Professional Documents
Culture Documents
KİMYASI
ÜNİTENİN BÖLÜM BAŞLIKLARI
• 1. Çekirdeğin Yapısı ve Kararlılık
• 2. Yapay Çekirdek Reaksiyonları, Fisyon ve Füzyon
• 3. Aktiflik, Radyoaktif Işınların Sayımı ve Sağlığa Etkisi
• 4. Radyoaktif Maddelerin Kullanım Alanları
1. ÇEKİRDEĞİN YAPISI VE
KARARLILIK
Maddenin en küçük parçası olan cüz–ü layetecezzada yoğun bir
enerji vardır. Yunan bilginlerinin iddia ettiği gibi bunun
parçalanamayacağı söylenemez. O da parçalanabilir.
Parçalanınca da öylesine bir enerji meydana gelir ki Bağdat’ın
altını üstüne getirebilir. Bu, Allah’ın bir kudret nişanıdır.
Cabir bin HAYYAN*
(721–805)
IŞIMALAR
• 1–Alfa ışıması: Atom çekirdeğinden 2 nötron ile 2 protonun
beraber fırlatılmasıdır. Alfa ışıması yapan atomun atom numarası
2, kütle numarası 4 azalır.
• 2–Proton ışıması: Atom çekirdeğinden 1 protonun
fırlatılmasıdır. Proton ışıması yapan atomun atom numarası 1,
kütle numarası 1 azalır.
• 3–Nötron ışıması: Atom çekirdeğinden 1 nötronun
fırlatılmasıdır. Nötron ışıması yapan atomun atom numarası
değişmez, kütle numarası 1 azalır.
• 4–Beta ışıması: Atom çekirdeğindeki 1 nötronun; proton ve
elektrona dönüşmesidir. Beta ışıması yapan atomun proton sayısı
1 artar, kütle numarası değişmez.
• 5–Pozitron ışıması: Atom çekirdeğindeki 1 protonun; nötron
ve pozitrona dönüşmesidir. Pozitron ışıması yapan atomun proton
sayısı 1 azalır, kütle numarası değişmez.
2
• Beta ve pozitron ışımaları beta sembolüyle gösterilir. + işareti
varsa pozitron, işaret yoksa veya – işareti varsa betadır.
• Elektron yakalama: Bazı çekirdekler 1. yörüngelerinden
elektron yakalayabilir. Bu yakalanan elektron, çekirdekteki bir
protonu nötrona dönüştürür. Elektron, çekirdek tarafından
yakalanınca, onun boşalttığı yer, daha yüksek enerji düzeyinden
bir elektron tarafından doldurulur. Pozitron ışıması ile elektron
yakalanmasında aynı olay gerçekleşir (protonun nötrona
dönüşmesi). Elektron yakalamada çekirdekten fırlatılan bir
parçacık yoktur.
• 6–Gama ışıması: Atom çekirdeğinden fazla enerjinin
fırlatılmasıdır (enerji paketi). Genelde diğer ışımalarla beraber
veya diğer ışımaların sonrasında gerçekleşir. Gama ışıması
yapan atomun atom ve kütle numarası değişmez.
• BOMBARDIMAN: Kararlı çekirdeklerin veya radyoaktif
çekirdeklerin bazı parçacıklarla (alfa, beta, nötron gibi)
çarpıştırılmasıdır.
3
YARI ÖMÜR VE MADDE–ENERJİ İLİŞKİSİ
• Madde, kaç yarılanma geçirirse geçirsin belirli bir miktarı
kalır. Örneğin; uranyum bozununca kripton, baryum, nötron ve
enerji meydana gelir. Çıkan ışının kütlesi kadar madde enerjiye
dönüşmüştür.
KARARLILIK KUŞAĞI
• Kabaca n / p oranı 1,5’tan büyük veya 1,5’a eşit olan
tanecikler ile n / p oranı 1’den küçük tanecikler kararsızdır. Bunun
dışında kalanlar kararlıdır.
• Kararlı elementler; atom numarası 1 ile 82 arasındaki 82
elementtir.
• 82Pb’den sonraki elementler kararsızdır.
4
ÇEKİRDEĞİNDE NÜKLEON BAŞINA DÜŞEN
BAĞLANMA ENERJİSİNİN EN YÜKSEK
OLDUĞU ELEMENT: DEMİR
• Demirin bağlanma enerjisi en yüksektir.
• Bağlanma enerjisinin en yüksek oluşu, ileride demir çekirdeği
parçalanabilir anlamına gelebilir.
• Yerkürenin çekirdeğinde demir vardır.
• Çekirdekte ağaca ait özelliklerin tamamı bulunur.
• Günümüzde dünyada yaklaşık 90 doğal element tespit
edilmiştir. Element sayısı 114’tür.
• Demir dünyanın çekirdeği olduğuna göre acaba demirde de
dünyadaki doğal elementlerin bütünü var mıdır?
• Magma tabakasındaki yüksek sıcaklığın, demirin nükleer
reaksiyonundan kaynaklandığı bilinmektedir. Bu yüksek sıcaklık,
demiri eritmektedir.
• Demirde elementlerin çoğunun geçtiği bugün keşfedilmiştir.
• İşte bunlardan dolayı ileride demir çekirdeğinin parçalanarak
çeşitli elementlerin elde edilebileceğini söyleyebiliriz.
KARARSIZ ELEMENTLER
• Kütle numarası 206 olan 82Pb’dan sonraki elementler
kararsızdır.
11
• n/p oranı arttıkça ve proton sayısı yükseldikçe atom
çekirdeğindeki kararsızlığın arttığı görülür.
• Kararsız elementlerde n/p oranı 1,5’tan büyüktür.
• Kararsız doğal elementler 83Bi (bizmut), 84Po (polonyum), 85At
(astatin), 86Rn (radon), 87Fr (fransiyum), 88Ra (radyum), 89Ac
(aktinyum), 90Th (toryum), 91Pa (protaktinyum) ve kütle numarası
238 olan 92U (uranyum)’dur.
• 92U’den sonraki elementler sentetiktir.
12
• Kurşun radyoaktiviteyi alır, bizmut radyasyon yayar.
13
etmiştir.
• 4. Yarı ömürden söz ettiği düşünülebilir.
ESİR VE ENERJİ
• Atomların yapı taşı birdir. Proton, nötron ve elektronun farklı
adetlerinin bir araya gelmesiyle farklı atomlar ortaya çıkar. Bunun
gibi proton, nötron, elektron ve diğer atom altı parçacıklar da aynı
yapı taşının farklı adetlerinin bir araya gelmesiyle ortaya çıkar.
Buz ile su buharının birleşmesinden su oluşabilir. Bunun gibi atom
içinde de birleşme, dönüşüm ve eşitlik gerektiğinde olur.
• Bu birleşme, dönüşüm ve eşitlikler çekirdek tepkimesidir. Bu
durum bize hem esir maddesinin enerji ile ilgili olduğunu ispat
eder. Hem de atomdaki taneciklerin yapı taşının aynı olduğu
konusunda fikir verir.
• Bu birleşme, dönüşüm ve eşitliklerden bazıları şunlardır:
Proton + Elektron → Nötron
Nötron → Proton + Elektron
• Esirde tabir caiz ise büyük bir enerji olduğu düşünülüyor.
• Kandiller bir zaman zeytinyağı ile yakılır. Sonra petrol ve
elektrik enerjisi devreye girer. Petrolün devrinin bitmesi yakın
görünüyor. Yer ve gök hazinelerinin üstündeki perdenin kalkacağı
ve yeni enerji kaynaklarının açılacağı bir dönem beklenmektedir.
O dönemin ulaşım vasıtaları temiz enerjiyle veya enerjiye bile
lüzum görülmeden çalışacaktır.
15
bozunur. İki protona dönüşür. Bu esnada iki elektron ile iki anti
nötrino yayılır.
• Çift beta bozunmasının farklı bir versiyonunda ise anti nötrino
oluşmaz.
• Beta bozunmasında dışarıya bir anti nötrino neşredilir. Çift
beta bozunmasında ise dışarıya iki anti nötrino neşredilir. Bu; bir
nötronda bir anti nötrino bulunduğu anlamına gelir.
• 2Nötron → 2Proton + 2Elektron
• Çift beta bozunmasının farklı versiyonunda oluşan anti
nötrino çekirdekten dışarı çıkamadan, çekirdekteki bir başka
nötron tarafından absorbe edilir. Bizim bunu gözlemimiz, anti
nötrinonun bir görünüp bir kaybolması şeklinde olur. Buna, anti
nötrinonun gizlenmesi de diyebiliriz. Dünyada anti maddenin
olmayışı, anti maddenin gizlenmesinden dolayı olabilir. Şayet
böyleyse; nötronun yapısında gizlenmiş anti nötrino maddenin
temel parçacıkları arasında ayrı bir yer alacaktır.
• Anti madde, tanecikler arasında müstakil olarak mevcut
değildir.
• Anti madde, evrenin başlangıcında yüksek sıcaklık
şartlarında mevcuttu.
NÖTRİNO VE ENERJİ
• Nötrino atom altı parçacıklardandır.
• Nötrino da; fotonlar gibi, güneşte, hidrojenin helyuma
dönüşmesi anında, maddenin enerji karşılığı olarak meydana
gelir.
18
TAKYON (TACHYON) VE ENERJİ
• Takyon, Latincede “çok hızlı” demektir.
• Takyonlar ışıktan hızlı, kütlesi eksi, boyutları sıfırdan küçük
olan atom altı parçacıklardır.
• Takyonların keşfi, enerjinin ışıktan hızlı gidebileceğini
göstermiştir.
19
adamının esir maddesiyle ilgili hipotezi vardır. Dr. Meno, esir
üzerindeki çalışmalarına 1961 yılında başlamıştır. 1990 yılında
Kanada'da "Physics Essays" isimli uluslararası bir dergide esirle
ilgili yazısı yayımlanmıştır.
• Dr. Meno'nun teorisine göre; gyron (jayron) denilen atom altı
parçacık esir maddesinin temelini teşkil eder. Gyron küresel
değildir. İki ucu sivri ve ortası dar bir kalem şeklindedir. Kâinatta
her şey bu maddeden ve bu maddenin dinamiğinden ibarettir. Bir
adet atomda yaklaşık 1020 gyron vardır. Dolayısıyla evrenin en
küçük parçacığı gyrondur. Dr. Meno‘ya göre; esirin uygulama
alanları ileride; telepati, düşünce akışı, iletişim, enerji kontrolü,
tıbbi tedavi gibi alanlar olacaktır.
20
• Radyoaktif olan 14C sentetik izotopu eskiden, ağaçların ve
fosillerin yaşının tayininde kullanılırdı. Bulunan sonuçların yanlış
olduğu belirlendiğinden günümüzde terk edilmiştir. Güvenilir bir
metot olmadığı açığa çıkmıştır.
99
• Tc, 201Tl, 67Ga, 111In, 123I sentetik izotopları da radyoaktiftir ve
sintigrafi çekimlerinde kullanılır.
131
• I ve 60Co sentetik izotopları da radyoaktiftir, kanser
tedavisinde kullanılır.
• “Sentetik izotoplar bilimde hiçbir şekilde ve hiçbir alanda
kullanılmamalıdır.” diyen ilim adamları çoktur.
• “Kanserden öldü.” denilen hastaların çoğu kanserden değil,
kanser ilaçlarının yan etkisinden ölmektedir.
• Sentetik izotop vb. ilaçlarla son derece riskli olan kanser
tedavi yolları denenmektedir. Gelecekte bir kısım antikorların
üretilmesiyle kanser tedavisinde daha başarılı olunacaktır.
• Radyoaktif sentetik izotopların ve radyoaktif ışınların kansere
karşı kullanımı önümüzdeki günlerde terk edilecektir. Böylece
hastalar günümüzün kanser ilaçlarının ölümcül bile olabilen yan
etkisinden kurtulacak ve zarar görmeyeceklerdir. Kanser hastalığı,
insanlığın korkulu rüyası olmaktan çıkacaktır.
2. YAPAY ÇEKİRDEK
REAKSİYONLARI, FİSYON
VE FÜZYON
FİSYON (BÖLÜNME, PARÇALANMA)
• Büyük kütleli çekirdeklerin; genelde birbirine yakın kütledeki
iki çekirdeğe ayrışmasıdır. Bu olayda çok büyük enerji açığa çıkar.
Nükleer santrallerde bu reaksiyonlarla enerji üretilir. Atom
21
bombasında açığa çıkan enerji de, kontrolsüz fisyon
sonucundadır.
• Bir atom çekirdeğine bir nötron taneciğinin çarpmasıyla
kararsız iki atom çekirdeği oluşur. Bu arada üç tane nötron ve
enerji açığa çıkar. Açığa çıkan nötronlardan her biri başka bir
çekirdeğe çarparak yeni kararsız çekirdeklerin oluşmasına ve yeni
nötronlarla enerjinin açığa çıkmasına sebep olur.
• Bu olay zincirleme devam eder. Fisyonla açığa çıkan bu
enerji, nükleer reaktörlerin ve atom bombasının temelini oluşturur.
FÜZYON (BİRLEŞME)
• Küçük kütleli çekirdeklerin birleşerek büyük kütlede
çekirdeğe dönüşmesidir. Bu olayda fisyondan çok daha büyük
enerji açığa çıkar. Güneş’teki enerji, füzyon ile ortaya çıkar.
Hidrojen bombasında açığa çıkan enerji de, kontrolsüz füzyon
reaksiyonu neticesindedir.
23
URANYUM ELEMENTİNDEN AÇIĞA ÇIKAN
NÜKLEER ENERJİ MİKTARININ
HESAPLANMASI (İLİMLERİN ORTAYA ÇIKIŞI)
• Uranyumun yakıt olarak kullanıldığı bir fisyon olayında
cereyan eden kanunlardan örnek verelim: Şayet bu kanunlar
konulmasaydı ilimler meydana gelemeyecekti.
• Çok küçük bir zaman diliminde ne kadar zincirleme reaksiyon
olacağı ve ne kadar enerji açığa çıkacağı bellidir. Böyle bir prensip
olmasaydı ne atom bombasından ne de nükleer santrallerden söz
edilebilirdi. İşte bu ve benzeri sabit kanunlar sayesindedir ki
fiziğin, kimyanın, astronominin sabit birer hakikat olduğundan
bahsedilebilmekte ve onlarla sabit sonuçlara varılabilmektedir.
• Her konu gibi bu da icraata perde olmuştur. Zamana tabi
olmadan kısa bir zamanda da olabilirdi. Ancak sebepler
dairesinde şu kadar güce sahip olan ve şu kadar bir kuvvetle
merkez tarafından çekilen ve şu kadar merkezkaç durumu olan,
şu kadar hidrojen atomu, şu kadar helyuma dönecektir şeklinde
bazı prensipler hayatın devamı ve ilimlerin ortaya çıkması için
konmuştur.
PERİYODİK CETVELİN
İLK ELEMENTİ OLAN
HİDROJENE BENZEMEK
(KENDİNİ SIFIRLAMAK)
24
• Atomlardan yalnız hidrojen atomunun çekirdeğinde nükleer
enerji (bağlanma enerjisi) yoktur. Buna rağmen bütün enerjilerin
kaynağı olmuştur.
• Hidrojen hariç diğer bütün atomların çekirdeklerinde nükleer
enerji vardır.
• Bu enerji, nükleer isminden de anlaşılacağı gibi çok büyük bir
enerjidir. Maddenin enerji karşılığıdır, çekirdekte saklıdır.
• Atom bombası veya nükleer santrallerde açığa çıkan enerji,
çekirdekte saklı olan bu enerjinin dışarı çıkmasıdır.
• Hidrojen atomunun çekirdeğinde yalnız bir adet proton
olduğundan, protonların birbirini itmesi diye bir şey söz konusu
olmadığından, böyle saklı bir nükleer enerjinin çekirdekte
bulunması gereksiz bir iş olacaktı.
• Zaten abes ve hikmetsizliğin çekirdeğin içine girmesi
düşünülemezdi.
• Bu nedenle de hidrojen atomunun çekirdeğinde nükleer
enerji yoktur.
3. AKTİFLİK, RADYOAKTİF
IŞINLARIN SAYIMI VE
SAĞLIĞA ETKİSİ
DOĞAL RADYOAKTİF ELEMENTLERİN
ZARARI VAR MIDIR?
• Her elementin izotoplarının yüzde oranları bellidir. Bu oran,
dünyanın her yerindeki her bir parça aynı element için değişmez.
• Doğada bulunan bu elementlerin radyoaktif izotoplarının
etrafı radyoaktif olmayan izotoplarla sarılıdır. Bu sebeple insana
zarar vermezler.
238
• U atomları, 235U ile sarılıdır.
4. RADYOAKTİF
MADDELERİN KULLANIM
ALANLARI
ZENGİNLEŞTİRİLMİŞ URANYUM
• Uranyumun 235U ve 238U olmak üzere iki izotopu vardır.
• Uranyum bileşiklerinde doğal olarak 235U izotopu % 0,7
oranında bulunur. 238U izotopu ise % 99,3 oranında bulunur.
30
• Nükleer enerji elde edilmesinde uranyum bileşikleri yakıt
olarak kullanılır.
• Önce zenginleştirme işlemi yapılmalıdır.
• Nükleer enerji 235U’ten elde edilir.
• Zenginleştirme; uranyum bileşiklerindeki % 0,7 olan 235U
izotopu oranının arttırılmasıdır.
• Uranyumun nükleer santrallerde yakıt olarak kullanılabilmesi
için, zenginleştirme oranı; % 2 – % 5 arasında olmalıdır.
• Nükleer araştırma laboratuvarlarında % 80 oranında
zenginleştirme olmalıdır.
• Atom bombasında zenginleştirme % 90 oranında olur.
NÜKLEER SANTRAL
• 31 ülkede 449 nükleer santral işletiliyor. 28 nükleer santral
hâlen inşa edilmektedir.
• Amerika’da 104, Fransa’da 59, Japonya’da 55 reaktör vardır.
• Dünya elektrik talebinin % 16’sı nükleer santrallerden
karşılanıyor.
• Nükleer santrallerin % 95’i gelişmiş ülkelerdedir.
TORYUM
• Günümüzdeki nükleer santrallerin tamamı uranyum yakıtıyla
çalışmaktadır. Önümüzdeki yıllarda nükleer reaktörlerin yakıtının
toryum olması için çalışmalar sürmektedir. Bu konuda sona
yaklaşılmıştır. Toryum madeni Türkiye için stratejik öneme
32
sahiptir, ülkemizi ilerilere götürecek bir kaynaktır.
TORYUM VE REAKTÖRÜ
• Dünyada bulunan 1 071 000 ton toryumun 789 000 tonu
Türkiye’dedir. Bu miktar, dünya rezervinin yaklaşık % 80’ine
karşılık gelmektedir.
• Toryumun nükleer yakıt olarak kullanıldığı nükleer santral,
henüz dünyada yoktur. Toryuma dayalı nükleer santrallerin
kurulma çalışmaları, deneme safhasındadır. Dünyada deneyler
devam etmektedir.
• ABD, Fransa ve Japonya’da devam eden bu çalışmalarda
Türk mühendisler de bulunmaktadır.
• Toryumun nükleer yakıt olarak kullanılması, CERN’deki atom
hızlandırma çalışmalarıyla da ilgilidir. 2007 yılında Isparta’daki
uçak kazasında vefat eden rahmetli Engin Arık’ın CERN’deki atom
hızlandırma çalışmalarına katılmasının sebebi toryumun nükleer
yakıt olarak kullanılması içindi. Toryum kaynaklı yeni nesil santral
kurulması çalışmaları Türkiye’de ekip hâlinde hızla
sürdürülmektedir. Isparta’daki uçak kazasında 6 ekip üyesinin
vefat etmesine rağmen çalışmalar durmamış, ilerlemiştir.
Isparta’daki toryum toplantısına giderken uçak kazasında vefat
eden öğretim üyeleri, Boğaziçi ve Doğuş Üniversitesi’ndeki toryum
çalışması yapan öğretim üyeleriydi.
• Ülkemizdeki toryum madeni kaynakları Eskişehir–Sivrihisar–
Beylikahır–Kızılcaören köyünde ve Malatya’da Hekimhan–
Kulancak’tadır.
• Toryumun, ileride uranyumun yerini alacağına kesin bir gözle
bakılmaktadır.
• Toryuma, kısaca tor da denmektedir.
• Toryum santralleri işletilmeğe başlanırsa, Çernobil’in benzeri
kasıtlı patlatma tehlikesi olmayacaktır.
• Kasten meydana getirilen patlama anında bile, reaktörün fişi
çekilecek, her türlü işlem duracak; bu suretle de hiçbir tehlike
yaşanmayacaktır.
• Toryum, yerli ham madde olmasından ötürü de çok
33
önemlidir. Nükleer santral kurulduğunda, dışa bağımlılık
olmayacaktır.
• Elimizdeki toryumun kıymetini bilmeliyiz. Gerçek değerinden
düşük fiyata zamanından önce satmamalıyız. Toryumla çalışan
reaktörler devreye girdiğinde değerinin artacağını unutmamalıyız.
35
• Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet göstermektedir.
Albert Einstein
(Elbırt Aynsstayn)’ın Hayatı
(1879–1955)
• 1905 yılında izafiyet (rölativite=görelilik) teorisini ortaya
koydu.
• 1921’de Nobel ödülü aldı.
• Yapay einsteinium elementine Albert Einstein ismine izafeten
bu ad verilmiştir.
• Einsteinium elementinin atom numarası 99’dur ve Es
sembolüyle gösterilir.
• Einstein atomu bir canavara kaptırdığını ancak Hiroşima ve
Nagazaki’nin yerle bir olmasından sonra anlayabilmiştir. Nükleer
enerji, Batılıların elinde akıl ve vicdanın kontrolünden çıktığı için
Japonya’da dev şehirlerin yerle bir olmasına, binlerce insanın
ölmesine sebep olmuştur.
• Günümüzde de atom bombası, tehdit ve tedbir unsuru olarak
değişik ellerde tutulmaktadır. Bu bakımdan insan unsurunun iyi
eğitilmesi gerekir. Akıl ve düşünce prensipleri üzerine oturtulan
fen ve teknik; beraberinde, insanlığı düşünme ile kalp ve vicdan
duyarlılığını da getirebilmelidir.
• Maddenin dalga özelliği ile ilgili “süper sicim teorisi” veya
uluslar arası ismiyle “superstring teorisi” 1915 yılında Einstein
tarafından keşfedilen bir teoridir.
40
Albert Einstein
Albert Einstein
FİSYON KONUSUNDA
DOĞRU BİLGİLERİ
İLK ORTAYA KOYAN
TÜRK BİLGİN
44