NSZ Yaplm olan bu aratrma, beden varlndan yola karak, canl bedenin sanat nesnelerinden biri olarak kullanlmasn

ve amz resim sanatlarnn bedene olan yaklamn incelemektedir. Marcel Duchampn sanat hakknda yaptm bir aratrma, sanatn ve kendi sanatmn nesnesi zerine dnmeme neden oldu. Duchamp, 20. yzyln balarnda herhangi bir nesnenin sanat yapt olabilecei dncesini ne sryordu. Sanatnn bu dncesi adalarnn bir ounu etkiledii gibi 1960larda insan bedeninin sanat nesnelerinden biri olarak kullanlmasna da n ayak oldu. Bu yzden, 1960larda balayan gsteri sanatlarnda ve gelenein uzants olan amz resim sanatnda bedenin bir ifade biimi olarak ele alnmasn sorgulamam kanlmazd. amz gsteri niteliindeki sanat anlaylarnn ve resmin bedene yaklam farkldr. Gsteri sanatlar bedeni dorudan kullanrken, resim sanatlar onun imgesini gsterir. Bu aratrmada, canl bedenin yapt ierisinde yer almas, sanatlarn resim yapma eylemindeki hareketleri ve bedenin fra olarak kullanlmas dier bir balam olarak kuruldu. ki ayr balamdan hareketle, amz gsteri sanatlarnda bedenin sanat nesnesi olarak yapt ierisindeki varl ele alnd. Ressamlarn ve nesne olarak bedenden etkilenen sanatlarn yaptlar incelendi. Ayrca bu aratrmada bedenin gsteri sanatlarnda ve resim gelenei iinde ele aln biimi, gstergebilim asndan da incelendi. Tezi hazrlarken byk katklarda bulunan deerli hocam ve tez

danmanm Prof. Mehmet Ylmaza, ktphanelerinden yararlandm Ahmet Yeile ve ayrca teze olan katklarndan dolay hocam Veli Merte itenlikle teekkr ederim.

ZET Beden, insann maddi blmdr ve iki ayr cinsiyetle tanmlanr. Beden bilin ieriine de sahip olduu iin nesneler dnyasnda kendini ayr bir varlk olarak gerekletirir. Bilincin kurgulama zelliine sahip olmas onu etken bir varlk olarak zneletirir. Bilincin evreyle olan ilikisiyle de toplumsal bir varlk haline gelen insan, toplumsal olguda deerler ortaya koyar, bu deerlerin taycs roln stlenir. amz toplumsal yaamnn bir gsteriye dnmesiyle sanatlar da bedeni sanat nesnesi olarak kullanmaya balar. Dnem sanatlarnn bir ksmnn sanat nesnesi olarak bedene ynelmesi 1960larda balar. Sanatn disiplinleraras alma ulamasyla teatral bir gsteriye dnen etkinlik birleik sanat yapt nitelii (disiplinleraraslk) kazanr. Bedenden hareketle eyleme ynelen gsteri sanatlar yapt ierisinde beden varlna dikkat eker. Eylem araclyla bedene ynelen sanatlarn iddet ieren gsterileri ise iktidar karsnda teki olarak kurulan bedeni yeniden kurmay ama edinirler. Sanatlar bedenle gerekletirdii etkinliklerde izleyicinin katlmna olanak salad gibi an ortaya koyduu grntleme tekniklerinden de yaralanrlar. oul uzam ierisinde gerekletirilen uygulamalarda dolaymsz olarak yer alan beden, amz resim sanatlarn da etkileyen nesne konumunu srdrmektedir. Gelenein yntemlerine bal kalan amz resim sanatlar bedeni plastik bir biimlemeden te isel gerekliinin tene, ete yansmasn gsterir. Resim sanatlar, bedeni arzulanan bir nesne olmasnn dnda onu cinsel kuram balamnda deerlendirir.

ii

ABSTRACT The body is the material part of the homan being, and describes itself with two different genders. Since the body itself also has the consciousness, it makes itself an object in the world of other objects. That consciousness bears the feature of fiction makes it the subject as an active being. The human being, who becomes a social being because of the interaction between consciousness and its environment offer values in the social phenomenon, and the body assumes the role of the career of these values. With the transformation of the modern life into a visual show, artists begin to exploit the body being as a object of art. The turn of the artists of art starts in the 1960s the activity that becomes theatrical with the art reaching and interdisciplinary extensions gains feature of combined arts. The visual artists who take their origins in the body and turn to action attract the attention to the existence of the body in the work of art. And the show that include violence of the artists who turn to art through action aim torebuild up the body constructed as the other. The artist who uses the techniques of visualising the modern age offers as well as enabling the participation of the viewers. The body which indirectly takes places in the multiple spaces carries on the position of the object which impress the modern contemporary painters. The contemporary painters who stick to the traditional techniques show, body as a reflection of the inner reality onto the skin and the flesh rather than plastic form. The modern day painting considers the body as a thing in the sexual theory not as an object which is desired.

iii

NDEKLER NSZ........ i ZET...........ii ABSRACT..iii NDEKLER.......iv RESM LSTES .........v GR.......1 I. BLM: VARLIK KATEGORSNDE BEDEN I. 1. Yaayan Canl Olarak Bedene Bak ...3 I. 2. Bedenin Toplumsall ........7 I. 3. Cinsel Beden .........10 I. 4. Kavram Olarak Beden...........15 I. 5. zne ve Nesne Olarak Beden ......18 II. BLM: 1. DSPLNLER ARASI FADE ARACI OLARAK BEDEN..21 II. 1. Gsteri Sanatlar...........23 II. 2. Bedenin Basks ve zdmleri...............30 II. 3. Beden Sanat ............36 II. 4. Bedene Mdahale ........38 II. 2. BEDEN VE ANLAMIN BRLKTE KULLANILMASI II. 2. 1. Gsterilen Beden ..........46 II. 2. 2. Gsteren Beden ...........50 III. BLM: 1. ADA RESMDE BEDEN..55 IV. BLM: UYGULAMALAR VE RNEK RESMLER IV. 1. Uygulamalara likin Aklamalar.......72 IV. 2. rnek Resimlere likin Aklamalar .....74 SONU..84 KAYNAKA.....86

iv

RESM LSTES 1. Resim 1, Allan Kaprow, 6 Blmde 18 oluum, 1959. 2. Resim 2, La Monte Young Mzii Eliinde Nam June Paik, Ba in Zen. 3. Resim 3, Hermann Nitsch, 80. Eylem, 1984. 4. Resim 4, Hermann Nitsch, 80. Eylem, 1984. 5. Resim 5, Yves Klein, nsan lmleri, 1958, 194x127 cm. 6. Resim 6, Yves Klein, Mavi Boyayla nsan lmleri, 1960. 7. Rseim 7, Yves Klein, Erkek ve Dii Bedenlerle nsan lmleri, 1960, 145x 298 cm. 8. Resim 8, Jackson Pollock, Atlyesinde alrken. 9. Resim 9, Jackson Pollock, Numara 1, Tuval zerine Yalboya, 1948. 10. Resim 10, Marina Abramovi, Ritim 10 adl gsterisinden bir Grnt, 1973. 11. Resim 11, Marina Abramovi, Sanat Gzel Olmal, Sanat Gzel Olmal, 1975. 12. Resim 12, Orlan, Popler Portre. 13. Resim 13, Orlan, Estetik Ameliyat Gsterisi-baarl Ameliyat, 1991. 14. Resim 14, Chris Burden, At, 1974. 15. Resim 15, Stelarc, Uzatlm Beden. 16. Resim 16, Stelarc, Protez Kol. 17. Resim 17, Gina Panen Eyleminden Grnt. 18. Resim 18, Franois Boucher, Banyodan kan Dianann Dinlenii, 1742, 57x73 cm. 19. Resim 19, Joseph Beuys, Amerikay Seviyorum, Amerika da Beni, 1974, New York. 20. Resim 20, Egon Schiele, Birbirine Sarlm iki Kz, 1915, 48x32cm. 21. Resim 21, Egon Schiele, Yeille rtl Kadn, 1914, 48x32 cm. 22. Resim 22, Lucian Freud, Francis Baconun Portresi, Bakr Levha zerine Yalboya, 1952, 18x13 cm. 23. Resim 23, Lucian Freud, kili Portre, 1985-86, Tuval zerine Yalboya, 79x89 cm.

24. Resim 24, Lucian Freud, plak Kadn ve Kanepe, 1985, Tuval zerine Yalboya, 51x60cm. 25. Resim 25, Jenny Saville, Plan, Tuval zerine Yalboya. 26. Resim 26, Jenny Saville, Pasaj, Tuval zerine Yalboya. 27. Resim 27, Jenny Saville, Matrix, Tuval zerine Yalboya. 28. Resim 28, Mehmet Ylmaz, Cin.s.el eyler-19, 2006, Kark Teknik, 100x95 cm. 29. Resim 29, Mehmet Ylmaz, Cin.s.el eyler-21, 2006, Kark Teknik, 180x180 cm. 30. Resim 30, Mehmet Ylmaz, Cin.s.el eyler[+K]-14, 2006, tuval zerine Yalboya, 16x32.5 cm. 31. Resim 31, nci Eviner, Kark Teknik, 31x23 cm. 32. Resim 32, nci Eviner, Kark Teknik, 31x23 cm. 33. Resim 33, nci Eviner, Kark Teknik, 31x23 cm.

vi

vii

GR nsan bedeni, fiziki bir yap ve metafizik boyuta sahip bir varlktr. Fiziksel yaps grlebilir varln; ruhsal yaps ise isel, gdsel varln oluturur. nsan gdlere sahip olduu iin hayvansal bir zellik tar, ancak dnebilmesiyle de ondan ayrlr. Bu adan, kurgulayan bir znedir. Dnebilmesiyle varlk kategorisinde zel bir yer edinen insan, hem doay dntrr hem de toplumsal bir varlk olarak kendini vareder. nsan toplumsal olgu ierisinde bir takm deerler ortaya koyar ve bu deerleri de bedenine yanstr. Bedenin sanattaki yansmas hem bireysel hem de toplumsal yaamla ilikili olup, tm insanlk ve sanat tarihini kapsar. Bu srete insan bedeni; biimi, hacmi, ktlesi, rengi ve dokusu ile balangtan bu yana sanatn en nemli nesnesi olagelmitir. Sanatn tarihsel srecinde, beden varlnn yerini, tuval ya da dz bir zemin zerinde onun zihinsel imgesi alr. Ancak amz sanatlarnn bir ksm, insan hareketlerinin de sanat olabilecei dncesiyle eyleme gemesi bedenin temsiliyetteki yerini almasn salar. mgesinin yerini alan beden dier sanat trlerinin salad olanaklar iinde artk bir sanat nesnesi olarak grlr. Beden araclyla eylem alanna ynelen gsteri sanatlar, beden, temsil ve iktidar ilikilerine dikkat eker. Bedenden hareketle eyleme geen sanatlar yzyllardr Batda kurulan estetik bilinci ve bedeni sanatn kalplam bakndan kurtarmaya ynelik gsteriler gerekletirirler. Eylem araclyla bedene ynelen baz sanatlar ise, mazoist bir tavrla kendi bedenine ynelik eylemlerde bulunurlar. Sanatlarn bedenleri zerinde gerekletirdii etkinlikler, kamusal alanda smrlen, zerinde cinsiyet politikalar uygulanan, akl karsnda bir teki olarak kurulan bedeni sorgulamaya yneliktir. amz resim sanat, bedeni, gelenein yntemlerini kullanarak grselletirir. Tuval zerinde yer alan beden temsilleri, kendi varoluunu gsterir. Bu anlamda plastik deerlerle ifade edilen anlatm, bedenin davurulan isel

gerekliine, yaamla olan deneyimine, cinsiyet ve cinsellik balamna kadar uzanr. Uygulamalar blmndeki resimler varlk nedeninin dnda, birbirine eklenerek dzenlemeyle sunulurken mekana ve almlaycnn bedenlerine eklenir. Resimlerde yer alan beden imgesinin mekana ve izleyicinin bedenine eklenmesi insann denge mekanizmasnda yerinin sabitliini sorgular.

I. BLM: VARLIK KATEGORSNDE BEDEN I. 1. CANLI BR VARLIK OLARAK BEDENE BAKI Nesneler dnyas ierisinde canl bir varlk olarak insan, duyular yoluyla alglanan bir bedene sahiptir. Beden, organik yaps, biimi, ktlesi, rengiyle canl varln maddi blmdr. Biyolojik bedenin en kk yapsal birimi olan hcreler dokular, dokular organlar, organlar sistemleri oluturur (akr, 2001; 143). Vcudun sistemlerini kontrol eden beyin, organlara sinir ularndaki uyarclarla balanr. Dolaysyla beyin, organlarn hem dzenli olarak almalarn hem de yaamlarn salayacak enerjinin paylamlarn dzenler. Organizmalar btn olan bedenin yaamn ve devamlln salayan ise, yaama ve reme hcreleridir. Bedenin anatomisini kas ve kemik yaplar oluturur. Bu yaplar bedenin hareket biimini olutururken, sinir sistemi araclyla beyne bal olan kaslar da vcudun hareket kabiliyetini salar. Bu kemik ve etten oluan yap zerini ise ten kaplar. Teniyle snrlanan beden, yap ve grn olarak dier canllardan ayrlr. Ten bedenin kendi trdeleri iinde kimliin en yaln halini oluturur. Yapdaki aynlk ten ile grnte farkllar. Kendisi de bir duyu olan tenden darya alan duyu organlar, vcudun snrlar dndaki varl alglayarak bilin dzeyine ulatrr. Alg canl varln ilk bilme halidir. Varlk (nesneler dnyas) duyu organlar araclyla alglanr. Beden elbetteki sadece kemik, et ve onu saran tenden oluan bir varlk deildir. nsan eylem varldr. Eylem enerjisinin kayna, onu harekete geiren drtlerin kayna, ona canlln salayan nedir? sorusu, eski alardan bu yana dnrlerin temel problemi olmutur. Bedenin yaam enerjisi konusunda din ve bilim farkl eyler syler.

Birincisinde, tm varln yaratcs Tanr, ikincisinde ise doann enerjisidir.

Birinde bak bedenin iine, ruha; dierinde ise darya, bedenin koptuu doaya ynelir. Yahudilikte, Hristiyanlkta ve slamiyette, insan ve tm evreni Tanr yaratmtr. nsann yaratlna, ncilde yle deinilir: Allah yerin toprandan adam yapt, ve onun burnuna hayat nefesini fledi; ve adam yaayan can oldu. [] Allah, adamdan ald kaburga kemiinden bir kadn yapt (Kitab- Mukaddes; 7, 22). lk insanlar olan Adem ile Havva Cennette yaratlr ve yasak meyveyi Havvann yemesiyle birlikte Allah tarafndan cezalandrlarak dnyaya gnderilirler. Bu dnya insanlar iin snav dnyasdr. Kuran- Kerimin Elnsan suresinin ikinci ayetinde phesiz biz insan, karm halindeki az bir sudan (meniden) yarattk ve onu imtihan edeceiz. Bu sebeple onu iitir ve grr kldk. (Kuran- Kerim; 2000). Yine Kuran- Kerimin El-Kyame suresinin 38. ayetinde insann yaratlyla ilgili olarak Sonra bu, bir alaka oldu. Derken Allah onu yaratp gzelce ekillendirdi (Kuran- Kerim; 2004) biiminde ifade eder. nsann dii ve erkek olarak iki ayr cinsiyette yaratlmasyla ilgili olarak ayn surenin 39. ayetinde Nihayet ondan da erkek ve dii iki ei var etti der (Kuran- Kerim; 2004). Bilime gre ise beden ve ona yaamn salayan doal kimyasal elektronlardr. nsann yaam gcnn, acunsal (yaam) enerjiden kaynaklandn syler Riech. Ona gre doa ve uzay bu enerji ile doludur (Riech, 1985; 161-163). nsan balangtan bu yana, canl varlk olarak bedenin nereden geldiini, nasl olutuunu dnerek, aratrarak, deneyler yaparak anlamaya ve ispat etmeye almtr. Antik Yunan filozoflarndan olan Anaksimondrosa gre ilk meydana gelen canllar suda yaayan balklar gibi yaratklardr. nsan da bu yaratklardan tremitir (Timuin, 1992; 120). Benzer bir dnce ortaya atan Thales, canl olan her eyin sudan olutuunu ve suyun Tanrsal bir g tadn syler. Anaksimenes ise btn evreni havann sarp tuttuunu, insann canl vcudunu ayakta tutann ruh olduunu, ruhunda bir hava olduunu syler.

Doann ve canlln oluumunu, doann temel elementleri dnda ele alan Anaksagoras da canlln ve hareketin temel kaynana nous adn verir. Hareket halinde olan nous, Empledoklese evrendeki oluun ve varlklarn balang ilkesidir. gre btn biyolojik olaylar, canl varln zel organlar

araclyla, uyarlanma geirmesini salayan d evrenin koullarnda ortaya kan deiiklikler nedeniyle geliir (Gkberk, 1999; 20-37). lgintir bu son gr Freudun igd kuramn artrr. Varl idealar dnyas ile aklayan Platon, varlk dnyasn idealarn yanslarn tayan dnya olarak grr. Grnmeyen ancak akl yoluyla bilinen idealar, maddeye dzen ve form kazandrr. nsan ruh ve bedendendir, bedeni harekete geiren ruhtur diyen Platon, insan ruhunu eksiksiz bir tz olarak grr. Ruh, bedene geici kaplanmtr. Platondaki Tanrsal kaynakl ruhsalln yerine Aristoteles duyumsal etkinliin salad ruh fikrini getirir. Ruhun ilevi duyum ve dnme ilevidir (Timuin, 1992; 158, 179). Antik Yunan filozoflar, canl varlk dnyasn Platona kadar, doa glerinin meydana getirdiini ifade eder. Platonla birlikte canl varlk ruh ve beden olarak iki ayr varlk olarak dnce boyutuna tanr. Varln oluumu akn bir dnyada aranr. Canllar oluumunu doaya balayanlardan farkl dnen Platon gibi Aydnlanma an balatan Descartes da bedeni madde ve ruh olarak iki ayr yap olarak dnr. Aydnlanma ayla birlikte insann kendi varlna bak, dncede, akl zerinde ele alnr. pheyle bakt varln dncesinde somutlatran, dnceyle Tanrnn varln ispatlamaya alan Descartes, doay tmyle mekanik temel zerine kurar ve canly da bu doa iinde ele alr. Beden de bu yasalar zerine alr ve ruh hibir ekilde bu mekanik ilemeye karmaz. Descartesn ruh anlayndan hareket eden Malebranchea gre Tanr yaradandr. Descartesn rasyonalizmi ile felsefesini dengeleyen Spinozaya gre ise, evren Tanrnn znden zorunlu bir sonu olarak kmtr ve evrenin kendisidir; O,

nesnelerde bunlarn z olarak bulunur. Nesnelerde onun gerekliinin birer grntsdr. Varl Spinozadan bsbtn farkl olarak ele alan Leibniz, tz monad (birliktelik) olarak adlandrr. Maddi deil de ruhlu olan bu birliktelik kendi iine kapaldr. Bu yzden ruh ve bedenin birbirilerini etkilemeyen bir balantlar vardr. Bu balant onlarn znde sakldr ve bir olgudur. Leibnize gre her birliktelik evrenin zn kendinde tar. Ruh ile beden arasndaki bu balanty da birliktelik teorisiyle aklar. Hibir nedensellik balantsnda olmayan ruh-beden birlikteliinde, ruh her an bedende olup biten ayn eyleri tasarmladndan bedeni etkiler ve bedenden bir takm eyler alyormu gibi grnr (Gkberk, 1999; 266-320). 17. yzylda insan varlnn anlam ve bu dnya iindeki yeri evrensel bir bilim felsefesi iinde deerlendirilir. 18. yzyl dnrleriyle birlikte insan daha ok bir kltr nesnesi olarak problem edinilir. Modern biyolojide, insann organik yapsnn bilimsel olarak aratrlmas, C. Darwinin nsann Treyii (1871) adl almasnda hz kazanr. Darwin bu aratrmasnda insanla hayvan arasndaki temel ontolojik ayrmay sorgular. nsann yaratlta tantldnn aksine, evrenin her eye gc yeten efendisi konumunu yitirir (Pinguet, 2006; 74). Evrim teorisinin ilgi alanlar ile benzerlik gsteren S. Freud Psikanalitik Kuramnn temelinde insan davrannn kkenini, igdlerin oluturduunu savunur, ruhsal dnyay ileten ve yrten igdlerdir. Bu kurama gre, insan bedenini oluturan yaama ve reme hcreleri gibi bireyin yaamda kalmasn salayan ben (ego-kendini koruma) drtleri ile trnn devamlln salayan, cinsel drtleridir (Freud, 2001; 7). Freud Ben her eyden nce bedenseldir, yalnzca bir yzey varl deil, bir yzeyin yanstlmasdr da (Freud, 2001; 86) derken, bedenin duyusal verisiyle zihinde oluan bilinci ve bu bilincin oluturduu davranlardaki anlam yansmalarn vurgular. Kiinin vcudu, her eyden nce vcudun yzeyi, ayn zamanda i ve d alglamalarn kt yerdir.

Herhangi bir nesne gibi grlr ama biri i alglamaya iki farkl duyu alnr (Freud, 2001; 86). Biyolojik ve psikolojik adan yaam ve davran katman dardan ya da ieriden gelen duyular ya da duyumlar dediimiz btn alglamalar bedenin bilincini oluturur. Duyuyla alglanan d dnyann iteki duyumlara ulamas bedenin organik yapsyla gerekleir. Bedenin insan zihninin en yce varlklar haline gelir. Beden ve bilin olarak ayrlan insan, psiik ynyle hayvanla birlese de toplumsal ynyle ondan ayrlr. Bilinciyle hayvandan ayrlan insan, bilincin oluturduu deer yarglaryla toplumsal kltrel bir varlk halini alr. Beden toplumun deer yarglarnn bir reticisi olur ve taycs roln stlenir. zihinsel yaamna ait olan eyler, dnceye dnmesiyle, deer yarglarmz asndan

I. 2. BEDENN TOPLUMSALLII nsan, toplumsal bir varlktr. nsan evresiyle olan ilikisini kendi istei dorultusunda gerekletirmeye eilimli olsa da bu ilikiyi toplumsal yaam alan belirler. nsann doayla olan mcadelesinin retim faaliyetlerine dnmesiyle toplumsal yaam alan balar. Toplumsal alanda kiileraras ilikileri, retim, tketim faaliyetleri ve toplumsal deerler belirler. nsan retim almasnda doay deitirerek amacna hizmet eder duruma getirir. Bu retim almalar el birliiyle almay zorunlu kldndan, insanlararas ilikilerin bilinli bir ekilde dzenlenmesini ngrr. Dolaysyla toplum iindeki retim almas insanlarn birbiriyle olan ilikilerini de etkiler. retim ve tketim faaliyetleri belirli balar ve ilikiler kurmay birbiriyle zorunlu klar. nsanlarn doa zerindeki

retim faaliyetleri ancak bu toplumsal balar ve ilikiler iinde gerekleebilir. Dolaysyla insan bilinci, birey ve onun doal evresinde kurulan bir iliki deil, ayn zamanda toplum ile evresi arasndaki ilikinin bireyde yansyan toplumsal

ieriidir. Bu yzden insan varlnn toplumsal alanda yaamn belirleyen bilinci deil, tam tersine, bilincini belirleyen toplumsal varldr (Thomson, 1998; 2024). Toplumsal yaam ierisinde, kendi dnyasn, deerlerini ortaya koyan tek varlktr insan. Dolaysyla insann deerlerini yaratt alan toplumsal alandr. Toplumsal alanda insan, tre, ahlak, din, dil, sanat, hukuk, ekonomi, teknik gibi deerler ortaya koyar. nsan ortaya koyduu bu deerleri bedene yanstr. Bedene yansyan inanlar, adetler, gelenekler de insan bedenini etkiler. rnein, branilerde ve slamiyette devam eden snnet gelenei, erkein cinsel organnda meydana getirdii deiiklik; kulaklarn delinmesi adeti, ilkellerde bedene izilen izgiler, resimler, eitli mesleklerin meydana getirdii eitli deiiklikler, beden zerinde toplumsal birer grngdr (Ksemihal, 1982; 21-29). Emile Durkheime gre toplumsal olaylar din, ahlak, hukuk mantk gibi trl biimlere brnerek bireysel bilinlere dtan gelirler ve kendilerini istese de istemese de bireye zorla kabul ettirirler. Toplumsal bilin, hayatn en yksek biimidir. nk bilinlerin bilincidir. Bireylerin stnde yer ald iin her eyi zl tarafndan grr (Ik, 1998; 179, 180). Toplumbilimciler insann iinde yaad toplumu ve toplum iinde bireyleri deerlendirirken, eitli yntemler uygular; toplumsal olaylar insan biyolojisine, insan bedeninin niteliine, insan bedeninin niceliine ve yaam savana gre deerlendirirler. Bedenin iinde yer ald toplum aslnda yine beden metaforundan baka bir ey deildir. Beden ister biyolojik, ister toplumsal olsun, bir btnl art koar. Spencer, insann iinde yaad toplumu da insan organizmasna benzeterek, ikisinde de byme vardr; byrken her ikisinin de yap ve grevlerinde farkllama ba gsterir. Her ikisinin de paralar arasnda bir

ballk vardr. Her ikisi de hcre birey gibi birimlerden meydana gelmitir der (Ksemihal, 1982; 55). Bedenin biyolojik zellikleri ve toplumsall arasnda bir iliki ngren Norbert Eliasa gre beden hem bitmemi bir sre hem de devam eden toplumsal bir sre olarak deerlendirilir. Beden uygarlama sreci iindedir. Elias ve toplum, ba ve sonu olmayan sosyal srelerde d grmndeki

deiiklikleri ne karr. Toplumsal figrleme deitiinden insan bedeninin geliimi zerine olan etkilerde deimektedir. Figrlerin deimesi, toplum ve kiiler aras uyumla gerekleir. Bu dnmde bireyin d grnm de deiir ve yeniden biimlenir (Ik, 1998;130,135). Toplumsal gelime srecinde bedenin d grnmnn deiimine dikkat eker. Beden ve toplum evrim, etkileim ve uyum iinde gerekleir. Bedeni, toplumsal snflamada sosyal konumuyla, habitusun

cisimlemesiyle, beeni erevesi iinde deerlendiren Pierre Bourdieu, toplumbilimsel zmlemede ele alr. Bedeni, sosyal konumda, insann gnlk yaam ve bedenin gelimesini salayan snf temelli nesnel koul olarak habitusla ilikisi iinde deerlendirir. Habitus, bireyi eyleme ynelten, onu motive eden kurulu sosyal yaplar sistemidir, uyum salama gcdr ve d dnyaya uyum salama rol stlenir. Beeni ise bu uyumda, btnletirici olarak, psikolojik ve fizyolojik olarak bedene giren her eyi seer ve dzenler. Bourdieuya gre beden snfsal beeninin maddilemesidir. Erkek ve kadnn cinsiyetle de balantl olarak, habitusun alanlar ve pazarlar ierisinde bedenin kullanmnn nasl farkllatn da gstermektedir. Erkek ve kadn bedeni zerinde tm kltrel grnmler, cinsiyetle ilikili olarak bedenin kullanlmasn vurgular (Ik, 1998; 138- 142). Popler kltrn yaam olgusu, markann tketimine yneliktir. Tketimin gerekletii alan insann bedenidir, bedenin arzusudur. Beden tketimin ruhunu

yanstr. Seyirlik bir nesne, arzunun nesnesi haline gelir. Bedenler benzer grnty yanstr ve tketimin aynas olur. nsan topluluunu fizik ve biyolojik kanunlarn birer grnts olarak ele alan ve cinsellik gryle Freudu iaret eden Winiarskyye gre (1900) [] insan ynlarnn hareketlerini belirleyen cinsellik veya alk, bu ihtiyalarn dorudan doruya doyurulmasna engel olacak bir direnle karlatnda, ekonomi, politik, hukuk, ahlak gibi biimlere brnr. Bylece hayat enerjisi psiik ve toplumsal enerjiye evrilmi olur (Ksemihal, 1982; 42). Freud ve benzer fikri tayanlara gre, insan topluluklarn karakterize eden libidodur. Cinsel igdlerle toplumsal olaylar arasndaki ba libidoyla ilgilidir. Totemcilik, din, tabu gibi deerlerde, libidonun eitli grnmlerinden baka bir ey deildir. Libido toplumsal igddr (Ksemihal, 1982; 116-117). Bedenin ilevi, yaam, cinsel amaca ynelik eylem btnl olarak ele alnr ve beden cinsel bir makineden baka bir ey deildir, toplumsal deerler ise cinsel hazzn grnmleri olur.

I. 3. CNSEL BEDEN nsan bedeni, erkek ve dii olarak iki ayr cinstir. Diilii ve erkeklii ortaya koyan vcut formu dalm, cinsiyet karakterlerini, grn ve yapsal farkllklar olarak belirler. Kadnn ve erkein bedenlerinde cinsel karakterler kutuplamtr. Farklln ortaya koyduu biyolojik yapyla, dii doay, erkek ise kltr temsil eder. Erkein kltrel pozisyonu kadnn teki olarak kurulmasn zorunlu klar. Dii bedenin grnm erkek bedenine gre daha zariftir. Kadn bedenindeki bu zariflik, hem diiliin yapsn, hem de kar cinsiyle olan farkll ortaya koyar. Farkllk, ten grnmnden ses tonuna kadar sralanabilir. Dikkat eken gsleri erkein kasl yapsna karlk gelir. Erkein ve diinin

10

bedenindeki farkllklar, vcutlarn salglad ayn hormonun tersi etkiler ortaya koymasndan kaynaklanr. Ayn hormon, tenindeki tyleri, ses kalnln, erkek ve kadn davranlarn, yumurta ve sperm oluumunu da salar. Bedenlerin cinsiyet farkn en belirgin ekilde ortaya koyan cinsel organlardr. Kkeni ortak olan cinsel organlar birbirine benzemeseler de biri dierinin tersi, i ve d olarak birbirini tamamlar. Cinsel organlardan te, sadece dii bedene zg olan ve diiliin doas gerei kanayan, yaam boyu bir rutini takip eden aknt, grn olarak olmasa da, dii bedenin en belirgin zelliidir. Bu kanama, dii bedenin dourganlnn doal iareti, ayn zamanda ona yklenen kutsiyetin ve kirliliin de iaretidir. Aknt, kadnlar iin bedeni temizleyen olumlu bir durum olarak grlrken, toplumsal ve kltrel tabular, yaam ierisinde, zel ve kamusal alanda bir ok kstlamalar getirir. Btn kltrlerde tresel olarak cinslerin davran ve tutum ayrlklar, erkek ve kadnlarn bedenine yansr. Kltrel yap iki ayr cinsin, cinselliini nasl yaayacaklarn belirlemeye yardmc olur (Baynes, 2002; 133). Kltrel deerler ierisinde her iki cinsiyet davran, duygu, dnce ve estetik anlayn kendisi ortaya koyar. Dii cinsiyet kadn, eril ise erkek biimini oluturur. Cinslerin farklln rollerini pekitirir. ortaya koyan, doasn bedenine yanstan erkeke ve Cinslerin, kiilik olarak ortaya koyduu davran kadnca davranlardr. Kiilii yanstan bu davranlar cinsler aras yaam farkllklarnn temelini, S. Freud oedipus ve elektra olmak zere iki psikolojik geliim sreci iinde ele alr. Psikolojik geliim srecinde erkek ocuu, annesini arzulamaya rakip grd babann yerini almaya iten oedipus kompleksi, doal olarak fallus evresi boyunca geliir. Fakat kadnlatrma korkusu, oedipus kompleksini yitiriine neden olur. Onun yerini sert bir st-ben alr (Freud, 2004; 163-164). Kz ocuunun kompleksi ise cinsiyet normlarna uygun davrana, babayla zdeleme ile giren erkekten farkl geliir. Kzn annesi, kendisine penis vermedii iin bu yoksunluktan onu sorumlu tutar ve ondan nefret eder. Kz

11

ocuu bu sreci, cinsel yasaklama, erkeklik kompleksi ve normal kadnla ulama olarak dnemde gerekleir. Uzunca bir sre penis sahibi olma umuduyla yaayan kz ocuu ac gerei kabul etmez, fallusu olduuna inand annesi ya da babasna benzeyerek kendi cinsel kiiliini oluturmaya alr. Durum, srecin farkllamasyla ocuk sahibi olmak isteine dnr ve erkeklik kompleksinin doyumunu sahip olduu erkek ocuktan bekler (Freud, 2004; 158168). Kiiliin oturmas iin oedipus ve elektra kompleksini amas gereken ocuklarn deneyimledii ilikiyi benimseyerek cinsiyet kiilikleri oluur ve yaantsn bu kiilik zerine kurar. Kiiliinin geliimi ynnde cinsel etkinliini gerekletirir. Cinsel etkinlik iki ayr bedenin temel ilevlerinden biridir. Canllarn devamlln salad iin de doaldr. Cinsel arzularn salad hazlar bedeni ve bedenin yaamn gerekli klar. Bireyin cinsel yaamnda etkinlik [] etik bir zne olarak biimlenmesi, onu eyleminin kuraln [] ahlak erevesinde evrenselletirmesiyle deil, tersine eylemini bireyselletiren, onu az ok deitiren, hatta ona kendisine yklendii ussal ve dnlm yap sayesinde zgl bir canllk veren bir tutum, aratrma aracyla gerekleir (Foucault, 2003; 166). Cinsel etkinlikte erkein etken bir e olduu konusunda Aristotelese katlan Foucault, ten deneyiminin kadnlarda erkeklerde olduu gibi olmasa da, her iki cinste de ortaklaa sahip olduklar bir deneyim olarak grr. Cinselliinse, kadnla erkek arasndaki durakla belirleneceini, etkinliin hazlar sayesinde etkin ve edilgin oyuncular arasnda getiini syler (Foucault, 2003; 154). Cinsellik tm toplumlarda heteroseksel (ayr cins) ilikinin temeli olarak grlr. Evlilikle bir hak olarak grlen cinsel yaamn, baz toplumlarda evlilik ncesinde yaanmas gereklidir. Normalin dnda cinsel tercih yapan bireyler bunu, homoseksellik (ecinsellik), transseksel (cinsiyet deitirme), biseksel (her ikisine de ilgi duyma) gibi alternatif cinsiyeti ya da tamamen cinsiyet deitirerek deneyimler. Cinsel kimliin ya da etkinliin her haliyle deneyimlendii gnmzde, beden cinsiyetsizleir. Bedeni Cinsellik Grsellik

12

Pornografi adl kitabnda ele alan Kahraman, neredeyse tam bir diileme yaylyor ortala [] bir eylem alan artk cinsellik der (Kahraman, 2005; 17). Her eye ayn dokunun yayld ve bu bireylerin, estetik, plastik ameliyatlarla, dier bir grnt retme yntemine ba vurarak bunu deneyimlediini vurgular. Cinsellik bir metaya dnr ve beden bunun mptelas olur. Cinsleraras beden, biyolojik yapda ve fizyolojik grnmde aranmakta ise de yaplan aratrmalar ve toplumlar aras karlatrmalarda, biyolojik ve fizyolojik fark sadece bir balang noktasn tekil eder. Sosyo-kltrel kurallar, kadnla erkek aras farkllamay biyolojinin ve fizyolojinin yaratt farkllamadan ok daha teye gtrr. eitli toplumlarda kadn ve erkek yaam gz nne alndnda, bu farkllamann bir kltr ii olduu ortaya kar (Saran, 1993; 133). nsanlarn ataerkil toplum dzenine gemesiyle beraber toplumsal cinsiyet, biyolojik cinsiyet zerinde kurgulanr. Kadnln ve erkekliin biyolojik yapsnn temel alnmasyla, toplumsal cinsiyetin, kadnlk ve erkeklik kategorilerinin toplumsal normlara dnmesiyle gerekleir. Kadn ve erkeklik doutan normal saylrken, kadnln ve erkekliin nasl yaanacan ise iinde yaad toplumsal yap belirler. Toplumsal yap sonras, kadn ve erkek bedeni biyolojinin, kadnlk ve erkeklik yaants kltrn alanna girer. Kadnn doaya denk dt grlrken, erkeklik bir kltrel gereklie denk der ve bu kltrel olguda erkek egemen rol alr. Ancak, kadnlarn haklar ve durumlaryla ilgili kazanlm feminist utkular, etkinlik dengesini deitirir. Bunun bir sonucu olarak, Hristiyanlk evlilik treni anlay da btnyle deiir. Onun imdiki dinsel ve laik nemi, kadnlarn hizmeti gibi grld zamandakilere kesinlikle karttr. Geleneksel Avrupa-Amerikan aile anlay, gelimi sanayi lkelerinin temel birimi olarak kalmasna karn, artk yumuak ve aresiz kadn ile sert, ekmek kazanan erkek imgelerini kesinlikle iermez. Bunlar Avrupa kentsoylu kltrnce belirlenen rollerdi. 19. yzyl orta snfnn varlnn ekonomik ve tinsel gereklerinin srp gitmesine dayanyordu. Gerekte erkekle kadnn toplumda ve birbiriyle ilikilerinde olas rolleri, bedenlerinde erkein dl salayc, kadnn ocuu besleyici olular dnda snrsz bir deiiklikte grlr

13

(Baynes, 2002; 134). Batdaki bu cinsleraras dengelenme sreci feminist hareketin balamasna yneliktir. Feminist hareketin balang noktasnda, kadnn teki olarak tartlmas bilinci yatar. Feminist deneyimi belirlemek iin teki kiilerin otoritesini tehir etme ve ykma edimi bulunur (zbudun- afak, 2005; 335). Feminist hareket, cins, cinsellik ve cinsiyet tartmalar vastasyla biyolojik bedenin ne tr bir toplumsal biimlenme ile olutuunu sorgular. Sosyo-kltrel yap ierisinde kadn bedeninin teki olarak nitelendirilmesidir. Kadn bedeni, tekinin karsnda ncelikle bir dil olarak kurulur. 1960larn ikinci yarsndan itibaren, bu dil ierisinde kurulan kadn bedeni sorgulanr. Her an her yerde gzlemlenen kadnn ikinciliine kar kn balang noktas, kutsal bekaret ve kadnn gszln vurgulayan baz tabular ve nyarglarn yklmasdr (Ik,1998; 41). Erkek egemen toplumda kadna yaplan bask, cinsel politika olarak deerlendirilir. Smrlen kadn bedeni aile iinde ve dnda, retim faaliyetlerinde, ataerkil dzen ve kapitalizm tarafndan belirlenir. Kadn ikinci i gc olarak ele alnr. Feminist kuramclardan A. Jaggar, kadna yaplan basknn sadece kapitalizmin olmadn, cinsiyet ve snf farkllklarnn da bask unsuru olduunu ve faktrlerin ortadan kalkmas gerektiini vurgular (Ik,1998; 46). Hem cinsel hem de kamusal yap ierisinde smrlen kadn diyete zorlayan anlay kadn, kendi bedenine de yabanclatrmaktadr. Kamusal ve zel alann tek hakimi erkekler olmas ve kurulu dzenin yklmas, kadnn zgrlemesi iin ayr bir strateji oluturmasn salar. Bu strateji sonucu cinsiyetsiz kiilii dourur. Kadn ve erkek rolleri ortadan kalkm olacaktr. Kadn tekinin yerinde devinirken, erkek durumunu korur. Bu zihinsel kartlkta dncenin yklmas yoluyla, kadn zgrleecektir. Kadn hareketi, erkek egemen toplumda, kadn teki olarak kuran iktidara hayr demektedir (Ik,1998; 49-50). Cinsiyet kimlii balamnda ise kadnn sabit bir kimliinin olmad, kadn kavramnn bir kurgusu olduudur.

14

Erkek egemen toplumda, kadnn teki olarak kurulmasna kar koyan feminist kuramclarn tavrna ezamanl olarak katlan kadn sanatlar da kadn kimliini, kendi bedeni zerinde gerekletirdii eylemlerle sorgularlar. Marina Abramovi ve Orlan gibi Batl sanatlar, kadn bedeninin kltrel grnmdeki sosyal konumunun, ikinci planda kalmasn ve bedenin biyolojik yaps zerinde kurulan arzu politikalarn sorgular. Kadnlarn erkek egemenliinden kurtulmas, dii bedenin estetik grntsnn bozulmasyla olacaktr. Dolaysyla, sanatlarda kendi bedeninin gzel grntsn bozmaya ynelirler.

I. 4. KAVRAM DNYASINDA BEDEN Dnrler, bedene farkl alardan yaklamlardr. Bazlar onu ruhbeden ikilii iinde ele alr. Bazlarna gre beden ruhun geici evidir; bazlarna greyse beden ruhun da, bilincin de kaynadr. Rnesansa kadar egemen olan Aristotelesin felsefesinde bedeni ileten ruhtur. Bu dnceye gre ruh, bedenin deime ve hareketlerinde kendini gerekletiren bir formdur. Bedeni hareket ettiren, hareket biimlerini salayan ruh, ayn zamanda bedeni yneten kuvvettir. Bir btnlk iindedir. Rnesansla birlikte, bu gre kar kan Descartesn anlayna gre organizmada bir hayat gc gizli deildir. Ruh ve beden arasndaki balanty bir alma birlii olarak tasarlar. Duyularn aldatc olduundan yola kan Descartes, bedeninden ve varlndan pheyle, benin varlnn apak bilinemeyeceini, ancak, bilincin bende olduundan, phe edilemez bir olgu olarak ele alr. Bu olgu yaamnda, dorudan doruya bir bilin ve bir bilgidir. phe ise bir eit dnme durumudur ve btn dnme iin geerlilii vardr. nk dnrken bir dncenin varln apak bilmekteyim. Varl dnce boyutunda gren

15

Descartes dnyorum yleyse varm der (Gkberk, 1999; 263). Descartesn dnceden kast bilintir ve bilincimiz bilmemizdir. Duyumlama, alglama, dncenin, ruhun z niteliinin eitli halleridir. Bilincin (dncenin), ruhun temel nitelii olduunu syleyen Descartes, bedenin niteliini uzama balar. Cismin nitelii uzama baldr. Uzam ortadan kalkarsa cisim de kalkar. Uzamn ortadan kalktnda cismin kaplad her ey ortadan kalkar (Gkberk, 1999; 268). Beden uzaml olan ey, ruh ile dnen eydir. Bu bakmdan beden ve ruh, nitelik olarak ayrlr. Descartes, canl ve cansz varlklar mekanik olarak ele alr. Hayvan ve bitkileri ruhsuz birer motor olarak grr. nsan varlnn anlam ve dnya ierisindeki problematii Aydnlanma ann balamasyla temel oluturur. Aydnlanma a, insann Bat dncesinde akl merkezli olarak kurulmas ve anlamlandrlmasn salar. 18. yzyl Aydnlanma a dnrlerinden olan, F.M. Voltairein ben bir bedenim nermesi Descartesn karsnda yer alr. Voltaire ruh bedene baml dese de salt bedene yklenemez. Ruh, kendine zg yapsyla organizmaya bal kalr. Voltaire dncesinde, ruh bedene arlk verse de, bedenden ayr bir varlk deildir. Ruhun ve bedenin birlikteliini iki ayr fenomenin btnlemesi olarak dnen Kant, bedeni duyular alanna tar. E. Kant a gre nsan arac bir kavram ya da dncedir (Copleston; 1989; 287), insann iki alanda bir aya bulunur. Hem duyular st hem de duyulur, hem fenomonen hem de fenomonelin zdr. Ahlaksal bilin yoluyla duyular alan, duyular stne alt gdml klnmaktadr. Dolaysyla insan usu, duyulur varln btnln (bedeni) Tanr ideasnda ve dnya ideasnda dnebilmektedir (Copleston; 1989; 287). Kantn belirttii gibi bedenin duyular alanna ait olduu ak bir biimde anlalmaktadr. nsan bedeni fiziksel ve organik varlk kategorisine ait olur.

16

M. Merleau- Ponty (1908-1961) bedeni, dnya ile olan ilikisi iinde ya da deneyiminde ele alan dnrlerdendir. Vcut, ruhun doum uzaydr ve varolan baka her uzayn dl yata. Bylelikle gr iki kat olur. stne dndm vardr. Bunu ancak dnce, zihnin teftii, iaret okumas olarak dnebilirim der, Ponty (Ponty, 2003; 56). Ruhun ve varln kaynan bedene ynelten Ponty, [] Ruh ve beden bileiiyiz der (Ponty, 2003; 59). Varoluu bedenin algsna balayan dnre gre Dnya her zaman oradadr, dnceden nce. Dnyann varl ait olduu bedenin varoluundan ncedir. Dnya bizim algladmz eydir derken (Ponty, 1993; 710), beden dnyadan kopuk olmamakla birlikte dnya bedenin varoluuyla ilgilenmez. Ancak beden de dnyann basit bir paras deildir: Devingen vcudum, grnr dnyadan saylr, ona dahildir ve bu yzden grnrde ynetebilirim (Ponty, 2003; 32). Bedeni dnya ierisinde, dnya ile birlikte iki ayr grnm gibi ele alr ancak ncelikli olan bedendir:
[] vcudum hem grendir hem de grnrdr. O ki her eye bakmaktadr, kendine de bakabilir, ve o zaman grdmde kendi grme gcmn br yarsn tanyabilir. Kendini gren olarak grmektedir. Kendine dokunan olarak dokunmaktadr, kendisi iin grlr ve hissedilebilirdir, kendinindir. Herhangi bir eyi ancak zmleyerek, kurarak, dnceye dntrerek dnen dnce gibi []

(Ponty,

2003; 33-34). nsan dncesinde oluan anlam bedene indirgeyen Ponty, anlam, bedenin dnyayla girdii ortak deneysellikte bulur ve bedenin organik varl anlam kazanr. Batda Reform ile balayan akl, dnce hareketi, bedeni anlam rglerini eyleyen olarak kurgular. Descartes, varl ruh ve beden olarak ayrr. Voltaire ve Kantla birlikte gelien yolunda nemli admlardr. dn sreci, bedenin kendine dn

17

I. 5. ZNE VE NESNE OLARAK BEDEN nsan bedeni, organik yaps, biimi, rengi, ktlesiyle nesneler dnyas ierisinde yer alan; bilinciyle de nesnelerden ayrlan kendi biimini ortaya koyan bir varlktr. Bilincin nesneyle kurduu bilisel ilikide zne kendini var eder. Bilincin olumasnda arac rol alan beden ise nesneler kategorisinde grlr. nsan bedeni, biyolojik yapsyla zaman ve mekan iinde yer alr. nsann bu bedensel gereklii, kendisinden bamsz olan neneler dnyasyla btnleir ya da ondan ayrlr. Beden, alg ve duyulara olan verisiyle varlk alannda nesnel bir ala btnleirken, onun isel varl, bilinci nesneler dnyasndan ayrr. Bedenin nesne olarak varl bilincin onu alglamasyla ilgili deildir. Bilin bedene baldr, onsuz olamaz ama onunla da temelden farkldr (Tunal, 1984; 10-25). Bedeni nesne yapan bilin karsndaki edimli durumudur. znenin karsnda bulunan, bilince sunulmu, bilincin tanmlad bir varl olarak beden hem bilgi kuramsal anlamda hem de varlk bilimsel niteliiyle nesne haline getirilmektedir. nsan bedeninin nesnelemesi, onun somut varlyla olduu kadar, ne olduu sorunsallnda onun etkilere ak edilgenliini de iaret eder. nsann nesnelemesi, baka bir znenin etkinliinin, amacnn arac haline gelmesi, zne olarak etkinliini kaybetmesi anlamna da gelmektedir (Veysal, 2005; 9). znenin kendisinin bir ama ve etkin olmasna karn baka bir zne tarafndan ama uruna kullanlmas, znenin kendisiyle ilgili kararlar kendisinin vermemesi, bir baka zne tarafndan edilgin hale getirilmesi onu nesneletirir. Nesne olarak beden, bir veri varl, bir yzey varl, dsal olan bir ey iken, asl varlk bu dsal olann iidir, yani bilincidir. nsan kendini, nesnelerle olan ilikisinde, bedenin duyu organlar araclyla oluturduu bir gereklik noktasndan yapt hareketle kendini bir bilin varl haline getirir. Bilin varl olan zne, yalnz insansal bilgi sz konusu olduunda, daima insan gsterir (Soykan, 1995; 93). Lektorsky, zne kendini en azndan eit nesneyi bilme abas gsterebilir der ve ekler:

18

Bunlar, znenin yalnzca bilincine gre deil, bedenine gre de dsal olan nesneler; znenin kendi bedeni ( burada baka bir znenin deil, sadece kendi bedenim kastediliyor) ve son olarak, znenin bilincidir. Birinci eitten nesnelerle ilgili olan bili birincildir, temeldir ve btn teki bilgi tiplerini belirler. Bu bili, dnyadaki baka nesneler arasnda belirli bir nesnel-uzamsal yer kaplayan znenin bedenine ilikin emay da iine alan nesnel bir dnya emasnn bilinte var olmasn mutlaka ngrr. ( zne, bu bedenin dnyadaki nesnel konumunu kavrayamazsa, nesnel ortamda kendi ynn izemez.) Kiinin kendi bedenine ilikin bilii, bir yandan, o bedenin baz durumlarnn zneye ieriden (i uyarmsal duyum yoluyla) verilmi olmasn gsterir; te yandan, znenin kendinin de nesnelerden birisi olarak iinde yer ald dnya balantlarndan olumu nesnel ala btnleen bedenin kavramna dayanr

(Lektorsky, 1998;

170). znenin bu bilin etkinlii, insann duyusal varlndan hareketle bilinli bir varlk olarak ve bu bilincinin farknda oluuyla kendini benzerlerinin yannda ve nesneler dnyas ierisinde tanmasyla gerekleir. Bilen zne, nesnel gereklik kapsamnda doal bir varlktr, bilin maddi bir sistem olan beynin bir ilevidir. Kendi dndaki nesneleri ve dier bedenleri de etkilemelerini ngrr. nk zne edilgen bir yapdan etken bir varlk olarak ortaya kar ve neneler zerindeki etkinliiyle kendini gerekletirir. Beden etken olarak zneleirken edilgen olmasyla nesneleir. Jean-Paul Sartre zneyi bu genel grnn dnda deerlendirir. zneler aras etkinlikte bilinci birey olarak ele alan Sartrea gre zne karsnda teki zneyi arac (nesne) olarak grmez. Sartre bilinci birey olarak deerlendirir. Her bireyi farkl bilinlere sahip birer varlk olarak ele alr; farkl bilinleri ise ayr etkinlik merkezleri olarak dnr. Sartre bilincin varln bedenin kendisine balar. Buna gre bilin maddi varlk tarafndan srekli doldurulmas gereken bir boluktur. Boluk olduu iin de temel bant ve bamllklarn etkisi dnda tutulmu ve mutlak olarak da zgrdr. Beden bilinle birlikte akarak bilince etkinlik olana salar. znel, zgr bir bilincin oluumu ise bilincin birey olarak nesnellemesiyle oluur (Lektorsky, 1998; 124148)

19

Bilin ve beden arasndaki iliki, zne ve nesne olarak iki ayr varlk alannda ele alnr. Ancak metafizik maddeciler, zne ve nesneyi bilisel ilikilerde birbirine balanan maddi yaplar sistemi olarak grr. Bu anlayta hem zne hem de nesne birbirleriyle balant iindedir. znenin nesnel dnyann dnda yer alan madde st bir varlk olmadn, bizzat nesne gerekliinin iinde yer aldn [] znenin ve nesnenin bu gereklik iinde ayrmlar olduunu (Lektorsky, 1998; 31) belirtirler. zneyle nesne arasndaki etkileimde ve zne ierisindeki sreler, nesnel birer gerekliktir. Piaget, zneyle nesne arasndaki bilisel ilikide znenin oynad etkin rol kabul etmekle birlikte zneyle nesnenin birbirini karlkl olarak dengeledii zel bir sistem tr olarak ele alr. Canl bedenin bir ksmnn ve d evrenin i ie gemesiyle bu denge salanr (Lektorsky, 1998; 43-46). Biliin kayna olan eylem zne, etkileiminden doar. Bu anlaya gre zne ve nesne birbirine baldrlar. Tuval zerinde bir figr, ya da heykelde boyutlu bir temsil arac olan beden, zihinsel etkinlie karlk gelir ve estetik bilginin nesnesi olarak grlr. Modernizm sonras srete ise, kendi bedenini sanatnda, dorudan doruya malzeme olarak kullanan sanatlarda, beden hem zne hem de nesnedir. Sanat etkinliini bilinli bir ekilde kurgulayan ve etken bir varlk olarak yapt iersinde yer alan sanat, bilinli tavryla zne olurken, beden etkinlik amacnda arac rol oynad iin de nesne olarak alglanr. Sanatlarn, Sanatlarn bedeniyle girdii bu hesaplamalar estetik d tavrlarla ou zaman bilinci bedeniyle girdii hesaplamada bedenin bilin snrlarn da zorlamlardr. bilinsizletirme deneyimi olarak karmza kar. nesne

20

II. BLM: DSPLNLERARASI FADE ARACI OLARAK BEDEN Sanatlar, hibir ada bu kadar farkl ulara alan yaptlar

vermemilerdir. Dier sanat dallarndan ve an ortaya koyduu teknik bululardan da faydalanan sanat, sanatlarn kendi bedenlerini bir malzeme ve ara olarak kullanmalaryla ulamtr bu alma. Bu almda sanat ile yaam arasndaki snr da ortadan kalkmaya balar. Dolaysyla yaptn oluumu ve sunulma ekli de deiir. Resim sanat, Rnesanstan modernizmde Modernizme kadar geen srede kendini

plastik bir dil olarak ifade eder. Sanatn, biim verme amacyla bedene yaklam sorgulanr. nsan figrnn resmedili biimiyle hesaplaan kbizm ile biimin snrlar bozulmaya balar. Duchampn herhangi bir nesneyi sanat yapt olarak deerlendirmesi ile biimsel pratiklerin dncede devinmeye balamas, sanat disiplinlerinin katmanlar arasndaki geii yumuatr. Duchampn hazr nesneleri, temsilde yer alan bedenin de dorudan kullanlmasn iaret eder. Dier taraftan, sanatn geleneine, I. Dnya Savana ve savan sebebi olan burjuva bilincine karlk yapt bildiriler, yani dadaca manifestolar halka ak mekanlarda gerekleir. Cabaret Voltairede dzenlenen gecelerde yer alan Tristan Tzara, Marcel Janko ve dada anlaynn dier yelerinin yapt gsteriler (Tzara, 2002; 319), bedenle gerekletirilen, sanat anlaylarnn habercisi gibidir. yle ki dada anlay, gsteri benzeri olaylarn da sanat olabilecei dncesini tamaktayd. Resim sanatndaki bu alma paralel olarak, Tiyatro sanatnda, Wagnerin ortak sanat yaptnda* oyunculuk asndan sahneye getirdii yenilik, oyuncunun seyirciyle olan gz temasdr ve gelecein sanat iin nerisi mzik, yazn, oyunculuk sanatlarna, mimarlk ve resim sanatlar da dahil edilmelidir (Candan,
Ortak sanat yapt, Wagnerin estetik kuramnda ortaya att Gesamtkunstwerk kavramnn karldr. Bknz. Ayn Candan. 20. Yzylda nc Tiyatro, s. 22-23.
*

21

1994; 22-23). Sanat trlerinin birbirleriyle kurduu bu ba, ortaya koyduu anlay yaam alann ele geirir. Sahne sanat olan tiyatroyu yaamla birletirmek isteyen Antonin Artaud ise, tiyatro yaamn ikiziyse eer, yaam sahici tiyatronun ikizidir der (Candan, 1994; 181-182). Yaamn bir baka grnm, sanatn bir baka alan olan tiyatronun, yaama dnmesiyle ortaya kacan ileri srer. Buna gre oyuncu da seyirci de kendini yaamsal bir durum iinde bulmaldr. Sanat trlerinin birlemesiyle birlikte resim sanatnda temsili olarak yer alan beden gereklii, rol deitirir. Tuval zerinde bir grnt olarak yer alan beden, tuvalden dar kar, yaam alannda kendi varlna kavuur. Yaptlarn kendi bedeni zerinde oluturan ada sanatlar, bedeni plak ya da giyinik halde, eitli sanat malzemeleri ile birlikte disiplinleraras bir ifade arac olarak kullanmaya balar. Sanat eylemini halkn ierisinde gerekletirir ve doal olarak, grsel, iitsel ve sahne sanatlarndan da faydalanr. Tiyatroyla mzii birletiren John Cage, 1950lerde balad mzikli gsterilerine daha sonra dans da ekler. Cagein gsterilerinden etkilenen Fluksus anlay ierisinde yer alan sanatlarn ou eitli sanat disiplinlerinden gelirken, aralarnda mhendis ve kimyac olan sanatlarda yer alr. Farkl disiplinleri bir atda toplayan sanatlar gsterilerini, bir enlik havasnda, halka ak alanlarda gerekletirirler. Fluksus sanatlar gibi, mzii ve hareketi kullanan ancak, amac bakmndan onlardan ayrlan Klein, bedeni, tuval zerinde etkiler brakmak iin kullanr. Kendi bedenlerini sanat arac olarak kullanan ve beden sanat anlay iinde gsterilen Hermann Nitsch, Marina Abramovi ve Orlan gibi sanatlar da dier sanatlarn kulland mekan, sesi kullanrlar. H. Nitschin yapt modern ayinleri, Abramoviin kendi bedeni zerinde gerekletirdii gsteriler, Orlann estetik ameliyat gsterileri, halka ak mekan ierisinde gerekleir ve tiyatroya

22

yakn bir oyun gibi de durur. Ayrca bu anlay ierisinde yapt veren sanatlar, grnt retme tekniklerini dolayl olarak kullanrlar. Fotoraf ve video, sanat etkinliinin belgelenmesi iin kullanlmaktadr. Bir grnt retme teknii olan videoyu ilk kez 1967 ylnda Nam June Paik ile Charlotte Moorman gerekletirdikleri seri gsterilerde kullanrlar. Bu gsteriler ayn zamanda ilk video happeningler olarak kabul edilir (Altunay, 2004; 161). Grnt retme tekniklerinden te teknolojiyle bedeninin organik yapsnda birliktelik salayan Stelarc, bedenini kancalarla bolukta asl brakarak girdii deneyimleri, nc bir el ya da lazer gzlerle sanal aa balar. amzda kendi bedenlerini kullanarak yaptlar veren sanatlarn tm sanat trlerinden yararlanmalar, ortaya kan yaptn ne tr bir sanat olduu zerinde bir karara varabilmek olduka g bir durum ortaya koyar.

II. 1. 1. GSTER SANATLARI Wagner ortak sanat yapt (Gesamtkunstwerk) nerisi ve daha sonra geleneki anlamda sahne ve oyundan vazgeen Artaud, oyuna seyirciyi de dahil etmek ister. Tiyatro sanatndaki bu yaklamn bize, gelenee, tabulara kar kan ftristlerin, gerekstclerin ve dada sanatlarnn topluma ak, rastlantlarn hakim olduu gsterilerini hatrlattna daha nce deinmitik. amz sanat trlerinin birlikteliiyle oluan gsteri sanatlar, izleyiciyi hedefleyen, doalama ya da planlanm olarak gerekletirilir. Temelde bir gsteri sanat olan tiyatronun plastik sanatlara, plastik sanatlarn da gsteri sanatlarna ynelimleri amz sanat anlaylarnn retim ve sunu biimlerini ortaya koyar. amzda resim, mzik ve sahne sanatlar eylem alan olarak, ortak bir alan, yaam alann paylama noktasna ynelirler.

23

Marinettinin 20. yzyln balarnda ortaya koyduu gsteriler de bu nitelikte etkinliklerdir. Marinettinin 1910larda yapt Geleceki Akamlar sahnede

gerekletiriliyordu. Bu gsteriler, izleyiciyi kkrtmay amalayan bildiriler, kaba sz ve hareketlerle tiyatro gibi eylemler ieriyordu. Bu gsteriler izleyicinin gsteriye kar kfrl saldrlar etkinliin baars olarak grlr, eer izleyici tepki gstermiyorsa oyun baarsz saylyordu (Ylmaz, 2006; 257). 1960larda ortaya kan gsteri sanatlar da bu gsterilerin uzants olarak geliir. Gsteri sanatlar, insan eylemlerinin sanat olarak dnlmesinden hareketle, beden araclyla eylem alanndaki varolua dikkat ektiler.

New Yorkta mzik yaparak yaamn srdren John Cage, Black Mountain okulunun 1944ten sonra balatt, dardan gelen sanatlara ak yaz okulu etkinliklerine katlr. Cagein yaz okulu etkinlikleri kapsamnda, Merce Cunningham ile dnya apnda ilgi uyandran etkinlikler yaptlar. Rastlant ve belirsizlik eleri zerinde duran Cage, nceden belirlenmi bir mzik parasnn, esneklik ve deikenlik iereceini belirtiyordu. Mzikte her yineleniin bir gsterim olabilecei fikrinde, izleyicinin, mzii kendisine ait bir etkinlik olarak anlayabileceini vurguluyordu. Cage, 1952de ilk kez sunduu 4 dakika 33 saniye adl gsterisinde, blmden oluan gsteri boyunca piyanoya dokunmadan etkinlii bitirir (Candan, 1994; 238). zleyicinin tanklk ettii gsteri ise youn kalabaln ortaya koyduu sessizlikten baka bir ey deildi. Cage bu sessizliin bir mzik olarak anlalmasn istiyordu. Cagein rastlant ve belirsizlik alanlarnda srdrd deneyler birok sanat zerinde etkiler gsterdi. Bu sanatlardan biri de Allan Kaprowdu. Sanat, 1959da New York da Ruben galerisinde 6 Blmde 18 Oluum adl bir gsteri gerekletirir. Galeri mekann oda gibi alt ayr paraya blmt. Gsteriye gelen konuklar, blmler arasnda hareket ederken hem gsterinin

24

oluumuna katlrlar hem de gereklemekte olan bu etkinlikten anlam karmaya alrlar. Kaprowun sylediine gre bu ilk gsteri etrafndaki dnyaya direk itirak etme inancnn ifadesidir (Goldberg, 1998; 9). Mekan, zaman ve izleyicinin katlm iin resim yapma fikrinden vazgeen Kaprow, ressam olmaktan eylem sanatsna geiinde yaamn hareketliliini salayan tm olanaklardan yararlanr. zleyicinin de dahil olduu hareketlilikte gsteriler gerekletiren Kaprow, zleyiciyi plansz bir ekilde oluuma dahil ediyordu. Sanatnn izleyicilerle birlikte gerekletirdii oluum, bir eit resim boyama eylemiydi.

Resim. 1. Allan Kaprow, 6 Blmde 18 Oluum, 1959

Marinettinin, Cagein ve Kaprowun gsterilerinin bir uzants olarak ortaya kan Fluksus grubu, an sanat anlaylarna ve zamanna uygun bir dil olarak oluur. Fluksus sanatlar, resim, heykel, mzik, ses ve sahne sanatlarn bir arada kullanarak, yaam alannda enlik havasnda gsteriler gerekletirdiler. Dier gsteri trlerinde olduu gibi Fluksus sanat anlaynda da izleyici hesaba

25

katlr. Ancak, zleyiciyi planl olarak gsteriye dahil eden ve ayn gsteriyi birden fazla ve eitli yerlerde gerekletiren Fluksus sanat anlay, bu tutumuyla dier gsteri trlerinden ayrlr. George Maciunas tarafndan ilk kez 1960 ylnda kullanlan Fluksus kelimesi ak, hareket anlamna geldii gibi benzer birok anlam da iinde barndrr (Murtezaolu, 1994; 23). Resmin ve heykelin tesinde yaptlar ortaya koyan, malzemenin devingenliine nem veren fluksus sanatlar, daha ok entelektel ve sosyo-politik avantajlara sahiptir. yelerinin bir ou, Name June Paik, Yoko Ono, David Tudor, Charlotte Moorman klasik eitimli bestecilerdi. Akademik mziin katln ve yksek sanatla gnlk yaamn mzii arasndaki bariyerleri ortadan kaldrmak iin geleneksel konser salonlarnda grlt mzii icra ettiler (Goldberg, 1998; 38).

Resim. 2. La monte Youngun Mzii Nam June Paik, Ba in Zen.

eliinde

26

Fluksus sanatlar, ilk enliklerini

1962de, Fluksus Uluslararas En

Yeni Mzik enlii adyla, Almanyann Wiesbaden kentinde gerekletirir. Bu enlikte on drt dinleti gerekleir. enlikte Nam June Paik ve La Monte Young, ba iin zen adl ilgin bir gsteri ortaya koyarlar. Youngun mzik yaparken syledii dmdz bir izgi iz ve onu izle szlerini, Paik, mzik eliinde, mrekkepten oluan karma ban daldrarak, yere serilmi uzunca bir kad ba ile boyamasyla sonulandrr (Ylmaz, 2006; 264). Fluksus sanatlar, klasik anlamda bir sanat yapt retmek yerine, toplumsal yaratcla, izleyiciyle diyalog halinde olmaya ve ulusal snrlarn dna kmaya nem verdiler. Fluksus grubunu dnyann eitli lkelerinden sanatlar oluturuyordu. Fluksus sanatlar uluslararas bir gruplama olmasna ramen, onlar ayn atda toplayan benzer dnceleriydi. Grubun uluslararas bir alma sahip olmasna ve resim, heykel, mzik gibi sanat trlerini bir arada kullanmasna scak bakan Joseph Beuys da Fluksus anlay iinde baz gsteriler yapsa da onlardan ayrlr. Beuysun sanat nemsemesi ve izleyiciye olduka yakn durmas, onu fluksus anlayndan ayrr. Sanat gsterilerinde seyirciye yakn durmasyla oluumculara benzetilse de, seyircinin mdahalesine yol aacak bir tavrdan uzak durmas, onu bu anlaylar ierisinde ayr bir yere koyuyordu. Beuysun, Fluksus ve Oluumlar arasnda kendine zg bir duruu vard (Ylmaz, 2006; 271). Fluksus enlikleriyle benzerlikler tayan, Beuysun gsterilerindeki

teatral formlar gnlk yaamndan hareket eder. Sanatnn gsterileriyle yaam bir btnlk iindedir. Gsterilerinde grsel ve iitsel olana nem veren Beuys, insann rettikleri ile yaamndan yola karak, sanatnn da eylemleri ile bu dnyada varln srdrebileceini belirtiyordu. Sanatla yaamn balamnn ayn olduu dncesini daha da teye gtrerek herkesin sanat olduunu ne srmtr. Beuys iin dnen insan sosyal bir heykeldir. Onun iin herkes sanatdr (Mrtezaolu, 1994; 26, 28). Herkes sanat potansiyelini dncesinde tamaktadr.

27

Beuysun gsterilerinde kulland nesneler, gnlk yaamndan herhangi bir malzeme olduu gibi onun yaantsn etkileyen ve onun iin zel anlamlar tayan malzemelerdir. Beuys 1964te Ya Sandalyesi, 1969 da Sr 1972 de Sprme, 1974te gerekletirdii Amerikay Seviyorum, Amerika da Beni, adl gsterileri gnlk yaamdan setii malzemelerle gerekletirir. Sanatnn gsterilerinde politik bir tavr da bulunmaktadr. Ayrca bu gsterilerde sanat yaptn hem znesi hem de nesnesi durumundadr. Sanat trlerinin Gsteri Sanatlar ad altnda toplanmas, sanatlarn kendi bedenlerini sanatnda bir ifade arac olarak kullanmalarna olanak salar. tpk bir ayin havas Eylemlerinde kendi bedenini bir materyal olarak kullanan Avusturyal sanat Hermann Nitsch 1960lar da balad gsterilerini ierisinde gerekletirir.

Resim. 3.Hermann Nitsch, 80. Eylem, 1984.

28

Sanatnn 1964 ylnda

gerekletirdii armhn Duraklarnda adl

eylemi kurban temasn artrr. Kalabalk izleyici katlmnn olduu gsteri uultularla kakafoniye dnm mzik eliinde balar. Gsteride nce hayvan kesilir ve daha nce hazrlanm olan armha ba aa aslr. Burada hayvan katledildikten sonra aa indirilir. armha gerilen hayvann yerine gerilen insan bedeni zerinden kovayla kan dklr, hayvann i organlaryla insan bedeni zerinde kanl kolajlar denenir. Eylem mzikle balar kanl bir gsteri olarak devam eder ve sanatnn bir rahip gibi seyircileri kutsamasyla sona erer. Bylece temsili olarak insanln iledii gnah karlmtr.

Resim. 4. Hermann Nitsch, 80. Eylem, 1984

29

akmaka gre, Nitsch eyleminde, armha gerilen kuzunun paralanmas sanatnn gznde totem hayvanlarnn paralanmasyla yani Freudun ayinin kkeninde bulunduunu iddia ettii ilksel babann katliyle zdeleir. Ona gre eylem bir ayin, sanat ise bir rahiptir. Sanatn kkenini sann armha gerilmesiyle ilksel babann katlini birbirine eitler (akmak, 2005; 163-4). Gsteri sanatlar kapsamndaki etkinliklerin sunulu sreleri birka dakika ya da birka saat olduu gibi, daha uzun sreyi bulan eylemlere kadar deiebiliyordu.

II. 1. 2. BEDENN BASKISI VE ZDMLER Fransz sanat Yves Klein (1928-1962) ve Amerikal sanat Jackson Pollockun (1912-1956) resim yapma eyleminde tuvalle olan ilikilerinde ne kan farkllk, beden izdmleri ve beden basklardr. Klein, bedeni dorudan doruya boyayp bez ya da byk boyutlarda kat zerine temas ettirerek veya devindirerek basklarn alr. Sehpa geleneini reddederek, kulland bezleri duvara asan ya da yere seren Pollockun beden izdmleri ise, resimlerini yaparken bedenin hareket ritmini kodlayan boyann izgisel, dinamik lekeleridir. 1950lerde koyu mavi renk ile boyanm objeler ve resimler yapmaya balayan Klein, 1950lerin sonlarna doru yeil, krmz, sar, mor, mavi turuncu hepsi deiik renklerden, monokrom (tek renk) yzeylerden oluan yaptlar verir. Ben bir yzey zerinde iki rengin ilikiye girmesini reddediyorum (Klein, 2000; 818) diyen Klein, bu tek renkle yzey ilikileri oluturarak yeni denemelere balar. Yzey zerine frayla srd tek rengi artk modellerini ve kendi bedenini fra gibi kullanarak, beden lmlerini yzey zerine aktarr.

30

Resim. 5. Yves Klein, nsan lmleri, 1958, 194 x 127 cm.

Bir judo uzman da olan Klein,

vcudun, fiziksel, hissel ve ruhsal

enerjinin merkezi olduuna inanan bir sanatdr. Klein, bu prensibi, yeni bir resim teknii yaratmak istemesi sonunda boyay dorudan bedene uygular. Kleinin sanatnda beden yaayan bir fraya dnr. Kleinin ilk kullanmtr. etkinlii, 1958de Parisde, arkada Robert Godetin insan vcudunu u ekilde

apartmannda bir akam yemei partisinde

plak bir kadn model, Kleinn ultramarin mavi boyasyla

tamamen boyandktan sonra yere serilmi olduka byk bir kat zerinde

31

ellerini ve vcudunu kullanarak, kendini, vcudunun izdmn brakmak iin srklemitir. Kleinin, Maurice dArquin ile sanat dnyasnn yzlerce sekin yeleri

iin bir gsteri yapmak zere Uluslararas ada Sanatlar Mzesi yneticisiyle ortak almasnda, iki plak kadn modelini ynlendirerek onun imzas olan mavi boyasyla modellerini boyar ve vcutlarnn izlerini geni kat yzeylere iler. Ayn zamanda siluetlerinin ritmik kompozisyonlarn yaratmak iin, deiik ykseklikteki basamaklara trmanarak, duvardaki kada saldrp arpmalarn ister. Mavi boyayla boyanm olan nc bir model, zemin zerindeki geni bir para kat zerinde srklenerek (Jones, 2003; 54) bedenin devinimi yzey zerine aktarlr. Gsteri ilerlerken bir grup mzisyen Kleinin monoton senfonisini almaktadr. 20 dakikalk tek nota mzii, 20 dakikalk sessizlik takip eder. Klein, gsterileri belgelemeleri iin fotoraflar davet eder ve ekilen bu fotoraflar srecin nemli bir parasn oluturur.

Resim. 6. Yves Klein, Mavi Boyayla nsan lmleri, 1960.

32

Resimlerindeki ediyordu:

kontrolllkten tamamen ayrlmak araynda boya

frasn terk eden Klein, frann bedene dnme servenini u ekilde ifade
Uzun zaman nce fray reddettim, o ok psikolojikti. Bu eylem boyunca tuvalle aramda en azndan entelektel bir artmaya mesafe yaratmak iin daha anonim olan ruloyla boyadm. imdi bir mucize gibi fra geri dnd. Fakat bu sefer canl olarak. Benim ynetimimde ten tam bir kesinlikle rengi yzeye uygulad. Tuvalimden isabetli uzaklkta x sabit bir ekilde kalmay baarmtm ve bylece eylem boyunca sreen bir ekilde yaratmma hakim oldum

(Klein, 2003; 54).

Resim. 7. Yves Klein, Erkek ve Dii Figrlerle nsan lmleri. Kat stne reinenin kuru pigmenti. 145x 298 cm. 1960.

Klein, Erkek ve Dii Figrlerle nsan lmleri adl almasnda, bask yapmak iin kendi bedenini de fenomonolojik adan bakan kullanr. Kleinin beden lmlerine Jones, sanatnn, tenin, vcudun, fenomonolojik

varoluu aktarnda kullanlyla olan ilgisini vurgular. Onun tenin canll iinde bedenin canllna olan inancn yeniden onaylayan bir varolu: nk beden basklar genellikle basz ve yzszdr. Bu yzden kiilik ifadeleri olarak belirmezler. Fakat bunun yerine bedenin kalbn ifade eder, ki bu Klein iin asl nemli olan ktledir. Bensiz benin kendi bana hayat bulduu o yerde (Jones, 2003; 54) diyerek, Kleinn bedenle kurduu ba yorumlar.

33

Resim 8. Jackson Pollock, Atlyesinde alrken.

Bedenin canll ve hareketliliinin oluturduu izdmler Pollockun sanatnda ise daha farkl bir ekilde oluur. 1940l yllarda figratif almalar reten Pollock, sanatn daha sonra geleneksel transfer etme teknikleriyle hibir ilgisi olmadan, fra geleneinden bamsz bir ekilde yapar (Leider, 1999; 319). J. Pollockun iddetli tuval zerinde oluturduu soyut ifadelerini, enerjik ve dkerek, sopayla srerek, aktarak,

bir ekilde rastgele boyar. Allm yntemlerin dna karak,

resimlerinde kulland sv akkan boyay,

dorudan izgi gibi byk kavisli lekeler oluturur. Resimlerini olutururken yere serdii bezin evresinde dolaan, boya sramalarn ve damlatmalarn resmin zerine uzanarak koyan Pollock da resmin bir paras olur ( Right, 1998; 75, 78). Pollock, bu aksiyon resimlerini anlk gdlerine brakarak oluturur. zerinde fazla dnlmeden, n alma yaplmadan ortaya kan lekelerin meydana getirdii soyut etkiler boyama eyleminin balangc ile bitii arasnda geen srede tamamlanr.

34

Byk boyutta tuvallerini yere sererek alan Pollockun tavr, klasik anlamda bir nesnenin yeniden retildii dz bir yzeyden te, bir eylem alandr. Dolaysyla dz yzeyde gerekleen yapt bir eylemdir. Yaptn nesnel gereklii, Pollockun yere serilmi dz yzeyin drt bir tarafnda, zaman zaman da iinde gezinerek oluturduu kesintiye uramadan giden kavisli, dinamik izgisel lekeler, bedenin birer izdmdr.

Resim 9. Jackson Pollock, Numara 1. Tuval zerine yalboya, 1948.

Byk boyutlu tuvallerin zerin aktlm boyalardan meydana gelen yaptta Pollock bir oyuncu, izleyicinin yaptla kurduu iliki ise balang sre ynelim, ruhsal durum, younlama, tetikte bekleyi ve arzunun rahatlamas olarak gerekleir (Ylmaz, 2006; 164). Kleinin insan lmleri olarak adlandrd yzey zerine ald

basklarda, olayn teatral bak alar, resimlerden sanatnn performansna ve

35

sanat tarafndan ynetilen vcutlara doru odaklanrken; Pollockta yaptrd

duvara

ya da yere serdii bezlerin etrafndaki hareketlerine odaklanr.

Sanatlarn yzeyle beden arasnda kurduu eylem halindeki bu iliki, resimden ok sanatya, sanatnn bedenine ve sanatnn eylem alanna balanr.

II. 1. 3. BEDEN SANATI Sanatnn alg ve duygulardan hareketle tuval zerinde gerekletirdii beden temsiliyetinin yerini bu sanat anlaynda bedenin kendisi alr. Ressam, modeliyle kurduu ilikide sanatn olmazsa olmaz kurallaryla plastik deerlerin toplam olarak grselletirdii beden yerine, kendi bedenini ileri srer. Kendi bedenini sanatnn nesnesi olarak kullanan beden sanatlar, yaam alannda eylem araclyla bedene ynelir. Dolaysyla sanatnn bedeni, yaam alannda ortaya koyduu yaptn hem znesi hem de nesnesi haline gelir. Resim sanatnda, bedenin eitli teknik malzemeyle tuval zerine aktarlmas beden sanatnn balangc olarak grlr. Beden, sanatn balangcndan buyana sanatn ana konusu olagelir ve eitli tekniklerle, bedenin yerini tutar bir ekilde tasvir edilir. Ancak daha nceki dnemlerde, sanatlarn bir sanat malzemesi olarak kullandklar kil, amur ve mermer gibi nesnelerin yerini, bu sanat akmnda insan vcudu alr (Altunay, 2004; 171). Resim sanat balamnda, Jackson Pollockun geni yzeyler zerindeki beden hareketleri; yine dnemin sanatlarndan olan Yves Kleinin nsan lmleri resim sanatnda bedenin temsili durumunun, eyleme ve bedene gemesine nclk eder ki beden sanatlarnn birou da klasik resim eitimi alm sanatlardr. Dier bir taraftan, insan eylemlerinin sanat olarak dnlmesi ve sunulmas dncesinden hareket eden gsteri sanatlarnn, bedenden hareketle eyleme ynelmesi bu sanat anlaynn bir dier balamdr. Fakat beden sanatlar eylemden hareketle bedene ynelerek yaptlar verir. Beden sanat, 1960larda sanatlarn kendi bedenlerine ynelik deneyimleriyle etkinlik kazanmaya balar.

36

Sanatlarn eylemden bedene ynelmeleri 1960larda balad sylense de, Ylmaza gre, sanat diye niyetleri olsun olmasn, gerek gemite kalan, gerekse gnmzde yaamakta olan kabile yelerinin hepsi birer beden sanats, hatta bedenleri de birer sanat yaptdr. rnein, Aborijin kltrnde her ayine zg farkl anlamlara sahip olan motifler beden zerine boyanr ya da izilir. Boyal bedenleriyle mzik, totem (heykel) ve byl nesneler eliinde dans ederler. Her Aborijin yesi dans eder, hem oyuncu hem de biribirinin seyircisidir. Bu ilkel ayinler Wagnerin Birleik Sanat Yapt; Antonin Artaudnun Vahet Tiyatrosu; Beuysun Geniletilmi Sanat ya da Hermann Nitschin Gizemli Alem Tiyatrosu ad altnda Bat toplumununda yaratmaya altklar trden sanat gsterilerinin zdr (Ylmaz, 2006; 290-292). Gsterilerinde ayinsel bir havay yaatmak isteyen amz beden sanatlar sanat yapma bilinci hareketiyle beden zerine younlar. amz beden sanatlar, modern an bak asyla gelenee olan eletirel yaklamla estetik bilinci altetmek ve yaamla sanat arasndaki snr ortadan kaldrmak ister. Yaam alannda beden zerine younlaan beden sanatlar kendi bedeniyle girdii deneyimde akln ve bedenin snrlarn zorlamak ister. Beden zerindeki deneyim ac ve tehlike ierir. Gsteriler bu ynyle insan tedirgin etmeye artmaya yneliktir. Beden sanatsnn kendi bedeni zerindeki bu mazoist tavrna kaytsz kalamayan seyirci de yaptn bir paras haline gelir. Yaptn oluum aamasnda seyircinin nemine dikkat eken Abramovi, halkn bana bakmasna ihtiyacm var, nk halk bir enerji diyalou yaratr. [] fiziksel ve zihinsel bir enerji alrsnz der (Pejic, 2002; 156). Abramovi ve Gina Pane kendi bedenleri zerinde ac ve iddeti deneyimlediler. Bedeninde yapt uygulamalarda morfin kullanarak ac duymay reddeden Orlan ise teknolojiyle vcudunun eitli blgelerini deitirerek toplumsal bir tartma yaratmaya ynelik ameliyathane gsterileri gerekletirir. Stelarc ise bedenin alabilir olduuna duyduu inantan hareketle, bedenini sanal

37

ebekeye balar. Teknolojik aygta balanacak bir yap ve donanmla tasarlanan yapay bir kolu bedenine ekleyerek bunu ispatlamaya alr. C. Burden, Carolee Schneemann gibi sanatlar da bedenlerini sanatlardandr. Uygulama alan olduka geni olan beden sanat, eitli teknikleri, fotoraf ve videoyu kullanarak seyircinin ve sanatnn dolayl olarak karlatklar uygulamalar da kapsar. Bu anlamda beden sanatnn videodaki yansmas narsis olarak anlalmasn da beraberinde getirir. Bedenle gerekletirilen gsterileri kaydeden video bir ayna ilevi grerek sanatlarn, bireysel olarak uygulama alanlarna ynelmesini de salar. kullanarak eylemler dzenleyen

II. 1. 4. BEDENE MDAHALE amz sanat anlaylar ierisinde yer alan ve bedeni dorudan yaptn znesi ve nesnesi durumuna getiren beden sanatlarnn eylemleri, ounlukla kendi bedenlerine ynelik mdahalelerden oluur. Bedene yaplan mdahalelerin arka plannda sanatlar kendi bedenlerinin snrlarn zorlama istei yer alr. Bunun yannda sanatn belli kalplarn ykma, tketim kltrnn beden zerindeki arzu politikalar da bir dier etkendir. Yugoslav sanat, Marina Abromoviin (d.1946), bedenine mdahale ederek gerekletirdii eylemleri, ayin havas iindedir. Abramovi, beden ve benlik arasndaki ilikiyi anlama gayreti iinde bulunmu ( akmak, 2005; 164) bir sanatdr. Sanat, gsterilerinde, bedendeki benlik bilincini, salt bedenin kendisine ykler. Kendi bedeni zerinde saldrgan bir tavrla gerekletirdii Ritim 10 adl gsterisinde de kendi benliini kavramaya ynelmitir. 1973te ortaya koyduu bu gsteride yannda getirdii iki ses kayt cihaz ile farkl biim ve farkl byklkteki on ayr ba gsteri yapaca alana yerletirir. Gsteriye balarken, ilk ses kayt cihaznn dmesine basar ve parmaklar ak

38

vaziyette yere koyduu sol elinin parmaklar arasna, sa eline srayla ald her bir ba hzl bir ritimle vurmaya balar. Bu srada sol elin parmaklar yaralanmaktadr. Btn baklar kullandktan sonra, kaydettii sesi geri alarak, gsterinin ilk blmne ait sesi sonuna kadar dinler. Younlatktan sonra gsteriyi ayn ekilde tekrar ederken ikinci ses kayt cihaz almaktadr. Gsteri bittikten sonra kaydedilen iki sesi de salondakilere dinlettikten sonra salondan ayrlr (Ylmaz, 2006; 299-300).

Resim 10. Marina Abramovi. Ritim 10 adl gsterisinden iki grnt, 1973.

Abramoviin 1975de Kopenhagtaki Charlontterburg Sanat Festivalinde gerekletirdii Sanat Gzel Olmal, Sanat Gzel Olmal adl gsterisinde, makyajl ve plak olan sanat, gzelliini sa elindeki metal fra ve sol elindeki metal tarakla san sal sollu tarayarak bozarken ayn zamanda sanat gzel olmal, sanat gzel olmal szlerini tekrar tekrar sylemektedir. Gsteri, sana

39

ve yzne zarar verinceye kadar bir saat boyunca devam eder (Ylmaz, 2006; 301). Sanatnn kendi bedenine ynelik bu saldrgan tavr, sanata ve kadna atfedilen gzellii sorgulamaya dnktr. Ayn zamanda kadn bedeninin biyolojik grntsnn, tketim nesnesi olma bilincini de ykmak istemektedir.

Resim 11. Marina Abramovi, Sanat Gzel Olmal, Sanat Gzel Olmal, 1975.

Kadnn arzulanan metaya dnmesinden kurtulma istei, kn kendi bedeniyle deneyimlemektedir. gsterilerdir.

kendini

durmakszn bir eye dntrmek isteyenin tehdidiyle karlamakta, kar Bedenin yok oluu pahasna gerekletirilen bu eylemler aslnda, kadn znelliinin olumlanmas adna yaplan Erkek egemen toplumun gzellik kavram ile modern batda kadn znenin ve tenin oluumunu eletirmek ya da krmak isteyen Orlan da (d.1947), Etsel Sanat olarak adlandrd gsterilerinde, estetik ameliyatlarla, yznn ve vcudunun eitli blgelerini yeniden biimlendirir. Orlann plastik cerrahiyi kullanarak bedeni zerine yapt mdahaleler, patalojik bir davran olmayp,

40

normalliin snrlarn yeniden dndrmeye zorlayan estetik eylemlerdir (Akman, 2006; 175). Orlan, ameliyathanede bedenini yeniden yaplandrmak zere plastik cerrahlarn eline brakrken, ac duymamak iin lokal anesteziyi tercih eder. Kahrolsun ac, yaasn morfin diyen Orlann bu anesteziyi tercihi hem operasyon srasnda bedeninden kopan organlar grme hem de izleyiciyle diyalog halinde olmak iindir. Cerrahn, ineleri Orlann yzne batrdn, dudaklarn dilimlediini, kulaklarn kesip bedeninden ayrdn gren izleyiciler tam anlamyla dehete kaplrken, sanat sakinliini korumakta ve eyleme hakim olmaktadr. Orlann Popler Portresi, Antik Yunan hikayelerinden, bir Zeuksis parodisi gibidir. Hikayeye gre Zeuksis farkl kadnlarn en gzel yanlarn alarak ideal kadn grntsne sahip olmaktadr. Bu hikayeden esinlenen Orlan da, Rnesans ve sonrasnda ideal gzelliin temsili olarak, kadnlarn birbirinden farkl zelliklerini seer. Cerrahlarn yardmyla ve bilgisayar kullanarak, Dianann mehur burnunu, Baucherin Europasnn dudaklarn, Boticellinin Vensnn enesini, Geromenin Psychenin gzlerini ve Leonardonun Mona Lisasnn alnn kendi yznde bir araya getirir. Ameliyathane bu yaptlarn ilgili detaylaryla dekore edilir. Dianay kavgac maceralar tanras olduu ve erkeklere boyun emedii iin, Psycheyi aka duyduu ihtiya ve ruhsal gzellii iin, Eurapay bir baka kta araynda olduu ve kendini bilinmeyen bir baka gelecee srkleyebildii iin seer. Vens verimlilik ve yaratclk ynlerinden Orlana benzediinden dolay, onun mitosunun bir parasyd. Mona Lisa ise androjinliinden dolay bu karma dahil edilir (Akman, 2006; 177). Orlan, bu mitolojik efsanevi grntleri kendi yznde bir araya getirdikten sonra, her ressam gibi portre ortaya kncaya kadar ve resim hazr oluncaya kadar btn zerinde alr. Orlann teknolojiyle oluturduu otoportre, deiime uram bir hazr yapttr.

41

Resim 12. Orlan, Popler Portre.

Bedenine mdahale eden bir ok gsteri sanats gibi Orlann sanat da lm tehlikesi ierir. Bedenini sanat uruna her gn biraz daha tketmektedir. Orlan anestezi ile yapt Etsel Sanat yle duyurur:
Yaasn morfin! Kahrolsun ac! Vcudumun yarlp aldn grebilirim ac ekmeden! Kendimi ta i organlarma kadar grebilirim; yeni bir bak evresi. Sevgilimin kalbini grebiliyorum ve bu kalbin harikulade tasarmnn genellikle izilen sembolik biimlerle hibir ilgisi yok. Hayatm dalan seviyorum, karacierini seviyorum, pankreasna tapyorum, uyluk kemiin beni heyecanlandryor

(Orlan, 1997; 166).

Orlan, Etsel Sanat manifestosunda insan vcudunu deitirmek ve toplumsal bir tartma oluturmak abasndadr. Plastik cerrahiyi kullanarak bedenine yapt mdahalelerle post-modern feminist kurama katk salad sylenebilir.

42

Resim 13. Orlan, 5. Estetik Ameliyat Gsterisi- Baarl Ameliyat, 1991.

Bedenine mdahalede bulunan bir dier sanat Christ Burden (d.1946), 1970lerin balarnda bir dizi performanslaryla adndan sz ettirmeye balar. Burdenin 1974de gerekletirdii At adl performansnda yaklak be metre mesafeden arkadana, kendi sa koluna ate etmesini ister Yirmi gn boyunca hastanede yatan sanat tiyatro deil [] vurulmak gerekten olmu bir ey. [] olmam yok. olmu [] gibi demek gstermek

istediim bir daha vurulmann anlam yok (M.Ylmaz, 2006; 302) ifadeleriyle eylemini aklar.

Resim 14. Chris Burden, At, 1974.

43

Bedenin alabilir olduuna duyduu inanla, bedenine kancalar geirerek asan Avusturalyal sanat Stelarc, daha sonra bedenine yapt teknolojik mdahalelerle, bedenini yeniden retir. Bolukta kalmak iin bedenine saplad kancalar, kendi iindeki boluu da vurmak iin yuttuu alc-verici microbot lara dnr. Bir dnceyi dolaysz bir ekilde deneyimlemek isteyen Stelarc, teknolojiyle girdii ilikide, bedenini siber aa, sanal ebekeye uzatmakta grr (Ukan, 1998; 201). Kendisini siber mekana balayan bir sanal el, lazer gzler, Stelarcn bedeninin bir paras olarak, uyarclar yardmyla hareket

eder.Bir takm montaj oyunlaryla oluturulan an bilim-kurgu filmlerinin aksine, Stelarc bu eklemeyi dorudan doruya teknolojik bir mdahale olarak kurgular ve bedenine uygular. Stelarcn bedeni asla kendi iine kapanmas mmkn olmayan, bu yzden de saf btnsellii asla ele geirilemeyecek bir beden olarak kar karmza.

Resim 15. Stelarc, Uzatlm Beden.

44

Resim 16.

Stelarc, Protez Kol.

1970lerde beden sanatyla ilgilenmeye balayan Gina Pane da sanatnda kendi bedenini nemli bir materyal olarak grr. Bedenini jilet darbeleriyle yaralayan Pane, bu mazoist tavryla kukulu, savunmasz, saldrgan kiiliini dengelemek ister. Ayn zamanda Feminist kuramla ilgilenen Pane, saldrgan erkein ve pasifletirilmi diiliin basmakalp hale getirildii cinsellii sorgular.

Resim 17. Gina Pane.

45

Sanatlarn 1970li yllarda bedenleriyle girdii dolaysz ilikide bedenlerine yaptklar mdahaleler, an beden zerindeki kltrel, politik ve ideolojik yansmalarna, bedenin teki olarak kurulmasna bir tepki olduu gibi, sanatnn tm bunlardan bamsz olarak kendi bedenlerine ynelik eylemleridir.

II. 2. BEDEN VE ANLAMIN BRLKTE KULLANILMASI II. 2. 1. GSTERLEN BEDEN nsan bedeninin plastik biimlendirmeyle ortaya koyulan temsili grnts, ilk insanlarn av sahnelerinden gnmze kadar eitli anlatm biimleriyle ele alnr. Bedenin bu temsili durumu tarihsel srete, toplumsal ve kltrel yaamla olan ilikisi iinde anlam kazanr. Bedenin sanattaki temsili durumu, bedenin kendisi deil, bir grnt olarak onun varlnn yerini tutmasdr. Dolaysyla bedenin bu temsiliyeti gstergebilim asndan gstergesel bir dizge olarak deerlendirilir. Gsterge temelde, bir temsil etme, bir yerini tutma ilemi gerekletirir. Saussurea gre gsterge, gsteren ve gsterilen olarak ikili bir yapdadr. Peirce ise bir adm daha ileri giderek temsil edenle temsil edilen (gsteren ve gsterilen) arasndaki banty tanma, bir yorumlama srecinin olmas gerektiini ileri srer. Peircee gre yorumlama, anmsama ve deerlendirme gibi yetileri kullanarak gerekleir. Gstergenin anlam ierikle ilikilendirildiinde oluur (Akerson, 2005; 63-64). Bu grntsel dizgelerin yorumlama ve anlamlandrlmas srecidir.

Gstergebilim asndan resim, grntsel bir dizge olarak kabul edilir. Resimde iki temel yaklam ortaya atlr. Birinci yaklama gre resim dizgesi dile benzer bir iletiim dizgesi olarak kabul edilir. Resimdeki izim, renk ve ton birimlerinin, dilin ses birimleriyle e deerde olduu kabul edilir. Buna gre

46

resimdeki birimler gsterge asndan birer dizi olarak deerlendirilir. Sonra da, resimde, dildeki sz dizime benzer bir ekilde yapsal zellikler aranr. kinci yaklamda ise dil dizgesinden hareket edilmez. Ses birimlerinden ok farkl olduu gr ileri srlr. Birimlerin snrlar belli olmad iin, her resimde farkl bir deer kazanyorlar. Deer kazanmalar ancak bir tek resmin btn asndan gerekleir (Akerson, 2005; 226-230). Resimde bedenin anlamlandrlmas, kendine benzer ekilde

gstergeletirilmesi, kltr dizgesi balamnda anlam kazanr. Bedenin kendine benzemesi Barthesn deyimiyle bir ifre bilgisi ve burada kalmak anlamszdr. Beden bir temsiliyette grselleirken onun anlam kltrel olgular ierisinde ortaya kar. Resimde ve dier plastik sanatlarda tasvir edilen erkek ya da kadn bedeni plak veya giyinik halde gsterilir. Bu durum tm sanat tarihini kapsar. Eski alarda yaplan plak olarak ortaya koyulan Bereket Tanrlar bereketin, Ana tanra ise kutsiyetin bir gstergesidir. Genellikle mitolojik efsaneleri konu edinen Eski Yunan-Roma sanatnda ise, grselleen beden mitolojik Tanrlar temsil eder. Hristiyanln kabulyle kutsal kiileri temsil beden giysi iinde ya da yar plak bir ekil de gsterilmeye balanr. Gnah ve ayp kavram bedeni rter. Ancak yine de zellikle rt altndaki kadn bedeninin uzuvlar belirginletirilir. Erkek bedeninin ise sadece cinsel organlar rtlr. Bu durum sanatn kiliseyle olan bann kopmas ve soylularn amacna hizmet edene dek srer.

Kltrel olguda kiliseyle yakn bir iliki iinde olan Bat sanatnda beden, kutsal kiilerin servenini anlatr bir biimde tasvir edilir. Kilise balamnda baktmzda, bu resimlerde ok sk rastladmz konu genellikle ve ncelikle ikence gren sann armha gerilme sahneleridir. Bunun yannda Meryem Ana ve ocuk sa ya da o dnemin dini otoritesine direnen azizlerin ikenceyle ldrlme sahneleri betimlenir. Ancak resimlere kilise balam dnda

47

baktmzda, orta yalarda bir erkek bedeninin armha gerilii, ya da kucanda ocuk olan bir kadndr gsterilen. Resmin anlamnn d dnya deneyimleriyle oluacan syleyen Akerson, bu gsterilen bedenlerin dz anlam katnda bir erkek ve kadn bedeni olduunu, yan anlam katnda yani kiliseyle balam iinde ele alndnda, kadnn Meryem Ana, ocuun ise sa peygamber olduunu syler (Akerson, 2005; 230). Resimlerde gsterilen, bedenlerin kendisi deil, onun zihinsel imgesidir (Barthes, 1993; 43). mge olarak gsterilen beden dnyevi duru iindeyken gnderisi br dnyadr. Her ne kadar dini konular ele alnsa da dnyevilik Rnesans resminde ortaya kar. Hem resimdeki teknik bulular hem de dinde yeni yaplanmalar sanatlarn bu dnya zerine eilmelerini salar. Rnesans resmindeki dnyevilik mekan ve mekan ierisindeki bedenin gsterilmesidir. Geen srede kiliseyle balarn koparan sanat soylularn istek ve arzularna karlk verirken yaantnn dnyevilii resmedilmeye balanr. Bu dnemin resimlerinde gsterilen bedenin, burjuva yaam ierisindeki rol n plana karlr. Sanat soylularn isteklerine hizmet etmesiyle, beden gzelliini n plana karmaya balar. Bu dnemde grselletirilen erkek ya da kadn bedeni, soylularn statsnn bir gstergesi olur. Daha ok kadn bedeni estetik bir ekilde ele alnrken dnyevi bir plak olarak gsterilir. Bu anlamda kadn bedeninin ten gzelliini n plana karlr. Bu dnem sanatlarndan Boucher kadn bedeninin ten gzelliini resmeder. Boucher resimlerini yaparken izleyenlerin gzlerini alamamas iin tm ustaln ortaya koyar. Tuvallerinde gsterilen kadn bedenlerini tenin her bir kvrmna zen gstererek resmeder. Boucherin resmettii plak kadn bedenleri, izleyenin libidinal hazlarna oynar. Seyredilmek iin yaplan bu bedenler izleyenin arzusuna arac olmakta nesneleirken, gzel bedenin amalanmas da onu zneletirir. Erkein, kadn bedeni zerinde kurduu tahakkmn bir gstergesi olurken dier taraftan da onun zaafndan yararlanarak tahakkm ele geirir. Erkeklerin kadn zerindeki tahakkm ayn anda hem glln hem de zaafn fonksiyonudur. Tahakkm kurma gereksinimi zaafn en ak sosyo-kltrel gstergesidir (Leppert, 2002; 278, 293). Kadn bedenine,

48

sermayeyi elinde tutan, dnyevilie, mala ve pervaszca yaamaya nem veren burjuva kltr balamnda bakldnda seyirlik bir nesnedir. Kadn bedeninin sanatta seyirlik bir nesne olarak yansmasnda, toplumsal rollerin nemi zerine Berger yle der:
Erkekler davrandklar gibi, kadnlarsa grndkleri gibidirler. Erkekler kadnlar seyrederler. Bu durum, yalnzca erkekler ile kadnlar arasndaki ilikileri deil, kadnlarn kendileriyle ilikilerini de belirler. Kadnn iindeki gzlemci erkek, gzlenense kadndr. Bylece kadn kendisini bir nesneye-zellikle grsel bir nesne-seyirlik bir eye dntrm olur

(Berger, 1995; 47).

Resim 18. Franois Boucher, Banyodan kan Dianann Dinlenii, 1742, 57x73 cm.

Geen srede kadn bedeni zerindeki tahakkm, 1960larda feminist hareketle krlmaya allr. Feminist hareketten yana bir tavr koyan Gnmz sanatlarndan Jenny Saville, resimlerinde kadn bedeni zerindeki tahakkm olgusunu sorgular. Bu teoriyle sanatn birletiren Savillein resimlerine konu ettii, olduka iri, obez kadn bedenleri ya da ara cinsiyetlerde gsterilen bedenler, feminist kuram balamnda anlam kazanr. Saville Matrix resminde erkek bedeni, kadn cinsel organ ve silikon gsleri ile; Pasaj adl iinde ise kadn bedenini,

49

bir penisle resmeder. Dii beden ve erkek bedenin cinsiyet deitirdii bu resimler Julia Kristevann kadn bedeni ve iren arasnda dokuduu teoriden yola klarak anlalabilecei sylenir. Kristeva, Bat kltrnde kadn bedeninin iren olmakla zdeletiini syler (Yrker, 2005; 34). Kadn ve erkein cinsiyetlerinin mulak bir durumu olarak gsterilen Savillein resimlerindeki bu bedenler cinsiyet deitirmeyle olduu kadar, oedipus ve elektra kompleksi teorisini ortaya atan Sigmund Freuda gnderisi ile de anlam kazanrlar. Saville bu resimlerde erkein hadm edilme korkusu ve kadnn penis eksikliini dsallatrr.

II. 2. 2. GSTEREN BEDEN Sanatn balangcndan bu yana, bedeni konu edinen sanatlar, iinde bulunduu an sanat anlayyla bedeni yorumlar. amz sanat kapsamnda yer alan gsteri sanatlar da, insan eylemlerinin sanat olmas dncesiyle eyleme geer. Sanat kendi bedenini, ortaya koyduu rnn malzemesi olarak kavrar. Eylem alanndaki sanatnn bedeniyle oluturduu yaptn anlam ise doa ve kltrel deerler iinde ilikilendirildiinde ortaya kar. Dolaysyla beden, toplumsal ve kltrel balamda bir gsterge nitelii kazanr. Gstergebilim bedenin resimdeki temsili durumuna, okunmas gereken bir metin gibi yaklar. Oysa kendi bedenlerini sanatna malzeme yapan gsteri sanatlarnn ortaya koyduu rne metin gibi baklamazd. Ressam bedeninden bamsz duyusallkta ortaya koyduu rn yerine, bedenini olduu gibi ortaya koymutur. Artk ne dnya temsildir ne de beden. Canl beden kendini temsil edilenin yerini almtr. Bedenle ortaya koyulan yapt da toplumsal, kltrel balamda bir gsterge ilevi grr. Gstergeyi dil iinde deerlendiren Ferdinand de Saussure, ileride be duyumuzla farkl farkl gsterge trleri alglayacamz, tm kltrel yaantmzn da gsterge dizgeleri iinde olacan (Akerson, 2005; 94) syler. Bu sylemin amzn kltrel yapsna karlk geldii gzler

50

nnde. Gsterilerin, sylensel sze destek olabileceini belirten amz gstergebilimcilerinden Roland Barthesda gnmzde gsterim dizgelerinin resimde (tabloda) deil de, daha ok tiyatronun (sahnenin) iinde olduunu (Barthes, 1996; 297) belirtir. Gstergebilim asndan her sanat yapt bir gsterge nitelii tar. Dolaysyla sanat tarafndan ortaya koyulan yapt gsteren olarak ilev grr. Toplumsal bilinte kaydedilmi bir anlam, gsteren ve gsterilenin bants ierisinde deerlendirilir (Rfat, 1983; 274, 275). A. J. Greimas, Alglamann Grng Bilimi adl yaptnn, Anlatm Olarak Beden ve Sz blmnde dil bilimcilerin dikkatini Pontyye eker. Pontyye gre dil, znenin kendini anlamlamalar evresinde ele ald tavrdr. Gstergebilimciler bu nedenle bedene gsteren diyeceklerdir (Rfat, 1983; 342). Bedenimin bir davrannn, ben ve bakas iin, beni evreleyen nesneleri belli bir anlamlamayla donatmas gibi, sesil davranta konuan zne ve onu dinleyenler iin, deneyimin belli bir yaplamasn, varoluun seste belli bir perdelenmesini gerekletirir (Ponty, 1983; 342). Sesin, bir plastik, sessizlii dolduran bir heykel olduunu syleyen ve Kasselda 100 gn boyunca durmakszn konuan Beuysun gsterisinin bu dnceye ne kadar yakn durduu grlmektedir. Yaptn merkezinde yer alan ya da herhangi bir ekilde dil olarak kullanlan beden, gsterge dizgesi ierisinde gsteren olarak anlam kazanr. Ancak beden zerine younlaan sanatlarn dncesi gsteren olma amacn tamaz. Onlarn amac modernitenin oluturduu merkezi otoritenin yetkisinde tuttuu bedeni ondan geriye alma ve sadece ona sahip olan znenin ona hkmedebilmesini salamaktr (Kahraman, 2005; 33). Bedenini sanatnn nesnesi olarak kullanan sanatlar, bedeni sanatn kalplam bakndan, toplumsal deerlerin boyunduruundan, siyasi ve politik basklardan kurtarmaya ynelik gsteriler gerekletirirler. Kltrel dizgede bir anlamlama ilevi ierisinde

51

bakldnda, sanatlarn bedeni tm bu kltrel deerler ve politik basklarn gstereni olur. Gsterilerinde daha ok politik bir tavrdan yana olan Beuysun, 1974te New Yorkta Amerikay Seviyorum, Amerika da Beni adl gsterisi politik basklar karsnda ald tavr ortaya koyar. Beuys bu gsteriyi, hem Amerika hkmetinin dnya zerindeki yanl politikalarn protesto etmek hem de Amerikan yerlilerinin dramna dikkat ekmek iin gerekletirir. Gsteri iin Amerikaya giden Beuys, protesto ettii lkenin topraklarna basmak ve topraklarn grmek istemedii iin, havaalanndayken keeye sarlarak sedyeye yatrlr ve ambulansla galeriye getirilir. Sedyeyle, gsteri iin hazrlanan taban ahap olan kafese braklr. Kafeste biraz saman, bir vahi kurt, tribn sesi yayan bir cihaz ve Wall Street gazetesi vardr. Kafes iinde kurtla ba baa kalan Beuys, kurdun, kendi beden kokusuna alncaya kadar geen srede keeye sarl bir ekilde hareketsiz kalr. Kurdun sakinletiini ve bedenini koklayarak tandn dnen Beuys, yava hareketlerle, kurdu kzdrmadan, nce melir, ayaa kalkar ve sonunda zerindeki keeyi de atar. Beuys bylece bedenin drt duruunu, yatay, melme, ayakta durma ve zgrleme olarak gsterir. Beuysun yannda getirip gsteride kulland metal gen, bilin; el feneri, depolanm enerji; eldivenler, her trl eylemi yapan eller; geldiinde kafeste bulunan tribn sesi yayan cihaz, teknoloji; Wall Street gazetesi Amerika ekonomisinin acmaszl demekti. Kurt ise sanatnn gznde Amerikayd. Gsterisi srasnda eldivenleri kurda vererek, simgesel olarak dostluk eli uzatr. Be gn sren gsteriden sonra, tekrar keeye sarlarak ambulansla havaalanna gtrlen Beuys, uaa binerken keeyi zerinden karsa da Amerikadan ayrlana dek gzlerini kapatr (Ylmaz, 2006; 278, 280). Sanat bu gsteride, Amerika kltryle balant kurulduunda, kendi tekil anlamlar dnda anlamlar kazanan nesneleri kullanr, tpk kendi bedeninin Amerika dnda her bir insann gstereni olduu gibi.

52

Resim 19. Joseph Beuys, Amerikay Seviyorum Amerika da Beni. 1974. New York.

Bedenin, toplumsal ve politik basklar karsnda edilgenliine, bedenini ifade arac olarak kullanan tek sanat Beuys deildir. Abramovi de benzer dncelerle bedeniyle gerekletirdii gsteriler, zellikle kadn bedeni zerinde kurulan cinsel politikalarla smrlen kadn bedenin pasifliini, erkek egemen kltrde kadnn tekiliini sorgulamaya yneliktir. Abramovi, Ritm (1975) adl gsterisinde bedeniyle girdii deneyimde diilik ile cinsellik arasndaki ilikiyi sorgular. Kadnn diiliiyle zdeletirilen pasifliini, kendi bedenini pasifletirerek gstermeye alr. Bunu, gren znenin bakna bir nesne olarak sunar ve ayn znelerin ayn eyi yapmalar iin onlar kkrtr. Dii bedeni kamusal ve zel alanda kullandklar gibi kullanmalar iin. Abramovi, Komnist Beden / Kapitalist Beden (1979) adl gsterisini Almanya doumlu Ulay ismindeki erkek sanat arkadayla gerekletirir. Bu gsteride sanatlar yanlarna aldklar iki ayr lkeye ait bedeni besleyen yiyecek ve iecekler ile bu lkeleri temsil eden gstergeleri (sembol) birlikte kullanrlar. Gstergeler ise, izleyenlerin grecei ekilde duvara aslan doum belgeleridir. Ulayn doum belgesinde sosyalist lkenin (Almanya) gstergesi olan Gamal

53

Ha, Abramoviin doum belgesinde ise komnist lkenin (Yugoslavya) gstergesi olan Kzl Yldz bulunmaktadr (Pejic, 2003; 180-183). Bu gsteri, doup bydkleri komnist ve sosyal yaplar arasndaki farkllklarda, bedene verilen role bir tepkidir. Pejic, Abramoviin kendi bedenine dnk eylemlerinin, bir blgeden ok hareket halindeki bir blgeyi ifade eden, srekli olarak deien terk edili biimlerinin gerekletii bir tekne olarak ele alr. Ve bu tekne bat kltrnn kodlad her eyden arnmak, ykn boaltmak zorundadr. Pejic, Abramoviin beden klnda kulland beden metaforunu, Barthesn hem terk edili hem de barna ( Yce Ev) simgeleyen gemi okumasyla ilikilendirir. Buna gre gemi ve geminin alt snf olan tekne, Abramoviin ilerinde denizin ve gkyznn oluturduu ufuk izgisine doru kydan uzaklamann bir semboldr; bu yzden lm metaforu olarak alglanabilir (Pejic, 2002; 150, 156). Sanatlarn beden diliyle ortaya koyan Orlan, Gina Pane, Stelarc, Burden vb. gibi sanatlarn gsterileri de bu balamda deerlendirilebilir. Grld gibi, gsteriye yapt kimlii kazandran bedenin, eylem alannda sanatn nesnesi olarak kullanlmas kltrel olgularn bir gstergesi olarak deerlendirilir.

54

III. BLM: ADA RESMDE BEDEN Resim geleneinde beden, tuval zerinde temsili olarak yer alr. Bedenin yerini tutan bu imge boyann plastik etkisiyle grselleir. Sanat tarihsel srete beden, kutsal kiileri, soylular ve soylularn istei dorultusunda cinsel haz verir ekilde ideal gzellii temsil etmitir. Modern srete ise, bedenin anlatm biimi deiir. Modernist sylemlerle birlikte bedenin biimi bozulmaya balar. Bu dnem iinde yaptlar veren Egon Schiele (1890-1918) gelenein bize sunduu ideal gzelliin aksine bedeni kusurluluu ve irenlii iinde gsterir. Schielenin resimlerindeki bedenler, cinsel arzuyu pervaszca davururlar. Ancak, Schielenin resimlerindeki cinsel arzu, beden gzelliini seyretmekten duyulan haz deil tam tersine, sanatnn kendi benindeki arzunun grsellemesidir. yle ki bu resimlerde sanat, arzuya karlk gelecek ekilde tenin estetik grntsn yanstmamtr. Sanatnn resimleri hakkndaki kendi gr de bunu destekler niteliktedir.
Elbette iren resimler yaptm. Yadsmyorum. Ama bu, bunlar yapmaktan holandm ya da burjuvalar dehete drmek iin mi yaptm zaman yle olmad. Ama arzunun da hortlaklar vardr. Ben bu tr Kesinlikle keyfim iin deil bir zorunluluktu bu gsteriyor! Hibir hortlaklar izdim.

(Schiele, 1999; 70).

Schiele resimlerinde bedenin erotik kompozisyonlarn oluturur. Sanat, dii ve erkek bedenin erotizmini, mastrbasyon annda resmeder. Schiele, siyah tebeir ve suluboyayla yapm olduu erotik desenlerinde, dudaklar, meme duyarl bir ifadeden hareket ularn ve cinsel organlar siyah keli izgiler ve arptlm konturlarla ortaya karr (Comini, 1994: 2-3). Sanatnn izgiye etmesine karn, birinde vcudu evreleyen izginin ylankavi ak, dierinde bedenin btnlnde dik al bir emaya brakr yerini. Ergven, resimlerdeki bu grafik yalnlk ve psikolojik younluun, Schielenin sanatnn gcn oluturduunu syler (Ergven, 1999; 72). Schielenin, resimlerinde vurgulad ise, cinselliin insan ruhunu datan karmak yapsdr.

55

Resim 20. Egon Schiele, Birbirine Sarlm iki Kz, 1915, 48x32 cm.

Schielenin resimlerindeki dii ya da erkek bedenler cinsel hazzn yaand ana odaklanr. Bu resimlerde sanat, klitorisini uyaran diinin veya ereksiyon halindeki penisini okayan erkein ya da iki ayr cinsiyetin birlikte olduu bedenlerin kompozisyonlarn oluturur. Schielenin resimlerinde beden, cinsel hazzn verdii heyecanla gerilim iinde kzarm etleriyle dikkatleri eker. Bu resimler karsndaki almlayc ise kendi cinsel beninin gereiyle yzleir. Resimler, almlaycnn cinsel tercihinin en tenha kelerine kadar inip, kiinin kendine bile itiraf etmekte zorland eylere meydan okumaktadr. Schielenin resimlerindeki beden [] sakl cinselliin eelendii bir terih masasdr (Ergven, 1999; 73). Yalnzca kiinin cinsel drtsne gnderme yapan ve burada

56

sakl beni sorgulayan bu bedenler, iinde yer ald dnyadan da koparlarak resmedilir. Dolaysyla Schielenin ou resimlerinde, beden varlnn dnda baka bir nesne yer almaz. Sanatnn karsnda yer alan modelin bedeni ise, Schielenin kendi benini izledii arac bir nesnedir. Dolaysyla resim dzleminde yalnzca sanatnn beninin yansd bedenin temsili bir imgesini grrz.

Resim 21. Egon Schiele, Yeille rtl Kadn, 1914, 32x48 cm

Beden varlndan model olarak yararlanp resimler yapan sanatlardan Lucian Freud (d.1922-) ise, Schielenin aksine modelin beden yaantsna arlk verir ve modelin yaantsn davurur. Lucian Freud, sanat yaam boyunca gelenein yntemleriyle yapt resimlerde insan bedenlerini konu alm bir sanatdr. Almanya kkenli ngiliz sanat plak bedeninin temsiliyetini, kendine zg renk anlay ve boyay sr biimiyle ortaya koyar. Freud 1942de sanat okulunu bitirdikten sonra dikkatleri zerine ekmeye balar. Freudun bu erken dnem resimleri srrealizmle ilgili olup, insan ve bitkileri sra d yan yanalklaryla bir araya getirir. Bu resimler genellikle ince boyayla yaplmtr. nce boyay titizlikle kullanmas da onu gerekiler arasnda

57

hatta sper gerekiler arasnda grlmesine neden olur. Fakat onun ilerindeki znellik ve itenlik onu ada dier ngiliz ressamlarndan ayrr (www. tate org. uk/britain, 8. 4. 2007). Ancak Freudun resimleri ile ada bir dier ngiliz sanat Stanley Spencer resimleri arasndaki benzerlik birbirine ok yakn durmaktadr. Spencer, minyatrvari bir anlatm biimiyle, ngiliz halknn gndelik yaamn ve dini konular dnda, geleneksel anlamda yapt iki resmi ayn tad verirler. 1939da yapt oturan plak, ten solgunluuyla erken dnem ilerine; 1959da ortaya kan otopotrede ise ten zerindeki renk lekeleri ve boya sr bakmndan Freudun olgunluk dnem ilerine benzer. Ayrca Freudun erken dnem resimlerindeki ten solgunluu, n dengeli dalm ve sanatnn tek tip kurguya olan ilgisi, Flaman oluturur. etkisi gsterir. 1950den sonra onun fra vuruu kendine zg bir nitelik kazanmaya balar ve erken ileriyle bir kontrast

Resim 22. Lucian Freud, Francis Baconun Portresi, Bakr levha zerine yalboya, 1952, 18x13 cm.

58

Freudun

ilerindeki dnm

noktas,

resimde

kontur izgisinden

uzaklamasyla ve boya srndeki farkllamayla balar. Boya, erken dnem resimlerindeki yumuak fra vurularnn aksine sert frayla srlmeye balar. Bedeni hacimlemede boyay tayan fra, bedenin yapsal btnln kovalarken lekeler daha kaba sabadr. ncecik sa ve lekeli tenin karln sanat doalama gcnde bulur. Hughes derinin altndaki kk formlar ve kk kas demetleri oluturan fra darbelerinin, Freudun gcn ispatladn syler (Hughes, 2001; 18). Freud, zellikle 1960tan sonra insan bedeninin yaln plaklndaki kompozisyonlara ynelir. Freud giysili ya da plak insan bedenlerini bazen oturarak, bazen zeminde ya da yatakta uzanm bir ekilde resmeder. Sanat resimlerinde insan bedenlerinin yanna koyduu nesneler, yapm olduu kili Portrede ( 1985) olduu gibi, bir sra dlk iinde birliktelik salar. Bu resimde gen bir kadnla bir kpein ayn yata paylatn, hatta kpein kadnn kollar zerinde uyuduunu grrz. Freud bedenle oluturduu kompozisyonlar hakknda Ben bir bedene baktmda biliyorum o bana bir resmin iine ne koyacama dair seenekler verir. Bana ne uyar ne uymaz, gerekle doruluk arasnda bir ayrm vardr demektedir (Freud, www.tate.org.uk/britain. 8. 4. 2007). Sanat, resimlerinin kompozisyonunu modelinin bedeninden ald referansla oluturur. Freudun modelleri gnlk yaamndan insanlardr. Ailesi, ressam arkadalar, sevgilileri ve ocuklardr. Ancak Freudun resimleri Picasso ya da Giacomettinin yapt gibi ev hayatndan kmazlar. Daha ok biyografiktir. Freud Benim ilerim safa biyografiktir. Benim ve evrem hakkndadr. Ben onlar bildiim odalarn iinde resmederim ( Freud, www.tate.org.uk/britain 8. 4. 2007) demektedir. Hughes ise Freudun resimlerindeki bedenlerin daha ok biimsel atlye pozlarndan kaynaklandn belirtir (Hughes, 2001; 21).

59

Resim 23. Lucian Freud, kili Portre, 1985-86, tuval zerine yalboya, 79x 89 cm.

Freud son yarm yzylda Avrupa geleneinde alan ressamlarn nde gideni olarak kabul edilir. Freudun ada beden temsillerini oluturmasnda, Ingres, Degas, Watteau gibi birok sanatdan beslenir. Gelenekte bedenin anlatm, onun biiminden te, etin, tenin verilmesi daha nce El Greco ve Goyada belirmiti. Ancak geen srede beden, toplumsall balamnda ele alnm ve kendi varl dnda bir olguyu temsil etmiti. Bedenin kendi varln safa temsil etmesi ancak Freudda gerekleir, hem de Avrupa figratif resminin kriz yaad bir dnemde ve tm resim kart sylemlere kar. Freud tm cesareti ve ustalndaki engin anlatmyla bu srete figratif resimde bir alm salam ve duruunu sabitlemitir.

60

1985te yapt plak Kadn ve Kanepe resminde olduu gibi, gelenein ustalarndan esinlenerek yapt ilk resimlerinden olgunluk dnemine geiini Ingresvari kontur izgisinden uzaklap, insan etini tenle btnletirip snrlayarak boyamasyla salar.

Resim 24. Lucian Freud, plak Kadn ve Kanepe, 1985, tuval zerine yalboya, 51x60 cm.

Freud, plak Kadn ve Kanepe adl kompozisyonu, bir ok plak beden resminde olduu gibi diyagonal bir ekilde oluturur. Model, zerinde beyaz rt olan kanepeye yan yatm biimde uzanr. Kollarn dirseklerinden bkerek vcuduna destek eder. Kollarnn alt ksmndan sarkan gsleri yatan zerine yaylan karn blgesinin zerinde durur. Bacaklarn dizden bkerek ne doru uzatr ve yukar eker. Bacaklar hemen dizin yukarsnda tuvalin snryla kesilir. Bata ise alnn st ksm tuvalden dar taar. Freud bu resimde, przsz bir ten anlatmnn aksine tende daha kaba saba lekeler kullanr. zellikle yzde, ellerde,

61

gslerde ve kalann st ksmndan vajina blgesine doru, tenin altndaki kk formlar, kk et demetlerini, mavimsi bir tonla ten altndaki damarlar boya lekeleriyle oluturur. Katman katman kulland boya lekeleri bedenin yaamla olan deneyimini gsterir. Boyayla deri zerinde oluturduu bu lekeler, yaamn beden zerinde brakt izlere temas eder. ocuk dourma lekelerinden, incinme, hastalk geirme lekelerine bazen de ehvet srtnmelerine kadar sralanabilir. Freud, insann yaam srecindeki deneyiminin beden zerindeki etkilerinin kendi resmine nasl yansd zerine Ben insanlar resmederim; nasl grndklerini deil, nasl grndklerinden ok nasl o hale geldiklerini resmederim der (Freud,wikipedia.org. 8. 4. 2007). Edward King, Freud iin Eski ustalar geleneinden gelen bir ressamdr, ama ayn zamanda son derece moderndir (Turan, 1998; 31) derken belki de bunu kastediyordu. Yaamn bedendeki davurumu Freudda boyayla boyann renk

katmanlaryla oluur. Freud bunu, renge baka bir ilev yklemeksizin rengin hayatn rengi olmasn isterim szyle destekler. Etin grn ve yapln, beden zerindeki tek bir gzenei, sandan trnaklarna, teninden ten altnda grnen damarlara, ya ve kas katmanlarna kadar nce analiz edip tekrar btnletirerek resmeder. Freud bedeni yaln plaklyla ele alr. Freud insan resminden ok [bedenin] varoluunu gsterir diyor Hughes (Hughes, 2001; 18). Gerekten de Freud 20. yzyln ikinci yarsndan sonra bedeni yaln plakln da ele alrken boya maddesiyle insan etinin maddesini oluturur. Byle bir sonuca ulaan Freudun resimleri, izleyicinin birka duyusuna birden hitap eder. Freud resmettii bu bedenlerin psiik yaantsn da vurur. Psiik yaantmzda kendimizi toplayamadmz sahneler yaratrlar.

Lucian Freudun plak bedenleri, amz geleneksel resminin tutunduu bir referans olurken, uzun bir sre plak bedende son nokta gibi bir tkanmay dndrr. Ancak Freudun bir rencisi olan Jenny Saville geleneksel resim anlay iinde bu tkanmay aar.

62

ngiliz ressam Freud gibi Jenny Savillei de (d.1970-) etkileyen nesne, bedendir; bedenin renk ve ton deerleridir. Fakat bedene dair grleri ayrdr. Saville, hastalk geirmi, zarar grm, plastik cerrahiyle cinsiyet deitirmi bedenleri konu edinir. ngilterenin Cambridge kentinde doan Saville, 1988 ylnda balad sanat eitimini 1992de, yapt mezuniyet sergisiyle bitirir. Bu sergi ayn zamanda Savillein hayatnda nemli bir dnm noktas oluturur. Sergide satlan tm resimlerden birini ngiliz kolkeksiyoner Charles Saatchi alr ve 1994 ylna kadar da bir szleme imzalarlar. Saatchi ile yapt bu anlama onun dnya apnda bir ne kavumasna neden olur.

Resim 25. Jenny Saville, Plan.

63

Saville 1992de dikkatleri zerine ektikten sonra beden zerine younlamaya balar. 1993 ylnda devasa boyutta yapt Plan atl otoportresinde, yal bir insan bedeni, lekeli bir ten ve tuvalden dar kan bir et ynnn baklaryla karlarz. Beden zerindeki izgiler, yer kre zerindeki ktlelerin ykseklik farkllklarn belirleyen corafi bir ekil gibi izilmitir. Sanatnn Gen ngiliz Sanatlara katld bu resim byklyle ve ele aln biimiyle tm izleyenleri hayrete drr. Saville bedenleri, kulland parlak k ya da mat grilerle ve geni fra srleriyle oluturur. Saville bu yllarda insan ve hayvan etine dair bilimsel detaylar zerine aratrmalar yapm; bu yolla resimlerinde, eitli deri hastalklarn, rkleri, iddet ve ikenceden kaynakl bedensel hasarlar ele almtr. Bu dnem resimleri zerinde adeta bir cerrah gibi alan sanat, resimlerindeki igry pekitirmek iin 1994 ylnda New Yorka gider. Saville burada plastik cerrah Dr. Barry Martin Weintraubun almalarn izleyerek, sanatn temellendirecek uzun gzlemler ve aratrmalar yapar (Yrker, 2005; 34-35). Kozmetik cerrahi ve ya aldrma operasyonlarnda gzlemlerini fotorafla notlayarak resimlerinin plastik gcn artrr. Saville gelien teknoloji ve toplumda video gibi cazip teknik aralardan sadece fotorafla yetinir (http://www.brain-juice.com. 12. 4. 2007). Savillein yapmak istedii teknolojinin beden zerinde gerekletirdii deiimdi. Sanat beden zerinde cinsiyet deitirme gibi tbbi mdahaleleri boyayla anlatmay tercih eder. Savillein resimlerini plak vcut resmeden, boya arlkl alan dier ressamlardan ayran zellikleri; kendi bedenselliimizi, acmasz kompozisyonlarla gstermesinde yatar. Buna gre gemiteki hibir sanat cinsler aras durumu, mesafeyi bylesine grsel bir etkiyle birletirememitir. Saville bedenleri, geni fra darbeleriyle devasa boyutlarda resmetmitir. Ar byk boyutlarda ve orantsz olan resimleri antsal bir etki yapar. Savillein resimlerindeki bedenler dokunsal, i ve tiksindiricidir.

64

Saville cinsler arasnda kalm, cinsiyet deitirmi bedenleri, kimlik kazanamam cinsiyetleri konu edinen bir sanatdr. Saville, Matrix (1999) adl resminde, kolunda dvmesi olan bir erkei, kadn cinsel organ ve gsleri ile; Pasaj (2004) adl iinde kadn ise erkek cinsel organyla resmetmitir. Saville, Schama ile yapt syleide, resimlerindeki cinsiyet deitirmi bedenler zerine unlar syler:
Birlikte 30 altm travestinin doal bir penisi ve yapay slikon gsleri vard.

ya da 40 yl nce byle bir vcut olamazd ve ben bir eit ada beden heykeli on olarak kafa. Gzleri ve dudaklar direkt iaretler

aryordum. Cinsiyete doru grsel bir gei yapmak istedim. Bir eit cinsel manzara. Penisten bir gbek boyunca gse olan gei ve ok ekici yapmaya altm gzlerinizi etin etrafnda gezdirmek iin kullandm

(Saville, www.saatchi-gallery.co.uk, 12. 04. 2007).

Resim 26. Jenny Saville, Pasaj, 336 x 290 cm. 2004

Resim 27. Jenny Saville, Matrix.

Lucian Freudla, Francis Bacon gibi ncleri, Deimen Hirst gibi adalar ya da Rubens gibi gemiiyle ilikilendirilecek olan Savillein resimleri grntyle teorinin bir denklemidir. ngiliz sanatnn kendi bedeninden yola kt ustalkla boyanm dii bedenin ten grnts, feminist sylemlerle ortaya kt sylenir (Chicago, 1999; 142). 1960lardan bu yana Bat kltrnde cinselliin snrlarn sorgulayan hareketi grnt olarak devam ettirir. Savillein yapt resimlerde gsterdii bedenlerle kadn bedeni zerindeki tahakkm sorgular.

65

Kadn bedeni zerindeki iktidar sorgulayan Savillein resimlerinde bedenler tensel haz veren bir nesne olarak alglanmaz. Bu anlamda bedeni cinsel haz veren tensel anlatmnn dnda ele alan Mehmet Ylmazn (d. 1963-) resimleri de cinsel bilimle ilikilendirilir. Uysal, Foucaultnun erotik sanat ve cinsel bilim kavramlarndan hareketle Ylmazn resimlerinin bilimle kurduu akrabala dikkat eker. Foucaultya gre erotik sanat Dou toplumlarna zgdr ve tensel haz, cinsel birleme yasaklanmaz, ayplanmaz, tam tersine yceltilir. Cinsel bilim ise bat toplumlarna zgdr ve gsterilen cinsel hazdan ziyade cinsel bilgi ile ilgilidir. Ylmazn Cin.s.el eyler adl almalar da erotik sanattan te cinsel bilim balamna yakn durduu sylenir (Uysal, 2007; 65).

Resim 28. Mehmet Ylmaz, Cin.s.el eyler-19, 2006, kark teknik, 100x95 cm

66

Ylmaz, bedeni daha ok yaamla olan ilikisinde ele alr. Ylmaz iin beden resmin grsel deerlerini tayan bir nesneden te gerek hayattaki asln temsil eder. O, sanatnn bedenle olan ilikisini u cmlelerle aklar:
Hocalarmn figr bahanedir, nemli olan plastik deerlerdir szlerini bir ara nemsemitim. Ancak imdi anlyorum ki sadece nemsiyor gibi yapmm. Gerekteyse, insan bedeni figr- neredeyse btn yaptklarmn ana konusu olagelmiti; geriye baknca daha net gryorum bunu: Giyinik beden, plak beden, alan beden, hapsedilmi beden, ikence grm beden, a braklm beden, gereki beden, anlatmc beden, camdan bakan beden, soyutlanm beden, simge beden, resim olarak beden, heykel olarak beden, ksaca imge- beden. Hepsi de gerek yaamdaki insanlarn temsilleriydi. Oysa ne deniyordu bize: Sanat ve yaam ayr eylerdir, birbirine kartrmamak gerek. Ama gelin grn ki, kartrmadan edemiyorum ite

(Ylmaz, 2006; 283-284).

Resim 29. Mehmet Ylmaz, Cin.s.el eyler-21, 2006, kark teknik, 180x180 cm.

67

Ylmaz Cin.s.el eyler adl yaptlarnda, yaamn balad yer olarak rahim imgelerine, birbiriyle yaran spermlere, yaam svs tayan damarlara ve beyin motiflerine yer verir. Ylmaz, Cin.s.el eyleri zel yaamna ait imgelerle oluturur. Sanat bu resimlerde iki ayr bedenin birlikteliini, reme organnn sembolik biiminden ald ematik izgiyle bedenlere balayarak grselletirir. Bu birliktelikte nc bir bedenin yaam mucizesi yklenir. Kollarn am bir bedeni artran T biimli kompozisyonlar, ortada dikey olarak yer alan tuvalin her iki yanna tutturulmu caml ereveli iki ayr blmeden oluur. Caml blmeler hem bir mekan derinliine sahiptirler hem de izleyiciyi grnt olarak yapta dahil ederler. Bu ise izleyicinin kendi beden gerekliiyle yzlemesidir. Dncenin olutuu beyin; birbirleriyle yaran spermler; bir varolua yataklk eden rahim; organlar aras yaam svs tayan damarlar ve ne olduu belirsiz eyler, bal bana birer beden olan tuvallerde ilgin varlklar haline gelir. Sanatnn Cin.s.el eylerden kast hem cin ile hem de cins/cinsiyet ile ilgili eyler anlamna gelir. Beyin hem cinlere dair dncelerin, hem de tensel ehvetin dl tuttuu mekandr. Bu yzden sanat bir ok resimde beyin motifini yineler. Beyin bazen bir penise bazen de bir cenine dnerek bedenlemi tuvaldeki rahime balanr (Uysal, 2007; 64-65).

Resim 30. Mehmet Ylmaz, Cin.s.el eyler [+K]-14, 2006, tuval zerine yalboya, 16x32.5cm.

68

Beden organlarnn metafora urayarak, dier bir organa dnmesine, gnmz sanatlarndan nci Evinerin (d. 1956-) sanatnda da rastlamak mmkndr. Ancak Eviner beden organlarnn dier bir organa dnmn boyann plastik etkisiyle yapmaz. Eviner, organlar bazen olduu gibi gstererek bazen de organ zerinde yapt plastik mdahaleyle bu metaforu salar. Eviner, yaama organlarn bedenden ayrr ve onlarn fotoraf grntlerini suluboyann akkan etkisiyle bir arada uygulayarak ilgin kompozisyonlar oluturur. Yerinden koparlan Akcier ve Kalp bakalamakta deiime uratlmaktadr. Mide ve Vajina gibi organlarn yapsal btnl ise daha fotoraf grnts alnmadan nce sanatnn plastik mdahalesiyle bakalar. Akcierin bal bulunduu nefes borusunun kat zerindeki fotoraf grnts bir penise dnrken, suluboyann geni frayla oluturduu kondom grnts, organn baka bir organa dnmn destekler niteliktedir. Kalbin kesilmi damarlarnn etkisi bir bulur. kadn iinden bedeni bedenden bir buharlaarak dar kan boya gibi uzanarak gslerde son Vajinann koparldktan sonra

heykel gibi yontularak penise dnmesi, kendi iinin d bkmn gsterir. Boyayla ilikisinde ise, vajinadan oluan penisin beden ierisine olan uzamnn devam ettii grnmektedir.
Resim 31. nci Eviner, Kark teknik, 31x 23 cm

69

Resim 32. nci Eviner, Kark teknik, 31x 23 cm.

Sanatnn bedenin organlarnn fotorafyla uygulad suluboya resimleri hakkndaki grn yle aklamaktadr:
[] bedenin devinimlerini suyun akkanlnda yeniden ele geirme arzusu. Sonunda beyaz kadn zerine olmu olan ey bir ykye doru uzanyor, bir dierinden kendini devam ettirerek. Beni igal eden bu imgeler mekan dolarken klavuzum oluyor. Onlara yeniden ve yeniden baktmda gvdem ve uzantlar arasndaki dolayszla duyduum imkansz arzuyu ve onun zerine den aile romansn ve psiik glgeleri gryorum. Bunlar resim deil, gvdenin kendini uzamda gerekletirmek iin suyla ve boyayla

yapt su ortakl

(Eviner, 2000; 27).

70

Resim 33. nci Eviner, Kark teknik, 31x 23 cm.

Evinerin sanatnda yer alan beden organlar, kendi ilevinin dnda bir dier organa gnderme yapar. Bedende ikame eden yaama organlarnn yerinden edilmesi, yani bir btnln bozuma uratlmas bir baka btnlkte bir baka organa dnmesiyle anlam kazanr.

71

IV. BLM. UYGULAMALAR VE RNEK RESMLER IV. 1. UYGULAMALARA LKN AIKLAMALAR Uygulamalar ierisinde yer alan resimler, gelenein temel plastik elemanlarna bal kalarak yaplmtr ve hepsi de birer beden temsilidir. Resimlerdeki bedenler cinsel, cinsiyet, iktidar ya da kimlik problemi dnda ele alndndan belden aas alnmamtr. Ancak grlen tm beden resimleri erkek bedenine aittir ve hepsi de yarmdr. Bedenin btn hali almlaycnn teki olarak somutlatrd bir gereklik yaratr. Fenomenolojik adan varoluun ancak bir d gereklikte bir hakikat oluturulduu dnldnde bunun yarm beden olarak verilmesi, almlaycnn bunu belli bir mesafede kurmasnn engellenmesi olarak dnlebilir. Bu yzden bedenler yarm olarak verilmitir. Resimler karsnda yer alan almlayc neredeyse kendi bedenine eklenmi yarm bir bedenle kar karya gelir. Almlaycnn bakn bedene odaklamas ve resimlerin mekanla olan uyumunun salanmas iin resimlerin fonu ntr hale getirilmitir. Resimlerdeki bedenler, mekan ve zeminle olan ilikisinde ele alnr. Resimlerin bir ksm dz dikey, bir ksm ba aa aslrken, bir ksm da yatay bir ekilde sunulur. Bu sunum ekli figrlerin mekanda devam ediyor hissi izlenimi glendirir. Resimlerin ba aa aslmas ilk bakta Baselitzi hatrlatsa da bu tuvaller gz ile belli mesafede asl olarak tasarlanmamtr. Resimlerin sunulu biimiyle, resimlerin kendi yer ve mekanla olan ilikisinde sre gelen alldk gry alt etmeye ynelir. Bu durum ise resimlerin kendi varlk nedeninin dnda bir amaca yneldiini gsterir. Dikey, yatay ya da dz bir ekilde aslan resimler almlaycnn mekan bilincine, denge mekanizmasna saldrmaktadr. Dik olarak karmzda duran yarm bedenler almlaycya bir dzenleme eklemlenirken ba aa asl olarak duran bedenler ise mekana eklenmitir. Bu ama dahilinde her resim dier bir resme balanarak oluturmutur. Dolaysyla resim, mekan ierisinde tek bana bir olgu olma

72

koulunu kaybetmitir. Bu balamda ne resim tek bana bir olgu ne de almlayc. Ortak bir deneyimin etkileimi sz konusudur. Almlaycnn, resimler karsnda, yerinin sabitliini sorgulamas, mekana olan tutumundan yoksun kalmas, bir dzenlemeyle kar karya kaldn gstermektedir.

73

IV. 1. RNEK RESMLERE LKN AIKLAMALAR Resimlerin dikey ve yatay olarak iki farkl ynde almlayc karsnda dizilileri sz konusudur. erevenin iki farkl konumu varken figrler bu kadraj iinde yn olarak iki kat daha farkl ynde kompozisyon ierisinde yer alr. Sadan ve soldan yatay, aa ve yukar dikey yn olarak. Dolaysyla ereve ve figrlerin bu ilikisi almlaycnn yer ve mekan ile ilikisinde yn kadar ktle etkisi asndan yer ekiminin de ie karm olduu bir baka katmann varln olayn iine dahil eder. Yer ekimi, almlaycnn dikey olarak varlnn dik olan grme pratiinin apriori (nsel) olan kouludur. Burada karmzda duran tuvalin yn, basit olarak, almlaycnn evrenle kurduu tm ilikilerin zeti gibi durmaktadr. Allmaycnn karsnda zeminde srtst yatar vaziyette ve ba aa dikey olan bedenin kompozisyonu stten bir bakla oluturulmutur. Resimde beden dnda hibir resim, yarm eye yer Ayrca verilmemitir.

almlaycnn olarak ele

bedenine eklenmesi iin alnmtr. Dikey ve ba aa olan kompozisyon ilk bakta almlaycy
Resim 1. Tuval zerine yalboya, 2007, 90x106 cm.

74

ters-dz etmekle kendi varln yeniden kurma abasyla kar karya brakr. Almlaycnn mekana ilikin deneyimi gerekte bir alt-st olutan sonra yani alg denen duyumlarn tek tek verili olarak kurduu ile zihinsel olann inasyla ancak elde edilenin gz nne alndndaki srelere koutluk gsterir . Yerden belirli ykseklikteki yatan bedenin yandan grnnn

kompozisyonu oluturulmutur. Kompozisyon iki karanlk dikey arasnda bir aralk gibi duran aydnlktan olumutur. Bu iki zt yap arasnda orta ton olarak beden bulunmaktadr. ki karanlk dikey blm, da doru kompozisyonun erevesi dnda da devam etmekte ve almlaycy da bu karanln devam etmesi sz konusudur. lk karanlk almlaycnn kendinde var olan karanlk apriori iken (nsel) tuvaldeki

karanlk ise a posteriori (sonsal) olandr. Beden ise burada bu ikili yapnn sa tarafnda n ierisinde yer alr. Bu tanmlama gerekte mekanla bir ilikili barok olan barok zerinde
Resim 2. Tuval zerine yalboya, 2007, 80 x 120

alglayn alm olarak, sreler anlatlmaktadr. Bu kompozisyonda ilikisi durulmaktadr. olann beden ile mekan

75

Resim 3. Tuval zerine yalboya, 2007, 100 x 120 cm.

Bu resimde beden gerilim iinde, bolukta ba aa durur ekilde gsterilmitir. Resim karsndaki almlaycnn bakn gvdeye odaklanmas amacyla, yz belirsiz halde braklrken fon ntr hale getirilmitir. Portrenin varl alglayta ilk odak olmasn engellemek amacyla ntr hale getirilmi ve bedeni nesne olarak tek bir gstergeye dntrmtr. Bu tavr, almlaycnn tuvalin tm yzeyini tek bir bak ve hareketle alglay ortaya koymaktadr. Bu bakta gerekte iliki orta yatayn zerinde yer alan ban tam tersi noktada

76

neredeyse ayaklarn geldii yerde bir ba ile almlaycy karlamaktadr. Batan kopan bak oda meme ucunda toparlanmakta ancak bu iki yap arasnda bak gel-gitlere urayarak tpk bedenin asl olduu yerde salnd gibi salnmaktadr. Hafif kavisli olarak asl olan beden ile bak arasnda var olan odaklar aslnda bedenin asl olduu noktay gizlendii yerle, kurulan farkl bir koordinatn varl ise hem kompozisyonun olmazsa olmaz hem de fizik yasalar asndan bedenin tm ktlesinin asl olduu balama iaret etmektedir.

Resim 4. Tuval zerine yalboya, 2007, 80 x 92 cm.

77

Gelenein yntemleri ve kompozisyon bilinciyle yaplm olan resmin, dikey bir ekilde sunulmas dnlmtr. Bylece resim, kendi olu nedenin dnda kimliklenirken, alldk gry alt etmeye ynelir. Bu kompozisyonda bir ncekileri referans alndnda gsterdii kadar iaret etmesi nedeniyle de benzelikler sz konusudur. rnein bir nceki resimde kompozisyon dnda tutulan bedenin aslm olduu nokta gibi bu kompozisyonda da bakt ve bast noktalar resmin dnda tutulmaktadr. Resimde kompozisyon metaforlar zorlandnda sanki sann armhta gerilmi halinin rahat bir duruunu vermektedir. Yatay haldekinin dikey olarak sunumu yatma eylemi ile aslma eyleminin naslda bir yn farkll ierisinde olduu gstermekte ve bu eylemlerin alkanlklarn ierisinde kltrel olgularla iliki balamlar gz nne alndnda ne gibi gerilimli odaklara tutunduunu bize sunmaktadr. Aslmak yatmaktr; yatmak aslmaktr. ki elin boynu yanlardan kavrayarak doru vcudun ba arkaya aa gerilimiyle

duran bedenin kompozisyonu oluturulmutur. Beden sanki varoluun gerilimini tayan ve onu iletme noktasnda durur gibidir. letmeye alt eksik olarak mitolojinin yar-beden yar-hayvan olan kahramanlarn domasna neden olan yaamn anlatlamaz dile getirilemez olan taraflarndan yasak-szcelemin tesinden olan aktarmak iddetini tamaktadr.
Resim 5. Tuval zerine yalboya, 2007, 70 x 110 cm.

78

Resim 6. Tuval zerine yalboya, 2007, 100 x 85 cm.

Beden, stten bakla, srtst yatar ekilde kompozisyon salanmtr. Kompozisyonda stte yer alan yatayn aadaki yeil zemin ile ilikisindeki orant gerekte modelin allmaycyla kurduu ilikiyle ayndr. Sanki model bete bir orantda allmaycyla iliki ierisinde yer alan ada durdur. Bu ann bir gerilimi vardr ve de bu gerilimin as bu orant ile ayndr. Bu gerilim bedenin tm detaylarnda da vardr. Resmin fonu ile bedende kullanlan renkler bir kontrast ilikisi iinde ele alnmtr.

79

Resim 7. Tuval zerine yalboya, 2007, 120 x 85 cm.

Ayakta ve iki kolunu yukarya kaldrarak ellerini bann arkasnda birletiren beden yatay bir ekilde sunulmas dnlmtr. Bu resimde beden dier resimlerin aksine geni fra vurularyla oluturulmutur. Ayrca renklerin kontrast ilikisinde mekann ve bedenin i ie gemesi dnlmtr. ie gei mekandan bedene, beden mekan doru algnn kat ettii yoldur. Zeminin souk orta-koyu tonu ile bir mekan yaratrken bedenin bunun tam tersi scak akorta tonu ile sanki tm skala tamamlanmaktadr. Burada beden ve mekan bu skalann bir tarafnn meydana getirmektedir. yaklamas hem renk hem ten olarak kolaylatrmaktadr. Scak olann(bedenin) bize empatik dzeyin artmasn

80

Resim 8. Tuval zerine yalboya, 2007, 70 x 110 cm.

Resim 7deki model duruunun yandan grnm gsterilmitir. Yine bu resimde geni fra vurularyla oluturulmutur. Bu fra vurular bedende ayr mekanda ayr almamaktadr. Frann eylemi refleks olarak tm satha eit olarak yaklamaktadr; ancak verili olann altnda bazen bir tene bazen ise soyutlama denebilecek olan gsterime dnen senfoninin yzeyde kurulmas olarak grselleir.

81

Resim 9. Tuval zerine yalboya, 2007. 70 x 110 cm.

Bu resimde beden, hem ba olarak hem de belden aas olmadan resmedilmitir. Bu resim bedeni tam bir gsterge dntrmtr. Bedenin eksikliiyle znellemi ve bu eksik onu tm olan baka bir balama bir ad olua

82

ykseltmitir. O sadece bir bedenin eitli paralarndan biri deildir. O sanat tarihinde kendisine isim alm bedenin nemli blmdr: torsodur. Resimlerdeki tm bedenler, boya ve renk ilikisi ierisinde grselleir. Resimler, almlaycnn mekan bilincini ve mekan iindeki sabitliini sorgulamaya ynelik dnceye araclk ettii iin de ba aa, dikey, dz ya da yatay bir ekilde sunulur. Bu sunum bir dzenlemeyle gerekleirken, resimlerde yer alan bedenler birbirine eklenir.

83

SONU Beden, biyolojinin, toplumbilimin, antropolojinin, felsefenin ve

psikolojinin konusu olduu gibi sanatn da konusudur. amzla birlikte sanata konu olan bedenin, temsiliyettekinin aksine, canl olarak yaptn merkezinde yer almasyla birlikte sanat, beden varln inceleyen bilimlerle bir etkileim iine girer. amz sanatlar bedeni, 1950nin sonlarnda, yapt doalama gsterilerde kullanmaya balarlar. Sanatnn insan bedenini sanat malzemelerinden biri olarak kavramas, sanat ve yapt olgusuna farkl bir boyut kazandrr. Yapt teatral bir gsteriye dnrken btn sanat trlerini de ayn at altnda toplar ve ortaya kan rn birleik sanat yapt nitelii kazanr. Sanatn disiplinleraras bir alma ulamasyla, bedenden hareketle eylem alanna ynelen gsteri sanatlar eylem anndaki varolua dikkat eker. Gsteri sanatlarnn bir uzants olan beden sanatlar ise eylem araclyla beden zerine younlarlar. Sanatlarn hareket halindeki dnyay yakalama giriimlerinde seyirci katlmn sanat etkinliinin deimezi haline getirirler. Seyirci nnde gerekletirilen etkinlik, eylem zaman iinde olup biter. Sanat ve seyircinin karlkl eylemleri sanat ve yaam arasndaki snr ortadan kaldrr. 1960lardan bu yana sre gelen sanat etkinliklerinde beden zerinde ileyen toplumsal olgular ayr dnmek neredeyse imkansz hale gelir. Toplumsal yaantda bedenin zne ve nesne kimliinin elikileri, onun tm sylemler tarafndan kodlanmasna neden olmutur. Toplumsal yaamla etkileim iinde olan amz gsteri sanatlar bu kodlamalar karsnda zellikle beden zerindeki basklar alt etmeye ynelir. Bu dorultuda sanat bir eylem dinamii olarak grlr; toplumsal yaamla dorudan ilikili ve yeri geldiinde toplumsal yaam belirleyecek derecede eylemsellie vurgu yapan bir etkinlik biimine brnr. Bu etkinlikte, amz gsteri sanatlar dncesini yaptn oluum srecine brakrken, beden bu srete yaptn hem znesi hem de nesnesi olur.

84

amz gsteri sanatlar eylem alannda bedenlerini kullanrken, fotoraf, video gibi grntleme tekniklerini ve bilgisayar teknolojisini de kullanrlar. Fotoraf ve video etkinlii belge niteliinde grntlerken, bilgisayar teknolojisi sanatnn bedene ekledii yapay bir uzvu harekete geirmesine olanak salamaktadr. Bedenin teknolojiyle kurmu olduu iliki gnmz video ve internet sanatna da balam oluturmaktadr. Beden, tm sanat kart sylemlere ramen nesne olarak amz resim sanatlarn da etkilemeye devam etmektedir. amz resim sanatlar boyayla kurduu ilikide, bedenin varoluunu grselletirmektedir. Bu grselleen varoluta ou zaman bedenin, psikolojik, patolojik yaps davurulur. Bununla birlikte gnmz sanatlar bedenin cinselliini de grselletirirler. Cinsellik asndan ele alnan kadn ve erkek bedeni kar cinsine ait cinsel organlaryla ara cinsiyetlerde gsterilir ya da iki ayr cinsiyetle, bedenin yaam bulduu sre yklenir. Resimlerde bedenin cinselliiyle ele alnmas, sanatn cinsel bilimle iliki kurmasna da olanak salar. Beden plastik biimlemeyle ele alnrken, kompozisyonlarda btn olarak gsterilmemitir. Almlaycnn bedenine ve mekana eklenmesi dnldnden, bedenler yarm olarak ele alnmtr. Bir dzenlemeyle dikey, yatay ve ba aa olarak birbirine eklenir ekilde sunulan bedenler almlaycnn denge mekanizmasn sarsar ve almlayc da kendi bedenini bu enstalasyonun bir paras olarak kavrar.

85

KAYNAKA Akerson-Erkman, Fatma. (2005). Gstergebilime Giri. Multilingual Yaynlar. stanbul. Akman,Kubilay. (2006). Ten:Derinden. Orlan: Krlan Ten. Cogito. Say 44-

45. K Yap Kredi Yaynlar. Altunay, Alper. (2004). Mekanik Sanattan Elektronik Sanata Gei ve Video Sanat. Eskiehir. Anadolu niversitesi, letiim Bilimleri Fakltesi Yaynlar. Barthes, Roland. (1993). Gstergebilimsel Serven (2. basm). (ev. MehmetSema Rfat). Y. K. Y. stanbul. Barthes, Roland. (1996). S/Z. Deneme. (ev. S. ztrk Kasar).Y. K. Y. stanbul Baynes, Ken. (2002). Toplumda Sanat. (ev. Yusuf Atlgan). Y. K. Y. stanbul. Berger, Jhon. (1995). Grme Biimleri. (ev. Y. Salman). Metis Yaynlar. stanbul Candan, Ayn. (1994). 20. Yzylda nc Tiyatro. Y. K. Y. stanbul. Chicago, Judy ve Luice Edward. (1999). Women and Art The Ivy Press Limited. London. Comini, Alessandra. (1994). Egon Schiele. Gagosion Gallery. New York. Copleston, Frederick. (1989). Copleston Felsefe Tarihi. (ev. Aziz Yardml). stanbul. dea Yay.

86

akr, Mehmet. (2001). Canllar Bilimi (2. basm). Ankara. Nobel Yaynlar. akmak, E. Efe. (2005). Katlmc Sanat. Sanat Dnyamz. Say 96. Gz,Y.K.Y. Ergven, Mehmet. (1999). Pusudaki Ten. (2. basm). Sel Yaynlar. stanbul. Eviner, nci. (2000). nci Eviner, hibiryer-gvde-buras Y. K. Y. stanbul. Foucault, Michel. (2003). Cinseliin Tarihi. (ev. Hlya Uur Tanrver). Ayrnt Yaynlar. stanbul. Freud, Lucian.http://en.wikipedia.org/wiki/Lucian_Freud#References#References. 8. 4. 2007 Freud, Lucian. http://www. tate org. uk/britain/turnerprize/history/freud. 8. 4. 2007. Freud, Sigmund. (2001). Haz lkesinin tesinde Ben ve d. (ev. Ali Babaolu). Metis Yaynlar. stanbul. Freud, Sigmund. (2004). Psikanaliz zerine. (ev. A. Avni nde). (13. Bask) Say Yaynlar. stanbul. Goldberg, Rose Lee. (1998). Performance. Phadion Press Limited. London. Gkberk, Macit. (1999). Felsefe Tarihi. (11. basm). stanbul. Remzi Kitabevi. Hughes, Robert. (2001). Lucian Freud Paintings Thames and Hudson Ltd. London. Ik, Emre. (1998). Beden ve Toplum Kuram. stanbul. Balam Yaynlar.

87

Kahraman, H. Blent. (2005). Cinselik Grsellik Pornografi. Agora Kitapl. stanbul. Kitab Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit.(1993) stanbul: Yaln Ofset Klein, Yves. (2003). Art in Theory. Objecthood and Reductivism. Harrison, Charles- wood Paul (ed.). Blackwel, Oxford/Cambridge. Klein, Yves. (2003). The Artsts Body. Warr Tracey ve Jones Amelia(ed.). Phaidon Press Limited. London. Ksemihal, N. azi. (1982). Sosyoloji Tarihi. Remzi Kitabevi. stanbul. Kuran- Kerim, (2000). Trke Meali: Elmal M. Hamdi Yazr Temel Neriyat. stanbul. Kuran- Kerim ve Yce Meali. (2004). Mahmut Topba. Canta Yaynlar. stanbul. Leider, Philip. (1999). Art in Modern Culture. Francis Frascina and Jonathan Harris (ed.). Literalism and Abstraction. Blackwel, Oxford/Cambridge. Lektorsky, Victor. (1998). zne Nesne Bili. (2. basm). (ev. kr Alpagut). Toplumsal Dnm Yaynlar. stanbul. Leppert, Richard. (2002). Sanatta Anlamn Grnts (ev. smail Trkmen). Ayrnt Yaynlar. stanbul. Murtezaolu, Aydan. (1994). Gsteri Olarak Sanat-Sanat Nesnesi Olarak zlenen nan. Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Resim Anasanat Dal, Yksek Lisans tezi.

88

Orlan, (1997). 5. Uluslararas stanbul Bienali Katolou. Ekim-Kasm. stanbul. zbudun, Sibel ve afak, Balk. (2005). Antrapoloji- Kuramlar/ Kuramclar. Dipnot Yaynlar. Ankara. Pejic, Bojana. (2002). Bedende-Olu, Marina Abramoviin Sanatnda Tinsel/Ruhsal Olan zerine. (ev. A. Nahide Ylmaz.) Anadolu Sanat. Gz, Say 13. Pinguet, Catherine. (2006). Batl Kimliinin Olumasnda tekinin Yeri

Ten:Derinden. Cogito. Say 44-45. K Yap Kredi Yaynlar. stanbul. Ponty, M. Merleau. (2003). Gz Ve Tin. (ev. Ahmet Soysal). Metis Yaynlar. stanbul. Reich,Wilhelm (1985). nsann Doadaki Yeri. .(ev. Bertan Onaran). Payel Yaynlar. stanbul. Rfat, Mehmet. (1983). Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar. Yaziko Yaynlar. stanbul. Right, William. (1998). Sanat Dnyamz. J. Pollock ile Sylei. Say 67. Y. K. Y. stanbul. Saran, Nephan. (1993). Antrapoloji. nklap Kitabevi. stanbul. Saville, Jenny. http://www. Saatchi-gallery.co.uk/artists/artpages/jenny_saville12. 04. 2007

89

Soykan, mer Naci. (1995). Kuram-Eylem Birlii Olarak Sanat. Kabalc Yaynevi. stanbul. Schiele, Egon. (1999). Pusudaki Ten. (2. basm). (Ergven, Mehmet). Sel Yaynlar. stanbul. Timuin, Afar. 1992. Dnce Tarihi. BDS Yaynlar. stanbul. Thomson, George. 1998. nsann z (5. basm). (ev. Celal ster.) Payel Yaynlar. stanbul. Tunal, smail. 1984. Sanat Ontolojisi. Sosyal Yaynlar. stanbul. Turan, Gven. (1998). Eski Ustalar Geleneinden Modern Bir Usta. Sanat Dnyamz, Say 68, (ed. Ahu Antmen). Y. K. Y. Tzara, Tristan.( 2002). Dada Hibir Anlama Gelmez. Modernizmin Serveni. Enis Batur (haz.). (5.basm) (ev. Sema Rifat). Y.K.Y. stanbul. Uysal, M. Ali.( 2007 ). Cin.s.el ey Beden. rh+ Sanart. Say 38, (ed. Tevfik htiyar). Veysal, etin. (2005). Nesnelleme zgrleme Sorunu zerine. Tekaa Yaynlar. Ankara. Jones Amelia -Warr, Tracey. (2003). The Artsts Body. Phaidon Press Limited. London. Ylmaz, Mehmet. (2006). Modernizmden Yaynevi. Ankara. Postmodernizme Sanat. topya

90

Yrker, Seda. (2005) Jenny Savillin Beden Teorisi. Gen Sanat. Temmuz/ Austos, Say: 130. http://www.brain-juice.com/ cgi-bin/show_bio.cgi?p-:d=77 5. 04. 2007

http://www. tate org. uk/britain/turnerprize/history/freud. 8. 4. 2007 wikipedia.org/wiki/Lucian_Freud#References#References. 8. 4. 2007

91