You are on page 1of 20

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

BIOLOGIA 2 Ano

Aluno(a): __________________________________ N: _________ Turma: _________ Turno: Noturno Prof.: Loureno

_________________________________________________________________________________________________________________ 1

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

OS SERES VIVOS A IMPORTNCIA DA CLASSIFICAO BIOLGICA O mundo vivo constitudo por uma enorme variedade de organismos. Os bilogos j identificaram e nomearam cientificamente mais de 1,6 milho de espcies de seres vivos, e acredita-se que ainda existam muitas espcies por descobrir. Para estudar e compreender tamanha variedade, tornou-se necessrio agrupar os organismos de acordo com suas caractersticas comuns, isto , classific-los. As primeiras classificaes biolgicas eram apenas catlogos de seres vivos. Hoje, porm, elas renem os organismos de acordo com suas semelhanas, o que acaba por revelar os diferentes graus de parentesco entre as espcies. O ramo da Biologia que se ocupa da classificao e da nomenclatura dos seres vivos a Taxonomia (do grego taxon, categoria, grupo, e nomos, conhecimento). Classificar agrupar coisas de acordo com suas semelhanas e diferenas. Por exemplo, pode-se classificar selos, agrupando-os de acordo com diversos critrios: o pas de origem, o ano de sua emisso ou o motivo de sua estampa (flores, animais, personagens histricos, etc.). Nos supermercados, os produtos so classificados e distribudos de acordo com o tipo (latas, produtos de limpeza, bebidas, verduras, etc.). Dentre os sistemas de classificao que surgiram a partir do Renascimento destacou-se o do naturalista sueco Carl Von Line, ou Lineu (1707-1778), publicado no livro Systema Naturae, de 1735. Esse sistema de classificao serviu de base para o que utilizamos at hoje. CRITRIOS DE CLASSIFICAO A semelhana o ponto de partida de todas as classificaes, mas necessrio escolher caractersticas importantes, pois muitas semelhanas so apenas superficiais ou inadequadas classificao. O local onde vivem os organismos, por exemplo, no pode ser usado como critrio principal de classificao, porque existem animais areos to dspares como uma mosca, um morcego e uma gaivota. A primeira tentativa de classificao foi realizada pelo filsofo grego Aristteles (384-322 a. C.). Ele trabalhou principalmente com animais e classificou vrias centenas de espcies. Ele dividia os animais em dois grandes grupos: animais com sangue e animais sem sangue. Mas esse tipo de classificao, por ser artificial, isto , utilizar critrios arbitrrios, tem pouca aceitao. O sistema de Lineu tinha como principal critrio de classificao, o plano de organizao corporal, isto , a estrutura e a anatomia dos seres vivos. Por isso foi considerado o primeiro sistema de classificao natural. No sistema atual de classificao, alm das semelhanas estruturais, hoje examinadas at nveis microscpicos, tambm so estudadas as semelhanas na composio qumica das protenas e dos genes que constituem os seres vivos. CLASSIFICAO E PARENTESCO EVOLUTIVO Lineu no acreditava na evoluo dos seres vivos. Para ele, o nmero de espcies era fixo, tendo sido definido por Deus no momento da criao. Embora conhecesse os fsseis, que so restos de seres que viveram no passado, Lineu os considerava simplesmente evidncia de espcies criadas no incio dos tempos que haviam se extinguido. Por isso seu sistema de classificao no estabeleceu um parentesco entre os fsseis e os seres vivos da poca. Atualmente, a maioria dos cientistas acredita que todos os seres vivos descendem de um ancestral comum, que surgiu h mais de 3 bilhes de anos. Durante esse perodo, ocorreram diversificaes, que levaram enorme variedade de seres atuais. O processo pelo qual as espcies de seres vivos se modificam e se diversificam no decorrer do tempo denominado evoluo biolgica. A classificao, organizando os seres em categorias hierrquicas, reflete suas relaes

_________________________________________________________________________________________________________________ 2

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

de parentesco evolutivo. Portanto, espcies de um mesmo gnero so mais aparentadas entre si do que com espcies de outros gneros. Da mesma forma, organismos pertencentes a uma mesma ordem so mais aparentados entre si do que com organismos de outras ordens, e assim por diante. CATEGORIAS TAXONMICAS REINO FILO CLASSE ORDEM FAMLIA GNERO ESPCIE Exemplos para simbolizar: O reino animal compreende vrios filos; ente eles o dos cordados. No filo dos cordados temos as classes: anfbios, rpteis, aves, mamferos e outras. Na classe dos mamferos encontram-se as ordens: carnvoros (ona, co), quirpteros (morcegos), primatas (chimpanz e homem) e outras. A ordem dos carnvoros apresenta famlias: candeos (co, lobo), feldeos (gato, ona) ursdeos (ursos) e outras. A famlia dos candeos tem quinze gneros, com dois mais conhecidos: Canis (ces, lobos e coiotes) e Vulpes (raposas). O gnero Canis apresenta espcies bastante semelhantes: Canis familiaris (co), Canis lupus (lobo) e Canis latrans (coiote). A espcie Canis familiaris inclui todos os tipos de ces.

ESPCIE UM CONJUNTO DE INDIVDUOS SEMELHANTES QUE PODEM CRUZAR-SE NA NATUREZA E FORMAR DESCENDENTES FRTEIS. A ressalva "na natureza" importante, pois existem espcies cujos membros podem se cruzar e produzir descendentes frteis em condies artificiais de cativeiro, nunca se cruzando, porm, em condies naturais. A NOMENCLATURA BINOMINAL Um dos grandes mritos de Lineu foi associar uma nomenclatura classificao. O nome cientfico de um animal ou planta, segundo esse naturalista, devia ser composto por duas palavras, a primeira para designar o gnero e a segunda, o epteto especfico. Ces e lobos, por exemplo, pertencem ao mesmo gnero, Canis. Seus nomes so, respectivamente, Canis familiaris e Canis lupus, e j indicam a relao de semelhana entre eles. Por atribuir dois nomes a cada espcie, a nomenclatura de Lineu binomial. Alguns nomes cientficos hoje relativamente populares so Homo sapiens (homem), Musca domestica (mosca). Araucaria angustifolia (pinheiro-do-paran), entre outros.

_________________________________________________________________________________________________________________ 3

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

Segundo a nomenclatura de Lineu, os nomes dos organismos devem ser latinizados e destacados do texto onde aparecem, sendo impressos em itlico ou grifados. Alm disso, a primeira letra do nome do gnero deve ser sempre escrita em maiscula, e a do epteto especfico, em minscula. OS REINOS DE SERES VIVOS Desde o tempo de Aristteles os seres vivos eram agrupados em dois reinos, Vegetal e Animal. Com o desenvolvimento da Biologia, e principalmente em decorrncia dos estudos microscpicos, percebeu-se que apenas dois reinos no eram suficientes para englobar toda a diversidade da vida em nosso planeta. Atualmente, dividimos o mundo vivo em cinco reinos: Monera, Protista, Fungo, Vegetal e Animal. Outras classificaes, porm, so tambm usadas. Seja qual for o sistema adotado, o importante conhecer os principais grupos de seres vivos e as caractersticas que levam sua incluso em um outro reino.

rvore filogentica, mostrando os cinco reinos

EXERCCIOS PROPOSTOS 01) O nome cientifico da jaguatirica Felis pardalis, do gato, Felis domesticus . Os dois animais pertencem a diferentes: a( ) filos b( ) famlias c( ) ordens d( ) espcies e ( ) reinos 02) Dois animais de uma mesma classe pertencem, obrigatoriamente, a( ) mesma espcie b ( ) ao mesmo gnero c( ) mesma famlia d ( ) mesma ordem e( ) ao mesmo filo e reino

_________________________________________________________________________________________________________________ 4

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

03) Podem ser considerados como pertencentes mesma espcie: a( ) organismos muito semelhantes que podem cruzar-se, mas sempre do origem a descendentes estreis. b( ) organismos muito semelhantes que vivem no mesmo lugar, mas no se cruzam. c( ) organismos que, na natureza, podem cruzar-se entre si, dando origem a descendentes frteis. d( ) organismos que vivem no mesmo ambiente e pertencem ao mesmo gnero. e( ) organismos que so semelhantes, vivem no mesmo ambiente e pertencem a gneros diferentes. 04) Qual dos seguintes grupos inclui organismos mais relacionados entre si? a ( ) filo b ( ) famlia c( ) gnero d ( ) espcie e ( ) raa 05) (UNB) Julgue os itens abaixo: ( ) O nome cientfico das espcies expresso em latim permite a sua universalidade e a sua constncia. ( ) Na nomenclatura binria o primeiro nome, sempre iniciado por letra maiscula, o nome especfico. ( ) Duas plantas que pertencem mesma famlia possuem mais afinidade do que se pertencessem ao mesmo gnero. ( ) O Reino Monera formado por organismos procariticos, enquanto que os Reinos Protista, Animalia e Vegetalia so formados por organismos eucariticos. ( ) A classificao dos animais reflete o parentesco evolutivo entre as espcies. ( ) O conceito moderno de espcie esta baseado na capacidade de cruzamento com descendncia frtil. 06) (Cesgranrio) Na organizao de um sistema de classificao natural, devem considerar-se: a( ) exclusivamente as semelhanas morfolgicas entre os organismos. b( ) exclusivamente os caracteres dos rgos reprodutores. c( ) os caracteres de vrios rgos escolhidos arbitrariamente segundo o tipo de animal. d( ) as condies ambientais em que vivem os seres dentro de um mesmo ecossistema. e( ) as relaes de afinidade entre seres diferentes, mas provenientes de ancestrais comuns. 07) (Osec-SP) O co domstico pertence ao gnero Canis, famlia Canidae , ordem Carnivora, classe Mammalia, filo Chordata, reino Animalia. O lobo pertence ao mesmo gnero e a raposa (gnero Vulpes) mesma famlia. Logo: a( ) lobo, raposa e co no pertencem mesma ordem. b( ) as semelhanas entre lobo e co so maiores do que entre lobo e raposa. c( ) as semelhanas entre lobo e raposa so maiores do que entre lobo e co. d( ) a diversificao lobo co mais antiga do que a diversificao lobo raposa. e( ) o cruzamento entre co e raposa normalmente possvel. 08) (Acafe-SC) Relacione as colunas e assinale a alternativa que contm a sequncia correta. I. Espcie. ( ) Reunio de gneros semelhantes. II. Famlia. ( ) Unidade de classificao. III. Gnero. ( ) Conjunto de espcies diferentes, mas com certas semelhanas. IV. Ordem. ( ) Conjunto de famlias semelhantes. a ( ) II, I, III e IV b ( ) I, III, IV e II c ( ) II, IV, I e III d ( ) IV, I, II e III e ( ) IV, II, III e I 09) (Esal-MG) Os seres vivos pertencentes a uma mesma famlia pertencero, obrigatoriamente, (ao):

_________________________________________________________________________________________________________________ 5

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

a( d(

) mesma ordem. b( ) mesma variedade. e (

) mesma espcie. ) mesma tribo

c(

) mesmo gnero.

10) A esquistossomose, sem sombra de dvida, uma das maiores endemias brasileiras e da mais relevante importncia. Essa parasitose pode provocar cirrose heptica e fibrose pancretica. O nome cientfico do verme causador da esquistossomose aparece abaixo escrito corretamente, na alternativa: a( ) Schistosoma Mansoni . b( ) schistosoma mansoni. c( ) schistosoma Mansoni . d( ) Schistosoma mansoni. e( ) Schistosoma mansoni 11) Teprodactylus labyrinthicus um nome aparentemente complicado para um anfbio que ocorre em brejos do estado de So Paulo. O que justifica o uso do nome cientfico em vez de, simplesmente, r-pimenta, como dizem os pescadores, que aquele: a( ) mais conhecido que o nome vulgar. b( ) usado da mesma forma no mundo todo. c( ) est baseado na lngua inglesa, sendo de fcil pronncia nos Estados Unidos. d( ) usa como base a lngua alem, sendo a mais falada na Europa. e( ) foi escrito pela primeira vez assim, por ser a nica lngua falada por seu criador, Lineu. 12) (U. Mackenzie/SP). A frase: "Conjunto de organismos possuindo caracteres idnticos ou pouco diferentes e reproduzindo-se entre si, gerando descendentes frteis servir para definir: a) gnero. b) subgnero. c) subfamlia. d) ordem. e) espcie. 13)(FUVEST/SP). O diagrama a seguir mostra as principais categorias taxonmicas a que pertencem o co e o gato: Canidae Canis Canis familiaris Animalia Chordata Mammalia Carnivora Felidae Felis Felis domesticus A anlise do diagrama permite dizer que os dois animais so includos na mesma categoria apenas at : a) classe. b) famlia. c)filo d) gnero e) ordem 14) Observe a seguinte lista de nomes cientficos: 1 Bos taurus (bfalo) 2 Zea mays (milho) 3 Lutra lutra (lontra) 4 Drosophila melanogaster (mosca das frutas) 5 Ursus Maritimus (urso-polar) No obedece(m) a nomenclatura cientfica o(s) nmero(s): a) 1 apenas b) 2 e 3 c) 2 e 5 d) 1 e 3 e) 1 e 5 15) Tm maior grau de semelhana entre si dois organismos que esto colocados dentro de uma das seguintes categorias taxonmicas: a) classe. b) diviso. c) famlia. d) gnero. e) ordem. 16) A ascaridase uma doena humana causada pelo verme conhecido popularmente como lombriga. O nome cientfico de tal verme aparece abaixo escrito corretamente na opo: a) Ascaris lumbricoides b) Ascaris lumbricoides c) ascaris lumbricoides d) Ascaris Lumbricoides e ) ascaris Lumbricoides

_________________________________________________________________________________________________________________ 6

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

VRUS: UM GRUPO SEM REINO

Da esquerda para a direita: vrus do mosaico do tabaco, adenovrus (infeces respiratrias), HIV e bacterifago (parasita bactrias)

HIV invadindo _________________________________________________________________________________________________________________ um linfcito

Os vrus so seres diminutos, visveis apenas ao microscpio eletrnico, constitudos por apenas duas classes de substncias qumicas: cido nuclico,, que pode ser DNA ou RNA, e protena. Existem muitas divergncias sobre a presena ou no dos vrus no mundo vivo, motivo pelo qual esses organismos no foram inseridos em nenhum dos cinco reinos. O que diferencia o vrus de todos os outros seres vivos que eles so acelulares, ou seja, no possuem estrutura celular. Assim, no tm a complexa maquinaria bioqumica necessria para fazer funcionar seu programa gentico e precisam de clulas que os hospedem. Todos os vrus so parasitas intracelulares obrigatrios. Em geral um tipo de vrus ataca apenas um ou poucos tipos de clulas. Isso porque um determinado tipo de vrus s consegue infectar uma clula que possua, na membrana, substncias s quais ele possa se ligar. O vrus da poliomielite, por exemplo, altamente especfico, infectando apenas clulas nervosas, intestinais e da mucosa da garganta. J os vrus da rubola e da varola conseguem infectar maior nmero de tecidos humanos. Dentre os vrus que infectam clulas humanas, destaca-se o HIV, sigla em ingls de Human Immunodeficiency Vrus, que ataca os linfcitos T do sangue e o agente causador da sndrome da imunodeficincia adquirida, a Aids (do ingls, Acquired immunodeficiency syndrome). Vacinas: Aps a vacinao, o organismo inoculado reage em presena do antgeno que nele foi introduzido,

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

indiferente natureza ou eficincia patognica desse antgeno, criando anticorpos, que so lanados na circulao e vo inativ-lo, desnatur-lo ou, por outra qualquer forma, destru-lo. A partir de ento, quando ocorrer, a qualquer poca, nova invaso do organismo por aquele mesmo antgeno (ainda que ele esteja plenamente eficiente), ser destrudo pelos anticorpos presentes. O Sistema linfocitrio tem notvel desempenho nessa funo e algumas clulas, marcantemente os linfcitos, trabalham intensamente na produo de anticorpos.

RENO MONERA
O Reino Monera formado por organismos procariontes, representados pelas bactrias e algas azuis (cianoficeas ou cianobactrias). So unicelulares ou coloniais. Como em toda clula procaritica, nesses organismos no h organelas citoplasmticas delimitadas por membranas e o material nuclear no est envolto pela carioteca. Os nicos tipos de orgnulos so os ribossomos. As bactrias so encontradas no ar, na terra, na gua, nos organismos. Pequenas, em geral . Possuem membrana plasmtica e membrana esqueltica (= mucocomplexa) e ainda podem ter uma cpsula protetora gelatinosa como nos pneumococos. Acima: representao esquemtica de uma bactria.
Algas azuis(Cianobatrias), ao lado: As algas azuis so unicelulares, mas formam frequentemente colnias laminares ou filamentosas. Apesar de estruturalmente semelhantes s bactrias, as algas azuis diferem delas por possurem clorofila, pigmento encontrado em todos os eucariontes fotossintetizantes. Existem algumas bactrias que realizam fotossntese, mas nesse caso, o pigmento denominado bacterioclorofila.

Muitas bactrias apresentam movimentos usando estruturas semelhantes aos flagelos. Ao lado, podemos ver alguns tipos de bactrias: coco, diplococo, vibrio, espirilo, espiroqueto, bacilo etc.

_________________________________________________________________________________________________________________ 8

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

Tipo de nutrio (metabolismo) das bactrias: AUTTROFAS: fotossntese ou quimiossntese;

HETERTROFAS: fazem a reciclagem, decompondo matria orgnica morta. Esto presentes onde houve PUTREFAO;
FERMENTAO: Na ausncia de O2, produzem lcool, vinagre, coalhada, queijos etc.; MUTUALISMO: formam ndulos em razes de leguminosas (feijo, ervilha). Assim, fixam N2; PATOGNICAS: causam vrias tipos de doenas, conforme ser abordado posteriormente nesta apostila. Reproduo assexuada das bactrias As bactrias reproduzem-se mais frequentemente por um processo assexuado denominado diviso binria ou cissiparidade. Em uma clula inicial, ocorre a duplicao do material hereditrio, que est ligado ao mesossomo (reentrncia da membrana plasmtica). Logo aps, a clula se divide, dando origem a duas clulas-filhas com a mesma bagagem hereditria da clula-me. O processo dura aproximadamente 20 minutos. Reproduo sexuada O mecanismo de recombinao gnica mais importante em bactrias a conjugao bacteriana. Nesse processo, duas bactrias unem-se temporariamente atravs de uma ponte citoplasmtica. Em uma das clulas, denominada "doadora" ou "macho", ocorre a duplicao de parte do cromossomo. Essa parte duplicada separa-se e, atravs da ponte citoplasmtica, passa para outra clula, denominada "receptora" ou fmea", unindo-se ao cromossomo dessa clula receptora. Esta ficar, ento, com constituio gentica diferente daquela das duas clulas iniciais. Essa bactria "recombinante" pode apresentar diviso binria, dando origem a outras clulas iguais a ela. Importncia das bactrias

na agricultura (fitopatologia).

fixao do nitrognio (razes de leguminosas: feijo, ervilha); parasitas

na indstria vinagre (fermentao actica ); coalhadas (fermentao ltica ); bebidas alcolicas (fermentao alcolica ou etlica ); queijos (cura) : duros: Cheddar; parmeso; moles: Limburger. na medicina e veterinria doenas; estudos: mutao, reproduo, engenharia

em gentica e biologia molecular gentica, etc. decompositores

cadeias alimentares - reciclagem.

BACTRIAS DE IMPORTNCIA MDICA PARA O HOMEM


Bactria Mycobacterium leprae Mycobacterium tuberculosis Clostridium tetani Neisseria gonorrheae Doena Causada Hansenase ou Lepra Tuberculose Ttano Gonorreia

_________________________________________________________________________________________________________________ 9

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

Streptococcus pneumoniae Salmonella thuphi Corynebacterium diphteriae Vibrio cholerae Brucella melitensis Yersinia pestis Treponema pallidum Salmonella sp./ Shigella sp. Leptospira interrogans

Pneumonia Febre Tifoide Difteria Clera Brucelose Peste Bubnica Sfilis Disenterias Lepstospirose

EXERCCIOS PROPOSTOS 01) Enumere os cinco reinos atuais. _______________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________ 02) Qual o nico reino que tem componentes procariticos? _______________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________ 03) Caracterize os vrus. _______________________________________________________________________________

04) Entre os reinos atuais, no h: a) animais hetertrofos. b) fungos hetertrofos. c) vegetais eucariontes. d) moneras eucariontes. e) protistas auttrofos. 05) Em que opo abaixo as duas caractersticas so comuns a todos os indivduos do reino Monera? a) ausncia de ncleo presena de clorofila. b) ausncia de carioteca capacidade de sntese de protenas. c) incapacidade de sntese de protenas parasitas exclusivos. d) presena de um s tipo de cido nuclico (DNA ou RNA) ausncia de clorofila. e) ausncia de membrana plasmtica presena de DNA e RNA. 06) Um organismo fotossintetizante, sem carioteca, sem cloroplasto e auttrofo pode ser identificado como: a) bactria. b) fungo. c) lquen. d) protozorio. e) vrus.
O texto a seguir referente questo 07.

Febre Amarela A febre amarela transmitida por um vrus, sendo letal entre 50% a 60% dos casos. Causa febre, cefaleia, ictercia, leses graves do fgado e rins, hemorragia e choque. A febre amarela silvestre estava erradicada desde o incio do sculo, mas ressurgiu nos ltimos anos atravs do

_________________________________________________________________________________________________________________ 10

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

mosquito Aedes aegypti, e hoje infecta milhares de pessoas na Amrica do Sul. Esse mosquito, inicialmente transmissor da febre amarela urbana, era considerado erradicado no Brasil desde 1942. Mas no incio de 1998 o pas j estava infestado deste inseto de norte a sul, que, inclusive, estava se tornando resistente aos inseticidas usados para destru-lo. 07) Com base no texto e em seus conhecimentos, marque a opo incorreta: a) Na verdade, a febre amarela causada e no transmitida por um vrus. b) O Aedes aegypti citado acima tambm transmite dengue. c) O mosquito transmissor da malria tambm o vetor da leptospirose. d) A febre amarela afeta o fgado e os rins. e) A malria uma doena tpica de regies tropicais. 08) A alternativa que apresenta uma propriedade comum a todos os vrus : a) replicam-se independentemente; b) possuem cido nuclico e protenas; c) so formados por DNA e carboidratos; d) reproduzem-se de forma similar das bactrias. 09) Associe as doenas virais (I, II, III, IV) com seu modo de transmisso (A, B, C, D). 1. Sarampo A. Picada de inseto II. Poliomielite B. Mordedura, lambedura ou arranhadura por animal infectado III. Raiva C. Contato direto, pelo ar, com pessoas doentes IV. Febre amarela D. Contaminao por via digestiva Qual das alternativas representa a sequncia correta? a) A-I, B-II, C-III, D-IV. c) A-IV, B-I, C-II, D-III. b) A-IV, B-III, C-I, D-II. d) A-I, B-IV, C-III, D-II. 10) (UFPB) A febre aftosa, a dengue e a AIDS so doenas que atualmente afetam o homem e causam srios problemas econmicos. Com relao aos organismos causadores dessas doenas, pode-se afirmar que: I. so bactrias patognicas contaminadas com bacterifagos que possuem como tipo de reproduo o ciclo ltico. II. o material gentico destes organismos pode ser DNA ou RNA. No caso da AIDS um RNA, possuindo uma enzima denominada de transcriptase reversa, que transcreve uma molcula de DNA a partir do seu RNA. III. so parasitas intracelulares obrigatrios, ou seja, precisam de clulas hospedeiras para utilizar sua maquinaria bioqumica, a fim de fazer funcionar seu programa gentico. Est(o) correta(s) apenas a) I e II. b) III. c) I e III. d) II. e) II e III. 11) Cite 4 doenas humanas causadas por bactrias. ________________________________ ______________________________________________

REINO PROTISTA
No Reino Protista esto includos os protozorios, seres eucariontes, unicelulares e hetertrofos; e as algas, seres eucariontes, unicelulares ou multicelulares, e auttrofos fotossintetizantes. As algas multicelulares so includas nesse reino porque tm organizao simples, com pouca ou nenhuma diferenciao entre as clulas que formam seu corpo.

As Algas
Constituindo um grupo bastante heterogneo, as algas podem ser unicelulares ou

_________________________________________________________________________________________________________________ 11

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

pluricelulares, microscpicas ou macroscpicas e de colorao bastante varivel. So encontradas em brios tipos de ambientes: ocorrem em lagos, rios, solos midos, casca de rvores e principalmente nos oceanos. Da o nome alga, palavra que vem do latim e significa "planta marinha". Nos ecossistemas aquticos elas so os principais organismos fotossintetizantes e constituem a base nutritiva que garante a manuteno de praticamente todas as cadeias alimentares desses ambientes. Assim, as algas, organismos clorofilados, so os mais importantes componentes do fitoplncton (contigente de organismos flutuantes de natureza vegetal). As algas, principalmente as marinhas, so tambm responsveis pela maior parte do gs oxignio liberado diariamente na biosfera.

Reproduo por cissiparidade na Euglena viridis. CLASSIFICAO DAS ALGAS Euglenofceas: A maioria vive em gua doce. Como exemplo, pode-se citar a Euglena viridis, que dotada de um flagelo frontal e, quando na gua, aparece uma colorao esverdeada. Crisofceas (algas douradas): so representadas principalmente pelas diatomceas, algas unicelulares portadoras de uma carapaa silicosa denominada frstula. Os restos da parede celular das diatomceas, rica em slica, depositam-se no fundo dos mares e, com o tempo, formam um material denominado terra de diatomcea ou diatomito, que explorado comercialmente, como isolante trmico ou abrasivo fino, que permite o polimento de materiais diversos (a prata, por exemplo); na confeco de cosmticos e pastas dentifrcias etc.

Pirrofceas (dinoflagelados): so algas unicelulares, geralmente marinhas e dotadas de dois


flagelos desiguais. Assim como as diatomceas, as pirrofceas constituem importantes componentes de fitoplncton. Tm colorao geralmente esverdeada ou pardacenta e se reproduzem principalmente por cissiparidade. Clorfitas (algas verdes): tanto podem possuir estrutura unicelular como multicelular. Os

_________________________________________________________________________________________________________________ 12

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

talos das clorfitas multicelulares apresentam uma organizao relativamente complexa. Possuem os pigmentos clorofila a e b, carotenos e xantofilas, a parede celular constituda por celulose e o amido e sua substncia de reserva. Fefitas (algas pardas): caracterizam-se pela estrutura exclusivamente multicelular. As dimenses de seus talos podem variar de poucos centmetros at dezenas de metros. Assim como as clorfitas, algumas fefitas tambm podem apresentar um talo de organizao mais complexa que as outras. Possuem os pigmentos clorofila a e c, carotenos e fucoxantina. Rodfitas (algas vermelhas): so predominantemente multicelulares e tambm podem atingir dimenses considerveis. comum o seu talo apresentar diversas ramificaes, sendo que a sua base diferenciada e presa a algum substrato por estruturas de fixao. As algas e o homem Alm da contribuio no que se refere renovao do oxignio atmosfrico, sustentar a vida aqutica e a formao de nuvens e chuvas, as algas so teis ao homem de diversas outras maneiras. As algas podem ser utilizadas em pesquisas cientficas e empregados como excelentes meios de cultura, fertilizantes devido ao seu elevado teor nutritivo ou como rao para animais, fornecem interessantes matrias-primas empregadas pelo homem. Alm disso, as algas podem tambm ser responsveis por alguns efeitos ambientais deletrios, como o fenmeno da florao das guas. Em condies favorveis de crescimento, certas algas podem apresentar uma exploso populacional, tornando os reservatrios de abastecimento de gua potvel ou as lagoas pra o uso do gado temporariamente inutilizveis. Este fenmeno costuma provocar a formao de uma camada de algas na superfcie da gua, dificultando a sua oxigenao a partir da atmosfera. comum se observar grande mortandade de peixes que vm superfcie tentando respirar, pois as algas, durante a noite, competem com eles pelo oxignio. Quando as algas comeam a morrer, passam a sofrer decomposio bacteriana, o que provoca um mau cheiro caracterstico. Outro fenmeno nocivo o da mar vermelha causado por algas pirrfceas. Este fenmeno ocorre principalmente em pocas de reproduo das algas que liberam na gua toxinas potentssimas que acabam causando verdadeiras mortandades de peixes e outros animais marinhos. As algas tambm podem causar prejuzos em usinas hidreltricas, pois formam depsitos e incrustaes nas hlices das turbinas, o que as inviabiliza.

Protozorios
A palavra protozorio tem origem grega e significa "primeiro animal". Estes microorganismos diferem das algas por serem todos unicelulares e de nutrio exclusivamente heterotrfica, alm de apresentarem glicognio como substncia reserva. So conhecidas aproximadamente cinquenta mil espcies de protozorios. A maioria de vida livre, porm algumas podem estar fixas ao substrato. So predominantemente aquticos (doce, salgada ou salobrada), mas podem ser encontrados nos mais variados ambientes. Alguns so parasitas de animais, causando diversas doenas inclusive ao homem, como a malria e a doena de Chagas. Outros estabelecem relaes harmnicas com diferentes hospedeiros invertebrados e vertebrados, trocando Ameb favores mtuos. Os protozorios de vida livre

_________________________________________________________________________________________________________________ 13

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

(juntamente com bactrias e fungos) desempenham importante papel na reciclagem de matria orgnica na natureza, pois se nutrem principalmente de restos de animais e vegetais. Estrutura e Funes O corpo do protozorio unicelular e eucarionte. Ele desempenha sozinho todas as funes vitais necessrias sua sobrevivncia. Em sua estrutura, encontramos uma membrana plasmtica similar s membranas celulares de outras clulas. No interior do citoplasma, esto Trypanosom presentes as diversas organelas responsveis por muitas funes vitais dos protozorios.
Parameciu multinucleadas. Nestes casos, os ncleos diferem em tamanho e funes: o macroncleo contra

Geralmente, os protozorios apresentam um nico ncleo, porm existem espcies bi ou

funes vegetativas e o microncleo est relacionado reproduo. A nutrio da maioria dos protozorios ocorre por englobamento de partculas de matria orgnica disponveis no meio ou por predao ativa de outros microorganismos, inclusive outros protozorios. Trypanosoma A respirao dos protozorios predominantemente aerbia, ocorrendo difuso direta dos gases em toda a superfcie celular. Alguns protozorios parasitas que habitam o intestino de vertebrados realizam respirao anaerbia, pois a concentrao de oxignio nestes ambientes baixa. A reproduo entre os protozorios geralmente assexuada por cissiparidade. Podem ocorrer tambm a gemiparidade e a esporulao. Posteriormente, separam-se e realizam a cissiparidade. Alguns protozorios, quando submetidos a condies ambientais desfavorveis, podem criar os cistos de proteo (envoltrio protetor) que os isolam do ambiente e passam a viver em vida latente. Quando as condies ambientais tornam-se novamente favorveis, o protozorio abandona o cisto e volta s suas atividades normais. Os protozorios de movimentao ativa locomovem-se por meio de organelas especiais que podem ser os pseudpodes, os clios e os flagelos. De acordo com o tipo de organela locomotora e o tipo de reproduo, os bilogos separam os protozorios em quatro classes principais: Sarcodneos ou rizpodes, flagelados ou mastigforos, ciliados e esporozorios.
Trypanosoma

Sarcodneos: protozorios como as amebas, que apresentam pseudpodes como organelas de locomoo e captura de alimento. Podem ser encontrados na gua doce, salgada, no solo sob a forma de cistos ou no interior de hospedeiros. Possuem geralmente apenas um ncleo, mas pode ocorrer mais de um. Reproduzem-se principalmente por cissiparidade. Flagelados: Utilizam o flagelo com estrutura de locomoo. nesta classe que est o Trypanosoma cruzi, causador da doena de Chagas. O Trypanosoma gambiensis, originrio da frica, causa naquela regio a doena do sono. A Giardia lamblia, causadora da giardase, tambm um flagelado.

Plasmodiu Trypanosoma

Acima: Paramecium, Trypanosoma cruzi e Plasmodium Ciliados: esta classe compreende os protozorios mais evoludos e de estrutura mais complexa. A maioria dos ciliados de vida livre como os do gnero Paramecium , mas algumas espcies

_________________________________________________________________________________________________________________ 14

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

so parasitas, como o Balantidium coli, que habita o intestino de alguns mamferos, podendo causar distrbios gastrintestinais. Diferenciam-se de outras classes por apresentarem clios como organelas locomotoras e de captura de alimento. Esporozorios: Os esporozorios no apresentam organelas de locomoo na fase adulta. A grande maioria desses protozorios parasita de invertebrados e vertebrados. Apresentam forma esfrica ou alongada, podem formar esporos e geralmente possuem apenas um ncleo. Como exemplo, temos os protozorios do gnero Plasmodium. Eles merecem destaque especial, pois causam a malria, que ser abordada em maiores detalhes, posteriormente. EXERCCIOS PROPOSTOS 01) Analise as frases abaixo: (01) Protistas so seres unicelulares, desprovidos de ncleo organizado e todos so hetertrofos. (02) Os representantes do reino Monera so procariontes e, dentre eles, alguns so auttrofos. (04) Fungos so organismos uni ou pluricelulares, eucariontes e hetertrofos. (08) Plantae corresponde ao reino das plantas superiores, eucariontes e auttrofas, dotadas de clorofila (pigmento verde que permite a fotossntese). (15) O reino Animalia inclui organismos hetertrofos uni ou pluricelulares, como as amebas, as esponjas e os artrpodes. A SOMA dos nmeros correspondente a itens corretos : ______________ 02) (PUC-SP-Adaptado) O barbeiro o transmissor de um parasita que causa uma doena no homem. Qual das alternativas indica respectivamente o parasita e a doena? a) Tripanossomo doena de Chagas; b) Leishmania lcera de Bauru; c) Tripanossomo doena do sono; d) Bactria furnculo; e) Ameba disenteria. 03) (PUC-RJ) Considere as seguintes afirmaes referentes aos protozorios. 1. Considerando-se o nvel de organizao dos protozorios, pode-se afirmar corretamente que so seres acelulares como os vrus. II. Pode-se afirmar corretamente que os protozorios s se reproduzem assexuadamente. III. O protozorio causador da malria no homem o parasita plasmdio. a) Apenas II est correta. b) Apenas III est correta. c) Apenas 1 e II esto corretas. d) Apenas II e III esto corretas. e) Todas esto corretas. 04) (Unesp) Mar vermelha deixa litoral em alerta Uma mancha escura formada por um fenmeno conhecido como mar vermelha cobriu ontem uma parte do cana! de So Sebastio (...) e pode provocar a morte em massa de peixes. A Secretaria de Meio Ambiente de So Sebastio entrou em estado de alerta. O risco para o homem est no consumo de ostras e moluscos contaminados.
(Jornal Vale Paraibano, 01.02.2003.)

A mar vermelha causada por: a) proliferao de algas macroscpicas do grupo das rodfitas, txicas para consumo pelo homem ou pela fauna marinha. b) proliferao de bactrias que apresentam em seu hialoplasma o pigmento vermelho ficoeritrina. As toxinas produzidas por essas bactrias afetam a fauna circunvizinha.

_________________________________________________________________________________________________________________ 15

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

c) crescimento de fungos sobre material orgnico em suspenso, material este proveniente de esgotos lanados ao mar nas regies das grandes cidades litorneas. d) proliferao de liquens, que so associaes entre algas unicelulares componentes do fitoplncton e fimgos. O termo mar vermelha decorre da produo de pigmentos pelas algas marinhas associadas ao fungo. e) exploso populacional de algas unicelulares do grupo das pirrfitas, componentes do fitoplncton. A liberao de toxinas afeta a fauna circunvizinha, 05) (Uerj) Dentre as doenas infecciosas, algumas so h muito conhecidas, como a leptospirose e a malria. Outras, como a doena da vaca louca e a sndrome respiratria aguda grave, s h pouco tempo foram identificadas. Os agentes causadores das quatro doenas citadas so, respectivamente, a) protozorio, vrus, vrus e pron. b) protozorio, bactria, vrus e pron. c) bactria, protozorio, pron e vrus. d) bactria, bactria, protozorio e pron. 06) (Mackenzie-SP) Certas algas, alm de contriburem para a importante funo fotossinttica e para a manuteno da cadeia alimentar aqutica, so usadas em filtrao, como abrasivos, como material isolante etc. Em certas regies do Nordeste, so cortados blocos ou tijolos de diatomito e usados na construo de habitaes rurais. Essas particularidades referem-se alga a) verde. c) parda. e) azul. b) dourada. d) vermelha. 07) Analise as afirmaes seguintes: I As algas verdes so seres uni ou pluricelulares, que possuem clorofila como seu nico pigmento fotossintetizante. II As bactrias so procariontes que, na maioria das vezes, se reproduzem por cissiparidade. III As cianofceas so procariontes capazes de fazer fotossntese. a) Todas as afirmaes esto corretas. b) Todas as afirmaes esto erradas. c) As afirmaes I e II esto corretas. d) As afirmaes I e III esto erradas. e) Apenas uma afirmao est errada. 08) A preveno da malria e da doena de Chagas envolve, respectivamente: a) eliminar mosquitos e ces vadios. b) evitar banhar-se em lagos e eliminar mosquitos. c) destruir mosquitos e barbeiros. d) no comer carne de porco mal cozida e no habitar casas de barro. e) no comer verduras e frutas mal lavadas. 09) Cite uma caracterstica que impede a classificao das algas como vegetais. ______________________________________________________________________________ _ 10) Cite quatro doenas humanas causadas por protozorios, bem como o agente etiolgico de cada uma. ______________________________________________________________________________ _ ______________________________________________________________________________ _

_________________________________________________________________________________________________________________ 16

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

REINO FUNGI
Os fungos so organismos eucariontes, hetertrofos e, em sua maioria, multicelulares. Suas clulas apresentam reforo celulsico externo, como nas algas e vegetais, porm comum a presena de depsitos de quitina, substncia caracterstica dos animais. Os fungos so seres aclorofilados e possuem o glicognio, tpico dos animais, como substncia reserva. Durante muitos anos, os fungos foram considerados como vegetais, porm, a partir de 1969, passaram a ser classificados em um reino parte. Por apresentarem caractersticas prprias, tais como: no sintetizar clorofila, no possuir celulose na sua parede celular (exceto alguns fungos aquticos), e no armazenar amido como substncia de reserva, eles foram diferenciados das plantas. Esto includos neste grupo organismos de dimenses considerveis, como os cogumelos, mas tambm muitas formas microscpicas, como bolores e leveduras. Diversos tipos agem em seres humanos causando vrias doenas. Outro tipo importante de fungo o mofo, que surge atravs dos esporos, clulas quase microscpicas que encontramos flutuando no ar. Os esporos preferem locais escuros e midos para realizar a reproduo. Em funo desta caracterstica, nota-se uma maior quantidade de mofo em ambientes midos, como paredes, gavetas, armrios, etc. Estas mesmas clulas minsculas tambm se agrupam em pes, frutas e vegetais, pois buscam alimentos em ambientes propcios para o seu desenvolvimento. Classificao dos fungos

Ficomicetos unicelulares filamentosos. Alguns parasitas de plantas e animais. Outros causadores de mofo. Exemplo: Rhysopus stolonife (fungo negro do po) Ascomicetos unicelulares filamentosos. Algumas espcies so parasitas de plantas. Outras espcies tm utilidade econmica (produo de cervejas, vinhos, trufas). Exemplo: Sacharomyces cerevisiae (levedura)
Basidiomicetos so pluricelulares. Inclui os fungos conhecidos por cogumelos e orelhasde-pau. Algumas espcies so comestveis, outras so txicas e h ainda espcies alucingenas. Exemplo: Agaricus campestris (champignon)

Deuteromicetos so os fungos imperfeitos. Muitas espcies so parasitas do homem (sapinho, monilase, frieira, tinha) Outras espcies tm grande importncia na indstria de antibiticos e produo de queijos. Exemplo: Candida albicans (candidase ou monilase);

_________________________________________________________________________________________________________________ 17

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

Estrutura Os fungos so compostos por hifas, que so filamentos de clulas que formam uma rede, chamada de miclio. Este, se estende at o alimento, e realiza a absoro de seus nutrientes. O vento age como importante condutor espalhando seus fragmentos de hifas. Alimentao Os fungos no possuem clorofila, como nas plantas, por isso no podem realizar fotossntese, e consequentemente, no produzem seu prprio alimento. Eles soltam ao seu redor uma substncia chamada exoenzima, que praticamente igual uma enzima digestiva. Essas enzimas digerem molculas orgnicas do ambiente, e ento o fungo absorve o seu alimento que foi digerido. Existem dois nichos ecolgicos para os fungos: decompositores e parasitas. A diferena entre os dois que os parasitas se fixam em organismos vivos, enquanto os decompositores se fixam em organismos mortos. Os Liquens So associaes multualsticas entre algas e fungos. As algas realizam a fotossntese e fornecem aos fungos o alimento orgnico que produzem. Os fungos envolvem as clulas das algas protegendo-as do ambiente e retiram do substrato gua e nutrientes minerais, necessrias a ambos. Os liquens absorvem rapidamente substncias dissolvidas em gua de chuva e por esse motivo so muito sensveis a compostos txicos presentes no ar. Assim, a presena ou ausncia de liquens indica o grau de poluio do ar. Os liquens se desenvolvem como se fossem uma nica planta. Crescem, de preferncia, onde h pouca competio entre as plantas. So de colorao verde-acinzentada, em sua maioria, mas algumas variedades podem ter colorao castanha, preta, vermelha, amarela, esbranquiada, etc. Exemplos: Usnea barbata (cresce nos galhos das rvores filamentos cinzentos); Leocanora esculenta (espcie comestvel do deserto do Saara) Importncia econmica Os principais antibiticos so produzidos por fungos. A penicilina produzida pelo Penicillium notatum e pelo Penicillium chrysudenum; as cefalosporinas, pelo Caphalosporium sp e a gentamicina, pelo Microsmonosphora purpurea . A utilizao dos processos fermentativos dos fungos permitiu a expanso da indstria alimentcia, principalmente do setor de alimento prontos para o consumo. O fungo Saccharomyces cerevisiae constitui o fermento biolgico usado no preparo de pes, biscoitos e produtos afins. A industria alimentcia tambm utiliza fungos que conferem sabor e aroma distinto a certos queijos, como o tipo roquefor (Penicillium roquefortii) e o tipo camebert (Penicillium camembertii). REINO PLANTAE (VEGETAIS) O reino Vegetal rene as plantas, seres eucariontes, multicelulares e auttrofos fotossintetizantes. As plantas tm clulas diferenciadas, que formam tecidos corporais bem definidos. Musgos, samambaias, pinheiros e plantas frutferas so os principais grupos que compem o reino Vegetal.

_________________________________________________________________________________________________________________ 18

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

Posteriormente, nesta apostila, os vegetais sero abordados com maiores detalhes. REINO ANIMALIA (ANIMAIS) O reino animal rene os animais, organismos pluricelulares, eucariontes e hetertrofos. Esse reino abrange desde os porferos at os mamferos. Animais ou metazorios com coluna vertebral so ditos vertebrados. Os demais so invertebrados. Acredita-se que os animais tenham surgido a partir de primitivos protozorios coloniais, provavelmente flagelados. Um estudo mais completo dos animais ser feito, posteriormente, nesta apostila.

EXERCCIOS PROPOSTOS 01) (Esam-RN) Os vrus, as bactrias, os protozorios e os fungos tm em comum a(o) a) mesma organizao celular. b) presena de molculas autorreplicativas. c) mesmo tipo de nutrio. d) capacidade de produzir toxinas. e) presena de um envoltrio lipoprotico. 02) (UFMG) Casacos de l, sapatos de couro e cintos de algodo guardados por algum tempo em armrios podem ficar mofados, pois os fungos necessitam de a) algas simbiticas para digerir o couro, a l e o algodo. b) baixa luminosidade para realizar fotossntese. c) baixa umidade para se reproduzirem. d) substrato orgnico para o desenvolvimento adequado. 03) (Mackenzie-SP-Adaptado) Qual a alternativa incorreta a respeito dos fungos? a) Existem espcies parasitas. b) Existem alguns tipos unicelulares. c) Possuem reproduo sexuada e assexuada. d) Tm nutrio heterotrfica. e) As suas hifas contm basicamente celulose. 04) (Vunesp) Um indivduo sentou-se mesa para almoar e comeu uma fatia de po, tomou um copo de cerveja e deliciou-se com um prato de champignon. Isso tudo foi possvel graas existncia e atividade a) das bactrias. b) dos fungos. c) dos liquens. d) das cianofceas. e) das algas verdes. 05) (Vunesp) Reproduo na qual h produo de esporo por meiose e fuso de hifas haploides diferentes, origi nando miclios diploides, tpica de a) fungos. b) algas. c) bactrias. d) musgos. e) vrus. 06) (UFF-RJ) Pode-se afirmar que os liquens so uma sociao entre a) algas e fungos com reproduo sexuada por meia de sordios. b) algas e bactrias com reproduo assexuada meio de esporos. c) algas e fungos com reproduo assexuada porro de sordios. d) algas e fungos com reproduo assexuada por me de esporos. e) algas e fungos com reproduo sexuada por me de esporos.

_________________________________________________________________________________________________________________ 19

BIOLOGIA OS SERES VIVOS 2 ANO Professor: Loureno

07) Algas e fungos so semelhantes em muitos aspectos. Uma diferena marcante entre esses grupos, entretanto a ocorrncia, em apenas um deles, de: a) parede celular. b) ncleo delimitado por membrana. c) clorofila. d) gametas haploides e) mitocndrias. 08) Algumas espcies do gnero Penicilium desempenham importante papel na obteno de antibiticos e tambm na fabricao de queijos. Na escala de classificao dos seres vivos, o Penicilium considerado: a) bactria. b) fungo. c) protozorio. d) vrus. e) brifita. 09) Enconra-se, s vezes, em certos ambientes, pedaos de po recobertos de bolor. Explica-se esse fato porque o bolor representa: a) uma colnia de bactrias que se desenvolveu a partir de uma nica bactria que contaminou o po. b) o lvedo usado no preparo do po, que se desenvolveu e tomou uma colorao escura. c) um agrupamento de microorganismos que aparecem no po, por gerao espontnea. d) um conjunto de fungos originados de esporos existentes no ar que se desenvolveu no po. e) o resultado do apodrecimento da farinha utilizada no po. 10) Cite quatro situaes nas quais se usa os fungos na indstria. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ __

_________________________________________________________________________________________________________________ 20

You might also like