Professional Documents
Culture Documents
NURŞEN MAZICI 1
1
*Fakat Kafkas lardan fayda sağlanamamışt ı r. Bura la r ı da kend i i r ades ine
b ı rak ı r . Bat ı Trakya 'n ın durumu da ha lk ın i r ades ine b ı rak ı r . Ama bunun d ı ş ın
İ s tanbu l çev res i dah i l Anado lu 'nun tümünde yaşayan ha lk b i r bütündür bun la r
b i rb i r i nden ayr ı l amaz ve bu top rak la r b i rb i r i nden ayr ı l amazd ı r .
*Bunun ilk kararını Erzurum Kongres i ' nde a ld ık . U lusa l va tan u lusa l s ın ı r l a r
i ç i nde b i r bütündür parça lanamaz Erzu rum Kongres i ' n in i l k i l kes id i r . Ama
buradan ge ld ik ten sonra bun la r h iç d ikka te a l ınmadan Anado lu 'nun hareke t i
h içb i r göz önünde bu lunduru lmadan ne yap ı l acak t ı r , emperya l i s t dev le t l e r
Mondros Ateşkes An laşmas ı ' ndan sonra peyderpey ka radan i şga le
baş layacak la r .
*1915'te geçemedikleri Çanakkale'yi 18'de geçerek bütün ülke işgal altına
girecektir.
*28 Ocak 1920'de Misak'ı Milli İstanbul'daki Meclis-i Mebusan'da Anadolu
hareketinin baskısıyla İstanbul hükümetine bunu kabul ettireceklerdir. Bunun
yayınlanmasının ardından İngilizler 16 Mart 1920'de İstanbul'u işgal
edeceklerdir parlamentoyu da dağıtacaklardır.
*10 Ağustos 1920'de Sevr Anlaşması imzalanacaktır. Damat Ferit Paşa
İstanbul'u temsil edecektir ardından (Mondros Yunanistan'da, Lozan
İsviçre'de, Sevr Paris yakınlarında bir kasaba) bu anlaşmalar imzalanacaktır.
* Sevr ' i n imza lanmas ı Osman l ı ' n ın 622 y ı l l ı k impara to r luğunun sonunu get i r i r
f aka t impara to r luğun sonunu get i ren bu an laşma ka t ı l an büyük dev le t l e r
ta ra f ından ve Damat Fe r i t Paşa ta ra f ından imza lanmış t ı r . B i r metn in
an laşmaya dönüşeb i lmes i i çüç i n aşama gereklidir hukuki olarak. Önce
tarafların bir yerde toplaşıp metin üzerinde anlaşmaları ondan sonra
her ülkenin parlamentosundan bu anlaşmanın kabul edilmesi
arkasından devlet başkanı tarafından onaylanması ve resmi
gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmesiyle hukuki anlam kazanır.
*Sevr Anlaşması Türkiye dahil imzacı devletlerin hiçbirinin parlamentosundan,
devlet başkanının onayından geçmemiş, hiçbirinin resmi gazetesinde de
yayınlanmamıştır. Sadece Yunanistan parlamentosunun onayını alacaktır ama
onu da devlet başkanının onayını almamıştır. O bakımdan Sevr bütünsel
olarak bakıldığında uluslar arası anlaşma niteliğini taşıyacak duruma tam
anlamıyla gelmemiştir. Bizde de Damat Ferit paşa hükümeti ne yapar.
Hükümet adına imzalar ama Vahdettin bunu onaylamaz. Ve parlamento 16
Mart'ta dağılmıştı. Dağılan bir parlamentonun onayına sunulamayacağına
göre İstanbul hükümetinin kabul ettiğini söylediği Sevr anlaşması bile
istanbul'da kadim kalmıştır. Sevr Anlaşması bir Lozan gibi değildir.
ABD GENERALİ RAPORU **Sevr'den sonra Anadolu'nun hareketine bakıyoruz.
Anadolu hareketini İngilizler küçümsemişti ama gözden kaçırdıkları bir nokta
var. ABD Generali'nin bir raporu elime geçti. Paris Barış Konferansı vardı
1920'de yapılan. Türkiye işgal edildiğinde Orta ve Kuzey Anadolu'da küçücük
bir yerdi. Doğudan altı vilayet Ermenistan olarak verilmiş, Kürtlere özerk bir
bölge verileceği söylenmiş, onun ardından Batı Anadolu'nun hemen hemen
tamamı Yunanistan'a verilecek diye belirlenmiş. Boğazlarla Kars Ardahan
civarı Ruslara verilecekti ama Ruslar savaştan çekildi 17'den sonra oranın
durumu belirsiz kalmış. İtalyanlar nerede, bütün turistik bölgelerde.
2
K l i kya 'dan baş l ı yo r l a r Anta lya 'dan Mers in 'den i t i ba ren baş lay ıp anta lya 'dan
Fe th iye 'den Marmar i s Bodrum heps in i İ t a l yan la r tu tmuş . Ayn ı ç i zg iden
Doğuya doğru g id in Sur i ye dah i l d iğe r yer le r i Frans ı z l a r tu tmuş durumda .
İ ng i l i z l e r in Konya 'da B i lec i k ' te çeş i t l i yer le rde aske r le r i va r . Karaden i z 'd
İ s tanbu l ' da va r . İ şga l b i r tek İ ç Anado lu 'nun Nevşeh i r ' i n ku r tu luş günü yok tu
çünkü Nevşeh i r i şga l ed i lmemiş t i r . İ şga l ed i l en yer le rde her y ı l ı n b i r günü
ku r tu luş günü o lu r .Bu rada ABD Genera l i de Pa r i s Bar ı ş Kon fe rans ı yap ı ld ığ ı
sü rede , Rusya 1917 'de savaş tan çek i l d i Bo l şev ik devr im i yap ı ld ı . Savaş tan
çek i l i nce onun b ı rak t ığ ı boş luğu do ldu rmak üze re İ ng i l t e re , ABD'ye kend i s in
g i rmes in i tek l i f ed iyo r . 24 Nisan dey ince Ermen i soyk ı r ım ı i dd ia la r ın ın o ldu
gün ak la ge l i yo r . 24 Nisan 1915 ' te ne o lduğuna bak ıyo ruz . Ermen i l e r
ta ra f ından Van i şga l ed i lm iş on la r rapor tu tmuş . İ s tanbu l hükümet i de ka lk ıp
bugün şu kadar ermen i tu tuk land ı , sü rgün ed i ld i d iye . Ölümle r aç ı s ından
ka rş ı l a ş t ı rma yap ı ld ığ ında Ermen i çe te le r in in yapt ığ ı ö ldü rme say ı s ı o gün ç
az ama n iye o gün an ı l ı yo r d iye bak t ığ ım ızda da şu ka rş ım ıza ç ık ı yo r . Rusya
savaş tan çek i lm iş onun b ı rak t ığ ı boş luk do ldu ru lacak . İ ng i l t e re At lan t i k
üze r indek i i l e t i ş im kab lo la r ın ı kend i e l inde bu lundurduğu i ç i n o tab lo
üze r inden haber gönder i yo r . Tü rk le r , Hı r i s t i yan o lduk la r ı i ç i n Ermen i l e r i
kes iyo r la r . Bun la ra ya rd ım etmek i ç i n ABD savaşa ge l d iyo r . Bunun la o
dönemin kabaran duygu la r ından b i r i o lan d inse l duygu la r l a ABD kamuoyunu
kend i üze r ine çeke rek savaşa g i rmes in i sağ la rs ın . İ ng i l t e re 'n in as ı l amac ı
gerçek ten orada Ermen i l e r i ku r ta rmak değ i l . Rusya savaş tan çek i l i nce Ka fkas
pet ro l bö lges i s ı k ın t ı ya g i r i yo r . ABD'y i Ka fkas pet ro l l e r in i bek lemeye
göndermek i ç i n bunu yap ıyo r . ABD Başkan ı Wi l son 'un i l ke le r i çe rçeves inde
Wi l son gerçek ten böy le mid i r d iye Pa r i s Bar ı ş Kon fe rans ına ka t ı l d ığ ında orad
İngiltere'nin art niyetini anlıyor ABD: Biz buraları paylaşalım
Anadoluyu, sen de gel Kafkaslarda bizim bekçiliğimizi yap niyetini
anlayınca Başkan Wilson Paris'i terk edip ABD'ye geri dönüyor.
Dönünce de General Harbordla Kin ve Kreyn adında iki kişiyi ekip oluşturarak
Suriye bölgesine gönderiyor. Generali de Anadolu'ya gönderiyor. Git
gerçekten bak bakalım Anadolu'da Ermeniler nüfusu ne kadar, Kürtlerle
Türkler çatışma halinde mi? Türkler çok zavallı mıdır? General Harbord'Da
dürüst bir rapor tutmuş. Orada ben buraya geldim ama İngilizlerin dediği gibi
değil diyor. Ama İngiltere'nin Kürtlere Kürdistan, Ermenilere Ermenistan
vaadiyle vaad ettiği topraklar üst üste çakıştığı için büyük aşiretlerin
saldırısına uğramış tehcir sırasında bunlar. Ölülerin yüzde 85'i Müslüman
yüzde 15'i Hıristiyan. O yüzden karşılıklı katliam yapılmış, İngiltere'nin asıl
hedefi bizi Kafkaslar'da bekleterek Rusya'nın Akdeniz'e sarkmasını önlemek.
Ermenileri kurtarmak ya da Türklerin ensesine vurmak gibi bir niyeti yok
raporunu yazıyor. Bu raporun üzerine ABD görüşmelerden çekilerek biz
senin fedain miyiz diyor. Biz 1. Dünya Savaşı'ndaki bloklaşmaya itilaf
devletleriyle müttefikler diyoruz yani uzlaşan devletlerle bağlaşan devletler.
Uzlaşanlar İngiltere Fransa Rusya İtalya, bunlar da aralarında pek fazla
uzlaşmıyorlar Rusya çekildikten sonra özellikle daha da fazla.
General raporunda Türklerin çok insancıl ve yardımsever olduğundan
bahsediyor. Ama insanların eğitim durumunun çok düşük olduğunu söylüyor.
3
Bun la rdan bürok ra t o lmaz , Ermen i l e r in durumu eğ i t im ve ken t leşme
aç ı s ından daha i y i d iyo r . S i z in gözden geç i rdğ i i n i z b i r şey va r . Anado lu 'da
Kema l ad ında b i r adam va r . Arkas ında da des tek leyen le r i va r . Bun la r bütün
i şga l l e r i k ı racak la r ın ı , Anado lu 'da bağ ıms ı z b i r Tü rk dev le t i ku racak la r ın ı
söy lüyor la r çok ka ra r l ı görünüyor İngiltere'nin
la r . dikkate alamadığı bu.
Kemal denen adam 22 bin kişiyle birlikte önlerine kattıkları gibi teker teker
götürecekler. Sevr denilen şey Büyük Taarruz'la birlikte ortadan kalkacak.
Arkasında Mudanya Ateşkes Anlaşması, ardında Lozan'a kadar gelinecek.
Aradaki Ankara, Gümrü Anlaşması'nı Devrim Tarihi'nde gördünüz.
**Ankara Anlaşması Fransızlarla, Gümrü Anlaşması Ermenilerle yapılan, onun
arkasından Kastamonu Doğu Anlaşmalarını gördünüz Rusya'yla yapılan. Biz
Lozan'a geldiğimizde Mustafa Kemal paşa'nın çok iyi bir stratejist ve diplomat
olması sonucu ne yapıyor, önce en küçük olan düşmanla başlayıp
sınırları garanti altına alarak Ruslarla işbirliği yapıp önce
Kafkaslardaki Türkiye'nin artık herhangi bir emeli olmadığını
görüyoruz. Enver Paşa'nın Bakü'deki kongre toplamıştır orada Enver Paşa
Türki cumhuriyetleri kurma sevdasıyla yola çıkmıştır. Onu birtek Bakü'deki
kongrede başarmıştır. Rusya da Kafkaslar'ı kimseye kaptırmam modundadır.
Mustafa Kemal ya Kafkaslar için Enver Paşa gibi Gürcistan, Ermenistan için
yeni bir mücadeleye girecektir, ya da o maceraya girmeyecek Misak-ı milli
dediğimiz bugünkü sınırları koruyacaktır. Mustafa Kemal ikincisini yapmıştır.
Bazıların göre Mustafa Kemal'in Azerileri sattığı söylenir ama öyle değil.
Atatürk dönemi dış politikasının en önemli özelliği gerçekçi olması
ve maceraperestlikten uzak olmasıdır.
Lenin peki diyor. Ermeniler Kars'a saldırmış durumdalar. Doğu Anadolu'da 6
vilayeti Diyarbakır, Bitlis, Van, Elazığ, Sivas ve buna ek olarak Wilson
Trabzon'u vermiş. Ondan sonra buralarda tekrar genişleyip Büyük Ermenistan
hayaliyle Ermeniler buraya saldırırken Lenin de bu anlaşma sonucu Lenin
Ermenilere askeri yardım yapmayacağım sen de elini eteğini çek
Azerbaycan'dan diyecek 2-3 Aralık 1920 gecesi başlatılan bu savaşta Kars'tan
Ermeniler çıkarılacak ve Gümrü Anlaşması yapılacak. Gümrü
Anlaşması'nda “Emperyalistlere bir daha uyup size saldırmayacağız. Sevr
anlaşmasını tanımıyoruz. Çeteciler imparatorluk döneminde oluşan çeteleri
Ermenistan'a sokmayacağız. Bunları vatandaşlıktan çıkaracağız diye bir
anlaşma. Orayı sağlama alınca oradaki kuvvetler bizim İran'la Kasr-ı Şirin'den
bu yana bir savaşımız yok. 1639'dan beri. Türkmençay'dan sonra 1828'de
hafif kıpırdamalar olunca batı sınırımızda. 1828 Mora İsyanı'nı hatırlatıyor.
İran birkaç kez niyet ettiyse de tekrar çekilmiştir. Kasrı şirinden sonra büyük
bir çatışması yok.
4
* *Musu l ' a bak t ığ ım ızda I r ak Irak
va r .üç vilayetten oluşuyor. Basra,
Musul ve Bağdat'tan oluşan bir eyalet. Orası zaten İngilizlerin işgali olan
biryer değil orada sorun yok. Ardından Fransızların işgal ettiği Doğu Akdeniz
bölgesine kadar uzanan yerler var. 1920'de Gümrü Anlaşması yapılırken hızla
oradaki birlikler Fransızlarla birlikte mücadele etmeye. O mücadele
sonucunda Fransızlar Anadolu'da ne işimiz var deyip kamuoyundan büyük
tepki gelince Fransız askerleri zor şartlarda zaten çalışıyorlardı. Çoğunda
tüberküloz ortaya çıkmış.
Ankara Anlaşması yapılınca oradaki askeri birliklerin hepsi nereye
kaydırılacaktır. 20. Kolordu'ya. Ankara'da güçlendirilip İngilizlerin kışkırtması
sonucu birden bire Megola İdea diye büyük yunanistan'ı kurma isteğiyle
Osmanlı güdümünde kalmış olmanın acılarıyla yunanlılar 15 Mayıs
1919'da Anadolu'ya saldırmışlardır. Onlar Orta Anadolu'da İyonya
Cumhuriyeti, Karadeniz'de Pontus Rum Cumhuriyet'i, İstanbul'da
Constantinepolis yapmak. Bunları gözünüzde görülen Yunanlılar
arkalarında silahla destekleyenler İngilizler. 1. İnönü, 2. İnönü, araksından
Kütahya Eskişehir'de büyük bir yenilgiye uğradık. Arkasından Sakarya'yı.
Sakarya'dan sonra Büyük Taarruzla atılınca Mudanya Mütarekesi'ne geliniyor.
Her ateşkes anlaşmasının ardından bir barış anlaşması yapılır.
*Örneğin Mondros Ateşkes Anlaşması'ndan sonra Sevr gelir.
5
ve rmey i z d iyo r . Ankara an laşmas ın ı yaparken d ı ş i ş l e r i bakan ım ız Bek i r Sami
Bey savaş ı b ı rak ı r san ı z baz ı ayr ı ca l ı k l a r tan ı r ı z K l i kya Bö lges i ' nde ded iğ i
onu b i l e görevden a ld ı k ne ayr ı ca l ı ğ ı , h içb i r şey ve rmiyo ruz d iyo r . Tav r ın ı
koyuyo r .
* *1840 ' l ı y ı l l a rda i l k ç ı kan gaze ten in ad ı Cer ide - i Havad i s . İ ng i l i zd i r . Ona
gaze te ku rmas ı imt i yaz o la rak ver i lm i ş t i r . Bu düzens i z l i k l e r in sü rmes i 1920
y ı l l a rda hukuk a lan ında yapacağ ım ız düzen leme le re kadar saka t g i t t i ama
ya rg ı l ama la r o ldu . 20 ' l e rde Frans ı z l a r yok tu o ka ld ı r ıAma
l d ı 1914 ' te .
herhangi bir sorun çıkmasın diye adaletin modernize edilmesi ve
tamamen Türkiye'nin denetimi altında ulusal bir hukuk sistemine
geçilmesinin sağlamlaştırılması 20'lerde sağlandı. Ama Lozan'da
ayrıcalık yok denildi. Tekrar yürürlüğe koymuyoruz dediler.
Osmanlı'nın borçlarıydı. Duyun-u Umumiye 1881'de kurulmuştu. Lozan'da bu
borçları ödeyin dendi. Toplam borcu 9 milyar dolar yapıyor. bizim delege ben
niye Osmanlının 1881den beri borcunu ödeyeyim. Osmanlı'nın
parçalanmasından 24 tane ulus devlet çıktı. Bölersiniz 24 devlete benim
payıma ne düşerse onu öderim dedi. 179 milyon sterlin düştü. Türkiye'nin
ödeyeceği para olarak. Orada şunu diyemez miydi, ödemiyorum Osmanlıya
vermeseydiniz saltanatı da kaldırdık diyecekti. Diyemezdi. Devlet olmanın beş
öğesi vardır. İkisi hukuksal üçü sosyolojiktir. Sosyolojik olanlar toprak parçası,
toprak parçası üzerined egemen nüfus, bu nüfusun egemen olması. Hukuki
olanları da devletin sürekliliği ve başka devletler tarafından tanınması. Bunlar
olmadığı sürece başka devletler tarafından tanınmazsınız. Tanınma
dendiğinde bağımsızlık savaşı verilmiş ama hukuki olarak..
**22de saltanat kaldırıldı cumhuriyet 1923, yaklaşık 1 yıl saltanat da yok
cumhuriyet de ilan edilmemiş. O dönemde Meclis Hukumeti'yle yönetiliyor.
Neden Osmanlının borcunu kabul ediyor. biz devlet olarak Osmanlının
uzantısıyızdır. Devlet olarak uzantısıyız demek tanınmanızı kolaylaştırır.
Sosyolojik olarak uzantısıyız. Osmanlı'nın yıkılışını saltanatın kaldırılış gününü
varsayalım. 31 Ekim 1922'de Türkiye'nin sosyolojik yapısı neyse 2 Kasım
1922'de de oydu. Ne kadar Türk kürt ermeni yaşıyorduysa sosyolojik yapı
aynı. Burada değişen ne? Biz Osmanlı'nın siyasi uzantısı değiliz!!! Biz
sosyolojik uzantısıyız, devlet olarak uzantısıyız.
Bunu nereden örnek verebiliriz? Yunanistan tarihini anlatırken eski Platon,
Ariston, İskender dönemini anlattı. Mora yarım adasının kuruluşunu anlattı.
1500'lere geldikten 1828'e kadar neyin içinde anlatıyor Osmanlı içinde
anlatıyor. O 300 yıl içinde Yunanistan Osmanlı imparatorluğunun sosyolojik bir
uzantısı olarak anlatılıyor.
Kendi tarihimiz içerisinde bunu alatıyoruz. 622 yıl Osmanlı devam etti. Biz
1000 yıldır burada devletiz diyoruz. Biz Osmanlı beylikler dönemi Selçukluyu
da kastediyoruz.
6
borç la r 1944 'e kadar Osman l ı borç la r ın ın tümünü ku ruşu ku ruşuna öded ik .
Burada başka ne o ldu?
Lozan 'da Trakya s ın ı r ım ı z Mer i ç nehr i esas a l ına rak ç i z i l d i .
7
bö lgede i s yan la r baş l ı yo r . 24 y ı l ı n ın sonu 25 y ı l ı Şeyh
n ın baş
Sait
ında
isyani
var. Bu isyanın çıkmsının ardından bu isyanın bastırılması sırasında İngiltere
tekrar gelir. Milletler cemiyetinin hakemliği devreye girer. Brüksel
hattı çizilir. Bu hatta Süleymaniye ve Hakkari'nin de ırak'a verilmesi
istenir. Hakkari Türkiye'ye kalır. Musul petrollerinin yüzde 10'u 25 yıl
süreyle Türkiye'ye verilir. Türkiye Şeyh Sait İsyanlarına çok büyük
harcama yaptığından dolayı onu bir defaya mahsus olmak üzere 500
bin sterlin olarak tek sefrede alır. Oradaki petrol haklarından
vazgeçer. Musul sorunu da sözümona bu şeklide çözülmüştür.