“Biytik Oyun” Ozgiir Ugkan - Huseyin B. Alptekin Ritap-lik, S: 26 & 27, Mart - Nisan & Mays - Haziran 1997 7 _— “5 eekitap-lik, $: 26, Mart - Nisan 1997 Ozgir Uskan Rimbaud Burcunda Bir “Biyiikk Oyun” - I ~ Hayat nedir ? Ritzgarin askt. = Oliimn nedir ? ~ Bosligun ask ~ Ya ask nedir ? ~ Riizgarat hayatr, boslugur dliinti.! Roger Gilbert-Lecomte HA 2 0920 devas: yoktur; tk bir kez oyna B: Biz, hayatimuzen her anmda oynamnak isti yoruz ont. Bir kez daha, ‘kaybeden Kazan’. Cilnkii siz konusu olan, kendini kaybetmektir. Biz kazan- mak istiyoruz, Oysa, Bilyiik Oyun bir sans oyunudur, yartt ustalik, ya da daha iyisi ‘lutuf’ oyunu: Tanin’nin lutfie ve jestlorin lntfiu.” 1, sayisi Haziran 1928’de, Paris‘te yayumlanan Le Grand jeu (Bayik Oyun], bu paragrafla acihyor ve gu oper Giter-Leconte,1925' dog, 26 tonda devam ediyordu: “Biilitu gitciimitzle tim yeni deorimlere adayacagrz kendimizi. (...) Citnkti, bir edebiyat grub degil, aynt arayisa baglanms bir insanlar birligi olugturnyoruz.” Bu satirlan, derginin yonetmeni Roger Gilbert-Lecomte yazmisti; “emecegiz her seyi, kayiplara Karigunceya dek saydamlasmak igi Ton 'yt yutacagi2” so2- clikleriyle biten “6ns6z”iin? altinda, “oyuna katilania- nin” “tam onay”im bildiren dokuz imza daha yer ali- yordu: Hendrik Cramer, René Daumal, Artir Harfaux, Maurice Henry, Pierre Minet, André Rolland de René- ville, Josef Sima, Roger Vailland. Le Grand Jew'nitn ba- sin ilaninda, ikinci sayin “maistik, okiltist, devrintet, sa i Arthur Rimbaud ya adanacagr” haber veriliyor ve “YS- netim” imgah: bir bildiriyle dergi soyle tarmmlanyor- du: “LE GRAND JEU, ne edebi, sinatsul, felsefi, ne de si- osal bir dergidir. Le Grand Jeu yabwzca asi alent arar.”> Bityitk Oyun, ancak ig sayist yaysmlanabilen (Hazi- ran 1928, Mays 1929, Ekim 1930) bir derginin cevre- sinde kurulup dagilan bir “harekel“in, bir “akim’in edi olarak gecti tarihe ve grubun hedeflerinin tutkulu gorkemiyle karsilastiniidagginda, simdilik yalnizca ede- biyat, sanat ve diigiince tarihinde géreli olarak “kii- sik” bir yer bulmug gérintiyor - Minerva’nin ironisi mi, bu “center” toplulugun kendini adadigi Oyun’un hilesi mi, bilinmez : Etkinligi yalnizca ayn1 adh tasiyan dergiyle smurla- namayacak Biiyiik Oyun, uzun bir siire gercekiistiici- ligiin bir tiirevi, bir alt kola olarak nitelendirildi ve ki- mi yazarlar, eskisi kadar giivenle ifade etmeseler de, hala bu baglanby: kurmaya devam ediyorlar. Ama, akimin ortaya cikigi dénem olarak La Revolution surré aliste [Gergekiistitcii Devrim] ve Surréalisme au service de la Révolution [Devrimin Hizmetinde Gergekiisticilitk] dergilerinin yayumu arasindaki siireye denk diismii iki grup birbirleriyle cesitli (ve cogunlukla gergin, fir- tnali) iliskiler kurmus ve grabun dagilmasinda gerge- kiistitciilik “etkin” bir rol oynamugsa da, gerek diigiin- sel egilimler, gerekse edebi, sanatsal, siyasal ySnelim- ler bakuaindan derin farklar tagidiklan, artik pek tar- usilmayan bir konu, Ashinda Bilyitk Oyun’un daha yeni tartisiImaya baslandigi soylenebiliz. Oyunua kuralina sonuna dek sadik kalarak buna “trajik” hayatlanyla Sdeyen oyunculardan ikisinin (Lecomte ve kimi “caaflarina’ ragmen Daumal) 1 Diinya Savasr'nm orta yerinde dkimiinden, bir digeri- nin ciddi (ve hakh) bir sarsintiya ugrayarak tiretimine uzun bir ara vermesinden Gima) sonra, savasin yikingiictine de cok sey borchu olan derin bir sessizlik ku- sat akimu. Kugkusuz, bir simgek gakiminda yaydhs: igigin hayran biraktyga, dosilannin hayatlarina/eserle- rine inanan tig bes insanin, ont. unutulustan cekip ¢- karmak icin gosterdigi zorlu ve inate abalan bundan ayer tutmak gerek. Zaten, bugiin Bilyiik Oi ve oma yasayan insanlar hakkmda ne biliyorsak, bu gabalarla giin signa cakan eserler, belgeler sayesinde biliyoruz. Sis perdesi altmish yillarn sonuna dogru dagilma- ya basladi. 1953/cle Reims Guizel Sanatlar Miizesi'nde- ki Lo Grarad Jou sergisini bir yana brrakirsak, 1968 yilin- da Sima'ran Paris’te, Modern Sanatlar Miizesi/adeki ilk retrospektif sergisi, Lecomte’un Biitiir Eserler? nin yayimlanabilmesi igi kurulan dernegin, Kiiltiir Bax kanhgi destegini alarak yazarin “yasal” mirasgisma kargi agtify buytk yanks uyandiran davayt kazanmast ve L'Hlerne dergisinin Le Grand [eu ze) sayist gi- bi dig “major” olayin bir araya gelmesi ve done- min anti-konformist ilgi odaklariyla cakigmast saglaci bunu. Ama bu “atkeoloji’de basrolii, Lecomte’t: son ana dek terketmeyen vefalt dos- tm Arthur Adamov'a vermek gerek, Koltugu- nun altrda bir yan el- yazmesiyla_calmadigt kapi—birekinayarak, inatla ugrastp didinen, Lecomte'dan yaptigi bir derlemeyi ‘Testament [Vasiyet] adiyla 1953'de yayunlamayt basaran’, séz konusu dava icin Pierre Minet'yle birlikte bir derek kurarak kiil- tir ve sanat diinyasin- dan énemli bir destek saglayan hep o oldu Antonin Artaud icin de ayn cabay! gOstermigti. Ne yazik ki, Lecomte’un Bil hin Eserleri’ni géremecen did André Breton’un (“bal ve yénet” planinm bir parca si olarak) “ikinci Stirrealist Manifesto’da_getirdigi elestirilerden sonra, René Daumal, “André Breton’a Aak Mektup” unda gu kehanette bulunmugtu: “Dikkul edin André Breton, ilerde edebigat tariki elkiteplarmda yer alacaksintz, ana oer biz bir onura diktiysek gitziimiizi, bu, gelecek kusaklar igin kryametlerin tarihine yazilmak ola- cak.”7 Bugiine kadar, cou monografi formunda énem Ii birkag ¢alisma yapildi, birkac zel say1 yaymlandh, Kelayr Yild2. Magar Fire Arhk belgeler, eserler, kisacast_“malzeme” ortada ‘Ama bu “malzeme” nin “hayat”mm, akademik/tarih- sel “yorum’lardan gok farkl cofralyalarda siirecegi kehanetinde bulunmak igin yeterli “igaret” var gibi 5- riintiyor (bundan yalnyzca, 68 Mayist'nda Daumal ve Lecomte’dan ciimielerin Breton’ unkiler gibi duvarlara yazilmig olmasm, “Beat ruhu"nda okumalan, ya da simdi, genellesmis bir savag igindeki bu “yiizyil so- nu" nda, “iki savas arast isyankaclan”na yOnelen ve gi- derek artan ilgiyi kastetmiyorum®). Kosa, hizh bir kolaj (bir “alantilar haritast” igin bo- suna mim koyma gabas): “Biiyitt Oyun'dan oneeki oyunlar”, “Biiyiik Savag’m antik ykinulara cevirdigi Rein's sehrinin lise stra- laninda, 1921/de basladh. Lecomte, Roger Vailland ve oyunu ilk terk edecek bilmecemsi kisilik Ro- bert Meyrat digit de 1907 dogumiw), sacayag gibiydiler, Apollo adh bir “fanain’ gkartyorlardh. Ertesi_yil, Charlevil le’'den (Rimbaud'nun sehr) yeni biri katildh aralarma: René Daumal (a. 1908). Bir Buda gibiy- di, Lecomte hemen “ev- lat” edindi onu, Pierre Minet’nin (d, 1909) de katlimiyla “gizli tare keat"Ian yagamaya basla- dh. Alired Jarry’nin “pa- lalizigi* mistik deneyle- re davet akanyor, onun Kral Uibi’sti gibi bir de totemleri _oluyordu: Kendilerine Phreres Simplistes* |Basitfik Yanl- si Kardesler] achna verdi- lex. “Basitlik” kavramu, “cocukluk” bilgisine, yetiskin uygarligin baglarint koparcigr mantik-incesi primitif algi ve se7gi boyutuna génderiyordu. Ozel bir jargon- Jan, bzel “melek” adlani, kodlan, igaretleri, kendilerine Segii ritielleri vardi. Her seyi denediler; “deneyim" baslangician sonuna dek asti vurgunun tasiytcist oldu, “Rimbaud burcunda” yogun ve felilkeli deneyler: “uz- gon” ve “iggori”ye ulagmak, dlmeyi Ggrenmek ve “dogum-dncesi’ne goz atmak igin, “bitan duyslarin stomatik boxwnu"nu saglayan deneyler: karbon tet- rakloriirden elere, kifden afyona binbir madde kulla- kleksyonu 7