Enderûn Ve Türk Mûsikîsi

T.C.
HAL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK MUSKS ANASANAT DALI
ENDERN VE TRK MSKS
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan Mustafa Ali ZSES
Tez Danman Yrd. Do. Dr. Yaln ETNKAYA
Mays 2009 STANBUL
T.C. HAL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK MUSKS ANASANAT DALI
ENDERN VE TRK MSKS
YKSEK LSANS TEZ
Tez Danman Yrd. Do. Dr. Yaln ETNKAYA
Mays 2009 STANBUL
NDEKLER NSZ..................................................................................................................... ii ZET....................................................................................................................... iii SUMMARY.............................................................................................................. v GR........................................................................................................................ 1 1. ENDERN MEKTEB....................................................................................... 2 1. 2. Seferli Kouu............................................................................................... 4 2. ENDERN MEKTEB VE TRK MSKS................................................ 5 2. 1. Saray- Endern un Mekhane le lgili Blm........................................ 7 2. 2. Klasik Msikmizin Endern Gemii......................................................... 9 2. 3. Endernda Yetimi Yahut Hocalk Namyla Bulunmu Olan Msikinaslar............................................................................................ 20 3. GNMZ MSK ETM EKLNE MODEL OLARAK ENDERN........................................................................... 38 3. 1. Ekonomik Kayglardan ve Kstl Zamana Sktrlm Eitimden Uzak Endern...................................................................................................... 41 3. 2. Endern da Belirli Bir Sisteme Bal Msik Eitimi ve Pozitif Yansmalar................................................................................................ 42 3. 3. Endern da Hoca renci likisi ve Trk Msiksi................................ 42 4. ENDERN SONRASI MSK ETM VEREN KURULULAR........ 44 4. 1. Muzka-i Hmyun.................................................................................... 44 4. 2. Darl-Elhan.............................................................................................. 45 4. 3. Darl-feyz-i Msik Mektebi.................................................................... 47 4. 4. Darl-msik-i Osman............................................................................. 47 4. 5. skdar Msik Cemiyeti.......................................................................... 47 4. 6. ark Msik Cemiyeti................................................................................ 48 4. 7. Dier Eitim Kurumlar............................................................................. 48 SONU................................................................................................................... 50 KAYNAKA.......................................................................................................... 52 ZGEM........................................................................................................... 54
ii
NSZ Bu alma, Hali niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Msiksi Anasanat Dal Yksek Lisans programnda tez olarak hazrlanmtr. Endern Mektebi, Osmanl Eitim sisteminde ok nemli bir yer tekil etmitir. Bu eitim sistemi ierisinde msik eitimi de ayrca nemlidir. Buna gre Endern Mektebi nin, dzeyli msik eitimi veren bir kurum olarak, eitim tarihinde nemli bir yeri vardr. Endern Mektebinin, bnyesinde barndrd kltrel dokunun eitim ekline yansmas, deerlendirmeye ak tarihi bir mirastr. Bununla birlikte Endernun msik eitim yuvas olmas ve byle bir mekann mzikteki yansmalar da alma alanmz oluturmutur. Bu alan bize, msik eitimimize Endern penceresinden bakldnda, gnmz msik eitimi iin de bir model oluturulabilecei fikrini vererek almamzn sebebini tekil etmitir. Bu almann hazrlannda danman olan Yrd. Do. Dr. Yaln etinkayaya nemli katklarndan tr, ayrca byle bir frsat tanyan, Hali niversitesi Konservatuvarnn deerli eitim retim kadrosuna, bata konservatuvar mdrmz Yrd. Do. etin Krk olmak zere teekkrler.
Mustafa Ali ZSES 05.05.2009
iii TC. HAL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK MUSKS ANASANAT DALI YKSEK LSANS TEZ
ENDERN VE TRK MSKS
Tez Danman Yrd. Do. Dr. Yaln ETNKAYA Mays 2009 stanbul
ZET Bu alma, Trk Msiksi nin yzyllar akn gelime sreci iinde, msikye ev sahiplii yapm Endern Mektebinin, gnmze yansyan kltrel dokusu, eitim ve retim yapsnn msikyle olan ilikisi ve bu ilikinin, gnmz msik eitim retimindeki mevcud yapya katk salayabilecei fikrinden hareketle yaplmtr. Trk Msiksinin klasik yaps, ahlki ve kltrel deerlerin zerine in edilmitir. Yaad corafyadan, sosyal yaamdan, insann maneviyatndan ve dinsel yaamndan beslenmi, tezahr de bu noktada gereklemitir. Bu aa
iv k ve ardndan msiknin nakledilme ihtiyac, kendi doal yapsn oluturmu, mek denilen hoca talebe ilikisine dayal eitim retim ekliyle bir btnlk arz etmitir. Bu btnln Trk Msiksi nin klasik olma hviyetine de katkda bulunduu sylenebilir. Bu almada, Trk Msiksi ile kltr ahlk deerlerinin bir btnlk ihtiva ettii ve Trk Msiksi dnyasnn kk bir emsali olarak grlen Endern Mektebi, bu bak asyla incelenmitir. Birinci blmde, Endern Mektebinin genel kurallarna, tekilatna ve genel eitimine, ayrca msik eitiminin verildii seferli kouunun tanmna deinilmitir.. kinci blmde; Endern ve Trk Msiksi bal altnda klasik msiknin Enderndaki eitim srecine, ekline, ksaca, nasl bir grnmde olduuna yer verilmitir. Ayrca msikinas pdiahlara ve Endernlu msikinaslara yer verilmitir. nc blmde, Endernun, gnmz msik eitimi ekline, model olarak katk salayabilecei fikrine deinilmi, drdnc blmde ise; Endern sonrasndaki msik eitimi veren kurululara yer verilmitir. Bu alma ktphane aratrmas ve gzlem metoduyla yaplmtr. Anahtar Kelimeler: Endern, msik, mek, model.
v THE REPUBLIC OF TURKEY HALIC UNIVERSITY THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES THE TURKISH MUSIC DEPARTMENT MASTER THESIS
ENDERUN AND TURKISH MUSIC
Prepared by Mustafa Ali OZSES
Thesis Supervisor Assistant Professor Yalcin CETINKAYA, PHD
May 2009
Istanbul
SUMMARY This work has been prepared based on the present-day reflections of the cultural texture of the Enderun School, which served as the home for music throughout the Turkish Musics development process for centuries, the relationship between the Enderun Schools education and teaching structure and music, and the idea that this relationship may contribute to the current structure of the contemporary music education and teaching.
The classical structure of the Turkish Music is based on ethical and cultural values. It has been nourished by the geography and the social life surrounding it, the morale and the religious life; and this manifested itself at this point. This revelation and the need to pass over the music created that followed it created its own natural
vi structure; and unified itself with mek the education and teaching method based on teacher-student relationship. We may say that this unity contributed to the classical nature of the Turkish Music. In this work, the Enderun School, where the Turkish Music and cultural and moral values were unified and which is regarded as a little example of the Turkish Music world, has been examined from this point of view.
The first section refers to the general rules and the general organization of and the general education provided by the Enderun School; and a definition of the seferli ward, where the music education was given. The second section titled Enderun and Turkish Music refers to the classical music education process and procedure in the Enderun, in other words presents its brief overview. It also refers to the sultans, who also were musicians, and certain musicians from the Enderun.
The third section refers to the idea that the Enderun may serve as a model to the contemporary music education; and the fourth section refers to the musical education institutions after the Enderun.
This work has been prepared based on library search and observation. Key Words: Enderun, music, mek (musical practice), model.
GR Endern Mektebi, kuruluundan kapand dneme kadarki srete, Trk msiksinin geliip en nemli msikinaslarn, bestekrlarn, icraclarn, sazende ve hnendelerin yetimesinde katk salam bir kurumdur. Endernda msik eitimi, gelenein yeni olanla kaynatrlarak gelecek nesillere aktarlmasn da salamtr. Bu kurumda grev yapan hocalar, kendi hocalarndan rendikleri msik birikimlerini talebelerine byk bir sorumluluk duygusuyla aktarmlar ve Endern, kendi eitim metodolojisi iinde, var olduu zaman a gre olduka tutarl, nitelikli bir msik eitimi vermitir. Nitekim, birok eserin notaya alnmad halde uzun sre yaamasn ve gnmze ulamasn, Enderndaki msik eitiminin ciddiyetine ve yksek disiplinine balayabiliriz. Bunun yannda hocalarn tadklar emaneti byk bir sorumlulukla talebelerine aktarmas ve talebelerin de ayn sorumlulukla bu msik birikimini hocalarndan devr almas, gelenein salkl biimde devam etmesini mmkn hle getirmitir. Bu gnn mzikolojik yntemleriyle kyaslandnda, bir msik geleneinin aktarlmasnda artc gibi grnen sonular elde etmi olan Endern Mektebinin Msik eitim sistemi, gnmz mzikologlar iin ilgi ekici bir aratrma alan olabilir. Bunun yannda gerek msik eitim modeli gerekse hoca talebe ilikisi ve eitim ahlk bakmndan Endern, gnmz Trk msiksi aratrmaclar iin nemli bir rnek tekil etmektedir. Bu almada hem Endernun yksek msik eitim dzeyi tezin el verdii imknlar ierisinde aratrlm, hem de gnmz Trk msiksi konservatuarlarnn eitim modeline katk salayabilecei hatrlatlmtr.
2 1. ENDERN MEKTEB
Kuruluu II. Murad dnemine dayanan Endern mektebi, Osmanl devletinin kudretini muhafaza etmek iin, nitelikli insan yetitirmek amacyla kurulmu bir eitim messesesidir.
1
Endern , bir eyin i taraf, dahili; i yz; harem dairesi
gibi anlamlara gelmektedir.2 Ayrca Endern Hrka-i sadet ile Hazine-i Hmayunun bulunduu saray mnsn da bize vermektedir.3 Odalar halinde ve eitli kademelerle eitim retim faaliyeti gsteren kurulu, talebelerini acemi olanlar arasndan seen ve Osmanl eitim sisteminin elit kadro eitimi blmn meydana getirirdi.4 Endern bir messesedir. Buradaki eitimle imparatorluun ynetici snf yetimitir.;5 Endern iinden mstesna mzisyenler kmtr.6 Bu messeseye talebe alnn ve sisteminin genel ileyii yledir; Yeni Sarayda kurulan Endern mektebine dorudan doruya talebe alnmas caiz deildi . Bunlar nce, Edirne Saray, Eski Saray, Galata Saray ve brahim Paa Saraylarna alnp, Yeni Saraya girebilecek kadar olgun bir hale geldikten sonra alnrlard . nceleri Endern odalar iin glmanlar, (Gen ocuk manasnda Farsa bir kelime olup oul ekli glmanandr. Bu Tabir daha ziyade saray hizmetlerinde bulunanlar iin kullanlrd7 ) Yenieri Ocana bal ve devirme usul alnan acemi olanlar, klalarndan yenieri aasnn hazrlad defter gereince, akll uslu, ahlak sahibi ve bilhassa endamca dzgn olanlarndan seilip alnrd. XVIII. yzyla doru, asilzade ve vezir ocuklar da alnmaya balamtr ki, bunlarn btn levazm hazineden denirdi. Yeni Saraya alnan acemi olanlar, Kap aasnn onayndan geerek hkmdara sunulurlar ve en son odalara alnrlard. Bu genler, Endern Mektebinde balca alt kademe iinde, belirli yn ve seviyelerde yetitirilirlerdi.8 II. Murad zamannda kurulan Endern Mektebi, yalnz bir devirme mektebi olma hviyetinden karak, devletin korunmas iin gerekli mlk ve idar kadronun
1 2
Akkutay, LKER; Endern Mektebi, Gazi niversitesi, Yayn No: 38, Ankara, 1984, s. 26 Develliolu, Ferit; Osmanlca -Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi Yaynlar-Ankara, 24. Bask, 2007 s. 222. 3 Develliolu, Ferit : a.g.e., s. 223. 4 Akkutay, LKER : a.g.e., s. 25. 5 Ortayl, lber. : Osmanl Saraynda Hayat , Yitik Hazine Yaynlar 2008 s. 10 1. 6 Ortayl, lber : a.g.e., s. 101. 7 Sertolu, Midhat : Osmanl Tarih Lgat ,Endern Kitabevi, stanbul - 1986 s.123. 8 Akkutay, lker : a.g.e., s. 19.
3 eitimine de ynelmitir.9 Bahsedilen kadronun oluturulmas esnasnda Osmanl klasik sanatlar, zanaatleri ve eitli sportif faaliyetler de, bu kurumun ders program iinde grlmektedir. Talebeleri savalarda hkmdarlarla bulunacaklar gz nnde tutularak, kemankelik, cndlik, ciritbazlk, tfek kullanmak ve silaha ait her eyi renmek, evik ekilde iyi ata binmek ve at zerinde iyi mzrap kullanmay renmek, bunlardan baka msikye alp iirle megl olmak ve yaz dersi alarak hattatlar derecesinde yaz yazmak cilt, tezhip oymaclk ve hatta resim gibi sanatlar renmek velhasl btn vakitlerini boa geirmeyerek, devaml almaya tbi tutulurlard. Endern odalarnda namaz klmak , Kuran- kerm okumak ve din edepleri renmek de bata gelirdi.10 Lalalar koularda genel edebe uyulmas asndan uyarlarda bulunur, derli dzenli olunmasndan vcud temizliine kadar her konuda yakndan ilgilenirlerdi. Hatta herhangi bir glman lalalar veya eskilerinin yanna geldikleri zaman, kendilerinde grlen kusurlar mnasip dille anlatlrd.11 Esaslar itibaryla devirme sistemine bal olan acemi olanlarla, glman da denilen i olanlar isimleri gibi bulunduklar yer ve mevk bakmndan da farkllk ihtiva ediyorlard. Bu farkll J.B. Tavernier, Fransa kral Louis XIVe takdim ettii kitabnda yle yazmtr; Seilenler slm Dinine gre ve her eit bilgiyi edinecek biimde eitilmek zere saraylara datlr. lerinden en sekin olanlar da stanbul Sarayna getirilir ve iki ocakta toplanrlar. En yeteneklileri kapsayan birinci ocak i olanlardr. Bunlar imparatorluun en yksek mevkleri iin hazrlanrlar; kinci ocaktaki acemi olanlarn ise bedensel yeteneklerin yan sra, iyi eitim almaya elverili bir zekya ve gnn birinde hkmdara hizmet edebilmelerini salayacak becerilere de sahip olmalar gerekir.12 Bir eitim kurumu olarak Endern Mektebinde uygulanan nizamlar, talebelerin birbirlerine ve zabitlerine olan sayg ve sevgiyi pekitirecek ekilde dzenlenmitir. Bu durum, kuvvetli bir ballk duygusunu beraberinde getirmitir. lker Akkutaydan aktaracamz bilgide N. M. Penzer konu hakknda yle demitir ;
9
Baykal, . H. : Endern Mektebi Tarihi, stanbul Fethi Dernei Neriyat, 1953, s. 26. Baykal, . H. : a.g.e., s. 78. 80. 11 Baykal, . H. : a.g.e., s . 87. 12 Tavernier, Jean. B. : 17. Yzylda Topkap Saray , Kitap Yaynevi stanbul-2007s. 18.
10
4 olan yetitiren kurumlarda bir ocak ruhu vard . Burada yetienler arasndaki ballk ok kuvvetliydi. Saray Mektebinin terbiye ekli zor ve uzundu. Bununla beraber talebelerle yalnzca mektepte deil hayatlar boyunca ilgileniliyordu. N. M. Penzer, son derece titiz bir eitim program erevesinde hareket eden bu kuruluun eitim tarihi boyunca tek rnek olduunu belirtmektedir.13 Bu program daha nce de aktardmz gibi alt kademeden, yani odadan veya koutan mteekkildir. Bunlar yle sralayabiliriz: 1.Byk ve kk odalar 2.Doanc kouu 3.Seferli kouu 4.Kiler odas 5.Hazine odas 6.Has oda Bu odalardan en st kademe, Endernun en yksek tekilt olan has odadr.14 Seferli kouu hakknda gerekli grdmz blm ardndan, ikinci blmde Endern ve Trk msiksi bal altnda, bu kurumla Trk msiksinin ilikisine, mekin ve mekhanenin anlatlmasna, ayrca burada ne surette ders yapld konusuna yer vermeyi uygun bulduk. 1. 2. Seferli Kouu Kuruluundan itibaren dier koulara oranla daha yksek seviye eitim veren Seferli Kouu, ilk kurulu yllarnda, Endern halknn amarlarnn ykanmas ve Endernun tertip, dzen ve temizliinin yaplmas gibi iler yaparken, daha sonra almalar meslek alana ve sanata kaydrlarak, kemanke, pehlivan, hanende, berber yetitirilmitir.15
13 14
Akkutay, lker : a.g.e., s . 64. ztuna, Ylmaz : Trk Msiksi Ansiklopedisi, Milli Eitim Basm Evi, 1969, s . 192. 15 Baykal, . H. : a.g.e., s. 105.
5 2. ENDERN MEKTEB ve TRK MSKS Endern Mektebinin konulmu olan nizamlar, bu eitim ve nizamlarn uygulanmasnda nde gelen lalalaryla, bir devletin bnyesinde, kelime anlam itibaryla da bakacak olursak, kalbinde, yani merkezde zuhur etmi bir okul ve msik tedrisat asndan da mhim fonksiyonu bulunan bir messese olduunu biliyoruz.16 Endern, Osmanl sarayna dahil olduu iin sylemeliyiz ki, Trk msikisi, yalnz bir saray mzii olmamtr. Burada batdaki anlamyla bir kyaslama yapacak olursak, Saray mzii deyimi, genellikle Avrupadaki hanedan ve aristokratlarn saraylarnda kazand anlamla pek rtmyor. Yani bu mziin gerek spontane ve tamamen anonim halk mziiyle gerekse folklor da denilen kltrel uygulamalar btnyle kesin bir tezat tekil eden trden, sadece Saray mensuplarna yada toplumun st snflarna veya asilzadelere hitap eden bir mzik olarak telakki edilip edilemeyecei bizce pek kukuludur.17 Dier eitim alanlarnda olduu gibi, Endernda msikdeki tecrbenin de yeri ehemmiyetle zikredilmelidir ki, verilen eitim de bu tecrbenin aktarlmasna dayanrd. Bu aktarmn ismi mektir. Osmanlda daha ok msik ve hat renmek iin yaplan almalarda kullanlmdr.18 Mek silsilesinin bir halkas olan Prof. D.r Aleddin Yavaa meki yle anlatmtr. Hocann nnde diz klr, mek edilecek eserin usul tekrar tekrar vurulur, hoca kendisi vurur, beraber vururlar ve bylece usul iyice yerleirdi. Daha sonra eserin tek satr usul vurmak suretiyle ezbere alnncaya kadar allr ve ikinci satra da geilmezdi. Hoca talebesine bir tek satr usul vurarak almasn ve ertesi gn gelmesini sylerdi. Byk bir eserin meki neredeyse bir aya yakn srerdi. Byle meke katlm kiide usl en ufak detayna kadar yerleir, bast perdeler ise kaymamak zere salam hale gelirdi. u usln u dmne u hece geliyor, dm-te-ke dedii zaman u melodiye isabet ediyor, bu bylece satr satr allp yerletiinde, kusursuz olarak da ezberlenmi
16
Grel, Rahan : Endernlu Vsf Osman Bey ve Dvn, Dvn - Glen-i Efkr- Vsf- Endern, Kitap Matbaaclk, Kitabevi, stanbul s. 97. 17 Behar, Cem: Sakl Mecmua, Ali Ufknin Bibliothque Nationale deFrancetaki (Turc 292) Yazmas, Yap Kredi Yaynlar, s.62. 18 Develliolu, Ferit : a.g.e., s. 631.
6 oluyordu.19 Endernda da msikinaslar geleneksel ekilde mek alp vermeye devam ettiler. Osmanl dnyasnda mekle ilgili kaytlara XVII. yzyl bandan itibaren rastlanyor; Evliya elebi Topkap Sarayndaki sanat hayatn anlatrken msik renmeye ynelik, neredeyse kurumlam bir sistemin varlndan bahseder ve ona gre saray hizmetindeki iolanlarnn yetitirildii ve onlara bu arada msiknin de retildii yer olan Topkap Sarayndaki Seferli Odas, bir bakma bir mekhane nitelii tayordu..20 Endernda msik eitimi verilirken sekin olan rencilerin eitimine nem veriliyordu. Tecrbenin ve defalarca stnden geilerek mek edilmi eserlerin aktarlmas bu eitmde esas tekil ediyordu. Osmanl Saraylarnda msik, tedrisatn bir blm olduu kadar, istidatl talebenin tahsilinin devam ise bir nevi sanatn zekt olarak kabl edilmi ve tedrisatn haricinde de, eskinin yeni nesle aktarlmasna bil mahsusa itina gsterilmitir.21 Burada bir ayrntya deinmek gerekirse; Enderndaki msik, daha nce belirttiimiz gibi zaten Osmanlnn nemli ehirlerinde icra ediliyor ve belirttiimiz mek sistemi zere, eitim devam ediyordu. Esasen kurumlam, yani belli nizamlar olan Endern tekilat iindeki mekhaneden ziyade, klasik msikmizin kendisidir. Yani msik icras renimi Osmanlda zaman ve mekna gre ekil deiikliine uramyordu. zetle Enderndaki msik, kkl bir gelenein saraydaki sekin rencilere aktarlarak, bu surette de devam etmesidir. Ayrca, Endern asndan ve genel itibaryla da baklacak olunursa bu eitim eklinin nereden geldii merak uyandrmakla birlikte, dinsel bir etkinin olduu da sylenmitir. Klasik msikmizin ve onun retiminin dinle alkas da nemlidir. Bilgi edinme yntemleri bu bilginin hem zn hem de iyapsn etkiler. Osmanlda yzyllar boyunca szl aktarmn zerinde srar edilmesinin, manevi ve ruhsal eitim asndan da nemli nedenleri olsa gerektir. Szl aktarm sadece retici olmakla kalmaz. Gerektiinde dinsel manevi ilevlerde yerine getirebilecek bir aracy mutlaka gerekli klar. Dinsel reti veya metinlerin mzik alannda bu tr bir retim modelinin olumasnda kukusuz
19 20
http://www.alaeddinyavasca.com/index.php?option=com_content&task=view&id=103&Itemid=9 sa:18: 50 Behar, Cem : Ak Olmaynca Mek Olmaz, Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2006 s . 26. 21 Grel, Rahan: a.g.e., s. 97.
7 nemli rolleri olmutur.22 Klasik msikmizin nasl ve ne ekilde olduuna deindiimiz bu blm yle bir fikir verebilir. Klasik bir yap olarak Trk Msiksi mek uslyle bir btndr. Endern da msik eitiminin verilmesi, esasen bir devletin kendi kklerinden gelen, sanatsal bir yapy iinde barndrmasdr. Msik kendi doal meknnda gelimi ve saraya byle girmitir. Bunun sonrasnda da bu konuda bir mdahele olmamtr. Klasik msikmizin Endernda ki eitim retim eklini grebilmek iin Ali Ufk ve Mezmurlar isimli kitaptaki Saray- Endernun mekhane ile ilgili blmn incelemek bu aamada daha aklayc olacaktr. 2. 1. Saray- Endernun Mekhane le lgili Blm ok sayda saz ve ses sanatsndan oluan bu oday yneten maestroya sazendeba denir. Benim zamanmda sazendeba, Cenevizli bir mhtediydi. Msik odas msik, iir, aritmetik, geometri gibi ilimlerde mahir iolanlardan oluur. Yemeklerini akaalarla birlikte kap aasnn kk odasnda yerler. Kap aasna akaalarnn en kdemlileri hizmet ederler. Bunlardan anahtar olan anahtarlardan sorumludur. Pekir olan sofra rts ve pekirlerle megul olur, ibrik olan da el ykamaya yardmc olur. Mekhane, msik talim edilen odaya denir. Akama kadar ak olan bu oda mzikileriyle asker mzikiler msik mek etmeye gelirler. Divandan sonra stadlar gelip mekhanede otururlar. olanlar da gelip stadlarn karsna otururlar. Kh saz eliinde kh sazsz olarak kendilerine en ho msik eserleri retilir. talyan msiksi hakknda bilgiye sahiptirler. Cezayir korsanlar tarafndan esir edilen yetenekli bir talyan bir bailahicisi ( Kapellmeister-Maestro di capella) vaktiyle Sultan Murada armaan edilmiti. Bu stad da, gerek a capella, gerekse saz eliinde okunmak zere birok ark bestelemiti. Padiah tarafndan fazla kadns bulunan bu eserler hoa gitmedi ve bu mzik reva bulmad. Tonlar (tonaliteleri) bilirler ve bunlarla ezberden arklar bestelerler. Murabba, kr, nak, semai gibi eitli ince eserlerde ritm her zaman kk bir davulla salanr. Gftenin msralarnn uzunluk veya ksalna gre kullandklar yirmi drt eit l
22
Behar, Cem : a.g.e., s. 30.
8 vurular vardr. Tesbih, ilahi, tevhid gibi samimi ve ciddi dinsel eserlerdeyse ellerini kaldrp indirerek l vurmazlar. Msik hep ezbere renilir; yazlabilmesiyse neredeyse bir mucize gibi grlr. Bense ders grrken rendiklerimi unutmamak iin kapar, hemen notaya alrdm. Bu yeteneimi gren birok Trk stad da beni takdir ederdi. Bunun zerine erba yani iolanlar korosunun ba tayin edildim. Bunlar, rendikleri saz ve sz eserlerini sk sk unuturlar, hafzalarn tazelemem iin bana bavururlar ve mteekkir kalrlard. Dahas kendilerine msikyi yazma sanatn retmemi isterlerdi. Ancak, benim tek dncem zgrlme tekrar kavumak olduundan ve bunun ertelenmesine neden olacak her hareketten kandm iin onlara bu sanatn pek ok zaman ve emek istediini syleyip itiraz ederdim. Baz bozuk tonlarda (tuoni suforzati) bir takm iirleri mzikle okurlar. Bu iirlerin konular sava, hayat, ak, zdrap ve ayrlk gibi eylerdir. Bu arklardan holanan aklszlar, bunlarn Farsa okunmasn dahi tercih ederler. Kullandklar msik aletleri unlardr: kemene, etar, santur, miskal ve ney. Bunlar gitar psalterion, gayda ve flt gibidir; ancak Avrupadaki aletlere hi benzemezler. Bunlarla baz nefis arklara elik ederler. rticalen ark syleyen ve ok deer verdikleri airleri de vardr. Ayn odada rakkas ad verilen i olanlarla mukallit ve mudhik denilen soytarlar da talim ederler. Bunlarn talim zaman da akam namazndan geceye kadardr. Oda mzikileriyle birlikte dar karlar ve raks ederken baz kk davullara deneklerle vururlar. leden sonra odaya askeri msiknin stadlar gelirler. Bunlar da trompetlerle ve zurna ad verilen ddklerle ders verirler, davul denen vurmal algyla tempo tutarlar. Bu mzisyenler, ayrca, padiahn nnde giden bir deve tarafndan tanan tuntan davullar da almay renirler. Bu algclar d odalarda otururlar. Her sabah gn doarken kalk borusu almak, sahurda ve bayramda hilal grndnde bunu ilan etmek bunlarn grevi arasndadr. Padiah ata bindiinde nden giderler. Ayrca bahi toplamak amacyla sefirlerin bayramlarn tebrike ve padiah tarafndan kaftan giydirilen devlet byklerini kutlamaya giderler. olan olup i odalarda oturanlarsa sadece bayram arifelerinde, Hrka-i Saadet Alay srasnda veya herhangi bir paa ya da
9 beylerbeyi saraydan ra edildiklerinde alarlar. Ayrca, Padiah kaykla gezmee ktnda bostanclar krek ekerken, onlara iki gaydayla elik ederler ve bunun karl olarak her seferinde er ake alrlar.23 Batl bir mzisyen olan Ali Ufk, Endernun mekhanesini bu ekilde anlatmtr. crada kullanlan msik aletlerinden, msiknin ne ekilde icra edildiine, mekhanede hangi grevlilerin bulunduuna kadar buradan aldmz bilginin, Enderndaki msik eitiminde kurumsallamann grlebilmesi asndan da, nem ihtiva ettii kansndayz. Gelinen nokta, msik tarihimizde nemli bir dnemi temsil eden, kltrelahlaki ve geleneksellik btnlnde baktmzda da, gnmz msik eitimine, model olarak katk salayabileceini dndmz Endern Mektebini, bu dnemi mhim lde ynlendiren msikinas padiahlar ve mzisyenleri, yaananlar bbnda ve tezimiz bnyesinde incelemeyi gerekli kld. Bu ksmdaki incelememizin klasik msikmizin gidiat ve geldii yer asndan nemli olduu kansndayz. Burada sanat destekleyen bir devletten ziyade, sanatn ne surette icra edildiinin ve bununla birlikte doal bir srecin iindeki klasik Trk msiksinin, ekillendirmeden uzak bir gidiatta olduunun nemli olduunu dnyoruz. Osmanl padiahlarn ilgisinin ne kadar nemli olduu da n plana kyor. Msikinas padiahlarn hmliinde ykselite olan ve parlak dnemler yaayan Trk msiksine, zellikle ilm adan ilginin azalmasyla, Enderndaki msik de hem hafif eserlere arlk verildii, hem de, revataki halindenden uzaklald grlmektedir. 2. 2. Klasik Msikmizin Endern Gemii Sultan II Murad Dneminde Endern ve Trk Msiksi
Endern tarihi iindeki Osmanl Padiahlarnn, bu gn klasik msikmizle kurulabilecek bir ba asndan, rnek tekil ettiklerini dnyoruz . Osmanl pdiahlar arasnda ince msikyle alkal olarak ilk grdmz pdiah II. Muraddr (14211451). Abdlkadir Meraginin II. Murad adna msik
23
Behar, Cem : Ali Ufk ve Mezmurlar, Pan Yaynclk, Ekim stanbul - 1990 s. 44. 45. 46.
10 nazariytna dair Farsa Maksd-l-elhn adl eseri vardr. Sultan II Murad, sulh zamanlarnda air ve msikinaslarla elenmeyi ve harp zamanlarnda ordusunun banda savaa komay det etmiti. Bundan dolay devlet merkezi olan Bursa ve Edirne saraylarna doudan deerli msik limleri gelmi ve kymetli msik bilginleri yetimitir. Bu hususta msik nazariyatna dair II. Murad adna 1441 de Hzr Bin Abdullah tarafndan telif edilen Edvr- Msik adl eserde kendi zamannda Edirne saraynda Hac Ali adlarndaki mzisyenler ile Eymen ve Mehmed adlarnda iki hnendenin adlarn zikretmektedir. Sultan II.Muradn musahiplerinden Amasyal krullah ile byk msik dhsi Safiyyddin Abdl-mmininin Farsa olarak be fasl zerine tertip ettii Edvar adl eserini, msikye ait dier eserlerden de ilave suretiyle Trkeye evirerek Sultan Murada takdim etmitir. Eser yirmi bir fasldr. 24 Fatih Sultan Mehmed Dneminde Endern ve Trk Msiksi
Fethullah Mmin-i irvannin Fatih Sultan Mehmed adna Arapa bir msik eseri olup bunun bir nshas Topkap Saray Mzesinde3449 numaradadr. Yine Fatih adna Abdlaziz b. Kemllddin Abdlkdirin Farsa Nekvetledvar adl msik nazariytna dair olan eserinin bir nshs Topkap saray ktphanesinde A 5462. Fatih Sultan Mehmedin saraynda r Merd adnda d ile shak adnda bir kanunnin bulunduunu biliyoruz. Usta emsnin Fatih adna Bereket isimli msik kitab da vardr. 25 Fatih Sultan Mehmed dnemi geliimler, eitim srecinin mektep iinde deiikliklere sebep oluu, Fatihin bir hkmdar oluunun dnda tam bir ilim insan olmas, btn sistemi ilim irfan zerine ina etmesi, bununla birlikte Topkap sarayna geilmesi ile de, Endernun bak as tamamyla olumu ve gelecee k tutmak adna pek ok eserin ithaf edildii Fatih, msik ilmine de bu suretle destek olmutur.
24 25
Uzunarl, smail Hakk : Trk Tarih Kurumu Basmevi. Ankara - 1977 s. 81. Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s .. 79. 80.
11 Sultan II. Bayezid Dneminde Endern ve Trk Msiksi
II. Bayezidin de (14811512) bestekr olduu ve mteaddid eserleri bulunduu sylenmektedir. Bayezidin oullarndan Sultan Korkudun Trke Arapa ve Farsa dilde lim olup yksek ilm eserlerinden baka msikdeki derin bilgisi saz ve besteleriyle mehur olduu mlumdur. Msikde gday- ruh veya rh-efza adn verdii sazn mucididir. Eserleri hakknda Trk msiksi Ansiklopedisinde Ylmaz ztuna tarafndan u bilgi veriliyor: Korkudun zamanmza kalan eserleri: 1. Devr-i Kebir-i Krdi, (bu gnk bayat) 2. Evc, 3. Hver, 4. Lleruh, 6. Maye-i atik, 7. ereeyan ve 8.Uak saz semaileridir. Yine II. Bayezidin oullarndan Amasya Valisi Sultan Ahmedin msik ilmi ile alkasnn derecesi bilinmemekle beraber, msikyi ok sevdiini ve maiyetinde maal koro heyeti bulunduunu reniyoruz.26 Yavuz Sultan Selim Dneminde Endern ve Trk Msiksi
Yavuz Sultan Selimin sekiz buuk sene sren saltanat ran ve Msr seferlerinde geip, pek az istirahat etmesi sebebiyle saz fasllar ve msik ile ilgisi hakknda bir bilgimiz yoktur; fakat hususi hayatnda ise edip ve airlerle olan sohbetleri, akalar, gler yzll hakknda Hkim Kazvinden naklen bilgimiz vardr. randan bir hayli msik mensubu deerli stadlar ve bu arada Nyi eyh Murad, Neyzen mam Kulu, Kanun eyh Murad ve Daireci (tef alan-fasl efi) Maksud gibi ileri gelen sanatkrlar ve daha bir hayli msik mensuplarn stanbbula getirip Enderna kaydettirdiine gre, msik ile alkas tabidir.
26
Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 81. 82.
12 Kanun Sultan Sleyman Dneminde Endern ve Trk Msiksi
Kanun Sultan Sleyman hkmdar olduu tarihte Endernda Cemaat-i Mutriban denilen msik heyeti bulunmaktadr .27 Kanun dnemindeki seferler nedeniyle saraynda olmasa da saraydaki rutin msik fasllarnn devam ettiini gryoruz, bundan Endernda ki msik eitiminin srdn anlyoruz. Kanun sarayda bulunmamasna karn, mzisyenlerin maalar deniyordu. 15381539 seneleri flori defterlerinde i sazendelere 335 flori d sazendelere yani Endernlulara iki yz elli flori ihsan edilmitir. Mverrih li Efendi Mevayidn-nefayis adl eserinde Sultan Sleymann o devrin hanendelerinden Malkaral Mehmed Efendiyi ara sra davet ederek okuttuunu beyan etmektedir. Selim Dneminde Endern ve Trk Msiksi
Osmanl pdiahlarnn sefere kma devri kapanarak sarayda oturup elence devri balad zaman, II. Selimin mensuplar arasnda Nihan mahlasyla iirleri olan Durak elebi ile kardei Kaya Bey, msikde std olduklarndan, saz lemleri tertip ettikleri gibi Mem, Makl, Ulv vesaire gibi bir takm deerli airleri II. Selimin huzuruna kabul ettirmilerdir. Durak Bey, msikde saz isimleriyle tariflerini hvi Saznme isminde bir eser de telif etmitir.28 III.Murad Dnemi Endern ve Trk Msiksi
III. Murad da (15741595) babas Sultan Selim gibi saraya kapanmtr, o kadar ki, sonralar cuma namazna bile kmam, ocakl yani yenieriler kendisini sevmedikleri gibi o da ocakldan korkup ekinir bir hal alm, kadna dknl yznden ypranm, lnceye kadar lemlerini terk etmemitir. Hatt son deminde, mtad olan saz heyeti ile, sahilde Sinan Paa Kkne inmi, alnacak fasl
27 28
Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 84.

Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s. 87.
13 kendisi tayin edip sazendelerin almalar usulden olduu halde alnacak fasl tayin etmeyerek yerine oturmadan evvel. Bimrm ey ecel bu gece yanm al arksnn okunmasn emretmi ve bu sz onun son sz olup az sonra da krk sekiz buuk yanda vefat etmitir. XVI. Asr sonlarnda balayarak devam eden ran ve Avusturya muharebelerinin uzamas, Anadoluda Celal ekyasnn oalmas, ift sahibi kylnn bu yzden iftini bozup aylak olmas, bu olaylar sebebiyle devlet dzeninin bozulmas ve devletin ba olan padiahn saraynda kapal kalmas, parann ayarnn bozulmas, an takip eden ocuk hkmdarlarn ciz devlet erkn elinde kalmas, asker ve esnafn durumdan ikyetiyle ba kaldrmas ve buna benzer hallerden tr ortada msik ve elence hayat diye bir ey kalmam, bu tehlikeli durum IV. Sultan Muradn saltanatnn ortalarna kadar ( 1040 H. 1630 M. ) devam etmitir.29 XVI. Yzyln sonlarna doru, yani stanbulun Fethinden bir buuk yzyl kadar sonra, mzikte zgn bir Osmanl sentezinin oluumuna, bu Osmanl /Trk zgn geleneinin daha nceleri egemen olan slam - Orta dou mzikleri potasndan dklne ve kimlik ve kiilik kazanmasna tank oluyoruz. Mzik geleneinde nemli bir krlma, bir yn deitirme, bir kopu grlyor o dnemde.30 XVII. yzyln ortalarndan XVIII. Yzyln sonlarna kadar geen birbuuk yzyl, Mustafa avu, Kutbnny Osman Dede, Zaharya, Tab, Ebubekir Aa, snekemn nazariyat Hzr Aa, Ferahfeza makam mucidi Vardakosta ve Szidili icad eden Abdlhalim Aa gibi msikinaslaryla Osmanl msiksinin Lale Devri olarak gsterilmektedir. Ayrca bu dnem, bestekr I. Mahmudla I. Abdlhamid zamannda da devam etmitir.31
29 30
Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s. 89. Behar, Cem : a.g.e., s. 113. 31 Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s . 39.
14 IV. Murad Dnemi Endern ve Trk Msiksi
IV. Murad dnemi, II. Muraddan Sonra okul saylabilecek parlak dnemlerden birisi olarak grlr.32 Osmanl padiahlarndan sanatn iinde bulunup onu destekleyenlerin bir dieri de Sultan IV. Muraddr. Onun sanatla ilgilenmesi, bilim ve sanatla uraan kiileri korumas edebiyat, mzik ve hat alannda byk gelimelerin olmasna, bir ok sanatkrn yetimesine sebep olmutur.33 Sultan IV. Murad dneminde saraynda din d alanda yetimi mzisyenlerin daha fazla gzkmesiyle beraber din alanda yetimi de mzisyenler bulunmaktadr.34 Osmanl padiahlar marealdir. Hatta sancak ehzadeliklerinde bulunmayan ve sarayda ok kk yatan padiah olarak yetitii hlde nemli bir mareal olan Sultan IV. Muradn ayn zamanda da sanatkr bir kiilii vardr. 35 IV. Murad devri ince ve kaba msikde olumlu bir devir olup daha sonraki tarihlerde de kuvvetini artrarak devam etmitir. IV. Murad zamannda ney ve enk denilen sazlarda stad msikinaslardan Mevlev Yusuf Dede bu pdiah devrinde sarayda bulunup onun vefatndan sonra saraydan ayrlm ve Naci Dedenin yerine Beikta Mevlevihanesi eyhi olarak 1669 da vefat etmitir. Sultan Murad Badat seferinden dnte Hanende Mehmed Bey ile etar Bestekr Hac Murad Aay Baz deerli arkadalaryla beraber stanbula getirmitir. Murad Aann Hseyn Nak Aksak semaisi ile Acem, Irak, Acem airan, Evc makamlarnda yze yakn besteleri grlyor. Tokatl Dervi mer Glen, Drdnc Murad n ok sevdii segh makamnda bir hayli kr ve sema bestelemitir.36
32 33
Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s . 37. Tetik, Seher : IV. Muradn Saraynda Mzik ve mzisyenler, Yksek lisans tezi, stanbul Teknik niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, 2005, s.15. 16. 34 Tetik, Seher : a.g.e., s. 22. 35 Ortayl, lber : a.g.e., s . 30. 36 Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s .90.
15 Sultan IV. Mehmed Dnemi Endern ve Trk Msiksi
Bu dnem de IV. Murad dnemiyle beraber gsterilerek okul nitelii tayan o parlak dnemin ierisinde anlmaktadr.37 Sultan Drdnc Mehmed den itibaren Osmanl saraynn Endern erkek ksmndan baka, harem-i hmayun yani kadnlar ksmnda dah, harite talim grp satn alnan, veya istidatlar sebebiyle saray dndan emniyetli std msikinaslarn hnelerinde yetitirilerek tekrar saraya gnderilen bir hayli msik mensubu cariyelerin yetimi olduu grlyor. Sultan IV. Mehmedin msik sevgisiyle sarayn Endern ve harem ksmlarnn, bu sanata mensup olanlarn yetitirilmesinin bir hayli arttn gryoruz. Pdiahn zevki icab deerli hanende ve sazendelerle fasllar yaplmtr. mam- Sultan Edirneli Kazasker brahim Efendi ( vefat - 1691 ) msikde ilm ve amel stad olup IV. Mehmed e on sekiz sene imamlk etmitir. Saray cariyelerinin yetienlerinin iinde ney, tanbur, kemene, kanun, santur, enk, r, musikr, keman ve daire alan kadnlar bulunduu gibi, yine cariyelere nefir denilen nefesli ile msik dersi veren hocalar da vard. Gerek Osmanl Saraynn ve gerek saray d msik hareketi XVII. Yzyln tamamyla XVIII. Yzyl kk aksamalar mstesna tamamen doldurmu, ve ayn hzla XIX. Yzyla atlamtr.Bu hususta padiahlarn rabetleri ve tevikleri mhim mil olmutur. Bu padiahlar iinde msik zevki duyan IV. Murad, IV. Mehmed, II. Mustafa, I. Mahmud, nc Selim, II. Mahmud ile XVIII. Yzyl Msiksini, edebiyatn, sanayni krkleyen Nevehirli Damat brahim Paa bata gelmektedir.38 Bu noktada dnemin kalburst msikinaslarn aktaryoruz. XVII. yzylda gelen bestekarlar iinde bir ok kymetlilerini grmekteyiz ki bu okluk ve stnlk IV. Murad ve IV. Mehmed gibi msik aklarnn alkalar neticesidir. Sarayla mnasebeti olan bu msikinaslarn balcalar Padiah mam Kadasker brahim Efendi, Hafz Post lkabyla maruf byk stad Tanburi Mehmed Efendi, Buhurizade Mustafa Itr, ma Kadri, Hoca Osman Efendi, Recep elebi, Kk
37 38
Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s . 37. Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 95.
16 mam.39yalnz IV. Murad devri iin bu msikinaslarn dnda Ali rugan, Seyyid Nuh, Yahya Nzm ve Ali Ufk saylmaktadr.40 II. Mustafa Dnemi Endern ve Trk Msiksi
IV. Mehmedin oullar arasndaki her hususta en liyakatlisi olan ve by olan II. Mustafa babasndan ziyade msikye dknd. Saz lemleri yaptrr gezdii her yerlerde mutlak bir saz heyeti bulundurur, hanendelere ihsanlarda bulunurdu. Kk Mezzin diye mehur olan Mehmed elebi, Endernlu olup padiah huzurunda birok msik fasl yapmtr.41
III. Ahmed Dnemi Endern ve Trk Msiksi
III. Ahmed dnemi vezir-i zam olan Damat brahim paa sadaretindeki saz ve sz lemleri lle devri, helva sohbetleri arasnda geen ahenkli bir dnem olmakla beraber ayn kiinin bu dnemin kabiliyetli mzisyenlerini himaye edilerek XVIII. Yzyl msiksini hazrlad sylenir.42
Sultan I. Mahmud Dnemi Endern ve Trk Msiksi
Sultan II. Mustafa nn (1695) halinden (Bir hkmdarn tahtndan hkmdarlk haklarnn kaldrlmas43) sonra yedi yanda kafes hayatna giren ehzade Mahmud 1730 da hkmdar oluncaya kadar sren yirmi yedi senelik mddet iinde msik, yaz, hakkaklk gibi gzel sanatlarla megul olmu ve bu sanatlar iinde hemen btn enerjisini msikye hasretmitir. te bu gayreti neticesinde Sultan Mahmud, msikde ykselerek stad bestekr olarak tannmtr. XVII. ve XVIII. Yzyllarda pek rabette olan tanbur almay da renmitir. Sarayda Msikye istidatl cariyeler yetitirmitir. Bir bestekr cariyesinin: Tu- h mi disem
39 40
Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 95. Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s . 38. 41 Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 93. 42 Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 94. 43 Sertolu, Midhat : a.g.e., s . 133.
17 zlfne ebboy mu disem matla l bir besteyi ve dier bir cariyesinin de Sahbayi lli neve-i candr ol fetin semasini bestelediini ve semanin taliminin zor olduunu o devri bilen ve yaayan amdan Zade Sleyman Efendi yazmaktadr. Etrab el-sar mellifi Esat Efendi eyhlislam olmadan evvel ve olduktan sonra, muhtelif makamlardan besteledii eserlerini huzura kabulde okumu. Sultan Mahmud okunan herhangi bir ark veya bestenin makamna ok dikkat eder, bestekrn taltif edermi. Baz makamlar arasndaki benzerlikleri, incelikleri fark eder hatalar gsterirmi. I. Mahmud zamannda sarayn Endern ksmyla bilmum kadn ksmnda birok msik bilginleri ve talebeleri yetimi olup bu ahenkli durum onun vefatna kadar devam etmitir. 44 XVII. yzylda gelen bestekrlar iinde birok kymetlilerini grmekteyiz ki bu okluk ve stnlk IV. Murad ve IV. Mehmed gibi msik klarnn alkalar neticesidir.45 Osman Dnemi Endern ve Trk Msiksi
Sultan Osman mzisyenleri saray dna karttrp datmasyla birlikte yine de Endern ksmnda Tanburi Ali avu, Keman Osman Bey, Kiler odal Tanburi Osman Aa isimlerindeki sanatkrlarn elbiselik ve para ile taltif edildiklerini gryoruz.46 Abdlhamid Dnemi Endern ve Trk Msiksi
III. Mustafann kardei I. Abdlhamid zamannda Endernlu Kemani avu Ahmed Aa, Tanburi Musahip Ali Aa, Hanende Mustafa Aa, Vardakosta Ahmed Aa, Zurnazen Feyzullah Aa birok kez ihsan aldklar gibi Tanburi Eyp Aa da ihsana nail olmutur.47
44 45
Uzunarl, .Hakk : Uzunarl, .Hakk : 46 Uzunarl, .Hakk : 47 Uzunarl, .Hakk :
a.g.e., s . 96. 97. a.g.e., s . 95. a.g.e., s . 96. a.g.e., s . 98.
18 III. Selim Dnemi Endern ve Trk Msiksi
On be sene kafes hayat yaayan padiah bu esnada balca megalesi olarak msikyi benimsemitir. Hocalklarn Krml Hafz Ahmed Kmil Efendi ile Ortakyl Tanburi Hoca shak Efendidir. Bestekrlkta, tanbur ve ney almakta stad olduu belirtilen III Selimin, msikdeki aheseri olarak Ayin-i erif-i Mevlev gsterilmekle beraber, Sz-i Dilra, evku tarap evkefza ve Arazbar Puselik makamlarnnda onun olduu belirtilmektedir. Ayrca onun dneminde Endern- Hmayunda pek kymetli msikinaslar yetimitir Vardakosta Ahmed Aa Tanburi Eyb Aa ve Keman Hzr Aa Selim Devrinin ilk kafilesidir. Osmanl hnedannn en nl Bestekr olarak nitelendirilen III. Selimin devri iin Osmanl msiksinde son ihtiamn yaand bir yenilik sahnesi48 oldu ifadelerine yer verilir. Ayn dnemde Tanburi Emin, Nman ve Zeki Mehmed Aalar Nsr Abdlbk Dede, Hampartsum, Kk Mehmed Aa, ehla Hafz ve Kemn Ali Aa, gen Dede ve kir Aa ile Kemn Rza efendi. Bunlarn dndaki isimler olarak Sdullah Aa ve Delllzde gsterilmekle birlikte bu msikinaslarn klasiki olduklar notu da dlmtr.49 Anladmz kadaryla III.Selim dnemiyle birlikte Endernun kapatlmasna kadar geen srede msikde batllama ve msikinaslar arasnda da muhalefetlerin artt bir dnemdir. XVIII. Yzyldaki Endernlu Msikinaslar
I.Sultan Mahmut, Eb shak Zade eyhlislm Esat Efendi (vefat1753), bestekr byk stad eyhlislm Damat Zade Feyz-ullah Efendi (vefat 1711), Eyub Kad Dervi Mustafa Efendi (vefat 1760), Bestekr ney ve keman stad Hattat smail Efendi (vefat 1723), Ser hanende Hasan Aa (vefat1715) Damat Nevehirli brahim Paa meclisi mdavimlerinden bestekr ve hanende Reit elebi, Ney ve tanbur stad Odaba Zde Eyub eyh Mehmed Rza Efendi, Bestekr air Nazm Yahya, Musahip Ahmed Refi Efendi (vefat 1750) Esirciler Kethdas Buhur Zade Mustafa Itr (vefat1711), Eyb Ebubekir Aa (vefat 1759), Kk Mezzin Mehmed elebi (vefat 1717 ), I. Mahmud un ok takdir
48 49
Tanrkorur, Cinuen: Osmanl Dnemi Trk Msiksi, Dergh Yaynlar, stanbul, 2005, s. 42 Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s .42.
19 ettii Keman Bestekr Cafer Aa, Nevehirli brahim Paa saz heyeti mensuplarndan Bestekr Hafz Rifat Efendi, ehla Mustafa Efendi, Keman Ahmed Vrud elebi, Galata Mevlevi eyhi Nay Osman Dede ( vefat 1730) ve Yenikap Mevlevihanesi eyhi Bestekr Abdlbaki Nsr Dede Efendi (vefat 1821)50 II. Mahmud Dneminde Endern ve Trk Msiksi
Endern msik mektebi, kalburst Osmanl msikcilerinin sadece yetitii deil, ders de verdikleri bir okuldu. Yenieri Oca ile birlikte kapatlan Mehterhane gibi mparatorluk saraynn bu nemli msik retim merkezi de II. Mahmud tarafndan Endern- Hmyunla birlikte kapatld.51 Sultan Mahmudun dnemi, msik hayatnn yeniden canland bir dnem olarak belirtilir ki, Sultan Mahmud da msikinas, bestekr ve sazendedir. Sultan Mahmud, amcasnn olu olan Sultan Selimden dersler alarak tanbur ve ney almay renmitir. Hanendeliinin verdii destekle de bir ok eser bestelemitir. Bu eserler arasnda Asakir-i Mansurei Muhammediyye Mar vardr.
52
II. Mahmud
tevik ve tebrik amal olarak mzisyenleri desteklemitir. II. Mahmudun smail Dedeye Ferahfez yini siparii) Padiahn hasta olduu halde bu sipariin ilk mukabelesine bizzat gidip bestekrn yakasna ok deerli bir madalya takt53 bilinmektedir. Ayn bestekrn daha sonraki dnemde, smail Dede iin;
54
Donizettinin eittii Abdlmecid, saraynda tutmay baaramad
szleriyle bir
krlma noktasna iaret etmektedir. Ayrca bu devrin msikmiz formlarnn da kullanm olarak arln hafif eserlere kayd bir dnem olduu sylenir. III. Selimin balayp II. Mahmudun tamamlad yenilik hareketleri ortam, smail Dede, kir Aa, Zeki Mehmed Aa, Delllzde, Kazasker Osman Bey ve Yusuf Paa gibi son klasikleri yaratm, ama ayn zamanda klasik formlardaki (klasik gfteli ve byk usll) eserlerin yerlerini bir XVIII. yzyl iir tr olan ark
50 51
Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 96. Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s. 30. 52 Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s .106. 53 Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s . 131 54 Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s .43.
20 formundaki hafif eserlere brakmasna da zemin hazrlamt.55 II.Mahmud yeniliklerin reformlarn sarayda tezahr iin almalarda bulunmutur ve bunun iin eski tekiltn deimesi kararn vermi 1833 ylnda eskisinin yerine daha basit olduu sylenmekle beraber Avrupa saraylar derecesinde geni ve iyidir de denilen bu tekilt ta en gelimi dnemini Sultan Abdlhamit zamannda geirmi sonrasnda lavedilmitir. Trk msiksinin son byk hamsi olarak nitelendirilen II. Mahmud Bat Musiksini de Trkiyeye sokan hkmdardr. Ayrca kendisinin birde aheser olarak gsterilen Hicaz Dvn bulunmaktadr. Bununla beraber bat modernizasyonunun getirdii deiiklerle, zevkler ve alkanlklar da deitirilmeye balanmtr. Sultan Abdlmecidin dneminde Trk msiksinin heyeti haftada bir kez, bando ve bat msiksi heyetinin iki kez prova yaptn o dnemde sarayda yaayan yani sarayl olan Leyla Hanmn anlarndan anlyoruz. 56 Endern mektebi faaliyeti boyunca, nice byk msikinaslar yetitirmi, bu ekilde, klasik msikmize ev sahiplii yapmtr. Bu byk mzik insanlarna da, gelinen nokta itibaryla ksaca temas etmenin faydal olaca kansndayz. 2. 3. Endernda Yetimi Yahut Hocalk Namyla Bulunmu Olan Msikinaslar Enderunda yetien veya hoca olarak bulunan Osmanl mparatorluu saraylarnda msik tarzlar ve eserleri ile Trk msiksine yn veren ve bu msiknin olaanst tarihinin yaptalar olan msikinaslar da dnemin ve Osmanl saraylarnda msik eitiminin hususiyetini ve zenginliini ifade etmek asndan genel olarak zikretmek gerekir. Bu vesile ile de msikinaslarn yan sra msiki ile bizzat itigal etmi olan Osmanl Padiahlarnn msik ynlerini de ksaca tantmak faydal olacaktr. Gnmz Trk msiksi eitimine rnek olarak gsterdiimiz Endernda, gelinen nokta asndan msikinaslarn sanat hayatlar nem arz etmektedir.
55 56
Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s .42. 43. Leyl Hanm: Anlar, 19. Yzylda Saray Haremi, Cumhuriyet Kitap Kulb, s. 33.
21 Sultan II. Bayezid (d.1447-.1512) VIII. Osmanl Padiah olan II.Bayezid Fatih Sultan Mehmetin byk oludur. Osmanl Padiahlar arasnda ok bilgili bir Padiah olarak anldndan Bayezid-i Veli diye de anlmtr. Adn mahlsn kullanarak Trke ve Farsa iirler yazmtr. Ayn zamanda hattattr. Dyek ve Fahte usullerinde Neva Perevleri, Neva Saz Semaisi, Dyek usulnde Evc Perevi, Evc Saz Semaisi, ifte Dyek usulnde Rahatlervah Perevi, Rahatlervah Saz Semaisi, Sakyl usulnde Nibur Perevi, Ar dyek usulnde Aranbselik Perevi eserlerindendir.57 Sultan IV. Murad (d.1612-.1640) XVII. Osmanl Padiah olan Sutan IV. Murad Sultan 1. Ahmedin oludur. Saltanat dneminde tm ilim ve sanat camiasna destek olmutur. Murad mahlas ile iirler yazm olan padiah, bestekrlnda da ah Murad mahlsn kullanmtr. Darb- Fetih uslnde Hseyni Perevi, Berefan uslnde Hseyni Perevi, Fahte uslnde Hseyni Perevi, Dyek uslnde Hseyni Perevi, birbirine girift 5 usll; Dyek-enber-FahteBerefan-Ceng-i Harbi Hseyni Perevi, enber uslnde Acem Perevi, Berefan Irak Perevi, Hv Nhft Perevi, Devr-i Kebir uslnde Uzzal Perevi, Dyek Neva Perevi, Devr-i Revan Evc lahi; Uyan ey gzlerim gafletten uyan, Muhammes Evc.Maye Perevi, Fahte Neva-Badad Perevi, Bayati Yrk Semai Gelse Nim Seb.58 Sultan III. Selim (d.1761-.1808) XXVIII. Osmanl Padiahdr. Babas Sultan III. Mustafadr. 1761 ylnda stanbulda dodu. Saltanat dnemi boyunca Trk kltr-sanat ve medeniyet yaantsnda gerekten dikkate deer gelimeler yaanmtr. Sultan III. Selimin msik ile en fazla ilgilendii yllarn ehzadelik yllar olduu ifade edilmektedir. Bestekr, tanbri ve neyzen olarak msikde de deha
57 58
Akst, Sadun : Trk Musikisinin 100 Bestekr, nklp Kitabevi, stanbul 1993, s. 23. Akst, Sadun : a.g.e., s. 26.
22 derecesinde kabiliyetli bir bestekr - padiah olarak anlmaktadr. Ayn zamanda Mevlev olduu da ifade edilmektedir. Ayn zamanda air olan Padiah III. Selimin iirlerini lham mahls ile kaleme ald bilinmektedir. Ayrca Trk Msiksi adna terkib ettii 13 makam da ifade edilmektedir ki bunlar: Acembselik Arazbarbselik - Gerdaniye krd - Hiczeyn - Hseynizemzeme-sfahanek-i Cedid Nevkrd - Nevbselik - Pesendde - Rast- cedid - Szidilara-evkefza evkutarab(Evcra) Sultan III. Selim dneminin Trk msiksi adna bir ekol oluturduu kanaatine varlmtr. Zt msik ve edebiyat sanatlar ile ilgilenmekle kalmam dnemin sanatkrlarna da desteini eksik etmemitir. Osmanl mparatorluunda yenierilerden kurulu ordunun yan sra Bat dzeninde oluturmaya alt 1794 ylnda kurduu Nizm- Cedid ad verilen orduyla ilk kkl Batllama hareketleri III. Selim dneminde gereklemitir. Ancak bu yenileme hareketini ve bu orduyu sindiremeyen topluluklar da mevcut idi. Ne yazk ki bu deerli fikir, kltr-sanat ve devlet adam, bu nitelikli padiah Kabak Mustafa syan olarak adlandrlan vahim bir olayda, 29 Mays 1807 tarihinde tahttan indirilmi ve bu isyann devam olarak 28 Temmuz 1808 tarihinde katledilmitir. Mahur Beste Terifi kudumun gzetir evk ile canm, Hzzam ark Gnl verdim bir civane, Acemaran ark Dinle szm ey dil ruba eserlerinden bazlardr. Padiah III. Selimin eserleri olaanst sanatl bir slpta, kymetli bir mzikal deere sahip olarak deerlendirilmektedir. 59 Sultan II. Mahmud (d.1785-.189) 30. Osmanl Padiahdr. Padiah 1. Abdlhamidin oludur. 1785 ylnda stanbulda dodu. Msik eitimini Amcasnn olu olan Padiah III. Selimden ald. Zevkli ve deerli bir bestekr olarak msik literatrne girdi. Saltanat dneminde Trk msiksinde ok byk bestekrlar yetimitir. Saray faslnda bulunan hnendeler; Dede Efendi, Delllzade smail Efendi, Kmrczde Hafz Mehmed Efendi, Basmac Abdi Efendi, akir Aa, ilingirzade Ahmed Aa,
59
Akst, Sadun : a.g.e., s. 86.
23 Suyolcuzade Salih Efendi gibi ok byk ve deerli bestekrlar olduu ifade edilmektedir. Sazendeler de ayn derecede stad kiilerdi. Numan Aa, Zeki Mehmed Aa gibi nl tanbrlerin, yan sra, Kazasker Mustafa zzet Efendi gibi byk bir neyzen, Rza Efendi gibi stad bir kemani saray faslnn szendeleriydiler. Padiah II. Mahmudun 25 eseri bugn elde mevcuttur. Ayn zamanda air olan bu deerli bestekr-padiah Adl mahls ile de iir yazard. Ayn zamanda ok baarl bir hattat da olduu ifade edilmektedir. Hicaz ark Sylemez miydim sana ey Glizar, Rast ark Hsnne olmadan marur, Mahur ark Ald aklm bir gonca leb eserlerinden bazlardr. Batllama hareketleri ve Osmanl mparatorluunda yenilemenin ncs bir Padiahdr. Bu deerli padiah 1839 ylnda ahrete intikal etmitir. 60 (Benli) Hasan Aa (d.1607-.1664) 1607 ylnda Edirnede doan Benli Hasan Aa, hnendelii ile nldr. 18 yanda tanbur renmeye balamtr. O srada hreti stanbulda duyulmu ve Sultan IV. Murad tarafndan Enderna alnmtr. Tanbur eitimini burada ilerletmitir. Padiahn onu tanbur icras ile birlikte Rumeli ve Tuna Boyu trkleri ile huzurunda dinledii bildirilmitir. Sultan IV. Muradn lmnden sonra ra kartlm ve 57 yanda ahirete intikal etmitir. 61 Hafz Post (d.1631? - .1694) 1631? Ylnda stanbulda doan bestekr, gen yanda hafz olmu ve Hacca gitmitir. XVII. Yzyln ok kudretli bir sanatkr olduu bilinmektedir. Okuyu slbu bakmndan ok baarl bulunan bir hnendedir. Sultan IV. Mehmedin dikkatini ekmi ve takdirini kazanmtr. Binden fazla eser besteledii ifade edilen Hafz Postun gnmze on adet eseri kald ifade edilmektedir. Kendisiyle ada
60 61
Akst, Sadun : a.g.e., s. 108. Akst, Sadun : a.g.e., s. 29.
24 olan Trk msikisinin byk bestekr Buhurizade Mustafa Itr Efendinin hocasdr. Hayatnn son zamanlarnda Dvan hocalar arasna katlm, sonrasnda Kt Eminliine atanm ve 1694 ylnda ahirete intikal etmitir. Acem Durak Tende canm, Hisar Tevih Bir nazar kl, Uak Beste Bahar geldi,Neva Beste Dil verdim, Hisar Beste Meh-i Ney, Nikriz Nak Beray- tane-i ma, Rast Yrk Semai Gelse o uh meclise, Rast (Rehavi) Yrk Semai Biz alude-i sagar-i badeyiz, Dgah Beste Cana kamer, Hseyni Beste ekdim el bilinen eserleri olarak bildirilmektedir. 62 Buhurizade Mustafa Itr Efendi (d.163040 - .1711) Klasik Trk Musikisinin en byk bestekrlarndandr. Itr stanbulda domu ve iyi bir tahsil grmtr. Msikde hocas Hafz Posttur. Padiah IV. Mehmedden pek ok ltuf ve takdir grmtr. be padiah devri yaamtr. Msikdeki olaanst kabiliyeti ve hreti nedeniyle Sultan IV. Mehmede Nedm olmu ve daha sonra kendi ricas ile Esirciler Kethdalna atanmtr. (1694) Gerekten ok deerli bir bestekr olup ok ince bir sanat slbuna sahip olduu bilinmektedir. Bindenden fazla eser bestelemi olduu rivayet edilmek ile beraber, zamanmza krkiki adet eserinin kalabilmi olduu belirtilmektedir. Segh Kurban Bayram Tekbiri, Segh makamndaki Salt- mmiyesi, Neva Kr olduka sanatl bulunan eserlerinden olarak bildirilmektedir. Bu byk bestekr 1711 ylnda ahirete intikal etmitir. 63 smail Aa (Kara) (d. 1674?-.1724) XVIII. Yzyl Trk msiksi bestekrlarnn en mehurlarndan olarak deerlendirilen smail Aa 1674 ylnda Edirne yaknlarnda Haskyde domu, II. Mustafa ve III. Ahmed devirlerinde saraya girmi ve Enderna alnmtr. Burada evvelce de alt msikyi eitim alarak ilerletmitir. Hocas Arif Efendi ile
62 63
25 msik mek etmi olmakla beraber bir de hat sanatn renmitir. Devrinin ok baarl bir bestekr-hnende ve szendesi olarak nlenmitir. Lle Devrini yaam olmasndan dolay eserlerinde o devre ait parlak, neeli bir slp olduu ifade edilmektedir. Hzzam Beste Nem-i valsn, Hseyni Nak Yrk Semai Gnller urusu bir yar, eserlerinden bazlardr. Bu deerli sanatkr 1724 ylnda ahirete intikal etmitir. 64 Nazm (d. 1650/51-.1727) Trk msiksinin nl bestekrlarndan ve Trk edebiyatnn byk airlerinden olarak ad geen Nazm 1650/51 ylnda stanbulda domutur. Asl ad Yahya olmakla beraber Nazm mahls ile mehur olduu ifade edilmektedir. Endern- Hmayuna alnm ve burada nitelikli bir eitim grmtr. Endernda KilerHassa Nbetibal grevinde bulunmutur. Daha sonra Edirneye gitmi burada Neati Dedeye kaplanmtr. Kendisinden edebiyat alannda ok faydaland ifade edilmektedir. Msikde hocasnn kim olduu bilinmedii belirtilmitir. Bestekr; 1727 ylnda ahirete intikal etmitir. Rast Durak Afitab- subh- ma, Bayati Beste Nale Etmezdim, Acem Beste Ol Kim Misal-i eserlerinden bazlardr. Enf Hasan Aa (d.1670?-.1729) XVIII. Yzyln tannm bestekrlarndan biridir. 1670? Tarihinde stanbulFndklda domutur. Msikyi nce babasndan renmi daha sonra Endern- Hmayuna girmitir (1704). Msiki ve dier ilimlere dair bilgileri burada edinmitir. Bestekrn en grkemli dnemini Padiah III. Ahmed Devrinde yaad ifade edilmektedir. O dnemde fasl ve topluluklarn Ba hanendesi olarak Hasan Aa bildirilmektedir. Yine o dnemde Kiler-i Hassadan 1715 ylnda emekli olan bestekr 1729 ylnda ahirete intikal etmitir. argh Durak Seray - li ma Allah
65
64 65
26 Gnldr, Mahur Beste Ald Hava, Segh Beste Bezm-i Meyde eserlerinden bazlardr. 66 Tanbr Mustafa avu ( d.1689? -.1757? ) Trk msiksinin ok baarl bir ark bestekr olarak bilinir. Endernda avuluk grevinde olduu ifade edilmektedir. ark szlerinde sade anlalr bir slbun dikkat ektii bildirilmitir. Hisar Buselik Dk Zlfn Meydana Gel, Gerdaniye kalm Dalar Bana, Neva Muntazrm Terifine, ehnaz Frsat Bulsam Yre Varsam eserlerinden bazlardr. 67 Ebubekir Aa (d.1685/90-.1759) Trk msiksinin en byk bestekrlarndan olarak kabul edilen Ebu Bekir Aa stanbul Eypde domutur. Lle Devrinin (17181730) gsterili meclislerinde besteleriyle daima nemli bir yere sahip olan bestekr Sultan III. Ahmed ve I. Mahmuddan da takdir ve ltuf grmtr. Endernda Fasl- Hmayunun Reisi ve yine Endernda Kiler avuu olduu bildirilmektedir. Verimli ve ok stn bir bestekr olarak nitelendirilir. Bir ark mecmuas olduu bildirilir. Bir de msik nazariyatna dair bir edvar olduu ifade edilse de buna rastlanlamamtr. sekiz Padiah dnemi grm olan bestekr Hacca da gitmitir. 1759 ylnda ahirete intikal etmitir. Mahur Ar Semai Sarsam Miyann Yegah Beste Zlfn Havas, Hseyni Beste Canm Yerine Geldi ki Cananm Grd eserlerinden bazlardr. 68
66 67
Akst, Sadun : a.g.e., s. 53. Akst, Sadun : a.g.e., s. 61. 68 Akst, Sadun : a.g.e., s. 64.
27 Ahmed Aa (Vardakosta - Seyyid) (d.1726?30-.1794) XVIII. Yzylda Trk msiksi adna yetimi en deerli bestekrlardan olarak bilinir. Nazariyat ve Bestekr Hzr Aann oludur. Endernda yetimi olan Seyyid Ahmed Aa Mevlev Tarikatine balyd. III. Selimin tahta kmasndan sonra Padiah musahibliine ykselmitir. Salam bir slbu ve usta bir bestek r olarak deerlendirilen Seyyid Ahmed Aa Ferahfeza makamn terkib ettii ifade edilmektedir. Ayrca kendisinin terkib etii ve Darb- Hner olarak adlandrd ondokuz zamanl bir usln de mevcut olduu bildirilmektedir. Bu deerli bestekrn zamanmza otuz eserinin gelebildii sylenmektedir. 1794 ylnda ahirete intikal etmitir. Mahur Beste Ey Peri Ruhsarna Nihavend ark Nar- Hasret eserlerinden bazlardr. 69 Mehmed Aa (Kk) (d.?-.1800?1803) Zamanmza krk adet eseri gelebilen bestekrn doum tarihi
bilinmemektedir. Padiah III. Selime musahiblik yapm olan Mehmed Aann sanatl ve parlak bir slba sahip olduu ifade edilmektedir. Evcara Beste Gelince hatt- muanber, Zavil Ar Semai Bulunmaz Nevcivansn bazlardr. Hac Sadullah Aa (d.-.) Padiah III. Selim dneminin en usta bestekrlarndandr. Endernda yetimitir. Ancak ayn dnemde Endernda Sadullah adnda toplam drt mzisyenin olduu ve bu nedenle hakknda salkl bir biyografi tesbiti yaplamad ifade edilmektedir. Eserlerinde abartl olmayan ancak stn sanatl bir slp ve estetik ynden gl msik ifadelerinin ve duygu zenginliinin dikkate deer olduu bildirilmektedir. ed Araban Beste Ne dem ki sinesi, Hseyni eserlerinden
69
28 Airan Beste Nevbahar oldu, Sabazemzeme Beste Nedir bu gonca dehen eserlerinden bazlardr. 70 Emin Aa ( Tanburi) (d. 1750?-.1814) Sultan III. Selim dneminin en nl tanbrlerinden biri ve saz eserleri bestekrdr. Endernda yetiti ve buraya tanbur hocas oldu. Zamanmza kalabilen dokuz adet eseri saz eserlerinden olumaktadr. Padiah ser-mezzinlii grevinde de bulunmu olan bestekr 1814 ylnda ahirete intikal etmitir. Darbeyn Uslnde Bayati Perevi, Muhammes Usulnde Niabur Perevi, Aksak Semai Uslnde Suznak Saz Semaisi eserlerinden bazlardr. 71 Tanbr sak (d. 1745?-1814) Klasik Trk msiksinin en nl bestekrlarndan biridir. Beste ve Semai formunda besteledii eserler ile ne kavumutur. Musev aslldr. Ayn zamanda Endernda msik hocal yapt gibi Saray fasllarnn da ileri gelenlerinden olmutur. Padiah III. Selimin de byk beeni ve takdirini kazanan bestekrn daima klasik slba en bal kalan bestekrlardan olduu ifade edilmektedir. Saz eserlerinde kendine has bir tavr olduu sylenir. Bu bestekr; Padiah III. Selim, Zeki Mehmed Aann da tanbur hocaln yapmtr. Tanbr sak 1814 ylnda ahirete intikal etmitir. Buselik ark Dil sana imdi bendedir, Glizar Beste Dadar- ti-i gamzenden eserlerinden bazlardr. 72 Abdullah Aa (d.?-.1826) Endernda yetien ve II. Mahmud dneminde Trk msiksinin nl bestekrlarndan ve hnendelerinden olduu ifade edilen bestekrn doum tarihi ile ilgili bir bilgiye rastlanlmad ifade edilmitir. 1826 ylnda ahirete intikal etmitir.
70 71
29 Elde bulunan eserlerinin says azdr. Yrk Semai Eflake karsa yeridir ark Bu Hasret Kalmasn Tende, eserlerinden bazlardr. 73 Tahir Aa (d.?-.1828) Trk msiksinin ark bestekr olarak bilinir. Ayn zamanda kemene saznn da stn nitelikli szendelerinden olduu ifade edilmektedir. Endernda yetien ve szendelii sayesinde ksa bir zamanda nlenen bestekr, 1815 ylnda Endernun en yksek kademesi olan Has Odaya alnd. Padiah III. Selim ve Padiah II. Mahmutun huzurlarnda yaplan saray fasllarna katld. 1819 ylnda Yedikule Dizdarl grevine atand. 1828 ylnda ahirete intikal etti. Elde ondrt eseri bulunmaktadr. Hicazkr ark Ey gl tebessm bilmez misin sen, Buselik ark Sana ben gnlm verdim eserlerinden bazlardr. Ali Aa ( Kemani) (d.-.1830) Trk msiksi bestekr ve kemanidir. Doum tarihine dair net bir bilgiye ulalamad ifade edilmektedir. 176570 yllar arasnda stanbulda doduu bildirilmektedir. Endernda yetimi, Hazine II. avuu ve 1813 ylnda da Hazine baavuu olmutur. Padiah tarafndan bir ara saraydan uzaklatrld ise de daha sonra affedilip musahiblik grevine getirildii bildirilmektedir. 1830 ylnda ahirete intikal etmitir. Saz ve sz eserleri bestelemi olan bu bestekrn eserleri duygu ve estetik ynnden deerli bulunmutur. ehnaz Perevi-Zencir, Hicaz ark Gnl verdim sen dilbere eserlerinden bazlardr. Numan Aa (d.1750?-.1834) Bestekr ve Tanbr olan Numan Aa Padiah III. Selim ve Padiah II. Mahmud devirlerinin nl sanatkrlarndandr. Saz eserleri ve szl eserler bestelemitir. Endernda yetien bu bestekr, Tanbur eitimi alm daha sonra bu kurumda Tanbur retmenlii yapmtr. Yetitirdii bestekrlar arasnda olu Zeki Mehmed Aa ve torunu Tanbr Osman Byk Osman Bey bulunmaktadr. Endernda
73
30 avu payesi alan Osman Aann daha sonra Padiah musahiblii grevine atand bildirilmektedir. 1834 ylnda stanbulda Ahrete intikal etmitir. Elde bulunan eserlerinin says yetmi den fazla olarak ifade edilmektedir. Devr-i Kebir Bestenigr Perevi, Hisarbuselik ark Eyle kerem uakna Tahirbuselik ark Affet Canm eserlerinden bazlardr. 74 Kmrczade Hafz Mehmed Efendi Padiah III. Selim ve Padiah II. Mahmuda musahiblik yapt bildirilen bu bestekrn hayat hakknda derin bir bilgiye rastlanlamad ifade edilmektedir. Elde bulunan eserleri az olmakla beraber sanatl bir slupta olduklar da deerlendirilmitir. Hzzam Beste Aldm hayali Saba ark Sevdi canm imdi bir nevres fidan eserlerinden bazlardr. 75 akir Aa (d.1779-.1840) XIX. Yzyl Klasik Trk msiksinin en nde gelen isimlerindendir. Endernda Padiah III. Selimin Hazine Kethdas Salih Beyin dairesinden yetimi ilk msik derslerini Hnende Baavu Mustafa Aadan almtr. Gzel sesi ve yetenei ile dikkat ektii ifade edilen akir Aa Hammamizade smail Dede Efendi ile de eserler mek etme frsat bulabilmitir. 1808de Padiah II. Mahmud tahta getiinde Hazine Odasnda avu rtbesinde olduu bildirilmektedir. Daha sonra padiah nedimlii 1820 ylnda ise mezzinba olmutur. 1828de saraydan ayrlan akir Aa 1840 ylnda ahirete intikal etmitir. akir Aann ok deerli bir sanatkr olduu ifade edilmektedir. Bu byk bestekr 1812 ylnda Ferahnk makamn terkib etmi ve Dede Efendi ile birlikte bu makamdan klasik takm oluturmulardr. Bayati ark Senin n dtm dillere, Hisarbuselik ark Umulmazd bu i senden, Hzzam ark ittim ey ruh- Gl-zar eserlerinden bazlardr. 76
74 75
31 Mustafa Aa (Kemani) (d.?-.?1840) akir Aann kardeidir. Endernda yetien bestekr Hazine Kouunda avu Yardmcl grevinin ardndan avulua ykselmitir. Usta bir kemn olduu bildirilen Mustafa Aa saray fasllarnda yer alrd. Padiah II. Mahmudun takdir ve beenisini kazand ise de eitli nedenlerle saraydan karlmtr. Padiah Abdlmecid zamannda affedilmi stanbula gelmi ve 1840(?) tarihinde ahirete intikal etmitir. Elimizde 12 eseri bulunmaktadr. Neva ark Bilmez misin ey Dilruba, Bestenigr ark Lutfedip uakna eserlerinden bazlardr. 77 Arif Mehmed Aa (d.1794?-.1843) Sultan III. Selim ve Sultan II. Mahmud dnemlerinin nl tnbur ve bestekr olduu ifade edilmektedir. Sarayda ok fazlaca bulunmu olan bestekr ayn zamanda Dede Efendinin Damad ve Rfat Beyin de babasdr. 1843 ylnda ahirete intikal etmitir. Hammamizade smail Dede Efendi (d.1778-.1846) 1778 ylnda stanbulda dodu. 7 yanda amarc Mektebine balad. Sesinin gzellii sebebiyle de ilahi okuyan ocuklara ilahiciba seildi. Uncuzade Seyid Mehmed Efendi ile mek etmeye balad. Sonrasnda Yenikap Mevlevihanesine devam etti ve 1798 ylnda ileye girdi. 27 Mart 1799da ilesini tamamlad. Dede unvann ald. Ali Nutki Dededen ok faydalanan smail Dede Efendi Abdlbaki Nasr Dededen de ney almasn rendi. Babasnn hamam iletmesi sebebiyle Hammamizade Dede Efendi unvann ald. 1802 ylnda evlendi. Ancak dnyaya gelen olu Salihi 1805 ylnda kaybetti. Bunun zerine Bayati Makamnda ve Hafif Usulnde Bir gonca femin yaresi vardr cierimde Bestesini dile getirdi. Dede Efendi ayn zamanda Padiah musahibi idi. 29 Mays 1807de Sultan III. Selimin tahttan indirilmesiyle Dedenin bu grevi sona erdi. IV. Mustafa zamannda sarayda bulunmayan Dede Efendi Padiah II. Mahmud zamannda saraya alnd. Musahib ve
77
32 ser mezzinlik grevlerinde bulundu. Sarayda Kme Fasl olarak adlandrlan fasln efliini de Dede Efendi yapard. Dede Efendi daha sonra Hacca gitti ve bu farzn eda edip Minaya geldiinde 1846 ylnda Kurban Bayramnn birinci gn Hakka kavutu. Sanat ve bestekrl olaanst idi. slbu son derece mkemmel ve sanatldr ki bunu hemen her formda verdii eserlerinde grmek mmkndr. Rast ark; Yine Bir Gl Nihal, Saba Ayin-i erifi, Rast Kar- Nev Gzmde Daim Hayali Canan, eserlerinden bazlardr. 78 Zeki Mehmed Aa (d.1776-.1846) Numan Aann olu olan Zeki Mehmed Aa babasndan tanbur almay rendi. Endern- Hmayuna girdi. Sultan III. Selim zamannn baarl tanburileri arasnda yer ald. nceleri avu unvanna sahip olan bestekr Padiah II. Mahmud zamannda musahib-i ehriyari oldu. Bestecilikte slubu olduka sanatl grlp takdir edilmektedir. Dede Efendi ile birlikte ayn tarih de Hacca giden Zeki Mehmed Aada kolera salgnndan kurtulamayarak 1846 ylnda ahirete intikal etmitir. Acembuselik Perev, Devr-i Kebir Irak Perevi, Muhammes ehnazbuselik Perevi eserlerinden bazlardr. 79 Basmac Abdi Efendi (d.1787-.1851) 1787 ylnda stanbulda doan bestekr Sultan III. Selimin musahibi vastasyla Enderna alnm ve musiki eitimine balamtr. Gzel sesi ile dikkat eken sanatkr 1808 ylnda Padiah mezzinliine ykselmitir. Sultan II. Mahmud zamannda Muzikay- Humayunda hocalk grevine balam ve bu grevine Sultan Abdlmecid zamannda da devam etmitir. nemli bir bestekr olarak deerlendirilen Abdi Efendi 1851 ylnda stanbulda Ahrete intikal etmitir. Acembuselik beste Devr-i gldr Rast ark Sevdim yine bir nevcivan eserlerinden bazlardr. 80
78 79
33 Rza Efendi (Kemani) (d. ?-.1852) stanbulda doan bestekr Sultan III. Selim dneminde Enderna girmi ve burada musiki eitimi ile beraber keman eitimi de almtr. Kemn Rza Efendi 1852 ylnda ahirete intikal etmitir. Hicaz ark ltifatn ok inayettir bana, ehnaz ark Akn zar etme blbller gibi, Bayati ark Ne semtten bu canm gidi eserlerinden bazlardr. 81 Suyolcuzade Salih Efendi (d.1806-.1862) 1806 ylnda stanbulda dodu. 1815 ylnda Enderna girmitir. Endernda hocas smail Dede Efendi olmutur. 182526 tarihlerinde Padiah musahiblii yapmtr. 1839 ylnda Enderundan km ve 1862 ylnda ahirete intikal etmitir. Suznak ark Blbller eylesin feryad, Hzzam ark Meyl-i O uhun eserlerinden bazlardr. 82 Ahmed Aa (ilingirzade ) (d.-.) Tam olarak bu bestekrn doum ve lm tarihleri ile ilgili bilgi verilmemitir. 1816 ylnda Enderna Seferli Kouuna avu Mlazimi olarak girdii ve smail Dede Efendinin rencisi olduu ifade edilmektedir. 1818 ylnda avulua ykselmitir. Padiah II. Mahmud devrinin nl hanendeleri arasnda yer almtr. Padiah huzurunda yaplan kme fasllarnda daima yer almtr. Daha sonra mezzinbalna atanm ve 1862 ylnda ahirete intikal etmitir. 83 Haim Bey (d.1815-.1868) 1815 ylnda stanbulda dodu. 1823 ylnda Enderna rak olarak giren bestekr ve teorisyen burada smail Dede Efendi ile 1846 ylna kadar mek etmitir. 1827 ylnda avuluk mertebesine ykselmitir. Padiah II. Mahmud dneminde Asakir-i Mansure-i Nizamiye-i Berriye ordusuna yzba olarak
81 82
34 atanmtr. 1844 ylnda Hacca gitmi, 1847de Padiah Abdlmecidin musahibi olarak Enderna girmi ise de 1860 ylnda azlolunmutur. Deerli bir bestekr olduu gr ifade edilmektedir. Hac Arif Bey, Bolahenk Nuri Bey, Hac Faik Bey gibi nemli bestekrlarn da hocas olduu bildirilmektedir. Haim Bey Mecmuas adnda bir nazariyat ve gfteler eseri vardr. Haim Bey 1868 ylnda Ahrete intikal etmitir. Hicazkr ark Gzleri Ahu Bestenigr ark Mecbur oldum ben bir gle, eserlerinden bazlardr.84 Dellalzade smail Efendi (d. 1797-.1869) XIX. Yzyln Klasik Trk msiksi alannda en deerli bestekrlarndan olarak deerlendirilen Dellalzade smail Efendi 1797 ylnda stanbulda dodu. smail Dede Efendi ile uzun zaman mek ettii bildirilmektedir. Daha sonra Dede Efendinin yardmyla Enderna avu mlazm olarak girdi. Saraydan bir dnem uzaklatrldktan sonra Padiah II. Mahmud tarafndan saraya kabul edilip musahib-i ehriyar olarak grev almtr. Padiah huzurunda yaplan fasllarda bulunmutur. smail Dede Efendi ile birlikte Hacca gittii esnada hocasnn Hakka yrmesine ok derin bir ekilde zld ifade edilmektedir. stanbula dndnde Sultan Abdlmecid tarafndan 1847 ylnda Muzikay Hmayunda hocala tayin edilmitir. Ancak haftada bir gn de Topkap Sarayna giderek ders vermeyi srdrmtr. Bu Batllama dneminde Dede Efendi ve kendisinin Trk msiksinin hususiyetlerini koruyucu tavr takdir edilmektedir. Bestekr ve hnende olarak Dede Efendinin bir varisi olarak gsterilmitir. Sultan Abdlaziz kendisini Mezzinbal grevine getirmi ve yedi yl bu grevde kalm olan deerli bestekr 1869 ylnda stanbulda ahirete intikal etmitir. Buselik ark Glzara gel Ey Glizar, Hicaz ark Meseldir sylenir dilde, eserlerinden bazlardr. 85
84 85
35 smet Aa (d. ? .1870?) XIX. Yzyln Tanbr, Trk msikisi bestekrlarndandr. Doum tarihi hakknda net bir bilgiye ulalamad bildirilmektedir. Padiah II. Mahmud, Abdlmecid ve Abdlazizin saraylarnda hem sazendelik hem de hocalk yapt ifade edilmektedir. Padiah musahibliine ykselmitir. 1870 ylnda ahirete intikal etmi olduu dnlmektedir. Bestenigr ark Bir grte beendim, sevdim seni efendim, Ferahfeza ark Zaman varki her bezmim anarsn eserlerinden bazlardr.86 Kazasker Mustafa zzet Efendi (d.1801-. 1876) 1801 ylnda Tosyada dodu. stanbula geliinin ardndan Kmrczade Hafz Mehmed Efendi ile mek etmeye balad. Padiah II. Mahmud kendisini dinlemi ve beenmi Galata Saraynda geirilen 3 yllk eitiminin ardndan Enderna almtr. Burada akir Aa ile mek etmitir. Neyzen olarak da Padiahn fasllarnda bulunmutur. Hnende ve szendeliinin yan sra Hattatdr. 1829 ylnda saraydan ayrld. eitli grevlerde bulunduktan sonra 1876 ylnda ahirete intikal etti. Maye ark Snble kar ap peremin ihsan eyle, Hicazkr Yrk Semai Aram edemez gnlm, gnlm edemez aram eserlerinden bazlardr. 87 Hac Arif Bey (d.1831-.1885) 1831 ylnda stanbulda doan bu bestekr Trk msiksinde yeni bir dnemin balangc olarak deerlendirilmitir. Msik derslerine Zekai Dede Efendi ile balamtr. Sultan Abdlmecid tarafndan Muzikay Humayuna alnmtr. Burada hocas Haim Bey olmutur. Biraz hareketli bir yaants olduu biraz da yap olarak duygusal bir yapya sahip olduu bildirilen bu deerli bestekr 1885 ylnda Muzikay Hmayunda bir rencisine ders verirken kalp krizi geirmi ve Ahirete
86 87
36 intikal etmitir. Teknii ve eserleri daima vgye deer bulunmutur. Trk Musikisinde ark formunun en kudretli bestekr olarak tannmtr. Nihavend ark Bakmyor em-i Siyah Feryade, Nihavend ark Vcud kliminin Sultansn Sen, Krdlihicazkr ark Gurub etdi gne dnya karard eserlerinden bazlardr.
88
Rfat Bey (d.1820-. 1888) Hammamizade smail Dede Efendinin torunudur. 1820de stanbulda dodu. Dnemin byk bestekrlarndandr. 1843 ylnda Muzika-y Humayunda ve Endernda hocalk, Padiah musahiblii, Saray fasl eflii, Muzika-y Humayun Trk msiksi blm mdrl grevlerinde bulunmutur. 1888 ylnda ahirete intikal etmitir. Bestekrlnda kendisine zg salam bir teknii, zarif ve duygulu bir tavr sanatl bir slubu olduu bildirilmektedir. Rast Alay Mar, Muhayyerkrd Hamidiye Mar, eserlerinden bazlardr. 89 Latif Aa (d. 1808-. 1889) XIX. Yzyl Trk msiksi ark bestekrlarndandr. 1808 ylnda stanbulda dodu. Sultan Abdlmecid dneminde Enderndan Baavuluk greviyle Muzka-y Humayuna tayin edildi. Sonrasnda Binbalk grevine atand.1889 ylnda ahirete intikal etti. evkefza ark Her ne desem vasfnda az, Suznak ark Benim yarem gibi yare bulunmaz, eserlerinden bazlardr. 90 evki Bey (d.1860-.1891) Trk msiksi ark formunun deerli bestekrlarndandr. 1860 ylnda stanbulda dodu. Muzika-y Hmayunda Hac Arif Beyin rencisi olmutur.
88 89
37 Gen yanda 1891 ylnda Ahrete intikal etmitir. Uak ark Glzara nazar kldm, Muhayyer ark Ol gonca dehen eserlerinden bazlardr. 91 Hafz Hsn Efendi (d.1858-.1919) XIX. Yzyl ve XX. yzyln balar itibaryla musikide n yapm bestekrlardandr. lk eitiminin ardndan Enderna alnm burada Rf at Bey ve Hac Faik Beyden musiki renimini srdrmtr. Endernda eitli grevlere ykselmitir. 1919 ylnda ahirete intikal etmitir. Hzzam ark Nice bir hasret Suzinak ark Gzeldir sevdiim emsali nadir, eserlerinden bazlardr. 92 Endernlu msikinaslar incelediimiz blm, tarihinde klasik msikmizin, parlak bir dnemi kendi zellikleriyle yaadn, usta rak ilikisinin nemini ve zor bir megale olan msiknin, geleneksel yaps iinde gayet st dzey msikinaslar kardn bize gstermektedir. Bu adan da, geleneksel kkenlerinden kopmayan bir msik eitiminin modeli olarak, Endern rnek tekil edebileceini dnyoruz. imdi konumuzu, daha geni bir zeminde deerlendirmeye alacaz.
91 92
38 3. GNMZ MSK ETM EKLNE MODEL OLARAK
ENDERN MEKTEB Gnmzde Trk msiksini yaatmak iin kurulmu ve ilhamn gelenekten alan konservatuarlar vardr. Bunlarn banda ilk Trk msiksi konservatuar olan stanbul Trk Msiksi Devlet Konservatuar 03.Mart.1976da eitime almtr.93 Dnemin en nemli msikinaslarnn kurucusu olduu okul, halen eitimine devam etmektedir. Ancak Trk msiksinin gcn, etkisini ve kymetini, kendi yapsn oluturan bir kltr temelinden aldn dnrsek, modern mzik dnyasna uyum aamasnda baz ypranmalara maruz kalabilecei dnlebilir. Endern Mektebinin byle bir ypranmayla geleneksel yapsndan uzaklaabilecek olan Trk msiksine tarihi ve kltrel bir miras ve bir emsal tekil ettii sylenilebilir. Fatih Sultan Mehmed, kurduu Endern Mektebi odalarna yerletirdii talebelerden ald gzel neticelerden tr, bu mektepte ilmin umumi hale getirilmesini ve okuyup yazmaktan baka sanatn da btn ubelerinden faydalanlmas iin, memleketin en ileri gelen mderrislerinden ve sanat statlarndan hocalar tayin etmiti.94 Bu sanat insanlarnn bir noktada toplanmas, devletin bir sanat himayesine alarak ona ne denli deer verdiini gsterebilmesidir. Elbette devletin gsterdii bu saygl ve korumac duru, bir byk boluu dolduruyor, kltr erozyonuna mani tekil ediyordu. Bu anlayn bir eseri olarak gsterebiliriz ki, Osmanl mparatorluunun Topkap Saray- Humyunundaki Endern Msik Mekteb,i Trk Msiksinin en byk ve canl merkezi olmutur.95 Endern mektebinde, talebeler i olanlarndan oluurdu. O dnemde bu talebeler devirme kanununca saraylarda tutulurlard. olanlar Harem-i Hmayun hkmndedir. Nis taifesi gibi muhafaza olunup asla sz getirecek muameleye meydan verilmez ve kimse ile temas etmeyecek bir vaziyette terbiye
93 94 95
http://www.tmdk.itu.edu.tr/tarihce.htm
Baykal, . H. : a.g.e., s. 48. ztuna, Ylmaz : a.g.e., s. 191.
39 olunurlard.96 Bu ekilde bir eitimden geen talebeler padiaha hizmet edebilecekleri de dnlerek yetitirilirlerdi. Endernun en nemli deerlerinden biri, lala denilen kou zabitlerinin verdii, temel ahlak ve edebe dayal eitimdir. Glman henz ty kmam delikanllar, genler manasndadr.97 Endernlular saray dnda parmakla gsterilebilecek kadar sekin insanlard. Bu Endernlu glmanlar izinli ktklar zaman, velev deiik kyafette dahi olsalar, hi dnmeden tannan bir hale sahip bulunurlard. Saray dnda bulunan bir ehirli bir Endernlu iolann grdnde tavr ve hareketinden ve terbiye sisteminden tanr ve arkasndan ite bu kimse Endernludur zerinde bir Endern terbiyesi var derdi.98 Bu ahlki terbiye, szl olan msik geleneimizin de aslnda olmazsa olmazlarndand. Msikmizdeki usta rak ilikisi ve bunun gelitirdii doal ortam nemlidir. Klsik Trk msiksi evrenini, rgtledii ilikiler a ve yerletirdii sembolik ve ahlki deerler btnyle bir tr esnaf loncasna benzetmek mmkndr99 Anlatmak istediimiz, bu noktada Endernda bir btnln gze arpyor olmasdr. Hem kltrel ve ahlak, hem de mekin getirdii teknik unsurlar asndan yaklaacak olursak, Endern, deindiimiz bu sembolik durumun devlet bnyesinde somutlaabilmi yegne rneidir. Endern bal bana bir terbiye messesesidir ve onun gnmze bakan ok taraflaryla iyi bilmek gerekmektedir. Burada insanlar birbirlerine rtbeye gre siz diye konuurlar, genlerin kendi aralarnda dahi lubal olmas mmkn deildir. Kou zabitlerine, kouun balarna son derece saygl olmak zorundadrlar.100 Endern sonrasnda kurulan msik kurumlar da, szl gelenekten gelen msikmizin ahlki ve kltrel getirilerinin salad bir btnlk iinde verilmesini uygun bulmulardr ki, bu da bir aray beraberinde getirmektedir. Bu konumuyla Endern Mektebi, bir msik eitim ve retim kurumu olarak, gnmzde de rnek tekil etmektedir. nk Trk msiksi, yalnz bir teknik unsurlar birleimi deil, ayn zamanda bir kltrn younlap, var olan hali sanatsallatrma durumudur. Mek vermenin Sanatn zekt ya da msik
96 97
Baykal, . H. : a.g.e., s. 32. Develliolu, Ferit : a.g.e., s. 288. 98 Baykal, . H. : a.g.e., s. 87. 99 Behar, Cem : a.g.e., s. 180. 100 Ortayl, lber : a.g.e., s . 101.
40 dehasnn farz olduu eklindeki ifadelere ska rastlanr.101 Byle bir msiknin gemiine baktmzda Endernun deerli bir rnek olduunu syleyebiliriz. Eser alnmas konusunda srarl olan padiaha, uygunsuz bir hal nedeniyle kar kabilmi byk insanlarn sanat olan bu msik, bu gn bu anlamda dayanlacak bir destek ihtiyacn tamaktadr. Endern tarihinde sanata ve onun getirdii grevlere verilen ihtimamn rneklerine rastlamak mmkndr. Kendisi de msikinas neyzen ve besteci olan Sultan Abdlaziz, Endern- Hmayunda msik muallimliiyle grevli bulunan Nikoos Aaya ok beendii bir arky saraydaki iolanlarna mekettirme emrini verir. ark o zamanlarda henz yetimekte olan Faik Beyin (sonralar Hac Faik Bey) yeni besteledii bir arkdr. Bu eseri beenmeyen Nikoos Aa Byle bozuk ark ocuklara talim edilmez. Diyerek padiaha kar kar. Bunun karlnda iddetle cezalandrlr.102Gemiindeki, bu karakter yaps ve manevi deerleriyle bir bakma kutsallam olan Trk msiksinin, ahlki ve kltrel tabann, gemii kkl, gnmze yakn ve en azndan, belgelenebilen bir devlet kurumu olan Endernda aramas yadrganmamaldr. Artk Endern gibi bir kurum kurulmas dnlemez olsa da, mevcut msik eitim sistemimizde, ahlki ve kltrel deerlerimizi, msik penceresinde yanstan bir emsal olarak anlmasnn, olumlu olabilecei dncesindeyiz.. Bu noktada bizi Enderna gtrense, Endern Mektebinin, bir msik eitim retim kurumu olarak, Trk msik dnyasnn ayn zelliklerini iinde barndran, kk bir emsli olmasdr. Byle bir kurumun varlna, Endern sonrasnda hep ihtiya duyulmu devlet bnyesinde ve haricinde eitli giriimlerde bulunulmutur. Bu hal ayn zamanda bir zorunluluktur. Mehterhane ile Endernun (daha sonra tekkelerin) kapatlmasndan sonra bu det zaruret halini ald.103 Konuyla ilgili olarak 25 Ekim. 1996'da Vakfbank, ODT, nn Vakf ve Unesco Mill Komisyonu'nun dzenledii Cumhuriyet Haftas Etkinlikleri iinde yer alan "Cumhuriyet Dneminde Trk Mzii" adl seminer de Cumhuriyet dneminde Trk Msksi'ne gemeden nce Osmanl
mparatorluu'nun son dnemlerine ksaca deinmek istiyorum; Osmanl

101 102
Behar, Cem : a.g.e., s. 64. Behar, Cem : a.g.e., s.122. 103 Tanrkorur, Cinuen : Osmanl Dnemi Trk Msiksi, Dergh Yaynlar, stanbul, 2005, s. 31.
41 mparatorluu'nun son zamanlarnda her sahada oldu gibi "Endern" denen saray okulunda knt, zlme, zelliini kaybetme ve fonsiyonunu yitirme balamt. Nedense yzyllardan beri kkleerek gelien, salam temellere oturan bu kuruluu restore etmek, eski zelliini geri vermek kimsenin aklna gelmemi, kr krne Bat'ya bamllk gsterilerek dalp gitmesine gz yumulmutur. Halbuki batllama, adalama, kendi z deerlerini ada dzeyde deerlendirmesidir. 1908'den sonra da "Endern Okulu" kesin olarak kapatlmtr. Msk blmnn ad "Mzka-i Hmayun" olmu, Mzka-i Hmayun ise daha ok Bat Mzii'ne nem vermitir. Daha sonra bu boluu yeni kurumlarn doldurduunu gryoruz. Bunlar : Konaklar, Saraylar, evler ve mekhneler. . . Bu sralarda gerek sanattan anlayan, bu durumdan endie duyan az saydaki sanat ve ilim adam, Trk Msksi'ni reten bir kurulua iddetle ihtiya olduuna inanyorlard.104 denilmitir. Endernu, kltrel, ahlksal ve gelenekten gelen eitim retim unsurlaryla birlikte, Trk Msiksi dncesinin merkezinde grebilecek ekilde konuya eilirsek, bunun, zamanmzdaki msik eitim retimine yeni bir bak as kazandrabilecei kansndayz. 3. 1. Ekonomik Kayglardan ve Dar Bir Zamana Sktrlm Eitimden Uzak Endern smail Hakk Baykaln Tarih-i Glmanden aktardna gre Endern mektebinde tahsil yedi sekiz sene idi. Fakat ucu buca bulunmayan ilme alanlara yer verilirdi.105 Daha yedi sekiz yalarnda ocaa alnarak eitimlerine balanan talebeler setikleri ilim alanndaki almalarn, gerekli zamanla ve ekonomik kayglardan uzak bir meknda srdryorlard.
104 105
http://www.turkmusikisi.com/makleler/cumhuriyetdnemindeturkmuzigi.htm
Baykal, . H. : a.g.e., s. 48.
42 3. 2. Endernda, Belirli Bir Sisteme (Mek) Bal Msik Eitimi ve Pozitif Yansmalar Zamanmzda notayla msik eitimi verilmektedir. Ancak, notann artk bilindii dnemlerde, Endernda grev yapmakta olan Ali Ufk, bu msikde usl renmenin ve eseri hafzaya almann nemine deinmitir. Ali Ufk konuyla ilikili notlarnda bu durumu yle aklamtr; Mekhaneye gidersen nce kudm, daire ya da zil ile btn uslleri vurmay rensaz alacan zaman hep usl vurarak al ve ka usllk olursa olsun bunu perevin sonuna kadar srdr. Nota bilen, yazan ve onalt ve onyedinci yzyllara ait yzlerce saz ve sz eserini notaya alarak gnmze dek gelebilmelerini salayan Ali Ufk, bu bilgisinin salad kolayla ramen, usl bu bestenin bir dayana olarak kullanmann kanlmazln vurgulamadan edemez..106 Mekin ana faktr olan usl vurmak nemli bir kaidedir, ayrca baka bir neminden bahsetmemiz gerekirse; Endernda talebeler, eseri hafzaya almann sistemin nirengi noktas, olduunu bilmektedirler. Bu durum baka bir olaslk dnmeyi bertaraf ederek, talebelerin dorudan icraya odaklanp, msikde ilerlemelerine zemin hazrlyordu. 3. 3. Endernda Hoca - renci likisi ve Trk Msiksi Ders vermeye gelen hocalarn odalarn ileri gelen glmanlarndan drt kii babssaadeye kadar giderek karlarlar ve kollarna girerek sayg ile odalarna gtrp kahve ve erbet ikram ettikten sonra derslerine balarlard. 107 Mekndaki bu sevgi ve sayg gstergesi durum, hoca renci ilikisinin Endernda nasl olduunu bizlere aka anlatmakta. Tek kaygs renmek ve ilimde ileri gitmek olan talebelerin hocalarna layk olabilme zorunluluu vard ve bu, msikde kendini bal bana gstermektedir. Szl gelenekten gelen msikmizde de bunun rnekleri vardr. Eserin kontrolnn nasl yapldna iaret eden bir rivayette Dellalzade smail Efendi, Yeni besteledii bir eseri bir msikinas grubuna okur. Dinleyicilerden birisi Hocam, u name yle olsa daha ho olmaz myd? Deyince, smail Efendi u cevab vermi:Yok ben bu
106 107
Behar, Cem : a.g.e., s. 18. Baykal, . H. : a.g.e., s. 49.
43 besteyi (Kazasker Mustafa zzet) Efendiye okudum, beendi artk o deitirilemez. Tannm bir hocadan msik mekine hak kazanmak ve mek alabilmek iin hfza ve asgari bir yetenek dzeyiyle birlikte belli bir liyakt gstermi olmak da gerekiyordu. 108 Endern ve Trk Msiksi ad altndaki konumuz bizi u noktaya odaklanmaya sevk ediyor. Klasik msikmiz yz yllarca Endernla adeta bir yapnn ruhuymu gibi btnlk gstermektedir. Endern sonrasnda Muzka-i Hmyunda, bat mziine arlk verilmi, ancak eitli cemiyet ve dernekler, klasik msikmizin yaayabildii meknlar olmulardr. Endernun kapatlmasndan sonra msik eitiminde oluan boluk ortam ve bu boluktan doan gerekliliklerle alarak msik eitimi veren kurulular, msiknin gidiat asndan incelemeyi uygun bulduk.
108
Behar, Cem : a.g.e., s. 74.
44 4. ENDERN SONRASI MSK ETM VEREN KURULULAR Muzka-i Hmyun
II. Mahmud tarafndan 1826 da Yenieri Oca ile birlikte Mehterhane de ilg edildikten sonra yerine Askir-i Mansre-i Muhammediyye adyla yeni bir tekilt oluturulmutu. Buna bal olarak, batdaki askeri mzka takm bandonun da kurulmas ynnde almalar balam ve Enderndaki genlerden bir boru trampet takm tekil edilmitir. Bu takm, Vaybelim Ahmed Aa ve trampeti Ahmet Usta tarafndan altrlmaktayd.
109
Muzka-i Hmyun iin ilk admlar
saylan bu takm sonrasnda, bat mzii alannda almalara devam edilmitir. Gnmzde bu kuruluun devam saylan Cumhurbakanl Senfoni Orkestras bulunmaktadr. Muzka-i Hmyun, Padiahn ahsna ve saraya bal bir tekilatt. Bat ve Trk musikisi ksmlar vard. 1826dan itibaren ok ihtimam edildi. Sonradan saray ve Enderunun Trk msiksi sanatkrlarnn da ehemmiyetli ksm bu tekilata alnd.Trk msiksi ksm tekil edildi ve gerek bir konservatuvar olarak alt. Muzka-i Hmyunun talyan ve Trk kumandanlar ise Giuseppe Donizetti Paa, ki Muzka-i Hmyunun gerek kurucusudur, Callisto Guatelli Paa ve Bizani Bey idi. II. Abdulmecid devrinde 85 kiilik bat mzii orkestras ve o sayya yakn da mzisyen mevcuttu. 110 Cumhuriyet devrinde bu tekilat hviyet deitirerek Cumhurbakanl Orkestras ve Bandosu olarak ikiye ayrlm, fakat esaslar muhafaza edilmitir.Trk msiksi sanatkrlar ise Cumhurbakanl Fasl Heyeti ad altnda uzun yllar grev yapt. Bu sanatkarlarn en sekinleri daha sonraki yllarda Trkiye radyolarnda grev almlardr.111
109 110
Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi: Trkiye Diyanet Vakf stanbul 2006 s. 422. ztuna Ylmaz, Trk Musikisi Ansiklopedisi,stanbul,1974 s.344. 111 zalp Nazmi,Trk Muskisi Tarihi,stanbul,2000 cilt 1. s.62.
45 Darl-Elhan
20. yzyln balarnda Maarif Nezareti (Milli Eitim Bakanl) tarafndan kurulan Darl-elhan, (namelerin evi) dnemin nemli msikinaslarna ev sahiplii yapm bir devlet konservatuvardr. 1914 ylnda kurulan bu konservatuvar bana getirilen Musa Sreyya Bey nce 1926 ylnda Darl-elhan ismini stanbul Konservatuvarna evirir sonra da ark msiksinin yeni kltrmz iin gereksiz olduu dncesiyle kaldrlmasn ister. Bunun zerine okullardan msik dersleri zamann bakan tarafndan kaldrlmtr. Darl-Elhan Trk musikisinin kmesini nlemek, klasik eserlerimizin notalarn aslna uygun olarak yazmak ve msik zevkini yaygnlatrmay ama edinmi ve yaynlara, aratrma almalarna arlk vermitir. 1924 ylndan balayarak Darl-Elhan mecmuas adnda bir dergi yaynna balamtr. Eski musiki eserlerinin derlenmesine hz verilmi, tevihler, ilahiler, duraklar, ayinler, Bektai nefesleri ve 180 adet klasik eser hep bu yllarda hazrlanmtr. Daha sonra, Milli Eitim Bakanlnn denetiminde bulunan bu okul, btn zel musiki okullaryla birlikte 9 aralk 1927 tarihinde Maarif Nezaretinden ayrlm ve stanbul ehremanetine (Belediyesi) balanarak stanbul Belediye Konservatuvar ad altnda yeni bir ynetmelie bal olarak eitime balamtr. Ancak Trk msiksi retimine yer verilmemi. Rauf Yekta Bey, Zekai-Zade Ahmet Bey, smail Hakk Beyden oluan sadece kiilik bir tasnif heyeti kurulmutur. Bu durum sonucunda Trk msiksinin boluunu radyo ve filmlerden dinlenen Arap Mzii doldurmaya balad. Bu durum karsnda Trk Msiksi Blmnn almas zorunlu hale geldi ve yeni bir stat kazanan bu okula 1943 ylnda be yllk bir antlama ile H. Sadeddin Arel bakan olarak getirilmitir.112 Darlelhann kadrosunda u isimler mevcuttu: Ali Rfat aatay, Tanburi Cemil Bey, Hseyin Sdeddin Arel, Suphi Ezgi, Rauf Yekta. Darlelhan dnda Trk msiksinin retilmesi iine sahip kan baka kurulular da olmutur. Bu kurulular ve kadrolar yledir: Terakk -i Msik: Fahri
112
ztuna, Ylmaz : a.g.e., s. 345
46 Kopuz, Kanuni Hac Nazm Bey ve Ali Rza engel. Glen-i Msik Mektebi: Abdlkdir Tre. Darttalim-i Msik: Fahri Kopuz, Dr. Suphi Ezgi, Hseyin Sdeddin Arel, Cevdet ala, Ferit Alnar ve Safiye Ayla. Darl Feyz -i Msik (Sonrasnda skdar Msik Cemiyeti): Selhaddin Pnar, Ali Rfat aatay, Emin Ongan. Darl Msik Osman: Kanun Hac Arif Bey, Neyzen Tevfik, Ud Sami Bey, Kzm Us.113Kanuni Nazm Bey ve Fahri Kopuzun ncl ile ald. Milli Eitim Bakanlnn denetimi altnda retimini srdrd ise de uzun mrl olamad. Ad geen bakanln emri ile 1927 ylnda kapand.
114
Abdulkadir Tre tarafndan 1925 ylnda Cerrahpaa semtinde alm ve 9 yl sonra kapanmtr. Milli Eitim Bakanlnn denetiminde bulunan okul eitim ve konser hazrlama gibi iki kol halinde alyordu. Union Francaisede her on be gnde bir vermi olduu konserler, o zamanlar ok takdir edilmitir. Bu okulda 1934 ylnda kapatlmtr. Bu mektepte yetienler arasnda Ekrem Karadeniz vardr.115Darttalim-i Msik Cemiyeti zel msik okullarnn en uzun mrl ve en nemli olanlarndan biridir. Fahri Kopuz, Reat Erer, m Nazim Bey, Neyzen hsan Aziz Beyin nclnde 1916 ylnda ehzadebanda renime ald. Bu cemiyette H. Sadeddin Arel bir sre nazariyat dersleri vermitir. Dr. Suphi Ezgi de grev almtr. Dart-talim-i Msikde Cevdet ala, Ferit Alnar, Zht Bardakolu, Nazm Beyin iki kz Naime ve Nebile Hanmlar, Hanende Arap Cemal, Hafz Memduh, Celal Tokses, Safiye Ayla, Zeki alarman gibi sanatkarlar grev yapmtr. Bu topluluk fasl musikisine bir yenilik ve disiplin getirmitir. 1931 ylnda kapanan bu cemiyet daha sonra Fahri Kopuz tarafndan yeniden almsa da Kopuzun 1939 ylnda Ankara Radyosuna tayin edilmesi ile faaliyetine tekrar son vermek zorunda kalmtr. Nota yayn, plak almalar, ciddi ve dzenli konser almalar, musiki eitimi, yurt ii ve yurt dnda nemli kltr
113 114
http://www.turkmusikisi.com/makleler/cumhuriyetdnemindeturkmuzigi.htm zalp, Nazmi: a.g.e., s. 74. 115 zalp, Nazmi: a.g.e., s. 74.
47 merkezlerinde bulunmutur.116 Darl-feyz-i Musiki Mektebi: yaplan turnelerle Trk Musikisine deerli hizmetlerde
1915 ylnda Ali amil Paann konanda Edhem Bey tarafndan kuruldu. Saz sanatkarlarndan Udi Sami Bey, Lavtac Hac Tahsin, Kemani Naim Bey, Neyzen ve nfsiyezen Cemil Bey bulunuyordu. Ses hayatn ise ba hanende olarak Yenikyl Hasan Efendinin raklarndan 30-40 fasl bilen Edhem Nuri Bey ynetiyordu. Daha sonra bunlarn arasna Selahaddin Pnar, Ata Bey, Kadkyl Tanburi Fuad Sorgu da katlmtr. Darl-feyz-i Msik sonradan skdar Musiki Cemiyetine dnmtr.117 Darl-msik-i Osman Mektebi: stanbulun Koska semtinde ehzade Ziyaeddin Efendinin
1908de
himayesinde bir cemiyet olarak kuruldu; 1912 ylnda okul durumuna getirildi. lk kurulduu srada kadrosunda Kanuni Hac Arif Bey, Udi Sami Bey, Kemani Aleksan Aa, Muallim smail Hakk Bey, Neyzen Tevfik gibi sanatkarlar bulunuyordu. Balkan sava yllarnda kapanmtr. Bu okul sonralar Dart Talim-i Msiknin temelini oluturmutur. Kapand sralarda elemanlarnn ou stanbul Operetine gemitir.118 skdar Msik Cemiyeti:
Bu cemiyet, Telgraf Ata Bey ad ile anlan musiki sever bir kimse tarafndan 1908 ylnda kendi evinin bir blmnde Anadolu Msik Mektebi olarak renime ald. Darl-feyz-i Msik ile birletikten ve bir ok deiikliklerden sonra skdar Musik Cemiyeti adn ald. Bugn de ayn baar ile hizmetini
116 117
zalp, Nazmi: a.g.e., s. 75. zalp, Nazmi: a.g.e., s. 76. 118 zalp, Nazmi: a.g.e., s. 77.
48 srdrmektedir. Balangtan bu gne kadar Ali Rfat atay, Hoca Ziya Bey, Udi Sami Bey, Klarneti brahim Efendi, Fuat Sorgu, Besim erif Bey, Selahaddin Pnar, Zht Bardakolu, Osman Gvenir, Emin Ongan, Necati Tokyay, Halil Can gibi sanatkarlar bu cemiyette almalar vermilerdir. Trk Sanat Msiksinin pek ok nl ad buradan yetimitir.119 ark Msiksi Cemiyeti:
Bu cemiyet Leon Hancyan, Tanburi Hikmet Bet, Piyanist Cemal Bey, Kemal Niyazi Seyhun, Enise Can, Laika Karabey, Fulya Akaydn, Zahide Hanm, Nezahat Hanm, Udi Hayriye rs tarafndan kurulmutur.120 Dier eitim kurumlar:
Bunlardan baka Cumhuriyetten nce stanbulda daha pek ok dershane alm, tannm msikiinaslar buralarda ders vermitir. Bu cemiyetler; Darl Msiki, Beikta Msik Cemiyeti, Zhre-i Msik Cemiyeti, Mahfil-i Msik ttihad- Msik, Kasmpaa Nahiye Mzik kolu, ehzade Ziyaeddin Efendinin zel Mekhanesi. Cumhuriyetin ilanndan sonra kurulan Cemiyet ve Halkevleri de unlardr; 1948de Laika Karabey Tarafndan kurulan leri Trk Msiksi Konservatuvar Sadeddin Arelin hocal ve yayn organ olan Msik Mecmuas ile deerli hizmetlerde bulunmutur. Msikmizi bilimsel olarak retmi, kaliteli yaynlar yapm ve ok sayda sanatnn yetimesine arac olmutur. Kzltoprak Msik Cemiyeti, zmir Msik Cemiyeti (1925-1933), Ankara Anadolu Cemiyeti (1925), Bursa Musiki Cemiyeti, Darl-Msik, Eyp Msik Mektebi, Ankara Msik Cemiyeti, Ankara niversitesi Korosu, Anadolu Msik Cemiyeti.121 stanbul Belediyesinin himayesine snm olan Trk msiksinin retimini yapan
119 120
zalp, Nazmi: a.g.e., s. 76. zalp, Nazmi: a.g.e., s. 76 121 zalp, Nazmi: a.g.e., s. 79.
49 baka resmi kurulu olmadndan bu musiki cemiyetleri ve korolarn almalar sayesinde mzik eitiminin devam salanmtr. Yine bu dnemde; Atatrk, Trk musikisinin ulusal ince duygularn, dncelerini anlatan yksek deyileri ve szleri toplayarak, onlar biran nce son musiki kurallarna gre ilemek suretiyle, Trk msiksinin ykselebileceini sylemitir. Buna ilk adm olarak Ankara Msik Muallim Mektebi 1924 ylnda alm ve bunu takiben de 25 Haziran 1934 tarihinde Milli Msiki ve Temsil Akademisi kurulmutur.122 Bu kurulu ulusal msikmizi incelemek ve bilimsel temellere oturtmak amacndayd. Bunun iin 1936 ylnda Alman mzik adam Hindemith getirtilmi ve 20 Mays 1940 tarihinde Ankara Devlet Konservatuvar kurulmutur. Ancak milli msik kavramna yer verilmemitir. 123 Btn bu gelimelerin sonrasnda gelinen noktada, en nemli msik hareketi stanbul Trk Msiksi Konservatuvarnn kurulmu olmasdr ki, sonradan stanbul Teknik niversitesi bnyesine dahil olmutur. Bundan baka kltr bakanlnn at eitli illerdeki korolar da klasik msikmizin yaad meknlardr. Endern ismiyle snrlarn belirleyerek incelediimiz klasik msikmiz, bu kurumun kapatlmas sonras eitli abalarla, hem muhafaza edilmi, hem de, bilimsel almalarn temellendirdii bir yapyla ekillendirilmitir. Sonu olarak, daha nce de sylediimiz zere, klasik msikmiz yalnz belli t eknik unsurlarn stnde yaplanmamtr. Bu bilimsel ve akademik gelimelerin yansra klasik msikmiz, Endern gz nnde bulundurularak, gelenekselliinin, ahlak ve kltrel btnl ierisinde incelenebilir ve bu bak asyla, unutulabilecek deerlerin salamas yaplabilir. Klasik msikmiz Endern penceresinden bakldnda, felsefi, ahlak, kltrel kavram ve deerlerle btnleebildii bir zemine ekilebilir. Endern Mektebi, bu konuda bir btnlk iindedir ve gnmz msik anlayna, tarihten gelen bir derinlik kazandrabilir.
122 123
zalp, Nazmi: a.g.e., s. 80. zalp, Nazmi: a.g.e., s. 80
50 SONU Osmanl eitim sistemi ierisinde Endernun nemli bir yere sahip olduunu, ok sayda devlet adamnn, kltr ve sanat ehlinin, msikinasn bu mektepte yetitiini syleyebiliriz. Bu tezimizle Endernda Trk msiksi eitimini, bu eitim sistemi ierisinde yetierek, Trk msiksine byk hizmetlerde bulunmu msikinaslarmz tanmaya altk. 1478 ylnda, Fatih Sultan Mehmet dneminde gerek kvamna ulaan Endernun, II. Mahmud dneminde, 1826 ylnda yerine Muzk-y Humayun kurulana dek geirdii yaklak 350 yllk eitim hayat boyunca, btnyle olmasa da sadece gelenei temsil etme ve bilginin aktarm konusunda gelitirdii disiplin ynyle bile, bugnki eitim sistemi iin bir rnek tekil edebileceini ifade etmek yanl olmayacaktr. Nitekim tezimizin nc blmnde, gnmz msik eitim ekline model olarak Endern mektebi bal altnda, bir bak as gelitirmeye altk. Mek usslyle msik eitimi, Osmanl geleneksel msik eitiminin en bilinen sistemidir. Bu sistemin, Endern gibi kkl bir eitim kurumunun mekhanesinde uyguland bilgisi, mek uslnn sadece bire-bir hoca-talebe ilikisine ait bir yntem olmad, bilakis Osmanl nn en nemli eitim kurumunun ok talebeli yaps ierisinde de uygulanmakta olduu gereini ortaya koymaktadr. Kendi zamannn bir tr konservatuar olma niteliini tayan Endernda mek sistemi uygulanabilmise, gnmzde Trk msiksi eitimi veren konservatuarlarda da bu sisteme hayatiyet kazandrlabilir. Bylece hafzaya dayal msik gelenei ihy edilebilir. En azndan mek bal altnda, sadece temsili olarak bir ders koymak suretiyle, geleneksel msik eitimi sistemi gnmz Trk msiksi konservatuar rencilerine aktarlabilir. Endernun birikiminden yararlanmak sretiyle, bugne aktarlabilecek bir baka tecrbe de bu mektebin talebe seimi konusundaki hassasiyetidir. Bu talebelerin, ehil hocalar tarafndan adeta kl kr yaran bir titizlikle seildiini biliyoruz. Bu talebeler de, hocalarndan devr aldklar msik birikimini, korumak ve kendi talebelerine aktarmak konusunda ahlki bir sorumluluk tamaktaydlar. Mek uslnn gnmz konservatuar rencilerine ahlki bir sorumluluk ykleyeceini ve bu ahlki sorumluluk duygusunun da, msik kltrne yeni bak
51 alar kazandrabilecei sylenilebilir. Sonu olarak Endern mektebi zerine yaptmz bu tez sresince, Endern mektebinin sahip olduu birikimin ve eitim metodunun, gnmz msik eitimi ekline bir model tekil edebilecei fikri edinilebilir.
52 KAYNAKA AKKUTAY, lker, Endern Mektebi, Gazi niversitesi, Ankara-1984 AKST, Sadun, Trk Msiksinin 100 Bestekr, nklp Kitabevi, stanbul 1993 BAYKAL, . H, Endern Mektebi Tarihi, stanbul Fetih Dernei Neriyat, stanbul-1953 BEHAR, Cem, Ak Olmaynca Mek Olmaz, Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk, stanbul- 2006 Sakl Mecmua, Ali Ufknin Bibliothque Nationale de Francetaki (Turc 292) Yazmas, Yap Kredi Yaynlar, stanbul-2008 Ali Ufk ve Mezmurlar, Pan Yaynclk, 1990 stanbul DEVELLOLU, Ferit, Osmanlca Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi Yaynlar, Ankara 2007 GREL, Rahan, Endernlu Vsf Osman Bey ve Dvn, Dvn- Glen-i Efkr- Vsf- Endern, Kitap Matbaaclk, Kitabevi, stanbul ORTAYLI, lber, Osmanl Saraynda Hayat, Yitik Hazine Yaynlar, stanbul2008 ZTUNA, Ylmaz, Trk Msiksi Ansiklopedisi, Milli Eitim Basm Evi, Ankara 1969 SAZ, Leyla Hanm, , Anlar, 19. yzyl Saray Haremi, Cumhuriyet Kitap Kulb, stanbul-2000 SERTOLU, Midhat, Osmanl Tarih Lgat ,Endern Kitabevi, stanbul-1986 TANRIKORUR, Cinuen, Osmanl Dnemi Trk Msiksi, Dergh Yaynlar, stanbul 2005 TAVERNER, Jean.B., Topkap Saray, Kitap Yaynevi stanbul 2007 TETK, Seher, IV. Muradn Saraynda Mzik ve mzisyenler, Yksek lisans tezi, stanbul Teknik niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, 2005
53 T.D.V., slm Ansiklopedisi: Trkiye Diyanet Vakf stanbul 2006
UZUNARILI, smail Hakk: Trk Tarih Kurumu Basmevi Ankara 1977 http://www.alaeddinyavasca.com/index.php?option=com_content&task=view&id1 http://www.tmdk.itu.edu.tr/tarihce.htm http://www.turkmusikisi.com/makleler/cumhuriyetdnemindeturkmuzigi.htm
54 Z GEM 24 Austos 1983 tarihinde, Balkesir Edremitte dodu. lk orta ve lise renimini stanbulda, srasyla Moda lkretim Okulu, Bahariye lkretim Okulu, General Ali Rza Ersin Lisesi olmak zere tamamlad. Konservatuvar eitimi iin Hali niversitesi Trk mzii blmne girdi. Lisans eitimini tamamladktan sonra, ayn niversitede yksek lisans eitimini srdrmektedir.

Enderûn Ve Türk Mûsikîsi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Enderûn Ve Türk Mûsikîsi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

HAL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK MUSKS ANASANAT DALI

ENDERN VE TRK MSKS

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Mustafa Ali ZSES

Tez Danman Yrd. Do. Dr. Yaln ETNKAYA

Mays 2009 STANBUL

ENDERN VE TRK MSKS

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Mustafa Ali ZSES

Tez Danman Yrd. Do. Dr. Yaln ETNKAYA

Mays 2009 STANBUL

Mustafa Ali ZSES 05.05.2009

ENDERN VE TRK MSKS

Hazrlayan Mustafa Ali ZSES

ENDERUN AND TURKISH MUSIC

Prepared by Mustafa Ali OZSES

Thesis Supervisor Assistant Professor Yalcin CETINKAYA, PHD

Endern , bir eyin i taraf, dahili; i yz; harem dairesi

Behar, Cem : a.g.e., s. 30.

11 Sultan II. Bayezid Dneminde Endern ve Trk Msiksi

Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 81. 82.

12 Kanun Sultan Sleyman Dneminde Endern ve Trk Msiksi

Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 84.

14 IV. Murad Dnemi Endern ve Trk Msiksi

15 Sultan IV. Mehmed Dnemi Endern ve Trk Msiksi

Tanrkorur, Cinuen : a.g.e., s . 37. Uzunarl, .Hakk : a.g.e., s . 95.

III. Ahmed Dnemi Endern ve Trk Msiksi

Sultan I. Mahmud Dnemi Endern ve Trk Msiksi

Uzunarl, .Hakk : Uzunarl, .Hakk : 46 Uzunarl, .Hakk : 47 Uzunarl, .Hakk :

a.g.e., s . 96. 97. a.g.e., s . 95. a.g.e., s . 96. a.g.e., s . 98.

18 III. Selim Dnemi Endern ve Trk Msiksi

Donizettinin eittii Abdlmecid, saraynda tutmay baaramad

Akst, Sadun : a.g.e., s. 86.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 108. Akst, Sadun : a.g.e., s. 29.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 31. Akst, Sadun : a.g.e., s. 35.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 49. Akst, Sadun : a.g.e., s. 50.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 74.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 96.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 116.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 140. Akst, Sadun : a.g.e., s. 146.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 153. Akst, Sadun : a.g.e., s. 157.

Akst, Sadun : a.g.e., s. 205. Akst, Sadun : a.g.e., s. 259.

38 3. GNMZ MSK ETM EKLNE MODEL OLARAK

mparatorluu'nun son dnemlerine ksaca deinmek istiyorum; Osmanl

Behar, Cem : a.g.e., s. 18. Baykal, . H. : a.g.e., s. 49.

Behar, Cem : a.g.e., s. 74.

44 4. ENDERN SONRASI MSK ETM VEREN KURULULAR Muzka-i Hmyun

Muzka-i Hmyun iin ilk admlar

ztuna, Ylmaz : a.g.e., s. 345

zalp, Nazmi: a.g.e., s. 80. zalp, Nazmi: a.g.e., s. 80

53 T.D.V., slm Ansiklopedisi: Trkiye Diyanet Vakf stanbul 2006

You might also like