Gusl Abdesti : 1 slam'n kinci Temeli Namaz: ......................................................................................... 1 Namazn Snnetleri: .......................................................................................................... 1 Namazn Erkan Ve Adab: ................................................................................................

2 Namazn Faziletleri Ve Adab: ........................................................................................ 3 Namazda Hatrdan Geenler: ........................................................................................... 6 slam'n nc Esasi Zekat Hakkndadr: ...................................................................... 6 Zekatin Faziletleri Ve Zekat Verme Adabi Hakkndadr: ................................................. 6 slam'n Drdnc Esas Oru Hakkndadr: ...................................................................... 9 Orucun Faz letleri Ve Oru Tutanlarn Sfatlar: ............................................................. 9 slam'n Beinci Esas Hac Hakkndadr: ......................................................................... 10 Haccn Fazilet Ve Adab Hakkndadr: ............................................................................ 10 Haccin Ve Allah Rzas in Accedenlern Faziletleri: ........................................... 12 Beyt'l-Harammn Faziletleri: ........................................................................................ 13 Mekke'de kameti Ho Grmeme:................................................................................. 13

Mazmaza yaplrken yle dua edilir: Allahmme e'nni ala tilaveti kitabike ve kisretiz zikri leke. Allahm! Kitab'nm tilaveti ve zikrini bolca yapabilmem iin bana yardm et. Istinak esnasnda da yle dua edilir: Allahmme salli ala Mu-hammedin ve evcid li ra'ihatil cenneh. Allahm! Hazreti Muham-med'e salat et ve benim cennet kokusunu varet. stinsar (burnu boaltma) esnasnda u dua okunur: Allahmme inni e'uz bike min reva'ihin nar ve min su'id dar. Allahm! Cehennem kokularndan ve ahiret yurdunun ktsnden Sana snrm. Yz ykanrken yle dua edilir: Allahmme beyyd vechi yevme tebyeddu fihi vucuhu evliya'ike vela tsevvid vechi yevme tesvedd fihi vcuhu a'da'ike. Allahm! Dostlarnn yzlerinin aard gn yzm aart ve dmanlarnn yzlerinin karard gn yzm karartma. Sa kol ykanrken yle dua edilir: Allahmme Aatini kitabi bi-yemini ve hasibni hsaben yesiran. Allahm! Amel defterimi sa elime ver ve beni kolay bir hesapla sorgula. Sol kol ykanrken yle dua edilir: Allahmme inni e'uz bike en t'tiyeni kitabi bi -imali ev min vera'i zahri, Allahm! Amel defterimi sol elime vermenden veya ardmdan uzatmandan Sana snrm. Ba meshedilirken yle dua edilir: Allahmme aini birah-metike ve enzil aleyye min berekatike ve ezlni tahte arike yevme la zille illa zllek. Allahm! Beni rahmetinle rt, bereketlerini zerime indir ve Senin glgen dnda hibir glgenin olmad gn, Ar'nn altnda glgelendir. Kulaklar meshedilirken u dua okunur: Allahmme ic'alni mimmen yestemi'ul kavle ve feyettebi'u ahseneh. Allahmme es-mi'ni mnadiyel-cenneti ma'al ebrar. Allahm! Beni sz iitip en gzeline uyanlardan kl ve Allahm iyilerle beraber bana da cennet dellalmn sesini iittir.

Ense meshedilirken yle dua edilir: Allahmme fek rakabeti minen nar ve e'uz bike mines selasili vel alal. Allahm! Boynumu ateten azat et! Zincirler ve kelepelerden Sana snrm. Sa ayak ykanrken yle dua edilir: Allahmme sebbit kademi ales srati ma'a akdamil m'minij. Allahm! Ayam dier mminlerin ayaklaryla beraber Srat zerinde sabit kl. Sol ayak ykanrken yle dua edilir: Allahmme inni e'uz bike en tzille kademi anis srat yevme tezill fihi akdaml mnafi-kin. Allahm! Mnafklarn ayaklarnn kaydklar gn ayam Srat'tan kaydrma. Kollar ykanrken herbir ykamada parmaklardan balanarak dirseklerle beraber ykanmaldr. Her ykama, dirseklerde bitirilmelidir. Kollar ykanrken pazularn ortasna kadar olan kesim de ykanmaldr. Ayaklara parmaklardan balanmal, parmaklar iyice hilallen-meli ve oradan topuklarla st ksmlar ykanmaldr. Ayaklarn ykanmas esnasnda da, ayak bileklerinin yarsna kadar olan ksm da ykanmaldr. Sa elin parmaklarnn sa sere parmadr. Sol el parmaklarnn sa ise baparmaktr. Abdest alndktan sonra ba gkyzne doru evrilerek yle dua denir: Ehed ella ilahe illallah vahdehu la erike leh ve e-hed enne Muhammeden sallallah aleyhi ve sellem abdh ve re-sulh, Sbhaneke bi-hamdike la ilahe illa ente. amilt su'en ev za-lemt nefsi estafiruke ve etub ileyke fafir li ve tb aleyye inneke entet tevvabr rahim. Allahmme ic'alni minet tevvabin vec'alni minel mutatahhirin vec'alni ekren vec'alni ezkrke kesiran ve escdke bkraten ve asileri. ehadet ederim ki Allah'tan baka ilah yoktur. O tektir ve' orta yoktur. ehadet ederim ki Muhammed (sav) O'nun kulu ve Re-sul'dr. Seni hamd iletesbih eder, Sen'den baka ilah olmadm teslim eder, bir ktlk yaptm veya kendime zulmettim ise Sen'den mafiret diler ve Sana tevbe ederim. Beni bala ve tev-bemi kabul et. Muhakkak Sen tevbeleri en ok kabul eden ve merhamet edensin. Allahm! Beni ok tevbe edenlerden kl. Beni ok temizlenenlerden kl. Beni ok kredenlerden kl. Beni, Seni ok ananlardan kl. Ben, sabah akam Seni tebih ederim. Bunlar abdestin bitirilmesinden sonra okunmas gereken muhtelif dualarn btndr. Denir ki: Her kim abdestini bu dualarla bitirirse, onun abdestine bir mhr vurulur ve bu Ar'm altna ykseltilir. O, Allah Teala'y tebih ve takdis etmeye devam eder. Kyamete kadar geen her ann sevab da o kiinin amel defterine yazlr. Abdestin en irkini tun kaptan alman abdesttir. Denildi ki: Kul abdeste balad zaman eytanlar bana erek vesvese verirler. Allah Teala'y and vakit eytanlar dalr ve melekler toplanr. Eer abdest ald kap tun veya bakrdan ise melekler asla gelmezler. bni mer (ra) ve Ebu Hreyre'den de (ra) bunun mekruh olduu rivayet edilmitir. Ulemadan bir zat yle demitir: u'be benden abdest almak iin su tas istedi. Ben de ona, tuntan bir kap getirdim. Kendisi ondan abdest almayarak yle dedi: Abdullah b. Dinar (ra) bana, bni mer'in (ra) tun kaptan abdest almay mekruh saydn rivayet etti. Allah Resul (sav) de ta havandan, deri krbadan ve mataradan abdest almtr. Zeyneb bn. Cah'dan (ra) u hadis rivayet edilmitir: Allah Resul (sav) ona ait bakrdan yaplma bir amar teknesinden abdest ve gusl abdesti almtr. 1[1]Bize gre bu, ruhsattr. 2[2] Gusl Abdesti : Su kab sa tarafa konulur, besmele ekilir ve kaba sokulmadan nce avulara kez su dklerek eller ykanr. Sonra tenasl uzvu ykanr ve istinca yaplr. Ardndan ayaklar dnda namaz abdesti gibi abdest alnr.
1[1] 2[2]

bni Hanbel, VI/151, 228 Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 300 -304.

Sonra kaptan avu dolusu su alnarak uylua kadar sa tarafn nne ve arkasna dklr. Bu kez yaplr. Ayn ey sol taraf iin de kez yaplr. Vcudun n ve arkas suyla iyice ovalanr. Sonra avu dolusu su baa dklr. Salar iyice ovulur ve hilallenir. Bu da kez yaplr. Sa dipleri de iyice slatlr. Sonra biraz eilerek ayaklar ykanr. Eer kapta su varsa, bu da tm vcuda tepeden boaltlr. Bu esnada eller de vcudun ulalabilen kesimlerini iyice ovar. Eer ayaklarn ykanmas ne alnmsa ve abdest alnrken ayaklar ykan-msa bunda mahzur olmaz. Guslden sonra tekrar abdest almak gerekmez. Gusl esnasnda, ykamann ardndan tenasl uzvuna bir daha temas etmemek gerekir. Eer temas olursa abdesti yeniden almak gerekir. Gusl abdestinde mazmaza ve istinakm unutulmas halinde klnacak namaz iade edilmelidir. Eer bunlar namaz abdesti alrken unutulmusa namazn iadesi gerekmez. Kii gusl abdestinde tm vcudunu diledii ekilde, ykayabilir. Tm vcudu kapsamas artyla bu gusl de caizdir. Gusl abdesti esnasnda veya banda abdest almam kimsenin guslden sonra tekrar abdest almas daha gtzel olur. Gusl niyetiyle nehre giren kii de abdestini alm saylr. Byle birinin nceden abdest alarak nehre girmesi daha hayrldr. lnn ykanmas da gusl abdesti gibidir. 3[3] slam'n kinci Temeli Namaz: Namazn farzlar, namaza balamadan nceki ve sonraki farzlar olarak iki ksma ayrlr: Namaza balamadan nceki farzlar, u yedi farzdan ibarettir: 1. Beden temizlii; 2. Elbisenin temizlii; 3. Mekann temizlii; 4. Avret mahallinin rtlmesi ki bu mahal gbek altndan diz-kapaklarma kadar olan ksmdr. 5. Kbleye ynelme; 6. Vaktin gelmi olmas; 7. zr hali dnda ayakta durma. Namazn genelindeki farzlar on iki farzdan ibarettir. Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Namaz, cennetin anahtardr". 4[4]Yine O'ndan u hadis rivayet edilmitir: "Namazn girii tekbir, k selamdr". 5[5]Namazn on iki farzndan ilki niyettir. kincisi ise, iftitah tekbiridir. Arap dilinde tekbiri ifade edecek 'EfahV vezni dnda hibir kelime kalb mevcut deildir. Bu yzden de onlar 'Allah Ekber1 demilerdir. Onlar 'Ekber=En byk' anlamnda 'Kebir=ok byk' kalbn kullanmamlardr. Onlar 'Kebir5 kelimesini (Azim=Ulu' anlamnda kullanmlardr. nk bu, sonradan Araplatrlm yabanc bir kelimedir. Araplar 'Allh Kebbar=Allah ok byktr derler. Ancak bunu da (Ekber=En byk' anlamnda kullanmamlardr. Buradaki 'Ekber tazim gayesi ile yceltme ihtiva etmekte] dir. ftitah tekbirinden sonra Fatiha suresi okunur Sureye Besmele ile balanr. Ardndan rku farz gelir. Secde de i huzura erme ve iki secde arasndaki oturum da namazn farzla^ tndandr. Son oturumdaki teehht ve Allah Resul'ne (sav) salatl selam da namazn farzlarndandr. Son selam da namazn farzlarndandr. Allah Resul (sav) bu yurdu ki: "Allah Teala, rku ve secdede srtn dz tutmayan eye nazar etmez" 6[6] Baka bir hadislerinde ise yle buyurmakta] dr: "Kii rku ve secdede srtn dik tutmadka namaz eda olmu olmaz". 7[7]
3[3] 4[4]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 304 -305. . bni Hanbel, III/330 5[5] Ebu Davd, Taharet/31, Salat/73; Tiraiz, Taharet/3, Mevakt/62; bni Mce, Taharet/32; Drim, VuduV22; bni Hanbel, T/123, 129 6[6] bni Hanbel, 11/525, IV/22, 23 7[7] Ebu Davd, Salat/144; Tirmiz, Mevakt/81; Nesa', Tatbik/54, ftitah/88; bni Mce, ka -met/16; Drim, Salat/78; ibni Hanbel, 11/525, IV/22, 23, 119, 122, V/310

! Allah Resul (sav) rku ve secdesinde srtn dik tutmayan bil rini grmt. Ona 'Namazn iade et, nk senin kldn namaz olmad' buyurdu. Rku ve secdesinde yine sakin olmadm grd ve namazn yeniden klmasn emir buyurdu. Ardndan da o kiiye rku ve secdede sakin olmay ve bu ikisinde gereken duruu retti ve yle buyurdu: "Mafsallarn sakinleip yerli yerince oturacak ekilde eda et" 8[8] Huzeyfe (ra) ve bni Mesud (ra) rku ve secdesini kemaliyle yapmakszn namaz klan bir adam grmlerdi. Kendi aralarnda yle dediler: Eer bu adam lrse, Allah Resul'nn (sav) ftratndan baka bir ftrat zere lm olur. Bunlardan birine dayandrlan hadiste yle dedii rivayet edilmitir: Ayn kiiye, 'Ne zamandr byle namaz klyorsun?' diye sordu. O da, 'Krk yldan beri' dedi. Bunun zerine yle dedi: Sen krk yldan beri namaz klmyorsun. Ka'bl Ahbar'dan da u sz rivayet edilmitir: Namaz, adet tebire taksim edilmitir. lk te biri temizlik, dier te biri rku, son te biri ise secdedir. Kim bunlardan birini eksiltirse, dier te birler de kabul edilmez. Bir rivayette de yle denilmitir: Her kimin namaz kabul edilmezse, btn ibadetleri reddedilir. 9[9] Namazn Snnetleri: Namazn oniki snneti vardr: ftitah tekbirinde elleri kaldran Elleri kaldrmann ekli, avularn omuz hizasnda baparmaklarn kulak memelerine, parmaklarn da kulak evresine getirilmesi Seklindedir. Elleri bu ekilde kaldrmak, Allah Resul'nden (sav) 'konuyla ilgili rivayet edilen hadis-i erife uygundur. j Bu hadislerde Allah Resul'nn (sav) avularm omuz hizasna letirdii, ba parmaklarn kulak memeleri zerine koyduu ve barnaklarn da kulak evresine getirdii nakledilmitir. 10[10] ftitah tekbirinin telaffuzu Allah Ekber eklindedir. Baka ekilde telaffuz edilmesi caiz deildir. Tekbir getirildii zaman, eller hzla ileri doru itilmemelidir. Ayn ekilde omuzlarn ardna doru da itilmemelidir. Tekbir getirildikten sonra eller yava ve yumuak bir hareketle aa indirilmelidir.. Tekbir sona ermeden elleri indirmemek gerekir. Tekbirin bitmesinden sonra ellerini kulaklarnda durdurmayp yavaa gbek altnda balanacak ekilde indirir. Kraata balamadan nce sa el, sol elin stne gelecek ekilde balanr. Allah Resul'nn (sav) bu konudaki snneti yle nakledilmitir: 11[11] O, tekbir getirdii zaman, ellerini aa salard. Kraata balamak zere sa elini sol elinin stne koyard. Ellerin balanmasnda, sa elin sol el bileini kavramas gerekir. Eller, gs altnda balanr. Allah Teala'ya gnlden ynelme (=Tevecch): Bu meyanda O'nun u buyruunu yrekten okur: "Yzm bir hanif ve msl-man olarak gkleri ve yeri Yaratan'a evirdim. Ben irk koanlardan deilim". (En'am/79) Ardndan da u ayeti okur: "Namazm, kurbanm, hayatm ve lmm alemlerin Rabbi Allah iindir. O'nun hibir orta yoktur. Ve ben mslmanlardan biri olarak bununla emrolundum". (En'am/172) Sonra Sbhaneke21 okunur. Bu dua ile ilgili muhtelif rivayetler mevcuttur. Cemaat namaz dnda bu rivayetlerin birletirilerek okunmas gzel grlmtr. Sbhaneke Allahmme ve bi hantdike ve tebarekesmuke ve te'la ceddke vela ilahe ayrk. mam ayn rekatte iki kez sekte yapamayaca iin, tevecch babnda okunmas gerekenlerin tamamnn okunabilmesi mmkn olmayacaktr. Bu durumda sadece Sbhaneke'yi ve imam sessiz kraat ediyorsa Fatiha suresini okumakla yetinmelidir.
8[8] 9[9]

Benzer manada hadisler iin b. Ebu Davd, Sala144; Nesa', Tatbik/77; Drim, Sa-lat/78 Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 305 -306. 10[10] Bu konudaki hadisler iin b. Mslim, man/269; Buhr, Ezan/19; Ebu Davd, Edeb/52, Snnet/19; Tirmiz, Salat/30; bni Mce, Taharet/52, Ezan/3, Menasik/4, Nikah/21; Drim, Salat/8; bni Hanbel, II/8, 38, V/131 11[11] Drim, Salatf35

mamn sesli kraati esnasnda Fatiha ve ayet okumaktan, r ' ku, secde ve secdeden ba kaldrmada imamdan nce hareket et inekten kesinlikle s aknm aldr. Kraate balamadan nce istiazede bulunmak (=euz besmele ekmek) de snnettir. Fatiha'dan sonra Kur'an- Kerim'den bir sure veya herhangi bir sureden ayet okumak da namazn snnetlerinden dir. Allah Resul (sav) byle yapm ve ashabna da bunu emretmitir. Rku'ya eilmeden nce elleri kaldrarak tekbir getirmek de namazn snnetlerindendir. Rkuda tesbihatta bulunmak snnettir. Bu tesbihat, ten az olmamak zere, yedi veya on kez olabilir. rakam iin, kemaliyetin en alt snrdr, denilmitir. nk tebihin kemaliyeti, on defa yaplmasmdadr. Yce Allah buyurdu ki: "Onlar tam ondur". (Bakara/196) Bu tebih, eller dizlerin zerine konulduktan sonra ve onlar kaldrmadan nce yaplmaldr. Aksi takdirde, nizami olarak tek bir tei bih okunmu olur. lk tebih ve son tebih eilirken ve kalkarken eda edilmi olur. Bu ise mekruh grlmtr. Rkuda parmaklar ayrarak dizleri tamamen kavramak gerkir. Ba ne kaldrlmal, ne de aa salmmal, aksine srt ile ayn hizada tutulmaldr. Ba, rku esnasnda ne aa eilmi, ne de yukar kaldrlm gibi durmamaldr. Rkudan kalklrken 'Semi'allah limen hamiden' szyle birlikte ellerin kaldrlmas ve 'Allahmme Rabbena lekel hamd Imil'es sejnavati uel arz ve ma beynehma ve mil'e ma i'te min ey'in' denilmesi de snnettir. Secde esnasnda yaplan tesbihat da snnettir. Bu tebihlerin says da on, yedi veya olabilir. Bunlarn asgarisi olan tebih, aln yere kapandktan sonra ve yerden kaldrlmadan nce yaplmaldr. Aksi takdirde tek tebih eda edilmi olur, ilki aln yere ko nurken, sonuncusu da aln kaldrlrken yaplm olur. Tesbihatm ten aa olmas ise mstehap grlmemitir, i Enes b. Malik (ra) dedi ki: u halifeniz -mer b. Abdlaziz (ra)-kadar namaz, Allah Resul'nn (sav) namazna benzeyen baka birini grmedim. Biz onun arkasnda namaz klarken, rkuda da, secdede de onar kez tesbihatta bulunurduk. O, secde esnasnda ban avularnn arasna koyard. Avular da ak olarak yere tamamen yaprd. Pazular yanlarndan ayrk dururdu. Srtn dik tutar, karnm uyluundan yksek tutard. Avularyla yere temas etmeyi mstehap grrd. Avular, yzle beraber secde eder. Secde, secdeden kalkma ve iki secde arasndaki k yam iin~elle-ri keldrmakszm tekbir getirmek de snnettir. Ardndan da kez 'Rabbi'frli verhamni=Rabbim beni bala ve bana merhamet et' der. Bu, bni mer'den (ra) rivayet edilmitir. Eer 'Rabbi'fir verham ve tecavez amma ta'lemu fe-inneke entel E'azzl-Ekrem=Rabbim affet, merhamet et, bildiini bala, nk Sen en yce ve en kerim olansn' derse bu da caizdir ve bni Me-sud'dan (ra) rivayet edilmitir. 'Rabbi'fir li verhamni vehdini vec-burni ven'ani=Rabbim beni bala, bana merhamet et, bana doruyu gster, ihtiyacm gider ve beni dorult' derse bu da gzeldir ve Ali b. Ebi Talib'den (ra) rivayet edilmitir. lk teehhd snnettir. Son selam da snnettir. Selam lafz 'Esselam aleykm ve rah-metullah' eklindedir. Selam verirken yana sadan ve soldan grnecek ekilde olmaldr. Selam verilirken boyun da omuzlar istikametine eilerek evrilir. Allah Resul'nn (sav) selam verii de bu ekildeydi. Selam verilirken vcut kbleden evrilmemeli, uyluk yerden kaldnlmamahdr.Cemaat namazna sonradan yetimeyle ilgili hkmler: Drt rekatl namazlarda iki rekata, veya rekatt akam namaznda nc rekata yetien kiinin namaza nasl katlacan izah edeceiz. Kyamn bir blmnde imama yetien kii, Fatiha-'ya balamal ve gerekirse, rkuya ge giderek Fatiha'y tamamlamaldr. mam ban kendisinden nce rkudan kaldrmsa o da imamn ardndan ban kaldrr. Namaza yetitiinde imamn kyam bitirerek rkuya gittiini gren kimse, iftitah tekbirini

getirdikten sonra bir tekbir daha getirerek rkuya eilir. Bu durumda rekat tamamlam olur. Kendisi Fatiha dndaki sureyi okurken imam rkuya giderse, kraati ayet bitiminden keserek rkuya eilmelidir. mama ilk kadede veya secdede yetien kimse iftitah tekbirini getirdikten sonra tekrar tekbir getirerek oturur ve secdeye kapanarak imama uyar. mam selam verdii zaman tekbir getirmeksizin ayaa kalkar. Kyam halinde Fatiha'y okur. mamla birlikte rkuya eilmedike, bu ekilde yetimesi rekatten saylmaz. Eer ellerini dizlerinin stne koymu ve imam ban kaldrmadan nce bu rkn laykyla yapmsa, o zaman bir rekat tamamlam saylr. Farz bir namaza balayan ve namaz esnasnda baka bir namaz klmas gerektiini hatrlayan kiinin yapmas en uygun olan bu namaz tamamlamas, ardnda da hatrlad o namaz klmasdr. Bunu kldktan sonra da ilk kldn iade etmesi uygundur. Mesela ikindi namazn imam ile klan biri, namaz esnasnda le namazn klmadn hatrlarsa, imamla ikindiyi tamamladktan sonra le namazn klar. Onu bitirdikten sonra da ikindi namaz tekrar klar. Sahabeden baz zatlar byle yapmtr. Bize en uygun grnen de budur. Namazda unutarak konuan veya dalgnlkla drt rekatl bir namazn ikinci rekatnda selam veren kii, teehhd okuduktan sonra iki adet sehiv secdesi yapmaldr. Bunu namazdan ok sonra, hatta mescidden kmasnn ardndan hatrlayan kimse, bize gre o namaz tekrar klmaldr. Kastl olarak konuan, selam veren, kbleye arkasna dnen, avret mahalli alan, burnu kanayan veya abdest alrken ban meshetmeyi ya da ykanmas gereken uzuvlardan birini ykamay unuttuunu farkeden kimse kld namaz tekrar etmelidir. Cemaati karan bir kimse, farz kendisi iin nafile olmak zere klan biri ktnda kendisi ona imam olmaldr. Bu husus ihtilaftan uzak olmamakla beraber, cemaat namaznn farziyetine girer. Bizce farz namaz nafile olarak klacak birinin arkasnda khn-mamas gerekir. Nafile (snnet) namazlarn cemaatle klnmasn da mekruh grmemekteyiz. Kraatin sesli okunmas gereken ksmn sessiz okumadan veya bunun aksinden dolay sehiv secdesi gerekmez. Kii ya da iki rekat m kld hususunda tereddt ederse iki, ya da drt rekat m kld hususunda ki tereddtnde ise rekat kldn varsay-maldr. nk namazda yakin gerekir. Bu da az olan esas almakla mmkn olur. Ardndan da selam vermeden nce iki kez sehiv secdesi yapmaldr. Sehiv secdelerini takiben ikinci kez 'tahiyyat' okumaldr. Bu durumda namaz tamamlam olur. Kii sehiv secdesi yapmay unutursa, eer bunu ksa sre sonra veya mescidden kmadan nce hatrlarsa bana gre bu iki secdeyi yapmal ve 'tahiyyat' okuyarak selam vermelidir. Eer vakit ok gemi veya mescidden kmsa secde lzumu dm olur. Karanlktan veya yeterli bilgisi olmayndan dolay kble hakknda pheye kaplan kimse,kbleyi tesbit etme noktasnda btn abasn sarfeder. Eer namaz eda ettikten sonra kblenin yanl olduu ortaya karsa, bize gre en uygun olan, namazn iade edil mesidir. Namazn fazla klnmas halinde selamdan sonra, eksik klnmas halinde ise selamdan nce sehiv secdesi yapmak mste-haptr. Eksiklik veya fazlalk hallerinin her ikisinde de sehiv secdesini selam vermeden nce yapmak da gzeldir. Btn bunlar Allah Resul'nden (sav) rivayet edilmitir. Kii namazda iken phe deil de bir vehme kaplrsa veya vehmi giderek artarsa, kesinlikle selamdan sonra sehiv secdesi yapmaldr. Zaruri hallerden dolay temizlik eksiklii veya namazn farzlarndan birinin eksiklii ile namaz klan kimse, mmkn olabilecek en ksa srede bu namaz iade etmelidir. Kld elbisede necaset bulunduunu sonradan gren kimse mteakip namazn vakti girmeden nce bu namaz tekrar klmaldr. Eer vakit gemi ise, iade etmesi gerekmez. Kii, necaseti grd an namaz iade ederse bize gre daha doru yapm olur. Kusurlar veya karmas sebebiyle klmas gereken birok namaz olan kiinin bunlar bir

sralama iinde ardarda klmas daha uygundur. Mmkn olursa bir gnn namazlar tek bir vakitte veya muhtelif vakitlerde srasna uygun olarak khnabilir. Bu namazlar, namaz klnmas mekruh grlm vakitlerde khnmamahdr. Namaz esnasnda elbisesinde bir necaset bulunduunu veya kbleye tam olarak ynelmemi olduunu farkeden kimse stnde d elbisesini atarak ve ynn kbleye tam evirerek namazn srdrmelidir. Bu namaz iade etmesi daha gzeldir. 12[12] Namazn Erkan Ve Adab: Namazdan nce dileri misvaklamak, namazn faziletlerindendir. Bir hadiste Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Dileri mis vaki ayarak klman bir namaz, misvaklamaks-zn klnan namazdan yetmi kat daha stndr 13[13] Namaza balamadan nce Nas suresini okumak da mstehap grlmtr. nk bu sure, namaz klan iin eytana kar bir kalkandr. Her rekatta Fatiha suresini okumadan nce 'euz besmele' okumak da mstehaptr. nk kii Kur1 an okumaktadr ve her rekat da bir namazdr. Tekbir esnasnda parmaklar birletirmek de namazn faziletlerindendir. Kyam esnasnda topuklar birletirmeyerek ayr tutmak da mstehaptr. Kyam esnasnda iki topuk arasnda drt parmak kalnlnda bir mesafe braklmaldr. Bu mikdar mstehap grlmtr. lk mslnanlar, imamn tekbir esnasnda parmaklarn bititirip bititirmediklerine ve ayaklarn ayrp ayrmadklarna titizlikle bakarlard. Onlar, imamn bu iki hareketine gre fkh bilgisine hkmederlerdi. bni Mesud (ra) namaz klan birinin kyamda topuklarn birbirine yaptrdn grdnde yle demitir: Eer topuklarm aralam olsayd, snnete uygun hareket etmi olurdu. Bir hadislerinde de Allah Resul'nn (sav) namazda ayaklardan birini dikmeyi ve topuklar birbirine yaptrmay sakndrd rivayet edilmitir. Hadiste geen 'safan=dik tutma' kelimesi u ayet-i kerimede ye-ralmaktadr: "Bir ayan trna zerine kaldrp dier zerinde duran iyi cins atlar". (Sad/31) Burada bahsi geen atlardr. 'Sa-fed=Balayan' kelimesi de u ayet-i kerimede gemektedir: "Kyamet gnnde sulularn birlikte zincire balandklarn grrsn". (brahim/49) Ulemadan bir zatn, tekbir getirirken parmaklarn ayrdn grmtm. Kendisine bunu sorduumda u aklamay getirdi. Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen bir hadiste, "O'nun tekbir getirdiinde parmaklarm tam bir ekilde yayd" rivayet edilmitir.14[14] Hadisteki yayma 'ner' fiilinin teyid ierecek ekilde masdaryla verilmesi byle yapmann doruluunu muhtemel klmaktadr. Buradaki yayma fiiliyle parmaklarn tam olarak aralanmas kasdedilmi olabilir. nk yayma fiilinin (=ner) zndeki mana aarak yaymak eklindedir. nk ayrma 'tefrika' fiili, 'ner5 ve 'bess' filerine karlk olarak da kullanlmtr. Bu meyanda Yce Allah'n u buyruu gsterilebilir: "Denmi hallar vardr". (ai-ye/16) Buradaki asl murad, ayrlktr. 'Bess' fiilinin manasyla ilgili u ayete de baklabilir: "Etrafa serilmi kelebekler gibi". (Ka ria/4) Bu ayetteki "bess' fiili, u ayetteki 'ner/intiar5 fiiliyle ayn manadadr: "Tpk etrafa yaylm ekirgeler gibi". (Kamer/7) 'Ner1 fiili T^ess' fiiliyle ayn manada olduuna gre 'bess' fiilinin ayrlma anlamna geldii de aktr. Allah Resul'nn (sav) parmaklarn yaymas, ayrmas anlamndadr. shak b. Raheveyh'e Allah Resul'nn (sav) namazda parmaklar yaymaya dair buyruunun ne anlama geldii sorulduu zaman, parmaklar aarak birletirme olduunu sylemitir. O, bu12[12] 13[13]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 307-312. bni Hanbel, VI/272 14[14] Tirmiz, Mevakt/63.

nunla parmaklarn avularn iine kvrlarak sklmamas gerektiini bildirmek istemitir. Bizce bu gr gzeldir. nk kvrarak skma, yaymann zdddr. Ulema arasnda zatn tekbir esnasnda parmaklarn ayrdklarn grdm. Mescid-i Haram'm imam Ebu'l-Hasan onlardan biridir. O, fkh bilgisi ok derin bir zat idi. alimin de parmaklarm bititirdiklerini grdm. Ebu'l-Hasan b. Salim ve Ebu Bekir el-Acuri de onlardand. Galib zannma gre, byk fkh Ebu Zeyd de parmaklarn ayranlardand. Namaz esnasnda Fatiha suresinin sonunda 'Amin' demek de namazn faziletlerindendir. Bu hususta Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "mam, 'veleddallin' dediinde 'Amin' deyiniz. Kim 'amin' derken meleklerin 'amini'ne tevafuk ederse gemi gnahlar balanr".15[15] Allah Resul (sav) 'amin' derken sesini ykseltirdi. 'Amin' kelimesinin telafuzzuyla ilgili iki rivayet mevcuttur. Bunlardan birinde bataki 'a' harfinin uzatlmas ve ksaltlmas eklindedir. Her iki halde de 'mim'harfinin eddesiz olmas gerekir. Aksi takdirde mana deierek 'ynelme/kasdetme' eklinde olur. Tpk Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Kabe'ye ynelenlere". (Maide/2) Elleri bileklere bastrarak birbiri stne koyup gbek alt ile gs arasnda bir yerde balamak da namazn adabmdandr. Bu, namazn huu'undandr. Ulemadan bir zat yle demitir: 'Bu duruu, Aziz olann huzurunda teslimiyet ve boyun ei sayarm'. Allah Resul (sav) de bunun, nceki peygamberlerin de snnetlerinden biri olduunu bildirmitir. Ali (kv) Kevser suresinin "Rabbin iin namaz kl ve kurban kes" (Kevser/2) ayetini tefsir ederken yle demitir: Bu, sa elin sol el zerine konulumasdr. Onun ilminin derinlii ve marifetinin letafeti burada ortaya kmaktadr. Zira gsn altnda 'NamY ad ve rilen bir damar vardr. Bu damar, ancak ilim sahipleri tarafndan bilinir. Ali (kv) bu ayetteki Venhar=nahr et' emrini, elleri 'namY denen bu damarn zerine koy eklinde anlamtr. Tpk dm=beyni yarala' kelimesinin 'esb ed-dima' ifadesiyle-aym manaya gelmesi gibi. Ali (kv) ilgili ayetteki kelimeyi, bazlarnn anlad gibi canly boazlamak anlamnda ele almamtr. Zira burada namazdan bahsedilmektedir. Ulemadan bazlar da bunu 'boazn kesme' anlamnda grmlerdir. Onlara gre ayetteki 'nahr', canl boaznn kesilmesidir. "Nahr1 yutan altndaki can damarn ifade etmekte ve namazda da eller oraya konmamaktadr. Dil alimlerinden bir ksmna gre Ven-har' emri, bir hareketle kbleye ynelmeyi ifade etmektedir. Bize gre bu da bir grtr. Namazda ayaklar zerine oturulup dizler dikilmem elidir. Bu, dil ehlinin 'ik'a' kelimesiyle ilgili yaklamdr. Dizlerini kertip ayak parmaklarn dik tutarak da oturmamaldr. Bu da hadis ehlinin ayn kelimeyle ilgili grdr. Elbisenin eteklerini salmak ve ekitirmekten uzak durmaldr. Etekleri salmak yani 'sedl', elbisenin u ksmlarn yere doru salmaktr. Buna bir harf deitirilerek 'sedn' de denilmitir. Kii, elbisesinin etek ksmlarn salp uzatt zaman, her iki kelime de kullanlarak tarif edilebilir. Ka-benin rtsn giydirenlere 'Sidnet'l-Ka'be' yani Kabe rtsn onun zerinden yayp aa salanlar denir. Bu, dil ehlinin grdr. Hadis ehline gre ise, 'sedl', elbiseyi rt gibi alarak elleri onun altna sokmak, rku ve secdeye bu ekilde gitmektir. Onlara gre hakiki mana budur. nk yahudiler ibadetlerini byle yapmaktaydlar. Mslmanlarn onlara benzemeleri bu hkmle sakndrlm oldu. 'Kams' olarak bilinen giysi de byledir. Eller onun iindeyken rku veya secdeye gidilmemelidir. Ne kadar geni olsa da bundan s akimim al dr. Secdede ellerin karnisin iine sokulmas mekruhtur. Fukahadan bir zat 'sedl' hakknda nc bir gr belirterek yle demitir: 'Sedl', izar denilen ve bedenin belden aasn rten elbisenin orta ksmnn ba zerine konularak sa ve sol ularnn aa sallanp omuzlarn rtlmemesidir. Sonraki ulemaya ait olan bu grn bence hibir kymeti yoktur. lk iki gr ilgilenmeye layktr. nk her ikisi de ilk devir
15[15]

Benzer hadisler iin b. Buhr, Ezan/112; Mslim, Salat/74-76; Ebu Davd, Vtr/29; Mu-vatta', Nida/46; bni Hanbel, 11/312, 459.

ulemasnn grlerine dayanmaktadr. Elbiseyi ekitirmek de sakncal grlerek nehyedilmitir. Bu, secdeye gidilirken elbisenin n veya arka ksmn ekitirmek eklinde olur. Kamis olarak isimlendirilen ve st ksma giyilen giysinin kenarlardan sktrlmas da, yukardaki fiil Kapsamna girdii iin mekruh grlmtr. Bunun mekruhluu, Ahmed b. Han-bel'den (ra) de rivayet edilmitir. mer b. Hattab'm (ra) ocuklarndan birinden bununla ilgili ruhsat bulunduuna dair bir gr "rivayet edilmitir. Buna gre Allah Resul (sav), sarn karnisinin zerine kuanarak namaz klmtr. ekitirme fiili, sa iin de szkonusu olabilir. Salar uzun olan kimse, onlara toka ve benzeri bir ey takarak namaz klmam aldr. Bir hadis-i eriflerinde Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Yedi uzuv zerine secde etmekle, salar ve elbiseyi balamamakla emrolundum".16[16] Allah Resul (sav), namazda eli bre ve elleri bele koymay da nehyetmitir. Kyam esnasnda pazlar bedenden uzak tutulmaldr. Secdeye giderken yle bir sralama takip edilmelidir: Yere nce dizler, ardndan eller, ardndan yz temas etmelidir. Yzde de aln ve burun yere temas etmelidir ki bu ikisi tek bir uzuv saylmtr. Kalklrken, ayak ular zerinde kalkln aldr. Kii eer zayf bnyeli ise, kalkarken ellerini yere dayanak yapabilir. Namazda, saa sola meyi edilmemelidir. Gz ucuyla da olsa saa sola baklmamak dr. Gzn secde ettii noktaya dilemelidir. Eer byle yapmazsa, yzn kble istikametine evirmelidir. Namaz esnasnda bedenin hangi bir yeriyle oynanmamaldr. Said b. el-Mseyyeb'den u hadise nakledilmitir: O, namazda sakalyla oynayan birini grmt. Bunun zerine yle dedi: Bu kiinin kalbinde huu olsa, uzuvlarnda da huu olurdu. Allah Re-sul'nden de (sav) bu mealde bir hadis-i erif rivayet edilmitir. Namazda baz rknleri aralksz eda etmek de nehyedilmitir. Bunlar be adettir. kisi imama, ikisi imama uyan kiiye, biri de her ikisine birden der. mama denler unlardr: ftitah tekbirinden hemen sonra k-raata balamak; Kraatin hemen ardndan rkuya eilmek. mama uyan cemaata denler ise unlardr: iftitah tekbirini imamn tekbirinden hemen sonra almak; Selam imamn selamnn hemen ardndan vermek. Sonuncusu ise, farz selamnn hemen ardndan nafile selamn vermek. Bu ikisi arasnda bir sre bulunmaldr. Bir zat yle demitir: Selam vermek kesmek, tekbir getirmek balamaktr. Bir rivayette de u hususlar yeralmtr: Namazda, eytandan kaynaklanan yedi ey vardr: Uyuklamak, vesvese, esneme, kant, saa sola dnme, bireyle oynama. Bir zat ise bunlara sehiv ve kukuyu ilave etmitir. Seleften bir zat yle demitir: Drt ey vardr ki namazda olmamas gereken batl ilerdendir: Saa sola dnmek, yz ovmak, yumurtalar dzeltmek ve insanlarn nnden gelip getii bir yerde namaz klmak. Baka bir zat bu hususlara unu ilave etmitir: lk safta yer varken ikinci safta namaza durmak. drarn tutan, byk abdestini bekleten ve mestleri dar olan kimsenin namaz klmas da nehyedilmitir. nk bunlar, inam megul eden hususlardr. Ayn ekilde fkeli ve bir hususta kaygl kimsenin namaz klmas da mekruh grlmtr. Bir eye acil ihtiyac olan kimsenin durumu da byledir. Bunlarn rahatlamas halinde klacaklar namaz, kalblerinin mutmain olmas bakmndan daha salkl olacaktr. Karn a ve akl yemekte olan birinin namaz yemekten sonra klmas daha doru olur. Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Yemek hazrlandnda ve namaz vakti girdiinde, yemekten balayn".26 Eer vakit darsa veya kiinin kalbi mutmain ise, namaz ne alnabilir. Baka bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Sizden biri kzdrlm iken namaza katlmamal ve fkeli iken namaz klmamaldr". Hasan el-Basri (ra)
16[16]

Buhi, Ezan/133, 137; Mslim, Salat/226, 227, 229; Nesa', Tatbik/40, 43-45, 56, 58.

yle de-di: Kalbin katlmad bir namaz, ilahi cezaya daha yakndr17[17] Namazn Faziletleri Ve Adab: Burada, namazn fazilet ve adab ile, buna uygun namaz klanlarn durumlarn ve huu ehlinin namazlarm anlatacaz. Yce Allah buyurdu ki: "Benim zikrim iin namaz kl". (Taha/14); "Sakn gafillerden olma"18[18]. (A'raf/205); "Sarho iken namaza yaklamayn ki ne sylediinizi bilesiniz". (Nisa/43) Bu ayette geen 'skra=sarholar1 ifadesiyle, dnya sevgisinden ve onunla ilgilenmekten sarho olanlarn kasdedildii sylenmitir. Allah Teala buyurdu ki:"O kimseler ki onlar namazlar zerinde devamldrlar". (Mearic/23) Allah Resul (sav) de buyurdu ki: "Her kim iki rekat namaz klar ve o esnada dnyevi bir hususla ilgili olarak nefsiyle konumazsa, gemi gnahlar balanr". 19[19] Yine O, yle buyurmutur: "Namaz ancak, aresizlik, tevazu, yakar, gnahlardan pimanlk, Allah'a muhtaciyet uuru ve ellerinizi kaldrarak yle demenizdir: Allahm, her kim byle yapmazsa o namaz kusurludur". 20[20] nceki semavi kitaplarda Yce Allah'n yle buyurduu rivayet edilmitir: "Ben, her namaz klann namazn kabul etmem. Ben ancak azametim karsnda tevazu gsteren, Bana kar kibirlenmeyen ve karn a yoksullar Benim iin doyuran kimsenin namazn kabul ederim". Namaza ynelirken sanda solunda kimlerin bulunduunu bilmeyerek yalnz Zat- lahi'nin huzurunda olduunu hisseden kimselerden olmaldr. Muhakkak ki bu, kyamn gzelliindendir. Baz mfessirler, Allah Teala'nn "Onlar namazlarnda huu sahibidirler". (Mminun/2) buyruunun tefsirini bu ekilde yapmlardr. Bu babda Said b. Cbeyr'den u sz rivayet edilmitir: bni Ab-bas'n (ra) aadaki szn duyduum krk yldan beri namazda samda solumda kimin olduuna baknammdr. O yle demiti: "Namazda huu, namaz klann sanda solunda kimin olduunu dahi bilmemesidir". Bir b. el-Hars da Sfyan'm (ra) yle dediini nakletmitir: Huu gstermeyen kimsenin namaz fasit olmutur. Muaz b. Ce-bel'den de (ra) u sz rivayet edilmitir: "Namazda sanda solunda kimin olduunu isteyerek renen kimsenin namaz boa gitmitir". Bu rivayet, smail b. Ebi Ziyad tarafndan Bir b. el-Hars ve baka ravere isnad edilmitir. Sfyan- Sevri'den u sz rivayet edilmitir: "Her kim namaz esnasnda duvarda veya seccadede yazl bir kelimeyi okursa onun namaz boa gitmitir". Bir dedi ki: O, bununla unu kasdetmitir ki yazl bireyi okumak, namaz esnasnda baka bir ile uramaktr. Namazda devamlln art ise, onda skuneti muhafaza edip baka bireyle itigal etmemektir. Allah Teala'nn "O kimseler ki onlar namazlar zerinde devamldrlar". (Mearic/23) buyruu da bu ynde tefsir edilmitir. Ayette geen devamllk, skun bulma ve itmi'nan olarak tefsir edilmitir. Arap dilinde, 'devaml su1 ifadesi de, yatanda skunet iinde akan su iin kullanlmtr. Sahabeden bir zat yle demitir: nsanlar Kyamet gn, namazdaki itmi'nan ve skunet gibi durular zere hasredilirler. Namazdan lezzet ve tat almak gerekir. Kalp, namaz esnasnda kavramaya ynelmeli ve tevazu iin de huu gstermelidir. Btn uzuvlar Allah korkusu karsnda skunete boulmaidr. Kraati, tertil zere yapmal, okunan lahi Kelam'm manalar zerinde tefekkr edilmelidir. Kafalarda Allah Teala'ya muhta oluun gzellii yeretmelidir. O'nun muradna uygun olmaya allmaldr. O'nun Kitab'nda gizledii srlara muttali olabilmek iin talebkr
17[17] 18[18]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 312 -317. bni Hanbel, 11/103 19[19] Buhr, Vdu'/24, 28, Savm/27; Mslim, Taharet/3, 4; Ebu Davd, Taharet/51; Nesa', Taharet/27, 68, 93. 20[20] Benzer manadaki hadisler iin b. Ebu Davd, Tatawu713; Tirmiz, Mevakt/166; bni Mce, kameyi72; bni Hanbel, 1/211

olunmaldr. Namaz esnasnda Kur'an- Kerim'i okurken bir rahmet ayetiyle karlatnda onu arzulaman ve istemeli, bir azap ayetiyle karlatnda ise korkup Allah'a snmaldr. Tebih ve ta'zime dair bir ayete rastladnda hamd, tebih ve tazimde bulunmaldr. Bunu diliyle sylemesinde de bir mahzur yoktur. Eer kalbinde tutar ve kaygsn ona ynlendirirse, o zaman da kalbi diline vekalet etmi olur. Kulun fakirlik ve muhtaciyeti, istek ve niyaznn sonsuzluunu muciptir. Allah Teala'nn u ayetinin iki farkl tefsirinden biri bu manadadr: "Kendilerine verdiimiz Kitab' hakkyla okuyanlar, ite onlar ona iman ederler". (Bakara/121) Hakiki mminlerin, Kur'an tilaveti hakknda sahip olmalar gereken sfat ite budur. Kulun kalbi, namazn rknlerinden birinin sfat zere olmaldr. Kayg ve tasas ise, yakarn btn manalarna bal kalmaldr. O, 'Allah Ekber5 dedii zaman, O'nun dier btn varlklardan byk olduunu bilir. O'nun kklerden daha byk olduunu deil, byklerin en by olduunu kasdeder. Kulun btn kaygs hereyin sahibi ve ulular ulusu olan Hak Teala olunca, Allah' zikretmek de onun kalbinde en byk yeri kaplar. nk kalbi, Rabbi'nin "Allah'n zikri hi kukusuz en byktr" (Ankebut/45) buyruuna muvafakat eder. Dili de Ekber Teala'nm mahedesinde kalbine muvafakat eder. O'nun kelamn bu sfatla okur ve basiretle bakar. Allah Teala "Biz ona iki gz, bir dil ve iki dudak vermedik mi?" (Beled/8) ayetinde, basiret gzn dilin nne koymutur. Allah Teala dili ne geirmemekte, grme duyusunu sonraya brakmakta, bylelikle kulun niyeti szne mutabk olmaktadr. Byle yapan kul, iinde yaad anda syledii ile amel eder olmaktadr. Bu, kulun uyar ve aleyhinde delil olmak zere emrolun-duu bir mesuliyettir. 'Allah Ekber=Allah en byktr diyen kul, bunu sylerken baka birinin szn nakletmemekte, baka birinden haber vermemektedir. Aksine o, bunu sylerken ehadeti e varolan manann hakikatine ermi bir haldedir. Bu, marifet ehline gre vaciptir. Zira iman, her hususta sz ve ameldir. 'Allah Ekber' dediiniz zaman, sze uygun amel, Allah Tea-la'nn kalbinizde hereyden daha byk olmasdr. Bu, ahdi gzetmenin gereklerindendir. Bylelikle de, Allah Teala'nm u buyru-undaki vg ve senaya mazhar olunabilir: "Ve o kimseler ki onlar, emanetlere ve ahitlerine riayetkardrlar". (Mminun/8) Ahit, dille verdiiniz sz, riayet ise, kalp ile vefa gstermektir. Bylelikle Allah Teala'nm "Her kim Allah'a verdii ahde vefa gsterirse, Allah da kendisine ok byk bir ecir verecektir" (Feth/10) buyruundaki byk ecir hakedilmi olur. 'Allah Ekber derken, kk dnya krallar kiinin kalbinde yceler ycesi Allah Teala'dan daha byk bir yere sahip oluyorsa, o kii tekbir cmlesiyle amel etmemi saylr. mann hakikati de bu deildir. nk o, sz ile ameli birbirine uygun klmamtr. O, sadece diliyle birey sylemitir. Sz ile amelin birliktelii, ancak ahiret mahedesine sahip olanlar iin geerlidir. Ahiret onlarn gzlerinin nurudur. Yce Allah buyurdu ki:"Sizin yanmzdakiler -dnya- fanidir. Allah'n katndaki -ahiret- ise bakidir". (Nhl/96) Yine O (sav), yle buyurmutur: "Mutluluum namazda klnmtr".21[21] nk namaz klan kii, Rab-bi'nin huzurundadr. Kulundan rzasn da namazda klmtr. Yce Allah buyurdu ki: "Muhakkak Allah'n zikri en byktr". (Ankebut/45) nk zikne konu olan Hak Teala en byk ve en ycedir. Allah Teala, namaz ile, zikrullah'm murad edildiini de u ayet-i kerimede haber vermektedir: "Benim zikrim iin namaz kl". (Taha/14) Allah Resul'nden de (sav) bu manada yle bir hadis rivayet edilmitir: "Namazn farz klnmas, hac ve tavafn emredilmesi ve hac menasikinin i'ar ancak zikrullah' ikame etmek
21[21]

Nesa', Nisa/l; bni Hanbel, III/128, 199, 285.

iindir", (in-nema furidetis salat 'irat menasik) Kalbinizde zikredilmesi gereken Hak Teala olmad zaman O'nu zikretmek iin klman namazn ne kymeti olabilir? Allah Resul (sav) Enes b, Malik'e (ra) yle buyurmutur: "Namaz kldn zaman, nefse, hevaya ve hayata veda ettirecek ve Mevla'ya ynelecek ekilde kl". 22[22] Yce Allah buyurdu ki: "Ey insan! Sen Rabbine varncaya kadar kadar alp rpnmadasn". (nikak/6); "Allah'tan korkun ve O'nu kavuacanz bilin". (Bakara/223). Allah Resul (sav) de buyurdu ki: "Benim mutluluum namazda klnmtr 23[23] O, namaz esnasnda 'Ekber Teala'y grmekte ve ve gzleri O'nunla huzur bulmaktayd. Ali ah Resul (sav) bir hadis-i eriflerinde yle buyurmulardr: "Her kimin namaz kendisini fuhu ve ktlkten uzaklatr-myorsa, Allah Teala'dan daha fazla uzaklamasndan baka bir ie yaramaz". Bu babda baka bir hadis-i erifte ise yle buyurduu rivayet edilmitir: "Her kim yalanc ahitlii ve emanetlere ihaneti terket-mezse, (unu bilsin ki) Allah Teala onun (oru tutarak) yeme ve imeyi terketmesine muhta deildir". Buna gre namaz ve orutan yegne maksadn gnahlardan uzaklamak olduu ortaya k-maktadm Namaz klmann ve onu kemale erdirmenin gereklerinden biri de vakit girmeden nce abdest almaktr. Bylelikle namaz vakti girdiinde namazdan baka bir ile megul olmas gerekmeyecektir. Bu esnada btn kalbi, kafas ve tasas Rabbi olmaldr. Rabbi, kal binde olmaldr. Kelam ile O'na nazar etmeli ve Hitab ile O'nunla konumaldr. Yakar ile O'nu dnmeli, sfatlar ile O'nu tanmaya almaldr. phesiz konuulan her kelime, O'nun isimlerinden, sfatlarndan, ahlakndan, hkmlerinden, iradesinden veya fiillerinden birinin manasn muhtevidir. nk Kelam, sfatlarn manalarn bize bildirir ve sfat sahibine delalet eder. Hitab- Hahi'nin her kelimesinde farkl on yne giden manalar gizlidir. Arifler iin bu ynlerin her birinde bir makam ve trl mahedeler mevcuttur. Bun ynlerin ilki o kelimeye iman etmek, teslim olmak, ona ynelmek, onun iin sabretmek, ona rza gstermek, ondan korkmak, ondan mitvar olmak, onun iin kretmek, ona muhabbet beslemek ve onun hakknda mtevekkil olmaktr. Bu on makam, yakin makamlar olarak bildiimiz makamlardr. Allah Te-ala'nn kelimesi, yakinin ta kendisidir. Saydmz manalarn tamam da, yakar ve yalvar ehlinin mahede ettikleri her kelimede gizlenmi olarak mevcuttur. lim ve hayat ehli de bunlar bilir. nk Mahbub Teala'mn kelam, kalplerin hayat kaynadr. O'nun kelamn ancak hayat sahiplerini uyarr ve ancak ona ic abet edenler hayat bulurlar. Yce Allah buyurdu ki: "O ancak bir zikir ve apak bir Kur'an'dr. Hayatta olanlar uyarmak iin (indirilmitir)". (Yasin/70); "Size hayat verecek bir eye ardklarnda Allah'a ve Resul'ne icabet edin". (Enfal/24) Akladmz on mahede, ancak AJzab suresinde anlan makamlar geenler tarafndan grlebilir. Bu makamlarn ilki, ms-lmanlarm makam, sonuncusu da zikir ehlinin (=zkirun) makamdr. Zikir makamndan sonra szkonusu on mahede gelir. Bu mahedelere vakf olanlar, Allah Teala'ya yakarmaktan asla sklmazlar. nk onlar Allah Teala'mn yakn dostlarndan olmulardr. Anlay ve lezzetten dolay O'nun huzurundaki kyam da kendilerine ar gelmez. O'nun huzurunda durmak da, merha metine yaknlndan dolay kendisine kolay gelir. O, Hak Tea-la'dan gelen azar da, O'na yaknln verdii tad da nimet bilir. Bu noktada olan kul, namazda uzun uzun Kurban okur. O, bunu kblenin namaz iinde derecelenmesi gibi grmez. O, ona ahit olmaz. nk kble onun ardnda, o ise kblenin nndedir. Kyam da byledir. Kyamda, o kendisini tamaz, o taycs ile beraberdir. Rivayete gre, yakin sahibi kul namaz iin abdest ald zaman yeryznn eytanlar ondan uzaklarlar.
22[22] 23[23]

Benzer manadaki hadisler iin b. bni Mce, Zhd/15; bni Hanbel, V/192 Nesa', Nisa/l; bni Hanbel, IH/128, 199, 285

Zira ondan korkarlar. O, Hak Teala'mn huzuruna girmeye hazrlanmaktadr. Tekbir getirdii zaman, blis ondan perdelenir ve onunla arasnda duvarlar rlr. Hibir eytan ona bakamaz. Cebbar olan Hak Teala onlara Zat ile kar durur. 'Allah Ekber1 dediinde melek onun kalbine bakar ve orada Allah'tan baka hibir eyin byk olmadn grerek yle der: Sznle olduu gibi kalbinle de Allah'a sadk kaldn. O esnada kalbinden bir nur kar ve bu nur, Ar'm melektuna ular. Bu nurla herey, yeryznn ve gklerin melektu ona alr. Toplanan nurlar kadar kendisine hasenat yazlr. Gafil veya cahil biri abdeste baladnda bala en sinekler misali, eytanlar onun bana r. Byle biri tekbir getirdii zaman melek onun kalbine bakar ve orada bulunan hemen hereyin Allah Teala'dan daha byk olduunu grr ve yle der: Yalan sylyorsun! Kalbindeki Allah, dilinde sylediin gibi deil! Bunun ardndan onun kalbinden bir duman ykselir ve gklerin alt ksmna ular. Bu duman, onun kalbine perde olur ve bu perde onun kld namazlar geri gnderir. eytan onun kalbini kuatarak ona frmeye, vesvese vermeye ve ona birtakm eyleri gzel gstererek namaz tamamen terketmeye sevkeder. Bu kii, yle bir hale gelir ki bulunduu durumu dahi aklede-mez olur. Bu hususta yle bir sz rivayet edilmitir: eytanlar, eer Adem oullarnn kalpleri evresinde dolamasalard, gklerin melektunu gzlerlerdi. Rivayete gre Allah Resul (sav) Kble'ye bakarken ortada bir balgam grm ve ok kzmt. Sonra elindeki bir hurma pyle onu temizlemi ve 'Bana misk getirin' buyurmutu. Ardndan balgamn izini zaferanla silmi ve bize dnerek yle buyurmutu: Hanginiz suratna tkrlmesinden holanr. Biz de 'Hibirimiz' dedik. Bunun zerine yle buyurdu: Sizden biri namaza baladnda unu bilsin ki Allah Teala, kendisi ile kble arasndadr. Bu hadisin baka bir lafznda ise yle buyurduu rivayet edilmektedir: Allah Teala onunla yzyze gelir. Hibiriniz O'na doru tkrmesin. Saa doru da tkrmesin. Ancak sol tarafna veya sol ayann alt na tkrsn. Eer ok acil bir durum olursa, o vakit elbisesinin iine tkrsn ve stn rtsn". 24[24] Bunlar, namazn hakiki adabyla ilgili hususlarn bazlardr. Konuyla ilgili olarak bize ulaan rivayetlerden biri de yledir: Kul, namazda 'Allah Ekber5 diyerek kyam ettii zaman Allah Teala meleklere yle buyurur: Benimle kulum arasndaki perdeyi kaldrn. Kul, namazda bir yana yneldii zaman ise yle buyurur: Ey kulum, kime yneliyorsun? Ben senin iin, yneldiin eyden daha hayrlymdr. Namaza niyetlenen kimse ayaa kalkt zaman, kalbi alemlerin Rabbi iin bir gn boyunca kyam ettiine ehadet eder ki bu gnn mikdar, elli bin senedir. Sonra Huzur-u lahi'deki duruuna ehadet eder. nk o, gaflet ehlinden deildir. O'nun varln grmeyii onu zer, varlnn iclali yaklatrr ve kendisine en yakn olan Hak Teala'nn tazimi ona hakim olur. Hereyi murakabe eden Allah Teala'nn korkusu onu iine alr. Kur'an okumaya balad zaman, Kelam Sahibi ile olan beraberlii onun kaygsn azaltr. Kalbi onu anlamakla, onun feyzi ile almakla megul olur. Rkuya eildii zaman, Yce Allah'n yceliini ikrarla birlikte kalbi durur ve kalbinde Allah Teala'dan daha yce hibir ey bulunmaz. Rkudan kalkt zaman hamdn ancak vglere layk olan Allah Teala'ya mahsus olduuna ahit olur. ok seven ve sevilen Hak Teala'ya krederek durur. Bu, Allah Teala'dan daha fazla sevab gerektiren bir harekettir. O kulun kalbi ise rza ile skun bulmutur. nk hamdin hakikati rzadr. Secdeye vardnda kalbi, ulvi mertebelerde ykselir ve Ar- A'la'ya yaklar. Yce Allah buyurdu ki: "Secde et ve Allah'a yakla". (Alak/16) Mahede ehli secde noktasnda makamda yerahrlar Bunlardan ilkinde, kul secde ettii
24[24]

. Bu manadaki hadisler iin b. Buhr, Salat/34, 35, 36, 39, Ezan/94, Amel fi's-salat/12, Edebe/75; Mslim, Mesacid/50-53, Zhd/74; Ebu Davd, Salat/22; Nesa', Mesacid/32, 35; bni Mce, Mesacid/10, kamet/61; Drim, Salatfll; Ibni Hanbel, II/6, 18, 29, 32, III/6, 9, VI/148

zaman kendisine Cebert-i A'la alr ve Karib Teala'ya doru ykselir ve O'na iyice yaknlar. Bu, mahbublardan olan mukarrebunun (=Allah Teala'ya yakn k- manlar) sahip olduklar makamdr. kincisinde, kul secde ettii zaman kendisine lahi zzet'in me- ^ lektu alr ve o kii, Kadir-i Ecell'in sfatlarndan biri zere yeryz toprana secde etmi olur. Bu yzden kalbi krlr ve Yceler Ycesi Rabbi'nden tevazu gerei korkar. Bu da abidler arasndaki korku ehlinin makamdr. ncsnde ise, kul secde ettii zaman kalbi gklerin ve yerin melektunda gezinir, ilahi faidelerin zariflikleriyle sevaplandrlp bize gizli mkafaatlara ahit klnr. Bu da taleb ehli arasnda. lunan sadklarn makamdr. Bir drdnc zmre daha vardr, ancak bunlarn zikre deer bir meziyetleri yoktur. Bunlar vgy de haketmezler. Bunlar namaz kldklarnda btn kayg ve tasalar, Allah Teala'nn verecei dller ve dnyevi beklentilerle doludur. Bunlar himmetlerinin dklnden dolay ulvi ehadetlerden mahrum braklm kimselerdir. Hevalanna esir olduklar iin yce ufuklara sehayetten alkonulmulardr. . Namaz klan kul, dua ettii zaman, dua edilene nazar ede1 ve hereyi O'ndan bekler. Bylelikle dua edilen Allah Teala, ayni (zamanda rica edilen 'Mercuvv' olur. Namaz hakkyla klan kul, Rabbi'ni vme, hamdetme, nimetlerine kranda bulunmaya o kadar dalar ki kendi dnyevi ihtiyalarn unutur. Mevlas ile meguliyetinden dolay kendini ihmal eder. O'na olan vgsnn gzelliinden dolay Rabbi'nden isteklerde bulunmay akledemez. Dua eden bu kul, Allah Teala'dan mafiret dilediinde tevbenin sfatlar ve tevbekarm hkmleri hakknda dnr. Gemi gnahlar zerinde tefekkr ederek istifarn saflatrmaya, tevbe ve zrn halis klmaya alr. Rabbi'nin yolunda dosdoru yr me niyetini tazeler. Bu istifar sayesinde, Allah da ona esenlik ve ikram nasip eder. Byle bir kulun kld namazn faziletleri hakknda birok hadis ve sz nakledilmitir. yle biri namaza durduu zaman, onunla Rabbi arasndaki perde kaldrlr ve Rabbi onunla bizatihi yzyze gelir. Melekler omuzlarnn stnden havaya ykselirler ve onunla birlikte namaz klarlar. O dua ettii zaman duasna 'amin' derler. Gn eteklerinden sa diplerine doru iyilikler salr. Bir in-nadi ona nida ederek yle der: 'Eer yakarp mnacaat eden, m-nacaat edileni bilseydi, namazn asla bitirmezdi'. Gn kaplar da namaz klanlar iin alr. Allah Teala, melekler karsnda namaz klan kullarnn safla-ryla vnr. Tevrat'ta yle yazldr: 'Ey Adem olu, Benim huzurumda gzyalaryla namaz klmak iin kyam etmek hususunda acze dme. Ben senin kalbine ok yakn olan Allah'm. Sen gayb aleminde Benim nurumu grdn', Bize gre, ihlasla namaz klan kulun hassasiyet ve alay ve ona alan kaplar Allah Teala'mn onun kalbine yaklamasnn ne-ticelerindendir. Sahabeden bir zat, Allah Resul'ne (sav) yle demiti: Cennette sana refik olabilmem iin Allah Teala'ya dua et. O da kendisine, 'Sen de secdeyi oaltarak bana yardm et1 buyurdu25[25] Rivayete gre Allah Resul (sav) yle buyurmutur: "Allah Teala'mn yarattklarna farz kld hususlar arasnda tevhidden sonra gelen namazdr. Eer O'na namazdan daha sevimli gelen bir ey olsayd, melekler kendisine onunla ibadet ederlerdi. Halbuki onlardan kimi rkuda, kimi secdede, kimi kyam, kimi kade halindedir". Ulemadan bir zat yle demitir: Namaz, yeryznde Allah Teala'ya hizmettir. Baka bir zat ise yle demitir: Namaz klanlar, Allah Teala'mn arz zerindeki hizmetileridir. Denir ki: Gklerde namaz klan melekler, 'Rahman'm hizmetileri' olarak isimlendirilmilerdir. Onlar,
25[25]

Mslim, Salat/225; Ebu Davd, Tatawu'/22; Nesa', Tatbik/79; bni Hanbel, IV/9.

dier eli melekler karsnda bu isimleriyle iftihar ederler. Denir ki: Mmin iki rekat namaz kld zaman, herbirinde on-bin melein bulunduu on saf melek kendisine hayranlkla bakarlar. Allah Teala da yz bin melee kar onunla vnr. Meleklerin hayrete dme sebebi, kulun namaz klarken drt erkan ile birlikte eda etmesidir ki bunlar; kyam, rku, kade ve secdedir. Hakikatte bu drt erkan krkbin melee taksim edilmitir. Kyam eden melekler, Kyamet gnne kadar rkuya eilmeyip sadece kyamda dururlar. Secde eden melekler de ayn ekilde Kyamet'e dek balarn kaldrmazlar. Rku ve secde eden meleklerin durumlar da byledir. Allah Teala, anlan drt erkana ilaveten alt erkan da Adem oluna nasip etmitir ki bunlar; kraat, hamd, istifar, dua, Allah Resul'ne (sav) salat ve selam getirmektir. Allah Teala bu rknleri de altmbin melee taksim etmitir. Meleklerden her bir saffln grevi, bu alt zikirden biri ile megul olmaktr. Melekler, bu alt farkl zikrin iki rekatlk namazda cemedildiini grnce hayrete dmlerdi. Allah Teala da bu hususiyeti nasip ettii kuuyla meleklere kar vnmt. Zira O, bir kulun iki rekat namazda cemettii szkoiiusu erkan ve zikirleri yzbin melee taksim etmiti. Mmin, ite iju hususiyetiyle meleklerden stn klnmtr. Yakin sahipleri de, kalbi amellerin mahede edildii makamlarca yer deitirneleriyle meleklerden stn klnmlardr. Yakin sa-liipleri, bu makamlar cemeder ve bunlardan daha ykseklere kabilirler. Melekler ise, konulduklar makamlardan ykseltilmezler. Her melek, kendisi iin tahsis edilen malum bir makamda ve o makamdan bakasna nakledilmez. kr, korku, rica, Aayet ve muhabbet bu makamlardan bazlardr. Melekler, kendilerine tahsis edilen makam iinde ykselme imkanna sahiptirler. Onlar, kuvvet ve gayretleriyle ayn makam iin de yksek derecelere kabilirler. Halbuki bu makamlar, yakin sahibinin kalbinde cemedilmitir. Szlerin en dorusuna sahip olan Allah Teala, mmin dostlarnn sfatlar hakknda yle buyurmaktadr: "Namazlarnda huu sahibi olan mminler felaha erdiler. Onlar, bo szden yz evirirler". (Mminun/1-3) Allah Teala iman ile birlikte zikrettii bu kullarn namazlar sebebiyle medhetmitir. Onlarn namazlarn da, huu sfatyla vmtr. O, onlarn sfatlarnn banda da namaz zikretmitir. Bu ayetin sonunda ise yle buyrulmaktadr: "Ve o kimseler ki namazlarnda devam ederler". (Mminun/9) Grld gibi Allah Teala'mn onlar tavsifi, namazla balad gibi, yine namazla noktlanmaktadr. Allah Teala, namaz klan kullarn tavsif ederken, onlar musibetlerden ve fukaralktan dolay feryad eden, sahip olduu mal Allah yolunda harcanmayanlardan mstesna klarak yle buyurcnak-tadm: "Onlar namazlarnda daimdirler". (Mearic/23) O, mminlerin sfatlarm sraladktan sonra da yle buyurmaktadr: "Ve o kimseler ki namazlarnda devam ederler". (Mminun/9) Eer namaz, Allah Teala iin amellerin en sevimlisi olmasayd, onu dostlarnn ilk ve son sfat olarak zikretmezdi. Yine onlar, namazda devamllk ve sreklilikleri meziyetiyle vmezdi. O, mmin kullarn namazda gsterecekleri huu ile de vmtr. Huu; kalbin krlmas, ram edilmesi, tevazu, zillet ve organlarn terbiyesi, gzel bir arballk ve yneli, namazda devamllk ve sreklilik, kalbin ve uzuvlarn namaz ile skun bulmasdr. Ayetteki 'muhafaza devam etme' kelimesi; kalbin dirilii, iitmesi, anlayn duruluu, zamanlara riayeti ve aralarn temizliinin tamamlanmasdr. Allah Teala, namaz klanlar bekleyen akbet hakknda da yle buyurmaktadr: "te onlar varislerdir ki Firdevs'e varis olurlar Onlar orada ebedidirler". (Mminun/10) Allah Teala'nn onlara nasip ettii ilk mkafaat felahtr/Felah, zafer ve bekadr. Mkafaat-larm sonuncusu ise Firdevs cennetidir ki o, yurt ve meskenlerin en hayrlsdr. Onlarn kartlar olan cehennem ehli hakknda ise yle buy-rulmaktadr: "Sizi 'Sekar* cehennemine srkleyen nedir? Sulular yle cevap verirler: Biz, namaz klanlardan deildik". (Mddes-sir/42-43) O, onlar knarken de yle buyurmutur: "Ne iman etti, ne de

namaz kld", (Kyamet/31) Allah Resul (sav), namaz klmay engelleyenlere itaat edilmesini nehyetmi ve namaz emrederek onun Allah Teala'ya yaknlk vesilesi olduunu bildirmi ve bunu da u ayet -i kerimenin izahnda zikretmitir: "Namaz kld vakit, bir kulu engelleyeni grdn m?... Sakn ona itaat etme, secde et ve Allah'a yakla". (Alak/9-10, 19) Namaz klanlar, O'nun yaratt insanlardan bir topluluk ve cennetin varisi olan kullardr. Onlar, Allah Teala'nn, gazab yurdu olan cehennemden de kurtarlarak necat ehlinden kabul edilmilerdir. Allah Teala efkat ve merhametiyle bizi onlardan klsn. Namaz srekli klmay tevik ve yakin ehlinin namazda izledikleri yollar hakknda da unlar sylenebilir. Allah Teala buyurdu ki: "Muhammed Allah'n Resul'dr. Ve O'nunla birlikte olanlar inkar edenlere kar iddetli, kendi aralarnda merhametlidirler. Onlar rku edenler, secdeye kapananlar olarak grrsnz". (Fetih/29) Allah Teala, Resul'nn (sav) ashabn semitir. O'nun ashab iin de namaz semitir. O, namaz Tevrat'ta da, ncil'de de onlarn sfat klmtr. Btn bunlar, namazn ameller arasnda en faziletlisi olduuna delalet etmektedir. O'nun ashab da amel sahiplerinin ncleri olarak namaz ile tavsif edilmilerdir. Allah Resu-l'ne (sav) amellerin en stn sorulduunda yle buyurmutur: "Vakitlerinde klman namaz 26[26] mer (ra) yle demitir: "Kiinin namazda devaml olduunu irdn zaman onun hakknda iyi dn. Namaz terkeden biri grdnde ise, unu bil ki o, dier ibadetleri daha fazla terkedici -ir". Hasan el-Basri (ra) yle derdi: Ey Adem olu, namaz sana kolay geldike Allah'n dininde sana g gelen eyler de Allah Teala'ya kolay gelir. Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Namaz dinin direidir. Onu terkeden kfrdedir". 27[27] Bu hadisin baka bir rivayetinde ise son ksm yledir: "Onu terkeden, kfr ile iman arasndadr". Konuyla ilgili bir rivayet de yledir: Her kim tam abdesti ve vaktine bal olarak namaza devam ederse, Kyamet gn onun iin bir nur ve rehber yaratlr. Her kim de onu yitirirse, Allah Teala onu Firavun ve Haman ile birilikte hasredilir. "Rahman'm katnda bir ahit almam olanlar dndakiler efaat (etme hakkna) sahip olamazlar". (Meryem/87) ayet-i kerimesinin tefsirinde de, bu ahdin be vakit namaz olduu sylenmitir. bni Mesud ve Selman'dan (ra) u hadis rivayet edilmitir: "Namaz bir tartdr. Her kim tarty hakkyla yerine getirirse, Allah Teala da onun tartsn hakkyla ifa eder. Her kim de hakszlk ederse, Allah Teala'nn tartda hakszlk edenlerle ilgili ne buyurduunu bi lirsiniz". Konuyla ilgili baka bir rivayette yle denilmektedir: "Hrszlarn en kts,mamazdan alan; rku veya secdesini tamamlamayan kiidir". Bir dier rivayette ise yle denilmektedir: "Halk iinde namaz klarken namaz gzelce klp, yalnzken erkanna uymakszn klan kimsenin hareketi, Rabbi'ni hafife almadr". Bir dieri de yledir: "Kul akta ve gizlide namaz gzelce kld zaman Allah Teala meleklerine yle buyurur: Bu Benim gerek ku lumdur". Ka'b ve bakalarndan u sz nakledilmitir: "Namaz kabul edilen kimsenin btn amelleri kabul edilir. Namaz geri evrilen kimsenin dier btn amelleri de geri evrilir". Denildi ki: "Be vakit namazlar kartnlrnakszn ve bir ksm dierlerinden veya farzlar nafilelerinden stn klmmakszm tam olarak kabul edilen kimse Abdal zmresinin ilmine muttali olur ve sddk olarak yazlr". Namazlarn kabul ediliinin alameti, kulu her trl faha ve mnkerden sakndrmasdr. Faha; byk gnahlar, mnker ise, alimlerin inkar ettikleri hususlardr. Bunlardan uzaklaan kulun namaz Sidret-i Mnteha'ya ykseltilir. Arzu ve hevalaryla tutuan kimsenin namaz ise kendisine geri verilir. nk o, yoldan km ve nevasna tabi olmutur. Malik b. Dinar ve brahim b. Edhem yle demilerdir: Namazn ta'dil ile klan kii, ailesine
26[26] 27[27]

Nesa', Mevakt/1; bni Hanbel, 1/451 Tirmiz, man/9; Nesa', Salat/8; bni Mce, kamet/77; bni Hanbel, V/346

kar da merhametlidir. Fudayl b. Iyaz yle demitir: Farz namazlar sermayedir. Nafile namazlar ise krdr. Kr, ancak sermayenin konulmasndan sonra temin edilir. bni Uyeyne ise yle derdi: Kullar, srf usul (esas farzlar) yitirdikleri iin vusulden (Allah'a kavumaktan) mahrum klnrlar. Ali b. Hseyin yle derdi: Be vakit namaz vakitlerinde abdes-ti tam alarak klmaya zen gsteren kimse iin dnyada geim derdi olmaz. Namaz iin abdest aldnda da ona selam olur. Rengi deiir, sararr ve titrer. Ona bu husus sorulduu zaman u cevab vermitir: Siz benim kimin huzurunda durmak, kimin yanna varmak ve kiminle muhatap olacam bilmiyor musunuz? Ariflerden bir zat yle demitir: Namazn drt farizas daha vardr: Namaz klman makam yceltmek; Kalbin kaygsn muhlis klmak; Ne okuduunu yakinen bilmek; Hereyi Allah Teala'ya teslim etmek. Ebu'd-Derda (ra) yle derdi: Allah'n en hayrl kullar, O'nu zikretmek iin gnei, ay ve glgeleri iyi gzleyenlerdir. Veki' de unu sylemitir: Namazn hibesini vaktinden nce almayan kimse, namaza devamla onu koruyan kimse deildir. ftitah tekbirinde gevek davrananla da iiniz olmasn. Allah Teala'nm "Rabbinizden bir mafirete yarnz". (Al -i mran/133) buyruunun tefsirinde, ayetteki 'mafiret1 ile iftitah tekbirinin kasdedildii sylenmitir. Ebu Kahil (ra) Allah Resul'nn (sav) yle buyurduunu rivayet etmitir: "Krk gn boyunca namazlarn cemaatle klan ve iftitah tekbirlerini karmayan kimseye iki beraat verilir: Nifaktan beraat ve Cehennem ateinden beraat".28[28] Said b. el-Mseyyeb yle demitir: Krk yldr cemaatle namaz kldm ve hibir iftitah tekbirini karmadm. O, 'Cami gvercini'olarak anlrd. Abdrrezzak ise yle demitir: Yirmi yldr ezan camide dinlemekteyim. Denir ki: Kyamet gn namaz klanlar gruplar halinde arlrlar. lk grup yzleri parldayan yldz gibi k saarak gelir. Melekler onlar karlarlar ve 'Sizler kimsiniz?' diye sorarlar. Onlar da, 'Biz, Muhammed (sav) mmeti'nin namaz klanlaryz' derler. Melekler kendilerine, 'Dnyadaki amelleriniz nelerdi?' diye sorduklarnda ise yle cevap verirler: Biz, ezan iittiimiz zaman hemen abdeste balar, baka bireyle megul olmazdk. Bunun zerine melekler, 'Bunu haketmi siniz' derler. Ardndan ikinci grup gelir. Onlarn yzleri de ay gibidir. Melekler kendilerine, 'Siz kimsiniz?' diye sorarlar. Onlar da, 'Biz namaz klanlarz' derler. Melekler, 'Szin namaznz nasld?' diye sorduklarnda ise u cevab verirler: Biz, namaz iin, vakit girmeden nce abdest alrdk. Bunun zerine melekler de, 'Bunu haketmisiniz' derler. Ardndan nc grup gelir. Bunlarn konumlan ve gzellikleri dierlerinden daha gzeldir. Yzleri gne gibi parlamaktadr. Melekler onlara, 'Sizin yzleriniz daha gzel ve makamnz daha yksek, peki siz kimsiniz' diye sorarlar. Onlar da, 'Bizler de namaz klanlarz' diye cevap verirler. Melekler, Teki sizin namaznz nasld?' diye sorarlar. Onlar da, 'Biz ezan camide dinlerdik' diye cevap verirler. Melekler de, 'Siz bunu haketmisiniz' diye rek onlar selamlarlar. Ulemadan bir zat yle demitir: Namazn 'salat' olarak isimlendirilme sinin sebebi, onun kul ile Allah Teala arasnda 'sla' yani ba olmasndan dolaydr. O, Allah Teala'nm kuluna 'muvasale'si yani kavumasdr. Bu buluma ve erime, ancak takva sahibi kullar iin gerekleebilir. Allah Teala buyurdu ki: "Kurbanlarn ne etleri, ne de kanlar hibir zaman Allah'a ulaamaz. O'na ulaan ancak sizin takvanzdr". (Hac/37) Takva ise, ancak huu sahipleri iin mmkndr. Huu sahibi, O'nun huzurunda uzun sreler kyamda durmaktan erinmez, mn-kerat terkedip emirlere uymak kendisine ar gelmez. Mnkeri nehyederek Allah Teala'nm koyduu snrlar muhafaza edenlerin dlleri, byk bir
28[28]

Tirmiz, Salat/64

mjdedir. Nitekim O, "Mminleri mjdele" (Yunus/87) buyurmutur. Huu sahipleri 'hai'un', ayn zamanda Allah'tan korkan, O'nu daima zikreden, hkmlerine sabreden ve namaz eda eden kimselerdir. Bu sfatlarn hamili olanlar, Allah Teala'dan hakkyla korkarak tevazu sahibi olan 'muhbitun' zmresidirler. Yce Allah buyurdu ki: "Muhbitun'u mjdele". (Hac/34) bni Mesud (ra) Rebi' b. Haysem'i grd zaman Hac suresinin bu ayetini okur ve yle derdi: Yemin ederim ki Muhammed (sav) sen grseydi, ok mutlu olurdu. Onun bu sznn baka bir rivayetinde ise 'Seni severdi' ifadesi yer almaktadr. Rebi', bni Mesud'un (ra) evine yirmi yl boyunca gidip gelmi bir zat idi. Gzlerini srekli ksk tutmas ve ban srekli yere emesinden dolaydr ki bni Mesud'un (ra) hizmetisi onu grme zrl sanr ve kap alnp onu kapda grd zaman efendisine 'u grme zrl dostunuz geldi' derdi. bni Mesud (ra) da tebessm ederek 'O Rebi'dir1 derdi. Rebi' bir gn bni Mesud (ra) ile demircilerin semtine gitmiti. Demirci ocaklarnn iddetle yann ve ykselen ateleri grnce bir lk att ve orackta bayhverdi. bni Mesud (ra) namaz vaktine kadar baucunda bekledi. Aylmadn grnce onu srtna alarak evine gtrd. Baygnl ertesi gnn ayn saatine kadar srd ve be vakit namaz da kard. bni Mesud (ra) onun baucunda otururken yle derdi: Vallahi bu Allah korkusundan bakas olamaz! Rebi' yle derdi: Namaza baladmda, namazda sylediimle bana sylenenden baka hibir eyle ilgilenmem. Amir b. Abdullah, huu ile namaz klanlardan biri idi. Namaza durduu zaman kzlar def alar ve gnllerinden geen arklar sylerlerdi. O, bunlarn hibirini iitmez ve aklna sokmazd. Bir gn kendisine 'Namazda kendi kendinle konutuun olur mu?' diye sormulard. O, u cevab verdi: Evet, Allah'n huzurunda olduumu ve iki cihandan birine yneldiimi sylerim. 'Peki, dnyevi hususlarla ilgili bireyler dndn olur mu?' diye sorulunca yle dedi: Vcudumu mzraklarn paralamas, benim iin namazda sizin dndnz eyleri dnmemden daha sevimlidir. O, yle derdi: Eer rt kaldrlnasayd, yakini imanm artmazd. Mslim b. Yesar, zhd sahibi amillerden biriydi. Namaza balayaca zaman, ailesine 'Dilediiniz gibi konuabilir, srrnz aabilirsiniz, nk sizi iitmemekteyim' derdi. Yine o, 'Namazda iken kalbimin nerede olduunu bilir misiniz?' derdi. Bir gn Basra camiinde namaz klyordu. Drt payandaya dayal stunlardan biri onun hemen ardna dt. evre halk camiiden gelen grlty duyarak ieri girdiklerinde stunun devrildiini, AimYin ise hibir ey olmam gibi namaz kldn grdler. Namaz bittiinde insanlar yanna giderek kendisini tebrik ettiler. O, aknlk iinde 'Beni neden tebrik ediyorsunuz?' diye sordu. Onlar da, 'u stun devrilerek senin tam arkana dm ve sen de kurtulmusun!' dediler. O, 'Ne zaman dm?' diye sordu. 'Sen namazda iken' denilince, 'Ben hi farknda deilim' demitir. Namaz ehlinden biri yle demitir: Namaz, ahirettendir. Namaza baladnzda dnyadan km olursunuz. Onlardan birine yle denilmiti: Namazda hibir eyi zikreder misiniz? O da u karl verdi: Bana namazdan daha sevimli gelen bireyi, yani Allah Teala'y zikrederim. Ebu'd-Derda (ra) yle derdi: Fkh bilgisi tam olan kii, namaza ihtiyalarn giderdikten sonra balar. Byle yapmasnn sebebi, namaz kalbi bo olarak eda edebilmektir. Bir rivayette Ammar b. Yasir'le (ra) ilgili u hadise nakledilmitir: Ammar (ra), bir namaz klm ve namazda acele etmiti. Kendisine, 'Ey Ebu Yakzan, abucak kldn' denildi. O da, 'Namazdan herhangi bir eyi eksilttiimi grdnz m?' diye karlk verdi. Onlar, 'Hayr1 deyince yle dedi: Acele ederek eytann hataya ketmesini nledim. nk Allah Resul (sav) yle buyurmutu: "Kul namaz olar ama bu namazn sevabndan kendisine ne te biri, ne yar ne eyrei, ne bete biri, ne altda biri, ne de onda biri yazlr. Kul iin yazlan sevab, namazda akl ile idrak ettii ksmdr".

Abdlvahid b. Zeyd bunun icmaya konu bir husus olduunu bildirmitir. O bu konuda yle demitir: Ulema, u husus zerinde ic-ma etmitirler ki kul iin kld namazda ancak aklyla idrak ettii kadar vardr. Hasan el-Basri (ra) unu sylemitir: Kalbinizin hazr bulunmad her namaz, sevaptan ok azaba daha yakndr. Denildi ki: Allah Resul'nn (sav) ashabndan ve aralarnda Z-beyr (ra) ve Talha'nn (ra) da bulunduu zatlar, namazlarn hzl klarlard. Bu durum kendilerine sorulduunda ise u cevab verirlerdi: Biz byle yaparak eytann vesvesesinin nne gemek istemekteyiz. mer (ra) da minberden hitap ederek yle demitir: yle insan vardr ki yanaklar slam zere yalanr da Allah Teala iin tek bir namaz kamil anlamyla klmam olur. 'Bu nasl olur?' diye sorulunca yle karlk verdi: Kld namazda Allah Teala'ya kar huu, tevazu ve ikbalini yeterince ortaya koymamakla olur. Yce Allah buyurdu ki: "Km Allah'tan daha doru szldr ". (Nisa/87): "Sarho iken namaza yaklamayn, ta ki ne sylediinizi bilesiniz". (Nisa/43) Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Kimin kayglar deiik yerlere kayar ve Allah Teala'nn namazn hangi vadisinde olduunu umursamazsa helak olur" 29[29] Ebu'l-Aliye'ye "Ki onlar kldklar namazdan habersizdirler" (Ma'un/5) ayetinin tefsiri sorulduunda u karl vermitir: Bunlar, namazlarndan habersiz olduklar iin tek mi ift mi rekat kldklarn bilmeyen kimselerdir. Ayn ayet Hasan el-BasriJye (ra) sorulduunda, o da yle bir aklama yapmtr: Bunlarla kasdedilen; amaz vaktinden habersiz olduklar iin, namaz karan kimselerdir. Bunlar namaz terket-selerdi inkar etmi olacaklard. Oysa onlar dalgnlklar sebebiylej vakti karanlardr Seleften bir zat ise ayn konuda yle demitir: Bu, yle bir kimse iin geerlidir ki namaz vaktin banda cemaatla kldnda buna sevinmez, vakti ktktan sonra kldnda ise buna zlmez. Baka bir zat ise bu ayetin, vaktinde namaz klmann sevap, sonradan klmann gnah olduuna inanmayanlar iin geerli olduunu sylemitir. Denildi ki: Be vakit namaz birbirlerine katlarak kul iin kamil manada tek bir namaz karlabilir. Baka bir yerde ise yle denilmitir: insanlar iinde yle kimseler vardr ki onlarn kld elli namazdan kamil manada be namaz kar. Allah Teala, kulundan farz kld namazlar olduu gibi isteyecek olmad takdirde bunlar nafile ibadetlerinden tamamlayacaktr. nk O, kuluna ancak takati kadarn farz klmtr. O, rahmeti gerei gcnn yetmeyecei eyleri farz klmantr. sa'nn (as) yle dedii rivayet edilmitir: "Allah Teala buyurdu ki: Kulum, farzj larla Benim azabmdan kurtulur ve nafilelerle de Bana yaklar". ! Benzer manada bir hadis de Allah Resul'nden (sav) rivayet edilmitir: "Allah Teala buyurdu ki: Kulum Benim cezamdan ancak ona farz kldklarm eda ederek kurtulabilir". Aklayc bir riva yette ise yle denilmektedir: Kulun hesaba ekilecei ilk husus namazdr. Eer bunlar tam bulunursa dier hesaba geilir. Aksi takdirde ise yle buyurur!: Kulumun nafileleri var m bakn. Farzlarnn eksiini nafleleriyle tamamlayalm. Namazdan sonra gelen her farizada byle yaplr. Grld gibi her farzn eksii kendi cinsinden nafile ibadetlerle tamamlanr. Farzlarda olduu gibi nafile ibadetlerinde de kusur ve hatalar bulunan kimsenin hesap gnndeki hali ne kadar da endi e vericidir! ibni Abbas (ra ) "Gerekten insan, Rabbi'nin emrettiim yerine!hm) Bize gcmzn yetmeyeceini ykleme". (Bakara/286) Bu meselede birtakm ihtilaf ve pheler mevcuttur. Bunlar arasnda doru olan udur ki Allah Teala, zellikle de mminlere glerinin yetmeyecei hibir eyi yklemez.
29[29]

bni Mce, Mukaddime/23, Zhd/2, 16

Bu, Allah Teala'nn ltuf ve nimetinin bir tecellisi olarak onlara mahsus klnm bir ltuftur. Allah Teala bu zellikle onlar inkar edenlere tercih etmitir. O'nun kullarndan bir ksmn dierlerine stn klma hakk vardr. nk ltuf O'nun elindedir ve onu dilediine verir. "(Allattm) Bize gcmzn yetmeyeceini ykleme". (Bakara/286) ayetinin delaletinden anlalan da budur. Allah Teala, adalet ve hikmetinin gerei olarak inkar edenlere glerinin yetmeyecei eyleri ykleyebilir. Buna delil olarakta u ayet-i kerime zikredilmitir: "Rabbinin kelimesi sdk ve adalet olarak tamama ermitir. Rabbinin kelimesini deitirecek yoktur". (En'am/106) Buradaki sdk mminler, adalet ise inkr edenler imdir. Allah Teala, Yusufun (ra) kardelerinun dilinden unu haber vermektedir: "Allah'a andolsun ki O, seni bize tercih etmitir". (Yusuf/) Grld gibi bu ayet, Allah Teala'mn insanlardan bir ksmn dierlerinden stn tutabileceinin delilidir. Bunu dorulayc nitelikte grler de, aadaki ayet-i kerimenin tefsirini yapan b-ni Abbas'tan (ra) nakledilmitir. Bu grleri smail, Cveybir'den, o Dahhak'tan, o da bni Abbas'tan rivayet etmitir. Allah Teala buyurdu ki: "Ve o kimseler ki iman eder, salih amel ilerler. Biz hibir nefse takati olmayan yklemeyiz". (A'raf/42) Yani ancak takatinin yettii ameller yklenir. Allah Teala mminlere, glerinin yetecei amelleri farz klmtr. O, onlara glerinin yetmeyecei amelleri farz klmamtr. Bu b-ni Mesud'un (ra) mminlerin bu zellikle tahsislerine dair sylediinin aynen nakli olup yukarda da zikretmitik. bni Mesud (ra), bu meselede kalpleri erilerek tevil yoluna sapmak isteyenlere unu sylemektedir: Allah Teala'mn kullarna glerinin yetmedii eyleri yklediinde, onlar bunlara ancak Allah'n verdii gle muktedir olurlar. Kul, hareket ve skununda O'ndan mstani olamaz. nk O'nun dilemesi olmadka kendisinin dilemesi olamaz. O'nun tevfi-ki olmadka istitaat yani g yitirmesi de szkonusu olamaz. G de hareket verme de O'nunladr. Allah Teala'mn kafirlerin vasflaryla ilgili u buyruunu iitmez misiniz? "Onlar iitemezlerdi ve gremezlerdi". (Hud/20); "Onlarn iitme gleri yoktu". (KenflOl) Buna g yitiren hakknda da yle buyurmutur: "Ben ancak slah isterim. Muvaffakiyetim ancak Allah sayesindedir ve O'na tevekkl ettim". (Hud/88) Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Kim emredildii gibi namaz klarsa gemi gnahlar balanr". Kudsi bir hadiste de Allah Teala'mn yle buyurduu rivayet edilmitir: "Ben her namaz klann namazn kabul etmem. Ancak yceliim karsnda tevazu gsteren, celalim karsnda kalbi titreyen, haramlarmdan arzularn uzaklatran, gecesi ve gndzn zikrime ayran, Bana isyanda srar etmeyen, yarattklarma kar kibirlenmeyen, rzam iin zay fa merhamet eden ve yoksulu teselli eden kimsenin namazn kabul eder, onun iin cehaleti hogr ve karanl nur klarm. 0 Bana dua eder, Ben ona icabet ederim, Ben'den ister ona vertrim. stme yemin eder, yeminin yerine getirtirim, onu kuvvetimle korur ve meleklere kar onunla vnrm. Onun katmdaki nuru dnya sakinleri zerine taksim edilse onlara ok bile gelir. O, Firdevs cennetine benzer, ne meyvesi bozulur, ne de hali deiir". Namazla ilgili bir rivayette yle denilmektedir: Gece namaza kalkan niceleri vardr ki, onlarn nasibi uykusuzluk ve yorgunluk^ tan baka birey deildir. Bir imamn ardnda namaz klp onun ne okuduunu bilmeyen kii, sehiv ve dalgnln zirvesindedir. O, imam dinleme emrini terketmitir. Byle biri asndan rahmet-i ilahiden uzaklama endiesi mevcutturnk Allah Teala rahme-itini iki arta balamtr: lki dinlemek, ikincisi susmaktr. Yce Allah her iki manayla ilgili olarak yle buyurmutur: 'Kur'an okunduu zaman onu dinleyin ve susun, umulur ki merhamet olunasmz". (A'raG'204); "Kur'an'n okunuunda hazr bulunun-jca birbirlerine 'Susun!' dediler". (Ahkaff29) Konuyla ilgili rivayet edilen bir hadis yledir: Allah Resul , (sav), ashabna namaz kldrm

ve kraat esnasnda bir ayeti okumamt. Namaz bittikten sonra sahabeye dnerek (Ben ne okudum?' diye sordu. Skut ettiler, beyy b. Ka'b'a (ra) sordu. da, ,'u sureyi okudunuz ve falan ayeti atladnz. O ayetin neshedilip edilmediini bilmiyorum' dedi. Bunun zerine Allah Resul (sav) 'Sen namaz ehlindensin ey beyy' dedi. Sonra dierlerine dnerek yle buyurdu: Namaza gelip saflarn tamamlayan ve ilerindeki peygambere uyan, sonra da onun Allah'n Kitab'mdan ne okuduunu bilmeyen kavimlerin hali nice olur! Byle yapan ancak srailo-ullan'dr. Onlar da sizin gibi yapmlard. Bunun zerine Allah Teala peygamberine yle vahyetmiti: Kavmine de ki: Bedenlerinizle bana geliyor, dillerinizi bana veriyor ama kalplerinizi benden saklyorsunuz. Tuttuunuz bu yol batldr". Ulemamzdan bir zat yle demitir: Kul, kendini Allah'a yaklatraca dncesiyle secdeye varr. Halbuki onun bu secdesin-deki gnahlar ehrinin halkna taksim edilse, hepsinin helak olmas gerekir. 'Bu nasl olur ey Ebu Muhammed?' denildi. O da u aklamada bulundu: Kul, Allah'n huzurunda secde etmesine ramen, onun kalbi bir hevay dinliyor veya kendini kuatm bir bath dnyor olabilir. Durum, a3men bu alimin ifade ettii gibidir. nk bunda Allah Teala'ya yaknlamann saygnln ihlal etme, Allah Teala'nm ululuundan doan korkudan uzaklama sz-konusudur. unu biliniz ki namazn size uzun gelmesinde gaflet, ksa gel mesinde ise hata szkonusudur. nk namazn kiiye uzun gelmesi, ondan tat alnamamas, arlamas ve uzuvlara yk gibi gelmesi demektir. Ksa gelmesi ise, hata ve sehiv bulunmas demektir. Bu durumda namazn erkannda bir eksiklik, dalgnlk ve hataya dme muhtemeldir. Unutkanlk da namazn ksaltlmasnn sebeplerindendir. Namazda orta yol; alman zevk, mnacaatm tad, anlay gzellii ve himmeti toplama gibi meziyetlerinden dolay size uzun gelmemesi-dir. Byle bir namaz, uyanklnz, erkanna riayetiniz ve gzelce eda ediinizden dolay size ksa da gelmeyecektir. Namaz klanlarn murakabesi ve huu ehlinin mahedesi bu istikamettedir. 30[30] Namazda Hatrdan Geenler: Kul, namaz klarken hatrna trl dnceler gelebilir. Bu ksmda bunlarn hkmlerini ele alacaz. Kul, namazda hatrlad bir hayr yapmak iin acele etmelidir. Bu, Allah Teala'ya en sevimli gelen eylerdendir. nk O, bunu kuluna en sevdii bir an ve ortamda hatrlatmtr. Namazda akla gelen mekruh ve irkin grlen eyler ise, saknlmas gereken hususlardr. Bu tr eyler, kulu Allah Teala'dan uzaklatrabilir. Bunlarn namaz gibi bir ortamda kendisine hatrlatlmas, kulun knanmas, az arlanmas ve ikaz edilmesi manasnda grlmelidir. Bunlarn terkedilmesi, Allah Teala'ya yaknlatrc bir adm olup O'na en gzel ekilde uymann da delilidir. Bu, ayn zamanda kulu Allah'a gtren bir yoldur. Bunlar dnda kulun hatrna gelen, heva ve temenni fikirleri, ya da gelecek veya gemie dair hatrlanan dnceler, kendisini ekemeyen dmann telkin ettii vesveselerden bakas deildir. Dman bunlar telkin etmek suretiyle kulu, namaz erkanndan her birinde kalbi ile hazr ve uyank bulunmaktan alkoymak ister. Kalbini mnacaatla meguliyetten uzak tutmak ister. O, kula faydal olacak eyleri perdeleyerek zararl olacak eyleri aa karmaya alr. Byle yapmak suretiyle de namazda sylenen zikirlerden her birinde, o zikrin gerektirdii tazim, hamd, sena, dua ve istifarn hakkyla ifasna mani olmay hedefler. Namazda akla gelen geime ilikin konular, yaad sosyal ve zel durumlar ve Allah'a mnacaatla ilgili planlar nefs kaynakldr^ Bunlar zerinde dnmek de dnyevi
30[30]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 317 -338.

vesveselerden kabul edilir. Yasak bir ile ilgili niyet ve Allah'a isyana sevkeden gnahlar ze rinde dnmeye gelince, bunlar tamamyla helak ve lahi tevecchten uzaklama anlamna gelir. Bu tr kullar, aldatc dmann hakimiyeti sonucu ktl emreden nefsin sfatlarm tayan kimselerdir. Bu da Allah Teala'nm rzasndan uzaklatrlmann ak bir iaretidir. Bu gibi kul-; larm gzlerindeki perde de, uzaklatrlma, yz evrilme ve Gazab- lahi'nin ak delilidir. , ' Namaznda bu gibi hususlarla uraan kimse, bunlarla imtihan edilmektedir. Onun yapmas gereken; bunlar kalbinden uzaklatrmas, kalbinde ortaya kmalarna imkan vermemesi, eytana hakim olmas ve aklna dayanarak onu dinlememesidir. eytan bastrmal, onunla konumamal ve ona frsat vermemelidir. Aksi takdirde eytan onu zikir ve uyanklk halinden kartarak gaflet ve cehaletin mahmurluuna evke decektir. Yasaklanm olan fiile niyetlenmek de yasaklanmtr. Aralarn-! da kk bir fark vardr. Mubah olan fiile niyet etmek de mubah klnmtr. Buna ramen mubaha niyet etmemek fazilet saylm-; tr. Namazda iken akla gelen ve bilahare ifa edilecek bir hayrla il gili olarak sadece niyet edilmelidir. Bu hayr kendisine hatrlatl^ m ve yapmas istenmitir. Anlan iyilii bilahare yapmaya niyet ettikten sonra namaza devam edilmeli, o iyiliin nasl, ne ekilde ve ne zaman yaplaca zerinde kafa yorulmamaldr. Aksi hal de gelecekte yaplacak bir fiil sebebiyle o an yaplmas gerekeni ihmal etmi olacaktr. Bu da eytan iin bir kazan ve decekler iin tehlikeli bir tuzaktr. ., Namazda nefsi ile veseveselere kaplmamak ve yreini vesve1 selerden arndrmak iin mcahede eden kul, Allah yolunda cihad eden gibidir. O, Allah yolunda nne kan Allah dmanlaryla sava etmektedir. Ona iki ecir vaadedilmitir: lki, Allah Teala'ya yaklamak iin kld namazn ecridir. ikincisi ise, O'nun kovulmu dmanyla giriilen savan ecridir. Mminler arasnda imam kuvvetli yle kimseler vard ki bunlar, Allah dmanlarna kar ok sert ve messir idiler. Namazdal kendilerini mahededen uzaklatracak bir takm esbaba dair fi-l kirler hatrlarna geldii zaman, bunlar kesmeye ve kaynan kurutmaya alrlar. Onlar Allah'a yaknlktan uzaklatracak sebeplerin kayna dnya olduuna gre bu kayna kurutmalar gerekmektedir. Bu da dnya ve onun nimetleri hakknda zhd sahibi olmakla mmkn olabilir. Zhd, Allah Teala'nm onlara ihsan ettii ve kendileri iin murad ettii bir hususiyettir. Zhd sahiplerinin dnyada zhd tercih etmelerinin sebeplerinden biri de budur. Bylece kalpleri sebeplere sarlmaktan, amelleri vesveseden arnr. Bu meyanda Allah Resul'yle (sav) ilgili u hadise nakledilmitir: O, bir defasnda namaz klarken zerinde bulunan kaftan kartp atmt. Sebebi sorulduunda ise, "Namazda beni megul etti" buyurdu. 31[31] Yine O, namazda ayandaki yeni terliin tokasna bakm ve dikkatini ekmiti. Namazdan sonra bu tokann sklmesini ve eski bir toka taklmasn emretti. Bir defasnda da yeni bir naln giymiti. Gzelliini beenmiti. Namazdan sonra, "Rabbimin bana gazap etmemesi iin tevazu sahibi olmalym" buyurdu ve yeni nalnlarn sokakta karlat ilk dilenciye verdi. Sonra da Ali'ye (ra) pazardan sade ve gsterisiz bir ift naln almasn emir buyurdu ve onlar giydi. Mminler arasnda zayf olanlar da vardr. Bunlar, eytan kovmaya, onunla ayn ortam paylamay ve geldii anda onunla konumamaya alrlar. Bunlarn nceden deil de geldii anda eytanla mcadeleye girimeleri, imanlanndaki bir takm zaaflardan dolaydr. Onlarn kalplerinde de sratle uyanma melekesi mevcuttur. Kalbi afetler, nevann verdii imkanlar ve eytanlarn kalplerde yer bulmasndan kaynaklanr. Hevaya imkan tannmas ve eytann glenmesi ise, gafletin uzun srmesi ve ehvetlere kaplm nefsin Allah'a itaatten lezzet almamas neticesinde ortaya kar.
31[31]

BuMr, Salat/14, Libas/19; Mslim, Mesacid/62; Ebu Davd, Libas/8; bni Hanbel, VT/199

Bu tr kimselerde nefs, sfatlar zerinde hkmranlk sahibidir ve genitir. Onun bu gc, kalbin darl ve imann zayflndan kaynaklanmaktadr. Kulun yakini iman kuvvet kazand zaman, yrei alp geniler, yakinin nuru nevann karanln boar ve gecenin gndzde kaybolmas gibi nefs de kalpte kaybolur. Kalbin ahitlikte kazand yer, dmanlara frsat vermemesini salar. Bu dereceye ulaan kul, unu yakinen bilir ki iinde bulunduu zikir ve namaz hali, kendisi iin daha faydal, akbeti bakmndan da dnyann geici anndan daha ok vgye deerdir. Bunlarn uuruna varan kul, aklna gelen kt fikirleri terkederek iinde bulunduu zikir haliyle megul olmay tercih eder. Bu iki makam dnda anlatlmaya ve herhangi bir ekilde met-hedilmeye deer baka bir hal bulunmamaktadr. Hitab- lahi'nin anlalmas, Kelam- lahi'nin manalar zerinde tefekkr edilmesi, ondaki maksad ve muradn yakin zere bilinmesi noktasnda kalbe tesir eden hususlar, Allah Teala'nm bireyleri retmesi, bir eylere vakf klmas, uyarmas ve tantmas olarak grlmelidir. te bu da, tilavetin sevab, amelde hlasn alameti, tefekkrn bereketi, kabul-i lahi'nin delili ve gzel hizmetten dolay krann kabuldr. Kul, bunlardan gc yettiince almal, kendisine ayrlan avu-lamal, eytan beklememeli, temenni etmemeli ve kelamn manas zerinde dnmeye baladktan sonra ona tabi olmamaldr. .Aksi halde eytan onu dinlemeden alkoyar, vesveseye boar ve kandrmacaiarla ondan bireyler elde etmeye alr. Byle durumlarda eytann girdii ilk kap, kuruntu ve beklentilerdir. nk o, bunlar yoldan kartmakla birlikte zikretmitir. Bu kuruntu ve beklentiler 'emani', amelleri boa kartmak zere yaplan yalan vaatlerden ibarettir. Rabbinizin bu konuda nasl bir haber verdiini iitmediniz mi? "Onlar mutlaka saptracam. Onlar bo kuruntulara sokacam". (Nisa/119); "(blis) onlara vaatlerde bulundu, mallarna ve ocuklarna ortak oldu. eytan onlara ancak aldatmacalar vaadeder". (sra/64) Allah Teala eytan zerinde hakim olma gc verdii ve ayetle-riyle ona galip gelen kullarm bu gibi durumlardan istisna etmitir. Bunlar, Allah Teala ile olan balar ve srf O'na tevekkl etmeleri sebebiyle dmann iliki kuramad kimselerdi. O, bu sfatlar haiz kullar hakknda yle buyurmaktadr: "Benim kullanma gelince, onlar zerinde hibir gcn yoktur. Vekil olarak sana Rab-bin yeter". (sra/65); "kinize yle bir g vereceiz ki dmanlarnz size asla ulaamayacaklardr. Siz ve size uyanlar galip geleceklersiniz". (Kasas/35); "Onun iman eden ve Rab'lerine tevekkl edenler zerinde hibir gc yoktur". (Nahl/99) Kul, karlat her yeni kelime zerinde dnmek ve tedeb-brde bulunmak suretiyle gemite olmu bitmi bir eyi dnmekten uzaklam olur. Yaad an hakkndaki meguliyeti ise, anladndan bir pay kapabilmektir. Kendi okumad bir eyi dinlemek suretiyle anladnda ise onu baka hususlara delil olarak kullanabilecei iin kendine yardm etmi ve ihtiyacn gidermi olur. Btn bunlar, kula alan anlay kaplardr. Konuma, bu kaplarn anahtar olabilir. Kul, alan bu kaplar sayesinde kendine daha uygun ve yapmas daha gerekli hususlara doru ynelebilir. O, renebileceini bu ekilde renmeli, vakf olabilecei bilgilere vakf olmaldr. Okunan tilavet zerinde tedebbr etmeksizin dnd eyler veya okunan ayetleri anlamaya almayp baka eylerle megul olma hali ise, onun iin anlayn nne konulmu bir perde mahiyetindedir. Bylelikle ilmin zne ulamaktan da alkonmu olur. O, bu tr hareketleri derhal brakmaldr. Tilavette asl olan, okuyan kiinin okuduu Kelam- lahi'nin batn hakknda tedebbr etmesi, Hitab- lahi'nin kapal ynleri zerinde dnmesi, kalbi murad edilen manalar kavramaya yneltirken fikir gcn de Allah Teala'y tezekkrde kullanmaldr. Okunan Kelam, Aziz olan Allah Teala'dan gelen yce bir kelam, Latif olan Hak Teala'dan gelen latif bir hitab, Hakim'den gelen hikmetli bir szdr.

Kelam'm zahiri kolay ve anlamaya ok yakn, batm ise byk bir deryadr. Onu iiten kii, aklettii zaman 'Onu anladm' der. nk Kelam- lahi'nin muhtevas onun zihninde tecelli etmitir. Ona ahid olduunda ise, manasmdaki incelikten dolay sanki onu iitmemi gibi olur. Akl sahibi, beyanndaki aklktan ve hikmetindeki tafsilattan dolay onu bildiini sanr. Onu okuyan kimse onunla tant zaman, denizlerinin derinlii ve sahasnn geniliinden dolay sanki akledemeyecek gibi olur. O'nun beyann iiten baz gafiller ise byk bir aldana kaplarak ondan daha gzelini syleyebileceklerini iddia etmilerdir. Baka bir topluluk ise ondaki meselleri kavradktan sonra ondan baka bir kitab talep etmi ve deitirilmesini istemilerdir. Onu dinleyipte anladklarn iddia eden bir topluluk ise Allah Teala tarafndan yalanlanm ve onu dinlemekten menedilmilerdir. Allah Teala bu gibi zmreleri, dtkleri cehaletleriyle bize haber vermitir. Sylediklerine amaktan baka bir ey yaplamaz. O, ilk zmreyi tavsif ederken yle buyurmutur: "Ayetlerimiz onlara okunduu zaman, 'ittik, eer istesek biz de benzerini syleyebiliriz' dediler". (Enfal/31); "Onlara ak ayetlerimiz okunduu zaman bizimle kavumay ummayanlar, 'Bize bundan baka bir Kur1 an getir veya onu deitir1 dediler". (Yunus/15) Dierlerini tavsif ederken de yle buyurmutur: "ftirac gnahkarlar da onlara kulak verirler. Onlarn ou yalancdr". (uara/223) Burada bahsedilen kimseler, iitme gcnden mahrum edilenlerdir. "itmedikleri halde 'Biz iittik' diyenler gibi olmayn". (Enfal/21) Allah Teala Kur'an dinleme hususunda yanlta bulunanlar bu ekilde tavsif ettikten sonra onu dinlettii ve bizimle birlikte Kur'an' anlar kld cinler topluluu hakknda da haber vermitir, Bilindii zere cinler, insanlardan daha gl ve sfat bakmndan daha byktrler. O bu meyanda yle buyurmaktadr: "(Cinler) dediler ki: Gerekten biz, benzerini hi duymadmz, hidayeti gsteren esiz bir Kur'an iittik ve ona iman ettik". (Cin/2) Onlar, Kufan' dinleyip akledenlerdir ve Allah Teala da anlamalar sebebiyle onlar vmtr. O, benzer bir topluluu da yle haber vermitir: "Dorusu sen hayran kalyorsun. Onlar ise alay ediyorlar". (Saffat/12) Burada hayran kalman eyin Kur'an- Kerim olduu sylenmitir. Bilenler ona, onun konular aklamasna ve indirili-ine hayran kalrken cahiller onunla alay etmektedir. Kur'an tilavet eden kiiye tilavet ettiinin bizzat kendinden bir kap alrsa, Allah Teala'nm azamet ve kudretinin tecellileri zerinde dnr. Ayrca Kelam- lahi vastasyla ahiret ve cehennem azabyla ilgili bildiklerine dair bir mahede nasip edilirse onun iin iki ecir yazlr. ki ayr amelde bulunmu olmasndan dolay verilecek olan iki ecirden ilki tefekkr, ikincisi de namazdr. Btn bunlar, mminlerin umumu iin geerlidir. Aada zikredeceimiz dereceye ulamak da mukarrebun zmresinde bulunan havassa mahsustur. Bu derecede olanlar gaybi doularla yzleir, Mahbub Teala'nm srlarnn gizlendii ufuklara muttali olur, izzet, ceberut, iclal ve korkuyla ilgili yakini iman tezahrlerini mkaefe yoluyla bilirler. Bu onlara tefekkr etmeksizin, tedebbre dalmakszm nasip edilir. nk Allah Teala, bunu onlara tahsis etmi ve Zat'nm mahedesine mecbur klmtr. yle ki onlarn dillerini lal, akllarn durgun ve kalplerini taleb etmeden hali tutmutur. Onlar dn-meki iin sebeplere bakma gereinden muaf klmtr. Onlar hibir aba sarfetmeksizin buna ularlar. Mahiyetle ilgili tercihte bulunmalar da gerekmez. Sonra Allah Teala kendilerindeki hakkn . alnca bulunduklar hali aarak Alim-i Ekber'deki kendilerine ayrd nasiplerine ularlar. Bylece O'nun huzurunda durmaya balarlar. nnde eilirler. Hibir mahedeye taklp kalmazlar ve kalplerini ona vermezler. nk onlar beyan ile deil Beyan Sahibi ile, haber ile deil Ya-kin ile, ahitlik ile deil ahit Olunan ile, balatlan ve tekrar edilen ile deil Balatan ve Tekrar Eden ile birlikte olmak istemektedirler. Hatta Allah Teala onlar namaz ile murad edilen manann stne kartm,

Allah'a ulama gayesini iskat etmi, kendilerine yapt taarruf nidas ile itiraf ve tarifte bulunmay unutturmu, nasip ettii aynel yakn ile hedefe ynelmeden mstani klm ve Zat ile bulumalarn takdir etmitir. Onlara bu halden istifadeyi unutturmu ve onlar da O'nunla bulumulardr. O, onlar Zat'na muttali klm, onlar iin onlar kendine tayc ve yine onlar iin onlar kendine gtrc mam olmutur. te bu da, Kuvvet Sahibi ile kuvvetlenen, Mstani ile muhtariyetten kurtulan, Vecdi Yaratan ile vecd arayan, Vecdi Yaratan ile vecd bulan, Zikir Sahibi ile zikreden ve Sabr Sahibi ile sabreden mminlerin sfatdr. i Namaza duracak kii, aln gidermeli, ihtiyalarn karla-mal ve namazda kalbini ve kafasn kartracak hususlar halletmi olmaldr. Bylece namazda dikkatini toplayabilecek, okunan ayetleri anlamak iin akln diri tutabilecek ve kalbi de diliyle sylediklerine mutabakat edebilecektir. Bylece Allah Teala'ya akl ve kalbiyle ynelmi olacaktr. eytanlarla mcahedede zaaflar olan ve velilerle yarmada geri kalan mminlere emredilen de budur. Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Kuvvetli mmin, Allah Teala katnda zayf mminden daha sevimlidir" 32[32] Bu, her trl hayr iinde geerlidir. Allah Teala buyurdu ki: "Mminlerden zrsz olarak savaa katlmayp oturanlarla, Allah yolunda mallar ve canlaryla cihad edenler bir deildir. Allah, mallar ve canlaryla ci-had edenleri derece bakmndan oturup geride kalanlardan daha stn klmtr. Allah hepsine de en gzel (olan cenneti) vaadetmitir". (Nisa/95) 33[33] slam'n nc Esasi Zekat Hakkndadr: Zekatn farzlar drttr: Hrriyet; mlkiyetin shhati; nisab miktar maln bulunmas (200 Dirhem veya 20 dinar); Havl'in tamamlanmas (Havi; Yln herhangi bir ayndan ertesi yln ayn ayna kadar geen sre). 34[34] Zekatin Faziletleri Ve Zekat Verme Adabi Hakkndadr: Bu blmde, yukarda iaret ettiimiz hususlarn yansra maln nasl temizlenecei ve infakta bulunan mslmanlar fazilet ehli klacak hususlar izah edeceiz. Allah Resul'nn (sav) yle bu-vyurduu rivayet edilmitir: "Malda zekattan baka hak yoktur" 35[35] Tabiundan bir topluluk ise, malda zekattan baka haklarn da bulunabilecei grndedirler. Bunlardan biri olan brahim en-Neha'i yle demitir: Selef-i Salih, malda zekattan baka haklarn da bulunduunu sylemilerdir. Bunlardan bir dieri olan e-a*bi, kendisine 'Malda zekattan baka hak var mdr?' diye sorulduunda, 'Evet vardr, Allah Teala'nn u buyruklarn iitmedin mi?' dedikten sonra '"Sevdii mallardan akrabaya, yetimlere, yoksullara, yolda kalana... verenin" (Bakara/177) ayetini okumutur. Bu gr paylaanlardan dier ikisi de ta ve Mcahid'dir. Mslmanlar, din kardeleri arasnda borlar halletmeyi, karlksz bor vermeyi, kendilerine ve ailelerine bakamayan insanlar desteklemeyi, iyilik ve ihsanda bulunmak olarak gryorlard. Bu tr yardmlar, takva sahiplerine ve varlkl ihsan ehline farz klnm fiillerdir. Mfessirlerden bir cemaatin gr bu yndedir. Onlar, "Kendilerine rzk olarak verdiimizden infak ederler" (Bakara/3) ve "Size rzk olarak verdiimizden infak edin" (Bakara/254) ayetlerinin 'hkm ayeti' olarak devam ettikleri ve neshe-dilmedikleri ynnde gr bildirmilerdir. Bu ayetlerde geen in-fak/karlksz verme
32[32] 33[33]

Mslim, Kader/34; tbni Mce, Mukaddime/10, Zhd/14; bni Hanbel, 11/366. Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 338 -345. 34[34] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 345. 35[35] bi Mce, Zekat/3

fiili de, mslmann dier mslmanlar zerindeki haklarndan olup slam'a hrmet gerei ve ihtiya halleri iin vazedilmi bir farzdr. Zekatn faziletleri arasnda, onu farz olduu yln banda vermek zikredilebilir. Eer kii, farz oluundan nce verirse daha byk fazilet sahibi saylr. Byle biri zekat verme fiiline engel olabilecek bir takm gelimelerden endie duymu olabilir. Bunlara rnek olarak seferberlik ilan, vadeli bir borcun vadesinden nce istenmesi, cihad ve igale urama hallerini gsterebiliriz. Zekatn nceden verilmesine; verilebilecek uygun bir ihtiya sahibinin o anda ortaya kmas, garib bir yolcuyla karlalmas ;gibi durumlar da sebep olabilir. Zekatn bu gibi hallerde ve byle -kimselere zamanndan nce verilmesi, daha faziletli ve daha gzeldir. nk bunda hayra koma, takva ve iyilik zerinde yardmla-;ma szkonusudur. Bu davran, hayrda seferberlie ve emredileni gnll olarak yapmaya da yorulur. Kul, gelecein nelere gebe olduunu bilemez. Halbuki geciktirmenin trl afetleri, dnyann eitli gaile ve engelleri vardr. Ayrca kalplerin kaydrlmas ve nefslerin' srekli deien drtleri de szkonusudur. [ Zekat veren kimse, Havl'in balangcn Ramazan we Zilhicce aylar yaparsa daha byk b ir fazilete nail olur. nk bu iki ay, dierlerinde bulunmayan faziletler ihtiva eder. Ramazan ay, Kur'an- Kerim'in indirilmesiyle ereflendirilmi bir aydr. Ayrca bin aydan daha hayrl grlen Kadir Gecesi de bu ayn iindedir. "Yine bu ay, oru gibi mhim bir farzn da eda edildii aydr. O ay, Allah Teala'nm evleri olan cami ve mescidlerin enlenme-siyle ereflendirilmi bir aydr. Mcahid yle derdi: 'Ramazan' demeyin. nk O, Allah Teala'nm isimlerinden biridir. Dorusunu syleyin ve ehr-i Ramazan 'Ramazan ay' deyin. smail b. Ebi Ziyad bu szn merfu' hadis olduunu sylemi ve senedini bildirmitir. kinci ay olan Zilhicce'ye gelince, btn aylar arasnda be ayr meziyeti barndran baka bir ay grememekteyiz. Bu meziyetler unlardr: 1. Haram ay olma, 2. Hac ay olma. 3. Hacc- Ekber'in o ayda olmas. 4. On gnden ibaret olan Eyym- Ma'lumt (=Bilinen belirli gnler) o aydadr. 5. Terik tekbirlerinin okunduu gnler olan Eyym- Terik de o ay iindedir. Allah Teala, Zat'mn bu gnlerde zikredilmesini emretmitir. Ramanazan aynda zekat vermenin en faziletli olduu gnler son on gndr. Zilhicce'nin en faziletli gnleri ise ilk on gndr. Vera' ehlinden bir zat, zekatn her yl bir ay ne alnmasn ms-tehap grmtr. Bylelikle yln (=havl) bandan geri kalnm olmayacaktr. Kii, zekatn malum bir ayda verdii zaman, gelecek yl ayn ayda zekat verirse, ikinci kez verdii ay on nc ay olur. Bu ise, ak bir ertelemedir. Buna gre yle denilmitir: Kul, zekatn Receb aynda verdii zaman, ertesi yl Cumadiyelevvel aynda vermelidir ki gecikme olmakszn yln tam sonunda vermi olsun. Bu yl Ramazan aynda verdiinde, ertesi yl aban aynda vermelidir ki yl asla geirme-mi olsun. Byle yapmas daha iyidir. Farz olan zekat aylara blerek vermemelidir. Kul zekat verirken gnl ho, kalbi mesrur, Rabbi'ne kar drst, riya, gsteri ve yapmacklktan uzak, yalnz Rabbi'nin rzasn umarak vermelidir. Verdii zekat, Allah Teala'c\an baka hi kimsenin grmemesini istemeli, verirken ricac olmaldr. Zekat vermesinin engellenmesinde, Allah'tan bakasndan korkmamaldr. Zekat verirken Allah Teala'y gzetmeli, O'nun gzel tevfikini bilmeli, zekat verdii fakirlerin kendinden stn olduuna inanmal, kafasndan onun zayflk ve dkln geirmemeli ve onu asla hor grmemelidir. Fakirin, kendisinden daha hayrl olduunu bilmelidir. nk fakir, temiz, pak, izzet sahibi, dnya ve ahirette derece sahibi klnmtr. Zekat veren zengin,

kendisinin fakirlerin hizmetine adandn ve onlarn evlerini enlendirmekle mkellef olduunu bilmelidir. Ariflerden bir zat yle demitir: 'yi bir sanatm olmasna ramen almay brakmak istedim. O an aklma nereden geineceim sorusu geldi. O esnada gremediim birinin sesini duydum: Hem bize dnmeyi dnyorsun, hem de geiminle ilgili olarak bizi thmet altnda brakyorsun? Dostlarmzdan birini senin hizmetine vermek ya da dmanlarmz arasndaki bir mnaf senin emrine vermek bize der1. Zekat veren kimse, ihtiya sahibine gizlice vermeli ve bunu an-latmamaldr: "Zekatlarnz/sadakalarnz minnet bekleyerek ve eziyet ederek boa karmayn". (Bakara/264) ayet-i kerimesinin tefsirinde yle denilmitir: Ayette geen "Menn" kelimesi, verilen zekat hatrlatmak; "Eza" ise onu aklamaktr. Bir b. Hars'tan u sz nakledilmitir: Siyan- Sevri dedi ki: Kim minnet bekleyip baa kakarsa sadakas boa gider. Kendisine, 'Ey Eba Nasr, menn nasl olur?' diye sorulduunda yle dedi: Verdiiniz sadakay hatrlatmanz veya onu bakalarna anlatma-nzdr. Baka biri de yle demitir: "Menn", kiiye zekat vermek suretiyle ondan hizmet beklemenizdir. "Eza" ise, zekat verdiiniz kiiyi bu halinden dolay ayplamanzdr. Denildi ki: "Menn" zekat verilen kiiye byklk taslamak, "eza" ise zekat verilen kiiyi azarlamak veya dilenmesinden dolay ayplamaktr. Allah Resul (sav) bir hadis-i eriflerinde yle buyurmulardr: "Zekatn en faziletlisi; veren kimsenin bir fakire gizlilik iinde vermeye almasdr". 36[36] Ulemadan bir zat ise yle demitir: ey, iyilik hazinelerindendir: ... ve zekat/sadakay gizlemek. Bu manada msned bir hadiste ise yle buyrulmaktadr: "Bu, dini bakmdan daha salkl, kusur bakmndan daha az ve amel bakmndan da daha temizdir". Bir hadis-i erifte de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Allah Teala duyurann, riyakarn ve minnet bekleyenin (sadakasn) kabul etmez"37[37] Grld gibi bu hadis-i erifte zekat duyurma ve minnet bekleme fiilleri birlikte zikredilmitir. Ayn ekilde duyurma da riya ile birlikte zikredilmi ve bunlarla yaplan amellerin geri evrilecei haber verilmitir. Duyuran; yapt amelleri, grmeyenlerin de grmesi ve renmesi iin sada solda anlatan kimsedir. Bu noktada duyma fiili grme fiilinin yerini alaca iin ameli boa gitmesini salama noktasnda eittirler. Bunlarn her ikisi de imani zaafyetten kaynaklanmaktadr. Sadakasn duyuran kimse, onu Rabbi'nin bilmesiyle yetinmemektedir. Ayn ekilde riyakar da, Rabbi'nin grmesiyle iktifa etmemekte ve bakalarn da buna ortak komaktadr. Allah Resul (sav), yapt amelden dolay minnet bekleyen kimseyi de bu ikisine katmtr. Zira minnet, o ikisiyle ayn anlamlar ihtiva etmektedir. Onda da yaplan amellerin zikredilmesi, bakalarna duyurulmas veya verirken nefsine bakp bununla vnme hali mevcuttur. Kii, sadakasn gizli olarak verdikten sonra aklarsa, gizlilik kalkm olur ve ameli, aktan yaplm ameller arasna kaydedilir. Eer onu srekli anlatrsa, o zaman da hem gizli, hem de ak amel defterinden silinerek riya olarak yazlr. hlas varolduu srece, sadakay aktan vermenin tek olumsuz yan, gizli vermenin sevabl-na nail olamamaktr. Bu da byk bir eksikliktir. Nitekim bir hadis-i erifte Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Gizli sadaka, ak sadakadan yetmi kat daha stndr". Mehur bir hadis-i erifte ise u ifade yer almaktadr: "Kyamet gn, hibir glgenin bulunmad gnde yedi kesim Allah'n arnn glgesinde bulunacaktr: .. Biri de sa elinin verdiini sol eli bilmeyecek ekilde gizleye rek sadaka verendir". 38[38] Bu hadisin baka bir lafznda ise, "Sa elin verdiini solundan gizleyen
36[36] 37[37]

Ebu Davd, Vtr/12, Zekat/40; Nesa', Zekat/49; Diim, Salat/135; bni Hanbel, 11/358, III/413, V/178 Benzer manada bir hadis iin b. Buhar, Zekat/19 38[38] Br, Ezan/36, Zekat/16, Rikak/24; Mslim, Zekat/91; Tirmiz, Zhd/53; Nesa', Kt -zat/2; Muvatta', iir/4; bni Hanbel, 11/439.

kimsedir". Grld gibi bu, gayet mbalaal bir ifade olup bir anlamda gizlilik snrlarm amay ihtiva etmektedir. Bundan karlacak mana udur: Kii, kendinden bile saklamas gereken bir hususu, dier insanlardan haydi haydi saklayp gizlemelidir. Araplar, mbalaal anlatm, rnekleme ve aknlk belirtmede kullanmlardr. Bunda kimi zaman snr zorlama da bulunabilir. Nitekim Yce Allah, cimrilikle niteleyerek knad bir kavmin bu sfatn belirtirken yle buyurmutur: "Yoksa onlarn, mlkte bir pay m vardr? Eer byle olsayd, insanlar bir ekirdek paras dahi vermezlerdi". (Nisa/53) ekirdek paras, elbette hi kimsenin istemeyecei, talepte bulunmayaca bir eydir. nk o, ekirdein kendisi de olmayp kk bir parasdr. Ancak bunda, ok ar ve daha ineleyici bir anlam vardr. yle ki: Sadaka veren kimse, sa elinin verdiini sol elinden nasl gizleyebilir? Bu szn, gizlilik noktasnda hakiki bir anlam vardr. Bu da, zekat verenin bu fiilini kendi kendine dahi anlatmamas ve kalbinden geirmemesidir. Bu ise, zekat verirken asl olarak kendini grmemesi ve bu tr bir vehmi kafasndan geirmemesiyle mmkn olur. Kiinin kendinden bile saklad fiil, melektun srrndan olur ki Allah Teala buna, yaptn kendi kendine bile anlatmayan kullarn muttali klar. Bunun anlam, yapt eyi hatrna getirmemesi, onu anmamas ve Allah'a adadndnerek kendini bu ie ahit tutmamas-dr. Kul, yapt ii umursamamahdr. te bu noktada srrna gizlilie hakim olmas mmkn olabilir. Eer sadaka ve zekatnz hakiki manada kendinizden gizleyemiyor s anz, kendinizi onda yle gizleyiniz ki, zekat verilen kimse, onu verenin siz olduunuzu bilmesin. Bu da ihlas derecesinde bir makamdr. Zekat verirken elinizi aa kardysamz, bari verdiiniz kimseden saklamaya alnz. Bu, sadk kimsenin halidir. hlas ehlinden biri, sadaka olarak verdii paray, ihtiya sahibinin nnde, yolunda veya oturduu yerde onun grebilecei ekilde yere brakrd. Paray alan, onu brakan bilirdi. Bir dieri ise, zekat verilen kii uykuda iken elbisesinin iine yerletirir, bylelikle paray verenin kim olduunu renemezdi. Ben zekatn bu ekilde veren birini bizzat grdm. Zekatn baka birileri vastasyla ulatrp onlardan gizlilii gzetmelerini isteyen mslmanlarm says da hayli oktur. Bir hadis.i erifte Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir; "Gizli -gece verilen- sadaka Rab Teala'nm gazabn dindirir" 39[39] ah^ Teala, sadakay gizli vermenin daha faziletli olduunu ve bunun gnahlara kefaret olabileceini bildirerek yle buyurmutur; "Eer onlar (sadakalar) gizlerseniz ve fakirlere verirseniz, bu sizler iin daha hayrldr ve gnahlarnza kefaret olurf. (Bakara/2?i) Zekat alan ihtiya sahibi kendim aklam ve bizzat isteyerek herkese bilinen biri olmu, bu halini iffet ve gizlilie tercih etmise o zaman ona vereceiniz sadakay aa vurmanzda bir saknca yoktur. Zekat, snnete zenerek sana uyulmas ve seninle yaracak bakalarn tevik ederek hemen zekata komas iin ak olarak vermeniz de gzeldir. Bu, yoksulu besleyip barndrmay tevik babndan sayhr. Allah Teala da bunu mendub grm ve u ayeti ile kayt altna almtr: "Kendilerine verdiimiz rzktan gizli ve ak infakta bulundular". (Ra'd/22) Denildi ki: Gnll olarak verilen sadakalarn gizli, farz olan zekatn aktan verilmesi murad edilmitir. Allah Teala'mn u buyruu da bu erevededir: "Zekat verin ve Allah iin gzel bir dn verin". (Mzzemmil/20) Ayette geen 'Gzel bir dn' gnll olarak verilen maldr. Bunun, helal mal iin kullanld da sylenmitir. Nitekim bir baka ayette de "Ve
39[39]

Benzermanada bir hadis iin b. Tinniz, Zekat/28.

ondan bana gzel bir rzk verdi" (Hud/88) ayetindeki "gzel/tayyib" kelimesi ile de "helal" sfatnn kasdedildii sylenmitir. Allah Teala, baka bir ayette de yle buyurmaktadr: "Eer zekatlar aktan verirseniz ne gzel". (Bakara/271) Grld gibi O, bu buyruu ile zekat aktan vermeyi gzellik sfatyla vmtr. Ancak bu, yalnzca kendini aa vuran kimseler hakknda geerlidir. Bunlar, bizzat istemek ve dilenmek suretiyle kendilerini aa vuran, dilleriyle isteyen ve avularn aan kimselerdir. "Eer onlar gizlerseniz ve fakirlere verirseniz, bu sizler iin daha hayrldr". (Bakara/271) ayeti ise dilenmeyen gizli fakirler iin gibi grnmektedir. Bunlar, fakirlerin havassdr. ffet ve hayalar sebebiyle kendilerini aklamazlar. Kendilerini aklayan kimseye zekat aktan, gizleyen kimseye de gizli olarak vermek gerekir. Bu durum, bir gnahkrn srrm aklamaya benzer. Kendini saklayan ve suunu gizleyen bir gnahkarn bu srrn aklamak size haram klnmtr. Arna bu gnahn bizzat kendisi aklad zaman, bunu aka sylemenizde bir saknca yoktur. Bu meyanda Allah Resul (sav) "Haya elbisesini brakan kimse hakknda gybet (gnah) olmaz" buyurmutur. Zekat veren kimse, zekatn malnn beendii ve kaliteli olan ksmndan vermelidir. Verdii ey, insanlar tarafndan biriktirilecek, sahiplenilecek ve beenilecek trden olmaldr. Kii, zekat verdii malda Rabbini tercih etmelidir. Allah Teala da bunu emretmi ve yle misal vermitir: "Kazandklarnzn gzellerinden infak edin". (Bakara/267) Ardndan da yle buyurmutur: "Ancak gznz yumarak alabileceiniz kt eyleri zekat/sadaka olarak vermeyin". (Bakara/267) Grld zere Allah Teala kullarn rnek gstermi ve 'tiksinip almayacanz eyleri vermeyin' buyurmutur. Buna gre, sadaka verirken kalitesiz olanlar zellikle seerek Allah yoluna ayrmamak gerekir. Eer sizden biri bunu size verecek olsa, onu ancak kerhen alrsnz. Dolaysyla Allah yolunda verilecek olan, kiinin kendisi iin de beenilebilir olmas icap eder. Kendi istikbali iin biriktirmeyecei, baka biri verdiinde reddedecei veya itibar ettii birine hediye olarak sunamayaca eyi zekat olarak vermemelidir. Aksini yaparsanz, kendinizi veya sizin gibi basit bir kulu Allah Teala'ya tercih etmi olursunuz. Bu ise ir kin bir davrantr. irkin davran, dini amellerin hibirinde muteber olamaz. Allah Teala'nn "Kim Allah iin gzel bir dn verir?" (Ha-did/11) ayetinin tefsirinde, borcun gzelliinden maksadn 'iyi ve deerli' olmas olduu sylenmitir. Allah Teala iyidir ve ancak iyi olan kabul eder. ban'm Enes b. Malik'ten (ra) rivayet ettii hadis-i erif yledir: "Ne mutlu o kula ki gnah ilemeksizin kazand bir maldan infakta bulunmutur". Baka bir hadiste ise Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Bir dirhem, yz bin dirhemi (sevap bakmndan) geer".40[40] Allah Teala, holanmadklar mallar Zat'na ayran birvkavrAi tehdit etmitir. Onlarn dilleri yalan syleyerek "Kendilerini gzel bir sonun beklediini" dediinde Allah Teala onlar yalanlam ve syle buyurmutur: "Onlar, holanmadklar eyleri Allah'a nisbet ederler. Dilleri, gzel eylerin kendilerine ait olduunu yalan yere durmadan syler. Doru! Kendilerine ate vardr". (Nahl/62) Bu ayette, ancak Arap dili uzmanlarnn farkedebilecekleri bir durak (=vakf) vardr. Bu durak, ayetteki "La" olumsuzluk harfinde-dir. Bu olumsuzluk harfi, her gzelliin onlara ait olduu iddialarn reddetmektedir. Ayet, "cereme" kelimesiyle devam etmekte ve onlarn kaz animi arnn kendileri iin ho grmedikleri ate/cehennem olduunu ifade etmektedir. Onlarn kazammlar cehennemdi. Bir fakir, sizden sadaka istediinde ona duas ile mukabele edin ki bu, onun duasnn karl olsun, verdiiniz sadaka da yalnz size has kalsn. Aksi takdirde onun duas, iyiliinize
40[40]

Nesa', Zekat/49

karlk sizin iin dl olacaktr. Alimler de bundan sakmrlard. nk bundan saknmak teva-zuya daha yakndr. Bylelikle kendinizi ona verdiiniz mala, ondan daha layk grmezsiniz. Zira siz, Rabbiniz karsnda ya bir farz ifa etmi bir amel sahibisiniz. Ya da O'nun size verdii rzk ve nasibi ibadetinizle Kendisi'ne geri deme makammdasmzdr. Aie (ra) ve mm Seleme (ra) herhangi bir fakire bir ey gn derdikleri zaman eliye 'Onun duasn iyice ezberle' derlerdi. Sonra da o fakirin ettii duay aynen tekrar eder ve yle derlerdi: Ta ki sadakamz yalnz bize has olsun. mer b. Hattab (ra) ve olu Abdullah'n (ra) da byle yaptklar rivayet edilmitir. Sadaka veya zekat verdiiniz fakirden size dua etmesini bekle meniz ya da bunu bizzat istemeniz, ondan vg ve hamd beklemeniz yakk almaz. Ayrca bu tr davranmanz, zekatnzn kymetini de eksiltir. Bu yndeki istek ve beklentileriniz artar ve glenir se, zekatnz boa da kabilir. Eer o kimse size dua edecek veya vgde bulunacak ise bunu Rabbi'ne olan ibadet ve O'nun emrb yapar. Bunu, sizin iin bir hak olarak grmez. Bir fakire zekat ulatrdnzda terbiyeli, yumuakbasl, alakgnll, tatl dilli ve hogrl olun. Edeb ehlinden bir zat, bir fakire para verecei zaman, kendi elini aarak fakirin elinin stte (=veren el) olmasn salard. Bazlar da zekatlarn fakirin huzurunda yere brakr ve onu kabul etmesini rica ederek kendilerini dilenci konumuna sokarlard. Paray bizzat ellerine vermeyerek onu yceltirlerdi. Btn bunlar, kulun Allah Teala hakkndaki bilgisini, O'na kulluunda taknd gzel edebi gsterir. Kim verdii ey karlnda vg ve zikredilme isterse, ald vg onun karl olur, uhrevi ecri ise boa gider. Hatta vg ve anlmay istemesinden dolay ayrca bir vebal de yklenmi olabilir. nk verdii rzk, esas olarak Allah Teala'ya aittir ve O, o kimse vastasyla onu vermitir. Byle biri, baa ba kurtulabilirse, bu bile onun iin gzel bir sonu olur. Fakirin, kendisine zekat/sadaka veren kimse hakknda kran ifade eden dualarda bulunmas mstehab grlmtr. Bu, gzel edeb ve Allah Teala'mn ahlakyla ahlaklanmanm bir gereidir. nk Allah Teala veren kimseyi, hayr iin bir sebep ve ihsan iin vasta klmtr. Allah Teala verme fiilinde Zat'n ahit tutmakta ve sadaka vermesi sebebiyle kulunu verek onun krn kabul etmektedir. Fakir, kendisine zekat/sadaka veren kimseye "Allah Teala senin kalbini de hayr ehlinin kalpleri arasnda temiz klsn, amelini hayr ehlinin amelleri arasnda tezkiye etsin, ruhuna ehitlerin ruhlar arasnda salat buyursun" eklinde dua edebilir. Bu da insanlara kran, onlara niyaz ve senada bulunmann eklidir. nsanlarn krlerinin bir ifadesi de, kendilerine para vermeyenleri yermemek ve paray tuttuklar iin onlar ayplama-maktr. Aadaki hadisin aklamas da bu ekildedir: "nsanlara kretmeyen, Allah'a kredemez"41[41]Bu hadiste, Allah Teala ile fa-|kir kullar arasndaki vastalarn varl isbat edilmektedir. Ayrca nimetlerin gsterilmesinde gzel edebin kullanlmas ve [Nimet Veren'in ahlakyla ahlaklarma gereine dikkat ekilmekte Allah Teala, kullara nimet veren, sonra da kendilerine verdii deerlere onlarn duyduu krana karlk verendir. Bir hadis-i erifte Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Yakini iman sahibi kul, Allah Teala'mn veren eline ahit olur ve hamdeder. Sonra da kendilerine hamd sebebi kld takva sahiplerine kranda bulunur. Onlar Allah'n rzknn yollar klnmtr". Baka bir hadiste ise Allah Resul (sav) yle buyurmaktadr: "Her kim size bir iyilik yaparsa onu mkafaatlandrn. Bunu yapamyorsanz, onu dllendirdiinizi grnceye kadar onun iin dua
41[41]

Eb Davd, Edeb/11; Tirmiz, Birr/35; bni Hanbel, 11/258, 295, 303, 388, 111/32, 74, IV/278

edin". Yaplan hayrdan dolay Allah Teala'ya kretmeye gelince; bu, szkonusu iyiliin hi orta olmakszn yalnz Allah'tan geldiine inanmak ve onun Allah Teala'ya itaatte bulunmaya almaktr. Sadaka ve zekatn faziletlerinden biri de, onu tasavvuf ve ilim ehlinden samimi ve salih fakirlere vermeye almaktr. Onlar gizlenmeyi ve hallerini bildirmemeyi tercih ederek ikayet ve serzenite bulunmayan kimselerdir. Kur'an'n fakirlerle ilgili vasflarn tayan fakirler de tercih edilmelidir. Bunlar Allah yolunda kuatlan, ahiret yolunda bask gren kimselerdir. Ailelerinin genilii, geim sknts, kalp slah veya ellerin ermemesi sebebiyle yeryznde ticarete kamazlar. nk bunlar, kanad krklardr. Zengin iin mal, ku kanad gibidir. O, bu kanatlaryla istedii yere konar ve diledii lezzetleri tadar. Fakir ise, btn bunlardan mahrumdur. nk onun eli dar, rzk snrldr. Allah Teala bu hususta yle buyurmutur: "Sizin iin, avret yerlerinizi rtecek elbise ve zinet eyas yarattk". (A'raf/26) Ayet-i kerimenin tefsirinde bunlarla kasdedilenin mal ve geimlik olduu sylenmitir. yle ki cahil beri, iffetleri sebebiyle hallerini da vurmayan byle fakirleri zengin sanr. Allah Teala, iffetleri nedeniyle dilenmeyen, az bir rzk ve fakirlikle yaayan bu kimseleri tanmayanlar mminler hakknda cehaletle nitelemektedir. Daha sonra bu tr fakir mminlerin sfatlarn teyid etmekte ve Zat'mdan bir beyan olarak onlarn tarifini yapmakta, hallerini aa karmaktadr: Onlarn iffet rtsyle perdelenmi halleri, bu ekilde ortaya km olmaktadr: "Onlar simalarndan tanrsn". (Bakara/273) Sima, insann benliinden ayrlmaz bir alamet ve deimez yaratltr. O, insann zerindeki ss ve zahiri giysilerin ardndaki hakiki kimliktir. "Onlar, insanlardan srarla istemezler". (Bakara/273) ffet ve imanlaryla kanaat etmeleri sebebiyle srarla istemez, zenginlerin ardnda dolamazlar. Ehli dnyaya istekli gzlerle ve iltifat ederek bakmazlar. Onlar kendi yalnzlklarnda imanlar ile mstani ve sabrlar ile izzetlidirler. Ayetteki "ilhaf' kelimesi, "lihaf=rt, araf' kelimesinden tremitir. O, kiinin sarnarak rtnd eydir. Onlar ise, byle yapmaz, yani zenginlerin ayaklarna dolamaz, onlardan talepdar olmazlar. Verdiiniz zekat ve sadakalarn bu sfatlar tayan kimselere, en azndan bir ksmn bulunduranlara gitmesi ynnde titiz davrann. Yaptnz, ancak bu ekilde ar duru olacak ve krana deer grlecektir. Zekat ve sadakada en faziletli olan; kiinin fakir kardelerini bakalarna tercih etmesidir. Bu meyanda Ali'den (kv) u sz rivayet edilmitir: "Kendi kardelerimden birine bir dirhem vermem, bakalarna yirmi dirhem tasadduk etmemden daha sevimlidir. Ona yirmi dirhem ulatrmam, bakalarna yz dirhem sadaka vermemden daha sevimli gelir. Ona yz dirhem vermem, bir kleyi azat etmemden daha gzel grnr". Allah Teala, yakn dost ve arkadalar da akrabaya dahil etmitir. Akrabaya verilen sadakann, yabanclara verilen sadaka/zekata stnl, yabanclar brakp akrabaya verilen sadakann stnl gibidir. nk sla-i rahimden sonra en stn ba, din kardelii badr. Selef-i Salih'den bir zat yle demitir: Amellerin en faziletlisi, kardelerin ban scak tutmaktr. Kii yapaca hayrla, kendisine verdiinde Allah Teala'ya hamd ve krde bulunarak onu Allah'tan bir nimet olarak grecek kimseye ynelmelidir. Byle biri, Allah Teala'nn nimetine vasta edilene bakmayacaktr. Bu, Allah Teala'ya en ok kreden kul olmaya adaydr. nk krn hakikati; nimetin O'ndan geldiini mahede ederek, O'na amelle karlkta bulunmak, verilen nimette veya saih amele niyette O'ndan gayrisine bakmamaktr. Ali'nin (kv) vasiyetinde su ifadenin yer ald nakledilmitir: Allah Teala ile arana baka bir nimet verici koyma. Bakasnn senin

zerindeki nimetini bor say. Kii, yukarda tarif ettiimiz trde bir fakire vermeyi, kendisine sadaka verdiinde vg ve senada bulunarak rzk veren olarak kendini gren bir kimseye tercih etmelidir. nk bu durumda asl veren olan Allah Teala'dan bakasna hamdetmi, bakasna iltifat etmi, esas verenden bakasn zikretmi olur. Ald sadaka ve zekattan dolay Allah Teala'ya hamd, kr ve senada bulunarak O'nu zikreden kimse, asl nimet veren ve nzk sunann Allah Teala olduunu grr. Dolaysyla da yalnz O'na ynelerek O'nu ver. Eer infakta bulunan kimse, Allah rzas iin halka nasihatta bulunan biri ise, sadaka verdii kimsenin imani zayfl, kendisine kranda bulunmasndan daha ar gelir. Ancak nevasnn takvasna baskn olmasndan dolay Rabbi iin nasihatta bulunmayan ve verdii sadakann kendisine ahirette yarayacan bilmeyen biriyse, bu tr davran onun tevhiddeki makamn zedeler. Bu da sadaka ile elde edecei sevaptan ok daha ar bir gnahtr. Ama o, dierinin kendisine iltifatndan, kapsna almasndan ve malna tamah etmesinden dolay amelini boa kartacak bir sz sarfetmesinden emin olmayabilir. Sadaka verdii kimse, verirken onu vp mani olduunda knayan ve sven biri olabilir. Bu durumda da, rzk ona gtrmenin vastas olarak kalp emin ve huzurlu olabilir. Btn bunlar, yakini iman ve mahede sahibi mminler iin geerlidir. Bir hadis-i erifte Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Sadaka/zekat, fakirin eline gemeden nce Allah Teala'nn elindedir. Onu, isteyenin eline koyan da O'dur". Yakin sahibi mmin, rzkm Allah Teala'dan alr. O, ancak Allah Teala'ya kulluk eder ve O'ndan yalnz emrettii ekilde talepte bulunur: "Rzk Allah katnda arayn ve O'na kulluk edin". (Ankebut/17) Allah Resul (sav) bir fakire yardm gndermiti. Elisine yle buyurdu: 'Onun yardm aldktan syleyeceklerini iyice ezberle'. Eli yardm adama teslim ettiinde o yle dua etti: 'Kendisini zikredeni unutmayan, Zat'na kredeni zayi etmeyen Allah'a hamdolsun'. Ardndan da -kendini kasdederek- 'Allahm filan unutma, Al-lahm filana Kendini unutturma' diye dua etti. Eli bunu Allah Re-sul'ne (sav) aynen aktard. Allah Resul (sav) buna sevindi ve 'Onun byle diyeceini biliyordum' buyurdu. Bu hadis, Amr tarafndan Ebu'd-Derda (ra) ve Cerir'den (ra) de rivayet edilmitir. Allah Resul (sav) bir adama 'Tevbe et' buyurdu. Adam, 'Ben yalnz Allah'a tevbe ederim, Muhammed'e (sav) tevbe etmem' dedi. Bunun zerine Allah Resul (sav) yle buyurdu: "Hakk, sahibine teslim etti" 42[42] rk hadisesinde de hakikat ortaya ktktan sonra Aie'nin (ra) 'Biz Allah'a hamdederiz , sana hamdetmeyiz' dedii, Allah Resul'nn (sav) de bundan memnun kald rivayet edilmitir. Aie'nin (ra) susuz olduuna dair vahiy geldiinde Ebu Bekir (ra) kzna, 'Kalk ve Allah Resul'nn (sav) ban p' demiti. Aie (ra) ise, Temin ederim ki yapmayacam. Ben yalnz Allah'a hamdederim' demiti. Bunun zerine Allah Resul (sav) "Onu kendi halinde brak ey Eba Bekir" buyurmutu. Bu hadisenin baka bir rivayetinde ise Aie'nin (ra) babasna, 'Biz Allah'a hamdederiz. Ne sana, ne de arkadana hamdetmeyiz' dedii rivayet edilmitir. Anlatldna gre Allah Resul (sav) de onun bu tavrn yadr-gamamtr. Hatta bundan memnun kalarak babasndan kzn kendi haline brakmasn istedii haber verilmitir. Allah Teala, kafirlerin sfatlarn bildirirken, ad zikredildii zaman kalplerinin duracak gibi olduunu, bakalara anldnda ise sevindiklerini haber vermitir. Yine onlarn herhangi bir konuda Allah Teala'nm birlik ve teklii zikreddiinde buna kar ktklar, O'na irk koulduunda ise tasdik ettiklerini bildirmitir. O, bu meyanda yle buyurmaktadr: "Allah, Tek olarak zikredildii zaman, ahirete iman
42[42]

Benzer manada hadisler in b. Buhar, Da'avatf3; Mslim, Zikir/42; Ebu Davd, Diyat/3; bni Mce, Edeb/57; bni Hanbel, IV/2 11, 260 V/411.

etmeyenlerin kalpleri nefretle dolar. Allah'tan bakas anld zaman ise bakarsn yzleri glverir". (Zmer/45); "Bunun sebebi, Allah'a dua edildii zaman inkar etmeniz, O'na ortak koulunca da tasdik etmenizdir". (Mmin/12) Burada inkar, stn rtmek, kapatmak, irk ise, kartrmak yani Allah'n zikrine bakalarnn zikrini katmak anlamndadr. "Hkm, ancak yceler ycesi olan ulu Allah'a aittir". (Mmin/12) Buna gre Allah Teala, yarattklarn hkmne asla ortak etmez. nk O, azametinde Ulu, saltanatnda Byk olandr. Mlknde ve bahsediinde orta yoktur. Kullar arasnda O'iiai destek olan da bulunmaz. : Bu ayetlerin delaleti ve hitab- ilahiden kan mana udur: Allah Teala, tek ve ferd olu sfatlaryla anld zaman mminler sevinip rahatlayacaklar ve O'nun zikir ve tevhidini birbirlerine mjdeleyeceklerdir. Araclar ve sebepler zikreddiinde ise, bundan holanmayacak ve kalpleri de bu tr szlere nefretle bakacaktr. Bunlar, imann shhat alametleridir. Kendi kalbinizde ve bakalarnn kalplerinde bunlar iyice snayarak tevhidin hakikatine erin. Aksi takdirde kalbinizdeki gizli irki grrsnz. Sonu itibaryla zekt veren kimse, zekat maln gcnn yettiinin en deerlisinden ve kendine en gzel grnenden semelidir. nk Allah Teala gzeldir ve ancak gzel olan kabul eder. Zekatn Allah katndaki saflk ve bereketi, zekat malnn helal oluuna ve zekat ehlinin havassma verilip verilmeyiine baldr. ! Zekat veren, verdii mal gznde kk ve basit grmelidir.! Onu gzde bytmek, kendini beenmiliktendir. Kendini been-} milik ise, amelleri boa kartr. Allah Teala buyurdu ki: "Huneyn1 Gn okluunuz sizi gururlandrm ti". (Tevbe/25) Denir ki: 'Taplan ibadet kk grldke Allah katnda byr. lenen gnah da gzde bytldke Allah katnda klr". Ulemadan bir zatn yle dedii rivayet edilmitir: Maruf/iyilik, ancak u yle tamam olur: Kk grlmesi, sratli yaplmas ve gizlenmesi. Selef-i Salih zekat yzlerle, gnll sadakay ise binlerle ifade edilecek miktarlarda verirlerdi. Onlar bir fakire o kadar fazla verirlerdi ki onu fakirlik, muhtariyet ve zaruret halinden kartarak kendine yeterli, hatta zengin hale getirirlerdi. ou zaman, fakir ler ihtiyalarn grdkten sonra geriye daha para kalrd. Allah Resul'nn (sav) u hadisi de buna yorulabilir: "Zekatn hayrls, mstani klandr"43[43]Yani fakire o gn iin yettii gibi, geriye artarak onu belli bir zaman idare edecek miktarda verilen zekat ve sadaka, en hayrl olandr. Byle bir sadakaya muhatap olan fakir, uzun sre istemekten ve insanlara yz suyu dkme zahmetinden kurtulmu olacaktr. Onun bu hali de, kendisine o paray veren kimse iin ikinci bir sadaka gibi grlr. stteki hadis-i erifin bir yorumu da bu yndedir. Allah Teala hacet ehlini be sfat ile vasfetmi ve Kitab'nn muhtelif ayetlerinde bunlar haber vermitir: "Ve onlarn mallarnda, dilenen ve mahrum olan iin belli bir hak vardr". (Mearic/24); "Onlardan yeyin; bakalarna el aamayan fakirlere ve dilenen yoksullara da yedirin". (Hac/36); "Onlardan yeyin, yoksula ve fakire de yedirin". (Hac/28) Ayetlerde geen 'S'iF yani dilenci, avucunu aarak isteyen ve isteini diliyle de belirten kimsedir. 'Mahrum' ise, rzktan uzak derek yoksun braklan kimsedir. Denildi ki: 'Mahrum', bilinen bir varl ve kazan vastas olmayan, ticari muamele ve geimden mahrum edilmi kimsedir. 'Kani', evinde oturarak talepte bulunmakszn Allah Teala'mn verdiine kanaat eden kimsedir. Denildi ki: "Kun", srarla dilenmeyen kimsenin sfatlarndan biridir. Bu, zd isimlerdendir. Ku-n'/Kanaat edi, boyun ei anlamnda iffet ve haya manasnda kullanlr. 'Mu'terr1 kelimesi, srarla dilenen kimse iin kullanlr. Kendisini bu ekilde dilenmeye sevkeden ihtiyac aklamaz. Hayas, onu bu aklamadan meneder. .B'is', hastalk, souk algnl, mzmin hastalk gibi bir derdi olduu iin zekat ve sadakaya muhta olan kimsedir.
43[43]

Benzer manada hadisler iin b. Buhr, Nafakat/2; Ebu Davd, Zekat/39; bni Hanbel, H/252

Allah Teala fakirlerle meskenet ehlini de birbirlerinden ayrmtr. lim ehli der ki: Fakir, ihtiyacndan dolay dilenmeyen, Miskin ise, dilenen kimsedir. Baka biri de yle demitir: Fakir, geimden uzak kalan mahrum, Miskin ise mzmin hastal bulunan kimsedir. Miskin kelimesi, "skun" fiilinden tretilmitir. Buna gre fakirlik, bu durumdaki kimseyi hareketten uzaklatrd iin sakin-letirmi olmaktadr. Bu, miskinlerin genel sfatdr. Mesela, 'adam miskinleti' denir. Bunun misali de, 'adam zrhland' ifadesidir. Konumuzla ilgili olarak, meskenet bir elbise olmakta ve kii bu elbiseye brnerek miskinlemektedir. Dil alimleri, bu konuda farkl grlere sahiptirler. Bazlar miskinin fakirden daha kt bir halde olduunu sylemi ve u ayet-i kerimeyi delil olarak zikretmilerdir: "Veya hibir eyi olmayan bir miskini". (Beled/16) Miskin, hibir eyi olmad iin toprakla irtib atlandrlm tr. Yakub b. Sekit bu grtedir. Yunus b. Hubeyb de bu gre meylederek yle demitir: Bir gn bedevinin birine 'Sen fakir misin?' diye sormutum. Bana, 'Hayr, vallahi daha kt halde bir miskinim' dedi. Bazlar ise, szkonusu ayette geen "metrebe=toprak" kelimesini zenginlik olarak tevil etmilerdir. Bu meyanda yle denilmitir: "Adam toprakland". Araplar, mal sahibi olarak mstani hale gelen kiiler hakknda bu ifadeyi kullanrlard. Mal bakmndan eli bollaan ve nimet ehlinden bir zengin olduktan sonra muhta hale den kimselere gelince, bu gibi insanlara verilen zekat, sadaka ve zekatlarn en faziletlisidir. Allah Teala miskini zellikle bu sfatla vasfettii zaman unu bilmeniz gerekir ki her miskin bu sfat haiz deildir. rnein, 'lemeli bir elbise satn aldm' dediinizde elbiselerin tamamnn ilemeli olmad bilinir. Ayn ekilde miskinin bariz zellii, sahip olduu bireylerin bulunmasdr. Szkonusu miskin, Allah katnda dier miskinlerden farkl olduu iin bu ekilde vasfedilmitir. Bakalar fakirin miskinden daha kt halde bulunanlar iin kullanldn sylemilerdir. Onlara gre miskin, bir eyleri olan, fakir ise hibir varl olmayan kimsedir. Allah Teala gemi sahipleri hakkndaki ayetinde yle buyurmaktadr: "(Gemi) denizde alan bir takm miskinlere aitti". (Kehf/79) Grld gibi Allah Teala onlara ait bir geminin olduunu haber vermitir. Bu ise nemli bir varl ifade etmektedir. Denildi ki: Fakire fakir denmesinin sebebi, ar yokluk ve skntdan dolay omurga kemiinin (=fakra) aa kmasndan dolaydr. el-Esma' de bu gre meyletmitir. Bana gre de dorusu budur. Bunun en ak delili, Allah Teala'mn zekatn verilecei sekiz grubu belirlerken fakirleri en baa koymu olmasdr. Buradaki sralama, ihtiyacn iddetine ve vermenin faziletine gre yaplm bir sralamadr. Ulemadan bir topluluk da yle demitir: Fakir, halinin belirginlii sebebiyle muhtariyeti bilinen kimsedir. Miskin ise, durumu-pun gizlilii ve rtl oluu sebebiyle farkedilip tannamayan kimsedir. Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen bir hadis-i erif de bunu bildirmektedir: "Miskin, bir para veya iki para, bir hurma veya iki hurma vererek savdmz kimse deildir. Gerek miskin, iffetli oluu sebebiyle insanlardan dilenmeyen ve hali bilinmeyen kimsedir M ona zekat verilir44[44] Hikmet ehlinden bir zat bu anlamda bir eyler sylemitir. Ona, Hangi ey ok gtr?' diye sorulmutu. u cevab verdi: Zengin suretindeki fakirin hali. Baka bir hikmet sahibine de, 'Hangi ey 3n zordur?' diye sorulmutu. yle cevap verdi: Mal mlk tken-lii halde alkanl aynen kalan kimsenin durumu. Fakihler yle demilerdir: Miskin, bir geim yolu/vesilesi bulunduu halde, geim sknts ve imkanszlk nedeniyle daha fazlasna ihtiya duyan kimsedir.
44[44]

Buhr, Zekat/53; Mslim, Zekat/101, 102; Ebu Davd, Zekat/24; Nesa', Zekat/76; Dri-m, Zekat/2; Muvatta', Sfatfi'n-Neb/7; bni Hanbel, 1/384, 446

i Allah Resul'nn (sav) hadislerinde miskinin fakir olduu, an-,cak fakirden daha yukarda yerald teyid edilmitir. O, bir hadiminde yle buyurmaktadr: "Muhakkak ki Allah oluk ocuk sahibi hayal fakiri sever. Israrla isteyen dilenciye ise buzeder". 45[45] Bir dier hadis de yledir: "Muhakkak ki Allah, meslek sahibi kulunu sever". Yukarda naklettiimiz grlerin hepsi de sahihtir. En faziletli olan; zekatn en ok ihtiyac olandan aaya doru, en faziletli kimselerden aadakilere doru verilmesidir. Buna gre Allah Teala'y bilen alimler, amel ehli, Allah rzas iin ehli dnyay terkeden din ehli, ahiret ticareti ile uraanlar, ailesi geni olup sknt iinde bulunanlara zekat verilir. Geni ailesi olanlara zekat verenler, o ailemin fertleri kadar ayr ayr kimseye zekat vermi gibi olurlar. mer (ra), Ehli Beyt'e on davar ve stnde zekat verirdi. Snnet de bu ekildedir. Allah Resul (sav) de, zekat ihtiyacn byklne gre verir, evli kimseye bekarn iki katn takdim ederdi. O, her erkee ev halknn saysna gre zekat verirdi. Selef-i Salih'ten bir zat unu sylemitir: Biz yle kimselerle arkadalk ettik ki, onlarn yardmlar binlerce dirhem olurdu. Onlar gibisi artk grlmez oldu. Sonrakilerin yardmlar yzlerle oldu. u an iinde yaadmz toplumun yardmlar ise onlarla ifade ediliyor. Bu gidile sonrakilerin yardm bakmndan daha cimri olmalarndan endie ederiz Selef-i Salih'ten baka bir zat ise yle demitir: Biz, syledikle-! rini yapan bir topluluk grdk. yle bir topluluun gelmesinden! korkarz ki onlar sadece konuup hibir ey yapmazlar. Eer zekat verilen kimse, hem borlu, hem de darda ise byle j biri takva sahipleri iin bulunmaz bir frsat, infak ehli iin de biri ganimettir. Byle birine yaplacak yardm, hakiki anlamda yerinij bulmu bir hayr saylr. bni mer'e (ra) musibet ve imtihann en arnn hangisi olduJ u sorulmutu. u cevab verdi: "Maln azl, ailenin kalabalkl-". Bir hadis-i erifte de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Sadece takva sahibinin yemeini ye. Senin yemeinden takva sahibine nasip olsun. nk iyilik ve takvada, onun yardmn grrsn46[46]Baka bir hadis-i erif ise yledir: "Yemeine Allah iin sevdiklerini de kat". Yakini iman sahibi bir mminin, sadaka ve hayrnn takva sahipleri tarafndan kabul edilmesi halinde sevinmesi ve mutlu olmas gerekir. nk bu, onun amelidir. Eer Allah Teala'y ve O'nun hkmlerini bilen bir zat onun yardmn kabul etmiyorsa, Allah Teala da onu geri evirecektir. Kii, amelinin geri evrilmesi durumunda zlmelidir. nk arif birinin reddi, Allah Teala'nm reddi gibi grlebilir. Bir kimse, bir fakire para verdiinde, fakir o paray geri evirirse veren kimsenin gznde byr. Bu da paray verenin cahilliine delalet eder. nk fakir o paray aldnda Rabbi nezdindeki konumunu alalt-nn olur. Sonra onu kendinden daha fazla ihtiyac olan baka bir fakire gizlice verir. Bu yaptyla da fazilet sahibi olur. Bir fakir tarafndan iyilii reddedilen kimse, buna zlmez veya sevinirse, bu o kimsenin zekat vermedeki niyetinin zayflna ve Masnn azlna delalet eder. nk sadk ve halis kimse, iyisi. ligi reddedildii zaman buna bozulup zlr. Bu durumdaki kimse, verdii mala sahiplenmemeli ve onu baka bir fakire vermelidir. Zira o mal, Allah Teala iin elden karmtr. Onu geri almamaldr. Fakirler, verilen nasipte ortaktrlar. Bunu veren kimse, bir fakirden geri dndnde baka bir fakire havale edebilir. Ayn ekilde belli bir fakire vermek iin ayrlan zekat maln elinden karmad srece yolda rastlad ve kendisine daha ok muhta, daha faziletli, daha uygun bir kimsenin bulunduunu syleyen kiiye vererek ona isteyebilir. Bunda herhangi bir saknca yoktur. Ancak szkonusu mal belli bir fakire vaadetmise, bunu yerine getirmelidir. Yine baka birine verilmek zere bir kiiye emanet ettii mal, sonradan grd ve kalbine ileyen baka bir fakire vermek
45[45] 46[46]

bni Mce, Zhd/5 Ebu Davd, Edeb/16; Tirmiz, Zhd/56; Darim, Et'ime/23

zere o emanetiden geri olarak bu kimseye verebilir. Eer emaneti mal teslim etmise, geri alamaz. Ariflerin kabul ettii sadaka ve zekatlardan dolay sevinmek gerekir. nk bu, Allah Teala'mn kabulnn iaretidir. Zira Allah Teala'y laykyla bilen bir arif, fiillerinde Allah Teala'mn iradesi istikametinde hareket eden kimsedir. O, konutuu zaman Allah Teala'mn murad ettiini dile getirir. Byle birinin zekat kabul etmesi, bakalarnn kabul gibi olmad gibi, onun reddi de baka birinin reddi gibi deildir. nk o arifin ahidi, bizzat Allah Tea-la'dan olduu iin bakalarnn ahitlerinden daha gl ve ycedir. Ayrca o, muvaffakiyet ve korunmulua bakalarndan daha yakndr. Kardelerimden biri bana unu nakletmiti: Mekke'de bir fakir, zenginlerden birinin verdii zekat maln geri evirmiti. Bunun zerine zengin alamaya balad. Niin alad sorulduunda yle demiti: Bu geri evrilen benim amelim deil mi? Bunun zerine, 'Bakas kabul etse olmaz m?' denildi. Zengin, buna da yle karlk verdi: Byle bir gz nereden bulabilirim? Hakikaten iin asl, aynen onun ifade ettii gibidir. nk mmin, yakin gzyle ve Allah'n nuruyla bakar. Onun reddi, Allah Teala'nm reddi gibidir. Allah Teala buyurdu ki: "Allah tarafndan bir ahidi bulunan kimse gibi olur mu?" (Hud/11) Cahil kimse, kendi hakknda hevas ile hareket eder. Byle birinin reddi ile kabul arasnda fark yoktur. nk o, aldn nefsi iin ald gibi, reddettiini de nefsi istemedii iin reddeder. Arif ise aldnda Allah iin, reddettiinde de yine O'nun iin reddeder. Sadakas byle biri tarafndan kabul edilen kimse iin izzet ve ikram szkonusudur. Zekatn kabul eden fakir arife olan sevgi ve saygs artar. nk o, iyilik ve takvada ona yardm etmi ve maln kabul ederek kendisine ikramda bulunmutur.Zekat veren bunu, Allah Teala'dan bir nimet ve ihsan olarak grmelidir. Kula den, takva ehlini ve ihtiya sahibi fakirleri aramaya almak, bu hususta yapabileceinin en iyisini yapmaktr. Eer bilgisi eksik, feraseti s ve havas hakkndaki tecrbesi zayf ise, kendisinden daha bilgili, daha basiretli, salihleri daha iyi tanyan, dinine ve emanet duygusuna gvenilen hayr ehline mracaat etmelidir. Bu kimseler, dnya alimleri olmayan ahiret alimleridir. Ahiret alimleri, dnyada zhd sahibi olan, mal biriktirmekten saknan kimselerdir. Dnya sevgisi, bulank bir duygu olup birok kimse onun yznden helak olmu ve sadece alimler ondan kurtulabilmitir. Dnyann ekiciliinden saknabilenler, ancak ilim ve ya-kinde tahkik sahibi olanlardr. Onlar, dnya nimetlerinin azyla yetinenlerdir. Allah Teala buyurdu ki: "Ve ilerindeki iman salamlatrmak iin". (Bakara/265) Yani, yakini imanlarn salam klmak iin sadakalarnda ilerinde salama alr ve onlar sadece kalplerinin mutmain olduu yerlere tevdi ederler. Ulemadan bir zat, sadaka ve zekat iin sufilerin fakirlerini tercih ederdi. Ona yiliini btn fakirlere yaysan olmaz m?' denildiinde u cevab vermitir: Hayr, ben onlar dierlerine tercih ediyorum. 'Niin?' diye sorulduunda ise yle demitir: nk onlarn btn tasas Allah Teala'dr. Onlardan herhangi birine gelebilecek darlk ve sknt, Allah Te-ala'ya dnk tasasn databilir. Bu nedenledir ki, onlardan herhangi birini Allah'n tasasnda tutabilmem, benim iin kaygs dnya olan dier fakirlerden bin tanesine sadaka vermemden daha g zeldir. Bu sz, Ebu'l-Kasm el-Cneyd'e nakledildii zaman, ok ho bulmu ve u deerlendirmede bulunrmutur: Bu hal, Allah Teala'mn velilerinden birine ait olsa gerek. Uzun zamandr bundan daha gzel bir sz iitmedim. Bir sre sonra yukardaki szn sahibi olan ahsn maddi durumunun bozulduunu ve dkkann kapamaya niyetlendiini duydum. Cneyd, kendisine verilen bir paray ona gtrerek yle demitir: Bunu sermayene kat ve dkkann kapatma. Ticaret senin gibilere zarar vermez. Szkonusu ahsn bakkal olduu ve kendisinden alverite bulunan fakirlerden para almad sylenirdi.

bni Mbarek (ra) ise zekatn zellikle ilim ehline verirdi. Bu hususta kendisine, 'Bakalarna da versen olmaz m?' diye sorulduunda u karl vermitir: Ben, peygamberlik makamndan sonra alimlerin makamndan daha faziletli bir makam bilmiyorum. Alimin kalbi, muhtalk ve geim darlyla megul olduu zaman kendini ilme veremez ve insanlar eitmeye yonelmez. te bu sebeple onlara yardmc olup ihtiyalarn grerek kalplerini ilme hasretmelerini ve halk bilgilendirmede daha faal olmalarn uygun grdm. Selef-i Salih'in zekat ve sadaka verirken izledikleri yol budur. Kulun, zekatn en faziletli yere vermesi, tpk O'nun helal yemek yedirmeye muvaffak klmas gibi Allah Teala'mn tevfiki ve nasip etmesiyle olur. Allah Teala veli kullarn buna muvaffak klar ve kudreti sayesinde onlar iin diledii kadar ilim karr. 47[47] slam'n Drdnc Esas Oru Hakkndadr: Bu blmde orucun farzlarn zikredeceiz. Orucun Allah Teala'dan bir farz ve O'na yaknlama vastas olduuna inanmak gerekir. Orucu, yalnz O'na halis klarak eda etmek gerekir. Oru farziyeti nasl der? Kul, ikinci fecrin douundan iftarn ald gn bat mna kadar yeme, ime ve cinsel mnasebetten uzak durmaldr. Gnn herhangi bir vaktinde orucu amaya da niyetlenmemi olmaldr. 48[48] Orucun Faz letleri Ve Oru Tutanlarn Sfatlar: Allah Teala'mn havas kullarnn orucu, u alt organ muhafaza etmekle gerekleir: 1. Gz ksarak bakta derinlememek. 2. Kula bir haram dinlemekten, gnahtan korumak ve batl ehlinin sohbetine katlmamak. 3. Dili, kendisini ilgilendirmeyen hususlara mdahil olmaktan muhafaza etmek, sylendiinde aleyhte olacak, tutulduunda lehte olmayacak konuma ve susmadan uzak kalmak. 4.Kalbi Allah korkusuyla doldurarak yapmaktan menedildii fikir ve dncelerden sakndrmak, lzumsuz temennilerde bulunmamak. 5. Eli harama uzanmaktan ve irkinlikte bulunmaktan menetmek. 6.Aya da emredilmedii veya tevik edilmedii bir gaye urunda yrtmeyerek sadece hayr ileri iin kullanmak. Her kim bu alt organ ile gnll olarak oru tutar ve iftarn da yeme-ime ve meru mnasebetle geirirse, Allah katnda fazilet sahibi orululardan biri olur. nk o, yakini iman sahiplerinden ve Allah Teala'nm koyduu snrlar muhafaza eden kimselerden biridir. Bu alt uzvu veya biriyle ya da mide veya tenasl uzvu ile orucunu bozan kimse ise, koruduundan ounu yitirmi saylr ki, kendini orulu saysa da alimler nezdinde orucunu yemi saylr. Ebu'd-Derda (ra) dedi ki: Akl sahiplerinin uykusu ne kadar da gzeldir! O ve dierleri, ahmak kimselerin namaz ve orularn nasl da kusurlu grmlerdir. Onlara gre zerre miktar takva, al-danm kimselerin dalar byklndeki ibadetlerinden ok daha faziletledir. Yemekten imtina edip Allah Teala'mn emirlerini ineyerek orucunu bozan kimsenin orucu, cehaleti sebebiyle her uzvunu mes-hettii iin namaz reddedilen kimsenin namaz gibidir. Yemek ve cinsi mnasebet ile orucunu bozduu halde dier uzuvlaryla Allah Teala'mn yasaklarndan uzak duran kimsenin orucu, her uzvunu birer kez ykayarak abdest alan kimsenin abdes-ti gibidir. Byle biri farz yerine getirip fazileti ifa etmedii halde kld namaz makbul olur. Byle bir orulu, genilik iin orucunu bozan, ama farziyeti noktasnda orulu olan biridir.
47[47] 48[48]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 345 -366. Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 366.

Yeme ime ve cinsi mnasebetten oru tutmasnn yansra szkonusu alt uzvunu da gnahlardan koruyan kimsenin orucu, her uzvunu er kez ykayarak abdest alan, sonra da farz ve mendubu ifa eden kimsenin abdesti gibidir. O, hem farz, .hem de fazileti yerine getirdii iin ihsan ehlinden ve ulemaya gre hakiki orululardan saylr. Bu tr oru, Allah Teala'nm Katab'nda vlen ve akl sahipleri olarak vasfedilen deerli kimselerin orucudur. Orucun faziletleri arasnda, yukarda saylan uzuvlarn arzu ve ehvetlerinden uzak durmak, phelere, mubahlara yanamamak ve ehveti harekete geiren alkanlklar terketmek ve az da olsa helal rzkla iftar etmek yeralr. Oru, btn bunlara riayet edilerek saflatrlr. Orulu, oru esnasnda hanmn pmemeli, teniyle ona temas etmemelidir. Bu, orucunu bozmasa da, faziletini eksiltir. Bu tr hareketlere yanamamak, iman ve iradesi kuvvetli kimseler iin daha hayrldr. Orulu, gndz uykusunu az tutmal, srekli zikirle orucunu hatrlayp akletmeli, alk ve susuzluunu devaml hissetmelidir. Selef-i Salih sahur yemeini iki hurma ve birka zeytin ile azck su ierek geitirirler di. Hatta kimileri sahur yemei olarak hayvan yemi yer ve bununla sahurun bereketine ulamak isterlerdi. Orulu, Yaratan' fazlaca zikredip yaratlmlar anmay azaltmal, dilini onlarla meguliyetten syrd gibi kalbini de onlara dnk kayglardan uzak tutmaldr. Bu tr davran, oru iin ne-zahete daha yakndr. Orulu, bakalaryla mcadele ve husumete girmemeli, kfr ve kavgadan saknmaldr. Bu gibi hareketler, orucun hrmet ve mahremiyetinden dolay asla dllendiril eme z. Oru tutan kimse, vakti iyice gelmeden yemekle ilgili hazrlk ve dncelere daim amali dr. Denir ki: Oru tutan biri, akam yemeini vaktinden nce veya gnn hemen banda iftar dnrse ona bir gnah yazlr. Orulu, kendisine nasip edilenin azyla ye tinmeli ve buna rza gstererek iftarn etmeli, Allah Teala'ya da bol bol kretmelidir. Orucun faziletlerinden biri de, yiyecek ve iecei olabildiince azaltmak, iftar yemeinde acele edip sahuru tehir etmektir. Orulu bir ya veya varsa tek bir kuru hurma ile iftar etmelidir. Bu, onun iin berekettir. Ya da sadece su ile iftar etmelidir. Su temizdir. Allah Resul (sav) de byle yapmtr. O, bir iim su, sulandrlm st veya birka hurma ile iftar ederdi. Bir hadis-i erifte de yle buyurduu rivayet edilmitir: "Nice oru tutan vardr ki, orutaki nasibi a ve susuz kalmaktan ibarettir". 49[49] Hadise konu olan kiiler hakknda deiik tarifler yaplmtr. Bunlardan birine gre onlar, gndz oru tuttuktan sonra haram ile oru aan kimselerdir. Bir dierine gre ise, helal klnm yiyeceklere dokunmazken gybet yoluyla insanlarn etlerini yiyen kimselerdir, nc bir tarife gre ise, gzn ve dilini haramdan saknmayan kimselerdir. Denilir ki: Kii orulu iken yalan syledii, gybet ettii veya gnah peinde kotuu her an, o gnki orucundan dlr ve birka gnn orular birletirilerek bu tr illetlere ulamam tam gnlk oru tahakkuk ettirilir. Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Oru, yalan ve gybetle ihlal edilmedike salam bir rtdr50[50] Selef-i Salih, gybetin orucu bozduunu bile sylemilerdir. Onlar, mslmana eziyet etme endiesiyle abdest alrlard. Atein dedii eylerden dolay abdest alma hususunda u sz rivayet edilmitir: irkin bir szden dolay abdest almam, benim iin temiz bir yemekten dolay abdest almamdan daha sevimlidir. Bir b. el-Hars, Sfyan'dan (ra) unu rivayet etmitir: Kim gybet ederse, orucu bozulur. Leys kanalyla Mcahid'den de u sz rivayet edilmitir: ki ey vardr ki orucu bozarlar: Gybet ve yalan. Cabir (ra), Allah Resul'nn (sav) yle buyurduunu rivayet etmitir: "Be ey orucu bozar: Yalan, gybet, kovuculuk, yalan yere yemin ve ehvetle bak".
49[49] 50[50]

bni Hanbel, /373 Nesa', Syara/43; bni Hanbel, 1/195, 196

Denir ki: nsanlar arasnda yle kimseler vardr ki onlarn bir Ranazan' tamamen orula geirmi olmalar iin on veya yirmi Ramazan' orula geirmeleri gerekir. Namaz ve zekat gibi dier farzlar da byledir. Kulun buralardaki eksiklii de nafile ve sadakalarndan ikmal edilerek giderilir. Yine bu meyanda yle denilmitir: Kulun orucu, be gnde shhat kazanr. Tpk bir namaz, be vakit namazla ancak shhat bulduu gibi. Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Gybet eden kimse orucunu yrtm olur. Balanma dileyerek onu onarmaldr". Denildi ki: Allah Teala farz kld hibir eyde ondan gayrisine rza gstermi deildir. O, farz kldnn yaplmasn ister ve kulu bununla hesaba eker. Allah Teala'nm afn, birok gnah kapsar. Oru ibadetiyle murad edilen, srf a ve susuz kalmak olmayp ayn zamanda gnahlardan saknmaktr. Daha nce belirttiimiz gibi namaz ibadeti ile murad edilen de, fuhu ve irkin ilerden uzaklamaktr. Nitekim Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kii yalan sz ve onunla amel etmeyi terketme-dike, Allah Teala'mn onun yiyecek ve iecekten uzak durmasna ihtiyac yoktur".51[51] slam'n Beinci Esas Hac Hakkndadr: slam dini hac ile kemal bulurken, mslman olu da onunla tamama erer. Haccm farzlar hakknda Allah Teala yle buyurmutur: "Ona yol bulabilenler iin Ev'i haccetmek, Allah'n insanlar zerindeki hakkdr". (Al-i mran/97) Allah Resul (sav) ayetteki "yol/im kan" bulabilme ifadesini azk ve binek bulabilmekle tefsir etmitir. Kul, azk ve binek bulduu zaman hac farizasn ifa etmekle ykml olur. Bunlara sahip olmasna ramen hacc ertelemek mekruhtur. Eer haccetmemi veya durumunun bozulmas sebebiyle imkanszlktan dolay hacca gitmemi olarak lrse, O'na kar gnah ilemi olur. Allah Teala'nm imkan verdii gnden ld ana kadar srekli gnah ilemi saylr. Byle biri, slam'n kemaline ulamaktan uzaktr. nk Allah Teala slam' hac farizas ile kemale erdirmitir. Nitekim Arefe Gn indirdii ayet-i kerime yledir: "Bugn dininizi kemale erdirdim. zerinizdeki nimetimi tamamladm ve sizler iin din olarak slam'dan raz oldum". (Maide/3) Allah Resul (sav) de bir hadislerinde yle buyurmutur: "Mzmin bir hastalk veya zalim bir sultann engellemesi olmakszn hacca gitmemi olarak len kimse, yahudi veya hristiyan olarak lmeyi nemsemeyen kimsedir". mer (ra) yle demitir: Bir ara una niyetlendim: mkan olduu halde hacca gitmeyen kimselere cizye vergisi koyaym. Sa'id b. Cbeyr, brahim en-Neha', Mcahid ve Tvus'dan u sz nakledilmitir: Eer zerine hac farz olduu halde hacca gitmeyen zen gin birinin ldn duysam, onun cenazesini klmam. Selef-i Salih'den bir zatn hali vakti yerinde bir komusu vard. O zat, hacca gitmeden len zengin komusunun cenaze namazn klmamt. bni Abbas (ra) da yle derdi: Zekat vermeksizin ve hacca gitmeksizin len kimse, dnyaya geri dndrlmeyi ister. O, bu sz u ayet-i kerimenin tefsirini yaparken sylemitir: "Rab-bim, beni geri dndr, belki ardmda braktm (dnyada) salih amel ilerim". (Mminun/99) Bu anlamdaki bir dier ayet-i kerime de udur: "Rabbim, beni yakn bir tarihe erteleseydin, tasdik eder ve salihlerden olurdum". (Mnafkun/10) Yani zekat verir ve hacca giderdim. bni Abbas (ra) bu ayet-i kerimenin mslmanlar iin en ar hkm ierdiini sylemitir. Yrme gc olan veya alabilir durumda olan birinin de yol emniyetinin bulunmas durumunda haccetmesi, kendisi iin faziletli bir amel olur. Yayan olarak hacceden kimse iin att her admda yedi yz hasene yazlr. Binek zerinde giden hac iin de hayvann att
51[51]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 366 -370.

her admda yetmi hasene yazlr. Yrme gc, baz alimlere gre ayetteki "yol/imkan bulma" artnn ifas iin yeterlidir. Ulemann geneline gre haccm farzlar altdr. Onlar, bu farz lardan zerinde ihtilaf ederken, dier zerinde ittifak etmilerdir. htilaf ettikleri farzlar, Sa'y, Kurban gecesi Mzdelife'de geceleme ve Kurban gn eytan talamadr. ttifak ettikleri ise, Hac iin ihrama girme, Arafat'ta vakfede durma ve Kabe'yi tavaf etmedir. Alimler, bunlar dndaki esaslarn snnet ve mstehab babndan oluu hususunda da farkl grlere sahiptirler. Biz, ounluun yani Cumhur'un mezhebini tercih etmekteyiz. Buna gre haccm farzlar drttr: 1. ihrama girmek. 2. Arefe gn gnein zevalinden Kurban gn fecrin douundan ncesine kadar Arafat'ta vakfe yapmak. 3. Vakfe ve eytan talamann ardndan ziyaret tavafn yapmak. 4. Hac iin ihrama girildikten sonra Safa ile Merve tepeleri arasnda sa'y yryn eda etmek. Sa'y, Arafat vakfesinden nce yaplabilecei gibi sonra da yaplabilir. Bunlar dndaki hac kurallar snnet ve mstehab babnda deerlendirilir. Bunlardan bazlar mekked, bazlarn n terki kefareti gerektiriri, ve bazlarnn da yaplmamasnda hibir beis yoktur. Kabe tavaf tr. Bunlardan biri farz olup terkedilmesi halinde hac batl olur. Bu tavafa, Ziyaret Tavaf denir. kincisi snnet olup terkedilmesi halinde kefaret vermek gerekir. Haccm tam olmasn engellemeyen bu tavafa da Veda Tavaf denir. ncs ise mstehab olup terkinden dolay hibir ey gerekmez. Bu tavafa da Vurd Tavaf denir. Haccm farz, hkm ve ekilleri hakknda naklettiklerimiz, kitabmzn amellerle ilgili dier blmlerinde de yaptmz zere azk miktaryla snrlanmtr. Hac ve menasikle ilgili olarak nakledilen hadis ve grleri, mstakil olarak hazrladmz Kitabu mensiki't-Hacc adl kitapta btn boyutlaryla ele aldk. 52[52] Haccn Fazilet Ve Adab Hakkndadr: Bu blmde haccn fazilet ve adabyla birlikte marifet yoluna giren slk ehlinin hacda takip ettikleri yol ile haclarn faziletlerini anlatmaya alacaz. Allah Teala buyurdu ki: "Hac, bilinen aylardadr. Bunlarda haccetmek farz olan -yani hacc zerine farz grerek evval, Zilkade ve Zilhicce'nin dokuz gnnde ihrama giren kimse iin- hacda kadna yaklamak, gnaha sapmak, kavga etmek yoktur". (Bakara/197) Ayette geen "rafes" kelimesi, her trl bo i, kfrl sz, kadnlarla oynama ve cilveleme, onlarla cinsi mnasebet hakkndaki konumalar gibi hususlar ihtiva eden zengin ierikli bir kavramdr. "Fsk" kelimesi ise, Allah Teala'ya itaatten k, O'nun koyduu snrlardan herhangi birini ineme fiillerini ifade eden bir kavramdr. "Cidal" ise, dmanlk ve kinin her trl tezahrn ihtiva eden bir kavramdr. Allah Teala'nn hac menasik ve esaslarn temiz tutmaya ynelik emrine konu olan kt fiillerin geneli bu kelime ile ifade edilmitir. Bunlar, gnah ve kusurlarn ana kollarn oluturan masi-yetlerdir. Hac, szlkte yceltilen birini ziyarete gitmek anlamndadr. Araplar, tazim ve ihtiramda bulunduklar Numan'm ziyaretine gidii ifade etmek iin "Nehuccu il Nu'mne=Numan' ziyaret edeceiz, ona haccedeceiz" derlerdi. Hac, haccetmeye niyetlendii zat yceltip tazim etmelidir. Ziyaretinin "Hac" olarak nitelenebilin esi iin gerekli olan temel husus budur. Hac ayn zamanda ak bir yola slk etmek/yola girmek anlamnda da kullanlmtr. Bunda belli bir maksad ve faydaya dayanma
52[52]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 370 -372.

szkonusudur. Hac, "nsk" konumunda "mahaccet" kelimesinden tretilmi bir kavramdr. "Nsk", yol kavram iin konulmu bir isim olup "mensik" kelimesinden tremedir. "Mensik" yol isimlerindendir. Bunun k yeri de kurban kesimidir. "Nsik=Kurban kesen/yola giren" de bu esasa dayanlarak byle isimlendirilmitir. nk o, kendisini ahirete gtren yola girmi kimsedir. Haccm faziletlerinin ilki, onu Allah Teala'nn rzasna halis klmaktr. Hac esnasnda harcanan para helal olmal ve hac bu sre zarfnda ticaretten elini ekmelidir. nk ticaret, kalbi megul ederek ihlas datr. Hacnn kalbi; sakin, her trl maddi kaygdan uzak ve heva-dan arnm ve zikrullah ile dolmu olmaldr. Hac yalnz nne bakmal, arkasna dnmemelidir. Niyetin shhati, doruluk ve drstlkle olur. Nefis de gnll olarak harcama ve infakta bulunmal, tasadduk ve ahiret az toplamadageni davranmaldr. Hacdaki harcama, Allah yolunda harcama gibi olup bir dirhem, yediyz dirhem sevabna ulaacaktr. Hac, Allah yolunda yaplm saylan fiillerden biridir. Bu husus Allah Resul'nden (sav) de rivayet edilmitir. bni mer (ra) ve dierleri unu nakletmilerdir: "Yolculukta azn gzellii, kiinin keremindendir". Yine O, yle buyurmutur: "Haclarn en faziletlisi; niyet bakmndan en halis, harcama bakmndan en temiz, ya-kini iman bakmndan en gzel olandr". Ibnu'l-Mnkedir'in Cabir'den (ra) rivayet ettii hadis-i erif ise yledir: "Kabul edilmi haccm dl ancak cennettir. Bunun zerine 'Haccn iyilik ve kabul art nedir?' diye soruldu. O da 'Gzel sz sylemek ve yoksullara yemek yedirmek' buyurdu".53[53] Denir ki: Haccn sefer ve yolculuk olarak isimlendirilmesinin sebebi, cinsellie ilikin hususlardan, bazlarna gre nefsani sfatlardan uzaklamadr. nk slada arkadal gzel olan kimsenin, seferdeki arkadalnn da gzel olmas gerekmez. Adamn biri, birini tandn syleyen dostuna yle demiti: Onunla gzel ahlakn esaslarn snayacan bir yolculukta beraber oldun mu? O, 'Hayr1 dedi. Bunun zerine yle dedi: Kavga etmedike, riyay oaltmadka, kadnlara bulamadka ve mnakaaya girmedike onu tandn syleyemem. Bir b. el-Hars'm yle dedii rivayet edilmitir: Sfyan dedi ki: Her kim kadnlara yanarsa, hacc fasid olur. Hac, haccn hkm, farz, fazilet ve menasikini hacca niyet ettiinde gzelce renmeli, bunu kendisi iin en nemli husus olarak grmeli ve btn sefer artlarn nne almaldr. nk seferinin maksad ve gayesi hacdr. Kul, bu bilgileri asla ihmal etmemeli ve onlar kendisi iin drst bir refakati, sevgi dolu bir alim gibi grmelidir. Zikri unuttuu zaman kendisine hatrlatrken, hatrladnda yapmasna yardm eder. Korktuunda onu yreklendirirken, aciz kaldnda ona g verir. Zann ktleip yrei daraldnda yreini aarak zannn iyiletirir. Kii, yol arkadana muhalefet ve srekli itirazda bulunmamal, ona gzellikle davranmal, yumuak ve hogrl, insanlara kar bar olmal, onlarn verdii eziyete kar sabrl olmaldr. Btn bunlar, hacc faziletli klar. Devenin veya binek havannn palan stnde oturarak haccetmek, takva sahiplerinin hacc ve Selef-i Salih'in izledikleri yoldur. Denir ki: Ebrr zmresinin hacc, develerin semerleri stnde gerekleir. Sfyan- Sevri (ra) babasndan unu nakletmitir: Kfe'den hac iin Kadisiye'ye gittim ve yolda eitli beldelerden hac yolculanyla karlatm. Haclarn tamamn binek hayvanlar, develer ve tahtrevanlarda grdm. Hepsinin de yklerini tutmu olduklarna ahit oldum. Mcahid, bni mer'e (ra) 'Hac kafilesi geldi, ne kadar da ok hac var!' dediinde yle demitir: Ne kadar da az hac var! Ne kadar da ok binekli var! bni mer (ra) develerin stne vurulan adr ve tahtrevan gibi bidatleri grd zaman 'Haclar az, binekliler ok'
53[53]

Buhr, Umre/l; Mslim, Hac/437; Tirmz, Hac/2, 88; Nesa', Hac/3, 5, 6; tbni Mce, Me-nsik/3; Drim, Mensik/7, Muvatta', Hac/65.

eterdi. Sonra hasrlarn stnde oturan perian halli haclara ahit olduunda ise, (Ne kadar da gzel bir hac!' demitir. Hac, perian grnml, azk ve yk bakmndan hafif, ancak zaruri ihtiyalarmtayan kimse olmaldr. Eya ve yknde arya gitmemeli, kendisini ve yol arkadan skmaman, hereyde yeterli olanla iktifa etmeli ve krmz renkli giysilerden uzak durmaldr, nk bu tr giysiler giymek mekruhtur. Allah Resul (sav) devrinde yle bir hadisenin yaand rivayet edilmitir: "O, bir seferde ashabyla birlikte bir konak yerinde mola vermiti. Develer serbest braklmt. Allah Resul (sav), develerin yalanlar zerindeki krmz rtleri grnce, 'Size krmznn hakim olduunu gryorum' buyurdu. Ashab ayakland ve koarak develerin palanlarndaki rtleri ekip almaya baladlar. Bunu o kadar telala yaptlar ki develerden bir ksm rkerek kat". Hac, hret celbedecek giysilerden ve gzlerin dikilecei eya ve malzemelerden saknmal, gsteri iin israfta bulunanlara ve vnmeyi seven ehli dnyaya benzemeye almamaldr. Aksi tak^ dirde kibir ehli arasnda yazlr. Dnyevi nimetleri ve refah dzeyini ykseltmeye de almamaldr. nk bunlar, Allah yolunda mstehap grlmemitir. Allah yolunda sknt, ile, susuzluk ve zorluk arttka yaplan amelin fazilet ve sevab da artar. Allah Resul (sav) bir devenin stnde haccetmiti. Bindii deve, elimsiz bir deveydi ve stnde drt dirhem deerinde kadife bir rt vard. Allah Resul (sav), mslumanlarm kendisini grerek snnetini koruyabilmeleri iin devesi stnde tavaf etmi ve yle buyurmutur: "Hac menasikinizi benden renin"54[54] Yine O, yle dua ederdi: "Lebbeyk Allahm Lebbeyk! Gsterisiz ve riyasz bir hac ile!" Baka bir hadisinde ise yle buyurduu rivayet edilmitir: "Lebbeyk! Muhakkak ki (gerek) hayat, ahiret hayatdr". Allah Resul (sav) haclara salarn dankln ve tevazuyu emrederken refah ve nimet iinde yzmekten sakndrmlar.. Fuda-le b. Ubeyd'in rivayet ettii hadiste de byle denilmektedir. Baka bir hadiste ise yle buyrulduu rivayet edilmitir: "Hac, ancak sa ba dank ve fsltyla konuan kimsedir. Allah Teala meleklerine yle buyurur: Benim evimi ziyaret edenlere iyice bakn. Onlar derin vadilerden sa ba dank ve toz iinde Bana gelmilerdir". Allah Teala yce Kitab'nda da yle buyurmutur: "Sonra kirlerini gidersinler". (Hac/29) Ayetteki kirlilik, sa ba dankl ve toza bulanm olmadr. Bunun giderilmesi, san tra edilip trnaklarn kesilmesiyle mmkn olur. mer b. Hattab (ra) ordu komutanlarna gnderdii bir emirde yle demiti: "Askerlerinize eskileri giydirin, huuneti yeleyin". Hadis ehlinden bir zat bu sz biraz deitirerek yle demitir: mer (ra) tarafndan snnetin iskat edilerek tran emredilmesi muhtemel deildir. O, Haricilerin mezhebini beendii iin Sa-bi'e yle demitir: Ban a! Sabi'in sann iki rgye sahip olduunu grnce unu sylemiti: Eer tral olsaydn boynunu vurmutum. Hac, giyecek ve kulland eya bakmndan Yemenlilere benzemeye almaldr. nk onlarn hacda izledikleri yol ve adetleri takip etmek, Selefin takip ettii yola girmektir. Allah Resul (sav) de, bu hususta yle buyurmutur: "Onlarn sfatlarn aan ve yollarna aykr giden kimse bidati ve muhdistir". Yine bu anlamda yle denilmitir: Yemenliler, haclarn ssleridir. nk onlar, Sahabe'nin ve Selefin izledikleri yol ve usl zeredirler. Onlarn azla yetinmeleri ve nadir bulunur olmalar nedeniyle vlmeleri babnda yle denilmitir: (Yemenli haclar) ateten dolay kprmez, yolun meakkatinden dolay bunalmazlar. Gemi ulema, halktan birinin Mekke yoluna ktn grdkleri zaman yle derlerdi: Filan kii haccetmek zere yola kt demeyin. Misafirlik niyetiyle yola kt deyin. Hac yolculuunda kullanlan tahtrevan ve adrl develerin Haccac b. Yusuf tarafndan ortaya
54[54]

Nesa', Mensik/220; bni Hanbel, III/318, 366

karld ve halkn da bu adeti benimsedii sylenmitir. O dnemin alimleri bunu knamakta ve bu tr bineklere binmeyi mekruh saymakta idiler. Ben de bu tr adr ve tahtrevanlarn, hayvanlar telef etmesinden endie ederim. Yaklak drt adam arlndaki bu tr adrlar, arlklarnn yansra hayvanlarn ar ezilmesi ve yetersiz beslenmesi sebebiyle lmlerine yol amaktayd. Haclar, mmkn olduunca, bineklerinin stnde uyumamah-drlar. nk uyuyan kimsenin hayvana daha ar geldii sylenir. Vera' ehli binek hayvanlarnn srtlarnda asla uyumaz, ancak otururken aralklar ileri geebilirdi. Yine onlar, binekleri stnde uzun sre durmazlard. nk bu da hayvanlara ar gelen bir dirimdir. Bir hadis-i erifte de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Bineklerinizin srtlarn yatak edinmeyin 55[55] Kiralk devenin stnde, ancak rfe uygun miktarda yk tanabilir. Bir adam bnu'l-Mbarek'e 'u mektubu benim iin yannda ta-yver1 demiti. Ona yle dedi: Deve sahibinden izin alabilirsem olur. nk ben onu kiraladm. Kii, sabah ve akam vakitlerinde bineinden inerek onu dinlendirmelidir. Bu konuda Allah Resul'nn (sav) fiili snneti ve birok hadis nakledilmitir. Selef-i Salih'ten bazlar ise binek hayvannn srtnda uyuklamay doru bulur ve srttan inmemeyi art koarlard. Onlar sadece hayvanlarn rahat etmesi iin onlara iyilikte bulunarak srtlarndan inerlerdi. Zahir ulemasndan biri yle demitir: Binekli olarak haccetmek, masraf ve harcamas sebebiyle daha faziletlidir. nk bu, nefsi bunaltmaya daha uzak ve ona eziyet bakmndan daha hafif olduu iin, haccm selamet ve kemaline daha yakn grlr. Bize gre haccm durumu iftara benzer. Kiinin tabiatna ar geldii, sabr tkendii ve sknts artt vakit at iftar daha faziletli olur. Ayn ekilde gzel ahlak ve yrek genilii de faziletlidir. Bu, baz kimselere mahsus bir hal de olabilir. nk baz kimseler, skntya mahkum, asabi yaratll ve sabrsz olabilirler. Kimi zaman yayan gitme imkan da olmayabilir. Mekkeli fakihlerimizden vera' sahibi bir zata, Mekke'den Aie Mes cidi olarak bilinen umre mikatma gidilerek yaplan umreler hakknda yle bir soru sormutum: Acaba Mekke'den mikat yerine yayan gitmek mi, yoksa bir dirheme eek kiralayarak onunla gitmek mi daha faziletlidir? Alim u karl verdi: Bu, szkoimsu mesafenin insanlara zor grnmesine bal olarak deiir. Eer bu mesafeyi yrmek kiiye zor geliyorsa, zorluktan dolay yayan git mesi daha faziletlidir. Eer bir dirhem vererek eek kiralamak ona daha zor geliyorsa, nefsini buna zorlamas iin kiralamas daha faziletli olur. Alim zat szne devam ederek yle dedi: Bu durum, insanlarn mreffeh olmalar noktasndaki farklla bal olarak da deiiklik arzeder. Byle kimselere yrmek daha ar gelebilir. Bize gre umre mikatma yryerek gitmek daha faziletlidir. Gc yeten ve bundan sklmayan kimse iin yryerek haccetmek ok daha faziletlidir. Byle birinin, buna tevik eden bir azim ve yreinin de olmas gerekir. Ehli Beyt kanalyla rivayet edilen bir hadiste yle buyrulmaktadr: "Ahir zamanda hacceden kimseler drt snftr: Gezinti iin hacceden sultanlar; Ticaret iin hacceden zenginler; Dilenmek iin hacceden fakirler; hret iin hacceden alim ve kariler". Hac iin cret talep etmek, dnyevi bir kar umarak bakasnn yerine haccetmek mekruhtur. Alimlerden bir topluluk bunu mekruh saymtr. nk hac, ahiret amellerinden biri olup tpk namaz, ezan ve cihad gibi Allah Teala'ya yaknl hedefleyen bir ibadettir. Bu tr ibadetlerden ancak uhrevi sevap hasl olur. Allah Resul (sav) mezzin olarak grevlendirilen Osman b. Ebi'l-'As'a yle buyurmutur: "Sabah ezan iin cret alma 56[56] Bir defasnda da Allah Resul'ne (sav) cihad iin sefere kan ve buna karlk dinar alan birinin durumu sorulmutu. O, yle buyurdu: "Onun iin dnya ve ahiret bakmndan ald dinardan baka bir karlk szkonusu deildir". Eer kulun niyeti ahiret ve azmi Allah
55[55] 56[56]

Drim, Isti'zn/351; Ibni Hanbel, III/439-441, IV/234 Benzer manadaki hadisler iin b. Tirmiz, Salat/41; Nesa', Ezan/32; bni Mce, Ezan/3; bni Hanbel, IV/217

Teala'ya yaknlk olup bunu almak zorunda kalmsa, Allah Teala ahiret niyetine dayanarak dnyalk verebilir. Ancak dnyalk niyetine uhrevi karlk vermez. O kimsenin de bu durumda olduunu mid ederim. Bir hadis-i erifte de hac konusunda Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Tek bir hac iin kiiye ecir verilir ve hepsi de cennete girerler: Onu vasiyet edenler; Vasiyeti uygulayan; Hacc ikame eden hac ki o, rnslman kardeinin mesuliyetten kurtulmasna ve onun farzn edaya niyet etmitir". Cihadna karlk cret alan mcahidin durumu, Musa'nn (as) annesinin durumuna benzer. O, kendi ocuunu emzirmesine karlk cret alm ve bu cret kendisine helal klnmtr. Ayn ekilde mcahidin niyyeti de cihad ise, onun iin gerekli yardma muhta : olduunda onu isteyebilir. Bunun gibi hacc ile ahiret sevabna ve j Allah Teala'nm rzasna nail olmaya niyet eden kimse de, zerinde- j ki ykmlln ifasndan sonra hacc iin verilen creti alabilir. Haccn faziletlerinden biri de, insanlar hac yolundan eviren j Allah dmanlarna mal ile destek vermemektir. nk mal ile { destek ve takviyede bulunmak, can ile desteklemeye eittir, insan- i lan Mescid-i Haram'dan engellemek, bizzat menetme ve yolu mu- \ hasara etme eklinde olur. Bu tr irkin fiillerin maksad ise insan-: lardan para almaktr. Mslman hac, bunlardan kurtulma yolla- j rm aramaldr. Alim bir zat bu gibi durumlarda nafile hacc terkedip geri dn- j menin daha faziletli olduunu sylemitir: Bu gibi zalimlere destek i olmaktansa, nafile hacc terketmek daha hayrldr. nk ona g-1 re bu, dine sonradan sokulmu bir bidat ve mminlerin dinine ka- j rtrlm irkin bir adettir. Bu fiilde, alandan da verenden de kay-! naklanan bir bidat szkonusudur. j Bize gre de hkm, aynen bu deerli alimin ifade ettii gibidir. nk haclarn yoluna karak onlardan para talep etmek, snneti haline getirilmi bir bidattir. Bunda alalma, zillet ve nafile hacc! eda etmemeden daha kuvvetli bir olumsuzluk mevcuttur. Aksini dnmek dahi mmkn deildir. Yol kesicilere verilen bu hara, slam ve mslmanlar asndan cizyeye denk bir aalama ve zillettir. Allah Resul (sav) bu meyanda yle buyurmutur: "Msl-; inanlardan her biri slam'n gediklerinden birini tutar. Eer onlar mevzilerini terkederlerse, slam'a senin bulunduun yerden sald-: rlmamas iin yerini sk tut Mehur bir hadis-i erifte ise yle buyurduu rivayet edilmi-i tir: "Mslmanlar tek bir beden gibidir. Mslmanm dier msl-i inanlara gre durumu, ban vcuda gre durumuna benzer. Vcut,! ban arsndan dolay rahatszlk duyar. Ba da vcudun arsn -; dan dolay ar eker".57[57] Bazlar, zaruret bulunduu teviliyle buna ruhsat verme grn savunabilir. Ancak durum, onlarn zannettii gibi deildir,' nk hacnn geri dnmesi halinde yol kesen ekya ondan hibirey alamayacaktr. Hatta zenginliin tesiriyle ihdas ettikleri taht revanlarda ve ssl adrlarda olsalar bile para vermek durumunda olmayacaklardr. Eer szkonusu harac verirlerse, zaruret ortadan kalkt iin gnll olarak, isteyerek ve iradi olarak vermi olacaklardr. Belki de bu, develerinin srtlarnda tadklar adrlar ve hayvanlarn tayabileceinden ok daha ar yklere karlk onlara verilen bir cezadr. Onlar, bir hayvann ekebileceinden drt kat fazla mal ve fuzuli eya ve ticari mal yklemek suretiyle onlarn lmne sebep olmaktadrlar. Bu yzden de, o hayvanlarn telef edilmesinden dolay hesaba ekileceklerdir. Yollarda verdikleri haralar, belki de bu sularn bir cezas olarak gndeme gelmektedir. Onlar zavall hayvanlara ticari sermayelerini, gereksiz eyalar, pheli mallar fazlasyla ykleyen veya hacdan baka niyetlere sahip olan kukulu kimselerdir. Ebu'd-Derda'nn (ra) len devesine yle dedii rivayet edilmitir: Ey deve! Rabbi'nin
57[57]

ibni Hanbel, V/340

huzurunda benden davac olma. nk sana tayamayacan ykler yklemedim. Allah Teala, bir gnah benzeri bir gnahla, ya da daha ary-la cezalandrr. Hac, hac grevlerini ve menasikini ifa ederken sa ba dank ve toz iinde olmaldr. Snnete uygun olan budur. Yolda Allah Teala'y srekli zikretmeli, hac grevlerini eda ederken devaml surette O'nu anmal ve gafillere de O'nu hatrlatarak dier insanlar hakknda konumayp kendini ilgilendirmeyen konularda skutu yelemelidir. Yeterli olanda zorlamaya gitmeyerek mkellef klmmad hususlara mdahil olmamaldr. yi bir ey grdnde onu emretme-li, irkin bir ey grdnde ondan sakndrmaldr. Btn bunlar, haccn ecrini arttran ve hacy faziletli klan hususlardr. Hacnn inikat noktasnda hac ve umreyi birletirmesi mste-hap grlmtr. nk bunda Allah Teala'ya daha fazla yaklatracak bir alkanl benimseyerek kendi beldesinin mikat noktasnda iki ibadeti birletirme szkonusudur. Bunu tercih eden bir hac, umreyi de ifa etmi olacaktr. Zira umre Kur'an- Kerim'de hac ile birlikte anlmtr. Ayrca umre, ulemadan birouna gre hac gibi farz klnm bir ibadettir. Selef-i Salih'ten bir topluluk, hacca umre ile balamay ve onu haccn nne almay daha gzel grmtr. Hasan el-Basri (ra), Ata, bni irin ve Neha' bu alimlerden bazlar dr. E nes't en (ra) rivayet edilen bir hadise gre Allah Resul fsav) hac ve umreyi birletirmi ve her ikisine birlikte balamtr.58[58] bni Seleme'nin kardei, Zabiy b. Ma'bed'den unu nakletmitir: Bir defasnda hacca gitmeye niyet etmitim. lim ehlinden bir zat bana hac ile balamay tavsiye etti. Ben de fkh ehlinden birine dantm. O da hac ile umreyi birlikte eda etmemi tavsiye etti. Ben de yle yaptm. Her ikisiyle telbiyede bulundum. Daha sonra mer'in (ra) yanma vardmda kendisini durumu bildirdim. O da yle dedi: Peygamberi'nin snnetine uymusun. Hac, umreyi daha nce yaparsa, Temett' Hacc'nda bulunmu olur. Bilahare haccederse Hacc- frad' eda etmi olur. Bylesi daha faziletlidir. Ulemadan bir topluluun tercihi bu yndedir. Hacc- frad ile yalnz hacc eda ederse, o zamanda, Allah Resul'nden (sav) nakledildii zere sadece hacc eda etmi olur. Bu, Aie (ra) ve Gabimden (ra) rivayet edilmitir. Kii haccn eda ettikten sonra kendisi iin tayin edilmi mikat noktasna gelir ve umreye niyetlenir. Bu da gzeldir. Allah Teala buyurdu ki: "Hacc ve umreyi Allah iin tamamlayn". (Bakara/196) mer (ra) ve Osman'n (ra) hac ile umreyi tamamlama hakkndaki grleri de bu yndedir. kisini ayr ayr eda etmek de onlar tamamlamak babndan saylmtr. Hacc- Kran'da tavaf etmeli, iki tavaf tamamlamal ve iki kez sa'yde bulunulmaldr. Bylelikle hac ve umreyi birletirme ya da ayrmaya ynelik ihtilaflar da giderilmi olur. Kul, ihramda iken bol bol telbiyede bulunmaldr. Telbiye, hac esnasnda yaplacak zikirlerin en faziletlisidir. Telbiyede bulunulurken ses mmkn olduunca ykseltilmelidir. Telbiye lafz olarak Sahabe'den nakledilen metin udur: "Leb-beyk y ze'l-me'ric! Lebbeyk haccen hokkan ta'abbden ve rikkan! Ve'r-rab' ileyke ve'l-'amelu!" Telbiyede Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen metinle iktifa edilirse, bu da gzeldir. Hacya farz klnmam olsa da, hac esnasnda kurban kesmekdaha faziletlidir. Kesilen hayvann etini yemekten saknlmaldr. Hacc- Kran, temett've kefaret iin kesilen hayvanlarn etlerinde olduu gibi, farz klnm kurbanlklarn etleri de yenmez. Farz klnmad halde nafile olmak zere kesilen hayvanlarn etlerinden yemek mstehaptr. Kesilecek havyan, hadislerde belirtilen sekiz kusuru tamamaldr. Bu sekiz kusur unlardr: 1. Eksik uzuv, 2. Kulakta yark, 3. Boynuzda krk, 4. Uyuzluk, 5. Kulan stten yark olmas, 6. Kulan nden yark olmas, 7. Kulan arkadan yrtlm olmas, 8. Ar derecede zayf ve dermansz olmas.
58[58]

Mslim, Hac/167-169; Nesa', Menasik/49

Bu meyanda Allah Teala yle buyurmutur: "Her kim Allah'n nianelerini tazim ederse, bu da kalplerin takvasmdandr". (Hac/32) Bu ayet-i kerimenin tefsirinde, kurban hayvanlarnn besili ve gzel olmalarnn kasdedildii sylenmitir. Kurbanlklarn en faziletlisi dii deve, ardndan inek, ardndan beyaz boynuzlu ko, ardndan keidir. Kesilecek kurbanln mikat yerinden getirilmesi daha dorudur. Bylelikle kurbanlk arama meakkatinden kurtulmu olunur. Selef-i Salih, eye deer verir ve onlarda deer drmeyi mekruh sayarlard: Hac kurban, azat edilecek kle ve kurbanlk. Onlara gre bunlarn hepsinde pahal ve sahibi iin deerli olan almaya almak daha gzeldir. Bu hususta bni mer'in (ra) yle dedii rivayet edilmitir: mer (ra) Mekke'ye ok gzel bir kurbanlk gtrmt. Alclar bu kurbanlk iin kendisine yz dinar teklif etmilerdi. Bunun zerine Allah Resul'ne (sav) bu hayvan satarak parasyla dii bir deve alp alamayacan sordu. O da kendisini bundan menetti ve yle buyurdu: Hayr, kurban olarak yalnz o hayvan keseceksin. Mekke'ye gtrlecek kurbanln seimindeki serbestlik snnettendir. Bu konuda gzel davranmal ve daha fazla kurban kesebilmek iin seilen hayvan deitirilmemelidir. nk az ama kaliteli olan, ok ama kalite bakmndan dk olandan daha hayrldr. O gnn fiyatlaryla yz dinara otuz dii deve alnabilirdi. Ama az bulunan ve esiz gzellie sahip olan tek bir hayvan, birbirlerine benzeyen birok deveden daha hayrl grlmtr. bnu'l-Mnkedir'in Cabir'den (ra) rivayet ettii bir hadis yledir: "Allah Resul'ne (sav) haccm kabul artnn ne olduu sorulmutu. 'Telbiyede sesi ykseltmek ve dii deve kurban etmek' buyurdu".59[59] Aie'nin (ra) hadisinde ise Allah Resul'nn yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kurban gn Adem olunun yapaca hibir amel, Allah iin kan aktmak kadar sevimli gelemez. Kestii hayvan Kyamet gn boynuzlar ve toynaklaryla gelir. Onun kan, yere dmeden nce Allah Teala'nm huzuruna der. Kurbanl gzellikle kurban edin".60[60] Baka bir hadis-i erifte ise yle buyurduu rivayet edilmitir: "(Kurbanln) derisindeki her kl ve kanndaki her damla iin size bir hasene vardr. Kurbanlk, Kyamet gn teraziye konulur. Mjdeler olsun". Kurbanlk hayvanlar iinde sadece koyun bir yan tamamladnda kesilebilir. Bunun dnda keide iki, inekte ve devede be yan bitiren hayvanlar kesilebilir. hrama kendi memleketinde girmek, hac ve umreyi tamamlayc hususlardan ve azimet babndan saylmtr. mer (ra), Ali (kv) ve bni Mesud (ra) "Hacc ve umreyi Allah iin tamamlayn" (Bakara/196) ayetinin tefsirinde yle demilerdir: Bu ikinizin tamama ermesi, halknzn yaad blgede ihrama girmenizdir. Hac srasnda kalp, Allah Teala'nn icabetinin umulduu mbarek mekanlarda srekli uyank olmal, menfaat umulan noktalarda dikkatli bulunmaldr. Nitekim Allah Teala yle buyurmaktadr: "(Gelsinler) ki kendileri iin birtakm faydalara tank olsunlar ve (Allah'n) kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerinde belli gnlerde Allah'n adn ansnlar". (Hac/28) Hacnn Mekke'den kp Arafat'ta vakfeye gidinceye kadar, ziyaret tavafndan Mina'ya dnnceye kadar geen srede hac mena-sikinin ifa edildii yerlerde yrmesi mstehab grlmtr. Hacya binek kullanmay mubah grenler, hac menasiki bitinceye kadar Mekke'ye yayan olarak gitmeyi mstehap grmlerdir. Abdullah b. Abbas (ra) vefat esnasnda ocuklarna u vasiyette bulunmutur: "Ey oullarm, yayan olarak haccedin. Yryerek hacceden iin, att her admda harem hasenatndan yediyz hasene vardr. 'Harem hasenat nasldr?' diye sorulduunda ise yle demitir: Her hasene yzbin adet olacaktr".
59[59] 60[60]

Tirmiz, Hac/14; bni Mce, Menasilt/G, 16; Drim, Menasik/ Tirtniz, Udah/1; bni Mce, Udah/3

Hac esnasnda yrmenin en ok vurguland ve faziletli bulunduu mahaller, brahim (as) Mescidi ile Vakfe arasndaki yol ile, Vakfe'den Mzdelife'ye kadar olan yol ve bayram gn sabah Mes-cid-i Haram'dan Mina'ya kadar olan yoldur. Ayrca eytan talama gnlerinde yrmek de ok faziletli grlmtr. Dua, zikir ve telbiyeye mani olmadka Arefe gnn orula geirmek de fazileti muciptir. Eer kulun gc yetmiyorsa, oru tutmamas daha hayrldr^Allah Resul (sav), Ebu Bekir (ra) ve mer (ra) Arefe gn oru tutmulardr. Osman (ra) da o gn orula ge irenlerdendir. \ Hac, yollarda yrrken srekli ibret almal, ayetleri dnmeli, Allah Teala'nm hikmet ve kudretini, insanlar ekip evirmesini tefekkr etmelidir. Allah Teala'nm her vakit var ettiklerini dnerek yaratt hereyde bir ibret ve dn bulunduunu bilmelidir. Hac esnasnda kendisini bir ahiret yolcusu gibi gibi hissetmeli, herey-den ders karmal, feraset sahibi olmal ve grd herey kendisini Allah Teala'ya havale ederek O'nu hatrlatmaldr. Bakt hereyde O'na ahit olmal, O'nun emri zerinde tefekkr ederek bunlarla O'nun hikmetini delili endir m eli ve kudretini teyid etmelidir. Hasan el-Basri'ye 'Kabul edilmi haccm alameti nedir?' diye sorulduunda u cevab vermitir: Kulun, ahirete rabet ederek dnya hakknda zhde ynelmesidir. Kabul edilen haccm (=Hacc- Mebrr) sfat hakknda da unlar sylenmitir: nsanlara eziyet etmemek, yaplan eziyetlere tahamml etmek, iyi arkadalk, az harcama. Haccm kabul alametinin de u olduu sylenmitir: Allm gnahlar terketmek, bo ve kararsz arkadalar salih dostlarla, heva meclislerini de zikir meclisleriyle deitirmek. Yukarda akladmz amellere muvaffak klman kimsenin bu hali, onun haccnn kabul edili alametidir. Bu, Allah Teala'nn hac niyetinde ona efkat ediinin de delilidir. Hac yolunda mal veya can noktasnda bir musibete maruz kalan kimsenin hali de, hacc-nn kabul emarelerindendir. nk hac yolunda karlalan bir musibet, Allah yolunda yle bir infaka denktir: Bir dirhemin karl yedi yz kat olacaktr. Bu yolda karlalan musibetler, cihad yolundaki zorluklar hkmndedir. Kul, Kabe'yi bolca tavaf etmelidir. nk bir haftalk tavaf, yzyirmi rahmet ihtiva eder. Bu rahmetlerden herbiri de O'nun izniyle Allah Teala tarafmdandr. nk O, rahmetini kullarndan dilediine mahsus klar. Bu rahmetlerden her biri iin kazanacaa hasenatn en az on hasenedir. ' Ata'nn bni Abbas'dan (ra) rivayet ettii bir hadiste Allah Re-sul'nn (sav) yle buyurduu nakledilmektedir: "Allah Teala bu Ev'e her gn yz yirmi rahmet indirir. Bunlarn altm tavaf edent ler, krk namaz klanlar, yirmisi de ona bakanlar iindir". Baka bir hadisinde ise yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kabe'yi ok tavaf edin. Kyamet gn amel defterlerinizde bulacaklarnzn en basiti fakat amelleriniz gbta edilmeye en ok dee!;r olan odur". Tavaf esnasnda konumayn, srekli Allah Teala'y zikredi]) tekbir getirin. O'na hamdedip Kur'an okuyun. Skunet ve vakarla!, huu ve tevazu iinde yryn. nsanlar sktrmayn ve Kabe'ye mmkn olduu kadar yaklan. Hacer-i Esved'i perek sadaki stunlar istilm edin. Mmkn olursa her seferinde byle yapn: Bir hadislerinde Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Her kim Kabe'yi yalnayak ve hznd bir haldi tavaf ederse bir kle azat etmi gibi olur. Kim de yamur altnda bir hafta tavaf ederse gemi gnahlar mafiret olunur". Bu hadis, Hasan b. Ali (ra) tarafndan arkadalarna rivayet edilmi ve onun tarafndan Allah Resul'ne (sav) dayandrlmtr. Tavaf esnasnda baya niyetlerden ve adi fikirlerden saknn. Denir ki: Kul, bu diyarda niyetinden dolay dahi hesaba ekilir. Bu meyanda bni Mesud'un (ra) yle dedii rivayet edilmitir: Kul, Mekke dnda hibir beldede fiilden nceki iradesi (niyeti) sebebiyle hesaba ekilmez.

Yine o, yle demitir: Kul, Mekke'de bir gnah ilemeye niyet ettiinde bile Allah Teala onu cezalandrr. O, bu sznn ardndan u ayet-i kerimeyi okumutur: "Mescid-i Haram'dan (insanlar) geri evirenler (bilsinler ki), kim orada (byle) zulm ile haktan sapmak isterse ona ac bir azap tattrrz". (Hac/25) Grld gibi azap tehdidi, fiile deil irade ve niyete balanmtr. Denir ki: Mekke'de ilenen sularn cezalar, oradaki hasenatn sevaplarnda olduu gibi katlarca arttrlarak verilir. Orada ilenen gnahlara da, ancak orada kefaret olunabilir. bni Abbas (ra) yle derdi: Mekke'de ihtikar, haramda arya sapma saylr. Denildi ki: Orada yalan sylemek bile haktan sapma saylr. mer b. Hattab'n (ra) yle dedii rivayet edilmitir: Rekiy-ye'de yetmi gnah ilemem, Mekke'de tek gnah ilememden daha sevimlidir. Rekiyye, Mekke ile Taif arasnda bir beldenin addr. Selef-i Salih'in vera' ehlinden Abdullah b. mer (ra), mer b. Abdlaziz (ra) ve benzeri ahsiyetler, bir ardak Mescid-i Haram'da bir ardak da Harem-i erifin dnda kurarlard. Namaz ve benzeri bir ibadette bulunacaklar zaman Harem-i erifteki ardaa girer ve orann faziletini idrak etmek isterlerdi. Onlara gre Harem-i erifin her taraf, Mescid-i Haram'm ii hkmndeydi. Yemek yemek, aileleriyle konumak veya abdest bozmak istediklerinde ise Harem dndaki ardaklarna giderlerdi. Denir ki: Haclarn aileleri, gemi zamanlarda Mekke'ye girdikleri zaman, ayakkablarn karrlard. Tpk Tuva Vadisi'ne gsterilen ta'zim gibi Harem'e sayg gsterirlerdi. Mekke'de ikamet edenlerden bazlar da, Harem-i erifte byk ve kk abdest bozmazlard. Hatta bazlarnn, Allah Teala'mn nianelerini ta'zim ve O'nun Harem'ini tenzih etme maksadyla helallik blgesinden kncaya kadar ne byk, ne de kk abdest lerini boz madklarna bizzat ahit olduk. yi amellerin tamam, Mekke'de katlarca arttrlr. Bir hasene, Mescid-i Haram'da klman namaz misali yzbin hasene saylr. Bu anlamda bni Abbas (ra), Enes (ra) ve Hasan el-Basri'den (ra) u hadis rivayet edilmitir: "Bir gnlk oru, yzbin gnlk oru, bir dirhem sadaka yzbin dirhem sadakaya denk tutulur". Denir ki: Yedi hafta tavaf, bir umreye bedeldir. umre ise, bir hacca bedeldir. Umre, kk hac olarak bilinir. Allah Teala'nm u buyruu da buna delil mahiyetindedir: "Byk Hac (Hacc- Ekber) gn". (Tevbe/3) Bu, ayet-i kerime, umrenin kk hac olduunu gstermektedir. Araplar arasnda umreyi hac olarak isimlendirenler de vardr. Allah Resul (sav) de bir hadislerinde yle buyurmaktadr: "Ramazan aynda yaplan bir umre, hacca denktir"61[61] Yukarda naklettiimiz esaslar dahilinde hacc eda eden kimsenin durumu, haccm kabulnn alameti ve Allah Teala'nm onun nfi) yetine olumlu baknn iareti saylr. 62[62] Haccin Ve Allah Rzas in Accedenlern Faziletleri: Rivayete gre Allah Resul (sav) yle buyurmutur: "Bu Ev'e haccedip kadnlara yanamayan ve gnaha sapmayan kimse, gnahlarndan anasnn dourduu gnki gibi syrlr". Baka bir hadiste ise, yle buyurduu rivayet edilmitir: "Her kim, evinden hac veya umre niyetiyle kar ve lrse, ona Kyamet gnne dek hac ve umre yapan sevab verilir. ki haremden birinde len kimse de hesaba karlp sorgulanmaz. Kendisine 'Cennete gir1 denir". Dier bir hadiste ise Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kabul edilmi bir hac. dnyadan ve onun iinde-kilerden daha hayrldr. Kabul edilmi bir haccm,

61[61] 62[62]

Tirmiz, Hac/95; Ebu Davd, Menasik/79; Nesa'i, Siyam/6; bni Mce, Menasik/45; Dri -m, Menasik/40; bni Hanbel, 1/308 Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 372 -387.

cennetten baka bir karl yoktur".63[63] Konuyla ilgili bir baka hadis-i erif de yledir: "Haclar ve umre yapanlar, Allah Teala'nm elileri ve ziyaretileridir. Onlar niyaz ettiklerinde (istedikleri) kendilerine verilir. Ba dilediklerinde onlar balar. Dua ettiklerinde kendilerine icabet eder. efaat dilendiklerinde efaat ederler". Bir zat, unu nakletmitir: eytan, Arafat'ta beer suretinde bana grnd. ok zayf, sararm, gz yal ve beli bkk bir halde idi. 'Seni alatan nedir?' diye sorduumda yle dedi: 'Haclarn ticari kayg olmakszn Allah Teala'ya ynelmeleri. Bu durumda onlarn amellerini boa karamamaktan endie ediyorum. Bu da beni kahrediyor. Teki bedenini byle zayflatan nedir?' diye sorduumda ise yle dedi: Atlarn Allah yolunda kinemeleri. Eer benim yolumda kineselerdi, bundan ok memnun kalrdm. 'Rengin niye sarard?' diye sorduumda da yle dedi: "Mslmanlarn hayr ve iyilik zerinde yardmlamalar. Eer gnah zerinde yar-dmlasalard benim ok houma giderdi. Ta belini bken nedir?' diye sorduumda u cevab verdi: Kulun, (Allahm Sen'den hayrl son niyaz ederim' demesi. Ne olurdu, ameliyle vnseydi. te belimi bken de budur. Arafat'tan Mzdelife'ye doru ifazada bulunan bir adam bn'l-Mbarek ile karlat ve kendisine yle dedi: Ey Eba Abdurrah-man! u vakitte gnah bakmndan insanlarn en ar kimdir? b-n'1-Mbarek dedi ki: Allah Teala -haclar kasdederek- u insanlar balamamtr, diyen kimsedir. Ehli Beyt kanalyla rivayet edilen msned bir hadis de yledir: "nsanlarn gnah bakmndan en ar, Arafat'ta vakfede durup da Allah Teala 'hm kendisini balamadn zanneden kimsedir". Denir ki: yle gnahlar vardr ki ancak Arafat'taki vakfe ile kefaret olunurlar. Cafer b. Muhammed bu haberi merf' olarak rivayet etmi ve Allah Resul'ne (sav) dayandrmtr. Denildi ki: Allah Teala, bir kulunun gnahn vakfede balad zaman, o gnah ileyenlerin tamamn balar. Selef-i Salih'ten bir zat ise, Arefe gn Cuma'ya rastladnda vakfede duranlarn btn gnahlarnn balanacan sylemitir. Ona gre byle bir gn, dnyadaki btn gnlerin en faziletlisidir. Allah Resul (sav) Veda Hacc'n o gn eda etmi ve o hacdan sonra baka bir hac ziyaretinde bulunamamtr. O gn Arafat'ta vakfede dururken kendisine u ayet -i kerime nazil olmutur: "Bugn sizin dininizi kemale erdirdim, zerinizdeki nimetimi tamam- -ladm ve sizin iin din olarak slam'dan raz oldum". (Maide/3) Kitab ehlinin alimleri de yle demilerdir: Eer bu ayet bize indirilmi olsayd, o gn bayram ilan ederdik. mer b. Hattab (ra) yle demitir: ehadet ederim ki bu ayet, iki bayramn birletii gn, yani Arefe ve Cuma gnnde Allah Resul (sav) vakfede iken nazil olmutur. Seleften bir topluluk, "Ki kendileri iin bir takm faydalara ahit olsunlar" (Hac/28) ayet-i kerimesinin tefsirinde, 'Kabe'nin Rabbi adna, bununla kasdedilen onlarn balanmalardr5 demilerdir. "Andolsun ki, ben de onlar (saptrmak) iin Senin doru yolunun stne oturacam" (A'raf/16) ayet-i kerimesinin bir tefsiri ise eytann Mekke yoluna oturarak haclara mani olmaya alaca eklinde yaplmtr. Mcahid ve dier tefsir alimlerinden nakledilen de u manadadr: Melekler, Allah Teala ile eytann szleri kar karya gelince haclar muhafazaya alr ve kire bulamalarndan nce onlar iin dua ederek 'Allah Teala sizden ve bizden kabul buyursun' derler. Haclar Mekke'ye vardklarnda da melekler kendilerinin karlarlar. Deve srtnda gelenlere selam verirken eek ile gelenlerle tokalar, yayan gelenleri ise kucaklayarak sarlrlar. Hasan el-Basri (ra) dedi ki: Ramazan ayn, Allah yolunda cihad veya hacc takiben vefat
63[63]

Bhr, Umre/l; Mslim, Hac/438; Tirmiz, Hac/2, 88; Nesa', Hac/3, 5, 6; bni Mce, Me-nasik/3; Drim, Menasik/7; Muvatta', Hac/65

eden kimse ehit olarak vefat etmitir. mer b. Hattab (ra) ise yle demitir: Haclar ve onlarn Zilhicce, Muharrem, Sefer ve Rebilevvel'in yirmi gnnde ba diledikleri kimseler balanmtr. Selef-i Salih, cihaddan dnen gazileri teyi eder, haclar ise karlayarak alnlarndan per ve kendilerine dua etmelerini isterlerdi. Bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Allahm! Hacy ve onun balanma diledii kimseyi bala". Ali b. el-Muvaffak'tan unu nakletmilerdir: Hacca gittiim yllardan birinde Arefe gecesi Mina'daki Hayf Mescidi'nde kaldm. Uykuda yeiller giymi iki melein gkten indiini grdm. Biri arkadana (Ey Allah'n kulu!1 diye seslendi. Dieri de 'Buyur ey Allah'n kulu1 diye karlk verdi. lki, 'Rabbimizin Evi'ni bu yl ka kii haccetti?' diye sorunca br 'Bilmiyorum' dedi. lki szne yle devam etti: Bu yl Rabbimiz'in Evi'ni altyz bin kii haccet-mitir. Peki bunlardan kann haccnm kabul edildiini biliyor musun? Dieri, 'Hayr bilmiyorum dedi. Bunun zerine o szne devam etti: 'Sadece alt kii'. Bu konumadan sonra ge doru ykselerek kayboldular. ite o an korkuyla uyandm. ime derin bir kayg kt. Kendi durumumdan endielenmeye baladm. Sadece alt kiinin hacc kabul edildiine gre ben alt kiinin nere sindeydim. Arafat'tan indiimizde Harem-i erifte geceledim. Srekli haclarn okluunu, hacc kabul edilenlerin ise azln dnyordum. Uykuya daldmda gkten iki kiinin indiklerine grdm. Biri, 'Ey Allah'n kulu' diyerek dierine seslendi. O da, 'Buyur ey Allah'n kulu' diye karlk verdi. lki, 'Rabbimiz'in Evi'nin ka kiinin ziyaret ettiini biliyor musun?' diye sordu. O da, 'Evet, altyz bin kii' dedi. lki, 'Peki kann haccmn kabul edildiini biliyor musun?' diye sordu. Dieri, 'Evet, alt kii' diye cevaplad. lki, 'Peki Rabbi-miz'in bu geceki hkmn biliyor musun?' diye sordu. teki, 'Hayr1 dedi. Bunun zerine ilki, 'O, haccn kabul ettiklerinden herbi-rine yzbin sevap verdi' dedi. Uyandmda ok mutluydum. O anki sevincim tarif edilemeyecek derecede fazlayd. Bu kssada alt kii zikredilmi, yedinci belirtilmemitir. Bunlar arzn direklerini temsil eden abdal zmresinin yedi mensubudur. Allah Teala, ncelikle onlarn kalplerine bakar. Sonra onlarn kalpleri vastasyla velilerin kalplerine bakar. Onlarn nuru, Allah Tea-la'nn celalinden kaynaklanr. Velilerin nurlar ise abdal zmresinin nurlarndan kaynaklanr. Onlarn nasipleri ve ilimleri de, abdal zmresinin nasip ve ilimlerinden gelir. Kssada yedinci abdal zikredilmemitir. O, arzn ve abdal zmresinin kutbudur. Btn abdal onun terazisindedir. O, bu mmet iin Hzr'a (ra) benzer. lim bakmndan da ona denktir. O ikisi, ilim hakknda istiare eder ve biri dierinden bilgi alr. Ancak bu Kutub, kssada zikredilmemitir. Allah Teala daha iyi bi- J lir ama, bu mmetten hacca gitmeksizin lenleri ona teslim edilir. nk o, amel bakmndan hepsinden daha zengin, efaat noktasnda daha etkilidir. Ali b. el-Muvaffak'tan rivayet edildi ki: Hacca gittiim bir yl, hac farizalarn tamamladktan sonra hacc kabul edilmeyenleri dnmeye baladm ve yle dedim: Allahm, ben bu haccm ve onun sevabn, hacc kabul edilmeyen birine hibe ettim. O gece Allah Teala ryama girdi ve yle buyurdu: Ey Ali! Cmertlii ve cmertleri Ben yarattm halde cmertlikte Bana meydan okuyorsun. Ben, cmertlerin en cmerdi, kerem sahiplerinin en ycesiyim. ikram ve cmertlie btn yarattklarmdan daha laym. Hacc kabul edilenlerin sevaplarn, hacc kabul edilmeyenlerin hepsine hibe ettim. bnu'l-Muvaffak hayatta iken Allah Resul (sav) adna da birka kez haccetmiti. O, unu anlatmtr: Allah Resul'n (sav) ryamda grdm. Bana, 'Ey bnu'-Muvaffak, benim iin haccettin mi?' diye sordu. Ben de, 'Evet, ey Allah Resul' dedim. O, 'Peki benim adma telbiyede bulundun mu?' diye sordu. Ben, 'Evet ey Allah Resul' dedim. Bunun zerine yle buyurdu: Bu, senin iin benim yanmda bir kudrettir. Bu fiilin sebebiyle Kyamet gn seni dllendireceim. Herkesin dikildii meydanda senin

elinden tutacam. Herkes hesap kaygsnda iken seni cennete gtreceim 64[64] Beyt'l-Harammn Faziletleri:

Allah Teala, Kabe olarak isimlendirdii Evi'ni her yl altyz bin kiinin ziyaret edeceini vaadetmitir. Bu say eksildii takdirde Allah Teala meleklerle sayy tamamlayacaktr. Bu sayede Kabe bir gelin gibi sarlacak, onu ziyaret eden herkes, rtlerine sarlarak onunla birlikte cennete girmeye alacaktr. Bir hadis-i erifte Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Hacer-i Esved, cennet yakutlarndan bir yakuttur".65[65] Hacer-i Esved, Kyamet gn iki gz ve dili olduu halde diriltilecek ve konuacaktr. O, kendisine istilm edenler iin doruluk zere ahitlik edecektir. Allah Resul (sav) onu ok perdi. Bir hadiste de O'nun Hacer zerine secde ettii rivayet edilmitir. O, devesinin zerinde tavaf ederken, asasn ona doru tutar, sonra da asasn perdi. mer (ra) de onu pm ve yle demitir: Biliyorum ki sen, ne yarar, ne de zarar olan bir tasn. Allah Resul'n (sav) seni perken grmeseydim, seni pmezdim. O bunu syledikten sonra hkrklara boularak alamt. Arkasnda dndnde Ali'yi (kv) grm ve ona yle demitir: Ey Eba Hasan, buracktan ne ibretler almyor! Ali (kv) de yle dedi: O, yarar da verebilen, zarar da verebilen bir tatr. mer (ra) 'Nasl olur?' diye sorunca u cevab verdi: Allah Teala, yarattklarndan bir ahit ald ve onlar iin bir yaz yazarak onu bu tan iine yerletirdi. O, mmin iin vefakrlk, kafir iin nankrlk ettii ynnde ahitlik eder. Hatta mslmanlarn onu istilm ederken Syledikleri, 'Allahm! Sana iman ederek Kitab'n tasdik ederek ve ahdine vefa ederek' ifadesinin de bunu kasdettii belirtilmitir. Onlar, bu szlerle, o yazy ve Allah Teala'nm ald ahdi kasdetmekteydiler. Bir hadislerinde de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Toprak nce benim iin yarlr. Sonra Baki mezarlna giderim ve oradakiler benimle birlikte hasredilir. Sonra Mekke halkna giderim, onlar da Haremeyn'in arasnda harolu-nurlar". Baka bir hadiste de u ifade yer almaktadr: "Adem (as) hac menasikini eda ettii zaman melekler karsna karak 'Haccm kabul edildi ey Adem!' derler". Baka bir hadis ise u mealdedir: "Allah Teala her gece yeryz sakinlerine nazar eder. lk nazar ettii Harem-i erif halkdr. Harem halkndan O'na ilk bakanlar da, Mescid-i Haram'm mdavimleridir. Allah Teala tavafta grdklerini balar. Namazda grdklerini de balar. Kbleye dnk olarak uyuyor grdklerini de balar". Ebu Trab en-Neha'ye Abadan'da namazn hkm sorulmutu. u cevab verdi: Mescid-i Haram'daki uyku, Abadan'daki namazdan daha faziletlidir. Evliyadan bir zata kef nasip olmu ve yle demitir: Btn serhat boylarnn Abadan'a, Abadan'n da Harem -r erifin hazinesi ve Mescid-i Haram halknn liman olan Cidde'ye yneldiini grdm. Mekke'de bir yl kaldm. Oradaki pahallk beni dara drm ve sknt ekmeye balamtm. Bir gece ryamda, nmde duran iki ahsn,konumalarna ahit oldum. Biri dierine yle diyordu: Bu beldede herey kymetli. Sanki pahall kasdediyor gibi idi. Dieri ise yle dedi: Mevki kymetli olduu iin buradaki herey de kymetlidir. Mallarn sana ucuz gelmesini istiyorsan, onlar mevkinin itibarna kat, o zaman ucuz grrsn.66[66] Mekke'de kameti Ho Grmeme: Sfyan- Sevri (ra) yle derdi: Gerekten de hangi belde de ikamet edeceimi bilemiyorum.
64[64] 65[65]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/387 -391. Tirmiz, Hac/49; bni Hanbel, 11/213, 214 66[66] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 391 -392.

Kendisine 'Horasan' denildi. Bunun zerine yle dedi: Orada muhtelif mezhepler ve bozuk fikirler vardr. 'am' denildi. Bunun zerine de yle dedi: Orada parmakla gste rilen biri olursunuz. rak' denildi. Sfyan (ra), 'Oras zorbalarn beldesidir5 dedi. 'Mekke' denildi. Onun iin de yle dedi: Mekke keseyi ve bedeni eritir. Adamn biri Sfyan- Sevri'ye (ra) yle demiti: Mekke'de yaayp Beytullah'a komu olmaya niyet ettim, bana ne tavsiye edersin? Sfyan (ra) u cevab verdi: Sana ey tavsiye ederim: lk safta namaz klma! Kureyli ile arkadalk etme! Sadakan aktan verme! Onun ilk safta namaz klmay hogrmemesinin sebebi uydu: lk safta namaza alt zaman, herhangi bir nedenle namaza katlmad zaman yokluu hissedilir ve hret kazanarak tannan biri olurdu. Ayn safta namaz klmaya alld zaman ihlas kaybo7 lup gzel grnme ve riyakrln gndeme gelmesi muhtemeldir. Mekke'de yayorken Sfyan- Sevri'yi (ra) bir adam ziyaret et7 ti ve kendisinden bir istekte bulunarak yle dedi: Adamn biri Mekke'de tasadduk etmemi isteyerek bana para verdi ve onu Kabe'nin sidanesine vermemi rica etti. Sen ne dersin? Sfyan (ra) yle dedi: Verdii emirde bilgisizlik etmi. Kabe, bu tr yardmlara muhta deildir. Bunun zerine adam, 'Peki senin grn nedir?' diye sordu. Sfyan (ra) da, 'Onu yoksullara ve dullara dat. Ancak falancalara verme, nk onlar hac soyuculardr1 dedi. Selef-i Salih'ten baz kimseler, Mekke'de ikameti ho grmez ve oray yalnz hac niyetiyle ziyareti, hacdan sonra da ayrlmay tercih ederlerdi. Bunun sebebi, oray daha ok zlemek olduu gibi, orada gnah ileme korkusu veya tekrar gelme istei de olabilir. Allah Teala buyurdu ki: "Biz Beyt'i (Kabe'yi) insanlara toplant ve gven yeri kldk". (Bakara/125) Yani mslmanlar yldan yla gelerek orada toplanr, oraya olan zlemlerini canl tutarlar. Baka bir beldede bulunup kalbinin bu Ev'e bal kalmas, burada ikamet ederek sklmandan, ya da kalbinin baka bir beldede olmasndan daha sevimlidir. bni Uyeyne a'b'den u sz rivayet etmitir; Ak bir hamamda ikamet etmem, Mekke'de ikamet etmemden daha sevimlidir. Sfyan (ra) bu sz aklayarak yle demitir: Yani ona duyduu sayg hissi ve orada gnah ileme kaygs sebebiyle byledir. mer b. Hattab (ra) da hacca giden haclar bir sre koyar veya yle derdi: Ey am halk sizin am'nz, ey Irakllar sizin Irak'nz, ey Yemenliler sizin Yemen'iniz var! bni Abbas (ra) yle derdi: JMekke evlerinden kira almak haramdr. nsanlar, kadnlara arkadan yanamay ve Mekke evlerinden kira almay helal saymadka Kyamet kopmaz. Sfyan- Sevri (ra), Bir (ra) ve fakihlerden bir topluluk da Mekke evlerine kira demeyi mekruh saymlardr. .:.:<...- ,., Hatta Sfyan- Sevri (ra) yle demitir: Senden kira istediklerinde, eer vermekten baka are bulamazsan, Kabe'den onlara verdiin kadarn alabilirsin. Selef-i Salih'ten bir zat ise yle demitir: Horasan'da yaayan niceleri vardr ki, bu Ev'e, onu tavaf edenlerden daha yakndrlar. Allah Teala'mn yle kullar vardr ki, Kabe Allah Teala'ya yakn olabilmek iin onlarla beraber tavaf eder. eyhlerimizden biri de Ebu Ali el-Kirman1 den yle bir hadise nakletmitir: el-Kirman Mekke'de ikamet eden eyhlerimizden biriydi ve abdal zmresindendi. Hadiseyi bizzat ondan da iittim. el-Kirman dedi ki: Bir gece Kabe'nin mminlerden biriyle birlikte tavaf ettiini grdm. Bu eyh bana yle dedi: Belki de gkyznn Kabe'nin zeminine indiini grmsndr. Kabe onu emmi ve ona yapmtr. Yeryzndeki abdal zmresinin ounluu Hind, Zenci diyarlar ile kfr beldelerinde yaarlar. Denir ki: Gnein batt hibir gn yoktur ki abdal zmresinden biri Kabe'yi tavaf etmemi olsun. Fecrin doduu hibir gece de yoktur ki gavslardan biri onu tavaf etmi olmasn. Bu durum sona erdiinde Kabe yeryznden gkyzne doru ykseltilir ve insanlar sabaha ktklarnda Kabe'den hibir eser kalmadn grrler. Onlardan hi birinin tavaf etmedii yedi yl getikten sonra Kabe ykseltilir. Bunun ardndan

da mushaflardaki Kur'an ykseltilir. nsanlar sabah baktklarnda mushaf sayfalarnn bembeyaz olduunu grrler. Bunun ardndan hafzalardaki ayetler de silinir. nsanlar, Kur'an'dan tek bir cmleyi dahi hatrlamaz olurlar. Bunun ardndan iirlere, arklara ve Cahiliye devrinin hikayelerine dnerler. Ardndan deccal kar. Onu takiben Meryem olu sa (as) iner ve onu ldrr. Bu dnemde Kyamet'in kopmas, gn saylan bir hamilenin ocuunu dourmas kadar yakndr. Vheyb b. el-Verd el-Mekki'den u kssa nakledilmitir: Bir gece Hacer-i Esved'in dibinde namaz klyordum. Kabe ile rtleri arasndan yle bir ses dumdum: Allah'a ve sana ikayet ediyorum ey Cebrail! evremde tavaf edenler konumalarnda ne kadar bo, ne kadar da ok heva ve elenceye dair konuuyorlar! Eer buna son vermezlerse, yle bir patlayacam ki beni ren talardan her biri, koparld daa frlayacak. Rivayete gre Allah Resul (sav) de yle buyurmutur: "Kabe'nin rkn ve brahim Makam ge ekilmedike Kyamet kopmaz". Rivayete gre Habeliler Kabe'yi igal edeceklerdir. Onlarn ncleri Hacer-i Esved'in yannda, arkadakileri ise Cidde sahilinde olacaklardr. Kabe'nin talarn teker teker skerek tamamn denize dkeceklerdir. Sahabe'den bir zatn ve eski kitaplar bilen birinin de bu anlamda yle dedikleri rivayet edilmitir: Sanki iri yapl ve ba tral bir Habei'yi Kabe'nin stnde grr gibiyim. Kazvmasyla onu ta ta ayrp ykyor. Allah Resul'nn (sav) bir hadislerinde yle buyurduu rivayet edilmitir: Bu Ev'i ge ekilmeden nce sk sk tavaf edin. O, iki kere yklmtr. nc de ge ekilecektir". Kabe'nin ge ekilii, yukarda da zikrettiimiz gibi yklmasndan sonra olacaktr. Kabe, yklmasnn ardndan eskisi gibi ina edilecek ve bir mddet tavaf edildikten sonra ge ykseltilecektir. Ebu Raf', Ali (kv) kanalyla u kudsi hadisi rivayet etmitir: "Allah Teala buyurur ki: Dnyay ykmak istediimde, buna kendi Ev'imden balarm. Onu yktktan sonra dnyay ykarm" 67[67] Mekke'den sonra dnyann en faziletli beldesi Allah Resul'nn (sav) ehri Medine-i Mnevvere'dir. Orada eda edilen ameller de katlarca sevapla mkafaatladrlr. Allah Resul (sav) buyurdu ki: "u mescidimde klnan bir namaz, Mescid-i Haram hari dierlerinde klman bin namazdan daha hayrldr". 68[68] Ayn ekilde Medine'de ifa edilen dier amellerin de, namaz gibi bin kat daha hayrl klnd sylenmitir. Medine'den sonraki en faziletli belde Kuds'tr. Orada klmal namaz da, dierlerinde klman namazvlardan be yz kat daha stn grlmtr. Ata, bni Abbas (ra) kanalyla Allah Resul'nn (sav) yle buyurduunu rivayet etmitir: "Medine mescidinde klnan bir namaz, dierlerinde klnan onbin namaza bedeldir. Mescid-i Haram'da klman bir namaz da dierlerinde klman yzbin namaza bedeldir. Mescid-i Aksa'da klman namaz da bin namaza bedeldir". Bunlar dnda kalan btn ehirler eittir. Tevik edilen ve fazileti sebebiyle gidilmesi istenen baka bir belde yoktur. Bunlar dndaki beldeler iin herhangi bir er1! hkm szkonusu olmamtr. Bu meyanda Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Binekler ancak u mescid iin koturulur: Mescid-i Haram, benim mescidim ve Mescid-i Aksa. Bunlar dnda kalbin kalbinin salah, dininin selamet ve halinin istikamet bulunduu hangi mevkide namaz klarsan, oras senin iin en faziletli mevkidir". 69[69] Baka bir hadis-i erifte ise Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Beldeler, Allah'n beldeleri, kullar O'nun kullardr Hangisinde uygun grrsen orada ikamet et ve Allah'a hamdet" 70[70]Mehur bir hadiste ise Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu
67[67] 68[68]

Benzer manadaki hadisler iin b. Buhar, Hac/47; Mslim, Fiten/57-59; Nesa', Hac/125; bni Hanbel, 11/220, 328, 417. Buhar, Mescid-i Mekke/l; Mslim, Hac/505-510; Nesa', Menasik/124; Tirmiz, Meva-kt/126; bni Mce, kamet/195, 198; Muvatta', Kble/9; bni Hanbel, 11/16, 29, 53, 54, 68, 102,239 69[69] Buhar, Mescid-i Mekke/l, 6, Savm/67, Sayd)/26; Mslim, Hac/415, 511, 512; Ebu Davd, Menasik/94; Tirmiz, Salat/126; Nesa', Mesacid/10; Drim, Salat/132; bni Hanbel, 11/234, 238 70[70] bni Hanbel, 1/166

nakledilmitir: "Kim bir eyde huzur bulursa ona bal kalsn. Her kimin de bir yerde geim imkan olursa, durum deiin-ceye kadar oradan ayrlmasn". Nu'aym dedi ki: Sfyan- Sevri'yi (ra) torbasn omzuna atm, destisini eline alm bir halde grdm ve 'Ey Eba Abdullah, nereye?1 diye sordum. 'Torbam bir dirhem ile dolduracam bir beldeye' dedi. Bu hadisenin baka bir rivayetinde ise yle dedii nakledilmitir: 'Ruhsatlarn bulunduu bir diyar buldum. Oraya gidiyorum'. Bunun zerine 'Ey Eba Abdullah, bunu yapar msn?' diye sordum. O da, 'Evet, bir beldede ruhsatlarn bulunduunu duyarsam, oraya giderim. nk bu, dinin iin daha salkl, kayglarn iin eksilmedir1 dedi. Sfyan- Sevr (ra) yle derdi: Bu, kt bir devirdir. Ad san bilinmeyenlerin akbetinden emin olunamazken mehurlarn hali nice olur! Bu, dinini kurtarmak isteyen kimsenin diyardan diyara kaaca zamandr. Fakirler ve alimler, alimler ve salihlerin meclislerine katlp istifade etmek ve onlarn ahlakyla ahlaklanmak iin byk ehirlere giderlerdi. Alimler ise ehirden ehire gerek bilgi sahibi olmak, insanlar Allah'a davet etmek ve O'nun yolunu renmek isterlerdi. Amel ehli ortadan kalkp mridler yokolduunda dininizin shhatine, kalbinizin slahna ve nefsinizin skununa en yakn olan i yere gidin ve oradan ayrlmayn. Oradan sklmayn. nk ondan daha ktsne dp ilk yerinizi mumla aramaktan emin olamazsnz. ou zaman bunu baaramayabilirsiniz. Allah Teala emrinde galib gelendir. Kuvvet ve hareket yalnz O'nunladr. O, ok yce ve ok uludur.71[71]

71[71]

Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 392 -397.