Agent Oleksy Piotr Gontarczyk

Aktualizacja: 2012-10-1 9:15 pm

Kiedy w 1995 r. szef MSW Andrzej Milczanowski oskary urzdujcego premiera z SLD o wspprac z rosyjskim wywiadem, ten z sejmowej trybuny zapewnia: nigdy i niczyim agentem nie byem mwi to, Jzef Oleksy, w Sejmie Rzeczypospolitej. Oleksy kama, o czym wiedziaby kady obywatel, gdyby wczeniej przeprowadzono w Polsce rzeteln lustracj. W kocu lat 60. Jzef Oleksy by studentem ostatniego roku Szkoy Gwnej Planowania i Statystyki. To bya jedna z dwch obok Uniwersytetu Warszawskiego najwaniejszych warszawskich uczelni cieszcych si zainteresowaniem Zarzdu II Sztabu Generalnego ludowego WP. Funkcjonariusze komunistycznego wywiadu wojskowego dziaali perspektywicznie: byo prawdopodobne, e studenci takich kierunkw jak prawo, stosunki midzynarodowe czy ekonomia znajd zatrudnienie w rozmaitych ministerstwach i centralach handlu zagranicznego PRL. A praca w tych instytucjach stwarzaa dobre warunki do rozbudowy tzw. krajowego aparatu wywiadowczego, ktry w przyszoci mona byo przerzuci na Zachd. Naturaln okolicznoci, ktra dawaa mono selekcji kandydatw i ewentualne nawizanie kontaktw, bya zasadnicza suba wojskowa, obowizujca wszystkich obywateli PRL. Oficerw wywiadu umieszczano wic w Wojskowych Komendach Uzupenie, ktrym podlega SGPiS i UW. Tam mogli swobodnie przeglda akta poborowych i wybiera tych, ktrych uznali za przydatnych dla wywiadu. Poszukiwano prezentujcych przyzwoity poziom intelektualny, a przede wszystkim znajcych jzyki i lojalnych wobec ideologii i wadz PRL. Jednym z oficerw prowadzcych dziaalno typowniczo-werbunkow wrd studentw by pk Zbigniew taniecki. To wanie on w czasie przegldania akt poborowych zwrci uwag na Jzefa Oleksego. wczesny student V roku handlu zagranicznego mia dobr opini, by czowiekiem inteligentnym i znajcym jzyki. By te zdeklarowanym komunist, kandydatem na czonka PZPR i aktywnym dziaaczem Zrzeszenia Studentw Polskich. Lojalno wobec socjalizmu ceniono w Zarzdzie II rwnie wysoko jak predyspozycje i umiejtnoci niezbdne do prowadzenia dziaalnoci wywiadowczej.

Jeszcze w maju 1969 r. pk taniecki przeprowadzi wstpn rozmow z Oleksym, ktra potwierdzia trafno typowania. Kandydat by inteligentny, rzutki, pryncypialnie ustosunkowany do Polski Ludowej. Poskary si nawet na grup studentw, z ktrymi niedawno by w Finlandii. Jego zdaniem, nie zostali oni politycznie przygotowani do wyjazdw za granic i w rozmowach z gospodarzami nie bronili naleycie polityki i ustroju PRL. Jego twardy marksistowski wiatopogld korespondowa z gbok traum, jak byo dla niego wspomnienie o trzyletnim pobycie w seminarium duchownym. Oleksy traktowa to jako powan plam na swoim marksistowskim yciorysie. Na wszelki wypadek ostrzeg przedstawicieli wojska, e moliwe s uwagi pod jego adresem o rzekomych powizaniach z koami klerykalnymi.

taniecki zaproponowa rozmwcy, e zamiast do zwykego wojska zostanie przekwalifikowany do wojsk rozpoznawczych i tam odbdzie stosowne szkolenie. Oleksy wyrazi zgod, twierdzc, e chtnie znajdzie si w subie, w ktrej jego wiedza umiejtnoci i zdolnoci byyby najbardziej przydatne i najpeniej wykorzystane. Mia tylko wtpliwo, czy szkolenie i wsppraca z wywiadem nie bdzie mu przeszkadza w karierze. Sprawa kariery stanie si potem jednym z waniejszych, obok problemw finansowych i mieszkaniowych, tematw rozmw przyszego lidera SLD z wywiadem.

30 grudnia 1969 r. zastpca szefa Zarzdu II pk Kazimierz Michalski zaakceptowa wniosek o zawerbowanie Oleksego do wsppracy. Mia on trafi do jednej z najtajniejszych komrek wywiadu wojskowego, w innych jego strukturach znanego gwnie z rzymskiego numeru XIII oraz tajemniczego skrtu AWO. AWO Agenturalny Wywiad Operacyjny (AWO) zaczto tworzy w ludowym WP dwa lata przed opisywanymi wydarzeniami, w 1967 r., zgodnie z najnowszymi sowieckimi trendami. Warto pamita, e podstawowe dokumenty dotyczce funkcjonowania tej jednostki i programy szkolenia byy sporzdzone po rosyjsku. I praktycznie, i logicznie w chwili wybuchu wojny cay wojskowy wywiad PRL automatycznie przestawa by samodzieln jednostk i przeksztaca si w cz skadow sowieckiego wywiadu wojskowego GRU. Zadania AWO dzieliy si na dwa zasadnicze bloki: czas P (pokoju) i czas W (wojny). Kluczowy oczywicie by ten drugi, na ktry cay czas przygotowywano agentw tej jednostki. Tu przed uderzeniem wojsk Ukadu Warszawskiego na Zachd z rozmaitych peerelowskich placwek na Zachodzie mieli urwa si wywiadowcy

AWO i stworzy kilkuosobowe mobilne grupy wywiadowcze pozostajce w cznoci z krajem. Inni ich czonkowie mieli zosta przerzuceni z kraju. Poniewa cz z nich bya naukowcami, pracownikami central handlowych i przedsibiorstw na stae utrzymujcymi kontakty z Zachodem (placwki naukowe, Orbis czy PLL LOT), liczono, e ich kolejny przyjazd nie wzbudzi zainteresowania. Agentw AWO szkolono analogicznie jak w sowieckim GRU. W skad programu zaj wchodziy podstawy funkcjonowania rezydentury w terenie zurbanizowanym (zbieranie informacji wywiadowczych, pisanie meldunkw, obsuga martwych skrzynek, itp.). Absolwenci kursu przechodzili te szkolenie w wykrywaniu obserwacji, posugiwaniu si broni i obsugi radiostacji. Grupy Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego miay dziaa na obszarze, na ktry planowano atak ludowego WP w ramach podziau zada obowizujcych w siach zbrojnych Ukadu Warszawskiego (pnocne Niemcy, Dania i Benelux). W ich skad mia wchodzi szef siatki rezydent, kilku wywiadowcw i radiotelegrafista utrzymujcy czno z central. Ich gwnym zadaniem miao by obserwowanie ruchw sztabw duych jednostek wojskowych oraz jednostek dysponujcych broni masowego raenia, szczeglnie taktyczn broni nuklearn. To za pomoc jej siy NATO zamierzay powstrzyma drugi rzut wojsk Armii Sowieckiej (kilkadziesit tysicy pojazdw mechanicznych i kilka milionw onierzy) podajcy z gbi ZSRS. Warunkiem zwyciskiej kampanii wojsk UW zmierzajcej do opanowania Europy byo wanie unieszkodliwienie NATO-wskiego systemu dowodzenia i broni masowego raenia. Zamierzano tego dokona gwnie za pomoc uderze lotnictwa i oddziaw specnazu. W chwili wybuchu wojny informacje wywiadowcze na temat dyslokacji wybranych obiektw miay dostarcza grupy wywiadowcze, w tym take AWO. W czasie pokoju gwnym zadaniem Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego byo szkolenie i utrzymywanie w gotowoci zespow wywiadowczych na czas W. W tym celu w okresie pokoju prowadzono biec dziaalno wywiadowcz. Agenci AWO podrujcy na Zachd mieli zbiera informacje o tzw. sytuacji kontrwywiadowczej. Chodzio o sposb kontroli w portach i na granicach, dokumenty niezbdne przy poruszaniu si po poszczeglnych krajach, a take panujce tam obyczaje. Informacje te byy konieczne, by przygotowa kolejnych agentw do pracy na Zachodzie.

Innym zadaniem wykonywanym przez ludzi AWO w czasie pokoju bya dziaalno typowniczo-werbunkowa. Chodzio o to, e przeszkoleni agenci wywiadu mogli wskaza osoby ze swojego rodowiska, ktre ewentualnie mogy by wykorzystane przez Zarzd II, a nawet typowa potencjalnych agentw spord obcokrajowcw.

Podwjne znaczenie miao zbieranie rozmaitych informacji na temat funkcjonowania systemw stypendialnych i obsady placwek naukowych za granic. Ich znajomo dawaa szans uplasowania tam swoich ludzi, ale te stworzenia waciwej legendy dla tych, ktrzy mieli by przerzuceni na Zachd tu przed rozpoczciem dziaa wojennych. Piotr alias 23 stycznia 1970 r. kpt. Zbigniew taniecki przeprowadzi rozmow werbunkow z Oleksym. Olaf

Spotkanie odbyo si w obecnoci jego przeoonego, pk. Tadeusza Przybysza. W czasie rozmowy werbunkowej przyszy lider SLD powtrzy wczeniejsz deklaracj w sprawie wsppracy z wywiadem, tote dosta do podpisania stosown deklaracj. W czasie lektury dokumentu jego wtpliwoci wzbudzia jedynie formua dotyczca wykonywania wszystkich rozkazw przeoonych. Oleksy ponownie zgosi zastrzeenia, czy aby na pewno caa sprawa nie bdzie przeszkadzaa mu w yciu osobistym i karierze. Zapewniony, e tak si nie stanie, podpisa stosown deklaracj wybranym przez siebie pseudonimem Piotr (potem uywa rwnie pseudonimu Olaf).

Warto wspomnie, e ju w czasie rozmowy werbunkowej nowy agent podj aktywn wspprac. Wytypowa on kolejnego kandydata do werbunku, Andrzeja Sokoa, koleg z uczelni i wczesnego II sekretarza Komitetu Uczelnianego PZPR. Piotr przeszed pierwsz lekcj szpiegowskiego rzemiosa. Zosta pouczony o podstawowych zasadach konspiracji, ktrych mia przestrzega w kontaktach z oficerami AWO. Ustalono te sposb nawizywania kontaktu. Jako podstawowe miejsce spotka wyznaczono kawiarni Mokotowska, a rezerwowe witeziank. Przedstawiciele Zarzdu II mieli w razie potrzeby wywoa spotkanie telefonicznie. Gdyby nagego kontaktu potrzebowa Oleksy, mia wysa list na fikcyjny adres, ktry w rzeczywistoci by skrzynk adresow wywiadu. Termin stacjonarnego przeszkolenia wywiadowczego na razie nie zosta ustalony. Tymczasem Piotr skoczy z wyrnieniem studia, zosta asystentem na SGPiS i rozpocz byskotliw karier w PZPR. Zgodnie z wczeniejsz deklaracj nie chciano przeszkadza mu w robieniu kariery. Na przeszkodzie stany rwnie kwestie zdrowotne.

Przez nastpne miesice Oleksy spotyka si z oficerami AWO w kawiarniach i lokalu kontaktowym o kryptonimie Katarzyna. Oficerem prowadzcym Piotra by pk Z. Ste, posugujcy si wobec agenta nazwiskiem Styk.

Piotr wykonywa gwnie drobne zadania zwizane przede wszystkim z dziaalnoci typowniczo-werbunkow. Na zamwienie funkcjonariuszy Zarzdu II przygotowa te opracowanie na temat powiza ekonomicznych Francji i RFN. Z wasnej inicjatywy dostarczy rwnie ulotki kolportowane na uniwersytecie w Strasburgu. Niedugo potem otrzyma pierwsze wynagrodzenie, za ktre we wrzeniu 1971 r. wystawi pokwitowanie: Owiadczam, e tytuem nagrody za wykonan prac oraz funduszu na podtrzymanie i rozwinicie kontaktw z obywatelami NRF, otrzymaem 2000 z (dwa tysice). Piotr. Wkrtce sytuacja Oleksego ustabilizowaa si na tyle, e mg on pj na kilkutygodniowy, stacjonarny kurs AWO. W stosownej notatce jego oficer prowadzcy napisa: proponuj przewidzie wywiadowc do szkolenia na kursie rezydentw w 1973 r. Biorc pod uwag, e wywiadowca z wasnej inicjatywy wykonywa zadania wywiadowcze i by do nich indywidualnie przygotowywany w czasie spotka oraz moliwo wykorzystania go do pracy w okresie pokoju przemawiaj za tym, e wywiadowca podoa wymogom programu kursu. Jeszcze przed kursem AWO pniejszy lider SLD wzi udzia w bardziej skomplikowanej operacji, ukierunkowanej na pozyskanie agenta na Zachodzie. Wiedzc o tym, e czsto wyjeda on z kraju, do Oleksego zwrcia si o pomoc jego bya nauczycielka ze szkoy redniej o nazwisku Bobko. Chciaa za jego porednictwem nawiza kontakt listowy z synem, ktry wczeniej uciek z kraju. Poniewa Oleksy wiedzia, e caa rodzina ma lewicowe pogldy, zaproponowa, by przy okazji dostarczenia listu Janowi Bobko pozyska go do wsppracy. Jak ostatecznie skoczyy si te plany, nie wiadomo, poniewa spraw realizowa inny wydzia Zarzdu II, zajmujcy si prac na kierunku niemieckim. Dokumenty dotyczce Jana Bobko zabra z AWO przyszy szef WSI, a wwczas kapitan Konstanty Malejczyk. Anatomia (maego) szpiega Ostatecznie Oleksy trafi na stacjonarne szkolenie Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego wiosn 1973 r. W pracy zalegendowano jego zniknicie powoaniem do wojska. Zaopatrzony w dokumenty na fikcyjne nazwisko, trafi do tajnego obiektu wywiadu na terenie Warszawy. Ale warunki konspiracji, w jakich odbywao si szkolenie, byy raczej liche. Ze wzgldu na du jednorodno rodowiska, z ktrego werbowano nowych wywiadowcw (gwnie modzieowy aktyw kilku uczelni warszawskich), niektrzy z kursantw znali swoje prawdziwe nazwiska. Oleksy spotka na przykad na kursie koleg z SGPiS, Wojciecha Hbnera. Na kolejnych trafia potem zarwno w swojej pracy zawodowej, jak i dziaalnoci partyjnej. Kurs trwa ok. miesica, a przyszy lider SLD uzyska na nim dobre rezultaty. Do jego teczki w AWO trafio zawiadczenie podpisane przez szefa tej jednostki, pk. Henryka Kuckowskiego: Jzef Oleksy () odby w okresie od 28 maja do 20 czerwca 1973 r. wywiadowcze szkolenie doskonalce agenturalnego wywiadu operacyjnego. W trakcie szkolenia by przygotowywany do penienia funkcji rezydenta w rezydenturze wywiadu operacyjnego. Uczestniczy w praktycznym wiczeniu kompleksowym Zarys 73 obejmujcym dziaalnie rezydentury agenturalnego wywiadu operacyjnego w terenie zurbanizowanym. W czasie wiczenia peni funkcj wywiadowcy.

W Zarzdzie II doceniono horyzonty intelektualne i dobre wyniki w szkoleniu Piotra. Ze wzgldu na to poproszono go o uwagi o kursie. Ostronie way sowa, by jednak do surowy krytykowa przeteoretyzowanie zaj, schematyczno, nie najlepsz organizacj, brak dostpu do biblioteki i pomocy naukowych i kiepski sprzt, ktry wyglda wrcz aonie wobec tego, co mona byo zobaczy na filmach szpiegowskich w telewizji. Uzna te za bd fakt, e na kursie nie byo odpowiedniego szkolenia polityczno-ideowego.

Po ukoczeniu kursu Oleksy zosta zaliczony do rezerwy AWO na czas W. W zwizku z tym odbywano z nim przepisowe, w miar regularne spotkania w warszawskich kawiarniach witezianka, Pod Arkadami, Zielona G, Pod Krokodylem oraz w lokalach kontaktowych. W sumie miao ich by nie mniej ni kilkanacie. Ich gwnym celem byo jak charakterystycznie dla tego rodowiska napisa jego oficer prowadzcy pk Ste aktualne zoritowanie si w sytuacji wywiadowcy. Na spotkaniach tych Oleksy sam wychodzi z inicjatyw prowadzenia dziaalnoci typowniczo-werbunkowej, wykorzystujc swoje moliwoci na uczelni. W notatce subowej pk Ste zapisa: Wywiadowca zasugerowa mi, i moe wykona zestawienie nazwisk studentw SGPiS-u, ktrzy jego zdaniem s bardzo wartociowi i mog by brani pod uwag przy pozyskiwaniu ich do naszej dziaalnoci. Funkcja spoeczna sekretarza PZPR SGPiS-u daje mu moliwo wgldu do akt aktywu modzieowego i wykonanie takiego dokumentu nie przedstawia adnego problemu. Na jego sugesti wyraziem zgod, list wykonan przez siebie ma mi dostarczy na nastpnym spotkaniu.

Oleksy dostarcza materiay o wytypowanych przez siebie studentach, a take sprawozdania studentw z praktyk zagranicznych. W 1974 r. po raz kolejny otrzyma za to pienidze. Wasnorcznie wystawi pokwitowanie na 1500 z. W 1977 r., przede wszystkim ze wzgldu na nie najlepszy stan zdrowia wywiadowcy, jego kolejny oficer prowadzcy kpt. Reczkowicz zaproponowa wycofanie go z sieci AWO i przekwalifikowanie na adreswk. Tego rodzaju agenci wywiadu wojskowego suyli jako skrzynka kontaktowa dla korespondencji z agentami na Zachodzie. Szerokie kontakty zagraniczne Oleksego miay powodowa, e listy wysyane na jego adres nie wzbudz zainteresowania sub specjalnych NATO.

Pocztkowo Piotr wyrazi zgod na przekwalifikowanie, ale na nastpnym spotkaniu w lutym 1978 r. co wyranie pko. Zdenerwowany Oleksy, wwczas pracujcy ju w KC PZPR, powiedzia, e mia rozmow z wysokim funkcjonariuszem MSW, ktry da mu do zrozumienia, e zna charakter jego kontaktw z wojskowym wywiadem. Przyszy lider postkomunistycznej lewicy niedwuznacznie zada, by wyprowadzi go z akt znajdujcych si poza wywiadem wojskowym.

Kierownictwo AWO postanowio zrealizowa prob agenta. Odblokowano go w ewidencji operacyjnej MSW, wczeniej rozwizujc wspprac. Na ostatnim spotkaniu Piotr wasnorcznie podpisa dokument. Ja niej podpisany Jzef Oleksy zwolniony ze wsppracy z Wywiadem Wojskowym PRL zobowizuj si utrzyma w cisej tajemnicy wszystkie fakty, sprawy, obiekty i osoby znane mi z faktu wsppracy. Jego teczk skierowano do archiwum. Afera Olina W latach 80. Oleksy pracowa w KC, ale ok. 1983 r. jego akcje mocno spaday. Nie na dugo jednak, do ask wrci w 1987 r., gdy obj funkcj I sekretarza KW PZPR w Biaej Podlaskiej. Dwa lata pniej zosta ministrem w rzdzie Mieczysawa F. Rakowskiego, potem posem na Sejm X kadencji PRL i pierwszego demokratycznie wybranego Sejmu III RP (19911993). Oleksego nie byo na tzw. licie Macierewicza, sporzdzonej w 1992 r., bo nie obejmowaa ona tajnych wsppracownikw wojskowych sub specjalnych. Dawny komunistyczny Zarzd II SG WP zmieni nazw na WSI, ale przez nastpne lata pozosta sowieckokomunistycznym skansenem funkcjonujcym praktycznie poza zasigiem pastwa. Oleksy mg by spokojny, e sprawa jego przeszoci nie wyjdzie na wiato dzienne. Kiedy postkomunici wygrali wybory, w 1993 r., zosta marszakiem Sejmu, nastpnie premierem. Bomba wybucha w kocu 1995 r., kiedy z trybuny sejmowej szef MSW Andrzej Milczanowski oskary urzdujcego premiera o wspprac z wywiadem rosyjskim. Jego sowa opieray si na ustaleniach kilkumiesicznych dziaa Urzdu Ochrony Pastwa i wymusia je zmieniajca si sytuacja polityczna. Pierwsze informacje na temat domniemanej wsppracy Oleksego ze Sub Wywiadu Rosji dotary do UOP p roku wczeniej. Zostay one pozyskane od oficera tej suby, ktry podj wspprac z pk. Marianem Zacharskim, wysokim funkcjonariuszem UOP. Rosjanin mia przej na kontakt kilku byych agentw KGB, prowadzonych wczeniej przez mjr Wadimira Aganowa. Wszyscy czterej naleeli rzekomo do czowki politykw SLD, pozyskanych przez KGB jeszcze w czasach Polski Ludowej. Nazwisko Oleksy i pseudonim Olin paday wprost, informacje o pozostaych w bardziej ogldnej formie.

Dziaania operacyjne UOP potwierdziy wiele informacji kompromitujcych Oleksego. Ustalono, e spotyka si z Aganowem, z ktrym od lat by w zayych stosunkach. Mia take rzekomo przyjmowa od niego prezenty, m.in. w postaci luksusowych towarw konsumpcyjnych i alkoholu.

Jeden z wysokich funkcjonariuszy UOP, ktry wwczas prowadzi t spraw, pk Marian Zacharski, rozmawia na temat przeszoci lidera SLD z wczesnym szefem WSI gen. Konstantym Malejczykiem tym samym, ktry na pocztku lat 70. odbiera z AWO informacje operacyjne zdobyte przez Oleksego w sprawie Jana Bobko. Wedug sw pk. Zacharskiego Malejczyk ukry przed nim spraw agenta AWO Piotra.

Ale czas na dziaania operacyjne UOP w listopadzie 1995 r. dobiega koca. Inny lider SLD, Aleksander Kwaniewski, nieznacznie pokona Lecha Was w wyborach prezydenckich. To miao szybko i radykalnie zmieni sytuacj polityczn w kraju, bo na mocy tzw. maej konstytucji MSW znajdowao si wanie w gestii prezydenta. Nie byo wtpliwoci, e dziaania operacyjne UOP zostan za chwil sparaliowane przez postkomunistw, bowiem wrd czoowych liderw SLD, ktrzy w zwizku z prowadzon spraw znajdowali si w krgu zainteresowa UOP, byy nazwiska Leszka Millera, Stanisawa Cioska i Kwaniewskiego prezydenta elekta.

Pniejsze wydarzenia potoczyy si zgodnie ze scenariuszem przewidzianym przez Milczanowskiego. Przywdcy SLD byli zdeterminowani, chodzio przecie o by albo nie by postkomunistycznej formacji. Wkrtce po objciu urzdu przez Kwaniewskiego szefem UOP zosta Zbigniew Siemitkowski. Majc peni wadzy politycznej w kraju i kontrol nad subami specjalnymi, liderzy SLD byskawiczne rozwizali spraw Olina. Prokuratura rozpocza oficjalne ledztwo, WSI wystpiy w nim w roli eksperta, ktry podway wiarygodno rosyjskich dokumentw zdobytych przez UOP. Komisja sejmowa ds. sub specjalnych zoona w wikszoci z postkomunistw i obradujca rwnie gadko jak potem hazardowa byskawicznie oczycia Oleksego z zarzutw, doszukujc si powanych zaniedba UOP i brudnej, politycznej prowokacji. Pisma prokuratury z tego okresu bardziej propagandowe pamflety ni dokumenty organw cigania sugeroway moliwo rozprawienia si z Zacharskim. Ten w ostatnim dniu urzdowania prezydenta Lecha Wasy otrzyma generalskie szlify, ale niedugo potem musia ucieka z kraju.

Co prawda Oleksy w kocu poda si do dymisji, ale z jego wyjanie wynikao, e pad ofiar politycznej intrygi i zwykej naiwnoci. Teczk agenta AWO Piotra znao wwczas wskie grono oficerw WSI. e co jest na rzeczy, dawa publicznie do zrozumienia byy minister obrony narodowej Jan Parys, ktry nie mg mwi wicej ze wzgldu na tajemnic pastwow. Nazwa AWO pojawia si nawet w Gazecie Polskiej w artykule Anity Gargas. Ale to wszystko: teczka agenta AWO Piotra, ktra moga Oleksemu nieco pokrzyowa lini obrony, nie zostaa przez WSI ujawniona nawet organom cigania. Lustracja W 1998 r. wesza w ycie ustawa lustracyjna. Jako pose na Sejm RP Oleksy zobowizany by zadeklarowa, czy by w przeszoci funkcjonariuszem lub agentem komunistycznych sub specjalnych. Stosown deklaracj wypeni na nie, tote w pierwszych miesicach urzdowania jego spraw skierowa do sdu lustracyjnego rzecznik interesu publicznego Bogusaw Nizieski. Oleksego bronili: mec. Wojciech Tomczyk (w latach 80. rejestrowany jako konsultant SB) oraz mec. Jerzy Jamka, znany m.in. z tego, e w 1972 r. zada kary mierci dla braci Kowalczykw za wysadzenie auli opolskiej uczelni, w ktrej miaa odby si celebra z okazji wita SB i MO. Przed sdem obrona utrzymywaa, e kontakty z wojskiem wynikay z powszechnego obowizku obrony, a jej klient nie by adnym agentem sub specjalnych PRL, tylko przeszed zwyke szkolenie w wojskach rozpoznawczych. Lustrowany mia w przeszoci mie wtpliwoci co do charakteru swoich kontaktw z wojskiem, ale rzekomo usysza solenne zapewnienie, e nie by agentem od szefa MON w swoim rzdzie Stanisawa Dobrzaskiego oraz wspomnianego ju szefa WSI, Kazimierza Gowackiego. Ten drugi twierdzi wwczas publicznie, e nazwa Agenturalny Wywiad Operacyjny to jakie niefortunne tumaczenie nazwy jednostki rozpoznawczej. Jego synna wwczas wypowied, e agentura operacyjna wywiadu nie ma nic wsplnego z tajn czci wywiadu wojskowego wydaje si znamienit ilustracj poziomu wiarygodnoci, stosunku do III RP i morale szefa WSI.

Sytuacja bya do groteskowa: caa linia obrony opieraa si na zabawie sowami: nie agent, lecz wywiadowca, nie wywiad, lecz wojska rozpoznawcze itp. Ale zeznania wanie w tym duchu, prcz Gowackiego, zoy take szef MON w rzdzie Oleksego, Stanisaw Dobrzaski. Dopiero po pewnym czasie media ujawniy, e Dobrzaski mia by zarejestrowany jako agent SB, ktrego za donosy na opozycjonistw wynagradzano pono alkoholem.

Niele wyuczone, cho take kompletnie kamliwe zeznania zoyli wezwani wiadkowie oficerowie AWO. Caa linia obrony lega w gruzach, kiedy ju z IPN (teczk Oleksego dostarczyy do sdu lustracyjnego WSI, ktre potem nie kwapiy si specjalnie do wsppracy z rzecznikiem) pozyskano podstawowe instrukcje operacyjne i dokumenty regulujce funkcjonowanie AWO. Nie byo wtpliwoci, e jest to jeden z wydziaw Zarzdu II Sztabu Generalnego WP, ktry nie by bliej niesprecyzowan, le przetumaczon jednostk rozpoznania wojskowego, lecz, zgodnie ze swoj nazw, posugujc si agentur, regularn jednostk wywiadu wojskowego PRL.

Warto pamita, e najwaniejsze dokumenty dotyczce Oleksego byy wwczas tajne i wobec milczenia rzecznika interesu publicznego Oleksy mg do swobodnie dziwic si absurdalnym zarzutom, nie wiedzc, o co chodzi, doszukujc si politycznej prowokacji, kreowa poza sal sdow medialn rzeczywisto.

Ostatecznie 22 grudnia 2004 r., po szeciu latach (!) wnikliwych docieka, w ostatnim tygodniu urzdowania rzecznika Nizieskiego sd lustracyjny uzna, e Oleksy skama w owiadczeniu lustracyjnym, bo w latach 1971 1978 by agentem Zarzdu II Sztabu Generalnego WP. Jako taki wielokrotnie spotyka si z oficerami wywiadu w kawiarniach i lokalach kontaktowych, dostarcza materiay wywiadowcze, uczestniczy w kombinacji operacyjnej wywiadu zwizanej z prb nawizania kontaktu z Janem Bobko, a take prowadzi dziaalno typowniczowerbunkow. Charakter kontaktw lustrowanego z AWO mia mie niewiele wsplnego ze zwykym przeszkoleniem wojskowym, o czym Oleksy kilka lat spotykajc si w warunkach konspiracji, dostarczajc rozmaite materiay, przyjmujc pienidze i podpisujc dokumenty, gdzie wyranie byo napisane wywiad wojskowy musia wiedzie wrcz doskonale. Nie byo te wtpliwoci, e AWO by jednym z oddziaw Zarzdu II SG WP, a wszystkie historyjki o wojskach rozpoznawczych byy wierutnymi nonsensami. W tym kontekcie informacje, ktre mia rzekomo przekaza lustrowanemu Gowacki czy Dobrzaski, zostay uznane za niezbyt istotne. Mwic krtko: Oleksy musia wiedzie, kim by i co robi. Najwysza Farsa Wyrok sdu lustracyjnego z grudnia 2004 r. zosta podtrzymany w apelacji i niedugo potem sprawa trafia do Sdu Najwyszego. Oleksy dalej podtrzymywa w mediach, e agentem nie by, a stanowisko rzecznika to farsa, ktra ma podtekst polityczny. Ale na wszelki wypadek, widzc, e z wywiadu wojskowego to si raczej wojsk rozpoznawczych zrobi nie da, przed rozpraw w SN jego obrona wdroya w ycie plan awaryjny.

Zaprzyjanione z liderem SLD media ogosiy, e teczka Oleksego jest sfaszowana, bo zerwano w niej piecz i podrzucono dokumenty powstae po 1978 r. Wedug obrocy Oleksego mec. Tomczyka, Gowacki zeznawa, i teczka jest w oczywisty dla niego sposb sfaszowana donosi Wprost doszo do zerwania pieczci usunicia pewnych kart w to miejsce wczenia innych, a nastpnie ponownego zaplombowania t sam pieczci. Sprawa rzekomego faszowania akt Oleksego bya mistyfikacj wymylon na potrzeby toczcego si postpowania lustracyjnego. Chodzio o to, e ju po zamkniciu teczki wywiadowcy Piotra do jego akt po 1978 r. doczono kilka pism tzw. manipulacyjnych, ktre wypyny w tej sprawie w pniejszym okresie. Doczenie ich na kocu teczki byo rutynowym zabiegiem, stosowanym nie tylko w archiwum Zarzdu II SG WP. Dobrze wiedzieli o tym funkcjonariusze WSI, na czele z byym szefem tej suby, Gowackim.

Okazao si jednak, e aden plan awaryjny nie by tu potrzebny. Sd Najwyszy, ktrego orzecznictwo w sprawach lustracyjnych nigdy nie respektowaa wymogw szacunku dla ludzkiego rozumu i zwykego poczucia sprawiedliwoci, rozegra spraw w zupenie inny sposb. Wspautor wielu podobnej wartoci wyrokw (np. w sprawie Mariana Jurczyka), sdzia Piotr Hofmaski ogosi, e SN przyj za wiarygodne zeznania Oleksego, e owiadczenie lustracyjne wypeni on na nie wskutek bdnych informacji przekazanych mu przez Gowackiego i Dobrzaskiego. Co prawda wic SN przyzna, e lustrowany agentem by, ale wypeniajc owiadczenie lustracyjne, dziaa w uzasadnionym bdzie. A skoro tak, naleao spraw zamkn i umorzy. Jak sd postanowi, tak zrobi.

Owe dziaanie w uzasadnionym bdzie, jako ywo przypominajce znan z historii pomroczno jasn, stao si hitem innych spraw lustracyjnych, w ktrych po latach procedowania wreszcie mona byo oczyci wpywowych (jak na przykad Robert Mroziewicz) politykw oraz kolegw sdziw, ktrych kamstwo lustracyjne wydawao si oczywiste. Do tych drugich naleaa m.in. sdzia Barbara wikowska, ktra po latach suby w SB w uzasadnionym bdzie nie przyznaa si, e bya funkcjonariuszk SB.

Wyrok Sdu Najwyszego z 2007 r. ostatecznie zamkn spraw agenta Piotra, ktry triumfowa w mediach jako kolejna ofiara lustracyjnych pomwie. Ale przeladowa go pech, bo niedugo pniej wybucha sprawa z tzw. tamami Oleksego, na ktrych ten, posugujc si knajackim jzykiem, opowiada m.in. o rzekomym nielegalnie zdobytym majtku przez Aleksandra Kwaniewskiego. Zaszkodzio mu to u kolegw i w mediach bardziej ni wczeniejsze, publiczne oskarenia o prac dla rosyjskiego wywiadu i agenturaln wspprac z wywiadem wojskowym PRL.

Sprawa kariery Jzefa Oleksego jest niezwykle pouczajc lekcj najnowszej historii Polski. Najmniej wesoe refleksje wywouje obraz polskiej lustracji, wieloletnie funkcjonowanie w wolnej Polsce sub takich jak WSI, przez lata pozostajce poza zasigiem i sfer interesw pastwa, a take pewna mieszno z orzecznictwem Sdu Najwyszego na czele lustracyjnego wymiaru sprawiedliwoci. Nie wiem nawet, czy w ogle na miejscu byyby tu jakie uwagi o roli etyki w yciu politycznym III RP. Piotr Gontarczyk rdo: Gazeta Polska | (foto. arch. IPN)