AYLAKLIA VG

Bertrand RUSSEL Benimle ayn kuaktan olanlarn ou gibi, "eytan hep aylaklara yaptracak bir ktlk bulur," ataszn dinleyerek yetitim. Epeyce terbiyeli bir ocuk olduum iin bana sylenen her eye inanrdm; bylelikle, iinde bulunduum ana kadar beni ok almaktan geri brakmayan bir vicdan sahibi ol dum. Ne var ki, EYLEMLERM vicdanmn denetimi altnda olduu halde, GRLERM bir devrim geirmi bulunuyor. Dnyada gerektiinden ok alldn, almann erdem ol duu inancnn byk zararlar dourduunu, modern endstri lkelerinde vaaz edilmesi gereken eylerin teden beri vaaz edilegelmekte olanlardan ok deiik olduunu sanyorum. Napoli'de dolaan bir gezginin yksn herkes bilir: Yattklar yerde gnelenen on iki dilenci gren bu gezgin (olay Mussolini zamanndan nce geer), bunlardan en tembel olduunu kantlayana bir lira vereceini syler. Dilencilerden on bir ta nesi yerlerinden frlayp, lirann kendi haklar olduunu iddia ederler, bunun zerine gezgin de paray yerinden kprdama yan on ikinciye verir. O gezgin tam yerine dm. Ne var ki, Akdeniz gneinden nasibi olmayan lkelerde aylaklk daha zordur ve insanlara aylaklk alamak iin youn bir propagan daya ihtiya vardr. leriki sayfalar okuduktan sonra, Y.M.C.A. liderleri umarm ki, genlere hibir i yapmamay alamak iin bir kampanyaya giriirler. Eer umduum karsa, mrm boa harcamam olacam. Tembellikten yana kendi savlarm ne srmeden nce, kabul edemediim bir sav gidermeliyim. Geimini yeteri kadar salam bir kimse gnlk ilerden herhangi birine el att zaman kendisine, byle yapmakla baka birinin nafakasn elinden ald, dolaysyla bunun ktlk olduu sylenir. Eer bu sav doru olsayd, nafakamzn bol bol salanmas iin, hepimizin sadece aylak olmamz yeterdi. Byle laf edenlerin unuttuklar ey, bir insann genellikle kazandn harcad ve harcarken de bakalarna i salam olduudur. Bir insan kazandn harcad srece, kazanrken bakalarnn azndan ald lokmalar en aa katyla, kazandn harcarken yine bakalarna veriyor demektir. Bu gr asndan bakldnda asl kt insan, biriktiren insandr. Eer insan, ataszne geen o Fransz kyls gibi kazandklarn bir orabn iine tkp biriktirmekle yetiniyorsa, bu biriktirilen kazanlarn kimseye bir i salamad aktr. Eer biriktirdiklerini bir yatrmda kullanyorsa, o zaman durum o kadar ak deildir ve bu durumdan deiik sorunlar ortaya kar. nsanlarn tasarruflaryla en ok yaptklar eylerden biri, tasarruflarn hkmetin birine dn vermektir. ou uygar hkmetlerin kamu harcamalarnn gemi savalar iin yaplan demelerle, gelecekteki savalara hazrlktan ibaret olduu gz nne alndkta, parasn hkmete bor veren adam, Sha-kespeare'deki katil kiralayan kt adamla ayn durumdadr. nsanolunun tasarruf alkanlnn net sonucu, parasn dn verdii devletin silahl kuvvetler gcn artrmaktan ibarettir. Byle yapacana, parasn ikiye ya da kumara bile harcasayd, kukusuz ok daha iyi ederdi. Ama bana diyecekler ki, tasarruflar snai giriimlere yat-rlnca durum bakadr. Bu gibi giriimler baar kazanp da yararl bir ey rettii zaman, bu sav hakl grlebilir. Bununla birlikte, bugnlerde ou giriimlerin baarszla uradn da kimse inkr edemez. Bu da u demek oluyor ki, yararl bir ey retme urunda
1

1932de yazlmtr.

kullanlabilecek byk bir insan emei, retildikleri zaman bo yatan ve hi kimseye hibir hayr dokunmayan makineler retme urunda harcanmtr. Bundan tr, tasarruflarn ilerde iflas eden bir giriime yatran adamn, kendi kadar bakalarna da zarar dokunuyor demektir. Eer o adam parasn, mesela dostlar iin elenti dzenlemekte harcam olsayd, (umarz ki) dostlar ve onlar kadar kasap, frnc ve iki kaaks gibi, harcanan bu paray ellerine geirenler de honut kalrd. Ama eer o adam parasn, mesela tramvaya ihtiya olmayan bir yerde tramvay raylar demeye harcarsa, byk bir emek ynn, bu emeklerin kimseyi honut edemedii kanallara aktarm olur. Gelgelelim, yatrmn baarszla uramas yznden bu adam yoksul derse, ona haketmedii bir talihsizliin kurban olmu gzyle baklr, parasn insanseverlik yolunda harcayan hovarda ise, budala diye, hafifmerep diye hor grlr. Btn bunlar sadece bir giriten ibaret. Gayet ciddi olarak unu sylemek isterim ki, modern dnyada ALIMANIN erdem olduuna inanma yznden ok byk zararlar domak-l tadr ve mutlulua giden yol, refaha giden yol, almann r- gtl bir dzen iinde azaltlmasndan geer. nce: alma nedir? alma iki eittir: Birincisi, yeryznde veya yeryzne yakn bulunan maddenin durumunu, byle baka bir maddeye gre deitirmek; ikincisi de, bakalarna, yeryznde veya yeryzne yakn bulunan bir maddenin durumunu, byle baka bir maddeye gre deitirmelerini sylemektir. Birinci cins alma tatszdr ve az para getirir; ikinci cins alma ise tatldr ve ok para getirir. kinci cins alma ok eitlidir: Emir verenler yan sra, ne gibi emirler verilecei konusunda akl verenler de vardr. Genellikle, iki insan grubu tarafndan ayn anda, birbiriyle taban tabana zt iki cins akl verilir; buna da siyaset denir. Bu cins alma iin gerekli marifet akl verilecek konu zerinde deil, mesela reklamclk gibi, inandrc konuma ve yazma sanat zerinde bilgi sahibi olmaktr. Amerika'da deilse bile, btn Avrupa'da, bu her iki cins ii snfndan ok daha fazla sayg gren nc bir snfa mensup insanlar vardr. Bunlar, toprak mlkiyetini ellerinde bulundurmak yoluyla, yaama ve alma hakkn kendilerine bir imtiyaz diye verdikleri baka insanlardan bu imtiyazlara karlk para alanlardr. Bu toprak sahipleri aylaktrlar, bu bakmdan, benim onlara vg dzeceim sanlabilir. Ne yazk ki, bunlarn aylakl ancak bakalarnn emei sayesinde mmkn olabilmektedir; gerekten de, bunlarn rahat aylakla duyduklar arzu, almay tleyen tm kutsal vaazlarn ta rihsel kaynadr. Bunlarn en istemeyecekleri ey, bakalarnn da onlar gibi aylak kalmasdr. Uygarln balangcndan Endstri Devrimi'ne kadar insan, bir kural olarak, ok almak suretiyle kendisinin ve ailesinin geimi iin gerekli olandan ancak biraz daha fazlasn retebiliyordu, hem de kars da en aa onun kadar ok alt ve ocuklar yetiir yetimez emeklerini anne ve babalar-nnkine kattklar halde. Zorunlu ihtiyalar karladktan sonra artan az miktardaki retim fazlas ise, onu retenlere kalmyor, savalar ve papazlar tarafndan i ediliyordu. Ktlk zamanlarnda retim fazlas olmuyordu; ama savalarla papazlar yine de, baka zamanlarda olduu kadar kazan salyorlar ve bunun sonucu olarak da birok ii alktan lyordu. Bu sistem Rusya'da 1917'ye kadar srd. Dou'da hl srmektedir; ngiltere'de ise, Endstri Devrimi'ne ramen, Napoleon Savalar sresince ve yeni fabrikatrler snfnn glendii yzyl ncesine kadar btn iddetiyle sregeldi. Amerika'da bu sistem, Gney hari, devrimle birlikte sona erdi. Bu kadar uzun zaman sren ve ancak yakn zamanlarda sona eren bir sistem doallkla, insanlarn dnce ve grlerinde derin izler brakmtr. almann istenilir bir ey olduunu doal karlamamz ounlukla bu sistemden bize kalan bir alkanlktr.

ve alkanlktan doma bu inan endstri dnemi ncesine ait olduu iin de modern dnyaya uydurulmamtr. ada teknoloji aylakln sadece imtiyazl snflara ait bir imtiyaz deil btn toplum iinde eit dalan bir hak olabilmesini, birtakm snrlar iinde mmkn klmtr. alma ahlak, kle ahlakdr, modern dnyada ise kleye ihtiya yoktur. lkel toplumlarda kyller, kendilerine kalsa, savalarla papazlarn i ettikleri o bir parack retim artklarndan yine kendileri yararlanrlard; bu apaktr, ama uras da ayn derecede aktr ki, kyller kendi balarna kalsalard ya daha fazla tketir, ya da daha az retirlerdi. Balangta kyllerin retimde bulunmalar ve retim artklarnn bakalar tarafndan i edilmesine gz yummalar, kaba kuvvet zoruyla oluyordu. Ne var ki, yava yava bu kyllerin birouna, retim artklarnn bir blm baz aylaklarn geimini salamaya gitse bile, ok almann kendileri iin grev olduunu alayan bir ahlak anlayn kabul ettirmenin mmkn olduu anlald. Bu sayede, kylleri altrmak iin bavurulmas gerekli zorlamann dozu, bununla birlikte de hkmetin harcamalar azald. Bugn eer ngiltere'de kraln bir iiden fazla geliri olmamas nerilse, ngiliz iilerin yzde doksan dokuzunun bu neriden dolay tyleri diken diken olurdu. Tarihsel bakmdan konuursak, grev kavram, iktidar sahipleri tarafndan bakalarna kendi karlarndan ok efendilerinin kar iin yaamalar gerektii dncesini alamakta bir ara olarak kullanlmtr. Doallkla, iktidar sahipleri kendi karlarnn, insanln daha geni aptaki karlaryla zde olduuna kendi kendilerini inandrarak, bu olguyu yine kendi kendilerinden saklamaktadrlar. Baz hallerde bu dorudur; mesela Atinal kle sahipleri bo zamanlarnn bir blmn, uygarla srekli bir katkda bulunma yolunda harcarlard ki, byle bir ey adil bir iktisadi sistemde mmkn olamazd. Uygarlk iin bo vakit arttr, eski zamanlarda ise bir aznln bo vakte sahip olabilmesi, byk bir ounluun emei sayesinde gerekleebiliyordu. u var ki, bu insanlarn harcad emein bir deeri vard - almak iyi olduu iin deil, bo vakit iyi olduu iin. ada teknoloji sayesinde de uygarla zarar vermeksizin bo vakti insanlar arasnda pay etmek mmkn olabilirdi. ada teknoloji, yaamak iin herkesin ihtiya duyduu eyleri elde etmekte harcanan emek miktarn byk apta azaltmtr. Sava iinde bunun byle olduu aka grld. Sava srasnda, silah altndaki btn erkekler, casusluk iinde, propaganda iinde, mhimmat imalatnda, ya da savala ilgili devlet dairelerinde alan btn erkek ve kadnlar retim faaliyetlerinden ekilip alnm bulunuyorlard. Buna ramen, mttefikler safndaki kalifiye olmayan iiler arasndaki fiziksel refah dzeyi, sava ncesi veya sava balarndakine oranla ok daha iyi idi. Bu olgunun nem ve anlamn maliye gizlemekteydi: dn alma, insanda adeta gelecein imdiki zaman besledii izlenimini uyandryordu. Ama kukusuz, gerekte byle bir ey mmkn deildi. nsan iinde yaad anda var olmayan bir ekmei yiyemez. retimin bilimsel bir biimde rgtlenmesi sayesinde, modern dnyann alma kapasitesinin sadece bir blmn kullanmakla modern insan ynlarna olduka rahat bir hayat salanabileceini, sava, tartmaya yer brakmayacak kadar kesinlikle gstermi bulunuyor. Savatrmak ve sava sanayiinde altrmak iin erkekleri serbest brakmak amacyla yaratlan bilimsel rgt, eer savatan sonra da korunsa ve alma saatleri drde indirilseydi, herkesin refah yerinde olurdu. Halbuki byle yaplacana, o eski karmak sisteme dnld, emeklerine ihtiya duyulmayanlar ise isizlik yznden a kalmaya brakld. Neden? nk alma grevdi de ondan; nk insann, rettii oranda deil, ls alkanlk olan erdemi orannda cret almas gerekiyordu da ondan.

Bu, iinde doduu koullarla zerrece benzerlii bulunmayan bambaka koullara uygulanan Kle Devleti ahlakdr. Bunun felaketli sonular dourmasna hi amamal. Bir rnek alalm. Belirli bir zaman iinde birtakm insanlarn amar mandal yapmnda altklarn varsayalm. Bunlar gnde (diyelim ki) sekiz saat alarak, dnyann btn mandal ihtiyacn karlayacak kadar retim yapmaktadrlar. Birisi kar, ayn sayda iinin ayn alma sresi iinde ncekinin iki kat mandal yapmasn salayan bir bulu kor ortaya. Ama dnyann iki kat fazla mandala ihtiyac yoktur; mandallar zaten o kadar ucuzdur ki, daha ucuza satlsa bile daha fazla satn alan olmayacaktr. Akl banda bir dnyada olsa, bu durumda, mandal yapmyla uraan herkes sekiz yerine drt saat alr, ama bunun dnda her ey yine eskisi gibi yrrd. Gelgeldim, iinde yaadmz dnyada byle bir ey ahlak bozucu saylr. inde yaadmz dnyada insanlar hl sekiz saat almakta, gerektiinden ok sayda mandal yaplmakta, birtakm insanlar iflas etmekte ve mandal yapmnda alan iilerin yars iten atlmaktadr. Bunun sonunda yine teki planda olduu kadar bo vakit kalr insanlara, ama bu sefer insanlarn yars ok fazla alrken, br yars tm aylaktr. te, nasl olsa kalacak bo vakit btn insanlk iin bir mutluluk kayna haline getirileceine, bu ekilde ne yaplp edilip evrensel bir sefalet kayna haline getirilmektedir. Bundan daha byk bir delilik dnlebilir mi? Yoksul insanlarn bo vakitleri olmas fikrini zenginler teden beri nefretle karlamlardr. XIX. yzylda ngiltere'de erkekler iin gnlk normal alma sresi on be saatti; ocuklar genellikle on iki saat, ama ok kere de yetikin erkek ler kadar alrlard. Ukala igzarlar bu alma saatlerinin ok fazla olduu fikrini ileri srdkleri zaman onlara, almann yetikin erkekleri ikiden, ocuklar da yaramazlktan alkoyduu syleniyordu. ocukluumda, ehirli erkek iilerin oy hakkn kazanmasndan az sonra, resmi tatil gnleri yasala-nca, st snflar ok kzdlar. Yal bir desin yle dediini hatrlyorum: "Tatil yoksullarn nesine gerek? Onlar ALIMAK zorundadr." Geri zamanmzn insanlar bu des kadar ak yrekli deiller; ama ayn duygu onlarda da gldr ve bu duygu, iinde bulunduumuz iktisadi kemekein esas kaynadr. alma ahlak anlayn bir an iin ak yreklilikle, kr inanlara bal olmakszn dnelim. Her insan hayatnda ister istemez belirli miktarda bir insan emei rn tketir. almann genellikle tatsz bir ey olduunu kabul edersek, insann kendi rettiinden fazlasn tketmesi adaletsizliktir. nsan doallkla, mesela hekimlikte olduu gibi, mal yerine hizmet salayabilir; ama ne olursa olsun, yediine ve ban bir at altna sokmasna karlk bir ey salamaldr. almann ancak bu kadar bir grev saylmaldr; ama ancak bu kadar. SSCB dndaki btn modern toplumlarda pek ok kimsenin, daha dorusu, mirasa konan veya zenginle evlenenlerin hepsinin bu asgari almadan bile katklar gerei zerinde uzun uzadya durmayacam. Bu gibilerin aylak kalmalarna izin verilmesi olgusunun, iilerin ya gerektiinden ok altrldklar ya da a brakldklar olgusu kadar zararl olmad kansndaym. Sradan iiler gnde drt saat alsalard hem her eyden herkese yetecek kadar bulunurdu, hem de ortada isizlik kalmazd - tabii, ufak apta da olsa, akl banda bir rgtn bulunduu varsaylarak. Bu fikir, hali vakti yerinde olanlarn hi houna gitmez, zira onlar, yoksullarn bo vakitlerini nasl kullanacaklarn bilmedikleri inancndadrlar. Amerika'da erkekler ounlukla, halleri vakitleri yerindeyken bile uzun saatler alrlar; bu gibiler, isizlik denen o gaddarca ceza dnda, iilerin bo vakitleri

olmas fikrini fkeyle karlarlar. Gerekten de bunlar bo vakti kendi oullarna bile ok grrler. Ne gariptir ki, oullarnn ok almasn isterlerken ve bu yzden oullan, uygarlk renmelerine yetecek kadar bile bo vakit bulamazken, bu adamlar kanlaryla kzlarnn hi almamasna aldr etmezler. Hibir i yapmayanlara duyulan ve aristok-ratik toplumlarda her iki cinsi de kapsam iine alan zppece hayranlk, pltokrasilerde yalnz kadnlara duyulabilir; ama bylesi bile, bu hayranln saduyuya sdrlabilmesine yetmez. Kabul etmek gerekir ki, bo vaktin, akllca kullanlmas bir uygarlk ve eitim sonucudur. Btn mrnce ok alm bir adam birdenbire bo kalsa sklr. Ama nemli miktarda bo vakti olmayan insan da en iyi eylerin biroundan yoksun kalr. Halk ynlarnn bu yoksunluu ekmesi iin artk hibir neden kalmamtr; artk hi gerei kalmad halde ar derecede almakta direnmek, ancak budalaca ve ounlukla bakas hesabna katlanlan bir ilekelik ruhuyla mmkndr. Rusya'da ynetime egemen olan yeni inanta Bat'nn geleneksel retilerinden ok deiik bir sr ey bulunurken, hi deimeden kalm baz eyler de vardr. Ynetici snfn, zellikle de eitim propagandasn yrtenlerin emein erdemi konusundaki tutumlar, dnyada egemen snflarn "namuslu yoksullar" dediimiz insanlara teden beri alayageldikleri tutumun tpatp ayndr. alkanlk, uyanklk, uzak karlar uruna uzun saatler almaya raz olma, hatta yetkeye boyun eme, btn bunlar SSCB'de yeniden ortaya kmaktadr; stelik SSCB'de yetke hl Evrenin Hkiminin radesini temsil etmektedir, yalnz imdi buna yeni bir ad verilmitir: Diyalek-lik Materyalizm. Rusya'da proletaryann kazand zaferle, baka lkelerde feministlerin kazand zafer arasnda baz ortak noktalar bulunmaktadr. Yzyllardan beri erkekler, kadnlarn manevi stnln kabul etmi ve iktidar konusunda kendilerinden aa durumda bulunmalar ynnden de onlar, manevi stnln iktidardan daha deerli olduu savyla avutmulardr. l;eministlerin ncleri, erkeklerin erdemin deeri konusunda kadnlara sylediklerinin hepsine inandklar, ama siyasal iktidarn deersizlii konusunda sylediklerine inanmadklar iin, en sonunda feministler, kadnlarn her ikisine de sahip olmas yy\ ektiine karar verdiler. Fiziksel alma bakmndan buna benzer bir ey Rusya'da gereklemitir. Yzyllarca, zenginler ve zenginlerin anak yalayclar "namuslu emek" zerine vgler dzmler, basit yaay vmler, yoksullarn cennete gitme olaslnn zenginlerinkinden ok olduunu alayan bir dini retmiler ve genellikle, tpk kadnlarn cinsel kleliklerinden zel bir soyluluk kazandklar fikrine erkeklerin onlar inandrmaya almalar gibi, bedenleriyle alan iileri, maddenin uzaydaki durumunu deitirmenin onlara zel bir soyluluk kazandraca fikrine inandrmaya almlardr. Rusya'da, bedenle almann stnl konusundaki btn bu retiler ciddiye alnm, bunun bir sonucu olarak da bedenle alanlar baka herkesten fazla yceltilmilerdir. Bu durumu canlandrma yolundaki giriimler ruh bakmndan ayn olmakla birlikte, ama bakmndan deiiktir: Bu giriimlerin amac, zel ilerde altrlacak fedai iiler yetitirmektir. imdi genlerin nne konulan lk bedensel almadr ve bu lk btn ahlak retilerinin temelini meydana getirmektedir. imdilik, btn bunlar belki de yararl olabilir. Doal kaynaklar zengin, koskoca bir lke gelimeye hazrlanmaktadr ve bor almadan gelimesini tamamlamak zorundadr. Bu koullar iinde ok almak zorunluu vardr ve bu ok almann dl de byk bir olaslkla, grlecektir. Ama uzun saatler almak zorunda kalnmadan herkesin rahat edebilecei noktaya ulalnca ne olacaktr?

Bat'da, bu problemle uramak iin eitli yollar vardr bizim elim izde. Bir iktisadi adaleti gerekletirmeye kalkmadmz iin tm ulusal gelirin byk yzdesi, nfus iinde byk bir blm hi almayan kk bir aznla gider. retim hibir ekilde bir merkezden ynetilmedii iin, sryle gereksiz ey retiriz. Nfusun bir blmn gerektiinden ok altrmak suretiyle geri kalanlarn emeinden vazgeebildiimiz iin, alan nfusun byk yzdesini aylak brakrz. Bu yntemler yetersiz kalnca da sava karrz: Havai fiekleri mrnde ilk kez grm ocuklar gibi, bir ksm insanlara yksek gte patlayc maddeler yaptrr, bir ksmna da bunlar patlattrrz. Btn bu dzenleri bir araya getirerek, sradan insanlarn kaderinin etin bir bedensel alma olduu fikrini, g de olsa yaatmay beceririz. ktisadi adalet ve retimin merkezden ynetilii dolaysyla, Rusya'da bu problem ister istemez deiik bir biimde zlecektir. Zorunlu ihtiya maddeleri ve temel rahatlklar herkese salanr salanmaz bu problemi zmek iin bavurulacak akllca yol, daha fazla bo vaktin mi, yoksa daha fazla mal retiminin mi tercih edilecei konusunda her aamada halk oyuna danlarak, alma saatlerini derece derece azaltmak olurdu. Ama ok almann erdem olduu bir kere alanm bulunduuna gre, iinde bo vaktin ok, almann ise az olduu bir cennet hedefine yetkililerin nasl ulaabileceklerini kestirmek zordur. Yetkililerin durmadan yeni planlar ortaya atarak, bylece, kazanlm bo vakti gelecekteki verimlilie feda edecekleri daha byk bir olaslk gibi gzkyor. Geenlerde Rus mhendislerinin hazrladklar ustalkl bir planla ilgili yazlar okumutum; bu plan, Karadeniz'in ortasna bir baraj oturtarak Beyazdeniz'le Sibirya'nn kuzey kylarnn iklimini lmanla-trmak amacn gdyordu. Hayranlkla karlanacak bir plan geri, ama ayn zamanda emekilerin en soylular Kuzey Buz Denizi'nin buzlu alanlaryla tipileri arasnda altrlrken, proletaryann rahatn daha bir kuak geciktirecek bir plan. Byle bir ey, eer gerekleirse, bu, ok alma kavramna, artk ok almaya ihtiya duyulmayan bir tembellik dzeyine ulatracak aratan ok, kendi bana bir ama gzyle bakmann sonucu olacaktr. Gerek odur ki, maddenin bir blm varlmz iin zorunlu olduu halde, maddeye durmadan biim ve yer deitirmek hi de insan hayatnn amalarndan biri deildir. Eer yle olsayd, kanal ama iinde alan her ameleyi Shakespe-are'den stn tutmamz gerekirdi. Bu hususta bizi yanl yne sevk eden iki neden vardr. Birincisi, yoksullarn hallerinden honut olmalarn salama zorunluluudur ki, bu zorunluk binlerce yldan beri zenginleri, almann erdem olduu konusunda vaaz vermeye -kendileri bu hususta erdemsiz kalmak iin ne gerekirse yaptklar halde- sevk etmitir. kincisi de, yeryznde meydana getirebileceimiz hayret edilecek deiikliklerden haz duymamza sebep olan, yeni, makineleme zevkidir. Bu iki gdnn hibiri, bedeniyle alan ii zerinde bir etki uyandrmaz. Bedeniyle alan iiye, hayatnn en iyi blm zerine ne dndn soracak olsanz, size yle sylemesi olasl pek yoktur: "Bedensel almadan zevk duyuyorum, nk bedensel alma bana, insanolunun yapabilecei en soylu ii yaptm duygusunu veriyor, ayrca insanolunun zerinde yaad gezegeni ne kadar deitirebildiini dnmek de houma gidiyor. Geri bedenimin belirli sreler iinde dinlenmeye ihtiyac var ve ben bu ihtiyac elimden geldii kadar gidermek zorundaym, ama yine de en mutlu anlarm, sabah olup da almaya baladm anlardr, zira ruhumu doyuran kaynak almadr." Bedenleriyle alan iilerin byle bir ey sylediklerini hi duymadm. Onlar almaya hangi gzle baklmas gerekiyorsa o gzle, yani, geimlerini salamann zo runlu bir koulu gzyle bakarlar ve duyabilecekleri mutluluu da serbest saatleri iinde bulurlar. Denilecektir ki, aylakln az iyidir, ama insanlar yirmi drt saatte topu topu drt saat alsalard, gnlerini nasl geireceklerini bilemezlerdi. Bu gr modern dnyada

geerli olduu oranda, uygarlmz iin bir yz karasdr; bu gr daha nceki dnemlerin hibirinde geerli olamazd. Eskiden kaygszla, oyuna bir yer vard; verimlilik fikrine bir dine sarlr gibi balanlmas, insanlar arasnda kaygszln da, oyunun da yerini bir dereceye kadar daraltm bulunuyor. Modern insan her eyin, o eyin kendisi iin deil de, baka bir ey uruna yaplmas gerektiine inanyor. Mesela ciddilii hayatlarnda hibir vakit elden brakmayan yaratlta olan insanlar, durmadan, sinemaya gitmeyi ktlemekte ve bize, sinemann genleri su ilemeye ynelttiini sylemektedirler. Ama buna karlk film yapmyla ilgili her trl alma saygyla karlanmaktadr, nk bu almalar para getirmektedir. stenilir eylemin, kr getiren eylem olduu anlay her eyi tepetaklak etmitir. Size et salayan kasap, size ekmek salayan frnc vgye deer kiilerdir, nk bunlar bu ilerden para kazanrlar; ama bunlarn size salad besinleri siz sadece almak iin g kazanmak amacyla deil de, bunun yan sra srf yemek zevki iin de yiyorsanz, hafifmerebin birisiniz demektir. Daha genel sylersek, para kazanmak iyi, para harcamak kt saylmaktadr. Para kazanmakla, para harcamann bir alveriin iki yn olduunu dndmz zaman, birinin iyi, tekinin de kt saylmas ok samadr; o zaman insan, anahtarlarn iyi, anahtar deliklerinin kt olduunu da savunabilir. Mal retiminde eer bir erdem varsa, bu erdem, o maln tketilmesinin salayaca stnlkten gelmelidir. Toplumumuzda birey, kr iin alr; ama onun almasnn toplumsal amac, rettii eyin tketilmesi olmak gerekir. alkanl artrc etkenin kr salamak olduu bir dnyada insanlarn duru bir biimde dnebilmelerini zorlatran ey, bireyle toplumsal retimin amac arasndaki bu ayrlktr ite. Bizler retimi gerektiinden deerli, tketimi de gerektiinden deersiz tutarz. Bunun bir sonucu olarak da, elencenin ve basit mutluluun nemini ok kmser, retimin deerini tketiciye verdii hazla lmeyiz. alma saatlerinin drde indirilmesini nerirken, geri kalan btn vakit ille de sama sapan eylerle harcanmaldr demiyorum. Drt saatlik almann bir insana, yaamak iin gerekli ihtiya maddeleriyle rahatlklar salayabilmesi ve insann geri kalan zamann diledii gibi kullanabilmesi gerektiini sylemek istiyorum. Bylece herhangi bir toplumsal sistemde eitimin imdikinden daha ileriye gtrlmesi ve eitimin ksmen, bo vakitlerini akllca kullanabilmelerini mmkn kla cak zevk inceliklerini insanlara kazandrmay hedef almas esastr. Zevk inceliklerinden sz ederken de sadece "alimne" saylan eyleri anlatmak istemiyorum. Ku umaz kervan gemez uzak keler dnda kyl danslar lmtr, ama bu danslarn ilenmesini, mkemmelletirilmesini salayan gdler insan doasnda hl var olmaldr. ehir insanlarnn zevkleri nitelik bakmndan ounlukla edilgin hale gelmi bulunu yor: Sinema seyretmek, futbol malarn izlemek, radyo dinlemek vb. Bunun nedeni de, ehirlilerin btn enerjilerini almada tketmeleridir; eer daha ok bo vakitleri olsayd, ehirliler yine eskiden olduu gibi, bizzat kendilerinin etkin rol oynadklar elencelerin tadn karrlard. Gemite ufak bir aylak snf, byk bir alan snf vard. Aylak snf, toplumsal adalet asndan hi de hak etmedii imtiyazlardan yararlanyordu; dolaysyla bu snf ister istemez baskya yneliyor, nefret uyandryor ve imtiyazlarn hakl gsterecek kuramlar icat etmek zorunda kalyordu. Bu olgular aylak snfn mkemmelliini byk apta azaltm, ama bu gerilemeye ramen, bizim uygarlk dediimiz eyin hemen hemen tmn bu snf yaratmtr. Sanat gelitiren, bilimleri bulan bu snftr; bu snf kitaplar yazm, bu snf felsefeler ortaya atm ve toplumsal ilikileri bu snf inceltmitir. Hatta bask altndakilerin kurtuluu bile genellikle yukardan aa doru gelimitir. Aylak snf olmasa, insanlk barbarlktan hi kurtulamazd.

Bununla birlikte hibir grev tamayan aylak snfta, aylakln babadan oula gemesi yntemi olaanst denecek kadar zararl olmutur. Bu snfa mensup olanlarn hibirine alkanlk retilmedii gibi, bu snftan olanlar btnyle olaanst bir zekya da sahip deildiler. Bu snftan bir Dar-win km olabilir, ama Darvvin'in karsna da tilki avndan ve yasak yerde avlananlar cezalandrmaktan daha zekice hibir ey dnemeyen on binlerce eraf koymak gerekir. Aylak snfn rastgele ve bir yan rn olarak salad eyleri zamanmzda niversiteler szm ona sistemli bir yoldan salamaktadr. Bu byk bir ilerlemedir, ama bunun da kendine gre baz geriletici yanlar vardr. niversite hayat genel olarak dnyada yaanlan hayattan o kadar deiiktir ki, akademik bir ortamda yaayan kimseler sradan erkeklerle kadnlarn dnce sorunlarnn farknda olamamaktadrlar; stelik, akademik or tamda yaayanlarn kendilerini anlat tarzlar, nitelii dolaysyla, genel halk yn zerinde fikirlerinin gerektii gibi etkili olabilmesini salayamamaktadr. niversitelerin noksanlarndan biri de, burada aratrmalarn rgtl oluu dolaysyla, zgn bir aratrmada bulunmak isteyecek bir insann cesaretinin krlmas ihtimalinin byk oluudur. Bundan tr akademik kurulular yararl olmakla birlikte, kendi duvarlar dnda kalan herkesin yararllktan uzak amalar peinde kotuu bir dnyadaki uygarln kar bekiliini yapmaya yetersizdirler. Hi kimsenin gnde drt saatten ok almak zorunda kalmayaca bir dnyada bilime merakl olan herkes a kalmadan bilimle uraabilecek; her ressam, tablolar ne kadar mkemmel olursa olsun, a kalmadan resim yapabilecektir. Gen yazarlar, antsal eserlerini verebilmek iin iktisadi bamszlklarn kazanmak kaygusuyla nce geim salayacak vr zvr eserler vererek dikkati ekmek, neden sonra antsal eserlerini verme zaman gelince de hem byle byk eserler verme itahn, hem de yeteneini kaybetmi bulunmak zorunda kalmayacaklardr. Meslek almalar srasnda iktisat ya da ynetimin herhangi bir evresine ilgi duyanlar, niversiteden olan iktisatlarn eserlerini ounlukla gerek ynnden noksan brakan akademik alma ynteminin balaycl bulunmakszn, kendi fikirlerini gelitirebileceklerdir. Tp adamlarnn, tbbi gelimeleri renecek kadar zamanlar olacak, retmenler kendi genliklerinde rendikleri ve aradan geen zaman iinde geree uymadklar meydana km olabilecek eyleri allagelmi yntemlerle retebilmek iin kendilerini para-larcasna abalamak zorunda kalmayacaklardr. Hepsinden nemlisi, sinir bozukluu yerine, yorgunluk, bkknlk, hazmszlk yerine mutluluk olacak, yaama sevinci bulunacaktr. Zorunlu alma, bo zamanlar zevkli klmaya yetecek kadar olacak, ama bitkinlik yaratacak kadar olmayacaktr. nsanlar bo zamanlarnda yorgun olmayacaklarndan sadece edilgin ve yavan elenceler istemeyeceklerdir. nsanlarn hi deilse yzde biri, meslek almalar dndaki vakitlerini u ya da bu cins bir kamu yararn hedef tutan almalara ayrabilecekler ve bu almalar geim salamak kaygusuyla yaplmad iin de, zgnlklerinin karsna kacak hibir engelle karlamayacaklar gibi, yal statlarn koyduu llere uymak zorunda da kalmayacaklardr. Ama aylakln stnlkleri sadece bu gibi zel durumlarda ortaya kmakla kalmayacaktr. Sradan erkeklerle kadnlar, mutlu yaama frsat elde edeceklerinden daha sevgi dolu olacaklar, kendi grlerine uymayanlara daha hogryle ve daha az kukuyla bakacaklardr. Ksmen bu nedenle, ksmen de sava uzun ve zorlu almalar gerektireceinden, sava istei ortadan kalkacaktr. yi huyluluk, btn trel nitelikler iinde, dnyann en ok ihtiya duyduu bir niteliktir ve iyi huy, etin abalarla dolu bir hayatn deil, rahatn, gvenlik duygusunun bir rndr. Modern retim yntemleri hepimize rahat etme ve kendimizi

gvenlik iinde duyma olanan verdii halde, bizler bunun yerine, baz insanlarn ar derecede almas, bazlarnn da alktan kvranmas yntemini semiizdir. imdiye kadar hep, tpk makinelerin bulunmad zamanlarda olduu gibi btn enerjimizi ortaya koymay srdrdk; yaptmz budalalkt, ama sonuna kadar da budalalkta diretme iin hibir neden yok ortada.