentos de aquel tiempo
, ,

al de Prior; el gobierno general que otros le suponen encomendado y el derecho que se dio los clrigos de elegirse sucesor en caso de muerte, dan entender que esta era una congregacin formada, que

equivalente

casi

podemos llamarla cannica


lo

como

el

ensayo de

que luego fu en

el

ao 1100,

sin Agustiniana

en que se introdujo en ella la regla y profesegn la escritura publicada en la Marca Hisp. {Ap. nm. CCCXXVII),
,

cuyo original est aqu. El mismo Pedro fu

30

TIAGE LITERARIO

Abad del cual y de los siguientes dir luego. Mas no puedo omitir una memoria notable de este mismo Pedro Rigual, de que ya hice mencin en el Episnombrado
su primer
,

copologio de Vique (articulo Berengiier Rosacon ocasin de una escritura, que all rles )
,

fu copiada

de varias quejas que dieron los

cannigos de aquella iglesia contra los que usurpaban sus bienes. Entre ellas se halla
este artculo
:

monemus

til

Pelnis Rigiialli qui


et

hahet siiarn ecclcsiam dimissam,

ecclesiam

Sancti Johannis
ut revertatur ad
cce

sub prioralicu acceptam,

suam propiam ecclesiam San-

Marice Villmhertrandi. Si vero contemptor


,

exlilcrit
cio,
et

interdicimiis

eum ah omni

divino

offi-

ah introitu ecclesiam. Esta escritura es

de los aos entre 1089 y 1100, como all se explic. No s qu iglesia de San Juan fu la usurpada por nuestro Pedro. Sospecho que era la llamada de las Abadesas, que como se
en su artculo, por esos tiempos estaba pretendida por varios dueos. Este instituto permaneci hasta la supresin general de l
dijo

en 1592, en que fu erigida en Colegiata,


presidida por un Arcipreste y servida de once cannioos. Con el favor del actual Arci-

preste

Don

Baudilio

del Capitulo, vi el

Segas y de Terrados y archivo, harto abundante.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

34

mas en psimo

estado

en una pieza proviel

sional por la esperanza en que est

Capi-

tulo de trasladarse la villa de Figueras, El

furor de las guerras destruy casi todo


edificio

el

y acab con los cdices antiguos. Entre ellos falta un Martirologio que no hace muchos aos vio all el seor Caresmar ca,

nnigo Premonstratense
El templo actual es

que hizo de

un

extracto, del cual va esotro adjunto (a).


el

mismo que

se co-

menz
con
el

construir fines del siglo X, y que Es de tres naves, se consagr el ao

HOO.

poca elegancia de aquel tiempo. En vi una pequea inscripcin en mrmol, encastada en la pala

poste derecho del crucero

red, que dice:

Ildefonsus eram

Non sum

qui fueram: iacet hicpars

magnatum magna potestas: mxima nostri,

Dcese que este es Don Alfonso II, Rey de Aragn, cuyas cenizas en gran parte se depositaron aqu. Efectivamente,
verosmil con
la letra

es del

siglo XII principios del XII.


la
,

devocin que este

tr esta casa

Hcese esto Rey mosfundando en ella una cape-

(c)

Ap. nm. V,

32
llania el

VIAGE LITERARIO

ao 1194, conforme lo dice la escritura adjinla (a). Ya en 1176 les habia


confirmado
el

donacin que Pedro de Montajnt hizo esta cannica de la villa de San Pablo de Calciata. Mas es
la

mismo Rey

que en
pite el

el

necrologio que va copiado se redel epitafio,

magnatum magna Mesas


:

y se aade

hoc siia servanliir interiora loco;


)lemim
fat et

pro

(no officium

irehenda detnr.

El interiora indica que se depositaron aqu


sus entraas.

Otra inscripcin hay en

el

pavimento de
iacet Rev.

la

nave derecha, que dice: le


tissinius
licet

Mi'

chael Terrarol canonicus hujnsecclesioi, vir for'

invita sua; sed venit fortior


et

illo sci-

mors,

supervit

eum 15 martii 1756.

Sobre la puerta de la sacrista queda el hueco que ocupaba el sepulcro del primer Abad Pedro Rigual, el cual ahora est dividido en trozos en la sacristia. En la caja
sarcfago se lee
Discat qui nescit Petrus Abbas hic requiescit: Nec timeas falli Petrus fuit iste Rignalli.

Nada mas de
do por
las

este edificio pobre y destrui,

guerras

cuya reparacin se

di-

(o)

Ap. nm. VI.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


lata

33

esperando
el

la
,

traslacin sobredicha.

En

claustro

obra del siglo


,

XV,
:

solo

hay una sepultura notable

que dice

Anno
,

Domini M.CC.LXXX. XII. kal. awjusti ohtit nobilis Gaufridus Vico Comes Ihipehertini et
Dnus. Pelralale. tem anno MCCXXIX. XL hal. decemh. obiit Dnis. Dalmacius Rupe bertini in caplione Mayoricarum. tem anno

M. ce. XII.

tercio hal. atigiisti obiit Ihnis.

Gau-

fridus Riipebertini apiit

Ubedam

qiii

cun mni-

bus eiusdem generis defiinctis hic simul in


requiescunt.

Dno^

Amen.
,

pues el primer Abad fu Pedro Rigual, que comenz serlo en 1100, y do quien hallo otras memorias hasta 1104. No me consta su muerte pero ella le sigui luego una gran veneracin de lo cual puede
dije
,
; :

Como

verse elP. Domenech.


talua).

(^Ilist.

dlos SS. de Ca-

Acaso vivi hasta el 1107 por ah, que es cuando comienzan las del sucesor Amallo Adalberto, y duran hasta el 1115: pero es de advertir que juntamente las hay indubitables en el mismo perodo de aos de
otro

Abad llamado
Esta simultaneidad, cierta por instrumentos ya que no fuese anar,

Berenguer.
varios

qua

pudo ser
,

como en

otros monasterios

se ha visto TOMO XV.

coexistencia de dos superiores, 3

34

VIAGE LlTERAniO

encargados cada uno de ellos de su ramo, de modo que uno fuese el propio y verdadero Abad y el otro como un Prepsito econ,

mico encargado
sias anexas.

del gobierno de las igle-

Existencia.

Muerte.

Pedro Guillem.

11251124

:.

A este Abad Pedro dio Arnaldo , Sacrista de Gerona, las casas en que l vivia en dicha ciudad pegadas al muro de la misma, versus meridiem super portam qim dicilur Ru,

phini.

Fu

esto el ao [X de Luis el Grael

so

que es

1120

por ah.

Va copia

(a).

Raimundo
Berenguer de Llers.

11251127.

........

Era Abad en 1 1 56 , Arcediano de Gerona y electo Obispo de la misma hacia 1145.

Pedro

Raimundo
Guillermo.

Orusall.

1147-1149. 1162-1179

Electo Obispo de Gerona.

.....

Pedro Bernardo,

......
.

Pedro de Soler. Arnaldo


Ap. nm.

1181-1194 1200-1201. 12051210 12141217


1217---1218.
,.;.;...

(o)

VII.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

35

Baimundo
Guillermo
de

1220. 1245
Empu-

as
Arnaldo

Dalmacio Pedro
Guillermo de Pan.
. .

12481257 12591285 12851506 15081512 15141550

1555 1546 Ermennol de Yilaric. Dalmacio 1547 Arcediano de Tarragona. 1548 1555 Raimundo. Raimundo 1561 1577.
.

Guillermo

Antonio Girgos.

1410 1424

15791598

Pedro 44401454 ,... Gaspar de Cruilles. Muri en , 1488.. Berenguer de Cervell 1554.... 1558.. Muri en Mallorca.
,

tr en

Domenech. Natural de Gralallops; en10 de noviembre de 1545, y muri 1 ." de noviembre de 1560. Estuvo de procurador en Roma por el Rey y despus cinco aos en Portugal, de donde volvi 17 de julio de 4555. Cosme Damin Ortolci. Tom posesin en
*edro
,

46 de mayo de 15G4. Muri aqu 5 de febrero de 1568, y est enterrado delante del
altar

mayor.

36

VIAGE LITERARIO

Cosnius Damianus Ortolaniis Pirpinianenss,


))cum ab ineunte puerilia ad
tutis
))dia

omnem

vir-

laudem

ac oplimarum arlium stu-

secontulisset, eorunique causa Hispa-

5>niain

ulteriorem, Galliam

Ilalianique pe-

))ragrasset, quinto el Irigessimo Elalis suaB

))anno sacrai theologa3


))doctor

ac juris
,

ponlific

Bononia faclus

eam XX.

proxi-

mis

annis et pliilosopliiam iheologiamque


vi-

publice docendo et snete religioseque

vendo cum apud omnes tum, vero apud Philppum 11 Regeai Calholicun auclori))tatem adeptus est, ut.ab eo et in

Abba-

teni huius monasterii id ipse ))non

non modo

ambiens

sed ne suspicans quidem,


et paucis

faerit electus
))interjectis

deinde mensibus

ad Tridentinum concilium evo-

Lulheranorumque furori pro ortho))doxa fide obiectus. Quo dum properat et ))Commodam Rosis navigationem expeclat
))catus

))huc ad nos pontificio diplmate

nondum

impelrato divertilll nonas jiilMDLXl.i


Carlos Domenech.

Tom

posesin en 9 de
Lrida.

junio 1575. Electo Obispo

de'

San Pedbo de Rodas.


Del monasterio de San Pedro de Rodas no

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

37

puedo decirte

lo

que sin duda esperas, aten-

dido su nombre y antigedad. La aspereza y sombra insalubridad de su antiguo sitio, con


lo espuesto que estaba indefenso contra las

inyasiones de los Franceses en caso de guerra


;

estas y otras consideraciones obligaron al

Rev

mandar, con decreto de 24 de setiembre de 1798, que se trasladase esta casaVilasacra


,

lugar propio del monasterio, y situallanura del


la villa

do en
al

la

Ampurdan,
,

una legua

E. de

de Figueras. Trasladse efecdia

tivamente

el
,

Cabildo

10 de diciembre del
se
,

mismo ao
el

la casa abadia del dicho lugar,

mientras en sus inmediaciones

zanjaba

nuevo

edificio.
el

despus, en

En este estado pocos aos de 1805, dia 19 de junio, S. M.


se
hiciese la vi-

mand que
lla

la traslacin

de Figueras a solicitud del Ayuntamiento, y


,

movido de las mayores ventajas que resultaban dicha poblacin ilustrada con tan noble cuerpo. Trabjase con actividad en la construccin del monasterio la parte oriental de dicha villa, y entretanto permanece en Vilasacra. En este lugar llamado en las escrituras
,

antiguas Villa Sacari y Villa Sacher y as: en este lugar digo , he visto las antigedades
,

diplomticas del monasterio de San Pedro de

Rodas

merced

la

buena acogida que he

38

TIAGE LITERARIO
al

merecido y
estos
I.

sabios

afn con que me han ayudado monjes y particularmente el


,

Sr.

Don Joaqun
la

Clavera,

Abad actual, muy

aficionado

anticuara.

El archivo no es lo que pudiera y debiera ser, considerada nicamente la antigedad de


la casa

pero es mayor y mas rico de lo que puede esperar el que sepa los asaltos de ene;

migos de mar y
casa
,

tierra

que

sufri la antigua
,

sin contar los incendios

ruinas y otras

calamidades generales. As se hallan todava

en

algunos ttulos de pertenencia desde la

mitad del siglo X, y desde la mitad del X se hallan en grande abundancia las escrituras de
varios gneros
historia de la

con que he enriquecido la iglesia de Gerona, y las obser,

vaciones sobre monedas

cronologa de los

Reyes de Francia

etc.

tos en los siglos X y XII,

Dos Gartorales, escricomprenden es-

crituras desde mitad del siglo X. As es cla-

ro que falta otro de escrituras anteriores, de


las cuales existen algunas sueltas.

De la biblioteca tan celebrada nada ha quedado. Hay aqui una tradci'on vaga de que un general Francs llamado Noailles trasport no s en qu tiempo, varios cdices Pars, entre ellos una preciosa Biblia. Esto
,

seria

ea

las guerras del siglo

XYl

durante

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

39

las cuales estuvo muchos aos despoblado el monasterio. Lo dems consumieron las guer-

ras, particularmente

la

ltima de 1795.

Con

todo eso pudieron salvarse algunas sealadas


reliquias.

en oro notoriamente del siglo XII por su hechura con el triangulito de capilla cosido en lo alto de ella. Dcese haber sido de Santo ToTal
es

una capa pluvial

tejida

mas Cantuariense. Otra y muy preciosa es una cadena de hierro como de una vara con
que se tiene por de San Pedro Apstol. El modo y forma como vino ac no se puede asegurar, habiendo perecido
eslabones pequeos
,

muchos instrumentos
este
ta (a)

antiguos.

De

ella

y de

otras grandes insignes reliquias que tenia

monasterio
,

da noticia

la

nota adjun-

tomada de un cartel del siglo XV, en que se anunciaba el jubileo famoso que du-

rante

muchos

siglos disfrut esta casa de

San

Pedro de Rodas. Dir de l, ya que vino mano. Atribuyese su origen al Papa Urbano II, quien expidi un breve apiid Urhe7n veterem idus januarii pontificatiis auno II (1088), en que concediendo varias indulgencias parciales los

que visitasen

la iglesia

del

monas

(o)

Ap. nm.

VIII.

40
terio en
lix, de la

VIAGE LITERARIO
las fiestas

de San Pedro y San FResurreccin y todas las de la San-

concedi jubileo plensimo para la de Santa Cruz de mayo todos los aos que cayese en viernes, y su octava. El original de
ta Cruz
,
,

quedan algunas copias pero liace mencin de ella el Papa Julio II en las letras de comisin que expidi en 1508 para averiguar la causa por qu alesta bula no existe
;

solo

gunos Obispos se resistan su publicacin. Lo que yo puedo asegurar es que estuvo en


prctica hasta
el

ao 1697, que fu

el

ltimo

los dichos jubileos.

Queda todava un de,

creto impreso de Pedro Borril


ral del

Vicario gene-

Obispo de Gerona Don fray Severo fecho 9 de febrero de 1680, quien dice que vista la bula original de Urbano mandaba se publicase. El concurso era, eomo es fcil de entender muy crecido de

Tomas Auther,

todas las provincias de Espaa y Francia. Hacase con toda pompa la ceremonia de abrir que siempre Ja puerta principal del templo
,

estaba cerrada cal y canto por la soledad del sitio, y para entrar en l solo se servan

de una

lateral.

Viniendo ahora dar alguna noticia de la digo que antigedad de este monasterio -aunque conocido siempre con el nombre de
, ,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


la

41

mayor parle de las esSan Pedro, mas en crituras se aade con variedad el de San P' hlo y San Andrs. Su situacin era en el condado de Peralada en
bio
la

vertiente oriental del


in subur-

monte llamado Rota, Boda, Bodas,


Viridaria, que es el que est en la
del

Castro Tolone, subtus Castro Verdaria

monte llamado ya en

el siglo

cumbre XIII de San


se
te

Salvador. Estas localidades son constantes en


todas las escrituras.

llama

el

monte
que
el

el

lugar

En una del siglo XI Amir Boda. Ya


lo

acordars de lo dicho en

del

monasterio

de

Amer

tambin
el siglo

de Santa Maria de Rosas se llam de Bota y de Bodis hasta


,

XIV. De modo que todo el monte es nombre, y as lo hallars en las escrituras que van con esta carta. Desde la mitad del siglo X quedan instrumentos que le acreditan inmediatamente sujeto la Sede Romana. Por otros de principios del mismo siglo consta con certidumbre que ya enclaro que tuvo este

tonces se progresaba en
Benito.

l la regla

de San

He acotado esta poca porque no se han conservado escrituras anteriores que acrediten con certidumbre su profesin
existencia del monasterio.
,

ni

aun

la

dubitable que existi

Mas para m es inmucho antes, atendida

'42
la

VIAGE LITERABIO

multitud de posesiones que ya

le confir

con su diploma el Rey Lotario ao 982 (Marca Hisp., ap. mm. CXXX); que cierto no

bastaba un siglo para adquirir tales y tantas cosas como en l se expresan. Por otra parte,

en 94o
terio
,

se supone

muy

antiguo este monas-

cuya jurisdiccin quiso recobrar Acfre-

Abad de San Esteban de Balas (Marca Hisp., ap, nm. LXXIX). Mas es que en la
do
,

escritura

de consagracin de
,

la

iglesia
,

de

Fontanet
cida
al

que ya envi desde Gerona


,

redu-

ao 904

se halla esta firma coetnea:

Modctis Georgiiis

Ahha

exigiiiis et

sacerdos indi-

gnus

interfui et suhscripsi.

La circunstancia

de hallarse esta iglesia cerca del monasterio,

y la de conservarse en el original la sobredicha escritura inclinan el nimo creer que este Abad Jorje lo fuese de ac. Con esto dice
,

la

memoria

cierta de congregacin de

monges

que aqu habia entonces. En escritura del ao IIII del Rey Carlos el Simple (902), Adaulfo hizo donacin de una via ad Sancto Petro Apostlo vel ad ipsos servos qiii serv sunt die notuque. Otra del ao XXII del mismo

Rey (919) comienza

asi:

In nomine Domini:

nos Wisindus Proposito, B alone, Argilone, moacos, seu et cuneta congregatione etc
'Sancti Petri et Sancli Andree et Sancti Pauli

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


simiil in

43

he

ele. Otras dos donde tambin se menciona Prepsito. Mas lo que es Abad propio y cierto de esta casa no consta que lo hubiese

imum

donatores siimiis

vislo de esos aos,

antes de la mitad del siglo X.

En

la

compeel

tencia que decia de esta casa con


las
,

la

de Bao-

compareci ante

el

Rey de Francia

Abad de

aquella, y de la nuestra fu enviado

Tassio imns ex prioribus.

Este Tassio es el primer personage que haga gran figura en este monasterio. Era hijo fu casado con de Heldesindo y Levogodo Amalvigia y muerta esta con Hishlanda de
:

las cuales tuvo

sindo
hija

Abad despus Levogodo. Todo


,

dos hijos, Sperandeo Hildey Obispo de Elna y una


,

esto consta de la escrila

tura que va copiada (a), que tiene

fecha

singularsima en estos paises,i//a. deccmbris

anno IIl regnante Radulfo Rege (925) reinado que ac no fu admitido. El ao 94o le hallamos ya monge en esta casa y defendindola en presencia de los Reyes de Francia de las pretensiones que sobre ella tenia la de
, ,

Marca Hisp. y tambin del ao de su muerte copiando la inscripcin sepulcral. Lo que le hiBalas.
,

De

ello

trata

largamente

la

(o)

Ap. nm. IX.

44
zo

VIAGE LITERAUIO

mas memorable
,

es
el

el

Hildesindo

que es

haber sido padre de primer Abad conocido

de esta casa , y con esto me hallo ya en el catlogo de Abades , en que ingerir algo de la
historia del monasterio.

Hildesindo desde...

947....

hasta....

991.

todas las escrituras se llama as, y en muchas firmadas de su mano, no Eldesindo ni

En

que era el nombre de su abuelo. Este es el hijo que Tassio dese se quedase en la profesin monstica como se ve en la escritura citada. El mismo, en una donacin
Heldesindo
,
,

al

monasterio del ao 967


el

dice que la hace

por

sione,

alma de genitore meo dive inemorice Tasdando entre otras cosas un campo in

palatiolo qni fuit do Chindilherga amita.

La primera memoria de su prelacia es del ao 947 ao XI de Luis Ultramarino dia 5 de abril, en que el Obispo Wisado 11 de rge dio este Abad y su monasterio la iglesia de San Pedro de Ulceia en la Cerdaa. En esta es, ,

critura, copiada de

un Cartoral

dice el dona-

dor

Ego Wisadus

Episcoptis in Sanct(B Marios

cenobio

Urgellensi (a). Otra

memoria hay del

mismo en

el juzgado que se tuvo ante el dicho Rey, ao XIIl de su reinado, que es 949,

(a)

Ap. nm. X.

lAS IGLESIAS DE ESPAA.

45
,

no 947
firm
el

como

dice

la

Marca Hisp.

donde se
le

publica [Ap. nm. LXXXIII).

En 95o
,

con-

mismo Rey
,

la

pesca del estanque de


llamalas

Castell con sus tres islas adyacentes

das Udiiagro
habia dado

Fonilaria y Savarto

segn
el

al

mismo monasterio

Conde

Gozfredo.

Va copiado
el

de nuevo este docu-

mento
(id.

(a),

Formaliz

aunque ya publicado (nm. XCI). Conde esta donacin el ao 9G8


hizole otra
,

nm. CIX). Mas


,

mucho mas

amplia y general
(ib.

ao 974

que podrs ver

nm. CXV), y tambin las confirmaciones apostlicas de los Papas Benedicto VI y Vil. De este ltimo Papa queda ademas una carta al Conde Ugo en que le manda resti,

tuir al

monasterio

el castillo

que habia usur-

pado de Yerdaria
Hasta
aqu

(b). El ao 977 recibi una donacin de Bencio, que va copiada (c).

Hildesindo
las

suena

solamente

Abad

mas en
,

escrituras
,

siguientes se
,

llama juntamente Obispo

y lo fu de Elna

no de Gerona

como

se crey en los Episco-

pologios antiguos de aquella iglesia. La pri-

mera

escritura es el precepto de Lotario,


el

dado

en su favor
(n)
(b) (c)

ao 982

que public

la

Marca

Ap. nm. XI,

Ap. nm.

XII.
X!l,

Ap nm.

i(6

VIAGE LITERARIO

Hisp. {Ap. nm.

CXXX),
se

y yo he copiado de
asi

nuevo
catiim

(a).
,

Tambin

nombra
el

en elJudi-

de que habl en
(art.

Episcopologio de

Gerona, ao 987
y en la monasterio
bula dada
,

del]Obispo Gotmaro)^
,

por

el

ao 990 en favor de su Papa Juan ;XV (ib. nm,

CXL). En las escrituras de esta casa dura todavia su memoria hasta ellao lili de Hugo

Rey

(991), en que firma Hildesindiis gratia Dei

Prcesid atqiie Ahha, y esta es su ltima noticia: de modo que si es el mismo que comenz

en 947, lo fu mas de cuarenta y cuatro aos. Es notable de su tiempo el establecimiento que hizo l mismo de unas vias Mascharon presbitero ao III de Ugo (990) en que ponindose su nombre^ en el exordio, en
,
,

las suscripciones dice asi: Johannes gratia

Dei

Abba
copia

in vice domni Hildesindi Episcopi.


(6).

Va

Tengo por
le

cierto que en

la

vejez de

Hildesindo se
sucediese en

debi dar coadjutor que le

la abadia. No dir lo mismo de dos Abades que firman en escritura de establecimiento del ao XXI de Lotario (976), en

que despus de Hildesindo suscriben Yrmynysclus Abba.^=Sonniariiis Ahba. Estos debian

(a)
{b)

Ap. nm. XIV. Ap. nm. XV.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


serlo de otros monasterios
;

47
el

mas en

nues-

tro ha de ser tenido por sucesor

Juan,

que
el

lo

debi ser por poco tiempo,

pues en
Pedro.

ao siguiente 992 ya se hallan

memorias de

En
Ripoll

la

encclica con que los

mon,

ges

de

anunciaron los

monasteest la

rios la

muerte de su Abad Seniofredo


entre sus contestaciones
,

4008,

ao de

ste de San Pedro

y solo se piden oraciones

por dos Abades difuntos, es


siimmo sacerdote Heldesindo
,

saber, pro

et

pro Vetronem

Agatorxius Ahba [Orig, ard, de Ripoll).

De

ao 1008 habia habido un Abad llamado Pedro despus de Heldesindo. Alguno querr que Agalorxius sea el Abad actual en
el

modo que

se ao. Dudas

cada paso.

En tiempo

del

1022, pertenece la solemne consagracin de la iglesia, hecha por Wifredo, Metropolitano de Narbona ad vicem de Pedro Roger, Obispo de Gerona, con asistencia de Oliva de Vique y otros. {Marca Hisp., ap. nm. CXCIV, y Aguirre,
,

referido Pedro, y al ao

Cono. Hisp.
,

el

Ponce ao 1051 en escritura de poca entidad. Pedro Dalmacio. Suena asi desde el ao
(

V. pg. 590.) del cual hay una sola memoria en


,

to7n.

1040

Ylill del

Rey Enrique ) en
,

el

cual los

48

VIAGE LITERARIO
,

Condes de Empurias Ugo y Guisla con su hijo Ponce le dieron algunos bienes pro gra^ tias agendas Domino Deo et prwdiclo cenobio de ipsa victoria quam mihi Deus dedit de ipsa pigorade Ilochaherlini. Del mismo hay memorias hasta 1054, v lue^o suena otro Pedro sin apellido alguno hasta el aa
,
,

407*2.

De
,

su tiempo, y del ao

oblacin in

monacum que

hicieron

1065, es la Ponce y

Adalez Condes, de su hijo Pedro, con la ceremonia de envolverle la mano en la toballa


del altar.

Va copia

().

1081. De este Abad hay una memoria del ao 1080 muy graciosa, con ocasin de un robo,
obligando los ladrones sufrir
el juicio

GM//ermo desde... lOT'.... hasta....

del

agua caliente en
la

la iglesia

de San Flix de Vi'

Judaica (hoy Vilaiuiga). Es notable la ceremonia de haberle sellado la mano al reo la


,

cual

se

descubri quemada
te

al

dia tercero.

Creo que
acia
[b).

divertirs

con

la lectura

de esta

Wiscafredo.

Coloco aqu este Abad, cuyo

nombre consta solamente de una memoria de ciertas usurpaciones hechas este monasterio en tiempo del Abad sucesor
(a)
{b)

Ap. nin. XVf. Ap. nm. XVi.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

49

Macfredo.

Suena desde 1088 hasta 1096.

ta

Raimundo. Lo era en los aos 1090 bas1108. Acaso ser el que suena con el nomRegirmindo
en 1111 y 1115, en que el
le dio la iglesia
el

bre de

Obispo de Gerona Berenguer

de Santa Cruz. Esta escritura va en


vo.

Epis-

copologio Gerundense copiada de este archi-

Es notable, porque
el lili

ese ao

hace cor-

responder

de Luis

YL Es

tambin

la

primer memoria de aquel Obispo.


DeusdeditesG... 1118.... hasta.... 1158.

Este alcanz bulos de los Papas Calixto


Inocencio
11.
,

II

Tambin
la iglesia

le

dio Pedro
,

Obispo

de Zaragoza

de Urseira

ao 1121

Va

copia

(a).

A. de Grandis.^^ Lo era en 1159.

Comienzan sus memorias desde 1150, y acaban en 1191. A este Abad dio Hugo Conde de Ampurias con su hermano Ponce y su madre Brunissendis charabum in
Berenguer.
,
,

stagno
fituris
,

Casillionis ciim retihus el redessellis et

atque resalUs
et

et

ciim paneslell

et huli-

gnabal in stagno

in mari.
el

Fu

esto en 1154.
le

Tres aos despus

Papa Adriano IV

ex-

pidi una amplsima bula, en que confirma la

(a)

Ap. nm. XVIII,

TOMO XV.

50

TIAGE LITERARIO
,

de SUS predecesores Juan, Benedicto Calixto Inocencio y cuanto es concedieron los Reyes Luis Ultramarino y Lotario. Notable es
,
,

tambin

la

venta que

le hizo el
,

Conde Ugo,

con su muger Adalaide


dndole por ello

de los diezmos del

estanque llamado antiguamente de Dedenga, el monasterio centiim quadr'

ginla morabatinos harharoginos boni auri, re-

dique pensi.
Gaufredo desde... 1196.... hasta.... 1201. Bernardo de Avi1208.... hasta.... 1225. on desde

Este obtuvo bulas de los Papas Inocencio ll en 1216, y Honorio ll en 1217. Una

donacin va copiada del segundo ao de su


abadia
(a).

1224.... hasta.... 1245: Hay varios Abades consecutivos de este nombre hasta 1292. Es cierto que uno de ellos era antes Abad de Bages, pos-

Ponce desde Raimundo.

tulado por nuestro monasterio Inocencio IV,


v confirmado por
,

l. La bula est rota en su ser su entrada desde 1245 debe data mas 1254. El que gobernaba en l'28o se llamaba Ramn Pere Andreu y este es el que recibi en 1291 la bula de Nicolao V, en que le con,

(o)

Ap. nm. XIX,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

54
,

cedi

el

uso de pontificales y rdenes


(a).

etc.

Va

copia

Dalmacio.

Lo

era en 1292.
Principio.

Exist.

Muerte.

faimundo

Amlelo ,
Berengiier

electo

en

1295. 1294. SOO". 1502. 1508 1509. 1555


concedi
el

En

este ltimo ao le
el

Papa
.:

Juan XXl

uso de altar porttil.

Eaimimdo
Baimiindo de Ponte,
to

1554. 1551.
elec-

en

1555
1557. 1567
.
.
.

Arnaldo
Bertrn Delantar

1570
1410. 1415 1420. 1452
1457. 1446

1409.

Bernardo Esteban
Berengiier de Spasen entr en

Antonio, Cardenal del


tulo de

ti-

San Crisgono 1455. 1458 Antonio Alamany 1460


.
.

Bernardo Margarit, 0bispo de Catania, entr en

1462. 1485
,

Juan de Castro
no del
(o)

castella-

castillo de

San

Ap. nm. XX.

52

VIAGE LITERARIO

1 LAS IGLESIAS DE ESPAA.

53

CARTA

CI.

Besalfuca capilal del condado de su nombre.

==Su derivacin. =Nolicia

do los Condes que

la gobernaron como Principes soberanos.^ Fundacin del monasterio de San Pedro por el Conde V/ifredo y su muerte violenta en el

lugar de Paris

y noticia de sus agresores.


del

Conde Bernardo Tallaferro en el rio Rdano. =Moneda propia de este condado. =Silla episcopal titulada Bisuldunense.=Noticia de la Colegiata

=Muerte desgraciada

de Besal.=Su advocacin
derna. =Catlogo

antigua y mode sus Abades y Priores.

r=Beliquias insignes y descripcin de una cruz

muy

notable y antigua.

iTii querido hermano

Besal es una
su
los cuatro en

rilla

antigua, capital del condado de

nombre
que

desde

el siglo

VIH uno de
,

estaba dividida

la

dicesis de Gerona. Deri-

van algunos este nombre del de Belulia, con el cual aseguran que era conocido todo este territorio desde Crespi hasta CasteUfollit, Cunto mas docta y menos ridicula es la opinin de Pedro de 3iarca, que
lo deriva del

Se-

54

YAGE LITERARIO

bendunum Sebeldunum de Ptolomeo. Como las noticias de mi Faquiera que eslo sea
,

ge, digo lo

que en esta

solo alcanzan la

he encontrado, mitad del siglo X; y de ello


villa

solo hablar, segn mi costumbre, anticipan-

do

la

noticia de los

Condes que

la

gobernaron

como Principes soberanos desde el ao 329' en que muri Mirn Conde de Barcelona, que es la poca que m me importa. Este Principe tuvo cuatro hijos de su muger Ava es saber: Seniofreclo, que le suce,
,

di en el condado de Barcelona; Wifredo, que

obtuvo
toc
el

el

de Besal;
;

Oliva Cabreta, quien


y Miro
,

de Cerdaa

levita

can-

nigo de Gerona. La Crnica de los Condes de

Barcelona
{col.

que hallars en
el

557), en

Marca Hisp, cap. IV omiti la memoria del


la

y aadi que el ter-. condados de poseylos Oliva, Besal y de Cerdaa luego que muri el padre; mas la existencia del segundo hijo Wifredo y de su condado consta de la donacin que la Condesa Ava hizo San MigueJ deCuxael ao 941 (ihid. col. 85o) que empieza asi i<.Ego Ava Comitissa et filiis meis Seniofredus Comes Wifrediis Comes et Oliva Comes, et Miro, levita, etc.- Tngase entendido que nin-

segundo de estos
,

hijos

cero de ellos

guno de estos Condes

lo

era aun de los esta-

X LAS IGLESIAS DE ESPAA.


;

55

dos que se les adjudicaron porque habiendo quedado todos de menor edad por la muerte
de su padre Miro en 9^9
la tutela
,

se educaron bajo
,

de Simiario , Conde de Urgel que entonces pas ser tambin Conde de Bary reuni todos los condados y los gobern hasta su muerte acaecida en 950,

celona

que es cuando cada uno de aquellos Condes tom el gobierno de sus estados; es saber: Suniario Seniofredo de Barcelona, Wifredo
de Besal, y Oliva de Cerdaa. Mas aunque
esto

sea as

como

cierto lo es

no impide

que en 941 se

intitulase ya

Conde

WIFREDO.

que
el

lo fuese

de Besal parece claro, por


el

ser l

que fund

monasterio de San Pedel condado,

dro en

la

villa capital

doln-

dote copiosamente,

como

se v en el diploma
(ibid.
col.

de Luis Cllramarino del ao 950


862). Lo
eleccin de

mismo se infiere de la escritura de el Abad de Camprodon Teuderi;

00

de que hablar luego

y de

la

donacin

testamentaria, que citar para probar

el ao de su muerte. La fundacin del monasterio es para mi una prueba evidente de que fu Conde de Besal v no de otros estados no
,

56

VIAGE LITERARIO

siendo regular ni verosmil que hiciese tan copiosas donaciones ni trabajase tanto para en-

noblecer con tan clebre monasterio

la ca-

pital de un condado que no le pertenecia. Durle el seoro hasta el ao 954, enqne algunos de sus vasallos le mataron en el lugar llamado Paris cuya historia trae la Marca Hisp, (col. 595 y 889). Otras escrituras expresan los agresores, que fueron Seniofredo, presb,

tero, Adalberto, Vives y algunos otros.

A m

me

consta que era ya difunto en

el

en que
villas

lo de enero se efectu
la

la

ao 958, donacin
las

testamentaria

iglesia de

Gerona de

de Galbos, Balbos y otros lugares, como habia encariado el difunto sus marmesores
Seniofredo y Oliva, sus hermanos, la Condesa Ava, su madre, y Servo Dei levita. De esta
,

escritura envi copia en el Episcopologio de

Gerona

[articulo Arnulfo).

SENIOFREDO.
Muerto Wifredo el condado \e Besal queque posea el de <d en poder de Seniofredo
, ,

como consta de la eleccin del Barcelona Abad de Camprodon Teuderico hecha en el


,
,

ao 962 de Cristo (ibid. col. 882). En la escritura despus de decir como el Conde Wi'
,

LAS IGLESIAS DE

ESPAA.

57

fredo liabia fundado aquel monasterio, se lee:


Contigit lU isdem inclitus
graretiir a seciilo.
illius

Comes Wifredus mi,

Accipienti vero dominahim

fratre siio

domno Seniofredo

venenmt

ipsi

monachi ante eius prcBsentiam, etc. De modo que no queda duda en que el Seniofredo, Conde de Barcelona, se apoder del condado
de Besal por muerte de su hermano WifreY no deje de notarse la palabra accipiene
lo

do.

no muri hasla el febrero del ao 968 como tengo demostrado en las Memorias cronolgicas de los Condes de Urgel. Y que hasta la muerte continu en el seoro de estos estados lo indica una escritura de permuta del ao 965, hecha por el monasterio de San Juan de las Abadesas con el mismo Seniofrepara
,

que luego se

dir. Este Seniofredo

do, la cual va copiada en el Viage aquella

Verdad es que juntamente se mencionan all sus dos hermanos el Conde Oliva y
iglesia.
,

levita Miro, y

que de ninguno de los


la

tres

se

dice que fuese Conde de Besal. Esta escasez de noticias aumenta


alar
el

dificultad en se-

verdadero Conde de estos anos. La

opinin

comn

es que

Oliva fu el sucesor

del difunto Wifredo:

mas yo entiendo que


el

excluido ahora Oliva,

que obtuvo

los esta-

dos en 968 fu

68

YIAGB LITERARIO

MIRO
ces/e

968 984.
:

el

Pruebas de esto son mismo Miro hizo


el le

1."

la

La donacin que iglesia de Gerona


el

en

ao 968 del lugar de Paris,

cual dile

ce que
hizo

corresponda por donacin que

su hermano Seniofredo. Dos escrituras

he

visto sobre esto en aquella curia episco-

pal en

el Cartoral de Cario Magno, fol. 500, ambas publicadas en la Marca Hisp. fAp. mm. CVI y CVIl). La primera del 2 de febrero de 968, ao Xlll de Lotario, en la cual supone vivo su hermano puesto que
,

cuando

dam

nombra, no usa de con que denotaban


le

la el

palabra quonfallecimiento

de una persona.

De

esta palabra se vale ya,


,

pocos dias despus en la donacin plena que repiti del mismo lugar 21 del mismo mes y ao. Esta donacin por si sola no probaria otra cosa sino que Miro era seor del lugar de Parets, que est en el condado de Besal mas junto con las otras pruebas que siguen demuestra que lo era tambin del mismo condado.
;

2/

En

la

escritura de fundacin dota-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

59

cion del monasterio de San Pedro de Besal

hecha en el ao 977 abier{ibid. col. 919) tamente se llama si mismo este Principe: Ego Miro nutu Dei Gerundensis ecclesice himilis
,
,

Episcopus, ac Comes Bisuldimensis


fratrihiis nostris

una ciim domno Olibano ac Seniofredo


,

Comitibiis
5."

etc.

En

la

dotacin de
,

la

cannica reglar

de San Agustn
el

que fund

en Besal en
col.

mismo ao 977 {Marca Hisp.


:

dice

912), Propterea concedo precibus Ermengardce


(esta

Comitissce
filio eius

era la

mugcr de
,

Oliva)

et

Bernardo. Si Ermengardis fuese en-

tonces Condesa de Besal

no necesitaba de ruegos parala fundacin de aquella cannica, ni tampoco Bernardo heredero forzoso del
,

Miro como Conde propietario que se deja obligar de los herederos para dotar la casa con los bienes propios
condado. Obr
,

pues

del

condado.

4/
rio
,

En

la

dotacin del
el

mismo monaste:

que hizo

ao siguiente 978, se leen,


,

como en
hile

el anterior estas palabras Pro satam animarura quam corporum meoriim

fidelium in ac Ierra

degenlium qui in
,

illo ce-

nobio aliquod prmsliterint beneficium

ele.

Su-

pone
dado.

vasallos suyos los habitadores del con-

Y mas

abajo dice

et

dono ad prcefatum

60
Lelus dedil a

VIAGE LITERARIO

cenohium in valle Monte aculo manso uno quod Wifredo Comit et ego haheo per
dicti Comilis.
.

succesionem iam

ibidem aheo vel hereditare deheo,


5."

etc.

Quantum Donde es

claro que Miro sucedi en el condado.

ao 1086, el ltimo Conde de Besalii Bernardo, al tiempo de confirmar al


el

En

sobredicho monasterio todas sus posesiones, expresa omnes illas donationes, etc., quas pro:

genitores et antecessores mei Miro videlicet re-

verentisimus Comes
inclitus

mes
l

et

et Episcopus, et Bernardus Comes, ac Guillermus nohilissimus Coomnes alii Comits retroaclis tempori-

hus fecerunt. Esta escritura est original en


archivo de dicho monasterio. Por donde parece claro que fu reconocido como Con-

de de Besal por los sucesores en aquel seoro


,

y que

lo

era ya

como

tal

obraba.
la igle-

monasterio y de sia de Santa Maria de aquella villa.


las dotaciones del 6."

en

Obispo de Vique Oliva, en elogio del monasterio de Ripoll, de que algunas veces Jie hablado, dice de nuestro Miro
el

En

Poemita que escribi

el

Eic Dominus patri(B recubans, Presulque lerimdm.

Los versados en

la latinidad

de los siglos

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

6\

medios saben que


comiiatus
,

patrice

era

sinnimo de

dioccesis, parrcechia y oros tales.

Ripoll, cuyo condado de Besal, dice de Miro que era Dominus patrim claro esl que en ello dijo que habia poseido aquel seorio. Y es de notar que el Obispo Oliva autor del
el

pues

poeta, hablando de

valle era del

Poema, era sobrino de nuestro Miro, bien asi como hijo de Oliva Cabrela, que es el que dicen que entr ser Conde de Besal por la muerte de ^yifredo. Y cmo ser creible
que por elogiar
su
al tio

quitase aquel escritor


este con-

mismo padre algunos aos de


lo

dado?

De

dicho dehe inferirse

la

equivocacin

con que todos los escritores, copindose unos otros, han escrito que Miro fu Conde de Gerona
(a).

Porque no se hallar un

(a) Vase la Espaa Sagrada, tom. 43, fg. 83 ?/ d3o. No puedo pasar en silencio que en la primera de estas pginas anticipa el autor el condado de Miro al ao 9o6 engaado con una escrura, que^vi copiada, del archivo de Monserrate en favor del monasterio de Santa Cecilia, donde se lee: In nomine Dornini : Borrellum ct Mironem utcrque fratres, et Marchiones, Comits donatorcs sumus etc. Para co, ,

nocer que este liro no era el nuestro, bastaba observar: 1. Que no se intitula levita, dictado que nunca dej y ya tenia en 941. 2." Que se llama hermano de Borrell, del cual ninguno, ni su misma madre Ava, hizo mencin. La verdad es que este Miro de la donacin era otro distinto del nuestro, hijo de Suniario, Conde de Urgel desde el ao 906 y de Bar-

62
solo

VIAGE LITERARIO

documento en que se

le

d expresamente

ese dictado,

como

los

hay demostrativos de que

tuvo

el

naci de que en todas

condado de Besal. La equivocacin la escrituras que hablan

de

se intitula

Comes

el

Episcopus Gerundce^

por donde atribuyeron


Gerundce, que
Si los

al

condado

la

palabra

solo recaia sobre el obispado.

que escribieron sobre esto advirtieran que muy frecuentemente los Condes no poel ttulo

nan

de sus estados

como

aqu mis-

mo
el

habrs advertido: y si reflexionaran que condado de Besal era casi todo de la di-

cesis de Gerona, no tomaran de esos ttulos

de Miro ocasin de asegurar afirmativamente que fu Conde de Gerona. A lo menos imique en los ndices de la taran Balucio Marca Hsp., para manifestar la duda que en
,

esto tenia

colig
,

Miro los dos dictados de

Comes Gerundensis

Comes

Bisiildunensis.

En

resolucin, para m es cierto (jue Miro, Obis-

po de Gerona posey este condado de Besal hasta su muerte, acaecida en el ao 984. Mas cmo y por qu obtuvo Miro este con,

dado, siendo,

como era,

el

cuarto y ltimo

celona desde 929, donde muri en 950. Era hermano de Borrell, el cual en este ltimo ao obtuvo el condado de Urgely en 967 el de Barcelona, ambos hijos de la Condesa Richildis,

Vase

la

Marca Hisp.

col. oii.

ALAS

IGLESIAS DE ESPAA.
,

de

los

hermanos

y quedando excluido Oliva


el

Cahreta, que era


riguarlo, ni yo
lar la ta

tercero, no es fcil ave-

me

dar tormento para sea-

causa que ignoramos. Solo dir que es,

postergacin de Oliva, que es cierta

dedi-

bi nacer de las mismas causas de donde

man

que experiment respecto del conpara el que dado de Barcelona habiendo muerto sin hijos su hermano Seniofredo en 9G7 968, no se cont con l para la sucesin, sino que la obtuvo Borrell Conde de Urgel, primo del difunto. Esta exclusiva, no
la
;

naci,

ser reputado por

cual

como dicen algunos historiadores, de hombre de poca piedad la bien manifest en la fundacin del mo,

nasterio de Serrateix y en la dotacin de Custoya y otras iglesias , ni tampoco de defecto

corporal

que no le impidi gobernar la Cerdaa y despus Besal. Otras causas debi haber para que no fuese atendido su derecho y piulo ser, entre ellas, lo que sospe,

el

cha mi amigo Don Luis Garca Conde, antes Prior de esta Colegiata y hoy Tesorero de la santa iglesia de Tortosa, y es que Oliva se
debi estar pasivo en
el

funesto

aconteci-

miento del asesinato de su hermano Wifredo, sin acudir con las armas vengar el ultrage,

como acudi

Seniofredo desde Barcelona

el

64
cual, obrando

VIAGE LITERARIO

casi
,

como conquislador

del

condado de Besalii quisiese que lo tuviese Mirn, y tal vez en castigo de que los autores de aquel crimen estuviesen apoyados en el poder de Oliva. De esto se habla la larga en mis Memorias cronolgicas de los Condes de
Urgel
,

lib.

1.

En resolucin,
al

el

sucesor de

Seniofredo fu Miro;
te

cual, por su muerel

acaecida en 984, sucedi

sobredicho

OLIVA CABRETA
desde

084 990.
aos fu un tiem-

Durante estos seis

po Conde de Cerdaa y Besal. Es comn mas opinin de que muri en el de 990 est no conocido. entierro el lusfar de su Marca [col. 497) conjetura que debi enterlugar de Rosellon funrarse en Custoya
, , ,

dndose en las palabras de la escritura de consagracin de dicha iglesia que hizo UdalQiiagario Obispo de Elna donde so lee
,

Icnns

anima Olivani Comitis ciusque


irivcntiir

coniufis
tanli he-

Ermengardis, mercede non


neficii sed

huius haselizio cousecraliGnis admi,

sccantiir

mercede

etc,

pero oslo solo prueba


a{|uclla ig!e-

que hizo algunas donaciones

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


sia.

65

Con mas fundamenlo puedo yo decir que


el

se enlerr en

monasterio de Serraleix, que

dicho Conde fund y dol magnficamente, y donde es tradicin que est enterrado ei

fundador en un sepulcro suntuoso que se halla

entrando

mano

izquierda

en

la

igle*

sia, que es ohra de aquel tiempo.

Sohre l

se v tendida una estatua de caballero arma-

do con espada y daga


relieve, llanos y
sin

y unos escudos de empresa alguna, cosas


,

todas que hacen

muy probable que

este es el

sepulcro del Conde, y aun yo quise y dej all ensayada una inscripcin que perpetuase
esta memoria.

Nuestro Conde tuvo cuatro hijos de su muger Ermengardis es saber 1 ." Bernardo,
,
:

apellidado

condado: sucesor del padre en el de Cerdaa o. Oliva, Abad de Ripoll y Obispo de Vique 4. Berengiier, Obispo de
, : :

Tallaferro 2. Wifredo

sucesor de

nuestro

Elna.

BERNARDO
desdeo
Le apellidaron
duda

hasta

OW.
sin

Tallaferro, aludiendo

sus grandes fuerzas corporales; su TOMO XV. 5

66

VTAGE LITERARIO

mnger

Quedan de memorias en las doeste Prncipe muchas


se llam Tota Adalais.
,

naciones que hizo los monasterios de Cux. Balas Ripoll, Besal Arles y otros;
,

V principalmente en las que hizo esta Colegiata. Pero las memorias principales de su

gohierno son dos: 1/ La ereccin de Silla episcopal para su condado. 2." La ddiva preciosa de la Vera-cruz que regal dicha
,

Colegiata.

Amhas

cosas logr en un viage que

hizo

Roma el ao 1017, y de ellas se dir despus separadamente y a la larga. Otro no se viage emprendi tres aos despus sahe para donde aunque bien se sabe que fu con el objeto del matrimonio de su hi, ,

jo, que tenia ya contralado, lo que

le

oca-

sion
el

la

muerte. Porque teniendo que vadear


,

Rdano

arrebatado

el

caballo de la cor-

ao 1020, dia 26 de setiembre. El dia y ao constan del testamento sacramental que copi la Marca Hisp.
riente, pereci en ella
el
(col.

1027)

mas no

se

expresa

alli

la cir-

cunstancia de morir ahogado en el silencio bast para que Diago, en


los

rio.

este

la Hist.

de

Condes de Barcelona, ib. 2., cap. 90, tuviese esta desgracia por fingida, ^as con-

que es harto dbil, tenemos dos argumentos positivos que lo afirtra esta conjetura,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

67
el se-

man: 1/ El

epitafio

que

al

difunto y su

hijo Guillermo se

puso en RipoU en
,

pulcro comn de ambos


,

cuya letra es del


algo gastada
la raiz

mismo siglo XI y auncjue de la humedad y colocada


red en
el claustro

ya
pa-

de

la

de aquel monasterio, pude


esta

copiar por mi

mano de

manera
claro

Splendor, forma, caro, \irlus,

cum germine

t
,

cito florescunt

mdico

sic fine liquescunt


liic

Hoc do

testantur Comits

qui lumulanlur

...

de Taiaferr Guilelm. cognomine Crassus


consilio, rebus,

Armis,

Rdano falalia passus fama viguere

Super

(f.

sumptibus) hancmullls ditare

domum

studuere

Unde

coronati regnent super astra locali.

Amen.

La encclica que con motivo de la muerte de este Prncipe expidieron los mo2."

nasterios de Ripoll y de Cux, rs en la Marca Hisp. {Ap. nm.

la

que

halla-

CLXXXVI)^
la

y en

ella

/despus de elogiar

virtud del

Prncipe, dice estas palabras: Talis igitur cum essetactantus,utpote provisor omnium
coniugali vinculo volens nectere filium, pro-

misso iam nato infandum tentavit equo Iransire

Rhodanum. Dumque incaute ceptum


iter,

pertenderet
))lantia

nter ingentis fluminis ro^

vada infelix revolvitur equus, sessor-^

68

VIAGE LITERARIO

jque succumbit. Tune terqiie, quaterque co5)natus colkim tenere manibus, terque quater-

que compressa manus

effugit ab illo.

Tan-

^)dem ergo ingentis fluminis mpetu victus occubuit .... O felix et nimiun felix no:slra tas. Si

tigisset

noster Bernardus numquam Rhodani nefanda fluenta etc.


,

at-

Dej este Conde seis bijos de su muger: 1." Guillermo, sucesor de este condado. 2." Aienrico quien dej el obispado del mismo ttulo (cosa que no tuvo efecto, como
,

se dir), o." Ugo. 4. Berengiier.


laiz. 6.

5.

Ada-

Constancia.

GUILLERMO
desde

1020

hasta 1055.

Fu apellidado el Gordo estuvo casado con Adalaiz, de quien tuvo dos hijos: Gui;

llermo
riz

apellidado

7Vo

causa de
,

la

na-

desproporcionada y contrahecha y Bernardo. Son muchas las meniorias que que-

dando su piedad

y beneficencia.

Marca

{col.

se 544) acord aquel escritor de la escritura que l mismo copia [Ap. nm. CCXLI) con que
jiuestro

dice que muri

en 1052.

Mas no

Conde cedi

favor de Berenguer,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

69

Obispo de Gerona, lodos

los

derechos que

jusla injuslameiile perciba en Bascara, de

cuyo instrumento resulta que vivia en el ao 1055 y que entonces se disponia para ir Jerusalen. Mas es, que en el archivo de la Catedral de Gerona [Armario de la sacrista 2/) me acuerdo de haber visto una escritura de
,

plcito convenio con los

hombres

habi-

de Besal, hecho y firmado por el Conde Guillermo junto con su hermano


tantes
,

Bernardo

ao

XXYi

Enrique, que es el veo que alguno dir que este Guillermo pudo ser el hijo, que antes que le matasen tuviese por algn tiempo este condado.
ta

Bey de Francia de 1058. Aunque bien


del

En

es-

duda vamos adelante

siguiendo

la

cuenta

comn.

BEBNABDO
desde

1055

hasta 1111.

Dcese que luego que muri Guillermo


Gordo, los vasallos
,

el

de acuerdo con los mag-

nates del pais, mataron su hijo mayor Guillermo Trou, por ser sobremanera iracundo

y revoltoso, y para dar lugar que gobernase el hijo segundo J5eniarf/o, que era suavsimo

TO

VIAGE LITERARIO

y de gran prudencia. Sea lo que fuere de esta especie de la que nada he hallado que haga
,

al

caso, es cierto que Bernardo fu Conde por

mas de medio
Mara, hija de Barcelona

que aunque cas con del Conde Ramn Berenguer III


siglo, y
,

muri en lili sin dejar sucesin, por CUYO motivo volvi el condado de Besal incorporarse en el de Barcelona, para
l.

no separarse ya mas de
(col.

En

la

1235)
el

hallars la cesin del nifco

Marca Hisp. que

dicho estado vacante pretendia tener derecho,

que era

Conde de Cerdaa.

Este condado tuvo su moneda propia, y para prueba de ello, omitiendo otras memo-

donacin que el ltimo Conde Bernardo hizo la iglesia de Santa Maria de la dcima de toda la moneda qiu fuerit acta,
rias, basta
!a

dice

in prcediclo Bissulduno

tam de auro,
ct in ca-

quam
pite.

de argento

qiiam in monetalico

Esta donacin es de 9 de setiembre del ao 15 del Rey Felipe (de Cristo 1074 Va copiada [a).
.

De

los siglos

mas modernos

esto es

de

los aos

1640

y siguientes, quedan

monedas

propias de esta villa, acuadas en tiempo de


las guerras de Felipe

IV con Luis Xl de

{a)

Ap. nm. XXI.

X LAS IGLESIAS DE ESPAA.

71

Francia,

que en el anverso tienen un escudo entero de las barras de Catalua, con este letrero: Principalus Calaloniac; y en el reverso la mitad de dicho escudo con una cruz de dos travesanos y esta letra Opidum
las
,
, :

Bisiildunense. Este ltimo escudo es el propio

de

la villa

aludiendo

la

cruz

al

precioso Li-

gnum

crucis (\ue

posee

la

Colegiata desde el

siglo X,

como

dir despus.

Obispado de Besal.

las

memorias

civiles del

condado de Be-

sal sigese que tratemos de las eclesisticas,

y primero de

la Silla

episcopal con que fu

ennoblecido

aunque por tan poco tiempo. Y convendr dejar escrito esto anticipadamente
,

por no vernos despus obligados cortar la narracin de lo que loca a historia de las
iglesias

que hay en esta

villa,

tanto

mas qu&

yo no creo' que

ella fuese la Sede de aquel Obispo, sino que lo fueron otras con ella, es decir, que este obispado se intitul Bisuldunense del condado, no de la villa de Besal. Fu as que el Conde Bernardo Tallaferro, Principe muy poderoso viendo que sus estados estaban incluidos en las dicesis de Gerona y de Vique aspir tener en ellos un
, ,

72
01)ispo propio
,

VIAGE LITERARIO

para estar

asi

menos depen-

dienle de los otros condados sujetos aquellas


dicesis. Con este fm hizo un viage Roma, acompaado de su hijo Guillermo apellidado el Gordo. Concedile esta gracia el Papa Be,

nedicto VIII, eligiendo y consagrando para primer Ohispo Wifredo, y reservando la

Santa Sede

la

consagracin de los sucesores,

los que en seal de reconocimiento pagasen

una

lihra de oro la iglesia

Romana. Advierte

de paso que anterior es esto los tiempos del Papa San Gregorio Vil. No design el Ro-

mano

Pontfice

hm^Y
el

i:^lesia

determinada
,

Obispo, sino que segun permiti que eligiese para Silla episcopal uno de estos tres monasterios el de San Salvador y San Gins de
lo pedido por el

donde residiese

Conde

Besal

el de

San Pablo de Fenollet,

el

de San Juan de Ripoll (hoy de las Abadesas). Esto solo ya es una prueba de que ni la mente del Conde ni la del Papa fu honrar

con

el

honor de

Silla

episcopal

la villa

de

Besal. Lo cual indica claramente que

el dic-

tado de Bisuldiinense se lom de todo


,

el

con-

dado y no de la capital del mismo. Por otra parte no consta que posteriormente su institucin se fijase la

Sede

ninguno de los tres


hay documentos

puntos sobredichos.

si

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

73

que suponen la residencia en Besal, tambin los hay que la prueban en San Juan de as Abadesas. Besal puede alegar su favor la dotacin de la nueva Sede [Marca Hisp. ap.
,

nm. CLXXVII y siguientes) en la que se Dono icjilur ad supra diclam Sedem Sancli
,

lee:

Sal-

vatoris ex

iiire

paterno ahbatiam SanctiJohannis

qum
per

est sita in
illi sit
,

comitatu Iliopollensi

iit

sem-

subdita eo tamen conventu atque defi-

nitione

nt nuUi

nnujuam Episcopo

liceat prce-

dictam ahhatiam Sancli Johannis destruere


sed semper in canonicali ordine.... permaneat.

Donde claramente

se llama Sede la iglesia de


la

Besal, \ subdita suya

de San Juan de las

Abadesas. Pero esta en su necrologio de letra coetnea abiertamente llama Wifredo Episcopus huius
ecclesiB.

en

ella
,

ejerci juris-

vendiendo y 1047,1o el padre maestro Florez [a) le tuviese por Obispo de Ausona; y en ella posey hasta su muerte la abada aun
diccin

como

su Prelado propio

conmutando sus bienes por que fu ocasin para que

los aos

despus que se acab su obispado


dir
,

como

se

pudiera inferirse alguna mayor preeminencia de la de San Juan de Ripoll.

de

lo cual

Asimismo consta que hacia


(a)

el

ejercia alguna jurisdiccin en Besal


Espaa Sagrada tom.
,

mismo tiempo como


,

28, pg. i40 s\g.

74

VIAGE LITERARIO

lo que puede inferirse que ninguna de las dos iglesias se llev el honor de nica y propia Sede, y que, bien por lo poco que dur el obispado, por otras

luego se dir. De todo

causas que ignoramos

no hubo tiempo para que Besal se levantase con la gloria de la Sede la cual qued comn la iglesia de San
,
,

Juan como su concatedral. El Wifredo electo en Obispo de Besal no pudo ser el que supone Diago en la Historia de
los

Condes de Barcelona

{lib. '2,

cap. 90) hijo de


el cual fu

Wifredo, Conde de Cerdaa,


Arzobispo de Narbona en

hecho

el

ao de 1019,

porque
el

el

nuestro no solo permaneca ac en

1020, como dijo Marca, sino hasta el 1048, y aun mas, como diremos luego. Mas con todo eso no puede negarse que debia ser personaje muy principal y de nobleza distinguida (a).

Lo que

sabemos de

cierto

es

que su

obispado fu de cortsima duracin.

En

la

Marca Hisp. se asegura que no dur mas que desde el 1017 al 1020 y ser as porque los Obispos de Gerona y de Vique no debieron
;

Mayor fu la equivocacin del autor del tomo 43 de la (a) Espaa Sagrada, pg. 342, que dijo que Wifredo fu promovido al arzobispado de Tarrag-ona, porque bien pudo reflexionar aquel escritor que esta metrpoli no se restaur hasta mas
de medio siglo despus.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

75

tardar en hacer sus reclamaciones contra la

nueva Sede

la

cual

perdi su apoyo luego


el

que en 1020 muri

Conde Bernardo, su

fundador, y en 1024 el Papa Benedicto VIII que la erigi. Sin embargo cuatro aos des-

Conde Guillermo en la donacin que hizo esta iglesia en 1027, donde expone que estaba ya el clebre Ligmim crucis, de que
pus
el

luego se dir, dice: Episcopus verovel


ihidem Deo servientes prcesenlibiis
futuris ita ohlineanl
,

clerici

scilicet

atque

residia aun

all

etc. Lo cual supone que Obispo. Mas ya pronto le lleg

su

fin

si

es verdad que Wifredo fu traslada-

do

la Silla

de Carcasona en 1051

como se

Conserv igualmente la abada de San Juan de las Abadesas hasta su muerte, acaecida en 27 de setiembre de 1054. Todo esto consta del necrolooio de la misma iglesia donde de letra de aquel tiempo se lee Ylrnl. octobris anno dominiccB Incarnationis MLllU ohiit domnns Gaufredus (asi
lee en la Gallia Christ.
, :

le

llama) huius ecclesm Episcopus,


et

et

postea
loci.

Carcassonensis Episcopus

Abbas huius
ecclesice

Al margen de

la letra

del siglo Xl

XU

se

aade

Hic

fuit

Episcopus huius

impe-

trante Comit Bisuldunense a

Domino Papa. PoGerun-

stea contradicentibus Episcopis Vicensi

densi et aliis

non potuit

oblinere

quod hic locus

76
esset

VIAGE LITERARIO

episcopaUs

et

remansit Ahbas

et fuit

postea

Episcopus Carcassonensis.
Esta nota, ignorada hasta aqu
inferir varias cosas
:
,

me

obliga

Conde Bernardo pidi al Papa por Obispo de su condado Wifredo, era ya sin duda Abad de San Juan de ipoll,

1/

Cuando

el

por
se

lo cual

destruido el obispado de Besal,

qued con aquella abada [remansit Ahbas), que conserv basta la muerte junio con la Silla de Carcasona. Y la manera que Oliva, Obispo de Vique y Arnulfo de Gerona, ambos Abades de Ripoll conservaron aquella abada y cuando en ella ejercan algn acto
,
, , ;

judicial decan

Ego

Oliva Arnulfus Episcopus


.

cum cuneta congregatione S Marica, etc., Ha mandse Obispos y no Abades as Wifredo


;

porque

lo era

de Carcasona, en los actos ju


intitulaba Obis

diciales de aquella abada se

po hasta por los y siguientes cuando en aquella casa no tenia mas jurisdic con que la de Abad. Y esto es lo que descu bre la equivocacin que dije del padre Florez que porque en esos aos le ve obrar all con titulo de Obispo le tuvo por de la Sede de
Ausona. De esto se dijo mas en el Viage de Vique. 2.' El ser Wifredo Abad de San Juan de

aos 1048

LAS IGLESIAS DE ESPAKA.

77

cuando le pudo ser la causa de


poli

hicieron Obispo Bisuldunense,


la

anexin y aun sujela

cin de aquella abadia

expres

el

nueva Sede que Conde Bernardo en la escritura


del

ao 1017, de manera que no quisiese dar entender que la iglesia de San Juan fuese menor en el honor que la de Be-

que citamos

sal; sino que aquella

dignidad de
la

Abad

se

conservase siempre unida

persona del
ni

nuevo Obispo,
sores
lacia

sin

que ni

sus suce-

se

atreviesen

destruir

aquella pre,

que acababa de establecerse


all las

arroja-

das de

monjas que tan perdidamen


el

te vivian.

Lo que

Conde trabaj en
lo

esta
le

obra tan del servicio de Dios, es


obligaba
lia

que

encarecerla conservacin de aque-


la
,

conservacin encarg
ge de Vique.

que sujet y cuya nuevo Obispo y sus sucesores. Sobre esto se dijo mas en el T7acasa
;

que esta es

al

o/
las

Intrese tambin que pues


el

este

Wi-

fredo estaba por aqu, l es

que

asisti

consagraciones de
y de
la

la iglesia

de Ripoll en

0o2

de Gerona en 1038, cuyas ac-

tas hallars en la

Marca Hisp.
este

4/
bernaba

Del
la

mismo modo que


iglesia
la

de San Juan,

le

Obispo gohallamos

tambin gobernando

de Besal, y ejerciendo

78

YAGE LITERARIO
ella

en

el ao 1047 con que escritura la tiempo es 1048. De este dio en censo Raimundo Miro una porcin de tierra, ao XVll del Rey Enrique la cual

actos judiciales basta

vi

en
:

el

archivo real de Barcelona

dice

as

Wifredus gratia Dei Episcopiis ciim cun-

eta congregalione SanctoB

Marke qui
en
la

est sita in-

fra muros Bisuldimi,

etc., y

subscripcin

dice: Wifredus Prcesul. Esta

permanencia dei

Obispo en este pais y


vo en
las
,

la

jurisdiccin que tu-

dos iglesias

acaso probar que los

mal avenidos con la destruccin de su obispado conservaron en alguna independencia estas iglesias, resentidos dlos

Condes

Obispos de Gerona y de Vique. ndica esto la escritura con que el Conde Guillermo firm concordia con el de Gerona Berenguer
Wifredo en 1055, un ao despus de la muerte de nuestro Wifredo. Porque luego que falleci este Prelado llam al de aquella iglesia para

que consagrase

la

de Santa Maria de

Besal, y le cedi todos los derechos de Bascara. Son notables entre otra,s estas palabras:

Parco alque omnino indulgeo Pontifici prcedicto cunctarum realus qucerimoniarum qucc mihi insunt de eo.Hzose esto por la mediacin del Conde de Barcelona Raimundo Berenguer I,
llamado
el Viejo.

Lo dems

lo

dir la copia

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

79

de la escritura que va adjunta (a), la cuales una verdadera concordia y total extincin de
las pretensiones sobre obispado y sus resen-

timientos

que no debieron cesar hasta que muri el Obispo porque la otra concordia que Marca public {col. lOll), firmada por
,

Miro, Obispo de Gerona ,y Aimerico Arzobispo de Narbona tiene muchas muestras de ser apcrifa. Porque no solo se supone vivo al Obispo Miro, que falleci en 984, sino que se
,

supone hecha la escritura en la era 1050, que es el ao 1012 de la Encarnacin, cinco antes que se erigiese el obispado. Y cmo antes de ser erigida la Sede habra quejas de parle del de Gerona y concordia por la
extincin de ella? Mas por equivocaciones y falsedades que tenga la escritura, el contexto de ella

puede ser cierto, y seria as, que la iglesia volvi ser suprimida la Sede recibir el crisma de la de Geroabadia y Wifredo na. Mas como continu por ac co,

mo Abad que al mismo tiempo era Obispo de Gerona tengo para mi que esta reduc,
,

cin de Besal
do.

la

obediencia de Gerona no

se verific hasta los ltimos aos de Wifre-

si

alguno de ellos ha de pertenecer

(a)

Ap. nm. XXI.

80

VAGE LITERARIO
,

la citada escritura

ser al de

1047

en que

XV, que ella dice, el de i04o, contndose los aos del Rey Enrique desde que fu coronado viviendo aun su padre Roberto en 1027, segn cuyo cmputo el ao 17 de su reinado, que all se cita, es el 104o, en el cual era Papa Benedicto IX, que all se nombra. Pero esto ya es delirar sea del ao que
era la indiccin
,
:

quiera esta concordia


l debi acabarse

el

obispado de Besa,

con

ella

y esto basta.

Colegiata de Besaltj.

La Colegiata de Besal no tuvo en lo an^ como hoy, la advocacin de Santa Mara. La primera memoria que hay aqu de
tiguo,
esta iglesia es del ao

977, en que

el

Obispo,

Miro, Conde de Besal, intitulndola de San Gins y de San Miguel, le hizo donacin de
la

que estaba fuera de los muros de

la villa,

intitulada de

San
l

Vicente,

con
liabia

el

altar

de

San Rafael, que


ella.

mismo

erigido en

este altar de San Rafael hizo despus


varias donaciones
la iglesia

el

Conde Oliva
la

piamente era hacerlas


ns, que era
matriz.

que prode San Gi,

la

misma
,

iglesia

de

extramuros, que todava est en pi

se

hici.e-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

81

ron en 1018 varias donaciones fjuc se expresan llocllas Jesu Clirislo Do. nostro siuvque
,

Genitrici

Marim Domino}

noslrce, et

Snelo Prcs-

sepio, si ve in honore Sancto


gelo, el in honore
et

Gabriele ArchanClirisli,

Snela Agnc marlyre


,

Snela Cecilia virginc

quo esl

domus

sila

iuxta muros Bisuldnno. La de deniro de

la villa

advocacin en 1017 en una hua del Papa Benedicto VI, que la llasuena ya
S.

con oir

ma

SaJvaforis

et
el

S. Gcnesii.

En 1028

el

Conde Guiermo
nesii, S.

Gordo

la

intitula S.

Ge-

Micaelis,

et

S. SlepJiani Popoi. Del

mismo ao hay
de
,

otra donacin del


,

mismo Con-

de ahora suena junto

que solo llama S. Maritc ttulo que descon los otros, y que desde la mitad de ese siglo XI vino quedar
,

solo y caracterislico de esta iglesia

excluido
el

enteramente

el

de S. Gins

que parecia
habia

primitivo; porque los

dems eran de
,

altares

reliquias que en

la iglesia

por cuya
,

devocin se liacian aquellas donaciones

co-

mo

tambin se hicieron ad pro3tiosvni ligrium


nostri Jesu Chrisli, de

Bomini

cuya reliquia se

hablar despus.

la

primera memoria de esta iglesia acom-

paa la de vida reglar, establecida en ella; la Aquisgranense se supone. Sin embargo, tinese por fundador de esta cannico al Obispo
Toao XV.
6

182

VIAGE LITERARIO

Miro, porque en la donacin que dije, hecha dice que el motivo fu ut en el ao 977 Comilissa el films eius BernarErmengarda ,
,

dus slatuant

ibi

cannicos regulares, qui die


,

et orent misericordem ac noctc Deo deservianl Dominum pro delictis 7neis. Hallars esta escritura en la Marca Hisp. (col. 91'2). Efec-

tuse desde luego este establecimiento


cual
,

el

998 Conc Bernardo Tallaferro en elao 1000. En el siguiente, 20 de marzo, en cierta donacin del mismo suena ya un Abad llamado
Adalberto,
al

aprob el Papa Gregorio V en el ao y confirm con nuevas donaciones el

cual

muerto dentro de pocos

aos
del

sucedi en
el

elegido por
citado

el de 1000 otro Adalberto, Conde conforme al privilegio

Papa. Esta escritura est en

la

(coL 902). W^ia esc Adalberto misma en 1017, y l dirigi el Papa Benedicto Vill la bula con que confirma la iglesia y
obra

sus posesiones [ibid.

col.

1005).

Entonces fu cuando se erigi el obispado deBesalii, suprimindose, -segn conjeturo, la dignidad de la abadia, quedando incorporada la persona del nuevo Obispo Wifredo. De la duracin y remate de este obispado ya dije lo que be podido descubrir. Para mi tengo que cuando se acab esa prelacia que
,

1 LAS IGLESIAS BE ESPAA.

83

fijnmente no se puede averiguar y debi ser hacia el ao 1028 50, qued todavia anexa
la

abada dicbo Prelado hasla su muerte en


y

que entonces fu nombrado Abad Andrs, el cual firma en la restitucin que el Conde Guillermo hizo Berenguer Obispo de Gerona, de todos los derechos de Basca-

4054,

1055, la cual envi ya copiada. En olra donacin del 1074 firma GnUermus Suniarii Ahba. Poco mas conserv este monasterio el hoTior de la abada. Porque en 1084 el Conde
ra en el ao

Bernardo lo incorpor y sujet a la de San Rufo de Avion y su Abad Arherto y sucesores, pasando entonces de cannica Aquisgranense Agustiniana. Ya copia de esta escritura (a), que tiene la singularidad de estar escrita por el notario Gaufredo cannigo y
,

el que de nuevo debi construirse entonces en Besalii, j acaso debi ser la primera que all se hi-

levita in Castro novo, esto es,

en

ciese.

Que

este palacio castillo se estaba

el ao 1029 consta de una que dir despus hablando del Abad Tassio. Era en aquella poca costumbre y como una especie de moda sujetar todas nuestras cannicas Agustinianas la ca-

construyendo en

escritura, de

a)

Ap. nm. XXIU.

S4
sa do

VIAGE LITERARIO-

San Rufo de Avion

lo

que sobre

la

Yrlud que resplandeca en aquel monaslerio,

ayud mucho el haber entrado el condado de Provenza en la familia de los Condes de Barcelona. Fsta sujecin y dependencia con los
bienes do
la

casa confirinaron despus Pasel

CondedeBarcelonaenl1o7, Adriano IV en 1157 y Alejandro Hl en 1162.


cual lien 1115,

Abades, y solo la hay de Priores que la gobernasen con la sobredicha sujecin. Los que yo he haesto cesa aqu
la

Con

noticia de

llado en escrituras son los siguientes;


Existencia.

Rodgano
(iuizon

IODO. 1106.

Bernardo
Fiilcherio

Berfrando

1115 1122 1125 1127


1151. 1146. 54. 60.

Bernardo

Pedro
Berenguer

1162 1168
1172: ...85. 95. 98. 1200. 1215.

Pedro
Guillermo

Andrs
Gerardo

1252 1242
cslc prioralo

Los poseedores de

pueden

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

85

con verdad gloriarse de ser capellanes de los Reyes, puesto que ese lilulo les dieron muchas veces, y ya desde el siglo XI solian los Condes llamar capilla suija la iglesia de San Salvador y Santa Mara sila dentro del castillo de Besal, y yo sospecho que esto fu resulta dla fbrica del castillo nuevo que antes decia pero esta es pequea cosa para la
,
;

historia en general.

Vamos

adelante.
la iglesia

que hoy llamamos de Sania Mara estuvo siempre denlo

De

dicho se inlere que

tro del castillo

sea palacio de los Condes

de Besal

que era parte de l.

El edificio actual

me

parece ser del siglo


las tres

XI, aunque
desfigurado
cero.
,

el

cuerpo de

naves est
el prioral,

y solo queda de lo viejo el cruaqu

No hay
,

mas archivos que


la

donde estn originales


obispado

bula de ereccin del

y algunas pocas mas que quedan copiadas para la Coleccin diplomtica. Las
otras noticias de esta iglesia
,

condado

etc.,

se tomaron del de Barcelona.

Vi en esta

iglesia

muchas

reliquias, junto

con un

cartel

cedidas
,

la iglesia

impreso de indulgencias conde San Salvador de Ovie-

do el cual tienen por ac por propio con motivo del ttulo Sancti Salvaloris que tuvo
antes esta iglesia, y cuya imagen, con las
fi-

86

VIAGE LITERARIO

guras alegricas de los cuatro Evangelistas,

permanece aun sobre la puerta principal de ella. Las reliquias mas notables son: un pedacito del palio de Elias
,

id. del

los paales de Cristo, id. del

man,

sudario y de id. de la

vara de Moiss (es de dos dedos y de madera muy parecida la que vi en Ara Xpi. y otras
parles), id. del crneo de San Juan Bautista,
canilla del brazo pierna de San Bartolom^ hueso grande de San Cristbal, un cboque-

zuelo de la rodilla de Santa Petronila, tres huesos grandes de San Gins. Todas stas reliquias con otras muchas estn en dos grandes relicarios en un armario al lado del
, ,

hay otras menores en una arquilla de madera tachonada de varias


altar
la sacrista

mayor. En

piececitas de labor

muy

prolijo por el gusto

rabe.
All

mismo
la

mucho

una cruz de plata que llama atencin de los curiosos. Tnoola


vi
;

por obra del siglo Xll lo menos las figuras de Evangelistas y Querubines son de ese tiempo pero se encastaron en ella joyas mas an;

tiguas, que voy describir

como
,

pudiere. El
el

palo vertical es de cuatro palmos,


;

travesaa

de tres en la cara principal donde est la figura de Cristo con tres clavos, hay varios
camafeos, una cabeza de Emperador, y otra

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

87

jsuperba de
el reverso
,

Medusa en

gata.

Mas notable es

en cuyo centro hay un cuadrado, y en uno de ios ngulos de l un camafeo en fondo que representa un personage en pie,

apoyando sobre un escao el pie izquierdo levantado y con la mano derecha escribiendo tiene la cabeza pintando sobre una tarja con morrin, y en la espalda se descubren
,
:

algunas puntas

como de lechas. Esta figura es muy menuda, pero muy bien Irabojada. En otro
ngulo hay un sello rabe. El centro de dicho

cuadrado ocupa un grande

sello oval de piedra

oscura, que no conozco, con este letrero:

KARYLYS REX NPERATOR


la letra y la

La antigedad de
lenecia cuando

sustancia del

letrero obligaron decir que esta alhaja per-

menos
el

Carlos Calvo
,

Rey y

Emperador desde

ao 840

no habiendo

otro Piey Carlos de Francia posterior en quien

resuenan los dos dictados. En el brazo derecho de la cruz hay otro camafeo grabado en fondo en lapislzuli, que representa una figura humana monstruosa, en pie, con la cabeza coronada, y las piernas y pies abiertos en arco como colas de serpiente en la mano derecha tiene un
:

88

VIAGE LITEniRIO

Jligo y en la izciuierda

un escudo

padrn.

En
al

el

brazo

izquierdo de dicha cruz hay

otro camafeo con un dibujo Gtico, parecido

reverso de las niedaHas

de Liuva, etc.:

otro representa un Sagitario (signo celeste);

en la asta de la cruz hay dos de delfines otro en relieve de una muger desnuda airosa so:

bremanera
le la

con un manto suelto asido de


,

la

mano derecha
culo
,

y tendido por la parte opuesta figura: en la izquierda extendido un b-

sobre

el

cual parece apoyarse.

Esta mezcla de alhajas Romanas, Gticas

rabes
ciones
,

de otros tiempos y nahace creer que la cruz fu ddiva de


y otras, acaso

algn gran Principe que poseia aquellas preciosidades, las cuales, con no poca piedad,
al culto del verdadero Dios. Y acaso diremos que alcanzara al tiempo de los Condes de Besal esto es los siglos X y XI; mas yo me ratifico en que las labores en plata son del siglo XIII.

consagr
ello

por

Otra alhaja hay


los

all
,

mas apreciable

mismo por muchos ttuy guard<ida como tal y


,
;

tenida en gran veneracin

y es

un trozo muy
,

criicis dispuesto en forma de cruz con dos travesanos uno de los cuales tiene cinco dedos de longitud y el otro tres con el espesor correspondiente. Gran,

considerable de Lgmim

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

89
la

des portentos se referen obrados con


sencia de esta santa reliquia
,

pre-

singularmente

con endemoniados y en tiempo de sequa. En


estas ltimas ocasiones
,

y aun en otras necela

sidades,
siglos

solian
,

segn

costumbre de
el

los

medios

meterla un poco en

agua

bendita; y se conoce esto bien en lo gastada que se halla la parte inferior del palo vertical.

Del como vino ac tan precioso monumento


dcense mil cosas, destituidas de toda verdad.

que es un lugar distante una hora de Besali y que por ciertos cambios la dieron esta iglesia. Cuentos de viejas. Mas verosmil es que la trajese de Roma el Conde Bernardo Tallaferro cuando fu all el ao 1017 para alcanzar del Papa Benedicto V! la ereccin de Silla episcopal en su condado. La bula en que esto se
, ,

El vulgo cree que es regalo que hizo San Dmaso su patria Argelaguer

el

Papa

le concedi
Silla

denota

el

singular aprecio que la

Apostlica hizo de nuestro Conde por su


,

piedad y gran poder que no se le neg una cosa tan en perjuicio de las Sillas de Yique y

Gerona. Por donde es mas fcil entender que entonces debi hacrsele tambin este regalo.
Esta conjetura se funda en que antes de esa poca no hay memoria alguna de dicha santa
reliquia en

cuantas donaciones se hallan de

90
los

VIAGE LITERARIO

Condes anteriores, en las cuales frecuentemente suelen mencionar otras que ac se veneraban mas en el ao i 0*25 el Conde Guillermo con su esposa Adalais en una donacin que trae la Marca Hisp. {col. 1040), dice que la hace adprotiosum LigmmiDni. nostri
;

Jesu-Christi.

Siendo esta, como es,


,

la

primera

memoria de esta reliquia asi como es la primera donacin que los Condes hicieron aquella iglesia

despus del 1017, parece claro que


la reliquia esta iglesia.
,
,

la poca del viage que decia pertenece la

venida de
do
la

de ese ao
ria
ella
,

Despus 1025 ya es frecuente la memocomo lo vers en la copia adjunta


la

de

copiosa cesin de toda

dcima del

condado y de otros derechos hecha la mismos Condes, en iglesia y por los


,

misma
el

ao

4027
Si

{a).

nos quedaran sellos y escudos de armas, monedas de los Condes de Besal del siglo XI no dudo que en ellos hallaramos esta
,

cruz de dos travesanos

como

la

vemos en

las

monedas propias de
en tiempode
las

esta villa^ que se

acuaron

guerras de Felipe IVy Luis XIII

de Francia, como casi todos los pueblos de Catalua batieron las suyas.

Mas arriba

describi-

(a)

Ap. nm. XXIV.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

94

mos
el

la

propia de Besal

en

la

que se ve esta

cruz partiendo con las barras del principado

escudo que hoy usa

la villa.

San Pedro de Besal.

Los historiadores de Languedoc dicen

(lib.

X., cap. 24) que el Rey Carlos el Calvo, hallndose en el monasterio de San Saturnino,
sitiando Tolosa en el ao

diploma favor Pedro de Besal, de la dicesis de Gerona. Este documento public Baluzio en los Capitulares [Ap. nm. LXII) del cual, siendo cierto se ha de inferir que debi quedar destruida aquella casa primera, que estaba fundada en sitio diferente, iuxta fumen Samhiiga que dice la escritura. Como quiera que esto
, ,

844 expidi un de Domnulo Abad de San


,

sea

es cierto que

un

siglo

despus aparece

fredo

esta casa de San Pedro WiConde de Besal hermano del de Barcelona Sumario, destinando este lugar para monasterio de la orden de San Benito y logrando del Bey Luis el Ultramarino la confirmacin de todas las posesiones que le habia dado ao XV de su reinado (950 de Cristo). Trae este diploma la Marca Hisp. (Ap. nm.
, ,
,

como fundador de

LXXV),

en

el

cual se hace

mencin del Abad

92
Janfredo,

VIAGE LITERARIO

que contar por

el

primero.

Con

ser esto as, todava es tenido por su fundador

Miro

hermano tambin Obispo de Gerona de Wifredo, y segn se dijo, su sucesor en el condado. Es as que existe una amplsima
,

escritura {bid.

en la aquel lugar para monasterio el cual dota copiosamente. Mas copiosas son las dotaciones
l
,

que

nm. CXXIV) del ao 977, mismo dice ser el que escogi

que hizo los aos siguientes 978 y 979 las cuales quise copiar por la singularidad, gracia y caprichosa elegancia de su contexto, y por la
,

memoria que e ella hace de los Condes sus hermanos de la cual me serv en la noticia de
,

estos Prncipes [a). Del ltimo de dichos aos,

hay una bula del Papa Benedicto Vil , en que confirma la nueva casa y su inmediata sujecin la Sede Romana, con
es saber

979

el

censo que le impuso Miro de cinco sueldos anuales. Est dirigida al Abad Gifredo, que debe ser el mismo que Jaufredo no la envi
;

copiada

porque no he hallado de

ella sino co-

pias, y porque ya la public nuestro Cardenal Aguirre [Concil. Ilisp., tom. IV, pg. 584),

entre aunque con algunas equivocaciones ellas la del nombre del Abad, quien llama
,

(o)

Ap. nms.

XXV y XXVI.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

93
la soli-

Guispedo. EsLi coiilirmacion ponlificia


cit c\

mismo Miro,
la

llevando consigo

Roma
y por

la escritura

de fundacin,

como

se lee en las
:

acias de

dedicacin de esta iglesia


la

esa razn en
se ingiere

dotacin que dije del ao


del

079

el

nombre y decreto
la

Papa Be-

nedicto.

El

mismo Miro comenz

fbrica de la

iglcsi;), (!ue a! fin

se consagr

bre del ao 1005,

25 de setieminstancias del Conde de


,

Bsalo Bernardo Tallaferro, por los Obispos

Odn de Gerona
esta soicmnidad

Arnulfo de Yifue

Aecio

(Ezonci)i) do Barcelona (a). Asisti tambin

Wifredo^ Conde de Cerdaa, hermano del de Besal. Va copia de esta preciosa escritura lomada del original, que existe en el mismo monasterio aunque algo deteriorado y rolo (b). Era Abad en esta ocasin otro Wifredo distinto del primero. No hay duda en que el templo es el que subsiste hoy (lia renovado sin alteracin de la arquitectu,

La Espaa Sagrada, lom. 43, p%. 346, llama Aton Acaso estar asi escrito en la copia que su autor dice que vio entre los mss. de la Academia le la Historia. Tambin hubo equivocacin en decir que el Abad Wifredo de osle ao 1003 era el mismo que el del 979, [ue fu el primero de este monasterio. Vase el catlogo que luefo se pondr de los Abades. Ap, nm. XXVII. (0)
(a)
:'

esto dbisp de Barcelona.

94
ra

VIAGE LITERARIO

antigua,

como debe
,

ser, y

como en

oirs

parles no han hecho. Beilo edificio de tres naves con su crucero al modo de las de Urgel
,

Ripoll V otras iglesias de los siglos

y XI.

Desde
"venera

la

misma fundacin de
el

esta casa se

en su iglesia

mo M.
in

Advectusest igilur (dice

cuerpo de San Priel Obispo Mi-

ro en las donaciones de los aos


,

978

y sig.)

eodem cenobio, Deo disponente corpiis venerandi mar iris nomine Primi, pro cujus inlercesionibus Omnipotens Deus multis in eodem
t

loco dignalus est fieri virlulibiis, ct laudaliir glo-

rificaturque Omnipotens

Deus ab omni populo


la

qui lalem

illis

conlidere dignalus est patrono.

Sigue constantemente
las

memoria de
posteriores
;

este

Sanio en y en muchas donaciones suena con titular con San Pedro: ad domum (dicen) Sancti Pclri et
escrituras Sancti Primi cenobii
castro Bisulduni.
iSi
,

qui sunt fundati iuxta

una palabra hay en todos

esos documentos, digo en los antiguos, del cuerpo de San Felicisimo, que-tambien se venera aqu.

Ademas de
el

las

memorias antiguas
las

del cuer-

po de San Primo

hay tambin de estar en

monasterio desde su fundacin las de los Santos Goncordio, Evidio y Patrono. Consta

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


eslo
(le

95

la

encclica que

segn

la

costum

bre, dirigieron los monges de RipoU

lodos

1008, muerte de su Abad Seniofredo. Circulaba la carta por todos los monasterios no solo de nuestra provincia, sino aun de la Narbonense, cada uno de los cuales ponia una noticia de su recibo y de los Abades que en ellos habian muerto desde la ltima circular para lo cual iban aadiendo trozos de pergamino cosindolos basta formar como un volumen largusimo el cual Tolvia al monasterio que dirigi la carta. En Ripoll se conservan algunos de estos documentos, cuya preciosidad y utilidad es fcil de entender: mi por lo menos me ban seranunciando
la
,

los monasterios, dia 4 de julio del ao

vido maravilla para los catlogos de Aba-

que sin este auxilio salieran muy diminutos. El recibo del que ahora digo en este monasterio, de Besal comienza de esta mates
,

nera

venit pellifer ad limina B. Petri Apostolonim Principis in cenobio qui esl silus iiisla Caslrum Bisiddimo ubi requiescnnt corpora
:

Sanctonim Primi
to) atqiie Palroni
ria

Concordii

Evidii

(ro-

eslo en cuanto la

memo-

de los sobredicbos Santos. Continua el Abad, que entonces era Wifredo poniendo
,

los

nombres de

los

que en este monasterio

le

9G

VIAGE LITERARIO
,

precedieron

y en primer

liii,^ar

escribe Do-

mimis Teudericus Ahba


si

cedificator.

Con

lo

cual

quiso dar entender que l'euderico habla


el

no cuadra esto con las memorias ciertas que quedan, por as que consta que el fundador fu el Conde y Obispo Miro. Tampoco puede decirse que este fuese el primer Abad, porque ya hemos
sido
la

fundador de

casa

visto

que
lo

lo

fu el llamado

hmfredo
ni

Gifre-

do, y de

Tender ico no hay otra memoria de

que

baya sido de esta casa,


el

tampoco Doal

do, que es
encclica.

segundo
esto

ltimo que nota la


ver

omite
des
,

la

Admira memoria de

mucho mas

que

los dos

primeros Aba-

de quienes hay noticia cierta


,

que lo
la

fueron

y por
;

los cuales

comienza

serie

de ellos

por donde

me

doy

entender que

Teuderico y Dodo fueron los dos inmediatos Wifredo, porcjue la costumbre era mencionar
los ltimos

Prelados; ni cabia que se conta,

que haban fallecido cuyos bitos ya se suponen anunciados para el sufraio monstico. En o monasterio de Camsen
todos los

prodon de que hablar otro da hay dos Abades Teuderico y Dodo de fines del siglo X.
, ,

;,Quin

sabe

si

la

encclica

alude

ellos,

(jue lo serian

al

mismo tiempo

del nuestro?

Mientras otra cosa no conste, contar los

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

97
en el

dos Abades en

el

lugar que he dicho


(a).

siguiente catlogo

Existencia.

Jaufredo Gifredo
Arnulfo.
.

950979,
998
este

Hay memoria de
ese ao, en
la

Abad en
,

escritura

de

cual Eriberto

teslamenlario

de Isarno

puesto ante

el altar

de San Pedro

y de San Primo

cedi este

Abad

y sus

monges
curba en
iore.

la iglesia

de San Miguel de Avellana

el valle Securillas,

cum

missale

ma-

Eccistencia.

Muerte.

Teuderico.

Bodo.

Wifredro

100o 1008.
la

10'22.

Estos tres Abades constan de


de que antes hablamos.

encclica

{loe. aud.) dice que ni on las en otros documentos anteriores al siglo XIII pudo hallar los nombres de los Abades sino de Domnido y Jaufredo. Puos yo aseguro que el catlogo presente hasta el siglo XV no es sacado mas que de bulas y escrituras que me han venido mano.

(o)

La Espaa Sagrada

bulas

ni

TOMO XV.

98

VIAGE LITERARIO
Existencia.

Annifredo
Tassio

'.

1027-....

12291031.

De l hay memoria en escritura del primero de esos aos que va copiada en la


,
,

Conde de Besal, por haber recibido del Abad Tassio 500 y mas medios
cual Willelmo
,

le concede cal para construir su palacio exigirn de los sucesores ni sus ni l de que bienes del monasterio iillum receptum, eque ullam mratam etc., obligndose desde entonces quedar excomulgado con la exco, ,

munin de todos
la escritura.

los

Obispos que firmaren

la

nal es
las

la del

Papa Juan XIX

primera que se halla origi, la cual siguen

de los Obispos Pedro de Gerona, Oliva de Vique, Wifredo de Besal y otros. Vase
la

copia

().

Por estos tiempos cupo este monasterio la suerte que al do Ripoll en la sujecin al de San Victor de Marsella. El Conde de Besal era afecto los Franceses,

como

se vio

en lo de San Juan de las Abadesas. Y aunque de ello no quede ac noticia: mas sosia)

Ap. nm. XXVIII .

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

99

pecho que debi durar esta sujecin hasta el ao 1086, puesto que Pedro Bernardo suena Prior en 1085, y ya se intitula Abad en 1086.
Bernardo.

....*....
el

1115

1155.

En 1154

Arzobispo D. Bernardo Tort


la iglesia

dio este monasterio

de Santa Ma-

dalena, extramuros de Tarragona, quce (dice)


olim
fiicrat

templum Mariis,

id in ea ponerent

moacos. Esto dice en una de sus notas mss.


el

padre Caresmar.
Otro donacin copi en
la

Catedral de Tor-

tosa hecha por Gaufredo, Obispo de aquella


iglesia, este

en

la

cual le
la

monasterio y Abad Bernardo, cede la iglesia de Flix, como


(a),

vers en

copia adjunta
la

pesar de tener

por dos cannigos regulares de Santa Maria de Besal, y por el Abad y Prior de nuestro monasterio.
Principio.
Existencia.

equivocada

fecha. Est firmada

Muerte.

Pedro
Guillermo

1174. 11911220.

12201240.
1242
elec-

Bernardo
Guillermo
(a)

1252.

Ap. nm. XXIX.

400
to en. V
.
.

VIAGE LITERARIO
.

1255
.

1270

Pedro.

42721505.
.......

Dalmacio de Pa
lol.
.

15101523.
1524
1548.

Berenguer
Bernardo.
Francisco.

de

San Esteban
.
.

1558.
de

15491556 15611580
1585

Bernardo
Montagut.

Dalmacio de Gui
sa.
. .

1587.

15941409
1421
.:

Berenguer de Perarnau.
.

1415

Berenguer
pasens.
.

Es
1456
Vi
.

Antonio

de
.

lardell.

14451466
1481
1500.
el

Francisco

Xat
.
.

mar.

Era jiintamenle abad de Balas. Vase


callogo de aquel nionaslerie. La iglesia, como dije, es la construida en
siglo

el

X con tres naves, y

las colaterales ro-

dean el presbiterio; el cual se divide de ellas por columnas pareadas muy graciosas. Dlos cinco intercolumnios que resultan, el del cea-

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


tro est

401

ocupado con
la

Pedro, debajo de
mes,

San cual hay un nicho donde


la

estatua del titular

estn tres arcas cubiertas


las cuales sirvieron

de terciopelo car-

en

lo antiguo

para

depsito de los cuerpos santos que dije, y hoy solo contienen algo de sus cenizas y huesos

mas pequeos. Las

reliquias

mas

insignes de

los mismos, estn colocadas en los interco-

lumnios laterales en bustos de plata custodiados en armarios dorados, es saber; la parte de la epstola varios trozos del crneo

de

San Felicsimo, y un hueso de la espalda de San Evidio ambos MM.: item un trozo de la asta bandera militar de San Patrono M.
,

En

la del

evangelio estn la cabeza entera de


cierto admira por su antige-

San Primo, que


dad, y
el

hueso del muslo izquierdo de San Concordio M., cubierto de carne y piel, y varios huesos de

San Marino M. Cada uno de


estas reliquias, el
la

estos Santos es aqu venerado con fiesta particular.

La colocacin de
el

altar

adorno de toda
el

iglesia

es obra

del

Abad Don Anselmo Rubio


cual tuvo la

que muri

en 1780,

discrecin de no

alterar la arquitectura antigua.

En

la

pared

exterior de la iglesia hay

un

letrero sepulcral,

que copiar aqu por


puto. Dice asi:

la rareza

de su cm-

02

VIAGE LITERARIO

Judicio sano B. Judex Dalbuciano

Has
Hic

trras rexit,

nec se male muere vexit


fuil arcliilevita

Milis erat, gnarus, probus, aptus, stemate clarusy


situs est

munde:

(ierunde

M. cum

C. bina triplex

X.

I.

sine trina

Servabant nmeros XI.

cum

dessit hic heros.

si

Parece que la cuenta ser no es ese ao, ser otro^

el

ao 1227, y

Ya que estamos de
biterio de la idesia de

inscripciones, all va

una importante que se conserva en el presSan Vicente sita extramuros y pegada al castillo de la que hay varias memorias ya desde el siglo X, y es de la de que habl cuando se trat de la Cole, ,

giata de Santa Maria

dice asi:
,

Hic

iacet
,

honor ahilis Pelrus de Rovira

fe-

gum

doctor

qui transtulit corpus beati Ftn-

cencii Martiris monasterio (Sancti) Saturnini

de Cavernolis,
norifice
obiit

et

suo tractatit
ecclesia

(f.

traclavit) ho-

in present

recondidit.
,

Qui

Petrus de Rovira VI marcii

anno Dni,

M.CCCCXIII.
El cuerpo de este Pedro est en
sobre
la inscripcin
el

la

turaba

con

el

busto del mismo;


si

mas de

de San Vicente no s

queda mu-

cho poco. Dicen que est en una arca de*

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

103

bajo de

la iglesia.

estatua del titular de Llmanle aqu Sen Vicent Capell, por ser San Vicente presbtero y mrtir de quien hace breve mencin, y aun menos que
la
,

mismo Santo

yo, el P.

Domenec en
{fol.

la

Historia de los

SS.

de Catalua
inscripcin.

64. 6.), y ni aun copia la

A
ron

este monasterio de

en

San Pedro se unie1592, por bulado Clemente VIII,

otras dos antiguas abadias, es saber; la de

San Quirico de Colera y la de San Lorenzo de Monte. La primera estaba en el condado de Peralada no muy distante de la de San
,

Pedro de Piodas in valle Leocarcari. Su orgen es del tiempo de Cario Magno. Consta esto de la sentencia dada favor de esta casa en el ao 844 la cual extract en el Episcopologio de Gerona (articulo Godma*^ fo) por las muchas curiosidades que contiene, y entre ellas la de ser la primera vez. que se halla escrita la palabra Catalonia. Contaba yo con haber hallado aqu original este documento mas ni aun hay copias de l. Sin embargo alguna fe merece el tras* lado del siglo XIII que queda en Gerona,, como all se dijo. Y lo que de l consta es que el Abad Libencio y su hermano ssinario
,

404

VIAGE LITERARIO
el

obtuvieron de Garlo Magno

territorio

de

Peralada

nombre que

ellos

pusieron la

que
ta.

los Moros llamaron Toln tierra muerHechos seores de la tierra que era del
,

fisco imperial, fundaron y dotaron el monasterio de San Quirico y San Andrs, cuyas po-

sesiones

monge,

hijo

inmunidad defendi Giemundo, de Assinario y sobrino de Liben-

o, contra las pretensiones de Alarico,

Conde

de aquel

territorio,

produciendo en juicio por


,

testigos cuatro presbteros


seis pageses
io
,

cuatro nobles y que vivieron en tiempo de Carin all fu la escritura,

En Magno. 'O
Lo que he

que es

curiosa.
visto es la escritura de consa-

gracin de su iglesia (de San Quirico), hecha

en H25 por el Obispo de Gerona Berenguer Dalmacio con asistencia de Arnaldo y PeObispos de Carcasona y de Elna, donde dro se confirman los bienes que le dieron varios nobles, y Guigo Obispo de Gerona, que lo fu en el principio del siglo X, como ya vimos. Va copiada (a), no solo' por esto, sino por contener la demarcacin limites del
,
, ,

monasterio. Sus titulares en cuantas escrituras he visto

son siempre San Quirico, San


XXX.

(a)

Ap. nm.

k LAS IGLESIAS BE ESPAA.

405

Andrs y San Benilo. Han de los instrumentos que pertenecian aquella casa; sin embargo, de los que se trajeron esta de Besal he sacado la noticia de los Abades siguientes
N.
Mamiel,
Existia en
el:

perecido muchos

844
ao
,

XXX

de Car-

como se v (927 de Cristo) en escritura trasladada en el ao siguiente, y en una donacin de Trieziiis el Celdonia et Savila hacen San Quirico de una via quam,
los el Simple

dice

nos tenemiis per prmceptiim Regs sicut

et ceteri Spani.

Esta ltima expresin confir-

ma

que los Espaoles que se retiraron al territorio sujeto al Rey de Francia huyendo de los Moros continuaron aun el siglo X disfrutando el mismo privilegio que los que se refugiaron un siglo antes. Este es punto dema,

siado curioso para tratarse aqu, y mas que muy la larga lo dejo averiguado en el Dis-

curso prelim. las Memorias de

los

Condes de

UrgeL
Principio.

Exist.

Muerte.

Guillermo.

......
. .

Berenguer.

1128 1155
1204, 1216. 1219,

Bernardo
Berenguer de Massanet
.

106

VIAGE LITERARIO la abada de


el

Pas

San Pedro de Campro*


.

don. Vase

Viage aquel monasterio.


.

Bernardo Gerallo

1224. 1250. 1270. Raimundo Berenguer de Vilalenim 1297. 1521. Pedro. 1565. Guillermo. 1577 Arnaldo Pedro de Bosch, electo en 1584 1590. Guillermo. 1401. Jaime
.

......

........ ......
......

1242 1264 1296 1520 1555 1575


1584.
,

1599
1421.
.......

Benedicto

1426
.

Asherto de Ahilliariis.

Galceran de Monpalau

1451. 1445 1461. 1476

Galcerande Rocaberli.

1489

se

Estos son los nicos Abades de quienes haga memoria en los pergaminos que

quedan.

Mucho menos queda


,

del monasterio de

San

Lorenzo de Monte, de quien nada puedo saber, sino que como dije fu incorporado
,

este de San Pedro.

Tampoco he podido
,

averiguar el
,

sitio

suerte de otro monasterio intitulado de San Julin y San Vicente fundado en este conda-

,do de Besal,

al cual

pertenece

la escritura

k LAS IGLESIAS DE ESPAA.

107

que public
tom.
III,

el

Cardenal Aguirre [Concil. Hisp.^

XIV mo Rege
ne
Carlos

pg. 150) fecha kaL martii, indictioanno XXVI regnante Carolo gloriosissi'
,

el

ao de Cristo 866 , de Calvo XXVI en el cual cay la in-

que es

el

diccin XIV. Confirma en ella aquel Principe


la casa y su

Abad Bimila todas

las

pose-

siones, dndoles facultad de elegirse sucesor

segn

la regla

de San Benito.

408

VIAGE LITERARIO

CARTA

CU.

San Pedro de Camprodon.


destruccin

= Su situacion.= Cansas de su y aslacion.= Con= Fundasagracin de su primitiva


Ir

iglesia.

cin de su monasterio

confirmacin de sus

posesiones y sujecin al monasterio de Moy-

siac.^ Catlogo de sus Abades. =: Noticia del cuerpo de San P atadlo. Cartel del Rey

Don

Alfonso II de Aragn para reprimir la

codicia de los huspedes que acudan dicho

monasterio,

iTXi querido hermano


est situada en
la

La

villa

de Camprodon

falda de los Pirineos, en el

Yalle llamado de Llanars, en el conluente de

Ter y Riulort: por causa de las guerras con Francia ha sido muchas veces destruida y ya en 1196, por el mes de febrero,
los ros
;

siendo entonces del seoro del monasterio,


el
al

Rey Don Pedro II de Aragn dio licencia Abad Rernardo para trasladarlo cum homiet
,

nibus

feminis in fortiori

et

securiori loco

vi-

delicet

in loco qui vocatur

Podium
all

reliquia"
forta-

rum, y tambin para


leza en su defensa.

construir

una

Otra gran ruina padeci

este pueblo en las guerras de los aos

1462

ALAS

IGLESIAS DE ESPAA.

409

y siguientes por las armas Francesas, que se declararon contra nuestro


este motivo
el

Rey Don Juan

II.

Con

Obispo de Gerona Don Juan de Margarit concedi en 1480 varias indulgen-

que contribuyesen con limosnas reparar los daos padecidos y recobrar el cuerpo de San Palladio 0. y C. que habian robado los enemigos y llevado su pais. Del destrozo que sufri en la ltima guerra de 179o no hay que decir. La resistencia que hizo este pueblo los Franceces les irrit de
cias los
,
,

manera que

lo

incendiaron por entero.

De

las

doscientas casas poco

mas que

tiene, hay to-

dava una gran parle quemadas.


terio perecieron los claustros

En
etc.

el

monasabadia,
fortuel

con
,

la

puertas de
archivo.

la iglesia

libreria

Por

na habian puesto en salvo anticipadamente

En

la

reliquias, haba antes

montauela sobredicha Piiig de as un convento de monjas


,

titulado de

San Nicols

las

cuales fueron

tradas Peralada y se incorporaron con las

que
tes
;

all

hay. Esta noticia tengo en mis apun-

Solo
la

me

mas ahora no hallo de dnde la saqu. viene mano la nota do que en 1552

Priora de aquellas religiosas, llamada Scla-

ramiinda Molina, prest obediencia cannica


al

Obispo de Gerona.

4D

VIAGE LITERARIO
la

Antes de

fundacin del monasterio de

San Pedro hay ya memoi^ia de

iglesia
el

con

el

mismo

titulo

la

cual consagr
el

Obispo de
,

Gerona Servus Dei

ao de Cristo 904
la

el

del

Rey Carlos

el

Simple, indiccin VII,


escritura,

dia

27 de noviembre. Va copia de
,

que aqu existe original (a) en la cual vers las otras iglesias que le sujetaba, y hallars tambin entre las firmas la de Modicus Georgius sacerdos indignus el Ahha exiguus presens
{issislens, el cual

debia ser

Abad de alguno de
aquella

los monasterios vecinos de

dedica-

cin
tens.

y eso indican las palabras presens assis-

Me

confirmo en

ello al ver

que casi con


la iglesia

las

mismas palabras suscribe ese Abad Jorge


la escritura

en

de dedicacin de
,

de

Fontanet del ao 904 que ya envi copiada del original que est en San Pedro de Rodas ( Episcopologio art. Servus DeiJ. Monasterio aqu no le hubo hasta que co,

menz
no su
tio

ser

se verific hasta el ao

Conde de Besal Wifredo, lo cual 950, en que muri


,

y tutor Suniario
,

que tenia reunidos


el

to-

dos estos condados

por ser los sobrinos de


artculo de

menor edad

como digimos en

Besal. As que aunque este Prncipe en los

(a)

Ap. nm. XXXI.

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

U\
mo-

aos anteriores pensase en nasterio y aun lo dotase


,

edificar este

anuencia de Suniario

mas

permiso y ereccin propiael

con

mente dicha de
regio
,

la

casa no se supone hasta el

ao 955, que es cuando logr


Ultramarino

preceptum

decreto de aprobacin del


,

Rey Luis

que va copiado de un traslado


(a).

antiguo que hall en su archivo

La Marca

Hisp. (col. 592), dice que esto fu en 951, el padre Roig adelant la fecha 942 pero
;

yo

que corresponde el XVI del reinado de dicho Principe aunque en este ao no era la indiccin VI sino la XI; y pudo
lo

reduzco

al

955

ser que el que tom del original la copia que yo he disfrutado pusiese V en lugar de X.

Como

quiera que esto sea


,

en

lo cual

no
el

me

empear
de Wifredo

consta del documento que


(a),

Con. de acuerdo con Gotmaro, Obis

Ap. nm. XXXII. La Espaa Sagrada (tom. 43, pg. 3oo) dice que este monasterio lo fund el Conde de Barcelona Giiifredo el IV. Para evitar equivocacin debo advertir: i. que Condes de Barcelona de nombre de Wifredo no hubo mas que tres: 2.* que ninguno de ellos lo fu en el tiempo de la fundacin de
(o)
(a)

este monasterio hacia la mitad del siglo

como

se halla

de-

29, pg. ilO sig.): 3. <[ue el Wifredo, fundador de Camprodon, era hermano de Seniofredo (que al mismo tiempo era Conde de Barcelona), y de
(tom.

mostrado en

la

misma obra

Oliva (Conde de Cerdaa), y del levita Miro, como dice el mismo tom. 43 {pg. i28): por consiguiente no poda ser Conde

412

VIAGE LITERAHIO

po de Gerona, y en virtud de cierta permuta que con l hizo y con su iglesia fund este monasterio con su Abad propio que entonces
,

lo era Laufredo

dotndole en

la

posesin de

Pugna Fran* chonim , y con otros alodios que le dio en los condados de Besal y Vallespir, y con los que su madre le concedi en el Conflent. Todo
las villas llamadas Crescenliiri y
lo

que aprueba

el

Rey

concediendo
la

las

exen-

ciones acostumbradas, y
se los

facultad de elefjir-

tre ellos

mongos su Abad perpetuamente de enmismos de otras cosas. Parece rela

gular que los primeros pobladores de esta se

lomasen de

de Ripoll.
as establecido,

Este monaslerio,

continua-

ba aun en su libertad primitiva on el ao 1016, en que el Papa Benedicto VIH le dirigi una bula en confirmacin de sus posesiones y de la facultad de elegirse Abad. Su fecha es VI
,

idus januarii ponti[icatus mino


original escrita en papiro
;

V.

Est aqu

no va copiada por fuera cosa especial de las de su no contener case. Pues la libertad que decia de este moy
de Barcelona y por esas seas era fcil reconocerle por Conde de Besal; y mas que el monasterio se fundaba deniro de este ltimo condado, y le dolaron con bienes sitos en l, en los de Vallespir y Conent, y con nincuno del de Barcelona. La Carta del P. Caresmar, que se publica al fin del mismo tomo 43, bastaba para advertir y quitar esta equivocacin.
;

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


nasterio acbasele
,

13

muy

pronto, aunque se ig-

nora la poca fija que acaso se hallar en los Anales de Mabillon. Pero es cierto que qued
sujeto al de Moysiac
,

dicesis de Cahors

ei

que

lo

estaba

al

de Cluni. Esta sujecin dur,

aunque no sin reclamaciones, hasta principios del siglo XIV, en cuyo espacio de tiempo padecironse ac muchas vejaciones,
y la

casa
s si

siempre se

intitul S. Pelri, ordinis

Clunia-

censis, y esto

aun hasta
al
,

el

ao 1577.

No

podr referirse
tura del ao

monstico-poltica

tiempo de esa esclavitud lo que hallo en una escridel

XLVII
la

Rey Felipe

(HOG
el

siguiente)

en

cual establecen unas tierras

Petrus Prelalus S. Pelri Campirotundi

Dre-

mundus Capellanus, suscribiendo

al fin: Sig\ri

num Pelri

Vicarii Sancli Pelri.

Los mongos intentaron

varias veces reco-

brar su derecho antiguo de elegirse sus Aba-

des pero lenian que ceder la prepotencia de los que los opriman. De esto hallo aqu una sentencia dada en 1245 por Maurino,
;

Abad de San Antonino de Pamies


culor Apostlico, en
la

como egela

cual anul

eleccin

que sin consentimiento del Abad de Moysiac haban hecho estos monges en Pedro de Corls^
y tambin la de su inmediato antecesor Barnardo Desbac. En la suras^iiai de testigos que
TOMO XV.
8

114
sigue
la

VIAGE LITERARIO

sentencia consta que

Camprodon

Moysiac por via de reconocimiento censo anuo de diez sueldos moneda de qualerno. Que cuando vacaba esta abadia, el
el
,

pagaba

nico derecho que los monges tenan era

el

de nombrar algunos electores

los cuales pa-

sando

Moysiac
al

de acuerdo con aquel mo-

nasterio elogian

Abad de Camprodon

y lo

presentaban

de Moysiac para que

lo

exa-

minase
ba
al
all

y confirmase. Hecho esto se le tratacomo Prior, dndole obediencia,

asiento en captulo, refectorio, etc.,

como
le

Prior de
el

la

Dorada de Toosa: y no se

permita

uso del bculo. Venido ac reciba

obediencia de los monges

Abad,

y tenia jurisdiccin plena,

como verdadero mas con ape-

lacin Moysiac.

que vio y conoci muchos Abades de Moysiacensi gremio assumplos es saber: B. Seguini qui
testigo dice
,

Un

))ter

fuit

eleclus ad ecclesiam Camprolundi

etbis indetranslatus ad ecclesiam Exiensem,


et rext ecclesiam Camprolundi div.erss tem-

poribus per

XL

annos. tem" vidit Guidonera,

monacumMoysiacensem, Abbatem Campirotund, et rext abbatiam per Vlll annos. tem

Rolbertum de Bastida et Berengarium et Rotbertum mnorem, et Berengarium de Massaneto qui erat Abbiis S. ;Quividit
,

i)Roconis

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


wrici
piil
;

415

post queni B. de Amilavo Abbas S. Pafuit

eleclus ab Abbate Moysiacensi, et

wadministravit n pace per

annum

el

amplius.
el

Esta serie de Abades de que babla

testigo

comprende

el

perodo de aos desde 1170

hasta 1^50, por ah. AI ltimo que expresa

siguieron las dos elecciones que anul

el co-

misionado Apostlico. El primero de los Abades electos aqu, recobrada la libertad, fu

R. de Guixar en 1525. Quede dicho esto para ilustracin del catlogo entero de estos Abades que voy escribir el cual he formado de escrituras originales, la mayor parte vistas por mi aqui y en otros archivos sin servirme para nada, antes estorbndome no poco, el que form en 16G5 un monge de Monserrate, llamado Fr. Jaime Vidal, el cual lo puso al principio del repertorio que hizo de este archivo, junto con una historia del monasterio: uno y otro sin critica y con mil equivocacio, ,
;

nes cronolgicas y biogrficas.


Catlogo de Abades.
Existencia.

Laufredo.

.\

950955.
el

Ausentndose este Abad con

deseo de

peregrinar los lugares santos, segn eos-

jH6

VIAGE LITERARIO

lumbre de aquellos tiempos,

y habindose

pasado siete aos sin que los monges supiesen de l, determinaron acudir al Conde Seniofredo y al Obispo de Gerona Arnulfo y de su
,

acuerdo eligieron Abad sucesor en el ao 962 cuya acta de Teuderico


,

eleccin trae

es este el Teuderico
,

Marca Hisp. [Ap. nm. C). No que existia en el ao 984 en que hizo una donacin al monasterio de Cux [Ibid. mm, CAXY//), como albacea del Olispo Miro porque ocho aos antes ya tenia sucesor, que fu electo por los monges dia 24 de Dodo con anuencia de Mifebrero del ao 976 Besal de Conde ro y Obispo de Gerona, y de su hermano Oliva, Conde de Cerdaa.
la
;

La
y

escritura de esta eleccin se halla


,

origi-

nal en este monasterio


falla

en

el

y aunque algo rota principio y el fin, la quise co-

[a] por el capricho y extravagancia con que expresa la fecha, que si no la declaro ahora que estoy despacio, trabajo te mando para que puedas llegar entenderla. En eso y el contexto de las escrituras son muy notables todas las en que tuvo alguna parte el Conde y Obispo Miro el cual sin duda qui-

piar

(a)

Ap. Dm. XXXIU.

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

47

SO afectar su erudicin, y acaso seria lo mas docto de aquel tiempo. Dice pues as la fe-

cha

Exarata

est igititr hcec

adclamalionis sce-

dula elapsis DominicB Humanationis annis tet


senis quinquagenis, ehdeqne denisy ter hinisque,
indictione tetra, die bis terna kalendarum

mar*
quien

tiarum
te dio.

anno tetrapento dipondio


.

Leuthario

Francorum Rege

obtinente regno Adivina

Vamos

ver
900 70 6
976

fer senis quinquagenis es i 8 veces 50 que son Ebdeque denis es 1 veces 10. ...... Ter binisque es 2- veces 3. ........ j
Sale
Indictione tetra.
el

ao de

la

Encarnacin
Indiccin

..

i...

FV
20

Die bisterna kal. mart. es 6 de las calendas de marzo. Ao de Leulario tetrapento es 4 veces 5. . 4 . dipondio es dos. ..^*.*i,^4k-i^...
. .

2
22

Ao de

Leutario

pequeneces obliga la mania de pa* recer griego de que estuvo poseido aquel Prncipe. Qiie despus que esta escritura es del 24 de febrero del ao de Cristo 976,
tales
,

del

Rey Lolario 22

indiccin VI, todos los


si, vi-

cuales datos cuadran maravilla entre


va

aun este Abad en 990 y 999. Del ao 988 queda y va copiada (a) una escritura
Ap. nm. XXXIV.

(c)

<8
original
,

VIAGE LITERARIO

que lo es tambin por su contenido. Es una sentencia que dio el Conde de Besal Oliva Cabreta con sus jueces en el pleito que traia nuestro Dodo con el monge Durando procurador de Seniofredo Abad del monasterio de San Lorenzo de Bag {de
,
,

Bagazano)
(

sobre

la

posesin de un bosque
et

de ipsa densicula qiiod

nislice minciipalur

tosco), el cual se mand partir y poseer por mitad de cada uno de los litigantes. Lo notable en esto es que diga que este bos* que lo dio ambos monasterios condam Domnus Bonefilius Comes qui et Episcopus por,

que ac no aparece en toda la antigedad ningn Bonifilio con ambos dictados ni con uno solo de ellos por otra parte el que dio ese bosque nuestro monasterio fu el Conde Wifredo como se v en el diploma del Rey Lotario. Quede propuesta esta duda por
;

lo

que mas adelante pueda ocurrir.


.....1017

Bonifilio.

A
la

este

Abad

dirigi el

Papa Benedicto VIH


e-sle

bula de confirmacin de
il/arcai/zs/).
{col.

monasterio,

que public la

{Ap.

mm. CLXXV).

En

que este Abad lo era al mismo tiempo de Baolas solo porque en ese ao habia all otro Abad de ese nombre quien el mismo dirila

misma obra

425)

se sospecha

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

119

gi tambin su bula confirmatoria.

Mas

esta

conjetura es

muy

dbil.

Berenguer
tos al de Movsiac.

10961102

Creo que este Abad seria ya de los suje


Pedro.
Gregorio
.'

11081112
1118

1121

Pedro
Esteban
Vidal

11211150
1152.... 1159....
1145....

Berenguer

Pedro 11501167 Bernardo de Seguriis 1170 1187 El proceso que dije arriba le apellida Seguini y dice de l que fu tres veces Abad

en todas por espacio de cuarenta aos.

Yo

no

le

hallo

mas que dos veces en

las es-

crituras.

Guido

11881194.
prelacia le da el citado pro.

Ocho aos de
ceso.

Bernardo de Seguriis (2 Berenguer


Roberto de Bastida

'

vez) .

11951 209

Berenguer
Roberto

12091218.. 1222 1226

El proceso le apellida Roconis.

Le coloca

el

proceso en este lugar llaman-

420

TIAGE LITERAniO
,

dol minorem segundo


Berengiier de Massanet.

con

lo cual lo dis*"

tingue del otro de Bastida.


.

1250.....

Dice que era Abad de San Quirico de Colera.

B. de Amilavo 1236..... Era Abad de S. Papulo, dice el proceso, monasterio que no conozco aqu lo fu nfias de un ao. Despus de este los mongos eligieron sucesivamente por Abades Bernardo Desbac y Pedro de Corts. Las cuales elecciones anul Maurino con autoridad Apostlica en 1243, como se dijo, continuando la sujecin Moy:

sac

sucedi

Guido.

Maleo

Pedro
Guillermo

12511255. 12571265. 12701277.


1311 1312
,
.

Hugo
Arnaldo.
Jazperto
.

Raimundo de Guixar
Este es
el

1323 1324 1325 1347.

primero de los electos aqu,

re-

cobrada ya la independencia primitiva. Bernardo Folcr. Entr en diciembre de 1348; muri en 14 de setiembre de 1361.
Francisco de Ullina, electo,
.

1361

1374.

k LAS IGLESIAS SE ESPAA.

424

Pedro

**.....

Jaime
Berenguer

15791388. 15911419.
1422

Muri en 1425. Pedro de Canalallo,

electo.

1425

14821510. Bernardo Esteve 1559. Juan Pascual, DedLe Gerona. 1518


Antonio Bernardo

1463:
1578.

Lorenzo
1561.... hasta
1574.... hasta....
de

Valeni desde,..

Car-

dona desde

Gernimo Tort desde


1597.... hasta.... 1606.
Felipe Jordi desde 1609.... hasta....

1610*
,.,

Antonio

Carmona
1617.... hasta

desde
Francisco

Lerdat
1619.... hasta....

desde

1625.

Jaime Busquis desde. 1627.... hasta.... 1628. Pedro Finot desde 1655.... hasta.... 1640.

......

Josef de

Magarola
1642.... hasta.... 1676.
Rocaherti

desde
Benito

desde
Baltasar Montanet

1677.... hasta.... 1684,

desde
Genado Colom des-

1684.... hasta.... 1695.

22

VIAGE LITERARIO

de
Galderico Smjiist y Pages desde.
.

1695.... hasta.... 1706.

1710

hasta

Francisco

Muri en 1755. Copons y de Copons desde


1756.... hasta

Pedro Trellas desde

1745
de

hasta

Era Abad

Alaon

restaur las ruinas

del monasterio.

Ignacio de Francoli

desde.

1781.... hasta.... 1785.

Joaqun de Parrellay Rialp. Muri en 1801.


Baltasar Baldric y Vallgornera. Muri en 1805.

Andrs Casaus
Trasladado Ripoll.

1805

Venrase en este monasterio, como dije, Obispo y Confeel cuerpo de San Palladio sor, del cual na he hallado ninguna memoria autntica ni otra cosa mas que lo que refiere el padre Domenec [Historia de los SS. de Catalua). Su cabeza est entera en un busto de plata moderno lo restante del cuerpo en
,
:

una arquilla tambin de plata


tica del siglo

de labor gcartel pre-

XV.
un

No

quisiera olvidarme de

LAS IGLESIAS DB ESPAA.


,

23

gon que aqu he hallado por supuesto sin fecha pero ciertamente de fines del siglo XII y del Rey Don Alfonso II de Aragn. Es una
,

orden para cortar la insolencia y codicia de los huspedes que acudian al monasterio, donde tasa
lo

que se

les
la

ha de dar; seala adejurisdiccin inmunilos


,

mas

los lmites

de

dad del monasterio en


y fuera de ellos. que ocupa poco.
pliego
(rt)?

dias de

mercado
al

En ln Qu

es una curiosidad y

har sino aadirla

esta casa se agregaron en

1592
,

el

prio-

rato de

Santa Mara de Ridaura


al

que antes

estuvo sujeto
to

monasterio de

la

Grassa, jun-

Carcasona (6), y el de San Juan de Fonts sujeto San Vctor de Marsella.


Ap. nm. XXXV. Vase sobre este monasterio la erudita carta del padre Caresmar al cannig"o Dorca de Gerona, publicada al fin del tomo 43 de la Espaa Sagrada; la cual tenia yo preparada tambin pa'ra la impresin. Por esta causa la omito con gusto, dejando este hueco para otras cosas no impresas.
(o)
(6)

124

VIAGE LITERARIO

CARTA

CIII.

Noticias de la antigua Sede de latosa, Tolba^

y Falc.

TXi querido hermano

La primera

noticia

que el pblico ha tenido hasta ahora de la antigua Sede de ctosa Hidosa es en la divisin de los obispados de Espaa, atribui-

da falsamente los tiempos del Rey

Wamba.
;

Y como

los crticos

documento
to

es posterior y del siglo XIl

han demostrado que este y por

otra parle no hay concilio ni otro

monumen-

que haga mencin de la Sede de latosa, se ha tenido por fabuloso este obispado. Con
la lectura

de

la

Disertacin del obispado de Pael

llas, escrita

por

mas con

el

viage por esos paises

padre Pascual, y mucho he tenido


,

proporcin de examinar algunos documentos que pueden ilustrar este punto.

Primeramente es innegable, que en el Cartoral mayor de Roda ms. del siglo XI y en otros dos egemplares uno de ellos del mismo tiempo, y el segundo del siglo XIII se halla la escritura que copi Pascual; nm. IX app., y es la del snodo que congreg el
,

i LAS IGLESIAS

-DE

ESPAA.

25

Ofcispo

Raimundo Oalmacio en 1080 en


,

Toldice:

ha para restaurar aquella iglesia


Inquisivi a veterihiis
ttts

donde

ubi esset capul episcopa-

nostri

et in libris veteribus

invenimus Icto-

sam. Et quia hoc invenimus mandavimiis consilium in tolo episcopio nostro apud Ictosam
quce

modo

dicitur Tolba. Del


la

mismo ao dOSO,
concordia que
el

11

de diciembre, es

sobredicho Obispo de Roda firm con Garca,

Obispo de Aragn
,

sobre los limites de

ambos obispados

la que va copiada () conforme se halla en el citado Cartoral, nm. 24; dice que cuando Dios diese la conquista de la tierra de Barbaslro, omnis regio Barhiitana

(Barbastro)

....
pro

sit

inris ecclesice

Barbu-

tanB urbis, quce debel csse episcopalis Sedes lo-

co antiquce

urbis Hictosse
ea.

quia in suburbio

eius est fndala

memorias anteriores al siglo XII son bastante prueba de que la Sede de Iciosa no se fingi en ese tiempo cuando se
Estas

dos

invent

la

supuesta divisin de obispados

atri-

buida

al

reinado de

Wamba. Porque
,

aun ad-

es verosmil que su autor no quiso sino conservar la memoria de


las dicesis

mitida esta suposicin

antiguas

no teniendo inters en

(a)

Ap.

Dra.

XXXVI.

426

VIAGE LITERARIO

croar de nuevo Sedes que nunca hubo. El silencio de la de Idosa en los concilios nada arguye en el particular. Ejemplares hay. Mas antigua es la noticia de esta Sede que nos conserv Cosario Arzobispo de Tarrago,

na en su carta

al

Papa Juan hacia

el

ao 962,

donde entre

las

XV

iglesias sufragneas de

aquella metrpoli cuenta Idosa.


to respetable de su

Argumencuando

existancia, aun

Cosario no sea

el

autor de aquella carta, co,

pretende Masdeu y otros que fallan sin ver los archivos, ni reconocer las escrituras

mo

en que dicho Cosario siempre se tuvo por Arzobispo de Tarragona. Pero dejando esto,
decir que todos estos fingieron por
tan poca importancia, es hablar

cosa de

al aire.

de

pues

sentado que en los siglos


la

QueXI y

X
Ni

era notoria

existencia de

esta

Sede.
solo

dudaron de
fijar

ello los

Obispos de Roda y
;

Barbastro en los documentos citados


trataron de
su situacin.

En
la

lo cual pa-

rece
entre

primera vista extraa


las

discordancia

dos escrituras de un mismo ao, ambas autorizadas por un mismo Prelado de Roda. Porque en la una dice que era lo que ahora llamamos Tolha, y en la otra

1080,

que estuvo junto


dad se fund en

y que esta ciuun arrabal de aquella. La

Barbastro

ALAS

IGLESIAS DE ESPAA.

27

distancia de Tolba Barbastro ser de

muv

pocas leguas. Si esto no basta para combinar ambas opiniones, las dejaremos en su discrepancia

verdadera existencia de

que en nada perjudica la real y la Sede de closa, cuya localidad con la distancia de los siglos y persecuciones que sobrevinieron, no es extrao se borrase de la memoria de los hom,

bres.

Mayor

dificultad es

que

el

Obispo Raimunlo

do diga que Iclosa fu en


scopalus nostri
;

lo

antiguo caput epi-

porque esto no cuadra con


,

que el Papa Pascual 1! suponia despus que Sede do Lrida en la invasin de los Arabes se traslad Roda y con lo que en vala
,

rios

dro

diplomas expresan los Reyes Don Pey Alfonso I, es saber: que traslada-

ban la Sede de Roda Barbastro, basla que Dios les diese la conquista de Lrida igle,

sia

matriz,, de quien las


(a).

otras

eran

bros

Porque con esto


antiguo de
la

se dice

miemque Roda

fu en lo

dicesi de Lrida.
,

Punto oscuro la verdad en que nada hallo que merezca el nombre de solucin; y en tal caso basla proponer las dudas, por si otro

mas
(a)

feliz

adelanta en

el particular.

Ap. nnis. XXXVII, XXXVIII, XXXIX, XL, XLI.

128

YIAGK LITERARIO

Confieso que con este

objeto quise pasar

por Tolba

por

si

los edificios alguna otra

antigualla dejaba rastrear alguna cosa de con-

sideracin. Pero todo fu en vano.

Lo nico
"villa

que hay

de

la

iglesia

de aquella

es la

restauracin indicada, que ya public y analiz el padre Pascual {loe. lad. pg. 59 y 104). Otra escritura he copiado en ese archivo de

Roda

del ao de Cristo

1100

en que

el

Rey

Don Pedro
de Falces

dio Santa Maria q Tolhixillam


,

almimiam de Saharra
(a).

quce esl in illo termino

Del

mismo archivo

es la copia
,

de

la

dedicacin de aquella iglesia


,

que ce-

Obispo de Barbastro y Roda i." de marzo del ao 1150, convocando para ello San Olegario Arzobispo de Tarralebr Pedro
,

gona, Raimundo

Vique , y dola con cementerio y baptisterio propios, y confirmando todas las donaciones que el Rey
D. Alfonso
I

Obispo de los cannigos de Roda, honran


de

Redorta

y otros le habian
,

hecho

{h).

En

una de ellas, de poca entidad vi esta fecha; Faca carta anno primo quod Epscopus Lnpo (de Roda) signalus fuit: que debe ser el ao 1095. La iglesia de Falc Falces, que en algunas de estas escrituras suena distante de Tol(a)
(6j

Ap. nm. XLII. Ap. nm. XLI.

LAS IGLESIAS DE ESPAA. 12^ ba poco mas de media hora, es uno de los edilicius mas respetables por su antigedad y por el bello gusto de su eonslruccion. (^ausa

maravilla que en

la

alluia y as|)ereza de a([iiel

monle
por
j^
lal

se
lo

conslruyese

en

el

siglo

X, que

tengo, un lenipjo, cuya bveda es


la

vergenza de

todo de piedra

sillar

moderna arquilectura. Es de medio puni; pera


al

con

tal

gracia en su arranque y tan discreta


,

proporcin

que contena

par de los

ediisi

cios Fiomanos.

aun se tendiia portal,

no

fuera por los adornos y grecas caj)rcliosas que pusieron en los capiteles; que aunijue son

de

lo nsejor

de a|uellos tiempos
la

pi

ueban

tiro

de

ballesta

poca
al
;

que

dije
el

de este

edilcio.

Acompame

lugar
el

vicario de
el

Tolba Don Anselmo N.


proyecto de trasladar
la

que esl en

portada del templo,

que es de arcos concntricos, la iglesia de vilia que aunque es del siglo Xll dista infinito del que digo. La soledad y despoblasu
,

truir

do de l no s si es razn bastante para desun monumento que est para durar muchos siglos. Asi que
ni

apruebo

ni

condeno

este proyecto. Estaba esta iglesia antigua de-

dicada los SS. Justo y Pastor, servida de

cannigos reglares desde


TOMO XV.

el

siglo

XI con su
i 1

Abad, que en 1080 era Sungero y en

61 Rai-

130

VIAGE LITERARIO

mundo
iglesia

Berenguer.

En este

ltimo ao

el

Obis*

po Guillermo Prez, de Lrida, subordinla de Tolba con la obligacin de que aquel Abad prestase obediencia al Obispo y Prior de Roda. Ynse junto la iglesia las
reliquias

de un
,

castillo

gran fortaleza de

aquel tiempo

cuyos seores eran Caslanes

la Ribagorza. Acuerdme haber visto algunas memorias en que los de la familia de Entenza suenan Seores de Fal^.

de

1 LAS IGLESIAS DE ESPAA.

43<

CARTA

CIV.

Historia de la iglesia de Roda.

tI querido hermano: Cuantos han hahlado

de

la

Sede episcopal de Roda


la

fijan

su piinci-

pio hacia

mitad del siglo

no existiendo poca y hallndose de ese ao


,

ao 957, y documentos anteriores esa


la

escritura de

ia

consagracin de esta iglesia

en cuyo exor-

dio se lee que la construyeron los

Condes Rai-

mundo

y su muger Ermesindis para que fuese Sede episcopal. Naci de ah la comn opi-

nin de haber sido erigida ese ao en Catedral. Esta es la tradicin de esta misma igle-

que en escritos y pinturas reconoce por como creado entonces por el Arzobispo de Narbona Eimerico. El padre Don Jaime Pascual en su Disia,

su primer Obispo Odesindo

sertacin del antiguo obispado de Pallas, pas mas adelante asegurando y probando con varias conjeturas que esta no fu ereccin de
,

nueva Sede, sino traslacin de la de Pallas que l supone continuada desde su primer Obispo Adulfo en Aton y en Odesindo; y que este fu el que traslad la Sede y de Obispo
;

32
da.

VIAGE LITERARIO

de Pallas comenz

amarse Obispo de Ro esta iglesia lie tenido

Como

en mi Viage

proporcin de ver los originales de algunos documentos que acota eslc infatigable anticuario, y he debido examinar los motivos de
dicha tradicin,

me

atrevo

proponer algunas

dudas bien fundadas en este punto curioso, por las cuales parecer que la Sede de Roda

comenz mucho antes

del ao

957,

que sq

primer Obispo no fu Odesindo sino Aln, quedando por consiguiente* destruida la supuesta
traslacin de

Pailas

Roda en

di-

cho ao. ^ Para que te persuadas de esto es menester, modo de disertacin, presuponer algunas
cosas.
i."

La ciudad de Roda pertenecia

a!

con-

dado de Palhs hacia

mo

la mitad del siglo X, comuchas escrituras de ese tiempo pertenecientes los Condes de Pallas Rai-

se ve en

mundo
971
,

Wifredo. Este ltimo ediic


,

la igle,

sia do San Esteban del Mal

junto
la

Roda en

y la dot,

como Seor de
,

tierra, y el

primero traslad por hablar propiamente, erigi la Sede de Pallas en Roda, construyendo
sin
all

la

Catedral: cosas que no podan ser

Condesde

que Roda estuviese bajo el dominio de ios Pallas. Estas dos pruebas baslan.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

433

entre otras,
2."

que pneuen inferirse del citado


eslo no es

escrito del seor Pascual.

menos cierto ipie el en Roda ejerca su jurisdiccin en gran parle del condado de Pallas, como se ve en la fundacin del monasObispo
(ue se estableci

Con

San Pedro del Burgall varias donaciones al de Labax, consaraciones de iglesias en aquel distrito, y otros actos episcopales de los de Roda. En el siglo XI segua la misma jurisdiccin de los Obispos, supuesto que
terio de
,

fines de l

como

se dir

mas abajo
,

tenan

entre sus Arcedianos uno titulado de Pallas:


cosa enteramente superfina
si

no tuviesen ju

risdiccin en aquel territorio. Consiguiente


esto,

aun en

la

mitad del siglo Xll, es

saber,

en 1140,

el Obispo de Urgel Pedro concord con Gaufrido de Roda sobre aliunas iglesias

del Pallas.

eslo no solo es

muy
el

cierto

sino

fundamento de sn .aserto; es saber, que la Sede de Roda originariamente no fu otra que la de Pallas. Presupuesto eslo, dicho escritor no debi contar por segundo Obispo de Pallas Aton por solo hallarle ejercitando su jurisdiccin
el

que para

seor Pascual es

episcopal en algunas iglesias y monasterios del Pallas, porque esto fu comn todos los

Obispos de Roda hasta

la

mitad del siglo XII,

135-

YIAGE LITERARIO

los cuales

jams se lilularon

ni

fueron Obispos

Palliarenses. El nico que lo fu con toda rea-

aunque intruso, es saber, Adulfo, jams omiti este dictado. Muerto este Obispo hllanse sucesivamente Aton, Odisendo y algunos otros ejerciendo su jurisdiccin en el condado de Pallas, sin expresar Sede alguna. Qu razn hay para tener Odesindo y siguientes por Obispos de Roda y no Aton? La nica, que es la creida ereccin de Roda en el pontificado de Odesindo luego veremos cuan sin fundamento es. En mi Viage la villa de Tremp establecL, lo que entiendo acerca de ese obispado tan decantado de Pallas, es saber, que el intruso
lidad,
,

Selva ( mas bien Sclua) de Urgel erigi en Obispo de todo aquel condado Adulfo el
,

cual qued suprimido en

el

concilio de Fon-

cuberta

instancias

del

Obispo Urgelense

Nantigiso. Muerto Adulfo los Condes de Pallas

pudieron sacar algn partido del Obispo Rodulfo de Urgel, que por ser hijo del

Conde

Wifredo de Rarcelona era sin duda su deudo, logrando que consintiese en la ereccin de Roda y que le quedase sujeta la mitad occidental de lo que ahora llamamos condado de Pallcis que es lo comprendido entre ambas Nogueras. Esta cesin se prueba con la jm'is,
,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

35^

diccin que vemos ejercer los Obispos de

Roda desde

la

mitad del siglo

en

la

parte

occidental que dige, hallndose en

la oriental

memorias continuas del Obispo Urgelense. Conforme esta divisin en ambas iglesias de Ui'ffel V de Roda habia fines del sislo XI Arcedanos de Pallas
,

y en la mitad del XII se

conserva

la

ya dicha concordia que hicieron

ambos Obispos sobre las parroquias del Pallas. Todo esto confirma maravilla lo que vamos diciendo y es que por hallar al Obispo Aton nombrado como tal al oriente de la
,
,

Noguera de Ribagorza, no
sucesor de Adulfo en todo
aclarar

se infiere que fuese


el

condado

ni es-

torba que sea dicho Obispo de Roda. Esto se

mas examinando la poca de la ereccin de la Sede de Roda la cual yo entiendo que es mucho anterior al ao 957, en que la
, ;

y por consiguiente, que su primer Obispo no fu Odesindo, sino el Aln que el Seor Pascual supone todava Obispo de Pallas, y segundo en aquella Sede imaginaria. Que la iglesia de Roda no crey que Odesindo fuese
fijan
el

primero de sus Obispos


le
,

se ve en

la

con-

testacin que dio la encclica con que el


nasterio de Ripoll su Abad Bernardo
particip la

mo-

muerte de

ao de 1102 [Orig. arch,


piden en cambio sufragios.

de Ripoll).

En

ella

136

VIAGE LITERARIO
los

por

Obispos difuntos,
,

y los

nombran por
,

orden retrgrado

asi

laimundus Episcopus

hou memorice sive sui antecessores

Salomn
Aimericns
aliorum
,

Episcopus

Arinulfus

Episcopus

Episcopus

Odisindus Episcopus

el

quorum nomina nescimus. Saban ellos pues, que hubo otros Obispos anteriores cuyos nombres ignoraban. He copiado de nuevo la
,

escritura de consagracin

de

esta iglesia de
el

San Vicente M. de Roda, que ya public


gan ojos diplomticos que pesen
y y

seor Pascual {pg. 55). Ruego cuantos ten-

examinen

muchas veces
si

este instrumento

me

digan

hay en

l otra

la iglesia,

cen en el mesendis, que haban construido esta iglesia, esto lo suponen iil sil Sedes episcopalis ; pero
ya hecho
y lo

cosa que la consagracin de que se supone ser ya Catedral. Diexordio los Condes Raimundo y Er-

vuelven referir,

como

se acos-

tumbra en semejantes diplomas de Principes. El cuerpo de este no empieza hasta las palabras: et ideo anno DCCCCLVII; y all dicen que el Arzobispo Eimerico de'Narbona vino consagrar la iglesia quien los Condes dan
,

alodios, ornamentos y alhajas,

como
;

se acos-

tumbraba en

tales dedicaciones

y este es el

carcter propio de las escrituras de dedicacio-

nes de

iglesias

como

lo

saben los versados

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

37

n SU lectura. Ni una palabra hay en csla escritura que aluda ereccin de Sede en esa
fecha,
ni se

indica

el

motivo,
de

ni

se seala

territorio lmites,
sia
,

ni

conslilucion de iglelas

ni las obligaciones

parroquias en

lo que se ve que hablan de Sede nueva restauracin de antigua. En una palabra, la decantada escritura de la ereccin de la ^cde de Roda en 957 es lo mismo que la dedicacin de San Esteban del Mal! en 971, vio mismo que

snodos, crisma, etc., que es

en todas

las

las

muchas docenas
la

(jiie

te

he enviado de igle-

sias

pequeisimas en
falla

el

discurso de mis Via-

jes; y ni aun
el

circunstancia de asistir esta

Metropolitano

en otras de menor cuen-

ta (a).

As que para m es cosa indubitable que

la

ereccin de esta Sede es anterior esta poca cuando se y que ya habia en ella Obispo
,

entendia en

la

fbrica de

la

nueva

iglesia

mucho

antes de su consagracin.
el

Por otra
lo

parte es falso que

Obispo Odesinclo
el

fuese

ya un ao antes, en 956,
contra
el

como demostrar
Episcopologio R-

seor Pascual en
;

tense, que enviar

y es cierto que la primera


l es esta

memoria que hay de


(o)

consagracin

Ap. nm. XLIV.

438

tJAGE LITERiaiO

de 957. De donde se infiere que ni l fu Obispo de Pallas ni su antecesor Aln cu,

yas memorias llegan hasta

el abril

de 956, ni

puede dejar de ser tenido por Obispo de Roda.

En

esta

creencia
,

estuvo esta sania iglesia

hasta el siglo XII


la inscripcin

cuando se grab en piedra

de sus Obispos [V. Pasq. pg. 14), entre los cuales cuenta Aton. Este escritor, reflexionando sobre ello
,

dice que no

habiendo en Roda Obispo alguno de este nombre posterior al ao 957, es fuerza que este

Aton sea

el

Obispo de Pallas. Yo saco


:

la

con-

secuencia contraria

no habiendo en Roda
,

ningn Obispo Aton posterior al 957 es fuerza que el nombrado aqui sea el anterior Odesindo siempre reputado por Obispo de Roda
,

y nunca de Pallas. Porque cmo es que no


contaron enlre los Obispos
el

Adulfo,

que

lo

fu

primero de Pallas

siendo as que gobern

tambin en Roda, como en lugar de su territorio? Es menester confesar que la exclusin de Adulfo es una prueba clara de que esta iglesia jams tuvo por Obispo -Rtense ningn Obispo de Pallas; ya porque sabian que aquel obispado era una quimera justamente proscrita por el concilio de Foncuberta del
,

ao 911

ya porque el ser

Roda

lugar de su

dicesi, no era motivo para intitularle Obis-

k LAS IGLESIAS DK ESPA?U.

139

po Rotense. En

esta

necedad

que evitaron

los sabios individuos de esta iglesia respecto

de Adulfo hubieran incurrido respecto de Aton contndolo entre los Obispos propios de Roda, si les constara que solo habia sido Obispo de Pallas, como les constaba de Adulfo. Algo mas, pues, habia en Aton que en Adulfo y no podia ser solamente el haber l comenzado la fbrica de la iglesia de Roda tratado ya de esta traslacin de la Sede de Pallas Roda cosas que indica los motivos Pascual como dos suficientes para que Roda le contara entre sus Obispos. Lo primero de la fbrica es un ttulo pueril. Lo segundo es suponer grande impropiedad ignorancia en los individuos de esta iglesia, que contasen por Obispo propio quien no lo habia sido solo por haber intentado la traslacin, que no se verific sino en el sucesor. Los Obispos toman su ttulo de la Sede y no de los deseos miras que tengan
y ,
;

respecto de otros pueblos. Que

si

por solo

esta razn y por haberse trasladado la silla de Pallas Roda pudo esta iglesia contar por
,

Obispo Rotense
fo, que fu
el

Aln no habindolo
titulo

sido;

con mucho mayor


do de Pallas. En

deba contar Adul-

tronco del imaginario obispalas

verdaderas traslaciones

140

VIAGE LITERARIO

de iglesias la nueva Sede ha contado siempre sus Obispos como sucesores de los de la extinguida y esto se podia conrmar con muchos ejemplares. Digamos que la dicha tras,

lacin es un capricho destituido de todo fun-

damento

y que su Obispo Aton


,
.

la
,

Sede de Roda comenz en

verdadero y primero Obis-

po Rtense Esta es la tradicin que quisieron conservar los antiguos individuos de esta
iglesia

en
,

la

piedra que escribieron en el

si-

glo X

y se conserva en
,

uno de
halla

los postes

del templo actual

donde se

escrito el
,

nombre de Aton, Obispo Rolense


que
lo

entre los

fueron con toda propiedad. Del mis-

mo modo

lo cuenta por Rotense el catlogo de nuestros Obispos que habia en Alaon, co-

mo
los

lo dice el
,

mismo Seor Pascual

{pg. 9o,

nol.)

y esta tradicin debieron

que mandaron pintar los nos de los Obispos Rotenses en la capilla de San Ramn no omitiendo el retrato de Aton ni poniendo el dictado de primero
,

acomodarse cuadros moder-

Odesindo. Que si faltan meniorias de aquel Obispo la primera que hay de este en 957
,

indica

que su Sede ya estaba aqu colocada de antemano como vimos. Y si Odesindo es


el

que dio

el ttulo

de San Vicente
,

al

tem-

plo

que se consagr en ese ao

eso solo

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

M\

prueba que su antecesor Aln lo dej por concluir, y que l debi de residir erl olra
iglesia interina
de!)ia ser la

mientras se construia

la

que

primera ctedra del nuevo obisresolucin


,

pado.

En

estos inconvenientes

admiten interpretacin conforme al estilo de otras iglesias; supuesto que pesan tan poco respecto de las razones que alegamos arriba.
Establecida una vez esta Sede, continu con algunas alternativas de mas menos consideracin. A principios del siglo XI gana-

ron los Moros

segunda vez
dicesi

Roda

el

Obispo tuvo que trasladarse

Llesp, lugar

mas
go

fuerte de su

llevndose consi-

Debi arruinarse la iglesia con esta calamidad, pues mediados del mismo siglo bailamos restaurado y consagrado de nuevo e! templo por el Obispo
algunas escrituras.

Arnulfo

como

se dir en su lugar.
la
I

Ganada
[)or

por segunda vez


cl

ciudad de Baibastro
en
el

Rey Don Pedio


la

ao 1101

agreg

esta ciudad
ai privilegio

dicesis de
[a)

Roda, conforme
,

de Urbano
habitacin

aun traslad

ella

la

Sede de lioda como lugar mas cde los Prelados.


el

modo

j)ara

Lo

era entonces

Ponce

que

le

sucedi, San

(a)

Ap. nm. XLV.

442

VIAGE LITERARIO

Ramn, experiment grandes persecuciones (le parte dei astuto y ambicioso Esteban,
Obispo de Huesca; de que se hablar en su lugar. Los Obispos de Roda se llamaron en esta segunda poca Barhastrenses sive RO'
tenses.

Otra mira se tuvo en esta traslacin

apro

bada por
se

la

mas

la

Sede Romana, que fu avecinarmatriz Lrida que todavia esta,

ba sujeta los Moros. En varias bulas de aquel tiempo y del Papa Pascual H se habla

como parroquia de Lrida y miembro suyo. Y en ella dice el mismo Pade Barbaslro
pa que se
ChristianfB

habia puesto

la

Silla

episcopal

doee per Dei gratiam ipsa

Illerdce civitas

ad

fidei redeat principatnm.

El

Rey

Don Ramiro
bastro
la

en un diploma

del ao

1135,

en que confirma

y adjudica la iglesia de Barde Roda dice que se traslad la


,

Sede Barbastro iisquequo Dominns Ulerdam manihus reddat Christianorum {a). De modo que Barbastro y por consiguiente Roda, no
,

se ha

de considerar sino

interino y vicario

como un obispado de Lrida. En la carta con

que Pascual

II

confirm San Raimundo,

Obispo de Roda y Barbastro, sus posesiones,


Ap. nm. XLVI.

(a)

1 LAS IGLESIAS DE

::SIr<A.

Ii3

dice en
thedra
ret, in

el
:

exordio

referida la irrupcin

de

los rabes

Unde (admn
,

est ut episcopalis ca

qum

lllerdce fuerat

in

montana

iransidicitiir,

oppidum

videlicet

quod Bota

Inde riirsum immimitis Moabitarumvirihus, pro-

pkis lllerdam in Barbastrce cppidum iransfef'


retiir:

spes

etiam Christianis certior per Dei


est
,

gratiam nosro tempore [acta


tirbem
tiir.
.

ut lllerdam

Domino
. .

prestante recipiant.

Et nos

igi-

constituimus episcopalem Cathedram,


est,

qum
ad

haciefms Rotee vel Barbastrce habita

lllerdce iirbem

inposternm referendam, cmn


resti-

eam Omnipotens Boniinus Christianoram


tuerit poiestati. Verificse esto sin

eslcrbo

al-

guno

como cosa

ju#:gada,

luego

que

fu
ser

conquistada Lrida en 1149, pasando

Obispo de aquella ciudad Giiill^rno Prez, que lo era de Roda. Los Obispos de Lrida conservaron el llulo de Rotmses olvidado el de Basbastro, y veces se llamaron solo con l como
, ,

cuando autorizaban algunos actos en que solo intervenia la iglesia de Roda. El Captulo
de esta iglesia se consider como unido la de Lrida no solo por la identidad de la ca,

nnica xAgustiniana que se instituy en Lrida


,

sino por

la

el

derecho que conserv


,

el

de Roda

eleccin de los Obispos

acu-

444-

VIAGE LITERARIO

dienilo

Lrida para olio

lodos los canni

gos
de

debiendo ser mantenicjos


iglesia' os dios

expensas

la

nueva

necesarios para
(a).

desenipe,ar finciorl lan inleresanle

Conde

serva nse aigiHios decretos de elecciones


ese sinio XII v
siuiente,,coh
las

firmas de

los electores lllerdenscs y

Rotehses. Mas es:


del

(jue

se

luiila

el

de

la

eleccin

Obispo

GomLaicio
na por
el

dii'igido al

Arzobispo de Tarrago-

con solas las firmas de sus individuos. Esto prueba 'que bubo tiempo en (jue cada Capitulo lo pesolo ('.aplulo de
y
dia

Roda,

separadamente
este

al,

eiecto por todos juntos.


la

A
mera

derecbo de
de Lrida
,

iglesia

de Roda se
la

Oj)Uso la

y acaso

no por

pri-

vez, bcia i"2i2.

He

vislo aqu copia del

procesito incoado con esta ocasin. Comienza por la

reclamacin interpuesta por los procuradores del Captulo do Lrida Mateo, Arcediano de Terrantona, y P. de Morlanis
,

5 de piayo de 1245, en la cual recusan ai Obispo como juez de esta competencia por baber sido cannigo de Roda'y muy adicto
,

las

das despus jueces

cosas de ajuella iglesia. Eligironse tres por parle de Lrida


el

R. de Espluga; por Roda

maestro Juan

(o)

Ap. nms. XLVJ y XLVJl.

k LAS IGLESIAS DE ESPAA.

45
el

Ponce, clrigo de Zaragoza; nombrando

Obispo por tercero Guillermo de Mongr, Sacrista de Gerona que habla ya renunciado el arzobispado de Tarragona. Citronse las partes Tarragona para el otro dia de San Lucas; pero nada se concluy, pues que solo compareci el citado Mongri. Nada mas mas en el Libro verde de dice este proceso
, :

la iglesia

de Lrida
de
la

folio

297

b.

se con-

que 26 de marzo de 1244 dieron Don Pedro de Albalat,


serva
copia

sentencia

Arzobispo de Tarragona, y Raimundo de Ciscar, Obispo de Lrida en quienes finalmen,

te se

no s yo mas por ahora. Lo cierto es que en la eleccin inmediata de Obispo en 1247, que no
las partes
:

comprometieron

se verific, asistieron

como siempre
la via

los

de

Roda

y
,

como

se

escogiese

de com-

promiso

compromisarios fueron nombrados el Prior y dos cannigos de Roda. En el mismo derecho continuaban en 4508, en que por muerte del Obispo Pedro
entre los
fu
electo
,

por

ambos Captulos Ponce de

Aquilanido

Prior de Roda.

Tenia esta iglesia hermandad con Lrida, Pamplona, Pamias, y San Salvador y Santa
Maria de Zaragoza, recibiendo y dando recprocamente tres dias de porcin canonical,
TOMO IV.

40

'45
la

VIAGE LITERARIO

y en Lrida cuanto fuese menester durante


eleccin del

Obispo.

De

la

hermandad
de Roda en

con Zaragoza se hablar otro

dia.

Lo mas

notable de

la iglesia

su estado antiguo es la supuesta subordinacin la de Urgel en lo tocante la eleccin de Obispos. En las Carlas de aquella iglesia se

que en esto habia como San Ermengol Obispo Urgelense presidi la eleccin de Borrel Rotense hecha por los cannigos de Roda en la iglesia de Urgel, como le mand ordenar all mismo por el Obispo de Carcasona y lo consagr snh iussione el tuilione de la Sede de Ur^el. Tambin
dijo

ya

lo

se dijo que Eriballo

Obispo de aquella

silla,

se quej

al
el

su padre
los

Rey Don Ramiro en 1040 de que Rey Sancho le habia usurpado

obispados Ripacurcense y Gestabiense, que eran de iiire el dominalione alque dicesi Sanctm Marix Seis Urgellensis y que el Rey
;

Ramiro
ramquce

se los restituy, aadindole illam terdiciliir

Rota.

Acuerdme tambin ha-

ber ya prevenido all mismo que esta queja e Eriballo y la restitucin de Ramiro no recaa sobre el seoro de los condados de Ri-

tampoco sobre
ellas
,

bagorza y Gistabo como pens Marca ni el derecho las parroquias de


,

de que ya

el

Obispo de Urgel se ha-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

147

bia despojado, cuando se erigi la Sede de

Roda. As que solo pudo aludir lo dicho que Urgel pensaba tener sobre el Obispo de aquellos condados, que era
la jurisdiccin
el

de presidir su eleccin y consagrarle. Es-

to dice el Sr. Pascual

estipulado en la
da.

pg. 95 que qued ereccin de la Sede de Ro, ,

que se cree ereccin de esla silla en 957, nada dice de ello (y es una nueva prueba de que entonces no se erigi) y por otra parle no se halle una anterior que lo sea, quedamos con la duda de lo que entonces se pact y de las circunstancias de todo ello, sin poder avela

Mas como

escritura

riguar
es
la

el

origen de cosa tan singular,

como

sujecin de una iglesia

sufragnea

otra sufragnea.

En

lo

cual no hay que ale,

gar

la distancia de Roda Narbona entonces su metrpoli, porque bien hallamos que

Aimerico Narbonense vino Roda consagrar su iglesia en 957. Es constante esta preObispos de Urgel sobre la subordinacin de los de Roda. Y esle era uno de los cargos que Urbano l hizo a San
los

tensin de

Odn que como tan Santo no pedira cosas nuevas. Rcele en su breve: {Pascual, pg. 61) vicini Episcopi subieclioncm et ohedientiam a
,

nobis requisisti.

448

VIAGE LITERARIO

Acerca de la constitucin de esta iglesia es sabido que rigi aqu la cannica Agustiniana desde fines del siglo XI. Antes de esta poca liay algunas memorias de la cannica; es claro que la deY aunque fallaran ellas imaginable siendo que estuvieno haber; Lia se un clero con su Obispo sin canon regla que los gobernase. Y aunque La mas comn en cslos paises en los siglos IX y X era la
,

Aquisgrancnse, como ya dije en oirs iglesias, respelo de esla no queda indicio alguno ni en
cdices

en testamentos ni en otras escrituras. La nica que he bailado es el acto de profesioii jue hizo doce aos antes de la reforma
ni
el

Agustiniana

cannigo Miro Roger, que est

en

el

Carloral mayor,
loerii.
.
.

nm.

9, y dice as

Ego
coralo-

Miro

dono Domino Deo factori


nclito

meo
pus
jjdium

el

S. Yinccnlio
el
.

martyr
el

meum
.
. .

animam mcam
convenentia
,

omne

ea

ut

Episcopus
el di-

S. Vicenlii

scmpcr
el

me

habeat ilium
miii in

scipulum

canonici fratrem el dilectum

amicum

el sil

scmper

eodem loco
mea,
et

victus el vest tus honoriice in servilio Dei,


et abundanlia fragilital mea invita
))posl

morleni sepultura et requies secundum

ecclesiast!cam disciplinan!. Et ego promitto

nEphcopoc confrarihus meis emcndationem v

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


y>tm

149

meco

et stabilitalcm

loci et

vcram ohedien-

y>iiam et fidelcm

me
et

essc canoniciim iiixla possi-

y>hiUtatem
r>viia

meam

deinceps vivero suh regulan


et

per iussionem proprii Episcopi

con-

nfralrum
islus
)lionis

meorum. Faca carta donacionis anno millesimo octuagesimo ncarnadie solemni B. Martini Episcopi et

Dominica}, pacta Vl, tertio idus no-

vembns,

conless. apud Rotam, in

domo Bardina
anno
!

cir-

ca meridicm,

die mercurii,

castri

Monionis.)) Esta oblacin in canoniciim, aun-

que expresa obediencia y estabilidad de gar en sus frases no se indica renuncia


,

lu-

to-

tal

de propiedad

asi

hallamos en

dicho
dispo-

Cartoral que este

mismo Mirn Roger

ne ulteriormente de los bienes y hacienda suya y asi queda lugar para creer que esta cannica fuese al modo de la Aquisgranense y enteramente secular. Confrmame en esta opinin la noticia que nos guard el archivo del monasterio de Lavax, de que ya he hablado otras veces, contndonos que hacia el ao 1063 se destruy all la vida monacal introdujo la canonical porque dicen que esto hizo Raimundus Raimiindi, canoniciis Ro,
;

tensis et Sedis Urgellensis, sed sceciilaris: prue-

ba clara del

estado puramente
,

secular de

ambas

iglesias

cuyos individuos era libre

150
el vivir ciim

VAGE LITERARIO

proprio sine proprio. Para cor-

que solia y debia engendrar esmonstruosa cannica, el celoso Obispo Raimundo Dalmacio introdujo aqu la renunestableciendo una cacia total de propiedad nnica que aunque no diga ser la Agustiniana, como no lo dice, debe tenerse por tal,
tar los niales ta
,

supuesto

que obliga

todos los cannigos

sibi

presentes y venideros que nichil umquam propium vendicent nec eliam nominent,
, .

sed iuxta primitivas ecclesio formam.


eis

sit

communis
,

prcdsentis vites sumptus, proprio-

que Episcopo

ac sibi Prceposilis ab eodem ca-

nonice conslitutis secimdum Scmcloriim


sentenlias

Patrum

obedientes existant in mnibus. Es,

tando

como estaba entonces


la

tan autorizada

por ac
nigos

cannica Agustiniana, y siendo ella por entonces la nica que quitase los canla

libertad de vivir

cum

proprio, debe tela

nerse sin repugnancia por Agustiniana

que

se estableci aqu; porque entonces no haba

cannica alguna que obligase yWir sine proprio, sino la Agustiniana.


llotla
el

Obispo
dere-

magnficamente

adjudicndole varios

chos de su mensa, incorporndole entre otras iglesias la abadia de San Andrs de Barraves y la de Alaon (hoy la 0), mandando que en esta ltima hubiese convento de monjes y que

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

15

SU Abad fuese electo por

el

Obispo y can-

nigos de Roda y sujeto ellos. De aquel tiempo queda el rilo de admisin y profesin. Hizose escritura de esta constitucin y dotacin 42 de noviembre del ao
cual envi

1092,

la
fir-

copiada junto con

todas las

mas originales de los Obispos sucesores hasta Don Ponce, Obispo de Lrida de principios del siglo XIV que confirmaron lo con,

tenido en ella

aunque algunos poniendo


(a).

al-

guna restriccin

El Obispo
el

Don
,

Guiller-

mo

Prez aadi en
,

ao 1171

da

24 de

setiembre
nificetur

la

constitucin quod nuUus cano-

nisi in die Sancti Viicenlii Martyris,


fij el

En

la

misma

nmero de cannigos en
las

veinte. Continu esta cannica con las alter-

nativas

consiguientes
,

cosas

humanas
la se-

hasta nuestros dias

sin

comprenderla

cularizacin general que hizo Clemente VIII

de
el

las
,

cannicas de los condados de Barce-

lona

Rosellon y Cerdaa. En el ao 1788 actual seor Obispo de Lrida Don Ger-

nimo de Torres fu encargado por la real Cmara de realizar el plan de secularizacin


propuesto por su antecesor, y as se efectu en 1789, quedando reducida Colegiata con
Ap. nm. XLIX.

(a)

<52
el

VIAGE LITERARIO

honor de

Concaledral con

la

de Lrida,
,

servida de un Prior, seis cannigos

dos de

ellos magistral y doctoral, y seis racioneros.

Sus hbitos corales no dicen con los de las iglesias de esta corona; porque consisten en roquete con mangas capa talar negra con cenefa de terciopelo negro y muceta con pechera de lo mismo. Un ao despus de la institucin de la cannica la dot de nuevo el Obispo Raimundo Dalmacio estableciendo las obligaciones de los oficios y dignidades respecto la manu,

tencin de los cannigos


ra
,

(a).

De

esta escritu-

y otras del siglo X

se deduce
,

iglesia en la

poca de su grandeza

que esta mas de


claustral.

los oficios de Prior

mayor

Prior

Camarero, Enfermero, Hospitalero, Limosnero y Sacrista que hoy se conservan contaba, digo en su clero al Abad de Alaon Prior y Sacrista de Monzn, Abad de Barravs, Prior de San Martin de Gavallcra y otros y los Arcedianos de Ribagorza Terrantona, Benasque y Pallas al Precentor^ y acaso algu, , ,

nas otras dignidades

todas las cuales pasaron


la

la iglesia de Lrida en

traslacin de

H49,
Roda

Hacia

la

mitad del siglo

XHI

pretendi

(o)

Ap. nra.

L.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

453

recuperar eslos arcedianalos


tencia arbilral dada en
Albalat,

mas por sen4244 por Pedro de Arzobispo de Tarragona, y Raimundo


;

de Ciscar, Obispo de Lrida, se les impuso


silencio sobre esla pretensin, como se dir. Ni fu este solo el despojo que entonces sufri esta iglesia,

antes es regular que se sur-

nueva Catedral de libros, reliquias y ornamentos de la de Roda conforme exigian


tiese la
,

las circunstancias y la deferencia

con que mi-

raban

al

Obispo Don Guillermo Prez.

Aton jams us de dictado que indicase su Sede. Odesendo solo en una memoria del ao 970
se llama Ripacurcensis:
el i

Ya

se insinu arriba que el Obispo

los

sucesores hasta

101 se llamaron indistintamente Uotenses


.

y Ripacurcenscs Trasladada esta Sede Rarbastro usaron el nombre de esla ciudad y el

de Roda, ya juntos, ya separados. Finalmente


,

en

la

traslacin Lrida

se llamaron los

Oh'isi^os lllrdenses et Rotenses , 6 al revs; y alguna vez usaron del dictado solo de Roda, es saber, en los documentos tocantes solo

esta iglesia.

454

TIAGE LITERARIO

CARTA

CV.

Templo de Roda.

ItX querido hermano

Vengamos ahora
,

ha-

blar del templo material y de sacrista y archivo etc. en que hay cosas curiosas. La
, ,

iglesia actual

no es

la

consagrada por

el

Arzo-

bispo de Narbona Aimerico en 957. Aquel

templo
sindis
,

construido por

Raimundo
y

ErmeMoros
le obli-

Condes de Pallas
la

Ribagorza qued

sin duda destruido en


principios del siglo
al

invasin dlos
,

XI

cuando cautivaron

Obispo Aimerico

y dejados rehenes

rece, los rabes


,

Sede Llesp. Segn papermanecieron aqu largo tiempo y se dieron tan buena maa en arruinar todo lo sagrado, que mitad de ese mis* mo siglo el Obispo Arnulfo tuvo que consagrar la iglesia de San Yicente: cosa que obliga creer que se construy de nuevo, lo menos en gran parte. Y asi es que el gusto
garon
trasladar su

de este templo corresponde perfectamente


siglo XI. Est bien (ijada esta consagracin
el

al

en
de

ao 1067, ao

del

Rey Sancho

hijo

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

455

Ramiro. Va un extracto y las principales clusulas (le esla escritura, en la cual se lee

que fu hecha

XV kalendas
,

mes

pero debe ser marzo

y est corlado el puesto que el dia


al

XV de
brero
,

sus calendas corresponden

15 de

fe-

en que ponen los breviarios esta fiesta, y en que se celebra hoy dia (a). El titular de esta iglesia siempre ha sido

San Vicente Mrtir; advocacin que la dio el Obispo Odesindo, como dice la escritura de su primera consagracin, en 957. En la de la segunda se ve la novedad de que el Obispo Arnulfc la intitula varias veces S. Valerii Episcopi,
el

S.

Vincentii Archilevitce

Cosa que

prudentemente debe atribuirse al reciente hallazgo y traslacin del cuerpo de San Valero desde Stada Roda verificada en este pontificado y probablemente hacia la mitad del siglo XI supuesto que dicha escritura es sin
,
,

disputa del ao 1067.


die

No

se halla

que nael

imitase

al

Obispo

Arnulfo
dias

en esto

continu hasta
sello

nuestros

con

y ni,

co titular de San Vicente. Con este motivo


antiguo de esta iglesia era la figura de un cuervo, en alusin al que deel

fendi

el

cadver

de San

Vicente

de

la

(a)

Ap. nm. LL

56

VIAGE LITERARIO

voracidad de las ieras. Vse su figura tam-

bin los pies de


el

la

eslatua del Santo, en

altar mayor. El sello actual representa una torre con dos muelas de molino aludiendo la con que le ataron para ser sumergido en el mar. Este templo est construido en la cima del monte sobre que est fundada la pequea villa de Roda. Entrase l por un prti, ,

co moderno

y por la nica puerta lateral,

cuyos adornos son del siglo X. Consta de tres naves bajas sin crucero. El altar mayor

madera y de buen gusto en su construccin. Es obra de mitad del siglo XVI, hermano costeada por Don Pedro Agustin de Don Antonio, el que, despus de haber sido aqu Prior por espacio de oO aos fu
es de
,

nombrado Obispo de Elna y sucesivamente,


de Huesca.

En
VII

el

calendario que precede un Coletac-

rio del siglo

XIU se
anuo

lee

de letra poco posterior:

idits jiilii

MCCXXXIIll Domimis

Be-

rengarius de Erillo Episcopus Gonsecravit altare


S. Vincentii; y de esta consagracin hallo esen el siglo XIV fiesta especial. El
altar y

tablecida

presbiterio

estn

sobre una capilla


,

subterrnea,

llmese confesin
el

bastante
la igle-

elevada sobre

pavimento

total

de

k LAS IGLESIAS DE ESPAA.


sia.

tBT

esta capilla se entra por tres puertas


al

en arco colocadas

frente. Consta de tres

naves divididas por dos rdenes de columnas seis en cada uno. Sus capiteles indican
,

ser todo ello obra del siglo XII poco antes.

Yo

congeturo que como

la

traslacin de

San
la

Valero

mitad del siglo XI coincidi con

restauracin
iglesia, se
pilla

nueva construccin de esta pens entonces construir esta ca-

para depsito de tan apreciable tesoro

en

el

mismo lugar, donde, segn


la

dicen, es,

tuvo

parroquia antigua. Efectivamente

el

altar del centro y principal

est dedicado
la

nuestra Seora con

la

advocacin de

Parantial-

roquia; y esta imagen es de las guas que hasta ahora haya visto.
tares colaterales se veneran los
los

mas

En

dos

cuerpos de

SS. Obispos Valero y Raimundo , aquel de Zaiagoza y este de Barbastro y Roda. Del

primero solo s que en los Breviarios antiguos se celebraba la fiesta de su traslacin


XII de las calendas de noviembre.
iglesia

La santa

de Zaragoza no se descuid en obtela

ner de
al

de Roda alguna reliquia insigne de

su santo Obispo.

En H71

hallo que dieron

sia

Obispo Don Guillermo Prez y esta iglela de Grisenet, agradecidos al precioso

regalo que

Roda

les hizo

en

la-

Navidad an-

158

VIAGE LITERARIO
la

tecedente de
,

cabeza de este Santo


,

cmms,.

dice iam hahebamus hrachium confirmando con esta ocasin la hermandad que ya reina-

ba desde los tiempos de San Ramn. Va copia de esta escritura (a). Tu podrs decir algo mas de la fiesta y pompa de esta traslacin.

En el otro Ramn el
,

altar se

venera

el

cuerpo de San
pri-

cual de la arca
,

donde estuvo

mero enterrado
cro

fu trasladado un sepul-

de piedra con varios relieves, que hoy

sirve de apoyo la
tra

mesa de

aliar

de Nues-

Seora de

la

Parroquia. lzose esta trasel Obispo Guillermo Pcon otros Obispos que asis-

lacin en

1170 por
,

rez, de Lrida

tieron

concedieron
lo
el

varias

indulgencias

conforme

refiere la escritura adjunta (6).

Andando

tiempo fu sacado de ese sepul-

cro y colocado en este altarcilo lateral, ao. 1651, dia 26 de octubre; lo cual se haba

hecho tambin con


antes.

el

de San Valero dos dias


el

Ambos
1628

sepulcros visit

Obispo en

hizo en

De la que Obispo Don- Pedro Antonio Serra se cuenta una horrorosa expilacion de huesos de ambos sepulcros y efectivamente, en 1652 se imprimi un decreto de exsu primera venida esta iglesia.
el
;

(a)
(6)

Ap. nm. LII. Ap. nm. LU.

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

59

comunin
sen

del Sr.

Nuncio,

instancias del

Prior de esta iglesia, (para que se restituyeella las reliquias

de ambos Santos que

dicho Obispo habia disipado.

Dicen que en

Lrida hay

capa pluvial de San Valero y otras reliquias. Esto pudo ser en la traslala

cin de Sede. All lo averiguar.


ta, se dir luego.

De

las

que

de ambos Santos se conservan en

la sacris-

no hay mas que ver sino los diez cuadros de Obispos Rotenses que equivocadamente comienzan por Odesindo.
esta capilla
,

En

A
y

la

puerta de

la capilla

se hallan dos retra-

tos de cautivos con varios trozos de cadenas,


al

rededor este letrero:


illi

Ex
el

oppido Castelle
liberati has ca-

captivi

a Beato Raymiindo
alias

thenas

et

cum manicis

compedibus ad

sepulcriim eius detiderunt laudantes.

La

patria

de estos cautivos no era Castilla, sino alguno de los lugares de Castell Castellar, que

hay por ac. Todo el templo est pintado, con lo cual ha dasaparecido la hermosura de los cortes de piedra, de que es todo l. En su renovacin se pint en algunos postes un
corderito con banderita y
bi:
al

rededor se escri-

Agnus
si

indical

Sedem

esse et fuisse.

No

sa-

bemos
derno
,

esto fu invencin del pintor


si

mo-

hall ya en aquellos puntos algn

160

VIAGE LITERAKIO

relieve pintura antigua de lo mismo.


alto de las cornisas

En

lo

hay otras dos inscripcio-

que pondr aqui porque nadie piense que son otra cosa. Primera: Hcec dedicala in Cathedralem annoDomini^d^l Segunda: Transnes
,
.

ala Sedes in llerdam

anuo Domini 1149.

La

inscripcin de importancia que hay en

esta iglesia, es la que est encajada en el plano

en cuyo hueco de un poste frente del coro hay un sepulcro descubierto en 1716, con muchos huesos que eran de varios Obispos
,

Rotenses

anteriores

al

siglo

XII. Dicelo la

que est sobre l, descubierta tambin ese ao como antes estuviese cubierta con cal. Esto y el descuido que debi haber en limpiarla y sobre todo la mala caliinscripcin,
, ,

dad de
esta

la

piedra

comn
hacen

que es una de

las si-

llares del poste y escogieron para conservar

memoria

difcil la

lectura de los

versos leoninos de que consta, estando gastada y comida cada paso. Interpretla en

1745 Don Francisco Jovellar, cannigo de esta iglesia como se ver en k Disertacin del obispado de Pallas, al fin. Comprobla despus
,

cannigo Premonstratense Don Jaime Pascual, y la ingiri en su dicha obra {pg. 14), apartndose sin razn de la lectura
su autor
el

del Sr. Jovellar.

Yo

la

he querido tambin

ALAS

IGLESIAS DE ESPAA.

16!

comprobar mas por curiosidad que por recelo de hallar algunas equivocaciones. Pero
efectivamente las
estado actual
de
liay
la
,

y asi dar la copia del


,

inscripcin

advirtienda

que
lo

la dividir

en los versos de que consta,

que
las

lo

parecen. Al
el

pi

irn las va,

riantes de la que copi

Sr. Jovellar

por-

que

que ofrece

la

lectura que les da Pas-

cual (j)g.

14) son de pura omisin suya.


. .

SVNT NOMINA SCRIPTA f POMIFIC. ORIPTA [o] CORPORA SVNT SATRO () CONDITA QU'E LOCO OC VIVIT TVMVLO (c) SANCTVS RAIMVND' 1N ISTO ((/) PRIMVS ODISSENd' ATO FVIT RELATVS
.

TERCIO borell' almerig' qvoq' vartys


:

[e)

(o) La impresa lee Pontificum difinita quorum sunt, etc. Sobre que la lectura es la que presento, el difinita no tienesentido alguno como lo tiene el cripta ])or sepulcro, puesto que se depositaron bajo de la piedra del letrero. El quorum^ est ya comido. Impr. dice: Sacrario, que hace pesado el verso. La (b) piedra dice Satro (Sacro) y no mas.
,
:

Impr. turnlo. Este Raimundo es el llamado Dalmacio, no el vene(d) rado ahora como Santo, conocido con el nombre de San Raimundo de Barbastro ; porque este muerto en 1 126 fu enterrado en sepulcro propio. El expresado en esta piedra muri en 1094 9o. Llmanle Santo porque i y los compaeros de sepulcro fueron reputados por tales, como dir desl>ues. Advierto que los Obispos estn contados sin orden, si(c)
, ,

no como ie vino bien al poeta, segn que sus huesos fueron depositados en este hueco. Impr. Quartus ct quintus. Por mas que lo he mirado, (e) no he podido hallar el ct quintus, ni s de dnde lo sacaron,

TOMO XV.

162

VIAGE LITERARIO

PRIOR FVIT ARNVLFyS if) SEXTVS ET IPSE LVP' [g] SEPTIMVS EST lACOBVS IVSTVS CASTVS REVEREN.

CVNCTIS PROPITIVS SIT DEVS IPSE PIVS.

De lo dicho se v que muchos de estos Obispos se d en la inscripcin titulo de Santos. Y eran tenidos por tales; pues ante este sepulcro ardan tres lmparas pendientes de
un madero que atravesaba de poste poste, en cuyas superficies se leia la siguiente inscripcin
:

A. MCCXXV Pax hic inlranti

sint

prospera

cunda

precanli

Pontifices Sancti sepleni sunt hic lumulali

Rotenses Episcopi, venite, prandete

porque el madero que andiibo largos aos suelto en la caEsto dice


el

citado impreso

tras el Quartus signo sin interrupcin Prior. Esto no perjudica que hubiese dos Aimericos Obispos, como los hubo, de los cuales solo contaron uno, que fu el primero porque este solo debi morir aqu, y el segundo nO;, sino en

pues

Llesp.

En un Colectario ms. antiguo' de esta iglesia se halla (/) aadido de letra dei siglo XV en su calendario: XVkal. augusti Arriulphi Episcopi, qui iacet Rotee, etc. Llmanle Bea^ to las lecciones que hablan de la traslacin de San Valero. Impr. dice: ipse lumen: cosa que no me acaba de (7) admirar porque es tan claro e\ Lupus que el menos versado, lo leer, y es puntualmente uno de los Obispos antiguos de
:
_

osla iglesia.

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


pilla

163

de San

Ramn,
lo

al fin

fu echado al fuego,

que mas bien

merecia resolucin tan brlo

bara. Los Obispos son siele, y

son cierlo,

quitando un Aimcrico que aadi Pascual, y poniendo el Lupus Lope, que realmente est
all.

Estas cenizas huesos se quitaron de su


higar, y fueron trasladadas la capilla de nuestra

Seora del Rosario.

En un

oratorio de la sacrista se guarda

muy

cerrada en un nicho una arca forrada de


,

terciopelo

tachonada de varias labores de


ella

bronce dorado. En

estn depositadas va-

rias reliquias de los Santos Valero,

Obispo de Zaragoza, y Ramn, de Roda. Del primero se cree ser el remate de un bculo episcopal de latn, esmaltado con gracia y muy bien
conservado; item una mitra de raso blanco,
baja de cspides, que no llegan un palmo de

con las nfulas de mas de dos palmos de caida: adrnala una cenefa, ancha tres dedos, de labor de oro, maltratada. La tela de
altura
,

la

mitra est

muy

bien conservada.

Ambas
in-

alhajas se atribuyen

San Valero en un

ventario de todas las reliquias que se form


el

ao

sia,

que hizo de esta iglecon autoridad apostlica y real el P. M.


i

597 en

la visita

Fr. Gernimo Xavterre

Dominico.

En

el

mis-

46i

VIAGE LITERARiO

mo

se atribuye tambin dicho santo Obispo

un peine de marfil grande, que all vi dentro de una bolsa con algunos relieves recalados y fallo de ocho mas pas. Otro peine hay tambin de marfil, grande, con figuritas cin,

celadas

que

la

tradicin y el inventario dicen


,

ser de San
servia

Ramn Obispo
De
:

para el pontifical. Lay otras insignes alhajas tal es un grande cilicio de cerdas, ya deteriorado; la vuelta y remate de su bculo que es de marfil sencialgunos tiestos sin labores ni adornos llo
,

de Roda, y que le este ltimo Santo

de una jarra taza de barro finsimo


parable con los romanos.

y comMas apreciable que""


,

todo esto es una capa pluvial suya de raso carmes, casi de la misma hechura que las nuessino que en las cadas la adorna una tras
,

cenefa de tela de oro

ya maltratada

y en lo

alto de la espalda est cosido

un tringulo del
,

mismo

raso

que tiene de largo un palmo

reliquia de la capilla antigua, que en nuestros tiempos ha degenerado en uno como escudo donde para nada sirve. Esta capa es de gran medida, y muestra la estatura grande de su dueo. Suya es tambin una mi-

poco mas:

mas alta de puntas que dige de San Valero en su encage tiene una cenefa de tejido de oro, ancha tres
tra de raso blanco, poco
(jue la
;

LAS IGLESIAS DE ESPAA,

465

dedos, y en ella se ven cuatro escuditos pareados en dos de ellos representado un Cor,

dero con bandera

Agnus

y al rededor las palabras: Dei; y en el otro una mano abierta en


,

ademan de bendecir,
,

y en el contorno: Manits

Domini: ademas, al un lado de esta mano, se ve una estrella sea sol y al otro media luna. Del uso del mismo santo Prelado se guarda alli una silla de tijera de labor muy esquisita, con varios relieves imaginarios, y
,

sa

animales fabulosos y graciosos arabescos coque me bace creer que sea mucho anterior
:

al siglo

XII

en que

el

Santo muri

y acaso labor es-

alhaja de algn gran Prncipe.

la

cede la calidad de la madera, que no conoc, de solidez que compite con el marfil y aun en
,

parece al antiguo; y que pesar de los golpes con que esta clase de muebles
el color se

suele manejarse, apenas se

le

conoce menosextremidades

cabo quebranto alguno en de las barras.

las

En

la

sobredicha arca hay un saquillo con


,

que sern unas cuarenta entre grandes y pequeas. Algunas de ellas son piezas que adornaron los pluviales
varias piezas de cristal

antiguos

como se ve en los trozos que quedan por alli; pero la mayor parte entiendo que son del juego de escaques antiguo as
,

166

VIAGE LITERARIO
la

por

semejanza eon

el

que dige de

la iglesia

de Ager, como por

la

rareza de sus figuras,


:

que no caben en adornos de ropas doce conos cnalro globos, cuatro cilindritos cortados, etc. Entre las quejas que esta iglesia tenia contra el Obispo Don Pedro Antonio Serra, que
,

como
i 628,

dige, la despoj de

muchas

alhajas en

una era la de haberse llevado varias pi ezas

de cristal, que eran ddiva dlos Reyes de Aragn. Reparable fu un camafeito de cristal con

cabeza recalada
Hall
all
,

y al rededor roto Iliohcmnis.

mismo

copia de una bula del Papa

Gregorio
iglesia
,

confirmatoria de los bienes de esta

que no fu dirigida este San Rai-

sino su antecesor Raimundo Dalmacio, por el Papa San Gregorio Vil. Hay tambin un curioso escaparate de innumerables reliquias menores. Entre ellas se hall

mundo Obispo,

un pergaminito de la consagracin del altar hecha en 1540 por el Obispo titular de Filadelfia Don Gernimo de Toro. Muchas de estas reliquias se describen en el inventario sobredicho y con mayor puntualidad otras mayores y mas insignes que ande San Miguel
,

tes

se guardaban en la dicha estancia y mediados del siglo XVH se colocaron en cu,

riosos relicarios, que sirven de adorno

al altar

mayor en

los dias clsicos.

Por no alargar mu-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

167

cho esta carta

va separadamente copia de lo
().

que

ellos

contienen

El claustro de esta antigua comunidad de

Cannigos se conserva bastante bien. Es sin disputa obra del siglo XI. Sus paredes estn
llenas de inscripciones sepulcrales, sealada-

mente donde

las

era

mas comn

piedras de los arcos y capiteles, escribir los bitos de

los Cannigos y Cannigas para tener

mas

mano

su memoria.

El archivo est en buen estado de orden y limpieza aunque no hay duda que faltan en l
,

gran poicion de pergaminos que


esta ciudad principios del siglo

le

pertene-

cen. La invasin segunda de los rabes en

la trasla-

rida

cin de esta Sede Barbastro y despus Lson bastante causa para las prdidas que
,

lloran los sabios individuos de esta iglesia.

Mucha mayor razn

tienen en lamentar la fa, ,

que dejaron no solo sacar del archivo sino tambin conducir paises extraos cargas de pergaminos y de libros, de cuyo gran caudal parte se ha recobrado y parte no. En este punto he debido todo el favor que cabe en la discrecin de los seores comisionados Don Ignacio Garcs y
cilidad de sus antecesores
,

(a)

Ap. nm. LIV

f68

TIAGE LITERARIO

Don Eulogio Martnez de Morentin, Doctoral, imbos Cannigos de esta iglesia y comisionados para mi objeto. He registrado copiado y extractado cuanto me conduce y quedo libre de la sospecha de que por mi mano haya perecido nada. Hay ademas en esta iglesia una
, ,

pieza de biblioteca con varios libros corrientes de toda erudicin,

que

pesar

de las mu-

chas expilaciones que ha subrido conserva todava un cuerpo respetable de libros, algu-

nos de

ellos
la

de ediciones raras.

me

lla-

maron

atencin unos cuantos cdices ma-

nuscritos, que estn bien custodiados, en ar-

mario separado. Haba muchos mas segn es de creer, y aseguran los actuales individuos de esta iglesia lamentndose de la facilidad
, ,

con que sus antepasados trocaron


basura
Incipit

el

oro por

mas esto no me toca Los que se han salvado son


;

mi. los siguientes:

Summa

dictaminis magistri Guidoni$=:

=Eiiisd. de privilegiis Sedis Apostolicce. Es un breve tratadito de las frmulas con que se ha de escribir al Santo Pa-

Quasimodo

geniti, ele.

y pedirle gracias. Incipiint Arenguee magistri Gitidonis ad Dei laudem, et decus, el decorem
rir

studentium sub compendio amiolatce, quce tam'

quam prcefaliones narralionibus prceponuntur. Son frmulas de salutaciones, y propiamente

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


arengas.

469

Lo mismo digo del siguiente Exordia i?iter amicos. =^\[cm De diclinclionibus seu de scriptionihus omnium vitiorum et virtutum. Es una breve suma de ello. Todo est en un vo,

lumen
ctim

8." perg.

scBC.

XIV exeimte.
,

S. Isidori Hispalensis Expositio in PentateU',

Josu

Judicum V Regum
,

Esdro),

Ma-

caheorum. De los dos ltimos solo hay


faciones. =Del

las pre-

mismo

Versiis tilulus bibliothe*

cce. Son epigramas en que describe el carcter de doctores y sabios antiguos. Van copiadas. Eiusd. in Parbolas Salomonis; y al fin se lee:

Expliciunt S. Gregorii excerpla.


sianten
,

=hem
,

Ecle-

Sapientim

et Eclesiastici

et

Cntico-

rum. De este ltimo comienza asi la prefacin: ScriptiiraSacra, quasi quoddam speciilum ments
octilis

opponitur
etc.

Explanatio

Oscm-

Bedemptoris sui vestigia osculari desiderans, etc.

lelur

me,

Ecce enim vocata

gentilitas

Fin: Fuge dilectemi, fuge, acsidiceret: tu


qui ex carne
comprehensibilis factiis
es,

ex

divinitate tua intelligentiam nostri sensns excedis, et in te ipso nobis incomprehensibilis

perma-

nes.

esta sigue otra exposicin de los Can-

tares, con este ttulo: Incipit prefatio Epitha-

lamii a beato Gregorio

Papa Romensi edito, Jam


Salomn
introduci

vero in Canticis canticorum figuraliter sub epi-

thalamii carmine qnatuor

170
personas

VIAGE LITERARIO

Luego
sculo
oris

Incipit

tractatus

Gregorii Papce eiusdem


tur
tita

Epithalamii. Oscule-

me

sui
,

quoniam hona uhera


etc.
Aiidistis

sunt

super

vimim

Epi-

thalamium carmen,

dilectissimi fr aires, etc.,

como

el

ejemplar
en
explanatio

copiado
Beali

en

Barcelona,
Al
fin:

dividido tambin

cuatro libros.
Gregorii

Explicit

Eliherri-

Siguen de San Justo Obispo los dos epstolas de Urgel al Arzobispo de Tarragona Sergio, y Justo, dicono, con su comentario los Cantares de Salomn, que por
tani Episcopi in Canticis Canticorurn.
,

ahora tengo por


la
cit

mucho mas extendida que


fin:

publicada en su nombre. Al
tractatus
Jiisti

Explican."

Episcopi de Canticis
Tractatus
forti,

ticorum.

Incipit

de

Enigmalihus in SalomoS.

ne, no dice de quin.


stini
hiis
,

Augu-

Episcopi

de

midiere

vel Prover-

con algunas otras

cosillas.

El cdice

es del siglo
vit.,

X, de

carcter gtico, todo en

en

8.

Otro cdice en 8. prolongado, ms., de contiene la Historia Apofines del siglo XI stlica en verso, del Subdicono Romano Ara,

tor, dividida en dos libros,


toria

con

la el

dedica-

del

primero

su
al

maestro

Abad

Florian, y del segundo

Papa

Vigilio.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

i7i

Fragmentos ms. del siglo XII y otros ilem de Homero breve comentario incgnito de algunas comedias deTerencio, ms. en el siglo Xni. Al fin se leen estos versos sobre dicho poeta.
abuntlantes de las epstolas de
,

Horacio

Natus

n excelsis teclis Cartliaginis alta?.,

Roraanis Diicibus beiiica prada fui,


Descripsi mores

hominum iuvenumque senumque,

Qualiter et serv decipiant dminos.

Quid meretrx, quid leo dol confingat avarus; Hsec quicumque leget, sic putet, docluserit.

Este

librilo

tiene por cubiertas parte de

un

antifonario gtico del siglo

de que he re-

cibido una muestra.

Antonii Panhormilcn in Alphonsi Begis Ara-

gomim
la

dicta ac [acta

memoralu digna. Al

fin

oracin del

Uey Alfonso
XI,

in expedilionem

contra Theucros, ms. del siglo

XV

exeunte.

Cod.
tractatiis

fol.

vit. scc.

dos col. Incipit

Evangelium secundiim Johannem. Llega hasta el sermn \0S. :=lncipit liher Explanatio Beati AugusliS.
Aurelii Auguslini in
ni Episcopi in epislolam Johannis Apostoli de
caritate Dei et proximi.

este epgrafe siguen

estos versos

472

VIAGE LITERARIO

Corpore exiguus sed comlus sistit opella Dulcedine Xpe. qiiod sanxit pectore sacro Fulgida tractans]Auguslinus dicta Johannis
,

Ule jus donum Dei qui servulus exto

Hoc tibi raagnifice Gelle pro muere millo Quod grate offero suscipias nunc gra. oblo.

Son
et

homilas. =Sigue liber

cur Deus hO'

mo.=:Tractatus de casu
de libero arbitrio.

diaholi, et de veritate

Otro
la

cd. S.\

sccc.

XI, que contiene un


,

largo tratado de Gramtica

me

parece ser
se halla

de Donato.

En un
tii

vol.

ms.

del siglo

XIV

Practica sive

iisus

dictaminis magistri Laureri'

de Aquilegia. Es un formulario de cartas y decretos como el que dije arriba de Guido.


,

Otro tratado de Juan de Bononia , dedicado J. Arzobispo de Cantorbery y es sobre lo mismo con el ttulo Summa notarim.
,
,

Otro cod.
te epgrafe
libro

ms. del

siglo

XI contiene

las

Collaciones de Casiano en XII libros con es:

Incipit Institutio

monachorum de

primo Beati Cassiani.


otro cd., scec. XII, 8.*, estn los tres

En

libros publicados de San Isidoro de

Summo
,

honOt los

Soliloquios de San Agustn

y un

opsculo

as: Incipit liber alit garit de viciis

LAS IGLESIAS nE ESPAA.

HS

et virliitihus. Al fin un fragmento de un Poema en elogio del Conde de Barcelona Ramn

Berenguer IV,

el cual

copiar aqu:

Tulgent nova per orbem f/audia nova miindum replet letitia unde Christo Reg sit gloria. Novus solis emicat radias
nitens onini sidere clarius

cui non est similis alius.

Cedunt

ecce falanges hoslium nullus pavet hostilem

tempnit quisque sibi contrarium. Tracla cadunt sepiles (sepia) gentilium olidantur signa fidelitim per te Chomes Barchinonensium.

dem Princeps Aragonensium

Bux Tor tost, Bex


Psallat Deo celi milicia

lllerdensiwn

penetrasti regale solimn.

Quod nequid humana facundia


Solvat Christo cwlestis curia

O quam

mira Be i

Falla lo dems.

eslos cdices

nicas reliquias

de

la

ilustracin de los individuos de esta

iglesia,

debo aadir
preciosos
,

la

noticia de otros rituales muy que ofrecen curiosas noticias

para

la historia

de los ritos.

En primer

lugar registre un Sanctoral

174

VIAGE LITERARIO

folio, escrito en XI y con gran proligidad en dos columnas. Comienza por la iesla de San Esteban, y copia largamente las actas de los San-

mas bien un Leccionario en


el siglo

tos y

sermones de Padres, divididos en


el oicio,

lec-

ciones para
]a

sin esta divisin.

En
el

fiesta

de San Vicente

Mrtir, titular de

esta iglesia, pusieron un

esmero

que todo

pblico debe estar

muy agradecido. Porque


comunes
est

despus de
ya,

las

acias

dice: Prohahile satis

y publicadas ad gloriam Yin-

cenlii Marlxjris,
iiltilis

quod descriplis passionis ipsius


cxlilit inimiciis
,
:

invidus

mide credimus

fide

plena reala gestornm

quce lillerarum api-

cibus annotari ndex non immerito noluit

Despus de

esto,

digo, sigue:

Sermo Beali
B.
Vincentii

Aguslini Episcopi

de passione

Marhjris.^^ln passione qim nohis hodie recitaia est, fralreskarssimi, evidentcr oslendilur n-

dex ferox, tortor cruentus maryr inviclus, que es el 27G en las ediciones Maurinas. A
,

este

sermn sigue otro

sin atribuirse autor

alguno, y por io mismo parece atribuido al mismo San Agustin y es ol que en dicha
,

obra se brdla entre


dilectissimi

los apcrifos

bajo

el

nUcet,

mero 188 que comienza: Cunclormn


,

gloriosas

marlgrun

passioiws^
,

qus dislincta regionibus loca merucre

iiud

i-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

75

des facial
hiles,

mnibus indiscreto honore venerasibi in

propria tamcn
illi

hoc veneralionis ob-

sequio

vcndicant.

=S\(uG Sermo Sancti


el

Justi Urgellensis Episcopi in natale Sancti Vin-

que publicamos en Urgel con las notas correspondientes esta pieza indita. Basta esto por verbi gralia. Es notable que este precioso cdice, que est
ventii marijris.

Est es

entero, solo contiene las Seora, mrtires primitivos

fiestas
,

de Nuestra

y solos tres confesores San Martin, San Dricio, y San Nicols.

Otro Santoral moderno del siglo XIV, pero solo es un fragmento.

Otro Leccionario do tempore incompleto,

de quien nada tengo que decir sino que parece del siglo Xl.

de Obispos manuscrito del siglo XI en pergamino, acomodado ya al uso

Un Ceremonial

Romano y con mas notable es


,

pocas variantes del actual. Lo


lo siguiente.

En
las

la

Anglica del

Sbado sanio, despus de


matcr eduxil se sigue
:

palabras Apis

Apis

ccelera qiuv subjecta

sunl homini animantia antcccllit,

cum

sil

mni-

ma
tis

corporis parvitate

ingentes nimos angii-

slo versal in peclore. Viribus imbeciUis, sed for-

ingenio. Ucee explrala

temporum
,

vice ciim
glociali

canlcicm. pruinosa ibcrna posuere

el

senio verni Icmporis

modema

dclerso.rinl, sla-

476

VIAGE LITERARIO

tim prodeundi ad labores cura successit, disperseque per agros liberais paululum pennis crU'
ribus suspensis insidunl. Parles hore legereflosculos Jioneralis victualihus
siii^

ad castra

re

meant ;
pant:

ibique alie inestimabili arle cellulas testi-

naci glutino instruunt. Alie liquantia mella

alie vcrlunt flores in ceram: alie hore

natos fmgunt: alie colleclis e foliis nctar includunt.

ver beata

el

mirabilis apis cuius

nec sexus masculi violant, fetus non quasant,

nec

filii

deslrmmt caslilatem. Sic snela con-

cepit Virgo Maria, Virgo peperit el Virgo per-

mansit.

ver beata

nox

etc.

El bautismo

de ese dia se d

tres

nios en honor de

la Santsima Trinidad, y si6 trina inmersione,


el Obispo los confirmet xprisno est el Obispo se les d la Eucarista. En el canon aade los santos Hilario, Martin, Agustn, Gregorio, Gernimo y Bene-

mandando que
si

mate, y

dicto; y despus de la consagracin las Santas

Eufemia y Eulalia. En el ritual de Presbtero dice: In ipso die guando ordinatisunt Presbiterio debent offerre sngalas hostias ad Episcopum,
et

Episcopus debet eas consecrare. Tradiccio


fuit

veterum

quod ipsas hostias dcfferri debuis-

sent Presbiteri ad suas ecclesias, et ex eis per

seplem dies communicare. Sed ego quamvis indignus existimo rnelius esse presente Episcopo
,

X LAS IGLESIAS DE ESPAA.

177

sumerc
agere.
verit.

corpiis

7iegegeniiam, aliquid,

Domini dignissime, quam per qnod ahsit , incognitum

Tamen

ordinet alius, si meliiis indica-

Dos Brevinrios Ilerdenses del siglo XIV, de los cuales se han lomado noticias litrgicas Iiislricas sobre los Santos Licerio, Medardo, y otras cosas que saldrn su tiempo. Va por
ahora lo tocante

dichos Santos

{a).

Un

Epistolario de todo el ao, ms. del siglo

XIV, con un prlogo al principio, que es el comn al libro llamado Comes, sea Breviario, dirigiendo el autor su trabajo un Constancio.

Un
el

te se ve

el ao, en cuya frenun escudo, campo rojo y un len. En calendario se aade de mano del siglo XV:

Collectario de todo

XV

hal.

augusti:

Armdphi Episcopi

qiii iacet

Rotee, etc. Este es el Arnulfo

Obispo de mitad

del siglo XI,

(jiie

parece debi tener algn culto

hay una tabla pascual, que comienza en el ao 1145 y acaba en 1467. Bastante prueba de que el cdice es del siglo XII. Mas precioso es todavia un Breviario que se acab de escribir in anuo ah Incamationis Domini MCXCl in honore Domini nostri Jhu
y fiesta. Al
in

(a)

Ap. nms.

LV y

LVI.

TOUO XV.

42

478
Christi et

VAGE LITERARIO

Sandi Raymundi Eptscopi. Al fin contiene la vida de San Raimundo Obispo de Roda, escrita por el cannigo Elias, instancias del Obispo Gaufrido que
Beatm Marico
el
,

sobrevivi poco
al

al 1 i

58.

Y asi

el

autor conoci

piado

Santo, y es precioso este opsculo. Va cojunto con el oficio propio de dicho


, ,

Sanio

mismo

siglo Xl (a).

compuesto entonces y escrito en el tem noticia de su pri-

mera traslacin, y dos Cronicones por ltimo, no despreciables (6). Una Consueta de la iglesia de Lrida del siglo XV, de la cual he tomado para mi historia de ritos lo necesario.

Olvidbaseme decir de un fragmento de la disputa de Gernimo de Santa F con los Judies en Tortosa, en presencia de Benedicto X (Luna), ao 1412. Est escrito en lemosin. Va copiado
(c).

(a)
(b)
(c)

Ap. nms. LVII y LVIl. Ap. niims. LIX y LX. Ap. nm. LXl.

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

479

C4RTA

CVl.
(a).

Episcopologio Bolense

ItI querido hermano

Aunque

el

P.

Don
;

Jaime Pascual public el Episcopologio de Roda en la Disertacin del de Pallas mas

como no
solo se

todos disfrutan de esta obrila

que

ha extendido en
,

Catalua

quiero
y aa-

repetir este trabajo


las

extractando ligeramente
,

memcrias de aquellos Prelados


l

diendo mis observaciones sobre algunos do-

cumentos que

public.

ATON
desde el afw

959

hasta 955.

Ya qued sentado en las cartas anteriores que la iglesia de Roda cuenta entre sus Prelados Aton, segn
indica
la

inscripcin

Soure este catlog'o vase el que publicaron los Dia-de Madrid, lunes 19 de enero de i787, nm. 2i3, en que hay algunos errores, singularmente el suponer que el Sanctus Rarjmundus de la inscripcin sepulcral de la pilastra es San Ramn de Barbaslro.
(a)
ristas

480

VIAGE LITEftARIO
;

trabajada en el siglo XII y no habiendo me moria de Obispo de este nombre entre los
es fuerza tenerle por su antecesor y contarle por primer Prelado Rtense puesto que no cabe tenerle por
, :

sucesores de Odesindo

Obispo Palliarense como se dijo. Era hija de los Condes Raimundo y Ermesinda y hermano de los Condes hamo, Unifredo, Gid,

que le sucedi en el obisLas memorias que hay de l en los aos sobredichos son ciertas y se reducen subscripciones y otras pruebas puras de su
llem y Odesindo
,

pado.

existencia en

la
,

ribera oriental de la

Nogue-

ra de Ribagorza

toda la cual quedaba sujeta

y lo estuvo hasta todo el siglo XI al obispado de Roda. Su muerte no debe fijarse en


el

ano 955

puesto que las del sucesor no


el

comienzan en ese ao como crey


Pascual {pg. 80).

seor

ODESINDO AUDISINDO
desde

957 hasta 975.


,

Asi debe llamarse este Obispo

como

le

llaman todas
sa su nombre

las escrituras
,

en que se expre-

no

Odisendo.

en cosas de

esta ciase no cabe libertad. Era

hermano

del

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

Sl

ria de

memomes de mayo de 955, y es na sentencia dada favor de Mirn Abad


antecesor Aton. Pascual produjo una
l

en

el

de Lavax, ao
ral

de Lolario. Este sabio an-

ticuario poda haber observado

que

el

Carto-

de aquel monasterio, donde est copiada


las

esta escritura

nes en
la

padece algunas equivocaciofechas de los instrumentos, y que


,
,

de este es manifiesta
,

pues en ese ao

955, 56 57 y 58 no era Abad Mirn sino Quinto como consta de seis siete escritu,

ras que deben prevalecer contra una. Mirn

no suena constantemente hasta

el 959 y siguientes; y as se ha de creer que esa sentencia, dada por el Obispo Odesindo, es de

los aos siguientes, en que es cierta la existencia de

ambos personages.
viene abajo
la

Con
cin de

esto
la

supuesta trasla-

Sede de Pallas
si l

Roda
lo

hecha por

este Obispo; porque

no

era dos aos

mas verismil que la nueva Sede de Roda fuese obra de su antecesor. Y aun cuando preexistiese ese ao 957, desde el primer dia de su pontificado se intitul
antes de 957, es

Obispo Rtense, segn


Hall

lo

ya dicho.

Odesindo

la

fbrica de su Catedral
y la dedic

en estado de perfeccin

San

Vicente Mrtir, logrando que en 957 vinie-

VIAGE LITERARIO 82 se consagrarla y confirmar su solemne do-

tacin Aimerico, Arzobispo de Narbona, co-

mo
vi
,

lo

vers

en

la escritura

que ya se en-

y de que ya se dijo en su lugar. Las memorias de la existencia de este Preel

lado llegan hasta

975. Las mas insignes

de ellas son dos consagraciones de iglesias: una fu la de Santa Maria, San Miguel y San Vicente in loco qui nominatur vcillis Axenis
super lumen qiiod antiquitus vocahalur Calnica, nunovero Eseravocahir, hecha en 960.

San Esteban, llamado ahora el Conde que Unifredo y su muger Tota, verificada en 971. Va copiada esta curiosa escritura con la confirmacin de la dotacin de dicha iglesia, que hizo despus el Obispo de Zaragoza Juan, porque importar examinar en adelante cierta especie que de ella infera el Sr. Pascual (a). Este anticuario no hizo hincapi en la expresin con que los Condes dan esta iglesia totum ipsum alodem, qui fu de Ezone traditore; que yo sospecho sea el traidor Conde Aizon de los tiempos de Ludovico Pi, aquel que destruy Rotam civitatem.
otra es la de
del Mal,

La

habian construido

(o)

Ap. nni. LXI.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

83

AIMERICO
desde antes

dedSS

hasta despus de 991.


este Prelado es la

La primera memoria de
consagracin de
tur
la iglesia

de San Pedro in

comalu lUpacorcense in civilale qme vocitaRota in loco que vochabulum est LastoAs habla
la
,

nosa.

escritura
falta el

original

don-

de por estar rota


tera es esta
dictione

nombre

del Obis-

po, mas es sin duda Aimerico. Su fecha en:

anno

DCCCC.L. XXXVIII.
,

inII.

VI.

kal. julii

luna VIH. anno

regnante

Hucho Rege, secundum post transitum

Leotharii.

Firm tambin este Obispo el decreto de excomunin que el Obispo Salla, de Urgel, promulg en 991 contra los que impedian su iglesia los derechos que le correspondian en los condados de Berga y Cerdaa. De esto se dijo ya

en el Episcopologio de Urgel, cuando envi los documentos tocantes esta


causa.

JACOBO.
Ao 996.

Una
lado
,

sola

memoria nos queda de

este Pre-

y es la consagracin de la iglesia de

184

YIAGE literahio
(lia

Guel,

v en

la

escritura que se censerva original

15 de diciembre de 996, como se en

este archivo. El hallarse esta iglesia situada

tan corla distancia de

Roda prueba que


este pais,
,

la

inva-

que suena hesin de los rabes en cha por estos tiempos no se verific hasta despus de ese ao y en los dias del sucesor.

AIMEPJCO
desde antes de

1010

hasta despus de 1015.

Por

las

noticias

que nos conservan los


,

Carlorales de esta iglesia

consta que inva-

dieron los Moros repentinamente esta ciudad

donde se apoderaron del Prelado el cual dej en rehenes un sopasando Francia buscar con brino suyo qu rescatarle. Traslad entonces su Sede un lugar llamado Llesp (a). Como este lugar
iglesia
,

Aimerico

(a)

En

el

Cartoral

est carta notitioe

de

illo

mayor de Roda {pg 41) se lee Hcec molino de Riabo quem comparavit
:

Petra Borrello de illis parentibus Aimerici Episcopi de Lespe. Predictus Episcopus posuit quasi Sedem in Lespe, el ibi aspartavit cartas Sancti Vicenta, et ut ferunt, alia ornamenta.

Otro Cartoral mas pequeo, en una breve noticia de Condes y Obispos de Roda, dice as Aimericus Episcopus fuit captusa Sarracenis in ecclesia Sancti Vincentii de Rota. Qui dedit nefoiem suum obssidem pro se, et pergens Franciam, redemit
:

nepotetn suum, inde ferens redemptionem.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

485

est en

el

condado de Pallas,

el

seor Pascual
de restaura-

{pg. 85) cin de la Sede de Pallas,


escritor de que Llesp
,
,

califica esla traslacin

olvidndose este

con gran parte del condado de Pallas era de la dicesi de Roda, y que por hallarse un Obispo fuera de su Catedral, no se dice

tiene nada que admirar

mudarse la Sede. As no que subscribiendo


,

este Prelado en la institucin de


,

la
,

cannica

de Urgel hecha por San Ermengol su Obispo se llame Obispo de Ribagorza porque real y verdaderamente lo era en cualquiera punto de su obispado en que hubiera fijado su Sede. El mismo Padre congetura que esta cautividad de Roda por los Moros debi acaecer hacia los aos 1009. Fndase principalmente en la confirmacin que el Obispo Juan de Zaragoza
,
,

hizo en todas las donaciones hechas


sia

la igle-

de San Esteban del Mal, que ya digimos arriba en el ao 971. Esta confirmacin dice
,

que se
la

hizo era

MX~ VII,

leyendo con rasguillo

X, que realmente equivale 40, y as es del ao 1009 en que por hallarse Roda cau,

tiva y su

Obispo ausente en Francia vino confirmar la donacin de San Esteban del


,

Obispo de Zaragoza. Por mi desgracia no he podido dar con la escritura original de


Mal
el

aquella consagracin, al pi de la cual se con-

486

TIAGE LITERARIO

tinu esta confirmacin.

Mas he visto una copia

del siglo XII, y en ella no se lee era

M.X7 VII,

sino M.XVII,
vi. Sin

como
,

vers en

la

copia que en-

embargo

se debe deferir al dicho

de aquel escritor, y fijar la invasin de los rabes en la poca referida. Algn escrpulo causa que para cosa de tan poca entidad, co-

una pequea como San Esteban del Mal viniese un Obispo de Zaragoza atravesando parte de la Ribagorza dominada por los Moros, que habian llegado hasta Roda. Prosiguiendo ahora las memorias de nuestro Obispo, sabemos que se hallaba en Roma en el ao i012, y en el concilio que all se celebr donde subscribi la bula de Beneen que se confirmaron las posedicto VIII
es a confirmacin de los dtales de
iglesia tan
, ,
,

mo

siones de

la iglesia

de Urgel.

En

el

ao 1015

se hallaba en el monasterio de

Labax consa-

dos iglesias de San Pedro y Santa Cruz, como se dir en lo de aquella casa. Y esto es lo ltimo que se sabe de l.

grando

las

BORREL
desde

1017

hasta poco despus de


,

1018.
hecha en

De

la

eleccin de este Prelado

la Catedral de Urgel 21 de noviembre del

LAS IGLESIAS -DE ESPAi.

487

ao 1017 por los cannigos de Roda, durante su cautiverio, se habl en el Episcpologio


de aquella, donde se copiaron de nuevo los

aunque ya publicados por Baluzio (Capitular, ed. Paris. 1780. coi. G30). Ahora solo me resta repetir que las palabras 5/6'io??e et dominatione
ello
,

dos preciosos documentos sobre

Sedis Urgellensis solo aluden la necesidad

que

la

de Roda tenia del auxilio de

la

de Uralgu

ge], no sujecin metropolitana,

como

nos piensan. Era

hijo de Richildis, natural

vecina de Roda. Debi esta ciudad reconquistarse eso ao por los Cristianos
,

debieron

estos por lo

menos recobrar en
,

ella la liber-

tad de culto

puesto que 5 de
el

mayo
la

del

ao

1018

ya consagr

Obispo Borrel

pequea

iglesia de

Santa Mara de Roda, situada junto


al

esta ciudad,

poniente,

como

se

puede ver

seor Pascual [pg. 91), donde est bien reducido este ao el de 1056 que ex-

en

el

presa

la

escritura, en lugar de decir era

1056.

Tambin

es oportuna la observacin de este


la

escritor sobre

expresin regnante Sancioni


,

que en Roda no reinaba todava el Rey Don Sancho aunque los Moros que la dominaban le eran sus tributarios. El mismo ao consagr Borrel la iglesia de Santa Mara de Satarrui (hoy Sarradui).
es decir
,

Regem expeclantem

488

VAGE LITiRARIO

La
die

fecha entera de

la escritura

es: Faca....

dominico in mense ocluhrio Incarnationis

Dominicce anno

XVU I

posl millesimum auno 11

regnante Sancio Rex in comitatum Ripachur'

zensem.

ARNLFO
desde antes de

1023

hasta 1067.

el catlogo de Alaon fu consecratiis apud que (Pascual, pg. 95) Burdegalam. Lo estaba ya en el ao 1023

De

este Obispo dice

cuando asisti al concilio tenido en Pamplona donde el Rey Don Sancho el Mayor determin restaurar la Catedral de aquella ciu,

dad. Intitlase

all

Obispo de Rihagorza (F.


los

Sandoval, Catlogo de

Obispos de Pamplo-

na). Varias memorias se hallarn (i6d.) de su existencia en los aos sobredichos, reducidas
suscripciones en concilios, y escrituras y algunas consagraciones de iglesias. Lo mas

notable entre estas memorias es su asistencia al concilio de Jaca de 1065, -donde firma con
estas palabras
:

Amulfiis

ecclesiB

Rodensis Epi-

quamvis postea ab ordine privatus subContinuaba en esta deposicin dos aos scribo. despus porque subscribiendo en una donascopus
,
,

cin

al

monasterio de Labax dice

Amulfm

Las iglesias de espaa.

489

qui nutu Dei fui Episcopus

sum

testis.

No

se

han descubierlo hasta ahora los motivos y el suceso de esta degradacin de nuestro Obispo. Lo cierto es que en dos documentos de los aos siguientes se nombra Obispo sin esas
cortapisas
,

y obra

como
de

legtimo Prelado en

las consaraciones

Rev Don Sancho Ramirez, era 1 106, ao 10G8, decia en esta escritura de la iglesia de Roda que iomen solumodo dignitalis relinebal et privilegio
ii^lesias.

El

pontificalis apicis

omnino carehal. Es muy notable en este gnero

la

que ya

digo y extract en su lugar de la iglesia Carestaurada por el Rey Don tedral de Roda
,

Sancho n,
por
la
el

hijo

de Ramiro I, bien reducida


al

seor Pascual

ao 1067

se demostr.

Tambin

se habl

all

como all mismo de

singularidad con que intitula su iglesia S.


et

Valcrii

S. Vincentii: cosa que apoya gran-

demente la verdad del hallazgo del cuerpo de San Valero ,-y su traslacin Roda desde Estada de otra parte (a). Sucesos que harn siempre memorable este pontificado aunque
,

(a) En un cuaderno fol. ms. siglo XV estn las lecciones de San Valero, de cuyo destierro y muerte hablan as: Beatus

igitur Valerius

cum iam tamdem

vcnisset in villam quce dici~

tur

Anetum, oppidum aliquantulum

habitatore celebrius

incelebre, sed tune tanto cuius loci ad fluvium Cinga, iuxta

190
la
l

VIAGE LITERARIO

calamidad de los tiempos pudieron poner en algn borrn.

SALOMN
desde

1068

hasta despus de 1074.

Era mongo de Ripoll como dice el Catlogo citado de Alaon indica su retiro a(|uel monasterio. De una carta suya que se parece que fu electo en el dir despus
,

monasterio de San Yictorian.


para este Obispo
l se
la

Muy gloriosa

es

primera memoria que de


,

de

la

ciudad de

nos ha conservado y es la donacin Roda con sus diezmos, etc.,


esta iglesia por el

Rey Don Sancho 18 de agosto 1068. En esta escritura se hace memoria del cautiverio pahecba Ramirez
sado
,

y de
fij
:

la

restauracin presente, conforla


.

me
2)ro

se

en

carta anterior.
.
.

El Rey hamatris

bla asi

Sancins

filiiis

Banimiri
et

anima palris mei Banimiri,

mex

Extandis adhuc vestigia vi&untur aliqua muerte dice Prius tarnen Dcum precatus
:

Al hablar de su
est,

ut posset edifi-

care ecclesiam in lionorem Sancti Vincentii, cuius victoriam et jjassionem gloriosissimam audierat. Quam ecclesiam primus ibi erexil ipse beatissimus Valcrius...... Sepelitur in castro Stata dicto, eidem loco prximo De all dice que u frasiadado Roda o Beato rnulfo.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

i9\

nomine Ermesindis
Gilberga.

cui vocaurper hapiismum

Omito

las

puras memorias de su
,

existencia en los aos ya dichos

los

cua-

les sobrevivi depuesto de la Silla por acu-

sacin de los suyos


tlogo
tir al
,

como

dice el citado ca-

sin dar

mas razn. Sbese que


,

se revi-

monasterio de Ripoll

donde aun

1095, que fu consultado Obispo de Roda Lope y por el Rey Don Pedro sobre el derecho de la Sede Rovia por los aos

por

el

tense y de algunas parroquias y monasterios de la Ribasforza. Escribiles l una carta huniildisima y llena do sencillez,
la

cual va de
,

nuevo copiada, no solo del Cartoral


otro ejemplar suelto de este archivo
ri

sino de
(a).

Mu-

despus en Ripoll, es
lo

saber,

en 1097,

como
as:

dice un Cronicn de

aquella casa

Anno MXCVll. obiit Salomn Episcopus el monachus En Roda le sucedi


.

RAIMUNDO DALMACO
desde
el

1076

hasta 1094.

all

Electo en Terranlona en un concilio que celebr Amato, Legado del Papa el ao


,

(a)

Ap. nm. LXIII.

492

TIAGE LITERiBIO
(a)
,

y confirmado despus por el Papa VH Gregorio y su nuevo Legado Ricardo en 1078. El ao sobredicho de su eleccin

4076

consta de una escritura de donacin que l


hizo
al

Arcediano Pedro anno


II.

MLXXX.

/i*

carnal. Dominicm, paca VIL, sptimo hal. de*

cemhr., luna VIH, amio

caslri

Munionis,
filio

anno XVlll regnante Sancio Rege


miri Regs
:

Rani

en

cuyo exordio dice


in

el

Obispo
suce.
dirile

que esto hacia


gi luego un

anno III ordinationis

El sobredicho

Papa Gregorio
,

MI

breve

confirmando todas

las

posesiones y derechos de su iglesia. Lo he copiado, aunque solo est concebido en tr-

minos generales

porque entiendo que es

el
fa-

primer diploma pontificio que se halla


vor de esta iglesia
(6).

Tambin honr

el

(o)

toral

De esfo da razn la siguiente breve escritura del Carmayor de esta iglesia, pg. 33 Notum sit mnibus Chri'
:

slianis

quod Rotensis
,

eccla.

electione cleri

et

aclamatione
filii,

populi

et

cotifirmaione Regis Sancii, Ranimiri

Rai"

Dalmacii pastorem sibi elegit in concilio fado in Terrantona, prcesente et confirmante Amato Romance ecclesice Legato, et Pontio Bigorritano Epistopo et Petro Adurensi Episcopo, et Wilebno Convenarum Episcopo, ceterisque Episcopis et Abbalibus. Nam prcedicta eccla. pastore vichiata diligenter sibi pastorem requirchal sccundum {sed) idoneum prceter hunc reperire non potcrat. Hcec autem electio fuit faca era MCXUIl, anno ncarnationis Domini millesimo septuagsimo VI, epacia XXIUI.
(6)

mundum

Ap. nm. LXV.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

193

mismo Papa

recomendndole al Rey Don Sancho de Aragn con palabras que indican que el Obispo estuvo en

nuestro Obispo

Roma, y fu bien recibido del Papa. En el ao 1080 ya tenemos dos insignes


memorias de eslo Prelado. Una es la concordia que pact en San Juan de la Pea con el Obispo de Aragn Garsas sobre los lmites de

ambos obispados,
tambin
la

la

cual fu ya copiada,
la

como

segunda, esa saber,

restaura-

cin de la iglesia de Tolba. Llamo estas memorias insignes porque nos conserva la noticia de la antigua Sede de Ictosa, que los crticos tienen por fingida en la supuesta divisin

del

Rey Wamba. La primera

escritura la sita

junto

segunda en Tolba. De esta diferencia, y de lo poco que ella perjudica que se tenga por cierta la existencia de ictosa, Sede episcopal, se habl ya en lo&
Barbastro
;

la

correos anteriores.

Dejo aparte varias donaciones y privilegios que hizo el Rey Don Sancho al Obispo y su iglesia, que cuenta esle pontificado por la segunda poca de su grandeza. le copiado, y va adjunto, un privilegio del ao 1084, en que dicho Prncipe ofrece no entrometerse en adelante en las elecciones de los Obispos de Roda (a).
(a)

Ap. nm. LXV,

TOMO XV.

43

494

VIAGE LITERARIO

Este debia ser uno de los gravmenes que dicho Rey Don Sancho Ramrez habia ocasio-

nado

varias iglesias

para cuya satisfaccin

se sujet la penitencia delante de todo el

pueblo, ofreciendo en manos de nuestro Obispo la enmienda (Vid. Marian., lib. X. cap. 2.

Sandoval , Catlogo de
na,
fot.

los

Obispos de Pamplo-

69.)
et

De

este Prelado decia el Cartoral de Alaon:

Astucia, sanguine,

precibus a religioso Do-

mino Sancio Rege effectus ex paupere episcopatu mediocrem. Et posiiit Sedem snam in Rota; et
vocatus
est

primiis Rotensis Episcopiis;

quia

antea Ripacurcenses vocabantur [Pascnal, pg. i 03). Con eslo se da harto entender, que

aun(]ue

la

restauracin de esta iglesia comen-

zase algunos aos antes del obispado de Rai-

mundo; mas nunca estuvo en estado de poder


fijar

aqu su Sede

el

Obispo con

la estabilidad

y decoro correspondiente hasta el presente el cual pudo de lleno entender en el orden y

reforma de su clero nica Agustiniana en

estableciendo
el

la

can-

ao 1092, conforme

se dijo los correos anteriores. Gran bien y muy trascedental fu el que hizo su iglesia

con este establecimiento en la cual se grange un nombre eterno. Poco mas le dur la vida la opinin comn es que muri en 1094;
, :

k LAS IGLESIAS DE ESPAA.


,

195

mas aqu hay, y va copiada {a) una donacin del Rey Don Pedro Garda Enneones de Asieso, hecha en la era

MCXXXIII
la

in

mense jane'

ro, en cuya fecha, segiui


cila Episcopus

coslumhre, se
al

Raijmundus Dalmacius in Sede


la

Rota. El enero de

era

1155 corresponde

ao 1095 de Crislo, en el cual todava vivia nuestro Ohispo. Mas pudo morir tan luego

mismo ao tuviese ya sucesor, coEn su testamento hace mencin mo de algunos mancusos que le debian en Lrida,
que en
el

lo tenia.

todava sujeta Moros.

LUPO LOPE
desde

1095

hasta 1096.

La sucesin de este Obispo consta por varias memorias de su existencia que produce
el seor Pascual {pg. 108), repetir por su poca importancia. De l no y dice el Catlogo de Alaon Dimissit episcopa:

de esos dos aos

ium

nec din tcnere voluit.

En una
la
,

escritura de
,

la era

1154 (ao 1096)

cual he visto

en-

tre varios datos de seoros

dice

Lope ForSu-

iuniones de Biskarra

Episcopo in Bota.

cedile
(a)

Ap. nm. LXV.

496

VIIGE LITERARIO

PONCE
desde

1097

hasta 1105.

El Sr.

Pascual inclina que este es


cuya eleccin confirm
el

el

Obispo

Papa Uranteceesta

bano
bula

11,

pudiendo ser igualmente

el

sor Lupo.
(fl)
,

Do todos modos como tambin la


,

va copiada

carta (que cita

brevemente aquel escritor) del Rey Don Peen que pide la condro al mismo Papa (6) firmacin de los lmites del obispado de Roda, y la nueva adjudicacin que le habia hecho de Barbaslro Alquezar, Monzn, Chalamera, Almenara , recien conquistados de los Moros. Habiendo muerto el Papa Urba,

no

antes del 1099

esta carta se ha de te-

ner por anterior


,

la

conquista de Barbas-

cuya villa y trminos se daban ya por tro pertenecientes Roda aun antes de salir de
,

las manos de los rabes. Dice el Rey que su padre Don Sancho habia ofrecido pagar Roma anualmente 500 manchones, no escudos

(Huesca, tom. V,}g. 224): y que l imitando tan loable costumbre enviaba por ma(a)
(6)

Ap. nm. LXVII. Au. num. LXVIil.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

197

no

del

Abad de San Ponce

la

mil manchones

correspondientes
Prncipe

dos aos. As gan este

voluntad del Papa contra las ins-

tancias de la Sede y Obispo de Urgel , que por estos tiempos reclamaba algunas parro-

quias cercanas Lrida.

Comunmente

se cree que

la

conquista de

Barbastro no se verific hasta

el

1101. Gran

esperanza habia de este suceso cuando tan anticipadamente ya dio


privilegio, ao
te archivo ()
,

el Rey Don Pedro un 1099, que va copiado de esen que fija ya los trminos

Sede de Barbastro en presencia de los seores de Barbastro y de Ponce Obispo de la misma ciudad. Aade la escritura que se hizo esto en el ao que proefatus Episcopus perrexit Romam ut impetrar et a Domino Papa Urbano, ut Barbastrum esset Sedes episcopatus sm et caput ele. Confirm esto el Papa Urbano II. Hay escrituras del ao 1100 en que suena ya Obispo de Barbastro. Una dir
de
la
,
,

castro

de este archivo, fecha era MC.XXXVlll in quod dicitur Vilella sptimo die quod
,

Deus illum nobis donavit regnaiUe .... EpiOscha, Episcopus Poncius in Sede Barbastro, Es una donacin que
,

scopus Stephanus in

(o)

Ap. nm. LXIX.

498
hizo
el

VIAGE LITERARIO

Rey Don Pedro

Lope Garces de

las

casas de Zabazabala in Puego. Efectivamente, estaba ya resuelta de

xin de Barbastro

Roda

mucho atrs la anecomo consta de


,

la efectiva traslacin

de esta

silla

la

nueva

conquista, y de la consagracin de su iglesia de Santa Maria, hecha la dominica segunda

despus de Pascua del ao 1101


acabaron de
de
otra
lijar

y sealar los
la

cuando se lmites de su
,

obispado. Vase

copia adjunta (a), y la escritura que ha de ser del mismo


el

ao en que

dicho Rey ordena

el

subordinacin de

las parroquias, y

estado y establece

muchas cosas tocantes


y no es original
y casi del

la parte exterior del

culto. Esta ltima escritura est sin


;

fecha,

pero es copia
(6).

muy

antigua

mismo tiempo
del

Otras memorias bay de Ponce hasta 1105.

En una donacin
Pontius

ao 1101 firma

as:

Dei gralia

Barhaslrensis Episcopus,
serviis.

S. Vincentii Roten

SAN RAIMUNDO
desde

1104 hasta 1126.


{Giiillenniy,

Llamado Raimundo Guillem


(a)
(6)

Ap. nm. LXX. Ap.nm. LXXI.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

199

comenzando sus memorias desde ese ao con el dictado de Obispo de Barbaslro y Roda, y continundose sin interrupcin hasta el dia 21 de junio de li2G en que muri. Las

mas

principales son las gravsimas persecule

ciones que

suscit

el

Obispo de Huesca
VI, pg.

Esteban

de que ya se habl y se enviaron


la

documentos [Vid. P. Huesca, tom.


162). Arreci
tuvo
el

tormenta con
1
,

el

odio que le
tan dis-

Rey Don Alfonso

Rey que

tante se hall de seguir las pisadas de su an-

tecesor
lla

Don Pedro

en proteger la nueva

si-

de Barbaslro. Crisol fu este de sus


,

vir-

tudes que cuentan sus historiadores


particular su

y en

contemporneo Elias
,

canni-

go de Barbaslro el cual escribi la vida de nuestro Obispo en 1158 y es la que fu copiada de un cdice de este archivo escrito
,

en 1191. Fu tambin adjunto

el

rezo antiguo
fiesta;

con que ya entonces se celebraba su de todo lo cual y la poca de su culto,


ciones, capilla, etc., se habl
terior, que
la iglesia

trasla-

en

carta an-

me

remito.

En 1122 consagr

de Santa Maria y San Clemente de Merlo VIH kal. decemh. posiiitque reliquias Sancti Cornelii Papce et Martiris.

Una memoria suya no publicada he


do aqu, y es
la noticia

halla-

de un viage que hizo

'200

VIAGE LITERAHIO
,

tierra de Campos
villa

donde se hallaba en
,

la

de Osorno

ribera de Pisuerga

en el

ao 1110; y all con su consejo y el del Arzobispo Bernardo de Toledo dio su consentimiento para una donadel

mes de octubre

cin que

el

zo San Martin de Petra rbea.

Rey Don Alfonso Emperador Va copia


de Ripoll
se
lee
:

hi(a).

En un Cronicn MC.XXVl obiit, ac

claruit virlutibus

armo Baimun-

dusy Episcopus de Rota.

ESTEBAN.
1126.
pocas memorias de este Obispo, sucesor de San Ramn una es cierta concordia sobre un alodio de Avellana, faca in
las
,

De

quarr in
Cecilice;

Bota, anuo quando Moabites venerunt ad AlaS' mense novembrio in vigilia SanctcB
y

en

ella

firma

as:

Ego StephaPcclesice

us Dei gralia
iastrensis

electiis

Sandce
otra

Bar-

confirmo.

En

carta

idntica

ao MCXVI, donde es claro que se -omiti una X y debe leerse 126. Asi que sen el noviembre siguiente la muerte de

aade

el

San Ramn

era ya Obispo sucesor Esteban.

Ainsa {Historia de Huesca) dice que muri


(a)

Ap. nra. LXXU.

k LAS IGLESIAS DE ESPAMA.


electo

SO

por haber renunciado en un viage que

hizo

Roma. Sucedile

PEDRO,
desde

1159

hasta

1134,

monge de San Ponce de Torneras de San Victorian, como dicen otros, cuya primera memoria es del ao 1150, saber, la dedicacin de Santa Maria de Tolba cuya escritura envi ya hablando de ello. Dicen que muri en una batalla que se dio los Moros junto Fraga en el ao 1154, y debi ser muy en los principios, pues en el febrero del mismo ao ya suena electo Obispo
,

RAMIRO
monge de San Ponce de Temers, hermano del Rey Don Alfonso I y su sucesor en el trono, con
servado
la

circunstancia rara de haber cony

el dictado de Obispo electo aun despus de ser Rey. Es esto tan cierto como glo-

rioso para esta iglesia.

Dos
,

tres escrituras

58 guardan en su archivo que lo acreditan. Una es la donacin que l mismo hizo esta iglesia de la cuadra de San Martin de Caballera de Fontfreda fecha in mense februario era
,

MCLXXI,

en que dice: regnante

me

in

Ara-

'202

VIAGE LITERARIO
el eleclus

gonia, etc....

Episcopus Barhastrensis,

Otra de

la

misma

era, y del

mes de setiembre,

en que da

dicha iglesia.e Beato Raijmimdo

varias posesiones por la salud de sus padres

Sancho y Felicia, y sus hermanos Pedro y Alfonso. Llmase igualmente en ella electus in Barbaslro. Esta va copiada (a). En otra dice:
in Barbastro
et

in Rota. Si
la

en

la

primera escriao 1155,

tura no hav verro en


ser la de

era, que acaso deber


al

4175, correspondiente

sigese de ella que antes del febrero de 1454


era ya muerto su hermano Alfonso y as que no pudo morir el dia 7 de setiembre de ese ao. Con el mismo dictado de Obispo, y como
,

tal,

confirm
d2je
el
:

la

donacin y constituciones que

ya

de

la

cannica establecida en 1092

por

Obispo Raimundo Dalmacio. En otra dice In Barbastro et Rota. Ya no hay mas memorias de este dictado pues on las que si,

guen del mes de diciembre de 1154 nada dicen de ser Obispo lo cual no debe tomarse
,

por argumento de que solo lo fuese hasta ese tiempo porque del mismo hay otras escrituras en que lo call. De ello van algunas copias que lo acreditan (6). En resolucin Don Rase gloriaba de ser miro aun siendo Rey
,

(o)
(6)

Ap. nm. LXXIII. Ap. nms. LXXIV y

LXXV.

LAS

IGLESIAS DE

ESPAA.

203
el

Obispo.

Como
el

en estas escrituras, en que de Obispo


,

Rey omite
demos
cado

no suena diclaclo otro que ocupe la Sede de Barbastro no po,

fijar el

ao en que comenz su pontifi-

el

sucesor

GAUFRIDO
desde antes de
el

1156

hasta 114o.

cual, sin embargo, no lard en ser electo


el

por
el

clero de

Roda

y Barbastro

puesto que
(a),

decreto de su eleccin, de que va copia


,

est dirigido San Olegario Tarragona que, como se sabe, muri los principios de 1157. El decreto va firmado

Arzobispo de

ademas por varios nobles del pais. En l se dice que el electo era monge de San Ponce (de Torneras), en lo que debi influir sin duda el Rey Ramiro, que de aquel monasterio habia
sido sacado para esta silla y para el trono. Grandes dificultades tuvo San Olaguer para

consagrar

Gaufrido por haber


la iglesia

el

Papa puesto

entredicho en

de Barbastro, sobre

una gravsima carta S. S., que publica el seor Pascual {pg. 121), donde hay buenas memorias para la historia de aquel tiempo. Al fin suena ya consagrado
lo cual escribi
(a)

Ap. nm. LXXV.

VIAGE LITERARIO S04 en 1138, en que dedica la iglesia de San Mi-

guel de Cornulella.

He

dicho que no lard en efectuarse


,

la elec-

cin de Gaufrido
lo estaba ya

porque

muy

cierto es

que

mayo de 1136 (era 1174), en que el Rey Don Ramiro dio y uni la iglesia y abada de Renavarre la de San Vicente de Roda propter amorem Dei et de illo Episcopo Domno Gauzfredo; y entre los Obispos de la fecha se cuenta prcBdictiis Dommis Gauzfre* dus in Rota. Va copia ^(a).
en
el

Otra donacin hall posteriormente en Lel Rey Ramiro nuestro Obispo , sino que suena en la copia del libro verde de aquella Catedral, hecha en la era 1172 (ao 1134) con grande equivocacin, porque el Rey Don Ramiro, contando en ella su vida, como lo vers en la copia (h) dice cosas pos-

rida hecha por

teriores dicho ao.

Pues como decia, en 1138 consagr ya nuestro Obispo la iglesia de San Miguel de Cornudella, que va copiada de este archivo (c). Tambin remito copia del decreto con que el mismo ao instituy una cofrada
sea cruzada para defensa de Rarbastro y su
(a)
(6)

(c)

Ap. nm. LXXVII. Ap. nm. LXXVIII. Ap. nm. LXXIX.

LAS

IfiLESIAS

DE ESPAA.

205

restauracin en honor de Santa Eulalia (a),

de quien dice que liabia extramuros de Barbaslro antiquissimam ccclesiam oUm a Christianis

hedijicatam

sed

a Sarracenis deslrude causa CJiristianis


revelavit et
re-

dam

et

desolalam,
noslris

el liac

ignolam
hedijicari

temporibus

jyrcecepit.

Entraron

en

esta

her-

mandad el mismo Obispo Gaufrido, Sancho Sancho de ?Sgera j\liguel de (le Pamplona Tarazona Dodo de Huesca y Berenguer de
,

Gerona. No parece (|ue deba entenderse que el Obispo reedific dicha iglesia de Santa Eulalia
,

puesto que en
el

el

dada por

Rey Don Pedro


la

ao 1091 suena ya I al monasterio


;

de San Gil de
y Baibastro.

donacin que poco despus confirm Pon ce Obispo de Roda


Provenza
el
,

Va

documento

{h).

Papebrochio habla de otra cofradia de ese ao en Roda ( V. vil. S. ii/m. ), y aade que pens en elevar el cuerpo de San Rai-

mundo
114o.
Santo:

la

cual

dice

que

se

efectu

en

Si por esto entiende


le

origen de culto,

antes de eso
la

oimos muchas veces llamar traslacin de un sepulcro otro es


Gaufrido concord

posterior.

En 1110
(o)
(fr)

con Pedro

i*p.

/.p.

nm. LXXX. nm. LXXXl.

206

VIAGE LITERARIO

Obispo de Urgel, sobre las parroquias de segn se dijo en lo de Urgel all Pallas irnia exiil Qiid hoc? Olra memoria no se halla de esle Obispo, sino la de su muerte, y esta la sabemos anno por un Cronicn de Ripoll que dice Gcmfredus monachus, MCXLIII. ohiit Episcopus Rotm. Por este modo de haftiit
,
: :

blar parece que

lo

tuvieron por

monge de

Ripoll, porque en el Cronicn solo cuentan


las

muertes de los mongos de aquella casa. Su muerte seria en los principios de ese ao, pues fines del mismo ya era electo el
sucesor, como se dir, y sbese que luego sucedi
le

GUILLERMO PREZ.
Llamado
as

con

el

apellido

patronmico

por ser hijo de Pedro Gauzpert y de Urraca. Estos nombres de sus padres desconocidos
,

hasta ahora, constan en

la

donacin que

el

Obispo hizo la iglesia de Roda en 1175 de dice, domimis Petrus una alrmniia, quam Gauzperl, paler meus et domna Orracha maler
,

mea

qnihus

sit reqiiies,

hahuerimt ante villam

de Monlson. Sin duda seria el

mismo Pedro

Gauzpert

el

que suena en

la

fecha de una do-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

207
la

nacin del Rey Don Ramiro


iglesia de

el

monge

Roda era 1 1 7o (1 1 o5) cxeuntc mariio, regnmite me Del grulia in Aragone et Superarhi alque in Ripacurcia, et Rex Garda per mea manu in Pampilona. Pelrus Gaiiz. .
.

pert in Sancto Stephano.

Acaso

seria

el

lugar de San Esteban del Mal.


Asisti

como

electo
el
la

la

junla Corles de

Gerona, que celebr


do para reslablecer
ducir
la

Conde Don Raimuncruzada sea intro-

orden de los Templarios en estos

paises.

En

esta

escritura

que publicaron

Marca y Aguirre,
creer

se lee entre otras irmas:


electi.

S. Guillelmi Rotensis

as se

ha de

que ya lo era ese ao y dia, si no se engaaron los copiantes, como sucedi en el S. Petri Barchinon. Episcopi, donde el original que est en el archivo real de Rarcelona pone >. Pelri Archidiach. Barchinon. por cuyo error se introdujo un Obispo fingido en la serie de los de aquella iglesia como ya se dir en su lugar. Sigui gobernando su
, ,

iglesia hasta

que se Yeriic

la

conquista de

Lrida en 1149, cuando se restaur la Sede de Lrida pasando l ser el primer Obis,

po, donde hizo los bienes que se dirn.

APNDICE

DE DOCUMENTOS.

Acta electionis el cor^secralionis Arnaldi, Abbatis nionasterii Guixolensis armo MLII. (Vid. pg-. 8.)

Ex. autogr.in arch. mon..

S. Felic. Guixolcns.

Teocius

crealuraj conditor atque

omnium sajculorum

auctor

omnipolens Deus cum in primordio seculi univcrsam conderet machinam mundi, homiiiem fecit cui cuneta croata subegit, atque ut idetii homo faclus ad simililudinem l)ei immaginis non tumeret fasta elationis, alies decrevit preficere alus, quos previdit proficere suis obtemperando prcceplis. Unde etiam el in anliqiis prioribus postquam miindiis per diliiviumproprias poenasluit, sccundum proprias qiialafes genlium Reg-es ibi dejegit, qui el suis obediendo iussisdig-na reciperenl pro faclis, el conlempnentes dig-nis artarenlur flagellis. Sic el in populo Israelitico de servitute ^g-pli eruendo per misterium rub mitissimum Moisen ducforcm elegit populi, ac legis latorem constiluit ei, non respiciens eius infacundam sermocinalioncm, scdanimi longanimiatem: ostendens in eo figuram rubi implendam, qui ardons incombustus permanebaf ita el hic super omr.es hominos milissimus inler murmura el imporlunilates nelandi populi inconcussus pcrstitit, ac per paeionciam sui 'urorem iudicls Iremendi in populo crassanlem mitissime temperavit. Ab eo vero popules tocius ordinis sub regimine voluit esse reclorum ul vitam
;

TOMO

XV.

14

2i0
et

APNDICE

mores inimitando eorum, ila gradiantur tramite recio post eos ipsum sequentes iuxfa Psalmisle sententiam: qui in virtute sua dominatur in eternum, cuius oculi super gentes respiciunl ut exasperantes in semedipsis non exaltenlur, sed adtendenles eiusdeui prophete vocem per pacientiam immitontur quod dicit: imposuisti homines super capitanostra. Sicque

pravorum
piternum.

iniurias tolerantes inducantur in ret'rigerium

sem-

Quapropter nos monachi cenobii Gixalensis sub rerimine dejentes marliris Xpi. Felicis, destiluli solacio Landerici patris, qiii miro nos lovebat amore diloctionis, necne orbati solamine Bonililii venerandi Abbalis, qui pauco post eum rexit locum termino temporis, lantornm palrum imbuli testimoniis prevcnimusDomnam Ermessindem nulu Dei Comilissam, amatricem snete rciig-ionis, domnumque Pelrum Ponlilicem ecclesie Gerundensis virum summe virtutis, nepotemque eorum domnum Reimundum gra,lia Di Comilem excellentissime nobililatis, ptenles dari nobis paslorem ab eis, sub quo viveremus in ordine bcali sanctissimique patris Benedicli. Tndem illi soUerli ut erant ingenio predili, consilioque prudenlissimi, inlerdixerunt termiaum Dominum exorandi, quo eis dignarelur ostendere cui comiterenl dominiuin loci prescripli. Dehinc vero Comilissa pieata apud Ge-

rundam arcessivil Presulein Saedis Ausoniie venerandum Olivam, qiii in suiregiminis curam magnam regebal monachorum normam: pelivilque ab eo sibi concedi virum nomine Arnallam, qui olim
"ratie
iliuslris

emicuit in seculo, et dono divine

abilu seculari reliclo, summa eonversalione rnililans i)eo in magni Archangeli Miciiaelis Coxancnsis cenobio nter perectos cenobitas eolio aposito
'ule iu""o.

devolus degebat sub renon mdico merore turoatur animi, ancxieque tabescens prohibet sibi talia fadivine ri ne tantum virum a se cogat dissoliari. lUaautem ''ratie ardore succensa, neququam se a tali peticione compescens, assidue ne eum sibi denegaret exorans interpella-

Quod cernens

prelalus Anlisles

bal ita inquiens: ego

tibi

mille

in servicio

Dei homines dedi:

sallim unuin non mihi sludeas proiberi. Sic tndem invitus jssensum dedil eius volunlali, cepilque animum conqueri secum IValris predicli, si hoc posset liceri sue simplicilati. Ule

vero spirilu sume devocionis plenus indignum se teslabalur n mnibus, qui adhuc non pleno iinbutus monaslicis inslitucionibus, seque insciun el iiisegnem fatebatur in legibus ne

DE DOCUMENTOS.
dominarelur fralribus
lali

211

sub rogula mililantibus. Tune de-

mum

dinum

plurimts compelletitibus primaliltus, diversorumque orcaterviscoiilra se rclucUiiilibus plenilcrexcusatur cum


craslino pro-

prefalo Presule quasi lber a iam dicta urbe in


feclurus. Qui

duccret pcrvigilem apropinquarile die pcrcelebralo iam oficio missc a predicto Presule quoram sacratissim eiusdem inarliris Xpi. corpore, antequam idem Presul a loco alaris diseederel, nulu Dei et intcrcessione marlirls predicli aclum cst ut eadeni Coniilissa ad eum aocederet cum fiducia niai^na deposcens sub predicl
martiris coniuralione, qualenus vi coj^eret Iralrem assumere ipsius loci reg-imen: lioc inler cele: a mliiilans quod pene deserlus

cum totam noetem

nionachis inabilabilisque
ipse susciperet.

locus proxime

lieret,

nis

eius

curam

Hac

sic

polestati Presulis

locum

tradidil, ut

dignum dispensatorem domui Dei


cessil,

ipsc previderet.

Hoc
xil:

intuens venerandus

Presul Oliva, dissolutus in iacrimis

volunta eius

arccssitumque ad se

eumdem

Iralrem di-

possumus Dei voluntati conlraire. Oportel le hoc onus suscipere, ad quod Xps. le dignalus esl promover, ut valeas animas illuc tib comissas r Deo lucrare. Ipse vero boc omnmodo facer rennuens, quanta
video, frater karissime, quia non

olamabatur dignus, tanto a semelipso estimabalur Coactus implet iussionein palris predicli: invitus suscipit rgimen loci. Quem adorlaules prefati Priucipes, ac diversi ordinis primales, ut in gradu Abbatum ordinarelur cum benediccione, omnino dislulillleri sub mxima excusalione per Vlll. anuos ila slrenue rcgcns prediclun cenobium, ulplus viderelur suieclus sibi Prelalis, quam cstimarelur Prelalus subieclis: immilans illam voceni dominicam per quamDomjnusde semedipso dicil: Filivs homiuis non venit minislrari, sed ministrare, el dar aninam suamrcdemptionem pro mullis. Deinde siculassolel iustis evenirc ut eant de virtule in virlutem, et videatur ab eis in Sion Deus deorum, amonilione domni Poutiiicis Berengarii, qui post Pelrum Gerundcnsemreg-itecclesiam, nccncadorlationeComilis supra
a.

cctoris

inscius. Quid multa?

dicli eimundi, ac imporlunilale venerabilis Comilisse Ermessindis, ccterorumqueprimorum Sedis prescriplaj attesla-

lione, scilicet, Arinlli


llique Adalborli,

Dalmaebi, et Picimundi (juisadis, Arnaalque Umberti Ugonis Arcliidiaconornm, el

Poncii Capul Scole, Bouililiique Custodis, ac aliorun cannonicorum assensione, et nos!ra assidua supplicalione suasus.

212
pelicioni nostre
ta itiobedienfia

APNDICE.

assensum dedil

iussioni Dei, el vestre volutilati

laliler nquiens: non possum improbus esse, ne ex preleri-

iudicium Dci qiiean inciirroie. Proinde nos unum collecli, videlicet Guilelmus monachus, Petrus monac, Udalardus monac, Vilalis nionac, Petrus ct aller Pclriis, Synieon, e Johannes, Ponciiis elBenediclus, allPiPoncius et Pieiinuiidus, Bornardiis el Vilalis, ceeius clienluli simul in
erique mililanles sub tegmino predicli ccnobii,

obtamus hunc
,

nobis dalum pasloreni, prout dccet. ordinari Abbalcm quia novimus eun nobis prodessc niagis qnan preesso. Sciinus

enim eun virun sume nobiliatis, excellenli ingenio preditum, tim^nlem Deiim, niilem, sobrinm, caslum, niisericordem, humilem, docoratum oblins moribus, infirniis el indigenlibus, atqiie in alico merore conslilulis seniper compacieatem duclorem eterne palrie, verbo el exonipio snbdilis viam ostendeniem qua licealpervenire: ila ul iuxla preepluniBea,

ti

BenedicU, vices videadir

in

nobis agere Xpi., imniilans

omnia fuclvs sum, ut omties facerem salvos. El ideo aclamamus exuilationis voce lanlum virum noliis Abbatem preesse: extollimns eun nienlis devosemper
illud Aposoli: onhts

tione, subdiinus nos eius

dominio cordis huniiiitale, ut exiordinis tradilionem,

stens noslri pastor

secundum monaslici

imitemur moiun eius convcrsalionenij qualonus cun eo mereamur in celis beatam lial^ere possessionem. Jgilur ego Be-, rengarius iam dicte Sedis Presul hunc virum a vobis oblatum consecro alque sanclilico, et in pastorali legimine vobis Abbatem concedo, et reclorem animarum veslrarum Deo iubanle oblimun conslituo.

Explosum buius aclamaionis

el

ordinalionis lilulum Vil.

idusjunii anno XXI. rcgni Einrici Regis, in presencia preside Ermessindis Comilisse, et plurimorum Procerum regionishuius, feria I. dio snelo Pentecoslen, coram domno Rai-

mundo

gratia Dei Comit. =:Pieimundus

Comes. --Ermessin-

dis gratia

Dei Comilssa.=--Poncus-gralia Dei Comes. :=-J-

Bcrengariiis gratia Dei lerundensis Episcopus.=-{-Umbertus Archilevila.=Umbertusto.=:(jaucefredi Audegarii. (uuilielmus monachus ct pbr.=Pelrus mon:ic.=Vilalis monac

Johannes monac. =Simcon monac. =Poncius monac. =BeBerna'-dus monac. Poiicius monac. nedictus monac. lieimundus monac. Vilalis monac. Poncius Levita et Capul scolc atque iudex. s?. Bernardus Gaacel'redus. Peirus

= =

E DOCUMENTOS.
nionacluis el pbr.
qiii lioc

213

aclamalionis el ordinalionis tilulum


siipra.

scripsi el siibss. die el

anno quo
II.

Excerpta ex Necrologio ecclesicv S. Marice de Ulliano canonicorum regitlarium dioc. Gerund. ms. scec. JiUI. (Vid.
pff. 22.)

T
ci
.

in. kal. jannuar. biil Esciila de Snelo Felice, islius lo-

conversa.
.

ni.
obiil

RaymimdusGerakli, Prior ann. MCCCCLXVII. eodem die anno Dni. MCXLVI. (H47.) bone memorise Pelrus Vitalis, primus Prior hnius sn.
.

obiil

Nonas

marlii

ete ecclesic Uiianensis.


_^X.
kal.
april.
obiil lionorabilis

Dnis.

Guilelmus Moreni,

anno Dni. iVICCCCL secundo. VI. kal. may obiil venerabil. Bernardus Poncii, olim Prior Ridaure presbiter, nunc vero canonieus huius ecclesie anno
Prior huius ecclesie

Dni.

MDXX.
idus

III.

may

obiil

Pelrus Torlosa, Prior huius monaster,

et licenciatus in decrelis

anno MCCCCXXXXIIIi.
Berengarius de Gaiila, canonieus

XVIII. kal.

julii

obiil

huius ecclesie anno Dni. MCCLXXXV^ et in illa die inlraverunt Francigene terran islam. IX. kal. julii codem die obiil Domnus et venerabilis Carbonus, hnius ecclesie Prior secundas. VI. kal. julii obitus duorum fratrum scilicel Guillermi de Lemona, pbri., el Berengarii de Palegreto, subdiachoni, qui simal in hac ccclesia a Sarracenis, proh dolor! ucrunt occi,

si

anno MCLXXVllI.
julii obiil Poncius G. secundus Dominas Turricel-i anno Dni, MCCXXVI. VI. nonas julii eodem die memoria vel obitus duorum

V. kal.

le

fratrum Bernardi de Pulijano, pbri. et Guillermi de Curiada, quos hinc duxerunt Sarraceni captivos et saucialos, et mor,

tui

sunt in mari,

IV. kal.

angust

eodem

die obiit

venerabil. Francisca

Jacobi, huius ecclesie Prior

XI anno Dni. MCCCXLVIIII.

214
VI.

APNDICE

idus augusli obiit Magister Gaufredus, regularis. (a). Pridie idus augusli obiit venerabil. Domnus Franciscus de

Agauta
X.

Prior huius ecclesie XII.

seplemb. obiit bonte memorie Domnus Raiinundus de Vilaricho, Prior V. huius ecclesie, et Berengarius de Jaffero, pbr. et honeslissimus regularis. =Eodem die Barlolouieus de Villa, Preposilus de Piobore: diniissit pro suo anniYersario faciendo XII sol. censuales, et dedit XV sol. perpetuo et annuatim dandos convenlui pro croceo seu safrano: obiit autem anuo Dni. MCCCXXIIII. VII. kal. septemb. obiit Pelrus de Prato, canonicus ssecularis {laicas puto). Et Arnakhis de Darnicibus, Abbas Villekal.

brefandi, qui fuerat huius ecclesie Prior. VI. kal. septemb. obiit Domnus Bemardus bone memorie Prior IIII.
II.

Excerpta ex brevi Crnico ad calcem. Martirol. (Vid.pg.22).

eccl.

Ulian,

Anno

iMCXin. kalendis februarii capta civitas et Maioricarum 1.^ vice a R. Comile Barchin.

nsula

i\nrio milleno tercenfenoque triceno Quarto marcescit gens et plebs cuneta fameseit

Panem non reperit, erbas et gramina querit Ex hiis gens comedit quam seva fama quoque

ledit.

Venil frumenli vix inde migeria genti Ter solidum deno plus precio crede triceno Anno transacto tetro cursuque peracto Nil valet expletum sic cosmum cerne repletum. Anno a nativitate Dni. ]\ICCCC nono-die sabbati XXilI die mensis marcii dicti anni qudam vir sanctus de ordine fralrutn Predicatorum, oriundus civitatis Valentie apulit villam TurrJcelle de Montegrino, et ibidem per tres dies continuos missam et predicationem fecit devotissimas. Et isle frater quasi
(a)

Hiinc et alios regulares hoc

in cod.

vocatos, laicos autclc

TICOS existimo qui congregationi eclesiae, extra

tamen nutuepjio a

aonicorum,

adiuiicti erant.

tenuit vitam et

modum Ap

215 DE DOCUBIENTOS. nam eum sequebantur

numero quasi sexaginla persone, inter quas erant duodecim pbri. mulieres decem, et multe alie layce persone. Fuerunt sibi a Sumnio Pontfice multe indulgentie concesse tam
sermonibus quam etiam in ipsis qui eum sequebantur Anno ab Incarnatlone Dn. MCLXXVIII. VI kaljulii, Deo permitiente, capta fuit a Paganis ecclesia S. Marie de Uliano, et mnibus bonis suis penitus spoliata: cuius ecclesiae canonici alii gladio ibidem perempti alii Maiorichas transin audiendis eius
, ,

ducli fuerunt.

Anno
rie et

IIII

(quarto) sequenfi

mulatum

fuit altare

beate

Ma-

locum qui usque hodie ab inhabifantibus cernifur, quod ob nimiam aquarun* cun nulla eidem loco exuberanliam factum esse constat nec altari aquis obstantibus posset roverentia exhiberi.
translatum ab inferioribus foveis
in
,

Anno
cala
fuit

ab Incarnatlone

predicta ecclesia

MCLXXXII. IflI idus octobris deda domno B. Terraconensi Ar-

ehepo. et reverentissimo R. Gerundensi Epo. a quibus clericorum a.f' laicorum coram posila multitndine privilegio suo premunita est, et in omnem libortafom roducta.

Anno
obsessa

ab incarnatlone Dni.
fuit civifas

MCCLXXXV

quinto kal. julii

Gerunde a

Gallicis el ab exercitu ecclesie:-

et post tres
tui ecclesie

men.ses vel quasi fuit Gnllicis tradita et oxercipropter defectum victualium. Et siniilifer post tres septimanas vel circa fuit obsessa a Rege Aragonum , eS-

post paucos dies Gallici oppressi fame propter defectum victualrum fecerunt pactum eum Rege quod permitteret eos abite
,

et dimiterent civitatem

quod factum
IV.

fuit.

Excerpa ex Cod. ms.


(Vid. pg. 22).

ecdesice Ulianensis in fine Martirolog.

Jncipit prologus super hedificacione sanctce ecdesice Uliani

a modernis ad

psteros transmism. Adsit principio Sancia

Mario meo.

iae

sociorum petitioni deflerre solicilus magnse profedo

216
diicullalis

APNDICE

negolium, multoque uberioris...ene exaustus anhekns pra!sumpluose aggredior. In quo quidera opsculo, acsi flucluanlis pelagi aquas ingresus, per longua cogitationum dispendia periclilalur animus. Vereor siquidem ne eis, quos sapientiae dote leconis venustavit sedulitas ingenium meum preferre ab hiis, qui dileclioni mese minus justo ob,

viant,velle prsejudicer. Angor prseterea nichilominus alia trepidaiilis anmi procella, quse perpluries tegros mihi movet anhelitus , ne forte scrlem texerc desidero
tantas stoliditatis n
,

quod non oplamus


secus

cum

rei gestae

expediam. Absit: noluit Deus. Non enim usqiie adeo ments suui obtusse, nec
,

quam

fuerit

tonuem inTamen nec lardos operior sed prascedentibus insto. Ceterum quia raro, aut nunquam laudem ab unoque tequa lance mereamur, abiis,qui Fagolidoros nuncupanlur, paululum divertens, ad id quo intendo, meas jam oralionis strlus elabitur. Moneo itaque et obsecro in Domino karisime lector ne in his, quibus meae vacat mentis afectio elegantem verborum texluram exegeris. Malui etenim nudam prosequi veritatem, quam posteros, quibus hoc opus transfunditur l'alsitatis pallio delraudare. Poslpositis tndem verborum ambagibus, ne rem gcstam casligata sub brevitate acprolixitatis arguar
reperit elatio
,

me loeum

ut

gen mei

scinlillam aliorum
,

proeeram ingenio.

cipias.

Qualiter ccclesia Uliani est restarala


faclis.

et

de miraculis in ea

Primum miraculum.
Sanclae Mariae adorior: cuius sane primordium

acfomentum, quove etiam modo per temporum succesionem dilatari ceperit, compendise, si possum^ et prout Deus dederit,

exprimere non gravabor. Prselibatus siquidem locas,

uteorum, quorum prolessio erat, non mentid aprobat sinccrilas, eximiis quondam pollebat ediciis, suscipiensque a Deo ampliora volis beneficia rerum omnium vernabat af,

slatu solidaretur, repentina, ut ajunt, aquarum iunundalione (erat enim utpote et in praescntiarium cernitis secus aquarum decursus) nec non etiam inmensa arenarum congerie cepit, ut vulgo loin suse

fluentia,

Cumque

prosperitatis

DE DOCUMENTOS.
nitxicis,

217
aqnarum, ]acunas
eoclesia.

quar, a siimmo tumulari.Ila qiiitlpmquodBealissimre De Ge-,


qute ia editis lundata liierat
loci illius planicies
,
,

iiler

et

mximos arenarum cmulos, pene submergereUir


et

Sbito taque
et

cultui frugi satis

hominius pariter ac divino donoa asinorum qum (sic. f. cquorum).

boum

cepil essc presepe. Pascuis

namquo ubrrima,

aquis

undique gre;ibus pastum dabat exoptalum. Quid piura? inter veprium densitalem, et dumosi niris lalitudinem patel ecclesite supercilium cubant ibi pecera, el domus Dei lapides pastores conculcant. Noluit tamen Allissimus, qui naviculam Pelri permilit plerumque fluctuam lassari dispendiis locum Genitrici sue dicatum soiitudinisdiu prtestare horrore. Considerans tune demum Dei Filius sa-, cratissimse Virginis domicilium inpristinam reormari celebritatem ad depromendam sua3 celsitudinis polenliam superni luminis radio perlnstravit ecclesiam. O pium miraculum! O mira Dei pelas! Divinse siquidem lucis coruscalio, mox ut celitus data est animalia que de prope pastui vaccabant, privavit oblu'ibus: plerosque et etiam ex pastoribus, qui sanclse illius ecclesiae presepe conscendebanl cacumen, velut per successionis seriem ad nos usque defluxit, pedum viduavit
irrigua, confluentibus
:

ofitio.

Aliud miraculum.
Moli repente tanlse virlulis magniludine qui loco eidem
tune temporis vicinabanlur, confluunl prolinus, et lacrimantur, ac voto unanin ecclesiam Dei Genilricis in puteo aquatrahunt, omnique
ter in

rum quasi submersam loto virium conamine excolunt, exaquarum imporlunilate lugata comorancircuitu vigilant, jejuns se

macerant

die

noctuque

orationi incumbunt.

Inlerea

dum populorum

frequentaretur
,

huius fama volarel preobcuius olcium, ac laborem ad sumum suai Genilricis proveheret ecclesiam: hoe est, Pelrum Vitalem, commendabilis quidem memoria virum, genere infimum, sed morum egregietate nuUi pro cerlo secundum. Eral enim, ut de eo loquar, serpenlinus in-

accesu

el

ubique lerrarum

'acli

tavit sibi

quendam amator omnium Deus, per

genio, simplicilale columba


quitia nullus:

in

constantia constans, in ne-

amicus^ virtulum cusios, et vir vitiorum inimicus, magnanimus men*

dap

in donis, et veritatis

518
te,
lis

corpore sed mdicas.


spirilus

APNDICE Iste quidem


,

talis vir vita spirilua-

sancli fervore ignitus, et locupletande ecclesie

desiderio esluans,
ecclesie

locum islum adt siiisque eliam palrimoniis dislractis ediculas qiiasdam usui sua pernecesarias circumquaque construxit. Mansit itaque di-

clus

homo
dedil.

Dei et

in

vinea Chrisli multa


interius

tulit

fecitque diu,

sudavil et

alsit, planlavit et rigavit,

lum

Magna vero

Deus autem incremenloco sepe dicto fiebant pro-

digia, de quibus quia dicendi oportunitas sese ingerit^, tempus invitat, expedir non diferam. Corto siquidem certius

qua sermo habilus est supra sepenumero igne claruisse divino. Volens tamen siiper hac re Poncius Ugo, Impiiriarum Comes rei ccrciorari experimento, cuius in et his admodum vaciliabat animus, extinctis lanipadibus materiali penitus igne amoto , universa ecclesie obseravit ostia: stansque ipse pre foribus aditum nlli permisit haclamal, gemit et lacrimatur, bere. Confluit huc populus
erat ecclesiam, de
, ,

lumine concinnat, devota mente precatur, ut Deus ostendat virtutem qua reprehendat hunc, qui non credit. Jam credulus ipse recedit repente etenim lumen de coelo adventasse acciamalum est. 0;iod audiens jam dictus Comes ineffabili quidem quasi alferalus esl jocunditate, et de suis mox facultalibus present contulit ecclesie. Ac delude sub quanla lo:

cum

habuerit reverentia,

mea

nequivit expediri eloquentia.

Aliud miraculum.
Contigit preterea post parvi temporis elapsum hominem quemdam de Turricella spiritu vexari maligno. Suma taque cum devotione coram altari Bma?. Virginis jam dictus homo adducilur,et multa precum instantia hunc a gloriosa

Virgine liborari propinqui eius expostulant. Concurrit populorum universitas et eum tanta corporis molestia fatigari mi,

ratur. Quis

etenim

illius

miserias^

modumque
et

passionis suffi,

cienler

edisserat.
,

Crines nimirum suos dilaniat


ore effundit
,

vultum

exulcerat

spumas

circunstantium minatur
,

nternecionem. Conveniunt festine sacerdotes et aqua hunc exorcidata respersum dominicae crucis signo premuniunt. Mox fugit He crucem fugit abnegat ille videre horret si,

gna

crucis, nil signa crucis valuere.


periret,

Cum

sic sseviret

cum

siclanguendo

qudam de coram

positis

an se cogno-

DE DOCUMENTOS.
sceret

2<9

ab eo qusesivit; meus est, inquit, el scio quis sis, quoniam ad mulierem viduam frequenter ngrederis. Sbito ille rubore rosporsus recesit a demoniaco accedensque ad presbiterum penileiitia. ab eo suscepla revelsiis est ad horainem etait: nosli mc?Nescio, inquit, l^. Paucis autem evolutis diobus accossit ad eum presbiter ol cur, inquil, demon ab hoc corpore non egredereris? Ail denon non egvediar bine doee Maria veniat. Et ubi est, inquil, Maria? Ail demon: navis qutedam est in mari, que inler fluctuun voiumina quasi in extremis laboral. Faca itaque oralione ab his qu[ navisunl, boc est a Gaucerando de Salis el a ceteris, salulari eis remedio a Maria est subventum , et librala est navis. Ecce, inquit, Maria prope est, et ab hoc corpore me precipit egredi. Asistente itaque circum innmera bominum multitudine, qui vexabalur a demone liberalus est, et eum tolentes propinqui eius reversi sunt ad propria. Veniens autem non mullo posl Gaucerandus de Salis pro liberalione na:

vis

unum

in villa

demone precognila, oblulil huic ecclcsie mansum de Ponlons, quem nostra in hoc instanli pos-

sidet ecclesia. Exiit taque sermo iste inter popuios ,, et de remolissimis regionibus eum muneribus suis venientes lo eum Dei Genilricis frequentare ceperunl. Hoc siquidem modo jam dicta cepit ecclesia propagar!, et per lidelium oblatlones ubertim auipliari fovenle eam, ac regente Petro Vi,

tal!

jam
,

dicto.

oblalio

eL

Verumtamem eum mulla erel ab magna de suis lacultalibus exhiberent


ulpole

orantibus
ei

subsi-

dia, irruebant satelliles de Turricella

palatini.

canes
et

qui res ecclesise, que vola sunt fidelium, prelia peccatorum

palrimonia pauperum

in

usus

defleclerent Assiriorum

quod tollebatur-sacerdotibus, comedebant Assirii. His aliisque i,nods castrum de Turricella ecclesiam islam servilutig jugo perperam obprimebat. Perpendens denique Ponlius Guilelmi de Turricella illius caslri dominus niiraculorum eam
frequentia subliman, necnon eliam a Petro Vitali providentissima gubernalione extoUi ab hae rapia quievil, el. injuria.
tis

Proinde sumpfa liberlatis occasione Petrus Vitalis acciad se universi huius provincie magnatibus, sive eliam el

principibus, videlicet Berengarius Dalmalii Dei providentia Gerundensis ecclesie Episcopo Ponlio Guilelmi de Turricella, P. eius filio, Pontio Ugone Comit, Dalmalio de Pe Ira incisa, Bernardo de Vullrera, Bernardo de Monels, Olle,

220
g-ario,

APNDICE
Arcliiepiscopo, Bereng-ario,

Gerunde

Arcliilevila, el-

Gaiicerando de Salis, aliisque quampluribus, quorum nomina longum eral insercre , prclibalam eeclesiam ab eis expetiil berari, et ab omni serviUilis jugo
Saiicli Felicis

Abbale

extorrem
cepta etiam

et

alienam

eifici:

exponens

eis

quod

liberlali

ac-

cannonicis eam dicaret inslilulionibus, primusque omnium regularibus ipse se subponeret discipiinis. Nullas igilur moras inncclens anle diclus Pontifex comunicalo omnium, qui ibi aderant, concilio, habilaque ab eis

plena coniventia ab omni omnium s:rvilule el maligna domiac puiiclorum subnatione liberam subscripli attestatione posilione asignavit ct alienam. Tune memoralus Episcopus ecclesiaslica huie ecclesic jura, puta (p?-ow?) canonum habet
,

solidum deputavit. F.xcqutis tndem que liberfore videbanlur, prediclus vir Petrus Vilalis cannonicam in conspectu omnium' professus vquod retam, abiectoque seculari habilu, superpllicio cepit vesliri continuo proligionis nota est et signun
institutio, in
lati ecclesie

necessaria

videntesque eliam iusta ecclesie dignitalem nomen ei dideber communi voce et appellalione gnitatis imponere generali Priorem huius ecclesie ipsum esse acclamaverunt. Promolus ille in huius gradum dignitatis cepit prol'essionis suae, ac propositi socios colligero, qui nichil habentes de co-' muni viverent, de comuni induerentur. Islos siquidem cannonicis confirmavit institulis, divinis emancipit obsequiis, ecclesiasticis edocuit discipiinis, quibus prefuit, et profuit, quibus stipendia necessaria cxhibuit. Quia autem pro mrito strenuitalis illius laus onmis inferior esl^ ut de eo ad unum
eloquar eeclesiam istam ipse construxil, quoniam principium eius extitit, ab eo originem duxit. Nos elenim ad quos eius Ironus transivit et dignilas, nichil eius rcspeetu superaddimus, nichil boni agimus: nos numerus sumus, labores
eius consumere nali. Eleclio quidem eius l'acta est Vlll. kalendas augusti XIIII, regni Ledovici, el a dle illa circa ecclesiaslica negotia ita proinde gessit, quod ad depositionis suae

diem que celebratur


regs Junioris
,

Ilf.

nonas marciianno XI. regni Ledovici


et

XII. in hacecclesia admiseril cannonicos, qui

regularem observarent ordinern,


rent exequulionibus.

divinis perpetuo incube-

DE DOCUMENTOS.

221

Aliud miraculum.

Procedente inlerea temporo


precssot ccclosi;p, alluin

dum prediclus Prior iam dicte qiiidcm a g'loriosa Virginc constal

esse factum miracuhim.

quod

Conlig-it iiainque fl timen Ticeris, villam prctcrfluit de Turricella, nimia aqiiarum carenlia

liindilus exsicari, el

molendina qiiK

banlur,

milla prorsus dominis siiis

Conlurbati ipilur el conlerrili minis abscnlia

nioveimpendebanl beneficia. hominesde Turricella super flufluniinis inipelu

elonim inde senliebant jacluram, linprovenirc emohimenUim, concurrentes anlc aliare ploriosaj Vir^inis voliiin vovcrunl quod si aqua ullcrius ad molendina reluercl, niolendinorum decimas huic olerrciit eclesire. Cum ilaque rcdirenl qui vcnerant, tanta l'uit pkiviarun exuberantia quod alveus Tieeris, qui

magnam

de

mximum

eis solebal

siccis polerattransiro pedibus,

repentina aquarum eliisione

ad siimum usque implcrelur. Sicque Dei dispensalione actum est, ut molendina quce prius fixa manebanl, ipsa eadeni die forliori quam anlc mpetu nioverentur. Moluerunt ilaque molendina, et, de decimis eorum usque adhuc noslra lielatur
ecclcsia.

Aliud miraculum.

Polerunt prEler Iutc


paginla.

el

alia

miracula quae in hac eecesia


imperfeclionis oxplicari

verilas halicl faca luisse, liac

mee

Verum ne audienlium
et

quam expediam,

aures polius vidcar impedir eunlcm mulla loquendo delineam veibo-

rumjacluris diem, que eminenliornm videnlur in se babero vcrilalem sub illa assignarc olficio opere prctium duxi. Unum tamcM in huius ecclesie coquina divino conligil instinclu

miraculum, cuius sane celsiludo non pcrmitit leneri siQuadam siquidem die cum familia huius ecclesie juxla prunas, ul consuetudo est residerel, factum cst forte forluitu ut iiniliercula quodam que ibi aderat, super carbones, ignis pedeni iniponeret. Ubi cum nimia pedis cxuslione compulsa, piam Dci Genitricem ad sufragandum sibi exoraret, Sarraccaus qudam qui secus aderat, clamosa cepil eam voce
fieri

lentio.

222

APNDICE

reprehenflerc Et cur, inquil, Mariain suspirando evocas, cum similis libi nuUum penilus valeat exhibere sufi'ragium; quoniam nudiiis tcrlius eam per devia gradieniem subilo contas,

spexi. Noli itaquo muliereni cui suffrag-andi tib milla csl faculncquiqiam precibus vexare. Quo audilo clcricus quidam,

queni rerum oporlunitas credo invilaverat,si, inquit, niaiium hac frgida aqua submerseris (preslo elenini eral vas aqua plenum), el eam absque lesione exlraxeris, fateor plae quod asseris. Si lamen lesionis quidpiam perpessus lueris, Main

riam,

quam

Dei Genilricem foro iniciaris, Creaoris Malrem

confileri leneberis.
jgilur signo crucis

Gralum, inquil
super aquam,

babeo quod

pelis.
in

Fado
aqua

infidelis ille

manum

submersit, el adoo cnmbuslam eam relraxil, ul nulla penilus carnis vesligia ab ungue usque ad cubiluin virlusDei relinquerel. Hoc ille incomodo castigalus, fidem quam de Virgine

non

liabebal,

intimo cordis affeclu conl'essu esl prolirius.

Baptiznlus

itaqiie Cbrislianus faclus est. el

Johannem eum

vocaverunt. Decossit aulem jam diclus buius ecclesie Prior etecclesiam islam XXVI. annis stib ordinc cannonico gubernavil. Quo morluo Ironum eius suscopil Carbonus huius ecclesie cannonicus el lili, eam rcxil annis. Huic suecessil Berengarius, qui XX. annos huic prcefuit ecclesie. (a)

V.

Excerpta ex Nerrologio Villebcrtrandi. (Vid. pg. 31.)

II.

kal.
eccl.T?.

januar. ob.

Berengarius, Gerunden. Epus. qui

S^ Marice el Abb. Villseberlrandi ecclam.S. M. de Ulmo , el ecclam. S. I\Iarini de Mesaracho, et ecclesiam S. Cipriani o Molido.
dedil

((j)

Cun ble

iliiiiiat aiictor,

ac postremi Piioris obilum stibin-

^iret, reiitiiiin

cst, ut

ipse IV.

Prior

tiiis

nioiiastei

li

dicatur, qui
ef.

Pelri

Fitas inniini

acccpis^e

aperle siq.ra coiifessiis

Igilur

pellse aiictor liernardiis est, qui

anno 1171

rt-gimiiiis suscepit
sileat,

ha
anno

benas.

Porro

(uod
ut in

de cousecratione

eccl'esia;
c.st,

qua;

lSa, Cntigil
stieminn luinc

Marc. Hispan, vidpre

id

probat

ante

po

annum

au<tiire scribere, ac

furlt;

viverc dcsiissr.

DE DOCUMENTOS.
V. kal. jan. ob. Berengarius Epus. Gerund.
lili.
.

223
qui dedil

kal. jan. ob. Berengarius, Epus. Gerundye,

ecclae. S. Marice Villtebcrlrandi

ecclam. S. Joaniiis de Vila-

tenim.
1I[.

kal. jan. ob. Poirus,

Gcrunden. Epus.

lili.

non. jan. ob. vonerab. memoriae Gorallus, Batavensi.s

ccclre.

Epus. qui esl apud Ciprum, morluus honstate prsel'uit

clarus, qui huius congregal.

fraler el socius.

Non. jan. ob. P. de Solerio, Abb. islius ecclse. II. idus. jan. ob. G. de Pavo, Abb. huius eccle. an. Dni.

MCCCXXXIII.
Vil. id. jan.

anno 1G23.

ob. .

Joannes Janer, Archipbr.

huius

eccla.

Vil. ka!, febr. ob. Dnus. Puiyniundus bonse niemorie, Gerunden. Epus. vir religiosus qui fuit Abb. huius ecclse ann. Dni. IVIGXGV. lili. non. febr. anno Dni. MCXV. obiit Dom. .Jobannes, Jundator et primus Prior minaslerii de Latone, et canon,
islius ecclai.

l. non. Tebr. anno a Naliv. Dni. MDLXVlIl multum roverendus ac religiosas Dnus. Gosmas Damianus Hortola, in sacra Ihool. doclor conspicuus, Abbas liuius monaslerii (qui ab Hispan. Picge Calhoiico fuit missus in Concil. Tridcnl. pro primo Iheologo) extremum vilae suie clausit diem, cuius

aa. gloria cierna pcrfruatur. VIL id. febr. ob. Fr. Berengarius, Gerunden. Epus. apud Romam, etjacet apud Barchinonam.

V.

id. febr. ob.

Peregrinus de .Montesono, Prior claustralis

Csesaraug. Sedis.
III. id. febr. ob. anno Dni. MCCCC.LX. rcv. ac nobilis Dnus. Geraldus Berengarii de Crudiliis, Abb. huius monast. el iacet coran altari maiori, el fuit primus qui ibidem se-

pullus

fuit.

XI. kal. marl anno Dni. slronovo, Gerunden. Epus.

MGCLXXVllI

ob. D. P. de

Ga-

X. kal. mart. ann. 1688. ob D. Crisloph, Vincenl. Uguet, Archipbr. huius eccl. III. kal. mar. an. Dni. MCCCCLXXXVIIl. ob. rev. ac nob. Dnus. Gaspar de Crudiliis, Abb. istius monast: iacet co-

ram

altari: obiit.

Gerunde.

VI. non. mart. ob. vener. P. Abb. huius ecclse.

224
IIII.

non.

inart.

APNDICE anno MCLXXXIII. ob. Dnus. Petrus de

Terrogia bone
luuiii, el

ccclie. et instilult hic

mem. Tpus. Csesaraiig. qiii fuit Abb. isus unum sacerduleni caiionicum in perpean Dni. MCCXIl. ob. Dnus. Bernardas

dedit occlam. Monlisforlis (in Anii,^ regno).

Prid. non. mait.

huius loci Abba. Non. marl. ob. Dom. G. Tcrracon. Archi?pus. IIII. ka!, april. ob. Dnus. Petrus G. Abb. S. Joliannis Pvipolleasis, qui l'uerat huius occke. canonicus. Et anno Dni. MCCCCXIIII. ob. Dna. Sclamunda, Vicecomitissa de Rupeberlino.

V. id. april. ob. Arnaldus, Abb. istius eccte.

anno Dni. MCCCVIII. ob. Dnus. Dahnatius de Serviano, Abb. huius nionast. XII. kal. maii ann. Dni. MCXC. ob. R. Abb. huius ecclae. VII. kal. maii ann. Dni. MCXCVI. ob., Ildefonsus Rex, Comes, et Marchio, magnatum magna potestas: hoc sua servanlur interiora loco; pro quo officium plenum fat, et
XIII. ka!, maii

prel)enda detur.
Prid. kal,
111.

mai obilusPetri Fuslerii, Abb. huius,

eccise.

non. maii ann. Dni.


et

MCCXXXIII.
in eccla.

ob. D.

Gaufridus de

de Biure, Archidiac.
lili,

canon,

Terracone.

idus maii ann. Dni. MCCCCIll. ob. Gaufridus de Vi-

Abb. huius monast. vir honestus. Dnus. A. Gerunden. Epus. XVII. kal. jun. ob. Dnus. Dalniacius Despuig, Prior S. MarisD de Campis, Elnen. dioc. XI. kal. jun. ann. MCLXII. ob. vcnerab. bone memor, Raiinundus, Abbas huius ecclae. qui apud Bituricas vitam finivit. VIH. id. jun. ob. Dnus. Berengarius de Blanis, Abb. S.
larico,

Prid. id. maii. ob.

Johannis.
G. de Impuriis, vir honestus ac timens Abb. istius nionasterii. VIH. kal. jul. ob. anno Dni. ?>1CCCX1X. Raimundusdc Benavarria, Prior S. Mariai maioris CVesaraugustae, qui in hoc monasterio infirmas iacuil el Gerutide obiit. IIII. kal. iul. ol>. Dnus. Bernardus, Tarrngonensis Archiepus, vir totiussanctitatis, ac rcli-vione insigis anno Dni.

X,

kal.

jul. ob.
luit

Deum,

qui

MCLXil.
JII.

non.

jul.

ob.Matrili rever. D. Josephus Sanz, Archipbr.


i

huius

ecclie. an.

708.

I)E

OCIMENTOS.

22o

anuo Diii. MCCC.XLVUl. ob. vir cgregiiis Dnus. Dalniiicius de Riipeberlino, Abb. huius eccUi'. canonic. et. Archidiac. niaioris eccIoB. Terraconav
Kal.
Ciuc;.

VII. id.

aiig-.

ann. Dni. MCCCXLII. ob. nobis Gaufridus,

Vicecomes de Rupeberlino, ct Dnis. Pelralale. XVI. kal. sept. ann. Dni. MCCCXLIII. ob. Dnus. Bernardas Hugonis de Rupeberlino in obsidione de Algeriza ,ct acet in claustro huius bccIe. in sepulcro afixo paricli, juxla adi

tum

ipsius eccke.

VI. kal. sept. ob. Arnallus de Darnicibus, Ab. huius ecclse-

anno

MCCLXXXV.
ol).

V. kal. sept

Gerunde. D. Iieronynu:

L'.o'jera,

Archi-

pbr. huius eeclre. anno ni 9. III. kal. sept. ann. Dni.MCCCXLVH. ob. bonorabis Dnus.

Ermengaudus de Vilarico Abb. huius eccla?. Eod. die ob. Dnus. Gaufridus, Vicecomes Rupebertini in nionaserio Arularum, qui postmodum fuit delatus et sepultas iu uionast. ViUebertrandi anno Christi JMCCC secundo. Prid. non. sept. ob. D. PetrusPenya ( Penye) Camerarius istius monasterii, qui post Beatuin Pelrum Rigaldum hindatorem istius cenobii, eJ D. Johannenide Terrogaeiusd. cenobii Abbatem el Prsesutem Cesaraugustanum quasi tertius......
,

camerarii polestat

V. id. sept. ann. Dni. MCCCCLV. ob. 1>. Pelrus Natal, Abb. huius monast. XIII. kal. oclob. ob. Raiinundus de Cabaneliis Prior Montisforlis, vir honestus et discrefus, qui fuit Abb. istius eccia?. Prid, non. oclob. anno Dni. IMCCCXIX. ob. i^. G....us. de Sexano, Abb. istius eccke. XIV. kal. nov. mm. Dni. MDLXXXI. mu'linn rev. et ill. Epus. llcrdonsis, qui uilc fuerat Abb. Carolas Domencch huius monal. Xll. kal. nov. ann. Dni. MCCCCX?^X. cb. D. Antonius Girgs, Abb. huius eccla. qui focit relroiabuluin B. Maria?. IX. kal. nov. ann. Dni. MCCCLXXXXiX. ob. Dalmacius de Gudillo, Prior Uiani. VII. kal. nov. ann. Dni. MCCCXXl. ob. Dnus. Dalma' cius, Vicecomes de Rupeberlino, el Dnus. Pclraiale. V. kal. nov. an. Dni. MCCLX. ob. Raimundus de Solanis, Prior de Hulmo. Kal. nov. an. a ^ai.iv. Dni. MDLX, ob. admodum rev. Pe15 TOMO XV.
, ,

226
{rus Domenecli,

APNDICE Abbas huius nionaslerii.

Obiit

que

dicitur Gralallops, arcliiepisc. Tarracon.

apud villan Postniodum veScalse Dei ord-

ro Corpus eius delatuiu fuit Carlusien. Ibi fuil sepullus.


.

apud monaslerium

XI kal. decemb an. MCCXXIX. ob. Dompnus Dalmacius, Viceeomes de Rupebertino apud Maioricas m caplione; el fuil delaliis apud Villamberlraridi. VIH. idus decein. ob. 1). Arnallus de Peralta, Epus. Cesaraugust.

V. id. decem. aun. MCCCX. V'I. ob. nobis dompna Mundina FJsclaramunda, Vicecomilissa de Periliionibus el de Roda: XIII. kal. jan. auno Dni. MCLV^III. ol>. Dompn. Bc-reng-arius

de Lercio, Gerundcn. Epus., bas huius eccloi.

vir sapienlissimus, quiiuit

Ab-

Oratio B. Rigaldi,

Omnip. sempit. Deus de cuius muere venit ut a fideiibus serviaur famulum tuum Pelrum Rig-aldum Abbalem ct Palrein noslrun de cuius servilulis obsequio nulu ture larjiitalis huno locum ad servilium luum in honorem GonitricisEifibi
, ,

iii

les
tio

(deest (/i)dedican voiuisti nos eius eius nierilis conidenparitercum illo ab omni reatus contagione illesos consor,

luorum agregari

facas electorum in parle dextera cor-

nalos. Per.

VI,

Fundatio cujusdam cappellanice in monasterio Villorbcrrandiab IhUphonso Rege ragonum an. MCXCIV. (Vid. pg-,
32).

Ex

arch. in eccl. Colleg.

Villcehertrandi.

am presenlibus quam futurls notum fieri volunius el manifeslum, quod nos Ildefonsus Dei gralia Rex Aragonmn, Comes Barchluonce et Marchlo Provlnlia; slatuimus perpetuo in monasterio Vlllsebertrandi quemdam presbiterum qui colidle pro salule anlmie nostroe et noslrorum predecesson.'i
missam
spelialiler celebret in altare Sancli Pelri, et ccera

divina mlsleria in

eadem

ecclesla.

Ad quem

slquidem presbi->

teriini

le;iendum in

DE DOCUMENTOS. 227 pcipettmm damiis^ laudamiis, concedi-

mus

ct

cum

liac

convenlui predicli monaslerii

prosonli scriplura tradiimis Abbali (otique pr.Tsoiili el futuro iii parrocliiae

de Lag-uscria

unum liomineni Tomeni nomine, el in parrochia Sancti Siepliani de Calidis Guillermum Sidredi, el GuiIlermun Beniamin cum niansis ooium et cum facullatibus
possosionibus suis mobilibus el itminiobilibus lioc modo quod de celero exempli, dimissi et liberali ex tolo a poleslate el proprielale noslra atque nostrorum iant ef
et
solidi
loci

el

videlicct

eficianlur propril

Abbalis tociusque eiusdem


diclis capitibus

homincs jam dicti monasterii convenlus ipsi el qui eis


et

et

mansis eorum succcdcrcnt


monasterio
et

in et serviant et fa-

ciant sepe dicto

cumque
dobili

nobis

nostris facer

Abbali alque convenlui quebabent et facer lenenlur


servilii debili sivc in-

nec amplius nobis autnoslris quicquam


facer tcneantur. Praediclos
sis et iviiversis

aulcm homines cum man-

rebus eorum mobilibus el immobilibus per pro-

prium

franchum alodium damus alque concedimus i)renoniinalo monaslerio el Abbati tolique convenlui eiusdem in peret

pelunni sino aliqua retenlione, sicul melius el salubrius dici et inlelligi polest, ad bonum et profeclum eiusdem monasterii et Abbalis tociusque convenlus; ila lamen quod non liceat <*is liuiusmodi donalionem quam pro tenendo sacerdote stabilimus, vender, impignorare, aleudare sivealiquo modo alienare , sel in perpeluum constelad servicium prcelibali monaslerii, sicvit dictum est, nulla obslanle causa aliquo lemporc. Dalum Gerundae per manum Johannis Beraxensis mense novembris sub anno ab Incarnalo Domino MCXCli. Signumf lidel'onsi Regis Aragonum Comilis Barchinonse,
,

el

Marcliio Prov1nt3e.=Sgfnum Dalmacii de PaIaco!o.= Sigfnum Guiilermi de Granata.=:Sig-j-num Arnaldi de Sa-

daone.=rSig-inum Raimundi per Dci g-raliam Gerundensis Episcpi.=Sgnnmf Johannis Beraxensis Domini Regis nolarii qni hanc cartam scripsit mense et anno prefixo cum lilteris

supra positis

in Xli linea ubi dicilur

afeudare.

228

APNDICE
VII.

Donatio ad ecclesiam monasterii VilloiheHrandi ah Amoldo Sacrista ecdesice Gerundensis anno MCXX. (Vid.
,

pg-. 34).

Ex. arch.

eccl.

Colleg. Viilcsbertrandi

Oit notuin cancs prcsenbiis alque iluris 'quoniam ego Anialls, Gerundensis ecclesice Sacrista, divino tactus amore,
non coaclus
set propria sponle propler Deun et remedium animre mete dono, concedo alque Irado onmipolenli Deo e

ecclesiaj Snelas Marice Villseberlrandi et Petro,

Abba'i suisque successorJbiis


tibus

el clerieis

eiusdem loci ibidem Deo^servien-

tam pra?sentibus quam


in

uluris in

perpelum ipsas meas

domos

quibus ego

maneo quas

labeo el teneo per

meum

alodium

intra

muros Gcrundai

civitalis

simul

cum

ipsa turre

muro eiusdem urbis versusmeridiem super poriam quae diciUir Ruphini. Praealae aulem domus sicut abenlur el conlinenlur cum suis qualuor affrontalionibus et cum exiiiuus et regressibus earum el cum solo et corlilio e super posilis a ssumo usque dcorsum el cum mnibus ad se qualicumque modo perlinenlibus el sicut eg'o melius habeo et leneo, sic de meo jure el poleslale transfero
et orlo qui ibidem esl quie aderenl

eas a jus

et

possesionem

pr.'elibalse ecclesie

ad suum fran-

cum ^alodium cum mnibus vocibus quas ibidem habeo et cum omni sua integritale jure perpetuo. Tali modo ul Raimundus quem vocanl Cabuscholce nepos meus habeat eas per manum Abbalis Viceb^rlrandi post me in vita sua et do,

net in Pascha

11.

libras

ecclesie Sanciae Marice Sedis Gerundaj,


los ceros qui ardeant

cera3,et in Natale Domini simililer el facial inde sngaVillreberlrandi el fralres

ad ostium corijuxla tribunal. Poslmorqui


sil

tem vero

ipsius

Raimundi Abbas

unum presbilerum rundensis ecclesice, quem iilis melias


ipsiusjloci elig-anl

cannonicus Ge-

plocueril, qui abeat eas

secundum
lli

volunlateni illoruui el facial hoc servicium in prae-

ita iat usque in finem secuii. Et nuAbbaLim vel canonicoruai ipsius loci sil unquam licilum prsediclas^domos dai-e, vender vel impugnare vel aliquoniodo ab eadeai ecciesia alienare, sed semper mancant in do-

dictis festivilalibus el

DE DOCUMENTOS.
minium etjus
et

229

iinum possesionein pnephalse ecclesire, et telospicium et servicium Abbatis o canonicoruin ipsius loci pecundum suan voliinlatem, srvala conditione quse superius

hanc cartan mose spoiitancce donacionis sed iram omnipolcntls Dei incurrat et insuper vinculo exconuinicationis subjaceat doee rcsipiscat, hac caria firma persislonte. Qub faca est idus aprilis anno XIII. regni Ludovici Rogis. Arnallus Johannis presbiter el Sacrista suscribo qui hanc carlam fieri jussi, firmavi, irmarique rogavi.=Piayniundus
scripta est. Si quis
nfrhig-erc lemptaverit, nilvaleat,

presbiler 'suscribo. =Sg"-j-num Arnalli canonici.=Sig-j-num Petricanonici.=Bereng'arius Dei gratia Gerundensis ecelesiae Episcopus.=Petrus Levita qui hanc cartan donalionis scripsi

sub die etyanno quo supra.


VIII.

Notitia reliquiarum ccclesice S. Pcfri Rodensis. (Vid. pg. 39).

Ex pergani.

ms.

scec.

XV.

in

arch.

S. Petri Roden.

i ion inmrito hunc venerabilem sanctumque monasterium


ndulgenliis
,

privilegiis ac prajrog'alivis

Summorum

Pontifi-

cum

clarare vidimus,

cum

in eo tot tanlisque

Sanctorum cor-

pora ac reliquise persislant. Sunt etenim in primis decem et octo marlirum corporavideIicet,Torcali, Acci, Cisephoni, Verg^, Secundi, Abulsejndaletii, Urci, Cecilii,Eiberli,Esicii, Carees!, Eufrasi, Elilurgi Concordii, Lucii, Modorandii et Petri exorcist.-R, gloriossisimi mrtires quiquidem Pelrus filius fuit
,

Beat Perpetuse et cuiusdam nomine Quocus-liberi: qui Quocus-liberi patrem habuit vocalum Barbarum, qui obfilii amorem urbem condidil quam a nomine filii appellare voluit Quocus-liberi, quae vulgariler CoUiure nuncupalur. tem esl etiam caput et brachium Beati Petri. Oninia isla corpora Sanclorum el reliquie sunl et requiescunt in quodam pulcra spelunca que
est infra allari Beati Pauli,

Narboncnsis Episcopi

sublus altare maiori Beati Petri Aposto. tem ca thena Beati Petri Apostoli cum qua fuit ligatus ab Herode in Jerusalem et ipsius cultellus. tem quedam capa pulcherrima

quod

est

cum

stola et

manipulo Beati Thome Martirs,Canturiensis Ar-

230
sionis tna|2:inis Domini.
.

4?NDICE
lnni

m qua est sanguis pasLigno Domini, de Sepulchro dr" Sudario Domini noslri Jesuchristi. Ilem lapis de columna ubi Chrislus fuit li^atus et verberalus. tem unum os Jnteg-rum brachii Saneli Justi et unus nodus dorsi, et dimidia cosa eiusdem. Unus nodus intejer Saneli Caslori. Os
chiepiscopi. Ifem quoedam ampulla

de

Sa'icfi Agricolse, aliud Saneli Marlini

aliud Sancti Geraldi.

tem mng-num os
ris, el

cum carne

Saneli Florentii, os Sancti Tirci,

Stephani Protomartidelnpide ciim quo fiiit lapidatus. tem unus mag'nus dens molaris Sancti Valer. tem ossa Beatorum Aposlolorum
Pelri o Pauli, et Saneli Andrete, et Sancti Mathia?, et Sancti

aliud Snncli Felicis. tem ossa Sancti

Bartholoma^i. tem Saneli Laiirenlii


Eleiilerii, Saneli Felicis Marliris,

Saneli Vincenlii

Sancti

Sancti Semne, Sancti Nicolai

Fpiscopi
tini.

Saneli Marciani

Sancti Blasii. tem jeliquia

San-

clorum Aposlolorum
nis.

Pliilippi

etJacobi.

De panno

Sancti Mar-

Unus

Ilem Sanctre Marcellinre virginis, Sanclse Juslinje virgidisritus Beata^ Marice Magdalence cum carne. De t-

nica Snncti Ambrosi. De pefra alba de qua Dominus noster ascendit super asinam. De trra rbea ubi sletit, quando dixit

Pax

vohU. De oleo Sanctse Calherinse et Sancise Demeriae , et mullce lapides ipsorum sepulchrorum, et multa alia ossa

Sanclorum, et multi pulveres nomina ignoramus.

et

ampulle

quorum Sanctorum

IX.
Tassii
et

ejus

uxoris donaiio monasterii S. Petri Rodensis.


(Vid. pg-. 43)

an.

DCCCCXLV.

Ex

autogr. in arch. S. Petri Roden.

Se 'crjpturarum series declarat ut quicunque enim vult eerium evadere supplicium de rebus istis transiloriis debet sibi preparare viam salulis elernae. Ab hoc igitur ergo in Dei nomine ego Tassius et uxor mea Hisblanda consideramus pondus peccatorum nostrorum vel perlimescimus elerni Ju,

diis iram ut ante tribunal Christi sci de peccatis nostris propter

veniam mereamur adipiremedium animas noslras t propter remedium animae genitori meo Heldesindi vel ge-

DE DOCUMENTOS.
nilrice

23f

condam nomine Anialvig-a, et propler renicdium animoe filio meo nomine Sperandeo vel filia mea nomine Levogodo, et propter remedium animte filio meo nomine Heldesindo vel filios et filias quos mihi Deus dederit, sic concediinus vel condonamus

mea Levogode

et

uxori

mex

qui fuit

ad monaslerium qui
Pelri qui est

est

fundalus in onore Dei et Beatissimi

clavigerus hetereus. Et est jam diclus monaslerius silus in pago Petralatense in monte quse dicitur Rodas. Sic donamus vel tradimus alodem nostrum qui est incomialu Petralatense infra trminos de villa Kabannas, ubi
et afronlat ipsa dicunt ad ipsa isola de Snelo Saturnino isola de parte orientis in ipso volono vel per ipsas boliastras qui sunt lalus ipsum domum Sancti Saturnini; et de parte meridie alfrontat in ipso volono vel in ipsa isola de
;

Wadaldo Episcopo, vel in ipsa riba qui est ultra fluvium Sambuga; de parte hoccidentis afronlat in ipsa riba qui est
ultra fluvium Sanibuga, et de parte vero cirei alfrontat in ipsa isola de Sperandeo vel de suos beredes vel in ipsa ripa. Etinjam dicto commitatu Petralatense in alio loco ubi

dicunt ad psas artigas latus ipsa vinea velia de Sancto Pebortro Apostlo sic donamus vel tradimus domos , curtes
,

tos, borlalibus

aquis aquarum vieductibus vel reductibus. Et affronlai ipsos domos cum ipsas curtes et cum ipsos hortos, et cum ipsas vincas, et cum ipsas trras, et cum ipso hermo qui ibidem est. De parle borientis aTrontat in ipso
, ,
,

torrente qui exinde discurrit ad casirum iNIiraas, et de parte meridie aftVontat in ipsos

domos

vel in ipso semitario qui

discurrit de Snelo Petro

dam

villare qui fuit de conde parte occidentis alfrontat in vinea de Bligdario vel de Bellone et de parle vero circi alfrontat in ipsa trra berma de Hennegone vel inculta. Quantum inra

ad ipsum

Oderici

et

islas affrontationes includunt

quod superius
ipsas artigas quoe
,

nobis adveex conparalione tam cullum quam incultum aquis aquadorum, viaduclibus vel reductibus omnia namus vel tradimus ad domum Sancti Pelri qui est clavigerus hetlbereus propter remedium animas nostras, sicut superius resonat, quantum ibidem bereditare debemus per ex

ipsa isola

quam de

iiit

conparatione exceplus ipsa parte de ipsos conplantationes, sicut in illorum scripturam bemptionis resonat. Ea scilicet
Talione ipsos alodes

cum omnia

superius scripta sic

donamu

232

APNDICE

vel traciimus ad jam diclo monasterio ia eadem ratione ul nullus Abba nullus nionacus, nuUusque miniser de isto jam nec diclo monasterio non habeant liccnliam nec vindere
,

permutare ad nuUumque vivenfem hominem. Dum ego Tassius vixero, teneam ista omnia superins nomnala el possideam el post meum hobitum, si ego filium dimisero qui n isto jam dicto monasterio Iradilus luerit, teneal et possideat ista omnia superias nominata in obedientia de jam dicto monaslerio SanctiPetri. Et si quis quod habsil ad inrumpendum
,

cti,

aut sustemptare voluerit iram Patris el sub anathcma maranatha vinculo

Filii et
sil

Spirilus

San-

ligatus in perpe-

et in isto presente tempore quod tenemus alligamus Icf ique noslre ut conponal solidos DCC et in antea ista kartadonationis vel tradictionis firma et corrobrala et stipulata adnixa sil confirmala. Faca karta donalionis vel tradictio-

tuum,

nis II

kalendas decembris anno


rogavi.t

IIII

regnante Piadullb Rege.

=Tassius qui hanc


finnare

carta donationis vel tradictionis feci el

= Sigtnum

Hisblanda.rrz

Sigtnum Hira-

lius.=Sig7num Thidi]a.=Sigtnum 'Syigila.=Sig7num Galindo.=Galindo presbiter ss.=Wimara presbiter ss.=:Sargsus levita s3.=Argemirus presbiter ss.=Idoneus ss.=:Leufredus presbiter qui hanc donatione vel tradiccione rogatus seripsi et sub^scripsi die el anno quo supra.

Wis'JcU Epi^copi Urgellensis donatio ecdesioB S. Petri Roderi' sian. DCCCCXLVII. (Vid. pg. 44.)

Ex

cartor. S. Petri Roden. fol. 20. 6.

clurum

hac valle lacrimarum et miseriae venerabilibus san* indigemus ut per eorum auxilia pervenere possimus ad grandia paradisi gaudia quse misericors Deus diligentibus se preparavit ante omnia sscula; ego
in

Wuia

suffragiis cotidie

in Sanctse Marise cenobio Urgellcnsi Sancli Petri ecclesia in Cerdania in villa Ulceia cum tota illa parrochia et decimis et primitiis Snelo Petro donavi in Rodas in coinitatu Petralatense sublus ipsa verdaria ut eius ve-

"Wisadus Episcopus

nerandis

prsecibus

Domini misericordia coniequi mercar

DE DOCUMENTOS.
et

233

cum

volaniplate Arehidiaconorum et celerorum caniioni-

corum meorum et nobilium laicoriim hoc dedi, et venerabilem Abbalem Eldesindum et celeros paires el fralres in Sancti Pelri monasterio Doo militantes supplicibus rog'avi proecibus ut pro cseteris Episcopis successoribus meis summi Dei clementiam jugiter deprecarenlur, ut eam donationem eiiisdem ecclesice quam pro mea sunima salule et illonnn omnium Deo el Snelo Petro donavi firmiler et caritalive aug^en,

bencdicliones qua scriptse sunt in veleri et in novo testamento in eis deseendant qui istam donationem firmiter conservaverint, et posl dubium el fragiipsi

do

conserven!.

Omnes

tem

vilre istius cursum auxilio Saneli Petri pervenire possint ad paradisi g-audia qute diligentibus se niisericors Deus prfe-

paravit. Scriptura istius donationis faca est in idibus aprilis

anno ab Incarnatione Domini DCCCCXLVII.


nerabilis Piegis Lodoici regni XI. anno.
I

inditione V,

ve-

Wisadus Sancte Urgellensis ecclesia Episcopus qui hanc scripturam lieri jussi et firmare rogavi et subscripsi.:=Gumilus Archipresbiter ss.=Golmorus Archilevita ss.=Ermemirus presbiter.=:Sigfnum Eldesindus Archipresbifer.=Sig j'num Guadamirus presbiter.=Froilus levita ss. Gisclaricus saccr. ss.=Wiscafredus levita ss.=Salamarcus presbi^

ss.=Wadamirus presbller ss.=Egilius levita ss.^Wltmarus presbiter ss. Exemeius sacer. ss.=DanieI presbiter qui hanc karta donationem scripsi el ss. die et anno quo
ter

supra.
XI.

Facultas piscandijn stayno de Castilione Abbati S. Petri densi concessa. an. DCCCCLHI. (Vid. pg. 43).

Ro"

Ex

cartor. S. Petri Eoden. fol. 4.

In
na

nomine

sanctce et individuas Trinitatis

Ludovicus diviSi locis Sancto,

propilianle clementia

Francorum Rex.

rum

divino cultui mancipatis aliquam nostrijuvaminis dignitatisque regia? opem conferimus, ab omnium summo Rc-

muneralore
propler

id

omnium

nobis recomponsaripro certo confidimus. Quasanctse Dei ecclesiae fidelium nostrorumve

234 APNDICE tam praesenlium quam et fulurorum noverit sollertia quoniam nosirse dignitatis adiens presenliam Hildesindus, Abbas monasterii Sanc Petri, quod situm est in monte Rodas, reverenter expelt qualinus quandam piscalionem ex consensu et volntale Gozfredi, illustris Comilis, ex cuius comitatu ad praesens esse videbalur nostra? regalitatis precepto jam prsephato monasterio largiri in perpeluum dignaremur: quod et fecimus. Est autem memrala piscatio in comitatu Pelralalense posila, que dicilur stagnum de Caslilione cum tribus insulis sibi adiacenlibus quarum una vocalur Udvagro altera vero Fonilaria, terlia autem Savarlo. Exlerminatur itaque prsedictum stagnum in oriente in territorio Pelreto, et
, ,

Aguli et Torrizella et slagno Sanguinario seu in Snela Margarita vel in ipsa arena. In meridie igilur usque in mare cum ipso gradu. In occidente vero in territorio de villa Caslilione cum ipso cannare usque in ipso Dedo.ae cum ipso Madalexo usque in Snelo Jhohanne. In circio et aquilone autem in territorio Monte maiore que dicunt Muscario vel in ipso territorio Sancti Petri. Unde hoc nostrae alliludinis decrelum fieri ac praBlibalo Abbali Hildensindo dar pra^cepimus per quod predictum stagnum cum omni integrilate, vekiti superius relaliim est, tam ipse quam sui successores atque monachi prtedicli canobii habeant, leneat ac perpelualiter possideant atque secundum sui velle ul melius amodo voluerint per omnia disponere satagant. Regia denique auctoritate jubemus atque sanccimus quod nuUus Comitum seu Vice-comitum vel vicariorum aut aliqua prepolens persona aliquam exinde violen liam inferat, sed sicut disposuimus in Abbalis consislal. Et ul hsec nostrae aucloritatis largilio inviolabililer conservetur manu noin villa
, , , , ,

Ira

eam sublus firmantes sigillo mus.=Signum Domni Ludovici


dilo regise dignitatis cancellarius

insigniri noslro

-j-

gloriosissimi

mandaviRegis.=OyArchie-

ad vicem

piscopi recognovit.
bris

Actum Lauduni Monlis

VI, idus seplem-

anno XVII. inditione XI, regnanteLudovico glorioso.

DE DOCUMENTOS.
XI.

235

Bulla Benedicti Vil. Ugoni Comii qui monasierii S. Petri Rodensis hcereditates invaserat (Vid. pg 4b).

Ex

auogr. in arch. S. Petri Roden.

B
et

enedictiis

mnibus

rint.

Episcopus servus servorum Dei Vgon'i Comiti qui heredilalem Sancti Petri Rodensis ivaseSi iram Dei pertimesceretis et si qiia supiicia vos exils
,

peetant cog^nosceretis,
Verdari.-e

neququam
,

tu Ug-o

Comes caslellum
propria quse

cum

suis perlinenliis
et

ef alia pr.Tdia

sunt monasterii,

vos

alii

invasores heredilalem monasferii

invaderetis, Hinc orielur vobis cruciatus inenarrabilis, el g^e-

mitus infinitus, et nisi emendando vobismetipsis subvenerisecunda moile pleclemini. Unde moneo te, Ugo Comes, reddere ante feslum Sanclse Resurrecionis proximce venientisjam dictum eastelUim cum mnibus quse eiusdem monasterii sunt fratribus ibidem degenlibus. Similiter moneo vos qui aliquid liEereditalis de jam dicto monasterio abUgone tenetis reddere, et vos coeleri invasores quorum nomina, si lacemus, eus scil, simililer monemus reddere monaslerioquae invasa habelis. Ouod si tu, Ugo Comes, caslellam emendare
tis,

cum mnibus eiusdem


de eo loco a
le relinent

loci infra
,

hoc spalium

el

qui aliquid

omnes invasores hjpreditalum Sancli Petri Rodensis emendare monasterio noluerilis maledictos et excomunicatos atque analhemalizatos vos esse Apoet

vos

stlica auclorilale scilote.

XIII.

Donado

ecclesice

S. Stephanii

Petri Rodensis an.

DCCCCLXXVII.
.

a Bentio faca monasterio S. (Vid. pg. 43.)

Ex

auogr in arch. S. Petri Roden.

i^acrosanclse Dei secclesiE Sancli

scilicet
,

Apostolorum Prin-

eip8 Petri Paulique Doctoris segregii

seu gloriosissimi

An-

236
drese Apostoli
,

APNDICE
ac

ceterorum Sanctorura in eodem caenobio quiescenlium qui esl ipse monasterius jam dictiis situs subtus astro Verdaria super mare iti monlem qui dicilur Rodas, seu Qcomitalu Pelralatense iii suburbio castro Tbolono, ubi in
Christi nomine Domnus Hildesindus Abba preesse videtur una eum norma monacborum ibidem Deo ag-onizantium. Ob hoe

nomine Benlio considerans casum bumaniillud dominicum praeceplum: (fe elemosinam et ecce omnia inunda sxmt vobis et quia siciit agua cxtinguit ignem, ita elemosina extinguit peccatumi quando de ac luce migravero et ante tribunal ChrL 8ti venero, anima mea el anima genitricis mese, et anima consanguinei nostri condam Wil'redi qui fuit veniam mereamur
igitur

ego

in Do.i

tatis

frage simulque rcminiscens

adipisci de peccatis nostris el

vitam possidere elernam. Pro-

pterea cedo, sive dono ad jam dicto loco sancto, suisqiie servientibus secclesiam meam qute mibi advcnit per scripturam donationis de genitriee mese Matresinda, el que ad illam advenit per scripturam vindiclionis atque donationis condam avunculi sui Wifredi jam dicti bon;e memorise. Est namquc ipsa fecclesia sita in comilatu Gerundense in valle Tordariai et est fndala in houore Beatissimi Protomartyris Stephani. Sic dono ego jam dictus Benlio atque concedo ad jam dictum domum Dei in ipsa prsedicta ecclesia Sancti Stepbani ipsa mea medielate ab integro, id est in decimis et in primitiis et oblalionibus et alodibus et in mnibus rebus ad eandeni ecclesiam perlinentibus propter remedium animae mece et remedium aninie genitricis mea? jam dicta Matresinda/ et propter

remedium animce Wifredi qui

fuit

condam. Quem vero prse-

dicta ecclesia, sicut superius est scriptum, de meo jure in dominio et potestate pra^libati Bealissimi Apostoli Petrijam dicli
videlicet ralione ut

cenobii suisque servientibus Irado atque Iranfundo ea vero quamdiu egojam dictus Benciovixero, le;

neam
m

possideam in servicio omnipotenlis Dci el Sanctissisupra memorati csenobii et supTa scripti Abbati loci ipsius suisque fralribus. Et post obilum meum ad ipso loco sancto remaneat ab omni inlcgritate et fralribus ibidem degenlibus. De repelicione vero si quid ego supradiclus Bencio inmtalas volntales meas aut ullus ex heredibus meis seu ulla inmissavel prepotens persona qui hanc scripturam'donalionis vel tradiclionis ad inrumpendum venerit, aut ullam calumniam generare presumpserit, conpona t ad supra scripto
et

Petri

i)u

D)au\iK

Mos.

237
slabilis

loco snelo auri oplimi libras V. el qiiod pelil non vindicet;

sed luec cessio vel donalio a

me

lacla tirma el

per-

mancat omniquc Icmpore cum slipulationc subnixa in omnibus conprehensa. Faca scriplura isla concessio vel donatio Vil. idus februarii anno XXJII. reg'nantc Lolhcrio Rege,
filio

Ludoici Regis.

Bcneione-j-qui lianc rogavi.

donaone

vel Iradieione feci et firmare

Guigo. SigT'moi Adalberlus. Sig-Jnum Barn. Sii;-j-Adroeriiis.=:Trasoadu&-]-presbiler.=Ra dulfus presbi(cr-j-=Sonierredus sacer qui hanc earlam dona-

= Sig-j-num
=

tionis vel

Iradilionis scrip^i

el

subscripsi die et anno

quod

supra.

XIV.
Judicaliim Lolarii, Regis
S. Peri Rodcnsis. an.

Francorumin favorem monasterii


(Vid. pg-.4G).

DCCCLXAMI.

Ex

Cartor. S. Pctri Rodcn. fol.

i.

.n nomine sancloe elindividuaj Trinitalis Lotarius divina I, favenlc clemenlia Francorun Rex. Noverit omnium sanclae Dei ecelesia; idcliun ac noslroriim solerlia quod lldesindus,
,

vcnerabilis Episcopus et

Abbas monasler Sancli

Petrl

Apo-

slolorum Principis Rolensis adiens noslrte serenitatis aulam, inlervcniene dilecta coniuge nostra Enia, humililcr deprecatus estqualinus ob noslrarum animarum, seu anlecessorum nostrorum romediiim res el pra;dia quae monachpsius possidebaill loci, noslri prtecepli niunimine corroborarcntur. Cui assensumprebenles inore prajcessorum Rcgurn omnes proprielates et possesiones ipsius loci seu fines vel limites cum adiacenliis praecipuorum prediorum quse Beatissimus Pelrus Aposlolorum Princeps ex collalionibus fidelium in cenobio
Rotensi retiere videtur, nostro regali confirmavimus prae-

meda qua) est infra portum Fraxani et quem dicunt Tres fiatres. A parte videlicel orientis usque in mdium mare atque nde vadit ad ipsum locum quem vocant Molinum de Balascho, indeque
ccpto. Id est ab ipsa

jpso raso usque in locum

pervenit ad ipsam Tamarix, el inde pergit usque ad ipsam

Petram ficam,
tlo,

et pervenit ad ipsam matellam de Gomesinalquc iudeascendit per ipsam serram usque in ipso Fi-

238
etorio de

APNDICE
monfe Pininello,
inonlis, in h^ciim
et

vadit ascendendo usque in sumi-

latem ipsius

atqiie

viam usquo
nervenil

quem vocant

descondendo pergil per ipsain Sorbeirolo et dcscendendo

in ipsa olvisa el ad ipsun csale de Frnilane. Inde vero ascendit per jam dictam vian ad ipsum casalein de Salvatore et ad ipsum coUum Rederiz de vinea velula et pervenit usque in sumitatem ipsius montis qui vocatur Caralio. Inde vero vadit per ipsam serram usque in collum de Ermenardo, et pervenit ad lonles sivc ad colium de Fiimera et inde ad

collum Sanctii Genesii , sieque ascendendo et descendendo vadit per sumitatem de ipsa serra quse vocant Calmiet pervenit sublus ipsum castrum quod vocant Pinna nigra usque in ipsas vincas de villa Palatio et inde vadit subtus ipsam silvam quEe est in parle meridiana sublus castrum Virdaria at-

que subtus ipsam rocam quam dicunt Fictorio, et ascendit ad vallem de Fulcimania, atque pervenit subtus fonles de Devotas in vallem de Fruione. Inde vero vadit per ipsas rocas usque ia monlem quem vocant de Ini'esla et dcscendit ad partem occidenlis super ipsam viam publicam usque in Rocan ventosam, ot in locum qui vocalur collum de valle Bdica, el ascendit ad ipsam crucem, sieque descondit usque in viam de jam dicta cruce per ipsam vallem usque in rivolum de Bdica, el inde ascendit usque in collum de Terrario et pervenit in sumitatem monlis quem dicunt de Rocha morena. Deinde ad parles
circi

descendendo

el

ascendendo pervenit

in

sumi-

tatem de ipsa Wardia moresca et pergit per sumam serram usque in paradam de Durando, e pervenit per jam diclam serram usque in Redoriz Sancli Genesii, el inde ascendit in ipsum pogium qui es subtus ipsum Rovasc. Inde descendit per ipsam serram ad jam dica meda que est intus in mare. nfra pra;diclos trminos sunt constructoe ecclesiae et casle11a herema seu populosa: ecclesia videlicet Sanctae Crueis, ecclesia Sancli Baodilii, ecclesia Sancli Slcphni, ecclesia
Sancli Frucluosi, ecclesia Sancli Vjncenlii, ecclesia Sancli Genesii, ecclesia Sancli Pelri cum castro Miralias, et mnibus ad easdem ecclesias perlinenlibus el ipsum castrum nomine
^Virdaria

cum

ipso castellare et Ficlorio Pinna nigra

cum oex-

mnibus

recis,

monlibus, vallibus,

terris, silvis et villulis

cepta silva Sancli Romani. In ipso vero comitatu Pelralalcnse est stagnum de Castilione cum ipso gradu et medaleixo, et

mnibus piscalionibus

suis. In valle

Rodas

slagnuiji

Sang:u-

DE DOCUMENTOS.
nariun, in villa Palalio,
Iratello et in Tiirricolla, in villa Aculi, et

239
in

Pe-

Stagnoolo

cum

slagnis, pisealionibus

mnibus

villseninculis et adiaccnliis suis, in villa Pan,

villa Judaica, Villanovas, villare sicco, Caslilione, el villa Palaliolo quae vocatur Fortiano, Fuiliano siiporiore et minore, Villanova, villa Saccari, Palaliolo, villare Heldesindi cum slagnis el pi-

sealionibus, villa Timinii, villa Pelralata, villa Cabannas, Oleaslrum, Sancli Clemcnti, villareTudelini, Spedolia, villare Loudegarii, Canfalupus. Incomilalulnpuritanoest vilia Mililiano quem vocanlSancti Petri, villa Armenlaria cum quarta parle ecclesice Sancli Marlini, villa

Mocronu,

villa

Caniano cum
salse

porlionc ecclesise vel slagni, villa Fuierana


in villa

cum slagno

Dalmala. In comilaluBisuldunense in villa Lercio, in villa Molinos, in villa Ficerias, in villa Morelli. In comilalu Grundensi mansum infra Gerundam, alodium Palaciolo cum ecolesiaSancli Gencsii, Sancli Juliani, Sancli Gaugini, elSancta
Mariae, alodium Filgariis
JustB. In comilalu

cum

ccclesia Sancli Cipriani, Snela?

dium

in ma*-

Barcbilonense pra-dium Tordari;e el pra;de Fonle ialiala cum ecclosia Sancli Pelri.
villa

In comilalu

Osonain

mansos

et

Nizmal

el Capraria, in

Berga ecclesia Snela? Cecilise cum Cardona mansum unum, in


in civilale In

Ciiirrzano ecclesia Sanclse Mariae et Sancli Petri,

comilaExi el Olcegia, in valle confluente predium Villelre. In comilalu Rossilionense ecclesia Sancli Snlvatoris cum alodibus, in villa Lupinno in coniuncta alodes cum ecclesia Sancife Columbse, in Pontiliano in Asinilos et vilu Cerdnnia?

Limignana occlosia Sancli Andrea? cum alodibus.


alodium
in villa

lla

Polleslros

cum

Sancli Genesii,
in

villa

lerminis suis el ecclesia Sancli Marlini et Forcas cum ecclesia Sancli Michaelis;

Bigaranas alodium cum ecclesia Sancli Andrea?, in Turrilias alodium cum ecclesia Sancli Petri. n valle aspri alodium quod vocant Rivum Nogarium cum ecclesia Sancli Michaelis, alodium campeliis, alodium Montis nigri qui esl in Cosfoga. In Fenoliatense xTedium Piziliani cum ecclesia Sancli Andrea?, prfedium de Gavaredo cum slagno in Curtes. In civitate Narbona mansos dos. Ha?c et omnia quae universaliler a dclibus collala vel offerenda in prephato cenobio Bealissimi Petri Aposoik)rum Principis conslilerint lam h basilicis sacris quam in campis cullis et ercmis, necnon in caslris alque universalibus slagnis
villulis cunclis,

ac pisealionibus, pralis, vineis,

silvis el

sicul superius

diximus, confirmamug regali

240

APNDICE
dicluiii

auclorilale ulhabeat deiiiccps join

monasterium po-

teslatem tenendi, [jossidendi sine umiii conlradicliono. Et ut firmius maneat, inconvulsumque scrvelur hoc e prcTceptum
fieri

slri

jussiimis, ac manii propria subter firmantes anulo nopalal insigniri precepinnis.:=:Sig'num Domni Lolharii-j-

gloriossisinii

Regs. =Arnuirus

nolarius

ad vicem

Domni

Adalberonis, Remorum Arcliiepiscopi relegit.=:Aclum Lorciaco villa sita in comitadi Arvernensi super fluvium Hele-

rium anno Dominice Incainationis DCCCCLXXXII. regnante Domino Lolhario anno XXVilII. leliciler.

XV.
Cessio Hildesindi, Abbalis S. Pctri Rodensis Muscharonipreshilero an.

DCCCCXC.

(Vid. pg. 46).


S. Pctri Rodensis.

Ex

autogr. in arch.

J.n nomine Dni. Ego Hildesindus Presul vel Abba cum cuneta congregalione Sancli Pelri cenobio Rodas, libi Maquia venisti scharoni pbro. Ceiium quidem et man! ad nos et expelisti nobis de vineas noslras, ut libi daremus
propler alium luum alodem
cli Petri in villa

quem

tu dedisti

ad domun SanIII

Molan
in

ipse vinee modiatas

in
et

lerminio de Riardo
alia

locum

quem vocant Reconchum,

de Arsindo. Volumus enim atque libi rraamus ut isla omnia tencas et possideas in vila la propter Post obilum ipsum luum alodem superius prela?catum vero tuum remaneant ipse vinee cum omnia que ibi potueris adquirir vel augmenlare ad domum Sancti Petri ab integro. Quodsi aliquis tibi as vineas inquietare voluerit, non eas valeat vindicare, sed componat eas libi in duplo , et in anlea isla donalio firma permaneat. Faet scriplura donacio-

vinea que
,

'uil

l kal. julii anno III quod cepit Ugo regnarc. Johannes gratia Dei Abba in vice domni. Hildesindi Epi.scopi.=i\Iro monacus et [levita. =Ato mon. et sacer.=Lvola monacus.=Obunbellus mon.=odo mon.=Seniofredus. =Petrus mon. et sacer.:rrGarsias pbr.=Augo sacer. et moa.=:Benediclus pbr. et mon.=Bernnrdus levita qui hane scripturam fecilfdie et anno quo supra.

nis

DE DOCUMENTOS.
XVI.
Oblltin in

24

monachum Rodcnsem

Petri, filn rcutii

Comitis.

an. MLXlll. (Vid. pg. 48).

Ex
.Llum

Cartor. S. Petri Rodens. fol. 13.

6.

logaliler sanccitiir, antiquitusque

teneadir et cau-

Domino prenles suos tradere filios in templo Domini Domino leliciter servilmos, proculdubio Iioc
tiim cun oblalionibus

do noslris
pliim:

faciendum nobis salubriter prebolur excmcstjuditium Ciealori noslro de nobis reddere l'rucliim. Idcirco ego Pontius Comes in Dei nomine et nxor mea Adalez nomine hunc filium nostrum nomine Petriirn in monasterio Sancli Pelri quod est silum in Pago PcIralalcpsi, in ipso monte qui dicitur Rodas, subliis caslrum Verdarice, '-ubtus ipsum mare magnum in qiio monasterio
iliis

equum elenim

Domnus

na alque

Petrus Abbas prajsse videlur, ciim obiatione in mapetilione palla altaris manu sua involnla ad nomen Sancti Pelri cuins nomen hac reliquise continenlur et supradicum Abbatem presenteni tradimiis in monacum co,

ram

teslibus regulariler

permansurum cum

beredilale pater-

na vel materna. Donamus namque ei pro herodilale paterna vol materna ipsum forcst vel ipsam maam quas dicitur
silva Sancli Romani, sicut terminal de parle circi in malliolo Sancli Pelri prescripli, et dcscendil per ipsam serran e per-

vadif usquc ad ipsam guardiolam. Deinde a parle orientis dcscendil per ipsam serram el pervenit ad locum quem dionnl Subiradels et ad ecclesiam Sancli Siepliani, el pervadil iisque ad ipsum Gaudel, et ascendil per ipsam serram de
,

sumitaem ipsiiis rnontis qui diusque in ipsos colis. De partibus vero meridie ascendil per ipsam viam ol pervenit usque ad ipsam petram quae est in ipsa via, deinde vadit usque ad collum Sancli Genesii, et pfrvadil per ipsam serram usque ad ipsum Pug et usque ad ipsam pennam qua est super Olleros albos. De parle occidenlis ascendil per ipsam serram de ipsa Kalm, et pervenit usque in sumiatem de ipsa Pinna nigra, deinde descendit usque ad ipsas Palumbarias,
ipso Surberol
filur Miral
,
,

et

usque

in

el descendit

TOMO

XV.

16

242

APNDICE

sicque conjungifur usque in ipsa via de ij>so malliolo. Ouaniim infra omnes islas afl'ronlationes concludilur, sic donaPonlius el uxor moa nomine Adalez ad noslrum Peirum prsescriplum pro siia heredilale et prcediolum filiiim, et prediclam heredilalem sie Iradimus et donamus Domino Deo et Snelo Pctro cenobio ad proprio in tali vero paclu ni dum vivimus leneamus usu Iruclnario. Elhcecomnia vero praescripta ita donamus el iradimus ad

mus

eg'o prsedietus

filiun

ut non sil nobis ^licilum uUo proprium pra?dicto cenobio niodo mutandi volumplales noslras, sed in perpeluun ad dominium permaneal Sancli Pelri. El per ipsum usum Iructuarium quod relinemus ibi per uniimquemque annum donemus censum id esl receplionem unam oplimam ad monachos Sancli Pelri prsescripli in die Sanle iMargarilce. Nos vero prcescrJpli donatores cum pradiclis mnibus rebus huno filium noslrum Iradimus el donanms Domino Deo l Snelo Pelro coram leslibus, ila ul ab liac die non iiceat ilii coUum exculere de sub jugo reguke sed Uiagis eiusdem regnlc feliciler se cognoscal insilula servare, el Domino cum ceteris gralanli animo mililare. El ul lia-c noslra Iradi-io inconvulsa permaneal, promitlimus sub jurejurando coram Deo el Sanclis omnibjs quia numquam per nos, numquam per suffeclam personam noc quolibet modo per rerum noslrarura facullalem aliquando egrediendi de monasterio Iribuemus occasionem.. El ut isaec pelilio irma permaneal, manu propria subler lrmavimus el bonis viris adirmare rogavimus. Faca licec donalio ve! Iradi lo ll idus julii anno ab Incarnaone Ciirisli LX. ll post millesimo, anno vero lili. Philippi Picgis.=Sigtnum Ponlius Comes. =Sig-{-num Adalez comilissa qui hunc lium noslrum Peirum Iradimus, cum prsedicla hcredilale, el quantum ibi babenms vel habere debemus pro quacumque voce Domino Deo el Sancto Peiro praescriplo coram leslibus. Quod si nos donatores hanc donalionem irrumpere voUierimus, nrl nobis vaieat, sed componamus prdicla omnia in duplo proedicto cenobio. Piemundus go-j-.=Sig--num Bernardas Pelrus presbiler. Ganzfredus.=Sig"j"nuiu Bernardus 6oniiilii.=: Pelrus LobaIon. ^Guillermus Uiiba.=Adebrandus presbiler el monachus jai hanc tradiionem vel donalionem scripsi et sub-fscripsi die et anno quo supra.
,
, ,
,

DE DOCUiMENTOS.
XVl.
Traditio

243

Rodcnsis

bonorum cujusdam latronis monas\erio S. Pctri ab Vgonc Com'de faca, aix. MLXXX. (Vid.

pg. 48).

Ex

aulogr. in arch. S. Pctri Roden.

sil mnibus honiinibcs prsesentibus scilicef atquc fuquoniam mola est vasta siiperslilio alque hoslilis inisio nter Abbatem Guiiielmum csenobii Rodcnsis Sancli Peiri, et Arsendis uxor Guitardi Agani, eonimquc filium Beinaidum, de quo talis est rallo. Nam quadam die prcedictus Abbas venit Laucianum in propria domo Sancli Peiri ospilandi causa. At illa picefata Arsendis cun lilio eius pra^libalo aisque hominibus venerunt ad serviendum sibi Icctum slernrre, atquc calciamenla solvere; quod et fecerunt cun liominibus suis. lUo denique jam pregravi somno dorm.ienlo quia conii-

lolum

turis,

cinium erad, venerunt


et furali sunt ei

cum
et

acccnsis facus

alque cnndelis

argenlum qucd fercbal secum. Cumque diu requisilum essct lurlun, illis quoque iirganlibus et jurantibus se nuiquam lioc fccissc nec consc esse, elcgit Abbas judicium lacere per quod rem furalam posset
Jnveslig-are. Tune perlerriti alque limore judicii concussi, recognoverunt se quod quserebal furati cssc, et insuper quod peius est, obiecerunl ei deleslabile crimen quod nelas causa prcefatus Abbas nimium iralus est dicere. Hac de

aurum

baudiam et tradicoionem in lioc quod dixerant et feceranl et facer slaluerant de co liabere factinn. Idcirco Abbas inquisitis ab eis ndeijussoribus ut directum facercnl
dixit eis

non adeptis, acccpil siiji ome quod eorum invenire po in honorc Sancli Peiri. Sed nec ila directum mvenire quivit. At illi deceplorcs el IVaudatoi'es diccntes se indebile liEC mala pati ad Consilis pra-cellenlissimi Ugonis cucurrerunt vesligia poslulanles ab eo directum alque jusliliam el defen sionem. At ille comolus eorum lacrimis prrecepit Abbatem ad placilum tendero el quce tlerit restaurare, quia indig-nunt ducebat sic homines Sancli Pctri levi culpa a domius eicere et sua omnia auTerrc. ('or.clus enini Abbas prcediclus el sua
et
tuit

244
omnia
reddidit

APNDICE
quamvis
injusle
et juslilian pelivit.
filio

Comes

namque convcala
stvil eis,

deceptrice

cum

eius Bernardo requi-

si possint lili direclum facer de Iradiccione et baudia de quibus quajslus erad Abbas. psa cnim cum lilio suo miserunl se in poleslale Comitis pr;edicli cum mnibus alodiis suis atque mnibus rebus quodcumquc visi erant abere vel possidere ul si per judicium lervenli aque non possent se expiare quod baudiam et Iradiccionem non habebant faclam de suo seniore Abbate omnia intepra et inconvulsa essent cum

propriis corporibus

prcenominali Comilis. Ipse vero suscepit

omnia sicut ipsi fecerunt ei. Haclum est hoc in villa Cannelis. Tune Comes staluit oporlunum diem quo Abbas conve
niret et
illa

deceplrix

cum

filio

ipsius. Pra-paralo

denique ju-

omnia ablata ordinacione Judicum, tune Judiccs terrarum Rcimundus Conifilii, alter quoque
delo justa

consueludinem

el

et Miro Guilielml miserunl eamad judicium coram Comit piu'scripto. Et mnibus circum adslanribus quorum nomina long-um est pcrsingula scribere, quos in fine Imius ceduho rescrvavimus quonnumera:e. Tune sij^illo ludicis sicul constituUimesl sigillata manu,poslterliadeapparuit m;inus eius husla. Factum esthocjudicium inlus in eccesia Sancli Ftelicisin villa Judaica. Tune Abbas videns quod factum IVieradel cmodo combusta manus apparuit, petljustiliama supradicto Comit. Ule vero voler.s salisfacere,ipsam fautricem cum possesione sua et lilii sui in Abbatis predicti potestatem

Rcmundus Guilielminccnon

voluil milere.

Quod
ul

ut vidil
si

ALbas proecalus
illa

est

eumdem CoCoGe-

initem por

Deum

id lacere vellel, ila fecisset ul judiciali

mente

])osset

Sanctus Petrus
in

omnia

obtinere. Deinde

mes cum Abbate venerunl


ralli, fecit leg-aliter

Stagniolo

in eeclesia

Sancli

comprobare sccundum ordinalionem JudiReimundi Guilielmi quomodo vel qualiter in eius poteslalem semedipsam mulierem cum filio suo miserad cum omni ])Ossesione eorum. Testes autem qui hoc lestificali sunt unus fuit Reimundns Bonifilii Judcx, alter vero Remundus Ademari, quod ifa lestifieati sunt. Nos testes Rcimundus Bonifilii et Remundus Ademari jurando dicinvs el testificamur super altare Sanc Geralli, cuius eccesia sita est in comilalu Petralatensi in villaStagnioli, quia vidi.mus el audivimusquandojam dicta Arsendis cum filio suo Bernardo donaverunl et tradidorunl semedipsos cum mnibus possesionibus eorum in polesta'.e Ug-oni Comitis intus in villa Cannelis in una cais

DE DOCL'MENTOS,

245

banna, si non possenl per judicium lervonlis aquse quod negabant eripcre. Et hanc donationem et tradicciononi suscepit

Comes cum proprio digilo manas. Et sic omnia ordinala alque perhacla jam diclus venerandus Comes Ugo tradidid hsec
omnia quae per
venerabilis
justiliam jan dictam sibi erant Iradila inpotestale Sancli Petri et Abbatis prcali Guilielmi

dicendo

lia:

Ego

Comes Ugo dono atque

Irado in potestate Sancti


prescripla

Pelri et Abbalis Guilielmi hsec

omnia

absque ulla

minoralione perpetim abitura. Faca est haec seriptura donacionis lili, kalendas novembris armo XX. Philippi Reg-is.= Sigrj'num Ugoni Comitis qui hanc donationem feci ct firmavi
firmarique rogavi.

= Sig--{-num

Remundi

Judiis.

= Bonifilii

proles ss.=Sig'tnum Reiinundus Ademari.=Isti sunt testes. =Visores et auditores huius rei sunt Pelrus Gaudera--si-

gnum.=Signum-]-Bcrengarii Reimundi =Sg-j- nun Remundi Guilielmi. =Guilielmus monachus Sonirredi.=rSig--num Bernardi Petri monachi.=Petrus presbiler.=Willelmiis clericus qui hanc donationem cum litteris additis in II. ct XIIII. versa scripsi el sub-fscripsi die annoque prsetlxo.
XVIII.

Donatio mcschidce de Urseira facta ab Episcopo Cccsaraugustano monasterio S. Petri fodensis. an. MCXXl. (Vid.

pg. 49).

Ex autogr.

et

ex Cartor S. Pelri Roden.

fol.

21

nomine DominiegoPetrusgralia DeiCesaraguslanus Episcopus cum fralribusmeis eiusdem ecclesiae clericisdono Snelo Peiro cenobii Rodensis quod est silum in pagoPelralatensi sublus castrum Verdariae, el Abbati Deusdedit el monachis presentibus el futuris ipsam meschidam niaiorem quse est in villa quse dicitur Urseira cum mnibus radicibus vel alodibus que hodie habet vel unquamhabuit tempore Paganorum, ut fial ibi ecclesia in honore Dei et Sancli Pelri, vel aliorum Sanclorum, et habeat illa omnia quse unquam habuil vel in antea Deo donante adquisierit cum decimis et primiciis, cimiteriis, oblationibus vel onmibus quaecumque ecclesia habere debel salva reverenlia episcopali, etquarfa decimarum parte*

Xn

246

APKPsDICE

Coetera omnia ex iiilegro dono et laudo prephatoe ccelesiB

ut habeat ia perpetuurn sicul unquain melius vel larg'ius habere debot eadem villa per omnes trminos suos. Et hoc faci

pro remedio anima) meie

et

parentum meorum,

et ul

mona-

chi Sancti Pelri amici sint et fidees miehi et successoribus


tione XIIII., era IMCLVII.

meis. Facta karfa donalionis islins anno mili. CXXI., indikalendas marl, feria II. regnante
,

Yspania anno XVI. regni eius.=Eg'o Petrus Dei gralia Sanctaj Ciesaraugustanae ecclcsiae servus confirmo. =::Eg"0 Sanccinseiusdcm ecclesisechannonicus ac servus confirmo=.--Galindns Arelidiaconus.=Petru.s Caput scolo.= Ego Giiillermus Sacristn. Vi[e]mus....=Senior Precentor.= Martinus.=:Ugo.=.... scnplor=Eg-o Cipriane Merino de Zaracoza ab ore Episcopo audibi et sum testis. Gauzfredus monachus et sacerdos regalos a prsepliato Episcopo vel clerieis scripsit in Osclia sub dio ct anno quo supra, ethoe signo manu propria corrobrate. -fEgo Guasfo Vicecomes de Beharn hoc donum laudo, ctinsuper ex parte mea addo quantum ad unum jugum sufficerc possil ab laborandum annualim.=Sig-(-num Guasto.=Ego Piaimundus Dei gratia Caesaraugustanus Episcopus hoc donum laudo et confirmo et hoc signun manu mea acioj. Pelrus Dei gratia Caesaraugustanus Episcopus ss.=: Bernardus Dei gratia Archiepiscopus.
Aldefonso Rege
in

XIX.
Donatio Arnalli de Hortiano et Pontii Adalbert monasterio u_ Rodensi facta an. .VCCIX. (Vid. pag. 50).

Ex

autogr. in arch.

S.

Petri

Roden.

5ic notum cunctis quoniam ego Arnallus de Fortiano , et Pontius Adalbert non vi vel metu sed bona tide ac spontanea volntate nostra ad presens nosmetipsos conslitiiimus, et Corpus nostrum et animam libenler damus monasterio Sancti Pelri Rodensis sub manu Domini Bernardi de Avinione Abbatis , et Petri de Xarbona, Prcepositi de Fortiano , et tocius conventus eiusdem loci; ila ut nunquam de ccEfero ira vel odio in cimiterio dicti coenobii nos sepel quandocumque hobierinius extraer queamus. Et ut firmius tenetur
,

DE DOCUMENTOS.
tur, sacrosancta lili.

247
manibus

Evangelia

cum

noslris proprs

tangendo ultima volunlalc pro remedio animae ncslrse gratis explemus, et in quoctimque loco ex Lrida civ-ilale usque ad Salsses ex hoe mundo reccsserimus, dicto monasterio Sancti Petri Rodensis nos afferri saluemus. Aclum cst hoc kalendis mai anno Dominicse Incarnationis MCCVlIII.=Sig-j-nuin
Arnalli de Forlano.=Sig--nm Poncii Adalbert.=Sig'-]-num
Sig'Guillermi de Forloni. :=Sig-j-num Johannis de Orlo. Sig--num Poncii de Fortianol.=

J-num Poncii Guarner.

Arnallus presbiler qui hoc rogatus scripsit mense

et

anao

que

{-

supra.

XX.
Concesio pontificalium Abbatibus monasterii Rodensis a Nicolao IV. facta an. MCCXCl. (Vid. pg-. 51.)

Ex

autogr. in arch. S. Petri Reden.

licolaus Episcopus servus Ni

servorum Dei:

dilecto fdio

Ray-

Abbali monasterii Sancti Petri de Rodis, adRomanam ecclesiam nullo medio pertinentis, ordinis Sancti Benedicti

mundo

Gerundensis dicesis salutem et Apostolicam bencdictionem. Sedes Apostlica in decoro Preelatorum ornatu se honarari conspiciens interdum monasteriorum Prelatos ex certis causis consuevit ornamentis variis insig-nire, ut Sedes eadem in i psorum decentia decoretur. Hinc est quod nos probilalis tuas merila quibus eiusdem Sedis gratiam meruisli, ac favorem mullae religin is qua commissum tibi monasterium splendere dinoscitur benignius attendentes, utendi anulo ubique, mitra ceterisque ponlificalibus in eodem monasterio et prioratibus pleno eijure subjeclis ac benedicendi pallas altaris etcorporaJia necnon et vestes sacerdotales pro necessitatibus diclorum monasterii et prioraluum, conferendi quoque minores ordiiies

monachis eorumdem
presentium de

tibi

et

successoribus luis auctoritatc

concedimus facultatem. Nuili ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostra) concessionis nfringere ve! ei ausu temerario contraire. Si quisaulem hoc "attemptare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei el beatorum Petri el Pauli Apostolorum eius se noverit
speliali gratia

248
tificatus nostri

APNDICE
aprilis,

incursurum. Datiim apud Urbem veterem VI. idus

pon-

anno quarlo.

XXI.
Bernardi Comitis Bisuldunensis
Willelmi filii donatio ad ecclesiam S. Marice Bisuldunens. de decima monetoe eusoe in fisulduno an. MLXXIV. (Vid. p%. 70.)
, ,

Ex
lolum N,

arch. eccl. S. Marios Bisuldun.

sil mnibus hominibus presentibus, el futuris, quia. ego Bcrnardus grafa Dei Comes recognosco quoniam pater ineus Willelmus Comes bonse memoiise dedil Domino Deo et
,

Sancto Ligno Crucis,

el

Saiictse

Marice cujiis

eeclesia

est

conscrala juxla murus Bisulduni, ipsa moiietade prsescriplo Bisuiduno, el ego leneo eam per bcnofiUum praedictse SanEt propter hoc in nomine Domini, ego praediclus Bernardus gratia Dei Comes, donalor sum Domino Deo el Sancto Ligno Crucis et Sane tai Marise el Snelo Miehaeli, et Sancto Genesio, el mnibus Sanclis, quorum requise sunt inprEedicta eeclesia, propler eleemosinam, elpropler animam prsedicli palris mei Wilielmi el fralris mei, vel omnium parentum meorum seu propler remedium animce mea; de mnibus peccatis meis, ipsam decimam de ipsa monela, quse 'uerit factain prsediclo Bisuiduno amodo el usque in sempilernum, tam de auro,quam de argento quam inmonelalico et in capite, ut prsediclus locus Sanctse Marise semper quiete leneat, el habeat el possideat sine blandimento de ullo homine vel fcemina, in la videlicet ralione, ul nec ego, nec aliquis Comes, qui fulurus sil posl me, eque Abbas, eque aliquis clericus possil ipsumprsediclum decimumaliquo malo ingenio toUere, aul commulare vel alienare, eque per fabum, eque per ullum assensamentum, sed semper stel in dominio, et in communitate canonicse prsedicli loci. Et si est homo vel homines, foemina vel foeminas, qui tollal, aul lollant, aul tolJere voluerinl hoc superius scriplum, id est, ipsum decimum de ipsa moneta, in iram Dei Omnipotenlis incurral, et fiat parlicipatio ejus cum Datan et Abiron, et cum Juda tradi-iore, qui Dominum tradidil, et sil anathema, maranatha. Et
clae Marie.
,

DO DOCUMENTOS.
scut superius scriplum esl, sc (rado in
le Sanclse Marite, et

249
dominio
,

et polesla-

aliorum Sanctonim sitie ulla rcservaliosi ego donator, aiit ulius homo, vel foemina, qui contra hanc carlan donationis venerit ad inrampendiim, vox ejus in nullo proliciat, et pro temporali poena velut sacriiegus componat, et in antea ista scriplura donationis inconivulsa permaneal omnique lempore. Facta ista caria donationis quinto idus septembris anno dcimo quinto regni Philippi Regis.=Sig--niini Bernardi gratia Dei Comilis, qui istan cartam 'donationis lieri jussi , rmavi, et testes firmare rog'avi.=Sig-7num Raimundi Comitis, qui hoc donum laudo et lirnio (a). Sig-j-num Arnalli Delorcio.=-ne, et sine eng-anno. Qiiod

Guillelmus Sacerdos, qui islam cartam donationis rogatus seripsi et subscripsi die et anno quo supra.

xxir.
Compositio Willclmi, Comitis Bisuldunensis cutn Berengario Gerundevsi Episcopo unde ecdesiam S. Alaria; Bisulun. consecratam esse constat. an. MLV. (Vid. pg. 79).
,

Ex

arch. eiusd. eccl.

5il [noium hominibus cunctis prsesontibus el futuris quod ego Willelmus (6) Comes Bisuldunensis, tacfns amore Dei Omnipotentis oravi Dominum Berengarium Gerundensem Episcopum magnis ad me venire prsecibus, ut consecraret
,

eccle'siam Sanclse Dei jGenitricis Mariae

quse esl

;in castello

vocilato Bisulduno;
Praesul peregil.
(a)

quod digne el elegantissime praedictus Quapropter ego jam dicus Guillelm.us Cot'nisse

Hiiiic

Raymiindiim oxislimo

Comitem

Palliariensem:

aot

\eriii5 Raini.
qiii

nensein,

Bercngniium Imius noininis III. Comitem Barcino luorliio Kernardo Comit, el in comitalu Bisuidunensi

uccessil, illitisqiie
()

donationem

ralan haber! voliiit.

Slalid

in hiiius

instriimenii limiiie cernis, lector

mum

hiinc in vivii adlnicagere


<|ui

WiHel auno io55;et integra qiiidem valeTsilalionem aggredi meditabatur.


in

ludne, iifpote

S. Sepulcliri
est Petrii

Inde corrigendus

de Marca, qui
dieni

Marca

Hisp.

pag.

544.

ail

Yillclmum supremum

anno loSs.

obiisse.

250
mes,
gratia ea
,

APNDICE
scicct Dei,
,

ob hoorem
,

Dei

ejusque

parco alque oquod cupio adire mnino indiiIg-eoPontifici prsefato cunclarum reatus qiiserimoniarum, quae mihi insimt de eo. Preterea libenli animo fideliter dono et Irado Omtiipolenli Deo ejusque Beatissimse
gloriossisimi sepulcri

Marise, sea eliam pradiclo Episcopo


berg-as
,

mihi in
tiis

omnes usalicos et almodo recle aut injusle inherant dominicatura quam dicunt Bascara, el in perlinenet

quicquid

ullo

ejus

mnibus,

et

quae

inibi
,

fuerunt palris
et

rnel

alque
iliius

Comitum

retroacis temporibus

ut libere et
,

quiete prsedi-

ctus Prfesul liabeal prcefalam dominicaluram

omnes

successores

ammodo

et usqiie in

selernum. Post hanc delibe,

rationem a me recle peraclam non sil fas ulli Comitum sequentium quiquam mali 'vcl inquietudinis ibi exercere, sed semper in jure Dei polentialiler honorabililerque incotnbulse consislere. .Ego namque Willelmus jam diclus Comes prompta volntate perfeci hoc donum Deo, nihil juris retento, insistente Domno Raymundo Barchinonense Comit, et Marchione, et Poncio Vice-comile, etGuillelmo, et Berengario Abbate, et mullitudine Procerum non solum clericorum verum etiam laycorum, et monacborum. Et ut hoc donum ratum omni lempore permaneret, accepi dos mulos a praefato Episcopo. Quod manu propria flrmavi, et ut ab mnibus firmarelur rogavi. Aclum est hoc quarto kals. seplembris anno vigesimoquinlo Henrici Regis.:=-{-WillelmusComes.='{"
, ,

Willelmus Vicecomes.=f Arnallus Joannis.^j-Raymundus Adamari.='}'Bernardus Joannes.=-fAndreas Abba =-j-Scriptum per manum Guillelmi Gerundensis Cierici die
et

anno

prefato.

XXIII.

Bernardi

Comitis Blsuldunensis donaio, qua ecclesiam S. de Bisulduno subjic monasterio S. Ruphi ad Rhodanum. an. MLXXAIV. (Vid. pg 83).

Maee

Ex arch.
x\nno
to:

S.

Mar ice

Bisuldun.

ablncarnatione Domini millesimo octuagesimo quarego Bernardus gratia Dei Comes Bisuldunensis sciens ob

DE DOCUMENTOS.
hoc me po(enls
ssecularis personse digtiilatesublinialun,

25i

quatenus ecclesian Chrsli tolis debeam viribus augmentare, propter remediiim anima.^ meae, consilio el assensu Domini Berengar Pr,-Bsul.s Geriindeiisis, necnon et aliorum nobilium virorun, clericorum scicet alqiie layconim, dono Deo el ectclesie Sancli Ruffi, qiia" sila cst supra fluvium Rhodani, et Domino Arberto ejnsdem loci Abbati, atque clero ibidem Domino servienti ecclesiam BeaL-e Mariui Virginis inlra muros Bisulduni fundatam (a), cun mnibus, quce ad eamdem quocumque modo pertinent ecclesiam; quam donationem perpetuo vol semper jure consislere, tali videlicel tirmitale, ut nec ame, nec a filio meo, nec ab alia aliqua persona possit dirumpi, sed quamdiu canonice vixerit Domnus Alberlus, Abbas SanctilRuffi, successoresque ejus, et ejusdem loci clerici teneanf, habeant, possideant, ordinent et disponant secundum rogulam Sanctissimi Palris Auguslini prrefatam quae ecclesiam Beatte Dei Genilricis Marife cum mnibus sub ejus haberi noscuntur ditione quaecumque Ponlilicum ac Principum, et aliorum virorum coUatione, absque mei et omnium liominum inf|uietatione. Quod si ego, vel aliqua utriusque sexus persona contra hanc scripturam donationis venerit ad irrumpendum, omni genere excommunicationis
,

percutiatur in perpetiium. Acia est ha;c scriplura donationis

sexto kals. octobris anno vigsimo quinto regni Philipi Re=8. fBernardi Comilis Bisuldunensis, qui hanc scripturam fieri jussi, irmavi, el lestes irmare rogavi.=S.-j-Wigis.

Uelmi

Vice-comitis.^S.yPetri Vice-comitis. =S.--Arnaldi


scripsit in Castro

Joannis.=S.-{-Guil!elmi Otonis.=S.--Raymundi Odegarii.=-j-

Gauredus canonicus el levita el anno qnibus s"upra.


(a)

novo sub

die

Hiiius

donaionis conGrinationem viile in

Bulla

Pascbali<

Papfe II infra
nasterio

ad anniim iii5
nostraj

Quod

aiilem exteraj nutiunis


tun
et

mo-

ecciesiae

siibderentiir, in causa fuit

Princ-r

pun

pelas, tiMii eius monasterii sanclitatis fama, e.\

quo
ad

Episcopi

floepius poslulati, ct canoiiicorurn

regularium donms

illius

or*

mam mum

conslitutK;

mulle prelerea dona eldcm a Principibui

potissi'*

Barchinuueiisiljus cullata sunt.

252

APNDICE

XXIV.
Donatio decimarum facta ecclesic Bisuldunensi per Willelmum Comitem, et eius uxorem Adala>.sam,an. MXXVII.
(Vid. p^. 90).

Ex

autogr. in arch. S.

Maee Bisuldun.

J.n Dei nomine ego Willelmus grnlia Dei Comes et Marchio uxor mea Adalaisa donatorcs. Magnum nobis et satis licitum esse videtur domum Dei edilicare ubique, ct de nostris rebus honorare, atque conceder. Audieiites prsedicationem, et mnita sanctorum Patrum, quia eleemosina a morle liberal animam, cog'noscentes nos peccati macula onustos, compuncti corde de superna coelorum pielate suppcanles ejus misericordia, ut pius et misericors sit in poccalis noslris. Propterea concedimus, atque tradimus ad domum Sancli Genesii Marliris, et Sancti Michaelis Archangeli, et Sancti Stephani Papae, et Sanctum Lig-num prEtiosse Crucis Domini iioslri Jesu Christi (a), quorum ecclesia sita esl in comitalu Bisuldunense infra
:

ct

muros Bisnlduno. Donamus nos jam dicti Willelmus Comes, et uxor mea Adalaisa ad ibidem loco dccimum nostrum de hoc quod tenemus ad nostrum dominicum in comitatu Bisuldunense infra fines vel trminos siios, velin antea adquisituri sumus, quod ad dominicum teneremur de ipsa expela, qui
(rt)

PriEliosne

huius reliquias nieminerat dem Willelmus


,

Comes

in

donalione faca anuo io25

quam

liabes in

1040. Vulgo fertur sacrnni illum pignus a

Marca Hispnica coU jaec. IV. S. Damas! dono

ecclesiam illam possidere; illud verislmiliiisest Benediclum VIII, ul

Komanis PontlGc. in tisu erat, Bernaidiim Comilem Risuldunensem eo muere ditasse, cum anno 10 17. Roraam profectiis est de erigendo episcopatu Bisuldunensi aciurus: cuius re arla liaLcs in Maro* Hisp. eo anno. Kem suadent tum silentium in donationibus usque ad bunc annum, cum lamen de alus eius cccl.reliqniismeniiopassimfat tum quod in prima donatione post anii. 1017 qux esl illa anni loaS, tanti pignoris memoria liabeatur. Unde liqnet non anie ann, 1017.
Bisuldunenses
iilus

donum

accepisse.

Kem

fusius

explanahimus in
rit.

Ilin. Iliterario, ubi

de Coraitibus Bisuldiinensibns sermo

DE DOCUMENTOS.
inde
exii(, velexicril. In

253

piimis do nostro fisco de Pompiano de labralo, et de censo, el de prieseiilaas, ct de oninia exvel exicrit noslnim decimum. El de de Orriols, de labralo, et de {censo el de praesenlalias, el de acaplirde pane el vino, vel oninia expela, qui inde exiit vel exieril nostrum decinuini. El de noslro fischo de Joncarias, de labralo, el de censo, de pane, el vino, el de pra;sentalias el de acaplir el de oninia expela qui inde nobis exit vel exicrit ipsum decimum. Et de noslro alode quod liabcmus in parrocbia Sancti Slephani de Olote, de labralo, el de censo, de pane et vino, el de prasenlalias, et de acaplir, et de omni expela qui inde exit, vel exieril nobis ipsum noslrum decimum. Et de alode nostro de Molione, de labralo, et de censo, de pane, et vino, et de prasentalias,etdc acaplir el de omnia expela que inde exit, vel exieril nobis nostrum decimum. Et de Landars simililer. Et de comitalu supra scriplode omnes plcitos noslros de nostra parte ipsum decimum. Etde noslros pascuarios, el de prtedicto comil.^tu de nostra parte ipsun) decimum, et de ipso mrcalo de Bisulduno de nostra parte ipsum decimum. Et in supra dictimi comilalum ubicumque habuerimus aliquid pra;sentalum nostrum decimum. Donamus nos hoc decimum supra nominatum ad.jam dicto loco propter remedium animarum nostranim, et aniiire gcnitoris mei Domini Bcrnardi bone memorire, ul ante tribunal Domini noslri Jesu Cliristi possinuis invenire remedium. Amen. Episcopus (a) veio vel clcrici ibidem Deo servientes pra;sentibus scilicet atque futuris ila olilineant hoc decimum supra scriptum sicut cateris alodibus et muniicentiis, et in Dei nomine habeant firniissimam potestalem? Sane quod si nos donatores aut uUus homo utriusque sexus qui contra hanc donationeni, seu mercedcm largitionis causa lemptaverit,moverit, aul isla omniaad supra,

pela, (jiuo inde oxiit

noslro

iisclio

diclamdomumSancli Genesii abslrahere voluerit,vel abstraanima ilus sit obligalum, qua) prohacre cupimus esse purgatum, el cum Juda Schariolh, qui Dominum Iradidil, senlial se damnalum, et insuper componat in
xcri,peccatis noslris

vinculo hcc omiia in duplo ad predictum locum,

el in

antea

M
eiiart.1

Episcopiliis

hiiitis

iiiiliri

lerle IHarca

Hispnica

ilislinxit

Col. /Jifi- Ei!"i

lamen nd

Iiiinc

tuque

r.iiniim loai? peidurassi"

prcteui

dciimenlo esl;qiiin

ti .id

104S

ul infia cod.

anno

paleit.

254
istn donaio

APNDICE

firma permaneal. Faca dotiao quinto nonas maiianno trig-ossimo primo regni Rodberli Rrgis.=--WiIlelmiis Gomos gralia Dci.=:-{-Adaiaisa qui hanc donalioncm feciiiius.=tSe!iorrodLis saccrdos.
levila, qui isla caria

-f Oliva

lr!a.

= --Willi'hnus

donatione, vel iargitione rogalus scri-

psit et subscripsit die

annoque

prEfixo.

XXV.
Confirmatio dotalionis monasterii S. Pelri Bisuldunensis faca a Mirone Episcopo Gerundensi. an. DCCCCLXXVIIL
(Vid.ps-. S2).

Exaiitogr. in arch. S. Petri Bisuldunen.

i2)i famulorum merilis del3te compellimur c'ompensare lucra mercedis, qiianto jas^ copiosius pro rcmcds animarun divinis clliljLis terrona dcljemus impender et impensa per scripturas legalilcr confectas decentissimc adfirmare. Qiiapropler eg-oMiro nutu Doi Sanctse Gcrundensis ecclesioe per

humisFpiscopus una cumconibencia meorum caterveclericorum laicorumve fideum cle!?i quendam ecelosiolam a dominatu omnium ecclesiarum libera quam venerandus habet propriam Bpatissimus Apostolorum Princeps Petrus edem nomine sub cui'is sanclilieala nitel, sila videlicel juxta opidum qucm om Bis'-ildunem voluil vocitare vetustas. Sed cuius nierilum scinius percurrere

mundum, huius ubique jure surg:ore templa docel, et quomadmodun ab ipso Domino Jhosu Chriso didicimus quccunque vinclis super Ierra slrincxerit critiig-atum super coelos fortiler, et quod roselvit in tenis arbitrio erit solulum supra co3lis radios: in fine inundi judex erit aevi.
Ob tanli igitur Patroni amorem pro remeds animarum meorum parcnium merrque, et super omn[a pro remedio animae Domni Soniefredi Comitis ac fratris mei qui mihi copiosa bona dum vixil conlulit, qucm Dcus Omnipoens ad illut perducat regnum quod primus homo pcrdidit g-uslnndo proibiio pomo, possit et ad lignum vitai perducere guslum ut valeat elernos
semper carpere
bus aiinum,
'ruclus
et sine solo

ex quibus eternum ducat sine mcnsidiem lucom sino nocte perennem in


,

patria, paradisse, la

dum

luit in isa.

bca'us dilexi hic Comes, vita Pro remedio igilur animoe prcdicli Comitis et

quam

rile

DE OCLMEISTOS.

255

pro salute tam animarumqiiam corporum meorum fidclium in ac tcrra deg'enlium qui in illo coeiiobio aliquo pra?stilorint benefilium, sen pro slatu celsitudinis sive salute onini Olibani Comitis suseque coniugis, siiorumqiie ilioriini quorum vitas miiipolcns Deus mulls piololare dignelur lomporibus ut vivant Deo l'elices loncro laliciteraivo, el posl huius vilae excursun cclcslc mereanlur pcii'ruere regnum, n qiio detincant magnarum gaudia rerum gaudia qure nullus vivens decernil ocellus, nec aliquis vigili polerit comprendere corde, quod Deus in torris voluit promillere Sanclis, ct rcsidcns celos voluit conceder juslis. (Jb pra'lala igilr ralione in pralibata ccclesia conalus sum fieri coenobium quem per scripluram do,

Aposolorum Principis ad proprium ut sub eius delcnsione atque munimine consistal in perpetuum ct quinos solidos per sing-ulos aunes Abbas qui pra^eril prcalo coenobio, eidem ecclesix Sancti Pelri Roma; pcrsolvat incensum. Adveclus estigitur in eodem coenobio Deo disponenle corpus venerandi niarliris nomine Primi, proci'ius intercessionibus omnipotcns Deus mullis iti
nalionis tradidi ccclesia Beatissimis
,

Pelri

loco dignatus est ieri virtulibus, et landatur glorificalurque Omnipotcns Deus ab omni populo qui lalem illis conlulore dignalus est Patrono, porlet cnim tantorum Sanclorum patrocinia qusererc et de rebus transitoriis eoruui dlare Basilicis, ut annuente Deo per eorum inlercessiones ab mnibus liberemur adversis, ct in eternam boalKudinem eorum mereamar adipisci coasorcs. Proinde igilur ego prelibatus Episcopus dono in subsidium monachorum cgenorumque a prel'alum cenobium alodcs meos quos fratres mei post eorurri obitum mihi relinquerc jure hereditario, ct illi eos aquisiere de ncfaudissimis transgressoribus qui scandala vel conlurbationes nel'arias in quantum potuere in conlrarietale eorum in prediclo comitatu Bisuldunense conati sunt agcre. Et ob lianc causam res eorum legaliter in fisco transiere quem,

eodem

insertum est in Icgibus mundanis dehis qui conPrincipem velg-entem aul patriam rcfugiuntet insolenler exislunt. Sunt autem hi alodes in comitatu Bisuldunense ia villa quro dicunt Maliano vel in terminio de Laurenciano atque in Valle alta vel ad ipsa Lagurnagra, et in monte quse vocitant Malareto. Terminalur vero htec omnia superius scripta
tra

admodum

a parle orientis

in rio

quaj dicilur Agemalo, et a parte vero


est

meridiana infrontal

in ipsa via que

ad ipsa Devesa, et

25G
in ipsa

APNDICE
;

pergit ad castro Bisuldiino

et

Pelramala
vel
in

el a parte

a parle occidenlale infrontal vero circi infronlat in Monte-

calvo

monte quj

dicitur Malareto. Infra predictas

afronlaliones dono ego prelibalns Episcopus ad prefalum ecB-

nobium casas

casalibus, curtes curtalibus, orlos ortalibus, vi-

ncas vinealibus, Ierras cultas vel incullas arboribus pomiferis vel inpomiferis, omnia et in mnibus quicquid dici vel nominan potcst, quantum alodem Soniofredus sacer vel transgresor iiira predictas ailronlationes habuil vel retinuit pro qua licunque voce. Et ipsa casa quod adquisivil de Trasegoncia cum ipso orto el cum ipsos arbores qui ibidem sunl simililer dono ad prefalum coenobium. Et ipsum alodem quod adquisivi de Eldovara similiter, et ipsos plantarios quffi dicunl Clei-

rano ad ipsos medianos qui luerunt de Sonioredo sacer quod ille donavil a Soniefredo Comit, el ille dimisit a INlirone Episcopo. El alTronlal de oriente in via qui discurril a Juviniano, el de mcridie in lerminio Tuspino, el de occiduo in alode de Emerico vel eres suos, et de circi in ipso torrente vel in lerminio Campaniano. El dono ad prefalum ca?nobium alodes quos abeo in prediclo comitaluinlocumque dicunl Porrarias. In jam dicto loco dono ad prefalum coenobium ecclesiam in honore Sancli Andrea; sitam cum decimis el primitiis el oblationes fidelium el cum mnibus que habere videtur sicut condam Sesemundus iilam retinuit. Et dono ego prselibalus Episcopus ad prefalum coenobium in jam dicto loco casas casalibus, curies curtalibus, ortos orlalibus, Ierras cultas vel incultas, vincas vinealibus arboribus pomiferis vel inpomiferis, niolendinis el molendinaribus, siivis
et

pascuis, omnia

et in

el aquis necnon mnibus quantum ibidem habeo vel

condam Sesemundus ibidem cumque voce et advenil mihi


ptionis. Kt

habuit vel retinuit pro quali-

lisec omnia per scripturam emdono adprefatum ccenobium ipsum pascuarium qui de prefalo alode exigilur ab omni inleg-rietale. Terminalur

vero prediclus alodus a parle orienlis in Avellana curba vel in Longania, el de meridie in rivulo Lizerca, el de parte occidenlis infrontal in Porrerolas vel in alode Sancli Johannis, De parte vero circi infrontal in lerminio de Bolosso, elpergil usque ad ip><o buxo. El in ipso bago dono ad prefatimi cceno-

bium manso uno, qui


alode de

Teudemundo

de Tregarano in

omnibusque partibus in monte locum que dicua Ponlirono dono ad prefaaffronlal


d:^

vel heredibus suis. Et in ipso

DE DOCUMEiSTOS, tum coenbium pascnam qui mihi advenit per


jung'oiito

557
siicccssionctn

palris ot l'ratribus nieis, qui lerminalur apar'c orieiilis in ij)so

vol in ipsa Broza coniilale

torrcnl(? qui discurrit in flunicn

et de mcridic in i^iso Tezeri,ot de occiduo iniro .at


,

n serran quidividit

comitatum Bisuldunensomet Cerdanion-

in torrente qui discurrit in fuunino Tezero, vei in leriuinio de Tregurano. Et in Gissano dono ad prei'atum ccenobium manso uno quod niihi dedit Eniiterius ol ipso manso quodibidemfccitArg-obaduspresbilcrcum eurlibus

sem,

et

de

circi iulVontat

et oribus el lerriset vineisel cumipsisolivariis et celeris

arhoribuspomilerisvelinpomiieris, sicutinmeascripluracmptionis resonal. Et in Juviniano dono ad prei'atum cffinobiun ininsos

daos in locum que vocant Slupino qui mihi advenit de liomine nomine Adalberto vel fratribus suis qui scandalum velcoa turbationeni in ac trra mover non dubitarunt curn terris <?t vineis et olivariis et cum mnibus que modo haborc vel retiere videntur, et cum ipsos dos campos qui uerant de Aderico presbtero. Et infrontat hec omnia de oriente in ipsa Buada vel in flnmine Fluviano et de meridie in tcrminio de Juviniano, et de occiduo in ipsa serra de Ursiniano, de parte vero circi in tcrminio de Campaniano. El in iam dicta via Juviniano dono ad prcfatum ccenobium manso uno quod eaiide Morg-ato presbtero cum quartas VI de trra, el semodiaa una de vinca, sicut in ipsa scriptura emptionis resonat. Va ipsum alodem que dicunt Orlnos dono adprefatnm cccnobiuui ub omnl inlegrielate. Oui aflrontat de parte orieniis in isa.
,

strala vel in

terminio de Rselo, et de meridie in ipso torcircii in

rente vel in tenninio de Sabadello, et de occiduo in ipsa sen-o

que dicunt Vulture mortuo, de parte vero

Icrminio de

Juviniano. Et dono ad prefatum cenobium in villa Maliana iu:cta ecclesiam Sancti Vinccncii casa cum curte ot orto et olivarlas qui ibidem esse videnlur. Et in villare que dieunt Fredeberlo dono-ad prefatum cenobium alodem qui fuit de iiomine nomine Adalberto, que alium nomcn vocant Bono hoinine,et de uxori sue Sesenanda; quod milii dodcnm iu compositione pro plcito quod ante me habuerunt. El bunt casas casalibus curtes curtalibus, ortos oralibus, vincas; vineabus, )ratis et pascuis, necnon et olivariis, coloris ar,

boribus pomileris vel impomieris, Ierras cultas vel incultas, omnia et in mnibus quantum prediclus Bonus homo el uxor cis infra frminio dd prodiclo villare Fredeberlo habuerc vd TO?.O XV. i 7

'

258
retinuere. Et

APNDICE dono ad prefatum cenobium

in terminio

de Luc-

duno

dedlt cun fines et termines et illorum afirontationibus. Et adfirmo per hanc scripturam alodem que dictint Argemun 'o , quod irater meus Soniofredus ad prefaluTi coenobium dedit. Qui aDVontat de parte orienlis in medio lveo Fluviani, et de meridie in torrente quidiscurrit in flumine Fluviano, et de occiduo in terminio de Fornellos in locum que dicunt Villare malo,
inihi

Ierras et vincas qiiod

Acfredus Archilevita

de parte ver

circi infrontat in

alode de predicto coenobio, vel

in'ipsas archas. Et

dono ad prcdiclum coenobium alodemmeum


:

et est ipsc alot'raler meus Soniofredus mihi relinquid dus in villa Redi, et alrontat de parte orientis in Rio sicco, et de meridie in rio qui diseurril ad Cistella, et de occiduo in ipsc eolio que dicunt Palomarias, et de circi ad ipsa arcba, vcl in rocha Pennarigii. Infra predictas afrontationes dono ad precurtes curlalibus ortos fatum cenobium casas casalibus ortalibus, vincas vinealibus, trras cultas vel incultas arboribus pomiferis vel impomiferis, omnia et in mnibus quicquid dici vel nominari polesi, quantum alodem Amelius et Wisilo uxor eius infra prediclas afrontationes abuerunt vel retinuerunl pro qualicumque voce. Et dono ad prescriplam coenobium infra terminio de villa Asenarii vel de Cocollellos mansos lili cum omno alodemmeum quod ipsi homincs relinent qui ibidcm habitant, aul ee^o ibidem habere debeo pro qualicumque voce cum ipsa condamina dominica, et ipso

quod

maso quod Sesemundus m


linde consiliarius
affronlat hec
fuit

coinposuit per ipso homicidio, de ipso homine nomine Adroario ; et

onmia de parte ori mis in Palatio, vel in ipsa de meridie in rio que dicunt Manivulo, et de occiduo in terminio Cistella, et de circi infrontat in puio Male, vel in Rio sicco; et alios dos mansos in villa Avundanli cum omne alodem meum quod ibidem abco que ad ipsos masos perlinent, cum linibus et trminos earum et ipsos campos que donavit Wisilo condam a Sesemund condam cum eorum affrontalionibus et cum exiis et regressiis earum. Et dono cg^o supra scriplus Episcopus a prefatum coenobium alodem meum quod habeo in prcdicta eomitaUi in aiacentias de mHkirias, in locum que vocant ViiJare Briulfo, et in ocum qHft dicunt Turno, et in locum que nominanl Villare novo, el
Archa,
et
:

in

locum que nuncupant Venlaiiolo. In predicto loco Turno ouo ad prefatum coaobium ecclesiu mea propria cum deci-

PE DOCUMENTOS.

25^

mis ef primiciis et oblaciones fidoliiim, et cum mnibus que habere vidcUir ab omni intogrietalo. Termiiialiir vero predictus alodus a parle orientis iii villare que dictint Astar. vel in riviilo que dicant Sesario sive in Sabadello, vel reliam in Ortones, el pervenil usque in Cavalliano, et de meridie invel in alode de fronlal in alode de Pelro qui fuil condam ipso nnilnollo usque in Brugariolas, el de Tassionc occiduo in alode Sancli Sfephani el pervenil usque in Cavalliano, de parle vero circi infronlal in iam dicto Cavalliano. Infra [irediclas alTrontationcs dono ei::o prelibalus Episcnpus a prescriplum coenobium casas casalibus, curtes curlalibus,
,

ortos orlalibus, vincas vinealilnis, Ierras cultas vel incultas arboribus pomiferis vel impomi'eris, pralis el pascuis, silvis g-arricis et aquis, molendinis et niolondinaribus. oninia ct in

mnibus quantum

infra prediclas aflrontationes

aboo vel lia-

bere debeo pro qualicumqiie vocc, sicuf in ipsa scriptura resonal, que condam Emo emina niihi focit. El dono ad prefa-

lum coenobium alodem meiim que dicunt Taras,

ot

ipsum
,

mala, et in Paialiolo ct in Marifonlc, sicut fuerunl ipsi alodes de Soniofrcdo sacerdote Iransgressore, et de Guarino el fils suis. 'J'erminalur verc
in

qucm abeo

Rselo, vel

in Villa

predictus alodus a parte orieniis in ipso fisco que dicunlJuncarias vel in terniinio de Petriniano, sive in lerminio de Portello, et

de meridie infronlal

in

Doschcronos ve

in

Rixaco.

sive in Sirianio, vel in ipsa isola, el de occiduo

iiilVoiilal in

Sabadello, vel in Orlnos, sive in termiiiio de Juviniano; de parle vero circi infronlal in erminio de Lug-arzano, sive in

terminio de Maliano. Infra prodielas affronlalioncs dono cgo cenobium casas casabus, curtes curlalibus^ orlos orlalibus vincas vinoalibiis. Ierras i:ult\s vel incultas arboribus pomiferis vel impomileris, praprelibalus Episcopus ad prefalum
,

lis ct

ribus

pascuis, silvis garricis et aquis, molendinis, molendinr.cumeorum dccursibus, oninia et in mnibus, quantum

fllodem infra prediclas a.'frolationes abeo vel abere debeo pro qualicumque voce, ct quantum alodem Soniefrcdus sacer el Guarinus el filii sui infra prediclas aTrontalionc abuerunt vel relinuerunt pro qualicumque voce, exceptus

ipsas ecclesias, id est, Snela Maria ct Snelo Marlino qua? snnl Snele Maric Sedis Gerunde cum decimas el primicias et oblaciones fidelimn, que ad ipsls ecclesiis perlinent.

El dono eg'o prelibalus Episcopus ad prefalum coeno-

2G0
bium alodes meos

APNDICE
qui fueriint de
;

Vivano ransgressore el sunt ipsi alodes ii locura que vocant Aquilare vel in suos termines, et in Ornazones ct in suos termines, et in Planizes, vel in suos termines. In prediclis lois dono adprefatnm coenobium casas casalibus, ele. omnia el in mnibus, quantum alodem prcdictus Vives transgresor in prediclis locis abuit vel retinuit pro quacumque voce. Et dono ego preliljalus Episcopus a prefatum co?nobium alodem meum quod abeo in valle Manivulo, qui uil de Sesemundo Blanco: similier in Cisolla, et in eius termines, vel in Palazo etin eius termines vel in
,
,

Bodelego et in eius termines. In prediclis locis dono a prefatum cenobium casas casalibus^ ele. omnia et m mnibus, quantum alodem in prediclis lois prescriptus Sesemundus abuit vel relinuil pro qualicumque voce: exceptus ipso puio que vocant Bodelego, ubi iam diclus Sesemundus habitavit, et exceptus ipsas III. casas que iuxta ipso |puiO sunt et ex'ceplus ipsos verdegarios qui sunl iuxla ipso Puio, et exceplus ipsos molendinos qui iuxla ipso puio sunl. El dono ad prefatum ca?nobium ipso maso quod abeo in Cistella ubi Blandericus habitat, cum mnibus rebus que ad ipso maso pcrtinere videnlur. El dono ad prefatum ccenobium ipsum alodem qui fuit de Servo Dei et de uxore sua, qui esl in Fornellos, sicut
villa
,

illi

eum

retinuere; et ipsas vincas qui sunl in Valle alta

cum

ilioruui affronlaliones. Et

dono ad prefatum crenobium

in valle

Monte aculo maso uno quod Leliis dedil a Wiffredo Comit, elego abeopersuccesionem iam dicli Comitis. El donoiniam
dicto loco ipsas casas

cum

curlibus et ortis, el vincas et v-

omnia et in mnibus, quantum ibidem habeo vel hereditarc debeo pro qualicumque voce vel quantum condam Letus ibidem abuit vel relinuil pro qualicumque voce, sicut in ipsa scriptura resonal, que iam diclus Letus fecit a VViffredo Comit. Ipsum vero alodem que vocant Faras, et que vocant Palazolo et que vocant_Villa mala, el que vocant Rselo et Marifonte el que dicunt Turno et Villare novo cum ipsa ecclesia Sancti Andree qui est ipso Turno, el ipso vilare que dicunt Achilare et Ornazones et Planezcs, el ipso alode qui fuit de Sesemundo Blanco, esl in Manivulo el in Cistella, et in Palalio dono islos qijii alodes ad prefatum cenobium sub isla videlicet ratione, utdum ego vivo teneam ct possideam; post obium meum Tcmaneant a prefalo ccenobio sine nulla ocasione, Hkc omnia
nealibus, etc.
,
, , ,

DE DOCUMEMS.

2C4

superius scripta Irado vcl c-pcIo ad prcfalum coenobiiini, ut tam prescns Abba et monachi quain succcssores ibidem Deo sub

regula ahiii Palris Boacdic miltaiilil)i!s jure perpoluo habeant retineanlque sinc alicuius iniioratione vel contradiccione, sicut superius inserlum cst. Quia sicut sancli cannonos aiunt, devolioctenim uniuscuiusrpie sicut gratanler volum contulit Deo la defmivit quod plenitudo volorum conservarelur
in loco, in
ita si frustratur

quo velut si conlala tenelur manet graUaoferentis, imminel pernilies defraudanis. Nam Doniinus

nosler Jhcsus Chrislus in Evangelio sic ferlur dixissc suis discipulis: Si do ex vobis conscnserint super terram, de omni

re qucecumque petieritis, fiel vobis a Paire meo. Et incirco ego prebalus Episcopus una cun meorum catorve clericorum petinius clenienciam Omnipoentis Dei ut constructores benefacloresque prefati cenobii per intercessionem supra dicto run Sanctorum hic et in elernanibeatitudinem remunerantur: detque eis benedictiones atque promisiones quaj prcecepta uS'i in preceptis ineis sua observanlibus promisit dicens
:

wambulaventis
5)suum
et

et

mandata mea

custodierifis et

feccris

ea,

3)dabo vobis pluvias tcmporibus suis et trra gignet fruclum


tritura

pomis arbores replebunlur. Aprehendet messium vindcmiam el vindemia occupabit senientem, el co medetis vetuslissima veterum el velera nobis supervenicnwribus proicietis.

Et comedetis

panem vestrum
eril

in saturitate

et absquc pavore babitabilis in Ierra vestra.

wfinibus vestris: dorniietis

etnon

Dabo pacem in qui exterreat. Aueram

wmalas bestias el gladius non Iransibil trminos veslros. Per Msequemini inimicos vestros et corruent coram vobis. Persa Mquenlur quinqu de vobis cenlum alienos el centum de vo ))bis decem milita: cadent inimici vestri in conspectu vestro wgladio. Respiciam vos et crescere faciam mulliplicabimini Met irmabo paclum meum vobiscum. Ambulabo inler vos et vosque eritis populus meus. Has benediero vesler Deus ctiones atque promissiones petimus clementiam omnipotentis Dei ut tribual conslructoribus beiieactoribusque prefali cce nobii ut hic pie valeanl vivere, el sic transeant per bona temporalia ut adipisci mereantur eterna. Nam sicut bonitas et conlalio elemosinarum in sanclis Dei basilicis veniam tribuit
;
,

conferenlibus,

ita

damnum
Ergo

rile

preparat fraudaloribus.

Dea

igitur dalur quicquid a fidelibus in sanclis Dei basilicis

devocione

offertur.

el justitiam rescindit,

pia quisqus aliena

262

APNDICE

vola coiTumpit. Ciim igiliir Deus justitia sit, qua insania ag-itur ut de manu Doi qiiis aiiferat et in usus suos ea que Dci sunt usurpare presumal? Quicumque igitur de rebus a nobis prealo ccfinobio amodo conlalis vcl deincebs conlaturis sive a nobis seu ab aliquo lideli aliquid exinde subtraxoiit aut fraudaverit, nisi se correxerit et Deo satisfecerit, male dislracta juxta leges mundanas componere cogalur et si Creatorem suum non honoraverit et in contumacia persteterit, et male distraca cum confusione restituat et a liminibus sanctse Dei ecclesiae quan offenderit ut sacrilegusarceatur, etinsuper juxta sanetorum canonum sontenlias sacrilegii ulcione ferialur, et cum Jda tradiore qui ea qute Domino miebantur asporta,

bat, lamniis atrocibus perenniter cruciandus tradatur.


et

Datan Abiron jadicium seallat et ad instar eorum in infernum vivus descendat. Ponatque illum omnipotens Deus ut rolam et
sicul stipulam ante aciem venti.
el sieut

Sieut ignis comburil silvam


ila

persequalur illum in teitipestate sua et in ira sua exturbel eum. Erubescal et conlurbetur in seculum seculi el confundatur et peveat: fianlque dies
eius pauci et res eius accipiat alter. Et fianl filii eius orfani el uxor eius vidua. Non sit illi adjutor, neo sil qui miserealur pu])'\is

flamma comburit montes,

memoria

Dominum semper etdispereal de trra quod non honoraverit ecclesiam Dei. Et cognoscat quia nomen tibi Dominus etlu es super omnia Deus
eius. Fiat contra

eius, pro eo

benediclus in scula seculorum Amen. Exaralaesl igiturlia?e scriplura donalionis die VI. nonarum julii, era I.XV. anno Dominicre Trabeationis DCCCC.LXXVII. iudiccione VI. anno bisdeno IIJI quod Franchorum Fiex Leulharius regnandi sumpsil exordium. Miro gratia Dei Comes alque Episcopus
ss. qui hanc donalionem vel Iradiccionem feciel idoneis teslibus firmare rogav.=-j-Vv^andalgarius Vices-Comes.=^Teu-

demundus.= fTeu]ebertus.=:fSlefanus. = tBera.= t01ba.


=tBernardus.

f Joannes. f Hacfredns Archilevita ss. Oliba gratia Dei Comes. Antenor presbiter ss.r=Mro sacer ss.=Aimericus levita ss.=:Deia levita ss.= Sigfnun

OnoL=Sigf num Radegarius.=Sigtnum Miro Vices-Comes. =Sigtnum Odone.=Sigf num Ermemirus.=Sigtnum Senlebeles. Desiderius levita qui hanc scrpluram donalionis
psi et ss. sub die
scri-

annoque prefixo.

DE DOCUMEMOS.

263^

xxvr.
Sova
(

confirmatio dotaionis monastcrii S.

Petri

Bmildun.

[acta a Mirone Episcopo Gerundensi an.

DCCCCLXXIX..

Vid. pg. 92.

Ex

autent. in arch. S. Pclri Bisuldunen.

>i faniulorum meritis debite conpellimur compensare lucra Si mercedi?, quantojam copiosius pro remediis animarum divinis cultibus terrena debemus impender , et imjjensa per scripturas leg-aliter confectas decentissime adfirmare. Quapropter eg'o ]\Iro nufu Dei Sanetaj Gerundensis Ecclesite per-

humilis Episcopus una cum conibencia meorum katerve clericorum laicorumve fideum eleg^i quendam eclesiolam a dominatu omnium eclesiarum libera quam venerandas habet propriam Beatissimus AposlolorumPrincebsPelrus edem, nomine sub cuius sanctificata nitet, sia videlicet jiixla opidum quem olim Bisuldunem voluit vocifare vetustas. Sed cuius meritum scimus percurrere mandum huius ubique jure surgere templa decet et quemadmodum ab ipso Domino Jhesu Chrislo didicimus qufecumque vincli super terram strincxerit, erit ligatum super colos fortiter et quod resolvit in terris arbitrio, erit solutum supra coelis radios: in fine
,
,

mundi Judex erit sevi. Ob tanti igitur Patroni amorem pro remediis animarum meorum parenlum meseque et supe omnia pro remedio anime Domni Soniefredi Comilis hac fratris mei, qui'mihi copiosa bona dum vixit contulit, quem
Deus Omnipotens ad
illud

perducat regnum

quod primus

homo

perdidit gustando proibito

pomo,

possit et ad lig-num

vitse perd'.icere

fructus

gusum ut valeat eternos semper karpere ex quibus ternum ducat sine mensibus annum, et sine sol diem lueein sine nocte perhennem in patria, para,

dise, tua
ista.

rite bealus dilexit bic Cornos vita dumfuil in Pro remedio igilur anima? predicti Comitis, et pro sa-

quam

lute

tam animorum quam corporum meorum fideum


illo

in

hae

trra degentium qui in

cajnobio aliquo prestiterint be-

neficium, seu pro statu celsitudinis sive saluteDomni Olibani Comitis suceque coniugis suorumque fiorum quorum vitas

2G4

APNDICE

Omnipo'ens Deus mullis proelare digiietur temporibus, ut


et post huius vitoe vivant Deo felices long'o felicitar bvo excursum coelosle mereanlur perfruere regnum in quo detineant iiiagnarum gaudla rerum: gaudia quse nuUus vivens decernit ocelius nee aliquis vigili polerit comprendere corde quod Deus in terris voluit promittere Sanctis el residoiis ocelos voluit conceder iuslis. Ob prefata igitur ratione in prtelibata
,

ecelesia cenatas

sum

fieri

ccsnobiiun

quem

per scripluram

donaonis tradidi ecclesia Bealissimi Apostolorum Principis Peiri ad proprium ut sub eius defensione atque munimine consistat in perpetum et quinos solidos per singulos annos
,

Abbas qui prceerit prcefato cenobio eidem, ecclesie Sancti Petri Rome persolvat in censum. Advectus esl igilur in eodem coenobio Deo disponente corpus venerandi Martiris nomine Primi, pro cuins inlcrcessionibus Omnipotens Deus mnUis in eodem loco dignatus est fieri virtutibus et laudatur, gloriucat urque Omnipotens Deus ab omni populo qui talem jis conlilere dignatus cs Patrono. Oportct enim tantorum Sanclorum patrocinia quarere et de rebus transitoriis eorum dtlare basilicis ut annuente Deo per eorum intercessiones ab mnibus liberemur advcrsis et in eterna beatiludinem orum mereamur adipisci consorciis. Proinde igitur ego prtellbatus Episcopus dono in subsidium monacborum egenorumque ad pr^plialum cosnobiolum aliquid ex alodibus meis et cupio ut maneant in ibideni jure perhcnniter mancipali, quemadmodum rssonat iu scriptura quam dudum eidem oo?nobiolo contuli, ut tam pr^esens Abba et monachi quam sugcessores ibidem Deo sub regula a!mi Patris Benedicli militan,

tibus jure perpetuo

haboant, retineanlque sine alicuias niinoratione vel contradiccione. Ouia sicut sancti kannones aiunl devocio etenim liniuscuiusque sicut graanter votum contulit Deo ita definivit quod pleniludo votorum conservaretur in loco, in quo velut si conlata lenetur mahet gratia
oferentis
,

ila si

frustratur imrninet pernicies defraudantis.

Nam Dominus

noster Jhesus Christus in Evangelio sic fertur

dixisse sais discipulis: Si do ex vohis consenserint super tsrram, de omni re qucecumque -pelieritis fict vohis a Paire meo. Et idcirco ego Benedictus Papa una cum ceu Episcoporam, presbitorumve, scu cum omni katerva clerieorum in
,

Romana Sede degenlium


lilanbus concsdimus
ibi

sub norma Beatissimi Petri Deo mide iilis regnis beneieium quicquid

DE DOCUMENTOS.
hic
fuerit

265

relictum. Poetimusque clemenciam Omnipotentis

Dei ut constructores ct benefactores prsefati coenobii pro interccssione supradicorum Sanclorun hic el in elernam beatiludinom renuinercntur, detque eis benediccioncs atque promissiones quai pr^eccpta sua observantibus proniisit dicens: Si in pfoceplis meis ambulaveritis et mndala mea custodabo vobis pluvias temporibus suis Mdieritis et fcccrilis ea ))ct trra gignet fructum suum ct |X)mis arbores replebuntur. Aprehendet mossium tritura vindeniiam et vindemiaoecuspabit sementem et comedelis vetustissima veterum, et ventera novis supervenicnbus proicietis, ct comcdetis paneni vestrum in saturitate , ct absque pavore habitabilis in trra
, ,

j)vestra.

j)qui exterreat.

Dabo pacem in finibus Auferam malas

vestris, dormictis et

bestias et g-ladius

non erit non Irans-

ibit trminos vestros. Persequimini inimicos vestros et corruent coram vobis. Persequentur quinqu de vobis cenlum walienos, et cenlum ex vobis decem miiia. Cadent inimici

veslri in conspectu vestro gladio, respiciam vos et crescere

wfaciam
j)cum.

n^ultiplicabimini et firmabo

pactum

meum

vobiscritis

Ambulabo

inter vos, et ero vesler JDeus,

vosque

populas meus.n Has benedictiones atque promisiones poelinuis clemenciam Omnipotentis Dei ut tribual conslrucloribus,
benefactoribusque
re, et
sic

prafati ccenubii^ ul

hic pie valeanl vive-

bona temporaiia ut adipisci mereanlur eterna. Nam sicut bonitas et conlacio eleemcsinarum in sanctis Dei basilicis veniam tribuit conl'erentibus, ita datranseant per

mnum

rile

prseparal fraudatoribus.
in sanctis Dei

Deo
pia

igilur datur quicquid

idelibus

basilicis

devotione ofertur.

Ergo justitiam rescindil quisquis aliena vota corrumpit. Cum igilur Deus justicia sil, qua insania agilur ut de manu Dei
auferat, et in usus suos ea qua3 Dei sunt usurpare prsesumal? Quicumque igilur de rebus a nobis prajphalo coenobio modo
deli aliquid

conlatis vel deincebs conlaturis sive a nobis seu ab alico fiexinde sublraxerit aut raudaveril, nisi se cor-

rexeril et

Deo

salisfecerit,

nas eomponere cogalur, verit et in contumacia

et

male dislracla justa leges mundasi Creatorem suum non honorapcrstiteril, el male distracfa cum

quam

eonfusione restitual, el a liminibus Snela? Dei Ecclesie offenderit ut sacrilegus arccatur, el insuper juxta

sanclorum channonum sentenlias sacrilegii ultione fcrialur, et cum Juda Iradilorc qui ea qu Domino milebantur a-

266

APl^NDIE

sporlabat flammis atrocibus perhenniler cruciandus tradatur

Datan et Abironjudicium senliat et ad instar eorun m infernus V'ivus descendat ponatque illun mnipotens Deus ul rotam et sieut siipulam ante aciem venli. Sicut ignis comlju et sicut flamnia combuiit monles, ita persequa,it silvam fur illum in tempestate sua et in ira siia exturbel eum. Erubescat et conturbetur in secuium seciili el conlndatur et
,
,

pereat. Fianlque dies eius pauei


et fiant
filii
,

et res eius

aceipiat altar,
sil
lili

eius orphani et
sit

uxor eius vidua. Non

adjutor

nec

qui misereatur pupullis eius. Fiat contra

et dispereal de trra memoria eius, pro eo quod non honoraveril Eclesiam Dei et cognoscat quia nomen tib Dominus et tu es super omnia Deus benedicus in
,

Dominum semper

scula seculorum

Amen. Exarata

est igitur

hac scriplura

donationis die lili, nonanmi aprilis era millesima XVI. anno Dominicse Trabeationis DCCCC.LXXVIIII. indicione VE.

anno bisdeno V. quod Franchorum Rex Leutarius regnandi sumpsit exordium.=l\]iro gralia Dei Comes alque Episcopus ss. qui hanc donacionem vel tradicionem eci et ydoneis estibus firmare rogavi.=Sig"j"num Guandalgodus Vices CoSig+num Tendebcrlus.= mes. =:Sg:fnum Teudemundus. Sigfnum Stepbanus.=Sig--num Rodegarius.=Si;-j-num Miro Vices-Comes.=Sig--num Odone.=Sig--num Senlelles.= Sig-j-num Odone alium.=--Oriolus hac si indignus presbiter qui hanc scripluram donationis seripsi et subscripsi sub die

annoque

preiixo.

XXVII.

Ada

dedicationis ecclesics monasterii S. Peiri Bisuldunensis

en.

MIH.

(Vid. pag. 93.)

Ex

autogr. in arch. S. Peiri Bisuldunen.

JT^ostquam parenti
carero seternalitatis

contigit

commodo,

primigeno ob vetili ligni gustum cuncti ex eadem procreati pro,

sapia in huius erumnosi seculi dispe

nisi

per incre-

menta bonorum malorumque emendacionem actuum prefatae elernalitatis nullo modo adipisci queunt tripudium. Hoc ani-

DE DOCUMENTOS.

267

madverlons bonce incmoriae Domiaus Miro reverentissimus Comes, gTaliosusque Episcopus Sedis Gerundensis satagebat maloruin lemplis facinoribus actuum possc alribuenle soli Remuneratoris cunctig-enum desudare famulalibiis v,

delicet comnierciando
eternalia.

Icmporalia

quatinus adipisci

quiret

Hinc pone Bisuldunensc opidum ad veneracionem slriixil coenobium in quo Beati Patris Bene dicli sectareiitur instrumenta felicium opcrum. Ob id sciiicet quo ipse una cum seclaloribus mereretur a Domino eternale premium ipsique coenobio ut suum sibimet imperara! veile de suis velociter facuUalibus studuit conferre perqu paginae seriem stabilire. Quam paginam secum delerens Reman detulit iit illius a?vi Apostolorum Principis Vicarius per su
Sancli Clavigeri

scedam

privilog-ii

sule dicioni comisso famossissimi


pli qualilcr nulli
prse'ato

eodem PreRomulei temprresenlium faturorumve quidlibel licerct ex


roboraret pra^fato coenobio ab
fai

Clavigeri

subtrahcre coenobio,
sfelorato

si

noiiet

analhemalis

irretilus vin-

culo
exilii

cum

Juda

eternali perFrui

suplicio. Hiis per-

actis conligit

eundem Ponificem nomine Mironem ex huius


migrare, ct ad beata
,

calamitalibus

.patriae

nancisccn-

dum bravium
dicationis

eodem quidem coenobio absque deremanente eulogio. Poslmodum nempe nonnullis


pervenire

annorum curriculis labenlibus Bernardus Ciirisli aminiculo Comes equitatis srenuus scctafor, legisque divince humanseque sedulus scrutalor, Christum super omnia amans, eiusquc praeceptis omni nisu obteraperans, acto consilio cum modestissimo Abbale eiusdem ccenobii Wiredo nomine tolaque sua congreg'ationc atque fidelium suorum concionc, pra?catus esl Gerundensem celeberrimum Episcopiim Odonem, necne Arnull'um reverentissimum Ausonensem Prcesulem quamque Ezonem Barchinonensem venerabilem Pontificein quo simul
conven re, et ad lionorem Pi-incipis Apostolorum Beatissimique Chrisli Martiris Primi basilieam dedicarenf. Hoc ilaque ob sni, suorumque gcnilorum, fratrum uxoris filiorum,
consang'uineorum, omninnqvie lidelium suorum Iransitoriaillic beneficia impendencium rerum tam salutem menlium et corporum quam absolulionem peccatorum omnium ut et preseucialiter illis liceret tranquillo vivera et post funus eternge beatitudinis prcemia percipere. Visumque illis est ut ore supra nominalorum bealissimorum Episcoporum inextricabilis cautio firmaretur, atque illorum arliculis cyrogra-

rum

268

APNDICE

pharetur, ut ex robus eidem sancto templo coUalis vcl confcrendis, veluli seripture diversae a diversis oblatas vcl ofle-

resonant vel resonabuat, nuUi liceret quoquomodo subtiahere vel alienare, seu malignanter inv'adere. El si quod absil, aliqua persona abominaida,- et a Dominico gTeg;e segreg-anda atquc ab ortodoxa EccJesia exirpanda nflala a diabolo presurapseril in quacumque loco juri prsefalce barenda

vim inflingere vcl lemere invadere hac serie ptenilenliam hostensa, nisi egeril et a tali iniqualc rcsipuerit, condempnaus et abominatus alque anathemalizatus nullam inler chrislicolas liabeat
silica3

perlinenli

scripUirai

porlionem, sed cum diabolo et sociis eius ad eernam reservetur uUionem. Preerea el ego ipse Bernardas gralia Del Comes qui ad dedicalionis soUemniatem prenominalos Ponfiices deprseeans invilavi una cum germano meo Domno "Wifredo (a) eiusdem gralia honoris insignil bona volntate et summa gralia Salvatorem honoranes corroboramus. et confirmmus omnes res quas idem ccenobium in present tempere gaudel se habere adeptas vel quas debuerat possidere ut ammodo et deincebs nulli Comium vcl Vicesinerre aut

Comilum. sive cuilibet magnse vel parvse personoe liceal vim aquod placium exinde leiiere sive de homicidio vel de adulterio, aut de furto, vel de raplu, sive de falsitale, aut de quoliljct magno vcl parvo plcito, et eque pascuarium vel aliquem censum liceal aecipere, sed ipse Abba qui prreesl vel qui prcefucril in monasterio, habeat licentiam el po-

testatem in mnibus hereditalibus prajfali cenobii placitare el distringere elhoc in eis agere quod legater agendum est.
Illas

eensemus ul equali firmiex censali publico, quod vulgus feum nominal aliquid ibi oblaum fuerit. Egoque prsemissus Odo Gerundonsis subsellii Pi-tesul pari voto consendenique quas adeplurum
erit

tale stabilite 'pcrmaneant, excepto

lienle

cundo

clero

nostrog

omnes

res quas famosissimus pr:edecessor

Sedis confiuTiamus et roboramus meus Comes e

Episcopus Pralatus Miro illich obiulit, et eas quas Chrislo inspirante vel cgo vel quiscumque successor meus illic obhac tulerit, ul prefixe el slabilile lic perpelualiler maneant si quis temerario ausu aliquid exinde -sublrahere volueril ab
;

(a)

Comit

scilicet Cciitanire

ex Oliva Cabreta eiiisqiie coniige


el Eeiiiardus.

Ermengarda ppogenitus, quemadmodun

DE
ipso

OCL'IEINTOS.

269

Aposlolonim Principe malodlctus el aiialhenializaliis reserveliir ad iilam ulcioiiem in qua nullam valeat invonire remissionem. Si qnis vero Chrisli amorc accensus illic transitorias res obtulerit, a Domino Jhesuchrislo sul'rag'ante eodeni Apostlo sempilornis ditetiir henefieiis et polcstale sibi Iradila ab omniim suorum solvatur pcccalorum vineulis coque sibi aperiente in supernis suscipialur doniiciliis in quibus cum Sanctis mnibus exiilet et letetiir in mnibus sreculonun scculi-. Amen. Acta praillibati asilii celebrrima dcdicationeanno millesimo terlio a Christi Incarnatione exfan XV. indiccione VIK. kalendas oclobras, VIL anno regnante Rolberto Rege.=Odo hac si indignus gratia Dei Episcopus Sancle Sedis Gerundensls Ecc!csia3 et nufu Dei Abba ss.=
,

Arnulfus ac

si

indignus gratia Dei Episcopus. =Sis"'{"num

Wifredus gralia Dei Comes. =Wdamirus gratia Dei Abba.=: Abbo Aba ss.=Guilardus Archiprcsbiler.=Sig7num Aetius
ac
si

indignus gratia Dei Episcopus. =Wilehnus Arcbilevita.

r=:Adalberlus Sacerdos et Abija ss.=Deila gratia Dei

ss.=Sig--nu.iiBcriiardus gratia Dei

Comes

-J-.=:Ccrnitur

Abba Ab-

batis hic signum nunc Benedicli.=Sg--num Miro Vice-Comes.=Sig--num Onobis.=Sg-i-num Johannes.= Sig-j-num Ania.!us.=Sig--num Piodegarius.=Mro ss.:=Sig-fnum Adalr= bertus. Sig-j-uum Sonfrodiis.=Sig-|-num Presul -i-.=SgYnum =Adr y.= 7 Sig-J-num Boneriruis.=Sig-rnum Adalbertus.=Dalmacius Vices-Comes ss.=Wilelmus Vice-Comes ss.='Guirredus sanctsc primee Sedis Narbonensis ccclesise Episcopus ss. -j-^r: y Berengarius sancte ecciesire Elnensis Episcopus f^Giskafrodus presbiter et monacus scripsit indiione die el anno quo supra --.=Gutlclmas gratia Doi rgelensis Episcopus f.

XXVII.
Carta franquitatU Willielmi Comitis Blsuldunensis pro
nasterio S. Petri, an.

mo-

MXXLY.

(Vid. pg. 98).

Exautorjr. in arch. monast. S. Peir Bisuldunen.

in

nomine

sancSre et indiv-iduse

Trinilalis:

gratia Dei

Comes considerans me paccatorem

ego Wilehnus in mnibus vo-

270
lo aliqiit

facer qiiod

mcrear illum ad domum Sancti Petri Aposloli cuius coenobium conslruclum est juxta castriim Bisuldunum ut de isto die in antea aut cgo aul iilliis homo per me a jam dicto coenobio vel in omni Ierra quam hodie habet vcl in antea juste adquisieril, non accipiamus uUum reccptum, eque ullam paralam, eque aliquis post me in perpeluum, nisi forte Abbas ipsius loci me rogaverit et n vi la veri t, sicut ei placueril. Deslruo quoque perversum usum quod ego constitui, ut in boste mea vel successorum meorum non faciant ullum servicium eque Iraginam, eque aliquod prcestitum eque de cavallis, eque <le mulis, eque de asinis, eque de villarc, eque mihi, eque ad aliquem post me in eternum. Accepi aulcm propler lioc a Tassione ipsius loci Abbate CCC. et eo ampus modios calcis propler edifiealionem palaeii nioi. Si quis ergo hanc constitulionem voluerit disrumpere, aut cgo aut aliquis homo, si non digne satisfeccrimus Deo et Snelo Pelro Apostlo, ex tune de parle Dei Omnipolcnlis et omnium Sanclorum permaacamus excomunicati por excomunioncm omnium Episcoporum quorum nomina in hac carta fuerint scripta. Facta caria conccssionis nonis novembris, anno XXXIIII. regnante Rolhberto Rege.=f Ego Johannes Sancfaj Calholica et Apostolicaj Romanai ecclesiaj Prosul.=OUva Episcopus--ss. (^us9/2Cis>s).=Wilelmus comes gralia Dei qui hanc cartam concessionis feci, firmavi et firmare rogavi.=-j- Petrus queni dicutit Episcopum Sanclre Rufin?e.=-- Pelrus Episcopus -j(Gerundensis) .=^f Wifredus gralia Dei Episcopus -f (Bisul/u?cnss). =Adalaizis Comilissa j-.=Sigi-num Wilielmus Vices-Comes.r=Sigfnum dgario Saione.=Amelius Episcopus. =i- Wadaldus ac si indignus grUia Dei Episcopus ss. Bernardus Comes Bisulhincnsis, proles Wilielmi Comilis "i". =Miro ss.=Eneas.=Sig--num Adornar mandatarius Sancti Petri. =Sig--num Bernardus Amallo. Slgxnum Raimundus Ademar. =Sig7num Raimundus Adalberto. =-|- Johannes presbiler el monachus qui hanc cartam concessionis scripsi
ineis
slituo
i

APXDICE Deo sil placilum, ut in necessifalibus habere propiUum. Concedo itaqiie ot con-

cum

literas rasas in V. versu, et subscripsi die

et Vi. versu, et ct

superpositas in VI|,

anno quod supra.

DE NOCUMENTOS.

271

XXIX.
Donatio ecclcske de Flix facta ecdesioe el monasterio S. Pe" tri Bisuldwiensi per Gaufredum Episcopum ct Capitulum
Dertusenx. sub certis conditionibus in ea conicntis, an. MCLXVI. (Vid. pg. 99).

Ex arch.
VPuoniam

ecclcc.

Dcrtus.

fncla

mortalinm
(/".

cum

aucloribus suis

tabes obli-

vionis senipor invidia

invida) memorise scriploriim inopia

delere consuevit

ego Gaufrcdus Dorlusensis dictus Episco,

mocum siinl in eadem ecclesia fralres tam vivonim prajsentia? quam fufuronim postorilati scripto tradere curavimus donum ccclesise de Flix ecclesise S. Petri Bisillupus, el qui
,

in

nensis, et Bernardo ciusdem Abbali, suisque successoribus perpetaum hoc inqiiam donum lacimus prpnominalae
;

icclesise,

salvo iure episcopali, retenta scilicet quarla parle decimarum, de quibuscuniqiie nionachi dcimas accepcrinl
in Flix, el in terminis eiiis.
<;his

Damas autem

pradiclis

mona-

decimas de propriis animalibus suis, et de proprio orto suo uno, el de propria vinca una, dum prior (qui) ex permissionc Episcopi absque capellano l'uerit, promiltat obedien(iam Episcopo in mnibus in quibus capellanus obedicns essc debet. Cum auleni Abbas, sive Prior gerens vicem eius capellanum in praiata ecclesia posucrinl, pra-senlabit eum Epiicopo, qui possit discerncre utrum sil lilterafa persona, inreprcbensibilis, accoplione digna. Prasenlalus aulem capellanus promitlal obedicntiam Episcopo, et accipiat ab eo curam animarum; el ipse el Prior cum Episcopo sanctam sinodum celcbrcnt, et ab eadem ecclesia sanclum crisma reporlent^ iusliliam leneanl ex precepto Episcopi sicut sacri caones docent. Haic siquidem fuit convenienlia quam habuit prajdiclus Abbas cum Episcopo, ul omnes possessioncs quaspossel adquirere vel emcre in episcopalu Dertusensi et Iller-!ensi, darel ecclesia? de Flix, excepta possessione de Corbins, quam relinuit propriam ecclesia Bisuldunensis 'ad anivorsarium agendum Comitis Barcbinonensis. Hoc scripfuna lactum csl anno Dominicae Incarnalionis M.C.LX.V., V. idus
, ,

zi

Ari:xDcs
et

jamiar, tomporo Ludovici Reg-is Janions,

Raimandi Be(o).

reiigarii, CoaiitisBarchiiionensis, etPrincipis

Aragoaensis

Sig-ftium Gaufredi Dertusensis ecclesite Episcopi.=Sig-j-num Geraldi presbileri et canonici Dertusensis. =Sgf man
Ilai-ii

canonici S. Raphi.=Sig-f num Pctri de Rigadel.=Sigfnum Bernardi Abbatis.=:^Sig"thum Pelri ?^Iironi.=Sg"fnum

Bernardi Prioris Bisuldani.=Sig-fnum Raimundi Dalmacii. Sig-j-num Ursi, canonicorum S. Ruphi (6).

XXX.
Acta
coisoc7'ationis ecclesicB Peiralatensis. an.

MCXXIII.

(Vid.

pg-. 104.)

Ex

translat. auient. in archiv. S. Petri Bisuldun.

jrLnio Dominicse Incarnationis C. vigsimo tercio post mille-

simum

inditione prima venit

Sanctas Gerundensis ecclesise Episcopus

Domnus Berengarius gralia Dei cum revercntissimis

ac nobilissimis viris videlicelDomno Amallo Carcassonensi et Potro Elenensi Episcopis, el cum aliorum mullorum hominum
caterva tam clericorum quam et laicorum ad consecrandam eoelesiam que sita est in pago Petralatensi in lionore Sancti Cirici et Sancli Andrece, Sancique Benedicli. In qua nimirum consecrationis die ego jam dictas Bcrengariushumillimns Episcopus pra3cibus et suplicationibus magnatum scilicet Donini Ponc Ugonis, huius terrioni Comitis et Dalmatii Berengarii, Vice-Gomiis , necnon et aliorum multorum hominum laudo et confirmo omnia qu.se anliquitus concessa sunt atque collata

(n)

Slendiim scriptoris hic agnoscere necesse

est,'

cum auno

iiS5

|Rainiindus Gines Baicliioueiisis iam vivis siiulatus existe

ret; bierat

erat, qiii

nempe anno 1162, Quin nec jise Gaufridus n vivs mense inaio ii65 decesserat. Uterque aiitein vvenles hic jndiicuntur V, iJ. jan. n66.
['>)

Ri (\m se cano/cos S, Riphi appellant, canonici

eiiclfsiae

S. Maria; Bisuldnnensis dicendi sunt, qua? vita regulari S. Auguslini


a sOec.
soec.

XI,

florebat, el

monasterio S. Ru[>h Avenioiifsi ciica

Cnem

XI.

S'.ibdita erat.

DE DOCUMENTOS.
jan dicise ccclesirx; Sancti Cirici a

alus bnis liominibus el scopo, sicul in alia dote et preceplis regalibiis resonat. Dono oliam praeiale ecc'.esia; dcimas et primilias el oblaljones fideliun quie exeunl el conliiienliir inl'ra subscribendos tcrniinos, scilicet ab ipsa Calmilia usque ad lolam Taradcllariam, et nde pervenit usque ad collem de Colera, el descendil usque

Regibus et Comibiis sive a predocessore noslro Gui^one Epi-

td ipsun

Deinde aseendendo ael inde pervenit ad collem de Trasovario, el descendil per terminum Maurescei^ensem alque pervenit ad ipsum villare de Comparalo. ludeque periendo pervenit ad slralam qiiae ducit ad Dalfianum sive Rabidosum deinde ascendil per ipsum terminum de villare quod dicunt Guadamirum, el ascendil ad ipsum podium de Galindo sive ad ipsam archam et ascendil ad alium podium quod nuncupanl Modianum sive ad ipsas Aculas, et pxinde pervenit ad monlem Lalum sicque ascendil ad ipsas cabannas quas dicunl Adaulfi, el descendil ad ipsum collem de Baniulis et nde ascendil ad Dig-estorium de Lupis el villarem de Elerzels et vallom Frexani el vallem quam vocant
rivulum qui inde
discurrit.

scendil usque ad collem Dalfianensem

cum ipsa guardia de Mauris, el ipsos portes qui perinentadjam dictas valles. Quce aulem omnia dedil Guizberlus Comes pr.x'libato coenobio propler remedium animse suse loium ab integro cum onm;bus linibus vel adiacenliis suis quorum
Colera
sunt isli. De parle orientis in suo proprio mari. Terminatur praidictum mare cum suis porlis ab illo capiie de brenione usque ad capud Latronis et inde vadil et pervenit usque ad calam de Maruano, et ascendil inde de parle meridie per ipsam serram quie dicifur Frexani vel ad ipsum Surellum vet in ipsa serra quam vocanl de Bistrigones. l)e occidu<) in ipsa rocha vel in ipso termino Sancli Slephan monaslerii de Balneolis; de circio vero alfrontal in jam dicta rocha Taradollaria vel in ipso pugio quod vocanl Monlem Petrosum vel in termino de jam dicto monasterio Sancli Cirici vel ad ipsam paradam quam vocant de Heliano et pergit per ipsam serram usque in profundo mari vel ad ipsum jam dic!um capul de Drcmone tolum ab integro cum mnibus finibus vel adiacenliis suis. Preterea sub ecclesiastica tuilione ac defensione pontifican auctoritate nonimus alque consliluimus omne illud alodium quod Gauclredi'-^ Comes condam dedil praelibato co?nobio Sancli Cirici el S^.ncli Andreae, Sanctique Benedicli'
Icrmini

TOMO

XV.

274
sicut
iii

APNDICE
scriptura donalionis qiiam ipse fecit eidem ecclesise
qiise sic conlinetiir:

Dono ego Gauclredus Comes ccB. de alode meo proprio quod esl iti comitalu Pelralatensi in suburbio Castro Tolone et inia trminos vel fines pntnominati monaster Saacli Cirici in cacumine ipsorum montium et in loco qucm dicunl ad ipsum lurnum infra ipsam Calmiliam et Digeslorium de Lupis sic dono ipsas arlig-as qui ibidem sunt totas ab integro sepe dicto canobio. El alfrontat
resonal,

nobio SancU

Cirici

ipsum alodium a parte orienlis in ipso rivulo qui pergit ad ipsam rumicem vel in ipso curale quod est in capite de ipsa Ruira et pervadit per ipsam serram ad ipsum Ficforium et pervadit ad ipsas Laceras. A parle meridiana affronlal sursum in ipsa Calmilia et pervadit ad ipsum lurnum. Ab occidenlali eliam parte affrontat in cacumine monlis quem vocant Dige,

storium de Lupis. A parte vero circii al'ronlal in ipsa serra de Lupo Spinoso, et sic pervadit ad ipsai,n Olelam. Quod eliam donum Suniarius Episcopus laudavit alque lirmavit.

Nos itaque Berengarius Gerundensis Episcopus, Petrus Elenensis Episcopus, Arnallus Carcassonensis Episcopus ponlificali fulli auclorilate qui ad hanc consecralionom humlimis pnecibus Domni Berengarii, relij^iosi viri eiusdem coenobii Abbatis

vcnimus sub

ecclesiastica luilione defensior.e ac

tione ponimus

jam

dicta oninia qua; buic monasterio pia

munide-

votione sunt et erunt in futuro collata, ila uf ab hodierna die el deinceps jure perenni teneant alque possideant habilatores pnctilulali coenobii ha^c o.nnia secure el quiete omni lempore
sine inquietudine el absque impedimento ullius liominis
foeminae. Redibiliones

veL

quoque

el

exacciones

illas

ab ipso coe-

nobio aliqute personse non requiranl vel exig'juit nisi Gerundensis Episcopus secundum canonicam auctoritalem el regu-

lam

Sancli Benedicli.

Decimas

et primillas et oblaliones lide-

lium quas usque modo habuil el lenuil praefatum monasterium ej asserimus, observamus alque concedimus cum. illis eliam deeimis et primiliis et oblalionibus quae-exeunt vel exire de%enl ex prcenominatis alodiis qua Gaucfredus Comes concessit jam dicto monasterio. Altare quoque Snela? Mariaj quod fundatum fuerat in ecclesiola ante januas predicti monaster

in ccclesiam Sancli Cirici transtulimus, et in honore Sancta; Marise consecravimus ut ibi a monachis et ab omni populo
II

honorabilius habeatur et leneatur perempniter. Acta sunt hsec re^ni Ledovici Re8-s.=:::Bercnkalendas octobris anno

XV

DE DOCUMENTOS.

275

garius Dei gralia Gerundensis ecclesioe F.pscopus.r=:Pontius monachus presbtor.=Pelriis mo ::aclius presbler.:=Bornardiis

Petras

monachus presbiler.=Bernardiis monachus presbiter. monacus presbiler.=rPelrus monachus. =Bcrciigarus

inonachus.=ArnaIhis monachus. =Raimundus Arnalli presbiter el monachus ss.=Pelrus presbiter. r=Bernardus Berengarii.^ArnalUis presbiter et monachus. =Arnalkis Carcassensis

tralatensis Arcliilevila.=r-i-lsla supcr scripta

Episcopus ss-^i-j-Berengarii Sancli FceUcis Abas et PeBernardus tiimo Sacrista. =:Arnallus Johannis Sacrista secundus ss.=-{-Petrus Elenensis Episcopus. =Bereni,'^arius Caput scola; Sedis Jerun-

dae.=Petrus presbiter qui hoc rogalns scripsi sub

die el

anno quo supra.

XXXI.
Acta consecrationis
ecclesice S. Petri de

Camporoiundo, an.

DCCCCIV.

(Vid. pg. llOj.


[S.

Ex

autogr. in arch. 7nonasL

Pctri Campirotundi.

J.n nomine Domini Dei elornl sub anno ncarn.alionis 3omini nosiri Jhesu Clirisli DCCCC.IIII.

indiccione Vil. psa die

V, kalendas decembris, j^nno V. regnante Karnlo Rege, filio Leudevici veniens vir revercnlissimus Servus Dei, Sedis Gerundensis g-ratia Dei Episcopus ad consecrandam ccclcsiam quae est sila in pago Bisuldunense in honorc Sancli Pctri in locm que dicitur Camporoiundo. Donamus ad eandem ecclesiam in die dedicationis suce Suniarius vir religiosns laicus iiecnon e Bonesindus presbiter campos dos: unum ad Pinosam, et alterum in villarc Placiti qui sunt modiatas IlII. el dimidia. Donamus nos snpra dicli islos campos prcnominatos ad ipsam ecclesiam Sancti Peiri pro remedium animarum nostrarum ab odierno die et tempore: per hanc scriptiu'am donationis nostrffi prcdicta ecclcsia Iradimus et concedimus ab omni integrilate, ila ut inceps ibideni subjaceal mancpala ut nullus umquam temporibiis, nec Comes, nec Vicos Comes,, nec Vicarius neo certa nlla secularis poteslas chiisliana obscquium vel regule obnere plcriler Deo auxiliante mnibus denfendcre fiituris Icmporibtis. Et cgo Domnus Ser-

276

APNDICE vus Dei Episcopus dono ad doaiiim


parrochia
villa et
qiia;

Saneli Pol AposloU

ct villa Pugnain Frexanelo, el Porrarias el Seg-orilias ct Graxanlurri el Paralella. Dono ego jam dictus Servus Dei Episcopus de islas villas superius nomnalas a domum Saneli Pctii Aposloli decimas et primilias, sicut cannones doccnl. El de ipsa ecclesia domum Sandi Pelri Aposloli por singulos annos censu exinde exeal a

vocaiit Tablalo
et villa

Francorum,

villa

Magriano,

domum
quse cst

Sanclse Maiire, Malris Domini noslri Jliesu Chrisli

fndala infra muros Jcrunde civitalis vcl ad eius Episcopiim, sicut cannones doccnl. Siquidem nos supra scripli aut ullus homo quod contra hanc donationem ,a nobis faclam ad inrumpcndum venerit aut nos venerimus aut ullus Episcopus aut poslorilns nostra imerant scu imforam aut parlibus

eiusdem

ecclesice Saneli Pelri Apostoli auri libras ill.

componere

faliat, el

insuper isla donalio in mnibus oblineat

roborem. Faca donalio ipsa die VI. kalendas decembras auno V. reg'nanle Karulo Rege filio Leudevici.^Ego f Pionesindus presbiter qui hanc donacionc leci.=:Sig"fnum Suniarius qui hanc donationem -|-Servus Dei luimilis Episcopus ss.=.Modicus Georgius sacerdos indig-nus et Abba exiguus presens assstens.=Windsclus presbiler ss.=:lngilbertus ss.=Servus Dei Archilevita ss.=LIndila presbiter ss.= presbiler ss.=Sigfnum Undilus.=iSi-

g'fnum Genesius. Sig--num Odegarius.=Sgf ""'n Jnslinianus.=:Sigfnum EIdo =Sig-(-num Wislrimirus.r=r Sigfnum Joannes. = Sig-(-num Quitiiandus.=Savegildus.= Vilelmus. Ansullus ss. Eldelredus presbiler qui hanc donatione scripsi el subscripsi sub die et anno quod supra.

XXXII.
Ludovici IV Galliarum Itcf/is prceceptum pro monasterio Campirotundi: an. DCCCCUIL (Vid. pg-. \{{).

Ex

translal. in arch. S. Pelri Campirotandi.

J.n nomine sanctre et individuai Trinilalis: Lcudovicus divina miserante clemencia Francorum Rex. Si lcis Sanclorum "divino cului mancipais, scrvorumque (Dei) necessilalibus

277 DE DOCUMENTOS. opem conferimus, rgimen pro cerlo exercemiisrc molunienlum adque ad etcrnse Ijeatiludinis gloriam facilius pervenire eoiifuliinus. Igilur omnium snela' r>e Ecclesia? fidelium tam
presencium qiiam et luturorum agnoscat sollcrcia cjuoniam noslram audiens presenliain Wilredus Comes retulit nobis qualiter quendam locellum in honore Sancli Petri silum in pago Bisuilunense, ob Dei eiusdemquc Principis Apostolorum amorem suae hereditatis rcbus aput Gothmarum, Gerundensis ecclesise Presulem cum consensu tamelericurum qnam laicorum prediclae Sedis regulariler firmiterque comulaveral ul mors est, sea scilicet ratione ut inibi regula Beati Benedicli

cnm

Aljbatc proprio exerceretiir.


dilioni

Unde

nostra

allitudinis

iminificenliam satis reverenter expetiil, qualinus praediclum

coenobium nostra;
re

omnino vendicantes cum mnibus

juse sibi perlinentilnis nostra regalifatis precepto confirma-

dignaremur. Cuius prsedicti Comitis Wifredi pelilionibus

libenter suscipientes praediclum

monaslerium cum Abbate

Laufredo et monachis ac mnibus rcbus seu villaribus, videlicel ecclesiam in honore Sancli Christotbri in villa quse dicitur Crescenluri, et siivam qua? eidem monasterio adiacet cum lerris, molendinis et pratis: et in alio loco villam que vocalur Pugna Franchorum cum finibus ac ferminis sive aulodes quos predictus Comes Wifredus eidem monasterio per carta contulil, scilieet in comitatibus Bisullunense, et in Valle asperi. aulodes quoque quos genilrixprefati Comitis prelibato monasterio in pagis scilieet Bisullunense hac in valle confluente dedil: aulodes etiam omnes quos prenominatus Abbas Laufredus ad predictum locum tradidit cum pace; omnia supradicta cum omnium rerum inlegritatc sub nostra delTensione sicut dictum est inlegerrime contra omnium inquietudines hominum regia auctoritate prsecipimus alque jubemus, ut nullus judex publicus vel quselibet judicialia potcstas in ecclesias aut loca sepe dicti monasterii, aul causas judiciario more audiendas vel Ireda exigenda vel paralas faciendas, aut
ullas redhibilions

aut fidciiussoros

tollendos

homines aut illicitas occasiones requirendas ingredi audeat, sed eque vialicum, eque portaticum, eque silvaticum, eque pascuarium, eque thelovel iljorum distringendos

neum aut ullum iilicitum debitum exigere prsessumat; sed cum supra memoratis rebus mnibus predicto monasterio
pertinentibus in quibus quoque consistanl locis

quod has ju

278
pietas eidem loco per suos

APNDICE

Ble ad prescns possidere vldetur, simul

cum

quoque

fideles

his quas divina augere voluerit, li-

ceat inemorato Abbati suisque successoribus reg-ulariler vivenlibus et monachis inibl secundiim regulam Sancli BenedicU deg-entibus quiete vivere, easdernque res cum omni se curilate et miaoratione possidere et pro nobis proleqiie no stra seu slabitate toliiis regni nostri sccure divinam valeant exorare misericordiam: ct quaiido memoralus Abba de ac luce migraverit, licentiam liabeant ex semetipsis, si dignus inveniri poterit, omni lempore Abbalem eligere. Et ut hsec auctoritatis contirmacio perpetuo irniitalis obtineat vigorem manus nostra eam subter firmantes, anulo nostro insigniii decrevimus. Aktum Reme civitate III. nonas februarii, inditione VI. anno XVI. regnante Ludovico glorioso Rege.
:

XXXIII.

Fragmentum scrlphve dectionis Dodonis in Abbatem monasi. Ciimpirotundi. DCCCCLXA'VI. (Vid pgH6).

Ex

autogr. dilaccrato in arch. S. Petri Camjyirolundi: neni^


rescissa est carta in principio et fine.

pe

videbanur expend. Ob id ego prelibatus presul (Miro) divino ul lioclumo spiratus flamine more decessorum meorun protinus abnui, et in huic sacralo loco monachis undecumque colleclis locavi ut omnipotenti Deo et prelibati martiris sub regula almy Pairis Benedicti miarent et pro statii totius seclesise eius clementiam jugiler implorarent. Proinde igitur nos licet exigua congregatiuncula tamen hoc scientes, quia equonomi gregi dominicis solerli convenit cura insistere, et truculentum idrum a cordibus fidellum propulsare, quia quantum extremum diem novit proplnquare, tanto sevius caulas dominicas nititur incursare: et ideo clementiam prseseripti Episcopi suique fralriDomni Obani Comitis humetenus deposcimus ut pro amore divino nobis consulere studeamini et Abbatem Deo dignum nobis pievldere dignemini, scientes pro hoc mercedem bonam a Domino recompensari, si illud caste c zelo Dei fecerint: sicut e contra peccatum, si

DE DOCUMENTOS.
neglexerint. Idcirco eg-o praelibatus Episcopus
,

279
una cum con-

silio siipra dicli fralris nici nocnon el ciim assensu meorum calervc clericoniin pra-diclaj katervule fas tribuentes ut se-

cundiim

rosfiilam

almy

Patria

Benedic Abbatem

sibi eliperint

cuius niorigeris famiilentur obsequiis. Nos eriro cct exigua congregatio solerler illum invesligantes el dio quffisilum divinilus nobis delatun nomine

Dodonem,

qui

cum

opilulatione

divina secundum noslri arijitrii loco Patris congruesat po'.est conslilui. Qui ceu Bealiis Benediclus edocet, duplici doctrina
suis prseesse valel discipulis,

non a noslro ordine

videlicet

externum, sed sub monaslica disciplina diu eleganlissime edocatum, qnem bonis novimus moribus adornatum, sapien lia sale conditum, karilate rulilum, castitale nitidum, humiltate prsecipuum, pnidentia asluUnn, misericordia
et pielate

norma ad plonum instruclum. His et alus virlulibus opido conlum, dignum, talcm ac (antum per omnia Deo viriim eligimos alque adclamamus ac ieri nobis Abbalem poposcimus, quo patrocinante suave Christi portaegregium
e

regulari

re queanuis juguin et palris jure super nos

teneat principa-

tum. Ego igilur prsescriptus Episcopus una

cum

fratri

meo

islorum fralrum favenles esedimus prsescriptum cenobiolum cum robus mnibus sibi perlinentibus tuse dilioni, ul ainodo cum tibi subditis regulaOlibani Coniitis peticioni
riter

Domni

Deo

militare studeas,

et

rebus mnibus regulariter fru

caris, tuearisque et defiendas. Et ul hgec huius adclamatio-

plenam el inconvulsibilem omni tempore obtineat roborem, manu propria subler firmavimus, stadmis et bonis hominibus roborare curavimus subscriptionibus et signis. Exaralaest igilur hsec adclamationis scedula elapsisDonis scedula

minicae Humanationis annis tcr senis quinqungenis, ebdeque

denis ter binisque, indicione tetra, die bisterna kalendarum marliarum, anno lelra ponto dipondio Leuthario Francorum Rege obtinente regno.:=Miro graliaDei Episcopus ss.=01iba
gralia Dei

dericus
biter

Comes ss.=Poncius--ss.=Odo levita ss.=TeuAbba ss.r=Hacfredus Archilevita ss.=Wigila prcs-

ss.=Rodestagnus subdiaconus ss.=rEndaIocus mona cus ss.=rEidericus moacos ss.=Barone levila ss.=:Ferru-

cio monacus ss.=Gulteredus monacus ss.=Durandus monacus ss.=Raduirus monacus ss.=:Truitarius monacus ss.= Oiiba levita ss.=Servus Dei levila ss.=Sonirredus levita ss Modegarius levita ss.=Wilo!mus subdiaconus ss.=Petru8

280

APNDICE
levita ss.=:

fiubdiaconus ss.=:Morgadus presbiler ss.=Dela

XXXIV.
Judicatwn pro Dodone, Abbate Campirotundi
Abb. S.
et

Laurentii

de Baga.

DCCCCLXXXVIII.

Seniofredo (Vid.

pg. H7.)

Ex

auiogr. in arch. monasl. S. Petri Cajnpirotundi.

i^ Otilia per Adorlanem judicum facta ante Domno prefulgldoque Olibano Comit, a cuius presentia rcsidebaiit sacerdotes, id est Balderico ct Balasco,
et judiccs id est

Aurulio ct

Marco presbileroque ctjudice, maioresque natu id est Guandalgaudis Vices Comilis el Auriolus et Bonefilius el Telbertus et Wilabertus et Raudegarius et Tassio ct Fre-dolo el Atnalrigo et Arnallus et Ervigius et aliorum mulorum bonorum hominum qui ibidem aderant, ubi venerunt Abbales coenobiis illis, id est Dodo Abba ccenobii Sancti Petri Campo rotundo et Durando moaco qui et mandalarium Abbalis Seniofredi monasterii Sancti Laurentii de Bagazano alSeniuldo
et

tercantes in alterulrum de ipsa densicula quod et rustice nuncupalur bosco, qui sislitur infra termines de ipsa oliva

atque de Bestracano
vel scriptis quod

ex utraque parte preferentes

testes

condam Domnus Bonefilius Comes qui et Episcopus inslituit singulis ob remedium animas suae unusquisque eorum adserentes ecclesice matris mese cessit similiter el mei ecclesia? matris cessit, de fines ac terminio Olivae est, el aus non ita sed de Beslrecano. Et ideo superflue excusantes lex pro petra corripit ut oninis improbitas facillime coercealur. Aeterno et enim Deo areanoque consilio humance fragilitatis consulis concreto limo hominem formavil,
cuius ex costa adjutricem parem definxil, scilicet ut quem decora similitudo extollebat dierum ac temporun soliludo Ionge protensa non terreret. Nam quamdam ex hinc causa exigente quogente taliter coelitus sententia per eosdem jam Ierra ac denique adveniente in orbe Spiritu in^olita esse videtur Sancto fabricatoris Noe plasme suce agnito verbis tantum mo:

do adralo,

asi facultatibus diversis sanctis

suis

baselisci

diutius honoralo, el ulique

congruum quia

ipse qui largilus

284 DE DOCUMENTOS. eorum peccala resisfcndo minora, [dcirco mag'nun osl litiilus donalionis quod nemo polest inruuiperc actum largalis quod proinisit condam supra script Anlislis animo et exporilanea sua, nullus qiio^entis imperio, nec suadcns ing'enio, sed quod fecit iibenler dcbel ampledi, sed hac de re crebrius arbilrali sumus el iiullo modo
raaiora

non

esl in abolilione

arbilrari

quivimus, cuius proprire

sit

cause quia densis lalo

non

nos ac denascendi lempus el finem quaui unusquisque Iranscal ig-noramus sed ut sors nobis prestat et ut a^liam aput bominibus laus largialur, congruit nobis terminum con sullissimum poner seculuris, ut deincebs vel amodum quieta
definivit proprice cuius fieret densa. Ig^itur et
licet slatula

nique

maueal eorum altercatio, et tune unusquisque quod nunc hic decreverimus suo debet vindicari dominio. Ordinamus deni<lue medietafem ipsius densse uni ecclesise, et medietalem alperpetim ulrisquc habiluia. Quisquis autem suprastiliosus vel ad fulurum extiteril, non valeat eius fabolla quamvis pulcra, sed inanis et absque profeclu permaneat, et insuper compor;at in vinculo a partique nostrse auri libras II et jn antea hanc sanclionibus nostrce omne per evum valilura stabilique sanximus. Facta notitia caulionis XIII kaiendas decembrcs anno I regnante Ugonc Piege.=Oliba Comes gratia Dei ss.^rSig-fnum Guandalgadis Vices Comes. S-(-num AurGlus. Miro ss.=:Sig--num Boncfilio. Sig-{-num Arnallus,=Sig-j-num Ato.r=Sg-j-num Fruila.=Sig7num Oliba medicus. ^Sigfiuim Ansullus. -j-Aurucio ss. =Eroigius
teri

amodo

presbiter
el

quodnomenlo Marco, qui et judex qui h.TC subfscripsi die et anno quod supra.

scripsi

XXXV.
Udefonsi Regs Aragonum decretum super hospitibus sterii Campirotundi. (Vid. pg. .123)

mona-

Ex
gonensium nensium
siam Dei
et

arch. monast. S. Petri Campirotundi.


et futuri quod ego Ildefonsus, Rex AraComes Barchinonensium pariterque Bisulduin regno meo quosdam homines sine mensura

ioverinl presentes Nc
et

et sine ratione causa ospitalitatis oprimere et vexare eccle-

mxime monasterium Campirotundi quod

noslri

antiquilus in montanis et in infrucluosis

ticaverunt, sta-

282

APNDICE

tuimus atqueprsecipimus \n perpetuum observan, ut in su pra dicto monasterio milla persona qusecumque sit, ibi gratis carnes requiad ospitandiim susceptaaudeat ab abiato rere, nisi in dominica die et in feria III. et in feria V. nec cogantur emere carnes, sed suficiant ospilibus tales carnes quapiunt. Alus vero diebus les de reditibus suis annuatim denturospitibus tales cibi, quales et monachi in suo refectorio comedunt, scilicet, caseiis, ova, legumina. De annona autem
dentar diiabus equitaluris eorum I. eminale conlinens in se libras, cum quo pislor monasterii suscipil annonam ad panem iiciendum. Pignora etiam nemini cxtraantur. Si au-

XXX.
tem

aliquis

boc quse supradiximus

karilalis gralia largiri per

violenliam vel per tirannidem aliquid requesierit, ei onmino omnia denegentur. Et sipropter boc aliquam Isesionem vel invasionem monasterio vel rebus vel bominibus monasterii fecerit, sicut de sacrilegio Abbati et Senioribus loci reus teneatur, et in curiam nostram ad nostram voluntatem facien dam veniat. Ponimus etiam sub defensione et securifate nogtra omnes qui ad forum eiiisdem loci venerint a dominica die usque in feria III. Termini autem fori sunt ab oriente usque ad planiim Jocatorium, ab occidente usque ad ponfem

novum Securiariim, a septenlrione usque ad crtale quod vocatur Coma armata et in circuitu secundum termines quos
posuimus. Alus vero diebus quando forum non celebratur erunt termini monasterii a monte Landrici usque ad montem Paradele, el a monte Clariane usque ad mansum qui vocatur Coma et in circuitu, Ouicumque infra supra diclos trminos hominibus vel rebus monasterii aliquam lesionem, vel invasionem vel pignorationem sine consilio Abbalis vel Seniorum
fecerit sive in

die fori sive in alus diebus,

si

miles fuerit,

centum
tur: si

solidos Abbati persolvat, et reus nostrse curie teneapedes fuerit, quinquaginla persolvat et reus nostrae
terris,

curiae teneatur. Preterea in

in possessionibus, in

ho-

minibus et in rebus monasterii ubicumque sint vel qualescumque sintquicumque in eis lesionem, invasionem, pignorationem vel aliquod malum fecerit, si miles fuerit Abbati centum
solidos restituat:
si

pedes quinquaginta,

et

reus nostrse curiae

teneatur {a).
(a)

est, sed ipsius

Deoretum hoc data carel, quia non mandali prseconizalio.

scriptura

ordinationis

DE DOCUMENTOS.

283

XXXVI.
Convenientia inter Episcopos Aragonensem MLXXX. (Vid. pc%. 14o).
et

Rotensem

cin.

Ex

arch.

eccl.

Roicmis,

et

ex autentico

et

cocevo iranslato

in eccl. Illerd.

In

nomine sanctce Trinitatis. Hoc est leslamenfum pacti quod f'ecimus nos Episcopi, scilicet, ego Garsias, Arag-onensis Episcopus, et ego Raimundiis, Rotensis ecclesice Episeopus. Orta namque conleneio fuerat intcr nos de anliquis 1erminis nosri episcopatus, quia olim, Chrisliana religione ex-

pulsa ex noslra patria, invadente inipia smaelitaiun gente nobis longa oblivione incognili. Venientes itaque anie prjesentiam excellenlissimi ac piissimi Principis nosri Sancii lacla ad inviceni concordia conslituimus causam indicio eius. At lie divina inspirante clemencia statuit nobis certos fininm limites per quos omnis occasio allercationis possit animoveri et a nobis et a suecessoribus noslris. Itaque in Suprarbiensi regione eonstiluit trminos, iit sicut surgit illa?serra quse vocatur Arvi, habens ex septenfrionali latere oppida qua; vocantur Elson et Avinzanla, et pmtendilur in orientem contra castrum quod .vocatur Civilas, pertingens usque ad fluvium qui dicitur Cincha: omnis hsec regio Suprarbicnsis ex supradicta parte septentrionalis laleris usque ad Pirineos montes, sicuti dividit supra dielus fluvius Cincha decurrens a Pirineo, sit juris Aragonensis episcopatus. Villa vero quse dicitur Belsa sita nter dos ramos fluminis ad radices eiusdem monlis Pirinei lotaque provincia ultra prtedictum fluvium ad orientalem plagam, sit juris Rotensis eccicsite. Ilerumque constituit ut si miserante Deo fuerit gens Ismaelilarum a nostris finibns expulsa, sicuti ipso largiente in prximo fulurum esse credimus et speramus, omnis regio Barbutana, sicuti descenditur ex supra scripta serra Arvi, habens ex meridiano latere castra que vocantur Nabal et Salinas et Alchezar et alia quamplura usque ad rivum qui dicitur Alcanadre, simili
Ispaniarn, d^structis Sedibas, captivala patria, uerant

Caslrum vero quod dlBiarag simulque oinnis resil juris ecclesiae gio quse est infra siipra scripliim rivum Oscensis urbis, Hoc ii^itur dccretum omni tempere ab mnibus Episcopis qui nobis loco el ordine successcrint, volumus firmum illibatumque servare, ul pax et concordia sit inter eos, ut nuUi deinccps pro supra dics torminis litig-andi occasio oriatur. Faca confirmaonis pas^ina III. idus decembris, anno ab Incarnatione Domini LXXX. era vero C. XVIII. post M. in monasterio Sancli Johannis Bablist* de Penna,
sit

284 modo

APNDICE
juris ecclesise Rolensis (a).

cilur Siluli, et villa quse vocatar

anno XVIII. regni supra


Sancio
in

dicti

Principis, consistente

Abbate

eodem monasterio

ro Abbas in

Sancti Johannis, Grimaldus vemaslerio Sancti Vicloriani, Sancius Galindez,


(b) et

Alaros et in Sosi, CentuUus Ara, Sancius Ranimiriz, frater Regs in Benavarrc et in Fonlova, Guillermus Serv Dei in Capella.=Ego Sancius gratias Deo Rex Pampilonensis ct Aragonensis hanc definitionem laudo et proprio signo corroboro. =Signum 'Y Sancii Regis.=Ego Petrus, Sancii Regis lilius hanc definilionem laudo et proprio signo corroboro. f (Firma en rabe) -j-.=Ego Sancius Porcho jussionc Domini mei Regis hanc cartam scripsi et isto signo f feci.

Comes

in

Boltangna

in

Bigorrensis

Comes

in

Penna

et in

XXXVII.
Pascalis II. Papce lterce de limitibus episcopatus Barba' strensisan. MC. (Vid. pg. -127.)

Ex

arch.

eccl.

Roten,

Jr^aschas Episcopusservus servorum Dei dilectp


cio Barbastrensi Episcopo eiusque

frairi

Pon-

siiccessoribus canonice

promovendis

in

dignilalis urbes in
(a)

perpeluum. Egregias quondam episcopalis Yspania claruisse egregiorum qui in ipsis

In Carlorali eccl. Roten.,


e-ise

nm. 24.

sic: Sit

juris ecclesise
antiqie

BarbutanjB urbis quae del)el

episcopalis Sedes loco

ur-

bis Hictosse, qiiia in suburbio eius est fndala pro ea. ro, etc. Haec verba desun in trans, eccl. Illerd.
()

Castrum ve-

In Gartorali Jiulutania.

DE DCCUMENTOS.
refulseriint Pontificum sive

285

Marlirum scripla ct nionumcnla testanliir. Postea vero por mullos annos Yspanise maiorem parlein a Mauris vel Ilisinaolilis invasam alquc posscsam et ipsa parrocliialiun divisionum abolilio manileslal, et nostrol'un temporuin nicinoria non ig'norat. Sane quia in diebus
,

noslris innipolenti
tirannidi

Deo

placuit

urbes nonnullas INlaurorun


nienioriai

eripore, et per gloriosos Picg'es sonclrc


liiun

Sanciun, seu eius

Pefrun ad Chiisliana) lidei gloriam

revocare, o]!rtuiium utique diicimus episcopales in oisdeni

urbibus aut earum linibus calliedras reparare, et parrochiali-

bus divisionibus nova dispensacione prospicerc. liitur supra dicti Aragoneiisium Pieg:is Peiri postulacionibus annuentes juxla priedccessoris noslri Pap;R Urbani decretun apud Barbastrum episcopaleni Sodeni maero slatuinius. Servatis nimirum anliquis terminis quos predecessores tui dum apud Rotam episcopalus anliqui depopulala et ablata parrochia l'overentur inconcussa stabiiitale possederunt, et sicut in Episcoporum Piaiaundi videlicet et Garsia; consensu egregia; memoria; pnefalus Sancius Rex dislril)uisse cog-noscitur. Omnes igitur ciusdem Barbastrce trminos cum oppido Alchezare vel unes ad lllerde diocesim pertinentes qui in Christianorumredacli sunt vel luerint poleslatcm, tua; luorumque successorum dispositloni episcopali jure subjacere pra;cipimus,
salva in mnibus ApostolicLB Scdis aucloritale. Porro dci-

mas Sarracenorum de lerris luo episcopatui adiaeentibus quas a Reg'ibus el Principil)us impelrasli vel impetraveris, sicut liodie tenes et possides,
i(a libi

irmamus. Do coetero omnes

tui

ac luis successoribus conepiscopalus ecclesia; secunin

poleslale

successorum luorum quibus nominatim ecclesiam de Almanara, ecclesias de Montesono, ccclosias de


instituciones in tua ae
consislant:
et

dum canonum

ordjnacione

Calasanz, ecclesiam de Clialamera cum universis terminis et adiaconciis suis ponimus. Ecclesias aulem quas raternitas tua cum clcricorum tuorum consilio vel favore nionasleriis

quoque concedimus etpresenti decreto firmamus. Canonicam sane rog-ularium clericorum quam apud Rotam antecessor tuus R. Episcopus inslituit, et iu inslilueri quamdiu annuenlc Domino regulariler vixerinl, ab omnium
concessit, nos

hominum liboram esse, et queque iilis a tua benignilate collala sunt rol in postorum fucrint, integra permainfestacione

uere dcccinimus.

Similiter

albaciam Sancte

I\Iaiie

Alaonis

286

APNDICE

qiue tam a Reg-'ibus qaam Episcopis statuta cst \n alodium Sancli Viiiccneii de Rota liheram permanere sanccimus, sel eque Lavascenscm ccclesiam tibisubtraliendam aut luis succes-

successoribus

soribus quorumiibcl infestaeionepermiltmus,quin tibi tuisque illic quod canonici j.uris est in postero conser-

vetur. Quicquid preterea in 'uturiim prsestante

Domino Bar-

bastrensis ecclesia jure poterit adipisci,

tibi

tuisque successo-

ribus ratum semper integrumque permaneat. Decernimus ergo ut nulli hominum liceat eandem ecclesiam temer perturbare aut eius possesiones aulerre vel ablalas retiere, minuere, ve! temerariis vexacionibus fatigare; set oninia integra
,

conservenlur tam

luis

quam successorum
bae
nostrse

tiiorum clericoigilur

rumque
ginam

ac

pauperum

usibiis prolulura. Si

qua

cccle-

siastiea secularisve persona

constilucionis

pa

sciens centra
si

eam temer

venire lemplaverit, secundo

tertiove comonita,

non salisfaccionc congrua emendaverit,

polestatis honorisque sui dignitale careat,

reumque

se divi-

no judicio existere de perptrala iniquitate cognoscat el a sacratissimo Corpore ac Sanguine Dei el Domini Redemploris nostri Jhesu Cbrisli aliena iial, atque in extremo examine districle ulcioni subjaceal. Cunctis aulem eidem ccclesise jura servantibus sil pax. Domini nostri Jbesu Christi, qualenus et hic fruclum bona aclionis pcrcip.ant, et apud districlum Judicem praemia felernse pacis inveniant Amen. Scriptum per ma-

num

Pelri

Nolarii

rcgionarii et scrinarii

sacri Palacii.

Fgo

Paschalis Episcopus calholicE Ecclesia?. Dalun LatiTOni per manum Joliannis Sanctc Romante ecch^sia? Diacboni Cardinalis VI. kalendas niaii, indiccione VIII. Incarnalionis Dnminicse

auno M.C. anno

ponlificatus

aulem Domini

Pasclialis

socundi

XXXVIII.
Pascclis II Papes ad Ildefonsum I, Aragonice Rcijem ItUercp de servandis ac tenendis constitutis limitibus diocesuum Barbaslrensis ct Oscensis. (Vid. pg. 127.)

Ex

arch. eccl. Roten.

aschalis Episcopus servus servorum Pci dilecto llio I!deonso, Mispanorum Regi salutem el Apostolicam beii''diclio-

DE DOCUMENTOS.
nem. Principalus
lui

287

lempore multa mala el mulla pericula in regno Hyspania; contigcre. Scandalis laque reg:ni ecclesiarum scandala non opportet opponi. Unde nobilitatom tuam monemus, ne trminos ecclesiarum qui a g'loriosae memoriae Regibus, paire el fralre Uio distincla sunt, el per Romanam ecclesiam contirmali persona; vis paciaris pra?sumpcione
confundi. Nos enim Oscilana; seu Barbaslrensis occlesia" par-

rochiam ila omnino quielam el integran! voliinius conservar!, sicut el iHorum scriplis el nostris est privilegiis diffinilum. Si quis vero aliter prasumpseril, indignacionem Apostolice Sedis inveniel.

XXXIX.
Pascalis II Papa; ad
clcesice

Regem Aragonum eiusqiie rcgni Principes litlerw pro parrochiis civitatis lerda; Bnrbaslrensi ec,

perpetuo adjudicamUs

(Vid. pg. 127.)

Ex

arch. cccl. Rot.

Jl aschalis Episcopus servus servornm Dei karissimis filiis P. Aragone Reg, P. Urgellensium Comili G. Vice Comili salutem el Aposlolicam benediclionem. Ex niultis jam precedentibus annis quorundam per Hyspanian ecclesiarum Moabila,

rumopjjresionibus adeo sunlcor.fiisaB parrochise, ul postquan in Cbrislianorum jus rcdiere earum nequeal distinccio inveniri. Oporlunun igilurest, ut parochianmi limites qui omnino incerti sunt, per lerrarum Principes sapiencium et religiosorum virorum consilio dirimanlur. Si qnse vero ecclesia; in tuliori stalu per Dei misericordiam permanentes aliarum videntur pertinencias optinere juslum est, ul reslilulis cis qua; videntur justa, restiluanl. Igitur quia Omnipotens Deus Hylerdensis ecclesise membra Ohristianorum restitu I polestatem, et Apostlica Sedes tam per prsedecessorem nostrum sanctse memor;E Papam Urbanum, quam per nos apud Barbaslrum episcopalem calhedram manere conslituit, doee per Dei graiam ipsa Ylerda? civitas ad Christiana fideiredeat
, ,

principatuui, dilfclioni veslraj prsecipimus, ul eiusdem Ylerdae

parrocliiam

l'ralri

nostro Barbaslrensi Episcopo possidendam,

quanti) ratiunaiiilius et equius

visum

fuerit dislinguatis.

Ba-

tum Laleranni

II

nonas

maii.

288

APNDICE
XL.

Pascalis II Papcp Hilera;

scopum arguil oh gravia


missa faciiiora. (Vid.

quihus Stcphanum Oscensem Ep%~ in Barbastrensein ccclesiam ad-

pg'. i27.)

Ex

arch. eccl. Roten.

aschalis Episcopus servas servorum Dei^^treclo frafri S. scilano Episcopo saluteai et Aposlolicam jcnediclionem. Exlusli iValer in coelum os tuun,

cum

Sedis Aposlolice slatula

condemnans, Barbastrenscm populum ne suo Episcopo jusla


persolverct, iiislruxisli. Hajcprolecloost episcopalisprodicaco

decimas proliiberc, populum ab Episcopo cvericre, Romana


privilegia conculcare?
,

Adhuc

Barbaslrensis Episcopi

domum

invadens quae illic habebanlur distraxisti, et ab ecclesise villula prredam rmala maim diebus sollempnibus abcgisliSuper bis ab eodem Episcopo monilus quippiam reddere conlempsisli Insupcr adversus eum Regis animum comovere lemplasti. Excomunicatum ab eo mililem in consoreium subcepisli. Precipimus ergo in infra mensos dos poslquam prsesenles liticras acceperis supra diclo Episcopo salisfacias, ot in poslerum ab hac oninino pra^sumpcione desistas. Alio'({\i\n nos le ab episcopali ct sacerdolali officio, doee satisfa,

cas, interdicimus.

XLI.
Pascalis II Papce
lUlcrce de

Sede Barbastrensi in Ilerdam


(Vid pg. i27.)

transjerenda, an.

MCX.

ascalis

Episcopus servus servorum Del venerabiii


in

fratri

Raimundo Barbastrensi Episcopo eiusqnc successoribus caperpetuum. Spirilu Domini docente translerl regna et mutat tmpora. Ipse quondam in Ilispaniis juxla boneplacitum suum Christianoruin regna dirindil, et rursum per Sarracenorum sou Moabilarum lyraunidcm Chrislianorum pcccala juxla sua judioia
nonice subslituendis
didiscimiis quia

Dominus

visitavit.

fuerat,
diciur.

DE DOCUMENTOS. 289 Unde factum cst ul episcopalis calliedra quae Ylerda? in montana transir!, in opidum videlicet quod Rola

Ylerdamin Barbastrae oppidmn

Inde rursiim imininulis Moabilarum viribus proprius Iransl'erretur, spesetian Chrislianis certior per Dei gratiam nostro tempore facta est ut Ylerdaiu urbem Domino pr?eslante recipienl. Et nos igitur Do-

mini Dei nostii judicia prosequentes presenti decreto consliluimus episcopalem calhedram quce haetenus Rotse vei Barbastrse habita est, ad YlcrdiE urbem in posterum referendam, cum eam Omnipotens Dominus Chrislianorum restiluerit potestati. Conservalis nimirum montanis terminis, sicut a te vel a luis prsedccessoribus apud Rolam et Barbastram habiti ac possesi sunt, cum valiibus Belse et Gestau,cum abbalia Alao. nis ac monasterio Sancli MarlinI de Cavallera, sicut in alodiun Rotensi ecclesice a R.egibus imptrala sunt. De alus vero monasteriis infra eandem parrochiam sitis debita tib tuisque successoribus reverencia persolvatur, sicut tuis haetenus pr;Edecessoribus perdesoluta est. Confirmamus iaque vobis ecclcsias de Ealaguer et Tamared et trras quaj jam in Chri.stianorum redactye sunt dicionem vel ecclesias, cum restitutse fuerint in Frag'a et Zeidi et Ontinnana. Omnes quoque dcimas sen celeras res ecclesiastici juris adY'lcrdse circunstanciam pertinentes omnes eiusdem dicesis fines qui in Chrislianorum redacti sunt vel 'ucrint polestalem tuce tuorumque successorum dispositioni, sicut superioribus temporibusper bonse incmorise Urbani II pr?edecessoris nostri, per noslrum quoque
,
,

privilegium constilutum est, subiacere pruscipimus, salva in mnibus AposlolicB Sedis auctorifate. Dccernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat vestram ecclesiam temer perturbare, aut eius possessiones auferre vel ablatas retiere, minuere vel temerariis vexalionibus latigare sct omnia integra conserventur tam luis quam successorum tuorum clericorum ac pauperum usibus prol'utura. Si qua ergo ecclesiaslica,
,

persona hanc noslrne constilucionis paginan eam temer venire temptaverit, secundo terliove commonila, si non satisfaccionc congrua emendaverit, poteslatis honorisquc sui dignilale careat, reumque se divino iudicio exislere de perptrala iniquitate cognoscat, et a sacralissimo Corpore et Sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jhesu Chrisli aliena fiat atque in extremo examine disfficularisve

sciens contra

slricle ulcioni subiaceaf.

Cunclis aulem eidem ecclesia; justa

TOMO

XV.

19

290

APNDICE

servantibus sit pax Domini nostri Jhesu Christi, quatenus et hic fructum bons aclionis percipiant, et apud districtum Judicem prsemia ssternse pacis inveniant. Amen. Scriptum per manum Johannis Scrinarii regionar ac notarii sacri PalaciL

=Ego

Paschalis Episcopus Calliolicae

Ecclesiae

ss.=Daluni

Rome in porticu Beati Petri per manum Johannis Sanclse Romanse Ecclesia? Diachoni Cardinalis ac Bibliotecarii Vi nonas mai, indicione
III,

Incarnationis anno

MCX

pontificatus
sigill=

autem Domini Paschalis II Papae anno XI f Loco Verbo Domini coeli firmati sunt.
XLII.

Petrus Sancius, Rcx Aragonum donat aliminiam de Saharra ecclesice S. Marico do Tolva, an. MC. (Vid. pg-. 128)

J.n Dei nomine: eg^o Pclrus Sancii Dei gralia Rcx. Placuit mihi libenti animo et sponanea volntalo, et propter remissionem omnium peecaforum meorum dono et ol'fero Domino Deo et Sancta Maa de Toiba in illam almuniam de Saharra qua3 est in illo termino de Falces, talem partem qualem ego ibi habebam, et mihi ibi pcrlinebat in mnibus suis lerminis ab
ter

integrum illo die, quando ista carta fuit faca ut firmipermaneat ad servicium Dei et Sanctse Marie ct ad illuminandum predictse ecclcsiae per cuneta scula, -j-. Facta carta era MCXXXVIII in menso augusto, regnante Domino nostro Jhesu Christo et sub eius imperio. Ego enim Petrus Sancii, Dei gratia rcgnanle me in Aragono et in Pampilona ct in Superarbi et Ripacurcia, Episcopo Dompno Slephano in Oscha, Episcopo Dompno Poncio in Barbastro et Dompno Petro, Episcopo in Pampilon, Adofonsus frater
, ,

meus in Biele, Ego Sancius


cartam

snior Forti Orliz in Quelga, et n Monteroio,


scriptor sub jussione

Domini mei Regis hanc

scripsi et

hoc signum

feci.

DE DOCUMENTOS.
XLIII.

291

Charta consecrationis

ecclcfiice

S. Marico de Tolva: an.


i

MCXXX.

(Vid. paj.

28).]

g-oPelriis Dei gralia Barbasrcnsis ct Rotcnsis ccclesi Episcopus cum consilio cloricorum moornm Jhesu anniicnte ecclesiam Sancte Marise Tolbcnsis dcdicavi, ad quam dcdicalionem Dompnum Ollegarium Tcrraconcusem Archiepiscopum invitavi, qui petieionibiis nostris obaudiens, libenter advenif, et nobis cum Dco gratias prsedicfam dedicalionem ho,

norifice peregit.

Qua dedicatione poracta cum


,

prefato

Ar-

chiepiscopo et Raimundo, Ausoncnsi Episcopo qui in eadem dedicatione adiutoret consecrator simililer fuit alque Archi-

djachonibus ac Sancti Vincencii canonicis de dignitate e stalii ipsius Sanctfe Marite ecclcsie traclare convcnienicr disposui, ut sicut ccteroe ecclesie in dic dedicationls suce secundum staluta sacrorum canonum elmilorio ot baplisierio honorantur ac legitime corroboranlur, hoBc pari modo a nobis
corroboraretur et dote, cimiterio,hac baplisierio honorarelur.

Decimas quoque sui juris vel quorumcumquc aorum quas usque in diem dedicalionis accipere consueverat vel illarum possesionum quoe a quibuslibct fidclibus personis present
consecracionis vel subscquenli altera dic pro doto prsediclB Tolbehsi ecciesise concesss vel donalae fuerint, libaras et ingenuas habeat, et.deinceps ecclesiastico jure possidcat el accipial. Si quid vero deinde ampliare qiiocumquemcdo in termino de Falcibus vel adquirere poluerit, dccimam Boa Jusli

ecclesia habeat.

Quod vcrbum Archiepiscopus

el

Ausonen-

sisEpiscopusdignumesse laudaverunl, et ul fiercf annuerunt, ciimquibnscgo annuens pra^cibus Archidiachononim el canonicorum hoc sponfelaudavi, el ut (a facerem coram mnibus mandavi. Postea vero cum Dompno Arnaldo, Oscensi Episcopo, karissimo noslro, veniens Rolam de hac re cum eo provide consilium habui, qui ut superius pirclilulatum cst, laudavit ct ulile et valde bonum esse pra>fixit. Igilur aucloritate Dei et nostra et Oscensis Episcopi in Rolcnsi Capitulo coram, fralribus nostris ecclesiam Tolbcnsem, vcluti prsenolatum est.

292

APNDICE

eimiterioac baptisterio ampliavi, et hoc tale moderamine ut qui illius ecclesiceTolbensis hereditario jure honiines siint, in

semper baplizentur ac sepeiantur. Al vero homiiies nostri cpiscopatus sive nobiles seu ignobiles habeant licentiam sepeliendi in ecclesia Tolbensi si voluerint, facta primitus donalione rerum siiarum parrochialibus ecclesiis suis et sicut Doinnus Ildelbnsus Rex ecclesianti Tolbensem cum mnibus qufi in prsesenti Iiabebat, et in futuro ubicumque juste adquirere posset, liberam et ingenuam per scripturam fecit el proprio signo firmavit, ila ego ipsan eandem libcrtatem ex parte Dei Omnipotenlis el nostra corroboro et laudo. Insuper dono totum quartun et quicquid est
prefata ecclesia Tolbensi
,

juris Episcopi Falcensis ecclesia',

excepta coena et prseearia, Beato Vincencio Rotensi^ et canonicis ibidem Deo servientibus pro nieorun remissione delictorum, el perpetuo firmo, ita quod nulli Episcoporum liceat hanc donacionem irrumpere, sed semper firma valcat permanere. Faca carta kalendis marcii anno Incarnacionis Dornini M.C.XXX. era M.C.LX.VIII.^Sigtnum Arnaldi Oscensis Episcopi. =Sigfnum Guillermi Bonifilii, Rolensis Prioris.= Sigi-num Forlonis Prioris.=Sig--num Petri Archidiachoni.= Sigi-num Guillermi Petri. =Sig-j-num Guillermi Sacristae.^^

Deo

et eius Genitrici et

Sigfnum

Garsice

Garsia? Barbastri.

Camerarii.=Sigfnum Stephani.=Sigtnum Sigf nun Raimundi Ennechonis.=Sig-{--

num

Garsi::e

Castellazoli.=Sgfnum

Pdartini

Galindonis.^:

Sigfnum

Bertrandi

CapcUani.^Sigfnum Ennechonis Hele-

mosinarii.=Sig--num

Ramn

Oriol Arcbidiacboni.=Coeleri

fuerunt.=Ego Petrus, Barbastrenfaci. sis Episcopus laudo et confirmo hanc carlam et hoc =:011egarius Archiepiscopus confirmo. =Ego Mcholaus Rotensis ecelesiai diachonus et cannicos per iussionem Domini feci. Petri Episcopi hanc cartam scripsi et hoc signun
fratres visores et auditores
-1,

-*

DE DOCUMENTOS.
XLIV.
Acta consecrationis pg. d37.)
ecclesice Rotensis. an.

293

DCCCCLVII. (Vid.

Ex

archiv.

eccl.

Roten,

JLn nomine Dei Omnipotens

Patris,

Christi, Filii eius, et Spirilus Sancli:

et in nomine Jhesu ego Ragimiindus De

gratia Comes simulque et coniux mea yEresindis opilulantem clemenliam Comilissa expuncxit nobis Deus et Trina Maiestas ul hedicaremus domum in lionorem Domini nostri Jhesu Christi et Salvatoris in civitale qiuevocitaturRota, ut sit Sedis episcopalis secundum metropolitana; Sedis Narbonensis ab Emerico Archiepiscopo et patri nostro insertum atque concessum est. Et ideo anno DCCCCLVII veniente beato Episcopo intercedentes nosmedipsos superius nominatos ad locum venerabilem conseerandum, cuius basilica ab Hodesindo Prsale vocabulum sumpsit Sancti Yincenlii I\Iartiris atque Levite:

ad cuius dedicationem

cliristiani

et

devotissimi populi

religione katlioca concurrentes ob devotione sua vel


,

paren-

tum decessorum facinus absolvendum vel pro remedium animarum suarum, et incolomitate futura compuncti de rebus suis donaria adstante clero cum devotissimum populum praedicti Sancti Vincenlii Martiris et

Levitc et ad servientes

iliius

qui ibidem^erviunt sub iussione Episcoporum


inserta tenentur.-

quorum nomina

Ego Piagimundus simulque et uxor mea ^resindis pro doialis titulo donamus ad ipsa ecclesia iam dicta uno csale ante ipsam domum Sancti Vincentii, et una ierra Adebuni capiente sement ex VI modiatas, et alia trra jD loco ubi dicitur ad ipsum Siseare in litus Ysavana usque ad Penna, Et psa vinea plana subtus civilate Rola quse mihi Elagimundo advenit ex parte parentum meorum. Donamus et in ornamenlis ecclesise I calicem de argento, et una cruce de axgenlo et I signo de nietallo et III libros, missale, lectionario atque antiphonario et II vcslimentos. tixc omnia donamus ut ad diem judicii ac tremende Maiestatis merces nobis exinde crescat, quia qui bene ministrat, gradum bouum sib. adquirit. Et est manifesturn ut ab hodierno die et tempore iam

294

APNDICE
iilius

dicta ecclcsia el servientes

habeant, leneant alque pos-

sideant, jurequc perpetuo vindicent ac defendant, et indissolubile funiculum hereditatis possideant cum stipulalione

subnicxa. Siquis sane, quod ieri minime credimus esse venurum, quod si nos supranominati aut aquis de heredibus nostris aut quilibet homo subposita persona de supra dicta donaria ian dielum locum venerabilem teniplaverit, in primis iram Dei et Sancli A'incenli I\Iarlir et Lev'ita incurrat, el super hoc quod repatit in quadruplo reslituat, et ista donalio firma permaneat in omni robore el firmitale. Faca carta donalionis in die kalendas decembrias anno III regnante Leutario Piege=:Sig-j-num Ragimundi Comits.=Sig7num Eresindis Comi,

Mssa qui hanc donariam fecerunl et testes rog-averunt ut eam firmareat.^Sigfnum Bernardi.=Sigfnum Galindoni.=Testes

Chintus Abbas.=Sig-j-nuni Baroni clerici.rrrSifffnum

Aponi.=Sigi-num Dachoni.=Dedleatio Baselize Sancti Viahanc donationem


supra.

cent Marliris die kalendas decembrias. =Oriolus presbiter scripsit et subscripsit sub die et anno quod

XLV.
Urhani Papce II Utterce confirmatorice Sedis Barbastrensis, an. MA'CLY. (Vid. p-. 141).

Ex

arch. in

eccl.

Rotens.

UrbanusEpiscopus servus servorum Dei

dilecta fratri Pon-

cioBarbastrensi Episcopo salutem et Apostolicam benedietionem. Miseracionibus Domini multplices graliarum debemus acciones quod nostris temporibus ecclesia propagatur, Sar-

racenorum dominacio diminuitur, antiqus episcopalium Sedium honor prceslanle Domino restauratur. nter quas Ylerdae urbis parrochia Petri Aragonensium Regis studio maiori jam x parle Christianorum est reddila potestati. Unde el nos iusdem Regis postulationibus annuentes apud Barbaslram, quod precipuum oppidum YUerdse adjacet^ episcopalemSe dem manere statuimus. Omnes eliam eiusdem Barbastne termini vel fines ad Ilerdse diocesim pertinentes qui in Christianorum redacti sunl vel fuerint potestatem, luae tuorumque

DE DOCUMENTOS.

295

successorum disposilioni episcopali jure subjacere praecipimus cum oppido Alchezare. Quod ut perpetuo firmum inviolatumquc permaneat, Oninipolentis Patris et Fil el Spirilus Sancti auctoritate irmamus.

XLVI.
Ranimirus Rex Aragonum concedit Rotensi ecclesice ecdesiam Barhastrensem an. MCXXXT'. (Vid. pg. i42.)

5ub Christi nomine et eius gratia et imperio, Rannimirus ReXjgioriosiRegis Sanciijfilius cunclisprimoribus, magnalibus et populis eius regno constilulis. Notum vobis mnibus prseet futuros pleniter nosse cupio, qualiler glosentibus scio riosas Rex Sancius, pater meus Barbastrensem civilatem a Paganorum dominio liberatan cpiscopatui Rotensi addiderit temporibus Salomonis Episcopi. Hoc enim eiusque posleritati Romana auctoritate concessum esse,manifestisprobatur indi,

ciis

vellet daret ecclcsiae

cuicumque Deinde interRaipiundumDahnacium, RotensemEpiscopum et Garsla, Jaceensem Episcopum pro ciusdem ecclesice terminis ortan
,

ut quicquid a

Paganorum
,

erueret potestate

proprioque ordinaret

arbitrio.

contenlionem proprio discussit judicio, ipsosque pro se et suis successoribus de episcopatus sui terminis fecit concordare, et concordiam scriptis lirmare. Patre vero meo defuncto frater meus Petrus regni adeptus cuh-nina, patris mei per omnia sequens vestigia, Poncio, Rotensi Episcopo Barbastrensem um suis terminis dedit ecclesiam, ipsumque primum Bar-

bastrensem vocavit Ponlificem, episcopaiem Sedem in eandem mutans civilatem, usquequo Dominus Illerdam manibus reddat Christianorum. Et ne hoc stalulum esse vei a regni sui successoribus aliqua posset destrui occasione, eundem Bar-

quod bastrensem Episcopum ad Romanam dirigens Sedem ipse pi statuerat animo, UrbaniPapa; fecit firmare privilegio.
,

Eodem

vero Papa defuncto, Paschalis Secundus Romanana adeptus Sedem, eiusdem Regis annuens pelitonibus,priedecessoris sui decretum el concordiam inler Episcopos de terminis sui episcopatus factam, Apostlica auctoritate proprioque cceli firmavit scripto. Rege itaque de hac instabili vita ad

296
,

apndice

Sedem transmtalo frater ineus Adefonsus regni suscepit jura. Ipso namque ad^regnum electo, Raimundus bonse memorise Episcopus, regio assensu et populorum acclamatione Barbastrensi ecclesia ad episcopalem electus est dignitatem,
reliquis ordiiiante. Sicque

prsesenle Stephano, Oscitano Episcopo ipsius cleclionem cum idem gloriosus Prsesul mulls dleecclesiani.

bus eandem rexit

Sed quia plus

coelesti

quam

terreno voluit Reg militare, invidia diaboli qune primum hominema proprio dejecit solo, eiusdem Regis animum contra

quorundam perversorum hominum vim et injuriara sibi illatam Denm et Roraanam interpcllante Sedem, tndem ex hac luce subtraclus, cui humana defuere auxilia, divina post eius obiium affuere consilia. Invictissimus namque

eum

injuste

comovens

malitia,

eum

a propria expulit Sede. lUo vero contra

egeral perversirecognoscens se graviter in Dei famulum peccasse, tndem perfidie sure finem imponens quod ei injusle abstulerat eius successori juste recteque reddere decrevit. Oscensem namque et Rotensem Episcopos super Ilius ecclesiae conIroversiam coram multis expectabilibus et reverentissimis personis, scilicet Auxensi Archiepiscopo, et Tolosano, et AusonensijCsesaraugustano etiam,et Tirassonensi, et Nagarensi Episcopis, Abbatibus quoque et nobilissimis regni sui viris quamplurimis in eadem Barbastrensi civitate ad judieium convenire pracepit. Statulis vero judicibus de judicio diu multunique decertantibus, tndem communi ulriusque
tate,
et
,

Rex Adefonsus animadvertens quanla hoc

parlis acclamalione ipsi

ambo

Pontifices

cum

suis fautoribus

Pampilonensi civitate reperere, suas rationes ante expsitas in ipsius presentia refferentes. Ubi Rotensis Episcopus per Apostlica privilegia , per regala staluta, per Pontificum utriusque dicesis certas definitiones Barbastrensem Sedem decessoribus suis
in
,

eiusdem Regis adiere curiam, eumque

et successoribus

eorum

in

perpetuum

irrefragabilitcr esse da-

tara oslendit.

Quod Oscensis Episcopus


a

potuit;

et diligenter etiam inquisilus

contradicere minime Rege a proprietate

juris praenominatae Sedis

]as auctoritates ostendere valuit,

unde prius quaerelas moverat, nulsed omnino dcfecit. Quod


,

ut gloriossisimus

Rex

audivit

ea quae Romani Pontifices pri-

vilegiis confirmaverant, quse prsedecessores sui gloriosi

Ara-

gonum Reges

immobiliter constituerant, quse etiam PonticeS

utriusque dicesis regio consilio nter se definierant, iliibata

DE DOCUMENTOS.
el nconvulsa
,

297
suse consilio

manere deber, ex delibralo curim

respondit parique tenore laudavit et confirmavit. Ouapropter ego Ranimirus, Aragonensium Rex_, divina compunctus clemenlia ef Romana fretus auctorilale pro anima patris et niatris mece fratrumque meorum et pro regni mei slabiiitate et animae mece slate Barbastrensem ecclesiam ciim suis terminis dono et concedo et perpetua slabiiitate confirmo juri
,

el ne in perpetuum ab aliquo regni mei successore patris et l'ratrum meorum et mea donacio auferri regali auctoritate corroboro. Hanc autem possit vel mutari donacionem faci et confirmo Vil kalendas julii nobiiissimis

Rotensis ecclesiae,

regni mei clericis el laycis quamplurimis


scilicet

coram astantibus,
,

Martino, Sancti Victoriani Abbate Arnaklo Mironis Comit Paliarensis , Raimundo Petro de Eril, et Pclro Raimundo, filio eius et Petro Jozpert de Cornutella, el Petro Rai-

mundo de Stata, et Gombaldo de Benavent, et Galindo Garzez de Snelo Vincentio, et Pelro Mironis de Entenza, et Bernardo Petro delaquares, et Ferriz, et Lope Belasquiz de Pomar, et Sango Sangiz de Eresun, et Arpa et David de Osea. Facta carta donationis era MCLXXIII in mense junio in villa quae dicitur Rota, regnanle me Dei gralia in Aragone et in Superarbi sive in Ripacurcia, Episcopo Don Dodo in Osea et
Episcopo Garsia de Maxones in Csesaraugusla, Episcopo Don Michael in Tirassona, Episcopo Sancio in Pampilona, Ferlungo Galindez in Osea, et in Elesone, Lope Ferlugnones in Albero et in Civitate, Frontino in Sos, Caslange in Bel, Ferlungo Dat in Barbastro, Ennocbe Lpez in Napal, Ramn Pere in Calasanz. Ego Raimundus,de Banasto sub jussione Domini mei Regs hanc cartam scripsiet de manu mea hoc sig-fnum feci.
in Jacca,

XLVII.
Ordinatio circa electionem Episcoporum Illerdensium, an. MCCXLIV. (Vid. pg. i 44)

Ex. Libro

viridi eccl. Illerdensis fol. 297ni b.

scopu

i los Petras miseracione divina Terrachonensis Archiepiet Raymundus per eandem Illerdensis Episcopus

298

APNDICE

auditis rationibus utriusque parts super jure eligendi Episcopo in ecclesia lllerdensi taliler duximus statuendum. Quod

quandocuinque
clesia lllerdensi

eleclio fueiit
,

celebranda de Ponlifice in ec-

quod Capilulum lUerdense teneatur hoc


praediclam Priorem PiOeleclio

notificare Priori el convftnliii Rolehsis ecclesise,et teneantur

recipere et admitiere ad electionem

per comprounus de Roensi, \'el tres de lllerdensi etdiio de Rotensi etsic deinccps. Si auteniper scrulinium eleclio juxla numerum canonicorum Illerdae qui tempore eleclionis fuerinl residentes, tercia pars de canonicis Rotensis assumatur, ila videlicet quod sifuerint XX canonici lllerdas, decem intersinl Rotenses: si autem fuerinl trig-inla canonici lllerdenses, intersinl quindecim Rotenet eius

tensem,

cannicos. Itaque

si fial

missum, eligantur do de ecclesia

lllerdensi et

ses, el ita secundum niagis et minas secundum numerum canonicorum Illerdensium observetur. tem quia invenimus quod ecclesia Illerdensis a tempore suae fundalionis familia-

ritatem et societatemhabuit

cum

canonicis Rotensis ecclesiae,

staluimus quod nomina canonicorum Rolensium quse sunt deleta de Martyrolog-io Illerdensis ecclesiae, reparentur el restiluantur ibidem, ul sil Iraterna caritas inter eos etcommemoratio

canonicorum defunclorum

fiot

conmuniter

in alterutra
el

ecclesia. Staluimus etiam

quod quociensqumque

quando-

cumque
tur eis

Prior el canoniciRolenses accesserinlad civilatem vel

ecclesiam Ulerdensem quod Prior et Capilulum Illerdse teneadar portiones cotidianas per tres dies, secundum quod datur et dabilur cceleris canonicis ecclesise Illerdensis. Super petitione procuralionum quam dictus Prior et conventus Rotensis ecclesise faciebant ab Arcbidiachonis Ripagur-

cise,

de Benasco el de Terranlhona, ipsi Priori et eius conventus silencium duximus imponendum. In predicla vero sententia, composicione vel arbitrio relinemus, quod si quid sil omissum vel minus vel obscure dietum, quod possimus
rit

et inlerprelari vel declarare, prout nobis visum fueexpedir, infra tempus superius comprehensum. Super mnibus alus qusestionibus vel demandis quas alterutra ecclesiarum praedictarum posset mover contra alteram usque in presenlem diem, eis perpetuum duximus silencium impo-

supplere

nendum. Lata sententia sptimo kalendas


ni

aprilis

auno Domi-

MCCXL

quarto.

DE DOCUMENIOS.
XLVIII.

399

Ordinatio altera ciborum seu portionum canonicalium in


ecclesia Illerdcnsi. (Vid. pg-. 144).

Ex

Lib. vir. eccl. Illerd. fol. 21.

Vium ad ecclesise noslrae comodum et deciis qusedam de conimuni fratrum noslrorum Illerderisiun canonicorum consilio a nobis promlgala fuissent, et ea mnibus irrefragabililer observanda fiaiiler mandassemus noniniUi tanien eo;

minime verebantur, aut quoiiiam se non audisse, aut oblivioni fradidisse excusabantur. El quoniam exindc litibus et discordiis materiam sepe numero ministrabant, verbum non limentes Dominicum Vas illi per quem scandalum venit: et illud Aposlo: Utinam abscidaniur qui vos conturbant; idcirco ego Guiilermus,Dei gralia lUerdensis Episcopus paci et profeclui ecclesise nobis a Deo comissae intendens omnemque crassam negligentiam et supinam ignoranliam de medio tollere cupiens, staluta noslra litlerarum fide custodia} sludui commondare, ex parte Dei Omnipo-

rum

illa

tiansgredi

ne quis illa de coetero praevancari, vol violare atlcmptet; verun unusquisquc sicut devotus in Clirislo filius curn omni caulela et diligentia
tentis prtecipiens allentius et obleslans,

ampleclalur, loneat et observel. In primis ilaque slaluimus

quod quando Rotenses canonici regulares cum nostra vel Prioris sui licenlia ad hanc civilalem pro gcrendis ecclesise
suse negociis venerint, personas

eorun in refectorio nostro

honeste recipiantur. Sociis vero eorum et servientibus prima die et secunda in prandio ab eo qui praefuerit maiori pra-positurae

(quse

est

domus

carilatis)

necessaria victui submini-

strenlur.
tialiter
stri

vero pro negotiis ad personam nostram spespectantibus a nobis vocati venerint, Prseposilus no-

Cum

palai sociis

eorum

et

servientibus et equilaturis in no-

tuli

pro negociis Capi, maiorprjepositura eis similiter studeat providere. Clericis vero aliarum ecclesiarum, quibus canonicam concessimus, ad ecclesiam noslram venientibus extra claustrum prima die prebendadostro palatio de noslro provideat.

Sane

si

vocati venerint,

quamdiu

ibi

necesarii fuerint

300
nelur.

APNDICE
Secundo vero
et

deincebs persoiise tantum eorum tamquam fratrum in refectorio admitlanlur. Porro cum aliquem clericorum ecclesice noslree ante vesperas aliunde venire contigerit, pais matutinus el scrotiniis simililer et vinum cum cibariisjam constitulis ex integro sibi donentur. Si venerint postquam signum ad vesperas pulsan cepcrit, pane vinoque matutino cum cibariis contentum esse deber censemus. Plae si Prepositus in claustro vel hospilio suo requisilus cibaria non ministraverit diebus quibus carnibus seu piscibus vesci consuevimus, nunimos lili, alus diebus II. in maioribus vero festis VIH. letiori manu porrigore non moretur. Statuimus etiam ul in maioribus festis, quibus nbulas et pigmenta deber dari jam disposuimus, in prandio VI nebulse cum laudabilis pigmenti semissse justitia: in cena vero IIII. cum semissisjustilise medietate singulis alacriter donentur. Ad hoc et illud repelita promulgatione sanccimus et sub anathematis vinculo interdicimus quod cannica vel victus in Iraudem nostrse constitutionis alicui de ccetero nuUatenus concedatur, doee numerus canonicorum in nostro privilegio constitutus diminuatur. Actum esl hoc VI. kalendas novembris anno Dominicte Incarnationis M.C.LXX.iI.=Sigtnum Giiillermi lUerdensis Episcopi.=Sig"j-num Guillermi lUerdensis

Archidiaconi.=Sigfnum Raimundi Archidiaconi de Benavent.=Sig--num Petri de Tonara Archidiaconi. ^Sig-j-num Petri de Falcibus.=:Sig-J-num Petri de Aura.^Sigfnum Bonetide Avellana, =Sigtnum Petri do Cubis. =Sigfnum Olivari.=Sigtiium Marlini Guillermi. =Sigtnum Gombaldi de Camporreilis.=Sig-j-num Petri de Talliatello.=Sigfnum Magistri Guidonis.rrSig-J-num Raimundi de Spolazano.i=Sig-fnum Raimundi Abbalis. Sigfnum Petri Sancti Vincentii.= Sigfnum Petri Sagarre.=Sig-i-num Guillermi deBenavent.= Sigfnum Guillermi Repositarii.:=Sigi-num Petri de Gallinario. =Sig"("num Magislri Rainaldi.Sigfum Arnal de Acula. =:Signum ]- Arnaldi Prioris ecclesise lUerdensis qui hanc car-

lam

scripsit die et

anno quo supra.

DE DOUMENTOS.
XLIX.
Charla dotationis
ecclesic Rotensis: an.

301

MXCIL

(Vid.

pg-. -151).

viunmvis unumquemquo, fideiiin oporleal post semel aeceptam fidem pcrseveranter operando eam retiere et juxta humanaj rigilitalis permissionom in nullo a recto eius itinere deviare, si quis tamen proprio; carnis infirmitate deviclus aberraverit, sed quandoque perptrala diu mala digne penitendo planxcrit, apud niisericordem Judicemnonreprobus vel
damnabilis serviis, sed dileclus reputabifur adoptionis
filius.

Hae

igitur Condiloris

nostri pielate confisus

ego Raimundus

Sedis Rotse divinoe

nece cultura diutissime

dono Episeopus, licet a Christi vilorpuerim ociosus, tndem divinitus inspiratus coniissse michi ecclesite filiorum dolens lapsus auxiliante Deo reformare eos elaboro ad clericalis rectitudinem primatus atque ad inlerioris decorem ornatus. Conslituo
gralise

elenim divino cooperante adiuforio apud prsediclam Sedem ut clerus ibidem modo ad sciviendum Deo devotus, atque sub canonice vilte di;nitale viclurus tam moderni quam eiusdem sancti proposili sequaces fuluri nichil umqiiam sibi proprium vendicent, nec eliam nominent; sed juxta primilivse ecclesiai forman, sicul debet illis esse una fides et idem spiritus, ita semper sit eis comunis proesentis vita? sumptus proprioque Episcopo ac sibi Proepositis ab eodem canonice constitulis secundum Sanctorum Patrum sententias obedientes existant in mnibus. Ad observandam ercro religionis liuius institutionem ne qua forte occasio transgrediendi necessariorum indigencia cuibet fratrum oriatur comuniter viventium, ex ipsius ecclesia? et episcopalis juris rebus tantum ad ipsorum slipendium confero, unde largiente Deo semper eis suflicent victus et vestilus el coelera quce necessarius poposceril iisus. n primis videlicet dono et concedo ac confirmo in perpeluum canonicis in prenominata Sede regulariter viventibus prsesenlibus et successuris ad honorem Omnipotentis Dei, eiusque gloiiosfe Genilricis et Beatissimi Vincentii Martiris, omniumque Saneloram ecclesiam eiusdem castri et

302
el

APNDICE
et

defuncones et oblationes oninium Icrminorum ad eundem castrum, videlicet Rotam perlineiilium, nocnon et ecclesiam Sanctse Mariae de Pedrui cum mnibus ad illam perlinenbus et qiiartam partem doci maruin el piimiciarum et defunclionum ecclesia; Sancli Stephani, et quartam partem decimarmn et primiciarum et deunclionum ecclesite de Montmesma. Dono etiam ipsis quarSam partem decimarum, prlmiciarum'^defunctionum ecclesia Sanctae Marie de Alasquar ciini exqiisalo eiusdem villae nomine Atone et cum molendinis ipsius loci et in Avellana totum hoc quod Dominus meus Rex dedit michi. Addo quo<iue huic donacioni omnem alodom quem babeo apiid Alcastrum, et quartam partem decimarum et primiciarum et defunctionum ecclesiie de Pan, et ecclesia?] de Pannel, et ecclesia? <le Claniosa. Dono insuper illis ecclesiam Sriiicli Marlini de Cavaliera cum mnibus suis pertinenciis; simili modo ecclesiam Sanclaj Marie de Snela Listra cum mnibus suis perinenciis. Augco quoque ad predictam donacionem quartam partem decimarum, primiciarum, defunclionum ecclesise de Avinazar. Ecclesiam vero de Vacca morlua. el ecclesiam de Terraza et ecclesiam de Merle, et ecclesiam de Villapaternini qiiie antiquitus dicuntur fuisse alodium Sancli Yincentii prse-

omncs decimas

primilias,

criptaj

similiter et ecclesiam donacioni ab integro adicio Sancli Pelri de Lastonosa cum mnibus suis pertinenciis. Concedo etiam ipsis omnem alodem quem Miro Roc:erii ca:

<[Uod babeo in Alcbezar,

Sancto Vincenlio, et lolum nieum alodium et qiiicquid in Castellonc de Sos liabeo et habcre debeo, et quartam partem decimarum et primiciarum ac delunctionum ecclesiarnm de Bessaur. Ecclesiam vero Sancli Felicis prfiscriplte donacioni ab integro tra<lo. Dono quidem abaciam Sancti Andrece de Barraves cum
ijionicus

dedit

mnibus
vallis

castrum Vivunii eiusdem Abaciam Alaonis insuper is trado et precipio ut semper monachorum convenas ibi ffuaneal. Abas vero qui ibi erit ab F.piscopo et canonicis Sancli Vincenlii eligatur, et semper sil eis subdilus. Dono etiam ipsis ecclesiam Sancli Marlini de Aquilanido cum sua abaia, et cum mnibus ad illam pertinenlibus quse hodie liabet,
suis apendiciis,

necnon

et

cum

cunclis suis perlinentiis.

cum quarla parle decimarum ct primiciarum et defunclionum eiusdem ecclesise cum capud manso de Sclu;i el fralribus suis cum mnibus que hodic habent
iiec in antea adquisierit

DE DOCUMENTOS.

303

necin anieaadquisierintsive empcione aul esclialido, et llam vallem quae dicitur Vals Sancti Vineerilil lolam ab integro circumdatam et Icrminatam per caput Penna acuta, et per fundus Morral rivus, et ad orientcm de Penna acuta, sicut vadil Serramolar, el vertit aqna in IMorral; et de occidente Penna acata vadit ad Maruein maiol, et de Maruin maiol ad Fontem Besvei, et de Fonte Besvei ad sumitatem de Piii Besvei, et de sumite de Fui Besvei, sicut aqua verlit aparte vallis usque in Morral et per fundum vallis est rivus Morral. Quantum ista? afronlaliones et terminaciones inira se includunt el est terminus de Aquilanido et debet esse terminus eius cultum et iiicultum, heremum ct populalum totum babeant ad proprium alodium ad omnem suam voluntaleni faciendam de illacum caput manso de Man, dcBenasch et filiis suis, ut babeant et possideant eo tenore ut post obitun meum memoria mea in ecclesia Rotensi sit memorialis in g-eneracione omnium sCECulorum. Caslrum vero cum villa retineo micbi ad voluntalem nieam frciendam. tem quia vol et opto ut idem clerus augealur et in nullo minuatur adicio huic donacioni ecclesiam Sauctre Maria de INIonfson, ul habeant et possideant cum mnibus suis perlinencs quas hodie habct et dcinceps adquisierit prreter quartum et ccenam et placila episcopalia. Beinde in necessaria veslilus adicio huic donacioni quartam partcm decimarum et primiciarum et defunclionum ecclesia; de Griaol, et ccclesie de Mur, et ecclesioe de Montclus, et ecclesire de Pal, et quartum cannabi ct lini et agnorum tocius archidiacbonatus
scripta et nominata
tribus

de Terrantona. Hsec omnia superius

et bona mente concedo filiis et irameis prresentibus et futuris canonice viventibus in ccciosia Sancti Vincent de Rota. Si quis aulcm clericorum vel laicorum hcec dona, et base scripta irumpere lemptaverit, sit malediclus etexcommunicatus ot analhema fat, quousqnc se emendet, et morte Anania; et Saphire dampnetur, et par-

dono

ticeps
Christi

sit
sit

Judse Schariocis, et a Corpore et Sanguine Jhesu


alienus. Qui vero scriptis nostrisconsenserit, parin

tem habeat

regno Dei,
sit

slus scribatur, et

Amen.=Signum -f Signum f Bernardi Adelmi


ro Prioris.=Signum
-j-

et inter filios Dei in libro vitse jubenedictus eterna Domini benedictione. Raimundi Dei gratia Rotensis Episcopi.=:

Abbalis Alaonis.=Signum

]-

Mi-

Arnaldi Gomballdi Archidiachoni.=


Petri.

Signum t Berengarii Raimundi. =Signum f Arnaldi

304
=Visores

APNDICE
el auditores islius

donacionis Raimiindus Guillermi de Capella, et Gaucerandus Galin, et Giiillermus Roztangni, et Raiiniindus Gombaldi de Porla Spaiia.r=Facla carta huius donacionis anno Dominica? Incarnacionis I\1XC.II. II. idus novembris, regnante Sanlio Rege, lilio Ranimiri Regis.=Gullermus canonicus; Sancti Vincenlii rogatus ab Episeopo scripsit, et hoc sig-num f fecit.=Ego Poncius Dei gralia Barbaslrensis Episcopus lianc donacioneni laudo, et proprio signo

corroboro. =EgoRaimundus Dei gratia Barbastrensis Epi-

et proprio signo -j- confirmo. Ego Petrus Dei ordinacione Barbastrensis Episcopus laudo, el contirmo f supra scriptum donum. =Ego Rannimirus Dei gratia Barbastrensis electus hoc donum laudo et proprio signo -j-

scopus hoc donum laudo

orroboro.=Ego Gaufridus Dei gratia Barbastrensis Episcopus laudo el confirmo -f hoc donum. ^Sie^-J-num Guillermi Rotensis Episcopi.=SigYnum Berengarii lUerdensis atque Rotensis Episcopi el Abbatis Montis Aragonis.=Ego Gomballus lUerdensis Episco])us et Rotensis confirmo el hoc f racio.=
electus lUerdensis et Rotensis confirmo et =Sig--num Petri lUerdensis Episcopi salvis constilulionibus factis super ecclesiam de Montsone el Sancti

Ego Berengarius
hoc
--

faci.

Andrcte.^Sigfnum fratris Raimundi lUerdensis et Rotensis elecli qu omnia supra scripta laudo et confirmo. =Ego G. misericordia divina lUerdensis Episcopus ss.^NosP. Dei gralia
lUerdensis Episcopus supradiclis composicionibus subscribi-

mus.=:Nos Poncius Dei


bimus.

gratia lUerdensis

Episcopus subscri-

Altera charla donationis ecclesice Rotensis an. MXCIll. (Vid. pg. do2).

'ebitum humanse condicionis nuUus in carne positus evadere potest. Igilur in Dei nomine ego Raimundus Dei gratia Rotensis ecclesice Episcopus, cupiens subvenire paupertali mese novellie plantacionis, consilio et volntate omnium fratrum nostrorum, vidclicel Bernardi, Abbatis Alaonis et Mironis Rogerii Prioris, elArnaldi Gombaldi, Archidiaconi Rippacurcieasi
,

D.

Bernardi GuiUermi, Archidiachoni Terranlone,

DE DOCUMEISTOS.
et Raimuiidi,

305
,

Archidiachoni de Benasch
ct

ct Poiri

Oni'redi,

Archidiaclioni Paarensis,

Guillermi

Arnaldi,

Sacristse,

Baronis, Hclemosinarii elBerenerarii Raimiindi, Prioiis

San-

di Marlini de Cavallera et Ichilanis, Prioris Saneli Andrese vallis Arravcnsis, dono et perpetualiter concedo ut is supra dicli et suceessores eorum qui supra dicos honores tenueiint de bonis huiis eclesia; a

Deo

sibi collalis et a

nobis

multo labore adquisilis semel in anno nnusquisque Roten-

sem

ecclesiam Inlus

e,

mis Archidiachonus Ripacurcise


,

cxlerius honorificc prociirenl. In pridie Nataiis Doniini, Archi-

diaclionus de IMontanis scilicet de Benasch die CirchumcisioPrior Saneli Andreoe die Appnricionis, Sannis Domini ctum Pentecosten Prior Saneli Marlini de Cavallera, die

Saneli Michaelis capellani Sanclc Lisire et de Besens, die oninium Sanetoriim Archidiachonus Terranone, die Sancti Marlini Sacrisla, dominica qua cantalur Ad te levavi Elemosinarius. Supra dictce vero donacioni volntate et assensu Irafrum nostrorum Archidiachonoium addo et bona mente concedo Deo el Sancto Vincentio et filiis et 'ralribus meis canonieis Rolensibus Deo servienlibus tam presenlibus quam iuturis mensuraturas et redecimaliones ecclesiarum, videlicet de Montmesma el Saneli Slei)han et de Fronccd, de Pan et Pannel el de Snela Listra, de Avinozar et de Merle et de Terraza et Vaca mora, de villa Palernin et de Bessaurre et Saneli Felicis de Berin, ut libere habeant el possideanl per scula cnela. Si quis aulem successorum mcorum, aut aliqua eeclesiaslica sccularisve persona hoc donum noslrae karilalis et a ralribns noslris supra diclis bonignc concessum

canonieis Rotcnsibus

filiis

et fratribus noslris

Deo servienaufcre vel

libus tam prasentibus

quam

futuris infringere,

minuere tenaverit,
Filii et

auctoritate

Dei

Palris Omnipolenlis et

Spirilus Saneli et

mniumque Sanctorum
dissolubiter vinciatur.

Aposloiorun Peri et Pauli oetnoslra sub anatemalis senlenlia ing-ralia

Amen-^Sig-j-nuniRaimundi Dei

Rotensis Episcopi.=Sig--num Bernardi Al)balis Alaonis.=: Sig'fnum .Mironis Rogerii, Prioris. =Sig'"'num Arnaldi Gombaldi, Archidiachoni. =Sig7num Bernardi Guillermi, Archidiachoni. =Sig7num Raimundi, Archidiaconi.=Sig-fnum Pelri, Archidiachoni. ^Sig'Tnum Guillermi, Sacrislre. =Sig--num

Baronis, E!emosinarii.=Sig--num Berengarii Raimun.di.=:Sig' j-num chilc, Prioris Saneli Andree.= Faca caria huius do-

TOAiO XV.

20

306

APNDICE

nacionis anno Incarnalionis Domini MXCIII. ti festivitate om nium Santorum|regnante Santio Rege, filio Ranimiri Regs in

Pampilona,

in ragone, in Superarbi, et in Ripacurcia.=Ego Ruderichus Domini mei Episcopi mndalo hanc carlam scripsi el hoc sigfnum feci.

LI.

Charla consecrationis

ecclesias [Rotensis. (Vid.

pg. i55).

x\.lmilas Dei Patris clemenlia, qui es unus in Trinilate, et nomine Jhesu Xpi. filii eius, et San-' cli Spiritus. Veniens reverenlissimus Arnulfus Episcopus ex comitatiim Ripacurzensejper preces Domno Miro Snior el
trinus in Unilale, et in
et Altemiro, et ceterorum bonorum ominum de Rota, lam clericis, quam et laicis. Et ideo Incarnacionis Dominico annos reiinanteSancius Rex et filiis suis, et Magor Regina, el dondam Magor Comilissa, in loco venerabile ad consecranda ecclesia Sede Sancti Vincenl et SanctiJ Valerii Episcopi in civitate Rota, que prefactus, qui iam supra scripli sunt, pro amore Dei et remissionem peccatorum suorum, et per desiderium celestis patrie ad cuius dedicacione et devolissimi po,

puli hac catholica religione concurrentes, devotionis sue vel

parentum decessorum acinus absolvendum ad ethereo

ulti-

consequi valeant, et cum Sanctls in celestis regione coruscent. Ego Arnulfus Episcopus dono in ornamentis ecclesie Sancti Valerii Episcopi et Sancti Vincentii Archilevilae qui sunl lundati in civtate_ Rota, 1. dossale constantinatum, et unum palleo cum auro laetum, unum bancaie palleun, et II. cortinas, et II. superaltares lineos.obtimos, et 1. dalmtica sirica, ctl. camiso de tirez, el I. clice de argento desuper
aurato, et VI. chortinas, et
111.

mum

mapilcs, et

III.

tapites.

Ego

Bernardus Chomes, et Garsendes Chomitissa sic mittimus in Siguen varias domum Sancti Vincenl unum kanpum donaciones de alodios y tierras por persojias particulares: entre ellas rengln seguido de la indicada del conde Bernardo dice: et ego Hunufredus Chomes sic mitto I. camOtra donacin e Ennego de Rivopetroso y su po, ele niuger Ermesindis tiene esta fecha peculiar suya: Facta carta donacionis anno V. regnante Sancio, Rege filio Rannimiri Re-

DE DOCUMENTOS.
gis, VII. idus aprelis. Esta fecha crey el Sr.
;

307

Pasqual que es la de toda la carta inas no lo es sino de esa donacin particidar incluida entre las otras donaciones. La de la total donacin

y comprehensiva de toda
hablar
cul
asi:

la de la dedicacin est al fin, en que

y por consiguiente el Obispo vuelve Ego Arniilfus Episcopus ad iam supra dicta
la escritura,
fiiit

ecclesia in die dedicationis eius primicias et oblacioties, si-

om

constitutum

secutidum cannica

sicut san-

kannonus canel: dcimas et primicias ad Deo sunt donandas, et ad Episcopum dividcndas. Et csl nianifestun
clus

ab odierno die

et

lenipore ad iam dicta ecclesia, et ab Episervientes ilus abeant, leneant alque quis contra hanc dote vel donacione veno-

scoporum

illorum, et
si

possideant. Et

ritad irrumpendum, niinime scindafum, el sciat se anathema-

lumig-nodatum, etc Facta XV. kals at^nosXpc, reinante Sancio Rex (a)=Sig'--num Arnulfo Episeopo, qui lianc dolem rogavit scribcre et ^Signum-]- Barone, Archpresbitero.=S. Miro GiseaVedo.=Sis-j-num Onifredo

=Galindo

pbtr. rogilus scripsit.

LI.

Donntio Episcopi et Capituli Cccsarauguslani ad ccclcsiam Rotensem in grati animi siynum oh acceptiim Sancti Valerii

caput. (Vid. pg. 158).

Ex

archiv.

cccl.

Botcnsis.

XnDei nomine
Jia

cri

Domini nostri Jesu Chrisli: cgo Potras Dci graCPsaraugustanus Episcopus cum magna volntale et alaasensu totius Capituli nostri propler magnam dilcclionem

a tcmporeBeali Raimundi intcr ecclesian Beati Vincenliide Rota el nostram initam el quiclam nosris Icniporibus renoratam alque irmalam dono venerabili Guillermo Ilerdenst ve Rotensi Episeopo coelerisque fralribus vestris pradiclai
,

fa]

Esta fecha es

la

misma que

la

del exordio:

en ambas e raa!

lla e sfio del

rey Sandio; piro est hier! reducida


es regular

ao V.

([ne dice

la

donacin particular, porque

que

se

hiciese el

miimo

aoo.

308
posideant
in

APNDICE
de Grisenel, ut habeant eam et

ecclesiaj CMnonicis ecclesiam

perpeluum ipsi et successores eorum ex integro cun mnibus quaj ad eam perlinenl que nunc habet vel habitura esl, salvo pontificali jure: et milto iilis in manibuspraecenlorem nostrum ecclesise praediclie possesorem nomine Sancliun qui eam accipit de manibus eorum, ut eam in tola

meo quarlo eis ideliter responab hac vita ipse migraveiil, jam dicti canonici Rolenses prediclam ecclesiam cum suis pertinenliis sicut divita sua pro eis teneat et de deat.

Cumque

ctum est suscipiant et ad volunlalem suam stabiliant, et ipse ego vel alius recuperet quarlum. Hoc amicitise signum proponimus eispropler ingenfem dileclioncm quam nobis exhibuerunl, cum capu Beati Valerii cuius jam habebamus brachium, nobis in Nalivitale Jesutribuerunt, nosque noslros lecerunt cannicos suos. Unde et nos eis similem vicem rependimus, cosque nostros fratres participes cannicos conslituimus in perpeluum, el hoc donativum sil in signum foederis inler nos et illos. Ha dumtaxat nuila huic amicitiie possit intervenire calamitas, quam Boalus Valerias atqueRex IIdefonsus cuius inlervenlu litcc gesta sunt una cum Guillermo Barchinonensi Episcopo atque Guillermo Ilerdensi et Rotensi Episcopo indisolubili cathena ligat ad huius rei execulionem Odo Elemosinarius, R. Cellerarius, Sanctius Camerarius Caesaraugustan venerunt atque in Capitulo nosfro pro Episcopo eorum coeterisque fratribus suis hac confederatione confrmala sepe dictam ecclesiam a nobis canonice dalam suscipianl. Factum est hoc die kalendis februarii anno ab Incarnalione Bomini miUesimo, centesimo, septuagsimo primo, era millesima ducenlessima nona, regnante Ildefonso Sege in Aragone et in Ripacurtia et in Suprarbio el ni Barchinona.=Pe!rus Dei gralia Ca?sarauguslanus Episcopus ss. =r:Ego Renaldus, Prior Cesarau gustante Sedis hanc charlam laudo el confumo el hoc sig--num facio.'^SigYnum Pelri de Fortiano, Sacrislae.=Ego Pelrus, Prior Sanclse Maria f .=Sigfnum Guillermi, Barchinonensis Episcopi Y-=^ernardus Csesarauguslanus, Archidiaconus -i-,=Sigtnum Garsie, Archidiaconi f.^Sigf num Garsiaj, Prioris de Daroca.=Sig--,

'

num

Sanct, Pra^posili.

^Sigfnum'
Prajpositi

Joannis.

=:Sigmim

Adam.=Sigiium
Anialdi
toris ---.rrTEgo

Joannis,

februarii -j-.=Signuni

7.=Signum

Roderici

f.r^Signum

Sanctii Pr:Ecea-

Warlinus de Burgia hanc carlrm laudo elcon-

DE DOCUMENTOS.
firmo el hoc

3()&
R. do S. Joanne

signum

-f-

faci.

^Ego

hane

charlam confirmo el hoc sigfiuun faci. =:Ego Silvester, capellanus et Prsepositus niarlii, et hoc signun faci ^.=81g-J-num Guillermi, Archidiaconi.=Sig'num lldefonsi -j- Regs Aragonensis, Comitis Barcliinone et Marcliionis Provinliae. =Signum Philippi, Caesaraugustani canonici-j- qui hanc charlam scripsit et in nona linea rasas dabil litleras.=:SigTnum mei Antonii Johannis de Heredia, pnesbiferi beneficiati ecclesiae Sedis Ilerdensis auctoritate Apostlica notarii pubHci et nrchiver arcliivi dictse Sedis qui huiismodi instrunienlum sive privileg'iiini sumpsi a quodam libro magno in pargame-

no

scripto in vulg"ari dicto lo Llibre vert

dicto arcliivio re-

condito in quo fundamenta dicire ecclesise et eliam multa aliarumecclesiarum annotala ot conscriptaexistunt, prout nieliu
polui,

per

cum suo originali comprobavi et extraxi de mandato quam reverendi Capituli dictse Sedis mihi desupcr iacto

adperpetuam reimemoriam,ut archiverius regens instrumenta dicti archivi, ut ab mnibus fides adhibcatur meo signo slito sig"navi primo die mensis aprilis anno a Nalivitale Domini millesimo

quingentsimo trigsimo nono.

LU.

Translatio

Beai

RaymuncU ad scpulcrum lapideum. (Vid.

pg.

08).

'ominas nosler Jess Christus qui D.


est

in

Sanctis suis splendor

semper mirabilis, et qui non vult lucernam abscondi neo poni sub modio sed super candelabrum ul ingredientes lumen videant, per g'loriossisimum confessorem suum Beatum

Raimundum

qui tune

temporis Rolensis ecclesia^ praeerat


religione et verbis bonis.
et
siice

Episcopus, exemplo

vitse et

doctrinee

eam

illuminavit et

multis ditavit

ius transitum innumeris

diversis

Posl elicem vero decoravit miraculis.

Procedente vero tempore Deus qui non vult lumen accenssum extingu sed radiis corruscantibus longe lateque diffundi, fa-

ma

miraculorum merlis

proedicti

confessoris crescente, ia

310
anno

APNDICE

MCLXX.

Guillerinus bonss memorise Rotensis seu lller-

divino el Dei providentia de comuni consilio Roteiisium cnnnonicorum Episcopos confraganeos suos et Ildefoiisum Regem convocavit et secum a predictam Sedem Rolensem adduxit cum magno comitata proboruin Principum et cloricorum mullonim ubi feslo Natalis Domini soUemiiiler ac honorifice celbralo terlio die post

densis primus Episcopus nulii

diclum feslum convenionles cum magna reverenlia


tione in ecclesia

et

devo-

coram

altari gloriosa

Dei Genitricis semper-

que virginis Marise Bealissimi Raimundi corpus cum laudibus el hymnis de monumento ubi prius positum fuerat extraxerunl, el in vase novo lapideo mirifice opralo cum magna reverenlia reposuerunt, a quo lam suavissimus el mirificus
odor exivil quod^videbanlur astanlibus ul prse nimia suavitas armala universa. Repleli vero lam suavissimo odore laudes Doo decantaverunt. Celbrala auteni translalione prajdicli Episeopi consliluerunl ul dies ipsa faclae translalionis sempor celebris hnberetur, et ut devolissime diclum diem celebrarenl el advigiliam suse Iranslalionis libentius convcnirenl prredicli Episeopi indulgentiam absolufionis fecerunt in bunc moduni. Nos Guillermus, prsedictus Rotensis Episcopus de misericordia Dei confidens mnibus bominibus ad stulam diem convenicntibus quadraginla dies de injuncta Petras C;esaraugustanus sibi poenitenlia relaxanius. Nos Episcopus mnibus bominibus ad diclum diem Iranslalionis -devotissime venienlibus de ipsa Dei misericordia confisus de aceepla prenitentia quadraginla dies relaxamus. Et nos Guillermus, Barchinonensis Episcopus similiter ad bonorem praedicti confessoris translalionis diei convenicntibus quadraginla dies relaxamus. Praelerea predictus confessor Beatus Raymundus quondam Rotensis Episcopus ediicavil aliare gloriosi Anlonini martiris inipsa ecclesia Sancti Vincentii, el consecravit illud et conslituit feslum prsedicti marliris honorifice coli, el dedil in dicto feslo absolulionem, iit quicumque acl vigiliam prsedicli festi veniret, absolulus de quadraginla de
suse fragrantia superaret
,

injuncta sibi poenitenlia

gaudens recederet.

Similiter ut erat

benignus et pius ad lionorem reliquiarum mullarum el propter corpora Sanclorum Episcoporum qupe in ipsa ecclesia habenlur instituit, ut indie gloriossisimi Vincentii marliris et lertio die post festum Penthecosles omnes homines qui ad yig^ilias celebrandas preediclorum dierum venirent in ulroque

DE DOCUMENTOS.
feslo absolutionem quadraginta

31

nitentia haberent. Prseter

dierum de injuncta sibi poehsec omnia predictus Beatus Ray-

mundus
comuni

qui semper

res prsedictae

fuit miserieors et pius nolens benefactoRotensis ecelesise vacuos esse a muere, de

consilio Prioris et tolius

conventus Rotensis ecelesise


ipsius

eonstituit et concessit, ut
ecelesise Rotensis et

omnes homines benefactores

ad predictam ecclesiam semel in anno venirent causa orationis ob remissionem peccatorum


qui

suorum

vel suas

oblationes
el

millerent, participes essent

o-

mnium
rent.

orationum
gratias.

beneactorum quse in ipsa ecclesia fie-

Deo

LIV.

Memorial de

las reliquias

que estn puestas en

los relicariot

de la santa iglesia de Roda. (Vid. pg. 167.)

Jr rimo

en los brazos de plata hay en el uno la canilla de San Valero, Obispo de Zaragoza, y en el otro hay una canilla del brazo de San Ramn, Obispo de Roda y Barbastro.
:

Relicario de

San

Vicente Mrtir.

hay en el rosn una parte del casco de la y en el canutillo de arriba hay sangre del glorioso Santo. En el ao 1636, hallndose el Ilimo. Sr. D. Pedro Serra en Roda, y tuviendo de sus manos el relicario, quit la tapa del canutillo y con un punzn toc la sangre, y al mismo instante se ti el punzn de ella, como si saliera de las veeste relicario
,

En

cabeza

nas. Admirados del milagro el seor Obispo

mandaron que Antonio Gironza


prodigio.

testificara acto

y cannigo de tan grand

Relicario de

San Lorenzo

Mrtir.

hay en el rosn de en medio una parte del cabeza del Santo, y la otra parte del rosn hay reliquias de los gloriosos Sanios San Pedro Apstol, San An>
este relicario
la

En

casco de

APNDICE San Justo y Pastor, SanCosniey San Damin. En el canutillo de arriba hay del vestido de la Virgen, celieio de San Juan Bautista y reliquia de San
dres Apstol, San Orencio,
Ag-ustin.

312

Relicario de

San

Agustn.

hay un pedazo del casco de la cabeza del rosn del medio, en el de la mano derecha, hay reliquia de San Valero y en el de la mano izquierda hay reliquia de San Ramn, y en el canulillo de arriba hay de los cinco panes que Cristo dividi en el desierto, y reliquias de San Sebastian y de San Antolin.
este relicario

En

Sanio.

En

el

Rslicario de

San

Lizerio

Obispo d Tarba.

En este relicario hay en el rosn de medio las varillas del Santo. En el canutillo de arriba hay reliquia de San rencio, padre de San Lorenzo, de San Pedro de Arbus Mrtir, cannigo de la Seo de Zaragoza y de la Santa Madre Teresa
,

de Jess.
el relicario de San Cornelio Papa y Mrtir hay una parle cabeza del Sanio. En el relicario de San Exuperio hay un pedazo de la cabeza del Santo, y reliquia de San Lorenzo Mrtir.

En
la

de

LV.
Die21
augttsti. In feslo S.

Licerii

Ep.

el

Confessor.

Trium

lectionum. (Vid. pag. 177.)

Ex
'ro. O,

Breviar. ms. eccl. Illo-den.

'scec.

A'IV.

Exaudi

etc.

Lectio d."

Gloriosus Dei amicus Licerius sacerdocii hono-

rem debitum laudabiliter consecutus qualein se in helemosi nispauperum, in visitatione languentium, in defensione suoram civium, et in redemplione se prsebuit captivorum noslrae humilitalis sermo nuUatenus explicabit per singula.

DE NOCUMENTOS.
Lectio 2."
,

313

Gratia siquidem ila eum repleverat coelestis ut ncc occulum voluptali nec auroin ludribiis, nec animum apponens levilali spurcitias carnis declinando , Deo emper je-

junando assislebat
Lectio 3."

et

orando.

De

Slo.

Rupho.
LVI.

InfesloS.Mcdardi Ep.
junii. (Vid. pg-. 177.)

ct

Confessor.

= Observaitir
scec.

VI idus

Ex

Breviar. ms. eccl. Illerdcn.

A'IV.

Xjeclio i." Beatissimi Medardi Anlistilis vitam qute per universum orbem virlutum'piopalalurinsignibus, sicul nequivimus silenlio preterir, ita non valemus gestorum cuneta perstring-ere. F.t quia soUempnitalis eiusdem veneralione perspicuum omniim populonim catervas quodammodo expeler crescat depositionis suae comrnemoraio principalis invilat in universorum pectoribus pro lidei ardore devocio, dum Sanctorum panditur magnitudo. Ut acsi rarus sit qui existat immitator operis, canelos lamen facial eius inlercessio potiores. Huius ergo origincm proplerea primum suggestio nostri sermonis insinuat,ut nuUus forsilanper desperalionis obstaculum magis culpandus offendat. Qaoniam Deiim integro amorc diligere non fcil genlium divisa diserlio sed unita fidei pleniludo; ne divina gratia quae volentibus cunclis goneraliter o,

stenditur, speciaLis esse judice fllente credatur.

Lectio 2.^ Pater igitur huius de forti Francorum genere nonfuil infimus librtale, raaler Romana nomine Prolagia absolutis claruit servitule natalibus, quaj in Chris labernaculis
integritate srvala

censemus prelioso fecunda parlu plus placuit, quam si neququam se vinculis virilibus tradidissel. Quorum Vermandensi territorio et liabitatio fuisse dinoscilur et origo. In qua url)e cum adolescens ad scolam percurreret, casuUam quam ei sua genitrix fecerat, per ipsum ad
ut
arlificem

componendam

direxit, qui in ilinere coeco a se in-

vento
beret,

mox prebuit. Similiter quicquid ad escam accipere dedum suorum parentum gregem porcorum pasceret, si
vidisset, cibos

pauperem

egeno porrigebat ipse ferens ino-

314
piam
diei

IPNDICE
ducens jejunium. Nec
illud est

recendum

rei gesta;

misterium: dum adhuc essel in scolis vir sanctus, parvus et innocens dicit ad Eleulerium quendam puerulum comparem quod publica in aclione comilivam assumerel: et cum annorum vltse spalium caperet ipsum dixit fulurum summum Dei Pontificem qul in Turonica civitale Pastor est dalus ecclesiae. Ita Sanctus quae predixit quasi Propheta divino spiritu

XXX

jam

probavit. Lectio 3.^ Nec hsec reliqua miranda signa preteream. Quidam homo Theodosius nomine doemonis graviler oppressus
infestalione curari meriiit expresso viro Dei

signculo. Sed

cum jam

multimodis virtulum fulgeret

sludiis, l'amaque eiuK

per diversa orbis spalia gracia crescente percellerct, defuncto Vermandensium urbis Ponifice in eius loco consecratur Episcopus, ubi conversatione coelesti ter quiis ahnorum curriculis sanctimoniaipsius officii sacerdos extitit prsetiosus. Et nisi quod percussor corporis deuit, marlirium Confessor implevit. Sustinuit gitur diabolo preliante calumpniam sed pervenit victor meritis ad coronam. Tune Pontifex bealissimus membrorum compage pro tanta longevitate defessus spiritum in rquiem deprecatus emisit et convexa cceli alela triumphalis
ascendit.

LVII.
Vita

S. Ravnundi. (Vid. pg. 178.)

JLiectio

frido Dei

Reverenlissimo et dilectissimo Domino suo Gaunutu Rotensi seu Barbaslrensi Episcopo Helias inter servos Christi utinam ultimus vel minjmus inmarcessibilem glorise coronam. Quoniam excellenlia vestra pussillitati me dignata est iniungere beatissimam vilam Raimundi stilo in posteros transmitiere, feci pro modulo meo quod polui licet
I.

inpolite, srvala

tamen

in

gis explevi veslro parens jussui

mnibus veridica serie. Quod maquam verborum studen

splendorivel cultui. In tali namque materia pedestris el simplex oracio est necessaria, non sermonum folia vel luculentia.

Lectio

II.

Quia sacra

et

orthodoxa Dei ecclesia

dum

pe-

DE DOCUMENTOS.
regrinalur n torris, quasi quibusdam radiis
ita

315
Sanclorum commendari vilam De cuius alma vita
el

illuminatur exemplis, dirnum esl


et miraculis eximiis el pliirimis

slilo

Beali Raimundi, Barbaslrensis Antistilis.

pancha summalim

veraci-

ter perslring-oniiis Clirislicolarum causa ediicationis.

Huiusstella>

modi namqiie sublimes

el

celestes viri spiendor et

firmamenli dicunlur, sicut in Daniole leg-ilur: Qui docti fuerint fulgebnnt quasi spiendor firmamenti ct qui aiT jusliliam erudiunt mullos quasi stella; in pei-pctuas elcrnitatcs Beatus
itaque

Raimundus quantum ad

sulari parentela claruil, in

pido ex paren libus


tia Hileras didicit,

sa?culare Ihema reg-ali et conTolosana dicesi de Durbano opillusirissimis edilus l'uil. Sacras ab infan-

inde a parentibus absractus in milicia sse-

militavit. Tndem ad lilterarum studium, alque in Beati Antonini Fredalacii religiosa ecclesia oblalus a parentibus canonice normse devoto subiit jugum iuxla illud evangelicum: Si quis vult venirc post me, ahneijet semetipsum. Ubi divina inspirante et cooperante gratia copit eliam in annis puberlatis scnililer vivere, atque in anteriora se extendens de virtule in virlulem gradiendo, tanquam divinus alhlela colidie proficere juxta illud sapienlissimi Salomonis: Justortim semita quasi lux splendcns procedit et crescit usque in perfectum diern. Carnem spiritui rebellem salagebat inedia edomare, eiusque niotus et concupiscenlias racioni omnino subiugare secundum illud

culari

adhuc per aliquandiu


rediit

sponte

Apostoli: Qui Christi sunt,


viciis et concupiscentiis.

carnem suam crucifixerunt cum


pra ceteris

Lelio

III.

Cumquecsset

comililonibus perilla,

facundia, religionis arduitate pr^editus, erat lamen

omnium

milissimus et humillimus memor illius Donnici dicti: Discite a me quia milis sum et humilis carde. Et qui voluerit inter vos esse primus, erit omnium servus. Unde cum eius sanctissimae vilce bonus odor ac laudiflua opinio circumquaque claresceret, a Beatissimi Saturnini Tolosanre ecclesise cannonico csetu n Priorem unanimiter eligilur, instanlcr postulatur, atque cum tocius cleri ac populi universali favore sollempniter promovetur. Huic vero inler coetera divinilus collata karis-

mata

eleganlis exortacionis

specialis

inerat

gratia,

quam

plurimos namque a morte ressuscitavit animse viva et spirituali prsedicatione. Elapsis inter ea pluribus annis venerandae memoriae Ponlius, Prsesul Barbaslrensis exuens

hominem

316

APNDICE

evasit ergaslulum carnis. Posl cuiis lacrimabilem decessum Baibaslrensi ecclesia cannonici Rotenses quorum eral

Ponfilicom eligere et substiluore venerabiiem Raimundum unanimiler et consonanler elegere conccdenle Peiro Arag-onum glorioso Rege, simulque congaudenle omni circuniqua,

que rogioue. Eius quippe vita; alque doclrinse famam celeberrimain audierant, ideoque tam houestum, tan humilem sibi Pastorem universaliter optaban. Inleriin vero dum ipse sub alia occasione de ponlificatu pcnilus ignorans ad Ispa-

niam de Tolosanis parlibus adducitur, Rex Petrus temporali


vita privalur, Ilde'onsus frafcr eius regno potitur.

Lectio
ro el a

Cum autem oecis nieuioria3 Raimundo a clelili. Rege alque ab obtimalibus rogni de pra'sulalu surciiililur et

scipiendo persuadelur, cet virlulibus pollcns


luclatur,

re-

lamen

invitus Barbaslram iiilroducitr atque in epi-

scopali kalhedra
ronizalur.

comnmni cmnium

voto et exclamatione in-

Deinde a Bernardo eoclesiae Toletana; primatae venerabili sancteque Romanse ecclesioe Legato et a comprovincialibus Coepiscopis cannonice consecralur. Quo peracto ad Sedem propriam regressus cepil in solliciludine proeesse, diocesim

suam
in

visitando perlustrare, oves dominicas di-

ligenler pascere,

agro

sibi

comiuisso disperdere et d-

struere, evellere et dissipare, edilicare et plantare.

Non enim

possunl

edificari

bona,

nisi

prius

deleantur mala, eque

plantari ptima, nisi eradicentur pessima. Prius exlirpanda

sunl vicia, deinde inserenda; virlutes. Cumque nonnulli mxime bis diebus in quibus Lectio V. tmpora inslanl periculosa, solcanl bonoribus intumescere, divilias coacervare, deliciis difluere vir sacer e diverso studuit Immillime ministrare, volens magis prodesse quamprse-

nem

esse, res suas egenlibus erogando in ocelo Ihesaurizare, carslito arcius cohibere, vestem cilicinam ad carnem clanculo induere. Hac enim bis ocio annis spera usus est veste,
secretario sibi cuslode. Non quse sua essenl quaerebat sed qua; Jbesu Cbristi vel quse ad utilitatem perlinerenl proximi.juxta illud Aposloii: Nemo quocl suum est quwrat, sed qiiod allcrius. InteroaRex Aragonum Ildefonsus armipotens, bellicosus, Iriumpbator, magnanimus proposuit

uno tanlum conscio,

dum ingenli Christicolarum oxercituHiberiam penetrare, Agarnos aliengenas alque iniideles polenler expugnare, Qui Dtaetatum Dei Prsesulem secum voluit babere comitem ut se

DE DOCUMENTOS.

3i7

alque exercitum smuii roborarct divinitus exortando, adiuva ret frequenler orando. Ea propter Bcalus Antisles ccclesia sua diliLectio VI. gentissinie disposila profeclus est cum bellig-ero Rege eiusque expcdicione usqiic ad penullimam Hispaniae provinciam quse nuiciipatur I\]alacha per multa videlicet pra;la atque pericula. Qiio in linerc innumeri de cxercitu comiere, partim fame, parlim alg'ore, parlim ilineris dilicullate variisque niorborum accidenlibus ex aeris insoleiilia sive intemperie. Quibus vir Dei eo quo poterai subveniobat modo, esurientes alendo, algentes induendo, fatigatos vehendo, egrotis consulendo,
praelianlibus

Erat

ne pro Chrislo forniidarent mori persuadendo. karilate et abundabant in eo viscera compassionis et miscricordiae. Ubi vero Malacha pervenere, concurrere perfidi et audaces Mohabitse cum innmera prseliatorum multitudine, sed Chrislo per suos triumphante miniine prevalere. Tune prpelibatus Pontifex Christicolis taliter persuadebal: Potens esl Dominus superare et in paucis et ia

namque plenus

multitudine. Ipse suis

ait

Nolite timere sed potius conftdite.

ego vici munchim. Et iterum: Nolite timere eos qui ocruhmt C07-pus, animam autcm non possunt occidere. Dum exercitus pugnabat, ilie ad instar Moisi Deo vacabat, et seorsum orabat. Talil)us enim armis noveral dimicare que possent coelos penetrare. Ad ullimum vir theologus et Deicola cum coeteris a Malacha sed tamon egrotus remeavit, usque ad nrbem Oscham egrotando pcrvenit, ibique jam deficiens egrifudine qualiter se haberet suis in Christo filiis Piotensibus cannonicis celeriler denunciavit. Quo audito de paterna summopere masti egritudine^lacrimanles ad Oscham ilico properare, ubi eum egrolare agnoverant. Quibus assistentibusel lamonlantibus cepit eos dulciler affari, paterne consolar!, ab infimis et Iransiloriis dehortari, ad summa et eterna qute jam prelibabal exortari, sic dicens
:

Presentem populum ialibus alloquor:

Fratres, virtutem, virutis amate decorem:


nter vos virtus regnet amicicise et pacis. Castas amor, sincera ides, prudentia sana: Ilecsint nter vos, sanclaque religio.

318
Ut
silis

APNDICE
rigorem nec vos frangal amor fragilis. Ambicio rcrum alliciens, carnisque voluptas, In thalamo idei semper habete Deiim. Numquain vos fralres damnanda pecunia dampnet: Nullaque vos fralres deprimat ambicio. Este mei memores fralres prcecibusque juvate, Ne noslrum a Salhana prepedialur iter.

lemplum
,

Christi, relinete

Justilie

ScriplurE sanclse fralres relinele vigorem El libros canonum jusliliamque Palnim.

El super oinne quod esl IVatres relinele pudorem:


Ule pudor lurris el quasi

murus

erit.

vos nulla procella Deslilual paciens ille bealus eril Qui pro juslilia eorlant sua proemia Clirislus
fralres, pro justicia

dexlris Palris preparat Omnipotentis.

In sacramenlis fralres in
Sil

pace colenda sUidium vobis hac bona religio. Eslc quidem memores legis vos esse magislros

Ad

ccelos estis inclila scala Jacob.

Oral. Oves micbi comissas, Rex suscipe Paslor, Ne lupus insidians irruat el laniet. Serva ne pereanl per dcvia qua?que vagando.

Has

libi

commendo

suscipe Paslor eas.

Suscipe me, Pastor Rex, ne

me

Iradas inimicis,

Non

in

me

valeal luciferi legio.


si

Summe

Paler rerum,

quem

ratione ligavi

Emenda
Sumit

solve parce tuo populo.


vilaj

Tune sacramenlum

calicem quoque Christi

el exullat spiritus in

Domino.
eccejneus.
Deitalis

El benedicil eis el munit se cruce dicens:

nmanibus

Christi spiritus

Ad

lucem elernam lucem summa?

mundi migral el in Domino. Anno Incarnationis M.C.XX.VI. era M.C.LX.IIII.

De

lencbris

Fralres adslanles de tanli morte palroni


Moerenl.

O quanlus de

Paire moeror eis.

Palor, o palriae solamen, gloria noslra

Curdimillis oves quas lupus insidians

DE DOCUMENTOS.
Dilaniare cupit quas n virlutis habens

319

Frenabat sacrse religionis amor? Quid faciet clerus quem tu nutrir solebas Teque cadente cadit, teque rente ruil? Conveniunt populi, venil oelas oninis et ordo,
Plangunt
in Sancli Prssulis exequiis.

O lux Ponliticum, deeus omnis rclig^ionis; O lux ecclesiae justiliaque polens.


Ver
juslilise
,

ver pietatis amor:


tribuens.

dulces epulas pauperibus

In membris socians Clirislum nexosque cathenis Captivos redimens. O miseras animas.


Ccelesti

verbo salians Salhane quoque pollens

paradisiaca sede locans animas,


Chrisli

Exlirpalor hoeresum ideique collumpna:

O lemplum

mansio grata Deo.


o sludiose nimis.

sludiose nimis in
In

libris religionis

cannonum

libris

Pauperibus tua larga manus, tua larga voluntas:

pauperlatis quis revelator erit


fidei,

Quis sanclae
Post
te

quis pacis habebit

amorem?

cuneta ruunt, teque cadente cadunt,


preleiidens spirituale
lui.

Pater

exemplum

Pater, o populi pons, via, scala

Corpus eius pontiicaiiter indulum in techa lignea reponilur, ad Rotensem ecclesiam transertur, ibique una la-

Mox

mentante clero

et

populo honorifice deducilur.

Infirmi veniunf, sananlur de

medicina

Qe venil a ocelo Pontificis ferelrum. Pangunt poscentes summi Piegis medicinam


lllius merilis

qui jacet in erelro.

Vel vestes tangunt quibus illud amabile corpus Induilur, venit de lidei tialamo Praesulis illius votis cceli medicina Sanans egrotos de medicante Deo. Venit et est cerlum cunctis quod eam medicinam ncola cceleslis de regione boni Accepit et novil fidei vini vim nieritorum t medicina dalur ut lidei et meriti.

320

APNDICE
Est ccrtum quod priebet
Ordinal in
coeli

eam

Chrislus medicinam

milis tilulis et fidei et merilis.


reg-no merilisque beaire

Vil.Te dilat

eum

clarifieans populo.

quod ei fuit illis fidelis Et quod servierit promlus ad omne bonum. Quod bene servlvit Domino commissa tlenla, Quod bene multiplicans reddiderit Domino. Snelo Pontifici fumulum faciunl, sepelitur, Ad lumulum veniunt, vota, prseces aciunt.
Glorilicat, monstrat

Infirmi sanantur ibi languenlia

membra

sana quod reddeunl Qui Pastor fuit in terris, Pastor supra astra Efficilur, Pastor ordinal hunc Dominus. In erris vivens parcebat eos super astra: Regnalis ipse regit alque tuelur eos. Sedit autem in episcopatu annis XX. et uno,mensibus VIII. diebus XX.
coelesti

Ex ope

Ad cuius venerabile sepulcrum innmera confluit multifudo populorum gaudens ac stupens recenlium novitate signorum. Christo nanique cui militavit operante per ipsum Beatl Raimuiidi nomine invcalo egroli curanlur, doemoniaci liberantur, ca?ci illuminantur, muti loeunlur, carceres aperiuntur, compediii solvunlur, contradi erigunlur. De quibus ea quae certissime novimus, compendise ac veraciler elucidabimus. Post fcelicis igitur memoriae Raimundi sepulluram mdico transacto tempore qusedam nnilicr in Rotensi vico ubi vir Dei
requiescit,
filiai

suse

summo

opere condolebat, que diu incu-

rabililer febrieilaverat. Cui maertaliler ait:

O mi

dilecta

filia,

reminiscor sanctissimEe vils illius Beatissimi viri Raimundi, Barbastrensis nuper Episcopi qui lieet videatur temporaliter obisse, lamen flrmissime credo illum ad meliorem et perhennem vitam ubi cum Christo regnat emigrasse. In huius itaque merilis filia sperans, si nomen eius confidenlerinvocaveris,
,

diulinis febribus indubianlor curaberis. Cuius

secundum ma-

ternum consilium invcalo nomine febres cum superfluis humoribus ilico evomuit, prorsusque crala, ut debitas gralias Deo ciusque servo rependerel Comit matre cum luminis oblatione ad ipsius sarcofagum gralulanter perrexit. Similiter el allcra mulier sacri Prcesulis invocans auxilium, simili eventu
, ,

DE DOCUMENTOS.

32
in

morbum

evasit febrium,

graliasque actura eius venit ad tu-

mulum. Aecidit eliam qiiam plurimos


cilare, qui continuo

cadem

dicesi febri-

curabantur Sancli Ponliices invocato nomine, alqiie ad eius confluebanl mausoleum, cum graliarum multiplice aclione. Contijit eliam aliud miracuhimmemorabile
in

quodam oppido

Castellaj. Ibi

namque do

Chiislicolfe mili-

nullumque evadendi aditum reperire poterant. Qui sacri Prsesulis Raimundi conldenler invocato nomine ilico expediti ergaslulum cvaserunt compedes el kathcnas ad eius sepulcrum cum inmensis gratiarum actionibus altulerunt. Deinde qusedam muer que diu lumine privata fuerat, ad eius tumulum pernoctatura et oratura venit: hocque impleto ad propria remeavit.
tes compediti el calhenali diu in captione fuerant,
, ,

Quo rcgressa

sacri Praesulis

nomen iterum invocans, visum

sbito recepit,

moxque

ante ipsum gralias redditura

magna

cum

qufedam foemina qua; loquela poenilus carebat, ad beati viri sepulcrum forte vencrat, ubi dun stando assisleret per sacri Antistilis meritum loquend
exultatione redivit. Postea
,

adepta est officium. Tot ig-itur clarescenlibus miraculis homo quidam cum filio a nativitale mulo ad Beati Piaimundi properavit sepulcrum eius humillime implorans suftVagium. Ubi paire assislente cum mox intcgritas loquendi conferlur filio ac pie orante pro ipso puero Sanctissimi Raimundi intervenlu et auxilio.
,

LVIII.

Die 21 junii. Infesto B. Raimundi Roten.


pg. 178.)

Ep.

et

Conf. (Vid-

Ex
x\d

breviar. ms. aun. 1-191

eiusd. eccl.

Vesp.

Hymxus.
Confessor Domini

gemma

luciflua

Raimundus renitet arce poltica: Canlemus socii dulcia cntica;


Leentur simi omnia.

TOMO

XV.

21

322
Slat

APNDICE
CcElesli solio civibus elheris

coram Domino
sparsit recepil

in vice sideris:

Quod

semen

in cthere

Concesso sibi foenore. Sic vivens viruit non sibi subditus:

Mundanas

hic fuit labilis habitas:

Despexit penilus ista superflua, Nec dantur lucra debita. Ad cuius lumulum mrbida corpora Curantur sbito visio reddita: Cceeos clarificat, nexaque lingaa Sermonen! stupet editum.

Auditum

repara!,

membraque
,

lnguida,
,

Confractos elevat

carceris ostia

Frangit et aperit terrea vincula, Captivos reddit ad sua. Hfec ergo modulis festa saccrrima Por mundum celebret plebs pia sedula: Nos huius prcecibus coeiica gaudia Possimus simal ingTedi.

Osimplex Deitas annue poscimus Da nobis veniam nam maleviximus,


Prgalos
viciis transfer
tibi

ad ethera

Vivamus
y. Justas ut.=.'ld

per soecula. Amen.

Mag. Aa.

Laudibus insignis Piaimun-

hymnis sanctorum more micuit Chrisli sub honore, exemploque pari mereamur et hunc imitari. = 0?'0. Deus qui in Sanctis tuis semper appares mirabilis, tuam maiestatem humiliter deprcecamur ut quiB. Raimundi Confessoris tui atque Pontificis soUempnia veneramur, eius intercedentibus merilis ad optata paradisi gaudia perv'enire mereamur. Per. Super Venite.=Christum laudemus, una Domin jubilemus:
dus dignas
el

Qui macula

mundum

vita decorat

Piaimundum. Ps. Venite.

Hy:\d-l"m

ad Noctvrx.

Raimundus Pastor bojius


Hodie
coeleslia,
felix

Deo dignus

pignus,

Transit ad palacia:

Prece cuius mundi huius

DE DOCUMEP^TOS.
Disrumpamiis relia. O beate Raimundc, Clara gcmma Presulum, Qui pro vita repromissa

323

Hoc sprevisti socculum, Una tecum per te summum


Palri

Capiamus ferculum. Deo unignito


Eius
et

Sit laus,

honor, gratia, Unignito

Sit virlus ct gloria,

Una cum Snelo Spirilu Per eterna s^^ecul,!. Amen. Sacris doctrinis datus apuerilibus anIn i." Noct." Aa. nis, doctrina Ibtus primum fuit inde remotus, miliciaj mores exercuit atque labores. Fs. Beatus \iv.=Aa. Deinde volenle Deo vacuus sensu pueril!, in melius crevit metil et quae seminat sevit. Ps. Quare _frem.=^la. Mundi fluxa videns quasi slercora terrea ridens quod nichil eslsprevit, sub Christi lege quievit. Ps. Dne. quid mul.=^^^ Juslum dedux.^=LectioI.=Beatas igitur Piaimundus, vir vitce venerabilis, Barbastrensis Episcopus regali prosapia originem duxit ct Durbano opido oriundus t'uit. Ab infancia litteris traditus 'uit, inde
subtractus armig"er
gratia relicta huius
el sic doctrinaj
cxlitit.

Post hcec inspirante

sibi

divina
siudla,

mundi

milicia

ad liitcrarnm

rediit

memor

Aposloli, evacuavit que erant parvu-

li. ji).

Magna

prole sanctus

bitummutans

et

Raimundus jure Beatus, en hainania quequc refutans. Pervigil inCestum

suparavit corporis estum.=T'. Viribus et tolis viciis de corde rcmolis, carneque' devica, mundi levilate relicta. Pervigil.
Leclio II.=:Recepta iaque lilterarum disciplina datur Dei servicio in Beati Anonini Fredalici ecclesia regularis disciplince

ampleclens stndia crescit

in

Chrislo penitus respuens

terrea quia legeral: Voluntas


ctrina.
ical

mundana semper estvana. Lau-

dando miratur ineojuvenilis abstinencia, miratur sacra do-

Non

curat de terrenis sed ut didicerat sibi


et

domum

edi-

ex cedrinis

impulribilibus lignis.

Superbiam respuit,

humilitatem sibi sociam jungit, quia legerat: Superbis Deus resistit, humilibus autem dal gratiam. Tam adversa quan prospera pacienter sustinnit, quia a bono magistro didicil: In
pacientia vestra possidebiiis animas
veslras.=:^.

Sacram.

324

APNDICE

doctrinam tenuit vitando ruinam, fx-uciiferos morum calles ectando bonorum. Nullum despexit pro persona eque vexit. f. Christo devotus divino muere olus omnia quai legit de Christo faca peregit P. Nu]lum.=Leclo IlI.=His et consimilibus armis munilus RaimundusDei faniulus suse adolescentite complens lempos, pemiansit in praefata Beati Antonini ecclesia, servicio summi Reg-is inlentus. El quia lux in monte posita abscondi non potuit, bonitas tanti Tholosano clero et populo innoluit. Tholosensis viri igitur clerus eius desiderio accensus Fredalacum venit,
et

eum
,

ut

mos

est a Priore

eiusdem

ecclesice requiritur,

petrat

gaudens cum eo

reverlitur.

imBeatus itaque Rainiun-

dus Prior ecclesia Sancti Saturnini constituilur. Clerus latatur, Doclorem diligit et veneratur congandet plebs Tholosana quod optaveral adepta. Beatus autem Raimundus Dei vir;

tute plenus et gratia diligenter docet et aperil Christi vesti


praesto

gia.=^. O feiix valde Paler, o clemens Raimunde, oramus servorum flectibus esto, nos slito more Isetemur te
genitore.

Tecum gaudentes coelesti sede fruentes. j. Nos inopes cerne clementer, crimina sterne, coneessa sede coeli maneamus in ede. Tecum. =Gloria.=/n II Noc. Aa. Crevit fama viri, voluit Tholosa potiri tanto patrono, tali ditala colono semina non parce sua qui local etheris arce. Ps. Cum invoc.=:Aa. Eligitur, Prior eficitur, Dominoque voiente predica! atque docet, gens gaudet docta repente. Ps. Verba mea. =:Aa. Acurrunt populi, veniunt sine nomine mixti, iste bo-

nus Doctor monstrat vesligia Cbrisli. Ps. Dne. Dnus. nr.=: lV.=rrBeato Raimundo sie f. Ecce sacerdos magnus.^Lectio perseverante in Dei servicio contigit venerabilem Poncium Barbastrensem Episcopum 'elicem Deo reddere spiritum. Barbaslrenses itaque cannonici suo Pastore orbati contristantur, quem convenientem sibi Pastorem cligant meditantur. Sed

accensi divlgala religione Beati Raimudi, inilo inter se de Pastore quaerendo consilio, venerabilem PetrumRegemadeunt el ul Beaum Raimundum sibi concedat Episcopum exorant et adquirunl. Misso itaque ad eun nuncio cum litteris sed

non notifcala causa ilineris sibi adeo dicatam Beatus R. venit Yspaniam.=g. Deinde regnum venil beatus homo, Yspaniarum incultos mores ubi reperit ecclesiarum. Omnesiliustrat sua quas presenta lustral. y. Dat verbum vitse promillens prcsmia vita. Omnes.=Leclio V.=Aaveniente itaque
},-.

DE DOCUMEMOS.

325

Beato Raimundo, gloriosus Rox Pefrus vita destituitur, Adefonsus pater reg-num adipisciltir. Ad cuius curiam Barbasfrenses cannonici veniunl, Beatuin Rainiundum reperiunt. Rege eis concedenle eum sibi prseesse pastorem, quamvis eo nolente eliguntur. Beatus itaque Raimundus Barbaslrensem civitatcm sibi a Deo deditam tam a laicis quam a clericis comilatus venit, indig-num se lanti honoris dicit. Quid multa? clero et a populo honorabiliter suscipitur, ad ecclesiam du-

citur, intromittitur, et sic

iu ponlificali cathedra

quamvis in-

vitus etremitens ponitur.=f. Digna loquens digne pertractans cuneta benigne rexit jure datum Barbastri pontificatum.
Nil tulit injuslum, sibi conlulitomne venuslum. f. Hic est vir prudens, hic est vir et ismaelita cuius vita nite fidei dono redimita. Nil.=Lcctio VI.=Pontificali olectione taliter ade-

pta, divina sibi prsesidente gratia, venerabili Petro Pampilonensi Episcopo suo in corrigendis existente magistro, pontificalibussibi ornamentisinpcrlil,BernardumTololanreeceles3B

Archiepiscopum, Sanetse Romana Ecclesise legatum ob benedictionem accipiendam adit. Qua accepla in Christo letatur, Barbastrensem ecclesiam regredilur^ que in ea inordinata sunt destruit, que vero ordinanda sunt recte dispohit. Eccle sias sue dicesis ut bonus pastor visitat, oves sibi Iraditas prsedicationis verbo consolatur et confortat memor verborumi Domini per prophetam dicentis Ecce requiram oves meas et visitabo illas et coetera. In lioc Beatus Raimundus perse~
:

quia a magistro audierat: Qui perseveraverit, salvus Sola laus est inchoantis, sed prcemium est perseverantis. His prsedictis persistente venerabili Episcopo nudatis pedibus venit ad locum quidicifurPodium infurcatorum, eum sequenle non tamplebe Christianorum sed et Judeoverat,
erit.

Et

alibi:

rum

et Gentilium. Ab utrisque ploratur, sanctus autem Episcopus prcedicat et conquseritiir i-arbastrensi civitati male diccio, populo se secuto bcnedicit dicens Det Deus vobis cor mnibus ut eum colatis et eius voluntatem facititis.=i^. Pon:

tificum gemina mirabonitate repletus floruitin

mundo, divino dogmate frelus semper ad optatam tendens sedemque beaam unde fuit cura, datur en sibi vita futura, f. Non de terrenis sibi cura fuit, sed egenis applicuit mentem ccElestia concupientem. Unde.=Gloria.=:/n
pilis

3." Noct.

Aa. Hic

fuit

atque

vestis circumcisita vilis usus sub pannis ac quatuor et

quater

annis

devota mente solo custode sciente. Ps. Dnc.

326
rans Spirifui Snelo
fuil

APNDICE

quoque ploaplus muere anto. Ps. Une. in virt. ^=Aa. Denique vir sancus pius ad bona coelica tantus, cum populo Christi solans more mag'isLi-i eius sub sorte pervenit Malacha forle. Ps. Dni. est ter.=^'. Amavit.=Leclio VII. Evang. Homo peregre. De homilia B. Gregorii Pap.=F^. Vir
quis.=.-l?Ta. Jejunans, orans, vigilans, paciens,

sanctus
nori. y.

rile

reserans solaeia
niorli

hoc sermone cohortem. Snete

Vos ergo

ad dignam mortem vocat mori vobis conlinget hoconstanler robore forti vulnera eruda
vise

velle

pati

parai. Snele. =Lectio VII. Rex Ildefonsus expuIltRaimundum sedposleapceniluit et a PapaPafratres estote

schasio secundo venia obtena, Piaimundum


jtaque

restituit.

Beatus

Raimundus
sibi

sibi

subala Barbastrensi ecclesia, Rolea-

sibi destinat fore pontificalem, doee Deus Jusuisque Barbastrensem reddat eeclesiam. Rotensis ecclesia fulget cui Leus talem pastorem induiget, fulget ei patria' tanli pastoris munita custodia, fle sanctus Episcopus

sem eeclesiam

dexjustus

sponsaviduatus jejunans, vigilans, oratlonibus vacans tolo mentis affectu quae Dei sunl amplectifur. Cilicia Sibi para, eis indueitur transacto XVI. annorum spacio, non nisi a solo cuslode sibi conscio comperilur et sie caro spirituirebellis domatur. O felix beali viri constancia, mirabilis sancti Praesulis abstinenlia a quo lan pacienter devitatur humana gloria. =i. Talia dum tractal, dum vitae semina jacta!, temporis ad metas illius pervenit elasHumani mors morbos paciendo doloris. y. Hinc cessit postquam vir sanctus venit ad Oscam, felix in Christo seculo migravit ab isto. Human.=Leclio IX. Inerim Rex Adefonsus Chrisliano populo comilatus Moabitis subditamintrat Yspaniam, qufe diciiur Malacha, venit civilatem. Quos commitatur Beatus Raimundus, suis clericis Deo comendatis et de dileccione Dei et proximi coeterisque operibus misericord'e diligenter instructis: Ibique in redeundo fames valida populo Dei incuinbit, plebs chrisliana
spirituali
,

debilifatur et languescit, diversis sibi irruentibus penuriis periit.

Beatus autem Raimundus omne quod habet


sibi retinens

eis distribuit,

solum

sepelit,

unde carnem sustinere possit. Morientes vvenles autem verbo prfedicationis consolalur et

alit dicens: Pro Christo mori nullum est dampnum, quia qui pro Christo moritur lucrum suscipit magnum quod oceulus non vidit, nec auris audivit nec in cor hominis ascendit et celera. Et ilerum: Preciosa est mors Sanctorum in conspe-

DE DOCUMENTOS.
ctu Domini. His et

327

multo maioribus consolante populiim Dei, Beatus Raimundus ob niniian carnis afficcionem more hu-

mani corporis debilitatur. Coeteris discedenlibus a Malacha Oscensem civitalem venit, infinnitatepremilur, et sic ad Rolensem Sedem militar. Beatissimi viri adventus et morbus
redit,

Oscam

cannonicis Rotensibus nunciatur. Dolentes igitur et flcntes veniunt, Beatum Raimundumut sibi relatum fuerat retristantur

periunt, plorant,
fuerat solitus

consolalur.

quos venerabilis Episcopus ut His peractis beatissimus vir vitse


vitce fine
sibi

sanctissimse

Raimundus humance

accelerante,

osculi data pace, focta confessione ac nostrse redcmpcionis

adorata cruce, dominico sumpfo Corpore, illis inposia benedietione, se ipso super se sig-naculum crucis inpriniente a
suis cannonicis ut

ad ultimun

in

mos est conscralo olei liquore, perungitur, ciere el cilicio ponitur, beatissimus sancl
ab Angelis
suscipitur, in coslum

Presulis spiritus a beaissimo corpore in Christo felix emiti-

tur XI. kalendasjulii,


fertr, in

de-

numero Sanctorum Confessorum collocalur, et ila beatissimus Raimundus duplici corona quam meruit corona-

tur,

simum ad Rotensem Sedem


lii

sempiterna vita feliciler decoratur. Cuius corpus sanctisdeporlalur et Vll. kalendas ju-

honorifice sepelitur

anno MCXXV.

PrEestante

Domino no-

Jhesu Christo auctore fidei noslrse qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit el regnat. Sedit aulem in episcopatu annis XX etuno, mensibus VIH. diebusXX.=. Etherapatct, coelestis adest corus, inlonat ethcr, deseritimma soli, sislitur arce poli, agminibus sacris sociatur in ede superna. Mors sibi vita man'et debita lucra tenet. y. Omnes gaudele, quse dantur lucra videle, que, sunt felici prcemia Pontifici. Mors.^^^i^.Flumine dum quodam polarel femina qusedam, adfuit anlicus homini Salhanas inimicus, serpentis more sic illius intrat in ore. Concito sanatur, Raimundus clarificatur. y. Concretus sanguis premitiitur, exit et anguis. Concito. =r!. Sis nobis ortus, dux, semita, lux, via, portus, Prsesul Raimunde qui ers solamen abunde. Qui populo Chrisli pereunte condoluisti, pacificans que mare, nituit virtus tua clare, y. Fusa sicque prece nos criminis ablue fece. Qui populo. =^. Lux tenebras clemens tibi psallinuis, aspice clemens inde inanes manens unde sanclissime vir Raimunde. Qui cecum natum fecisliluce beatum, ergo pater care nobis velis irradiare. Si\ Ut te ductore sumo pociamur honore. Qui cecum. =In Laudibus Aa
stro

PtbsuI

APNDICE Raimundus a cundo crimine mundus claret in hae vita, coeli manet arce polita.=^j7a. Surdis audilum reparat, claudis quoquegressum, dat coecis visum, dat debilibus queque nisum.=^7o. Abslrahit inclusos obscuro carcere Irusos,

328

poena non cst disjuncta cathena.=^?a. Plurima perpessumcito sanat, Doemone pressum noxia cuneta fugat, sibi morborum nichil obstat.=^a. Ergo laudetur Deus a cunctis, Teneretur talia qui sancto dar dignetur Raimundo.
tilla sibi

Hymnus

m Lad.

Exultantes decantcmus Deo laudes debitas,

Qui polorum R,aimundo Sedes cum ferl inditas, Deo dignis quas nos scimus'
Solis sanctis debitas.

Flix dies in qua quies


Sibi datur coslica:

Gratulatur et letatur

Omnis plebs anglica: Ergo homo promat Deo


Trinitati

Cordis oris cntica. sit potestas Salus individua Patri, Nato, Parclito Qui gubernat omnia

Deus unus

in eternum Mira providencia. Amen.

Raimundi

Beneds. aa. Gaudeat ecclcsia tali dilata soffia laudes ferat et per climata mundi ellieris arce micat, Domimim plebs hfecbenedicat.=^d Primam aa. En doctor magnus resplendet mitis ut agnus errantum dux est illis quia previa lux est.= ^f? Tcrtiamaa. Utpalet allusmons semper, luit ut liquidus fons, lamine sic certo cognoscitur hic in aper-

Ad

cerna, sic

Sextam aa. Ut summo posita resplendet monte luRaimundus resplendet in arche superna. =^d iVonam aa. O felix Rola tam sancto Prsesule docta fulges ecce bono proprio suffulfa patrono. =^cZ Magnif. aa. Gemma sacerdotum, servorum rspice votum ad te, clamantum te toto corde precantum nobis adquire quod te possimus adire.
Xo.:=zAd

DE DOCUMENTOS.
Prosa.

329

Corus

stetibi Christe

adsU cum

letitia.

Cordis, oris melos promat dulci cum melodia. Gratulan el letari niinc debel ecclesia.
Sic Bcati Raimuudi celebrent sollempnia

Cuius vita red imita spiritali gratia Presulatum sibi datum rexit hac custodia. Voce sincera, proBdieatioiie veravetans illicita Promittens lucra iine carencia Sanctis a Deo debita.

Non sua cura mundana fuit vilis gloria Sed pro vita refutavit mundi quoque vilia.
Caprse
pilis

composita induit

cilicia,

Domuit abstinenlia fluxa carnis

vicia.
,

Tndem

vita hic

mundana

destilutus Dei servus

luce

Preclara fulget in arce superna.

Coronatur in gloria duplici corona Quam meruit hac vita Confessorum cintus zona.

Angelorum dant agmina Domino laudum


socia.

cntica precepta

suo concivi obvia cntica dat dulca. merita multa fiunt miracula summi Regis gratia. Lnguida sanat corpora, carcerum frangit ostia, 'erri rumpit
colestis curia
viri

Omnis

Ob huius

vincula,

Surdis auris officia dat, mutis eloquia,


lUustrat coecha lumina, claudis dat vestigia

Expellitque Dcemonia ab obsessis prece sua: merita

hsc

sunt eius

Quibus Christi
Alie
.

crelestia
loetitia

mereamur gaudia

solis

Sanctis debita

Que cum summa


libi

cantemus cum gratia omnes una.

mente pura

in excelsis gloria dulcis via.

Amen.

LIX.

Chronicon Btense. (Vid. pg.

178.)

Ex Breviario in hac
Jr ipinus Rex

eccl. asservato.

regnavil annos XXXVII. Karolus Magnus annos XLII.

330

APNDICE

Lodovicus filias eius annos XXXIII. Lotarius annos II. Carolus frater eius annos XXXVIIII. Lodovicus annos VI. Karlemagnus frater eius annos VI. Carolus de Baug-era annos Illl. Odo annos X. Fuit ipsa trra sine Rege annos VIL Karolus filius Ludovici post Odonem annos XXXIIJ. Ludovicus filius eius annos II. Ugo annos X. Rodobertus filius eius annos XXXIII. Haianricus filius eius annos XVIIU. Philippus annos XLVII.
In era

DCCCCXLIII

surrexil

in

Painpilonia

Rex nomine

Sancio Garsianis bellig-eraloradversus gentes Ysmahelitarum, multiplices strages gessit Sarracenorum. dem eepit per Cantabriam Anagerensem urbem usque ad Tutellam omnia castra.

Terram quideniDegensem cum oppidis cunda possedit. Urbem namque Pampilonensem suojuri subdidit, necnon cum castris onine terrilorium Aragonensem cepit. Dehinc expulsis a finibus suis mnibus Biotenatis XX rcgni sui anno migravit a soeEra DCCCCLXIII sepultos est in SanctiStephani adi. porregnat cum Christo in po,lo.=tem filius eius Garsias Rex regnavii annis XLV Benignus fuit et occisiones multas egit Sarracenorum et sic decessit era MVIII. Tumulatus est in castro Sancti Slephoni.=Item filius eius Saneius Rex regnavit annis LXV Benignus fuit in mnibus et belligerator contra Sarracenos, desiderator et amator agminnm monachorum. Obiit era MLXXIII sepultas est Onie monasterio. =rltem filius eius Ranimirus Rex regnavit annis XXXII. dem cepit Ripacurciam quam adquisivit a fratre suo Gonsallo quem interfecerunt in Alasquarre. Et dum strenue rgeret regnum suum interfectus est a Mauris in obsidione Gradus.=llem filius eius Saneius Rex regnavit annis XXXII qui dum nobiliter regeret
culo.

ticu

'

Rex regnavit annis VIIII, justus etpius fuit, juslitiam dilexit, monasteria ditavit, Sedes episcopales restauravit. Quid multa? In mnibus suis obtimus
Petrus
fuit. Obiit era

regnum et esset bonus et MCXXXII.=Item filius eius


,

pius obiit in obsidione Oscse era

MCXLII

cui successit frater eius Adefonsus-et

regnavit annis

XXX

contra

omnes

belligerator fuit

justitiam

DE DOCUMENTOS.
dilexit,
,

334

mulla adquisivit armis. Super Sarracenos strages multas eg:it numquain habuil pacem cum eis. Insuper Darocham, Chalataiu, Ca;saraugustam, Tulelam cum mnibus
regionibus suis debellavit et cepit. Obiit era

Anno MCXLII (H62)


Barchinonensium
et

MCLXXII. Raimundus Berengarius, Comes Princeps Aragonensium qui cepit lUerobiit


,

dam

et

Fragam

et

Tortosam
obiit

et

Siuranam cum mnibus

fini-

bus earum.

Anno MCXCVI
Castrum Galeph rensem.
et

Ildefonsus
et

Rex

filius

eius qui cepi

IMontagnana

omnem comitatum

Palia-

Anno MCCX
lum Daimuz
et

Anno

Perus Rex flius eius anno XV cepit Castelde Corbo et de Seirellas et de Castello Fabui. Domini MCCLXXVI. Vil kalendas augusti obiit Jacor

bus Rex qui fuit benig'uus et pius in mnibus et belligeratoet cept castrum Peniscolse et regnum conlra Sarracenos Maioricarum Burriana et regnum Valenlite et Murcise cum mnibus nibus earum. Qui vixit annis L et amplius. Anno iMCCVIIII cruciferi ex precepto Domini Papse ad destruendam gentem hereticorum et coadiutores eorum venerunt in Bederres et in Careassona et ceperunt eas cum mnibus terminis earum, et inerfecerunl Vice Comitem Dominum
, ,

illius

predicte terrje et dedit cruciferis

Dominus Papa Ducem


et

et Principen!

Termens
et

ceperunt Benerba el Pamias et Albi et Caparetum et Zabaurum, obssederunt Tolosam, et interfecerunt in mnibus prsedictis
Cistellentiurn
,

Abbatem

et

civitatibus et caslcllis et villis et terris amplius

quam centum
et et nullus

milia virorum et

mulierum cum parvulis

suis

inulieres interficrebant, et

quosdam excoriaban t,
alia

pregnantes a

manibus eorum evadere poterat, et multa faca sunf non possunt enumerari.
,

qute ab eis

332

APNDICE

LX.
Atterum Chronicon Btense.
(

Vid. pg. 178).

Ex

eodem Breviario.

ra

XXXVIII. Jhesus Christus

Filius Dei natus est.

Era XL. Herodes infantes occidit. EraLX.VIIII. Johannes Bablista decollatur. Era LXX. Jhesus Cliristus passiis est ante Tibr. XVni. Era ipsa LXX. I. post Ascensionem Domini, VIH. kalendas agusti, Jacobus Apostolus, frater Jobannis Apostoli

decollatus est. Era C.VII. Petrus et Paulus passi sunl Romfe.

Era C. XXX. VIH. Jobannes Aposlolus assumptus est. Era C.L. VII. passa est Sapientia eum filiabas, et Eleuterius Episcopus sub Adriano Imperatore. Era ce. VII. passus est Flix, Nolensis Episcopus, et Beata Felicitas cum VIL filiis suis sub Marcho et Antonino. Era CC.XVII. conversa est Snela Eugenia sub Cmodo
Imperatore.

Era CC.LX. passi sunt Sancti Primitivus et Facundus sub tico et Pretxtalo Consulibus. Era CC.LXVI. passa est Snela Cecilia sub Alexandro Imperatore et Almachio Prefecto. Era CC.LXVII. passi sunt Sanclus Tirsus
et

Sanctus Six-

tus Episcopus, Laurentius, Ipolitus, Christoforus sub Decio.


ela

Era CC.LX.VIIII. passus est Ciprianus Episcopus et SnEugenia sub Valeriano el Gallieno. Era CCC.XIII. passa est Snela Columba sub Aureliano Era CCC.XX.V. passi sunt Grisantus
et Daria

Imperatore.

sub

Nume-

riano Imperatore.

Era CCC. XXVII. passi sunt Julianus, Sebaslianus, Adrianus sub Diocleliano. Era CCC.XXX.VIII. passus est Romanus sub Diocletiano
Imperatore.

Era CCC.XL.VIl. passi sunt Sanclus Vincentius, Flix, Pantaleon, Cosmas et Damianus, Theodosia, Eulalia, Juslus

333 DE DOCUMENTOS. Agaunenses Marlires, Julianus, Vincentius, Sabina, Cristeles, Eulalia, Agnes, Grisogonus, Agapilus sub
et Pastor,
Diocleliari.

Era CCCC.IUI. passus est Ciriaciis Episcopus cum matre sua Anna sub Juliano Cesare. Ipse est qui crucem Domini invenit cum Helena, nialre Conslantini Imperatoris. Era CCCC.XC.VII. obiit Sanclus Martinus, Turonorum Episcopus. Jheronimus translulit Crnica Eusebii setalis suse anno XL.V. Post. VI!. vero annos in Betlileem habitare cepit egregio ingenio et studio serviens loli ccclesie per annos XX, V. et niorluus est Etalis suae anuos LXX.VII. sub die pridie kaiendas octobris. Era DCCCC.LX.IIi. passus -est Sanctus Pelagius sub Du-

rahaman

Preside.

Annus Domini DCCCC.XX. VI. quando ipse fuit natus. Anno D.CCCC.LXX. obiit Domnus Arnulfus, Episcopus
Gerundense,
Martiris.
et

Abbas

liuius coenobii.

Anno D.CCCC.LXX. VIII. adventus

corporis Sancti Evaldi

Anno DCCCC.LXXX.V.
cenis.

capta

fuit

Barchinona a Sarra-

Anno DCCCC.XC.I. obiit Borrellus, Comes Barchinonje. Anno M.II. Oliba Comes faclus est monachus, postea Abbas
et

Anno

Episcopus. M.III. factum est praelium in Albesa

cum Sarracenis,

ubi Berengarius Episcopus Elensis perimitur.

Anno M.VIIII. obiit Senioi'rcdus Abbas Ripull. cuius Oliva monacs successit. Anno M.X. obiit. Ermengaudus, Comes L'rgelli apud Cordubam, et Arnulfus Episcopus, et Odo Episcopus et multi
alii

potentes cum eis. Anno ^I.XVII. Raimundus Comes Barchinonse {sic). Anno M.XX. obiit Bernardus Comes. Anno ;\1.XXX.I. obiit Rodebertus Rex. Anno -M.XXXIl. dedicatio Sane Ice Mari se de Ripull. Anno I\I. XXXV. obiit Berengarius Comes Barchinonse

et

Sancius Rex Caslellre.

Anno M. XXX. VII.


regrinus.

obiit

Ermengaudus, Comes

Urgelli

pe-

Anno M.XXX.VIII.

dedicatio Sancti Pelri Sedis

Vici et

Sanclse iMarise Gcrunda^.

334 Anno M.XL.


Rivipull (sic.)

APNDICE
dedicatio Sanclse iMarie Sedis Urgelli.
obiit

Anno M.LX.VII. Anuo


siis.

Doninus liba Episcopus


Guillermus

et

Abbas

IM.L.II.

obiit

Comes

Besellun. Cras-

Anno Anno
bone.

M.L.IIII. Garsias Rex interfeclus est. M.LVIII. adventus Sanctoriim Juli et Pasloris Nar-

Anno M.LX. obiit Enrichus Rex, et successit Anno M.LX.V. capta fuit civitas Barbastri. Anno M.LX. VI. Ermengaudus Comes rgelli
est a Sarracenis. Obiit

Philippus.

interemplus

Fredelandus Rex.

Anno M.LX.VII. obiit Raimundus Comes Cerritanias. Anno IM.LXXV. obiit Guillermus Episcopus rgelli. Anno IM.LXXX.II. Pascha VIII. kalendas madii, Raimundus Comes occisiis est. Anno M.LXXX.V. Pasclia XII. kalendas madii, Gregorius
Papa
obiit.
*

Anno M.LXXX.VII. Pascba V. kalendas aprills, rabes venerunt in Ispania ubi mullos Christianorum peremerunt, ac ipsorum plurimis peremptis reversi sunt. Anno ;M.LXXX.VIIII. Pascha kalendis aprilis^ captum fuit Montson Vlll. kalendas julii a Petro Rege. Anno M.XC.II. obiit Ermengaudus Comes rgelli, et Bernardus Guillermus Episcopus, post cuius morem do Episeopi sunt ordinati per conlenione in Sede Lrgelli. Anno M.XC.IIII. obiit Sancius Rex, et Raimundus Dalmacii Episopus in Rota. Anuo rsl.XC.V. obiit Guillermus Comes Cerilanite, et Bertrandus Episcopus Barchinona), et Dalm.atius Archiepiscopus
Xarbonce.

Anno M.XC.VI. coneilium rbani Papce. Anno M.XC.VI. obiit Salomn Episcopus
civilas

Rolse.

Capia est

Oscha et civilas Jherusalem. Anno M.XCV'in. fuit captum Calasanz

VIII.

kalendas se-

pembris.

Anno M.C. fuit capta civitas Barbastri. Anno M.C. I. Ponius Episcopus dedicavit
ctse Mariae et Saneti Vincentii

ecclesiam

San-

de Barbastro.

Anno M.C. II. Ermengaudus ruca. (IMoUeruza).

Comes

occisus est in Mulieru^

DE DOCUMENTOS.

335
Rex Ara-

Anno
gonum.

M.C.IIII. obiil Pontius Episcopus et Petrus

Anno M.C.VIII. obiit Philippiis Rex, Anno M.C.VIII. obiil illefonsus Imperator. Anno M.C.X. obiit Arnaldus Episcopus Ausonse,

et

Ber-

nardus Episcopus Jberunde. Anno 5l.C.XI. obiit Bernardus, Comes Barchinonse. Anno M.C.XIIII. intravit Comes Piaimundus in Maioricas.

Anno M.C.XV.
torel.

capta est civitas Maioricaet Iioc deMartoCeritanise.

Anno J\1.C.XV1I. obiil Bernardus, Comes Anno M.C.X. VIII. Cassaragusta capta est
ge Aragonis. Anno M.C.XVIIII.
obiit Gelasius

ab lllefonso

Re-

Papa.

Anno IM.C.XX.I. obiit Richardus Archiepiscopus Narbonee. Anno ]\I.C.XXII. obiit Oto, Episcopus UrgcUis. Anno M.C.XXVl. obiit Raimundus, Episcopus Rotee, et Calixtus

Papa,

et

Anno iM.C.XXX.. Raimundus, Comes


pull
(sic).

Bernardus Raimundus Comes Paiiarensis. Barchinonte de RiIllefonsus

Anno M.C.XXX.IIII. Rex Aragonensis


anno regni
sui obiit. Arnaldus,
ubiit

XXX.

Anno M.C. XXX. VIII.


chiepiscopus.

Episcopus Oscce obiit. Olegarius, Terragonensis Ar-

Anno M.C.XL.II. fuit captas Wontson a Comit Bar. Anno .AI.C.XL.Vl. obiit Raimundus, Episcopus Sedis Vici. Anno M.C.XL.VII. fuit capta Almaria a Comit Barcliinonte.

Anno M.C. XL. VIII. fuit capta Torlosa. Anno M.C.XL.VIIII. fuit capta lerda et Fraga. Anno M.C.L.III. fuil capta Siurana. Anno !\I.C.LXII. obiit R. Berengarius, Comes Barchinon, Anno M.C.LXX.VII. obiit Guillermus Episcopus. Anno M.C.XC.VI. obiit Illefonsus, Rex Aragonum. Anno M.CC.V. obiil Gombaldus, Episcopus Rolse. Anno Domini M.LXXX. divisil episcopatum inter Garsiam Episcopum Aragonensem et Raimundum Episcopum Rotensem Sanlius Rex existens in coenobio Sancli Joannis Baptista de Pea componens concordiam inter eos, et subala discordia.

336

APNDICE
LXI.

Fragmentum
178).

disputationis

Hieronimide Saiicta Fide cum Ju-

doeis, prcesente

Pelro de Luna: an.

MCCCCXII.

(Vid. pg.

Ex

arch,

eccl.

Rotensis.

Jhesus.

xVquestes son les rahons que davant la alta presencia del molt sobira sacerdol de la esglesia apostolical , molt sant benaventurat Pare spiritiial lo Papa Benet XIII. stants pre,

sents eardenals, prelats maestres en santa taulogia doctos,

he

[nioltes

altres

notables persones en lo

mes de

ag'ost del

mil CCCC.XII. de la Incarnaeio de nostre Senyor Jhesu Christ, eraloXVlIIany delPonfificatdel.dit Pare Sant, foren posades per Maestre Jheronim de Snela
dit

any

Fe Mege
,

del

Pare Sant, contra los Juheus negants lo adveniment del verdader Masies entenents los provar per dits deis Profetas per auctoritats de doctors sy vol rabinns auctentichs aprovats per els, com lo adveniment del Masies pronusticat anunciat per los dits Profetes avia ha esser en lo temps me tey he ab toles haquelles condicions actes he titols que fo lo adveniment de nostre Senyor Jhesu Christ. E per que nos troba per scriptura ni per allra manera esser eslat negun hona
ornat ni revestit de tots aquells titols exceptat necessariament los fo conclos davanl la presencia apostolical esser Jhesu Christ Masies, he verdader Salvador del humanal linage promes en la ley Deu per tots los Profetes. E ja sia que en la doctrina erronicha ordenada per los dits rabins, comprovada al present per los_ Juheus , clamada Talmut, se Iroben moltes vanitats abominacions eregies no solament contra la ley evang-elical mas och encara contra la ley de scriptura, contra ley de natura, contra la essencia divinal, per los quals lo dit Talmut observados de aquel son dignes de g-ran ponltio. Ab tot ac la intencio del dit Pare Sant en la obra present no es sino solament fer los provar per Profetes auctoritats de doctors la dita conclusio
lo

en

Mon

aquell

esser verdadera les quals rahons sis vol proves son contengudcs en Xl. capols segents.

'

DE DOCUMENTOS.
Capilol primer.
los

33T
que

S' tracla en dir quals son les eoses en

Juheus son concordes ab nosaltres, c en aquellos son discordes. Ilem prova que tola la discordia penja en la oppenio sil Masies es vengul, ho no. Capilol II. Que lo temps asignal del advenimenl del Masies hera en la li del segon temple de Jherusalem poch temps abants de la deslruccio del dit temple. Capilol III. Que lo dit .Masies havia ha naxer en la ciutat apellada Bellem de trra Juda. Capilol Illl. Que lo dit Masies he Salvador avia ha naxer de fembra verge. Captol V, Quel dit Masies avia esser fd de Deu e no daltre pare carnal, per esser procheit de la esencia divinal; que avia esser Deu verdader en respeto de la devinitt home verdader en respeto de la umanilat. Captol VI. Prova com hera prophccat en lo temps del Palriarcha Abram Que Reys de Orient de la gent de Sabba vendrien adorar al Rey Masies, !i adorien presenl de or , e de ensens et ele. Capilol VIL Prova que ans del aveniment del Masies totes les animes anaven al Infern per lo peccat de Adam, com per la pasio he mor rehebuda per el foren les animes deis Juts abants de el rcmediades Ireytes de alli, posades en la eternal gloria spiritual, e que la dita pasio he mort es causa de salvar les animes de tols los que creuran en ell. Capilol VIII. Quel Masias apres de sa mor apres tres dies avie resucitar^ he pugar al cei, seure la dreta de noslre Senyor. Capilol IX. Quel Masias avia dar ley he doctrina nova, anullar tots los sacrificis que |antchomenl se fayan en lo temple, ecceptat lo sacrifici de Pa, he de Vi'; que avia sentenciar he absoire les coses vedades ccrrimonialment en la ley mosaica axi de viandes com de allres coses. Capilol X. Prove que apres del seu aveniment se avie ha rehembre he tirar la idolatra del mon, en tant que Deus fos conegut per toles les genis; he que los principis que ell avia salvar avian esser gentils e dells avien a criar pobl novel, criar deis sacerdots per al servey sant de Deu; que Ha salvacio apres del seu aveniment es por lo Babtisme de aygua e del Sant Spirit. Captol X. Que la conversado del Masies avia ha esser 22 TOMO XV.
,
:

338

APNDCE

TOolt homil he ab gran pobresa, en tanl

que quan vindria a' temps vendrie cavalcan sobre I. ase en abit de honie pobre, "he que soslendrie plagues he pasions. Que la sua venguda devia esser anunciada Capitel XII. per cerl cridador en lo deserl, que la eaplivitat del Juheus fo per la desconexensa que ageren conira el clamada Odium que dali anant Deu laneat lo cel per no hoir oragratis; io que Juheu faca, empero que les porles de la conversado (f. conversio) son tols lemps ubertes. E ara comencaren a declarar la intencio de cadahun capilol, ab la misericordia di,

i'

vinal.

Captol primer que dich que tracta en quals coses los Juheus son coecordcs ab nosallres, he en quals son discordes, tem prova que tota la discordia penja de la oppcnio si lo Masias es vengut, ho no. ac recita lo Gualien X. de Manifest es per lo phisolof, Ingenio, en lo primer de Morbo et accident que es necessa-T tols los homens que dispulen sobre qual'se vol acte posar qual que prineipi otorcgat per ab dos sobre lo qual se funde
i-

Verbi gralia si dos megos disputen sobre en la lercana conve de fer sangra ho no conve, que sien ab dos concordes que y ha una nialallia que non lercana, que aquella se engenre de colora avegadcs dints en les venes, avegades de fora, que aquella umor pecant se deu vacuar del cors. Alorgat ac per ab dos, ve la questio si alli ha loch sangra ho no cata hun deis per allegar rahons en defensio de sa oppenio. Pus axi es en les queslions he oppenions divorses que son entre les observances ebrayques, en les doctrines dades per lo Masies en lo novel tesament, quells principis atorgats per tols, les coses en que tols som concordes delles quals fem pcu he fundament principal son tres. Lo primer dar auctoritat e plena fe toles les prophecies aixi deis V. libres de IMoyses, com de tos los allres prophetes; en tant que qual se vol chrislia que res de alio nech es dat per herege. Lo segon peu es creure que Deu devia enviar lo Masies per salvar, que aquest es L deis XIII. articlos posis entris Juheus segonts queu scriu Rabbi Moysen de Egipto, he allres molts entris ohrislians. Xo cal dir perqu tota la santi fe catholica es fundada sobre alio. Lo tercer peu 6 3 qnel di! M isics deu esser de la linea do David, ac ay t unpoch nou qual allegar, car manifest es, he olorgat per lots.
la disputa de ells.
si
:

DE DOCUMEMOS.

339

Preposades les coses eti que son concordes, convela veu" re aqucUes en que son discordes per les quals se scguey la g:ran diversifat e tan squiva separacio cnirc nosallres els dils Juheus. Cert es que la discordia si pnriiciilarmcnt la considcram es en moltes he diverses coses axi en los sens dclls ninnaments del (eslamenl vell, he de les pranles deis prophcles, com en les cerimonies observades por los Julieus, com en les coses tocanls los sants evangelis lie tcslanient novel lie en tols los acles que la snela fe callioca posa esser trovis en lo Salvador Jhesu Clirisl; pero voienl les pendre en general semble .1 prima i'aes que lols pugcn cssor rcduliides en dos puns
principis.

La liun es quel Juhou observa la ley mosaica ma'erialment he seg'onls les exposicions ordenados per los doclcrs, he rabbins del Talmul, e lo christia observa haquolia malcyxa ley spiritualment juxta les doclrincs dados per lo Masies Jhcsu ClirisI, he ptr sos Apposlols on lo evangclli. Lo scgout piint que aquest Masies il de David spcrat per lols diu lo Julieu que es encara per venir. El clirislia afernic csscr ja vengut, lo qual 'o Jhesus de Nacarct aquel nasque en la ciulal de Belleem en lo temps del Rey Erodes, ca la in del temple segon Dints los damunts dos puns generis scniplc r.uc sien con presses les questions e discordlcs e diversilnls p;;rl!culas que
son enlrel Christia el Juhou. Empero encara si be considcram heu volcm be apuntar que ab dos los puns (ornen solamcnt en hu perqu la piestio de la observanea de la ley mosayca dea Iieser segonls que la observa lo chrislia spiritualment devallc de la
,

questio sil !\Iasies es vengut scgonls qucl Juhcu posa. Molt be fa lo Juhcu de observar la ley mosayca uiatcrialmcnt segonts se observava en temps onlich per sos anicscsoi lie rabbins per que segontcs sa oppenio encara no lies

vengut negu que aya poder de mudar res de aquella, nas so Masies es vengut segonles que es la vcrilal, el christia aferma la ley esser observada spiritualment juxta la doctrina he ordinacio de aquel!, porque huna de les condieions que han ha esser en lo Masies es que ha adeclornr les co.ses manados en la ley com se an liaenlendre he observ;.r. E de a^o ha I aucloritat posada per os rabbis del Tain ul en lo
,

340

APNDICE

prolech del libre apellat Equa Rabbei I lamenlacio magna. On diu al tenips csdeveiiidor deu se asseure e preicaia davant ios Jucus les inleiicions rahons de la ley, declararles ha per ina del Rey Masas; perqus seguex que la verital es que solament es la questio e la discordia entre los Jueus

cjnosallrcs cercar si aquell fonch Massies no, e si les ondicions prenosticades per los Profeles ques devien seguir en lo verlader Massies fiU de David se seguiren tots en
ell

no.
,

Donchs com aqucsl sic lo principal punt sis vol centro obrc lo qual circuniferexen toles les variacions diversitals que enire nosallres los Jueus son, cove principalmenl disputar de aqucll e undadament examinar aquell com aquell qui es primer en temps e fundament de totes les coses seguenls en
lo

dil

Massies, de lotes e qualsevol nalures de

lo Chrislia el Jueu se puxen trobar. Perqu parlan en lo principal dich que la santa fe calholica alerme per aquell home qui nalgueen la ciulat de Belleem Juda en lo (emps del Rey Erodes lo qual cap de XXXIll anys de la sua nativilat, XL anys en la fi del l temple fo cruciticat e mort, csser aquell verlader Massies promes en la

adversilats que cnlrc


I

ley per los Prolclcs.

E perqu

la dita questio sia

ben provada clarament e sens

cubera alguna conve levar en aquella regla que lo bon cilurgia le encurar una plaga que per esser perfoctament guarida no sobresanada, es a ell necessarl de obrir be aquella cercar ab la prova hoch encara sensualment si possible es tots
los

racons de

la

plaga per manera que tota


fet lo

la

corrupcio

el

podrit que es en aquella nisgue, alio

cilurgia posara

aquell les nicdccines consolalives sigillatives per tal quel membrc vinga en sa perfela sanitat. E aquesta fonch la intencio del Profeta Osee, cap. Vil,

hon diu: Cum sanarem

Israel,

Efraim, et malitia Sajnarice. Perqu per seguir aquesta regla, quel adverar de la dita questio no sia ab alguna mala cubera, conve ans de totes coses recitar aquelles impugnacions 6 arguments quel Jueu pol fer en la dita qucslio, e nomenar quals son les causes quel meten en aquella error, ohit pot prima fae argir contra la dita conclusio dient: No saps tu Chrislia quel Massias ha avenir al pobl de Israel que ells fo promesa la salvado segons que sia scril j)cr diversos profetas? Mas aquest home al
Tcvelata
cst iniquitas

DE DOCUMENTOS.

34t

conlrari feu, car (antost aprcs del scu advcnimcnt entra lo

pobl en aquesta captivitat que vuy son, mataranlo Romans, deslrourien dells sens fi; donchs no es ell lo Massies
les condicions que expresamenl en diversos de la Sancta Seriptura posaren los Profeles fo quel Masgias devia replegar lo pobl de Israel de enlreles altrcs gents^ levarlos en Jherusalem, ac se troba en moKs e diversos lochs de la Sancta Seriptura, per lo qual se requeri que en la ora del seu adveniment los Jaeus fossen posis en captivitat ell los degues deiiurar de aquella replegar e levarlos en Jherusalem. Mas aquest que tu christia dius csser Massies feu lo contrari, que com ell vingue los Jueus eren pohlats ben sosegats en Judea en Jherusalem, e lenien son Rey co era Erodes tanlost apres del adveniment foren captivals Ireyls de sa Ierra spergits per les partidcs del mon. Ergo no lo Massies devia edificar lo es Massias. Tertio argumento temple segons diu Zacaries, cap. VI, parlant del INIassies axi: Ecce vir oriens nomen eius: et subtcr eum orietur, el edifica^
locliB
:

promes. tem una de

vit

templum Domvw.

Perqu segons ac era necessari que en lo temps del sea adveniment lo temple fos destruit axi com es vuy, ell haia venir edificar aquell. Mas com Jhesu Christ vingue lo temple era en son bon stal, e per XL anys aprcs de la sua passio fon deslroil e cremat. Ergo no es ell lo jNIassics. Quart argument: aquell que tu christia dius esser Massies^ se esforca dar ley nova muda moltes coses de la ley mo-

manaments de aquella devian esser semdener deis Profeles qui fo Malachies diu en la fi de sa profeca: Mementotc legis Moyxi servi mei quam mandavi in Oreb ad omnem Israel pra;ccpta, et jiidicia.
saica, la qual ley c
piternos, en lant quel

Perqu semble per aqestes paraules que aquella ley james se devia mudar. Mas aquest que tu christia dius esser Massies la muda. Igitur no es Massies. Aquesfs son los argumenfs quel Jueu fa contra lo Christia sobre la dila conclusio. Tots, empero aquests arguments han grans solucions moit clares notories per les paraules e tests actorilals que avant oirets ab la gracia de Deu. Pero en general vos dich al present que. la causa don naxen ais Jueus aqestes errors c allres moltes es per pendre los vocables de la Sancta Seriptura malerialment, no curar de la significacio spiritual, la cual sibe cer

342

APNDICE

cassen per los libres del Talnuit, e auclorilals de sos rabbins trobarien la letra que aquesl vocables trra, Sion, Jhcrusalem, Mont de Den casa de Den, temple de Deu, sibe segons lo seu literal signifiquen coses malerials mundanals, pero segons lo seu moral signifiquen allres significis spirituals daltres nianeres, e gran partida daquests significis moris scriu Rabbi Moysen de Egiple en lo seu libre apellat Madda en les licons de penitencia en lo cap. VIII on diu tais paraules en lo guardo que noy ha guardonador pus sobira que ell el be que noy ha be apres dell lo qual desiparen lols los Profetas per molls noms lo clame la Scriplura, es assaber: Mo7it de Deu, loch sant, via de santedad, Palau de Deu, tabernacle de Deu, volcntat de Deu, temple de Deu, Porta de Deu, casa de Dea. E los doclors apllenlo convit. tem lo apellen mundo advenidor. En tro aci es de Rabbi Moysen. tem diu en lo Talmut en diversos lochs: Jherusalem la baxa sta endret de Jheriisalem la alta. E diu Rabbi Salomn en lo libre de canledrin en lo capitol que comence: Tol Israel que aquella Jherusalem que edifica lo Profeta Ezechiel en Ja fi do son libre que senlen per Jherusalem la del Cel. tem diu en Bercssil idest genesi magno en una auctorilat la qual veureu a avant en lo capitol VII que diu Rabbi Osva que aquest nom Sion que es nomenat en Isaas que signifique Paris, on diu: et redempti Domino convertentur et vcnient in Sion cum laude el letitia sempiterna su~ yer capita eorum. Del voeable trra manifest es que signifique la gloria elernal, per aquella auctoritat que es en Canedrin al comeneaTiient del derrer capitol on diu: tol Jherusalem han part en la gloria elernal, e prouho ab les paraules del Profeta Isaies cap. LX on diu: Populus autem tuus omnes justi, in perpeiuum hereditabunt tcrram. E alio metex que aquest nom Israel se diga moralmcnt per los gentils que venen la creenca de Deu per 1 .^ auctorilat la qual es en lo libre apellat Meelca, en lo libre apellat Abot de Rabbi Nata7i sobre lo test que scriu Isaies cap. XLIIIl on diu: Iste dicit: Deus ego sum: et Ule invocabit in nomine Jacob : et hoc scribit manu

sua Dominus: et in nomine Israel assitnilabitur. E declara Rabbi Sassat Iste dicit Deus: Ego sum se diu per los qui sea justs complidamenle. Et Ule invocabit in nomine Jacob diu se per los qui son xichs filis de peccadors qui h^n feta peijif^.

tencia. El

hcec scribet

DE DOCUMENTOS. manu sua Dominus diuse


iti

343:
perlos

pec-

cadors qui han fcta penitencia. Et

nomine Israel assimi-

labitur se diu perlos g^enls qui son venguls a la creenca de

Deu. Donchs manifest es Jper aquesta auelorilat que tols los qui son en la santa fe caUoiica han nom Israel. No pos dubl que quan lo Jueu vol considerar los tests de la Profeca juxla la significacio spirilual deis dits vocables que tantost veura les absolucions deis dits arguniens l'eyls per ell en guissa que aquells no impugnaran ne empaxaran res de la conclusio posada per mi. Per provar la dita conclusin formalment fac una aytalraho o silog-isme. Aquell home en lo cual concorden toles les profecies tocants ais acles condicions del Massies aquell es verlader Massies; en Jhesu Christ concorden totes sens fa-iHenea alguna, seguexse Jhesu Chris esser vwtader INIassies. La maior manifesta es, e alorgada per tols. La menor fa a provar com es verilal que les profecies sien concordes en les condicions trobades en Jhesu Christ, et anle omnia fa ab veure quines condicions trobaren en Jhesu Christ. E ben considerades per les scriptures yo trob esser en ell XXIIII condicions. !.* esser vengunl en lo temps asignat quelMas sies devia venir. IL esser nal en la ciulat apellada Belleem. l. esser nat de fembra verge. lili, esser fiU de Deu, no de altre pare carnal. V. esser Deu vcrtader quant la divinilat, home verlader quant a la humanilal. VI. Que Reys de Orient del linatje de Sabba vonrien adorar u ell ab presents, e anunciaren la sua venguda ais de Jherusalem. VII. Que la sua venguda fonch anunciada per cert cridador en lo desert. VII. Que-totes les animes deis nats de]Adam fins ell anaven al Infern per lo peccat del primer pare. IX. Que la inlencio principal del seu adveniment fo per salvar animes per guanyar la vida spirilual, no per salvar cossos per la temporal. X. Fiebre passions c mort per salvar les animes delsjusls qui foren abans de ell, o de tots los qui apres dell creurien en ell. XI. Que apres de sa mort per III dies resuscita puiassen al cel, e assigues la dextra de Deu. XII.

Que

la caplivitat deis Jueus. XIII.

venguda fo la destruccio del temple, Que la captividad deis Jueus fo per la desconexenca que prengueren contra ell clamada odium gratis. XIIII. Que dona ley doctrina nova. XV. Que apres del seu adveniment son anullats tols los sacrificis, extantost apres de sa
,

APNDICE XVI. Que apres del seu adveniment son licenciades grosament toles les coses vedades, axi de
ceplal
(le

344

pa, de

vi.

viandes com de altres coses cerimonials. XVII. Que apres del seu adveniment estolta la idolatria del mon, totes les gens creen en Deu. XVIII. Que la sua salvacio es stada en
dells ensenips ab los de Israel ha XIX. Que ha creats sacerdots daquelles .gents que son vengudes a sa creenca. XX. Que feu molts maravillosos miracles. XXI. Que la conversado dell fonch

maior part

ais genlils,

creat pobl novell.

molt pacifica humil, ab gran pobrea. XXI. Que la salvacio de les gents per lo seu adveniment, es per babtisme de aygua de Sperit Sant. XXllI. Que despuys del seu adveniment Deus ha tancat lo cel per no oir oratio quel Jueu faca perqu son aorrits dell. XXIIII. Que si be les portes de la oracio deis Jueus son lancades les portes empero de la conversio tots temps son obertes. Aqestes dites XXIIII. condicions son trobades en lo adveniment de aquell hom apellat Jhesu Christ. Si hom pot provar que aqestes mencionades condicions havien esser en lo Massies no trobamallre que les hage hagudes sino ell seguex se haber be conclos esser lo dit Jhesu Chrisl fMassies promes. Aquesta prova se ha afer perdits deis profetes. Empero per quant los dits de aquells en los demes lochs breus scurs entant quel Jueu encara que hom li allech lo test ab son sen exposicio verladera ell per fugir la verilat dir vos ha que altrees lo sen la inlencio del test, no aquella que
,
,

vos

li

dehits,
la gralia

Perco miancant

divinal

yo entend

adverar

les

dites XXIIII. condicions haver esser enllo dit Massies

promes

per auctoritats gloses feytes per los Rabbis Jueus doctors delTalmutles paraules deis quals algn Jueu no gosarie negar, tem per les translacionscaldaiques feytes per Anguelom Jonatan fiU de Uziel qui foren en la destruccio del temple segon, los quals los Jueus han per molt autenlichs. tem per glosadors moderns axi con Rabbi Salomo lo Francs, Rabbi Abraama Banazra, Rabbi Mossen deEgipte, lo mesfre de Gerona per ordinacions dits deis quals se regessen al dia de vuy tots los Jueus en lo fet de la ley, no alegrant me gens de paraules ne de auctoritats del sants Evangelis. ni de doctors alguns de la santa Egtesia per que tots aquell daen los Jueus per part, sino solament traure

DE DOUMENTOS.
testimonis de ells metexs
,

345

les

quals proves son conleng'udes

seguens. Quels lemps signat del adveninient del Massics era en la fi del segon temple de;Jherusalem. Ac appar per lo Profeta Malachies cap. II. que dix Ecce cgo mittam ange" lum meum, et prceparavit viam ante facicm meam; et statim veniet ad emplum suum Dominator Dominus quem vos qu<e~ riUs, et ngelus testamenli, qttem vosrultis. Ecce venit dicit Dominus exerciiuum. En lo dit lesl ha III. vocables que signifiquen lo seu adveniment, esser molt prop lo primer que dix Ecce, lo qual amostre esser la cosa present davant nos. Lo II. que dix statim que signifique cosa mol brcu sens temps. III. que dix Ecce venit. tem enquant dix ad iemplum suuin nostre que en la ora del seu adveniment seria lo temple edificat en sonbon stat al conlrari de co que creen los Jueus que quantell vindra los trobara en captivitatel temple desert. tem dix Isaies cap. LVI. Hcec dicit Dominus: custodite judi, eium, et facite justitiam, quiajuxtaest salus mea ut veniatet justitia mea ut reveletur. E declaran en Beressit que volgue dir: Quiajuxla cst salus mea utveniat, et justitia mea ut reveletur. Ac se diu per lo Rey Massies per lo qual dix Daniel Et adducatur justicia sempiterna. tem dix Zacaries cap. IX. Exulta satis filia Sion, jubila filia Jherusalem: Ecce Rextuus veniet tibijustus et Salvator : ipse pauper, et aseendens sjper asinam, ct super pullum filium asince. En quant dix Ecce Res tuus mostra esser sa venguda molt breu, del restant del test se mostr parlar de Jhesii Christ la dita profeca. Perco com en aytal abit entra ell en Jherusalem fort fa a maravellar con-tots aquells Profetes sien slats concordes una veu de esser lo adveniment tan prop que despuys se haia tardat tant lemps que per cert temps del derrer de aquells Profetes tro avuy son passats ya sobre MD anys que ya troban Balaam en lo libre de Numeri cap. XXIIII dix: Profetizan per lo Rey David: videbo eum, sed non modo. Inluebor illum sed non prope. E de ell tro David poch mes de CCCG. anys perqu forcadament havem a dir que poch temps apres daquells Profetes hvien esser lo adveniment del Massies. Hoc mas si deia que es veritat que per les dites profecies bes mostres esser lo seu adveniment breu, empero com li provare yo esser en la fi del temple segon en aquella hora metexa que fonch I'advenlment de Jhesu
los capltols
II.

en

Captol

346
Chrisl. Dich

APNDICE

que ac seprove molt be per moltes auclorilals, profecies, ralions. Primo per Isaies cap. IX. dix.* Parvulus enim natus est nobis, et filius dalus est nobis, et factus principatus super huinerum eius, et vocabitur nomen eius, admirabilis, consiliarius,

Deus,

fortis,

Pater fuuri

soeculi,

Princeps

pacis. MultipUcabitur eius imperium, etpacis 7ion erit finis.

No es dubte que aquesta profeca parle del Massies perqu impossible es que algn honie carnal en lo qual no haja natura divinal esser inlituiat en aquets tan excelenls lols. tem per ells melis lio dien en lo prolech de Equa rabea I.
sies es

lamentatio magna. Diu Rabbi Oze lo Galilea lo noni de Maspau que axi es ecrit: Pater futuri sceculi: princeps
lo libre

pacis. tem dien en

de canedrin en

lo capilol

que coraho que

menca Tot Jherusaiem

diu Rabbi Daini

que es

la

qual sevol mem que es en mig del vocable es uberta aquesta estancada. Respon per que Deu volgue ser Ezexies
Massies, vingue la virlut judicial davant Deu Senyor del Mon David que dix davanl tu tantscants, e lantes hilaors no faies Massies a Ezexies que li has fets lanls miracles, no ha dit I. cantar devant tu. Faras Massies perco lanca la

mem

lavors isguc una

filia
:

de veu

1.

revelado

dix:

secre-

tum meum mihi: ve mihi hie Deu aquest secret de


quel Profeta respongue vindra aquella Massies.
clusions.
:

E deceara Rabbi Salomo que dela venguda del Massies meu es,
ve
mihi. Vol dir
:

o mesqui

quan

Dich que de aquesta auctorilat poden Iraure III. conLa primera quel Massies Deus nienlx per quels dits lilols nos poden juslificar sino de Deu mentx. La IIquel Massies nat de Santa Maria esser verge perqu aquella letra mostr lo nom seu, lo qual es en Ebraich Meriam, en la lali Mara. Ab dos los noms comencem en aquella letra mem. Empero adret scriure devia esser mem uberla enquant es laucada al contrari de tola Maria esser verge. la scriplura mostra la dita Mariam o III. conclusio la qual Ja al propost del captol, es que la dita mem laucada nos demoslra lo temps del adveniment seu principalmet. Per que aquesta profeca se dix al quart any del regne del rey Acaz, de aquell any tro la destrucco del temple la qual fonch al XI. any del rey Sedexies passaren CL, anys. tem dura la captivitat de Babi lonia LXX. anys, lo temple que edifica Naamias alias Nee-

347^ DE DOCUMEISTOS. mas dura CCCCXX anys. Sumen tolsDCXL. anys. Si tollem daqucl XL. anys. que fo la passio ans de la desiruccio reslen DC. anys quo liague de la hora que dix la dita prolecia 1ro la passio o tanl sume en conipte la inem tancada. Per ques segaex que en aquella nieni laneada nos mostr lo temps de la salvado del adveniment de IMassies. Ilcm se pot provar ac ab una aucloritat que ha en Midraslillim g-losa del Saltiri hon din Rabbi Johannam II anys mig- silgue la gloria de Deu en lo Mont Olivel, alias de Olivet cridan!: Qucerilc Doininum, dum inveniri potest: invcale eum, dutn prope est. Isaite cap. LV. llem diu: en Beresil Rabba idesl Genesi magno de Rabbi Mosse lo Dersan que volgue dir Salomo en cntica canlicorum cap. I quan dix: Exultabitnus el loelahimur in te. Quan sera aeo, quan los peus del Deu sern en Mont Olivet. Lavors seren nosaltres alegres; dich que manifestament semblem esser aquests 111 anys e mig aquella mija ebdomada, sis vol semana, que dix Daniel per lo Massies: Conftrmabit autem pactum multis,' perqu axl troban que fo que nostro Salvador reben lo bablisme de edat de XXX anys dalli avant tro al temps de la passio que foren prop de 111 anys e mig anant per Galilea e per Mont Olivet convocant los honiens a penitencia. E en sguart de ac deba Isaies aquelles pranles recilades per Rabbi Johannam
Qucerite Dominum dum inveniri potest invcate eitm, llem pot provar manifestament quel adveniment del Massies havia a esser en aquoU tomps per una auctorilat que es en lo libre de Canediim en lu enpilol que conienca: Tol Israel, e en lo libre de Abodacara cap. I diu axi legies en lo studi de Elias Vi mil anys es lo mon, II mil de vanilal, II mil de ley, c II mil de Massies, pero per noslres pecafs jan son fora partida. tem diu en aquell matex captol: Dix Elias Rabbi Jabuda: no es menys lo mon de LXXXVjubileus. En lo jubileo derrer lo ill de David vendr. Glossa Rabbi Salomn; ac monta lili mil CCL anys. Per tal com quada jubileu es de L anys, e en lo derrer jubilen lo ill de David
scilicel:
etc.

vendr.

quan anys de la creacio del mon, posat que nos trop puntualment que fossen lavors lili mil anys, no es|maravella per que maior bescompte se Irobe aquesl en les del peccat de Adam. III. Que es fiU de Deu perqu lo nqm
Notori es que la mort del Massies fo prop del temps
1111

se complircn

mil

348
pranles de

APNDICE

de la ley que Deus dlx ri Abram: Sapies que (on linage stara en caplivitat en trra slranya CCCC anys, quan foren diliurats de Egiple diu lo test que havien slat CCCCXXX anys. E desque be livem visital lo conipte, troban que despuys que Jacob dcvalla en Egipte en tro que foren deliurats per ma de Moysen no passaren sino CCX anys. tem sibe guardam lo comple trobarem que la subieccio de la caplivitat no fonch sino quals que C anys. Donchs segons ac no es maravella sil doctor parli los VI mil de II mil en II mil anys, pus los fets se esdevingueron prop de aquella divisio poch mes menys. Eposat que algu diga que segons la aucloritat lo temps de la vengada del Redemptor devia esser al compliment deis IIII mil anys los quals se compliren qualsque CLXX anys apres de la.destruccio del temple, en tant que la salvacio seria qualsque CC anys anticipada ants del comple del Doctor dich que no es marave11a, perqu ja Isaies en la fi del captol LX ho prenostica dient Ego Dominus in iempore sbito faciam istvd. E aquells que han u.'ls per veure poden entendre que maior rabo es que la venguda del Salvador se anticipas per gracia de Deu CC anys ants de son lemps que no ques sie aderrada MCC
al test
:

Deu

anys apres deis

IIII

mil.

tem per nulls provar aquesta conclusio lo Talmuf, e sta en lo libre de Beraot en lo Encarabeti idest lamentatio magna diu axi un Jueu que eslava lauran brama lo bou,
bi, hoi
:

la veu del bou dix al Jueu bous ton parell car vostre sanluari se destroveix. Torna lo bou bramar dixli l'arabo Jueu fill de [Jueu liga tos bous emparellalls que nal es lo Rey Massies. Dix li lo Jueu: Com es son nom? Dix ell: Menacm idest Consolador. Dix li mes lo Jueu: E hon es nal? Resposli: En Betleem de Juda, Diu Rabbi Abon: quens cal apendre deii rabes que lesl ciar es de Isaies que .dix: Et libanus cum eX' celsiscadit. E diu tanlosl apres: El egredictur virga de radice Jesse et flos , etc. Mol be podem concloure de aquesta aucloritat IIII conclusions. I. Quel adveniment del Massies fonch prop de la destruccio del temple. II. Que lo Massies ha nom Menaem, que vol dir en ebrahich Consolador, per co com per la sua ma es sla consolal lo humanal linage del Pare quel intitula aqui lo qual es Ezexies, significa en

Irobam que diu Anatore Esdevinguesse passa un araFill de Jueu sola


captol
:

tos

Ilem diu en Beressil Rabba, la anliga diu Rabbi Semuel fill de Naam: Don provaras lu que en lo dia que fo la deslruccio del temple en aquel! dia nasque lo Massies. De que dix Isaies cap.
foit.
lili.

ebraich Deus

DE DOCUMENIOS. Que nasque en

349
Bellecni.

ultimo:

tus eius peperit

Antequam parturiret peperit antequam veniret parmasculum. En la hora que foia destruccio
,

del temple cridaren Israel


la trasluci caldaica

com

la

parlera Ediu Jonalan en

test, ansque vingues a cU la ang^uslia fo salvada j abans que livinguessen dolors de pars fo deseubcrl lo Rey Massies. Ilem diu en aquel! libre metex. Diu Rabbi Simuel, fill de de Nahaman: una vegada anava Elias per cami lo dia que fo la deslruccio de! temple, oi una filia de veu, idcsl, revelado, cridar dient: lo temple sant va deslruccio. Quan oi alio Elies es niagina com poria deslroir lo mon. Ana Iroba honiens qui lauraven e sembraven, dix los: Deus ses enfelo-

que

eu sobre lo dit
,

nil

ab

lo

mon,

vo! deslrouir la sua casa e captivar sos

filis

entre les genis, c vosallres vos entremetis en vides


ris.

tempe-

revelado dix: lexals fer que ja es nat Dix eil E hon es aquel!? Diguerenli in Betleem Juda. Ana la e troba I. fembra asseguda la porta de sa casa son fill enbolcat en sancli, gitat devant el! dix: lexa filia fill lias parit. Dix ella hoch. Dix ell: E que es dell que axi sta enbolcat entre la sanch? Dix ella gran mal es, perqu en lo dia que ell nasgue se destroil lo temple. Dix ell: Filia laval, prenlo, car ma sua ha esser gran salvado. En aquella levas la mare, epres lo, lexa lo, anasscn V. anys, la fi de V. anys dix: Ir, veure lo Salvador de Israel sis cria en forma de Reys en forma de Angels. Ana o troba la fembra a la perla de sa casa dix li Filia que es daquell jove? Dix ella Rabbi no dix ja que ab ma! se criava per tal com lo dia que nasque Ib deslroit lo temple. E no res nienys que si be se te peus, no va, ulls ha, no veu, orelles lia no hou, boca ha no parla, e axi sta com una pedra. Mentre
Isgue
altra

Israel Salvador.

que aquell parlave ab ella, bufa vent deles lili, parts del mon, lancal en la mar maior la vos rompe Ecs sos draps t* talla sos cabells e dix guay que perduda la salvado de Israel. Isque una filia de veu, id est, revelacio dix: Elies no es axi com tut penses car CCCC. anys stara en la maior,

LXXX. anys la lion puia lo fum prop los filis de Core, UtXX, anys a la porta de Roma, el restant deis anys per lo-

350
tes les ciulats grans

APNDICE
en
tro la

fi guardal com par manifeslamenl per (oles les dites auctorilals csser lo adveniment del Masies en la dcslruccio del lemple. Empero lo Jiieu pot argir dicnt que les difes aucloritals, ralions qiiel odvenimente la dcslruccio fo lol en un dia, la vcvila no es axi, perqu del dia de la passio 1ro la destruccio passaren XL anys. Aci poden fer II. respostes molt bones. La primera que aquest non dia so pot pendre slref o larcli que avegades se pren solament per lo temps que es sol sobrel rizo, vegades per toles les XXIIII. hores segons es al comensamenl de la creacio del mon ha vegades gepren per lemps molt lonch segons trobaren en Isaies del capilol XIX. fins al XXIX. que feu menlio en molls lochs de aquest vocable dia. E de necessilal se i pendre per mes lemps de C. anys. La II. resposta que si be lo temps dura apres de la passio XL. anys la verilat es que en la hora de la passio perde la casa tola santidad cessaren tots los miracles ques fayen en aquella. Donchs no vullals maior destruccio que aquella prova. Diu en lo libre de Jonia en lo capilol que comenca Sed dico: legien los maestres X. miracles que eran fets en la casa sanno pudia la ta nos afolla fembra de la olor de la carn sania carn sania per nengun lemps c nuil lemps apparegue mosca en lo lemple, c nuil lemps vinguc pollulio al Sacerdol maior en lo dia del perdons e nuil lemps se troba macuia en lo pa de la proposicio. El jatsie que staven de peus en lo lemple, staven prests al humilliar staven ampies. E james lis feu dan serp ni scurpi al Jherusalem. E james dix home son companyo streta posada he hauda en Jherusalem. E james fonch bastanl pluja a apogar lo och detallar, e james foren bastants vents decantar o lorlre lo pilar de fum que fum pujave dret del aliar. E diu Rabbi Samaya hoch encara mes quels hocos deis vexells de Ierra ques Irencaven en lo temple se tornaven sancers qi\ son loch. E diu Dibaycs hoch encara los paps deles aus deis sacritlcis, e les plomes la cendra del aliar del ensens, e la cendra de la luminaria ot se lornave en son loch. E tot cessa XL. anys ans de la destruccio del temple comes scril: Signa nosh'a noii vidimus non cst ultra j]rofeta eque
;
:

i-

apud nos

Psalmista Psalnio XA'II. lagien los maestres XL. anys que administra Simen lo Jusl vcnie lola vegada la sorl de Deu en la ma drcla. Dalli avant avegadcs en la ma drela, avegaest sciens iisque

Com

diu en

lo dil libre

DE DOCUMENTOS.
des en
la

351

bermell se lornava blanch dalli avanl avogadcs se (ornavc bland, avegades no. tem la candela de ponent slave lola vegada anlo vellor

esquerra. Ilem

de

la lana

cesa,

('

dalil

avanl avegades
ais

oncesa

;i

vegadcs apagada,
si

tem

lo

foch del altar sobrepiijava tots tcmps per

niitex, e

Sacerdots de mctre hi lenya sino II. trosses lo dia tan solnment per alerniar lo manamcnl que 1enie lo Sacerdof de metre hi Icnya ; dalliavant avegades so-

no era necessari

brepujave lo dit foch, avegades no, en tant quels Sacerdots no cessaven de niclrc lenya tot lo dia. tem din en lo Talmut Jherosolimita en lo libre de Jonia en lo captol que comenca: Dos cabrons legien los meslres XL. anys ans de la destruccio del loniple trobaven la candela de ponent apagada, el vellor de la lana stavc tola vegada verla na esquerra, e lanquaven la sort de Dea venia mell, les portes del temple al vcspre, e al niali trobaven les ubertes. DixRabbi Johannam fill de Zatay: Temple per qucnt spantes. Ja sabem que la fi ha a esser destruccio. Car per tu profetiza Zacaries, cap. XI. Aperi Lihanc portas tiias et co("' ;'i

medal

ig7}is

cedros tuos.

Guardal claramcnt com XL. anys de la destruccio tan lost en la ora de la passio cessarcn tot los miracles perde lo temple la sanledat. E no solamcnl los dils miracles cessarcn mas hoc encara la vos le lolgue lo ceplre de Juda. Segons queu profetiza Jacob, e axi os scrit en lo libre de Canedrim en lo capilol que comenc Ayubol qui es en lo de Abozdazara en lo captol primer. Dien axi legin los maestres que XL. anys ans de la deslruccio del temple foren remoguts los Amehcdrin idesl, los LXX. Julges dclcousistor de Tazit, e foren posis en Hanut. Declara Rabbi Sahan loch havia en Jherusalem que havia nom Hanut. Diu Rabbi Abdame de all avant james jutarenjudic criminal, perqu judic criminal not pot fer si no en lo consisfori de Tazit. E diu Rabbi !\Iosse el Darsan que aquest nom auferrelur ccptrum de Juda, ques diu per lo consistori de Tazit que era en la Ierra de Juda, e diu de fcemorc eiiis. Aqucsl son los Canhedrim que staven en lo consistori de Tazit que era en la Ierra de Juda. E dix axi Jacob los Canedrim que slaven asseguls en lo Consistori de Tazit nunqua sern tolts de la torra do Juda jujan judiis criminis en tro que viiiga Silo, lo qual es lo Massies. E diu Rabbi Rahamon quan foren remoguts del Canhedrim del consis,

352
lori

IPNDICE

de Tazil els fonch loll lo poder de juiar lo judici criminal vestirense de sachs o lolgueren, sis vol romperen, los cabells digueren guaya de nos que lolt es lo ceptre de Juda, lo fiU de David no es vengut. Qui sobres no es cech en lo cor be pol veure clarament com se seguex de lotes aqestes auctoritals esser lo lemps del advenimenl del Massies en aquella hora. Empero per milis contentar pot aparer ac esser veritat per la gran publieatio que anava en la boca de totes les gents en aquell lemps de la vengada del Massies, en tant que perqu veeren en aquella hora I. Rey lo qual regnava en una ciutat de Judea a la qual dien Poiler, qui era hom de gran forca vencedor de batalles al qual dien Bartoiiba, lantost lo reputaren per Massies entenent que lavors era lo temps assignal de la venguda del Massies. Diu en lo libre de Canhedrim en lo cap. que comenca tot Israel, que Bartoiiba regna XXX. anys mig, dix ais doclors yo so Massies. E Rabbi Aquiba gran savi era deis maiors del Talniut era, portava les armes del Rey Bartotiba dehia per ell que ell era lo Rey Massies en tro alant quel mala Adrin per los peccats. tem podem adverar aquesta conclusio per les profecies de Daniel per aquelles LXX. sepmanes que aduu en Jo IX. cap. de son libre les quals nos poden declarar sino per lo Rey Massies. E axi ho diu Rabbi Moysen, maestre de Gerona , en la glossa que feu Daniel, hon diu et ungitur Sanctus Sancto rum. Aquest es lo Massies sanctificat deis filis de David. E diu Rabbi Mosse lo Darsam et adducatur justitia sempiterna. Aquest es lo Rey Massies. tem diu en la fi del libre apella! Cedeloram Diu Rabbi Joce LXX. epdomade son comptades de la destruccio del temple primer, fins la destruccio del temple derrer que son LXX. anys de la captivilal de Babilonia, CCCC.XX. que dura lo temple se'gon. E en la fi daquelles havia a venir lo Massies, axiu declara lo gran Rabbi Taadias e Rabbi Abraam Avenazdra. Empero lo que vol be saber la divisio daquelles LXX. sepmanes com les parti Daniel a VII. e al XII. cap. a I. aquella una ha II. miges trobar la has ben declarada en la glossa que mestre NJcola de Lira feu sobre Daniel. Captol III. Quel dit Massies havia nexer en la ciutat apellada Betleem de Ierra Juda.

DE DOCUMENTOS.

353-

Ac npar per

lo

Profeta Miclieas cap. V.

Betlccm Efrata parvuliis es in millibus dietur qui sit iit dominator in Israel el egressus eius ab initio, dicbus celcrnitatis. Aquesta profeca glossa Rabbi Salomn per la manera seguent. Diu axi: Et tu Betleem que isque de tu David segons que es scrit per lo ill de ton servent Jessa.

hon diu: E tu Juda: ex te mihi egre-

LXII.

Charla consecrationis
vena, an.

ccclesice S.

DCCCCLXXI.

Stephani prope fluvium Isa(Vid. pg. d82.)

Xn nomine Dei Patris Omnipotentis et Individu Trinitatis.: ego Unifredo misericordia Altilonanti qui sum Comilis, et coniux mea nomine Tota,cxpunexit me Deus et trina Maieslas ut hedificem ecclesiam in onore Dominl noslri Jhesu Christi et ad nomina Beati Stephani Prothomartiris atque Levitae et est in comitatum Ripacurciense prope ipsum abne quae vocifatur nomine Isavena et sic hedificavi jam dicta ecclesia qu.Te superius est nominata, pro anima mea et pro animabiis parentum meorum atque omnium fidelium defunctorum. In anno Incarnationis Domini nostri Jhesu Christi DCCCCLXXI venientem super nos beato Audesindoque Presule, et sic hedificavi illa ccclesia Sancti Slephani quem in ipsum kaslrum Beati Stephani hedificavi eam incolomilate
futura adsfante clero

Comes

qui

cum devolissimo populo. Ego Unifredus sum memoria plenus mito in ipsa ecclosia uno
,

missale et uno leccionario et antiphoi.ario et psalterio et alio missale et uno vostimenlo et unun caliccm et unam crucem. Sicnf autom ibi mito totum ipsum alodem qui fuit de Ezone

cannamaetomnia quaj habuitabintegrum. El mito unum campum in Frexancfo semen capiene VII modios. Afrontat ex parle oriente serra quaj vocitatur nomine Marai el Sarat qua vocitradiloro (fl)chasas chasalibus, lerris, vineis, orlis,

ribus

(a)

Forte Aizo

ilie

Comes

qiii

Carolo

Ma^no

et

Ludovico Pi
eo fiinditus

Imperatorihus Ausoncnseni iirbein invasit, et Ilotam deslnixit. Hinc


aulein o|)lin)e coiges

evcrsam, non

TOMO

Kotam hanc in Riprcuicia ab Rolam prope Ausonani. 23 XV.

^54
atur

APNDICE
nomine Moxa per fundus pena,
et

una spelunca, ex ex parte ahilone lorent quae exit de Sarat de la Moxa. Adhuc auiem mito unos molendinos quos habeo in Isavena predictse eeclesise cun sua super posita, et cum mnibus pertinentiis suis et media nsula cum suo exeo et regressio ab integro. Et ego Arguila mito una Ierra in illa slrata de oriente Barone, de occiente Daniel, et mito similiter uno kannamare quod habeo in Isavena ab integro, et una ciresa in illa tormosa in prsefatce eeclesise. Et ego Oriolus et Simnarius damus Domino Deo et Snelo Siephano uno kannamare in Isavana de oriende occidente flumen et quantum te aqnale Sancti Stephani
parte ineridie torenl quae exit denanl Emeterise Zelodoni;
,

ibi

visuri

sumus habere, totum ab integrum damus


in prsefate ecclesia.

dimiis
filio

ibi

et conceEt ego Bradila et Altemiro

Jaccinta simililer
in

damus

et

concedimus'eiusdem

ecclesiae

et clericis ibi

mus

Deo servientibus medio molendino quod habeIsavena in loco ubi dicitur ad molendinos de illa dom-

pna ut teneat et possideat ad propriam hereditatem. Hec omnia supra scripta ego Unifredo Comes et coniux mea Tota
alii superius nominali damus, concedimus, corroboramus, iaudamus et afirmamus Domino Deo et Sancto Siephano ut ad dicm jiidic ac Iremendce Maiestatis merces nobis ex inde crescat. Et si quis aliquis homo venerit ad disrumpendum, in quadruplum reslitiiat eta liminibus malris ecclesife extraneus eficiatur, et cum Juda Scariothis porcionem accipiat, et ira Dei Omnipolentis super eum incurrat si quis sane quod fieri minime credo esse venlurum. Faca cartula dolis et donacionis Xlll kalendas octobris anno XVIIII regnante Leuitario

et

Rege.=Sigtnum
eius qui

Unifredo Comit.

= Sigtnuui

Tota coniux

hanc cariam donarla

scribere jusserunt et testes i-

rogaverunt.=;Sigf num Gelemundo. Galitoni.r=Sigfnum Gal_andoni presbiteri filio Macangoni.=Sgtnum Odegero judice. =Sigf num Aimerici presbiteri. r=Sig-j-num Altemiro presbiteri. =Sg-(-num Brandila et Altemiro filio Jaccinta. =XIII kalendas octobris dediealio Beali Stephani Protho-marliris alque Levilse luna IlII. In Dei nomine Johannes Episcopus Csesarauguslanae Sedis vel
slius donalionis firmare

r=Sig-(-num

eoeleroram Sedium omnes donaliones quce superius sunt prsenotatas in ecclesia Sancli Slepbani cunda per jussionem moam omni tempore firmis permaneant. Faca hsec firmaSio

XI kalendas februarias era MXVII.

DE DOCUMENTOS.
Ennecgo presbiter rogatiis supra et hoc signum f fccil.
scripsit

355
et

sub die

anno quod

Lxiir.

Salo7nonis Rivipollensis monachi, ac c Rotcnsi Sede deiccti, de eiusdem episcopatits finihus ad Regem Petrum, Lupum Episcopum, clcrum Rotensem epstola, an. MLXXXXV.
velseq. (Vid pg
-191.)

Ex

Cartoral

eccl.

Roten,

fol.

'SI

nm.

XXL

collata

cum

alio

exempl. vetusto, ac forte autogr.

Ijloriosissimo Reji

Domno

Potro excellentissiini

condam

Rt^gis Sanclii filio, venerabili

Rote cuncloque celui religiosorum canonicorum in ecclesia Beati Viiicentii Deo famulanli sub regimine populo etiam m prescripta civilale comprsefati Pontificis moranti, Salomn olim dictus Episcopus (b) licet indignus, nunc autem divino inconprehensibili judilio justissimo alque habita et nomine monachus fideics orationes reclissimo alque superne protectionis optabiles opitulationes. Primum quidem, dectissimi, gralias ago Hmnipotenfi Deo pro bonore Beati Vincenlii martiris n melius aucto et pro episcopacivitatis

quoque Presuli

Domno Luppo

(a),

tu ipsius ecclesise divinitus confrmalo, robralo


to, qui,.

el

me indigno el iragilis, modo vero

inutili

ac exallapresidente, pauperrimiis eral

dilissimus exlal et validas.


et

Unde in-

vos illi presidentes, Regem dico et Episcopum, et cunctum clerum ac populum ibi degentem, ab imincntibus malis eripiat, et superno beatitudinis una nobiscum consortes efticiat. Amen. Quod au[a)

desinentes Deo

preces effundo, ut

Cum

hic Episcopus

biiiis taiitura

nuerit, scilicet

logS

et seq. ilcr

annis Sedem Roteus. leRaimundum Dalmacii el Poncium

Episcopos, mrito hiiic anno prasens Salomonis Episcopi epstola


adscribitiir.
()

Rtensis

nempe ab anno io68 ad 1074.


deiectiis pcrhibettir in

snorum accusatione
rii

A Sede tanien sua Chrnico enliq. mnaslemonasticsm vitam

Aiaonensis.

Obt tndem
anno 1097.

Rivipulli, ubi prius

professus tiieral,

356
tem, karisimi, a

APNDICE

me

exquiritis,

qualiter fuerim

tu, vel qualiter illun tenucrim,

Deum

episcopateslem invoco, me

nuUius humani favoris gratia quicquam falsi dicturutn esse, sed veritatis, qu?E Deus est, fervenlissimo amere vera proferre. Sciatis enim in veritale, omnia monasteria quae sunt in ipso episcopalu, et celias eorum, omnesque ecclesias parrcechiales, quse erant a fliimiiie, quod dicilur Cincia vel Cinca usque ad Nuceriolam (c) ct a Benasco usqiic ad castrum Benavarr, pari modo michi subiectas fuisse, et in nullo mihi adversas vel contrarias extilisse, sed debita servitute scut antecessori meo paruisse, el semel in anno hospitium et apparalum debitum prebuisse. Hoc habiii apud Sanctum Victorianum ubi primiim sedi in cathedram ct ubi primum chrisma consecravi. Hoc opud Ovarram, Tabernam, Oremam, Jar et Fossatum, et omnino apud o'mnes parrcechiales ecclesias, ut supra dixi. Ecclesia vero de Alascorre michi semper subdita fuit, e! numquam patronum vel defensorem michi opposuit, eque Abbas Sancti Saturnini ullum dominium in ipsa ecclesia in dicbus meis habuil, sed de redditu (villae) qui reddebatur Caslello quarlam parlem habuit, et predia propria ibi possedit. Hec onmia sic me tenuisse, michique subiecta fuisse, Deo teste, profifeor. Vlete in Domino, et hsec quce scripsi vera esse, scitole, atque pro me precor orate, et in vita et in morto.
,

(c) Hinc colligas, lutlur, qiiaiilo illi in errore sunt, qui hunc Salomoiiem primum Ciibaslrensem Ejiiscopum faeiunt, cura primum ea urbi Maurorum manibus eiepla est anno loGS. Palam enim

ipse profilelur

non

nisi a

fluniiiie

Cinca diuccsin)
sitiiiu
ita

t.uim

computasse.

Porro Earbastrum

ullra

flumen

illud

est.

Quod Nuceriolam
innume-

amnem
tra
ris

pro iimile orientali

staluil,

non

presso accipias, ut ulid aperlissinie

illum

panochias

liabuisse neget,

eum

carlis ostendatur,

ia comitalu Palliarensi,

qui ultra Nuceriolam

est, in

Episcopo Roteusi concessum fuisse ad sec. usque XII. Seoerat


ius illius Sedis

pus

ipsi

declarare in monasteria et parroechias


fiierat.

comitalus Ripacurcensis; et de bis abs dubio quesitus

Et ideo

boc aperte

staluit;

parlem vero comitatus Palliarcnsis, de quo nid-

ia crat controversia,

non

la

exavlc circumcribit.

DE DOCUMENTOS.
LXIV.
Gregorii VII rescriptum in favorem Rotensis ecclesios MLXXVIII aut circiter. (Vid. pg. i92.)
,

357

an.

Ex

Cartoral

eccl.

Roten,

fol.

33.

mm.

XVII.

fregorius Episcopus servus servorum Dei. Dilecto G,


sto fralri
,

in Chri-

Raimundo Rotensi Episcopo perpetuam in Domino salutem. Quia officii nostri est quantum per misericordiam Dei possumus omnium ecclesiarum utilitatibus providere, earumque statum apostlico munimine confirmando, tam exterius a perturbalione defender
et
recti

quam

interius tranquillilatis

ordinis stabilitate

fulcire; preces

tuas, dilecUssime
et

frater

Raimundo, quas nobis pro defensione


fudisli,

corroboratio-

ne

eeclesise tu?

dignum duximus exaudiri. Proinde

justam petilionem tuam eeclesise cui tu prseesse dinosceris

huiusmodi privilegia prsesentis auctoritatis nostrse decreto indulgemus, concedimus atque confirmamus slaluenies nullum Regum vel Imperatorum, Anlistitum nuUum quacumque dignitate prsedilum vel quemquam alium audere de his quse eidem venerabili loco a quibuslibet hominibus de proprio jure jam donata sunt vel in futurum Deo miserante collata
fuerinl,

sub cuiuslibet causae

occasioni sive

specie

minuete vel aufferre et sive suis usibus aplicare vel alus quasi piis de causis pro suse avaritiE ex occasione conceder, sed cuneta qu?e
ibi

oblata sunt
offitio

vel offerri contingerit,

tam

a le

quam ab

eis

qui in luo

locoque successerint,

perhenni tempore

illibata et

sine inquietudine aliqua volu-

mus possideri, eorum quidem usibus pro quorum sustenlatione gubernationeque concessa sunt modis mnibus profutura, Hsec igitur omnia quse huius prsecepti decretique nostri pagina continet tam tibi quam cunctis qui in eo quo es ordine locoque successerint vel eis quorum interesse potuerit, in perpetuum servanda decernimus. Si quis vero Regum, sacerdotum clericorum Judicum ac regularium personarum hanc constilutionis nostrse paginara agnoscens contra hanc
, ,

temerario ausu venire temptaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reumque se divino juditio existere de per-

358
le

APNDICE
illo

petrata iniquitate cognoscat, et nisi ea quse ab


ablata restituerit, dig-na psenilenlia
illicite

sunt

ma-

acta defleverit,

a sacralissirno Corpore et Sang-uine Dei Domini Redemptoris nostri Jhesu Chrisli alienus fat, atque in seterno examine districtcB ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco jura servanlibus sit pax Domini nosiri Jhesu Christi, quatenus et hic fructum bonte aclionis percipiant, et apud districtum Judicem praemia eternce pacis inveniant.
LXI.
Sancii, Aragonensium Regis decretum pro libera electione

Episcoporum

in ecclesia Rotensi,

an.

MLXXXIV.

(Vid.

p%.

-192.)

Ex

arch.

eccloe.

Rotensis.

JLn nomine Sanetse etlndividuse Dei gratia recog-noscens


fecisse

Trinitatis:

e^o RexSancius

me meosque

contra juslitiam

antecessores qusedam ut Omnipotens Deus remissioneni

peccatorum nostrorum nobis concedat, promissimus die sancto Pentecosts ego et filius meus Petras cannica auctorilate in Rotensi Sede deinceps poner Epi-

et indulgenciara

scopum quem

canonici

illius ecclesise

elegerint

hane jusliliam donacionis

in

mana Raimundi

canonice, et Episcopi tune

ante nos stantis firmavimus, et hanc promissionem Domino Deo nos servaturps inviolabiliter decrevinnis. Quse promissio et corroboracio facta est die Sancto Pcntecosten, accedente

.Rege ad dominicum Corpus anie altare Reati Vincenlii Levitae et Marliris Christi in prresentia Raimundi Guillermi, et Mironis Gombaldi, el Bernardi Raimundi, et_Anati Ricolfi, de quo tune sermo habebatur, et Petri Bei'lrandi, et Geraldi Pontii, et Bereng-arii Brocardi, el Raimundi Geraldi, et Bernardi
Gazperti, et Rollandi Odonis.=Sigtnum Sancii. =Ego Petras Sancii Reg-is filius laudo et adfirmo, et in perpetuum

me

hoc supra scriptum servare promitto,


boro.

et

proprio signo corro-

Facta carta Jhesu Christo in Pampilona

ista in et

sub eius

et in

MCXXII. reg-nante Domino nostro Ego Sancius g-ratia Dei Rex Aragone et sub eius imperio filio sao
era
g-ralia.

DE DOCUMENTOS.

359

Petro in Superarbi et in Ripacarcia, Rex Adefonsus in Caslella, Petrus Episcopus in Pampilona, Pelrus Episcopiis in Arag-one, Comit Sancio in Erro et in Sancli Slephani, Snior Lob Garcez in uno Casteilo et in Rosta, Snior Fortiinius Lobiz Alferiz in Agero et in Arlay, Snior Pelro San-

Dompno

cii in

Boltag-na et in Lusia,

Dompno

Miro Gombaldi in La-

guarres. Eg-o Galindo sub jussione Domini mei Regis Sancii hanc cartam scripsi, et de manu mea hoc sig^num feci Vill. kalendasjunii.

LXV.
Donatio Petri Regis Aragoniim, qua evincitur Raimundum Dalmacii Rotensem Episcopum anno Christi i09^. ineunte
in vivs adhuc esse. an.

MLXXA'XV.
eccl.

(Vid, pg. 19o.)

Ex

autogr. in arch.

Rotens.

In Dei nomine hec est carta quam faci eg'o Pelrus Sangic, Regis filius ad te Garcia Enneones de Asieso de illa almunia de Ariestolis de illa cerda cnm suis terminis qnod abebat die quando Deus Omnipotens nobis donavit Monlson, et de illa alode quod abes in circum Montson, et de tale parte de horltos et campos qiiale tangit in illa borla de Puego inter tuos companieros et de illas kasas, qnod abes in illa civilale de
Montson
stitia in

et relineo ibijustitia, sicul potestate debet abereju<kasas de siia civitale. Et similiter dono tibi illas kasas quod abes in illo Alhicen de illo kaslello frangs et ing-enuis. Et hoc supra scriplum ut abeas illud ingenium et liberum et frang-um ad tuapropria alode pro facer tota tua volntate tu et omnis posteritas la per scula cunda. Faca carta in era MCXXXIII. in mense janero in trra quod dicilur Monlson regnante Domino nostro Jhesu Christo et sub illius imperio pater meus Rex in Aragone vel Pampilona, ego autem sub Dei gralia et patris mei in Superarvi vel Ripacurcia, etgratiasDeo altissimo in Monlson, Episcopus Raimundus Dalmaciusin sede Rota Kalbet in Elesonelcivita, Fortunio Dat Qebalero in Elins, Snior Remon Galindo in .Stata, Binet Galindo de Sos Alferic, Galindo Sangic de

"360 APNDICE Baon majordomo, Snior Eximino Garcee


Sang'ic \n Monlson.

el

Snior Enneco

Ego
Sang-ic

Galindo sub jussione Domini mei Infanlis Pelri

hanc cartam

scripsi et

de manu mea hoc signumf feci.

LXVII.
Confirmatio D. Pontii Rotensis Episcopi, an.
(Vid. p^.
i

MLXXXXVH.

96.)

Ex

Cartor.

eccl.

Rotens.

fol. 36.

num. XX.

'rbanus Episcopus servas servorum De. Dilecls U,


et

filiis

clero

populo Rotensi salutem et apostolieam bencllctionem. Electum vestriini quem ad nos cun litterarum vestraruin testimonio direxistis debita caritate suscepimus et juxtapetitionem vestram eumvobis in Episcopun largiente Domino consecravimus consecratum ad vos lamquam ad proprios filios cum litterarum nostrarum commendatione reniillimus. Vos igitur eum (amquam Pastorem proprium debita humilitate recipite, et ipsi tamquam catholico Episcopo et canonice electo in
:

mnibus obedite, Deo placer omnino satagite. Sic enim Pastorem proculdubio animabus vestris et corporibus ulilem Domino largienle habebitis. Nos autem cum pro spetiali dileclione karissimi filii nostri Petri Aragonensium Piegis, qui bonae memoriae patris sui probitalem sequens Sancta Romance Ecclesise devotissimum se exhibet, tum pro communi quam mnibus debemus Christianis benivolentia tan ipsinii quam
,

ecclesiam vestram benignitate paterna confovebimus.

DE DOCUMENTOS.
LXVIll.
Epstola Petri

361

Aragonum

Regs

censum annuum persolvit,


pliari rogat, crca an,

et

ad Urbanum Papam II, qua cpiscopatum Rotensem am'


(Vid pag.
i

MLXXXVII.
eccl.

96).

Ex. arch.

Rotens.

Domino Papae Urbano P. Arag'onensium se ipsum. Quoniam, excellentissime Domine, Sancius Rex pater meus, devotus semper erga veslram ct aposlolicam sedem existens, annuatim quing-entos manchones pro censu vobis persolvebat, eo quod omne reg'num suum sub proleccione Beati
serenissimo
gralia Dei

G, rioriosissimo afque

Rex Panipilonensium

et

Pelri posueral; vol e ego, in

quantum

potero,

bonam

illius

voluntaem pones vos imitari, mitlendo paternifali vestrse pro censu duorum annorum mille manchones per Icgacionem Domni Abbatis Sancli Poncii, ut Deus per merilum Sanclorum Apostolorum suorum Petri et Pauli me ueri dignetur

semper in mnibus et auxiari. Cum igitur, sicut dixi, tam meus quam ego regnum nostrum sub jure moderaminis el tuicionis vestrse posucrimus, prsecor obnixe clemenciam vestram ut episcopatum ilium in quo est Rota qui longo jam tempore anguslis lerminis ob Sarracenorum occupacionem conclusus csl^ secundum metas illas quibus eum undique Raimundus Dalmacii Episcopus el alii successores
pater enuerunt, teneat et possideat per veslrae auctorilalis corroboracionem, tam isle Domnus Poncius Episcopus, qul modo praeest gralias Deo, canonice ordinalus, quam alii successores eius in perpeluum, cum his et iam mnibus quse de trra Paganorum ibi addimus. In primis Barbastram cum terminis suis, Alchezar, Monlionem, Calameram, Almanara, unumquodque horum cum terminis suis et quicquid deinceps-ntra metas huius episcopatus tam nos quam alii Principes vel iam cepimus vel in futurum per Dei auxilium ceperimus, prout melius tractare potero cum consilio praedicti Domni Abbalis Tomeriensis atque eliam Domni Archiepiscopi Toletani Legali vestri. Denique supplex rogo positis pro mercede veslra in principio et fine quse in privilegio poni debent; ut

362
omnes

APNmcE
ecclesias illius episcopatus

nonum

instituciones in huius praefali

secundum sanctorum caDomni Poncii Episcopi

ac successorum suonim polestae et ordinacione ponatis. Si vero aliquos ecclesiasties honores cum consilio vel favore clericorum suorum monasleriis concesserit, concedat hoe quoque et confirmet auctoritas vestra in decreto veslro super hoc nobis caritalivelransmisso. Canonicam sane reg-ula-

rium clericorum, quam seppe dictus Raimundus Episcopus apud Rotam instituit, vel iste melius instituere voluerit, quandiu annuenle Domino sine contagione peculiari regulariter vixeri.nt ab omni hominum infestacione liberara esse, et
quseque
illis

juste a nobis vel aliquo collata sunt vel fuerint,

permanere integra decernite. Hajc ad utilitatem et augmentacionem episcopatus pauperis actenus et angust, ut corroborando et confirmando sigillo veslro muniatis, suppliciter exoramus, quatenus sic in mnibus caritatem veslram circa nos firmissimam cognoscanius. Vale.

LXIX.
Statulum D.
Petri, Regs

Barbastrensis, an.

Aragonum de terminis novcB Sedi iMLXXXA'IX. (Vid. pg. 197.)


arch.
eccl.

Ex

Rol.

\.n Dei nomine isti sunt termini de Barbastro quos eg Petrus Sangic Dei gratia Aragonensium vel Pampilonensium Rex lerminavi ad Barbastrum in praesentia de illo
:

Episcopo

Domno

Poneio de Barbastro,

et

in

praesentia de

totos illos Sniores de Barbastro.

Ex

parte orientis de trmi-

nos de Caslelgone Cepollero in suso sicut taliai Zinga in suso usque ad Aringo de Cosfeane. E\ parle aquilonis sicut taliant illi termini de illas almunias de Don Kalbet, et de illos trminos de Salas in uso usque ad Castellazuelo. Ex
parte occidentis sicut taliant
illas

et illi termini de Castellazuelo almunias qui sunt in intro inter Erpe et illa torre de Al kalde, et exit ad illos trminos de lmerge. Ex parte meridiana de illos trminos qui sunt infra de illos Caslellos de Alfege, usque ubi exeunt ad illos trminos de Castelgoae Cepollero. Totum quod continet infra istos trminos preno-^
,

DE NOCUMENTOS.

363

minatos sunt termini de Barbaslro. Et tota illa [decima de istos prenominatos trminos est de illa Sede de Barbaslro. Et totas illas dcimas vel primicias de tolos 'istos trminos supra dictos de Barbaslro venianl tolas ad illa Sede de Barbaslro, et non ad aliam ecclesiam. Faca est carta divisionis huius

anno Incarnalionis Domini millesimo nonagsimo nono

era

MCXXXVII me

Del gratia reg-nanle in Arag-one vel in Pampilona et in Superarbi et in Ripaeurcia et in civilate Oscha quo anno praefalus Episeopus perrexit Reman, et impetravit a Domno Papa Urbano, ut Barbaslrum esset Sedes episcopatiis sui et capud omnium ecclesiarum sibi comissarum Hilerdensis civitalis Episeopus Petrus in Irunia, Episeopus Stephanus in Oscha, Episeopus Poncius in Barbaslro, Snior Eximino Garcez et Snior Enneco Sanz in Montesono, Snior Ramn Galindo in Slala. Ego Garcia scriptor sub jussione Domini mei Regis hanc
, ,

cartam scripsi

et

de

manu mea hoc signum


LXX.|
I

feci.

Decretum Petri Aragonum Rcqs circa ordinationem Barbastrensis, an. MCI. (Vid. pg-. 198.)

ecclesice

Ex

archiv. eccl. Botensis.

nomine Sancte el individuse Trinitalis hoc est testamenet ratum quod faci ego Pelrus Dei gralia Rex Aragonensium-'et Pampilonensium de conslituenda et ordinanda episcopaU Sede apud Barbaslrum. Inmensas Domino Deo nostro gratias ag-ere debemus quod post mulla annorum curricula christianilale in Spania magna ex parle delecta tndem bonB memorise sludio genitoris mei Regis Santii partim ad pristinum statum suam sanclam Ecclesiam reintegravil. Ouam benignus enim, quamque pius et misericors

An

tum firmum

pater

meas

in

restaurandis episeopus

clesiis fueril, et

quanto studio

piae intentionis lites

monasteriis et ecquK erant

nter ecclesias et

earum

rectores diremerit, ac

non solum
ei

lit-

tes sed etiam liligandi occasiones miilli boni peribent

te-

stimonium. Ipse enim Jaccensi Episcopo dedit Oscham in Sedem cum Deus liberaret eam. Roltensi vero Barbaslrum et

364

APNDICE

posuil nter eos lerminum Archanatrc fluvium. Preterea nos consilio religiosorum virorum Domno ac venerabili Pontio

Rolensi Episcopo ex superiori parte Pireneorum nionlium conservatis nimirum per circuitum antiquis terminis suis ex inferiori parte pro parvilate sui episcopatus fines et trminos Hylerdae adicere slaluimus, quamvis adhuc mxima ex parle delineatur a Barbaris. Anno igltur ab Incarnatione Domini M.C.I. quia Deus tradidit in manus nostras Barbastrum secundum statutum testamenli pioe recordationis prsedicti geel privilegium Pontificum RomaPapse Urbanii II, necnon Domni Paschalis Papee II. Sedem episcopalcm apud ipsum Barbastrum consliluimiis et regalibusapicibus noslris conrmamus. Donantes in die consecralionis eiusdem Snela Sedis gloet Snelo Vincenlio leviriosse Sanctae Dei Geultrici Marite tas et martiri, et Sanctis marliribus Corneiio, Slephano, Ca-

nitoris

mei sive decrelum


videlicet

norum omni

lixto,

Cosme

et

Damiano,

in

quorum nomine

ipsa ecclesia

dedcala est, alquejampronominalo


sive clericis ibidem

Domno Ponlio

Episcopo,

caslrum videlieel ab integro, quod vocatur Fornells cum mnibus terminis suis ab integro libere ingenuo sieut liodie leneo et possideo tali lenore .ut ipsum caslrum Exemeno Sanlii ad servilium
serviluris
et

Ueo

Sanctue Marite

Episcopi leneat
et

sieut

per

me
et

ipsa die
sibi

lenebat, doee ego

posterilas

mea coneammium

ingenue tolum ipsum caslrum Sanelse Marise relinquad. Dono etiam molendina quse luerunt Avinliaabz et de Moderaf. Furnura quem prius Sanelse Mariai non absolule dederam, modo absolule concedo aut si volueril Episcopus transmutare, racial secundum quod bonum visum fueril, de coetero omnes decimas de Barbastro prsealo Episcopo attribuendo conr;

laciamus aut eius successoribus quod ipse libere

mamus

ut

slribuat juxla

secundum cannonum insUluliones ipse eas diquod melius sibi visum iu'erit ad honorem et
,

gloriam Domini noslri Jhesu Christi. Confirmo insuper iiii illam almuniam et illam terram et illos orlos, el illas vincas quae prius donaveram. Concedo insuper hule prsedielse ecclesiE

pro remedio animee mese hac parentum meorun condolens pauperlali eius ut quicquid inra trminos civitatis emere aut juste poterit adquirir, sive a polestalibus sive a militibus, vel eam a francis exceplis Regs fevalibus liberam
,

habeat potestatem. Dono eliam quod

clerici

venientes ad si-

DE DOCUMENTOS.
nodum,
el

365

ad fcslivilates maioies, el ad confitenciendum xrisina, ut nullum tribiilum dononl in Alehanlara nec psi, nec jumenta eorum in quibus portabiinl victum el veslilum. Hoc pacto ul in sinodis Episcopus et prcesbiteri pro animabus patris el malris meae, el mea el poslerilalis mese missas canlenl. Si qua ig'itur persona contra hanc donacionem quam legitime sub boslipulalioneEpiscoporum Donini Petri, Pampilonensi Episcopi, Domni Berenprarii, Barchinonensis Episcopi, Domni Stopbani, OscensisEpiscopi, Domni Ponlii, snpra diclse Sedis Episcopi, el Abatum Petri Tomeriensis, Piaimundi Ligerensis, Ponlii Sancti Vicloriani, Galindonis SanSimeonis Jhesu Nazareni et Pelri Agerensis cti Johannis et Principum regni mci Exemeni Garzez de Montione el Calveli de civilate, et Fertunii Ali de Calasanz, et Barba torta el Sanlii Exemeni I\lartin et aliorum mullorum temer ad inrumpendum vel confrariandum venire temptaverit, secundo vel lerlio ammonita si non con?rue emendaverit, careat dignitale honoris sui el insuper II libras auri componaf. Facta est haec consecrafio el Reg-is donatio et confirmatio Dominica II post Pascha anno Incanialionis Domini millesimo centesimo I regnanle glorioso Rege Potro in Pampilona, in Arago,

ne, in Superarbio, in Ripacurcia.

LXXI.
Decretum D. Petri Regis Aragonum circa jio.TTOchias cpiscopalus Barba strensis. (Vid. pg. d98.)

nomine Domini nostri Jhesu Christi ego Pelrus Dei graPampilonensiuin el Aragonensium sive Ripacurcensium Rex faci Ubi Poncio DeigraliaBarbasIrensi Episcopo talem eartam qualem fi!cit glorisissimus pater meus Rex Sancius Dompno Petro Episcopo Pampilonensi scilicet, utomnesocclesiae que sunt vel erunt in circuilu Barbaslri ad sedem matrisecclesia? vcnianl ad Ramos, et in Sabbalo Sancto ad ba:

Xn

tia

ptislerium

cum
,

suis [)rcsbilcris, et ad letanas in feria

et feria tertia

non

liat

mercatum

in ipsis letaniis et ut in

secunda so-

Hempnilatom dodicationis ipsius Assumplionis Eeatae Marisc, ct in

ccclesise,
festivilate

el

in

festivilate

Sanctorum Mar-

366

APNDICE

tirum quse agitur iii oclabis omnium Sanclorum venianlex toto episcopalu qui poluerint ad festivitates ibi colebrandas.
El prsecipio ut si duse villa? vel tres aut III vel ampliiis non poluerint habere nisi unum prsesbiterum in illa ecclesia dicat niissam ubi Episcopus prseceperit. Sniores vero villanum et qui mandant islas villas vcniant ubi prcesbiter debet cantare missam. Et si venire noluerint, prsesbiter non peitet ullam ca,

lumpniam.

Prsesbiter

anlequam

dicat

missam

vel matutinas

aut vsperos, sonet suas campanas in tempore convenienti. Qui vero audierit campanam, et venire noluerit, non requirat a presbtero calumpniam. Si vero presbiter propter suam pi-

malam volunlatem noluerit cantare vsperos mamissam, facial Episcopus illi qui se reclamaverit juslitiam. Clerici quin habuerinl palrimonium, non respondeant nisi ad Episcopum. Si habuerint patrinionium, de pagriciam vel
tutinas
et

trimonio respondeant senioribus; de ecclesia el ecclesiasticis causis, respondeant Episcopo. Et prasbiteri non teneant ecclesias nisi per manus et consilium Episcopi. Et si quis abslulerit aliquid sine volntate
sia,

Abbatis aut presbiteri de ecclefacit, aciat ecclesine

lala? illud

viEpiscopo slmillPrajcipio rursum ut quicumque ter et regi peitet de mnibus quse habuerit, decimas Omnipolenli Deo ad ecclesiam, cuius parrochianus est, non reddideril; si prcsbiter et archidiachonus ad Sniores et ad nuncios et judices se
aut invaserit, quia sacrileg-ium

quod

bri

canonum LX. solidos,

prsecipiunt, et

reclamaverint, aciant Sniores et Meriiii redderequse perdiderit ecclesia el npprehendant LX. solidos et pro sacrilegio agat poenitentiam. Sniores et franci et dominse el vidute qui

non donant

recle decimas suas el donantad suos magislros et ad suos scribas aut pei* aliquam malam artem retinenl, tollat sint sine fdiis et niendicent de illis Deus novem partes et porta in portam, ethabeant parlem cum Juda tradilore etcum diabolo in inlernum, si non venerint ad pcenitentiam et emendacionem. El si emendaverinl se, dimiltat illis Deus peccatum. El mando ut quicumque lig-na attulerint ad Barbastrum, de omni carretura pro anima sua donet una ligna ad albergariam pauperum. Et sicut mandavit paler meus et ego ad opus Sancli Vincenlii de Piota incidere in meas silvas et ir in paschuis el in pratis regalibus mando simiiiter ad illam albergariam de Barbastro, et ad ipsos clericos de ipsa Sede. Si qua vero persona hanc donacionem noslram inl'ringere

DO DOCUMENTOS.
non scribendum, nec habcre parlem
nisi n

637
regno Christi
et Dei,

voluerit, sciat se delendiim de libro viventium, el cun justis

digna

salisl'actione

emcndaverit.

LXXIf.

Charta donationis facta S.


phonso, Rege
Castellco, an.

Martino de Pelrarubea ab Al-

MCX.

(Vid pg. 200.)

JLn Cbrisli nomine et eius gralia: ego Adefonsus Dei gralia Imperator faci hanc cartam donacionis et confirmacionis Domino Deo et Sancto Martino de Petra rbea qui est in facie jpsiijs castri. Placuit mihi libenti animo et spontanea volumptate et propler amorem Dei ot rcmissio peccatorum meorum dono et concedo et aucto^izo Deum et Sancti Martini et ad ipsa sua ecclesia et ad Sancio meo scribano mnibus suis direetaticle ad ecclesiam pertinenlibus, et cum hcredilalibus suis, et cum mnibus hominibus qui fuerunt vel erunt ex progenie de Cumba Aigaris et de Mentan filius eius, ita ut amplius non abeanl ibi partem neo hereditatem in hoc sculo Banzo Martin et uxori sue Marise nec filiis suis, nec generado eorum pro qua dixerunl ad Sancio et ad sui parentes quod cgo abcbam eis dalan illam ecclesiam per suam hereditatem et mnibus hominibus de Sancti Martini et mencierunt; quia ego nunquam dabo eis nec alus.. et francos homines ad milites et laicis hominis.' Et propter hoc manduvi ad Pelro Ximino mea justicia et ad Ximino Sangic meo merino ut semper cgecissent nmlier de Banco Martin Domina Maria el filii sui el generacio eorum de ecclesia Beali Martini el de mnibus parrochianis suis et de suis directaticis et misisent ibi in supra dicta ecclesia Sancti Martini Sancio el ut facianl inde dominio ,et poleroso de ecclesia et de mnibus parrochianis suis supra dictis. Et ut amplius in hoc sseculo non abeanl nullum alium seniorem nisi Deum et Sancti Martini et clericis ibidem Deo servientibus et ut abeat et oblineat et possideat Sancio ecclesiam Beali Martini cum mnibus directaticis suis mnibus diebus vilje suse ad servilium Deo et eiusdem ecclesiae, el posl obilum suum ad cui ille voluerit dimitiere ad parenlem suum qui fuerit de sua progenie et generacione et sil fidelis et prudens

368 APNDICE ad servicium Deo el ad ccclesia Beali Marlini, et j(a faciant post euin omni progenie sute per scula. Et ego Adefonsus. Rex et linperator fecihoc totun propter amoreni Dei el aucmenlum prcedictse ecclesise Sancli Marlini, el cum Domni Bernardi Arcliiepiscopi Tolelanse Sedis et
SanctiE Remanse EccIesEe, el
et

consilio

Leg-alus

Domni Raimundi Barbaslrcnsis Domni Sfephani Oscensi Episcopi, el aliorum bonorum hominum, ila ul amplius in lioc sseculo non abeal nullam possesionem nullus homo laicus per suam
Episcopi sive Rolensis,
heredilatem
in

supra dicta ecclesia Sancti Marlini. El nullus

homo vel feniina qui hoc meum donum vel leslamenlum et de Domno Bernardo Archiepiseopo, etde Episcopis supra nosil a Deo malcdlexcomunicalus de supra diclis Episcopis el de aliis et exlraneus sil a Corpore Chrisli el cum Datan et Abiron et cum Juda Iraditore sit damnatusia infernum inferiorem. Amen. Signum Adefonsif Imperaloris. Faca hanc curlam in mense ocluber in Ierra de Campos in villa quod dicilur Osorno, in ripa do Pisorga fluminis, in era MCXLVIII. regnanle Domino nostro Jhesu Chrislo in ccelo el in Ierra, el sub eius imperio ego Adefonsus Dei gralia Rex el Imperator in Castella el in Toleto, in Aragonia et in Pampilonia, in Superarbi el Ripacurcia, Bcrnardus Archiepiscopus in Toleto, Raimundus Episcopus in Barbaslro, !te.phanus Episcopus in Osea, Aurelia in Toleto, Eneco Ximin in Socobia, Aurial Garcez in Castro Soriz, Caxal in Nagara, Lop Lopic in Calahorra, Lop Garcec in Stella, Acenar Acenariz in Funes, Barbaca in Lusia, Caslalig in Bel, Sancio Johannes in Osea, Alo Garcec in Earbaslro, Domno Redmiro in Monleson, Pere Ramn in Slata, Berenguer Gombal in Capella, Ramn Amal in Petrarubea, Comit Bernardo in Fontetoba, Pere Mir in Bonabar.=Ego Petro de Aguero jussu Domini mei hiiperatoris hanc cariis- scripsi, et hoc si-

minatis disrumpere vel minuere volueril,


ctus el mnibus Sanclis suis

gnum--feci.

DE DOCUMENTOS.

369

Lxxni.
Donatiu cujusdam hereditatis ecclesice Rotensi [acta a Rani-miro Rege Aragonum, an. MCXXXIV. (Vid. pg. 202.)

Xps. Q.

^ub

Chrisli

nomine

et

eius divina gralia eg-o

Rannimirus

Del gratia Aragonensiuin Rex faci hanc cartam donacionis Domino Deo et Beatse IVlarise semper Virginis qui est fndala in territorio de Terrantona e Sancto Vincentio Rotensis ecciesBe,et Beato Raimundo. Placuit mihi libenti animo et spontanea volntate et propter amorem Dei et remedium animse mese et animabus palris et malris mese Rex Domnus Santius et Regina Felicia, fratrumque meorum ^Pelrus et IIdefonsus Reges quibus sit requies, dono et concedo ad prsenominata Beata Mara et Snelo Vincentio illa mea heredita te quod habeo in Sancto Vincentio qui est denante Palo herema et poplala. Insuper dono Deo et Sanctse Marise et Sancto Vincentio, et Beato Raimundo illos meos cluarios et illas casas de illo Pololo cum quanta hodie habent et in antea adquisierint sive emtione sive et eschalido, excepto quod capud mansum non desfaciant, ut habeant et possideanl liberum et franchum ipsi et posteritas eorum; ita ut non donent ulium novenum, nec faciant precharium. Hoc totum quod superius est sciiptum dono Deo et ad Sancta Maria et ad Sancto Vincentio el Beato Raimundo et canonicis ibi Deo servientibus ad proprium alodem per facer inde totam lurcm voluntatem liberum et franchum per stecula cuneta, salva mea fidelitate et de omni mea posteritate.r^Signum Regis a -j- w Rannimiri.

Facta carta in era M.C.LXXII


ne, et in Superarbi, et
stro,
in

in

mense septembro

in

San-

cta Maria de Terrantona, regnante

me

Dei gratia

in

AragoBarba-

Rippacurtia,
,

et eleclus in

Dodus

in Tirassona, Comes Arnaldo gusta, et Miro in Boil, et in Fontetova, Vicecomitisa in Oscha, et Fertungo Galindiz Ferriz in Sancta Eulalia Lop Ferlungon in Albero et in civitate, Ferlungo Dat in Barbastro et in Petraselez, Enneco Lopiz in Castro et in Napal.
,

Oscha Michael Episcopo


electus in

Garca Episcopo iu Csesarau-

TOMO

XV.

24

'37o

ArNDICE
scripsi
,

Et ego Sancius de Petrarubea jussii Domini mei Regs

hanc cartarn

et

de

manu mea hoc signum

}-

feci.

LXXIV.
Donalio faca
an.
ecclesice

Rotensi a Ranimiro Rege

Aragonum,

MCXXXIV.

(Vid. pg. 202.)

A
J.n Dei nomine
Filii et

Xps.

et

eius divina clementia videlicet Patris et

Amen. Ego quidem Ranimirus Dei hanc cartam donacionis Deo et Sancto Vincentio. Placuit mihi libenti animo, obtimo corde et spontanea volntate, et propler amorem Dei et animabus patris et cui sit requies et per mematris mese et fratribus meis
Spiritus Sancti.
faci

gralia

Rex

metipsum quod Deiis mihi adjuvet in totas meas rancuras ubicumque mihi opus fuerit dono et concedo ad Deo et ad
,

Sancto Vincenlio de Rota, et ad opus de illa cmara per vestitos ad illos canonicis qui serviunt ibi die ac nocte, et pro amore de Don Garcia Camarario dono ibi Blasco Rixa de Montecluso cum sua mulier et cum filiis suis et cum quanta hereditate habent in Montecluso et in Sancto Meterlo hereina et populata,et cum quanto cinso mihi debent facer, vel pertinet mihi vel pertinere debet ad meam rogalem personan! totum ab integro dono ad illa cmara ad propriam hereditatem el quod serviant ibi omni tempore ad illa cmara et ad illo camarario qui ibi fuerit, salva mea delitate -et de omni mea posteritale per cuneta scula seculorum. Amen. Adhuc autem dono in Montecluso illo meo tralgare et tolos alios casales qui sunt prope illa cmara de illa via in suso; totum ab integrum dono cum exio et regressio et ibi faeiatis bonas casas et obtimas per ad opus de illa cmara,
,
, ,

etut abealis illas quietas et securas per scula cuneta. Amen. Signum Regis a "f o) Ranimiri.=Facla carta donacionis era M.C.LXXII. in mense decembr. iji, villa vel castro quse dicilur Luna, regnante me Dei gralia in Aragn et in Superarbi, sive in Ripacurcia, Episcopus Dodus in Osea, Episcopus Garsias in Cfesaraugusta, Episcopus Mikael in Turazona, Comes Urgellensis in Caracoca et in Boleia, Comes Arnal Mir Palgarensis in Boil et in Font tova, Fertungo Galindiz in Osea et in Elson, Fertungo Dat in Barbastro et in Pelrase,

DE DOCUMENTOS.
leZjPere

371

Enneco Lopiz in Napal et \n Castro, Alamazon in Montecloso, Lope Lopiz in Riela et in Clamosa, Rodric Potriz in Panno, Sang^o Ennecones in Abinzanla. Et ego Raimundus seriptor sub jussione Domini mei Regis hanc cartam scripsi et de manu mea lioc sig-num-j-feci.
in Stala,

Ramn

LXXV.
Donatio altera
ccclesice

gonum, an

MCXXXV.

Rotensi facta a Ranimiro, Rege Ara~ (Vid. pg. 202.)

Oub Chrisli nomine ct eius divina gralia, Ego quidem Ranimirus Dei gratia Rex faci Iianc cartam donationis Domino Deo et Snelo Vincentio, el Beato Raimundo Rolensis eclesiae. Plaeuit mihi libenli animo, oblimo cordis affeclu elspontanea volntate, et propter remedium animae mese et animabiis paIris et matris mese et fratrum meorum Rex Petrus el Rex IIdefonsus bonse memorie quibus sitrequies, dono atque concedo supra dictseeceiesiae Sancti Vincenlii, el Snelo RaimunDeo servienlibus in Jaca illas meas tendasquodtenet hodie Natal in illa carnicaria, cum quantum ad illas perlinet vel perlinere debet ad meam regalem vocem. Adhuc autom dono et confirmo in ipsa placado ipso caslellare in Jaca lantum ut possint ibi facer magnas et oblimas casas ad honorem Dei et Sanctii Vincencii el Sancti Raimundi. Et eodem modo dono atque concedo ipsa mea vinea velera quas
do, et chanonicis ibidem
est ibi in ipso vingero de Jaca lotum ab integro. El quidquid ipsa ecclesia Sancti Vincenlii poUierit adquirir in ipsa villa Jaecae vel in suo termino dono vel empone lotum sil fran-

cum

salva

liberum et securum per cunda scula, de omni mea posteritate per cuneta scula seculorum. Amen. Et quicumque hanc cartam el islut donativum supra scriplum quod ego Ranimirus Dei gratia
et et

ingenuum

mea

fidelilate el

Rex

faci pro

et matris

mea anima et remedio patris mei Regis Sancii mese Reginse Felicise, fralrumque meorum veneraPelri Sancii, et Ildefonsi prcefatse

occlesise dinovies componat, et insuper sil excomunicalLis, et anatemalizalus, et segregatus a Snela Dei ecclesia, et cum Dalan el Abiron quos vivos trra obsorbuitin inlernum, abeat parlicipalionem. Amen, Amen,

bilium

Regum

rumpere

vel inquietare voluerit

Amen. Signumf Regis

Ranimiri.

372
Facta vero hanc

APNDICE

cartam donacionis era MCLXXIII. in mense juanario in civitate quse dicitur Osea, reg-nante rae De gratia n Arag'one, et in Suporarbi sive in Ripacurcia, Garca Ranimirez sub manu mea Rex in Pampilona, Episco pus Garsias in Csesaraug-usta, Episcopus Mikael in Taracona, Episcopus Don Dodus in Osea et in Jaca, Don Garcia Abbas in Leior, Domno Ximino Abbas in Sancli Johannis de illa Pinna, Don Martino Abbafe in Snelo Victoriano, Comes Arnal Miro Palgarensis in Boil et in Fontetova, Fertungo Galinc in Osea et in Alquecar, Fortungo Dat in Barbastro et in Pelraselez, Enneco Lopic in Castro et in Napal, Pere RamoM in Stata, Alamaconin Monte cluso, Mikael de Rada in Trncelo et in Petra rbea, Pera Jocpert in Sancto Stephano de illo malio, Pere Mir in Banavar.=Ego Raimundus scriptor subjussione Domini mei Regis hanc cartam scripsi et de manu mea

hoc

signum-J-feci.

LXXVL
Charla electionis Gaiifredi, Episcopi Rotensis,
(Vid. pg. 203.)

an.MCXXXV

V enerabili Oldegario Dei gralia Terraconensis metrpolis dispensatori, dignilate conspicuo, clerus et populus Barbastrensis sive Rotensis ecclesise totius devocionis famulalum.
Credimus non
cio proprii
sit

lafere archiepiscopatus vestri celsitudine


sit

quod

noslra et-clesia suo

viduata Paslore, hac propter hoc soladestitua rectoris. Quapropter ne Pastore ab-

sent grex dominicus perfidorum luporum morsibus pateret,

improbique raptoris fieret prseda, communi voto atque consensu elegimus nobis Poniificem Gaudfridum presbiterum
monasterii Beati Poncii monachum.virum utique prudentem, hospitalem, ornatum moribus, castum, sobrium,mansuetum,

Deo
stri

el homibus placentem. Queni ad archiepiscopatus vedignitalem mitfere curavimus unanimiter postulantes et obsecrantes a vestra males late nobis illum oidinari in Poniificem, quatinus auclore Deo nobis velut idoneus Pastor prseesse valeat et prodesse, nosque sub sacro eius regimi,

ne Domino semper militare possimus. Ut autem omnium nostrum vola in hac eleclione convenire noscatis, huic cannico decreto propriis manibus roborando subscripsimus,=

DE DOCUMEMOS.

373

Ego

Guillermus
ecclesiB

Bouifilii,

Prior Rotensis subscripsi.=:Ego

ss.=Ego Guillermus Pelri, eiusArchidiachonus ss.=Ego Garsias, Barbastrensis Archidiachonus ss.^Ego Garsias Archidiachonus ss.= Ego Guillermus Sacrista ss.^^Ego Ainardus, Prior Sancli Andreas ss.=Ego Berlrandus Cellararius ss.=Ego Bernardas Barravensis ss.=Ego Berengarius de Cornuta ss.-j-.=Ego Stephanus Cantor ss. -j-.r^Ego Raimundus de Benascho ss. :'.=Ego Pelrus de Biura ss. -j-.^Ego Nicholaus ss. j-.=Ego Petrus Exemeno ss. f.^Ego Guillermus de Capella ss. f. Ego Forto ss. -f .=:Ego Vlarliniis, Abbas Sancti Victoriani ss, :'.=Ego Bernardus, Abbas Alaonis ss. -j-.^Ego Raimundus Archidiachonus ss.=Ego Raimundus Marlini Archidiacho us ss. -j-.^Ego Petrus Gauzperti laudo hanc eleclionem-j-.= Ego Petrus Mir de Enlenza laudo -.=Ego Gombaldus de Benavent laudo -j-.^Ego Bernardus Petri de Petra rbea laudo f.=zEgo Bardina laudo -J-.^Ego Barlholomeus laudo -f. Ego Peregrla de Alchezar laudo -j-.^^Ego Fertung Dato de Barbastro laudo -{-.^Ego Asalid de Gudel laudo f.=:Ego Raimundus Helemosinarius seriptor istius cartee subscripsi -J-.
Garsias, Prior claustrensis

dem

LXXVII.
nio
ecclesice

de Bcnavarre ad ecclcsiam Rolensem, an.


(Vid. pg. 204.)

MCXXXVI.

Ex

archiv. ecclesice Rotensis.

Xn nomine Domini nostri Jhesu


providencia Aragonensium

Ghrisli

ego Ranimirus Di

Rex faci hanc cartam donacionis et auctoritalis Domino Deo et Sancto Vincentio, et Beato Raimundo et vobis Don Ramn Martin. Placuit mihi libenti animo et spontanea volntate, et propter amorem Del et de illo Episcopo Domno Gauzredo et de Ramn Oriol suo
,

Archidiachono qui mihi inde rogavit. Ideo dono et concedo ad prsedicto Sancto Vincentio, et Beato Raimundo illam ecclesiam de Banavar soluta mente tola ab integro, et concedo et affirmo ad prsedicto Ramn Martin ut teneat ipsa abacia mnibus diebus vitse suse, et post obitum suum ille de suis onsanguineis cui eam ipse dimiserit cum consilio et lauda-

574 APNDICE menlo de lio Episcopo et Archidiachono, et de suis vicinis. Et hoc donativum et auctoriatem laudo et affirmo et non sit magis demndala per capellain scula seculorum.=Signum
Regs Raniniiri. Facta carta era M.C.LXXII Inmense maio in Sancto Vincentio ante capella regnante me Del gratia Rex simul cum coniuge mea Regina Agnes in Aragono et in Superarbi atque in Ripacurcia, Episcopus Dodp in Oscha, prsedictus Domnus Gauzfredus in Rota, Comit de Paliares in Fonte tova et in Lozars, Pere Mir in Via campo et in prcedicta Benavarr, Pere Ramn in Capella, Pere Gozpert in Sancto Stephano, Gombald in Sadarrue.=Ego Ximinus scriptor Regs hanc carlam scripsi, et de manu mea hoc signum feci.
f

LXXVIII.
Excerpta ex donatonc Ranimiri 11. Regs ad Rotensem ecclesiam qua lura de se ipso gesta narrat. (Vid. pg. 204).

Ex Lihr.

virid. eccl. Illerdej, fol. 5.

ub imperio SummaeetltidividureTrinitatis Ranimirus divina dispositione Aragonensium Rex gloriosi Regis Santii filius. Quanla ordinatissimo supernae dispensationis consilio licet inmrita vel indebita parvitati mese a Deo subvenerint
mei populos proceres ae pricognoscere cupio. Primum quidem a prsefato patre meo bonse memprise Rege Santio sacris litlerarum studiis in Thomeriensi monasterio traditus, atque sub Beatissimi Benedicli sanctissimo ordine a Deo servientibus ibidem fratribus in puerilibus annis simpliciter educatus, puerilem "transegi etatem. Unde soecularium nobilium virorum more ^dprime educatus feliciter succcdente vel aminiculante forluna Summi Patrisjuvamine fultus, ad altioraecclesiastici ordinis tendere cupiens, apud Sanctorum Facundi et Primitiv
prsesidia, universos lotius regni
scire et

mates

monasterium abbatilis offitii fui functus electione. De qua de bono in melius veluli per gradus et de virtute in virlulem
proficiendo succrescens Burgensis episcopatus electus extti. Set quia hule aDeo predestinatus nec debitus fueram, b're-

Vi temporis dapso spatio Pampilonensis eathedrse suscep

DE DOCUMENTOS.

375.^

electionem. Deo ilaque miscranle cui omnia prseterita,[praesentia et futura sunt prcesentia, in poslerum rescipiente, posl

modicum temporis inlervallum clero et populo advocante et fratre meo Reg'e Adefonso annuente, Barbaslrensis seu Ro tensis Sedis electas brevissimo transacto dierum numero eofeliciler per obilum a prBsenti viatu sublato, non honoambitione vel elationis cupidine, sed sola populi necessilate et ecclesia tranquillitate et plena boni animi voluntateregiae poteslatis et dig-nilatis culmina suscepi, fralrisque successi. Uxorem quoque non carnis libdine, sed sanguinis ac proieniei restauratione duxi. Ex qua factore et gubernatore omnium Deo auctore soble procreata, etper eam nobilissimo filio Barchinonensi videlicet Comit Raimundo Berengario adquisito regnoqiie his tradilo, pro redemptione et remis-sione peccalorun meorum et requie animarum gloriosi patris mei Sant, aliorum parentum et fratrum meorum dono Deo et Beato Vincenlio et Dompno Gozfndo Barbastrensi Episcopo per me et post me eidem ecclesise subrgalo et canonicis ibi Deo servientibas ecclesiam et villam quse dicitur Vsense cum mnibus suis terminis heromis et populas. Sequunlur alice donationes quce aclrem non pertinent. Deinde sic C07JCudif.=Sig--num Regis Ranimiri.=Facta vero hanc car-

que

ris

tam era [NI.C.LXX.II in mense november, in villa que vocatur Jacha, regnanle Domino nostro Jhesu Christo in ocelo et in trra, et sub eius imperio ego Ranimirus Dei gxatia Rex
in

Aragonia,

in

Superarbi

et

Ripacurcia, et sub imperio


in

meo

gene.r
g'no

meus Raimundiis Comes Barchinonensis

omni re-

meo, Episcopus Gauzfridas supra scriptus in Barbaslro Rota, Episcopus Dodo in Oscha et in Jacha, Episcopus Bernardus in Csesaraugusa, Episcopus .Michael in Taracona^ Episcopus Sanlius in Irunia, Comit Arnal Palluriensis in Fontetoba et in Alascorra, Pere}Mir in Benabarre, Peire Gauzpert in Sancto Stephano, Pefro Raimundo de Ril in Capella Dompno Gombaldo in Salurrue, Michael et et in Castro,
et in

Bernart Pere in Petra rbea, Pere Raimundo in Slata, Fortunio Guerra in Arrosta, LopeSangiz in Atares. =Ego Sanlius de Petra rbea jussu Dominis meis Regi Ranimiro, et Rai-

mundus Comes Barchinonensis hanc cartam


ignum
}

scripsi

et

hoc

feci.

376

APNDICE

LXXIX.
Consecratio eedesios S. Michaelis in castro Cornutellce an. MCXXXVIIL (Vid p^. 204.)

ab

J-ispirante reru rn omnium faelore et gubernatore Deo, anno Iiicar nato nr Domini MCXXXVIIL XI. kalendas decem.

gratia Barbastrensis seu Rotensis ecclesiae Episcopiis +:onsecravi ecclesiam Sancti Michaelis in castro Cornuteflae ad honorem Dei, et dotavi eam de suo proprio,
)ei

bns Gaufridu

quarto ecclesiae Sancti Tirsi, quse est in termino cum consensu clericorum Rofensium, videlicet, GuiUern- ,; Bonifilii Prioris, et Guillermi Peiri Archidiachoni, et Raitr ,undi Orioli Archidiachoni, et Petri Exeniini et Nicholai et Berlrandi. In primis Petrus Cauzperti cum suis filiis, Vioif ^jj^g ^m^ uxore sua Jordana in Spelunca frgida unum ^^P ud mansum: Oria una trra ad illos castelletos de Petra ns: Petrus Amulfi unam vineam in illa plana de Sancti * irsi, de oriente MartiniMoxon, de occidente vinea Sancti Michaelis: Raimundus Sanauga et Berengaiius frater eius unam terram ad fontem mentirosam, de oriente Ramn Allenirde occidente Guillem Mir: Mirgitard unam trram Arabinat, de oriente Mirdach, de occidenlo Sancti Michaelis: Bernardus Ganuza et Petrus Miro unam terram ad lilat cum suis arboribus, de oriente et de occidente sua liereditale: Guillermus Petri Castellanus unam vineam ad illa sponda, de oriente Sancti Michaelis, de occidente Mirez: Oria una vinea ad illa
^

-hoc est, df

psius ca- gtri

sponda, de oriente Sancti Michaelis, de occidente Mirez: GaCrescent unam terram in Arbas, de oriente Ramn Ferruza, de occidente Ramn Sunger: Agnes, filia Petri Gauzperti "unum capud mansum in Fromigares nomine Dominicus: Bernard Bernard unam terram ad illa Paul, de oriente Mirgitard, de occidente via: Bernat Vita et Pere Pere unam terram ad Gissera, de oriente Mir Sunger, de occidente stirpe: Vita unam terram in illa Solana Sancti Martini, de oriente et de occidente Sancti Michaelis: Galin Asner una trra a cap Duran, de oriente Sancti Michaelis, de occidente torrentem: Martin Pere de Ales una trra a Casellas novas, de oriente
lin

DE DOCUMENTOS,
torrente, de occidente filius

377

de Guillen Arnalt: Geraldus et Mirofrater eius una tena adcollum de villa plana, de oriente torrente, de occidente eolio: Ramn Artal una trra et uno cannamare ad illo eolio, de oriente torrente, de occidente via: Galin et Ramn Mir una trra ad illa torrecella, de oriente stirpe, de occidente Johan de Clarasvalles: Ramn Mir Baiul una trra in^Alos, de oriente Martin Musca, de occidente Peie
Bofil.

LXXX.
Institutio

confraternitatis

strcnsis, an.

ad defensionem civitais Barba' MCXA'XVIII. (Vid. pg.20o.)

nomine Sanctse [et Individuse Trinitatis Gaufridus Del graliaBarbastrensis seuRotensis ecclesiseEpiscopus mnibus fidelibus Christianis etDeum timentibus Episcopis, Abbalibus coeterisque ecclesise Dei ministris, reliquis quoque clirisliani
nominis
titulo

Xn

ctissimi fratres et Doniini,

presignalis salutem mentis et corporis. Dilenon ignotum esse credo vestrae o-

mnium

dilectioni qualiter Barbastrensis .civilas quse una fuit olim ex melioribus Hispaniae civitatibus Sarracenorum confinio posita, ipsorum persecucione et devaslacione et exustionepeccatis exigentibusad prsesens sit depopulala. Sed quoniam magna Omnipotentis Doi misericordia propter peccata

ab ipsorum defensione auxilium gratise suae conaliquando etnon statimpeccalores percutit, nec omnino deslruit sed eos diversis infirmitatibus et tribulacionibus ferit ut convertanlur etpenitentiam aganl, eteis qui convertentur indulget, cosque ab mnibus defendit inimicis, sicut credimus et speramus post multorum milium Chrislianorum
vertil,
,

hominum

occisiones et captivitates Barbastrensis civitas habilatoribus indulgens et ipsorum exterminio finem imponens, antiqua

sanctorum suorum miracula in ipsa civitate cotidie demostrare dignatur. Extra muros namque ipsius civitatis anliquissimam ecclesiam Beatse Eulalia olim a Christianis hedificatam sed a Sarracenis destructam et desolatam et hac de causa Christianis ignotam nostris temporibus revelavit et rehedificari prsecepil. In qua ecclesia cotidie meritis ipsius Virginis et sanctorum corporum ibi quiescenlium Dei echo,

378

APNDICE

peranle gratia plura fiunt miracula, ut multorum veridicorum approbant testimonia. Quapropter ego Gaufridiis Barbastrensis Episcopus
,

cum eiusdem

civitatis

habitatoribus et

plurimis mese palrise militibus et pedilibus et alus probis hominibus in Dei nomine ad defensionem chrislianitalis et ad restaurationem ipsius civitatis confratrem me
alus

quam

Unde vos omnes, Christi cultores, ut dminos et fratres ammoneo, quatinus huic fraternilati et societati etChrislianorum defensioni pro remissione omnium peccatorum vestrorum et absoiucionem animarum parentum vestrorum succurratis, et consilium et auxilium prebeatis. Sciatis enim omnes quod Barbastrensis civitas quasi murus hac defensio tocias patrise nostrae sit posita. Quod si ipsa civitas depopulata et Sarracenis fuerit tradita quod absit innumerabilis multitufeci.
, ,

do Christianorum morti et captivitati tradtur, et caslelJa et villfe quse plures inde populabuntur et Sarracenis dabuntur. mnibus itaque homnibus Deum timentibus cuiuscumque sint ordinis et dignitatis, qui ad hanc fraternitatem et societalem et Cristianorum defensionem venerint, ibique sleterint
vel in eodem loco stantibus de suis rebus consilium et adiutorium fecerint secundum suum posse, ex parte Dei Omnipotentis et Beatorum Apostolorum Petri et Pauii omniumque Sanctorum et noslra acimus absoiucionem et plenam remlssionem omninm peccatorum suorum de quibus confessi fuerint et dignam pcenitenliam acceperint cum emendacione, Quam absoiucionem omnes Arcliiepiscopos et Episcopos omnimodis deprecamur ut confirment et corroborent, et manu propria subscribant. Facta est hoec carta absolucionis et re-

missionis in Barbaslrensi civitate in ecclesia Beatoe Eulalise


virginis,

mense

junio prima Dominica eiusdem mensis

Incarnationis Domini

anno M.C.XXXVIII. era M.C.LXXVI. Ego

Sancius Dei gralia Pampilonensis eccl^sice servas, meritis et


intercessionibus Sanctoram supra scriptorum esse particeps

exobto et prediclam absoiucionem alque confratriam conlaudo et hoc signo corroboro. --.^Ego Sancius Nagarensis ecclesise humilis Minisler meritorum Sanctai Eulalise et aliorum Sanctorum particeps fieri desidero hac prsedictam absoiucionem atque confratriam conlaudo, et hoc signo corroboro ^.=Ego Michael Dei nutu Tirraconae Episcopus supra scriptam absoiucionem laudo et confirmo et omnium beneficiorum loci illius particeps esse desidero. =Ego Dodo Dei
, ,

DE DOCUMENTOS.

379

dig^nacioneOscensis ecclesite servus supradiclam confratriam laudo, et omnium fidelium oracionum ibique factoium seu

operum

particeps esse desdero. Berengarius Dei gratia Gerundensis ecclesiae Episcopus similiter laudo et absolucio-

nem

confirmo.

LXXXI.
Donatio
S.
ecclcsice S.

jEgidii

de

MLXXXXI.

Eulalice Barbastrensis facta monasterio Proventia a Petro', Rege Aragonum, an. (Vid. pg. 20o.)

Xn nomine Dei Patris et Filii etSpiritus Sancti. Amen. Ego Petrus Sancii Dei gratia Aragonensium ct Pampilonensium
Rex compunetus amere domini
nostri

Jhesu Christi faci

hanc cartam donacionis et pro anima patris et malris meae vel omnium parentum meorum et pro remissione peccatorum meorum et pro salute filii mei Petri dono Domino Deo et Sancto Egidio de Proventia et mnibus ibi Deo servientibus illa ecclesia de Sancta Eulalia de Barbastro, et illas casas in villa civitate de Barbastro unde eratis tenentes die quando ista carta fuit scripta, et concedo et affirmo ei illum terminum quod ei donavi et terminavi in termino de Barba stro, sicut aqua discurrit molendinos et ortos, campos et vincas, herernum et populatum usque in ipsum montem. Hoc autem tolum sieut superius scriptum est dono et confirm.o illud liberum et ingenuum ad honorem Dei et ad servicium
Sancti Egidii, ul sua
sit

propria et libera hereditate per soe-

cula cuneta. Facta carta ista era M.C.XXVIIII in mense septembris, regnante Domino nostro Jhesu Christo et sub eius

Ego autem Petrus Sancii Dei gratia regnante me in Aragone velPam.pilonia, in Superarvi et Ripacurcia, Domnus Stephanus Episcopus inOsca, Domnus Poncius Episcopus
imperio.

Domnus Petrus Episcopus in Pampilona, Adefonsus frater meus in Biele, Comes Sancius in Erro et in Tafalga. Snior Galindo Sancii in Funes et in Argedas, Snior Forli Horliz in Quelga et in Monteroio, Snior Eximino Garcez in Monteson, Snior Fortunio Dato in Calasanz, Barbatorta in Azabra, Snior Enneco Galindez in Ablego. =:Ego
in Barbastro,

autem Sancius

scriptor sub iussione

Domini mei Regis hanc

380
cartam scripsi
tia

APNDICE
et

{feci.=Eg'o Poncius Dei graBarbastrensis Episeopus eonsilio clericorum nostrorura de

hoc signum

dono supra

scripto Regs faci donacionem Snelo Egidiodc decimis quse nostris juris sunt, ut Beatus Egidius pro nobis Deun oret.=iSig--num Petri Johanni.=Sig-j-num Guielm.= Sigfnum Bernardi Daconi. Sigfnum Pelri Raimund.= Sigfnum Guielmi Cellari.=Sigj-num Mironis Rodegari Prio-

ris.

NDICE

DE LAS COSAS MAS NOTABLES.

confirma los bienes del monasterio de San Pedro de Roda. 50. Adulfo, Obispo de Pallas. d31-d34-138. Aecio, Obispo de Barcelona. 93. Agapito II confirma los bienes del monasterio de la Gra:

Adriano IV:

sa. 9.

Agua

caliente (Juicio del)

hcese
el

sufrir

unos ladrones. 48.


fuerte. 170.

S. Ag-ustin: su Tratado sbrela

muger

sus Tratados sobre

Evangelio

la Epstola

de

San Juan.

171.

sus Soliloquios. 172-sus Sermones. '174. Agustn (D. Pedro) Obispo de Elna y Huesca, loo. Aimerico, Arzobispo de Narbona. 79-131-136-147-134-182. 1, Obispo de Roda. 183. ^11, Obispo de Roda, 134-184. Aizon Conde tridor. 1 82.
, ,

Alaon, monasterio. IbO.


Albalat (Pedro de), Arzobispo de Tarragona. 143. 153. Alejandro III: confirma los bienes del monasterio de S. Feliu

de Guixols. 10. Alfonso I, Rey de Aragn. 127-129. II, Rey de Aragn. 31-123. V, Rey de Aragn. 171. ^'11, Rey de Castilla. 200. Amato, Legado Apostlico. 29.

Anglica del Sbado Santo. 173. Antonino, Cardenal del ttulo de S. Crisgono. 31. Aquilanido (Ponce de), Obispo de Lrida. 14b. Aquileya (Lorenzo de): ms. de una obra suya. 172.

382
Arator, subdicono

NDICE

Romano

su Historia Apostlica. 170.


,

Arvalo de Zuazo (D. Francisco) Obispo de Gerona. 6. Argeiaguer: patria de San Dmaso Papa. 89. Arnaldo, Abad de San Feliu de Guixols se resiste admitir
:

Obispo de Carcasona. i04. Arnulfo, Obispo de Gerona. 76-93. ^Obispo de Roda. 154-177-88. Aten, Obispo de Roda. 13-133-d35-io3-179.

la

abada. 8.

Aulher

(D. Fr.

Severo Toms)

Obispo de Gerona. 40.

Barbastro: conqustase. i97-trasldase esta ciudad la Silla de Roda. 14d. Barravs (S. Andrs de): abadia. dSO.
S. Bartolom:

una

canilla

suya se venera en

la

Colegiata de

Besal. 86.

Benedicto Vil: manda al Conde Ugo restituir el castillo de Verdaria al monasterio de S. Pedro de Rodas. 4o-confirma los bienes del monasterio de Besal. 92. VIH: erige el obispado de Besal. ^S-confirma los bienes del monasterio de Camprodon. il2-H8-confirma las posesiones de la iglesia de Urgel. dS6. Berenguer, Obispo de Gerona. 49-68-83-203. Abad de la Grasa: excomulgado. 9. Bernardo, Abad de San Feliu de Guixols: dcese que fundo

esta villa. 10.

Arzobispo de Toledo. 200. Conde de Besal. 6S-71-93. otro. 69-83. Obispo electo de Mallorca. 1 1

Besal (Colegiata de). 80. (condado de). S3-tuvo moneda. 70.


(obispado-de). 71.
(S.

Pedro de): monasterio. 91.

Bol (D. Fr. Guillermo), Obispo de Gerona. 6. Bonilio, Conde y Obispo: persona desconocida. 118.

Bononia (Juan de): ms. de una obra.suya. 172. Borja (D. Rodrigo de) Cardenal. 14. Borrell, Obispo de Roda. 146-186.
,

Borril (Pedro), Vicario general del Obispo de Gerona. 40.-

Bseviario ms. de Roda. 177.


Cndido

DE LAS COSAS MAS NOTABLES.


s Ilerdenses. 177.
del):

383

Burgall (S. Pedro

monasterio. 133.

Pedro de): monasterio. 108. ms. de sus obras. 6. Cano (Fr. Alonso): autor de la Instruccin religiosa. 6. Casiano: ms. de sus obras. 172. Castro (Juan), Obispo Agrig-entino. 52. Catatona: cundo se us esta palabra por primera vez. 103.
(S.
(P):

Camprodon

Censo pagado

la iglesia

Romana. 72-92.

Cesarlo, Arzobispo de Tarragona. 126. Ciscar (Raimundo de), Obispo de Lrida. 145-153.

Clemente VIH

une al monasterio de Besal dos abadias. 103. seculariza las cannicas reglares de Catalua, lol.
: :

S. Concordio Mr.

el monasterio de Besal. 94-101. Consuela ms del monasterio de Sla. Maria de lla. 22. Cornudella (S. iMiguel de), iglesia: su consagracin. 204. CorfadcUes (D. Juan de). Obispo de Gergento. 14. S. Cristbal: venrase una reliquia suya en la Colegiata de

Colera (S. Quirico de): monasterio. 103-104. venranse sus reliquias en

Besal. 86.

Crosa regalada al monasterio de S. Feliu de Guixols. 13. Cruz de plata: consrvase una muy preciosa en la Colegiata de Besal. 86. Dalmaci (Berenguer), Obispo de Gerona. 20-104. (Raimundo), Obispo de Roda. 124-150-151-191. S. Dinaso Papa. 89. Diago enmendado, 66-74. Dodo, Obispo de Huesca. 205. Domenech (D. Carlos), Obispo de Lrida. 36. (Pedro de), Abad de Vilabertran procurador del Rey en Roma y en Portugal. 3o. Donato: su Gramtica. 176.
,

Drap (Sant) Qu
Elias
:

es. 5.

un podacito de su

palio se

venera en

la

Colegiata de

Besal. 86.
,

cannigo de Barbasro

escribe la vida del Obispo

San

Ramn. 178-199.
Empurias
:

ciudad famosa. 24.

384
Eriballo, Obispo

ilNDICE

de Urgel. i46. Eril (Bereng-uer de), Obispo de Le'rida. 156. S. Ermengol, Obispo de rgel. 146-185. Esera (Sta. Maria de): su consagracin. 182. Espaoles refugiados en territorio francs huyendo de los Moros. 105. Esteban, Obispo de Huesca. 142-199. Obispo de Roda. 200. Eugenio IV: manda reformar el monasterio de San Feliu de
,

Guixols. 14.
S. Evidio Mr.
:

venranse sus reliquias en

el

monasterio de

Besal. 94-101.

Falc:

fu Silla episcopal. 128. notable de una escritura, 116. S. Felicsimo Mr. venrase su cuerpo en el monasterio de Bosal. 73-101.
si

Fecha

S. Feliu (Cala de):


S. Flix Mr. 4.

Qu

es. 4.

Florez enmendado. 73-76. Foncuberta (concilio de). 134-138. Fonts (S. Juan de): priorato. 123. Franceses destruyen la villa de S. Feliu de Guixols. 12.
:

la

de Camprodon. 108.
Garcia, Obispo de Aragn. 125.

Gaufredo, Obispo de Tortosa. 99. Gaufrido, Obispo de Roda. 178-203.

Gerona (concilios
S. Gins:
l.

de). 7-29.

(corles de). 207.

venranse sus reliquias en


si

la Colegiala

de Besa-

86. fu obispado. 146.

Geslabo:

Gombaldo, Obispo de Lrida. 145. Gotmaro, Obispo de Gerona. 111. S. Gregorio Papa su Exposicin sobre los Cantares. 169. Gregorio V aprueba el establecimiento de la cannica Aquis:
:

S.

grnense en la Colegiata de Besal. 82. Gregorio VII confirma los bienes de la iglesia de Roda. 166-192. Guaytas: Qu eran. 5.
^
:

DE LAS COSAS MAS NOTABLES.


Guel (iglesia de): su consagracin, i 84. Guidon: sus opsculos. 168. Guigo, Obispo de Gerona. i04. Guillermo, Conde de Besal. 68-98. Guixols (S. Feliu de) monasterio. ].
:

385

Hbito benediclino. 14.


Hictosa, silla episcopal: si es cierta su existencia. 124. Hildesindo, Obispo de Elna. 4o. Homero: ms. de sus obras. 171.

Horacio: ms. de sus epstolas. 171.


silla episcopal: si es cierta su existencia. 124. Inscripciones antiguas de Empurias. 23.

Ictosa

de Roda. 160.
S. Isidoro, Arzobispo de Sevilla: varias obras suyas. 169-172.

Jaca (concilio de). 188. Jacobo, Obispo de Roda. 183. Juan XIX confirma un privilegio
:

del monasterio de

Besa-

l. 98.

Juan XXII: concede

el uso de altar porttil al Abad de San Pedro de Rodas. 51. Obispo de Zaragoza. 182-183. Bautista: parte de su crneo se venera en la ColeS. giata de Besal. 80. Jubileo concedido al monasterio de S. Pedro de Rodas. 40.

S. Julin (monasterio de). 106. S. Justo, Obispo de rgel: su

Comentario

los

cantares de

Salomn. 170.
Labiano (Raimundo de) , Abad de San Feliu de Guixols. 13. Lastonosa (S. Pedro de): su consagracin. 183. Lrida: su silla estuvo en Roda y Barbastro. 127-143.
su conquista. 207.
S. Licerio, Obispo, 177.
la Colegiala de Besal. 88. Obispo de Gerona. 34. Llesp: retrase este pueblo el Obispo de Roda cuando los Moros invadieron esta ciudad. 141-134-184. Lloret (Gernimo): autor de la Sylva allegoriTruvi. 16.

Lignum

crucis:

venerado en
,

Llers (D. Bcreiiguer de)

TOMO

XV.

25

386

ndice

Lupo, Obispo de Roda. 195.


Mal (S. Esteban del), iglesia. 132-d37-i82-18b. Mallorca: su conquisla. 14. Man: un poco se conserva en la Colegiata de Besal. 86.

Marca: enmendado.

68--!

'

6.

Margarit (D. Juan) , Obispo de Gerona. 109. (Bernardo), Obispo de Catania. 51. S. Marino Mr.: venranse sus reliquias en el monasterio de
Besal. 101.

Martima

(S. Pablo de): monasterio. 3. Martirologio ms. del monasterio de Santa Maria de UUa. 22Maurino, Abad de San Antn ino de Pamiers: anula la elec-

cin de
120.
S.

Abad hecha por

los

mongos de Camprodon. 113-

Medardo, Obispo. 177. Merlo (Sta. Maria de), iglesia: su consagracin. 199. Miguel, Obispo de Tarazona. 205. Miro, Obispo de Gerona y Conde de Besal. 58-79-80-8293-116. Mirn, Abad de Lavax. 181. Conde de Barcelona. 54. Moiss un pedazo de su vara se venera en la Colegiata de
:

Besal. 86. Mongr (Guillermo de), Sacrista de Gerona. 145. Monte (San Lorenzo de), monasterio. 103-106.

Moros

destruyen

el

monasterio de Sta. Maria de

Ulla. 23.

Nantigiso, Obispo de Urgel. 134.

concede el uso de pontificales al Abad de San Pedro de Rodas. 50. Noailles general Francs: saquea la biblioteca del monasterio de S. Pedro de Rodas. 38.
Nicolao IV
:

Obispo titular de Filadelfia: D. Gernimo de Toro. 166. Oblacin in monacum : ceremonia con que se hizo. 48. Odesindo, Obispo de Roda. 131-134-135-137-153-150-180. Odn, Obispo de Gerona. 03. g.^^Obispo de Urgel. 147. B. OlRi?uef Arzobispo de Tarragona. SO-128-203 OUvarObispo de Vique. 40-01-78-93
,

DE LAS COSAS BUS NOTABLES.


Cabrcla, Conde de Cerdaa

387

y Besal. 63-C4-S0-HG-

H8.
Orlla

(Cosme Damin), Abad de Vilaberlran y telogo de.


().

concilio de Treno. o'S.


Onifall

Raimundo), bispo de Gerona. 21-34.

S. Paladio

O y
.

C.

su cuerpo venerado en S. Pedro de

Cam-

prodon. 109-12-2.
Pallas (obispado de). 134.

Pamplona (eoncio

de). 188.
5. la Coleg-iala

Panyclles (Fr. Benito), Obispo de Mallorca. Paales de Cristo: un pedgtzo se venera en


Besal. 8G.

de

Panormiano (Antonio)
Pascual
142.
II
:

su obra acerca de Alfonso V. 171.

manda

trasladar Barbaslro la silla de Pioda. 127-

Pascual (D, Jaime)


llas.

su Disertacin sobre

el

obispado de Pa-

131.

Patria

enmendado. 133-161-180-181. qu se entenda bajo este nombre en


:

los

sijlos

me-

dios. 60.
S. Patrono Mr.

vcnernse sus reliquias en

el

monasterio de

Besal. 94-101.
S.

Pedro Apstol: venrase una cadena suya en el monaslede S. Pedro de Rodas. 39. Pedro, Cardenal de S. Ciraco in termis. 32. Obispo de Barcelona, fingido. 207. Obispo de Elna. 104. Obispo de Roda. 128. 201. Obispo de Urgel. 20o. 1 Roy de Aragn: hace trasladar Barbaslro la silla de Roda. 127-190-196- 197-198-203.
rio
II,

Rey de

Arag.on: concede

un

privileg'o al

monaste-

rio

de

S. Feliu

de Guixols. 11.
al territorio

Peralada: nombre dado Toln. 104.

que

los

Moros llamaban

Prez (Guillermo): Obispo de Lrida. 130-143-l-i.:3-lo7. 158-206. Santa Petronila: venranse sus reliquias en la Colegiata de
Besal. 86.

Ponce, Obispo de Roda

Barbastro. 14i-196-20o.

388
S.

NDICE
:

Primo Mr.
la.

venerase su cuerpo en

cI

monaslcrio de Bsa-

94-iOl.

Quinlo,

Abad de Lavax.

i8].

Raimundo, Conde de
S.

Pallas. d32.

Ramiro, Monge. 5. Obispo de Roda. 201. S. Ramn, Obispo de Roda y Barbaslro. J42-lo7-178-198:
elogio suyo. 173. Obispo de Vique. 128. Ribag-orza: si fu obispado. 140. Ridaura (Sla. Maria de) priorato. 123. Rigual (Pedro) Abad de Vilabertran. 30-32-33. Rituales Benedictinos: se imprimen en Monserrate. 7. Rocaberli: sepulcros de esta familia. 33. Roda (iglesia de). -131: su consagracin. 136-181: su descripcin. Ib6: sus reliquias. 163: su biblioteca. 168. (Sla. Maria de), iglesia: su consagracin. 187. Rodas (S. Pedro de) monasterio. 36. Rodulfo, Obispo de Urgel. 134. Roger (Miro), Cannigo de Roda: su profesin: 148. (Pedro), Obispo de Gerona. 47-98.
:

Ramn

sus reliquias. 163. Bcrcng-uer IV

Poema en
,

Redor la (Raimundo de)

Roma (concilio de). 186. Romeu (Fr. Manuel), religioso


Rovira (Domingo)
,

Servila. 2.

escultor. 4.

Salomn, Obispo de Roda 190. Sancho, Obispo de Ngera. 20S. Obispo de Pamplona. 203. Ramrez, Rey de Aragn. 1S9-J90-193-190. Sania F (Cernimo de): su dispula con los Judos. 178. Sarradui (Sla. Maria de), iglesia: su consagracin. 187. Sclua, Obispo intruso de Urgel. 134. Sello de la iglesia de Roda. 135. Seniofredo, Conde de Barcelona y Besal. S6. Serra (P. Pedro Antonio) Obispo de Lrida. lo8-166. Servus Dei, Obispo de Gerona. 11. Sudario de Crislo un pedazo so venera cu la Colegiala de
,
:

Besal. 8Q.

DE LAS COSAS MAS NOTABLES.


Suniario,

389

Conde de

rgol. 55.

Tissio, mong'e de San Pedro de Rodas. 43. Tercncio: ms. de sus comedias. 170. Terrasol (Mig-uel), cannigo de Vilabertran: su curiosa ins-

cripcin sepulcral. 32.

Tolba: si fu silla episcopal. 125-128. Toln nombre que dieron los Moros
:

al territorio

de Parala-

da. 104.

Tomas, Arzobispo de Canlorbcri vene'rasc su capa plumonasterio de San Pedro de Rodas. 39. Torres (D. Gernimo de), Obispo de Lrida. 151. Torroella de iMongri: cul fu su nombre antiguo. 18.
Slo.
:

vial en el

Tort (D. Bernardo), Arzobispo de Tarragona. 99.


Ulla (Sta. Maria de):
Colegiala. 18.
al

Urbano II: reconviene al Obispo de rgel. 147. Confirma Obispo de Roda. 19G.
Urgel (iglesia de):
cin. 140.
S. Valero, Obispo: invencin de su cuerpo. 155-157-189.
si

la

de Roda estuvo sujeta su jurisdic-

Su
ofi-

capa pluvial. 159. Sus reliquias. 163. titular de la iglesia de Roda. 155. Su S. Vicente Mr.
:

cio. 174.

Presbtero

y Mr.

102.

Victoria (Fr. Francisco): autor de dos cartas sobre los escrpulos. 7.

Vidal (Fr. Jaime): forma el catlogo de los Abades de Camprodon. 115. (Pedro): funda la Colegiata de Sla. Maria de Ulla. 19. Vilabertran (S(a. Maria de): Colegiata. 28. Vilademuls (D. Berenguer de). Arzobispo de Tarragona. 21. Vilasacra: trasldase este pueblo el monasterio de S. Pedro de Roda. 37. Wifredo, Arzobispo de Narbona. 47. de Besal. 55-91-110. , Conde , Conde de Cerdaa. 93. Conde de Pallas. 132. 72-98. , Obispo de Besal. (Berenguer), Obispo de Gerona. 8.
,

390
Wisaclo
Xavierrc
II,

NDICE
Obispo de Urgel. 44.

(Fr.

Gernimo): vistala iglesia de Roda. iC3.

Zaragoza

(iglesia de): obtiene

una

reliquia de su Obispo

San

Valero. 157.

VIAGE LITERARIO

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


su ACTOR

DON

JAIME

VILLANUEVA.
XVI.
LRIDA.

puesbtero, indivdo dr la academia


DE LA niSTORIA.

TOMO
VIAfiE

PUBLICADO POR

LiV

MISMA ACADEMIA.

MADRID
MIMK.NTA Dfi LA
A

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA,


pf, s.

r.vRno PE JOSR nonnir.rFZ, calle

ticfistf b*ja ndm.74.

Fungar

vice cotis.

ndice

DE LAS CARTAS QUE COMIEKE ESTE TOMO.

I'dgs.

Carta CVI.

Historia de la iglesia de Lrida desde su sus monedas, legislacin, cosinn, bres civiles y poblacin del tiempo medio Carta CVIl. Universidad literaria de la ciudad de Lrida historia documentada de su fundacin estatutos y rgimen Carta ClX. Noticia de cdices , pinturas y otras curiosidades que poseen alr/utias personas de la ciudad de Lrida Cauta CX. Restauracin de la iglesia de Lrida , su orden interior y otras curiosidades pertenecientes

restauracin

26

jO

ella

5)

Cauta CX.
.

Reliquias, alhajas y ornamentos antiguos', fbrica antigua y moderna de la catedral de Lrida. Cauta CXK. Ritos arquitectos y varones ilustres de
,
,

Lrida

!(>

Carta CXII.

Episcopologio moderno

\1AGE LITERARIO

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


CARTA
CVII.

Historia de la iglesia de Lrida desde su res-

tauracin

sus monedas

legislacin

coS'

lumbres civiles y poblacin del tiempo medio.

tI querido hermano
los

Aunque las armas de Condes de Barcelona habian adelantado


:

mucho

sus conquistas hacia el Mediodia,

lle-

gando conquistar

Torlosa

finos del

ao

1148, quedalDa

sin
,

embargo

atrs la gran for-

taleza de Lrida

que siempre habian defen-

dido los Moros- con tenacidad. Varias veces

habian intentado nuestros Prncipes batir


rias en el archivo de

Lrida y Fraga. De esta ltima hallo memoRoda de haber sido sitiada por el Rey Don Alfonso I en los aos
,

1135

nes que

1134, como consta de dos donacioall hizo: una en 1153 regnanle Alet

defonso Rege,
TOMO XYI.

sedente in obsidione de Fra-

ga: y otra, era

M.C.LXXH.

in

mense mari

2
tio,

VIAGE LITERARIO

ne eius.

illo pugo super Fraga in ohsidiO" Pues de Lrida acuerdme haber notado en el mismo archivo el testamento de uno que (\nev\n pergere in oste de Lrida, fecho en 1122: prueba de que entonces se ve rific al menos se meditaba alguna expedicin contra esta ciudad. Con esto cuadra la donacin que los Condes Don Ramn Beren-

fecha in

guer III y su inuger Doa Dulcia hicieron al monasterio de Solsona el ao XVII del Rey Luis (1125 siguiente) en que le conceden ipsam meschilam maiorem qum est infra villam
,

llerde, scilicet

inlra ipsas tendas

......
civi-

guando Deus conceder nohis peccatoribns


talem Ilerdam
voluerit.

{Carloral de Solsona).

Sin duda se proyectaba su conquista, por lo menos se buscaban auxilios para ella por

medio de estas liberalidades. A\ fin desembarazado el Conde Don Ramn Berenguer IV de Barcelona de las conquistas de Mediodia aunque los Moros quedaban algunas fortalezas en las montaas de Prades, volvi toda su atencin y poder sobre ambas
,

plazas

que miraba como rica porcin del patrimonio que habia heredado por su casamiento con Doa Petronila, hija del Rey Don Ramiro el Monge. Y por lo tocante Lrida sitila muy de propsito poco antes de lai
,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

3
corta dis-

mitad del ao
tancia

1149

asentando sus reales en

una pequea colina que se eleva

del castillo llamada Piiig de Carden^

nombre que

ya tenia entonces
,

famoso que proporcion este lugar la conquista de


esta ocasin se hizo

y que con no solo por lo


,

la

ciudad,

sonas que

por las muchas y esclarecidas perdeseosas de tener l acudieron


,

sino prinparle en tan gloriosa expedicin cipalmente por las donaciones y concordias
,

y otros actos judiciales que en l se firmaron. Hallronse presentes segn la costumbre de aquellos tiempos el Arzobispo de Tarra,

gona

y varios

Obispos de

la

provincia

enlre

los cuales,

como mas

interesado en

aquella

empresa, no es regular que faltase o! Obispo de Barbastro y Roda Guillermo Prez


,

quien perteneca
de las que tenia
;

la

Sede nueva, como matriz^

las cuales, como ya so ba dicho, no eran sino vicarias y subslilulns de la de Lrida. Asi vemos que hizo all una

permuta con los Templarios y su maestro Pedro de Roveria de la iglesia de San Juan de Monzn por la de Fonc. La fecha es do ese ao 1149 /// idus junii in podio de Gartlci,

in obsidione Illerdc.
el sitio

creer que

Esta fecha obliga de esta plaza comenz an-

*
tes
(le

VIAGE LITERAIUO
lo

que dicen

Zurita
la
,

oros.

viendo el empeo de los Cristianos que le cortaban el nico socorro que podia esperar de parte de Medioda, resolvi su rendicin
dia
,

el

Gobernaba la sazn Moro Avifelet; cl cual

fortaleza sitiada

que se verific

del mismo ao 1149. No he podido hasta ahora topar con instrumento que nos indique las condiciones de esta

24 de octubre

rendicin.

Mas parece que


,

fu por capitula-

cin y concordia en la cual qued dicho Alcaide la posesin de al,^unos lugares enfeudo de dicho Conde Don Ramn. Parece esto

por un instrumento del dia 14 de noviembre siguiente en que el Conde ofrece aprestar las naves necesarias para que el Alcaide pueda pasar Mallorca con doscientos caballos;
,

le

cede tambin
el

la

mitad de

las parias

de los

en que quedaba por ac Alcaide rehenes por la entrega prometida de los castillos de Chalamera, Gegd, Escarpe, Seros, Calatcrr, Aitolugares y alodios

heredado. Dio

na y otros

con

lo

dems que

dir por

la

copia adjunta

(a).

Entre los Condes y seores que contribuyeron tal conquista se distingui por su
,

(o)

Ap, nm.

I.

LAS IGLESIAS DE ESPAA. valor y gastos VI el cual por lo


el
,

5
ser

Conde de Urgcl Ermen-

gol

mismo mereci
lo

distinguido

en

el

repartimiento de

con-

quistado.
le dio

Fu

as
la

que

el

Conde Don Ramn


,

en feudo

ciudad de Lrida con va-

rios lugares y castillos de su comarca escritura debe estar publicada en la

cuya

Marca

Principes y conseores hiciedel ao 1150 la proclama principios ron convidando los que quisiesen poblar dicha
Hisp.

Ambos

ciudad, de lo cual pienso que hay razn en


la

misma obra. Continuaron los Condes de Urgel con la posesin de este feudo, aunque sobre ello hubo varias altercaciones y concordias con el clero y vecinos de esta ciuConde
de Urgel, continuaba en poseerla en el ao 1224, cuando junto con el Rey Don Jaime declar los de Lrida libres de pagar cierta medida del trigo que vendian en las plazas

dad. Consta que Geraldo de Cabrera,

gamente en
la

{medios cuciolos hladi), como digo mas larla Historia de estos Condes. Es
corona principios del siglo
lo

regular que cuando aquel condado se uni

XIV

y los

Condes
la

fueron solo feudatarios, perdiesen el seoro de esta ciudad. Esto s, que en


vacante del Rey
tal

Don Martin no hay


el

rastro

de

seoro en las cartas que

Conde de

YIAGE LlTERAniO
los parti-

Urgel Don Jaime de Aragn escriba Paheres de Lrida para atraerles su do, ni en las respuestas de estos.

A los tiempos de la conquista de esta ciudad ha credo alguno que pertenece la moneda del Conde de Urgel, cuyo dibujo pondr en la Historia de estos Principes. Mas lo que en el reverso de ella se muestra, no es el lirio, que son las armas y, como decian, la seal de esta ciudad que nunca pint el cayado que
,

all se

ve

sino tres flores de


se ve en todas las

lirio

unidas

un pezn. Asi

monedas que

bati hasta los tiempos de Felipe IV.

digo

monedas, no porque fuesen de varias especies,


la nica

sino porque era de varios mdulos y cuos, que |era propia y peculiar de esta

ciudad, llamada Pugesa, que hasta de diez y ocho cuos diferentes tiene mi amigo Don AnaslasioTins; y aun yo al paso, he recogido
,

ocho diez. Quien conozca la constitucin de este principado hasta la entrada de los Borbones, no extraar en Lrida esta libertad de
tener

moneda

propia.

Muy menos

extraa pa-

recer los anticuarios, que saben que la tuvo en tiempo de los Romanos, de quienes era

municipio. Ducange conoci la pugesa franca mas no la de Lrida ni aun nuestros nacionales dan de ella la razn que es menester.

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

7
;

Su

valor era
,

la

cuarta parle de un dinero bar-

y la sexta de un dinero jaqus y eso que algunas de ellas eran cuatro veces mayores que el dinero mas por lo regular estas^

celons

eran de latn grueso

y las que se hallan de cobre eran del mismo tamao que el dineroEn las mas antiguas se ve grabado el lirio ea anverso y reverso con el letrero Pugesa de Leda Leda. En las de los dos ltimos siglos
,

ya se puso en una parle

el

lirio

grabado so-

bre un escudito de

las barras

de Catalua, se-

mejante al que se ve en la portada de la casa de Ayuntamiento. De la misma divisa del lirio


us
lar
,

el

tribunal de la veguera
la

curia secu-

llamado vulgarmente
,

Cort

pintando

en su sello las barras que nacen del pie. La perennemente del bculo pastoral sostenida por una mano de la cual salian tambin unos^ lirios. Los mismos ponia el Capitulo en el reverso de su sello de cera que era la imagen de nuestra Seora sentada. Esta uniformidad da motivo para creer que se eligi esta divisa ea alusin al nombre de Lrida conforme la costumbre usada en los tiempos bajos y
,

y alrededor dos lirios Curia eclesistica us

que ha durado hasta nuestros dias. Volviendo las monedas de esta ciudad
desde
el siglo

XII corria en ella

la

moneda

ja-

VIAGE LITERARIO

quesa y la de Barcelona, como se ve en los instrumentos de compras y ventas y censos. Y en 1540 hallo que la ciudad hizo varias splicas al Rey Don Pedro para que no privase en Lrida la circulacin de la moneda harce.
lonesa.

Mas no me acuerdo haber


el
,

visto escri-

tura alguna que expresase

nero con el el de bolo malla; que siendo, como era, equivalente en el valor, y mas conocido en Aragn y Barcelona, fu preferido para el efecto.

quebrado del dinombre de pugesa sino solo con

Con todo eso es indubitable que circulaba en todo ese tiempo la pugesa en esta ciudad. La primera memoria que hallo de ella es en las Constituciones que para su rgimen recopil Guillermo Bolet en 1228, donde en el ttulo De taxalione usurarum, se lee: Nomo percipiat usuram de ureo nisi de centum aureis XX in anno vel in mense dos et dena. ))rios ad pugesalium Y xonem.^^ En el Manual de deliberaciones del consejo general del ao
,

i371 [Avch. de
de agosto
710 les

la

ciudad), se lee

al

dia

28

lo siguiente:

Fonchjproposal que en
,

la ciutad se

vol

appar moltes piigeses et que negun quax pendre, et que apparen sich moltes
et

pugeses noves;

algn tindrien per he que axi


pugeses per un diner jaqus^

com

se

donen

sis

ques donasen VIII pugeses per I diner jaqus.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

Aqu se ve que la pugesa era la sexla parte de un dinero jaqus. No accedi el consejo general este proyecto, que sin duda hubiera desacreditado luas aquella moneda. Lo que hizo
fu quitar de
la

circulacin y encerrar en

un
la

arca quinientas libras jaquesas,


caresta de dinero las hiciese

con que

mas

apreciables.

En otro descrdito igual se vieron las pugesas muchos aos despus, en 1434, y para remediarlo echaron mano dia 7 de junio de un medio mucho mas costoso que fu acuar de nuevo esta moneda de tamao mucho mayor y mas gruesas que las que corrian y
, ,

publicar

el
;

cambio de

ellas

con

las viejas

peso

por peso
del limit
te

evitar el y para

dao que resultaba

los interesados de la desigualdad del peso


,

resolvieron

o del agosto siguien-

cambio que al que presentase diez sueldos de pugesas viejas, se le diesen cinco sueldos de las nuevas'. Nada mas s de esta moneda.
que
el
,

se hiciese mitad por mitad,

esto es

Otra corra aqui llamada puta. As

la hallo

nombrada en una escritura del archivo de esta Catedral del ao 1535, donde dice: Prcdicta
censiialia sint in

summa dncentos
el pitta:

solidos ^ el tres
y luego repite,

denariosiaccenses, obulus

quatuordecim denariorum mirms pitta.

En

las

cuentas de sacrista del ao 1488 se hallan va-

rias

TUGE LITERAAIO memorias de pitias, quebrado del dinero, nombrndolas en esta clase ya una ya dos,
10
,

ya

tres

Ducange, que supone haberse derivado el pilla pida del condado Pictaviense {de Poitiers), donde primero se acu,

nombre de

dice tambin que habla pictas turoneses, propias de la

moneda tornesa

de Paris, puesto

que en los cmputos de aquella moneda suena este quebrado. Por esta regla debemos decir que tambin hubo |)icas ptrtsjaquesas, pues las vemos nombrar entre los sueldos y dineros jaqueses, y que era la cuarta parte del dinero jaqus, como el citado Ducange dice que lo era la francesa en aquel pais. Y lo que el mismo aade que era lo mismo que la pogesa, podr entenderse de la de Lrida respecto
,

del dinero barcelons

de quien era

la

cuarta

parle,

la sexta.

mas no del jaqus, de quien solo era En resolucin, yo entiendo que eran
la
,

equivalentes pilla y pugesa,

la primera usada segunda en Lrida ambas la cuarta parte de un dinero. De paso advierte cunta dependencia habia de nuestros paises de los de Francia hasta en los nombres de las monedas. Y sin salir de esto de las pillas, las habia aqu en tanta abun-

en Aragn y

dancia fines del siglo

XV, que

el

Captulo

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.


dia

44

30 de marzo de 1484
fieri corronei^es
;

deliherarimt ex pictis

reprobatis
et

pro cimhalis de Tertia

Prima

quce picAce sunt in techarlo scribanice.

Tal era su copia que de las falsas y reprobadas se pudo hacer tal obra. Por donde es verosmil que las hubiese propias de Lrida de

Barcelona aunque acaso indicaron con el nombre de pidas las pugesas las mallas. Mas confusa es la noticia que tengo de otra
;

moneda que
glo

corria ac fines del

mismo

si-

llamada pacifich. En el archivo de la parroquia de Santa Maria Magdalena hall ca-

XV,

sualmente un recibo donde


nadas, se nota
:

entre otras mo-

tem ;

pacifich XXX c cinch. En

las cuentas del

halla

comunero de esta Catedral se 27 de septiembre de 1487 el siguienper

te tem: quod eis ( los cannigos) missafiie*


rit littera

Dominum Regem qum


, ,

illos certos

reddidit Je captione

Has Deo agerent


cessio et

Malega et ea propter araqua de causa fuit facta pro*


deliberartmt oh
darentiir

alimures in civitate;

reverentiam Magestatis quod


tres pacifichs.

minti

En

el

mismo

libro 4 de enero

de 1490, hay deliberacin de dar Miguel Johan, porterio Domini Infantis hun pacifich, eo quod viriliter se habet in negoliis ecclesim. Eslas son las nicas noticias que me han venido

mano de

tal

moneda;

y por las dos. l-

12

VIAGE LITERAIO

limas parece que deba ser de gran valor. No dejar esto sin daile noticia de una

moneda que suena frecuentemente en


,

escri-

en que sinturas de los siglos Xll y Xlll gularmente los censos se mandan pagar con

moneda de pan
lioris

y \ino

y as dicen

illius
el

mevino

monelce quce er curribis pai

in lllerda.= Vll. sol. iaccen.


hilis

monelce curri-

vimim. Mas esta no era moneda particular destinada para comprar pan y vino sino que como la moneda jaquesa estuvo por algn tiempo maleada y adulterada,

ad panem

el

pan y vino tan necesarios para la vida no se vendan sino con la moneda de mejor ley; y los que establecian censos vendan sus heredades para denotar que queran ser pagados con buena moneda, expresaban la con que se contrataba en pan y vino, como ahora se dice moneda melallica. En 1^205, 51 de marzo, Raimundo de Gixario confes deber Bertrando de Pinell
el

trescenlos solidos jacc. melioris monelce currihL


llerde

pai

el

vino.

qnod

si

forle hcec
,

jaccensis

monela

in aliqno eteriorabilnr

deja

su voluntad cobrarlos en mazamulinas nO'

vas obtimas boni auri, reclique ponderis secwn-

dum valorem
mnibus
hce

(uem

modo

habenl,

el

patepat

audienlihns qnelibel

mazamntim-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

43

rum

valet

modo quinqu

solidos iaccensium et

quinqu dcnarios.

En \o10 pr id.

kal. januar.

los

marmeso-

res del teslamcnlo de Galceran de Barbera,

cannigo de Barcelona, que fund un beneficio

de Sania Eulalia

claustro Sed. lUer-

d(B: Allendenlcs

summarn XXXI mo-

rabatin. fqni asccndunt ad

summam

Xlll

libs.,

XIX sol.

deBarcin. de temo, comptalo qnolibet


siifficere.

morabat. ad IX sol. eiusd. monetcej non

de Cervera y Gueralda su niugcr compraron Raimundo Giner el cas.


tillo

En 1284 Pedro

lines,

de Galen por mil y quinientos morabalos cuales dice all en varias partidas
sol. jaquescs.

equivalian diez mil quinientos

Otra escritura de los mismos, mil doscientos y cincuenta niorabatincs Alfonsinos ra-

zn de siete sueldos jaquescs por cada uno

que suman (ulibi) 8750 sol. En 1277 se hizo un inventario de los bienes que tenia Magistcr Ventri, cannigo de
Lrida.

entre ellos se dice tener en

la ar-

ca de depsito de los Dominicos

de Huesca

57 maz.

dupliccs y

homaz.

simplices.

Los nodoblas

tarios decan

en

lalin

duplices

nm.

doblones.

Ademas de

eslas dos especies di-

mazmudinas supone otras dos especies de las dobles cuando dice que tenia en los Domini-

14

TIAGE LITERARIO
.

eos de Lrida 115 maz., duplicis del mir.


y

90

duplices de rexet.
la

dice lam-

bien que tenia en


lines
liqui

casa de Poblet, que era

de depsito pblico de Lrida, G59 moraba,

de los cuales sunt 157 Castellani

et re'

omnes sunt Alfonsini.


la
el

La correspondencia que he dicho de


pugesa con
la parle de l, se

dinero jaqus, esto es, la ses-

comprueba con la correspondencia de los sueldos jaqueses con los de Barcelona, de quien era ella la cuarta parte. Toda la moneda de Barcelona, segn el
fuero de Lrida, iiixla cotiun Illerdce, durante
el siglo
la

XIV

valia la tercera parte

menos que

jaqucsa. As en innumerables escrituras,

que expresan ambas monedas, se comparan


equivalentes 150 sol. barceloneses 125 sol. barceloneses 100 jaqueses. 90 jaqueses. =-240 libras barcelonesas 140 jaquesas. As con poca diferencia la ja

como

quesa exceda
de valor.
jaqus,

la otra

en una tercera parte

pues cuatro pugesas hacan un

dinero de Barcelona, las seis componan uno

como ya se vio ademas por instrumentos coetneos. No ser importuno aadir


sobre
la correspondencia de la moneda jaquesa y barcelonesa segn el fuero de Lr
,

aqu algunas observaciones que tengo hechas

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.


riela,

15

iuxta cotum Illerdm.

Anotar algunas
quiri-

notas de escrituras.

En 1585,
valian

27 de agosto, centum
sol.

quaginta septejn

sex denarii
sol.

harchinon.

centum quinqu
IllerdcB.

iacenses

ad

cari'

camhium de XVIII
slatutum

(dihuitens) iuxta cotum et

En 1557, 210 libras barcelonesas eran 140 jaquesas.=Eof. ann. 18 dineros barceloneses 12 jaquses, iuxta cotum
Illerdce.

En 1586, 100

sueldos jaquses

siete

li-

bras y media barcelonesas. En 1578, seis libras, quince sueldos de Barcelona, eran noventa sueldos jaquses.

Omito otras memorias de esos aos, en todas las cuales se v que la moneda jaquesa valia una tercera parle mas que la de Barsegn el cambio usado en Lrida celona con los dihuitens.
,

que fu la de gobernarse por su legislacin municipal, escogida y entresacada de la romana, gtica y barcelonesa. Hzolo asi desde el tiempo de su conquista mas no se escribieron sus leyes hasta pasados 78 aos de ella esto es,
, ;

Otra libertad tuvo esta ciudad

en

el

de 1228, en que Guillermo Bott las


(i).

compil, segn van copiadas


(o)

Guillen

Ap. nm.

II.

16

VIAGE LlTERiniO

Bolt viva aun en 1250, y se llama parrochianus S. Egidii Illerden. El lexto es de un


cdice (jue posee en Barcelona

Don Ramn

Dalmaces
plares

el

cual he cotejado con dos ejem-

antiguos,
la

uno

del archivo secular y

otro del de

iglesia;

que
el

aunque

el

pri-

mero

es

mas antiguo que

de Barcelona, no

por eso es de mayor veracidad. En todos ellos se dice hecha esta coleccin en 1228, no en 1252, como se dijo en la Sacr. Themid.
hisp. are. [sed. IX,

nm. 28). Divdese esta curiosa obrita en tres libros: el primero con-

Conde de Barcelona Don Ramn Berenguer IV, Reyes de Aragn y Condes de Urgel dados esta ciudad: el segundo las costumbres escritas: y el tercetiene los privilegios del
,

ro las no

escritas. Al fin, hablando de los Cdigos barcelons, gtico y romano dice: Inhis iste ordo servatnr: quod consiieludines no,

stras scriplas ct

non

scriplas, eotos et bannos,

pniiferimus mnibus,

et

primo

iitimur
et

illis.

Post

hoc vero servamus cartas noslras

privilegia

Principum: postea usalicos (los.de Barcelona),


consequenler leges gotas, ultimo vero loco leges

romanas. En particuliir excluyen de los usages las leyes (ue hablan de intestalis et exorquiis et cucutiis. Del

cdigo godo dice que


las

solo estaban en uso

de tesamentis post

LAS IGLESIAS

M- ESPAA.
muy

17
va-

morlem
ga
la

scribendis.
,

Del romano era

eleccin
,

timo asilo

y parece que solo era el lfallando las otras legislaciones.


variantes en algunos lugares

He

puesto las

oscuros de esta Coleccin, indita hasta ahora,


y espero que no te disguste

mi

trabajo.

ofrece ahora, y es la dependencia sea respeto con que la

Un punto

curioso se

me

ciudad de
pais
los

Valencia mir

esta de Lrida,

en razn de haber sido los naturales de este

primeros que asaltaron


esta

aquella

ciudad los que mas contribuyeron su poblacin.


1.

Por

causa

dicen tres

cosas:

Que Lrida
,

flor del lirio

armas una se queentonces desde que y


dio Valencia por
,

d con solas tres


tro
:

como

antes tuviese cua-

^.

Que
,

dio aquella ciudad los pesos

y medidas
refinarlos

viniendo de tiempo en tiempo


:

ac

5.

Que pagaron un cen,

anualmente en testimonio de gratitud; y cuando lo quitaron fabricaron los de Lrida con aquella suma la acequia de Segri otras de las muchas que se sirven. Todo ello son hablillas del vulgo, en que deben entrar tambin los escritores moderso
nos, que sin testimonio alguno
lo

han asela

gurado. Primeramente es cierto que


de Valencia se
TOMO XVI.

ciudad

tom por capitulacin y no


2

18

VIAGE LITERARIO

por asalto.

En
,

su poblacin ningn historiani la

Crnica del mismo Rey Don Jaime I, da preferencia alguna los de Lrida. Aragn y Catalua, y tambin Fran-

dor antiguo

cia

contribuy con pobladores, particular,

mente cuando el Rey descubierta una cin de los Moros que habian quedado

trai,

los

hecho de aquel reino hacia el de Murcia, cuando el Infante Don Enrique de Castilla, Seor entonces de Villena, impuso un tributo los que por

toriadores

pasaron; y dicen los hisantiguos que el producto ascenall

di cien mil besantes {a). Para llenar este

gran hueco no es
la liberalidad del

difcil

creer que viniesen


,

colonias de varios partidos

convidados con

Rey, y que entre ellos viniesen los de Lrida y los cien Moros y cien doncellas que dicen de su parroquia de San
Martin

un
do
;

y aun para poblar determinadamente barrio de Valencia. Todo esto conce;

mas nadie inferir de ah si no hay documento que lo certifique aquellos tres artculos de esta vana tradicin. Lo de haber dado los Valencianos un lirio, ni all ni ac se puede probar. Cuanto mas que las puge,
,

sas de Lrida, algunas de las cuales son de

{a)

Fr. Pedro Marsilio, Crn. ms. Jacobi

I, lib.

ni. cap. 66.

I LS iglesias de ESPAA.

4d

Prncipes del siglo XIII antes de


ta

la

conquisli-

de Valencia, no representan sino tres


,

como se v un lirio con tres ores en su letrero. Pues lo de los pesos y medidas no es mas fundado. Basta leer la Temis Hispana y los historiadores de esta corona, para ver como en Valencia se estableci fuerios

y medida de aqu de all, nada tiene que extraar; mas que por eso tuviesen que venir refinar ac, no se habr leido tal especie en las historias. Porque fijada y adoptada all, es claro que debia quedar en un lugar pblico y en el tribunal del mustazaf. Y es cosa bien notable que habiendo en el archivo

ro propio y peculiar de aquella ciudad, apenas conquistada. Y que se adoptase peso

deliberaciones y aun sobre consultas de y pesos y medidas con otras ciudades, ni la menor enunciativa se halle de Valencia. jOu
cartas del siglo

de esta ciudad varias

XIV

XV

dir de los que este fin

taron gesas
,

la

y objeto interprepalabra Leida, que se halla en laspusi

esta ciudad se llamase Lei-da por la que dio Valencia? De los cuales

como

yo saber cmo interpretan lo que no en pocas pugesas se lee: Leda. Pero claro est que estas son corrupciones del nombre
quisiera

Lrida, derivado

del lllerda

romano. Lo de-

mas

es buscar sentidos acomodaticios. Finallo del

mente,

censo

y su quitacin y la
,

ace-

es ignoquia construida con aquella suma rancia de las antigedades de Lrida. Porque sobre el silencio y ningn documento de semejante cosa es cierto que muchos aos
,

antes de conquistarse Valencia, ni de nacer su conquistador, estaba ya corriente la prinriego, que por hecha compra, llaman de Segri, cuya los de Lrida, confirm ya en 1215 el Rey Don Pedro 11 de Aragn /Por ltimo, la circulacin de los ochavos de Valencia propia en que se v aun hoy da de aquel reino
cipal

mas costosa acequia de

grabado un ramillo que parece semejante al asi, no lirio de Lrida, aun cuando esto sea

prueba

que ac se dice. Porque ni aquel nueva dinerillo circul jams aqu, ni es cosa otro; en circule que la moneda de un pais que como, por ejemplo, Lrida no tenia otra no por eso direla jaquesa y barcelonesa, y
lo

mos que Aragn


Mas para que

ni

Barcelona

le

dieron

la ley.

del todo se acabe de ver la

falsedad de esta opinin, singularmente

en

que punto las monedas y la flor de lis, de que reflexionar se desprendi Lrida', bastar mandados aculos dinerillos de Valencia son 1247, los en ar por el Rey Don Jaime I

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

21

nueve aos de

la

conquista de aquella ciudad,

como

se ve entre los impresos [nm. XII).


el

Cupientes, dice
fidis captivata

Rey,

civitales

et

regna
a per-

Yalentice et Maioricarum (qua?

dudum

Paganis, dignata est divina

Dclementia nostro ministerio restituere cultui


Christiano) in statum debitum iuxtaChristia-

norum morem
providentes,

in

melius reformare
delibrate
consilio
si-

))Subditorum utililatibus

monetam

cudi fecimus sub


et

no
nis

salutifer^B crucis

super florem

nomen
ut sit
voluet

regni Yalentise positse, nostra etiam imagiet

nominis

insigniis iguratam

Christianis

Quam monetam

mus

et statuimus,

quod semper appelletur

vocetur Reals de \alencia, in cuius parte sit Dcaput regium coronatum, et in reliqua parale sit arbor ad modum floris, in cuius summitate extensa usque ad superiorem circulum ponatm* crux contigua ipsi arbori infra

de lis quitada Lrida, ni aun puesta su imitacin? Valenflor

exlremum circulum. Dnde est aqu la

cia tuvo su moneda propia dispuesta de nuevo por su conquistador con una insignia de rbol, para indicar la fertilidad de aquel pais con mucha mas razn que en las de Lrida lo que yo creo para denotar la victoriosa con;

22

VIAGE LITERARIO

quista de los reinos de Valencia y Mallorca. no hay mas. En caso debieran estender igual-

mente

la

supuesta cesin del

lirio al

reino de

Mallorca.

De paso

advierto que los principales auto-

res que vendieron por cierta esta historieta Escolano, toson: Beuter, lib. 2, cap. 41.

mo

1, col.

858.=^Del Olmo,
,

Litologia, ca-

ptulo 17.

En

resolucin

hablillas de vulgo
,

tales las tendr siempre

y por mientras no se trate


,

de acotar pruebas y documentos de una tradicin que por si sola contradicen las noticias que de una y otra ciudad nos quedan. Lo que ahora poco decia de la acequia de Sega es un privilegio con que el Rey Don Pedro, 28 de mayo de 1215, confirm la
,

comn de Lrida hizo de la acequia quod transit per Segrimum Pedro Raimundo de Cabazequia por precio de mil
compra que
,

el

morabatines, desde cuyo tiempo estuvo cargo de la ciudad este manantial de beneficencia pblica quien debe esta llanura toda su fer,

tilidad y

hermosura. Nada s de su antigedad; pero tengo por imposible que lo menos los rabes no tuviesen abierto este conducto

desde

el rio

Noguera, como
el corte

est ahora.

acaso ser obra suya

de una pea en

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.


la

23

misma presa que he visto celebrar por ac. Yo, que vine esta ciudad desde la de Roda,
extremos bien distantes entre si no puedo ponderar la suave impresin que hizo en m al
,

descubrir esta llanura de mas de ocho horas de longitud, saliendo ella y la vista del rio Noguera, y caminando al lado de la acequia

mas de
el

seis horas.

Parecime
l

sin

duda

que

unctus mitcris lllerdam de Horacio, era

mas bien una bendicin que


fica

daba su libro.
la torre

Deliciossima es la vista desde

magn-

de campanas que se conserva en lo alto


,

del castillo
all,

junto la antigua Catedral.

Desde

con los Comentarios de Julio Csar en la mano me explic mi amigo Don Anastasio Pinos los puntos que fueron el teatro de las victorias de este Capitn famoso. Siendo muy de admirar que tan pocos sean los vestigios conservados aqu de la grandeza

roma-

na, que

r otro dia

no son unas inscripciones que dinada queda que merezca aquel nombre sino es un trozo de una puerta, nica acaso de los tiempos bajos que llaman
si
, ,

de Boters, donde se v algo que se parece sus edificios.

gran consideracin

no porque no la tuviesen en porque cierto es que fu uno de sus municipios, sino que las continuas guerras que su misma situacin la ha
,

VIAGE LITERARIO
la

xpiieslo,ha ido gastando toda

antigedad.

No

creo

lo

que por aqu he oido que esta

ciudad tuviese en los siglos XIII y XIV mayor extensin que ahora. Los monasterios de

San Hilario, Santo Domingo, San Francisco


y otros cuyos vestigios se ven pegados la parte exterior de las murallas actuales sue, ,

nan tambin en ese tiempo


bis Illerdce.

extra mcenia

tir-

Esto es por

la

parte de norte y

poniente
tros das

pues por levante y mediodia to-

dava ha adquirido alguna extensin en nues-

que antes no tena con la calzada que construy el Marqus de Blondel Gobernador de esta ciudad, con la cual ha retirado un poco la corriente del Segre, que bata en las mismas casas. Algunas de estas haba la otra parte del puente, que hoy no existen. Y en este gnero hay calculistas que creen haberse disminuido mucho la pobla,

cin de este veguero corregimiento, por

no hallarse hoy da muchas poblaciones que existan en los pasados siglos (a). Mas yo no
(a) Por varias nolicias que debo sugelos curiosos , y por las que he adquirido yo mismo con la lectura de documentos, fallan en este obispado de Lrida cuarenta lugares, poco mas menos, que existan en los siglos XIV y XV, es t saber; en Catalua: Carratal, Cogullada Cisquella , Ghut, Gimells, Gispert, Greal, Macharri, Malpartit, Mar $alef, Masroig, Melons, Mesedilla, Montagut, Palau del hor
,

si

LAS IGLESIAS DE ESPAA. SS valdr este modo de calcular, mientras

no
de

se haga el cotejo de la poblacin actual


las ciudades, villas y lugares
la

dan, con

que hoy queque tenian cuando existan los

pueblos arruinados. Este articulo y la ereccin de nuevos lugares disminuir notablemente la decantada despoblacin de este pais.

Efectivamente

Barcelona contaba

mil fochs (vecinos) en el siglo XV. Supongamos que se hayan destruido en su corregimiento cincuenta lugares de cien
;

veci-

nos cada uno entiendo que con el aumento de la poblacin de la capital queda aquel territorio bien

indemnizado de

la

ruina de sus

lugares.

Raymat, Remolins, Rttfea, Suchs, Tarreg, Torreribera, Valmanya, Vilanova del pont, Yilasolana, Vim^ fan, Vinadesa. En Araron Alfaques, Arias, Casasnovas, Cofito, Encomienda, Monbrun, Pueblas, Rafols, Ripol, Sota,

Triquells,

las, Torregrosa, Valverde, Ventafarinas


,

, Vinscllo. No salgo responsabie de todos estos artculos porque acaso el loco de N., que dirn alg"unas escrituras, no es lugar, sino nombre de partido. Para elio es menester ver si se nombra alg-un vecino de tal tal lugar, si se le d el nombre de Universi-

dad, por otros indicios.

26

VIAGE LITERARIO

CARTA

GVIII.

Universidad literaria de la ciudad de Lrida:


historia
tatutos

documentada de su fundacin^

cs-

y rgimen.

Sobre todo lo dicho ennoblece esta ciudad la famosa universidad literaria que en ella permaneci por
:

It querido hermano

espacio
el

mas de cuatro siglos erigida en ao loOO por el Rey Don Jaime II de Arade
,

gn.

Habase gastado todo


,

el

siglo

XIII en

conquistas y guerras rematando con la empresa de Sicilia, que irrit introdujo en

nuestro pais por un

momento

las

armas fran-

cesas. Las victorias que alcanzaron nuestros

Reyes

y los tratados ajustados instancias de los Franceses, que tanto respetaban y te,

man
paz

corona de Aragn, pusieron final estrpito de las armas y dejaron reinar la


la
,

y con ella

el

comercio

la agricultura,

las artes y ciencias.

Dicho Principe,
,

solcito

de

la

ilustracin

de sus vasallos

y no su-

friendo que para buscarla tuviesen que viajar

tierras extraas
cio

alcanz del Papa Bonifa-

VIH

facultad para erigir

un estudio gene-

1 LAS IGLESIAS DE ESPAA.


ral

27
privilegios
la la

en

el

lugar que

escogiese de sus domi-

nios, el cual gozase de los

mismos

y gracias que estaban concedidos versidad de Tolosa. Autorizado con


e hridi
signatum
veliit

unifa-

cultad pontificia escogi para esto la ciudad


y

hortiim

dice,

fertilitatis

et

fecunditatis
,

conchisum, ac fontem deliciarum

tanquam locum communem, et quasi regnorum et terrarum nostrarum intermedium

quoddam
ris

fertilitate

victualium opulentunit a,

temperantia moderatiim

aquariim
,

et

flu-

minum ahundantia
civiiim

circiimseptum

nohilitate

insignitum

ac decenti populo decorael privilegio

tum. Pues esta ciudad concedi

de tener

gobernar y ordenar el estudio gedonde se ensease el neral de sus reinos derecho cannico y civil, medicina, filosofa
, ,

prohiy artes y otras ciencias aprobadas biendo con pena de mil florines de oro que
;

en ningn otra lugar de sus dominios se enseasen las sobredichas facultades. Las fechas de este privilegio y prohibicin son del 1 y 5 de setiembre del ao 1500. [Ambos

documentos van copiados de


reales del archivo general de

los

registros

Es de notar en
(o)

ellos

Aragn (a). y en otros que tra-

Aps. nms. lU y IV.

28
tan de lo

VIAGE LITERARIO

mismo

la

ninguna mencin que se


la

hace del estudio de

teologa
,

la cual, sien-

do tan noble y principal


la

no es regular que
la

quisiesen comprender en

expresin ge-

neral de otras ciencias aprobadas, despus que

especificaron con sus propios nombres


recho cannico y
artes.
civil, la

el de-

medicina

filosofa

Mas

llano

me

parece que

el

Rey Don

Jaime incluy la teologa en el derecho cannico, con el cual era una misma cosa en los tiempos anteriores, aunque ya* en la poca que decimos, se hallaba clasificada como
ahora.

Aunque por

el privilegio

insinuado arriba

parece que el Rey puso el gobierno y ordenacin de la universidad en manos del consejo general de Lrida (paciariis et prohis ho-

minibiis ac

toli
,

imiversitati civitatis Illerdm);

no creo que les diese la inspecinmediata sobre dicho estudio, ni en la cin provisin de ctedras y sus salarios, ni en
sin
la jurisdiccin

embargo

sobre sus individuos. El misplan que deba regir

mo

Prncipe con fecha de 2 de setiembre del


expidi
el

mismo ao

en esta universidad, y que con poca alteracin se mantuvo hasta su fin, y se reduce
los siguientes artculos

1/

Concede

los estudiantes de

ambos

LAS IGLESAS DE'^ESPAA.

2^^

derechos que sean forasteros y no naturales de Lrida la facidtad de elegir cada ao


,

rector de la universidad, consiliarios, bedel

y hancarios; los cuales rector y consiliarios tengan sobre los doctores, maestros y estudiantes la

misma potestad

y jurisdiccin que

tenan en Bolonia y otras universidades los que obtenian dicho oficio junto con la de
,

establecer las

ordinaciones que les parecieel

ren oportunas para


sidad.

rgimen de

la univer-

canciller de ella sea siempre un cannigo de la iglesia catedral de Lrida, en cuya presencia y la del recel

2/

Manda que

tor sean

examinados

los

que aspirasen

al

gra-

do de doctores, y de cuya mano solamente la de su vicario reciban lihrum et auctoritatem legendi et magistralem dignitalem; i^rohilen-

do recibir nada
por
tos
la

ni

en pblico ni en secreto

colacin del grado; tasando los gas,

que no se exigiese mas de una marca de plata en los grados de derecho cannico civil, veinte sueldos en los de medicina, y diez en las otras facultades.
de notarla
5.

Establece

la total

exencin de los

in-

dividuos del estudio,

inclusos los libreros,


di-

mercaderes de pergaminos y otras cosas


rectamente necesarias los estudios
,

exi-

30

YIAGE LITERARO

mndoles de iodo pecho y jurisdiccin civil y criminal, excepto en los muy graves delitos dignos de pena capital.
4."

Prohibe los

oficiales reales

que en-

tren registrar las casas de dichos individuos,


ni extraigan de ellas los reos que en ellas

se refugiaren no ser en caso de mucha gravedad notoriedad y entonces que se haga con todo respeto sin estrpito ni dao.
,

5.

Establece las penas en que debian

in-

currir los que molestasen los dichos en sus personas y casas. 6." Les da libertad para escoger en las causas civiles criminales una de estas tres

jurisdicciones,

la

de

la

curia secular,

la

del Obispo, la del rector del estudio general, y esto fuesen clrigos legos. 7." Excepta el caso en que fuesen halla-

dos con armas haciendo otros daos en lo cual sean juzgados como los dems vecinos,
,

si

se

les

aprehendiere

fuera
,

del territorio

sealado para su habitacin y los clrigos, perdidas las armas , sean entregados al Obispo. Pero hallados en estas travesuras dentro
del recinto de su habitacin, pierdan las arse les haga pagar pena pecuniaqueden solo obligados la restitucin de los daos que hicieren.
,

mas

mas no

ria, sino

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.


8.

34

Concede franqueza de

lezda peage

cuantos Iragesen vender


azafrn
tuilu

Lrida animales,

libros
la

de

universidad.

pergaminos y otras cosas inA este tenor hay otras


al

franquezas.
9.*

Permite que vengan


todos
los

estudio y vivan

aqu libremente

extrangeros que

quieran, aunque sean de naciones actualmente

enemistadas con el Rey, con tal que no fuesen personas sospechosas, y aun entonces les

concede tiempo y seguro para salir certificando que solo habian venido estudiar. 10. Por ltimo concede lodos los maes,

tros, estudiantes, etc., todos los privilegios

concedidos los vecinos de Lrida, y ofrece extender todavia mucho mas esta su real beneficencia.

De
con
la

lo

dicho te informars mas plenamente

lectura de este
(a). Coj ello

documento

que envi

copiado

es fcil de entender el

nmero de estudiantes y maestros que concurririan al nuevo estudio convidados l,

como el Rey decia, velut ad solemne convivium. La prontitud con que se orden y tuvo ser la
nueva escuela, consta de otro privilegio del mismo Rey del ao 1513, de la bula confirAp. nm. V.

i)

SfC^

VIAGE LITERARIO

"'

matoria del Papa Juan XXII de 1522,


otro privilegio de

de

Don Pedro IV de 1346, en

todos los cuales documentos se supone ya existente y en buen et^tado diclia universidad.

bro de los estatutos

Pero mucho mas claramente consta del que se formaron en


,

li-

el

el Rey y en el expidi este privilegio de la universidad de

mismo ao
;

mismo mes, en que


el

Lrida

el cual

he hallado en

archivo de

esta iglesia, y acaso ser el nico que nos

conserve este precioso documento de nuestra


literatura y usos nacionales (a).

Por

lo

mismo

dir aqu algo de lo


tiene.

mas Convocados como

principal que con

campana taida
,

nueva universidad por los decretos y privilegios del Rey de 1 2 y 5 de setiembre del ao 1300, acudieron ya luego
los estudiantes la

de fuera tantos estudiantes de derecho cannico y civil, quienes tocaba el nombramiento de rector, que el dia 28 del mismo mes y ao
[lili kal. octobris)

pudieron ya entrar en po-

sesin de su fuero eligiendo,

como

eligieron,
,

por primer rector de esta universidad Pedro de Cabrera Arcediano de la iglesia de


,

Lrida

cual luego admiti y public los estatutos que para el rgimen de la academia
,

el

(o)

Ap. nm. Vi.

33 hablan formado y digerido Pedro de Valls, rector de la iglesia de Tamarit, y Bernardo

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

Bonet, ciudadano y jurisconsulto de Lrida, que habia sido el alma y el ingenio que gobern y llev debido fin este gran proyecto
en bien de su patria y de toda
la

corona.

Pues
que

como
:

decia

lo

es lo siguiente

Eleccin de rector.

mas notable de ello Mandse


sucesores, convo-

as el actual,

como

los

gistas la iglesia de

case lodos los estudiantes canonistas y leSan Martin que era la


,

parroquia del estudio, para

la

vigilia
all,

de la
cele-

Purificacin de nuestra Seora, y

brada misa solemne, cada nacin de ellos,

segn

el

orden que se dir despus


los cuales

eligiese

pluralidad de votos uno de entre ellos que

fuese elector
el

as electos

previo

juramento, pasasen elegir por escrutinio

por
cio
,

compromiso el nuevo rector, cuyo como el de los consiliarios, debia


el dia

ofi-

co-

menzar

de

la

Purificacin

prohibiendo
ellas las dis-

los electores la salida del templo hasta verificar la eleccin.

Para evitar en

la

cordias y partidos que eran consiguientes reunin de estudiantes de tantos pases,

para quienes estaba destinado este oficio y dignidad, se estableci el turno siguiente,
esto es
,

que

el

ao primero

despus del ac3

TOMO XVI.

34
se

VIAGE LITERARIO

tual rector (que seria el

segundo del estudio),


los naturales

nombrase rector de uno de

llorca y Tortosa

de las dicesis de Barcelona, Tarragona, Ma tambin de Lrida. En el


,

segundo fuese electo de

las dicesis

de Zara-

goza y Segorbe. En el tercero de las de Urgel, Vique y Gerona. En el cuarto de la de

Huesca

Tarazona.

En

el

quinto de

la

de

Valencia y Cartagena. En el sexto de cualquiera de las otras dicesis de Espaa. En el

sptimo
boia.

(si

hubiese cstrangcros) de

la

de Nar-

En

el

octavo sea elegido de entre las

naciones de Vasconia, Provenza,

Borgoa,

En

Genova. En el el dcimo sea natural de la Provenza y Alemania. En

noveno sea Genovs Italiano.


las tierras entre
el

undcimo sea
etc.

Alemn
'Norte.

de cualquiera de las provincias del

En

el

duodcimo Ingls, Scolo,

si

faltase

en algn turno persona de dichas


,

naciones que ocupe este oficio


perjudique para
el el

no por eso

le

siguiente.

Tan vasto

era

y tan grandes esperanzas tenian de hacer un estudio que compitiese con los
,

proyecto

mas clebres de Europa; y cierto que en parte no se engaaron. Dla alteracin y poca duracin de este turno tan recomendado se dir
luego.

Se reconoce perpetuo

el oficio

de canciller

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

35

y SU provisin del Rey.


,

La de
,

los catedrticos

en derecho medicina y artes se declara ser de los paheres de la ciudad de cuyo comn estaban dotados; mas no eran en ello tan absolutos que pudiesen elegirlos sin el consejo
del rector y consiliarios. Selase tras esto la

divisin de dicesis que debian tener aqu sus


consiliarios que, con
la

muy poca

diferencia, es
el

misma que

la

establecida para

turno de

rector; y debian ser elegidos dentro de tres dias de elegido el rector. Los catedrticos

pblicos debian quedar

elegidos dentro

de

quince dias despus de Pentecosts.

La eleccin

del bedel slacionario era del


la

rector de toda

universidad. El primero,

que ya entonces la obtena fu Andrs de Espens provisto por el Rey. Ademas del salario decretado los maestros pblicos, cada estudiante no pobre deba
,

pagar en esta forma


torneses de plata:

al

al

que leia el decreto 20 que enseaba leqcs seu

decretales 10 sueldos jaqueses: al catedrtico

de medicina 5 sueldos jaqueses 5 barceloneses lo mismo al ({ue esplicaba lf^ica


:

/].

de gramtica y potica 5 sueldos jaqueses. Esto era en la' primera paga, que parece ser en el principio de
losofa y artes: los

ios

cursos. Otras dosbabia en que lodos,

menos

36
los gramticos,

VIAGE LITERARIO

pagaban 6 dineros jaqueses 10 barceloneses. Por las lecciones repeticiones nocturnas de los bachilleres pagaban 5 sueldos jaqueses 8 barceloneses. A pro
la

porcin se tasa

contribucin de los docto,

res en los dos exmenes privados


tercero pblico, que se hacia en
la

y en el

Catedral.

Al oficio del estacionario (que despus de la muerte del actual bedel debia darse separadamente de este oficio) perlenecia la venta
correccin y enmienda de las pecias cartapacios cuyo salario se seala

de libros,

la

con distincin.
Fijanse las ferias vacantes de estudio;

por

ella se
el

en

ve que no cesaban las aulas aun prohibense juegos selanse verano


, ;
;

vestidos;

mndanse ayunos, sermones,

ctc:,

en que hay cosas harto curiosas y notables. Tras esto se halla la eleccin del segundo
rector, verificada dia jueves 1." de febrero en la persona de Berenguer de Sarria, Arce-

diano de Valencia
leyes suntuarias.

el

cual hizo algunas otras

Consiguiente

lo

dicho es

el

derecho en

que estbanlos juristas

principios del siglo

XV

de determinar ellos solos sobre el salario de los doctores como se ve en un libro de actas capitulares de esta iglesia del ao 1414,
,

ST de Borja Alfonso 6 de julio, en el cual, da entonces cannigo de Lrida, (Calixto III) con otros compaeros suyos dijo que Martin
LAS IGLESIAS DE ESPAA.
, ,

de Boix

del estudio general,

cannigo tambin y electo clavario pudiese asistir dicha


el

determinacin sin

previo juramento

que

otros exijian de portarse fielmente en dicha

operacin. Resolvise tambin entonces que

no se oyesen las quejas de los juristas que, convocados legtimamente, no haban querido asistir a dicha deliberacin. De este oficio de
clavario no

hacen mencin los primitivos estatuios que dije, no ser que los comprendiesen bajo
el

nombre de
el

bancarios.

Mas denofi-

tro de
cios.

poco se hallan ya establecidos sus


Hllanse en

archivo de esta ciudad

(L"6. deprivileg.

en

1569 ordenaron
,

y coiicord.) los estatutos que el Obispo, Capitulo y


incluidos en la frmula del
el ingreso de mayor de la Catedral. Va donde vers que este oficio

Consejo general
su oficio ante
copia d ellos

juramento que debian prestar en


el altar
(a), el

duraba,
rios

como

rectorado, desde Carnaval

Carnaval. Solo suenan en l cuatro clava^

dos cannigos y dos ciudadanos. Mas es , cierto que eran seis, aadindose otros do^
Aps. nms. VII

(o)

y VIH.

38

VIAGE LITERARIO

individuos de la universidad. As estuvo en


prctica hasta
el

ao 1415, en que

el

Papa

sin de
,

Luna (Benedicto XIII), junto con la conce500 florines para dotar mas las ctedras mand tambin que solo hubiese tres
clavarios, uno de cada clase de las sobredi-

chas. Consta de un registro de actas capitulares de ese

ao 1415, en que
al

al dia

10 de

diciembre se ve que Alfonso de Borja propuso


esta nueva ordinacion
la

Captulo, y que este


las cuales se

acept. Estaba cargo de los clavarios relas

coger

rentas del estudio

depositaban en las casas de depsito pblico

de esta ciudad, llamadas de Pohlet. Esto era


y parte del XV. En el XVI era ya inconcuso guardarlas en el sagrario

en

el siglo

XIV

sacrista de la iglesia, de

donde no se extraa

dinero alguno sino con presencia de los tres


clavarios, y

ademas

del Vicario general, del

Obispo y del Canciller. Consta esto de algunas cartas de aquel tiempo. El cancillerato estuvo siempre anexo un canonicato de esta iglesia desde la fundacin
de estas escuelas. Solo hallo de esta regla

una excepcin y es la provisin de este oficio que el Rey Don Juan II hizo haca el 1468 en la persona de Don Juan Margart, Obispo de Gerona, su gran valido y defensor en los
,

LAS IGLESIAS DE E^AA.

39

cuentos de aquel tiempo. Subdeleg aquel


Prelado

Dean de esta iglesia Miguel de Monsuar (como he visto en los registros de la cual

ria

episcopal de Gerona).
el

fines

del siglo

XVI

Papa

Clemente Ylll

fij

todavia

mas

este oficio, anexndole la scolastria, dig-

nidad de Maestrescuelas, que erigi en esta


Catedral
,

suprimiendo en
instituyendo
el

ella el

arcedianato
oficio

mayor,

nuevo

en el

grado y preeminencias del suprimido. Dotle ademas con alguna renta de la mensa abacial
del monasterio de

rizado, de cuyos frutos se


el salario

Ager, poco antes seculaaument tambin


eje-

de alsfunas ctedras. La data de esta

bula es de

22 de agosto de 1592. Asi se

cuta aun hoy dia, despus de trasladada esta

universidad Cervera en 1717, cuyo canciller

siempre es

el

Maestrescuelas de Lrida. en
lo antiguo

Era este

oficio

de nombra-

miento y provisin estatutos de 1500.


de estos reinos de
un
iglesia
ller,

real.

As se
,

manda en

los

En 1421

por ausencia
se hallaron

Don Alfonso V,

mismo tiempo dos cannigos de

esta

condecorados con el oficio de canciuno por el Rey, que fu Alfonso de Borja (despus Calixto III), y otro por la Reina Gobernadora Doa Maria, que fu Melchor de Queralt. Este ltimo suplic los paheres

40

VAGE LITERARIO

de esla ciudad 27 de noviembre de ese ao,

que escribiesen en su favor


as lo hicieron.

al Rey y Reina, y Existen sus cartas en el archi-

la ciudad {Registro de cartas de 1421), y en ambas ponderan la nobleza virtud y otras calidades de Queralt sobre Borja que hacian
,

vo de

muy

notable

como

dicen

la diferencia

de

persona persona.

Tambin

era de real provisin,

y acaso

anexo un canonicato de esta iglesia, el oficio de vice-canciller, el cual renunci fines de 1425 el mencionado Alfonso de Borja, por
haber sido nombrado
al

obispado de Vique,

como No
sidad
,

dir despus.

era as del oficio de rector de dicho es-

tudio, el cual era electo por la

misma

univer-

como

se ha dicho

con intervencin

de los clavarios. Podan ser provistos en este oficio cannigos de otras iglesias. As en enero de 140o hallo que fu reelegido en este

que comenzaba da de la Purificacin^ de nuestra Seora el cannigo y Prepsito de Huesca Don Martin de Gurrea {Reg. cit. de
oficio
, ,

cari, de

1403).

A pesar del estatuto y turno fijado en la eleccin de rector, hallamos que mitad del
siglo

XIV

ya estaba vinculado este oficio la

alternativa de

Catalanes y Aragoneses

sea

X LAS IGLESIAS DE ESPAA.


,

4t

efecto de la prepotencia de la mayor copia de estudiantes de ambas provincias, en cuy$


lnea divisoria est esta ciudad.

Los que mas


los
el

se resintieron

de esta exclusiva fueron

Valencianos, los cuales, ya sea por

n-

naturales de aquel pais que cursaban aqu, ya por la memoria reciente de haber ilustrado estas escuelas San Vicente Ferrer, la presencia y crdito de Alfonso

mero crecido de

de Borja, y sobre todo la equidad que pedia' no fuese excluido un reino tan principal de
esla corona, ya finalmente por el lugar que

confirmado por abrogado por leyes conno y trarias, haban ya deseado desde 1550 entrar en esta alternativa, mas en vano: hasta que finalmente el Uey Alfonso V mand que los Va*
ello el antiguo estatuto
,

daba

Reyes y Papas

lencianos entrasen en
neses. Escolano

la

posesin del

oficio

de

rector, alternando con los Catalanes v Ara^ofija este decreto hacia el ao 1426. Mas es cierto que fu anlerior al ao 1421 porque en l 10 de enero, ya se halla {Reg. cit. ) una carta de los paheres de esla ciudad la Reina Doa Maria, en que le suplican que tome las disposiciones oportu, ,

nas para cortar los alborotos que se iban seguir de la consecucin de dicho privilegio,

que se deba poner en egecucion en

la

prxima

42
fiesta

VIAGE LITERARIO

de

la Purificacin.

Aun

antes de esto

50 de diciembre de 1350, se opuso esta ciudad los conatos con que ya entonces la de Valencia queria tener su universidad propia.

Manual de Consejos Generales de ese ao y dia queda el mensage que resolvieel


al

En

ron enviar
lo

Rey

car an entes

que

Valen-

cia se volen fer doctors e ac nos pot fer en tot

regne del Semjor Rey. Es tanto


,

traar esta oposicin

lo

mas de exmenos por parte

de los Aragoneses, cuanto es cierto que habia ya mas de medio siglo que ellos tenan su universidad propia en Huesca, erigida en

lo54. Lo cual prueba que aun con ello perdi muy poco la nuestra de su reputacin. Habrs advertido que en lo dicho hasta aqu
no hay mencin de ctedras
logia en esta universidad
,

ni escuela de teo-

ni se halla

tampoco

en todo su siglo primero noticia de otra lectura pblica de leologia en esta ciudad mas

que de la que regentaba un religioso de la orden de San Francisco elegido cada ao por su Provincial y Captulo en la parroquia de San Juan, llamada la lectura del alba, y pagada por la ciudad. Dese esta en 1571 que la regentase Fr. Francisco Eximeniz, bien conocido por sus escritos; mas negndose ello el Provincial se resolvi 5 de noviem, ,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

43

bre quitar la lectura aquella orden.

Lo cual

no se efectu, y asi en 1418 hallo que la servia Fr. Juan Nebot, de la misma orden quien estaba vinculada. As 20 de noviem,

bre de 1402, habindose comenzado alguna


lectura de teologia en la Catedral
lector deis frares
,

suplica el

cid al Capitol de la

Menors, que vullem fer inhihiSeu que mestre Ahat no


,

lige de la snela theulegia,

com

sie

redundant

en lessio de uns capitols

fets entre la ciiitat ''de

una part, los frares Menors de laltra. Por donde parece que ni aun la Catedral tenia antes de ese tiempo lectura pblica de teologia, y lo menos ni una ni otra eran generales,
esto es, de las agregadas la universidad.

que no
la carta

la

hubiese en

la

universidad consta de

con que los paheros pidieron Benedicto XIII (Luna), 7 de octubre de 1411, licencia para que Fr. Francisco Nadal Domi,

nico

concloyese aqu

la

carrera de teologia

y recibiese el grado de doctor, puesto que la universidad de Pars, donde estaba, haba sido suprimida, por S. S.'Peticion por cierto
s haba aqu enseanza de teologia, facultad para conferir sus consiguiente por y

superfina,

grados.

Por

otra parte
la

cunstancias de

el tiempo y algunas cirintroduccin de esta ense-

44

YIAGE LITERAIIIO

anza en esta universidad constan del acuerdo que tom el Consejo general dia 9 de
,

junio de 1450, en que dicen: ates que su-

plicado de

la ciiitaty lo

Semjor Legat otorgaha


otor-

des aquesta ciutat que aci convenie haber studi general de sancta teulegia de que

gades e fetes ses hules


de Mieer Salvador.
.

les
. .

quals son en poder

no

reste sino sol


.

iament que sien trameses dies per pagar


dret de aqueles, qui costaran

florins

ates que lo dit Legat hreument sen den partir

per pasar sen

la trra de son frare, etc.,

re-

suelven sacar veinte libras del mustazaf, y los diez florines restantes de cualquiera otro
fondo.
rn ese

De paso
lo

advierte que el valor del

flo-

en

ao era de diez sueldos; y no mas. que tratamos basta esta nota autn*-

tica del libro de deliberaciones de ese ao para concluir que en esta universidad no hubo ctedra de teologa, hasta que con auto-

ridad pontiicia

la estableci el Cardenal Legado Pedro de Fox en 1450. Despus por ese mismo tiempo esto es, 15 de agosto de 1454, hallo que se fij la dotacin del Pueta de esta universidad esto es, de una ctedra de potica puetria, co, ,

mo
de

llaman,
el

la

cual estaba ya establecida des,

ao 1500 en sus estatutos

quitando

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

45
los

algo

(le lo

que cslaba sealado

dems

profesores.

En

la

liesla

de

la

licenciatura

doctorado solian los interesados pedir algn socorro al consejo general en los siglos

XIV

y XV el cual solia concederles regularmente oOO sueldos, y vez hubo que lleg el donativo 100 florines. En esta clase de fiestas escolares era muy sealada la que se
,

posesin de nuevo rector, en que habia bailes msicas y otras diversiones:


hacia en
la
,

abusos que instancias del Captulo

ecle-

sistico y del Consejo general cort la Reina Doa Maria, muger del Rey Alfonso V,

ao 1458, con un decreto de que va copia


adjunta
(a).

De

ese

mismo tiempo queda memoria de

un colegio para estudiantes de caones, fundado en la zuda castillo de esta ciudad con la advocacin de la Asuma por Domingo Ponz, natural de Renavarre, Arcediano mayor de la
iglesia

de Rarcelona
,

de esta de Lrida

cannigo y Prepsito de la cual suena tambin


,

Prccentor en 1586. Vivia aun

el

fundador en

4411, como se v en la provisin de una de las becas que por su disposicin tocaba los
paheres
jurados de esta ciudad fLib.

de

(o)

Ap. nm. IX.

46

VIAGE LITERARIO

Cons.
dad).

gen.

de ese ao

archivo

de

la

ciu-

Por olra provisin semejante


lijarse

del

1420

consta que habia ya muerto ese ao. As que

deber
gio

en los fines del siglo

XIV

principios del
,

XV

la

fundacin de este cole-

de quien por algunas deliberaciones ca-

pitulares de esta iglesia parece que su Captulo era el Patrono. Trasladse despus con
la

universidad
la

Gervera, donde permanece


estable-

con

misma advocacin. Tambin

cieron aqu sus colegios los Padres Benedictinos y Bernardos hacia ines del siglo XVI, aunque aos adelante fueron trasladados aquel a Barcelona y este Huesca. No contribuyeron poco al lustre de esta universidad las comunidades religiosas establecidas aqu casi

todas en el siglo Xlll, de las cuales se

dir otro dia.

Varias reformas se hicieron


constituciones
primordiales.
la

en esta uni-

versidad sin considerable alteracin de sus

mas

notable es

del

Entre ellas la Obispo Don Garca Az,

nares con autoridad apostlica y real la mitad del siglo XV.

hacia

Hacia
visitas

la

mitad del siglo

XVI lom

esta uni-

versidad un nuevo aspecto en resulla de las

que en
i^n

ella

hicieron los Obispos de

Lrida

Miguel Despuig y Don Antonio

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

47

Agustn

por

las cuales el

pidi una cdula

que entre otras ctedras se proveyesen por concurso y pblica leccin el dia 9 d setiembre pluralidad de votos en cuya provisin tuviesen vo,

Rey Felipe II ex27 de julio de 1575, en cosas mand que todas las

to todos los bachilleres y los estudiantes de

respectiva facultad que hubiesen ya cursado por tres aos. En caso de discordia igualdad de votos queden los dos competidores con el honor y cargo y renta de la ctedra por mitad. Establece las lecciones del derecho, la duracin de ellas varias penas
la
,

que lleven armas, etc., y otras que dir mejor la copia adjunta (), entre las que son notables las que locan la parte suntuaria. Omito el anlisis de otras reformas postelos

riores, que ya no contienen gran diferencia.

la

1584, y que public Felipe en 1615 en resulta de la visita de la universidad, hecha por el Obispo Don Francisco Virgilio, y la que lla

Tal es

del

mismo

Felipe
111

11

en

timamente se expidi 12 de mayo de 16G2, despus de la visita del Obispo Don Miguel
Escartin. Esta ltima especiica el turno de eleccin de rector que en falta de Ara,

(a)

p. nm. X.

48

VIAGE LITERARIO

gons pueda elegirse im Navarro Portugus, en falta de Cataln un Mallorqun, y en falta de un Valenciano un Castellano. Antes, en 1G59, 19 de enero vino ac Don Pablo Duran, Obispo de Urgel, para visitar en nombre del Rey. Del edificio de la universidad nada queda en nuestros dias sino el sitio donde estuvo
,

construido, que es
parte de poniente.

la falda

del

castillo

la

La continuacin de
Selase
all

las
el

guerras

lo

arruinaron.

con

dedo una casa que dicen haberlo sido de Poncio Pilato, y hasta de su nombre la llaman. En el Libro verde sea Cartoral de esta iglesia, al folio 170 se halla la escritura que hizo Maria, muger de Bernardo de Malps, al maestro Pedro de Malobosco, XI de las calendas de noviembre de 1198, en que
le

vendi por
terree

XV

sueldos jaqueses

W2rt/i;)e-

ciam

horas de Lrida) qu(B


Poncii Pilali. Si en
el

ad Algiiaria (lugar distante est in campo (ni

tres
fiiit

siglo Xll habia ya

la

tradicin de que este famoso personage hal)ia

estado heredado por ac, no debe extra-

arse que se haya continuado esta misma opinin respecto de su casa aunque la cosa
,

pueda haber nacido de otro principio y he oido que las tales casas eran de un famoso
:

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

49

catedrtico de esta universidad, llamado Ponce Pelat.


cia del

De

la

misma calaa
la

es la otra creen-

vulgo de (jue

saltatriz

muri bailando sobre


Segrc.

el

hielo

Herodias que cubra el

TOMO XYI.

5o

VIAGE LITERARIO

CARTA

CIX.

Noticia de cdices, pinturas y otras curiosidades que poseen algunas personas de la ciu-

dad de Lrida.

tI querido hermano:

No

solo los archivos

y depsitos pblicos son los asilos donde se han salvado los nionumerilos de la historia y literatura. Tal vez

en

las

casas de no

pocos sugelos particulares se hallan algunas


curiosidades literarias, tanto

mas

apreciahles,

cuanto son recogidas en pocos aos, suplienafn y pericia de sus dueos toda la espera y lentitud con que el tiempo suele reu-

do

el

niras.

De

alii-unas

de estas riquezas parcia^


correo
;

les he hablado en tal cual

el

de

hoy se emplear en dar razn de las que posee Don Anastasio Pinos, abogado de los
reales Consejos de esta

ciudad

de Lrida.
libros

Y comenzando

por

la

noticia de los
el

raros que posee, sea

primero:
Calisto y

La nombiada Tragicomedia de
libea, sea la Celestina,

Me-

de edicin descono
las

cida y
aqu.

mucho anterior Que si por las que

sabidas hasta

se hicieron en Espa-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


fia

51

1554, Don Nicols Antonio v el Abate Andrs probaron el aprecio fjue los espaoles hicieron de este drama; mucho mejor se evidencia lo mismo por esta edicin hecha en Barcelona por Carlos Amors, ao 1525, como lo expresa la siguiente estrofa
desde
el
al fin del libro:

El carro de Febo mil

sus vueltas ha dado

XXV en rueda y ambos los hijos: entonces de Leda Pheboen su casa: tienen posentado
quinientas: y

cuando

este

muy dulce: y
:
:

despus de revisto
dentro Barcelona

breve tratado y bien corregido pintado y leido

por Carlos Amors: impressa acabado.

se infiere que

Del prefacio que se puso en esta edicin hubo tambin otras anterio;

res

porque hablando de
los

la

diversidad de pa,

receres que habia

sobre esta comedia

dice:

aun

impresores han dado sus nmluras po-

niendo rbricas sumarios al principio de cadoi acto, narrando en breve lo que dentro contie-

ne: una cosa bien excusada segn

lo

que los

antiguos escritores usaron. Por donde parece

que son muchas las ediciones espaolas de drama anteriores la primera conocida de 1554. El corrector de csla impresin fue
este

52

VIAGE LITERARIO
,

Alonso de Proaza el cual puso al in algunas eslaicias en loor de la comedia, como la copiada arriba del ao de la impresin. En una

con que ocult su nombre el continuador de esta pieza en las iniciales de las once coplas que puso al prinde
ellas indica el secreto

cipio

las

cuales unidas dicen


foias
:

el hacriller

Fernande de
lysio y

Melyhea

acab la comedia de Cafu nascido en la Puebla de

comenz su continuacin donde dice Hermadesde nos mios, etc. reduciendo un acto solo todo lo que bail en Salamanca, donde estuMontalvan.
el

Este

segundo acto
,

diaba

la

jurisprudencia

escrito
el

segn algu-

nos dicen, por hian de Mena,

segn oros

Rodrigo Cota. Esto y lo dems que hay sobre el mrito intrnseco de este drama, es
sabido entro los literatos.

Los dichos y hechos de Alfonso V de Aragn. Esta obrila, bien conocida en latin, em cuyo idioma la compuso Antonio Panormitano, no
lo es tanto

en

la

traduccin castella-

na

por un annimo, que versiones en lenindica haber ya hecho otras la deespaola. Esto dice el mismo en
(luc aqu bailo liecba

gua

dicatoria

Enriun sobrino del Infante Don fm despus que, hermano de dicho Rey. Al
,

de

la

Caralocucin de dicho Prncipe los

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

53
el

denales sobre su empresa contra

Turco

con que acaba el libro IV, aade el triiimpho que al Rey Don Alonso fu dado en la misma ciudad de aples despus de todo el reijno conquistado. Finalmente por cumplir algunas hojas que quedavan vacias se puso una adicin de varios casos y sucesos histricos mas bien cuentos, etc. Todo fu impreso en Zaragoza en casa de Agustin Millan costas de Miguel Capilla, en 1552, en 8.
, , ,

Perulile Danielis Sisonis grammaticale com-

pendium ad generosum Franciscum de Luna


dicatum incipit
feliciter.

Este es

el

cpigrafe

de un vol.

fol.

impreso dos columnas sin

nota del lugar y editor. El Don Francisco de Luna era hijo del famoso Don Juan de

Luna. La patria y

oficio del autor consta

del

epgrafe final: Danielis Sisonis Fragensis,


tissoni gymnasii magistri maioris perutile

Mongram-

compendium ad hiimanisimum virum Franciscum de Luna delecum. Anno christiamatices


ncBsaluis
liciter

MCCCCXC.
Deo
las

tertio kal. octobrias fe-

expiicitum.

gratias. El carcter

la

edicin es

de

de

de Espaa en aquel
el

tiempo. El autor se propuso extender


to de la latinidad, que habia

gus-

introducido el
el

Nebrisense.

Entiendo que ni

autor ni la

edicin es conocida.

lo dirs.

54
All
fol.
,

VIAGE LITERARIO

mismo

vi

un lomo

en

8."

de 318.
'peregri-

intitulado:

Consuelo de nuestra

nacin, obra del Cartujo y despus Obispo de Urgel Don fray Andrs Capilla impresa con
,

aprobacin de Don Antonio Agustin en Lrida en 1574 por Pedro de Robles y Juan
la

de Villanueva. Esta es la que crey Don Nicols Antonio ser el tratado de Passione Dominica. Consta de 53 captulos: 1." del origen

dlos errores y del principio de la religin christiana. Ultimo de la sanctidad y perfec:

cin

de la ley evanglica qnanto

lo

que en
raras

ella se

manda.
el

Tambin posee

mismo

las
el

dos

traducciones espaolas que hizo

cannigo
Historia

de Urgel Don Jaime Bertomeu:

1/

de los XI Csares de Suetonio Tranquillo,

impresa en Tarragona, 1596, 8. 2.' Historia de las guerras civiles de Apiano Alejandrino en Barcelona, 1592, en 4., por Sebastian Cormelles. Esta ltima tiene la continuacin que indic T^eWicer (Bibliot. de traductores)
.

tem una edicin no conocida del siglo XV, que contiene dos opsculos en 4.: 1.* Incipit liber Lotarii levitce
et

Cardinalis de vilitate
est, 2.

conditionis humanoe

qui Lotarius postea Inno-

centius

Papa UI

dictus

D. Bernardi

k LAS IGLESIAS DE ESPAA.

55

Ahhatis ad humance condilionis cognitionem meditaliones


:

ambos impresos en Barcelona por


el

Pedro Posa en 1499.


Otras ediciones raras tiene
cogidas. Tal es
la

mismo
fol.,

re-

de Aulo Gelio en
el

de

Roma, de 1469, conocida en

Orlandi. Las

categorias y predicamentos de Fr. Francisco Mairon, franciscano, enmendadas por Barto-

maestro en artes impresos en en Lrida por Enrique Teutnico, ao 1485. Este impresor es el Enrique Botel, que como dije ha algunos meses, public all mis,

lom Granyo

mo

el

Sacramental de Clemente Snchez de

Verceal. Es indubitable que este artista habia fijado aqu su oficina,


las

como

lo

prueban
y segn

ediciones que
esta ciudad
,

de

l se hallan,

exigia

ilustrada

con

la

famosa

universidad que en
si

ella florecia

habia ya ca-

dos siglos.

Dejo de decir d otras ediciones y libros curiosos, como tambin de una buena coleccin de monedas , as romanas como de lo tiem-

pos medios

que posee dicho seor. Entre

las primeras hay algunas inditas, y de solas

las de Lrida hay cinco seis

no conocidas. Vi ademas una porcin de sellos grabados en cornerinas y en piedras preciosas y bronces

y otras antiguallas

entre las cuales merece

56
particular

VIAGE LITERARIO

memoria una taza de cobre rabe con curiosos relieves de la cual llevaron dibujo los seores del Viage pintoresco. All mismo lei una breve disertacin, trabajada por el mismo Pinos, sobre una inscripcin romana que hoy dia se conserva en la calle de la Palma y segn dice el historiador Pujados estuvo antes en la parte exterior de la muralla, junto la puerta de Boteros. Dice as:
,
,

AFRANIA
L.
S.

L.

CRHOCALE

Hablan de
Crhocale ( apellido de

ella

Antonio Agustn, Marca,


la

Finestres. Este ltimo interpret

palabra

como debi
la

escribirse Crocal),

liberta

Afrania

dndole

la

correspondencia epulchri-color, Pinos aade

una piedra preciosa, que cerasiim repres'entat "^ que este color determinadamente se alude en diicha palabra. Trae para esto varia erudicin
que Crozallis en Plinio
signilica
,

que omito. De modo que


letrero sea
:

la

lectura de este

Un

Afrania Lud liberta Crocale sibi. fragmento de otra indita me hizo ver

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


;

57

en casa de un amigo suyo la cual descubri el Segre aos pasados en una de sus inundaciones, y es como sigue, suplida en su
rotura por otras de esta clase

CLAYDII.

ERO. CLAYDIYS (DIYI) F. GERMAN. CAES. AYG. NEPOS) TI. CAES. AYG. (PRON. DlYl) AYG. ABN. C(AES. AYG. GERMAiMCYS) POM. MAX. f (RIBYN. POT.)
IMP. YIA. AYG(YSTA)
inteligencia es notoria, y

bin

tamdebi se con que objeto poner, que fu algn reparo hecho por el Emperador en el camino pblico. jNo s si habr otras insel

Su lectura

cripciones de Nern que escapasen


ta

como

es-

de

la

general

proscripcin con

que se

mandaron quitar todas sus memorias pblicas. Tambin me franque otro fragmento de una inscripcin indita y todava enterrada en una caballeriza, la cual goz un momento
de
la luz

del dia, mientras a beneficio de


la

una

y obscuridad. Poco es lo que dice, porque solo se lee en ella:

ley dicho Sr. Pinos, y luego volvi quedar sepultada en sus ruinas

escavacion

MARCIAE TEMPESTIVAE

58

VIAGE LITERARIO

Pero eso poco qu mal hara


tos indecorosos la nacin?

la vista

de

los literatos, ofendida cada paso con obje-

En
rito

casa de

Don
,

Ignacio

Gomar

vi

algunos

buenos cuadros un Sansn en el seno de Dlila de escuela romana, y ocho grandes lminas de cobre con asuntos apaisados, de los cuales son graciosos un David quien salen recibir
,
,

entre los cuales son de m-

Europa. En este ltimo parece estar indicado el autor de todos


las doncellas, y el rapto de

con las siguientes iniciales: A. W.IN. F. Otro cuadro de mucho menor mrito revipresenta San Pablo primer ermitao sitado por San Antonio cuyo autor no quiellos
, , ,

so ser ignorado, escribiendo al pi su nombre: Pedro Mrtir Atanasio faciebal. Algunas otras buenas pinturas vi en otras
casas y sugetos de varias clases aficionados ellas. Cuando se extiendan mas los influjos que ha

comenzado esparcir la Academia de Barcelona merecer esta ciudad subalterna una escuela de dibajo que propor,

gran vecindario esta nueva carrera tan brillante en la sociedad. Por ltimo remito un extracto de un ccione
su
,

dice ms. del archivo de esta ciudad


(a)

(a).

Ap. nm. XI.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

59

CARTA
Restauracin de

ex.
Lrida
su orden

a iglesia de

interior, y otras curiosidades pertenecientes

ella.

TJ.

querido hermano

Presupuestas
,

las no-

ticias civiles

que

di el

correo pasado
la

venga-

mos

ahora decir de

restauracin de esta

iglesia, su orden interior, y otras curiosida-

des que caben y deben caber en mi plan. El primer cuidado del piadoso conquista quien principalmente confesaban deber tan insigne conquista. Asi el dia oO de octubre seis solamente despus de entrada la ciudad, hallamos que se consagr su iglesia Catedral. Y no habiendo espacio suficiente para construccin de nuevo edificio, es regular que purificasen alguna de las mezquitas de los Moros mien, ,

dor, y mucho mas del Obispo Prez, fu el culto de Dios,

Don Guillermo

tras el

tiempo permita tratar de nuevo edificio. En ese dia est fecha la primera escritura de dotacin de esta iglesia hecha por el Conde Don Ramn con acuerdo del Arzobispo
,
,

de Tarragona Bernardo Tort, y de

los

Obispos

'60

VIAGE LITERARIO

reja de Barcelona

Pedro de Redorla de Vique, Guillermo TorBernardo Sanz de Urgel y Bernardo de Zaragoza. Dio pues el Conde al Obispo y la iglesia en el dia de su consagra,

cin lodos los diezmos y primicias de la ciudad y territorio de Lrida con los diezmos
,

de molinos, leudas y pasages y todas las mezquitas, con arreglo al breve de Urbano II.
,

Ya

copia de esta escritura, confirmada des,

pus por Don Alfonso II hijo de dicho Conde (aj. Tras esto el sabio Obispo aplic sus cuidados al establecimiento del clero. Por de contado se trasladaron ac como su Sede propia los oiicios dignidades que todavia se conservaban en la de Roda, es saber, los arcedianatos de Uibagorza, Terrantona
, ,

Benas-

que y Pallas y la precentoria quedando all los oiicios esenciales de aquella cannica reglar
,

y algunas otras dignidades

que

le esta-

ban anexas de iglesias extraas. Con esto quedo ordenada por de pronto la cannica
llerdense
, y ya se halla una' otra admisin in canonicum de los aos 1156, 58 y 64, sin

que por eso nos conste,

ni sea

muy

necesario

averiguar, cul fu el carcter de dicha can-

(o)

Ap. nm. XII.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

61

nica en los diez y nueve primeros aos de su

restauracin, no
los trasladados de

siendo inverisimil que asi

Roda como

el

mismo

Obis-

po continuasen en la profesin de la cannica agusliniana, que all observaban, va que la


gravedad de las circunstancias les obligaba no cumplir la estabilidad de lugar que haban
ofrecido.

Mas esto no bastaba para nueva cannica. Era preciso


tucin acomodada
la

el

orden de

la

fijar

su consti-

localidad y otras circunstancias: constitucin peculiar y no men-

digada do otra parte. Esto hizo

el

Obispo Don

Guillermo Prez en
abril
,

el
,

estableciendo

ao 1168, dia 29 de con el parecer de los


,

cannigos de Lrida y Roda y de los Abades de la dicesi que en esta catedral solo hu,

biese veinte y cinco cannigos en el primer decenio siguiente, quedando la discrecin

de los sucesores aumentar dicho nmero,


las rentas d la iglesia lo permitiesen.

si

Todo

esto con

la

condicin de que los nuevos carecipiantiir nisi in hahilii

nnigos millo modo


Beati Augiistini,
et

hoc in Assiimpione Bealm

Maee
pitidi.

habita

commnni convenicnlia totius CaSigue dotando la mensa canonical y


,

que en otra constitucin tenia ya establecido acerca de las porciones que


confirmando
lo

62

VIAGE LITERARIO

nnigos. Fija

deban administrarse los veinte y cinco cala dotacin de la limosna y de


lo cual dir

varias iglesias, asignando la del Sacrista, Ar-

cediano y Prepsito lodo la copia adjunta (a).


:

mejor

Es de observar que en esta constitucin se suponen ya instituidos y existentes los oficios Sacrista Arcediano mayor y Prede Prior
, ,

psitos propios de la iglesia de Lrida. tem

en ella se hace mencin de otra anterior en que se habia sealado la porcin canonical. Por consiguiente se ha de creer que no es esta la primera ordinacion de la iglesia de Lrida y que aunque ahora se arregl el plan econmico de sus rentas hubo antes de esto otra constitucin, sea de escrito de palabra que directa y solamente ordenase el gsealadamente la nero de vida los oficios creacin de las preposituras, que en otras iglesias reglares de Catalua no se instituyeron si no en tiempo de la decadencia de la
,
; ,

vida reglar, y aqu las hallamos en su primer establecimiento. Mas esta escritura y ordena-

cin anterior no parece


ella.

ni

aun se sabe de

hizo otra

Nueve dias despus de esta constitucin mas circunstanciada sobre el nmero,


Ap. nm. XiII.

(a)

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

63

cantidad y calidad de las porciones de comida que debian dar los Prepsitos los cannigos

y clrigos en los das festivos y no festivos de todo el ao. Es documento curioso. Va copiado con
el

antecedente
,

(a).

El

nmero
, ,

so-

bredicho de cannigos

con

el

priorato

pre-

andando el Obispo Don Berenguer de Eril y su Captulo ao 1^252, aadiendo que los Arzobispos, Obispo, Abades, y aun los legos
centoria y tesorera se confirm
,

tiempo

por

el

nobles, que por honor eran admitidos en cannigos, y perciban la porcin canonical,

no por eso tenan derecho ni voz en ('aptulo ni en el gobierno de la iglesia. Ya copia de


esta escritura original (6).

Aun

estas porcio-

nes reales, dadas para canonicatos honorarios, prohibi cinco aos despus el Obispo Don Pedro de Albalat en constitucin del
da o de diciembre de

'12o7.

Poco despus,

en 1254

erigi en su

se suprimi el oficio de Prior y se lugar la dignidad de Dean la


,

cual obtuvo el primero Arnaldo de Vernct.

Todo

esto, y la ninguna

memoria que aqu

hay de profesiones en el siglo Xlll, dan entender claramente que no se introdujo esta vida
(a)
(6)

con

el

rigor con que se haba esta-

Ap. nm. XIV. Ap. nm. XV.

l
y Tortosa.

VIAGE LITERARIO

blecido diez doce aos antes en Tarragona

as fu

fcil
el

que lomase anles


aspeclo

de cumplirse un siglo
rizacin
,

de seculala

como acabamos de
priorato y

ver en

supre-

sin

del

ereccin del

deanalo,

carcter indubitable de iglesia secular.

Mayor y mas
XIII, bechos

clara prueba de lo

mismo son

los testamentos de algunos cannigos del siglo


la

bora de

la

muerte, disponien-

do libremente de sus bienes y legando algunas


cosas sus criados y sirvientes {). tem las compras y ventas bechas por algunos de ellos

mismos en
curiosa

particular.

Entre

las

cuales

es

la escritura que existe aqu original, hecba V. idus sepemhris, ao 1267 en que el citado Arnaldo de Vernt, primer Dean de esta iglesia compr Miguel Dagrefuy manens in Alcanicio de fronteria, una Sarracena blanca, llamada Axa, por precio de setenta y dos sueldos jaqueses. Asegura el vendedor que dicba Sarracena non mingit in ledo, neo
,

est tolla,

rapta sive pirata, nec

est

de pace vel

treuga
stellce,

Domini Regis Aragn.-

vel Regis
,

Ca-

nec de aliquo loco suspecto

nec

est de*

moniacha sen gula cadens, nec stiana, inimo est Sarracena et


el

stulta, aut chrifilia

Sarraceni

Sarraceno.
(a)

Ap. nin. XVI.

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

65

Cansiguienle lodo

esto

es el

modo con

que el Captulo en algunas deliberaciones de principios del siglo XIV habla de la vida regular de sus antepasados como de una cosa ya enteramente desusada. As que no es extrao que no se halle bula de secularizacin de
esta iglesia ni disolucin jurdica de su regu-

Instituyse esta porque el Obispo y Arcedianos vinieron de Roda, donde se observaba mas no pas su observancia mas all
laridad.
;

del siglo XI.

Sin embargo, se mantuvo en esta iglesia

como en

otras

muchas seculares
el

la

prctica de

colaciones en
hasta todo
les
;

claustro antes de completas

el

siglo
,

XV
de

y otros

usos monacaveces,

las cuales

como he dicho muchas


la

nada arguyen
dad
la

favor

regularidad.
la

Tam-

bin conservaron ambas iglesias


,

y los dos Captulos se

hermanreputaron por uno

solo en cuanto la eleccin de Obispos, has-

que se introdujeron las reservas pontificias; como ya qued establecido en las cartas anteEl titular ha sido siempre la Asuncin de Mari Santsima. Pintaba este Captulo on su sello la imagen de nuestra Seora sentada con el nio en brazos. En el que se conserva en una escritura de concordia con Pelay Periz,
TOMO XVI.

riores.

66

VIAGE LITERARIO

Maestre de
se ve la
lirio

Santiago

V non.

maii 1262,

sostenido de una

imagen sobredicha, y en el reverso un mano con este lema:


vas

Dirige
antigua
del ao

Domine

meas.

La memoria mas

de hbitos corales en esta iglesia es

1569, en que en Captulo general hicieron la constitucin quod nnllus canonicus el hencficialus audeat intrare in chorum, aut
ihi

manere cum capell de


scii

sol, ncc

cum
,

serviridi

boyx, eque manello


sen
cir

tabardo albo

alteriiis coloris inhonesli.

Yo no puedo
ios

deca-

ahora que clase de sombreros eran

pelis deso, ni

mucho menos que


las

era serboijx.

De
lina

lo

primero hallo entre


ordenadas
solis

Consueudines
In

Ilerdenses,

por

Guillermo Botet,
dice
:

De

capells

que

capellis

solis nulla fraus fat vel aliquid

miscealur: sin

autem
sol,

XK

solidorum cotas
las

est.

Ducange

in-

lerpreia esta palabra por lo que decimos quita-

mas en

dos constituciones citadas es

claro que

significaba otra cosa

muy

distinta,

y que mas bien parece ser algn gorro bonete tejido hecho de lana como nuestros

sombreros.

Guillermo de Ivartio

cannigo

en testa-

mento de 1270 dice: Dimiti Pontio de Bioscha capiUiim phimbe pavonis meum solis. En 1484 el Capitulo dispuso que los cannigos

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

67

no entren en

el

coro sin capas, ni los bene-

ficiados sin almuzas.

20

de de diciembre de 1578 se ve que ya era costumbre de esta iglesia quod a (esto omniim
otra constitucin

En

Sanclorum ad Pascha incederent canonici cum capis nigris fodralis de grisis; el a festo Paschce, ad omnhim SS. cum almuliis fodralis de
cetino carmesino.

En 1595

se estableci el uso

de los armios en invierno en lugar de las de gris, como vers en a copia adjunta (a). En 4598 4 de noviembre mandaron que se trajesen de Murviedro de Valencia pannos
pro arminiis induendis, y que si no llegaban ac antes del dia 16 del mismo mes, cada cannigo vistiese ad libilum dummodo sil de tafetc. Juntamente se orden que para
sricos
,

recibir

Felipe

saliesen

ios

cannigos

hasta
yela.

la

era subtiis Gardenij, vestidos de L-

18 de marzo de lOUO deliberaron que eii lo temps de esliu aporten manega justa de tela dtvallies maneguesgrans del sobrepelliz. El hbito actual es como el que dije de las iglesias de Yique y Urgel.

De
dan

biblioteca antigua de esta iglesia quepocos vestigios si no son algunos Brela


,

viarios

y Misales nanuscritos del siglo

XIV

(a)

Ap. nm. XVil.

68

VIAGE LITERARIO

fines del XIII, y oros impresos de que se hablar en su lugar y cuando digamos algo de
ritos y reliquias.

A 50

de diciembre de 1457
des-

hallo que se

mand

construir una pieza

tinada para su colocacin.

Aun

antes de eso

hay memorias en 4415 de grandes gastos para estantera y pieza. Hay tambin memorias de varios libros recibidos y entregados en ese siglo y siguiente, cuya noticia no sirve la bibliografa.

Solo dir de

la

entrega que hizo

este Captulo 4

de enero de 1578 de un

cdice manuscrito de las Etimologas de San


Isidoro Hispalense
lipe II; el

para enviar al Rey Fedeseando que se publicasen correctas las obras del Santo doctor, pidi esta catedral los cdices que aqu se
cual,

hallasen.
lio

Va

copiada esta carta de 14 de ju-

de 1577

().

En

otra de

20 de

agosto deca

al

Captulo Juan Lpez de Velasco: Por orden

de

Su Mag estad

esl

mi cargo

la solicitud

cuidado de la correclion de las obras de Snelo


Isidoro.

Entiendo que no era este

el

corrector

y editor, sino el encargado de lo material del negocio, como le llama el procurador de este Capitulo en Madrid en carta de '29 de
agosto, el que tiene su cargo los libros de Sti

(a)

Ap. nm. XVIII.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

69

Magestad. Debi volver


rece.

el

cdice,

mas no pala

El archivo est colocado con toda

gran-

diosidad y decencia que corresponde su clase y al decoro de esta iglesia. Los anticuarios de

Dueslros dias suelen hablar


articulo
,

muy mal en

este

y conforme lo que en ello les pas,

degradando para con los extrangeros el concepto y honor. Yo que no les llevo ventaja en las circunstancias de los tiempos, los he ha,

llado abiertos

para todo cuanto he querido aprovecharme de sus tesoros. En este he merecido, no solo la franqueza que yo podia apetecer, sino tambin que los seores comisionados Don Eduardo Maria Saenz de la Guardia, Dean, Don Rafael Barnola y Don Jos Salas, cannigos archiveros, me hayan ayudado en mis investigaciones ponindose de parte del bien comn que me anima y anima estos seores y todos los cabildos de Espaa. El como decia est completo en todo archivo lo que toca al estado moderno de esta iglesia, es decir, de mitad del siglo XII ac. Consrvanse ademas las deliberaciones capitulares desde fines del siglo XIV, gran depsito de DOticias, aun civiles, que he aprovechado. Dejo de decir de los Tumbos libros verdes y colecciones de Constituciones sinodales y pro, , ,

70
las iglesias.

VIAGE LITERARIO

vinciales, y oirs curiosidades

comunes

todas

Con
,

eslos auxilios he podido apu-

rar ilustrar algunos puntos de la historia de


,

esta iglesia

tal

cual lo dio Dios; y

ademas se
sin

han

rectificado los
,

Episcopologios de otras.
,

Cosas

que

el

pblico disfrutar

que yo

lo diga.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

7f

CARTA
Reliquias
,

CXI.

alhajas y ornamentos antiguos

brica antigua y

moderna de

fla Catedral de

Lrida.

tI querido hermano

La

reliquia

mas notable

que se halla en esta iglesia es un trozo de paal en que dicen fu envuelto nuestro Redentor, llamado

comunmente
,

el

Sant Drap. Es
el

un
es

tejido grosero

tanto

como

sayal

mas
,

despreciable. Presenta

un color ceniciento

un trozo casi cuadrado de dos palmos poco menos. Est extendido dentro de una cajita cuadrada de plata cuyas labores parecen de fines del siglo XV. He copiado la escritura de entrega de esta alhaja que hizo esta iglesia y su Obispo Don Geraldo de Andriano un vecino de esta ciudad llamado ArnaldodeSolsona,
, ,

ao de 1297

en
,

la

cual se contiene toda la

historia de ella

caminos por donde vino parar aqu (a). Este Arnaldo de Solsona suena ya en 1272 y 74 aunque con otra muger llamada Ermengarda.
y los varios
,

Desde ese tiempo son continuas


(c)

las

memo-

Ap. nm. XIX.

72

TIAQE LITERARIO

rias de la existencia y veneracin de esa reli-

quia en esta Catedral.

En 1324

el

Obispo Ponce

de Vilamur hizo con su Captulo una constitucin sobre su custodia, prohibiendo que nadie cortase ni quitase de l la parte mas mnima,

como con estos piadosos hurtos se hallase notablemente disminuida. Va copia de ella (a). En 1351 dia 4 de enero los prohombres y Consejo general de esta ciudad con la ocasin de
,
,
,

ir

Roma
,

el oficial

general de Lrida, le en,

cargaron
veiirn lo

entre otras cosas


et
i

que alcanzase
tols aqiiels

in-

dulgencia pena

colpa

que

Drap de

nostre Senyor de certa part

deis pecis morais.

A 25

del febrero siguiente,

con el aviso del oficial desde Roma, resolvieron que li sie tramesa aij tanta moneda com anr mestr per havr la dita indulgencia al Drap de
nostre Senyor.
otras

No

tuvo efecto esta solicitud ni


se intent, y de ello

muchas veces que

se quejan sentidamente los mismos en otra deliberacin del dia 21 de

mayo de 1434. Poco

despus

los

Papas Nicolao

y Calixto III con-

cedieron amplias indulgencias para su veneracin. Sbese por varias visitas que en la Cate-

dral antigua estaba custodiado en

un armario
,

dentro de

la

pared lateral del presbiterio

al

(a)

Ap. nm. XX.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

"75

lado del Evangelio, de donde solo se extraa en


fiestas

sealadas y lo llevaban la sacrista para la adoracin del pueblo. En un Misal de esta


iglesia
,

manuscrito en

el

siglo

XIV

se con-

serva

el rito

con que era sacado de


el dia

la sacrista

la

pblica veneracin

de Navidad en

la

misa mayor, y lo mismo sucederia el dia de la Ascensin. Se manda pues que, dicha la Epstola, el celebrante entre en la sacrista, y to-

mando Deum,
tre al

Santo Paal saiga cantando el Te suba al pulpito y muescontinundolo y pueblo la reliquia. Hecho esto diga el
el
,

f Post partum

y la siguiente oracin

Omnipo-

tens sempilcrne

Deus

qui himc diem per Incaret

nationem Verbi tui,


Virginis
crasti:
,

Partum Beatce Marice


in hac celebrilate con-

ac per ostensionem panni tui conseluis


,

da populis

sortium ul qui gratia tua sunt redempti, tua sint


adoptione
jilii.

Per. etc. Tras esto uno de los


la

principales del coro entonaba


stella

antfona

Ave

matutina, y

el

sacerdote volva dejar


,

la reliquia la sacrista
la

y luego se continuaba

misa. Antes de eso estaba

mandado por Don

siglo

Geraldo de Requesens, que floreci fines del XIV, con su Captulo, que esta reliquia

se mostrase al pueblo dicho dia de Navidad


dicar en

despus del sermn, que solo se permita prela Catedral para que los fieles acudie-

74 sen este acto


indulgencias.
se revoc
la

VIAGE LITERARIO
,

estimulndolos ademas con


el

Andando

tiempo, en 1427,
al

constitucin de que se mostrase al

pueblo esta santa reliquia solo una vez

ao;

y aun despus se aadi al dia de la Natividad de nuestro Seor el dia de la Asuncin de


nuestra Seora
,

como

se ve en la constitucin
,

hecha 28 de diciembre de 1455 mandando que estuviese expuesto la veneracin del pueblo en la sacrista durante las octavas de

ambas
ca en

fiestas.
,

ciembre
el

se
dia

De all dos aos 29 de dimand sacar la adoracin pblide la Ascensin del Seor. Hoy
,

solo se muestra en la Natividad y Ascensin,

y ya se guarda de continuo en reliquias en la sacrista

el

armario de

las

Para averiguar la verdad de la tradicin de que este paal es incombustible se han hecho
algunas pruebas jurdicas ante varios Obispos,
y hasta nuestros tiempos, y se ha hallado ser as la verdad. De la historia y circunstancias de
esta insigne reliquia se conserva en el archivo

una

larga Disertacin escrita en


,

1773 por Don

Jos Javier Mari


esta iglesia.

cannigo penitenciario de

Qu

dir de la preciosa planeta


,

conserva atribuida San Valero

que aqu se Obispo de

Zaragoza? Qu cierto, aunque no tuviese esta

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

75
apreci-

recomendacin es por

si

misma muy

ble, y de las pocas alhajas de esta clase que

nos ha conservado la antigedad cclesislica. Est enteramente cerrada y con todas las circunstancias que nos pintan los ritualistas. Tendr unos siete palmos de alta y de rea de
, ,

quince

diez y seis.

Es un

tejido de oro y seda

con labores uniformes y prolijas. Otra habla de igual forma la cual deshicieron y acomodaron
,

al

uso actual con

el

deseo de que sirviese

al

Santo Sacrificio. Devocin que no merece ser


aplaudida ni imitada, y de que no se hubiera dejado arrastrar el queestohizo, si hubiera te-

nido presente
sia del dia

la

constitucin de su

misma

igle-

4 de febrero de 1499, en que se mand qiiod honorahilis D. Johannes Franci' scus de Olivo, hornamentarius hoc anno dictm
Sedis reparan facial vestimenta SS. Valerii
tantiim vetusta ad finem ut conserventur ,
et

Vincenlii Sedis Illerdm propter antiquitatem in


et

qnod

ab inde non

vesliantiir, sed

conserventur in fu,

turum;

et

quod die sive


,

festo S. Valerii

ponan-

tur super altare


habeattir.

memoria ab mnibus Antes de esto, en 1489 en el libro de cuentas de ornamentos y sacrista se lee:
ut de his
, ,

tem ponil in receptis


serunt ex
et

sol.

6 den. qui proces,

de ofertorio die Sancti Valerii


processio

eo
et

quia

fuit facta

cum

sancto brachio

76

VIAGE LITERARIO

vestimenlis, etc.

Del misaio santo Obispo se


el Irian-

cree ser tambin una capa pluvial con

gulito en lo alto de ella en el lugar de la capilla,

mucho menor que el que Raimundo de Roda. Las labores

dije

de San de

del tejido

oro y seda parecen arabescos. En las dos caldas de ella se ve tejida una inscripcin ra-

be

ctica.

Lo

cual hace ver que esta es pieza

posterior al siglo de aquel Santo. Salvronse


estas reliquias del general incendio que abras
la sacrista hacia los

las llamas

aos 1480, consumiendo una riqusima porcin de pluviales y casullas y otras alhajas que los inventarios anteriores suponen existentes, las cuales ahora serviran bien para la liturgia.
tal

De

este fatal

acontecimiento

hay varias memorias:

es el breve de Inocencio

VIH mandando
las
,

no se

negasen

al

actual Sacrista

distribuciones

en castigo de aquella ruina en que le supone inculpable. tem se aument treinta libras la tasa de veinte que hasta all pagaban los cannigos en su ingreso para reparar aquellos daos. Otras noticias se

darn en

el

pon-

Cardenal Luis Juan del Mil. Nada dir del lignum Crucis, santa espina, huesos del brazo de San Valero, del de San Lotificado del

renzo,

San Raimundo de Roda, etc.; porque nada hay que aadir lo sabido y de esta
,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

77

clase se podan hacer largos callogos.

En

el

armario donde
labor y guslo

ellas se

guardan est

la cr.slo-

dia de piala para el dia del

Corpus, obra de

glico

prolijanienle ejeculada

por Ferrer Guerau, platero de Barcelona, ao


te

1515. Habase hecbo con l la concordia sieaos antes, tratndose que tuviese cien marcos de plata cuatro ducados de oro por marco.
Otra alhaja se guarda de
y mrito
,

mucho mas

valor

bendita para

pequea do agua la cama. Es un palmo de dimetro de un valo de poco mas mayor. En el centro tiene una imagen de nuestra Seora de miniatura pintada sobre cartulina, pegada en el fondo, y al rededor un follage de lo mismo trabajado tijera. El marco est rebutido de pedrera esquisi(a con
y

es una

pila

la

cabecera de

camafeos sellos grabados en piedras preciosas. Entre ellos descuella en la parte


seis

superior uno que representa una forhma redux

con su correspondiente cornucopia, abierto en gata; un Cristo en lapislzuli: un ginete co-

mo

el

de

las

monedas

celtibricas sea

San

Jorge:

una cabeza de Reina y otros. Dicen que fu regalo hecho por la Emperatriz de Austria al Obispo Don Valero Alfonso de Sanla Mara, el cual la

entreg su iglesia, cuan-

do vino de Viona en 1700.

78

VIAGE LITERARIO

Son tambin notables en


ta

la
,

misma

sacris-

cuatro cuadros esquisitos

comprados de
el

la

almoneda del Infante Don Gabriel por


iglesia
la
,

cannigo Don Jos Salas, entonces procurador de esta

en Madrid, ao 1791, y
el

son

uno de

agona de Cristo en

huerto,

obra de Mengs
sus obras
,

y contado en el catlogo de pintado sobre tabla de caoba otro


:

de

nuestra

Seora
de

obra sobre caoba

co-

pia de Marlinez, pintor de dicho Serensimo

Infante: otro

borra de pao, que repreel

senta nuestra Seora con


zos, del que

nio en bra:

huye San Juan Bautista


l el

dicen

que trabaj en
de Rafael en
regalado
al

dicho Infante y es copia del


,

Escorial

un Eccc-homo,

mismo Prncipe por el Papa Ganganeli por mano del Seor Azara, y se dice ser de Guido Rheni. De la misma almoneda. se compr tambin un excelente cuadro de un
crucifijo de autor

desconocido, que hoy est


iglesia

colocado en
Gracioso
el

el

testero de la

sobre

el

confesonario del cannigo penitenciario.


es tambin v di^no

de memoria

aguamanil de la sacrista, ejecutado en mrmoles y jaspes de Genova por el acreditado profesor de Barcelona N. Gurri. Es un templete aislado en

do sobre

medio de la sacrista elevan basamento circular, sobre el cual


,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

79

cual

hay ocho columnas pareadas que sos-

tienen una graciosa cupulila.


esl colocada una

En

el

centro

buena estatua de un ngel, su rededor los cuatro grifos que sumila

nistran el agua.

De

restante fbrica del templo actual,

nada tengo que aadir lo que Ponzdijo en su viage. Y digo el templo actual porque conocida es la traslacin de la catedralidad desde lo alto del castillo, donde antes estuvo, al sitio actual verificada casi en nuestros dias. Comenz la fbrica el Obispo Don Manuel Macas Pedrejn poniendo la primera piedra 5 de abril de 1761, la cual se con-,
,

cluy y consagr de alli veinte aos 28 de mayo el Obispo Don Joaquin Antonio Sn-

chez Ferragudo.

Por venerable que fuese

el

templo antiguo

y su lugar eran notorios los motivos qm^ liubo para esta traslacin. Entre ellos era notable
Ja

incmoda residencia del clero y asistencia


,

(uc vive en gran magistrado y pueblo Ya de antiguo, sin distancia de aquella altura. duda para estimular la asistencia del pue-

del

no se permiti mas parroquialidad en toda Lrida sino la Catedral, precisando los


blo,
fieles subir ella

para recibir los sacramenel

tos del

bautismo y

matrimonio. Esta eos-

80

TIAGE LITERARIO

lumbre aprob ya el Papa Celestino 111. ao primero de su pontificado 16 de las calendas de agosto. Quia vero, dice, ecidem ec,

clesia in civitate Illerdce sola haptismalis

es-

se proponitiir

apostlica auctoritale sancimii&

ut

sicil

ad hcec tmpora noscitur observatum,


el

in ea tantum

haptismus dio celebretnr {Lib. ver.

nuptiarum henedi-

fol.

conTrni esta prctica el

25). Renov y Obispo Don Pedro

de Rege, mandando que ni sus sucesores ni el Capitulo pudiesen dar licencia para que nadie se bautizase casase en otra iglesia, exceptis Regibus el

zn de esta
sia Catedral

Regum. Dio ademas la raporque lo menos probibicion


filis
,

con este motivo visitasen


,

los

fieles

la

igle-

la

cual no iban por estar edi-

ficada in monlis celsitudine,

4 de enero de

1351 bailo en el registro de Consejos generales de esta ciudad, que resolvieron pedir al
Santo Padre
qiies

poquesen

fer babtismes el

nup-

des per
ahora,
cin
la
,

parroquies de la ciutal. Aun babiendo aumentado tanto la poblatoles les


i>ila

solo se ha puesto otra

bautismal en

parroquia de San Juan.

Acerca del templo y cannica antigua hay que distinguir dos pocas: la primera es la de la conquista de esta ciudad, cuando apenas
verificada, los seis dias precisamente de su

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

81
la

ocupacin

hallamos que ya se consagr

Catedral, y en los aos inmediatos hay yamemoria de cannica y claustros. Porque no-

permitiendo
breza de

la

hrevedad del tiempo

ni la

po-

la iglesia en sus principios que se

hiciesen tan grandes y costosos edificios, es preciso confesar que debi uno y otro aco-

modarse en
en
Ja

los

que estaban ya hechos, y


la

yo entiendo que
fortaleza

situacin de todo ello fu


alta,

mas

llamada

la

Zuda,

donde aun hasta nuestros dias ha subsistido la iglesia y se ven todavia vestigios de
,

clauslroo, refectorio y varias oficinas. Parti-

cularmente de los claustros consta que los haba ya en

1214, cuando un Raimundo de Seintiis

garra eligi sepultura en esta Catedral


claustra [Lib. ver. fol. 155).

in

No hay

noticia

de cuerpo alguno religioso que haya poseido aquel edificio; y el atribuirlo los Templarios,

como hace

el

vulgo, es una de sus ha-

blillas despreciables.

Esta religin estaba es-

tablecida y bien heredada en la vecina montauela, llamada Carden: suficientsimo pre-

mio de lo que liabia contribuido ala conquista de esta ciudad. Y si el Conde multiplicara en
ella

sus fundaciones hubiera sido dispertarlos

celos de los que igualmente trabajaron. Bien

mirado lodo
TOMO XVI.

y la dignidad de la iglesia matriz

Iglesia Catedral fu la mezquita

la primera que tenian los Moros dentro de su mayor fortaleza, y que los edificios inmediatos se acomodaron para la
,

82 y de su clero

VIAGE LITERARIO

tengo por cierto que

vivienda del clero.

Donde por consiguiente

el

culto divino, objeto principal del piadoso con-

quistador
quistada

estuviese cubierto de cualquier

invasin alarma en una tierra recien con,

dos.

Con mente la expresin de


die.

y todavia llena de enemigos sujetaeste sitio que digo cuadra literallos

Obispos, que de-

can que la Catedral estaba in montis celsitU'

incomodidades de esta situacin emprendi el tercer Obispo Gombaldo de Camporrells la fbrica de una nueva y
Para
aliviar las varias

magnifica Catedral

sin esperanza

de verla

<:oncluida. Escogise para esto la colina

mas

baja que domina la ciudad, donde el arqui-

tecto Pedro

Dercumba

de

Cumba (de Coma

Cescomes) plante el nuevo templo, cuya primera piedra pusieron el Rey Don Pedro l <le Aragn y el Conde de Urgel Ermengol VIII, Conseores de Lrida, dia 22 de julio del ao 4205. Noticias que nos conservaba una piedra escrita en el presbiterio de la iglesia al lado del Evangelio y ahora ni all existe ni en
, ;

parte alguna. Razn porque no

la

pongo aqu,

k LAS IGLESIAS DE ESPAA.

83

aunque he

visto varias copias de los

que

la

vieron y trasladaron. En la continuacin de la fbrica trabaj el arquitecto Pedro de Peafreyta, que muri en 1286.

Los Prelados que


los

sucedieron

Gombaldo aplicaron todos

medios acostumbrados para adelantar la obra con tanta diligencia, que en el ao 1278 pudo ya consagrar la nueva iglesia el Obispo Don Guillermo de Moneada, como lo efectu dia

22 de octubre,

sealando

la

celebridad anual

de su dedicacin en la Dominica primera, despus de la fiesta de San Lucas. No deja de admirar la pronta ejecucin de ste edificio, compuesto todo de piedras sillares traidas de muy lejos, cortadas con gran
simetria
,

y labrado gran parte de l con no

poco

lujo.

Consta

el

cuerpo de

la iglesia

de

tres naves, separadas entre

s por tres arcos, que corresponden en las paredes laterales

otras tantas .capillas

parte profundas y parte no. El crucero es grandioso y de casi tanta longitud como la iglesia, adornado de un
, ,

cimborio cpula graciossima que honra la solidez de aquella arquitectura, compatible con los adornos mas sutiles ingeniosos. La
cornisa se corre por lo interior de las paredes: sbese ella por una escalera exterior

y volada

que

jiii

entender es

lo

mejor de

84
lodo
el edificio.

VIAGE LITERARIO

El presbiterio es capacsimo.

En

l y en todo lo dems suben gruesas columnas pareadas y amarradas recibir los arcos mayores que todos son apuntados guardando solamente la figura semicircular los pequeos de puertas, etc. Los capiteles no son
, ,

como

otros del siglo XII puros pelotones,


,
,

informes y sin labor sino al contrario labrados caprichosamente como los usados en los

dos siglos anteriores


rintio, V alojunos

parecidos

al

orden co-

El coro enteramente estaba, segn costumbre, en medio de la iglesia. Su pavimento, capillas y paredes llegaron estar llenos de sepulcros respetables por las

'.JO

tales.

cenizas que encerraban y por la excelencia de su construccin. Vse todavia uno de un ciu-

dadano titulado de Lrida, bienhechor famoso de todas las iglesias, llamado Berenguer Gaque quiso ser depositado cuarenta llarl palmos de elevacin sobre el pavimento y todavia suben hasta los sesenta y mas los costosisimos adornos de su sepulcro. Mas que
, ,

lodo esto era

la

santa menoria de los Obis-

pos de los siglos Xll y XII, la del Rey Don Alfonso IV de Aragn la de muchos nobles cannigos, arquitectos y otras personas de
,

que se conservaban insignes y curiosos que eran una viva muestra de la fios
,

epitalitera-

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

85

res.

tura y paleografa de los seis siglos anterioTodo pereci, y la proximidad inclu-

sin en la fortaleza que se dio al templo en


el siglo

XII para su seguridad vino parar en

su dao. Desde que en los tiempos de Feli-

pe

obligaron las guerras trasladar

la

ca-

tedralidad la parroquia de San Lorenzo en

experimentar

1707, comenz aquel apreciable edificio el abandono que se complet,


cuando resuelta
la

construccin de

la

nueva

Catedral, se destin todo lo antiguo para alma-

cenes y parques de
necesario
la

artillera,

y de todo lo

fortificacin. Salvadas nica,

mente

las

paredes
,

que

ni

balas ni

bombas

pudieron derribar

todo el mbito de iglesia,


etc., est cor-

capillas adjuntas, claustros,

tado en varios edificios,

paredes,

techos,

donde

los

montes de maderos, cuerdas, cu-

reas, etc., ocultan los sepulcros, altares,

romana ya puPonz blicada por Finestres y y cuanto el curioso pudiera desear. Digo que oculta los que permanecen, que segn noticias deben ser muy pocos porque es cierto que destruy la ignorancia, sea la inadvertencia, lo que toda costa debia conservarse aunque fuese
inscripciones-, una de ellas
,
,

trasladado otra parte.


llev gran chasco
,

en este punto

me

confiando hallar las me-

86

VIAGE LITERARIO

moas

sepulcrales que

Ponz

dijo se trasladaron

nueva en 1781 [Viage de Esp., tora. XIV. pg. 197), porque cierto es que
la Catedral

ni una sola se traslad

pudindose colocar todas en el magnfico prtico. Pero m no me loca hablar sino de lo que hay lo que no
,

Y esto, como digo, es poco, y tambin en los claustros y otras oficinas quienes ha cabido la misma suerte. Mas fcil me ser acotar algunas noticias curiosas de los tiempos
hay.
,

y circunstancias de su construccin tectos , etc. y con esto aliviaremos


,

arqui-

la

pesa-

dumbre de
edificios

y psimo estado de tan respetables, aunque siempre venla inutilidad la

dr parar

cosa en lamentaciones.

mrmol,
rios

El retablo mayor de esta iglesia era de sea alabastro, decorado con varelieves
,

construido

mitad
,

del
lo

si-

glo

XV por

el

escultor B. Robio

de

cual

hay noticias en los libros de cuentas de la obra. Una otra tabla de aquel altar anda en
casas particulares
parte
;

lo

dems

sirvi

en gran

la grangeria de la tropa suiza por sus frutas y labores de sobre mesa. El claustro se comenz continuacin de la iglesia, y ocupa todo su mbito anterior, de modo

que de

l se

entra al templo por tres puertres

tas correspondientes sus

naves. En

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

87

tendase en su construccin en 1522, y aun en 4355 Ponce de Bihelles, Vicario general del

obispado

que estaba ausente

dio comisin
et

para recoger limosna pro mximo


cortados con almacenes,
iglesia.

sumpluO'

so opere claiistri ecclesice Catedralis. Hllanse

como

se dijo dla

La puerta

exterior de ellos se

con-

serva bastante bien, y solo faltan de all las estatuas de los doce Apstoles , que se tras-

ladaron una pequea iglesia llamada de San

Pablo. Diligencia loable, pero que recuerda

con dolor

el

descuido que hubo en lo dems.


de^

Hay memoria de haber labrado algunas


vella

ellas el escultor y arquitecto Guillermo Coli-

en

1591 por precio de 240 sueldos


ISi

cada una.

rastro

queda del gran prtico

que delante de esta fachada construy el arquitecto Francisco Gomar en 1490 por precio de diez y seis mil sueldos.

firme y vistosa se conserva un ngulo exterior de los claustros la magnfica


torre de las campanas, de las cuales se sir-

Muy

ve todava
del siglo

la

catedral. Gonstruyse

fines

XIV

ronse las piedras de

y parte del siguiente. Trajlas canteras de Cugullor

da y del rio Daspe. En los libros de gasto de 1597 se mandaron cortar CCCL. pedrs al riu Daspe per ops de la torre: co son, xan'

88
branes,
et

VIAGE LITERARIO

pinyacles
:

et

pedrs de
fil.

fil.

En

otra

fililes.

C. croes C. de tan lejos y tanta costa se conducian las piedras de construccin, no era tan abundante Lrida en

data se lee

DC.

pedrs de

Con

esto vers que

si

como dicen los escritores que ponen levantados sus muros sobre roca
este gnero

suvi-

va, que cierto lo he mirado con curiosidad

dems
lla

y apenas se descubre una otra piedra; lo es un monte de tierra. En la torre


y Carlos Caites de Ran. Concluyse an1416, en que ya se trat de fundir
,

trabajaron los arquitectos Guillelmo Colivetes de

una gran campana para el relox la cual se encarg Juan Adam, de burgo Sanctce Marice Turlensis dicesis, regni Francim. Fundise en 1418, y despus de varias resoluciones sali de peso de 160 quintales. En un certificado que dio el Capitulo al fabri,

cante dicen de
vulnera sanari,
jpossit

ella

cuius sonitu et mentis


singidaris gratia

et divinitatis

con otros elogios. Efectivamente, es enorme campana que tendr de ocho nueve palmos de dimetro. Hay en
conquiri
,

ella

la

siguiente inscripcin
,

Christus

Rex

Deus tomo factus est. Chtus. vincit, Chtus. regnat, Chtus. ab omn. mal. nos defendat. Fuit factum per magistrum Joannem
venit in pace
et

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

89

anuo Dni. 1418 in mense apriU.= Sigue otra lnea entera de Te Deiim laudamus, repelido infinitas veces. La torre tiene catorce campanas, siete grandes y siete pequeas. La mayor hecha en 1405 in mensi
ocobri.

Adam

tem tiene hasta

las

campanas 132

gradas, y de aqu hasta el remate 100 gradas mas. Toda la torre 252 gradas. Sin ello
centro y cuerpo principal de la torre estas catorce campanas armoniosas, de las
el

hay en
cuales

major es del 1405, y otras hay de ose tiempo, y acaso hahr alguna de las que construy en 1591 Tibaut Rahart,
el

seny

maestre de semjs de Cervera.

ao hallo que se enviaban

De este ltimo componer y fales

bricar las lenguas de las campanas

farpies de Belsa, herreras de Vielsa, segn yo


entiendo.

En 1590

hllase ya construido

un

gran relox por Antonio Core, Bolones.

90

TIAGE LITERARIO

CARTA

CXII.

Ritos , arquitectos y varones ilustres de Lrida,

iTli querido hermano


ta

Tras esto no

me

fal-

mas

sino dar noticia de algunos ritos an-

ticuados de esta iglesia con que desempala-

gar de otras tareas.


lebre era
la

Uno

representacin de

de ellos y muy cla venida del


capitular

Espritu Santo en los trminos que expresa


la siguiente deliberacin
,

copiada

del libro que comienza en las del ao

1518: Die Jovis intilulatoXVmensis aprilis, anno )i>a Nativitate Domini 1518, convocati et con-

tit,

Rmus. Dnus. Episcopus, Sacrista Corlocum tenensDecaniPinyol, Tort, Garoca, Olcinelles, Creixenca, Salvador, Beramon, Mahull, Tors etPou,canonici, capitulantes etatlendentes,hactenus fore servatum quod
gregati
singulis annis in die Pentecosts misterium
illud

quod vulgo dicitur la Colometa in memoriam illius Spiritus Sancti in Mariam Virginem sacralissimam ac Christi Redemptoris Matrem et Apostlos missionis, non ab
,
,

re fiebat, seu representabatur in ecclesia


lllerdensi
;

considerantes

tamen ex eo ut

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

9-1

Dcxperientia docuil, ex lonilruum igniumque


mulliplicationibus necnon et fumo sulfreo,
y>ex

aspectantiumque hominum murmuralione


:

^divinum oficium perturban allaris quoque jiet ecclesia? huiusmodi, ac in es ministranlum et asistentium paramenta atque vestes
5>non

modicum
;

periclitari et aliquoliens

conet

>cremari

volentes ut dixerunt prjfidicla in


,

melius comutare
alis

et periculis

damnis
,

premissis prout convenit obviare


a cetero singulis

dein

Dberarunt quod

annis

^prsefato die Pentecosts infra

missarum so-

pulo

lemnia, de solemnitate ac mysterio diei pofat sermo, et premissa ne quam fiant:


,

isperantes in

Domino meliores fructus ex adicto sermone, quam de representatione prseChristi


fidelibus

dicta,

devenire.
,

Usse

esto en todo el siglo

XV
al

garse ochenta sueldos


quina.

en que solian paque diriga la m-

y merienda
toles
,

el gasto de almuerzo que representaban los Apssobre quienes bajaba la paloma. As

Tambin consta
los

parece que debi practicarse aquel ao. Mas el pueblo acostumbrado aquella diversin
,

pudo tanto con sus instancias, que por evitar otros daos, tuvo que revocar esta constitucin el ao siguiente i519, sbado, en la vigilia de Pentecosts,
religiosa,
el Captulo

92

VIAGE LITERARIO

mandando que en eldia

siguiente se practi-

case dicha representacin, y en adelante quedase disposicin del Capitulo continuarla

mandar que hubiese sermn en su


el

lu-

Tomse esto con tanto calor que mismo dia por la tarde multaron en
gar.

mis-

treinta

nuevo Sacrista de esta iglesia Don Pedro Agustin hermano de Don Antonio Agustin, que habia entrado en dicho oficio dia 18 de enero de 1518 porque ?i07i fecerat
sueldos
al
, ,

servitium in vcsperis

el
,

complctorio

deis

alias cilets de la Colomela. Por donde parece que esta ceremonia se hacia tambin la vigilia de dicha fiesta, y que el

tvonadors,

gasto de los cohetes estaba cargo del Sa-

ao siguiente 25 de mayo se mand suspender dicha ceremonia, porque no


crista. El
,
,

incomodase de pontifical

al
,

Obispo
sin

que queria celebrar


ello
al

eximir por

Sacrista

de pagar ignes flammantes,

sive cohels tronadors.

En una Consueta de esta iglesia, que vi en Roda, manuscrita en el siglo XIV, se establece el rito del Obispo de los nios in sectmdis vesp. S. Johannis Evangelislce
,

diciendo:

Dum

dicitur
in

Magnificat pueri

cum eorum
aam. comSpleri'

lEpiscopo

pontificalibus pra?parati extra


3/a^)u/ ca incipiunt
,

chorum post

Dmemorationis Innocentum

scilicet,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

93
et eiiciunt et in-

y>dentBelhlehemnitidi campi.

Doninum Episcopum de calhedra sua


tret

Episcopus scolarium
.

in loco
.

Episcopi,

etibi faciant oficium

et fat processio
.

ad altare S. Joannis
))piis

Postea Episco-

scolarium det benediclionem episcopa. . .

sermo per Episcopum puerorum. Finito sermone, do pueri dicant Princeps ecclcsice scilicet, unus dicat: Princeps et altor respondeat cum mansuetudine. La eleccin de este Obispo se hacia la vigilia de San Nicols, Obispo. En
lem
In missa
iat
:

el

dia

de este Santo dice asi:


et

In

vigilia

S. Nicolai post vsperos


cta,

collatione fa,

dum

dicitur

completorium

scolares
eis eli-

debent remanere
dignilates
et

in Capitulo,

et ex

gere Episcopum. Quo fado, Episcopus det


comittalur
,

eis

officium
et

diei

dSS.

Inocentium
alia.

scilicet

lectiones

o-

mnia
cto

Et spectant quod completorium


,

totaliter sit inilum

et

inlrabunt
:

cum

elemi-

eorum
,

dicentes alta voce


illud

Te Deiim

y^damus
bunt.

et

dicendo ad altare
clectus
dicat

maius

Et dictus
etc.

orationem

y>Concede nos,

nem
ibit

circumstantibus. Et

Postea dabit benedictiostans sine mitra


prohibi Concilio

cumsuperpellicio suo lantum. Esta con


el

otras representaciones

94
ciones public

VIAGE LITERARIO

provincial de Barcelonade i566. Sus Constitu-

Don Antonio Agustn en 1567,

(Ritual.) Y no hay duda que dur hasta su tiempo esta clase de representaciones, puesto que

entre las constituciones de

la iglesia

se halla

una de 22 de diciembre de 1557 en que el Captulo orden quod ab hide non solvatur illud
regale quod dabalur canonicis in festivitatihus

post natale qui se vestiebant ad innocentiam

et

quod a

cetero nullatenus se faca lo Innocent, ni-

si in vcsperis et in die

Sanctorum Innocentium. Para estas fiestas se guardaba en lo antiguo en la sacrista mitram pro pucris y annulum

puerorum, como dice un inventario de lo44, y en otros de 1581 se lee que de las capas usadas solan hacer otras pequeas pro scO'
laribus.

Del
lugar.

rito del

Sanio Paal se dijo ya en su


la

Nada

dir de la prctica de

Sibila

noche de Navidad y del Evangelio Liber generationis que se cantaba despus de los maitines, como en los de la Epifana el otro
la
,

en

Factum

est

autem cum baptizaretur,

etc.,

y oirs

cosas de esta clase comunes todas sias de esta provincia.

las igle-

La
tes

fiesla del
el

introducida en
,

Corpus no estaba aun aqu ao 1500 ni los dos siguienlos das feriados para la

cuando entre

1 LAS IGLESIAS DE ESPAA.

95

universidad no se cuenta este entre los

mu-

chos que prescriben sus estatutos. hace ya mencin de ella y de su procesin en una deliberacin del general de esta ciudad del dia 21

Pero se solemne
Consejo
de junio

de 1340 en que prohibe entalamar (entoldar) las calles por causa de alguna novia,
sino es
el

frente de la casa de donde

sale

donde entra, excepcin de casamiento de Reina la fiesta del Corpus Christi per les
ledanies,

que serian
el

las

rogaciones.
el

En

las

actas siguientes hallo que

Consejo general
,

bando acostumbrado sealando la carrera de la procesin. Desde principios del siglo XVI se halla que cuando esto se resolva juntamente se solia acordar que
publicaba
,

se corriesen toros en las solemnidades acos-

tumbradas, que eran San Juan San Pedro y Santa Maria Magdalena, mandando hacer barreras pero nada indican por donde se colija
,

que eran "toros de muerte. Volviendo procesin del Corpus hallo en 1671 que
Capitulo de esta iglesia resolvi

la

el
di-

20 de

ciembre que se hiciese un Drach como el que habia antes de las guerras (de Felipe IV)
para dicha procesin en memoria, dicen, del
que mata
lo

Comte de Barcelona en

la

montayna

de Monserrat.

Con

esto es regular que hubiese

96

VIAGE LITERARIO

tambin otras representaciones que todava


duran. El origen de los
anterior al siglo

monumentos no es aqu XV. En el antecedente to-

Consuelas dicen que el jueves santo se deposita el cuerpo del Seor en la sacristia. Habalo ya en 1482 cuando el
dos los Misales
y

Captulo resolvi que cada cannigo pagase

un

cirio para el

monumento.
esto es el uso de las

Mas antiguo que


ta
,

tracas lenebres en los dias de

maSemana San-

de cuya construccin y uso con mazles hay ya memoria en 1562 cuando se compusieron las viejas. En los oficios de esta mis-

hay varias curiosidades rituales notadas en mis legajos para cuando Dios conceda escribir la historia de este ramo de erudicin. Me han servido para ello abun,

ma semana

dantemente tres Rituales antiguos de esta iglesia, que me ha franqueado Don Juan ngel de Arrila, cannigo limosnero de la iglesia de Roda. El primero es del siglo XV y de
los principios de la tipografa espaola
;

sin

pero sin fonota de editor ni ao ni lugar del tiempo que seas liatura, y con todas las
digo, y por consiguiente perteneciente al pontificado de Don Luis Juan del Mil, Cardenal

y Obispo de esta iglesia. El segundo es or-

LAS IGLESIAS DB ESPAA.

97

denado por el Obispo Don Jaime Concliillos, impreso en lo'i en Len por Dionisio de
Harsy.

escudo de armas del Obispo, que era una cruz con tres conchas, y en la vuella la imagen de San Vicenle Marlir, cosa que es reparable, no tenindole esta iglesia por titular. El tercero
el

En

frontis, se pinla

el

es dispuesto por
y por han bocho
lin
,

lo

famoso Don Antonio Agusmismo y por lo raros que se


el

sus ejemplares

mucho mas

esti-

4., por

mable. Imprimise en Li'ida en 1567, en Pedro de Robles. Dcelo al fin, donde se lee Petrus Roburius Illerdx mense
:

maio

escudo de armas de esta ciudad. De esto se dir al^o mas en el artculo de este grande Obispo. Solo aado por prevenir tu reconvencin <juc he copiado su prefacin y dos edictos suyos insertos en este ^ucerdotale, que asi le llama cl uno sobre la clausura de las monjas, dado en 15G4, y el otro sobre la decencia en misas, ornamentos, procesiones, etc., I'eclin dos aos despus. Hasta las seminimas iiiibiera recogido de lo establccit]o en esle libro: pero no hay de ello mal recaudo, y mis circunstancias no permitieron mas, ni creo que sea
el
,

anuo salulis entre las dos lineas


,

M.D.LXVH.

colocando

menester.
TO.MO XVI.

S8
ellos sobre lo

VIA6E LITERARIO

Con gran cuidado observ


en
las

si

habia algo en

que hoy se usa en esta iglesia que delante del estandarte llevan un faroln grande de hierro con labores muy menudas. Aludir que no falte luz en este acto sagrado.
procesiones
,

ARQUITECTOS.
Pedro Dercumba de Cumba (de Coma) era arquitecto director de la fbrica de la Catedral de Lrida que comenz el ao
1.*
,

1205

y todavia

se

conserva.

Dcclo
,

la ins-

que entonces se grab cuando se puso la primera piedra y ya publicamos arriba. En loG4 era maestro de la obra Jaime Castayls. Dos aos antes hallo que conslruia el retablo mayor B. Robio como principal fabricante. As se ve en las cuentas de la obra de aquellos aos.
cripcin
, ,

Pedro de Pehafreyta , cuya lpida sepulcral en el claustro antiguo saliendo de la


puerta de las fuentes bautismales, decia as:

1."

Anno DominiM.CCLXXXVl. XI.

kal. oclobris

obiit Petras de Pennafreita, magisler operis hu^

tus ecclesice, qiii conslituit sibi aniversarium

XV

sdidoriim

el

unam

cappellaniam in hac Se-

de

cui

assignavit

CXX

soL censuales

ciiitis

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

99
era magijuien

nima requiescat in jmce.


ster operis

En

592
,

Guillermo Colivella
la

i\

en-

tonces se encarg
tres valos de
la

visura y cuidado de las

vidrieras que fabric Juan de San


iglesia

Amal para

con vidrios pintados

con historias de Apstoles. Es de notar que


llaman magistcr operis Sedis llerdensis y lapicida. Por el primer dictado le dan claramente
ie

conocer como arquitecto; y en eso le distinguen de los llamados obreros (operarii), que
eran regularmente cannigos
,

quien locala

ba recoger y gastar

las rentas

de

fbrica.

Ambos oficios se distinguen abiertamente en a inscripcin ya mencionada. Por lo segundo se ve que


el

nombre de

lapicida

no

significaba precisamente lo que ahora llama-

mos

cantero; porque estos regularmente eran

llamados pica pe/ras. Pero es indubitable que pues en el mismo trabajaba de escultura
:

4591

el

maestro de

la

obra hizo dos estatuas

la iglesia

de los Apstoles, que hoy se conservan en de San Pablo, por precio de 240 sueldos cada una. De este arquitecto hallo
todava

memorias en 1404. Seguramente muporque en 1410 le haba ya sucedido en la direccin de la obra del campanario, que aquel haba comenzado Carlos Galles de Ran. En la conclusin de esta
ri luego,
,

400
'torre

VIAGE LITERARIO

enlendia

en 1416

el

niaeslro Carliy

que sin duda es el mismo Cflr/os Galles. Poco despus y hasla la milad del siglo XV suena maestro arquiteclo de la Catedral Jorge Cfont, el cual debi morir fines de 4450 principios del siguiente, porque 21 de enero de 1457 nombr ya el Captulo por sucesor Andrs Pi (juien conce,

dieron esc dia


:

la

porcin canonical

como

era

costumbre y aaden (jue no era su intencin que por eso dimiltal opus hospilalis civilatis quod ipsc magislo' Pi fcil. Y es as que la obra del bospital babia comenzado en 1454, ponindose la primera piedra dia lo lie abril. En 1418 Fr. Pedro Creus (no consta de qu orden) magisicr organorum, repuso el rgano viejo de la Catedral.
, ,

En 1490

era maestro arquitecto Francisco

-Gomar, con quien pact ese ao el Capitulo la construccin de huna cioera ho volla se ha de fer sobre lo porlal deis Aposlols per preu de
seise mil sous.

En 1520
pintase
al

se

Den, vecino de
leo

contrat con Pedro Hom de Tarragona, y pintor que


el retrato
la

Santa Ana en

sacrista

de San Joaquin y de la Catedral,


Eucarista y el pintura novan-

donde debia depositarse

la

Santo Paal. El precio de

la

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


ta Iliurcs.

101

Comisionado Don Pedro Agustn. fu admitido por maestro de la obra y lapicida Jaime de Oduga.

En 4564

VARONES ILUSTRES.
Una de
las

cosas que

mas honran
,

las

iglesias es el contar entre sus individuos sii-

gelos ilustres por su saber y virtud y por la ocupacin de las dignidades y primeros puestos de

ademas de los la iglesia. La de Lrida Obispos que la gobernaron en los dos primeros siglos de su restauracin que, segn costumbre se elegian de entre los individuos tiene la gloria de haber dado del Capitulo otras iglesias y aun la de San Pedro, Obispos y Pastores dignos de tan altas Sillas. Dir de algunos que me ocurren por lo visto en otros archivos y en el de ac. En el siglo XII era Sacrista de Lrida Ponce de Vilamur, electo Obispo de Urgel en l'ioO, que muri en 1257. Al mismo tiempo era tambin ca,

nnigo de ella Pedro de Albalat, que de Obispo suyo pas ser Arzobispo de Tarragona
y vivi alU hasta 1251 ilustrando la provincia con nueve conciHos por lo menos.

en 1238

Hacia

el

1268
la

era Sacrista de esta iglesia e!

Dean de

de Valencia Jaime Caroca, Obispo

402

ViAGE LITERARIO

despus de Huesca en 4273, varn muy sabio y guerrero, que mand una galera armada
sus costas en
la

desgraciada expedicin quQ,


I

emprendi
tar la

el

Rey Don Jaime

para conquislib.

Tierra Santa (Vid. Marsilio.

IV.

cap. 24). Hacia el


lc|
,

1352

fu electo Obispo de

Her Gonzalo Arcediano de Benasque, por Papa Juan XXII, y la vacante se dio Pe* dro, Cardenal del titulo de Santa Prxedis. La
el

bula de esta ltima provisin est fecha 111


idus septembris pontjic. ann. XVI. Desde an^

1223 hasta la mitad de ese siglo hay memorias de Petrus frater Domini Jaco^ hi Regs Arag. canonicus lllerd. Cannigo era tambin de esta iglesia ya desde fines del sites de

varias

glo

XIV

el

noble

Don Hugo de
,

Urries, electo

Obispo de Huesca en 1421 de cuya silla aun no liabia lomado posesin, ni estaba consagrado el da 9 de agosto (VicL Lib. delib. cap. de ese ao y dia). Gobern aquella Silla hasta el 144o en que muri. Por el mismo tiempo fu provisto de un canonicato de esta iglesia,
,

y de otro de la de Valencia Pedro de CardoConde de na hijo de Juan Ramn Folch


,
,

Cardona que entonces tenia cinco aos de edad para cuando cumpliese la de nueve aos. La bula de Martino Ves de 16 de enero, ao primero de su pontificado que es el
,

LAS IGLESIAS BE ESPAA.

40%

i4i^$y"Este fu despus largos aos Obispo


de.rgel.
procrealus
del ao

A
,

la

misma poca pertenecen Doft


stirpe regia
le

Gonzalo de Hijar, de

como

llama Martino

Aragomm V en bula

1424 para permutar su canonicato de


:

Arzobispo de Tarragona. Don Dalmacio de Mur, Arzobispo tambin de Tarragona que tom posesin 19 de junio del
Lrida
fu
,

arcedianato de Ribagorza. Esta dignidad de-

jaba entonces

Don Otn

de Moneada, canel

nigo de esta iglesia desde

en

el

arcedianato de Valencia

140o, provisto que gobern


,

la Silla de

Tortosa desde

el

ao siguiente 1415

hasta

1475, y

fu Cardenal.

Don Francisco

Tova, cannigo de esta iglesia desde 17 de febrero de 1404, fu despus Obispo de Urgel

en 1415 hasta el 1456. Del mismo 1404, 24 de julio es la admisin en cannigo del
,

Cardenal de Catania

que entiendo ser Pedro

Serra

natural de Jtiva.

Un

canonicato en 1488,
libras.

Csar de Borja entr en posesin de un y pag por capa 75


el

En 1505
ra.

Cardenal de Santa Sabina Fran-

cisco de Loris,

tom posesin de la camarePor remate de este largo catlogo meIII,

rece contarse Calixto

que fu por muiglesia.

chos aos cannigo de esta

Dcelo l

04

VIAGE LITERARIO

mismo en una

bula que expidi

iridie haleri'

das maii del 1458, en que confirmando la de su antecesor Nicolao V, que estableci aqu un canonicato para magisterio de leologia y
,

las calidades

de los que babian de ser recibi,

dos en cannigos mencionando el afecto con que miraba las cosas de esta iglesia, dice de
ella V

de

si

mismo

in qua

dudum
el

adolescenrecoli-

tia constilat

canonicalum

prchendam

mus hahiiisso. lie buscado con diligencia las memorias que de cHo quedasen aqu y bailo que 2o de marzo de 1412 era ya cannigo y
,

oficial, es decir, Vicario general


te.

Sede vacan-

Del

mismo ao
,

liay otras tres


,

memorias, es
estas tres l-

de 16 do setiembre sino que en diciembre 17 de y


saber
;

4 de noviembre

timas fecbas no se

le

llama oficial, y suenan

Vicarios o^enerales auctoritato apostlica Sede vacanleJuim Caslells y Miguel de Noya. Efectivamente vacaba la Sede por muerte de Don Pedro de Cardona Obispo y como los Papas andaban entonces tan celosos en cercenar la
, ;

autoridad de los Captulos

inbibiendo los Vi-

carios generales que estos cuerpos


,

nombra-

ban conforme su derecbo antiguo ellos insque por lo mismo eran los fiscales y enemigos de cualquier conato que el
tituan otros

Captulo biciese para elegir Obispo.

esta

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

05

cxislencia de Vicarios generales no se opone

que Alfonso do Borja fuese oficial al n>ismo tiempo como se ver que lo fu hasla el ao
,

1417. Eran muy dislinlos estos cargos.


oficial tenia al

El

suyo toda

la

parle de judicatu-

ra

y el Vicario general la gubernativa de la

dicesi.

Aquel usaba

del

sello

propio de su

tribunal, que siempre fu un bculo asido de

una mano con el lirio, como be visto en documentos de varios siglos. Este usaba, del sello del Capitulo, Sede vacante, del del Prelado que le eligi. Continuando pues las memorias de este insigue bombre, bailo en el registro Recoll. fir.i. 1400 1452 que dia lunes fol. 147 10 de diciembre de 1415 Alfonso de Borja,
, ,

cannigo y o/tcif/lerdense U.
al

J.

Doctor,

et

ordinarie legens in sludio llerdensi,

propuso

Capitulo Sede vacante y su Vicario general Juan Caslells, que el Papa, junto con la
gracia becha la universidad de 500 florines para dotacin de los catedrticos, babia mandado que solo hubiese tres clavarios para la

universidad

es saber un cannigo un dadano y un individuo del mismo estudio mo hasta entonces se usase haber seis de cada clase conforme el Captulo con
, , , ,

ciu,

co-

dos
esta

propuesta.

106

VfAGE LITERARIO
los

19 de junio de ese ao 1444 fu uno de los que dieron posesin Dalmacio de Mur del arcedianato de Ribagorza, vacante por promocin de Otn de Moneada al arcedianato de Valencia. A 6 de julio del mismo asisti y vot porque el cannigo Martin de
,

Boix, electo clavario del estudio general, pudiese asistir la eleccin de catedrticos y que aun entonces hacian los su dotacin
,

mismos

estudiantes antes de prestar

el

jura-

mento acostumbrado. Otras memorias de su


existencia aqu se hallan en lo restante de ese

ao y todo el 1415, en que por lo comn le cuentan el ltimo. A 21 de abril de 1416 asisen que Juan Senant, Sacrista ti al Capitulo
,

de esta

iglesia

present quandam hiillam


snper hoc ideni deslinata

c-

tatoriam de concilio ConslanlicB

una cum qua,

dam

littera regia

co-

mo

dicen los libros de deliberaciones capitu-

lares de estos aos, de


cias.

donde son estas noti4 del mayo siguiente fu uno de los

que resolvieron sobre este gran negocio, y aun mereci ser nombrado procurador de la iglesia para el concilio. Dice as la resolucin: Concordarunl omnes in hoc voto super millend ad Constantiam ; videlicet quod si alia CapitiUa vel maior parsmitlunt ad Constantiam^ Ca,

pitiilum ecclesice Illerdensis debet mittcre; supet*

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

407

quibns hahealnr primo informaio ah aliis eccle^


siis
;

et si

mitlunt

eo casu dat

vocem Domino
;

Alphonso de Borja ad dictum viagium

ita ta-

men qmd procuralorium

causetur honeste. Pa-

rece que por varias razones pollicas no se resolvan los cuerpos y Obispos asistir ni enviar aquel concilio; y asi se mand tener

una junta en Barcelona para deliberar sobre


ello, y quines hablan de ser los enviados. Para asistir esta junta fueron dados los po

deres nuestro Alfonso de Borja por este Captulo 28 de julio del mismo ao. Na-

da mas s del resultado de este gran negocio, y solo puedo conjeturar que no hizo aquel viage puesto que se halla existente aqu 15 de diciembre de 1416, y hasta el
,

6 de mayo de 1417, en que hay memoria de otro viage que hizo la corle del Rey
para negocios del Captulo
vi ese
dia
,

el

cual resol-

entregar de pecuniis eleemosinos


,

Domino Alphonso de Borja


ficiali Illerlen. ibi

cannico

ct

of^
//o-

eliam prcesenli cenltim

renos aini pro viagio seu itinere qiiod fcil ad

Dominum Reyempro censiialibus ernfUeolich. No


dice mas. Hizo el viage, y all renunci, que e& la ltima memoria que de ello nos con. servan los citados libros. Sbese sin em bargo, que no renunci el canonicato hasta
,

^08
el
,

yiAGE LITERARIO

ao 1421 lo cual hizo en manos del Papa por su procurador Jorge de Ornos notario pontificio y despus Obispo de Yique, y fa,

moso en los cuentos del concilio de Basilea. La vacante se dio Bartolom Revira con
bula de Mar tino V, dat.
Vll. idus junii
,

ao

en el cuarto de su pontificado. Reg. de bulas de 1405. En los libros de Uegistro de esta ciudad
visto

La he

nos quedan algunas memorias suyas. En el Manual de 1419 (fol. 38) consta que habia leido lectura de cnones la hora de prima en esta Universidad. Ya vimos arriba el ao

1415 que era ordinarie lecjens in studio llerdensi. En un registro de cartas de 1421 hay una, fecha de 27 de noviembre de ese ao, en que los paheres avisan la Reina Doa
Maria, Gobernadora de estos reinos, que al mismo tiempo que ella habia nombrado Canciller

de esta universidad

al

cannigo Melchor

Queralt, su marido, el

Rey Don Alfonso V,

que estaba ausente del reino, habia provisto


el

mismo

oficio

en Alfonso derBorja. Ruegan

la Reina que haga porque se mantenga su nombramiento alegando que el Querall era de mayor virtud y nobleza que Borja, y que
,

habia gran diferencia de persona persona.


Si Borja no hubiera sido cannigo el dia

d^

LAS IGLESIAS DE ESPAA.


la

09
el

fecha de esla caria

csle era sin duda

principal motivo que los Cnsules doblan ale-

gar contra l; puesto que por


cin de
ciller
la

la

constitu-

universidad no podi ser su Can-

quien no fuese cannigo de Lrida.


la

esto hace sospechar que

fecha de la bula
la

de Martino

V cuando

provey

vacante de

este canonicato estar errada en la copia del

Registro, que antes citaba, y que debe ser del dia G de junio del ao quinto de su pontificado
,

que corresponde

al

1422; en

el

cual y

17 de setiembre estn fechas

las eje-

cutorias de aquella gracia favor del suce-

cesor.

Con
gistro

esto dice mejor

la

noticia de otro Re-

de

cartas de

1425 en que sabemos


,

que Alfonso de Borja acababa de regentar el de Yice-canciller y que habia sido nombrado para el obispado de Yique. liay en dicho libro una del dia 1. de diciembre de ese ao (fol 159), en que los paheres dicen
oficio
al

Rey Don Alfonso

mol

(lila el c.xcclient

preseul sifjnificam,
cellaria

A lavostra Semjoria ah tenor de la que lo offici de la vice-canlo siguiente:


,

del

siudi de aquesta ciulat

vague

prescnt per promoci de Micer Alfonso de Borja, doctor en quiscun drel del bisbat de Vich,

per dimissio de

la

canongia de aquesta ciutat

lio
per
elt fel.

tlAGE ITTRAniO

Dos causas alegaban


la

los

pahefs

para probar
lina la

vacante de

la vice-canciller:
al

promocin de Borja

obispado de Vi-

<|Uc, y otra es la

vacante del canonicato. Nada mas s de esto, y despus de dicha poca va no se halla memoria de su residencia en

esta ciudad.

mismo tiempo en

Junto con este canonicato obtenia otro al la Catedral de Barcelona, de la parroquia de San regentaba el curato y Nicols de Valencia. Consta esto de la bula

de Martino V que he visto aqu dada V. id. sept. anuo 2., en que le concede por un quinquenio los frutos de las tres prebendas, por estar ocupado en el squito del Bey, cuyo consejero era si le importaba asistir y
,

permanecer en algn estudio general.

LAS

IGLESIAS DE ESPAA.

414

CARTA

CXI.

Episcopologio moderno.

1tX querido hermano


riores no hice

En mis mas que dar una


:

carias anteligera tintu-

ra de

la

historia y

curiosidades literarias de

esla iglesia.

Su
,

historia

complela no puede

darse sin

la

serie de sus ilustres Prelados.

til pero muy costoso para quien ha podido ayudarse poco de los Catlogos impresos en varias Sinodales, que cierto an-

Trabajo

tes estorban

con sus inexactitudes clsicas.

De
la

algn auxilio han sido dos Catlogos maCatedral

que se guardan en el archivo de uno formado por el seor Finestres, cannigo de esta iglesia, con acotacin de algunas escrituras y documentos que fijan bien las pocas de los Prelados, y otro brevismo que form el padre Don Jaime Caresmar, sin duda con el objeto de que se imprimiese en alguna nueva edicin de Sinodales. Mas ni uno ni otro han podido eximirme del trabajo de examinar por m mismo las
nuscritos
:

escrituras

procesos

bulas

actas capitula,

fes y semejantes instrumentos

nicas fuen

412

VIAGE LITERARIO

les para averiguar las pocas de cada ponti-

ficado y los hechos dignos de

en esto soy
archivero

memoria. Aun muy deudor al seor cannigo Don Rafael Barnola que con su
,

prctica en este archivo y mas con su pericia diplomtica ha adelantado considerable-

mente mi
pletar y

trabajo.

Hnme

servido para comsingu-

perfeccionar algunos artculos los


,

archivos particulares de esta ciudad

larmente
ticias

el civil

de donde son algunas no,

insertar

de coslumbres y sucesos civiles que en los artculos correspondientes

para amenizar cuanto se pueda esta narrativa, de suyo rida y

poco agradable. Los hom-

bres aman por


filosfica
,

lectura fluida y donde no se tropiece con citas y


lo
la

comn una

examen de cosas menudas. El que


lea,

pero no espere poder leer


si

no historia de
tal sea,

esta iglesia,

primero no se publica.

GUILLERMO PREZ,
f/e

1149 1176.
la

costumbre usada enporque ya dije en el catlogo de Roda que sus padres fueron Pedro Gauzperto y Urraca, coas

Llamado

segn

tonces de los apellidos patronmicos

A LIS IGLESIAS DE ESPAA.

mo

consta de una donacin que hizo aqu-

lla iglesia
,

en4i7ode

una alnnunia que sus


,

padres quienes nonnbra posean delante de la villa de Monzn. Igualmente se dijo en aquel Catlogo que Guillermo asisti con el ttulo de electo Btense, una junta de Prelados y nobles del reino tenida 27 de no,

viembre de 1143, donde el Conde Don Ramn de Barcelona hizo varias donaciones los Templarios y fu la introduccin y establecimiento jurdico de esta cruzada en nuestros dominios. Tambin le acordars que all se advirti que este Obispo no us otro
,

dictado que
tio

el
;

de Btense durante lodo

el si-

y que con l lirm 111 idus juniie 1149 la permuta que hizo con los Templarios y su Maestre Pedro de Revera de la iglesia de San Juan de Monzn por la de Fonc in podio de Carden in obsidione

de Lrida

lllerdm.

Verificada

la

conquista de esta ciudad

24 de octubre del mismo ao 1149, luego tom el ttulo de llerdense, del cual usaba
unas veces solo y otras junto con el de Btense. Costumbre que imitaron algunos de los Obispos inmediatos; pero que por punto general qued abolida en consideracin de ser
esta la Sede propia, de quien la de tomo XVI.

Roda
8

so-

fu
lado en lo

YIAGE LrfEIlRIO
el la

lo haba sido vicaria. Entendi luego

Pre

mas necesario
la

que era
;

coneste

sagracin de

iglesia

Catedral

fiombre

dieron una
la

dentro de

fortaleza,

mezquita que estaba la cual consagr dia

5Q del mismo mes y ao, con asistencia de Bernardo de Fort Arzobispo de Tarragona y de los Obispos Pedro Redorta, de Vique, Guillermo Torreja de Barcelona Bernardo Sanz, de Urgel y Bernardo, de Zaragoza, y de
,

muchos nobles
escritura

del reino,

como

verias en la

que
la

ya fu

copiada que

es

proel

piamente

dotacin
,

de esta iglesia por


de
lo

Conde conquistador

que ya se habl en las cartas anteriores. De modo que el dia 50 de octubre del ao 1149 es el primero de la iglesia de Lrida en su estado moderno.

Es muy

verismil que luego entendiese el


el

Prelado en

miento de la fcil cuanto que con l bajaron de Roda varios Arcedianos residir en esta- Catedral; todos ellos cannigos regulares de San Agustn. As es fcil de entender que las varias memorias que hay de admisiones en cannigos y de cannica en los aos 1156, 58 y 64, deban entenderse de la cannica llerdense establecida

orden del clero y establecicannica. Cosa tanto menos di-

A LAS IGLESIAS DK ESPAA.


,

415

ya con su Prior y Prepsitos lal cual confiesan lodos que cxisli los aos adelante. Mayormente que lo que liasla ahora se ha
creido constitucin fundamental de esta
ca-

nnica en 11 68,

lo es del

gobierno econmiprincipio y origen,

co de

ella,

mas no de su

segn ya

dije dias atrs,

constitucin cibaria hecha ese

como tambin de la mismo ao, en

que hay cosas curiosas. Grande atencin necesitaba la nueva iglesia en su pastor para zanjar con acierto las que relaciones de jurisdiccin intereses entonces comenzaba tener con otros cuerpos, y de que dependia su prosperidad futura. El Conde Ermengol de Urgel y la nueva orden de los Templarios, cada cual por su parte entr en arduas contestaciones con nuestro Prelado y su nuevo clero largas de contar y poco tiles para la historia gene,

ral

las cuales al fin se

terminaron por so-

lemnes concordias (). Los cannigos de San Rufo de Avion, heredados aqu por su gran protector el Conde Don Ramn de Barcelona y establecidos poca distancia de esta ciudad, experimentaron
,

luego

la

beneficencia de nuestro Obispo y su

(a)

Aps. nms. XXI, XXII y XXIII.

116

VIAGE LITERARIO
,

Captulo

los cuales les

cedieron

la

iglesia

que se
cia

consignado, y dieron licenpara poder edificar otra derribando la


les habia

vieja, y para

tener cementerio para los ca-

nnigos de San Aguslin y sus comensales, con tal que su primer Prior el maestro Guillermo y los sucesores prestasen obediencia al Obispo llerdense. Hizose esto en 1155 (a). Mas adelante, en 117o, les concedi el mismo Prelado las oblaciones de los que eqiiiiando, vel pedibiis ambulando, ad monasterium
se Iranslulerinl.

Va

copia
el

(6).

Obispo Guillermo en la junta que celebr el mismo Conde en Morel, castillo de Aragn, 15 de marzo de 1157 para ceder la casa de San Rufo de
Hallse

tambin

la

monasterios como llamaban ohedientias de Santa Maria de Besal, San Pedro de Terrasa, y el sobredicho de

Provenza

los

San

Pvufo de Lrida

cuya escritura public

Aguirre.

de octubre congreg un snodo en Roda, donde termin el pleito que pendia entre el Abad de Alaon y el Arcediano de Roda Raimundo Oriol sobre la pose-

En 1158

fines

a)
(>)

Ap. nm. XX[V. Ap. nm. XXV.

ALAS

IGLESIAS DE ESPAA.

'\\7

sion y derechos de la iglesia de San Juan de Elins. Habia ya diez aos que Ponce Abad
,

de aquel monasterio

recobr dicha iglesia

por sentencia de nuestro Obispo Guillermo, dada en Benavarre en i 1 48 (illo anno capta fuerat Almaria). Pertenecia ya de muy atrs
dicho monasterio por donacin de Ponce,

Obispo de Barbastro el dia que consagr la iglesia de San Salvador y San Bartolom de Calasanz. Ahora en 1158 el Arcediano de Roda pretendia recobrar sus derechos en la
,

Elins videlicet slabiU' iglesia de mensuraturas de ipso gramentum, cenam

dicha

nr, pregar icnn, fidancias clericorum


et

et

plcitos

prohibitionem in clcricos
le fu

et in ecclesia.

Nada

de esto

solo una cena

al

concedido ao para
el

al l

Arcediano sino
y para tres cria-

dos con sus

caballeras.

Mandse ademas
y clrigos,

que aun cuando

Obispo quisiese poner enla iglesia


,

tredicho y censuras en

no lo notificase ^ ellos sino al sobredicho Abad. De todo esto dan cumplida razn las dos escrituras adjuntas (a), copiadas de unos trasuntos que he hallado en el convento de mi orden de esta ciudad. Hallse en un concilio provincial en Tarragona en 1170, don(o)

Aps. nms.

XXVI y XXVir.

18

VIAGE LITERARIO

de compuso el pleito del Abad de la O con el de Ilipoll, ele. [Vid. Sobona hablatido de
Gualter).

Otras memorias hay de su cuidado y celo


pastoral y del

amor con que mir


,

la tierna

planta de su iglesia

no cesando de estable-

cer y reformar en ella cuanto pudo. Asi en 1175, 1. de marzo (1174) dot la enfer-

mera de esta Catedral para

alivio

de los an-

cianos y salud de los dolientes. Qtioniam , dice infirmorum el senum mansionem intra claU'
,

stra

canonicorum a Prwlatis

fieri

digne oportet,

ut ibidem

et suhsidiis ecclesiasiicis qiiihus indi-

geni,

el

fratrum amminiculis misericordiler suidcirco


fin la
,

stenlenlur;

etc.

cede este

iglesia

Entre otras cosas de Scarp con diez,

mos

etc.

No

tiene data. El traslado es

XIV

hal. marlii

MCLXXllI. Poco antes de morir,


,

en 1176, confirm Roda varias donaciones


de sus antecesores
di,
videlicet,

Raimiindi

DU

macii, Ponciiac beatcv memoricc Sancti EaimunPelri quoque el Gaufridi Episcoponim et Domini Kanimiri Piegis. Llamle Dios para s da 17 de diciembre de 11 76; y cuando se construy la Catedral fu enterrado al lado de la capilla de Santa

Maria ad lves
pulcro
,

de les Gralles. Coste su se,

y dot una lmpara Gombaldo

en-

k LAS IGLESIAS DE PAA.

^\9

tonces cannigo

y despus Obispo,

como

sft

dir en su articulo.

Andan algunas copias de la pulcral mas no pudiendo yo


;

inscripcin se
salir

responsa-

ble de su veracidad

la

omito.

esto

quede

dicho pralos sucesores.

BERENGUER
?ell77il9i.
Hijo natural de

Ramn Berenguer Conde


,

de Barcelona y conquistador de esta ciudad. Era ya Abad de Monlearagon y electo Obispo de Tarazona en 1170. De l, y de cmo conserv siempre la citada abada y residi siempre en ella, aun siendo sucesivamente Obispo

de Tarazona y Lrida y Arzobispo de Narbo* na y de cmo lo depuso de ella el Papa Inocencio 111 en 1204 trata largamente el padre Huesca [iom. VII de las iglesias de Aragn, pg. 381). Pero acerca de la poca de su pontificado en Lrida se debe creer muy anterior al dia 11 de junio de 1178, que es la
, ,

fecha de

la escritura

de

Roda

que alega

el

citado escritor, y yo vi tambin en aquel arBerengarius electus i tihivo regnante


:

'Illerda el in Rota.

Anterior es

la noticia

que

420

Vi AGE LITERARIO

hay ya de su existencia 10 de marzo de la era 1215 (ao 1177) que es la fecha de la escritura en que Forlun de Slada y Sancha,
,

su muger, hacen varias concesiones los pobladores de Masalcorex. Kntre las firmas se
halla
:

Berengarius eleclus in Sede

Illerdos.

Esta

escritura vi en el archivo de Benifaz. Anterior es

tambin otra de 18 de enero de 1178


90). Y mucho mas adelantada dia en que subsabril de 1177 privilegio dado por su hermano Don
fol.
,

(Lib. ver.
la del

17 de
11,

cribi el

Alfonso
de

estando en Lrida, de
parroquial de Ilix con estas palabras

la

traslacin
villa

la iglesia
,

la
:

de

Puigcerd

Signiim Be,

rengarii lllerdensis ccclesice electi

et

Abbatis
la

monasterii Arig.'

No debe
la

extraarse
(a

in-

exactitud con que se expres

abada de

Montearaon. Mavor fu

de otra escritura
:

de Roda de 1185, que dice regnante Episcopus Berengarius Mondensis AbbasinSede


Illerda et

Rota

Pues, como he dicho, tard poco en suceder al Obispo Guillermo Prez ^ que muri en diciembre de 1176, y el nuestro ya lo era en abril de 1177. Desde esta poca son frecuentes sus memorias. La principal es la que refiere Zurita {lib. II, cap. 38) de la embajada que su hermano Don Alonso II, Rey de Ara*

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

121
la

gon

le encarg para

el

de Castilla sobre
,

restitucin del castillo de Ilariza

la

guerra

Don Fernando Rey de Len. Esto fu en 1179. En el de 118G le hallamos en esta


contra
,

iglesia XI de las calendas de marzo jurando conservar y mantener ilesas todas las concesiones hechas la cannica por su predecesor,

confirmadas ya por

cinto Bobo y por el tambin en esta escritura, que existe original, Gombaldo Arcediano de Lrida. Parece que este Obispo intent eximirse de la jurisdiccin de su Metropolitano en alguna parte, y aun que habia impetrado letras para ello. En razn de esto archivo de Tarragona) hay un convenio entre el Arzobispo Berenguer y la cannica de Lrida sobre mutua custodia y los de Lrida ot'recian impedir los intentos so, ,

Cardenal Legado JaPapa Alejandro 111. Firma


el

bredichos de su Obispo. Esta escritura no tiene fecha, mas el carcter de ella demuestra ser de fines del siglo XIL Sobre todo, lo evidencia
el

nombre

del Arzobispo

Berenguer,
lo

del cual no ha habido otro Arzobispo en Tar-

ragona que Don Berenguer de Vilamuls; y fu desde 1174 hasta 1194.


cin

El remate de su pontificado fu por traslala Silla de Narbona la cual en la Gallia


,

Christiana se

fija

en

el

ao 1191

y debi ser

^22

VIAGE LITERARIO

ltimos de ese ao, porque el da

XV

haL

novembris del mismo todavia suena aqu Obisdo en escritura de poca monta.

Con

esto se ve que no muri en 1179. S

hubo dos Obispos Berengueres. Mas quin se atrever multiplicar tan fcilmente las personas? Y mas, que las equivocaciones de dicho catlogo son frecuentes y no es menos continua la
;

esto fuese asi, debiramos decir que

memoria
hasta
el

Berenguer que entr en 1176 1191, siempre con la aadidura de


del
le

Abad de Montearagon. El obispado de Huesca que

atribuy Ayn*

sa y otros escritores Aragoneses hacia el ao

1180, es una fbula, desvanecida ya por el tado Padre Huesca {tom. VI, pcig. 202).

ci-

GOMBALDO GOMBALLO DE CAMPORRELLS


eli92fH205.

Hijo de Raimundo de Campo rrells y d Lombarda, siendo este el primer Obispo en


esta iglesia

que dej de apellidarse con el y lom el de familia. De sus padres y de dos hermanos Bernardo y Rai^ "mundo hace mencin i mismo en la dofta^

nombre patronmico

I LAS IGLESIAS DE ESPAA.

423

cion que hizo esta cannica de un alodio en


el

trmino de Badells, entreTamariteylNacha.


el

Otra semejante hay en

Libro verde,

(/o.

2i 51

Por donde me doy entender que eran oriundos de Aragn, y acaso seores de Camporrells,
lugar de aquel reino
otro lugarcillo del
,

aunque tambin hay

mismo nombre cerca de

Balaguer, en Catalua; y las conjeturas que en esto solo estriban, siempre son muy volun-

De un sobrino suyo, llamado Bernardo de Cepilio, hay noticia en escritura de 1175


tarias.

(Lib. ver. fol. 226). Vivia tambin en Balaguer un Gisperto de Camporrells que hizo

testamento en 1407, en

el

cual

heredero

la

obligacin de dar de

impuso su comer v lael

var los pies en su casa trece pobres

dia

de Jueves Santo ad faciendam


7ionam.

dice

horam

De su niez se sabe que la pas en Boda, al menos que en aquella iglesia fu educado
la

bajo

Obispo Guillermo Prez antes de la conquista de Lrida, como lo dice l mismo, haciendo en el ao 1200 varias
disciplina del

donaciones dicha iglesia para remedio del alma de Guillermo qui me nulrivit. Tambin consta que gobern como Bector la iglesia d
Santa Maria de Tamarite
cien conquistada en
,

villa

que suena

r-

1169 por Pedro de

Est^

424

VIAGE LITERARIO
,

paniano

como
,

se ve en

la

donacin de

las

dcimas que esa iglesia y Gomballo hicieron ese ao 50 de abril Sancho y Bernardo de Eslopaniano Berenguer de Tamarid y Guillermo de Fineslres [Lib. ver. fol. 79). En 1185, dia 11 de junio, dio el mismo Arnaldo Prior y al Capitulo de Lrida quen,

mea turre de Sancta Mara de Tamarilh, nomine Johannem Gord. ad opus et honorem sepulcrivenerabilismemoricB Bomini mei G. lllerdensis Episcop primi.
exciisatnm in ipsa
.

dam

ut et sepulcrum construatur

et

eo construclo

cnidam lampadi oleum ad ipsam luminandam tam in diebus quam in noctibiis per singulos
,

annos sufficienter continu amministretur


continu ante ipsum ardcat.

et

En

esta escritura

firma y se llama Arcediano de Lrida, porque cierto es que lo fu, y cannigo tambin, mu-

cho antes de ser Obispo. He visto en el archivo de Roda


, ,

el

decreto

de su eleccin sin fecha alguna y firmado solo por los cannigos de aquella iglesia. Circunstancia que hace sospechar que en los aos anteriores al 1244, en que se hizo la concordia que se dijo en la de Roda, ambos Captulos por entero entendan en la eleccin de Obispo y que cada uno de ellos formaba
,

separadamente

el

decreto de eleccin para

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

425

pedir

la

confirmacin

al

Melropolilano.

El

que digo va dirigido Bercnguer de Vilademuls, Arzobispo de Tarragona, pero sin fecha alguna de mes ni de ao. Sin embargo, es claro que no pudo ser el de 1179, como
dicen los Episcopologios manuscritos; porque

ademas de constar la existencia de su antecesor Berenguer el dia XVhal. novemh. de 4 191


(jue firma dicho Obispo con GomArcediano, se sabe que el ao 1192, Gombaldo se 10 de las calendas de marzo llama Obispo electo. Y yo entiendo que esa fecha no se ha de tomar por ao de Encarnacin, de modo que corresponda 1193, sino al 1192 porque en 6 de abril del ltimo ao, y mas claramente en otra escritura, que ex-

en escritura
baldo
,

presa ademas

la

era

1250, IV

kal. julii, se

aade pontificiUus Domini Episcopi primo. Es pues averiguado que comenz su pontificado hacia primeros de enero del ao 1192. El instrumento que ltimamente he citado es la
constitucin con que aument
los cannigos de
el

vestuario
fue-

Roda,

mand que no

sen recibidos los cannigos sino en el dia de San Vicente Mrtir, titular de aquella iglesia.

En
,

el

mismo mes de

junio dio

la

iglesia

de

San Vicente de Huesca, propia de la de Roda un Juan de Huesca con la obligacin


,

12C

VIAGE LiT ERARIO


el

primer ao 10 sueldos, y en los siguientes 20, y de recibir y hospedar ios cannigos de Roda, como sus seores,

de pagar en

cuando

all Fuesen.

Ambos documentos

vi

en

aquel archivo.
Hall este Obispo su reciente Catedral

inquietada en
tro
,

la

posesin de

las

de Barbas-

Belsa, Gestau y Alquezar, que preteninsiguiendia para s el Obispo de Huesca


,

de su antecesor el famoso Esteban. Sobre esta ruidosa causa habia comi-

do

las ideas

sionado el Papa Celestino H los Obispos J. de Tarazona M. de Osma y G. de Calahorra los cuales sabiendo que el de Huesca despus de varios efugios habia mar,
; ,

chado

Uoma

enviaron Su Santidad todo

el proceso de la causa

por manos de nues-

tro Obispo

Gombaldo

cuya causa recomien-

dan en

que da razn de lo dicho, fecha en Tudela 50 de noviembre de 1194. Ya copiada del archivo de Roda {a). Por ella se ve que Gombaldo viaj Roma para oponerse la accin de su adversario. A este
la

carta

Tage aludia

el

mismo Papa en
el

el

breve que

le dirigi, sujetndole los monasterios de

San
el

Vitorian y de Ager,

cual he

visto en

(a)

Ap.nm. XXVIII.

4 27 sin data oO), alguna, {fol, que debi suprimir el copiante. Mas en otras partes la he visto dada en Lelran 5 de las ka-

LAS,

IGLESIAS DE ESPAA.

Libro verde

lendas de julio, ao VI de su pontificado, que era H90. Dice all el Papa Licet bonce opinio' nis tuo) odor iam pridem ad nos ttsque perve:

ncrit

nccesisti, etc. El

postquam ad nosiram prceseniiam Papa procedi en esto segn los informes que le dio nuestro Obispo, el
.

cual creia que los lmites de su obispado se

exlendian por Catalua y Aragn mucho mas de lo que tenia sealado. Aquellos dos Abades se r^sistieron esta sujecin, y las ex-

comuniones que fulmin nuestro Obispo.


esta

causa puso trmino

la linal

sentencia

III, contenida en su largusima que va copiada del Libro verde [fol. 9), aunque sin fecha (a).

de Inocencio
,

bula

Con el mismo tesn y acaso con mejor xito, defendi otros derechos de su iglesia;
,

dos

en particular recobr los que tenia usurpael Conde de Urgel Ermengol YIll que
,

bizo de todos

ellos restitucin

solemne, en-

tregndose por cannigo de esta iglesia en el mes de julio de 119o, autorizando Ja escritura que se hizo. Dulca su madre y Al, ,
-

(a)

Ap, nm. XXIX.

428
vira su mujer.
l

VIAGE LITERARIO

No menos
y

glorioso fu para

ese
(le

mismo mes

ao

en que por senten,

Cardenal de San Angelo, Legado del Papa, recobr de los Temcia

Cregorio Dicono

plarios los diezmos de los molinos de Lri-

da que

el

Conde Don Ramn habia dado

esta iglesia en

H49,

y ahora le disputaban

los individuos de ajuella

orden.

Ambas

es-

orii^inales en este archivo. Copiada est en el Libro verde (fol. 57) la cesin que los cannigos de San Rufo hicieron en 1203 nuestro Obispo del palacio

crituras existen

real en la

Don Pedro:
iglesia in

Zuda, que les habia dado el Rey en cambio les dio el Obispo unas tierras y facultad para construir una
almxmia vestra de Alcano.
(1203) el Papa Inocencio 111 dio comisin al Obispo de Huesca y Prepsito do Jaca para que proce-

X.

kal. jiui. ann.

VI

ponlific.

diesen

como

sus delegados en
el

la

causa pen-

Arzobispo de Tarragona, Obispos de Urgel y Viquo y nuestro Obispo el cual pedia aquellos muchas iglesias que dediente entre
,

cia haberle
,

usurpado durante el cautiverio de Lrida con cuyo territorio se habian engrandecido ellos. No s el xito que esto tuvo; mas es cierto que no hubo cuerpo con quien

no

litigase

sobre los derechos de su iglesia.

LAS IGLESIAS DE ESfAA.

429

A este tenor y de esta especie iiay muchas memorias que contar de su vida, que interesan poco
y que solo sirven para acreditar su existencia y el celo con que
la historia
,

trabaj por la

conservacin y aumento del decoro debido la iglesia de Dios.

Acaso por

los pleitos
la

pasados no hubo

lu-

gar para entender en

construccin de un

templo nuevo
todavia en

Sede episcopal estaba mezquita que habia consagrado Don Guillermo Prez. Nuestro Obispo, desembarazado de aquellos cuidados
,

la

la

primera

y aseguiada la dotacin de su esposa, entr en el vasto proyecto de edificar la iglesia con

grandeza y gusto que permitian aquellos tiempos. Tuvo la satisfaccin de que contoda
la

curriesen

el

Rey Don Pedro y

el

Conde Er-

mengol de Urge!

poner

la

como
1204
gel,
,

se verific

22 de

julio de

primera piedra, 4205. De

esto ya se habl en otra carta. XII hal. jan.,


se firm

la

escritura en que este ObisElvira


,

po concedi
el

Condesa de Urpermiso para fundar un monasterio de monjas Cistercienses en la iglesia de San


Vi de Caresmar, sacada del convento de Tamarite.

Doa

Hilario, junto esta ciudad de Lrida.


la copia

Poco mas sobrevi


TOSI XYI.

este grande

Obispo, 9

130

VIAGE LITERARIO
abril

pues muri 22 de
de Santo

de 1205. Deposial

taron interinamente su cadver ante

altar

Toms

y despus fu trasladado al

sepulcro de su antecesor y maestro Guillermo Prez, junto la capilla de Sania Maria ad

en el que habia dos inscripciones, que no copio por las razones dichas otras veces. Solo me falta advertir que no confundas este Gombaldo con el Gombaldo de Santa OH' va. Obispo de Tortosa, que floreci por este mismo tiempo. La distincin de estas dos personas qued ya demostrada en el Episconives
,

pologio de Tortosa,

que

me

remito.

Poco

tard en suceder

BERENGUER DE ERIL,
de

1205 1256.

Noble Cataln y acaso nacido en alguno de los lugares de este nombre, propios de su
familia.

Fu Abad de Caidin
la

la

orilla del

Cinca. Entr gobernar esta dicesis poco

muerte de Gombaldo, constan49) que era ya Obispo sin el dictado do electo XI de las kalendas de enero (22 de diciembre) de 1205. A los treinta aos que le dur el pontificado no cordespus de
do [Lih.
vir. fol.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

431

responde el nmero de memorias que quedan de l; sin embargo, las pocas que se conservan le hacen liarlo memorable para esta ciudad y provincia. Porque en primer lugar son de su tiempo las fundaciones de la

mayor parte de
algunas de las

comunidades religiosas, cuales permanecen boy dia


las

aunque en

sitio diferente

de su fundacin, y
trasladado otra

otras se han

arruinado

el

parle. Dbele tambin


la
la

Maria de Labax
III

la

monasterio de Sanintroducion en l de

regla Cisterciense por

encargo del Papa

Honorio
idus juli

con su breve dat. Signim VIII. ponti fie. anuo VIL (1225). Ya dije
era de Bene-

otro dia que este monasterio dictinos desde los tiempos

de Cario 3agno, siglo XI del pas que fines ser de cay los cuales ahora quisieron nnigos seculares, unirse la orden del Cister y al monasterio de BonafonL. En la Coleccin del Cardenal

Aguirre se public el sobredicho breve. Glorioso es tambin para este Prelado iglesia el concilio que aqu celebr Juan,
Cardenal Sabinense

Legado de Gregorio IX, 20 de marzo de 1229, que fu el princi,

pio de

la

reforma de
,

la

disciplina eclesistica

en esta provincia

de tantos concilios Tarl

raconenses que con

comenzaron. El Car-

^32

VIAGE LITERARIO

denal Aguirre no public sus actas.

Yo

las

tengo de varios cdices que he ido encontrando por ac mucho mas completas y casi dobladas que las que public Mansi en el
,

tomo
,

II

de sus apndices
los

la

Coleccin de

Labb. Y aun en o la noticia de


este congreso
te
,

ellas falta, si

no

me

enga-

Prelados que asistieron

los cuales indica la siguien-

nota

de uno de los cdices que


,

decia:

Hwc
nes
tus

statuta quce seqimntur

celebravit

D. Joan-

Sabinensis Episcopiis Apost. Sedis Legain generali concilio lllerdensi prcesentibiis

S. (Sparago) Terrachonen. Archiepiscopo et B. (Berengario de Palou) Barchinonensi, G.

(Guillermo deCabonells)Germc/ens, G. (Guillermo de Tavartet) Vicensi, P. (Pelro de Puigvert) /r^e//ens, B. (Berengario de Eril) lllerdensi, P.

(Poncio de Torrella) Dertusensi

et

G. (Garcia de Gudal) OscensEpiscopis; necnon


Abbatibus
et
aliis

ecclesiarnm PriElatis in an-

no Domini M.CC.XXIX. lili halendas aprilis. No deja de ser extrao que no quede aqu me-

moria ninguna de tan clebre concilio ni del lugar donde se tuvo ni de cosa l per,

teneciente.

La mayor
conense
,

parte de estos Obispos se

ha-

llaron en el primer concilio provincial Tarra-

que se tuvo ya

el

ao siguiente

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

^33
l sino

1250. Mas

el

nuestro no asisti

es

por procurador, como se lee en alguno de


estos cdices.

Y
,

llamo este primero en

el

porque los dos que se suson una fbula, como dir de propsito cuando tenga ocio.

estado moderno
siglo

ponen del

Xn

ao 1252 hizo con su Captulo la ordinacion en que se confirm el nmero de veinte y cinco cannigos, yexcluy de toda voz
el

En

activa en la iglesia los honorarios, es sa-

ber; Arzobispos, Obispos, Abades, etc., y aun algunos legos, quienes se concedia la porcin y honor canonical quedando excluidos de todo lo dems. Fu copiada (a). Otras
,

quedan 1254, en las cuales se arregl la porcin que se debia dar los cannigos de Roda cuando viniesen Lrida por causa justa:
constituciones suyas
y del Captulo del ao

quacumqiie hora venerint, dice

vel recesserint

a pulsatione aurorcB usque ad pulsationem cimbali, quod latronis communiter appcllaliir tri,

bus diehus suam accipiant portionem. Lo mis-

mo

se

establece proporcin respecto

de

los cannigos Ilerdenses extravagantes seu voltiles, los cuales difine as: qui ad minus per octo menses residentiam non fecerint personalem.
(a)

Ap. nm. XV.

<34

VIAGE LITERARIO
el aliar
,

En Roda consagr
9 de julio de 1254

de San Vicente

y del ao siguiente me acuerdo haber visto en aquel archivo una memoria de su existencia, aunque ahora ni

s cual es

ni el dia de su fecha.
,

Y me

fuera

porque en los Episcopologios manuscritos se dice que muri este Obispo en 1254. Pero falta de aquella hay aqu otra del dia VUI. kalendas fehruarii de 1234. (que es nuestro 1235) y es la escritura con que el Obispo Berenguer dio Bernardo Fichar o honorem cum capiid manso de Alfagis. Suscribe en ella como testigo Magisler Petrus de Albalate Sacrista Illerdensis, que es el Obispo sucesor; el cual como veremos no fu electo hasta el mes de octubre de 1236. Asi que no hay necesidad de anticipar tanto la muerte de nuestro Berenguer; que atendida la costumbre de entonces en la poca duracin de las vacantes debe fijarse mitad del mismo ao 1236.
,

importante

PEDRO DE ALBALAT,
de 1236 1238.
Sacrista de esta iglesia desde antes del ao 1228, y en 1233 juntamente Prep^i^o

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

43S

de San Andrs. Este es


,

el

llamado comun-

varias escrituras

mente magister dictado con que suscribe en del 4252, 34 y aun del
36. Esta iiltima es notable para
cipio de su obispado.
fijar el

prin-

cimiento de un

censo

Se reduce al establecque l mismo hizo

idus jannuarii anuo


el

Domini M.CC.XXXV.
,

9 de enero de 1236) en que firma magister P. de Albalato Illerdensis Sacrista. Con esto es claro que no fu electo Obispo en todo el 1235. Mas no son menester conjeturas, habindosenos conservado en el archivo de Roda el decreto de su eleccin que he copiado (a). En l vers que por la muerte del Obispo Berenguer de Eril los Captulos de Lrida y Roda eligieron magistrum Peirum Sacristam nostrum y que esto fu el da 14 de octubre de 1236 que es la fecha del decreto, muy pocos dias antes. Va di(que es
, ,

rigido

al

Arz-obispo electo y administrador de

Tarragona Guillermo de Mongr. Con esto est dicho que si este Obispo fu monge de Poblet como pretenden los historiadores de aquella casa, seria despus de su promocin esta Silla porque hasta esa poca suena
,

Sacrista Illerdense,

(a)

Ap. nm.

XXX.

436

VIAGE LITERARIO

La reputacin en que estaba este Prelado puede inferirse del encargo que el Papa Gregorio IX le hizo junto con San Bernardo Calv, Obispo de Vique, y San Raimundo de
Peafort para elegir
el

primer Obispo de

la

nueva

iglesia

nombre de Su Santidad

de Mallorca y consagrarle buscando para ello


,

otros Obispos que no fuesen de

la

provincia

Tarraconense, recibiendo del candidato el juramento de obediencia la Silla Romana. Este punto de nuestra historia no conocido
hasta ahora, lo vers en
ca.
el

Viage de MalloV'

La data de dicha bula es de 15 de julio de 1257. Eligieron en efecto Don Raimundo Torrelles, primer Obispo de aquella isla,

donde principios del ao siguiente estaba ya desempeando su oficio. Poco mas de un ao gobern el nuestro esta iglesia, mas en eso poco hizo una solemne constitucin 11 de diciembre de 1237,
fijando el
,

nmero de cannigos en veinte y cinco como estaba mandado y el de las doce preposituras servideras por los mismos can,

nigos

las cuales diesen las

dcimas de sus

frutos la obra de la iglesia, mientras durase


las porciones canonicales que se debia dar magistro scolarium qui in grammatica regat el doceat como en-

su fbrica. Entre
la

seala

i LAS IGLESIAS DE ESPAA.

437

tonces, por

falta

de dotacin, no produjese

aquella escuela los frutos que solia antigua-

mente.

Muy pocos

la Silla

dias pasaron despus de estable-

cida esta constitucin que no fuese promovido

de Tarragona

en

la cual
,

consta que

se hallaba ya principios de 1258

que como

Metropolitano se hall en

la

conquista de Va,

lencia desde la mitad de ese mismo ao en cuyo sitio recibi el palio segn hallo notado en un Groniconcito de Mallorca. Con esto cua,

dra la eleccin del sucesor, de que ya se trat

29 de

abril del

datos ciertos,

mismo. Conforme estos debe explicarse la nota que hay

en un Episcopologio manuscrito de este archivo, de cierto establecimiento de alfages por censo de una libra de pimienta, hecho por nuestro Obispo XI kal. marlii de 1258, que segn la cuenta usada entonces corresponde
al

19 de febrero de 1259. Si se hallase el instrumento original, severiasi hay yerro en esta

fecha.

Mas cuando sea


el

la

misma debe
,

decirse

que cont
tal cual

notario los aos Julianos,

como

vez lo hacian contra la costumbre comn. De modo que no cabe duda que el

Obispo Pedro de Albalat solo lo fu hasta los principios de 1258. En el Catlogo de Arzobispos Tarraconenses hallars lo de-

138

VIAGE LITERARIO
su vida y operaciones

mas que pertenece


pastorales.

tiempo de este Prelado la celebracin de un Concilio tenido en esta ciudad el ao 4257, en el cual se encarg
al

Pertenece

varios

religiosos

Dominicos y Franciscanos
los Judios

la inquisicin contra

del
lih.

reino.

Esto dice

la

Historia de Languedoc,

XXV.

RAIMUNDO DE CISCAR
de

SISCHAR),

1258 1247.

Del cual los historiadores del monasterio de Poblet dicen que fu monge en aquella
y esto, atendida la costumbre de aquellos tiempos no se opone que hubiese sicasa
;

do,

como realmente

lo fu y dir

luego, ca-

nnigo de la iglesia de Roda. Del archivo de dicha iglesia me consta que 27 de abril
de 1258 se juntaron ambos Captulos para esta eleccin la cual hicieron por compromiso en siete cannigos, cuatro de Lrida y
,

tres de Roda.
dia en nuestro

Recay la eleccin ese mismo Raimundo de Ciscar de la no*


,

ble familia de este apellido

hoy arraigado

en
ria

el

La primera memo*que hay de su pontificado es del dia 26


reino de Valencia.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

139
el

de en

abril de

1259, en que hizo con


{fol.

Precenantes de

lor de Lrida una permuta que est copiada


el

Libro verde

197).
,

Aun
,

ese dia, en
ti al
el

sabemos que asisel 18 de abril que junt primer concilio provincial


el

Arzobispo Pedro de Albalat. Hallse tamde Valencia de 8 de mayo de de 5 de mayo de 1243, en


,

bin en

1240, en
el

el

el

de 12 de enero de 1244 de
1

y por ltimo en

de mayo de 1246.
este tiempo se suscit el pleito entre

Por

este Capitulo y el de

Roda sobre

la

concur

rencia del ltimo las elecciones del Obis-

po y otros puntos. El de Lrida recus por juez en esta causa nuestro Obispo Raimundo por haber sido cannigo de Roda y por su mucha adhesin aquella iglesia. Esto pasaba en el ao 1245 cuando se nombraron
otros jueces arbitros en
se dijo en
la.
,

la

causa,

como ya
Roda.

historia de la iglesia de

Sin embargo
te el

se halla que en el ao siguien-

Obispo con el Metropolitano de Tarragona dieron la sentencia final, como all se explic, la cual rigi hasta que por reservas papales y por concordato los Captulos que-
daron privados de elegirse su Pastor.

Dos aos despus, digo en


tuvo aqu
el concilio

el

de 1246, se

junta de Obispos en

440
la

VIAGE LITERARIO
la

causa de

absolucin y

penitencia im-

puesta al Rey Don Jaime I por haber cortado parte de la lengua y desterrado de sus reinos al Obispo de Gerona Berenguer de Castellbisbal. Cosa de que ya se habl en la
carta

XXXIV. Y

es bien notable

el silencio

y ningn documento que hay aqu de negocio tan famoso como cierto, que acaso poda
recibir

mayor ilustracin. Qudanos de este Obispo un copioso nodo que celebr en su Catedral: que es

si-

el

primero que se ha conservado de aquellos tiempos. Sus Constituciones versan sobre los sacrificio de la ritos en los sacramentos
,

Misa

Van copiadas del y reforma del cdice que ya dije del archivo de la cofrada
clero.

de Santa Maria y San Salvador (a). Su muerte debe fijarse hacia la mitad del ao 1247. Porque es cierto que viva aun el
da

22 de

abril

de ese ao

en que se cele-

br concilio provincial en Tarragona, al que envi por su procurador G. Vitals, sin

duda por hallarse ya enfermo'. Con esto no es menos cierto que haba ya fallecido mucho antes del noviembre del mismo ao, co-

mo vamos
(a)

ver en el sucesor

Ap. nm. XXXI.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

441

FRAY GUILLERMO BARBERA,


de

1248 1254.
,

De

la

orden de Predicadores
,

electo

autoridad pontificia

siendo
la

el

primero

por en

esta iglesia en (uien

Sede apostlica usa-

se de su derecho en causa de apelacin.


as,

Fu

que no concordando los Captulos de Lrida y Roda en el nombramiento de Obis-

po resolvieron enviar Roma dos comisionados que fueron Maleo Arcediano de Terrantona, y Pedro de Lerato Precentor de
,
, ,

Lrida

los cuales otorgaron poderes

YI

idus de noviembre de ese ao

1247 para que

pudiesen ellos solos elegir Obispo de voluntad y consentimiento del Papa. Resintise el Metropolitano Don Pedro de Albalat de
esta apelacin, ya por tocarle
l
la

elec-

cin devoluta
esta

y acaso
l

cunstancia de haber

tambin por la cirsido antes Obispo de

misma iglesia. Y as envi Roma su embajador pidiendo que se conservase ileso su derecho y se declarasen inhbiles para elegir Obispo los dos enviados por los electores. El Papa Inocencio IV cort este negocio con prudencia y con su breve dat.
,
,

42
IX. kal. jan.

VIAGE LITERARIO
ponlific.
,

anuo V, (que es
dio

24 de diciembre
comisin
San

del

mismo ao 1247)

al mismo Arzobispo de Tarragona, Raimundo de Peafort y Fr. Miguel (Fahra sin duda) ambos religiosos Domini,

cos
y

para que proveyesen de Obispo esta

iglesia.

del

Dos meses y medio tardaron en ello, marzo siguiente 1248 nombraron


Guillermo
,

nuestro Fr.

entonces Prior del

monasterio de Santa Catalina de Barcelona; el cual seis dias despus, 8 de marzo, fu confirmado por el Metropolitano y jur en
,

sus

manos

la

obediencia cannica. Todo esy parte

to consta parle, de este archivo

del

proceso que extract en


ya copia va adjunta
(a).

el

de Tarragona, cu-

El dia 15 de marzo del

mismo ao

le

ha-

llamos ya asistiendo

al

concilio provincial de

Tarragona
dio
el

como tambin sabemos que acu


al

que se junt en Al caiz, poco conocido hasta ahora, y del cua


ao siguiente

he recocfido algunas Constituciones sueltas Tampoco fall al que tuvo Don Benito Roca berti. Arzobispo de Tarragona 8 de abri de 125o. Estos cuidados no
(a)

Do

le

estorbaron

el

que

le

Ap. nm. XXXII.

A LAS IGLESIAS DE ESPAA.

443

mereca su
el ao.

iglesia.

As nos queda de l un
,

snodo que aqu celebr

aunque ignoramos

Va

copia

(a)

de sus Constituciones so-

bre

la

cin

residencia de los prrocos y la moderade su porte, etc. Otras hizo para el

rgimen interior de la Catedral en el Capque se tuvo, setulo general del ao 1251 gn costumbre en la vigilia de la Asuncin, que es el titular de la iglesia. Establecise, pues, que ninguno fuese admitido en cannigo que no prestase obedientiam mamialem
, ,

Episcopo y jurase canonicam servare. tem,

que
en

el libro

donde se escriban
de
la

las Constitu-

ciones capitulares
la

se guardase en

una arca

que tuviese una llave el Dean y otra el Sacrista. Es posible que la palabra Dean se substituyese en las copias que yo he visto la de Prior. Porque cierto es que en ese ao no se haba aun introducido aqu la dignidad de Dean, porque se substituy tres aos despus la de Prior, resolvindolo as nuestro Obispo con el Captulo dia XVI. kal. nov. del 1254 como ya se
sacrista
,

dijo.

Firma en esta
,

escritura el Obispo de

su mano llamndose frater Guillermiis, como tambin he visto en otra escritura original X
(a)

Ap. nm, XXXIII.

144

TIAGE LITERARIO
julii del

haL

mismo ao. Con

esto queda evi-

denciado que este Obispo no muri hasta fines de ese ao lo mas pronto y aun yo juz;

go que vivi hasta mas de la mitad del siguiente, pues estaba la Sede vacante XVkaL decembris de 1255; y estas vacantes no solian

ser largas.

Como
,

quiera Fr. Guillermo

muri en Barcelona y est enterrado en la iglesia de su convento en la capilla de Santa Ana.

BERENGUER DE PERALTA.
1256.
Cannigo de esta iglesia como he visto en escrituras del 1245. Y en la escritura que antes dije de la ereccin del deanato,
,

XVI.

kal. nov.
:

de 1254

se halla

su firma

original asi

Ego
.

B. de Peralta, Sacrista lller-

densis subscribo

Debi ser electo principios 1256: pues como ya dije XF. fca/. decemdecanus bris de 1255 Arnaldus de Verneto
del
,

el

helemosinarius Sedis Illerdce consilio totius

Capituli, Sede vacante, estableci

en censo

Domingo de Talavera un huerto. Muri dentro del mismo ao 1256 el dia 2 de octubre, como se lee en su inscripcin sepulcral, en

i LS IGLESIAS DE ESPAA.
la cual se le d el dictado

45^

no perbrevedad de su pontificado su humildad. Sin embargo, asiselecto,

de

mitindole consagrarse
ti al Capitulo general

la

de

la fiesta

de

la

Asun-

cin

y en
,

hizo la Constitucin de creatio-

ne nolarii que despus confirm el Obispo Pedro de Rege en 1299, llamndola Sa/mtum claree memorkc B. elccli lllerdensis (Lih. constit. let. A, fot. 38). Dcese que fu religioso Dominico y en ese traje le pintaron en una tabla antigua de la Catedral vieja. Repito que esto nada tiene de singular en aque,

llos

tiempos

como

este se podian citar

mu-

chos ejemplares.

Lo cierto es que falleci con grande opinin de santidad, y que se le dio culto en esta iglesia hasta despus de lodo el siXIV. As 4570 Juan de
glo
tulo para

es

que

2 de diciembre de

Peralta, cannigo y acaso pa,

riente del Obispo


instituir

obtuvo licencia del Capi-

quandam cappellaniam in et super allari seu sepidliira SANC TI Beren-garii Sedis lllerdensis. El mismo ttulo de Santo

se

le

da en
la

el

Catlogo de aniversarios
el

para leer en

Preliosa

da

6 de marzo.
llamaba de
10

Por una consecuencia de

esto la puerta de la

iglesia inmediata su sepulcro se

San Berenguer. Mas


TOMO XVI.

es que todo esto la cos-

146

VIAGE LITERARIO

lumbre de
siones
cro
,

esta iglesia, de
,

que hay lodavia

testigos oculares
el clero

de que en algunas proceoraciones de


la

hacia estacin ante su sepul-

turificaba y decia las

fiesta.

GUILLERMO DE MONCAA,
de

1257 1282.

Dean de
milia de
ser

esta iglesia y de la nobilsima fa-

este

promovido
la

principios

nombre en Catalua. Debi incs del 1256 del 1257 y muy poco despus
esta Silla
,

muerte del antecesor pues ya se hall como Obispo electo en las cortes que Don Jaime celebr en Lrida 4 de abril de
de

1257 para conirmar

las iglesias todos sus


,

derechos y privilegios cuyas actas se hallarn en la Marca llisp. y en la Coleccin de concilios de Agnirre. Acaso por no estar
conilrmado no asisti ni envi procurador al concilio de Tarragona, tenido pocos dias
despus,

IG de mayo

del

mismo ao, como

resulta de sus actas. En escrituras de 1261

suena todava electo. Del mes de agosto de


este ao quedan las Constituciones que estableci con los cannigos en
el

Captulo

ge-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

147

neral sobre

la

residencia de los beneficiados

y obligacin del Siiccenlor en cuidar de ellos y dar cuenla al Obisjo Dean Precentor, tem que los que ullra el nmero de veinti,

cinco cannigos consiguiesen expeclalivas,

no tuviesen voz en

Cu[)ilulo

ni

prepositura
la

basta que de hecho consiguiesen

preben-

da futura. tem se nj el orden con que debian firmarlos capitiiiares es saber: en Ja una parte el Obispo, el Dean el Arcediano
;

de Lrida y
Precentor,

el

de Ribagorza.
y los

En h

otra el

Arcedianos de cannigos por los Terrantona y Benasjue; antigedad de recepcin. Otras se hicieron
Sacrista,

de sedelo Capiluli, de capis scricis


tihus ir

de volen-

ad studiiim y de teslamenlis mandando en esta ltima <|uc los bienes de los cannigos intestatos quedasen disposicin del
,

Captulo.

Del ao 1262

de mavo

se conserva

la escritura original

de cierta concoidia que

este Obispo y su Captulo hicieron con Pelay Perz, Maestre de \\ orden de Santiago. Cuel-

ga en

ella eslainjiado

en cera

el seSio

de i^ues-

que representa la imagen de na Obispo con bculo y en ademan de dar la bendicin, y en el r(;verso un lirio (divisa de Ltro Prelado,

rida)

con dos cscudis

;i!

lado del Ir.ico o

nS
panecillos de

VIAGE LITERARIO
el
,

vastago, de los cuales

uno son
el

los

ocha

Moneada

y
al

otro las barras

de Catalua, leyndose
orationem

rededor: Eajaud

meam cum

dcprecor.

En

'1'266 se hall

en

el

concilio provincial

de Tarragona que celebr su Arzobispo

Don

Benito de Rocaberti ^1 de octubre, y tambin al de 1275.

En

el

Libro verde

la escritura

{fol. 295) est copiada de concordia que nuestro Obispo

hizo dia 5 de julio de

1272, con

el

Captulo

de

de Roda y su Prior Bernardo de Galliner, cedindole la jurisdiccin de las


la iglesia

torres de aquella villa, y no obligndole mantener all al Obispo de Lrida mas de dos
das
,

menos que
,

fuese all por negocios de

aquella iglesia. Mediaron en esto Fr. Pedro

de Copons

guardin de los frailes Menores


la

de Monzn, y Fr. Miguel de Conchell, de misma orden.

Concluyse por estos tiempos la fbrica de la antigua Catedral, y pudo ya consagrarla nuestro Obispo en 1278, 'ol de octubre,

como

se dijo en su lugar.
se nos ha conservado

Tambin

un snodo

que tuvo en su Catedral, aunque no nos consta el ao. Van copiadas sus Constituciones (a).
(a)

Aps. nms.

XXXIV y XXXV.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

H9

No muri este Obispo licia el 1280, como algunos dijeron. Porque es cierto que vivia
aun

lo de setiembre de 1281

fecha de la

escritura original, con que nuestro Obispo aprob la licencia que el Arcediano Guillermo de Moneada y todo el Capitulo habian dado Arnaldo de Vernet, Dean, para construir un
altar de Santa

Ana

detras del

mayor

(a).

Hay

en
da,

ella
el

un

sello propio del

Obispo de Monea-

mismo que

describ arriba.

el

Arce-

diano Guillermo de Moneada era persona dis-

que en varias escrituras, durante este pontificado, suena cannigo desde 1268. Mases, que en 1282, 8 de setiembre, todavia hay licencia dada por este Obispo al mismo Dean para labrarse un sepulcro junto al altar sobredicho de Santa Ana. As que detinta de nuestro

Obispo

be

fijarse

su muerte fines de ese ao 1282:


los principios del

y esto cuadra muy bien con


gobierno del sucesor.

Dcese que tenia su sepulcro en la capilla de San Pedro de la Catedral antigua, la cual

mand construir su sobrino Don Pedro de Moneada en el testamento que hizo el ao 1300. De su tiempo es la curiosa constitua)

Ap.nm.XXXVi.

150

VIAGE LITERARIO

cion que remito del

Rey Don Jaime

prohi-

biendo
de

los

barberos de Lrida afeitar en dia

fiesta (a).

GUILLERMO

B.

(BLRNARDO)Di: FLUVI,
128o 1284.
i?lesia

de

Cannico de esta

desde antes del

1268, y posteriormente Arcediano de Ribagorza. No consln e! dia de su eleccin en


Obispo; pero debi ser en los principios de 1285, puesto que en la fundacin de cierto

24 de febrero de ese ao se llama todavia electo. Tambin se sabe que


aniversario del dia
se hall en el concilio provincial

celebrado

por
su

el

de enero del

Arzobispo Don Bernardo Olivella de 23 mismo ao, on l cual se pone


el

nombre en
ltima

ltimo

i;i;.;ni'.

Annjue yo en-

tiendo que estas dos menurias, o lo


la
,

menos

puedan y deban pertenecer al ao siguiente 1284; porque es cierto que esta fu la costumbre comn entonces de contar por los aos de la Encarnacin. De todos modos, por lo dicho del remate del pontificado anterior, se ve que este no comenz hasta el 1285.
(a)

Ap. nm XXXVII.

t-

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

151
,

En

el

Captulo general del

mismo ao

vi-

gilia (le la

Asuncin

hizo

la

constitucin de

los siete cannigos presbteros obligados al

turno de las conventuales, por semanas. Ade-

mas de estos solo debian ser sacerdotes el Dean el capelln de San Pedro y el del Conde. En 1284, 23 de octubre, consagr el altar que poco ha decia de Santa Ana y en el
,

siguiente, 17 de setiembre, consagr

el

de

San Vicente. Ambas memorias quedaban en


sendas inscripciones de
la

Catedral vieja.
ni

Nada mas nos consta de su vida


, ,

de su

muerte cuya poca es muy oscura por serlo igualmente la de la entrada del sucesor

GERALDO DE ANDUIANO, ANDRIA O


ANDIR,
de 1291 1298.

los

De todos estos modos expresan su apellida monumentos que de l nos quedan. Dceque era extrangero
tal
;

se

en cuyo caso no s

cmo como
cial

seria su eleccin en Obispo. Hllase ya

asistiendo
el

al

primer concilio provin-

que celebr

Metropolitano
,

Tello 15 de marzo de 1291

Don Rodrigo donde se escrien


el lti-

be

el

nombre de Geraldo

Illerdense

152

VIAGE LITERARIO

mo
el

lugar de los que asistieron.

No

se sabe si

se hall en alguno de los otros tres que junt

mismo Arzobispo, porque en las actas que yo tengo de ellos no se ponen los nombres de los sufragneos. Aunque es indubitable que
se hall en
el

tenido en Lrida dia 1. de

agosto de 1294. Porque cierto es que nuestro

Obispo se hallaba entonces aqu, donde 6 de marzo del mismo ao habia celebrado s-

nodo diocesano en su Catedral, de quien solo


nos queda una Constitucin sobre la audacia de los curas y clrigos que burlaban las censuras episcopales
(a).

Hallbase en Barcelona VIkal. martii anno

Domini

cuando con esta fecha concedi indulgencias los que en su


,

MCCLXXXXll

obispado diesen limosna

los cuestores

del

hospital de Santa Eulalia del

Campo de Bar-

celona. Et Deo dat(B, dice, seu conversce ho'


spitalis prcedicti propler

magnam paupertatem
,

et infirmorum ad ipsum confluentium nec etiam infantibus qtd frequenterinibi exponuri'


,

quam rum
,

sustinent

non

possint miillitudini egeno^

iur

quibus habent nutrices conducere prout eX'

pedit necessaria ministrare {Archivo de Santa

de Barcelona , original copiado por Marti -en las Avellanas).


ia)

Ana

Ap. nm. XXXVIII.

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

453

El ao siguiente 1295 habia concedido

que aun en tiempo de entredicho pudiesen locarse, segn coslos palieres de esta ciudad

tumbre

las

campanas llamadas cimbala


que ya se

la-

tronis et aurorce,

dijo otro dia lo

que eran.

Lo mas notable de su

pontificado es la en,

trega del Santo Paal esta iglesia

verifi-

cada en 1297, cuidando este Obispo que se tomase jurdica declaracin al dador Arnaldo de Solsona. De esto se dio completa noticia

en los correos anteriores. Sbese que existia aun

dia

28 de

junio de

de Crespa Bononato Mazareto, presentado por el Castellan Comendador de Monzn. Por desgracia est gastado el sello de esta escridio la colacin de la iglesia

1298, en que

tura original,
flor

en que solo se descubre una

de

lirio.

Lo destruido nos

daria alguna

noticia

mas de su persona.
el dia

Ignrase
sobrevivir

muy

de su muerte pero debi poco esta poca pues me,

diados del ao siguiente se halla ya gobernan-

do esta

iglesia el

sucesor

454

VIAGE LITERARIO

PEDRO DE REGE,
de

1299 1307.

Llamado as, como conjetura el Sr. Caresmar en la brevsima cronologa (jiie escribi de los Obispos de esta iglesia
niitritus fiierit in
,

eo

quod

domo
que

Regis.
se

critura he hallado

En alguna esnombra de Regio;

queda lup^ar para sospechar si su Rey Reig. Lo que consta ciertamente es que era hermano del famoso Jailo cual

con

apellido seria

me
de
ca
;

de Roca, Sacrista de esta iglesia


la

Dean

de Valencia y despus Obispo de Huesel cual en la escritura de fundacin del


,

San Nicols de esta Catedral hecha en 1268 ya habla de nuestro Obispo cannigo entonces do la misma. Sucesivamente
altar de
, ,

fu Sacrista y Precentor. Era juntamente ca-

nnigo de Valencia en el mes de agosto de 1269, cuando el Rey Don Jaime I le nombr Prior del monasterio de San Vicente Mrtir de aquella ciudad. Llmale Pedro de Rege.
Existe
part.
la

noticia de esta provisin en el Ar-

chivo real de

Barcelona {Reg. IX.


195).

Jac.

1,

2.%

fol.

Hallrnosle ya presidiendo

como Obispo

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

155

en

el

Captulo general de

la
el

Asuncin de
cual hizo va-

nuestra Seora de 1299, en

rias Constituciones, la del turno

de semanas de los cannigos, diconos y subdiconos que debian ejercer su oficio en los domingos

y fiestas colendas.

En

otra se
la

mand que
mater

los

bautizos se hiciesen solo en

Catedral, quoriostra

niam
die

dice

lllerdensis ecclesia

hedificala sen constructa est in montis celsitu,

propler quod a parrochianis

emsdem

conla

siievit

rarissime visitari. tem se confirm

costumbre antigua de que el capelln del Conde dijese la misa de la aurora. A mas de
esto recopil todas las Constituciones tiles

de sus antecesores, cuya coleccin est en el libro de ellas let. A. Otras muchas Cons,

tituciones estableci en el

mismo

Capitulo ge^

neral

1504. Mas trascendentales y curiosas son las que orden en el snodo (ue celebr en esta Catedral, dia 5 de diciembre de 1301, de las cuales nada digo ahora, que
del ao
(a).

harto es haberlas copiado por extenso

que citar en el artculo siguiente, se colige que nuestro Obispo muri antes del dia 16 de mayo de 1307. En la Consueta antigua de esta iglesia, que
varias escrituras
,

De

(a)

Ap. nm. XXXIX.

456
vi

VIAGE LITERARIO

en Roda, hablando de las estaciones en el dia de Animas, se dice enterrado en la capilla de San Nicols que es puntualmente la fundada por su hermano Jaime de Roca. Lo
;

mismo querr
junto
al

indicar

el

libro antiguo de ani-

versarios cuando dice que tenia su sepultura


Portal del Fillols.

En su

sello

pin-

taba tres barras con una torre y dos peas rocas y dos estrellas, y al rededor el lema:

Gratia Dei

sum id qiiod sum. Memorable ser siempre


la

su

pontificado

para esta ciudad por

fundacin de su Aca-

demia literaria en el ao 1500, en que es de creer que tuviese grande influjo el Prelado, que tan eslimado era del

Rey como

su-

ponen.
El sucesor fu

PONCE DE AQUILANIU (DE AQUILANIDO),


de

1507 1515.

Electo (como dicen los Episcopologios manuscritos de esta iglesia) en 1507, como que ya subscribi en dos escrituras de disposicin testamentaria del Obispo anterior,

una del 16 de mavo v otra del 6 de setiembre de ese ao. En el archivo de Roda de
,

LAS IGLESIAS DE ESPAA.

57

cuya iglesia era Prior

se lee que fu electo

en 4508, Y por la verdad sus firmas en las sobredichas escrituras no prueban que fuese
ya Obispo en los dias de sus fechas, pudien-

Lo que yo puedo asegurar

do subscribir confirmndolas mucho despus. es que era ya Obispo confirmado y consagrado el dia 9 de diciembre de 1508, en que celebr aqu un
snodo
,

cuyas Constituciones

van copiadas,

como todas las dems (a). Tampoco fu tan breve su pontificado como se ha credo. A lo menos me consta del mismo archivo de Roda que viva 21 de octubre de 1515, aunque ya enfermo, y
no pudo confirmar la eleccin de Prior de aquella iglesia, que recay en Bernardo de Avellana. Mas debi morir de esa misma enfermedad, constando que mitad de abril del ao siguiente 1514 que por esta causa
ya era Obispo
el

sucesor.

(o)

Ap. nm. XL.

APNDICE

DE DOCUMENTOS.
I;

Insirumenium concordice inter Raimundum Berengarii, Comitem Barchin. et Avifelcl Dominum castri de Lrida, post eius civitatis a predicto Comit expugnationem: an

MCXLIX.

(Vid. pg. 4.)


in arch. eccl. Ilcrdens.
scec.

Ex

trans,

XIII exarato.

J.ec esf conveniencia


el

qiife esl faca inicr

Alchnid Avilelel
et

Domnun Raimundum Harchinoncnscm Comilcm


ista

Mar-

aniea sint amici nter se el fideles sine ulto malo inf^enio ol enj^'^anno, sicut bonus snior debet esse fidelis amicus suo fide homini ct amico, et sicut fidelis homo debet esse fidelis et verus amicus suo meliori seniori absque ullo enganno. Propler hoc convcnil prsedictus Comes jam dicto Alchaid u! habcat illi viginli galeas et de geralis tantos ut posil Alchaid niillere ducenlos cavallos inter Chrislianos et Sarracenos et posset {f. passet) illm ad Majoricas. Propterea convenit prcCalus Alchait de Lrida proejiominato Comili ut mitlal illi harrahenas filies

chionem quod de

hora

in

unde Comes bene sil ides Alchaid donet Comiti Calamnera et Cegdi el Escarps et Seros e Calalerra et Ailona el Lebul et Castel de Ases el Alcholea, et donet illi Albesa el Afesla, et Monte aceuto, et Alchaid teneal Soses per suurn alodium et suos molinos in Lrida el suos alodios. Quod si Alchaid vult honorem habere in Barchinonam et in Geriindam donet illi Comes ad laudamentum de suis amiois,et Alchaid sit illi valedors et ajudadors, et hoctolum sicut superius scriptum est preatus Alchaid allendat lolum jam diclo Comili per fidem sine enganno, et jural illi Alchaid per Deum et per suam Icgcm quod ita illi facial et ex tolo attendat sine malo ingenio et sine ullo
suos
et

tantos de suis hominibus

quod

ipse'

60

APNDICE

enganno, sicut superius scriplum est et de Torlosa et de alia Hispania sil illi ajudadors sine malo enganno. Et hoc quod Alchaid voluerit habere de his habeat per manum Comilis, et si tenet Alchaid castellum et civitatem donet inde potestatem ad Comitem sine enganno. De palies quae exierint de les Ierres habeat inde Comes medietatem el Alchaid aliam medietatem, de hoc quod Alchaid tenuerit per Comilem, et jam totum quod Alchaid tenuerit per Comitem habeat et teneant fisuam natulii sui el Comes illius natura per Comilem el per ram. Quando autem Alchaid liberaveiit praedictos caslros jam dicto Comiti et ipse Comes habeat illi naves ubi Alchaid possit suoshominesmittere etpassare ad Majoricas, et hoc lotum si Deus concesseril, sit faetum usque ad exitum mensis augusti yenientem primo. Actum est hoc XVIl kalendas decembris anno XIII. regni Leovici Regis.=:Sigf num Ra-

mundi Comes, (a) Faetum est autem hoc


Arnaldi Bercngarii,
di et

in presenta Guillermi Dalmacii et Martini Umberli, et Berengarii Bernarel

Dapiferi.=Sigtnum Salamonis capellanus


scripsit prcefato die et

judex qui

hoc

anno.
II.

Consuetudines Illerdenses. {Vid. Tpg. 13.)

Ex

cod.

saec.

membran. Biblioth. Dni. de Dalmaces Barchin. ms. XIV. coUat. cum cod. enrice scecul. Illerd. paulo

antiq,

n nomine Domini. Amen. Anno ab Incarnalione Domin MCC.XXVIII. temporibus Guillelmi Boleti, Guiilelmi de Qagraa, Pelri de Oflegato, et Guillelmi de Solsona Consulum; ad preces sociorum meorum Consulum et aliorum civium lUerden. ego Guillelmus Botelus dedi aliquantulam operam ut consueludines civitatis varias et diversas in unum collige,

rem

et scripfis

occasio malignandi qui


(a)

comprehenderem ul auferrelur quibusdam quando eral pro eis consueludo, tune


,

Additur

liic

siisbcriptio
sit,

qiiedam

arbico sermone,

quam
vitiala

qtwd autograplia noa


ralde reperiatur.

scribere negleximus;

tum quod

DE DOCUMEINTOS.

161

consuetudinem affirmabant, el si contra eos in consimili casu allegabatur, non esse consuetudinem asserebant. Unde processus causarum probatio consuetudinis retardabat, et
litigantes inde dispendia gravia senliebant. Volenes ilaque cives nostri, viri providi et discreli, cun consulibus memora-

huic malitiae contraliire, prsecibus suis hoc me scribere suggesserunt, Huius etiam opuscuii ralioni de instrumentis, privilegiis et de donalionibus regiis adjuncxi, necnon de bannis, cotis, et staliitis scriplis et non scriplis , et moribus , usaticis etiam, legibus golicis et romanis. Sumile ilaque hoc munusculum diutius poslulatum, concives venerabiles, ut eo ledo efficiamini doctiores, juxta illud: Doce sapientemj et sapientior erit.
tis

In quibus consistit jus nostrum.


Consislit jus
plis et

noslrum

in

donalionibus et concessionibus

sive privilegiis Principum, et in moribus scriplis, et


in

usaticis et

legibus golicis et romanis.

autem, et concessionibus regiis est quia varise sunt el divers^e et confusoe in pluribus instrumentis quid in eis utililas conmendat, breviler colligere utile fore puto ne prolixilas leclionis pariler et varelas audienti pariant toedium et leclori. De carta vero Comilis Barchinonse quia prima est, de ea primo dicam, et postea de alus consequenter. Hic incipit Liber primus.
tionibus
,

non scriDe donavidendum. Sed

De donacione

civitatis.

Donant nobis Comiles Barchinonae et tem Illerdae cum mnibus lerminis et

Urgelli tolam civitapertinenliis


,

suis

et

totum territorium per proprium alodium

sicul

dabunt eas

vendendum
mililibus

nobis per cartas donationis suae cun prole, et sine ea ad vel impignorandum cuilibet, exceptis , dandum

atque sanclis.
et

De donatione boschorum, pascuorum

aliorum.

Donant eliam nobis prata, pascua, fonles, aquas, boschos, lignamina, venationes et plana alque montana, ad omnes noslros usus et peccora depascenda. TOMO XVI, 11
,

162
De lezda

APNDICE
lllerdcB

a nobis non danda.


ciyitate Illerdae vel

Et quod non donetnus in Iota lezdam vel ullutn usalicum.


,

lerm

De

forcia nobis

non facienda.
,

Et quod aliquis snior, vel castellanus sive vicarius, aul bayulus lUerde non faciant nobis ullain forciam vel dislriclutn in possessioaibus vel personis.

De inculpatione nobis non facienda.


tem quod non possint per se, vel per bayulos suos nos inculpare, aut increpare de aliquo absque lestibus ydoneis.

De

batallia a npbis

non facienda.
eis, vel

llem quod non faciamus

cum

cum

aliquo seniore

vel bayulo Ilierde batalliam.

De

librtate

et

franquitate nostra.

tem quod simus deinceps securi liberi et franqui eun mnibus hereditalibus et possessionibus nosfris sine uUo retentu queni ibi non faciunt prseter fidelilalem et solam rectam justiliam quam ibi relineat.
,

De
Cuius
justitiae

coto cultelli extractu.


is

primus modus

est:.si quis eduxerit culi-

lelhim, lanceam, aut

ensem adversus aum minando aut irascendo^ aul donel curiae LX. solidos, aut aianum perdat.

De

latrone capto

quod possit retinen.

eum

Qui prendiderit latronem suas causas furantem, tamdiu teneat, doee sua recupere!, et postea 11 um ad justiti^m cqriae rc^^^t.

DE DOUMEMOS.
De
jignorc vendendo.

f^

tem si quis lenuerit pignus aUerius , el debitor noluerit reddere debilum ad terminum, leneat pignus is qui tenet X. diebus, post quos si noluerit debilor solvere, potest vended re pignus is qui tenet ipsuin vel impignorare cui voluerit, unde suun recuperet.
,

De

tcrtia judici

danda.

el in termin clamor veneril ad curiam, de illo cogatur totum ei debilum reddere, el lanlum de suoproprio curiae dar, quantum fuerit illius debiti pars ferlia.

Si quis fucrit nobis debilor, aut fidejussor,

nolit pacare, si

De pignoratione

eius qui jus

non

facit.

Quod

si

curia

licet habitatori Illerdse

pignorare in

non vult, aut non possit illum dislringere, ipsum debitorem vel fidejussorem mnibus rebus suis.
,

De mjuriis

et

malefactis

a nobis componendis.

Omnes vero
faca

injurias, et malefacta infra habilalores Illerdse


el pacificare, ante

possumus ad invicem adaptare


fiat.

quam

quBerimonia ad curiam

De
De

directo

firmando secundum quantitate7n malefacti.


,

sive malefactis de quibus fuerllcu illis autem injurlis clamor factus, firmamus directum secundum quanlita lem malelacli, et facimus illud por judicium curiae.
rise

De

hits qui

comprenduntur in adulterio.

Si quis fuerit cumiixore allerius in adulterio deprehensus currant ambovir et foemina per omnes plateas civitatis Illerdse nudi et verberad, peccunite vel honoris.

ncc aliud

dampnum

inde sustineanl

^6A
De

APNDICE
Principe nos deffendente.

Promittuat quidem nobis prsefati Principes prcfata omna


firmiter observare, et corpora noslra et

omnia

riostra

ubicum-

que possint defender,

et

manu

tenere contra

omnes perso-

nas, sicut suos proprios, atque homlnes carissimos.

De

fidelitate

a nobis

eis

facienda.

Similiter nos promittimus dominis dictis


les in

quod simus

fide-

mnibus

juslitiis suis

el directis,

et

quod juvemus eos


nostrunv.

servare

et tenere

civitalem lllerdce

secundum posse

De confirmatione

cartee Comitis Barchinonce.

Rex vero Alfonsus et Ermengaudus Comes Urgelli Uam franquilatem et illos bonos usalicos Comitis Barchinonse qui sunt in carta et extra cartam, nobis confirmant; unde civitas Valeat magis tota.
De manu
leuta

non facienda.

Promittit etiam nobis idem Rex quod non faciet nobis quaestiam, toltam, eque forciam, velmanu leulam, velpraestitum absque nostra volntate.

De directo

in curia faciendo.

Itemmandat et donat nobis quod omnishomo clamans et Veniens ad curiam suam Illerdse inveniat directum.

De Comit
Et mandat,
et

Urgelli adjutore nostro.

bona

fide et sine
et

ista tenere Comiti Urgelli,

enganno quod Comes

affidat
sit

quod

facial

adjutor et de-

fensor noster sine omni noslro enganno.

De donatione viarum

et

platearum.
et

Donat nobis idem Alfonsus Rex,

concedit omnes vias

DE DOCUMENTOS,
vicos et plateas civitatis ut

16b

possimus inde re, manere et redire libere el spalioseadprofectum noslrum ut mselius dicipo* test et quod non faciat vel fieri permillat opus aliquod vel structuram, quominus possimus inde ir ampie et spatiose et expedite per superius memrala.

De mrcalo non mutando.


Donat nobs dem Rex Alfonsus, et concedil quod non mu mercalum nostrum de loquo et die, scilicet die V. sub affrontationibus ibi scriptis, et quod non possit fieri inlra trminos huius urbis aliud mercatum, nec occasione ortoruin veldomorum, seu rei alicuius dabit inde aliquid, vel tenebit
tetur

De ponte ut

nihil in eo fiat,

Donat etiam ponti cum mnibus alus dominiis tolum aren nium, [eremum, et populatum sublus et supra pon'em, et quantum aquae abslulerint latere ex utroque. Concedunt
etiam ponli, donant
et

laudant omnes honores

et usaticoj

pontis et alia eximenta.

De

confirmalione cartee primee.

Rex Petrus et Ermeng-audus Comes Urgelli eadem nobs donant quaj prsedicti Comits donaverunt in prima carta us que ad illum locum ubi dicitur: illas mansiones, quia ibi addunt quod illas mansiones et heredilales quas usque modo habuimus et possdimus, quoquomodo donant nobis per pro* prium alodium francum et liberum, ut supra.
Deforcia nobis nonfacienda,

dum firmanciam
dicitur,

demtis,

Addunt etiam
flura

ubi de forcia

Dominorum

quod non

faciant nobis forciam in possesionibus habilis,

vel possesis,

lamen simus

parati dar firmanciam de directo.

De

batallia

a nobis non facienda.

tem addunt quod balalliam non teneamur facer cum eis per hominem vel ferrum, nec per aliud judieium, nec per

aquam.

166

APNDICE
Detertiareiinmobilistiondanda.

Addunl etiam
cepto,

prsefali Principes

mobilis et honore pro lerlio nullam

quod de possessione re nrem donemus, hoc ex-

quod

si

per coniposicionem causfe fuerint terminatae,

tertiam partem de eo quod indo exierit, lantum demus.

De
tem quod
ris, si

debitare pignorando.

in pig-noratione facienda debitoris vel fidejusso^

non pofest aut non vult, quod


curia
facienda.

deijilorcm vel fidejussorem distringere


curiae

vel bayulo

non

esl

inquisitio

De confirmatione consuetudinum..
Concedunt etiam et confirmant nobis omnes bonas consuetudines scriptas seu non scriplas quibus usi fuimus usque

modo

et

de coetero

uli

voluerimus

in

eternum,

et

omnia verpossita,
et

ba cartarum Comilis Barchinonse quse sunl hic


alia addita.

De arennio

ut nullus ibi edificet.

Donat, laudat, elconcedit etiam idem Princeps quod stiper


nullus edificet, eque in arenario plantct vel edificet aut angustel: et quod constratliones illuj qute nunc in arenario renianserunt, poenitus deslruanlur, ul sit arennarium omnium comunis placa et locus lber, et exilus civilatis.

pontem

De consulalu

et

ordinatione civitatis.

tem donat et concedit nobis cum mxima deliberatione consulatum per omnia soecula duraturum salva fidelitate sua
Comitis Urgelli, salvo eliam jure Illerde casllanorum, modo quod salva fidelitate sua et Comitis antedicti, salvo eliam jure lUerden. casllanorum, possimus ordinare, gubernare civitalem Illerde et populum eius interius et extra ad honorem et utliatem nostraui; possimus eliam deffendere.et tueri personas et res nostras et res alienas nobis oblgalas, tem ilinera el slralas el omnia quae nobis speclare videntur.
et
tali

DE DOCUMENTOS.

467-

De

dfensione ab eo nobis facienda.

Kem donat el concedit quod si ratione ordinationis pradict vel occasione contigerit nos dampnicare aliquem vel gravare, quod ipse deflendat nos in jure, el nos;etres nostras indempnes conservel , ut ad ulilitalcm nostram moelius dici polest.

De consulibus

eligendis.

Mandat etian alque districte prsecipil quod in quolibel anno quatuor cnsules eligantur, el mutalis primis sic quolibet anno fat.

De forma juramenti consulum.


dicli cnsules se prsedicla omnia servatuhunc niodum: Ego lalis juro lactis sanclis Evangeliis bona fide me servaturum gubernaturum et deffensurum, sicut superius continelur, me sciente civilatem et populum Ulerde el res eorum inlerius el exlra ad honorem et ulilitatem nostram el tolius populi, salva fidelilale Domini Regs

Jurant aulem

ros in

et

Comilis, et salvo jure casllanorum lUerdensium.

De juramento consiliarorum.
Consiliarii

aulem

ita

jurant:

Ego

lalis

juro tactis sanclis

quatuor Evangeliis me consilium preslilurum et auxilium consulibus conslilutis in ordinalione, gubernatione el dfensione predicta bono inleleclu, ul supra.

De juramento singulorum.
-

^liis

Singu aulem itajuranl: Ego lalis juro lactis sanclis Evanme servaturum el obedilurum bono intellectu juxta
scient consulibus constitulis in ordinatione, gubrn-^

meum

tioiie el

dfensione prsediclis.

De

guidatico non faciendo.


si,

Gonccdil eliam idem Princeps

quod numquam ipse vel

68
dominus

APNDICE
Illerdae mitat vel
,

alius

guidet in Illerda militem vel alium qui interfecerit aliquem Illerdemsem vulneraverit, ceperit vel aliquo modo turpiter seu atrociter sit e injuriatus, si lamen aquis sic delinquens Illerdara intraverit, si quod malum vel injuriam in corpore vel in rebus a nobis susnuerit, vult et pracepit omni tempere impunilum.

De

confirmatione consulatus.

alii

Et quae de consulalu dicuntur, confirmant nobis Domini per tria publica instrumenta.

Rex

et

De confirmatione omnium cartarum.


Confirmant etiam nobis in elernum omnes cartas populaillis habuimus , vel a suis an, et alias omnes quas ab

tionis

tecessoribus

quoquomodo.

De

litteris

contra jus itnpetratis.

Donant iterum nobis quod quilibet inveniat directum seu justitiam in curia seu judlce lllcrden. prEsente vel futuro non obstantibus aliquibus pr?eceptis lilteris seu rescriptis a
prsedecessoribus suis vel ab eo concessis concedendis.
,

vel in posterum

De
tem quod

bannis in

litteris

non petendis.

numquam

num
fueril

vel

quotum, mulctam sive pcenam

apponant vel apponi permilant ban in suis litteris seu


:

rescriptis

et si apposila super nos vel successores nostros ab eodem, prontlit se iliam nullatenus exacturum.

Dealienatione rei censualt^.

Concedunt etiam nobis quod de possessionibus ad cen datis si eas vel partem earum vender voluerint emphiteote vel pignori obligare facta fatica in Dominis vel eo

sum

rum bayulis muni praetio

in carta donationis apposita

si

domini eas com-

noluerint retiere vel distulerint retiere malillis

tiose, liceat emphiteotis vel

qui eas tenuerint vender et


et sanclis et locis religiosis

impignorare exceptis militibus

DE DOCUMENTOS.
soluta

469

quinquagessima parte totlus prselii rei vendilae vei impignorale, el ex tune teneantur Doniini carlam firmare, velint, nolint , salvis tamen censu et senoratico eo
fideliter

lamen

rumdem.
De donatione macellorum.
tem donat nobis cum alus Dominis illum locum carniceria& per francum alodium ad usum tantum macelli a ccelo usque in abissum. Et quod non possit haberi ad usus alios in eternum. Adiciunt etiam quod liceat nobis habere macellum vel macella in quibuslibet locis alus civitatis.
,

De donatione omnium

in

communi.

Domini idem donant nobis et concedunt firmiter, atque mandant quod si comune vel missionem aliquam fecerimus quoquomodo omnes habitatores totius civitatis et termini
,

eius mitlant pariter atque donent juxta quantitalem facultatum suarum, nuUo inde excsalo, praeler eos qui de creatio*

ne Domini Regs et Comilis fuerint, qui curiam suam assidue sequunlur, qui tune aliquid non miltanl; alias enim si cu* riam non sequantur secundum quanlitatem possessionis fa
eiant

omne

servilium vicinale.
hiis qui ?o;

De
Si quis

dederunt in communi.
noluerit, cogatur per curiam

aulem dar comune

lUerdse. Si vero .curia negligens fuerit in

paga compot dena


et

riorum (vel Dominorum) lUerdse recipiatur, quam dar aliquid teneamur.

de

illo

nequa

De pcena eorum
Quod
si

qui

non dederut in comuni.


*

quis nobis

cum

servilium noluerit facer vicinale

auctorilate
et nullam

eorum

et

mandato a vicinalico ^nosro expellatur

nobiscum habeat parlicipationem.

De

confirmatione posessionum.

Confrmant iterum, et concedunt omnes doaationes, posse

470

APNMCB
consuetudines quas haclnt
et alia

siones et tenedones el Ixmas

habuimus, t omni tempore habeamus.


Est carta emptionis carnicerise,

emptionis cequUe

Segriani.

Carta Regis Ja.

filii

Regs

Petri.

Depeccunici

quam possumus mutuo

dar.

Rex siquidem Jacobus laiidat, et cum mxima deliberationeeoncedit mnibus subditis sais quodpossint dar mutuO' peccuniam, sicut haclenus fiiit factum et quod liceal nobis deTendere pignora noslraomnia contra omnes homines, doee de
peccunia nobis
fuerit salisfactum.

De

eo compeliendo qui frangit cartas riostras.

Si quisvero contra lennrem inslrumenforum nostrorum in pignoribus et debitis per poteslalem vel judicem prsesumpserit infestare vel per personam aliam impedimenlum facer, vel etiam attemptaret, liceat nobis non facta fatiga ipsum viriliter

cohereere.

De pcena

eius qui frangit

hanc cartam.

mandat
ter

Recipif eliam sub proteclione sua omnia pignora nostra, et officialibus suis quod non expeclala jussione sua in

eos qui contra hoc privilegium in pignoribus vel debitis praeinstrumenlorum noslrorum tonorem aliquid prsesumpsepnt alemptare, tamquam violatores pacis et Ireugse et laese majestatis reos insurgant.

De

injuriis

non repetendis.

Si quis autem propter debita vel pignora interdictum vel sententiam contra nos procuraverit promulgare, sciat se cum rebus suis a pace et Ireuga ejec(um, et nisi intra mensem a monitione Vicarii numerandum fecerit interdictum vel sententiam relaxari, bona etiam lalium concedantur cuilibet occupanda.

De confirmatione possesiomtm
Denuo concedunt
et

et cortar um.

laudanl

et auctorizant, et liberatr

DE DOCUMENTOS.

t71

eum mxima

deliberatione confirman IJidem

Rexcum

Alienor,

Regina uxore, et cum Comit Gueraldo Urgellen. nobis omnibus franquitales el bonos usus elpossessiones et heredita? tes quas haclenus habuimus et leriuimus in Illerda et suo termino sive extra, et illas etiam quas habebimus in fulurura absque ullorelenlu prseler fidelilatem et justitiam solan rectam, et omnia instrumenta praedecessorum suorum cum hs mnibus quae in eis plenius continentur.

De
Si quis

int^rpretacione carlarum a nobis faciendo.


in nsirumenlis

aulem

praedecessorum suorum

am-

biguum

fuerit vel

obscurum, vult quod

nostrae interpretationi

poenilus relinquatur.

De

bestiis sine servitio

pasccndis.

Concedant etiam et constituunt, quod omnes bestias nopossimus ducere et reducere per omnia Joqua trra) suse ad pascendum, et ibi nulriendum sine uUo servitio pro suo guidalico faciendo, quod de coelero nunquam demus.
stras

De

litterisjus

nostrum impedientibus.

litteras

Concedunt etiam quod si aliquis a curia sua impetraverit de directo non faciendo alicui nostrum de se conquasr renti, quod ilke litter;.e iiabeanlur iirila; et innanes. De
cozolis

non dandis.

tegros,

Addunt iterum quod non demus cuzolos medios eque iaeque in platea, eque extra plateam, et quod possimus annonam noslram in platea vender sive extra, sine
cozolorum donalione.

De leuda non danda.


Rursus faciunl nos francos
et

immunes,

et

merces

et

mer

caturas nostras et omnia bona nostra et familiamet captalarios ac nuntios nostros ab omni leuda, pedagio, mensuraticoj
passatico, portatico, pens, usatico, consuetudine novis,
teribus, stalutis el slatuendis, et de

veredemptione eaj^undeq^.

472
sive exactione
vel

APNDICE

demandam quoeunque nomine vocelur, ubicumque per tolam torram suam et per aquam, sicut in

instrumento suo inde confeclo plenius [conlinetur. Poenam cliam imponendo mille aureorum ei qui praedictis voluerit
contraire.

De sumptibus pro communi

utilitate fadis.

Omnes cives debent communi


utilitate

se invicem dilig'ere, et deffendere se

fi-

deliler et pro posse, et si oportuerit

sumptus vel

servitia pro

onniun

fieri,

quod quisque det per

libras et

ad que omnes conveniant| sacramentum secundum sui

patrimonii quantitatem, nullo ab h oc ratione aliqua excsalo. Confirmant eliam in eadem carta consulatum, etomnia speelantia

ad eundem sub sacramento.


et alise cartae

Sunt

quiae Segrianii inter nos et

militum plurium et pontis Petrum de Qasala.

et

cartse

ce-

Incipit lber secundus.

De

cotis instituendis.

Sequitur de moribus scriptis, colis sivebannis et slatutis. fossunt de consilio communi cnsules cotos sive bannos poner, minuerevel augere, et slatuere dos viros honestos in singulis officiis annuatim, qui inquirant et recognoscant ea pro quibus coli, sive banni sunt statutis. Jurare tamen debent isti do praesenlibus curia et consulibus, quod hsec fideliter exequantur. De caloniis vero quse inde exierint, habet curia tertiam, comuna terliam et illi do tertiam pro suo labore.

De
Consuetum
est

fidejussore 'conveniendq.
quilibel convenire

quod
si

cum

effeetu

primo

fidejussorem vel

vult

reum

principalem.

De traditis.

Mors est,
sibi satisfieri

et

cum

carta statutum,
,

st suo satisfacere creditori

et

credilor

quod si debitor non ponon ostendil undc

possil, recepto juramento ab eo per curiara

DE DOCUMENTOS. i 73 quod non habel unde solval, stalini debet judex debitorem tradere creditori, ul teneat eum penes se captum in compe dibus aut calea, et del ei panem el aquam tanlum, doee aul eomposium inter eos. Si sit ei pro debite satislactum vero judexad liberandum reum fueril negligens vel remissus,
,

cet credilori recepto juramento in curia supra dicla suum capere debitorem , et tcnere penes se dicto modo. Si aullen! creditor ille in fraudem aliorum creditorum nolueril suum capere debitorem vel tenere vel incuria vel negligentia tali modo illi alii credilores possunl per ordinem prsediclura reum capere el tenere. Nemo tradilur pro tertia curia? , nec capitur nec traditur aliquis pro usuris nec pignorantur vestes pro tertia, eque lectum.
, , ,

De

bannitis.

Temporibus Bernardi Boteti, Pelri Valentini, Guillelmi de Osea, et G. Gaufridi, consulum statutum est, quod quicumque occiderit vel vulneraverit civem Illerden. si infra XX (o) dies postquam prseconizatus fueril per civitatem sejuri non obtulerit, pro convicto et confesso deinceps habeatur.
.

De eodem.
Temporibus autem G. Boteti, et aliorum consulum fuii additum huic statulo quod judex cum consilio consulum capiat hunc prseconizalum quandocumque poterit, et faciat inde justitiam qualem decet, quserelam etiam nemine pro
,

Sequente.

De minoribus

XXV annis..

tem dem cnsules firmaverunt hanc consuetudinem quod minor XXV. annis a XIIU. annis completis non restituaur sed pro^ mayori XXV. annorum ia ratione minoris setalis mnibus habeatur.
,

De

bonis

dampnatorum.
unde pcenam su-

Si quis aliquod maleficium comisserit,


(a)

Cod. Illerds infra X.

^"7 i

APNDICE
non
aniittit

stineat corporaiem,
luerit.

suorum, immo polest de

eis teslari

bona eque parlem bonorum et dimitiere cui vo


,

De non probando Temporibus G.

in causa appellalionis.

Boleli et aliorum

consulum cum multa de*


quo,
in

liberalione fuil stafum

quod

in capitulo in

causa prin

eipali quis per testes probavit,

quod non

possit in causa

ap-

pellalionis in

eodem capitulo per testes probare. De homine interdicto.

Statutum est quod civis noster non recipiat ad hominem concivem suum, nec ab eo censum recipiat vel tribulum, nsi pro re ad censum dala.

De

2)ane.

Si pais minoris pensi fuerit


levatis tribus fog-aciis pro

frangatur seniol et secundo


quoe ut supra diximus divi-

pcena

danlur. Si vero lerlio fueril niinir invenlus,

non

l'rangatur

pais, sed ponalurin costello venditor (rt)ii!ius pais. Domini vero furnorum babean I balanzas in furnis suis sub pcena V. solidorum, in quibus flequeria ponderent panem suum. Esl aulem in juslitia pais haec mensura tenenda; hoc preenolalo quod in faneca farinse sunt XLVIII. librse pais cogti, deductis expensis, el quando valet faneca unum denarium debent esse in numata pais XLVIII. libre, et quando ascendit faneca de uno denario usque ad XI. descendit per quamlibet denarium IlII. libras. El quando valel faneca

XII denarios, debenl esse in numata lili libree, el quando ascendil de XIl denariis usque ad dos solidos dobet discrescere numata duabus uncus per singulos dennrios. Et si ascendit de duobus solidis usque ad IlIIr debet discrescere numata dimidia uncia por singulos denarios. El si ascendit de lili, solidis usque ad VIII. discrescel numala pais per singulos denarios una octava, et sic de singulis proporlio,

nabiliter

usque

in infinilum.

{)

Cod.

Illcrd. venditrix.

DE DOCUMENTOS. De
vino.

478

Si quis per praeconem venale exposuerit

vinum suum per

civitatcm, non vendal in grosso de illo vino alicui revenditori vini, nisi duas XVI. (o) vel minus polesl vender alii ad

recomplendum. Nec misceal aliquid


praetium
dicli

in

suo vino, nec aiigeat

vini, nec vendat aliud

conicalum, nec teneal policem infra

vinum, nisi fueril praemensuram. Super hs


est.

autem mnibus colus LX. solidorum

De

gallinis, et de venatione.

-perdices, vel

Slatutum Gsl quod revenditor non emal gallinas, anseres vel liorlaliciam, eque pisces inira fruilam unam leucam juxta civilalem nec in civitate doee transeat meridies, sub poena quinqu solidorum.
,

De

carnibus.

Carnifex non inflet carnes, nec vendal unam pro alia, nec telam crassam ponat super carnes macras; sin autem amillit carnes, el hospilalibus denlur.

De
Qui
sal vendil,

sale.

non vendat unum pro a^;

et

mensuretur

sal sicut arena. (6).

De
Oleum cum enibulo ereo
tur.

oleo.

est

tradendum; sin autem

arnlt*

De mensura.

segon, et calx corrent

Annona mensuretur de ferro ad ferrum. Sal vero, avena cum almuto postea de benedictione in ingulis fanecis. El omnes fanecas debent esse eiusdem quan()
()

Cd, Illerd. sexdenas,

Cod.

Illerd.

avena.

476
titatis et

APNDICE
latitudinis

per tolum. Et fanequa continet VI. almutos correnlos, et datur unus postea pro benedictione, et sic dantur IX. almuti correnli pro faneca. Cozolerius vero

teneat longe cozolum a

manu sua.
De
aureis,

Nullus recusel morabafinos vel mazmudines nisi Tractos, Vel apedzalos, vel minores pensi. Et est cotus super hoc XII. denariorum pro quolibet ureo vel mazmulina. Eliguntur
auteni singulis annis do campsores jurati, qui heec reco-

fnoscant.

De juramento
Nullus juret

ludi.

Deum,

vel

Sanclam Mariam ad jocura;

sin

au-

tem

det V. solidos, aut V. azolos accipiat in platea.

De

moleidinis.

Molendinum non molat in die sabbali pulsantibus vesperis in diem Dominicam in pulsatione vesperarun; sin autem, conslel molendinario illam fanecam bladi, quam in sabUsque
bato accipere debet.

De eodcm.
Camivallum (o) molendini sil unicum et integrum, mola ad camivallum unus digitus tantum.
et

de-

bet esse de

De

tendariis

in libra cerse

Tendarii debent facer pobil candelse tortum (6) et lucran III. denarios; alias perdant ca'ndelas.
,

De
Plsala

eo qui vadit sine lumine.


.de nocle nullus

campana

vadal sine

lumine per

Villam, alias det V.

solidos, vel V, azolos accipiat in platea.

(a)
()

Cod. Illerden. cow'inallu m. Cod. Illerd. cucium.

DE DOCUMENTOS. De
tabellionibus.

477

Scriptor non facial carias , nisi sil in prsesentia consulum juratus qui videalur esse delis et ad hoc officium suificiens
et legalis.

De

corriariis.

ta inportis ferricis,

Venditores coriorum ad mensuram ferream, quse est firmaquam Comes Barchinonse constiluil, vendanl coria solearum.

De

cr editor e ludi.
sin-

Creditorad ludum non muJuel super vesles alicuius,


-r^ulem sine peccunia vesles reddal.

De

aleatoribus.

Nullus leneat Iritxeriam, nisi in


solidos.

via maiori, alias del

X.

De taxatione usurarum.

Nemo percipial usuram de ureo nisi de centum aureis XX. in anno vel in mense dos et denarios ad pugesalium
rationem.

De
Panni non cardentur
nisi

cardis.

cum

cardis herbse.

De pens
Pensa narum.
lanse debet esse

lance.

X. librarum,
colors.

et

pectn duarum al-

De mixtura

Nullus color miltalur in pannis, in pila, nec in operatorio daroquina quod sit facta per cabal el rebol el pelades per cabal et ayninis (a) el lana malenca ad partem. et
et duita
(rt)

Cod. Illerden. aynnins


ele,:

el

lana magenca

ad parlem

et

non

se

aduyt ncgre

TOMO

XV.

12

178
saiust negre

APDtCE

blavo, et ordidores quod sint XLVIII. non alnaruiii. Quilibet eliam possit officium suum docere discipu-

cum

lum suum, elhabere

et tenere

secum.

De odem.
Nullus comodet super laciam lanse brunaterii, sin aulem reddat eam domino suo sine peccunia.
*

De

coto

vicrm.

Cotus vinearum et hortorum dividilur intercuriam elcomet vinogolum (a) per terliam. Dominas vero horti habebit talam suam. De vmogolis.

muue

Domini vinearum eligunt vinogolos annuatim in praesentia consulum qui juranl se fidetiter vincas servaturos, et accipiunt de unaquaque kafizada octo denarios.
curise et

De

hostalariis.

Hostalarius non recipial hostalagium de re sua


dit in

quam ven-

domo

sua.

De mercatali.
In
ibi

signum,

mercatali non haljeal aliquis cerlum locum, neo pona! nisi die jovis in aurora.

De
Vite civitatis

viis civitatis.

non debent
in

constringi, et tabula vise debenl

esse quatuor

palmorum

latum.
vicinis.

De

exercitus

Vicinus nosler est qui jurabit nostram vicinilalem, et in suo et posivit, el in comune milit de omni mobili
lile, et

sessionibus quas hic habet et manet


(a)

lenet

domum,

et

God. IllerJen. vino^aliim-

DE DOCUMENTOS.
facit

i7

ignom, et leiiet uxorem ol suam lamiliam. Si vero non habel uxorem, faeiel hic;ignem, et lotum \cnatcunfet habcat hic maius capud suuii.

De corredor ibus.
Corredores juranl annualim in suo officio se fore Fideles, et non debent babere pariem in re quam vendunt, neo eam retiere, et habeant de libra II. denarios, de equo 11. solidos, de mulo et roncino XII. denarios iner ambas partes, de asiivo

vel asina

IIII.

denarios.

De

hostibus.

Quilibel in g-uerra polest capere

suum guerrarium

et te-

nere ubicumque vult, et compeliera redimere, el redemplionem habere.

sibi

lotam

De

alnis.

Similiter alnse debent probar!

cum

alna frrea, quae esl

posila in arcu tabultrum.

De
In

villis nostris.

omni

ros, Rufea,

vicinatico nostro miltit Alamurs, Palatium, AlbaCuguylada, Villanova, Femosa, Albatarre.

De

capelUsolis.

In capellisolis nulla fraus fat, vel aliquid miscealiir, sin

aufem XX. solidorum cotus

est.

De

sellar iis.

Nullus picfor ponat argentum pro auro, vel unum pro alio, sed in sellis palafredi et scutarii signi integri (a) illud signiim sit de auro tanlum si vero sint si^ni minuti (6) ilke 'sellge iHud signum sit auri vel argcnli.
,

[n)
(/>)

Cod. Illerden. designo nlcgro,


Cod, iHerd
dcsi^!io

mi nulo.

480
De

APNDICE
sportulis sive saionibus

fra civitalem. Si vero extra iverint

Sayones nich accipiant pro suo labore ab aliquo vicno n componanl modeste cum
,

eo qurmittit eos.

De pignoribus

faciendis.

Nemo

pig-noret nisi

cum
ille
,

litleris curise et

consulum

'fatigam.

inveneril eo loco ubi est

de quo se clamat. Si vero etiam cum fatig-a pignoraverit illud pignus milat in posse consulum, ne possit cum eo fugere, et ut salvenl suum directum cnsules pignoranti, et inventa fatiga potest vicinus pro alio
pi:norari

secundum formam

predictani.

De

conventis.

Quilibet autem potest hic alium convenire non obstante eo quod fatigam non invenerit in eo sub judice suo.

De

sogovianis.

NuUus portet sogovianum, nisi ad sonum vel hostem; alioquin perdat eum^ et det X. solidos pro banno.

De

eo qui aufert reum.

Si quis abstulerit aliquem impedierit quo minus juslilia


ille

reum
fat

curiae vel consulibus, vel


illo,

de

teneatur ipse, slcut

reus.

De
"-

guidatico.

Non potest quis guidare aliquem, si hic habeat aliquem, crediiorem vel clamantem absque licentia quserelantis.
De
fugiente

ad ecclesiam.

Propler multa vulnera et crebras cedes statuil Dominas Rex Petrus in curia generali apud Illerdam constitua, consensu et volntate R. Archiepiscopi, et Berengarii, Episeopilllerden.
et

Magistrorum templi

et hospilalis

et

plurimorum

DE DOCUMENTOS.
,

IS

alionim tam clericorum quam laycorum, mililum ct nobiliurn et civium quod quicumque vulneraverit , vel occideril aliquem, si acl ecclesiam vel locum confugerit religiosum, judex Ulius loci cum hiis quos ad hoe suflicere viderit, debet extrahere illum sine dampno corporis sui: cum vero habuerit eum penes se, accipiat quod meretur justitia mediante, et ab lio die instituli huius fuit observatum usque modo ante tempus enim huius slatuti aliler servabalur, quia non extrahebalur.
:

Incipit liber tertius.


J)e

consuetudinibus non scriptis.


qui possunt convenire in civitate (a).

De

illis

Superest ul de non scrlps moribus videamus, Sub curia huius civitatis lenetur quilibet responder, dum modo hic inveniatur, non obstante eo quod sit de alio loco, vel loro nisi sit clericus, vel religiosus, vel his qui ad censum tenet pro re cesinla, vel possesio in alio territorio constitua, vel is qui in alia curia irmaveril directum. Hospitaliarii vero hospitalium civitatis responden!, et lirmant sub curia ista.

De

milite.

Mes vero

cogilur responder sub curia huius civitatis rainiti,


;

tione contraclus hic

vel

nobis vel rebus nostris


polest

alias

damni hic non cogilur

illati,
,

vel extra,

eum

pignorare. Vicini vero milites


et

si

sessionis,
alii

cives in

habeamus causam cum mnibus responder.

eis,

sed conquserens habeant hic poscoguntur siculi

De

Sarracenis.
facit

Sarracenus vero sub zalmedina sua firmal, et

dir-

dum

secundum
curia,

curias suas.

sub noslra

Sed si agat, et reconvenitur, cogitur sub eadam curia responder. Simi

(a) Cod. Illerden. tpondere vel non.

De

hiis qui sub curia Illerdensi

tenentur r$%

482
quaerilur de aliquo debel
petit. Si

APNDICE
(a). Cum aulem quis eonpersonam nominare, et rem quam

Jiter et oniiies privileg'ial prsedicti

aulem

res debiloris vel fidejussoris hic inveniantur


illo

me
et

de debilore

conquajrenle, debet judex eas empajare,

tempus competens assignare, ut dominus rerum venial st respondeal conquserenti, eliam si sit miles. Quod si non venerit, vel juste se non exciisaverit/oslendet curiaj conquaerens jus suum et si sumalim viderrt judex actorem bonaiji
,

causam habere,
fecerint

tradet ei de rebus illis juste extimalis, si sufjuxla petili debiti quantilatem^ prastila tamen ab

actore idnea cautione, quod quandoeumque dominus rerum illarumveneril, facial ei de rebus illis justitiue complemenlum.

Quod non
Non
dici,

offeratur hic libellus aliqualiter quis postulet {&).

ofertar hic libellus,


in libello eral

sed actor viva proponit voce ju-

quod

proponendum.
insirumeniis.

De

Instrumenta adversarii mei vel alterius cuiuslibet possum


petere michi edi, et eis uti, sive ad agendum, sive ad excipiendum, vel alias sint necessaria michi..

De

saiisdando.

Actor quidem debet satisdare secundum jus. Quod si non quod non poost, el judex polesl lenere eum captum, vel traderemanu levatori. Et ad fidejussioiiem petendam (c) potest petere dilationem unius diei. Haec autein omnia in reo locum habent hoc excepto quod si judici videatur suspeclus ut lalitel, non habebit illius diei dilationm.
potest, debet jurare

De pcena

in compromisso apposit

non exigendw

Si pcena in compromisso possita comissa fuerit per judi'

cem non
.

petilur, nisi

renunciatum

fuerit

civitatis

sed

si

arbiter tenuerit pignora

penes

huius consueludin se, poterit ea

{a)
,

()
(c)

Cod. Illerd. tit. De conqucerenle. Cod, Illerdea. lit. De propo tienda.,


Cod.
Ilierd. et

ad fidejussorem petendum,.

DE DQCIJHJENTOS.
parti servanti

4S3

arbilrium dar pro poena promlssa. S vero pars servans arbitrium pignora allerius parlis non servantis tenuerit, polesl ea pro poena promissa retiere.

De

reis (a).

Reus qui slalira vult responder quserimonise faclse potest, autem habet inducas trium dierum, deinde de tertio in t^rliun diem Iractatur causa ct ad vanandum etiam datur
sin

dierum, nisi gratia actoris longe manenlis dilamaior petatur secundum modoramen locorum^ vel gralia testium vel instrumenlorum vel allerius justse causse. Si vedilatio trium
tio
,

ro actor

extraneus, utetur jure vicini. Sed si reus fuerit extraneus, non datur actori licentia dilTerendi, sed tractalur causa de die in diem, nisi gratia actoris vel testium vel insit

strumentorum. Si autem reus proclamo aiicuius a curia cafuerit, erit captus tribus diebus, et tune si actor noluerit in causa proceder, judex absolvet reum a judicii observatione, nisi probaum fuerit contra eum. Si vero dilatio ultra terliam diem ratione instrumenlorum vel testium petatur, prima quidem datur sine cause cognitione, alie autem cuia causee cognitione, prsestito calumpnise juramento.
ptus

De causa differenda proptcr advcalos


Differtur causa,,
facto
si

et alia,

advocatus

fuerit seger vel

absens, pro
plures

communis

vel

dominorum.

Si vero habuerint

advcalos vel pro se loquentes, et unus fuerit absens vel aeg'er, non differlur causa propler hoc. Si aliquis vicinus caur

sam

habuerit

cum

vicino nostro

et altera

pars non pQtert

habere advocatum, curia debel ei absolvere unum de mediocribus advocatis, et debet coger alleram partem ut eumdem absolvat. Si vero aliquis extraneus habuerit causara cum vicino nostro, non cogalur vicinus solvere advocatum. ^ifesrlur etiam causa ante litem contestatam gratia actoris, post litem vero contestatam non differtur. sive guarencie tem differtur causa gratia messium, et vindemiarum ante
,

litem, sive

sit rustici,

sive alterius.
dicta.

Sed

si sit

caepla,

non

dif-

fertur propler

lempora stalim
tit.

(a)

Cod. Illerd.

De

inducUs.

iS
Le

APNDICE
hospitalibus.

Hospitalla civitas et domos leprosorum sunt in gubernatione at regimine consulum, et universitatis nostrae.

De

actione.

Non
judici
,

cogitur quis proponere actionem


et

sed factum narratur

causa petendi proponitur.

Ne

quis amiltat possessionem suce rei.

Si quis tenuerit

rem aliquam sedentem

vel

manentem non

amittat

eam

vel exeat de fenedone, nisi per jus scriptum pro-

batum

fuerit

contra eum.

De

sequestr alione mobil.is.

vero mobilem, vel se moventem deponet 'statim june fraus fiat, et post depossitionem testium miscebit judex rempetitam cum alus similibus, et singuli testium videbunt eas; et si convenerint in probatione

Rem

dex apud aliquem

re! illius, obtinebit actor.

De 0 qui

agit

nomine

alterius.

Potest agere quilibet alterius nomine,


flerit

dummodo

salisde-

de rato, et respondeat pro eo, nisi

sit

miles vel alius

ad

hoc

vetitus.

De

lucro ludi.

erfectu, vel
sit

niud quod quis lucratur ad ludum potest retiere cum pignus etiam si illud possidet retinebit, doee ei
satisfactum de eo quod in ludo est lucralus.

DE DOCUMENTOS.
De
creditore ludi.

185

mutuam ludenti, cogitur reddere qu accipit vel credldil mutuam, sed creditor polest retiere si habeat pignus.
Si quis vero dederit peccuniam
(a)

eam

De

debitare fidejussore ludi.

tur,

Debitor etiam, dictor, vcl fidejussor inde dalus non teneaneo ludens habet licitum pig-norandi.

De non jurando
Non juratur
tur jurare, sibi

de creditoribus crediti instrumenti.

hic de calumpnia nisi in casibus supradiclis.

Creditor vero oslendens publicum crediti intrumenlum tene-

non esse satisfactum si lioc ei objiciatur, dum sit in conspectu posita, ut praestito juramento slatim recipiat eam, et in iioc casu non tornatur.

tamen pecounia debita

De jur aviento
Licet

Christiani.

rat

autem Christianus non juret Sarraceno et Judeo, jutamen judici de eo pro quo debet eis jurare, nisi religio

impedierit.

De juramento

Judei.

Nonjurat Judeus cum contra Judeum teslificatur. Delato juramento ut juret sibi peccuniam deberi in conspectu debet esse possifa, ut praestito juramento statim recipiat eam
alicui
,

qui jurat.

De

tornis

Si quis vult tornare aliquem ad tornas ferri quia

non utl-

quanta peccunia vult tornare eum quod licet ei, dummodo non excedat summam petitam; tune enim non cogilur quis ad tornas stare^ sed usque ad XIIII solidos credilur quis solo juramento. Cives vero et burgenses
tornis aquse, dicat de
[a)

mur

Cod. Illerden. non cogilur

eam

reddere qui accepil, sed

rtditor etc.

"186

APNDICE

usque ad X. morabetinos, et si vicerit actor non lucrabitur rem petitam, sed tantum tornas, (a) Si autem tornalus non habet pignora, jurabit se non habere el polesl mitlere personam suam loco pignoris, si hoc tornalor vellit, el si tornalor vicerit, constitueturei debitor ilie viclus pro illa peccuniapyq

qua personam suam

loco pignoris obligavit. Et tradelur ei, s|

summam

illa sil

summa nemo

L. solidorum vel amplius: pro niinori enim traditur. Si vero tornator non tradiderit pignora,
In tornis
tornae

non polest tornare eum. bene possunt exceder

usatici distinclionem fuerint

aulem ferri, el lornis belli rem petilam {sic) secundum tornae per militem vel pedon^m.

Haec autem locum habent, ubi tornatur quis in causa civili. Si autem tornelur quis in crimine vel delicio simililer summa pro qua tornatur exprimenda est, et si tornatus non habuerit pignora, fiel ut supra. Et si viclus fueril pro singulis sodis tornarum accipiet unum azotum, vel si sil tanta summa tradetur ei, si voluerit victor. Si vero vincit, lucrabitur tantum tornas. Si autem tornalus non habuerit pignora, nec corpus suum obligaverit, nec tornalor pro eo misserit, si vincit toynatus,

non

amitlit tornator.

Sed

si

poraliler punietur, nec proderit ei,

tornatus victus fueril, corsi pignora vel peccuniam

ad evadendum poenam dar postea sil paralus. De prodo et et juramento eadem oblinent, s per bellum quis tornelur. Torure iste antoquan quisjuret fi^ r debent;post prsestitum enim juramento quis non torna^uf^

dampno pignorum tornarum

De eodem.
Si quis

autem carlam scondixerit per juramentum non

tof-s

natur, nec tornantur testes.

De

delalione juramenti.

Ubi autem judex exofficio suo delato alicuijuramenlpaj^t,


cessant tornae.

Qui stant ad tornas.


St^nl autem ad tornas
ferri ruslici, et

etiam inferiores.csm{Uer

(a) God. Ulerd. addit; S ^ero tantum tornas.

reiis

vicerit luvrftiiiur

DE DOCUMENTOS.
ves, puta,
officiales, et

4^

laboratores, fossores, artifices et

mnes

cives lUerdse lornenlur


sibi

osecundum suum valorem qui

viclum quEerunt, licet unusquisque illorum unusquisque secundum valorem illorum, neo tornantur Judei nec Sarraceni.

manibus suis

sinl cives, tornelur

De
Ilem
si

7ion faciendo tornas

super exceptione.

ab

illo

quam

rem sibi obligatam possessor objecerit ei aliexceptionem eius intenlionem perimenlem, non prorcredilor curn instrumento petierit
sibi oblig-alus, et

qui non est

bante reo quod obicit, jurabit creditor sine tornis et unius lestis praesumptio contra instrumentum non admitlitur.

Di

res mobilis vel immobilis

a pupillo petatur.

Si res mobilis vel debitum petatur a pupillo vel eius tutore, statim

debet responder. Si vero inmobiles, expectalUT

usque ad tempus XUII. annorum.

De probationibus.
Probatur solutio crediti publici instrumenti per dos testas vero vanaverit se probaturum et in plena probationo deffecerit, pplcns quod advcrsarius probet, non immo absolvitur adversarius non praestito juraauditur mento. Debet autem quis precise dicere quod probavit vel non tempere vanationis nec debel dicere sub alternatione
sufficientes. Si quis
,

hoc vel

illud.
"

De productione unius

testis.

Quando producitur testis, nisi expresum fuerit quod pro praesumptione producitur, non faciet postea praesumptionem ille testis, ita quod defleratur producenti jusjurandum. Amittitur aulem presumplio unius testis cum juramento suo et producentis usque ad summam centum solidorum tantum.

De
Nunquam

testimonio muliertmi.

mulleres ad testimonium admituntur njsi i lis

quae finnt in balneis fceminarum.

188
De

APNDICE
testibus cogendis.

Non coguntur
stes, et

testes

nisi se

nisi incartis scripti invenianlur, vel nisi

promisserlnt probafuros, vel eligantur utsint tescire.

tune coguntur vel jurabunt se nichil

De

fide

instrumentorum.

re vel

In quolibet instrumento sufficiunt do testes, et in qualibet causa. Suspeclumpotest quis dicere quodlibet instm-

mentum

etiam

sine scriptione

non abolitum

vel deletum, et

est ei fides facieda.

De

alienatione rei dotalis.

Valet alienatio vel obligalio rei dotalis a viro facta vel pro dote vel sponsalitio obligare similitcrjuraveriteam.

De eodem.
Nulla obliga ti o, sive alienatio
utatur sua mercatura.

quam
sit

nnarito suo valet, nisi juraverit, nisi

mulier facit stans cum mulier mercatrix quse

De usuris.
Curia usuram in sortem non computatam cum ita dicitur in instrumento:

neminem
si

solvere

cogit, puta

ultra

lerminum

cum amore vestro dabo quolibet mense dos solidos, illum talionemnon facit judexsolvi, sedcreditor
illum prolongavero

pro usuris potest pignora retiere, et etiam debiti instrumentum, sed debet aliud de solulione sibi facta facer creditori.

Dejureemphiteotico.

Emphileola

nem domino

si in die pensionis [solvenda solverit pensiosuo, et instrumenturn emphiteoticum reddiderit


,

eodem die, potest dimiltere rem in emphileosim datam alias non licet. In instrumento emphiteosis non tenelur subscribere emphiteota, nisi promitat facer melioramentum.

DE DOCUMENTOS. De eodem.
Potest etiam ad

189

censum dar

alii

emphiteotse

rem censua-

lem domino

irrequisito, salvo jure

dominorum.

De donatione propter nuptias.


dolem, quinquaginla est sponsalicium, autem sponsalicium mulier in tota vita siia: mortuo viro suo vel ad inopiam vergente, etiam si nichil lucrelur de dote vir mortua muJiere. Si autem aliter con\-enerit inter eos, observatur jure aliquo non obstante. Mortuo viro uxor debet habere victualia per annum inegrum de bonis viri, si dos consistat in peccunia numerata. Si vero consistat in possesionibus rerum immobilium, statim post mortem recupere! eas cum rebus sibi pro sponsalitio obligatis, e* ex tune non alitur de bonis marili. Fructus vero rerum pro dote et sponsalitio obligatarum lucratur uxor quamdiu possidet res prcedictas, doee ei dos et sponsalitium
Si
in

centum dentur

et sic de alus siinimis. Possidet

sit

solutum.

De exactione

dotis.

Si autem vir fugerit, vel alias abfuerit, vel uxori suse non dederit alimenta, mulier potest petere res mariti sibi pro do-
te et sponsalitio obligatas, sicut posset viro

ad inopiam ver-

gente.

De jure
Liberis intervenientibus

dotis.

si filia

familias constante matrl-

monio decesserit, non tine! eam, alias sic.

reddit dos

ad socerum^ sed gener re-

De privUegiis
Et
est

dotis.

notandum quod mulier


si

non

prefertur in bonis vir

creditoribus tempere prioribus,

habeant pignora vel hypo-

lecas tacitas seu expressas.

APNDICE

De

filiis

aleis a patre.

tal

Si mulier dicat se habere filium alicuiis naluralem, et prequod ab eo alalur, ilto neg'aiite non esse filium suura,
ila
si

debet jurare mulier sicut asserit


et si vincil, alet filium
ille.
ille

esse, et potest tornar!,

viclus;

vicia fuerit, absolvelur

De pcena

furti.

Pro furto membrum abscinditur, vel ultimum supplicium Condempnatiir autem fur manifestus vel non mani^ festtis convictus in novecuplum, si peecnnialiter conveniatur. Raptor vero in undecuplum condempnatur.
inferlur.

De

testwmenlis.

Ad

s'ollemnitatem teslamenfi sufficiunt

do

testes, liec si-

gi-Uantur testamenta, et

non publicantur,

ct valet

cum manu-

missoribus, et sine manumissoribiis testamentum.

De Non

hceredibus instituendis.

instituuntur heredes
in

nominatim per consuetudinem,


testamento, qui rogantur
slc;

sed fiunt manumissores


psecor ut dividant

Et in leg-itima

omnia bona mea sicut inferius apparebit* seclamur leg-em rnanam detriente etsemissae.

De manumissoribus.
Manumissor non deducit Faleidiam, nec lucralur quid ex
b'onis deffincli, nisi deffunctus relinquerit ei.

De
Praescriplione et

prceseriptionibus.
triennii vel

usueapione

X.

vel

XX. an-

norum non

utimur, sed

XXX. annorum.
De
seittentiis.

Non

est

necesse quod sentenlia feratur in

scriptis,

sed

.uf-

DE BOCMNTOS.
ficit

191
volueril

quodjudex

dical

eam. El

si

qua partium

eam

in scriplis habere; facLat

eam

scribi judex.

Pe
'Si

confessis extra jus.

confiteatur qais

extra jus alicui vel ^roeuratori uo

pra;judcat sibi.

De non dandis expensis.


'Si

dretur poslea sine datione

quis deTuerit causa sa3 sive semel sive pluries impensamm, el viclus victori
,

aunon

(fft'dempnatiir in expensis.

De

condeTipnatis.

*''Condertp'nalus cogifur salisfacere victori captis pig-noribus

o vel fdejissore suo, et utroque si opus fuerit, et per s vendis. Si vero non habet nisi res immobiles, tene( eum eria captum lamdiu, doee vendat el salisfacial viclori.
jb'
,

De executione

rei judicatcB.

In exeeulione auleni rei jiidicalce primo salisfit ei qui prius


est cnvise conqureslus inlcr cirographarios credilores. Si

ve-

ro postea conquerentes habeanl pignora vel hypolhecas, prifno


salisfil eis.

De eodem.
Condempnatus non habet lempus quadrimeslre , sed statim solvit, noc pr^slat usuras rei judicataj, el csl primo salisfaciendum de bonis vieti viclori quam judex habeat suam
,

lertiam.

De

appellationibus.

Appellare non est necesse in scriplis, nec appellatur ad sed eadem curia local (a) alios sapientes , quorum eonsilro cognoscit de causa appellalionis, el sic deinceps.si pluries appellatur, et potest inlra X. dies quilibel appellare,
allun,
(n)

Cod. Illerden, voca.

-192

APNDICE

De

pignoribus.

Pig-nus captum a credilore tenelur per X. dies ab eo secundun cartam Comitis Barchinonse, quibus coniplelis, curritur per tres dies per civilatem venale , et postea potest vendi

De

traditis.

ficere debitorum, nichilominus

Licet quis cedat bonis vel dicat se ad solutionem non suftamen traditur primo a cu-

riam conquserenti, si tamen summa ab eo debita fuerit sufficiens ad tradendum; neo habebilur ratio eorum qui bonis cedunt ne egeant, tamen relinqimntur eis lectus et vestes. Quod autem diximus de primo conquserente, inteiligendum est sic: quia semper primus conquserens de quolibel preferlur secundo, nisi secundus habeat pigniis vel hypothecam tacitam vel expressam, et secundus tertio, et sic deinceps pre-

inquam in traclatu causse. et in sententite execulione. vero quis dicit, se non liabere unde solvat, detinetur a curia captus tribus diebus, infra quos actor deliberat et inquirit, ulrum ille captus habeat unde solvat. Et si potuerit ostendere quod habeat unde solvat parlem debili vel totum, judex debet eum detinere doee vendat quod habet, el saferlur

Cum

Quod si creditor infra illos tres dies non reum solvendo esse in totum vel in partera, postea dimittit judex eum prsestito juramento, quod non habet unde solvar cum creditor se non dixerat probaturum nisi tamen creditor velit eum sibi Iradi pro summa competenti.
tisfaciat

creditori.

ostenderit

De non

tradendis.

Estnotandum quod mulier non traditiu-nec fidejussor neo miles nec clericus nec aliquis religiosus nec extraneus extraneo, nec Judeus necSarracenus, sed extraneus traditur ciliter Iradi

vinostro et civis nosfer traditur extraneo etc., qui velit simisibi, sufficienti ab eo prestita cautione quod infra muros civitatis eum leneat juxla nostrss consuetudinem civitatis, sed non potest quis se tradere nisi curice aucloritate, et tune precipil curia ei cui traditur, ut quando exierit de eius
potestate,

quod

restilual

eum

curiae, ut

sequantur jus

suum

DE DOCUMENTOS.
alii

.193

credilores. Si vero dcbitor sorlis et usuroe Iradilus fueril


el solvcril ndislincte,

creditori

coijilur creditor in sorleiu

accipere peccuniam soliUam, nec pro usura poterit relineri.

De
'

fidejussoribus.

jussione,

Fidejussor potesl agcre contra reun ut libcrel cum a fidesi pig-nus pro idejussionc dcdcril crcdilori. El est
dies el (res, vendeiur pignus
el

notandum quod posl lapsos X.


a crediloro,
(lebiti

compulalo

prcelio n solulione debili

compellelur slalim

solvere

fidejussor. Inl'ra illos

residuum ve-

ro XIII. dies non poterit credilor non dabit lerliam.

curiae se

clamare^

el si facit,

De homicidio
Pro milite interfecto emendanlur LXXXIIII aurei vero quadragiiita do.
,

pro ru-

stico

De

accussationibus.

Non

fiunt hic

scriptura, sed sic fieri consuevit:

accussationes cun aliqua sollonipnitale ve' Ego talis conqua?ror de tali,


El
si

qui occidit

lalcui.

accusatus viclus

uerit, fiel juslilia

de

eo. Si vincil accusatus, accusali, poenaninonpalilur accusator.

De causa
lu

criminali.

criminibus

ils

qua; poenan ingerunt corporalem, non


civilalis,

iudicat curia,

sed cnsules el probi homincs rum sonlenlam*maiidal curia execulioni.

quo-

De

qu(csliotibiis.

Si de crimino vel doelo aliquis accussatus fueri!, prccedcntibus indiciis presumplionem facientibus, lorquclur ille su.spcclus ad vcralcni eriicndam.

TO.MC XVI,

13

Wi

APNDICE

De hereticis.
Si Episcopusvel clericus suis fradiderif nobis aliquem (a) pro hertico puniendum, ilium solemus flammis Iradere con

cremandum.
De
poenis.

Sciendun est quod poene omnes omniim criminum et delictorum arbitrarise sunl, secundum delicli vel criminis qualitatem et quanlitalem, et quibusdam alus pcenis ulimur quam sit jure cautum.

De

usaticis.

Ttianis.

autem dicendum est et leg:ibiis golicis ac roautem parte usaticorum utimur, sed usaticis quse locuiilur de intestatis et exorquiis et cnciiciis non utimur, et quibusdam aliis.
usalicis

De

Maiori

De
Golicis

lege gtica.

vero legibus paucissimis ulimur, ul iilis quse loquuntur de teslamentis post morlem scriUendis, elais forte

quibusdam.

De

leye

romana.

Legibus quidem remans pluribus ulimur, pluribus non,


ut colidianis Iractatibus causarum
In hiis
liqiere polest.

aulem mnibus islc ordo servaUr: quod consueludines noslras scriplas et non seriptas cotos et bannos praferimusomniljus, et primo ulimnr illis. Post hoc vero servamus
cartas nostras et privilegia Principum, postea usalicos, consequenterleges golas, ullimo vero loco leges romanas, (b)

De non adhibenda

fidc transalo

sumpto ex

alio translato.

llebrera et collegarum

Temporibus Thomasii de Snelo Clemcnlc ct Peri de Vaeorumdem rcrum experlmenlis di-

ctanlibus propter

comunem

ulilitatem huias civilatis fui


et conslilurim,

cum

uiagna deliberalioae ordiiialum


() (}

ne

aliqua

Cod. Ilieiden. Si Ep'isconus cum derlcis

sa!s.

Hucuique cod. lUerdeii.

Cociera clesnnt.

DE DOCUMENTOS.

195

instrumenta facta, vel in poslerum facionda, clsupercontractibus mutui tanlum conlcla liabcant aliquam irmitaleni

in
'in

translali publiealionc vel alia

bserveiir de transalo, soUempnitale circaeaadhibita, hoc casu nullum ammniiculum els prebente.
juditio vel extra.

Hoc quidem

Quodnon

possit qiiis uti IllerdcB juribus officiis.


et

Slatulum fuU tempere G. de Samalano


bito

Exmerici Ralu-

slcchs, G. de Monteroig- et Johannis de Ulznia,

Consulum haprudenlum viioium consilio, habita deliberalione quod nemobayulus, sive curia lllerdeii. exislens baiulus vel curia possit u(i, eque lenere aliquod aliad serviliun, eque bayuliam,
nisi illam

Doniini Regs vel

illius

Domini, cuius te-

nelipsam. ExpliciunlConsuetudines

civilalis lllerdaj.

De

stauto Regis Jacobi circa jttdicia

tia,

Jacobus Dei gralia Rex Aragonum, Mayoricarum et ValenComes Barchinona et UrgcUi, ci Dominus lAIontis Pessu-

lani delibus suis curise

pasiariis, et probis honiinibus lUerden. salulem et gratiam. Volenlcs malitiis et cavillationibus hominum obviare, ac simplicilali personarun inferiorum et insuicienliae subvenire, ut sic universis ct singulis in suis neccssilalibus ltenle provideamus propter bonum et utililatem comunem in civitate Illerdse circa causas tractandas et decidcndas ordinamus et slaluimus, qua inferius continenlur.

Primo slatuinKis et ordinamus quod in omni causa quaj in posse curia} ibi Iractalur, fial lilis conlextalio ad minus infra
VI. dies, postqiiam libellus fueril oblalus n causa predicla, et quod infra quadraginla dies niiniciandos continu adieoblali ilbelli, causa ipsaper deflinitivam scn'onam nisircmaneat per

judicem Icrminctur. Hoc addio quod sequeiiti die

id

es

se-

qucnli sessione post litcm conleslaliMP.proponanturonincs cxcepliones quas pars qucobel proponerc vellit in causa, ct ultra ipsam dieni alicuius exccpo non admilfalur, nisi forte sit cxcoplio qnaj adcausam perlincal, el pro (ali causa sil, quam

pars qux ipsam proponcrot an!c litcm concxtatam nescire. Et hoc jurel supcr Sauca Dt-i Evangelio, qi;od ante lomconteslalaiu neseicba:. Ilc-m s-Ialuimiis ct

volumus,

ct

quod quili-

496

APNDICE

Let possit advocare in causis quibuslibet, qu Iracfenlur in posse emite non obstante aliquo slalulo vel mandato in conlrarium per Nos edito; ita tanien quodjurot semelinanno in possecurise et proborinn hominiim civilatis lilorda^ super sancta

Dei Evangelia, quod proponet vel alleget

nicliil

difl'ugii,

malilire seu

calumpnise

juramento nuUus advocatiis admittatur ad causas. Statuimus quoque quod alicui istorum advocatorum non fat soliilio salarii vel prseuiii, quod pro defensione vel pactione causte sit promissum, doee causa sit per paclionem vel dinitivam sentenliam terminata, nisi forte steterit per partes: boc tamen proviso quod delur ei cautio idnea pro ipso salario, ne illud sibi aliqiie eventuimpediri valeat vel dilTmiri. Dalum Cesaraugustae III. nonas novenbris, anno Domini M.CC.LXY.
in causis, et sine lali
ll.

Designatio civitas Illenlce pro sludio general! totins regni Aragonum erigcndo. aii. MCCC (Vid pg". 27.)

Ex
Jacobus
Dei g-ralia

arch, reg. Bcircin.

Rex Aragonum,

Valentiie ct Mnrcia,

ac Comes Barchinonai declis et fidelibus suis paciariis, et probis hominibus, ac toti universilati eivitatis lUerde presentibus elfiituris salulcm ct graciam. Dum nosler curis animus igilalur assiduis, qn.im nobissil ule, quam decorum viros crudire prudentes per semina doctrinariun, qui per studium prudenliores cfiecli, Deo nobisque complaceant, ac regnis et terris nr.sris, quibus Deo propitio presidemus, fructus afferant sa'.uiares; ad id precipuo curas no;>lras dirigimus per

quod viriseisdem scicntiarum quarumlibet honeslarum apud


nos alimenta condanlur, ul nec polissirae nostros fideles et subditos pro investigandis scienliis naliones peregrinas expeler, nec in aonis ipsos oporleal regionibus mendicare. Cum igilur Sanclissimus in Cbrislo Pater ac Dominus Domilius Bonifacius Papa octavas per speciale privilegia nobis hoc scientibus duxerit concedendum, ul in aliqua civitate vello-

co

lerrte

dium genrale:

noslne insigni fundare vel ordinare possemus stuet quod idcni sludium postquam per nos

DE DOCUMENTOS.
cxisleret ordinaliini,

197

eisdcm jrats privilegs, et indulgenls g:auderet omaino, quae a Sede Apostlica Tliolosano studib sunt concessse, prout in ipso privilcg-io pleiiius conlinclur; Nos habito diligenti Iractalu et consilio pleniori super elecline loe!, quo posset oonunodiiis idcm sludiiim ordinari, ad civitatein Illcrdoe, veliit oilum forlilitatis ct fccunditalis conclusiim, ac fonlem deiiciaium signalum, qiife quasi quoddain iiitermedium terrarun ac regnorum nostrorum existit, oculos nostre considcrationis super hoc vigiles duxifius dirigendos. Ad eiiis nainque reformationem ac slatum ladabilcm tanto diligentius el speeialins aspiramiis, quantocivilatis eiusdem ac vcstiam, honorabiles cives, antiquam nobdifatem, legalitatem et fidem, ac grata pariter et aceepfa predecessoribus noslris, nec minus nobis per vos impensa servicia ad noslran crebriiis memorian revocanius. Per nos
ig^itur et

omnes successores nostros volentes civilatem eangralire

dem huiusmodi

noslrse prerogativa potiri^

taniique-

honoris litiilis decorar!, gratis et ex certa scientia civilaten prsedictam aucloritae Aj)ostolica, qua fiingimus n liac parte ac etiain nostra, ad genrale studiinn prce ceteris locis et civitatibus terrae nostrse eligimus de prsesenti, ac etiam ordi namus, volales ac iirmiter statuontes ut in ipsa civitatcsit' shidium genrale de cetero tam in iiire cannico quam civili, medicina, philosophia et aribus ac quibuslibet facultatibus alus, et approbatis scientiis quibuscumque. Ita quod de celero nidia persona cuiuscmnqne proeheminentipe, dignita lis, conditionis, status aut Icgis existat, tam audax reperiatur, quod in aliquo loco terra et dominalionis nostrce ubique citramare habite, vel Deo auctorc in futurum habendye, jura cannica vel ci-^lia, aut libros medicinse sive philosophige

audeat vel praesumat aliquibus scolaribus legere vel docere; nev sedares quicumque pra:>sumat inlra terram et dominalionem nostram alibi quan in nosiro sfudio llerdensi iiira cannica vel civilia, scientiam medicinrc seu philosophiae a quocumque causa lectionis audire. Alioquin iram eo Jndignationem nostram et penam mille aureorum tam legen tes quam audientes, quotiens convenerint se noverint incursures, prcesenti slatuto seu privilegio nichilominus in sut robore duraturo. Et quia cordi nobis existit dem prosequi illas ad studium continuis gratiis et favoribus oportunis
,

'

'

prsesens librtales et gratias ac indulgenlias

qualescumque

498

APNDICE

quse a Sede Aposolica Tholosano stadio sunl concessse, ipsi eidem stiidio Ilerdensi, doctorlbus et magislris ac scholaribus ibidem studenfibus et sludere volentibus, aucloritatc

Apostlica atque riostra de regioe liberalitatis beneficio eoncedimus et donamus, ac eliam confirmamus. Intendentes a poslerum, prout temporum et negoliorum exegedt qualitas, eidem studio, et scholaribus de libertatibus et immunilali bus et graliis conlinuis liberaliler providere; quibus idem mag'is perficiat studium incremenlum. Hoc ig'itur donumso lempne Nos Rex prcefatus mente gratuita, ac etiam corde bono, vobis dilectis et fideiibus noslris paciariis, probis homi-

nibus ac

toti universitali

Ilerdae praesentibns et

futuris

per

omnes successores noslros donamus, prout melius et plenius


nos
et

offerimus,
dici

et

concedimuset intelligi pofest ad

vestnim
licet

veslrorum; ut scidiclum studium genrale in ipsa civilate habealis, gubernetis ac etiam ordinelis. Salvis semper privilegiis et gxals per nos vel successores noslros concessis eidem studio seu etiam concedendis; et salvis pactis et convenlionibus pet nos eidem promissis atque concessis et concedendis et o mnibus alus noslris preceplis et ordinalionibus quibuscum-' que, quai ad utililatem ipsius sludii llerdensis nobis el sucet dictse civilatis

commodum

el

monium pnesenlem

cessoribus noslris necessariaj videbunlur. In cuius rei testi carlam concessionis et donalionis de dicto sludio vobis concedimus, ac noslra bulla plmbea Iradi

prsecipimus communitam. Dalum C-BsaraugusUe kalendis seplembris anno Domini M. Irecentesimo. Sig-J-nuin Jacobi

Dei gralia Regis Aragonum. Testes sunt. EximinusEpiscopiis C3esaraugustanus.=R. Episcopus Valentinus.^^Eximinus P. Abbas Monlis Aragonis.r=Ja. Dominas de Xencha.=P. Do-, minus de Ayerbe.=P. Ferrandi. Bng. de Entenza.=rLuppus Ferrench de Luna. ^P. Martinis de Luna.=Johannes Mar^. tinis deLuna.=Artaldus de Luna.=P. Cornelii.=Eximnus Cornelii.=Sancius de Antilione.=P. Luppi de Oloyza.=rPG. de Castilione.=Exminus P. de renos. =El plures alU ibidem ad generalem curiam congregati. Fuit clausum per Bernardum de Aversone de mandato Domini Episcopi.

DE DOCUMENTOS.
IV.
Prohibitio de erectione
prceter

4 99^

scolarum in

terris

Aragonum

alibi

quamin

Ilerda, o.

MCCC.

(Vid. pg. 27.)

Ex

areh, reg^ Barcin.

acobusDei gratia Rex Aragonum, Valentiae et Murcise, ac Comes Barchinone dilecto suo vicario Barchinonensi,
veleius locum tenenli, salulem el dilecfionem. Cum nuper ia civilate llerdse genrale studium in ulroque iure, medicina et
phJlosophia, et alus quibuslibet arlibus et scienls tam au-

hac parle concessa quam noslra, dem sludium magis proficiat imiiter el dislricle ne in aliquo loco terrse aut dominationis nostrse habitB vel habendae, praeterquan in sludio Ilerdensi, aliquis audeat jura, mediciuam vel philosophian legere seu docere, nev quis a quo cumque lectionis causa praesnmat audire, sub pena mille morabatinorum, quam transgressores incurrere volumus ipso facto; idcirco vobis dicimus, et mandamus quatenus in civictoritate Apostlica nobis in

duxerimus ordinandum; el incremenlum slaluerimus

ut

late Barchinonte, villis et locis insignibus infra uredictionem.

vobis commissam conslilutis, faciatis boc edictum ct ordin^Tonem nostram solempniler pubiicari; et ne contra probibilionem nostram prsediclam ab aliquo cuiuscunique pra;hemnentiee, dignilatis, conditionis, legis aul status

exsistal aU-

de nostra confidi tis gratia vel araore. Datum Caesarauguslee nonis seplembrjs aano Domini MCCC. (o)
si

quid allemptetur, curelis arcius evitare,

(o)

Sub eadem forma

et

leara dale

stint litterce

ofcialibus

TaleAtix, Murcia, Dariusite, TeiTachoofB, Gerunde, Oscse, etc. St

commendationem eiusdem stndii ad Episc. xiMartinum electum Oseen.,, Paacium electum confrmatiim fiarebin., G. Urgellen., Bng. ,Vicn, 4U Dertusen.jRodericum Terraconem., Bn, Geruoden.
nliler dataesunt in

ninum

Gaesaraug.<i$lannni, P, Tirasonen.,

200

APNEDICE
V.

Carta ordinationis

et

immunitatis studii generalis Ilerdensis


31.)

an.MCCC. (Vid pg.

Ex' are. Eeg. Barcin.

acobus Dei
<ne

grafa

Rex Arag-onum,

Valentiae

et Murciae.

universis doctoribus, et magistris atprsesentibus, el futuris tiue scolaribus cuiuseumque scienlise vnlentibus, saluin sludio Ilordensi sludciUibus et studere seinper. Curas nosuam bencvolentiam ac g-ratiam et tem

Comes Barchinonse

dis specialis

subiectorum sic commoslras continua solliciludo non deserit quadam afectionis gratia providere, ut illa prs-

reipubhcfe panant cipue nutriamus pro viribus,' que noslre scientiarum doctriuliUtatem pariter ct proffeetum. Idcirco disponuntur nam, per cuius cultum divina res et humanse habito sunuper affectantes, subditis noslris commodius, in civitate nostra lierper lioc dilig-enti consilio et tractatu, in et civili, medicina, densi sludium genrale in iure cannico et honeslis scienapprobatis alus et nhilo^ophia et arlibus, quibuscumque, auctorilale Apostlica nobis in hac parte
tiis
,

Ipsam nemconcessa ac etiam nostra, duximus ordinandum. lamquam locum pe civitatem ad hoc aptiorem elegimus communem et quasi regnorum et terrarum nostrarum inopuleulum, aeris termedium quoddam, fertililatc victualium flummum abundantia temperantia moderalum , aquarum et ac decenti pocrrcumseplum, nobilitale civium insignitum_ sludio ab psa Sede Apopulo decoratum. Unde lieet eidem mnnunitates et gratiae slolica supra dicla omnes indulgenliffi, indultse; quia tasunt studio Tholosano qu^ sint concesse, adhuc cxistit, ut dem slUdium sic ex concordi nobis incrementum, quod eius trnuo gratiarum fomento suscipiat quibusdam alus speubique, perducantur i>almites dilatati et ordinationibus gracialibus dnis et infrascriptis statutis
et ut ad quas inferius ad pcrpetuam rei memoriam, rudisposuimus subnolamus, vestram perferantur notitiam
tiosis,

men

-tricare.

perpetuo In prlmis igilur volumus, ac ipsi eidem studio

DE

DOCUMENTOS.

201i:

indulgemiis, quod universifas scolarium forensium, qui nonS sint de civitale Ilerdae, clerici vel la'ici in ulroque jure stu ^_ denles dumlaxat, habeant potestatem annis singulis sibi eli-'

gendi

el

luin el bancharios,

creandi rcclorem, consiliarios ac generaiem bedel- q. prout sibi ad uUlitatem eiusdem sludi''i

videbiUir expedir.
ter sint forenses.

Ha quod

ipse

redor

el

consiliarii simili-

Qui rector

et consiliarii illam

habeant in'

doctoribus
in

cuiuscumque scientiae eodem sludio resideniibus tam privalisquam extrais


el

magislris el

scolaribus

poleslalem, quam in sludio Bononiensi el in aliis studiis generalibus habere noscuntur. tem quod ideni rector et consiliarii ad comniodum et ulilitalem ipsius sudii possint facere el ordinare slatula ac doctoribus, niagistris el scolaribus penas el muletas imponere,si ea nonservaverint, sibive non

obedierinl, prout

iii

dictis studiis fieri consuevit.

tem quod doctores et magistri tam in u troque iure quam in aliis quibuscumque scientiis in ipso studio creandi vel assumendi ad magistralus honorem, priusquam assumantur, in prsesenti.: rectoris ipsius studii sint diligenter prvate ac publice doctorum vel magislrorum et aliorum in illa scientia, ad quam assumendi sunt, perilorum examinalione subjecti, prout in dictis generalibus studiis observatur. lia tamen quod librum et auctoritatem Icgendi et niagistralemdignitatem
suscipianl a cancellario noslro vel eius vicario prafato sludio prcesidenti, quem semper esse vulumus et ordinamus

propter honorem ecclesiae et ipsius sudii, canonicum lierdensem. Quod quidem cancellaria officium volumus esse perpetuum. Nec propterea quia cannico Ilerdensi debemus (vel volumus) ipsum comillerc sive conceder, dignitas,

personatus, offici-imi vel beneficium ecclesiasticum ullatenus censeatur. Qui etiam cancellarius per nos taliter institulus, tali subscriptione utalur. Nos talis Cancellarius studii Iler-

densis anctoritate Apostlica el Domini nostri Domini. . wRegis Aragonum, quibus fungimur in hac parle, tali negolio nostram auctoritatem impertimur. etc. Et sic perpetuo volumus observan. Adjicienles quod idem cancellarius, etiam vel eius vicarius examinationi tam privatae quam publicse,
.

quse fiel de dictis doctoribus et magislris, vocari debeal, ac etiam interesse. Non lamen ratione suse prsesenliae vel auctoritatis praeslandae sub colore sigilli vel litterse testimonialis tradendae aliquid a scolari promovendo accipere vel exi-

208

APNDIGB

ferepos.oit per se vel per alium , publicc vel occulle. Sed eius notaras sive s^iplor pro lifteris et sigillis el mni-

bus alus scripluris nece::sariis eidem negoiio accipiat quod, juslum fuerit, et secundum personarum conditionem etiaiii moderatum. Ita quod de promovendo ad magislratus honorem in jure cannico vel civili ultra unam mareham argentij

medicina vero ullra XX. solidos, in alus vero scients X. solidos eiusdeni monetee non possit pelere vel ha> bere pro sigillo, lilteris et scripturis. tem quod nullus doctor, magister, scolaris aut socii siive familiares vel coniinui domestici suis, nev aliquis slain

ultra

tionarius,

bedelas, librarius

sive scriplor

clerici vel laict

qui causa morandi in ipso studio, vel etiam causa vendendi libros vel pergamena ad eandem civiiatem accesserint, capiantur, detineantur, pignorentur sive marchenlur in personis vel propriis bonis ipsorum veniendo, slando vel redeundo pro aliquo debito antequam ab idem sludium venir
rent contracto; nisi principales fuerint debilores sive fidejusve. sores, et tune etiam non valeant impediri, detineri pignorari ipsis offerentibus fidantiam de directo coram judice

competenti.

Non etiam pro debitis in quibus antequam veni-^ rent ad sludium fuerant aliis personis, quam vicinis lierdae, principal! sive dejussorio nomine obligati, vaieant dum in

eodem

sludio fuerint inibi convenir!;


sibi

immo

jus repetendi

do-

mum
netur.

concedimus de

prsesenti.

Super hoc autem sub


vicinos

cessionis

vel alterius causcC simulatse colore per

Ilerdce nichil contra

mentem huius
,

nostre gratise machine-^

penam non

Idemque super criminibus vel delictis, quB morlis ingerunt per eos antequam ad studium venirenf' comissis, volumus observan, nisi iam fuissent per vicarimn.
vel curiam et paciarios Ilerdaj banniti et prseconizati rar tione malefaciorum ipsorum. tem quod nulius praediclorun. capiatur, vel caplus delineatur in persona pro uUo levi crimine seu delicio, quod penam morlis seu membri abcisio nem non ingerat delinquenli , dum lamen fideiussores ve caplevatores coram suo judice ^wssint offerre ydoneos, coatraria

consueludine vel observantia

civitatis llerda?

super

hoc in aliquo non obstante. tem quod nemo prsedieloruia. cuiuscumque condilionis exislal leneatur in exercilum vet cavalcatam regalera seu vicinalem, nec etiam ad sonumv^, appellum inyilus ice, vel alium miltere loco stij,

DE DOCUMENTOS.

203

Ittem quodin hospiliis doctonim et mag'istrorum vel scolarium clericorum vel laycorum n eodem studio commoran-

tium

et stiuletiliuin

non

fial

cerca vel
lalere

indagalio per aliquos


ratione aliNisi foret

noslros officiales, sen alias

quascumque personas
vel occuUari.

cuius, qui dicerelur ibideni

qui latere dicilur, pro (ali meleficio inculpatus, quod mortis periculnm vel niembri abcisionem ingerel deliquenti vel nisi insequulus per olliciales nostros aut alios ce mandato ipsorum se publice recolleg'erit n dictorum sludentiiim hospilio in conspecu ofcialium eorundeni. Tuncquc eliam in
:

casibus supra dictis per nostros officiales, paucis personisadhibitis, ad id necessariis curialiter perquiratur, sen eliam exIrahatur sine aliqua lasione hospitii et commoranlium n

eodem.
ritate

tem ut iidem studenles in niaiori quiete ac firmiori secupermaneant, statuimus el ordinamiis, qiiod nuUus

tam audax reperialur, quod infra loca civilalem el ad babilalionem dictorum studeni'um spccialiler assignanda prsesumat contra ipsos doctores magistros sedares eorumque familiares el omnes alios supradiclos, seu alias quascumque personas masculos vel feminas, quae causa sudenlium ibi permanserinf, mover vel inciperc barayllam sive rixam, nec eisdem inferre violenliam aliquam in hospiliis eorundem, vel eliam
privaliis vel exlraneiis

limitanda infra diclam

extra.

vel ipsa eliam

armis commisserit, ve! eievaverit, solval C. solidos Jacen. pro pena, vel subeal centum azotos. Et si eadem violentia fuerit iudieala pro invasin scu trencamenlo hospitii, manum perdat, vel cenum ureos redimat. Si vero, cilra invasionem hospitii cum gladio vel alus armis percusserit, ila quod vulnus vel livor iclu appareat, solvat ducenlos solidos Jacen. vel subeal CC azotos., Si autem quod absil, aliquis tanlai prsesumptionis et temerilatis exliteril, quod sonum emitiendo , vel multiludinerrv populi congregando quasi seditiosus ad hospilia studen- tium invadenda concitaverit, gratis ex hoc contra scolares,, et studium maleriam scandali suscitando per gulam mori-i turus sine omni remedio suspendatur, vel alia capitali pena plectatur ex qua protinus mors sequatur. Si tamen extr* limilaliones dictorum locorum prsedictas sludenlibus et aliis fuerit violentia vel offcnsa llata , solvatur inde calonia si-t.
qui pra?sumpserit
,

Quod

si

cum

arma conira pr^diclos produxcrit

S04
be

APNDICE
fuerit

'
"

bannum quod

nter

oppositum iner alios vicinos lerdae se deliiiquenles. Quia lamen ipsi sludenles et studium
,

sub nostra protectione consislunt el guidalico speeiali, voliimus ae irmiter slaiuimus, qod quicumqae privaliis vel stalus aul Icgis, extraneus cuiusc'imque ftierit cond-ilionis doctoren!, magislrum vel scolarem in dicto sUidio sludentem considerala^menlo in persona propria exlra rixam, vel cilra defensionis corporis sui tulelam, alrociler verberveril, vuhieraverU sive occideril, persona el bona illius sint
,

noslrse voluntati

omnino supposila,

nisl

coran tribus lesli-

bus ul inimicum diflidasscl euiideni prius per cinquc dies. Ja quod doctor, magister vel scolaris, recepto ipso diffidamento, si sue voluerit providere quieli, possil pelere a diffidatore securitatem sibi pra?stari el dari: ad quam prfestandam per noslros officiales compelli volinnus quomlibet in persona et rebus, cuiuscumque iierit con'dilionis status aut legis lorliler ct dislricte. El quia parum est in civitate jus condere si deffuerit cxequutio dislricle mandamus quod super dictis penis per nos
, , ,

superius apposilis et expresis, nulla fieri possit remissio per nostros officiales sine nostra licenlia speeiali. Inimo si

delinquens

in

praemissis affugerit,

ubicumque

fuerit

infra

nostram iurisdictionem repertus, in continenli ad requisitionem enrice el paciariorum lerdae ad ipsos per quoscumque ad quos devenerit, eundem sub pena gratise nostrse mandamus remilti pro merilis recepturum. Si aulem infra III menses nventus non fuerit lalilando de bonis suis quae habuerit, solvanlur banna proidicla inler nostram curiam, et paciarios lerdae, prout alia dividenda, el alias de eisdem passo iniuriam plenarie salisfiat. tem concedimus dotloribus, magisiris, scolaribus et omnibus alus supradiclis, qui causa studii in dicta civilate permanserint, sive clerici sive laiei fuerint quod super civilibus causis, necnon eliam criminalibus, quae lamen mortem vel abcisionem membri non ingerunl delinquenli, non possint, nisi sub quo maluerint de tribus jiidicibus conveniril; videlicet coram curia llordensi, vel eiusdem Episcopo, sive coram sludii memorati rectore excepta solutione bannorum, prout in sequenti capitulo declaralur. tem volumus et concedimus quod si scolares et eorum
, ,
,

familiares continui

et alii praedicti inventi fuerint in

malefi-

DE DOCUMENTOS.

205

cus vol cum ariiiis iiifri afrontaliones locorum eis ad habilandun in dicla civilale assigiiaadorum , si de die fuerif, sine solutione alicuius clerici vel laici perdanl arma , et banni aoiant super malcraelis de se querelaiilibns ustilie complenicntiiin. Si vero de nocle in huiisinodi fuerint deprehensi, vel cum niusicis inslriimenlis roperli, perdant arma el instrumenla. El nichilomitiiis si laici fuciiat, solvant mdium baiituini curiaj el paeiars, quod vinici civitalis eiusdem in taii casu solvere leneienliir. Si aulem exlia locorum limiles [)ra?dictorum de die vel de nocle cum armis
,

vel inslrumenlis
liquerint,
si

rucriiit invenli, vel alia

comisserint sivc

de-

laici lueriiit

bus ul vicini; si menlis, quai sibi auferri per oriiciales noslros permitlimus, n alus ab Episcopo vel redore sludii corriganlur. Ilem dicimus et concedimus mnibus venientibus ad dclum sludium causa sludendi, vel ibi studenlium ralione morandi, quod de onimalibus et zafrano el rebus alus, quas ad dictam civilalem adducent vel porlaverinl si conlingat ipsas vender in eadem, nulla lezda, pedagium vel aliqua cxaclio alia pelalur vel exigatur ab ipsis. Si libri eliam vel pergamena causa vendendi atl diclum studium a quocumque mercalore vel alio prtala fuerint vcl vendila in eodem,
,

liabcanlur et iudicenlur in mnivero clerici sint, exceplis armis el inslru-

nulla simiiiler lezda vel

peadium

exigatur.

Ilem vUunus et concedimus, quod pro aliqua barata, quam doctor, magister vel scolaris quicumque facial in civilale Ilcrdie de blado, vino vel alia re quacumque , licct illam rem scolaris revendat pro suo viclu vel sua necessilate,

quod non tencatur inde solvere Iczdam vel alia iura noHa tamcn quod illc talis dcbeat iuramenlum si exaclum l'uerit ab co, pr^eslare, hoc ralione lucri vel mercaderie non
l;is.

lacere, nec in fraudein iuris noslri aliquid machinari.

concedimus etiaudanms, quod unus vel do meralii, Judei vel Crisliani, qui lamen non sinl de civilale llerd:.c, qui electi a redore el consiliariis ipsius sludii causa mutuandi scolaribus et studentibus in ipso sludio vcnerint moraturi ad civilalem Ilerdaj, quod numquam ibi manenlcs ralione prsdida Icneantur ir in exercitum vel cavalcalam seu appeium, vel exire ad sonum, sive regalis sive vicinalis fuerit exercus, cavalcala vel a ppcUilus. Et quod eliam de mnibus mcrcaluris quas ibi venderint,
llera

calores vel

206

APNDICE

vel negotiali per se vel suos capilakrios fuerint, non teneaiitur per cinque annos ex nunc a feslo prximo Sancti Michaelis in antea numerandos proeslare ullo modo nobis vel
aliis
II

dicla civilale, nisi

ge,

el

mdium

porlalge, el

mediam lezdam, el mdium peatmdium menseralge, sive meibi

dios cuzolos de mnibus merealuris, quas vel fuerint negociati.

vendiderinl,

quod doctores, mag-istri, superius nominali, cum familia, et rebus suis possint libere el secure ad ipsum studium venire, et morari in ipso sub lide noslra undecumque sint, etiam si de terris inimicorum nostrorumexistant, vel eorum qui guerram habent nobiscum, nisi forte persona suspccla; et tune etiam lali personse daretur tempus suficiens ad exeundum de trra noslra cum rebus suis, ex quo ralione slud o
concedimus eidem sludio
,

Kem

scolares et

omnes

alii

stenderit se venisse.

tem promiltimus
ditiones sive

et

gistris et scolaribus el

aliis

convenimus vobis docloribus, masupradiclis quod pacta el con,

convenienlias quas liabebilis cum civibusllerquas modo vobis conferunt et se promiltunl vobis observaturos et faclaros, el illas etiam quas obtinere de cetero poterilis cum eisdem que quidem ulililalem veslram el bonum stalum slud respiciant, vobis observabimus, el faciemus eliam vobis prasenibus et fuluris per nos et successores noslros inviolabiliter perpetuo observari. Volentes ac eliam vobis ad maiorem plonitudinem gratiae concedentes, quod in mnibus el singus superius non expressis, quse alias veslram vel dicli slud ulilitatem respiciant et profectum, silis pro vicinis Ilerdse recepti, ac eliam iudicali. Has igitur immunilates et gralias vobis donamus, concedimus, intimamus et offerimus quoad prsesens vos ad dem studium velut ad soUempne'convidse, et librtales et gralias
, , ,

invitantes, firmam spem, fiduoiamquc lenles, ac cerlam de liberalilate regia -concepturi fiduciam, quod vos et dem studium, Deo ^auctore per qucm vivimus el regnamus, amplioribus graliis, libeiiatibus el indulge tiis honorare disponimus in fuiurum. Mandantes universis
liberalier

vium

el

singus officiabus

et

subdilis noslris
,'

praesenlibus

et

laturis

quod

prasdictas immunitates

gralias et ordinaliones

nostras prreixas observcnt, et faciant vobis in perpcluum inviolabiter observari; el quod circa tuilionem, defensionem

DE DOCUMENTOS.
ei gubernationem sludii nostri Ilerdensis
sint

207
semper
vigiles

el intenti, si de noslra coiiidunt gratia v'el amore. Dalum 'Caesaraugusiae IV. nonas seplembris anuo M. Irecentessimo.

SigfTium Jacobi Del g^ralia Regs Aragonum. Tesles sunt. Eximinus Episcopiis Cesarai]gustanus.=R. Episcopus Valentinas. =:Eximinus P. Abbas Monlis Aragonis.=Ja. Dominus de X8richa.=P. Dominus de Ayerbe.=P. Fcnandi.= Bng, deEntenza.=Luppus ferreneh de Luna.=P. Marlinis de Luna.=rJohannes Marlinis de Luna. Arlaldiis de Luna.=

P. CorneIii.=Eximinus CorneIii.=Sanctius de Anlilione.= P. Luppi de Oloyza.:=rP. G. de Caslilione.=Eximinus P. de

renos. Fuit ciausum per Bernardum de Aversone de dalo Domini Episcopi.


VI.

mn-

Lber constilutionti.m ct stalulorum generalis sudii Ilerdensis an. MCCC. (Vid. pg. 32.)

Individua? Trinilalis Palris el Filii et Noverinl univcrsi quod auno ncarnationis Domini nostri Jliesu Chrisli miliessimo Irecentessimo, pontificalus Domini BoniTacii Papoe Oclavi anno sptimo, regnanle eminentissimo et gloriosissimo Principe Domino nostro
ct

J.n nomine Sanla}

Spiritus Sancti

Amen.

gratia Rege Aragonum, ValenComit Barcliinon* Sacrosancke Romanfe Ecclesise Vexiiiario, Amiranlo ct Capitaneo gonerali, ac Reverendo Paire Domino Pelro Dei gratia Ilerdensis Episcopo et

Domino Jacobo secundo Dei


lise

et Murciae,

presidente existentibus paciariis seu recloribus civilatis llerQueralto, dee lionorabilibus viris Potro Vace, Pelro Ces ac Guillermo de Caldariis, civibus civilatis eiusdem^ diclis paciariis de comuni eonsilio procurantibus ct prosequentibus
infrascriptum nogocium diligenler ope, eonsilio el auxilio diversorum, et spelialiler discreli viri Bernardi Boneti, juriperiti

diclaj

qui eiusdem negocii ad honorcm civitatis jam prtecipuDs et continuas exlilit prosecutor, dispositor et dicta praefalus Dominus Rex auclorilale Apostlica
Ilerde,
le

per nus sua

spelialcm in hac parle

sibi

in ulroque jure

cpnonico

et civili,

comissa, nec mimedicina, philoso-

phia et artibus ac alus approbalis scienciis quibuscumque sludium \n dicta civitate ilerdensi instiluit genrale, quod diversis graciis et priviiegiis insignivit. Quibus etiam gracs dicti paciarii de comuni assensu lotius consilii civitalis prse-dictse ad honorem et ulilitalem ipsius studii aliquaS postmdum liberaiiter addiderunt, prout ex subsequentium privilegioriuii tenore prsemissorum omniun veritas coliigitur evidenter. Tenor igilur privileg Doniini Papse praedicti prsefao Domino Regi super ipsius studii fundacione concessi, dignoscilur esse tas: Bonifacius et coetera.=Tenor queque privileg per ipsum Dominum Regem studio prajbato super diversis iibertafibus et graciis cum bulla sua plmbea concessi et dati sequitur in hac verba: Jacobus et coetera.=Item insirumenli privegiorum et graciarum tenor quse et quas ad utilitatem studii memorati paciarii supra dicti cum consensu civium llerdensium de eomuni consilio conccsserunt,
r
'

sequitur in hsec verba: Noverint universi el ccelera.=PrEemisigitur privilegiorum auclorilate munita universitas scolarium orensium in ulroque jure sludere volenlium, qui ad diclum sludiun Ilerden. causa studendi convenerant, die
sorun

kalendas octubris anno predieto simul el univercum nos Peirum de Capraria, Ilerdensem Archidiaconum in rcctorem ipsius studii concorditer elegissent, nosquc ad honorem civitatis el studii pra^missorum eligenciumvolis lavorabiliter annuens nostrum clectioni de nobis 'acte prsestilissemus asscnsum, de comuni consilio et assensu consiliorum noslrorum, videlicet talium et coel. necnon et approbalione totius universitatis scolarium forensium studii mcmorali in ulroque jui'c sludencium in codem quaBdain edidimus pro dicti studii utilale comuni, qua? quidem inferius in hoc prsesenli volumine, quod Librum Conslitulionum et Stautorum generalis studii Ilerden. nuncupari pracipimus, ad perpcluam rei memoriam per discretos viros Peirum de Valiibus, reclorem ecclesice Tamarili, et Bernardum Boneli prtedicium, slatutarios prcsonlis voluminis deputalos, sub corlis lilulis fecimus collocari, proulpcr ordinem subsequunlur.
sabali
IIII.

saliter

congregati,

Rubrica de constitutionibus
Universilalis sialula ciislodianlur ab

et stalutls.

mnibus

in

hoc

slu-

DE DOCUMENTOS,
dio studere volenlibus, el

209
extra

nemo

in jiuliciis vel

suo sensu

contra lenorom ipsorum,sel eoriim pociiis aticloritnte regalur. Statulum perpeluum seu consliUitio goneras ab huis sludii rectore vol alus inferioribus quibiiscumque personis promlgala? non lenent, nlsi aprobacioiie tolius universilalis sco-

larium hic
parlis

in

utroque jure dumtaxat sludenciun vel niaioris


fuerint confirmaloe.

eorum publice

Contra privilegia per Dominum Regcm ac cives llcrdenses studio nosiro concessa non liceal slalum aliquod ordinare. Licet hoc sludium privilegs r;c liberlalibus gaudeat quibuscumqiie quje a Sede Apostlica Tolnsano stiidio sunt induKse, non tamen ipsius studii Tolosani statula, constitutiones vel ordinaciones quascumque per oninia volumus immitari, vel eisdem etiam alligari, set ex ipsis illas sulum recipiinus quse por Dominum Regem vel per universitalem studii
nostri

nominalim

et

ex certa scientia

sint

admisse.

Hiis

etiam sic admissis renunciare possumus quandocumque, si nobis visum fueril expedir. Quamvis non debeat reprehcnsibilc judicari, si secundum varielatem leniporum salula varientur humana, ut tamen nicliil anliquilatis penitus ignorolur, nobis lieerc non palimur bicque noslris in oficio rccloria?, qnod gerimus, successoribus indicamus, ulsi statutis vel ordinacionibus in hoc present voluminc comprehensis aliqua fuerint luluris temporibiis detracta, superaddita vel mulata, non ideo ex hoc libro deleantur presencia, set illis quandiu placuerit observatis,. hrec nichilominus licet obrogala, scripla lamen permaneant pro memoria futurorum, ut si varialis lemporibus statuta frequencius variar! conlingal, ex hiis et ex illis, quod salubrius
faerit facilius slaliiatur.

Rubrica de rcscriptis.
Si

conra privilegia studii vel aproba'a statula rescripta


alias graciis ac

fuerint impelrata, viribus careant et e'feclu.

privilegs studii nostri gaudere deminus. juste conlendis. Ideoquc audiri non debes, si c'jm a redore sive consiliariis sis vocatus ab hiis qui vocandi jus haben officium per rescriptum Principis vel Prcelali sive allerius cuiuscumque persona? credis inaniler excusar!. Pro coniimacia vel oHensacum te privatum perpetuo vel
sidcres,

Cum

TOMO

XVI

14.

210

APNDICE

ad lempus suspensum cmodo universilalis aul aliaste punitum sive mulclalum confitearisj vanam solliciludinem geris per rescripliim Principis te posse rcstilui, donech salisfaecione praemissa universilalis precoplis sive recloris eiusdem
tejuraveris pariliirum. Non licel scolarcm vel alium noslris
denleni,
piivileg-iis

congau-

per rescripliim Principis yol alleriiis secularis aut ecclesiastici judiis, vcl alias a quocumque de universitatc noslra
direcle
vcl indirccte

quan coran
privilegio
lur, clian
si

illis

coram alus judicibus evocan, lanUnimodo, qui nobis exislunt ex regio

assiunati, el proul in eodeni privilegio confine-

privilegio fueril renuncialun eidcni,

cum

silcosi

inunitcr in favorem locius universilalis concessum. Te non potes prelexlu impelrali rescripli delTcndere,

semcl

iurasli

universilalis nosl'c stalula servare, qui

ad i-

psoruui observanliam quaj jurasti, dun in islo fiieris sludio, tenearis; cun non sil verisimile aclorem perjurii Piincipem
esse velle.

De consucludine.
ususque longtevi non sil vilis auctorinon lamen usque adeo v.ililuram admitimus, quod contra lenorem privilegionim noslrorum quic^uam valeant
Elsi consliinlionis,
tas,

immitari, nisi fueril racionabilis el prescripla legilime et cerla scientia contra cadem privilegia fueril introduca.

ex

ConsueUidines civilalis Ilerda? qiite con'.inent cquilalem vel noslrum comodum ct utilitateni sludenlium respicere digno
;-;cunlur,

admilere polesl rector super causis dirimendis sive

negociis sludcncium laycoruni. Alias aucm penitus improbct el repcllal, ct proul justum fuerit dirimat quajsliones.

De

postulacione.

Sicut nec elegi, sic nec a Principe convenit postulari, ut contra privilegia vel aprobala universilalis noslrE statula ad roctoris oficium qiiispiam asumalur. Si luis cxigenlibus merilis universilalis cmodo prvalas

es vel suspcnsus, frusta laborant qui le a Principe vel ab alia poslularunt ut ad recloris sive consiliarii ve' ad aliud orficimn in ho? studio assumaris. [iriusquam universilalis

graliam conscqui nierearis.

DE DOUMENTOS.

2M

Tacita veritale postiilalionis liia? graliam a Domino Reg^e obtinuise pretondis, ciim tibi uiiivcrsilatis iiosire cmodo

jam servato sivc suspenso ollicium. judiis vel assesoris of ficiali(Hn suorum in hac civifale comisit. Xam cum oficiales Dominl Regis nobis doboant esso propicii, privatus vel suspensus a nosiro consorcio sivc sit exterus, sive civis, om cium judicandi vel aliud publicun permili non debet in hac
civilale tenere. Rector igilur cum tota universitale se debet opponere, tuique desiderii non deerit inpug-nator.

De

electioric Rectoris.

Cun sit necesarias ad sludencium rgimen gubernafor, per queni idem sludentes, sicul a capite membra, reg-pnlur,. eorunique per ipsum privilegia (ueanlur; qiiia tamen ubi maius periculum verlilur, ibi cautius est agendum, de comuni tolius universilalis nostre consilio et assonsu hac in perpetuum NaUtiira conslilulione jubemus: quod annuatim ia vigilia Purificationis Bealie Maris rector qui pro tempore fuerit, tenealur nniversilatem scolarium in utroque jure dumtaxat sludencium evocare in ecclesia Beali Martini, ubi ad inv'ocationem Sancli Spirilus ac Beali Martini misa solempniter celebraa, scolares cuiusque dicesis sive nalionis aut terrae, que consiliarium de ipso studio juxla tenorem infrascripfarum ordinalionum habere debeant, leneantur concordilcr eligerc ex se ipsis. In cuius eleclione, si dicli scolares concordes e.sse non polerinl, electio majoris parts, alia qu;dibet zeli vel meriti cesante coliacione, prevaleat. Set si pares numero in discordia 'fuerinl, consiliarius eiusdem dicesis, nacionis seu terrse qui uerit, adluTeat discordancium paitium
cui
ter.

cuique adheseril illius oblineat eleclio incuiiclanSicque secundum modum prediclum ex qualibet dicesi, trra vel nacione asumpte persoiiE aslringanlur prolinus singularitcr juramento se utiiem personan! sulficienlen) alvellil,

que idoneam secundum

recias concicnlias

earundcm, odio,

gralia, prelio, precc, limore vel amore cuiusque cesanlibus, ex se vel ex alus de dicta universilate scolarium Ibrensium in

utroque jure dumtaxal sludencium cligere in reclorem. Post huiusmodi siquidem a sic cleelis personis pra?slilum ruramentum, Rector, qui prehcrit, cum tribus de suis consiiiariis quos magis ad b.oc suriicientcs pulavcril, et uno notario sive

2<2
scriptorc

APKNDICE socum adjunclis vola prredioiorum scolarium


iii

jiira-

toruiii sig'illalim nquirat, ot

scriplis rcdigi

facial,

moxque

publicel
forsilati

11

Uajuralonim,
in diclo

coinuni coram ipsorum tanliim scolarium presenel queni due parles ex ipsis elecloriljis vel

pkiresconsensissc conslilerit,
l'eslo Piiriticalionis

il!ud

ad

nni soquenlis

Beale

Marie

reg-iinen incepluri

publicet el haberi jiibeat ab mnibus sub virlule sacramenli prceslili pro redore. Eleclio lamen a paucioribus quan salliin

vel

diiabus parlibus eleclorum quibuscumque merilis eleclus olcclio javarelur, non valeal; sel loliens clecores ad

electionem sine ullo lemporis inlervallo redir coganlur, donech per diclam viam scrulinii eleclorum a duabus sallim parlibus de eisdem ueril concors fuluri rccloris eleco subsecula, vel aliler assumplis Iribus vel pluribus arbilris sive compromissariis ex se vel ex alus per eosdem arbitros simal oinnes vel duas parles ox ipsis fueril simililer eleclio celbrala. Quodqne nt magis obinea!; el execulione non careat hoe staulum, saluimiis et ordinamus quod sicul diclum esl ad cligenum recloreni riiUiram cloclce persona de dicia ecclesia Sanc;i I\larlin iiulla de causa, prelerquam subila? elinevitabilis necessilatis, ac maniesle pormilanlur exire, donech concors fucrit per eosdem juxta modum predicltmi, el reclors eleclio faca, ac eliam publcala, invcalo ad hsec auxilio curise elpaciarorum Ilerdonsium per reclorem qui pro Icmpore fueril, proal neccssarium vidcril sibi fore. Verum quia

diversilalem corporum diversilas ssepe sequilur animorum,

elrgnoruin, lerrarum, piovinliarum ac nalionum diversilas possel anliqul boslis invidia superscminanle zicaniam, di.cordiam parerecirca vola eligencium pradiclorum, dum quiJibet ulililali comuni non deffercns de sua Ierra, provinlia, alione, sive dicesi recorem eligere pocius afeclarelhac iu perpeluum conslulione vaUira mandamus, ac cliam staui-

mus quod secundum oidinem infra&cplum assumanlur


eiiganlur

ct

redores n hoc sludio llerdensi ut videcct primo anno posl noslrum rgimen non in prximo sel ex lunc iu subsequenli feslo Purificalionis Eealaj Marice mensis febroavii iacepluro, qui erilannus sludii llerdensis secundus, prcsentis \cro ordinalionis servandss annus primus de sludenlibus in hoc sludio noslro in jure cannico vel civily ex civilatibus veldiocesibus Barchinonce, Tarraconensi, Mjoriceusi
Vel L^crlusoiisi vel

eam de

dicesi llerdensi

sil

redor

eJe-

DE DOCUMENTOS.
clus. El

213
civilati-

ex lunc anno secundo de sludenlibus hic ex

eleclus. El

bus vel dioccsibus Crpsaraiigiisl.'e vel Sogoibiccnsi sil redor ex lunc anno lerlio de sludenlibus hic ul supra ex civilalibus vel diocesibus Urgellensi, Vicensi vel Gerundensi sil rector eleclus. El ex tune anno quarlo de sludenlibus hic ut supra ex civilal.bus vel Osccnsi vel Tirasonensi sil rector eleclus. El ex lunc anno quinto de sludenlibus hic ul supra

ex civilalibus vel diocesibus Valenliae vel Cartagenensi seu Murcienensi sil rector eleclus. El ex lunc anno sexto si de alus regnis aul terris Yspanice fuerinl hic in jure sludentes scolares quos onines de nalionc Yspanorum ad difcrenciam Aragonem, el alior mpradictorun, qui per se faciunl nacioneni, ul diclun esl, appellanius ; de ipsarum nacione sil rector. Si vero de ultra niontannis nacionibus ultra Pirineos
Iransposilis advenirenl hic scolares, primun

velul nobis proximior provinliaXarbonai, el

sic

locum oblineat anno VII. de

ipsa

sil

rector.

Anno vero

Vasconum

vel de alus

Provinlise el

qne ad occeanum et usque ad BurgudioneselJanuenses. Annoquoque nono de nalione Januensium vel de allis qure sunt per Ytalianuisque admare Adrialicuai el adjacenles nsulas sector sumatur. Anno quoque X. de nalione Gallicorum vel Burgundionun seu uliarum genlium qua; sunt aprovJntialibus ulIra usque ad Theutonicos rector cxislal. Anno vero XI. de nalionibus Theulonicon m vel de alus nacionibus septemtrionis quas onines a Galiicis ultra usque ad Occeanum el fines Eroptesub Theutonicorum nalione generalilerapellamus, sil rector. Duodcimo vero anno de nacionibus Anglorum vel Scotorum seu aliarum genlium insularum Oceani rector existal. Hic igilur ordo prescriplus in eleclione Rectorum de diversis nalionibus assumendis ad lollendam viam discordise perpeliio sil servalus. Si lamen de nominalis nacionibus deTuerinl aliqute,

VIII. sumatur .^rector de nacione nacionibus quse sunt ultra ipsas usd ines Gallorun cum tola provincia

vel lalis de

ipsis

nacionibus seu diocesibus

persona non

quse suficiens, vel sallim lollerabilis verisimililer apparerent ad oficium recloris gerendum, ob missis
fuerit,

de jilo anno propter defeclum personarum nalionibus ipsis, de subsequenlibus nacionibus in ordine scripluraj predictae persona sufficiens ad recloris rgimen assumalur; et sic in mnibus observelur sineprcejudicio quolibel ipsarum in fuluris temporibus, si presentes uerint nacionum. Quicumque

214
autem nominatus

APNDICE
aliter velelcclus,

quam una de cluabus vs predidis, vel nisi comuni concordia universilatis loeius, quasi divinilus evocalus, nominacioni vel eleclioni de se actsB consenserit, sibive offieiinii recloris vel nomen assumpserit,
si

post leriiam monicionem inde

sibi

faclam non resipuerit

huic luiniililer parituras slatulo, lanquam lurbator huiis studii manifestus eo ipso cun mnibus adlierenlibus siln in lurbacione predicta omni cmodo universilatis huius studii noverit se privatum; ct nichilominus spirilualiter ac (emporaliter

conlra ipsun proeeda(ur acerbius, ut a suis iniquis coinler

nalihus arceaur.

Cum

electum et eligcntem debeat esse discrecio,


vel eleclioni de le
l'aclge

si

ad olcium recloris voi aud in vox tua vel eligendo le ipsum alios priieslando consensum in non aucmenlat.

discordia nominalus exists,

per

collacione numeri

numerum

De

electlone canccllarii studii.

Cancellarius sludii

dcbet esse perpetuas juxta statutum

Domini Regis. Cumque vaccavoril eius ofeium non est ad dem universilatis eleclio sel ipsius pocius Domini Regis
,

provisio expeclanda.

De

electione

doctorum

et

magistrorum.

Doctores sive magisiri juris u!rusque^ medicinse vel artium adcomune civilalis salariun liic.lecturi debent per paciarios civitatis Ilerdce sufficicnles elydonei in sua aeuKale haberi. Consilio lamen recloris el consiliorum suorum de-

bent

eligi et perquir.

De
Consiliarii

electione consiliariorum.

sine quibus sludii nostri res publica recle


el

gu*
de

liernari
reclori.

non polest, a suis nacionibus egantur


Hsec
qualibet
,

of eranlur
terrse,
,

quipe sunt nationes dicesis sive


si

quarum

scolares inJe studentes hic fuerint

de-

bet consiliarius assignari.


vilale, consiliarius

De

dicesi Ilerdensi, obmissa cicivitalibus vel diocesibu

unus delur. De

rgeliensi alque Vicensi unos.

De

civitalibus vel diocesibus

DE DOCL'MENTOS.

215

Terrachonensi el IMaioricensi el Dorliisensi unus. De civitate el dicesi Oscensi vcl Tirasononsi unus. De civilalibus vel diocesibus Caesaraugusise el Segorbicensi unus. De civitate el dicesi Valenlite el Cartayenie unus. De provintia Narboupe unus. De lerris Ys{xnnite unas. De mnibus auleni alus nacionibus longinquis ullra Pirineos remolis quas superius in prima consti(ulionc recloris conlingit eleclio, singulce denlur consiliarii, si de ipsis scolaics jurali fueiint hic
presentes. Si de tua dicesi, nalione sive provinlia consiliarius unus debeal adesse reclori, quamvis de ipsa solus el unicus in hoe
studio maneas,

non velaris

le

ipsum

sine nominalore

cumque pro
milli, si

consiliario lute
libi

nacionis of.erre, debesquc

quoad-

dem quoque

legilimum sive canonicun non obsisfat. electione, qua de qualibet nacionc debet unus elector offerri, debes el potoris oblinere. Si tamen
aliud
in recloris

cum do

soli

nacionis eiusdem essetis,


gralificacioni

le

ille,

la vero illum

ad hoec nor.Vmalis

quem ex

vobis reclori assufuerilis,

mere placeat, locus exislit. Si vero piares quam do quod de uno coeleri staluent, oblinobit.

De

eleclione bedellorum ct sfationarii sfudii.

Deffunclo Andrea de Espensso huius studii ex privilegio Domini Regis nunc slacionario el bedcllo, cum ex nunc in perpetuum pra;dictorum ofikiorum ad universilalem nostram speclel eleclio per reclorem el consiliarios, si hne tamen
universitati placuerit, alias per

ipsam universilalem vel

ma-

jorem parlem eiHsdem

fat

provisio alicui bone ac honestse

persone de ofciis supra dictis ad vitam lanlum. In singulis scolis possunl doctores pro libito quos sibi volunt Bedellos eligere, et electos repeliere vel mutare sine
praijudicio quoiibet generalis.

De
Paciarii civitatis

electione

hancariorum.

da bancagia

civitatis

ponunl bancarios annuatim ad colligenusibus aplicanda, nisi graliam super eo

poterimus a civibus oblinere.

2! 6

APNDICE

De

trans alione.

Non
lis

licel docloribus vel magistris ad alias parles civitascolas Iransferre absquc licentia recloris et consiliario-

nim, necnon

et

proborum hominum

civitatis spetiali.

deputatus ex comuni salario ad Codicis lecturam lioc anno, quamvis scolares lui consenserint , non lamen sire reclorum civitatis et sludii manifest consensu , licilum fuit tibi ad altorius libri lecturam, priori dimissa, Irasferre. Doctoribus el magistris ad salarium comune legentibus, donech perfecte libros ad quos fuerint assignati legendos, vel
sis

Cum

citra festum Penlecosten non licel sanis exislentibus atamen trminos civitatis pernoctando exirc vel Iransferre se alibi, nisi recloris et consiliorum pac aciariorum civjlatis istius poerunt graliam super hoc oblinere, et ipso casu possint co-

milere vices suas personis fidedignis.

De rcnunciatione.

Non

cst

'in

potestate

recloris infra

tempus

sui regiminis

officio resignare.

Idemque de

consiliariis esl

dicendum. Dosalarium, post-

ctor quoqiie sive magisler ad

comune

lecluri

quam
nisi

electioni de se faclte consenserint, resilirc


el

novus

non possunt evidens ac incvilabilis eliam supervenial istis


;

necessifalis arliculus, qui previsus

non fuerat ullo modo. genoraliler atamen privilegs quibusdam in spe mnibus sludii, cum sis scolaris, renunciare non potes.
Licet

De supplenda
Si rector
ituitilis,

necgligentia Prcelatorum.

imbecillis vel prorsus ignarus fueril

Tius provide vel per ignoranliam,

mlquod super (semper) prae-

lio,

sumi debet asumptus, de comuni locius universitalis consiaut cedat alio subrgalo in locum eius, aut comital in mnibus alicui viro prvido vices suas; aut si ad alterum islorum induci non polest, sibi coadjutor ydoneus societur. Licet in rectore, quod non facile credi polest, juris repulsam sive falicam te reperisse alleges, non lamen protinus
iebuisli judiis

superioris allerius

quserere nationem.

Co-

ram

consiliariis igitur recloris

incuriam seu

necgligentiam

DE DOCUMENTOS.
arguas, priusquam judicem, cuius aiidienlia placuit,

217
tibi

semel recuses.

Cum veslrB eonsiliarHs nalionis adco remissus exislal et necgligens, quod vocalus ad consilia, vix aul iiumquam venire videtur, aul alias famae sua? prodigus, lioncslali scolasticse non heret, post Irinam monicioncm aliuiii curelis offerre; alioquin per recloreni alium
tia

suplealur. Suplealur el iisuper

assumcndo veslra necgligensi in ipsum eonsiliarium


polestis.

assumcndo discordes inveniamini, ncc convenire

De temporibus ordinandorum
Infra tres dies post
rii

sive

cUgendorwn

officialium

studii.

elcclioneni recloris

eligantur per naciones; alias rector possit ipsos

sequulam consiaassumere

illis pro libilo volunlalis. Doctores sive magjslri qui ad civitalis salariun in hoc studio sunllecluri, ii Ira dies quindecim posl feslum Penteco-

de nacionibus

sts sint

semper

electi.

De
Conlentiones

officio

'et

polestate recloris.

>

et placita nter doctores, mngistros vel sedacuiuscumque scienlie aul domsticos vel familiares ipsorum si quDe, vel si qua forsan emcrsorinl, rectoris officio sine causarum el judiciario strepiiu proiit alamen juslum

res

fuerit,

terminentur breviter

volucril sine scriptls,

de plano, ac etiam si rector vol sallim rector amicabilem supcr iet

composicionem inducat. Huius studii libertatum ac privilegiorum luicio ad neminem magis quam ad reclorcm et eius offieium pertii.enf. Et ideo coram Domino Rege, Episcopo, paciariis el officialibus eorundem pro deffensone privilegiorum ipsorum debet, si casus occurrerit, rector venire promplus, intrepidus et papsis
tats.
Si
fieri
tibi

contra privilegia vel slatula studii nosiri injuriam

vel

cinio

gravamen conqua}reris, rectoris prsesidio ac patroquoque, mxime si paupcrtas inte fuerit, es tuendus.
seienfice
,

Doctores, magislri, bedollus generalis ac spetiales et scolares cuiusque

tam cives quam

alii

in

hoc sludio

causa studendi morantes, lenentur hobedire rectori in mnibus licilis et honestis.

218
qualecumque
et
,

APNDICE
universilalis

Privare pcrpeluo doclorcm, magislnim, scolareni vel alium

cmodo

vcl

honorc sine consillo

expreso assensu tocius universilalis vcl majoris partis eiusdem non csl permissun reclori. Ad Icnipiis autem sui regi minis polost suspendere )er se solum ab universilalis comodo quemlibel alium qunm doclorem vel magislrum ad coniune salarium hic legenlcs. Quos nec suspendere licct sino consiliarorun vel

eorum maioris

parlis assensu.

Inlerdicerc scolas generaliter universas, lioc est totum studium vaccalioni submillere, non polesl redor ullra diem

septimana sine consensu tocius universilalis, eam causa. Singulariler autem doclori sive magislrole* cturam scolari quoque tam civily quam extraneo scolas omnino ad tempus sallim sui regiminis per se sqlum inlerdicere potest, licet relius facial si de suorum consiliarorum assensu

unum
si

in

jusla

sil

hoc

agat.

Docloribus, magislris el bacallariis peccuniarias penas imponerc sive muletas universilalis cmodo aplicandas, si pn,
vilegia sludii vel universitatis ciusdem slaluta non sorventpraecipuc circa salaria el lecluram, de suorum consiliariorum

assensu vel maioris paitis eorum licitum

est reclori, sicut

et

omnia

consilio polerit quae lUilitalem studii vel in eo studen-

tium respicerc videbuntur. Reum criminis doclorem, magislrum, baceallarium, scolarem vel alium cuiuscumque dignitatis vel condicionis existat, cuius ad rectoren! juxta privilegium Domini Regs speclare possil judicium, mximo si fidejussores non habeal vel alise personse, vcl culpfc qualilas hoc requirat, sive clericum, sive laycum, polerit rector capcre cile, velut judex ordinarius in persona Debet lamen cuslodiam capli, si cloricus fueril, Episcopo vel eius officiali, si vero laycus, curiaj Ilerdensi comitere, slbi quocieus prout et quando volaerit protinus exhibendi sine dirficullate qualibet alque mora.
Rectoris oficium qucd
prsefulget, ut
gesisli

tanta

(suppl.

excellentia)

postexaclum Icmpus administralionis eiusdemquaedam adhuc lecum retineas in signum dignilatis: non enim
futuris rcctoribus jurare teneris,

nec officium consiliar vel

aiud recipere cogeris, nisi velis. Sedis

quoque cum reclori-

bus, qui pro tempore fuerinl, in lois

puhlicis atque solemnibus pariler g'audebis, et in publicis cxaminationibus el privalis doctorum seu eliam magislrorum, nisi justa causa

mxime

v^ss?ifi...-^>

-^^

DE DOCUMENTOS.
suspicionis vel alia
(ibi

219

obslilerir, poleris si voluorrs inleresse.

In hoc lamen casa


prestileriiit, Ui

si coeleri jurameiiliini de secrelo servando quoqiie prcsiare teneris. Si quis doclor, magisler, scolaris vel alia qusecumque persona conira recforem ad verba injuriosa sen conliinieliosa

proriipit,

fiieril pradiemincnlite, dignilalis', aul exierus sive civis, eo ipso universilalis comodo sit privalus. Sicquo privatns l;indiii permaiieat, doi-ec ad universilalis cognilionein tam reclori quam universilati eidem

cuiusciimque
sit

stalus, sive

satisfeceril

compelonler.

De

officio cancellarii.

Officium cancellarii sfudii in auloricandis

ct

aprobandis do-

ctoribus etmagislris qui ad dig-nilalis mag'islias honorem in hoc sludio assiniienlur consislil. Cumque sit de pnecipus
,

officialibus sliidii, privilegiis universilalis cancellarius gaudet.

Licel prvalo
dignilalis

'iieiis

exaccioni siibjecUis cun magisteriee

honorem desiderares, et per doclcres sive niagistros eliam aprobaliis; si lamen per sordes sive per liniorem cuiisqiie, qiiod lamen aciler credi aon debel, cancellarius aprobalum te fore compereril, el alias insuflciens videaris
propler defeclum scienlie vel personse, publicam leclionem tibi polerit proliibere, el de eonsilio rccloris ac consiliariorum et aliorum illius scienlise, ad quam assununi desideras peri,

torum, penitus denegare. Alias aulcm, nisi prpniisa concurranU cum per doctores scmel i'ueris aprobalus privalim, publica libi leclio inler lici non debel. Qua si opponenlibus tibi judicio maioris el sanioris parlis doclorum seu magistrorum
illius

scienlite
libi

sufficienlcr responderis, dignilalis

honorem

cancellarius

denegare non polest. Si somel aprobalus es in privata, idem non cogeris ilerato subir cerlamen, licet mullis temporibus sive annis publicam disluleris leclionem. Non lamen a privata te liberat, quod in alio sludio quam in islo oblinuisse le asscris in eadem. Diferlur aulem publica leclio modis duobus, necessilatc vel volntale. Necessilale cum cancellarius ad doclorum consilium mandat ipsam differri ad cerlum tempus, ut licel aprobalus in prvala sis, tamen per cerli temporis sludium magis suciens sis elTeclus: sea cum delToclus personte tcmporalis vel impedimenlum aliquod libi poslmodum superveniU Volntate

220
quippe
diferlur, si,

APNDICE

cum

possis, ad id vcnire non curas.

Non sine causa Banonise, quam legum nulricem recle vocamus, stalulum esse comperimus, ul nullus ad magisferie dignitalis honoreni assuniatur n legilnis, doee prius septem annis perfeclis audierit \n scolis ab alio ipsas leges. In canoniljus vero quinqu, el doee Irig-inla Iccones continuas org-eril

dinarie sive exlraordinarie n scolis ipsius studii publice lede aliquo jiiris volumine sive libro. Hoc igitur idem sla,

tutuin in noslro sludio voluniiis observari


,

ila

quod

nisi prsD-

missa concurranl per oficium canceliarii publica leclio denegelur. Nec supcr hiis rector vel cancellarius seu alia qusevis persona ulio unquam lempore valeanl dispensare. Quia

lamen

circa lenipus VJI. vcl V.


scolari exlraneo

annorum superius prediclodeficilis esset, probado,

rum mxime

cum

per illa tmpora suiflciat ci qui promovendus est ubicumque audisse ipsum juramento juxta l'ormam inferius posilam super eo volumus ut credatur. Ulilitatis eximia? ac honoris magni suflVagia sludio non est dubium exibent viri prudenlissimi sacrorum canonum^ legumque sacratissimarum doctores ac medicinse, pliilosophiae aliarumque scientiarum el liberalium artium professores. Sunt igitur bonoribusdigni el reverentia exloUendi, idcoque precipimus el horlamur illos ab mnibus bonorari. Yidem vero non ideo contra rectorem et consiliarios suos insolenter inlumeant, ut ipsius prascepla vel universitalis slatuia conlempnant; alias per rectorem mulclari poterunl, et si cuipae quatas exigal, acerbius castigari. Paneta quse legenlibus actu docloribus rector cum universub pais ibidem apposilis silale consliluel observanda
,

doctores penitus observare ienenlur. Si rector pro negociis universitalis, vel singularis.personae de ipsa consilio indiget perilorum, doctores Ienenlur consulere sibi gratis el assistere contra
illique

omncs

si

fuerint requisiti,
elecli.

precipue qui ad comune salarium sunl


leflerl

cives aut exteri sinl doctores sive magistri: tenenlur omnino universitalis slatuia servare. Cum non sil injuslum ut qui ad bonus eligitur, repelli

Non

nam
non

debeal a mercede, de comuni consilio slaluimus ac eliam ordinamus, quod quicumque scolaris decretum audierit a doctore, cui de comuni salario esl provistim, sive ab alio ordi"
narie hic legenle, lenealur sibi dar ad minas tempore coll

^SSss.^-;.---

DE

DOCUMENTOS.
''monda
,

221
curribili

clae vigini turonoiises argcnli, vel in

valo-

rem
nus

ipsoniin pro (oa loctiira psius


sit

libri

qiiem idem docfor

paralus

legere, vel non reniancal sallim por

ipsum quomi-

legal. Aiidientes vero leges

seu decretales dent pro le-

ctura suo doelori deccm solidos jaccenscs, et non niinus, nis pauperlas in hiis vel inCcrioribns aliud lieri sinal. Scolares vero medicina? suo mag-isiro vel tres solidos jaccenses, vel quinqu barcliinonenses solvanl ad minus. In lgica vero philosophia et arliljis quihuscumquc &lud'nlcs excepta grammatica, suo niagistro ad niinus de prima collecta Jl. solidos jaccenses vel quinqu barcliinonenses solvant. In coeteris vo' ro duabus ordinariis colleclis corum Vi. donarijs jaccense.s velX. denarioE barcliinonenses quisque solvat ad minus, nis sint paupores a quibus magislri recipiant niinus prout uerit racionis. Baccallarii vero arlium el philosopliia; pro repetilione nocturna ulra V. solidos jaccenses vel VIII. barcliinonenses non recipiant a scolari. Grammatici vero magislri atque poetici ultra V. solidos jaccenses non recipiant a scolari prolectura scolarum. Plusaulein (uam taxatum est supra, doclores sive magislri a nullo debenl exigere, sel si plus oblatun fueril, recipcrc

non

vetantiir.

Doctores sive magislri ad publicam vel privalam examinalionem cuiuscumque voca prima vico doctores ulriusque juris presentes qua punca Icciionis privale dabuntur, habeanl singuli moncta' jaccensis solidos V. Secunda vero vico qua fil examinalio in j)rivato liabeanl singuli solidos seplem. Tenia vero vico qua lil examinalio publica in Sede Bcatse Maria habeanl singuli solidos VIII. IMiisici vero magislri el aliarum scienliarum sive arlium proessores a promovendis

sua sciontia huinsmodi qnanlitalis mcdielalem recipianl et ultra. Proprio lamen doelori sive magisiro honorabiles vestes sive encoiiia vel donara seu quanlitalem niaiorem pro susD quis volunlate arbitrio dar non prohibclur n casibus prpdictis. Sel el si quis dos vel plures doctores sive magislros habuerit audiendo videlicet in hoc studio per unum saltim aniiun al) psis poterit ipsos muneribus el enccnnis quibus volu?ril honorare, dun lamen palam et publico fial
ia

non

itliid.

Hoc

juris csl

dociorum sive civium

sive.

cxtraneorum, quod

in publicis el privais

tale fucrit, ipsi

examinalionibus, si pra?scnles in cividoctores vocandi sunt a rectore, et possunl

222
scolari

APNDICE

ac deberil porsonaliler inleresse, ol singuli binas in prvala

promovcndo facer quaestiones. Qiii si ex contemptu quod non est verisimile, vocali non luerint, conloniplum suini coram cancellari prosequi possiint si voluciinl, el inpcdiio publicam ieclioiic , doee sie conlempti
vel dolo recloris,
adinissi fuerint ad privatan, qiiaj si voliierint, ilerari oporlet.

A proseculione vero sui conleailus possiint desistere quandocunique. Idemque jure de inagislris medicina; vel arlium est
dicendiim.

Non

lijel

acul baccallario vel scolari, qui docloris sive

non claret, quantumciimque famosiis jureperilus vel advocalus exista!, vel publica lectione aut grammalioa vel log-ica vel alias artes legal in privata aliciii promoniagistri dignilate

vcndo ad mag-islerie dig-nilalis honorem facer quseslionem vel ipsi opponere leclioni sinc recloris et cancellarii licentia speliali. Ouse eliain non facile danda est sibi, nisi nunc forsan ob defreclum doclorum seu niagislrorum in nosiri studi noviale viderint esse dandam. Quamvis enim docloribus et magislris Iutc compelant jure sao, coeteris tanien non compelit nisi vocalis concedalur eisdcm a cancellari et rec,

tore.

Prohibeturdoctoribus ol niagislris salarialis prelerquam sein seplimana, el tune eliam sine causa non licel, circa lecturairi ordinariam vel extraordinariaui poner subslilutum,

mel

eliain si scolares scohe suae prestenl ad id assensum, nisi prius petila et habita speliali licenia a rectore. Si ante tempus coUectce scolas docloris alicuius per conti-

nuos octo dies cum libro causa leclionis audienda? intrasti, non fuil ex tune Ubi Ucitun illo auno ad scolas allerius te transferre docloris concurrenlis in lectura cum illo. Nec secundas doctor scienler te debel admitiere, eliam si conleclam primo doclori velles pro anuo illo donare. -Post tempus vero collectae si per octo dies ul diclum esl audiendo primum te Iransferas ad secundum, non prohiberis, dum tamen scias colleclam le primo inlegraliler solulurum. Colleclam quippe anle feslum Beali Andreaj et ullra fesUim Caniiprivii lacere non prujsumant doctores. Avenientibus autem scolaribus ad eorum scolas post tempus colleclarum duarum in Carniprivio linilaruin doctores nichil vi exigant pro lectura, nisi gratis offeratur eisdem,et nisi in eo'casu cum do una scola scolaris se Iran'iUilerit ad secundum, Hoc autem slalulum oficio re-

DE DOCUMENTOS.
cloris

223
conlra faclum fueril,

coiivenit cuslodiri

el puniri, si

Iransgressorcs.

Cun doclor aquis dispulaverit quieslioncm, nullus alius


doctor, baccallarius vel scolaris
illa

die exlraordiiiarie repelat,

dispulct sive legal, ul oinnes


inleresse.

scolarcs

dispulalioni valeant

De

officio

beddlorum.
islis fee consislil, ut

Bedelli gcncralis oiTiciiim in


singulis diebiis per se vel per cenlia recloris

videlicet

ydoncun substilutiiin de lisubslilucndum l'aciat ex parle recloris mndala

sive praicepla qiue injuncla fuerinl silii por omnes scolas. Ilem quodjuxla kalendarium iinivcrsalis publicel vaccaliones, sermones el fesla. Ilem qiiod si piinela uerinl ordinata
docloribus,

quod ea

simililer in tine ciiiiisqiic lerniini


el

dicat.

tem

aliorum scolariiim omnium saiiim in jure sludeniiiim nolilian habeal, eoriimque socielales, domos sive hospicia in quibiis inbabilanl non ignore!. Hospicia qiiseciimquc inl'ra limilcs assignalos ad haut

doclorum, consiliarorum

bitalionem scolarium conslruda scirc debet, el in scriplis lenere, cuius laxaeionis exislant. Scolares advenas venienles visitare tenelur, et ipsis de sociclale congrua juxla condicio-

nem

nicis et leslivis debet anle

qualilalcm ipsorum sollicile providere. Diebus domireclorem ad missam vel sermones incedere, et cum vadunl scolarcs ad fuera defunclorum. Cum per doclorem aliquem dispulabilur quseslio vel repetilio
el

alicuius decrelalis seu iegis, debet in ipsis scoiis ubi disputatio fiel adcsse, t scolarcs recipcre el juxla quaiilalem cuiu-

sque locuin

sibi sive

repetitionibus scolarium lacere debet. Venditiones


las dical.

sedem ydoiieam procrate. Idemque quoque

in
li-

brorun qua? sunt in slacionibus suis singulis diebus per sco-

Omncs bedelli lam generales quam spelialcs et eorum loca tencnles virgam longiludinis lili palmorum adminus debent palam in mana portare in signum oTicii quod exercent. Gcautem porlel virgam viridem ad din'erenliam aliorum. Has siquidem virgas debent recipere a rectore. Nulius bedelius pre'erquam generaiis vel eius vicens gerens presumant quicquam dicere, leg-ere seu publicare per scolas, cum soii gencrali omnium dicendorum publicalio sit
neralis

224

APNDICE

permissa. Gencras qiioque nichil presumat dicere, praecipere, legerc scu alias quoniodolibel publicare sine conscienlia et volntale rectoris expressa. Ad bedelii cuiusque spetiales officium perlinet scolas quibus deservit lenere inundas in aslate in hieme quoque paralas el per soliim fulcilas paleis vel sparlo; expensis lamen
;

civitalis lia?c lieri debent.

Bedellus generalis sive stacionarius etiam non prjesumat sciat esse venalem emere ullo modo sine liccna speliali, quaj sibi etiam non existil si quis alius emplor appareut concedeada.

aliquem libium quem

In repetilione scolaris non lanlum generalis sel et spetials


scolis quibus repolilio iel bedelii assislanl, ac repetentem scolarem honorcnt, et habeant pro suo premio singuli cirolegas quas per scolas deferanl illa die. De scolaribus sing-uli audientibus leges decrelum vel decretales sive sinl extranei sive cives tenentur dar ad minus unum turonenscm argenli quolibet anno g-enera bedello. Scolares aulem phisici vel arlislse sive grammalici in quibuscumque scolis civitalis adiscant, debent dar singuli videlieet ex eisdem dos denarios jacccnses eidem bedello. Spetiali autem bedello scolares illius scolfe cui deservit, tenentur dar quatuor denarios jaccenses singuli quolibet anno ad minus. Si lamen majorem quantilatem aut vestes sive alia dona quis ex propria largitatc vult generali seu spetiali dar beillis

dello,

minime prohibetur.
paciariis et probis
civitatis quilibet scolaris
in solis
(f.

Ex convencione quam liabemns cum


hominibus
nes seu eliam decrcaics

audiens leges vel caoscolis) factis vel faciendis

ad universilatis expensas tenelur dar singulis annis lam Ibrensis quam civis pro ipsis scolis et bancagio XII. denarios facceses el non minus. Bancario autem a.paciariis ipsis ad
oficium bancagii colligendi proposito nichil aliad

tenelur

dar scolaris. Gramrnalici et arlisla^ l denarios. Quamvi^: Andreas Despens ex Donacione Domini Regis officia stacionarii et generalis bedelii ad vitam simul delineat, cum lamen per eius mor'em officia illa -vacaverinl, possunt ab universiate scolnriun un eidem persona) simul vel diversis pcr<onis divisim officia ipsa commitli.

PB DOCUMENTOS.

22&

De officio

stacionarii siudii.
vel peliarum salari

Ne staconarius pro vendicione librorum

deceat ampliorem excedat, slatuimus el ordnamus quod dem stacionarius prjssens vel qui pro tmpora fuerit sub pcena viginti solidorum jacceiisium non praesumant quid amplius exigere sive recipere pro salario praeinissorum, quam prsesenticonslitutione laxalur. Videlicet pro
,

modum quem

vendicione librorum cuiuscumque scicnlise fuerinl


prselium ascedat ad

quorum

libram vel ulira, stacionarius habeat dos denarios ab emplore el totidem a vendilore pro qualibel libra prsetii ipsius libri, el sinl illius monelce ad quam
liber ipse vendetur. Si
dilio

unam

vero minoris

praelii fueril faca


libri

ven-

quam

librse

unius, quia forte sunl

gramaticales

minuti vel alterius facultalis, tune stacionarius arbitrio suo moderalum salarium de eisdem. Pro petia vero juris canonici vel oivilis tam textus quam glosarum sive sumularum seu exlraordinariorum quarumlibel , si eam stacionarius ad rescribendum pro exemplari Iradiderit, recipiat unum denarium jaccensem pro qualibet earum. Si autem adcorrigendum tantum ipsa petia fueril tradila , obulus tanlum delur pro ipsa, dum lamen ipsa die reslituatur eidem. Stacionarius debet cavere in manu rectoris singulis annis
recipiat

de custodia el conservacione librorum qui sibi. Iraditi fuerint ad vendendum. Juxta ecclesiam Beati Martini guam semper slacionarlus et onines vendiciones librorum in ipsa vel leneat stacionem
,

alibi

palam

facial,

non

oculte.

Nullus alius stacionarius in hoc sludio esse polest qui vendat libros, vel teneat pellas sine licentia et volntate stacionarii generalis.

Nichil est

quod sludio

vel studentibus

magis

officiat

quam

f^lsarum corruptio peliarum. Quapropler de comuni consilio provide slatuimus ac etiam ordinamus, quod de Iriennio in triennium do periti scolares in legibus, duoque similiter in canonibu's, per rectorem qui pro lemporc fueril, eligantur qui pellas corrigant et emendent, et emendan ac corrigi faciant,
fecte.

tam

in ordinariis

quam
,

extraordinariis integre et per-

pro salariis peliarum fuerit per stacionarium ultra factan taxalionem receptum. Quod in isInquirant quoque
si

TOMO

XV.

45

226

APNDICE

venerint, reclori denunlient, ndeque stalionarius punialuir

De

judiciis et foro competenti.

Tlecloris judicium cunctis m hoc stiidio studere volenlibus, debel esse acceplum. Cum igilur sis scolaris et a scolari coram redore convonlus, ipsius examen non facile poleris declinare.

Quod enim per


si

privileg-ium scolaribus est concessum,


illo

ul de Iribns judicibus coram convenianliir,

quem magis

elegerint solo

ab cxtranei cive|vel alio qui non sit de corpore iiniversitatis conveniunlur, debet inlelligi. nter se vero cum omnes de universitate facianlj uniim corpus rectoris sui judicium , cum capud sit eorumdem ac sibi de consilio omnium volunlae prefeclus, declinare non ppssunt, nisi manifesta vclevidens suspieionis aul alia'subsit causa. Ouadam sunt personse qua; propler coherenliam nostris ;privilegiis gaudent, ac nostris stalulis etiam el rectoris judi,

-cio

subjccli cxislLint, liccl verbis privilegiorum orsan non conlinean'ur cxpressim, ut scriplores librorum, vendilores carlarum singularum et scolares, bodclli, universitatis noslrae nolarius, el si qui sunt smiles, cum mnibus familiaribus suis

qui nobiscum ralione sludii


ipsis.

mullum
illi

participan!, nosque

cum

sludenlium hic moranlur. Racione aulem sludii vel sludenlium sola morari vidonlur quorum officium studenlibus necessarium cxtal, quique non alibi quam infra limites terminorum ad habilalionem scolarium concossorum ;moranlur qui omnes ad recloris judicium perlinebunt. Coelerorum generabum sludiorum vesligs inha;rentes consluinms ctordinamus, quod si scriplores librorum baratavcrinl pellas vel qualernos sibi tradilas ad seribendum, vel alias recepta peccunia a scolari latitaverjnt|fraudulenler et invonti fuerint fugilivi, quod faca super liiis fide coram reclore de ipsius recloris licentia sive judicio libere capianlur. Et si clcnci fuerint Iradanlur Episcopo vel eius officiali qui vel ipsrts jubeanl cuslodiri, vel tradant ipsi eidem scolari castodiendos, a quo possinl in compedibus cum solo pane et aqua doee promissa compleverinl, cuslodiri. Layci vero scriplores possinl modo prodiclo per scolarem in domo sua
Et gciieralitcr

omnes

qui sola ralione

sine poriculo privali carceris licite delineri.

Ouamvis

scolares cives civilalis isus,

nccnon phisici

et

DE DOCUMENTOS.
arlsfae, et alii
stiidii noslri

227

non sn( de slriclo corpore universilatis quantum adordinaliones sivc slalula condenda,
mull
,

subessc judicio el universilalis sladuin scolares lucrint aslring'anlur. Omncs etian illi qui per civitaleni morantes clerici vel layci nomeii sibi magistrorum iiiponunl ac docent pueros in arte gramuiatice , rectori jurare dcbenl eiusque judicio sunt subiec.
debciil tanien rccloris

lula

servare cuiu

et ipsis

De

fcriis.

Cum
st

oeiositas et voluplas

arma

sinl lioslis

antiqui, et fe-

irum pluralilas sludenlibus pariat detrimentum non modicum ctjactaram, liac n perpcluum valitura conslitucione jiibemus, ac de comuni lotius universilatis nostra) consilio
slaUimus quod doctores utriusque juris et magistri Jiberalium artium et aliarum scienliarum seu facultalum has iniVascriplas colant vel observent feslivilates in lectura vel scolis ad ordinariam vel extraordinariam lectionem, prout in'erius

declaralur.
Festivitates.

Nativilas Domini, Sancli StephaniProlomarliris. Johannis Aposloli.

)'

>Ordin.
)

et

exlraordinar.

Sanclorum Innocenlium.
.,.,

1 hoinai

Marlins.

,,

)n,^: SUrdmar.
i

Januar. Circumcislo DoTnini. Kpiphania Domini.


Vincenlii Martiris.

>Ordin. et exlraordinar.
]

Conversio Sancti Pauli.


Fcbniar.
Puricalionis B. Mariaj. Beali Blasii. Kaledra Sancli Pelri. Malliise Apostoli.

|^Jramar.

(Ordin. el exlraordinar.
I ;

Marlius. Gregorii Paprc. Benedicli Abbatis.

Ordinar.

Annuncialio Boala;

IMarie.

Ordin. ct ex'raordinar.

228
Aprilis. Anibrosii.

IPNDICr
Ordinar.
rdin. el extraordnar.

Marehi Evangelislae. Madius. Phippi et Jacobi Aposloloruni.


Invenlio Sanclae Crucis.
Junius. Barnabce Aposloli.

Ordin. el exlraordinar.

Navilas S. Joliannis.
Pelri el Pauli Aposloloruni. Julius.

Ordin. el exlraordinar.

Maria; Magdalenensis. Jacobi Aposloli. Annaj Matris B. Maria.

Ordin. el exlraordinar.

Auguslus. Vincula

S. Pelri.

S. Dominici. Transfigiiralio Domini. Laurenlii Mrtir. Asumplio B. Marise. Barlholoniei Aposloli. S. Augustini Episcopi.

^Ordin. et exlraordinar.

September.
Nalivilas S. Mariae. Malhei Aposloli. Teclee Virginis.
,

Ordin. et exlraordinar.

Michaelis Arcangeli. Ordinar. Jeronimi Presbiteri. Oclobcr. Francisci Confessoris. Ordin. et exlraordinar. Luca; Evangelislae. Simonis elJudse Aposlolorum. ^o Sedis propier Hic celebretur feslum sollempne in ecclesia
, t

principium sludii

el

caplionem

civilalis Illerdensis.

November.

Omnium Sanclorum.
Feslum Denunclonim.
Passio Ymaginis Domini. ^ Ordin. el exlraordinar. Sancli Marlini sollempne feslum./ \ Kalerince Virginis. Sancli Andrse Aposloli. ;

December. Nicholay Episcopi.

Thomse

Aposloli.

Ordin. etexlranr linar.

DE "DOCUMENTOS.
Sciendum
est Innion

229
San-

quod

ullia pisediclas feslivilales

-ctorum sunl qusedain coloidse al) ordinario et extraordinario simul, sicul sunl omnes dios Dominici, niageslali Ailissimi dedicali. tem dies jovis Cocne Domini, et dies Veneris snela, et vigilise Paschaj, el do dios sequentos posl festun Paschse, dies Ascensionis Domini, et do dies sequentos post feslum Pentecoslen. Prseter prfidicta festa colendi sunt do dies post

Dominicam

Carniprivii. Grammaticis

autem

et arlistis

conce-

ditur oliam coli praeter pradicta vesperal Sanclse Kalerinae t

quod si in seplimana feslum colcndum inler duas Dominicas non occurral quod sempor in die jovis doctores et magislri et scolares ulriusque juris vaccent in die il!a ab ingressu scolarum, ila quod ipsa die ordinario ve! extraordinario non legatur, proul in alus generalibus sludis proptor ulililatcm studentium est provisum
,

Sancti Nicholay si volunl. Huic eliam addimus nostro stalulo


,

De jurcjurando.
Doctores
el

magisiri sivc sint cives sive extranei et bac-

calarii juris vel

artium et aliarum scientiarum, necnon

eit

omnes alii doctores publice scientias vel artes liberales et omnes etiam scolares qui non sint civilatis islius cives quacumque dignilate prefulgeant in utroque jure dumtaxat studentes, debonl jurare roclori se parituros eidem in licitis et honeslis , et univorsitatis statuta faca vel facionda servare. Si quis autem fuerit contradictor post trinam monionem eo jpso universilatis cmodo sentiat se privalum. Jurant eliam sibi generalis eT singulares scolarum bedelli et stacionarius
studii noslri.

Cum

te

dicas civeni Ilerde, jurare

statuta, licet

dum

in

hoc studio

fueris,

tenearis. Si

juris vel ipsius voluminis librum, jurare teneris iepariturum rectori, alias tibinon est Icctio permillenda.

tamen tu civis scolaris hoc studio legere vis volumen aliquod

non cogeris univorsitatis ad eorum observantiam vel etiam non scolaris in

De

sentenciis et appellationibus.

A
non

rectoris

potes. Si

sententia licet te gravatum alleges, provocara tamen manifeslas causas gravaminum prompts

S30

APNDICE
,

habes, coram consiliars, prsenle ipso rectore debes hoslendere, ut ipse idcm redor de suorum consilialorum consU
lio, si te

gravatum oslenderis,

stiideal

ipsumque non pudeat

revocare. Eo autem prelcxlu quod ipse rector in suo processu juris ordinem non servaverit, vel sine scriptis sententiam dixerif, quod alias jusle pronuncialum est revocan non
debet,
et

cum

in hiijusmodi polestas libera sit rectori inler

ctores, mafistros,

sedares

et familiares

doeorum quoscumque

alios eliam qui privilegiis sliidii gaudenl, siinimare de plano el sine qualibet figura judicii,si velit, proceder atque pronunciare eliam sine scriptis.
et

omnes

De

vita et honstate scolarium.

Scolarium mores et aclus honestos et ad studium aptos ordinamus, quod nullus scolaris conlinuus cuiuscumque preheminenlise, condicionis vel dignitatis existat, ad scolas nisi magna necessilas fuerit venial equitando. Mimis, joculatoribus, inslrionibus, militibns qu dicunlur salvalges, coelerisque Irufatoribus seu baceallars civibus vel extrais, vestes, civalam, peccuniam vel aliqud aliud de suo dum in sludio fuerint donare non audeanf, nec ad comedendum invitantibus dar, nec ipsos eliam invitare per se ipsos vel lacere dari, prseterquam diebus singulis tantum in iestivilatibus Natalis )omini, Pasebe et Pentecosten, vel quando doctores vel magislri in scienliis creabunlur, qubus eliam diebus vel casibus solus cibus sine alus quibuscumque donariis vel encenniis ministretur cisdem. Slatuinms preterea ac etiam ordinamus quod nullus doctor, magister sive scolarius conlinuus presumant alicui baroni, militi, scutifero vel alii cuicumque personoe extrane qui non sil de propria familia sua dum iji sludio fuerit, dar prandium sive coenam, civalam nisi super hoc a rectore obtena licentia speliali, quam etiam rector non debet conceder sine causa. Et ubi concedat lali moderacione reslrngat quod illa talis persona qusecumque sit, non nisi se altera venial tanlum; alias nullatenus admitalur. Piector quipe non aliler hospites extreos recipere audeal vel eliam invitare, si
efficere cupientes slaluimus el
,

qui se altero venerint sociati. Jn hoc lamen statuto non n


telligantur cursores sive trolarii qui
rint, possint admilll

cum

singulariter

vene-

Non eliam

intelligantur cives viUti

DE DOCUMENTOS.
istius

23f

quicumque sedares

vel al exceplis personis superius

in principio jan exceptis, nec doclores magistri sive scolares qui possunt cum voluerint, se ad inviccm invitare.

Generalis sludii prorogaliva requirit, ul scolares eiusdem qui diversis privilegiis el immunitalibus gaudent, se cunclis honestiores exhibeant et prudenliores scedant quam cceteri
parlicularibus studiis insislenles. Igiliir ne sub specie boni

ad disolucionis proclivium decurralur provide slaluimus quod nullus phisicus, poeta, grammaliciis vel artista, exceplis pueris qui nondum oetalis suse annum XIIII. disimililer exegerunt in festivitalibus Sancli Nicliolay el Sanclae Katerinse presumanl tripudiare sive bailare per civilalem, vel ludes facer inhonestos, vel alias velati incedere cum habilu Judearum vel Sarracenarum in mag-num opprobrium eorundem, prout aclenus fieri consuevit, sed expensas quas super huiusniodi faciunl inhutiles et nocivas ad honorem ipsorun Sanctorum
penilus convertentes. Inducantur scolares per suos magislros

ad habendum creos, ut processionaliler unusquisque cum suis scolaribus vel omnes etiam simul cum cereis accensis per
et ecclesias prcedictorum melius Sanctorum inlcrcessionibus dirig-anlur. Festivitates quipe preterquam duobus diebus scilicet vigilia et festo nullalenus producanlur, eliam si sit festum, cum sit scolari magna turbalio vaccatio diuturna^ Prevideant orgo magistri ne sui sedares super hoc presumant exceder, alioquin poenam XX. solidorum jaccensium

civitatem incedant visitaturi loca


in

Sanctorum, \ eorum actus

universitatis

cmodo aplicandam

sine

omni remedio tam

ipsi

quam

contra facienles incurrant, quam doee solverinl, a suis scolis el lectionbus sint suspensi.

De

locato et conducto.

Vani timoris causa le agilat, dum hospicium sive domum quam tenes conductam times ab alio tibi futuro anno, si lamen illam retiere volueris pro pretio sibi a taxatoribus sludii

imponendo,

auferi posse.
et

Rubricha de observatione jejuniorum


Hsec

sermonibus audiendis.

sunt jejunia quae observare leneris.

Non tamen ad

observationem ipsorum prsestiti juramenti de observandis slatulis le astringit , sel solum proprie volunlatis arbitrium, vel eisdesiasticse conslitutionis preceplum.

'3?2
Vig-ilia Nativitatis

APNDICE
Dommi.=VigiliaPurificatonisB. Mari.
mercurii cineris

=Des

cum

continuis diebus Kadrag-esimaB

usque ad Pascha.=rVig^lia Anuntialionis B. Marae.=Prima dies rogatonum.=Vgilia Ascensionis Domini.=Vigilia Pen'<ecosten.=Dies mercurii poslfeslumPentecostenjejunabisIIII. tmpora et dies veneris el sabbato sequenibus.=:Vigilia SanctiJohannisBabtisfae.= Vigilia Aposlolorum Pelri et Paitl.=Vigilia Jacobi Apostoli.=VigiIia Sancli Laurentii Marliris.=Vigila Assumptionis B. Marise.=: Vigilia Sancti Bartholomsei Apostoli.=VigiIia Nativitatis Beale Marse.=Die8 mercuiii post festum Sanctse Crucis mensis sepembris cumdie veneris et die sabbati sequentibus jejunium IlII. temporum.= Vigilia Sancti Mathei Apostoli. Vigilia Apostolorum Simo nis et Judae.=Vigilia omniim Sanctorum.=i:Vigilia Sancti AndreEe.:=Dies mercurii post feslum Sanctfe Lucise cum die veneris et die sabbati sequentibus jejunium IIII. temporum.:=

Advenlus Domini jejunanfur.


Ut singulis diebus dominicis et
festivis

summo mane

post

missam Primse
scriptis

fat

sermo scolaribus

literaliter in

claustro

Praedicatorum, in ceteris vero feslivilatibus videlicet infra-

dem scolares simililer ad sermonem in claustro fratrum Minorum. Festivitates quippe quibus convenire debnt in dicto claustro Iralrum IVIinorum pro audiendo sermone sunt illa3 quibus a lectura tam ordinarie quam extraordinarie eessari jubetur, exceptis IIII feslivilatibus Beats Marise, quibus propter reverentiam et honoreni matris ecclesise, et ut scolares possint katedralem ecclesiam visitare obmititur sermo;
et exceptis festivitatibus Beali Marlini propter
ecclesise quae studii

nostri parrocbialis existit,

bonorem ipsius qua die fasto

ipsius Sancti universitas studii debet solempne festum agere

eadem, et Beatorum Apostolorum Simonis et Judse quo solempne festum in katedrali ecclesia prnpler initium studii
in

quod

illa

die

incipit debeat similiter solempniter

celebrari,

et festivitatibus Sancti Nicholay elSanclae Katerinse quibus in

hac parte ut

spetialiter deferatur
et artistse

grammaticis
ubi

et artistis

sunt ipsi grammatici

voluerint audire

possermo-

nem;

et exceptis festivitatibus Beali

Dominici

et Sancti Pelri

Marliris quibus propter reverentiam ordinis Prsedicatorum in

corum ecclesia scolares conveniant ad sermonem, et e converso similiter si festivitates Beali Francisci et Sancli Antonii Confessoris de ordine fttrum Minorum si occurrerinl in die

DE DOCUMENTOS,

233

Dominica, propter reverentian ordinis ipsorum frafrum MDorum in eoiun ecclesia sedares conveniant pro ermone.
Hic
fuit electus

secundus rector sludii generalis Illerdensis.

Die jovis qufe fuit kalendis februarii anno Domini M.CCC. secundo vesperse Purificationis Beatc Marie venerabilis Bereng-arius de Sarriano, Archidiaconus Valenliae faca iiniverscolarium in ecclesia Sancti Marlini Illorda juxta forprsediclorum sfatutorum fuil concordiler in rectorem generalis sludii Illerdensis cleclus. Qui quidem Bereng'arius de Sarriano rector prajdictus die el anno proxinic dictis ad honorem civilatis el sludii pramissorum eligenlium votis favorabiliter annuens suun eleclioni de ipso facine prestitisset assensum, et praestito juramento ab ipso rectore eleclisque suis consiliariis juxla prredictam formam stalulorum, ibidem de communi consilio et assensu consiliorum suorun, necnon et aprobatione fotius universitalis scolarium forensium sludii praelibalse in ulroque jure studenlium in eodem lisec do edistale

mam

dit statula

comuni

utilitate

et

honore sludii memorad quae

subsecunlur.
Hcec

do

slatuta condidit venerabilis Bcrengarius de Sarria-

no, secu7idus rector studii Illerdensis.

Nos Berengarius de Sarriano rector ut proscribilur electus, de comuni consilio et ad perpeluam rey memori;im slatuimus et ordinamus quod feslum Beali Blasii Poiilificis el Martiris
nter
alia

festa

predictis slaUlis contenta collocelur.

Ita

quod

a scolaribus noslri studii ab

mnibus celebrelur,

el illa

die doctores eque magistri non intrent scolas ordinarie nec


extraordinarie.

tem staluimus

et

ordinamus de comuni consilio, quod in


sive magistri,
si

electione reeloris et crealione doctoris

ve-

niant vel vocenlur tubicinalores, mimi vel joculatores ad honorandum rectorem, doctores sive magistros illa die tan-

tum

in novitate creationis sive electionis

rector et doctores sive magistri

pro suis laboribus, prout eis ; tibus quantum ad lioc statutis faclis retroactis temporibus. In mnibus vero alus statuta in fundamento noslri studii edita rata et firma perpetuo observenlur inviolabililer.

eorum, possint ipsi eisdem joculatoribus dar videbitur expedir non obstan-

t34

APNDICE

secundum rectorem de consensu doctorum et universitatis studii Ilerdensis, quce quidem juranda sunt ab mnibus, et inviolabiliter observando.
Jsta sunt statuta hedita per
Si ad g-enerale studiiim llerdse studendi proposilo aecesisti,
el

gaudere cupis privilegiis

studii

memorati,

tibi

nullatenus

permisum tenere animalia aliqua ad equilandum, nisi de episcopatu fueris llerdensi, cuiuscumque condilionis aut status existas. Azemblam tamen tenere poteris pro lignis et
est

viclualibus el alus

tibi

necessariis aportandis.

non exislens, cuiuscumque condilionis fuoril sive status sibi noverit inlerdictum ne aliquo panno utalur ad induendum, emendum vel portandum, cuius alna prBeliiim sex solidor. jaccensium exceder disnoscalur, cum hc sit per doctores et universilalem g-eneraliter constilulum. Yesles autein cuiuscumque valoris
Quilibet studens de episcopatu llerdensi

existanl portare poterit vel induere quas habebat, ante

quam

ad presens studium accesiset. lllud autem tibi noveris spetialiter esse prohibilum, si de universitatis consorcio reputaris, quod non debes ludere ad graistam, rifam ve! ad ludum qui g-aldeta dicilur poad alios quoque ludos ludere permileris, dun unum vel dos denarios, quandocumque ipsum nas ludum iterari contigerit vel etiam incohari. Quod si ad do-

mum

tuam aliquos

volucris

invtalos, scire

debes tibi uUo modo licere eisdem invitatis dar vel proponere, nisi do seu comestiones carnium, vel et carnes salsas unicum duobus modis. poteris dar praeter islas, dummodo hoc in fraudem non facas slatutorum, nec aliquem debes nisi se altero invitare, nisi super boc recloris studii licentiam cbtineas spetialem. Transgressor dici poteris slatutorum, si alicui personse extrese putabaroni, militi vel instrionis vel cavalleriis qui
dicuntur salvatges vel alus joculatoribus vestes, peccuniam dederis vel civatam, quantaecumque preheminentiaj veldignitatis existas, dun in prsedicto studio scolastice comoraris; quia dum studens fueris, teneris prdicta statuta jurare, et
inviolabiliter observare.

DE DOCUMENTOS.
VII.

235

Juramentum clavariorum
pag:. 37.)

studii

gcncralis

IllerdcB.

(Vid,

Ex

archiv. scecular. civitat. Ulerdce.

L\ os aytals canonjes, aytals ciutadans de la ciulat de Leyda juram sobris sants de Dea Evang-elis et la Creu de Nostre Senyor damont laltar niaior de Santa Maria de la Seu posis, et per nos, et quiscun de nos ab nostres propries nians corporalment tochats, que nos per tot aquesl an qui sira finil en les carnesloltes de Quaresma, noslre bon enteniment, et ;\ nostra bona consciencla procuraren!, et regiremloffici de la clavaria del vi ordenada en la dita ciutat per susentacio del studi general que es en la dita ciutat, al qual offici som estats elets, conservarem la moneda que de la dita aiuda exira per tot aquest an en la caxa que es en les cases de Poblet deputada et assignada conservar aquela moneda, et no en imyll altre loch. E affermarem doctors, et maestres qui legiran el dit studi per tot aquest an Dret Canonich et Civil, Medicina, Filosofa et allres sciencies aprobades, si mester liic siran. E aquels doctors et maestres afermarem al menor salari que aver los porem, axi que a negu deis dils doctors no donarem, ni prometrem, ni consintrem que sien donats,_ni pronieses per salari de C. libres amont per cada an entre lotes coses. E servarem lols et sengles establiments feyts per la ciutat sobrel feyt del studi, el specialment aquels que foren feyts divendres XV. kalendas novembris en lan de M.CCC.XXV. Elotes aqestes coses damont diles, et cada una daquesfes farem procurarem, et traclarem acor profit del dil ofci nos coma nal. Eque por amor, ni per favor, ni per predi s de nenguna personada qualque dignitat, condicio, ho estament sie, noy farem sino co que al noslre bon enteniment, el ;i la nostra bona consciencia profit empero del dit studi vist nos siran feedor. E de negu servi ni neguna altra cosa per manera de serv, nopendrem, ni daltri queperels, ho algn deis nos ho donas. E que no affermarem, darem, ni prometrem sala, ,

^^
r

APNDICE

ni maestre, ni altra persona scns conseyll et volunlal dols clavaris del an passat, el deis dos canong'es, et dos prohomens ordenis a nosallres per con-

negu a negun doctor

mayor partida deis, los quals prohomens axi mateix facen sagrament de conscyllar a noseylles en aquest feyt, de la
sallres be, el lealment profit

del

dit

sludi,

tola affectio et

hoy

remog^uls.

VIH.

Forma iuramenti prcestatidi


generalis Illerdensis
,

ab OEconomis {Clavarios) studii an. iMCCCLA'IA. (Vid. pg-. 37.)

Ex

lib.

Privil. et Concord. curice sa;cul. Illerd.

del sludi ans

los quals los clavaris els capilols la forma que usen del ofci juren cascun an los quals capilols foren ordenanls per lo Senyor Bisbe et per lo captol, et per lo conseyll de la cintal en lan de noslre Senyor

xiLqncsla es

MCCCLX,
sobre

nou.

aylals ciuladans de Leyda jurara de Deu Evang-elis et la Creu de noslre Senyor davant lallar de Santa Maria de la Seu possats el per nos et cascun de nos ab nostres propries nians corporalment techis, que nos per tol aquesl an qui sira fnit carnestoltes de Cuaresma a noslre bon enteniment el nostra bona consciencia procuraren! et regirem lo officii de la clavaria alqual som stats clels; a'ermaren doctors et maestres o licenciis qui legiran en lo dit studi Dret Canonich et Civil, Medicina, Filosofa et allres scienlies aprovades si mesler hic

Nos aytals canonges


los sanls

menor salari que porem. tem que a negu nodarem ni promelrem ni mctrem en alcuna esperanca salari negu per legir neguna lectura, si donchs no es doctor maestre licenciat ni pagarem ni darem res negu per lectura que en lemps passat aye feyta sens volentat del capilol et del conseyll de la ciutal; etsi fahiem que ultra lo perjuri ,"que nons sia reebut en compte ans ho ayam pag'ar del noslre propi, tem que doctor, maestre ni licenciat negu no afermarem sens conseyll et volentat deis clavaris del an passat et de l. eanongeset l. prohomens ordenis nosallres per coiiseysiran ac a aquell
;

Ileso de

la

DE DOCUMENTOS. mayor parlidadaqaells; los quals canonjes


et ajen
;\

23t
etpro-

homons juren
proil de
mog^uls.

jurar de conseyllarnos be el lealment,


sludi
,

la clavaria et del

tola affeccio

el

hoy re-

tem quel alTermamenl deis dils doclors, maestres, o licenahut loeonseyll de susdil, et los salaris daquells, el altres pagues coses que ayam a l'er per raho de dit offici, arem tols lili concordablamcnl, el no los uns scns los allres. tem que no vendrem del sonsal que huy la dila clavaria ha, ni neg'un allre sensal ni violari sobre aquella, per g-ran proit que las de la clavaria el del sludi, sens conseyll el volials,

Icnlat del captol et del conseyll de la ciulat; ans sin podem comprar, queu farem. tem que deis dies de la dila clavaria en noslres usos no converlirem, sino lo salari nosallres asignat. tem que lorcarem et forcar farem entant compugam lots aquclls que sapiam que res deyen la clavaria por qualsevol raho; el encara tots aquells, qui ayen res administrar de que no ayen retutcomple que donen comple el paguen lot coques apparra que deyen ayen ;i tornar; ac farem al pus breu que porem, el que perdar favor ne favors negu no lexarem. Ilem que estrenyerem ab sagramenl 6 en allra manera lo clavari qui cuyll lo sensal et les allres coses de la clavaria, que dins VIH. dies apres finit lo temps del nostre an, re<ra ct dar compte a nosaltres de co que aura adminislrat dins lo dit an per la dila clavaria, per co que nosallres dins un

mes apres

lo pugam et ayam i\ dar ais clavaris es devenidors. tem que pagafs los doctors, maestres licenciis eis allres salaris et allres messions necessaries que ayam fer per' la dila clavaria, tota la moneda qac sobrara conservaren! et melrem, e farem melrc ey farem nostre poder en ia caxa que es en les cases de Poblet (a). tem que a neguna persona no farem gracia de res que deye a la dita clavaria, ni deis dies daquella no darem a negu per serv ni per allra manera, ni encara per fesla que' aye aifer de doctoral magislrat, sens conseyll c volenlat del Senyor Bhhc de son vicari el capiloU et del conseyll de la ciulat.

{)

Arcam

scilicet

comiini deposili,
a

iit

in

iiivenUrJo bonuiuai
ap[)rret.

BernarJi Alegreli ann. iSJG

uuLii

iiifia

edeudo

238 Hcm que


rem
amor,
ni

lotes les dites coses

be ct lealmctit,
favor,
ni

dig'nitat,

condicio

APNDICE promelem et juram que fatola afleclio et hoy remof^uts, e que per prcchs de neguna persona de qualque eslamciit sic, noy farem sino co (ue al

empero

noslre bon eiUeniment ct nostra bona coiiscientia, a profit del dit sludi ct clavaria, sira vist leedor.

tem quede neg-u servi, ni negruna allra cosa per manera de serv, no pendrem, ni daltri que per ell 6 alcun dells nos ho donas. tem que no alorgarem ni darem liccntia negun doctor licenciat, ni maestre, que affermat sie, de anar fora la ciutat, sino solament III. dies; et si mes emps la demanen que non pugam fer sens volenlat del captol, et dells pahers de la ciulat. Ileni quelsdls clavaris en les conduccions que faran deis dils doclors liccnlals el aprovats lacen, et hayen a er jurar aquells que no advocaran, nec donaran algn palrocni duran lo temps de la lur lectura, en qualsevoi questo que haen lo Senyor Bsbe elcaplol de la Sen de Leyda, nec contra la univcrsilaldc la ciutat de Leyda; s donchs non falien ab lcenlia demanada et obtenguda del dit Senyor Bsbc el captol en lures queslions, el deis pahers de la dila ciulat en les queslions de la dita universilal. E s lo contrari ahen que perden lo salari quels sera promes per la lectura, et ultra
,

ac sien privis de aquella lectura.


IX.

Stalutum pro rcformanclis abusibjs in electione rectoris untversitatis Illerdce: an.

MCCCCXXXVUl.

(Vid. pg.

-13.)

Ex

archv. curice sacular. civUat. Illerd.

M.

Lara

Dei grala Regina


,

Aragonum,
,

Sicilia?,

Valcntiae

Barchinonse Ducssa, Athenarum et Neopatra}, ac elam Comlissa Rossilonis et Cerilanae, locum lenens generals Illuslrssmi Domni Regis vri et Domini noslri charissim. Dleclis et lidelbus nor

Maiorcarum

Sardnice et Corsicae

strs recloii,

doctoribus, licentialis

baccallariis

scolaribus,

consilio et uniyersitali studi Ilerdensis ^alulcm el dileclio-

DE DOCUMENTOS.
nem. Ab aliquo
cilra

239
in

lemporo, ul accepimus,

egendo

i-

psius slud rectore in iiiniensum crevil ambilio, ct in eleclo admodum liostenlalio; illinc fug^ala ralione adversi eonsurgunt effeclus, sedicioniim discrimina parienles: liinc fgalo disciplinre decore, inulilium sumplumn et vanilatum luxus
resuitanl.

Que oninia scientiB inimica sunt

el

cleclum

quo ad sludendum venislis, impcdiunl, el jam experienlia edocenle non parum delrimenlun iiniversilali jam dictse no scunlur nimium inlulisse. Auslus ideo scientire el seminis dsciplinse g^ralia, quaj noxia sunt, cupientes abradere, ad humilem supplicalionem capiluli Sedis el paciariorum el proborum homjnum civilatis Ilerde super prsediclis el alus, quae
reparalionem
el

reformalioncm slud

predicli

concernnnt,

cum magna

dellibcralione salubriler providerc decrevimus.

Sed quia lompus eleclionis dicti recloris inslal, habita super prediclis regii ac nosiri consil dellibcralione, ul inlerim debito modo procedal eleclio vobis dicimus el mandamus de certa scienlia el exprese, sub iicursu regia; ac noslrse indig'nalionis el ira?, poenaque milie lorcnorum auri regio applicandorum erario, qualinus obaudllis precibus el ex,

elusis efeclibus, merilis


silatis inspeclis,

eligendi el

cmodo

veslraj univer-

ad eleclionem recloris pro anno futuro pro-

et formam privilegiorum el slalulorum Cui rectori cligcndo inbibemus el mandamus sub dicta poena quod ab mnibus pompis sonis musicis, tripudiis el vanis solaciis ac sumplibus se abslineat; sed ce-

cedalis juxta

modum
,

cli studii.

lbrala eleclione

jam

dicta, gralia publicalionis el solemnit-

zalionis ipsius ad loca solila electores et electi associali

de-

cenler incedanl, plano et simpci verbo, sonis musicis, tripudiis el alus vanilatibus et minus necessariis sumplibus prorsus dimisis. Qua; omnia a vobis et dicto futuro rectore penilus abdicamus. Inibemus insuper et mandamus dicto futuro
rectori

alium seu
!a

alios

sub dicta poena ne de ccetero per se vel per excubias sive guayles, etiam infra dicti stu,

dii limites,

facer praesumat,

quoniam ex

eis mag^is

scanda-

quam justilia cultus visa sunt proficisci/Injungimus nquam firmiter et districte sub poena jam dicta g-erenti vices

gubernaloris in Callialonia, necnon curie el vicario IlerdB, qualinus predicta omnia facianl ad unguem servari, et ab omni excessu mandalorum el provisionis nostrorum huiusiTiodi vos el fulurum reclorem cohibeant et compescant. Da-

240 APNDIGE tum Barchinonae secunda die januar a millesimo CCCC. tricsimo oclavo.
X.
Reformatio studii Jllerdensis
:

nalivitate Domini'

an

MDLXXV.

(Vid. p^. 47);

los
que

Philippus Dei gralia


ScisciiiBe,

Rex

Caslellse,

Aragonum

utrius--

Hierusalem, Ung-arise, Dalmacise, Croaciae,

Legionis, Navarrae, Granata;, Toleli, Valentiae, Galleliae^ Mac ioricarum Hispalis, Sardinise, Cordubse, Corsicae, Murtiae,,
Jaennis, Algarbii, Algezirse, GibraHaris
,

insularum Canariae;

nechnon insularum Indiarum et Terrse firmae maris Occean,, Archidux Auslrise, Dux Burgundise, Brabanlis et Mediolani, Comes Barchinonae, Flandriae et Tirolis, Dominus Viscayseel Molinae, Dux Athenarum et Neopatrias, Comes Rosilioniset Ceritanise, Marchio Oristani et Goceani, Vehemenler opta-, mus omnes Hispaniarum achademias esse quam auctissimas et florentissimas, sed in primis llerdensem ex qua tantum> numerum doclorum hominum prodisse scivimus: qui et nobis et clarissimis nostris progeniloribus in regnorum nostro
vierunl.

rum gubernatione summa integritate et doclrinse laude inserSed cum non itaprideni nonnullos in ea abusus pau--"

lalim exorlos resciremus, neii Jatius serperenl,stalimMichae-

Pnig, tunch Episcopo Ilerdensi et posl eius mortem Anthonio Auguslino, eius in episcopatu suceessori diclse universitalis visilationem et omnem lam in capile quam in membrisre*li

Ibrmalionem comisimus. Ilaque nunch animadversis hiis quse in ea visitatione gesta sunt, et audilis eliam sententiis tam patiariorum ipsius Ilerdensis civilais quam doclorum qui.; sunt in nostro regio consilio civil! et crimiali principalus noslri Cathalonia? (quos ut magna ex parle in ea academia ver-satos, eiusdem vel cmoda vel incomoda perspecla habere: est necesse) sed in primis una cum malura deliberalione etdecreto noslri sacri supremi regii consiiii penes nos assislentis, in quo doctos eliam viros in ea academia enulrilos, el re-, rum ipsius scientissimos esse novimus, sequenles conslitulio-.^ nes ad llerdaj universilalis reformalionem, gubernationem et rgimen edendas jussimus huiusmodi sub Ihenore. In primis aonslituimus, staluimus el ordinamus ut deinceps omnes tam

>

DE DOCUMENTOS.

241

doclrum maiorum cathedroe quam baccalaiirooiiim ut vocant minores calhedrul<e non aliler provideri, confcrrivc possint, quam compelitoribus ad oposilionem admissis ac siiam doclrinam publica aliqua lectione (estantibus, ac landem scholaslicls
secrela sulfragia de illorum praslanlia feienli!)us. Ilcni statuiel ordinamus ul oniium facullatum niaiores calliedre et minores eliamjuris civilis alque cannonici quo anno vaceaverinl, sufragils lallis Iribuanlur die nona scplembris, hoc est, poslidrie Nalivilalis Beatse Mara?, in qucm diem si lanUis inciderit opositorum vel sufragiorum numeriis, ul ante solis occasum nunierari suffragia diiudicarive non possinl, illica res in eo slalu in quo reperielur in scqucnlcm dicm prorogelur, eque inlerim cathedra ulladala in vulgos eTcralur, donech omncs simul caUedre logiltime publiccnlur. lcni quod doctorum calhedise Iribuanlur per suiragia baccalaureorum et eorum scholaslicorum qui in ca facltale tres annos exegerinl, in quibus annis numerandis, idem qui hactcnus fuit huius academise mos eonservelur. dem slatuhimus el ordinamus ut in recipiendis suffragiis (anlum assislanl primus civilatis Ilerdse patiarius et univorsilalis rector alque eiusdem

mus

cancellarius

una cum

Capiluli clavario et Episcopi

official

vicarioque generali, in cuius manibus

omnes jusjurandum

e-

rant {sic) et ipse queque officialis vicarius generalis jurel bona fidc se taciluros quEcunique in sul'fragiis gcrenlur eque

verbo aul nulu enunciaturos cui sit cathedra ulla sive niaior sive minor adjudcala, donech posl lata de mnibus sufragia pro veteri more omnium quoque calhedrarum nomina in pleno consessu a notario publicentur. Ilem ut morse illi et contcnliosc suffragiorum iiitor se comparalionos dcinceps prcecidanlur, iiullas posthac sufragiorun qualilates speclari volumus, nullum sul'fragium alteri qualila'ibus prreslare sed qui sufragioruin numero vicoril, cathedram sive maiorem sive minoren! oblineat.

Ouod si paria suFragia ambo tuierint, et docendi laborem el slipendium inler se duabus parlibus equis dividanl. Jlem slaluimus et ordinamus quod calhedrte docloribus collatre ad tcrtinm usque

terim singulis annis aul alio


vita

annum rctincantur, eque iumodo vaccarc possint quam vol

fundo

vel renuntiante ipso calhcdrario. Calhedrai vero

eorum scolaslicorum sufragiis decernantur qui in lbum seu malriculam relati sinl, et per unius anni spalium suce facultalis leclionibus ordinarie inleruerint,
baccalaureis conferendce

TOMO

XV.

16

42
modo tamen

APNDICE

bachalaarei iiondum slnt: huiusmodi baclalaurcoruin cathedra biennio possideantur, eque inlcrim vacent, -nisi vel morluus fuerit calhedrarius, vel sponte renuntiaveTil vel certa

inlogrum mensem absque recloris el consil permisione abesse ansus fuerit. tem slatuimus et ordinamus quod in Omnium Sanclorum festo per singulos annos et quolies vacare conlin^erit aliquam tam baccalaureorum quam doctorum cathedram lernis diebus dominicis qui collationem carum cathedrarnm prsecesserinl tlerae Apostlica; luiic academice concessa; adversus solicitalores, subornatores seu cathedram prece vel prsecibus ambientes tam in ipsa cathedra-

li

Sede quam

in

parrochialibus urbis templis missse sollem-

pnis lempore publicentur, earumque exempla in dictorum lemplonim et academia; valvis affigantur, euius rei curam universitatis cancellarius suseipiat, sumplus vero publica

eiusdem academia; arca supedilet: ita enim poense a Pontfice pra;slilula; mnibus innotcscent. Quibus nos hanc alleram quoque adjungimus ut huiusmodi solicitalores inhbiles habeantur ad eam cathedram tunch vel sibi pelendum vel suis sufragiis decernendam. tem statuimus et ordinamus quod laici coeterive urbis Ilerda; civos qui ab academia corpore sunt alieni, ipsius academia septa aut limites minime ingredi
audeant quo die sufragia de cathcdris tam maioribus quam minoribus ferentur; qui sccus fecerint et armorum amissione ct decem librarum pcena mulctandos se sciant. Qui vero inpares solvendo fuerint viginti diebus carcere leneantur. Nam quod ad clericos attinet jam nos illorum audaciam gravibus poenis a summo Pontifico puniendam curabimus. tem statui-

mus

et

ordinamus quod scholastici

in

matricula descripti qui

deinceps vel domi apud se habuerinl vel secum allulerint tormenta manurea sulfrea (qu.T vulgus- arcafcwsm et jwtrinalia voccat) vel qui post hac illa habuisse vel goslasse intra urbis lerda; ambitum aut suburbia convicti l'uerint, ultra costeras poenas por regia prceconia aut alias imposilas quas ipso faci incurrere volumus, omne sufragium tam activum quam pussivum ad cathedras amitant, ut eque sibi pelele, eque alleri dccernerc cathedram suo sufragio possint. Et prsetorea mnibus privilegiis et facultatibus qua; huic academice sunt a nobis vel alus indelibilis memoria; regibus prsedecessoribus nostris tributa, omnino sint ipso fado exclusi,

eque ad illorum jus

restitu possint nisi

a nobis vel noslro

DE DOCUMENTOS.
Jocum tencnle
generali.

243
lis

Quas ctiam poenas

conslilulas qui pugiones vol rbern llerdam vel eius suburljia prcelerquain ilor facienles alluleriiit. lem slaluinius el ordinamiis quod niilkis ex calhedrariis tam doeloribus quam baccalaureis, niillus cliam ex oposiloribus ausit promilere, dono dar vel muluari pecuniam hiis baccalaureis vel scholaslicis qui ad cathedras maiores aut minores sufraglum habere possunt quin noque pro hiis
,

volumus esse aliud armorum gcnusper ipsam

-etiam fideiussorcs

vadesve existanl: transgressoribushsec sit poena, ut doctor vol baccalaurcus qui sicut diximus fuorit proniisor, donalor, mulualor vel idoiussor calhodra privetur et ad illam quam huiusmodi largiliono appeliorit;, inhabilis reddatur.

Scholaslicus vero actipiens pra^^diclorum aliquid jure ferendi tunch suflVag mullelur. llom staluimus el ordinamus quod publicae calhedrarun loclioncs poslidrie festi Divi Luce incipianl et sine inlermissionc deincops habeanlur ad usque vigiliam Assumplionis Beale Marioe his lanlun feslis qua3 mox jirefiniemus exceplis, seplem juris canonici professores ab
,

ineunie anno ad usque fincm mensis aprilis Decretales Pontificum epstolas inlerpretenlur. A niaio vero usque ad prsedictum lestum Assumplionis ila muluo conveniant ut quatuor ex hiis Sexlum, tres vero Clcmcntinas exponant. Juris porro civilis lectores primo anno Digeslum velus usque ad finem martii, et inde Infortialum prelegendum suscipiant. Altero vero anno Codicem usque ad martii finem et inde Digeslum novun: quibus in libris exponendis ttulos quos magis expedir scholasticorum ulililati lectores exislimavcrint, inler se

lamen ut semper maioribus cathedris prefecti vel ex baccalaureis anliquiores titulorum quos maluerinl optionem habeant. Inslilutiones Justiniani tolo anno quotidic hora per recforeni el consilium assignanda xponanlur. tem
dislribuant. lia

staluimus et ordinamus quod in conficiendis scholasticorum ut vocant cursibus et illis per baccalaureos qui ad cathedrulas se opponcrc volunt legcndis idem qui nunch csl mos relijieafur. tem slaluinius et ordinamus ut in Terendis sulVagiis

de calhedris theologiie, medicince, philosophirp, dialctica) grammalicas el per quos huiusmodi sufragia preslenlur velera slatula scrvenlur. El eadem ipsa consuetudo quse erat empore quo bonce n)cn!oria;!\1iehacl Puig, Episcopus Ilerdench
sis a

nobishuius

uiiivcrsilalis visilalor crcarolur, vclr.musquft

Ut

eorum

singuli singulis annis docere incininnl ccnlinualii

244

APNDICE

perpetuo leclionibus a fasto Divi Lucre ad feslum Assiimplionis, ut pgulo ante dixiinus. tem staluimus et ordinamus quod

omnes singulis leclionibus singuias horas Iribuant in interpretando tantum non in dictando occupali. tem quod
lectores dies festi quibus liberi esse a lectionibus possunt hii
sint

tantum

habuerit prefinitos. Et preterea dies Sanctai Catlierinae, Sancti Nieholai, Sancte Lucia;, et a vigilia Nativitatis Doniini ad usque lestum Sancti Juliani inclusive, festa quoque Sancti Vincent Martyris, Conversionis Sancti Pauli el a dominica Palmarum
servili

quos ecclesia

liberos

quoque ab opere

ad Resurrectionis Chrisli octavan, Sancli Georgii, Sancti Johannis, Sancise Marise Magdalense el Snela; Annse, cceteris autem diebus lectiones numquan intermiltantur. Ilcm sfatuimus et ordinamus quod scholaslici omnes honeslis tanlum veslibus induanlur, lioc est, superno vel pallio (alari quod manteum vocant vel altero aliquanto breviori quod lerrerohun sed usque ad dimidiam tibiam dcmisso, aut cerle palla oblonga manicata, qualem Tholosales scholaslici et domi et foris gestare consueverunt. Pileo aulem capul Icganl quadrato, non illo valde cornulo quali nuper abuti ceperunt, sed modeste prominenti qualis sacerdotibus permili solet. Nemo lamen ausit sericum ornalum addere veslibus ullis eliam domesticis,
cineritii,

eque panno

uti alterius colors

qunm

nigri, fulvi

veneli vel leucophei (quos colores nostri vulgo vocare solenl leonatum, burielum, pardum el g-risium) eque

subucculis tem addanl vel ad collum, vel ad manus crispatas laclucarum more fascias, sed simplices et nullas acu pelas Icrant. Fermoralia non turgcntia, non srico rnala induant:
uobilibus lamen ac miliaris ordinis et baccalaureis interiores quoque togas, quas dicunt solanas, sine ullo addilamento bombycino permilimus, modo in reliquis veslibus et coloribus nihil preler coeterorum scholasticorum consuetudinem usurpent, qu horum aliquid Iransgressus fuerit prohibitam vestem illico ammitat: cuius vendifsepretium liclori sivevedelo
universitatis (penes
publicce

quem

eril

poense execulio) el reclori et

academia arce tornis porlionibus equis dislribuanur: eque remitiere quisquam vel condonare suam porlionem omnino possit. tem staluimus el ordinamus quod pensio seplingenlorum ducalorum quam academia Ilerdensis in mensa
episcopali
sibi

coeleri universitatis redditus

habet auelorilale Apostlica reservatam el qui solvendis lectorum slipen-

DE DOCUMENTOS.
diis sunt consUluli
,

245

deincops exiganluraclavario maiore eiusdem civitalis iiullo lamen proplerea illi addilo novo slipendio pretor id quod jam alias ab ipsa civllale solel percipere. Lecloribus autem sua stipcndia iernis parlibus, lernisqiie anni leniporibus persolvanlur: ut prima sciiicel pars ad januarii finem: altera adnem apriiis: lerlia ad lestum Assimiplionis, cum a legendo cessabitur, lilis reddanlur. Quibus solulionibus
intersint

primus urbis patiarius, universilalis rector

el

cius-

una cum clavariis civitalis, Capituli et ipsius academiae. Ha lamen ut aliquo illorum impedito coeleri nihilominus rom conficere possint. tem slaluimus el ordinamus quod stipendia hajc sinl singulis lecloribus in poslerum constitua duabus primis calbedris juris civilis et canonici centum viginli libr. singulis. lia quod ulriusque summa erit ducentum et quadraginta librarum, alus duabus calbedris juris civilis et duabus ilem juris canonici singulis centum libra?;
deni
cancellarius

nempe qualuor juris civilis quinquaginia librge. ni calhedrulse inslilutorum Jusliniani quadrag-inla libra?. Tribus calbedris tbeologiai cenlum sexaginta libra?: prima? vidolicet seocio calhedrulis baccalaureorum
et qualuor canonici singulis

xaginta el duarum reliquaruna singulis quinquaginla; libree, nam alia tbeologiae calhedra suum slipendium seorsum babel conslilulum duabus dialecticse et pbiiosophise calbedris ocloginla librae singulis. Et pretorea audilores pro loto cursus pbilopbici lempore singuli lernos ducatos persolvcre magistris teneanlur. Duabus grammalicse calbedris cenlum librae
;

singulis. El prelerea scliolaslici quolibct anno singulos ducatos magislris pendant. Tribus medicina? calbedris cen-

tum
te,

libra?

primse scilicet quadraginta et singulis alus triel

ginla.

Quas quidem consliluliones pro bono regimine quietranquillo slalu die el aca'dcmia? llerdenfacas statulas el ordinatas ab mnibus

incremento

sis

modo quo supra

perpetuo et inconcusse observar! volenles Ihenore presenlium de noslra cerla scienlia regiaque aucforilale nostra delliherale et consulto Serenissimo Ferdinando, Principi Auslriarum el Gerundae, Ducique Calabrice el Montis albi. Filio primognito noslro cbarissimo acb post longevos et foeces dies noslros in mnibus regnis el dominiis nostris Deo propilio inmediato heredi el legitimo successori intentum aparienles noslrum sub palernse benedictionis oblentu dicjmus eumque rogamus, illuslri vero locum tenenti el Ca-

246

APNDICE

pitaneo g-enerali nostro, caneellario, vice cancellario, regenti canee] lariam, doctoribus de regio consilio gerenlibusque vices nosiri gcneralis gubernatoris, viccariis, sub vicariis, baiulis, sub baiulis alguatziriis virgars , portariis et presertim
,
,

paliariis Ilerden. el cancellario, roctori, doctoribus, magisris,

baccalaureis et scliolaslicis diclaj Illerdensis academise, coeterisque universis et singulis officialibus et subdiUs nostris maioribus et minoribus in principafu Calhaloniai et comittalibus Rossilionis el Cerilanice constitutis et constiluendis prsesentibus et futuris dicimus precipimus et jubemus ad in-

poenaeque florennorum secus agentibus irremissibililer exhigendorum noslrisque inferendorum eraris, quatenus constituliones prajniissas et omnia el singula in eis contenta expressa el declrala juxta earum serieni el theno~ rem teneanl irmiler et observen!, tenerique el inviolabililer observari facianl por qiioscunique, el non contra faciant vel veniant, aut aliqueni conlrafacere vel venire permilanl ratlo-

cursum
auri

nostraj indignationis et

irse,

Aragonum

bis mille a bonis {sic)

ne aliqia sive causa, pro quanlo diclus Serenissimns Princeps nobis morein gerere, coeteri vero olTiciales et subdili nosiri predicU graliam noslram charam habent ac poenam preapositam cupiunt evitare. In cuiis rc testimonium presentes fieri jussimus nosiri comuni sigillo inpendenti munitas. Datum in oppido noslro Madrili die vicsima sptima mensisjuliianno a nativitate Domini millessimo quingentsimo septuagsimo quinto, regnorumque noslrorum cilerioris Sciscilise vicsimo secundo, Hispaniarum vero et aliorum vicsimo.

Yo
XI.

el

Rey.

Extracto de un cdice ms.

vit.

en

el

archivo de la ciudad de

Lrida. (Vid. pg. 58.)

trozos de los Santos 4 Evangelios; lo cdice sirvi para el aclo de prestar el juramento acostumbrado los Pahores y otros oficiales pblicos de dicha ciudad. Sigue esto un calendario ms. hacia la mi-

Vuomienzapor varios
el

qual indica que

tat del siglo XIV; despus de lo cual ya no contiene otra cosa mas que noticias^de varios sucesos particulares de esta

DE DOCUMENTOS.

247^

ciudad, notadas sin orden cronolgico; y esto y el carcter particular de cada una de ellas, obliga tenerlas por coetneas.

De

ellas copi las siguientes,

que pueden ser importan-

tes por algn respeto, puestas por orden cronolgico. IX. kal. februarii anno Doniini MCCCXL sptimo, vespere
nativitalis

Domini honorabiles Raimundus Boxo, etBereng....


lo

paciarii civitatis Ilerdse afirmarunt in niiniicos(a55e leeemen-'

raspado se conoce que deca et Apparicium de Perpiya. En lan de Nostre Seynor Deus Jhesu Xst. MCCCLVII estants pahers los honris en B. dalos, en R. de Carcliassona, en P. de Timor, e en Niclioiau (^abatcr, fo afermat per los dits pahers Ramn Marti, en altra manera appellal Cornamusa, en juglar de la ciutat; el donenli de soldada per sos Irbaylls quascun an C. sot. barchs. El dit Cornanmsa jura sobre los Sanls lili. Evangelis de esser bo e leal a la dita ciutat, e de servir be e lealment aquella.
in iogolatores)

dado por mano coetnea; y en

Simonem deOrlcga,

|hu, bnch de Leyda lo insult deis Juheus; e foren morts. LXXVIII. Juheus, e mesos tots en una biga al Pa deis Trmenos. Tots los altres Juheus se balegaren, e feren sglosia de la sinagoga, y melerenli nom Snela Mara del Miracle; en la qual los conversos teen vuy lo sementir. {Esta nota es de letra del siglo XV., que parece haber retocado otra
,

XIII. del

mes dagost any M.CCC. noranta

fet

en

la ciutat

anterior ya borrada).

XXVn.

junii,
et

M.CCC. XC. sptimo honorabiles dominicu


Paciarii civitatis Ilerde, affirmarunt in

de Montsoar,

eiusdem Antonium de Benavarre qui prsestilil iuramentum de serviendo bene et legaliter o'ficium de trompeta el tradiderunt ei unam Irompam ad quodam penon diclce civitatis. Divendres a tres del mes de agost, que fonch dia de la In venci de Sent Sleve, l'any M.CCCC.VIII. lo Rey de Navarra entra en Leyda lo qual anava al Rey de Franca; et lonchli fet present per los Senyos de Pahers de quatre parells de Pahons, et de un carratell de vin blanch. E anaven en sa compaya lo Comte de la Marxa, et lo fill del Comte de Foix. Disapte a XVL del mes de marc lany M.CCCC. e nou, entra lo molt reverent Pare en Xst. en Pere de Cardona, Bisbe de la ciutat de Leyda, ora de menjar o guax, en la dita ciutat: al qual fou feta tota honor per la dita ciutat.
civitatis"
;

mimum

24S

APNDICE

Disaple a De maestre Vicent Ferrer. = M.CCCC.VIIII. XIII. del mes de deembre Tany dess dit lo reverent religios

maestre Vicent Ferrer, maestre en snela Teulo^ia, entra en la ciutat de Leyda ora entre vespres el completa, o guaix, al qual isqueren reebre Don Johan, Comte de Cardona, e la Comtesa, mare sua, et los honris en Francesch Cortil, ea Johan Civera, en Bernal del Coll, e en Salvador Botella, Pahers, e molta altra geni infinida. Lo qual entra per lo cami del monestir de ntra. Dona Snela Mara del Carme. E estech en la ciulat del dit dia fins al dia selen de giner del any M.CCCC. e deu; e feu hic vint e quatre sermons. E lo dit dia que fou dia de Sent Julia, parlinch e anasscn al loch de Ar<tessa, una legua de Leyda. Olra mano mas moderna aade lo siguiente: Hi Irobaren lo bastiment de fusl en quel meleren en lo monestir de Prehicadors en la cpela sua. Lo primer dia de maig- (/". jnarc) del any de la Nalivitatde noslre Senyor M.CCCC.XIII. fonch pres Munlarago per la companya de Don Antn de Luna. E dia XVllI. de abril del any damunl dit fo pres Trasmor per la dita companya. E apres lo iorn de Sent Johan del dil any vingue lo Comle d^Urgel fins en la orla de Leyda ab sa companya per occuprse la ciutat. E apres dimars mali ques comptave XXVII.

mes de juny, any damunl dit, vench mossen P. Ramn de Fluvia ab Iota la dita companya del dit Comle en lo Mercadal; e aqui combaleren e cremaren tots los blals que eren en lo dit !\IercadaI, e altres per los troces; et cremaren torres El puixet cases del terme, et los mo;ins den Crisagual anarensen a alaudir a Benavent, e aqui aleugaren aquel dia, e ab dit Comte. Fonch ben del'esa la ciutat, en tal manera que entre nafris et morts ni hac de la part del dit Comle ben LX homens o pus; y mes que per gratia de Deu negu de la
del

noy pres mal. apres digous ques comptave quatre del mes de agost any damunl dil M.CCCC Ireze, hisque la bandera de la ciue hisque per lo pon maior: e aquetat contra lo dit Comle lla nit sen ana a Termens. E lo cendema, qui bnch dia de
ciutat

En

Sent Domingo, lo Senyor Rey en Ferrando posa lo sili sobre Balaguer. Dimecres dia de omnium Sanctorum Don Jaime d'Urgell se mes tot soltament en mans del Senyor Rey d'Arago, any

M.CCCC.XIIL

DE DOCUMENTOS.

249

Dimecres a qualre de marc any mili CCCC.XVIII. entre en Leyda lo Legal de nre. Senyor lo Papa Marli. Dimarls al sol ext, diade Sentana, quis comptave XXVIl; de Juliol any M.CCCC.XXXV. part de la present ciulat lo Rev. Micer Domingo Ram, administrador del present bisbat de Leyda, e Cardenal de Senl Jolian e Sent Pau, novellanient elet en Arquebisbc de Terragona; lo qual parti exint per lo Pont maior, teninl la via vers Terragona per entrar en posesio del dit Arquebisbat.
,

Dilunsquis compleha Xldelmes deembreany M.CCCC.XL e posada en lo hu, fonch hacolada madona Nalautcrra.
.

costel.

Lo cendema de Senta Tecla, quis comptave vinte quatre mes de selembre del any de la Nalivitat de nre. Senyor MXCCC.XXXXIllL eslents Pahers los molt honorables en
del

Gispert Matheu, Bertrn de Pcns, Bernat Carnicer, e en Jacme dez Castell, ffonch passat lo trauch de la mina de la ro-

gua de La ciquia de Segria per Mestre Maxin de Asteasso, e Lope de la Gueralde, bischahins, ab los aiudants que tenien en la dita mina. La qual mina era de vogua mol fort la qual ses aguda a minar et foradar ab poder de f'och e martells molt acerats, que en un mes los obres no fahien sino quatre palms. La qual mina e ciquia uberla fins en la ciquia vella, que ya y ere, costa a Leyda En i' any de M.CCCC.L tres, diluns a XL de agosf, stants Pahers los honorables en Loys de Monlsuar, Gispert Matheu, Bnt. Gralla, e Johan Casia, en Pons de Vilallrancha Sindich, en Ferrer Compay ralional, en Bnt. Antist scriva de la casa de la Payria, floren comencades de enderrocar les cases del sol del pes del Rey, ahont se ha de ffer l'ospital general de la ciutat. E costaren de compra les diles cases quatrecentes e
;

sel Urs.

Disapte, XIIL del mes de abril del any M.CCCC.L quatre fonch feta una solempne professo al dit spital, hont dix la missa, e sermona lo Bisbe Gacet. E aquel dia foch posada la primera pedra en lo dit spital la qual hi posaren Mossen: Manuel de Monsuar, Dega de la Seu de Leida, Mossen. , . de Vallterra Canonge, Mossen Luis de Monsuar, e Mossen. . . . . Gralla. {Sin embargo no continu esta obra hasta el ao
; .

1509,

como

dice otra nota.)

A XXI de deembre

del

any M.CCCC.LXXIUI.

lo

magni-

950

APNDICB

fich Conseyll General de la presenl ciutat, ab auctoritat e decret deis mag-nifichs y rev. Senyors Oficial del Senyor

y V^eguer de la dita ciutat, ordena que negu sia pernies donar a les fonls a ningn fillol filila, mes de hun real de argent, Digons en la nit qui complaven ... del mes de abril, any M.CCCC.LXXIII. se crema la segrestia de la Seu de Leyda,
Bisbe, e del Cort
et se

cremaren molla

rica

capa de brocal, molts draps de bro-

cal de empaliar, e molls altres richs joyels e creus, qui valen

pus de cen milia florins. Restauraren lo Sant Drap de Jesu Xst, la custodia, alguns libres missals, que entre tol ere de molt poca vala. Cremas hun fadri. Sin data de ao se halla el artictilo siguiente de un bando sobre los privilegios concedidos los estudiantes de la univer' sidad de Lrida y el territorio en que les valian: E encara us fa hom a saber, que les afrontacions deis lochs que son assignats a eslatge deis scolars, e dins los quals son privilegiis segons les dites penes, son aqestes: co es saber: de la

porta deis Boters tro la porta de Sent Gili, segons que clou mur de la ciutat: e de la torre de Besora per les paris deis Preycadors a quall tro a la dita porta de Sent Gili e de la dita porta deis Boters tro a la placa maior de la Cadena del Remen, e dallen a en sus, o per la carrera que va a Sent Andreu el pe carrer d' Odena tro al mur veyll de pedra de ios lo palau del Bisbe carrera drela: e dallra tro a la dita torre de Besora, axi com se te lo mur de pedra; ab tot 90 que e& dins enclos.
lo
:

XII.

Carta dotationis ecdesice


pg. 60.)

Ilerdensis, an.

MCXLVIIH.

(Vid.

Ex

autogr. in archiv. ecdesice Ilerden.

JLn nomine Snele et Individu Trinitatis. Ego Raymundus Berengarii Dei gratia Comes Barchinonensis, Princebs Aragonensis, alque Hylerde ac Derlose Marchio libenti animo sponlanea volntate faci hanc donalionem et dotem de reslauranda Hylerdensi Sede, el ad Dei servilium restiel

tuenda. Gloria in altissimis Omnipolenli Deo, qui secundum

DE

DOCUMENTOS.

f5|

voluntatem suam tranfert regna et mulal imperia. Qui post mulla annorum spacia Hyierdensem ecclesiam Paganorum perfidie subdilam piclafe sua nostris temporibus n prislinum chrisliane religionis resliluere dignatus est gradum, Anno igilurablncarnationeDoinini M.C.XL.VJIII superna ce-, mentia tradidit in manus noslras civilalem Hyierdam, el nosi inspiralione divina alque consiiio illustrium ac reiigiosorum virorum , venerabilis sciiicel Bernardi Terrachonensis Ar-i chiepiscopi, el Pelri Ausonensis, alque Guiilermi Barchino-i nensis, necnon el Bernardi Urgellensis ac Bernardi Cesaraguslani Episcoporum, multorunique Barchinonen. alque Aragonen. assislenlium procerum, conccdimus el donamus prenominale lierdensi civilalis Sedi, et illuslri ac venerabili Guillermo jain dicle Sedis Episcopo, eiusque successoribus in perpeluum, omnes decimas el primitias Illerdensis urbis, et lolius lerrilorii eius simul cum ipsis decimis de molendinis, de leudis el de passalicis prefale civitalis. Dono eliam jam dicte Sedi in hac die consecralionis eius, que celbrala est III. kalendas novembris, omnes ecclesias que sunt iu Illerdensi civilatc, que hucusque a Mauris vocabanlur mez-^ cum prediis chile, et in onini termino vel terrilorio eius sicut melius et alodiis mnibus ubique sibi perlinenlibus habuerunt in lempore Sarracenorum. Insuper dono , alque el Guillermo Episcopo et confirmo predicte Illerdensi Sedi successoribus eius omnes ecclesias, que sunl in villis ve^ castellis locius Hyllerdensis episcopalus, quas Deus michi dedil vel adhuc dabit cum mnibus decimis et primiliis e( mnibus suis pertinenciis, ad ordinandum el slabiliendum secundum voluntatem suam ad servilium Dei.=Sig-fnun\ Raymundi Comes.^rSigfnum Illdefonsi Regis Aragonensis, Comitis Barchinone et Marchionis Province.=Facta est hec consecratio et donalio alque confirmado III. kalendas no-^ vembris anno Dominice Incarnalionis M.C.XLVIII dominante sive regnante Raymundo suprascripto Comit in Bar^ chinona et in Aragone et in Superarbe et in Ripacorza. et in Cesaragusla el in Illerda el in Fraga alque Torlosa quas divina virlule idem ipse supervit el cepil.=Sigfnum Bernardi Terrachonensis Archiepiscopi. Sig-{-num Guiilermi Barchinonensis Episcopi.=Sigi-num Poncii de Cervcra Vicecomilis de Bass.=rSigfnum Raymundi de Podio allo.=; Sigfnum Guiilermi Umberli.=Sigtnum Arnaldi Mironi Co-i
,
,
,

252
Slgfnum

APNDICE

milis PaIiarensis.=Sig-JTium Guillermi

Raymundi Dapiferi.=

Bereng-ar Tarroia.=Sig'fnnm Gaucerandi de Pinos. =Sig-j-num Guillermi de Ccrvera.r^Sigfnum Geraldi de Jorba.=:Sig'-i-niim Arnaldi Berengarii Danglerola.^Sig--J-num Bereng'arli Arnaldi.

^Sigfnum

Arnaldi de

rrSigfnum Bernardi de Bel loq. Ponts.=Sigfnum Guillermi de Ca--

slelvel.=Sig-i-num Guillermi Iljlot.=Sigfnum Poncii, notamandato illius die rii Comitis supra scrip qui hoc scripsit

annoque

prefixo.
XIII.

OrcUnatio ecdesice Illerdensis: an. MCLXVIII. (Vid. pg. 62.)

Ex

autogr. in arch. eccl. Illerd.

V ere laiidabilis
Ilerdensem

el

misericors

Dominus qui ecclesiam suam

jugo diu oppressam in forli manu Raymundi Berengarii, glorlosi Comitis Barchinonensium, Aragonensium Principis nostris temporibus feliciter liberare dignatus esl. Quia vero divina cohoperantc gratia me Guillermum licet indignum Episcopum eidem ecclesiai simul et Rotensi prcsesse concessum est, illius]pristinam libertalem ac prerrogativam dignilalem attendens ipsam canonice comunicalo consilio et assensu Archidiachonorum, canonicorum Illerdeiisium el Rotensium el Abbalum noslrte dicesis, proborum etiam virorum Ilerdensis civilalis el lolius clcri et populi ad
genlili

honorem Omnipotentis

Dei el

gloriosa?

Virginis Mariae et

ad salutem vivorum el mqrtuorum fidelium disponere el ordinare desidero. Communi ilaque deliberatione et consensu volumus et slatuimus viginli quinqu cannicos usque ad decem annos in ccclesia nostra esse, nec aliquem de ccetero creari canonicum iiisi aliquo vel aliquibus defunclo de numero illorum viginti quinqu. lili autem

omnium Sanclorum

et

qui subslituentur canonici nullo


bitu B. Auguslini, el

modo

recipiantur nisi in

ha-

hoc

in

Assumplione B. Mariai habita ce--

muni convenientia tolius Capituli. Tempore vero procedente prout facltales ecclesia? Deq adjuvanle adcreverint jnxla communem mei providenlia et successorum meorum et totius convenlus numerus canonicorum augmentelur. Cum aulem

DE
sine administracione

DOCUMENTOS.

253

tcmporalium divinis vacare misleriis humana non suslinel fragililas, nos Spirilu Sancto inspirante caritalis largitione conimuni niensse illorum providere desi derantes donanius et libere (radimus ecciesiam S. Johannis de Segria ciim ecclesiis de villa de Ratera, de Raesniat, et S. Salvaloris de Ilerda, ecclesia Sanctse Marise Mafdalense

Johannis de platea

cum ecclesiis S. Egidii et S. Pauli, ecciesiam Sancti cum ecclesiis de Zudanel, et S. Thomse
pauperum, ecciesiam
S. Andreaj
,

cum

cimiterio

ecciesiam

S. Uarii, ecciesiam S. Laurencii

cum

ecclesiis S. Martini et

de

Villanova et de Palacio et cum decimis et primiciis vinese Regis et vinese Comitis Urgellensis et possesionum Jiideorum et Sarracenorum quas modo habent in dominicalura Regs et Comitis in Rofea, ecclesias de Alcaraz et de Monteacuto et de Sosas et de turribus cum hereditate quam habemus in Albares quse sit caput prsepositure ecciesiam de BeJloloco cum ecclesiis de Avinsellon ei de Alamurs et de Alcolega cum quarta parte decimarum casfri et termini de Almenara. Has inquam ecclesias et omnes alias quse sunt vel erunt in civi,

late Ilerdensi et in terminis eius,

donamus

integre et libere

tradimus
biturce

prsefatse

pertinentiis,

comuni mensoe canonicorum cum universis redditibus, possesionibus quas habent seu ha-

sunt simal

cum

coenis, delfunctionibus, oblationibus,

primiciis et decimis quas nos

modo habemus

vel habere

de-

parrochiis et terminis prsedictarum ecclesiarum, salvis per omnia jure et diin

bemus, vel Deo volente adquisituri simius

gnilate episcopali-. De decimis vero et primiciis ila decernimus unaquaquc harum ecclesiarum ex integro accipial decimas et primicias de possesionibus parrochianorum suorum quas ipsi excoluerinl. Sin aulem parrochiani unius ecclesie pos-

sesiones parrochianorum allerius ecclesise excoluerint, illa-i rum possesionum decimce et primilise inlcr duas ecclesias per mdium dividantur. Si vero aliquis parrochianus de una
parrochii in aliam se Iranstulerit, vel si possesiones suas parrochianus alterius ecclesite donaveril, vendiderit, impignoraverit, sive aliquo modo alienaverit, ecclesia cuius parrochianus fuil eodem tenore quo prius illarum possesionum decimas et primicias possidebat in perpeluum habeat. De dominicaturis vero huius Sedis disponimus, ut decimas e primicias illa ecclesia habeat, cuius parrochianus est ille qui eas coluerit. Slatuimus ergo ut ecclesia S. Johannis de Se-

'SSl

APNDICE

gria ciim ecclesiis de villa de Ratera el de

Raxmad,

el S. Sal-

Valoris et ciim universis quae sibi assignavimus, convenlum noslrae Sedis por dos rnenses procure!. Simiiilor ecclesia

Sancle Marire Magdalene


ct universis sibi asignalis
Xiuret.

cum

ecclesiis S. Fgidii el S. Pauli

convenlum per dos nicnses proJohannis de plalea


et

Eodem modo
de Zudanel

ecclesia S.

cum ec-

clesiis

et S.

Thomse

universis sibi asignalis

unum mensem procurcl convenlum. Ecclesia Sancti Laucum ecclesiis Sancti Marlini el de Villanova el de Palacio cum universis sibi assignalis por nienses dos convenlum procurel. Ecclesia de Belloloco cum ecclesiis de Avinsellon el de Alamurs et de Alcolega cum quarla parle "omnium decimarum caslri et lermini de Almenara, et cum mnibus sibi assignalis per mensem unum convenlum procurel. Per mensem unum vero hereditas de Albares cum
per
ienlii

ecclesiis

de Alcarraz, de Monteacuto

et

de Sosas

ct

dcTurpreposi-

cum universis sibi perlinenlibus convenlum Numerus autcm canonicorum et oorum quibus a
libus
tis

procuret.

deinceps minislrari deslinaviiTius ultra XL. dos per decennium non excedal. De administratione vero ciborum sic disponimus ut XXV. canonicis pauperibus et servionlibus sicul a nobis deliberalum est, et scriplura constitulionis nostrte super hoc iactae conlinetur, cibaria honeste minislrentur, quatinus divinis laudibus die nocluque sine ofensa unanimiler vacare possint. Qui vero tlivinis misteriis inlerosse contempserinl secundum ccnsuram Prioris et Capiiuli corrigantur. Extra clauslrum quidem nuUi canonicorum vel serventium prebenda donelur, nisi causse manifesle necessitalis. Michi vero ct successoribus mcis,
proediclarum occlcsiarum

cum in refectorio seu dua praebendse denlur


una
,

in
in

palalio nosro

comedere

placuerit,

persona

noslri,-et capellano

nostro

dicono una. Et quoniam elemosinse nninus Deo "accoptabile sacra scriplura lestalur, nos affectu pietatis inducli donamiis ct concedimus holcmosinse decimas omnium decimarum, primiciarum, deunclionum el Irucluum omnium rerum quas nos habenuis vel Deo propilio liabituri sunuis in Miquinonza, et in Tamarit, et in Stupannano ct usque ad Balagarium, et in mnibus hiis eiusdom tcrminis ct inra cilra Sicorim et ultra exceplis oblalionibus quae in ecclesiis allael
ri

vel sacerdoti offerentar; insuper

decimarum rerum movinovitii

lium vel sese movenlium quas

huius ecclesia; ob-

ulerint.

DE DOCUMENTOS. Hac taque parte primo data paupcribus


el

255
retineo

michi

et siiccessoribus

cimarum

meis quarlam parleni omnium dedefunctionum inlegre quas prajdictse ecclesiae

sive prseposilure habent, vel

Deo

largicntc habiture sunt,

quarla parle terrarum quas liodie babel ecclosia Uerden6s preler lieredilatem de Albares quas cst capul preeposilurae cum illis quae sibi assignavimus, el prsetcr vineas et ortos quos jam concessimus cum decimis et primiciis suis
clericis nostris in

eum

vilasua: posl morlem vero corum quarla pars michi vel successoribus meis, tres aulem communi raensae canonicorum cedaiit. Sed si aquis ipsorum reddilus vel possesiones aliquas sive ex palrimonio sive ex aliquo adquisieril, liceal
illi

pro salule aninie suaj cuilibel praeposilurae

vel obedienlise ecclesise noslraj ex integro relinquere. Reti-

meis quarlam parlem cenquos in prsesenli ecclesia isla babero dinoscilur, videlicet, aureorum denariorum et aliarum rerum censilarum cum Icrlia parle piperis. Omnem aulem ceram censualem Sacrisise concedimus ul tam ex ea quam ex candelis Sacrista mibi el successoribus meis el maori preposilurse el comuni mensoe canonicorum et collalioni el intirmis prout necesse fueril servial. Terlia aulem parte piperis retena michi duas reliquas maiori prajposilure assignamus. Tres parles aureorum denariorum el aliarum rerum censilarum michi quarla retena inlcrmaiorem praoposiluram el caiiieram ex equo dividimus ubique el in mnibus, helemosinoe decima salva. Insuper retineo mibi medielatem rerum mobiiium vel se movenlium, quas novilii huic ecclesise el nobis oblulerinl. Aiiam vero medielatem communi mensa) et camera) concedimus; pro inmobilibus vero qua novilii Deo
milii et successoribus

neo etiam

suum

luiins civitalis el leimini eius

el huic ecclesie oblulerinl quoniam tres parles comuni mensae canonicorum quarlam vero camcrre in perpetuum assignaviinus. Relineo michi et successoribus meis Almunia de Se-

griano cum lerminis suis. Ilerum retineo mihi et successoribus meis vineam de Sarradal et orlum minorem qui adheret columbario. Orlum aulem maiorem el vineam maiorem cum ecclesia S. Ilarii el cum mnibus oblalionibus huius Sedis, prcotcr denarios, Ihus el ceram el quseUbel ornanienla cum

decimis

et primiciis,

defunclionibus illorum qui habitanl vel

habilaluri sunt in cuda llerdensi, exceplis clericis

cum domi-

bus eliam

et lurre Pelri S.

Vincentii quse sunt infra cudan et

256 cum

APNDICE

medietatc almunise de Arinor el cum donis etiam qu ecclesia isla consuevit habere de nupliis el cum propria heredilate maiori prseposilurse donamus el Iradimus el in hiis
el

meis relineo prseter quarlam defrunctionum illorum qui habilanl vel habitaluri sunt infra muros zudae. Simililcr el nnicuique praeposiUirse vineam unam el campum el orlum absque ulla retentione donamus el Iradimus. Coetera vero quse amodo in posterum Deo donante sive ego sive successores mei sive ecclesia nosira oblationefidelium seu donatione adquisierimus quarlam partem mihi el successoribus meis relineo. Tres vero partes communi mensse canonicorum concedo. Simililer si Deo propitio decimam passaticorum el leudarum recuperare polerimus, quam invictoriosus Comes Barchinonseecclesiae nostrse pia mente obtulit, el scriplo corroboravit, mihi quarla retenta aliam quarlam camerse concedo: aliam vero quarlam prsepositurse maiori: ultimam quarlam communi mensae canichil michi el successoribus

partem decimarum

nonicorum assigno, salva lamen in mnibus decima pauperum Slaluimus eliam ut prseposilurse seu quselibel alise obedienlise Ilerdensis ecclesise nulli alii de ccetero comendentur nisi clericis eiusdem; qui anie quam illas suscipiant, fidelitatem in manu nostra el successorum nostrorum el (olius Capipromitlant. Et ul nostrse pise devotionis affectus ratus et firmius perpeluis temporibushabeatur, consensu supra diclotuli

res

rum omnium slatuo perempniter el confirmo me et successomeos supiere prsediclis prseposiluris, si forte de hiis quse
superius assi^-nafa sunt siciit constilulum est procuraliofacer non pofuerint. Indc est quod nos addimus et dointesTre et

illis

nem

namus

absque

ulla retenlione ecclesia? Sise. Marise

partem omnium decide mnibus suis terminis, et de Caslellotis et terminis suis prseposituris S. Johannis de platea. Donamus simililer prceposituris S. Johannis de Sigriano tertiam partem omnium decimarum de Corbins et termiMagdalense
et suis prseposituris tertiam et

marum

de Castro Asinorum,

nis eius.

Donamus iterum

proeposituris S. Laurentii ecclesiam

de Calaterra, et ecclesiam de Valle magna, el ecclesiam de Gemenells el ecclesiam de Suchs cum mnibus earum pertinentiis, eoenis el quartis mihi et successoribus meis integre
relentis, salva etiam dignitate episcopali cljire Archidiaconi.

Damus

insuper

et

tradimus cameraj ecclesiam de Jabud

cum
meis

mnibus

pertinentiis el quarto, michi el successoribus

DE DOCUMEiNTOS.

'257

ecena tanlum retena. quarlam partem omnium decimarum casiri et termini de Almenara. Donainus similiter Sacristse ecclesiam de Albalat et

Cu etiam donationi addimus aliara

ecclesiam de Calava., eoenis et qiiarlis nobis retentis et jure Archidiaconi salvo. tem donamus preposiluris S. Lanrenil ecclesiam de Almacellas cum decimis et primiciis et oblationibus, et

cum mnibus

suis pertinentiis, salvo quarlo et ccena

et dignilati episcopa et jure Archidiaconi. Ilerum Sacristtse


et concodimus ecclesiam de Montmonet, ecclesiam de Caydin, salva dicrnitate episcopali, eoenis et quarlis el jure Archidiaconi. Et quoniam universa hominis actio eiusque felicitas benefciis debent responder Creators,ee:o Guillermus per Dei s:ratiam jam dicte Ilerdensis ecclesise Episcopus de elus largitione confisus hsec omnia superius scripta rata et inconcussa et cum omni melioratione firma perpelim habenda et possiderda vel mnibus fratribus et filiis meis Ilerdensis Sedis clericis, prsesentibus et futuris dono, concedo et firmiter trado ad servitium et honorem Omnipotenlis Dei et Genitricis eius Beatre Virg-inis I\Iarire et omnium Sanctorum. Ut

donamus

autem
nulli

hfec nostrrc constitutionis padrina canonicis subscriptio-

in perpetuum stabilisquc permaneat, ac Episcoporum, clericorum sive laycorum liceat ex ea aliquid diminuere, auferre vel in deterius mutare, ego verbo,

nibus munita firma

confirmo et corroboro sfatuens in perpetuum quicumque in Sede Ilerdensi subsiituetur Episcopus, antequm in ea intronizetur, hnc nostram ordinationem ad honorem Dei et glopios-T virginis Marice, omniumque Sanctoveritalis ac fidei

ut

sacramento super huius Sedis prestito confirmet. Si quis vero eandem ordinationem infringere vel in deterius permutare prsesumpserit, nisi cannica? comonitus debita satisfactioe emendaverit, Omnipotentis Dei Patris et Filii et Spiritus Sancti Beatorumque Apostolorum Petri et Pauli auctoritate et noslra eum a divinis separamus officiis et beneficiis,
altare Beafe
i\Iaria3

rum, ad

ulilitafem ecclesire nostrse factam,

doee resipiscaf, et diarne satisfaciaf. Quod nisi satisfaciat, anathema sit in die judicii.=Sg7num Gaillermi Illerdensis. =Ego go Sanclre Tarraconensis ecclesi?e Archiepiscopus Apostolice Sedis Legatus.= Siq-J-num Beren.arii Tarraconensis Archiepiscopi.=Sigfnum Raimundi Illerdensis Archidiaconi et Prioris.=Sigfnum Petri Rotensis Prioris.= Sigfnum Raymundi de Benavenlo Archidiaconi. =rSig-|-num TOMO- XVI. 17

APNDICE S58 Raymundl Agerensis Abbats.=Sigf num Pona Alaonensia Abbatis. = Sig-]-num Petri Lavacensis Abbats.=Sigfnum
Raymuiidi de Stala Archidaconi.=Sigtnum Pelri de Tonara Archidiaconi.=Sigfnum Petri Clauslrensis Proris.=Sg^ num Giiillermi Clauslrensis Prions. ^Sig-j-num Guillermi
Rotensis Sacrisl3e.=Sig-num Odonis Eleemosinarii.^rSigi" num Berengaiii Canierarii.=:Sigt"'^'^ Magistri Seguini.= Sigfnum Petri de Aura.=Sigtnum Guillermi de IMedietate. =Sgf num 01ivarii.=Sigi-num Boneli de Avellana. =Sig+

num

Martini Guillermi. =Sgf num Bernardi de Claromonte.

=:Sig7num Raymundi Rotensis CapeIlani.=Sig-{-num Ariialdi de Barrabes.=Sig--num Raymundi Petri. =Sig"fnum


Bernardi de

Gudel.=Sig--num Durandi.=Sig--num

Pelri

Bernardi. =Sigf num Adan.=Sig--num Raymundi de Benasch.=;S!gfnum Arnaldi de CoUe. Sigfnum Petri de Gabalda.=Sigf num Pelri de Tudela.=S2;-(-num Petri de Fita.
Sigt'iii'^i Raymundi de Barrabes.=Sig-j-num Bernardi de ornutella.=Siginum Petri de Alasguarre.^Sigfnum Raymundi de Pelestar.=:Sigtnum Bernardi de Abellana.=:Sigt

num Raymundi

de Tudela.^Sigfnum Bernardi de Podio al-

to. =Sig--n\Hn Raymundi Illerdeiisis CapelIani.=Sig-j-nuni Magistri Guillermi. =Sigf num Gombaldi.=Sigtnum Peln de

TallatGllo.=Siginum Bernardi de Aeuta.=Sigf num Pelri de Gallinario.=Signum Magistri Guidonis.=Sigtnum Petri Sancli Vincentii.=Sigtnuiii Arnaldi Petri. =Sigfnum Guillermi Reposilarii.=Sigtnum Raymundi Sancti AndreE.= SigT-num Petri de Sagarra.=Sigtnum Johannis Snelas Mariae Magdalense.=:Sigtnum Petri de Matrona. =Sigtnum Guillermi de Scgarra.r=Sigtnum Nicolai Hospitalarii.=Sigtnum GuUermi de Cervaria.=Sigtnnm Berengarii de Boixadors. Sigtnum Geraldi de Jorba.=Aclum estoc Dominice Incarnalionis anno CLXVIII. post millesimum ordinanle venerai)ili ac liborali Guilelmo prainominatce Sedis Episcopo, ilustri Ildefonso Rege Aragonensium in Aragone, Barchinona, Dertosa, Ilerda et inProvintia regnante 111. kalendas maii, indilione
II.

eraMCCVI.=Guillermus Archidiaconus,

P.

de Falci-

bus, P. de Aura, A. de Cornutella, B. de Avellana, M. Guillermi, R. Archidiaconus, G. de Benavent, G. de Camporrellis, A. de Acuta, P. de Tallialcllo, R. de Polaeano, A de Lilet, P. de Gallinario, Olivarius, G. Reposl, P. de Segarra, P. Sancli Vinccnlii, M. Raynaldus, M. Guido, P. de Cubis, P.

DE DOCUMENTOS.
cus
et

25S

Guillermi, B. de Avellana, R. AI)bas.=Eijo Arnaldus canoniet sacerdos mndalo Doinini Episcopi pra^nominati, die anno quo supra hanc carlam scripsi et hoc sig-j-num feci.

XIV.
Constitutio cibaria ccclesicB lllerdcnsis, an.

MCLXVIII. (Vid,

pg. 63.)

Ex Libro
'uoniam rcrum 0>

viridi ecd. Illcrden. fol. 20. b.

gostarum series ad lioc fidei litlcrarm'n cone illarum verilas memoriai poslerorum sublrahatur, ideirco ego Guillermus Dei gralia Illerdensis Episcopus modun et mensuran! quam deinccps in comuni mensa clcricorum nostrse Sedis irmiter teneri et conservari comuni consilio et assensu ipsorumdecernimus elstaluimus, scriplo comitlilur,

mendamus.

In primis ilaquc Prepsitos am pra^senles

quam

perpetuo canonicorum servitio dcslinavimus, diligenler haberi commonitos obtamus illis obnixe precipienles, quatinus tam diligenti solb'ciludine el benignitalc iis deserviant atque ministrent ut sine scandalo vel impedimento aliquo divinis laudibus unanimi studio possinl infuturos quos
vigilare.

In

coetero conservelur.
la-

pais itaquc et vini mensura hic modus de De faneca una frumenti bene purgafiant,

XV

librai

quarum

singular singulis canonicis den-

lur in prandio,.

In ccena vero delur unicuique libra semis.

Migera autem vini sinceri lili, clericis detur in die. Servientilms autem denlur cibaria prout necesse fnerif. In Dominicis diebus, in III. feria et V. et in festivitatibus in quibs ecciesiam nostram Prosam cantare consuevit, dentur do genera carnium, nisi foric jejunia occurrerint. In majoribus fesfis, videlicet, in Natalis Domini cum tribus sollempnibus diebus subsequenlibus, in Epipbania, in Purilicatione BeatfE Mariae, in Dominica illa in qua cantatur CiVcumdedcrunt me in tribus diebus Dominicae Piesurreclionis, in Ascensionc et tribus diebus Penfocosten, in Nalivilale Beati Johannis Babtisla?, et iu festivilate Apostolorum Pelri et Pauli, in Assumptione Beatai Marioe, in festo Beali Agustini,
,
,

et in .\alivitaic gloriosre
(.cclesi.e nostrtp, in

virginis Maria;

et in
,

Consecralione
el in

fcslo

omnium Sanctorum

Dominica

260
illa

APNDICE

qua cantaUr Ad te levavi administrentur tria genera carniim, insiiper pigmenla el nebtil?e. De carnibus vero ita statuimiis, ut carnes unius arietis denlur X. canonicis. Perna porci salsa si valeat XV'lIl. denarios, delur Vi. clericis. Si dos solidos valeat, YlII. clericis delur. Si vero III. solidos valeat, XII. canonicis delur. Recens caro porci si valeat II. soin
lidos, VIII. clericis delur. Si Ires

solidos valeat, XII clericis

detur, el

Quando
g-ulse

deinceps. Mediatas vaccse XXIIII. clericis detur. comedent g-allinas si fuerinl parvee sivenovellae, sinsic

rinl

singulis canonicis denlur cum carne salsa. Si vero fueannuales et oblimse, una duobus canonicis detur. Quando anseres comedent, novellus anser duobus clericis detur cum carnibus salsis. Si vero fuerint maioris Eetatis et obtimus, lili. clericis detur. In II. feria, IlII. et VI. et in sabbato dentur

singulis canonicis

V, ova

cum

sufficienli

parle casei

et

ferculum de herbis cum condimenlo quidem. In Dominicis diebus, in terlia feria el V. et in feslis Advenlus Domini et Quadragessimre denlur tria fercula. Primum de herbis, secundum de leg-uminibussive de ^ranis, lerlium de piscibus et lioe juxta providenliam maioris Preposili sive Prioris clauslralis el canonicoriim. In alus vero diebus jejuniorum delur primum ferculum de herbis, secundum de leguminibus, tertium vero de ^ranis. Ha3c autem cum olei sufticienlia administrentur. A principio autem sestalis usque ad finem autumpni de fruclibus arborum, vinese et orti maioris praepositurse eiusdem Prepositus canonicis sanls inquan sive infirmis, prout oportunilas sive necessitas exegerit, pacifice administret. Statuimus eliam ut in refectorio noslro nullus comedat vel serviat, nisi sil clericiss. t autem hBC prout a nobis assig-nata et constitua praj.sens pag"ina

unum

testatur a Prepositis et

canonicis noslrie irrefrag-abilite'r conservcnlur nos eandeni paginam signo noslro munimus et rmamus, perpetuisque temporibus iirmum habcri precipimus.:=Si,"rnum Guillermi
lUerdeasis Episcopi. ^Sigjnum Piaymundi lllerdensis Archidiaconi.=3Sig-fnum Peiri Prioris Claustrcnsis.=Sig-j-num
Petri de

Aura. =Sig-J-num Guillermi de Medielatc.=Sig-i-num Olivarii. Sigfnum Boneli de Avellana. ^Sigfnum Bernar

Petri

de Glaromonte.=Sg-fnum Martini Guillermi. =Sigtnum de Tonara Archdiaconi.=Sig--num Magislri Seguini. r=Sig7num Gombaldi de Camporrellis.=SigTnum Arnaldi de Accuta,=Sig7aum Petri de Talliatello.=Sigtnum Magistri
di

DE DOCUMENTOS.
Guillermi.=Sig7num Raymundi
J-num Pefri
lllerdensis capellani.

261 =Sig-

de Gallnario.=Sg-j-num Petri Sancti Vincentii,=:Sgfnum Pelri de Sagarra.^Sigf num Raymundi SanSigfniim Guilcti Andr. =Sig-fnum Magistri Gudonis. lermi Repositari.=Aotum est hoc Dominicae Incarnationis anno G.LXVlIi. post millessimun, ordinanle venerabill ae liberali Guillermo prsenominalaj Sedis Episcopo, illustri Ildefonso Rege Aragonensium in Aragone, Barchinona?, Dcrtosa, Illerda et in Provintia regnanle nonas madii, indictione II. era M.CC.VI.=Arnaldus scriptor et canonicus Sanclae Ma-

rise

lUerdas

hanc carlam

seripsit el

hoc

signum-J-fecil.

XV.
Berengarii de Eril Ejscopi, et Capuli ecclesice lllerdensis constitutio de numero canonicorum, et deexcludendis a Capitulo canonicis honorariis, an. MCCXXXII. (Vid. pg. 63.)

Ex

autogr. in arch. cccl. Illerden.

v/uia ea quce geruntur, oblioni de facili radunlur, nisi continua hominum memoria tenoanlur, vel scriptis autenlids annotentur, idcirco nos B. Dei gratia Episcopus, el R. Suavis Prior, et totum Capitulum Hyierdensemper nos et succesores nostros liabila comuni deliberatione el consilio pleno, videntes et intelligenlcs et plenarie cognoscontes utilitatem co-

munem maximam,

et

etiam evidentem ecclesiaj nostrse pro-

pter nimias instancias Principum et

Baronum, ac etiam

ci-

vium nostrofum, qui apud nos inslant colidie pro recipiendis canonicis, quorum precibus annuere semper non possumus,
ut vellemus,
facltales ecclesise non sufficiant, et ideo etiam delrimentum non modicum paciamur, statuimus et lirmamus spontanei el devoti ad honorem Dei et gloriosa Virginis malris eius, ac eliam utilitatem ecclesiae nostrae, inherentes vestigiis antecessorum noslrorum, XXV. canonicorum numerum in ecclesia llerdensi inler personas ecclesise et cannicos simplices, prseter venerabilem palrem Episcopum nostrum, qui ab antiquo IIII. percipil portiones. Ita quod illi XXV. cum reverendo patre suo Episcopo, qui pro tempore fuerit, ordinent et statuant tam de recipiendis

cum

scandalum

et

262
canonicis,

APNDICE

quamde
eorum

portioiie conlinua, etaliis factis

comuniordinan-

bus, proul

discrolioni melius

visum

fueril

duni. In posterum nichominiis staluentes,


clesiae faciillales in taiitum excrescerenf,

quod numerus

pretaxaliis ncc possit, nec debeat aucmentari, nisi ipsius ec-

propter quod esset

canonicorum numorus mrito aucmenlandus; et tune Episcopus et Capilukim habita deliberatione dilig-enli, Deum habenles proe oceuiis, laciant prout noverint faciendum ad honorem Dei et ulililatem ecclesi;e Illerdensis tam de aucmentanda portionc continua quam de canonicorum numero nichilominus aucmentando. Sane licet nos aliquando
,

recipiamus Archiepiscopos, Episcopos, Abbales, Prselatos et elencos vel eliam lyeos in socios et in fratres ecclesiae nostrse, causa reverentiaj elhonoris, concedentes eis portionem victualium sicut uni ex noslris, non famen propter hoc eos taliter reeipimus, quod eos ad noslra Capitula necessar o admiltanius, nec voeem habeant in Capitulo nostro tanquam illiXXV. canonici, qui jas habent in lemporalibus et spiritualibus ecclesie nostroe intraclandis factis nostriscomunibus, immo eos oxcludimus, ut debemus, juxta cannica institua. Firmiter slatuentes, quod tola potestas ordinandi, disponendi omnia cmanla negocia ecclesiae nostrse spectel ad illos XXV. cannicos tanlum cum reverendo patre Episcopo llerdensi, qui pro tempore faerit in ecclesia llerdensi. Electio etiam Episcopi, vaccanle ecclesia, spectet tantum ad illos XXV. qui ab anliquo recipi debent tantum et eanonicari in fesfo Assumptionis Beata? Virg-inis Marite, videlicetVJIl diebus ante festun, et VIII. post. lia quod cum contigerit aliquem decedere, vel etiam ad ecclesiam aliam sublimar! etiam vel transferri infra annum, semper in dicto termino numerus

compleatur per Episcopum et Capitulum, ut est in nostra ecclesia antiquitus observatum; non admissa apellatione vel contradictione alieuius juxta cannicas sanctiones: omnes
tinanimiter firmiter slatuentes

quod

predicta

la inviolabiliter perpetuo observentur.

Quod

omnia et sngaest actum VIL

kalendas marcii anno Domini MCCXXXlI.^Sigfnum Berengarii Ilerdensis Episcopi. =Sig--num R. Suavis Ilerdensis Proris.=Sig--num MagistriArnaldi Ilerdensis Archidiachoni. =Ego P. Vitalis Ripacurcensis Archidiachonus ss.=:Ego Bg. Benasensis Archidiaconus ss.-{-.=Sig-)-num Petrifratris Domini Regis Aragonise.=Sig--num Pelri de Zarocha Iler-

DE DOCUMEMOS.

263

denss.=Eg'o B. Vitalis canonicus llerdensis sub-f-scribo. =:E-j-go Berlrandus Godini canonicus llerdensis ss.=Sig fnum Bernardi de Qaclusa Prsecenloris llerdensis. =Ego Magisler Petrus de Albalalo llerdensis Sacrista ss. (a). =Bernardus de Jnela llerdensis canonicus hoc firmo et hoc**pono.=Sig-{-num B. Reposler llerdensis canonici.= Sg"j"num Bernardi de CaHidis.=;Sig-J-num G. de Acuta llerdensis canonici.=Ego P. Succentor et canonicus llerdensis subscribo, et hoc sig-j-num pono. Johannes de Montesono subdiachonus scripsit cum liUeris supra posilis in II. linea,
et

hoc sigfnum

fecit.

XVL
Testamentum magistri Badulfi, an. MCLXXXVII. (Vidpg. 04.)

Ex

archiv. eccl. Ilerden.

Xn Dei
mentum

nomine

ego magister Radulfus faci

meum

testa-

Archidiachoni et Prioris, et magistri Renaldi et Bernardi de Calidis. Primum relinquo preposituras Sancti Andreae CC.XXIIII. solidos quos persolvi de meo proprio pro eadem prepositura, et prepositura mad relinquo omnes illas meas domos quas habeo in zuda cum una tona et cum mnibus alus mcis arreamentis que habebam, quando emparavi preposiluram Sancti Andreae, exceptis pannis. Et relinquo altari ecclcsia; Sanctae Marise llerdensis meum Psalterium et Epstolas Pauli et omnes alios meos libros Divinitatis. Alios vero libros meos mando vendi, et precium eorum distribu pauperibus. DimiKo confratriae clericorum capapelle meum et garnacham, et de prelio eorum dentur X. solidi duobus capellanis confratriae. tem relinquo prepositurse main poleslale

d do

mantilia et

do tersaba,

et dimillo hospitali Petri et

Mo-

lendinarii

de vino quod habeo apud Zudanellum relinquo V. solidos maiori capellano el tres minori, ot quod remanserit relinquo operi ccclesiae de Zudanello. Et sellam meam relinquo Priori et alus V, presbiferis
(o)

unum

leclum bene munitum,

Qui paulo post Illerdensis Episeopus audit, ac postea Tarra-

tOQCQsis Arcbiepiscopus.

264

APNDICE

habeat lertiam partem, et quod remanserit dividatur nter jam dictos V presbteros comunier. Et reiinquo Guillermo scribae meam capam blavam cum mancis. Et reiinquo operi ecclesise de Granadela X. solidos, et capellano de Granadela V. solidos etl. caligeras de celesti. Et reiinquo Domino Episcopo XX. solidos pro suo quarto; et ilcrum reiinquo ei X. solidos. Et reiinquo Marise servienti
ecclesiae Sanctae Marise: Prior

mese X. solidos pro sua soldada et pro suis vestibus; et de V, morabatinos quos debebat mih cannica pro prepositura madii reiinquo eidem prepositurse Il. morabatinos et quintum morabalinum reiinquo Rufo s:olari Sancti Andrese. Et V. solidos confratriae pro vigilia et pro psalteriis. Et omnes isti denarii persolvantur de meo blado. Et de XX. solidos quos mihi debebat G. Archidiaconus reiinquo X. solidos Bernardce de Solarlo, et Poncio de Cledelis III. solidos, et A. gramtico l. solidos, et V. solidos operi claustri cum remanent de meo blado supra dicio. Et XV. solidos quos mihi debet Bernardas de Acrimonte reiinquo meo fililo, filio suo. Et dimilto fililo meo, filio A. de Gastellione omnes meas oves et capras quas pater eius habct et tenet pro me. Et reiinquo G. Archidiachono suas summas quas de ipso tenebam in pignore. Et Priori reiinquo similiter illas sententias quas de ipso tenebam in pig-nore. Facta ista carta anno Domini M.C.LXXXVII. tercio idus marcii.=:Hoc Piadulfi signum-{probat hoc factum fore dignum.=Signum-|-ArnaldiIlerdensis Prioris et Sacristte.=Sig'num Bernardi de Calidis.=Sig--num Arnaldi gramalici qui scripsit mandato magistri RaduUi.
.

XVII.
Constitutio de pellibus armelinis in ecclesia Illerdensi, edita
die 22 decembris,

anno MDXCV. (Vid. pg.

67).

Ex
vjum mxime
et

regest.

constitutionum eiusd. anni.

deccat ecclesise ministros et prsecipue ipsius cannicos ea indumenla deferre quse honestos animl mores modestiseque eandorem ita ostendant, ut exterior corporis habitus ordini honestatique congruat canonicali', et ipsos spetiali quadam vestium nota secernat ab aliis benefidignitates

DE DOCUMENTOS."
clatis in sacra theologia aut

265

utroque jure doctoribus seu in artibus mag'islris aut alias in hac lUerdensi nobilissima universitate vel alia quainvis approbala leg-itime gradualis, quibus haclenus pormissun exlitit ut tempore hiberno isdem roqueto, capa nigra et capucio pellibus (qute nostro idiomale grises vocanlur) consulo, quibus utuntur dignilates et canonici huius ecclesiB illi quoque iadilerenter ulunlur. Unde cum rationi plurimuin coaveiiiat dignilates et cannicos ab aliis graduatis facile dignosci posse, illosque non dissimili aut diversa cappa nigra uti deber. Propterea considerantes hanc nostran ecclesian lUerdensem Regunij Marchionum, Ducum et aliorun Piincipun concursum ac scholarium in florentissima academia degcntiumrequenlia quotidie honorari, ac unam ex lotius Hispanite ecclesiis nobilissiniis exislere, tum ob statulun jamdiu in ipsa vigens quo disponitur non esse ad canonicatus pro tmpora vaccantes admiltendos, nisi eos qui vel ex niililari genere sint orti, vel doctorali gradu in universitale approbata legitime condecorati: ideo in his capitulis generalibus prc maiori noslrte ecclesie decore cum benaplacito tamen S. S. Domini nostri Papse, Sanclceque Sedis Apostlicas statuimus decernimus et ordinanius quod dignilates et canonici nunc et pro tempore existentes prseler roquetum , capam jiigram et loco capucii pellibus grisis consuti, capucium ex

tempore gestent. Beneciati vero graduati illi roquelo, capa nigra et capucio qui per constitutiones provincie Tarrachonensis et alias eisdem permitlunpellibus armelinis hiberno pellibus arihlrascriptum notarium ibidem in Capitulo coram diclis dorniniscapitulantibus et teslibus infrascriptis lecto et publicato incontinenti dictum

tur dicto tempore utantur,

non aulem capusio ex

melinis.

Quo quidem

statuto per

me

per

et

reverendumCapitulummandavit niihi dicto notario, quatenus de eodem publicum conicereni instrumenlum. Acta fuerunt
hsec lllerdse prcsentibus ibidem venerabilibus viris dominis Petro Marta et Jacobo Badia, prsesbiteris ecclesia Illerdensis
beneficiatis
,

ad prcemissa vocatis pariter

et adhibitis.

266

APNDICE

XVIU.
Carta del Rey Felipe II al cabildo de Lrida pidindole los: cdices que tuviese de las obras de San Isidoro , ao
,

MDLXXVII.

(Vid. pg. 68).

L REY.=Venerables y amados nueslros: Sabed que para proseguir y acabar la correclion de las obras de Sancto Isidoro, que havemos mandado hazer por honra suya, y por- que no se pierdan obras tan catholicas y de tanta erudicin, es necesario que los que entienden en corregirlas vean algunos exemplares manuscritos de dos tractados, uno intitulado: Epitome libri de viris illustribus et B. Hieronimi Genadii, niefonsi et Juliani; y otro que comienza: Incipit prologus in descriptione mappce mundi. Sapientes viri tam sceculari, etc. y porque se nos a hecho relacin que estos tractados se hallan en la libreria desa Sancta Iglesia, y deseamos que la dicha correccin se acabe con brevedad, holgaremos que hagis buscar con diligencia los dichos tractados con los dems que huviere en la dicha libreria , que sean obras del Sancto, y que luego nos enviis los que se hallaren, dirigidos Hernando de Birviesca mi Guardajoyas; que yo tengo mandado que estos y los dems que para este effeclo se Irugeren desa Snela Iglesia, se buelvan a ella a buen reeabdo en havindose visto. De Sanct Lorenco el Real XIIII. de julio M.D.LXXVII.=Yo EL Rey.=I/. Vzquez, secretario.
,

XIX.
Carta traditionis panni Domini nostri
lerdensi, an.
J. C. faetn ecclesice II

MCOXCVIl.

(Vid. pg.- 71.)

Ex

arch. eccl. Ulerd.

nomine: pateat univcrsis prsesentibus pariler et praisenlem paginam inspecturis quod die mercur quse luit pridie nonas decembris anno omini millessimo ducentsimo nonagsimo sptimo in presenta mei Guillermi
Christi
futuris

An

DE DOCLMENTOS.
,

267

de Pulcrovicino notarii publici lllerdensi el totius terne ao jurisdiclionis Domini Regs aucloritate eiusdem el testium infrascriptorum ad hoc spelialiler vocatorum et rogatorum Arnaldus de Solsona, eivis Illerdensis, jacens in egritudine et tamen exislens in sao bono el perfecto sensu nc plena memoria, el in sua loquela integra et manifesta interrogatus ad requisilionem et inslantiam Reverendi Palris Domini Gueraldi miseratione.divina Illerdensis Episcopi, qualiter etquando et a quo ipse Arnaldus habuerat illud frusUim sive trocium illius panni preciosi, quod dem Arnaldus Iradiderat Domino Episeopo memralo; idem Arnaldus dixit el conffessus fuit sub periculo animne suse presente me notario et teslibus infrascriptis, qualiter ipse habuerat dictum pannum, Dixit autem quod prout ipse relatione Dominoe Elicsendis

quondam

uxoris sufe pro certo didieit,

fuit

domiceila qusE,

Regis Tunicii quB quadam vice Mecham ubi corpus Machomeli colitur^ inperegrinatione ivit cum magno navigio el comitiva honorabili mililum ac bonorum, cuius domicellae adventum intelligens Soldanus Babilonie, obviam ei A^enil apud Damiatam, et eam recipiens cum gaudio el honore usque Mecham associavit eandem ac providit in mnibus necessariis secundum magnificentiam regiam affluenler. Cumque perada peregrinatione dicta domiceila se disponeret ad propria, Tunicium videlicet remeare, idem Soldanus dixit sibi: inlendo aliqua encennia miltere patri tuo, et quia non eget auro aut argento nec lapidibus preciosis, cum habeal habundanter deliberavi sibi miltere unum frustrum panni preciossissimi in quo Mariem maler Jhesu illius in. quemChrislianipredunl et adorant, primo eum involvil. Quem quidem pannum habueruixt antecessores mei de Jherusalem
filia
,

dam

et

numquam

habere potuit aliquis Christianus

et

quia paler

tuus Chrislianos habet familiares qui cum eo pariler commorantur,et cupio millcrealiquid sibi gratum ex^dileclione quam
sibi habeo specialem, affeclo quod predictum pannum in mei memoriam habeat et leneal pater tuus. Et sic Soldanus ipse pannum illum preciosissimum tradidit domicellse quse allulit

Tunicium,

ex parle Soldani oplulil palri suo, exponens signum amoris prsecipui et honoris prae quibuslibel alus encenniis preciosis diclum pannum preciosissimum elegerat, praefato RegiJTunicii transmitendum. Qui Rex gralanter recipiens el cum summo gaudio ipsun\
el

quomodo

ipse Soldanus in

268
pannum, mandavit

APNDICE
sollicite el fecit

pre alus precios! sui the-

sauri conservar'! honorifice el dilig-enlissime custodiri. Postea vero idern Rex Tunicii fecit armari mulliludineni g^alea-

rum

ut

dampna

Christianis inferreiit spelialiter in nsula Maio-

ricarum

quam Illuslrissimus Dominus Jacobus bonre nieinorise Rex Aragonum ceperat et aplicaverat cuUui chrisliano. Et cum piralre dictariim galeariim ad dictan insulam in loco
alias hoslililcr invaserunt, ac

qui diciUir Polencia declinassenl, quandam alqueriam inter eliam vastaverunt et ceperunt

ibidem dictam Dominam Elicsendem et viriim suun ac filiam eorum parvulam que Guillermona ex bablismate vocabatur eosque captivos Tunicium deduxerunt, et cum alus dicto Reg Tunicii presentarunl. Qui rex dictam puellam utpote eleganlem fecit cum diligenlia enulriri, et processu temporis puellam ipsam filio suo primognito nomine Miromomelino cum adulta esset et pre alus sine consorlibus speciosa atquc omnium occulis graciosa in marimonium copulavit, et ex tune ipsa puella vocata fuit Rochaya. Morluo vero dicto Rege Tunicii et prsedicto filio suo Miromomelino magno sibi succedente n regni solio ac regnante idem Miromomelinus praedictte Rochaye Reginas coniugi suse quam super alias diligebat, thesatirossuos et qucequc pretiosa ostendit, inter quse prodictum frustum panni tanquam preciosissi-

mum

diligenlissime tenebatur.
ille

Et dicte Regince

dixit

quod

pannus

quo Mariem primo involverat filium suum quem Christiani credebant el adoraban!, et sibi exfuerat in

pannum habuerat a pro encennio singulari, secundum quod est superius enarratum. Dicta vero Regina soUicila quomodo tam preciosas reliquias penes se possel liabere, oportunitate cptala surripuit et habuil dictum pannum quem diligenter et secrelissime reservavit. In illo tempore diclus Arnaldus de Solsona causa mercationis'quam tune temporis exercebal ad parles ultramarinas disposuil cum alus transfretare. Sel duce Domino cursu prospero Tunicium pervenerunt, ubi per aliquod tempus diclus Arnaldus permansil. Et
posuit qualiler pater suus predicum

Soldano

Btibilonice

quibusdam
,

Christianis mercatoribus qui

ibi

aderant tractan-

tibus et procuranlibus duxit in

dem malrem
lini

praedictse

uxorem praedictam ElicsenRochayae uxoris magni Miromemo,

Regs Tunicii. Processu vero temporis dicta Domini Elicsendis proposuit et voluil cum viro suo Arnaldo praedicto ad

DE DOCUMENTOS.
terran Chrislianorum

269
vIb

redir ciipiens

tempus

suse inter

Chrislianos linire,

moliiii in pluribus regerelur.

pereipiens

el

dicli Regis Miromonde dicta filia sua Regina hoo non vaicns eam a concepto proposito deviare,
licet

per

eam donius

quin vellet a trra

illa

ex

tolo recedere el abire, dedil e

mul-

ta el rnag-na donarla.

Sel inter alia prediclum

pannum pre-

ponens

ciosissimum oblulit secrete diclte dominsD niatri suse exel quoniodo INliromomelinus Rex prediclus sibi ostenderal el narraverat unde pcrvenerat dictas pannus, et qiiasecundum quod liter ipsa Regina habuerat ipsum pannum superius conlinelur, dicens insuper dicla Regina prefatiie do,

minre Elicsendi quod mullo decencius et ionge nielius erat quod pannus ipse preciosissinius esset penes Chrislianos ad honorem Domini nosfri Jhesu Christi quam apud prfidos

Sarracenos
(.'hristiana?.

Et

adhuc ipsa Regina aliquod relinens vestigium ita dicta Domina Elicsendis recepit et ha,

buit dictum pannum et secrclissime conservavit ila quod nec dictus Arnaldus vir suus aliquid scire potuit usque ad obitum ip^ius Dominse Elicsendis. Vale itaque faciens fi-^ suse Reginte ad parles Chrislianorum se Iranstulit cum Jie dicto Arnaldo viro suo qui eam adduxit ad civitatem 111erdcnsem ignorans penilus quod ipsa domina secum illum pannum preciosissimum asporlaret. Memralo aulem Arnaldo de Solsana cum uxore sua prefata in civitate Iller-

densi quiete

el

pacifica

commoranle
per
literas

conligil

quod predi-

cus

Rex

Tunicii

scripsit

efficaces prsedicto II-

Domino Jacobo bone memorite Aragonum Regi,quod ipse Arnaldus de Solsona et dicla Domina Elic-' sendis secum furtive duxerant dictum pannum suum, quod
luslrissimo

lam preciosum ipseR,ex Tunicii reputabat, ut apreciari valore congruo debito non valeret. Et ideo rogabat dielum Dominum R,egem Aragonum multum intime et ex corde ac sollicile requircbat ut taler l'aceret quod dictus pannus eidem Reg
Tunicii restiluerelur omnino. Dominus aulem Rex num prediclus volens satisfacere dicto Regi Tunicii

Aragofecit

i-

psum Arnaldumde Solsona coram


Tunicii,

sui presencia

instanlcr peciit ac mandavit dictum

pannum

comparere, et sublalum Regi

quem

ipse Arnaldus et

uxor sua inde aspcriaverant,

sibi tradi. Set idem Arnaldus nichil penilus sciens de dicto panno, nec scire tune potens a dicla coniuge sua quam an dictum pann" 'II haberel, sollicile requisivit, sed uxoremcx-

270

APNDICE

cusavit prout potuit ac defendit. Sel tanta ac tam gravis fuit qusestio regia et inslaiitia importuna quod dictus Arnaldus in
fuil poriculoetiam eorporis, nisi quod divina providendisponente supervenire negocia ipsi Regi propter quae sope dictus Arnaldus fuit a diclae petitionis et exaccionis pe-

magno

cia

riculo

mediante tamen auxilio aliquorum suorum curia Domini Regis, utpole Guillermi de Sala, tune notarii ipsius Domini Regis ac consialiarii spelialis, et quorumdam etiam aliorum. Tamen propter oppresiones, gravamina et labores quibus idem Arnaldus pretextu exaccionis dicli panni graviter est afliclus quamvis innocens et immunis, expendil et expender habuit ad sui et dictfe Dominse sua; coniugis deflensionem super dicti panni petitione eirca tria millia aureorum. Post lapsum vero lernporis cum dicta Domina Elicsendis detenta egrlludiue qua decessit, confessa fuisset fratri Dominico de Vitela, tune Priori conyentus fratrum Prcedicatorum lllerde, surgens a lecto accepit de archa sua Cjuoddam cassidiie quod dicto Priori secreto tradere intcndebat. Set prevena a duabus mulioriV)Us dicli Arnaldi neplibus quse procurabant in ipsa egritudini el cus'.odiebantipsamDominamElicsendem, illum, quod de archa extraxcrat posuit infra lectum. Quo audilo dictus Arnaldus quitunc prandebat surgens velociter el ocurrens, quam plurimum admiratus quod dicta Domina uxor sua a lecto poluerit surrexisse, eum in extremis paulo antea laborassel, et accedens ad lectum adlocutus est Dominam jacentem. Quomodo-, inquit, de lecto surgere potuistis et quid est iilud quod de caxa extraxislis et in lecto ut dicitur abscondistis? Et ipse Arnaldus nichilominus scrutans lectum invenit ibi unum cassidiie parvum quod accipiens inierrogavit Dominam: Quid est hoc quod est in isto cassidili? Tune Domina Elicsendis: Domine, inquit non possum vobis amplius hoc celare. Mullum enim laboraslis etdampna plurima passus e.stis pro hoc quod est
liberalus,

amiccrum honorabilium de

jn isto casssidili;

nus tam prseciosus Regis Tunicii qui

pro corlo quod hic est ille pasa vobis et a me fuit cum tanta instancia repelitus. Eral mihi cordi ipsum pannum dar l'ralribus Predicatoribus ad honorcm Dei. Set ex quo ita est,

nam

scialis

melius est quod vos qui

ol el

tanta -ratione ipsius panni

ex-

pendislis totque sustinuislis gravamina et jacturam ipsum pannum habcalis, de quo utpote re prceciosissima magnun

comodum

poterilis

reportare.

El tune dicla Domi;ia Elic-

DE DOCUMENTOS.

27

endis tradidit ac dedit Arnakio viro suo pannum Uum preciosissinium rogans eum ut in bono quod sibi ex ipso panno aliqualitcr evenirel, ipsius Dominse animam faceret parlicipem
t consorteni.
dilig'enter

Tune diclus Arnaldus interrogavil Dominam quomodo ipse habuerat el unde sciebat cuiusmodi panas erat. Quae quidem Domina relulit dicto Arnaldo quomodo Soldaniis Babiloniaj ex spetiali amiclia quam habebat ad Reg'em Tunie pro encennio miseral valde caro, el quomodo filia sua Reg^ina habueral el sibi dedeat in recessu.

Qua3 quidem Regina narravilsibi per ordinem supra dicta quando ab ea recedere debuit de Tunicio el mater el filia e-

runtab invicem separata;. El pannus ille, siponeretur in igne, virtule Domini nostri Jhcsu Chrisli qui in eo fueral involulus. El ita diclus Arnaldus gavisus gandi magno valde, accepit el liabuil diclum pannum, el prsEfata Domina Elicsendis migravit ad Dominum Amen. El poslea idem Arnaldus tradidit diclun pannum Domino Episcopo supra dico, utsuperius esl jam diclum. De quibus quidem mnibus supra diclis fuit faetum prosens inslriimentum publicum ad requisicionem el inslanciam Dcmini lpiscopi lllcrdensis I Arnaldi de Solsona predictorum ad elernam rei memoriam per me notarium supra diclum. Actum esl lioc die et anno predictis in hospicio dicli Arnaldi de Solsona in civitale II-

non comburetur

lerdensi pra?sentibus Guillermo de Rota, prsosbitero beneficalo in ecclcsia lllcrdensi,... de Lordano, Abbale de Banasto, Pelro

Doalo clerIco,|el Raymundo de Taracona, cive densi teslibus ad hoec specialiter convoeatis.

111er-

XX.
Constitulio super custodia

ecclesia lllcrdensi edita

panni Domini nosiri Jesu Christi in anno M.CCC.XXIV. (Vid. pg. 72.)
ccd. Illcrden. fol. 44.

Ex

libr. Constitiit.

Annefabllis Salvatoris Domini Dei nostri Jhesu Christi elemenlia inlimaj caritalis affeclu inter multplices gratias quibus Ilerdensem ccclesiam honorifice dccoravit prjelioso panno
,

quo ipse Chrislus filius Dei vivi undem pannum recondendo in

fuit

totus involulus in terris,

dicta ecclesia Ilerdensi, eain

272
toribiis amabilis,
rabilis

APNDICE
filio

insi^nivit pariter et dilavit ut ipsi

Dei

e^loriosi suis servi-

suo populo devola

et cunctis

fidelibushono-

memrala

Ilerdensis ecclesia redderetur.

Verum cum

propler imporlunas seu inpressivas preces aliquorum mag-norum dominorum quibus aliqua frusta abscisa de dicto panno fuerunt data, dictus pannus fuerit niinoratusseu'eliam decurtatus, et prsesumatur amplius minoran in dictse ecclesise et populi scandalum seu eliam detrimentum, nisi oportuno remedio succurratur, ideo hac pia etsancta constitutione sancti-

mus

perpetuum volumus ac irrevocabiliter ordinamus Episcopo nec Capitulo nec cuivis- de Capitulo vel exlra comuniter vel divisim,publice vel occulte,
et in

quod non

liceat nobis

vel

quocumque

alio colore

qusesito accipere, dividere, scin-

dere, dar, conceder, seu scindi vel decurlari permitiere


aliquid de diclo precioso panno Domini nostri Jhesu Christi pro nobis ipsis comuniler vel divisim seu pro aliqua persona, etiam si pontifican, imperiali vel reg'ali prefulgeat dig-nitate seu cuiuscumque prasheminentise, conditionis seu status exislat, sola Sede Apostlica excepta, cu tenemur in mnibus obedire, sed ipsum pannum preciosum servare de coelero et custodire illibatum omni machinalione, fraude seu dolo cessantibus. Et ut pr?esens stalutum seu constitutio firmifer observetur nos Poncius Dei gratia Episcopus, Gilabertus de Cnidiliis Sacrista, Petrus Molinerii, Archidiaconus Piipacurcie, Gde Solerio, Ja. de Rege, Bernardus de Plicamanibus, Peregrinus de Fontova, G. Aranyonis, Ferraras deCurtibus, doctor decretorum, elR. G. de Fabrica, canonici Ilerdenses per nos et successores nostros promillimus et juramus ad Snela Dei Evangelia coram nobis dicto Episcopo posita et a nobis de Capitulo propriis manibus lacla diclam constitutionem seu statutum inviolabililer observare, et quantum in nobis fuerit ab alus facer observan, et non contravenire palam vel occulte. Sic Deus nos adiuvet el predicta" Snela Dei Evangelia.

DE DOCUMENTOS.
XXI.
Alexandri
truin

327

III rescriptum ad Guillermum Pclri, Episcopum Illerdcnsem super librtate sepultura; ct ecclesiarum fra-

Templariorum. (Vid. pg.

llii.)

Ex

arcli. eccl. Rotens.

x\lexander Episcopus scrvus scrvorum


tri

De.

Venerabi fra-

G. Hylerdensi Episcopo salulem et aposolicam benedictionem. Ex relacione fralruin ospilalis Jherosomilani nobis innotiiit,

quod cum quidan

fraler
in

ipsoium, M. nomine, de pite-

senti vita niigrasset, lu


hibuisli.

eum

corum

eimiterio sepeliii pio-

nde quoniam indecens

est el honeslati contiarium,

per apostlica scripla mandamus, quatinus, iiiira murum servapra?dclum M. qui tur recondilus, et alios fratres qui crucem susceperant,etprofessionem 'ecerunt, cum eos contigerit de hac luce subduci, in eimiterio suo libere de coelero sepeliri permittas, ita quod
fraternilali tuse
si ila est,

nuilum ulterius scandalum, injurian) ex boc patiantur. Prelerea nobis de tua fraternilale graviler conquajrunlur asserentes quod eis ecclesiam de villa Raleria, quan la discrecio ipsis contulerat, et, ut aiunt, scriplo proprio conirniarat, abs-

que judicio

et

causa racionabili

abslulisti.

Quia

ig-itur

ipsos

fratres pro religione el piis operibus,

nosconvenit
chilominus

diligere, et

suam

quibus devote inlendunt, eis justitiam conservare, ni-

tib

prcesentium auctoritale

mandamus,

ut si ila

proponunt, ipsam eandem ecclesiam eis sino molestia et contradicione restituas, et libere ac quiete dimitas. Quod si nolueris noslro super hoc mandato parere, nos pretermittere non polerimus, quin ex nostri ofleii debito predlclisfratribus, sicut dignum fuerit, assislamus. Datum Sononc
est, sicut nobis

Vil. kalendas februarii.

TOMO

XVI.

274

APNDICE
XXI.

Charla Comitis Urgellensis qua promittit stare sententioe Archiepiscopi Tarraconensis super controversiam quae inter

eumdem

el

ecdesiam Illerdensem vertebatur

ati.

MCLXIV.

(Vid. pg-. H5).

Ex

autogr. eccl. Illerden.

x\.d notiliam omniim volumus pervenire qualiter ego Er-

mengaudus Dei grada Urgellensium Comes in nomine Domirti nostri Jhesu Chrisli promio Deo et tibi Ugoni, T irrachonensi Archiepiscopo, in de et legalilale mea in manibus veslris quod de isla causa et controversia quae est inter me ct Ilerdensem ecdesiam et dompnum Guillermum Episcopum

quam vos dausque ad proximum festum Sancti Michaelis. Ha tamen quod ab hac ora in antea, hoc est, a proximis lalendis aprilis usque ad supra dictun lerminun omnes fructus et omnia explota quse oxierint de sint in manu et in potestate Arnaldi Crassi, qui islo honore fideliter dabit omnia supra dicta expleta illi parti pro qua fuerit data senlenlia: hoc est, illi parti quepreiudicium obtinuerit. Si vero infra supra dictum lerminum me mori conligerit,. quod Deus avertat, dimitto et relinquo Domino Deo et ecclesise lUerdensi et eius Episcopo ae clericis supra dictum honorem: hoc est tertiam partem decimarum civitalis llerdse et territorii, ita ul liceal. Episcopo et clericis emparare et aprehender et possidere prsedictum honorem libere et quiete absque aliqua conlradiccione et forcia ahcuius personse, hxredum videlicet vel successorum mooram vel alicuius hominis vel fceminnc per eos: et hoc totum supra scriplum attendam et attendere faciam per bonam fidem sine enganno. Ita tamen quod si cgoamissero supra dictas decimas, prEejudicium vestrum nichilominus possim requirere et demandare a domino meo Ildefonso Aragonensium Rege totum meum directum quod habeo adversus eum pro hac re. Similiter heres vel succesormeus possit requirere et demandare totum suum directum a predicto Rege, ita quod prsedictus Rex non poset eius clericos,

stabo

illi

sentencise et judicio

bitis

tempere accepto

inter nos: lioc est,

DE DOCUMENTOS.
sil

275
vel

habcre aliquam defensioncm vel excusacionem pro hoc


faci lleidensi ecclesia;

quod ego

adversum me

hercdem

sed sit omne jus et diroclum mcum salvum el inlegrun adversus proefatiini Regom niihi et successoribus meis. Qutecuniqiic vero persona lianc noslram inslilucioncm et bona? voliinlalis difinicionem ac paccioncni iiifringere templaverit, nil oninino valeat, sed ecclesise supra dicta) in duplo componat, ac deincebs bsec nosira paccio sen difinicio sabiijs et inviolata permaneal. Aclum ost hoc III. kalendas aprilis anno ab Incarnalione Doniini M.C.LX.IIII. in prresentia Ilerdensis et Vicensis Episcoporum, et Raimundi Fulcbonis et G. Raimundi Dapiferi, el G. de Cervaria, et G. de Jorba, et G. de Castelveill, et P. de Podioverd, et A. de Ponlibu-s, -et B. Arnaidi de Anglerola, et R. Ilerdensis Archidiaconi et map:istri Scguini, et Olivarii, et R. de Bag Archidiaconi, et B. Barchinonensis Archidiaconi, el mag'islri Guillermi, el R. de Bag^s, eapellani Archiepiscopi, et Goraldi, et. Abbati Sancti Felieis Jerimde, el R. de Castellerzol, et Abbati de Populel, et A. de ]\Iataplana.=Sig--num Ermengaudi Urgellensis Comilis.=::Sigf num Dulcia Urgellensis Comitissce.=;Sig-

meum,

j-num Raimundi Fulchonis.=Sig-j-num Guillermi Raimundi Dapileri. Sigfnum Guillermi de Cervaria. =Sig--numGeraldi de Jorba. =Signum Guillermi de Castolvell.mSig-f num Pelri de Podioverd.=Sig-(-num Arnaidi de Ponlibus.^Sig-fnum Berengar Arnaidi de Anglerola.=Sigfnuni Gombaldi de^Ribellas.=Arnaldus scriba hanc carlam scripsit die et anno quo supra, et hoc signum f fecit.
XXIII.

Charla restitutionis decimarum civitatis Illerdensis qiias eidem ecclesioB Comes Urgellensis usurpaverat: an. MCLXXXVllL (Vid pg. lio.)

Ex

archiv. eccl. lllerden.

^use a modernis gerunlur memoriae scripturarum comendanlur, ne in posterum a perversis modo aliquo subverfantur. Inde est quod ad noliliam cunclorum pervenire vol ego Ermengaudus Dei gratia Urgellensium Comes qualiler dimii-

276
to,

APNDICE
per me el per successores meos inteomni diminufione omnes illas decimas Ilerdensis
diffinio

reddo atque
et sitie

gre

et omnium suorum terminorum, tam castrorum meariim dominicafurarum, quam aliunde, quas injusle iisurpavi et contra formam juris et equilatis, et contra statuta el dinicionem palris mei violenter absluli; reddo, inquam dimilto alque diffinio integre el sine omn\ fraude Deo et Beatse Mariaj Sedis Ilerdae et vobis Berengario, Ilerdensi Episcopo et canonicis eiusfiem ecclesiae et mnibus successoribus vestris in perpeluum, pro quibus ego et mea trra vinculo excomunicationis eramus subiccti: et promilo Deo et Bealse Marise semper Virgini et vobis B. llerdensi Episcopo et ecclesiaj llerdensi et canonicis ipsius ecclesioe in manu B. Tcrrachonensis Arcbiepiscopi, quod de celero noa accipiam eque aceipere faciam ipsas prediclas decimas pro quibus eram cxcomiinicatus, nec ego nec aliqiis homo vel
civitatis et lociiis sui terrilor
,

femina per me aliquo modo eas accipicl, nec ero auclor seu defensor alicui qui aliquid de decimis predicte ecclesise acceperit vel aceipere volueril ullo unqiiam in tempore, ymo ero defensor et adiutor contra omnes homines et feminas. Promillo eliam el convenio quod nunquam de celero Ilerdensem ecclcsiam pro jam diclis decimis vexabo vel inquielabo, el nunqnam amplius eque ego eque aliquis per me decimas jam dictas ab llerdensi ecclesia, seu a clericis eius repelam vel repeler faciam. Insuper eliam pro ipsis decimis quas injusle vobis absluli et violenler usurpavi preter id quod ad
instanliam

precum mearum

el

mullorum amicorum meorum

alque proborum hominum prediclus B. Ilerdensis Episcopus el canonici eiusdem ecclesire mihi condonaverunl, restiluo eidem ecclesice et vobis B. llerdensi Episcopo el canonicis
ipsius ecclesiEB D. morabalinos

lupinos et aiarcs boni auri reclique ponderis ad veslram volunlalem. Si qua vero persona
secuiaris vel ecclesiaslica

hanc paginm

noslrse difinilionis

sacramento nostro confirmalam, ausu temerario infringere templaveril, indignationem Oei incurrat, el nisi salisfocerit, excoraunicationi semper subjaceal, el ut superius scriplum esl, firmum ralum alque inconvulsum omni lempore permaneal el inviolabililer a me et ab mnibus successoribus meis cuslodialur, et fideliter observelur.=Ego Ermengaudus Dei

Comes sacramento a me corporaliler tactis sacrosanclis Evangeliis prsestito, bono animo ct spontanea
gratia Urgellensis

volntale confiinio.==Ego

DE DOCUMENTOS. 277 Raimundus de Rivellis super aiiiinam Comilis mandato ipsius idem juro. Faca caria XVIII. kalendas julii anuo Domini Incarnali M.C.LXXX.VI1I.:= Sigi-num Ermengaudi Urgellensis Comitis qui hoc firmo et
concedo et testos firmare rog'o.=Sig--num Alvirce uxoris mese quae hoc concedit.:=Sg-(-num Guilicrmi do Cervaria. =Sig-num Raimundi de Rivellis. =Sig-t-num Guillermi de Fluvia-

no.^Sig-fnum Guillermi de Concabela.=rSig--num Arnaldi


de Sanaugia.=Sig"7num Raimundi de Zolivela.=Sifnum Pelri de Belvis.=Sig"-j-num Gombaidi de Gissona.=Sig'-i-num Guillermi Perchcli.=Sig7numPetri Sicrrom.=:Sig"--numIsarn de Tolosa.^Sigfnum Bernardi de Girona.=Sig-rnum Guillermi de Rozes.^Sigfnum Guillermi Balbi.=Sig-rnum Petri Balbi.=Sig---num Ponc de Isarno.=Sigf num Pelri de Raimundo Bernardi. =rSigfnum Arnaldi de Samatano.=Sig-num Pelri de Tarascone.=Sig:fnum Slephani de INIarimundo.=Sigtnum Guillermi Lambrez.=Sig-j-num Raimundi de Lerato. Sig-fnum Potri de Porta Rege. ^Sigfn"'' Guillermi Frealandi.^Sigf num Arnaldi Gras Bajuli Comilis. =Ego Johannes de Ager precepto Domini Ermengaudi, Comitis Urgellensis hanc carlam scripsi et hoc-j-feci. Ego Johainnes scriptor hanc carlam scripsi et de manu mea hoc sig'j-

num

feci.

XXIV
Concessio
cimiterii

monaslerii

Episcopo lllenlnisi facta: an.

MCLV.

canonicorum S. Ruphi ab (Vid. pag. H6.)

Ex

autogr.

iii

arch. Capit. Illerden.

Dei nomine ego Guillermus Dei gralia Ilerdensis Episcopus cum consilio et volntate l'ratrum nostrorum llerdcnsium canonicorum dono Deo et ecclesise Sancli Rulfi illam ecclesiam quEe construcla est in illo alodio quod Dominus Comes Barchinonensis eidem Beati Ruffi ecclesiaj dedil. Dono etiam cimiterium ad sepeliendos cannicos ipsos et eos qui de mensa eorun fuerinl. Concedo etiam ipsis Sancli Ruffi canonicis ut in

xn

eodem suo alodio, si quando voluerint, aliam ecclesiam edificent; qua lamen constructa, prima desirualur.

278

APNDICE

Hanc, iiiquam, donacioiicm et coneessionem faci prsedictce ecclesice Sancli RulTi conimuni consilio, sicut dictum est, fratruiii noslrorum in manu mag"islri Guillermi, primi eiusdem
possideanl

eam Sancti Rulti canonici libere et quiete perpeliuim salva reverentia et digriitale episcopali et clericorum llcrdensis Sedis, ita scilicet ut Prior eiusdem loci Episcopo Ilerdensi obedientiam proinittat, et numquam parrochianosnostros nobis invilis suscipial, et decimas de laboribus suis tribual. =:Sig:-|-num Guillermi llcrdensis Episcopi.=:S'g:num--Guil!ermi Piolensis Prioris. ==Sig --num Raimundi llerdensis Prioris. =:Signum-j-Guillermi SaerislB. SignunifBernardi, Capellani Episcopi. Signuni-JPetri Gavaldani. Signum-J-Petri de Aura, canonicorum llerdensis Sedis. =Facta carta anno Incarnatiqnis Domini M.C. L.V. XV. kalendas marci.=:Nieholaus llerdensis capellanus scripsit et hoc signumffecif.
ecclesiaj Prioris ul
in

XXV.
Acta concordioe inter eccksiam lllcrdensem,
et monasterium canonicorum S. Riipid: an. iMCLA'A'IV. (Vid. pg. 116.)

Ex

Lihr. virid. eccl. Ilerden.

fol.

LXH.

Jr iiblice interest quod nter homines aguntiir fidei scripturarum comiltere, ne temporum diuturnilate modum excedant
memoria?. Ea propter ad ciinctorum perveniat noliliam non modicam fuisse controversiam nter Guillernium, licrdensem Episcopum el Gaurediim, Priorem monaslerii Saneli Ruphi quod situm est apud llerdam, supcr decimis possesionum

eiusdem monaslerii qiias idem Episcopus jure ecclesic sus& vendicabat, necnon super sepultura mortuorum que cum jure parrochiae ad llerdensem ecclesiam pertineret, apud ipsum monasterium sepeliri eligebant. Tndem post mullas allercationes eo decursum est quod pro huiusmodi eontroversiis
transaclione sive amicabili eomposicionc sopiendis ipse Prior monaslerii cum volntate Abbaiis Sancli Ruphi et eiusdem

convenlus el jam dictus Episcopus llerdensis cum canonicis sais subjecerunt se arbitrio Domini Guillermi, Terrachonensis
Archiepiscopi,
Aposlolicae

Sedis

Legali

ul

quamcumquo

DE DOCIMEMOS.
composicioncm
siiper

279

memoralis conlroversiis inler eos diclaret, ipsi ralam et firniam habenles excquerenlur. Suscepto itaque compromissio el stipulaloria comproniissione utiiusque parlis soldalo, idem Episcopusde cotiscienlia et assensu parlium amicabili decisione ila iiiler eos composuil. Yidelicel quod mcnioratum monaslerium Sancli Ruplii habeal in perpeluum liberas el absolutas a prseslaone decimarun et primiliarum omnes illas possesionos que fuerunt Petri Berlrandi quas scilicet Raimundus, Comes Barcbinonai inclilse recordalionis inluilu pielalis eidem monasterio conlulit. Vineam
orlo
in

quoque quam ipsi canonici plantaverunl cum orlo veleri et novo qiia novilerjuxla novam ecclesiam Sancli Rupbi
perpeluum
liabeal, el possideat.

et primilianim de alodio quod Berengarius de Turre rbea eidem monaslerio conlulit tanlum sine honore praslandae dccinie el primiliarum idem monaslerium habeal, quantum suiiciat ad do juga boumpro arbitrio ciusdem F.piscopi el bonorum virorum. Sane de vinea quamBerengarius de Turre rbea memralo monaslerio conlulit in compensionem dccimte, duodecim somatas uvarum quae fuerinl ex ipsa vinea, canonici Sancli Ruplii in eadem vinea Episcopo el canonicis Ilerdensi ecclesise singulis annis

fecerunl, simililer sine honore decimalionis

Sed

et

Ha>c aulem omnia quae supenomnala jam demum prcfatum monaslerium Sancli Ruphi sine honore decimalionis el primiliarum Viabeat, si propriis sumptibus ea excobieril; alioquin s alus colenda Iradiderint, in solidum Ilerdensi ecclesise decima et primicia trbuanlur. Simililer de alus possesionbus quas nec ipsum monaslerium h'abel vel in fulurum habuerl sive per se sivc per alos illas excolunl decimas el primilias integre et cum fidelitate ecclesise Ilerdensi prseslenl. De nulrimenlis vero animalium non preslenl decimam eque primicias. Nempe de reliclis eorum qui cum snl parrochian Ilerdenss ecclesine conlradiclione pra?slenl.
rius sunt

parrochia Ilerdensepulluram elegernt ila statuimus, ul dimidiam reiclorum mobilium sive immobilium quacumque occasione sepulturse eidem monaslerio sive inler vivos sive in ultima volntale obvenerlnt, canonici Sancli Ruphi Episcopo Ilerdensi et successorbus
sise

vel qui fuerinl

abunde venienles

el in

si

morientes

in prajlibao

monaslerio

suis el canonicis Ilerdensis ecclesise perhennitertribuant, nisi

ipse et ecclesia Ilerdensis tanlum sibi relicta habeat

quan-

280
uin

Al'EiNDlCE

ad dimidiam ciiis quod Snelo Rupho relictum erat sufficial. Alioquin si nichii habuerint dimidiam eius quod Snelo Rupho occasione sepullurae obvenerit, sicut diclum est, baljeanl, aul si minus dimidia Episeopo et eeclesise Ilerdensi relictum fuerit de co quod monasterio Santi Ruphi veliclum iuerit supplealur eis usque ad dimidiam. Si aliquis vero in canonicum ve) conversum vel si aliqua in conversara sepe dicto monasterio Sancti Ruphi vel canonicis cinsdem loci tradideril, si habitu jam suscepto ad monasterium Sancti Ruphi vel equitando vel pedibus ambujando se Iranstulerit, quod bona fide el sine engannoinfelhgatur, tune lotum quod ab eis coUalum fucril, in pace habeanl et possideanl. Prior quoque ipsius monaslerii salva obedientia sui Abbatis Episeopo Ilerdensi obedientiam promittat, quamdiu
Prior
illius

loci oxlitcril,

et

semper ad sindum venial. Et


canonici

quandoqumque

ecclesia Ilcrdensis interdicta fuerit,

Sancti Ruphi clausis januis, submissa voce et non pulsatis signis, exclusis laycis, sibi et famie suk divinum celebrent

nuUo (empore excomunicatos vel interdictos reData apud llcrdam XIII. kalendas november anno ab Incarnatione Domini MCLXXIIH.=:-(-Eg'o Guillermus, Terraconensis ecclesi Archiepiscopus, ApostoolTicium, et

cipere praesumanl.

Sedis Legatus ss.=Sig-]-num Guillermi Ilcrdensis Episcopi.=Sgnum-j-ArnaIdiPrioris.=Signum-j-Gui]iermi Ilcrdensis Archidiaconi. Pelrus Ausoncnsis Episcopus ss.=Non cst indignara Ricardun poner signum--.=Sig-i-nura magi.slriOpizoiiis.=Sig'-rnura Gombaldi, Ilcrdensis Archidiaconi. Sig"j-nura Guillermi Prsepositi Sancti Andre3e.=Sig"j"num Guillermi Praeposili Pieposlcrii.=Signura7Pclri Sagarre.=Guillernius, Ausoaensis Archidiaconus--.=Sig'num magislri Relicae

naldi.=;Sg-(-nuraMarlini, Ilcrdensis ecclesice Sacriste.=::Sig""j-

num magistri Opizonis.==Sig-|-num Berengarii de Roxados. =Signum Petri Aure.=Sigfnum Pctri Capel!ani.=Sig--num
nelemosinarii.=Sig"-j-nura Arnaldi de Caguda.=:Sig-iBoneti Pniepositi.=Sig-j-num Petri de Talladeh^Sig-jjuim 01iv<ri Praepositi.=Sig7nura Guillermi Reposlerii Praepositi.=Sig--num Petri de Gallinario.^^Sigfnum Petri Ferrarii.=Sgnum-j-Petri de Cubis. =Ego Gaufredus eeclesise Sancti Ruphi Prior ss.=Sifnum Poncii canonici Sancti RuPetri

num

phi. :rrSgfnum Bernardi canonici Sancti Ruphi. =Sigfnum Girardi canonici Sancli Ruphi. =zSig--nura Raimundi Despo-

DE DOCUMENTOS.

281

lacen(;.=Sigf num Guillermi de Segarra.^Sigf nun Raiaiun<i siibdiachoni qui lioc scrpsil-{-de et anno quo siipra.

XXVf.
Judicatum pro monasterio Alaonensi super ecclesia S. Joannis de Elins: an.

MCXLVIH.

(Vid. pg. 117).

Ex

archiv. FF. Predicator. lUcrden.

.oc est translaliim H,

a qiiodam instrumento de verbo ad ver11.

bum bene

el fideliter .sumpliim

idus februarii, anno

Domi-

ni IM.CCC.XX.II. ciiius tenor faiis est. Hsec cst carta ecclesise

Episcopus cum assensii clericorum suorum donavit ciim mnibus suis perlinenliis ad Sanclam Mariam de Alaone in die quando dedica vit ecclesiam Sancti Salvatoris, Sanclique Bartoiomei de Calasanz prsesente el obsecrante Domno Pelro Sancii, Aragonensium Rege. Hanc babuerunl el tenuerunt mullis annis Abbales Alaonis quousque fuil in ecclesia illa clericus qudam nomine Aiegrel qui eam lenebal per manum Abbatis Alaonis, qui per suam culpam propriam a vicinis ciectus est de illo honore. In illis diebus Ramn Martin, qui eral Abbas de Benavarre, cum asensu Arcliidiacboni Raimundi Auriol injuste el sine consilio Abbalis introivil iu supra scriplam ecclesiam, el adquisivil eam suis praecibus de parrrocbianis lius ecclesia^ et slabilivil eam per unum clericnm suum nomine Martin Pi>scbal. Posl morlem Ramundi Marlini lenuit Martin Pascbal illam ecclesiam multis diebus clamante Abbate Alaonis et monacbis illis; el quia ad directum venire non
poterant, lacla sinodo

Sancli Jobannis de Elins, qiiam Poncius, Barbastrensis

apud Rolam

in

manu

Guillermi Potr

Episeopi clamaverunt so Alaonenses monachi de Martino Pascbal qui violener lenebal illorum ecclesiam, el ostenderunt carlam adquisilionis quam supra diclus Poncius Episcopus feceral eis. Ex ulraque autem parl audilis rationibus datum est judicium ut si potuissenl monachi jurare quod de illa ecclesia aliquando

rederel eis
die

illan

fuerunl lenles, Marlini Pascbal absolule ecclesiam. Quod et factum est. Conslitufo
parali fuerunl

apud Benavar ante Epischopum

ul facerenl jusjurandum, Berlrandus Prior el Berengarius

monachi Sa

282
crista,

APNDICE
Dominicus elemosinaiius, Marliiuis Bcrnard
Pasclial
clericus.

per laudamentum Episcopi dimisit illud jusjurandum, el redil ecclesiam de Elins ad nionachos Alaoiiis, qui lunc sine Abbate eranl. Poslea Abbas qui Poncius patenter recuperalam ecclesiam stabilivit per suos

Tune Marlinus

clericos Guiilem Pelri

monachum

el

Johannem clericum

in

presenlia Pelri Ramn de Eril el Bernardi Guazerandi, Castellano de Elins el mnibus vicinis iliius ecclesise. In quam elian ecclesiam Sancli Johannis prediclus Abbas Alaonis

Poncius possuil reliquias videlicet Sanclorum Marlialis Episcopi el Conessoris el Tirsi


et
INIarliris el

Sanclse Fidis Virg-inis

donavit unum oficiariun el misil januas in ecclesia et lapiden! el corporaa quse omnia de Alaone secum detulit. Faca isla caria anno ab Incarnatione Domini M.C.XL.VIII. era M.CLXXX.VI. regnanle Raimundo Berengario Coniile in Barchinona el in Aragone, illo anno capia fuerat Almaria, Dodo eral Episcopus tune in Osea, Bernardus in Csesaraugu-

Rola, Pelrus de Slopaga Snior in Elins, Bernardus Gauzeran Castellano. Visores et auditores fuerunt Guilermus Bonifilii, Prior Rola? et Guillermus Sacrista, GuiUermus Isarni judex, Malheus de Falz. Bernardus Sacerdos rogalus scripsit et hoc signum -J- fecit.=Sigi-num mci Pctri de Orlo, nolarii publici Ariney, qui hic pro leste me subscribo. r=Sig-j-num mei Pelri de Arenio, publici nolarii eiusde/n loci Arenii qui hic me proteste subscribo. =:Ego Dominicus Maca nolarius publicus Supelre hoc tramsuplum scripsi el in ormam publicam redcgi et meum sig-{-num feci.
sla, Guillernuis in

XXVII.

Novum

decreum super jure monasterii Alaonensi in ecclesiam S. Joannis de Elins. an. MCLVIII. (Vid. pg. H7.)

Ex
rloc

archiv. Fratr. Proedicat. Jllerdens.

esl

Iranslatum a

quodam instrumento de verbo ad

verbum bene el fideliler sumplum II. idus februarii anno Domini M.CCC. XX. II. cuius tenor las esl. Hsec esl memoria judicii quod judicavil Guillermus, Ilierdensis Episcopus apud Rolam de conlenlione quoe eral inler Abbatem Alaonis, Pon-

DE

DOCUMENTOS.

283

cium et Raymundum Archidiachonem. Prsediclus Raymundus Arcliidiaconus cst conquestas de Abjale prefato Poncia dicens quod injusle auferrel sIj dmiiiacionem in ecelesia de Eios, vidccet slabilimenlun, ccenam, mensuraturas de
clericorum et plcitos el , pregariam, fidancias prohibicionom in elericos el in ecelesia. Quibiis quserimo niis Abbas ila respondit. Ecelesia, inquid, de Elins cum mnibus suis perlinenlis et ecelesia de Nereia (vel Nereera) similiter Poncius bonse memorioe Barbasfrcnsis Episcopus consilio et volntate clericorum suorum in die dedicationis ec clesire Sancti Salvatoris el Sancli Barlolomei deCalasanz dedil cum scriplo monasterio Alaonensi el Abbali Bernardo et eius successoribus. Quam ecclesiam prsefalam ex tempere predicte dedicationis usque hodie Abbales Alaonis et monaehi lenuerunl el consliluerunl ad suam voluntalem nullo inquietante absque ullo censu, excepto lempore quo Alegrel, proditor de Caslrassenas abslulil se ipsum el ecclesiam quam per manum Abbatis Alaonis lenebal, tradidil in manu Raimundi Auriol Archidiachoni. Quibus rationibus audilis Domnusullermus suprascriptus Episcopus in Rolensi locutorio presenlibus canonicis scilicet Guillermo Bonifilii Priore, Ramundode Montag^a Archidiaehono, Bernardo Amelii Archidiachono Guillermo Sacrislano, Petro Abbate Lavascensi,. Otoe cannico, Bernardo del Cepil, Pere de Toera Pere Mir de Josef el alus multis ore proprio Episcopus judieavit ul ecelesia de Elins ab Abbaiibus Alaonis ila juste adquisita el longo lempore possessa jure hereditario et perpetuo haberetur, el Abbales suo arbitrio et volntate slabilirent ad honorem et servilium Del. Archidiachonus aulem lanlum habeat ibi coenam semel in anno scilicet tribus equitantibus el pueris suis. Aliler aulem eque slabilimenlum eque mensuraturas eque pregariam eque fidancias clericorum eque plcitos eque prohibicionem in elericos nec in ecclesiam ullo modo requirat. Set si querimoniam liabueril de elericis , Abbas Alaonis facial illi directum. Quod si Abbas nolueril illi directum facer, ipse Archidiachonus habeat poteslalem suspendere elericos ab officio divino, sed ecelesia non prohibealur hac ralione. De ecelesia aulem si Episcopus aut Archidiachonus volueril ut cessel ab offieio aliqua justa
ipso graner
, ,
,

ratione, aul

excomunieare voluerint, non

elericis

in

eadem

ecelesia manenfibus, sed

Abbafcm Alaonis

suis litleris

am-

2!84 APNDICE moneat ut facial cessare ecclesiam a divino officio. Hoc autem actum est anno Incarnationis Domini jM.C.LVIII. apud Rotam peraclo snodo sabbato VIH. kalendas novembris. Raimundo Berengario Comit dominante in Barchinona et in Aragone et ia Ripacurcia. Bernardus Sacerdos rogatus scripsil et hoc signum-j-fecit.=Sig-rnum mei Petri de Orlo, notarii publici Ariney qui hic pro teste me subscribo cum raso et emndalo ubi dicitur Signuin ?ei.=Sigfnum mei Petri de Arenio, publici nolarii eiusdem loci Arenii qui hic me pro teste subscribo.=Ego Dominicus Maco, notarius publicus SupelriB hoc Iransumplum scripsi et in formam publican! redegi cum esmendatis in prima linea ubi dicit anno,
,

el in

XVII. linea ubi dicitur

[6i et

meum

sig--num feci.

XX VIH.
Litterce

Episcoporum Turiasonensis, Oxomensis

et

tani mittentium

Romcmo

Pontifici actitata
:

in

Calagurricontrover(Vid.

sia ecclesiarum Oscensis et Illerdensis

an.

MCXCIV.

pg. ^26.)

Ex
Oanctissimo S
gurrse Dei
seni

arch. eccl. Rotens.

Patri et

Domino

C. Dei gratia sanctse et univer-

salis ecclesise Ponlifici, J. Tirasonte,

M. Oxomse, G. Galla-

muere Episcopi salutem el debitce subiectionis 'amulatum. Placuit sanctitali vestrse causam quse inler Oscenex una parte ecclesiam et Hilerdensem ex altera verlebatur super ecclesias sciiicet de Barbaslro el Belsa et Gestau et Alkezar cum perlinenciis earum nobis per litteras vestras committere decidendam , quarum lillerarum Irariscriplum verbo ad vorbum sigillis nostris munilum, el etiam Iranscri-

pla privilegiorum et inslrumentorum Uerdensis ecclesise ad causam islam faciencium, quorum velustatem et auctorila-

tem commendamus per Ilerdensem Episcopum venerabilcm ratrem nostrum Gombaldum veslrEe palernilati digne duximus Iransmilenda, qualiler in jpsa causa processimus intimantes. Partibus siquidem a nobis legitime citatis, et ante praesenliam nostram constilutis a Garsia, Carnerario Oscensisecclesise in

causa

ista constiluto.

ab Oscensi Episcopo procu-'

DE DOCUMENTOS.

285

ratore fuit propositum nos in supra diclse causE cognicione

ininime deber proceder, lum quia ante ciationem a nobis factam Osceiisis Episcopns niinciun suum super hoc negolio ad vestre pedes sanclalis ul dicebal premiserat, (um quia Hileras comissionis per i'alsi su,ege.stionem imptralas fuisse asserebal. Quse cum iiicoiilinenli procurator Uscensis probare

non posset legiliiniis indiiciis super his ad quserendos testes sibi dalis, diem el locum sub peremplorio assignaviinus ul nobis

lunc plena fides ab Oscensi procuratore lierel super his

quae ab eo fueranl allgala.

Cum aulem

die assignataitistanli-

bus quibusdam maximis negoliis do nosirum convenire nequiverimus, tercio veniente Episcopus affuil Ilerdensis el Archidiaconus quidan Uscensis ecclesise F. nomine qui conudici nostro ibidem invento lilteras suiEpiscopi nobis tribus missas presentavit, in quibus conlinebalur quod quicquid in causa supra dicta ipse Archidiaconus ageret, ratum el lirmum ab Oscensi Episcopo haberelur. Cumque die illa propler absenciam duorum nostrum nichil agi poluisset, nter nos postea comunicalo consilio aliam diem parlibus assignavimus, Oscensi ecclesiae et Episcopo sub peremplorio iniungentes ul vel testes super duobus praeatis capitulis, ad quse probanda jan alias indulseramus inducas, si quos haberenl, producerenl, vel llerdcnsi Episcopo sine qualibet occasione responsuri advenirent. Cum vero dio assignala convenissemus, llerdeiisi Episcopo anle nosiram presenliam conslilulo, supra dictusF. Oscensis ecclesice Archidiaconus qui prenoniinatas Hileras sui Episcopi sicul diximus uni nosirum optuleral variaiis et vacillans, nec dicebal se non ad hancdiem sed ad proximam prelerilam tantum constilulum fuisse procuratorem, nec asserebat se non habere mandatum delendendi sed excusandi tantum sui Episcopi absenliam. Tndem cum ab llerdensi Episcopo de absentia per contumacian Oscensis Episcopus arguerelur, eo quod nec venisset nec sufficientem responsalem missiset, prenominalus Arcliidiaconus F. adiunxil se ad lotius cause dcfensionem subeundam mandatum sui Episcopi habere. Unde cum interrogalus fuissel a nobis an probare paratus essel id ad quod probandum ecclesia sua sub peremplorio cilata fuerat, se inparalum dicens, aliam ad producondos lestes super hoc eodem peliit dilacionem. Quia ergo supra diclus F. Oscensis ecclesie Archidiaconus visus est nobis diffugia et occasiones pe tere, item quia Episeopum

286
licet

APNDICE
de jure
aliler

iler arripuisse didisceramus, proceder debereinus vobis et Sedr AposlolicfE deferentes totam causim cum his quse sub nobis huciisque fuerant aclitata veslrse sanctilatis examini dignum duximus referendam. Sane cum Dominus Ilerdensis conquaererelur se a nobis gravatum esse, eo quod in causa sua con,

Oscensem ad curiam Romanam

tra

Doniinum Oscensem minime procedobamus

adiecit

quos-

dam ex

feslibus suis senes essc el valiludinarios, de

quorum

more pkirimum timebalur. Nos quoque babito consjlio virolestes, si qui essent senes et valitudinarii, diem sibi assignavimus quorum alteslaciones sub sigillis noslris clausse el a nobis fidcliter servabuntur, et vobis tantum vel cui vos preceperitis earum copian faciemus. Veslrse igitur sanclitati supplicamus altencius qualinus 11erdensi ecclesife in justitia sua dignemini providere. Data Tutelse pridie kalendas decembris anno Incarnationis Domini

rum prudentum ad recipiendos

M.C.LXXXX.III.

XXIX.
Innocentii Papce III sententia super jurisdictione ecclesice 11lerdensis et Oscensis. (Vid. pg. -127.)

Ex

Lih. vir. eccl. Illenl. fol. 9.

Xnnocentius Papa lercius. Gombaldo Hylerdensi Episcopo eiusque successoribus canonice subsiiluendis in perpeluum. Ne liles amicabili concordia termnale, parles denuo recidiva contenlione faligent, diffiniliones earum apostlico convenit prsesidio communiri, qualinus tanto minus malignam volentibus contra eas locos paleat malignandi, Quanlo maius robur maioris fuerit auctoritate sortitse. Sane cum venisset olim ad Aposlolicam Sedem dilectus filiusmagisler Arnaldus,canonicus Hylerdensis, ex parle lllerdensis ecclesioc proposuit coram
nobis quod

eadem

ecclesia per senlenliam foelicis recordalio-

nis Eugenii Papse pradecessoris nosiri super ecclesiis

de Bar-

baslro, Belsa et Geslau el Alchezar cum perlinentiis suis graviler eral loesa, unde ipsam ad audiendam reslituiposlulavit,

cum ad eam

viderelur fuisse prsedecessorum nostronim

temporibus

restitua.

Nam

primo bonae memoriae Anastasius

DE DOCUMENTOS. 287 Papa prcdecessor noster qui eidem Baigcnio inmediale successil, et pise recordalionis
cis

Alexander, successor ipsius foeImemorioe Celcslino Papae prsedecessori nos(ro,tanc Sanctae Marise in Cosmidin Dicono Cardina, Apostlica? Sedis Leg'ato, causam ipsaai diversis Icmporibus comisenint qui eam fine debilo terininassef, nisi fuisset ab co ex parte Oscensis ecclesise provocatam, sicul in eius liltcris conlinetiir, et ipse coram nobis el fratribus nostris viva voce sepius testabatur. Ipse quoqiie ad apicem summi pontificalus assuniplus bonse memorise Greg'orio Sancli Angeli Cardinali, Ai)ostolicae Sedis Legato causam super hoc sub eo tenoro comissit ut inspectis
rescriptis ecclesiaj

Illerdensis et ralionibus et alleirationibus

partium diligenlcr audilis, non obstante sentenlia memorata vel quibuscumque tam occasione illius sententia? quam alio modo inpraeiudiciinu juris lierdensis ecclesie a Sede Apostlica vel quoiibet impctralis,

omni contradictione

et apellatione
diftniti-

tam super

principali et incidenti quaeslione remolis,

vam
ret

pro^rret sententiam et eam exccutioni mandando faceper censuram ecclesiasticam appeilalione remota inviolaobservari.

fratribus nostris Tirasonensi,

Sub eodem quoquc lenore vejieral)ilibus Oxomcnsi et Calagurritanensi Episcopis litteras destinavit juxta formam processuris eandem, si Legalus de Hispaniae partibus recessisset. Nos igilur cum
biliter

fratribus nostris aliisque viris prudentibus et in

ulroque jure

pentis superpetitione huiusdeliberationeliabiladilig-enti quosdam audivimus asserentes quod cum jam dictus Celestinus

predecessor noster contra pradictam sententiam nisus fuerit Hylerdensi ecclesia? reslitulionis beneficium indnlsisse ulpote cum ea non obstante causam duxerit commiendam suppeationem illius ecclesise committeredebebamus, quia per statuta cannica sentenlia non negatur posse in melius commutari. Cum aulem supreptum aliquid fuerit aut ipsa pro consideralione temporiiin et elaum seu necessilalum gravium aliquid dispensatore ordinare decrevit et secundum jura eivilia Principes contra res bis judicatas in auditorio suo examinan restitutiones in integrum permisserunt. Nos autem tam Hylerdensi quam Oscensi ecclesise in sua volentes justitia provi^ dere, quia causarum merila partium assertione pandunlur in utrum utriusque partis prsesentia duximus discernendum restitulio esset data vel danda contra sententiam memoratam. Ideoque venerabili fratri nostro Episcopo et dileclis filiis Ca^,

288
pitulo

APNDICE

Oscensi per terata scripta dedimiis in mandalis l usque ad feslum B. Luche prximo tune rutiirun velin personis propriis vel per sufficieiitem et idoneum respojisalem noslro se conspectui presenlarent bostensuri si possent quod

non deberet

dicta sententia retractan, vel

si

forsan exigente

per se vel responsalem eundem apparerent suflicienter inslructi, ut canonica procederelur in negocio principaii pro certo scilari quod cum lilibus finem
forel justitia retractanda

imponere cuperemus et in quseslione prsemissa propter iniiltam locorum dislantian non posset ad nos sine niagnis iaboribus et expensis sepius baberi recursus, si ad premissum terminum quem eis duxeramus percmplorium assignandum injuncla contempnerent adiniplere, nos nichilominus in ipso negotio quantum posseinus de jure proceder curaremus. Cum igilur Oseen. Episcop. diutius expeclamus tndem ad ecclesiam vestram personaliter accessisset et tu qui eundem dudum preveueras ecclesiam tuam ad audiendam proponeres reslilulam et restitu de gratia peteres, si plene Ibrsitan restitua non esset: ipse vero e contrario diceret nee audientiam tibi contra scientiam esse dalam nec de coetero
esse dandam,

cum

fuisset superbiis in nostra presenta disce-

ptatum et induct* variae rationes ulrimque de consio fratruin nostrorum tibi audienlise restitutionem duximus concedendam. Proposuisli ergo in nostra presenlia constitutus lite

tam super possesorio quam super petitorio contstala, quod cum olim Sarraceni maiorem parlem Hispanie ocupassent,
bonse memorias tune Episcopus Hylerdensis fransiens ad montana in quodam opido quod Rota dicilur, episcopalem ca-

tbedram
clesiae

collocavit. Episcopus quoque qui tune temporis ecOscensi prseerat similiter ad montana conscendens in villa quae Jacca dicitur se recepit, et in ea posuit Sedem suam. Tndem vero cum inclitae recordalionis Santius Rex Aragonensium Sarracenos cepisset in foTli manu et extento bracbio debellare, ila ut de illius terree recnperatione jam

spem certam conciperent

Christiani, inter Rotensem et Jaccensem Episcopos controversia super limitibus est exorta, Rotensi Episcopo asserente quod Alcanadre fluvius, Jaccensi vero e contrario proponenle quod Cinga fluvius ipsrum

dioceses limitaret. Controversia igitur hac in Regis audientia recitata ipse qui noverat terree situm de utriusque parts as-

sensu

prcedictis diocesibus certos limites assignavit,

sicutpu-

DE DOCUMENTOS.

289

blicum continet instrumentum. Rege vero apud obsidionem-' Oscse percusso sagilta el sicut Domino placuit inlercn)pfo, inclitE recordalionis Petriis, Rex Aragonuin, nalus eius Oscam de Sarracenorum manibus liberavit, el ponlificalem in ca restiluit dignilaleni, el aRola quantum in eo fuil Sedem Iranslulil in Barbaslrum. Quod foelicis recordalionis Urbanus el Pasclias predecessores noslri auctorilale Apostlica conirmarunl. dem quoque Rex Pelrus Barbaslrensem fecit eeclesiam dedican, el eam velut eeclesiam catliedralem dolavil pariler et dilavil, el cerlis ei terminis assignalis immunilales eliam regia beralitale concessil. Cumque Barbastrcnsos Episcopi eeclesiam Barbaslrensem longo tempore pacifice possodissenL bonae memorise Gaufridus sexlus el ullimiis Episeopus Barbaslrensis a Barbaslro fuil per Oscenscm eeclesiam violen ter expulsus. Successore igifur eius illo viam univcrsce carnis ingresso, el Oscensi Episcopo temporibus prtedicli Eugenii

prfedecessoris nostri propter lioc

apud Sedem Aposlolicara

Barbaslrensis calliedram suam a qua fuerat violenter expulsus coram bonte memoria Guidone Sanctse RomauB Ecclesia Cardinali qui auditor partibus
conslilulis,

cum Episeopus

datus eral, sibi reslilui poslularol, et Oseen. Episeopus reslitulionem peterel ecclesiarum de Belsa et Geslau, quibus se spolialum dicebal injusle, licet eorum ulerque lanUim possesoriuminlenlaret, idem lamen Episeopus tam superpossessione quain proprietale ecclesiae Barbaslrensis el de Belsa et Gestan ecclesiarum fuit minus legitime condempnatus. Jpsc aulem praedicto Eugenio viam universae earnis ingresso prsefato Anastasio successori eius supplicavil humilileret ad memoralum Celestinum predecessorem nostrum tune Apostolicse Sedis Legatum comisionis Hileras impelravil. Qui cum usque ad diflinilivam senlentiam procesisset, appcUationi Oseen, ecclesie deferens negolio supersedil. llerum eodem modo procesil a pradicto Alexandro predecesore noslro Legalus in Hispaniam, el super hoc negolio spelialiler delgalas. Ipse prelerea cum in summum Ponlificem fuisset assumplus causam super hoc memralo Gregorio tune Sancli Angel Dicono Cardinali, Apostolica Sedis Legato et pra;diclis Tirasonensis, Oxomensi el Calagurritanensi Episcopis subthenore superius expressocommisil, el licet Cardinali legationis suse lines egresso Episcopi usque ad receptionem teslium presentibus parlibus processissent, quia tamcn ex

TOMO

XVI.

19

290

APNDICE

parle Oscensis ecclesiae fuit ad Sedem Apostolicam appellatum, ipsi judices causam ad Sedem Apostolicam remiserunf. Quamvis autem bonae memoriae Oscensis Episcopus et tu ad

eiusdem Celeslini praedecessoris nostris presentiam venissenon fuit tamen finaliter in causa processum sed ea in suo stalu manente in nostra subsidium quam tune nitebantur invadere Sarraceni parles ad proprie sunrremissse. Super hiis igilur allegabas quod cum prediclae dioceses deassensu partium fuHit limitalae, ac faca limilatio videnlibus el scientibus tam Episcopis quam caiionicis Uscensis ecclesiae per sexaginta annos etamplius fuerit obsrvala, Hylerdensi ecclesiae eaque pecierat i'alione limilalionis huius competebant, quae si ab inilio forsan ex aliqua causa fuisseL invalida, processu tamen lemporis persilenlium parlis alterius legilimum fuerat sortita valorcm, preserllm cum de assensu parlium faca
tis,

eeelesiam exlileril confirmala. Prelcrhuius nullalenus lenuissot, quia tamen per quadrag-inta annos et amplius quae per liiuitalionem ei ol)venerant bona de ac juslo titulo ecclesia possideat Hylerdensis absque aliarum rationum sulfragio sola se polerat prescriplione tueri. Nec nocet quod obicilur ex adverso limites prescrib non posse, cum limilatio quam pars Oscensis ecclesie allegabat nulla fuerit ncc possel oslendi qus non tenuit si eliam faca fuit, quia preter assensum parlium de rebus subiectis dominio aliorum quas nec liabebat tune lemfueril, el per

Romanam

ea

elsi limilalio

poris neo habuit

poslmodum huiusmodi

limitator fuerat alitlud

temptala. Insuper

cum flumenpublicumesset limes,

non

prescripserat cccl esia Hylerdensis sed quae infra limites habebanlur quod a canone non velatur. Polerat quoque ulraque limilatio simul stare cum limitalio quam prediclus 0,

scensis Episcopus indueebat Cingam fluvium, illa vero quam Hylerdensis allegaba! ecclesia AlcanadTe fluvium limitem /ippellarel: el re vera pro maiori parle Cinga, pro minori vero

Alcanadre fluvium scensem diocesem limilaret. tem elsi Cinga fluvius tanquam limes divideret dioceses memralas
et limilalio

quam

Oscensis dicebat ecclesia processisse ali-

quando lenuissel el per Sedem fueril Apostolicam confinnala, nunc lamen illa debeballimilalio prsevalere qua de consensu parlium
8

poslmodum

Nam infinabus

faca eral el diutissime obsrvala. qua^slionibus statur veterlbus munimenlis, ni-

varielatesuccessionum vel possessorum arbitrio fines pro-

DE

DOCUMENTOS.

291

benlur fnissemutati. Preterea senlenlia predicli Eugenii contra ecclosiam Hyierdensem induca non nocet, cum lata fueTt per negligenliam vcl crrorem conlra res antea judicatas a quibus non fuerat appellalinn. Vcium donatio Barbastri lacla ccclesiae Hylerdensi liboralilalc regali et per Sedem Apostolicam confirmata erat inviolabililer observanda cum in privilegiiseliam parts alterius auclorilale Apostlica firmaretur. Contra heec autem Osccnsis Episcopus proponebat quod inclilee recordationis Ranimirus, Rex Aragonum cum Sanlio filio suo prius pradictas dioceses limilarat, immo declaraverat limitationem qua) faca fuerat ab anliquo, sicut in eius privilegio conlinelur, in quo Rotensis et alii octo Episcopi subsciipserunt, quare Sanlius ipsc conlra factum suura venire non poluil postmodum cum ceelu, presertim cum limitatio ipsa luisset per bonte memorite Gregorium et Urbanum Piomanos Ponlitices confrmala. Ncc nocet quod obicilur ex adverso eundem Urbanum Oscensi ecclcsife omnia qua3 Ranimirus Rex illi concesseral confirmasse, illis dumtaxalexceptis quae Sancius Rex Aragonum cum Petro filio suo praedecessorum Episcopi Oscensis assensu de predicli Regis patris sui constitutione mutavit, cum ea non exceperit per Rotensem ecclesiam, sed capaila pocius in honorem Domini noslri JUesu Christi Nazareni construcla utpote nter quam et 0scensem ecclesiam quando diutius fuerat venliiala. Nec minus etiam limitan loca illa quia tenebantur ab hoslibus potuerunt aut limitala monstrari, cum res que apud hostes existunt posse legari propter spem postluminii, sancliat jus civile. Nec obest similiter si ex parte Hylerdcnsis ecclesiae proponatur, quod etsi limitatio isla precesserit, prus tamen pars tua Barbastri fuerat possesonem adepta, quia cum privilegium ecclesiarum existat ut dominium etiam preter posseso-

nem

acquiranl, patelOscensem ecclesiam, sicut tempere prior

fuerat in jure, fuisse similiter pociorem.

Eodem quoque mo,

nec Rolensis nec Jaccensis Episcopus eam subscriplione propria roborarit nec accesserit clericoruin asseusus qui super ea non minus quam n alienalione fuerat rcquirendus. Prelerea privilegia Urbani t Paschalis in quibus Sedes episcopalis apud Barbastrum legilur confirmata, neququam obsistuntcum quassata intelligantur cum alus qax predictus Eugenius sentenliando quastransactio
savit, et

do non obest obiecta

cum

predictus Alexander evellerat ea falsa

licet

quoad

292

APNDICE

scripluram reperianlur integra iii regeslis, quod ex negligenlia quoque poluit provenire. lilud eliam quod pari la proponit se videlieet ad audienliam restilulam, sic debe in
tellig-i

ul concessurn ipsi fueril iniquan forsan,


si

si

posset la-

pas ipsa concessione huiusmodi non esl usa senlenlia, debet in siio robore permanere. Insuper et si ab inilio lanlunimodo possesorium fui
intenlalun,

tam

sententia demonstrare. Quarc

poslmodum de passionc

et

proprielate piriler fuit

.C'um

cum

privilegia exiberenliir ulrinique, per que

non pos-

sesio sed proprietas comprobatur. Prescriplo auleni quae ex tua parte obicitur probala non fuit, nec potuit comprobari, iin-

mo

nec obici

cum

affectu

cum

pars

eadem

allej.ait

rerum illarum quas


causa
scribit

se prescripsisse asserebai doniiiiium

ad se ex

Constat aut quod renj suaui nenio preesse sua, nec erat sub dLnilione tuse partis petilio admiltenda, cum dejiiresuo aclo- del cat esse certus, et si aliquando propter factum et conlumaciam rei plures acciones sub allernaiione posse proponi leganlur. tem nocere non poteral si pars la obiccrct ex adverso quod causa quEe inter Petrum Piegem et Stephanum Osee? sem Epialia provenisse.
nisi prius desinat

verlebatur, comniissa fueral P. Episcopo BorbiStrens Oscensis Episeopus eum petivisse judieeni on proletur, et si petivisset eliam delictum personae non essel indimpnum eccJesiE letorquendum. Altestationes vero per q as Hylerdensis ecclesia iussa fuerat comprobare se de Bi rbastro violenter oxpulsam non polerant de jure valere, ulpote quse

scopum

cum

lile non contstala receptse, sicut ex prediclis telestin prsedecessoris nosiri ut dicunt litieris comprobatur. Predicte queque attestationes non debuerant apcriii, quoaiatn

fueran!

Papas

Hylerdensis ecclesia per eos ,quod intendcbal comprobassel debebat lamen loco suo possesio remancre cum proprietas ad Oscensem ecclesiam ratiorie sentenlise perlinere.
etsi

Quare priusquam attestationes aperirentur praiticlse, iuerat de sententia cognoscendum, quia dolo quis petil quod restituere slatim debet. Allegabat igitur pars Oscensis ecclesias

pro se primo limilationem Ranimiri Aragonensium non tam faclam ab


lacta fuent anliquitus declaratam.
el
rii

el Santii

filii

eius

Rcgmn

cis

quam per

eos qualcr

Secundo privilegia GregoUrbani predecessorum nostrorum, qui non sokim. huiusmodi confirmarant, sed statuerant ul lalilcr in pslcrum servaretur. Terlio sentenliam predicti Eugenii predecessoris nO'

DE DOCUMENTOS.
slri qiife fiioral

293
dequa

Cardinalium subscriptionibus robrala,

lemerariiim immo sacrilegiim essot presumere quod lata legilime non fnissel, cum inslar sacrilegii sit de slalulis Principiim judicare. Et licet contra senlenliam ipsam audicnlia data fnissct ecclesiae Hylerdensi psa lamen relraclata non fiierat, imo nec debuerat relractari, cum neo oslenderetur aliquid fuisse siibrreptum, nec quod diclus Eug'enius pro necessitatc locorum, lemporum vcl elalun super hoc duxerit dispensandum. Quarto prescriplione se Osconsis ecclesia tuebalur cum hal)Uorit ex scienlia bonam fidem et a Icmpore ipsius scientie quinquaginta VIII. anni fuissent elapsi, nec
nlerruplio e contrario proliaretur,
slasii

cum super predicti Anacomissione nichil po^nitus comprobare! ct comissio sepe dic Alexandri fuerit revcala. Ipse quoque Celestinus predecessor noslor ut dicunl in lillcris suse confirmalionis asseniil

quod

tcmpore

lalse

senlentia?

lis

non

fuerat contstala.

Prelerea sope diclus Alexander eidem indulsit ne redere super lioc aliquatonus cogeretur et silenlium impossuil ecclesie HyUerdcnsi. Foecis aulem recordalionis Liitius et Clemens praedecessores nostri senlenliam Eugenii conllrmarunt. Demum eadcm pars adjecil quod ecclesias de Belsa el de Geslau tempere limitationis possederal, et ecclesia de Alchocar fueral data ipsi, cum fuil de Sarracenorum manibus librala. Nos jgilur audi!is hiis et alus qufe ierunt hinc inde proposita, priusquam plenius examinaretur negolium prselibatum te ac pradiclun Oscensem Episcopuai ad composicionem induxinius'et obtinuimus tndem a vobis ut nostris volunlatibus requisilis, nostris consiliis parerelis. Nos ergo postquam veslras diligenlor volntales de provida consiiii deliberalione statuimus ut Barbaslrensis ecclesia cum terminis suis, sicut a prediclo Pero Piege Barbaslro fuerant assignali, Episcopo

perpeluum remanerct, confirmantes ecHylerdensi omnia quse inler Cingam et Alchanadrum fluvios possidebat. Omnes aulem ecclesias quas prsedictus Oscensis Episcopus a serra Arbi inferius nter prsedictos fluvios possidebat cum ecclesiis de Belsa el Geslau in duas paraliam tes divid jussimus, et mediefatem Oscensi ecclesire vero uiedietatem Hylerdensi praecipimusassignari. El prae terca de assensu luo possessiones quas habebat la ecclesia apud Jaccam ipsi Episcopo et ecclesie Oscensi pro bono pacis tradi prsecipimus in perpeluum possidendas. De his auel ecclesiE Oscensi in
clesise
,

294
tem
ecclesiis inler

APNDICE

vos huiusmodi coniposicio intervenit ut ecclesise de Presignenes:, Torres, Peralta, Perlusa, Perdicaria, Monlerubeo, Almerg:e, caslrum el ecclesia de FornelHs

cum mnibus

lerminis suis et

omnes

ecclesiae quse sunt

vel

erun[ in posterum inler Cingam et Alchanadriim ab ipsis inferius cum ecclesiis vallium de Belsa et Gestau Hylerdensi

perpetuo jure cednnl, exceptis ecclesiis de Berbeet Caxcorba quse cum omnijure et universis terminis suis Oscensi ecclesise in perpeluum sint subjeclse. Ecclesia quoque de Alchecar cum mnibus eccleecclesife

gal,

Lacuna Rota, Juvero

siis et pertinentiis suis et omnes ecclesise quse sunt vel erunt inler Cing'am el Alchanadrum fluvios a terminis de Perlusa, Perdicaria, Monlerubeo, Almerge et Fornellis supe-

usque ad Pireneos montes eidem Oscensi ecclesiae perpetuo subjacebunt, pretcrecclesias de Azlor, Alberola, Avosca et Colungo, quse cum omni de jure ac universis terminis suis perpetuo suberunt ecclesise Hylerdensi. Decernimus autem, slaluimus et sanccimus ut hsec compositio seu divisio faca per nos de utriusque partis assensu perpetuam obtineat firmilatem, nec umquam Oscensis ecclesia contra Hylerdensem, vel Hylerdensis adversus Oscensem moveat quaestionem. Ne aulem causa ipsa de coelero valeat in contenlionis serupulum refricari, universa instrumenta vel argumenta quse pro ad alterulra parte vel actenus sunt inventa vel aniodo poterunt inveniri nos contra auctoritate Apostlica nil poenitus contra hac valitura censemus. Nulli ergo omnino hominum lieeal hanc paginam nostrae conslitulionis infringere vel ei auso temerario contraire. Si quis aulem hoc altemplare prsesumpserit, indignalionem Omuipolentis Dei el Beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum. Amen,
rius

amen

amen.

XXX.
Charla
i

electionis Petri de Albalato, Episcopi Illerdensis, an.

MCCXXXV.

(Vid. pg.

135.)

xteverendo in Christo Palri ac Domino G. Dei gratia Terrachonensi electo R. Suavis Prior et totum Capitulum Ilerdense salutem et reverentiamdebitam et devotam. Justas est Doroi-

DE DOCUMENtOS.

295

mnibus operibus suis sanclus. ResquidemagilalurmiraciiIi,ot g-audondum estsingulis n g-eneralionibus populorum. Atlcndile igilur Palor misericors, et laiidate Dominum quia magniflcc fcci(. De ocelo enim prospexit ad restauracionme suse ecclesiaj llcrdensis quae lam polenli quam eliam dig'no nuper viduala Paslore, vidcllcel Bereng'ario inclilse recoidationis Episcopo viam universilalse carnis
in

mus

mnibus

vi s suis et in
i

ingresso, videbalur undique auxilio destitua. Convenienli-

bus siqiidem nobis canonicis universis ad tractandum de subslitulione Pontificis ut per celerem siibstitulionem morbo plusquam caduco, quem ex morle memorati Episcopi maler noslra ecclesia contraxeral, mederolur, el ne pro delfectu Pasloris greg^em dominicum lupus rapax invaderel, aut in facultatibus suis viduala ecclesia laberetur, nec non ut occurreretur periculis animarum, et subiectarum ecclesiarum
indempnilatibus caveretur.
Post multipiicem electionis tra-

ctalum in liominem qui noslro conveniebat proposito occulos direximus puro et ecclesiastico delinitos collirio, nullo-

que calgine
tas,

caliganles.

Hominem

ulique cui selatis maturi-

gravitas et competcns quinnimo eminens lilterarum scientia suffragatur; qui eliam in se ipso polest oslendere, qualiter subditos in domo Dei oporteat conversan, electa itaque

morum

una de formis canonicis quae visa

fuit

singulis

expedir, magisirum Petrum Sacrislam noslrum electione per" divinarn inspirationem absque vicio celbrala, nobis concoTdiler elegimus alque unanimiler prsefccimus in Pasforem.

eleclionem supplicanles pelimus ut confirmasuscepti cura regiminis et officio pietalis. Denique perpresens dccrelum formam continens praeeleclam circumspectionis vestrae prudenliai lam de processu electionis quam eliam forma vobis plena cerliludo constare poteril. Quod quidem sigillo Capiluli insignilum propriis subscripcionibus curavimus roborare. Quod est actum pridie idus oclore dignemini
e.x

Qam quidem

annoincarnalionis Chrisli M.CC.XXX. sexto. r=Sigtnum R. SUavis Prioris qui electioni inlerfui el consensum praebui. =:Ego P. Vilalis Rippacurcensis Archidiachonus qui electioni inlerfui el consensum prabui confirmo. =Sgnum Pelri, fratris Dominis J. Regis Aragonum qui eleclione inlerfui et consensum praebui et hoc--feci.=Sigf num R. Cappellant
bris

Sancli Pelri el canonici llerdensis qui inlerfui electioni e

aonsensum prebui.=Ego

P. de Zarocha, llerdensis canonicus

296

APNDICE

qui eleclioni ititerfui el consensum prsebui sub--scribo.=Ego B, Vilalis, Ilerdensiscanonicus qui electioni interfui etconsen-

fsumpraebui subfscribo.=Ego B, Reposilarios, Ilerdensis canonicus qui electioni interfui et consensum prcebui sub-jseribo.=Sigfnum Forlui de Albalato, Prioris ecclesiae Sancte iMariee Montissoni el canonici Rolensis qui huic electioni interfui et consensum prcebui, et proprio signo meo corroboravi.=:Sig""num Guiilermi de Conudella, Rolensis Sacrislae qui huic electioni interfui et consensum prebui el proprio signo meo corroboravi.=:Sigf num Bertrandi de Cornudella, Rolensis camerarii qui huic electioni interfui et consensum prebui et proprio signo meo corroborari.=Sigf num Raimundi, Rolensis canonici qui huic eleclioni interfui et consensum prtebui, et proprio signo meo corroboravi.=Sig--num
Bcrnardi de Avellana, Rotensis canonici qui huic electioni interfui et consensum praebui et proprio signo nieo corroboravi.=Sigi-num Bernardi de Zaclusa, Prsecentoris Ilerdensis qui electioni interfuit et consensum prebuil.=Ego magister Malheus, Archidiachonus Terranlone huic electioni interfui et consensum prsebui el hoc sigj-num posui. Ego Bercngarius, Archidiachonus Ben., qui electioni interfui el consensum prebui per oblatum-j-.=Ego Guillermus Vitalis electioni
interfui el

consensum prcebui

et

ideo subscribo. =Ego Petrus

de Lerato, Ilerdensis camerarius qui electioni interfui el consensi subscribo. =Sigtnum Guiilermi de Acuta, Ilerdensis canonici qui eleclioni interfui et
vfui el

consensum

prsebuit.

=Ego

Bernardus Anatyar, canonicus Ilerdensis qui

eleclioni inter-

consensum

prebui subscribo. =Ego R. de Angularia,

Ilerdensis canonicus qui huic electioni interfui et

consensum

prtebui subscribo.

= Ego

magister G. Ilerdensis canonicus

qui huic electioni interfui et consensum prcebui subscribo et hoc sig-j-num pono.=Bernardus de Jnela, Ilerdensis canonicus qui huic eleclioni interfui et consensum prcebui hoc firmo et hoc pono.=:Ego P. Ilerdensis canonicus el succenfor subscribo et hoc sig-fnum pono.=Berengarius Bardi-J-

na, notarius publicus Ilerdensis scripsit hoc, et hoc sig-fnum fete, set rasit et scripsit in secunda linea ubi dicitur etiam,
et in

octava ubi dicitur concorditer.

DE DOCUMENTOS.

297

XXXI.
Co7istitutiones sinodales

per Dominum Raimundum de SiS' char Episcopum Illerdensem. (Vid. pg'. 140.)
Qualiter clerici debeant venire
et

interesse synodo.

Xncipiunl prohibitiones et precepla ad observandum in sinodo a sacerdotibiis, dala a 'raire Raymundo, Ilerdensi Episcopo.
Districte prtecipilur sacerdotibus ul intient jejuni

synodum:

in jejiinio

enim debet

fieri oralio.

Districle prsecipitur ut indiili

synodum

causas ducant ad non perlinent ad synodum. Prsecipilur districte utomnes presbyteri mxime curam animarum habentes veniant ad synodum. Et si gravi infirmitate delenli i'uerint aul alianecesitateinevilabili venire non poalbis iiitrent. Proliibelur oliam presbyeris ne

vel aliqua alia negolia qufe

terint,

suos capellanos miltant aut alios clericos loco sui. Prsecipimus enim ul in eundo et redeundo honeste ad synodum se habeanl, ne status clericorum verlatur ad opprobrium et comlemptum laicorum et hambulent presbyleri honeste et honesta quaerant hospicia, ut in hiis circunspccte se habeanl diligenler in populo. Prajcipinuis et in virlule Domini Dei

honor maximus et reverenlia singusacramentis sanctse ecclesise precipue a sacerdotibus et clericis exhybeatur, et ul simililcr layci exhibeanl frequenter sacerdotes moneant eos et exorlenlur.
noslri et obedientise ut
lis

De baptismo.
Baptismus vero cum reverenlia
et

honore celebretur,

et

cum magna
lalione in

cautela

mxime

in distinctione

verborum etpro-

quibus Iota virtus consistit

sacramenli et salus

puerorum. Et dicat sic sacerdos: Petre vel Arnalde, ego te babtizo in nomine Palris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. Et in romantio dicant sacerdotes lyeos posse et deber babtizare pueros in necestale ach etiam mulleres atque palrem et rnatrem in suma necestale. Pro baptismo nchil accipiatur; set si aliqud gratis ofTertur, gratis accipatur.Tontes sub sera

298

APNDICE

clausa custodianlur propter sortilegia. Crisma simililer et sacrum oleum sub sera serventur. Seniper sacerdotes interro-

gent diligenter laycum, cum in necestale bablizaverit puerum quid dixerit aut quid fecerit, et si invenerit laycum di,

serete

etmodo

debito babtizasse, el

formam verborum integre

protuiisse scilicel:

Ego

te

babtizo in nomine Patris el Fil et

SpiritusSaneli.

Amen, approbenlfactum. Sin autem

puerum

el dicanl sic:

te babtizo, sel si

babtizent Pelre vel Arnalde, si bablizalus es non non es bablizalus, ego te babtizo in nomine

Palris et Fil et Spirilus Sancli.

Amen.

De numero compatruum

Ad levandum puerum
De

de sacro fonte ad plus tres


confirmatione.

sufficiunt.

Sacerdotes frequenter moneant ad cofirmationem populos; post bablismum debet enim suscipi sacramentum confirmationis

quod sepe dicanl

laycis.

Quando
Et

potest

mutari nomen puero.

cum adullus fuerit, confiteatur, et postea confirmeSepe dicanl laycis ne diu expectenl ad confirmandum adventum Episcopi, sed ducant pueros ubi adesse audienl prope, et quod possint nomina mutari pueris in contur.
si voluerint. Nullus sacerdos confirmare at* consacrare virgines presumal solius enim Episcopi est consecrare, ecclesias dedicare, el virgines consignare. Summa reverentia el honor maximus altaribus exhibealur, et mxime ubi sanctum Corpus Christi reservatur et missa celebratur. Linteamina allaris et indumenta sepe'abluanlur ad reverentiam et presentiam Salvatoris noslri et tocius curiae coelestis qucB cum eo presens est quociens missa celebratur. Clices ubi infinni comunicant decenter el mundi custodianlur ut devotius comunicenl infirmi. Ampulke crismalis et saneti oley infirmorum similiter nitide habeantur. Non permittant presbyteri defferre diachonos Corpus Christi infirmis nisiinnece* state cum sacerdos absens fuerit, set semper sacerdotes cun

firmalione,

magna

reverentia defferanl et

malurtale in piscina ebrnea^

DE DOCUMENTOS.
beneclausa propter casun, vel
in alio

299

vase cum honore et cum lucerna precedente, cantantes seplem psalmos poeni-. tentlales cum letana pro infirmo in eundo el redeundo. Et si via long-a fuerit addant sive reyterenl illos sepiem psalmos pcenilentiales cum lelania et alias oraliones. Sic enim debilum persolvant pro infirmo, et audienles invitent ad exhibendum Deo reverentiam et honorem. Frequenter moneanlur layci quod ubiqumque viderint deferre corpus Domini slalirn ge nua flectenl lanquam Domino et Creatori suo et junclis manibus quousque transicrit, orent. In pulcriori parte altaris cum suma reverentia et diligentia et honstale sub clave si fieri potesl, corpus Domini cuslodiatur. Nulli clerico permitlalur servir altan nisi in superpellicio aut capa clausa.
,

Nullus bis eadem die missam audeat celebrare nisi in certis


casibus.

NulluT bis eadem die missam audeat celebrare nisi in casibus vel nisi in magna necestate, videlicet propter necessitatemperegrinorum, hospilum, comeantium et infirmorum, et propter necessitaiem nupliarum ubi lempus labitur, et propter Episcopum aut trras Dominum venientem, et tune non sumas vinum superfusionisin prima missa. In die Natalis Domini potestjcelebrare tres missas, in alus diebus potest celebrare duas,

unam

de die, aliam pro defunco, ubi

magna

necessilas hoc
in

exegerit, et tune

non sumat vinum superfusionis

prima

missa, utestdictum.

Nullus antequam matutinas

et

jyrimam dixerit

celebret.

Nullus antequam Matutinas dixerit cannicas presumat aliqua necessitate missam celebrare.

et

Primain

De confessione.
Sacerdotes circa confessionem max-imam curam adhibeant peccata usilata singillatim, inusitata vero non nisi a longe per aliquam circunstantiam. Sic tamen ut experlis detur materia confifendi. Ad audiendam confessionem convenientem locum eliganl sacerdotes ut comuniler ab mnibus videantur, elinlocis ab
et cautelan!, scilicet ut diligenter inquirant

300
ditis

APNDICE
extra

ecclesiam nulliis accipiat confessionem nisi n magna necessilate et infirniitate. h\ confessione habeat sacerdos viillum humilem oecalos ad terram, non faciem in,

spiciat eonfitentis, o(

mxime

mulieris causa debitce honeslatis,

et patienler audiat qufe dixeril confitens in spiritu humilitalis

et ei pro posse sao persiiadeal pliiribus modis ut confifcatur integre, aliler enim dicat e nichil valore. Sacerdotes majora

serventmajoribus in confessione, sicut homicidia, sacrilegia, peccata contra naturam, incestns el slrupra virginum, injectiones manuuminclericosetinparentes, vota racta el huiusmodi. Sunl aulein tria in quibus nuUus habet potestatem nisi Dominiis Papa vel eius Vicarius, videlicet, injectiones ma-

nuum violentas in clericos vel quoscumque religiosos, incendiarios et symoniaticos. Nicliilominus tamen reraittendi sunt ad Dominnm Episcopiim. In diibiis semper sacerdotes
consiilant

Episcopum, aut viros sapientes quorum cerlificatus vel cerliicati responso solvant aut ligent.

De

pcaniientia non

dunda

nolentihus ahstinere.

Audita confessione sernper confessor interroget confitentem si velit abstinere ab omni peccato, aliter eum non absolnec poenitentiam injunguat, nec inde confidat: nioneat ut interim agat quldqait boni poterit. In injungendis poenilentiis parvis pueris slbi caveant sacerdotes secundum et qualitatem culpeo et possibitatem eonfitentis debet esse quanlitas poenitenlise. Alioquin quod minus est requiretur ab eis in futuro. Ab usura, fraude, rapia sibi caveant sacerdotes ne alias injuagant poenitentias, scilicet, missarum et elemossinarum et huiusmodi, priusquam restiiuerint. Non enim dimiltitur pcccatum, nisi restituatur ablatum.
vat,

lamen

Quod

nullus confessor celebret missas guas injungit.

NuHus missas, quas injungit celebret, nec tricenuarium, nec anuale sive anniversarium, et pro vivis nullum fiat tricenuarium vel annuale. Frequenter enim presbyteri moneant populum ad confessionem. In confessione sibi caveant sacerdotes, ne inquirant nomina personarum cum quibus peccaverint confitentes, set circunslanlias tantum et qualifates. Nullus ira vel odio vel metu mortis in aliquo audeat revelare, confessionem signo vel verbo, vel generaliter vel spetialiler.

DE DOCUMENTOS.
De
jejuniis.

301

Omnes
el vigilia

procipiant insliluta jejunia servari utiejiiiiium quaqualiior

drag-essiinae,

temporum

et

vigiliarum Apostolrum

Assumplionis Beake iMaric et Beali Laiirentii. Sexta feria et adventum Domini si aliquis ex devulionc volueril jejunare, faciet bene, alias ex debito non tenemur facer talla jejunia.

De matrimonio.
Matrimonium cum lionore et reverentia ceJebrelur in facie non risu vel jocose, non coniptempnalive. Probi-"

eeelesiae,

beant frequenler presbyteri laycis, ne denl sibi ideni de conlrahendo matrimonium nisi coram sacerdote, el debel celebran scilicet, ante januas ecclesie et coram pluribus liominibus.

Manicio quce debet

fieri

guando contrahitur matrimonium.

sortilegia, sacrilegia eri, maliicii

prohybeanlur per excomunicalioncni quonue el celantes consanguinitatem et alia matrimonii impcdinienla, volum, ordinem, casum a affinilatem, disparen! cultum, compaternilatcni malrniionioexcludit personas, compalrem, comatrem, iiliolum etfratremet sororem spiritualem, scilicet lilium vel liliam patrini. iSullus saccrdos in casu dubio audealperficere matrimonium inconsulto Episcopo, sed ad eum semper refferal omnes malrimonii dubitationes. Prohibetur districte sub poena su-

Semper

in

nuptiis

spensionis ne ullus sacerdos aut capellanus exhigal aliquis ante benedictionemnuplialem, sive pro testimonio lerendo, sive pro matrimonio celebrando occasione lerculorum quse debenlurpro nuptiis. Celbralo aulem matrimonio reeipiat fercula sua el exhig"at,
si

necesse

fueril.

De

oleo snelo

portando ad infirmas.

Cum reverentia deferant oleum sanclum ad infirmos et eos nhunganl sacerdotes cum magno honore el oralionum celebritale quce ad hoc sunt inslilute. El nichil inde penitus

302
datum

APNDICE
si

exhigant sive a paupere sive a divite, sel


fuerit, gratis accipialur.

aquid gratig

De strema

unclione.

Ad sacramenlum extrema

unctionis

moneant sepe populum

sacerdotes not tantum diviles set pauperes et juvenes omnes XllII. annis supra, et ad omnes comuniler se pralos exhibeant cum necesse fuerint. Doceant sacerdotes populum hoc

sacramenlum posse licite iterari et sepe recipi in qualibet magna infirmitate quando melus est morlis, et posl susceptum licite revert ad opus conjgalo cum convalueril ab infirmitate. Librum quidem qui dicitur Manuale habeant singuli sacerdotes parrochiales ubi contineatur oficium exlremae unctionis, catbecismi et babtismi et huiusmodi. Habeant etiam psalmi pcenitenliales et ordinarium et officiarim et consueludines ecclesite de horis dicendis secundum modum et usum qui observalur in ecclesia mojori. Exorlentur semper populum presbyteri ad addiscendum Dominicam oralionem et Credo in Deum, et BeaUc Virginis IMarite salutalionem. Moneant sepe populum et mulleres mxime, ne faciant vota
sua, nisi

cum magna

deliberatione animi et assensu virorum

et consilio sacerdotum.

De

Tiiulieribus

quas sacerdotes non dcbent ienere in domo,

NuUus sacerdos habeat


iierem, nisi
sit

in domo sua aliqua occasione niumaler eius aut sror.

De

ludo.

Prohibetur penitus universis presbyleris ludere

cum

lexillis

et interesse espcelaculis vel coris assislere, inlrare tabernas

causa potandi, et sine comit clerico vel layco inlrare alienas aut discurrere per vicos el plateas.

domos

De

capis.

Et ne habeant capas alalas vestes inordinatas clericis prohibetur. NiiUus clericus vel reguiaris accipiat decimam nisi-

per Episcopum. Nullus clericus fidejubeatJudco vel fenerato-

pro pignore aliquo siae vel libros Judeo.


ri,

nec det

ei

DE DOCUMENTOS. modo ornamenta

303
suae eccle-

Oui inpignorat Judeo ornamenta

ecclesicB est

excomunicatus

ipso fado.
obligavcril ornamenta ecclesiae ct speeo ipso excomunicatus. Nullus facial jusjurandum palronis, antequam 'ueril Episcopo presentatus nullus recipiatur, ni fuerit autenlicata persona ad predicandum nisi ab Episcopo suo missus.
aliter clices,
sil

Quicumque aulem

De reddibus
PnEcipilur sacerdolibiis ul
occlesia?

ecclesice.

omnes

reddifus el possesiones

scribantur in niissalibus suis et prohibeliir penilus


nisi

presbyleris el parrocbianis ne de hiis quse sunl ecclesia; alie-

nenl ab ccclcsia

per consilium Episcopi.

De

sepultura.

sepeliri diferalur, set post

Prohibelur districte ne rafione alicuius elemosinge corpas sepulluram si quid dalum fuerit in

elemosina recipiatur.

Qui hedificat in cimiterio

est

excomunicandus.

Quicumque de novo
celur.

hedificaverit in cimiterio

excomuni-

De racionaras.
Prohibctur districte sub pena cxcomunicationis quod layci prebendarii de celero in ecclesiis rccipianlur etian de con-

sensu Episcopi,
ta donatio.

et si receplus fuerit ipso jure sil

cassa et

irri-

De

mulieribus.

vivere,

Mulleres mortuse in parlu scindantur si infans credalur neququam vero si consliterit de morte eius. Sacerdo-

304
tes audito

APNDICE

parrochianorum suorum obitu, ubicunique fuerinl statim absolvant eos cum psalnio De profundis et coUecta

Deus cui proprium

est.

De

reservalionibus henefitiorum.

tem jubetur ne fiant resignaliones ecciesiarum in manu Abbaliim vel quorumlibet palronorum set in manu Domini Episcopi vel sui Prselati.

Contra qucestores.

Non permilanlur predicatores id est qusestores celebrare super archas, nec pulsare campanas, nichil loqui in ecclesia, nec presentare reliquias, sel lamen hoslendaiit litleras suas, et sacerdotes pro eis loquantur.JJie Dominica synodum precedentes sacerdoles, id est rectores qui capellanes non habent in suis parrochiis semper publice inquirant in ecclesiis si qui sint inlirmi in parroquia sua et eos si qui invenli fuerint visilenl etiam non requisili, et quidquit necesse fueril ad salutem animarum faciant, ne mora quam ipsi sunl facluri in synodo fiat occasio periculi eorum saluli; nichilominus procurantes provissionem eorum quam solent facer per capellanos vicinos qui remanent et ad diachonos proprios.
De renovatione foncium
et eucharistia.

Sacerdotes semper die octavo sacramenta renovent, et fontem benedicant non oleo vel crsmale quousque aliquis baptizetur, et sanctam eucharislian, ne sui veuslate aliqui a Dei devolione amoveantur.
Si vinum non repertur in clice post consecrationem.
Si forte per neglig-entiam venerit ut perleclo canone et facta conseeralione nec vinum nec aqua reperialur in clice, debet slatim infund vinum et sacerdos iterabit consecrationem ab
illo

loco, scilicet, Simili


alias

men quod

modo et ccet. usque ad fmem. Ha laduas cruces omillat quse singulariter fiunt

super panem.

DE DOCUMENTOS.
De vino
sine

305

aqua

vel e converso.

Qiiod de simplici vino sine aqua fat consecrato, vinum repuUUur pro Sacramento et aqua non. Et ideo ista neglig:entia de aqua major est et majori pana emendanda.

De

multis inforuniis quce cveniunt in celebrando.

Sanguine Chrisli super corporale cecideril, reipsum corporale et in loco rcliquiarium est honorifice reservandum. Si palla allaris inde inlincta fuerit, rescindenda est pars illa et pro reliquiis servanda. Si super casulam luljeam vel alban fuerit degiitalum, simililer fat. Si super quolibet veslinienlum, comburenda est pars illa el cinis
Si quid de

cindendum

est

in sacrario ponatiir. Si vero in Ierra ceciderit,

lingendus est

ei

slerg^endus est locus

ille,

sive lapis, sive lignum, sive

lerraj

et pulvis in sacrario ponatur.

Porro

si

in

sacrificalum Christ,

Sanguinem musca
vix sine vomitu

vel aranea vel aliquid tale ceciderit

quod

et corporis

periculo potest sumi


Illud

igne cre-

mandum

est, et

Sanguis Domini sumalur.

tamen quod

intus ceciderit prius debet in cauce vino perfundi, el quanto

caulius et diligentius fieri potest ablu, et postea super piscinan comburi, et illam ablulionem sumat sacerdos. Quod si de Corpore Doinini super pallam altaris aliquid cecideril vel su-

per aliquod aliud vestimenlnni non scindafur, sel vino abluatur, el a ministro sumatur ipsum vinum. Si vino infirmo dolum reileralur, alias reiciatur, prout diligentius polerit, suscipialur et colligatur, t in aliquo loco honeste servetur. Reus autem huius neglig-entiae, et qui cum eo participe fuerit culpaj, competenti subjaceat disciplinse. Si autem super lignum vel lapidem cecideril, modas supra diclus de Sanguine Christi tenendus est, id est quod radendus et exlergendus est ilie lapis vel lig-num et sub sera loco sacro ponenda est. Caveant tamen sacerdotes ne nimis festinent venire Ilerdam occasione synodi, nec magnam faciant moram sic se visitando et reficiendo tam in via quam in civilate, ne mag-nam conlrahant moram, cum magnun sic emineat periculun animarum. Precipimus presbileris ut cum inceperint canonem Qui pridie,
etc., tenenles
alte, set

Hosliam

in

ante pectus teneant donech dixerinl:

TOMO

XVI.

manibus non statim elevent nimis Hoc estenim 20

306
Corpus meum,

APNDICE
et tune elevent ut possit videri

ab mnibus.

De

spucio.

Post sumplionem Corporis et Sanguinis Domini nostri Jliesu Christi a spuendo se abstineant; sin autem in piscina suaviter spuatur. De vino albo.

Vinum

potius

rubeum quam lbum

ministretur in clice

propter simiiiludinem albi vini cum aqua. Caveant autem sacerdotes ne cum vino albo celebrent, si aliud facer possunt,

Ne

sacerdotes celebrent

cum

propriis

filiis;

ncc canes necfal

canes tcneat in domibus, nec cendatum deferant nisi flavi vel nigri colors.

Prohibetur districte sacerdotibas ne habeant secum prolem in sacro ordine genuerunt propter scandalum; nec in domibus suis falcones habeant aut alias aves rapaces, nec cendatum habeant in pallis suis nisi flavi aut nigri colors.

quam

De

piscina, et de vita et honstate clericorum.

Prsecipitur presbiteris sub poena suspensionis, ut quilibet


in ecclesia sua piscinam faciat juxla altare,
ut post

susce-

ptionem Corporis Christi manus abluant


prohiciant.

et

ablutiones calicis

De exposicione articulorum

fidei.

Precipitur ut frequenter dominicis diebus in aliqua parle sermonis exponant ideliler populo simbolum fidei, et eis diligenter exponant seu distingant artculos fidei, et singulis conrment auctorilatibus et rationibus Sacrse Scripturse pro posse suo propter herticos et fidei corruptores.

De

hiis

qui celebrant matrimonio.


in

Ilem excomunicati sunt

synodo omnes

illi

qui fidem de-

DE DOCUMENTOS.

307

dcnint vel acccpcruiU de celaudis malrimoiiiis, ct 'isla cxcomunicacio recilelurin parochiis asing-ulis sacerdotibus.jProhibetur sacerdoliljus ne ipsi habcaiit capellanes habenlcs capas manicalas. Precipilur sacerdolibus sub poena magnse emendse ul cusiodiant precepta sinodalia. Qudam cnim valdc negligentes sunl, sed sacerdoes el alii curam animarum habcnles semper ubique supcr alias vestes supertunicale vel aiiquod rotundum habeant vestimcnlum. Prohibeant sacerdotes ne
fian! corcaj

mximo

in tribus

lois, scilicel, in ecclcsiis, c-

Prohibeant sacerdotes sepe per excomunicationem ne carniices permittant Judcos suas carminteriis et proccssioiiibus.

nes laniare, nisi totum sibi rclineanl Judei. Excomuniccnlur sepe servientes Christiani et pedisscsse el nutrices qua; sunt in servitio Judeorum, et tam in vita quam in morte artius in mnibus evilentur quam ipsi Judei. Dislricle precipilur sacerdolibus ne hoslias dent, licet non conscralas, pucris ullo ijnodo. Et inhibetur eis ne celebrent sine caligis. Prohibelur districie ne sacerdotes cultellum cum cspide porlent, neo

eorum

clerici. Precipilur

sacerdolibus ul

cum

aliquis confite-

matrimonio contrahendo cum ea, et post lidem datam cognovil ean, non dent ei lieentiam contrahendi cum alia, quoniam sequens copula cum illa cui dem dedil malrimonium consumavit. Prohibemus etiam sub poena excomunicalionis ne sacerdoes
vel
clerici occasione alicuius consueludinis pro bablismo, sepultura, benedietione vel alus ecclesiaslicis sacramenlis ali-

tur eis se fidem dedisse alicui mulieri de

,quid cxhigere vel extorquere persumant, sel ea et sine difiicultate

gratis accipatur. tem ne


tur, et

sludeant canonice ministrare, sel si aliquid datur, sacerdotes cappis manicalis ulanconstiluli in sacris ordinibus consulicios coslratos so-

lulares et ne vestes rubei coloris habeant.

tam

clericis

quam monachis

Prohibemus etiam sub vinculis excomunicalionis,

nec aliquam negociationem sive mercationem inhonestam exerceant. Prohibelur dislricle ne diachoni ullo modo audiant confessiones nisi in arclissima necessitate: claves

enim

non habent nec absolvere possunt. Do


compiilsione confessionis.

Prseipimus cliam q'jod sacerdotes diligonlcr moncanl parrochianos suos, et si neccsse uerit per censuram ecclcsiar

308

APNDICE

armo, aut salfim scmel consticam compellanlur quod ter fileanlur peccata sua, et recipiant Corpus Chiisli, quod ta

meu

nulli

detur, nisi

proprius confessus uerit,

si

habuerit confiten di.

Ad solvendam peccuniam

facultalcm per rectores

ecclesiarum mutuo receplam teneri nolumus rectores successores, nisi instrumenlum confectum
gillo

subscriptione vel s-

roboratum, precipientes firmiter sacerdolibus ul lianc conslilutionem in ecclesia coram omn populo publicent ter in anno. Dislricle precipitur ut quilibet sacerdos habeat in celebratione nii?sE propter mundiciam vestfuerit

Episcopi

mentorum servandam
cet,

circa

altare

pendens

circa altare ad

unum manutergium tergendum os et nares, si

scili-

fuerit

necefse. Pi'secipimus Archidiaconis ut presentes consliluones suis exhibeant Archiepresbyteris et exponant, el postea

parochialium ecclesiarum qualiter se reg-ere debeanl, instruant el infornienlhas et alias qoas concedimus per tolam nostram diocesim omnibus comuniter. Districte mnibus Praelatis precipitur sub
psi Archipresbileri singulos capellanos

atestatione divini judicii firmius injungenles, ul

omnia su-

pra dicla observenl, et quantum in ipsis est faciant subdis suis monicione prsemissa per censuram ecclcsiastican nviolabililer observare.

XXXII.

Summa
ris

processus eledionis F. Guillelmi de Barbera, Prio-

conveiitus Prcedicatorum Barcinoncn. in

Episcopum

Illerdensei]i. (Vid.

pg. J42.)

Ex

Tabul. Illmi. Archiep.

Tarraconen.

xsLnno Domini millesimo ducenlisimo quadragesimo sptimo, mense septembri, vacante ecclesia lllerdensi, cum canonici de electione concordare non possent, compromisserunt in dos eorum, quos ad Sedem Aposlolicam Iransmisserunl ut de volntate et consensu Domini Papee Episcopum eligeren, Cumque hoc esset in derogationem juris Metropolilani, ad
,

quem

eleclio

devoluta videbatur nibilominus, volens deferre

appellationi per Capilulum Illerdense ad ipsum Dominum Papaminterposilse, misil nuntium suum adcurianiRomanarn sup-

plcans

DE DOCUMENTOS. Domino Papae et Cardinalibus, quod jus

309
sibi

compe-

lens salvare (lignarentur. Cumqiie siipcr hoc infer syndicos nunlium Archiepiscopi esset coram Sanclssimo diiiliiis allercatum, Dominas Papa habito super his conslio, scripslt eidem Archiepiscopo, et Fr. Raymundo de Peaforli, et Fr. Michaeli {de Fabra) Pra^dicatorum ordinis in
CapiUili, el diclum

honc modum.
Innocenlius
fralr

Episcopus servus servoram Dei. Venerabili Archiepiscopo Tarracon. et dileclis lils Raymundo de
et

Pennaforti,

Michaeli, doctori theologiae,


et

fratribus

ordinis
Illerden-

Prsdcatorum salulem

Apostocam benedictionem.

sisecclesia Pastoris regimine destituta, cum dilecti filii, Capitulum eiusdem, vocatis Roten, canonicis el mnibus aliisj qui debebant et poterant interesse, praeixa electioni die convenissent in unum ad habendum de futuri Pontificis subslitulone Iractatiim, et in unam non possent concordare personam, (andem dos cannicos ex se ipsis ad Sedern Apostocam Iransniiserant, conferenles illis unanimer potestatem ut vice ipsorum omnium et nostro consilio et assensu personam doneam eligerenl in Pastorem. lilis autem in nostra prEsenlia constitutis, fuit pro te, frater Archiepiscope, proposilum coram nobis, rjuod dicti canonici ad eligendum admilti ah'quatenus non deberent, cum tam ipsi quam prsedicfam Capituum eligendi facullatem propter lapsum emporis amisissent, propter quod erat ad te potestas provisionis huiusmodi devoluta. CiuTi autem super his coram nobis et fratribus nostris fuerit aliquamdiu disceplatum, nos de ipsorum consilio, prudentie veslre aiictoritate prcesenlium duximus commitendum, ut cum'vos in hac parte plenius considerare possitis circunstancias universas, et scire merita personarum, de persona idnea ipsius ecclesie, vel allerius, si digna non reperalur in ipsa, provideatis eidem: contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione post posita compescendo non
,

obstante

si

ordini veslro, dilecti

filii

Raymunde

et

Michael, a

Sede Apostlica sitindultum, quod per

litteras ipsi fratres eius-

dem
nisi
si

ordinis se de causis intromittere

de indulgentia huiusmodi plenam

fecerit

non teneantur invili, mentionem. Quod

Archiepiscope,
quinto.

non omnes his exequendis poluerilis interesse, tu, frater cum eorum altero ea nihilominus exequaris. Dal. Lugduni nono kalendas januarii pontificatus nosiri anno

o o

APNDICE
igitur Petras

Nos
perbis
siae, et

Dei

g-ralia

Tarraconensis Archiepiscdeccle"-

puS;, Fr.

Raymundus de

Pennaforti, et Fr. Michael, habito si-

dilig-enti tractatu, consideralis. statu Illerdensis

personarum sexto nonas martii de persona fralris Guillelmi de Barberano, Prioris fralrum Predicatorum Barchinonae, viri religiosi providi et honesli, cui morun honestas, litterarum scienlia el alia merita suffragantur, eidem ecclesice duximusprovidendum. Et sic omnes tres scripserunt
merilis
,

Et

Capitulo Illerdensi, ut consentiret electioni'predictae eonini, sic octavo idus martii confirmatus est, etjuravit Tarracb-

nae in

manuDomini

Archiepiscopi obedientiam,

etc.

XXXIII.
Constitatioes
eclitce per Dominum fratrcm Guillermum de Barhercio honm memoricB Illerdensem EpiscopunK (Vid.

pg. 143.)

De

residentia personali

Rectonim

et^

Vicariorumperpetuorum.

salubriter fuerit

Dominum Sabinensefn constitutum ut qui parrochiales habent ecclesias non per alios set per ipsos deserviant in eis in ordine quem ipsorum cura requiril, niulli enim statta ipsa non sihe gravi suarum et comissarum sibi animarum periculo servare contempnunl; igitur nos frater Guillermusmiseratione divina Illerdensis Episcopus salutem animarum celantes de cnsilio
uia licet in consio general! et per

frafrum nostrorum monemus omnes parrocliiales ecclesias habentes seu etiam vicarias perpetuas habentes ut in ipsis ecclesiis personaliter deserviant, et si qui absunt non de nosfra licentia, ad eas infra dos mensespnst hui'usmodi constitutio-

nispromulg-ationemreverlantur, continuamfacturiresidenliam
in eisdem: alias nosjiixta priedicte conslitulionis tenorem, tales ecclesiis vel vicariis

qus obtinenl decernimus ipso jure

prvalos, nisi eos abesse conlig-erit de nostra licentia spetiali.

Quod redores

recipiant ordincs infra certum terrnirum.

Monemus et omnes rectores parrochialium ecclesiruni qu non sunt sacerdotali ordine constituti, ut cum nos orclines'e'e-

DE D0CU3IENT0S.

3i1

lebrare conligerit, ad ordinem sacerdotalem asdendant, nis super hoc a nobis licenliam habuerint spetialem. Alioquin

post Irinam inoniciouem a nobis faclam a suis benelieiis noverinl se suspensos.

Quod

clerici benefician in sacris ordinibus constituii, tenentes publice concubinas incurrani 'pcjsnam L. mazmodinarum.

Ad
ti

hoc quia inferdura plus aliquibus pecunie

linielur dis-

pendium quanisalutis,
et spiriluales

et nonnulli clerici proprie salulis obli-

poenas conira se editas contempnentes, con-

;Cubinas lenere publice non formidanl, ex

quo

et

laycorum

periculum sequitur animarum. Nos ilaque huiusmodi quibus possimus volentes reniediis obviare, de consilio fratrun noslrorum statuinius, ul clerici beneficiali in sacris ordinibus constitiiti qui post hanc conslilulionem deprsehensifuerint prediclo vicio laborare, quinquaginla maemodinas nobis et successoribus noslris solvere teneantur.

scandalum

el

Qui cultellum contra aliquem exlraxtrit, solvat L. solidos,


Statuinius ut
si

quis clericorum irato animo cullellum ex-

traxerit contra aliquem

quinquaginta solidos pro pena nobis

solvere teneatur.

De ornamenis deauratis

et

superfluis.

Prohibenles sub ateslaiione divini judicii, ne quis sellas deauratas aut picatas nisi unius colors, frena vei calcara daurata facer de celero aut portare presumat. Present constitutone statuhimus ut nullus Prelalus habens curam amimarum in ecclesa ubi preesse dnoscilur sine nostra spetiali licentia portionarium aliquem clericum vellaycum in ecclesa sua instituat.
rit

Quod

si

facer contra presumpserit, ipso faci nove--

seexcomuncalionis sententia innodatum.

31

APNDICE

XXXIV.
Constitutiones editce per

reverendum patrem Dominum GuiU lermum de Montechateno Episcopum in sacra sinodo celbralo in civitate lllerdensi. (Vid. pg-. 148.)

tem quod rectores

et

portionarii faciant residentiam persorup-

rum

in ecclesiis suis, alias priventur.

Lonemus omnes habentes curam animarum in dicesi quod faciant in ecclesiis suis residentian et deserviant personaliler in ipsis ecclesiis, prout ipsarum cura requirit: quod nisi hoc fecerint usque ad proximum feslum Sancti Andrese quem terminum eis perempniter assignamus, ipsos ex tune ipsis ecclesiis privatnus et denuntiamus prvalos juxta conslitutionem concilii generas. Monemus etiam omnes porlionarios ecclesiarum noslrse dicesis ubi certus numerus statutus est
per antecessores nostros, ut in ecclesiis residentiam faciant,

Me

quod

nisi fecerint

usque ad predictum terminum quem

eis

perenniter asignamus^ ex tune ipsos privamusprebendis suis.


Clericus recipiens

pecuniam mutuo
solvere.

in ludo,

non tenetur

clerico ludenti

Statuhimus etiam quod quicumque mutuaverit peccuniam ad taxillos, non teneatur creditori debilor ad dictam peccuniam persolvendam.

Quod

nullus clericus vadat de nocte.

Statuhymus etiam quod nullus clericus de nocte post pulsationem campane \-adat sine lumine per civitatem vel per villam, et quicumque fecerit penam quinqu solidorum nobis
exsolvat.

Quod

rectores

non recipiant clericum alienum.

Mandamus etiam firmiter et districte ut nullus rector ecclesiarum admilat aliquem clericum alterius dicesis ad cele-

DE DOCUMENTOS. brandum divina absque lilleris noslris;


fuerit, et

313
et si contra

factum

rccipiens et receplus graviler punienlur.

De

cartellis

non

recipiendis.

Volumus et slaluhimus ut cartelli ab aliquibus non recipiantur per rectores ecclesiariim, nec parrochianis exponantur, nisi

forma

fuerit

sig^illi

noslri

munimine

roborata.

Non recipiantur Volumus etiam


et

qucestores sine litleris Episcopi.

quaestoriae vel hospitalis admiltatur, nisilitteram domini

scopi hoslcndat, in
ris

staluhimus quod nullus quseslor alicuius Epiqua sitnomen illius persona} scriptum qui

quod non admillalur aliquis cum lilledomini Papse vel Arehiepiscopi, nisi iilleram iioslendat Domini Episcopi quse de ipsa lillera domini Papse vel Arehiepiscopi expressam facial menlionem. Quia sepe ab ordinatis clericis inquielamur super concedendis eis lilleris suse ordinationis, qui tune nequeunt ad quos hordines promoli fuerint comprobare; nos Guillermns Dci gralia Illerdensis Episcopus aucloritate presenlis sinodi statuhinms ut quilibet de celero ordinandus infra VIH. dies a dio qua ordinalus fueril a nobis
litleram presentavit, el
litteras sute ordinationis recipiat

eiusdem ordinalionis

el

eidem

leslimonium perhibeates; et scianl nichilominus sine alus noslris lilleris quas inlerim de novo rccipiant extra diocesim nostram celebrandi in ordine suo sibi licenliam inlerdiclam.

Quod

si infra VIII. dies litteras noslras non habuerint, ex tune non de faciii eis ordinalionis suae litteras concedentur, Hoc aulem slatulio sive ordinalio non intelligimus constring-i viros

nec cannicos noslros, nec benefficiatos in Sede commensales noslros, nec canonicorum nostrorum.
religiosi^s,

nostra, nec eliam clericos

an
Constitutiones eiusdem
nce

APKDICE

XXXV.
Domini Guillermi de Montechateno memorice Episcopi lllerdensis. (Vid. pg-. 148.)
bo-

I^um sit
sanguis

officium Pffelatoriim publica peccaa inquirere

ne

de eorum nianibus requiralur, ideo volumus et mandanuis qualinus per omnes dies dominicos quadragessimre piiblice monealis omnes parrochianos vestros
subclitoi'Lim

discretionem liabentes, ut cum teneantiir ter in anno vel saltim semel peccata sua confiteri, et in Pascha reeipiant Cor-

pus Christi. Quicumque non feceril ab ingcessu ecclesise arceatur et moriens ecclesiastica careat sepultura. tem moneatis omnes pblicos adlteros detinentes publice concubinas
ut desistan! ab adulterio et concubinas dimiltant, vel in uxores ducant. Quod nisi fecerinl, denuncielis excomunicatos publice in vestra ecclesia, et mandetis alus parrochianis veslris ut hos et omnes publicas muliercs expellant, et eos etiam qui talibus domos locant similiter moneatis. tem moneatis usurarios ut ad cog'nitionem ecclesise usuras receptas restituant,

caveant idonee non recipere in fulurum. Quod nisifecerint, post trinam monitionem publice factam denuncielis eos excomunicatos in vestra ecclesia: et si niori eos contingerit, non tradantur eorum corpora ecclesiasticae sepulturse. Preterea
et

denuntietis excomunicatos mittenles


ricos et
viros religiosos,
et

manus

vilenlas in ele-

vndenles arma Sarracenis, et

etiam vietualia in dampnum et praijudicium Chrislianorum. tem denuncielis excomunicatos nulrices filiorum Judeorum et Christianos in Judeorum servio continu .comorantes. tem denuncielis ab ingressu ecclesise -interdictos juxta constitulionem bonse meniorise G. Episcopi lllerdensis omnes manumissores qui infra annum non compleverint pias morientium volntales, si in hsec extilerinl negligentes. tem denuncielis excomunicatos omnes qui slatuta aliqua fecerint
contra ecelesiasticam liberlalem, et eorum consiliarios, ac dicta stalula servantes, nisi ea deleverint infra lempus a jure
prsefixum. tem moneatis parrochianos veslros et eis sub pena excomunicationis mandelis, ut in egriludine positi non ponant se sub cura Judei vel etiam Sarraceni, neo ab eis re-

DE DOCUMENTOS.
cipiant nicdicinam, nec

315

cun eis simul audeant in eisdem

balneis balneare. llem denuntietis excomiinicalos sacrilegos


et divnanos et illos qui ipsos consulant ac faciunt divinare. tem denunfielis excomunieatos Christi nomen vel Beatae Marice Matris eius publico blasfemantes.

XXXVJ.
Confirmatio concessionis factce A. de Vcrneto, Decano Illerdensi cdificanti
an.

quamdain cappcllam
(Vid. pg. 149.)

in

honorem S. Annae,

MCCLXXXL

-sis

nos Guillermus Dei gralia Illerdefilaudamus, approbamus ac etian confirmamus ordinationem faotam in ca-

loverint iinivcrsi quod N<

Episcopus

cum hoc

prseeonli inslrunienlo

prximo pretrito in ecclesia Sedis Ilierdensis in festo mensis aug-usti celebrato, de illa capella quse in adem ecclesia lllerdensi post aliare Bealse Marite ad hbttorem Sanctse Annoe et sub eius in vocatione per venerabiiem et dilectum nostrum A. de Vernelo, Dechanum Illerden'Sem constructa est ex concessione venerabilis G. de IMontethateno Archidiaconi et Capiluli Ilierdensis g-erentis vices nstras in capitulo memralo. Ratum habentes et firnium quicpitulo
Sanclift NIarise

qid super construclione e hedifficalione pra^dictse eapellse per predictos Archidiaconum et Capitulum in memralo capitulo actum est, seu eliam ordinatum. In cuius rei testimonium presens instrumentum per manum Bernardi de Talarno, Rectoris ecclesi* de Tiirribus et nolarii nosiri scribi fecimus
sigilli nostri appensione muniri. Quod est actum idus seplember anno Domini M.CC.LXXX. primo, et presentibs P. de Barbarano, cannico Ilerdensi, el G. de Pertica-

et

cio, Priore

Fragensi,

cum

supraposito in

lili,

linea ubi dici-

tur

et

cipituli, et in quinta linea ubi dicitur et capitulum.


ecclesise

Ego Bernardus de Talarno, Rector


et notarius
cr'psi et

de Turribus,

Domini Episcopi supra dicli de mandato ipsius hoc sigillavi, el hoc sig-j-mam feci.

316

APNDICE

XXXVII.
Prohibitio

barbUondendi diebus festis'm civitate Illerdens*


(Vid. pg-. iSO.)
Regest. o Jacobi

an.

MCCLVII.

I.

pag. 37.

xVpprobantes laudabilem 'consueludinem


lUerdeiisi
inter barbitonsores

qiise

civitafe

observan desideratur, ne quis diebus dominicis sive audeat officium exercere, ideo per Nos et nostros ad honoreni Dei et Beatse Virginis Matris eius et -Sanctornm suorum, necnon el ad decorem civitatis Ilierdae prsedictce hoc statum et ediclum^ibi facimus perpetuo valiturum, videlicet quod diebus Dominicis, feslis Puriiicalionis, Annunciationis, Assumptionis et Nativilatis Beatse Mariae, nec in festis Natalis Doiniii, Epiphaaie et Assensionis eius-

dem,

Nativitatis Sancti Johannis ^Bapislai et omnium Sanctorum nuUus barbitonsor radere, aut tonsorare prcesiimant

alicui personse per se vel^per aliutn in civitate predicla, scilicet

a vigilia cuiuslibet teslorun prsedictorum, postquam tempus advenerit quo quis siiie lumine radere non valeat, usque in crastino ipsius iesli, quando^sine lamine radere pos"
sil, nisi

personis

illis

quibus ratione infirmitatis forte


in

pad radendum. Ipsorum enim rasuras

sil cahoc statuto nolu-

mus comprend. Adicimus

etiam huic edicto

et statuto

quod

TiuUus barbitonsor praesumant accomodare alicui personas rasorium sive forfices causa radendi vel tonsorandi in festis iam dictis. Hoc autem statutum et edictum exercendi volumus nedum ad Christianos, sed etiam ad Judeos et Sarrace-

nos barbitonsores tam liberos


tes

quam

cajivos, firmiter statuen-

et edictum nostrum in aliqio facer attemptaverit sex solidos jaccenses, quocienscumque id attemptent^ nomine poense donet et solvat, uius poenseNobis tres solidos et curiae llerdensi XII. denarios, paxarie XII. denarios, et illis per curiam et paciarios institulis ad castodiam el curam habendam super huius sta-

quod quicumque contra hoc statutum

tuti

tes et etc.

observatione residui XII. denarii persolvantur. MandanDalum Uerdse XV. kalendas oclobris anno Domini M.CC.L. sptimo.

DE DOCUMENTOS.
XXXVIII.
Constihitio edita per venerabilem jialrem in Christo

317

Dominum

Geraldum de

A7idira7io Dei graiia

Episcojmm Illerdensem

in Sede stjnodmn celebrantem. (Vid. pg. J32.)

^LFuia nonnulli
neficiati
stri

ecclcs;^runi rectores,

necnon

et alii

(am be-

quam non

boneficiali clerici
interdicli,

noslras ac officialis no-

excomniunicafionis,

suspensionis sentenlias

in se aut eorun ecclesias legitime pronnilgalas et niiserabi-

ter violare et contempnint inmiscendo se divinis etc. in locis

temer sicut prius; idcirco nos Geraldiis miseraEpiscopus in Sede nostra lllerdensi synodiim celebrantes tantse prsesumplionis audaliam nolentes relinqiicre impunitam, cum sit in despeetu clavium et lesione ecclesiaslicse disciplinse, de frafrum nostrorum consilio sanctaque aprobante synodo statuhimus ut rectores et alii beneficiati qui in hoc genus criminis nciderint diabulo suadente ipso jure suis ecclesiis et beneciis sint privati, et alus libere conferatur qui velint et valeant humiliter obedire. Qui vero ecclesiaslica beneficia non obtinent^ nuliun in posterum
interdiclis

tione divina Illerdensis

benefieiun ecclesiaslicum assequantur,

cum

sint irrigulares,

cumeis per Sedein Apostolicam misericorditer dispensatum, et de tanto contemptu lllerdensi ecclesise satisfactum. Qui autem eos scienter recepeil, poslquan hoc fuerit sbi notum, poene subjaceat supra dictae. Datum Ilerdse II. nonas marcii anno Domini M.CC.XC. quarto.
inhbiles et indigni, donoc
sit

XXXIX.
Constitiitioiies

educe per reverendum patrem Dominum Petrum deBege. Dei gratia Episcopum Illerdensem. (Vid. pg. iS5)-

i\ nno Domini M.CCC. primo, die dominica quse fuit nonas decembris, nos Petrus Dei g-ratia illerdensis Episcopus, ad honorem Sanctae et Individuse Trinitalis, Patris, et Filii et Spiritus Sancti, apud civitatom et ecclesiam Ilerdensem sanctam synodum celebrantes, prsedecessorum nostrorum vesligiis

318

APNDICE

inherentes laudamus, coneedimus, approbamus et irrefragabilUer per omnia confirmainus constitutiones factas per pre-

decessores noslros.

De cmbalo
pus

Christi, et de

repicando guando in Missa majori elevatur Corindulgcna audientium qui flexis genibus
dicunt Pater noster
et

Ave Mara.

creatura non habeat quid pro merilis suo respondeat honorem Dei et Beatoc Mariae semper Virginis matris eius cuius licet inmerili sponsi sumus, sanela apprqr
Greatori, ad

Cum

bante synodo staluhymus

et

niandamus quod quando

Alissa

major
ri,

in

eccless celebrabitiir et elevabitur Corpus Christi,

Feclores ipsarum ecclesiarum faciant majus cimbalun pulsa,liatn Creatoris

seu eliam repicari. Quicumque vero ob eiusdem reverengenua sua flexerint campanse sonitii intelleco sive in domo aut in via lucrit vel in campis, et semel salutar verint Beatam Virg'inem dicendo Ave Mara, etc. el seml dixeril Pater noster, etc. nos de Omnipotenlis Dei misericordia eiusdemqne Bealissime Yirginis et Beatorum Petri et Pauli Apostolorum eiusdem merilis confidentes, quadraginr ta dies de injuncla eis legitime penilentia per gratiam SancLi Spirilus miserieordiler relaxamus. Adhicicntes ad honorem ipsius Virginis gloriosse, ac eliam statuentes, quod de coetero quando recitabunlur horje Beatae Marise post versum Hy^^
inni

Memento

salutis auctor, etc., dicatur iste versus:


,

Mgria
.e,t

viater gratoe, maier misericordioe

tu 7ios ab hoste protege

in hora morls suscipe. Gloria Virgine, etc.

tib

Domine

qui natus es de

De

fests colendis.

Hgec sunl festa quaj redores debent facer coli seu celebraper suos parrochianos secundum constilutionem provin^tialis concil Terrachonensis. FesUim Circumcisionis Donjini,
ri

Epiphanige, Sancti Vincentii, Purilicationis Sanclai i\Iar5i, ]\lathige Apostoli Anuniiationis Snete I\larie e duorum dierun oclabce Pascha?, S. March Evangeiislae, Philippi et Jacobi, Invenlionis SanclcC Crucis, Ascensionis Domini, f^r,

riae

secundae octabe Pentecosles, Festum Cprporis Cb.risli, Barnabaj, Johannis Babtistse, Petri el Pauli, Sanclai Matise

Magdalenae, Jacobi Apostoli, Transfigurationis Domini,Saa-

DE DOCUMENTOS.
cti

319
Bartholoniei,

Laurenlii, Assumplionis Beatie Marie, S.

Nalivitais Sanctse INIarise Virginis, Malhsei Evangelistse, San-^


cti Michaelis,

LucIik Evangclisle, Symoiiis et Judse omnium IMarlini, S. Andrese, S. Nicholay, S. Thomse Aposloli, Navitalis Domini, S. Slephani, S. Johannis Aposloli, et quaelibet parrochia festivitalem illius Sancli in cius honore eius niajor ccclesia cst conslructa. Prcterea jiixla con,

Sanctorum, S.

tilulionciii

Sanclissimi Palris Doinini Bonilacii Papas octvi prrecipimus quod prajcipua Testa XII. Aposlolorum et quatuor

Evangelistaium
scilicet,

et

quatuor doclorum ecciesie Sancle Dei,


olicio

Beati Greg-oni, Auguslini, Ambrosi et Geionimi, coduplici

nelur quilihet Sacerdos in sua ecolesia sub solemniter celebrare.

Festa privilegiata de interdicto.


Iilsuper tempore interdicli a

Domino Papa
redor

sive ab Episcopo
ecciesiae sive

vei alio

quocumque

posili

quiiibel

sa-

cerdos cun suis clericis polesl et tenelur etiam colidie celebrare Missam et alia divina officia dicere sicut prius sub-

missa tamen voce, januis clausis, excomunicatis et interdicampanis non pulsatis. Potest etiam audire confessiones tam a sanis quam ab infirmis, et eis dar Corpus Christi-, nisi spetialiler sint et nominatim excomunieati, t tales numquam admitat sacerdos ad confessionem, nisi essent in mortis articulo conslituti. In feslivilatibus vero Natalis' Domini, Pascha; Resurreclionis Dorhini, et Pentecosts, ac Assumplionis Virginis Mari;i2 gloriosa ob reverenliam diclarum feslivitatum campante pulsenlur et januis aperlis alta voce divina olicia celebrenlur nominatim excomunicatis prorsus exclusis, set alus mnibus admissis juxta constitutionem Domini Bonifacii memorati. Ha tamen intelligendum quod in vesperis vigiliarum dictarum festivilatum incipiant pulsari
ctis exclusis, et

cinibala, et aperlis januis ecclesiarum vcspera) solemniler di-

cantur, el simpliciler complelorium, matutinse et in crastinum


mis&ce, et
alise

horse

usque ad initum complelorium solempni-

1er celebrenlur.

Qucs secuntur tenelur scire quilihet sacerdos.


Isla quse secuntur lenetur scire '^quilibet sacerdos

ut sciat

320

APNDICE

docere popnlum sibi comissuin. Iiiprimis tenetur scire decem precepla legis quse siint hajc.

Decem

prcecepta legis.

Primum est non habebis Dos acnos. Secundum est non assumes nomen Dei in vanum. Teriim est memento iit dietn sabbali, id esf, diem dominicam sanctifices. Quantum honora palrem tuum et matrem tuam. Quintum non oceides. Sextum non moecaberis. Septimum est non furtum facies. Octavum est non falsum testimonium dices. Nonum est non concupisces rom proximi tui. Decimum est non concupisces uxorem proximi tui.
'Articuli fidei.

Teneliir etiam scire quilibet sacerdos de necessitafe

art-

culos fidei et
in

secundum unum modum dicnntur duodecim


qiii

propler XII. Aposlolos

per inspirationem Sancli Spirifus

unum

congreg-ati singuli singulos apposiierunt ariculos.

Beatus Pelrus apposuit primum dicens: Credo in Deum Patrem Omnipotentem, Crealorem coeli et terrse. Andreas: Et in Jhesum Christiim, Filium eius unieum, Dominum nostrum. acobs Zebedei: Qui conceptas est de Spiritu SanctO;, natus ex Maria Virg-ine. Johannes: Passus sub Pontio Pilato, cruci-. fixus, mortuus et sepulus. Thomas: Descendit ad inferos, tertia die resurrexit a mortuis. Jacobus Alphei: Ascendit ad coelos, sedetad dexteram Dei Patris Omnipotentis. Philippus: Inde venturas judicare vivos et mortuos. Bartholomeus: Credo in Spiritum Sanctum. Matbeus: Sanclam ecclesiam cafhoJicam, Sanclorum comunionem. Symon: Remissionem peccatorum. Thadeus: Carnis resurrectionern. Matliias: Viiam eternam. Amen. Et secundum aliam distinclionem dicuntur XlII. articuli. Sepfem qui pertinent ad divinifatem, et septem ad humanilatem. lili qui pr>rtinent ad divinifatem sunt hii. Primus est: Credo in unum Deum Palrem Omnipolentem, Creatorem ccb et terrfe. Secundas est: Et in Jhesum Christum, Filium eius unicam, Dominum nostrum: Tertius esf: Credo in Spiritum Sanctum. Quartus est: Sanctam ecclesiam eatbolicam, Sanctorum comunionem. Quintus est: Remissionem peccatorum. Sextus est: Carnis resurrectionern. Septimus est: Viilam eternam. Amen. Isli suntseptem qui pertinent ad

DE DOCUMENTOS.

321

humanilalem. Primus esl: Qui concoptus est de Spiriu Snelo. Secundiis esl: Nalus ex Maria Virgine. Terus est: Passus sub Pontio Pilalo, criicifixus, mortuus etsepullus. Quartus est: Descendit ab infeos. Ouintus esl: Terlia die resurrexit a morliiis. Sexlus est: Ascendit ad coelos, sedet ad dexteram Dei Palris Omiiipolentis. Sptimas esl: Inde venturas esl judicare vivos el morluos.

Septem sacramenta

ecclcsicB.

Septeni sunt sacramenta ecclesise

quse

quilibet saeerdos

Primum esl baptismus. Secandum confirmalio. Terliiim ordo. Quarlum eucharistia. Quintum malrimonium. Sexlum poenilenlia. Seplimum
tenetur scire, et suHt isla quaj seeuntiir.

extrema

iinctio.

Dona
Septem sunt dona
tatis, et spirilus

Spiritus Sancti.
videlicet: Spirilus

Spirilus Sancti,

sa-

pientise et inlellectus, consilii el l'orliludinis, scicntiaj et pie-

moris Domini.
Peccata mortalia.

Septem sunt peccata

mortalia, scilicet:

superbia, invidia,

ira, accidia, avaritia, gula, et luxuria.

Opera misericordiw.

Septem sunt opera misericordise cum quibus debet homo contra peccata mortalia se munirCj scilicet Visitare infirmes, cibare esurienles, potare scilienles, redimere captivos, vest:

re :nudos pauperes, dar hospitium pauperibus, et sepelir mortuos. Isla predicla volumus quod sciat quilibet rector vel
vicarius, et super ipsis possit instruere

sum

in predicationibuset

populum sibi comishoc frequenter, quando eividebilur

expedir.

Quod

clerici in

ordinibus sacris constituti non audeantludere

in publico ad taxillos, aleas ncc esquaquos.

Et quia nonnuUI clerici proprite salutis

obliti,

plus eligen

TOMO XVI

21

322
tes

APNDICE

infamiam quaui famam discurrunt per plateas et vas publicas luciendo ad taxillos el ad aleas, et quod delerius est in eccless quae domus orationis sunt; idcirco nos huic morbo obviare \-olentes et quia inlerdum plus ab aliquibus limetur peccuniae dispendiun quaui salutis, staluhymus quod nullus clericus eivitalis vel dicesis lllerdensis in sacris hordinibus conslitutus ludatin plateis vel vs ad aliquem ludum taxillorum, nec ad aleas, nec ad scacos. Et qui contra fecerit, solvat nobis qualibet vice pro poena X. solidos jaccenses. Et qui luserit in ecclesia vel eius ciminterio ad lexillos vel ad
aleas, solvat

XX.

solidos.

lili

autem

qui tales

lusores nobis

revelaverint, tertiam parfem habeant dicte pense.

Quod

clerici

non audeant accipere qucestoriam aliquam.

Preterea staluhymus quod aliquis clericus beneficiatus seu


in sacris ordinibus conslitutus

non audeat ir in queslam seu quaestoriam alicuius Sancti vel Sancise Dei, hospitalis aut pontis, seu alia quacumque. Conlrarium vero l'acientes sint
autem co ipso
beneficiis

ipso fado excomunicali. Beneciati

que obtinent

sint suspensi.

Quod omnes

curati habeant constiluliones

synodales,

alias

jmnientur.
Et quia aliqui sacerdotes sunt valde negligentes circa observalionem conslitutionum sinodalium, quas non sine gravi et suarumpericulo animarum servare^conlempnunt, ad excusandas excusationes in peccatis dicunt se non habere predictas constiluliones, in virtule sanctce obedientiae et sub poena excomunicalionis mandamus mnibus et singulis arehipresbyteris quod hinc ad feslum Resurrectiuni Domini habeant omnes constiluliones synodales, el cum visitaverint suos archipresbileratus inslruant clericos, quomodo debeanl eas observare. Et nichilominus injungimus
ricis

mnibus et singuiis clecuram animarum habenbus quod ad longius hinc ad

feslum Pentecosts dictas constiluliones habeant, aliler eos puniemus. Et si aliquse constilutiones inventie essent quse non essent in hac compilatione, non adhibeatur eis fides, nec sinodales constiluliones esse credanlur. Quicumque autem eas habere vel corrigere voluerit, inveniel librum pefortiter

DE COCLMEISTOS. 323 nes DecaaunlllerdciiscMu, ve! penes scriptorem noslrum.


XL.
Conditutiones Domini Pghc de Aguilanido Dei cjratia Epi~
scopi Illerdcnsis. (Vid. pg-. 157.)

\nno

deceiiiljris

Dotnini !\1CCC. oclavo, dic hina3 quae fuitquinlo idus nos Poncius Dci gralia Episcopus Illerdcnsis in

sanctam sinodun celebrantes ad noslroram laudamiis, aprobanius et irrefragaljiier per omnia conlirniamus conslilutiones factas per predecessores nostros.
insar predecessoriini

nosira calhedrali occlesia

De

indtlgentiis associanlium

Corpus Christi ad infirmos.

Quia sacratissinio corpori Domini nosfri Jhesu Christi


bel a Chrisli delibus
beri, licet

de-

quanlacumque

potest rcverenlia exhi-

ad hoc omnesChristiani volunlari esse debeant , ut Jnde ad exhibendum ei reverentiam se prebeant magis proinptos, quot ad majorem graliam se noverint assecutos, de Omnipolenlis Dei misericordia et Beatorum Pelri et Pauli eius mcrilis conidentcs mnibus ver poenilentibus et conf'essis qui in civitafc vel dicesi nostra sacerdotcm porlanlem Eu-

comunicandum inrnium in cundo vel redeundo associavrint, viginti d.es, et si cum brandone vel creo accenso ipsum sacerdolem comitati fuerinl XL. dies, de in
charisliam ad

juncia

sibi

legiliine pcenltenlia

per graliam

Sancli Spirilus

misericordilcr relaxanius.

De

indulgentiis salutationis virginis Macice ter in pulsatione

crepusculi diceiidce.

Insuper ad honorem Beatissimae Virginis gloriosse, sancta ap^robantc sinodo, slhaluhymus, quod singuUs diebus per
ecclesias parrochiales civilatis el dicesis nostrae post

com-

plelorium
qticlur

in

crepsculo noclis de die

cum

pulsetiir seu repiel quilibet fi-

dclis audiens

cimbalum aliquanloium per Ires pausas, ubicumque fueritflectet genua, si

tar.ienci

pos-

324

sibile fuerit

APNDICE honestum et. salutet ter Beatam Virg-ihem dicendo Ave Maria etc. ob eius reverentiam et honorem, ut ipsa quse advcala noslra est intercedat apud Dominum noet
, ,

strun

Jhesum Christum
ipsum ab

filiun

suum pro cundo populo

malo custodiat, et eidem salutem corporis el anime conferre dignelur. Nos vero de Omtipotentis Dei misericordia, et BealorumPelri ct Pauli Apostoorum eius, ac eiusdem Virginis gloriosse IMatris confidentes mnibus ver poenilentibus et confessis qui praimissam reverentiam eidem g-loriosse Virgini exhibuerint, ut eam ut premitlilur salutaverint, XL. dies de injuncta sibi legitime pcenitentia pergraliam Sancli Spirilus misericorditer relaxamus. Adhicientes ob honorem ipsius Virginis quod quando horas Beatse Marise recitabuntur, post quamlibet horam canonicam dicatur Ave Maria, antequamliore ipsius Virginis incipianturchristiano, et

oinni

Qualiter clerici

civitatis

et

dicesis

posunt

testar i.

De mas-

modina Episcopo relinquenda.


tem cum ex preterili temporis experientia simus certi quod multi de Prioribus soecularibus, Abbatibus, rectoribus
et clericis beneficialis in civitate et dicesi Illerdensi faciunl de fructibus seu redditibus beneficiorum suorum vendiciones, obliguant aliquibus proinde debilis fructus et redditus

supra dictoset quando faciunt emptiones aliquas de bonis patrimonialibus seu dictorum beneficiorum faciunt sub alterius

nomine

confici instrumenfum, ad hoc ut de bonis predictis possint testari, vel saltim illa bona possint tempore mortis dividere, vel de ipsis quasilo colore aliquid ordinare, et hoe

redundet in prsejudicium animarum diclorum Priorum,


batun), rectorum aut clericorum beiieciatoinm, et

Ab-

dampnum.

beneficiorum ipsorum non modicum et jacluram, cum contngit ecclesias seu beneficia ipsa vaccare post mortem eorun-

dem remanent
quo

ipsi Priores,

dum
modo
Dei

magnis quantitalibus obligata, et tempore Abbates et clerici beneficiati moriuntur ne per exlraneus set per familiares et consanguineos dein

prEedantur, et

quod verecundum

est et

inhumanum quodam

aliquofiens in paleis relinquuntur; idcirco Nos Poncius gratia Illerdensis Episcopus volentes tanto periculo ani-

marum

Priorum, Abbatum, Rectorum et clericorum beneficiatorum predictorum ac ecclesiarum et beneficiorum i-

DE DOCL'MEIsTOS.
sorum paterna soUicLidino providero
,

325
ac ipsis Prioribus,

Abbatibus, recloribus ct alus clericis beneficialis civitatis el dicesis presenlibns ct i'uturis facer gratiam spetialem, de fratrun noslroruin consilio, et sancta approbatite sinodo staluhymus quod omnes Priores soeciilares, Abbates,
rectores et cierici beneficiali in civilatc et dicesi noslra pre-

sentes et fuluri de coeloro solutis debilis et ecclesiarun seu

beneficiorum suorum, et relicta provisione competenli futuris successoribus eorum usque ad collalioncni fructuun seu reddituum, si fructus vel redditus tempore mortis eorum pro majori parte fuerint jam collecti, et relicta seu legata nobis vel
successori nostro Episcopo Illerdensi unam macmodinam in' recognilionem gratise supra diclse, possint de bonis mobiiibus ex propria industria, vel etiam intuitu ecclesiarum seu beneficiorum suorum vel aliter qualitercunique usque ad diem mortis adquisitis et de bonis etiam inmobiUbus non intuitu ecclesiarum seu beneficiorum sel inluilu personas adquisitis, et pro persona nec pro ecclesia seu beneficio eniptis lestari libere et ordinare, prout secundum Deum el animse suec saluti cuilibet videbitur faciendum, constituiione aliqua in contra-

rium edita non obstante.

Quod

rapientes bona clericorum sunt excomunicati.

Statuentes etiam ut quicumque de cetero aliquid de bonis

dicequibus ipse hoc comiserit tempitre mortis vel post mortcm eorum ceperil, rapuerit, occupaveril seu al)sconderint etqui eis in captione et rapia, occupacione et absconsione (ali dederit auxiliu n consUium vel avorem, excomunicationis senlentiam incurrant
Prioris, Abbatis, rectoris aut cierici bencfieiati nostrse
sis

preterquam manumissores sui vel

illi

ipso facto, qua


tuerint, vel

numquam

absolv valeant,

donech

illa

resti-

de ipsis salisfecerint competenter. tem ex uberioris dono gralite nos Episcopus remitlimus mnibus Prioribus, Abbatibus, recloribus et clericis civitalis et dicesis
nostrse ralione concubinanlium

predictorum et a sententiis excomunicationis vel suspensionis, si quas ratione predicta incurrerunt, eos absolvimus juxla formam ecclcsise consuetam. Injung^entes cuilibet tali morbo laboranti et conessori suo confiteatur peccatum suum et ab eo poenitenliam recipiat salutarem et super irreg-ularilate, si quam inde contraxerint

326

APNDICE

inmiscendo se divinis officiis siciit prius auctorilale iobis in hac parle comissa diiximii miserieorder dispensandum. tem ciim diabalo instignanle a paucis citra temporibus acciderit m dioc(!si nosira quod aliqui rectores seu vicarii curam animarum habentes, fuerint iii abbatys suis nequitcr interfecti, et aliqui capti, aliqui lig-ia(i ad partes alias ducli, a quibus dentes evulsi fuerint pro redemplione sua tenerentur dar mag'nam peeunise quantitalem, et hoc faclum fuerit per par,

rochianos seu per alios ipsis parrocbianis consenfientibus seu seienlibus, et ipsos non defendentibus snela approbante sinodo statuymus ut quicumque per se vel per alium ceperit et interlecerit Priorem, Abbatem, rectorem seu capellanum alicuius ecciesice curam animarum liabenlem mnibus feudis et alus beneficiis qufe obtinent ab ecelesiis. civlatis et dicesis nostrse sint eo ipso'privali, el descendentes a talibus malefactoribus usque ad quarlam g-eaerationem ad aliquem gradum clericatus non possint aliquatenus promoveri, nec beneficium aliquod in di;tis civitate el dicesi consequantur. Si vero aliqui de parrocbianis ecciesice cuius ille Prior, Abbas, rector sea capelianus uerit in predicto maleficio consenserint vel sciverinl, et Prelalum vel capelUinum suum curam animadefenderinl, posnesubjaceantsupra dicfae, cvim facientes el consentientes puniri debeant par poena. Si vero universitas parrochianorum inculpabilis fuerit, tanto lemsil eo ipso inlerdicla, donech Prelalo, reclori seu capellano prediclo vel ecclesise loco eius sit de tanto facinore et

rum habentem non

pore

injuria salisfactum.

Salvis

mnibus

ais poenis canonicis, et

constitutionum provintialium quibus per hoc non intendimus

omnes preler iilam de remissionem poenarum concubinatus pracipimds sb


in aliquo derogari. Prediclas conslitutiones

poena excomunicationis per redores eccl^siarum


nicis et festivis.

civitatis et

dicesis servari et publicari in ecclesii singulis diebus

domi-

327

NDICE

DE LAS COSAS MAS NOTABLES.

Adn

(Juan), fundiclor de campanas. 88.

Ag-er (.Monasterio de). 39. Agustn (D. Antonio) Obispo de Lrida. 46-97. (Pedro), Sacrista de L(Mda. '2-0i. Albalal (Pedro de), Obispo de Lrida. 6.3-^01-134-141.
,

Alejandro III. 121. Alfonso II, Rey de Aragn. 60-120. IV, Piey de Arag-on. 84. V, Rey de Aragn. 39-41-52-108. Andriano (Geraido de), Obispo de Lrida. 7-1-150. Apiano Alejandrino: traduccin de su Historia de
ras civiles. 54.

las

guer-

Aquilaniu (Ponce de), Obispo de Lrida. 156. Aragn (.Taime de). Conde de Urge!. 6. Arrila (I). Juan ngel de), cannigo limosnero de Roda. 96. Aulo Celio: edicin rara de sus obras. 55. Avellana (Bernardo de), Prior de Roda. 157. Avifelet, Gobernador moro de Lrida. 4.

Aynsa: enmendado. 122. Aznar (D. Garcia), Obispo de

Lrida. 46.

Barbera (Fr. Guillermo), Obispo de Lrida. 141. Barcelonesa (moneda). 8. Barnola (D. Rafael), cannigo de Lrida. 69-112. Benedicto XIII: vase Luna (Pedro de). Berenguer, Obispo de Lrida. 119. S. Bernardo edicin desconocida de sus Meditaciones. 55. Bernardo, Obispo de Zaragoza. 60-114. Calv, Obispo de Vique. 136. S.
:

328
no. 52.

NDICE
las

Bertomeu (D. Jaime): tradujo

obras de Suetonio

y Apia-

Blondel (marqus de). 24. Boix (Martin de), cannigo de Lrida. 37-06. Bonet (Bernardo), jurisconsulto de Lrida. 33.
Bonifacio VIII. 26.

Bononato Mazarelo, beneficiado ^de Crespa. IS3. Borja (Alfonso de). 37-38-39-40-41-103.
(Csar), cannigo de Lrida. 103.

Bolers (puerta de), 23. Botet (Guillermo). 15.


Cabonellis (Guillermo de), Obispo de Gerona. 132. Cabrera (Geraldo de), Conde de Urgel. 5.

(Pedro de), primer Redor de


da. 32.
ipafont (Jorge)
,

la

universidad de Lri-

arquitecto. 100.

Calisto

III.

72. vase Borja (Alfonso de).

Camporrells (Gisperlo de). 123, (Gombaldo de), Obispo de Lrida. 82-122. Capilla (D. Fr. Andrs), Obispo de Urgel: su^obra, Consuelo de nuestra peregrinacin. 54. Cardona (Pedro de), Obispo de Urgel. 102.

Caresmar

(D. Jaime). -111-104.

Qaroca (Jaime), Obispo de Huesea. 101. Castellbisbal (Berenguer de), Obispo de Gerona. d40. Castells (Juan), Vicario general de Lrida. 104-105. Celestina, tragicomedia: una edicin suya desconocida. 50. Celestino III. 80-126. Ciscar (Raimundo de). Obispo de Lrida, 138.
'

Clemente VIH. 39.


Qolivella (Guillermo), arquitecto Conchen (Fr. Miguel de). 148.

escultor.

87-88-99.

Conchillos (D. Jaime), Obispo de Lrida. 97. Constanza (concilio de). 106.

Copons (Fr. Pedro Monzn. 148.

de),

Guardian de

los frailes

menores de

Core (Antonio de), relojero. 89. Creus (Fr. Pedro), organero. 100.

Dercumba (Pedro),

arquitecto. 82-98.

DE LAS COSAS MAS NOTABLES.


Despuig- (D. !\Iiguel), Obispo de Lrida. 46.

329

Duran

(D. Pablo), Obispo

de Urgel. 48.

Erl (Bereng-uer de),

Obispo de Lrida. 63.

Ermengol VI, conde de Urgel. 5. Vm, conde de Urgel. 82-113-127-129.

Eril (Berenguer),

Obispo de Lrida. 130.

Escartin (D. Miguel), Obispo de Lrida. 47.

Escolano, enmendado. 41. Espens [(Andrs de), primer bedel de la universidad de Lrida. 3o.

Estopaniano (Pedro de), conquistador de Tamarite. 123. Santa Eulalia del Campo, hospital de Barcelona. 152.

Eximeniz
Fabra
Felipe
(Fr.
II,

(Fr. Francisco). 42.

Miguel). 142.

Rey de Espaa. 47-68. III, Rey de Espaa. 47-67. V, Rey de Espaa. 83. Femando 11, Rey de Len. 121.
Fen'er Guerau
,

platero de Barcelona. 77.

Florin: cul era su valor. 44.

Fluvi (Guillermo Bernardo de). Obispo de Lrida, ISO, Fox (Pedro de). Cardenal Legado. 44, Fraga; su conquista proyectada. 1. S. Francisco: un religioso de su orden tenia lectura pblica

de teologa en Lrida. 42.


Gaart (Berenguer): bienhechor de todas las iglesias de Lrida.

84.

Caites de

Ran (Carlos): arquitecto. 88-99. GaUiner (Bernardo de), Prior de Roda. 148.
(Francisco)
,

Gomar

arquitecto. 87.

(D. Ignacio) vecino


turas. 58.

de

Lrida

su coleccin de pin-

Gonzalo, Obispo de

la

Her. 102.

Gregorio IX. 136. Cardenal legado del Papa. 128. Gudal (Garca de) , Obispo de Huesca. 132. Gurrea (Martin de) Prepsito de Huesca. 40.
,

330
:

ndice

Herodias si se ahog- en el Segre. 49. Hijar (Gonzalo), Obispo de Tarragona. 103. S. Hilario (convento de). 129. Hom de Deu (Pedro) , pintor. iOO. Honorio II. 131.
Inocencio
III.

127-128. Vase Lotario.

IV. 141.
VIII. 76.

Inscripciones romanas. B6

S.Jsidoro: ms. de sus etimologias. 68.

Jaime

I.

II,

Rey de Aragn. 5-20-102-146-1S0-1S4. Rey de Aragn. 26.


'

Jaquesa (moneda). 7. Juan XXII. 32. II, Rey de Arag-on. 38. Cardenal Legado. 131.

Labax (Santa Maria

de) monasterio. 13i. Leralo (Pedro de), Preeentor de Lrida. 141. Lrida] (ciudad de) su conquista proyectada. 2-realizada. 4su moneda. 6-su legislacin. 15- su universidad. 26.
,

blioteca.

su restauracin. 59-su sello. 65-su bi67-su archivo. 69-sus reliquias. 71-incendio de su sacrista. 76-sus pinturas. 78-su consagracin. 79-sus
(Iglesia de)
:

ritos. 90.

(Concilios de). 132-138-139.

(Cortes de). 146.

Lotario, Levita

y Cardenal: edicin desconocida de su obra De vilitate conditionis humance. 54. Luna (Pedro de). 38-43.

Macias Predrejon (D. Manuel), Obispo de Lrida. 79. Maestrescuelas: ergese en Lrida esta dignidad. 39. Mairon (Fr. Francisco); sus categoras y predicamentos. oS. Malla: qu era. 8. Mallorca: su primer Obispo. 136. Margari (D. Juan) ,|Obispo de Gerona. 38.
Mari (D. Jos Javier): su Disertacin sobre el Santo Paal. Mara, Reina Gobernadora de Aragn. 39-43-108.
74.

DE LAS COSAS MAS MOTABLES.


Mateo, Arcediano de Terranlona. 4d. Moneada (Guillermo de) Arcediano de Lrida. d49.
,

331

(Pedro de),
,

U9.
,

Mil (Luis Juan del) Obispo de Lrida. 7C-00. Moneada (Guillermo de) Obispo de Lrida. 83-146. (Oten de) Obispo de Torlosa. 103-106.
,

Mongri (Guillelmo de) Arzobispo de Tarragona. 133. Monsuar (Mig-uel) Dean de Lrida. 39. Monzn (S. Juan de) iglesia. 113. Morcl (junta de). 116. Mur (Dalmacio de) Arzobispo de Tarragona. 103-il06.
,
, :

Nadal (Fr. Francisco), Nebot(Fr. Juan). 43. Nicolao V. 72.

i.

Noya (Miguel
Obispo de
los'

de)

Vicario general de Lrida.

104.

nios. 92.
,

Obuga (Jaime)
bolo
:

maestro de obras. 101.

qu

era. 8.

Olivella (Bernardo), Arzobispo de Tarragona. 130.

Oriol (Raimundo), Arcediano de Roda. 116.


Pacifich: qu era. 10. Palou (Berenguer de) Obispo de Barcelona. 132. Panormitano (Antonio) traduccin de su obra, Dichos y he,
:

chos de Alfonso V. 52. Paal (Santo)* consrvase en Lrida. 71. Pedro IL Rey de Aragn. 20-22-82-128-129.

Pedro IV. Rey de Aragn. 32. Cardenal y Arcediano de Benasque.


,

101.

hermano

del

Rey
,

D. Jaime. 102.

Pelat (Ponce), catedrtico de la universidad de Lrida. 49. Pealreita (Pedro de) arquitecto. 83.-96. Peralta (Berenguer de) Obispo de Lrida. 144.
,

(Juan de), cannigo de Lrida. 14o. Prez (Guillermo) Obispo de Roda y Lrida. 3-39-61-112 129-130. Periz (Pelay) Maestre de Santiago. 147.
, ,

Pi (Andrs), arquitecto. 100. Pila de agua bendita muy curiosa. 77.

332
Pilato (Poncio)
:

NDICE
si

estuvo en Lrida. 48. Pinos (D. Anastasio) , abogado de Lrida: su monetario.[55.


Pitta qu era. 9. Ponce, Abad de Roda. iil.
:

libreria.

50-su

Ponz (Domingo)

Obispo de Barbastro. iil. , Arcediano de Barcelona

funda en Lrida

colegio para estudiantes. 45. Proaza (Alonso de) bizo una edicin de la Celestina. 52.
:

un

quin era. 44. Pugesa (moneda). 6. Puigvert (Pedro de) Obispo de Urgel. d32.
:

Pueta

Queralt (Melchor de)

39-108.

Rahart (Tibaut), fundidor de campanas. 89. S. Raimundo de Peafort. d36-42. Ramn Berenguer III, Conde de Barcelona. 2. IV, Conde de Barcelona. 2-I6-59-H3-

H6-H9-I28.
Redorta (Pedro de), Obispo de Vique. 60-H4. Rege (Pedro de), Obispo de Lrida. 80-145-154. Requesens (Geraldo de). Obispo de Lrida. 73. Rheni (Guido): una pintura suya se conserva en
dral de Lrida. 78.
Ribelles fPonce de), Vicario general de Lrida. 87.

la

cate-

Robio (B.), escultor. 86-98. Roca (Jaime de). Obispo de Huesca. i54. Rocaberti (Benito de). Arzobispo de Tarragona. 148.

Roda

(snodo de).

H6.

Roveria (Pedro de), maestre de los Templarios. S. Rufo (cannigo de). 113-116-128.

3-H3.

la Guardia (D. Eduardo Maria), Dean de Lrida. 69. Salas (D. Jos), cannigo de Lrida. 69-78. Snchez Ferragudo (D. Joaqun Antonio), Obispo de Lri-

Saenz de

da. 79.

Santa Maria (D. Valerio Alfonso), Obispo de Lrida. 77. Santa Oliva (Gombaldo de) Obispo de Tortosa. 130. Sanz (Bernardo), Obispo de Urgel. 60-114. Sarracena: escritura notable de su venta. 64.
,

DE LAS COSAS MAS NOTABLES.


Sarria (Bercnguer do), seg-uado Rector de
la

333

universidad de

" Lrida. 36.


Segri (acequia de). 17-20-22.

Senanl (Juan),

sacrista. 106.

Serra (Pedro), Cardenal de Catania. 103. Sisn (Daniel): su compendio gramatical. 53. Solsona (Arnaldo de): dio al Obispo de Lrida
al. 71.

el

Santo Pa-

(monasterio de). 2.

Sprago, Arzobispo de Tarragona. 132. Suelonio Tranquillo: traduccin de su Historia de


res. o4.

los

Csa-

Tamarile: su conquista. 123.

Tarragona

(concilios de).
,

117-139-140-142-146-148-130.

Tavartet (Guillermo de) Obispo de Vich. 132. Tello (Rodrigo), Arzobispo de Tarragona. 151. Teologa si se ense en la universidad de Lrida. 27-42.
:

Torrella (Ponce de) Obispo de Tortosa. 132. Torrelles (Raymundo). 136. Torroja (Guillermo) Obispo de Barcelona. 60-114.
,

Torl (Bernardo), Arzobispo de Tarragona. 59-114. Tovia (Francisco) , Obispo de Urgel. 103.

Urbano IL

60.
,

rries (Hugo)

Obispo de Huesca. 102.


si

Valencia (ciudad de)


'

tuvo alguna dependencia de la de

Lrida. 17.
(concilio de). 139.

Valencianos: son admitidos al turno para el rectorado dla universidad de Lrida. 41. S. Valero, Obispo de Zaragoza su planeta. 74. Valls (Pedro de). Rector de la iglesia de Tamarit. 33. Vernet (Arnaldo de) primer Dean de Lrida. 63-64-149.
:

S. Vicente Ferrer. 41.

Vilademuls (Berenguer de)


125.

Arzobispo de

Tarragona.

121-

Vilamur (Ponce de)


(

Obispo de Lrida. 72. Obispo de Urgel. 101. Virgilio (D. Francisco), Obispo de Lrida. 47,
,

^3i.

^j^^'fi^'^^^^^.'T:?rp^^^

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET


UN1VERSITY OF

TORONTO LIBRARY

m^-^.

s95

You might also like