Abdülbaki Gölpınarlı & Pertev N. Boratav - Pir Sultan Abdal - Derin Yayınları, 1. Basım, 2010

Kitabn Ad Pir Sultan Abdal Yazarlar Abdlbki Glpmarl - Pertev Naili Boratav Yaync Derin Yaynlar Molla Fenari
Sokak, Der Han 40-42, 34410 Caalolu - STANBUL. Tel: (0212) 527 01 65 - 511 51 90 Belgegeer: (0212) 511 47 76 www.deryayinevi.com.tr e-posta:der@deryayinevi.eom.tr / info@deryayinevi.com.tr Basm Ada Ofset / Topkap-STANBUL Cilt Ksmet Ciltevi / Topkap-STANBUL Kapak Tasarm Yurdagl Tunca Yayn No 170 ISBN 978-9944-250-95-5 Derin Yaynlar Der Yaymevi'nin tescilli bir markasdr.
NDEKLER
nsz............................................................................................... VII nsz (1991)...............................................................
IX
BRNC BLM Pir Sultan'n Zamanna, Hayatna Dair Notlar ve Menkabeleri

I. Pir Sultan Bibliyografyas........................................................ 3 II. Pir Sultan Abdal'n Hayat, Zaman ve Anadolu'da Alevlik Hakknda N o tla r......................................................... 7 III. Pir Sultan Abdal'n Menkabeleri ve Bu Menkabelere Bal iirler............................................................................... 25 IV. Kzlbalarn Ayaklanmasyla Pir Sultan'n lgisini Gsteren iirle r........................................................................47 A - M e tin le r ............................................................................. 47 B - Bu iirlere Dair Baz Tarih N o tla r................................. 60
KNC BLM Metinler

I. II. Pir Sultan'n Olduu phe Gtrmeyen iirler................... 73 Pir Sultan'n Olduu pheli Bulunan iirler.........................112
Lgate........................................................................................... 137 Has isim ler.....................................................................................181 iirlerin F ihristi............................................................................... 189

DERN YAYINLARI - Temmuz 2010
NC BLM
Copyright Bu kitabn, Trkiyede yayn haklar Derin Yaynevi ne aittir. Her hakk sakldr. Yaymevimizden yazl izni alnmadan ksmen veya tamamen alnt yaplamaz. Hibif ekilde kopya edile mez; fotokopi, faksimile veya baka bir ekilde oaltlamaz ve yaymlanamaz.
Ek iirler
Ek iirler......................................................................................... 195
ONSOZ
Pir Sultan Abdal, byk bir halk airi, hatt kelimenin tam manasyla byk bir airdir. Bu bakma o, Yunus Emre, Karacaolan ve Dadalolu ile mukayese edilebilir. Sanat ifadesindeki kudreti, zamannn ve muhitinin hayatn btn iddet ve kesafe tiyle yaam olm asndan geliyor. M enkabelerin ve iirlerinin bize rettii gibi Pir Sultan, ran i hkmdarlarna bal Kzlbalarn, Osmanl hkmetine ve bu hkmetin tenkil ve tazyik siyasetlerine kar ayaklanma hareketlerinin mmessili olarak karmza kyor. O, kendini bsbtn bu ideale vermi, en so nunda ban da bu uurda feda etmekten ekinmemi. Hayat, Hallc- Mansur ve Nesim ninki gibi bir lm trajedisiyle bittii iin onun ahsiyeti etrafnda da, bu byk sofilerde olduu gibi, zengin bir menkabeler m anzum esi meydana gelmitir. Bir farkla ki, Pr Sultandan daha eski tarihlerde yetimi sofilerin yazl menkbnmelerine sahip olduumuz halde, Pir Sultan'n menkb yazlmam, hatta Alev-Bekta menkbnmelerinde ona yer ayrlmamtr. Pir Sultan'n yaad tarih lerde, yahut da bu tarihten itibaren, onun hayatnn bir menkabenme halinde tedvin edilebilmesi iin lzm gelen bir zaman getikten sonra, artk menkbnmelerin teekkl iin kfi art lar ortadan kalkm m bulunuyordu? Yoksa, byle bir yazl menkbnmenin meydana gelmesi iin Pir Sultann yetitii ky muhiti msait deil miydi? imdilik bu sualler cevapsz kal yor. Bu, zerinde durmaya deer bir meseledir. Kitabmzn gayesi, her eyden evvel, Pir Sultann yazt kaynaklarda bulunmayan menkabelerini ve dilden dile dolaan, onun adna izafe edilen iirlerden onun olabileceklerini bir araya toplamak oluyor. Bu kitabn, bundan evvel yaplm Pir Sultan tetkiklerine ilve ettii ey hemen hemen bundan ibaret tir. Bu yeni m alzemeyi verirken, dier taraftan da P ir Sultan'n hayatna ve menkabelerine ait malmat ve hayatndaki mhim hdiselere telm ihleri ihtiva eden iirleri ayrp tebarz ettirm ei ve asrlar boyunca Anadolu Kzlba zmrelerinin Osmanl salta natna kar aldklar tavr, bu zmrenin edebiyat eserleriyle
Kitabmzdaki, Pir Sultan Abdala ve m enkabelerine ait, 136 m anzum eden 69 u im diye kadar neredilm em i iirlerdir.
VIII menkabelerinder bize kadar gelmi olanlarnda gstermei de nedik. Bunda muvaffak olduysak, bu kk eserimiz, bundan evvelki denemelere nazaran daha etrafl bir tetkik saylabilir. Bu nunla beraber, byk air Pir Sultan'n mufassal ve msbet bir biyografisini veremediimizi itiraf ederiz. Halk airleri mevzuu zerinde alanlar, bu sahadaki biyografi tetkiklerinin ne kadar verimsiz ve nankr olduunu takdir ederler. Bu kitab arkadam Abdlbki Glpnarl ile beraber mey dana getirdik. Onun Bekta - Alev edebiyatna ve ananelerine dair zengin bilgisi ve bol notlar olmasayd, benim ifah kaynak lardan topladm malzemeyi kymetlendirmem imknsz kalrd. Burada arkadamla, ayr ayr yazdm z fasllar I, II, III, IV nc fasllarla lgatedir. Il'nci faslla lgate Abdlbki Glpnarl'nn, I, III ve IV'nc fasllar da benim kalemimden kmtr. Geri kalan ksmlarda emeimiz ortaktr. iirlerin nsha farklarn notlarda pek nadir hallerde gster dik. Halk airleri metinlerinin nerinde, en doru ekli tespit ettik ten sonra, buna pek lzum yoktur kanaatindeyiz. nk, kaynak lar ya ifahdir, yahut da ok tahriflere uram, olduka yeni mecmualarda bozuk ekiller altnda karmza kan yazl metin lerdir. Biz ancak baz mhim varyantlar gsterdik. Bundan ba ka, her manzumenin, mteaddit varyantlar varsa, bu varyantlar birbiriyle tamamlamay ve metinlerin, yazma olsun, basma olsun, ifah olsun kaynaklarn, her manzumenin altnda ksaltma iaretle riyle gstermeyi ihmal etmedik.
H alk a irle rin e a it m e tin le r n e re d ilirke n o k defa takip edi len kt b ir usulden ya h u t da, daha doru bir tabirle, gsterilen ih m alden bahsetm eden geem eyeceim . E kseriyetle bu m evzudaki neirlerde, m etinleri kym etlendirecek, lm alm alar iin istifadeli hale koyacak notlar ve izahlar, hatt b ir kk lgate ilvesi zahm eti ne katlanlmyor. Biz P ir Sultan A bdal h a k k n d a k i bu te tkikim izd e , h a lk a irle rin e a it m e tin le r ve te tkikle r neri hususunda b ir zam an la r Trkiyat Enstits neriyatnda yerlem i olan iyi ananeyi yeniden canlandrm ak istedik.
ONSOZ (1991)
1943'te kitabmzn ilk basks yapld zaman P ir Sultan A bdal zerine tek y a p t S adettin N zhet (E rgun)un "XVITnci a s r saz air lerinden P ir Sultan A bdal" (Trkiyat Enstits yayn, stanbul 1929) idi. Orada, 21 sahifelik b ir girile 105 m etin yaynlanmt. Biz, onun yaynlad metinlere, daha sonra dank yerlerde km olanlarla yazl, szl kaynaklardan derlediklerim izi de ekleyerek bu sayy 133'e karmtk. Kitabm zn u ye n i basksnda bunlara daha sonra derlenm i -yaynlanm , ya da yayn la n m a m - m e tinlerden sem e le r de eklendi. 1943'ten beri P ir Sultan A bdal zerine yaplm yaynlarna sa ys olduka yksektir. Bunlardan bir bl bizim kitabm zda derlen mi metinlerin ve varlan sonularn tekrar, b ir bl ise yeni m etin lerle yeni aratrma rrleridir; bunlarn tam dkmn, Asm Bezirci'nin P ir S ultannda (stanbul, Say yayn, 1986) bulacaklardr
stanbul, 29 Tem m uz 1942
Pertev Naili B O R AT A V
okuyucular. O kitabn inceleme blmnde, P ir Sultan'n ger ek kiilii ve efsanelik yn zerinde de uzun uzun durulu yor. Bizim kitabmzn ilk basksnda da -zellikle A bdlbki Glpnarl'nn kalem inden km olan blm de- bunlar tart lmt. Ben burada yeniden bu konuya dnecek deilim; yalnz u kadarn sylemekle yetineceim: Krolu, Kerem, k Garip gibi, Pir Sultan da edebiyat tarihinin, rnein, Dertli, Bayburtlu Zihn, k Veysel gibi halk airleri iin uygulad yntemle ncelenemez. Onun m enkabeleri ve iirleri, geri, Krolu, ya da Kerem'inkiler gibi bir hikye btnne dnmemi, doumun dan lmne, yaamnn eitli safhalar, onun z mal olan, ya da ona mal edilen iirlerle erelenen bir hikye biim ini ala mamtr. Bu olguyu, onun yurdu olan ve geleneinin diri kald Sivas blgesinin Kars, Erzurum, Azerbaycan topraklar gibi, halk hikyeleri ve halk hikyecilii -"h ik ye le ri yaratan ve yayan k hikyeci- geleneinin btn artlarna sahip olmamas ile akla yabiliriz. Ama, Pir Sultan'n yaam da, tpk Kerem, ya da Krolununki gibi, gerekle gerek-dnn karmas, ama ou kez birbirinden kopuk bir olaylar dizisi biimine girmi; z mal olan iirlerle ona m al edilenler birbirinden ayrd edilem ez olmutur. Bu bakma, ben de Ilhan Bagz'le rahm etli Sabahattin Eybolu'nun bu konuda vardklar yargya katlarak Pir Sultan adn tayan iirleri, o adn sahibi bir tek airin deil, P ir Sultan geleneihin yaratm alar diye nitelem eyi yerinde buluyorum. Ba ka bir rnekle bu tutumu aklayaym : Eskiden Krolu sadece
X bir hikyenin kahraman olarak bilinir ve maceralar anlatlrken onun, ya da hikyenin teki kiilerinin azndan trkler de sra lanrd. Sonra, Osmanl tarihinin belli bir dneminde (XVInc yzyl sonlarnda)ki olaylara tanklk etmi bir halk airi Krolu'nun iirleri bulundu. Daha sonra, o zamana kadar sadece bir hikye kahraman olan ve gerekten yaam olduu bilinmeyen ekya - Krolu'nun XVI'nc yzyl sonu C elli hareketlerine katlm bir kii olduunu belirten A riv belgeleri bulundu. Bu bir sra bulular bizi Krolu hikyesinin ba kahraman ile halk airi Krolu'nun ayn kii olabilecei sonucuna gtrr. "Olabilece i diyerek bu yargnn kesin olam ayacan vurgulam ak isti yorum . te yandan, hikyenin Anadolu'da ve Anadolu dnda ki zengin eitlenmelerinde Krolu'nun adn tayan iirlerin tm XVI'nc yzyl sonlarnda yaam halk airi Krolu'nundur diye kestirip atamayacamz da bir gerektir. Ayn yargy Pir Sultan iin de verebiliriz. Gerek, yaam bir kii olarak nitele yebileceimiz bir Pir Sultan yannda menkabelere m al edilmi bir Pir Sultan vardr. Szm bitirirken, bir kann adlarn yerinde andm ve bana, 1939 ylnn Temmuz aynda kylerinde geirdiim gnler de unutulmaz saatler yaatm olan Banazl Pir Sultan hemerilerinden ve de bata Abdlbki Glpnarl olmak zere, Pir Sultan', iirleriyle, menkabeleriyle bilim dnyasna ve okuyucu evrelerine iletmekte katklar olmu derleyici ve aratrmaclardan, dnyam z terk edip gitmi olanlar rahmetle anmak, yaamlarn srdren lere iten selm ve sevgilerimi iletmek isterim. Kitabmzn bu basksnn eklemelerle tamamlanp dzen lenm esinde byk em ei gem i olan M. Sabri Koz dostum a da can u yrekten teekkrlerim i bir kere daha bildirm ek isterim. Ivry, 21 Aralk 1990 Pertev Nai BORAT A V
BRNC BLM
Pir Sultan'n Zamanna, Hayatna Dair Notlar ve Menkabeleri
PR SULTAN ABDAL HAKKINDA YAPILAN TETKKLERN VE NEREDLM METNLERN BBLYOGRAFYASI BASILMAMI METNLER - KISALTMALAR Tetkikler ve baslm metinler
123D.R.: Dervi Ruhullah. Bekta nefesleri. stanbul, Ktbhne-i Sd, 1340. - Burada-Pir Sultan'n 8 nefesi neredilmitir. B.A.: Besim Atalay. Bektalik ve edebiyat. stanbul, Matbaa-i mire 1340. - Bu kitapta airin 17 nefesi vardr. F.K.: Fuad Kprl. Pir Sultan Abdal. Hayat Mecmuas, 64. - Pir Sul tanin zamann, Hzr Paa ile mnasebetini, Kzlbalarn isyan hare ketleriyle ilgisini tespit eden iki manzumesini bu makalede buluruz. SN.E., I.: Sadettin Nzhet (Ergun). XVII'nci asr saz airlerinden Pir Sultan Abdal. (Trkiyat Enstits, Trk saz airlerine ait metinler ve tetkikler serisi, III). stanbul 1929. - Bu kitap Pir Sultan hakknda biricik mufassal tetkiktir. airin hayat, ahsiyeti, eserleri hakknda 21 sahifelik bir mukaddime ile 105 iirini ve 6 nefesin bestesini ihti va ediyor. S.N.E. II.: Sadettin Nzhet (Ergun). Bekta airleri. stanbul, Devlet M. 1930. - Burada Pir Sultan'n 6 iiri neredilmitir. M.. 1, 2, 3.: M. akir (lk tar). Pir Sultan Abdal'n baslmam nefesi: 1. Bartn gazetesi, say 579 ve sonras. 2. Azerbaycan Yurt Bilgisi mecmuas. Yl 2, say 14, ubat 1933. 3. Halk Bilgisi Haberleri, yl 8, say 89 - 90, Mart-Nisan 1939. 7V.LS. I.: Vahit Ltf Salc. Kzlba airleri. - Bartn gazetesinin 578 - 608 saylar arasndaki ksmn grebildiim bu makaleler seri sinin, gazetenin 581 ve 588 inci saylarndaki paralarnda Pir Sul tanin iki nefesi dercedilmitir. V.LS. L: Vahit Ltf Salc. Pir Sultan'n nefesleri. Halk bilgisi Haberleri, c. III, say 36. 15 Mays 1934. - V.LS. ksa bir mukaddemeden sonra Pir Sultanin 9 nefesini nerediyor.
4-
56-
8-
PR S u l t a n A b d a l
Mukaddemede sylediine gre kendisinde Pir Sultan'a ait olduu muhakkak olan 723 tane nefes vardr. 9V.LS. III.: Vahit Ltf Salc. Kzlba airleri. - Yeni Trk mec muas, say 81, Eyll 1939. - Burada muham'r Kzlbalk ve Kzlbalar hakknda malmat veriyor ve Pir Sultann bir iirini nerediyor. Yldz Dandan bahseden bu iir mnasebetiyle V.LS. airin Yldzeli'li olmas ihtimalini kuvvetsiz bulduunu sylyor ve bu meselenin tetkikini Pir Sultana ait neretmek istedii esere brak yor; nerettii iirle ilgili bir menkabe kaydeden muharrir bu iirin ayinlerde okunduunu ilve ediyor.
Metinler ve menkabeler iin szl ve yazl baslmam kaynaklar

a- Yazl kaynaklar: 19- .K. c: niversite ktphanesi, Edebiyat yazmalar, T. 1034 No. daki cnk. 20- R.Y. c: Kitap Raif Yelkenci'deki cnk. 21- M.E.B.A.: Menakp l-Esrr Behet'l-Ahrr. 22- Ks, c: Abdlbki Glpnarl'nn Kayseri'de tetkik ettii cnk. 23- ABG, C: Abdlbki Glpnarl'daki mecmua ve cnkler. 24- A. z, c.: arklal k Ali zzet zkal'n tarad mecmualar: A. iz, c. I.: arkla'nn di kynden Muharrem'e ait mecmua. A. z, c. II.: Malatya'nn eyh Haan kynden Haan amur'a ait mecmua. A. iz, c. III.: Hamd Hoca'ya ait mecmua. b- Szl kaynaklar: 25- A. z.: k Ali izzet zkan (arkla, yk ky). 26- Ah H.B.: arkla'nn yk kynden Ahi olu Hamdi Baran. 27- Bz,: Banaz (Sivas, Yldzeli)llarn ifah rivayetleri. 28- Bdc: Badcivan (Erzurum, Hasankale)llarn ifah rivayetleri. 29- k Ali izzet zkan'a iirler ve rivayetler veren m uhtelif ahs lar A. iz, L: Glhisarn skender eyh kynden Molla Dursun olu Duran. A. iz, L: arkla'nn yk kynden Ahi olu Mehmet Aa. A.iz, III.: YozgatlI Bekta. A.z, IV.: Sivri Alanl k brahim. A.z, V.: Yozgatn Krk Sofu kynden Murtaza Aa. A.iz, VI.: arkla, Ortaky, Ali Baba. A. z, VII.: arkla, Alaayr, Banaz olu Vahap. A.z, V III: arkla. Alakese ky, Alan Aa. A.z, IX.: arkla, yk ky, Ahmet olu Musa zkan. A. z, X.: arkla, yk ky, Ahi olu Seyid Aa. A. iz, XI.: arkla, Sivri Alan, k Veysel.
10- V.LS. IV.: Vahit Ltf Salc. Kzlba airleri. Yeni Trk mec muas, say 84, birinci knun 1939. - Burada Pir Sultan'n bir iiri neredilmitir. Bu iir, yukarda No: 7'de gsterdiimiz, Bartn gaze tesi, say 581'de de dercedilmitir. 11V.LS. V.: Vahit Ltf Salc. Kzlba airleri. - Halk Bilgisi Haber leri, Yl 9, say 102. Bu makale, yukarda No: 9'da bahsettiimiz makalenin ayndr.
12- V.LS. VI.: Vahit Ltf Salc. Kzlba airleri. Halk Bilgisi Haber leri, yl 9, say 104, Haziran 1940. - Bu makale, yukarda No: 10'da bahsettiimiz makalenin ayndr. 13- V.LS. VII.: Vahit Ltf Salc. Kzlba airleri. Halk Bilgisi Haber leri, yl 9, say 105, Temmuz 1940. - Bu makale, yukarda No: 7'de gsterdiimiz, Bartn gazetesi, say 588'de de kmtr. 14- V.LS. VIII.: Vahit Ltfi Salc. Pir Sultan'n bir nefesine ait beste. Mzik Mecmuas. 15.K.: Bekta nefesleri, gfteler ve besteler, stanbul Konservatu ar neriyatndan. stanbul 1933, 2 cz, 102 sahife. - Burada ne redilen 87 nefes iinde Pir Sultan'n manzumeleri de vardr. N.K.A. I.: Naci Kum Atabeyli. Anadolu'nun norm ve srcekleri ile ilgili notlar. XVIII inci Beynelmilel Antropoloji ve Prehistorik Arkeoloji Kongresi Tebliler Kitab, Trke ksm, s. 340 - 396. Ankara 1934. - Burada Pir Sultan'n "Yldz Da" iiri dercedilmitir (s. 394). N.K.A. II.: Naci Kum Atabeyli. Antalya Tahtaclarna dair notlar. Trk Tarih, Arkeolog ya, Etnografya Dergisi, say IV, 1940. s. 203 - 212. Burada Pir Sultan'n bir iiri neredilmitir. P.N.B.: Pertev Naili Boratav. Pir Sultan Abdal. lk, say 89; c. XV, Temmuz 1940. Bu makalede, Pir Sultan'n menkbelerinden bahse dilmi ve bilhassa sanatnn tahlili yaplmtr.
16-
17-
18-
A. iz, XII.: arkla, Alaayr, Banaz olu Veli Aa. A. iz, XIII.: arkla, yk, k Sabri. A. iz, XIV.: Divrikli Osman. A. !zrXV.: arkla, Kavak ky, Haydar Aa. A. z, XVI.: stanbul'da, Divrik'in Kemhu kynden Erze'de Sn mez. A. iz, XVII.: Divrik'in Kale kynden Hseyin Efendi. A. z, XVIII.: arkla. Ortaky, Kara k olu Mustafa. A. iz, XIX.: orumlu Halil. A. iz, XX.: Ankara'da Divrikli Abdullah. A. iz, XXI.: arkla, Krt - Arap - Osman ky, smail olu Hseyin Grsoy. A. iz, XXII.: Ankara'da Maral smail Efendi. 30DKHM. Ar.: Ankara Devlet Konservatuar Halk Mzii Arivi.
II
PR SULTAN ABDAL'IN HAYATI, ZAMANI VE ANADOLU'DA ALEVLK HAKKINDA NOTLAR

ran'da bir i Trkmen saltanat kuran ah smail (Haty), ecdad olan Erdebil Sofilerinin ve bilhassa atas Seyyid ishak Safiyyeddin-i Erdebilfnin nfuzuna dayanm, ran, Azerbaycan, Anadolu, hatt Rumeli'deki Alev-Kzlba zmre tarafndan gerek kendisi, gerek kendisinden sonra ran hattn igal eden ahfad meru ah addedilmi, hatt "yllarcadr beklenen ah'n gelm ek te olduu" propaganda edilerek bunlara adet Mehd payesi verilmitir1. Safevler ran'da "isn1 aer-Ca'fer" mezhebinin
Bizde (A. B. G.) bulunan ve m aym un ylna m sadif 1079 hicride Acarlu kabilesi Beyi Selm n Aka-y Bey'in olu iin "Trab- kudm - Em rlM 'm inin M uham m ed B a kr ibn M u h a m m e d i" ta ra fn d a n ya zla n F uzul d iv n nn ba tarafnda "N sihatnm e-i M rid-i Kmil ibn A rifin Sultan h Saf aleyh-is-selm " balkl ve m ef'ln m ef'ln fa'ln" vezninde 74 beyitlik m esnevi tarznda b ir iir vardr. S onunda "tem m et bil hayr ta mm d nsihatnm e-i Sultan Haty kuddise srruh ul-azz" yazs var. Bu m esnevi "Haty" m ahlasn tam aktadr ve ah sm ail'e aittir, soflik erk nndan bahsetm ektedir. M esnevinin bandaki "aleyh-is-selm " sz, ah sm ail'e ve ceddine verilen ehem m iyeti gsterir. "Menkb l-esrr Behetlahrr" adl eserde ah Tahm asb'n, Peygam bere kadar eceresi yazl oldu u gibi ayrca ah Tahm asb hakknda bir de uzun m edhiye vardr. Haty'ye isnat edilen, fakat Tahm asb'n zam annda yazld bu m edhiyeden anla lan m ezkr eser Alevlerce "Byk Buyruk" ve "mam Ca'fer Buyruu" diye anlr ve soflik erknndan, soflik ananelerinden bahseder. Ayrca "Dergh- lde Seyyid Abdlbk Efendi Hazretleri Evliyaya m uhip olan m 'm inlere gnderdii m ektuptur" balkl ve aa yukar yirm i se kiz sahifeden ibaret olan bir buyruk daha va rd r ki A le v le rc e "K k Buyruk" diye andr. Bu eserin ba tarafnda Seyyid Abdlbk, yllarca beklenen h'n gelm ekte olduunu sylyor. Bu Buyrukta Alevlik erkn ve yaplan sularn cezalar yazldr. Her cezaya m ukabil m uayyen bir m iktarda alnan Halife hakk, ah Saf Ocana aittir, yani ran ahnn hakkdr. Anadolu ve Rumeli'deki AlevKzlba'larn ran'a ve Safev hanedanna merbutiyeti asrlarca srm , za man zaman isyanlar zuhur etmi, btn iddetli hareketlere ramen ran'dan Anadolu'ya Halifeler gelip gitmi, Alevlerce ve Devlete "Yukar Diyar, 'Yuka r Cnib' denen ran'a Anadolu'dan sadakalar, nezir ve niyazlar akmtr. Bu hususta merhum Ahm et Refik'in "On altnc asrda Rafzlik ve B ektalik" adl eserine baknz (stanbul, 1932, s. 5, 7 - 11 ve 29, 31, 50, 52,
P Ir S u l t a n A b d a l
53'nc vesikalar, s. 26, 27 - 28, 37, 39 - 41). rann m alp oluu bile bu ball zayflatm am , bilkis intikam arzularn kuvvetlendirm itir. Pir Ali adl Kzlba airinin u nefesine baknz: Osmanlu yanna kalr m sandn Nice intikam lar alnsa gerek M ehd ka r ise n ic'o lu r hlin Heybetli ksleri alnsa gerek. Gazi M ehd b ir gn Uruma kar Yezid kalesini hem burcun ykar On ik i Im am 'n sancan eker Krmz tc ile salnsa gerek. Sanma k i O sm anlu yanna kalr Tanrnn arslan ah olu gelir Darb ile elinden tahtn alr Harabende erkn srlse gerek. Yezid gze alm ol gzel ah M uham m ed A li'd ir ann yarda A li'm dnyaya gelirse b ir da iiden Yezidler yerinse gerek. B ir gn bu dnyann sahibi g e lir On iki mam 'm hakkn alr Yezidler aradan hep te le f olur M 'm inlerin h a li sorulsa gerek. Pir Ali d er M ehd cier yan Krm zdr donu yeil sanca Dzelim koalm baheyi ba Yezidler aradan srlse gerek. (A B G. c.) skender M n'nin "Tarih-i lem ry- A bbas" adl ran tarihinde, ah Tahm asb'n "M ehd" olarak kabul e dildiine ve buna nanm "Kalendern" taifesini, bu kanaatlerinden ah'n kendinin bile vazgelrem edllne dair bir kayt vardr: "962 senesi uhrunda Kalendern- b se r p ve ltiyn- (? 6 V 'J ) ka lender nm dan bir taife yaylak Surluk S ultaniye ( (J lk u J v A ) de huzur-u ha gelp hsn- itikad ve huls-u kalb nlhad iddia zm nnda kendlerden bed itikad cilveger- manssa-l zuhur ve ol hazret hakknda M eh-ddir dey m rtekib-l kizb zr olup nice ekavl-i bengiyne temhd-i m ukad-dem t- ebtl eylediler ve Hazret-I h- val ch delil-l kata ile m ezburlar ol akideden dndrp ilzama ikdam eyledik e kalendern- mezbrnn m balalar reside-l serhadd-i ifrat oldu. hir l-em r em r-i h ile ol grh-u lm makam- siyasete gtrp ilerinden birisinin ban darb- tokm ak ile kfte ve diyr- adem e refte eyle diler ve sairleri ol hle nazr ve nigern iken yine zehanlarndan kelim at- l til cereyan edp ol akde-i fsideden rc eylem ediler, t ki kalendern- benglyndan krk nefer zikrolunduu zre darb- tokm ak ile siyaset ve ol ta rik ile dr- cezaya nakl hareket eylediler." (Tarih-i lem ry- Abbas'nin trke tercm esi; mtercim i M uham med Nebh; bu tercm e Nevehirli bra him Paa'nn sadrazam l zam annda yaplmtr. stanbul inklp Ktpha nesi, M. Cevdet yazm alar, N. 57; var. 118 a; "Vakayi-I m tenevvla-l eyym-
mrevvici saylrken yine ran'da "Goranlar", Anadolu'da "Alev ler" denen ve hemen hepsi Erdebll sofilerine uymu bulundukla rndan umum olarak "Sofyn, Sof, Sofler" diye anlan "i Btn, Ali-Allah" zmre tarafndan sereme ve pir tannmlard2. Bu kanaati meydana getiren propagandann en mhim unsuru, bata Haty olmak zere Alev-Kzlba airlerin halka z dilleriy le hitap etmeleri, gh tallm, gh lirik iirlerinin yaylmas, Buyruk denen ve mezhebin esas inanlaryla amel tarzlarn ve ananele rini gsteren ve halk diliyle yazlm olan mensur kitaplarn elden ele gezmesiydi. Esasen XV-XVI'nc asrdan nce, hatt daha Xlll'nc asrdan itibaren Yunus Emre, Sald Emre, k Paa, Ynus ve k Paa mensuplar, bilhare Hac Bayram- Veli, Erefolu ve Bektlerden Kaygusuz Abdal, ekseriyetle hece vezniyle ve sade dille iirler yazmlar, bunlarn bir ksm da yine sade, fakat mensur risaleler meydana getirmilerdi3. Bu suretle halka hitap eden sofiyane iirler, yahut sade ve basit risaleler yazlmas bir r haline gelmiti. Ayn yoldan yryen ah smail ve mensuplar btn inann iirini ve heyecann yarat mlar, nefesleri btn halk arasnda yaylmaa balamt. Alev - Kzlbalar yedi tane byk air tanrlar: Nesim, Fu zul, Haty, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Yemn, Vlrn. Nesim, dili klsik ve mezhebi huruf olmakla beraber Alev-Bektaler tarafndan benimsenmitir. Bektalikin muhtelif inanlardan meydana geldii ve nihayet hurufllin de AlevBektalikte esas inanlardan biri olduu dnlrse, bunun asl anlalr. Fuzul henz lykyla tetkik edilmemitir. Ancak Bektaler bu airi kendilerinden sayarlar, hatt Abdlm'min Dede isminde birinin dervii olan Fuzl'nin Kerbel Bekta tekkesinde lraclk ettiini sylerler. Bunun katiyen asl olma makla beraber Fuzl'nin Alev-Bektaler tarafndan benimsen diini gstermek itibariyle dikkate deer. Ancak Fuzl'nin tam bir l-isn aer olduu, tasavvufu, kane bir eda ile, bilhassa
ferhunde encam" balkl ve ah Tahm asb'n saltanat zam anna ait vaka lar arasnda). ah smail'in atas eyh Cneyd Anadolu'ya gelmi, Konya, Halep, Canik ve Trabzon'da bulunmu. Rum eli'den Bedreddln Sofileri kendisine uymutur. Daha XV'incl asrda Anadolu'dan Erdebil Sofilerine tbi olan halk, ziyaret iin Erdebil'e, Erdebil Sofilerine gidiyorlar; kendilerine niin Hacca gitm edik leri sorulurca "biz diriye varrz, lye varm ayz" diye cevap veriyorlard (k Paazade Tarihi, stanbul, Matbaa-I m ire, 1332, s. 264 - 269). Hac Bayram- Veli'ye nisbet edilen kk bir m ensur risale vardr. Erefolu'nun "M zekkl'n-nfs" adl m ensur risalesi pek mehurdur. Kaygusuz Abdal'In "Budalanm e" diye m ehur risalesiyle "M alatanm e"sl ve dier baz m ensur m akalt vardr.
10
11
"Leyl ve M ecnuri'da tam bir kudretle ifade ettii, nihayet bu airde baz batn temayllerin, hatt huruflik izlerinin, belirsiz olmakla beraber, mevcudiyeti muhakkaktr4. Yedi airden Haty, Pir Sultan, Kul Himmet, Yemn ve Virn ise tam batndirler. ran'da i-ca'fer mezhebinin mrevvici olan smail Safev, Aliallah zmre arasnda Ali olu ve Pir'dir. Pir Sultan ve Kul Himmet ise nefesleri asrlarca Bekta-Kzlbalar tarafndan sylenegelmi iki kudretli batn halk airidir. "Faziletnme" sahibi ve Otman Baba tarikatna mensup Yemn5 ile tam bir ali-allah ve hurf olan VirnYin6 batnliinde de hi phe yoktur. Alev - Kzlbalar, mezhepleri gibi muhtelif zmrelere mensup, fakat inan bakmndan batn ve binaenaleyh ayn akideye sahip olan bu airlerin her nefesini "Dvazde mam"7 sayarlar. Klsik edebiya tn iki kudretli airi olan Nesim ve Fuzl'yi bir tarafa brakalm.
Fuzul'de batnlie ait tem ayller iin "Azerbaycan Yurt Bilgisi" M ecm uas nn 8 - 9 uncu saysndaki m akalem ize baknz. Y e m n 'n in h u r fli i F a z iie tn a m e "n in b iro k y e rle rin d e a p a k g r nr. O tm a n B a b a ta rik a tn d a n A k y a z l'y a m e n s u b iy e ti u b e y itle rd e n anlalyor: Sekiz yz yetm ie varnca hicret C ihana gn g ib i dodu kudret iya n e tti vilyet nurun ol mh Hem en ken d isi id i Hazret-i ah Sekiz y z seksen olunca hicret D em -i fniden o ah e tti rihlet H sam ah id i ism iyle o sultan G an Baba d e r id i baz insan Nian u kisve ti se b a l m es n Yerine Kutb ibrahm -i s n i R esuln hicretinden anla hir D okuz y z b ir iinde oldu zahir Ad Akyazl Sultn'dr Kutb K i im d i leme o l candr Kutb. (Faziletname, stanbul 1327. Ahm et Hzr tab, s. 83) Y e m n kita b n 925 h icrd e ya zm tr: A li'n in h icretin d e n ba'de b il g il D okuz yzden dahi y ig irm i be yl nazm a geldi bu fazi u keram et M uham m ed M ustafa'ya bin salvt 6 (Ayn tab', s. 288) V irn'nin h u ru fli e a it bir kk risalesi vardr. A yrca byk bir divan da olan bu a irin ris a le s i b ir ka ke re b a slm ve bir b a sm d a ris a le s i nin so n u n a iirle rin d e n pek az b ir m iktar da a ln m tr. in d e O n iki m a m 'n ad g e e n iirle re "D v a z d e m a m ", A le v le rin ta b irin ce "D va zm a m " de rle r. Bu iirle r s yle n irke n A le vle r'in erkekleri diz kerler, kadnlar ayaa kalkarlar.
Yemn'nin hece ile, hatt Fazlletnme'den baka aruzla yazlm bir iirine rastlamadk. Virn'nin koskoca divan da batan baa aruzdur; yalnz tekkelerde hece ile bir iki nefesi sylenirdi; eer o nefesler hakikaten Virn'nin ise arada bir heceyi de kullanm demektir. Ayn zamanda gerek Yemn gerek Viran, ancak di van airlerinin orta dereceden aa airleriyle mukayese edilebi lecek derecede airlerdir ve sanrz ki bu mukayese neticesinde de haklarnda m spet bir kanaat sahibi olamayz. u halde bu yedi airden elimizde Haty, Pir Sultan ve Kul Himmet kalr. Ha ty yalnz asrnn deil, btn bektai-kzlba edebiyatnn didak tik sahada en kudretli bir airidir Pir Sultan'la Kul Himmet'i de bu edebiyatn lirik iki byk airi olarak takdim etmekte hi te reddt etmeyiz. Pir Sultan hakknda imdiye kadar toplu malumat veren ve Pir Sultan'a ait iirleri toplayan bir tek kitap neredilmitir; o da Sadettin Nzhet Ergun'un "Pir Sultan Abdal" adl kitabdr. Ancak bu kitapta, Alev-Kzlbalarca adet bir destan sahibi olan Pir Sultan Abdal'a ait pek az malmat verilmi, hakkndaki menkabeler tespit edilmemi ve iirleri ok muahhar mecmua lardan toplanm, toplanan iirler de eda ve slp bakmndan isabetli bir intikadla ayrlmamtr. Hatt Sadettin Nzhet Ergun, Menkb l-esrr Behet'l-ahrr" adl mhim eserde Haty'nin ve baz kzlba airlerinin kymet itibariyle olduka ehemmiyetli hec iirleri mnderitir" dedii halde (s. 5) ah Tahmasb zama nnda yazld, iinde ah Tahmasb'a bir medhiyenin bulunma syla muhakkak ve sabit olan bu eseri grmemitir. Eer grsey di, phe yok ki bu kitapta Pir Sultan'a ait olarak mukayyet bulu nan nefesleri eserine alacakt. Biz bu kudretli air hakknda bildiklerimizi yazacak ve ka tiyete yakn bir ihtimalle Pir Sultan'a ait olduunu sandmz iirle rini bir araya toplayacaz. Ancak bu arada, yukarda sylediimiz gibi, Pir Sultan hakknda kan tek kitap olduu iin. Sadettin Nzhet Ergun'un kitabna mracaatmz ve iktiza ettike bu kitap taki malmatn bir ksmn tahlil ve tenkit etm em iz pek tabidir. Sadettin Nzhet Ergun'un dedii gibi bu eit iirleri, bil hassa Pir Sultan gibi, iirleri toplanmam, neredilmemi, kulak tan kulaa, azdan aza yaylm, fakat btn bir zmrece be nimsenmi bir airin iirlerini katiyetle ayrp tespit etm ek ok mkildir. Bir mecmuada Pir Sultan adna mukayyet bir iir, dier bir mecmuada Haty'ye, yahut dier bir aire atfen kayde
12
P R S u l t a n A b d a l
13
dilmitir. (Sadettin Nzhet, Pir Sultan Abdal, s. 6 - 10). Bu kar kln sebepleri bizce unlardr: 1. Bir iir hafzadadr. Fakat hafzadan hafzaya, azdan aza intikal ederken birok yerleri bozula gelmitir. Bu suretle ive, lehe tamamyla syleyene ve sylenen yere gre deiir. Hatt bazen msralarla drtlkler bile deierek bir iirin msrala r, drtlkleri dier bir iire karr. Bekta-Kzlbalarca "ah beyt" denen ve airin adn tayan beyit unutulur. Biri syleyen airin adn "Pir Sultan" diye anarken, dier birisi "Haty" diye anmaa balar. Okuma, yazm a bilen ve mecmua tertibine merakl olanlarn bir ksm "Pir Sultan" bir ksm da "Haty" adn kaydeder. Bu suretle hem asl airin kim olduu katiyetle biline mez, hem de iir bozuk bir hale gelir. 2. airlerin mahlaslar, adlar ayndr, yahut birbirine pek benzer, yahut da birisine verilen lkap, o birine de verilir. Ynus Emre ile dier Ynus'larn, Kaygusuz Abdal'la Melm Kaygusuz'un iirlerini birinci sebeple Abdal Musa Sultan, Balm Sultan... gibi airlerin iirleri de kinci sebeple karmtr. Hac Bekta- Veli'ye "Pir Sultan" da dendii iin Pir Sultann bz iirlerini bz mecmua larda Hac Bekta namna mukayyet grdk, keza Melm kutbu Olan eyh'e zamannda "elebi eyh" dendii gibi, Cemal-i Aksary'ye de "elebi Halife" dendiinden Halveti Cemaleddin-i Aksary'nin bz iirlerini Olan eyh namna kaydedenler bulunmutur. 3. Bir nefesten hatrda birka drtlk kalmtr. Herhangi bir air bunu tam am lar ve son drtlkte eski airlerden birinin adn anar. Bu, az olmakla beraber vkidir. Bektai tekkelerinde buna ahit olduk. 4. Herhangi bir air menkbesi teekkl eden eski bir Veli namna bir iir yazar. iiri onun azndan yazd gibi son beyit veya drtlkte de onun mahlasn kullanr. Eer menkbe sahibi de airse bu suretle iirlerine bir iir daha ilve edilmi olur. Mersiye kitaplarnda "lisan- hl" denen ve Kerbel vakasnda hazr bulunanlarn azndan yazlm iirler bunun en canl misal leridir. "Alamaz" redifti bir gazelde Nesim nasl yzldn uzun uzadya anlatmaktadr. slbu ve eday bir tarafa braka lm, bu gazelin N esim fye ait olmad muhakkaktr. Fakat Nesim fnin olarak hl okunmakta ve sylenmektedir. 5. Halk bz garip, hatt mstehcen, vezni, kafiyesi bozuk, yahut dzgn iirleri, tekerlemeleri, hlsa uydurma eyleri, byklere atfeder. Fuzl'ye, Nedim'e, NbFye, Namk Kemal'e
isnat edilen ve hikyeleri de uydurulan byle garip iirler hl halk arasnda sylenip durmaktadr. Btn bu sebepler yznden, bilhassa menkbe sahibi ve bir zmre tarafndan benimsenmi olan Pir Sultan'n hakik iirle rini ayrmakta yalnz mecmualara, hatt yazl tarihleri eski bile olsa, itimat etmek katiyen doru deildir. M ecmualardaki, bir aire atfedilen iirlerin phe yok ki ou o airindir. Fakat az, yahut ok bir km da ona izafe edilmitir. u halde bu iirlerin oundan airin slp hususiyetini ve edasn anlayabiliriz. Bu noktaya vardktan sonra miyar elde edilmitir. Artk her iiri bu miyara gre tetkik etmemiz icap eder. Mesel iirlerin ou sade trke ve terkipsizse, mulk nazariyeler, talim dsturlar yerine kane ve lirik tahasssleri ihtiva ediyorsa phe yok ki ar ve terkipli bir dille yazlm talim bir gaye gzeten be tane iir o airin olamaz. Yahut iirlerin ounda talim bir gaye gzetili yor, ar bir lisan kullanlyor, terkiplerde hata edilmiyorsa, lisan sade, iindeki bir iki klsik sz bile hatal ve tamamyla kane be iirin ayn aire aidiyeti ok phelidir. airin fikri de bu ayrt etmede bize yardm edebilir. Mesel bir Bekta-Alev air, imam- zam- methedemez. "Tevell" ve "teberrden bahseden bir airin de tam Ortodoks-Snn akidelerine sahip olmad, i deilse bile i temayllere malik olduu aa yukar meydandadr. Btn bunlarla beraber, bu miyara tatbik an ayrt edil mi olan iirlerin herhangi bir aire aidiyeti yine kat ve muhakkak deildir, fakat katiyete herhalde yakndr. Bata slp ve eda, sonra fikir ve tarz esas ittihaz edilerek yaplan bir ayrt etme ve ayklama ameliyesi neticesinde elde edilen iirler, yzde yz ol masa da hi olmazsa yzde seksen, doksan ayn aire aittir. Fa kat bu esaslar gzetilmeden btn mecmualarda bir aire ait olarak grlen iirler bir araya getirilir, yahut bir iir be mecmu ada bir aire, yirmi mecmuada dier bir aire atfolunmusa ok luk gzetilerek yirmi mecmuada adna kaydedilen aire mal edi lirse bu usuln neticesi tesadfe baldr. Biz Pir Sultan'n iirlerini ayrt ederken her eyden nce lisan, slp ve eday, ondan sonra da tarz ve fikri esas ittihaz ettik. Pir Sultan, lim olmasa bile halk iirinin tekniine tamamy la vakf. Vezin hatas, yersiz duraklarda kelime blmeleri onda hemen hemen hi yok. Baz iirlerinde byle aksaklklara tesadf edilse bile bunlar phe yok ki syleyenlerin, istinsah edenlerin hatas. Lisan, tamamyla halk lisan ve gayet selis. Terkipli, adal
14
bir dili yok. Talim iirleri pek az ve bunlarda bile kane bir eda var. Btn iirlerinde asl unsur lirizm. Sonra onda yle eski azizlerden, onlarn menkbelerinden, tasavvufun derin ve mulak nazariyelerinden uzun uzadya bahis yok. O, her eyden evvel i-Batn inan bir heyecan haline getirmi, Safev ahlarna, onlarn kutsiyetine, galip geleceklerine inanm, ayn zamanda cidden de sevmi, ayrl tatm, bar yank ve hakik bir ktr. Bu samim airden basit halk airleri, maarelere girien kahve klar gibi kelime oyunlar, tecnisli iirler beklemek bizce hi doru deildir. O, iirlerinde kendi imann, kendi akn, kendi hasretini terennm etmi, bizce manev hayatn, ruh haletlerini olduu gibi nakletmitir. Ayn zamanda Pir Sultan'da kudretli ve hakik bir airin en bariz hususiyeti olan kuvvetli bir teda kabiliye ti grmekteyiz. Bundan dolay iirleri hi aksamadan akp gitmek te, msralar birbirine harikulade bulularla eklenip bir btn tekil etmektedir. Bulularnda hakikaten bir fevkaldelik vardr. "ah"a gitmee hazrlanrken nndeki yaylaya, kara topraa, almaz mesafelere bakp, Gerben ben de bostan olursam illerin dilinde destan olursam Kara toprak senden stn olursam Ben de bu yayladan ah'a giderim. Dost elinden dolu imi deliyim st kan kpkl mee seliyim Ben bir yol oluyum yol sefiliyim Ben de bu yayladan ah'a giderim. der. Slasna gitmek isterken halini, Ak pnarn boz bulank seliyim Ol sebepten aklm yoktur deliyim Naci derler drt gruhun biriyim Araan Hak divannda bul beni. Gider idim ben de kendi iime Akn dolular yad bama A katt benim tatl ama Ummanlara gark eyledi sel beni. diye anlatr. Yldz Da'nn bandaki duman ona,
Gzel yrim muradma ereyim Niin gitmez Yldz Dan duman Gelmi iken bir habercik soraym Niin gitmez Yldz Dan duman. Hateminin al krmz ta var Bahesinde blbl sesli kuu var Ben de bilmem ne talihsiz ba var Niin gitmez Yldz Dan duman. Ben de bildim u dalarn ahsn Yce ycelerin mihr mhsn Pir Sultan Abdal )n seyranghsn Niin gitmez Yldz Dan duman. gibi ok gzel bir iir ilham eder. Blble, evrilip evrilip st yanmda tme blbl tme gnl ho deil Benim derdim yeter bir de sen katma tme blbl tme gnl ho deil. Bir salk ye imi dnya varndan Nice vaz geleyim zlfn telinden Ayr dtm ol ah'mn ilinden tme blbl tme gnl ho deil. Bakmaz msn u rmaa cokuna Gkten inip otur gnl kkne Seni beni yaradann akna tme blbl tme gnl ho deil. diye yalvarr. Sunasn kaybedince, Sabahtan cemalin seyran eyledim Gnller perian elinden sunam Nice bekliyeyim gurbet illerde Hi bilir yok mudur halimden sunam. Kemhalar giyinip znnar balanmaz Eser seher yeli teli rganmaz Sen gidelden deli gnl elenmez Bir bergzar versen telinden sunam.
16
17
Sen seher yelisin gider gelmezsin Gelirsen de bana bak kalmazsn Seni uuranlar murad almasn Seni kim uurdu glnden sunam. diye hatralarn nakleder; yahut, Bana gl diyorlar neme gleyim Alamak anma dt neyleyim lin gl am al ile yeil u benim gllerim soldu neyleyim. Karadan aldrdm nerre bazm Ara kardlar h u szumu Elimden aldlar krpe kuzumu Firkati barm deldi neyleyim. Pir Sultan A bdali m Krklar Yediler Bu yolu erkn byle kodular Allah verdiini almaz dediler Bana verdiini ald neyleyim. diye alar, szlanr. Gh sar tanburasna hitab eder, gh turna larla konuur, gh idem le syleir. Ali'ye, On iki m am'a kar duyduu sevgi dolu duygular, samim man, ran ahlarna kar besledii hakik tahassr erheder. Bazan urad dertle ri, musibetleri o tatl diliyle, o kudretli ve sade ifadesiyle, o canl tedaileriyle birer bedia halinde ebediyete sunar, bazen da grd sitemlerden ve zamanndan ikyet eder. Yahut lm anar, dnyann fenasn, lmden sonraki yokluumuzu btn eniyetile, tam bir iir halinde terennm eder. Onun pek az olan talim iirlerinde bile bu samim lisan, bu kudretli eda, bu ikane ifade derhal kendini gsterir. Mesel Pir Sultan'da pek az tesadf edilen ve Ynus'la XIII nc asr airleri ne has olan u musammat okuyalm: Serseri girme meydana ktan ahval isterler. Kalllk ile urma dem Tasdik ehli kal isterler. Uyan bu gaflet hbndan sbat isterler btndan Her ka sohbetinden Erkn ile yol isterler.
Erenler oynar utulmaz Bu yola hile katlmaz Bunda harmhre satlmaz Ya gehver ya la'l isterler. Kl krk pare ederler Birin yol tutup giderler Dile n'itibar ederler Hl iinde hl isterler. Pir Sultan Abdal neylersin Mkil halledip sylersin Arsn iek yaylarsn Yarn senden bal isterler. "Menkb l-Esrr Behet'l-Ahrridaki bu nefesin Pir Sultan'a aidiyetinde hi phemiz yoktur. Usan ayni lisan, tedailer ayn kudrette; ifade derhal kendini gstermekte. Pir Sultan'n bu hususiyetini kavradktan sonra artk tabiatyla, Lmekn ilinden msafir geldim Bu fena mlkne bastm kademe. Nerenin selmn getirdin desen Elest Bezminden geldim bu deme. Elest Bezminden gelip giderken Sarvan olup Hak katarn gderken amurun yuurup balk ederken Srtm ile su tadm dem'e. gibi bir iir, Pir Sultan'n olamaz. Melm Ahmed Srban'n olan bu iire Abdullah- Bosnav'nin bir erhi de olduu grlnce Pir Sultan'n olmad tamamyla tahakkuk eder (Sadettin Nzhet Ergun bu iiri Pir Sultan'n sanmtr: "Pir Sultan Abdal", iir 10, s. 29). "Uyane" redifli, souk tecnlslerle yazlm oyuncak iir (ayn kitap, iir 12, s. 30-31) Pir Sultan'n samimiyetine hi ya kmaz. iinde yalnz Alev-Bektalerce deil, btn ilerce sevilmeyen Sa'd ibn Eb Vakkas'n ad hrmetle geen iirin Pir Sultanla hi bir mnasebeti yoktur (iir 15, s. 32). " E lif redifli ve kuvvetli bir Huruflik kokusu tayan, tasavvufun derin telkkile rini ihtiva eden, iinde "kevn-i muht, mebde, ma'd, esas- man', kf u nun, istiva, levh-i mahfuz, ilm-i esma" gibi stlahlar, "cism cn, kehken, hl n, dd-u nran, munis, defter-i
18
19
bert" gibi Pir Sultan'n hi kullanmad terkip ve kelimeler bulu nan iirin Pir Sultan'a atfna imkn yoktur (iir 14, s. 31 - 32). Pir Sultan'n iirlerinde On ki mam ve Hac Bekta'tan baka bir azizin adna hemen hemen tesadf etmiyoruz. Hac Bekta bile onun iirlerinde ok geri plndadr; eer Hac Bekta' en iirler onunsa phe yok ki Bektailerin hatrn ho etmek iin yazlmtr. Pir Sultan bir Bektai deil, bir Alevi dir; Hac Bekta'a deil, ran Safev ahlarna baldr. Rumeli' ye getii de malm deil. Onun talim iirlerinde yalnz aievkzlba erknndan bahsedilmekte. u halde Rumeli'den, Otman Babadan, Akyazl'dan ve sair Azizlerden bahseden iirlerin onun olmas ok phelidir. Bu iirlerin edasna bakarsak bu phe de gider ve katiyetle hkmederiz ki bunlarn Pir Sultan'la hibir mnasebeti yoktur (SNE, 51 ve 52'nci iirler, S. 48, 48 49). Ona atfedilen iirlerden birisinin son drtlne bakalm: Pir Sultan sdk ile at meydan Pest ettiler Akyazl Sultan N eylesin gelsin k Mihmr Arzulayp size geldim Erenler. Bu drtlkte Pir Sultan szyle Hac Bekta kastedilmektedir ve nc msrada air mahlasn anmaktadr. iir k Mihmnnindir. Pir Sultan sz grlr grlmez, hatt dikkatle okunm a dan Pir Sultan adna kaydedilivermitir. Yukarda, Pir Sultan'n toplu iirlerini ve hayatna ait malmat ihtiva ettii iin btn mhhazalarmzn bir ksmnda Sadettin Nzhet'in kitabndan zarur olarak bahsedeceimizi sylemitik. Bu bahse son verir ken Sadettin Nzhet'in kitabndaki iirler iinde, cnklerde Balm Sultan, Abdal Musa, Haty, Kul Himmet, Dervi brahim, Veli, Yeksn, hatt Seyrn'ye ait olarak kaydedilen birok iirlerin Pir Sultan adna kaydedildiini de syleyelim. Evet, bu iirler mutlaka baz mecmualarda da Pir Sultan adna kaytldr. Fakat her iiri, dediimiz gibi slp, eda, lisan ve ifade bakmndan incelemek iktiza eder. Biz, bu inceleme neticesinde Pir Sultan'a aidiyetine kuvvetle ihtimal verdiimiz iirleri, Sadettin Nzhetin kitabnda bulunanlar iinden ayrt ederek bulunmayanlar da azdan, cnklerden ve menkbelerden alarak toplu bir halde sunuyoruz. Pir Sultan'n hayatna dair sarih malmatmz yok. Ancak kendisi, adnn Haydar olduunu ve neslinin Yemen'de bulundu unu bir nefesindeki,
Pir Sultan Abda/im destim dmanda smim Koca Haydar neslim Yemen'de Garip baa bir hal gelse zamanda Orda her kiinin dostu bulunmaz. drtlyle tespit ettii gibi yine bir nefesinde, Pir Sultan 'm Haydar unda ok keramet var insanda O cihanda bu cihanda Ali'ye saydlar bizi. diyor. Dier bir nefesinde de, Pir Sultanm Haydar hemen Dalar brd duman ite ncil ite Kur'an Seebilirsen gel beri. drtlnde yine adn anyor. Hac Bekta'a kulluunu bir ka nefesinde bildirmekle beraber o, asrndaki, hatt mteakip asr lardaki btn Alev - Kzlbalar gibi daha ziyade ran'a, ran ah'na, yani Safev hanedanna baldr. Baz nefeslerinde, Seversen Ali'yi, ah', mam'. tme blbl tme gnl en deil. gibi bir mnasebet drerek onu anar, bazen de balama msralar, Ben de bu yayladan ah'a giderim.
*
Aln kaplar ah'a gidelim. * Ktip ahvalimi ah'a byle yaz. msralar olan nefesler gibi batan baa ah' mek, yahut halini ona bildirmek iin nefes yazmtr. Balama msralar, Alim ne yatarsn zamann geldi. * Ali nesli gzel mam geliyor. msralar olan nefeslerde ise ah'n uyanmasn, On ki mamn cn almasn ve alacan, Urum stne yrmekte olduunu ve yukarda balama msralarn yazdmz nefeslerin kincisinde,
20
21
Maripten kar grn grn Kimse bilmez Evliyann srrn Koca Haydar ah- Cihan torunu Ali nesli gzel mam geliyor. drtlyle bu ah'n, ah smail'in babas olan eyh Haydar'n torunu ah Tahmasb olduunu aka bildirir. Dier bir nefesinde de, Hazret-i Ali'nin devri yrye Ali kim olduu bilinmelidir Alay alay gelen gaziler ile mamlarn c alnmaldr. Pir Sultan Abdal m ey dede himmet Kendine cevretme leme rahm et stanbul ehrinde ol sahib devlet Tc- devlet ile salnmaldr. diye ah Tahmasb'n ta stanbula kadar gelip tahta kmasn temenni etmektedir. Bir iirinde, Benim ah'm al krmz brnr Dost yzn grmiyen dostu ne bilir Mrid cemlinden Ali'm grnr Niin gitmez Yldz Dan duman. diye Safevlerin kzl tac ve kzl libas giydiklerini syler. ahtan bu kadar in bir dille bahsetmesine baklrsa ran'a bir, yahut bir ka kere gittii ve ahla grt umulabilir. Zaten seyahat ten, lemi gezdiinden, Yemen illerinde bulunduundan bahse den ve hasret duygularn anlatan iirleri de var. Sadetin Nzhet Ergun, kitabnda Pir Sultan' Kul him met dervii olarak gstermektedir. Bu hususta Haty Kul Himmet Pirim Pir Sultan
(SNE. No. 8)
msrayla Kul Himmet'e iaret etmi olmas ihtimalini delil olarak serdetmektedir. Birinci msran bulunduu iir bizce Pir Sultan'n deildir. On bir drtlkten meydana gelen ve birok yerlerinde du rak hatalar bulunan, iiriyeti de hi olmayan bu manzumede "Muhammed Ali, mam Hseyin, On ki mam (bu tarzda), Hac Bekta, Seyid Haan olu ah Abdal Musa, Kzl Deli, Rumelide yatan Erenler (byle), Sultan uc' Baba, Seyid Gazi ve nihayet son drtlkte Haty, Kul Himmet, Pir Sultan, Kk Yataan, Byk Yataan ve Hacm Sultan anlmaktadr. Son drtlk udur: Haty Kul Himmet Pirim Pir Sultan Hem Kk Yataan Byk Yataan Erenler Celld ya Hacm Sultan Zhirde btnda sen imdad eyle. Bu drtlkteki ilk msra, Haty, Kul Himmet Pirim; Pir Sultan tarznda noktalarsak iir Pir Sultan'a; Haty, Kul Himmet; pirim Pir Sultan tarznda noktalarsak Kul Himmet'e; Haty; Kul Himmet pirim, Pir Sultan tarznda noktalarsak Haty'ye ait olur. Kald ki bu iirde ne Pir Sultan'n ne Haty'nin, ne de Kul Himmet'in edas var. AlevKzlba nefesinden ziyade Bektai nefesine benzi yen ve Bektai ananesi tamamyla teesss ettikten sonra, yani hayli muahhar bir devirde yazlm bulunan bu nefesin acemi sairi mehuldr. Belki bir drtlk daha vardr ve belki air, adn o drtlkte anmtr. Ala gzl Pirim sen himmet eyle msran ihtiva eden iirdense byle bir istidlalde bulunmaa imkn yoktur. Her "pir" sznden Pir Sultan, her "himmet" lfn dan Kul Himmet anlalmaz. 79'uncu ve ah Tahmasb'n zaferi ni, stanbula kadar yryp zaptetmesini temenni eden iirdeki Pir Sultan Abdal'm ey dede himmet Kendine cevretme leme rahm et stanbul ehrinde8 ol sahip devlet9 Tc- devlet ile salnmaldr.
8 Bu iki rakam aras S adettin N zh e t'te noktaldr. Biz, bizdeki b ir cnkten tamamladk. A. g. e
dediini, dier bir iirinde Ala gzl pirim sen himmet eyle
(SNE, No. 9)
msrayla, bir baka iirinde de Pir Sultan Abdal'm ey dede himmet

(SNE, No. 79) 9
22
PiR S u l t a n A b d a l
PI r S u l t a n A b d a l
23
drtl bize Kul Himmet'i deil, "dede himmet, oul hizmet" darbmeselini hatrlatyor. Hulsa Pir Sultan'n, Kul Himmet'e mensup olduuna dair elimizde kafi bir delil, hatt iyma ve iaret yoktur. Fakat i aksinedir, yani Kul Himmet, Pir Sultan'n mridi dir. u nefesi okuyalm: Bizi bu sevdaya salan Kendi Cenb- Allahtr Bu sevdaya meyil veren i gc eyvallahtr. Eyvallah bilen kii Her dem artar ak cu Resuln bindii ta Hal durur muallktr Bir szm vardr tutana Er odur Haktan utana Kul olmuuz Pir Sultan'a Eii de kbleghtr. Er odur ki Haktan e Desti dmnna dee Benzemez aayabeye Ali ah bir ulu ahtr. Dest dmeni salmanam Cevhersiz gle dalmanam Krklar sili Selmn'am im gcm eyd' Allahtr1 0 Kul Himmet im okuryazar u cihan ele gezer Haktan bize oldu nazar Bu bir srr- srullahtr1 1 Bu nefesin nc drtlnde Kul Himmet, Pir Sultan'a bende olduunu sarahatle kaydetmektedir. Esasen anane de
byledir, bunu teyit eder. Bu sarahate nazaran yine Kul Him m etin bir nefesindeki, Kur'an Muhammed'in virdine dt Drt kitap yazld drdne dt Kul Himmet Pirinin derdine dt Allah bir Muhammed Ali diyerek drtlndeki Pir'in Pir Sultan olmas ihtimali hatra gelebilir. Pir Sultan, Alev-Kzlbalarca mam Zeynel-bidin so yundan ve au iip lmedii iin "Au-en = Auen" adiyle anlan Karadonlu Can Baba kolundandr. Tabiatyla bu ifahi rivayet bizi tatmin edemez. Ancak o, Yemen illerinde ben can grdm Ya Ali sen gzle senden isterem Al donumu krmzya batrdm1 2 Ya Ali sen gzle senden isterem drtlyle balayan nefesinin ikinci drtlnde bir "Zeynel Dede" den bahsetmektedir: Zeynel Dede'm zm ayrlamaz drdan13 Yeti ey Murtaz ey ah- Merdn Ayrlmam tazece bir didardan1 4 Ya Ali sen gzle senden isterem Nefesin son drtl udur: Pir Sultan Abdal'm dmem gama Kimi Ruma gider kimi Aceme manm Haydar'm sen susuz koma Ya Ali sen gzle senden isterem. Pir Sultan kendi, szne nazaran, bu nefesi Yemen'de yazmtr. Son drtle baklrsa giden "tazece ddar" Irana gitmitir. Giden her halde Zeynel Dede deil. Pir Sultan bu zat "Zeynel Dedem1 diye temellk "m" sile anyor ve deta ona ta zarru ediyor. Ananeye nazaran neslinden geldii sylenen imam
Bu msra Sadettin Nzhet'ten yledir: Al donunu krmzya bandran (iir 46, s. 49). 1 3 Bu msra Sadettin Nzhet'te yledir: Zeynel Dede'm Haktan ayrlm az drdan (s. 46), 1 4 Bu msra Sadettin Nzhet'te yledir: Ayrlm am tazece bir civandan (ayn sahife). 1 2
10 1 1
"ey'en lillh'n Alev-Bektailerde ald sylenm e tarz. Kul Himmet, baka bir nefesinde de bu kelim eyi yine bu tarzda kullanm tr. Bu iiri, Kayseri'de eski bir m ecm uadan istinsah etmitik.
24
Zeynel bidin'le bu "Zeynel Dede" arasnda bir mnasebet d nlemez m? Kul Yusuf'tan bahseden nefes ise (SNE, iir 44, s. 45) birok mecmualarda Haty namna mukayyettir. Zaten Sadettin Nzhet de bunu byle sylyor (s. 9). Bizce bu nefeste Pir Sul tan slp ve edas hi yok. Pir Sultan'n hretinden evvelce bahsetmitik. Burada ayn eyleri tekrar edecek deiliz. Ancak onun nefeslerinin btn Anadolu'da, Azerbaycan'da ve Rumelideki Alev-Kzlbaiaria btn Bektailer tarafndan bilindiini, soyundan geldiini iddia eden Dedelerin bulunduunu, bilhassa orta ve ark Anadolu'da bir destan teekkl ettiini, Aiev-Kzlbalarca, ta yukarda sy lediimiz gibi, yedi byk airden biri sayldn ve kendisinden sonra gelen airlerin iirlerinde anldn1 5 Alevlerce Byk Buyruk" ve Menkb" diye anlan Menkb l-Esrr Behet lAhrr" a da nefeslerinin alndn kayt le iktifa edeceiz.
III PR SULTAN ABDAL'IN MENKABELER VE BU MENKABELERE BALI RLER 1. Pir Sultan menkbelerinin yaad muhit:
1939 Temmuzunda Orta ve dou Anadolu'da yaptm1 6 tetkik seyahati esnasnda Sivas ve civarnda Pir Sultana ait men kbeleri ve iirleri de topladm. Svasn iinde Snn halk onun menkbelerinden hemen hemen hi bir ey bilmiyor, ilk i olarak Pir Sultann Sivas'ta asld yeri aradm1 . Bugn mezbahann bulunduu yerde, imdi bahe haline konmu mevkide vaktiyle bir masum adamn asldn, hatt buraya verilen "Daraac ad nn da o zamandan kaldn sylediler. Fakat, "Daraac'na ya kn yerlerde oturan ihtiyarlar dahi bu aslan adamn kim olduu nu, kim tarafndan aldn, niin asldn ancak Alevlerin bile ceini haber verdiler. Filhakika alev bir marangoz ustas olan Haydar Usta bana daha fazla malmat verdi. Ondan, halkn ma sum bir adamn asld yer diye gsterdikleri yerin Pir Sultann asld yer olduunu rendim. O bize, bir ka sene evveline, mezbaha yaplncaya kadar, bir ta ynyla belli olan ve Alevlerin ziyareti saylan "daraac' yerini de gsterdi: imdi tam o nokta da, mezbahann nndeki elektrik lambasnn direi dikilmi bulunuyor. Haydar Ustann bize verdii malmat, Banaz'l kyl lerde tam olarak tespit ettiim ve aada okunacak olan mal matn daha eksik bir eklidir Yalnz Sivas'ta Haydar Usta'dan rendiim u rivayetleri kaydedelim. 1. Bugn mezbahann bulunduu yer vaktiyle "KelBulan" adn tayordu. lk defa Pir Sultan iin oraya daraac kurmular ve o gnden sonra orann ad "Daraac" kalm.
1 5
M esel Dervi Ali adl bir air, bir nefesinde P ir Sultan Abdal' ektiler cara M uham m ed de k oldu H aydara efaat klasn bu gunankra M rvet gnahlarm bala Sultan diyor. (Bizdeki bir m ecm uadan)
1 6 1 7
P. N. B. Sadettin N. Ergun (Pr Sultan, s. 16) Bektai ananesinden ve yazma mecmua lardaki kaytlardan naklen, Pr Sultann Sivas'ta asld rivayetini tespit ediyor du. Daha evvel de Fuad Kprl, sairin aslacan tahmin ederek sylemi olmas ihtimali bulunan ki iirini neretmiti. (Hayat mecmuas, say 64).
26
P r S u l t a n A b d a l
27
2. Pir Sultann mezar Erdebilde imi. Pir Sultan Sivas'ta aslm, fakat daraacndan inip Erdebil'e gitmi ve orada g mlm 18. 3. brahim Veli, kardeinin olu ah smail'i, Pir Sultann ikyeti zerine, Anadolu'ya yollam. Bugn Sivas-Samsun demiryolu zerinde bulunan Yldzeli (Yenihan) kaza merkezinden araba ile alt saat kadar mesa fede ve Yldzda eteklerinde bulunan Banaz kyn, Sivas'taki Alevlerin de -tpk airimizin iirlerinde olduu gibi- Pir Sultan'n vatan olarak tandklarn rendikten sonra oraya kadar gitme ye karar verdim. Banaz'da Pir Sultan'a ait epey malmat topla mak mmkn oldu. Banaz ky, Pir sultan Abdal'n hatralaryla doludur. Kyde onun neslinden geldii sylenen bir aile de mevcuttur. Orada geirdiimiz gnlerde bize malmat verenler arasnda bulunanlardan Haydar Efendi adnda bir gen adam onun sl lesinden diye kabul olunmakta ve ihtiyarlar tarafndan dahi hr met grmektedir. Keza bize Pir Sultann ky iindeki evini gs terdiler. Bu ev bugn baka bir aile tarafndan igal edilmektedir. nnde bir st aac ve aacn altnda da, Pir Sultan'n Ho rasan'dan, asasnn ucuna takarak getirdii rivayet edilen bir byk ta vardr: Bu aa, ta ve ev kyller tarafnda ziyaretgh saylyor ve hrmet gryor. Kyn 15-20 dakika kadar uzanda, amlk bir tepede Pir Sultan Abdal'n evldndan saylan, Horasanl Seyid Ali Sultan n19 makam vardr. Burada ikinci bir Evliya daha yatmaktadr ki bunun ad Topuzu-Byk'tr Bize bu yatrlar hakknda mal mat veren ky hizmetkr (czr)nn rivayetine gre geen Byk-Harp iinde kyde elenen askerler Yatrlarn kudsiyetini istihfaf ederek am korusundan aa kesmiler, hepsi arplm.
"Hzr Paa Sivas'la Hafik arasnda kin Sofular kyndenmi. Bu ky eskiden Alev ky imi; sonra ahalisi azm. Hzr Paa, kynden Banaz'a gelmi, Pir Sultan'n "azab, son ra da mridi olarak bir zaman Banaz'da kalm. Pir Sultana de mi ki: "Pirim, bana himmet ver de bir makama geeyim, byk adam olaym". Pir Sultan da: "Ulan Hzr, ben dua ederim, sen byk adam olursun, Paa, Vezir olursun, gelir beni asarsn" demi. Hasl Pir Sultan'n himmetiyle, Hzr stanbul'a gitmi, orada terakki etmi, nihayet Paa olmu ve Sivas'a vali gelmi. lk ii, Pir Sultan Sivas'a huzuruna armak olmu Hzr Paa eski eyhine hrmette kusur etmemi; nefis yem ekler ikram etmi. Pir Sultan bunlar yememi. Paa bunun sebebini sorunca, Pir Sultan: "Sen zina ettin, haram yedin, yetimlerin ahm aldn, haram para ile yaplm yemeklerini ben deil, kpeklerim bile yemez. Paa hiddet etmi. Pir Sultan Sivas'tan, Paann konan dan Banaz'daki iki kpeine seslenmi, kpekler gelmiler: nle rine Pir Sultan yemek tepsisini srm, kpekler dokunmamlar bile... Bu hakarete Pasa ok kzm. Pir Sultan Sivasn Toprakkale'sine hapsetmi. Lkin yine ne olsa, eski eyhine kymak istememi, ona haber gndermi, huzura artm. "Eer iinde ahn ad gemeyen deme sylersen seni affedeceim" de mi. Pir Sultan peki demi, aadaki iiri sylemi:
1
Hzr Paa bizi berdar etmeden Aln kaplar aha gidelim Siyaset gnleri gelip yetmeden Aln kaplar ah'a gidelim. Gnl kmak ister ahn kkne Can boyanmak ister Ali mkne Pirim Ali On iki imam akna Aln kaplar ah'a gidelim. Her nereye gitsem yolum dumandr Bizi byle klan ahd amandr Zincir boynum skt halim yamandr Aln kaplar ah'a gidelim Yaz selleri gibi akar alarm Haneraldm cierciim dalarm Garip kaldm u arada alarm Aln kaplar ah'a gidelim.
2. Pir Sultan'la Hzr Paa. - Pir Sultan'n zindana atlmas ve idam menkbeleri:
Yukarda ad geen Haydar Efendi'nin, bizi evinde misafir eden Heceolunun ve bilhassa 56 yalarnda Mehmet Aa'nn anlattklarna gre Pir Sultann menkabev hayat udur:
18 19 Yatt yer B ekta' ananesine gre M erzifon'dir (Sadettin N. Ergun, s. 17). SNE, II. s 342de Seyit Ali Sultan adl bir aire ait bir manzum e dercedilm itir. Sadettin Nzhet Ergun bu airi, pheli kaydile, XVI. asr bektai sairleri ara sna koyuyor (Bk. SNE. II. fihrist.)
28
29
Ilgn lgn eser seher yelleri Yre selm eylen Urum Erleri Bize peyik geldi ah blblleri Aln kaplar ah'a gidelim. Pir Sultanim eydr mrvetli Sah'm Yaram ba verdi szlar cierghm Ara direk direk olmutur ahm Aln kaplar ah'a gidelim20.
(SNE. 1.; Bz.)
3 Karda grnen ne gzel yayla Bir dem sremedim giderim byle Ala gzl Pirim sen himmet eyle Ben de bu yayladan ah'a giderim22. Eer Gerben bostan olursam u halkn diline destan olursam Kara toprak senden stn olursam Ben de bu yayladan ah'a giderim. Bir blk turnaya skn dediler Yrekteki derdi dkn dediler Yayladan tesi yakn dediler Ben de bu yayladan ah'a giderim. Dost elinden dolu imi deliyim st kan kpkl mee seliyim Ben bir yol oluyum yol sefiliyim Ben de bu yayladan aha giderim23. Alnm abdestim aldrrlarsa Klnm namazm kldrrlarsa Sizde ah diyeni ldrrlerse Ben de bu yayladan ah'a giderim24 Pir Sultan Abdal'm dnya durulmaz Gitti giden m r geri dnlmez Gzlerim de ah yolundan ayrlmaz Ben de bu yayladan ah'a giderim.
(SNE. l.;B z .;A B G . c.)
2 Kul olaym kalem tutan eline Ktip ahvalimi ah'a byle yaz ekerler ezeyim irin diline Ktip ahvalimi ah'a byle yaz. Allah seversen ktip byle yaz Dn gn ol ah'a eylerim niyaz Umarm yklsn u kanl Sivas Ktip ahvalimi ah'a byle yaz. Sivas illerinde zilim alnr2 1 aml beller blk blk blnr Ben dosttan ayrldm barm delinir Ktip ahvalimi ah'a byle yaz. Mnafkn her dedii oluyor Gl benzimiz sararuban soluyor Gidi Mervn d oluban glyor Ktip ahvalimi ah'a byle yaz. Pir Sultan Abda! m hey Hzr Paa Gr ki neler gelir sa olan baa Hasret koydu bizi kavim kardaa Ktip ahvalimi aha byle yaz.
(SNE, I.; Bz.)
"Pir Sultan'n byle meydan okumas Hzr Paa'y bsb tn gazaba getirmi; Pir Sultann aslmasn emretmi. Bir gece Pir Sultan asmaa gtrmler. O, daraacna giderken u iiri sylemi:
20
2 1
Bz. varyantnda balam a msra: "Aln kaleler aha gidelim " eklindedir. Banazllarn rivayetine gre Pir Sultan aslmadan evvel uzun Sivasn Toprak-K alesinde m ahbus kald. Silerln ayak topuklarnda zille r bulunurdu. air, ihtim al "Sivas llerinde lm ferm anm getiren silerin zilleri alnyordu!" dem ek istiyor.
23 24
Bz. varyantnda bu m sra: "Bu yl bu yayladan aha gidelim " eklindedir. Bz. varyantnda bu kta yoktur. Bu kta yalnz Bz. varyantnda var.
30
31
4 Bize de Banaz'da Pir Sultan derler Bizi kem kii de bellemesinler Paa hademine tembih eylesin Kolum ekip elim balamasnlar Hseyin Gazi Sultan binsin atna Dayanlmaz arh- felek zatna2 5 Bizden selm sylen ev klfetine26 kp ile kar alamasnlar. Ala gzlm zlfn kelep eylesin Dksn mah yzne nikap eylesin Ali Baba27 Haktan dilek dilesin Bizi dr dibinde elemesinler Ali Baba eer sze uyarsa Emir Huda'nndr Beyler kyarsa Ala gzl yavrularm duyarsa Alm zp kara balamasnlar. Surrum ilemedi28 kaddim bkld Beyaz vcudumun bendi29 skld nm sra Krklar Pirler ekildi Daha30 Beyler bizi dillemesinler3 1 Pir Sultan A bdalm cokun akarm Akar akar dost yoluna bakarm Pirim aidim seyrangha karm Daha Yldz-Dan yaylamasnlar
(Bz.)
"Ertesi sabah kahvede ahali toplam, konuuyorlarm. Biri demi ki: "Bu gece Pir Sultan' Hzr paa astrd." Baka biri atlm: mkn yok, demi, nk ben bu sabah onu Kohisar yolunda Seyfe-Beli'nde grdm." Dier bir adam: "Senin yanln var, ben onu Malatya yolunda Kardeler-Gedii'nde grdm." Bir ncs: Yeni-Han yolunda, ahna-Gediinde grdm." Bir drdncs de: Ben Tavra-Buaznda grdm." demi. Herkes arm. Daraacnn olduu yere gitmiler bakmlar ki Pir Sul tan hrkasn daraacna asm, kendi kaybolmu. "Daraacndan inip yola dzlen Pir Sultann peine "kasas" (ases)lar dm, onu yakalamak istemiler. O srada Pir Sultan Kzlrmak stndeki kprnn te bana gemi bulu nuyormu; eil kpr" demi, kpr eilmi, suya batm, ases ler kprnn beri yannda aa kalmlar ve bu kerameti grdk ten sonra daha bir yapacaklar kalmam, dnmler. Pir Sultan ekmi, Horasan'a gitmi. Oraya h'n huzu runa varnca u demeleri sylemi: 5 ptida bir sofu aha varnca Niye geldin derler Urum sofusu evre evre drt yanna baknca Niye geldin derler Urum sofusu Atein yanmadan dumann tter Murtaz' Ali katardr bu katar Bunca Evliyaya hizmetin yeter Niye geldin derler Urum sofusu. ok uzak illerden zendin geldin ol tozlu yollara bezendin geldin Urumdan ne gnah kazandn geldin Niye geldin derler Urum sofusu. Blbl gerek gl dalna konmaya ah smail gibi sem' dnmeye Musahibin yok mu derdin yanmaya Niye geldin derler Urum sofusu.
25 26 27
28 29 30 3 1
Zat: i. Ev klfeti: ev halk, oluk ocuk. Ali Baba Pir Sultan'n m usahlb"l mi. Bk. daha lerde, yine m enkabeler ksm nda, iir, No. 7. 8. - Banazllarn rivayetine gre Ali Baba Sivas'ta ya tyor. Eskiden bu ehirde onun adn tayan bir tekkeyle bir m ahalle vard. Talihim yr olmad Vcudun bendi: vcudun damarlar. Artk, bunaan sonra. Dillemek: aleyhinde bulunmak, hakknda dedikodu yapmak, tezviratta bu lunmak.
32
33
Pir Sultan Abdal'm hele yazsalar Arasalar lke lke gezseler Yolu doru srmlyeni assalar Niye geldin derler Urum sofusu.
(Bz.)
katn Daduk kynde, Er Gayp da Dersim'de yatar. Kz Sanem'dir: Pir Sultan asld zaman aadaki mehur demeyi o sylemitir:
7
Dn gece seyrimde cotuydu dalar Seyrim alar alar Pir Sultan dey Gndz hayalimde gece dmde D de alar alar Pir Sultan dey Uzundu usuld dedemin boyu Yldzdr yaylas Banaz'dr ky Yaz bahar aynda bulanr suyu Sular alar alar Pir Sultan dey. Pir Sultan kzydm ben de Banazda Kanl ya akttm baharda gzde Dedemi astlar kanl Sivas'ta Dar aac alar Pir Sultan dey. Kemendimi attm dara dolat Kfirlerin eli kana bulat Koyun geldi kuzular meleti. Kolar da alar Pir Sultan dey.
6
Diken arasnda bir gl ald Blblm bahene tmee geldim Bezirgnm ykm gevher satarm Ali pazarna dkmee geldim Bacm vermeyince ykm satlmaz Gevherim hasna hile katlmaz nkr toru32 ile ahin tutulmaz Bir gerek toruna dmee geldim. Ben bend oldum u meydana atldm krar verdim ikrarma tutuldum ptida tliptim Pre katldm Prin eteine tutmaya geldim Pir Sultan Abdal'm yreim dn3 3 mamlar bendine boyandm bugn rehber piirir tlibin iin hiri bu imi pimee geldim."
3. Pir Suitann evldna dair rivayetler.

Pir Sultann olu, bir kz varm. Oullarndan Sevid Ali. Banazn st yanndaki am korusunda yatar; Pir Mehmet34 To
32 33 34 Tor: tuzak. Dn: Germis, m or (?). Bu kelim e bir halk iirinde de geiyor: Dn dn yaralarm sinem de." Elim izde Pir Sultann Pir M ehm ed adl bir olu bulunduuna dair vesika olacak bir de m anzum e va rd r ki, airi bu Pir M ehm ed'in kendisidir: P ir elinden elifi tac urundum Kubbesi dvazde im a m A li'd ir Nasibim ol verir andan barndm ki cihanda da varm Ali'dir. L diyemez buna h e r lim hoca G zlye b ir olup dip kapu baca lem e evk verir dn erte gece G rr gzlerim de nurum A li'd ir
Tarikat dediler b ir y o l srdler G etirdiler elim ize verdiler M ervn' Zlfikar ile krdlar Yezidleri kran erim Ali'dir. Srdm tesin evlda yetirdim Sohbetimde can tercem an getirdim nn em ri ite durdum oturdum Gnlmde gayr yok varm A lidir. Ak odiyle cierlerim dalym Bo deilim b ir ikrara balym Abdal P ir Sultan'n Abdal oluyum Adm Pir Muhammed Pirim Ali'dir. G rlyor ki burada air sarahatle adnn Pir M ehm et ve kendinin Pir Sultan'n olu olduunu sylyor ve m enkabeyi teyit ediyor. - (Bu manzum e, Divrik'in G renlerli kynden Nebzade smail Baba'ya ait m ecm uadan alnmtr. Bu smail Baba, ehitlik Bakta Dergh post-niini M ahm ut Bey Baba'dan nasip alp B ekta olm u, sonra ta c g iyerek d ervi olm u, sonra Ali Nutk Baba'dan icazet alm , Baba olm utur. 1340 da vefat etmi, Feri ky'de defnedilm itir. Kasm Paa Maliye Tahsil ubesi m em urlarndand.)
34
Pir Sultan Abdal'm ey yce Gan Daim yediimiz Kunretin hn Hakka teslim ettin ol irin cann Dostlarn alar Pir Sultan dey35.
(SNE, I; Bz.; Bdc.)
Hem Rz hem Him hem Seyyid Bir banda vardr hem Eb Tlib Bekta- Veli'de yazl kayt nanmyan haber alsn oradan Seksen bin er Horasan'dan koptular Imam- Rzy muhkem tuttular Suluca Kar' yk'te sohbet ettiler Erler meverette kald orada Gvercin donunda havadan indi Dar ei stnde namazn kld Doksan bin evliyaya sereme oldu Mevlm ksmetlerin verdi orada. Uurdular Pir Sultann kuunu Seyrangh eyledi Yldz ban Hub gsterdi topran tan Mevlm ksmetini verdi orada. ah Yldz danda sem' eyeledi Bir ayak stnde bin bir kelm syledi ndi Banaz ho vatan eyledi Hayli devr zaman geti orada. Koca ah Uruma bir elma sald Doland Urumu Banaza geldi Pir Sultan elmaya bir tekbir kld insan taaccpte kald orada Yce grd ehitliin yolunu Mansur gibi kabul kld drn Koklad elmay verdi serini Mevlm hrkasn asl koydu orada. Seksen bin er Horasandan zuhuru Geldi Uruma hatmeyledi zahiri eper koltuunda gitti hiri Drt yolun drdne gitti orada. Halifeler bir araya geldiler Evlt kimdir diye meveret kldlar ince Mehemmed'i ah'a saldlar On ki ah'tan senet ald orada.
Pir Sultann evldndan nce Mehmet varm; bunun Pir Sultan evldndan olduunu kabul etmemiler; o da Hac Bekta derghna gidip senet istemi; vermiler. te bu hdise zerine nce Mehmet'in mridi smail aadaki manzumeyi sylemitir:
8
Aradlar Pir Sultan'n asln Grelim ki ne syletir Yaradan Dinleniz de erheyleyim vasfn Zuhur oldu Kzm Mus Rz'dan. Evvel Ali yerin gn binas Kudret kandilinden alnmtr mayas Kzm atasdr Rza dedesi On iki mam ile geldi sradan eyh Cneyd'dir klarn atas Yine ah'tan Pir Sultan'n putas Ummandr deryadr nurdur tesi Bilir misin kimdir nr nur eden.
35
Bz. varyantnda bu ktann son iki msra yledir: A stklar gece D ehm en'in can Vard'ulat aha P ir Sultan dey. Banazllarn rivayetine gre Pir Sultan'n bir ad da Dehm en veya Dehm en ah'tr. Banazllarn bu "D ehm en ah", T ahm asb ah" olm ak gerektir. nk bir ok eski m ecm ualarda v adl s e killerinde ya zld gibi >*> e klin d e de rastlanr; bu son eklin ise Lr<A= : Dehmen diye okunm as ihtim ali daim a m evcuttur. Tahm asb: D ahm az ekli hakknda bk. Fuad Kprl, A bbas (Abbas I) m akalesi; Trk Halk Edebiyat A n siklope disi, say 1, s. 14. - Bylece, T ahm asb ahn ad, bozulm u haliyle yazl ananeden szl ananeye geiyor ve bu bozulm a daha ileri giderek ad Pir Sultana izafe olunuyor. Bdc. varyantnda son kta u ekli alyor: Pir Sultan A bdal'tm kerem ler kn Ylan yan olsun onun drt yan aha kavuturm u o P ir Sultan' ah da alar alar P ir Sultan dey.
36
37
smail' im tesine ermezler Evlt olmyana senet vermezler Senede mhre itimat klmazlar Aradan kaldrmazlar zann u gmn.
(Bz.)
Grlyor ki bu manzume Pir Sultan'n asln -tabi menkabev bir ekilde- anlattktan sonra, aslma menkbesini de ksaca hikye ediyor. Yalnz manzume iin Banazllarn verdikle ri malmatn "nce Mehmed'in senet alm ak iin Hac Bekta derghna gitmesi" ksm manzumede verilen malmat tama myla tutmuyor: Manzumeye gre nce Mehmet senet almaya "aha gitmitir. Bu manzumede ikinci mhim nokta da, Pir Sultan'n idamnn sebebini izah eden paradr: Manzumeye gre "Koca ah Uruma bir elma salm, bu elma Banaz'a gelmi, Pir Sultan bu elmay koklam ve ehitliin yolunu yce grerek serini vermitir". Acaba bu "elma" ran ahlarnn Anadolu Kzl ba reislerine yolladklar emir ve hkmlerin, ferman ve beratla rn sembol mdr?36
uyku basyor, tmesini kesiyor. Bir defasnda, onu dinlemeye doyamayan Pir sultan, uyandrmak iin, iki parmann arasna bir ufak ta koyup, parmann birini yaylandrarak kua atyor; hikmet-i Hud ta kuun bana deiyor. Ku lyor, Pir Sultan'n dizinin dibine dyor. te o zaman Pir Sultan ok yanyor, u iiri sylyor: 9 Her sabah her sabah ankay devrn Ne hub dertli dertli tersin blbl Gafildim de bir ta kt elimden Vden tekmil imi yatarsn blbl Yumurtan o imi zy'dir emein Sana Haktan geldi budur dileim V'den tekmil imi yatarsn blbl. Sana senden oldu hi benden bilme Bir ta deme ile dp de lme Sefil PirSultar'm kusuruna kalma V'den tekmil imi yatarsn blbl37.
(B d c; A. z.)
4. Pir Sultan'n blbl ldrmesi.

Ayn sene seyahatimi Hasankale'ye kadar uzattm. Hasankale'nin Badcivan adl alev kynde de Pir Sultan'n demelerini sazla syleyenlere rastladm. Burada da airimize ait bir menkbe yazmak mmkn oldu. (Bana bunu anlatan, Badcivan'n yaknndaki Kzlren kynden 63 yanda Haan Aa'dr. Kendisi de saz alar): "Bir gn Pir Sultan Abdal pirine gitm ek zere yola kyor. Yolda bir su kenarnda aalk, imenlik bir yerde dinleniyor. zerindeki dallarda kular Hakkn yetlerini okuyorlar, amma bunlarn serdar olan blbl hepsinden gzel okuyor. Pir Sultan, mest olmu, bunlar dinliyor. Zaman zam an blbln gzne
Sonra Pirine gidip bandan geenleri anlatyor ve Allahn kendisi ni affetmesi iin Pirinin himmetini diliyor. O zamandan beri Alevilerce iki parmann arasna ta koyup atmak -ki buna fiske derler- gnah saylr."
5. Pir Sultan'n Hzr Paa'y -veya Snn kylleri- hicvi:

Sadettin Nzhet Ergun'un kitabnda (s. 16) dercedilmi bu lunan ve Trk'n tehzilini yapan manzume son ktasnda Pir Sultan'n adn tar; Sadettin Nzhet bu manzumeyi, kendisin den yardmlarn esirgeyen ve yalan yere ahadet ederek Piri astran kyller hakknda, Pir Sultan'a izafeten, baka bir alev air tarafndan yazlm diye tahmin ediyor. Buradaki "Trk" ke limesine yalnz kaba, saba, kyl" mnasn veriyor. Ben bu manzumeyi, Pir Sultanla alkas olup olmadn renmek mak sadyla, Banazllara okudum. Onlar buradaki "Trk" kelimesini, umumiyetle Alevler arasnda olduu gibi, "Alev olmayan kyl"
37 lk iki kta k Ali izzet'ten alnm , son kta Badcivan'da tespit edilmitir,
Kars civarndaki baz kylerde, delikanl erkek, sevdii kzn kapsnn nne bir elma brakr ve kzn bu elmay alp alm adna gre kendisine alka besleyip beslemediini anlar; elmay, bu an'anede, bir "haberlem e vastas" olarak gryoruz. Bu kitaptaki (II. Blm, II, No. 21) bir iirde de elm ann ayn fonksiyonuna telmih vardr. Keza "C elli B ey ve M ehm et Bey" adl halk hikyesinde (Kars, Poshoflu k M dm i rivayeti; A nkara D. T. C. Fak. Halk edebiyat arivi) ayn ii bir topun yaptn te sp it etm ek m m kn oluyor. Pir Sultana ve Elmal Babaya isnat edilen bir iirde (metni, SNE, I. S. 54. No. 64) elm ann bu fonksiyonuna iaret vardr. Burada elm alar "Aliye tercem an gelen" diye tavsif olunuyor. Tercem an: Kurban.
38
P iR S u l t a n A b d a l
39
mnasnda kullanyorlar38. Manzumedeki "Pirine astran Trk" ten maksadn, yukarda yazdmz gibi, menkbeye gre, Sivas'n Sofular kynden olan, demek ki Snn bir kyl bulunan, Hzr Paa olduunu sylyorlar. Bylece onlarn inanlarna gre, bu manzume de Pir Sultan'a ait olmak gerektir. Manzumedeki "srmal ark takan", "stne bir minnet den" sonradan gr m kylye tarizler hep Hzr Paa'y hedef tutmaktadr. Biz de, Sadettin Nzhet Ergun gibi, bu manzumenin Pir Sultan'a ait olmad kanaatindeyiz. Pir Sultan'n adn tamayan baka varyantlarn da tespit ettiimiz bu paray, bu varyantla ryla tamamlayarak, srt Banazllarn ve SNE, I deki parann isnatlarn, bir m enkbenin belirtisi diye kabul ettiim iz iin, aaya derce diyoruz: 10 Hey aalar Trk'e cevap bulunmaz Darlp azn at zaman Deme eyle karsnda durulmaz Darlp kpn sat zaman39 Trk deil mi u lemin eei Eek deil belki itten aa Hararlara smaz olur taa Minnet zerine dt zaman Horoz gibi plklerde einir Salyanac gelmi dey dnr Uyuz olmu tilki gibi kanr Sakalna sirke t zaman. Nice bilir kz ile inei Fark eylemez karpuz ile kelei Pek sylersen hi iitmez kula Srmal ar takt zaman Hayrn hsann kestirir Hrsa gelse kaba yeli estirir Korkmaz Haktan hem pirini astrr Yalanla ahadet ettii zaman
Zabun iken grn Trkn yzn Yz verip de altrman yzn Evliyalar gibi syler szn Ban yanp zabun dt zaman nada m usirdir asla yorulmaz Sze balaynca az yorulmaz Hak korkusu yoktur kar durulmaz kze gaddare vurduu zaman Benim szm nasihattir tutana Hem de gevher olur alp satana Trk ksmnda edep yoktur utana Yznn hicap perdesi kalkt zaman Trk'n trk nian gitmez znden Hicap perdesi de kalkm yznden lem bir yan olsa dnmez sznden Ayana ark getii zaman Ayana eker ar Hi gitmiyor kesinin yar OsmanlIdan yiyicesi sr Taban dibine deer kat zaman Gene akrann bulur grr Mahallinde inad ile yarar Burak yemi kz gibi gidiir Tarhana orbasn itii zaman Pir Sultan Abdal'm bu szm tamam Trk'n aklndan gitmez hi gman Hak ona nasip etmez din ile iman mansz ahrete gittii zaman
(SNE, I; RY, c.; K, c; Bz.)
6. Hzr Paa'nn evinin nndeki esrar tarlas:

arkla'l k Ali zzet zkan'n anlattna gre: "Sofular kynde hl Hzr Paa'nn evini gsterirler. Evin nnde bu gn de bir afyon tarlas varm. Rivayete gre, Pir Sultan esrar iermi. Hzr Paa bundan holanmazm. Pir Sultan, "kapnn
38
Alevlerin snn kylleri, kendilerinden ayrm ak iin, "Trk" diye adlandr dklarn, Besim Atalay da kaydediyor, (Bektalik ve Edebiyat, s. 18). 39 Ktalarn son m sralar K, c. de dan kerri" eklindedir. SNE, l.de 1, 6, 7, 8, 9, 10, 11 inci ktalar yoktur.
40
41
nnde bite" diye dua etmi. Onun iin Hzr Paa'nn kapsnn nnde hl biter, keserler, bierler, yine bitermi".
8. Pir Sultan'a, idam gn musahibinin ta yerine gl atmas:

"P ir Sultan a slrke n herkes onu ta la sn diye, H zr Paa'dan emir km. Pir Sultan'n m usahibi de emre itaate mecbur kalm, fakat ta atmaa kyamam, bir gl atm. Bunu gren Pir Sultan unlar sylemi:
7. Pir Sultan'n Kars'a srlmesi:

"Hzr Paa nce Pirimdir diye astrmaa kyamam, Pir Sultan' srmek istemi. Banaz'a iki tatar gndermi, Kars'a s rldn Pir Sultan'a haber vermiler. Pir Sultan bu haber ze rine u demeyi sylemi:
12
u kanl zlimin ettii iler Garip blbl gibi zreler beni Yamur gibi yaar bama talar Dostun bir fiskesi paralar beni Dar gnmde dost dmanm beli' oldu On derdim var ise imdi eli' oldu Ecel ferman boynuma takld Gerek asa gerek vuralar beni. Pir Sultan Abdal'm can ge amaz Haktan emr olmazsa irahmet yamaz u illerin ta hi bana demez lle dostun gl yaralar beni41
(A. z.)
11
Kahpe felek sana n'ettim n'eyledim Aksine dnderdin arh- devrn Hani n'oldu esk' adalet eski gn Perian eyledin cmle cihan. Sultan Sleyman'n katnda iken Dest-i pkinin ztnda iken Her ku kanadnn altnda iken Sar gebe40 telef etti sahan Dayanlmaz klarn derdine Akl yetmez ezberine virdine Nakes konmak ister cmert yurduna Tilki kodu lkesinden arslan Anca bu yaraya dayand Eyyub Hdnn cefasn safaya sayp Cahiller kmile sen bilmen deyip Ann iin kaybettiler irfan. Pir Sultan 'm niye geldin cihana Kusur senin imi itme bahane Evvel kullar yalvarrd Sultana imdi minnet' ettin kula Sultan. Pir Sultan Kars'a srlm, Kars'ta bir zaman kalm, Karstan dndkten sonra aslm".
( A t )
9. Pir Sultan'n musahibi Ali'nin Hzr Paa'nn errinden kamas.

Pir Sultan'n m usahibinin ad A li'd ir42. Bir zam an Hzr Paa'nn errinden kam, m em leketinden uzak kalm. O zaman turnalara bunu sylemi:
13
Bir ift turna geldi Kars illerinden ter garip garip bizim illerde Evrilir evrilir gle konmaya Korkar ki avc var diye gllerde
Bu "aslan masuma herkes ta atarken, dostunun gl atmas" m enkabesii yalnz Pir Sultan'a ait deildir. M esel Sar Abdullah Ef. nin "Sem ert alFu'd" adl kitabnda M ansur'un hal tercm esinde u satrlar okuyoruz: "Halk- lem Mansur'a remy-i hicre edip ibl dahi m uvafakat iin bir gl vurdu. Mansur h eyledi. "Ey Mansur! recm olunduundan h u nle eyle medin, bir glden h eylem ee b'is nedir?" dediler. "Seng-endz olanlar mdir, hlden bilmezler, m 'zurlardr, am m a hm e vkf olann bir gl d- sine oldu." dey cevap verdi." (s. 180) Bk. yukarda m enkabeler ksm nda (s. 46)r.No. 4'e ait 27'nci not.
40
Sar gebe: sar karga.
42
P R S u l t a n A b d a l PR S u l t a n A b d a l
43
Sakn ey sevdiim Urum kdr Yamur yaar alarn dr Konup gmek Evliyalar iidir Konup g ki sylenesin dillerde Einden m' ayrldn nedir firkatin k Yldz-Dana bir sem' tutun Orda Pir Sultan var ervah Ztn O seni geirir cokun sellerden Gam yeme sevdiim senindirhane Slaya m gitmek istiyon yine Ali klauzun olsun bu sene Kimse deip dolamasn yollarda Varp da slaya karsan byle Ktl'm grdysen iyli'm syle Derdim oktur halim Pir'e arzeyle Ali qibi olmu var m kullarda."
(A. z.)
Besbelli k bu kusurlar hep bizde imdi edepsizler gnlde gzde Edep haya yoktur gelinde kzda imdi haktan yana glmez oldu Pir Sultan Abdal'm gzmn ya Alarm bulunmaz derdimin ei kt elden kt mahlkun ba Kimseye gizli sr almaz oldu
(A iz, XV.)
11. Pir Sultanla kz kardei Elif:

V L S, III.'de tesbit edilen bir rivayete gre, Pir Sultan Ab dal'n Elif adnda bir kz kardei vardr. Pir Sultan, kederli bir gnnde onunla gezmee km; Yldz Da civarnda aada ki iiri sylemi. Sual mahiyetindeki nakarat msrandan sonra kz kardeine dner,"Duman, Elif! Duman, duman? diye sorarm:
15
10. Pir Sultann mritlerinin Pir'i ikyet etmeleri:

"Pir Sultan Abdal'n mritleri azmlar, kendilerine eza, ce fa ediyor diye Pir Sultan' Hzr Paaya ikyet etmiler. Bunun zerine Pir Sultan u demeyi sylemi:
14
Medet mrvet u lemi yaradan Mahlkun nnden geilmez oldu Drt kap krk makam kalkt aradan Halledip mkiller seilmez oldu Dndke bu devran aksine dnd Nice dil Hanlar tahtndan indi imdi beyzadeler hmara bindi At srp nnden geilm ez oldu Karga ahan oldu kuzgun baz oldu Mabutlar tanbur ile saz oldu Ksalar uzad hep drz oldu Demelere kaftan biilmez oldu
Gelmi iken bir habercik soraym Niin gitmez Yldz-Da dumann Gerek Erenlere yzler sreyim Niin gitmez Yldz-Da dumann Alanda al krmz tan var Ykseinde turnalarn sesi var Ben de bilmem ne talihsiz ban var Niin gitmez Yldz-Da dumann Benim ah'm al krmz brnr Dost yzn grmiyen dman bilinir Ycesinden ah'n ili grnr Niin gitmez Yldz-Da dumann El ettiler turnalara kazlara Dalar yeillendi dnd yazlara idemler taknsn syle kzlara Niin gitmez Yldz-Da dumann. ah'n bahesinde gonca gl biter Anda garip garip blbller ter Bunda ayrlk var lmden beter Niin gitmez Yldz-Da dumann
43
a: ty, telek.
44
_ 45
Ben de bildim u dalarn ahsn Gerek Erenlerin nazarghsn Abdal Pir Sultanin seyranghsn Niin gitmez Yldz-Da dumann44
(S N E, I.; V L S, li.; N K A, I.)
man eder amel etmez Hakkn buyruuna gitmez Kadlar ya yere yatmaz Hi byle kr eytan var m Pir Sultan 'm zatlarnz Gerektir hretleriniz Haram yemez itleriniz Bu szmde ziyan var m"
(A iz, XII.)
12. Pir Sultanla Sivas'taki kadlar. Pir Sultann kpekleri.

"Sivas'ta bir Kara-Kad, bir de Sar-Kad varm. Pir Sultan Abdal'n da iki kpei varm. Birinin adn Kara-Kad, tekinin adn da Sar-Kad koymu. Gel Kara-Kad, git Sar-Kad! diye kpekleri arrm. Bunu bir gn Pir Sultan'n dmanlar duy mular, gidip Kara-Kadya, Sar-Kadya Pir Sultan Abdal, kap sndaki kpeklere sizin adnz koydu! demiler. Hemen kadlar Pir Sultan' arp muhakemeye balamlar. Pir Sultan: Evet, kpeklerime sizin adlarnz koydum, demi, lkin benim kpekle rim haram yemez!. Kadlar: Nerden biliyorsun? diye sormular. Pir Sultan cevap vermi: sterseniz tecrbe edelim demi. Birka hoca ve hac da gelmiler, kpekleri getirmiler. Hocalar, haclar, gizlice bir kap haram yemek, bir kap da hell yemek yapmlar, her ikisine belli birer iaret koymular. Sar-Kad ile Kara-Kad oturmular, haram yemekten yemee balamlar. Hocalar ve haclar haram yemei kadlarn yediini gzleriyle grmler. Kpekleri getirmiler. Yine bir kap haram yemek, bir kap da hell yemek koymular. Kpekler haram yemei yememi, hell ye mei yemee balamlar. Hocalar, haclar bylece kadlarn haram yediklerini bilmiler, yi kpek kt kaddan efdaldr demiler. Aadaki demeyi Pir Sultan bu vaka zerine sylemi: 16 Koca bal koca kad Sende hi din iman var m Haram helli yedi Sende hi din iman var m Fetva verir yalan yulan Domuz gibi da dolan Srtna vururum palan Senin gibi hayvan var m
44
13. Bugn kylerde Pir Sultan'n demelerine bal ananeler:

A z. in rivayetine gre, arkla civarndaki baz kylerde, hatt snn kylerinde gveyiyi gerdee, Pir Sultan'n bir demesini syleyerekten gtrmek ananesi vardr. Aadaki deme, gveyi gtrlrken, drt kii tarafndan sylenir: Bir hanesini ikisi syler, onlar brakr, teki hanesi dier iki kii tarafndan alnr. Muayyen bir makamla okunur. Snn kylerine bu demeyi o civarn mehur bir alev airi olan k Ali (mahlas Sabri) sokmutur: 17 Gelin hey erenler dn tutalm Muhammedin dn var Cennette ol m'min kullar devah edelim Muhammedin dn var Cennette Orda gzedirler gzel lemi Orada koyamazlar kaatil zalimi Havva Adem ile Meryem gelini Muhammedin dn var Cennette Sekiz derler krktr Cennet kaps Orda olur m'minlerin hepisi Salavattr ulularn sas ' Muhammedin dn var Cennette Dne gelene hlle bierler stlerine misk anber saarlar Gnahlarn gnahndan geerler Muhammedin dn var Cennette
"Yldz-Da niin kalkm az dum ann balam a msra'l bir iir de Kerem hikyesinde vardr. Bunu k Kerem, Asl'snn peinden dolarken YldzDann eteine geldii zam an sylemitir. Kar. Kerem ile Asl, kbal k., s tanbul 1927, s. 91.
46
Pir Sultan A bdal 'm mmet iinde Ay ulesi dner niyet iinde Cennet-i lda Firdevs inde Muhammedin dn var Cennette
(A lz, c II.)
Aadaki deme de, yine A z. rivayetine gre, arkla blgesindeki kylerde, ko katm merasiminde okunur. Bu me rasim yle olur: Ko katm gn -terinievvel, terinisani iin de- kolar bir tarafta, koyunlar bir tarafta tutulur. Batan Dede trke bir dua okur, "hayrl gnler stmze gelsin! Allah bun dan sonraki ko katmlarn da myesser eylesin, bunlar nasl murat aldysa, cmle hasretleri muratlarna eritirsin!" gibi eyler syler. Dua bitinceye kadar kolarn bir ayan kaldrarak tutar lar. Duadan sonra yine Dede, makaml olarak, Pir Sultan'n aa daki demesini syler, sonra kou koyuna katarlar.
18
IV KIZILBALARIN AYAKLANMASIYLA PR SULTANIN LGSN GSTEREN RLER A - Metinler 1. Hzr Paa'dan bahseden iirler:
19
ndim Ko Babay tavaf eyledim Bugn yaylmdadr geliyor kolar Mbarek cemalin seyran eyledim Bugn yaylmdadr geliyor kolar Biri beyaz idi biri krmz Onlar da seerdi bahar yaz Aynen Zlfikara benzer boynuzu Bugn yaylmdadr geliyor kolar Alnnn ortas yazl Kur'an Hi mahrum mu kalr cemalin gren Yarn maher gn efaat uman Bugn yaylmdadr geliyor kolar Yamur yaar iselenir izleri Elham suresine benzer gzleri Ay ile gn gibi parlar yzleri Bugn yaylmdadr geliyor kolar Pir Sultan 'm biz ekelim yaslar Drt Kitapta beyan oldu sesleri klar da syler bu nefesleri Bugn yaylmdadr geliyor kolar
(A z, X V I.)
Hzr Paa'nn zulm var ise Ne yapaym benim de bir ahm var Senin tulu Pdihn var ise Benim arkam kalem bir Allahm var ol icra Tanrs yatmaz uyumaz Kimsenin hakkn kimsede komaz Hnkr sar olmu nm duymaz Masumlar bodurur pdihm var Gnl verdim ikrar verdim Haydara Gemem beni etseler pare pare irfz diye ektiler dara Acep benim bunda ne gnahm var Pir Suttan A bdal 'm yed-Allahmz Btna hkmeder Pdihmz Sahip kar miskin kul' Allahmz efaat edecek gzel ah'm var
(A z.)
20
Ben de u dnyaya geldim sakinim Kalsn benim dvam divana kalsn Muhammed Ali'dir benim vekilim Kalsn benim dvam divana kalsn
48
49
Ben de vekil ettim Bari Hudm O da kulu gibi zulm ede mi Orda bir bir syletirler adam Kalsn benim dvam divana kalsn Yorulan yorulsun ben yorulmazam Dervi makamndan ben ayrlmazam Dnya kadsna ben sorulmazam Kalsn benim dvam divana kalsn Dolanp evrilip bir gn gelirsin Ettiin ilere piman olursun Orda da m Hzr Paa olursun Kalsn benim dvam divana kalsn45 M'min mslim bir araya cem'olur Krk snk yaralar'ma em olur Kara talar erir orda mum olur Kalsn benim dvam divana kalsn46 Pir Sultan A bd alm dnya kovandr Giden dil Beyler gelen ihvandr47 Muhammed divan ulu divandr Kalsn benim dvem divana kalsn
(SNE, I.; A z.)
Engel gelir arkamzda dolar Yusam kmaz kara olmu bular Top top olmu mah yznde dolar Takar muhanetin ac szleri Muhanet elinden hlim pek akn Deli gnl gh bulank gh cokun Gnlmn sarayn kalbimin kkn Ykt muhanetin ac szleri Pir Sultan Abdal 'm vadem yeterse ahm gelir salacamdan tutarsa Kar kar stmde ot biterse kar muhanetin ac szleri
(A z.)
22
Hdr Paa ikrarna durmad Sd dinsiz imansz vefasn Bir Trk Paa etse vaktin Kutbu Evelce astrr z babasn Koca Allah frsat verme zalime Merhamet klmaz asla halime Mahkm etse Azrailsiz lme Maherde alarm ben dvasn Hakk sevmek bize su oldu olsun Bize kemlik eden belsn bulsun Padiahn taht dnsn yklsn Zrlasn ahrette eek spas Pir Sultan A bdal\ var eden sensin Hoyratlar elinden dar eden sensin Dman z dostu kr eden sensin On sekiz bin lemlerin kahpesi.
( A z. X V III.)
21 Sinem st ate oldu od oldu Yakt muhanetin ac szleri Hdr Paann ettii derd oldu Yakt muhanetin ac szleri Seni ekva edem Urum Beyine Bakmyomun u sinemin dana Haner oldu yreimin bana Kakt muhanetin ac szleri
23 Benim Hakka mnacatm aha padiaha deil H Hasan'a minnetim aha padiaha deil.
Bu k ta la r S N E, I. de yok A A. g. e 47 S N E , I, de: " avm dr

46
p ir
S ultan A bdal
51
50
Hak derghna varrm Hub didarn grrm Bir Allaha yalvarrm aha padiaha deil Pir Sultanim der ahm var Hzr Paa'da ahm var Benim bir tek Allahm var aha padiaha deil
(A z, X IV .)
Kasdeyledin zalim girdin kanma Yam' eyledin malm bundan sana ne Seni ekv' ederim bari Sphana Zahmet-i zr ile kalasn zalim Her ne kadar zahmet edersen bana ntizar ederim her daim sana Ayrlmam yolundan gitmem yabana Zahmet-i zr ile lesin zalim Hak bize vermitir nur-u kudreti Bir vakit zalime etmem minneti Bizler iin ak koydu Cenneti Zahmet-i zr ile lesin zalim Pir Sultan m derdin kendine syler Arif olan bundan bir hisse eyler Gnl dalga vurur umman boylar Zahmet-i zr ile lesin zalim
(A z,, c II.)
24
Yr bire Hdr Paa Senin de arkn krlr Gvendiin Padiahn O da bir gn devrilir. Nemrut gibi Anka n'oldu Bir sinek havale oldu Dvamz mahere kald Yarn bu senden sorulur ah sevmek su mu bana Kem bildirdin beni Hna Can iin yalvarmam sana ehinah bana darlr Hafd-i Peygamberim hs Gel Yezd Hseynimi kes Mansurum beni dara as Ben lnce il durulur Ben Musaym sen Firavun krarsz eytan- lin nc lmem bu hin Pir Sultan lr dirilir
(A. z.)
26
Fetva vermi koca bal kr mft ah diyenin dilin keseyim dey Satr yaptrm Allahn laneti Aliyi seveni keseyim dey er kullarn rkn uzatm Mminlerin baharn gz etmi On kiler bir arada sz etmi klarn yayn yasaym dey Hakk seven k gemez mi candan Korkarm Allahtan korkum yok senden Ferman alm Hdr Paa Sultandan Pir Sultan Abdal ' asaym dey (A.
Z)
2. Ayaklanma hareketiyle ilgili iirler

25 27
Ne zalimdir ne gaddardr ne betkr Ta ezelden zalim buldum dman ok evir eyleme olursun piman Zahmet-i zr ile kalasn zalim
Yry eyledi Urum stne Ali nesli gzel mam geliyor nip temenna eyledim destine Ali nesli gzel mam geliyor.
52
53
Dolular adm adm dadr Tavlasnda kheylnlar baldr Asln sorarsan ah'n oludur Ali nesli gzel imam geliyor. Tarlalar adm adm izili Rakibin elinden cier szl Al yeil giyinmi kek gazili Ali nesli gzel imam geliyor. Meydana kar grn grn Kimse bilmez Evliyann srrn Koca Haydar ah- cihan torunu Ali nesil gzel mam geliyor. Pir Sultan Abdal im grsem unlar Yzn srsem boyun eip yalvar Evvel batan On ki imam serveri Ali nesli gzel mam geliyor
(S N E, I.)
Pir Sultan A bdal m ey dede himmet Kendine cevretme leme rahm et stanbul ehrinde ol sahib devlet Tc- devlet ile salnmaldr
(SNE, I.; BA.)
29
Gzleyi gzleyi gzm drt oldu Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi Korular kalmad kara yurt oldu Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi Kzl-lrmak gibi bendinden boan Hama'dan Mardinden Sivas'a den Dldl eedendi Zlfikar kuan Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi M'min olan bir nihana ekilsin Mnafk bana talar dklsn Sancamz Kazova'ya dikilsin Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi ah'n gelecektir bir gn dediler Yezitler lanet gmlein giydiler mam Aliyyrrza'ya kydlar Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi Pir Sultan A bdal m bu szm haktr Vallahi szmn hatas yoktur imdiki sofunun yezidi oktur Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi
(S N E, I.)
28
Hazret-i Ali'nin devri yrye Ali kim olduu bilinmelidir Alay alay gelen gaziler ile mamlarn c alnmaldr Kendin teslim eyle bir seremeye Er odur ki yarn senden amaya Bir mnafk bin gaziye dmeye Din akna kl alnmaldr Yer yzn krmz talar brye Mnafk olann bar eriye Shib-i zamann emri yrye Sultan kim olduu bilinmelidir arrlar filn olu filna Ne itibar Yezid kavli yalana Klcn Ar'tadr doru gelene Ya ser verip ya ser alnmaldr
30
Gece gndz arzumanm Kerbel Gidelim gaziler mam akna Serden baka benim sermayem yoktur Verelim gaziler mam akna
54
55
Kapy ald Krklarn birisi Birinden mest oldu cmle gerisi Sarkaya derler ah'n korusu Konalm gaziler mam akna Byle m' ter bu yerin blblleri Ma'na okur hakikatin dilleri Taze am dost bann glleri Derelim gaziler mam akna Tlib rehberini akla getir Noksan ilerini tamama yetir Rza lokmasn meydana getir Yiyelim gaziler imam akna Pir Sultan' m der yol uludur dey Cmlemiz hakikat kuludur dey Muhammed arr Ali'dir dey a'ralm gaziler imam akna48
(S N E, l.)
32
Haktan inayet olursa ah Uruma gele bir gn Gazada bu Zlfikar Kfirlere ala bir gn Hep devire gele iller aha ola kle kullar Urumda alyan sefiller d ola da gle bir gn eke sanca gtre ah istanbula otura Firenkten yesir getire Horasana sala bir gn Devire beyi paay Zapteyleye drt keyi Husrev ede temaay li divan kura bir gn Gl ahn dodu dey Bol rahmet yad dey Kutlu gnler dodu dey u lem d ola bir gn Mehdi Dedem gelse gerek l divan kursa gerek Hakszlar krsa gerek ntikamn ala bir gn Pir Sultanm ii ahtr ntizarm gzel ahtr Mlk iyesi padiahtr Mlke sahip ola bir gn
(A iz, XVII.)
31
Muhammed Mehdi'nin hak sancan ekelim bakalm nic' olsa olsun Teber ekip mnkirlerin kann Dkelim bakalm nic' olsa olsun Mahlk deccal oldu insan haar Asla bilen yoktur hayr eri Teber ekip u ma'radan dar kalm bakalm nic' olsa olsun. Mminleri bir katara dzelim Gruh gruh u lemi gezelim Mnkirlerin sarayn bozalm Ykalm bakalm nic' olsa olsun Pir Sultan'a Huda yardm etmez mi Mminler banda blbl tmez mi Bunca yattmz gayr yetmez mi Kalkalm bakalm nic olsa olsun
(A z, c. I.)
33
48
Bu iirin bir de ABG, c. varyant vardr; iki iir arasndaki m him ce farklar unlardr: 2. kt., 2. msr. sonunda: "... cm le gerisi" yerine "... kalan hepisi"; 4. kt., 1. msr. sonunda "... akla getir" yerine "... huzura gtr."
Gelin canlar bir olalm Mnkire kl alalm Hseynin kann alalm Tevekkelt talllah
56
PIR S u l t a n A b d a l
57
z ze balyalm Sular gibi a11ya11m Bir yry eyliyelim Tevekkelt talliah Aalm kzl sanca Gesin Yezidlerin a Elimizde ak ba Tevekkelt talliah Mervan soyunu vuralm Hseynin kann soralm Pdihn ldrelim Tevekkelt talliah Pir Sultan 'm geldi ca Mnkirlerin akl aa Takdir olan gelir baa Tevekkelt talliah
(A z, c. I.)
Yayla senin ova senin il senin Sefil senin geda senin kul senin Muhammed Ali'ye giden yol senin Pk edip te kalb evini silsene Gre idim sultanm hnm Bula idim can iinde canm Mehd alr mamlarn kann Ko desinler n' oldu Seyyid Nesim Byle yazlmtr bize yazlar Kerbel dedike sinem szlar Pir Sultan A bdalm der ey gaziler u gelen ses yoksa Dldl sesi mi
(Ah. H B.)
. Pir Sultan'n hayat ve menkbesine telmihler ihtiva eden dier iirler:

35
34
Bu gece seyrimde bir eri grdm Devah eyledim haslar hasn Elinde bir teber bir eri grdm Dedi bilmez misin Eba Mslimi Yetmi batmandan bir teber ekerdi Vurunca Kh-u Kaf dalar ykard Bunca lem onun havfn ekerdi ok kr ki bulduk Yezid hasmn Yetmi er idik girdik bu yola Yalbrdak kllar hep aldk ele iman Kur'an nasip olsa bir kula Kudretten okunur onun Yasini Gidi Yezid Muhammed Ali desene Kin ile kibiri geri koana Au verdin ise man Hasan'a Krarlar banda a tasn
ktm Ycesine seyran eyledim Gnl elencesi kst bulunmaz Dostlar bizden muhabbeti kaldrm Hi bir ikrarnda ahdi bulunmaz Zlflerin top top olmu cal Rakiplerin Haktan olsun zevali Bir gnahkr oldum dodum doal Gnahkr kulunun dostu bulunmaz Kan benim ile lokma yiyenler Ba u can dost yoluna koyanlar Sen lmeden ben lrm diyenler Dostlar da geriye kat bulunmaz Yine karland dalarn ba Durmadan akyor gzmn ya Vefasz mnafk nadr na Hakikat ceminde desti bulunmaz Biz de gezer idik irfanda sazda Biz de bulunurduk cemde niyazda Bize de gel oldu kanl Sivas'ta Hzr Paa bizi ast bulunmaz
58
59
Pir Sultan A b d al m destim damanda smim Koca Haydar neslim Yemen'de Garip baa bir hl gelse zamanda Orda her kiinin dostu bulunmaz
(S N E , I.)
Kollarma zincir takt muhanet Senden bakasna eylemem minnet Arzuhalim pire gzelce ilet Perian halimi bilsin ha n'olur Pir Sultan A bdal m ile Allahtan Her ne ki gelirse bile Allahtan Kemlie iyilik kula Allahtan Hamza'y Battal' salsn ha n'olur50
(A z, c. II.)
36
Bir ulu kervandk kalktk Musul'dan Gittik kervanmz Ali'ye doru Yenice kurtulduk gamla gusseden Gitti kervanmz Ali'ye doru Benden selm syle gzel Ali'ye Gzeli sevenler der belya Yolumuz urad Toprakkale'ye49 Gitti kervanmz Ali'ye doru Helllik vermedik kavim kardalar Yand cierciim yreim hlar gn gecedir yaan yalar Gitti kervanmz Ali'ye doru Sabahtan uradm ben bir araba Yzm sreyim hk-i turba Kzlehir derler o da harabe Gitti kervanmz Ali'ye doru Pir Sultan A bdaf m kubbem grnd Emir ile yeil talar urundu Bize bu ayrlk Haktan verildi Gitti kervanmz Ali'ye doru
(S N E . I.)
38
Padiah katlime ferman dilese Yine gemem ala gzl hmdan Celltlar karmda satr bilese Yine gemem ala gzl hmdan On yedi yerimden vursalar yara Cerrahlar derdime klmasa are Kemendi bend ile ekseler dra Yine gemem ala gzl hmdan Karadr kalar benzer kmre Mnafklar zarar verir mre ki ellerim balasalar demire Yine gemem ala gzl hmdan Eer beni katsa kervan gne Gtrseler Hindistan'a Main'e Urganm atsalar dar aacna Yine gemem ala gzl hmdan hiri katlime ferman yazlsa ksam teneire tabut dzlse Kefenim biilse mezar kaz Isa Yine gemem ala gzl hmdan
37
Bir arzuhal yazdm gl yzl aha Gelsin beni elden alsn ha n'olur Beni yalvartmasn o Padiaha Carma yetisin gelsin ha n'olur
49
Menkabe, Pir Sultan'n aslm adan evvel bir zam an Sivas'n Toprakkale'sinde m ahbus kaldn syler (bk. s. 42).
50 Bu deme, Pir Sultan'n zindanda iken, Iran ah'ndan yardm beklemesinin ifadesi olsa gerek.
60
P IR S u l t a n A b d a l
61
Pir Sultan A bdalm derim vallahi lsem terk eylemem Pri billahi Huzur-u maherde dilerim ah Yine gemem ala gzl hmdan5 1
(A z.)
39 Gel gnl nazar kl merdanelere Dn Ehl-I Beyti sabret bakalm Sakn akl yorma efsanelere Dn Ehl-I Beyti sabret bakalm Haktan ola bu ilenin kolay Merd isen kabul et her bir bely Duymadn m ehid-i Kerbely Dn Ehl-i Beyti sabret bakalm Sabreyle ey gnl gemez mi bu gam Her kes ilesini ekmez mi tamam Nasl geti Kerbelda serencam Dn Ehl-i Beyti sabret bakalm Pir Sultan m buna can m dayanr Bir dostum var gh uyur gh uyanr Ehl-i Beyit al kanlara boyanr Dn Ehl-i Beyti sabret bakalm52
(A iz, c. .)
Nam'da, Bursadaki ekyay tenkil iin Hzr Paa'nn sk dara getiine dair rastlanan bir kayttr.53 Prof. Fuad Kprl'nn, Pir Sultan'a ait makalesinde syledii gibi XVI. ve XVII. nci asrlarda yaam birok Hzr P aalar arasndan, airimizle ilgili olann tespiti imdilik imknszdr. Sicill-i Osman'de ad geenler arasnda Birinci Ahmed zamannda hayatta bulunanlar iki tanedir: 1) 990'da Van Beylerbeyi, sonra Konya Beylerbeyi, 1011'de Tuna muhafz, 1014'de Budin muhafz olan, 1016'da len Hzr Paa. Sicill-i Osman, bunun 1016'da skdar'a memur olduunu da kaydeder. "Nam"da55 Bursa'daki ekyay tenkil iin 1016'da skdar'a getii haber verilen Hzr Paa ile bu, ayn ahs olsa gerek. 2) Mihalzde Hzr Pa a: Kapucuba, Vidin valisi olmu, 1031'de Leh muharebesinde bulunmu. Grlyor ki bu iki ahsn Sivas'taki Kzlba hareket leriyle ilgileri bulunduuna dair bir kayt yoktur. Hd Efendinin "Tezkiresinde "Rumeli'deki btn zmreleri" zerinde durul maktadr; burada, ihtimal, Rumeli taraflarnda mesel Tuna mu hafz olarak- bulunmu olan birinci Hzr Paa kastedilmi olm a ldr. Pir Sultan' astrd rivayet edilen Osmanl paasn, bu bakmdan, pek l, daha eski Hzr'lar arasnda da aramak mmkndr. Hususiyle, aada yine zerinde duracamz gibi, Pir Sultan'n eserlerinde ve menkbelerinde daha eski zamanla ra -Kanun ve Tahmasb devrine- birok telmihler mevcuttur. Daha eski Hzr Paalardan, "Sicilli Osmanfnin verdikleri arasnda bir tanesi, 959 ile lm yl olan 975 arasnda mparator luk hizmetinde almtr. Bunun memuriyet yllar Kanun S leymann saltanat zamanna rastlar: Bu Hzr Paa, 959'da Kstendil Beyi, 962'de am, 968'de Badat Beylerbeyi olmutur. teki Hzr Paa, hep 969-1012 yllar, yani nc Murat ve nc Mehmed'in saltanatlar srasnda valilik ve beylerbeyilik makamlarnda bulunmu ahsiyetlerdir. Bunlardan hi birinin, Pir Sultan'n bahsettii Hzr Paa olduuna dair bir kayda rastlanm yor. u halde imdilik, Pir Sultan' astran Hzr Paa meselesi karanlk ve zlmemi olarak kalmaa devam ediyor. Memur luk hayat, Kanun ile ah Tahmasb zamanlarna rastlayan Hzr Paa ile bunun ayn ahs olduunu ileri sremesek bile, katilie yakn bir tahminle diyebiliriz ki, hviyetini tespite altmz Hzr Paa, Kanun devri Devlet adamlarndand. Bu hkme bizi
B- Bu iirlere dair baz tarih notlar 1. Hzr Paa hakknda:

Prof. Fuad Kprl, Pir Sultan'n hayatyla ilgisi olan Hzr Paa'nn, 1603 ile 1617 yllar arasnda Osmanl tahtnda otur mu bulunan Birinci Ahmed zamannda yaam olduunu tah min eder; bu tahmini ona, o asrn mehur simalarndan Sofi Aziz Hd Efendinin, padiaha hitaben yazd bir mektupta, Rume lideki btn zmreleri (Bedreddin mritleri) "ahvalinin" Hzr Paa adnda birinden sorulmasn tavsiye eden szleriyle
51 Burada da, Pir Sultan'n, zindandan m eydan okum asnn ve "h"a ball nn ifadesini buluyoruz. 52 Yine zindandaki ahvalini tasvir eden bir m anzum e olsa gerek.
53
54
Fuad Kprl, Pir Sultan Abdal, Hayat, say 64 ve oradan naklen, Sadettin Nzhet Ergun, Pir Sultan Abdal, s. 14. Sicill-i Osman, II, 277 - 279. Nam, II, 2 2 -2 3 .
55
62
63
vardran sikler, Pir Sultan'n iirlerinde bahsedilen "ah"n ah Tahmasb (saltanat h. 930 - 984, m. 1524 - 1576) olduuna dair edindiimiz baz ip ulardr.
2. ah Tahmasb ve onun Pir Sultan ve Anadolu Kzlbalaryla ilgisi hakknda:

Yavuz'la ah smail arasnda geen ve ran Safev ah nn hezimetiyle neticelenen ran-Osmanl mcadeleleri, bu iki Hkmdarn lmlerinden sonra yeniden canlanm ve XVI nc asr boyunca srp gitmitir. Yalnz bu ikinci mcadele safhas nn karakteri birinciden biraz farkldr: Yavuz'la ah smail ara snda olduu gibi, kat neticeli byk bir muharebe yerine bu sefer, uzun yllar sren sinsi ve mzmin bir mcadele gryoruz: Sulh zam anlar dahi, Anadolu'da ah smail zam annda ba lam olan Kzlba hareketlerini Safev ahlarnn krklemesi neticesinde, iki Devlet arasnda gerginlik devam ediyor. Feridun Bey'in "M neafnda56, OsmanlI Padiahndan Iran ahna yol lanm tehdit mektuplar ve onlara verilen cevaplar, bu bakmdan ok mnaldr. Sultan Sleyman ran'a kar 1534 (941) te Badadn al masyla sona eren bir sefer yapt. Badat, bilindii gibi, Akkoyunlulardan ah smail'e gemi ve OsmanlIlar tarafndan ilk defa, bu tarihte, ran ah Tahmasb'n srasnda zaptedilmiti.57
56 57 Feridun Bey Mneat, st. 1274 - 1275 tab, i, 541 - 543, II, 19 - 20. Ham mer, trke tere. V, 151. - Sadettin Nzhet, "Bekta airleri", s. 145 146 da, Haty'nin iiri olarak "Gzel ahm niye verdin Badad nakarat m sra l bir iir m eretm itir. Iran ah'nn Badad verm esine hayflanan bu iir Haty'nin olamaz. Buradaki "Gzel ahm " ile, her halde Badad' O s m anlIlara verm i olan ah Tahm asb kastediliyor. Manzum e udur:
G z e l a h m h e r y e rle rd e g r n r G z e l a h m n iye verdin B a d a d ' a h m bird ir bin b ir d o n a b r n r G z e l a h m n iy e verd in B a d a d i E r e m e d im b e n b u s rrn a s ln a Y a z k d e il m i m m in le m s lim e G e tird in M e n /a n B a d a t s t n e G z e l a h m n iy e v e rd in B a d a d i G e ld i M e r v a n h e n d e k le r i d o ld u rd u K rd h u rm a l s a rd B a d a d i G e ld i k o n d u y e il b a l rd e i G z e l a h m n iy e v e rd in B a d a d i a h H a t y e y d r le r Y e d ile r K r k la r d a b u d e m d e h a z r id ile r B a d a d i B a s r a 'y a ls n d e d ile r G z e ! a h m n iy e ve rd in B a d a d i
Bu ilk seferden sonra harp bitmi deildir, ta 1555 ylnda akdolunan musalahaya kadar srp gidecektir. 1548'de Osmanl kuvvetleri Van' zaptediyorlar. Fakat her zaman olduu gibi bu sefer de, mevsim ilerleyip OsmanlIlar huduttan kuvvetlerini eker ekmez ah Tahmasb, dilcevz, Mu, Ahlat' talan ediyor; Kars' zaptetmek zere yollanan Osmanl frkasn bozuyor, Kemah'a kadar varyor. Ahmet Paa ordusunun ncs erke Osman Paa Kemah yaknlarnda Iranllar malp ediyor. Kanun S leyman, ertesi yaz, kaybedilen yerleri yeniden ele geiriyor. Ahmet Paa'nn zaferleri herhalde o sralarda derin yank lar uyandrm olacak. "Trk Ahmet Paa" adiyle, bir mecmua da bulduumuz aadaki destan, bu seferin hatrasdr: Tahmas Ahmet Paa'ya haber gnderdi Bu sene stne varrm demi Seksen bin de h- Acem kurtlar Varrm bama alrm demi. Syleyin ol Tahmas marur olmasn Elinden geleni geri koymasn Doludur Badad'm halis elmasn ran' bana ykarm demi. Tahmas Kulu der bu sz ne gerek Kandahar'dan yz bin asker ekerek Krk bin topum vardr yz bin zemberek Badad'n stne varrm demi. Ahmet Paam darlr ol Tatar Han'a Badat valisiyim gelmem mna Alrm Tevrizi sonra da Hoy'a iraz' bana ykarm demi Tahmas Kulu der ben hasretliin ekerim Yz tmendir karsna ekerim Badad'n stne kanlar saarm Yemen'i elinden alrm demi Gkte bulut yerde insan alasn Benim l-i Osman'n sadk lalas Yirmi yl beklerim Badat kalesin Hemedan' bana ykarm demi
64
65
Ahm et Paam der ki ben an bilmem Dnyaya bir geldim bir dahi gelmem Babamdan mirastr Badad' vermem rann bana ykarm demi Tahmas Kulu der ki Hanlarn ba Akttn gzmden kan ile ya Seksen bin topum var Badad'a kar Badad'n bana varrm demi Ahmet Paam der ki benim zorum var Her ke banda bin arslanm var Seksen bin topum doksan bin zemberek var Varr Horasan'n ykarm demi Ne gzel yaratm yaratan Gani Ltfedip yaratan cmle nsan ah'n kurdu l-i Osman'n arslan Anda ikisinin medhin ederim58 Bu trkde, elden kan Badad' yeniden almak isteyen ah Tahmasb'n, yahut onun adamlarndan birinin -Tahmas Kulu'nun- intikam hisleriyle, Osmanl Paa'snn tehditli tavrlar anlatlmak istenmi. Bu eit destanlarn birounda olduu gibi, manzumenin mehul mellifi, bitaraf kalmaa alm; fakat baka destanlarda airin btarafl, deta, medhedecei tarafn kymetini iyice belirtmek iin kabul edilmi bir oyundur, eninde sonunda airin hangi taraf tuttuu belli olur. Burada airin, Os manlI toprandan olduunu, Ahmet Paam demek suretiyle gstermekle beraber son ktada l-i Osman'n arslan kadar, ahn kurdunu da medhettiini sylemesi, ran ahlarna kar sevginin, Osmanl kumandan hakknda destan yazm halk airine kadar girdiini gstermek bakmndan dikkate deer59. 1549-1551 yllar arasnda Sleyman, Avrupa ktasndaki seferlerle megul iken ah Tahmasb, OsmanlIlarn geri alm olduklar Erci, Ahlat, dilcevaz kalelerini tekrar ele geirmek maksadyla, sk sk aknlar yapyordu. 1552'de Erci halk Iranl58 stanbul niversitesi Ktphanesi, Edebiyat, Yazmalar, F3 955 No. lu m ec mua, var. 31 b. - Bu m ecm ua "Medine-i Reha kaydyla 1192 ve 1197 tarih lerini tayor. Ahm et Paa'nn 1548 ve 1549 yllar seferleri iin bk. Hammer, Trke tere, VI, 10, 12.
larla uzlat, bu ehir ranlIlara geti. dilcevaz'daki Osmanl kumandan ehri mdafaa etti. Fakat Ahlat da, Erci gibi, ran kuvvetlerine teslim oldu. ah'n olu smail Mirza Ahlat'tan Erzu rum'a yrd, Erzurum Kumandan skender Paa'y pusuya drp bozdu. Trabzon, Malatya, Bozok, Karahisar Beyleri mu harebe meydannda kaldlar; Biga sancak Beyi; Erzurum Sa ve Sol Aalan esir oldular. Bunun zerine Padiah ran'a bir sefer daha yapmak kararn verdi. 1554 yaznda Kars'a vard, buradan Tahmasb'a harp ilnn bildiren mektup yollad. Temmuz aynda Padiah Arpaay'na vard srada ah Tahmasb kuvvetleri Ka raman askerini pusuya drp malup ettiler. ah, Lr dalarna ekildi. Sleyman, harap edilmi bir memlekette ktlk iinde bu nalmak korkusuyla kuvvetlerine ekilme emri verdi. Bunun zeri ne Tahmasb, Padiah'a bir mektup yollad: Burada, memleketini harap eden Sleyman'dan intikam alnaca sylenmektedir, fakat ayn zamanda, sulh isteyen bir insann hisleri de okunmak tadr; nitekim ayn yln eyllnde Tahmasb mtareke istedi, 1555 yl maysnda sulh imzaland60. te ah smail-Yavuz Selim harplerinden sonra, ranOsmanl mnasebetlerinin 20 yllk mcadele safhasn, 1534 ile 1554 yllar arasndaki bu uzun ve gh sinsi, gh ak muharebe ve srekli anlamazlk yllar tekil eder. Grnte bu harpler Badad'n ve Van'n zapt gibi bir iki Osmanl baarsyla vasf lanrsa da gerekte, Anadolu'da Safev tahriklerinin gn gnden alevlenmesi bu mnasebetler tarihinin ana karakterini verir. ran ah'nn siyaseti ah smailin bozgunuyla balayan felketin intikamn almak ve Anadolu'daki Iran-i nfuzunu, bu memle ketteki btn zmrelerin, eskiden beri kuvvetle yaayan, Orto doks nizama kar nefret hislerini krklemek suretiyle, yeniden yerletirmektir. ntikam saatini bekleyen sade ran ah deildir. Bu asr da Anadolu Alevileri de ayn hisler iinde oyalanmaktadr. Pir Sultan Abdal'n ve bu asrda yaam baka airlerin6 1 iirlerin de, bu mcadele yllarnn havas eser: kurtarc diye vasfland rlan ahn gelmesini bekleyi, Osmanl hkmetinin tenkil ve tazyik siyasetine isyan, ran ahndan yardm umma ve ona
61
59
Hammer, trke tere, VI, 36 v. d., 45. Yukarda, s. 18 -20, not 1 de kaydedilen. "Osmanl yanna kalr m sandn" diye balayan ve"...gerek" redifii. Pir Ali adl airin eseriyle, yine yukarda, s. 85-86, not 57de zerinde durduum uz "Gzel ahm niye verdin Bada-d'" nakaratl iir bu devrin m ahsulleri olmaldr.
66
67
madd, manev tam ballk... Btn bunlar, o devrin siyas ha vasna da uygun hallerdir. Yukarda, Pir Sultan'n menkbesine bal iirlerden, 27 No. lu manzumedeki ahn Urum stne yry nden, ah Tahmasb'n 1548-1551 yllar arasnda Anadoluya yapt aknlar kastedilmi olsa gerektir; ah kuvvetlerinin 1548 de Kemah'a kadar ilerlemi olmalar, her halde Anadolu Kzlbalarna, artk ahn kendilerini kurtarmaa geldiini mjdeleyen bir hdise say labilirdi. Bu iirde, yukarda (s. 33) Abdlbki Glpnarlnn iaret ettii gibi, esasen "Koca Haydar torunu" diye ah Tahmasb tasrih edilmektedir62. Bu iirden sonra gelen, 28 ve 32 No. lu manzumeler de, Iran ah'nn artk "Uruma yrmesi" ve "yeryzn krmz ta larn brmesi" zamannn geldiini bildiren mit dolu szlerdir. Hatt bunlardan birincisinde, ahn stanbul tahtna gemesi beklenmektedir. 29, 30, 31, 33, 34 No. lu iirler ise daha m ahhas olarak, Sivas taraflarnda, Pir Sultan'n itirak ettii -belki de ba olduu- ayaklanma hareketine telmihler ihtiva eder. No. 29 da, Sivas'ta harekete geenler, Alinin maneviyatndan sembolik bir ifade ile, Ali'nin neslinden geldiine inandklar ran ahndan- yardm beklediklerini sylyorlar. "Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi" diye bu ift manal "Ali'yi Kzlbalarn imdadna aran Pir Sultan, ayaklanma hareketini "Hama'dan Mardin'den Sivas'a den!" ve "Sancamz Kazova'ya dikilsin!" msralarnda yeriyle, yurduyla belirtiyor. 30 No. lu iirde, "Serden baka benim sermayem yoktur Verelim Gaziler imam akna." msralarnda, sonu lme varabilecek bir ie Gaziler arlmaktadr. "Sarkaya derler ahn korusu Konalm Gaziler mam akna."
msralarnda, silere toplanlacak yer gsterilmi olsa gerek. 31 No. lu manzumede: Teber ekip u ma'radan dar kalm bakalm nic olsa olsun. msranda, silere snak olmu ve "huru edilecek" belli bir maara kastedilmi olmal. Anadolu isyan hareketlerinde hususiyle byle Mehd ye inanm zm reler arasnda km hareketlerde- silerin maaralara snmalarn ilk defa Pir Sultan'dan renmiyoruz. Cell? hareketlerine adn veren Cell adl si, 1518-1519 yllarnda, taraftarlaryla Turhal yaknlarnda bir maaraya snm, Mehdnin oraya geleceini iln etmi ti63. Yukarda, ran ahlarn Mehd diye kabul eden zmrelerin bu inanlarna dair bilgi verdik (bk. s. 18-20 - not. 1). Kalender elebi de, 1526 da Mehd'yim diye huru etmiti (yahut da, h kmet adamlar ve halk tarafndan byle propaganda edilmi ti)64. 1571 de Rum memleketine Mehd geleceini syleyen Kuli adl birinin idamna dair bir hkm65 de bize gsteriyor ki XVI. nc asr iinde, Mehd'nin zuhurunu haber vermek suretiyle ayaklanma hareketlerini tevik eden kimseler pek oktur. Nakarat msralarnda "...nic' olsa olsun" redif szlerini ihti va eden bu son manzume, bana toplad "Gaziler" i, "Mnkir lerin saraylarn bozmaa, adeta geni lde tahrip hareketleri ne tevik eden bir ihtilal beyannamesinin edasn tayan bir iir dir. air, artk bekleme zamannn bittiini, "Bunca yattmz gayr yetmez mi Kalkalm bakalm nic'olsa olsun." msralarnda ifade ediyor. - 33 No. lu iirde: "Aalm kzl sanca dedikten sonra gelen u: "
"Mervan soyunu vuralm Padiahn ldrelim."
62
Pir Sultan'n idamn anlatan ve kz azndan sylenen iirin bir varyantnda Tahm asb adnn, bozulm u ekliyle de olsa, gemesi, airim izin ah Tahm asb le ada ldne bir delil olarak kullanlabilir. (Bk. de yukarda, s. 51, not. 35.)
Hammer, Trke tere., IV, 246. 64 Ahm et Refik, Anadolu'da Rafzillik ve Bektalik, s. 11 65 Ayn eser, s. 30; 37 numaral vesika.
68
69
msralarndaki Mervan soyundan "Snn OsmanlIlar" ve bu soyun Padiahndan da Osmanl hkmdar anlaldna phe edile mez. Burada adeta kanl bir ihtille hazrlktan bahsolunmaktadr. airin ryasnda bir "Er"le grmesini anlatan 34 No. lu iirin baz msralarnda da bu isyan hareketine telmihler aka grlr. "Yetmi er idik girdik bu yola Yalbrdak kllar hep aldk ele." msralar, ok mmkndr ki, airle beraber bu ie girienleri haber vermektedir. Ve "Pir Sultan Abdal'm der hey Gaziler Bu gelen ses yoksa dldl sesi mi." msralar da silere, Ali'nin maneviyatnn kendileriyle beraber olduunu, ihtill saatinin aldn anlatsa gerek... 35-39 No. lar arasndaki be manzume, artk malp edilmi, zindana atlm bir mcahidin, ezilmi bir ihtillcinin h znl ifadesini tar. Bunlarda iki ruh haleti ile karlayoruz: 1) Hl, gelip kendini kurtaracan umduu ah' bekleyi...37 No. lu iirde bunu gryoruz. "Bir arzuhal yazdm gl yzl aha Gelsin beni elden alsn ha n'olur Beni yalvartmasn o padiaha Carma yetisin gelsin ha n'olur.
yadan gm ulularna kavumak tesellisiyle avunur: 36 numa ral iirin u msralarnda grld gibi... "Benden selm olsun gzel Ali'ye Yolumuz urad Toprakkale'ye Gitti kervanmz Ali'ye doru. Helllik vermedik kavm kardalar Yand cierciim yreim hlar gn gecedir yaan yalar Gitti kervanmz Ali'ye doru." Netice: Yukardaki tahlillerimizden Pir Sultan Abdal'n, XVII. nci asr balarnda ve I. inci Ahm et zamannda deil, aa yukar bu tarihten 50 yl kadar evvel, ah Tahmasb ve Kanun Sleyman devrinde yaad ve astrld neticesi karlabilir. Bizzat Pir Sultan'n iirlerindeki mna ve ifade ile bu devrin tarih hdiseleri arasndaki uygunluk bizi bu hkme gtryor: Pir Sultan Anadoluda, ah smail'in nfuzunu yeniden canlandr mak isteyen, hatt bir iki defa Rum memleketine yry yap m kuvvetli bir ah'tan bahsediyor, bu ah da ancak ah Tahmasb olabilir; nk onun zamannda ran, ah smail za mannda olduu gibi, Anadoluya kar, madd, manev taarruz halindedir. Bu taarruz, yirmi yllk uzun bir devre boyunca sr mek bakmndan da Anadoludaki Kzlba airleri arasnda de rin bir yank uyandrabilirdi. Pir Sultan', deil XVII. nci asr ba larna, hatt XVI. nci asrn son eyreine, 1578-1590 arasndaki Osmanl-ran harpleri devresine bile getiremeyiz. nk, bu son harpler srasnda ran tahtnda oturan ahlardan ilk ikisi, II.'nci smail (1576-1578) ve Muhammed Hudabende (1578-1587) ah smail ve ah Tahmasbla kyas edilemeyecek kadar zayf ahsi yetlerdi. I. ah Abbas (1587-1628) ise bu uzun harp devresinin ancak son ylnda ran tahtnda bulunmu ve Anadoludaki din nfuzu bakmndan, yine Safev Hanedannn ilk iki ah kadar kuvvetli olmamtr. te yandan, bu son harplerde taarruz teebbsn OsmanlIlar ellerinde bulundurmular, ran mdafa ada kalmtr
Kemlie iyilik kula Allahtan Hamza'y Battal salsn ha n'olur."66 2) Bitmi bir hayatn son saatlerinin hzn. - Bununla be raber air burada da, hi olmazsa Pirlerine, lksnn bu dn
66 Arkadam Abdlbki Glpnarl, bu m anzum ede airin dorudan doruya Iran ah'n kastettiini gz nnde tutarak, burada anlan Hamza ile Battal'dan M uham med Peygam berin amcas Hamza ile Battal Gazi kadar -belki daha fazla- ah Tahm asb'n, Hamza ve Battal adl iki kum andannn anla labileceini ileri sryor, ki tamamyla hakldr. 1554 yl yaznda O sm anlIla rn ran zerine seferleri ve Karaba taraflarnn tahribi sralarnda, Badad' vur maa gelen Hamza Sultan diye bir ran kumandannn ad geer; Krt Beyi Sultan Hseyin Bey, Hamza Sultan ve dier ran merasiyle m uhare beye tutuur, ran kumandanlarn m alp eder; Ham za Sultan bu m uhare bede kaybolm utur (Hamm er, trke tere., VI, 45).
KNC BLM
Metinler
Pir Sultan'n Olduu phe Gtrmeyen iirler 1

Viran bahelerde blbl ter mi Gnl elencesi gl olmaynca Merhemsiz yaralar unar biter mi Bir gerek veliden el olmaynca Nefse uyan Hakk'a uymu deildir Gaziler namazn klm deildir Bu gezen abdallar dervi deildir Arkasnda hrka al olmaynca Tlib olmaynca yaram sarlmaz Mrid olmaynca pire varlmaz Yz bin asker olsa Yezd krlmaz Eli Zlfikarl Al' olmaynca Bu ak meydannda bir divan olur O meydana den nevcivan olur itikatsz tlib bo kovan olur Vzlar ars bal olmaynca Deme arif bunu byle bilemez Bilir ama yine arif olamaz Her mrid ly diri klamaz Hnkr Hac Bekta Veli olmaynca ki Melek gelir sual sorarlar Dker hurcunu da gevher ararlar Bir kln stne kpr kurarlar Geemezsin Hakka kul olmaynca Pir Sultanm batan dalga arr Bu akn dolusu aka drr Her bildiin rehber i mi piirir Yanp atelere kl olmaynca
,s
74
75
2
eke eke ben bu dertten lrm Seversen Ali'yi deme yarama Ali'nin yoluna serim veririm Seversen Ali'yi deme yarama Ali'nin yaras yr yarasdr Buna merhem olmaz dil yarasdr Ali'yi sevmiyen Hakkn nesidir Seversen Ali'yi deme yarama Bu yurt senin deil konar gersin Ali'nin dolusun bir gn iersin Krpe kuzulardan nasl geersin Seversen Ali'yi deme yarama Ilgt lgt oldu akyor kanm Kem geldi ddara talm benim Benim derdim bana yeter hey canm Seversen Ali'yi deme yarama Pir Sultan A bd al m deftere yazar Hilebaz yr ile olur mu Pazar Pir merhem almazsa yaralar azar Seversen Ali'yi deme yarama
(S N E, I.)
Gl iinde arh dner Susuzluktan bar yanar Mminler secdeye iner Seyir var seyir iinde Kudretten verdi o bal Bahanesi oldu ar Dinle imdi h u zar Ar inler bal iinde Pir Sultan 'm ey gaziler Alnmzda ak yazlar Tlib de Pirin arzular Blbl ter gl iinde.
(S N E, 1.)
ahn nuru musun ey canlar can Varn lyk olun hallerinize Mrvvet Erenler darna durdum Canm kurban olsun yollarnza Erenlerin altn akas msn M'min kardelerin goncas msn ah- Merdn Ali bahesi misin Gelir blbl konar dallarnza Rehberin payn yemen ayrn Mridin payn candan kayrn Dudaktan emzirin lebden doyurun Hak mihman gelince evlerinize Lanet ile Yezidleri taradm Hakkn kitabn atm aradm Krklar ile cem'olmakt muradm mam Ca'fer kar yollarmza Pir Sultan m eydr Yezidler gamda Horasan Erleri Urumda am'da Biz de mihman olduk bu ayn-i cemde Doyup kanamadk hallerinize
(V L S, II)
nme bir r geldi Bir ucu var ar iinde Bakkallar dkknn am Ne istersem var iinde Gir dkkna pazar eyle Hmn yenip hazer eyle Aya gne nazar eyle Ay Muhammed nur iinde Ay Ali'dir gn Muhammed Okunan seksen bin ayet Balklar deryaya hasret arh dner gl iinde
76
r l R bULTAN ABDAL
5 Kalarnda mim duas yazl Sana medet yola mrvet y Ali Bilirim gnahm hadden amtr Sana medet yola mrvet y Ali Elest eleminden hak bildik yolu Korkarm solduram ol gonca gl Nice bir alattn bu edn kulu Sana medet yola mrvet y Ali Kalmad baharm yetiti yazm Yalvar yalvar kalmad yzm Yetiti kervanm srland izim Sana medet yola mrvet y Ali Feritehler ile hubca grtm Ar yznde meleklere kartm kr ol dem ddarna eritim Sana medet yola mrvet y Ali Pir Sultan A b d a l m bahar yaz iin Krklar eyledii sem' saz iin Haanla Hseyin h u sziyin Sana medet yola mrvet y Ali
(S N E, I.)
Yaktcam bir radr Bindiceim bir Buraktr Yerden ge bir direktir Allah bir Muhammed Ali Pir Sultan m bu bir srdr Srrn saklyan erdir Ay da srdr gn de srdr Allah bir Muhammed Ali
(M . 1, 2, 3.)
7 Bu dnya'nn evvelini sorarsan Allah bir Muhammed Ali'dir Ali Sen bu yolun sahibini ararsan Allah bir Muhammed Ali'dir Ali Tahtn terketti brahim Edhem Sleyman NebFye verildi htem Her kulun alnna yazld sitem Kiinin ektii yoludur yolu Erenler ldrr yoldan aan hls ile kaldrtrlar deni Tarikatta her kiinin nian Erenler katnda bellidir belli Erenler elinden dolu iildi Ol saatte kyl kaiden geildi Firdevs-i lda gller ald Cennet-i lnn gldr gl Pir Sultan Abdal 'm ummana dald Yenemedi kendin engine sald Hkipaynza yz sre geldi Erenlerin kemter kuludur kulu
(S N E, I.; B A )
6
Ben gayr nesne bilmezem Allah bir Muhammed Ali zm gayra salmazam Allah bir Muhammed Ali Bir mum yanar bir iede Blbl elenm ez meede Yedi iklim drt kede Allah bir Muhammed Ali ki ku grdm yuvada Dner muallk havada Dada deryada ovada Allah bir Muhammed Ali
8
Gzel k evrimizi ekemezsin demedim mi Bu bir rza lokmasdr Yiyemezsin demedim mi
78
79
Yemiyenler kalr nar Gzlerinden kanlar saar Bu bir dem dir gelir geer Duyamazsn demedim mi Bu dervilik bir dilektir Bilene byk devlettir Yensiz yakasz gmlektir Giyemezsin demedim mi kalm meydan yerine Erelim Ali srrna Can u ba Hak yoluna Koyamazsn demedim mi klar kara bahtl' olur Hakkn katnda kutl' olur Muhabbet baldan tatl olur Doyamazsn demedim mi Pir Sultan A bdal ah'mz Hakka ular rahimiz On ki imam katarmz Uyamazsn demedim mi
(S N E, I.; S N E, II.; D R .;B A .)
Gider idim ben de kendi iime Akn dolular yad bama Au katt benim tatl ama Ummanlara gark eyledi sel beni Pir Sultan m rak yoldan gelirsin Gevherin kymetin nasl bilirsin Eksikliim oktur sen de bilirsin Eksiklikle kabul eyle gel beni
(S N E, I.)
10
Bir gzelin kym aalar Ann iin taa tutar il beni Gndz hayalimde gece dmde Kumdan kuma savuruyor yel beni Reyhann devir devir dest' eyle Ben deliyim t verip pest eyle Dmannm il yannda dost eyle Bir gececik mihman eyle sar beni Ak gl olsam al yanaa sokulsam Gl-b olsam ak yzne salsam Klen olsam pazarlarda satlsam Klem dey ak sinene sal beni Pir Sultan Abdal'm gamzeli oktur Hezaran sinende yaralar oktur Benim senden zge sevdiim yoktur inanmazsan ol Allaha sal beni
(S N E, I.)
9 Deli gnl inil inil inleme Kadir Mevlm hasretime sal beni Viranlkta grsen bayku sanrsn Bir hm kuuyum sene de bil beni Ulu bezirgnm kuma satarm Gkyznde uan kuu tutarm Eksikliim oktur ben de bilirim Eksiklikle kabul eyle gel beni Ak pnarn boz bulank seliyim Ol sebepten aklm yoktur deliyim Naci derler drt gruhun biriyim Ararsan Hak divannda bul beni
11 Ald Cennet kaps L'l gevherdir yaps Kldan incedir kprs Geebilirsen gel beri
80
81
Canmz melek candr Tenimiz Sleyman tenidir Iti'miz arslan stdr ebilirsen gel beri. Ben hocama kul olmuam Ostaddan t almam Ben kanadm balamam zebilirsen gel beri Ben has bahenin glyem Ayn-i cemin blblyem Krk kapnn kilidiyem Aabilirsen gel beri Pir Sultan 'm Haydar heman Dalar brd duman te Incil ite Kur'an Seebil irsen gel beri
(S N E, 1.)
13
Geldik darna dulandk rehbere balandk. Bir ayla alandk Durmaz Yezd oklar bizi Gnl bir ulu ehirdir Rzasz lokma zehirdir Tlib yiyemez kfrdr Hak iyesi haklar bizi Tarikattadr elimiz Hakikattadr yurdumuz Hakla olunca virdimiz Her kazadan saklar bizi Meydana merdn gzrm Hak olan yere nazarm Gaibde srda gezerim Gremesin oklar bizi Pir Sultan tlib devirir Mervn'n kln savurur Yedi kat br evirir Ali anda saklar bizi
(A B G, c.)
12
Ykseklerden alaklara indim ben Felek ol kanadm kraldan beri Aklm ald divaneye dndm ben Kudret oku elim uraldan beri u dnyaya gelen bir bir gitmede Hi eksilmez derdim her gn artmada Tr-Da tutumu yanp ttmede Hakkn ddarn grelden beri Musa syler idi bin bir kelm Kudret eli ile ald kalemi kze ykletti cmle lemi Dnyann temelin kuraldan beri Pir Sultan 'm ah etti de glmedi Arad derdine derman bulmad Hak uruna serin verdi dnmedi Ferhad u dalar delelden beri
(S N E, I.; B A.)
14
Uyur idik uyardlar Diriye saydlar bizi Koyun olduk ses anladk Srye saydlar bizi Srlp kasaba gittik Kanarada mekn tuttuk Ddar defterine yettik lye saydlar bizi Hlimizi hl eyledik Yolumuzu yol eyledik Her iekten bal eyledik Arya saydlar bizi
82
83
Ak defterine yazldk Pir divanna dizildik Bal olduk erbet ezildik Doluya saydlar bizi Pir Sultan 'm Haydar unda ok keramet var insanda O cihanda bu cihanda Ali'ye saydlar bizi
(S N E, I.; D R.; B A.; A z, XXII.)
16
H dey ardm gerek Erlere Pirim var n'eyleyim dnya maln n ki varacam kara yerlere lm var n'eylerim dnya maln Gnlm gnderdim dnya dolaa Gkten ksmet yap kullar lee Pirim Ali ile Hakka ulaa Hlim var n'eylerim dnya maln Hazret-i Ali'yi grdm btnda Zlfikar belinde Dldl altnda Erenler yannda Pirler katnda Pirim var n'eylerim dnya maln Gnlm gnderdim neye erecek Gnl ile gzel Hakk bulacak Hakkn divanna doru varacak Yolum var n'eylerim dnya maln Pir Sultan Abdal'm biare fakir M'min bahesinde blbller akr Muhammed Ali'nin alnnda balkr Nurum var neylerim dnya maln
(S N E, I.)
15
Ne gzelce muradma ererken Felek beni nazl yrden ayrd Al yanaktan krmz gl dererken Felek beni nazl yrden ayrd Demir kafeslerdir benim duram Yanar iken yanmaz oldu ram Gn be gn artyor derdim firam Felek beni nazl yrden ayrd Yaz gelince yaz yaban yurd olur Ak srye kara koyun kurd olur Sevip sevip ayrlmas derd olur Felek beni nazl yrden ayrd Yaz gelince atlar kar ayra Kadir Mevlm sevdiimi kayra Meer beni senden lm ayra Felek beni nazl yrden ayrd Pir Sultan Abdal'm dalar aam Aam aam rmaklara karam Hi bana gelen var m danam Felek beni nazl yrden ayrd
(SN E l.)
17
Derdim oktur hangisine yanaym Yine tazelendi yrek yaras Ben bu derde kande derman bulaym Meer ah elinden ola aresi Trl donlar giyer glden naziktir Blbl cevreyleme gle yazktr ok hasretlik ektim barm eziktir Gle gle gelir canlar paresi Benim uzun boylu serv-i narm Yreime bir od dt yanarm Kblem sensin yzm sana dnerim Mihrabmdr kalarnn aras
84
85
Ddar ile muhabbete doyulmaz Muhabbetten kaan insan saylmaz Mnkir flemekle ra synmez Tutuunca yanar akn ras Pir Sultan 'm kat yksek uarsn Selmsz sabahsz gelir geersin Dilber muhabbetten niin kaarsn Byle midir yolumuzun tresi
(S N E, I; S N E, II; D R; B A.)
Gamdan hisar oldu meknm yurdum itmez vzm dinlemez virdim Bir deil be deil on deil derdim Dmler ba verdi sraland gel Hasretine vsl olam m byle Mecnuna da bak kalr m Leyl lml dnyadr gel hell eyle Yklendi barhanem kiraland gel Ne ekerse dertli sinem da olmaz Gnler gelir geer mr oalmaz Neterlidir yaralarm unulmaz Gerdi evresi karaland gel Pir Sultan Abdal't m haftada ayda Gnler gelir geer bulunmaz fayda Gnl Hak arzular canm hay hayda Topram stme krelendi gel6
(S N E, I.)
18
Bu yl bu dalarn kar erimez Eser bd- sab yel bozuk bozuk Trkmen kalkp yaylasna yrmez Yklm airet il bozuk bozuk Kzlrmak gibi aladm aktm El vurdum gsmn bendini yktm Gl yzl cerann bana ktm Girdim bahesine gl bozuk bozuk Elim tutmaz gllerini dermee Dilim tutmaz hasta halin sormaa Drt cevabn mnasn vermee Sazm dzen tutmaz tel bozuk bozuk Pir Sultan m yaradldm kul diye Zlim Paa elinden mi l diye Dostum beni smarlam gel diye Gideceim amma yol bozuk bozuk
(A iz, VI.)
20
Alatmayn beni derdim byktr klar meydana comadan gel gel Benim cierciim delik deliktir Kaynayp kaynayp tamadan gel gel Felek bir bilezik takt koluma Ben hlimi arzedemem yrime Engr erbetini sundu elime Sky bu demi imeden gel gel Gel bizim baheye edelim seyran Blbl k olmu bir gle hayran Seni benden bir gn ayrr devran Ayrlk hline dmeden gel gel
19
Gam elinden benim zlf siyahm Peykn dedi sinem yaraland gel Suna ban iin alatma bizi Bugn sevda candan araland gel
67
Kar.: Gevher'nin ayni kafiye ve redifli iiri (Fuad Kprl, XVII. asr sazairlerinden Gevheri, Trkiyat Enstits ner., stanbul 1929, s. 38; No. 44); ve Kerem ile Asl Hikyesi, kbal K. st. 1925, s. 78 deki ayni kafiye ve redifli iir.
86
87
unda be gnlk mddetin kald Emanet sahibi geldi de ald Meta'mz ald ykmz tuttu mrmn kervan gmeden gel gel Pir Sultanm Haydar gel baz baz Gayr ekmez oldum cevr le naz Havaland utu gnlmn baz Bilece konalm umadan gel gel
(V L S, II.)
Sr Ali'nin srr idi Seyredeni sever idi Ben kulu da kemter idi Pir akna dt gnl Ald bahenin gl ter iinde blbl Dost elinden dolu dolu Sarho oldu iti gnl
Pir Sultanim bir gn gider Er olan ikrarn gder Ceset bunda seyran eder n Hakka ulat gnl
(S N E, l.;B A .)
21
evrilip evrilip st yanmda tme turnam tme gnl ho deil Benim derdim yeter bir de sen katma tme turnam tme gnl ho deil Bir salk ye imi dnya malndan Nice vaz geleyim zlfn telinden Ayr dtm ol ah'mn ilinden tme turnam tme gnl ho deil Bakmaz msn u rman cuna n havadan otur gnlm kkne Seni beni yaradann akna tme turnam tme gnl ho deil Pir Sultan m eydr kesme manm Erenlere balamam gmanm Seversen Ali'yi ah' imam tme turnam tme gnl ho deil
(S N E, l; B A; V L S, II.)
23 Sabahtan cemlin seyran eyledim Gnller perian elinden sunam Nice bekliyeyim gurbet illerde Hi bilir yok mudur halimden sunam T-i gamzelerin mkb kokmaz Yr ala gzlerin hm ile bakmaz Cemlin grene Cennet gerekmez Gne midir dodu yznden sunam Kemhalar giyinip znnar balanmaz Eser seher yeli teli rganmaz Sen gidelden deli gnl elenmez Bir bergzar versen telinden sunam Sen seher yelisin gider gelmezsin Gelirsen de bana bak kalmazsn Seni uuranlar murad almasn Seni kim uurdu glnden sunam Pir Sultan Abdal der cemlin gzel Aradm bulmadm bir haber yazar imdi senin ismin Cenneti gezer Kalma bizim iin yolundan sunam
(S N E, I.)
22 Yeni dosttan haber geldi Dalgaland tat gnl Yr elinden kevser geldi Derya gibi cotu gnl Klavuzum h- Merdan Her yeri dop dolu nurdan unda bir hercayi yrden N'eylersin vaz geti gnl
88
89
24
Bir nefesik syliyelim Dinlemezsen neyliyelim Ak deryasn boylyalm Ummana dalmaa geldim Ak harmannda savruldum Hem elendim hem yuruldum Kazana girdim kavruldum Meydana yenmee geldim Ben Hakkn edn kuluyum Kem damarlardan beriyim Ayn-i Cem'in blblym Meydana tmee geldim Ben Hak ile oldum a'na Kalmad gnlmde nesne Pervaneyim ateine em'ine yanmaa geldim Pir Sultan m yeryznde Var mdr noksan szmde Eksiim kendi zmde Darna durmaa geldim
(D R; A B G, c.)
Gurbet ilinde atldm Ana rahmine yatldm brahiml' oda atldm Glistanda nra geldim Sahabelere uradm Kudret lokmasn doradm Er bir dedim Hak bir dedim Bini saydm bire geldim Bir muazzam byk ara N'istersen bulunur ara Kaps on iki pre stediim ara geldim i altn d gm Suyu ekerle bal imi Byle bezesten dzlm istediim yere geldim Deniz aldm as ile Ge adm sa ile Tr danda Musa ile Mnacatta dura geldim Pir Sultan Abdal cokuna Gel otur gnl kkne On iki imam akna Ben bu seri vere geldim
(A B G, c.)
25
Hak bizi yoktan var etti kr yoktan vara geldim Yedi kat Ar'ta asl Kandildeki nura geldim Eyyub ile ten erittim La'l mercan gevher tuttum Vuslat ile ta arttm Ben bu yolu sre geldim Yunusla ummana daldm Krk gn balk ire kaldm Davut'la demirci oldum rse eki ura geldim
26
Pir Sultan'm u dnyaya Dolu geldim dolu benim Bilmiyenler bilsin beni Ben Aliyim Ali benim Coma deli gnlm coma Coup da kazanda tama yz altm tane eme Sereemenin gl benim
90
91
arlarda dolanrm Ben Hakkm Haktan gelirim On ki mam Hak bilirim Dedikleri deli benim Klcm krk arn uzar Mnkirin kkn kazar ar pazarlarda gezer Dedikleri deli benim Pir Sultan kapna kuldur Bunu bilmek mkii haldir Alinin ihsan boldur ah- Merdan kulu benim (A iz. c II.)
27
Sar tamburadr adm Gklere aar feryadm Pir Sultan 'imdir stadm Ben annin inilerim69
(S N E, I; B A : A B G, c.)
28
Yemen illerinde ben can grdm Y Ali sen gzle seriden isterim Ak donumu krmzya bandrdm Y Ali sen gzle senden isterim Zeynel Dedem zm ayrlmaz dardan Yeti ey Murtaz ey ah- Merdan Ayrlmam tazece bir ddardan Y Ali sen gzle senden isterim Bu gece ay ile lker grr Einden ayrlan nice buluur Mihnetini ektim ltfn eriir Y Ali sen gzle senden isterim Yine szlar yaralarmn ba Seyl-i revn oldu gzmn ya Bu yola giden ol m'minler ei Y Ali sen gzle senden isterim Bu yolda gidene hakir dediler Her nerde arsam hazr dediler Yardmcmz olsun ler Yediler Y Ali sen gzle senden isterim Pir Sultan A b d a l m dmem gama Kimi Ruma gider kimi Aceme mamm Haydarm sen susuz koma Y Ali sen gzle senden isterim
(S N E, I; A B G. c.)
Gel benim sar tanburam Sen ne iin inilersin iim oyuk derdim byk Ben annin inilerim Koluma taktlar teli Syletirler bin bir dili Oldum ayn-i cem blbl Ben annin inilerim Koluma taktlar perde Urattlar bin bir derde Kim konar kim ger burda68 Ben annin inilerim Gsme tahta derler Durmayp beni okarlar Vurduka barm deerler Ben annin inilerim Gel benim sar tanburam Dizler stnde yatram Yine krld htram Ben annin inilerim
68 A B G. varyant: "A yn-i cem gecesi nerde"
Durmayp inliyen "su dolab" da, Pir Sultan'n tanburas gibi, m istik halk airine ilham verm itir. Kars.: Ynus'la k Paa'ya isnat edilen "Dolap" iiri ve Pir Sultan'n (bu kitapta 2. Bl., II, No. 19) "Dolap" iiri.
92
93
29
Bana gl diyorlar neme gleyim Alamak anma dt n'eyleyim lin gl am al ile yeil u benim gllerim soldu n'eyleyim Karadan aldrdm nerre bazm Ara kardlar h u szumu Elimden aldrdm yavru kuzumu Firkati barm deldi n'eyleyim Haberin alaym seher yelinden rdek kalkar m ola kendi glnden Korkum ayrlktan fikrim lmden Geldi att beni buldu n'eyleyim Ulu sular gibi emim alayan Mahrum kalmaz zn Hakka balyan Yr yitirmi yana yana alyan Akbet bama geldi n'eyleyim Pir Sultan A bdal 'm Krklar Yediler Bu yolu erkn anlar kodular Allah verdiini almaz dediler Bana verdiini ald n'eyleyim
(S N E, I.)
Felek krd benim kolum kanadm Bayku gibi viranlarda tnedim Bugn gzelin nabzn snadm Can feda yoluna der bulamadm Felek benim kur'lu yaym yast Her ke banda yolumu kesti Keskin kadeh ile dolumdan iti Yand yreceim kar bulamadm Pir Sultan Abdal'm dalar ben olsam st mor smbll balar ben olsam lem iek olsa ar ben olsam Dost dilinden tatl bal bulamadm70
(N K A , II.; V L S, II)
31
Bir blblck konmu dalar bana Sal Allahm sal slama varaym ahin yuva yapar kendi bana Sal Allahm sal slama varaym Bizim evlerimiz dadan tedir Hsm kavim bize ana atadr Yd illerde kalmak kula hatadr Sal Allahm sal slama varaym Ekili yaylalar nasl basaym zerine bir ka kurban keseyim Bu i Haktan geldi kime kseyim Sal Allahm sal slama varaym Atlarmz yemin yedi silindi ki karda kar kar salnd Cierciim delik delik delindi Sal Allahm sal slama varaym Pir Sultan A bdal m baki deildir Tuz ekmek her k hakk deildir Bu dnya kimseye bki deildir Sal Allahm sal slama yaraym
30
u yalan dnyaya geldim giderim Gnl senden zge yr bulamadm Yaralandm al kanlara boyandm Elimin kann yur bulamadm Gzel olan n'eyler altn akay rif olan dzer trl bohay Vcudumda seyreledim baheyi Dosta el demedik nar bulamadm Gzellerin zlf destedir deste Erenler Hak iin oturmu posta Bir zaman sa gezdim bir zaman hasta Hasta halin nedir der bulamadm
70 Kars. Karacaolan'n "bulam adm '' redifli bir iiri (Sadettin Nzhet, K a ra ca olan, stanbul, ikb a l K., 1933, s. 93; No. 95).
94
95
32
34
Gariplikte gurbetlikte ektiim Yollar medet medet dosta kavutum alayp da boz bulank aktm Seller medet medet dosta kavutum imdi Erenlerden vardr irade lerle Yediler kald arada On ki mamlar hazr burada Krklar medet medet dosta kavutum Erenlerin gnl Ar- lda M'minlerin gnl padiah taht Yollar blk blk meneke otu Gller medet medet dosta kavutum Pir Sultan m Haydar yanp tttm Her dem Evliya'nn yolun gttm Elin alp eteini tuttuum Pirler medet medet dosta kavutum
(V L S, II.)
Safasna cefasna dayandm Bu cefaya dayanmyan gelmesin Rengine hem boyasna boyandm Bu boyaya boyanmyan gelmesin Rengine boyandm meyinden itim Nice canlar ile Ddar grtm Muhabbet eyleyip candan sevitim Muhabbeti kfr sayan gelmesin Muhabbet eyleyip yokla pirini Yusun senin nmus ile rn Var bir gerek ile kl pazarn Kldn pazardan ziyan gelmesin Krklar bu meydanda gezer dediler Evliyay yola dizer dediler Destini destinden zer dediler Nefsaniyetine uyan gelmesin Pir Sultanm eydr dnya fnidir Krklarn sohbeti ak mekndr Kusura kalmyan kerem kndr Gnlde karas olan gelmesin
(S N E, I.; A B G, c.)
33
Ben de u dnyaya geldim geleli Emanetten bir don giymie dndm Sahibi kt da elimden ald Koru yerde koyun yayma dndm O yr geldi geti geri bakmad Hendekler kazdrdm sular akmad ok yuva bekledim cck kmad Bo yuva beklemi yoz kua dndm Pir Sultan A bdal 'm bu dnya fn Batan baa kim srd bu devran Yrin bir ift sz tt beni Yce da banda buymua dndm
(A z.)
35
Bizden selm olsun sofu canlara Vcudun ehrini yuyanlar gelsin Yedi kat gklerin yedi kat yerin Kudret binasn kuranlar gelsin Sofu dedikleri bir kolay itir Erenler grd bir engin dtr Eti yok kan yok bir uar kutur O kuun adn bilenler gelsin Pirimi sorarsan Ali'dir Ali Altndan aklm Dldl'n nal Kim srd kuyuda krk arn yolu Bu yolun erknn bilenler gelsin
96
97
Pir Sultan m eydr zm didarda Saklyalm Hak katnda nazarda kmad can kazlmadk mezarda O cann namazn klanlar gelsin
(A B G, c.)
blis benlik ile Derghtan irdi k olan ma'ukunu arad ki cihan fahri bir engr verdi Fakr ile fahr olmaz eyi n'eylersin Sordular kim Badat ehri kandedir Bildiler kim la'l gevher andadr Grdler kim Hakk al-yakn cemdedir Hakik olmyan ky neylersin Pir Sultan m okuyuban yazarm Turb oldum ayaklarda tozarm Yr elinden itim sermest gezerim Yrdan iilmiyen meyi n'eylersin
(Ks, c.; SN, I.; DR.)
36 Gir akn deryasn boyla Kys te mi dersin Bir geree hizmet eyle Emein yite mi dersin Ndn kondurma baa Drr seni tuzaa ekerler yedirsen zaa Tut'olup temi dersin Arifler yola giderler rfanda sohbet ederler Niansz yri n'iderler Can gnl kata m dersin Bellidir kalbi bo olan Nian verendir ho olan Hercaiye yolda olan Menzile yete mi dersin Pir Sultan Abdal omyan Ak kresinde pimiyen lkin Hakka ulamyan Sonradan yete mi dersin
(A B G, c.)
38 Hak iin kendini kurban eyliyen ah- Merdan olu imam Hseyin Cmle Erenlere ferman eyliyen Erenler serdar mam Hseyin Muhammed Ali'nin emi ra Erenler yolunun gleni ba Cierler paresi gnl dura Gzlerimin nuru mam Hseyin Ceddi Muhammeddir atas Ali Anas Ftma cihan evveli Cmle Evliyalar ederler beli Evliyalar Piri imam Hseyin Btnn sultan m'minler ah Gaib leminin ems ile mh ah Hseyn'im dey ederler h Matem ile zar mam Hseyin Pir Sultan \m eydr tutun dmnn Dostunun dostuyuz biz hanedann D emi deil mi h- Merdann Erenler hnkr imam Hseyin
(S N E , l. ; A B G , c.)
37 Eliftir doksan bin kelmn ba Var Hakka kreyle be'yi n'eylersin Vcudun ehrini artmaynca Yzn yumaa suyu n'eylersin Vcudun ehrini verme gayrya Hatr yakp g eyleme sayruya Var bir amel kazan Hakka yaraya Hakka yaramlyan huyu n'eylersin
98
99
39 Gelin yiyelim ielim Bu gzellik geer bir gn lem yran yran olmu Alim srrn aar bir gn Yiyip yediren bir dem Eksik etmez bari Hudam Gk ekin misli dem An eken bier bir gn7 1 Yiyip yedirmesi hotur Taban kahpe yrek tatr Can dedikleri bir kutur Ku kafesten uar bir gn Aalarda yeil yaprak Bastmz kara toprak Yeraltnda kefen yrtmak Bamzdan geer bir gn Pir Sultan m dmzde Uzak deil karmzda Bayku mezar tamzda Dertli dertli ter bir gn
(S N E, I.)
Gh baheye girer glden grnr Gh ma'ni syleir dilden grnr Gh gnl evinde mihman grnr kna trl trl fendi var kr olsun bu sevdaya ulatm Muhabbet ban gezdim dolatm On ki imamn cemine dtm imdi boynumuzda ak kemendi var Pir Sultan m sever byle dilberi Bu cmle cihann yekta gevheri Kahrn ltfn eker isen gel beri Sevdiimin nerde bir menendi var
( A B G , c . ; S N E , I.)
41 Bu yolun iler'si Haktr Mrvvet kerem Erenler Bu yoldan zge yol yoktur Mrvvet kerem Erenler Yolda nefis ldrmezler Mrit dse kaldrmazlar Mr'vet dese drmezler Mrvvet kerem Erenler Kur'an oldu delilimiz Srr- hakikat yolumuz mam Ca'ferdir ulumuz Mrvvet kerem Erenler Pir Sultan 'm hle geldik Hl iinde yola geldik Mansur gibi dara geldik Mrvvet kerem Erenler
( A B G , c. )
40 Birlik makamnda bir gzel grdm Leblerinin ekeri var kandi var k ok imi aradm sordum Nice bencileyin derdimendi var Cemli geliyor hayalde dte Canm sumanda kandilde arta Uzakta yaknda yemnde pte Her nereye baksam Ali'm kendi var
42 Serseri girme meydana ktan ahval isterler Kalllk ile urma dem
71
Ayn gk ekin-insan benzetm esine Ynus'ta da rastlarz (Burhan mit, Ynus Emre Divan, c. i, s. 192; No. CV).
100
101
Tasdik ehli kal isterler Uyan bu gaflet hbndan sbat isterler btndan Her ka sohbetinden krar ile yol isterler Erenler oynar utulmaz Bu yola hile katlmaz Bunda harmhre satlmaz Ya gevher ya la'l isterler Kl krk pre ederler Birin yol tutup giderler Dile n' itibar ederler Hl iinde hl isterler Pir Sultan Abdal n'eylersin Mkll halledip sylersin Arsn iek yaylarsn Yarn senden bal isterler
(M E B A.)
Dosttan haber geldi inili inil Unul yrekteki yaralar unul Pir Sultan der mell olma ey gnl Kalma yardm Muhammed Ali'dir
(M E B A.)
44 Her sabah her sabah seher yelleri Seher yelleriyle esen Ali'dir Muhammed klavuz Maher yerine islmn sancan eken Ali'dir. Dayan gr karda gnl gcne Azn yok mudur ahret gne On ki mam gibi Cennet iine Ab- Kevser ile akan Ali'dir Bindiler Dldle arka gittiler Horasan ehrine akn ettiler M'minlerin feryadna yettiler Mervan' Yezid'i basan Ali'dir Nerede arasam hazr bulunur Okur drt Kitab iyi bilinir Bayram ay gibi doar dolunur Seher yelleriyle esen Ali'dir Mnkirin gdas Haktan kesildi Nesim yzld Mansur asld Dnya yetmi kerre doldu eksildi Dolduran Ali'dir dolan Ali'dir Hakkn emri ile Cebrail indi ndi de Ali'nin koluna kondu Zlfikar kuand Dldle bindi Yezidin neslini kesen Ali'dir Pir Sultan m eydr d olup gld K'be-i eriften bir nida geldi Hakkn emri ile drt Kitap indi Okuyan Muhammed yazan Alidir72
43 Gelsin ikrarna beli diyenler niltim derdim Muhammed Ali'dir ismin annca saiavt verenler Merebim virdim Muhammed Ali'dir Gr'e Mansur kabul eyledi dr lemde nesne bulmad serseri Her kande bakarsam mridi piri Gzmle grdm Muhammed Ali'dir Kimse bahane bulmad naklime Haktan gayr nesne gelmez aklma Dnceiz bu gurbet iklimine Meknm yurdum Muhammed Ali'dir Gezeyim lemde bir yr bulaym Bu akan emimin yan ileyim Arttm pk ettim gnlm sarayn eri girdim Muhammed Ali'dir
(S N E, I; B A.)
72
iirin ABG, c. varyantndaki deiik yerleri unlardr:
102
103
45 Mevlm n yaratt Ahmed'i nurdan nsan olan gelir nura evrilir Byle kurulm utur bu arh- devran M nsur olan gelir dra evrilir Yein sular daim engine akar Pervaneler zn odlara yakar Sere kande olsa aslna eker Blbl olan gelir gle evrilir Gmanl gnlde nur mu elenir Cennet haricinde Hur mu elenir Ansz kovanda bal m elenir Ar olan gelir bala evrilir Bir srmekle at aya kesilmez Bir su ile dem olu aslmaz Bu yolu Erenler kurdu baslmaz Yol ehli kandeyse yola evrilir Pir Sultan Abdalm yatr hastadr Elinde glleri deste destedir dem olu bir acaip nesnedir Muhabbetle tatl dile evrilir
(SNE, l;DR;ABG,c.)
46 Her sabah her sabah bir seher yeli Alar blbl alar gle getirir Bakman m felein rk iine O da her zahmeti kula getirir Varp yolda olma sen uursuza Komu olma namussuza arsza Sabah selmn verme pirsize Adamn bana bel getirir Muhib yolda olma kalle yr ile O yr de durmad bir ikrar ile Sakn sohbet etme mnkir kr ile Altnn adn pula getirir Pir Sultan Abdal'm derdim ziyade ilir mi yrsiz yad ile bade Yr odur ahrette efaat ede Sadk yr insan yola getirir
(Ab. H B.)
47 Gnl gel karardan ama Szm sana meveddettir Gafilleri bacadan dme Evvel kapu eriattr eriattan edep ren lmle stad olur olan Al bu pendi belin balan Kimi farz kimi snnettir Eer bu srra erersen Dolan kapudan girersen Tarikat farzn sorarsan Yedi farz snnettir Gelin girelim bu bb Alsn k kitab Eer anlarsan hesab Andan sonra tarikattr
1. Kta: B ir g l ile glistan seyrettim Bd sab ile esen A li'd ir Kim dir bizi muhabbete kayran mam Haan ah Hseyin Ali'dir 2. Kta, 2. ve 4. msra yerine: H orasan e hrinde gre tu ttu la r B a s la n M e r/ n d r b a sa n A li'd ir 5, Kta, 1. m sra: "M n kirin g d as" ye rine , "Y ezidin ksm eti"; 3. m sra: "... ye tm i k e rre " ye rine "... yedi ke rre ". 4. m sra : "D o ld ura n M uham m ed eken A li'd ir". 6. kta, 4. m sra: "... kesen" y e rin e "... kran". A B G, c. v a r y a n tn d a 6. k ta ile 7. kta a ra sn d a u kta va rd r: K im d o ku du bin i e k li haly Kim d iriltti bin y l ya ta n ly K rk la r M eclJsine gelen doluyu D o ld u ra n M u h a m m e d en A li'd ir 7. Kta (son kta) 1. m s ra :"... d olup" ye rine "... alayp".
104
P ir S u l t a n A b d a l
105
Tarikat bir oddur yakar Kimi ham kimi has kar Her k bir akmak akar ran yakan staddr Tarikatta kmil olan lmi ile mil olan Bu yolda mkemmel olan Evvel mertebe hizmettir Hizmet erenler yoludur Cmle ilmin evvelidir Ahdimiz "kal bel" dir Bundan dnen kii mattr. Kend' zmze gelelim Tarikat nedir bilelim Yoklukta sefil olalm ptida yz iradettir ptida tlib olunca Dmana galib olunca Drt can bir kalp olunca Menzili b-nihayettir Hakikat genc-i nihndr Marifet gevher-i kndr Yedi yz yetmi mizandr tesi ilm-i hikmettir Mrebb olan Ali gerek Drt kapuda eli gerek Musahibin hali gerek Zira Ali Muhammeddir Pir Sultan der "kal bel" Dedik y Murtaza Ali Kim kadeh ier kim dolu Bu bize bir acep derttir
(M E B A)
48 Hazret-i ah'n avaz Turna derler bir kutadr Ass Nil denizinde Hrkas bir dervitedir Nil denizi umman oldu Sararp gl benzim soldu Bak arslanda kald D dahi kotadr Ali'm istemez benlii Yrekte tutmaz kinlii Zlfikarn keskinlii Zerrecesi kltadr zen pirim olu zen Var kendine bir yr kazan Hayrn errini yazan Sa yannda feritedir Nerde Pir Sultanm nerde zmzn asl drda Yemenden te bir yerde Hl Dldl savatadr
(S N E, l.; D R.)
49 Ben derviim diye gsn aarsn Hakk zikretmee dilin var mdr Sen kendin grsen'e ilde n 'ararsn Hli hl etmee hlin var mdr Bir gn balk gibi aa sararlar Mridinden rehberinden sorarlar Tts yakp ke ke ararlar Ben arym dersin baln var mdr Dertli olmyanlar derde yanar m Tahkik dervi ikrarndan dner mi Her bir uan gl dalna konar m Ben blblm dersin gln var mdr
F IR SULTAN ABDAL
107
106
Pir Sultan m senin derdin deilmez Derdi olmyanlar derde du olmaz Mritsiz rehbersiz yollar almaz Mrit eteinde elin var mdr
(A B G, c; B A.)
Blbl geldi kondu dala Blblden hata yok gle Engel bir ta atar gle Yzen rdek yaralanr Pir Sultan Abdal gelim Pir elinden bad' ielim nkr olandan kaalm nkr bir gn paralanr
(Ah. H B.)
50 H diyelim Gereklerin demine Gereklerin demi nurdan saylr On ki mam katarna dzlen Muhammed Ali'ye yrden saylr ihls ile gelen bu yoldan dnmez Dost olan dostunda ikilik bilmez Eri hak grmiyen Hakk da grmez Gz bakar amma krden saylr gn imi u dnyann safas Safasndan artuk imi cefas Gerek Erenlerin nutk u nefesi Biri krktr krk birden saylr Gerek k menzilinde durursa ra gibi yanp ya erirse Eksikliin kend' znde grrse O da erdir gerek erden saylr Pir Sultan Abdal'm Badattr vatan kilikten geip birlie yeten Erenler yoluna kyl kal katan Yolun dikenidir hardan saylr
(D R.; A B G, c.)
52 Seherin vaktinde cnbe geldim Dalar ya Muhammed Ali arr Blbln sesinden sevie geldim Gller ya Muhammed Ali arr Vird verilmi gkyznde kulara Bak bunlarn gzndeki yalara Sular yzn vurur tatan talara alar ya Muhammed Ali arr arh- felek sem' urup dnmede Tlib olan mridinden kanmada Yreime bir od dt yanmada Yanar ya Muhammed Ali arr Nice k bu meydanda derildi Erenler erkn yolu srld Muhammed Ali'nin kadri bilindi Diller ya Muhammed Ali arr Pirimin evresi baheler balar Kzl-Deli ay mevc urur alar Drt bir tarafnda h eker dalar Dalar ya Muhammed Ali arr k olan gelir derdin steler Ana kail olmaz kmil ustalar Dertliler de gelir derman isterler Salar ya Muhammed Ali arr
51 Seher vakti kalkan kervan niler de zaralanr Bir gzele den gnl ieklenir korulanr Bahenizde gller biter Dalnda dlbller ter Engel gelir bir kal katar Olan iler gerilenir
P IR bULTAN ABDAL
PIR bULTAN ABDAL
u y
Pir Sultan Abdal'n oktur k olanlarn yanar mam Haan ah Hseyin beiin Sallar ya Muhammed Ali arr
(S N E, I.; S N E, II; Bdc; A B G, c; K, e.)
54 Ene'l-Hak dedik de ekildik dra dp erkn bize doru yol oldu Sorgucular geldi sual sormaya Yardmcmz h- Merdn Al' oldu Kldan kpr kuruldu ki ge dey Pirimden bir bade gel de i dey Dalmdan ittiler beni u dey stne uradm tozlu yol oldu Cemd' oturur meleklerin hepisi Ona secde kld mmin tapusu Kardan ald Cennet kapusu Ol Ahret evinden bize gel oldu Bir kapu ald ieri girdim Bir ayak zere bin saat durdum Mizan terazisin ben orda grdm iliksizdi kemiklerim halloldu Pir Sultan A bdalm greyim ah Alnnda balkyor lemler mh Ben ah grmem dnmezem dahi Elinden itiim bde dol' oldu
(A iz.)
53 Dostun bahesine bir hoyrat girmi Korudur hey benli dilber korudur Gln dererken daln krm Kurudur hey benli dilber kurudur u meydanda serilidir postumuz ok kr Mevlya grdk dostumuz Bir gn kara toprak brr stmz rdr hey benli dilber rdr Kendisi okur da kendisi yazar Hak hill kana eylemi nazar Senin akranlarn Cennette gezer Hrdr hey benli dilber hrdr Hangi dinde isen ona tapaym Yarn maher gn bile kopaym Eil bir yol ak gerdandan peyim Beri dur hey benli dilber beri dur Dervie n'olursa kendi tacndan rakibe lm yre geinden Benzimin sars senin ucundan Sardr hey benli dilber sardr Pir Sultan A b d a i m bandan balar iyisini yer de kemini talar Bin iekten bir kovana bal iler Ardr hey benli dilber ardr7
(A iz.)
55 Blbl olsam gl dalnda akrm z bamda biten gl neme yetmez Sleyman'm ku dilinden okurum Bana talim olan dil neme yetmez Dervi oldum pir etein tutarm Hakka doru ekilmitir katarm Bayku gibi garip garip terim Issz viraneler l neme yetmez A kitabn ele aldm yazarm Yolum Hakka doru meylim nazarm Neme gerek da ta gezerim Karda grnen yol neme yetmez
73
Kr.: Dadalolu'nun bir iiri (Taha Toros, Dadalolu, Adana 1940, s. 28, No. 7).
k ik u u a n m b d a l
r i K O U L IA N M UAL
Dnyann tesi neden malmdur Annda aslna eren limdir Az yaa ok yaa sonu lmdr Bana hrkayla al ul neme yetmez Pir Sultan 'm srrm kimseler bilmez Tevekkl maln erteye koymaz Kii ksmetinden artuun yemez Bana ksmet olan mal neme yetmez
(S N E, I.)
At m 1ola Krlangcn Belini Avc rast gelirse yolar telini Arzulam gider dostun ilini Dediler bir suna eti yalnz Pir Sultan Abdal'm gnlmz pasl Tutu kumru gibi kafeste beli Hnkr Hac Bekta Veli'dir nesli Dediler bir suna eti yalnz
(S N E, I.)
56 Gel gzelim kama benden Yd deiliz blblz biz Biz hl ehli kardalarz Erkn iinde yoluz biz Syleelim hlden hale Dilleelim dilden dile Biz gezeriz elden ele Taze alm glz biz Pir Sultan 'm ne alarsn Gznden kan ya alarsn Sen bizden ate m'umarsn Yanm frlm klz biz
(S N E, 1.)
58 Ey benim divane gnlm Dalara dtm yalnz Bu benim ahm yznden Bir mihk grdm yalnz Dalar var daladan yce Can m dayanr bu gce Derdimi gn gece Sylesem bitmez yalnz ah'n ayana varsam Hayrl glbengin alsam Kzlrmaklara dalsam alasam aksam yalnz ah'mn rma aktr Lezzeti ekerden oktur Bir Allahtan byk yoktur Hak dedim durdum yalnz Pir Sultanm der grenler Pirlere niyaz verenler ler Yediler Erenler Mrvete geldim yalnz
(S N E , l. ; S N E , II.)
57 Hac Bekta tekkesinin dndan Dediler bir suna eti yalnz Ayrmlar yreninden einden Dediler bir suna eti yalnz Einden ayrld Bektaa vard Kuru gllerde ok savalar kld Ayrlk haberin Mucur'dan ald Dediler bir suna eti yalnz Geti m'ola Kzlrmak boyunca eken bilir ayrl doyunca Ayrlm tr On ki mam soyunca Dediler bir suna eti yalnz
r iK SULTAN ABDAL
P R S u l t a n a b d a l
Sensiz kp yaylalar yaylamam Engeller iinde srrn sylemem ok gnah iledim inkr eylemem ki ellerim kzl kandadr kanda
II Pir Sultan'n Olduu pheli Bulunan iirler

1 Haktan emir oldu dnyaya geldim Gzm atm mil oldum ol burca A rif oldum Hak kelmn syledim Elif kaddim dal yazldm ol burca Gkten uan Cebrail'dir peridir Bir gl vardr Muhammed'in teridir Pir kapusu ah- Merdn Ali'dir Elvan elvan nurlar aar ol burca Konan bezirgndr gen de hoca Ne gndzm gndz ne gecem gece Bir bur vardr cmle burlardan yce Muhammed mi'rca gider ol burca Pir Sultarim eydr ben de gelmiem Erenler babndan paym almam Meram K'be ise gnl yapmam Her gnlden bir yol gider ol burca
(A B G, c.)
Nice beyler ile gezdim yoruldum Kan bulank aktm aktm duruldum Sencileyin ok gzele sarldm Dahi senin sevgin candadr canda Pir Sultan A bdal m byle deyiptir klar gzeli seve geliptir Bir gzel sevmeyle kanl m' oluptur Kellem terkidedir yandadr yanda
(A iz. I.)
3 Hazret-i Ali gazadan gelirken Mezarlkta grd bir kuru kafa n misin cin misin hayvan m neslin Yoksa avrat miydin er miydin kafa. Toprak dolmu kulana gzne Kara yazlar yazlm yzne Uyar msn kr eytann szne Bu dnyada benim der miydin kafa Sen de u dnyada belli has miydin Yedirmez iirmez bir nekes miydin Eli ak yoksa bir cmert miydin Sofras meydanda er miydin kafa Sen de u dnyada belli mert miydin Kolayn aldrm yavuz kurt muydun On beine demi bir yiit miydin Yoksa ak sakall pir miydin kafa
2
Beni grp ynn te dndrme Yine gitmez meylim endedir sende Ykp hill kalarn indirme Gnah sende deil bendedir bende eker vardr dudanda dilinde Arzumanm kald gonca glnde Sen bir padiahsn hkmn elinde Senin ile dvam endedir sende
i ia
KIR SULTAN ABDAL P Ir S u l t a n A bd a l
115
Pir Sultan m virdin vard dilinde Akma haner sokuluydu belinde ok emek ektin mi pirin yolunda Yoksa bir ey bilmez kr mydn kafa74
(S N E, I.)
Pirim dey divanna geeyim Destinizden b- hayat ieyim izniniz olursa azm aaym Bir ma'na syleyim destur olursa Tlib gnahkrdr pir meydannda Zlfikar oynuyor durmaz knnda Rehberin nnde pir meydannda Kemer best olaym destur olursa Rehbere baldr talibin ba Durmuyor akyor didemin ya Arafat danda smail kou Erkna deyim destur olursa Pir Sultan A bdal 'm hey gzel ah'm Gnahlym ara kyor ahm Pre kurban olsun bu tatl canm Terceman olaym destur olursa
(S N E, I.)
4 tme blbl tme en deil bam Dost senin derdinden ben yana yana Tkendi fitilim eridi yam Dost senin derdinden ben yana yana Deryada blnm sellere dndm Vakitsiz alm gllere dndm Atei kararm kllere dndm Dost senin derdinden ben yana yana Haberim duyarsn peyikler ile Yaram sararsn ehitler ile Krk yl dada gezdim geyikler ile Dost senin derdinden ben yana yana Pir Sultan A bdal m doldum eksildim Yemekten imekten sudan kesildim Hakk pek sevdiim iin asldm Dost senin derdinden ben yana yana
(A iz.)
6
Deli gnl bulanmsn ne acep ek bu sefineyi bir gl stne Alemi brm hublarn ak Blbllerin medhi hep gl stne Yetmi bin deryada yetmi bin derya Ann da kilidi bir gerek erde Erenler oynuyor bir gizli srda An da f etmen ol il stne Mkil halletmee mrit gerektir Kmil mrit yerden ge direktir Ykm ar menzilimiz raktr Dkme yklerini sen yol stne Yemen ikliminden bir yiit geldi Ali'ye razn syledi gld Bir gecede yedi aylk yol ald Ali bindirdi an Dldl stne
5 Temennya geldim Erenler size Temenn edeyim destur olursa Mr'vet kaplarn balaman bize eri gireyim destur olursa
Karlatrnz: Kerem ile Asl, kbal ktphanesi neri, stanbul 1927, s. 79 82 deki iir. Kerem de, Asl'y arayp gezerken, G em i-Beli'nde bir kuru kafa ya rastlar, onunla konuur. Kerem hikyesinde, Pir Sultan'dan farkl olarak, kuru kafann da m anzum olarak cevap verdiini gryoruz.
116
117
Tarikat eriat Muhammed Ali Gnl kbesinde atlar yolu Zahidin nesi var unda hey deli Kamusu bizimdir bir al stne Kimi Nci okur danman hac Kimi yolun bilmez urunur tac Pir Sultan D ede m de kemter duac Hzr ilmin okur bir dal stne
(A B G, c.)
8
Alakta yksekte yatan Erenler Mr'vetiniz yok mu ald dert beni Bam alp hangi yere gideyim Gittiim yerlerde buldu dert beni Oturup benimle ibadet kld Yalan syledi de yzme gld Yaln kl olup stme geldi ald blk blk bld dert beni stmzden gelen boran k gibi Yavru ahin penesinde ku gibi Seherin andaki d gibi arta arta ald dert beni Abdal Pir Sultan m gnlm hastadr Kimseye diyemem gnlm yastadr Bilmem deli oldu bilmem ustadr yle bir sevdaya sald beni
(V L S, II.)
7 Gel benim derdime bir derman eyle Kamu dertlilere derman olan ah Yz srem kapuna bir ferman eyle Gnl yarasna Lokman olan ah Musa asasn ejderha klan Yezid lekerine korkular salan Muhammed akna Zlfikr alan Kamu m'minlere mam olan ah Bir ismin Haydar'dr bir ismin Ali Hak Murtaza dedi sana y Veli Cihann hiri hem de evveli Vilyet mlkne sultan olan ah. Seyranghn olmu Ar'n ycesi Dldl ss Kanber'inin hocas Server Muhammede Mi'rc gecesi Drdnc Felekte arslan olan ah Pir Sultan A bdal m meydanda merdim Her kande baktmsa Ali'yi grdm Seherde tesbhim evradm virdim Garip gnllere mihman olan ah
(SNE, I.; BA.)
9 Kerbel lnden bir koyun geldi Kuzum diye meleyben alad Koyunun sadas barm deldi Yrekteki yaralarm dalad Koyun yere koydu nazl dizlerin Dinliyelim eker gibi szlerin Kbleye dndrm kara gzlerin Koyun sesi yreimi dalad Muhammed koyunun asln sordu Koyun dara geti ho zar kld Kuzu kurban olmaz ya niin oldu Fatm' anann gz yalar alad Koyun eydr benim kuzum aldlar Beni hasret ateine saldlar Cebrail Mikil bile geldiler Selmn mamlarn belin balad
118
119
Muharnmed koyunun asln arad Kuzum dedi koyun ayak diredi Naci elerler bir gruhtur tredi Zlfikar knndan ekti zalad Koyun eydr kuzum haslarn has Nh Felekten te gelirdi sesi Yarn maher gn klam dvasn Diyince Muharnmed Ali alad Pir Sultan m firkat barm deldi Ali Fatma Dldl Zlfikar geldi Kuzu kurban olmaz ya niin oldu Krklar da h diylp zn birledi
(S N E , l; A B G , c.)
11
Allah birdir Hak Muharnmed Alidir Ann ismi cmle lem doludur Bu yol Hak Muharnmed Ali yoludur Gel Muharnmed Ali derghna gel Arduban kalbin pasn silersen Bahrileyin ummanlara dalarsan Hakkn cemalini grmek dilersen Gel Muharnmed Ali derghna gel ah Hasan'n ismi gnlden gitmez ah Hseyin diyen diller yorulmaz Bu yolda lene sorgu sorulmaz Gel Muharnmed Ali derghna gel imam Zeynel-bidn'in bna Yezd smaz oldu derler kabna Liv'l hamd sancann dibine Gel Muharnmed Ali derghna gel Kurban olalm gel Bkr-oluna Uymyalm ol Yezid'ln fi'llne Gel uyalm mam Ca'fer yoluna Gel Muharnmed Ali derghna gel mam Musa Kzm canlar candr Ali Musa Rza mr'vet kndr Yarn varaca'mz Hak divandr Gel Muharnmed Ali derghna gel Tak'y' bilen Nak ile buluur Varr Haan Asker'ye karr Anlara ulaan Hakka ular Gel Muharnmed Ali derghna gel Pir Sultan A bdal m mr'vet Huddan kp gidelim u fni dnyadan El'aman dilersen Pirim Mehd'den Gel Muharnmed All-derghna gel
(A z, VIII.) (Ks, c.)
10
Yr bire iek da Sende suna boylum kald Her kularn dnm a Blblm glenim soldu Bakarm ki yr gelecek Yarama melhem saracak Msra Sultan olacak Yusuf-u Ken'nm n'oldu Gllerde tr suna Sesi hayat verir cana Ben alarm yana yana Gzlerim ya ile doldu Dudu kumru blbl sesli Yrden ayrlmam yasl On ki imamlarn nesli Bir sahip zamanm geldi P ir S ultan m ne hal oldu Dnya halden hale kald Tez sevitik tez ayrldk hir pimanlm kald
120
121
12
itip avazn ben de varaym Elen uup gitme kona dur blbl Senin akn benim kalbim evini Vcudun ehrinde donadr blbl Blbln donlar sar gazelden Gznn srmesi yengdir ezelden Blbl gle k olmu ezelden Hardan m glden mi yanadr blbl Sultan eder rahmeti kuluna Tabip gerek derde derman buluna Benlik ile konma gln dalna Hr vardr peneni kanadr blbl Pir Sultan dilinden gevherler saar Her kii boyunca libasn bier Geer bu gzellik eyyam geer Bu dnyann sonu fenadr blbl
(A
Z.)
14 Dndn m ki benden yz dnesi Ben seni Alinin yoluna saldm krar boynuna kemend olas Ben seni Alinin yoluna saldm Yr bire yr yze glc Bizi grp yd illeri sevici Boynuna urasn ahn klc Ben seni Alinin yoluna saldm Pir Sultan Abdal'm dertlere derman Ayrlk elinden halim pek yaman efaat etmeye On ki mam Ben seni Alinin yoluna saldm
(A E c ll.)
15 Sordum sar ideme Sen nerede klarsn Ne sorarsn hey dervi Yer altnda klarm Sordum sar ideme Yeraltnda ne yersin Ne sorarsn hey dervi Kudret lokmas yerim Sordum sar ideme Senin benzin ne sar Ne sorarsn hey dervi Hak korkusun ekerim Sordum sar ideme Anan baban var mdr Ne sorarsn hey dervi Anam yer babam yamur Sordum sar ideme Asc elinde Hak kelm dilinde idemde dervilik var
13 Emek ektim bir ev yaptm Erenler Yine bu gzele bildiremedim Bahar geldi iek bitti ot bitti Toprak gld ta gldremedim nne rehber almtr kady Gelir kitabn okuyu okuyu Brhan ile buldum yetmi ikiyi ikisin bir kaba sdramadm Yreimde belli belli yaralar eytan kalbin alm gzn kreler Hakka niyaz eylemeye r eyler Eilip bir secde kldramadm H demine bir ikrar gdenin Tu yzne ikrarndan dnenin P ir Sultan m mnafn ndann Gnl aynasn slldiremedim
(A z, c II.)
122
123
Pir Sultan m erlerle Yz dolu nurlarla Ak sakall pirlerle idemde dervilik var7 5
(S N E, l;S N E,N.)
Koyunun bana bodcak77 takaym Ynm dnp o koyuna bakaym Kuzun nerde ise kuzun bulaym Gel koyun meleme vazgel kuzundan Koyun sen urada kuz'lamadn m San solunu gzlemedin mi A kurt gelir dey gizlemedin mi Gel koyun meleme vazgel kuzundan Dereye aa gider kurt izi Kurt aznda grdm bir krpe kuzu Seversen Mevly alatma bizi Gel koyun meleme vazgel kuzundan Seni yayan oban bir delikanl Erbiim bykl hem ince belli Sanda solunda pskl belli Gel koyun meleme vazgel kuzundan Seni yayan oban yetip bitmesin Bahesinde lle snbl bitmesin Seni incitenler Hakka yetmesin Gel koyun meleme vazgel kuzundan Pir Sultan A bdal m koyunum n'oldu Koyunun feryad cierim deldi Yoksa' a kurt mu geldi kuzunu ald Gel koyun meleme vaz gel kuzundan
(A z, XX)
16 Gurbet ilde yd illerin derdini ekeyim de eleneyim bir zaman Yaral sineme bal ile tuzu Ekeyim de eleneyim bir zaman Sahile gnderdim gnl kuunu Syrp gidiyor dalar ban Mihr 6 gibi gzlerimin yan Dkeyim de eleneyim bir zaman Pir Sultan Abdal 'm Seyyid Nesim u leme destan ettin sesimi Urun urun sevdiimin yasn ekeyim de eleneyim bir zaman
(A iz, II.)
17 Sabah olur koyun kulua gelir Her koyun arar da kuzusun bulur Aca koyun meler arada kalr Gel koyun meleme vazgel kuzundan Benim kuzum kuzularn beyidir Aca koyun yreimin yadr Ann gidecei Yldz Dadr Gel koyun meleme vazgel kuzundan Koyun meler kuzusunun ad yok Sra sra kleklerin sd yok Kuzusuz yaylann hi bir tad yok Gel koyun meleme vazgel kuzundan
75 76 Kr.: Ynus'a isnat edilen "Sordum sar iee..." iiri (Burhan mit, Ynus Em re Divan, c. II, s. 509, No. CCCLIII.) Belki "H urit ile Mah M ihr adl halk hikyesinin kahram an olan M ihr (MahM ihr)ye telmih ediliyor.
18 Yas u mtem gn derdim yeniler Yrin sesi kulamda nlar Sordum ki dalara niin iniler Dedi ekticeim karn elinden Alnma yazlm kara yazlar tikattr tlib pirin arzular Sordum ki amlara neden szlar Dedi ekticeim prn elinden
77 Pskll boncuk.
124
125
Varp Hakkn divanna durursun Pervan' olup ak oduna yanarsn Sordum deirmene ne ho dnersin Dedi ekticeim perin elinden Varp bir pir ile bazar edersin Oturup da ikrarn gdersin Sordum garip blbl niin tersin Dedi ekticeim harn elinden Ser emeden gelir suyun durusu Nasibimiz verir pirin birisi Dedim Pir Sultanim benzin sars Dedi ekticeim yrin elinden
(A z.)
20
Blbl olsam varsam gelsem Hakkn divnna dursam Ben bir yanl alma olsam Dalnda bitsem ne dersin Sen bir yanl alma olsan Dalmda bitmeye gelsen Ben bir gm vmen olsam eksem indirsem ne dersin Sen bir gm vmen olsan ekip indirmeye gelsen Ben bir avu dar olsam Yere salsam ne dersin Sen bir avu dar olsan Yere salmaya gelsen Ben bir gzel keklik olsam Bir bir toplasam ne dersin Sen bir gzel keklik olsan Bir bir toplamaya gelsen Ben bir yavru ahan olsam Kapsam kaldrsam ne dersin Sen bir yavru ahan olsan Kapp kaldrmaya gelsen Ben bir sulu sepken olsam Kanadn krsam ne dersin Sen bir sulu sepken olsan Kanadm krmaya gelsen Ben bir deli poyraz olsam Tepsem datsam ne dersin Sen bir deli poyraz olsan Tepip datmaya gelsen Ben bir ulu hasta olsam Yoluna yatsam ne dersin ,A > >
19 Ali Ali dey ne inilersin nilersin dolap derdin ne senin Seri de benim gibi yrden m'ayrldn nilersin dolap derdin ne senin Dolap iniledi dt rmaa Muhammedin hub cemalin grmee Haan Hseyine bir su vermee inilersin dolap derdin ne senin Kim kesti getirdi seni yerinden Dalar talar ah eyledi zarndan Sen de mi ayrldn nazl yrinden inilersin dolap derdin ne senin. Yoksa yd illerin eli mi dedi Yoksa rakibin dili mi dedi Yaz bahar aynn seli mi dedi Dolap inilersin derdin ne senin. Pir Sultan A bd alm aka dayand Hasret nr ile cierim yand Yoksa Hseyinden haber mi geldi nilersin dolap derdin ne senin.78
78
Kr.: Ynus'a ve k Paaya isnad olunan "dolap" iiri (Ynus Emre Diva-
m, Burhan Toprak neri, st. 1933; c. I, s. 200, No: C XIII.).
126
127
Sen bir ulu hasta olsan Yoluma yatmaya gelsen Ben bir Azrail olsam Cann alsam ne dersin Sen bir Azrail olsan Canm almaya gelsen Ben bir cennetlik kul olsam Cennete girsem ne dersin Sen bir cennetlik kul olsan Cennete girmeye gelsen P ir Sultan stadn bulsa Bilece girsek ne dersin79
(A iz.)
22 Dedesi Hseyni verdi hocaya Elif be demeden kt heceye Gnce bin kfir krard geceye Su imeyip ehid olan Hseyin Hseynin de yapldr odas Daim Haktan gelir onun gdas Dal boyunda nazar klm dedesi Su imeyip ehid olan Hseyin Hseyni de gtrdler asmaya Yezidler ulat ban kesmeye Ali olu deil ki mrvet basmaya Su imeyip ehid olan Hseyin Pir Sultan A bdaf m ellerim bal Yezidin elinden cierim dal Muhammed torunu Alinin olu Su imeyip ehid olan Hseyin
(A z.)
21 Nazl yre selm saldm almam Almazsa gam deil almayversin Nazl yr de bana selm salmam Salmazsa gam deil salmayversin stemem kalarn kara ise de Cierden yreim pare ise de Melhemi derdime are ise de almazsa gam deil almayversin Ykt viran etti gnl tahtmz Ta ezelden kara imi bahtmz Byle miydi ikrarmz ahdimiz Gnl hayaline yelmeyiversin Doksana vard da yz seti ise Aradan ahd mn sz geti ise P ir Sultan A b d a l 'dan vaz geti ise Bergzar saldm elmay versin80
(A iz. XI.)
23 Gnl arz 'ediyor azm-i didar Yenilmiyor efkrmz ne acep Garip blbl gibi klarm zr Almyor glenimiz ne acep Her dem akn kervanlar ekilir u didemden kanl yalar dklr Gnden gne yaralarm sklr Artar gider firkatimiz ne acep Pir Sultan A b d a l m dosta mailim Yz srben kapsnda sailim Haktan gelen tecellime kailim Byle imi kaderimiz ne acep
(A z, XXI.)
24
79
Kr.: Adile trks, Ahm et Talt, Halk iirlerinin ekil ve nevi, st Devlet matb. 1928. s 37. iki insann, tabiat st kuvvetleri sayesinde m tem adiyen ekil deitirerek birbirine kar m cadele etm eleri ve birbirinin elinden kur tulm aa almalar niversel bir m asal temidir. "Bergzar olarak elma verm e hakknda bk.. yukarda s. 53-54. not 36.
80
Yel esti mi aka gelir sallanr Mart aynda yeillenir aalar Kpkrmz donlar giyer allanr H Dost arr sallanr aalar
128
129
iek aar domur domur dal verir Kimi uzar birbirine el verir Kimi meyve verir kimi gl verir Kular stnde dillenir aalar Yaz baharda bahe ile ba ile Kaba amn grlemesi dal ile Ko yiidin elencesi yr ile Muhabbet eder elenir aalar Pir Sultan Abdal\m Haty ahm Adam iin ne halketmi Allahm Gz gelince salar yapran daln Vakti geldi mi sulanr aalar
(A iz, c III.;)
Pir Sultan m syler dilden Her ne dersen gelir elden Al rengini alm glden Burcu burcu kokup gider
(A iz, XIX.)
26 zn yitirmi mat olmu zahit Hakkn yaratt sultana n'eyler Ardrsan kendi kalbini art Bende kfr sendek' imana neyler Zahit sen bu srra erem mi dersin Ya il grmeden ben grem mi dersin Mescit hak meyhane haram m dersin Hak olan mescide meyhane n'eyler Zahit diken olup dolanma bize Ol mnkir kullara ederler ceza Bir kul kim sultann emrinde geze Emrinde gezen kul sultana n'eyler Yedi tamu sekiz umak kapusu Allahn evidir ann hepisi Benim de korktuum Srat kprs Yolu doru sren insana n'eyler Zahit bu yola sen diken ekersin Htra dokunur gnl ykarsn Senin ykn vardr korku ekersin Zlim ba yksz kervana n'eyler Pir Sultan Dede'm der ar enelhak Ol mnkir kullardan raksn rak Kurdun ii nakes payn yemek Hak iin adanan kurbana n'eyler
(A B G, c.)
25 Hak Muhammed Ali Haydar Klavuzdur ekip gider Vilyet mdeni cebbar Dost zlfne takp gider u leme n eylemi Kalarn keman eylemi Gzelliin an eylemi Nicelerin yakp gider Blbl oldum dost banda terim yolun sanda Bir tfl hubluk anda Serho serho bakp gider lem hsnne bakr Gerdanda benler tokuur Ancak yeil don yakr Ebrularn dkp gider Sineme vurdun kanca Mh-i tbn gl gonca Uzun boylu beli ince Kalarn ykp gider
130
131
27 Ey can sahibi gel candan haber ver Vcudunda ne var andan haber ver Vcudun ehrini seyran eyledim Gnl evinde Sultandan haber ver Dudan erbeti hastaya ifa Dudanda olan baldan haber ver Ben hma kuuyum ge aarm Yumurta iinde kandan haber ver Yigirmi aacn ondur buda Ann dahi ieinden haber ver demden berisin ondur buda Ann dahi ieinden haber var Oku kitabn P ir Sultan Abdal Hakikate giden yoldan haber ver
(A B G, c.)
29 Giden kimdir kimden haber alaym Er hak nedir geda nedir kul nedir Elen hocam elen haber soraym Tark nedir erkn nedir yol nedir k ile ma'uk bir yere gele Akn kitabn ellere ala Sual olunursa cevabn vere Az nedir dudak nedir dil nedir Gnlmde bir mana yazp dururum Akn gemisini dzp dururum Arabi Acemi gezip dururum Derya nedir umman nedir sel nedir Drt kardaz bir gmlekte yatarz Gmlek birdir bir vcuda atarz Kendimizi atelere atarz Ate nedir duman nedir kl nedir Evveli Muhammed hiri Ali Erenler kurdular erkn yolu yz altm alt servinin dal Bahesinde blbl nedir gl nedir Din Muhammed dini taptm tapu Yklr m Hakkn kurduu yap Krk sekiz bahedir on iki kapu Eii bekliyen iki kul nedir Pir Sultan )m ak ilde aramam Pirden haberim var gayr soramam Menzilim uzaktr belki varamam Cmle eye vcut olan bil nedir
(S N E. I; B A.)
28 Bizlere bu dolu Ali'den geldi Bir sen i sevdiim bir de bana ver Balm Sultan Kzl Deliden geldi Bir sen i sevdiim bir de bana ver Paym gelir imamlarn payndan On iki mam nesl-i Ali soyundan Krklarn itii zm suyundan Bir sen i sevdiim bir de bana ver Beline kuanm nurdan bir kemer Akn dolusunu ienler kanar Herkes sevdiinden bir dolu umar Bir sen i sevdiim bir de bana ver Pir Sultan m ham has seerim A okurum ak kitabn aarm Pir elinden au gelse ierim Bir sen i sevdiim bir de bana ver
(Ah. HB.)
30 Ddrn vasliyn her dem Temennmz Huddandr Ol Muhammed hrmetiyn Ali-yy l Murtazdandr
132
133
N etti candan muhabbet Dedi gzm nuru Ahmed Kamu m'minlere rahmet Haan hulk-i Rzadandr Bu dr- fniden geti Hud yoluna kan sat Hseyn-i mazlumun det-i ehid-i Kerbeldandr mam Zeyn el-Ab Haydar Muhammed Bakr u Ca'fer lemin durduu gevher Kzm Musa Rzadandr Takdir gnlmn nuru Nakdir emimin srr Necef deryasnn dr Haan Asker likadandr Mehd ems iie mahmdr imam lar kbleghmdr Cemali u'lesi ile Niyazm Murtazdandr Kalr Pir Sultana gnde Muhabbet can ile tende ahn yzn gren bund Yarn anda vefadandr
(A B G. c.)
Ali gitti Hakka yetti Zlfikar derya yuttu Sa'd-i Vakkas bir ok att8 1 O da yine aatandr Nurdandr Kbenin eii Cihan tuttu Haan Hseynin beii O da yine aatandr Yeter Pir Sultan m yeter Dertlilere derman katar Trl trl meyve biter O da yine aatandr
(A iz.)
32 Gnl niin ahvalimi bilmezsin Yrekte yaralar trl trldr t versem dm almazsn Yrekte yaralar trl trldr Esme zlflerim yellere kar Blbl figan eder gllere kar Gel beni alatma illere kar Yrekte yaralar trl trldr Ah n'eyleyeyim karmzda lm var lm dedikleri kanl zalim var Ne alayp ne glecek hlim var Yrekte yaralar trl trldr Pir Sultan A b d a l m ben de byleyim Emir Haktan geldi kime n'eyleyim Derdim oktur hangi birin syleyim Yrekte yaralar trl trldr
(A z.)
31 t benim sar tanburam Senin asln aatandr Aa dersem gnllenme Krmz gl aatandr Ali Ftmann yri Ali ekti Zlfikar Dldl atnn eeri O da yine aatandr
81
"Sa'd-i Vakkas" ad anlan bu iir (yahut da, hi olm azsa, bu ism in getii msra) Pir Sultan'n olam az. (Bk. yukarda, s. 31). Yalnz bu iirin ok dikka te deer taraf, "aa", tam am yla ayn ifade kalplaryla, tpk D ede Korkut kitabndaki (Orhan Saik Gkyay neri, s. 21) bir para gibi tebcil etmesidir. Dede Korkut m etninin bizim m etnim izle karlatrlacak paralar unlardr: "Aa aa dersem sana arlanma aa!.. h- Merdn Ali'nin Dldlnn eeri aa!.. h Hasan'la Hseyin'in beii aa!.."
134
135
33 Derdimi yandm knamyasn k ma'ukunu del1eyler imi Bir kmr gzlnn atei kz Yakar bendelerin kl eyler imi Gelin bakn ateime kzme Kim dayanr bu zalimin szne Gl yzl yr bassa gese yzme Basar bendelerin yol eyler imi Hublar g urad da yol etti Kim ne bilir elif kaddim dal etti Akt emim ya aylar sel etti evirir nn gl eyler imi Su deilim akam akam durulam Acep binem ak atna yorulam Yusuf gibi Zelhasna sarlan Satar kend'zn kul eyler imi Pir S ultan m yre kullar olurum El katmazsan ben bu dertten lrm ektiim ileyi senden bilirim Aka n'iderse Al' eyler imi
(A iz.) 170
35 Gelin zmze sitem edelim Hile ile hud'a ile hal olmaz Hakkn divanna biz de gidelim Hak katnda yalan sze yer olmaz Yine gereklerden atk kapuyu Bir pirin nnde kldk tapuyu El birlii ile yaptk yapy Birlik ile....................................... Erenler gafletten kalkt uyand Gereklerin hnerine boyand Bu yolun iine girdi de kand Gaziler bu yolda hi vebl olmaz Ali kulu isen Hak'tan utan'a Var pazarlk eyle cevher satana Bu yolun iinde riya tutana Srn gidin drt kapuda yer olmaz Pir Sultan m eydr kalbimiz nurdur M'minler gzldr mnkirler krdr Erenlerin yolu kadimdir birdir Her tepenin banda bir yol olmaz
( V L S , I; V L S, VII.)
34 Dadan ktr ktr hezen indirir ndirir de atelere yandrr Her evin devliin kz dndrr reberler hoa grn kz kzn damn alack yapn Ya koman altnda kuruluk sepin Koumdan kouma gzlerin pn ireberler hoa grn kz Pir S ultan m der ki kaynar counca Tekne hamur kalmaz ekmek piince dem Ata kzn ifte kounca ireberler hoa grn kz
(D K H M. Ar.)
36 On ki mama uyanlardanz Hakka doru gider bu yollarmz Biz l evld sevenlerdeniz Her gn tebih eder bu dillerimiz Bi'atmz aldk biz de uludan Mr'vet kimden kald Hazret' Ali'den Bizim ikrarmz "kal bel" den Eldedir etekte bu ellerimiz M'min idim mnafktan usandm Miyan beste tarikata dendim Kemer bestelerden kuak kuandm Pir elinden baldr bellerimiz
136
Biz m'miniz kalbimizde kara yok Bizde yoa var demezler vara yok imdenger ayrlmaa are yok Hr elinde alr gllerimiz On ki mamn bizdedir nuru h- Vilyetin bizdedir srr Aktr aynamz gnlmz duru Sedefli mercanl gnllerimiz Dzel Pir Sultan'm katara dzel Bizde ikrar verdik kadm ezel Bir sevdaya dtk sevdas gzel Vardr trl trl hayallerimiz
(V L S, II.)
LGATE
b- Kevser:
On ki mam gibi Cennet iine b- Kevser ile akan Ali'dir.
(S. 131)
Kevser suyu. Kevser, ok ey manasnadr. Cennette uzun luu dou ile bat aras kadar, gayet derin, baldan tatl kardan so uk, kenarnda gkteki yldzlar kadar ve mcevherattan kaplar bulunan ve Muhammede alt olan bir nehirle Maherde Srattan evvel, yahut sonra bulunan bir havuzun addr. Hadislerde, bu ha vuz ve nehirden, inananlara Ali'nin su verecei rivayet edilmitir.
Abdal:
Bu gezen abdallar dervi deildir Arkasnda hrka al olmaynca
(S. 97)
Muahhar sofilerdeki muhayyel Erenler tekiltnca ler (bu maddeye baknz) den mertebece aa yedi, yahut krk Er vardr ki bunlar, diledikleri vakit kendilerine bedel yaratabilirler; yni, diledikleri yerde grnrler. Bunlardan birisi, mesel bir vakitte yedi, on, yahut krk yerde grnr. Bunlar, kendilerine bedel yaratabildikleri iin, yahut beer huylarn Tanr huylarna tebdil etmi bulunduklar iin "Ebdl" diye anlrlar. Bunlara "Bdel" da denir. Ayrca XIII. nc asrda Anadolu'da Abdallar diye bir i-btn dervi zmresi vardr ki XVII. nci asra kadar yrmtr. Bu kelime "Bektai Abdallar", "Kalenderi Abdalla r", "Rum Abdallar..." gibi mutlak olarak dervi mnsna da kullanlmtr. ("Naci" maddesine de baknz).
138
139
l Evld:
Biz l Evld sevenlerdeniz Hergn tebih eder bu dillerimiz
(S. 97)
Ayn-i cem:
Ben has bahenin glym A yn-i cem'in blblym
(S. 105)
Muhammed'in soyu, neslinden gelenler, Seyyid'ler.
Allah-Muhammed-Ali:
Ben gayr nesne bilmezem Allah b ir Muhammed A li
(S. 101)
Bekta-Kzlbalarca "Allah, Muhammed, Ali" teslisi vardr. Hatt kmil saylanlar, Ali'nin, Tanr'nn btnu, Muhammed'in zuhuru olduunu syleyerek bu teslisi gya izah ederler. Nefes lerde bu teslis apak grnr.
Ayn-i cem diye Kzlba-Bektai ve Mevlevilerde kullanlagelen bu kelimenin "cem'in varl, vcudu ve hakikati mnasna gelen "ayn l-cem" terkibinden bozma olduunu syleyenler var dr. Cem', fark'n zdddr. Vahdet-i Vcuda inanan sofilerce fark, Tanr ile lemi ayr bilmek ve Tanr'nn lemi yoktan vara getirdi ine inanmaktr Cem' ise lemin Tanr bilgisindeki hakikatlarn zuhurundan, daha dorusu halkn, Hakkn zuhur ve tecellisinden ibaret olduunu anlayp bilmektir. Buna inanan sofilerce Cem' makam, cnen bir ilhad'dr. Fark ise irktir, ikiliktir. Fakat kmil olanlar, Cem' makamna vardktan sonra bunu "Fark- Muham medi denen ikinci farkla birletirir; Hakk, halkn btn, halk da Hakkn zuhru olarak bilmekle beraber zahiri de gzetirler ki ke ml, ite budur. (Drt kap, krk makam" maddesine de baknz). Ayn-i cem, tarikat kardelerinin bir topluluu olduundan cem' kelimesiyle mnasebeti varsa da bizce bu terkip, daha ziyade yin-i Cem terkibinden bozmadr. nk Mevlev ayn-i cem'inde arap ve rak olmamakla beraber saz ve sem, sohbet ve yemek vardr. Bektai-Kzlba ayn-i ceminde ise mutlaka arap ve rak bulunur. Kzlba ve Bektailer, alelade ikili, kadnl ve sazl top lantlara muhabbet derler. (Bu maddeye bakn) Ayn-i cemde mutlaka birisi nasip alr ve tarikata girme merasimi yaplr. Bek tai ve Mevlevi'lerde l iin de ayn-i cem yaplr, Bektailerde rak uyandrma yininden, yni tarikat usulnce meydanda mumlar yakldktan sonra lnn ruhunun d olmas iin bir glbenk (bu maddeye bakn) ekilir ve m uhabbete balanr. M evlev ayn-i ceminde de sohbet ve semdan sonra yemek yenip Kur'an okunarak lnn ruhuna fatihalar ithaf edilir.
Arslan:
Server Muhammed'e Mi'rac gecesi Drdnc Felekte arslan olan ah
(S. 149)
Alevlere gre Muhammed'in, Mi'rac'da Ar yannda bir arslan yolunu kesiyor. Peygamber, arslana yzn atyor. Arslan yz azna alp Peygamber'e yol veriyor. Ertesi sabah, Mi'ra-cn anlatrken Ali, azndan yz karp Muhammed'e veriyor. (Baknz: Faziletnme, s. 151)
Arslan st:
iti'miz arslan stdr ebilirsen gel beri
(S. 105)
BFat almak:
B'atmz aldk biz de Ulu'dan Mr'vet kimden kald Hazret Ali'den
(S. 172)
Bektai-Kzlbalar, raky, Akyazl Sultan adl bir Aziz'in tarikata soktuunu syler ve "akyazl kelimesiyle raky kasdeder, ekseriyetle kendilerinden olm aya n la r arasnda raky bu adla anarlar. Bun dan baka su katlnca st rengine benzediinden rakya "arslan st" de derler.
("ikrar vermek" maddesine baknz)
140
141
Cem:
Biz de gezer idik irfanda sazda Biz de bulunurduk cemde niyazda
(S. 80)
Ayn-i cem yerine sadece "cem" de kullanlr. (Ayn-I cem" maddesine baknz).
Dr:
Enelhak dedik de ekildik dara db erkn bize doru yol oldu
(S. 140)
Sofilerin mhim bir ksm, dinin d yzne karlk bir de i yz olduunu, d yzne "eriat" dendii gibi i yzne "hakikat" dendiini sylerler. Bunlarca eriattan hakikate varmak iin manev bir yol vardr. Bu yola tarikat denir. Bir eyhin kla vuzluuyla bu yol yrnr, hakikate varlr; o vakit o makama eren ve Erenlerden olan kii eer eriatla hakikati birbirine uydu rur, halkn Hak olduunu, Hakkn halk suretinde zuhur ettiini bildii halde zahir emirlere uyar grnr, srr, ehlinden baka sna f etmezse "marifet makamna da sahip" olmu bulunur, ite bu suretle Erenler yolunda drt kap vardr: eriat, Tarikat, Hakikat, Marifet. Bu drtl tasnifi kabul edenlerce her kapda on makam vardr ki bu suretle mecmuu krk olur. Hac Bekta-i Veli "Makalt'nda bu drt kap ve krk makam uzun uzadya anlatr. Bektai ayn-i ceminde talip, "dr" (bu maddeye baknz) dan itibaren mride drt admla ekilir. Rehber, gya her admda drt kapnn birinden girer ve ehline selm verir ki bu drt kap selm udur: "Esselm aleykm eriat Erenleri! Esselm aleykm tarikat Pirleri! Esselm aleykm hakikat ahlar! Esselm aleykm marifet Kmilleri."
Alev-Bektailerde ayn-i cem yaplan odann ortasna "dr" denir. Dr'da slik, Erenler yoluna ikrar verir, tarikata kabul edi lir. Bir su yapan da yine oraya gidip sa ayann ba parman sol ayann ba parma stne kor ve sa el stte olmak zere ellerini aprazvar gsne koyarak kusurunu syler. Buraya "Drl-amn, Drl-uk" ve "Dr- Mansur" da derler. ("Mansur" maddesine de baknz.)
Diriltmek (ly diriltmek):

Kim dokudu bin iekli haly Kim diriltti bin y l yatan ly
(S. 132)
Drt karde:
Drt kardeiz bir gmlekte yatarz Gmlek birdir bir vcuda atarz Kendimizi atelere atarz Ate nedir duman nedir kl nedir
(S. 167)
Alevlerce Ali birka kere, binlerce yl nce lm kiileri diriltmitir. (Baknz: Faziletnme, S. 129-140, 204).
Drt can bir kalp olmak:

Drt can bir kalp olunca M enzili b-nihayettir
(S. 135)
Eskilerce madde, "ansr- erbaa = r erkn" denen drt esas unsurdan meydana gelmitir: Ate, hava, su, toprak. Bu drt unsura "drt ana" dendii gibi "drt karde" de dendiini rnekten anlyoruz.
Dldl:
Dldl eedendi Zlfikar kuan Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi
(S. 75)
("Musahip" maddesine baknz.)
Drt kap, krk makam:

Drt kap krk makam kalkt aradan Halledip mkiller seilm ez oldu
(S. 61)
Muhammed'e Msr Meliki tarafndan hediye edilen ve onun tarafndan da Ali'ye verilen beyaz katr.
142
143
Dmek:
Erenler ldrr yoldan aan Ihls ile kaldrrlar deni
(S. 102)
slmiyyn va' htilf al-Musalln", Abu'l-Hasan Ali Ibn smail alA'ar, H. Ritter tab', Devlet Matbaas, 1929. C. I, s. 21-22). Elinde bir teber bir eri grdm Dedi bilmez misin Eb Mslim'i.
(S. 79)
Kzlba-Alevlerce, tarikat usulne aykr bir i yapan d er, dkn olur. Bu, deta bir aforozdur. Ayn-i cem lere giremez. Ayn-i cem lokmas yiyemez. Kimse kendisiyle grmez. Mri dine mracaatla kusurunu Erenler meydannda syler, cezasn ekerse bir ayn-i cem'de onu kabul eder, suunu balarlar. Bu suretle kalkm olur. Mevleviler dkne "yolsuz" derler.
Ehl-i Beyt:
Gel gnl nazar kl merdnelere Dn Ehl-i B eyt'i sabret bakalm Ev Halk; Muhammed'in ailesi. Muhammed, Ali, Ftma, Haan, Hseyin ile evltlar. On iki mam, Ftma ve Muham med. 'a ve ia'nn gaalilerinden olan Bektai-Kzlbalarca Muhammed'in zevceleri Ehl-i Beyt'ten deildir.
Dvazde mam:
Pir elinden elif tc urundum Kubbesi Dvazde mam Ali'dir
(S. 49 not 34)
El, etek:
Bizim ikrarmz kal bel den Eldedir etekte bu ellerimiz
( S .172)
Ekseriyetle Alevlerce Dvazmam eklinde sylenen bu kelime "On ki mam" mnasna gelir. Bektai-Kzlbalar, iinde on iki imamn ad geen medhiyelere de bu ad verirler. ("On ki imam" maddesine baknz.)
("El almak, etek tutmak" maddesine baknz.)
Eb (Eb) Mslim:
Emev saltanat yerine Abbas oullar mparatorluunun kurulmasna sebep olan syan idare eden mehur Kumandan. Bu zt 'a nazarnda makbul deildir. Hatt Vezir-i l-i Muhammed lkabn tayan ve bu isyana parasyla byk yardm larda bulunan Eb Seleme, mm Ca'fer-l Sdk'a adamyla bir mektup gndermi ve halk, mam Cafer'e davet hususunda msaade istemi, fakat mam Ca'fer, mektubu yakp red cevab vermi, Eb Mslim de yine bizzat mracaat etmise de ona da: "Ne sen benim adamlarndansn, ne de zaman, benim zam a nm" demiti (Baknz: "Yenb'al Mevedde", ikinci cilt, S. 381). Byle olmakla beraber Bektai-Kzlbalar, bu zta pek ehem miyet verirler. Hatt aralarnda: Gelmiyeydi Eb Mslim cihana Eekler arrd lanet Mervn'a beyti bir darb- mesel olarak kullanlr. Eb Mslim, ia'nn gaalileri yannda da mhim bir mevkie sahiptir. Hatt onu imam mertebesine karan bir taife bile vardr. (Baknz: "Maklat al-
El almak, etek tutmak:

Elin alp eteini tuttuum Pirler medet-m edet dosta kavutum
(S. 122)
"Menkb l-Esrr" da tarikata giri yini yle anlatlmak tadr: "iptida bir yol, erkn bilir karda delil ve rehber olup ann belinden kuan ap boynuna taka. Yni rehber demek tarikat iinde yol gsterici demektir. Ann nne dp ol kuan ucundan tutup yederek yol atasnn huzuruna gtre ve cem artlar yerine getire. mdi art budur ki, ol mptedi gelip yol atasnn huzuruna iki diz zerine db ile otura, bi'at ede. Ata olunun sa elini eline alp ba parmaklarn birbirinin zerine koya, akd-i tarik birle el tutua, olu dahi sa elini atasnn eline verip sol eliyle atasnn eteini muhkem tuta, yni, el benim etek senin, Hak yolunda bizi doru yola klavuzlamakta taksir etme yesin, demek olur...
144
145
Bektalerde usul ayndr. Ancak, rehber, talibi o gn kesi len kurbann ynnden rlm olan ve t-bend denen yn kuakla eker.
Elif tc:
Pir elinden e lifi tac urundum Kubbesi Dvazde mam Ali'dir.
(S. 49, not 34)
Elest (elest) demi:

Eljst deminden hak bildik yolu Korkarm solduram ol gonca gl
(S. 100)
("Kal bel" maddesine baknz.)
Elif, be:
Eliftir doksanbin kelmn ba Var Hakka kreyle be'yi n'eylersin
(S. 125)
Elif tc, "elif" eklinde ve sivri bir tatr. Muahhar "elif ta darn lengeri, yni baa geirilen ksm drt paradan, st iki paradan meydana gelir ve bu sivri iki parann birbirine dikilmi ksm bir elif gibi grnrd. Eski "elif tc" in kubbesi, yni sivri yeri drt paradan, lengeri drt paradan meydana gelir, n ve arkada lengere dikilmi, fakat kubbeden ayr drt sivri ve boynu za benzer paras olurdu ki, bu suretle "horasan elif tc" denen ve st dikilerle bezenen bu tc, on iki mam'a iaret olan on iki paradan meydana gelmi olurdu.
Elma, tekbir:
Koca ah Uruma bir elma sald Doland Urumu Banaza geldi Pir Sultan elmaya bir tekbir kld nsan teaccbde kald orada
(S. 52)
Arap alfabesinin birinci ve ikinci harfleri. Vahdet-i Vcud'a, yani Varlk birliine inanan sofilere nazaran Tanr, Vcud-u mut lak yni her trl kayttan, vasftan mnezzeh varlktr. Ztnn muktezas, ilmidir. Bu ilimde btn eyann hakikatleri sabit ol mu, bu sbut da Kinat izhar etmitir. Kinat, kinat olarak d nlrse yoktur. Fakat Tanr ilmindeki hakikatlerin zuhuru olarak dnlrse vardr. Tanrnn bilgisi de, Ztnn iktizasndan iba rettir. Sofiler, mutlak Varl dz bir izgiden ibaret olan "e lif1 har fine, Tanr'nn Ztna olan bilgisini, altnda bir nokta olan ikinci harfe, yni "be" harfine benzetirler. Dier harfler, bilgisinde sabit olan hakikatler, kelimeler de o hakikatlerin zuhurudur. Btn sz lerin asl eliftir. Be'yi ne yapacaksn demekle, herey Hak'dr, baka bir varlk yok, denmi olur.
"Menkb l-esrr Behet l-ahrr" da, Tanr selmn ulu lamak iin Muhammed'in Cebrail'e ayaa kalkt, Cebrail'in de bu ululamay kendine sanp gururland, bunun zerine bir daha sefer geliinde Peygamber'in ayaa kalkmad, Cebrail'in suunu anlayp dara durduu, Alinin Cebrail'e tarik ("tarik, er kn" maddesine baknz) ald, Cebrail'in "terceman" (bu mad deye baknz), yani kurban olarak Cennetten helva ve bir elma getirdii anlatlr ve Haty'nin u sz alnr: La fet ill A li oldur Erenler serveri La seyf ill Zlfikar belinde t-i Haydar Cebrail gn terceman ekti o ah- akdeme Cebrail andan getirdi anda siyb-i ahmeri r pre kld an ol Kadm-i Lemyezel Kudretinden geldi aha hizmet eyler herbiri Biri Fatma biri Dldl oldu ol r prenin Biri oldu Zlfikar biri Ali'nin Kanberi.
Elif, dal:
A rif oldum Hak kelmn syledim E lif kaddim dal yazldm ol burca
(S. 144)
Arap alfabesinin ilk harfi olan "elif" ekil bakmndan dm dz bir izgidir. "Dal" da ortadan ikiye bklm bir eliftir. Bu bakmdan airler, dz boyu elife, aktan ve muhabbetten bkl m boyu da "dal" a benzetegelmilerdir.
146
14 f
"Drr- Meknn" adl Alev kitabnda da Sekizinci mam Mus Kzm'n ruhunun Cennette imamlara tark ald ve elma kur ban edildii yazldr. Bektaler arasnda bir de "Elmal Baba" var dr ki bu zat medhe dair bir de nefes mevcuttur. Elma, halk arasn da da yar mukaddestir. Elmann kabuu atete yaklrsa Zmrd- Anka'nn hastalanaca rivayetini de duymutum. Alev "ayn-i cem lerinde btn bu ananeleri temsilen ve deta koyun boazlanr gibi tekbirle bir elma kurban edilir. rnekte anlan, Anadolu'ya bir elma gnderdii sylenen ah, o asrda Pir Sultan'n ve btn Alevlerin muktedas olan Iran ah' Tahmasb'dr. Acaba elma gndermek, bir remz ve muayyen bir fikrin ifadesi mi? Bu da dnlebilir.
Hakik Veliler. Hakikate erenler
Gerekler:
H diyelim Gereklerin demine Gereklerin demi nurdan saylr
(S. 137)
Dorular, doru Erenler
Gereklerin demi:
H diyelim Gereklerin demine Gereklerin dem i nurdan saylr
(S. 137)
Emr:
Pir Sultan Abdal'm kubbem grnd Emir He yeil talar urundu
(S. 81)
ran'da Seyyid'lere "Mr" denir. Hatt Anadoluda Seyyid'lik almeti olan yeil renge bile emr denir. "Bana emr sarm" gibi.
Ene'l-Hak:
Ene'l-Hak dedik de ekildik dra db erkn bize doru yol oldu
(S. 140)
"Ben Hakkm, Tanr'ym.." Rivayete gre Mansur tarafn dan sylenmi bir szdr ki o, bu sz yznden ldrlmtr. ("Mansur" maddesine baknz.)
Etek tutmak:
ptida tliptim pire katldm Pirin eteini tutmaa geldim
(S. 49)
"Dem", kan, nefes ve zaman mnalarna gelir. Ayrca, bil hassa lev-Bektailerde ve umumiyetle tarikat ehli arasnda rak mnasna da kullanlr. rnekte n, zaman manasnadr. An, zamann blnmez bir cz'dr. Soflerin kanaatine gre Tanr, her n, Zt bakmndan hereyden mutlak, fakat yine her n "Hakikat- Muhammediyye" de denen Zt iktizas bakmndan, kendisine limdir; dier bir tbirle zuhura meyli vardr. Bu bilgi sinde her n btn Varln hakikati, btn Varlk suretlerinin hakikatleri sabittir. Bu sbut da her n Kinat izhar edip dur maktadr. u halde lem, her n Tanrdan zahir olmakta ve yine Tanr'ya rcu etmektedir ve bir n nceki lem, bir n son rakinin tamamyla ayrsdr. Bu daim zuhur, bir derenin akna benzer. u halde ne mazi vardr, ne mstakbel. Ne dem devri vardr, ne Muhammed devri. te bu "n- vhid" de denen zuhu ru, Gerek Erenler, Gerekler ve bilhassa onlarn iinde tek bir kii, yni vaktin Kutbu bilir. Zten bu feyz, onun vastasyla olur. "H", yni "O" kelimesi de Sofilerce "sm-i A'zam" saylr. ("H" maddesine baknz.) Gereklerin demine "H" demek, bu bakmdan, Gereklerin zuhuru "O" dur, Haktr... Onlar, daima Hak'ladr, Hak'tan zahir olur, Hak'ta btn olurlar. Onlar, Hakk'n zuhuru, Hak onlarn btndr, demektir. Ayn zamanda h ve yh", bir iin bitimini de ifade eder. Mesel eyh Galib'in: Szlp o em -i h dedi zevk- vasla yh Bu deildi n'eyleyim bu yolum intizra dt
(El almak - etek tutmak maddesine baknz.)
Gerek Erenler:
Gerek Erenlerin nutku nefesi Biri krktr krk birden saylr
(S. 137)
148
149
beytinde bu mna, kastedilmitir. GOlbanklar ("Glbank" madde sine bakn), daima "H" kelimesiyle biter ve Derviler, Glbank esnasndaki gnl birliinden, "mahv lemi'nden bu kelime ile "sahv lemi" ne dnerler, Hak'tan yine Hakk'a, fakat Hakk'n butnundan zuhuruna rc etmi olurlar.
Glbank, glbenk:
ah'irt ayana varsam Hayrl glbengin alsam
(S. 143)
ade etmemi, bu suretle Yezid ordusu tarafndan muhasaraya dmelerine sebep olmu, sonradan da tvbe edip mam H seyin tarafna gemi ve Kerbel'da mam Hseyin uruna ilk olarak ehit olmutur. smail-i Safav, Hur'un tvbesinin makbul olup olmadnda pheye dm ve kabrini atrmtr. Ceset, olduu gibi zuhur etmi. Banda da imam Hseynin, Hur'un yarasna balad mendil varm. ah smail, bu mendili almak istemi, zp alm. Fakat yaradan kan akmaya balam. Bunu grnce tekrar mendili balam ve kabri rttrp stne bir trbe yaptrm, fakat buna pek mteesir olup, hat ettiini ikrar ve bundan byle Haty mahlasn ihtiyar eylemi.
Mihterlerin nevbete balarken, avularn, Padiahlar ve Vezirler ata binerlerken bir azdan makamsz, usulsz barma lar ve blbl sesi mnalarna gelirse de mrettep ve secili duala ra tlak olunur. Bu dualar, Dede ve Baba tarafndan yksek sesle ve hzl hzl okunurken Derviler, umumiyetle ellerini m hrleyip, yni parmaklar bitiik olarak sa ellerinin ucunu sol elleri stne koyup balarn secde vaziyetinde ellerinin stne vazederek "min" yerine bir azdan "Allah Allah" diye barr lar. G lbengin sonunda Dede veya Baba "H" deyince onlar da "H" diyip ellerini perek balarn kaldrrlar. ("Mir'at lmakasd fi def'l-mefsid", S. 277, 281, 282, 292 de; bir de ra glbengiyle dier bir glbenk vardr.)
Horasan Erleri:
Pir Sultan'm eydr Yezidler gamda Horasan Erleri Urumda Samda
(S. 100)
Hah (bin iekli):

Kim dokudu bin iekli haly Kim diriltti bin yl yatan ly
(S. 132, not 72)
XIII. nc asrda Anadolu'da grlen ve bir aralk hicr 638'de ldrlen Baba lyas'n etrafnda toplanp Seluk impara torluuna kar byk bir batn isyan meydana getiren ve bilha re tam olarak XVII. nci asrda Bektailik tarafndan temsil edilen Cm, Edhem, ems, Haydar... hatt Saltuklar, Emreler, eyydlar gibi umumiyetle esasta mttehit ii-batn zmrelerinin menei "Horasan Erleri, Horasan Erenleri, Horasanler" denen "Melmetiyye" dir. Bu bakmdan "Horasan Erenleri", mutlaka Horasan'dan gelen Erenler deil, bu zmrelerin heyeti umumiyesidir. (Baknz: Fuad Kprl, Anadolu'da slmiyet, Darlfnun Edebiyat Fakltesi mecmuas, sene 2, say 4, 5, 6.)
H:
Yeryz. Bahar zaman, eit eit ieklerle bezenen yer yzn istiare yoluyla bin iekli bir halya benzetiyor. H diyelim Gereklerin demine Gereklerin dem i nurdan saylr.
(S. 137)
Haty:
Pir Sultan Abdal'm Haty ahm Adam iin ne halketmi Allahm
(S. 163)
ah smail-i Safav'nin iirdeki mahlas. Bu mahlas hak knda yle bir rivayet vardr: Hur, nce mam Hseyin'le "Ehl-i Beytini Kerbel'ya kondurmu, baka bir yere gitmelerine msa
Arapada "O" demektir. Sofilerce Tanr adlarndan olarak kabul edilir. Kur'an'da "O", yle bir Tanrdr ki... O, duyar, bilir..." gibi yetlerde geen bu ism-i iareti bz sofiler Tanr'nn en b yk, en erefli ad olarak kabul etmilerdir. (Sleyman Neb, htem maddesine de baknz.)
150
..
A _______________ PiR S u l t a n A b d a l____________________________

:1
KR bULTAN ABDAL
Hseyjn Gazi Sultan:

Hseyin Gazi Sultan binsin atna Dayanlmaz arh- felek zatna
(S. 46)
"Dediler ki: Evet." Kur'ann yedinci suresi olan A'rf suresinin 172 nci ye tinde "Hatrlat o zaman ki Rabbin, dem oullarnn neslini, bellerinde izhar etti de onlar, kendilerine ahit tutup: Ben Rabbiniz deil miyim? dedi. Evet, Rabbimizsin, bu ikrarmza aha det ederiz, dediler. Kyamet gnnde sakn, bu ikrardan haberi miz yok demesinler." denmektedir. Din limlerince bu ahadet, herkes, babasnn belinde meni haline gelince, yahut ana rah minde vcut bulup canlannca, yahut da hayatta bula erince olur. Fakat mehur bir hadse gre dem Peygamberin belinden btn soyu zerreler halinde karlm ve bu ahd ve msak o zaman olmutur. Herkese bilinen de budur. Ezel bir lemde ruhlarla olan bu Tanr muahedesine "Elest bezmi, Elest demi" denir. Sebebi de yette "Elest bi Rabbikm = Rabbiniz deil miyim?" cmlesinin bulunmasdr. "Kal Bel = dediler ki; Evet, Rabbimizsin" sz de ayn yette geer.
Bu zt, rivayete gre Battal Gazi'nin babasdr. Ankara'da ve orum vilyetine tbi Alaca'da bu zata ait birer trbe ve tekke vardr.
brahim Edhem:
Tahtn terketti brahim Edhem Sleyman Neb'ye verildi htem
(S. 102)
Byk Sofilerdendir. Belhlidir. Padiah olu iken saltanat brakp tasavvuf yoluna girmi olmas, airler, bilhassa sof airler tarafndan daima anlmasna sebebolmutur. 161, yahut 165 hicri'de am'da vefat etmitir. ("Nefaht" tercmesinden hulsa).
Kanber: krar gtmek:

Varp bir p ir He bazar edersin Oturup da ikrarn gdersin
(S. 158)
Seyranghn olmu Ar'in ycesi Dldl ss Kanber'inin hocas

(S. 149)
krarnda sabit olmak, yolundan dnm em ek ("ikrar ver mek" maddesine baknz.)
Ali'nin azadl klesidir. Azad edilmi olduu halde Ali'nin hizmetinden ayrlmam; sonradan Irak valisi Haccc tarafndan ehit edilmitir.
krar vermek:
Ben bend oldum u meydana atldm krar verdim ikrarma tutuldum
(S. 48)
Kandil:
Yedi kat Ar'ta asl Kandildeki nura geldim
(S. 115)
Tarikata girmek. Bektailerde nasip almak. Buna bi'at almak, el etek tutmak da derler. Alevlerde musahipsiz nasip aln mayacandan ikrar vermee "musahip havline girmek" de denir. ("Musahip" maddesine baknz.)
Alev-Kzlbalarca pek mehur olan bu Kandil ananesini "Menkb l-esrr Behet l-ahrr" u suretle anlatyor: "Evvel Hak sbhane ve ta'l keml-i kereminden ve ltf u inayetinden bir yeil derya yaratt. Ol deryaya terbiye nazar sald. Derya mevc urup kld. Ol deryadan bir gevher tara dt. Hak celle ve 'al ol gevheri iki ak eyledi. Biri yeil, biri a oldu ve ol kandil ki yeil kubbe misalinde asl idi, Allah azze ismuhu ol nuru bu yeil kubbe misalinde asl olan kandile koy du. Ol yeil nur Muhammed Mustafa nuru ve ol a nur Murtaza Ali nuru idi. Andan Hak subhane ve ta'l bir Ferite yaratt, ona
Kal bel:
Ahdim iz "Kal bel" dir Bundan dnen kii mattr
(S . 134)
152
153
sual etti ki: "Y Melek, sen kimsin, ben kimim? Ol Ferite eyitti: "Sen sensin, ben benim." Allah Ta'l onu kahreyledi, bir od gibi nesne yakt, gubr oldu, ttzd. Ve bu resme be Ferite dahi yaratt. Onlara dahi yle sual eyledi, yle dediler, helak eyledi. Alt bin yldan sonra bir Melek yaratt, ismini Cebrail koy du. Ona dahi sual etti ki: "Sen kimsin, ben kimim?" Cebrail ce vap vermedi. Emrolundu ki "u!", utu; havaya ad, alt bin yl gezip pervaz eyledi. Yine geldi; eyitti: "Sen kimsin, ben kimim?" Yine cevap vermedi. Yine emrolundu: "u!", utu. Alt bin yl seyreyledi. ciz kalp dmeli oldu. Hak inayet eyledi, btn gzn at. Bes kandil-i kudreti grd. Onda kondu. Kapsn bulamad. Niyaza vard, niyazmend oldu. Kapu ald, ieri girdi, iki nur grd ki bir vcud olmu. Biri a ve biri yeil idi. A nur dan avaz geldi ki: "Y Cebrail! Bundan Hazret-i zzete varsan sana sual etse gerek. Sen cevap ver ki: Sen Haliksn, ben mah lkum.. Sen Sultansn, ben senin abd-i mahlk u memlkunum" dedi. Rabb l-zzet eyitti: "Rahmet stadna ve Pirine." imdi Pir Muhammed Mustafa'dr, std Al el-Murtaz'dr..." Bundan sonra Cebrail; Mikil, srfil, Azril ve Azzile ayn sual ve cevab retiyor. Azzil'den baka hepsi kabul ediyorlar. Sonra da o kubbeyi ziyaret edip nru gryorlar. Azazil hasedin den nura tkryor. Tkrk, bir halka oluyor, bilhara Azazilin, yni eytan'n boynuna geen lanet halkas da budur. Bu anane "Faziletnme" de de vardr. (S. 70-80).
akan suyu alr gibi ayaklarna dokunurlar. Dede ayaktadr ve elindeki, "erkn, tarik" denen melhem aac sopasyla bunlarn srtna kere vurur. Bu suretle bunlar arnm olur ve Dedenin ayaklarn pp kalkar, sopay ve Dedenin elini perek, koltuu altndan geip el ele tutuarak tevhide, yni "L lahe llallah" zikrine koyulurlar. ("Kemer besteler" maddesine de baknz.)
Kemer besteler:
Kemer bestelerden kuak kuandm Pir elinden baldr bellerimiz
(S. 172)
Kemer beste, belini balam, hizmete hazrlanm de mektir. Bektai-Kzlbalarca gya Ali, oullarndan on yedisine bizzat kl kuatm ve bunlara Tanr adlarndan bir ad telkin ederek savaa gndermi. Bunlara "Kemer bestegn, Kemer besteler" denir. (Baknz: Mir'at-l makaasid-f de fil mefsid, s. 231-232).
Kldan kpr:
Kldan kpr kuruldu ki ge dey Pirimden bir bade gel de i dey
(S: 140)
Kemer besi.
Rehberin nnde pir meydannda Kem er besi olaym destur olursa
(S. 147)
Mslmanlkta, Cehennemin stnde kldan ince, kltan keskin ve "Srat" denen bir kpr vardr. Kfirler ve gnahkrlar, stnden geerlerken decekler, iman ehli ve hayrllar geip Cennete gideceklerdir. Alev-Bektailerce tarikat, Erenler yolu, bu kldan kprdr.
Beli kemerli, beli bal demektir. Alev erknnda, iki mu sahip, grlecekleri, yni Dede huzurunda gnahlarn syleyip arnacaklar vakit bellerine birer evre balarlar. Dardan (bu kelimeye bakn) itibaren yzst srne srne huzura varrlar ve orada birbirlerini koup, yni birisi, brnn koluna ba ko yup bir koliyle de onun boynundan kucaklayp yatarlar. Birisinin kars brnn, onun kars da dierinin ayana niyaz eder vaziyette durur. Rehber, ikisinin de ellerini yanlarna getirir ve balarn, bellerini ve ayaklarn, "tc- devlet, kemerbest, hk-i trb" diye sa eliyle sazlar. Gya bunlar lmtr, rehber de bunlar ykamaktadr. Bu srada kadnlar, balarndaki evreyle
Krk arn uzayan kl:

Klcm krk arn uzar Mnkirin kkn kazar
(S. 117)
Ali'nin, Zlfikar'n knndan ekince klcn yetmi arn uzad "Menkb'l-esrr Behet l-ahrr" da yazl ve Alevlerce mehurdur. Bu krk arn uzay da ayn kanaatten baka bir ey deildir.
154
155
Krk arn yol:

Kim srd kuyuda krk arn yolu Bu yolun erknn bilenler gelsin
(S. 124)
Krklar ile cem' olmakt muradm mam Ca'fer kar yollarmza

(S. 100)
Velilerden Krk Er. ("ler" maddesine baknz.)
Bu, bir ananeyi telmih ediyor. Fakat ne olduunu anlaya madk.
Krklar Meclisi:
Krklar Meclisine gelen doluyu Dolduran Muhammed ien Ali'dir Gya Muhammed, nceleri hakikat srrn bilmezmi. Bir gn Ali'nin evine gitmi. "Kimsin?" demiler. Adn sylemi, kap y amamlar. Sonra yolda veys'i grm, onun sz zerine yine kapya gidip "kimsin?" szne "fakir cevabn vermi. Kapy amlar, ieri girince ilerinde Ftma da olduu halde otuz do kuz kii grm. Bunlar krklarm, fakat krknclar olan Selmn, parsaya, yani Tanr akna bir ey toplamaya km. Meclise riyaset eden Ali, bunlarn hep bir Gan olduunu bildirmek zere birisinin kolunu neterle kesmi, hepsinden kan akmaya bala m. Selmn in kan da Meclisin damndan damla damla damla makta imi Selmn gelince getirdii zm Muhammed'e sun mu. Hepsine taksim etmesini teklif eylemiler. Muhammed, Ceb rail'in iradyla zm bir tabak iinde ezmi. Suyunu iip mestolarak sem'a girmiler. Alev-Bektailerce "Mirc" budur, yni Muhammed'in, Ali' den hakikat srrn renmesidir. Bu menkabe "Menkb lesrr" da ve bir ok nefeslerde anlr. Bu meclise, yni Ali'nin idare ettii ayn-i ceme ve aleltlak ayn-i cemlere de "Krklar Meclisi" denir. Alev "ayn- cem" inde Haty'ye isnad edilen ve "Miraclama" denen bir iir okunur ki husus bestesiyle okunan ve birok yeri dk bulunan bu aruzla yazlm iir de, yine bu menkabeyi tekrarlar. iirin ortasnda meydana bir mkdar kuru zm atlr ve bu suretle anane temsil edilmi olur. Gariptir ki Olanlar eyhi brahim Efendi de Sohbetnme'de Muhammed'in Yemen'de "smed-dn Yemeni" adl birisinden uyandn ve kapya gidip veysin telkiniyle "fakir" diyerek ieri alndn sylemektedir.
Krk kap:
Krk kapnn kilidiyim Aabilirsen gel beri
(S. 105)
"Krk makam" yerine kullanlmtr. ("Drt kap, krk ma kam" maddesine baknz.)
Krk sekiz :
Krk sekiz bahedir on iki kapu Eii bakliyen iki kul nedir
(S. 167)
Alevlerce her cuma gecesi "ayn-i cem" yaplmas lzm dr. Bir ylda elli iki hafta vardr. Krk sekiz haftas "ayn-i cem" yaplr, bir ay, yani drt haftas istirahata mahsustur. rnekteki "krk sekiz" in buna telmih olmas ihtimali vardr. Fakat "on iki kap" insan olduundan ("on iki kap" maddesine baknz) bu "krk sekiz'in de insana ait olmas daha kuvvetlidir. nsann elinde ve ayanda on drder mafsal vardr. Parmak ve trnaklarla bera ber krk sekiz eder. El ve ayak ayalaryla elli olur, br taraf da elli, mecmuu yz eder ki ebced hesabnda "kaf" harfine msavi dir. Kur'ann 50nci suresi de " K a f sresidir ve bu harfle balar. Bu suretle "kat" insandr. rnekte Hurflerin inanlarndan olan bu inana iaret ediliyor sanrm. Eii bekleyen iki kul da ceset, ruh, yahut iki gz, vesaire olabilir. Hulsa bu bilmeceye benzer beytin izah ancak yaktrma suretiyle olabilir. (Bu, "yz" says ve "kat" hususunda Dervi Murtaz'nn "Drr- Yetm" adl "Oavidn" tercmesinde de tafsilt vardr.)
Krklar:
nm sra Krklar Pirler ekildi Daha Beyler bizi dillemesinler
(S . 4 7 )
1 ! > ( ) ________________________ PR S u l t a n A b d a l _
157
Krmz tc:
Yeryzn krmz talar brye Mnafk olann bar eriye
(S. 74)
ah Safi'nin ve Erdebil Sofilerinin de kzl tc giydikleri apak anlalmaktadr. Zerdt dini mlhidlerinin bu kzl rengi kabul etmelerinde ateperestliin de tesiri olsa gerektir.
Koyun:
"Menkb-l esrar Behcet-l ahrr" da "Tc" bahsinde dem, Nuh ve brahim Peygamberlere gkten beyaz, Muhammed'e yeil tc indii sylendikten sonra "ve Emir l-M'minn mam Ali'ye inen tc krmz idi" denmekte, yine ayn kitabn dier bir yerinde dem'e ak, Nuh'a mavi, brahim'e yeil, Musa' ya sar, sa'ya gk, Muhammed'e beyaz Ali'ye kzl tc indii anlatlmaktadr. Mstakim-zde de "Tc Risalesi" nde eyh Saf'nin on iki terekli, yni dilimli, kzl tc kabul ettiini kaydet mektedir. Alevlerle Bektaler, Ali'nin, Peygamberin vefatndan sonra krmz tc urunduunu sylerler. (Hsniye risalesine ba knz.) Hulsa, krmz tc, Erdebil Sofilerinin kabul ettikleri tcdr ve her halde Anadoluda "Kzlba" laf da bu mnasebetle meydana kmtr. "Faziletnme" de Ali'nin Muaviye ile harbederken kzllar giyip kzl tc urunduu da mukayyettir (s. 265-266). Fakat btn bunlar, bu kzl tc ve kzl elbisenin dini letirilmek istenmesinden doan hikyelerden ibarettir. Hicr sekizinci asrn ilk yllarnda Yem endeki Batn cereyanlarn yakndan takip eden ve btn mezhebine ait olduka mufassal bir kitap yazan, i'a-i Zeydiyye ulemsndan Muhammed ibn alHasan al-Deylem, Batniyye'ye, "Bkiyye" ve "Muhammere" de dendiini yazd gibi (baknz: Kava id u Akaa'id-i l-i Muham med; R. Strothmann tab', stanbul, Devlet matbaas, 1938, s. 5) bu tifenin Seneviyye mezhebini kuran Mezdek'e mensup oldu unu ve bu yzden "Mezdekiyye" adiyle anldn ve yine ayni yolun yolcusu olan Bbek-i Hurrem'ye mensup olmalarndan bunlara "Bbekiyye" de dendii (s. 24), Bbek zamannda kzl lar giyindiklerinden "Muhammere" adiyle anldklarn kaydediyor (s. 25). Hicr beinci asrn ilk yllarnda vefat eden Eb Mansur Abd al-Kaahir Badad de "El-Fark beyn el-Firak"nda Hurremiyye ile slm zamannda zuhur eden "Hurremdiniyye"ye "Bbekiyye" ve "Mazyriyye" dendii ve iki taifeye de "Muhammere" ad verildiini anlatr (s. 251-252). Bu andmz kitaplardan baka dier "mile!" ve "nihai" kitaplarnda da bu hususta ayn malmata rastlamaktayz. Hulsa Sasanler dev rinde Zerdt dininin mlhidleri tannan taifenin kzllar giydikleri, sonradan ayn inanlar gden ve slm devrinde zuhur eden Batnlerin de bu suretle kzl elbiseyi kabul eyledikleri, bilhare Kerbel lnden bir koyun geldi Kuzum diye meleyben alad
(S. 150)
Aleviler, musahip kavline girecek, yahut grlecek taliple rin kurbanlarn gndzn meydana sokarlar. Zkirler, rnekte bir beyti alnan nefesi, yahut bu nefese benzer dier bir nefesi okur ve saz alarlar. Zten munis bir hayvan olan koyun etrafn koklaya koklaya Dede'ye gider. Dede koyunu tekbirler. Artk bu koyunu yere batrmazlar, kurbana ve birka can, kucaklayp tlanaca, yni kesilecei yerde eilmi olan ukurun bana gtrrler. Gzlerini ve ayan balayp keserler. Kann o ukura aktr ve orada yzp pisliini ve barsaklarn da o u kura koyar ve gmerler. Hi bir kemiini krmadan meydandaki kazana korlar. Bu suretle pien ve ayn-i cem'de yenen koyunun btn kemikleri de toplanr ve gmlr.
Kek:
A l yeil giyinmi kek gazili A li nesli gzel mam geliyor
(S. 73)
Mevlevlerle Bektai-Kzlbalarda tarikata yeni intisap eden gence "kek" derler. Farsa bir kelime olup kk mna sna gelen kek, ayn zamanda oynayan gence de denir. Mevle vi ve Bektai-Kzlbalarda sem, yni dini raks bulunduundan sema eden gence "kek" denmesi det olmutur. Mevleviler kek yerine "nevniyaz" da derler.
Kh-u Kaf:
Yetmi batmandan bir teber ekerdi Vurunca Kh-u Kaf dalar ykard
(S. 79)
Kaf Da. Eskilerce dnyay epevre kuatan da. Sofile rin tevilcilerine gre insan.
158
159
Kutub (vaktin Kutbu):

Bir Trk Paat etse vaktin Kutbu Evvelce astrr z babasn
(S. 70)
On ikinci mam. ("On iki mam" maddesine baknz.)
Mehd Dede:
M ehd Dedem gelse gerek li divan kursa gerek
(S. 78)
Sofilerce yeryz bir beden farzedilse ruhu insandr. Fa kat insanlarn iinde bir tek insan vardr ki o "Kutub" dur. Kutub, lgatte deirmen tann ortasndaki demire denir. Ta, nasl o demirin etrafnda dnerse lem de Kutb'un etrafnda dner. Yani her ey Kutb'a tbidir; Kutb'un gnlnden ne geerse lemde o olur. Sofilere gre Erenlerden birok Kutublar vardr. Fakat asl Kutub, "Kutb l-aktb = Kutublarn Kutbu" olan tek kiidir ki bu, Tanr'nn Ztnn iktizas olan bilgisine, yni "Hakikat- Muhammediyye" denilen ilk taayynne mazhardr. ("Elif, be" maddesine de bakn). On ikinci mamn Mehd'yi ("On iki imam" maddesine baknz) hayatta ve zamann imam olarak kabul eden Sofilerce Kutub, bu makamda Mehd'nin naibi, yni vekilidir. Asl Kutub ise odur. Mehd'yi kabul etmeyenlerse Meh d'nin, zamannn Kutbu olduunu ve her zamann bir Mehdisi bulunduunu sylerler. Bu inan, Yeryznn bir Tanr hcce tinden, bir mamdan hli kalmayacan itikad eden ilerden gemedir ve menei tamamyla 'a mezhebidir.
Dede, Alevlerde eyh, ulu mnasnda kullanlagelen bir kelimedir. Huruflerle, Mevlevlerde de bu tbir vardr. rnekteki Mehd Dede, on ikinci imam Mehd'dir. ("On iki imam" maddesi ne baknz.)
Mervn:
Gidi mervn d oluban glyor Ktip adalim i ah'a byle yaz
(S. 44)
Emevlerin ulularndan olup Osman zamannda hayli nfuz peyda etmi ve Muaviye'nin olu Yezid'in lmnden sonra hali felie gemiti. Kzlba-Bektailerce, kendilerinden olmayan ve bilhassa kendilerine muhalif bulunanlara mervn ve yezid denir. Onlarca bu hususi adlar, cins ad olmutur.
Mansur:
Mansur gibi dara geldik Mrvvet kerem Erenler
(S. 129)
Miyn beste:
M'min idim mnafktan usandm Miyn beste tarikata dendim
(S. 172)
Eb-I Mugys Hseyn ibn Mansur al-Hallc, hicretin n c asrnda yaam Beyz'l mehur bir sofidir. eriata aykr szleri ve hareketleri yznden 309 hicride Badad'da aslarak ldrld. ldrl ekli ve ak dvas yznden hreti pek yaylan bu Sofinin, tasavvuf edebiyatnda byk bir yeri vardr; daima "dr" kelimesi, Mansur'u hatrlatr. M. Louis Masslgnon, divann, Kitb l-tavvsn" adl kitabn ve hakkndaki rivayetleri toplam olan "El-ahbr l-Hallc" bastrmtr.
Bel balam, beli bal mnasna gelir. Kul ve hizmeti demektir. Burada dervi mnasn ifade ediyor. Gya Ali, Saha beden on yedi kiinin belini balam. Ftvvetnmelerin hepsin de bu "ed kuanma" ve "ed kuananlar" bahsi vardr. (Baknz; Mir't l-makaasd, s. 233-235).
Muhabbet:
Muhabbet eyleyip yokla prini Yusun senin namus ile arn
Mehd:
Mehdi kar ise nic olur hlin Heybetli ksleri alnsa gerek
(S. 19)
(S. 123)
160
161
Sevmek mnasna gelen bu kelime, Bektai-Kzlbalarca canlarn, yni bu mezhebe slik olanlarn bir araya gelip ekseri yetle dem, yni rak ierek, saz alp nefes syleyip sema' ede rek sohbet etmeleri mnasn ifade eder.
"Menkb l-esrr Behet l-ahrr" in birok yerlerinde mushibden, mushib artlarndan bahsedilir ve bilmnasebe Haty'nin mushib hakkndaki u nefesi kaydedilir: Mushib davasn klan evvel baka hali gerek Ruhu hem ruha ulak cesed dahi l gerek
Mushib:
Musahibin yok mu derdin yanmaya Niye geldin derler Urum Sofusu
(S. 48)
Gnl ayinesin silip kendi kemlini bilip Hrs ile nefsi lp ak ile can diri gerek Gnl aynasn aana Hakk btldan seene On iki bendi geene Hakka gider yolu gerek
Musahibin hali gerek Zira A li Muhammed'dir

(S. 135)
Alevilerde mushipsiz tarikata girilemez. Tarikata girmek isteyen gen, huyunu sevdii, her halini bildii bir genci kendisi ne karde edinecektir. Fakat bu iki gencin ikisinin de evli olmas arttr. Birbirleriyle musahib, yni tarikat kardei olmaya karar veren bu iki genci Rehber, Dedenin huzuruna beraber eker. Bu srada birisinin kars brnn eteine, onun kars da dierinin eteine yapp yrr. Bu suretle Rehber, bu drt can, birden Dedeye gtrr. Dede, ikisine ayr ayr el etek tutturup nasip verdikten sonra ikisinin elini birbirine verir, kadnlar da ellerini onlarla bir araya korlar. Dede de drdnn elinin stne elini koyup avucuyla bunlarn ellerini avular ve mushib olduklarn syler Sonra Rehber, bu iki musahibi yanyana kol boyun olarak yatrr. Onlar ektii evre veya kua, Dede, bellerine bala mtr. Ellerini yanlarna getirir ve bunlar ykar; Dede de "erkntark"le bunlara on iki tark alar, sonra kalkarlar. ("Kemer best" maddesine baknz.) Bu suretle drt can, bir kalp olmu demek tir. Mushibler, birbirlerine her hususta yardmda bulunmakla, birbirlerinin malna, rzna kem gzle bakmamakla mkelleftirler Aralarnda can ve mal birlii vardr. Birisi derse br de d er. ('Dmek" maddesine baknz.) Ayn-i cemlerde mushibsizler, erkndan geemez ve lok ma yiyemezler. Bektailerde de mushib vardr. Fakat mushibler, birer birer ekilir ve byle drt can bir kalp olmak usul ve erkndan gemek yoktur. Ayn zamanda Bektailerde tarikata girmek iin mushib art deildir.
Gnlnde kibir tutmaya sevdicein unutmaya Yrta dike yar' etmeye cerrahlktan eli gerek ah Haty'nin pendine ah gerek ah mnendine .................................yurduna ah Murtaz A li gerek Alevler, m ushiblii Muham m ed'in Sahabeyi birbirine karde etmesi ve kendisinin de Ali ile karde olmas ("muht") esasna dayarlar.
M'min, mslim:
M'min mslim bir araya cem olur Krk snk yaralar'ma em olur
(S. 68)
M'min, iman eden, mslim, slm kabul eden kiiye de nir. Tanrnn birliini, Muhammed'in peygamberliini ikrar eden mslimdir ve kalben inanmasa bile hakknda slm hkm car dir. Bundan dolay her m'min mslimdir, ama her mslim say lan m'min deildir. Fakat Alevlerce, m'min kendilerinin erkek leri, mslim de kadnlardr.
Mrebbi:
Mrebb' olan A li gerek Drt kapuda eli gerek
(S. 135)
162
P Ir S u l t a n A bd a l
163
Terbiye eden, yetitiren. Alevilerde ileri gelen birisi, "mrebbi" dikilir ve talipleri piirir. Son zamanlara kadar Abdal Musa tekkesinde oturan eyh, ora Alevlerince "Mrebbi" saylrd. "Menkb l-esrr Behet l-ahrr" da mrebbillk artlar uzun uza-dya anlatlmaktadr.
Nci:
Nci derler drt gruhun biriyim Ararsan Hak divannda bul beni
(S. 104)
Muhammed'in: "mmetim bundan sonra yetmi frkaya ayrlacak. lerinden bir frkas kurtulmutur. brleri cehennem liktir" dedii rivayet edilir. Bu rivayetteki "nci = kurtulmu fr k a c n kendileri olduunu, her mezhep ehli syler durur. rnek te grld vehile Pir Sultan, drt taifeyi "nci" sayyor. Haty de bir nefeste: Derdimin derman yaramn ucu Drt gruh m evcuttur Gruh-u Nci Belinde kem eri banda tac Yznde balkyor nur Hac Bekta. diyerek ayn telkkiyi tekrarlamaktadr. k Paazade Tarihinde "ve hem bu Rumda drt taife vardr kim msafirler iinde anlr. Biri Gaziyn- Rum, biri Ahiyn- Rum ve biri Abdaln- Rum ve biri Bacyn- Rum. mdi Hac Bekta Sultan bunlarn iinden Bacyn- Rum'u ihtiyar etti kim o Hatun anadr, an kz edindi. Keif ve kerametini ana gs terdi, teslim etti, kendi Allah rahmetine vard" satrlarn okuyo ruz (s. 205). Rum Gazileri, Alp Erenler denen ve k Paa Di van diye mehur olan "Garibnme" de uzun uzun anlatlan m cahit Erenlerdir ki Abdal Murad, Abdal Musa, Geyikli Baba bun lardandr. Hepsi de Baba lyas tarikatna mensuptur. (Baknz akayik-i Nmaniye, s. 31-34). Ahler, yaayta itiraki kabul eden iktisadi bir tarikattir. Ftvvetnmelerde bu yolun da iibatn bir yol olduu aka grlyor. Ahi "terceman" (bu keli meye baknz) larnn birou, Bektalerce kabul edilmi ve Bektailik, Ahlerin ananelerini, tarikat esaslarn, erknlarn hemen hemen aynen kabul etmilerdir. Abdaln- Rum = Rum Abdallar, Abdallar denen taifedir. ("Abdal" maddesine baknz) Bacyn- Rum da kadn Erenlerdir. Kadnlarn, Bektalikte er
kekten biraz farkl olmakla beraber yine mhim bir mevkii vardr. Bir kere eriatn emrettii, kapanp gizlenme i-btn zmreler de ve Bektalikte yoktur. Sonra ilk devirlerde kadnlarn, eyh bile olduklarn gryoruz. Hatt bu, Mevlevlerde bile var. XVI.'nc asr Mevlevi Kalenderlerinden olup Bektailerle de aras pek iyi bulunan Divne Mehmet elebi Efendi (Sultn- Divan, Sem') nin kz Gne Hatun, Mehmet elebi'nin yerine eyh olmu, Mevlev airleri, bu Hatuna medhiyeler yazmlar; o, tarikat erknn, vefat edinceye kadar icra etmitir. Bektalik te de Kadnck Ana denen ve Bektai elebilerinin ceddesi olan Hatun Anann byk bir mevkii vardr. Naci denen drt gruh, ite bu drt taifedir.
Na:
Vefasz mnafk nadr na Hakikat cem'inde desti bulunmaz
(S. 80)
Bu kelimenin meneini bilmiyoruz. Bektai-Kzlbalarla dier btn-i zmreler tarafndan, kendilerinden olmayanlara hakaret makamnda kullanlagelmitir.
Nesim (Seyyid Nesim):

M ehd alr mamlarn kann Ko desinler n'oldu Seyyid Nesim
(S. 79)
Hurf tarikatnn messisi Fazlullah'n Halifelerinden olan ve Badad'n "Nesim" kasabasna mensup bulunduu cihetle "Nesim" tahalls eden Seyyid 'imd d-din, XIV.'nc asrda yaayan ve yalnz asrnn deil, btn trk edebiyatnn en byk airlerinden biridir. Szleri eriata aykr grlerek hicr 808'de Halep'te derisi yzlmek suretiyle ihd edilmitir. lmn hicr 820, 801, 837 hatt 860 senelerinde olarak kabul edenler varsa da yanltr. nk Halifelerinden "RefT, "Bearetnme" adl ve mesnevi tarzndaki eserinde Nesim'den bahsederken yllarca zindanlarda yatm ve nihayet ihad edilmi bulunduunu syler; "Bearetnme" ise 811 hicrde yazlmtr.
164
165
On ki mam:
i'a'nn Ferd-i Kmili olan ve on iki mam tandklar iin mamiyye-sn Aeriyye, bir ok hususlarda bilhassa mam Ca'fer l-Sdk'n reyiyle mil olduklarndan Ca'feriyye adyla anlan mezhep erbab, Peygamber'in, vefatndan nce yerine Ali'yi mam olarak tyin ettiini, Ali'den sonra Ali'nin vasiyetiyle olu Hasan'n, Hasan'dan sonra kardei Hseyin'in, Hseyin' den sonra olu Ali'nin ve srasyla bu suretle babadan oula vasiyet edilmek zere on iki mam'n mam, yani eriat ahkm nn tervici iin din ve dnya ilerinde Peygamber'in naibi olarak gelip getiini, Hilfetin bunlara ait bir hak olup dier Halifelerin bu makam zorla ele geirmi olduklarn sylerler. On iki mam n doum ve lm yllaryla knyeleri, adlar ve gml bulunduklar yerler aadaki cetvelde gsterilmitir:
Ad I. Al II. Haan III. Hseyin IV. Al V.Muhammed VI. Cafer VII. Ms VIII. Al IX. Muhammed X.AI XI. Haan XII. Muhammed Knvesi Ebu'l-Hasan Eb Muhammed Eb Abdullah Eb Muhammed Eb Cafer Eb Abdullah Eb brahim Eb-Hasan Eb Cafer Ebu'l-Hasan Eb Muhammed Ebu'l-Kasm Lkab Murtaz Mcteb ehd Seccd Bakr Sdk Kzm Rz Cevd Hd Asker Mehd Mezan Doumu lm 40. h. Necef t82] 49. h. Medne 2.h. 3,h. 61. h. Kerbel 95. h. Medne 38. h. 57. h. 114. h. Medne 83. h. 148. h. Medne 183. h. Badad 128. h. 203. h. Ts Mehed 148. h. 155. h. 220. h. Badad 222. h. 224 Samera 260 Samera 232. h. 256. h.
On iki kap:
Kaps on iki pre istediim sara geldim
(S. 116)
Krk sekiz bahedir on iki kap Eii bekliyen iki kul nedir
(S. 167)
nsan vcudu. nsan vcudunda on iki delik (iki gz, iki kulak, iki burun, bir az, iki meme, bir n, bir ard) vardr. Bu mnasebetle vcudu, on iki kapl bir ehre benzetirler.
rk (rk):
er kullarn rkn uzatm.
(S. 73)
Yere akl uzunca bir kaza, uzunca bir iple hayvan ba larlar; bu suretle hayvan, muhitinde, ipin msait olduu kadar yaylr, otlar. Bu ipe rk (rk) derler.
Peyik (peyk):
Bize peyik geldi ah blblleri.
(S. 43)
imamiyye'ye gre on ikinci imam olan Mehd, 73 yama kadar birbirini istihlf eden drt sefir kullanm, bunlar i'a ile imam arasnda muhabere ve mktebeye vasta olmular, mam bu mddet zarfnda ancak bu drt kiiyle ve dier baz yaknlary la grmtr, ki bu mddete "Gaybet-i Sur = Kk Gizleni, Kaybolu" derler Son naibin lmnden sonra "Gaybet-i Kbr = Byk Gizleni, Kaybolu" balamtr, hl da devam etmekte dir. On ikinci imam sadr ve nihayet zuhur edecek, o zaman yeryznde bir din kalacak, harp kalkacak, bir dil kabul edilecek, adalet yaylacak, herkes bir olacak, zulm kalmayacaktr. (Cetvel, 1311 Tebriz tab' "Usul- kf" den alnmtr.) Pirim A li On ki mam akna Aln kaplar aha gidelim
(S. 43)
avu; emir getiren, bir vazifeye memur edilmi er.
Pir:
Pir Sultan Abdalm derim vallahi lsem terkeylemem Piri billahi.
(S. 82)
Bir tarikat kuran, zamann Kutbu. ("Sereme" ve "Kutb" = "vaktin Kutbu" maddelerine de baknz.)
Post (Padiah, Peygamber postu):

Gzellerin zlf destedir deste Erenler Hak iin oturmu posta
(S. 120)
lerde
82 Fil ylndan 30 sene sonra.
Post, Dervilerde makam ifade eder. Mevlevi ve Bektaikrmzya boyanm post, eyh makamdr. Bektai-
166
167
Kzlbalarda Halifeye "r almet = drt niane" verilir ki bunlar da sofra, bayrak, rak (yni mum) ve posttur. Halk arasnda da post, makam ifade eder. Hatt eskiden Osman Oullar padi ahlarnn halifeliini bildirmek iin "Padiah, Peygamber pos tunda oturuyor" derlerdi. "Post kavgas" sz de mehurdur. (Alev ve Kzlballarda post ananesi iin, baknz: Mir't lmakaasd, s. 270-292.
Selmn:
Cebrail M ikil bile geldiler Selmn mamlarn belin balad
(S. 150)
Selmn- Frs. Sahbeden. Muhammed: "Selmn Ehlibeytimdendir" diye bu zt vmtr. Alev-Bektailerce "Krklar meclisi" (bu maddeye baknz) nde Selmn, sak ve rehberdir. Yz yirmi yl yaad rivayet edilen Selmn, Osman za mannda Medayin valisi iken vefat etmitir.
Rfz:
irafzi diye ektiler dra Acep benim bunda ne gnahm var
(S. 67)
Sem':
Einden m ' ayrldn nedir firkatin k Yldz- Da'na bir sem ' tutun
(S. 60)
Arapada, terkeden, brakan demektir. mam Hseyin'in olu Ali'nin olu Zeyd'ln, Eb Bekir ve mer'e kt sylememesi yznden taraftarlar tarafndan terk edildiini, onun da: "Beni terk ettiniz." demesi zerine onlara "Rafz" dendiini sylerler. Fakat El-A'ar, "Makalt l-slmiyyin" de 'a'ya, Eb Bekir Ve m erin hilfetini kabul etmediklerinden Rafz elendiini kayde diyor. (C. I, s. 16)
Din raks mnasna kullanlr. Alev-Bektailer, kadnl er kekli sem' ederler. Sem'a mahsus hususi besteler vardr.
Sereme:
Doksan bin Evliyaya sereme oldu Mevlm ksmetlerin verdi orada
Rehber:
irehber piirir talibin iin hiri bu imi pimee geldim
(S. 49)
(S. 52)
Talibi, tarikata girerken Mride gtren kii. ("El almak, etek tutmak" maddesine baknz.)
Shib zaman (Shib-i zaman):

On iki mamlarn nesli Bir shib zamanm geldi
(S. 151)
Kaynak ba. Sofilerce bir tarikat Ulular iinden bir tanesi, btn Ulularca byk tannr, hepsi ondan feyiz alr. Bu suretle o byk tarikat iinde deta ayrca bir tarikat kurmu olur. te bu zta "Sereme" denir. Hakikaten Hac Bekta, Babilerin Seremesi olmu ve etrafna toplananlar, Bektai adn alarak yeni bir zmre meydana gelmitir.
eydi Vekkas (Sa'd-i Vakkaas):

eydi Vakkas bir ok att O da yine aatandr
(S. 169)
Sahib-i zamann emri yrye Sultan kim olduu bilinmelidir

(S. 74)
Z am ann sahibi, m am ; M ehd; On iki mam. ("On iki mam" maddesine baknz.)
Sahabeden ve Uhud harbinde Peygamber'in yanndan ayrlmayanlardandr. O gn Peygamber'in huzurunda bir hayli ok att cihetle Ahlerce okularn piri saylmtr. Ancak Ali'ye muhalif olduu ve bilhassa olu mer, Kerbelda Yezid ordu
168
169
sunun kumandan bulunduu cihetle i'a tarafndan da, BektaiKzlbalar tarafndan da sevilmez.
Seyr:
Dn gece seyrimde otuydu dalar Seyrim alar alar Pir Sultan dey
(S. 50)
Sleyman Peygamberin, stnde "sm-i A'zam", yni Tan r adlarndan en erefli, en byk adn kazl bulunduu bir y z (htemi) varm; kurda, kua, insanlara ve cinlere bununla hkmedermi.
ah:
Gel benim derdime bir derman eyle Kamu dertlilere derman olan ah
(S. 148)
Seyr, tarikat ehlince "rya" kelimesi yerine kullanlr. R ya ya "mna" da derler.
("ah- vilyet" maddesine baknz.)
Sofu, Sof:
ptida bir sofu ah'a varnca Niye geldin derler Urum sofusu
(S. 47)
ah- Merdn:
ah- Merdn A li bahesi misin Gelir blbl konar dallarnza
(S. 100)
Hicretin ikinci asrnda meydana gelen bir kelimedir. Bu nunla Derviler kastedilmitir. Kelimenin, yn giyen, yahut Pey gam berin sofasnda oturan, yahut darda olmayp sofada, yni ire bulunan, yahut da kalbi saf ve arnm olan mnasna geldii ve daha baka m eneleri bulunduunu syleyenler ve bu sz leri zayf bulup reddedenler vardr. Dorusu bu kelimenin yunan ca hikmet ve felsefe mnasna gelen "sofia" kelimesinden gelmi bulunmasndan ibarettir. Alevler, kendilerine "Sof, Sofiyn" der ler. Bektailer de bu taifeye "Sofu Srei" adn verir.
Erlerin ah, Ali'ye bu lkap da verilir. ("ah- vilyet maddesine de baknz.)
ah- vilyet:
Kulluk, efendilik, dostluk, yardm, yaknlk, mir ve hkim lik gibi eitli mnalara gelen "vilyet" kelimesi, burada son m nayadr. Ancak Sofilerce nbvvet, yni peygamberliin iyz "vilyet"tir. Peygamberin Hak'tan haber alp mmetine bildirme si "nbvvet = elilik, haberciliktir. Bundan dolay nbvvet, halkla olan muameledir. Vilyet ise dorudan doruya Hak'la olan muameledir Bu bakmdan, bilhassa son gelen tasavvuf ehlince, Peygam berin vilyeti, nbvvetinden stndr. Muhammed'in vilyetine Ali, mazhardr. Bundan dolay Ali'ye "vil yet (= velilik) Padiah" mnasna "ah- vilyet" denir. BektaiKzlbalar, bu "ah- vilyet" terkibini ksaltarak Ali'ye yalnzca "ah" derler. "Terceman" denen ve ekseriyetle manzum bulu nan ve muayyen bir i yaplrken okunan dualara da besmele yerine "bism-i ah" diye balanr. (Baknz: Mir'at al-makaasd f def al-mefsid, s. 288 ve mteakip sahifeler.) On iki mamn bizdedir nuru ah- Vilyetin bizdedir srr
(S. 172)
Suluca Kara Hyk:

Suluca Kar" ykte sohbet ettiler Erler meverette kald orada
(S. 52)
Hac Bektan gml bulunduu ve "Pir evi, Hazret" de nen Hac Bekta Tekkesinin bulunduu Hac Bekta nahiyesine vaktiyle "Suluca Kara Hyk" dendiini "Hac Bekta Menakbi" neden ve nefeslerden anlyoruz.
Sleyman Nebi, htem:

Tahtn terketti brahim Edhem Sleyman Nebi'ye verildi htem
(S. 102)
170
171
Tlib:
iptida taliptim Pre katldm Prin eteini tutmaa geldim
(S: 49)
Alevlerle Bektailerde "tlib = istlyen", henz tarikata inti sap etmemi olan, fakat intisap etmeyi istiyen kiiye denir. Alevilerde bu kelimenin bir hususi mnas daha vardr. Alevler, yer yer Seyyid yni Muhammed soyundan olduuna inandklar bir Ocakzadeye tbidirler. Aralarnda Au-len, eyh oban, Sar Saltk. Gz-Kzl... gibi Ocaklar vardr. Bunlara mensup olan Ocakzade, yni Dede her yl, kendi Ocana tbi olan Sofularn kylerine gider, onlarn hizmetlerini grr, yni bir yl iinde yap tklar sularn cezalarn verir, dkn olanlardan affedilecekleri affeder, kaldrr, decekleri drr, "musahip kavli" ne gire cekleri, yni tarikata intisap edecekleri "musahip kavli"ne sokar yni tarikata alr. te bu Ocakzadeye tbi olan Sofulara o Oca n talipleri denir. u halde, grlyor ki, Alevilerde halk ikiye ayrlyor: Peygamber soyundan olduuna inanlan ve bir UluOcaa mensup olan Dedeler, Dedelere tbi olanlar, yni tlipler. Pir Sultan Oca da, birok talipleri bulunan bir Ocaktr.
vereler" dendii gibi yine ayn kitapta ve biraz aada: "Ve bir kimsenin eline "erkn" verseler tariki olsa..." deniyor. "Kk Buyruk" ve "Menkb- eyh Saf" denen ve "Dergh-i lide Seyyid Abd l-Baki Efendi Hazretleri Evliyaya muhip olan Mmin lere gnderdii mektuptur" serlevhasn tayan 25 sahifelik bir eserde de yedi farz ve snnetten denlere alnacak (urulacak) tarik saysiyle dknlerden alnacak Halife ve stad haklar ve kesilecek kurbanlar anlatlmaktadr. 883 hicrde vefat eden ve Gani Baba ve Hsm ah adlariyle anlan Kalenderi Ba balarndan Otman Baba Halifesi olup "Ak Yazl Sultan" diye mehur olan Ibrahim-I Sni dervilerinden Yemn'nin 925 hicr de yazd "Faziletnme" de de ahadet edince ashab yekser Elinde bir aa tutard Haydar Pes ol mtrk drt erhederler Ki bzlar ana serdeste derler N ecef bahrine Haydar Zlfikar Braktkta ol mtrakla idi kr
beyitlerini okuyoruz (s. 267). Mehmed Ali Hilmi Dede Baba, dvanndaki bir nefesinde
Tarik, erkn:
Elen hocam elen haber soraym Tank nedir erkn nedir yol nedir
(S. 166)
Sofu niye taptn kuru deneye Tapacak pene-i l-i A badr Deneye hebadr emek vermee Mridin penesi derde devadr diye balayan bir nefeste "serdeste, dest-i b, tarik" denen bu sopay zemmeder. (Bu nefes, dvann sonuna ilve edilen bir yapraktadr ve her dvanda bu ilve yoktur). Bu sopaya "sitem" ve "erkn" da derler. Anadolu Alevileri arasnda "melhem aac" denen kayn aacndan kesilme ve bir zira uzunluunda bir sopadan ibarettir, Bu sopa, yeil bir torba iinde durur. Bazan bu torba da tahta bir kutu iindedir. Kutuya "tabut", torbaya "kefen" derler. Musa hip kavline giren, yni tarikata intisap eden "canlar, Dede nnde b7at verdikten sonra yanyana yatrlr ve bu sopa ile srt larna kere vurulur. Grlenler, yni yldan yla b'atn yenile yen ve kusurlarn syleyip temizlenenler de erkndan geerler. ("Kemer best" maddesine baknz.) Kayn aacn Uygurlarda mukaddes olup mabetlerinde bu aacn husus bir mevkii oldu-
"Menkb l-esrr Behet l-ahrr" da: "Ol vakit kim Hazret-i Reslullah, sallllahu aleyhi vesellem, vasiyet edip aytt: Y Ali, ben bu dnyadan Ahrete gittikten sonra ayruk dahi kimseye Zlfikar ekmeyesin, dedi. Pes mam Ali, kerremallahu vehe, Peygamberimizin vasiyetin tuttu, Zlfikar Necef deryasna att. Sonra elinde bir aa paresi tutard, mtrak eklinde. An trl trl erhederler; bazlar ona "dest-i ub" derler. Hl tarikat Erenleri ona "serdeste" derler, bu isimle maruf ve mehurdur. ah- Merdn Ali, Zlfikar N ecef deryasna braktktan sonra nice yzbin aduvlar ann ile krm idi. ok Haricilerin boynun urmu idi. Ol, Zlfikar nice keserse yle keserdi. Hazret-i Ali' den sonra bize yadigr kald ve ol "serdeste"nin dahi ismi Zlfikar oldu. Hl bir kimseye Zlfikar vermeli olsalar gerektir ki Cemiyet Erenleri, ana nazar edip greler, "Bir Ali sfatl Er ise eline Zlfikar
172
PR S u l t a n A b o a l
173
unu "Cihan-k" dan reniyoruz (birinci cilt, Uygurlar bahsi). Aleviler, bu aaca "Evliya" da derler ve bunun ylan ekline girdi ini, dourduunu sylerler. Dedeler, her cum a gecesi, evle rinde yksek bir rafta bulunan tarik'in ba ucunda mum yakar lar ve ayn-i cemlerin sonunda "yerden gke direk, tarik'a terceman gerek" diyip tarik iin mum paras toplarlar. Ayn zamanda tarik ve erkn kelimelerinde, rnekte grl d vehile tevriye ve iyhm da vardr.
talibi mride gtrrken "dr" da ("Rehber" "talip" ve "dr" mad delerine de baknz) "kabul terceman" denen u mrettep szleri syler: "Allah Allah! eli Erde, yz yerde, z darda, Erenlerin dr- Mansurunda, Muhammed Ali divannda, Pr huzurunda, boynu bal, ba ak, yaln ayak bir ko kurbanmz var. Erenle rimizin pend nasihatiyle amel ve hareket etmek, hnedan- Ehl-i Beyt Efendilerimizin dostuna dost olup tevell, dmanna dman olup teberr klmak artyla Pirimiz Hnkrmz Hac Bekta- Veli Efendimizin katarna katlmak ister. Getirelim mi? Emir mridimizin. Ne buyurursunuz, ahm Erenler? (Bizdeki bir Erknnmeden. Necip sim merhum tarafndan maalesef birok yerleri aynen deil de hlsa yollu ve "Bektai ilm-i hli" gibi cidden garip bir adla neredilmi olan Erknnmede de bu "ikrar terceman", biraz deiik olarak vardr. S. 18). Ayn zamanda terceman, mrettep ve ekseriya manzum dualara da denir. Alev-Bektailer, her ii yaparken, hatt yaptk tan sonra o ie ait terceman okurlar. ("Mir'tal-Makaasd"a ba knz, s. 282'den itibaren). rnek olarak, tra olmadan nce ve olduktan sonra okunacak tercemanlar yazyoruz: Tra olmak bugn minnet Hudaya Tevell eyledik biz Mustafa'ya Teberra eyledik hem Hriciye Olup bende Aliyy-i Murtaz'ya. Ber ceml-i Muhammed keml-i imam Haan ve nur-i mam Hseyin zt- pk-i Muhammed Ali r salavt!"
Tarikat:
Tarikat dediler bir yol srdler Getirdiler elimize verdiler
(S. 49, not. 34)
nsan eriattan hakikate ulatran mnevi yol. ("Drt kap, krk makam" maddesine baknz.)
Teber:
Teber ekip mnkirlerin kann Dkelim bakalm nic' olsa olsun.
(S. 76)
Bir, yahut iki yzl, sapnn ucu sivri ve ekseriyetle stne yetler, hadiseler, yahut "y Ali" gibi szler yazl bulunan bir sava leti. Eskiden seyyah dervilerin ellerinde mutlaka teber bulunurdu.
Temenna etmek:
nip temenna eyledim destine A li nesli gzel mam geliyor
(S. 73)
Dilemek, istemek, el pmek, niyaz etmek.
Tra olduk bugn elhamdlillh Huda birliine e-kr billh Muhammed'le Ali'nin hrmetiyn Bu Derghtan ayrma ey gan ah. Ber ceml-i Muhammed Keml-i mam Haan ve nur-i imam Hseyin zt- pk-i Muhammed Ali r salavat!"
Terceman:
Pire kurban olsun bu tatl canm Terceman olaym destur olursa
(S. 147)
ler, Yediler:
Yardmcmz olsun ler Yediler Ya A li sen gzle senden isterim
(S. 119)
Bu kelime, Alev-Bektailerde "kurban" mnasn ifade eder. ("Elma, tekbir" maddesine baknz.) Bektailerde rehber,
174
175
Muahhar Sofilerce Erenler arasnda bir tekilt vardr. Her zaman, bir Er, Kutubdur. ("Vaktin Kutbu" maddesine baknz.) Derece bakmndan buna en yakn iki kii vardr ki bunlara "sa mam, sol mam" mnalarna "imam- yemin, mam- yesr", ikisine birden iki imam demek olan "mamn" yahut "mameyn" denir. mameyn ile Kutub, ler'dir. Kutub lnce yerine imam- yesr, Kutub olur. Mertebe bakmndan ler'den aa "Yedi Er" vardr. Bu yedi Er'den birisi, mam- yesr mertebesine ge er, Yedilere de mertebe bakmndan daha aa olan Krklar dan birisi katlr. Krklardan aa yzler vardr, bunlardan biri Krklara, temiz kiilerden biri de bunlara katlr; bu nizam, kya mete kadar bylece srer gider. , yedi ve krk saylarnn mslmanlkta, hristiyanlkta ve yahudilikte mukaddes oluuyla Fisagor ve eski Msr Hermes mezhebinin tesiri meydandadr.
bir yiidin yiitliini grmek, ayn l-ykin, yiitliin kendisinden zuhur etmesi de hakk ul-yakndir. Hac Bayram- Veli, bu merte beleri "bilmek, bulmak, olmak" diye trke ifade eder: Bayram zn bildi Bileni anda buldu Bulan ol kendi oldu Sen seni bil sen seni
Yedi farz, snnet:

Tarikat farzn sorarsan Yedi farz snnettir
(S. 134)
yz altm alt:
yz altm alt servinin dal Bahesinde blbl nedir gl nedir
(S. 167)
Hurufilere gre vcutta yz altm alt damar vardr. rnekte, ihtimal bu kastedilmektedir.
yz altm eme:
yz altm tane eme Seremenin gl benim
(S. 117)
Huruf kitaplarna gre insann vcudunda yz altm yahut yz altm alt damar vardr. rnekle ihtimal bu kaste dilmektedir. ("yz altm alt" maddesine de baknz.)
Yakn:
Grdler kim hakk al-yakn cemdedir Hakik olmyan ky neylersin
(S. 125)
Yakn, yni phesiz, tereddtsz, bilgiyi sofler, e ay rrlar: lm l-yakn, ayn l-yakn, hakk ul-yakn ilm l-yaknde esas bilgidir. Ayn l-yaknde esas, grgdr. Hakk ul-yakn ise, olu esasna dayanr. Yiitlii bilmek ve inanmak, ilm l-ykn,
Alevilerde umumiyetle mam Ca'fer'e ve ah SafTye nisbet edilen kk, byk "Buyruklar", yni tarikat usuln gsteren kitaplar vardr. 1266 tarihinde Belgradl smail Kani Baba Dervilerinden Seyyid Salih Rza tarafndan yazlan ve ehidlik dergh eyhi, merhum Mahmut Bey Baba'ya ait olup elan akrabasndan ve Robert Kolej muallimlerinden Hseyin Beyde bulunan bir mecmuada, "Makalt" adn tayan sahifelik bir risale var. Bu risalede "mam Ca'fer l-Sdk mezheb-i pk Efendimiz Hazretleri buyurdu kim: Tarikat- nciyede snnet yedi farz vardr. Her mrid ve her ka ve her sdka ve her arife ve her talibe bilmek lzmdr. Evvelki snnet budur ki, zikr-i Yezdn- Hakk dilinden komaya ve gnlnden ve kalbin den Rabb l-a'ly unutmayp daim zikrede. kinci budur ki, bir karnda ile adaveti var ise kalbinden gidere. nc snnet budur ki, mrid-i tlib olan kahrna ve her haline teslim ve raz ola. Yedi farzdan evvelkisi budur ki, mrid-i tlib olan kimseye, her varln Hak bile, Erenler srrn izhar eylemeye; imann eytandan nice saknur ise Tarik-i nci srrn dahi ylece sak na nmahremden. kinci farz budur ki, srdar ola, yni srr- vilyt saklayc ola, grdn grmeye, rtc ola; grmediin sylemeye, hi bir vehile fa eylemeye. nc farz, Yezdn- Hakk tefekkr ey-leye. Zira herfesd, Yezdn- Hakk unutmak la olur. Yezdn- Hakk unutmayan bende-i Erenlerden olur. Ol kii kudret-i vilyta kul iken sultan olur. Drdnc farz urn dirlik etmektir. Pek sakna, mrid, mrebbi hakkn hak bilmi ola, her muradn mrid, mrebbi kademinde bula, hicpsz Cemlullah ana ayan ve beyan ola. Beinci farz budur ki musa hip hakkn ceme gtre. Bi-diri Erenler meydanna gtre.
176
177
Mride bo el ile gelmeye, talibin abdesti oldur. Altnc farz budur ki Halifeden el tutup Erenler meydannda, Pirler mukabe lesinde yedullah ile ikrar edip tvbe klmaktr. Yedinci farz budur ki tc ve vasla urunup mrid-i stada zn yetirip kendi bildi ini terketmektir, yol ehline pyiml olmaktr", denmekte, sonra bu snnetle yedi farz terkedenlere ne cezalar verilecekse onlar anlatlmaktadr.
Yol, erkn:
Pir Sultan Abdal'm Krklar Yediler Bu yolu erkn anlar kodular
(S. 120)
Yol, det ve usul mnasna gelen bu kelimeler, BektaiKzlbalarda ayn-i cem usuln ve tarikat greneklerini ifade eder.
Yedullah (Yed-Allah):
Pir Sultan Abdal'm yed-Allahmz Btna hkm eder Pdihmz.
(S. 67)
Zlfikar:
Mervn Zlfikar ile krdlar Yezidleri kran erim Ali'dir.
(S. 49. not 34)
Tanr eli demektir. Kur'anda, 48 inci sure olan Fetih suresinin 10 uncu yetinde "phesiz sana M at edenler, ancak Tanr'ya biat ediyorlar demektir. Tanr eli, onlarn ellerinin stndedir. Ahdinden dnme ancak kendisine zarar verir. Tanr ile ahdettii eye vefakr olana gelince: Tanr, ona yaknda pek byk bir ecir verecektir" deniyor. Bu yet, daha Mekke fethedilmeden Peygamberin hac etmesine msade edilmedii cihetle, Hudeybiyede, Sahabenin lnceye kadar dnmeyeceklerine dair Muhammed'e M at etmeleri iin gelmitir. Bu Matta bulunanlarn slmda byk bir mevkii var dr. Hudeybiye Mat, mrikleri korkutmu ve Peygamberle sulh etmeye mecbur olmulard. Btn tarikatlardaki M at, bu esas zerinedir ve mutlaka bu yet okunur. Alev-Bektailerde de okunup tutulan elin mritten mride, Tanr Resulne kadar ulat, onun elinin de Tanr eli olduu sylenir ("krar vermek" ve "el almak, etek tutmak" madde lerine baknz.)
Ali'nin klna. Rivayete gre ucu iki atal olduundan, ya hut dmana inerken ikiye ayrldndan bu adla anlmtr. Ale vler, Zlfikarn gkten indiine de inanrlar.
Yezid, Yezidler:
Mervn' Zlfikar ile krdlar Yezidleri kran erim Ali'dir
(S. 49, not 34)
Muaviyenin olu olup yldan biraz fazla hkm srm tr. Kerbel vakas, bu Halifenin zamannda vukubulmutur. Alev-Bektailer, kendilerine uymayanlar hakknda bu kelimeyi kullanrlar. ("Mervan" maddesine de baknz.)
Lgateyi Yazarken stifade Ettiimiz Kitaplar:

Abd-al Bak (Seyyid); Buyruk. Bizdeki yazma. Abd-Allah (Sar); Semert al Fu'd fi'l-Mebde'-i ve'l Me'd. Matbaa-i mire b. 1288. Abd al-Kaahir Badadi (Ab Mansr); Al-Fark beyn el-Firak Abd-AI Kerim Kueyr; Risle-i Kueyryye. h. 1284 Abu'l-Hasan al-A'ar; Maklt il-islmiyyn va'htilf al-Musalln. Prof. H. Rittertab'; Devlet Matbaas 1929. k Paazade; Tevrh-i l-i Osman. Matbaa-i mire, 1332. Ahmet Rfat; Mir't al-makaasd fi defil-mefsid. Vezirhan, brahim Efendi Matbaas, 1293. Bekta (Hac Bekta- Veli); Makalt Tercemesi - Sadeddin Molla. Vezirhan, Tatyos Matbaas, 1288. Lmi'; Nefaht Tercemesi. stanbul, 1289. M. Fuad Kprl; Anadolu'da slmiyet, Darlfnun Edebiyat Fakltesi Mecmuas, sene 2, say 4, 5, 6. Mecd; akaayk Tercemesi. Matbaa-i mire, 1269 Mehmed Ali Hilmi Dede; Divan. Matbu' nsha. Muhammed b. Haan al-Deylem; Kav'id-i akaa'id-i l-i Muhammed. Muhammed ibn-i Yakb-Kleym; Usl-i Kfi. Tebriz, 1311. Murtaz (Dervi); Drr-i Yetm ( = Cavidnnme tercemesi). Bizdeki yazma nsha. Necib sim; Bektai Ilm-i hli. 1925 = 1343, Kanaat Ktphanesi. Refr; Bearetnme. Bizdeki bir yeni yazma. Seyyid erif; T'rift. Matbaai mire, Ta basmas, 1269. Sleyman- Belh (Seyyid); Yanb'al-Mevedde. 1301, stanbul Ahter Matbaas Sleyman Sa'deddin (Mstakimzade); Rislet t-Tc. Bizdeki yazma.
180
Sun'ullah Gayb; Sohbetnme. Bizdeki yazma. Yemin; Faziletnme. Ahmet Hzr tab'; Cihan Matbaas, 1327. Buyruk; Belgrad'l smail Kani Baba Dervilerinden Seyyid Salih Rza tarafndan istinsah edilmi nshadan yazlma. Bizde Erkn-nme; Muhtelif devirlerde muhtelif yazmalar bulunan bu eser, Bektai yinini, Babalk ve Rehberlik usullerini gsterir. Bizdeki yazma nshalar. Hsniye; Hrunrreid zamannda Hsniye adl bir cariyeyle brahim Halid adl bir limin ve dier ulemann mnazarasn ve Hsnlyenin Imamiyye Mezhebini isbatn hikye eden, yni byle bir muhayyel mnazarayla 'a mezhebinin doruluunu isbata kalkan bir kitaptr. Matbudur. Kuran. Menkb l-Esrr Behet l-Ahrr, Haty'ye isnad ediliyorsa da iinde ah Tahmasb'a ait bir medhiye ve birka kayt bulunduuna gre Tahmasb zamannda yazlmtr. Alev ananeleriyle erknn bildi ren mhim bir eserdir. Bizdeki yazma. Vilyet-nme; Hac Bekta menkb. Bizdeki yazma.
HAS SMLER
A
Abbas I. (ah): 69 Abdal Murad: 162. Abdal Musa Sultan: 12, 18, 21, 162. Abdaln- Rum: 162. Abdullah- Bosnav: 17. Abdlbki (Seyyid): 7. Abdlmmin Dede: 9. Acarlu (kabilesi): 7. dem: 151,156. dilcevaz: 64, 65. Auen (Au-ien): 23, 170 Ahler: 162, 167. Ahiyn- Rum: 162. Ahlat: 63, 64, 65. Ahmet I.: 69. Ahmet Paa: 63, 64. Ahmet Refik: 8, 67. Ahmed Srban (Melm): 17 Ahmet Talt: 126 Akkoyunlular: 62. Akpnar: 14. Akyazl: 18, 138. Alaca: 150. Ali-Allah: 9, 10. Ali Baba: 30. Ali Hd (mam): 164. Ali zzet (k): 39.
Ali Nutk Baba: 33. Ali Rz (imam): 164. Ali Seccd (imam): 164. Ankara: 150. Arafat da: 115. k Paa: 9, 162. Atalay, Besim: 38. Azzil: 152. Aziz Hdi ef. (Sofi): 60. Azrail: 126.
Bbekiyye: 156. Bbek-i Hurrem: 156. Bacyn- Rum: 162. Badcivan: 36, 37. Badat: 61, 62, 63, 97, 106. Bkr-olu (imam): 119. Balm Sultan: 12, 18, 130. Banaz: 25, 26, 27, 30, 32, 33, 35, 36, 37, 38, 40, 145. Battal: 59, 68. Battal Gazi: 68, 150. Bedreddin (Sofileri): 9, 60. Bektai Abdallar: 137. Belh: 150. Beyz: 158. Biga: 65.
182
Bozok: 65. Budin: 61. Burak: 77.
183
Heceolu: 26. Hemedan: 63. Hermes: 174. Hzr Paa: 26-29, 31, 3742, 47, 48, 50, 57, 60, 61.
E
Eb (Eb) Mslim: 56, 142. Eb Bekir (Halife): 166. Eb Seleme: 142. Eb Tlib: 35. Edhem: 149. Elif: 43. Elmal Baba: 36, 146. Emreler: 149 Er Gayp: 33. Erdebil: 26. Erdebil Sofileri: 7, 9, 156. Erci: 64, 65. Ergun (Sadettin Nzhet): 11, 17, 20, 37, 38. Erzurum: 65. Erefolu: 9. Eyyup (Peygamber): 88.
Geyikli Baba: 162. Goranlar: 9. Gkyay (Orhan Saik): 133. Gz-Kzl: 170. Gne Hatun: 163. Grenlerli: 33.
Burhan mit (Toprak): 98, 122. Bursa: 61. Byk Yataan: 21.
Hzr Paa (Mihalzde): 61. Himmet (bak: Kul Himmet). Hindistan: 59. Horasan: 26, 31, 35, 55, 64, 75, 101, 102, 145, 149. Horasan Erleri: 75, 149, . Hoy: 63. Hudeybiye: 176. Hurremdiniyye: 156. Hurremiyye: 156. Hsm ah: 171. Hseyin (imam): 21, 97, 148, 149, 166, 173. Hseyin Bey: 175. Hseyin Bey (Sultan): 75. Hseyin Gazi Sultan: 30, 50
C
Cafer (imam): 75, 99, 119, 142, 155, 164, 175. Cm: 149. Canik: 9. Cebrail: 101, 112, 117, 145, 152, 155, 167. Cell: 67. Cemal-i Aksaray (elebi Halife):
12 .
H
Hac Bayram- Veli: 9, 175. Hac Bekta- Veli: 12, 18, 73, 111, 141, 173. Haccc: 151. Hacm Sultan: 21. Hafik: 27. Halep: 9, 163. Hallc- Mansur: V, 35, 50, 99, 100, 101, 146, 158. Hama: 53, 66. Hammer: 62, 64, 65, 67, 68. Hamza (Hz.): 68. Hamza: 59, 68. Haan Aa: 36. Haan (imam): 56, 76, 108, 173. Haan Asker (mam): 119, 132. Hasankale: 36. Him: 35. Haty (ah smail): 7, 9-12, 18, 20, 21, 24, 145, 148, 149, 155, 161, 162. Haydar Efendi: 26. Haydar, Koca Haydar (Pir Sultan): 19, 20, 52, 58, 66. Haydar (eyh, Safev soyundan): 20 . Haydar Usta: 25. Haydar: 145, 149.
Cneyd (eyh): 9, 34.
- erke Osman Paa: 63. orum: 150.
F
Ftma: 97, 132, 143,155. Fazlullah: 163. Ferhad: 80.
D
Dadalolu: V, 108. Daduk: 33. Daraac: 25, 26, 31. Davut (Peygamber): 88. Dede Korkut: 133. Dersim: 33. Dervi Ali: 24. Dlvrik: 33. Dldl: 53, 57, 68, 83, 95, 101, 105, 115, 116, 118, 132, 141, 145, 151.
Feridun Bey: 62. Feriky: 33. Fisagor: 174. Fuzl: 9,10, 12.
brahim (Dervi): 18. brahim (Peygamber): 156. brahim Edhem: 77, 150, 168. brahim Paa (Nevehirli):
8.
G
Galib (eyh): 147. Gani Baba: 10, 171. Gaziyn- Rum: 162. Gemi-Beli: 114. Gevheri: 85.
brahim Veli: 26. ilyas (Baba): 149,162. nce Mehmed: 36. ncil: 19, 80.
184
sa (Peygamber): 89, 156. ismed-dn Yemeni: 155. skender Mn: 8. skender Paa: 65. smail Baba (Nebzade): 33. smail (Peygamber): 36 smail (ah), bak: Haty. smail II: 69.
185
Namk Kemal: 12.
Kemah: 63, 66. Kerbel: 9, 12, 53, 57, 60, 117, 132, 148, 149, 152, 167, 176. Kerem ile Asl: 44, 85,114. Kzl Deli: 21, 130. Kzlrmak: 111 . 31, 84, 110,
132, 158, 163, 164, 166. Mehmet Aa: 26. Mehmet elebi (Divne): 163. Mehmed III.: 61. Melmetiyye: 149. Mervn: 28, 81, 142, 159, 176, 177. Merzifon: 26. Mezdek: 156. Mezdekiyye: 156. Msr Meliki: 141. Mihman, k: 18. Mihr (Hurid ile Mah Mihrt): 122. Mikil: 117, 152, 167. Muaviye: 156, 159, 176. Muhammed Bakr (mam): 7, 132. Muhammed Cevd (mam): 164. Muhammed Hudabende (ah): 69. Muhammed 164. Mehdi (imam): 54,
Nedim: 12. Nesimi: V, 9, 10, 12, 57, 101, 122 163. Nuh: 156.
Kzlren: 36. Kzlehir: 58. Kohisar: 31. Konya: 9, 61. Kprl, Fuad: 60, 61, 149. Kstendil: 61. Kul Himmet: 9, 10, 11, 18, 20, 21, 22, 23. Kul Yusuf: 24. Kuli: 67. Kuran: 7,170, 180. Kk Yataan: 21.
smail Kani Baba (Belgradl): 175. smail Mirza: 65. isn' 'aer-Ca'fer: 7. srafil: 152. stanbul: 20, 21, 27, 53, 66, 156.
Olanlar 155.
12.
eyhi
brahim:
Olan eyh (elebi eyh): Osman (Halife): 159, 166. Otman Baba: 10, 18, 171.
K
Kadnck (Hatun) Ana: 163. Kaf Da (Kh-u Kat): 157. Kalender elebi: 67. Kalendern taifesi: 8. Kalenderi Abdallar: 137. Kanber: 116, 145, 151. Kandahar: 63. Kanun (Sultan Sleyman): 61, 63, 69. Karaba: 68. Karadonlu Can Baba: 23. Karacaolan: 93. Kara-Kad: 44. Kardeler-Gedii: 31. Kars: 4 0 ,4 1 ,6 3 ,6 5 . Kaygusuz Abdal: 9, 12. Kaygusuz (Melmi): 12. Kazova: 53, 66. Kei-Bulan: 25.
mer (Halife): 166, 167. mer (Sa'd-i olu): 167. Vakkasn
zkan (arklal Ak Ali izzet): 39.
L
Leyl: 10, 85.
Muhammed Nebh: 8. Muhammere: 156. Murat III.: 61. Musa Kzm (imam): 119. Musa (Peygamber): 80, 89, 116. Musul: 58. Mu: 63. Mdm: 36.
P
Pir Ali: 8, 65 Pir Mehmet (Muhammed): 32, 33. Poshof: 36.
M
Main: 59. Mahmut Bey Baba: 36. Malatya: 31, 65. Mardin: 53, 66. Massignon (Louis): 158. Mazyriyye: 156 Mecnun: 10, 85. Medayin: 167. Mehdi, Muhammed (imam): 7, 57,67,119,
R
Rafz: 166. Rz: 35, 164. Rum Abdallar: 137, 162.
N
Nb: 12. Nci (Gruh-u): 14, 78, 116, 118, 162, 163. Nam: 61. Nak: 119, 132.
S
Sabri (k Ali): 45. Sa'd ibn Eb Vakkas: 17.
186
Saf (ah): 156, 175, Said Emre: 9. Salih Rza (Seyyid): 175. Saltuklar: 149. Sanem: 33. Sar Abdullah Efendi: 41. Sar-Kad: 44. Sarkaya: 54, 66. Sar Saltk: 170. Sasanler: 156. Selmn: 22, 117, 155,167.
187 Z
Zerdt: 156,157. Zeynel bidin (mam): 23, 24, 119. Zeynel Dede: 23, 24, 91. Zlfkar: 46, 53, 55, 73, 83, 101, 105, 115, 118, 132, 133, 141, 145, 153, 170, 177. Zmrd- Anka: 146.
eyydlar: 149. iraz: 63. uc' Baba (Sultan): 21. Yeksn: 18.
Y
Yavuz Sultan Selim: 65. Yemen: 18, 19, 20, 23, 58, 63, 91, 105, 115, 155, 156. Yemn: 9, 10, 11, 171. Yeni-Han: 31. Yezid: 52, 56, 75, 101, 116, 119, 127, 149, 159, 167, 176, 177. Yldz da: 14, 15, 20, 35, 43, 122 . Yldzeli (Yenihan): 26. Ynus (Peygamber): 91. Ynus Emre: V, 12, 98, 122, 124. Yusuf (bak: Kul Yusuf). Yusuf-u Ken'n (Peygamber): 118
T
Tahmasb (ah): 11, 20, 21, 61-66, 69, 149, 180. Tak: 119, 132. Tavra-Buaz: 31. Tebriz: 164. Trabzon: 65. Tokat: 32. Toprakkale: 58, 69. Topuzu-Byk: 26. Tuna: 61. Tr Da: 89. Turhal: 67. Trkmen: 84.
Selmn Aka-y Karacalu Bey: 7. Seneviyye: 156. Seyfe-Beli: 31. Seyid Ali: 26. Seyid Ali Sultan: 26. Seyid Gazi: 21. Seyyid ishak Safiyeddin-i Erdebil: 7. Seyrn: 18. Sivas: 25-28, 33, 38, 44, 53, 57, 61, 66, 185. Sofi, Sofiler: 9, 137, 139, 141, 144, 147, 157, 158, 174. Sofular: 27, 38,39, 170. Suluca Kara Hyk: 168. Surluk Sultaniye (Yaylak): 8. Sleyman (Peygamber): 169.
U
Uhud: 167.

skdar: 61. veys: 155.
V
Van: 61, 63, 65. Veli: 18. Vidin: 61. Virn: 9, 10, 11.
- ahna - Gedii: 31. am: 61, 75, 150. arkla: 39, 45, 56. ems: 149. eyh oban: 170.
iirlerin Fihristi
(iirlerin nakarat msralar)
Sahife Gnl elencesi gl olm aynca.............................................................73 Gzm atm mil oldum ol burca...................................................... 112 Mezarlkta grd bir kuru k a fa ..............................................................113 Seversen Ali'yi deme yaram a.............................................................. 74 Dost senin derdinden ben yana ya na ................................................. 114 Gidelim gaziler imam akna................................................................. 53 Temenn edeyim destur olursa............................................................114 Yine gitmez meylim endedir sende.................................................... 112 Bir ucu var ar iinde............................................................................. 74 ter garip garip bizim illerde................................................................. 41 ek bu sefineyi bir gl stne............................................................. 115 Muhammedin dn var cennette...................................................... 45 Varn lyk olun hallerinize......................................................................75 Tevekkelt talllah................................................................................ 55 Kamu dertlilere derman olan ah..........................................................116 Gzel ahm niye verdin Badad.........................................................62 Kuzum diye meleyben alad..............................................................117 Sende suna boylum kald...................................................................... 118 Felek beni nazl yrden ayrd................................................................. 82 Sende hi din iman var m ......................................................................44 Aksine dnderdin arh- devrn............................................................40 Pirim var n'eyleyim dnya maln............................................................ 83 Sd dinsiz imansz vefasn.....................................................................49 Devah eyledim haslar hasn.................................................................. 56 Yine tazelendi yrek yaras.................................................................... 83 Ali'm ne yatarsn gnlerin g eldi..............................................................53
190
191
Sahife
Sahife Sana medet yola mrvet y A li..............................................................76 Allah bir Muhammed A li..........................................................................76 Allah bir Muhammed Alidir A li...............................................................77 ekemezsin demedim m i...................................................................... 77 Kadir Mevlm hasretime sal ben i...........................................................78 Ann iin taa tutar il beni........................................................................79 Garip blbl gibi zreler beni.................................................................41 Mr'vetiniz yok mu ald dert beni......................................................... 117 Geebilirsen gel beri............................................................................... 79 Felek ol kanadm kraldan beri..............................................................80 Yakt muhanetin ac szleri.................................................................... 48 Diriye saydlar bizi................................................................................... 81 Durmaz Yezd oklar b izi..........................................................................81 Nice intikamlar alnsa gerek...................................................................... 8 Eser bd- sab yel bozuk bozuk..........................................................84 Gel Muhammed Ali derghna gel........................................................ 119 Peykn dedi sinem yaraland gel......................................................... 84 klar meydana comadan gel gel....................................................... 85 aha padiaha deil............................................................................... 49 tme turnam tme gnl ho deil....................................................... 86 Ne hub dertli dertli tersin blbl...........................................................37 Elen uup gitme kona dur blbl........................................................ 120 Dalgaland tat gnl..............................................................................86 Gnller perian elinden sunam ............................................................87 Gnl senden zge yr bulamadm........................................................92 Ben seni Alinin yoluna saldm...............................................................121 Dn Ehl-i Beyti sabret bakalm ...........................................................60 Yeraltnda klarm................................................................................. 121 Sal Allahm sal slama varaym................................................................93 Yine bu gzele bildiremedim................................................................... 120 Ummana dalmaa geldim........................................................................88 kr yoktan vara geldim........................................................................88 Blblm bahene tmee geldim ....................................................... 32
Zahmet-i zr ile kalasn zalim................................................................. 50 Aln kaplar ah'a gidelim.....................................................................19 Dolu geldim dolu benim ......................................................................... 89 Ben de bu yayladan ah'a giderim....................................................... 29 Ben annin inilerim................................................................................ 90 Y Ali sen gzle senden isterim ............................................................ 91 Alamak anma dt n'eyleyim.......................................................... 92 Yollar medet medet dosta kavutum..................................................... 94 Emanetten bir don giymie dndm ..................................................... 94 Grelim ki ne syletir Yaradan............................................................... 34 Yine gemem ala gzl hmdan....................................................... 59 Gel koyun meleme vazgel kuzundan................................................... 122 Darlp azn at zam an..................................................................... 38 ekeyim de eleneyim bir zaman........................................................ 122 Dedi ekticeim karn elinden............................................................... 123 Niin gitmez Yldz-da dumann..........................................................43 Kalsn benim dvam divana kalsn........................................................ 47 nilersin dolap derdin ne s e n in ............................................................. 124 Bu cefaya dayanmyan gelm esin.......................................................... 95 Vcudun ehrini yuyanlar gelsin............................................................ 95 Dalnda bitsem ne dersin...................................................................... 125 Kys te mi dersin....................................................................
96
Var Hakka kreyle be'yi n'eylersin....................................................... 96 Almazsa gam deil almayversin........................................................... 126 ah- Merdan olu mam Hseyin........................................................ 97 Su imeyip ehid olan Hseyin.......................................................... 127 ekelim bakalm nic' olsa olsun............................................................. 54 ah Uruma gele bir gn ......................................................................... 55 Bu gzellik geer bir gn........................................................................ 98 Yenilmiyor efkrmz ne a c e p ............................................................... 127 Mart aynda yeillenir aalar...............................................................127 Bugn yaylmdadr geliyor kolar..........................................................46 Leblerinin ekeri var kandi v a r............................................................... 98
192
PIR S u l t a n A b d a l _________________________ 193
Sahife Ne yapaym benim de bir ahm v a r .......................................................47 Klavuzdur ekip g id er...........................................................................128 Mrvvet kerem Erenler......................................................................... 99 Bizi kem kii de bellemesinler............................................................... 30 ktan ahval isterler.............................................................................. 99 Hakkn yaratt sultana n'eyler..............................................................129 Bir sen i sevdiim bir de bana ver..................................................... 130 Vcudunda ne var andan haber v e r.................................................... 130 Turna derler bir kutadr....................................................................... 105 Hakk zikretmee dilin var mdr............................................................105 Temennmz Huddandr..................................................................... 131 Senin asln aatandr...........................................................................132 Senin de arkn krlr.............................................................................. 50 Gereklerin demi nurdan saylr............................................................106 iniler de zaralanr................................................................................... 106 Dalar ya Muhammed Ali arr......................................................... 107 Er hak nedir geda nedir kul n e d ir...................................................... 131 iniltim derdim Muhammed A li'd ir..........................................................100 Kubbesi Dvazde mam A li'dir............................................................ 145 Seher yelleriyle esen Ali'dir................................................................... 101 Ali kim olduu bilinm elidir..................................................................... 52 nsan olan gelir nura evrilir..................................................................102 Alar blbl alar gle getirir...............................................................103 Szm sana m eveddettir..................................................................... 103 Ali nesli gzel imam geliyor................................................................... 55 Korudur hey benli dilber korudur......................................................... 108 Gelsin beni elden alsn ha n'o lu r...........................................................58 Yrekte yaralar trl trldr............................................................... 133 Bu sene stne varrm d e m i.............................................................63 k ma'ukunu del' eyler im i ...........................................................134 dp erkn bize doru yol o ld u .........................................................109 Mahlkun nnden geilmez oldu....................................................... 42 Niye geldin derler Urum so fu su ...........................................................31 Gitti kervanmz Ali'ye d o ru ................................................................. 58
Sahife ah diyenin dilin keseyim dey............................................................51 Seyrim alar alar Pir Sultan d e y ..................................................... 33 reberler hoa grn kz............................................................ 134 Hile ile hud'a ile hal olm az...................................................................135 Gnl elencesi kst bulunm az.........................................................57 Ktip ahvalimi ah'a byle y a z ............................................................28 z bamda biten gl neme yetm ez.................................................109 Hakka doru gider bu yollarm z....................................................... 135 Dediler bir suna eti y a ln z................................................................ 110 Dalara dtm yalnz........................................................................111 Yd deiliz blblz b iz ..................................................................... 110
UUNCU BOLUM
Ek iirler
I Pir Sultan Abdal konusunda 1943'ten sonra birok ara trma yaplm, belgeler yeniden yorumlanm, yeni iirler elde edilmitir. Bu almalar arasnda Pir Sultan Abdal'n ok sayda yeni iirini gn na karan rahmetli Cahit ztelli'nin kitab ile brahim Aslanolu'nun Pir Sultan Abdal ad ile erevelenen sorunlara deiik ve ok yeni grlerle yaklaan, ok sayda yeni iir de ieren kitabn zellikle anmak yerinde olacaktr. Bu blme alnan ek iirlerin byk bir ksmna bu iki deerli ara trmacnn knyeleri aada verilen eserleri kaynaklk etmitir. Bu blme kaynaklk eden teki kitap ve makaleler de aada gsterilmitir. Ek iirler blmne alnan 143 iir, kitabmzda bulun mayan ok sayda iir arasndan yaplm bir semedir. Gn mz okuyucusunu bu gzel iirlerden yoksun brakmak isteme yiimiz, bizi byle bir seme yapmaya gtrmtr. iirler alfabe tik olarak sralanm ve her iirin hangi kaynaktan alnd ksalt malar yoluyla ayrca belirtilmitir.
198
Kaynaklar
1. 2. brahim Aslanolu, Pir Sultan Abdallar, stanbul, 1984 (A). Pertev Naili Boratav: a- 1939'da Hasankale'de yaplan derlemeden (PNB-a). b-1944'te Ali zzet zkan'dan yaplan derlemeden (PNBb). c- "ukurova'da Folklor Derlemeleri", Folklor ve Edebiyat (1982)-l, stanbul, 1982 (PNB-c) 3. Hasibe atba, "Pir Sultan Abdal'n Baslmam iirleri", An kara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi, C. III, S. 3, Mart-Nisan 1945 (H). 4. Sadettin Nzhet Ergun: a- XVII inci Asr Saz airlerinden Pir Sultan Abdal, stan bul, 1929 (SNE-a). b- Bekta airleri ve Nefesleri (19. Asra Kadar), stanbul, 1955. 5. Ziya Grel: a- "Pir Sultan Abdal", lk, s. 36 ve 39, 1949, 1950 (ZG-a). b- Hak klarndan Deyiler, Ankara, 1980 (ZG-b). 6. M. Sabri Koz: a -"P ir Sultan Abdal'n ki Yeni iiri", Folklor, s. 28, Austos [1972] (MSK-a.). b-M . Sabr Koz Belgelii'nde bulunan, 19.yzylda stanbul' da yazlm nefes mecmuas (MSK-b). Ali'yi seversen dilinden koma Bek sakla srrn kimseye deme Bu bir srr-ullahtr beyan eyleme Cemiyet kurulup szlenmeyince Ali'yi sevenler grl drr Drben ak kazann tarr Deme rehber i talib mi piirir Ocaklar yanp ta kzlenmeyince Pir Sultan A bdal m demek mi olur Hercai gzele em ek mi olur Terbiyesiz, ey can semek mi olur Mrit huzurunda tuzlanmaynca
(C)
II
EK RLER 1
Gzeller semtinden bize gel oldu Varamam u iller yazlanmaynca Kalmad hi talib ehl-i dil oldu Gerekler bilinmez azlanmaynca Yezid'e verildi cevr ile cefa Mmine verildi zevk ile sefa Bunda inanmazlar, lfnz hava Yalan ile gerek gzlenmeyince
7.
Cahit ztelli, Pir Sultan Abdal (Btn iirleri), stanbul, 1983 (5. bask) (C).
2 Seyreyledim u cihann varn lem derya olmu yzer var bunda Kazanmtr tarikatn krn Deste gl dik dizdar var bunda
200
201
Ald dkknlar kuruldu Pazar Canlar mezat olmu telllda gezer Her kulun murad Hak'tan bergzar Hakk'a makbul olan didr var bunda Evliya yoluna sen de ta atma iblis'e uyup da benlie gitme Kendi bildiine hi gman etme Kulun tedbirini bozar var bunda Divanda bulunur gevherin kn zn doru tut yolunu tan Hli mi sanrsn sen bu cihan Srrn beyan etmez gezer var bunda P ir S ultan m Haydar biz de varalm Halimiz yettike biz de alalm Arayp gevherin knn bulalm Marifet satlr pazar var bunda
Abdal Pir Sultan m boldur rahmeti Tak Nak Asker'nin hikmeti Muhammet Mehd'ye etsin himmeti Bizi derghndan eyleme cda
(C )
4 Dnya benim diye gsn germe Dnya kadar maln olsa ne fayda Syleyen dillerin sylemez olur Blbl gibi dilin olsa ne fayda Kurtulmazsn Azrail'in elinden Bir gn olur karrlar evinden Allah'n ismini koyma dilinden Dnya kadar pulun olsa ne fayda Sen de dersin sz iinde szm var alarsn parsn olum kzm var Senin unda be arn bezin var Btn dnya maln olsa ne fayda Yalan syler kov gybetten gemezsin Hellini haramn semezsin Kesilir nasibin su da imezsin Akan aylar senin olsa ne fayda Pir Sultan A bdal m kse otursa Kll-i gnahlarm alsa gtrse Dnya benim diye ekse getirse Dnya sana baki kalmaz ne fayda
(I A)
(C )
3 Allah medet ya Muhammed ya Ali Bizi derghndan eyleme cda Prim hnkr Hac Bektai Veli Bizi derghndan eyleme cda dem Safiyullh atam hakkyn Muhammet Mustafa hatem hakkyn Eyyub'un ektii sitem hakkyn Bizi derghndan eyleme cda Hasan'n akna iem zehiri ah mam Hseyn'dir dinin serveri lemler midi canlar perveri Bizi derghndan eyleme cda ektirdiler mam Zeynel'e ceza Muhammet Bakrla Ali Murtaza Hem Cafer-i Sadk Kzm Irza Bizi derghndan eyleme cda
5 Alay alay durma karmda Dost beni gnder de var andan ala Kirpikleri top top etmi kanda Dost bizi gnder de var andan ala
'm
203
Dostun zlfleri blk blktr Menim cigerciim delik deliktir Muhabbetin sonu tez ayrlktr Dost beni gnder de var andan ala Bana balam aldr valas Ald beni kalarnn karas Haan ile Hseyin'in anas Dost beni gnder de var andan ala Bana balam al ile sar Arkam zca etm e ah ile zar Koca Pir Sultan'm gl yzl yr Dost bizi gnder de var andan ala
(i A)
7 Takattan kesildim yoktur ilcm Meer bize imdat Ali'den ola Derdimin aresi Ali sen yeti Meer bize imdat Ali'den ola Aliye ayan ki Hak iin buldum Gayretini gdp klcm ektim Kuldan kula fayda yok imi bildim Meer bize imdat Ali'den ola Hakk'a doru giden Hakk'a ulat Dnyaya hor bakan kullarn at Gezdim drt keyi tesellm dt Meer bize imdat Ali'den ola Hayrola Yusufun dn grdm zrm niyazm Hda'ya kldm Mmknm kesildi Ali'ye yordum Meer bize imdat Ali'den ola Pir Sultan A bdal m derdim bu imi Mminin istei iyi huy imi Zahirde batnda yeten o imi Meer bize imdat Ali'den ola
(I A)
6
Hnkr danda bir yol azttm Acap aha giden yollar bu m'ola Sarard gl benzim dnd ayvaya Acap Pire giden yollar bu m'ola Nice pnarm vardr dolar eksilir Ard dallarna gk tekeler aslr Grcl boran dutmu beller kesilir Acap aha giden yollar bu m'ola Merdindendir deli gnlm merdinden Ala dan ardndan da ah Abbasn yurdundan Kanl yalar akttm o ahn derdinden Acap aha giden yollar bu m'ola Nice pnarm vardr st boyal Da kimyal da topra dveli Sarp kayalarmz vardr ahin yuval Acap aha giden yollar bu m'ola. Pir Sultan A bdal 'm coup giderim Ayla gnn arasna dp giderim st kpklenmi ap giderim Acap aha giden yollar bu m'ola
(P N B-c)
8
Derildi ayn- cem kuruldu erkn Erenler oturmu postu postuna Niyaz edip Hakk'a ald meydan Meydanclar era ald destine Ba ediler erenlerin yoluna H dediler ehlullah erknna ardlar Tanr'nn arslanna Kevser getirdiler meydan stne Erenlerin gazileri geldiler Kabul edip cur'asndan aldlar ip b- Kevser sermest oldular Mail oldum gzlerinin mestine
204
205
Zikr ettiler erenlerin nefesin C ettiler talihlerin hepisin Cmle gnllerin sildiler pasn zlerin teslim ettiler dostuna Pir Sultan 'm bahesini zeyn eder stat nazarnda erknn gder Krklar sem ile hak yola gider lerle Yediler erkn stne
(C )
10 Hey erenler bir hayale uradm Gafilim bu yere geldim bu gece Garip dtm kimse bilmez halimden Kadir Mevl'm eyle yardm bu gece Katar katar ziblar, sen ben gzel Yarar gzel sohbet, gzel cem gzel Doldur doldur dolular sun gzel Sanrm Kadir'e erdim bu gece Blbl gibi akr m'ola dilleri Sema dner kadeh tutar elleri Firdevs bahesinde gonca glleri Aklm a geldi de derdim bu gece Pir Sultan m f eylemez bu srr Etrafmz ald ihlsn kz Huri midir melek midir her biri Sanrm Cennet'e girdim bu gece
(C)
9 Muham m ed'in beni var yznde Biri sabr biri kr bir dua Kudret ile yanar ann ra Biri sabr biri kr bir dua kr imi her ileri bitiren Mmin kulu rahmetine yetiren Sabr imi u dnyay gtren Biri sabr biri kr bir dua Sabr imi u dnyann temeli Verdii nasibe kr demeli isteyen kullara hayr ameli Biri sabr biri kr bir dua Sabr edelim gnl ne gelir elden Sabrl kulunu sevm ez mi sultan Yusuf'u kurtard kuyudan glden Biri sabr biri kr bir dua P ir Sultan A b d a l m gnlm e giren Suluyu susuzu bakmadan gren steyen kullarn muradn veren Biri sabr biri kr bir dua
(i A )
11
Ne hb oldun ilin iirin diline Cevr ile cefay byle ekince Sinem bryn Kerbel'nn hndan Sz m kalr ateine yannca Yaz bahar aynda gnlm bulanr Ah vah dolaplarn dner dolanr Derya m oalr, neren sulanr u didemin yan yere dknce Sefil grdn beni lemde srrsn u dertli gnlme zahim vurursun Gnln olduuna bol bol verirsin Bir cmerd gansin gnln olunca Uruna koymuam can ile seri Dost iin lmee eylemem r Sen cmerdim diye nme bri Yarattn kula byle baknca
206
207
Pir Sultan Abdalm ey kerem-kn Yine sensin u lemin sultan Simden sonra knamaym insan Sen gibi Sultanlar hatr yknca.
(P N B-b)
Sana bir ustann eli mi dedi Yoksa bir hoyratn dili mi dedi Yaz bahar aynn seli mi dedi Ne inlersin dolap derdin nerende Kim kesti getirdi seni yerinden Dalar talar inileir zarndan Seni kim ayrd nazl yrndan Ne inlersin dolap derdin nerende Sana durma dn m dedi stadn Da ta ykar senin feryadn Dnerken ta m deldi hoyradn Ne inlersin dolap derdin nerende Byle m'olur k hali ahvali Vard gamzelerin rganur dal imdi sema dner Urum abdal Ne inlersin dolap derdin nerende Pir Sultan Abdal'm aka m uydun Yoksa nazl yrdan haber mi duydun Yrdan m ayrldn ne idi derdin Ne inlersin dolap derdin nerende
(C )
12
Yre giden olsa bile giderdim Bir ulu kervanm gt benim de Hani senin ile ahd amanm Bir zalim kanm iti benim de Aaym gideyim kanl Tuna'dan Bugn de ksmetim verdi Yaradan Yenice ayrldm ka karadan Onun iin gzm yal benim de kp kp ykseinden baktm Dertli sinem ak oduna yaktm Safasndan ok cefasn ektiim Yr senden gnlm geti benim de lemler iinde gezii anlm Gzeller iinde mah yz benlim Gkteki turnay greli gnlm Kalkt havaland utu benim de Dostumun gittii yollar ilendi Ahmdan zarmdan dalar ilendi Abdal Pir Sultan 'm dert yenilendi Sevdiim aklma dt benim de
(i A)
14 Tarikate ikrar verdim Lanet Yezit'ten el yudum Muhammet Ali'yi grdm Firdevs-i l iinde Allah bir Muhammet hakti Rehberim kemendi takt ekti pre teslim etti Firdevs-i l iinde Prden nasihati aldm Ben belimi bal grdm Kendimi Mirac'da buldum Firdevs-i l iinde
13 Ali Ali der de dnersin dolap Ne inlersin dolap derdin nerende Yrdan m ayrldn yoksa ilinden Ne inlersin dolap derdin nerende Dolap Hak dedi de indi rmaa im am lara cehd etti su vermee Muhammed'in hub cemalin grmee Ne inlersin dolap derdin nerende
208
209
Ben kutlu postuma getim Sekahm erbetin itim Ol saat kl-kalden getim Firdevs-i l iinde Didr defterine getim Mnkir mnafk setim Mezhebde Cafer'e dtm Firdevs-i l iinde Mehdi'ye vardr niyazm mamlara bal zm kr didr grd gzm Firdevs-i l iinde Pir Sultan m dnya fn Bizdedir Hakk'n nian Hakk'a kurban verdim can Firdevs-i l iinde
(C )
16 Yanl fetva ile yola gidilmez Arif isen bu manadan fark eyle Eri hacet ile metah dokunmaz stat isen endazeni derk eyle Mauk olan kna d gelir kn bana olmaz i gelir Her dem byle kalmaz bir gn k gelir Yap yap da zerini berk eyle Kulak ver de dinle arta horoza Belki eriesin il m-i rza Kunduru buday ekme harza ifti isen var tarlan herk eyle u dnya buland hi durulmuyor Arif olmaynca fark olunmuyor Krekle tarlaya su verilmiyor Muhabbet bendinden kaldr hark eyle Pir Sultan A bdal m ihls yr olsa Mecnun da gzlyor Leyl gelirse Bir canann meyli sende yok ise hir fayda etmez an terk eyle
(I A)
15 Gnl ne yatarsn gaflet iinde Dodu seher vakti kalk hacet dile zn zulmden kurtaram dersen Dodu seher vakti kalk hacet dile Evliyalar enbiyalar varisi Kalkar hacet diler gece yars rr tr arn horuzu Dodu seher vakti kalk hacet dile Allah'm cmertsin cmert ganisin Halil gelsin hlle donu biilsin Rabbim uyumazken sen ne uyursun Dodu seher vakti kalk hacet dile P ir Sultan m sevdiine alasn Yezitler barna kara balasn Mmin kullar derghnda elesin Dodu seher vakti kalk hacet dile
(i A)
17 Ala gzl bir canandan ayrldm Arada bir kelam sz olma ile Duymayanlar duysun benim zarm Ateim yanp da kz olma ile Koy srenler srsn yolun dorusun Tutun ele verin gnl urusun k bilir mukunun erisin Kii hrsz m'olur iz olma ile inanmam gaziler dnya hilaftr Bir canm var dost yoluna teleftir Grdm demek yalan gren ol Hak'tr Her kii gremez gz olma ile
210
P R S u l t a n A b d a l PR S u l t a n A b d a l
211
Kimi allar giyer kimi beyaz Gerek klara eylen pervaz Dostun dosta bir ayvadr niyaz Hi ks m tutar az olma ile Abdal Pir Sultan n budur meram Kalar cellat olmu kirpik harami Gene dostum sarsn benim yaram Saramaz rakipler z olma ile
(I A)
19 Trap olup dtm toza incinme gnl incinme Tahamml eyle her sze incinme gnl incinme Traplk cmlenin ba stne atarlar ta Daim inenmektir ii incinme gnl incinme Koy sana kt desinler Her aybna glsnler Hergn gybetin klsnlar ncinme gnl incinme Muhammet Mira'tan indi Ali'm nur ile boyand Bhtan Fatma'Ana'ya indi incinme gnl incinme Pir Sultan m geer aylar Geinir yoksullar baylar Herkes sfatn syler incinme gnl incinme
(C )
18 Gelin karda prden ayak tutalm Biz tutalm tutmayandan bize ne Hakikati muhabbete katalm Biz katalm katmayandan bize ne Bizim dine yeni bir din demiler Bir lokmay krk can ile yemiler Erenler de doru yolu komular Biz gidelim gitmeyenden bize ne Bizim yine evvel baharmzdan Her demde ruur seherimizden Aln ey sofular gevherimizden Biz satarz satmayandan bize ne Yine hak endedir sen sana bakn Kalbini pk eyle kfrden sakn Biz niyaz klalm can Hakk'a yakn Biz klalm klmayandan bize ne Pir Sultan A b d al m ikrar gdelim Biz bizi grelim eli n'edelim Snk gnlleri mmur edelim Biz edelim etmeyenden bize ne
(I A)
20
Uradm bir derde dtm noksana Akl klavuzdur pre var pre Sdknan ardm Gani Huda'ma Onlar da arr pre var pre Gz ak grr setr-i lemi Cennet-i lda ehitler yedi Aman mrvet dedim Urum'un eri Onlar da buyurur pre var pre H a k T l yaratm haslarn has O kuldur oluyor eytana si Aman mrvet dedim am evliyas Onlar da buyurur pre var pre
212
213
Hak'tan nida oldu geldik ya am'a Ceset gark olmutur gussaya gama Aman mrvet dedim on iki imama Onlar da buyurur pre var pre P ir Sultan A b d a l 'm gussa gamna Bunda varsn dersin orda birine Aman mrvet dedim Horasan prine Onlar da buyurur pre var pre
(I A)
22 Hatalar eyledim noksandr iim Tvbe gnahma estafurullah Muhammet Ali'ye baldr bam Tvbe gnahma estafurullah ah Haan Hseyin balkr nur ise mam Zeynel sr iinde sr ise zmzde benlik kibir var ise Tvbe gnahma estafurullah Muhammed Bkr'n izinden kmam ah mam Cafer'den gayrya bakmam Hatra deip de gnller ykmam Tvbe gnahma estafurullah Msa-y Kzm'a daim niyazm Ali Irzaya baldr zm Eksiklik noksanlk hep kusur bizim Tvbe gnahma estafurullah Tki ile Nak benziyor aya Oniki-imam kusurlara kalmaya Ettiimiz kt() ilere bed-huya Tvbe gnahma estafurullah Haan A skerinin glleri bite Mehd gnlmzn gamn ata Sylenen yalana kova gybete Tvbe gnahma estafurullah Pir Sultan A bdalm Badat Basra Byle gne kaldk byle ara Sen kerem knsn kalma kusura Tvbe gnahma estafurullah
(M S K-a) ( A)
21
Mescidim mihrabm stad iidir Yola secde klmak farz oldu bize Bir musahip gerek yola gitmee Evliya buyruu arz oldu bize Pr eii Kabe Muhammet mihrap zn trap eyle drt kapn yap u dnya fanidir hem hane harap G venme faniye bahara yaza Cehd eyle halini yoluna uydur Yoluna uymazsa emein zaydr Nefsine cellat ol canna kydr Alsn gllerin hem taze taze er nedir muhabbet canm arzular Yol iinde hesap oktur gaziler Derdim oktur yarelerim szlar Er olan dayanr bal ile tuza P ir Sultan A b d a lm yola gelince Yolda varln ele alnca Drt kapya krk makama erince Kim bahane bulur ol kmil sze
214
215
23 Sabahtan uradm dedem gne Dedem beni tlib etsen olmaz m iy ebriim uydurmu siyah sana Dedem beni yola alsan olmaz m Var get yezit var get daklma bize Bizden hezeren binler okunur size Sen k olmusun geline kza Var get yezit var get tlib olmazsn Dedem bu demlerin her demler olsun stmzde dnenler boz atl olsun Gelin kz seversem gzm kr olsun Dedem beni tlib etsen olmaz m Bir sz syleyim de sen olma hatr Adam atasna olur mu hatr Sofoluyum dersen get bacn getir Var get yezit var get tlib olmazsn Pir Sultan A b d a l 'm bu srra erdik zmz szmz bu yola verdik Yezit sofu olmazd biz sizde grdk Gel get sofu karda yolu bilmisin
(P N B-c)
Nice bezirgnlar kondu bu hana Dnya bak deil sultana hana Bir kalle yr ile girme meydana Erin ere doru gerek klc Pir Sultan A bdal 'm cotum giderim Bir kuru kavgay srp niderim Yiyelim ielim sohbet edelim Gelir bir gn emanetin alc
(i A)
25 Muhammed Ali neslinden kim kald Kim var Hac Bekta Veli'den gayr Onulmaz yaraya merhem kim sard Kim var Hac Bekta Veli'den gayr Hac Bekta Veli ezeli Ali Vezni enezdiler muhabbet bal Kim idi gsteren yeil kanad Kim var Hac Bekta Veli'den gayr Erenler derilip geldii demdir Krklarn semai kurduu demdir Zhre yldzn gsteren kimdir Kim var Hac Bekta Veli'den gayr Pir Sultanm Haydar Hakk'a gidersin Delisin ahmaksn dalga gdersin Denilmeyen nutku deyip n'edersin Kim var Hac Bekta Veli'den gayr
(C )
24 Bana bir yr olsa gnl verdiim ksa bari yreimden bu ac Yaresin bekleyip ahdin gttm Bulunsa bir snk yare sanc Yrinden ayrlan hi glmez imi Akar emi ya silinmez imi Kiinin dedii olunmaz imi Salar imi her yanna salc Ak elinden cierciim delindi Gnln kal dedii yerde kalnd Her nerede olsa bize bulundu Gybet edip yzmze glc
26 Her sabah her sabah yzme glme Kalbinde Hakk'n yok dilinden gayr det eylemisin dara durmay Alnnda gnah ok terinden gayr Dil ile her yola varmak istersin Varp o dil ile geri dnmezsin Hak cemine varp Hakk' grmezsin Karnda kz ile gelinden gayr
216
217
Kz, geline bakan sofu deildir Kalbinin ecesi safi deildir Gelme sen Hak ceme yeri deildir Gelsen de yerin yok klhandan gayr Derde d oluben derman ararsn Nereden gelip de nere gidersin Her geldike sen yzme glersin Gerein grmedim yalandan gayr Pir Sultan A bd al m hakkna bakar Kmil olan atlar gnlm ykar Ktnn kokusu komuya szar Gelse hayrn grmez serinden gayr
(C )
Pir Sultan A bdal m bunda bir sr var Reis oturmu da dmende alar On bir ay diyince grnd dalar Aman Allah nasib eyle karay Evvel karay da sonrk slay
(P N B-b)
28 Kar kar karl dalar indi aha secd'eyledi Mlk iyesi ulu beyler ndi ah'a secd'eyledi Benim istediim kendi Gerekler ikrara kand Muhammet Miraca indi ndi ah'a secd'eyledi Benim istediim asl Canm kurban ah'a Beir ehcivan'da Haan Mansur indi ah'a secd'eyledi Yeryznde biten otlar Cana kyar Koyiitler El gzl arap atlar indi ah'a secd'eyledi Pir Sultan'm oldu tamam ite geldi sahip-zaman Dahi indi on iki imam indi ah'a secd'eyledi
( A)
27 Yaz gelince gemilerin yalanr Gz gelince tersaneye balanr Bir gn zaman gelir /..../ alanr Aman Allah nasib eyle karay Evvel karay da sonra slay Meneve-Boazndan indirdim dze Ne yelken dayanr ne krek bize Arz' etmi gidiyor Karadenize Aman Allah nasib eyle karay Evvel karay da sonra slay Msr'n yannda kurtlar uluur Gemi gark olmu da yelken eriir Arkadalar Allah deyi arr Aman Allah nasib eyle karay Evvel karay da sonra slay Geminin anbar botur dayanmaz Gaflet basm arkadalar uyanmaz Kara vakn derler kalbim inanmaz Aman Allah nasib eyle karay Evvel karay da sonra slay
29 Yine tamam oldu senenin ba Aktka akyor gzmn ya Mmin olanlara veriyor cu Mnkir Yezit kymetini bilmedi
218
219
inallah Yezid'in nesli krlr Mmin olan Hak cemine derilir Bir orucun bin bir hacca yazlr Oru tutan ebed mahrum olmad Peygamberin vasisini kodular Adna da Mervan adn dediler On iki imam bir bir yediler Mazlumlarn h yerde kalmad Hasan'la Hseyin Ali'nin olu Yezid'in elinden cieri dal Mmin olan ah'a ikrarla bal ikrar bend olan yoldan dnmedi Ne dilersen Hak'tan dile dilei Muhammet Alinin yanar ra P ir Sultan 'n Mevl ile dura Pre ikrar veren geri dnmedi
Bak Bari Taal ho nazar kld Yed'iklim ar ke Ali'ye verdi Biri Dldl biri Zlfikar oldu Fatma da Kanber'i ana gtrd Pir Sultan m eydr gitti gelenler Arayp znde gevher bulanlar Muhammet Ali'yle ara duranlar Cmle melekleri ceme gtrd
(C )
31 Bir kii znde ikilik olsa Hakk'n didarn grmez bilhi Hor bakarsa evliyann yoluna Eli bir geree ermez billhi Cihan seyahat edip gezerse Doksan bin kelm okur yazarsa Bir mmin yezide kuak zerse Derdine derman bulmaz billahi Eli ile komadn alrsa Yalan syler Hakk'a si olursa Tvbe etmez gnah gmrah olursa Cehennem oduna yanar billhi Bir mmin yezide kzn verse Anas babas ilyk grse Yz bin kere ba secdeye varsa Hak da gnahndan gemez billahi Bir mmin yezidin yzne baksa Gayet gkek olsa ol meyli aksa Ol mslim bacdan zrriyet dosa Arsz meydannda kalr billhi Pir Sultan m der ki Hakk'n emrini Koyuverse bir kii avradn Mmin olan bilir bunun ddn Yedi bal hnzr olur billahi
(C )
30 Bir gece muhammed evde yatarken melek geldi de nida getirdi Selman'n eklinde bir olan girdi Ne gzel izzetle sal getirdi Muhammet olana yerini verdi Geti olan seccadeye oturdu Cebrail olandan nian istedi Zhre yldzn alna getirdi Bu olann Al'olduun bildiler Aman mrvet dey dara durdular zlerinden hayli sitem sordular Cebrail Cennet'ten elma getirdi Getirip elmay terceman verdi ah eline alp drt pare kld Bir paresin ah'm nu edip kand n melekler Hakk'a gtrd
220
221
32 Erenler meclisi krklar ceminde Muhabbet nurunu beendi Ali Krklar ile bile irfan deminde Akn boyasna boyand Ali Bir kere hu dedi kuruldu erkn Hakikat srld dem ile devrn Kalkdlar ayaa cmlesi ryn Krk kere meydan doland Ali Ali'm terk eyledi kendi bilisin Muhammed'e verdi klli varsn Getrd meydane akn dolusun Krklara bah etti sultanm Ali Mansur kabul etdi Hakk'n darn Erenler terk etdi cmle varn Muhammed'[e] verdi Hakk'n nurn Ol nura kendi [de] inand Ali Pir Sultan m eder hak muhabbete Ayrk yol gider mi birlikden te Muhabbetden kaan ayru sfata Lnet eyledi de ilendi Ali
(M S K -b )
Msahip msahiple maln ayra ah- Merdan duran duyura Yedi tamu nrn ona buyura Syleyen Muhammet dinleyen Ali Msahip msahibe bulsa bahane Onlar srerler karanlk hana Yz kara gitmez ulu divana Syleyen Muhammet dinleyen Ali Msahibine hem sylese sz Cehennem kelbinden karadr yz Dnyada ahrette eridir z Syleyen Muhammed dinleyen Ali Msahibe bozulan Hakk'a kanldr Atasiyle bozulan Peygambere kinlidir Mihmanla bozulan yedi dinlidir Syleyen Muhammet dinleyen Ali Talipler almayan aka fayizi Mnkirin dnyada karadr yz Mslim baclar geymeyin krmz Syleyen Muhammet dinleyen Ali Hak da bir kuluna eylese nazar Kalem divit neyler kendisi yazar Abdal P ir Sultan trl gher dzer Syleyen Muhammet dinleyen Ali
(C )
33 Hak Muhammet Ali bir nurdur Syleyen Muhammet dinleyen Ali Birisi Hakk'ndr de birdir Syleyen Muhammet dinleyen Ali Msahip mride demese beli Ona efkat etmez M uhammet Ali Dnyada ahrette eridir yolu Syleyen Muhammet dinleyen Ali Msahip msahiple nice bozula Hakk'n defterine lnet yazla Bal snm ar gibi szla Syleyen Muhammet dinleyen Ali
34 dem olu u dnyaya gelince Yeni am gle benzer misali Anasndan doup krk knca Kalaylanm tasa benzer misali Mushaf alp hocasna varnca Destur alp mektebinden dnnce On yandan onbeine girince Yen'alama dala olmu misali
222
223
Yirmisinde kara sakal getirir Otuzunda bada kurmu oturur Krk yanda sohbetleri yetirir n bendli gle benzer misali Elisinde kara sakal bozarr Altmnda dinlenmekten haz alr Kalbi dkzlanr akl azalr i rk koza benzer misali Yetmiinde deve gibi mozular Sekseninde ilik kemik szlar Doksannda yol grnd gaziler Gazel olmu gle benzer misali Pir S ultan m bunu byle buyurdu Mminleri Hak kendisi kayrd Yz yanda talan geldi savurdu Uup gider kua benzer misali
(C)
Pir Sultan m bu nefesi haklayan Evliyann gizli srrn saklayan Srat Kprs'nn ban bekleyen Birisi Muhammet birisi Ali
36 Yemen ellerinden beri gelirim Turnalar Ali'mi grmediniz mi Hava zerinde sem ederken Turnalar Ali'mi grmediniz mi ah'm Hayber kalesini ykarken Nice Yezit halka olup bakarken Muhammet Mustafa Hacc'a karken Turnalar Ali'mi grmediniz mi Kim grd deryada balk izini Eildi Kanber'in pt gzn Turnalardan iittim avazn Turnalar Ali'mi grmediniz mi Havann yznde sema tutarken b- kevser arabndan ierken Muhammet gl reyhann seerken Turnalar Ali'mi grmediniz mi eriat yolunu Muhammet at Tarikat menzilini Ali seti Bu meydandan nice erenler geti Turnalar Ali'mi grmediniz mi Pir Sultan m eydr konup gelim Gelin kevser arabndan ielim Ali'nin uruna serden geelim Turnalar Ali'mi grmediniz mi
35 Bu dnyada benim gnl verdiim Birisi Muhammet birisi Ali Adna anna kurban olduum Birisi Muhammet birisi Ali Can blbl ne gezersin kafeste Ali'nin srrn sylen nefeste Dnya kurulmadan oturan postta Birisi Muhammet birisi Ali Hzr Nebi iti b- hayat' Yezid'e Zlfikar zehirden kat Yine sizden olur er kermt Birisi Muhammet birisi Ali b- hayat emelerin atran Dalga urup deryalar coturan Dolu kevserleri bize itiren Birisi Muhammet birisi Ali
224
225
37 Dndn m sen benden yz dnesi Verdiin ikrara saldm ben seni krar boynuna kement olas Verdiin ikrara saldm ben seni Zemheride yaan karlar erimez Ak atna binen gnl farm az ikrar birdir iki yere verilmez Verdiin ikrara saldm ben seni krar verdim ikrarm gderim Senin gibi ikrarsz n'iderim Varr ikrarlya hizmet ederim Verdiin ikrara saldm ben seni krar verip ikrarndan dnc Arayp da kendi dengin bulucu Btnndan desin Hakk'n klc Verdiin ikrara saldm ben seni Pir Sultan Abdal 'm imandr iman Yezid'in kalbinden gitmesin gman efaat etmesin On ki mam Verdiin ikrara saldm ben seni
(C )
Gelir senden nce yksee kar Gzlerinden kanl yan dker Ayan kaynca urgann eker En iyi dostundan sakn sen seni Pir Sultan A bdalm byle syledi ndi akn deryasn boylad Bunu ilemeyen kula syledi En iyi dostundan sakn sen seni
(i A)
39 Mrekkebim yoktur bir defter edem Yazam da soraym yrime bri Halden bilen yok ki hlim arz edem Bir nsha sreyim serime bari Bari Halil gibi nare atlam Akn ateiyle yanam tlem Elinde yola kul olam satlam Varam hizmet edem pirime bari Yusuf gibi kuyulara indirsin Kenan gibi erbetinden kandrsn Sadk dostum beni hem inandrsn Snaym Gani kerime bari Cokun sular gibi akam alayam Sadk dostum yoktur gnl eyleyem Gzel ah' tenha bulam alayam Belki derman ede derdime bari Pir Sultan Abdal im niyazm Hakk'a Hak cm erttir belki ramz yaka Gzel ah gelm ez ki urganm eke Varam sallanaym darma bari (I.A.) 40 ah'a giden ben bir bezirgn grdm Ayrlmam katardan ben simden geri Hemen tutmu hakikatin yolunu Ayrlmam katardan ben imden geri
38 Bir dm vardr sana syleyem En iyi dostundan sakn sen seni dm dinlersen mnas budur En iyi dostundan sakn sen seni Gelir senin ile gler de oynar Ardnca nnce aybn syler Bir vakit gelince nne kar En iyi dostundan sakn sen seni Senin ile hsnn bahesin gezer Gnl ak elinden satrlar yazar Ardnca nnce kuyular kazar En iyi dostundan sakn sen seni
226
227
Bezirgn ykn nereden tutmu Ona hizm et eden dergha yetmi Sevdiim slada bir oda tutmu Ayrlmam katardan ben imden geri Bezirgnn yk l'l ile gevher Ana kr m klar harami dafer B ezirgnlar ba ol mam Cafer Ayrlmam katardan ben imden geri Bezirgnn yk nereye gider Uramaz Srat'a Mirac'a gider Bezirgnlar ba ol imam C afer Ayrlmam katardan ben imden geri Bezirgnn yk ilmi hamail Doru ileyene Hak ola kail Bezirgn badr hir Cebrail Ayrlmam katardan ben imden geri Deryalar bekisi dalara nazr Her nerde arsan orada hazr Bezirgn badr Boz Atl Hzr Ayrlmam katardan ben simden geri Pir Sultan A bdal m k oklar Hi karda bulmam kend'zn yoklar Korktuumuz yerden Yaradan saklar Ayrlmam katardan ben simden geri
(i A)
Benim ahm geliinden bellidir Ak elleri deste deste glldr Dertli olanlarn derdi bellidir Derde dert katmann zaman imdi Hoca Ahmet syle szn doru Akar bozbulank dalarn seli Yanna almtr nazl dilberi Sarlp yatmann zaman imdi Pir Sultan m Haydar netti n'eyledi Sarard gl benzim ayvaya dnd Dertli olanlarn derdi bell'oldu Merhemi sarmann zaman imdi
(C)
42 Erenlere e olaym Bu yola yolda olaym ieyim sarho olaym Aymak elinden gelir mi Alna yazlm yazy Besili krpe kuzuyu Hakk'n yazd yazy Bozmak elinden gelir mi Dere tepe dm dz olur Gece geip gndz olur Gkte ka bin yldz olur Saymak elinden gelir mi Pir S ultan m der Haty Dilimiz syler haty Pimedik i yumurtay Soymak elinden gelir mi
(C )
41 Ne yatarsn blbl kalk figan eyle arp tmenin zaman imdi Krmz gl yeil yaprakta kald Dalnda tmenin zaman imdi Benim ah'm gelir trl naz ile Dili tuti kalbi irfan sz ile Krmz badeyle cura saz ile Muhabbet etmenin zaman imdi
43 kardlar kisvesini bandan ndirdiler ah- Merdan Ali'yi Boydan boya teneirin stne Kondurdular ah- Merdan Ali'yi
228
229
Fatma Ana alar ol yan yan ittiler Dldl'n kineyiin Ol ah- Merdan'n kbleye ban Dndrdiler ah- Merdan Ali'yi Kastettiler imamlarn soyuna Zehirler kattlar Haan ma'yna Kefenini b- Zemzem suyuna Bandrdlar ah- Merdan Ali'yi Abdal Pir Sultan m ho hava ile Ara direk dikti bir dua ile Kanberin yeddii Ak Deve ile Gnderdiler ah- Merdan Ali'yi
(C )
45 Kahbe felek sana n'ettim n'eyledim Attn gurbet ile tam felek Ibtida glm eyen sonra gler mi Akttn gzmden yam felek Ben felei grdm elde var iken Bam alam gidem derdim er iken Kol kanat baladm uam der iken Krdn kanadm kolumu felek Bak'a u felein iine bak'a Gtrn gmlei istemem yaka Ynn dndrm geliyor Hakk'a Sen malamat ettin iimi felek Pir Sultan A b d a lm olmuum hazer Yarinden ayrlan dnyadan bezer Ellere baktm ki salnp gezer Hemen bana ettin zulumu felek
(C )
44 Be yrenler be kardalar Gr neyledi zaman bizi Gzm yan aktt Sel eyledi zaman bizi Can nice ayrlr tenden Ten nice ayrlr candan Ayak ayak nerdbandan n eyledi zaman bizi Gelin gidelim zecrile Can kurban olsun asle Bir halden bilmez cahile Kul eyledi zaman bizi Kimi baydr kimi fakir Yaradan Mevl'ya kr Ne akl kodu ne fikir Del-eyledi zaman bizi Pir Sultan m dne dne Dolu itim kana kana u yerde kim yana yana Dul eyledi zaman bizi
(C)
46 Bakn u felein iine bakn Dilemem kemliim odlara yakn Ykm dndrdm ben Hakka yakn Hakka smarladm iimi felek. Ben felei grdm ejderha derken Yklettim gm geyim derken Kol kanat kurdum ki uaym derken Krdn kanadm kolumu felek. Ben felee hell etmem kanm Almtr dnyann kolay yann Vdem yetti ise gel al canm Bu can iin minnet etmenem felek. Pir Sultan A bdalm okur da yazar Yrinden ayrlan dnyadan bezer Herkes sevdiiyle kol-boyun gezer Hemn bene mi eyledin zulm felek?
(P N B-a)
230
231
47 Kalbi kara kalla sofi u cihana gelse gerek Ad hell-zde konmu Hell haram yese gerek Hell haram yiyen kii Hakk'nan yoktur bir ii Oturmu da sallar ba Zikrullahm dese gerek Grmez amma gnl katar kmaz yataklarda yatar dn alr dn satar Kr ziyan olsa gerek Hem pirinden glbank alr Nasihata kulak urur Nefis iin mihman olur Ben hacym dese gerek Pir Sultan im varmayanlar Pr cemalin grmeyenler Bir ikrara durmayanlar manszca lse gerek
(i A)
Horasan'dan kalkt Hind'i yararak Top top olmu Hariciler krarak Bendelerin ah'na yalvararak Beklerim yollarn gel efendim gel Bozuldu yolcular yollarda kald yin erkn gitti dillerde kald Bendelerin zayf hallerde kald Beklerim yollarn gel efendim gel Pir Sultan 'm Allah Allah diyelim Gelin nikabn elden koyalm Takdir byle imi biz ne diyelim Beklerim yollarn gel efendim gel
(H)
49 Aman eyle mrvvet grdne tapma gnl Yzne bakmayann sen yzne de bakma gnl Kaz kuyuyu boyunca kacan bil de kaz Gezdiin bir zgesin (?) hatrlar ykma gnl Bir kardaa meyi verip tuzun ile ekmein yiyip Azck noksann grp tez bana kakma gnl Arap ata binip eme karl buzlu dalar eme Her grdne sr ama dolular dkme gnl Pir Sultan m gndr ava ektiim emekler hava Nasihatim olsun sana sen hatrlar ykma gnl
(H )
48 Hasretinle beni ryan eyledin Beklerim yollarn gei efendim gel Gnl kuu kalkt cevln eyledi Beklerim yollarn gel efendim gel Evvel hir sensin dnmezem senden Meyi muhabbetin kar m candan Gnl g eyledi kevn mekndan Beklerim yollarn gel efendim gel Tevarih oald da hadden at Urum sofular bildiin at imdi gayret ah- Merdan'a dt Gzlerim yollarn gel efendim gel
50 Sultan Suyu gibi alayp akma Durulur gam yem e divane gnl Er banda duman da banda k Erilir gam yeme divane gnl Bizden selm sylen dosta gidene Yuf yalancya da lanet ndene Bunca dm an ardmzdan yeltene Yorulur gam yeme divane gnl
232
233
ah- Merdan nm zde klavuz Yklr m Hakkn yapt havuz gnlk dnyada her yahi yavuz Dirilir gam yeme divane gnl. Pir Sultan A bd alm srdan srada Bu i byle oldu kalsn burada Cmlemizin yeltendii murada Erilir gam yeme divane gnl
(P N B-c)
Hindistan'a indi kzn dili Kbe'yi srtnda getrr beli Evveli Muhammet hiri Ali Ben bilemem bilenlere soraym Kuyruunu grdm Yemen ilinde Nurdan ta banda kemer belinde Muhammet kalbinde Ali dilinde Ben bilemem bilenlere soraym Maripten marka dnyann ucu. Sarraf olan bilir altn tucu Yalan imi u dnyann sonucu Ben bilemem bilenlere soraym Gn dounca boynuzuna nur der Bir yandan doar da bir yandan aar iftisi kim imi ifte kim koar Ben bilemem bilenlere soraym Pir Sultan A bdalm yazm gndermi Yedi yerden suyun vermi kandrm Ynn de Hak'tan yana dndermi Ben bilemem bilenlere soraym
(I A )
51 Erenlerin gl canlarn can Ben seni defter-i Rahman'a yazdm Ho safa geldiniz ah'n mihman Ben seni defter-i Rahman'a yazdm Mihmandan Ali'nin kokusu gelir Mihman gelse gnl adman olur Kk byk cmle kadrini bilir Ben seni defter-i mihmana yazdm Mihman sevmezsen yanna varma Hasta dahi olsa hatrn sorma Muhabbete gelse bile oturma Ben seni defter-i mihmana yazdm Erenler, mihmana olaym kurban Mihman grnce olurum handan Pir S ultanm ho tut daima mihman Ben seni defter-i Rahman'a yazdm
(C )
53 Dn gece dn gece seyrim iinde mamlar babn seyir eyledim Al yeil giyinmi huri kzlar Yanan aln seyir eyledim Cennet'in iinde bir aa vardr Gnde yedi kere yeerir durur Anda her bir dal meyveler verir Meyvesin yemedim seyir eyledim Cennet'in altnda Merve talar Safi yakuttandr ke balar Zlfn azaltm srma salar Zlfnn telini seyir eyledim
52 Sar'kz benden sual sorarlar Ben bilemem bilenlere soraym u dnyay utan uca ararlar Ben bilemem bilenlere soraym Dnyay stne kurdu h dey kzn bann alt su dey u dnyann damzl ne dey Ben bilemem bilenlere soraym
234
235
Pir Sultan m Haydar Kur'an da budur Oku Muhammed'i salvat getir Firdevs-i ly grdm ok kr Yolun erknn seyir eyledim
(C)
Can evinde muhabbetim azald Gnl akn deryasnda yzerdi Yarelerim saalmken tazeldi Gaziler derdime dermana geldim Hak'tan kula her ne gelirse haktr Erknsz ilere rzam yoktur Erenlerin ltfu keremi oktur Yrem szlad imana geldim Himmet edin pirler bir dahi yetem Kalbimden ekkile phemi atam Zat- sfat olam bir dilden tem Bir desti tutmaya damana geldim Pir Sultan A b d a l m gr bize n'oldu Ali'nin glbengi bize zulm oldu Muhabbet yurduna vesvese doldu Sen bir padiahsn demana geldim
(i A)
54 M edet senden medet ey m rvet kn Y M uham m et sana imdada geldim Karl dalar gibi ydm gnah Y M uham m et sana imdada geldim Muhammet'tir gnlmzn aynas Salvat verenin nur olsun sesi On sekiz bin lemin Mustafa's Y Muhammet sana imdada geldim Kabe'nin yaps bina yaps man etse silerin hepisi Be vakit okunur yet-el krsi Y M uhammet sana imdada geldim Melmet hrkasn giydim enime Hakk'n birliini koydum kalbime Akn kitabn aldm elime Y Muhammet sana imdada geldim Pir Sultanm arayanlar buldular Varp bir gerekten elin aldlar Bunca peygamberler sana geldiler Y M uhammet sana imdada geldim
(i A)
56 Zahir btn on'ki imam akna Aman ah'm mrvvet dey geldim Pirim nazar eyle u ben dkne Aman ah'm mrvvet dey geldim Bakmaz msn cesedemin nrna Elim ermez oldu cihan krna Yzm yerde geldim, durdum darna Aman ah'm mrvvet dey geldim Hac Bekta olun gnahkr grdm Aradm isyan zmde buldum Yzmn karasn elime aldm Aman ah'm mrvvet dey geldm Erenler yolundan bir ta kaldrdm Gnl bahesinde gln soldurdum Bu gn eksikliim nefsi ldrdm Aman ah'm mrvvet dey geldim
55 Erenler kahretti sald ikile Gnlm ifaland gmana geldim Ali olu are iyle mkle Sana mrvet ile amana geldim
236
237
Pir Sultan m eydr, karmda durma Gidip mnkirlere yol erkn kurma Alnmn karasn yzme vurma Aman ah'm mrvvet dey geldim
(C)
Keskin Zlfikar'la Ali gazada Umarm inayet ede bize de Badatta Mansur'un can cezada Kemendim boynumda dar gzlerim Pir Sultan A bdal m sr Ali srr Srat' geenin Cennet'tir yeri Veyselkara Hint'ten Yemen'den beri Muhammet Ali'de nuru gzlerim
(i A)
57 Gece gndz haylimde fikrimde Ta ezelden bismillahm var menim Hakk'n ismi ezberimde dilimde Tevhidimde illalahm var menim Geid olmaynca umman bulamam Mene kem diyene kem sz sylemem Erenler srrn beyn eylemem Sr saklarm srrullahm var menim Eri ok tarlar menzile ermez Kalbi pk olmayan bir yerde durmaz Binbir ayp grb yzne urmaz Binbir adl bir Allahm var menim Pir Sultan 'im eydr men bir gedym ik (i)'elim gsmde yzm yerdeyim Arif olanlarn hakk malym Ariflere eyvallahm var menim
(M S K-b)
59 Abdal olup u dalar dolandm Atm dalara g eylemiim Kzdrmaklar bulandrnca Kayal gllere g eylemiim Dosta gitmez misin bulun ilc Tel tel olmu siyah ibriim sa Hercai gzele meyletmek ac Verdiim gnle g eylemiim Bizim efendimiz canlar canym Hep gzel olanlar mrvet knym Gl deyip sunduum can diken imi Sunduum bellere g eylemiim Pir Sultan m Haydar sen halda olma Hercai dilbere yol yolda olma Bari sen de benim suuma kalma Hezaran ellere g eylemiim
(C )
58 Bir seferim vardr Urum stne Yce da banda eri gzlerim Al elimi kaldr Krklar Yediler Bir himmeti keskin pri gzlerim Bismillah dedim de girdim helle Gzm ap baktm bir hub cemle Sdk ile ardm ceddim celle Eri Hzr Nebi car gzlerim Kuduretten yanar em'a Mevl'm Hak diyenin rr beii Din serveri Muhammed'in eii Halil'e yaplan ar gzlerim
60 Sdk ile Ali'yi severim dedi tikad beklenmiyor n'eyleyim Gzel ah yoluna iverim dedi ikrara da balanmyor n'eyleyim r edip lokmay yiyemiyorlar Gnahl gnahn diyemiyorlar Yuyucular meyti yuyamyorlar Sz ok amma sylenmiyor n'eyleyim
238
239
Hak ile tercman lokma yenmiyor Her gnah sorulup derman olmuyor Annn nfuzlar yerin almyor Sylesem de dinlenmiyor n'eyleyim ab ile ekeri seemiyorlar Hak edip dnyadan gemiyorlar Gnahl gnahn aamyorlar imdi haber anlanmyor n'eyleyim Pir Sultan A b d al 'm zn yoklamaz Kulum der de pr eiin beklemez Ben sofuyum dey nefes saklamaz imdi nefes saklanmyor n'eyleyim
(M s K-b)
62 Hocam bana ilimleri sorarsa Hak Muhammet Ali derdim okurum Kur'an'n kilidi Ihls- erif Haan u Hseyn'i sevdim okurum Prim Hac Bekta Zeynel'Ab'ya Gndzn gnei gecedir aya Bunda bir gn doar yoksula baya Ann divanna durdum okurum Ali'dir vird olan cmle erlere Muhammet Bkr'dan mam Cafer'e Hazret-i Hzr gibi gerek ere Ann divanna durdum okurum Gnl bir deryadr dolar eksilmez Deme bir gnle gher konulmaz Bu bir gizli srdr kimseler bilmez Mus-i Kzm' sevdim okurum imam- Rza'dan m klm kand Muhammet Tak'den Nak'ye vard Hocam bana ilim dedi uyard Sabahn seyrinde virdim okurum Hasan-l-Asker, M ehd knca s Peygam ber'i vezir dikince Doksan bin er Horasan'dan kopunca On iki imama yardm okurum Pir S ultan m Hak Muhammet Ali'den T ikrarm vardr Kal Beli'den efaat umarm gzel Veli'den Muhammet Ali'yi sevdim okurum
(C)
61 Banaz'dan srdler bizi Sivas'a Erler himmet edin ben gidiyorum Garipe canma kldlar cefa Erler himmet edin ben gidiyorum Gidi kfir gelir dedim imana Kuzular alyor hem yana yana Getirip de haps ettiler zindana Erler himmet edin ben gidiyorum Gidi gideceim yoldan kalmad Gzel ah'a gelir dedim gelmedi Pirimizden bize himmet olmad Erler himmet edin ben gidiyorum Urganm ekildi sndm dara stme dkld a le kara Muhbirim stnde ralar yara Erler himmet edin ben gidiyorum Pir Sultan A b d a l m kolum bkld Akt gzm ya yere dkld hir urgan boazma takld Erler himmet edin ben gidiyorum
63 Alakta ycede yatan erenler Ya bana sabr ver ya nazl dostum Temennaya tecellaya erenler Ya bana sabr ver ya nazl dostum
(C)
241
Altna bezemi ipekten hal Ak gerdana takm altn hamayl Seni seven n'eyler dnyada mal Ya bana sabr ver ya nazl dostum Koymazlar ki ben yarime kseyim Dal boynuna hamayllar asaym Kerbel'da yatan mam Hseyin Ya bana sabr ver ya nazl dostum Bana balam arknan enber Cemalinde kokar miskilen anber Kabe'yi yaptran Halil Peygamber Ya bana sabr ver ya nazl dostum Abdal Pir Sultan m ka karadan Ayrmayn bizi cemden sradan Ar krs lemleri yaradan Ya bana sabr ver ya nazl dostum
Abdal Pir Sultan m gln yolmular u benim yrime nice kymlar Umarm dnyada maln verm iler Sensiz u dnyay neylerim dostum
(i A)
65 Seyran ettim erenlerim erenlerin demini Kudret kandilini yanarken grdm Burak olup tim b- hayattan Hazret Peygamber'i kanarken grdm Gnde bin kez Hakk'a kr ederken Erenler katarn Veysel yederken Musa Hakk'n ddrna giderken Hzr mkln anarken grdm Halil Kbe yapt insan gelmee phesiz gnahlar kabul olmaa smail uruna kurban klmaa Bir melek bir koyun yederken grdm Nerden dman gelir ise duvard Dost uruna can ba koyard Her gn Hamza aikre gezerdi Ali'yi Dldl'e binerken grdm Vefs yok imi unda fenann Hisab yok imi mlke konann Yavrusun aldrm garip anann Parlay parlay yanarken grdm Pir Sultan m eydr unda gelmiler Dizilmiler duasn almlar Bir birinin eteini tutmular Mkln mride tnarken grdm
(S N E-b)
64 Her ne cevreylesen stme almam Bana irin gelir dillerin dostum Hercai olana meylimi vermem K ola tutula yollarn dostum Meyil vermem mraiye akna zn yetir bir kmile pikine Ali'yi seversen prin akna Gel dola boynuma kollarn dostum Ayar olan aybn bildirir Sa yr olan hak mizann buldurur Engel girmi gonca gln yoldurur Dk zlfn yzne tellerin dostum Umarm onmasn benden ayran Baa nadan girmi sevdiim uyan Kula dulda ise Allah'a ayan Senden ayrlal alarm dostum
242
243
66 krar verdim bu ikrar gderim krarmdan dnmem yolun ucundan Eksikliim bilip yoldan kalmadm Tarikim ararm dinin ucundan Gelin seyredelim bad- sabaha Yerle gk bend olmu emsinen maha blk turnam km seyrangha Ayrlmam katardan telin ucundan stmzde bir nur dodu dolunmaz Her kula bir sevda vermi bilinmez Y Ali bu dnya sensiz olunmaz ok emek sarfettim l'lin ucundan Yaz gnnn suyu bulank akar Kii sevdiine byle mi bakar Yaz bahar eyyam blbl yas eker Harna dalattm gln ucundan Pir Sultan Abdal'm Muhammet Ali Yardmcmz olsun ol Hzr Nebi Grmeyeli seni del'oldum deli Halini sormazam ilin ucundan
(C )
Saknn rakipten naiden hazer Gnl bir seyyahtr lemi gezer Baband olmayan baheyi bozar Kader bahesine hoyrat salman Pir Sultan m okuyuben yazarm Erden ere kimiyadr nazarm Muhammet Ali'den atm pazarm rehberden kap imansz olman
(A)
68
ecaatin varsa kalbinde sakla Nasihatim dinle sakn gururdan Bir iin nnden sonunu yokla Nasihatim dinle sakn gururdan Hnerin var ise kendini devir Syleyecek sz kalbinde piir Ululuk byklk Hakk'a yarar Nasihatim dinle sakn gururdan Hatrn ykarlar hatr yknca Gz ya yelenmez tap aknca El elden stndr ara knca Nasihatim dinle sakn gururdan Oku aslann yay yaslr Gaziler klc ara aslr Gurur ile kahramanlar baslr Nasihatim dinle sakn gururdan Pir Sultan ulular izini izle Kemlii terk eyle eylii gzle Hasmm karncaysa merdne gzle Nasihatim dinle sakn gururdan
(S N E )
67 Bir kii Hakk'n emrinde olmasa Ana nesne gelmez selmn alman Drt kapda bir niyaz yok ise Haramdr lokmas el sunup yemen ikrar iman bir deil ise Gediin gzetir er deil ise Avreti kendine yr deil ise Andan hayr gelmez tercman olman Dokunma yaylasn sahra da ise Ama kapan mbah ya ise Mrebbisi msahibi yo ise ls murdardr namazn klman
69 Koyun beni Hak akna yanaym Dnen dnsn ben dnmezem pirimden Pirimden dnp mahrum mu kalaym Dnen dnsn ben dnmezem pirimden
244
245
Benim prim gayet ulu kiidir Yediler ulusu krklar eidir On iki mamn server badr Dnen dnsn ben dnmezem primden Kadlar m ftilerfetv yazarsa te kement ite boynum asarsa te haner ite kellem keserse Dnen dnsn ben dnmezem primden Ulu maher olur divan kurulur Sulu susuz gelir anda derilr Pri olmayanlar anda bilinr Dnen dnsn ben dnmezem primden Pir Sultantm ara kar nmz O da bizim ulumuzdur primiz Hakka teslim olsun garip canmz Dnen dnsn ben dnmezem primden
(S N E-a)
Pir Sultan A bdal m dertlerim firak Alm yanyor u dertli yrek Bir dahi gelemem menzilim rak lm ile ayrln elinden
(A)
71 Erler pirler erkn ald izinden Yz drt kitap skt eder sznden Ay gn ule verir ann yznden Seversen de byle gzel sevmeli Ziya verir gz ile kalar imam yatadr gerdan dleri Gzelin yznden kan balar Seversen de byle gzel sevmeli Gzel gzel dey aklm dorand Gzel gzelden ok nazlar rendi irkinin huyundan Allah yerindi Seversen de byle gzel sevmeli Gzel gzel dey yandm altm Knaman dostlar ak elinden atm Blkte gine gzele dtm Seversen de byle gzel sevmeli Gzel gzel grdm gzel verim Nerde gzel grsem boynum eerim yle hub cemali gzel severim Seversen de byle gzel sevmeli Pir Sultan A b d a h m eylemez fendi Yd ele zdrmez ak gsn bendi Ezelden sevdiim Muhammet Ali Seversen de byle gzel sevmeli
(C )
70 Gelmi iken u dalan gezeyim lm ile ayrln elinden Dertsiz bulamadm derdim yanaym lm ile ayrln elinden Yaz gelince bulanaym coaym Elim ile mezarm eeyim Beri gel sevdiim hellaaym lm ile ayrln elinden lm geldi yolun bize uratt Firkat geldi yana yana alatt Kesti cier pare pare doratt lm ile ayrln elinden Gnahsz kardalar gnahm tartar Hasretlik yzn yzme srter Her kime sylesem yakasn yrtar lm ile ayrln elinden
246
247
72 Evvelin evveli Muhammet Ali Zhir btn kerem ah- Merdan'n Tenimiz Muhammet canmz Ali Cmle ad hurrem ah- Merdan'n Vcudun fer'idir zuhura gelen Muhammet'tir ah'n kudretin bilen deme tecelli eyleyip gelen Ad ism-i zam ah- Merdan'n brahim varndan geti Halil'dir Atei glistan eden Celil'dir Rehber Muhammet'tir mrit Ali'dir l'ab ayn- cem ah- Merdan'n klar erenler yolun izledi Gnl hanesine ah' gizledi Hem Muhammet ah Ali'yi gzledi Celli mkerrem ah- Merdan'n Pir Sultan m bu vcudun sultan Bir katrede sr eylemi umman Hakikat sultan ol kerem-kn Hep insana mahrem ah- Merdan'n (C ) 73 Alay alay olmu gelen turnalar Kanad var kollar var turnann Silkinip uamaz menzil grenler Gk yznde yollar var turnann Silkinip uar da kanadn atar Seer klavuzlar nne katar Haan Hseyin'in sem ain tutar Kerbel'da illeri var turnann Sesleri naziktir medhi okunur Avaz barm deler dokunur Yalabk yalabk tyler taknr Erim erim telleri var turnann
Pir Sultan yardmcn Yaradan olsun k olan k didrn bulsun rif olan anlar cahil ne bilsin Her mndan dilleri var turnann
74 Sultan Nevruz gn cem dir erenler Gnller az oldu ehl-i imann Ceml-i yr grp doru bilenler Himmeti erince Nevruz Sultan'n Cmle eya bu gn destur aldlar Ak ile didra kar yandlar Erenler ceminde bde sundular Himmeti erince Nevrz Sultan'n Erenler dergh ren bu gnde Doldurmu bdeyi sunar elinde Susuz olan kanar kendi glnde Himmeti erince Nevrz Sultan'n Sultan Nevrz gn canlar uyanr Hal ehli olanlar nura boyanr Muhip olan bu gn ceme dolanr Himmeti erince Nevrz Sultan'n Pr himmet eyledi bu gn kuluna Cmle muhip bu gn cemde buluna Cmle eya konar kudret balna Himmeti erince Nevrz Sultan'n k olan canlar bu gn gelirler Sultan Nevrz gn birlik olurlar Hallk- cihandan ziya olurlar Himmeti erince Nevrz Sultan'n Pir Sultan m eydr erenler cemde Akar emim ya her dem bu demde Muhabbet atei yanar sinemde Himmeti erince Nevruz Sultan'n
(C )
248
249
75
77 Men aref srrn karda Bildim sanma bilemedin lmeden l u dnyada ldm sanma lemedin Gmeden dr- fenadan Saman ayrdaneden Ku gibi iki kez anadan Geldim sanma gelemedin Baz baznan kaz kaznan Vaz vaznan vz vz man Be vakti bir niyaznan Kldm sanma klamadn
(C )
sa Peygam ber'e Hakk' buyurdu Mride teslim ol yolda kalrsn Cebrail Ahmet nnce yrd Mride teslim ol yolda kalrsn Tabi ol nutku Kur'an'da bula Mrit gelip bizim kalbimiz yuya t dinlemezsen kalrsn yaya Mride teslim ol yolda kalrsn lm-i zhirin menzili cennettir Dolak bir yoldur gayez zahmettir Pir Sultanm senin yolun vuslattr Mride teslim ol yolda kalrsn
76
Kazanp kazanp verme havaya Alnmaz eski gn aldramazsn Hak'tan olmaynca alayan yze Ona gl demekle gldremezsin Merhem etme azm onun yaras nkr iitmitir benlik sadas Dnmekle bulunamaz aresi Birikmi kurdunu ldremezsin Gaziler szmz rzasz soru Mminler bu yola koymuyor zoru Musahip kavline girmeyen kr Drt kap krk makam grdremezsin Gelin zikr edelim Gani Huda'y Mminler eyler be vakit eday nkr iitm itir blis saday Onu Hakk'a doru dndremezsin Abdal Pir Sultanm eme boyunu Herkes beenmitir kendi huyunu Dibi delik kaba akn suyunu Tayp yorulma dolduramazsn
(C )
Gerek gcen gerek kak Gerek Drr-i Meknun oku Sen bu amel ile Hakk' Buldum sanma bulamadn Mrit bir ince elektir Ondan elenmek gerektir Benlik bir dipsiz klektir Doldum sanma dolamadn Pir Sultan A bdalm prdir krarna duran erdir Cmle srra akln erdir Erdim sanma eremedin
(C )
78 Hasretinde beni hasta eyledin Hatrm() sormaa yr sen mi geldin Bu gnlmn ba ile bostan Ayvas turuncu nar sen mi geldin Gelp u yanmda oturan msn Serim(i) sevdalara yetiren misin Arca yklerim gtren misin Yklenmi [mayayla dr] sen mi geldin
250
251
Yzlerin benlidir hindidir hind Bilmem melek midir hur mi kendi Elinden bir su ver yreim yand Austos aynda kar sen mi geldin Blbller tyor, hsn banda Arzum kald ak gsnn anda Elim kelepede cellat nnde Hatrm sormaa yr sen mi geldin Pir Sultan Abdal im sohbetin dr Sevdalarn gelip sana kavuur Giyinmi trl libasn kuanr Cennette bezenmi al sen mi geldin
(ZG -b)
80
Geldim gider oldum illerinize Dostlar bizi safa ile gnderin Doyamadm tatl dillerinize Dostlar bizi safa ile gnderin yle bir gzelden ahd alamadm Bir ahdine btn yr bulamadm Bir daha ya geldim ya gelemedim Dostlar bizi safa ile gnderin Himmet eylen u dalar aalm Pr akna kaynaalm coalm Gelin birer birer helalaalm Dostlar bizi safa ile gnderin kalm yaylaya inelim dze Himmet eylen yran ahbaplar bize Bir selm gndersem gelir mi size Dostlar bizi safa ile gnderin Pir Sultan A b d a l m Hakk'a yakndr Edebi erkn hemen takn dur lm uzak derler hemen yakndr Dostlar bizi safa ile gnderin
(C )
79 Hak belsn versin Mlcem Olu'nun Haner ile kann sat Ali'nin Terk eyledi Badat gibi sarn Ecel burcu boynun bkt Ali'nin Ali'm eker idi dnya firkatin Cmle kullarn alrd satn Fatma Ana ile ehriban Hatun Libasn stne dkt Ali'nin Ali'm ah eyledi eridi szd Kanber de bu ite ayrlk sezdi Olu mam Haan tabutu dzd Tabutu misk anber koktu Ali'nin Bir nur dodu Muhammed'in vehinde Zlfikar oynad in Main'de Doksan bin evliya sancak iinde Gzleri kan ile doldu Ali'nin Pir Sultan Abdal m sever hazr istemiler veys ile Hzr' Ykletmiler Ab- Zemzem adr Deve kapsna kt Ali'nin
(C )
81 Ykletin barhanem develer ile Beni mam Hseyin'e gnderin Yolda olup gitmen yad iller ile Beni imam Hseyin'e gnderin u illerin bize ektii perde Beni sen drdn onulmaz derde Karar klp duramyom bir yerde Beni mam Hseyin'e gnderin Benim ne davam var u iller ile Benim davam Hak ehli kullar ile Kerbel'ya giden abdallar ile Beni mam Hseyin'e gnderin
252
253
Kutlu gnler doup doup amadan Ceset faryp da akl amadan Dalar kar alp krc dmeden Beni mam Hseyin'e gnderin Pir Sultan A bd alm bir hava ile Ara kardlar bin dava ile Kanberin gtt boz deve ile Beni mam Hseyin'e gnderin
(C )
Dividim var kalem tutmaz elimde Hakk'n kelmn okurum dilimde Muhammed'in sancann altnda Mazlum mazlum duran imam Hseyin Ak kitabn Huda bana gnderdi Gkten Cebrail de yere indirdi Yezitleri cehenneme gnderdi iblis km az ordan imam Hseyin Hatice rehberi divanda bir yar Fatma Ana alar hem san yolar Hak bir terazidir mizann kurar ehit donu giyen mam Hseyin Pir Sultan ne gzel bulmu yerini Ben prime kurban verdim serimi Muaviye olu Mlcem soyunu Srelim derghtan mam Hseyin
(C )
82 Couben couben geri ekilen Seli nice oldu bizim ellerin Turnalarn mah yzne dklen Teli nice oldu bizim ellerin Gnlerin doard baharl yazl Alr iei hem nazl nazl lin airetin aras tozlu Yolu nice oldu bizim ellerin Bir kaftan bitirdim odur dikilen Bir dem dnr m bire dklen Geyik avlanda yeil alan Gl nice oldu bizim ellerin Yaradan'dr bizi sevdaya salan Evvelki dem sohbet hem oldu yalan Murat'tan blnp ipler'de kalan Gl nice oldu bizim ellerin Pir Sultan A bdal n gnl birlii Gereince etsen klmaz erlii imdi bizim ilin demi vergili Hali nice oldu bizim ellerin
(ZG-a)
84 kn bana gelm ez hal olmaz Ula yeti prim imam Hseyin Sende bende dey sual olunmaz Ula yeti prim imam Hseyin Erenler basmam yerlere yz letp amura inetme bizi Yarn yok deminde isteriz sizi Ula yeti prim imam Hseyin k olan k drdan ayrlmaz Tak Nak seven k yorulmaz Talip bunalmazsa pri armaz Ula yeti prim mam Hseyin Bu hal ile biz onlara katldk Kemlik ettik darya atldk Bir mnkirin tuzana tutulduk Ula yeti prim imam Hseyin
83 Gndz hayalimde gece dmde Her derdime derman mam Hseyin Yln on iki ayn seherlerinde Her dertlere derman imam Hseyin
254
255
Pir Sultan m daim dmektir ii Yol yol oldu akan emimin ya On ki mam'n sereme ba Ula yeti prim imam Hseyin
(C )
Zeyne el-bidin'in tatl dilleri Bkr klavuzdur sever yollar Taze aar dost bann glleri Ali'me bir gl verin turnalar Pir Sultan m eder tutdum dmani Orda birletirdik ikrar iman M ehdi cek shib-zaman Ali'me bir gl verin turnalar
(MSK-b)
85 Krklar meydannda erkn isteyen Artsn kalbini girsin otursun Erenler nnde lokma sunanlar Hicap perdesine dnsn otursun Bir lokma sunanlar ann nark var Tlibden tlibe yolun fark var Yol iinde trl trl grg var Herkes grgsn grsn otursun Evvel gerek olmu mrebbi minnet Mrebbi farz olmu musahib snnet Farz farz eylemi snneti snnet Her karde akrann bulsun otursun ikrar verdik geldik girdik araya Hatr ykp g eyleme saraya Olur stat seni verir kreye (?) eliin darbna dursun otursun P ir S ultanm eydr kandilde nura Er gerek erenler yolunu sre Mmin mslim derildiler bir yere Muhabbet glne dalsn otursun
(H )
87 Seyredelim Horasan'n ilini Grdm iki turna gzel turnalar Tavaf ettim imamlarn yerini Grdm iki turna gzel turnalar Muhammet bizimdir Ali bizimdir Erkn bizimdir yolu bizimdir Demesin yad avc teli bizimdir Grdm iki turna gzel turnalar Muhammet Ali'den parldar damlar Elinde doar ol ems ile kamer Yayla Yldz'dr gzlei Kemer Grdm iki turna gzel turnalar u gelen avcdan hazerim dey Ezelki ikrar bozarm dey rr Tebriz'de terim dey Grdm iki turna gzel turnalar Pir Sultan A bdalm kendi halinde Kalmadlar evliyann yolunda Kalkt da gitti Ali glnde Grdm iki turna gzel turnalar
(C )
86
Muhammed Ali'yi candan sevenler Ali'me bir gl verin turnalar Haan Hseyin'den imdat umanlar Ali'me bir gl verin turnalar Haan Hseyin[le] Musa el-Kzm Ali Irza'ya baldr zm Yaradana vardr nz niyazm Ali'me bir gl verin turnalar
88
Ankaradan ktm sabah namaz Bize yol vermiyor amaya dalar Yeti Seyit Battal Hseyin Gazi Bize yol vermiyor amaya dalar
256
257
Merhaba hey gzel pirim merhaba Poyraza dayanmaz salnan aba Yeti imdadma Sultan Kurt Baba Bize yol vermiyor amaya dalar Yine krcland dalarn Sal K tutmu iniler Kre'nin beli Boz bulank akar Irman seli Bize yol vermiyor amaya dalar Hayal hayal oldu gzme vatan Ahmaktr dnyaya gz gnl katan plak Ali ile Hayder-i Sultan Bize yol vermiyor amaya dalar Gaiptesin kandildesin srdasn Mnkire grnmen gze perdesin Haan Dede'm Yrk Kulu nerdesin Bize yol vermiyor amaya dalar Denek danda yatan yediler krklar Buna inanmad mnkirler ekler iek Ata ile Hr Melekler Bize yol vermedi amaya dalar Pir Sultan A b d a l 'm itiim dolu Sevdas serimden gitmedi hali Damann tuttuum Bekta- Veli Bize yol vermiyor amaya dalar
(P N B-c)
Varln evresi dopdolu incir Severim demeye canm zarncr Elimde kelepe boynumda zincir Duysun canlar dey bizi asarlar limi sorarsan kymdr Banaz Dilerim onmasn ol kanl Sivas Bir ben lmeyinen lem yklmaz Duysun canlar dey bizi asarlar Pir Sultan A bdalm kaddim bkld Gzmn gevheri yere dkld Kendir kement boazma takld Duysun canlar dey bizi asarlar
(Z G-a)
90 Evvel bu derghtan ksmet Alr da var almaz da var Tarkate kadem basp Gelir de var gelmez de var Bazn alm destine Hizmet ederdi dostuna Ahd ile ikrar stne Durur da var durmaz da var Olaym der isen Hzr rfan defterine yazl Hak her yerde hazr nzr Grr de var grmez de var in bizim dolumuzdan kman sakn yolumuzdan Pir Sultan m halimizden Bilir de var bilmez de var
(C)
89 Yeil bal rdek gllere utu Duysun canlar dey bizi asarlar Bir ta oynamasn yerli yerinden Duysun canlar dey bizi asarlar kardlar a bedenden atmaya imdi indirdiler yine dahmeye Kanrldm evrildim baktm zahmaya Duysun canlar dey bizi asarlar
91 Arkas yok deme ah'n olunun Zahirde btnda yz bin eri var On drt masum ile on iki imam Yanlarnda Muhammet'le Ali var
258
259
Rabb'im nmzce szn piirir Yaramaz sofular ah' arr Derviler ardr iek devirir Arlarn gmecinde bal var Dostumun krdr asl dman Kltan keskindir oddan glbang Krmzdr donu hem aldr rengi renginde drm drm al var Pir Sultar\m der ki vaktin beklesin krann mmin olan haklasn rif olan kalp evine saklasn Erenlerin gizli gizli yolu var
(C)
93 u karki karl da grdn m Rzgrn bulmu eriyip gider Akan sularndan ibret aldn m Yzn yerlere sryp gider Srnn nnde giden avclar Scak scak gnde yakar gneler Evvel zaman yemi veren aalar Anlar da kalmam kuruyup gider Kadirsin Allah'm sen de kadirsin stmze drt direkli adrsn ardnz yerde hazr nazrsn Cmlemiz stne yryp, gider Deryamz derindir bizim boylanmaz Bin nasihat etsen biri dinlenm ez Gidi merkeb hibir yere balanmaz Banda yularn sryp gider Pir Sultanm syler sz znden ksn saknr iki gznden Olur olmaz mnkirlerin sznden Eksilmez glmz kuruyup gider
(S N E-b)
92 Yce yce dalardan m gelirsin Hayr m gk turnam yrdan ne haber Benim sevdiimi sen de bilirsin Hayr m gk turnam yrdan ne haber Koyuverin ben yrime varaym Muradma maksuduma ereyim Sen bilmezsen a kuudan soraym Hayr m gk turnam yrdan ne haber Benim yrim kya kya baknr Ak ellere al knalar yaknr O da senin gibi gller sokunur Hayr m gk turnam yrdan ne haber Benim yrim geziinden bellidir Ak elleri deste deste glldr briim kuakl ince bellidir Hayr m gk turnam yrdan ne kadar Pir Sultan b da i m gllerin betir Yrimden ayrldm gnlerim hitir Klavuzun birdir katarn katr Hayr m gk turnam yrdan ne haber
(C )
94 Uyurken stme geldi erenler Gafil a gzn uyan dediler Serseri kalma bu cihan iinde Yr bir mride hey can dediler Uyandm gafletten atm gzm Erenler pyine srdm yzm Hak buyurdu ben syledim szm Bu Hakk'n kelm inan dediler Gkten indi derler idi Isa'ya Zeburu Davut'a Tevrat Musa'ya ncde ncil indi sa'ya Drdnc Resul'e Frkan dediler
260
261
Kanber n sra bindi Dldl'e Prim Hac Bekta Krklar'la bile b- Zemzem ile cmlesin sile Bir dolu sundular i kan dediler Dalarn deminden ekilir erler rdein arzular cevlana gller Deryalar geilmez bulank seller Kalbi pk olana umman dediler Kalbin pk olursa var Hakk'a ho ol E renler nnde d olma d ol Dnyann varndan vazge dervi ol Dnyada dervie sultan dediler Bu derd bely eken Eyyub'dur Erenlerin srr ho acayiptir Her yerde srrn ama ayptr Gizli pinhanlara boyan dediler P ir Sultan dmm er sevdasna klar dmesin el sevdasna Bir nazar klmm kalbim pasna Eer k isen ryan dediler
(C )
Konca gller gibi alam derdim Yetmi iki dilden seilem derdim Surda be sene geinem derdim Ahiri dnyay l eylediler Pir Sultan A b d a l m bu bir nur idi Akllar ermez gizli sr idi Bizim bildiimiz Ali bir idi imdi her yerde bir Al'eylediler
(i A)
96 Yalan dnya sana bel mi balanr Hani benim nm sra gelenler lm var derlerdi ben inanmazdm Duya duydum essah imi yalanlar Yaratmtr insan ile hayvan insanda em anet koydu bu can yz altm alt peygamber hani Bizi kor mu ya onlar alanlar yle bir gnahkr kul tremiim Bilemem ben felee n'eylemiim Felein burcunu ok aramm Bel mi balar u dnyay grenler Pir Sultan A b d a l m gezerek gelir Elinde defteri yazarak gelir Sra dolanarak bize dek gelir lmez imi bizim iin lenler
(I A)
95 M uhammet Ali'nin gzel yollar imdi trl trl yol eylediler Azgn yaralara cerrah oald Herkes bildiini bol eylediler Bir gn sonu gelir tacidarln Eksik noktas var gelen saln Kendisin bilmedi oban aln imdi Hakk'a yarar kul eylediler Kesilmedik kara al tarad eytana uyanlar almaz murad Yololu gelmedi fitne nredi Gerek aklly del'eylediler
97 Hak nasip eylese nura batm az m Kalkp arzulayp ceme gelenler Eer bo geldiyse dolu gitmez mi Kalkp arzulayp ceme gelenler
262
263
Muhammet Ali'yi bulduk burada Mmin kullarn koymaz arada Sadk kalp itikat varsa srada Kalkp arzulayp ceme gelenler Muhammet Ali'nin dtk peine Mevl'm uratmasn gnl kna Bin sevap yazlsn adm bana Kalkp arzulayp ceme gelenler Muhammet Ali'ye iman getrdk Tevelly tecellya yetrdk Ayr ayr pirler gibi oturduk Kalkp arzulayp ceme gelenler Abdal Pir Sultan im imi aylr Mmin olan huri glman saylr Byle muhabbete nice doyulur Kalkp arzulayp ceme gelenler
(C )
P ir S ultan\m ider szn hatasn Kadir Mevlm bilir bunun tesin Var bir amel kazan Hakk'a yetesin Aman mrvet gnahkrm erenler
(S N E -a)
99 Eksikliim aldm, dergha geldim Bin kanm var, bir mrvvet erenler Aradm atam, zmde buldum Bin kanm var, bir mrvvet erenler Erenler bal kapy aarlar Mkln mklnden seerler Kan edenin gnahndan geerler Bin kanm var, mrvvet erenler Hey erenler benim yzm yerdedir Yzm yerde ise zm dardadr krar nerde ise iman ordadr Bin kanm var, bir mrvvet erenler Beincide yer ile gk dolm utur Altncda vakit tamam olmutur Muhammet Ali'den kerem kalmtr Bin kanm var, bir mrvvet erenler Ak gl Muhammed'in aln terinden Kerem Muhammed'den mrvet Ali'den Pir S ultanim byle aldk uludan Bin kanm var, bir mrvvet erenler
(C)
98 Eksiim aldm da meydana geldim Aman mrvet gnahkrm erenler Kabahatim andan crmm bildim Aman mrvet gnahkrm erenler eriat tandan bir ta kaldrdm Marifet ehlinin gln soldurdum Ne yaman kanlym nefis ldrdm Aman mrvet gnahkrm erenler Altncmz yer altnda tredi Yedincimiz yeryzn brd Bize de H demek Ali'den kald Aman mrvet gnahkrm erenler Yoldan ktm ise yola getirin Krlm dallarm unda bitirin Piirip kotarp bezme gtrn Aman mrvet gnahkrm erenler
100
Mride varmaa talib olursan btida nsandan rehber isterler Verdiin ikrara doru gelirsen Ahd ile peymandan rehber isterler
264
265
Rehberin var ise olursun insan Rehberin yok ise kalrsn hayvan Arasat gnnde alr meydan Alan meydandan rehber isterler Mridin nazar mkl seer Kmil olan tlib Srat' geer Can kuu kafesten kibet uar Tenden uan candan rehber isterler ah- Merdan bir yol kurdu kuluna Bu yola giden rehberden biline Girmek ister isen mam yoluna On iki imamdan rehber isterler Tarikat bbna girmek dilersen Hakikat gllerin dermek dilersen Erenler srrna ermek dilersen Sr ile pinhandan rehber isterler Pir Sultan m syler bu hikyeti Yirmi sekiz huruf, yedi yeti Nefsini bilmektir szn gayeti Bilmee irfandan rehber isterler
(C )
Mrid-i kmilden terbiye alan stadn hasl gnlnde olan cazet verilip ezel gelen Beden gelen bedir bil bana yeter Kmile varmadan kmil olunmaz Her mrit olanda keml bulunmaz Nefsin bilmeyince Hlk bilinmez Okuduum cim'se dal bana yeter Yeter bana ol pirimin kemli Celli iinde vardr cemli Neylerim lemi neylerim mli Mridimden olan hl bana yeter Pir Sultan dmenin tuttunsa erin Hakk'n rzasdr, rzas prin Mridin gnlnde var ise yerin Beytullah deil mi ol bana yeter
(S N E -a)
102 Bir ocuk da anasndan dounca Bedenini piirmeye tuz ister ryan bryan ortalkta kalnca Setirini rtnmeye bez ister Kanla sudan gelir ann gdas Nasibini veren Bar Huda's Beiklere beler onun anas Akam sabah emzirmeye yz ister Bir yanda rm rm rnr kisinde srm srm srnr yanda adm adm yrnr Drt yanda sylemeye sz ister Be yanda dili civan seviir Altsnda uanan dr Yedisinde dilerini deiir Sekizinde her gediin dz ister
101
Muhammet Ali'nin eli deil mi Hak deyp tuttuum el bana yeter Bu yolun sahibi Ali deil mi Ali'nin kurduu yol bana yeter Her kardalar muratlarn alrsa Her biri cihann kutbu olursa Mridin elinden her ne gelirse Sunduu zehr ise bal bana yeter ki yzl, iki dilli olanlar ki prli, iki yollu olanlar Anlar dahi kelptir lnet alanlar Pre doru gelen kul bana yeter
266
267
Dokuzunda olur bir tosun maya Onunda da benzer kalar yaya Onbirinde ba girer sevdaya Onbeinde ala gzl kz ister Yirmisinde akl batan savrulur Otuzunda vursa daa devrilir Krk yanda akl baa evrilir Ellisinde avn alm baz ister Altmnda iner bir merdivenden Yetmiinde binse der duvardan Sekseninde su getirmez pnardan Doksannda deini dz ister P ir Sultan Abdal bu sz hepimize Tonus girinceye belki de yaza Yz yanda lmn gzede Zemheriyi karmaya yaz ister
(C)
Abdal P ir Sultan m yoluna bal Yetmi iki millet hep Hakk'n kulu Krklarn ceminden itim bir dolu Bu akn badesin szdran vardr
(C )
104 Aura aynda matem orucu Onlar tutana sevap yazlr Kerbel'da yatan Haan Hseyin Onlar grenin benzi bozulur Birisini tutan Hakkna yeter kisini tutan gnahn atar n tutanlar Cennet'te yatar Engr olmu Hak ceminde ezilir Drdn tutana veli dediler Beini tutana ulu dediler Alty tutana dolu dediler Engr olmu Hak ceminde ezilir Yedisini tutan havada uar Sekizini tutan hlleler bier Dokuzunu tutan Cennet'in aar Engr olmu Hak ceminde ezilir Pir Sultan A bdalm onunda zahmet Onbirin tutana indi rahmet Oniki tutana nasiptir Cennet Engr olmu Hak ceminde ezilir
(C )
103 Senden ayr lokma yemezim derdin Nasibi ellerde gezdiren vardr Ben sana srrm vereyim derdin Dostu sevdiine sezdiren vardr Bu ilm-i hikmeti bilenler vardr Bilmeyen beyhude bundan ne alr Benim gibi akn adam ne olur inciyi mercan dzdren vardr nci mercan ll gher taknr Kymetin bilenler alr avknr Hakikatta bin bir kelm okunur Bu ilm-i hikmeti yazdran vardr Arifler her cana dem ez her eyi Denk eylemi yk duramaz tay Kimi bu dnyada yaar havayi Kimine deryay yzdren vardr
105 Urum sra giden Boz Atl Hzr Ayrlk derdinin derman nedir u iki leme olmusun nazr Ayrlk derdinin derman nedir
268
269
Sanmtr aca kolda bilekler Hak katnda kabul olsun dilekler Ar yznde secde klan melekler Ayrlk derdinin derman nedir Kseyim de ben yrim e kseyim Siyah zlfn mah yzne asaym Kerbel'da yatan mam Hseyin Ayrlk derdinin derman nedir Hani u dnyann topra ta Akttm gzmden kan ile ya Urum illerinin Hac Bekta' Ayrlk derdinin derman nedir Ak saya giyinmi incedir beli Ben primi grdm tatldr dili Tanr'nn arslan Hazret-i Ali Ayrlk derdinin derman nedir Gclar da dalar ba gclar kmaz oldu ierimden aclar Arafat Da'ndan gelen haclar Ayrlk derdinin derman nedir Dnyay sorarsan bir dipsiz anbar Ali'nin yolda Zlfikar Kanber Kbe'yi yaptran Halil Peygamber Ayrlk derdinin derman nedir Deryann yznde dnen gemi Yiyelim ielim srelim demi Geminin sahibi ol Hzr Nebi Ayrlk derdinin derman nedir Pir Sultan Abdal m itim cr'adan Okudum an bilmem karadan Yeri g cml'lemi Yaradan Ayrlk derdinin derman nedir
(C)
106 Be aklar ben bir dosttan ayrldm ule verip doan ayla gn nedir Akllar m erer Hakk'n srrna Akan rmaklar gr ki sel nedir Al eline kudret kalemi oku Kim grmtr kendi gzyle Hakk' On iki bahede krksekiz kap Eii bekleyen iki kul nedir Mucizat' ok Hazreti Ali'nin Kerameti vardr gerek velinin yz altm alt selvl dalnn Budanda aan iki gl nedir Pir Sultan m Haydar diye anld Bir aradan ma'nlar verildi Cennet misalinde Ali'm grnd Kandildeki yanan nuru bil nedir
107 Seviip seviip usanmadm Birisi Muhammet prim Ali'dir Adna sanna kurban olduum Birisi Muhammet prim Ali'dir Can bir krpe kutur beslen kafeste Erenler nefesin dinler nefeste Dnya kurulal oturur postta Birisi Muhammed prim Ali'dir Ezelden bellidir anlarn zt Yezide Zlfikar zehirden kat Gene erden gelir er mucizat Birisi Muhammet prim Ali'dir Dalga gelir klar coturan b- hayat emesinden itiren Hasreti hasrete hem kavuturan Birisi Muhammet prim Ali'dir
270
271
Pir Sultan Abdalm biz de varalm hiret kaydn burda grelim Hak mizan kurulmu nice duralm Birisi Muhammet prim Ali'dir
(Z G-b)
109 Gel beri gel u meydan bilirsen Yedi kere konup gen Ali'dir u meydandan eer haber sorarsan Hak ile btn seen Ali'dir Hak dostudur u meydan getiren Sofra kurup her alar doyuran Peygamber'in kknde de oturan Mminlere h yetiren Ali'dir Kim uyard seksen yllk ly Kim dokudu bin iekli haly Krklar meydannda bir kez doluyu Serverle n edip ien Ali'dir Haydar Zlfikar' kna taknca Bir saatta bir menzile yetince Kendi kendin mancnktan atnca Yine pervaz edip uan Ali'dir Pir Sultan m u meydana erince kr eyleyip Resllah'a gelince Hak eyvallah deyip dara durunca Cmle gnahlardan geen Ali'dir
(C)
108 ki nokta hurufun sahibi Ali'dir ki ah- Merdan Ali'dir Kfr iman edip terk eden hab Ali'dir ki ah- Merdan Ali'dir Yer youken gk youken var olan Ar yznde kandildeki nur olan Ghi m erkez olup ghi yer olan Ali'dir ki ah- Merdan Ali'dir Al krmz giyip kffar kran Tutup e jd e rh a n n dilen Gavvslk eyleyip muhiti bulan Ali'dir ki ah- Merdan Ali'dir Yolda Muhammed'in htemin alan Peygamber vasisi musahip yran Teri katre ile zirama eren Ali'dir ki ah- Merdan Ali'dir brahim 'e D avut Musa'ya asa Beyli handan olup ejderha ise (?) Keii diriltip giren atee Ali'dir ki ah- Merdan Ali'dir r mel'unun grdn seyr eden Maripten top atp marktan tutan On sekiz bin lemleri var eden Ali'dir ki ah- Merdan Ali'dir Pir Sultann derdine derman klan Cmleyi mest edip sevdaya salan Kfe'de kfirin arn alan Ali'dir ki ah- Merdan Ali'dir
(M S K -a)
110
Eer gzl sen dizil katara u yol gzlnndr, krn deildir k msn ne ararsn bu bada Bu gl blblndr, hrn deildir Bu yol gzlnndr krn deildir Kapya varm adan dibe geilmez Mrit olmaynca mkl seilmez arya varmadan dkkn almaz Bedesten ararsn arn deildir Bu yol gzlnndr krn deildir
272
273
Benim mridimin gnl ganidir Mridin didr Hak didrdr Girebilir isen gnl evidir Eer giremezsen yerin deildir Bu yol gzlnndr krn deildir Bak u erenlere durmu ivana ahin avlanmam aylak avna Pir S ultan m hu de yalvar prine Erip yetimezse prin deildir Bu yol gzlnndr krn deildir
(H )
112
u yalan dnyaya geldim geleli Kahbe felek bizi arka alyor Ecel gmleini taktm enime Aldatp da yzmze glyor Gidi dman urun urun glersin Size salk bize lm dilersin Bir gn olur san ban yolarsn Nicesinin mal mlk kalyor Kahbe felek ne i iler bizlere Saryorlarm on arn bezlere u dnyaya bakan ala gzlere Bir gn olup kara toprak doluyor Irzkm ok dey mala gvenme Dnyala tapp odlara yanma Ayar ile bile kalrm sanma Yiit lp nazl yri kalyor Bugn sekiz gndr dokuz gecedir Mmin kullarn kei ycedir Felek bir okumu derin hocadr Seip seip iyisini alyor Pir Sultan A bdal m yandm da tttm Ahret azn dnyada tuttum Nbetim geldi de koydum ttm Bizden hakkn ald size veriyor
(C)
111
Trl tefarikten tutmu ykn Bugn bir bezirgn Ali'den gelir Hocam Hzr' kervanna ba etmi Bugn bir bezirgn Ali'den gelir Doludur kadehler sunuyor saki Yz bin harami var hi yoktur baki nci sedef l'l gherdir yk Bugn bir bezirgn Ali'den gelir Selman gibi ah devesin yederim Gevherim hare olan ehre giderim Alan kardalara atlk ederim Bugn bir bezirgn Ali'den gelir dem olu ne ekersin ah zar Tabip isen gel yarama melhem sar Ykm trl kuma ah damgas var Bugn bir bezirgn Ali'den gelir Pir Sultan A b da l m tendedir canm Keskindir klcm yeindir nrm ah am dkknn bezetmi ehrim Bugn bir bezirgan Ali'den gelir
(C )
113 Krk yln banda bir nur douyor On iki imam Mehd ile geliyor Dldl eyerlenmi Ali biniyor On iki imam Mehd ile geliyor stanbul'da akn kazan kaynar Onu ier cmle yoksullar baylar Al yeil giyinmi ykn taylar On iki imam Mehd ile geliyor
274
275
Sorarsanz bir elmadan kptr Kfirlerin karasn ykptr Sancaklar Kazova'ya dikiptir On iki imam Mehd ile geliyor Ali bir ta giymi nurdan bana Kim karr ol Ali'nin iine On iki imam berk yapm peine On iki imam Mehd ile geliyor Rumeli'nde devlet hanlar tutuldu ad oluben top tfekler atld Zahir oldu kurt koyuna katld On iki imam Mehd ile geliyor Pir Sultan \m Haydar syler znden Kfir krar topuundan dizinden Ahdim kald ol Mehd'nin yznde On iki imam Mehd ile geliyor
(i A)
Buna ahit yerin gn melei Kabul oldu mminlerin dilei Kadnck Ana'nn duydu kula Prim Hac Bekta Veli geliyor Pir Sultantm hile katmaz iine Yol ehlini kartrmaz iine Cihan cem'eyledi hep bana Tanr'nn Arslan Ali geliyor
(C)
115 Gzel k sana bir sualim var Kudret bahesinin gl nerd'olur Zhirde btnda bir kamil cansn Tanr'nn arslan ahm nerd'olur Bu dnyann varn youn bitiren Gvercin donuna girip oturan Zemheride gonca gller yetiren Kudretden aan gl dal nerdolur Yedisi srdadr ayandr bei Tedbirle bozulmaz takdirin ii yz altm alt deryann ba alayp akan su ba nerd'olur Pir Sultan ]m eydr ler yediler Erenler klcn yola kodular Cevap versin mderrisler kadlar Hak Tanr'nn arslan kulu nerd'olur
(S N E -a)
114 Horasan'dan kalkt skn eyledi Elest deminin yeli geliyor Urum abdallar akn eyledi Boand, Kevser'in seli geliyor Geldi Cebrail'e buyruldu nme Yazdlar yayld Urum'a am'a Yannca pr geldi Bekt Urum'a u kevn-i mekna dolu geliyor Urum erenleri indirdi ban Yrtt Urum'un kayasn tan Dediler Ali'dir bildiler neslin Tanr'nn Aslan Ali geliyor Urum erlerinin artt firak Dikildi ar- lnn direi Yayld sofras, yand era Hakk'n da bir kudret eli geliyor
116 Bir kii prine beli demezse Naidir naidir ne demek olur Hakikatten eriatten bilmezse Hayvann eidir ne demek olur Ben bir yr isterim boyu usull Edepli hayal hem yz sulu Gkte asldr yerde kesili Muallk tadr ne demek olur
276
277
Niin Hak'tan yd edersin zn u cihanda kar'edersin yzn Musahibe syle gizli szn Nadanlar iidir ne demek olur Mmin olan n'eyler kavgay kali rif olan seer gevheri l'li Tanr'nn arslan Hazret-i Ali Krklarn badr ne demek olur Pir Sultan A bdal m evveli hir Viran bahelerde blbl m akr Sleyman Peygamber ku dili okur rfan dillidir ne demek olur
(I A)
118 eriat evinde yetip bitmeyen Tarikata girse mslman m'olur Marifetten gllerini dermeyen Hakikate erse mslman m'olur Ezelden inanp iman etmeyen Benlik perdesini yzden atmayan ini dn temiz tutmayan Zemzem ile yursa mslman m'olur krarn bilmeyen Allah'n bilmez Yarn hirette efaat bulmaz Benlik yularn elinden salmaz Benlik ile gitse mslman m'olur u dnyann maln alp satanlar Her zaman iini rk tutanlar Ya bala katp katp yutanlar Bal kana katsa mslman m'olur Drt kapy krk makam bilip de Mridinden musahibe erip de Cesette cann l grp de Kendini sa bilse mslman m'olur Abdal Pir Sultan 'm szm kiiye Irakipler bu szmden sya Drt kapdan krk makamdan dya ftiralar etse mslman m'olur
(I A)
117 Anmdan ayrldm yamandr hlim dettir kn hli byl' olur Pir aklm ald evirdi bam Mecnn dedikleri deli byl' olur Mryi olanlar bir srra ermez Gsnde iman olan ka kymaz stne yaslanan kokuna doymaz Firdevs-i a'lnn gl byl' olur u akn atei sinemi yakt Ah ile feryadm gklere kt Gzlerimden ya yerine kan akt Yaz bahar aynn seli byl' olur Grnd gzme bu akn bab Blbl dalda sad verir harb Beni mest eyledi akn arb Dost elinden gelen dolu byl' olur Pir Sultan A bd al 'm yoldan dnmezem Dnya hret Pri elden koymazam Muhnetin sofrasna sunmazam Sa'detli Sultan kulu byl' olur
( P N B -b)
119 Gitme giden gitme sual soraym Ya ne bu dnyann stnde durur Vallhi billhi ben onu grdm Dnya Sar'kz'n stnde durur Gitme giden gitme bir dahi soram Ya bu kz neyin stnde durur Vallhi billhi ben onu grdm kz de bir saln stnde durur
278
279
Gitme giden gitme bir dahi soram Ya bu sal da neyin stnde durur Vallhi billhi ben onu grdm Sal da bir baln stnde durur Gitme giden gitme bir dahi soram Ya bu balk neyin stnde durur Vallhi billhi ben onu grdm Balk da deryann stnde durur Gitme giden gitme bir dahi soram Ya bu derya neyin stnde durur Vallhi billhi ben onu grdm Derya da ikrarn stnde durur Gitme giden gitme bir dahi soram Ya bu ikrar neyin stnde durur Pir Sultan m der ki ben onu grdm krar da imann stnde durur
(i A)
Pir Sultan Abdal m ben bir fakirim Atm Hakk'n kitabn okurum Blbl oldum dost banda akrm Nasibimiz Hak'tan verilir durur
(I A )
121
Girdim seyreyledim felek iini Bunda klara seyran kalmam Elinden aldrm gevherin hasn Bunda dertlilere derman kalmam Evlerinin duvarlar delinmi Harami girmi de kuma alnm liminden gyr lim bulunmu stat yapsndan yap kalmam Burca vermi iek gibi yetmisin Varm muhabbete gnl katmsn Farm da sonra inkr etmisin Pirlerin ceminde yerin kalmam Kahr eylemi ense yana bakmsn eytanlarn sen kalbine demisin Ana ile musahibin ykmsn Hakk'n divannda yerin kalmam Yr ile ettiim ahd-aman n'oldu Arada sylenen nefesler kald Yola hayf geldi emek zay oldu Gidelim Pir Sultan kimse kalmam
(C )
120 Sabahn seyrinde kalkar bakarm Karmda yldz szlr durur Gnahm var dey havfin ekerim Gnahm deftere yazlr durur On iki yldzn terazi lker'e kart gitti bir az Yarn maher gn tartarlar bizi Hak mizan terazi kurulur durur Hani bizim ile gezen erenler Zhir btn hikmetine erenler efaatin kimdir diye soranlar Hak Muhammet Ali grnr durur Nurdan imi Muhammed'in yaps Bismillhsz almyor kaps Korkusun ektiim Srat Kprs Kanl kuyular dizilir durur
122
> Gnl arzulad yzn grmeyi Geldim ki evvelki halin kalmam Muhabbet ederdin evvel imarla imdi de aznda dilin kalmam
280
281
Byle olduunu bilsem gelmezdim Selm verip selmn almazdm Baen mamur deil ben de girmezdim Bana bir destecik gln kalmam Gt u ellerin kervan gt Yznde benlerin fikrime dt Nice klarn bdesin iti Bana bir tas ac suyun kalmam Dayanmal Hak'tan gelen cefaya Sen lmeden ben de yetem vadeye Kfir rakip gelmi girmi odaya Bana oturacak yerin kalmam Abdal Pir Sultanm gelmi giderim Senin gibi b-vefay n'iderim Varp da bir pre hizmet ederim Dklm yapran daln kalmam
(C )
Pir Sultan Abdal 'm varmz dey Bu meydanda gitsn serimiz dey arr Beyimiz Pirimiz dey Hac Bekta, Balm Sultan gel yeti
(P N B-b)
124 Dnyadan el ek ey divane gnlm Ula bir stada, er ile gr Mridin nazarndan yd edersen ikilikten geip bir ile gr Mride yzn srmek dilersen Emrine zatna ermek dilersen Hakk'n cemalini grmek dilersen Nur ile nur olup sr ile gr Sen nefsini ldr, olagr yeksan Erler meydannda olagr kurban Yedi iklim drt kede lmekn Erenlerin srr nur ile gr k- sadklar legelmitir Alayanlar bir gn glegelmitir El ele, el Hakk'a yola gelmitir Tan kendi zn pr ile gr Pir Sultan 'm kemter kuldur ah'na Hnkr Hac bekta nazarghna Deli gnl hk ol d derghna Er olaym dersen er ile gr
(C )
123 ekilse bayraklar d kurulsa ahmz da kol kol olsa yrse Eer dln-islmda kuvvet var ise Muhammed Mustafa, Al gel yeti Lavunlar (?) baladlar nazra (?) Snalm Yaradan'a, Hzr'a Gedik Paam bel balam Vezire Cezirli Haan Paam gel yeti Sekiz bin Arnavut dokuz bin Tatar Kimi glbek eker kimi ok atar On iki bin Serdar elinde teber Yz bin Urum-Eri cara gel yeti Hani bizim ile lokma yiyenler Yiin atma binip krkm giyenler Sen lme de ben leyim diyenler Kara-donlu Polat Paam gel yeti
125 Seyyah olup u lemi gezerken Bulmadm hakkna kail olucu Muhammet Ali'den kuruldu pazar O da bize ltf-u kerem klc
282
283
Gelmi gemi iimizi bitiren Odur bizim eksiimiz yetiren Dilerim onmasn Hakk'n yitiren Yolsuza hasmdr yolun klc Yola hor bakann yamandr hali Kaldrn aradan kl ile kali Evvel ebet prim Muhammet Ali Byle gnde olur imdat edici Bekleyelim mlkn sahibi gele Mmin kullarna tecelli kla Muhammet Ali'nin kurduu yola Kalmam sdk ile nazar klc Pir Sultan m hi doruya gelen yok Ol mmin kullarn in alan yok u lemde halimden bir bilen yok Herkes kendi sevdasna bakc
(C )
127 Seyyah olup u lemi gezerim Bir dost bulamadm gn akam oldu Kendi efkrmca okur yazarm Bir dost bulamadm gn akam oldu ki elim kalkmaz oldu dizimden Bilmem amelimden bilmem zmden Akttm kanl ya iki gzmden Bir dost bulamadm gn akam oldu Yine boranland dalarn ba Akttm gzmden kan ile ya Emaneti alr ol veren kii Bir dost bulamadm gn akam oldu Bozuk u cihann pergeri bozuk Yazktr u geen mrme yazk Tkendi daneler kalmad azk Bir dost bulamadm gn akam oldu Pir Sultan m eydr ummana dalam Gidenler gelmedi haberin alam Abdal oldum ullar giydim bir zaman Bir dost bulamadm gn akam oldu
(i A )
126 Sultan Ali'm bir i geldi bama Yana yana alanacak hal oldu Malm olsun yrenime eime Ferman geldi serim yere d oldu Yeti imdadma Celli Cell'im Hnkr Hac Bekta ah Sultan Balm Efendime malum benim de halim Benim derdim cmle derde ba oldu Dervi olan kr edip oturdu Herkes kendi ksmetini gtrd Nmerdin lokmasn cm ert yetirdi Mnkirin torbas kr bo oldu Pir Sultan kaildir Hak'tan gelene kr olsun dmenimi salana Akrancn kendisinden bulana Derdim deva buldu gnlm ho oldu
(C )
128 Gnl havalanp gkte gezerken Bana zulm kanl zalimden oldu Kiinin ektii dili bels Her ne oldu ise dilimden oldu Dalara talara llesin verdi Kfire hisarn kal'asn verdi Arya bal verdi belsn verdi Ar alar bana balmdan oldu Sulanda yad avclar bulundu Arkamzdan tor ahinler salnd Ayrlk elinden cier delindi rdek alar bana glmden oldu
284
285
Hayli vakit oldu dostum kseli Gnlmz az oldu kadem basal Arkas hrkal eli asal Abdal alar bana almdan oldu Silkini silkini gitme iine Hayr eyle yranna eine rarak gelir konar bana Blbl alar bana glmden oldu Pir Sultan Abdalm Ali'ye yeter Ali'ye yeter de el etek tutar Her sabah her sabah rr ter Turna alar bana telimden oldu
(C)
130 Medet mrvet ah Vilyet gel yeti Bozuldu u lem dzelmez oldu Kimi ne eker kimisi geri Aradan adavet zlmez oldu Gzel evliyann yollar batt imdiki sofular yolu unuttu Talibin rehberden korkusu kalkt Talibi rehbere grnmez oldu Ocak olu ocandan gelince Gnahlnn gnahn sorunca Evliya buyruun doru srnce Kalkt birka kii grnmez oldu Zamaneye t vermek ne etin Ne hakikat bilir ne tarikatn Eyerlemi binmi eytann atn Elinden cdas alnmaz oldu Pir Sultan A bdal 'm gzmn ya Blk blk oldu cierim ba Evvel Hak ceminden kalkmayan kii imdi cem evine gelinmez oldu
(C )
129 Seyran edip u alemde gezerken Ah bana bir kanl zalimden oldu Yine dilim ile dtm belya Sabr edemeyip dilimden oldu Dedem bahesinin meyvesin dermi Rehbere mride kalesin vermi Arya bal vermi belsn vermi Ar alar bana balmdan oldu Alabilsem u Yezit'ten ahdimi Ko yiit ellere vermez bahtn Yaz gnnn boz bulank vaktini rdek alar bana telimden oldu Hep gzeller ka yayn yazm Kii sevdiinden yrinden azm Klc var dey yol sz kesmi Yolsuz alar bana yolumdan oldu Pir Sultanm eydr bu ii n'ider Kii ne ederse kendine eder arp barp turnalar gider Turna alar bana telimden oldu
(C)
131 Senin zn Hakk'a uyar olursa Hak sana uymaz m hey demolu Kast eder de sen nefsine uyarsan Hak sana kymaz m hey demolu Niin hari tuttun sen kemlini Yaradan yaratm hub cemalini Ettiin eylii er mlini Deftere yazmaz m hey demolu Niin Hak'tan yd edersin zn u dnyada kar'edersin yzn u hub avazn gizli szn Yaradan duymaz m hey demolu
286
28/
Cehenneme giren hem yanar r Fehmeyle akln bana dr Bunca nebileri soyan teneir l seni soymaz m hey demolu Pir Sultan Abdal m dinle bu sz Hak'tan uzaklara evirme yz lm dolanarak akbet bizi Mat edip koymaz m hey demolu
(I A)
133 Gnlmze gman koyman erenler Hm ile yldrm eytana dt Yezid'e teberra okuyan Ali icazet Zlfikar sultana dt Gruh- Naci'nin glleri heman Drt kaps vardr drd de tamam Vech-i demdedir On iki mam Ol matem aynda ol kana dt Gruh- Naci'den g urdu bizi Biz de h dedik birlikten tr Ali'nin alnnda Zhre yldz avk urup ulesi meydana dt Muhammet Ali'dir benim efendim Senin iin akn oduna yandm Tb dallarna hem elim saldm Ol kudret meyvesi bir tane dt Firdevs-i l'ya kar bu hm Onulmaz yaram a sen ama zahm Abdal Pir Sultan m oktur gnahm imdi mrvet ah- Merdan'a dt
(C )
132 Evvel batan Muhammed'e salvat Bizim dinden ulu din bulunur mu Eyyb kreyledi murada erdi Erden zge ere er bulunur mu Ahmet gkyzn cevln eyledi Ol Hakk'n didarn seyran eyledi brahim olunu kurban eyledi Ar ay gibi ay bulunur mu Sekiz deil midir Cennet kaps Ordan geer mminlerin hepisi Korkusun ektiim Srat kprs Ordan ileriye yol bulunur mu Burda gani olan orada hoca Mmin olanlarn ol taht yce Muhammet anadan doduu gece yle bir mbarek gn bulunur mu Pir Sultan A bdal m gle gel gle Amelin var ise o gelir bile Mminler Cennet'te hem gle gle Orda mnafa yer bulunur mu (i A)
134 Emanet dem de dem bir gldr Geldi dost kokusu ol gle dt dem'e klar beli dediler Feryat ile fign blble dt blis anlamad dem 'de srr Ald vechinde Hakk'n menru Geldi zuhur etti M uham met nuru Yayld leme gulgule dt Hak deyip lem den tutm uuz eli Stk ile ederiz dem 'e bel Primizdir bizim Muhamm et Ali El ele el Hakk'a silsile dt
288
hMR bULTAN ABDAL
zoe
Azzl eder mi dem'e ikrar Secde et diye Hak emretti tekrar Boyun emez gider dem'e her br Kendi bildiine bir yola dt Pir Sultan m blis kendini grd Hak lnet eyledi derghtan srd dem asl yzn topraa srd Allem elesm's her dile dt
(S N E-a)
136 Ben hocamdan byle aldm dersimi Okur idim elif dey be dey Kimse bilmez u cihann harfinden T ezelden arrm h dey Oul ssz iken zn oiken Davut sofra iken bak yoiken smail'e inen kurban saiken Kime dedi u lokmay ye dey Kimin azarlayp kimin kakdr Kimine ders verir kimin okudur Kime dedi meydan kimin hakkdr Kime dedi u meydan yu dey Fatma Ana ah Ali'nin gelini Mi'raca inerken pt elini Hakszlara koklatmazd gln Muhammed'in bergzar bu dey Pir Sultan m unda bir dolu iti ti o doluyu serinden geti Akn ateine yand tututu Kemiim hal oldu ilik su dey
(C )
135 Arslan Ali'm ah edip de alad Gzel imamlarn yasdr dey Kesti kesti cierciin dorad mam Hseyin'in yasdr dey Fatma Ana evvel grd dn Al'alad Kanber sildi yan Kei bir altuna ald ban mam Hseyin'in yasdr dey Gr ki Kadir Mevl'm n'etti n'eyledi ecir ara yerde berdar eyledi Kei yed'olunu kurban eyledi imam Hseyin'in yasdr dey eytan aldatmasn senin yolunu Selavar geldi de kesti kolunu Kular bile ir katmad tavunu mam Hseyin'in yasdr dey Abdal P ir Sultan m haslar hasn Siliyorlar gnllerden pasn Mmin olan eksin on gn yasn imam Hseyin'in yasdr dey
(i A)
137 Musahipten zn seen musahip On iki imam derghna varamaz Musahibin srrn aan musahip On iki imam derghna varamaz Musahip musahibin srrn aar Evliyalar ann hmndan kaar Dnyadan ahrete imansz ger On iki imam derghna varamaz Musahip var musahibin varisi kisi de bir elmann yars z rk kalla olsa birisi On iki imam derghna varamaz
290
PR S u l t a n A b d a l P Ir S u l t a n A b d a l
291
Musahip musahibe bulsa bahane An da srerler bir ulu hana hiri cehennem oduna yana On iki imam derghna varamaz Musahip musahibe etse bir gman Anda ne din kalr ne de bir iman efaati olmaz on iki imam On iki imam derghna varamaz Pir Sultan m bed huylardan bezili Yerden gkten umutuu zl Musahip musahiple gezse ksl On'ki imam derghna varamaz
(Z G-a)
139 Kalkt g eyledi divane gnlm Yola varmak ister yolda bulunmaz Gurbet ilde kaldm ben de yalnz Aradm gnlme srda bulunmaz Sofu gevherini yabana atmaz Yalnz sofunun ektii bitmez Kendinin kalbinden karas gitmez Himinden yapma bir ta bulunmaz Sofu kendi kendin bilmek gerektir Dnp devran srmek gerektirir Frsat elde iken grmek gerektir Oul ele geer karda bulunmaz Gurbet ilde bana neler oluptur Cier ak oduna delik deliktir Msahipsiz sofu dm gariptir Musahip bulunur srda bulunmaz Abdal Pir Sultan m dorusu vardr Harami ok gnl urusu vardr Cmle balarn bir ars vardr Ardan kurtulmu bir ba bulunmaz
(C)
138 Utu havaland gnln kuu Umaynca gnl yardan ayrlmaz Suyum ltsalar tenim yusalar Yumaynca gnl yardan ayrlmaz Usta keler gelmi tabutum ler Nazl yar gnlmden gh gelir geer Ulu terziler gelmi kefenim bier Bimeyince gnl yardan ayrlmaz Nazl yar gnlne gelmesin hat Daha yol gider mi buradan te Eersiz yularsz aatan ata Binmeyince gnl yardan ayrlmaz Pir Sultan A bdal m canm cezada Bir yiin atm yok yolum gzede Ecel erbetinden verin bize de meyince gnl yardan ayrlmaz
(P N B-c)
140 Hayalin sinemde elif lm yazar Dem gelir geer de devran elenmez Felek vurdu krd burc- barn Eser bad-i saba harman elenmez Dnya dedikleri bir snk yaydr Evveli toy dn hiri vaydr Dnya drt keli elvan saraydr Bunda konup gen sultan elenmez Yreimde vardr dert ile yara Syleyin tabibe bulsun bir are Frsat elde iken dzl katara Senin iin burda kervan elenmez
-< J -
r i K O U L IA N M b U A L
KR SULTAN ABDAL
293
Yreimde vardr dert ile firak Muradm bird id ar menzilim rak Bu dert ehline de bir derman gerek Derdi olmayanda derman elenmez P ir Sultan A bdalm artyor zarm Bir dem efendimsin bir dem sultanm Uruna fedadr bu irin canm Sensiz bu kafeste bu can elenmez
(i A)
Hocam dersi verdi okurum satr Kadir Mevl'm eksiimiz sen yetir Ksmet nerde ise eker iletir Allah bilir nerde kalr lmz inanman erenler dnya adr Gelip geen gzellerin adr Baz deirmenler gevher dr Muhabbet arkndan gelir suyumuz Kyman hey erenler bana yazktr ok tekke bekledim barm eziktir El vurulmu balarmz bozuktur imdi yapran dkt glmz Pir Sultan A bdalm burda gezeriz Muhabbete cevr- cefa ederiz Akam geldik ise sabah gideriz Kimselerde yoktur ad-u sanmz
(C
141 ah- Merdan kullaryz Mevl'dan gayr deiliz Kanaat ile yrrz ill tokuz, a deiliz Evliya gnlmz ald Kalbimiz nur ile doldu Gzlerimiz ceml grd Cennet'e muhta deiliz Evvel biziz hr biziz Heman leyl- nehr biziz Gl alm bahar biziz Biz yaz olduk k deiliz Yzlerden krklara erdik Tarikat ehlini bulduk Yedilerden haber sorduk lerdeniz, hi deiliz Pir S ultanim gn gn Szdk eridik Hak in Dnyay terk etmek in Altun olduk tun deiliz
(C )
143 Yine mihman geldi ad oldu gnlm Mihman canlar yzm basa geldiniz Kasavet kalmad bahar yaz oldu Mihman canlar yzm basa geldiniz Himmet edin bize misafir gele Yavan yahi yiye yzmz gle Byk kk an hep Hzr bile Mihman canlar yzm basa geldiniz Misafir kapnn i kilididir Ev sahibi onun gonca gldr Misafir dediin prim Ali'dir Mihman canlar yzm basa geldiniz
142 ok nn- nemek yedik hell edin Gayr size ermez oldu elimiz Bizi bilen eler ile dostlara Selm dua gndermektir krmz,
Bir kula kahretse misafir gelmez alr rpnr ektii bitmez Seirtse gitse de menzile yetmez Mihman canlar yzm basa geldiniz P ir Sultan A bdal m kayda verile Misafir ksmetin getirir bile Misafir Ali'dir sen zn dile Mihman canlar yzm basa geldiniz

Abdülbaki Gölpınarlı &amp; Pertev N. Boratav - Pir Sultan Abdal - Derin Yayınları, 1. Basım, 2010

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Abdülbaki Gölpınarlı &amp; Pertev N. Boratav - Pir Sultan Abdal - Derin Yayınları, 1. Basım, 2010

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kitabn Ad Pir Sultan Abdal Yazarlar Abdlbki Glpmarl - Pertev Naili Boratav Yaync Derin Yaynlar Molla Fenari

BRNC BLM Pir Sultan'n Zamanna, Hayatna Dair Notlar ve Menkabeleri

KNC BLM Metinler

stanbul, 29 Tem m uz 1942

Metinler ve menkabeler iin szl ve yazl baslmam kaynaklar

PR SULTAN ABDAL'IN HAYATI, ZAMANI VE ANADOLU'DA ALEVLK HAKKINDA NOTLAR

msrayla, bir baka iirinde de Pir Sultan Abdal'm ey dede himmet

3. Pir Suitann evldna dair rivayetler.

4. Pir Sultan'n blbl ldrmesi.

5. Pir Sultan'n Hzr Paa'y -veya Snn kylleri- hicvi:

6. Hzr Paa'nn evinin nndeki esrar tarlas:

8. Pir Sultan'a, idam gn musahibinin ta yerine gl atmas:

7. Pir Sultan'n Kars'a srlmesi:

9. Pir Sultan'n musahibi Ali'nin Hzr Paa'nn errinden kamas.

Sar gebe: sar karga.

11. Pir Sultanla kz kardei Elif:

10. Pir Sultann mritlerinin Pir'i ikyet etmeleri:

12. Pir Sultanla Sivas'taki kadlar. Pir Sultann kpekleri.

13. Bugn kylerde Pir Sultan'n demelerine bal ananeler:

Bu k ta la r S N E, I. de yok A A. g. e 47 S N E , I, de: " avm dr

2. Ayaklanma hareketiyle ilgili iirler

. Pir Sultan'n hayat ve menkbesine telmihler ihtiva eden dier iirler:

B- Bu iirlere dair baz tarih notlar 1. Hzr Paa hakknda:

2. ah Tahmasb ve onun Pir Sultan ve Anadolu Kzlbalaryla ilgisi hakknda:

"Mervan soyunu vuralm Padiahn ldrelim."

Pir Sultan'n Olduu phe Gtrmeyen iirler 1

iirin ABG, c. varyantndaki deiik yerleri unlardr:

PIR bULTAN ABDAL

II Pir Sultan'n Olduu pheli Bulunan iirler

KIR SULTAN ABDAL P Ir S u l t a n A bd a l

m, Burhan Toprak neri, st. 1933; c. I, s. 200, No: C XIII.).

Muhammed'in soyu, neslinden gelenler, Seyyid'ler.

("ikrar vermek" maddesine baknz)

Diriltmek (ly diriltmek):

Drt can bir kalp olmak:

("Musahip" maddesine baknz.)

Drt kap, krk makam:

("El almak, etek tutmak" maddesine baknz.)

El almak, etek tutmak:

Elest (elest) demi:

("Kal bel" maddesine baknz.)

Hakik Veliler. Hakikate erenler

Dorular, doru Erenler

(El almak - etek tutmak maddesine baknz.)

Hah (bin iekli):

A _______________ PiR S u l t a n A b d a l____________________________

Hseyjn Gazi Sultan:

Kanber: krar gtmek:

Seyranghn olmu Ar'in ycesi Dldl ss Kanber'inin hocas

Krk arn uzayan kl:

Krk arn yol:

Krklar ile cem' olmakt muradm mam Ca'fer kar yollarmza

Velilerden Krk Er. ("ler" maddesine baknz.)

Bu, bir ananeyi telmih ediyor. Fakat ne olduunu anlaya madk.

Kutub (vaktin Kutbu):

On ikinci mam. ("On iki mam" maddesine baknz.)

Musahibin hali gerek Zira A li Muhammed'dir

Nesim (Seyyid Nesim):

avu; emir getiren, bir vazifeye memur edilmi er.

Post (Padiah, Peygamber postu):

Shib zaman (Shib-i zaman):

eydi Vekkas (Sa'd-i Vakkaas):

Sahib-i zamann emri yrye Sultan kim olduu bilinmelidir

Seyr, tarikat ehlince "rya" kelimesi yerine kullanlr. R ya ya "mna" da derler.

Abdülbaki Gölpınarlı & Pertev N. Boratav - Pir Sultan Abdal - Derin Yayınları, 1. Basım, 2010

Abdülbaki Gölpınarlı & Pertev N. Boratav - Pir Sultan Abdal - Derin Yayınları, 1. Basım, 2010

A _ PiR S u l t a n A b d a l______________