LAHYAT FAKLTES DERGS 17:1 (2012), SS. 85-102.

1923-1938 YILLARI ARASINDA DN DERSLERNDE OKUTULAN KTAPLARDA HZ. MUHAMMED TASAVVURU*

The Image of Prophet Muhammad, Reading in the Books Religious Education Between 1923-1938 Years

Dr. Hakan ZTRK Frat niversitesi lahiyat Fakltesi E-posta: hakanozturk15@hotmail.com

z Cumhuriyet Dnemi (19231938) yllar Trk ve slm Tarihi asndan nemli bir yere sahiptir. Bu dnem toplumun her alannda atlm yapma ve dnyadaki yeniliklere uyma abas iinde gemitir. Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk her alanda olduu gibi slm Dininin halka doru bir ekilde retilmesi ve dinin peygamberi Hz. Muhammedin de batl hikyelerden arndrlarak, rnek yanlarnn halka gsterilmesi zerinde durmutur. Kendisi de bu konu ile ilgili pek ok kitap okumutur. Ksa bir dnem olmasna ramen ok fazla alma yaplmtr. Bu makalede, 1923-1938 yllar arasnda formal eitimde retilen Hz. Muhammed Tasavvuru incelendi ve din dersi kitaplarnda ortaya konan Hz. Muhammed imaj tetkik edildi. Anahtar Kelimeler: slam Tarihi, Siyer, Cumhuriyet Dnemi, Hz. Muhammed, Din Dersleri.

Abstract 1923-1938 years has an important place for both Turkish and Islamic History. This period passed in an attempt to make progress in all strata of society and to adapt to the advancements in the world. Mustafa Kemal Atatrk, the founder of Turkish Republic, as was seen in all fields, paid attention to the sound teaching of Islam to people, and to
*

Bu makale Cumhuriyet Dnemi slm Tarihi almalarnda Hz. Muhammed Tasavvuru (1923-1938) isimli doktora tezinden retilmitir.

Dr. Hakan ZTRK 86 ____________________________________________________________________________

illustrate the exemplary aspects of the Prophet Muhammad to them by purifying him from superstitious legends. He, too, read many books about this matter. Although it was a short period, many works were composed in this period. In this article, teaching Muhammed Image in formal education (1923-1938), is created. In this study, we examine the appearing Muhammed Image in the books religion education Keywords: The History of Islam, Sra, Turkish Republic, Prophet Muhammad, Religious Education.

Giri Cumhuriyetin ilk yllarnda (1923-1938) Trkiyede rgn eitim programlarnn iinde Din Dersleri de yerini almtr. Pek ok kitap din dersi olarak okutulmutur. Bu kitaplarn incelenmesi, Hz. Muhammedin hayatnn nasl retildiinin ortaya kmasn ve eitim-retim programlarnda aklanan amalara uygunluunun ortaya kmasn salayacaktr. Kitaplar incelenirken ncelikle muhteva analizi yaplm, Hz. Muhammedin hayat, ahlak, yaay ile ilgili dikkat ekilen noktalar tespit edilmi, bunlarn programlarda aklanan amalara uygunluu incelenmitir. ncelikle mfredat programlarnda din derslerinin nasl yer ald, Hz. Muhammedin hayatnn nasl retilmek istendiinin belirlenmesi amacyla programlardaki gelimelere bir gz atmak gerekirse; Cumhuriyet Dneminin ilk program kinci Heyet-i lmiye tarafndan 1924 tarihinde hazrlanmtr. lkokullar alt yldan be yla indirilmitir. Yeni programda din dersleri, lkokul birinci snflar hari dier snflar iin ikier saat olarak yerini almtr.1 Bu programn amac yeni kurulan devletin temel felsefesi dorultusunda vatandalar yetitirmektir. Dnya ve ahiret korkusuna dayal olan ahlak anlay, bu program ile zgrlk ve bar temel alan hakikati hkim klmaya alan bir ekle dnmtr.2 lkokul program (1924) yerini 1926da yaplan yeni mfredat programna brakmtr. Toplu retim esas ve ocuun gelime devreleri dikkate alnarak hazrlanan bu programda, ilkokulun amac; Genleri muhitine faal bir halde intibak ettirmek suretiyle iyi birer vatanda yetitirmektir. eklinde belirtilmitir. Yeni program ile birlikte Din Derslerinin nc snfa kadar Hayat Bilgisi dersinin ats altnda ilenmesine ve ayr bir ders olarak nc snflarda okutulmasna karar verilmitir.3 Cumhuriyetin ilk yllarnda, temel gr olarak milliyetiliin n plana kt grlmektedir. Atatrk dnemi eitim politikasnda, dnemin yapsna uygun insan yetitirmek, yani Cumhuriyeti benimseyip yaatacak
1
2 3

Yahya Akyz, Trk Eitim Tarihi, stanbul, 1994, s. 302. Turul Yrk, Cumhuriyet Dnemi Din retimi Program Anlaylar ( Baslmam Doktora Tezi), Ankara, 2011, s. 68. lk Mektepler Mfredat Program, stanbul, 1926, s. 2

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 17:1 (2012) 87 ____________________________________________________________________________

bir nesil oluturmak temel hedeftir. 19 Aralk 1923 tarihli bir genelgede Mektepler Cumhuriyet esaslarna sadk kalmay telkine mecburdur. ve 8 Eyll 1924 tarihli bir genelgede de ocuklarmz kalplerinde ve ruhlarnda, Cumhuriyet iin, fedakr olmak mefkresini tamaldrlar. ifadesi yer almaktadr.4 Eitim sisteminin amac u ekilde tanmlanabilir: Talebenin dzgn bir okul evresinde yetimesi iin ortam salanmas, rencinin doru zl, doru szl, birbirleriyle mnasebetlerinde, oyunlarda drst hareket eden, her iini vaktinde yapan, zamannn kymetini bilen, ferdi menfaatini umumi menfaatine feda edebilen, milli iktisat bilincinde olan ve defter, kt kalem gibi eyleri kullanrken tasarruf edebilen, vatann ve bayran seven kiiler olarak yetitirilmesi hedeflenmektedir.5 Cumhuriyet Dneminde eitim programlarnn amacna baktmz zaman din derslerinin hedefi belirtilirken birinci maddede u ifadeler yer almaktadr; Din derslerinde frsat dtke, dini mahiyette gsterilmek istenilen batl fikirler, yanl kanaatler cerh edilecektir. kinci maddede de u ifadeler yer almaktadr; ocuklara slm dini ve slm bykleri sevdirilecek, iyi ve gzel hareketlerin slm dinindeki yksek kymeti anlatlacaktr. Fakat hibir vecihle taassup fikri verilmeyecektir. ocuklarn mektep haricinde din hakknda aldklar yanl fikirler ve telkinler mnasip surette tashih edilecektir.6 Programn devamnda III. snflar iin yaplan mfredatta Hz. Muhammedin hayatnn nasl retilecei ak bir ekilde yazlmtr. slm dinini insanlara reten zt: Hz. Muhammeddir. Hz. Muhammedin hayat ve ahlak hakknda (muhtasar bir surette) yalnz tarihi hakikatler sylenecek, ocuklar alakadar etmeyen tafsilattan sarf nazar edilecektir. Mucizelerden ve harikulade menkbelerden bahis olunmayacaktr.7 Ky Mektepleri Mfredat Programna baktmz zaman da ayn amalar grmekteyiz.8 Bu dnemde ilkokul ve ky mekteplerinde 192728 yllarnda Osmanlca harflerle, 19291931 yllarnda ise yeni Trk harfleri ile baslm Din Dersleri kitaplar kitaplar okutulmutur.9 lk mekteplerin programlarndaki amalar incelendiinde, din dersleri vastasyla yetien nesle rasyonel ve hurafelerden uzak bir Hz. Muhammed algs verilmeye allr. Hz. Muhammedin ahlaki zellikleri n plana karlarak dersin ahlak merkezli olmasnn hedeflendii grlr.
4 5 6 7 8 9

Akyz, Trk Eitim Tarihi, s. 286. lk Mektepler Talimatnamesi, T.C. Marif Vekleti, stanbul, 1929, s. 10-19. lk Mektepler Mfredat Program, T.C. Marif Vekleti Yaym Mdrl Arivi Ktphanesi, stanbul, 1927, s. 45. lk Mektepler Mfredat Program, s. 46. Ky Mektepleri Mfredat Program, T.C. Marif Vekleti, stanbul, 1938, s. 75; Ky Mektepleri Mfredat Program, T.C. Marif Vekleti, stanbul, 1931, s. 75. Muallim Abdlbaki (Glpnarl), Din Dersleri, stanbul, 2005, s. 7.

Dr. Hakan ZTRK 88 ____________________________________________________________________________

Konuyla ilgili ilk kitap Abdulbaki Glpnarlnn Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri isimli kitabdr. 1. Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri nc, Drdnc ve Beinci Snflar Muallim Abdulbakinin Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri (lkmektepler ile kymekteplerinin nc snflarna mahsus)10 isimli eseri: Cami, Mezzin, mam, Cemaat, Bayramlarmz, Bayramlarda ne yaplr? man, Trklerin dni, Hz. Muhammedin hayat, peygamberlii, hicreti, Mslmanln yaylmas, Hz. Muhammedin son hacc ve lm, Peygamberin ahlak, Allaha iman ve Allah sevgisi gibi konulardan olumaktadr. Muallim Abdulbaki, kitabnda, Hz. Muhammedin toplum iinde sevilen birisi olduunu, hi yalan sylemediini, doru dndn ve doruluu ile kendisini millete sevdirdiini ifade eder. Bunun sonucunda da zengin ve iyi huylu bir kadn olan Hatice ile evlendiini, ticarete atldn, kendi ekmeini kendisinin kazandn ve kimseye boyun emediini belirtir. Hz. Muhammedin ksz bymesine ramen hibir eyden ylmadna, hayatn devam ettirdiine, doruluu ve drstl ile baarya ulatna vurgu yapar. Bylelikle eserde, drst, doru, alkan ve kararl olunursa baarya ulalabilecei fikri renciye aktarlmaya allr. Yetimler ve kszlerin mahzun olmamas gerektiini belirten Muallim Abdulbaki, herkesin anal babal byyemeyeceini, onlarn da Hz. Muhammed gibi hi ylmadan alrlarsa baarya ulaabileceklerini ifade eder. Muallim Abdulbaki, Hz. Muhammede dedesi ve amcasnn yardm ettiini syleyerek, te biz de bu mbarek kimseler gibi kimsesiz yavrularmza yardm etmeliyiz. Bunun iin ocuklar Koruma Cemiyetine ye olup, bata bulunursak, bu yardm en iyi ekilde yapm oluruz. demektedir. 11 Muallim Abdulbakinin bu eserinde; Hz. Muhammedin hayatnn inili kl olmasna ramen ylmadan hayatn srdrd ve baarya ulat fikri rencilere alanmaya, gayretli ve kararl olunursa kendilerinin de baarya ulalabilecei dncesi kazandrlmaya allr. Ayn ekilde yetimlere ve kszlere iyilik yapmak, doru olmak, yalan sylememek gibi ahlaki davranlarn nemine ve bunlarn sahip olunmas gereken zellikler olduuna da vurgu yaplr. Kitapta, Hicret olaynda Hz. Alinin ok tehlikeli bir zamanda Hz. Muhammedin yatana yatt ifade edilir. Hz. Alinin fedakrlna dikkat ekilerek onun inand fikir uruna lm gze ald belirtilir. Bu rnekle, fedakrlk duygusuna ve insann doru olduuna inand fikirleri savunmas gerektiine vurgu yaplr.
10 11

Abdlbaki, Din Dersleri, s. 11-41. Abdlbaki, Din Dersleri, s. 27.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 17:1 (2012) 89 ____________________________________________________________________________

Muallim Abdulbaki, Hicret olaynda Mslmanlarn Medineyi kendisine memleket yaptn ve bundan sonra yaylmaya baladn ifade ederek; te gryorsunuz ya ocuklar, vatansz din olmuyor. Biz de stiklal Harbinde almasaydk, vatanmz kurtarmasaydk, bugn ne hkmetimiz kalrd ne de milletimiz szlerini syler.12 Burada da Hicret olayndan yola klarak rencilere vatan sevgisi alanmaya allr. Hendek Savan anlatrken Hz. Muhammedin yanndakilerle konuup, onlarn da grn aldktan sonra ehrin etrafna hendek kazdrdn ve baarya ulatn ifade eden Mullim Abdulbaki, Hz. Muhammedin her ite arkadalarna dantn, onlarn fikir ve dncelerine nem verdiini belirtir. Burada da bir i yaparken etraftakilere danmann faydal olaca fikri renciye aktarlmaktadr.13 Muallim Abdulbaki, Veda Hacc blmnde de trnak iinde Hz. Muhammedin szlerinden, Hepiniz kardesiniz, Kadnlarnza hrmet edin, Hizmetilerinize iyi davrann, Fukaraya yardm edin gibi faziletli davranlarn yaplmasn isteyen szlerine yer verir. Hz. Muhammedin ahlaknn gzelliinden, onun kimseye kt muamele etmediinden, fakirlere, dullara, yetimlere daima yardm ettiinden ve ok merhametli olduundan bahsetmektedir. Allaha iman ve Allah sevgisi konularyla da kitabn tamamlar. Muallim Abdulbakinin eserini, retici (pragmatik) tarzda yazd, verdii rneklerden iinde bulunduu zaman iin gzel tler kard grlr. Kitapta, detaylara inilmeden genel hatlar ile Hz. Muhammed, ocuklara tantlmaya allmtr. Eserde, zellikle ocuklarn toplum iinde karlaabilecei, cami, imam-hatip, vaaz, hutbe ve hicret gibi terimler zerinde durulur. Hz. Muhammedin gzel ahlaknn rnek alnmas gerektiine vurgu yaplr. Muallim Abdulbaki, hedef kitleyi gz nnde bulundurarak eserini sade ve zet bir ekilde kaleme almtr. ocuklara, Hz. Muhammedin gzel ahlakn tantmaya almtr. zellikle onun ahlaki zelliklerinin ocuklarda da grlmesinin vatan ve millet iin nemine vurgu yapmtr. Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri (lk Mekteplerle Ky Mekteplerinin drdnc snflarna mahsus)14 Muallim Abdulbakinin ad geen eseri; Kimsenin nancna Karmamak, Hayrl nsan Olmak, slm Dini ve Ahlak, almak, Tevekkl, kr, nsanlarla yi Geinmek, slm Banazl Yasaklar, Din Sahtekrl, ki Yzllk, Hz. Muhammed Aleyhisselam, Ehlibeyt, Ashap, Hz. Hatice gibi konu balklarndan olumaktadr.

12 13 14

Abdlbaki, Din Dersleri, s. 31. Abdlbaki, Din Dersleri, s. 32. Abdlbaki, Din Dersleri, s. 43-79.

Dr. Hakan ZTRK 90 ____________________________________________________________________________

Muallim Abdulbaki, Hz. Muhammed Aleyhisselam adl balk altnda; Eski banaz din sahtekrlar, byk peygamberimizi, saf halka pek baka trl anlatmlar, onu adeta kendilerine benzetmilerdi. Peygamber denince; halkn gznn nne banda kocaman bir sark, srtnda geni bir cppe, bir kucak sakal gsn doldurmu, elinde tesbih, dudaklar daima kmldayan, ba yukarda marur bir adam gelirdi. eklinde ifadeleri ile halk arasnda yanl anlalan bir peygamber algsna vurgu yapar. Daha sonra Hz. Muhammedin temiz, ou zaman beyaz elbise giyen, bana hafif bir sark saran, salar siyah, uzun bazen arkaya doru bazen ortadan ayrlm ekilde tarayan, gzel koku srnen, dilerini fralayan biri olduunu anlatr. O zamann di fras olarak misvak kullanldn, bugnk gibi salkl dileri daha iyi temizleyen fralar olsa, Hz. Muhammedin bu fralar kullanacan belirtir. Hz. Muhammedin byklarn dudaklarnn stnden kestiini, siyah ve gzel sakalnn ancak elle tutulacak kadar olduunu anlatr. Yine ayn ekilde Hz. Muhammedi hi durmadan namaz klan, oru tutan ve dua eden bir kimse olarak tanyanlarn yanldn, onun gnlk ilerle de ilgilendiini, savaa giderken herkesin nnde oru yediini, yolcu iken namazlar daha abuk kldn, 4 rekatlar 2ye indirdiini ifade eder. Muallim Abdulbaki, Hz. Muhammedin kuru ibadetlerden, dualardan medet beklemediini, asker topladn, dmanlarla savatn, savalarda kadn ve ocuklara dokunmadn, bar zamanlarnda verdii szde durduunu, kendisine bir ey soranlara nazike cevap verdiini ve dinine inanmayp ona vergi vermeyi kabul edenleri fikir ve inanlarnda serbest braktn belirtir. 15 Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri (lkmekteplerle Kymekteplerinin beinci snflarna mahsus)16 Muallim Abdulbakinin bu kitab; slm Dininde Akl Her eyden stndr, Mslmanlkta Sama eylere nan Yoktur, Cumhuriyet Devrinde Mslmanlk, Din leri Dnya lerinden Ayrdr, Mslmanlkta Allah le Kul Arasna Kimse Giremez, Dnyadaki Mslmanlar, Mslman Milletlerin inde En Kuvvetli Millet Trklerdir, Her Millet Allaha Kendi Dili le Hitap Eder, Ftiha Suresinin Okunuu ve Meali, hls Suresinin Okunuu ve Meali balklarndan olumaktadr. slm Dininde Akl Her eyden stndr bal altnda yazarn u szleri dikkat ekicidir; Mslmanlkta peygamber senin benim gibi bir insandan baka bir ey deildir. Kutsal kitabmz olan Kuran, Peygamberin kalbine domu Allah szleridir. Muallim Abdulbaki, Hz. Muhammedin beeriyetine vurgu yapmtr. Kuran tanmlarken Peygamberin kalbine
15
16

Abdlbaki, Din Dersleri, s. 73-75. Abdlbaki, Din Dersleri, s. 81-109.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 17:1 (2012) 91 ____________________________________________________________________________

domu Allah szleri ifadelerini kullanmtr.17 Cebrail ve Melek gibi kavramlar bu seviyedeki ocuklarn anlayamayacan dnd iin detaya inmemi olabilir. Din leri Dnya lerinden Ayrdr balkl blmnde ise, Cumhuriyet Devriminin laiklik anlayn anlatr. slmiyette ruhban snfnn bulunmad srekli vurgulanmaktadr. 2. Din Dersleri smail Hakknn Din Dersleri18 adl kitab 136 sayfadan olumaktadr. Eser, slmn artlar ile balamaktadr. Mkellef olunan ibadetler sayldktan sonra, temizlik, namaz, oru, hac, kurban, zekt ve ftr sadakas konular ilenmitir. almada; ocuklara temel ilmihl bilgilerinin retilmesi hedeflenmektedir. 3. Hasent Mehmet Ziyann Hasent19 isimli kitab toplam otuz iki dersten olumaktadr. Birinci derste, slmn esaslar ve efl-i mkellifin, farz, vacib, snnet, mstehab, haram, mubah, mekruh ve mfsid terimleri; ikinci derste, namaz ile ilgili bilgiler; nc derste, gusl ile ilgili bilgiler; drdnc derste, teyemmm; beinci derste, namazn ksmlar; altnc derste, namazlarn rektlar; yedinci derste ezan ve kmet ile ilgili bilgiler verilmitir. almada, renciye temel ilmihal bilgileri verilmesi ve gnlk hayattaki ykmllklerini yerine getirmek iin gerekli bilginin aktarlmas hedeflenmektedir. 4. Siyer-i Nebi Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi20 adl kitabn liselerin birinci devresinde okutulmak zere yazmtr. alma, kz ve erkek muallim mekteplerinde de ders kitab olarak okutulmutur. Kitap, 1923-1938 yllar arasnda okullarda Hz. Muhammed ile ilgili ne okutulduunu, onun hayatnn nasl anlatldn en gzel ekilde yanstan eserlerden biridir. stanbulda brahim Hilmi matbaasnda 1926 ylnda baslmtr. Mehmet Ziya eserini Mekke ve Medine Dnemi olmak zere ikiye ayrm ve bu dnemlerin tanmlarn yapmtr. Mehmet Ziya, kitapta, Mekke-i Mkerremenin tarihi gemiinden ksaca bahseder. Hz. smailin slalesinden olan Kusayn Mekkeye geliini, Kbenin etrafndaki allklar keserek ortaya karmasn ve blgeyi imar etmesini anlatr. Ayrca kitapta; Kusayn kendisine ev ina ettii, bunun bir odasn meclise tahsis ettii (Darn-Nedve), blgeyi dank halde yaayan
17 18 19 20

Abdlbaki, Din Dersleri, s. 84. zmirli smail Hakk, Din Dersleri, stanbul, 1341. Mehmet Ziya, Hasent, stanbul, 1342. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, stanbul, 1926.

Dr. Hakan ZTRK 92 ____________________________________________________________________________

Kureylilere taksim ettii ve kuyular kazdrd anlatlr.21 Devamnda Medine-i Mnevvere ksaca tantlr. Medinenin Hz. Muhammedin hicretiyle tarihte nemli bir yer kazand belirtilir. Mehmet Ziya, Hz. Muhammedin babas Abdullah ile annesi minenin evlilii zet ve sade bir ekilde anlatlr. Olay ve ahslarda her hangi bir abart veya olaanstlk yanstlmaz. Hz. Muhammedin babas Abdullahn alnndaki parlad iddia edilen nur ile ilgili herhangi bir deerlendirmede bulunmaz.22 Mehmet Ziya, kitabnda, Hz. Muhammedin doumundan nce dnyada bir takm olaylar meydana geldiini; Kisrann sarayndaki 14 burcun ykldn, stahar Abad ehrinde bin yldr yanmakta olan ategedenin sndn, Memalik-i randaki Seva glnn kuruduu veya ktn; bin yldr suyu kesilmi olan Semava deresinde sularn fizan ettiini; Fars Kaddulkudat Mbeznn ryasnda bir takm sert ve serke develerin bir blk Arap atlarn nne katarak Dicle nehrini geip Irak ilerine daldklarn grdn23 ifade eden rivayetlere de yer verir. Kitapta, Hz. Muhammedin doumu esnasnda annesinin bir takm olaanstlkler yaad belirtilir. Aminenin; Beyaz bir kuun kanad ile gsm svazladn grdm. Izdrabm ve korkum kayboldu. Yanma baktm bir kse iinde st gibi beyaz bir erbet grdm. Hararetim vard, hemen aldm itim. Her taraf nur kaplad, o esnada Muhammed dnyaya geldi. Hurma fidanna benzeyen gayet uzun boylu, Abdmenaf kzlar gibi pek ok kadn etrafm sarm beni ziyaret ediyorlar.24 szlerine yer verilir. Mehmet Ziya, doum ann anlatrken mhr nbvvet ile ilgili olarak; Htimul-Enbiya hazretleri snnetli ve gbei kesik olarak domu idi. Arkasnda kalbi hizasnda, iki krei arasnda bir nianesi vard. Buna Mhr Nbvvet deniyordu. eklinde bir ifade sarf etmektedir.25 Mehmet Ziya, Hz. Muhammedin o dnemde Araplar arasnda gelenek olduu zere stanneye verildiini belirtir. Stannesinin yannda bandan getii iddia edilen baz doast olaylar ile ilgili herhangi bir bilgi vermez.26 Hz. Muhammedin 13 yalarna geldii zaman amcas Eb Tlib ile birlikte ticaret iin am taraflarna gittiini ifade eder.27 Kitapta, Hz. Muhammedin drst ve iyi huylu birisi olmas dolaysyla o dnemin zengin kadnlarndan biri olan Haticenin onunla evlenmek istedii ifade edilir.28

21 22 23 24 25 26 27 28

Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 6-7. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 10-11. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 12. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 11. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 12. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 12-13. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 13-15. Mehmez Ziya, Siyer-i Nebi, s. 15-18.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 17:1 (2012) 93 ____________________________________________________________________________

Vahiy ile ilgili olarak Mehmet Ziya; Hz. Muhammedin krk yana geldiinde M. 610 ylnda Hirada ibadet ile megul olduu bir esnada, Cebrailin kendisine geldiini ve Oku emrini verdiini, Hz. Muhammedin Ben okuma bilmem demesi zerine Cebrailin onu skp brakarak, Alak Suresinin 15 ayetlerini okuduunu belirtir. Mehmet Ziya, eserinde, Mirac olay ile ilgili olarak; Cebrilin bir gece Hz. Muhammedi Kabeden Mescid-i Aksaya gtrdn ve oradan da yukar kardn syler.29 Hicret olay ile ilgili olarak Mehmet Ziya, Hz. Ebu Bekirin maarada bir delik grdn, oradan zararl bir hayvann karak Hz. Muhammede zarar vermesi ihtimaline kar aya ile oray tkadn, o delikten bir ylann kp Hz. Ebu Bekirin ayan soktuunu, bu esnada Hz. Muhammedin srtn Hz. Ebu Bekire dayam halde uyuyor olduunu, Ebu Bekirin de Hz. Muhammedin uykudan uyanp rahatsz olmamas iin ayan ekmediini, ancak acdan dolay gzyalarnn Hz. Muhammedin yzne damladn, bunun zerine Hz. Muhammedin Ne var ya Ebu Bekir diye sorduunu, Ebu Bekirin Ya Rasulllah ayam bir ey soktu amma nemi yok, anam babam sana feda olsun diye cevap verdiini, Hz. Muhammedin dudann slayla ylann soktuu yeri mesh ettiini ve Hz. Ebu Bekirin iyiletiini belirten bir anlatma yer verir.30 Mehmet Ziya, kitabnda, Hicret olaynn devamn; Buradan uzaklatktan sonra Mekkede bu haber duyuldu. Srka b. Malik, yz deve arzusuyla bunlarn peine dt. Yeni ayrlmlard ki yetiti, Ebu Bekir Aman ya Rasulllah tutulduk dedi. Peygamber, Gam yapma, Allah bizimle beraberdir dedi. Hz. Muhammed, Ebu Bekire teselli verirken Srka gelip att, lakin atnn ayaklar dizlerine kadar yere batt. Srka, Hz. Muhammede kendisini kurtarmas iin yalvard ve geriden gelenlere bir ey sylemeyeceini ve onlar savuturacan syledi. Peygamber dua etti ve kurtuldu. Peygamberden bir emanname istedi. O da Amr b. Fihriye deri zerine bir emanname yazdrp Srkaya verdi.31 Ayrca, Mehmet Ziya, Hicret esnasnda Hz. Muhammedin stsz bir koyunu samaya balad ve koyundan herkese yetecek kadar st geldii ni belirten bir anlatma yer verir.32 Ders kitab mahiyetinde yazlan bu eser klasik kaynaklardan yararlanlarak yazlm iyi bir zettir. Olaylar ok fazla detaya inilmeden zet olarak ele alnmtr.

29 30 31 32

Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 44. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 46-50. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s 51. Mehmet Ziya, Siyer-i Nebi, s. 46-50.

Dr. Hakan ZTRK 94 ____________________________________________________________________________

5. Peygamberimiz Yusuf Ziya Yrkann Peygamberimiz33 isimli kitab, bir ders kitab mahiyetinde olup Cumhuriyet Dneminde okullarda Hz. Muhammed konusunda yazlm nemli eserlerden biridir. Yusuf Ziya, eserinin banda eserini yaz gayesini ve yntemini u ekilde aklamaktadr: Peygamberimizin hayat, fazilet ve namuskrlk asndan en asil bir rnektir. O, doduu gnden vefatna kadar dnceleri, fiilleri ve hareketleri itibaryla daima hakinas, her zaman adil ve ltufkr yaamtr. Hayat boyunca kadirins olmutur. Kibir ve gururdan uzak durmutur. Byle bir hayatn nasl geirildiini renmek ve kendine rnek edinmek asil bir harekettir. Peygamberimizin hayatn renmekle slmiyetin ne suretle neredildiini, Peygamberimizin nasl hareket ettiini, kendisine kar yaplan zulmlere nasl dayandn ve sabr ettiini renmi olacaz. Peygamberimizin hareketleri, szleri, ahvali Kurann yolundan ve slmiyetin kanunlarnn tatbikinden baka bir ey deildir. Peygamberimizi renmek slmiyeti renmektir.34 Kitabn amac, slmiyetin daha iyi kavranmas, imann kuvvetlendirilmesi ve Hz. Muhammedi rnek almann gerekliliinin ve neminin yeni nesil tarafndan kavranmasdr. Yusuf Ziya, eserinin banda kitabn yazl amacn akladktan sonra, Hz. Muhammedin Kitab- Mukaddesteki mjdeleniini geni geni anlatmtr. Onun son peygamber olduunu ortaya koymu ve eceresi ile ilgili bilgiler vererek Hz. Muhammedin yaad ortam genel olarak tantmtr. Daha sonra doumu, ocukluu, genlii ve izdivac ile ilgili aklamalar yapmtr. Buradaki bilgiler klasik siyer kitaplarndaki olan bilgilerle ayndr. Farkl bir yaklam veya yeni yorumlamalar yoktur. Yusuf Ziyann yukarda zikredilen kendi ifadelerinden de anlalaca zere eserin temel hedefi, tarih retmek deil, slm dinini kavratmaktr.35 retici bir tarz ile kitabn kaleme almtr. Yusuf Ziya, eserinde harita ve krokilere de yer vererek okuyucuya olayn getii meknlar grsel olarak vermek suretiyle daha kolay renmelerini hedeflemitir. Yusuf Ziya, Hz. Muhammedin peygamberliinin nceki kutsal kitaplar tarafndan mjdelendiini belirtir. Bu konuda uzun uzun tahliller ve karmlar yapar.36 Kitapta, Abdullahn mine ile evlilii zet olarak anlatlr. Abdullah ok yakkl, yz nur gibi ve kavmi iinde ok sevilen birisi olarak tarif edilir.37 Hz. Muhammedin doumu esnasnda btn cihana bir kurtarcnn
33 34 35 36

37

Yusuf Ziya (Yrkan), Peygamberimiz, Evkf- slmiyye Matbaas, stanbul, 1926. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 10-12. Bkz. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 183. Ayrntl Bilgi in Bkz. Hakan ztrk, Cumhuriyet Dnemi slam Tarihi almalarnda Hz. Muhammed Tasavvuru (1923-1938), (Baslmam Doktora Tezi), Ankara, 2011, s. 74 75. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 27.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 17:1 (2012) 95 ____________________________________________________________________________

zuhurunu haber veren bir takm hadiseler olduunu belirten rivayetler yer alr.38 Hz. Muhammedin ocukluunda stannesinin yannda iken sadece halinde baz haller mahede edildii belirtilir, gsnn yarlmas ile ilgili bir bilgi verilmez.39 Hz. Muhammedin on iki yalarnda amcas Eb Tlib ile birlikte ticaret seyahatlerine gittii ifade edilir.40 Yusuf Ziyann kitabnda u ekilde bir rivayet grmekteyiz; Mekkedeki pek ok olumsuzluklara ahit olmu olan Hz. Muhammedin talebi ile Mekkenin reisleri bir araya geldi. Yerli yabanc, hr kle ayrm yaplmakszn her kim hakszla urarsa hakszn yannda yer alnaca ve hakkn alana kadar mcadele edilecei dorultusunda bir anlamaya varld. Buna Hilfl-Fudl ismi verilmitir.41 Yusuf Ziya, Hz. Muhammedin adil, insanlar ayrmayan ve drst bir kii olduunu ortaya koymaya alr. Hz. Muhammedin Hatice ile evlilii ile ilgili olarak; Haticenin drstlnden dolay Hz. Muhammede izdiva teklif ettiini belirtir.42 Yusuf Ziya, vahyin balangc ile ilgili olarak Etrafnda bulunan eyadan sanki sesler geliyor, sanki dalar, aalar, talar dile gelerek Zat - l tarafndan tevcih olunacak vazife-i kbray ifaya kendisini davet ediyorlard. eklinde bir anlatm ile Hz. Muhammedin vahye hazrlandn belirtir. Vahyin geliini u ekilde anlatr; Hz. Muhammed krk yana geldiinde M. 610 ylnda Hirada ibadet ile megul olduu bir esnada, Cebrail kendisine gelmi ve Oku emrini vermitir. Hz. Muhammedin Ben okuma bilmem demesi zerine Cebrail, Onu skp brakm ve Alak Suresinin 15 ayetlerini okumutur. Hz. Muhammed bu durumdan korkarak evine gelmi ve Beni rtn demitir. Biraz dinlendikten sonra olanlar Hz. Haticeye anlatmtr. Yusuf Ziya, Hz. Muhammedin bandan geen mucizeler ile ilgili olarak; Hicret esnasnda Hz. Muhammedin stsz bir koyunu samaya baladn ve koyundan herkese yetecek kadar st geldiini belirten bir anlatma yer verir.43 sra ve Mira olay ile ilgili bir deerlendirmesinde net bir yargda bulunmasa da kulland bir paragraf konumuz asndan dikkat ekicidir. Hristiyan limleri bu olaya nem vermilerdir, fakat arkl bir muharrir, Hz. sann semaya bedenen ykseldiini itikat olarak kabul eden Hristiyanlardan Hz. Muhammedin bedenen ykselie dair Mslmanlarn itikadn kabul edilemez grmelerinin sebebini hakl olarak soruyor.44 Bu ifadelerden de anlald gibi Yusuf Ziya, Hz. Muhammedin mucizelerini kabul etmektedir.

38 39 40 41 42 43 44

Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 28. Bkz. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 30-31. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 34. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 35. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 36-38. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 130. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 107.

Dr. Hakan ZTRK 96 ____________________________________________________________________________

Yusuf Ziya, kitapta, Hz. Muhammedin ilahi koruma altnda olduuna vurgu yapan bir anlatma yer vermektedir. Buna gre; Hz. Muhammed kl kucanda oturmakta iken Gatafnllardan avres isimli bir kii iman etmek bahanesiyle huzura km ve klc grmek ister gibi yapp hemen klc eline alm ve kaldrmtr. Fakat eli, klc ektii gibi yukarda donmu kalmtr. Bu rivayete yer veren Yusuf Ziya, Kuran- Kerimdeki; Ey hakiki mminler bazlar size el uzattklar zaman Rabbiniz o eli durdurduu vakit45 ayetini vererek ilahi korumaya iaret etmektedir.46 Yusuf Ziya, Hz. Muhammedin kadnlara verdii haklar ile ilgili olarak da phesiz kadnlk, bu gnk haysiyet ve erefini peygamberimizin bu inklbna borludur. demektedir. Hz. Muhammedin hayatn yazan bir mellifin kadn haklar konusunda da bir deerlendirmede bulunmas Cumhuriyet Dnemindeki deiimin en gzel rneklerinden birisidir.47 Yusuf Ziya, Mucize ile ilgili grlerini aklarken Hz. Muhammedin ortaya kt toplumdaki deiimin dikkatle incelendii zaman Hz. Muhammedin her baarsnn bir mucize olacan ifade eder. mam Gazalinin -slmiyette mucize; Kurandr. szne yer veren Yusuf Ziya; bunlara Hz. Muhammedin azmi, baars, Mslmanlara telkin ettii ruh, iman ve metanetini de ilave eder.48 Yusuf Ziya, Hz. Muhammedin btn peygamberler iinde bir tane olduunu, en byk inklb gerekletirdiini ve baarya ulaan peygamber olduunu belirtir.49 6. slm Dini Yusuf Ziyann slm Dini50 isimli eseri drdnc snflar iin 13 Austos 1927 tarih ve 120 numaral karar ile ilkmektepler iin kabul olunmu bir ders kitabdr. Yusuf Ziya, bu eserinde slm dinin insanlarn saadet ve mutluluu iin kurulduunu ifade ederek balam, bir Mslmanda bulunmas gereken zellikleri saym ve izah etmitir. Daha sonra Hz Ebu Bekirin ve Hz. merin hayatlarndan rnekler vererek onlar gibi adaletli, drst, cmert ve dostlarna bal olunmas gerektiine vurgu yapmtr.51 slm dininin esaslarn sayan Yusuf Ziyann slm dininin bir itikad da her ahsn kendi itikadndan ve kendi iinden mesuldr. Dinimiz bize, dinde zorlama yoktur demektedir. eklindeki ifadesinden mfredat programnn amalarna uygun ekilde rencilere taassup fikrinin
45 46

47
48 49 50 51

Maide, 5/11. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 184. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 109. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 82. Yusuf Ziya, Peygamberimiz, s. 9-10. Yusuf Ziya (Yrkan), slm Dini, stanbul, 1927. Yusuf Ziya, slm Dini, s. 5-11.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 17:1 (2012) 97 ____________________________________________________________________________

verilmemeye alldn grrz. Ayn eklide Atatrkn Din vicdan meselesidir52 szne de uygun bir anlatm mevcuttur. Yusuf Ziya, eserinde Din Sahtekrlna Riya smi Verilir diye bir balk atm ve riyann yani gsteriin kt bir ey olduunu aklamaya almtr. Daha sonra slmTarihinde nemli rol stlenmi kadnlardan Hz. Hatice, ie ve Esma hakknda bilgi vermitir. Yusuf Ziya,nsanoluna sadece altnn karl vardr. ayetini rnek vererek almann neminden bahsetmitir. Duann nasl olmas gerektiini, kr etmenin gereini, temizliin lzumunu, zekttan yola karak vergi vermenin farz olduunu ifade eder. slam dininin yardmlamay emrettiini belirtir. Son blmde de ksa bir zet vererek eserini bitirmitir. Bu alma toplam 48 sayfalk bir ders kitabdr. Mfredat programnn amacna uygun bir ekilde hazrlanm, rencilere iyi ve gzel davranlar aktarlarak Hz. Muhammed ve onun yaknlarndan rnekler verilmitir. Eserde riyakrlk, alkanlk, temizlik ve yardmlama gibi deerlerin ele alnp Hz. Muhammedin ve ashabn hayatlarndan rneklerle ilenmesi nemlidir. Yeni bir millet oluturmada bu kavramlar kilit rol oynamaktadr. 7. Tarih II Orta Zamanlar Tarih II Orta Zamanlar isimli eser Trk Tarih Tetkik Cemiyeti tarafndan yazdrlmtr.53 Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti54 yeleri tarafndan yazlan bu kitabn temel hedefi kitabn nsznde belirtilmitir. Buna gre eserin yazl amac milli tarihimizin mmetcilik ve Osmanlclk gibi fikirlerle ihmal edilmi taraflarn tetkik edip, Trk Tarihinin inkr edilmi ve unutturulmu simasn ve mahiyetini btn hakikatleriyle ortaya karmaktr. Kitabn hazrlanmasnda balca emei geenler; M. Tevfik Bey, Samih Rifat Bey, Akuraolu Yusuf Bey, Reit Galip Bey, Hasan Cemil Bey, Afet Hanmefendi, Baki Bey, smail Hakk Bey, Reit Saffet Bey, Sadri Maksudi Bey, emseddin Bey, emsi Bey ve Yusuf Ziya Beydir. Kitabn 79. sayfasndan itibaren slm tarihi konular yer almaktadr. nce Arabistan corafyas genel hatlaryla tantlm, kltrel yap hakknda bilgi verilmi, o blgede kurulmu devletler ksaca anlatlmtr. 88. sayfadan itibaren Hz. Muhammedin hayat hakknda bilgi verilmeye balanmtr. rnein; Hz. Muhammed ile ilgili aadaki bilgiler, kitapta, okuyuculara aktarlmaya allan Hz. Muhammed tasavvuru asndan nemlidir. Muhammed birden bire Allahn resulym diyerek ortaya
52 53 54

Sadi Borak, Atatrk ve Din, stanbul, 2004, s. 34. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Tarih II Ortazamanlar, Devlet Matbaas, stanbul, 1931. Mustafa Kemal Atatrkn direktifleriyle, 16 ye tarafndan 15 Nisan 1931 ylnda tesis edilmi kurumdur. Bu kurum; 3 Ekim 1935 ylnda da Trk Tarih Kurumuna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. http://www.ttk.org.tr/

Dr. Hakan ZTRK 98 ____________________________________________________________________________

kmamtr. O, Araplarn ahlak ve adetlerinin pek fena ve ok iptidai ve slaha muhta olduunu anlam, bunlar slah iin tenha yerlere ekilerek senelerce dnm ve yllarca tefekkrden sonra kendisinde vahiy ve ilham fikri domutur. Vahiy ve ilham fikri Muhammedden evvel Araplarda da mevcuttu. Araplar airlerin akl erdiremedikleri kuvvetlerden ilham aldklarna inanrlard. Bu kuvvetler Araplar iin cinlerdi. Cinler gya, khinlere gaipten haber vermek kudretini ilham ederlerdi. Bu tr itikatlar Araplarda her zaman o kadar canl olmutur ki; Muhammed dahi cinlerin vcuduna samimi olarak inanmtr. Muhammedin, Musa ve sa, dinlerine dair rendikleri de kendisinde bu itikad kuvvetlendirmitir. Muhammed namuskr ve menfaat fikrinden ari olarak ortaya atld. Onun gayesi, muhitinin ahlakn, dinini ve itimai hayatn slah etmekti.55 Kitab hazrlayanlarn vahiy ile ilgili grleri yukardaki ifadelerden anlalmaktadr. Hz. Muhammede vahyin Allah tarafndan Cebrail araclyla gnderildii ile ilgili bir bilgi mevcut deildir. Cebrailden bahsedilmeyerek Cinlerden bahsedilmesi ise ilgintir. Hz. Muhammedin Yahudilik ve Hristiyanlk dinlerine dair bilgiler rendiine de vurgu yaplmtr. Kitab hazrlayan kurulun kulland ifadelere baklrsa ak bir ekilde batl yazarlarn etkisi grlmektedir. Kitaptaki u ifadeler de dikkate deerdir; Muhammed, Araplar tatmin ve Yahudileri bertaraf etmek suretiyle adm adm muvaffak oldu. Fakat slmiyet ancak Arap Yarmadasnn hudutlarn atktan ve Arap olmayan kavimler, zellikle de Trkler tarafndan kabul edildikten sonra byk bir din oldu. Muhammedi ve onun nasl bir din messisi ve dini bir devlet reisi olduunu anlayabilmek iin onun bilhassa askeri faaliyetlerini tetkik etmek lazmdr. Aksi takdirde Muhammedi, her eyi bir melekten alan ve aynen muhitine tebli eden mmi, cahil ve hissiz hareketsiz bir put derecesine indirmek hatasndan kurtulmak mmkn olmaz. Hlbuki Muhammed denilen ahs bizatihi mtehasss, mtefekkir, mteebbis ve muasrlarnn en yksei olduunu yapt ilerle ispat etmi bir varlktr.56 Trk Tarih Tetkik Cemiyetinin kurulu gayesi Milli Tarihi oluturmak ve milliyetilik duygusunu rencilere alamaktr. Hz. Muhammedi tamamen bir beer olarak ele almlardr. Din olgusundan veya herhangi bir inan duygusundan uzak olarak yazlmaya allmtr. Ancak slm dininin Trkler tarafndan benimsendikten sonra yayld fikri ok iddial bir fikirdir. Tarihsel gereklere bakld zaman doruluk pay vardr. Ancak Trklerin slm kablnden nce slm dininin servenine bakmak gerekirse asr gibi bir dnemde Mekke ve Medine gibi iki kk ehirden ulat snr noktalar dikkate alnrsa bu fikir biraz fazla abartl bulunabilir. Eserin yazld dnem, iinde bulunulan artlar gz nne alnrsa slm Tarihinin Trkler ile ilgili blmnn vurgulanmas gayet
55 56

Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Orta Zamanlar, s. 90-91. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Orta Zamanlar, s. 93.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 17:1 (2012) 99 ____________________________________________________________________________

doaldr. Bilimsel tarihilik tm noktalaryla uygulanmaya allm ancak n yarg ve kabller bu sistemi zedelemitir. Aadaki ifadeler bunu desteklemektedir. nk Muhammed hayatnda hergnnn icabatna gre muvafk are ve tedbirler tatbik ederek slm cemaatini muvaffakiyetle idare ederdi. Eer O, Arabistan haricindeki kavimlerle temasa girseydi ihtimalki birok yenilikler ve deiiklikler yapacakt. nk O, son derecede terakkiverper bir ruha malikti; sistemini daima muhitin icaplarna gre slah ve tatbik etmeye amade idi. Muhammed gerek dini meselelerde, gerek itimai hususlarda bir slah yapmak lazmgeldii zaman kendini hibir eyle bal grmemitir. Daima tekmle doru yrmtr. lm, bu tekml birdenbire kesti. Muhammedden sonra slm leminde grlen durgunluk ve tedenni sebebi Muhammedde deil, onun haleflerinin Muhammedin mesleinin ruhunu deil, metnini almalarnda aranmaldr. Bu byk hakikat ancak Trkiye Cumhuriyeti devrinde hakkyla idrak edilmi ve icabat yaplmtr57 Yukardaki ifadelerden anlalaca zere eserde, Hz. Muhammedin yeniliki yn n pland tutulmutur. Bu ynne vurgu yaplarak, Cumhuriyet dnemide yaplan yeniliklerin renciler tarafndan benimsenmesi amalanmtr. Ancak eserde din asndan ok ciddi bil gi hatalar mevcuttur. ncelediimiz eserlerden Orta Zamanlarda Hicret olay u ekilde anlatlr; Muhammed, Mekkelilerin hareket ve istihzalarn sabrla karlam ve btn muvaffakiyetsizliklere gs germitir. Haticenin ve Eb Tlibin lmnden sonra Mekkeyi terk ederek yabanc ellere hicret etmek mecburiyetini hissetmitir. Muhammed, Mekkeye gelen Arap kabilelerine slm anlatyor, onlar slmiyete davet ediyordu. Bunlarn arasnda Medineliler de vard ve bunlarn bir ksm slmiyeti kabul etmiti. Medinelilerin slm dinini kabul etmelerinin sebepleri arasnda onlarn Yahudiler ve Hanifler vastas ile vahdaniyet dininin esaslarn bilmeleri ayrca dank halde yaadklar iin kendilerini birletirecek bir reise de ihtiya duymalar yer alr. phesiz en messir sebep Muhammedin ahsiyetidir. Medineliler, Muhammedi ve Mslmanlar koruyacaklarna sz verdiler. Bunun zerine Muhammed, Mekkeden Medineye 622 ylnda kat, buna hicret denildi.58 DEERLENDRME 1923-1938 tarihleri arasnda programlarn geliimini ve bu tarihler arasnda din derslerinde okutulan kitaplar Hz. Muhammed Tasavvuru asndan yukarda tetkik ettik ve verilen bilgileri tasvir metodu ile ortaya koyduk. 19 Aralk 1923 ve 8 Eyll 1924 yllarnda yaynlanan genelgeler,
57 58

Orta Zamanlar, s. 118. Orta Zamanlar, s. 90.

Dr. Hakan ZTRK 100 ____________________________________________________________________________

kinci Heyeti ilmiye tarafndan 1924 ylnda hazrlanan Cumhuriyetin ilk program, 1926 ylnda yaplan yeni mfredat program, 1927deki lk Mektepler Mfredat Program ve Ky Mektepleri Mfredat Programnda dikkat eken noktalar u ekilde maddelendirebiliriz: 1- Yeni kurulan devletin temel felsefesi dorultusunda vatandalar yetitirmek 2- Genlerin en iyi ekilde evreye ayak uydurmasn salamak ve onlarn iyi birer vatanda olarak yetimesini salamak 3- Okullarda Cumhuriyet esaslarna nem vermek ve Cumhuriyet iin fedakrlk yapabilecek nesiller yetitirmek 4- Yalan sylemeyen, evresindekiler ile ilikisi doru ve drst olan, gerektiinde kendi menfaatini toplumun faydalar dorultusunda feda edebilen, tasarruf yapan, zamannn kymetini bilen ve alkan genler yetitirerek, gzel ve ahlaki davranlarn dindeki yerine vurgu yapmak 5- ocuklara vatan duygusu alamak ve bayrak sevgisi kazandrmak 6- Okullarda, batl fikirler ve yanl kanaatler uygun bir ekilde dzeltilerek asla taassup fikri vermemek 7- Hz. Muhammedin hayat ve ahlak hakknda yalnz tarihi hakikatler sylenecek, mucizelerden ve harikulade menkbelerden bahsetmemek. Abdulbaki Glpnarlnn Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri isimli kitab, ilkokullarda ve ky okullarnda okuyan ocuklarn anlayaca, sade ve canl bir dille yazlmtr. Kitapta; Hz. Muhammedin ksz bymesine ramen hibir eyden ylmayarak hayatn devam ettirdii ve baarya ulat; hi yalan sylemedii ve doru olduu iin toplum iinde sevildii belirtilir. Ayrca; fedakrlk duygusuna vurgu yaplr ve insann doru bulduu fikirleri savunmas gerektii, vatansz dinin olmayaca, istiarenin nemli bir ey olduu, Hz. Muhammedin de arkadalar ile istiare ederek karar ald, Hz. Muhammedin temiz ve beyaz elbise giydii, dilerini fralad, salarn tarad, byk ve sakallarn dzgn bir ekilde kestii, Hz. Muhammedin kuru ibadet ile uramad, asker toplad, dmanla savat, Hz. Muhammedin de bir insan olduu, Kurann Peygamberin kalbine domu Allah szleri olduu, Hz. Muhammedin faziletli davranlarn yaplmasnn gerekli olduu ifade edilir. Kitapta, dini imanla birlikte, milli iman ve Cumhuriyet Devrimine ballk fikirleri aktarlmaktadr. Vatan ve millet sevgisi, bilimin yol gstericilii, aklclk, banazlk ve hurafenin reddi, kardelik, eitlik, hogr, elbirlii, kamuculuk, dayanma, temizlik gibi belli bal ahlak davranlar ve Cumhuriyet deerleri alanmaktadr. Abdulbakinin kitabnn geneline baklrsa onun, dnemin eitim felsefisine uygun olduu sylenebilir. smail Hakknn Din Dersleri isimli kitab ise ocuklara temel ilmihal bilgilerini kazandrmak amac ile yazlmtr. Mucizelere ve menkbelere yer verilmemi, dinde temizliin nemine vurgu yaplmtr. ocuklarn ilmihal

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 17:1 (2012) 101 ____________________________________________________________________________

bilgilerini bilmeleri, dini bayramlarda ve ibadetlerde ounluu Mslman olan bir toplumda evresindekilere ayak uydurmas asndan nemlidir. Genleri muhitine faal bir halde intibak ettirmek suretiyle iyi birer vatanda yetitirmektir. amacna uygun bilgiler yer almaktadr. Mehmet Ziyann Siyer-i Nebi isimli kitabnda; Hz. Muhammedin hayat zet ve sade bir ekilde anlatlmtr. Ders kitab mahiyetinde yazlan bu eser klasik kaynaklardan yararlanlarak yazlm iyi bir zettir. Yusuf Ziyann Peygamberimiz isimli kitabnda Hz. Muhammedin ahlaki davranlar n planda tutulmu, onun hayatnn, fazilet ve namuskrlk asndan asil bir rnek olduuna vurgu yaplmtr. Yazarn Dinler Tarihi alannda almalar yapm olmas onun kitab yazarken gemi peygamber ile Hz. Muhammedin hayat arasnda mukayeseler yapmasna sebep olmutur. zellikle Hz. Muhammedin peygamberliinin gemi kutsal kitaplarda mjdelendiini deiik rnekler ile geni bir ekilde anlatmaya almtr. Trk Tarih Tetkik Cemiyeti tarafndan yazdrlan Tarih II Orta Zamanlar isimli kitabn, pozitivist bir grle ve bat etkisi ile kaleme alnd grlr. Kitabn nszndeki u; Buna gre eserin yazl amac milli tarihimizin mmetcilik ve Osmanlclk gibi fikirlerle ihmal edilmi taraflarn tetkik edip, Trk Tarihinin inkr edilmi ve unutturulmu simasn ve mahiyetini btn hakikatleriyle ortaya karmaktr. ifadelerden anlald zere milli birlik duygusuna vurgu yaplmaktadr. Hz. Muhammedin hayat ve ahlak hakknda yalnz tarihi hakikatler sylenecek, mucizelerden ve harikulade menkbelerden bahis olunmayacak. hedefleri dorultusunda dnemin eitim felsefesine uygun olarak yazlmtr.

KAYNAKA

Akyz,Yahya, Trk Eitim Tarihi, stanbul, 1994. Borak, Sadi, Atatrk ve Din, stanbul, 2004. Glpnarl, Muallim Abdlbaki, Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri, stanbul, 2005. lk Mektepler Mfredat Program, T.C. Marif Vekleti Yaym Mdrl Arivi Ktphanesi, stanbul, 1927, s. 45. lk Mektepler Talimatnamesi, T.C. Marif Vekleti, stanbul, 1929. zmirli smail Hakk, Din Dersleri, stanbul, 1341. Ky Mektepleri Mfredat Program, T.C. Marif Vekleti, stanbul, 1931. Ky Mektepleri Mfredat Program, T.C. Marif Vekleti, stanbul, 1938. ztrk, Hakan, Cumhuriyet Dnemi slam Tarihi almalarnda Hz. Muhammed Tasavvuru (1923-1938), (Baslmam Doktora Tezi), Ankara, 2011. Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Tarih II Ortazamanlar, Devlet Matbaas, stanbul, 1931.

Dr. Hakan ZTRK 102 ____________________________________________________________________________

..., slm Dini, stanbul, 1927. Yrkan, Yusuf Ziya, Peygamberimiz, Evkaf- slmiyye Matbaas, stanbul, 1926. Yrk, Turul, Cumhuriyet Dnemi Din retimi Program Anlaylar ( Baslmam Doktora Tezi), Ankara, 2011, s. 68. , Siyer-i Nebi, stanbul, 1926. Ziya, Mehmet, Hasent, stanbul, 1342.