yonya

Vikipedi, zgr ansiklopedi iyonya (Yunanca: / Ionia), Anadolu'da bugnk zmir ve Aydn illerinin sahil eridine Antik a'da verilen addr.

Konu balklar

1 Corafya 2 Tarih 3 yonya'da siyasi yap 4 yonya'da kltrel yap o 4.1 yonyallar'da inan 5 yonyallar'da mimari 6 yonyallar'da yaz 7 zet Olarak yonya

Corafya
lkada, Anadolunun bat kylarna Yunanistan gelen Aiol ve Dorlar gibi yerleen onlar, yaadklar blgeye adlarn vermilerdir. yonya batda Ege Denizi, douda Lidya ve gneyde Karia ile Dor ehir devletleriyle evrelenmitir. Strabon blgenin kuzey ve geney snrlarn Hermos(Gediz Nehri) ile Maiandros(Byk Menderes Nehri) Irmaklar olarak belirlemitir. Ayrca Sakz Adas ve Sisam Adas gibi adalarda, yonya iinde saylr.

Tarih
Yunanistandan gelen yon kavimleri burada yerlemiler, yksek bir uygarlk kurmulard. Ky ehirleriyle Ege Denizindeki adalarn bir ksm iyonlara aitti, iyonlar 12 ehir devleti kurmulardn 12 iyon ehrinin M..1000 ylnda kurulduu tahmin ediliyor. Bu ehirler ksa bir sre iinde gelimi, batnn birer uygarlk merkezi haline gelmiti. Bu ehirler Efes, Kolofon, Milet, Myus, Priene, Lebedus, mus, Erthrae, Klazomensa, Foa, zmir (Smyrna) ile Khiosdur. Bu ehirler iinde Efes ve Milet, devrin bir kltr ve uygarlk merkezi olmutur. M..700 ylnda Lidya Kral Giges, izmir ve Milet ehirlerini istil etti, dier ehirler ise ekonomik adan Lidyaya baland. M..560-545te Lidya kral Kresus, lyon-yay Lidya Krallnn egemenlii altna ald. Lidya Krallnn Persler tarafndan yklmas ile Perslerin egemenliini kabul ettiler. yon nizam: Yunan mimarisinde Dor nizamndan sonra ortaya km yap nizamdr, iyon nizamnda da karakteristik zellik stunlarda toplanmtr. Bu nizamla yaplm tapnak stunlar ince uzun stunlardr. Bir kaide zerinde ykselmekte ve kvrml balk tamaktadr. Stunlar zerinde tatan basamaklar yer alr. Frizler ince uzun bir erit halinde olup, zerleri kabartma resimlerle sslenmitir. yon uygarl: iyonlar denizci insanlard. Birok Akdeniz limanlarna mal tayarak hayatlarn kazanyorlard. M.. VIII.-VII. ve VI. yzyllarda en parlak devrini yaayan yon uygarl, V. yzylda Atina uygarlnn domasnda nemli rol oynamtr. Iyonya, iyon felsefesinin beiidir, lyonyada filozoflar, kendi aralarnda bir yon . felsefesi kurmulard. Bu filozoflarn banda Thales

gelir. Thales doada en stn kuvvetin su olduuna inanmtr. Thalesten sonra Anaksimander ile Anaksimenes de her eyin belirli bir kudrete bal olduunu sylemilerdir. Anaksimenes en stn kuvvetin hava olduunu sylemitir. iyonlar heykelcilikte, mimarlkta da ok ilerlemilerdi. Efesdeki Artemis Tapna, Samsondaki Hera Tapna iyon mimarlnn aheserleridir. Blgede bulunan 12 bamsz sahil kenti (Kuzeyden Gneye) Phokai (Foa), Klazomenai, Erythrai, Teos, Kolophon, Lebedos, Ephesos (Efes), Priene, Myos ve Miletos (Milet) ile birlikte (halen Yunanistan'a ait olan) Khios (Sakz) ve Samos (Sisam) ada kentleri idi. Bu kentler M.. 1000 dolaynda Yunanistan'dan gelen Dorlardan kaan Akalar tarafndan kurulmu 12 bamsz ehir devletidir. m. 7.8 ve 6. yzyllarda yon kentleri (zellikle bunlarn en nemlileri olan Ephsesos, Miletos ve Samos) tm Akdeniz havzas zerinde gl bir ticari egemenlik kurdular; bilim, sanat ve felsefe alannda, daha sonra gelien Yunan ve Roma uygarlklarnn temeli olarak kabul edilen byk baarlara imza attlar. yonya M.. 546 ylnda Ahameni mparatorluu egemenliine girdi. 502-496 yllarndaki yonya syan'nn yenilgisinden sonra ykma urayarak nemini ve gcn kaybetti. M.. 133'ten sonra Efes ve Milet, Roma mparatorluunun Asia eyaletinin nemli kentleri olarak yeniden kalkndlarsa da, M.. 6. yzyldaki kltrel ve siyasi nemlerine tekrar kavuamadlar. Eski Farsa "onan" ad, Perslerin yonyallara vedii isimdi. Farsa ve Arapa'dan Trkeye Yunan biiminde geen bu ad, daha sonra Helen ulusunun tm iin slam kltrel dairesindeki uluslarn kulland ad oldu. yonyallar

yonya'da siyasi yap

Siyasal yaplanmalar bamsz ehir devleti eklinde idi. ehir devletlerinin temsilcileri "Panionion" adl kutsal alanda (halen Kuadas'na bal Gzelaml'da) dini ve siyasi amalar iin dnemsel olarak toplanmakla birlikte, hibir zaman ortak bir siyasi yapda bir araya gelmediler.Hi bir zaman bir araya gelmedikleri iin ortak karar aldklar bir yerde yoktur.Tm Karadeniz, Kuzey Ege, Gney talya ve Sicilya sahillerinde ok sayda koloni kurarak Akdeniz havzasndaki ticari stnlklerini gelitirdiler. Amasra, Sinop, Trabzon, Batum, Kefe, Varna, Enez, Napoli, Sirakuza, Marsilya, Nis gibi birok kent ilk kez yonyallar tarafndan kolonize edildi. yon ehir devletlerinin banda en eski dnemde krallar bulunuyordu. M 7. yzylda halkn setii kiiler, meclislerin yardm ile ehirleri ynetmeye baladlar. 6. yzylda seim yoluyla iktidar ele geiren gl yneti ciler tiranlk dzenini kurdular.

yonya'da kltrel yap

Felsefe ve bilim n Asya ve Akdeniz ticaret yollarnn kavak noktasnda bir lke olmalar bilim ve kltr alannda ileri gitmelerinin en nemli nedenidir. Bunun yan sra merkezi otoriteye bal

olmayan bamsz kentler olarak rgtlenmeleri, zgr dnce geleneinin gelimesinde nemli bir rol oynamtr. Milet'li Thales, Bat felsefesinin ve matematiinin kurucusu olarak anlr. Thales'in rencisi olan Anaksimandros, insanlk tarihinde (resmi kaytlar ve kutsal kitaplar dnda) ilk kez bamsz bir kitap yazan kiidir. Milet'li Hekataios eletirel tarih anlatmnn ve ampirik corafyann ilk nemli eserlerini verdi; bilinen ilk dnya haritasn yaymlad. Efes'li Herakleitos "bir insan ayn nehirde iki kez yzemez" deyimiyle zetlenen deiim felsefesini gelitirdi. Samos'lu Pythagoras genin alar arasndaki ilikiyi hesaplad; gnmze dek Bat ve Dou mziinin temelini oluturan ses dizilerini tanmlad. Milet'li Anaksagoras yonya felsefe ekoln Atina'ya tayarak, Eflatun ve Aristoteles'in ncs oldu.

yonyallar'da inan [
Eski Yunan halk arasnda yaygn olan tanrlara ilikin eitli inan ve efsaneler ilk kez M.. 9. yzylda yonya'l destan airi (muhtemelen Sakz'l veya zmir'li) Homeros tarafndan derlenerek sistemletirildi. Homeros'un sistemletirdii mitoloji, Atina'nn egemenlii dneminde (M 5. yzyl) tm Helen dnyasnn dini referans kayna olarak benimsendi. Yunan tanrlar insanlara benzerdi. Tanrlarla insanlar arasndaki en nemli fark da lml, tanrlarn ise lmsz olmalaryd.yonyallar birden fazla tanrya inanyorlard.

yonyallar'da mimari
Artemis Tapna Yunan geleneindeki ilk antsal ta yaplar olan Samos'taki Hera Tapna, Efes'teki Artemis Tapna ve Didim'deki Apollon Tapna, M.. 560 dolaynda ina edildiler. Daha sonra yeniden ina edilerek erken dneme ait izlerini kaybeden bu yap, Bat mimarisinin balang noktas olarak kabul edilir.

yonyallar'da yaz
Fenike Alfabesi'nden uyarlanan eitli Yunan Alfabeleri M.. 9. yzyldan itibaren yaygnlk kazand. Bunlar arasnda soldan saa yazlan yon Alfabesi zamanla dierlerini tasfiye ederek tm Helenler tarafndan benimsendi. Halen Yunan Alfabesi olarak bilinen alfabe, yon Alfabesidir. Latin ve Kiril (Slav) alfabeleri Yunan alfabesinden tremitir.

zet Olarak
yonyallar dnemlerindeki zgr ve halkn haklarn koruyan ynetimleri sayesinde bask altnda kalmadan bilim, ticaret vb. eylere ynelmilerdir.Bu yaptklar eylerle dnemlerinde gelimi bir devlet olmu ve gelecekteki ou zgr devletin kurucusu olmulardr. yonya dnemlerinde halk bask altna almayan ok az saydaki lkeden biridir. Ayrca devletin dini yoktu, bu sayede ou bilim insann getirerek byk ilerlemeler salamlardr.