E DRTEJTA PENALE NDRKOMBTARE ,,E drejta penale ndrkombtare sht deg e shkencs penale dhe trsi e normave penale

pozitive t nj shteti dhe t normave ndrkombtare,me t cilat rregullohen shtje penale n planin ndrkombtar 1.Substitutet e emrtimit t s drejts penale ndrkombtare Krahas emrtimit e Drejta Penale Ndrkombtare,n literaturn penale jan br prpjekje q kjo deg e s drejts t prcaktohet me emrtime t ndryshme. Kshtu disa autor t drejtn penale ndrkombtare e shohin si t drejt ndrkombtare,prkatsisht si e drejt supranacionale dhe pr kt deg t drejtsis propozojn emrtimin e drejta penale ndrshtetrore ,e drejta penale universale apo e drejta penale supranacionale. Sipas ktyre autorve kjo e drejt do t vlente pr t gjitha shtetet dhe ndaj t gjith individve,pa marr parasysh zgjidhjet e t drejtave t tyre penale nacionale. Disa autor t tjer pr kt deg t drejtsis propozojn emrtimin e drejta ndrkombtare publike penale dhe e drejta ndrkombtare e veprave penale. Emrtimi e drejta ndrkombtare penale sipas shumics s autorve sht shum i gjr dhe n mas t konsiderueshme nuk sht adekuat.Sipas ktij emrtimi del se t gjitha vepra penale madje edhe sanksionet penale,jan parapar me t drejtn penale ndrkombtare. Edhe prkundr asaj se nj numr i veprave penale jan t parapara me t drejtn penale ndrkombtare si jan p.sh. krimi gjenocidit,krimet e lufts,diskriminimi racor,nacional apo fetar etj,mirpo shumica e veprave me elemente ndrkombtare si dhe nj mori shtjes t tjera q jan t ndrlidhura me kto lloje t veprave penale si sht p.sh. ekstradimi dhe mnyrat e tjera t ndihms juridike penale ndrkombtare,e drejta e azilit,shtja e ekzekutimit t sanksioneve penale ndaj kryersve t ktyre veprave penale jan t rregulluara me t drejtat penale nacionale. Prandaj me t drejt n literaturn e shkencave penale dominon mendimi se pr kt deg t drejtsis sht m adekuat emrtimi E drejta Penale Ndrkombtare e cila synon q ti sublimoj dhe ti rregulloj n parime t prbashkta t gjitha shtjet penale t cilat shtrohen n planin ndrkombtar. 2.Elementet ndrkombtare t veprave penale Me termin element ndrkombtar n kt deg t drejtsis nnkuptohet do moment i cili lnds s caktuar penale e jep rndsi apo rezonanc n relacionet ndrkombtare ose m thjesht,si element ndrkombtar i veprave penale konsiderohet do element i cili n lndn e caktuar penale e ndrlidh(involvon) edhe nj shtet tjetr apo m shum shtete t tjera. Si elemente ndrkombtare m tipike t veprave penale jan; - nse shtetasi i huaj kryen veprn penale n nj shtet - nse n nj shtet t caktuar shtetasi i huaj kryen veprn penale n dm t shtetasit t huaj - nse ne nj shtet gjykohet shtetasi i huaj pr veprn penale t kryer n shtetin tjetr - nse vepra penale sht kryer n territorin e shum shteteve - nse vepra penale sht kryer n hapsirn q nuk sht n sovranitetin e asnj shteti - nse sht fjala pr veprn penale pr t ciln sht duke u zhvilluar procedura penale n shtetin tjetr apo atje i sht shqiptuar aktgjykimi - nse nj shtet krkon ekstradimin e personit apo krkon ndonj ndihm tjetr juridike pr zhvillimin e procedurs penale -nse nj shtet e krkon ekstradimin e personit nga shteti tjetr i cili atje gzon t drejtn e azilit -nse vepra penale sht kryer nga personi i cili gzon imunitet diplomatik -nse sht fjala pr veprn penale pr t ciln kryersi sht gjykuar n shtetin e huaj

-nse sht fjala pr vepra penale t parapara me t drejtn e prgjithshme ndrkombtare apo me t drejtn ndrkombtare konvencionale -nse sht fjala pr kompetencn e organizmave ndrkombtare n lndt penale si jan;Evropoli,Interpoli dhe gjykatat penale ndrkombtare -nse sht fjala pr lndn penale n t ciln duhet t zbatohet apo t merret parasysh e drejta e huaj etj. 3.Aspekti juridik dhe aspekti kriminalo-politik e s drejts penale ndrkombtare Aspekti juridik e s drejts penale ndrkombtare konsiston n stimulimin(prcaktimin) e normave juridike me t cilat do t gjenden zgjidhje pr vepra penale me elemente ndrkombtare dhe shtje t tjera q ndrlidhen me to .Zgjidhja e shtjeve t veprave penale me elemente ndrkombtare bhet me an t legjislacioneve penale t shteteve(me legjislacionet nacionale)dhe me t drejtn ndrkombtare . Normat juridike q u referohen veprave penale me elemente ndrkombtare duhet sistemuar dhe inkorporuar n nj struktur harmonike. Si themel i t gjitha ktyre normave shrbejn parimet e prgjithshme t s drejts ndrkombtare t cilat aspirojn respektimin e t drejtave dhe lirive t njeriut. Me zhvillimin e gjithmbarshm t njerzimit si dhe proceset integruese ndrshtetrore,n opinionin ndrkombtar sht formsuar koncepti se normat e s drejts ndrkombtare jan t karakterit supranacional,jan t obligueshme pr t gjitha shtetet. S kndejmi edhe pr t drejtn penale tani vlen parimi se legjislacioni penal nacional(i shtetit t caktuar) duhet ti jetsoj normat me t cilat jan parapar veprat penale n konventat ndrkombtare ,pra shtetet e tanishme t cilat i nnshkruajn konventat e caktuara ndrkombtare ,obligohen q kto inkriminime ti parashohin n legjislacionet e tyre penale nacionale. Aspekti kriminalo-politik
Meqense kriminaliteti kushtzohet nga rrethana dhe faktor t shumt t natyrave t ndryshme,theksi i politiks kriminale bie mbi reformn e avancimin e s drejts penale ,procedurs penale ,sistemit t sanksioneve penale dhe mnyrs s ekzekutimit t tyre. Kriminaliteti ndrkombtar,politiks kriminale i ka vn detyra shum t mdha q t gjej solucione n lmin e s drejts nacionale dhe t asaj ndrkombtare pr parandalimin dhe luftimin m t suksesshm t veprave penale me elemente ndrkombtare . 4.ASPEKTI KRIMINOLOGJIK dhe ASPEKTI PENOLOGJIK i s drejts penale ndrkombtare

Kriminologjia sht shkenc komplekse mbi kriminalitetin e cila pr lnd studimi ka format e paraqitjes,strukturn,dinamikn si dhe shkaqet e kushtet e t gjitha sjelljeve kriminale n shoqri. Aspekti kriminologjik edhe pse i tejkalon suazat e studimit t s drejts penale ndrkombtare nuk mund t injorohet n tersi nga kjo lnd,ngase pa hulumtimin dhe ndriimin e shkaqeve ,kushteve,strukturs dhe dinamiks s veprave penale me elemente ndrkombtare ,nuk mund t ushtrohet luft efikase n parandalimin dhe ndshkimin e kryersve t ktij lloji t kriminalitetit. ASPEKTI PENOLOGJIK -E drejta penale ndrkombtare dhe t drejta nacionale kan br prpjekje q t gjenden zgjedhje pr situatat e ekzekutimit t dnimit t shtetasve t huaj n mnyr q t arrihet qllimi m i plot i dnimit dhe t mos vshtirsohet pozita e t ndshkuarve t huaj n krahasim me t dnuarit vendas. N kt drejtim jan arritur rezultate t dukshme dhe n kt plan jan nnshkruar konventa multilaterale dhe bilaterale midis shteteve,n t cilat sht parapar mundsia e ekzekutimit t dnimit t shtetasve t huaj n shtetet,shtetsin e t cilit e mbajn. KONVENTAT m t RENDESISHME n kt PLAN jan; - Konventa evropiane pr ndshkimin e delikteve n trafikun rrugor(1972) - Konventa evropiane pr ndshkimin e personave t dnuar me kusht dhe personave t liruar me kusht(1975) - Konventa evropiane pr vlefshmrin ndrkombtare t aktgjykimeve penale (1974) - Konventa evropiane pr transferimin e personave t dnuar(1983) Si shihet shtimi enorm i kriminalitetit ndrkombtar ka determinuar risi t rndsishme edhe n fushn e penologjis,prkatsisht n planin e ekzekutimit t sanksioneve penale. Me kt risi shteti heq dor nga ky segment e sovraniteti,por kjo sht n interes t t gjitha shteteve n luft kundr kriminalitetit 5.NDARJA e s DREJTES PENALE NDERKOMBETARE E drejta penale ndrkombtare sht deg e s drejts pozitive autonome e mvetsishme dhe unike. Prkundr ksaj,mvarsisht se far kriteri aplikohet ,kjo deg ndahet n;

a)E drejta penale ndrkombtare materiale-sht sistem i normave juridike me t cilat prcaktohet nocioni dhe karakteristikat e veprs penale ndrkombtare ,bazat e prgjegjsis penale dhe sistemi i sanksioneve penale b)E drejta e procedurs penale ndrkombtare e prcakton nocionin dhe llojet e subjekteve n procedurn penale ,parimet e procedurs ,llojet dhe ecurin e procedurs penale n gjykatat ndrkombtare . c)E drejta penale ndrkombtare ekzekutive-e prcakton procedurn,mnyrn dhe kushtet e ekzekutimit t sanksioneve t shqiptuara nga gjykatat penale ndrkombtare . Krahas ksaj ndarje kemi edhe ndarjen n; -Pjesa e prgjithshme e s drejts penale ndrkombtare prcakton parimet e veprimit t s drejts penale ndrkombtare ,nocionin dhe elementet e veprs penale ndrkombtare ,stadet e kryerjes s veprs penale ndrkombtare ,shtjen e bashkimit t veprave penale ndrkombtare ,bazat e prjashtimit t veprave penale ndrkombtare ,nocionin dhe karakteristikat e prgjegjsis penale ,bazat e prgjegjsis penale ,nocionin,karakteristikat dhe llojet e sanksioneve penale . -Pjesa e posame e s drejts penale ndrkombtare i parasheh veprat penale ndrkombtare ,llojet e tyre,format e privilegjuara dhe t kualifikuara si dhe llojet dhe lartsit e sanksioneve penale . 6.AKTUALITETI i s DREJTESPENALE NDERKOMBETARE Nj ndr karakteristikat e shoqris bashkkohore sht mobiliteti,qarkullimi masiv i njerzve prej nj shteti n shtetin tjetr. Shkaqet e ktij migracioni jan t ndryshme,por ato q kan shtyr njerzit t migrojn prej nj shteti n shtetin tjetr kryesisht jan shkaqe ekonomike ato q kan shtyre numrin m t madh t njerzve t qndrojn prkohsisht apo prgjithmon n shtetet e huaja. Pastaj krizat politike npr vende t ndryshme t bots,luftrat ndrshtetrore dhe ndretnike si dhe nj varg faktorsh t tjer. Prandaj e gjith kjo lvizje e njerzve prej nj vendi n vendin tjetr ka br t mundshm edhe shtimin e kriminalitetit, shih pr kt nj rol t veant n shtimin e veprave penale ndrkombtare ka br zbulimi i kompjuterit q br t mundur edhe zbulimin e internetit ,me an t t cilit bhet e mundur kryerja e veprave penale nga nj skaj i bots n skajin tjetr t saj. Shtimi enorm dhe permanent i veprave penale me elemente ndrkombtare ka br q policia,prokurort,gjyqtart,avokatt si dhe prfaqsuesit diplomatik t shteteve t ndryshme t ballafaqohen me kt lloj t kriminaliteti q sht shum kompleks. 7.ASPEKTET e STUDIMIT t V.P. me ELEMENT NDERKOMBETARE Duke marr parasysh nj ndr katr disiplinat kryesore t shkencave penale,shtjet nga lmi e s drejts penale ndrkombtare mund t studiohen n;aspektin juridik,kriminalo-politik,kriminologjik dhe penologjik. 8.FILLET dhe ZHVILLIMI i s DREJTES PENALE NDERKOMBETARE deri n Luftn e Dyt Botrore Lidhur me fillet apo paraqitjen e s drejts penale ndrkombtare ,n shkencn juridike ekzistojn mendime t ndryshme. Disa mendojn se kto jan paraqitur n gjysmn e par t shek.XVI,disa t tjer mendojn se fillet e para jan paraqitur n shek.XVII,ndrsa t tjert mendojn se e drejta penale ndrkombtare n kuptimin e tanishm daton q nga postulati i njohur i Hugo Graciusit,,aut dedere aut punire,,(ose dorzoje ose ndshkoje)-shek.XVII. E drejta penale ndrkombtare ,zhvillimin e saj e shnon sidomos me paraqitjen e ideve dhe tendencave te shteteve dhe t bashksive ndrkombtare q n kuadrin e mundsive t humanizohet lufta. Zhvillim m t hovshm e drejta penale ndrkombtare merr me nxjerrjen e Konvents s Petrogradit ,Konvents s Gjenevs pr mbrojtjen e t plagosurve dhe t smurve gjat kohs s lufts n vitin 1864 dhe konventave t Hags n vitin 1899 dhe 1907. Kto konventa n fakt paraqesin nj lloj kodifikimi t s drejts ndrkombtare luftarake. N baz t ktyre konventave u b gjykimi i kriminelve t Lufts s Par dhe t Dyt Botrore. 9.Zhvillimi i s drejts penale ndrkombtare pas Lufts s Dyt Botrore si e drejt SUPERNACIONALE(kontributi i OKB-s,Unionit Evropian dhe Kshillit t Evrops) Pas lufts s Dyt Botrore zhvillimi i s drejts penale ndrkombtare u orientua n akceptimin e konceptit se duhet t ndrtohet nj e drejt penale ndrkombtare e cila do t kishte autoritet dhe mekanizma q tua imponoj shteteve aplikimin e normave edhe ne rastet kur shtetet e kundrshtojn,pra me fjal t tjera q normat e s drejts penale ndrkombtare t ken karakter obligues pr shtetet nacionale.

Krahas ndrtimit t normave t s drejts penale ndrkombtare me an t marrveshjeve bilaterale dhe multilaterale,e drejta penale ndrkombtare sht duke u kodifikuar dhe konsoliduar me an t aprovimit t normave supranacionale,njohja e t cilave nuk varet nga vullneti i shtetit. Norma t tilla t cilat jan nxjerr dhe jan t obligueshme pr t gjitha shtetet jan;Konventa e Gjenevs,Konventat e Hags,Statuti i Tribunalit t Hags dhe nj mori konventash dhe aktesh tjera ndrkombtare . N fushn e s drejts penale ndrkombtare ,bashksia ndrkombtare si autoritet(pushtet)supranacional i ka dy funksione n raport me legjislacionin e shteteve; a)Funksionin rregullativ dhe b)Funksionin koordinues a)FUNKSIONI RREGULLATIV -shprehet duke aprovuar norma t s drejts penale ndrkombtare ,t cilat kan karakter universal imperativ,do t thot se kto norma aplikohen ndaj secilit,madje edhe n rastet kur ligjet e shteteve kt nuk e parashohin,si dhe n rastet kur aplikimi i ktyre normave sht n kundrshtim me ligjet e shtetit prkats. b)FUNKSIONI KOORDINUES -konsiston n ndrmarrjen e masave me qllim t inkurajimit t formave t ndryshme t ndihms reciproke midis shteteve pr aplikimin e legjislacionit penale t nj shteti,edhe n rastet kur vepra penale sht kryer n territorin e nj shteti tjetr,si dhe harmonizimin dhe aprovimin e instrumenteve universale n fushn e bashkpunimit dhe aplikimit t standardeve ndrkombtare pr t drejtat e njeriut. Kontributi i organizatave Ndrkombtare Pas Luft s Dyt Botrore organizatat ndrkombtare kan dhn nj kontribut shum t madh n zhvillimin e s drejts penale ndrkombtare .Ky kontribut sht shprehur n aktivitete t ndryshme n parandalimin dhe luftimin e kriminalitetit duke aprovuat nj varg konventash dhe akteve t tjera Ndrkombtare. N kuadr t ktyre organizatave dallohen OKBra,Bashkimi Evropian dhe Kshilli i Evrops. -Konventat e aprovuara nga OKB paraqesin baz pr t drejtn penale ndrkombtare ,Krahas konventave OKB n zhvillimin e s drejts penale ndrkombtare sht shprehur me an t rezolutave dhe rekomandimeve e parimeve. -Bashkimi Evropian si organizat shum e rndsishme regjionale e karakterit ndrkombtar,konsiston n adoptimin e standardeve evropiane dhe n mbrojtjen e vlerave n legjislacionet nacionale,q mund t konsiderohet si procese t evropianizimit. Prioritet i ktij procesi sht mbrojtja e njjt e lirive dhe e t drejtave individuale n fushn e s drejts penale ,pa mare parasysh se n cilin shtet gjendet personi. Poashtu edhe ky mekanizm ndrkombtar me an t shum konventave dhe marrveshjeve ka ndihmuar pr avancimin dhe harmonizimin e legjislacioneve penale nacionale. -Kshilli i Evrops-Kontributi i ksaj organizate ndrkombtare n zhvillimin e s drejts penale ndrkombtare kryesisht ka gjetur shprehjen duke i avancuar standardet evropiane pr t drejtat e njeriut dhe implementimin e tyre. Edhe ky mekanizm ndrkombtar kt funksion e ka realizuar duke aprovuar konventa dhe akte t tjera ndrkombtare me t cilat jan garantuar lirit dhe t drejtat themelore t njeriut n prgjithsi,dhe n veanti n sfern e s drejts penale dhe n procedurn penale 10.E drejta ndrkombtare si burim i s drejts penale ndrkombtare E drejta ndrkombtare sht burim i rndsishm dhe dominant i s drejts penale ndrkombtare .Me burime t s drejts ndrkombtare nnkuptojm konventat dhe aktet tjera ndrkombtare ,t cilat rregullojn drejtprdrejt apo n mnyr indirekte shtje nga lmi e s drejts penale ndrkombtare .Kto burime mund t ndahen n dy grupe; -N grupin e par bjn pjes konventat dhe aktet e tjera ndrkombtare t aprovuara nga organizatat ndrkombtare si jan(OKB,KE,BE etj) -Ndrsa n grupin e dyt bjn pjes kontrata e lidhur midis dy apo m shum shteteve. Burimet e s drejts penale ndrkombtare ; - Konventat ndrkombtare - Zakonet(doket)ndrkombtare - Parimet e prgjithshme juridike - Vendimet gjyqsore dhe doktrina e s drejts ndrkombtare

11.Burimet interne t s drejts penale ndrkombtare Burimet interne t s drejts penale ndrkombtare jan legjislacionet penale t shteteve,prkatsisht burimet nacionale. N radh t par si burim intern i s drejts penale ndrkombtare jan kodet penale dhe kodet e procedurs penale t shteteve,poashtu edhe si burime t s drejts penale ndrkombtare konsiderohen disa ligje t posame t shteteve si p.sh.ligjet mbi komunikacionin rrugor,komunikacionin ajror,detar,ligjet ushtarake etj. 12.Nocioni i parimit ,,ne bis in idem dhe vlefshmria e tij n t drejts penale ndrkombtare, gjykata ndrkombtare me gjykatat nacionale Ky sht nj parim universal sipas t cilit askush nuk mund t gjykohet dy apo m shum her pr t njjtn vepr pr t ciln m par sht gjykuar me aktgjykim t plotfuqishm, ky parim sht parapar n disa dispozita t s drejts penale ndrkombtare si dhe n parimet lidhur me veprimin territorial t legjislacioneve nacionale, ekstradimit etj. Parimi ,,ne bis in idem n fushn e s drejts penale ndrkombtare i ka disa kufizime t cilat jan edhe t arsyeshme. Ky parim nuk vlen n rastet e procedurave penale t zhvilluara dhe t prfunduara me aktgjykim t plotfuqishm n nivele t shteteve n rastet kur sht fjala pr veprat penale ndrkombtare. Me fjale te tjera prfundimi i gjykimit me aktgjykim te plotfuqishm nga ana e gjykats se nj shteti nuk sht pengese qe pran Gjykats Penale Ndrkombtare te zhvillohet procedura penale pr te njjtn vepr. Parimi ne bis in idem respektohet pr veprat penale ndrkombtare kur sht fjala pr aktgjykim te plotfuqishm te gjykats penale ndrkombtare ne relacion me gjykatn e shtetit prkats. Ky parim sht ne funksion te drejtprdrejt te mbrojtjes se lirive dhe te drejtave te njeriut, ngase e parasheh ndalesn qe personi te gjykohet dhe te dnohet dy apo me shume here pr te njjtn vepr penale. Dallimi i ktij parimi ne mes gjykats ndrkombtare dhe gjykatave nacionale qndron ne at se sipas statusit te tribunalit te Hags nse nj person sht dnuar apo liruar nga gjykata nacionale, tribunali i Hags serish mund te zhvilloje procedura penale ndaj te njjtit person pr te njjtn vepr, nse konstaton se procedura ka qene joobjektive apo e orientuar me qellim te shmangies nga prgjegjsia penale. Ndrsa ne rastet kur nga Gjykata Penale Ndrkombtare sht prfunduar me aktgjykim te plotfuqishm pr veprn penale te caktuar ne te ciln personi sht dnuar apo sht liruar, gjykatat nacionale nuk kane te drejte serish ta gjykojn personin pr te njjtn vepr. 13. Mbrojtja e lirive dhe te drejtave te njeriut ne te drejtn penale materiale Parimi i Legalitetit-apo i ligjshmris qe u shpreh ne aforizmin latin nullum crimen, nulla poena sine lege qe ne gjuhen shqipe de te thot: nj vepr nuk mund te konsiderohet vepr penale dhe kryesi i saj nuk mund te dnohet nse me pare nuk sht parapare me ligj. Si shihet nga kjo maksime ky parim ne radhe te pare sht parapare me qellim te mbrojtjes se lirive, te drejtave dhe siguris te qytetareve. Pr shkak te rendsis shum te madhe pr te drejtat, lirit, barazin dhe sigurin e qytetareve ky parim fitoi dimensione te gjera dhe u prvetsua ne konventat dhe deklaratat me te rndsishme ndrkombtare. Sipas ktij parimi legjislacionet nacionale duhet ne mnyre decidive te prcaktojn me ligjet e tyre se cilat vepra konsiderohen vepra penale dhe far lloj sanksionesh mund te shqiptohen. Dimensioni i parimi te legalitet ne kuptimin e tij te plote nuk konsiston ne respektimin e tij vetm brenda prbrenda nj shteti, por edhe ne prmasa ndrkombtare. Ky parim prfshin ne vete edhe ndalimin e veprimit retroaktiv te ligjit penal. Parimi i legaliteti si nj nder mekanizmat juridike te mbrojtjes se lirive dhe te drejtave te njeriut e shtrin veprimin e vet edhe ne fushn e bashkveprimit ndrkombtare ne lendet penale. Si nj nder kushtet e bashkpunimit ndrkombtare, veanrisht pr rastet e ekstradimit, krkohet qe vepra pr te ciln krkohet ekstradimi, duhet te jete e parapare si vepr penale, si ne shtetin ku gjendet personi, ashtu edhe ne shtetin i cili e krkon qe te ekstradohet. Ndalesa e dnimeve te vrazhda dhe johumane-Me ane te dnimeve dhe sanksioneve te tjera penale, kryersve te veprave penale u merren apo u kufizohen lirit dhe te drejtat themelore (jeta, liria e lvizjes, pasuria, ushtrimi i profesionit, dbimi nga vendi etj). Lidhur me ket ne te drejtn penale ndrkombtare jan prcaktuar parimet themelore sipas te cilave, dnime dhe sanksionet te cilat ne mase te pakufizuar ua heqin apo ua reduktojn lirit dhe te drejtat personave, konsiderohen vetm si akte represive, hakmarrse me te vetmin qellim qe te shkaktohen mundime dhe vuajtje. Pr ket arsye bashksia ndrkombtare i ka caktuar disa limite te cilat duhet te respektohen ne mnyre qe dnimi te mos jete represion i vrazhde dhe i paskrupullt ndaj lirive dhe te drejtave te njeriu. Ndalesat e tilla te dnimeve te vrazhda dhe johumane jan parapare shprehimisht ne konventat me te rndsishme ndrkombtare, si jan: Deklaratn Universale Pr

Te Drejtat e Njeriut, si dhe Paktin Ndrkombtare Pr Te Drejtat Civile dhe Politike. Ndalesa e aplikimit te torturs dhe e dnimeve te vrazhda, johumane dhe degraduese sht ngritur ne nivel ndrkombtar dhe gjithashtu zbatohet edhe si kriter pr bashkpunimin ndrkombtare ne lendet penale. Abonimi i Dnimit me Vdekje-Sipas filozofis se re te lirive dhe te drejtave te njeriut, shteti nuk ka te drejte te shqiptoje dnimin me vdekje, ngase qytetaret nuk ja kane deleguar ket te drejte, gjithashtu sht e rrezikshme qe shteti ta ket kt te drejte ngase mund ta keqprdor pr eliminimin e kundrshtarve politike. Pr ket arsye koncepti korpusit te te drejtave universale te njeriut, ne decenien e fundit te shekullit te kaluar u orientua ne ndalimin e shqiptimit te dnimit me vdekje si rrjedhoje e respektimit absolut te se drejts pr jete, kjo e drejte sht e garantuar edhe me aktet me te rndsishme te se drejts ndrkombtare. Dnimet Alternative-Ne trendin e zhvillimit te se drejts ndrkombtare ne fushn e mbrojtjes se lirive dhe te drejtave te njeriut dhe te humanizimit te se drejts penale, segment i rndsishm sht edhe parashikimi i dnimeve dhe masave alternative, si substitut i zvendsimit te dnimit me burgim. Me ane te dnimeve alternative ne mase shume me te vogl se me burgim, kryesit privohen nga lirit dhe te drejtat e tyre. Parashikimi i dnimeve dhe i masave alternative si substitut, zvendsim i dnimit me burgim, sht nj trend progresiv ne te drejtn penale bashkkohore dhe njhersh paraqet reforme te rndsishme ne konceptin dhe sistemin e sanksioneve ndshkuese. Rol te rndsishm ne zhvillimin progresiv te dnimeve alternative kane dhne rezoluta te ndryshme ndrkombtare e ne veanti rregullat e Tokios te cilat jan aprovuar me rezolutn e asambles se prgjithshme te OKB-se 14 dhjetor 1990. Kto rregulla prcaktojn sistemin e normave dhe standardeve, te cilat bazohen ne konceptin se dnimi me burgim duhet te konsiderohet mjet i fundit dhe se duhet te stimulohen masat dhe sanksionet e tjera ne vend te dnimit me burgim, te cilat do te sigurojn ekuilibrin ne mes te drejtave te kryesit te veprs penale, te drejtat e viktims dhe interesit shoqror. Mbrojtja dhe kompensimi i viktims-Ne aspektin e mbrojtjes se lirive dhe te drejtave te njeriut, viktima e veprs penale sht pikrisht personi te cilit me se teprmi i cenohen apo i dmtohen lirit dhe te drejtat e njeriut. Pr ket arsye e drejta ndrkombtare dhe te drejtat penale nacionale bashkkohore, viktims i kushtojn kujdes te posam. Ky kujdes shprehet me ane restitucionit, kompensimit te demit, ndihms sociale te viktims si dhe masave te tjera. Krahas ktyre masave viktims i njehen edhe te drejta te tjera, si jan: e drejta e kompensimit te shpenzimeve, kompensimi i kohs se humbur, e drejta qe te informohet dhe qe te konstatohet e vrteta, mbrojtja e jets se tij private etj. Gjithashtu si segment i njohjes se te drejtave te viktims sht edhe pranimi i viktims si pale ne procedurn penale, veqanarisht duke ia njohur edhe te drejtn qe te paraqitet si padits subsidiar, mandej qe te propozoje prova, te ushtroje krkesn pasurorejuridike ne procedurn penale etj. Ne kuadr te ksaj te drejte jan aprovuar edhe dokumente dhe konventa te ndryshme ndrkombtare. Sekuestrimi dhe konfiskimi i dobis pasurore-Sekuestrimi dhe konfiskimi i dobis pasurore te fituar me vepra penale si dhe i mjeteve me te cilat jan kryer veprat penale sht nj nder format e mbrojtjes se te drejtave te viktimave, nga dobia e realizuar me veprn penale u kthehet personave te dmtuar. Duke pasur parasysh rendsin e sekuestrimit dhe konfiskimit te dobis pasurore te fituar me veprn penale pr te drejtat e viktims dhe lufts kundr kriminalitetit, Bashksia Ndrkombtare me ane te konventave dhe akteve te tjera ka parapare dispozita pr aplikim e ktyre masave. 14. Mbrojtja e lirive dhe te drejtave te njeriut ne te drejtn e procedurs penale Parime dhe zgjidhje konkrete me te rndsishme te cilat u dedikohen mbrojtjes se lirive dhe te drejtave te njeriut ne ligjet e procedurs penale te shteteve bashkkohore, mbshtetjen e tyre e kane edhe ne te drejtn ndrkombtare. Parimet dhe zgjidhjet me te rndsishme juridike te parapara me te drejtn ndrkombtare te cilat jan akceptuar edhe ne legjislacionet e procedurave penale jan: Prezumpcioni i pafajsis-Sipas ktij parimi askush nuk mund te konsiderohet i fajshm pr veprn penale prderisa nuk konstatohet me aktgjykim te plotfuqishm te gjykats ne procedurn e parapare me ligj, ky parim sht parapare shprehimisht ne Paktin Ndrkombtare Pr Liri Dhe Te Drejtat Civile Dhe Politike. Ky parim tani sht parapare ne shume kushtetuat te shteteve aktuale dhe pothuaj ne te gjitha kodet e procedurs penale. Parimi i pafajsis ka shume dimensione ne funksion te mbrojtjes se lirive dhe te drejtave te njeriut ne prgjithsi e veanrisht ne lmin penal, sipas ktij parimi i cili sht themel i shtetit demokratik, organet shtetrore te ndjekjes si piknisje duhet ta ken ket parim edhe ne rastet kur ekziston dyshimi i bazuar se nj person ka kryer veprn penale. Ne Bis In Idem-Sipas ktij parimi askush nuk mund te ndiqet dhe te dnohet pr veprn penale nse sht liruar ose pr te ciln sht dnuar me vendim te forms se prere, prkatsisht nse procedura penale kundr

tij sht pushuar me vendim te forms se prere te gjykats ose aktakuza sht refuzuar me vendim te forms se prere. E drejta pr gjykim te drejte dhe ne gjykate te pavarur-Kjo e drejte prmban ne vete nj mori garancish pr respektimin e lirive dhe te drejtave te pandehurve ne procedurn penale si jan: mbrojtja nga gjykimi arbitrar, e drejta pr mbrojtje, e drejta pr ankese, e drejta pr gjykim brenda afatit te kuptueshm etj. Ky parim sht akceptuar si parim themelore ne shume kushtetuta dhe akte te rndsishme ndrkombtare 15.Mbrojtja e lirive dhe te drejtave te njeriut ne te drejtn penitenciare N t drejtn penitenciare,prkatsisht n fushn e ekzekutimit t sanksioneve penale,shtja e t drejtave t njeriut sht edhe m e rndsishme .Kjo nga fakti se gjat fazs s ekzekutimit t sanksioneve penale,posarisht gjat ekzekutimit t dnimeve me burgim,pr shkak t natyrs dhe brendis s tyre,n mnyr t drejtprdrejt kufizohen apo mern t drejtat dhe lirit e njeriut. Me qllim q t mos kufizohen apo mern t drejtat dhe lirit e njeriut t cilat nuk jan imanente,n vet llojin dhe masn e sanksionit,si dhe t mos abuzohen autorizimet nga personeli zyrtar,t cilve u sht besuar ekzekutimi i sanksioneve penale,n t drejtn penale ndrkombtare jan prcaktuar nj mori normash dhe standartesh. Me an t ktyre normave ndrkombtare synohen dy qllime; - Qllimi i par q t instalohet nj koncept bashkkohor n fushn e ekzekutimit t dnimeve,vemas n dnimin me burgim,duke prcaktuar respektimin e standardeve dhe parimeve themelore si jan; - parimi i ligjshmris,i drejtsis,individualizmit,risocializimit dhe i humanizmit. - Qllimi i dyt sht q normat dhe standardet e parapara me t drejtn ndrkombtare ,t shrbejn si model pr ligjet nacionale me an t cilave prcaktohen t drejtat e personave t dnuar me burgim apo personave n paraburgim.

16.Kufijt e pushtetit represiv t shtetit.Nocioni i pushtetit represiv.ka nnkuptohet me territor

t shtetit dhe cilat hapsira nuk jan n suveneritetin e asnj shteti.

Me nocionin e pushtetit represiv t shtetit nnkuptohet autorizimi apo e drejta e shtetit q n territorin e vet,veprat e caktuara t njerzve ti konsideroj(kualifikoj) si penale dhe ndaj kryersve t tyre t shqiptoj sanksione penale. Kjo e drejt represive n lmin e s drejts penale ,n kompleksin e t gjitha autorizimeve t shtetit,sht nj ndr atributet kryesore t sovranitetit t shtetit. Kt t drejt,q njhersh sht edhe obligim,shteti e realizon me an t ligjeve t veta me t cilat n mnyr abstrakte i inkriminon,i parasheh si vepra penale t gjitha ato vepra t cilat i konsideron t rrezikshme dhe t dmshme. Sipas t drejts penale t brendshme, por edhe sipas t drejts penale ndrkombtare ,pushteti represiv i nj shteti,prkatsisht nj shtet ka t drejt ti ndshkoj n rastet e caktuara edhe personat q kryejn vepra penale jasht territorit t vet. Kto raste shprehen me rastin e zbatimit t parimit t personalitetit aktiv,pasiv,real dhe universal,si dhe n prgjithsi te shumica e veprave penale me elemente ndrkombtare ,kshtu q shtrirja e pushtetit represiv t shtetit nuk kufizohet vetm n rastet kur veprat penale kryhen brenda territorit t shtetit t vet. Se n far prmasash,sipas cilave parimeve dhe n cilat raste nj shtet ka t drejt ta shtrij pushtetin e vet represiv edhe pr veprat q kryhen jasht shtetit t vet, n territorin e shteteve tjera,madje edhe n hapsirn q nuk sht nn sovranitetin e asnj shteti,kto shtje jan t rregulluara me t drejtn penale t brendshme,me t drejtn penale ndrkombtare dhe me trakte ndrkombtare . Me territor t nj shteti kuptojm hapsirn mbi t ciln shtrihet sovraniteti i shtetit. Sipas t drejts ndrkombtare dhe sipas legjislacioneve penale t cilat e prcaktojn nocionin e territorit t shtetit,territor i shtetit konsiderohet; - Siprfaqja toksore dhe nntoka - Siprfaqja ujore,lumenjt nacional,liqenet dhe ujrat territoriale dhe - Hapsira ajrore e cila gjendet mbi hapsirn toksore dhe ujore t shtetit Poashtu sipas t drejts penale t brendshme dhe sipas t drejts ndrkombtare ,territor i shtetit konsiderohen e dhe t ashtuquajturat pjes fiktive t shtetit si jan; - Anijet dhe fluturaket dhe - Selit diplomatike

T gjitha pjest e cekura t territorit prbjn hapsirn e trsishme t shtetit dhe n kt hapsir shtrihet pushteti represiv,aplikohet e drejta penale e nj shteti. Pr prcaktimin e pushtetit represiv t shtetit jan me rndsi edhe hapsirat t cilat nuk jan n sovranitetin e asnj shteti. Si hapsira t cilat nuk gjenden n sovranitetin e asnj shteti jan; - Deti i hapur - Siprfaqja e Antrantikut dhe - Hapsira kozmike 17.Parimet e prcaktimit t pushtetit represiv t shtetit(parimi territorial,real personalitetit aktiv,pasiv,parimi nacional,dhe parimi universal) N t shumtn e herave veprat penale kryhen brenda territorit t nj shteti,dhe n kto raste nuk kemi vshtrsi pr prcaktimin e vendit(shtetit) se ku sht kryer vepra penale,duke u nisur nga parimi se legjislacioni penal vepron n tr territorin e atij shteti. shtja e prcaktimit t vendit prkatsisht shtetit se ku sht kryer vepra penale,ndrlikohet t ashtuquajturat vepra penale distancionale. Te kto lloje t veprave penale t natyrs s veant ,t cilat njhersh n substartin e tyre jan edhe me elemente ndrkombtare ,shtrohet shtja e prcaktimit se n cilin vende jan kryer. Me qllim q t evitohen konfliktet e mundshme se cili shtet sht kompetent ta ushtroj pushtetin e vet represiv,ta gjykoj kryesin e caktuar t veprs penale,me dispozitat e legjislacionit dhe n shkencn e s drejts penale jan prcaktuar rregullat e aplikimit t legjislacionit penale n hapsir. - Parimi territorial - Parimi real apo mbrojts - Parimi i personalitetit aktiv - Parimi i personalitetit pasiv dhe - Parimi universal. Parimi territorial e veprimit t legjislacionit penale n hapsir apo i pushtetit represiv sht parim themelor n t drejtn penale nacionale,kurse parimet e tjera jan t natyrs plotsuese. Ky parim sht themelor ngase pr shkak t tipareve dhe dimensioneve te tij, me se shpeshti aplikohet ne praktike. Sipas ktij parimi, legjislacioni penal i nj vendi aplikohet ndaj te gjith personave qe kryejn vepra penale ne territorin e tij, pa marre parasysh se a jan shtetas te tij, shtetas t huaj apo persona pa shtetsi. Parimin territorial e parasheh edhe Kodi jon penal ne paragrafin 1 te nenit 99 ne te cilin shprehimisht thuhet: Ligjet penale te Kosovs zbatohen pr secilin person, i cili kryen vepr penale ne territorin e Kosovs.Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit territorial rezulton nga sovraniteti i do shteti qe ne territorin e vet te ushtroje pushtetin represiv dhe juridiksionin (qe gjykatat e vendit ta gjykojn dhe ti shqiptojn dnimin kryesit t veprs penale) Se kndejmi, shtrohet pyetja se ka konsiderohet territor i nj shteti. Sipas dispozitave te legjislacionit penal, qe jan te natyrs interpretuese, me territor te nj vendi (shteti) nnkuptojm siprfaqen toksore, bregdetin, siprfaqen ujore brenda kufijve dhe hapsirn ajrore mbi to. Territori toksor i nj vendi sht caktuar me kufijt shtetror. Prjashtim nga parimi i veprimit territorial te legjislacionit tone penal, sikundr edhe ne shtetet e tjera, njihet edhe ne baze te se drejts ndrkombtare. Prkatsisht, sipas Konvents se Vjens mbi maredhenjet diplomatike te vitit 1961; te Konvents se Vjens mbi marrdhniet konsullore te vitit 1963 si dhe Marrveshjes lidhur me funksionaret e organizatave t caktuara ndrkombtare te vitit 1947 dhe 1954, personat e huaj qe ushtrojn detyra t caktuara ne kta lmenj prjashtohen nga juridiksioni i shtetit tone (nuk mund te gjykohen nga gjykatat e vendit tone). Kta jan shefat e shteteve te huaja the prcjellja e tyre, shefat e misioneve diplomatike dhe antart e familjes s tyre te ngusht. Parimi real apo mbrojts Veprimi i legjislacionit tone penal, sipas parimit real apo mbrojts, shprehet n rastet kur veprat penale kryhen jasht territorit te Kosovs, por me te cilat dmtohen apo rrezikohen te mirat juridike te vendit tone apo te qytetareve tan. Ne paragrafin 1 te ktij neni, zbatimi i parimit real te legjislacionit penal te Kosovs sht parapare pr shumicn e veprave penale kundr te drejts ndrkombtare. Supozim pr aplikimin e parimit territorial apo mbrojts sht q kryesi i veprs penale te haste n territorin e Kosovs ose qe te ekstradohet nga shteti tjetr. Me ket parim synohet q te mbrohen te mirat juridike shume te rndsishme ndrkombtare dhe te mirat juridike te Kosovs dhe popullit te saj nga veprat penale q kryhen n territorin e shtetit tjetr. Parimi i personalitetit aktiv apo nacional Sipas parimit te personalitetit aktiv apo parimit nacional, legjislacioni yn penal aplikohet ne rastet kur qytetaret e Kosovs kryejn vepra penale jasht territorit te Kosovs. Parimi i personalitetit aktiv zbatohet edhe ne rastet e kryersve te veprave penale te cilt nuk jan shtetas te asnj shteti (apatrid). Arsyeshmeria e aplikimit t ktij parimi qndron n faktin se qytetari i

Kosovs, sipas kushtetuts son, nuk mund ti ekstradohet shtetit ku edhe e ka kryer veprn penale, kurse n ann tjetr, nuk duhet te lejohet qe personi i ktill te mos ndshkohet pr shkak se gjendet ne vendin tone. Qe te mund te aplikohet parimi i personalitetit aktiv, duhet qe qytetari i Kosovs t haset n territorin tone ose te ekstradohet. Parimi i personalitetit aktiv sht supsidiar, ngase legjislacioni yn penal do te aplikohet ndaj kosovareve vetm po qe se ne vendin ku e kane kryer veprn penale nuk sht ushtruar mbrojtja e duhur juridikopenale. Prkatsisht, sipas Kodit tone penal (neni 103, par. 2, pika 1-3), ndaj shtetasve tan qe kane kryer vepra penale jasht vendit, ndjekja penale nuk do te ndrmerret: 1) nse kryesi ne trsi e ka vuajtur dnimin qe i sht shqiptuar jasht vendit; 2) nse kryesi jasht vendit me aktgjykim te forms se plotfuqishme sht liruar ose dnimi i sht parashkruar ose i sht falur; 3) nse pr vepr penale, sipas ligjit te huaj, ndiqet ne baze te krkess se te dmtuarit, ndrsa krkesa e tille nuk sht ushtruar. Parimi I personalitetit pasiv Sipas parimit te personalitetit pasiv, legjislacioni penal i Kosovs aplikohet edhe ndaj te huajve, te cilt jasht territorit te Kosovs kryejn vepra penale kundr qytetarit tone ose kundr vendit tone. Parimi i personalitetit pasiv sht parapar ne nenin 102 te kodit penal, n t cilin shprehimisht thuhet: Ligjet penale te Kosovs zbatohen ndaj cilitdo person i cili sht i nj shtetsie te huaj nse: 1) Personi i tille ka kryer vepr penale jasht territorit te Kosovs kundr banorit te Kosovs, madje edhe ather kur vepra e tille penale nuk sht cekur ne nenin 100 t ktij kodi; 2) Kjo vepr penale sht e dnueshme n vendin ku sht kryer, dhe 3) Kryesi sht ndodhur ne territorin e Kosovs ose ka qen transferuar n Kosove. Quhet parim i personalitetit pasiv ngase n aspektin kriminal, qytetaret tan apo Kosova jan pasiv, jan viktima te veprs penale. Me ane te ktij parimi qytetaret tan dhe Kosova mbrohen nga veprat penale qe kryhen jasht vendit nga shtetas t huaj. Gjithashtu, edhe parimi i personalitetit pasiv sht supsidiar, ngase legjislacioni penal i Kosovs aplikohet vetm ne rastet kur ne vendin e huaj nuk sht ushtruar mbrojtja e duhur juridike-penale Parimi universal Sipas parimit universal, legjislacioni i yn penal aplikohet edhe ndaj t huajit i cili kryen vepr penale jasht territorit t Kosovs ndaj shtetit t huaj apo personit te huaj. Qe te mund t aplikohet ky parim, duhet q shtetasi i huaj te haset ne territorin e Kosovs ose ekstradohet. Aplikimi i parimit universal shprehet kur sht fjala pr vepra t renda penale te cilat i kryejn te huajt jasht vendit. Arsyeshmeria e ktij parimi konsiston n faktin se sht obligim ndrkombtar i do shteti q ta luftoje kriminalitetin, pa marr parasysh se ku kryhet dhe e mira e kujt sht dmtuar. Ky parim njherit sht manifestim i solidaritetit ndrkombtar n lufte kundr kriminalitetit. Vemas kuptimi dhe rndsia e parimit universal konsiston n solidaritetin midis shteteve bashkkohore kur sht fjala pr vepra te renda penale me t cilat cenohen interesat vitale te bashksis ndrkombtare, si dhe te gjitha shteteve dhe ne prgjithsi interesat e njerzimit. Vepra te tilla jan p.sh. krimet e lufts, gjenocidi dhe veprat e tjera kundr t drejts ndrkombtare dhe njerzimit.

18. Teorit lidhur me prcaktimin e vendit t kryerjes s veprs

penale,vemas n rastet kur vepra penale ngel n tentativ apo n rastet kur vepra penale kryhet n territorin e dy apo m shum shteteve,pr rastet e veprimeve prgatitore,t veprave penale t prbra,t vazhduara,pr veprat penale transite,pr rastet e bashkpunimit dhe veprat penale konekse .
Prcaktimi i vendit dhe kohs se kryerjes se veprs penale ka rendsi t shumfishte pr te drejtn penale ndrkombtare . Ne te drejtn penale ndrkombtare , shtja e prcaktimit t vendit dhe kohs s kryerjes se veprs penale shtrohet ne rastet kur veprimi i kryerjes se veprs penale sht ndrmarre ne nj shtet, kurse pasoja shkaktohet ne shtetin tjetr, apo kur veprimi i kryerjes sht ndrmarre ne nj kohe, kurse pasoja shkaktohet me vone.

-Lidhur me prcaktimin e vendit t kryerjes s veprs penale ekzistojn tri teori: 1.Teoria e veprimit si vend i kryerjes s vepras penale konsiderohet vendi ku sht ndrmar veprimi i kryerjes.Kjo teori arsyeton veprimet e veta me faktin se veprimi i kryesit sht vendimtar. 2.Teoria e pasojs apo suksesit si vend i kryerjes konsiderohet vendi ku jan shkaktuar pasoja,sepse sipas ksaj teorie veprimi dhe pasaoja prbjn nj trsi. 3.Teoria e ubikvitetit vendi ku sht ndrmar veprimi i kryerjes si dhe vendi ku jan shkaktuar pasojat . Duhet theksuar se teoria e ubikvitetit sht dominante dhe sht prvetsuar nga shumica drmuese e legjislacioneve penale t shteteve bashkkohore.Edhe e drejat penale e Kosovs e prvetson kt teori.Me zgjidhjen e till kodi yn i jep rndsi t barabart vendit ku personi ka vepruar apo ka qen i detyruar t veproj dhe vendi ku sht shaktuar pasoja.N rastet e veprave penale t kryera me mosveprim,si vend i kryerjes konsiderohet vendi ku personi ka qen i detyruar t veproj dhe vendi ku sht shkaktuar pasoja. Sipas Kodit Penal t Kosovs tentativa apo veprimet prgaditore ndshkohen,pra vend i kryerjes konsiderohet vendi ku sht ndrmarr veprimi i kryerjes(tentativa apo veprimet prgaditore),sikurse edhe vendi ku sipas parashikimeve apo dasgjes s kryesit sht dashur t shkaktohet pasoja ose ka mundur t shkaktohet,prandaj lidhur me kt sht e mundshme edhe dashja eventuale.Zgjidhjen e till n rastet kur vepra penale ngelet n tentativ apo kur jan ndrmarr veprimet prgaditore,e prvetsojn shumica e legjislacioneve penale t shteteve bashkkohore.Kjo zgjidhje sht n pajtim edhe me t drejtn ndrkombtare. -Vepra penale e prbr konsiderohet vepra e prbr prej dy a m shum veprave penale,t cilat sipas natyrs s tyre jan doemos t lidhura dhe t kushtzuara me njra tjetrn.(rrmbimi,vjedhja me dhun etj.)Si vend i kryerjes s veprs penale t prbr konsiderohet do territor i atyre shteteve ku jan ndrmarr veprimet e kryerjes. -Vepra penale e vazhduar kemi p.sh.vepra penale e vnies n qarkullim disa her e paras s falsifikuar,e cila n disa raste vihet n qarkullim n territorin e dy apo m shum shteteve,prandaj si vend i kryerjes do t konsideroheshin t gjitha ato shtete ku edhe sht kryer kjo vepr penale,ku sht vn ne qarkullim paraja e falsifikuar. -Vepra penale permante kemi t bjm me kohzgjatjen e veprs penale(p.sh. heqja e kundrligjshme e liris s personit,e cila sht realizuar n territorin e dy apo m shum shteteve,ku si vend i kryerjes s veprs penale konsiderohen t gjitha vendet ku sht realizuar gjendja e kundrligjshme. -Veprat penale transite-si vepra penale transite konsiderohen ato vepra t cilat gjat realizimit t tyre kalojn n territorin e shum shteteve. Shteti transit nuk konsiderohet si vend i kryerjes s veprs penale,mirpo vepra e till mund t kualifikohet si vepr penale e posame sipas legjislacionit penal t shtetit transit.(p.sh. transportimi i narkotikve) -Veprat penale konekse konsiderohen ato vepra t cilat jan n lidhje,kan lidhshmri me ndonj vepr tjetr penale q sht kryer apo ka pr qllim t kryhet(p.sh moslajmrimi i veprs penale apo kryesit,ndihma e kryerjes s veprs penale terroriste).N legjislacionin penal veprat penale konekse konsiderohen vepra penale t posame. -Bashkpunimi -N rastet kur n kryerjen e veprs penale marrin pjes dy e m shum persona ,kjo n t drejtn penale quhet bashkpunim. Nse vepra penale sht kryer n bashkpunim,si vend i kryerjes duhet t konsiderohet se sht,si vendi ku kan vepruar bashkpuntort,ashtu edhe vendi ku sht kryer vepra,ky kryesi ka vepruar apo sht dashur t veproj dhe vendi ku sht shkaktuar pasoja. 19.Format(llojet) e ndihms juridike-penale ndrkombtare n kuptimin e gjr Si forma bashkkohore t ndihms juridiko-penale ndrkombtare n kuptimin e gjr konsiderohet; - Eksdradimi - Ndihma e vogl juridiko-penale - Cedimi i ndjekjes penale shtetit tjetr dhe - Ekzekutimi i aktgjykimit penal t huaj. Ekstardimi sht nj nder format me te rndsishme t bashkpunimit te shteteve ne ket drejtim, qe mundson shqiptimin apo ekzekutimin e dnimit kryesit t veprs penale, sht edhe ekstradimi i fajtorit. Me ekstradim, n te drejtn penale, nnkuptojm dorzimin e kryesit t veprs penale prej nj shteti ne shtetin tjetr, me qellim q kryesi t dnohet pr veprn penale te kryer, ose me qellim qe ndaj tij t ekzekutohet dnimi i shqiptuar me aktgjykim te plotfuqishm. Si shihet nga ky prkufizim, me ekstradim mundsohet qe kryesi i veprs penale te ndshkohet edhe ne rastet kur arratiset prej nj shteti n shtetin tjetr me qellim qe ti shmanget dnimit.

Ekstradimi me s shpeshti behet ne rastet kur ndonj person kryen ndonj vepr penale n nj shtet dhe para se te zbulohet, gjate procedurs penale, apo pasi qe i sht shqiptuar dnimi, arratiset ne shtetin tjetr me qellim qe ti shmanget dnimit., Ne rastet e ktilla, shteti n te cilin gjendet ai person, ia dorzon shtetit n te cilin e ka kryer veprn penale. Mirpo, ekstradimi behet edhe n rastet kur ndonj person n shtetin e huaj kryen vepr penale kundr shtetit tjetr ose shtetasit te huaj. Ne kso raste, shteti ku sht kryer vepra penale ka me tepr interes q kryesi te ndshkohet n vendin e vet. Ne shtetet sovrane, shtja e ekstradimit sht rregulluar n mnyr parimore me dispozita kushtetuese dhe me konventa ndrkombtare dhe me marrveshje bilaterale. Ne baze te konventave ndrkombtare, marrveshjeve bilaterale dhe dispozitave kushtetuese, ekstradimi sht rregulluar ne mnyr te hollsishme me normat e kodit te procedurs penale te shteteve. Ndihma e vogl juridiko-penale konsiderohet ndrrmarja e veprimeve t caktuara t cilat kan pr qllim ti ndimojn zhvillimit t procedurs penale n shtetin tjetr ndaj kryesit t veprs penale.Si forma t veprimeve t ndihms s vogl juridiko-penale ndrkombtare konsiderohenmarrja n pyetje e dshmitarit,dorzimi i shkresave,mbledhja e provave,dorzimi i prkohshm e personit t privuar nga liria,dorzimi i t dhnave nga evidenca e t ndshkuarve.Kto veprime edhe pse t prcaktuara me ligjin e procedurs penale,nuk paraqesin pjes t procedurs penale t shtetit,por paraqesin procedur ,,sui generis Cedimi i ndjekjes penale shtetit t huaj Nse shteti n t cilin sht kryer vepra penale nuk dshiron q at person ta ndjek penalisht apo nuk mund ta bj kt ngase ai sht larguar nga territori i tij dhe sht kthyer n shtetin e vet dhe nse shtetit i vet nuk dshiron ta ekstradoj,ndjekja penale dhe ndshkimi mund t realizohen n kt mnyr;shteti ku kryesi ie ka kryer veprn penale heq dor,ia beson kt t drejt,t drejtn e zhvillimit t procedurs penale dhe t ndshkimit shtetit n t cilin gjendet kryesi i veprs penale.Kjo mnyr e bshkpunimit ndrkombtar n lmin e s drejts penale mbshtetet n parimet e solidaritetit dhe mirbesimit ndrshtetror.Kjo form e bashkpunimi ndrkombtar n vitet e fundit po praktikohet sidomos pr rastet e veprave penale kundr siguris s trafikut rrugor. Ekzekutimi i aktgjykimit penal t huaj kuptojm rastet kur nj personi i sht shqiptuar dnimi n shtetin ku e ka kryer veprn penale dhe ai m pas i dorzohet shtetit tjetr,zakonisht shtetit shtetsin e t cilit e ka apo ku e ka vend banimin e prhershm,me qllim q atje ta mbaj dnimin.shtja e ekzekutimit t aktygjykimit penal t huaj,sht rregulluar me normat kushtetuese dhe ligjore t shteteve.Me an t ktyre normave interne,n procedur paraprake krkohet q t konstatohet nse jan plotsuar kushtet pr njohjen dhe ekzekutimin e aktgjykimit t huaj penal.Kjo procedur paraprake duhet t konstatoj nse sht br parashkrimi i ekzekutimit t dnimit,nse gjykata vendse m par ka nxjerr aktgjykim pr at vepr penale,nse dnimi sht shqiptuar me procedurn e cila i ka respektuar garancit minimale t gjykimit objektiv etj.Mirpo duhet theksuar se me kt procedur t t shikimit t aktgjykimit penal t huaj ,nuk sht e lejuar vrtetsia e provave dhe kualifikimi juridik,sepse me kt do t kundrshtohej kuptimi i ndihms juridiko-penale ndrkombtare. 20.Ndihma juridiko-penale ecila ushtrohet jasht procedurs penale konkrete. Krahas ndihms juridiko-penale n kuptimin e gjr,ekzistojn edhe forma t tjera t bashkpunimit ndrkombtar siq jan;Prznia(deportimi) nga vendi,Bashkpunimi ndrkombtar policor,Shkmbimi i informatave pr personat e dnuar,Mbikqyrja ndaj personave t dnuar apo t liruar me kusht,Ndihma juridike nga ana e konsullit dhe Privimi i liris dhe dorzimi i personave t cilt n mnyra t kundrligjshme e kan kaluar kufirin shtetror a) .Prznia(deportimi) nga vendi kjo mas mund ti shqiptohet shtetasit t huaj n baz t vendimit t gjykats apo organeve kompetente administrative apo policore. Shteti ka t drejt ta przr(dboj) t huajin nga territori i vet a marr parasysh se a banon prher apo prkohsisht. b).Bashkpunimi ndrkombtar policor ky bashkpunim arrihet n baz t marrveshjeve apo protokolleve midis shteteve ku mundsohet q pjestart e policis s nj shteti t kalojn n territorin e shtetit tjetr dhe t bjn hetime apo veprime tjera me qllim t mbledhjes s provave ,t zbulimit dhe arrestimit t kryersve t veprave dhe n prgjithsi t luftimit m efikas t kriminalitetit,vemas t krimit t organizuar. N kuadr t ktij bashkpunimi ndrkombtar m e shquara sht INTERPOL n te ciln marrin pjes me shum se 130 shtete.

c). Shkmbimi i informatave pr personat e dnuar mund t ushtrohet,qoft lidhur me ndonj rast konkret pran organeve t judikaturs midis dy apo m shum shteteve,qoft n mnyr sistematike dhe periodike pr t gjith personat t cilt n nj period jan ndshkuar nga gjykatat e shteteve t caktuara. d). Mbikqyrja ndaj personave t dnuar apo t liruar me kusht mundson q t ushtrohet mbikqyrje e ekzekutimit t dnimit apo t lirimit me kusht t shtetasve t huaj,t scilt kan kryer vepra penale n shtetin tjetr she t cilve u jan shqiptuar kto sanksione penale. e). Ndihma juridike nga ana e konsullit kryhet me an t kontratave ndrkombtare ku aurorizohen konsujt q n territorin e shtetit ku jan akredituar ti kryejn disa veprime t ndihms juridike sipas t drejts s shtetit t vet.Veprime t tilla jan;marrja n pyetje dshmitarit,marrja e mndimit t ekspertit,prpilimi i shkresave dhe veprime t ngjashme. f). Privimi i liris dhe dorzimi i personave t cilt n mnyra t kundrligjshme e kan kaluar kufirin shtetror kjo form e ndihms juridiko-penale sht e rregulluar me kontrata bilaterale midis shteteve lidhur me kufirin e prbashkt.Me kto kontrata u mundsohet organeve t kifirit q personat t cilt n mnyr t kundrligjshme e kalojn kufirin ti dorzojn pa formalitete t cilat jan t parapara me institutin e eksdradimit. 21.Nocioni dhe qllimi i eksdradimit. Qe te mund t aplikohet parimi real, parimi i personalitetit aktiv dhe pasiv, parimi universal, e sidomos parimi territorial i veprimit te legjislacionit penal, sht e nevojshme q te respektohet bashkpunimi midis shteteve. Nj nder format me te rndsishme t bashkpunimit te shteteve ne ket drejtim, qe mundson shqiptimin apo ekzekutimin e dnimit kryesit t veprs penale, sht edhe ekstradimi i fajtorit. Me ekstradim, n te drejtn penale dhe n t drejts penale ndrkombtare , nnkuptojm dorzimin e kryesit t veprs penale prej nj shteti ne shtetin tjetr, me qellim q kryesi t dnohet pr veprn penale te kryer, ose me qellim qe ndaj tij t ekzekutohet dnimi i shqiptuar me aktgjykim te plotfuqishm. Si shihet nga ky prkufizim, me ekstradim mundsohet qe kryesi i veprs penale te ndshkohet edhe ne rastet kur arratiset prej nj shteti n shtetin tjetr me qellim qe ti shmanget dnimit. Ekstradimi me s shpeshti behet ne rastet kur ndonj person kryen ndonj vepr penale n nj shtet dhe para se te zbulohet, gjate procedurs penale, apo pasi qe i sht shqiptuar dnimi, arratiset ne shtetin tjetr me qellim qe ti shmanget dnimit., Ne rastet e ktilla, shteti n te cilin gjendet ai person, ia dorzon shtetit n te cilin e ka kryer veprn penale. Mirpo, ekstradimi behet edhe n rastet kur ndonj person n shtetin e huaj kryen vepr penale kundr shtetit tjetr ose shtetasit te huaj. Ne kso raste, shteti ku sht kryer vepra penale ka me tepr interes q kryesi te ndshkohet n vendin e vet. Ne shtetet sovrane, shtja e ekstradimit sht rregulluar n mnyr parimore me dispozita kushtetuese dhe me konventa ndrkombtare dhe me marrveshje bilaterale. Ne baze te konventave ndrkombtare, marrveshjeve bilaterale dhe dispozitave kushtetuese, ekstradimi sht rregulluar ne mnyr te hollsishme me normat e kodit te procedurs penale te shteteve. Lidhur me ket, thjesht pr shkaqe politike, ngase ekstradimin mund ta aplikojn vetm shtetet sovrane, ne vend te termit ekstradim, prdoret shprehja transfer, transferimi i te pandehurit. Ne kontratn per ekstradim duhet cekur se pr cilat lloje te veprave penale do te behet dorzimi i fajtorit. Kjo behet ne kto te mnyra: 1) me ane te metods se enumeracionit, me rast ceken llojet e veprave penale pr to cilat do te behet ekstradimi; 2) me ane te metods eliminatore, me rast ceken llojet e veprave penale pr te cilat nuk do te behet ekstradimi; 3) metods se klauzols gjeneral, me rast lloji i veprave penale, pr te cilat do te behet ekstradimi, caktohet sipas llojit dhe mass me te bute te dnimit 22.Parimi i ekstradibilitetit lidhur me ekstradimin. Cekni cilat vepra nuk jan ekstradibile Me termin ekstradibilitet nnkuptojm llojet e veprave penale pr t ciln kryesit e tyre nuk mund t ekstradohen .Ekstradimi sht i mundur vetm pr ato lloje te veprave penale t cilat jan t prcaktuara me marrveshje ndrkombtare apo me legjislacionin e brendshm..N kt kontekst parimi i ekstradibilitetit do t thot se ekstradimi(dorzimi) i fajtorit do t bhet vetm n rastet kur sht fjala pr veprat penale m t rnda. Zakonisht me klauzol gjenerale prjashtohet mundsia e ekstradimit pr vepra penale t lehta. ky prjashtim sht parapar prshake se procedura e ekstradimit sht mjaft e ndrlikuar,e gjat dhe e shtrenjt. Lidhur me limitet e dnimit t parapar,m s shpeshti ekstradimi sht prjashtuar pr veprat penale pr t cilat sht parapar dnimi me burgim deri n nj vit,ndrsa nse sht fjala pr ekstradimin i cili krkohet pr ekzekutimin e dnimit,mundsia e refuzimit t ekstradimit sht parapar nse sht

shqiptuar dnimi me burgim deri n katr vite. Kto limite jan t parapara edhe n Konventn Evropiane pr Ekstradim. N t drejtn e brendshme dhe n kontratat ndrkombtare ,parimi i ekstradibilitetit realizohet n dy metoda; - Metoda e enumeracionit dhe - Metoda e eliminacionit Sipas metods s enumeracionit n mnyr decidive ceken veprat penale pr t cilat do t bhet ekstradimi,ndrsa veprat e tjera prjashtohen nga mundsia e ekstradimit. Sipas metods s eliminacionit mundsia e ekstradimit sht parapar pr t gjitha veprat penale .prve kategorive t posame t cilat jan t prjashtuara pr shkak t natyrs s tyre si jan veprat penale politike apo se fjala sht pr vepra penale t lehta. 23.Parimi i identitetit t normave lidhur me ekstradimin. Sipas parimit t identitetit t normave,vepra pr t ciln krkohet ekstradimi duhet t konsiderohet si vepr penale sipas ligjit t shtetit ku gjendet fajtori dhe ligjit t shtetit ku krkohet ekstradimi. Parimi i identitetit t normave buron nga kontratat ndrkombtare mbi ekstradimin. Ky parim shrben pr mbrojtjen e lirive dhe t drejtave t njeriut ngase personi i huaj nuk mund privohet nga liria dhe ti kufizohen edhe lirit dhe t drejtat e tij n shtetin ku sht duke banuar,prshkak t krkess pr ekstradim pr veprn e cila n at shtet nuk sht parapar si vepr penale. 24.Parimi i specialitetit lidhur me ekstradimin Sipas ktij parimi personi mund t ndiqet penalisht apo t ndshkohet vetm pr at vepr pr t ciln sht br ekstradimi e jo edhe pr ndonj vepr tjetr penale. Ky parim sht rregulluar me marrveshje bilaterale apo multilaterale si dhe me konventa ndrkombtare .Kt parim e prvetson edhe legjislacioni yn penal i cili n nen.526 parg.1 ka parapar q; - I huaji nuk mund t ndiqet pr vepr tjetr penale t kryer par transferimit - Ai nuk mund t dnohet pr vepr tjetr penale t kryer par transferimit t tij - Ndaj tij nuk mund t shqiptohet dnimi me i rnd nga ai pr t cilin sht dnuar - Ai nuk mund ti dorzohet shtetit t tret pr ndjekje penale t veprs s kryer para lejimit t transferit t tij. 25.Pengesat pr ekstradimin lidhur me kryersin e veprs penale Krahas kushteve materiale juridike,t cilat duhen t prmbushen q t mund t bhet ekstradimi,jan edhe disa rrethana apo shkaqe,t cilat,nse ekzistojn,e bjn t pamundshm ekstradimin,paraqiten penges pr ekstradim. Kto rrethana ju referohen; - Kryesit t veprs penale - Shkaqet humanitare - Llojit t veprs penale - Parimit territorial t ligjit penale dhe - Pengesave procedurale pr zhvillimin e procedurs penale Kryesit t veprs penale si penges pr ekstradimin e tij sht ;-Shtetsia,q do t thot se shtetasi i vendit nuk ekstradohet. Kt zgjidhje e kan prvetsuar nj numr i madh i kontratave ndrkombtare mbi ekstradimin si dhe legjislacionet e brendshme. Sipas KPP shtetasi i Kosovs nuk mund t ekstradohet n rastet kur shtetsin e ka fituar pas kryerjes s veprs penale .Poashtu personi q e gzon t drejtn e azilit apo t drejtn e mbrojtjes t parapar pr refugjat. Shkaqet humanitare si penges pr ekstradim t cilat jan parapar n Konventa evropiane dhe n t drejtn e brendshme t disa shteteve t cilat mund t rezultojn me refuzimin e ekstradimit jan;mosha e shtyr,smundja,mosha e mituris,nse personi ka jetuar gjat n at shtet etj. N KPP t Kosovs nuk jan parapar kto shkaqe ,mirpo meq kto jan t parapara n konventa ndrkombtare ,kjo nuk sht penges pr refuzimin e ekstradimit e personit n shtetin tjetr. 26.Llojit t veprs penale si penges pr ekstradim I kan kontribuar numr i madh i kontratave bilaterale midis shteteve me t cilat rregullohet shtja e ekstradimit si dhe konventa evropiane q i dedikohet ktij instituti. Sipas Konvents Evropiane mbi ekstradimin sht parapar se krkesa pr ekstradim do t refuzohet pr kto lloje t veprave penale ; 1.Vepra penale politike 2.Vepra penale ushtarake

3.Vepra penale Financiare 4.Vepra penale t shtypit dhe 5.Veprat penale q ndiqen sipas padis private. 27.Cekni shkaqet procedurale si penges pr ekstradim Sipas t drejts ndrkombtare dhe te drejtave t brendshme t shteteve aktuale,q t mund t ekstradohet kryesi i veprs penale duhet t prmbushen edhe disa kushte t natyrs se procedurs penale .Kryesisht si shkaqe t cilat konsiderohen penges pr ekstradimin jan; - Ekzistimi i aktgjykimit t plotfuqishm pr t njjtn shtje ose kur sht ekzekutuar dnimi i shqiptuar - Parashkrimi - Litispendenca (kur procedura sht n zhvillim e sipr nuk lejohet procedur tjetr pr t njjtn shtje ) - Kompetenca e gjykatave t jashtzakonshme - Amnistia dhe - Mungesa e padis 28.Procedura pr ekstradimin e t pandehurve dhe personave t dnuar Procedura e ekstradimit sht qeshje e rndsishme pr organet te cilat e aplikojn ket institut. Kjo procedure duhet te zhvillohet ne mnyre profesionale dhe ne baze te dispozitave te legjislacionit penal te shtetit dhe konventave ndrkombtare. Vemas kjo procedure sht e rndsishme pr personin ndaj te cilit zbatohet, ngase kjo procedure implikon ne vete edhe kufizime serioze te lirive dhe te drejtave te njeriut, si sht marrja ne pyetje, paraburgimi etj. Zakonisht krkess pr ekstradim si arsyetim duhet ti bashkngjiten kto prova: te dhna pr identitetin e te pandehurit apo te dnuarit (emri dhe mbiemri, fotografia, shenjat e gishtrinjve etj.), vendimin pr caktimin e paraburgimit, lshimi i fletearrestit kur i pandehuri gjendet ne arrati apo ndonj vendim tjetr i ngjashm i gjykats me te cilin jan ceke edhe provat pr ekzistimin e dyshimit te bazuar kundr kryesit te caktuar te veprs penale. Dispozitat juridike me te cilt rregullohet instituti i ekstradimit i kane prvetsuar dy sisteme te dorzimit te kryesit te veprs penale: -sistemin administrativ dhe -sistemin e przier Sipas sistemit administrativ i cili pr nj kohe te gjate ka qene dominant, arsyeshmrin e krkess pr ekstradim dhe vendim definitiv lidhur me dorzimin e ka nxjerre organi administrativ i shtetit ku sht gjetur kryesi i veprs penale. Poashtu ky organ i ka nxjerre edhe te gjitha vendimet lidhur me zhvillimin e procedurs pr ekstradim dhe sigurimin e pranis se personit te krkuar. Sipas sistemit te przier vlersimi i arsyeshmris se krkess pr ekstradim dhe zhvillimi i procedurs sht ne kompetence te gjykats, ndrsa vendimin definitiv, nse do te lejohet ekstradimi, e nxjerr organi administrativ apo organi ekzekutiv-politik i shtetit. Ky sistem ne te drejtat e brendshme tani sht me i prhapur ngase sht ne pajtim me konceptin se vetm gjykatat paraqesin organe me adekuate pr mbrojtjen e te drejtave te njeriut. Varsisht si jan te rregulluara raportet midis vendimeve te gjykatave dhe te organeve administrative lidhur me krkesn pr ekstradim ne te drejtn e tanishme njihen tri variante te sistemit te przier. Sipas variantit te pare vendimi i gjykats pr bazueshmrin e krkess pr ekstradim, pr organin administrativ ka vetm karakter kshilldhns, kshtu qe ky organ vendos lirisht pr lejimin apo refuzimin e ekstradimit. Sipas variantit te dyte sht e prvetsuar e ashtuquajtura veto e gjykats. Sipas ktij varianti nse gjykata konstaton se krkesa e shteti te huaj nuk sht e bazuar, kjo e obligon organin administrativ dhe se kndejmi ky organ nuk mund ta lejoje ekstradimin. Sipas variantit te trete lidhur me krkesn pr ekstradim vendos organi administrativ, mirpo kundr vendimit te organit administrativ mund ti ushtrohet ankese gjykats, kshtu qe ne ket variant definitivisht vendos gjykata. Legjislacioni penal i Kosovs e ka prvetsuar sistemin e przier i cili me tepr ka premisa te variantit te pare ngase pr lejimin e ekstradimit vendimin e nxjerr organi administrativ, prkatsisht organi publik kompetent, ne ket rast ministria e drejtsis. Me normat e se drejts ndrkombtare dhe me normat e kodit te procedurs penale te Kosovs, kryesisht jan te rregulluara kto shtje te procedurs se ekstradimit: -mnyra e komunikimit midis shteteve

-privimi i prkohshm i te pandehurit nga liria -rasti i konkurrimit te krkesave te shume shteteve -shtja e transitit -dorzimi i sendeve te cilat jan marre nga i pandehuri dhe -shpenzimet e ekstradimit 29.Masat e ngjashme me ekstradimin Krahas ekstradimit aplikohen edhe disa masa nga ana e shteteve me te cilat ne nj mnyre arrihet efekti i dorzimit te personit shtetit tjetr. Kto masa ne legjislacionet penale te brendshme konsiderohen si lloje te sanksioneve penale, por te cilat ne fakt jan nj lloj ekstradimi i fshehur apo forma te posame te ekstradimit. Si masa te ktilla te ngjashme ne ekstradimin ne literaturn juridiko penale dhe ne praktike njihen: -ekstradimi i prkohshm -dbimi i te huajit nga shteti dhe -rrmbimi Me ekstradim te prkohshm nnkuptojm dorzimin e kryesit te veprs penale shtetit tjetr, me qellim te zhvillimit te procedurs penale dhe pas prfundimit te procedurs, kthimin e tij ne shtetin i cili e ka ekstraduar. Dbimi i te huajit nga shteti-sht mase e cila shqiptohet me vendim te organit kompetent, me aktgjykim te gjykats apo me vendim te organit te policis. Shteti ka te drejte ta przre nga territori i vet shtetasin e huaj apo personin pa shtetsi, i cili ne territorin e tij sht me banim te prkohshm apo te prhershm. Qe te mund te shqiptohet kjo mase duhet te ekzistojn shkaqe te caktuara, si jan p.sh: veprimtaria armiqsore, hyrja ilegale, keqprdorimi i vrazhde i mikpritjes dhe shkaqe te ngjashme. Rrmbimi i personit-situata te tilla jan kur personi rrmbehet nga shteti ku sht duke banuar apo ku haset dhe drgohet ne shtetin tjetr, ne shtetin i cili sht i interesuar ta dnoje. Rrmbimin mund ta bjn zyrtaret e organeve shtetrore te vendit (prestaret e shrbimit sekret) te shtetit i cili sht i interesuar ta dnoje at person si dhe individt te cilt punojn pr llogari te shtetit te caktuar. Ne doktrinn e se drejts penale dhe ne prgjithsi ne at juridike te gjitha mnyrat e rrmbimit te personave dhe drgimi i tyre ne shtetin tjetr, ne mnyre unanime konsiderohen si veprime te kundrligjshme me te cilat cenohet e drejta e brendshme dhe e drejta ndrkombtare. 30.Nocioni dhe rndsia e azilit Ne te drejtn penale nacionale dhe ndrkombtare me azil nnkuptojm strehimin e shtetasve te huaj apo personave pa shtetsi ne shtetin e caktuar dhe mbrojtjen e tyre nga ndjekja penale, kthimi apo ekstradimi ne shtetin nga i cili kane ike. Azili u njihet (pranohet) personave ngase aktivitetet dhe veprat e tyre pershkak te cilave jan prndjekur, pr interesin dhe opinionin e gjithmbarshm te njerzimit nuk konsiderohen vepra te dmshme por prkundrazi, konsiderohen vepra te dobishme dhe progresive. Lidhur me te drejtn e njohjes se azilit, ekzistojn disa kategori te personave te cilat ikin nga shteti i tyre dhe ndaj te cilve sht zbatuar represioni apo ekziston rreziku qe te zbatohet represioni nga shteti nga i cili kane ikur. Kta persona mund te ndahen ne katr kategori. -Ne kategorin e pare te personave te cilt kane ikur nga shteti i tyre bjn pjese kriminelet, personat te cilt kane kryer vepra penale ordinere dhe te cilt kane ikur ne shtetin tjetr me qellim qe te mos zbulohen dhe te mos dnohen. Personave te ktill sipas te drejts penale ndrkombtare dhe sipas te drejtave penale nacionale nuk mund tu njihet e drejta e azilit. -Kategorine e dyte e prbejn persona te cilt ne shtetin nga kane ikur kane kryer vepra penale politike. Kta persona nuk mund te dnohen ne shtetin ku kane ikur, ngase kto vepra nuk jan kryer ndaj vlerave te shtetit ne te ciln jan arratisur, gjithashtu kta persona nuk mund te ekstradohen ne shtetin ku i kane kryer kto vepra, ngase pr vepra penale politike sht i ndaluar ekstradimi. -Kategorin e trete e prbejn personat te cilt jan prndjekur nga shteti i tyre pershkak te pikpamjeve dhe veprave politike. Kjo kategori e personave e gzon te drejtn e azilit. -Ne kategorin e katrt bjn pjese refugjatet te cilt si viktima e gzojn statusin e azilit jo te drejte. Pr ket kategori te personave shtrohet shtja e pranimit te tyre dhe sigurimit te kushteve elementare pr jetese, si dhe angazhimi i komunitetit ndrkombtare pr krijimin e parakushteve qe sa me shpejte te kthehen ne vendin e tyre.

31.Nocioni dhe qllimi i ndihms s vogl juridiko-penale ndrkombtare Fenomeni i internacionalizimit t kriminalitetit,i cili sipas t gjitha gjasave n t ardhmen do t jet edhe m i theksuar,k br q n lmin e s drejts penale ndrkombtare ,prvrq ekstradimit si form m e theksuar e ndihms juridiko-penale ndrkombtare ,t shfaqen dhe t konstituohen edhe nj mori e formave t tjera t bashkpunimit dhe t ndihms ndrshtetrore n preventivn dhe luftimin e kriminalitetit. N kuadr t ktyre formave t bashkpunimit dhe ndihms ndrkombtare n lmin e s drejts penale hyn ndihma ,,e vogl juridiko-penale,prmes s cils ndihmohet zhvillimi i procedurs penale n shtetin tjetr. Ndihma e vogl juridiko-penale zakonisht ndahet n; - Forma tradicionale - Forma moderne dhe - Forma t posame Si forma tradicionale t ndihms s ,,vogljuridiko-penale konsiderohen;marrja n pyetje e dshmitarit;marrja e mendimit t ekspertit;dorzimi i shkresave;shkmbimi i provave;sigurimi i dokumenteve;marrja e deklarats s t pandehurit,t dshmitarit dhe t ekspertit;transferimi i prkohshm i personit t privuar nga liria pr marrjen n pytje; ekzekutimi i krkesave pr kontrolle dhe konfiskime;identifikimin,gjurmimin,sekuestrimin si dhe konfiskimi i t ardhurave dhe sendeve t fituara me veprn penale dhe ndihm n procedurn lidhur me to;zhvillimi i hetimeve t ndryshme;dorzimi i t dhnave nga evidenca e t ndshkuarve etj. Si forma moderne t ndihms s ,,vogljuridiko-penale konsiderohen;marrja n pytje n form t televideos t personit q gjendet n shtetin tjetr,formimi i grupeve t prbashkta ndrshtetrore me qllim t kryerjes s hetimeve etj. Si forma t posame t ndihms s ,,vogljuridiko-penale jan; prgjimi i telefonit,internetit,faksit,prcjellja dhe incizimi i fsheht,kontrolli i drgesave etj. Ndihma e vogl juridiko-penale ndrkombtare shpesh emrtohet edhe si ndihm aksesore apo si ndihm gjyqsore n lndt penale .sht forma m e shpesht e bashkpunimit reciprok t shteteve n luftn kundr kriminalitetit Prndryshe nocioni i ndihms s vogl juridiko-penale n kuptimin e gjer,nnkupton edhe format e tjera t bashkpunimit,si jan ekstradimi,transferimi i ndjekjes penale,njohja e aktgjykimit penal t huaj etj. Procedura e dhnies s ndihms s vogl sht procedur ,,sui generise cila sht e rregulluar me konventa ndrkombtare dhe me t drejtat e brendshme t shteteve. Qllimi i ndihms s vogl juridiko-penale sht q t prjashtohen mundsit q kryersit e veprave penale ti shmangen drejtsis. 32.Parimet themelore t ndihms s ,,vogljuridiko-penale ndrkombtare Parimet themelore t ndihms s vogl juridiko-penale jan; - Parimi i identitetit t normave dhe - Parimi i reciprocitetit Parimi i identitetit t normave do t thot se ndihme e vogl ndrkombtare mund t jepet vetm nse vepra pr t ciln zhvillohet procedura penale sht parapar si vepr penale,n ligjet e shtetit q e krkon kt ndihm dhe n ligjet e shtetit q e ofron kt ndihm. Parimi i identitetit t normave si kusht pr dhnien e ndihms s ,,voglpenale pr nj koh t gjat sht respektuar. Mirpo n kohn m t re,n kontratat ndrkombtare dhe n disa t drejta t brendshme,identiteti i normave nuk parashihet si kusht pr dhnien e ndihms s vogl juridiko-penale ndrkombtare . Parimi i reciprocitetit do t thot se nj shtet do ti ofroj ndihmn e vogl juridiko-penale shtetit tjetr po qe se edhe ai ka ofruar m par apo deklaron se n t ardhmen do ti ofroj ndihm te till. Konventa evropiane mbi ndihmn juridike-penale ndrkombtare ,nuk e parasheh reciprocitetin si parim q duhet doemos t respektohet,por e cek vetm si mundsi n lmin e rregullimit t shtjeve t caktuara,si sht p.sh.gjuha zyrtare e krkess. 33.Veprimet e veanta t ndihms s ,,vogljuridiko-penale ndrkombtare Veprimet e veanta t ndihms s ,,vogljuridiko-penale ndrkombtare mund t ndahen n ; - Tradicionale dhe - Moderne Ndihma e vogl juridike-penale tradicionale n kuadr t ksaj ndihme bn pjes dorzimi i shkresave dhe vendimeve t gjykatave e cila sht nj ndr format m t shpeshta t ndihms s vogl juridikopenale ndrkombtare .Me kt form t ndihms mund t dorzohen dokumentet zyrtare dhe vendimet t cilat jan nxjerr gjat procedurs penale si p.sh. procesverbali,vendimi pr paraburgim,aktgjykimi etj. Q i

referohen personit i cili gjendet n territorin e shtetit nga i cili krkohet kjo ndihm. Si ndihma tjera jan;marrja n pyetje e dshmitarit,t pandehurit dhe ekspertit,sigurimi i pranis s dshmitarit,ekspertit apo t pandehurit,dorzimi i sendeve,shkmbimi i t dhnave nga evidenca e dnimeve,shkmbimi i t dhnave pr format e reja t kriminalitetit,mbikqyrja e personave t dnuar apo t liruar me kusht etj. Ndihma e vogl juridike-penale moderne ka t bj me pajisjet bashkkohore moderne t cilat mundsojn fotografimin,incizimet e zrit,zbatimin e veprimeve t fshehta dhe masave t observimit dhe t prcjelljes,incizime t fshehta t personave,t objekteve dhe sendeve,kontrollimi i drgesave,simulimin e nj vepre t korrupsionit,simulimin e lidhjes s kontratave etj 34.Bashkpunimi policor ndrkombtar dhe Rndsia e ktij bashkpunimi.Cekni organizatat m relevante ndrkombtare t policis Bashkpunimi ndrkombtar policor sht segment shum i rndsishm i bashkpunimit ndrkombtar n parandalimin,zbulimin dhe ndshkimin e kryersve t veprave penale.Ky bashkpunim sht mase i nevojshm sidomos n rastet e rnda t veprave penale ;si jan;terrorizmi,trafikimi me narkotik,trafikimi me njerz apo arm,krimi i organizuar etj. Krahas angazhimit ne parandalimin dhe zbulimin e veprave penale dhe kryesve te tyre, bashkpunimi policor ndrkombtare sht shume i rendesishem dhe ne fusha te tjera te aplikimit te se drejts penale ndrkombtare. Do ti cekim disa nga kontributet me te rndsishme te bashkpunimit policor ndrshtetror. 1. Ndihma juridiko-penale ndrkombtare, si sht gjetja e dshmitarit dhe te pandehurit dhe sigurimi i pranis se tyre ne procedurn penale, kryerja e hetimeve ne vendin ku sht kryer vepra penale, mbikqyrja e te dnuarve me kusht apo te liruarve me kusht dhe veprimet e tjera te ndihms juridikopenale nuk mund te paramendohen pa angazhimin e policis. Gjithashtu angazhimi i policis ne procedurn e ekstradimit sht shume i rndsishm, ngase pikrisht policia ne bashkpunim ke organet e gjyqsis i ndrmerr masat e zbulimit dhe privimit nga liria te personit i cili nga shteti tjetr krkohet qe ti ekstradohet, i mbledh provat dhe ua dorzon organeve te cilat e zhvillojn procedurn e ekstradimit. 2. Ne situata te caktuara, si sht rasti p.sh. ku midis dy apo me shume shteteve nuk ekzistojn marrveshje pr ndihme juridiko-penale, bashkpunimi policor mund te paraqitet si substiut i ndihms formale juridiko-penale. Ne kso situatash bashkpunimi policor ndrkombtar mund te konsistoj ne kmbimin e te dhnave dhe informatave, me qellim te parandalimit te kryerjes se veprave penale apo me qellim te zbulimit dhe dorzimit te kryesve te veprave penale. 3. Meqense gjithnj e me tepr sht ne rritje numri i veprave penale me elemente ndrkombtare si qeshte krimi i organizuar, informatat te cilat i posedon policia e shteteve ve e ve as pr se afrmi nuk mundsojn zbulimin e veprave penale dhe ndshkimin e kryesve te tyre, prandaj sht me se e nevojshme qe te ndrtohet sistemi i mbledhjes dhe sistemi i informatave ne nivel te do shteti, ne nj ane si dhe formimi i banks se te dhnave dhe informatave ne nivel te shteteve te rajonit dhe me gjere, ne ann tjetr. 4. Bashkpunimi policor ndrkombtare i kontribuon shume luftimit me efikas te kriminalitetit edhe duke i kmbyer prvojat midis policive te shteteve te ndryshme nprmjet te cilave i kontribuohet edhe aftsimit profesional si dhe trajnimit te tyre ne aplikimin e metodave dhe teknikave te reja. Organizatat ndrkombtare te policis - Ne mesin e te gjitha organizatave ndrkombtare te policis, organizata me e madhe dhe me e rndsishme sht INTERPOL. Interpoli sht organizate ndrkombtare ne gjirin e se ciles sot jane te antaresuara me tepr se 130 shtete. Organet e Interpolit jan: Asambleja e Prgjithshme Komiteti Ekzekutiv Sekretariati i Prgjithshm Byrot Qendrore Nacionale dhe Kshilltaret Asambleja e prgjithshme sht organi me i larte i Interpolit. Ky organ sht i prbre nga delegatet e shteteve antare. Seanca e kuvendit te prgjithshm mbahet njher ne vit zakonisht ne kontinent tjetr, por ne rast nevoje mund te mbahen edhe seanca te jashtzakonshme. Qllimet kryesore te Interpolit jan:

a) Garantimi dhe zgjerimi i ndihms reciproke midis te gjithave shrbimeve policore ne baze te dispozitave ligjore te shteteve te ndryshme dhe ne frymn e deklarats universale mbi te drejtat t njeriut b) Themelimi dhe zhvillimi i te gjithave institucioneve te cilat mund te kontribuojn ne mnyr efektive ne preventiven dhe ndshkimin e kryesve te veprave penale te prgjithshme Aktivitetet e veta Interpoli i realizon ne shume fusha dhe forma te ndryshme. Nder me te rndsishmet jan grumbullimi dhe kmbimi i informatave, zgjidhja e qeshjeve konkrete te hetimeve policore, ndihma juridiko-penale dhe asistenca ne fushn e kriminalistikes. Ne kuadrin e detyrave te veta, veprimtaria e Interpolit veanrisht sht e orientuar ne zhvillimin e hetimeve pr zbulim e kryesve te veprave penale, si dhe zbulimin e viktimave dhe te dshmitareve te veprave. Pr ket qellim Sekretariati i Prgjithshm rregullisht u distribuon fletrreshtime speciale byrove nacionale, si sht fjala fleterreshtimin e KUQ ku behet fjale pr personin i cili krkohet pr tu privuar nga liria dhe pr tu ekstraduar. Fleterreshtimi i PERHITUR ka te beje me personat te cilt u duhet konstatuar vendbanimi dhe adresa. Ne funksion te zbulimit te shpejte te veprave penale dhe kryesve te tyre sht edhe bashkpunimi ne identifikimin e personave dhe kufomave. Pr konstatimin e identitetit te kufoms prgatitet dhe distribuohet buletini i posame me ngjyre te ZEZE me fotografi, vijat papilare ose gjsende te tjera me ndihmn e te cilave mund te konstatohet identiteti i personit. Kmbimi i informatave te tjera behet pr persona te cilt kane kryer vepra penale te renda ne territorin e shume shteteve. Ky kmbim i informatave realizohet nga sekretariati i prgjithshm duke iu shprnda karton te GJELBERT shteteve nga te cilat krkohet qe ti prcjellin aktivitetet dhe sjelljet e personave te caktuar. -EUROPOL Evropoli sht organizate pr bashkpunim policor ne kontinentin e Evrops e formuar nga Bashkimi Evropian. Kjo organizate i ka katr seksione: 1. seksionin pr analiza 2. seksionin e oficereve pr lidhje 3. seksionin pr informata 4. seksionin e administrats dhe Evropoli vepron ne dy mnyra: 1. I kmben te dhnat personale te kryesve te veprave penale lidhur me mjetet narkotike nprmjet oficerve pr lidhje dhe 2. Prpilon rekomandime dhe kryen ekzaminime kriminalistike te dhnave 35.Transferi i procedurs penale shtetit te huaj (nocioni dhe arsyeshmeria, burimet juridike ndrkombtare dhe nacionale te ktij lloj transferi dhe transferi i procedurs penale sipas legjislacionit penal te Kosovs) Transferimi i procedurs penale shteti te huaj shprehet ne rastet kur shteti ne te cilin e ka kryer veprn penale personi i huaj, ndjekjen penale ia beson shtetit tjetr. Transferimi i procedurs penale i besohet shtetit, shtetasin e te cilit e ka kryesi i veprs penale apo shteti ku e ka vendbanimin e prhershm. Me fjale te tjera transferimi shprehet ne rastet kur personi kryen nj vepr penale ne nj shtet ndrsa procedura penale dhe shqiptimi i dnimit behet ne shtetin ku kryesi e ka shtetsin apo vendbanimin. Instituti i transferimit, cedimit te ndjekjes penale me te gjitha tiparet e tije bene pjese ne lmin e se drejts penale ndrkombtare, prkatsisht ne segmentin e ndihms juridiko-penale ndrkombtare ne kuptimin e gjere. Transferi i ndjekjes penale behet ne baze te lutjes se shtetit ku sht kryer vepra penale. Shteti i cili merr prsipr ndjekjen penale, procedurn penale e zhvillon sipas legjislacionit te vet. Procedura pr transferimin e ndjekjes penale sipas lutjes se shtetit ku sht kryer vepra penale apo shteti i cili dshiron ta marr prsipr ndjekjen penale sht relativisht e shpejte dhe nuk krkon formalitete te mdha. Kjo procedure realizohet nprmjet ministris se drejtsis, apo nse sht prcaktuar me marrveshje bilaterale realizohet drejtprdrejte ne mes te organeve te gjyqsis, ndrsa ne raste urgjente realizohet edhe nprmjet Interpolit. Burimet juridike ndrkombtare dhe nacionale ne baze te cilave behet transferi i procedurs penale jan: konventa evropiane mbi transferimin e procedurs penale e nxjerre ne vitin 1972, prmes se cils jan zgjidhur ne mnyr parimore shtjet kryesore te transferimit te ndjekjes penale. Ne baze te ksaj konvente jan lidhur nj mori kontratash bilaterale midis shteteve me te cilat rregullohet ky institut.

Qe te mund te behet transferimi i ndjekjes penale, sipas konvents se lartprmendur duhet te prmbushen dy kushte te karakterit primar: a) qe personi i cili transferohet me qellim te ndjekjes penale te ket vendqndrim te prhershm ne vendin ku transferohet, apo te ket shtetsin e atij vendi dhe b) vepra te konsiderohet si vepr penale ne legjislacionet e te dy vendeve, pra te ekzistoje identiteti i normave Krahas konvents evropiane ne konsolidimin dhe masivizimin e institutit te transferimit te ndjekjes penale ka rendsi te posame edhe marrveshja-model e aprovuar me rezolutn e asambles se prgjithshme te OKB-se. Transferi i procedurs penale sipas legjislacionit penal te Kosovs-Ndjekja penale e personit te huaj mund ti transferohet juridiksionit, shtetit te huaj sipas kushteve te reciprocitetit. Pra kusht elementar pr transferimin e ndjekjes penale sht qe vepra penale te jete kryer nga personi i huaj ne territorin e Kosovs dhe qe te ekzistoje reciprociteti, qe edhe shteti ku transferohet i pandehuri te veproje njsoj ndaj Kosovs. Kusht tjetr i cili duhet te prmbushet sht qe kryesi i veprs penale te gjendet ne territorin e Kosovs dhe se fundi qe te mund te behet transferimi i ndjekjes penale duhet qe kryesi i veprs penale te jete shtetas i huaj apo person pa shtetsi. Instituti i transferimit te ndjekjes penale mund te aplikohet edhe ne raste kur vepra penale sht kryer nga i huaji jasht territorit te Kosovs, por kryesi gjendet ne Kosove, nse sipas parimit universal te veprimit te legjislacionit penale, vepra e tille bn pjese ne pushtetin represiv te Kosovs. Vendimin pr dorzimin e lendes gjate procedurs paraprake e merr kolegji prej tre gjyqtaresh ne baze te propozimit te prokurorit publik. Transferimi i ndjekjes penale mund te lejohet nga gjykatat tona pr shtetasit e huaj te cilt ne territorin e Kosovs kane kryer vepra penale pr te cilt sht parapare dnimi me burgim deri ne 10 vjet, ndrsa pr veprat penale kundr siguris se trafikut nuk sht parapare kurrfar kufizimi lidhur me dnimin. Parimet themelore lidhur me transferimin e procedurs penale-Parimet te cilat duhet te respektohen qe te mund te behet transferimi i personit te pandehur jan: a) Vepra penale pr te ciln akuzohet i pandehuri duhet te jete ekstradibile. Nga kjo rezulton se sht i prjashtuar, nuk lejohet transferimi apo marrja prsipr e procedues pr veprat pr te cilat sht i prjashtuar ekstradimi (p.sh veprat politike, ushtarake dhe fiskale). b) Transferimi mund te behet vetm ndaj shtetasve te huaj apo personave pa shtetsi. c) Duhet te ekzistoje identiteti i normave. Prkatsisht vepra pr te ciln krkohet transferimi duhet te konsiderohet vepr penale si ne shtetin ku gjendet i pandehuri, ashtu edhe ne shtetin ne te cilin krkohet te transferohet. d) Duhet te respektohet parimi i legalitetit. Ky parim lidhur me transferimin do te thot qe shteti ne te cilin transferohet i pandehuri mund ta zhvilloje procedurn penale vetm pr vepra penale te parapara ne legjislacionin e vet.

36.Njohja e aktgjykimeve penale te gjykatave te huaja te shteteve te huaja Njohja ndrkombtare e aktgjykimit penal shprehet n rastet kur nj person pr veprn penale t kryer sht dnuar me aktgjykim t plotfuqishm n nj shtet dhe ai aktgjykim njihet,pranohet n shtetin tjetr,i njihet efekti eksterritorial. Situata t tilla vijn n shprehje p.sh.(nj shtetas kosovar kryen veprn penale n Gjermani dhe nga gjykata gjermane dnohet me aktgjykim t plotfuqishm dhe m pas me lutjen e t dnuarit apo me krkesn e organeve kompetente t Kosovs,Gjermania e dorzon kosovarin q ta mbaj dnimin n vendin e vet) 37.Parimi i imputit t dnimit t gjykats s shtetit t huaj Me imput t dnimit t gjykats s huaj nnkuptojm llogaritjen e dnimit t ciln kryersi e ka mbajtur n shtetin tjetr n llojin dhe masn e dnimit pr t njjtn vepr t shqiptuar nga gjykata vendore. Ky parim sht parapar pr rastet kur nuk njihet aktgjykimi i huaj n shtetin tjetr,prkatsisht kur kryesi dnohet pr t njjtn vepr. Kt parim e njeh edhe e drejta jon penale,madje me nj dimension e dhe me t gjer,ngase prve dnimit t mbajtur n juridiksionin tjetr,n dnimin e shqiptuar nga gjykata e Kosovs do t llogaritet edhe paraburgimi dhe heqja e liris gjat procedurs s transferimit.

38.Ekzekutimi i aktgjykimit t huaj penal. Kushtet themelore t cilat duhet t prmbushen pr ekzekutimin e aktgjykimit t gjykats s shtetit t huaj Ekzekutimi i aktgjykimit t huaj penal sht form e bashkpunimit ndrkombtare n shtjet penale Me kt form t bashkpunimit nnkuptojm rastet kur personi i dnuar n shtetin tjetr,dnimin e mban n shtetin e vet apo n shtetin ku e ka vendbanimin e prhershm. Ekzekutimi i aktgjykimit penal t shtetit tjetr behet n baz t njohjes paraprake t aktgjykimit penal t huaj apo n baz t konvents ndrkombtare apo legjislacionit t brendshm. Shkaqet m t rndsishme lidhur me personin e dnuar t cilat e arsyetojn ekzekutimin e aktgjykimit t huaj penal n vendin, prkatsisht n shtetin e vet jan;mundsia q i dnuari t mbaj kontakte me familjen e vet,ekzekutimi i dnimit bhet m human,n vendin e vet jan gjasat m t mdha pr risocializimin e tij etj. Kushtet themelore t cilat duhet t prmbushen me rastin e ekzekutimit t aktgjykimit penal t huaj kryesisht jan t ngjashme me kushtet t cilat krkohen pr ekstradim; - Identiteti i normave(sipas ktij kushti q t mund t ekzekutohet aktgjykimi i huaj penal,duhet q vepra pr t ciln sht dnuar personi,t parashihet si vepr penale n t dy shtetet,n shtetin ku sht dnuar dhe n shtetin ku krkohet t bhet ekzekutimi i dnimit. - Reciprociteti(ky kusht duhet t prmbushet n aspektin juridik dhe n at faktik. N aspektin juridik reciprociteti konsiderohet se sht prmbushur nse n t drejtn e brendshme dhe n kontratat ndrkombtare t shteteve sht parapar mundsia e ekzekutimit t aktgjykimit t huaj penal,ndrsa n aspektin faktik,reciprociteti konsiderohet se sht prmbushur nse shteti q krkon nga shteti tjetr ekzekutimin e aktgjykimit penal t gjykatave t tij,m par n raste t ngjashme ka mundsuar ekzekutimin e aktgjykimeve t tilla penale) - Aktgjykimi penal duhet t jet i plotfuqishm dhe i ekzekutueshm(Q t mund t ekzekutohet aktgjykimi i huaj,ai sipas t drejts s brendshme t shtetit ku sht nxjerr,prpos i plotfuqishm,duhet t jet edhe i ekzekutueshm) - Dnimi nn minimumin e caktuar nuk mund t ekzekutohet n shtetin e huaj - Shtetsia e t dnuarit - Plqimi i t dnuarit - Lloji ii veprave penale apo situatat e caktuara si penges pr transferimin e personit pr ta mbajtur dnimin n shtetin tjetr - Transferimi i mbikqyrjes ndaj personave t dnuar me kusht apo t liruar me kusht 39.Lajmrimi dhe zhvillimi i ides pr themelimin e gjykats penale ndrkombtare pas lufts s Dyt Botrore Shfaqjes s ides pr themelimin e gjykats penale ndrkombtare m s shumti i kan kontribuar kryerja e krimeve t lufts,poashtu aktet ndrkombtare me t cilat jan prcaktuar rregullat e zhvillimit t lufts; - Deklarata e Parisit(1856) - Konventa e Gjenevs pr prmisimin e pozits s t plagosurve t lufts toksore(1864) - Deklarata e Petrogradit(1868) - Deklarata e Brukselit(1874) Fillimi e nj etape t re n avancimin e ides pr themelimin e nj gjykate penale ndrkombtare e prcaktojn dy konferenca t Hags t mbajtura n vitin 1899 dhe 1906 Ksaj ideje i kan kontribuar edhe kur normat e s drejts ndrkombtare u konsoliduan dhe fituan karakterin supranacional. Akti i par juridik-ndrkombtar,me t ciln u bn prpjekje pr themelimin e nj gjykate penale ndrkombtare sht Konferenca e Paqes n Versaj(1919). 40.Themelimi i gjykats penale ndrkombtare n Nyrenberg dhe Tokio.Kur jan themeluar,kush i ka themeluar dhe cilat jan kompetencat e saja Zhvillimi m i hovshm dhe n kuptim t plot t s drejts penale ndrkombtare u shprehn n prag t prfundimit t Lufts s Dyt Botrore. Kshtu me 8 gusht 1945 n Londr u arrit marrveshja e forcave t mdha aleate(SHBA,FRANCA,ANGLIA dhe BASHKIMI SOVJETIK) q t formohet Gjykata Ndrkombtare Ushtarake n Nurenberg e cila do ti gjykonte kriminelt e mdhenj t Lufts s Dyt Botrore. N statutin e ksaj gjykate jan parapar kto vepra penale ; - Krimet kundr paqes - Krimet e lufts dhe

- Krimet kundr njerzimit Krahas Gjykats Penale Ndrkombtare Ushtarake n Nurenberg,m 15 janar 1946 u formua edhe Gjykata Penale Ndrkombtare Ushtarake n Japoni(Tokio),e cila gjith ashtu i gjykoi kriminelt kryesor japonez t Lufts s Dyt Botrore. Kto dy gjykata jan t para gjykata penale ndrkombtare q u themeluan n historin e njerzimit dhe t cilat arritn ti gjykojn kryesit e krimeve makaber dhe masive t Lufts s Dyt Botrore. Kompetence e ktyre gjykatave ka qen dnimi i kriminelve t Lufts s Dyt Botrore,veprat e t cilve nuk mund t konsiderohen n kompetencn territoriale t shteteve. 41. Themelimi i Gjykats Penale Ndrkombtare n Hag pr krimet e kryera n ish territorin e Jugosllavis. Kur sht themeluar,kush e ka themeluar dhe cilat jan kompetencat e saj Gjykats Penale Ndrkombtare n Hag pr krimet e kryera n ish territorin e Jugosllavis u formua me 22 shkurt t vitit 1993 nga Kshilli i Sigurimit t Kombeve t Bashkuara. Kjo gjykat u formua si rezultat i lufts n territorin e ish Jugosllavis me kompetenc ti gjykoj t gjitha krimet n territorin e ktij vendi,pa marr parasysh t cils prkatsi jan. Duhet theksuar se Tribunali i Hags sht gjykat a d hoc.sht gjykat e themeluar vetm pr gjykimin e krimeve n territorin e ish Jugosllavis s mparshme dhe pasi t prfundoj kt gjykim edhe kjo gjykat do t pushoj s vepruari. Themelimi i Tribunalit t Hags pr gjykimin e kriminelve t lufts n territorin e ish Jugosllavis paraqet nj kualitet t ri n drejtim t zhvillimit t s drejts penale ndrkombtare, si e drejt supranacionale. Ky kualitet dhe dimension i ri shihet vemas nga fakti se prderisa Gjykata Penale Ndrkombtare n Nurenberg dhe Tokio u themelua nga disa fuqi t mdha (Franca, Anglia, SHBA-t dhe Bashkimi Sovjetik), Tribunali i Hags u themelua nga organizata ndrkombtare m e rndsishme, Kshilli i Sigurimit t Kombeve t Bashkuara. 42 .Kur u themelua Gjykata e Prhershme Penale Ndrkombtare ,kush e ka themeluar,ku e ka selin,kur ka filluar t punoj dhe pr cilat krime ka juridiksion Gjykata e Prhershme Penale Ndrkombtare u formua me 17 korrik 1988 n konferencn e Organizats s kombeve t Bashkuara t mbajtur n Rom n t ciln morn pjes delegatt e 160 shteteve,ku me shumic absolute(120 vende votuan) pr themelimin e ksaj gjykate. Selia e ksaj gjykate u vendos t jet n HAG. Gjykata E Prhershme Penale Ndrkombtare punn e saj e filloi me 1 janar 2003,ndrsa juridiksioni i saj u vendos t jet retroaktiv prej 1 janarit 2002. Kjo gjykat ka kompetenc t gjykoj katr grupe t veprave penale si jan; - Krimi i gjenocidit - Krimet kundr njerzimit - Krimet e lufts dhe - Krimi i agresionit Juridiksioni i Gjykats sht obligator. Kompetenca obligatore e gjykats ka t bj me t gjitha shtetet t cilat e kan ratifikuar marrveshjen pr themelimin e ksaj gjykate dhe jan t obliguara ta pranojn juridiksionin e Gjykats pr veprat penale pr t cilat sht parapar kompetenca e saj,ndrsa ndaj shteteve t tjera juridiksioni i saj shtrihet nse ato me deklarata t posame e pranojn kt. Intenca e ksaj Gjykate sht q ta respektoj parimin,,nullum crimen sine lege.Pr kt arsye juridiksioni i ksaj Gjykate sht kufizuar vetm n gjykimin e kryersve t krimeve t cilat jan t parapara me t drejts ndrkombtare . Dnimet t cilat jan t parapara nga ana e ksaj Gjykate jan; - Dnimin me burgim deri n 30 vjet - Dnimin me burgim t prjetshm dhe - Dnimi me gjob S bashku me dnimin me burgim sht parapar edhe konfiskimi i dobis s fituar n mnyr direke apo indirekte me veprn penale .

Qershor,2011