Vicdanlar tapuya gmdler - TUBA TEKEREK - 23.07.

2013
Ermenilerin mallarn geri istememesi iin yllarca lkeye sokulmadn syleyen tarihi Taner Akam, Tapu Mdrlnn talimat var, bilgi vermek yasak diyor

Tarih profesr Taner Akamla Ermeni mallarnn 1915ten bu yana nasl yamalandna ilikin syleimize dn kaldmz yerden devam ediyoruz. Akam syleinin dn yaymlanan ksmnda Ermenilere mallarnzn karl gittiiniz yerde verilecektir dendiini ama hibir zaman verilmediini anlatmt. Bugnk blmde ise bu hukuksuzluun Cumhuriyet tarihi boyunca hangi yollarla srdrldn anlatp imdi mallarn isteseler ne srebileceimiz hibir hukuki gereke yok diyor.

Ermeni mallaryla ilgili 1915te alnan karardan hi geri adm atlmad m? Benim Vahdettin Kararnamesi diye tanmladm 1920 ocak tarihli bir kararname var. Orada ok ayrntl bir biimde Ermenilerin mallarnn kaytsz artsz kendilerine iade edilmesi, eer o Ermeni ldrlmse vrislerine verilmesi kabul ediliyor. Bu daha sonra Sevr Antlamasnda da yer alyor. Bu sre 1922 sonuna kadar iliyor. Yani Ankarada 1920 nisannda milliyeti hkmet kurulduunda da bu kanunlar geerli ve deitirilmiyor. Fakat ne zaman ki Lozan grmelerine gidilecek, ilk yaplan i Vahdettin Kararnamesini ortadan kaldrmak oluyor. 1922 eyllnde yaplyor bu deiiklik. Gerekesi ok basit. Lozana gidersek, bize Ne gzel mallar geri veriyorsunuz, bu uygulamaya devam edin diyecekler, onun iin bu kararnameyi kaldrmamz lazm diyorlar ve kaldryorlar.

Yeni Meclisin Vahdettin Kararnamesini iptali ve 1915teki dzenlemeye dnmesi, ttihat ve Terakkiyle Cumhuriyet arasndaki sreklilii gstermiyor mu? Aynen yle. Trkiyede yaygnca dillendirilen bir tez var; Trkiye Cumhuriyeti Osmanldan esasl bir koputur. Bu nedenle, Trkiye Ermeni soykrm ve ilintili uygulamalardan sorumlu tutulamaz. Bu tez hem siyasi hem de hukuki olarak yanltr. nk nisan 1923te Ermeni mallarna el konulmas ile ilgili yasa karttklarnda, ad 13 eyll 1331 ve 29 Nisan 1923olur. Zaten bu kanun, 1331 tarihli ttihat kanunun artk hkm kalmam maddelerinin deitirilmesinden ibarettir.

Ermenilerin mallar, Lozanda gndeme geliyor mu? Ermenilerin geride kalan mallar ne olacak diye zel bir balk yok. Fakat btn bir Lozan boyunca alttan alta en ok konuulan konulardan biri bu. temel alanda, vatandalk, af ve tazminat tartmalarnda konu srekli gndeme geliyor. Ve Trkiye Lozanda, geri dnen Ermenilerin mallarnn iadesini kabul ediyor. Bu karara uyum iin 1924ten balamak zere yasalar kartlyor. Deniyor ki; 6 Austos 1924 itibariyle malnn banda olan her Ermeniye mal iade edilecektir. Bunu duyan bir grup Amerikal Ermeni, austos 1923te son derece kanuni ekilde pasaport ve vizelerini alarak stanbula geliyorlar. Ama geldikleri anda limanda tutuklanyor, ieri sokulmuyorlar.

Neden? Hibir kanuni gereke yok. Mallar vermemek iin. Bunun zerine Trkiyeyle Amerika arasnda diplomatik kriz kyor. Tutuklananlar Amerikann bastrmasyla serbest braklyor ve Trkiye, Amerikaya diyor ki Bunlar ne yolla ne de pasaport ver. Amerika itiraz ediyor ama sonunda vatandalarna Trkiyeye gitmemeleri tavsiyesinde bulunabileceini sylyor. Zaten baka bir Ermeni de tutuklanabilecekleri haberi gittii iin Trkiyeye gelmeye yeltenmiyor. Sonuta Ermeniler Trkiyeye sokulmuyorlar, lkenin etraf bir Ermeninin girmesinin engelleyecek ekilde duvarlarla rlyor.

Bu duvarlara ilikin baka rnekler var m? Mesela, zaten aslnda tehcir srasnda srlmemi ve ama stanbul, 1922 kasmnda Trk kuvvetlerinin eline getii iin korkup Bulgaristana giden zengin Ermeniler var. Bunlardan bazlar 1924te geri dnyor. Ama dnmeleri tam bir skandala dnyor. Ankarada, iinde milletvekillerinin, yksek brokratlarn da olduu bir ebeke var. Bu ebeke, lkeye gelmek isteyen zengin Ermenilerle ilikiye giriyorlar ve rvet karlnda onlar sanki hi yurtdna kmam gibi gsteriyorlar, ya da girmelerinde mahsur yoktur, diye belge dzenliyorlar. Ama bu, bir skandal oluyor. Soruturmalar alyor, tutuklamalar oluyor, Bakan istifa etmek zorunda kalyor.

Ermeniler sz konusu olduunda hukuk gemiyor, yle mi? Evet. Bir ey daha anlataym. Kurtulu Sava srasnda sava desteklemek iin Tekalif-i Milliye Emirleri kyor. Bu zorunlu vergi uygulamas gibi bir ey. Hkmet daha sonra, 1923te kard bir kanunla bu paralar geri dyor. Fakat 1923te kanunu yle yapyorlar ki, gayrmslimlere geri deme yaplmyor. Mecliste kapal oturumda kendileri bunu aka itiraf ediyorlar: Kanunda Ermeniden aldmz geri vermeyeceiz diyemeyeceiz. Fakat verilmesin diye bir i yazmayla defterdarlklar haberdar edeceiz. Btn Cumhuriyet dnemindeki zihniyet bu. Bizim Karsllarn ok mehur bir laf vardr: Madem ki Ermenisin, sormadan vermelisin. Cumhuriyetin ana rgs Hristiyanlarn kltrel ve mal varlklarnn yok edilmesi zerine kurulmutur. Gnmze kadar gelen hikaye budur...

Ermeniler ne zamana kadar Trkiyeye sokulmuyor? Uygulamann hangi ylda deitiini tam hatrlamyorum. Ama rnein 1950-60l yllarda Suriyeden Lbnandan ziyarete gelmek isteyen Ermenilere Trk konsolosluklarnda bir kat imzalattrlyor; Ben Trkiyeye gidince mallarm hakknda hibir hak iddia etmeyeceimi garanti ederim diye. Yani Trkiye bu insanlar ieri girip mallarn isterse, sorun kacan biliyor.

Yeter ki mesele tazminat olsun, bir yol bulunur

Byle bir mal gaspna dnya leinde nasl izin veriliyor. Uluslararas hukuk ne diyor bu konuda? Uluslararas hukuk daima devletlerden yanadr, ulus devleti korur. u anda uluslararas hukuka gre mala el koymak insanlk suu. Fakat Trkiye ve nsan Haklar Evrensel Beyannamesiyle ilgili birka tarih var; 1954 ve 1980li yllar. Bu yllardan nceki bu tr hakszlklar hibir ekilde kovuturma konusu deil. Bugn en byk problem AHMin byle bir kutuyu amak istememesi. nk at zaman tm Dou Avrupa sorunu gndeme gelecek. Sovyet rejimleri de kendi vatandalarnn mallarna el koymu. Bunu hukuken zmek ok zor. Ama evet byk bir hakszlk var, insann vicdannn, ahlaknn, mantnn almad, alamayaca bir hakszlk. Ben maln stne kondum, oldu deniyor bugn.

Tazminat maddi olarak altndan kalklamaz boyutta olduu iin Trkiyenin soykrm inkr ettii de syleniyor. Sizce doru olabilir mi bu? Bu konuda evet ve hayr biiminde tezler ileri srlebiliriz. Diyebiliriz ki Trkiyenin Ermeni sorunundan kayor olmasnn nedeni byk lde tazminat meselesidir. Kar argman da u olabilir: Yeter ki btn mesele o hle gelmi olsun, sonuta Trkiye Cumhuriyeti byk bir lke ve bu ayptan kurtulmann bir yolunu bulmas gerekiyor. Mesela Trkiye; Amerika, Fransa, Almanyaya her yl bir miktar bor dyor. Bu borcun bir ksm Ermenistana kanalize edilebilir. Ya da Ermenistann Trkiyeyle birlikte ABye yelii dnlebilir, Hrantn fikirlerinden birisi buydu.

Baka hangi yollar olabilir? rnein Trkiye, Trabzon limann serbest liman olarak Ermenilere kullandrtabilir. Bu, tazminatn bir paras olarak dnlebilir. Trkiye Ermenistana byk bir yardmda bulunabilir. 1915te burada yaam insanlarn torunlarndan vatanda olmak isteyenlere otomatik olarak vatandalk verilebilir. Fakat unu unutmamak gerekir, dnyadaki btn kitlesel katliamlardan bildiimiz gibi kaybedilenin geriye verilebilmesi mmkn deildir. deyeceiniz miktar ne olursa olsun, semboliktir. En nemli ilke Ermeni insanlarn ounluunda Evet, ben tatmin oldum duygusunu yaratabilmektir. Trk ve Krtlerin de Evet byle bir hakszlk olmu, bu yaptmzla bu hakszl giderdik diyebilmesi gerekir.

Trkiye, barrsam stn rterim sanyor

Devlet, mallarna el koyarken Gittiin yerde bunun karln vereceim deyip vermediine gre bugn Ermeniler o mallar zerinde hak iddia edebilirler mi? Benim ana tezim u: u anda bir Ermeni gelip Malm benim adma 70 - 80 yl iletmisin, faizini de istemiyorum, malm ver dese, bunun karsnda Hayr diyebileceimiz herhangi bir hukuk kural yok. Bu nedenle Tapu Kadastro Mdrl 1983 ve 2001de blgelere yollad bir tamimde Birileri 1915teki mallar hakknda bilgi isterse sakn vermeyin diyor.

Tapular kilit nemde, deil mi? Tapu kaytlar Trkiyenin srr, Trkiyenin ahlaknn vicdann yatt yer. nk Ermeniyi gvenlik nedeniyle srdn belki anlatabilirsin, ama gvenlik nedeniyle srdn bir Ermeninin maln niin i ettiini hi kimseye anlatamazsn. Yukarda Allah var. Sana hrsz derler. tiraf edeyim; ben de bu meselenin ekonomik boyutunu fazla nemsemezdim. imdi geldiim noktada inancm udur ki, Trkiye byle bir vicdani suun altnda ezilmektedir. Ezildiini bildii iin de ok barmaktadr. Barrsam suumun stn rtebilirim, diye dnmektedir. Sakin sakin konutuunuz an bu maln sahiplerine verilmesinin nnde hi bir argmannz yoktur.

Dedesinden utanan var m?

El konulan Gayrimslim mallarnn Cumhuriyet ekonomisinde arl nedir? Bunu bilemiyorum ama sadece 1922de zmirde el koyduklar, krarak atklar banka kasalar ve hesaplaryla bte an kapatyorlar. Sonuta neresinden bakarsanz bakn, 1.5-2 milyon insana ait byk bir servetin, devletin ve vatandalarn eline gemesi durumu var. Ekonomistler bunun mali portresini karsa korkun rakamlarla karlarz herhalde.

Bu kadar byk apta mallar el deitirirken sradan vatandan tepkisi neydi? Asl nemli olan ve benim altn izmek istediim de bu: Byk bir toplumsal destek gryor. Varlk Vergisi rnei ok mehurdur. Devlet el koyar ama mezatta satlr eldeki mallar, stanbulda hangi evde mezat olduuyla ilgili gazetelere ilan verilir. Gazetelere gre yzlerce insan bu evlere yamaya gider. Ben bugne kadar herhangi bir stanbullunun bir yerde yazdn duymadm. Dedemden, nenemden utanyorum, nk haksz biimde kolundan tutulmu, evinden atlm, Akaleye gnderilmi ve hatta orada lmle kar karya kalm birisinin maln benim dedem nenem yamalad dediini. duymadm. Ben, Hristiyan mal zenginlii stne oturmann toplumun bilinaltnda olduuna inanyorum.