BANU AVAR

Batz'mn Politikalarz Bugn de Aym:

BOL VE YUT!
13

Batz Projeleri lkede

Remzi Kitabevi

'BL

VE

YUT / Banu

Avar

Her hakki sakhdir. Bu yapitin aynen ya da zet olarak hibir blumu, telif hakki sahibinin yazilt izni ahamadan kullamlamaz.

Editr: Irmak Zileli Kapak: Emrah Apaydm

ISBN

978-97$-14-1314-7

BRNC

BASIM:

KRS1m,

2008

Bu kitabm basum2000 adet olarak yaprimzrr.

Remzi Kitabevi A.., Akmerkez E3-14, 34337 Etiler Tel (212) 282 2080 Faks (212) 282 20 90 www.remzi.com.tr post@remzi.com.tr

Istanbul

Baski ve cilt: Remzi Kitabevi A.S. basim tesisleri 100. Yil Matbaacilar Sitesi, 196, Bagcilar-Istanbul

TRT emekilerine tepekkrlerimle...

indekiler
Okura

llksz,9

Bati'nm "Projeleri" ve Birle en Avrasya, 11

Trksz Kerkk, 17 "Erbil Simrlar Arasinda!", 34

rdn'n Hagemit Kralhgi, 54

Nasir'm Misir'i ve Bugn!, 75 Lbnan: Kresel Glerin Politika Laboratuvan, 94 Suriye: "Terrist Devlet!", 115 2008 "Iran Yih", 133 Rusya'da 3. Dnem!, 151 Abhazya, Zamamn Kiyisi..., 169 "Gl Devrimi"nin Ardmdan Tiflis, 186 Kosova Aik Yara!, 213 Sudan'a Darfur Oyunul, 234 Malezya'mn "Ihmh Islam"i,259 Singapur: Uzak Asya'da Bir IsrailModeli!, 277

OKURA LKSZ

4 y1180 ksur program ve ite 4. kitap! Kendini Bati'ya adaprogram", on bakihrsa mig bazi medya mensuplarma aynast" Smirlar binleri apan destek postalanna gre Arasmda Mayis 2008'de tam 4. ylldnmnde yaymdan kaldirildi. Kk bir grup insanm byk zveriyle ortaya ikardigt bir programdt. nne konan engeller hep ok byk oldu ve bu 4 yiha byk bir blmnde engellerle baa 1kmak programi yapmaktan daha zordu. Smirlar Arasmda, demokrasi, zgrlk laflariyla gz boyamaal1;anlart, Amerika'nm "Byk Ortadogu Projesi"nin ana hatya larmi depifre ediyordu. Saldin da o oranda oluyor, program gimgekleri zerine ekiyordu. Tarafh bir programdt Trkiye'nin ta"skandal

"gereklerin

rafmdaydi,

Bir TRT yetkilisi, programm yay1ndan kaldinlmasmda sz etmigti. zi bykelilerin" yikyetlerinin etkili oldugundan Trkiye'de Trke bakiyh bir program onlan rahatsiz ediyordu. Geregi yapilacakti... Yapildi. Programm ardmdan ncelikle aileme, dostlarima sonra ekibime ve bize fedakrca yardim eden TRT ahyanlarma tegekkr bor bilirim. Ve 4 yd boyunca bizi hi yalmz birakmayan, postalan, fakslan ve teleforlanyla dikenli yollarda bize g veren izleyici ve okurlara saygt, sevgive tegekkrlerimi sunanm. Samnm en gansh program yapuncdarmdan biriyim. Bylesi bir destek az gazeteciye nasip olur...

"ba-

10
2007nin

BL VE YUT

birinci dneminde gittigim 13 lkenin hali pr mela"bl

lini bu kitapta derledim. and rule) olarak zetleIngilizlerin ve hkmet" (divide digi smrge kuralini kitaba ad olarak semigtim Ama Bertan
Abi'nin (Onaran) nerisiyle Bl ve Yut olarak degigtirdim. Smirlar Arasmda programmm son yolculuk notlarmi kapsayanbu kitapta, Ortadogu'da ngiliz eliyle yaratilan sraildevletini, Balkanlar'da, Kafkaslar'da, Afrika ve Uzak Asya'da kopyalama ahqmalarmdan rnekler sunulmaktadir. dnyanm egitli Bati emperyalizminin cografyalarinda yer alan birok lkede "Bl ve Yut" pablonunu nasil uyguladigmi anlatmaya ahytim. Bu ablon ilk kez Ortadogu'da Israil devleti yaratilarak uygulandi. halklarm Kitapta, bu 13 lkede, benzer metotlar uygulanarak nasil birbirine kirdirildigini, kompu devletlerin arasina nasil kaulaymak iin malar sokuldugunu ve bir yntemin" ibirlikiler vasitastyla nasil sahnelendigini okuyacaksmiz. Emperyalizmin baskisma bagkaldiranlari, boyun egenlerle kiyaslayacaksmiz. Gzyagive kanabulanmi; lkelerde i ve dig bedrnekler bulacaksmiz... Ve her lkede hahlarin marifetlerinden sahneye konulan oyunlarm gifresinin yzyillardir ne kadar benzer olduguna bir kez daha qaacaksimz... Bati'nm "Bl ve Yut" oyunu aslmda zay1f temeller zerinde duruyor. Halkm rgtl birligi Bati'nm oyununu bozuyor. O yzden bunca cefa, ipkence, yalan ve kan! Ama her geye ragmen, tarih, sahnelenen oyunun uzun vadede Durum, direnen halkipe yaramadigmibirok rnekle anlatiyor... larm yeni destans1rneklerine ahit olacagimizi mjdeliyor...
"amaca"
"degimez

Eyll 2008

BATI'NIN "PROJELER" YE BRLEgEN AVRASYA

Trkiye, uzun zamandir bir atep emberi iinde. Bati'da Ege, ugrayan Trkiye, gimdi gneyde Kibris, doguda Irak sorunuyla sicak Karadeniz'deki ve Kafkaslar'daki geliqmelerle karyi kargrya. Tarih, Trkiye'yi tarafim belirlemeye zorluyor. Trkiye'yi ynetenler kayitsiz artsiz Amerika ve Avrupa dayatmalariyla kendilerine yn izmeye ahyirken, dnya, tarihin en nemli ayriqmasim yaqiyor.

Emperyalist devletler ve kleleytirdikleri uluslar bir yanda, bakaldiran, diyen ve kafa tutan uluslar diger yanda, ittifak arayipmda. Rusya, inve Orta Asya Trk Cumhuriyetlerinin bir araya geldigi ganghang toplantilarma artik Iran, Hindistan, igbirligirgt Pakistan da gzlemci olarak katiliyor. Bu lkeler Afrika ve Gney Amerika'nm egitli devletleriyle dayanigma iinde, Bat1'mn emperyal politikalarina etkili cevap veriyorlar. Ekonomik ve siyasi olarak kqeyesikigm14 Bati, hirm ikiplarla ortaligi kana boyarken karpismda aresiz seyreden uluslar degil, onu tehdit eden rakiplerle karyllayiyor. Trkiye tm bunlarm iinden geerken, Amerika ve Avrupa sopast altmda, Trk halkmm ikarindan yana zgr bir politika sergileyemiyor. Dnyaya "Ben Bati'dan yanay1m!" mesaji veriyor. Condoleezza Rice'in dedigi gibi, "Trkiye, kendine verilen rolle"yeter"

ri oynuyor!"

12

BOLVEYUT

SIMH

ninam

Ortadogu bugn

Gazi Mustafa Kemal'in lkesi, tm mazlum milletlerin kurtulug mcadelesini rnek aldigi lke, bugn Amerika'nm askeri oluqumu olan NATO'nun, ABD'nin siyasi kola olarak alian Birlegmig Milletler, finans orgam olan IMFnin, ABD etkisi ve denetimindeki, Lizbon Antlaymasi'nda ortaya iktigi zere yok olmakta olan bir birligin, Avrupa Birligi'nin agir baskilari altmda mazlum milletlere karpikullamlmaktadir. Kompulariyla arasi a11makta, blgede soyutlanmasina yol aacak politikalara itilmekuygulanan projeleriyle, tipki yz yll ierde te, ayrica ncesindeki gibi blnp paralanmasi iin etnik kigkirtmalarm
"demokrasi"

merkezi

olmaktadir.

Trkiye eger tarafini dogru semez ve Mustafa Kemal'in Sadabad ve Balkan Pakt1'yla olupturdugu dengeden dersler almazsa, yakm gelecekte Bati taperonlagunun bedelini agir deyebilir. kargi sirtim Mustafa Kemal, Bati'dan gelen sert rzgrlara Dogu'ya, Sovyetler'e, Iran'a ve Hindistan'a dayayarak bir milli
mcadele rgutlemigti.

gler ve mazlum milletler olarak Dnya bugn emperyalist ikiye ayrdmigtir. Ve Trkiye tarihine yakipir bir biimde, mazlum milletlerin yanmda tarafru belirlemeli, nc yerini almah ve politikalarim buna gre olugturmahdir.

BATI'NIN "PROJELERI"VE BIRLE EN AVRASYA

13

StSAII

Amerikah General Ralph Peters'in izdigi 'Kan Simrlart' haritast

Bati, "Ortadogu" terimini, geen yzyilda Osmanh imparatorlugu'nu paralarken retti... Osmanh devletinden koparilan Filistin, rdn ve Irak, Ingiliz mandasma almmigti. Byk Britanya Smrgeler Bakanhgi ipte o zaman IstanbulBogazi'ndan Hindistan'a kadar olan blgeye "Ortadogu" denilmesini kararlaytirdi. Birinci Paylagnn Savaqi sonrasi, Ingiliz istihbarat Servisi'nin Ortadogu uzmanlarmdan Thomas Edward Lawrence, yani meghur Arabistanli Lawrence, Ortadogu'da gsterdigi olaganst abalarla, smirlarm cetvelle izilmesine ve yapay lkeler olugturulmasma katki sagladi. Ortadogu'da bu devletikler olugturulurken Bati'nm ikarlarin plandaydi. Smirlar izilirken cografi, etnik ve tarihi etmenler gz ardi edildi. Osmanh'dan arta kalan blge her an kariytirilabilir ve kolayhklaynlendirilebilir bir hale getirildi, Bugn izilen yeni Ortadogu haritalari gemigin devamidir... Emperyalist Batili devletler, Balkanlar'dan Kafkaslar'a, Dogu Akdeniz'den Iran Krfezi'ne, Afrika'dan Uzak Asya'nm ilerine uzanan bir alanda yeni smirlar izmekteler... Ortadogu'yu gekillendirenler, bugn dnyanin pek ok yerinde yeni srailler yaratma pegindeler.

14

BL VE YUT

tabii kaynaklar bakimmBalkanlar'da her yani kadan na boyadd tan sonra Kosova'yi Balkanlar'm Israil'i ilan ediyor. Kafkaslar'da Grcistan't turuncu darbeyle gekillendiriyor. Kafkasya'ya bir "Israil" mevziliyor. Bati, her cografyada bir "Israil" istiyor. Osmanh topraklarmda, Filistin yurdunda, Israil devletini Britanya Kralhgtelleriyle kurmuytu. Ortadogu trajedisinin baglangi noktasi Filistin topraklarimn yagmalanmasi ve Yahudi devletinin olugturulmasi projesiydi. ilk "Byk Ortadogu Projesi" Birinci Dnya Savagi'yla hayata geti... Bati, nce Arap alemini soyagacma gre blecek, Arabistanh Lawrence'lar vasitasiyla Trklere kargi ayaklandiracak ve 50 ydhk bir srede kendi kalesine yer aacakti. Israil byle dogdu... Aym model Hindistan'da, Malezya'da, Lbnan'da, Irak'ta da sahneye kondu... Israil rahat bir nefes alsm diye, birlegmeye ahpan Araplar parampara edildi. Snni-gii atigmasi krklendi... Medeniyetler atigacak, petrol cografyasi denetime almacakHiristiyan Bati dnyasi, enerji
ve

zengin lkelerde terr estiriyor...

ti... Ortadogu'da kilit lke

Israil'di... Ona yakin

ve ondan

uzak

olanlarm duruqu nemliydi. Bu cografyada bazi lkeler

birleytirilmeye, bazilari blnme-

rneginrdn Filistin'le birlegmeli ama Irak e blnmeliydi... K1bris tek bir yerden ynetilmeli, Lbnan ve Suriye blnmeliydi. sylemi yayllmah, her lkenin "AmeHer lkede
"demokrasi"

ye ahquacakti...

rikahlari"

olmahydi.
"kutsaldi"!

Kuzey Irak'ta, igalin adi"ihtilal"dil Amerikaldar kurtariciydi. Kerkk Bazilari iin Amerika kurtaricidan da te l Meclis Baykan1Rizgar Ali, Bush iin "O bir melektir!" derken aka etmemigti. Ayni sylem, bagtmsiz yapdiveren Kosova'daki Arnavutlar iin de geerliydi...

BATl'NIN "PROJELERI"VE BIRLESEN AVRASYA

"demokrasi"

15

Amerika, Kosova'ya da getirmiyti. Kosova bir anda bagimsiz yapilmigti. Geri ekonomisi, siyaseti, hatta yargisi ve savunmasi tmyle Batfya baghydi ama yine de bagimsizdil Bagimsizlik ilani kutlanirken, mecliste Amerika ve Avrupa Birligibayraklari altmdalardi. Milli mary yerine Avrupa Birligi'nin mzikal sembol olan Beethoven'in 9. Senfonisi'ni dinliyorlardi. Deniz agiri bir Amerikan eyaleti daha kuruluvermigti. Kosova pandoranm Balkanlar'daki Israil'di. "Bagimsiz" ilan edildiginde kutusu ailmigti. Romanya'da yayayan Macarlardan, Ispartya'mn Basklarma ve tabii Abhazya ve Osetya gibi Kafkas halklarmdan Transdinyester'e, Bosna'daki Sirp Cumhuriyeti'ne ve Kuzey Kibris Trk Cumhuriyeti'ne kadar uzanan bir yelpazede isteyen halklara ne cevap vereceklerdi? Yamt pu oldu: gimsizhk" "Kosova bagkaf' Batili gler, gerek Balkanlar'da gerekse Kafkasya'da kendilerine bagladiklariynetimleri ynlendirirken ama tm zenginliklerin yatag1 Avrasya cografyasmda denetimi saglamakti. Bunun iin henz denetleyemedikleri bir deniz kalmigti: Karadeniz. Tm abalarma ragmen Bati, Karadeniz'e yerlegememigti. nlerinde Montr ve Batfya yakasmikaptirmamig, Karadeniz'de kiyisiolan
"ba-

lkeler

vardi.

Bir are buldular ve 4,5 milyon nfuslu Grcistan'm turuncu lideri Saakapvili'yi kulland11ar. 75 bin nfuslu Osetya'yi iqgaleyeltenen Grcistan, kargismda 140 milyon nfusu olan Rusya'yi bulacakti. Bunun ardmdan Bati, magdur olan Osetlere yardim iin kollari sivayacakti. Yardimi ne hikmetseAmerikan donanmasmm son sistem silahlarla donatilmig donanmasi taplyacak Karadeniz'e gireceklerdi. Osetlere yardun amactyla ve gelen donanma, Grcistan'm Batum Limanfnda bekleyecekti. Amerika nihayet Karadeniz'e de girmipti ama bu kez kargismda birlegenbir Avrasya vardi. SSCB'nin yikilmastyla tek kutuplu kalan dnyada, farkli g dengeleri kimildamaya b aplamigti. Ekonomisi, siyasetive ordusuyla bir lkeler toplulugu Batfya kargi duruyor; 2008'de Amerikan ve Bati politikalarmi tersyz
"uluslararasi"

"mecburen"

16

BLVEYUT

eden bir Asya yavaa ayaklan zerine kalkiyor... Batihemen her lkede basm yayin organlarmi denetimde tuttugundan bu geligmelerden yeterince haberdar olamiyoruz ama haberdar olduklarimiz, Avrasyah liderlerin Bati'ya taviz vermedigini gsteriyor. Abhazya ve Osetya'nm Rusya, Kafkaslar'da ikarilan kargaaya, verdi. Tacikistan'da tm ganghay tamyarak bagunsizhgmi cevap lkelerin yesi Hindistan, Pakistan Igbirligirgt yanssira; Iran, ederek gibi gzlemci lkeleri de davet biitoplanti yapt1... Bu, ykselen bir kutbun gvde gsterisiydi... Dnya sicak geligmelerin tam ortasinda iki kargit kutba ayr191anlayor. Bunun, gemigin Soguk Savag yillarina benzemeyecegi okB1ak kemigine ok daha yuksek. gihyor. Bugn isi halklarin tan dayanm14. Tehdit altmda olan Avrasya, Afrika ve Gney Amerika'yla baglari sikilagtiriyor... Rusya, in, Hindistan ve Orta Asya Cumhuriyetleri aralarma Iran't da ahyor... Avrasya stratejik ortakhklarla Batfya karyikenetleniyor... Bati, Avrasya'da yer alan lkeleri blp paralamay1, halklar dkmeyi" ve bylece kendine yarayana kolayca el arasma koymayi hedefliyor. Simdigelin, Ortadogu'dan, Balkanlar ve Kafkaslar'a, Afrika Uzak Asya'da ailan asit deliklerinin durumuna bir bakalun. ve Tarihin bu dnemecinde mazlumlarm ve zalimlerin mcadelesine tamk olahm... 2007 Eyll ile 2008 Mayisi arasmda gzlemledigimiz 13 lkeden notlari ilginize sunuyorum. lyte Irak'm Kerkk'nden, Sudan'm Darfur'una, Kosova'dan Singapur'a "Bl ve Yut" projeleri... Yeni"Israil" ablonlari! Ve giderek bilinlenen halklarm kresel rzgrlara karyibirlegmeabalari...
"asit

TRKSZ KERKK

Eyll 2007 Yolculugu Kerkk deyince aldmiza ne gelir? Birileri oraya "Irak'm Kosovasf diyor. Bagdat'daki katliamm beteri, Kerkk, Telafer Diyala gibi Trkmen kentlerinde de sessiz sedasiz sryor. Kerkk bir laboratuvar... Byk gler, tipki yz y11nce oldugu gibi, topragm stndekileri yok edip topragm altml ele geirmeyi hedefliyor. Hedef byk. Kerkk, Irak petrollerinin byk bir kisoma sahip. Herkes bakayanindan ekigtiriyor!

TRKiYE JRAN
-

Musul Kerkk

KKlC RK SIJRiYE

Ba dat

IRAK

SUUDi
ARABiTAN
BVY2

18 I

BOL VE YUT

Eski Trkmen kenti Kerkk, birileri iin Krt blgesinin kalbi! Digerleri, "Mezarhklara, henz yok edilmemi; Osmanh izlerisokaklarm isimlerine, konuqulan dile, ne bakm!" diyor. lelerin,
detlere! Ama nafile...

Etnik ve dini ayrim Bati'mn kihciylagekilleniyor. Savaym ortaKerkk'te bir demokrasi oyunu oynamyor. Meclisler kuruluyor, valiler atamyor, mahkemeler yap1hyor... Amerika Kerkk'e girdigi gn nfus ve tapu daireleri yakihmytt... imdi Kerkk'e yeni bir kimlik biiliyor. 50 derece altmda yanan Kerkk'te bir sonbahar. Merkezden tahvaroplara dogru gidiyoraz. Kerkk Il Meclisi'nce tarafimiza zirhh sis edilen korumalar ve ara, tozlu yollarda zigzag yaparak ilerliyor. Kameramamm Ismail Dostoglu'nun yznde o gne kadar grmedigim bir ifade. Sikmtih grnyor. "Buna binmemeliydik!" diye fisildlyor. "Bunlar koruma aralari. Pusulara en ok hedef olanlar." Arkada, Ismail ile bir gvenlik grevlisi arasmda oturuyorum. nde arabayi kullanan Krt gvenlialtm saatine bakiyorum. Sonra da Ray Ban gzlklerine... gin Kerkk 11 Meclisi'nden 30 km uzakhktaki stadyuma, son hizla, arabadaki her kpeye arparak, devrilip dogrularak on dakikada geliyoruz. Terk edilmig bir stadyumun kapismdan ieri giriyoraz. Her yanda zayif, hasta, bitkin ocuklarm yaglanmig gzleriyle kargilaiyoruz... Arap, Asuri, Krt ocuklar... Bir stadyumun iinde yaoktan geride birakmiglar. Bey amaya ahqiyorlar. ocukluklarmi yaymdakiler bile bin yaymdaymig gibi. ocuk bedenlerinde iqgalin agir izlerivar. Derileri buruguk, gzleri yzlerinin yarismi kaplamig, vcutlarmda garip lekeler, ayak bileklerigig... Ellerinde kurumuy ekmek paralari, gaz bidonlarma doldurulmuq pis sulardan iiyorlar. Kameray1 grnce kocaman gzlerindeki ifade deagtzlari glyor, poz veriyorlar. gipmeden Stadyumu evreleyen merdiven altmda bir aile. Drt adet yer yatagt zerinde halsiz yatan oculdar. Onlar drt yildir stadyumda yapyor. Yerde kuratulan ekmekle besleniyorlar.Birinin sirtmda ye belinde garip ikintilar var. Annesi aresiz, srekli glmsyor... "Bizi buraya getirdiler sonra da unuttular!" diyor.
smda

TURKSUZ KERKOK

19

Kerkk l Meclisi n

Onlar buraya degi ik yrelerden getirilmig binlerce, on biniergmenden bir kismi. "Krt Kerkk" iin oynanan oyuKrt ce kurbanlari. nun Kerkk Krt Ynetimi, onlar1 gazetecileregstermek iin zel gayret sarf ediyor. Bylece Kerkk'n ne kadar "Krt" oldugunu gstermig oluyorlar. Buraya lmcl bir oyunun aktrleri olarak getirilen halk, adidenen bir deneyden geiyor... Burada su yok, yena mek yok, elektrik yok. Kerkk, bir petrol denizi ama benzin yok... Burada lm, korku, baski, cinayet var. Burada gzaltivar; burada hastahk var; kairma, tecvz, kaybolma var. Burada korumalar, zirhh aralar, silahlar, silahlar var... Dnyanm gz degil petrole odakh...
"yaamak"
"insana"

Kerkk, Petrol Denizi!

lygalden nce, Irak petrollerinin neredeyse yarisi Kerkk'ten iktyordu. Kerkk, Irak'm belki de en zengin kenti.

20

BOL VE YUT

Krdistan hayalini pompalayanlar, ekonomik olarak Kerkk'e gvenmiglerdi. Amerika'nin eski Irak istihbarat ekibi baykant Wayne White, sz et"Kerkk'te kendikendini tagiyan bir ekonomikurmaktan" migti. Hayalleri gerekleymemigti ama ahymalar devam etmekteydi. nkKerkk bir petrol deniziydi. Hesaplara gre sadece ihtiyacun kargilayaKerkk petrol, Amerika'nin 40 yilhk getrol bilirdi! sorunu" bu yzden yaratilmigt1. Ortadogu bir asirdir, bu yzden hedef tahtasiydi. lerde birbiriyle mcadele eden gruplar yaratilacak, birbirlerine karpikullandacak, sonra yeniharitalar ortaya ikacakti. ran-Irak savagi ite byle baglam14ti.Amerika, nce Saddam'1 iran'a saldirtmig ardindan Irak'i hedef almigti. Glenen Irak'a karyi, Krt gruplar kullamlacakti.Krt grupSaddam, yine Bati'dan aldilar Bati'mn gcyle ayaklanmca, silahlari Halepe kullanacak; katliamiyla adun tarihe gikimyasal yazdiracakti. Dnya Halepe'de katledilen Krtleri duyacak ama Altinkpr'de katledilen Trkmenlerden kimsenin haberi olmayacakti. 1991'de Saddam'a bagh gler, kuzeyde tm Trkmen kentlerini ele geirdi. Yz binlerce Irakh gmen Trkiye'ye ve Iran'a
"gark

akm etti.

Ortadogu'da Bir

Israil Daha!
"gvenli

Tm bunlar olup bittikten sonra, 5 Nisan 1991'de, Birlegmig Milletler devreyegirecek ve Irak'ta 36. Paralel'in kuzeyini blge" ilan edecekti. Blgede ikinci lsrail'intohumlari atilmiyti. Gvenli blge haritalari anlagihr gibi degildi. Zikzak izilerek sadece Krt blgeleri himayeye almmigti. Irak'm Yahudileri Krtler olacakti. Musul 36. Paralel'in zerinde olmasma ragmen gvenli blge digmda kalmig, Talabani'nin egemen oldugu Sleymaniye ise 36. Paralel'in altmda olmasma karqm gvenli blgeyedahil edilmigti.

TRKSZ KERKK

21

Telafer, Musul, Kerkk, Altunkpr gibi genig Trkmen blgeleri tamamen Saddam'm insafma terk edildi... Irak Milli Trkmen Partisi de Trkmenlerin haklarun korumak ve savunmak amaciyla iyte o dnemde kuruldu. Kerkk'n tm bu degigimin iinde zel bir rol vardi. Trkmenler nce Saddam'in baskis1yla nefes alamaz hale gelecek, kuzeydeki olugum geliytikten sonra Kerkk zerine oyun devreye girecekti. Kerkk' elinde tutan, Irak'a sahip olurdu. Irak'ta bir Krt oluamu ancak Kerkk' Krtleptirerek olastydi. 2003 igaliyleKerkk ve tm Trkmen blgelerindekatliam ve yikim nfus ve tapu dairelerinde bayladio nedenle. Kerkk Stadyumu'na gelirken kilometrelerce sren yeni inaatlarm nnden geiyoruz. Ykselen yerleyim yerleri bana Filistin'i, Kuds ile Ramallah arasmi hatirlatlyor. Yakinda burada, Krt ve Trkmen yerlegim blgeleri arasmda gvenlik duvarlari ykselirse agmam. Amerikan yardunlari konut projeleriyle geliyor. Kerkk'n evresinde ingaat patlamasi yaamyor.

Yetkililer, yeni gelenlerin, Saddam'm 1957de Kerkk evresinden g ettirdigi Krtler olduguna iddia ediyor. Saddam'm, 1957de Kerkk evresinden ge zorladigi Krt nfus 11 bin civarinda. Yeni gelenlerin sayisi nfus rakamlarmdaki istatistikler gz nne alinirsa, bunun en fazlabe; katt olabilir. Irak Trkmen Cephesi'nden yrtme kurulu yesi Cemal gan, gelenlerin sayismm 650 bini getigini sylyor: "1957de Saddam'm baskisiyla,nfus zerinde oynandigi, gi-

denlerin yerine Araplar yerleptirildigi dogru ama bagka soru igaretierivar. Gidenlerin tm acaba Krt myd? Saymm 11 bin civarmda oldugu nfus kayitlarindabelli.Ama gimdi Kerkk'e getirilen yz binlerce Krt'un, o zaman surlen aileler olup olmadigt belli degill Yeni g dalgas1Amerikan iggalinin ardmdan bagladi.4 yllda Kerkk'e getirilen 600 bini akm Krt nfusla, kent nfusu, 4 yllda 800 binden bir buuk milyona ulagt1... Sefalet, hastaliklar,
ahk, susuzluk

byyor. Sitma, verem kol geziyor."

22
I

BOLVEYUT

Tipki Filistin Gibil Kerkk Stadyumu'na p gibi atilmig insanlar, yetkililerin ezberlettigi cmleleri tekrarhyorlar: Alikla terbiye edilmig bir kadin, gzlerinde sorular, kamera ona dner dnmez bir irpida "Biz Kerkk'teydik. Saddam bizi Erbil'e kovdu sonra tekrar buraya geldik" diyor. 1987de Erbil'e gitmeye.zorlanmiglaidi. 1957'de g ettirilen ailelerin uzantisi olduklari iddia ediliyordu. Ama buraya gelenleakrabalari, rin ellerinde ne tapu kgitlari, ne mezarhldarda ne de Kerkk kltrne aidiyetleri vardi. Stadyumun bir kpesinde, bunaltici sicakta su bidonlari tagiyan bir adam. O da drt yildir stadyum sakinlerinden. Refah iinde yagayacaklarina dair ok szler verildigini sylyor. Stadyum yolunda yeni inga edilen 600 konutu grp grmedigimi soruyor. Amerikan yardimlari nce 8 bin ev projesi iin baylamigti. Gerisi de gelecekti... Kerkk'e yerlegen Krtler abad edilecekti. Verilen vaatler bunlardi. Ama iyte bir stadyumun taplari arasma sikiqmi; yzlerce insan ve diger binlercesihastahk ve lmle burun burunaydi... Bir baba, ince bedenine gre orantisiz byk elleri havada, kisik ses-

le konuquyordu:
"Bize yaanacak bir yer versinler, yayayahm. okok zor duperian burada. Eskiden Saddam dgocuklarimiz mandir diyorduk ama gimdi dyman kim?" Oyun, anayasamn 140. maddesiyle devam etti. Bagbakan Maliki 140. madde, derhal uygulamaya gemezse etnik k1y1mbaylayacagmi sylemigti. Krt yetkililer, Kerkk'n Krtlgn ispatlayacak bir referandum pegindeydiler. Trkmenler ve Araplar baski altmda, cendere iindeydiler.
rumdayiz.

"Kerkk Krtleymeli! Trkmenler Gitmeli!" Neydi qu meyhur 140. madde? Irak Turkmen Cephesi yrtme kurulu yesi Cemal latmigti:

an an-

TRKSZ KERKUK

23

"Anayasanm 140. maddesine gre, agamah bir degigimngrlmgtr: ncenormalleytirme denen sre yaanacak, ikingidileci olarak nfus sayimi yapilacak ve sonunda referanduma cektir. Normalleptirme dediklerisrete, Saddam dneminde g tekrar geriye dnmesi, arazilerin edenlerin veya g ettirilenlerin sahiplerine geri verilmesi ve degigtirilen idari smirlarin yeniden eskiye dnmesi saglanacakt1." Bu ve benzeri kararlar dnyamn pek ok yerinde BM uzmanlan eliyle anayasalara konuluyor, hedefler erevesinde uygulamaya geiliyordu. Trkmeneli partisinden Ali Mehdi Sadik, niyetin bagmdan beri belli oldugunu sylyor: "Blgede ilk ldrlenler, nfus ve tapu memurlanydi, iggalin ardmdan nce Kerkk nfus mdr ldrld. Olmsebebi kayttlarda yok. Ardmdan Musul nfus mdr ldrld. Neden? nkKerkk'te ve Musul'da demografik degigim yapilacakti. Bunlar dnyanm gz nnde oldu..." Ali Mehdi Sadik'm Kerkk11Meclisi'ndeki odasinnde peripan bekleyen insanlari izliyorum. Gzleri yagh bir kadm, uzun siyah giysisinin etekleri paralanmig, ayaklari yarah. Ali Mehdi Sadik, drt yildir blgenin zengin ve egitimli ylldirildigim Trkmen nfusunun kairildigini, ldrldgn, anlatiyor. Yali kadm yemenisini gzlerine bastiriyor. "Mesela son bir iki yilda ka1rilan Trkmen igadamlari, toplam milyon dolar fidye demigtir. Doktorlar mesela, Kerkk'teki 5 aiTrkmen doktorlarm hepsilmle tehdit edilmiplerdir. ogu, meslek lesini yurtdigma ikartmiptir. Mhendisler, diger yksek memleketi terk etmigtir." erbabi olanlar ayni darumdadir. ogu, Nuriye fisildayarak anlatiyor. O, her hafta il meclisinde Trkmen temsileilerin kapist nne birikenlerden sadece biri. "Kaymmi evden gtrdler. ocugu var, elimden bir gey gelmiyor. Gittim Sleymaniye'ye, beq dakika gsterdiler onu bana. Bir haftance Erbil'e gnderildigisylendi. Erbil'e gittim, orada yok..." Sirada bir bagkakadm... Elmas Hamm oglunu ariyor. Bir gece ansizin kaylplara karigan oglu yzlercesinin arasma bir isim olarak

kaydoluyor...

I
I

24

BL VE YUT

"Oglum geen yd Bagdat'ta aligiyordu. Okumuy, egitimli bir adamdi. Orada 6-7 ay kaldi. Sonra bir telefon geldi. Bir arkadayi oglumun kayboldugunu syledi. Babasi, kardegi,arkadaqlari apar topar Bagdat'a gittiler. 10 gn sonra haber geldi. Oglum iin 500 bin dolar fidye istiyorlardi." Trkmenler zerinde baski ve zulm yogunlaym14ti. Plan buydu... Trkmenler gidecek Kerkk Krtl yecekti. "Kalamizi Aldilar, Balamizi

aldilar..."

Mazlumdan zalime dngenler tarihte sik grlr. Barzani agireti, blgedeki onlarca agiretten biriydi. Ydlarca Bati'dan aldigi destekle byyp, geligti. Blgedeki tm Trkmen agiretlerini zorbahkla sindirip dagitti.limdi 1991'de atilan tohumlarm meyvesini ylylyor. Onlarca agiretten biri olan Barzani agireti, artik resmi kurumlari, bayragi, peymergesi ve parlamentosu olan Krt blgesinin hkimi. Bir zamanlar Krt, Trk, Arap tm kentlilerin Trke konuptugu, Trkmen okullarma gitmenin ayncahk oldugu blgede, gimdi "Krdm" demek en zor kapdari a1yor. Trkmen okullarmda bile Krte egitim zorunlu kilmdi. Trkmen halk arasmda, Krt kkenli oldugunu syleyenlere rastla"aslmda"

n1yor. olugmasiyla, Trkmenler ya Krt yerel ynetiminin yok sayihyor ya da oyuna bir kenarmdan katihyorlar... Kerkk Kalesi, kylerden zorla g ettirilen Krt nfusun yaam alani olmuy. Taglarl bir bir sklrken, eski bir Trkmen deyiqini mirildaniyor Kale: "Kalamizi aldilar, balamizi aldilar, daha can ekiirken salamizi saldilar..." Binlerce yllhk Kerkk, tarihinin en karanhk dnemini yay1yor. Cemal San "Trkmenler diglanmigttr!" diyor. "Siyasi denklemden diglanmiglardir. Kerkk Trkmenlerin kalesidir, zbe z Trkmen pehridir ve burada da Trkmenler diglannnglardir. Ama, Trkmenlerin milli kimligini ortadan kaldirmaktir. Irak iki milletli bir devlettir tezi ileri srlyor: Arap ve Krt!"
"resmen"

TRKSZ KERKK

25

Bu cografyada Trkler istenmiyor. Bu topraklarm asd sahiplebirilerini korkutuyor. O yzden Trksz Irak dgleyenler, tipkt Trksz Kosova, Trksz Yunanistan, Trksz Makedonya dgleyenlerle ayni paralelde. nk Batt'am hedefi bu ynde... Araplar ve Krtler! Araplar Irak'ta devletten aldiklari gce, Krtler Bati'ntn himayesine sahipler. Her iki halkm da silahh gc var. Trkmenler, korumasiz. Silahh gleri darmadagm edilmig, Trkiye'den umudu kesince aralarmda blnme hizlanmig. Ali Mehdi Sadik diyor ki: kipilik milis gcmz vardi. Amerika, Irak'a girdikten sonra milis gler dagitildi. Trkmen milis gc silah teslimine zorlandi. Anayasa gereke gsterilerek bu yapildi ama iqte gryoruz, Ramadi'de milis gler Amerika tarafmdan korunuyor, silahlandirdlyor!"
ri
"1600

"Silahsizlandir, Bl ve Yok Et" 1995'te Kerkk'teydim. Trkmen kargitibir televizyon yaymi

sonrasmda neler oldugunu grmgtm. O zamanlar Trkmenler rgtl bir gt. Televizyon programmi protesto etmek iin

televizyon binasma yzlerce Trkmen yrmgt. Ya qimdi? Erbil'deki Bagunsiz Turkmen Hareketi Bagkam Kenan pakir "Bizi parampara ettiler" diyordu. zeyiragah, "Erbil'de 11 Trkmen kuruluqu var. Krt idaresine bagh Sleymaniye blgesinde ise 56 Trkmen adma ahyan taraf var." "Bu kadar ok blnmeyi neye baghyorsunuz?" diye soruyorum.

One egilip mavi gzlerini kisiyor "Zayif karakterliinsanlaruniz var!" diyor. "Para peginde'koanlar var. Kendisini, halkim satanlar btn milletlerde var, ne yazik ki bizde de varl"
Kerkk'te Trkmeneli Partisi Bagkan Yarduncist Ali Mehdi Sadik, dig gleri iaret ediyor: anda Irak'ta 3 milyon Trkmen var ama 3 milyon da Trk asilh insan var. Bu byk bir gtr. O nedenle Trkmenlerin birligi, Amerikan glerini de, Krt otoriteleri de, Arap ve iileri de korkutmaktadir."
"u

26

BOLVEYUT

Amerika'nin destegiyle Kerkk'e el koyma operasyonunu yrten eski peymerge, Kerkk il Meclis Baykam Rizgar Ali alayci bir slupla durumu zetliyordu: "Kerkk Kardeglik Birligi, Kerkk' Krt blgesi iinde dgnyor. Trkmenler, Kerkk'n bir Trkmen kenti oldugunu dgnyor. Irakh cumhuriyetiler ise Kerkk'n bir Irak gehrioldugu konusunda israrh. Problem buradan baghyor. Hepimiz farkh dgnyoraz!" Farkh dgnceler, farkh ikarlar vardi. Krtler, Amerikan destegine sahipti... lyi rgtlendirilmiylerdi. 41 koltuklu il meclisinde ogunluk ellerindeydi. Trl oyunla yzde 60 oy toplam14lar, Trkmenler ise yzde 18'de kalmiylardi. Kerkk'te il meclisive valilik oldubittiyle Krtlerin denetimine geivermigti.

11MeclisBaqkam Rizgar Ali, yapma iekler, aynalar, danteller, oymah koca koltuklarla ssl makam odasmda arkasma kaykilm14 Kerkk'n stats hakkmdaki dgncelerini sirahyordu: "Kerkk'n stats tamamen Kerkk halkmm karanyla gekillenecektir." Szn kesiyorum: "Siz kipisel olarak ne dgnyorsunuz?" dpn"Ben Kerkk'n Krdistan'm bir parast oldugunu statyle yer almazel iinde Kerkk, Krdistan bir Ama yorum. hdir." Fikrini uzun uzun gerekelendiriyordu. Onun Krdistan olarak tarif ettigi blge, ashnda Trkmeneli'ydi. Telafer'den baglar, bir gerit gibi Diyala'ya kadar uzardi. O blgedeki tm adlar Trkeydi, mezarhklar ay ylldiz nakigh, camiler, kaleler Trk kltrnn yansimastyd1. petrol denizi Kerkk'n, "IkinciIsrail" Krdistan'm paimdi olmasi isteniyordu. makinesi ra Krt ynetim, Kerkk'n son statsnn belirlenmesi iin halk oylamasini art koquyordu. Krt yerel ynetiminin bagkani Mesut Barzani, bu geciktirilirse istikrar ve banym tehlikeye girecegini aika sylyordu!

TRKSOZ KERKUK

27

"Normalleyme..."

Ne Demekse!

Halk oylamasmda istenen sonucun alinmasi iin gereken her ey yapihyordu. Zorla Kerkk'e g ettirilen ve vaatlerle kandirilan Krt kyller; yeni makamlar ve ayricahklar teklif edilen eski pegmergeler, yeni gvenlikler; kaakilikla iadamhgi arasmda dolaanlar, Amerikan direktifleri dogrultusunda rgtleniyorlardi. Kerkk'te anayasanm 140. maddesinin uygulanmasi buyuruluyordu. Maddeye gre, nce adi verilen sre gerekleytirilecekti. 700 bin insanm ldg, 1,5 milyon insanm sakat kaldigt, 2 milyon insanm vatanmdan g ettigi bir lkede ne anlama geliyor, kimse bilmiyordu... altmdakitopraklarBu soruyu Rizgar Ali'ye sormuytum: "gal da nasil olup da normallegmeden sz edilebilir ki?" Kaykilmig, burnu havada tavriyla, eski pegmerge yeni politikaci olarak, pantolonunun t izini parmaklari arasmdan geirip
"normalleytirme"
"normallegme"

muhtegem
"lygal

bir cevap vermigti: mi? Ne iqgali!"

"ihtilal"di.

Arapay1 gayet iyi bilen bir halkin igalin anlamim bilmemesi olasi mi? Ama iggalin adi burada lygaleortak olanlar, olmaliydilar. sempatik daha bulmuy ihtilal szn Kerkk l Meclis Baykam Rizgar Ali szne devam etti... "Biz Irak'i kurtardigi iin Amerikan hkmetine tegekkr ediyoruz!" "Sizi ok sevdikleri iin mi kurtardilar?" diye soruyorum. Alayc1tavruna aldirmadan devam ediyor: "Belki onlar da buradan bir fayda saglamig olabilirler. Irak, ok stratejik bir blge. Sadece petrolden ibaret degil. Bizim jeopolitik neve jeostratejik mimiz de var." Irak Trkmen Cephesi'nden Cemal gan,"Dogrudur. Amerika sayesinde zgrlegtiler. Irak resmi olarak degilse de artik paralanmigtir" diyor. kuzeyde isimsiz bir devlet var. Deklare edilmemig bir devlet! Ayrica, lke siyasi cografyayla degil, begerismirlarla blnmy durumda. Bugn artik iiblgesinden Snni blgesine gemek imknsizdir."
"imdi

28

BOL VE YUT

Iqtebylebir ortamda,

"normalleyme'den,

sayimdan,

oylama-

dan bahsediliyordu. szde seBagimsiz Trkmen Hareketi Baykant Kenan gakir, imleri anlattyordu: "Ikiseimde de byk sahtekrhk oldu. Birleymig Milletler'in, koalisyon glerinin gz nnde Krt kardeplerimiziki defa oy kullandilar. Szde Krdistan'da binlerce kiyi sahte oy kullandi. Kerkk'n demografisibozuldu, nfusu bozuldu." 140. madde, dayatilan bir anayasanm Kerkk'e bitigi elbiseydi... nfus say1Anayasanm bu maddesine gre, edecekti. referandum takip bir yapilacak Sonra ve Kerkk sami nihayet olmadi. bulacakti. Hibiri Kerkk bu partlarda norhibini mallegemedi! Nfus sayimi Mart 2007deydi. O da gerekleymedi. Referandum ise ileri bir tarihe ertelendi. 2008 yazmda, hl bir Tam tersine, zm bulunamamig, Kerkk Trkmensizleptirme operasyonlarison hizla devam etmekteydi.
"normallegmeyi" "normallegememigti!"

Sevr'den BOP'a Aym Oyun! Gariptir, 100 yil ncede bu blgede bir referandum istenmigti. Bakahm onlar kimdive nas11bir karar vermiqlerdi? Osmanh imparatorlugu attrdayarak kmp, Trkiye Cumhuriyeti kurulmuqtu. Yeni cumhuriyetten kopar11acakson para Musul ve evresi olacakti. Musul, Lozan Konferanst'nda 23 Ocak 1923'te masaya geldi. Musul'da yaayan 500 bin kiqi, Anadolu'ya baghydi ama Ingiltere'nin gz siyah altmdaydi. Anadola, daha yeni iktigt savaytan yorgan, Ingiltere'nin Musul oyunuyla kargilagmigti. birakmakti. Musul soruIngiliz oyunu, sorunu srncemede nu, Milletler Cemiyeti'nin kararma birakildi. O zaman Trkiye, cemiyete ye bile degildi. Cemiyet yanhydi, emperyal amalarla kurulmuqtu. Trk heyeti, Lozan'da Musul halki iin bir halk oylamaslnerdi. Orada yayayanlar geleceklerini kendileri tayin edeceklerdi.

TRKSZ KERKUK

29 Gerekesi ilginti.

neriLord Curzon tarafindan

reddedildi.
verme

ahykanhgi yoktu. O nedenle, oylamanm Yanhy sonu iamacmi anlayamayacaklardi! kabilirdi. Referandum talebi reddedildi! Lozan'da Musul meselesi masaya geldigi anda, Anadolu'da ngilizeliyle rgtlenen Krt isyanlari ey zamanh olarak patlak vermigti. Musul kurtarilamadi... Yeni cumhuriyet, bir yandan Krt isyanlariyla bogauyor,

Curzon'a gre, blge halkimn oy

bir yandan Dyun-u Umumi baskisiylakargilapyordu..Sonunda

Ankara Anlagmast imzalandi. Milletler Cemiyeti 16 Aralik 1925'te Musul'u Irak'a verdi. Musul vilayetindeki petrol gelirinin, yzde 10'u 25 yll boyunca Trkiye'ye birakihyordu. Trkiye, aldigi 500 bin Ingilizsterlinini

Dyun-u Umumi borlarmi kapatmak iin kullanacakti. Agrih, acih bir ayrihk yaandi. Musul'da yayayan, Krt, Trkmen ve Arap halklar Trkiye'ye katilmak iin abaladilar. O yillarda Bitlis mebusu Yusuf Ziya Bey, TBMM'de yaptigi konumada, bir Krt olarak, gyle diyordu: "Bir insam ikiye blmek veyahut herhangi bir parasim ay1rmak nasil mmkn degilse, Musul'u da Trkiye'den ayirmak mmkn degildir!" "Eller Var, Gezer

1imizde"

Kerkk'te bir mahalle. Yerler yaz sicaginda amur deryasi. Tm kapilar kapah. Perdeler ekili. Biz Bayath ailesine konuk gidiyoruz. Kapidan girip bir koridordan geiyoruz, bir avluya variyoruz. Bayath ailesinin tm fertleriyle kucaklagip,onlari pyor, Trk halkmm sevgi ve selamlarmi iletiyoruz. Aile reisi, geleneksel Trkmen kiyafeti iinde, tm aile fertleri bayramhk entarileriyle selamhyor bizi... Trkmen Bayath ailesi savay koqullarmdakapali kapilar ardmda yaamaya ahqiyor. Ahmet Bayath anlatiyor: "Kerkklyz biz. Anadan, babadan, dededen buuk milyon insamz. Birok baski grdk. Saddam rejimi ok ektirdi bize ama bugn daha beter haldeyiz. Eller var, gezer iimizde. Barzani gibiler var, girerler iimize; srerler insanlarimizi; satm ahrlar ama herkesi kandiramazlar parayla..."

30

BOLVEYUT

Bayath ailesiyle birlikte...

Ahmet Bayath, bir zamanlar kaynakihk yaplyordu. Artik gzleri grmyor. Karisi, kizi, damadi ve torunu Kerkk'n bir mahallesinde kirada oturuyor. Karist ilham bir yeyleri yoktan var etmek iin ugrayiyor. Eve ayda 100 dolar para giriyor. Ilhambize evi gezdiriyor. Mutfakta pirin kaymyor. Oru onla

bozulacak. Bayka yemek yok. Yedi kipi, savagin iinde bir dehlizden geiyor. lham,temiz lehesiyledertlegiyor: "Saddam dneminde ok zulm grdk. Ama emniyet vardi. imdiemniyet yok zulm de ok. O kadar zulm var ki ne sayaedilir, zenginlerimiz kairihr, yim. Olm var; iq sahipleri tehdit memleketimiz yok edilir... Hayat 2003'te bir gnde degigti. Bayka bir millete yol verdiler, her yer harabeye evrildi. imdiburada oturup, gzyagi dkyorum." Birka saat sonra vedalagtik Beyath ailesiyle. Sokaga kadar bize eglik ettiler. Evin nnde daha gzel gnlerde buluoak dilegiyle kameralara poz verdik. Hemen yanlarmdaki ev dikkatimizi ekti. Sokaktaki tm evler yikildi yikilacak gibiydi. O haKerkk'e bir yeyler getiri. Kompulari ticaretle ugraylyordu...

TRKSZ KERKOK

31

riyor, burada onlari satiyorlardt... Israil'den konuklari geliyordu eve. Son zamanlarda gnenmiylerdi. Ne ahp verdikleri strdi Krt kompularmm. Evin dig cephesi beyaz mermerle giydirilmiyti... Sokaga yapigtirilmig gibi duruyordu. Kerkk'te olan biteni anlatir gibiydi... Bayath ailesine veda ederken mahalledeki su birikintileriyle oynayan ocuklar kameraya, arabaya gyle bir bakip amuru karigtirmaya

devam ettiler.

Susuz, elektriksiz, patlama sesleri egliginde bymglerdi. Hibir yeye aqirmamay1 erkenden grenmilerdi... Mahallede Krtler, Trkmenler ve Araplar bir arada yaqiyordu. Kerkuk'te blnmemig mahalleler hl vardi... IlhamBayath vedalagirken gzlerime bakti. "Dinimiz ayni ama pimdi bizi dilimizle yargihyorlar!" dedi. Onu kucaklarken kulagima, "Yapdacak iq bir olmaktir, Trkmen milleti bir olmah!" dedi. Ahmet Bayath'yla vedala1rken o da son szn syledi: "Biz de bir Osmanh milletiyiz, kalmiqizburalarda. Bizi yok etmek isterler ama edemeyecekler! Biz 16 imparatorluk kurmuuz. 6 devlet karmuuz. Iqte ondandir korkulari!" BOP'tan Haberler
2007 Ekimi'nde Amerikan Senatosu'nda dzenlenen bir toplantida konuan dig iliqkiler uzmam JudithYaphe, Irak'ta asil isavaym, Krtler ve Araplar arasmda ikmasmdan korktuguna sy-

ledi.
Yaphe, Kerkk' ele geirmekte kararh olan Krtlerin, Araplarla kisa sre iinde bir isavaga girmelerinin kamilmaz oldugunun altmi izdi. ok gemeden Pentagon iin projeler reten dgnce kuruluqu, Rand Corporation yeni bir projenin ana hat-

larmi aiklayacakt1.
uygulayabilecegi Bu yeni Irak raporu, Amerika'nm stratefaydalarmi burlarm ji ve maliyetini tartigiyordu. Rapor, Irak'ta Amerikan bagarisi iin ncelikle mezhep gruplari arasmdaki atigmalarm azaltumasi gereginden sz ediyordu.

alternatiflerini,

\
32 Peki
acaba BOL VE YUT

mezhepler arasi atigmayi durdurma yollari konusunda neler neriyordu rapor? Siki durun! lyte raporun zm nerileri: piddeti yatiptirmak ve atigmalarm artmasmi n1. lkedeki ezici bir g kullanmak. iin, lemek galiplerinden biriniveya birkami seip destekle2. lsavaym mek. Onlarm Irak'i kontrol etmesine yardimci olmak. 3. Irak'm ayri devlete blnmesilii hazirlamak. 4. Irak'tan asker ekmek ve bir veya daha fazla galibin ortaya

ikmasmi beklemek. 5. Koalisyon Gleri direniqileriyle savaymaya odaklanirken iin ve merkezi hkmet desteklenirken, giddeti azaltmak arabuluculuk yaparak mevcut gayretleri srdrmek. Amerikan dgnce kuruluqunun Pentagon'a son neriferi bunlardi... Cadikazanma dnmq bir lkenin igalcilerine qiddet kullanmaylneriyorlardi. Ezici bir g kullanmaktan sz ediliyordu. 2. sirada ierdeki gruplardan hangilerinin seilip birbirine kirdinlacagi yer ahyordu... Bunlar tahmin edeceginiz gibi, zgn bulug ve neriler degil. Daha nce Yugoslavya'da, Kosova'da, Bosna'da, Somali'de, Ruanda'da ve daha birok lkede uygulamaya konuldular. Kerkk, sadece Irak'm bir kgesi degil. Kerkk, Kibris gibi Byk Ortadogu Projesi'nin temel taglarmdan biri. BOP'un mimarlari IkinciIsrail'in dogumu iin hibir abadan kammayacaklarmi net bir biimde a1khyorlar. Tabii gzleri perdelenmemig, kulaklan sagir olmayanlara! Iqtekitap yayma hazirlamrken, 22 Agustos 2008'de Yeniaggazetesinde bir haber:
ABD'den Pegmergeye: Arkanizdayiz! Amerika Birlegik Devletleri'nin (ABD) Irak Bykelisi Ryan Crocker, lkesinin Krtlere sittini dnmeyeceini ne srd. Pegmerge reisi Barzani'nin "Kurdistan TV"sine konugan kstah Bykeii, zgrlegtirilmesi" sreci baglamadan nce ABD'nin, "Krdistan" olerak nitelendirdii Kuzey lrak'taki Krtleri des"irak'in

TRKSOZ KERKUK

33

teklediini syledi. ABD Bykelisi, "Amerika gegmigte olduu gibi gelecekte de, Krdistan'a ynelik desteini srdrecek ve hibir gekilde de desteini kesmeyecektir" dedi. Bykeli, ABD'nin Kuzey Irak'a ynelik desteini kestii ynndeki haberleri de yalanladi. Erbil'e yabanci ikarmast: te yandan Erbil'de dzenlenen "Kuzey Vilayetleri Ekonomi Konferansi" bagladi. Blgesel Krt ynetiminin bagbakani Neirvan Barzani bagkanlilndaki konferansa, ABD'nin Baddat Bykelisive oksayida stdzey yetkili de katridi. Bagbakan Neirvan Barzani, Krt Blgesi ile Badat arasindaki iligkilerin tarihi geligimini ve gnmzdeki boyutlarini anlatirken Irak'taki Krt, Arap, Trkrnen ve dier olugumlarin gemigte acilara uradiini ancak, glmdi iyi bir gelecek iin firsat doduunu, birlikte iyl bir gelecek inga edileceini syledi.

BVY3

"ERBL

SINIRLAR

ARASINDA!

"

2007 Yolculugu "PKK kamplarmda Amerika mengeili agir askeri tehizat bu-

lundu!"
"Ankara Bagdat'la degil, Erbifle muhatap olmah!" Bu gibihaberler basmdaboy gsterirken Eyll2007de Trkiye, Irak'la masaya oturdu. Terrle mcadele anlagmasi imzalandt. Anlayma metninde rgtne sicak takip" maddesi Erbil'in takildi. Trkiye ile Irak arasmda imzalanan anlaymaya vetosuna gre, Trkiye, terre kari mcadelesini Irak hkmetiyle iqbirligi yaparak srdrecekti. Terrle mcadele koordinatrlerinden
"terr
I

TRKYE

\
Musul

IRAN

KK)C RK SURiYE

AKDEN
Bagdat

IRAK

SUUDi ARABISTAN

"ERBIL SINIRLAR ARASINDAP sonra

35

yimdi, hkmetler
sorumlu

arast

bir ortak iz1eme komitesi terr ko-

nularmdan
rika'dan

olacakti.

Trkiye-Irak hattmda terre karyi imzalar atihrken, AmeOslo'ya, Oslo'dan Diyarbakir'a kadar yayilan bir hareketlilik gze arpti. Terrle mcadele anlagmasinm imzaland1gi gnlerde, Amerikan senatosu Irak'm e blnmesi kararim onayladt. Iki, yabanc11arm genig katilumyla Diyarbakir'da bir Krt Konferansi yapildi. O, Norve'te Krt haklari konusunda Bati'nm ileri gelenleri toplandi! Trkiye Irak'la, terrle mcadele konusunda masaya oturdubiz Erbil'deydik. Kuzey Irak Krt ynetimi parlamentogunda, su hop oturup hop kalkiyordu. Pegmerge gleri szcs Cebar Yaver qu demeci veriyordu: "Irak, Krdistan hkmetinin onayun almadan PKK konusunda Trkiye'yle herhangi bir anlayma imzalayamaz. Biz, blgesel Krt hkmetiyiz. Ankara Bagdat'la degil bizimle konuqmah!" Kuzey Irak'taki Blgesel Krt Parlamentosa Baykan Yardimcis1Kemal Kerkki de bir beyanat veriyordu: "Krdistan Parlamentosu'nun onayi olmayan her anlaymayi geersiz sayarizl" Arkada Amerikan Senatosu'ndan destek olunca Kuzey Irak'm sesi epey gr ikiyordu. Krt ynetim, sadece siyasette degil, ekonomik alanda da Bagdat'la itipiyordu. 2007 yazmda Teksas petrol girketi Hunt ile Kuzey Irak ynetimi arasinda petrol anlaymasi imzalamyor; Irak Petrol Bakam El bu imzanm mrekkebi gahristani, kurumadan anlagmanm geersiz oldugunu ilan ediyor. lytetam bu sirada Amerikan Senatosu'na bir neri geliyordu. Senatr JosephBiden, Irak'm gevgek bir federatif yap1 iinde blgeye ayrilmasim neriyordu. Tasari Amerikan Senatosu'nda ezici ogunlukla kabul edilmiyti. Amerika'mn Irak'a sadece demokrasi gtrmekle yetinmedigi anlayihyordu, lkenin smirlarmi iziyor, paralara ayirlyor, gekillendiriyordu. Bir
olarak

lkeNasil Blnr!

Amerika'nm igalinden sonra, dinsel ve etnik kimlige bagh fiilen blnen lkede birbirine dgman onlarca grup var.

36

BL VE YUT

Snniler, Siiler, Krt ve Arap olarak da aralarmda blnmgler. Uzun yillar Saddam'm zulmne ugrayan Krtler ise, zgrlk talebinde en ileri gidenler. Onlar yimdilik (!) Irak'in gimarik ocuAmerikan destekli harektlarmda qu adunlari izlediler: Krt Yerel Blge Baykant Mesut Barzani, 1 Eyll 2006'da Irak bayragmm blgede dalgalanmasmi yasakladi. Amerikan Digiyleri Bakam Rice, Irk'i ilk ziyaretinde, nce Barzani'nin kararghina ugradi. Amerika'nm bu blgeye verdigi nem her firsatta belirtildi. Condoleezza Rice, basma yaptigi aiklamalarda Irak-Trkiye simrmi kastederek, "Trkiye-Krdistan smiri" ifadesini kullandi. Kuzey Irak'a atanan birok Amerikah yetkili, Krt blgesini, Irak'm geri kalamndan ayiran diplomatik harekettere kalkigt1. Erbil'deki Koalisyon Gleri Ofisi'nin bapkaniDick Nabb, zerinde Krt bayragi bulunan kartvizitlerbastirdi. Iqtebu ruh hali srerken, Amerika'dan farkh sesler ykseliyordu... Iran ve Trkiye arasmda kalan Kuzey Irak, bir yandan cesaretlendirilirken bir yandan Irak'm blnmez btnlg temast igleniyordu. Denise Natali, birinci Krfez Savagt'mn hernen ardindan blErbil'de geye akan sivil inisiyatiflerin iinde yer almigt1. Simdi kurulan Amerikan niversitesi'nin kurucu kadrosundaydi. Sanirim ashnda uzun zamandir istihbarat igleriyle ilgiliydi. "Irak'm btnlg" deyince duraksannyti. Ona gre bu soru zamansizdi! Sari salariyla oynayarak geigtirmek istedi: paralanacak diye bir gey yok!" Bir daha sordum: "Siz burada bagunsiz bir olugumdan sz edilemez mi diyorsunuz?" Amerikan niversitesi'nin siyah beyar karolu lks binasmm koridorunda yryorduk. O, neyin nemli oldugunu ve neyin zerinde durulmasi gerektiginivurguluyordu: "Bagimsizhk meselesi bugn sorulacak bir gey degil! Gnmzde insanlar nasil yaayacak,petrol meselesinasilhalledilecek dilkeden sormak nasil nemlikonu: Petrol, bu lazim. Mesela, en ye diariikacak, nereden geecek?Etrafta Trkiye, iran,Suriye var."
"llla

gurolndeler.

"ERBIL SINIRLAR ARASINDA!"

37

Erbil Krdistan National Assembly (Kurdistan Parlamentosu)

Trkiye ve Iran. Bu cografyanin en gl devletleri! Kuzey Irak'm iki yanmda iki dev var. Amerika'nm nl Wall Street Journalgazetesinde 2007 sonbaharmda bir haber: "Pentagon, Iran'dan Irak'taki gii militanlara silah geigini nlemek iin, Irak'm Iran smirma bir askeri s kurmay1 planhyor!" Iran bu habere, Iran-Irak sinirmikapatarak cevap veriyor. sinirinda. ailan Trkiye diger kapisi Kuzey Irak'm dnyaya nerisiyle mcadele anlagTrkiye'yle bir Amerika'nm masi" imzalaniyor. Anlayinada taraf olmak isteyen Krt ynetimi, pimdilik masaya oturamtyor ama en azindan simr gvenligi sag"terrle

lanmig oluyor.
Erbil'de Krt Parlamentosu
eden

Amerika'nm Irak'i iqgalinden sonra kendisini bagkent ilan Erbil'de yol yok. Sitma kol geziyor, okullar harap, insan-

38

BL VE YUT

lar a ama bir parlamento var. zerinde kocaman "Krdistan Parlamentosu" yaziyor. Kapismda Krdistan bayraklari. Bol makyajh, iplak ayaklarmi altma ahp oturmuy tombul gvenlik grevlisihamm stmz ariyor. Parlamento Baykan Yarduncisi Kemal Kerkki'yle rportaj iin binaya giriyorum. Yine oymah koltuklar, digaridaki dnyayla tezat bir atafat. Nobran bir tavir. Ne de olsa TRT'den, Trk devlet kanalmdan geliyoruz. "Blgede kendinizi nasil tammhyorsunuz?" diye soruyorum. vatandalariytz. "Biz Irak federal devleti Irakh kimlige sahibiz ama Krdistan federal blgesinde yaqiyoruz" diyor. "KrtfederalblgesindeKrtKrt'tr, Trkmen Trkmen'dir, Arap Arap'tir. Asuri de vardir. Bunlarm hepsi vardir fakat bunlar federal bir blgenin smirlari iinde yaamaktadir!" diye ekliyor. Bir yandan TRT'ye rportaj verdigi iin gururlu, bir yandan man" kargismdaki peyrnerge tavri yakasmi b1raknuyor. Ne yaman eligki! Bati eliyle, sadece 10-15 yil nce yaratilan ve iinde her trl etnik unsuru barindiran bir blgenin sahibi havasmda konuquyordu. Blgede huzur ve bari tablosu iziyordu. Oysa sadearasinda degil, Krt agiretler arasmda da ce farkh etnik unsurlar zamandir kiyamet kopuyordu. Erbil Oniversitesi'nde siyauzun 1992'den set greten ve beri blgede istihbarat yapan Amerikah Denise Natali anlattyordu: "Krt gruplar paralara blnmy durumdalar. Bugn grup var. Drdnc grup Kerkk'teki Ali Askari destekileri. Kerkk Yurtseverler Birligi adun taglyorlar." Tm taraflarla siki iligki iinde olduklarmi eklemi, Krtler
"dg-

arasmdaki

kargaave blnmenin endige verici oldugunu

vurgu-

lamiytiDenise Natali.
Bin Bir Para Krtler!
meydi.

En iyi rnek Talabani ile Barzani yandaylari arasmdaki ekipOnun dtymda, daha onlarca birbirine kargit grup vardi. Sleymaniye'de kralhgmi kurmuy olan Talabani, artik Irak cum-

"ERBIL SINIRLARARASINDAP

39

hurbagkani. Mesat Barzani, Erbil merkezli Kuzey Irak'm bagkam. Ama gc Sleymaniye'ye yetmiyor. ylekiErbil'de kullanilan cep telefonu bile Sleymaniye'de ahymtyor. Yan yana iki gehir, iki ayri telefon gebekesine bagh. Sleymaniye sadece Mam Celal'i (Celal Amca'yi) tamyor. Yillarca savagtigi Barzani'ye soguk bakiyor. Caddelerde, sokaklarda, dkknlarda Barzaniile Talabani'nin yan yana getirilmig suretleri grnyor ama ikiliderin yillardir savayan yandaylari, bildikleri yoldan paymiyor, karyi tarafin liderine gvenmiyor. Iki grup degigik Krt lehelerikullaniyor ve Erbil ile Sleymaniye'de yaam hibirbirine benzemiyor. Agiretler arasmda uzun yillardir sregelen husumet, merkezi hkmetten dagilanparanm blglmesikonusundaki anlagmazhkla da birlegince daha derin bir rekabete dngyor. Tecrit edilmig bir blge burast. Ekonomisikara parayla dnyzde 17 bte pay1ahyor. yor. Irak merkezihkmetinden Politikacilar her trl yokluklave koleraylaboguanhalka, ride gzel gnler greceklerini" sylyorlar. Kimse inanmiyor! Hedeflerinde Kerkk var. Petrol denizi Kerkk, blgeye dahil olursa, kuzeyin ekonomik gc gge erecek; Irak petrollerinin yarisma yakini Krt blgesinin denetimine girecek. Krt ynetiminin ikincihedefiyse, kompu smirlardan dnyayla temasa gemek!
"ile-

Hedef Kerkk'te

Ozerk Olupum

Erbil'de satilan haritalar, Akdeniz'den Basra Krfezi'ne uzanan bir "Byk Krdistan"i gsteriyor. Haritalar Amerika ve Avrupa'dan blgeye yayihyor... Krt blgesinde beklenti byk arna Amerikan Senatosu'nun oylamasmdan sonra Kerkk Trkmen cephesinden de sesler geliyor. Kerkk'te Irak Trkmen Cephesi Baykan Yardimcist Cemal gan,"Irak, e blnrse drde de blnr!" diyor. Bir "Trkmen Federal Blgesi"nden sz edlyor. Ve Amerikan basomda Kerkk'te zerk bir blge oluyturulmasma iligkin haberler gze arp1yor. Amerikan dgnce kuruluglarmda Trkiye'nin hoquna gidecek aktrlerle olupturulabilecek bir "Kerkk zerkVilayeti" masaya

konuluyor.

40

EOL VE YUT

Bu kurtlar sofrasi, Erbilli gazeteci Rebwar Kerim'in gznden bakm nasil grnyor? Rebwar, Irak'm kuzeyindeki Amerikan tutkusuna deginiyor. "YIllar iinde milyon kipiAmerika'ya qik edildi. 4 ABD, petrol; Krtler de ABD'yiseviyor. Hatirlaym, Amerika Irak'a girer girmez ilk icraati petrol kanununu meclisten geirmek oldu!" Erbil gazetesi genel yaym ynetmeni Rebwar ok dzgn bir Trkeyle bunlari anlatlyor. "Kimse bilmiyor gelecegi!" diyor. "Birileri rahata, paraya kavuyacak bu politikalarla ama Irak istikAmerika'nm burada denedigi eski bir politirara kavupamayacak. ka. Birbirine kirdirma politikasi. Zaman zaman Qiileri, zaman zaman Snnileri devre digi birakiyor; zaman zaman da Krtler kenarda kahyor. Bunun adi 90'h yillarda ortaya 1kan Amerikan sistemi, yani Yeni Dnya Dzeni!" Rebwar, Ortadogu'da dzen"den sz ediyor. Yeni Dnya Dreni'nin dayatmast; Byk Ortadogu Projesi. Projeye gre Amerika, Fas'tan Pakistan'a 22 devletin rejimini, smirlarim degitirmeyi hedefliyor.Petrol zengini Irak, kk paralara blnmesi ngrlen ilk lke. Ilk agamada e, sonra daha da kk gehir devletlere blnecek. Pentagon kaynakh haritalar, Irak ve blge devletlerinin nasil paralanabileceginin igaretlerini veriyor. Irak'ta senatonun onayladigi para digmda,zerk vilayetlerin ortaya ikmasmm petrol denetimini kolaylagtiracagmdan sz ediliyor. Rebwar, "Her yey etnik ve dini atigmayla bagladi!" diyor. "Osmanh Imparatorlugu dneminde etnik diye bir gey yoktu. Etnik gruplari Avrupahlar yaratti. Osmanh paralandi. O topraklarda bir sr devlet kurdular. Suudi Arabistan kuruldu. Suriye kuruldu. Irak kuruldu. imdi ayni taktikle yeni Ortadogu haritalari iziyorlar."
"yeni

G ve Amerikan eki
oluoaktaydi...

Yardun Kuruluglari

Sovyetler Birligi'nin dagildigi yillarda Kuzey Irak'ta bir g Bugn Krt yerel ynetimi bagkentinde, Amerikan niversitesi'ninkuruluquylaugrayan Denise Natali, bu cog-

"ERBIL SINIRLAR ARASINDAP

41

rafyaya ilk kez 1992'de gelmigti. Onu dinlerken, Bati'nin politikalarmi anlamak iin Denise'lerin yaamlari belgeselyapilmah ve tm Ortadogu halklarina gsterilmeli diye akhmdan

geiriyor-

dum.
Krfez Savap'nm hemen arkasmdan buraya geldim. Olduka kt bir durumdaydi blge. Krtler daglardankente akiyorlardi. Kendilerine pegmerge diyorlardt. Burada, ne yaptigmi bilmez halde koquqturan insanlar vardi. Bir egit yapivardi. Ben bu hkmetin ilk seimlerinden sonra 1992'de grgmeler yapmaya gelmigtim buraya. O ydlarda bir sr sivil inisiyatif buraya akiyordu. Ben de onlardan biriyle geldim. Amerikan Yardun Teykilati'yla... okheyecan vericiydi. "Amerika'dan birok rgt geldi. Yardim teykilatlart, ocuklari Koruma Orgt... Bir ogu Zaho ve Dohuk blgelerindeydi. Hepimiz eki G'n korumasi altindaydik. ki Krt grup, anedilmigti." laymaya razi olarak Bati'nm himaKuzey Irak 2003'e kadar, yesinde byyp serpildi. 2003'te Amerika Irak'a getirecekti! Kural belliydi. ncehedef blgede atigma baylatilacak, sonra atigmaya mdahale edilecekti. Mazlumlart korumak bahanesiyle, hkmetler bir blge" olugturulmasina razi edilecek sonra o gvenli blgedenbir lke ortaya ikiverecekti.
'hkmetimsi'

"1992'de

"gvenliblge"

"demokrasi"

"gvenli

Beni Denise'le, Amerikan niversitesi gretim yelerinden Zafer Yrk tamytirmigti. Zafer Yrk, Erbil niversitesi'ne, Ingiltere'den, Dogu ve Afrika ahymalari Merkezi SOAS'tan gelmigti. Siyaset egitimi veriyordu. Yrk, blgenin Kosova'yla benzerliginedikkat ekiyordu: "Burasi 1991'de Saddam Hseyin'in terrne karyi gvenli blge ilan edildi. Aym gekilde uluslararasi gler, Kosova'yi Sirplardan korumak iin gvenliblge haline getirmiplerdi. Burasi 15 ylldir gvenli blge simrlari iinde. Kosova da 5-6 yll gvenli blge olarak varhgim srdrd. Kosova bugn bagunsizhk yolunda. Krdistan da benzer bir kaderi yaayabilir. Burasi iin bagim-

42

BOLVEYUT

sizhk pimdilik ok yakm grnmyor. Ama zerk bir blge olarak var." 1970 anlagmasmda bagimsizhgim srdrmesi Amerika'nm buraya el atmastyla, blgede ikigey gereklegmigti. Trkmenler 36. Parale1'in iki tarafmda kalmig,birbirlerinden
ayrilmiglardi.

Krtler, Bati'nm himayesine almnnlardi. Trkmen gehri Musul ve Telafer, gvenli blge smirlan iinde kalmasma ragmen digarida birakilmig,Saddam'm insafina terk edilmigti. 36. Paralel digmda kalan Sleymaniye ve amamal ise edilmiplerdi. gvenli blgeye dahil Irak'ta yaayan Trkmenlerin yzde 20'si, Erbil merkezli yerel ynetime ve yzde 80'i de Kerkk-Musul merkezli Saddam ynetimine
si

baglandt.

Ayrica Trkmen cografyasmm Trkiye'yle olan dogal baglantida ortadan kaldirildi. Kuzey'deki oluqumun temeli byle atildi. Demokrasi Komedisi

Erbil'de Krt parlamento binasmda Kerkki rportajm ardmdan bir panel izledim. Yerel Krt ynetimi, kolera salgmmikonuuyordu... Stralarda yerelkiyafet giymig yelerin yanmda modern giysili kadm ve erkek milletvekilleri oturuyordu. Bunlardan drd Trkmen milletvekiliydi. Pr ciddiyet, blgenin en nemlisorunu olarakkolerayikonuquyorlardi. Inanmadiklari bir oyunun oyunculariydilar. Her birioyunundan duyduklari mutluluk varnin yznde di... Bu parlamento, Birinci Krfez Savagfnm ardmdan, Amerikan ve Ingilizbirliklerinin gvencesi altmda kurulmuytu. Krdistan Yurtsever Birligi ve Krdistan Demokratik Partisi'ni yani savagan iki Krt agireti aym ati altmda toplanmigt1. "Demokrasi" adma, parlamentoda bir Trkmen Partisi de vardi. Bedelleridenmig drt Trkmen milletvekili bu orbaya katilmigti. Bunlardan ikisi bakandi. Erbifdeki Trkmen gruplar, acaba parlamentodaki temsilcileri iin ne dpnyorlardd
"demokrasi"

"ERB1L SINIRLAR ARASINDAl"

43

Abdlkadir Bezirgan

Bagimsiz Trkmen Hareketi lideri Kenan jakir Ozeyiragah, dagilmig bir lkenin dagilmig ikar gruplarma dikkati ekiyordu: "Trkmen cephesine alternatif olarak o kulda partileri yarattilar. Onlari parlamentoya sokup 'Burada Trkmen de varf dediler. Bugn parlamentoda yer alan Trkmenler sadece kendilerini temsil ediyorlar. Milletle bir iligkileri yok."

Trkmen Reform Hareketi

Rehberim Mustafa, Erbil'de en kalabahk Trkmen partisinin Trkmen Reform Hareketi oldugunu sylyor. Baykam Abdlkadir B4zirgan, bir zamanlar Irak Trkmen cepheye muhalefet ediyor Cephesikurucularindan biriydi. Simdi Erbil'in ortasmda bir villa. Kapida gvenlikler ve birka lks araba. Bezirgan bizi kapida kargihyor.Takun elbise, gsterigli bir kravat, altm kol dgmeleri gze arplyor. Trkmenlerin durumuyla ilgili sorulara inatla cevap vermiyor Bezirgan. Oymah koltugunda yer degigtirip duruyor. Trkmen cephesine muhalefetin, kimlerin iqine yaradigi ve parlamentoda-

44

BL VE YUT

ki Trkmen partilerinin ne amala kullamldigt sorusunu da es geiyor. Reform hareketinin ne kadar byyp serpildiginden dem vuruyor. Trkmen Cephesi'ni paralayan kk Trkmen partilerinin yerel Krt ynetiminden elde ettigi finansi soruyorurn. Koltuguna bir daha yerlegiyor. Gzlerini kirpigtirarakkekeliyor: "Mesela biz Trkmen Reform Hareketi olarak ne KYB, ne KDB'den para ahyoruz ama Krdistan Federal Hkmeti'nden dokuz ay nce finans aldik. Biz bu parayla, blgede Trk milletine yardun ediyoruz." "Ne yapiyorsunuz mesela?" diyorum. Yine baa dnyor. Erbil'de en gvenilir parti bizimki..." diyor. Ayakta bekle"imdi

en adamlari

kafalarmi salhyor.

netimden?"

"Yanine yaplyorsunuz?" diye sabirsizca soruyorum... "Burada okullarumz var, radyomuz televizyonumuz var, yani insanlar..." Szn kesiyorum. 30 dakikalik bir kasetin sonuna yaklaymig ve hl konuya girememig olmanm verdigi sikmtiyla soruyorum: "Burada siyasiyapilanmalar neye gre ve ne kadar para ahr y-

"Vallahi farkhdir..." diyor. "Siz ne kadar ahyorsunuz blge hkmetinden?" "Biz Trkmen Cephesi'nden ayrildik ve bize bagh parti mensuplarmm isminihkmete teslim ettik..." Trkmen Cephesi'nden ayrihp, kendine bagh ye sayisim Krt ynetime bildirince, para hesaba yatiyordu. Bezirgan kekeleye kekeleye Trkmen Reform Hareketi'nin Krt ynetiminden ayda 30 bin dolar para aldigmisylyordu. Ahkve sefalet iinde birakilmig Erbil'de 20'den fazla Trkmen olugumu, iyte bu miktarlarda para dagitimiyla ortaya ikm14tr. Trkmenlerin birleymesininnnde para vardi! Bu, Balkanlar'da uygulanan politikayla ayniydi. Gelir beklentisi, tm gruplan amip gibi blmeyeyetiyordu. Erbil'de Lks Hayat! Rehberimiz, gazeteci Mustafa Kerim, Erbil'de ok zengin iadamlarmm kol gezdiginden sz ediyordu. Bunlardan bir kis-

"ERBIL SINIRLAR ARASINDA!"

45

firsatlar"m kapist olarak grmekteydiler. Bati'nm dolayh ve dolaysiz igali altmdaki birok blgede izlendigi zere, burada da en ok ingaat sektr geligmiyti. Halk kolerayla boguur, ocuk oluk plklerde yayarken, merkezde dev ingaatlar ykseliyordu. Mustafa, bizi Diyarbakir'dan gelip Erbil'e yerlegmig ikadmi Ferda Cemiloglu'na gtrecekti. O burada ingaat kraliesiydi. Bir sokaga girdik. Lagimla oynayan ocuklarm arasmdan geip ferforje bahe kapist nne dizilmig biri Hummer cip, birka araba getik. Diger tm evlerden farkh beyaz, bakunh villanm kapismda esmer, 50 yalarmda abartili giysili bol takih bir kadin tarafmdan kargilandik. Ferda Cemiloglu'na gre, Erbil hizla kalkman bir kentti. rahat ve en gvenli" kentleParanin merkeziydi. Dnyamn rinden biriydi. O kadar ki Ferda Hanun, Erbil'e bir gzellik salo"en

mi Trkiye'den gelmigti. Erbil'i

"byk

nu,

bir oyun merkezi bile aiyordu.

Durmak bilmeyen telefon trafigi arasinda sohbet ediyoruz. Endonezya'dan getirilmig mobilyalar ve onlarca zel bibloyla ssl yemek salonunda anlatiyor: "Ben yil mltecilere hizmet sundum. Afganistan savaymda da yzlerce Afganhya yardim ettim. BirleymigMilletler Yksek Komiserligi hizmetlerimi dllendirdi. Yani neredeyse Nobel dllym!" Glyor... "Ben btn savay alanlarmda gnll olarak hizmette bulunmuumdur. tehlikeli blgelerde ahyok tim. Burasi en rahat yer. Savag grmedi. Sefalet yok. En iyi koqullarda yayamak mmkn." Bagka bir dnyadan sz eder gibiydi... "Burasi yakmda byk geligme gsterecek. Herkes daha agdag olmayi, daha iyi koqullardayayamayi hedefliyor.Daha iyi mobilyah evlerde yaamay1, kendiferine daha ok zen gstermeyi istiyorlar. Kadmlar her kadin gibi gzelleymek istiyor, ocuklarmi daha iyi egitmek istiyor. Baktu Trkiye'den srekli ingaat malzemesi, mutfak, banyo donanimi getiriliyor... Eskiden evler iplakti. Mutfaklarda iki tenekeden olugan dolaplar vardi. imdi grn, evlerin ii nasil degigiyor..."

46

BL VE YUT
"komqu"

Soluksuz konuquyor. Diarda oynayan ocuklar ve evlerdeki grnt Ferda Hamm'i dogrulamiyor. O, yeni yeni geligen brokrat tccar karipimi Erbil elitinin durumunu anlatiyor. Eski Erbil argismda ise farldi gerekler konuuluyor

Erbil

rum. "En byk dert susuzluk!" diyor gen olan. Bebegine alt beziyapmak iin bez satin ahyor. "Elektrik sik sik kesiliyor,saghkh yaamamiz imknsiz!" diyor teki. "Temizlik bile sorun..." diye ekliyor. "Suda kolera var!" diyor dkkn sahibi. konugtugumuz Erbilli ile Ferda Hamm'm Erbil'i pek aryida

argisi bir kumag dkkmnda aryida

birka kadmla sohbet ediyo-

bagdagmtyor. Erbil, eski bir Trkmen kenti. Bir zamanlar, egitimli insanlazengin tccarlanyla nlymg. Hangi etnik kkten olursa oln, herkes Trke konuqurmuy. Trke konuabilmek medenisun
yet gstergesiymig. Erbil, bin yilhkkadim kent, nce Saddam'm g politikasiyla, ardmdan blge" uygulamastyla Trkmen zelligini kaybetmekle kalmamig... Trkmen olmak, ho; grlmemeye baglanmig. Krt gazeteci Rebwar bakm ne diyor: "Erbil'in tarihini aragtirirsaniz, bir Trkmen kentioldugunu grrsnz. Ayrica yredeki tm kentlerin Trkmen oldugu da bilinir. Erbil de Kerkk de Trkmen'dir. Bu kentlerde ahali esnaf ya da tccardtr. Erbil'in kalburst zenginleri Trkmen'dir. Zaten gehir kavrami Krtler iin yeni bir kavramdir. Onlar sonradan, kylerden getirilmiglerdir." 1990'lardan sonra Trkmen halki son kalelerini de kaybedeceklerdi. Trkmenlere ait olan blgede faaliyetgsteren siyasioluumlar, saglik ve egitim kurumlan, sistematik olarak Battnm destekledigi Krt yerel ynetimi tarafmdan baski altma almdi. Saddam dneminde Araplagttrma siyasetine karyi mcadele veren Trkmenler, bu defa, Krtleptirme politikasiyla karp karpya kaldilar.
'gvenli

"ERBIL SINIRLAR ARASINDAl"

47

Trkmen Okullari da Yok Oluyor

lyte bir rnek. Karakoyunlu llkokulu.Erbil'de Trkmen ilkokullarmm tm gibi o da bu sre iinde hizla degiqimeugrad1.
Bir zamanlar 700 grencisi vardi. Bugn 75. Kent merkezine uzak bir ilkokul. Tarihin bir yerinde duruyor. Baheyi evreleyen aik kapdarm nnden geerken namaz kilan gretmen grubunu izliyorum. Yammda yryen kk kizla sohbet ediyorum. "grenciler kalmadi, Trkler kalmadi burada" diyor. Ogretmenlerden biri "Bir zamanlar okulumuzda grenci say1st ok yksekti ama gimdi az, nk belediye servisi kaldtrildi. gelemiyor" diyor. grenciler "Sizin drt milletvekiliniz, iki de bakanmiz var; onlarm bir yaredip etmedigimden emin oldimi olmuyor mu?" diyorum. aka mak istercesine yzme bakiyor. Sonra baqinnde mmldamyor: "Onlarm kendileri, krsleri, yani nemli baka iglerivar. Her biri sandalye derdinde. Biliyor musunuz pimdiye kadar bir teki bile bu okula gelmedi." Uzak bir kpede kalan okula ancak yol parasmi deyebilen grenciler geliyordu. Devir degigmigti. Zengin Trkmenler, ocuklarini prtrak gibi ogalan zel okullara yolluyordu. Hatta modaya uyup, ocuklarimodern" olan Krt okullarma yollayaniarm ni sayisi da giderek artiyordu. Bakunli ve denegi olan Krt okullart, Trkmen aileler iin de ekim merkezi olmuytu. Rehberimiz Mustafa'nin kizi da bu okullardan birindeydi. Kizim okuldan almaya gidrken bizi de gtrd. Kentin gbeginde yksek duvarlar arkasmda ieklerle bezeli bir okul. Bakimh ve gik hanimlar, pahah arabalarla ocuklarim okuldan almaya gelenler... Servis arabalari dizisi. Kendimi bir Amerikan kasabasmda samyorum. Okul bahesinde ikiger ikiger stralanmig ocuklar. Biz ieri dogra girerken, gretmenin komutu egliginde "Biji Kurdistan!" (Yaasm Krdistan!) diye bagiriyorlar.
"daha

48

BL VE YUT

Yanimiza okulun mdr oldugunu syleyen bir hanim yanagiyor. Selamlagiyoruz. Trke konugtugunu duyunca gaykmhkla herkes soruyorum: "Trkmen misiniz?" "Yoo" diyor, Trke bilir. Buras1Erbill". "Bizim zmz Krt. Erbilliyiz. Gerek Erbilliler Adi gevkiye. Trke konuqur" diyor. Mustafa ve kk kiziyla arabaya biniyoruz. Rehberimiz gazeteci Mustafa Kerim, "Ben bir Erbilli olarak en iyi rnegim" diyor. Bana ailesini anlatiyor. Mustafa'nm annesi Trkmen, babast Krt... Bazen Trklg, bazen de Krtlg ne 1kariyor. "Dogdugum gnden bu yana savaym iinde hapsoldum!" diyor. "Gzm atigim gnden beri hep sava; vardi. Evde hep savagtan sz edilirdi. Babam bir gn cepheye gitti. Marylarla, savag hikyeleriylebydk. Babam tankma binmig, atey etmig evde konuqulanhikyelerhep bunlardi. Iran dgmanmig, Israil dpmanmig, o yle, bu byleymig, ateykes olmu, hay1r olmamig... Hep bunlari konuarakbydk... Artik biktik. Bu hayat mi!" Onu dialerken kaldirimdaki bartl ama bluzunun zerinde koca bir Amerikan markasi olan ve yine marka gzlklerini bagrts zerine yerleptiren gen kiza bakiyorum. Kresel rzgrlarin nne kattigi Erbil'de her trl dinive siyasi aktmm rahata at oynattigim, taassup ile Bati tarzmm i ie geigini izliyorum. bir mola veriyoruz. Mustafa, Erbilli kadinlarin daha arqida nce grlmeyen bir tarzda rtndgne dikkat ekiyor. Okul egyalari satan bir seyyar saticmm tezghmdaki antayi igaret ediyor. Pembe plastik sirt antasi zerinde kara arafli Barbie simgesi dikkat ekiyor. Arap gelenegi ile Hollywood kltr burada kucak kucaga yaqiyor. Kapah arymin iinde yryorum. Geleneksel klyafetiyle yayh bir adam sar1191klarm altmdan ikip yammiza geliyor. "Ooo TRT!" diyor. Hal hatirm ardmdan durumu en veciz biimde zetliyor: "Irak'm z zengin, yeri zengin, toprag1zengin! Amma Irak'in sahibiyoktur. Sahibiolsaydihalimiz byle olmazdi. Burada iy azdir. yoksa ev de yoktur, Paran varsa iq vardtr, paran yoksa iyyoktur. 14 geim de yoktur..."
"buralarda

"ERBIL SINIRLARARASINDAl"

49
nnden

Erbil

ikiyoruz. Ykselen gkdelenlerin argist'ndan

geiyoruz... Erbil,

1stihbaratCenneti

Bagdat ve Basra bombalarla sarsihrken, zel stats nedeniyle savagtan uzak kalan Erbil, para ve silahm ve en ok da uyugturucu ticaretinin kprs. Bu durumdan nemalananlar yksek duvarlarm ardmdaki gkdelenlerde saklananlar. Burada 19kovalayan Trkler, Araplar, Lbnanhlar ve Israilliler... Istihbarigrevlerle gelenler ve son iki yilda kentte ailan on bey yeni bankanm alianlari... Norveli petrolcleri, Dubaili tccarlari da unutmamak gerek. ykselen buyk oteller zel konuklar agirhyor. Gecesi Son y111arda 250 dolar olan lks otellerde boy oda bulunmuyor. Sheraton'un her salonunda Batih heyetlerlefisildayan,koruma ordusu egligindeki agiret mensuplari gze arp1yor. Sefalet iinde; elektriksiz, iddiah konut projelerinin tabelalarma gayhalk, susuz, a yaayan kmhlda bakiyor. Bunlardan birinin adi "Dream City". Her bir villa, 1 milyon dolardan satihyor.1naati "Trk" igadamlarmm yaptigt syleniyor. Buraya bir "Kk Amerika" kuruluyor. Ahyverigmerkezleri, otomobil galerileri, Erbil yaka gibi. Erbil'e gnde en fazlaiki saat elektam city"leriyle rik veriliyor. Ama yakarda saydigumz meknlarda elektrik hi kesilmiyor. Burada byk bir jeneratrpiyasasi var. Ayrica bu jeneratrleri besleyenmazot satipi da belli elleri zengin ediyor. Mustafa Kerim, Erbil'in Amerikan iggaliyle bir ticaret merkezi haline geldiginive dolarlarm bavullarla dolaytigmisylyor. "Amerikahlara yaklayan mah gtryor!" Ve bu curcuna iinde Amerikah egitmenler Erbil'de niversiteler kuruyor, Erbilli genlere, Ingilizce dgnmeyi gretiyorlardi. Denise Natali, bize blgenin gelecegiyle ilgili dgncelerinden
"rezidans"larive
"dre-

sz ediyor:

"Biliyorsunuz Krtler, Amerika'nm burada kahci olmasim istiyor. Burada byk bir askeri s kurmasiiin Amerikahlart ikna etrneye ugraplyorlar! Amerikahlar bir gn Bagdat'i terk ederlerse..."
BVY4

50

BL VE YUT

Szn kesiyorum. "Onlarm zaten askeri slerivar burada." "Ama o kk bir s. Krtler, burada ok byk bir Amerikan ssistiyorlar ve Amerikahlar Bagdat'i terk ederlerse, burada konuglanmig bir ssn iglevi son derece nemli olur. Ama daha nce yapilmasi gerekenler var. Buranm sosyal, politik ve ekonomik dngm daha tamamlanamadi. Hl ok geleneki bir toplum. Amerika ve BirleymigMilletler yillardir burada ahqiyor ama hl burada byk bir degigimi gerekleytiremediler. Bu elbirligiyle, kisa vadede gerekleptirilmeli." "niversitelerbu amacm neresinde yer ahyorlar?" diye soruyorum. Denise, egitim kurumlarmm gen nfusu dngtreceginden sz ediyor: "niversitelerbence ok nemli. Bir kere ingilizce egitim yapmalan nemli. Sonra grencilere farkh dunce biimleri agilanlyor. Mesela ben elegtirel dgnce dersi veriyorum. dnyaya eleptirel bakmayl gretiyorum." grencilere "Eleytirel bakty" tahmin edeceginiz zere, Bati ikarlarim dikte eden bakipti. Rportajm sonunda Denise, Zafer Yrk, rehberimiz Mustafa kameramamm smailDostoglu, Erbil'de yabancilarm en gzde ve mekni olan "Alman Bar"ma gidiyoruz. Bu barm sahibi 20 yildan beri bu topraklarda yaylyor. Yamnda ok yakipikli Krt genleri ahytmyor. Degigik cinsel tercihleriyle n yapmig yagh bir Alman. Bahesi Ingiliz, Amerikan ve diger Batih lkelerin diplomatlariyla dolup tagiyor. Denise'e hangi Amerikan sivil toplum (!) kuruluglarmm Yakin gemigte NDI'nm Erbil'de temsilcisioldugunu soruyorum. (Amerikan Milli Demokrasi Enstits) brosunu Bagdat'tan Erbire tapidigmi sylyor. "Gneyde sivil toplum inga etmek iin byk aba harcadilar, yimdi sira burada. Krt blgesiniuzun zaman ihmal ettiler. Burasi sakindi." garabmi yudumluyor. yle "Simdi degil mi?" diye soruyorum. "Evet sakin, ama grmyor musunuz burada sadece binalar ykseliyor. Kurumlar yok. 1992'den beri kimse bu insanlara bir geyler gretmek iin harekete gemiyor. Burasi kurumsalla-

"ERBIL SINIRLAR ARASINDAP

51

parnyor. Ykselen binalar var, bol para var ama hl hibir pey yok..." "Demokrasi Enstits'nn buradaki ahymalari ne ynde olacak? Onlarla konuytunuz mu?" "Hayir henz konuamadim ama bu iglere kaynak saglayan Amerikahlarla konugtum. Su an finansrler de burada ve projeleri baglatma karari aldilar. Ilk defa buranm zgn partlan inceleniyor. 'Demokrasi Projesi' bugne kadar Irak genelinde dgnlyordu. Ama bu blge ok farkh. Ozel projeler, hayata geirilecek. NDI burada ncelikle bir istatistik merkezi kuracak. Birok ilk yaanacak." Gece, Erbil'in sessiz ve elektriksiz mahallelerinde yankilanan Ingilizce,Almanca sarhoy seslerin karmaasiylabitiyor. Kuzey Irak birok ilkle tamgacakti. Kuzey Irak, demokratlaacakti. Amerikan politikalari etnik ve dini oluqumlari gekillendirecek; Erbil'den blgeyekk bir Amerika yayilacakt1. "Amerika Kurtaricidir!" Yerel Krt Blgesi Milli Egitim Bakam Dilyad Abdurrahman Muhammed, Denise Nataligibikonuquyor. Egitimde, Amerika'nin olarak kk beyinlere agilanacagmi mjdeliyordu. "Amerikan igalinden misz ediyoruz?" diye sordugumda, "Biz ona ihtilal diyoruzl" diye cevaphyordu. "Amerikah egitim danigmanlarmm istegiydi bu. Degigimi'ihtiolarak adlandirmamiziistediler. lal' (revolution) Ama biz onun da tesine getik. Onlara ihtilalci degil, diyoruz. Amerika byle tarihe geecek. Baskive zulm rejiminden, Amerikasiz kurtulmamiz mmkn degildi. Onun iin Amerika kurtaricidir! Ve yeni tarih kitaplarmuzda da yle yer alacaktir!" Yerel Krt Blgesi Milli Egitim Bakam'yla parlamento binasmda bulugmuqtuk. Kibirli bir Krt "bakan"In Amerika apkmi ilan
"kurtarici" 'kurtarici'

edigine maruz

kalmigtik.

Bana yeni neslin farkli yetigecegini sylyordu. Dilad Bey, Byk Ortadogu Projesi iinde Krdistan'in neminden bahsediyordu.

52

BOLVEYUT

Kemal Kerkki

"En byk temennimiz, Byk Ortadogu Projesi'nin ok yakm gelecekte baariyaulaymas11" diyor. "Gelecekte?" diye sorayorum. tamamlanmad1 ama bu "Evet," diye kafasmi salhyor, proje blge insanlarmm tm sorunlarint giderecek". "Sizce Amerikahlar bu projeyle neyi hedefliyor?" diye soruyo"daha

rum.

"Amerika, terrizme kargi bir kalkan oluyturuyor." Buna benzer birok kligeyi art arda sirahyor. Amerika'nm baanya Amerikah yetkililerin zafer nidalarmm, ulaacagma dair inancm, Amerika'dan ok, Kuzey Irak'ta yanki-

landigma eminim. Krt blgesinin politikacilari, Amerikan politikalarmin kendilerini ihmal ettiginden zaman zaman yakmsalar da, Amerika'ya olaganst bir sevgiyle baghlar.
Parlamento Baykan Yarduncisi Kemal Kerkki'ye, "Bush'un politik baarisi konusunda tereddd olup olmadigmi" sordugumdasesi degiymig, yzn agkmhk kaplamigt1.

"ERBIL SINIRLAR ARASINDA!"

53

"Hayir, hay1r!Bush bizim iin bir melektir!" demigti. "Melekler koalisyonu" bir kan glnde yzerken Eyll 2007'de, Amerika'da, 16 lkenin temsilcisinin katilumyla "Dnya Demokrasinin Gelecegi Forumu" toplantisi yapildt. Toplantida Savunma Bakant Robert Gates, Irak'm bugnn Amerikan tarihiyle kiyashyordu. "Bizim de kurulug yillarimiz karmagaylageti." diyordu. Irak kaos iinde. Onlari bu halde biraktp gidemeihanet olur, onlari gsuzlegtirir! yizl Bu, mttefiklerimize Dgmaalarimiza da cesaret verir" diye devam ediyordu. Amerika, son zamanlarda Ingiltere'nin deneyimlerine daha ok kulak veriyordu. Bugnlerde "Churchill plani" zerinde a"gimdi

hyiyordu.
Plana gre, iggalci g, kaos ve karmaayi yaratip geri ekilirdi... Ortadogu'nun yerlegik agiret dzeni iinde bin yildir bir arada yaayanlar birbirlerini girtlaklar, sonra le le kendi adaletlerine ulagirlardi. Sag kalan ve karmayadan zaferle ikan taraf, Amerika'yla masaya otururdu... Adalet yerini bulurdu. Busenaryolardaennemliaktrpetrold.Petrol,Kerkk'teydi. Amerikan basinmda Kerkk'n zerk bir blge haline getirilecegi seslendiriliyordu. Paranm ve slerin merkezi Erbil olacakdngm iin, Amerika'nm Demokrasi Enstitleri Yava; ti. bir kabullenmeyi ve Krtlegmeyi, toplumun katmanlarma yayacakti... Bir lke dagilirken Pandora'nm kutusundan daha ok canavar ikacakti...

RI)N'K HAgEMT KRAI IGI

Ekim2007 Yolculugu
20. yzyil bapnda rdn diye bir lke yoktu. Bu lke 100 yll nceki Byk Ortadogu Projesi erevesinde kuruldu. Suurlari Ingilizcetveliyle izildi. Ve geriaNehri'nin dogusunda dertlere gark oldu. Bugn Ordn'de yayayan 5 milyon nfusun yarisi Filistinli. Ortadogu'nun kaderi belki de rdn'le belirlendi... Bir asir nce ngiltere Osmanh'ya karp Arap agiretlerini ayaklan-

KKT_.
SURiYE

IRAK Amman
-

SUUDI
MISIR RDN ARABISTAN

RDON'N HASEMlT KRALLIOI

55

Amerikan heyetlicenaze

dirmigti. Bu blgede simrlari degigtirmig,lkeler yaratmigt1. Ayn smirlar arasma hapsedilmig lkeler ne zaman bir araya gelmeye

kalksa aralarina nifak tohumlan sailmigti... Zaman degigti. Ikinci Dnya Savagi'ndan sonra ngiltere'nin yerine Amerika geldi. Bugn rdn, Amerika'nm Ortadogu'daki anlagmasi" biri. Israil'le (!)imen nemli mttefiklerinden zalami; iki Arap lkesinden de biri. rdn,bugn bir yandan Bati
"bany

ve Suudi sermayesiyle
rindan

donaniyor; bir yandan 60 y11dir,topraklasoedilmig Filistinli gmenleri barmdmyor. Arap-srail rununun sonularim en ok rdn halki yaqiyor! Hseyin'in Cenaresi... Kral Hseyin 1999'da ld... Ordn Hagemit Kralht'mn, 47 yll ynetimde kalan krah Hseyin'in cenazesiher yeyin zetiydil Devlet treninde, rdn'n, Batiiin ne kadar nemli oldugu gzle grlr haldeydi. Hibir devlet bagkamnincenazesinde bylesine zengin bir katihm grlmemigti...

56

BOL VE YUT

Avrupa'nm tm kral ve kralieleri ve tm cumhurbagkanlatrendeydi. Schrder de, ri JacquesChirac da, Alman ganslyesi Sovyetler'iyok eden adam Boris Yeltsin de oradaydilar. Amerika, drt bagkamyla cenazeye katilmigtL Bill Clinton, Gerald Ford, JimmyCarter ve George Bush trende hazir bulundular. Israil,cenazeye en kalabahkheyetlekatilan lkeydi. nkrdn ok nemliydi Bati iin. Ortadogu'nun ortasi demekti! 100 y11nce zengin petrol kaynaklarma gz diken ingiltere, Arap agiretlerini ayaklandirarak ige baglamigti. Onlara "zgr Arabistan" vaat ediyordu. Smirlari cetvelle izilen lkeler birka on yllda Arabistanh Lawrence'larm gayretiyle hayata geecek, parampara edilen cografyada en byk darbeyi Filistin halki yiyecektil

Filistin Mahallesi! Amman'daki rehberim Cemal, Filistin gmen mahallelerinden birinde dogmuytu. Sabah gehir merkezinden yirmi dakika rnesafede bulunan varolara dogru yola iktik. nce,Kuds'e bir tay atimi mesafede kurulmuy, en eski Filistin mlteci mahallesinin yetkilisinden izin belgemizi alacaktik. Bir gmen kampmm yillar iinde yerlepik dzene gemig haliydi,bu mahalle. Tag bir yapiya girdik. Polis yetkilisinin odasmda izin belgemizibeklemeye bayladik. Kargimizda kocaman bir yaghboya tablo... Tabloda incecik kollari, elimsiz vcuduyla baqimn zerindeki altm topu tagimaya ahyan bir yagh adam! Altm topun iinde El Aksa! Sirtmda Kuds' tagiyan Filistinli mlteci figr, umutsuzca bize baklyor. Tablodan gzlerimi ay1rip yetkiliye glmsyorum. Yetkili, bir kagidi Cemal'e uzatiyor. 1kiyoruz. Amman'daki en eski Filistin mlteci mahallesinde yryorum. Cemal bana burada dogdugunu anlatirken sik sik uzun sessizliklere boguluyor. "Burada dogdum. Artik burada yayamiyorum ama buradaki sefaleti ok iyi hatirhyorum!"

RDN'ON HASEMlT KRALLII

57

Pilistin Mahallesinde

Bu mahallede dogmug, bu mahallede bin trl yokluk yoksulluk iinde yaamigt1. 10 yagma geldiginde babasibir iq ve bagkabir yerde bir ev bulmuy, tayinmiglardi. "Burada yillardir hibir pey degigmedi. Onlarca yll da gese de-

gimez!"
Cemal fkeliydi. Belli ki bu mahalleye uzun zamandir gelmemiyti. Sefaleti, yoklugu ve ahgi bir kez daha grmek onu gemige gtryor, gzlerindeki act belirginlegiyordu. Derme atma bir manav tezghmin nnde konuquyorduk. Etrafumzda merakh gzler, sivil istihbarattan olduklari su gtrmez tipler.

Cemal,

konuqulacakgeyler degil bunlar" diye mirildamyor.

Birbirinden gzel oculdar kameraya dogru z1phyor. Yayh kadmlar bagrtlerini agizlarma dogru ekigtiriyor. be; sogan, biraz elma alan yagh bir kadma yaklayiyorum. "Ne kadar oldu buraya geleli?" yil!" diyor, gzlerime dik dik bakiyor.
"40

geyler anlatmak "ok

isterdim ama kamera nnde

58

BL VE YUT

"Burada mi dogdunuz?" diye konuqmayi uzatmaya

rum.

ahylyo"Ben Filis-

Dimdik bagi ve sorgulayan

tin'de

gzleriyle cevaphyor:

dogdum!"

"Bir gn oraya dnebileceginizi dpnyor musunuz?" Tylerimi diken diken eden bir tavirla, vakur, agir agir konuquyor: "Bizim topragimiz Filistin! Evlatlanmiz Filistin'de!" "Filistin" derken sesi bugulanmigti. Kirk yil nce byk Batih gler rdn', yeni Filistin olarak dgnmglerdi. Israil rahat etsin diye Filistinlilerin, yavaa ge zorlanmasi bu plan dahilindeydi. Plana gre, Bati yakasmdaki Filistinliler rdn'e srlecek, rdn, bu byk g karyihgi uluslararasi sermayeden pay alacak ve son ayamada, Filistin halkinm tm rdn'e tagmacakti. Manavtezghmin sahibisadece ikiyilnce Filistin'iterk etmigti. "Gelmek zorunda kaldun" dedi, tek umudum topraklanmiza dnmek. Benim sadece bedenim buradal Ruhum Filistin'de!" Rportaj yaparken zafer igareti yapan genler birikmigti arka"ama

smda.

Amman'daki bu mahalle ve digerleri hl "Filistin kamplan" olarak amhyor. 1948'de

israil devletinin kuruluqundan sonra

akan milyonlarca

kmm neredeyse yarismi olugturuyor.

Filistin mlteci kamplari yerlepik mahallelere dnqm artik. Sadece bu mahallede 300 bin Filistinli yagiyor. Sokaklarda acih, agnli yreklerivatanlarma gml insanlar yryor... Buraya gelirken Amman'in byk, ssl, zengin caddelerinden gemigtik. Her caddede mantar gibi figkiran inaatlar, yeni ahyveri merkezleri, Suudi sermayeli gkdelenler vardt.

Nehri'nin dogusuna Seria

Filistinli, rdn hal-

"rdn ile Filistin Birlepsin!"

Israil'in muhalefet lideri Binyamin Netanyahu, "OrGeen y11 dn ile Filistin topraklanma birleymesinden" sr ediyordu. Netanyahu, "Byle bir birlik ya da konfederasyon,blgedebaartirir!" diyordu. ihtimalini rig

RDN'N HASEM1T KRALLII

59

Irak'm ve blgedeki diger bazi devletlerin ka paraya blnmesi gerektigi Amerika'nm gndeminden dgmezken, rdn ve Filistin topraklarmm birleymesi sz konusu ediliyordu! yolu rdn'dengeTam bagunsiz bir Filistin'i engellemenin iyordu. lyte o yzden nfusunun yarisi topragmdan edilmig Filistinliden oluan bu kk lke, birileriiin ok byk anlamlar tagiyordu. Gece, Bykeli Hseyin Diriz'n konutuna yemege davetliyiz. Bykelimiz anlatiyor. "rdn,Israil'lediplomatik iligkileri olan iki Arap lkesinden birisi. Israil'le ilk iligki kuran Misir'di, onu Ordn takip etti." "Bu yzden diplamyor mu rdn,Arap dnyasmda?" "Hay1r, tam tersi. rdn hem Arap davalarmi savunan bir lke olarak gz dolduruyor, Israilmeselesinde Arap davasmin Bati'ya en iyi gekilde anlatilmasma ahqiyor. Ordn krah geen bahar aylarinda, 2007 Mayist'nda Amerikan Kongresi'nde, hem senatobtn nun, hem temsilciler meclisinin mgterek oturumunda, kongre yelerine hitaben bir konuqma yapti. ayakta olmak zere dokuz kere alkiglandi. Kral her sene Amerika'ya davet ediliyakm iligkiler srdryor." yor, ingiltere'yle Kral, Bati'nm gzdesiydi hi kugkusuz! Bir Zamamn Agiret Reisleri...

rdn bugn bir kralhkti. Geen yzyilda Osmanh topraklariparalanmasmda nemli rol olan bir agiretin iinden ikmigtarafindan kralhk sz ti. O dnemde Hayemit ailesine ingilizler verilmigti. Bugn hl rdn meclis binasinnde ve Amman'm birok yerinde, Emir Hseyin'in heykelleri, resimleri vardir. Elinde silahl, atinm zerindedir Emir Hseyin. Osmanh'ya kargi, Ingilizlerleberaber verdigi mcadele, halka her firsatta anlatihr. Aym bugn gibi o zaman da her gey petrol cografyasmi ele geirmek iindi... Iki y1l nce Kuds'te tamqtigim eski Bagbakan Abdlselam Majali'yle tarihi konuymak istemigtim. Filistin mahallesinde geirdigim gnn ertesinde, kentin en varlikli sokaknm

60

BOLVEYUT

Emir Hseyin'in heykelinnde

larmdan birindeki villaya girdim. Byk salonun her kpesinde Majali'nin Kral Hseyin'le samimi pozlarim sergileyen fotograflar vardi. Bana tarihi anlatiyordu: "Bugnk problemler, geen yzyilm ve bu yzyihn sicak ve soguk savaglarmm sonularidir. Birinci Dnya Savagi ncesinden, Ikinci Dnya Savagt sonrasmdan bugnlere gelen sorunlardir. Ingilizler,uzun zamandir bu blgeyehkim olma abast iindeydiler. Bir Yahudi devletikurma abasma girigtiler ve sonunda baardilar."
Onu dinlerken Ordn'n Israil'le iligkisinin ne kadar derin oldugunu dgnyordum. 1999'dakilmne kadar, neredeyse yarim yzy11iktidarda kalan Kral Hseyin'in, en ok Israil ynetimi tarafmdan desteklendigi ok sik ifade edilirdi. Ronald Payne'in Israil'in okGizli Servisi adh kitabinda bu iddialar yer alm14t1. Payne, srailgizli servisi MOSSAD'm 1950'li ve 60'h yillarda, Kral Hseyin'e karqi dzenlenen darbe girigimlerininceden haber vererek, iktidara katkilarmi anlatmigti.

RDN'N HASEMIT KRALLII

61

Eski Baybakan Abdlselam Majali'ye bu grge katilip katilkaryt iktyor. "Bu dogru degil" disoruyorum. giddetle vardir: "Araplarm 'Kompu evdeki sorun senin evine sz bir yor, de sirayabilir' derler. O nedenle sorunlardan kaimldi.Ama hepsi o kadar. lsrail,rdn'n kalkmmasina, bymesinehibir yarmadigmi

dimda bulunmadi..." Kaamak bir cevapti. Bilgilerimizle elipiyordu. Ortadogu'da

Arap lkeleri arasmda Israil'leen yakm iligki iinde olan devletti rdn. Sermaye gcyle de istihbaratiyla da oyunun iindeydi. rdn varhgim Bati'nm Yahudi devleti dgne borluydu. Ama tevatr egitlendirilmigti. Hayemit Kralhg1Web Sitesi Ben Amman'dayken bagbakanhkkoltugunda oturan ama dndgmde artik orada olmayan Maruf Bahit'le rdn, Trkiye iligbaglattikilerini konuquyoruz. Osmanh topraklarmda ngilizlerin anlatiyor. versiyonunu degigik yut" bir ve oyununun gi "Osmanh, nceleri tm halldarm zerine Islam gemsiyesi am19ti. Sonra milliyeti akimlar bay gsterdi. Trk milliyetilerinin baglattigidalga Araplara da sirayet etti... zellikleSultan Abdlhamit'ten sonra blge iyice paralandi," diyor. Sik rastlanir bir hata yap1yor. Bati'nm roln es geiyor. Suu Trk milliyetileri"bl

ne atlyor.

rdn'de tarih Ingiliz sylemine uygun anlatilagelmigti ve edilmigti. rdn Hasemit Kralhgl'nm zel web sitesinde yer alan tarihe baghkhblmde de benzer sylemgerelder tepetaklak ler vardi. "Byuk Arap isyaniarmm amaci, Mekke'yi de iine alan Birlepik Bagonsiz bir Arap devletiydi. Bu taribi greve giden ilk adim, 10 Haziran 1916'da atildi. 400 y1l sren karanhk ve istibdat son bulacaktil" rdn Kralhgi, Osmanh ynetimini 400 yll sren istibdat olarak tanunhyordu. Bu fikri blgeye sokanlar ngilizlerdi. 16 Mayis adlarmi 1916'da ingiltere bagbakanlarmm tagiyan Sykes ve Fransa -Picot Antlagmasi, Osmanli devletini paralamayi hedefleyen gizli

62

BL VE YUT

bir anlagmaydi. Ortadogu topraldari Ingiltere ve Fransa arasmda, harita zerinde ilk o zaman paylaqilm19tl. Bir "Arap Devletleri Konfederasyonu" anlagmanin maddeleri arasmdaydt. Iskenderun ile Filistin arasi Fransa'nm, Filistin ile Iran arasmdaki blgeyse Ingiltere'ninetki alamnda olacakt1. serbest blge olacak, Filistin uluslararast ynetime biIskenderun
rakilacakti.

Sykes-Picot gizli anlagmasmda, bljede hangi agirete, nasil bir destek saglanacagi da belirlenmigti. Bugnk krahn byk dedesi Emir Hseyin'e para ve silah destegi verilecekti. Destek verildi ve Haziran 1916'da Arap ayaklanmast bagladi. Drt ay sonra 2 Kasun 1916'da Emir Hseyin kendini Arap lkeleri krah ilan etti. Ingiltere ve Aznerika bir yll sonra Filistin'de bir Yahadi yurdu kurulmasim ve bunun Arap kralhgmmbir parasi olmasmi karara baglad1. Bu arada "Dnya Paylagim Savagi" tm vahqetiyle deaskerleriyle beraber Hicaz ve vam ediyordu. Emir Hseyin, ingiliz cephesinde, askerlerini arkadan vuracak, byk Filistin Osmanh bir katliam yaanacakti... Savaym sonunda Ingiltere, Osmanh'dan koparilan yeni lkeleri ve krallarini dnyaya ilan etti. Haritadaki yeni lke Irak'ti. Faysal, kral olarak baa geecekti. Bir bagka yeni lke Ordn'd. Bu kez Kral I. Abdullah tahta oturdu. Ashnda hedefte bir Sion devleti vardi. Al Destur gazetesinden Yasir Zaatreh zetlemigti: "Amerika ve ingilterebu cografyayi blmek istiyordu. Ayrica yepyeni bir devlete, Israil'e, bir alan yaramak istiyorlardi... Yaratt11ar!"

srail devleti, partlar hazir olunca, 30 y1l sonra kurulacakti. ncebu devletin yegerecegi iklim hazirlanacakti. rdn ncelngiliz Oldu, Sonra da Amerikah! 1936'da Ingiltere rdn'n bagtmsizhgini kabul
ordusu

etti.

Ordn

uzun yillar Ingilizsubaylar tarafmdan ynetilecekti. tere'nin etkisi bagimsizhktansonra da srecekti.

Ingil-

RDN'N HASEMIT KRALLIOI

63

Ikinci Dnya Savaq1'ndan sonra Ingiltere,gc Amerika'ya kaptiracak; bunun etkileri rdn' de saracakti...
1952. Hseyin'in, o zaman 17 yagmda.
YIl

rdntahtina iktigi tarih. Kral Hseyin

O yll Israil, kuruluqunun drdnc ydmi kutluyordu. Gen Hseyin, dedesi L Abdullah'in Kuds'te bir suikast sonucu yam baqinda ldrlgne taniklik edecek ve tam da o ydYapdan kilarda Israilblgedeki etkisini gstermeye baylayacakti. saracakti. Filistin Urdn' g yam sonucu byk Kral Hseyin, Ingiltere'de egitim almig, 17 yaqinda bir kral ola1961'de bir logilizsubaymm kiziylaevlerak kaosla kargilaymigti. necek, oglu Prens Abdullah bu evlilikten dogacakti. Ingilizler artik

Ordn tahtmdaydi.

Prens Abdullah 5 yagmdayken, Ordn, en verimli ve stratejik topraklarim kaybetti. 1967 Savagl'yla, kurulugundan sadece 19 yll sonra, Israil, Bati eriave Dogu Kuds' ele geirdi. On binlerce Filistinli daha rdn'e g edecekti. Zeynep! G eden kafilelerden birindeydi. Zeynep Nine de 40 yaylarindaydi o zaman. Evinden yurdundan kamig, canini zor kurtarmiyti. Filistin mlteci mahallesinde, oglu Mahir'le bir ukurun iinde ya1yordu. Hem de 40 ylldir! Beni, bir merdivenle inilen yolun altmdaki ukur odaya dogru ekiptirirken, bir gn yurduna geri dnmeyi dgledigini, ryalarmda bunu grdgn sylyordu. Yammda rehberim Cemal, eviri yaparken, gmleginin etegini, hirsla gzne bir geykamig gibigzlerine sryor. Ben Zeynep'in beton zeminli tek gr odasi ve bir teneke dolaptan olugan mutfaginabakarken oglu Mahir, "Yayhlar hl geri dnmeyi umut ediyorlar..." diye Ingilizcemirildamyordu. Dayanamayip eldiyordu: "Benim de hayalim bu." Zeynep'e sarillyorum. Beni digarida kaldirima oturtuyor ve Cemal'in evirmeye yetigemedigi abuklukta konuyarak Filis-

64

BL VE YUT

Zeynep Hamm

tin'den ak1mda kalanlari anlatiyor. Arapa bilmiyorum. Ama Zeynep'i anliyorum. Yregim onu duyuyor!

"rdn En Yakm Dostumuz!"

Sadece Filistin gyle smirh degil rdn'e gelenler. Barut fiisi Ortadogu'nun, patlayan her kpesindengelip Amman'i mesken edinenler var. Irak'm igali sonrasi kaan zengin iadamlada rdn'deler.Savaglarm evreledigi rt, Krfez sermayedarlari alam. ekim blgenin rdn, Bu durum, Amman'in anacaddelerinde gzle grlyor. Amman kreselleptike Filistin mahalleleri daha ok karanhga gmlyor, yalnizlayiyor, iine kapamyor... rdn, Batfyla yakm iligkisini kraliyetin ey seimiyle de perinliyordu. Kraliyet ailesinin evlilikleri Ortadogu'da degigen rzgrlarm simgesiydi. Kral Hseyin, 1978'de drdnc evliligini bir Amerikahyla yapti. Lisa Hallaby, Kralie Nur adiyla tahta oturacakti.

RDN'ON HASEMIT KRALLII

65

Lisa Hallaby ya da Nur, sadece rdn kraliesi degil, Amerika ile rdnarasmdakisiyasi zincirin bir halkasiydida. Hl da yle. rdn'nbagkentiAmman'dakibasmtoplantismda Amerikan DigigleriBakam Rice, rdn' gyle tammlamigti: "Blgede rdn'dendaha iyi bir dostumuz yok, Ordn,terrizmle savaqta Amerika'nm'stratejik ortagidir!'"... Bu stratejik ortakhk, Amman'in byk caddelerinde kendini gsteriyordu. Cosmo Market Hummah bir yapilanma Amman'ikucagma almigti... En lks arabalari satan galeriler, en marka giysilerivitrinlerinde sergileyen butikler, en pahah sebzeleri pazarlayan spermarketler Amman't
sarm19ti...

Cosmo Market'e girmek herkesin harci degildi. Filistin mahallesindekipazarm fiyatlarini drde katlayan sebzeler, Amerikan hardallari ve salata soslari, bin bir egit deterjan ve Bati'nm nl gzellik ve hijyen markalari raflardan bize baktyordu... Markette aliqverig edenler Filistin mahallesindekilere hi benzemiyordu.

Yabanci marka pirin seen gik giysili gen bir kadma soruyorum; "Bu refah grntsnn kaynagine?" Jana,mkemmel Ingilizcesiyleanlatiyor: "Kompu lkelerdeki terr, istikrarsizhk, buraya o lkelerin zenginlerini getirdi. Irak'm zenginleri gimdi rdn'de. nkburada bir istikrar ortami var. Bence evredeki savaglar zenginlik getirdi. Kuveyt Savafnda da byle olmuqtu. Aynca kralm uyguladigiliberalzellegtirme politikalarimn da etkisi var!" Jana'nm bankaci egi de yanuniza geliyor. Kafasmi sallayarak Jana'ytonayllyor. oksayida yabanci yatirimc1yi igaret ediyor: "Krfez lkelerindenve dnyanm birokyerinden, Avrupa'dan ok sayida yabanci yatinmci geliyor. Size sizin sektrden bir rnek: rdn, blgedeki tek liberal medya sektrne sahip... egitli devletlerle serbest ticaret anlagmalarivar. Sonra Irakliyatiruncilarin ogu buraya geldi. Bunun bynk etkisivar..."
BVY5

66

BL VE YUT

Suudi sermayesive Irak'm savag zenginleri Amman'daydilar. JanaFerrah'a "rdn'dehalk refahi yakaladt mi?" diye soruyorum: gehir merkezine "Tabii buranm fakiri de ok" diyor, gremezsiniz!" bakarsamz yamhrsmiz. Fukarayi buralarda Kentin yoksul Oysa onlari her yerde grmek mmknd! semtlerinde ayakkabt tamircisinden geilmiyordu ve onlar duruayakmu en iyi anlatan birer simgeydiler. Anicaddedeki Filistinli kabi tamircisi, gnde en fazla 5 dolar kazanabiliyordu Bu, her gn ahqirsa ayda 150 dolar ederdi. Ama Amman'da hayatta kalabilmekiin en az 500 dolar lazimdi... Ustelik, hizh tketim baskisi kenti evrelemigti. Yoksul semtlerden ana caddeye seyyar saticilar ve dilenciler yagiyordu. kraliyet ailesinin himayesinde ahyan birok sivil topogu, lum rgt, yoksulluga merhem olmaya ahyiyordu. Bunlardan birinde Aida Aburass'la bulugtuk. Bu gen kadin, kraliyete bagh bir sivil toplum rgtnn yneticisiydi... yznn bir simgesi. deta, rdn'n Gmenlere yardim iin ahyyor. Yeni fnlenmig gr salari, modern taktlari, ggs dekoltesive odas uida kraliyet ailesi mensuplariyla ekilmig fotograflari var. "Amman'in merkezinde ahyverig merkezlerinden, bey yddizh otellerden geilmiyor. te yandan yoksullarla byk bir uurum a1hyor. Durumu nasil gryorsunuz?" diye soruyorum. Soruyu begenmiyor. Renksiz bir sesle: "Bence bu, dnyamn her yerinde byle!" diyor. "Bu konuda bir ahyma yapihyor mu?" diye Israr ediyorum. Salarim dzeltiyor ve kontroll sesiyle, ona gretildigi zere "Bence hkmet bu konuda.ok geyler yap1yor. Mesela sekiz tane farkh fon var. Fakir insanlarm desteklenmesi, krahmizin ncelikleri arasmda yer ahyor. Hem devlet, hem de sivil toplum rgtleri olarak bizler neler yapabilecegimizi aragtiriyoruz." Aida Aburass uluslararasi bir karakter! Ona her lkede rastlayabilirsiniz. 80 lkede de onun gibi konuanlarla kargilaymigtim. olan Aida'nm pedetaaym kelimelerledgnyorlardi. arpici riat hkmleri hakkindaki grgyd...
"sadece
"kresel"

ORDON'N HASEM1T KRALLIGI

67

rdn'dekiokkarih geriat kanunlarmm

medigini sordugumda, nu sylemiyti:

onu rahatsiz edip et-

hi dgnmeden bunun normal oldugu-

"Kuran'da yazlyor. O yzden bu kurallari kabul ediyoruz." rdn halkl ile eliti arasada uurumlar vardi. Elit, bagka bir dnyanm gzlgyle Amman'da yaqiyordul Mesela gmen deyince Aida'nin akhna nedense hi Filistinliler gelmiyordu... Bana gururla anlatlyordu: "Birlegmig Milletler ve Amerikan Bykeliligi bize en byk yardimi yapiyor. Gmenlerle ilgili konularda birok ahyma yrtyoruz."

"Gen derken..." diye szn kesiyorum... Hemen aakhyor: "Gmen derken ben, ev hizmetlerinde aliyan yabancilari

kastediyorum."

"Ama Amman'da ok sayida ve ok zor kopullarda yaayan Filistinli gmen var..." "Bizim yrttgmz proje sadece yabancl iqi konumundaki gmenleri kaps1yor" diyor. Filistinliler konusu igneli fii. Kimse bu konuya girmek istemiyor. Son zamanlarda bir Amerikan plam daha fisiltilar halinde yayll1yor. Amerika, Filistin devletinin Gazze'ye hapsedilmesini istive Ramallah'taki Filistinlilerin rdn'le birleymesi yor. Batt geria sikhkla fikri daha dile getiriliyor. Bati yakasinda rdn, Filistin ynetimi ve Israil'in olugturacagi l bir ynetim, son zamanlarda Amerikan dgnce kuruluglarmda tartigihyor. Al Destur gazetesinden Yaser Zaatreh, kk mtevazi odasmda, "Amerika nce Arap devletlerini birbirine dgrd. Bu cografyayi kontrol etmek iin en etkin yolu buldu. rdn ok kk bir lke. Saudi Arabistan'a ve Misir'a bakm! Bir de rdn var. Bu lkeler zerinde Amerika'nm byk
etkisi var"

diye anlatiyordu.
ve Snniler

SiiHilali

Bu byk etki, blgede emperyalizme baykaldiran Snni blok olugturmada da kullanihyordu.

kargi, Siilere

68

BOL VE YUT

Bir zamanlar emperyalist Batih gler, Snni devletlerin birbirine fazla yaklaymamasi iin aba gsterirlerken, bugn Snni devletleri bir araya getirme ahymalart yaplyordu. gleniyor! Lb"Aman dikkat!" diyordu Amerika, "Siiler zerinden Azerbaycan Hazar'a, TacikisPakistan'a, iran'a, tan'a uzanan 800 milyon nfuslu hilali' ortaya ikmak zere!". Bu cografyada ok zengin petrol ve dogalgazrezervleri vardi, "Siihilali" enerji yollarim kapsamaktayai. Iqte bu nedenle politikalar degigiyor, yillarca birbirinden uzak tutulan Snnilere birlik agrilan yapihyordu. Eski bagbakan Abdlselam Majali, Kral Hseyin iktidari sresince ynetimdeydi. Hayati, blgede yeniden izilen haritalari takip ederek gemigti. Ona Bati'nm yeni hayalini soruyorum. "Sizce Bati'nm 'Krdistan projesi', Ortadogu'da 2. Israil modeli mi?" nnebakarak agir agir konuquyor: "Israilgibi bir devlet modeli dgnlyor olabilir. Ama Irak topraklarmdan bagimsizbir oluqum ikarmak ok zor grnyor. Etrafi lran'la, Trkiye'yle evrili. te yandan Krtler zaman iinde kimliklerini tammlayabilirler. Ve dig yardimla evre lkelerle diyalog kurabilirler. Biz, Iranhlarla, Trklerle, Orta Asyahlarla, Kazaklarla aym kltr paylagtik. Filozoflarimiz, kltrlerimiz aym. Demek istedigim, birok ortak yammiz var, bunlari gz ardi edemeyiz ama politik a1dan maalesef ki dig gler, yani Batt bizim bu blgede birlik ohnamizi tehlikeli bulur. O nedenle yakm kltrler arasmda bile eligkileri ne ikarmaya ahqirlar. nk bu blge birlik olursa, nlenemez bir g ortaya ikacaktir." 2006 sonbaharmda, Washington'da Amerikan Baykam George Bush ve rdn Krah IL Abdullah, Ortadogu'daki son geliymeleri degerlendirmiglerdi. ABD Ulusal Gvenlik szcs Kate Starr, grgmenin ardmdan bakm ne demigti: "Baykan ve Kral II. Abdullah, Ortadogu meselelerini grgt. Lbnan, srail-Filistin olaylari ele ahndi. Irak'taki son durum tartiqildi. Iran'm nkleer aktiviteleri de masaya gelen konular aranan'dan
'ii

GRDON'ON HASEM1T KRALLlCl

69

Majali'yle birlikte

Baykani Bush, rdn Krah Abdullah'a hilali' tehlikesini hatirlatti." Szc tarafmdan gryme byle zetlenmig, tehlikenin adikonulmuytu. Al Destur gazetesinden Zaatreh, "Amerika, blgeyiblmeye ahyirken, ii ve Snnileri birbirine kirdirma politikasmi ne ikariyor. Suriye ise Amerika'mn Iran ve daha sonra da kendisinihedefledigini dgnyor" diyordu. Blgesel Snni devletlerin, fran'a ve Suriye'ye karyl kullamlmasi bir Amerikan planiydi. Hatimilerden bu yana ilk kez giilik bu cografyada egemen g olma yolunda ilerliyordu. Amerika, "Yzyillardir baski altmda yaayan iiler gimdi geri geliyor!" diyordu. Irak blnmezse, kisa srede iilerin ynettigi bir devlet gelecekti. Blnrse de gneyinde haline bir Siidevleti ortaya ikacakti. Blnme durumunda yine burada ortaya ikacak bir Krt devleti, Siive Snni mezhepleri iinde tapiyacakti. Bir Krt olugumu belki Trkiye, fran ve Suriye'yi tehdit edecekti ama aym zamanda Amerika iin de bir tehdit olacakti.
smdaydi.
'ii

Ayrica Amerikan

70

BOL VE YUT

Bu, yeni bir atigma alam demekti. anlari"ndan sz edirdn Bagbakam Maruf Bahit, yordu: "Irak'm gvenligi ve smir btnlg bizim iin ok nemli. Bildiginiz gibi Irak topraklart bir atigma yaylyor ve bir simr paylagiyoruz. Orada farkh yapilar oldugunun farkmdayiz. iiler, Snniler ve Krtlerin ortak bir zm bulmasilazun. Bizim niyetimiz Irak'in toprak btnlgn korumak ve birleymigbir Irak iin ahymaktir. Bunun aksi olursa bir kaos ortaya ikar ve bu, tm kompu lkeler iinde ciddi bir problem yaratir." Irak'tan bahsederken nedense iki din mezhebinin yanina bir etnik grup adt konuluyor ve elmalarla armutlar toplamyordu. Snni ve ii din mezheplerinin yanma bir etnik grup konuluyor, Irak'taki denklem byle kuruluyordu. Oysa din mezhepleri Krtlerin iinde de mevcuttu. Ifat, reden Arap, Trkmen, Krt; ya da ii,Snni, gafidiye ayrilmiyordu da, illa Snni, iive Krt olarak blnmesi tartiphyordu. Bu, Amerikan planlari iinde yamti aranmasi gerekli bir
"tehlike

soruydu.

Amerika,

etki alanmi dgnmekteydi. Bush dneminde, savunma bakanhgmda en st grevlere getirilen Richard Perle ve Douglas Feith, zeOrdn Kralhgi'mn peygamber slalesinden geldigini, iiler rinde etki yaratabilecegini sylemiglerdi. Ordn, yeni haritalara gebe Ortadogu'da, Amerika iin had safhada nemliydi. rdn Ortadogu'daki Snni birligin liderligine seilmigti.

ii tehlikesine

iaret

ederken,

rdn'dekikralhm

karyi, blok olugturma rdnKral1II. Abdullah'a, "Siilran'a

vi" verilmiyti.

greYe

rdn Hagemit Kralhgi, Saudi Arabistan, Misir

Trkiye'yi bir araya getirecekti. Bagbakan Maruf Bahit, blgenin birbirine yakmhgmdan sz
ediyordu:

"Arap devletlerinin Trkiye iin stratejik bir nemi var" diyordu, "Arabistan, Trkiye'nin arka bahesidir.Yani bizim uzun bir tarihi gemigimiz var. Aym kltr paylagnny milletleriz. Tarihimiz ayni. Lbnanh kuzenlerimiz var. Suriyeli kuzenlerimiz var. Tm zelliklerimizle biz bir karigimiz."

RDON'N HASEMIT KRALLII

71

Eski Bagbakan Majali ise Ordn'de gretildigi biimiyletarihe gnderme yaplyordu: "Osmanhlar bu cografyada yayayan halklari Trkleytirme ahymalariyaptilar. Bir dnem Arap kimligini ortadan kaldirmak istediler. Araplar da bunu kabul etmeyip Batfya yneldi..." "Yani Ingilizlere!" diye ekliyorum. "Evet o zamanlar logilizlerin ve Fransizlann yamnda yer aldi-

lar."
Yzyillardir bagimsiz yaayan Arap kabilelerin, neden Ingiliz parmag1 iqin iine girince ve kralhk vaadi havada uuunca, Osmanh'ya karp ayaklandigma deginmiyordu.

rdnllkm Araphk

mi!

Bykeli Hseyin Diriz'e, Ordn'dekietnik zenginligi sormuqtum: "Hepsi aym Arap milletinin eyitli unsurlar1..." demigti. "Ister Suriye'den gelenler, ister Suudi bedevileri, ister Filistinliler, neticede hepsi Arapa konuquyor. Hepsi Arap kltrnn bir parasi. Ama tabii kendi aralarmda farkhlapyorlar." "Bu kadar farkh etnik grubun yayadigi bir lkede Ordn ulusundan bahsedilebilir mi?" diye soruyorum. "Tabii, ulus kavrammdan bahsederken biraz dikkatli olmak gerekiyor. nkulus kavrami, Araphgi mi temsil ediyor yoksa Ordnllg m? Bu, ok tartiplan bir konu" diye cevapl1yor. Amman'da son gnm. rdnllk ve Arap milliyetiligi zerine dgnrken yenineslin rdn' nasil algiladigim merak ediyorum...

lenKral Hseyin'in son eqi Amerikali Kralie Nur'un himayesindeki yetenekli grencilere zel egitim veren Jubilee Okulu'nu
ziyaret ediyorum.

Son derece iyi imknlarla donatilmig zel okul binasmda, mdre hanun bizikaryihyor. n bilgiveriyor: "Kralienin himayesinde olan bir okul burasi. zel bir egitim veriyor. Bu lkenin gelecegi iin grencilerimizi hazirhyoruz. Onlan gelecegin yneticileri olarak yetiytiriyoruz. Asil amacumz bu."

72

BL VE YUT

Duvarlarda Kralie Nur ile mezunlarm fotograflan siralanlyor. Batih konuklar ve nl siyasilerin okulu ziyaretinden enstantaneler sslyor duvarlan. Bu okul dnyanm eyitli lkelerine zellikle Avrupa ve Amerika'ya grencitemsilcileri gnderen, Batt'yla iligkilere byk nem veren lise dzeyinde bir okul. Yaglari dokuz ila on alti arasinda degisen genlerle kk sohbetler yapiyoruz. Her yil iki kez okulun organizasyonuyla Amerika'ya gittiklerini greniyoruz.

Ogretmenleri, duvarda byk bir grenci grubunun Beyaz Saray nnde ektirdigi fotograft igaret ediyor. Bir kiz grenciye Amerika'daki atlye ahymalarmda neler yaptiklarmi soruyorum: "Liderlik vasiflari zerinde duruyoruz. Dnya siyasetiyle ilgili konularda grglerimizi dile getiriyoruz. Mesela Filistin halkinm haklarlyla ilgili konugma gansimiz oldu. Bu gibi konulan tartqiyoruz."

Ogretmenlerden biri "Bizim bir liderlik dersimiz var" diyeliderleri bu derste iTm konulan liderleri derslere danemli liyoruz. tartipiyoruz.
rek sze giriyor. "Dnyanm her tarafmdan vet ediyoruz."

Bekledigimden ok daha fazla siyasetle ilgili gen dimaglarla karydaqiyorum. Konu Filistin'e gelince sesler ykseliyor. Kravati boynunun iki yaninda sallanan bir gen, asi bir tavirla kameranm nne geiyor. "Suanda biz buradakonuqurken Filistinliler ldrlyor" diyor... Bu okulda "Amerikanvari" bir genlik hedefleniyor ama tm abalara ragmen genler duru bir bakipla durumu degerlendire-

biliyor.
mndeki

II. Abdullah'm egi Kralie Rania, Amerikan istihbarati gdGen Global Liderler (Young Global Leaders) grubunun bagmda bulunuyor. Kralie Nur ya da Lisa Hallaby, turuncu darbeler krah Soros'la yakin teyriki mesaide. Ama rdn'de

ORDON'N HASEMIT KRALLII

73

gelecegin liderlerini yetigtirmeyi amalayan bu okulda, siki bir Batih egitimden geirilen rdnl genler, bakin neler dgnyor.

"Irak sizin de komqunuz. Sizce orada neler oluyor?" diye soruyorum. Soruya naif buldugunu dudaklarmi bzerek gsteren bir
erkek grenci:

"Amerika, Irak'in tamamma el koymaya ahyiyor!" diyor. Digerlerindenbiraz uzak duran sarigm bir ocuga mikrofon uzatiyorum. "Bilmiyorum. Ben bu konuda tarafsizim" diyor. Gruptan bir ocuk glerek bagiriyor: "Aslmda o bir Amerikah!" "Sen Amerikah mism?" diye soruyorum. var" di"Ben orada dogdugum iin Amerikan vatandaghgim ye cevaphyor. Bagmi okgayip glerek soruyorum:
sin?"

"Peki sen Amerikah

mi-

Yutkunuyor, "Hayir, ben rdnlym" diye cevaphyor. Onu Amerikah olmakla sulayan ocuk "Bir zamanlar ingiltere'ydi, pimdi Amerika!" diyor. "Ingilizler bu topraklari blp paralamiglar. Paralanan halklar glerini kaybetmig!imdi Amerika benzer peyler plan11yor!" Kafalari her ne kadar karipikolsa da belki de byklerden daha net cevaplar vermiplerdi! Kangrenlegmig Filistin sorununun farkmdaydilar. O topraklarda Filistinli kalmayana dek soguk ya da sicak savaglarm devam edecegine inaniyorlardi. Bati, Arap-Israil atigmasmm zerini, Snni ii atigmastyla
rtecek,

Israil rahat bir nefes alacakti.

Irak, iki mezhebe ve bir etnik graba ayrilmah; Suriye, Snniler arasinda blgtrlmeliydi, Aleviler ve Mekke ve Medine, Suudi Arabistan'dan koparihp "Kutsal adiyla Vatikan gibi- ayri bir devlet olmaIslam Devleti" hydi. Israil 1967 Savaqi ncesi smirlarma ekilmeliydi. rdn ile Filistin "Byk rdn" adlyla birlegmeliydi.Filistin devleti sadece Gazze'de yaamahydi. JubileeOkulu'ndan ayrilmadan bana ne dgndgm soran genlere birka cmle syledim. Dgncelerimizetledim.
-tipki

74
"1916'da

BOL VE YUT

da Batih devletler birok harita izmiylerdi" dedim. "Anadolu ihtilali onlan pe atti. Bugn yine zulme kary bagkaldiran halklar var... Bakahm tarih bu kez neler yazacak..." Bazilari baglariylaonayladilar, bazilarikugkuylabaktilar...

NASIR'IN

MISIR'I

VE BUGN!

Ekim2007 Yolculugu Uzun yillar ngiliz iggalinde yaadi Misir. 1922'de bagimsizhgun kazandi ama Ingilizlerin gizli ynetimi ashnda 1952'de
Abdlnasir'la

Nasir, Mustafa Kemal Atatrk' kendine rnek aldt. lkenin dogal kaynaklarma sahip ikti, Svey; Kanall'm devletleytirdi. Bloksuz lkelere katildi.
SURlYE
FLISTIN

son

bulacakti.

RDN
Kahire

LIBYA MISR

SUUDi ARABlTAN

76

BL VE YUT

Misir, Nasir parantezinden sonra yeniden gemige dnecek, bu kez Ingiltereyerine Amerikan hkmranhgma girecekti. O gn bugn, ekonomik sikintilar, politik kargaa ve dini atigmalarla dertli. Dnyanin en eski uygarhklarmdan biri, bugn Mslman Kardepler rgtne umut baglamigbir halk ve Bati etkisine girmi; bir aydm kesimin agrismi yapyor. Son ydlarda Misirh iiler gidiata dur diyor... Bilmem farkmda mismiz, 90'h ydlardan sonra Bati'da bir Misir hayranhgidir aldi yrd. Misir'la ilgili kitaplar piyasaya 1kti:Piramidlerin Strrt, Mistr'm Kleopatrast, Ramses'in Hayatt... Batdi turistler Kahire'ye, Nil kiydarma akiyor... Milattan nceki Misir, her dile evrilen ocuk kitaplariyla dnyaya yayihyor. Tarih ncesi Misir hakkmda evrilen Hollywood filmlerinden geilmiyor! Bir de Misir'm unutturulmaya ahyilan yakm tarihivar. Ancak birakin tarihi, Misir'm bugnnden de pek bahsedilmiyor! Biz Kahire'nin bir kenar mahallesinde gne bagliyoruz... Daha ilk dakikalarda anhyoruz ki, bugn Kahire'de birileri iin eve ekmek gtrmek, deveye hendek atlatmaktan zor. Misirli iqi, tm evre lkelerdeki ahyanlar arasinda en dpk creti ahyor. Gnde 2 dolarla yani2,5 lirayla yayamaya ahqiyor. Tarafsiz Dnya Basmi
ve Misirh

1piler

1991 yllmm mayis aymda, Misir hkmeti Uluslararasi Para Fonu'yla (IMF) bir anlayma imzaladi. Bundan byle IMF, M1sir'da stand by anlaymalari uygulayacakti... ncezelleptirmeler ve serbest ticaret blgeleriyle ige baqlanacakti. Misir'da zelleptirme furyasi ortahgi birbirine katti. Ne kadar fabrika varsa satddi. 10 ydm sonunda, daha fakir bir halk, daha zengin yneticiler vardi. Oretim azalmig, fabrikalar kapanmig, ipsizlik artmigt1. Fiyatlar roket hizlyla ykseliyordu. Serbest piyasa ekonomisi uy-

NASIR'lN MlSIR'I VE BUGON1

77

Sendikaa Kemal Abbas

gulamyordu. Ozelleytirilenfabrikalarm kapilari bir daha ailmamacasma kapaniyordu. Halk 20 yil iinde kresel devlerin altmda kaldi! Kernal Abbas bir iqi lideri. Gece vakti kapatilmig bir sendika binasmm illegalkullamlan bir odasmda bize qualari sylyor. "Halkm sadece yzde beginin karni doymaktadir. Son yillarda Misir yabanc1yatmmm kalesi olmuytur ama yoksulluk ipsizlik tavan yapmigtir. Smiflar arasmda uurum hi olmadigi boyutlardadir. Orta sunf kalmamigtir." Onunla tamqmamiz bagh bayma Misir'm bugnn anlatan

bir hikyeydi.
Diger arkadaglari gibi bir gece yarisi ieri almacagmdan endiyeliydi. beni yandaki kk odaBir saatlik konumanin ardindan ya agirdi. Tercmamm Assam'la ieri girdik. Bilgisayari ati ve "Burada dnya basmmm hi ilgi gstermedigi Kahire grevlerinin fotograflari ve filmleri var. Eger beni de ieri ahrlarsa bunlar da yok olacak. Bu belgeleri size vermek istiyorum. Karde; bir lkenin dost gazetecisinin elinde olsunlar!" dedi.

78 I

BOL VE YUT

grevini grmezden gelmiglerdi! Sari Sendikalar

rperdim, emanetleri aldim ve TRT'de yaymladun. Iki kiqi bir araya gelse haber yapan BBC, CNN ve benzerleri 2006'da yeri gginleten Misirh iilerin isyamm ve Ortadoga'nun bu en byk

cretleri o kadar dgktkikresel girketler birok rn 14i Misir'da retiyordu... Misir'da ahk smiri 500 dolar civarmdaydi ama ii cretleri 150 dolari gemiyordu. Amerikan Ticaret Odast verilerine gre, Misirh iqinin ayhk kazanci, aym igi yapan Trk iqisinden yzde 80 daha azdi. Sonunda kiyamet kopmuy, 2006 Arahk aymda tekstil ve iplik fabrikalarmda baglayan grev dalgasi Misir ekonomisini sarsmigti.... 27 Arahk 2006'dan bu yana direnen ve birikmig fazla mesai cretlerini ve ydhk ikramiye bedelini isteyen iplik ve tekstil iileri, nce Kahire'nin kuzeyindeMahalla al Kubra'da ayaklandilar... Grev dalgalarhalinde yaydacak, gneydeki iplik fabrikalarma s1rayacakti.

Helvan

1plikFabrikasi

ve Kafr el Davar'daki iiler de onlara

katdacakti.
Kisa zamanda on binlerce tekstil, imento, demiryolu, liman imento iqileri greve destek verdi. "Olene kadar grev! Aiz!" diye bagiriyorlardi. "Sari sendika" bagkam Said el Gohary'nin aiklamasinin ardmdan i; igrmdan Ikmiti. Gohary, grevdekiiileri terrist olarak tantmlamigt1. Sendika lideri, temsil ettigi iqileri, fabrikalari
sabotajlamakla

sulamigtil

Haberi ilk yapanlardan biri Amerikali gazeteci Liam Stuck'ti. llginbir karakterdi. Kahire'de Ingilizceyayimlanan Daily Star'da ahyiyordu. 35 yaglarindaydi. Kendisiyle bulugmak istedigimi syledigimde beni uzun uzun sorgulamigti. Iki yddir Misir'daydi. Ondan nce Sudan'da isko Kilisesi adma ahyan bir yardim kurulupu elemaniydi. Amerika'nm siyasi ahymalarda uzmanlagmig Georgetown niversitesi'nden politika doktorasi yapm14ti. Simdi

NASIR'IN MISIR'I VE BUGNi

79

de Misir'da gazete muhabirikimligindeydi.

tini byk bir ilgiyle takip etrnekteydi.

Misir'dakiiihareke-

Nil kenarinda buluqup konuquyoruz. "Bu grevler esas olarak sendikacilara karyi rgtlendi nk burada sendikalar hkrnet yanhsidir" diyor. "Sendikalarm baymda hkmetin grevlendirdigi birisi vardir. I;iler ilk defa demokratik bir sendika iin ayaklandilar..." "Onlari kimler destekledi?" diye soruyorum. Kk mavi gzlerini dndrerek gzlklerini dzeltiyor: "Bildigim kadarlyla grevler herhangi bir dig yardimla alevlenmedi. ikinci grev dalgast bagladigmda da bu ispatlanmig oldu. hkmet birinci grev sonrasi grevle ilgili oldugunu dnk gndg kurumlart kapatti, bazi yetkilileri ieri aldi ama ardmdan ikinci grev patlak verdi. Kendiliginden ortaya ikmig bir hare-

ketten sz

ediyoruz..."

Daha sonra grgecegim nl gazeteci Usame Heikal, onu dogruluyordu... Misirh iiler dayamlmaz kopullarda yagiyordu. B1akkemige dayanm14tt... "Misir'da halkm byk bir ogunlugu a, egitim ve saghk hizmeti de alamlyorlar. Halkin ok kk bir kismi iyi partlarda, refah iinde yagiyor. Grev dalgasive toplu hareketler ekonomik zorluklarm bir sonucu!" Arahk 2006'dan beri sayilari yz binleri bulan bir ii hareketi Misir'i sarstyordu ve dnya basun bundan hi sz etmiyordu. Haberin yayilmaslzellikle engelleniyordu. Liam Stuck'in konuyla ilgili grg ilginti: Eger grev dalgasi Ortadogu'daki diger lkelere sirarsa bu felaketolurdu... Yz binlerin haberi BBC'de bi-

le alt baghktayer almigt1...

Hkmet 1 Mayis 20074len nce El Mahalla'daki sendika pubelerinikapatmigti. Liderler hakkmda sorupturma baglatilnug, severlik yasasi" adi altinda, sikiynetim uygulannupti. Grevlerin oldugu dig destekli haberleri Misir basmmda mangetten verilmigti. Kemal Abbas grevin nclerinden biriydi... Hapis istemiyle yargilaniyordu. Suu, sari sendikaya karpi Sqiler ve Sendikalar Merkezi" adi altinda bir rgt kurmuq olmasi! Kapatilmig sendika binasmdaki bulugmamizda, "Bu hareket tamamen partlardan
"yurt-

80

BOLVE YUT

kaynaklanmigttr.Diyandan hibir destek ahnmadan yapilmlytir. Bu grevler Misirh iilerin kendi gcyle ortaya ikmigtir," szleriyle anlatlyordu grevi. Misir basminda Lkan haberlere giddetle karpt ikiyordu.
"Mslman Kardepler rgtnn arkamizda oldugu syleniyor, bu yalandtr! Tam tersine Mslman Kardepler rgt grevlere karpidir" diyordu. Mslman Kardepler ve Muhalefet
akimi Mslman Kardepler'di Misir'daki en nemlimuhalefet Mslimin). (1hvan-l Peki ama parlamentoda 88 sandalyeye sahip olan Mslman Kardeler kimdi? Amerikah gazeteci Liam Stuck'a ana muhalefeti temsil eden Mslman Kardeqler rgtyle ilgili dgncelerinisorayorum. "Mslman Kardepler ok gl bir hareket. Bence ok demokratik bir rgtlenme ve halktan byak destek ahyor!" demiyti. Amerikah siyaset bilimci, Sudan'da misyoner, Misir'da gazeteci olan Stuck, Mslman Kardeqleri gklere ikanyordu. Mslman Kardepler ya da ihvan l Mslimin adh hareketin tohumlari iskenderiye'de 1928'de Hasan el Benna tarafindan atilmigti.

Hareket, Soguk Savay dneminde, Sovyetler'in yaninda yer tavriyla dikkat eken Cemal Abdlnasir liderligini yipratmak iin, Amerika ve Ingiltere tarafindan kullaalan ve anti emperyalist

mlmigti...

Usame Heikal anlatiyordu: "Bu akimm glenmesinde iki nemli neden var. Birincisi Misir'daki rejimin halk zerindeki baskisi. ikincisi giderek artan yoksulluk. Mslman Kardepler rgt y111ardirfakir halki avucuna aldi. Yiyecek, giyecek, egitim ve saghk hizmetleri verdi. Ocretsizameliyatlar yaptirdi. Kitap defter dagitti..." Yillar iinde ana muhalefet haline gelmi1erdi. 88 milletvekiliyle meclisteydiler. Diger muhalefet partilerinin sadece 14 sandalyesivardi.

NASIR'IN MISIRTVE BUGN!

81

Meclisteki bag1msiz milletvekili Mustafa Bekri, Mslman Kardepler'in fakirlegenhalka ne gibi alternatifler sunduklarmi an-

latm14ti.
"Hkmetin baskici ve yoksullagtirici politikalarmdan mgteki halk bir alternatif buldugunu zannetti. Yoksulhalki yardunlarla rgtlyorlar. Halk tarafmdan umut olarak grlyor, seviliyorlar..." Smiflar arasmda artan uurum, televizyonlardaki dizilerden, mzik kliplerinden, sosyete programlarmdan sokaga yaylhyordu. Misir en byk medya merkezine sahip lke olarak, tm Ortadogu'ya Arapa pop mzik satiyordu. Bu kliplerde grsellegen yayamm sokakla alakasi yoktu... Zenginligin, Batih yaama zentinin iglendigi ryalar, ahkla boguan halki tiksindiriyor, hizla siyasi slam'ayneltiyordu... Halk, lks grntlerle beyni yikamp, evdeki aresiz yayamma kopuyor, dengeyi cemaat ve tarikatlara kapilanmakta buluyordu. Halkm byk kesimiyardunlarla yaqiyordu... Bir cuma, gle yemegiyedigimiz lokantada, duvardaki plazma ekrandan neredeyse iplak bir Arap dilber, sevdigi iriyari adamm nnden son model Corvet'iyle geerken "Birakir giderim kalakahrsm" anlammda bir arkiy11giriyordu... Biraz sonra Kral Hseyin Camii'nin nndeydim, cama namazma gelen cemaat baheye tagm19ti. Yabanc1 basm mensuplari
.

hapsediyorlardi... cuma namazmikameralarma Misir 14i ve Sendikalar Merkezi'nin lideri Kemal Abbas, diyerek zetlemigti. "Misir halg odagi arasinda savruluyoruz" ki iki g odagi arasmda kalmigtir. Birincisi Mbarek rejiminin 25 y1ldir uyguladigt siki ynetim durumudur. Ikincisi Mslman Kardeplerrgtnn halk arasinda yay11masive en etkili muhalefet haline gelmesidir. Kisacasi Misir'da normal bir siyaset orta"lki

mi yoktur."

Beyin Yikama Merkezleri Durumu en iyizetleyen yerlerden biri de mantar gibi ogalan
ahyverig
BVY6

merkezleriydi.

82

BOL VE YUT

insanlarla, bu ahyverig merkevardi. Burada tm tabelalar markalarlyla bezeliydi. Mankenler B utikler dnya Ingilizceydi. Batih ehreliydi... Cafelerde oturanlar ve koridorlarda dolaanlar, Amerikan filmlerinde grdkleri mimikleri ve bakiqlari taklit ederek konuquyorBiraz nce cami avlusundaki
zinde

dolaganlar arasmda uurum

lardi.
Dilek Ersu'yla bu ahyverig merkezinde kargilagtik. O, Kahire'de ahyan bir Trk kizi. Bana kresel rzgrlari anlatti. "Trkiye'deki gibi burada da ahyverig merkezi patlamasi yaa'Dnyanin en byk ikinci ahyniyor. Bunlarla ok vnyorlar. verig merkezi bizde' gururunu yagiyorlar! Markaya ok dyknler. Moda olan mzik, rap! Orta smif genleri ortahkta bol pantolonlar ters papkalar, kpelerle dolagiyor..." "Arapa mi rapler?" "Evet." Kapismda "Shopping Mall", "No smoking" gibi lngilizce yazilar yazan bir ahyverig merkezinde dolagiyoruz. Dnyanm herhangi bir yerindeki herhangi bir ahyverig merkezinden hibir farki yok. Cafeler, iinde oturan insanlar, satilan megrubat ayni. Panolar,
modeller, reklamlar markalar aym. sarigm bir kadm fotografi. sarth. Dilek'le reklama ba-

Bir giyim

magazasmm

vitrininde

bedeni 1plak kiyoruz "Meselabu kadmm sokakta grdgumz Mistrh kadmla hi ilgisiyok. Ama birileriiin hedef bu degil mi? 'Byle olmahsm' mesaji mi bu?" diye soruyorum. Dilek, "Gzel olan bu, ona benzemelisin, diyorlar," diye mirildamyor.

bir parfm markasina

Assam Ne Yapsa?

Moda rzgrlarma kapumig genler ahyverig merkezlerini dolduruyor. Bir avu zenginin rahata ahyveri; yapt1gl meknlarda, isizler ordusu mensuplari, ahyveriq yapanlara ve ellerindeki paketlere donuk gzlerle bakiyorlar.

NASIR'IN MISIR'I VE BUGUN!

83

Tabii ki Ingilizce isimli bir cafede kizli erkekli bir grup gen,
splitleriniyadumluyorlar. Ha Miami'deler, ha Kahire'de... Hi fark etmiyor. Gen ipsizler, Kahire sosyetesine yer veren moda dergilerinde, sosyetik genleri izliyor. gigtiren Rehberim Assam'a bu dergilerden almasmi rica edlyorum. Kapakta dekoltesi, mini etegiyle gen bir Misirh manken. Rportajda elbise dolabmda yer alan giysilerden sz ediyor... Sosyete kpesinde, kim, hangi partide, kimle nasil eglenmig, falancanm yeni erkek arkadaqi kim gibi haberler var... Rolex ilanindan sonraki sayfada yat yariglarmm birincisine kupa takdim eden bir moda dergilerinikarigtinrken,
"banana

bir giydigini bir daha giymeyen gen kizlari, arabalanm

her yil de-

Amerikah. Onlar, marka giysileri, lks otellerdeki partileri, kayak ve yat gezileriyle bagkabir dnyada yagiyor. Kahire'nin bir yamlks bloldar, villalar, gvenlikli residanslarla evriliyor; geri kalan1 ipsizler ordusu ve gnde 2 dolara geinmeye ahqan emekilerin kbusunu yaylyor... Assam'la genlerin ragbet ettigi Amerikan tarzi cafelerden birinde dertlegiyoruz. Assam henz 22 yaginda. Ozel bir iletipim fakltesinde drt yil geirmig. Nihayet mezun olmuy. "Egitimim iin 4 senede 20 bin dolar dedim. Babam ayda 90 dolar kazaniyor. Anneme bykbabamdan kalan mirasm tm egitimime gitti" diyor. bir iletigimcisin ama yofrlk ve rehberlik yaplyorsun..." diyorum. "Evet, gofr olarak ahqiyorum. nk 19imkni yok. lkenin yansindaki medya kuruluylarina bagvuru mektubu yolladim!" Bana Misir medyasmda i; bulmanm hayal oldugunu anlatiyor... Muhalif gazetecilerin tutuklandigini, iyten atilanlar ogaldigmi, gazete ve televizyonlarm yabanci trstlerin elinde olduguunutup kendimi evimde nu anlattyor. Bir an Mtsir'da oldugumu
"gimdi

samyorum.

"Grevlere artik gazeteciler de katihyor!" diyor. Kahire'deyken, gazetecilerin basm zgrlg alanmda grlen dikkate deger daralmayi protesto etmek iin grevlerde boy gs-

84

BOL VE YUT

terdigi haberlerini duyuyorum. Assam, her yll iten atilan medfaklteden yeni mezun olanlarm katildigim syya mensuplarma,

lyor.
"Ben bu durumda olan tek kiqi degilim. Okuldan bu yil bin 30-35'i iq buluyor. oldu. Her y11 mezunlardan mezun Digerleri ne yapiyor?!"
grenci

Kifaya: M1sir'in Turuncularl Digerleri Misir'daki mohalif hareketlerekatiliyordu. Assam da bir sre "Kifaya", yani "Yeter" adh hareketin iinde yer almigti. Bu hareket isim benzerliginden de anlagilacagi gibi Bati destekli turuncu bir hareketti. Bunalan niversite genligini ve aydinlan rgtlemeyihedeflemigti. Ancak baarih oldugu sylenemezdi... Liam Stuck syleyimizde Kifaya'yi gyle degerlendirmigti: "Hkmete kargisikielegtiriler yneltiyorlar ama qu stralar, iki sene nceki bagkanhk seimlerinde oldugu kadar gl degiller." "Neden peki?" diye sormuqtum. geni; halk kesimlerinin destegini alamiyorlar.nan"nk olamtyorlar. dirici Kifaya,
smda
adini

ilk nce

anayasa

referandumu

tartigmalari sira-

duyurmuqtu.

Devlet Bagkani Hsn Mbarek, Misir'da anayasanm 76. madistediginde, Mistr'm desinin degigmesiyle ilgili bir referandum ayaklanung, birok byk kenti Kifaya hareketi tarafmdan gsteriler baglatilmigt1. Gsteriler, polisle gstericiler arasmda atigmayla sonalanmig; 30 Kifaya yesi tutuklanmigti. Misir bundan evvel 21 kez anayasasmi degigtirmigti. 22. kez degigtirilmesi iin referandum yapilacakti ama tm muhalefet ayaga kalkmigt1. Iktidarpartisi ve medya referandumdan yanayreferandumun ne iin yapildigmi bile bilmuhalifler, di. Avrupaci ahktan meyen ama ve ipsizlikten gz dnm halkisokaga dkmqlerdi.

tirilecekti.

Anayasanin 76. maddesi iktidarm devamlihgi ynnde degiBu madde degigtirildigi takdirde, bagtrnsiz adaylar ve

NASIR'IN MISIR'I VE BUGN!

85

muhalefet

partileri, 2011'de yapilacak, bir sonraki bagkanlik se-

imlerine katilamayacakti. Mtsir'in Nastr'1Vardt! Mustafa Bekri, "Misir halkliin bir yeydegiprnez!" demigti.Bekri, Nasir'a olan hayra11hgiyla bilinen bagiosiz bir milletvekiliydi. "Misir defalarca anayasayi degiytirmigtir. 1956 senesinde, 64'te, 71'de, en son 2006 senesinde degigtirmigtir. Misir, artik politik olarak kresel rzgrlarm nndedir. Amerika, her yil Mistr'a, milyonlarca dolar destek veriyor. Bunun byk bir kismmt silah yardimi olarak saghyor. O nedenle Misir'm qu anda bagimsiz bir po-

litikasi olduguna syleyemeyiz." O Misir ki, bir zamanlar yeri gg inletmig, Bati dnyasma demokrasi dersivermigti.

Igilideri Kemal Abbas, Nasir dneminde, Misir halkmm durumunu

gyle zetlemigti:

Bagtmstz milletvekili Mustafa Bekri

86

BL VE YUT

"Nasir dneminde herkes hakkim ahyordu. O zaman da belli ordu hkimiyeti sz konusuydu ama adil bir dzen de vardi. Gnmzde kimsehakkmi alamiyor." Kahire'nin ortasmda bir mze. Siyasi liderlerin yan yana portreleri. Cemal Abdlnasir'm yardimcist (!) ve hayallerini katleden Enver Sedat'la yan yana resimleri... Bu portreler, Misir yakm tarihindeki iki zit politikayi simgejiyor. 1952-1970 ydlarmda Nasir'm her yaptigi, daha sonra Enver Sedat dneminde bozuluyor. Amerika'ya geerken, Misir da Dnya hkimiyeti Ingilizlerden bir devrimin iine girecekti... Kurmay albay Cemal Abdlnasir, 23 Temmuz 1952 gecesi bir darbeyle baya gemigti. Nasir, 2500 yilhk Misir tarihinde, iktidara gelen ilk yerli, Misirh bagkandi. Mustafa Kemal Atatrk hayram bu gen subay, iktidara gelir gelmez hedefini gyle a1klamigti: "Ulusal bagimsizhk, feodal dzene son, tekellere ve kapitalizme kary1mcadele, sosyal devlet, ulusal savunma ve kahci bir demokrasi!"

Nasir, 1955 yllmda "Baglantisizlar Hareketi"ne katilacak, Bandung Konferansi'nda Nehru, Sukarno, Tito gibi liderlerin yanmda yer alacakti. Bagimsiz milletvekili Mustafa Bekri, Nasir'i amyordu:

"Misir, tarihinde ilk kez Nasir'la yerli, Misirl1 bir iktidarla tamyti, oknemli bir dnemdi. Nasir, Ingilizsmrsne son verdi ve Ingilizlerin uzantisi olan kralhk sistemini ortadan kaldirdi. O, 70 yilhk ingiliz igaline nokta koydu. Misir'a cumhuriye-

ti getirdi." 26 Temmuz 1956'da ingilizlerin kontrolndeki Sveyq Kanah'm da o millileytirmigti. Bu haber Arap dnyasmda coyku: Bati'da ise byk fke yaratti. Tam ay sonra Ingilteredestekli Israilbirlikleri Misir'a girecekti. Bati, Misir'i ve Nasir'i hi affetmeyecekti. Can damari Sveyq'i kaybetmeyikabullenmeyecekti. Ingilizve Fransiz birlilderi M1sir'1gnlerce bombaladt. Tm Arap lkelerive baglantisiz lkeler, Batih saldirganlarilanetlediler.

NASIR'IN MISfI VE BUGN! I

87

CemalAbdul Nas

"Kavgamir Nasir'ladir!" Sonunda Sovyetler'in mdahalesiyle, iggal gleri, Misir'dan ekilmek zorunda kaldi. IngiltereBagbakani Anthony Eden, bu beklenmedik yenilgiden sonra fkeli bir audama yapm14ti: "Bizim kavgamiz Misir'la ya da Arap dnyasiyla degil, Albay Nasir'ladir" diyordu. "Iktidara geldiginde kendisine karpihibir dmanlik beslemedik, tersine anlagmalar yaptik. Ama o dosta yaklaymak yerine, lkemize karpi saldirgan bir propaganda yrtt. Sadakatine gvenilmeyecek bir adam oldugunu gsterdi." Dogru tespitti. Nasir, Misir halki iin ahym14ti,Bati'ya hibir milsadakat duymuyordu. Savagtan soura tm altyapikurumlarmi lileptirdi. Yabanciyatirum tasfiye etti. Devlet yatirimlarim genipletti. lleribir vergi sistemikurdu, ii haklarimyasallagtirdi, parasiz egitimi, en cra kyekadar gtard. Parasiz saghk hizmetini yayginlagtirdi. Bunlan yaparken Trk devrim tarihini deta kopyalamigti. Kamulagtirmalar yznden sag cenah tarafmdan komnistlikle; zel mlkiyete ve serbest tegebbse yer verdigi iin de solcular tarafmdan kapitalistliklesuland1.

88

BOLVEYUT

Muhammed Ali Pa a Topu

Yardun aldigi Sovyetler'e kargi da bagimsiz tavrmi srdrd. Bagunsizhgmdan hi dn vermedi. Arap dnyasmda ilk birleyme adimlarim da o atti. Suriye'yle 1958'de tm zorluklari aarak bir araya geldi ve Birlepik Arap Cumhuriyeti kuruldu. Bat1'nin tyleri diken dikendi. Bu cumhuriyet byk baskilar sonucu sadece yil srebildi. nkOrtadogu'da lkelerin degil birlegmesi, yalanlagmasi bile birilerini rahatsiz ederdi! Kahire Bir Osmanh

ehriydi

Kahire'de gehitler Amti'na gittigimde, meydanm kargisinda, Enver Sedat'm suikasta ugradigi kapah tribnn nnde bir ka dakikahgma durdum. Kargida, mozole nnde duran degigik giysili askerlere baktun. Amtta nbet tutan askerler, Misir'm hangi agamalardan getiginianlatiyordu deta. Byk Misir medeniyetini simgeleyen as-

NASIR'IN MISIR'I VE BUGN!

89

yorlardi.
vardi...

kerler, amtm yanmda bir film sahnesinden firlamiqasinadurunlerinde,Osmanh askeri kiyafeti iindeki nbetiler

Kahire'nin, bir zamanlar Osmanh devletinin Istanbul'dan sonraki ikinci byk gehri oldugunu dgnyorum. Amtm nnde toplarin altmdaki plakette 1805'te retildikleri yaziyor. "Bu toplar Muhammed Ali Papa dneminde 1839 savaginda kullanildi" ibaresine bakiyorum. Osmanh, bu tarihten 43 yil sonra, 1882'de tipki Kibris gibi Misir'i da ingilizlerebirakacakti. Biraz ileride, 19731srail-Misir Savagi'nda, Misir'm zaferini anlatan bir devasa tablo asih. O yillarm zerinden ok gemeden, Arap dnyasim poka sokacakti Enver Sedat. Bagunsiz milletvekili Mustafa Bekri anlatmigti: "Sedat, iktidara geldigi zaman, ylllarca yarduncihgmi yaptigi Nasir'm resmine bakarak, 'Iqte bizim problemimizP demigti. Sonraki yillar iinde Nasir'dan kalan her geyi degigtirdi. Sovyetler'le iligkiyi kopardi. Oysa Sovyetler bize ok yardim etmigti. 1967'deki savagtan sonra, Savagi'm da, Sovyet silahlarlyla kazaamiytik. Sedat, Savagi'ndan sonra izgisinitmyle degigtirdi. nceIsrail'iziyaret etti. 1979'da da 'Barig antlagmasi' imzaladi. Bu yzden Arap dnyasiyla tm iligkilerimiz bozuldu. Bu dnemden sonra Misir'm dig politikasi, Misir'a ok gey kaybettirdi. Yalnizlaytik." Ama da bu olsa gerektil Enver Sedat ynetimindeki Misir, Ordn'den sonra israil'le anlaan ikinci Arap lkesi olmuqtu... Amerika'nm dayatmastyla ardi ardina srail'le anlagmalar imzaladi. Sina Antlagmasi'm, Camp David takip etti. Bu anlagmalarla M1sir, Arap dnyasmdakopacak, Amerika'nm
'73 '73

mttefiki olarak amlmaya

baglanacakti.

Amerikan Baykam Reagan, Libya'ya karpideniz tatbikati dzenlediginde, Enver Sedat, bu saldiriy1"gahane" olarak nitelemigti! Birka ay sonra bir suikasta kurban gidecekti Enver Sedat. Ardindan ynetimi devralan Hsn Mbarek, Sedat'm yolunda ilerleyecekti...

90

BOL VE YUT

Bati'mn izdigiyolda yrrken, serbest piyasaninkamilmaz uArtan yoksulluk, geni; halkkesiminifenahalde kurlarmadgecekti. etkiliyordu... Radikal Islam, Mbarek'i korkutmaya baglamiti. Mbarek ve "Dinle Aldatmak"

iktidar,radikal Islam'akarpi kendi denetiminde farkh bir Islami akimi ne ikaracakti.... Hsn Mbarek tehlikeye panzehir retirken, lkenin laikligini tehlikeye atti. Misir artik dini siyasete alet edenlerin savag alamydi! Mslman Kardeqler rgt, 20 yllhk bir srete sivil toplum rgtlerini, zellilde meslek gruplarmi, egitimcileri, saghk elemanlarmive grencilerirgtlemigti. Arap lkeleriyle de, zellikle Amerika'mn destekledigi Snni blok iinde yer alan lkelerle ittifaklar yaplyordu. Suudilerle ve rdn'le byk bir dostluk iinde olacak; Suriye ve fran'la dgmanhk iligkileri yaayacakti... Mslman Kardeqler rgt, Suriye'de yasadigi, Ordn'de ve Misir'da yasaldi. Alman istihbarati, Mslman Kardeqler'in faaliyetlerive Ortadogu lkelerinde yayilmasmm endige verici sonularim anlatan bir rapor yaymlamigti. Amerikan istihbaratiysa rgtn faaliyetlerihakkmda sessiz kalmigti. Amerika, Soguk Savay dneminde din ve mezhepleri, sosyalist bloka karvikullanmigti.Aym dil ve aym dinden olan Arap lkeleri

de aym oyundan nasibini alacakti.

Mezhep ve etnik aynmlar sonucu Lbnan ve Irak kan glne evrilmiyti Mustafa Bekri, "Mezheplere ve etnik ayrima dayali geligmeleri endigeyle izliyoruz!" demigti. "Bir Krt devleti projesi nasil yoktan var oldu, grdk! Bylesi bir oluqum, blgeye vurulan en bynk darbe olacak. Yz ylldir ama Ortadogu'yu paralamak. "Oyun bellidir. Bir etnik grup bu blgededevletlegtirildiginde, bazi devletler amnda paralanacaklardir. Geen yil bir Amerikan dergisinde, bu blgedehedeflenen simrlari gsteren bir harita yayimlandi. Bu harita Bati'nm hedefini tm aikhgryla ortaya koymuytu."

NASIR'IN MISIR'I VE BUGN!

91

"Nil'den Firat'a Byk

Israill"

Haritalar da ama1ar da yeni degildi. Ortadogu, Nil'den Firat'a kadar yeniden gekillenmeliydi. Bu hedef, ilk olarak Israilkuruldugunda, 1948'de Curnhurbagkani Ben-Gurion tarafmdan ifade
edilmigti.

"Nil'den Firat'a" yayilan cografya, "Tevratsal alan" olarak bililsrail'insylemine gre, bir gn Nil Nehri'nden Firat'a uzayan kutsal topraklar ele geirilecekti. Bu szleri aika dile getiren, Israil'in sinirlarini ifade eden IsraelShahak'a ait pu satirlara bir gz atin: "Smirlarimiz: Gneyde tm Sina Yarimadasive kuzey Misir'in Kahire'ye kadar uzanan bir parasidir! Doguda, rdn'n tamami ve Suudi Arabistan'm kuzey blgesidir; Kuveyt'in tm ve Irak'm byk bir blmdr; kuzeyde, Lbnan'm ve Suriye'nin tamamidir." Bu bir meczubun deli saoasi degil, Israilyneticilerinin tnirdi. mnn
aklmdaki suurlardir.

nl Misirh gazeteci Usame Heikal yorumlamigti: "ArapIsrail iligkileri hibir zaman geliymedi, geligmeyecek. Geligemez! 1srail'inkuruluqundan bugne kadarki sylemleri bellidir. nk Bayragmda iki mavi izgivardir. Bu izgiler Firat ve Nil Nehirlerini simgeler. Bakm Irak, bir Amerikan plamnm kurbam oldu. imdi paralanmak zere. Sizce kim faydalanacakbu durumdan? Tabii kilsrail! Bu plan sadece Irak'la da smirh degil. Bunu kendileriher firsatta dile getiriyorlar." Syledikleri sir degildi.Eski IsrailDigigleriBakam Oded Yinon, daha 1980'lerde yyle demigti: "Misir, bugn siyasi olarak yaayan bir ldrl Misir'i farkh cografiblgelere ayirmak, Israil'in Bati cephesinde gttg baglica hedefidir."
Oded Yinon'a gre Misir, zaten ok parah bir siyasi grnme sahipti. linde birok iktidar odagi birbiriyle ekipmekteydi. Bu odaklar, kendi baglarma var olurlarsa, Libya, Sudan ve hatta daha uzaktaki devletler de bugnk smirlari iinde varhklarim srdremezlerdi...

92

BL VE YUT

Sudan bunlarm bagmda geliyordu. 1inde birbirine dyman drt grup vardi. Mslman olmayan Afrikahlar, putperestler, olan Snni Mslman Hiristiyanlar ve azmhk egemenligikurmuy Araplar. Israil, 20 yllnce Sudan'daki eligkilerimasaya yatirm14, planlarmi yapm14ti. Misir iin de planlari vardt. lkede ogunlugu olugturan Simi Mslmanlara kargi, Misir'm kuzeyindekiyedi milyonluk H1ristiyan azinhk zerine senaryolar retiyordu Israil. Ona gre, Misir, ikinci bir Lbnan ola-

bilirdi...
Bir Bardak Limon

ayi

Kahire'nin Osmanh argilarmdan birinde bir masaya oturup, Burasi Kapah aryi'mn bir limon ay1ismarhyorum. kk bir benzeri. ayocagmm tam yanindayim. Seyyar saticilarm ighklan, Amerikah turistlerin curcunasi arasmda birbirinden gzel insan yzlerine baktyorum. nceuzun, maglahh l insanlari; kadife tenli kk satici ocuklar... Gzlerinde tarihin derinlikleri sakh bir aga oymacisi, bagirabagira konuan hasir papkah Amerikah kadina, yere bakarak cevap veriyor. Ben bin y11hklimon aymi yudumluyorum... ingilizlerden sonra gimdi Amerikahlar, Misir'i smrgeleri gibi algihyorlar. Nasir'dan sonra suyun aktyi degigti.Amerika'nm Arap dnyasindaki mttefiklerinden biri de Misir degil mi? Amerikan Digigleri Bakani Rice, "Blgedeki diplomatik varhdesteklemek iin, Krfez lkeleri, Israilve Misir'la yardim gimizi anlaymalari yaplyoruz" dememig miydi? daha Simdi da aik konuquyor.Amerika'nin, Iran ve Suriye'ye kargi, Ortadogu lkelerini silahlandiracagini sylyor. Amerika, stratejik hedeflerine yardunc1 olmasi iin Misir'a 13 milyar dolarhk silah yarduni verecek. Israil, yardun paketi kapsaminda 30 milyar dolarhk silahla dllendirilecek. Kahire'deki bu Osmanh argismda Assam'la oturuyorum. Siyah gzlerine karanhk oturmuy, dudaklan glmsyor. Onunla konuoak iimi acittyor! Elimiomzuna koyup "Gelecekten mitti

NASIR'IN MISIR'I VE BUGON!

93

diye soruyorum. Yumuak sesiyle, kendini ikna edercesiolmahyim yoksa yaayamam!" diyor. Bana, Misir'm "Umutlu ne, bir Nasir yetiptirdigini, bagka liderleri de iinden ikaracagma olan inancmi anlattyor. Nasir, Misir halkmm kalbinde yerini alm14, unutulmuyor. Misir halki, "Bir gr bir Nasir gelecek..." diye fisildiyor. Bu cografyada, Anadolu ihtilalive onun liderinden en ok etkilenenler,belki de Misirh devrimcilerdi: O yillarda ElAhram gazetesinde qu szleri etmiglerdi:

misin?"

"Gazi Mustafa Kemal Papa nderligindeki Trkler, yurtlarmt kurtardilar. elikten peneletutsakhk zincirinden ve zulmden riyle dginani ezdiler. Tm Dogu halklarmi aymazhk uykusundan uyandirdilar. Onlara zgrlk ve bagiosahk yolanu gsterdiler. Dogu'ya parlak bir rnek oldular."

LUENAN: KURESEL GULERIN POLTKA LABORATUVARI

Eyll 2007 Yolculugu Bir zamanlar aynitopraklarminsanlariydik. Fransa ve Ingiltere, Osmanli topraklanm blme abasmi Tanzimat dneminde hizlandirdi. 1920'de Milletler Cemiyetikararlarlyla amalanna ulayacaklardi. Lbnan 1920'den 1943'e kadar 23 yil, Fransa'nin boyundurugunda kaldi. 1943'te lkinciDnya Savap'adan ikan Fransa, Lbnan'a bagimsizhgmi bahqedecektil
KKTC KRK SURiYE
Beyrut

FLiSTIN RDN

LBNAN: KRESEL GOLERIN POLITIKA LABORATUVARI

95

Lbnan'dan ekilirken blgeye nifak tohumlari ekip gitmeyi ihmal etmeyecekti. Dogu Akdeniz'in en dip ucu Lbnan, o gnden beri hi hazur yz grmedi... Byklg Izmir kadar bir lke. 4 milyon nfusu var. Nfusunun bir milyona yakm1 Filistin mltecisi. Yani nfusun beyte biri topraklarindan kovulmuy Filistinli. Kuzeyi ve dogusu Suriye, gneyi israil. Batisi Akdeniz. Cografya, Ortadogul Lbnan'da huzur olur mu?! Ortadogu'da bir saldirtlar zinciri. 2006 yazmda Lbnan'i bir kez daha israilizmeleri ignedi! Ama bu kez Ortadogu'da bir ilk gereklepti belki de. Israil yenildi! Ve bir bagka ilk! Lbnan'daki vatansever cephenin nderi tarafmdan degil, tm ii Hizbullah, sadece Ortadogu'nun iileri Snni Arap halklari tarafmdan da desteklendi... Ortadogu'da bir peyler degiqiyor. 50 ylldir bitmeyen Amerikan Israilsaldirtlarma karyiArap halklari birlegiyor. Lbnan, yeni Ortadogu projesinin laboratuvari... lkedeki Lbnan'1 Bati yandaylari Amerika ve Avrupa'nm yanmda olan emperyalizme, halk, Begte biri Filistin mltecisi savunuyor. Bati'mn ve Israil'in oyunlarma "Yeter!" diyor. 2006 Haziran ayl. Amerika Digigleri Bakam Condoleezza Rice, Israil ziyareti strasmda "Yeni Ortadogu" kavrammi telaffuz etti. Bir ay sonra, Lbnan'a Israil askeri girecekti. medyaya "Yeni Ortadogu'nun Olmert ve Rice, uluslararasi sylemiglerdi. Lbnan'da gekillenecegini" 2006 yazmda Lbnan bir kez daha kana bulandi. 1500'den fazla sivilld. 1,5 milyon insan gt. Beyrut'un Mslman mahallelerine salkim bombalari yagd1.
"zgur

Bari; Havarisi

Sessiz Kaldi 1keler

Lbnan'da Israil ordusuna karyt Hizbullah ordulari direndi... Fuad Sinyora hkmetive destekilerifarkh bir tavir sergilemigti. Condoleezza Rice'1Lbnan'a davet etti. Sinyora, saldirisrerken strasinda "Israil hedefine ulaana kadar herhandavet Rice, Bu ateykes syleyecekti. olmayacagim" gi bir

96

BLVE YUT

Fuad Sinyora, basm toplantisinda gzyaylari iindeydi Israil'in, 33 gnlk igali yenilgiyle sonlanmigt1. Ardmdan Birleymig Milletler, 1701 sayih karan yaymladi. Blgeye askerleri" yollanacakti. Birok blgede zaten oynanan bu oyun bir ket daha sahneleniyordu. Birleymig Milletler askerleri, Lbnan topraklarinda israil smirmda konuglandi. Konuglandiklan yer israil'in 1982'de iggal ettigiLbnan topraklarlydi Lbnan'a gelen Almanya Bagbakam Angela Merkel durumu gyle aiklayacakti. "Burada Israil'i korumak zere bulunuyoruz."
"bari;

Diyaridaki ve

Dpmanlar 1erideki

Beyrut'un ortasi yangm yeri. Dahya bombalanmig binalarla evrilive her yerde kurgun delikleri! ibrahim Musaviyurtsever cepheden nl bir gazeteci. Buluma yerimizi son ana kadar sylemiyor. Yarisi yikilmig bir binanm nnde, arabaum iinde, ondan gelecek telefonu bekliyoruz. 10 dakika sonra, yine kurgun delikleriyle kaph bir binadan ieri ginyoruz.

layabilsinler!"

Musavi durumu zetliyor. "Emperyalizmin iki safhasiyla karpi kargiyayiz"diyor. "Birincisi iggallerlegelen emperyalizm. ikincisi ise maskeli emperyalizm, diparidakiler ve bir de iimizdekiler var. limizde kendi halkimn ikarlarina kargi Bati'yla birlegenler var," IbrahimMusavi, Hizbullah tarafhst sylemiyle nlenmig bir gazeteci. Onunla rportajl, Profesr Muhammed Nureddin saglamigti. Mkemmel Trkesiyle, "Lbnan yeni Ortadogu'nun izilmesinde baglanginoktasi" demiyti. "Bu projeden en ok kazanan g, Israil ve Amerika! Hem mezhep hem dine dayanan kk lkeler kurmak istiyorlar ki, ileride gerekirse daha da para-

Lbnan 1943'te Fransiz boyundurugundan kurtuldu. Artik zgr bir lkeydi... Ama derdi bitmeyecekti. nkFransa, Lbnan'dan ekilirken, bugn Kosova'da, Bosna'da emperya-

LBNAN: KORESEL GLERIN POLITIKA LABORATUVARI

97

lizmin uyguladigi modeli hayata geirmigti. Dnyada bir rnegi daha olmayan bir kota sistemi, toplumu parampara edecekti. Bu sisteme gre, cumhurbakani Maruni mezhebinden Hiristiyan; bagbakan Mslman-Snnilerden; meclis baykam ise seilecekti. Iqte Lbnan, ikar gruplarma Mslman Siilerden byle blnecekti. Lbnan'in politik aktrlerinin hemen tm, Bati'yla yakm baglar sergilemekteydi. Profesr Nureddin anlatiyordu: "Birok cephe var: Suriye'ye, ran ve Hizbullah'a karyi cephe, 14 Mart Cephesi olarak biliniyor. Bu Bati yanhs1 cephenin iinde Drzi lider Velid Canbolat, H1ristiyan lider Samir Jajave Snnilerin lideri Saad Hariri de var." 14 Mart Cephesi'nde en ne 1kan isim olan, 2005 suikast1yla ldrlen Refik Hariri'nin oglu Saad el Hariri, Amerika'yla derin iligkileriyle dikkat ekiyordu. Seim ncesiilk ip olarak Bagkan Bush'u ziyaret etmigti. ibrahim Musavi, "Hariri'nin oglu lkenin genig bir kitlesini temsil ediyor, buradaki Snniler onu destekliyor. lkeyi Bati ikarlarma servis etmeyi isteyen glerle ayni cephede yer ahyor. Amerikan politikasmi izliyor..." diyordu. En gl lider Hariri digmda sahnede kimler vardi bir bakahm: Emil Lahut, Lbnan'in katolik Maruni cumhurbagkam, Suriye yanhsi olarak tanmiyordu. Her ne kadar devlet baykanhgmielinde tutsa da, halk iinde kk bir azmhk tarafmdan destekleniyordu. Drzi lider Velid Canbolat, aym zamanda Krt kkenliydi. lkedeIsrail'le ve Bati'yla diyalogun arttirilmasmi savunan Batici cephenin ortasinda yer ahyordu. Miel Aoun, 80'lerde Lbnan'm genelkurmay baykamydi. Kisa bir dnem Lbnan'da bagbakanhk da yapm19ti. Katolik Maronitleri temsil ediyor, Lbnanh Hiristiyanlar arasmda nernli bir semen destegini elinde tutuyordu. Hizbullah'la ayni cephede yer alabilecegini sylyordu. Fransa'yla yakin iligki iindeydi. Bu cephenin karpismda yer alanlar 8 Martilar olarak biliniyordu.
BVY7

98

BOL VE YUT

Lbnan Parlamentosu

Lbnan'm parlayan yildizi, Iran ve Suriye tarafmdan da desteklenen bu "Sii ittifaki"ydi. Bu ittifakm ortasmda Hizbullah
vard1.

Hizbullah deyince akla Seyid Hasan Nasrallah geliyordu. Hizbullah'm bagma 1992'de geen Nasrallah, Hizbullah'm silahh gcn siyasibir harekete dngtrmgt. Hizbullah ilk olarak 1982'de dini bir grup olarak ortaya ikmig, o tarihte Israil'in Lbnan't bir kez daha igal etmesinin ardindan askeri bir rgte dngmgt. Hizbullah'i yaratan part-

lar burlardi.

1;galAltinda Bir Parlamento

Beyrut'un ortasinda hkmet niyilerin adirlarlyla sarih...

binast... Etrafi Hizbullahi dire-

El Nahar gazetesinden Edmond Saab "Bir trl bir uzlagt orKaos sryor!" diyordu. "Hkmet binasmi tami saglanamad1.

LBNAN: KRESEL GLERIN POLITlKA LABORATUVARI

99

evreleyen adirlar birer simge. O insanlar, direnigi simgeliyorlar. Hkmet gleriyle Hizbullah gleri Beyrut'u paylagmiglar. Hibir gey diyalogla halledilemiyor. Polis onlara saldirlyor. syan
artlyor..."

Beyrut'ta mahalleler afasmda smirlar var. Parlamento binasina yakin kk bir meydanda Arapa Fransizca karigimi bir tabela dikkatimi ekiyor. Tabelada "Place Riad el SULH" yaziyor. Burasi Bany Meydani. Meydanm drt bir yam dikenli teller ve arkalarma yerlegmig tanklarla evrili. Ismail Dostoglu'yla parlamento binasi ve nndeki adirlan kameraya hapsederken silahh iki direnii tarafindan gzaltma ahmyoruz. Yaklagik bir saat gvenlik adirmda dil dktkten sonra serbest birakthyoraz. Rehberimiz "Pasaportlarmiz Trk olmasaydi gnnz grrdnz!" diyor. Gece Beyrut'un en gsterigli otelinin nnden geiyoruz. Rehberimiz Ibrahim,hkmet yetkililerinin bugnlerde evlerine bile gidemediklerini, bu otelden digan ikamadiklarmi sylyor.

Place Riad El Sulh (Bary Meydam)

100

BOLVEYUT

Lbnan'da herkes korkuyor! Bagbakan Sinyora'nm evinin evresi dikenli tellerle evrelenmig... Beyrut mahalle mahalle ayrilmig, isavay yaqiyor. Gzelim Beyrut'ta bir yerden bir yere gitmek, dgman lkearasindaki smirdan gemek kadar zor. Beyrut'ta mahalleler saler
vagiyor!

Hizbullah'in hkim oldugu blgelerde Hizbullah askerleri gvenligi saghyor. Hkmete bagh gler Hizbullah mahallelerine giremiyor. Beyrut'ta ekim yapmak isteyen televizyon ekipleri izinlerini iki ayri yerden ahyor. Hizbullah blgesinde ekim iin ayri, hkmete bagh blgelerde ekim iin ayri bir enformasyon birimiyle temas etmeniz gerekiyor. Ve birinin izni digerinin blgesinde geerli degil. Saflar belli. Lbnan'da, 8 Martimism, 14 Mart1m1, ncelikle bu tartigihyor. 8 Mart Cephesi
2005, Lbnan iin kirilrna noktasi. O yil lkedeki

blnme el-

le tutulur bir hal

almigt1.

Hasan Nasrallah'm liderligini yapttgi Hizbullah, Meclis Bagkam Nebih Berri'nin temsilcisi oldugu Emel hareketi ve eski Genelkurmay Bakam Migel Aoun, bir cephede birleymigti. Ve Beyrut sokaklari, nfusun drtte birinin yrygne sahne olmuytu. Bu gsteri sonrasi cephe, 8 Mart adim alacakti 8 Mart Cephesi, Lbnan'da Bati politikalarina ve Israil'in dayatmalarma karylikanlari temsil ediyordu. Bir hafta sonra 14 Mart 2005'te, karpicephe, yani Maruni mezhebinden Katolik Hiristiyanlarm bir kismi, Hariri ailesinin temsil ettigi snni Mslmanlar ve Velid Canbolat liderligindeki Drziler, "zgr ve Batici Lbnan" iin yrdler. Onlar da bu gsterisisonrasi 14 Mart Cephesi admi aldilar. O gn bugn, Beyrut sokaklarmda, iki ayr1 cephenin militanlari dolaglyor. Kim 14 Marti, kim 8 Marti herkes birbirini sorguluyor.

LBNAN: KRESELGLERIN POLlTIKA LABORATUVARI

101

Garip olan, Suriye kargittkatolik Migel Aoun'un, Suriye yanhsi Nasrallah'la ayni cephede bulugmasi! Duvarlarda ikisinin yan yana resimleri grlyor. Lbnan'i anlamak zor. Beyrut Amerikan niversitesi'nin aykidgnceleriyle tanman gen akademisyeni Kerim Maqdisi aikri hyor: "Lbnan't anlamak iin din ve mezheplere bakarsanizyamhrsimz. Birbirine karyitiki cephede de yer alan Hiristiyanlar, Snniler ve iiler var. Migel Aoun, hkmete muhalif. Hiristiyanlari temsil ediyor. Byk bir Hiristiyan ogunluk, Hizbullah'i destekliyor. Diger Hiristiyan gruplar karyicephede yer ahyor. Din esasmda bakarak bu durumu anlayamayiz. Burada cepheler, Amerika yanhlari ve kargitlart olarak ikiye ayrihyor. Bunun din ve mezheplerle ilgisi yok." bahesinde 1923'te ekilmig bir banyan agacmm birniversite birine gemi; kkleri dibinde konuquyoruz. "Yani anahtar kelime emperyalizm!" diyorum. "Evet" dikargitt duve zellikle Hizbullah, emperyalizm yor, ediyor. Amerika'nm Byk Ortadogu Projesi'ni desrugu temsil tekleyenler ve Israil'inbu blgede polislik yapmasim isteyenler, Hizbullah'tan korkuyor, onu saf diq1etmek istiyor."
"muhalefet

Alman

Istihbarati

Beyrut'taki Alman Dogu Enstits Bagkam Stephen Leder, Dr. Maqdisi'yi dogruluyor. Siyasiittifaklardan sz ediyor. "Lbnan'da gahit oldugunuz cepheler, siyaseten birlikteler. Bildiginiz gibi politik birliktelikler pragmatik birlikteliklerdir ve de baglangitaideolojik farkhhklart saf digi tutabilirler." Beyrut'ta Alman istihbaratmm kalelerinden birindeyim. Eski tay yapi, kiliseyiandiriyor. leridekibrolarda birok Alman a-

hylyor.
Leder, kendine has agir slubuyla, beni tartarak, "Lbnan'daki dini ayrimi, srailtetikledi," diyor. "slam'm siyasi bir olgu haline gelmesi yakm tarihin bir sonucu. 1982 Israil iggalinden itibaren, ulusal direnig, dini gruplar tarafmdan rgtlendi. Bugnlerde

102

BOL VE YUT

Lbnan ok zel bir kriz yagiyor. Olkenintm dengeleri sarsilmig durumda. Lbnan her zaman ogulcu bir zellik tayimaktaydi. Dogal bir demokratik sistemi vardi. Hibir zaman askeri bir rejimi olmadi. Diktatrlk olmadi. Baskici bir rejim olmadi. Sivil toplumu ok gldr. Ama devlet organlari het zaman zafiyet iindedir." Leder'e Dogu Enstits'nn Lbnan'daki faaliyetlerini soruyorum: "Dogu Eastits
azun

zamandir

burada. Blgedeki Alman 1

karlart nedir?"
"Alman ikarlari, Avrupa Birligi'nin ikarlanyla aynidir" diyor. Fazla detaya girmiyor. Onu dinlerken savaym hemen ardmdan Lbnan'a gelen Alman Bagbakam Merkel'in szlerini hatirhyorum: Blgeye konuglanan Alman askerlerini kastederek, "Burada Israil'ikorumak zere bulunuyoruz" dememig miydi? Bati-Snni

lttifaki

Amerika ve Avrupa, Lbnan'a saldiran Israil'i,Lbnan'a karyi korurken, Lbnan iinde yeni bir dini hareketlilik dikkat ekiyor. Bati bir yanda Ortadogu'da Snni kupagigeniletmeye ahyiyor, bir yanda mezhep atigmalarmi arttiracak yeninerilerle sahneye ikiyor. Brookings Amerika'mn nde gelen dgnce merkezlerinden Enstits'nden, Ortadogu Ettleri Bagkam Martin Indyk, Lbnan'daki piiuyampa kargi "Snni Birligi" neriyor: "Amerika ve Israil, Ortadogu'da iilere kargi Snnilerle ittifak kurmahdir. Iran gii'dir.Suriye'de Alevi azmhk iktidardadir. Lbnan'da Hizbullah gii'dir. Bunlara kargi Snnilerle ittifak yapilmahdir!" Son iki ylldir Lbnan'daki giiayaklanrna, Snni halk arasmda da destek bulunca, yeni bir nlem gndeme geliyor. Snnilerin, muhafazakrlar ve modernistler olarak ikiye ayrilmasma ugragihyor. abalarm sonucu sokaklarda grlyor. Birbirinden farkh tarzda baglanmig bagrtleriyle kadmlar, deta niformalarrenkli saten bayrtla dolapiyor. Iran tarzi bay baglama, Siileri;

KRESEL GOLERIN POLITIKA LABORATUVARI LBNAN:

103

ler Snni modernistleri;

siyah ya da tek renkli bayrtler Snni muhafazakrlari birbirinden ayirt ediyor. Bu niformalar, blnmy halki mezhepler bazinda bir kez daha blyor. Bu arada Lbnan sik aralarla suikast haberleriyle sarsihyor. Genellikle Suriye kargithgiyla n1 politikacilar, suikasta kurban

gidiyor

ve ardmdan

parmaklar hemen Suriye'yi gsteriyor.

Suikastlar ve

Iglevleri

2005'te eski Bagbakan Refik Hariri'nin ldrlmesiy14 ubat infial le, son noktaya ulaymigti. Bu suikast, Washington-Tel Aviv merkezli, Suriye kargitt saldirgan kampanyayihad safhaya ikarmigti. Tm parmaklar Suriye'yi gsteriyordu. Ibrahim Musavi, Lbnan'daki Suriye'yi gyle anlatlyordu: "Suriye ok uzun bir sredir Lbnan'm iindeydi. 25 ylh aqkin bir sre Lbnan'i tehditlerden korudu. Uzun y1llar boyunca, bu kadar hassas bir blgedebari ve istikrari sagladi. Lbnan'daki en nemli kurumlardan biri olan ordu teykilatmm kurulmasma da Suriye yardim etti. Ne zaman bir suikast yapilsa, bu iyten ikari olanlar, faturay1 Suriye'ye mal etmek iin ugragtilar. Burada sorulmasi gereken soru gudur. 'Suriye, bu suikasttan ne elde etti?' Bu suikastla, Suriye'nin ikarlari zedelendi." "Sizce kimin ikarlarma hizmet edildi?" diye soruyorum. saglayanlar bu suikastlari yapanlar. Grnen o ki sui"ikar kastlar hep israil'in igine yariyor!" diye cevaphyor. 2005'in 14 ubat gn, Suriye Enformasyon Bakam Mehdi Dahlallah "Bu suikast Suriye birliklerinin Lbnan'dan ekilmesi amac1yla yapildt!" demigti. Lbnan'i koruma amacyla, burada birlik bulunduran Suriye,

bu suikast sonucu lkeyi terk edecekti. okkisa bir zaman sonra Lbnan'a Israil askerleri girecekti. Muhammed Nureddin, "Bir lkeyi blmenin en kolay yolu nce burada kaos ortami yaratmaktir!" demigti. "Irak'ta bylebir kaos var. Krt, Arap, Snni, gii derken Lbnan'da da aym geyler oluyor. Bu kaosta ama, Israil'i blgenin tek hkittii olarak birakmak. Digerlerini paralamak.
Bat1'nin amaci bu."

104

BOL VE YUT

Bu plan uzun y1llar nce bir bagka suikastla sahneye konulmuqtu. 1975'ten 1990'a kadar sren kanh isavagi, Ekonomi Bakam Marwan Hamadeh'e sikilan kurgun tetiklemigti. Parmaklar yine Suriye'yi gstermiyti. Lbnan,16yilboyuncakanglndeyzmgt.Ortadogu'nun en gzel yehirlerinden biri olarak bilinen Beyrut, 16 yilm sonunda bir harabeye dnmgt. Lbnin ordusu ikiye ayrilmig. Suriye, Lbnan'i bylece korumaya almigti. Amerikan Bykeliligive Etkisi Bati, Lbnan konusunda son derece aik bir tavir sergilemigisrail saldirisinda Amerika'nm Beyrut Byukelisi Jeffrey Feltman'm aiklamasi tyler rpertici, Feltman, 33 gn boyunca bombalanan bir lkeye, iggalci gc "Birlegmig Milletler'e gikyet etmemesi gerektigini" syleyebilmigti. Feltman, "Eger Lbnan Israil aleyhinde BM'ye bagvurursa, Amerika'yla iligkileri zedelenir!" demigti. Hizbullah'a yakm gazeteci Ibrahim Musavi, Lbnan'daki Amerika'yi bir fikrayla anIatiyor. bir esprivardir. 'Amerika'da neden hibir zaman darbe orada darbeyi planlayacak bir Amerikan olmaz?' Cevap; eliligi yoktur.' Yani, bir lkeyikariytiracak planlar genellikle o lAmerikan kedeki Bykeliligi'nden ikar." anda Lbnan'da Amerikan Bykelisi olan Jeffry Feltman, u Lbnan'daki her geligmeye ve her gruba burnunu sokuyordu. Profesr Muhammed Nureddin, Amerikan Bykelisi'nin Hizbullah'm silahsizlandirilmasmi dayattigim hatirlatiyordu. Nureddin, "Mazlumun elleri baglamr, zalimin yumruk atigikolaylagtirihr!" diyordu... "Amerika'nm Lbnan'daki bykeIisi, meyhur 1559 say1h karari hatirlatiyor! Bu karar zerinden yll geti. Buna ragmen 1559 gndemde tutuluyor. Ne diyor 1559'da? Hizbullah'm silahsizlandirilmasi arti var. Lbnan'daki Filistinlilerin silahlaritoplanmasmdan sz ediyor." nin
ti. Son
"yle 'nk

LOBNAN: KRESELGLERIN POLITlKA LABORATUVARI

105

Birleymig Milletler'den blge iin ikan tm kararlar Lbnan halkmm birlik ve btnlgn tehdit eder mahiyetteydi. Bu, "Yeni Ortadogu"nun bir geregiydi. Musavi, "Ortadogu'ya el atan Ortadogu'ya gmlr!" demiyti. "Bati burnunu soktugu her yerde bagmibelaya soktu. Artik bir baariya ihtiyaci var. Afganistan'da kaybettiler, Irak'ta kaybettiler, hatta Hamas'm hkmetteki ykseligiyle Filistin'de bile kaybettiler. Lbnan'da bir baart saglayabileceklerini dgnyorlar. Lbnan'da destekileri, ibirlikileri var! Mttefikleri sayesinde baaracaklarun dgnyorlar!" Beyrut Amerikan

niversitesi

Iste 14 Mart gsterileri, Bat1'nin destegiyle Beyrut Amerikan bnyesinde organize edilivermigti. Harriri suikasti niversitesi zerinden tam bir ay gemisti.
14MartCephesi'nidestekleyenElNahargazetesindenEdmond Saab'a soruyorum: Mart Cephesi Bati tarafindan desteklendi mi?" "Bati'dan yardim ahndi ancak Suudiler, Misir ve rdn gibi lkelerden de destek grdler..." diyor. Bati'dan ve Bati'mn destegindeki lkelerin ynetimlerinden destek ahnmigti. Lbnan bir de Sedir Devrimi yaamigt1. "Sedir Devrimi", ellerinde Lbnanbayragiyla Beyrut Amerikan sokaklara dklen niversite grencilerinin gOniversitesi'nden rntleriyle tagmdi dnya ekranlarina. "Suriye defoll" diye bagi"14

riyorlardi.

Amerikan aksamyla "We wanna freedom" (zgr Lbnan istiyoruzl) diye bagiran, Batili tarzlari gze arpan genler televizyonlardaydi. gidiyoruz. Profesr Timur Beyrut Amerikan niversitesi'ne Gksel'le randevumuz var. Timur Gksel, 24 yll boyunca Lbnan'da BirleymigMilletler'e stlenmiyti. Simdi bagh Barig Gc UNIFIL'in szclgn niversitesi'nde uluslararasi iligkiler blmnBeyrut Amerikan de gretim grevlisi.

106

BL VE YUT

Prof Kerim Magdisi

Oniversiteninrenkli ortammda ona Lbnan'i sarsan Sedir Devrimi ile niversite arasmdaki iligkiyi soruyorum. "Bu niversite yillardir bu tr durumlarin kaynagt olmuytur. Burada zgrlk vardir. Ortadogu'daki Amerikan Oniversiteleri ok etkilidir. Mesela Kahire Amerikan niversitesi, Krfez'deki Amerikan Oniversitesi,Istanbul'da Robert College, aym misyoner grup tarafindan kurulmuqtur." Doktor Kerim Maqdisi de, Beyrut Amerikan niversitesi'nin altitarihi misyonuna deginirken, okulun siyasi misyonunun ayaklanmalar okulda "Osmanh fidneminde ilk bu ni iziyor. 19. yzydin ortalarmda Amerikan misliz verdi!" diyor, yonerler tarafmdan kuruldu. Ama her yerde oldugu gibi aymyd1. Blgeyi Hiristiyanlagtirmak amacindaydilar. Bunu tam olarak baparamadilar ama buradaki Hiristiyan mezhepleri, Ortodokslari ve Katolikleri kendi ikarlari erevesinde rgtlediler. Beyinleri deegitimi Lbnan halkinayabancibir dayattilar. Aydmlari gigtirdiler. devgirdiler!"
"burasi

LBNAN: KURESEL GLERIN POLIT1KA LABORATUVARI

107

rinin ogu Mslman degildi. Hiristiyanlarm elindeydi.

"kk

Okul Beyrut'un Mslman blgesindeydil Ama grencileniversitenin grenci birligi de

Okulun yer aldigi Mslman mahallesini, niversitede yaratiAmerika"dan kahn bir duvar aymyordu. Bahede zlan grce pgen iftler, moda mecmuasindan firlamig gibi gezinen genler vardi. kapismdan ieri girdiginiz anda bagka bir dnniversitenin athyordunuz. epiginden detler,gelenekler; giyim kuam; yanin hareketler, her gey kapmm digmdanfarkhydi. Simsiki kapah, argafh, muhafazakr giyimlive olduka yoksul mahalleden okula giAmerikalilar" rince ortaya ikan tezat arpiciydi. Burada yetigiyordu. Lbnan'm gelecegini ynlendiren kadrolar burada egitiliyordu. Sonra da tm blge lkelerine servis ediyorlardi...
"kk

Sedir Devrimi Grcistan'da, Ukrayna'da, Kirgizistan'da yayanan turuncu devrimlerin bir benzeriydi "Sedir Devrimi" Bati'dan ithal edilmigti. Kendiliginden dogmamigti. Ibrahim Musavi szde devrimi anlatlyordu: "Burada bir turuncu darbe organize ettiler! Sedir Devrimi'ne kalkigtilar.Ama skmedil Anlayamadiklari bu lkede, Hizbullah digmda da Amerikan politikalarma kargi olan insanlarm varhgi... G gsterisi yapmak istediler. Ama zaten Lbnan 8 Mart'ta gcn gsterisini grmgt. 1 milyon insan yrmgt. 4 milyonluk bir lkede bu ok byk bir rakam. Hepsi muhalefetten yanaydi. Hizbullah'i destekliyorlardi. lste olan buydu." Bu karmagikcografyad, eski geleneldere yapigtirilmaya ahyilan, Bati agilarindan verim ahnamiyordu. Alman Dogu Enstits Baykani Stephen Leder'in gzyle durum quydu: toplum'a kadar ya"Bence Lbnan, bir periat lkesinden, sahipligiyaplyor." yllan bir yelpazede ok farkh grglere ev ilgin bir geye degiudiniz!" diyorum, Szn kesiyorum: "ok kim destekliyor?Aik toplumu da bunu soracaktim: Seriatt
Azerbaycan'da,
'aik
"tam

destekleyenkesimhangisi?"

108

BL VE YUT
"nk

"Gzel bir soru!" diyor, burada her gey ok karmagik. Hizbullah'm yeleriiinde bile aik ve ogulcu bir toplumdan yana olduklarmi syleyenler var. Onlar slam'm bir demokrasi ve insan haklari modeli oldugunu sylerler. Ote yandan, onlara karyl olanlar, takiye yaptiklari sulamasmine srerler". Ortadogu iin uygun grlen planlar, znde pek degigmemigti. Lbnan yeni Ortadogu iin pilog lkeydi. Bati baarth olacak, bagar1Lbnan'dan kompularmabulaacakti. 18 din ve mezhebe kucak aan bu eski topraklar, byk satran oyanlarina sahneydi. "zgr Lbnan" diyenler, Lbnan'i Bati'nm yaninda grmek isteyenlerdi. Lbnan'm Ortadogu'yla baglart kesilmeliydi... Hizbullahsa, mmet fikrine yakmdive blgedeki Arap halklarm birligini gerekleptirmek hedefini gdyordu. Ozellikleiran ve Suriye'ye yaktndi. Tm Snni halklara anti emperyalist mcadele mesajlari yolluyor, Bati'yla beraber hareket eden Arap hkmetlerinin de canmi sikiyordu. Lbnan'm yayadigi kaos, Fransizlarin bir zamanlar bu topraklara hediye ettigi anayasayla perinlenmiyti. Hkmette din ve mezhep kotalari vardi. Suudi Arabistan'da imzalanmig olan Tayf Antlagmasi'yla, bu kotalar daha da belirginlegmigti. Hkmet organlarmm bagma geecek olanlat, dinler arasmeit da g paylayimma gre belirlenmekteydiler. Mesela cumhurbagkanmm Hiristiyan olmasi da yeterli degildi. Mutlaka Maronit mezhebinden olmahydil Baybakanm Mslrnan olmasikfidegildi. Snni olmast gerekliydi. Meclis bagkanimn iiMslman olmasi da yine partlar arasmdaydi. Israilsaldirisi sonucu, hkmetteki Siiler istifa edince, hkedemez mezhepleri temsil met, tm duruma dmg, yasadigihale gelmiyti. Erken seim nedeniiyte buydu. "Bl ve Yut"un Tarihesi Lbnan'da bu kargaa Fransiz eliyle 17. yzy11dabaylatilm14ti. Fransa, Osmanh'nm toleransma sigmarak Lbnan blgesindeki Katolik Maronitlerle temasa gemig, din ve toplum liderlerini tarafma ekmigti.

LOBNAN: KRESEL GLERlN POLITlKA LABORATUVARI

109

de blgede gerekli ahymalardan geri durmaruplardi. ngilizler Drzilerin iinden adam devgirmiglerdi. lke kuzeyde Maronit, gneyde Drzi blgelerineayrildi. Mezhepler birbirlerine kargi silahlandinldi. Sonunda Drziler ile Maruntiler arasmda kanh arpigmalar yaandi. atlymalari bahane eden Fransizlar, Lbnan'a birliklerini yollayacak, H1ristiyanlari katliamdan korumak bahanesiyle Beyrut'a gireceklerdi. Sadece onlar mi? Onlari Ingilizler, Ruslar hatta Yunanh ve spanyollar takip edecekti. Hasta adam Osmanh, Paris'te imzalanan bir protokolle Lbnan'a "Avrupa askeri gc" gnderilmesini kabul etmiti! Lbnan sahilleri ilk yabanci sava; gemileriyle byle yz yze gelecekti. Bu senaryonun bugnk malum adi "Byk Ortadogu Pro jesi'. Metotlari gemiytekiyle aym: "Silahlandir, atigma ikart. Asker yolla, denetime all" lbrahimMusavi anlatiyordu: "Aslinda hepimizin bildigigibi,bu lke insanlariolarak, Fransiz ve Ingilizierinkurbani olduk. Onlar Sykes-Picot Antlagmasi'ndan beri gizli haritalar iziyorlardi. nce atigma tohumlari ekiyor, sonra herkesin birbirini yemesini seyrediyorlardi." Doktor Kerim Maqdisi benzer grgleri yyle zetlemigti: "Amerika, bugnn spergc, byk bir imparatorluk. Amaci aik. Arap dnyasin1 ve blgeyi blmeye ahyiyor, bunu kendi ikarlari dogrultusunda planhyor. Hedef hi degigmiyor. Petrol blgelerinikontrol etmek istiyorlar, bunun iin bazen aika, bazen gizlice lkedeki egitli gruplari destekliyorlar. Bu ok tehlikeli bir proje. teson rnek, Irak'ta bir milleti paralara blmenin nelere mal oldugunu grdk!" Paralara blnm milletlerin yneticilerikonumundaki politik aktrler, dig ikar gruplarlyla yakm iligkilere giriyorlardi. Byk devletlerin kresel politikalari dogrultusunda kendi halklarma ve komyu devletlerekaryt planlar geligtiriyorlardi. Blge bir araya geldiginde dnyayi degigtirecekmaddi ve manevi gce sahipken, aresiz kan glne yuvarlamyor. Bir avu inhalklar bombalara hedef oluyor. Bati politisan dllendirilirken kalarma uygun davranrnayan devletler, Suriye ve fran kendi komqulari tarafindan da cezalandirihyor.

110

BOL VE YUT

Bati, uzun zamandir Lbnan'i tarafina ekme mcadelesiveriyor. Dogu Akdeniz'in bu en dogu kanadi, Kibris'la beraber hayati ikarlarm merkezi durumunda. jeo-stratejik Condoleezza Rice'm syledigi gibi Lbnan, "Yeni Ortadogu'nunbelkemigi", Yeni sinirlar Lbnan'da iziliyor... yle bir iziliyor ki artik Beyrut'un mahalleri arasmda bile rahata yrnemiyor.

Kraldan

Kralc11ar! ok
sonuna

Lbnan Dogu-Batiikilemini

kadar yaqiyordu.

nceleri

zengin tccarlar olan Katolik Maronitlerin lkeye getirdigi Batih rzgrlar, sonradan Drzileri de nne katmigti. le son zamanlarda Snni Mslmanlar da Bati'nm rzgrim almiglardi... Tartigmalar Lbnan'm kimligi zerinde yogunlaymigti.

Lbnanh aydmlar Ortadogu'nun ortasmda, Bati'nm ne kadar tartipiyorlardi. Ciddi ciddi "Lbnan iinde yer ahp almadiklarmi acaba Dogu cografyasmm bir parasi mi yoksa Bati'nm bir parasi mi?" diye dgnp tapimyorlardi. Lbnanh aydmlar paramparaydi. Amerikan ve Fransiz etkiBatih sinde olanlar Lbnan'm Batih oldugunu savunuyorlardi. Lbnan, zellikle Mslmanlan daha da iine kapatiyor, dinin siyasal simgeleri ortahga meydan okuyordu... te yandan Batt, ykselig gsteren dini cemaatlerin iine sizlyor, onlari degigtirip dngtrmeye ahqiyordu. nkLbnan'm dini cemaat temelinde kk gehir devletlerine blnmesi, Bati'nm Ortadogu'daki bekisi Israil'inrahatlamasi anlamma geliyordu. Ibrahim Musavi, "Bu sadece Lbnan'a zg bir durum degill" diyor. ayrihkdildari, blclg Irak'ta da "Bu suni anlaymazhklari, grdk. Amerika, Krtleri, digerlerini nasil ayrilmaya teqvik etti, izledik. Iqgalettikleri topraklari ynetebilmek iin bulduklari tek yol buydu." "Israilgibi..." diye mirildamyorum.

LBNAN: KRESEL GLERIN POLITIKA LABORATUVARI

111

"Israil, lkeyi parampara etmek iin ok ugragt1. Ayrica Ortadogu'daki diger lkeleri de kamplara ayirdi. Ve bu lkeler kendi aralarinda boguurlarken,Israil'le ugraamayacaklanm hesapladi. Kendi halklari da tm bu kaostan perian oldu. Bakm Amerikan halkma, srekli vergi deyip duran o halk, vergilerinin dnyanm her yerinde yaratilan insanhk dramlari iin heba oldugunu biliyor mu? Vergileriyle, topraklar iggal ediliyor; birok can pahasma, bagka milletlerin varliklari ahmyor. Ama ben gelecege gveniyorum. Irklari ve milliyetleri ne olursa olsun, ister Trk olsun, ister Suriyeli, Iranh veya Irakh, Lbnanh, ister Filistinli olsun, gelecek,

bu blgenin insanlari tarafmdan belirlenecek." ibrahim Musavi'nin son anda belirledigi bulugma noktamiz, zerine bombalar yagnny bir apartmandt. Duvarlarmda hl kursylediklerini dgnedeliklerivardi. Musavi'nin gelecek iiti gun rek Dahya'mn ileli sokaklarmdan getim. Beyrut'un "Parizyen" mahallelerine geldim. Lbnan'da ogualugun Hiristiyanlarm elinde oldugu varsayihyordu. "Varsayihyordu" diyorum nk Hiristiyanlara verilen kaybedilmemesi iin lkede 40 kota sistemindeki ayricahklarm yll nfus sayimi bile yaptirilmamigt1. Ayrica nfus kayitlarlylaoyda ok kolaydi. lkedeki Hiristiyan tccarlar, Bati'yla inanmasi li dighydilar. Mslman egrafsa Arap dnyasi, Suudisermayesivasitastyla Amerika'ya yaklagm19t1. hepsinin digmda kalmig, yzlerini Dogu'ya dnmglerSiiler di. Kerim Maqdisi, ekonomik paylayimm din ve siyaset zerinde blnmy darumda. Yani parlayarisinda Hiristiyanlar, diger yarisida Mslmanlar mentonun ediliyor. temsil Bu, hkmette de brokraside de aym biimde ayrigiyor. Aikasi mezheplere blnmy toplum sr gibi idare ediliyor. Politik arenada mezhep ayrunlari kullamhyor. Kim seilecek, kim istifa edecek mezhep liderlerikarar veriyor. Mezhep ayrimi politik ikarlar dogrultusunda yekilleniyor." "Eski lngiliz sylemi burada tam anlamiyla yerini buluyor" diyorum.
etkili oldugundan sz etmigti. "Olke, mezhepler arasmda

112
"14te 'bl

BL VE YUT

"Evet," diyor, ve ynet!'". "Bl ve ynet" politikasi, sadece Lbnan't karigttrmakla kalmadi. Tm blgeye yansidi. Lbnan savagi, Amerika'nm blgeye ikilemi dayatmasim arttirdi. Misir, rdn ve Suudi reSnni-Sii jimlerininSiikorkusu, Iran'i blgede daha da yalnizlaytirdi. Aluf Benn'e gre The National Interest'in editrlerinden "Israil-Lbnan Savagi'nm, arti saisintilari blgede gler dengesini degiptirmigti". Artik Israil-Filistin eligkisinin yerini, Israilkargismdayer alan Iran-Suriye-Hizbullah-Hamas drtlsne birakiyordu. Bati'mn planlari erevesinde, Lbnan ikinci bir srail olmahydt Lbnan, iran'a ve Suriye'ye tehdit oluyturmahydi. Aym zamanda "Yeni Ortadogu" nce Lbnan'da uygulanmahydi... Ralph Peters'in, Ortadogu simrlarmi yeniden izdigi "Kan Simrlari" (Blood Borders) adh makalesi ve nl haritasinm altinda "Acilar, Ortadogu halldari iin gereklidir?' yazihydi. Amerikan Digiyleri Bakam Condoleezza Rice da, Israil, Lbnan't bombalarken, "Washington, Londra ve Tel Aviv'in hayallerinin gereklegmesi iin bir dogum sancisi gerekli!" diyecekti. Oysa bu kck Ortadogu lkesinde yaanan acilar, byk bir direnigesebep olmuy, Arap halklarini birbirine yakmlagtirm19ti. IbrahimMusavi, "Bir gn bu zulm duracak ve halklar bir btn olacak!" demiyti. "Bir gn Arap lkeleri bir araya gelecekler. Ama nce farkmdahklarmi arttirmalari gerekiyor. Su anda Arap lkelerinin ynetimleri, bu birlikteligi baaramiyor. Halklarm bir araya gelebilmesi iin bu degigimler gerekiyor. Bir gn bizim de Amerika Birlepik Devletleri gibi, 'Arap Birlesik Devletleri'miz olabilir. Biz 22 devletiz. Bir araya gelmemiz ok kolay, Dilimiz aym, dinimiz aym. Kltrmz, geleneklerimiz ok benzer!" Beyrut Amerikan niversitesi, uluslararasi iligkiler gretim yesi Profesr Timur Gksel'le konuqurken Musavi'nin grglerini aktarmigtim. Oniversitenin bahesinde kk Amerika'da dolaan genlere bakarak blgedekiBatici akunlarm Ortadogu'yu nereye srkleyecegini sormuytum. Timur Bey en nemli soruyu sorarak karyihk verdi:

LBNAN: KORESEL GOLERN POLlTKA LABORATUVARI

113

1923 dogumlu Banyan agacom glgesinde

"Bu lkeler Bati taraftari diyoruz. Ama acaba halklart mi yokmi Batt taraftari?" Timur Bey aslmda lkelerin artik tek olmadigmdan sz ediyordu. Halki ve ynetimi farkli, iki Misr, iki Lbnan, iki Ordn
sa rejimleri

vardi.

Beyrut Amerikan niversitesi'nin bahesinde bir banyan agatarihi glgesinde l9231 Onun oturup Lbnan'i dgncl. Do gum yorum... lyteLbnan: Ortadogu'da acmin diger adi! lyte Lbnan: Kresel glerin politika laboratuvar1... Otele dnerken araba'nm radyosunda bir kadm sesi "Ey Lbnan" diyor, daha dayan!" Birinci Dnya Savagi sonras11ngiliz Istihbarat Servisi'nin Ortadogu uzmanlarmdan Arabistanh Lawrence, Ortadogu'da gsterdigi olaganst abalarla smirlarin cetvelle izilmesine ve yapay keler olugturulmasina katki sagladt. Ortadogu'da bu devletikler oluyturulurken Bati'ntn ikarlarin plandaydi. Smirlar izilirken cografi, etnik ve tarihi etmenler
"biraz

BVY 8

114

BL VE YUT

gz ardl edilmiyti. Osmanh'dan arta kalan blgeher an karigtirilabilir ve kolayhklaynlendirilebilir bir hale getirildi. Bugn Byk Ortadogu Projesi'ne gre yeni haritalar iziliyor. Dogu Akdeniz'den, Iran Krfezi'ne hatta Asya'mn ilerine uzanan bir alanda, yeni smirlar dgnlyor. Bakahm gelecek gnler bu haritalari izenierin mi yoksa bu cografyamn mazlum halklarmm mi yzn gldrecek...

SURYE:

"TERRST

DEVLET!

2008 Yolculugu

Amerika onu devlet" olarak tanunhyor. Smirlarilsrail Lbnan'la evrelenmig. Kuzeyinde Trkiye var. Bir zamanlar ve paylagmigti. bizimle aym bayragi Ost ste gelen tehdit ve baskimttefikler lar sonucu, kugatmaya kargi bulayor. Suriye, tarihinde hi olmadigi kadar, blgenin gl lkeleriyle yakm ilikiler kuruyor. Trkiye'yle baglarmi sikilagtirlyor. rdn=learasmdaki ortak toprak sorununu hallediyor. Rusya'yla yakmlaglyor. Tran'la cephede bulu ayor.

"terrist

KR

IRAK SURIYE

RDN

'MISIFL

. UUDi ARABISTAN

116

BL VE YUT

Amerika ve Israiltarafindan yogun tehdit gryor. Terre destek vermekle, Lbnan'a karigmakla,kitle imha silahlari edinmekle sulamyor. Balistik fze programlari oldugundan da kugkulanihyor(!).

Amerika, Suriye'yi ambargo altmda tutuyor. Amerika "Suriye'de rejim degigmeli!" diyor. Peki Suriye ne diyor? ABD Baqkam George Bush, Eyll 2007'de Lbnan'in bagkenti Beyrut'ta Hiristiyan milletvekili Antoine Ghanem'in lmne yol aan bombah saldinnm arkasmda Suriye ile ran'm oldugunu syledi. Bundan evvel gerekleyen 7 suikast sonrasmda ayni geyi sylemiyti Bush. Bush, "Suriye, fran ve mttefikleri, Lbnan'dakiistikrari bozyikmaya ahymaktadirlar. Buna karyi direnen ma ve egemenligi Lbnan halkmm yanmdayiz" demigti. Refik Hariri'nin lmnn ardmdan da parmaklar Suriye'yi gstermig, Ortadogu'da Irak'tan sonra siramn Suriye'ye gelebileTerr destekliyordu. Kimyasal silah deneyleriyaptigmdan gpheleniliyordu. ABD Savunma Bakam Donald Rumsfeld yle diyordu. Bu igler iyte byle oluyordu! Bir anda hedefe oturtulan lke hakkmda, nce Amerika sonra diger Bati lkelerinin nemli isimleri sulamalara baghyorlardi. Baykan Bush savunma Bakani Rumsfeld, ardindan Beyaz Saray szcs Ari Fleischer, art arda Suriye'nin devlet" listesinde bulundugunu hatirlatmiglardi. ncekimyasal silah sulamasi ortaya atilmigti. Bu iddia, Irak'ta fos ikmca, Suriye iin de ayni iddianm orta"terrist

cegi mesaji verilmigti. "ger ekseni"ndeydi. Suriye

ciddiye almmamasma ya atilmasi uluslararasikamuoyunda oldu. Bu kez bagkabir bahane agizlarda dolayti.

neden

"Musul-Hayfa Boru Hatti

in..."

Suriye "Irak Savagfndaki tutumu nedeniyle" yaptirima ugrayacakti. Kisacasi Suriye, hedef tahtasmdaydt, agziyla ku; tutsa ol-

SUR1YE:"TERRST DEVLETP

117

mazd1! Suriye Stratejik Aragtirmalar Vakfi Bapkam Samir al Taki, durumu gyle degerlendiriyordu: "Amerika ve Israil ortaya ikan her durumdan fayda saglamayt ok iyi biliyorlar. Suriye olan biten her yey iin sulamyor. Lbnan'da ne olsa Suriye sulamyor. Lbnan ok mu umurlarmda diye sormak lazim. te Lbnan saldiriya ugradi. Kim ne yapti? gndemlerindeki meLbnan iin yapilan bir gey var m1?! Simdi sele Lbnan'daki kaosun Suriye'ye transferi!" Ama Ortadogu'nun kargaa iinde olmasi ve dizginlerinin Bati'nm elinde tutulmastydi. Ortadogu enerji cennetiydi. Tm paylagim savaglarmm nede-

niydi enerji!

te yeni "Ortadogu Projesi"ni o gekillendirmigti. Yani suyun sihri! petroln ve rnek: lytebir IsrailSavunma Bakam Mofaz, "Yeniden gekillenen Ortadogu'da Suriye tehdidinden" sik sik bahsediyor! Ardindan Israil Altyapi Bakam JosephParitzky, Musul-Hayfa Boru Hatt/mn yeniden inasi iin dgmeye basiyor. Ve "MusulHayfa Boru Hatti iin Suriye igal edilmeli" diyor. Bakan, "Musul-Hayfa Boru Hatti projesinin Israifinenerji sosylyor. Ve ekliyor: "Projenin nnde runlarma son verecegini" engelivarl" Suriye israil bu engeli, "Suriye'deki rejimin degiymesi" durumunda
ayacaklarmi

belirtiyor.

Suriye, Ortadogu'daki Amerikan-Israil politikalart nnde bir engeldi! Tipki iran gibi. Suriye de Battnm kara listesinde! Sulamalar uzadika uzuyor. "Suriye Irak'taki dirediilereyardim ediyor!" "Irak'taki direniilere silah gnderiyor!" "Saddam'm adamlarma sigmma saghyor!" "Terristlerle igbirligiyap1yor." "Filistin'de Hamas'i, Lbnan'da Hizbullah'i destekliyor..." Samir Al Taki, "Irak iqgal edildi, Filistin mahvedildi. Lbnan'a girildi. Tm bu cografyada birok devlet zaydlatildi gszleptirilarkasinda Byk Ortadogu Projesivarl Bu proje, di" diyor,
"bunun

118

BL VE YUT

Ortadogu'da siyasi sistemlerin kmesi ve ardmdan Amerika'nm blgeyegelerek bunlari kendi ikarlarina gre kullanmasi projesidir. Ama enerjiye ulagmaktir. Ama becerememiglerdir.Proje ellerine yzlerine bulagungtir." Blgedeki durum evre lkeleri nlemler almaya zorluyor. Suriye Rusya'yla, in'le, iran'la yakin iligkiye giriyor... Sosyalist gelenekli Suriye'de, halk ve aydmlar, molla iktidabyk destek veriyorrmi dgnmeksizin Iran'la.yakmlaymaa

lar. diyor: "Suriye-Iran mnasebetlerini sevinle karphyorum. Bu iki larasindaki iligkiler byuk ilerleme kaydediyor. Dogal olan da ke Kompudurlar ve dertleri benbu. Iki lke de bu cografyadadir.
zerdir!"

amniversitesi'nin nl

profesr Ibrahim Zarar bakm ne

Dertler aymydi. Her iki lke de Amerika tarafmdan olarak tanimlanmigti. Her iki lkeye de gizli ve aik ambargolar uygulamyordu. Her iki lkede de etnik ve dini gruplar kikirtthyordu... Yeni Ortadogu plam, slam dnyasim yeniden kamplara ayirmaktaydi. Geen yzyihn baymda ulusal smirlarla onlarca devlete blnen Ortadogu halklari, pimdi yine etnik ve mezhepsel farkhhklar kullamlarak ok daha derin ve tehlikeli bir biimde karpi kargiya getiriliyordu. Ortadogu'da Siibloka karvuracak atigmalarin iine gi Snni blok, bu yzyila damgasmi ekiliyordu. Suriye Cumhuriyet Mfts Ahmed Hassan anlatiyordu: "Y1llardir Amerika, Arap dnyasim yatirim ve tketim amah bir blgeye dngtrmek istemigtir. Bu planm adt Byk Ortadogu Projesi'dir. Yani, blgeyi blme projesi. Bu kiymetli topraklar, Trk, Krt, Arap, Trkmen olarak blnmeye ahhyor. Ama, blge lkelerini zayiflatmak, iten kertmektir. Buna karp, gl ulus devletler gerekir. Yeni Ortadogu projesi ve kresellegme denen akim, Bati'yi birleptirmekte ama blgemizi parampara etmektedir."

"terrist"

SURlYE: "TERORIST DEVLETI"

119

dergisinde nemli bir belge yayunlandi. Eski digigleri grevlisi Oded Yinon, iin strateji" baghkh yazismda Ortadogu'daki dengelerden Aragtirma olduka sade bir dille Ortadogu'nun sz ediyordu... nasil blnecegini anlatiyordu. Blgede hangi lkelerin, ka paraya ayrilacagi, blme iginde hangi unsurlardan yararlanilacagi olarak belirlenmigti. ayrmt1i Lbnan, din ve mezheplere gre be; blgeye blnecekti. belli blKatolikler, Maruniler, Mslmanlar, Drziler ve iiler gelere toplanacakti. Israil igalindeki topraklar, Israildenetiminde ayri bir blge olacakti. Irak iin dgnlenler de daha 80'lerde aiklanmigti. Irak e blnecekti. Gneyde Sii,ortada Snni, kuzeyde Krt devletleadh enformasyon
"israil

Israil Stratejisi 1982'de, Israil'in nl Kivunim

riolacakti.

Suriye topraklarmda, kuzeyde, bir Alevi devleti yaratilacak, bir baqHalep b1gesindeise bir Snni devlet kurulacakti. Sam'da smirmda devleti bir Drzi devlet ikacak, Israil ka Snni ortaya olacakti. kurulacakti. Suriye en az drt para Profesr brahim Zarur "Hayal grmeye devam edebilirler!" diyordu: syleyebilirler. Bunlart hayata geirmek yle kolay degil. Amerika, Irak'ta gvensizlik ve istikrarsizhk digmda hangi hedefi gerekleytirebildi? Ortadogu'da yeni devletikler, etnik ve mezhep bazmda g odaklari olugturmak istediler. Bu proje asla baarih olamayacaktir! Bu projeye kargi hem Irak halki, hem de tm Arap halklari olanca gleriyle mukavemet ede"1stediklerini

ceklerdir..."

Bati, Suriye'yi kariytirma planinda ilk sirayi Alevi-Snni

mma vermiyti.

ayri-

Suriye'de nfusun ogunlugu Snni olmasina ragmen, iktidar, Alevi azmhm elindeydi. Oded Yinon, "Bu aykirihk, lkedeki sodemiyti. runun dev boyutlarmi gzler nne sermektedir" Ahmed Berkavi, blgenin cetProfesr Samniversitesi'nden velle izilen devletlerineigaret ediyordu:

120

BOL VE YUT

ti. O yzden Atatrk'n ve El Kugeyri'nin dgndg devlet" forml Bati'ya korku vermiytir. Vetbu yzden Bati, blgedeki ulus devletlerin g kaybi iin seferber olmuqtur." Din savaglari iin, Snni halkanm, Siilkeleri kuatmasi ngrlmgt... Snni lkeler, Suudi Arabistan, Misir, rdn,

"Buradaki devletlerin ortak sikintilari var. Bunlarin bapmda, zoraki kopuylarla devletlegmig olmalari geliyor. Bu blgedeki lkeler ulusal kimlige sahip olmadan, cthz dogmuglardir. Dogu Akdeniz gibi ok nemli bir blgede yer alan bu lkelerin, Bat1'mn etki alani digmda kalmasi dgnlemezdi. Bu lkelerin tam baolmasi durumunda Bati, byk ikar kaybma ugrayacakgunsiz
"ulus

Suriye

ve

Iran'a karpi bir harekta dogru ynlendirilmeye ahqi-

Sii

hyordu. Onl Amerikah yazar Seymour Hersh, "Snni cephenin blge finansr Suudi Arabistan! Savag alam ise Lbnan" diyordu...
Etnik Kart Din ayrmn krklenirken, ey zamanh rgtleniyor ve destekleniyordu...
olarak rejim muhalifleri

Bu ahqmalar 2005 yilindan itibaren hiz kazanmigti. Suriye muhalifleri, Amerika'da, ngiltere'de ve Fransa'da ciddi bir biimde destekleniyor ve rgtleniyordu. O kadar gzdeydiler ki, Suriyeli Krt gruplar, Amerikan senatosuna bile davet edilmilerdi. Senato'da bir konuoa yapan Suriyeli Krt muhalifler, Trab"Krdistan" smirlari iinde gsteren haritalar dagitmiglar; konuqtuklan krsye, tarihteki tek Krt devleti Mahabad Cumhuriyeti'nin bayragini asmiglardt... Her firsatta, Amerikan bagkanma,verdigi destekten dolay1vgler dzyorlardi. Amerika, Krt gruplara verdigi destelde, bir tagla iki ku; vuruyordu. Hem Suriye'de ayrihk1 hareket byyor, hem de o gne kadar Israil'e kargi Filistin'e destek vermig olan Suriyeli Krt gruplar lfreselharekta ekilmig oluyorlardi...
zon'u, Ankara'yi ve Antalya'yl

SURlYE: "TERRIST DEVLETI"

121

Prof Ahmed Berkavi

Aynca Suriyeli Krt muhalefet, Trkiye'de ve Iran'da desteklenen Krt gruplarla bir arada hareket ederek blgeyi de tehdit edecekti. Hatirlarsm1z, 12 Mart 2004'te Suriye'nin Kamiyh blgesinde Krtler ile Araplar arasmda ikan kanh olaylar, blgedeki etnik gruplari cepheleytirmeye yaramigti. SamOniversitesi'nden Profesr Ahmed Berkavi, "Buralar i;gal altinda yaamig devletlerle rl. Smrgeci gler blgemizden ekip gittiklerinde arkalarmda onarilmasi zor, tahrip edilmig toplumun birlikteligihedef almmighalklar biraktuar. zellikle ti. Blgede birlik, smrgeciler iin en byk tehlikedir. Bu cografyada birok devlet kuruldu. Bir Krt devleti de kurulabilirdi. Ama unutmayalim; bugn blge devletlerinin yayadigt baskilan o devlet de aynen yayayacakti. Bu blgedeyaayan Krtler, akillarmi baglarina toplarlarsa, diger baski gren halklarlabirlikteblclgekargi mcadele ederler. Huzur, bu blgeye ancak byle gelir." Bati, yzyil nce bu topraklara etnik karti miras olarak birakip gitmigti.

122

BOL VE YUT

Petroln en yogun bulundugu cografyamn sahibi, Osmanh devletiydi! Yil 1916. Ingiltere ve Fransa, Osmanh'mo lm iin gizli bir anlagma imzahyordu.Bu antlagrna, imzacilarin isimleriyle amhyor. Sykes-Picot Antlagmasi'yla, Ortadogu haritalan degigime ugruyor! Tm zamanlarm emperyalist devletlerinin sava; nedeni yine aymydi. Hasta adamm elindekiler ekigtirilirken, kullamlacak en nemli kart, etnik kartti. Araplar, Krtler ve Ermeniler bu iq iin kullanildi... O zamandan bugne metot degipmeyecekti. Suriye'deki Kurtlere ynelik planlar, Irak ve Suriye Krtlerini birbirlerine cografi olarak baglamayi hedefliyordu. Samir Al Taki "Bu hedefham hayal!" demiti. "Blge byk sorunlar yaayabilir ama punu bilin ki burada yeni bir devlet oluqumuriun mmkn olamayacagi, zaman iinde anlayilacaktir. Irak blnemeyecektir. Blgede yer alan tm komqu 1keler sonunda bir araya gelecekler, bu projeye kargikoyacaklardir." Tarihte her zulm dnemi bir bagkaldiriyla sonulamyor. Ortadogu'ya ku; bakiqi bakm ne gryorsunuz! Iggal altmdaki Irak her gn kan kaybediyor. Ortadogu'nun kadim topraklarmm sahipleri, lme, ge, sefalete mahkm. Filistin, 70 yildir saldin, igal ve ikence altmda. Gazze ve Bati davarlarla evrili. Aik hava hapishanesinde yaayan 3 milFilistinli, kuyatilmigdurumda. yakm yona Lbnan yeni bir isavagm eqiginde! Beyrut mahalleler bazmda blnmp. lkeiinde lkeler kuruluyor. Afganistan'a vaat edilen huzurun adi ikti. atigmalarda her gn onlarca insan lyor. Taliban gleri, lkenin gneyinde egemenligi tekrar ele geiriyor. Samniversitesi'nin bahesinde sadece Suriyeli degil egitli Arap devletlerinden gen insanlar, Byk Ortadogu Projesi'ni deBiri qunlari sylyor. gerlendiriyor. "Byk Ortadogu Projesi, dnyadakikapitalist sistemin, zellikle Amerika'nin sopasi altmda bakalkelere giringa edilme projesidir!Bu blgedeki zenginliklerin, Bati'ya taymmasi projesidirl
eria
"lm!"

SUR1YE:"TERRlST DEVLETl"

123

grencilerle... pamniversitesi'nde

Bu proje, blgemizde istikrarsizhgi arttirmak iindirl nkbu blgede istikrarsizhk hep paraya tahvil edilmigtir. Sonunda byk silah yirketleri satiplarim had safhada arttirmig, cepleri para dolmuytur."

2006 yazmda Condoleezza Rice aiklamigti:

"Amerika, iran'a ve Suriye'ye karp, Ortadogu lkelerini silahlandiracakti!" Amerika Digigleri Bakam, hedef tahtasmdakileri siralamigti: El Kaide ve Hizbullah terrne, Iran'm ve Suriye'nin blgedeki olumsuz etkilerine kargi gleri" destekleyeceklerdi!
"ihmh

Suriye'nin Genligive BOP

versitesi'nin

Baas Partisi'nin hkm srdg tek lkeydi Suriye. amnigrencileri iin Byk Ortadogu Projesi'nin amac1

belliydi.
"Byk Ortadogu Projesi, blgemizdebaarih olamayacaktirl Ne yazik ki bazi Arap lkelerinin ynetimleri, bu projeye alet ol-

124
maktadir.

BOL VE YUT

bu blgede halklar da var. Ve onlar bu projeye karqikoyacaklardir!" Pekl ya kltrel bozulma, diye soruyorum. Gzlemledigim kadariyla digandan esen rzgrlar dalga dalga Suriye genliginin de nne Batdilaymayikoyuyor. Kaleler iten de fethediliyor... Gen bir adam ciddiyetle dinliyor. "Geliymeler karmda bilinli oldugumuzu dgnyorum" diyor. "Burada Bati'ya zenseviyede. Geri son zanianlarda sosyal ve ekonomik sikmtilara paralel olarak, Suriye'deki genlik iinde de yzn Batfya dnenler var. Ama onlar olaya uzaktan bakanlar. Yoksa Batidaki genligin durumu ortada. Onlarin sikmtilari bizden de
me minimum

Fakat unutmayahm

fazla!" Byk Ortadogu Projesi kapsammda, Ortadogu'daki bazi lekseni"ne dahil ediilan edilirken, bazilan eylemliyordu. Bagkan Bush, Irak ynetimine kargi ler" iinde olan Iran'a ve Suriye'ye kargi, askeri nlemler ahnaca-

keler

"mttefik"

"ger

"dymanca

gimsylyordu.
"En Byk Tehlike: Ortadogu'da Birlegme!" Ortadogu, zenginliklerin anasi. Bu topraklarin insanlari birbidgman olmah. Olmah ki devran dnsn! Ortadogu'da ne zaman huzur havasi esse, ne zaman iki lke yan yana gelse, ya darbe oldu ya suikast ya da blge byk ayaklanmalarla sarsildi. Misir ve Suriye, 1958'de tm zorluklari aparak bir araya gelmigti. ylebaskilarlakargilagtilar ki, birlik sadece yll srebildi. Ve 1979'da bir aba daha! Ortadogu'da byk birlegme! Irak ile Suriye birleymeyolunda! Bu kez sahneye Saddam iktil Bir darbeyle Irak'm bagma geip, birleymeyanhlarmm hepsini bir gecede kurguna dizdi. Saddam, arkasmda Bati destegi,Suriye'yle btn iligkileri dondurdu, ardmdan iran'a savag atil lyte tam o stralar Suriye'ye bir Avrupa Birligi temsilciligi aildi. Suriye'de dnemi" o zaman baglatildi.
rine
"reformlar

SURYE: "TERRST DEVLETP

125

am'daki Avrupa Birligi temsilcisi bir Yunanhydi. Vasilis Bontosoglu anlatiyor: "Bizim Suriye'yle 30 senelik bir iligkimiz var. Iligkilerimiz 1979 yilmda bagladt, zaten buradaki ilk temsilciligimizi de o zaman amigtik. Suriye'yle iligkimizAkdeniz ortakhgi erevesinde. Biz Trkiye'yi de bu ereveye sokuyoruz. Yani bir Avro-Akdeniz oluqumu. Bu olugum, Akdeniz lkeleriyle ekonomik, kltrel ve tarihi baglarumzin degerlendirilmesi temeline dayanlyor. Suriye, bu blgede istikrar iin nemli bir ortak. Burada reformlarm baariya ulagmasma yardim ediyoruz. Sosyal ve ekonomik programlar iin atilan adunlarda yol gsteriyoruz." Avrupa, ekonomik projelerle ierde ipbirlikleri oluytururken; Amerika ve Israil,silahlari konupturacakti. Yalmzlagtirilmig Arap lkeleri defalarca Israil saldirisi altinSuriye, da inlemiyti. *Blge bir igalden brne savrulmuqtu. 1967deki lsrail iggalinin yaralarmi saramadan, 1982'de yeni iggallerle yzleyecekti. Devamh toprak kaybedecek,verimli Golan topraklarmm bir kismmi Israil'everecekti. Birok hayat snerken 25 bin Suriye vatandagi lsrail'detutsak kalacakti... topraklar daha neler grecek! 1pulartortada... Bu Bush'tan sonra Amerikan bagkanhgma aday oldugunu aiklayan General Wesley Clark bakm blgede nasil bir gelecek hayal ediyor: "Amerika, beg yil iinde yedi lkeyi ele geirecek!" diyor Clark ve Irak'm ardmdan, Lbnan'i, Libya'yi, Somali'yi, Sudan'i, Iran'i ve Suriye'yi strahyor.
"lanetli"

Suriye'de Muhalefet
"rejimin

grdg Suriye'de gndeme getiridegiqmesil"gerektigini yor. Suriyeli muhalif glerin son yillarda, Bati'da grdg izzet ikram duruma ayna tutuyor. Suriye'deki muhalefet birka koldan ahviyor. Bir tarafta Suriyeli Krt gruplar var. Obr yanda Esad ailesinin iinden gelip Bati'yla ipbirligi yapanlar. Gemigte Hafiz
sik sik

Israil enerji politikalarmm

nnde

engel

olarak

126

BL VE YUT

Esad'm byk bir destekisi olan, ancak zamanla iktidar hirstna kapilan ve Hafiz Esad tarafindan Fransa'ya srgne gnderilen Rifat Esad, bugn z yegeni Bear Esad'a kargi Avrupa'nm saSuriye asilh Amerikah Ferid Kadiri, Washington'da rgtledigiSuriye Reform Partisilideri! Amerikan destegini arkasma almig, Suriye'deki rejimi degigtirmeye aday en nemli muhalefet odagi olarak dikkat ekiyor. Kadiri, Suriye Reform Partisi'ni 11 Eyll 2001 saldirilarmdan bir ay sonra Washington'da kurdu. O bir igadamiyd1. Suriye'de Baas iktidarma karp kadrolar rgtlemekteydi. Yeni Ortadogu Projesi'nin aktrleri arasmda yerinialdt. Sadece Amerika'dan degil Avrupa'dan da byk destek gryor. Parti son yillarda Avrupa'da temsilcilikler a1yor. Ferid Kadiri "zgr Suriye Radyosu"ndan Suriye halkmi etkilemeye ahyyor. Haftada iki gn Gney Kibris zerinden yapilan yaymlarda, Suriye halkma Baas rejimini ktlyor. Bati yandaghgun neriyor. Byk Ortadogu Projesi'nin nimetlerinden

fmda yer ahyor.

bahsediyor!

Avrupa Birligi ofisi benzer faaliyetleri gam'dasrdryor. Avrupa Birligi temsilciligi, kresel eliti Suriyeli igadamlarlyla bu-

lugturuyor. Reformlar dayatlyor, toplumu dngtrecek projelerden sz ediyor... AB'nin Yunanh temsilci Vasilis Bontosoglu (ya da Pontusoglu) anlatiyor: "Yavayyavag hayata geecek projelerimiz var. Mesela birka yll nce Suriyeli girigimciler dernegi kurulda, Suriye'deki i; dnyasi iinde etkili oldu. Bu ve benzeri olugumlar, burada sanayinin etkili oluyorlar. Buna benzer birok projemodernizasyonunda miz var. Mesela ngrdgmz reformlarm sonularim yumumcadele patmak iin yoksullukla projemiz, sosyal gvenlik pro-

jelerimizvar..." nemli aiklamalar yap1yordu. Duyan kulaklar iin yol haritasi a1kti: Suriye, iten degipmeli dnmeliydi.Iqadamlarive aydinlar iinde reform talebi destek bulmuytu. Reformlar toplumu Halk ahk ve yoksullukla ve sosyal olarak sarsacakti. agziyla sylyordu: "Reformlarm sonularikargilaacakti. Kendi ni yumuatmak iin, yoksullukla mcadele projemiz var."
ekonomik

SURIYE. "TERRIST DEVLETl"

127

Samir El Taki

Bir sonraki agamada, yaratdan dertlere merhem olmak iin projeler retilecekti. Sosyal yardim, yoksullukla mcadele, daha iyi egitim, zel saghk projeleriyle halkm dertleri daha fazla paraya tahvil edilecekti. Samir Al Taki'ye Avrupa Birligi ile Suriye iligkilerini soruyorum. Acaba muhalefet tarafmdan desteklenen ve krklenen Avrupa rzgrlari Suriye'de nasd kargilamyordu... "Suriye, Avrupa Birligi'ne ye olmak istiyor mu?" "Hi sannuyorum!" diyor, "Suriye Avrupa'mn kapismi alarsa zay1f oldugunu dnyaya ilan etmig olur. Avrupa'ya koruyun!' demig olaruz. Bu, Suriye'Itin blgedeki nemini bir anda hie indirir. Biz bugn burada kendi ikarlarmi koruyabilen ve blgesel aihmi olan bir devletiz. Biz bu blgede glyz ve zm saglayan bir yapi olabiliriz. Suriye blgedekiuzlagi srecinde nemli rol oynnyor. O nedenle uluslararasi toplumun Suriye'ye ihtiyaci var. Onlar bizim kapimiza gelmeli. Biz onlarm kapisma gitmemeliyizl" dini oluAvrupa ve Amerika, Suriye'de muhalefetirgtlerken qumlari da dgnmgt.
'bizi

128

BL VE YUT

Amerika ve Fransa'nm yaninda blgede etkili olan ve arkasmda Ingilizparmagibulunan Islamirgt, Mslman Kardepler'di. rgtnIngiltere'de yaayan lideri, Ali Sadreddin, Ingiliz istihbaratlyla kurdugu yakm iligkiyledikkat ekmigti. Her hrsatta Hah Seferlerinden sz eden, Mslmanlara trl hakaret ve iftirayla saldiran Bati, Suriye'deki rejim muhalifleri arasma bir de Islami rgt ekleyecekti. Suriye'nin laik yapismm bozulmasi ok nemliydi. Al Taki, otelimizin loy salonunda duru bir sesle anlattyordu: "Suriye toplumu laik bir toplumdur. Bununla gurur duyanz. Biz Mslmaniz. Bakm benim dedem byk bir Islamlimiydi. Ve annemi 1939'da Fransa'ya okumaya gndermigti. Suriye'de Islam saghkh bir gekilde geligti. Ne zamanki petro-dolarlar geldi Vahabiler bu cografyaya Suudiler eliyle yerleytirildi. imdi modern ve laik Suriye'ye yakipir gekilde dinimizi yaamak istiyoruz. bir Islam anlaylymm laiklige zarar vermesine kargi duruyoarpik olmayan bir Suriye ayakta kalamaz." ruz. nkilaik Samir Al Taki, Bati'nin destekledigi arpik bir Islamanlayiqinin lkede yayilma abalarma deginmigti. Ortadogu'da etnik farkhliklar gibi din de oyunun iine ekilmigti. Bati'nm

Islamile Aldatiqi

Gelin Bati'nm Islam'la olan garip iligkisine bir bakahm... 2001 11 Eyll saldirilarmm ardindan Bagkan Bush, "Ortadogu'yahah seferi" ilan ettigini sylemiti. ABD Bagkan Yarduncisi Dick Cheney "Hedefimiz Islamdnseferi"ni gyle gerekelendirmigti: yasi" demi; ve "Irak'i iggal etmeseydik, Mslman lkeler, Ortadogu'da bir Islam lkeleri birligi kurarak, Israil'i haritadan silebilirlerdi!" O nedenle farkh bir Islamianlayi; bu blgede yayilmah, ayr1ca blge lkeleri birbirinden mmkn mertepe sogutulmahydi. Suriye Cumhuriyet Mfts Ahmed Hassan anlatmiyti: "Bati, islam'iiki gekilde tamtti. Kkten dincileri ne ikartti. Bir de yumuatilmig bir Islam uygulamasi ortaya srd. Bati, hedef setigi lkelerde din bazmda aynmlari kigkirtti. Bununla kal"hah

SURlYE: "TERORIST DEVLETP madi, etnik ayrunlan

129

krkledi. Ve en nemlisi ekonomiyi boz-

sanayileymesidu, zengin fakir arasmda uurum yaratti. Olkelerin ni engelledi. Bakm, Amerika'nm oyunu, hedef lkelerde ynetici

ile halk arasmda kopup yaratmaktir. Ortadogu'daki ynetimlerin ogu devyirilmiytir, kendihalklarim ezmektedir!" Btn bu abalara ragmen, Ortadogu emperyalist hayallerin yrngesine girmemigti. Amerika, petrol cografyasmdaki oyunlarmda zafer elde edememigti.

Suriye Stratejik Aragtirmalar Vakfi Bagkani Samir Al Taki, Amerika'nin Ortadogu projesindeki ikmazlari sirahyor. "Bati, Ortadogu'da, bu blge, kimsesizmig gibi davraniyor. Sanki bu blgededevletleryok! Bu topraklari kendi isteklerine gre tekrar izilecek bir harita samyorlar. Bu maceraperest tavrm sonu getirmeyecegini akh baymdaherkes defalarcabelirtti. Amerika Irak'a girerken bunun, sonu gelmeyecek bir macera oldugu biliniyordu. yleoldu. Son yedi senede defalarca altun izdik. Aik yaralarin stnn rtlemeyecegini syledik. Irak'm iqgalinin sonularmm fena olacagmi belirttik. Ve bu blgedeki devletlerzaafa dgerse, devletsiz aktrlerin ortaya ikacagmi ve asimetrik savaylarin etkili olacagmi ifade ettik. Hepsi gerekleyti!" Suriye, blgedekioyunu deqifre eden lkelerden biri. Yeni Ortadogu'da dayatilan siyasi gerege direnmesi, tehditleri zerine ekiyor. Washington Post gazetesi, Bear Esad'm yeni siyasi gerekligi grmemekte direnmesi halinde, kendi iktidarmi da riske sokacaBati politikalarma direnen ve giderek Iran'la ve Rusya'yla ittifak yapan Suriye'ye karyi almacak nlemler 2005'te yyle zetleniyordu:

gmisylyor.

"Fransa ve Amerika arasmda kurulacak olan etkili bir ittifak, amynetimine benzersizbir baski uygulayabilir! "Avrupa Birligi ekonoitiik anlaymasi dondurulabilir ve Birleymig Milletler yaptirunlari erevesinde baskilar arttirilabilir. "Lbnan'm bagimsizligi ve Suriye ynetiminde bir degigim ihtimali gndeme gelebilir. Esad'm bu sreci sag salim atlatmas1, ancak blgedekiyeni siyasete uyum saglamasina baghdir!"
BVY 9

130

ELVEYUT

Kisacasi Suriye, kresel gce ve onun Ortadogu politikalarma boyun egerse ona hayat hakki tanmacakti. Yoksa ambargo, yaptirunlar ve blnmeyle yz yuze kalacakti. Arap Ligi, Kresel Rzgrlar

nnde!
"de-

Bati'dan ykselen seslere, Bati'yla yakm iligkiler iindeki oluqumlardan da destek geliyordu. Arap Ligi, blge lkelerine mokrasi" tavsiye ediyordu. Arap Ligi Genel Sekreteri Amt Musa, blge lkelerinde artik. demokratik seimler dnemibagladigmm altmi izmigti. "Misir'da, Filistin'de, Kuveyt'te, Irak'ta, Lbnan'da, Cezayir'de, Tunus'ta ardi ardma yapuan seimler, geriye dnlmez bir yola girdigimizin belirtisidir!" demigti Amu Musa, Bu seimlerin hangi kopullarda yapildigmdan, Hamas gibi seimi kazandigi halde kenara atilanlardan, Irak'ta hangi koqullarda seim yapildigmdan sz etmemigti. Arap Ligi, Arap dnyasmda demokrasiden, geffafhktan, insan haklarmdan bahsediyor, "Kresel rzgrlarm nndeyiz!" diyordu. 14tetam da bu nedenle Suriye ynetimi Arap Ligi'nden uzak

duruyordu.
Samir Al Taki diyordu ki: "Bazi lkeler blgede, politikayi bagkalarma birakip sadeekonomik ikarlar peqinde koyuyorlar. Durumlart zaylf, ekoce nomik kriz iindeler, sosyal problemlerini zemiyorlar. Blgede Amerika'nm baskisindan korkuyorlar ama unutulmasm, o askeri g sonsuza kadar orada kalmayacak." projesi'yle nasil baa ikacaksi"Peki ya yayllan mz?" diye soruyorum. "Bunun sonularina iligkin rnekleri halka gstermek gerek. IqteIrak'taki Amerikan demokrasisil Bir devlet paralaniyor. Ve atigma sadece etnik gruplar arasmda olmayacak. Etnik gruplar kendii1erinde de atigacak. Planlanan bu Arap Birligi'ne bakm... Toplumdaki derin yaralar blflerle giderilemez. Insanlar, yalanlarm ve kendilerine sunulan ham hayallerin farkma vara'demokrasi

caklar!"

SURiYE: "TERORIST DEVLET!"

131

Prof Mehmet Yuva

2005'ten beri ykselen koro, Suriye'ye farkh bir adim attiramadi. Tarn tersine, Bati'ya kargi ittifaklar hizlandi.

Al Taki, "Tehditler bizi degil, Batih liderleri y1pratacak!" diyordu: "Arap-Israil atigmasi ortadadir. Bu atioanm stn, Snni Iran'i da bu oyuna dave gii atigmasi baglatarak rtemezsiniz. hil etmeye aliarak Israil devletini yedeginize alamazsimz. Bu oyunlar, Amerika'yi ve onun mttefiklerini de zay1flatir. Bakm Amerika'mn yanmda yer alan tm liderler pozisyon kaybediyor, digerleri ise ykseligte." Suriye, Batt'ya kargi kompularlyla ittifaklar kuruyor. Iran'la mttefik oluyor. Rusya ve in'le yakmiligkilere giriyor. Trkiye'yle ragmen yakmlagiyordu... tm engellernelere am Oniversitesi gretimyesiMehmet Yuva "Yakmlayma ekonomi temelinde de geligiyor" diyor. yayadignmz "Trkiye-Suriye iligkilerinde son zamanlarda ekonomik saglamlagtirildt. projelerle Ekonomik iyilegme, projelerle desteklenmedigi takdirde bu iyileyme yzeysel kalmaya

132

BL VE YUT

mahkmdu. Bunu idrak eden her iki lke yetkilileri ok nemli projelere imza attilar." "Bu projeler bazi engellerle kargilayiyor gibi..." diyorum. "Hi gphesiz, bu iligkiden rahatsizhk duyanlar var. Hem Trkiye'nin bu cografyada ok gl olmasun istemeyen, hem de bu cografyanm ekonomik istikrartn1 arzulamayan glerle karpi

karplyay1z."
Son zamanlarda Trkiye ile Suriye arasmda enerji konusunda yapilan grymeler sadece iki lke iin degil blge iin byk neme sahip. Firat Nehri zerine bir baraj yapum projesi grglyor. Sunrda serbest ticaret blgesi iin kollar sivamyor. Ayrica kltrel igbirligi konusunda adunlar atihyor. Bir zamanlar Sovyet bloguyla yakmlaan Suriye'ye tavir aliyorduk. Bir zamanlar Amerika Lbnan'a ikarma yaptigmda sessiz

kahyorduk.
Bugn blgedeki kresel saldm kompu lkeleri bir araya getiriyor. Halklar birbirine ne kadar benzediklerinive kargikargiya olduklan tehditleri yava; yavag algihyor. 1960'h ydlarda Trkiye'nin Kibris konusunda aldigi darbeler, blge IkeleriyleTrkiye'nin dayampmasina yol amigt1. Trkiye Israilsaldirisi altmdaki Arap lkelerine karyi topraklarmm kullamlmasina 1967de kargi ikmipti. Suriye'ye yardun yollanny saldiri ve iqgalleri protesto etmiyti. Genipletilmig Ortadogu projesinin hedefi, 20. yzyilda da 21. yzydda da degigmemigtir. Enerjiye sahip olmak iin, bu blgedeki ulus devletleri blp paralamak gereklidir. Ortadogu'da g sahibi devletler Trkiye, Iran ve Suriye'dir. Bu devletlerin ortak 1karlari vardir. Hepsi tehdit altmdadir. Komqu Irak'm blnmesi her lke iin de felakettir. Blc Petrol gaz ve mahareketler, lkeyi de rahatsiz etmektedir. denlerle donanmig, Akdeniz ve Basra Krfezi gibi ok stratejik kiyilara sahip ve i ie gemig kltrlerle sarilrug bu cografya, Mustafa Kemal'in dedigi gibi "Bir gn her peye ragmen kucaklaacaktir".

2008

"RAN YILI"

Ocak 2008 Yolcuhigu Uluslararas1 basm ajanslari Iran Ylh" diyor! fran, uzun yillardir tehdit altmda! Amerikan basmi yillardir dnya kamuoyunu fran'a karsi bir askeri operasyon iin hazirhyor. On alti Amerikan istihbarat teykilati Iran'da nkleer silah olmadigt sonucuna vardi ama tehditler dinmiyor...
"2008

..

TURKIYE

TRKMENISTAN

Tahr

IRAK

MN

SUUDi ARABISTAN

KUVEYT

PAKiSTAN

134

BOL VE YUT

Askeri mdahale yam sira bagkatehditler de gndemde. Batili rgtler fran'a yumugak girigi tartiplyor. Yumuak giri, basm ve televizyonlarla, sivil toplum kuruluglarlyla, sinema filmleriyle,
mzikle, modayla saglaniyor. Yoksul zengin arasinda ailan uurum, Bati'mn elindeki kart ve baskilarin yol atigi bunahm da bu lkeyi yoruyor. etnik

Propaganda makinesi binlerce y1l nceyegitmigti. Geen yil Berlin Film Festivali'nde byk ilgi gren ispartah" adh ordulari, tarafmdan 300 Ispartah tarumar edilfilmde barbar Pers
"300

migti.

Sinema ve basin, iran kargitiyaymlara hiz vermigti... Bush'un Ortadogu gezisi Batih psikolojik harp harekti egliginde gerek-

lepti...
George Bush, 2008 Ortadogu gezisine Israil'den baglad1. Ben Gurion Havaalani'nda byk gvenlik nlemleri altmda Bush'la kucaklaanIsrail Cumhurbagkam Peres gyle konuyacakti: "Kendi zgrlgn kazandiktan sonra, baykalarinazgrlk kazandirmaktan vazgemeyen byk lkenin lideri, byk dost, George Bush! israiltopraklarma hop geldin!" George Bush, havaalaninda kendisi iin kurulan krsden Peres'i yamtladi: "Burada, kutsal topraklarda barig ve zgrlk iin yeni firsatlar gryoruz!" Iki lider bu buluymada lran'1 konaacakti. Israilliyetkililer Amerikan bagkamna bir Tran dosyasisunacakti. Gezinin sonunda yetkililerden belirgin bir mesaj ikti. Snni Araplar, SiiIran'la atigacakti. Ayrica Arap sermayesi yeniden kazamlacakti. zordaydi. Amerika'nin en byk bankasi City Bank, 18 milyar dolar zarardaydi. Dolar zor durumdaydL Sosyal gvenlik, saghk egitim, dig politika hi olmadigikadar ikmazdaydi. Irak ve Afganistan batakhgi Amerika'yi zorlamaktaydi. Amerika, Iran'da yeni bir cephe aoaliydi! Dnyanm en borlu lkesi Amerika, Iran'a demokrasi gtrrken kazan saglayabilirdi... Amerikan nk
ekonomisi

2008 "lRAN YILI"

135

Dyigleri szcus Huseyni

Bush 4 yil nce Iran't ger

ekseninde

ilan etmigti. Amerika,

Iran't

"potansiyel

dyman" olarak nitelemigti.

Tahran'da Digigleri binasmda grgtgm iran Islam Cumhuriyeti szcs Muhammed Huseyni'ye tehdidi nasil algiladik-

larmi sordum.
Amerika'nm tavri, kendi "Biz ciddi bir tehdit algilamiyoruz. zel durumundan kaynaklamyor. Afganistan'da ve Irak'ta bir bataga saplannug durumdalar. Yeni bir krizi ne i, ne dig kamuoyuna anlatabilirler!" Amerika 4 yll boyunca, nkleer silah retmelde sulamigti

ran'i. Geenlerde, bu iddia Amerikan Ulusal IstihbaratKonseyi tarafmdan yalanlandi! Amerika Ulusal Istihbarat Konseyi, CIA dahil, 16 Amerikan istihbarat rgtnden olugmaktaydi ve 3 Aralik 2007'de "Iran'm Nkleer Niyetlerive Yetenelderi" baglikh bir rapor yayimladi. Raporda pu ifadeler yer ahyordu: "Iran nkleer silah retimini durdurmuytur ve halihazirda nkleer silaha sahip degildir." Rapora ilk tepki Israil'dengeldi.

136

BL VE YUT

Ehud Olmert, "Amerikan ulusal istihbarati, raporlarmda ne yazmig olursa olsun Iran'm bir tehdit oldugunu byk dost George Bush'a anlattik" dedi. Sira, Bati medyasmdaydi. eligkili grgler ortaya serildi. Guardian, News Week, National Review, Wall Street, istihbarat raporlarmdan sonra Iran'a askeri operasyonun zora girdiginden dem vurdu. Ayrica Irak batakhg1Amerika'yi zorlamaktaydi... Profesr Hassan Abbasi, "Bati'nm riesnetsiz tehditlerine aligkmiz!" diyordu. "Amerika 2004'ten 2008'e kadar her yil, fran'a saldiracagma dair iddialarda bulundu. Bu sadece bir tehdittir. Avrupa Parlamentosu dnem dnem Iran'a geliyor. Heyetler gnderiyorlar. Geen sonbaharda Isvire Parlamentosu'ndan bir heyet gelmigti. Heyetten biri bir mlakatmda bize, 'Sorun nukleer faaliyetleriniz falan degil! Sorun, oturup srail'le onu tamma noktasinda mzakere etmemeniz!' demigti." Press Tv genel mdr Doktor Sarafraz, "Sorun Amerika'nm isteklerine boyun egmememiz" diyordu, "Amerika 'Ben bir spergcm. Ben ne dersem kabul edeceksin!' diyor. ran da 'Ben bagunsiz bir lkeyim!' yanitini veriyor, lte Bati'yla, Amerika'yla, Avrupa'yla aramizda olan biten bu." fran Ortadogu'nun kalbi... Blgenin en gl lkelerinden biri... Dnyamn petrol rezervierinde Saudi Arabistan'dan sonra ikinci strada! Dnyanm Rusya'dan sonra en fazla dogalgaz reten lkesi! 19te byle bir lke, 29 yll nce Amerika ve Israil'idiplomatik olarak tanunayacagmi ilan etmigti!... AB ve "Yumuak Mdahale!" Avrupa'nm byk lkeleri, Iran'a bir askeri operasyon yerine, ierdeki reformcularin desteklenmesinive rejimin bu yolla yumugatilmasmi neriyorlardi. Hkmet szcs Hseyni'ye yumuak
mdahalenin
anlammi

sordum.
'turuncu

"George Soros'un devrimi'yle simgelegen operasyonlar, ekonomiyi, hkmetleri, kltr degigtiriyor. Televiz-

2008 "RAN YILI"

137

yonlanmiza, niversitelerimize giriyorlar. Buna yumuak g delkeler,demokrasi ve insan haklan slogani altinda degiyiyumuak zehirle nasil mcadele ediyorsunuz?" Bu yor. "Bagta fran olmak zere birok islamlkesi, Bati'nm kltrel saldirisi altmda. Bu lkelerde gen nfusu hedefliyorlar. Onlara kendi kltrlerini dayatlyorlar. Bunu da muhtelif vasitalarla; medyayla, televizyonla, sinemayla, bazi sivil kuruluglarmfaaliyetleriyle agilamaya ahqiyorlar." Tm kitle iletigim aralari iran'a kargi kullamlacakti.Kitleleri
niyor.
etkileyen en nemli aralardan
"300

biri sinemaydi.

Ispartah" filmi, IsraifinLbnan'da aldigiyenilginin nl hemen ardmdan yapildi. Nkleer silahlara sahip koca Israilordusu, bir ava Hizbullah tarafmdan geri pskrtlmgt. Ispartah", bu yenilgiye Hollywood'dan bir cevapti.
"300

Filmde iyi egitilmig

milyon Persliyi

yani 300 Ispartah,

antik

Yunanh asker, 2,5

darmadagm ediyordu.

Filme gre, Pers imparatorlugu'nun yenilgisi, tm medeni dnyay1, yani Bati'yi birleytiriyordu. Ayrica Perslerin yenilgisi sonucu dnya demokrasiyle tamqiyordu! Senaryo, Iran'm kuruculari Perslerin, barbar ve cahil oldugunu, koca ordularmm bey para etmedigini vurguluyordu. Batih halklarm temelini olupturan Yunanhlarsa cesur ve asildiler! Bir Yunan ordulara bedeldi... Ispartah"dan bahsetti! Tm dnBati basim haftalarca genleri filmle tarih fikir edindi. Iqte propaganda bu hakkmda ya
"300

makinesi

bu demekti...

Iran Cumhurbagkan1Mahmud Ahmedinejad, Batimedyasmin taktiklerine dikkat ekiyordu. "Bati medyasi gimdi da igalcileri kurtarici, mazlum halklari terrist olarak gsteriyor!" diyordu. Tm dnyada televizyon en etkili aralardan biriydi. Dnya ahyordu. halklari haberleri bellibayh Batili haber ajanslarmdan Iran, zerine gelen propaganda makinesine aym yntemle cevap verecekti. Son 2 y1ldir, gnde 24 saat Ingilizceve Arapa yaym yapan televizyon kanallarmi uydu zerinden devreye sokmuqtu. Press Tv, bunlardan en nemlisiydi.

138

BL VE YUT

Press Tv genel mdr Dr. Muhammed Sarafraz'la basimn gcn konuquyoruz. Bir sabah CNN'in tm dnyaya yalan bir haberinasil servis ettigini anlatiyor: "Bu, yalan haberlere bir rnekti. CNN, Iran donanmasmm Amerikan donanmasma ait gemileri taciz ettigini grntlerle dnyaya duyurdu. Byle bir durum yoktu. Daha sonra ortaya ikti..." 2007 sonunda, tesadf.bu ya, tam da Bush'un Ortadogu gezisincesinde, fran devrim muhafizlarma ait beg tekne, Hrmz Bogazi'nda Amerikan deniz kuvvetlerine ait gemiyi taciz ediyordu... Grntler zel bir gekilde montajlamyor ve sonuta iran kinaniyordu! Ayni gn iinde grntlerin asillari ortaya 1kmig ve tacizin sz konusu olmadigi anlayilmiyti. 24 saat Arapa yayin yapan Al Alam televizyonu yetkilisi Hassan Abedini "Hedef lkelerin imajiyla oynuyorlar!" diyor.

"Batih gazeteciler gerekleri yansitmlyor. Bati'mn elindeki haber ajanslari ve kitle iletipim aralari Iran'i srekli bombardimana tutuyor. Tran'la llgili tm haberler karanhk bir imaji yansitiyor."

Sarafraz da aym konuya deginmiyti: "Amerika'da bile izieyiciler artik bu haberlerin fabrikasyon oldugunun farkma varmaya bagladi.insanlaronlara hikyenin hep tek bir tarafmm aktarildigmmfarkma vardilar." Tahran'm Kadmlari!

ran'm karanhk imajimn yayilmasmda kadmm da

ri oldugunu sylyorum: "Gerek geriat mahkemelerinin

agirhkh

ye-

kararlan, gerekse kirbalanan kadmlar bu imajikuvvetlendirmiyor mu?" Sorum hoquna gitmiyor. "ran'da kadmlarm yzde 64' niversitede okuyor," diye yan1thyor...

Bati'da iran imajmda en ok kullanilanlar kadmlar. Soruyu tekrarhyorum:

2003 "RAN YILI"

139

Sanaz Hamm

"Amerikan ve Avrupa medyasinda Iran deyince, kara aryafkadio, simge olarak kullandiyor, bununla nasil mcadele edi-

yorsunuz?"

"Iran'da kadmlar sosyal hayatin tam iindedirler. Her meslek

grubunda varlar ve ok aktifler," diyor. Aktif olanlar vardi... Onlar genellikle ekonomik durumlariiyi
olanlardi...

Press Tv'de tamytigun halkla iligkiler mdiresi Sitare, beni Tahran'm lks mahallelerinden birindeki bir eve davet etmigti. Tahran'm kalburst kadinlariylatantyacaktim. Pasdaran Mahallesi modern ve gik binalarla kaphydi. Kiralar 1000 dolardan baghyordu. Evlerin en kg 400 metrekareydi. Onlardan birinde giysi tasarimcisi, ressam, st dzey ynetici bir grup hammla sohbet teme firsatt yakalayacaktim. Grkemli bir girigin ardmdan ssl koridorlar iinden geerek cam kaplyt geride birakip asansre biniyoruz. 14. kata ikip zile basiyoruz. ndeMustafa, kamera ekime hazir. Kapt aihyor. Mustafa kargismda grdg hammdan etkilenip sendeliyor. Siyah

140

BL VE YUT

ipek earpla bir kismirtl kumral salarm evreledigi dnyanm Yeyil, kocaman bir ift en gzel yzlerinden biriylekaryllayiyoruz. modern altin taki. Incecik Boyunda ok birer bilekte gz. bedeve ni manken llerinde. Trke "Hoggeldiniz!" diyor. Adi Sanaz. Tebrizli. Kocaman bir salonda Tahran'a kugbakigi bakarak sohbet ediyoruz. "Ne igle meggulsnz?" diye soruyorum. "Kocam i mimar. Birlikte ahqiyoraz. Ben elbise tasarhyogretmenligi de yaplyorum" diyor. rum. Aym zamanda Ingilizce anlatiyor: "Ikenin Sitare kurallart uyarinca yayayan insanlar var. Daha farkh yayayanlar da... Aramizda sanatilar, ynetmen-

giyor" diyorum. "Batt basmi zellikle Iranh kadmi ne ikariyor. Malum, lkelerin durumu kadmm konumuyla llyor. Dnya basmmda fran'mimajun nasil buluyorsun?" Sitare, "Bir Traith iin bu hazin bir yey, lkesinin srekli en kt yekilde dnyaya yansitilmasi; hibir iyi yanmm gsterilmemesi; tm halkm ktlenmesi... Bu lke sizin vatanmizsa canunz ok yaniyor. Burada, yansitilanm diqinda ok farkh bir hayat var" diyor. Bana, Istanbul sekinlerinin Avrupa'da "Esas Trkiye biziz. Bakm ne kadar moderniz. Gece kulplerimiz, adada, modada eglence yerlerimiz var. Giysilerimiz marka..." deyilerini hatirlatiyor. Hanunlardan biri Azade, Avrupa'da sergiler amig bir ressam. Kadmlart iziyor... Tablolari iyi satiyor. Haniye, giysi tasaruncisi. Sessizce konuoalari dinliyor. Ve usulca yanuna gelip bagrtasnn bagmdan kaydigt grntlerin montajda kesip kesemeyecegimi soruyor. Sanaz, Sitare, Azade ve Haniye... Onlar meslek sahibi, gen hammlar. st gelir grubundan ailelere mensuplar. Sanaz'a Iran'daki kiyafet kisitlamasmm kendisini rahatsiz edip etmedigini sordu"Benihi ilgilendirmiyor!" diyor, 2-3 ayda bir Miami gumda,
"her

ler, ressamlar var..." "Anladigun kadarlylaIran'm elit kesimi, halktan ok farkh ya-

2008 "1RAN YILI"

141

ya da herhangi bir yerde istedigim gibi gezip dolaabiliyorum. Burada da buramn kurallarma uyuyorum".

Tahran ve Dekolte
Tahran sokaklarmda, ok farkh gelir gruplarmdan olan mensup digerleri de var... Anacaddedeki bir pasajm iine giriyorum. Kalabahk bir giysi dkknmda mgterilerin arasma karigiyorum. Kiyafetlerdeki dekolteler beni aqirtiyor. ogu, payetlerle ssl, sirti tamamen aik, ancak bir kabare artistinin giyebilecegi trden. Ama aryafh hanunlar en ok bu elbiseleri inceliyor. Bir hanima yaklayiyorum. Inceledigi gece elbiselerine bakiyorum... "Bu giysileri nerelerde giyiyorsunuz?" diye Ingilizcesoruyorum, glmsyor. "Benimle Trke konuqun. Tebriz'denirn." Evde olduka farkh giyindiklerini, diarida rtnmenin acisini iabiye, aik kikardiklarmisylyor. "Gece, toylarda (dgnlerde) yafetler giyeriz" diyor. Kameralarm giremedigi dgnlerde, yerlerinin yil sona partilerinde kadm ve erkek birlikte eglendiklerini sylyor bir bakasi. "Kapah kapilar arkasmda kiyafet yasagi yok!" diyor... Yaklayik 30 ylldir Iran'dan gelen haberlerde kadm karakollarmdan, kiyafet polislerinden sz ediliyor... Renkli giysilerin yasaklandigi, samm teli grnen kadmlarm cezalandirildigt sylen1yor...

Unutmayalun,
me adim atmiglardi.

iranh kadiolar

sadece 30 yll nce farkli bir reji-

"yleBir 19Becerdik ki..."

Yil 1978'di. Iran, Amerika'nin destegiyle agir sanayide hizh adimlar at1yordu. te yandan halk kan aghyordu. 1;ilerin ve orta kesimin hayat ve ahyma kogullari agirlagmigti, halk perian bir halde yaqiyordu. Olkenindrt bir yanmda iqiler ve grenciler ayaklanmaya baylamigti,milyonlari bulan gsteriler sokaklari

kapliyordu...

142

BOL VE YUT

Ordu yavaa dagihyordu. Halk silahlamyordu. Tran'daolup bitenleri endigeyle izleyen Bati, yandayi Sah'igzden ikaracakti. O yillarda, Amerika DigigleriBakam Cyrus Vance nl cmlesiyle basmda yer alacakti: ol"Iran'da yeni rejim ister monaryi, ister Islam cumhuriyeti sun, bizim iin ikisi de bir." olanAyetullahHumeyni, lytetambusiradaFransa'dasrgunde Iran'a geri dnecek, komnistlerin halR iinde g kazandigt bir sirada olugan byk siyasi boyluk, Humeyni'nin kontrolne geecekti.1ran islamCumhuriyeti 1979'da kurulmuytu. Iran sol bir darbeden son anda kurtulmuqtu. Amerikan bagkam JimmyCarter, bir konugmasinda Iran'da yayananlarm gyle zetlemigti: "Iran'da yle bir i; becerdik ki, bunu iranhlar ancak on sene
sonra anlayacaklar!" Amerika o yularda, bugn tehdit olarak algiladigi iran'daki rejim degigikligini desteklemigti. Amerika'nm korkulu ryasi Musaddik gibilerdi... 1950 yihnda halkm byk bir ogunluganun destegiylebagbakan seilen Musaddik, Iran'm tm petrolnn zerinde oturan ingilizpetrol girketini feshetmig,millilegme

hareketini baglatunytt. Sadece yd iktidarda kalacakti Musaddik. Amerika, logiltere ve ierdeki Bati igbirlikileri bir darbeyle Musaddik'i devirdiler ve hediye ettiler. iktidar koltugunu gah'a O tarihten sonra Batih devletler Sah'ane dilediyse sundular. 1967 yilmda Iran'a ilk nkleer reaktr Amerikalilar teslim ettiler. Bugn kendi ektikleri tohumlardan gikyetiler! fran'dakiIslami rejim 29 yagmda. Batfya baykaldirislyla ve dikkat ekiyor. kendi ikarlarun savunmastyla bugn gyProfesr Hasan Abbasi, iran'm aldigitehditlerive le degerlendiriyor: "Amerikahlar da ok iyi biliyor ki askeri bir faaliyet ierisinde degiliz. Nkleer silahlanma sulamasi tamamen bir bahanel Bugn Amerika'nm bize karpi kullandigi drt bahanesi var: terBirincisi, Iran'm atom silahi yaptigma dair iddialar. Ikincisi, demokrasikonusundaki rizmi desteldedigimiziddiasi. ncs

2008 "lRAN YILP

143

sulamalar.

Drdncs insan haklari ihlalleri yapddigi iddiala-

ri. Bunlar Bati'nm bahaneleridir. Irak'i iggal etmeden nce de aym bahanelerikullandt. En kuvvetliiddiast, nkleer silahlanma konusuydu. Bunun komikligi, Israil'in Lbnan kargismda dgtg durumla ispatlandi! israil'inelinde 200 adet nkleer bayhkh fze vardi. Ne oldu? 3 bin Hizbullah askerikary1smda geri ekilmek zorunda kaldilar! nk nkleer inan, gten daha kuvvetlidir!" Dogruydu. Inanhbir milleti yikmak zordu. Ote yandan yumuak bombardunan iran'da byk gehirleri sariyordu. Profesre soruyorum; "Batt'mn bagka bir silahi daha var. Iran yumuak maruz kahyor. Sokaklarda hi grmedigimiz kadar ok Ingilizce yazi var. Hammlar Bati modasmi takip ediyor. mzik Genler rap dinliyor. Bu, belki de nldeer silahtan, bombalardan daha tehlikeli. Ne dgnyorsunur ve nasd nlemler ahyorsunuz?" nnebakiyor. Zaten genellikle bana bakmadan konuquyor! "Dogrudur! Amerikan yaam tarzt maalesef liberal ekonomicaddelerde grdgnz yazinin bir parasi" diyor, afigler lar, var ama ne yapalun, bunlar da liberal ekonominin gerekleri. Televizyon reklamlari da byle. Bunlara karyitedbirler almaya ahyyoruz..." fran televizyonu, Amerikan filmlerine de, dizilerine de yer veriyordu. Batih yayam tarzi ve reklamlar sokakta karquagtignmz genlerin ilharn kaynaglydi... Kadmlarsa, Batdi yapam biiminden en ok etkilenenlerdi. Bir pasajm iinde Mitra'yla kargilayiyoruz. Abiye kiyafetlersatan bir butigin nnde duruyor. Kizd salari bayrtsnden firhyor ve bol makyajh yznde genig bir glmsemeyle bizi selamhyor. Vitrindeki altm payetlin bele kadar dekolte elbiseyi gsteahyor?" diye soruyorum. riyorum. "Bu modelikimler Mitra kahkahalarla ve Trke olarak "Hanunlar bu modellere ok ilgi gsteriyor!" diyor. "Nerede giyiyorlar evde mi?" diyorum. "Meclislerde, toylarda..." "Fazla dekolte degil mi?" diye sorayorum. Yine loktrdlyor."Gnah degil mio zaman..." Mitra uzata uzata "Hayirrrr..." diyor.
"sokaklarda, 'bombardiman'a

144

BOL VE YUT

Aik Toplum, Liberal Ekonomi... HasanAbbasiiran'dakidekolte aqkimyorumlamigti... Yzme bakmadan bir upida qu szleri syledi: "Burasi aik bir toplum. Para kazanan kazanabiliyor. isteyen istedigi gibi yaqiyor. Dini bir toplumuz ama modern bir yaantimiz var. Ve kabul etmek gerekir ki gnlk yaantida Amerikan etkisi var. Ekonomide de bu etki grlyr..." "Liberal ekonomi" diyorum. "Liberal ekonomi" diye onayhyor, Ahmedinejad hkmeti paylagimi' uygulamastyla, 16 yildir hkim olan liberal ekonomiyi degigtirmeye ahylyor. Mesela kamu kuruluglarmm hisselerinihalka dagitiyor". Tm nlemlere ragmen, zengin fakir uurumu ran'1 sars1yor. Sokakta konuptugumuz herkes geim sikmtismdan dem vuruyor. Tahran pazar1 nnde bir gen hanimi durduruyoruz. Ona hayallerini soruyoruz... "Sikmtisiz yaam" diyor. "Rahat bir yaam istiyorum" diye de ekliyor. "Peki ne kadara rahat yaamr Tahran'da?" "Ayda 200-250 tmenle rahat yayayabilirsiniz..." Yammiza yaklaan orta yayh bir adam "Mamkn degill" diye itiraz ediyor... "Ayda 500 tmenden apagi rahat yayanmaz..." Pazar esnafi da gelir eqitsizligini vurguluyor... "Burada ya ok fakirler var ya da ok zenginler. Orta kesim yok. Ya yukarida ya apagida." Iran'a getirdiklerini Profesr Abbasi'yle liberal ekonominin tartigiyoruz. "Iran Islam Cumhuriyeti, Islam ekonomisini hayatip ekonomi de; sosyalist ta geirmek iin yola ikti" diyor, ekonomi de, liberal ekonomi de insam esas alir. Ama Islamekonomisi bunlardan ok daha farklidir. 29 y11diruygulanmaya ahgilmaktadir". Szn kesiyorum: "Eger islamadalet sistemiyse, ki ben yle bilirim, Iran'da adalet yok, bu nasil iq?"diyorum. Yine bana bakmaktan kamarak agdah bir sesle agir agir cevaphyor: "Ne yazik ki 29 yildir adaleti uygulayamadilar. Bakm
"gimdi

'adalet

"iki

2008 "lRAN YILI"

145

Tahran Kapah

arpst

Islam'dabey temel esas vardir. Dini siyaset, ekonomi, kltr, sosyal hayat ve gvenlik. Dini erevede bunlarin yapilmasi gerekiyordu. Yap11amad1." "Neden yapilamadi onu merak ediyorum," diye soruyu tekrarhyorum. Cevap vermiyor. Iran'a her gelipimde aym otelde kaldigundan ve tm garsonlar Azeri Trk oldugundan her gnun sonunda onlarla dertlegiyorum. Sokakta grdklerimi anlatip nasil yaadiklarmi soruyorum. "Sabah kata geliyorsun ige?" "Sabah 7" diyor Celil Yorgun yznde zarif bir glmseme. "Haftanm her gn ahqiyor musun?" 7'de geliriz, saat e kadar a"Her gn ahqiriz" diyor, hqiriz. Ayda 300 dolar ahriz. Fazla mesai yaparsak para biraz artar". Tahran'da haftada 7 gn ahyan bir garson, 200-300 dolar gibi bir para kazaniyordu... Genellikle mesaiye kalarak ailenin geimini saghyordu... Tahran'da ev kiralari ok yksek oldugundan ogu gehir digmda ya"saat

BVY 10

146

BOL VE YUT sonra

yiyordu. Sabah S'te kalkip iki saatlik bir yolculuktan

rtyorlardi.

ige va-

ye anlatiyor.

Celil, "Zor yetiyor. Kira var, yol masrafi var, yemek var" diSusup aik bfedeki servis tabaklarmi dzenliyor. "Btn dnyada byle," diye de ekliyor. "st tarafta birileri ok zengin, altta birileri ok zor artta yaqiyor. lyteo zaman adalet ol-

muyor!"

Mutfaga gitmeden nce "Bu igleri byklerimizbiliyor" diyor. Klige cevaplar ahyorum. Ben de byklere soruyorum... Abbasi gelir adaletsizligini yyle degerlendiriyor: "Bu durumun birka sebebi var. Birincisi, lke nfusu iki kat artti. Suanda 70 milyon nfusumuzvar. Bu nfusa 28 yildir ambargo uygulamyor. Ekonomik ambargolar ve yaptirimlar var. Bunlar Iran ekonomisine agir ykler getiriyor. Bir bayka sorun yabanci lkelerden gelen mallar yznden kk sanayinin yok olmasi..." Tm bunlar toplumun belli bir kesimini hi etkilememiyti. Onlar servetlerini arttirabilmilerdi... Sanaz, durumu en aik biimde zetlemiyti: "Toplumda yksek gelir seviyesinde olanlar, canlarmin istedigiher gekilde, her yerde yaayabilirler. Dnyanin drt bir yaninda bulabilirsiniz onlari. Malum, para size bellikapilari aar. Maalesef
o

kapilar herkese ailmiyor." Tketim Ekonomisi

Ekonominin dengesizligi, 1990'larm baymda yeni bir biim almigti. Kadmlarm ve grencilerin baqun ektigi reformist hareket, amacina ulaym14t1. O dnemde Bati basminda, "Iran iin umutlar artti" baghklari atildi. Iran'da yeniliki hkmetler kltrel reformlara yer vereceklerdi. Yabanci sermayeyi teyvik eden yeni liberal politikalar Devrimden sonra ilk kez hayata geiyor, sanayiizelleptiriliyordu. zel bankalarmkurulmasma izin verildi ve devlet girketlerinin satilmasun kolaylagtirmak iin Iran borsasi yeniden devreye girdi. Bu.ekonomik program, adaletsizligi arttiracak; yoksulluk ve ipsizlik daha da yayilacakti.

2008 "lRAN YILI"

147

Hello Kitty! Toplumda tketim kultr hi olmadigikadar hiz kazanmigti. Hicaph hanimlarm en ok kullandigi tketim maddesi makyaj malzemeleriydi. Hemen hemen tm Bati'dan ithal ediliyordu. Ve bu rnlerin byk bir yzdesi Yahudi sermayesine aitti. Yumugak iggal, yavaa Iran'm kalbine nfuz ediyordu... Iktisat grencisi Suzan da, genlerin byk bir kismi gibi Bati'ya
zeniyordu...

Okuldan mezun olunca iqbulap bulamayacagindan kuskuluydu. Btn arzusu kapagi Bati'ya atmakti. "Nereye mesela?" diye sordugumda "Isve veya talya"demigti. Ve bir bakast... Ahmed henz bir lise grencisi... Salari stilinde tarah. Yukari dogru, bol jleyledikleptirilmig. Ayagmda zel olarak yirtilmly marka bluejean'i. Ozerindebeyaz bir ceket, iindeki tirt Ingilizceyazilarla igli. Okulu bitirir bitirmez yurtdigina gidecek. Televizyonlarda grdg hayal dnyasmdan ieri girecek... Uydulardan yayilan hayaller gen ya da yagh herkese ulagiyor, toplumu yavaa degigime ugratiyordu. Sokakta kime sorsak uydudan yabanci televizyonlari izledigini sylyor. Okula yeni baglayan ocuklar, zerinde Amerikan izgi film kahramanlart olan sirt antalarikullaniyor. Tahran'daki bir ocuk magazasi vitrini nndeki paykinhgizerinde ya aryafh bir mi hatirhyorum. Tm okul malzemeleri Barbie vardi ya da bir kedi, altmda "Hello Kitty" kelimeleri...
"punk"

Yumuak

19gal ve Ajanlari
sadece tketimi arttirmakla kalmlyor aynt zamuhalefetin lkeye girigine yol aiyordu. bir

Liberal ekonomi
manda Bati yanhsi

Iran Islam Cumhuriyetiszcs Muhammed AliHseyni, egitli sivil toplum rgtlerinin Batt'yla iligkilerini anlatiyordu... "Batih lkelerin grevlileri, biiilere meyyalkimselere projeler teklif ediyorlar. 1;birlikileri o lkelerin siyasi ve kltrel hayatiarasmda atlaklar olupturmaediyorlar. nfuz Halkla hkmet na

148

BOLVE YUT

yt hedefliyorlar.Kendi denetimlerindebir hkmet iin nartlari hazirhyorlar. 1erden satm aldiklar1kimseleri Batih lkelere davet edip, egitiyorlar. Geri dndklerinde de rnuhalefet dalgasi oluyturmak iin ahymalara baghyorlar." lkelerde hkmetleri deviren, rejimleri degigtiren egitli "Aik Toplum Enstits," fran'da gizli de olsa faaliyette bulunuyordu... Hasan Abbasi nl para speklatr ve A1k Toplum Enstits'nn mimart George Soros'tari sz etmigti... "Soros'un ve benzerlerinin faaliyetleri gizli faaliyetlerdir.Sivil toplum kuruluglarmm arkasma saklamrlar. Aik Toplum adi altmda faaliyettebulunurlar. Genel olarak medya mensuplarmi kulkadmlar, iilerve etnik gruplar iinde faalilamrlar. grenciler, agirhk veriyorlar. Etnik gruplari, zellikle Azerileri, Araplari yete ve Belucileri ayaklandirmaya ahyiyorlar..." Arapa yaym yapan Al Alam'dan Abedini de bu konuya de"Amerika, blgede, din, etnik kimlik ve politik gruplari kullairan'i blmeyeahqiyor. Mesela Kuzistan blgesindekiArap muhalefet grubu, sekiz yddir Amerikan rgtlerince finanse ediliyor..." Iran'da Azeriler, Trkmenler, Bahtlyariler, Kaggaylar gibi Trke konuan 25 milyon insan yaqiyordu ve bunlar en byk ogunluk olan Azerilerin nderliginde ayaldandirdabilirdi.
narak Abedini aikhyordu. "Her lkede oldugu

ginmigti...

gibi

ya ahyan dig gler var. lar boyu birlikte yaadilar. Devrimden nce bazi blgelerdedgmanlarumzin tahrikleriyle bazi kk aph atigmalar olmuytur ama sekiz y11sren Irak Savagi'nda lkenin tm unsurlart birlikte savagti. Dqmanlarimiz, Belucileri, Trkmenleri, Krtleri ve Araplari kikirtmak ve Iran'i beq paraya blmek istedi. Ama bagarih olamadilar." Iran'da uzun zamandir federe bir Iran devleti propagandasi gndemdeydi. ogu, Amerika'da yagayan muhalif liderler, Iran'm tek kurtuluqunun bir Amerikan mdahalesi olacagmi bile dile getiriyordu.

Iran'da da etnik gruplari kigkirtmaIran'da muhtelif kavimler yillarca, asir-

2008 "lRAN YILI"

149

Gerekse sosyal ve siyasal partlar Amerikan politikalarmm ekmegine yag sryordu. Iran nfusunun te birini Azeri Trkler olugturuyordu. Ve Iran'm niversitelerinde Krt dili ve edebiyaokutulurken Trkoloji blmlerine yer verilmiyordu. ti dersleri Rahatsizhklari iyi degerlendiren dig istihbarat birimleri, uzun ylllar baski altindakietnik gruplar zerinde ahymalar yaplyordu. Bu ahymalarin zetini gelin IngilizSunday Times gazetesinden okuyahm... Sunday Times gazetesi Amerikan istihbarat rgt CIA'nin Azerbaycan Trklerini ve Krt muhalif gruplari birbirine ve hkmete karpi aym anda destekledigini yazmieti. haklarma ve kltrlerine baski uyTranynetiminin guladigmi" belirten gazetede qu satirlar vardi: "Washington, diplomatik girigimlerin sonasuz kalacagimvarsayarak, CIA vasitasiyla, fran'dakietnik azmlik gruplart arasmdaki muhalefet milislerine yardun ediyor. Ayrihki hedeflere ynelik maddi kaynaklar,dogrudan CIA'mn rtl deneginden geliyor." Sunday Times, iddialarm kaynagiolarak, eski bir st dzey CIA yetkilisini iyaret ediyordu.
"azmhk

"Sadabad zm

Pakti"

Artik Washington, Iran'daki muhalif gruplarin temsilcilerini sik sik agirlayacakti. Muhalif liderler, Tahran rejiminin devrilrnesi iin Amerika ve Bati'nm yardunmi istiyorlardi. Amerikan Kongresi, Krt, Azeri, Arap ve Beluci muhalif gruplarm temsileilerini agirlamaktaydi.

Tm bu tehditlere kargi Iran, genig bir yelpazede ittifaklara veriyor; Asya'nm devler ligi ganghay lybirligirgt'ne Rusya'yla anlaymalara imza atiyor, girmeye hazirlamyor, in'le, Afrika'da yandalar buluyor ve Venezuella gibi sosyalist lkelerle
agirlik

aym cephede yer ahyordu. szcs Hseyni, "Tehdit altindaki blgeselittifaklar en nemli silahtir" diyordu. "Bu blgede yer alan lkeler ve ncelikle de komqu lkeler arasmdaki iligkiler glendirilmelidir. Blge lkeleri arasmda eko-

TranIslam Cumhuriyeti

lkeler iin

150

BL VE YUT

nomik teykilatlar olugturulmah, anghay Igbirligirgtbenzeri olugumlara gidilmelidir. Bu lkeler potansiyellerini ve glerini bir araya getirirlerse, blgede istikrar, barip ve kalkmma da sag-

lanir."
Sz ettigi ittifak bir zarnanlar Sadabad Pakti adi altmda gerekleymigti. 1920'lerde Iran ve Trkiye iin, bagimsizhgimkazanmaktemel hedefti. Her iki Ikenin ortak dgmam ingiltere'ydi 1937de Atatrk'n nderliginde, Trkiye, Iran, Irak ve Afganistan'm olugturdugu "Sadabad Pakti" Tahran'da imzalanmiyti. Blgenin en nemli drt lkesi, igbirligi iinde gvenliklerini saglayacaklardd Hseyni, iki lke arasindaki tarihive kltrel yakmhga deginmigti. "Iran ile Trkiye'nin siyasetleri birbirine yakm siyasetlerdir. Daha ok kompuluk ve dostluk iligkileri zerine kurulrnuytur. Iran Islam Cumhuriyeti ile Trkiye Cumhuriyeti'nin iligkilerinin tarihi, Amerika'nm tarihinden daha fazladir!" fran uzun yillardir Bati tehdidi altmda. En at bey paraya blnmesinin planlandigi Pentagon raporlarlyla ortada. Ote yandan Bati'ya karyi olmasma ragmen, Batih ekonomik politikalarm uygulayicisi... Iran halki bir yandan ekonomik zorluklarla, diger yandan reji-

farkhhgiylacebellegiyor. Bin yllhk kompumuz Iran, kendisine karyi oynanan mezhepsel ve etnik ayrihk kartlarma kargi,blgeselibirliginin nemini vurguluyor... Iranh yetkililer, "Geen yzyilm bagmdakigibi, iki lkenin igbirligi dev oyunlari tersyz edebilir" diyor.

min

RUSYA'DA

3. LlM!

ubat 2008 Yolculugu

Moskova ziyaretini, Rusya yeni bir seimin kapismdayken yaptik. Putin, yerine bagbakan yardimcisi Medvedev'i aday gsrehberligimiziyapteriyordu. Moskova'y1ncekiziyaretlerimizde
mig olan Fuad Abbasov'la bulugtuk. Moskova'mn banliylerinden birine dogruyola iktik. Gkdelenlerin, nl markalarm, son mo-

del arabalarm, limuzinlerin arasmdan yollara girdik. Otobslerin camlanna

umutlarmi

geip daha gri ve hznl yapigtirmig bir-

RUSYA

152

BL VE YUT

ka yz, firtmalarla geen son 20 yllm izini tagiyan orta yaghlarm, yavaa gne karigtigt mahallelerdi bunlar. Dnyaya tarihin sikmtih bir dneminde gzlerini amiglardi. kinci Dnya Savaqiy1llarinda dogmuy olmahydi. Rusya'mn ogu en pahah kentinin uzak bir mahallesinde yeni bir sabaha daha
uyan1yorlardi...

Metro giriplerindeki davarlara, rdkleri dantelleri ve kk bez bebekleriserenyaylikadmlar ve termoslarmdaki ay1yudumlayan adamlar yeni gn kargihyordu.Ellerinde yn eldivenler, baglarinda kalm atkilar ve stlerinde Sovyet tipi kee mantolari vardi. Moskova'nm uzak bir mahallesinde, dondurucu sogukta, evde rettikleri el iglerini satip birka kurug kazanmak iin gn borkek gzlerle, gelen geene balayoryu mgteri beldeyeceklerdi. lardi... Son 20 y11mverdigi agkmhgi saklamak zordu... Bir zamanlar her gey ok daha anlagilirdi. Sovyetier'de parti organlari brokrasiye batmig, rgvet ve yolsuzluk yayginlaym14ti. Sovyet devriminden geriye ok ar yeykalmigti. Ama gelecek guvencesinden uzak olsalar da sosyal devletin kirmtilariyla bile, yagayabiliyorlardt. artik serbest piyasavardi. Ve liberal ekonominin yoksulSimdi larm nne koydugu duvarlarl glene dogru kent merkezine dnyoruz. Bir kuyumcu dkknmm nnden geiyoruz. De Beers pirlantalarinm 141gl tm bedenini kaplamig bir kadm resminin nnden yryp Mc Donalds'a dogru ilerliyoruz. nndekuyruk yok belki ama ierisi tikhm tiklun. nl hamburger dkkm, Moskova'nm en pahah sandviini
satlyor.

Biraz ileride bir gazete bayii,Vitrini silme Amerikan ve Fransiz dergileriyle dolu. Otomobil, yat, emlak, gzellik, kadm, bebek, moda dergileri... Kentlilere avaz avaz bir yayam geklineriyorlar: Ahn! Takm! Srn! Giyin! Binin!" Mihail Moqkin, gen bir gazeteci. Rzgrm tersten esmeye bagladigmi sylyor... "Rusya bir degigim srecinden daha geiyor. Biz y111arca Bati'dan gelen kltr gokunu yaadik. Ama son zamanlarda, ge-

RUSYA'DA

3. DONEMI

153

Julia

kltrel, gerek ekonomik alanda bu baskidan kurtulmaya bagladik. Sovyetler Birligi dagildiktan sonra Boris Yeltsin dneminde szm ona bir demokrasiyletamytik. Televizyonlar, mzik kanallari, basm, halkt bir sre esir aldi. imdi Rusya, geriye dng sreci, Putin'in iktidara gelmesinden songeri dn Bu yaqiyor. radyolarda, baederseniz, televizyonlarda, bagladi. dikkat Eger ra smda artik ulusal yaymlar agirhkh. Sinemalarda Rus filmleri daha fazla." Moskova'da, gen gazeteci Mogkin gibi dgnenlerin sayisi artmaktaydi. "Geriye dng"ten sz ediyorlardi... Akyamst, Moskova niversitesi'ndearagtirmalar yapan Mehsimgelemet Perinek'le buluquyoraz. Bizi, Moskova'daki degigimi egitim gruplarmdan birinin toplantisma gtryor. halk yen
rek

Grenada Mzik Toplulugu

ve

JuliaBarkova

Grenada Mzik Toplulugu, her sah bir ilkokulun salonunda halkla bir araya geliyor. Rusya'da yaayan halklarm trkleri ve dnya mzilderinden semeler mahalle sakinleriyle buluguyor...

154

BL VE YUT

Diarda kpeyi dnmek iin ahp irpanlar, vatanstzlaanlar, her yey mubahilar varken, Moskova'nin bir kpesindevatan sevgisinden, Rus halkmm baykahalklarla dostlagundan sz ediliyor; mzikle, uzaklar yakmlagtinhyor. Mzikle baylayan yolculuk, degigik halkalarin kltrlerine merak uyandiriyor, gen yagh herkes birlikte greniyor ve egGrenada, Bati'dan esen kltrszlegme rzgrina leniyordu... kargi bir dalgakirandt! Mzikolog Julia, "Mrik birleytirir!" diyordu. Mehmet'le ilkokulun sosyal faaliyet salonuna girdigimizde sahnedeki uzun sari sali, yznde byk bir glmseme tapiyan ocuk bedenine sahip bir gen kizdikkatimi ekmigti. Sahneye taman mzik aletlerini yerleptiriyor, gitarun akord ederken salona akan kk ocuklar ve ebeveynleriyle akalayiyordu... Julia ipte oydu.

bir saldiri kargismday1z. Dnyanm her Ikesi bu maruz kalmig durumda" diyordu. "Geleneksel kltr byk baski altinda. Biz, mzik grubu olarak sadece kendi kltrmz degil farkh lkelerin mziklerini de yaatmaya ve tan1tmaya ahqiyoruz. Rusya ok byk bir lke ve bagrmda farkh halklari taglyor... Sovyetler Birligi yikildigmdan beri birbirimizden ok koptuk. Yeniden kavugmayollari ariyoruz..." Salon, gen, yagh, ocuk, mahalle sakinleriyle doluyordu. Mosda gelenler vardi. kova'da grevli bykelilik mensuplarmdan sahneye iktigmda, Trk halkma bir selam yollayaJuliaBarkova cakti... Moskova'da bir ilkokulun salonunda Hekimoglu trks yankilanacakti. Itiraf etmeliyim, duydugum en iyi yorumlardan biriydi.
saldiriya

gl "ok

"Kltrel Bozulma Liberal Ekonomiyle Baylad1!" girmigti. Rusya, kltr gokuna serbest piyasa ekonomisiyle Liberal ekonomikkl Rus kltrn 20 ylla yakm sre derinden sarsmiyti. Son yillarda Rusya'mn kltrel mirasma sahip ikanlano sayismda hizh bir artig vardi.

RUSYA'DA 3. DNEM!

155

Her gey 1990'da Glasnost ve Perestroyka'yla baglamigti...Ame"Biraz demokrasil" diyerek,hasta ve yorgun Rusya'nm bogazma kollarim dolamigti. erdekiiqbirlikileri, ekonomiyi gertmiyler sonra da IMF
rika

1992'de Rusya, ve Dnya Bankasi'ndan yardun dilenmilerdi. "gok tedavi" uyIMF anlagmalariyla karpikargiyakaldi. Rusya'ya

gulandi. kurqua Birka y1l sonra, Amerikali yneticiler, Rusya'y1 atmadan teslim aldiklarmi" syleyecelderdi. Kamuya ait petrol, madenler, fabrikalar, gaz girketleri, enerji santralleri, havayollari, niversiteler, kisacasi,o gne kadar halka ait olan her hastaneler, aik ve geffaf bir Rusya gey zelleptirildi. Kresel glerin nne birakilmigti. Halk, byk bir birikimin, ucura degil bedavayateslim edilipine pahit oldu... Ekmek kuyruklarinda srnen Rus halkim grmezlikten gereformlarin" srecegini sylerken, kenlen Yeltsin, reform soydi yarduncisi Rutskoy bile programmi kirim" olarak nitelemigti. Koca Rusya 10 yil iinde darmadagin
"tek "radikal "ekonomik

olacakti.

Yeni bir yzyilm baginda, istihbaratihktan gelen bir lider, Rusya'nin egilen baqim yukari kaldiracak, bu koca deve prestij kazandiran adimlar atacakti. Avrasya Hareketi lideri Alexander Dugin, Putin'i anlatiyordu. "Putin, devlet bagkam oldugunda en byk avantaji, herkes tarafmdan nefret edilen Yeltsin'in yerine gemesiydi. Rus halki bir tirandan kurtulmuytu.ikinci olarak Putin, Ruslarm kendine gveninitazeledi. Bu, halka oknemlibir armagandi. Topraklarumzm btnlgn sagladt. Devletten akortsuz sesler yerine, tek ses ikmaya

bayladi."

Rusya'nm dig dnya tarafmdan algilampi Putin'le birlikte deKorkusuz adunlar attyordu Putin. Yeni mttefikler bugigmigti. luyordu. Amerika'nm azih dmanlariyla yakm iligkiler kuruyordu. Mahmud Ahmedinejad'la, Chavez'le grpyordu. Sanghay Igbirligirgt'nde de vardi; IslamKonferans1Orgt'ne de katilmigti...

156

BL VE YUT

Amerika, geligmelerden sikmtih, Rusya'yi demokrasi ihlaliyle suladiginda, Putin bakm!" diyordu... "Amerika'da ipkence yapihyor. Irak'ta, Afganistan'da, Guantanamo'da ikence yapihyor! Avrupa polisi grevlerde, mitinglerde halkakaryigaz kullamyor!"diyor ve Bati'daki bir dizi insan haklari ihlalini siralayiveriyordu... Rus halki onu sevmigti. Batikargisinda egilmiyordu. Ayrica bir gnde zengin olan oligarklari dize getirthi, aldiklart serveti geri almak iin gerekli adunlari atmigt1. "Hirsiz baronIar" Gusinski ve Brezovski, Putin gelince solualmiytt. Kodorkovski gibi bir gecede petrol krah yurtdigmda gu olanlari ieri tikmig, Yukos petrol girketini yeniden kamulagtirmigti Putin... Abramovi gibi yumuak bagh oligarklara bir blgenin sorurnlulugunu vermig, aldiklari paranm Rusya iinde kullamlmasim saglamigt1... Ama sre agir igliyor, darbe zerine darbe yemig olan halk, Putin'i yeterince kati olmamakla eleytiriyordu. Nikolay Arbat sokagmda tanigtiguniz bir ii emeklisi. "Oligarldar, bizden akilh 1kti, bizim paralarimizm stne oturduP' diyordu, ncesinde iilerin haklari kutsaldi. imdi herkes kendi paasmi kurtarmaya ahqiyor... ok hirsiz var. lyte oligarklar, hepsi bize ait olam aldilar". "Sizce Putin oligarklarla iyi mcadele ediyor muP diye soruyorum. "Mcadele etme abasi var ama yeterli degil" diyor, "Putin ve bazi oligarklar bazen ayni potada buluquyor". Putin, iflas etmig bir Rusya devralmigti. Parayt ierde tutmak zorundaydi. Bu denge politikasi, Putin'i zor bir ikilemde birakiyordu. Putin, yeni zengin Rus burjuvazisinikendi ikarlari dogrultusunda kullanmaya ahylyordu. Liberal ekonomi uygulamast iinde, yava; yava; karma ekonomiye yaam alam aiyordu... Oligarklarm elinden alarak devletleytirdigi girketlere, bakanlarnu ve yarduncilarmi koydu. Dev tekeller haline gelen devlet kontrolndeki girketlerin oram giderek artti. Ama bu sefer bu gir"kendinize

"1990

ketlerden nemalanan siyasi bir elit de zenginleymeye bagladi.

RUSYA'DA 3. DNEM!

157

Putin, biak sirtinda ilerliyordu. Rusya ikiye aynlm14ti. Hirsiz baronlar, Putin'i diktatr" diye niteliyor; halk, onun agiriliberal politikalarmdan gikyet ediyordu. Russia Profile dergisinden gazeteci Dimitri Babi anlatiyor: "Son ydlarda lkenin durumu biraz daha istikrarh hale geldi. Son iki- yll iinde maaglar en yksek seviyeye ulagti. Ama bu geii bir darum. nk hkmetin ekonomi politikasi debir ekonomi anlay1plyla ynetiliyor. Bu Rusya gigmiyor. Halkm demek? byk blm ok az parayla yaamak zorunne da demek. Paranin byk ogunlugu istikrar fonlarina aktarthyor ya da zenginler tarafmdan yutuluyor demek. Moskova'yi grdnr. Zenginler iin lks magazadan geilmiyor. fakirler iin ne var? Halk mitsiz!"
"yeni

'liberal'

IkinciNesil Oligarldar
Yeltsin'in yarattigi kaosla kiyaslandigmdabir dzelme vardi yarah" diyordu Babi: Ama, "Rusya'nm qu andaki durumu 90'lardakinden ok daha iyi. Sistem temelde yarah ama! Rusya'da konumlari zayiflayan bir-iki oligark var. Kodorkovski qu an hapiste. Gusinskive Brezovski lke digmdalar. Ama lke iinde hl nemli mal varhklarivar. Rusya qu an istikrarli gibi grnyor ama sistemde bir degigiklikyok. Ekonomi, 1990'lardaki gibi idare ediliyor." "Lukeoil, Gazprom gibi birok girket kamulagtirilmadi mi?" diye soruyorum. Dimitri, otelin lobisinde oturan yabancilarisazerek "Tamamen devlete ait degiller," diyor, pirketler resmi olarak zel tegebbait. devletin girketlerde hisselerivar. Bu girketlerin yneAma se o tim kurullarmda hkmet yetkilileri var. Genelde bu yetkililer ya askerdir ya da zel servislerdendir. Ama bu girketler zel tegebbs olmaya devam ediyor, kendilerine ait bir bteleri var. Vergi veriyorlar ama krlari halka yansumyor". nesil Putin, ite bu ikilemle boguquyordu. Halk onu, oligarklari" yaratmakla suluyordu. Birinci nesil oligarldar, zelleytirmeden zengin olmuglardi. Ikincilerse,kamulagtirmadan serelbet.
"sistem "bu
"ikinci

158

BOL VE YUT

vet ediniyorlardi. Putin, zelleytirilen yirketlerin hisseleriniyavaya ele geirirken ortaya 1kan siyasi elite gz yumuyordu. En yoksul kesim fkeliydi gemigi zlyordu. Arbat sokagmda, soguktan yaz kizarmig,zay1f, orta yayh bir kadm, seyyar tezghmdaki ivir zivirm nnde bekliyor. Natalya, birok Rus'tan duydugumuz cmleleri tekrarhyor: "Bir zamanlar ocuklarimiz parasiz okuyordu, evlerimiz vardi, ocuklarimizm gelecegini grebiliyordrik, insan oldugumuzu hissediyorduk. nceiyyerlerimiz, fabrikalarimizkapandi. lysizleytik, a kaldik... u anda kaosun iinden geiyoruz. Ne olacag1m bilmiyoruz. Her gn biraz daha yoksullaylyoruz." atihmlarmm rum.

Rusya Aragtirmalar1Enstits Baykam Sergey Markov, Putin'in yeterince takdir edilmediginden yakmiyordu. "Rus halki ekonomiden pek memnun gzkmyor," diyo-

Brokrat glmsemesi yzne yayihyor. Kravatm1 dzeltirken, "Halk, para sz konusu oldugunda zaten hi memnun olmaz yillarda, hayat standartlarmda hizh bir dgq olki" diyor, du. Bunu yoksulluk ve sefalet izledi. Lakin Putin, iktidara geldikten sonra ekonomik byme yaadik, her yll yzde sekiz! Tabii yine de gikyetler var". Avrasya Hareketi Ekonomik Toplulugu szcs Konstantin de, pimdilik halka yansimadigmi" sylyordu. "Halkm iyi yayadigi yolunda aiklamalar gerege uygun degil. Moskova'dan 100 km uzaga gidin, farki greceksiniz. Rusya'nin diger blgelerinde hayatm ne kadar zor oldugunu, insanlarm gelir seviyesinin ne kadar dgk oldugunu ve ne kadar kt yayadiklarim greceksiniz."
"90'h

"bymenin

Rusya'da

ncDnem: Medvedev1ktidari

Halkm sesi ykselirken, Putin, 2008 Mart seimleri iin destekledigi aday1 aikladi. Herkes agkmdt... Putin'in adayi bagbakan yardimcisi Medvedev'di. 2000 yilmda Putin'in seim kampanyasmi yrtmgt. Putin, seimleri kazanmca o da Kremlin'e girmieti. Kisa bir zaman son-

RUSYA'DA 3. DONEMI

159

ra, Rusya dogalgaz girketi Gazprom'un ynetim kurulu bagkani olacakti. 2002'de Rus Merkez Bankast'nda Putin'in temsilcisiydi. 2005'te bagbakanbirinci yarduncihgma ykselecekti. Avrasya Hareketi Bagkam Dugin, Medvedev'i oligarklardan daha tehlikeli bulayordu. Medvedev bir siyasetiydi ve ser best piyasa kurallari, onun eliyle, en sert biimde Rusya'da uygulamaya girecekti. Ofisinde azun Rus sakalmi sivazlayarak, "Medvedev ismi sikmti verici!" diyordu. "Medvedev, mesela Abramovi'ten ok daha tehlikeli. Abramovi, parayla oynar ama siyasi anlamda bir hitir. Para konusunda

o taraft tutar. Siyasi aidan her yana egilip bklebilir. Ama Medvedev siyasetin iindedir, tam bir li-

menfaati

neredeyse

beraldir, gz Bati'dan bagka yey grmez... Oligaryiye ok yakm, ok daha tehlikelidir." Medvedev, yllda 13 milyar dolar kr eden Gazprom'u ynetiyor, hem de siyasi kariyerinde ykseliyordu. Son anketlere gre Rusya'nin liderligine geecekti. Arkasmda Putin'in destegi vardi. Alexander Dugin'e soruyorum, "Putin neden bunu yapiyor?" "Kimse anlayam1yor" diye cevaphyor, "O her yeyi yapabilir nk o bir otokrat! lyi geyler de yapabilir kt yeyler de. Belki qu anda kipiligininkt yanint ne 1kariyor. Ne isterse yapabilecek gce sahip... Ama Medvedev, Kremlin'e iktigt anda Putin'in karizmasi ortadan kalkacak". akimm ileri gelenlerindenDugin, Rusya'da di. Dgncelerinde dini fikirler agirhkl1 yer ahyordu. Degerlendirmeleri geleneksel duygu ve dpnce tarzmi ne ikariyordu. "Neden?" diPutin'in, halkm gznden dgecegini sylediginde,
"gelenekselci"

ye soruyorum. Rus geleneginde sadece bir tane kral vardir" diye ce"nk vaphyor, "Putin, halkm gznde bir devlet bagkam degil, o bir kral. O modern bir ar ve Medvedev'i aday gstererek bir anlamda tacmi terk ediyor. Bu, Rus geleneginde bir sutur. Halkm umutlarma arkasim dnmek demektir". Belki de tam da bu yzden Putin bylesi bir adim attyor, didgnyorum. Medvedev'in adayhgi Putin'in zamanla sosye

160

BOL VE YUT

yal devleti oluyturacagim uman aydinlarm, kafasmi kartyttriyor. Putin, ogunluk tarafmdan desteklenirken tahtmi birakiyor! Acaba aklinda kisa bir zaman sonra grevi daha gl bir destekle geri almak mi var? Dugin'e soruyorum. "Rus halkinm gvenini kazanmak t> kadar kolay degil. Ama Putin, yle kopullardaRusya'nm bayma geti ki herkesin gvenini kazandi. imdibakiyorum, Medvedev, her bakimdan Putin'den zay1f, fazlasiyla Batill ve hep PutinSe kiaslanacak. "Belki Putin, kisa zaman sonra daha gl bir gekilde iktidara gelmek istiyordur" diyorum. "Olabilir" diyor, bence artik hem Medvedev iin, hem Putin iin, hem de Rusya iin her gey ok daha zor olacak. Bence, bu oyunda kazanan olmayacak". Susup dgnyor, "Belki Putin bizim bilmedigimiz bir gey biliyordur. Ama bence byk bir hata
."

"ama

yapiyor ve lmcl bir adim atlyor" diye mirildamyor. Bati basmmda ikan haberler, Dugin'in endigelerini dogrular
i nitelikteydi.

Bati, Medvedev'in adayhgmi alkiplarla kargilamigti. Ingiliz etkisi altinFinancial Times, "Medvedev, atepli bir milliyetiligin daki bir lkenin degil, ticari ikarlarm gdmndeki bir lkenin temsilcisidir" diye yazmigt1. Alman Digigleri Bakanhgi szcs Gernot Erler de "Medvedev'in kresel ekonomiyle lyi iligkiler kuracagma duydugu gveni" dile getiriyordu: "Medvedev'in istihbarat servisi ve ordu kkenli olmamasi sevindirici. Medvedev, Kremlin ynetimdeki demjdecisidir" diyordu. gigimin Medvedev dneminde, Rusya'nin Batt'yla gergiolik iindeki iligkilerinin yumuayacagi, liberal ekonominin saglam temellere oturtulacagindan sz ediliyordu. Gazeteci Babi, "Medvedev dneminde, Rusya'nm yabanci yatirunci cenneti olacagmi" sylyordu: "Putin ve Rusya'mn gelecek devletbagkamMedvedev, yabanRusya'ya gelmesini istiyor. Mesela, Sibirya'daki petrol yatirunm ci sahalarini geligtirmek iin 2030 yllina kadar Rusya'mn 10 trilyon dolpra ihtiyaci var. Bu kadar byk bir miktarda parayl yatirimcilari bagtan ikaracak teklifier yapmadan bulamazsm."

RUSYA'DA 3. DONEMI

161

Jirinovski

Putin, byk yatirimlari akilh bir gekilde gerekleqtirebilmek iin Medvedev'i ortaya atmig olamaz miydi? Aynca Medvedev devlet bagkam oldugunda, Putin yrtmenin bagma, bagbakanhga geecekti... Rusya, uzun zamandir Batfdan gelen tehditlerle kargikaryiyaydi.Rusya'mn toprak btnlgne, ekonomisine, siyasetine, dinine ve kltrne saldir11ar vardi... Ekonomik saldiri, Rus ekonomisini kaosa srklemig, fakirleptirmigti. Bati eliyle, Rusya'nm eyitli blgelerinde ayriliki akunlar glendirilmigti. Etnik atigmalar krklenmigti. Vatikan ve Protestan Kiliseleri misyoner faaliyetlerini hizlandirmigti ve Rus Ortodoks Kilisesi saldiri altmdaydi.

Jirinovski
Duma'daki nc byk parti, Liberal Demokrat Rusya Batidan gelen tehditlere deginmigti: Partisi lideri Jirinovski, "Rusya ile Trkiye ortak dgmanlara sahip lkelerdir. Tarihte Ingiltere tarih boyunca ikimizin de ortak dgmam Ingiltere'dir.
BVY 11

162

BL VE YUT

Rusya'yive Trkiye'yi tehdit etmigtir. Ortadogu hedefindeher iki lkeyi de bir zemin olarak kullanmigtir. Bu tehditlere karpi ancak birlikte hareket edilerek ggs gerilebilir." Jirinovski, ayrica her iki lkenin de bir din saldirisiyla karyi kargrya oldugunu sylyordu. Amerika'nm bu cografya zerindeki kilisehamlesinden sz ediyor, gizli din savaglarmm altun iziyordu. sabip patrikhane"Moskova Patrikhanesi en byk 11fusa dir. oketkilidir. Biliyorsunuz, stanbul'daki Fener Patrigi Barholomeos, Rus Ortodoks Patrikhanesi'ne karyt,Amerika tarafmdan kullamlmaktadir. Bu gibi oyunlar, hem Rusya'yi yipratmak iin, hem de Trkiye ile Rusya'nm arasmi amak iin kullanihyor." Onu Duma'da ziyaret etmigtim. Liberal Demokrat Parti'ye ait koridorda, duvarlar yzlerce Jirinovski fotograflyla kapliydi. Rus tatilde kizlarla Jirinovski, Ortodoks Patrigi ile Jirinovski, koca bir votkay1 mideye indirirken Jirinovski, h elikopteravci Jirinovski, de Jirinovskivs. Bana verdigi cd'lerde bir show programinda ocuklarla syledigi garkilar ve anlattigi fikralarvardi. Kadmlarla ilgili esprileriyle, magazin basmda geni; yer ahyordu... Rus siyasi hayatmdaki yhretini, propaganda maJirinovski, kinesini iyi kullanmasmaborluydu. Bazi aydmlar, Jirinovski'nin bir boglugudoldurmak iin hkmet tarafmdan desteklendigini
sylyorlardi.

Dimitri Babi'e Jirinovski'nin liderlik ettigi Liberal Demokrasi Partisi'nin, Rodena (Vatan) Partisi'ni eritmek iin mi desteklendigini sor dum. "Jirinovski,ncelikle halkm dikkatini dagitmak, halki ciddi konulardan uzaklagtirmak iin ortaya 1karildi. kincisi,milliyeti partiler yok edilince bo1ugudoldurmak gerekti. Bu boyluga Jirinovski'nin partisi oturdu. Asil milliyeti parti, Rodena Partisi'ydi. Yerine Jirinovski ikarildi. Hkmet, Rodena Partisi'ni bld; Jirinovski'nin partisini de desteklemig oldu." Rodena Partisi, Dimitri Ragozin tarafmdan 2003'te kurulmuy, kisa srede Putin'in giriqimleriyle paralanmigt1... Partinin baqina gelenler bir skandaldi, st rtl kalmigti.

RUSYA'DA 3. DONEMI

163

Rodena'nm yok ediligini Babi pyle anlatmigti: "Rodena, milHer liyetipartilerden biriydi. ncemali destekileri kulland11ar. partinin, varhgmi srdrebilmesi iin bir mali destekiyeihtiyaci vardir. Rusya'da mali destek verenler de ogunlukla hkmetle baglantihdir. Zengin olabilmeniz iin hkmetle baglantimz olmasi gerekir. Rodena, ciddi bir gce erigtiginde, hkmet devreye girdi. Mali destekileriuzaklagtirdi. Parasiz kalan Rodena'y1iten yiktilar." Babi'e gre, Putin rakipsiz kalmak istiyordu... Halkm ilgi gsterdigi sol partileri tirpanlamigtt. Ortaya ikan bopluga, kontrolde tuttugu Jirinovski'yi yerleytirmiyti. Sivil rmcekAgina Kary1 Rus Genlik rgtleri! Putin, onlarca cephede sava; vermek zorundaydi. Rusya iindeki "Aik Toplum"cular ve onlarm genlik arasmdaki faaliyetlerine kargi panzehirler retmigti. Bati'yl kendi silahiyla ezecekti. Nashi adh genlik rgt Putin'in en byk destekisi. Vitaly Trofimov Nashi'nin yesi... Moskova'nm kenar mahallelerinden birinde, bir bodrum katindaki ofislerinde konuquyoruz; "Soros gibi kipilerebagh sivil kuruluglar ve benzerleri, Rusya halkmm deger yargilarlyla oynadi. Biz bununla mcadele ediyoruz. Kitaplar ikarlyoruz. Tarihi tahrif edenlere kargi duruyoruz. 90'larda olan biteni, Rusya'nm dogal degigim sreci olarak sunanlara cevap veriyoruz. Amerikanizmin Rusya'ya yerlegemeyecegini anlatiyoruz."

Rusya'da Batikargiti genlik rgtleri hizla yayihyordu... Onl devrim"leri ve sonularmi tm komqu cografyada dikkatle izlemiylerdi... Bu darbelerin ogu eski Sovyet cografyasinda adt altmda sahneye konulmug ve sonulart kt olmuytu. Gazeteci Babi, Bat1'nin hedef lkelere yumuak giriginden sz ediyordu... "Bu cografyada uyguladigi politikalar yznden Bati, Rus kamuoyu zerindeki etkisini kaybetti. Tipki Sirbistan'da oldugu gibi. George Soros, Sirbistan ve Rusya'da faaliyetlerini uzun yillar
"turuncu
"demokrasi"

164
srdrd.

BOL VE YUT

Ukrayna'da, Yupenko'yu, Timogenko'yu, Grcistan'da Saakavili'yi iktidara tapidi. imdiRus halki, Soros politikalarmi lyice anladi." Leonid Savin, Avrasya Hareketi'nin genlik rgtnden "Turuncu darbe imalatilarmm en nemli silahi, kitle iletigim etkin bir biimde televizyon radyo aralarlydi!" diyor, ve basmi kullandilar. Ultra liberal yaym yapan radyo istasyonlarinm sayisi bir anda artti. Bunlar Bati propagandasi yaplyorlardi. Srekli Amerikan hayat tarzim aclatiyorlardi". Rusya'da o dnemde baglayanBatt kaynakl1 televizyon programlari, renkli basm, Rus toplumunu dngtrmekte etkili olmuqtu. Bugn hl her kpe baymda, Bati'nin nl moda, porno, spor, dekorasyon dergileri vardi. Renkli sayfalardan bir yayam biimi yayihyordu... Rusya, hizla Batihlagtmlmig, bir anda fikrinin Avrasya Hareketi lideri Alexander Dugin, Bati'yla iligkilendirilmesini tartigiyordu... srecini ve manasun dikkatle gzden geir"agdaylayma mek gerek. nkagdaylagma Bati'nm detlerini, kltrn, mzigini, ahqverig merkezlerini, modasmi taklit etmek degildir. kendi degerlerini ileri gtrmektir. Bu kavramm agdaylagrna, ideolojikbir temele oturmast gerekir." Dimitri Babi, Bati'nm kltrel saldirisma karytkurulan genarasmdakiideolojik rgtleri lik farklara dikkat ekiyordu... "Mesela Nashi, hkmet yanhsi bir harekettir. Avrasya Hareketi ise milliyeti bir bagunsizhk hareketidir. Avrasya Hareketi'nde ideolojinin nemli bir yeri vardir. Nashi hareketi, karmak ve ok renkli bir oluqum. Nashi, daha egitimsiz ve yukarilara gzn dikmig genlerden oluquyor. Bir lidere bagh bir hareket. Avrasya Hareketi ile Nashi'yi kiyaslamak iin bir rnek vereyim: Bugn Putin, ikip, 'Amerika, terre kargi bizim mttefikimiz!' dese, Nashi'li genler hemen aymsmi syler. Avrasya Hareketi'ndeki genlerse bunu asla yapmaz. nkonlarm belli bir ideolojisi var." Devlet Bagkam Vladimir Putin'in politikalarmi kayitsiz partsiz destekleyen on binlerce grenciyi bulupturan Nashi, Rusya'nm
"bunlar "modernlegmigti"... "agdaglayma"

RUSYA'DA 3. DNEMI

165

85 blgesinin ogunda rgtlenip Kremlin'in bekasi iin toplumsal projeler yrtyor. genleri evresine toplayor. Avrasya Hareketi'yse, entelektel aikhyor: gyle Leonid, hareketin amacim "Baghca amacumz, ok kutuplu bir dnyaya ulaymak iin aligmaktir.Amerika, tek kutuplu bir dnyada sperg olarak dikta kurmak istiyor. Biz, ok kutuplu, tm halklarm rahat yaadigi bir dnyayl zlyoruz." Avrasya Genlik Hareketi Faaliyetlerinden rnelder veriyordu: "Televizyou programlari hazirhyoruz, toplantilar gerekleptiriyoruz. Konserler dzenliyoruz. Degigik blgelerden, degigik rgtlerden insanlar davet ederek onlarla ortak ahymalar yaplyoruz. Onlarca internet sayfamiz var. Bu internet sayfalarmdan bilgilendirme yaplyoruz. Ve degiyikblgeler ve lkelerle iligkiler kuruyoruz."

Avrasya Hareketi'nin lideri Alexander Dugin, "Bati'nin insanhga karyi igledigi sulara dgmanin silahiyla direniyoruz" diyor... "Avrasya Genlik Hareketi, genler iin rock ve halk mzigi konseri dzenliyor. Geen yil, 60'tan fazla farkh mzik grubu halk konseri verdi. Haftada bir film gsterisi yaplyorlar. Dogu'dan, Bati'dan, in'den, hatta Amerika'dan alternatif filmleritartigiyorlar. Katilimci genlerin sayllari giderek artiyor..." iinde en etkili ahyma, bence Birok sivil rgtlenme mzik aitti. grubuydular ama dogal bir rOnlar bir Grenada'ya mimariydilar. gtlenmenin de Grenada Halk Egitimi

ve

Grenada mzik toplulugunu Tatyana Vladimirska ve egi, Sovyetler dagihrken kurmuglardi. Bati'nm kltrel baskistylanasil mcadele ettiklerini gyle anlatacakti: "Dnyanin her yerinde ve tabii bizde de, Bati kltrnn ezici baskisi insanlari bunaltiyor. ocuk ya da yetiykin fark etmi-

166

BOLVE YUT

Alexander Dugin'le

yor. Herkes bu baskiyi yaqiyor ama genleri etkilemek daha kolay... Biz ne yap1yoruz? Grenada'yi duyuruyoruz. Konser salonlarmda buluquyoruz. Kimseyi buraya zorla getirmiyoruz. Hibir geyi yasaklamiyoruz. Sadece ilgi gsterenlere alternatif bir mzik sunuyoraz. Alternatif bir kltr sunuyoruz. Rock dinlenmez, Rap dinlenmez demiyoruz. Bu iqi cret karyihgi da yapmlyoruz. Buraya gelen, zgr iradesiyle, ona sundugumuz alternatifi sevdigi iin geliyor... Burada daha derin kkleri olan, daha derin tarihe sahip olan mziklerle tanigiyor... Sonra o halklari merak
ediyor."

Rus halki egitimli bir halk. Sokaktaki vatanday, Dostoyevski, Tolstoy okuyor, Pugkin'in qiirlerini ezbere biliyor. Metro, kitap okayanlarla dolu; egitim seviyesi ok ynksek; Rus halki engin bir

kltre sahip.
90'dan beri aliqveri; ilgmhgi byk gehirleri kiskacma alRus halki bu emberden yavaa ikiyor. Simdikendi kltryle daha ok ilgileniyor. Rus filmleri, son birka ylldir, Hollywood filmlerinden daha ok izleniyor. Televizyonlardaki
m14t1.

RUSYA'DA 3. DNEM!

167

yarigmalar, izlenme kayitlarinda puan kaybediyor. Yerli diziler daha ok izleniyor. toplum"u Rusya bugn bir degigimden geiyor. 17 ylldir silkiyor. ekonomisinden yaka serbest piyasa yaayan halk, Putin, Rusya'da yogun faaliyet gsteren Batih sivil toplum kuruluglarinm faaliyetlerini durduruyor. Aydmlar arasmda British rmcegin agmda" ahyanlara gzdagiveriyor. ingilizlerin Council adh rgt, faaliyetlerdebulundugu" gerekesiyle kapatihyor. Aydmlar, fikir adamlari Battnm tehditlerine kargi blge lkeleriyle ittifak projelerinin nemine deginiyorlar. Bati, Rusya'daki bu degigimi endigeyle izliyor... Kresel gcn en nemli isimlerinden Richard Holbrooke, bir Rusya'nm Trkiye'yle iligkilerini geligtirme abasini geligme" olarak niteliyor...
"zgr "sivil
"zararh "tehlikeli

"Blge

lkeleriBirleymeli!"

Moskova'da konuqtugumuz tm aydm ve siyasiler, Trkiye'yle iligkilerin neminivurguluyor. Rusya Aragtirmalar Enstits Bagkam Sergey Markov'a soruOrgt iinde yer allybirligi yorum, "Sizce Trkiye de anghay
mah mt?"

"Tabiil Trkiye, Amerika'nm degil Asya'am mttefiki olmalybirligi rgt'neburnuna sokhdir. Bakm, Amerika ganghay may1 ok istiyor. Ama biz ok dikkatliyiz, bu rgt, tm Asya'yt birleptiren bir rgt. Dnya nfusunun neredeyse yarisim olupturan lkeleri birlegtiriyor. Rusya, inve Orta Asya Trk bagCumhuriyetleri'nin yesioldugu ganghaylqbirligirgt'ne verilen, 2007 adi y1llarm ordulari, lkelerin 'Barig Misyonu son h en kapsamh askeri tatbikatmi gerekleptirdiler." Bu tatbikat, Amerika'ya tek kutuplu dnyanm sona erdigi mesajmi veriyordu...

Markov, blgede kompularm yakmlagmasmm dnya barigi

aismdan nemine dikkat ekiyordu. "Bir an nce Trkiye ve Rusya arasmdakiiligkiyi geligtirmemiz gerekiyor. Elimizde stratejik bir ortakhk kurmak iin byk bir

168
I

BL VE YUT en st seviyeye

firsat var. Ekonomik anlamda ibirligimiz

1karila-

ekonomilerimiz birbirine rakip degil. Bilakis, iki lbilir. nk ke, son derece kolaykaynaabilecek bir yapiya sahibiz..."

Avrasya Hareketilideri Alexander Dugin, Trkiye ve Rusya'mn Bati'yla iligkilerini degerlendiriyor... nemli bir dnemden geiyoruz. Bu blgede yer alan l"ok keler, Bati'yi ne kabul edecek ne de reddedecek konumdadir. En nemlisi bunu anlamaktir. Bati, bizim gibi lkelere bir zm getiremez. Bati, kendi derdine dgmgtr..." Glerek "Belki onlar bizden medet umuyorlardir!" diyorum. "Katihyorum," diyor, Trkler, Ruslar, yani inliler, iranhlaranlamahyiz ki, Bati zm degildir. Bu yzden Bati'dan bir geyler alabiliriz, onlara bir yeyler verebiliriz ama onlari bir zm olarak gremeyiz. O zaman Bati'y1benimsemek, onu reddetmek kadar anlamsizlay1r". Blge lkeleri, i politika tnellerinden geerken, Bati'nm mdahaleleriyle de boguymakzorundalar. Rusya, Bati'yla mcadelesinde kazanh adunlar atti. Putin, Rusya'nm Batikarpismdaki durugunu dzeltti, lkeyi toparladi. Putin, NATO'nun Dogu Avrupa'ya dogru geniplemesine, Orta Asya'da, Amerikan slerinin kurulmasma ve fze savunma kalkanlarmm yayilmasina kargi aik bir tavir almiyti. Rus halkmm destegini aldi. Ekonomik bymeyi yzde 8'e 1kardi, enerji anlagmalarmdan ok para kazandi. Ancak bu para, Rus halkmm cebine yeteri kadar yansumyor. Rusya'nm ikinci kuak zenginleri ile halk arasmdaki uurum giderek byyor. 2008 baqinda bu eligkiler iinde yeni bir seime giden Rusya'yi izlemigtik.
"bizler,

ABHAZYA,

ZAMANIN KIYISI...

Mart2008 Yolculugu "Karadeniz'in Kafkaslar'a yaslandigi yerde Abhazya diye bir diyar var. Dnyada hibir lke tarafmdan tamnmayan bir diyar. lindeKafkaslar'm en savai kavimlerindenbiri yaar... Ab-

hazlar." Iqtebyle bayhyordu 10 Mart'ta yayma girmek zere hazirladigimiz Abhazya programi. Ama Grcistan Bykeliligi'nin mdahalesi sonucu, o tarihte yayma giremedi. Abhaz ve Kafkas der-

RUSYA

KARADENIZ

GRCISTAN

TRKiYE
N..C

AZERBAYCAN

iRAN

170

BOL VE YUT

neklerinin byk tepkisi zerine 24 Mart 2008'de gsterildi ama hazirladigimiz film delik degikti. Byk bir sansrden geride ka-

lanlar seyredildi.
Tarihin yle bir dnemecinden geiyoruz ki degiqim artik ok lke tarafmdan tanmmayan" diye tahizh. Mart 2008'de rif ettigimiz Abhazya, bey ay sonra Rusya tarafindan taninacakt1. Bu satirlart yazdigim sirada, Grcistan Osetya'yi iggale kalkung, Ruslar tarafmdan durdurulmuqtu. yardim bahanesiyle Amerikan donanmasi Karadeniz'e girmigti. Kafkaslar diken stndeydi. Bati, Abhazya ve Osetya'yi tanima karari alan Rusya'ya ihtarlar ekiyordu. Rusya, Bati'ya "Kosova'dan ne haberl" diyordu. Bati ile Dogu, Kafkasya ve Karadeniz zerinde ekipiyordu. Bu, tarih boyunca byle olmuqtu...
"hibir

Mag<urlara

"yumuak"

Abhazlarm

1L yzyilda

bir kralhgi vardi. 15. yzyilda yikildi.

tarafmdan ahad1. Burasi, Bagkent Sohum, Osmanh imparatorlugu 1810 tarihine kadar Sohumkale olarak adlandirildi. Sovyetler kurulurken Abhazya bagimsizdi. 1931'de, Stalin, Abhazya'yl Grcistan'a bagladi ve zerk cumhuriyet yaptt. Sovyetler dagilmca,Abhazya bir kez daha bagimsizhk istemiyayaklandi. Grcistan ordularina kargi savagti. Savapi kazandi ve le Karadenir di1nda kimseyleyalmzhgim paylaamad1... Avrupa Birligi, Birlegmig Milletler ve benzeri uluslararast rgtler Abhazya'yl Grcistan'in bir parasi olarak tanidi. Abhazlarsa Grclerle bir daha konuymad1... Binlerce y1lhk dostluga kamalar girmigti...

Abhazya'ya Geri Dnenler

Abhazya'ya gitmeden Abhaz Dernegi'nden llhan Kiymet'in verdigi bir ismi anyoruz. Yavuz Kuazba Soi'de karyihyor bizi.

Kuazba, yillardir Abhazya'da yaqiyor. O, dedelerinin g ettigi Trkiye'den Abhazya'ya geri dnenlerden. Bizi Soi'den ahp, Sohum'a dogru yola 1kariyor. Bardaktan boyamrcasma yagmur yagiyor... Rus ve Abhaz kont-

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI...

171

Yavuz Kuazba'yla bombalanmy parlamento binast nunde

geiyoruz. Abhazya'ya girilebilecek tek noktadan karanhga dahyoruz. Silecekler hizla yagmuru kovahyor. Gece, sis ve yagmur altmda ormanlarm iinden geiyoruz. Kimsesiz bir gecede Sohum'a girol noktalarmdan

diyoruz...
Otelin balkonundan Karadeniz'e bakiyorum. Dalgalar sahili dvyor. Hznl bir hikye anlattyor. Byle bir gecenin ardmdan mis gibi bir sabaha kalkiyorum. Yavuz Kuazba, Sohum'un dgn heyecam yayadigmi sylyor. Saat on bire dogru anaBugn Sohum'da iki gen evleniyor... caddeden kornalarla gelin-arabasi geiyor. Takip etmeye karar veriyoruz. Gelin alaylari, bu cografyada, dgne gitmeden nce tarihi yerleri ziyaret eder. Kirmizi Kpr'nn zerinden geiyorlar. Grc ordusunun durduruldugu yere kadar gidiyorlar... Socra gehitler anitma ugruyor ve gelini kk bir gzellik salonuna biraktyorlar. Luda'yi tebrik ediyoruz. O, Sohumlu bir Rus kizi. Savag sirasmda ailesiyle Abhazya'da aile kuruyor. birlikte Sohum'u terk etmigti. Simdi

172

EOL VE YUT

Gelinligi giydiriliyor, salari yapihyor. Henz 19 yaymda. Heyecandan titriyor. Abhazya'yi oldugu gibi kabul ettigini ve daha gzel gnler grmek istedigini sylyor. "Savag ikmca ailemle Belarusya'ya tagmdik. 2000 yilmda yine
memlekete

dndk" diyor.

Onu orada birakip, Yavuz Kuazba'yla Sohum'un tepelerine iktyoruz. Nefes kesen bir manzara kargihyor bizi. 15 yilhk bir ambargonan yalmzlagtirdigi Sohum'a baklyorum. Gzelligini iime ekiyorum. Yz yildir burada kalanlan, buradan gidenleri, art arda gelen savaglari, yayanan srgnleri dpnyorum. Yavuz Kuazba'nm atalari 19. yzyilda bu topraklardan Trkiye'ye gelmiglerdi. O da geriye dnenlerden biriydi... 1992 Savagi'ndan sonra Abhazya'ya, Trkiye'den 250 ailenin g ettigini sylemigti.

"Sadece Trkiye'den degil, Suriye'den gelenler, rdn'den gelenler, Abhazya'nm degiqikyerlerine yerlegmiler. Soham'a yerlegen de olmuq; Gagre'de, Pitsun'da ev kuran da olmu."
adamdi. Abhazya'da turizm iqiyle agraqiyordu. 40 yaglarindaydi. Evlenmemigti, yalmz yaqiyordu. "Hangi rzgr atti seni buraya?" diye sorunca anlatmigti: "nceniversite egitimimi burada almaya karar verdim. 90-91 dnemi iin bagvurmuytum. Sonra maddi olanaklar el vermedi, gelemedim. Bir sonraki yll gelmeye kararhydim ama o yll agustos aymda Grclerle savag bag-

bir elebi

ladi. Sava; bittikten sonra geldim ve gelig o gelig... 15 seneyi geti buralardayiz." Bazilari tm yaamlari boyunca bu sahilden ayrilmamigt1. Sahildeki yayhlari gsteriyor, "Onlar buranm nde gelenleridir. Her sabah buluqur,konuqur, gn degerlendirirler. Sabah kahvelerini burada ierler" diyor.
Giderek azalan Abhaz nfusun yayhlari Karadeniz'e bakiyorlar, dalgalarm sesini dinliyorlar. Aralarinda domino, satran oynayanlar var. Bazilari artik hibir geminin ugramadigi tahta iskelede yryor. Yavuz, birine yaldagip, selamhyor. Garih, emekli bir dans ustasi... 15 yll nceyi anlatiyor: "Savag iktigmda halk danslari ekibiyle beraber Yunanistan'daydik. Gsterilerimiz vardi. Savaym bagladigi gn Sela-

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI...

173

Abhazya Cumhurba;kam

SergeyBagap;

nik'te gsteriyapmak zereydik. Acihaber geldi. Grcler saldirm19t1. Tm programl iptal ettik ve ok zor partlarda sinirdan getik. Elimizde baltalarla, kazmalarla savaymaya bagladik. Silah fi-

lan yoktu..." Aynivatanm paralariydilar... Grcistan ordusu Kirmizi Kpr'ye dayanm14ti. Savaymaya baladilar... Bir zamanlar bir arada yaayan halklarin arasma nefret tohumlari ekilmigti... Cumhurbaykam Bagape ve Sava; Gerisini Abhazya Currhurbagkani Sergey Bagapy anlatiyor: "Savagi biz baglatmamiytik. Burada yzyillarca yaayan hibir halka zarar vermek istemedik. Sava; aan Grcistan hkmetiydi. Savagtik ve kazandik. Halkimiz 1993'te yapilan referandumAbhazya'nm bagimsizhgitarda bagunsizhga dedi. imdi tiahyor. Oysa biz 1921'de Sovyetler Birligi kurulurken de bagimsiz bir devlettik. O yillarda Abhazya Cumhuriyeti, diger cumhuriyetler gibi bagimsizbir devletti. 1931'de Stalin ve Beria gibi Grc
"evet"

174

BOL VE YUT

kkenli Sovyet politikacilar, Abhazya'yi Grcistan'a baglayarak, zerk bir cumhuriyet haline getirdiler." Ortaagda Kafkasya'daki en g1 devletlerden biriydi Abhazya. 19. yzyil ortasinda ikan Kafkas Savaqi sonunda, bir ogu Osmanh topraklarina srgn edildi. Abhazya'ya, Stalin dneminde Grcistan iinde zerk cumhuriyet stats verildi. Grcler, Ermeniler ve Ruslar ile Sovyetler iinde dosta iligkiler srdrdler yillarca... Bu cografyaya karyi yapilan her trl tehdide beraber ggs gerdiler... Yazar ve eski Abhazya Parlamentosu yesi anlatiyordu: Oktay kotua "Abhazlar ile Grclerin binlerce yllhk bir birlikteligivar. Ortak devletler kurmuglar, birlikte yayamiglar ama birbirleriyle hisavaymamiglar. Grc devleti ne zaman tehlikeye girse Abhazlar, onlara kucak aunglar. Grc tarihiler de bunu birka kere dikere dgrdgmz le getirdiler. Grc tarih kitaplarmda, etti" geklinde ifadeler bagimsizhk bayragtm AbhazIar bize hediye var. Ama Stalin dneminde ykselen bir Grc milliyetiligi var ki, bu giderek irkihga dngt. Artik kendilerini dnyanm merkeriode gryorlar." Sovyetlerin dagihqiyla halklar arasina giren nifak kan almigti... Diyardan gelen etkiler, Bati'nin yogun gayretleri, birbirine ok benzeyen, Kafkasya kltrn paylaan halklari birbirine dgrmgt... Kafkasya'da bagimsizhgim ilk ilan eden Sovyet, Grcistan olmuqtu. Yanmda Abhazlari da srklemek istiyordu. Bati, Grcistan'a el koyma planlarmi uzun zaman nce yap"lki

yapildi. Sandiklardan ikan sonata Abhazya halki "Rusya'ya bagh kalmak istiyoruz!" diyordu. Grcistan hkmeti referandum sonularim kabul etmedive Abhazya, Temmuz 1992'de bagunsizhgmiilan etti. Grcistan hkmetinin cevabi tanklarla olacakti. Oktay kotuaanlatiyordu: "Buraya sonradan da yerleytirilmig olsa, Abhazya'da yaayan bir Grc nfusu var. O nedenle Abhazya ynetimi masaya oturmayi teklif etti ama Grcler hi dgnmeden saldirdi."
1991 y11mdabir referandum

m19ti. Abhazya'da

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI...

175

Savag 1993'te geride her iki taraftan 10 bin l birakarak, Grcistan ordusunun yenilgisiyle sonulandt. Tiflis'te de Sohum'da da gehitler iin amtlar dikildi... Savam aci izlerini tagiyan granit amtta, Rus, Ermeni, Trk ve birok Abhaz ismiyer almigt1... Savagin karanhk yz, parlamento meydamnda, geride kalan 15 yila ragmen capcanh ortadaydi. Bombalanmig parlamento binasma dogru yrrken durmuqtum. Parampara duvarlarin nnde oynayan iki oglan ocugu, birden durup birbirlerine ate; eder gibi yap1yordu... Onlar savaytan sonra dogmuglardt. Sohum'da Bir Dgn ve Sivil

Ormcekler
nnde

Akyamzeri, bir dgn salonunun

gelin

arabasim

bekleyenkalabahgin arasma kariptim.Ellerikollarihediyelerle dolu genler, yaylilar, akrabalar ve davetliler Kirmizi Kpr'nn az
gerisindeki dgn salonunun nndeler. Gen ift de sava; strasmda kck ocuklardi. Bugn Gumista Nehri, onlarm mutluluguna gahitti ama ya gemigin hayaletleri? Luda'mn en mutlu gn. Dgn salonunda toplum liderleri, aile ve dostlar bulugmuytu... Sofralar donatumig, pist dolu. Abhaz bir dgn arkicisi trkler sylyor. Kk kizlar pistte hoplay1p ziphyor. Bay kpeye yerlegmig bir grup insan dikkatimi ekiyor. ogu buralardan degil. Onlar eenebi! Dans eden sariqm Amerikali hanum birden hatirhyorum. Onunla bir gn nce Smir Tammayan Doktorlar (MSF) rgtne rportaj istemeye gittigimde kargilagm14tim.Sohum'dakirgtn sorumlusuydu. Konugmaktan kammi,beni Tiflis'teki rgt merkezine ynlendirmigti... Daha sonra Sohum'da Simr Tanunayan Doktorlar rgtnn kk saldigim gzleyecektim. Birok Sohumlu, tercman, memur, yofr olarak bu uluslararast rgute aligmaktaydt. Aynca, bedava saghk hizmeti veriyor, dil gretiyor, o nl projeleri" kapsammda ahymalar yap1yorlardi.
"demokrasi

176

EOL VE YUT

Sovyetlerin dagilmasmm ardmdan 1kan Grc-Abhaz Savagi strasinda blgeyeyerleymiplerdi... Bu rgt, ashnda Bati'nm istihbarat agimo gl temsilcilerinden biriydi... Damadm babasi Eyref Bey de onlarla ahqiyordu. 2001 yllmda ige baylam14ti.Lojistik blmne bakiyordu. Bundan ne anlagilrgt hakkmda bilgi veremasi gerektigini sordugumda, meyecegini" sylemigti. "Daha ok, egitim programlari ve saghk programlarmihayata geiriyorlar," demigti. Birlegmig Milletler de savagtan sonra Sohum'da yerini almigYksek bahe duvarlari arkasinda cumhurbagkanhgi kgknn ti. az ilerisinde yer ahyorlardi. Halk, UN yaz1h jeeplerinbir yerlere gidip geldigini gryordu ama ne yaptiklari hakkmda bir fikirle"ahytigi

riyoktu.

"Mayin aramayla ilgili bir kurulug var, bir de Oktay kotua, Birlegmig Milletler" demigti... "Bizim ynetimimiz de bunlarin farkmda ama ite denize dgetiriden ok gtrs oldugunun mecburiyet sarthr belli bir sz konusu. nk hesabi, gen y11ana lkeyle ambargo altmda yayadik Hibir temasumz yok. uzun sre En basitbir ilaci bile bulamtyorduk." Savagi yaamig, ambargo altmda ekonomik zorluklarla boguKaradeniz'in en dogusunda, stelik Rusya'nm pan bir halk! stelik smirmda... sivil toplum rgtleri ve istihbarat agl iin Batih gney Abhazyal bulunmaz bir f1rsatti Koruyahm (Save The Children), Kutsal Ha (Holly ocuklari Cross) gibifarldlrgtler Karadeniz'in dibindeydi. 200 bin kipilik bir nfusu dngtrmek amacmdaydilar; ilk hedefleri genlerdi. Hibla, Abhazya Devlet niversitesi'nde uluslararast iligkiler grencisi. Diplomat olmayi hedefliyor.Batih sivil toplum rgtlerinin faaliyetlerine daha farkh bakiyor. "Buradaki yabanci dernekler olduka iyi iq ikariyor!" diye sorunlara kargi insanlari bibaghyorHibla anlatmaya, toplumsal sorunlarla ilgileniyor ve fark2 linlendiriyorlar. ogu, h projeleri var. Mesela 'Save The Children' derneginin, to bir projelerivar. Genleri AIDS ve pure' egitimi diye adlandirdigi egitim veriyorlar HIVvirsne karyibilinlendiriyorlar.Insanlara
"buradaki 'pure

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI...

177

ve

bu insanlar da niversitelere, liselere gidip edindikleri bilgileri genlere aktariyorlar. Bu ok faydahbir program". Inanlakonuquyor. "Siz bu programlardan herhangi birine kami?"

tildiniz

diye

soruyorum.

Mkemmel

srdringilizcesiyle

yor konugmayl. "Evet, ben ve pek ok arkadagim birok projede grev aldik. Alti aydan daha uzun bir sre okullara, tip fakltelerine gittik. Yaqitlarrniz ya da daha kldere dersler verdik." "Ne dersleri?" Hibla projenin konusunun HIV ve AIDS oldugunu sylyor. Dayanamayip szn kesiyorum: "Burada AIDS var mi?" "Byk bir sorun halinde degil ama en byk sorun insanlarm bu konuda bilinsiz olmalari. Toplumun bilinlenmesi gerek." Iimi ekiyorum. Her yer ne kadar birbirine benziyor... Hibla'nm gzel, ocuksu yzne bakip, "Sence neden uluslararasi rgtler, dernekler asil sorunlarla ilgilenmezler,hi dpndn m?" diye soruyorum. "Ne gibi sorunlar?" diye soruyor... "Ekonomik sorunlar mesela!" diyorum, "Ambargo, savay, ipgal, yoksulluk, ahk..."

Gzlerini aiyor. Susuyorum. Hibla bir cmleyle her geyi zetliyor: "Bu tip derneklerin, rgtlerin byk bir ogualugu, hangi lkeye baghlarsa,onlarm baki; ailanni yansitiyor." Bu rgtlerin kendi lke ikarlari iin faaliyettebulundugunu sarmak" iin blgeye da biliyor. Bu rgtler savagm o gelmig ve bir daha gitmemiyti. Asil faaliyetlerini gizli yrtrler, saglik ve egitim gibi yakici konularda halka yardim ambalaji ardi"yaralarmi

na saldamrlardi.

niversitelerde ncelikle

ve medyada dil bilen aydmlar arasin-

da yanday ararlardi...
"Tsunami Gibi..." Garih Sangulya, zor geen 15 yilda genleri ihmal sylemigti. Boglugu birileri doldurma peqindeydi.
BVY 12

ettiklerini

178

BOL VE YUT

"Genlerimiz bizim gelecegimiz. Trn mcadelemiz onlar iindi. Tm sikmtimiz, savaymamiz onlar iindi. Onlar sikmti ekmesin, bizim ektigimiz sikmtilari onlara gstermeyelim diye ugrayettik." tik. Ama bunlari yaparken egitimleriniihmal etkilere aiktilar. gelen Genler diardan Internetve uydu, temisyonunu genlere tagiyordu. Otel lobisinde levizyonlar, Bati srekli a1k duran televizyona birka dakika bakmak yeterliydi. Yarigma ve dedikodu programlari, talkshovlar, ardmdan mzik kliplerive reklamlar! dertlegiyorduk... Oktay kotua'yla "Bir kltr bombardimaniyla karyi kargiyayiz" diyordu, modasiyla, mzigiyle, filmiyle,yazarlyla, izeriyle her yeyiyle ieri giriyor. Byk bir finansla geliyor. Milyarlarca dolar akitiyor. Bizimse elimiz kolumuz bagh. Bakm, okullarumzi yeni yeni amaya bagladik. Ky okullarimizm ogu kapah. Dilimizi geligtirmek iin yeni kitaplar basmak zorundayiz. Televizyon programlari yapmak zorunday1z. Uydudan yaym yapmak zorunday1z. Bunlar o kadar korkun maliyetler tutuyor ki... Tam bir tsunami dalgast gibi, sorunlar zerimize geliyor!" Kltrel saldiri tsunami gibiydi. Sadece Batih sivil toplum rgtleriyle degil; dini, siyasete alet eden gruplar yoluyla da giriyor"adam,

lardi...
Cumhurbagkam Bagapy, Soroscu rgtlerden, Yahova gahitlerine, Evangelistlere, Vatikan'a kadar uzayan listeyi saylyordu... "Savas sonrasmda her yerde grlebilecegi zere, burasi, Yahovacilardan Evanjelistlere kadar, Sorosculara kadar eyitli rgtlerin ilgi odagt oldu. Biliyorsunuz, savag sonrasi devletlerin yaadtgi zor zaman psikolojisi onlar iin kamilmaz bir firsattir. Zorluklar onlara ok uygun bir ortam hazirlar. Bunlara karglnlemler almaya ahytik. Mesela Soros rgtlerini, savaytan kisa bir sre sonra kapattik. Dinirgtlere gelince, Abhazya'da biliyorsunuz halkm bir kismi Mslman, bir kismi Hiristiyan. Islam'ada, Hiristiyanhga da son derece sayguniz var. Ama degigik ahymalar oluyor. Mesela Vatikan elisi buradaydi. Birtakun resmi grgmelerde bulunduk. Bize yardim teklif ettiler. Eli, son derece iyi bir

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI...

179

dr, o da yleydi..."
syor.

diplomatti. Biliyorsunuz, diplomatlarm hepsi iyidir, gler yzlSzlerinin sonunda yzn ekgitip glm-

Bu cografyanm, her zaman dnyamn ilgi odagi oldugunu sylyor. Abhazya Karadeniz'in en dogu kiyisiydi.Karadeniz, Kirim Savap'nda da Ikinci Dnya Savay1sonunda da, 21. yzyilda da devlerin sava; alamydi. Byk oyun, Rusya'yi evreleyen cografyada ve yine Karadeniz'de oynamyordu. Amerika, Ortadogu ve Balkanlar'dan sonra Kafkaslar'a ve Karadeniz'e olan ilgisini gizlemiyordu... Bulgaristan ve Romanya'daki Amerikan sleri Dogu'ya bakiyordu. Ukrayna ve Grcistan'a, Rusya'mn kompularma NATO yeligi teklif ediliyordu. Rusya evreleniyordu. Cumhurbagkam Bagapp, blgedeki Amerikan politikalarmdan
sz ediyordu:

"Amerika'mn bu cografyaya ilgisi tartigilmaz. Amerika'nin burada degil, her yerde ayni politikay1 gttgn syleyebiliriz. nce bl sonra ynet! Bu, tarihteki tm emperyalist devletlerin politikasidir. Ama esas olan, Amerika'nm grg veya yrttg politika degildir! Esas olan, o cografyada yaayan halkm kendi grgdr, kendi seimidir. Amerika, tiim politikalarmi tehlikeparanoyasi zerine oturtuyor. si' diye, aslmda kendi yarattigi yapay bir durumu, kendi yntemleriyle zmeye ahpyor. Benim grgm gudur: Her problem, o cografyada yaayan halklarm nesnel durumu gz nne alinarak zlr... Byk devletlerin o halklara bitigi rollerle degil!"
sadece
'tehlike' 'terr

Turuncu Darbenin Ilk Hedefi Grcistan

ve

Abhazya'ydi
"demokrasi

Amerika'nm projesi" geregi, ilk turuncu'operasaldt. Grcistan'1 hedef 2003 ylhyd1. Saakavili, ha gibi tutyon tugu bir gl dahyla meclise girmigti. Soros darbesinin adi "Gl Devrimi" olarak kaldi.

180

BOL VE YtTT

Rusya'ya yakmhgiyla rahatdegigtirmekisteyecekti. Yeni Grcistan ynetimi, Abhazya'da Ardzinba iktidarim hedef aldi. Abhazya'da da turuncu bir iktidar iin ahymalar yapildi ama baparih olunamadi... Rusya tedirginlikle Abhazya'daki 2004 seimlerini izledi. Milliyeti Parti lideri Jirinovski o dnemde qu aiklamayi yapacakti:

Amerika, Grcistan'm ardmdan sizhk veren Abhazya'nm da rengini

"Seimde Abhazya halkikarar verecek. Bizim iin nemli olan hem vatansever, hem de Moskova'nm dostu olacak bir adaym kazanmasidir. Abhazya'da bir diger Saakavili'nin ortaya 1kmasini temenni
etmeyiz."

Abhazya, devlerin satran tahtasmdaydi. Seim sonulari etmeyecekti. Abhazya, turuncu oyuna gelAmerika'yt memnun memigti... Oktay kotua, "Abhazya'da bir oyun bozuldu!" demigti. "Grcistan herhalde Amerika'nm Orta Asya'daki emelleri iin bir atlama tahtasiydiki, hl da yle! Hem Orta Asya, hem de franiin bir atlama tahtasi. Bati iin nemli bir s. Abhazya prob-

lemini bir an nce zp, Grcistan'1istikrara kavuqturmakhevesindeydiler. Ama maalesef Abhazya kilik gibi bogazlarmda kaldi. Bence Abhazya, kreseloyunlara omak sokulan yerdir."
3 Ekim 2004 tarihinde yapilan Abhazya devlet bapkanhgi seimlerinde, iktidar el degigtirdi.Abhazya halkiiin bir halk kahramam olan Ardzmba devribitmig, Bagapp iktidara gelmiyti. Bagapy, turuncu darbeleri yyle degerlendirmigti: "Degigim istedikleri lkelerden bir avu insam ahp, Amerika'ya gtryorlar. Onlari 5-10 senede yetiptiriyorlar. Geri yolluyorlar. Geri gelenler, Amerika'mn ikarlarmi Grcistan'da, Irak'ta savunuyorlar. Beni de herhangi bir lkeye gtrp, egitir, gekillendirirsiniz. Sonra burada cumhurbagkam da yaparsmiz... Ama o lkenin tm nfusunu yzlerce yilhk geleneklerinden koparip, bambagka bir sistemin iine ekemezsiniz. Bir anda kafalarmm iini degigtiremezsiniz, bir anda halklarm ynetim geklini degitiremezsiniz..." Sistem, bir anda degigtirilemezdi belki ama Amerika'nm muak gle" lkeleri fethetme stratejisinin acelesi yoktu... Sivil
"yu-

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI...

181

toplum rgtleri, yardun kuruluglari, dini kuruluglar ve medyamn yadsmamaz gc, halklari degiptirmekiin bellibir zamanlamaylngrmekteydi...
adi, zayif ekonomi,

Bu aligmalar iin verimli bir ortam beklenecekti.O ortamm yoksul halk ve ipsizlikti!

Pazar Yeri Dagdan Sovyetler'in sndrdg ekonomi, ambargoyla iyice zayiflamigti. Abhazya'nm ildimi mkemmel, topragt bereketli, nfusa azdi ama kaynaklar k1sithydi. Dar zamanlardi. Sohum'da bir gleden sonra. Halk pazarmda Yavuz Kuazba'yla tezghlar arasmda dolayiyoruz. Birileri egzotik meyveleri alacak ekonomik gce sahip olmah ki ananaslar, zmler, ithal elmalar mcevher gibi tezghta oturuyor... Bir kilo elma 80 ruble, yani 3 dolardan fazlaydi.Asgari cret100 dolar kadardi. se Maddisikmti, pazardakiyzlere yansiyordu... Kazamlan para, hibir ihtiyaca yetmiyordu... Ekmek satan yagh bir kadma "Ayhk ka para rahat yaatir seni burada?" diye soruyorum. dolar civaril" diyor. Haftanin yedi gn allyttgini sylyor ve en ok 50-60 dolar civarinda bir para kazanabiliyor. Yavuz Kuazba, Sohum'da yayamm aritmetigini anlatlyor... "Burada devletin dedigi ayhklar dgk. 50 dolar ila 150 dolar arasmda degigiyor.Normal partlarda, yle fazla lks tketime girmeden 200 dolara geinilebiliyor." "Evet ama ok lks yaayanlar var onlarin gelirleri nereden geliyor?" diye soruyorum. "Bazdarmm Rusya'da baglantilari var, yatirunlari var, akrabalari var, ticaret olanaklari var, evreleri var. Onlarin kazanlari tabi bizim gibilerle kiyaslanamaz." Bir zamanlar Rus devlet erkantum turizm cennetiydi Sohum. Her dem Karadeniz'in en gzel kpesi. Palmiyeler okaliptslerle rtl. O, yEiksek daglarla deniz arasinda sakh bir mcevher"400

di...

18
"ayrihki

BL VE YUT

15 ylldir dnyada blge" olarak adlandirihyor. Grcistan simrlari iinde grnyor... Ama fiilen bagimsiz bir lke olarak hareket ediyor...

Abhazlar yani sira Migrelleri ve Ruslari da barmdiriyor. Nfusun drtte birini de Ermeniler olugturuyor. Ermeniler, son zamanlarda Abhazya'daki okullarda Rus ve Abhaz dillerinin yam sira Ermenice egitim verilmesini talep ediyor. Siyasettede sz hakki istiyorlar. Bazi Ermeni gruplar, Abhazya'yi "Kk Ermenistan" olarak nitelemekten kammiyor. Ermenistan zerinden Bati'nm, Kafkaslar'da mikro-milliyeti ahqmalari sreklilik gsteriyor. rzgrlara dgmeden huzuru Garih, Sohum'on sahilinde
"ters

200 bin kipilik nfus,

miz ld. Her yey gelecek iin, ocuklarimiz iindi. Burada sadece Abhazlar degil, bagkahalklar da yaqiyor. Biz btn halklara saygi duyuyoruz ve onlarla bir arada, huzur iinde yaamak istiyoruz. Bu gzelligi bozmaya ahyanlara kargi mcadelemizi srdrece-

bulmaktan" sz ediyor: "Abhazya zorlu bir dnemden geti. okkan dkld. Nice-

giz.Burasi bizim vatammiz, hepimizin topragt!"

DigigleriBakam amba da, konuqmasmdadiardan gelen tehdde dikkat ekiyor: Szlerini Kosova rnegiyle bitiriyor. "Yzlerce yihk vatammiza sahip iktik biz. Dipardan gelen tm tehlikelerden korunmak iin mcadele ediyoruz. Bag1msizhgimizi talep etmek iin, Kosova'dan ok daha geerli nedenlerimiz var. Hi kimse iin tehdit degiliz. Bir zamanlar bagimsiz bir devlet olarak Sovyetler Birligi'ne katildik. Sovyetler dagihrken bagimsiz devlet stats kararmi aldik. Abhazya, ne uyugturucu trafiginin geit yeri oldu, ne yasadigi ticaretin hareket noktasi. Kosova, bu gibi problemlerle de boguquyor. Sonata her yeye ragmen Bati, Kosova'ya her trl hakki tamdi. Iglerineyle geldi. Abhazya da, y111ardir hak ettigi kavugmah." Abhazya farkhydi. Belki o yzden grnmez konumdaydi. Temel eligkisi Grcistan'daki rejimi kabul etmiyor olmas1ydi. Bati politikalarina direniyor, ekonomik olarak Rusya'ya dayamyordu.
'tamnmaya'

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI...

183

Huhoz Mahallesi

Bati iin Abhazya'nm bagimsizhgi demek, Karadeniz'deki bir limam Rusya'ya kaptirmak demekti. Rusya'nm bir ileri-hamleyi gerekleytirmesidemekti. Abhazyahlar iin bagunsizhgm anlarni farkhydi... Cumhurbagkam Bagapy, lkenin konumunu ve arzusunu dile getirmiti... "Byk Rusya Federasyonu'yla, byk Trkiye Cumhuriyeti ve Grcistan arasmda, Karadeniz havuzunda yaayan bir halkiz. Biz de kendi kaderimizi, kendi halkimizm istedigi gibi izmek durumundayiz..." Her sabah Sohum Limani'na baktigimda uzaklarda bir yerlerde bu sahilizleyenler oldugunu dgnyorum. Yaklayik 100 bin Grc mlteci, 15 yildir Tiflis'te savagin acilarim yaqiyor... linde egyalariyla biraktp gittikleri Huhoz mahallesindeki evleri, bahedeki meyve agalari gimdi bir rya... Huhoz'u ziyaret ediyorum.
artik yikilmakta. Evler, 15 yilhk terk edilmigligin ardindan Geoiqin anilari yavaqa yok olmakta... Birileri oyunun bedelini dyor... Kentin byk blm yeniden yapilamyor, savaym iz-

184

BL VE YUT

leri yok oluyor ama Grc nfusun yaadig1Huhoz mahallesi, 15 yildir karanhk bir dnemin bekiliginiyap1yor. Savaym sonunda 500 bin kiqilikAbhazya nfusu 200 bine dgmg, bu topraklarda yaayan Grcler Tiflis'e gmgt... 21. yzyil, dnyaya daha ok kaos getirrniyti. Bir yzyll nce dnyada 50 devlet vardi. Bugn 200 devlet haritada yer ahyor ve grlen o ki bu sayi artacak. Malum, Bush'un damymam Ralph verdigi makalesinde Peters "Kan Smirlan" (Blood Borders) admi "Haritalarda bagka sm1rlar olacagmdan" sz edlyor. Sohum'da, Karadeniz'in kiy1sindason on yllda bu blgedeki degigimleridgnyorum... nce AGIT'in dayatmastyla Rus sleri boyaltilungti... Rusya, Tiflis'teki Vaziyani ve Abhazya'daki Gudauta slerinden ekilmig. Ardmdan Amerika, Grcistan ordusuna milyonlarca dolarhk yardim programmi baglatmigti.Hedefine "Gl Devrimi"yle ulaacakti. 2003'te koltaga oturan Saakavili, drt yll iinde Abhazya'y1 geri alma vaadiyle iktidara gelmiti. Rusya, bu vaade Abhazya'da

Sohum Limam

ABHAZYA, ZA MANIN KIYISI...

185

halkin yzde 70'ine Rus pasaportu dagitarak cevap vermigti. Sonra da yillardir Abhazya'ya uygulanan ambargoyu kaldirmigti.
Abhazya, Amerika ve Rus nfus savaginin tam ortastnda kalm14ti. Cumhurbagkam Bagapy, devlerin arasmda kalan Abhazya'yi yyle anlatiyordu: "Bati'nin bu cografyaya mdahalesi bitmeyecektir. Bakin Grcistan NATO'ya dahil olmak istiyor. Bu, onlarm seimidir. Ermenistan, Kafkasya, Abhazya veya diger cumhuriyetlerde kendi ikarlarint korumak iin bagka oluumlara dahil olma karari alabilirler! Bu da o devletlerin seimi olur. Bence bu cografyamn en nemli aktrleri Rusya ve Trkiye'dir. Bu iki lke iyi iligkiler kurmak zorunda... Tehlikelere, baykatrl ggs gerilemez!" Sohum'da bir gece yarisi! Oktay Bey, gelecekten sz ediyor: "Grcler ve Abhazlar, binlerce yd nasd yaaddarsa gelecek binlerce yll boyunca da yle yayamaya devam edecekler. Bir yekilde birbirlerinin varhklarun kabul edecekler. Daha dogrusu, Grcler, kabul etmedikleri Abhazlarin varhgini kabul etmek zorunda

kalacaklar."

Sohum'da yaam devam ediyor... insanlar doguyor ve lyorlar... Savaglar, gler, lmler... Derken yzyillar geiyor... Sohum'da bir mahalle arasmdan geerken bir cenaze evinin nndeki kalabahga karigiyorum... Aile, dostlar, yakmlar, yayh bir Sohumluyu son yolculuga
ugurluyorlar.

Birka saat sonra yarmlarm bilinmezliginde iki gen dans ediyor. Her yerde mutluluk aciyla akraba... Ama galiba Kafkasya'da

daha fazla!
Abhazya, binlerce yildir, byk gler iin bazen bir atekes bazen sava; alaninin ta kendisi olmuytu. Bazen "Birleyik Kafkasya" idealleriyle ayaga kalkmigt1.Bazen paralanmig Kafkasya'yi isteyenlerin rzgrma kapilmigti.Bedeli, her zaman Kafkas halldari dedi.
alani,

"

GUI DETR"NK ARDINDAN TFLS

Mart2008 Yolculugu "Gl Devrimi"nin ardmdan Grcistan baghgiyladnen progfragmam Grcistan Bykeliligi'nden yetkilileri TRT Genel Mdrlg'ne kadar getirdi. Demokrasi havarisi Amerika'nm demokrasi getirdigi Grcistan bir bagka lkedeki basim bile susturram

ma

hevesindeydi.

RUSYA

RCISTAN

Tiflis

RK i YE
N .C

AZERBAYCAN

RAN

"GL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TIFLIS

187

Program, TRT l'de yayina giremedi. TRT 2'de bir gece yarisi yangmdan mal kainr gibi gsterildi. Programm bitirilmesi emri o zaman verildi... Bu emir halkm dogru bilgi alma hakkma vurulmuy bir darbeydi... Gazeteci olduklarun iddia eden bazilari, skandala yol aan" byle bir programm TRT ekrauzaklagtirilmasmi sevin nidalariyla karquadilar. Bazilari nmdan programm "Grc halkim rencide ettigini" iddia ettil Oysa programda Bati ve igbirlikilerinin Grc halkma reva grdkleri eziyet anlatilmaktaydi. Grc halkindan bahsedenler aslmda tarafmdaydilar, Darbecilerin Grc halki ile turuncu liTuruncu der Saakagvili'yi karigtirmiglardi...
"diplomatik

Ukrayna, Kirgizistan, Lbnan, Grcistan... Dnya son drt senaryolari seyretti. y1ldir,Amerikan etiketli Grcistan'in "Gl Devrimi", peyinden gelen turuncu darbelerin ilk rnegiydi. Aradan drt yll geti. Rusya'mn gneyden evrelenmesi harektma devam ediliyor. Grcistan, NATO'ya ye olmak iin sirada bekliyor... Dig politikada hedefe yryen Tiflis, ieride sert iktidar mcadelelerine sahne oluyor, Muhalefet, demokrasi vaadiyle gelen iktidari diktatrlkle suluyor. Amerika iki kargit g odagmi dengelemeye ahyiyor... "Hedefte Rusya var!" diyor... Grcistan'da turuncu darbeciler, iktidar kavgasiverirken acaba halk ne yaplyor? Onlara bir yey soran yok. Sokaklar egitimliisizlerle dolup ta1yor. Bir zamanlarm mimarlar1 taksi pofrlg yapiyor, mhendisleri evde oturuyor, pedagoglari pazarda egya satiyor. Onlar, Grc oligarklarin ekigmeleri arasmda tanesi yarim dolardan ekmek almaya ahylyor.
"turancu"

lytezgrlkl
Tiflis'in tam ortasi! Bir zamanlarm Lenin Meydani, Ozgrlk Meydam olmug. Meydan bu adt Grcistan, Sovyetler'den ayrihnca almigti...

188

BOL VE YUT

O gn bugn bu meydan rahat yz grmedi... 2007 Kasiberi yine kaymyor. Muhalefet sik sik "zgrlk" Meydam'm dolduruyor. Meydan sert grntlere sahne oluyor. Gl Devrimi'nin zaferini kutlamak iin Tiflis'e gelen George Bush, konumasmi bu meydanda yapmigti. Syle diyordu: "Bu meydan daha nce Lenin adim taylyordu. Grc halki, Lenin heykelini yikarak zgrlk iin kan dkt. Gller taylyarak yozlaym14ynetimi devirmeyi baardi! Grc halki, demokrasi ve zgrlk ugruna nasil mcadele edilmesi gerektigini herkese gsterdi." Gl Devrimi'nin lideri Mihail Saakavili bu iltifatlara kargi minnetini gyle dile getirecekti: "Siz dnya lideri, yeryznn zgrlk ve demokrasi savaimfndan sismiz!"

O zaman gller henr solmamigti. Tiflis'te bir umut havasi Aradan drt yn geti... Ozgrlk Meydanina bakan parlamento. 1kipinda kilitli bir kapi ve demir parmakhklar var. Parlamentoya artik tek bir kapidan girilebiliyor. Son aylarda gvenlik nedeniyle diger kapilar kilitli. Meclis, sayilart arttirilmig muhafizlar tarafmdan. Bazimilletvekilleri tutuklu, bazdari yurtdigma kamak zorunda kahyor... Bazdari ahk grevi yap1yor.
vardi...

lyi de ne oldu? 2004'te iktidar ve muhalefetin tm isimleri beraberlerdi. Abhazya ve Osetya'dan sorumlu bakan Khaindrava, Saakayvili'nin muhalefet liderlerinden biri olmuyyaninda yryordu... imdi tu... Stk sik gzaltma alimyordu.
Hepsinin taraft
aymydit

Hepsi Batic1ydi ve

"demokrasi"

yan"tu-

hsiydi!
Amerikah para speklatr George Soros'un projesiyle runcu" bir yola ikmiglardi. Eski Cumhurbaykani Sevardnadze'yi iktidardan atmiglardi. Iqte o meclise giriyorum bugn. Kapidaki gvenlik elemanlari mafya etelerinin adamlarina benziyor. Ben ieri girerken kaq gz igareti yapan sivil bir adann gren resmikiyafetli gvenlik memuru, kafasmi evirmig sigara iiyor. Her gey biraz dagdmig, kimse

"GOL DEVRIM1"NIN ARDINDAN TIPL1s

189

Grcistan Parlamentosu

nerede oldugunu bilmiyor... Meclis salonunda, Grcistan milletini temsil edenleri izliyorum. Meclis toplantismda mutsuz muhalefetin ve huzursuz iktidarm patlamaya hazir bir bombanm zerinde oturdugunu dgnyorum. Parlamento szcs Jemalinaiqvili'ylemeclisteki odasm-

da buluquyoruz.Yorgun ve bikkm grnyor. Drt yil nce Poti Limam mdryd. O gnlerinizlyor gibi. "Muhalefet ne istiyor?" diye soruyorum. Yorgun bir sesle, "Her muhalefet iktidari ister, parlamento da koltuk ister. Adaylarmm kabinede olmasim ister, bu son derece normal bir
sre"

diyor.

"Muhalefetin iktidardan farkh bir ekonomi politikasivar mi?" diye steliyorum. "Dig politikada, ekonomi politikalarunizda hibir fark yok. Hkmetin, icraatlarim muhalefet de destekledi. Bazi ufak fikir aykirihklari vardi, bazi reformlara karyiydilarama genel anlamda hkmetin programmi onlar da destekledi..." diyor. Masasmda bir aile fotografi. Gmq ereve iinde iki kk ocuk, Amerikan bayraklar1nnde poz veriyor.

190

BOL VE YUT

Bugn parlamentoda oturanlar, genliklerini Sovyet rejiminin ky dneminde yayamiglardi. Liberal ekonominin zlemiyle yamp tutuqmuglardi! bakiyorum. 50 yagmda var yok. Onu drt yll nce Inaiqvili'ye grdgmde salari beyazlamamigt1. Kaldiramayacagi ykn aladam gibi grnyordu. Dedigi gibi, iktidar mtina girmig bir cadelesine girenlerin arasmda liberal ekonomiye duyduklari iytah bakimmdan hibir fark yoktu... "Asil Biz Batictyiz!"
nde gelen isimlerinden milletvekili Levan Berdzenigvili... Bana iktidarla aralarmdaki ekigmeyi anlatiyor: "Neden muhalefet" sorumu fkeyle yamthyor: "Nedeli mi muhalefet var? Birleytigimiz zaman amactve Abayidze'siz bir Grcistan'di. imdigemiz gevardnadze'siz vardnadze ve Abagidze yok ama yayam en az o zamankikadar ktl Bagimsiz basm yok, bagimsiz yargi yok! Neden mi muhalifizl? yola iktiklarimiz devrime ihanet etti. Biz Gl Devrimi'ni nk

lytebirleyikmuhalefetin

savunuyoruz

degildi
"lyi

ama

ama Saakavili'ye kargiyiz. Saakagvili ondan bin beter!"

iyi nkevardnadze

de siyasi ve ekonomik anlamda iktidardan farkmiz nedir? Cumhurbagkam Saakavili Bati politikalari yanhsi. Siz de Bati yanhsi degil misiniz?" diye soruyorum. Sesimdeki sknet onu kizdiriyor biliyorum. Bagirarak cevaphyor: "Asil biz Bati yanhsiy1z,Saakavili Bati taraftariymig gibi gzkyor ama o Bati'nm samimi bir taraftari degil!" "Asil biz Batihy1z" diyenler kiran kirana bir mcadelenin iiagirlamaya baglane girmilerdi. Sokaklar her gn muhalefeti aray1plarmi arttiracakmigti. Iktidarm sert tavri, Bati'dan destek ti... Muhalefet liderleri sik sik Amerika'nm, Avrupa'nin yolunu tutmaya baglad11ar... lktidarkoltuguna gemelive gerek demokrasiyi kurmahyddar... Batt'nm onaym1bekliyordu... Btn bu ekigme sirasinda acaba sokaktaki adam ne yapiyordu? Nasil yaylyordu?

"GL DEVRMl"NN ARDINDAN TIFLS

191

Anacaddede bir gleden sonra... Tiflis'te, kaybolmuykarakterler Ye umuda sarih genler, bu oyunun yazarmi ariyor... Krkne siki siki sarilmig, burug burug yanaklarmda kir izleri, yayh bir kadm, elini bana dogru aiyor. Kck bir ocuk, belki4 belki 5 yaymda gl satmaya ugraqiyor... Muhalif milletvekili Levan, "Halkm yzde 90'i a!" diyor... Dayanamay1p soruyorum: "Bunda, kapanan fabrikalarm rol olmah. Burada neden kimretimden hi sz etmiyor? Fabrikalarm kapanmasindan, ipsizse gikyetiniz yok mu?" likten Levan yuzn burupturuyor: "Bundan sz etmiyorum nk bunlar sadece Saakavili'den kaynaklanan sorunlar degil, btn lkenin sorunu bunlar. lysizlik, Grcistan'daki en byk sorun. Btn Grcler isiz. Belki tm nfusun yzde 10'u normal seviyede rnaag ahyordur, nfusun yzde 90'Inda para yok." retim konusuna hi girmiyor. Halkm iinde bulundugu durumun, muhalefet iin verimli bir toprak oldugu anlayihyor... 14 zme gelince... "O zaman ipsizlik iin Saakavili'yi sulamiyorsunuz..." diyorum.

"Evet onu suluyoruz ama fabrikalari onun aoasi gerekmiyor" diye el kol hareketleri yaparak bagiriyor, benim siyasi zel sermayeci, yani liberal". grgm de son derece
"nk

Badri, Temurive Digerleri

Iktidar da, szm ona muhalefet de sonuna kadar liberaldi. hepsinin nceligiydi... Ozelleptirmeler zelleptirmelersonucu, Grcistan'da ahyan fabrikalar yok
denecek dzeye inmigti. Tiflis'te sadece ingaat sektr patlamadaydi. Her yerden mantar gibi ahyveri merkezleri; lks konutlar, yollar ve kprler; byk otellerin, plazalarm inyaatlari ykseliyordu...

Grclerin anasi Kartuli Ana, bir oligarkm uzay ssne benzeyen yeniingaatmm dibinde dikiliyordu. Helikopter pisti, tmyle camdan inga edilen devasa yapinin en tepesindeydi. Ve onlarca iq-

192

BOLVE YUT

i yolun atmdan kablo geirmekteydi. Rehberim Saga onlarm vasifsiz iiler olduguna syledi. Btn gn amele pazarlarmda beklegendaha yzlercesi kent merkezindeydi. Kar giderek hizlamrken bir kprnn altmda onlari grdm. Sert darbelerle yagan kardan korunmaya ahqiyorlardi. Ceketlerinin yakasi kalkmig,ismmak iin, hizh hizh kpr altmda yryorlardi. Onlar bir zamanlar byk fabrikalann iileriydiler... imdi ingaatlarda yevmiye karyihgi ahyabilmek iin gnlerce kar altmda bekliyorIardi... bir adamdi. Daha nce nerede ahyBirine yaklagtim. trikiyim fabtigim sordum. "Telrg fabrikasinda ahgiyordum" dedi,
"o

rika
"10

kapatildi".

"Ne kadardir ipsizsiniz?" ylldir!" Zorla glmsedi. Badri, Temuri ve digerleri ashnda yillardir beklemedeydiler... Hepsi yakm yerlegimlerden Tiflis'e iq umuduyla gelmiglerdi... Bir zamanlar kendi yrelerindeki fabrikalarm iileriydiler... Yillardir Tiflis'in kargaasi iinde birka kigi bir odada, ekmek parasi peqindeydiler...

Alex Rondeli: Hkmet Damemam Alex Rondeli 70'ine merdiven dayami; emekli bir profesrd. Tiflis'e indigim gn onu aramigtim. Hkmet binasmm bitigigindeki Stratejik Aragtirmalar Vakfi'nda bulugmuytuk, Rondeli, vakfin bapkani, hemen hemen btn bakanhklarm danigmam, Grcistan siyasetinin en gl figrlerinden biriydi. Birok bakan onun tavsiyesiyle atanm14ti; ogu onun eski grencisiydi. kath modern ofisin toplanti salonunda bana Grcistan ekonomisini anlatmigt1...

"Sovyet dneminden ok farkh bir durumdayiz. Gbre retiparaplar retiyoruz..." yoruz. uruplar, "Eskiden ne retiyordunuz?" diye soruyorum. "Eskiden jet sava; uagi paralari retiyorduk. Bilgisayarlar, elektrikli lokomotifler, makine paralari retiyorduk. Sovyet sis-

"GL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TlFLis

193

Alex Rondeli

bu bynk fabrikalar ld. Biz de yeni durutemi byleydi.Simdi saglamaya ahylyoruz." ma uyum Rusya'yla ilikileri nasil gryorsunuz?" "Kt" diyor. Kafkaslar'daki Amerikancilarm ortak grpn
"gimdi

zetliyor:

"Kk bir ulus, byk bir lkeyle komquysa ve o lke, diger ulusa gemigte hkmettiyse, kk ulus bunu hi unutmaz. Kk ve byk lke iligkilerinde kurallari koyan hep byk lkedir. Bu cografyada Grcistan'm konumunu hep Rusya belirlemigtir. Rusya, Grcistan'in NATO yesi olmasma, yzn Bati'ya dnmesine en byk engeldir. Bugn iligkileri normal seviyede tutmak gerektigini dgnyorlar ama sahne gerisinde asRusya'nm parti hnda bize pantaj yaplyorlar, baskt uyguluyorlar. u: Ya Bati'ya sirt dnersiniz ya da efendiniz kim size gsteririz! Grcistan NATO'ya ye olmaya ahqiyor, Avrupa Atlantik yapisiGrcistan'nm demokratik bir na dahil olmayt amahyor. nk lke olmasi gerektigini dgnyoruz. Bizim iin demokratik bir lke olmak ve Bati'ya ynelmek, stratejik bir zorunluluk."
BVY 13

194

BL VE YUT

Bir solukta konuquyor. Sylediklerine kendisi inamyor mu acaba? Onu dinlerken, bir zamanlar bir Sovyet brokrati oldugunu,hayatmm byk bir blmn inanmadigi degerleri savusavundugu "Amerikan narak geirdigini dgnyorum. Siddetle

demokrasisi"nebakigmi soruyorum:
"Bir an iin Grc oldugunuzu unutup sadece bir uluslararasi iligkiler uzmam olarak bu soruya yamt verin. Amerika'ya baktiolduguna gerekten inamyor mugimzzaman orada
'demokrasi'

sunuz?"

Ne demek istedigimi anhyor, glmsyor, "Amerika'nm belbiz Grcler onlara farkh bir gzli bir duruqu var" diyor, le bakiyoruz. nkburnumuzun dibinde fkeli bir ayi var ve Amerika, binlerce kilometre uzakta bir lke. Amerika tikleyme srecinde size yardun edecegiz' diyor. Bagimsizhgumzi ilan ettigimiz gnden beri Trkiye, Avrupa ve Amerika bize yardunci oluyor". "Biz" derken Grc halkim kastetmedigi aikti. Grc halkurbaki, Avrupa ve Amerika'dan ithal edilen
"ama 'demokra"demokrasi"nin

mydi.

Kuru Kpr'nn

ocuklari

Zaza'yla Tiflis'in Kuru Kpr mahallesiErtesi gn adi da bu: Kuru Kpr... ne gidiyoruz... Grcce Buradaki eski egya pazarinda Rus ve Ermeni saticilar var. Onlar, Grcistan'dakiekonomik krizden en ok darbe yiyenler... Kpede oturan ve nndeki yaygiya siraladigi gmgleri parlatan yagh bir Rus kadma soruyorum: "Emekli misiniz?" "Evet" diyor. Zaza'ya evinde kalan son egyalari da pazarda satarak yiyecek aldirehberimiz

elektrik fabrikasmda iiymig. "Ayda 40 dolar emekli maapi aliyorum, yetmiyor; egyalarimi satiyorum" diyor. Kuru Kpr'de saatler akip gidiyor. Onlarca kipiylesohbet edi-

gimanlatiyor.

Bir zamanlar

yoruz. Hepsi aym geyleri sylyor... yaymdayun" nnde makine paralari duran bir adam, mhendistim". "Bir zamanlar Glmsyor, fabrikada diyor,
"50 "bir

"GOL DEVRM"NN ARDINDAN TIFLIS

195

ahyiyordum. Fabrika kapatildi. 10 ylldir Kuru Kpr kaldirun-

larmdayim..."
"Ne fabrikastydi?" "Rusya'mn askeri sanayii iin bilgisayar aletleri yapiyorduk. Sovyet Birligi dagilmca fabrika da kapatudi." Volvaz da zorunlu emeklilerden biriydi. Farkl1 bir havasi vardt. nnde eski bir gramofon ve Lenin heykelleri duruyor... Uzaklara bakarak sarma sigarasim tellendiriyor. Zaza'nm ricasiyla konuymayi zar zor kabul ediyor: "Eskiden sanat eserlerinin tamir ve bakunmi yapiyordum. Bir zamanlar Grcistan'da devlete bagh restorasyon kurulu vardi. Antika egyalar oraya gelirdi. Biz onarirdik." nce uzun parmaklarim gramoforun zerinde gezdiriyor... Uzaklara diktigi bakilarmi birden bana eviriyor. ne egilerek, "Sovyetler Birligi ld! Bizde ldk" diyor. "Zincir Kirildi!" Keskin bir biakla ayrilmig iki dnem... Bu iki ayri dneme aidiyet hisseden insanlar... Koca bir imparatorluk paralara ayrilve demokrasi" nidalari sonulannuqti. baskilarla mig;
"zgrlk

daha byk yoksulluk ve

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi dagilmig; degigik Sovyetlerde birbirine bagh olarak ahyan sanayii parampara olmu; tm kamu igletmeleri oligarklarm eline gemig... Halk neye ugradigmi anlayamadan kendini ekmek kuyruklarmda bulmuytu... Artik dzenliig de, ayhk da yoktu. Bedava okul, bedava hastane de yoktu. Gemisini kurtaran kaptandi... ly bulan bular, bulamayan derdine yanardi... 1990'dan 2000'lere kadar Grcistan bu kaosun iinde yaadi... Ekonomik olarak hl Rusya'ya baghydi... Ama siyasi olarak Batfyla niganhydi... Muhalefet milletvekili Levan, o dnemdeki politikalarini yyle zetlemigti: gevardnadze zamanmda fikir quydu: Amerika olmayacak, olmayacak, Rusya Trkiye olmayacak ama hepsi olacak! Hem
"evardnadze

196

BL VE YUT

Amerika, hem Rusya, hem Trkiye! evardnadze'ye gre, ocak ve gubat aymda tarafsizdik; mart-nisan aymda ve yaz boyunca NATO yanhs1ydik, Amerikanc1ydik; sonbahardan itibaren yine tarafsiz olduk. Yani Rus yanhsiydik! evardnadze'nin denge deski krallarma aglardan has bir fiqncesi buydu. ok beri Grc kirdir bu. Her tarafa oynamak fikri!" Kapismda Grc gazeteciler birikmigti. Levan, Birleyik Muhalefet Cephesi'nde yer ahyordu. Mhalefet, iktidari kitle eylemleriyletehdit ediyordu... Caddelerde sokaklarda bir gerilim vardi. Trkolojiblmnde gretim yesi olan rehberimiz Zaza Tsurtsumia, lks bir arktericinnnden geerken yabancimarkah peynirleri, salamlarigsteriyor, "Ekmek kuyrugunda saat sabah 4'te stralamrdik. Sabah 9'da, 10'da, ancak bir ekmek alabiliyorduk. Ev soguktu. Elektrik yoktu, gaz yoktu" diyor. O dnemde, 4,5 milyon nfuslu lkeden 1 milyonkiqiRusya'ya g etmigti. Dnen ark bir anda durmug, fabrikalar, devlet igletmeleri birka sene iinde kapilarma kilit vurmuytu. Zaza anlat1yordu: "Sovyetler Birligi'nde, aliymamak yasakti. Herkes ahymak zorundaydi. Bir de epitlik yasasi vardi. Tabii ki Sovyetler Birligi dagilmca ahyma mecburiyeti ortadan kalkti ama ekonomik kriz, bu insanlari sokaga atti. Artik arasalar da iq bulamiyorlardi. Tm Sovyetlerde fabrikalar birbirine mal satiyordu. Diyelim metalrji fabrikasi,Grcistan'da retilen mah Rusya'ya satiyordu. Rusya'da retilen paralar buraya geliyordu. Ekonomi birbirine baghydi..." "Zincir bir anda kirildi!" diyorum. Baymi salhyor. Yanumzdan, zerinde yipranmig bir epofman, kaybolmuy gzleriyle ok yayh bir adam geiyor. Vitrindeki gampanyalara bakiyor... Saakapvili'nin

artlan

kolGrcistan'da "zgrlk"n 13. yllmda, Sevardnadze'nin egitimliydi. oturacakti... Amerika tuguna Saakayvili okgenti. 27 yaymda, belediyecilikle ige baglamig, meclise girmig, 36 yagin-

"GOL DEVRIMl"NlN ARDINDAN TFLIS

197

da iktidara geoiyti... Drt yilnce, 2004'te, Baykanhk Saray1'nda Grc krallarmdan birinin yagh boya tablosu nnde oturan gen adama, oldunuz... Dnyamn en gen yagmda cumhurbagkani olmahsiniz... baykanlarmdan biri Bir gn bu noktaya geleceginizi dgnmy mydnz?" diye sormuqtum. "Benim durumum ok farkhydi. Olduka karmagik partlar beni buraya tapidi..." diye cevap vermigti gaakavili. Karmagik partlar, parlamento szcs, Jamal Inayigvili iin de geerliydi. O, 2004'te Poti Limam mdryd. Mia'nm (Saakayvili) okul arkadagiydi... ydmda her gey degigti. Aradan drt yil geti. Simdi bir yeyler yine degigiyor.Bir g oyunu oynantyor. Reformlar halka demokrasi, zgrlk, iqve ay getirdi mi?" diye soruyorum. "Gl Devrimi'nin ardmdan Saakavili, lkeyi son derece fakir ve kt bir durumda devraldt. Bte sifirdi. lkede hibir yatirim yapilmamigti. sizlik ok yksek orandaydi. Her geyi bir gnde ya da birka yllda degigtirmekimknsiz" diye yamtliyor. Ama o yillarda da halkin servetiyle zenginleymig bir elit tabaka ynetimdeydi... Oligaryi-brokrasi sarmah, birilerini zengin ediyor;. ogunluga kalan tek gey yoksulluk oluyordu. Batihayram elit, Bati'yla ibirligiyaptigi oranda servetine servet katmigti.Ardmdan Amerika'mn uygun grdg siyasi bir rejim, Grcistan'a ithal edilmiyti. George Soros, Gl Devrimi'nin akabinde, televizyon ekranlarinda pek de diplomatik olmayan bir dille, rejim ithalatini nas11 yaptigmdan sz etmiyti... Hem iktidara hem muhalefete muhalif Alexander Tchatchai'ye Soros'un nl aiklamasun soruyorum: "Soros, ekranlarda Gl Devrimi'nin kendi eseri oldugunu kaba bir dille sylemig, 'Grcistan meclisinde biraz para dagittun, rejimi degiptiriverdiml'demigti..." Tchatchai, "Bu olay bir sir degilki, bunu herkesbiliyor" demigti. "Soros da bunu aika, defalarca syledi. Grc bakanlara maag verdigini basmda telaffuz etti. Grc bakanlar faaliyetlerinin ilk iki yih boyunca Soros Vakfi'ndan maag aldilar. Simdi buna ihtiyalari yok. Kendilerine yle finansal kaynaklar oluqturdular ki, digyardima ihtiya duymuyorlar. Grcistan'da Soros'un etkisi ok byk"36
"2004

198

BL VE YUT

Alexandr Tchatchai

tur. Toplumun her yamm kendine bagh sivil toplum rgtleriyle de bu rgtleri finanse etmektedir." donatmigtir. Simdi Alexander Tchatchai bir felsefe profesryd. Grcistan'a giremiyordu. Onunla Moskova'da bulugmuy uzun uzun konuymuqtuk.

"Arnerikalilarm bugn uyguladigt yntemler hem basit hem de byk bir planm parasi. Hedefleri, genler ve kadmlar. Kitle iletigim aralariyla beyin yikiyorlar. Genlere, byklerinin, babalarmin, dedelerinin, yani geleneklerinin izinden gitmemeyi agihyorlar. Onlari kkszlegtiriyorlar.zgrleptiginidgnen ama kim oldugunu bilmeyen bir genlik yetigiyor. Bylece bir ara haline geliyorlar. "Grc halki bu anlattiklarimzm bilincinde mi?" diye soruyo"

rum.

farkinda. Ancak ogunlugun sesi yankilannnyor. Tm kitle iletipim aralari Amerikahlarm elinde. Propaganda makinesini onlar kullaniyor. Amerika Grcistan'a girdiginden beri her gey daha da ktye gitti. Ne ekonomik, ne durumun "ogunluk

"GL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TIFL1S

199

kltrel, ne politik alanda iyiye giden hibir gey yok. Tersine, kompu devletlerdenkendimize dymanlar kazanmaya devam ediyoruz. Grcistan ekonomisibor bataginda. Amerikan kredileriyle yaylyoruz."
Siyasetin tmyle Amerikan gdmnde olduguna anlatiyor. Perdenin arkasmda duranlari igaret ediyor... "Grcistan'da faaliyetgsteren Amerikan Bykeliligiher peyi yneten kurum halindedir. Grcistan'm i ve dig politikasinm yani sira, i kadro problemini zen bir ynetim kurulu olarak faaliyet gsteriyor." Bir yanda Amerika'nm karlari, br tarafta Avrupa Birligi yetkililerinin ahymalari, Grcistan'da egitli muhalif gruplar iinde yanki buluyordu. Iqte tipik bir rnek: Milliyeti Cephe Partisi lideri Kubaz Sarikidar. Sarikidar bizi evinde agirhyor. Koltuktan taan fazla kilolarahatsiz bir ifadeye yol aiyor. "Grcistan'in yz yznde ri Avrupa'nm benimAvrupa'ya dnktr" diye sze baghyor, sedigi degerleri benimsiyoruz. Avrupa liberal ekonomiyi benimsemigtir. Biz de bu izgide ilerliyoraz." "Neden illa Avrupa'nm yaptigmi yapmamz gerekiyor?" diye
"biz

soruyorum.

Duydugum en papirtici peyi sylyor: biz Avrupa'nm bir parasiyiz." "nk Yzmdeki papkinhk ifadesi onu aiklama yapmaya itiyor. "Bazi tarihiler, Kafkasya'nm Avrupa'da degil, Asya'da oldugunusylerler ama biz, Grcler, Grcistan'i Avrupa iinde grbiz onlarla aym degerleri paylayiyoruz." yoruz. nk Biraz sonra daha iyi anlayacaktim. Kubaz, Grcistan'da monarpiye dnlmesinden yanaydi. Avrupa Kraliyet aileleriyle bagO nedenle Grcistan, larm sikilagtirilmasim savunmaktaydi. olmallydi! Avrupah Iqte bylece, cografi tainmlar bile oynak bir zemine oturtuluyordu. Yarmbr gn, Orta Asya'mn ortasmdan ya da Afrika'dan birileri "Burasi Avrupal" derse paymamahydi! Sarikidar ve temsil ettigi grup, "Tek yol Avrupac1ydi. Muhalefet planim gyle aikhyordu Sarikidar.

200

BOL VE YUT

"Tm dnya grecek ki, Saakavili Grcistan'da istikrar ve hude desteklemiyti. zurun garantisi degildir. Batt, evardnadze'yi saglayamadi. Simdi Ama umduguna bulamadi. Istikrari Saakavili de istikrari getiremiyor. igtebiz sona giden yolu abuklagtirlyoruz, bu dnem abuk kapans1ndiye!" Acaba tm bu tartigmalara Tiflis'teki Amerikan Bykelisi JohnTeffin yorumu neydi? politikalarmda sorunlar var," dmigti, dig politikalarla ilgili bir uyugmazhk yok. En nemlisi, iktidar ile muhalefetin ekonomik konularda uyugmazhklari yok. Meclisteki temsilcilerle ilgili problemler var; hepsi bu." li rahatti. 1ktidarda muhalefet de Baticlydi. Liberal ekonomiyi savunuyorlardi. Dig politikada Amerika'nm dmen suyundayd11ar... Gerek muhalifler bastirilm14, susturulmuytu.
"l "ama

NATO'lu "Demokrasi Projesi" Grcistan'da siyaset ardi ardma kazalar yapmigti. Bati'nm yardimiyla ilerliyordu... Batt'nin yardum, projesiydi", NATO'ya davetti, AB hayaliydi... Bu hedef, genIer, aydmlar, iq dnyasmm parlak ocuklari ve lke ynetiminde sz sahibi olacak gibi grnenler arasinda yaygmlagtirilacak, tabana yayilacakti. Demokrasi projesi uygulamast Grcistan'da, daha Sovyetler dagilmadan baglamigti... Giorgi Khutiqvili, Batici bir sivil toplum rgtnn ileri gelenlerinden... Amerika'nm hedef lkelerde akademisyenlerle olan iligkilerine kendinirnek gsteriyor... "Sovyetler Birligi dagilmadan nce ben zm'yle resolution) ahymalara ilgili Birtakun bilimbaglamiytun. (conflict sel baglantilarirnvardi. 1989'da Amerika'ya davet edildim. Ihtilaf zmyle ilgili ders vermeye bayladun. Tiflis Iktisat Yksekokulu'nda dabu dersiveriyordum. Okulun bugnk adi: European School of Management. Tiflis'teki okul onlarm pubesi oldu."
"demokrasi

'ihtilaf

"GOL DEVRIMI"NIN ARDINDAN TIFL1s

201

ABD Buykeiisi

John Teff

"Abhazya, Osetya gibi blgelerle ilgili olarak mi ahqiyordunuz?" diye soruyorum.

"Sadece o kadar degil. Karabag iin de ahqmalar yaptik. Ihtilaf zm alanmda halkm bilinlendirilmesi iin de ugraytim. Savagtan sonra, Grcistan ile Abhazya arasmdaki ilk diyalog srecini de ben baglattun. Sonra bir sreligine Stanford niversitesi'ne davet edildim. Orada iki yil kaldim. Geri dnnce dampman olarak ahytun. Ve Tiflis'te ihtilaf zm merkezi kurmak iin Mc Arthur Vakfi'ndan destek aldim." Grcistan iin, o da tek yol oldugu inancmdaydi. Daha nce sik sik duydugumuz byk lkenin yanmdaki kk lke korkusundan bahsediyordu. "Bizim yammizda bir sperg var; Rusya. Biz kk bir lkeyiz ve kendimizi korumamiz gerekiyor. Bu aidan bakmca Avrupa-Atlantik btnleymesi mantikh geliyor. Ayrica AB'ye dahil olan Dogu Avrupa'daki tm eski komnist lkeler, nce NATO dediler!" "Bu blge iin NATO'nun nemi nedir?" diye soruyorum.

202

BOL VE YUT

"NATO, Rusya'yi evreleyen Batihlaymig lkeler arasmda bir gvenlik emberi olupturmayi hedefliyor." SMS Kltr Onlar, Bati'nm Rusya'yi evrelemesine anak tuta dursun, NATO ve AB hayalleriiine batmig Grcistan'da byk bir kltrel degigim yaamyor; bir lke yeniden (ekilleniyordu. Tketim, ithal mallara hcum demekYeni din
"tketim"di.

ti...

Hayati SMS'ler ynlendiriyordu. Zaza, beni Tiflis'te bir bara gtrmeyi teklif etti. O gn, birbirlerine en dolu sms"i atarak, bir telefon qirketinin yanymasun kazanan iki gencin dl trenivardi. Canh yayma ikacaklardi.
"agk

yiyor olmanm sarhoglugunda.

nayan aktrn

Arka sokaklardan birinde bir bar. Sahibi, telefon pirketinin reklamlarmda oynayan bir tiyatrocu.1eride reklam girketinin bikkm ahyanlari ve barm ortasmda kamera ailan iyi hesaplanarak oturtulmuy iki gen kurban. ocuklar, iyi bir ortamda bedava yemek
elinden armaganlar

O gece, girketin reklamlarmda oyalacaklar. Etrafta kamera igik-

lan ve yorgun kameramanlar. Yabanci bir reklam girketinin Grcistan temsilcisi

mu anlatlyor:

irma duru-

"Yzlerce gen aklarim en iyi ifade eden szcklerle mesaj attilar. Bu ikisikazandi. Biz de onlara zel bir gece hazirladik. onlarin yazdigi mesajlar ok fazladuygu ve ayk ierlyordu. nk Televizyona da ikacaklar." "Bunu ne kadar zamandir yap1yorsunuz?" diye soruyorum. apinyor, "Neyi?" diyor. "Bu SMS yariymasim!" beri" diye cevaphyor. Sokagm karyikqesinde iki kadm, buz gibi sogukta, 1kiyoruz. ategin zerinden bir amagir kazani kaldinyor. Aracimiz kent merkezine dogru giderken her yam 141klandinlmig plazalarm nnden geiyoruz. Onlerinde son model arabalar park etmig kumarhaneleri, pahah giyimleriyle dikkat eken"2000'den

"GL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TFL1s

203
atinin

hammlari, beyleri geride biraklyoruz. Kral Giorgi, de Tiflis'e baklyor... Villa Berika Oteli'nde geceye karigiyoruz. Ugan, Nela ve Rosa!

zerin-

Sabah Villa Berika'dan kar altmdaki Tiflis'e bakiyorum... SMS yarigmasmda kazandigina sevinen ocuklari dgnyorum... zgrlk Meydam'nda muhalefet mitingleri, kentin yoksul semt1erindehkmet kargiti imza kampanyalari var. Grcistan'm NATO'ya girigi konuquluyor, Rus Digigleri Bakani geliyor, Amerikan heyetlerininbiri gidiyor br geliyor. te byle bir Tiflis'te genler SMS atma yarigi yapiyor, ahyverig merkezlerinden ikruyorlar... Yurtdigma kamak en byk hayalleri... Tiflis'te bir gn daha... Navtlugi, yani Neftlik mahallesine giiindeki kaldirimlari kaplamig seyyar saticidiyoruz... amurlar tezghlari, ekmek hemen hemen tamami Trke kolar, ve meyve nfus... Burasi bir zamanlar Bak'den gelen nuan Azerbaycanh petrol ykl trenlerin durdugu yer. Adi o nedenle Neftlik; yani Petrollk! Artik, Trk esnafm pazar yeriolmup... En diptekilerin mekani. Muhalefet iin ok bereketli... Tezghlar arasmda bir imza masasi dikkat ekiyor. Muhalefeti simgeleyen beyaz earplari boyunlarinda bagli iki gen imza top-

luyor.
Ne iin imza topladiklarim sornyorum. "Seimler hileliydi. Bunu ispatlamak iin imza kampanyasi atik" diyor. "Saakavili bu kadar ok oy almadi. 'Ben Saakavili'ye oy vermedim' diyenlerin imzalarun toplayoruz. Seim sonularmi protesto ediyoruz." Olduka yayh, gige dibi gibi gzlkleri olan bir adam imza veriyor. Bizi grnce, "Ah istanbul, Trkiye!" diye elimizi sikiyor. Ardmdan Rusa, Atatrk'n admi amyor. Emekli pedagogmuq. Neftlik'te sogan satlyor. Simdi Biz konuqurken yanimiza gelen bir emekli demiryolu iqisi "Ekmek yok!" diye Trke baginyor kameraya dogru.

204

BL VE YUT

run dolar..." diyor.

Ona Ugan katihyor. "Emekli maaqi 40 dolar, ekmegin flyatiya-

Neftlik'ten Tiflis Universitesi'ne gidiyoruz. Nela'yla orada tamqiyoruz. Bahede saatine bakarak dolayan ince bedenli kk bir kiz. Atkismin altma saklanmig, izgi fihn karakteri gibi duruyor. misin?" diye soruyorum. "Hayir, ben bitirdim ama ni"grenci versite sekreterliginde iq oldugunu duydum. Mracaat edecegim"
diyor. Alti karde; olduklarmi sylyor. Durumun zor oldugunu anlattyor. Kocaman kahverengi gzlerini aarak "Bakm" diyor, "Annem baarilibir mhendisti, gimdi evde oturuyor. Babam taksi gofrlg yapiyor". Uzaktan iki gen adam bizi seyrediyor. Tiflis Oniversitesi'nde iki Trk grenci... ekingen, yanimiza yaklaglyorlar. "Burada bulundugumuz sre iinde grdgmz en arpici gerek, Tiflis'in en zengin ve en fakirlerin kenti oldugudur" diyor biri. Dograydu... Tiflis'te orta smif grnmez olmuytu... Onlardan biriyle Kuru Kpr'de tanigmigtim... Bir zamanlar Kltr Bakanhgi'nda ahqiyordu. gimdikizmizlyor. Kk tezghinda aile yadigrlarmisatiyordu... "Kizun niversiteyi Tiflis'te bitirdi. Doktora da yapti ama hibir iq bulamadi. Sonunda Rusya'ya gitti. Orada yaylyor" demigti. dolar maag ahyoruz. Bununla geinmek mmkn degil. Kizimdan kalan egyalari satmaya ahyryorum." Yaamin dayanilmaz agirhgmdan bahsetmigti. Kltr Bakanhgi'nda mdrken, sik sik Moskova'ya gittigini, opera ve tiyatrolarla ilgili iglerle ilgilendigini anlatmigti. Konugmasi bittiginde byk mavi gzlerini tezghma evirmig, yregime igleyen bir sesle gimdi buradayim..." demigti. Rosa ite buradaydi!
"60
"lyte

Adi: Sleyman, Soyadi: Efendi Grcistan Gazetesi sahibi Sleyman Efendi, 2004'teki ziyaretimde Basm Sarayi'nda odasi olan biriydi. Simdi soguk bir oda-

"GL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TlFLls

205

da gazetesini ikariyor... Basm Sarayi'run binasmm satia ikarildigmi sylyor... Onu ziyarete gittigimde, birka gazetecinin sigindigi bina o kadar soguktu ki camlar ierden buz tutmuytu. Sleyman Efendi, oturuyordu, sirtinda kalm kabamyla masasmda "Her geyi zelleytirdiler" diyordu, "Basin Sarayi devlet mlkibir yetiydi ama 40 yll boyunca tm gazeteciler o binadaydi. imdi anda hepimiz yersiz yurtsuz kaldik". Emekli olmay1 dgnmyor ma diye soruyorum. Glmsyor.

"Ben 70 yaginday1m ama emekli olmak istemiyorum. nk 55 laryaylayaayamam." 55 larya, 30 dolar ediyordu. Bu, sadece bir aylik ekmek parasi demekti. Gemigi hatirhyordu... Sovyet rejimin"Bir zamanlar enflasyonu bilmiyorduk. nk de ekonomi, siyaset bambaskaydi.Ama Sovyet devletinin liderleri yollarmdan gagti ve her yey darmadagm oldu..." defa Gl Devrimi y1ktiGrcistan'1. Yine Rusya ile Amerika arasmda kaldi lke. Bir yandan Rusya, bir yandan Amerika ekigtiriyor Kafkasya'yi..." diyorum. hepsinin buralarda maraki (ikari)var" diye yamtl1"lkinci

"nk

yor. Yolsuzluk ve yoksulluk Her yeydemokrasi vaadiyle baylam19t1. alan coykuyla sokaklara firla2004'te eline safhadayd1. gl had anlama degildi... 1steyen geldigi bile belli miyti. Demokrasinin ne syleyecek, ortammda kendi ipistedigini yazip izecek; zgr i; letmelerine sahip olacakti... Hayaller bunlardi... Alex Rondeli'ye soruyorum: "Bugn Grcistan'da demokrasi var md" "Geligiyor diyelim" diyor, "Sovyet idaresiyle kiyaslarsakkesinlikle var diyebilirim". "Nasiltarifediyorsunuz Grcistan'dakidemokrasiyi? Herkesin istedigini yazip sylemesi olarak mi?" "Evet" diyor. "Ama o zaman iglerinikaybediyorlar" diyorum. Sesi sikintih: "Yok canim illa yle olmuyor..."

206

BL VE YUT

"Szgelimi gazeteci Tagamaradze sylemlerinden dolay1 igini kaybetti. Ayrica muhalif ImediTelevizyona kapatildi..." diye hatirlatiyorum. Televizyonu biraz agiri gitti... Bu yzden rnek olarak diyor. onu veremeyiz..." Yzmdeki alayci ifadeye sinirlenerek hizh hizh konuquyor. "Bu gen hkmet biraz sert. Zaman zaman otoriter bir haestiriyor" diyor, "Grcistan'i mmkun olan en kisa srede deva mokratik bir lke haline getirme, pazar ekonomisi olugturma ve NATO'ya ye yapma grevine sadakatle baghlar".
"imedi

Temuri Pipia Birleik muhalefet iinde yer almayan Temuri Pipia, Grcistan Komnist Partisiyetkilisi. Ozgrlk deyince glyor... Arkasmda "NATO'ya Hay1r!" yazan afig, kk sac sobanin zor isittigi khne binamn bir odasmda fkeyle konuquyor: "Partimiz 1995'te ve 1999'da seim barajmi agti ama NATO'ya karpi oldugumuz gerekesiyle hkmet tarafmdan engellendik. imdi yari illegal durumday1z. Resmiyetimiz taninmiyor." Odadaki birka kipi sobanm evresinde oturmuy bizi izliyor. Lenin resmi, orak eki amblemi ve Sovyetler Birligi'nin tarih olmuy bayragi, agi boyasi duvarlari renklendiriyor. "Gl Devrimi diye adlandirilan olayi ve George Soros'un mokrasi' sylemininasil degerlendiriyorsunuz?" diye soruyorum. "Baqimiza gelenleri diye niteleyenler, Amerika'nm adamlaridir. has Devrim, toplumda kkten bir degigim olmasi szleriyle yahalidir. Burada olan devrim degil, sahtekrhktir"
'de'devrim'

mthyor. Amerika, gevardnadze'nin, kendi halkmm gznde bir dgalg11andigini olarak anlamigti. Grc halki ileden 1kmigman

degigtirdi, yerine gen birini getirdi. ti. Amerika, gevardnadze'yi Oysa hepsini kendi yetigtirmiyti." bir yanda ekonomik kriz, halkm yoksulluga, bir yanda "Simdi Abhazya ve Osetya gibi Rusya'ya ilhak etmek isteyen blgeler sorunu var... Durumu nasil gryorsunuz?" diye soruyorum.

"GOL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TIFLIs

207

"Abhazya ve Osetya sorunlarmin altmda yine NATO var" digerek Abhazlar, gerek Osetler NATO'ya ye olmak isyor, temiyor. Rusya'ya ilhak etmek istiyorlar. Tiflis hkmeti ise 'Ille de NATO' diyor. Oysa Grcistan'm toprak btnlgn saglamamn tek yolu NATO'ya kargi ikmaktir". Odadakiler baglartylaonayhyorlar konuqmasmi.Drt yayh ii emeklisi, kendi aralarmda da fisildagarak hararetlikonupmalar yaediyor: plyorlar. Pipia devam "Grcistan'm tek 1kiqyolu vardir. Grcistan'da sosyalist dmevcut iktidar da i; bayma sosyazen tekrar kurulmahdir. nk sylemlerle Ondan gelmigtir. list sonra bu ilkelere ihanet etmigRusya'yla tek iki; birlikte hareket etmekyolu, tir. Grcistan iin olarak siyaseten ekonomik ittifak halinde olmaktir itir.Yani ve kiq yolu." Konugtugumuz bina 1905'te Bolgeviklerin gizliyaymlarmi bastiklari binaydi. Komnist Partisi'nden gelen ziyaBiz binayl terk ederken, in retileri buyur edlyorlardi.
"nk

Avrasya Yahadi Konferansi

Akyamzeri Alex Rondeli'den bir telefon geldi. Mariott Otel'de Amerika'dan gelen bir Yahudi heyeti ve st dzey yetkililer, Amerikan Bykelisi'nin resepsiyonunda bir araya geliyorlardi. Tiflis'in alevli gndeminde, grgleriilk elden alma imknma kavuyacaktim.

Mariott Otel'in lobisinde koca bir tabela. zerinde "Avrasya Yahudi Konferansi" yaziyor. Bu bir ilk! Amerika'nmve israil'inen nfuzlu dernekleri, siyasileri, gazetecilerinden bir demet, Mariott Otel'in yemek salonunda buluquyor... Grcistan'daki Yahudi cemaat birok st dzey siyaseti, stratejistler, mstearlar, generaller, resepsiyonda hazir ve de nazirlar. Aralarmda birok kippah ve uzun sakalh adam var. Frederick Stone onlardan biri. Yanma yaklaylyorum. Egi dolayisiylaresepsiyonda oldugunu sylyor. Bayan Stone, bu toplantiyi dzenleyen

208

BL VE YUT

derneklerdenbirinin baqkam. "Muhafazakr Yudaizm iin Kadm Ligi", baykam oldugu dernegin adt! Stone, Grcistan'daki politik kargayay1gyle degerlendiriyor: "Grcistan'm bugn geldigi nokta, Amerika'nin her lkede grmek istedigi yer! Bu lke, demokrasiyitemsil ediyor, armhklarm haklarma saygi gsteriyor, muhalefete saygi gsteriyor. Burada byle bir yey oldugunu grmek ok gzel!" Demek, Mrs. Stone'un durdugu yefden yle grnyordu... Yanmda milletvekili Nino Nakagidze... Avrupa Birligi dostluk grubunu ynlendiriyor Nakaqidze... Grcistan'in gelecegi iin dgncelerini soruyorum. Kisa ve kesin cevap veriyor: "Grcistan'm tek ikiqi NATO'ya ve AB'ye yeliktir" diyor. Yznde bilmig bir ifade! Etrafa gz gezdirerek ekliyor: "Grcistan'm demokratik geligme abalarma lsrail'in verdigi destege de ok minnettariz." Kalabalik yemek salonuna dogru ilerlerken Amerika'nm Tiflis Bykelisi John Teff'ten ayakst iin bir mlakat rica ediyorum. ABD Bykelilikleri, ayakst olmayan mlakat bagvurularimm hepsini geri evriyor. "NATO'nun Grcistan iin nemi nedir?" diye soruyorum Tefft'e. "Grcistan, NATO'yu gvenligini saglayacak bir rgt olarak gryor. Ama Grcistan blgede gvenligin saglanmasmda da yardimci olabilecegini dgnyor. Mesela Irak'takioperasyona degildi ama tagay gnderdi Grcistan. Bu bir NATO operasyonu sik sik operasyonlarma Grcistan NATO da katihyor. NATO'nun yesi olmak istiyorlar ve buna hazirlar." Rusya'nm gneyinde NATO yesi olmak! Konferansin dzenleyicilerinden birine blgenin nemini soruyorum. olarak nemli bir blge, stratejik bir l"Grcistan jeopolitik ke. Demokrasi srecinde. Trkiye'de de birok kereler yaptigimiz gibi, biz Amerikah Yahudiler destegimizi gsterelim istedik. Dnyanin bu blgesinin ok nemli oldugunu dgnyoruz." "Neden?" diye soruyorum. "Bati iin ok nemli. nk Grcistan yakinda NATO yesi olacak. Bu lke Rusya'nin ve Iran'm kompusu. Kafkasya'da ha-

"GL DEVRM"NIN ARDINDAN TIFLls

209

Tiflis'te Yahudi lobisi

yati neme sahip bir blge... Bati'nm ok gvendigi petrol ve enetji hattari buradan geiyor. Sonra demokratik baglarimiz var. Mkemmel gitmese bile demokrasi hareketleri ortada. Israil'le ilijkileri de son derece yakm ve daha da yakmlaacak." Grcistan, Sovyetler'den ilk ayrilan lkeydi. 2004'te Amerikan etiketli bir devrimin iinden geti... Amerika ve Avrupa, Karadeniz'in kiyisi, Kafkaslar'm kapisi Grcistan'da emellerine ulaym19ti... Batih devletler, asirlardir Kafkasya'yi ve Karadeniz'i gzlerler. Son yillarda Ukrayna ve Grcistan'm NATO yeligi konusunda ok istekliler. Bu, Amerika'mn Karadeniz'e girmesi demek. Bu, Transkafkasya'y1denetlemek demek. Bu, Rusya'nin gneyini evrelemek demek... Bu, Trkiye'yi fel etmek demek. Montr Antlaymasi'yla, Karadeniz lkeleri, Bati saldirganhgina kargi gvence altina ahnmigti. Amerika, bir sredir Montr'nn degigtirilmesi gereginden sz ediyor, Grcistan, NATO'ya aday ye olurken, Karadeniz'de sular 1siniyor...
"turuncu"

BVY 14

210

BL VE YUT

aymda Grcistan'dan yaptigimiz yaym byleydi... Aradan bey ay geti. 22 Agustos 2008 tarihli Yeniag gazetesinde, Mustafa Duran imzali haber Karadeniz'de sularm kaynadigini gsteriyordu. Yenia Gazetesi, 22 Agustos 2008

lyte mart

BYK OYUN DEVREDEl Mustafa Duran Devrede Saakagvili Saakagvili devrede Karadeniz'e ailmak iin iki girigimi de boga gikan ABD, areyi bilindik taktiklere bagvurmakta buldu. Soros devrimiyfe iktidara getirdigi Mihail Saakagvill ynetimini Gney Osetya'ya kargi srekli kigkirtarak Rusya'yl rahatsiz eden ABD, blgede tansiyonu kontroll olarak ykseltti. Grcistan ise ABD'nin telkinleri dorultusunda, 7 Austos akgami tek tarafli olarak baimsizliini ilan eden Gney Osetya'yi iggal etti, Rusya da kargillk vererek Grcistan'i harabeye ev1rdl. Washington igte bu terghin ardindan Karadeniz konusundaki amaIarina ulagti. Rusya'yl savaga ekerek Grcistan'i yerle bir ettiren Beyaz Saray, insani yardim bahanesiyle, Karadeniz'e iki askeri kargo gemisi, iki donanma gemisi ve bir sahil gvenlik gnderme karari aldi. ABD ayni zamanda bunu bahane ederek Polonya'yla fze kalkani anlagmasing imzaladi.

,gemisinin

Savag gemileri Boaz'dan geti Trkiye ile ABD arasmda yaganan Montr krizinin gzlmesinin ardindan Karadeniz'de sular yeniden ismdi. Dn, ABD, Almanya ve ispanyasavag gemileri sahil gvenlik botlari egliginde Boazlar'dan geti. Polonya'nin da Boaziar'dan geig iin bildirimde bulunduu ifade edildi. Bugn ise ABD'ye ait tonaji dgk iki donanma gemisinin ve bir sahil gvenlik Boazlar'dan geecei vurgulandi. ABD Digigleri szcs Bakanlii Robert Wood da Trkiye'nin, Grcistan'a

"GOL DEVRIMl"NIN ARDINDAN T1FLls

211

insani yardim malzemeleri tagiyan iki Amerikan donanma gemisi ve bir sahil gvenlik gemisinin Karadeniz'e geigine onay verdiini doruladi. te yandan gemilerin boazdan geigi sirasinda kendilerini "Yurtsever Cephesi" olarak adlandiran bir grup ABD'yi protesto etti.

Yakinda Trabzon Limanini

isterler

igiPartisi Genel Bagkan Yardimcisi Erkan nsel,ABD sagerektiini sylesdi. ABD'nin, Kafkasya gerilimiyle Rusya'yi test ettiinine ren nsel,gyle devam etti: "ABD'nin Rusya'yi kugatma projesinde Bodazier ve Karadeniz tayin edici nemdedir. Bir yolunu bulup Montr delinmelidir. Gemilerin tonaji dgrlr ve yanlarina ABD'nin savag gemileri katilarak Karadeniz'e ikilir. igte ABD'nin yaptli da budur. ABD Montr'ye uyacaim diyerek Montr'y delmektedir. Montr'nn zn idig ederek, gek1en uyuyor grnerek, Kafkasya'ya yapacal ylQinainengellerini agiyor. Sonu olarak ABD, Kafkasya'daki hkimiyet mcadelesine Tayyip'ler araciliiyla Trkiye'yi de srklyor. insaniyardim mavallariyla kimseyi kandiramazsiniz. Montr'nn bu delinigi byk geligmetere gebedir. Rusya bu durumu savag nedeni olarak ilan etmigtir." "Yakinda Trabzon limaninda ABD gemilerinin mevzilenmesi gndeme gelecektir" diyen nsel,ABD'nin Orta Asya'nin derinliklerine girme stratejisi gttn dile getirdi.
vag gemilerinin Boaziardan geirilmemesi

Anadolu Ajanst'nin haberi, 2 Ey/l 2008 Rusya Bagbakani Vladimir Putin, ABD'nin Grcistan'a insani yardirni neden son sistem fzelerie donatilmig donanma gernileriyle getirdiinin merak konusu olduunu syledi ve buna Rusya'nin bir yanitinin mutlaka olaca!ni bildirdi. ziyaret eden Vladimir Putin, burada gazetecizbekistan'i lerin sorularini yanitlarken, Karadeniz'e giren NATO gemileri konusunda, "Elbette buna bir yanitimiz olacak" dedi. Putin, yanitlarinin ve yumugak olacaini" ifade ederken,
"serinkanli

212

BL VE YUT

bunun ne olacadini soran gazetecilere, "Greceksiniz" kargilimi verdi. Putin, ABD gemilerinin insani yardim getirdiinin belirtildiini hatirlatarak, "Eger insani yardimdan sz ediyorsaniz o saldirinin kurbaniarina verilmesi gezaman bu malzemenin, rekir, o da Gney Osetyalilardir. Dolayisiyla Amerikalilarin Grcistan kiyilarinda ne aradiini anlamiyoruz. Ama tabii bu bir zevk meselesi. Amerikali muhataplarimizin kendi tercihleri. Ama o zaman da ikinci bir soru ortayla ikiyor: insani yardimi neden, son sistem fzelerle donatilmig donanrna gemileriyle sunuyorsunuz?" diye konugtu.

KOSOVA AIK YARA!

Yolculuguo Subat2008 Ne tuhaf degil mi? Bir zamanlar Yugoslavya diye bir lke vardi. Kosova ayrilan son para mi bilinmez ama en son bagimsiz ilan edilen o. Yugoslavya, 80'li yillarda baglayan etnik milliyetilige dayaakimlar paralara ayr11di. Yillarca kardeq kardeg yaah sonucu Yugoslav Boynak, Hirvat, Arnavut milliyeti rgtlerin halki, yan rzgrmda birbirinden nefret eder hale geldi. Burgtler Batt'dan
BOSNA ERSEK 3
'

'a-

S'S

SIRBiTAN

MONTE-NEGRO

OSOVA

BULGARISTAN

MAKEDONYA

(*) Bu yolculuktan

iki hafta sonra Kosova, Bati eliyle

"bagimsiz"

ilan edildi.

214

BLVEYUT
"demokrasi

projesi" gelen byuk meblaglarla desteklendi... lyte buydu... Koca Yugoslavya, yedi paraya blnmg, kan glne dnmgt. Her bir para yabancdarm denetimine verildi. Eski Yugoslavya'dan ayrilan devletlerde, siyaset Avrupa Birligi tarafmdan beNATO tarafmdan yapdilirleniyor; bu devletlerin savunmalari yor.

lke stats olmayan Kosova, gimdi bagunsizhk istiyor. Amerika ve AB destekli bagunsizhk" istemi, Avrupa'da bagimsiz devlet isteyen ayrihkihareketlere g veriyor. 1999'dan Kosova beri bir kaosu yaqiyor. Sirp ve Trk azmlik nefes alamiyor. Arnavutlagtirma ve Katolikleytirme tm hiziyla
"garth

sryor.

Kosova, Avrupa'mn ortasmda aamig bir yara! Sekiz yddir kamyor... Kosova, smirlar arasmda yaqiyor... Gren gzlere ders olsun!

lber'in Iki Yam

Soguk bir ki; sabahi. Bir zamanlar Yugoslavya denen lkenin blgesi Kosova'nin kuzeyindeyiz. Kosova'yi ikiye blen siitgisindeyiz. Yugoslavya yediye blnr de Kosova tek parmr nn! Etnik blclk neredeyse mahalleler arasmda sinira kahr lar iziyor. Mitrovitza'nin kuzeyiSirbistan. Kuzeyde yer alan mahallelerde Kosovah Sirplar yaqiyor. Gney mahalleler Arnavut. Arada smir oluqturan Iber Irmagi zerindeki kprde yryoruz. nmde iki ocugunu ekigtirerek Sirp tarafma geen bir anne... Solugu havaya byk buharlar yay1yor. Kosovah Suurda NATO askerleri. Kosovah Arnavutlari, Sirplardan aymyorlar. Simri geerken iber Irmagi usulca fisddiyor. Osmanh ynetimini, Sirp Kralhgi'm, Sosyalist Yugoslavya'yi "Bir zamanlar kardepe ve NATO bombardimamm anlatiyor... halklarin birbirini katlettigine ahidim" diyor. yaayan
zerk

KOSOVA AIK YARA!

215

Kprnn her iki yamnda kaybedilenler iin amtlar dikili... Ve o gn Kosova'nm iinden geen simrin Sirp tarafmda, halk yine meydana birikmiti... Sesler smira kadar geliyor. Platformun zerindeki
rofondan
ihmda

adam

mik-

haykiriyor: "Kosova'mn bagimsizligi isteniyor. KarSirbistan AB'ye almacakmig! Biz Avrupa Birligi'ne girmek istemiyoruzl" Yugoslavya paralara blnrken, Sirp, Hirvat, Arnavut milliyetiler satran tahtasma ikmiglardi. Sonunda bir katliam gerekleymig,bylece NATO blgeye mdahale etmigti. Bombardunan 2,5 ay srmgt. Sirp eteler blgeden ikarilmig, ardmdan Kosova, Birlegmig Milletler'in ynetimine birakilmigtL Kosova'mn Sirp blgesinde,kalabalik meydam geride birakip, sosyal demokrat politikac1Oliver ivanovic'ibrosuna gidiyorum. nerdeyiz?" diyorum. biz bakiyor, yzme sonSagkm, "Simdi
ra anliyor.
"imdi

Kosova'nin kuzeyindeki Mitrovitza kasabasmm kuzeyinde yer alan Sirp blgesindesiniz.Kosova'da yaayan tm Sirp nfus buraya toplanmig durumda, artik sadece bu blgede yagiyorlar. Daha nce Kosova'nm birok blgesinde yerlegiktik. Burada 21 bin Sirp var. Kuzeyin diger taraflarinda da toplam 30 bin nfus oldugu tahmin ediliyor." Bagimsizhk" "Sartlt Kosova'mn eyitli kent ve kylerindeki Sirplar, Mitrovitza'nm ortasmdan geen simrin kuzeyine toplanm191ardi. Kosova iin zm, Batih devletlerin eline birakilmigti. Finlandiya'mn eski Cumhurbagkam Ahtisaari, Kosova'da zm iin grevlendirilmigti. Ahtisaari'nin Kosova iin nerdigi plam rehberimiz gazeteci Birol Urcan pyle zetlemigti: bagim"Ahtisaari planmin nerisi, bagunstzhk'ti. garth sizhktan qu anlayilmahydi: Kosova uluslararasi camianin kontrol altmda olacak! Ama bagimsiz devlet stats alacak." Kosova ynetimi bagkam, eski Arnavut gerilla lideri Haqim Taci'nin yardancisi ve yakin arkadaqi Enver Hocay Prigtine'de Trk
'parth

216

BOL VE YUT

Mitrovitza Sarp blgesi

dpmam Iskender Beg heykelinnde bize

sr ediyordu.
"garth

"garth

bagunsizhk"tan

bagimsizhm tadint ikaran bir lke olacagiz. Uluslargzetimi altmda bagiosiz olacagiz. Bence, bu bir eligki degil. nemli olan, devlet kurumlarimizm, topraklarumdaha belirlihale gelmesi. Gelecekte gerek bazm ve suurlarimizm da gimsizhgunizakavuyacagiz..." Kosovah Arnavutlar, en byk destegi Amerika'dan ve Avrupa Birligi'nin ekirdek lkelerinden ahyorlardi. Sirbistan ve Rusya, Kosova'nm bagunsizhgmm uluslararasihukukun ihlali oldugunu sylyordu. Bosna ve Karadag, Yunanistan ve Kibris Rum Kesimi, spanya ve Romanya, "Kosova'mn bagimsizhgma haytr!" diyordu. Kosova'ya verilecek bagimsizhk, Grcistan'da Abhazlarm ve Osetlerin; ispanya'daKatalan ve Basklarm; Romanya'da Macarlarm; Bosna'da Sirplarm bagimsizligmaonay vermek anlami tapiyacakti.
arasi toplumun

KOSOVA AIK YARA!

217

Ahtisaari plamna gre bir oldubitti yapilmahydi. BM grevleri AB'ye devredilmeli, Kosova ynetimi Avrupa Birligi'ne gemeliydi. Kosovah Arnavutlar umutluydu... Birol, "Sirplar kabul etmeyecekler ama yapacaklan pek bir gey oldugunu sanmiyorum" diyordu. "Eger AB, bu ueriyi desteklerse ki destekliyor, Strplara pek bir ikar yol kalmiyor. Sirplar, bu nedenle birdenbire AB dgmani kesildiler. nceleride Amerika dqmamydilar." BM Kalkmma

rgt ve Azmhklar

Kosova'yi yneten aslmda Amerikan Bykeliligi'dir. Ardmdan AB kurumlan gelir. Bunlardan en nemlisi Birleymig MilletDaha nce Makedonya'da ler Kalkmma Orgt'dr (BMK). Birleymig Milletler Kalkmma rgt temsilcisi olarak grev yadipan Norveli Frode Mauring, bu kez karyima Kosova BMK rektr olarak 1kacaktt. Aynt ifadesiz yz, Kosova'nm bagunsizhgtni degerlendirirken pyle diyordu: "Kosova, Birleymig Milletler Gvenlik Konseyi'ne bagh. Rusya'nm ve S1rbistan'm bagimsizhgi kabul.etmedikleri ortada... Avrupa Birligi'nin ynetimi ele alma girigimi var. Bu kadar karigik bir siyasi ortamda, duruma bir zm bulunmaya ahytholarak nemli alanda ahqiyoruz. En nemlisi, be; Biz BM yor. azmhklarm alanlari. Mesela Sirplarm biraktigt alanlayerleyim azmligm ugraqiyoruz. ra Arnavutlar yerlegiyor. Bununla ingene sorunlari var." yerleyim Kck bir blgede, igleri daha da kariptiran bir ekibin bayindaydi. Azinhklarla ilgili Makedonya rnegini kopyaladiklarmian-

latlyordu: "Ilk strada Sirp azmhm problemlerivar. En byk nfusa sahip azinhk onlar. Makedonya'da uyguladigumz yol haritasmi uygulamaya ahyoruz. Yani yerel ynetimleri glendiriyoruz. Merkez ynetimden uzaklayttrma yolunu deniyoruz." Parampara edilmig bir lkenin zerk bir blgesinde blnmq bir halk. Acaba kimlerin eli bu kadar derinlere dalungti? Bu nefret, bu fke, hangi peytani planla figeldenmigti?

218

BOL VE YUT

Arnavullarm eski etecisi, yeni politikacist Enver Hocay, Kosova'daki Sirp azmhm kendilerine karyi kullamldigmi dgnyordu.

"Belgrad, azmhklar1Kosova'da Sirp hegemonyasi iin kullamyor" demigti. "Sevgili Neuem" Enver Hocay, Kosova Kurtulug Ordusu'nun eski lideri, pimdi Kosova blgesi bagkam Haqim Tai'nin yakm arkadagiydi. Hagim Tai'nin ilgin bir yks vardi: Prigtina niversitesi'nin ilk grenci baykamydi. Arnavut grencileri, Sirp lider Slobodan 1989'da Kosova'nm zerk staMilosevi aleyhine rgtlyordu... zere tsne son veren Yugoslav hkmetine kargi rgtlenmek yeraltma inmigti. 1993'te,. svire'ye kamty, siyasi iltica gruplarma katum19ti. UK, Kosova Kurtulug Ordusu'nda yer alm14ti. O zamanlar, Bati, UK'y1terrist rgt olarak tammhyordu. CIA kayitlarma gre de UK terrist bir rgtt. Bir yll sonUK'dan hareketi" olarak sz edecekti... ra, aym kay1tlar 1999'da UK, NATO'nun yanindayd1... Haqim Tai de! Henz 31 yaymdaydi. Eski Amerika DigigleriBakani Madeleine Albright'a "Sevgili Nenem" diyecek kadar yakmdi. Kosova'da melekler ve geytanlar yaratilmigti. Amerikan ordumelekti. Levent Koro aikhyordu: su "Kosova ile Amerika iligkisiok zel bir olgudur. Kosova'y1kurtaran Amerika'dir, Amerikan ordusu ve Amerikan ynetimidir." "Kosova'y1 bombalayan da Amerika'dir" diye ekliyorum. "Yugoslavya'nm tm zenginlikleri; sizin vergilerinizle yapilan o kprler, yollar, NATO uaklari tarafmdan bombalanmadi mi?" BM ahyam Levent Koro, Irak'taki ya da Afganistan'daki Amerikan yanblan gibi cevap veriyor. Hemen hemen aym cmlelerikuruyor: "Dogru ama Milosevi rejiminin yok olmasi gerekiyordu, onun durdurulmasi artti." "Yani Saddam gibi Milosevi de gitti..." diyorum. Bagmi ciddiyetle salhyor.
"direnig

KOSOVA AIK YARA!

219

Ha im Tai

"Amerika, o nedenle, Kosovahlarm gznde bir kurtarici!" diyor. Kerkkl Rizgar Ali ya da Erbil'de Kemal Kerkki'nin szlerini

hatirlatmtyor mu

syledikleri?

Manda ynetimi altmdaki lkelerde ibirliki ynetimin benzer szler sylemesinormaldi.

"Kosova'nin Bagimsizhgt Daha

Blnme lin!" ok

Bu olgu, KosovahSirplar iin geerli degildi... Onlar Kosova'mn 14. yzyilm ortalarma kadar Sirp mparatorlugu'nun merkezi oldugunu sylyorlardi. Sirplar iin I<osova, Sirp devletinin ilk dogdugu yerdil Mitrovitza'nm kuzeyinde, Sirp blgesinde, krsdeki konuymaci Helsinki Nihai Senedi'ni hatirlatiyordu... Sirbistan'm rak btnlg" Kosova'ylkapsiyordu. toplumu ikiyzllkle suluKosovah Strplar, uluslararasi saldirdiginda, uluslararaSirplara Arnavut yordu. 2004'te eteler
"top-

220

BOL VE YUT

si glerin neden sessiz kaldigmi ve NATO'nun isteksizce ve son anda mdahale Oyun iinde oyun var etme sebebinisoruyorlardi.

diyorlardi.
Krsnn nnde onlarca pankart: "Avrapa Birligi'ne Haytr!", "Bizi Blemeyeceksinizl", "Hangi Bagtmsizhk!", "Adalet

Istiyoruz!..."
Konugmacilar, "Kosova'nin siyasi yapismda sz sahibi olmak, btn bir Balkanlar'm siyasi yapismda'sz sahibi olmak demektir!" diyorlar... "Kosova, Bati'nm Dogu'ya ynelik tehdididir!" diyorlarlar. "Kosova'daki Amerikan ss zincirin en nemli halkalarmdan biridir!" diyorlar. "Bagimsizhk istemi, kalan paralari da paralara blmek iindir" diyorlar... Kosovali Trk siyaseti Fikrim Damka'ya sorayorum: "Sence neden Amerika Kosova'nm bagunsiz olmasmi bu kadar ok istiyor?" dengeleri Rusya'ya karpi dengevar, Avrupa'nm "ikarlari ler, en rahat bu blgeden kontrol edilebilir. Burada Amerika'nm nemli bir ss var." Birbirine karyi kiktrtilan halklar, NATO gcyle aralarina smirlar koymuytu... Tampon blge olugturulmug, Amerika Balkanlar'm ortasi Kosova'da gehir byklgnde bir askeri sse

kavugmuytu.
"Varhgim Amerikan Varhgma Armagan Olsun!"

edilmigti... Kosova'daki us, aslmda Kosovalmm kimliginin, dininin, yaam biiminin degipmesinde de etkiliolacakti. Once byk bir NATO ve Amerika sevgisi, Kosovah Arnavutlarmkalbine girdi. Barbue adh BM ahgam hamm, "Arnavutlar her yeyi Amerika'ya ve NATO'ya borlular!" diyecekti. Her yam Amerikan bayraklari, Noel Baba figrleriylessl bir barda, "Kosovahlar ordu Amerikahlar tarafmdan korunup kol-

Amerikan ordusu, Kosova'mn gneyinde 300 hektardan daha byk bir alana sessiz sedasiz yerlegmigti. Yava; yavag Kosova'nm say1da Arnavut bu ste istihdam gnlk hayatma da girmiyti. ok

KOSOVA AIK YARA!

221

landi" diyordu. Dikkat kesilmig,ne derece samimi oldugunu anlamaya ahyiyordum. "Bill Clinton, Albright olmasa NATO buraAslinda daha evvel de ya gelmeyecek ve biz zgr olamayacaktik! Amerika'ya ok yakmdik ama bu yakmhk 99'da zirveye 1kti." Bu ayk adim adim tm Itosova kltrn dngme ugratti... Prigtine'nin byk caddeleri New York'u aratmayan sslemeler ve Amerikan simgeleriyle kaphydi.
vari'nda

Giysiler kadar beyinler de Amerikalilaymiyti... Clinton Bulkargo pantolonlu, kabanmm sirtmda USA yazan, salart bol jlelive kpeli bir genci durdurup soruyorum: "Neden her yerde Amerikan bayragivar?" Otomatige baglanmiggibi cevaphyor: "Bizim en iyi dostumuz onlar! Bizim en zor zamammizda biettiler." yardun ze Arnavut kyllerinin giydigi beyaz kee baghkh Selman Bayazid, Prigtine yakmlarmdaki bir kyden gelmiti. O da bana Amerika'ya duydugu sevgiyi anlatmiyt1. Amerika dnyada bir numarayd1.

Byk caddeler buram buram Amerika kokuyordu. Butikler Hilary Clinton admi isim seiyordu. Prigtine'de ocuklarma Hilary ve Bill adi koyanlar vardi. Clinton Bulvari tabelasi iimi zaten acitm19t1...

Trk partisi ynetim kurulu yesi Fikrim Damka, Kosova'y1 adi degigtiriliyor. Eski adanlatirken, "Caddelerin, sokaklarm lar yerlerini Amerikan liderlerinin isimlerine biraktyor. Her yeri Amerikan bayraklan ve Amerika'ya duyulan aqki simgeleyen ssler sanyor..." diyordu! Ulusal Kahraman:
oyun sahneye

IskenderBeg

Kosova'da "Amerika'ya ayk ve Osmanh'ya nefret" adh bir konuluyordu. Yeni bir Arnavut kltr yaratihyordu. Prigtine'nin ortasma dikilen Iskender Beg heykeliArnavutlar iin Osmanh'ya bagkaldirmanm erdemini simgeliyordu. Kosova Demokratik Partisi'nin iki numarah ismi Enver Hocay'a soruyorum:

222

BL VE YUT

"skender Beg, Trklere dgmanhgiyla nl. Ve her yerde heykellerivar? Neden?" cevapliyor: "Bence o, Trklerin degil Osmanhlarm dggyle
mamydi. m1z." tek

Biliyorsunuz

Iskender Beg bizim

ulusal

kahramam-

Kosova 600 yil Trk tarihiyle kucak kucagaydi ama Kosova'da bir Trk adt bile ag1za almmazdi. Yeni Dzen'de kahramanlar Arnavut olmahydi! Prigtine'nin eyitli yerlerindeki freskler,heykeller,Arnavut tarihine atifta bulunmaktaydi. Kitabevlerinin vitrinlerinde Arnavut tarihini anlatan kitaplar vardi. Kisacasi Kosova, Arnavut olma-

hydil
Trk mezarhklari plge dngyor,
ri yavaa soluyordu.
camive

Osmanh

eserle-

Birleymig Milletter eliyle Trke sekiz yll iinde tedavlden kaldirilmig, Ingilizce resmi dil ilan edilmigti.... Sokaklarda Arnavutadan ok ingilizce geerliydi. yle bir etrafa baksaniz 10 dkkandan 8'i Ingilizce isimliydi. Sagruzda Hair Optica, solunuzda Beauty Parlour vardi. Tm byk kentliler Trke bildigi halde, bilmiyormuy gibi yaplyorlardi. zerlerinde baski ve propaganda makinesinin

hkimiyetivardi,..
Arnavut olmak geer akeydi. Ayrica din konusunda da Avrupa'ya yaklayilmasi telkin edilmekteydi... Mslmanhk demodeydi. Kosova'yi geri birakmigt1. Yavaqyavay Hiristiyanlaacaklardi. Ulusal Azize: Teresa Nene! Ulusal kahraman iskender Beg H1ristiyan'di. Bir diger ulusal kahraman da Rahibe Teresa'ydi. Prigtine'de nereye dnsek rahibe Teresa'yla gz gze geliyorduk. Tipki Arnavutluk'ta bagimiza geldigi gibi, Mslman bildibir lkede, Katolik propagandanm aglarimn en cra kpelegimiz re ulaytigmi gzlyorduk. Arnavut aydmlarla Rahibe Teresa zerine konuqurken, ona sahiplenilerini hayretle izliyorduk. Prigtineli aydinlara "'Nene

KOSOVA AIK YARA!

223

Rahibe Teresa

Teresa' heykelleri neden her yerde?" diye sordugumuzda

pu ceva-

bi

ahyorduk:
"nk

milli simgesi. lyilikmelegi. Tm dnolarak biliyor. Biz de ona sahip 1klyoruz." ya onu Arnavut "Ama o, Oskp Burbue'nin szn kesip itiraz ediyorum: dogumla ve asil adi Goncal" Birlegmig Milletler'de memur Virtt sze karigiyor:
o, Arnavutlarm

"Meseleyi dogru koyahm. Teresa Ana, skp dogumlu bir bile ArnaArnavut. Ama kkleri Prizren'e dayanlyor. Siirlerini dlne grlmy bir layik vuta yazacak kadar Arnavut. Bart; onunla tamyor..." insan. Dnya bizi "Neden sizce Katolik bir simge, Arnavutlara milli kahraman Nobel yapildi?" diye steliyorum. Virtt alayci bir sesle, "nk dl alan bir Mslman yoktu..." diyor. "Nobel dl neyi temsil ediyor?" diyorum. ok nemli oldugunu sylyor. Teresa Ana'nm onlari dnyaya tamttigim an-

latiyor.

224

BOL VE YUT

Bence bu dini semboln, yayam yksne kisaca deginmeliyiz... Arnavutlarm ulusal kahramani Rahibe Teresa, 1910'da Osmanh Imparatorlugu dagilirken skp'te dogrnugtu. Asil adi Gonca Boyacioglu. 17 yagmda Amerikan "Loretta Kardepler" misyoner teykilatt tarafindan desteldendi, okutuldu, egitildi. Once Irlanda'daKatolik egitimi aldi; sonra Hindistan, ngilizler tarafmdan parampara edilirken, orada kendini fakir fukaraya yardiinle, Kalkta'da Katolik ma adadi. 1948'de Vatikan'dan aldigi bir cemaat kurdu. Bugn bu cemaat, 123 lkede toplam 610 kuruma sahip. Cemaate mensup 4 binden fazla rahibe, dnya lkelerinde misyonerlik yaplyor. Rahibe Teresa, 1971'de Papa'dan barig dl aldl. 1979'da Nobe10dl'ne layik bulunacakti. Sonsuz yardunlarmm kaynag1 hi aiklanmadi. Olmnden alti yll sonra Vatikan tarafmdan azize ilan edilecekti... Enver Hocay'la, Rahibe Teresa ve Vatikan'dan sz etmigtik... Konuyu edebiyata baglam19ti... "Tartigmah bir konu var: Kosova Mslman bir blge. Buna ragmen, her yerde katedraller inga ediliyor, Rahibe Teresa heykelleri her yere dikiliyor... Sizce Kosova'da Hiristiyanhga kar uyanan bu byk sevginin nedeni ne?" diye soruyorum. Enver Hocay, bir diplomat gibi cevaphyor: "Bizim kimligimizin temelinde aslmda milliyetilik var. Ama milli kimligimizinbir yanin1 da din olugturayor tabii. Dini kimligimizi de Mslman farkmdave Hiristiyanlar oluyturuyor. Bizler kim oldugumuzun yiz. Siyasi amalar iin Mslman veya Hiristiyan olmamiza gerek yok." "Vatikan'la iligkileriniz nasil?" "Vatikan, bizim edebiyatimiza ok ilgi duyuyor. nkbizim edebiyatimiz ashnda Hiristiyan edebiyatidir. Bu anlamda bize destek veriyorlar." Vatikan, Kosova'da sadece edebiyatt desteklemekle kalmiyordu. Dikilen katedrallerden, Katolik kiliselerinkurulmasina kadar hibir destekten kammiyordu. Trk siyaseti Fikrim Damka, Kosova'da artan Katolik propagandayi anlatmigti:

KOSOVA AIK YARA!

225

"Burada misyonerlik her alanda devam ediyor. lylerin bu gelmesi 10 yll ncesinden hesaplanmigti. imdibyk bir Katolik basklyla karyi karyiyay1z.Katolik kurumlar Avrupa Birligi'nin ekirdeginde yer alan kurumlardir. Siyasi kurumlarnoktaya

dir."
Gazeteci Birol Urcan da ayni fikirdeydi... "Mesela hatirhyorsamz Cumhurbagkani Rugova, Papa'yla grgmgt. Kosova'nm, din olarak da Bati'ya yaklaymasi halinde, Bati'dan destek almabileceginden sz etmigtir. IbrahimRugova, Mslmanhgm zararlarive Hiristiyanligm faydalarmdan sz eden birok konuyma yapmigtir." lbrahim Rugova lmeden nce Mslmanliktan Katoliklige getigini de ilan etmigti. Farkh bir rzgr Kosova'yi etkisi altma alm19ti. "Yumuak geig" diyordu kresel gler buna... Bir halk yavay ve yumuak darbelerle pekillendiriliyordu...

lm Gster Sitmaya Razi Et!

Kosova, fzeler ve bombalardan nasibini almigti. Yugoslavya'nin dag1hqiylaekonomisi durma noktasma gelmigti. Ununu, gekerini hl Sirbistan'dan ahyordu... beg ylldir hizla devam ediyordu. Birlegmig zelleytirmeler Milletler Kalkmma beyrgt analisti Levent Koro aikhyordu: "O zellegen fabrikalar, aslmda teknolojisi ok eski fabrikalardt. retken degillerdi. zelleytirme planma gre satildilar." Peki acaba gimdi ahylr halde miydiler? Oralarda al14anbinlerce iinin durumu neydi? Bu gibi sorular cevapsiz kahyordu. Fabrikalar pul parasma satilmlyti. Bir zamanlar zeytinyagmilatan gmye kadar fabrikalarladonandan tekstil rnlerine, mig Kosova, artik sadece diaridan gelen rnlere sahipti. Altay Suroy, Kosova Adalet Bakam'nm Trk yardimcis1. Fakirlegen Kosova halkom gelecegi nasil degerlendirdigini soruyorum. "Kosova halen emperyalizmin ne olduguna fark edememig bir blge" diyor, "Kosovahlar kresellegmeyi, insanhk tarihinin en agday, en st seviyede rgtlenmesi oldugunu zannediyorlar".
BVY 15

226

BOL VE YUT
"ayda

"Hangi Kosovahdan bahsediyoruz?" diye soruyorum, 30 avroya yayamaya ahyanlar hi mi anlamtyor durumu? 65 bin kipi ipsiz,btn fabrikalar kapanmigve ayda 30 avroya ahyanlarm akIma bir yeylerin ters gittigi gelmiyor mu?". Altay Bey'i, daha nceki grmelerimize gre daha az fkeli, daha umutlu ve ynetime daha yakm buluyorum. "Kosova'da ekonomik durum halki zorluyor ama Kosova, bu zorluklan daha nceden de yaadi. Bir sava; geirdi, lmlerle yz yze geldi. Simdi o zamanki duruma gre daha rahat. Ayda 30-40 maagla avro yayamayi bir geligme olarak gryor." Yani birileri Kosovahya lm gsterip sitmaya razi ediyor! Yeni Yaanun Miman: Televizyon Kanallan
ve Reklam

Sirketleri

maagla yayamaya ahyan 2 milyon nfuseglencesi televizyondu. Yeni byk lu Kosova halkmm en yaam ekranm yol gstericiliginde ahqiyorlardi. biimine Birol Urcan, gazetecilikte saglayamadigi mali imknlari, reklamcihkta buldugunu anlatmigti. Kosova'nin en byk reklam irketlerinden birinde ahymaya baglamigti. Patronu ilgin bir adamdi. Adi Genc Meroko. Birol bizibir akyamst Amerikan Bykeliligi'nin de bulundugu lks mahallelere yakm, konforlu ve iyi dekore edilmig bir binada Meroko'yla bulugturdu. Meroko, deri koltuklar ve modern egyalarla donanmig ofisin-

kadar ldrmeyecek

de anlatiyordu:
"Bir iletigim girketi olarak, elektronik medyadan, televizyondan yararlaniyoruz. Kosova, Avrupa'da en ok televizyon izlenilen lkelerden biri," reklam Televizyonlan ynlendiren de uluslararasi girketleriydi. zel kanallar reklam gelirleriyle yaayabilirdi. Meroko, "Artik yabanci mgteriler Kosova'yla ilgileniyor ve daha nce rnler lkeye giri; yapabiliburada bulunmayan uluslararasi yor" diyordu. "Ne tr rnler mesela?" diye sornyorum.

KOSOVA AIK YARA!

227

Reklamci Meroko

"Makyaj malzemelerinden ampuana, hijyenik rnlere, alkoll-alkolsz ieceklere kadar hemen hemen birok rnn reldamim yapiyoruz" diye anlatiyor. "Avrupa'da ilk 100'e giren rnler Kosova'da da aym gekilde st siralarda yer ahyor." "lyi de reklammi yaptigmiz rnleri kimler alabiliyor? Burada ipsizlik had safhadal" diye ifade ediyorum pakmhgum. gc tabii ki dgk. Ancak, bildiginiz gibi kalikaliteli savay dneminde bile ahci bulmuqtu. nk mutlaka satihr. da pazarlanmig bir rn rn Ornegin, iyi bir ya Kosova'da yzde 60 oramada ipsizlik var ama 2 milyon kipiye 650 bin araba dgyor.Yani, Kosova gibi degigim srecindekiIkelerde, iyi yaama istegi AB lkelerine gre ok daha fazlal nk biz ok aci ektik. Simdi zgrz ve rnegin bir araba veya cep telefonu satm aldigimizda yaadtgumzt hissediyoruz!" Meroko'yu dinlemek, Kosova'nm baymagelenleri anlamak demekti. Gelinen noktada, yaamak tketmek demekti. Meroko, gece kulb veya cafelerde partiler verdiklerini anlatiyor, bu partilerin video ekimlerini gsteriyordu bana. ekimlerde
teli rnler

"Satm

alma

228

BL VE YUT

gen ve ultra modern giysili insanlar, zel bir meknda kpkler ugmca egleniyorlar ve zel bir viskinin Kosova pazarma girigini kutluyorlardi... Meroko'ya bu partilere kimlerin katildigini sordum. "grenciler,22-35 yaglarmda genler. Zaten Kosova'da yaq ortalamast 26. Sonu olarak, tamttigumz rnleri satm alabilen genler, uluslararasi girket ahqanlari, moda dnyasindan insanlar ve bankacdardan olugan bir grup..."
arasmda

"nceRock Geldi..."
Meroko, Kosova genliginin yzde 80'inin Batinormlarin1 benimsediginive Kosova'da yaygm olan terimle, olduklarmi sylyordu... Bu geligme yeni degildi. Meroko, Yugoslavya'da, Batt hayranhgmm tohumlarmm uzun ylllar nce atildigini hatirlatiyordu. yddan fazla sreden beri Bati kltrne yknyorduk. rnegin, Priptina'daki rock kltr hepimizin genligine dam1980'lerde Kosova'da yamlmlyorsam tam 110 taga vurmuqtur. rock vardi..." grubu ne Sosyalist Yugoslavya'da, odalarda Rock yddizlarmm, Harley Davidson motorlann afigleri asdi bir genlik yetigmig, bu genler bugnn Kosova'smda reklamci, igadami, politikact olmuglardi. Genc Meroko genliginin ryalarim gerekleytiriyor, alkoll ieceklerin sponsorluganda Bati'mn nl rock yildizlarmi Pristine'ye
"proamerikan"
"30

misafir ediyordu.

Bugnn genleri kendi idollerine kopuyorlardi.Meroko'nun

reklam girketinden iktigmuzda gece ilerlemiyti. Sokaklardan ighklar ykseliyordu. Karanhm iinde stadyum pinl piril parhyordu. Her iki saatte bir elektrik kesintisiyleyayayan Kosovah genler, nl Amerikah rapi Fifty Cent'in konseri iin, jeneratrlerle aydiniatilmig stadyuma akiyorlardt. Gecenin dondurucu ayazi on-

lari durdurmamigti. Bir nefes rock alacaklar. Daha da Batihlaacaklardi... Konsere gelenlerin parka biraktiklari arabalarin n camlarmda ABD bay-

KOSOVA AIK YARA!

229

raklari asihydt. Otele giderken sokaklarda, evlerin balkonlarmda bir bagka lkeye duyulan aykm (!)tezahrleriyle bir kez daha karquayacaktim. Eksi 10 derece soguktan otele adim atmca nefes alabiliyoruz. Resepsiyondan anahtarum ahrken bankonun zerindeki koca Amerikan bayragina baktyorum. Kosova'da uyum zorlugu yagiyorum... Otel odasmda televizyonu aiyorum. Propaganda makinesi ahyiyor. Bunahyorum... Birlegmig Milletler analisti Levent Koro, Kosova'da gen nfusa ait istatistikleri veriyor... "Bizim kurumumuzun yaptigt bir aragtirma var. Kosova'da genlerin yzde 50'si yurtdigma ikmak istiyor!" Sami Fraseri Lisesi'nin Trk
grencileri

grencileri

Ertesi gn nl Sami Fraseri Lisesi'nde Trk gretmenleri ve ziyaret edecektim. Her geyin birbiri iine girdigi bir dnemde, Kosova'da bir Arnavut lisesindeTrk grenci olmak ne demekti, onlarla soracaktun. Civd civil bir sinif. Kocaman gen gzler soru igaretleri dolu. Onlara Trk halkmm selamlarmi ve sevgilerini iletiyorum. "Sokaga iktigimda beni gagirtan yeyler var" diyor11m, cisi her yer Amerikan bayraklariyla donattlmiq. Bunu nasil karyi"birin-

hyorsunuz?"
"Normal kareilamtyorum" diyor en nde oturan ocuk, rada Amerika'nm igi yok!" Yanmdaki, "Amerikalilar Kosova'ya el koymaya aligiyor. Arnavutlar da onlara yardim ediyorl" diyor. "Arnavutlar dediniz. Byle keskin bir ayrim mi var? Bunlar Arnavut, biz Trk diye?" Sorumun ardindan smifta bir ugultu kopuyor. Kk bir kiz, Trksnz' diyerek bizi aga"Burada ayrimcuik var!" diyor, siz Trkiye'ye gidin' diyorlar!". 'Kosova bizim, g1hyorlar! "Trkiye'ye gidin" diyorlardi. Bir zamanlar 5 milyon Trk'n Kalanlar, kimyaadigi Balkanlar'da acaba pimdika kiqikalmigti? nasd koruyacakti? liklerini
"'siz

"bu-

230

BOL VE YUT

Annesi Arnavut, babast Trk gazeteci Birol Urcan, yeniden yeTrklere ynelik nyargilar olugturuldugunu sylemigti. "Bir Arnavutlagtirma sreci yaamyor. Bu, tarih kitaplarmdaki degigimle bagladi. Liselerde okutulan tarih kitaplarinda Osmanh imparatorluguen kt dgman olarak gsterilir. IskenderBeg hikyesini biliyorsunuz. Beginci smifta, altmci smifta ocuklara IskenderBeg'in Trklere direnigi okuthluyor. Genler Trkleri dgman belliyor." Trk smifmda mikrofon uzattigim her grenci, niversiteyi Trkiye'de okumak istedigini dile getiriyor. "Burada azmhk oldugumuz iin, buradaki Trkoloji blmlerinden bayka seenegimiz yok. niversiteleregirmek ok zor. O yzden buradakigrencilerin ogu Trkiye'de okumak istiyor." Nevzat Hdaverdi Hoca'ya dnyorum. O, bir zamanlar tm Kosova'yi aydmlatan Tan gazetesinin de yazariydi. Artik ne Trke gazete, ne tm gn yaym yapan Trke radyo programlar1, ne resmi dil olarak Trke vardi... "Nasil gryorsunuz gelecegi?" diye soruyorum. "Bizim gelecegimiz Kosova iindedir" diyor, Kosova iindeki kuruca unsurlardan biriyiz. Ezelden beri Kosova'da yayayan halklardanbiriyiz. Diyardan gelen bir topluluk degiliz". Konugmak istemiyor. ylebir baskt mekanizmasi var ki herkes bir geylerden korkuyor...

killendirme operasyonunda

"biz

Trk'n Ad1Yok!
Tm eski eserler Osmanh'ya aitti. Eski ve daha neler neler. Prigtine, Prizren ve Kosova'nm birok yerinde bagkahibir millete ait en ufak bir eser grlmezdi. Ama artik Trklerin adi silikleymigti... Birleoiq Milletler Kalkinma rgt'nn direktr Norveli Frode Mauring'e soruyorum: "Trkiye'de bir kitap vardi, Kadmm Adz Yokdiye. Burada da 600 yildir yayayan Trklerin adi yok! Once dilleri yasaklandt ve gerisi geldi. Bu Trk kargithgineden?"
saat kulesi, minareler

Sokaklar tamkti...

KOSOVA AIK YARA:

231

Sorayu fazla sert buldugu yznden anlayillyor. "Buna Trk kargithgi dememek lazim!" diyerek beni uyariyor. Azmhk olarak Trklerin haklarindan sz edildigini hi duymadun. Sreklihaklari gasp ediliyor..." "Haylr" diyor, haklari da tartihyor! Biz tm azmaba gsteriyoruz. Bence sadece biraz ihmal sz konuliklar iin
"onlarni

su..."

Bir asir nce Kosova'nm asil milleti Trklerdi... 1999'da, Birlegmig Milletler Kosova Misyonu'nca, dillerinden bile edildiler. Bugn daha zorlu bir sreten geiyorlar. Kosova'daki BM Misyonu, Trklerin taleplerinikaale almak iin, nce nfus kay1tlanm ispatlama qarti getirdi. Adalet Bakam'nm yardimcis1Altay Suroy'a soruyorum. Ne yazik ki Frode'ninkinden farksiz bir yanitla karplapyorum. "Trklerin ne dilikaldi, ne kltr. Ynetim digarinm da destegiyle Trkleri yok saylyor!" dedigimde, "Trkler burada nemsadece yzde li bir unsur degil ki!" karpligim vermigti,
"nfusun

biridir Trkler!"
Altay Bey'in, Kosova Adalet Bakam'nm yarduncist nuptagunu dgnyorum...
olarak

ko-

Fikrim Damka, Kosova'da 25 ylldir nfus sayrm yapilrnadigtTrk nfusun yzde bir oldugu tezini cevapliyor: hatirlatarak m "Ne hikmetse Trklerin nfusu 1981'den bu yana hep aym gsteriliyor. Burada Kosova'da Trklerin nfusu 60-70 bin civarindadir. Trke konuyanlarin sayisiise 250 binin zerindedir..." diyor. Mitrovitza'nin Sirp blgesinde, Kosovah Sirp politikaci Oliver konuqurken bana haritay1gstermiyti... Ivanovic'le "Trke, Ikinci Dnya Savagi'ndan beri Kosova'nm resmi di-

liydi" demigti. Oliver de 1981'den beri dogru drst bir nfus sayam yapilmadigun sylemig, nfus haritalarmda Trk nfusun igaretlenmedigine dikkat ekmigti. "nk, buraya yerleymig uluslararasi toplum, Trkleri hesaba katmak istemiyor. O nedenle Trkenin resmiyetini

bile kaldirdilar" demiyti.

232

BOL VE YUT

"Kosova Kk Lokma!" Dnyamn eyitli blgelerinde gzde halklar yaratilmigti. Birileri tarihin derinliklerine itiliyor, birileri yanday seiliyordu... Kosovah Arnavutlar bagansizhk" iin Amerikan rzgrmi arkalarma almiglardi. Kosovali Sirplar ise, Rusya ve Sirbistan'a umut baglamiglardi. Mitrovitza'daki mitingde "Russia Help!" (Rusya bize yardim et!) pankartlari gze arplyordu. Sirbistan'm Kosova'dan sorumlu bakam Slobodan Samardzi, Bosna'daki Sirplarm ve Romanya'daki yaptig1 a1klamada Macarlarm durumana dikkat ekiyorda: "Kosova'nm bagimsizhgi, eski Yugoslavya'nm dagilmasinin son ayamasi degil, Balkanlar'da yeni paralanmalarm ilk agama"parth

si olur."

Mitrovitza'da miting tm hizlyla devam ediyordu. Profesr Miladin Kosti krsde, Kosova'nm devlerin satran tahtasi oldu-

gunuhaykiriyordu...

Priine sokaklan

KOSOVA AIK YARA!

233

"Pazarhk belli!"diyordu, "Kosova'nm bagimsizhgmakargi,AB

yeligil Biz Avrupa Birligi'ne girmek istemiyoruz. Bir yere gireceksek, Strbistan'la birlegiriz. Orasibizim anayurdumuz. Sirbistan bizden vazgemeyecek! Biz de ondan! Mitrovitza'da Kosovah Sirplar olarak, bir kez daha uluslararasi hukukun ihlal edilmesini kimyoruz! Dnyanm hibir yerinde grlmemigtir ki, bir etnik azmhm iki devleti olsun! Herkes iyi bilsin, Arnavutlar, Kosovah Sirplardan aldiklari servetin zerinde oturuyorlar!". Kizgm, endigeli, yorgun yzl, smirlar arasmda kalmigbir insan toplulugunun iinden geiyorum. "Kosova is not on sale!" (Kosova satihk degil!) yazih pankartlar tagiyorlar.

Oliver, Arnavutlar diyordu, ederlerse ilan biz de aymne yapacak grecegiz. Eger bagunsizhk suu yapariz. Bag1msizhk ilan edilirse, BM kararlari ihlal edilmig olur. Yasalarl ignemig olarlar. Aslmda Amerika desteklemezse, Arnavutlar hibir geyyapamaz. Kosova, Rus-Amerikan oyununda sadece kk bir lokma..." Rus-Amerikan oyanunda kk bir lokmal Ama tm Balkanlar'm kalbi orada! Washington ile Moskova arasmda duruyor... Amerika, "Gerekirse Birleymig Milletler Gvenlik Konseyi'nin onayi olmadan Kosova'mn bagimsizhgi'm tamyacagim" diyor. Bir serbest blgeyi Avrupa'nm ortasma yerlegtiriyor. Avrasya'ya kargi slerinden birini Kosova'ya konuglandmyor. Rusya, "ki kirmizi izgim var" diyor, "Amerika'nm fze savunma sistemlerinin yayilmasive Kosova'nin bagunsizhgun, varhgina en byk tehdit olarak alg11adigim" sylyor. Dnya devleri, Balkanlar'da satran oynarken, dertli Balkan halklari, tnelin ucundaki lylgi bekliyor!
'garth

"imdibeklemedeyiz!"

"bakacagiz,

SULAN'A

LARFUR OYUNU!

Mart2008 Yolcuhigu Babam kk bir ocukken Sudan'i anlatirdi bana. Afrika'nm gzel insanlarmm orada yaadigim sylerdi. Sudanh dostlarmen dan sz ederdi... Ve iqte yillar sonra Osmanh'nm isim babahgt yaptigt Hortum gehrinde, babarun amlarmi yad ediyorum. Kent, Nil Nehri'nin kivrimlari hortuma benzediginden bu ismi alungti. telaffuzuyla Hartum diTrkler bilekente, ingilizlerin Simdilerde olarak kalmig! Sudanh iin hep Hartum Hortum yor ama Afrika'nin yzlm en byk lkesi Sudan. stelik petrol ve
uranyum
zengmL

LIBYA
.

MISIR

NIJER AD Hartum
ERTRE

SUUDI ARABSTAN

B.A.E

SUD
ORTA AFRiKA

cisuTi

ETlyDPYA

OMAL

KONGO

KENYA

SUDAN'A DARFUR.OYUNU!

235

yakm iligkisi Amerika'nm hi hoquna gitmiyor. stelik in,Sudan halki tarafindan sevgiyle selamlan1yor... Kiyamet de oradan kopuyor!
olan in'le

Sudan, Afrika boynuzunun en iytahkabartan toraklarma sahip. Son zamanlarda Bati blgesi Darfur'daki isyanlarla admi duyuruyor. Yillar sren, Gney Sudan'daki ayaklanmalan pimdi Darfur krizi izliyor. in'le dost Sudan'm baqi dertten kurtulmuyor! Nihayet Darfur'dayun. Buraya gelmek iin byk aba harcaungtim. Trkiye'de haftalarca ahnmasi gereken izinlerle ugragmty, bapkent Hortum'da uzur bir bekleyi; yagamigtim. Kameraman arkadaqun Ismail'leher gn lileriEnformasyon Bakanhgi izin birimine gidip eli bo; dnmgtk. Sonunda haber geldi. Izin ikmigti. Darfur'a gidebilecektik. Bir insan selinin iinde havaalanma girdik. Yoksullugun agir ykn tagiyanlar arasmda saten elbiseli pik bavullu aileler de dikkat ekiyor. birinde Nyala'ya dogBelirsiz saatlerde havalanan uaklardan uzaklikta. saati yan koltuktaiki iki Nyala O saat uuyoruz. ru ki Muhammed'le oynayarak ve kara kitamn bereketli topraklarim seyrederek geirdik. Altimizda Nil, bir hortum gibi kivriliyordu. Nyala'ya geldigimizde K1zilayekibi tarafmdan kargilanacaktik. Ve hemen ardmdan da gzaltma almacaktik. Elimizde bir kamera vardi ve bu topraklara kamerayla gelenler genellikle iyi peyler yapmiyorlardt.

Akgamst hava limanmdaki polis karakolunun kizgm beton elemanlarinin kaba duvarma oturmuy 15-16 yagmdaki "Kasetleri ver!" Bozuk bir Ingilizceyle komutlarmt dinliyordum. elindeki silahm arkami dipigini yednnce diye bagiran ocuga diye bagirm14ti. (baki) re arpmig ve Kizilay'da ahyan gen Sudanh doktor Megayir'in Darfur Sagolan babasi havaalanma gelmeseydi geceyi orada geiBakam hk rebilirdik. Geldive biz nihayet birka saat sonra, birka kasetimizi rehin vererek, serbest birakildik.
"gvenlik"
"look!"

236

BOL VE YUT

Kk Muhammed

Kizilay Melekleri Kizilay sorumlusu

man ve

Orkun, Saghk Bakanhgi grevlileri Sley-

bir gece yapadik. Onlar Darfur'u anlatti. Biz Afrika'nm byl gecelerinden birinde Kizilay binasmi evreleyen uzak igiklari saydik. Ertesi sabah Kizilay'm ocuk doktoru Megayir Abdurrahman'la, n ad'ave diger komqu lkelere uzanmig Kizilay hastanesinde solugu alacaktik.
Gnde 400 hastayi muayene eden, bedava ila dagitan maddi ve manevi yardimlarla blge halkmm byk sevgisini kazanan doktorlarimizla, hempirelerimiz,ebelerimiz, saghk grevlilerimizle gurur duyacaktik. Konugtugumuz bir kadm, "Kizilaya zel bir sevgimiz var" diyordu, geldikleri gnden beri, bizlere bedava saghk hizmeti verdiler, ilaciyla, ameliyatiyla her trl saghk hizmetini bedava sundular. Doktorlariyla, cerrahlariyla, saghk grevlileri, ebelerigle buradalar. Yemek dagittilar, giysi verdiler, bagiglaryaptilar".
"buraya

diger birbirinden cevval ekiple unutulmaz

SUDAN'A DARFUR-OYUNU!

237

Kadinin oglu 7-8 yaplarmdaydi. Megayir'in adirmda muayene masasma yatm14tt. Ince bedenini saran beyaz dizlerine kadar inen gmlegi toz iindeydi. Megayir onu muayene ederken, kadife siyahi kolunu okgadim. Kocaman simsiyah gzlerini bana evirdi ve glmsemeye ahyt1.Adi Celil'di. digmda abartisiz 40-50 hasta ocuk vardi. 2-3 yaylaadirm rmda biri, adirm nndeki banklarda yer kalmadigl iin yere melmig annesinin kolunun altmdaki glgeye sigmmigt1. O kadar gzellerdi ki... Henz Kizilay'in tellerle evrili bahesinden ieri girememig olanlar, yol ile bahe telleri arasmdaki alanda yere melmijlerdi. Gnegin altinda ikolata rengi tenlerinisaran hardal sarist, bej, pembe ve turuncu renk cmbg iinde beklemedeydiler. Bazilari yere serdikleri bir yaygmm zerinde ocuklarma, daridan yapilmig bir bulama yediriyorlardi. Darfurlu Meayir, Bati'nin profesyonel sivil toplum rgtlerinden sonra Kizilay'in sicak kucagmm paha biilmez degerde oldugunu anlatlyordu.

Kazday adm n

238

BL VE YUT

"Baytan berien byk sorun gidaydi, konuttu, saghkti, egitimdi. Yamt temel ihtiyalardi. Hkmet ve sivil toplum rgtleri bugn bile, sadece kamplarda yaayanlarin, temel ihtiyalarinin yzde yetmigini saglayabiliyorlar. Darfur'u Kurtarmak?! Sudan'm batismda Darfur'da, bu bekeketli topraklarda bir isyan patlarug ve iftiler ile gebeler birbirine girmigti. zerine kurakhk gelmig, i atigma alevlenmigti. Blgeye bir anda silahlar da girmigtil Afrika'da oynanan eski oyundu bu. I kargaayabilinmez eller mdahale ederlerdi, kabileler arasmda ikan atigma byrd. Kontrol edilemez hale gelince Batih devletler, arabulucu olarak devreye girerler, kaosu kahci kilarlardi. Kongo da, Ruanda da, Somali de hep aym kaderi paylagrnytl. Darfur'da da aym senaryo sahneye konuyordu. grenci temsilcisi Abdullah, arabulucuHortum niversitesi luga soyunanlarm gerek amalarmi sorguluyordu: "Avrupa ve Amerika, Darfur halkinin iinde bulundugu duDarfur sorunu bizim i sorunurum iin Sudan'1 suluyorlar. muzdur. Sudanhlan ilgilendiren ve Sudanhlarm zecegi bir sorun. Bati, buraya elindeki tm gcyle mdahale ediyor... nk Sudan'da altm ve petrol var. Onlarm derdi halk degil, Sudan'm dogal kaynaklari! Sudan'da kontrol ele geirmek iin bir bahane anyorlar aslinda."

"Pekiya BirleymigMilletler?" diye soruyorum, "Onlarm da Sudan'a hibir faydast yok. Birleprnig Milletler, sadece Amerika'nm kararlarini uygular. Amerika'ya sorarlar, 'Sudan'da bu programi mi, brn m uygulayahm!' diye. Ona yaparlar. Onlar Amerika'ya geregini baghdirlar." gre teSudanh iin, igin zeti buydu. nceBati dnyasmdan "Darfur'u kurtarahm!" (Save Darfur) nidalan yayilmigti. Afrika'nin her yeri ve Filistin, Irak, Afganistan kan glne dnmqken, Bati birden, "Darfur'u kurtarahm!" diye ortaya ikacakti. Bylece Darfur, tm diger sorunlu blgeleriglgede birakacakti.

SUDAN'A DARFUR OYUNUl

239

Hartum

niverstesi

lyinash,

uluslararast

apta yrtlen Darfur reklam karripan-

. olurdu. 2007'de Amerika'nm ne kadar devlet adamt, Hollywood'un ne Halk pagkmdt, kadar aktr varsa, bu blgeden sz ediyordu... oluyordu. yabanc1 grnce elektrige tutulmuy gibi Megayir, halkm, Batih yetkililerin, ya da soyu tkenmekte
rahatsizhk onlara

yasma harcanan meblag Darfur'a harcansa, Darfur gnenmig

bir tr tarihi kalinti

olan bir hayvan gibi daydugunu anlatiyordu.

bakmasmdan byk

"Halk buraya gelen yabancilari kolaykabullenmiyor. Bu konuda ikiye ayrihyorlar. Kimisi, onlar sayesinde sorunlarm zlecegini dgnyor. Byk ogunluk ise yabancilarin bagka sorunlar yaratacagma inamyor." Barig Gc:1pgal Gcl
temsilcisi

Nitekim Sudan hkmeti, 2006 y11mda Birleymig Milletler JanPronk'un gn iinde lkeyi terk etmesini istemig-

240

BL VE YUT

ti. Sudan hkmeti, BirlegmigMilletler'e bagh rgtlerin faallyetlerinin, Sudan iin tehdit" olugturdugunu ifade etmigti. Bu kararin akabinde Darfur'a acil mdahale kampanyasi bayladi. Sudan'm Bati blgesiDarfur, yabanci barig gcne kapilarmi amahydi! Sudan hkmeti bu kampanyaya bir y1ldayandi ama sonunda pes etmek zorunda kaldi. Darfur'da on binlerce yabanci
"askeri

asker arabuluca

rol oynayacakti!

Hortum Bykelimiz Fatih Ceylan aiklamigti: "Kaynaklar1 bu kadar zengin bir lkenin kendi bayma birakiIacagmi var saymak pek dogru olmaz. Bu kaynaklardan, bu hammaddelerden yararlanmak isteyen ve Afrika'daki nfusunu arttirmaya ahyan glerin buradaki geligmelerle elbette dogrudan ilgisi var. Byle bir blgeyesadece insani amalarla gelindigini iddia etmek herhalde fazla iyimserlik olur." Peki Darfur, bu noktaya nasil gelmigti? Nasil bir anda yabanci askerlerin, sivil toplum rgtlerinin kalesi oluvermigti? Amerika'nm insan haklan iin savagtigi bir simge haline nasil gelmigti?

Sudan Cumhurbagkani damyrnam Dr. Gazi Atabari, Darfur

krizinin altinda yatan sebeplerden sz ediyordu:

"Bildiginiz gibi Sovyetler Birligi'nin kgnn ardmdan, Amerika, kendini sperg ilan etti. Dnyadaki her lkeyi kenaisindan degerlendiriyor Amerika. Her lkenin di menfaatlari Amerikan menfaatlarina hizmet etmesini bekliyor. Bu trl bir dnya dzeninde bagansiz fikirlerini ifade edenlere; bagimsiz politikalarun, stratejilerini uygulayanlara yer yok. Sudan da bu bagimsizlkelerden biri. Kendi kaderine, kendi ulusal ve tarihi mirasma gvenen bir lke. Tipki onlar gibi, biz de bu dnyada bir yer istiyoruz. Onlar buna kabul etmek istemiyorlar..." Cumhurbaykam mer el Beyir'in damymam Gazi Atabari, Nil'in kiyismda yer alan Omdurman'daki hkmet binasmm penceresinden Trk yapam kpry ve tm bereketiyle akan Nil'i gsteriyordu. Afrika boynuzu diye bilinen blgenin stratejik nemini vurguluyordu:

"Afrika boynuzu nerede yer ahyor, iyice bir bakm. Kizildeniz'in tam kargismday1z. Kizildeniz, Avrupa'ya ve Ortadogu'ya ailan su

SUDAN'A DARFUR OYUNU!

241

yoludur. Oradaki limanlar hayati nemdedir. Afrika boynuzu, blgenin petrol alanlarma; Misir'a, Filistin'e, rdn'eyakm oldugukadar, Avrupa'ya da yakmdir. Bu ylizden buraya el koyma gayretleri var..."

Bu gayretlerin igareti, nce basmda kendini gstermigti: basmi, Darfur'da etnik temelde bir kiyam oldugunu dnyaya duyurmuytu. New YorkTimes, Nicholas Kristofimzah haberde "Darfur'da Araplar, Afrikah Mslman kabileleri kesiyor, onlara tecavz ediyor, soykirim suu iyliyor" baghgmi kullanmigti. Darfur'a 26 bin BM askeri gnderilme karari, bu grltlerin ardmdan almdi. Sudan nce direndi... Ama 9 bin civarmda BM askeri, blgeye girebildi. Sudan 2008'in ilk aylarmda baskilar kargismda ylldi. Bir part ne srerek, yabanci askerlere kapilarin1 ati. Afrika Birligi barig gc askerleriile BirleymigMilletler askeri gc karma birlik oluyturacakti. Yabanci askeri g, Sudan'da bir yil grev yapacakti. Birleymig Milletler nce mutabik kaldi. Ama sonra BM'de grevli General Martin Luther taraflar esnek olmaz Agwai"arpigan ve mzakereye yanagmazsa daha on y11larcaburada kalmamiz gerekir!" diyecekti.
Amerikan

Yine Petrol, Yine

Iqbirlikiler!

Darfur, Sudan'm zayif karn1ydi. Bir yandan ynetim hatalari, dig yardimlarla palazlanan muhalefet, kurakhm getirdigi kithk; bir yandan petrol peqindeki glerin satran oyunu, blgeyi arap sama evirmigti. Sudan'm Battkomqusuad'da isavag vardi. Zaire atigmalarla yanmaktaydi. Amerika ile Israil'inyogun destegiyle, Kizildeniz'in kiyismdabagunsizhgun ilan eden Eritre'den Sudan'dakimuhaliflere para ve silah yardmn geliyordu. Darfur'da isyanci gler, dig yardunlarla gnenmig, minnettarhklarini gstermek iin Israil'e temsilcilik amiglardil Insaniyardimrgt temsilcisiMike McDonough Darfur'daki "Darfur'da byk isyanci isyanc1 gruplari siniflandiriyordu. vardt. iki byk grup kaldi. Bu gruplardan bazilari, Simdi grup
BVY 16

242
2006'da

BOL VE YUT

hkmetle barig masasma oturdu. Israil'debro aanlar, da kendi ilerinbu bariganlagmasma imza atmayanlar. isyancilar de blnm durumda. Bazilarmm hkmetle diyalogu var. Bir grup hl savagiyor." Michael McDonough, Sudan'da yabanci insani yardim kurulugu OCHA'nm bagkam. 50'li yaylarim sren bir irlandah.Son yllmi Sudan'da geirmig. Blgede Bati karpitlartile Batt yandalaBatiise, Sudanlikmetini dgman cephe ilan etmigti. leride kendine yakm gruplar yaratiyor, bazen bunlan da birbirine dgryordu. Cumhurbapkam dampmani Dr. Gazi Salahaddin Atabari, stnde bembeyaz uzun elbisesi ve baginda zel kivrimh sarigi, hkmet binasindaki makammda durumu degerlendiriyordu: "Amerika'mn amacma ulaymak iin her yntemi denediaik. gruplari, Islami laikleri, milliyetileri, herkesi kullamyorgi rnegini dgnn. Orada ne yaptilar? Sovyetler, Afganistan lar. etmigti. glerine kargiverilen bir mcadele Afganistan'iiggal qgal vardi. Amerika bundan faydalandi. Mcadeleyi kendi ikarlari ynnde kullandi. Benzer bir durum, burada da yayandt. Siyasi hareketler, lke savunmasmi zaylflatti. Sudan'da ortak bilinci olugturrnakta zorlamyoruz. Milli bilin, bize kimlerle mttefik olmamiz gerektigini sylyor. Karymuza dost gibi ikan mttefiklerin gerek amalarmiiaret ediyor. Suanda bazi gruplar Amerikan irinin savaymi anlatiyor.

karlarina alet olmaktadir!"

Gazi Atabari, isyanct gruplarm iligki agindan sz ediyordu: "Bir isyanci grup, gidip israil'e bro kurdu. Kendi adamlari arasmda bile, buna isyan edenler var. Ama tm bu srete bir gey iyice belirginlepti: Darfur'la ilgili baskmm, kumpaslarm ardmda Israilve Amerika vardi... Darfur olayi olabildigince bytld... Darfur bir maskeydi. Filistin'deki cinayetleri, Irak'taki katliami, Lbnan'daki saldir11art perdelemek iin kullanildi..." Kabile Bazmda Nifak! Byk bir dogal servetin zerinde yoksul yaayan bir halk. asir sren, Kuzey-Gney Savayfnm ardmdan pimdi de eyrek

SUDAN'A

DARFUR OYUNU!

243

Gazi Atabari

dogu-bati atigmasi... Baykent Hortum, lkenin her yanmdan aldigi gle kalabahklaylyor... Magdoleen Siddik, pembe baqrtsnn ucuyevirmenimiz oynayarak, gzel gzlerini aip egiliyor, "Bir ulus devleti dala bir btnz. Aramizda ha paralamaya alipiyorlar!" diyor, bir uyum var. Ayrilmaz bir biimde birbirimize kariymigiz... Evlilikler yapmigiz. Ama i ve dig mdahalelerle karyikarpiyay1z. Kabile. barmda, nifak yaratma girigimleri var. Bunlar atigmaya dngebiliyor... Yine de inaniyorum ki Sudan halki bir btndr
"biz

ve yle

de kalacaktir!"

"Peki Darfur'da neler oluyor?" diye soruyorum. "Darfur'da tamamen siyasi bir oyun oynamyor. Sudan halki birbirine nefret beslemez.Bir kabile bagka bir kabileden nefret etmez. Siyasi ikarlari olanlar, onlart kamplara blyor!" iinde dolanarak konuquyorduk. arymm Saghk Dnya rgt'ne(WHO) ait bir jip yanimizdan geerken, Magdoleen, beni drtyor, bunlar!" dercesine yzn
"lyte

ekyitiyor...

244

BOL VE YUT

Rehberim Magdoleen

Hortum'da bir gleden sonra... Her sokakta, Dnya Saghk rgt'nn, BM'nin ya da bir bagka insani yardim heyetinin izleri... Sudan, glge faaliyetlerin memleketi...
Atabari aikhyor:

"Sudan'a doluptular. Darfurlular onlann umurunda mil Onlar iin ne Afrikaltlarin, ne Asyahlarin, ne Araplarm nemivar! Onlar sadece kendilerinden yanalar! Dnyayi ynetme firsatim ele geirdiler ve buna sonuna kadar kullanlyorlar. Sudan, Bati iin kolay bir hedef. Sudan'a saldirmak kolay. Afrika'da bir lke... yaparlar, asla da yargilanmazlar! gimdi bizi kullanaistediklerini eli kuvvetli." rak in'ede saldiriyorlar. Ama in'in Siyasiler, Darfur meselesinin bu boyutlara gelmesinin altmda, Amerika'nm in korkusu oldugundan sz ediyor. Hortum niversitesigrencitemsilcisi Abdullah, "Darfur bahane. Hedefte ile Sudan'm iligkisi ok sicak. Ve umanz hep in var!" diyor. "in byle devam eder. nkinliler, Sudan'da siyasi bir ama iin bulunmuyorlar..."

SUDAN'A

DARFUR-OYUNU!

245

"Yani, in'inSudan'da sadece ekonomik hedefleri var, siyasi amalari yok mu, diyorsun?" petrolmz ikarmada, sana"Evet. Bize de bu lazun. in'le, yimizi geliptirmede, kltrel baglamda ipbirligi yaplyoruz. Ve bu iligkiden memnunuz." ABD'nin Hortum Eliligi
sanlar...

n Sudan'm Baykent niversitesi'nde birbirinden iydtih gen in-

Bana kresel oyunlart anlatiyorlar... yainile Amerika arasmda kalan Sudan'da rzgrlar in'den na. Doktor Usame Reis in ile Sudan'm egit erevede iligkiler kurabildiginive bunun degerini aikliyor: "Sudan, Afrika ve Arap dnyasi iin, in'eailan en nemli limandir. indevletiyle baymdan beri iyi iligkilerimiz vardir. in, Sudan'da petrol aramak iin ok adil bir anlagma yapmigtir..." Afrika'ya yaklagimim kiyashyordu: Amerika ile in'in iligkilerimizde, her iki taraf da durumdan krh iki"inlilerle yor. Amerikahlarm yaklayimiysa ok farkh. Onlar sadece kendi 1karlari peqinde..." Amerika'nm yaklaguni farkhydi! Sudan'daki durumu sormak iin Hortum Amerikan Bykeliligi'nden, Hortum'daki bykeliligimiz kanahyla, TRT olarak randeva istemigtik. Kabul edildigine dair bilgive randeva saati byakelilik sekreteri tarafmdan bildirildi. Iki saat sonra eliligi saran parmakhklarm nne geldigimizdegvenlik grevlileri, demir parmakhklarm ardmda beklememizi emretmigti! Az sonra kolsuz siyah elbisesiyle bir hamm, iptal edildigini sydemir ubuklarm ardindan, randevumuzun "Pek yaklagtim. leyecekti. Demir kaplya uygar bir konugma olsyler misiniz ieri girelim!" dedim. Amerikah muyor. Gvenlige hamm, "Kamerayla geleceginizi bilmiyorduk!" gibi garip bir bahaneye sigmdi. Gvenligin durdugu demir kaply1elimle iterek "Tamam o zaman. Ben yalniz geleyim" dedigim anda gvenlik grevlisi zerime atladi... Demir kapmm otomatik kilidi kapand1. Elimi zor ektim. Kadm kapiya yaklagirken, fkeyle bagiriyordum:

246

BL VE YUT

"Siz, klelerinizleparmakhklar arasmdan konuqun. Biraz uygar olun, barbarlar!" Muhtemelen randevuyu verdikten sonra hakkimda istihbarandevunun yapilung iptaline karar verilmiti. Kosova'da rat ve olay da benzer bir yayamiytim. Aslmda bu son olay da beni papirtmam19t1. Amerika 2006'da in'iSudan'dan uraklagtirma operasyonuvermigti. Pentagon, Afrika lkelerinin sivil ve askeri liderhiz na leriyle eggdm halinde ahyacak, bu lkelerin ordularmi egitecek Afrika Komutanhgi'm kurdu. Pekin'e zemin kaptirilmamahynetim altma almak yzd 70'in ahcisi

di. Nijerya'dan Sudan'a kadar kara kitanm petrol kaynaklarmidelazimdi. Oysa bugn in,Sudan petrolnn iI) plomat

Gece, bykelimiz Fatih Ceylan'la birlikte Bulgaristan elilibir davete katildik. ginde inBykelisi Li Chen Wen'le orada kargilagtik. Sudan'dakiyatirimlar1Amerika'dan ve diger tm lke"in'in lerden fazla. in,Sudan'da ne yapiyor?" sorumu, "Petrolden sz etmeden nce suyu anlatayim!" szleriyle yamtladi ve devam etti: "Buradaki en byk sorun su sorunu. Darfur'da da susuzluk en byk problem. in burada su ikariyor. Su kaynaklarim birleytiriyor. Blgenin gnlk su ihtiyacini karplamaya ahyyor. Insani yardim ve kalkmma destegi baglammda da 80 milyon yen'lik yardimda bulunduk, bu yardim tibbi malzemelerden, prefabrik evlekadar uzamyor..." re, su tulumbalarmdan jeneratrlere Bulgar Bykeliligi bahesi agzma kadar diplomat dolu. Bykelilikler serbest iki iilen nadir meknlardan oldugundan, sesler giderek ykseliyor, kahkahalar artiyor, bykelilik bahesinin karpsmda yer alan camiden ykselen ezan sesi Bay Wen'in sesine kartyyor... "Sizce Sudan'da sevilmenizin nedeni bu yardimlar mi? Halk seviyor. Neden?" diBatihlardan pek hoplanmtyor ama inlileri ye soruyorum.

SUDAN'A DARFUR OYUNU:

247

Kibarca glmsyor: "Bunu tuhaf bulanlar var, biliyorum ama yamti basit: Biz onlara saygi duyuyoraz. Aramizdaki iligki karylludisayglya dayah bir iligki... in-Sudan dostlugunu, 50 yilhk bir sre iinde emek harcayarak

kurduk."

in,2006'yi Afrika ylh ilan etmigti. Afrika'yla iyi iligkileri vardi. Su konusunda mkemmel sonulara ulaymiti ve petrol ihtiyacmm bir kismim Sudan'dan karydamaktaydi... Amerika'nm, Dnya Bankasive IMFnin Afrika lkelerine yapkattigi toplam 2 milyar dolar civarmdaki yarduna karym, in'in k1si,bunun drt katiyani 8 milyar dolardi! Resepsiyonda bir araya gelen Afrikah, Asyah ve Batih diplomatlann byk ogunlugu Bay Wen'le konuyabilmek iin birbiriyle yariglyordu. Sudan'daki dipdiplomatt1... lomasi emberinin agir topu, tartigmasiz inli Bykelimiz Fatih Bey, tarih iinde Osmanh-Afrika iligkilerini anlatiyordu... Afrika'ya byk nem veri"Aslinda Osmanh Imparatorlugu Oradan Kizildeniz'i ve gehri. Savakin Tarihte ilk yerleptigi yer yor. altmda tutmay1hedefliyor. Okyanusu'nu dolayisiyla Hint kontrol eden daha Osmanh yerleyimi Kiyi peridini takip sonra, Sudan'm ilerine ve Hortum'a kadar geliyor. Hortum'un bagkent olmasinda Osmanhlarin bynk rol var. Sudanh tarihilerin de belirttigi gibi bagkentin admi Osmanh koyuyor."

Petrol ve Darbeler Sudan Birinci Dnya Savagi'nda Ingiliz ynetimine girmigti.

1956'da bagimsizhgmt ilan etmig ama uzun bir sre ingilizkontrolnde ynetilmigti. Petrol yataldarinm varhgi ve Sudan'm stratejik konumu onu emperyalizmin hedefinekoymuytu. 1970'li y1llarm baqmda ailan gneydeki petrol yataklari, y1llarca Amerika tarafmdan kullamlmigti. Blge, isavagla kana bu-

lanmca, petrol girketi Chevron'un ahymalari da durmuytu! Gazi Atabari anlatiyordu: "Amerikan petrol girketi Chevron, tm imtiyazlari elinde tutmaktaydi. atigmalar sonucu lkeden ayrildilar. Biz de petrol ara-

248

BL VE YUT

ve Hintlilerden yardim istedik. Bu, ma ve ikarma iin inliler Amerikahlari hem gagirttihem de ok fkelendirdi. Sonuta kendi petrolrnz kendimiz ikarir duruma geldik. Amerikan hegemonyasi ve dig talimatlar olmadan da, kendi meselelerimizi halledebilecegimizi gsterdik. O gn bugn fkeleri dininedi. Gneydeki savayi, Sudan'a kargi kullandilar. Simdi Darfur soruTerrizmi, insan haldarim kullamyorlar. bahane ediyorlar. nunu Bahanelerden olugan listelerinin sonu yok. Amalan, geligmekte

bir Afrika ulusuna zulmetmek!" Bugnn hesaplar1 y111arnce yap11m19ti.Uzakdogu'da da, Ortadogu'da da, Afrika'da da forml aymydi... Albay Cafer Numeyri, 60'h ydlarm sonunda Sudan'da artan huzursuzluk sonucu, sol hareketin de destegini alarak bir darbeyle ynetimi ele
geirmigti. Sudan halki,bundan sonra bir dizi darbeyle yz yze kalacakti. Numeyri vaatlerinde durmaymca, Binbayi Hqim el-Atta, 19 Temmuz 1971'de bir askeri darbe yapacak, Numeyri ynetimini devirecekti. Hqim el-Atta iktidari gn srecek; Numeyri yeniden ynetime geecekti. Numeyri kendini zaylf hissediyordu.Filizlenmekte olan Islami hareketle ittifak kuracaktt. Islami Milli Cephe adiyla ayri bir grup oluyturan Hasan Abdullah el-Turabi'yi de yanma alacakti... 1983, Sudan iin bir dnm noktasi olacakti. "Sudan: Cografyanm Kurbam!" Numeyri, Turabi'yle igbirliginden sonra, Eyll 1983'te, lkede Islam kanunlarmi uygulamaya koyma karari aldi. Amerika nce
onayladi. Ardindan ekonomik

olan

yardimi kesti. George Bush o dnemde Amerika'mn baykan yarduncisiydi. 1984'te Hortum'u ziyaret etti. Islami harekete karpi tedbir ahn-

karma karigikti.

mahydi. Bu ziyaret sonunda Numeyri, yol arkadagi Turabi'ye sirtmi dnecek, daha sonra da onu ieri attiracakti. Sudan politik yaami

SUDAN'A DARFUR OYUNUT

249

Karmaa 1989'a kadar devam etti. 30 Haziran 1989 tarihinde, Genelkurmay Bagkam merEasan Ahmed el-Beyir'in liderliginde bir askeri darbe daha gerekleptirildi. Cumhurbagkani damymam Dr. Gazi Atabari "Cografyamizm kurbamyizl" diyordu... "Afrika boynuzu ok nemlidir. Burasi Kizildeniz'deki, Hint Okyanusu'ndaki deniz ulagimi denetimini elinde bulunduruyor. Suvey; Kanali'nm ikig noktasi burasi. Suudi Misir denetimindeki Arabistan, Misir, srail,rdn, Eritre, Etiyopya ve Sudan, kanalm evresindedir. Blge istikrarsiz bir blgedir. Bakin Amerika nce Eritre'ye el atti. Etiyopya ile Eritre arasmda anlaymazhk ikmca, Etiyopya onun yerini aldi. Kizildeniz ok nemlidir... Kizddeniz'den ikiyla yakmdan ilgilenen Israil,hemen Eritre'yle iligki kurdu. Aym anda Etyopya'ya destek verdi. Yani blge son derece stratejik. Bati burada slenmek istiyor. Afrika'nm pek ok blgesi iin Fransa ve Amerika birbirleriyle alenen yanqiyor. Darfur'a gelince, Batui devletler, Afrika'dan Atlantik'teki ihracat noktalarma petrol gtrmek istiyor. Darfur'u kullanarak Kizildeniz ve Krfez'deki bogazlarin etin partlarmdan kurtulmuy olacaklar. Darfur bu yzden de nemli." Sudan, kendi gemisinin kaptam olmaya kalkmca igler degigmigti. in'leyakmlagip Bati'ya sirt evirince, tehdit geikmemigti.

Amerika Birlepik Devletleri, 3 Kasim 1997 tarihinde, Sudan'i, "Uluslararasi terrizme destek vermekle, komqu lkelerin istikrarmi bozmakla, insan haklart ihlalleriyle ve Amerika'nm ulusal gvenligini ve dig politikasmi tehdit etmekle" suladi; ardindan da Sudan'a ticaret ambargosu uygulama karari aldi. Sudan bu karardan sonra Asya'ya daha ok yaslanacakti... zenginiz" diBee Petroleum'un sahibi Widad Yagoup "ok grkemli nc Petroleum'un binasmm yordu... Onunla, Bee ofisinde katmdaki konuquyorum. zenlebagladigt baqrts ve modern pantolon takum iinde, sert hareketleri ve mcevherleriyle bir patronun tm zelliklerini ta1yordu. Ama "Mslman Sudan"i ve periat ynetimini savunan tarzi ne ikiyordu.

250
I

BL VE YUT

"Sudan ok byk bir lke. Tarun lkesiyiz. Suyumuz var. Petrolmz var. Birok yerde bunlar bulundu. Minerallerimiz var" diyor. sayesinde Sudan'm "Madenler de var" diye de ekliyor, byk bir lke potansiyelivar. Uygun firsatlar arayan yatiruncilar var. Bunlar bir araya gelmeli!". Darfur krizini, o da insermayesinin Sudan'daki varhma baghyor... "Darfur krizi,buradaki insermayesiyle iligkili!" diyor, ben politikaci degilim, ben iqyaparim!". "Amerika'yla ya da karquna kim ikarsa onunla iq yaparim" diye vurguluyor. Bagrtsn dzeltiyor. Dayanamay1p soruyo"burlar

"ama

rum:

de Irak'ta, Afganistan'da, Filistin'de bir sr insan katlediMslman isek ortada bir sorun var. Seim yapmak zorunliyor. da degil miyiz?" Hafif peltek konugmaslyla tekrarhyor: "Ben bir ikadmi olarak konuquyorum, siyaseti degilim." "kadimsimz ama ayni zamanda Mslmansmiz da" diyorum. Yine bartsn dzelterek nne bakiyor. "Elhamdlillah Mslman'1m tabii" diyor. "Ama..." diye devam ediyor... 14dnyasmm kurallarmdan
sz ediyor...

"lyi

"Benim iin iyi bir teklif, ister bir Mslman, ister bir gayrimslim tarafmdan yapilsm, mantikhysa kabul ederim." "Bir ikadini olarak baktigmizda Amerikahlarin neyin peqinde olduguna dgnyorsunuz?" diyerek gzlerine bakiyorum, "Sudan'dan ne istiyorlar? Irak ve Afganistan'a yaptiklarmdan sonra neden pimdi de Sudan'a dikkat ekiyorlar?". Stkmtiyla iini ekiyor, "Bence olan, birtakim ekonomik nedenlere dayanan siyasi bir oyun" diyor. Bee Petroleumun sahibi Widad Hanim, olan biteni byle yorumluyor. Devasa iq merkezinden ikinca binanm tam kargismda sari bir renk cumbp iinde Fatma'y1fark ediyorum. Fatma, Darfur'dan "ayhane"lerden birinde ay g etmig. Sik sik yollarda rastlanan

SUDAN'A DARFUROYUNU!

251

Darlirlu Fatma

birine oturuyoasth. Sudan zasessiz tebessm rum. Yznde ama ie igleyen bir rafetiyle aylarumzi dolduruyor. Widad Yagoup'a hi benzemiyor... Sudan'da elit ile halk arasmda uurum var...
satiyor...

adirinaltmdaki kk taburelerden

Saha Lokantasive Ferhad Akyam yemeginde, Tarik Nur ve film yapimcist Ferhad'la bulugtugumuz Saha Lokantasi'nda, Hortum'un diger yzn grecektim. Hortum'da i; yapan yabancilarla, diplomattarla, burada iq tutmuy Trklerle orada kargilaacaktim. Bu kentte nostaljinin anlammm "Osmanh tarzi" olduguna tamk olacaktun. Garsonlar fesliydi, kahve mangal ateginde pigirilmekteydi. Avlunun ortasmda fiskiyeli bir havuz... Rengarenk bir kalabalik... Sariym ve beyaz adam ogunlukta... Zaman tnelinin garip karakterleri Hortum'da bulugmuglardi. Yabanc1 yardim rgtleri, Birlegmig Milletler askerleri, Batih iadamlari, petrolcler ve daha kimbilir kimler, Sudan'm bati uca

252

BL VE YUT

Darfur, Gney Sudan ve Port Sudan arasmda mekik dokurken Saha Lokantast'na doglerdi... Atalarmm Trk oldugunu syleyen Dr. Gazi Atabari, Sudan'a g"ten bahsediyordu. giren "Bati, kendi sistemini, her lkeye farkh gekilde uygulamaya ahylyor. Mesela iligkiler en az seviyeye indiginde bile, sani yardim' adi altmda bir agla lkeyi kugatiyor... 'Insani yardim' dedikleri gey, halkin sadakatinin sitm almmasi demek oysa. Aydmlarimiza, brokratlarimiza, grencilerimize bu kapsamda iq veriyorlar. Toplumun kilcal damarlarma giriyorlar. lyte bu muak g'tr! O yzden Amerikali diplomatlarla grgtgmde hep ayni geyi sylyorum: 'Sizin insani yardun dediginiz geyin insani bir yam yok!' Bunun altinda farkh amalar gdyorsunuz, gizli hedefleriniz var. Halki bagunh hale getirerek gszlegtiriyorlar. 14te Darfur! nsanlarimizi kamplara topladilar. Orada yakolay. yok, retim yok. Su var, hizmet var, gida var. ahyma gam Sadece elini aip bekliyorsun. Yavaq yavag birilerine bagunh oluyorsun... Simdi Darfur'da retimden uzak bir nfus var. Darfur orada sorun krizinin sonulanmamasi, Bati'nm ikarma. nk amade ettike, nfus emirlerine msait devam gekillenmeye bir
"yumuak

'in-

'yu-

olacakttr."

Konugmasi, K1zilderililere yapilanlari hatirlattyordu... Geen yzyilm baymda beyaz adam onlan bereketli topraklarmdan srp kamplara kapatmigti. Ellerine, ektikleri acilara, sikmtilara dayanabilmeleri iin Incil vermig, daha isyankr olanlan ate; suyuyla terbiye etmigti... Sonunda o kamplar etnik turizm beldesi oldu... Beyaz adam, topraksiz, iqsiz umutsuz Kizilderili kabile mensuplarim kamplara doldurmuy byleceonlarin boy kalan zengin topraklarina konmuqtu. Darfur, bana Dakota'yi, Kuzey Amerika'mn talihsiz yerlilerini hatirlatiyordu... Darfur'da Aci Oyun Fransa byklgnde bir blge Darfur. 1985'ten beri sperglerin oyun alam. Hkmetle ibirligi iindeki Arap kabilelerin

SUDAN'A DARFUR OYUNUI

253

Afrikah kabilelere zulmettiginden sz ediliyor. Oysa Darfurida, Araphk Afrikahhk gibi bir ayrim yok... Digandan beslenenler ve hibir yerden beslenmeyenlerarasinda bir ayrun var... Darfur'da sokaklar, kamplar, sivil rmcegin aglariyla sarihydi... World Vision, American Refugee Center, USAID, Sweden Health Organization, Kiliseler Birligi, Sinir Tanunayan Doktorlar onlarcasmdan sadece birkaiydi. Darfur kugatilmigti. Yabanci yardim rgtleri, yiyecek, adir, ila digmda, kiliseleri, Incilleri,dil egitmenleriyle de gelmigti. Kizilay ocuk doktoru Megayir, misyoner faaliyetlere st kapah deginiyordu. "Bizler Mslmamz. Yzde doksanumz Mslman. Bu bir zorlamayla olmadi. Aramizda Hiristiyanlar da var... Ozgrce bir arada yaariz. Ama insanlarimiz cahil. Aym zamanda ok zor partlar iinde yaqiyorlar. Bu partlarda onlara bazi dayatmalar yapilabiliyor." "Dinlerini degiytirmeleriyle ilgili dayatmalar mi?" Bagiyla onayhyor. Daha fazla konugmak istemiyor ama herkes Darfur'u evreleyen Birleymig Milletter yardim karnplarinda, Katolik ve Evanjelist Kiliselerin ahymalarmi yogunlagtirdigiokullari aihyor, buralarni anlatiyor. Kamplarda nce ingilizce da din egitimi de veriliyor, grencilere ve ailelerine incil dagitihyordu. Nyala'da, K1zilaykampmm hemen yanmda bir anaokulu sahibi olan Hatice'ye konuk oldugumuzda sormuqtum: "Hay1r faaliyetleri iin gelen BM guruplari arasmda Hiristiyan
misyonerlere malar var. rastladmiz mi?"

"Kamplarda bu gibi baskilar ve din degigtirtmeye ynelik aligkamplar denetimden uzak, bir anlamda yardim nk kuruluglarmm kontrol altmda. Ve oralarda istedikleri gibi faaliyet gsteriyorlar" demigti. Bati, Arap Cancevid gerillalarmm zulmn bahane ederek blgeye yerlegiyordu... Kadmlara tecavz ediliyordu! Darfurlu katliama ugruyordu!
ahktan ocuklar lyordu!

254

BOL VE YUT

Hatice'nin evi

O nedenle Bati, Sudan hkmetiyle iligkiliArap kabileler ce"arabulucu zalandirilmcaya kadar Darfur'da ve koruyucu" olarak varhgmi srdrecekti. Doktor Usame Reis'e greyse lmlerin asil sulusu Batfydi. degilken, Darfurlu neFilistinli, Irakh, Afgan, Batfmn umurunda olsundu? den umurlarinda "Esas savay kivilcimun onlar akti" diyordu Usame Reis. "Isyancilara silah verdiler. Yatakhk ettiler. Onlari gemsiyelerinin altma aldilar. ocugunuz yanhy bir yey yaptigmda, siz ona dogruyu gretmeye ahqirken komqunuz onu korumaya kalkarsa, ocuguouz gider komquda kahr, iyte olan buydu." Bati basmi, Sudan'da kabileler savapi senaryosunu servise koymutu. Ama acaba gerek durum bu muydu? Hatice'nin bahesinde kardegi Adem'le koBir akyamst Akyam dgerken, anaokulunun bahesinde, sedirlenuquyoruz. re oturmuuz. Etrafta Hatice'nin ve Adem'in oculdari kogturuyor... Kizillacivert bir Darfur akyammda Adem'in sadece gzlerinin aki grnyor. Agir agir anlatiyor...

SUDAN'A DARFUR OYUNUi

255

"Sudan halki arasmda hi bylebir sorun yoktu. Zaman iinde Bati'da egitim grmq aydm kebu ayrim krklendi... zellikle simden bazilari lkemizde ayrilik tohumlarmi krklediler. Bizi
zenciler ve Araplar diye ikiye ayirdilar. Mesela bana Arap diyorlar,

ben buranin yerlisiyim. Bu irki bir bakig aisi... Birbirimizden farkimiz yok ama biziikiye bldler!" ve gebeler arasmda kurakhkla baglayan ve yaniftiler hy pol tikalarla byyen atigma, irki bir blnmeyle sonulansahnelendigine migti. Usame Reis, tmAfrika'da aym senaryonun neredeyse yzde yz Mslman. dikkat ekiyordu: "Darfur'un Etnik yapi farkhhgi yok. Hepsi siyah! Sorun gebeler ile yerleyik iftiler arasmda. Aralarinda anlaymazhklar iktyor. Ama zamanla bu etnik bir savaga dngtrlyor. Darfur'a uluslararasi gler gelince savay daha da byyor. Savay Darfur'la da smirh kalmadi; ve Nijer'de de sorun var. Aym sorun oralara da tagmdi." ad "cetvelle Gazi Atabari Afrika'da oynanan oyanun, izilen emperyal simrlar" sonucu oluptuguna dikkat ekiyordu... "Toplumumuz pek ok etnik geden, kabileden oluguyor, dogru. Ulus olma srecini yaamadik. Bu tm Afrika lkeleri iin geerli bir durum. Misir, Fas gibi ulus olma srecinde uzun bir gemige sahip lkeler hari, zellikle Gney Afrika'da, Sahara'da toplumlari birbirinden ayiran simrlar tesadfi. Afrika'daki sinir izgilerini smrgeci gler, kendi menfaatlanna gre belirlemigler."

Otach Kampi'nda Tebelli Agaci Nyala'da bir sabah. Otach Kamp1'm ziyaret edecegim. K1zilay hastanesine 10 dakika mesafede aracimiz toz kaldirarak kamp kapismdan ieri giriyor. Ilk nce kk sepetlerin iine kivrilmigsicaktan bitkin ocuklar ve bir aga dikkatimi ekiyor. "Bu aga Tebelli Agaci" diyor K1zilay'daki arkadaylar; "Fakirlerin anast" derlermig onun iin Darfurlular. Koca gvdesi byk glge veriyor. Gvdesinin iine su saklanabiliyor... Otach Kampi'nm ortasmda bir drami seyrediyor... Kampm iinde dolaymaya baghyoruz. Sersefil, anasiz babasiz kalmigoculdar; her yeniheyete oldugu gibi bize de aklaban-

256

BOLVEYUT

Orach kampt

hk yaplyorlar. ince bedenleriyle kameranm nnde ziplayip duruyorlar. Paavralar iinde sicaktan eriyen kk bir kir ocuga, kendisinden iki- kat byk sazlari baqinin zerinde ustahkla tagiyor. Rehberimiz, iinde yatmak iin kendisine bu sazlardan sepet recegini sylyor kk kizin. Kk saz kulbeler arasmda ilerlerken bir mzik sesikulagimiza geliyor...
Kampm bir tarafmda bir kk aryi. Seyyar saticilar yaygilara yatmig; nlerindeki mangallarda et pipiyor. Mangallarin nnde biriken kk ve a ocuklar, pigen etlerden gzlerini
ay1rmlyor.

Kampm iinde yaayanlarm iki gruba ayrildigt aika gzleniyor. Parast olan, en iyisinden; et de st de meyve de yiyebiliyor... Aym kampta bazilan ahktan lyor... Birileri kamp ynetimini ele geirmig, BirleymigMilletler yardim rgtlerinden aldigi yiyecekleri,

kampa sigmmig olanlara satiyor.

Evinden kynden olanlar, kklerinden koparilmig iekler gibi kampm iinde dolapiyorlar; tm gn glgelikte yatlyor ve bir daha evlerini grp gremeyeceklerini dgnyorlar.

SUDAN'A

DARFUR OYUNU!

257

Hava 45 derece. Tebelli Agaci bile glge vermiyor. Kampm iinde ailesini kaybetmig ocuklar, dogadan medet umuyor... yemek ahyor ya da dileniyorlar... Kampin zengin sakinlerinden Hemen hepsi hasta ve bitkin grnyor... Kizilay'm kapismda uzun kuyruklar oluquyor. Kizilay, her gn, ogu ocuk, 400 hastayabakiyor,

IngilizlereKargi Birlikte Savaymiytik!

Afrika'da bir halk daha siyasetin kurbam oluyor... Ahmed el Hadi, Ortadogu Teknik niversitesi mezunu bir Darfurlu. Olan bitene aqiyor... yilma kadar kimse Darfur'un adun agzma almiyordu" oldu da Darfur herkesindiline dgt. Al Gore, 'Dardiyorum, fur!' diyor, Bush, 'Darfur!' diyor. Rice, Darfur'dan bahsediyor. Darfur dnyanm bir numarali sorunu haline geldi. Sizce neden?". inceuzun bedenini saran beyaz giysisi siyah tenini daha da koyu gsteriyor. Trisimsiyah gzlerini kisarak, "Darfur'da hesaplagebeler ve iftiler arasmda sirari olanlar var!" diyor, dan bir olay gibi bay gsterdi. atigmanm tirmanmasmm nedeni dogal kaynaklarm yetersizligi, iyi kullamlamamastydi. Ancak bu durum siyasete alet edildi. ogu Bati lkesi, bu durumu smrmek, iin stn bir aba gsterdi. Diaridan eller igin iine girdi. Anlaymazhk daha da byd. Bati basmi, yalan haberler verdi. Darfur belli amalar iin kullanihyor... Neden Filistin'den bahsedilmiyor? Irak'ta her gn toplu katliam yaamyor neden kimsenin umurumda degil?". Grglerinde yalmz degildi. Insani Yardim rgt direktr Mike McDonough da ayn1 fikirdeydi... "Bu denli gzden uzak olan Sudan'm bir vilayetinin, Bati dnyasmda bylesine nl olmasmi tuhaf buluyorum. Yirmi lkede ahytim. Sudan'i bilmeyen insanlar bile Darfur'u biliyor. Amerika'daki Darfur lobisi ok iyi ahqiyor! Kuzey Sudan, gney Sudan atigmasmda da aym lobi etkili ahqmalar yapmiyti..." Anlayilan o ki Sudan da kresel glerin hedef tahtasma oktandir yerleymiyti...
"2005 "ne "kriz,

BVY 17

258

BL VE YUT

Birinci Dnya Savafnda Ingilizlere kargibirlikte savagtigumz saldirinm hedefindeydi... Sudan halki, 100 yll sonra yine kresel Biri laneti bu!" demigti. Sudan, Afrika boynuzunun en kiymetli lkesiydi... Kara elmas digmda uranyum, elmas ve diger madenlerle sslenmigti... O zaman gneyikuzeyine, dogusu batisina dgman edilirdi... Ne de olsa "Bir damla petrol bir damla kandan degerliydi". Senaryoya gre, Darfurlu, Filistinli, Afgan lmeliydi!
"cografyanin

di

MALEZYA'KIN 97 ILIMLI SLAM I

Nisan2008 Yolculugu Uzak Asya'da bir adalar grubu... Malezya, Singapur, Endonezya. Bir zarnanlar ada halldari bu bereketli ve zengin topraklarda kk kralhklann kontrolnde yaamaktaydilar. 15. yzyilda gemileriyle nce Portekizliler geldi. 16. yzyilda Hollandalilar, bu topraklari soyup sogana evirdi. En son gelip, en uzun kalanlar Ingilizlerdi.400 yil iinde Uzak Asya adalari, sahte sinirlarla birbi-

KAMBO YA VIETNAM TAYLAND

O

BR)

A
Ku lumpur

E
ENDONEZYA

260
rinden ayrildi; savagttrildi,

BOL VE YUT

fakirleptirildi.Etnik atigmalarla sarsilkrallarm dt. Ingilizlerebagh gadrine agradi. Malezya da iinde bulundugu cografyanm lanetine ugrayanlardandt. Dogu ile Bati arasmdaki petrol tagimacihgmi kontrol eden Malakka Bogazi zerindeydi. Ayrica petrol ve hammadde
zenginiydi...

O zaman, zenginliginin ve gzelliginin bedelinideyecektil Gece ok ge bir saatte otele varmamiza ragmen sabah gn agarmadan uyandim. Otel odamda yere kadar inen camlardan diari baktim. Malezya'nm petrol girketi Petronas'm ikiz kule leri tam karyimda koyu lacivert gge uzamyordu. Bu manzara Malezya'mn tarihini zetliyordu. Asya kaplan1 Malezya'nm bakentinde ykselen Petronas petrol kulelerinin hemen altmda, Ingiliz smrge valilerinin residanslari grlyor... Biraz daha ilerde ykselen ahyverig merkezlerinin ingaatlan var. Aralarina sikigmig ve bize dnyayt" hatirlatan bir mezarlik. Paranm merkeziyle lmn geregi yan yana... Kuala Lumpur'da bir gn daha baghyor...
"lml

"Malezya Modeli" ve Enver

Ibrahim

"Malezya modeli" sz, bir dnem Trkiye'de yankilandi durdu. Bu sylem, dini ynetim ile laisizm arasmda kalmig bir lkeUzak Asya'nm dertli adalar grubunda, Malaylarm yi anlatiyordu. lkede, Trkiye'nin siyasi tarihini hatirlatan birok kiyayadigi bu ive olay vardi. Aslmda ona damga vuran, Ingilizve Amerikan demokrasi hareketlerinin lkeyi soktugu bunalundi... Anacaddeler; ahyverig merkezleri, lokantalar, eglence merkez1eriyle dolaydu. 1970'lerde ikarilan petrol, kentin grntsn ve insan kumagim degigtirivermigti... Bir anda zenginlegen birileri Kuala Lumpur'a damga vurmuytu... Malezya'yi kavrayabilmek iin onun politikacilarun anlamak gerekti... Su stralar yildizi yeniden parlayan eski Bagbakan Yardimcisi Enver lbrahim'le Country Heights'daki villastnda bu-

lupuyoruz...

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I

261

Enver lbrahim

"Nasil bir lke burasi?" diye soruyorum. "Malezya, dini geleneklerine sahip ikan, ayni zamanda modernleymek isteyen bir lke. Ancak modernlegelim derken agiriya kaip..." Szn kesiyorum: "Kimliginizi yitirmek istemiyorsunuz." Amerika "Istemiyoruz. Batililaymak istemiyoruz," diyor, degiliz. Biz Avrupa degiliz, Malezya'yiz. Modern miyiz? Evet. Dinimizin elverdigilde moderniz. Bizim iin din, kltr, tarih ok nemli. Ama aym zamanda hoygrlyz de." Biz onunlasylegirken, hapmetlivillanm salonunabaylar uzamp kayboluyor. Evin iinde tesettrl hammlar. Hanimi, kizlari ve torunlari syleyinin bitmesini bekliyor. Enver Ibrahim, Malezya'nm Islamcisi"olarak tanmiyor. 11gin bir geoiqi var. 1990'larda bagbakan yardimcisi. Dnemin baybakamMahatir Muhammed'le derinlegen gr ayriliklari sonunda, 1998'de yol"biz

"ilunh

suzluk sulamasiyla hapse mahkm ediliyor. Aymy11,Amerikan Newsweekdergisitarafmdan "Yilm Asyahsi" seiliyor. Bir yll sonra, 1999'da, finanstan sorumlu bagbakanyarduncisiyken, alti yll srecek hcre hapsine mahkm oluyor.

262

BL VE YUT

Malezya'da byk tepkiye sebep olacak mahkmiyeti, admi yceltiyor. On binlerce kiqinin katildigi toplu protesto namazlar1yla Mslmanlara yapilan zulmn simgesi durumuna geliyor Enver brahim... Iki yildir zgr. Malezya'daki en kuvvetli siyasi figr. Buluytugumuzda siyasi yasakh dnemi yeni bitmigti. Artik dolu dizgin siyasetin iiodeydi... Birka ay sonra, livata sulamasiyla yeniden pegine dglecek, Kuala Lumpur'daki rk Bykeliligi'ne si-

gmdigihaberi mangetlerden

verilecekti...

Muhalefet Bati'nm Gzdesi Kuala Lumpur'da Pan Islamist parti merkezine gittigim gn, Enver Ibrahim'in siyasi yasagmm bittigi gnd. aym zamanda Yerli ve yabanci gazeteciler villanm bahesinde beklegiyorlardi. O gn, Enver Ibrahimve muhalefetteki diger iki parti, platform"da birleytikleriniaiklayacakt1. Bu ok nemli bir gnd... Yabanci basin mensuplarinm fikirlerini almak iin uzunca bir ugraq vermig ama sonu alamamigtun. Associated Press muhabiri gen hanun, gr bildiremeyeceginikaba bir gekilde anlatmig; kafasim evirmigti. uzanan mikrofonumuza muhabiri dergisi Time bir Malezyahydi. Muhalefet cephesiyle ilgili gyle konuyacaktz " ana muhalefet partisinin lideri yukarida nasil koalisyon olugturabileceklerinitartigiyorlar. Biri Enver Ibrahim'in partisi, liberal bir parti; digeri islamci parti. ncs ise Demokrat Parti. azmhklarin destekledigibir parti. Bir araya gelip daha O da inli iglevsel bir muhalefet olugturma abasi iindeler." Batih rzgrlar muhalefeti desteklemekteydi... Ayrica Batih kraliyet aileleriyle, dolayisiyla kresel politika merkezleriyle yakm iligkili olan Malezya krah da yzn muhalefete evirmekteydi... 200Tde, kral ve Kralie Nur Zaire, dnyamn diger kral ve kralieleriyle,bagunsizhgm 50. yllim kutlamiglardi... Havaalanmda
"ortak

metrelerce

uzayan

fotografta,kral ve kralie, dnya kraliyet aile-

MALEZYA'NIN "ILIMLI 1SLAM"I

263

leriyle evrelenmig halde en nde oturmaktaydilar. Kralie Nur Zaire, dnya zerindeki bagrtl tek kralieydi.Gemig yzylla aitmig gibi duran bir fotografti bu. igin geregi, George Bush'tan Ingiltere kraliyet ailesine kadar tm Batih liderler ve asiller, Malezya Kralhgi'na zel bir ilgi duymaktaydi... Bagimsizhgm 40. yih olan, 1997de, Malezya bir krizle sallanmigti... 20 yil iktidar koltugunda oturan Bagbakan Mahatir Muhammed'in "IMF'ye hayir!" politikasmm, krizde etkili oldugu
szleri ortahga yayilm14ti.

"IMF Bir Tuzaktir!" O dnemde finanstan sorumlu baybakan yardimcist olan Enver Ibrahim'esordum: "O dnemde siz maliyeden sorumluydunuz. Parafonu, IMF'yle iligkiler nasildd Bu kurumla ilgili dgncelerinizne?" "IMF tam bir tuzakti. Bir lkenin byk mali sorunlart varsa ve bagvuracakbagka hi kimsesi yoksa IMFye gider. Ama IMF operasyonu Malezya'da ok zarara yol ati... Malezya'yi hi anlamadilar. Mesela Endonezya'da da byk yanhylar yaptilar. Hem lke okkt ynetiliyor; hem de kresel sermaye vara yoga elkoyuyordu. Byk aph bir yolsuzluk hkimdi. IMF yardun iin gelmigti ama daha fazla sorun yaratip gitti..." "Onlar dogal olarak kendi ikarlari dogrultusunda ahqiyorlar" diyorum. "Dogrudur!" diye yamthyor. profesr Sadiye, krizin altim iKuala Lumpur niversitesi
ziyordu.

"Zorluklar 1997-1998'deki krizle derinleyti..." Renkli baqrtsn enesinin altmdan bir daha baglarken hizh hizh konuquyor: "Pek ok uzman bunu, speklatrlerin hatasma bagladi. Ancak krizin nedenini aragttran birok ekonomist iin bankac111ksistemi, kurumsal ynetim, dig borlar, krizin nedeniydi. Malezya'yi bagka lkelerle mukayese edersek, mesela Endonezya ve Tayland'da dig borlar ok daha fazlaydi.Biz krizi daha abuk atlattik, daha az zarar grdk."

264

BOL VE YUT

Speklatrler, zaten bankacihk sisteminin

kilcal damarlarm-

dayd11ar...
.

Malezya, Asya krizi sirasmda, sermaye hareketikontrol getirmigti. IMF yardiminireddetmig, krizi bu yzden daha az zarar grerek atlatm14ti. Ama ardmdan bununla taban tabana zit bir karar ahp, yabanct sermayeyi lkeye davet edecekti Malezya. Yabanci sermaye Malezya'ya uarak geldi. Bu lke ok byk zenginliklerin beyigiydi. Dnyada kala retiminde birinciydi. Karbonhidrat yataklari genigti. Zengin petrol yataklarma dogalgaz kaynaklarma sahipti. Bakirive uranyuma vardi. Tropik kerestenin en kalitelisiburadaydi. Kauuk ve palmiye yagmda yine nde gitmekteydi... Malezya zengindive tipki 15. yzyilda oldugu gibikresel sermayenin agznu sulandmyordu...

Malezya'nm Zenginleri Yabanci sermayeyle igbirligiyapanlar, gehrin digmdakivillalarda konforlu bir yayam srmekteydiler... Peki ya halk? Diger blge lkeleriyle kiyaslandigmda fakirlik daha azdi... Kuala Lumpur'da ayhk ortalama cret 2,500 ringgiti, yani 850 dolar civarmdaydi... Malaylar, inve Hint kkenli Malezyahlar arasmda en ok kaHintliler 300-400 dolar arasi en dgk cretle zanan inlilerdi. ahyanlardi... Mslman Malaylar ise ayricahkh konumdaydilar, vergiden de muaftilar. Kuala Lumpur Hali'nde dolagirken yfrmz Azmi bizi yalmz birakanyor. Toplumun orta sinifimn ortalama ayda 300-400 dolarla geindigini sylyor... Rengrenk, kurutuImuy bahk tezghlarinin nnden geerken, "Bu parayla aile geindirilebilir mi?" diye soruyorum. Azmi "Bu para drt kipilikbir aile iin yeterli" diyor. Genellikle kendi evleri oldugunu sylyor. Malaylar devlet korumasmda ve evleri devlet onlara veriyor. Yine de sebze halinde en ucuz ahyverigi yapabilmek iin irpinan bir grup insan gze arplyor.

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I

265

Anli anh zenginlerine gelince, Malezya'mn zenginleri tm Asya'ya damga vuruyor. Malezya'da elit bir grup, devlet eliyle yaratilmigti. Her ynetim, yillar iinde kendine bagh holding, finansr, igadami yaratmigti. inasuh Robert Kuok, 4 milyar dolar civarmdaki servetini emlak satiqi ve otelcilikle saglamigti. Sik sik Trkiye'nin gney sahillerinde mega yatlarla dolaan Ananda Krishnan, Hint asilhyd1. Televizyon kanallari ve telecom girketleriyle parayl kapm14tt. Eskiden pirin tccari olan, gimdi dev konteyner limam igletmecisi Seyid Muhtar el-Bukhari, ingaat sektrnde yer alan Francis Yeoh gibi ahislarm milyar dolara yakin kiqisel servetleri vardi.

Onlar pek gz nnde olmazlardi. Dnyanm her yanmda igleve daha neler neleri vardi... Onlara bagh st dgirket yneticilerini Darl ThsanGolf Kulb'nde grebilirzey diniz. Miami'de gibi yaqiyorlardi... Milyon dolarhk yatlart, petrol iginde paylari, limanlari ve havaalanlari vardi. Hanimlari genellikle yabanclydi. Malezya Ulusal Kadm Konseyi Baykam Zahara Alatay'la Malezya'mn zenginlerini konuquyoruz. "Bu zenginlerden birinin hikyesi iyi bir rnektir," diyor, hkmet iinde yer alan biridir bu. Kayitlara gre, o yillarda, yle varhkh biri degildir. Adi Mustafa Kemal Abubakar. Bugn 350 milyon dolarivar". "Bunu nasil becerdi dersiniz?" diye soruyorum. Duvarda asili duran bir yil nce lmq muhalif bir yazar olan epinin fotograf1nabaklyor: "Kocam gibi adamlar, iligkilerinde- 1karlari degil fikirleri ne ikarirlardi. Onlar, idealist, toplumcu insanlardi. Bir de onlarm tam ziddi olanlar vardir. Dogru zamanda dogru iligkiler kurmakla vnrler. Her devrin adamidirlar. Herkesin yarkisim sylerler. Bu sayede de devlet ihalelerini kaparlar. Rgvet ahr verirler. Yolsuzluk en dogal olandir. Bu sayede ykselirler ve bu sayede
ri, malikneleri
"1970'lerde

zengin olurlar."

ikinci tip adamlar, btn blgeyi kasip kavuran, her geen gn servetlerine servet katanlardi. Zahara Hanim'1n
anlattigi

266

BOL VE YUT

Proton'un i ileri

Ortaklari Batih igadamlariydi. Madalyonun br tarafmda zenginlikleri almteriyle retenler ve her geen gn yoksulluk batagina gmlenler vardi. Proton'da Bazilari
nl araba

Abdlhalim ahan

Usta

Proton otomobil fabrikasmda ahqirlardi... Bu fabrikasma ben de gittim. Gz kamaytirici byklkteki tesiste, mihmandar retimle ilgili bilgiler verirken, ben Abdlhalim'in kablolari baglayan hnerli ellerini izliyorum. Mihmandan geride biraktp "Abdlhalim ne kadar zamandir bunl

rada ahqiyorsun?" diye soruyorum, yildir!" diyor. O, arabalara motoru yerleptiriyor ve ayda 2 bin ringgit kazamyor. 2 bin ringgit, 800 dolar civarirda bir para ediyor... Bu, Abdlhalim gibikidemlibir iininaldigi ayhk miktar. Mihmandar iilerle konugmamdan rahatsiz, beni bir sonraki blme gtroturan meye aligirken, sabah paydosu iin bir masanm etrafmda
I
I I

"18

iilerin yanma iligiyorum.

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I

267

Kimisi kidemli, kimisi sadece birka aydir burada. 500-600 ringgit civarinda maag ahyorlar. Yani 200-250 dolar... Ev kirasim

bile denklegtiremiyorlar. En gen iilerden bir, fabrikaya 20 km uzaktaki kynden

geldigini sylyor. Ev kirasi olarak 450 ringgit veriyor... ne 100-150 ringgit kahyor. Bununla yayamak mmkn dece yaar gibi yapiyor! Yani elidegil, sa-

Internet Muhalifi: Rocky

Malezya'da simfsal uurum ve siyasi baskilar muhalif aydmlari degigikalanlarda bir araya getiriyordu. Muhalefeti olugturan yelpazede, internet bloglarizel bir yer tutuyordu... Internet siteleriyle muhalefet rgtleyen gazetecilerin nemli bir baski grubu olugturdugunu, daha Malezya'ya gitmeden grenmigtim. Rocky lakaph bir gazeteciyle temasa gemigtim. Beni haftahk toplantilarma davet etmigti. O gn eski Baqbakan Mahatir Muhammed'in kizi da oradaydi... Web sitesine girig yapanlarm 1 milyona ulaymasi kutlanacakti... Marina Mahatir, tek mumlu pastasmi keserken kamerarniza dnerek "Biz Malezya bagimdiyoruz. Bagunsiz oldugumuz srece, degerlerimizi siz olmahdir, paylayan kim olursa olsun onlarla mttefik olabiliriz. Ama kleligehay1r!" diye bagirdi. Digerleri alkipladi. Byk, baheli bir villada toplanmiglardi. Pipolarim tttren, sokakta grdklerimizden ok daha farkh tipte ve kiyafette bir grup insan hararetle sohbet ediyordu. Mutfak tarafmda ve i odalarda da aik bilgisayarlar nnde tartigan, konuyan, ogu ipsiz gazeteciler vardi... Marina, kutlama bittiginde Malezya'daki siyasi hayati anlatti: "Geen drt yil ierisinde degerlerimizde degigiklik oldu. Yeni hkmetle braber, bagimsizhgimiza set vuruldu. Her geen gn, biraz daha Bati'ya baglamyoruz. Digiglerimiz darmadagimk. lkeyi ilgilendiren herhangi bir konuda nerede durdugumuzu kimse bilmiyor." Marina'nm babas12004'teemekliye ayrilmig, yerine bir brokrati birakmiytt. Abdullah Badavi drt ylldir iktidardaydi... Yasakh

268

BL VE YUT

gazeteci "Rocky" lakaph Ahirddin, Malezya'nm en nl internet

sitelerinden

birinin bagmdaydi.
"bu

Omuzlarina inen gr, dalgah salari ve iriyari bedeniyle, Kizilderili geflerini andinyordu. "Bagbakan Badavi, Barisa National'in baymda" diyordu, parti, son 40 ylldir Malezya'yi yneten parti. Son 40 yddir, istedikleri her kanunu parlamentodan geirebiliyorlardi. Ama artik yapamiyorlar. Geen aydan bu yana yani". muhalefet. hizh 2008 ilkbaharmda yapilan seim sonucunda oldugunu ikigta ispatlam19ti. Malezya'yl 40 ylldir Seimlerde, bir muhalefetin oylan da hattyneten parti galip ikunytt yine ama n sayilir derecede artmiyti. Rocky, Malezya'y1byk bir degigimin

bekledigini sylyordu:
"Badavi ynetimindeki Birlegik Malay Ulusal Partisi, onlarca yll bu federasyonu ynetti. inde farkh etnik gruplari, irklan banndiran bu lke, sorunlara her zaman aikttr. Dpnn biz burada Malaylar, inliler, Hintliler olarak bir arada yaqiyoruz. Her elindekinden daha fazlasmi istiyor. Sonunda lkede en az grup, nfusu olan ve en az gelire sahip grup, isyan edip sokaklara dkld. Bir siyasi kriz patladt." Malezya'nin sorunlari oktu. eyitli internet sitelerini ynlendiren gazetecileri sorunlan tartigirken orada biraktik... Gndem olugturuyor, muhalefeti ve iktidan sorguluyorlardi... "Yumuak"

Islam!

Amerika'mn eski Digigleri Bakan Yardimcisi Richard Holbrooke'un szlerini hatirlatanlar da onlar oldu. D14 Politika Konseyi'nin (CFR) nemli isimlerinden biri olan Holbrook, Mslman lkelerde "Bati tarzi bir Islami izginin yayilmasi gerektigini" ifade etmigti. Iki lkeyi rnek gstermigti: Trkiye ile Malezya. Malezya'dan sz ederken, ilunh Islam'itagiyacak adam olarak Enver Ibrahim'iigaret etmigti. Enver Ibrahim'e sordum: "Malezya modeli Trkiye'de ok tartiqildi... Nedir bu Malezya
modeli?"

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I

269
"bu

Glmseyerek, "Bu tartigmalardan haberim var" demigti, bekonu, Holbrooke'un szleriyle baglad1. Onun aildamasinda nim adim da vardi. Bence ok yanh; bir rneklemeydi. Trkiye ve Malezya, birbirinden ok farkh iki lke. Tarihi, toplumu ve kltr ok farkh. Trkiye'ye geldigim zaman bu farklan gryorum. Biz demokratik bir lke bile degiliz. Seimlerimiz zgrce yapilmiyor, basm zgrlgmz hi yok. Bunlan Trkiye'yle nasil kiyaslariz?". Malezya, Ingiliz smrgesi oluqunun derin yaralanm tagiyan bir lkeydi. Trkiye hi smrge olmamigti... Malezya gemigte de, bugn de krallarla ynetiliyordu... Demokrasi deneyimi son derece kisithydi. Agzini fazla aan en hafifinden yasaklanirdi... Mart 2008'de gereklegen Malezya seimlerinde, smrgecilik mirasmin yaralari bir kez daha ortaya ikmigti... Badavi'nin bagkanhmdaki ulusal cephe, 40 ya sonra ilk kez ulusal meclisteki te iki ogunlugunu kaybetti. Bagbakan Abdullah Ahmad Badavi'nin siyasi gelecegi birden belirsizlige dgmyt. Muhalefet partileri, Demokratik Eylem Partisi, Halkm Adaleti Partisi ve Pan Islami Parti koalisyonu milletvekili sayisun drde katlayarak mecliste toplam 82 koltuk kazanmigti...

Rocky lakaph gazeteci Ahiruddin, siyasi tsunamiyi pyle an-

latmiyti.
tsunami' dedikleri geyi yaadik. "Son genel seimlerde siyasi geldi byk bir dalga ve manzara aniden degigti.O bok yk siyasi partihl yerinde duruyor ve lkeye hkmediyor, Ama parlamentoda bir yey yapabilecek gcn artik yitirdi." Alti y1lhcre hapsinde kalan eski Bagbakan Yardimcisi Enver Ibrahim, hem Batt'nm hem de kralm destegiyle yeni bir dnemin kapismi aacak gibi grnyordu. Politik syleminde, halkm biktigi yoksulluk ve yolsuzluklari ne ikariyordu. Halk, siyasetilere hi gvenmedigi halde, Enver Ibrahim'in magduriyeti Malezyahlarm sempatisini kazamyordu.
'siyasi

270 "Buma Putra: Topragm

BOL VE YUT

ocugu"

Ingilizsmrge dneminde, bu topraklara kle olarak getirilen ya da gmen olarak gelen inli ve Hintliler, artik Malezya unsurlart arasmdalar. Bir de Malaylar, yani tm blgenin hallonin asil unsuru var... Malay olmak demek, Mslman olmak demek. Bumi Putra, yani bu topragm ocugu olmak demek. "Pozitif ayrima tabi tutulmak" demek. Vergi dernemek, ocuk yardimi almak, devletle iligkilerde ayncalikh olmak demek... Malezya, kelime anlami olarak Malaylarm lkesi demek... ocuk1957 yihnda bagtrnsizhgina kavuyanbu lkede, lan", nfusun sadece yzde 60'm oluyturuyor. Eu durum, adalar blgesine ngilizlerinverdigi hediye. Bu hediye, Ingilizsmrge tarihinin bir zetiydi. Iki kelimeyleformlleymigti:"Bl ve y"topragm

net!"

Egemenlik tm dnyada Ingiltere'den Amerika'ya geerken, 1950'lerde, bagkaldiran smrgelerinde Ingilizleraym metodu uyguladilar. Halklari etnik kkene gre smtflaylp ayirdilar. Malezya ve tm Uzak Asya'da atigmanm temelini attilar. 1948 yilinda, Malaya Federasyonu, ingilizkontrolndeki sulartik Malaya vatanlar eliyle kuruldu. in ve Hint asilh azinlddar tandagiydilar. Sinirlar gnmze gelene dek defalarca degigecekti...

Malaylar

Hintliler inlilerden,

Malaylardan,

Hintliinliler

lerden hazzetmeyecekti...
Enver ibrahimtarihi yyle anlatmlyti: "Bu blgede bir zamanlar birka gl sultanhk vardi. Sonra bunlar birok kk sultanhga blnd. Ingiliz eliyle hepsi smrgeleptirildi... Sonra her biri kk beyliklereve daha kk sultanhklara blnd. Sonunda buradaki bagimsizlik hareketi geuzlayildi. Sultanhklar da bag1msizhk srecinlipti ve Ingilizlerle de yer aldi. Yeni demokratik Malezya byle kuruldu. Sultanlarm dini, kltr ve gelenekleri koruyan kanunlarim kabul ettik. Her beg yllda bir, tm lkeyi ynetecek sultam semek zere bir anlayma yapildi."

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I

271

Uzak Asya adalart kralhgi Ingilizeliyle byle kurulmuqtu. Bu yapay birlik, ok gemeden atlamaya baglayacakti.Mslman Malaylar, giderek yoksulla1yor; ticarete yatkin, ahqkan inve Hint asilhlar ise servetin ogunluguna hkim oluyorlardi. Nfusun yuzde 60'i olan Malaylar, milli servetin sadece yzde 3 kadarma sahipti. Egitimsizdiler ve kent digma itilmiglerdi. 1971 y1lmda sokaga dkleceklerdi... Bu ayaklanma sonrasi, kanunlar degigtirilecek, Malaylara ayricahklar verilecekti. Bylece Malezya, dnyada, anayasa ve kanunlarmda irk ay1rimma yer veren tek lke oldu. Kocasi da bir "Bumi Putra" olan, Hint kkenli Zahara Alatas
aikhyordu:

"Bumi Putra olmamz iin Malay olmaniz gerek. Sadece Malay kam bu topragm ocugu oldugunuzu gsterir. Birok ayricahklart vardir. Mesela, Bumi Putra'lar vergiden muaftir!" Sadece vergiden muaf degillerdi. girketlerde ve okullarda kotalari vardi. Devlet ihalelerinde ncelikliydiler... Ama lkedeki byk otellerin, restoranlarm, dkknlarm ogunlugu hl inlilere aitti. Zahara anlatmaya devam ediyordu: "Malaylar imtiyazlarmi degiqik gekillerde kullamyorlar. Devlet ihalelerinde nceliklerivar. nceihaleyi aliyor, sonra yksek komisyonlarla ihaleyi inlilere devrediyorlar. Yani devletle anlagmaMalaylar devrediyorlar nk onlarm ticaretyi yaplyor. inlilere le aralari lyi degil!" Zahara, Malaylara verilen ayricahklarm, bugnk siyasal krizi
sylyordu. "Belli bir etnik grup imtiyazh durumda. Oysa herkes egit hak sahibi olmah! Bir zamanlar Malaylara.bu destek belki gerekliydi. Ama pimdi, 50 yil getikten sonra, hal imtiyazh olmalari kabul edilebilir bir yey degil. Artik Malaylarm byk ogunlugu yksek egitimli, varhkh ama hl imtiyazlari var..." "Byk ogunluk" sz zerinde dgnlmeliydi. Malezya'da tetikledigini

da kural bozulmuyordu. Tm ayricahklara ragmen Malay, Hintli ve inliher kesimden yoksul vardi ve onlarm yaamlari birbirinin ayniydi. Aslmda yoksullar ayni ocuklari"ydt... Fakir mahallelerde ister in,ister Hint kkenli ya da Malay olsun, her"topragin

272

BOL VE YUT

kes ayri gayri olmadan yaayip gidiyordu. Etnik gruplarm mcadelesi gibi gsterilen ekigme, varhkh smif iindeydi. Esas mesele pay kapma davasiydil Din Siyaseti
1980'lerde Mahattir Muhammed'in liderliginde Malezya, yeni bir etkinin altina girecekti. Moderni asyon adi altmda din si-

yasileptirilecekti. Programm iki hedefi vardi. Bir: Islam'a kamu yagammda yeni bir egemenlik saglamak. Islami degerleri ve kimligi vurgulayip, slam'a dayah kurumlar oluyturmak ve Mslman dnyayla yeni baglantilarkurmak. ayrimcihk" ilkesini uygulaIki: 1970'lerde baylayan maya devam ederek, Mslman Malaylara, hkmette, egitimde ve brokraside ayricahkl1 pozisyonlar saglamak. Bu dnemin parlak ismi, Baybakan Yarduncisi Enver Ibrahim'di. 1998'de Asyahsi" seilmig, ayni y11hcre Amerikahlar tarafmdan mahkm edilmigti! Yaammi karartan mahkmiyeti gyhapsine
"pozitif "yilm

le anlatiyordu:
"Diktatrlkle ynetiliyorsaniz ve demokrasi yoksa, mahkebagimsiz degilse, sizi srkleyip gtrebilirler. Hapse atildigim zaman dogru dzgn hibir sulama yoktu, sulama smeleriniz

rekli

degigiyordu.lddianamehazirlanmamiyti."

"Neyle suladdar?" diye soruyorum. "lkeye ihanetle suladilar. Yurtdigmda 1 milyar dolarm var dediler. Ortada aleyhime ailmig bir dava bile yoktu. Bir diktatrmz vardi. Ne yapabilirdim, nasilkaryi ikacaktun?"
"Alti yll ceza aldmiz..."

"Evet alti yd hcre hapsi. Vatana ihanet, yolsuzluk, seks suu, ne varsa hepsiylebeni suladdar, her mahkemeye iktigimizda da
sulamayi

degiytirdiler."

Hapisten iktiktan sonra siyasi yasagi devam etmigti. Bu sre iinde Enver ibrahim, Amerika'nm Ortadogu ve Uzak Asya politikasmm oluyturuldugu George Town niversitesi'nde ders-

ler vermigti.

MALEZYA'NIN "ILIMLI1SLAM"I

273

Malezya'da bir kesim tarafmdan tapihyor, bir kesim onu apiolmakla suluyordu. Kendisi hakkmdaki farkh grgleri Batici ri gyle zetliyordu: "Mslman lkelerle baglantilarim yznden Islamet' ajam olduguma iligkilerim iyi diye inlilerin diyorlar. inlilerle sylyorlar. Amerikahlarla iligkiler yznden de 'Amerikanci' diye etiketliyorlar. Ben bu gibi geylere kulaklarum tikarun. Her yerle iligkiliyim ben. Malezya gibi bir lkenin herkese sava; aarak hem siyasi hem de ekonomik anlamda ayakta kalmasi mmkn de. Onlarla aydegil. Amerikalilarla da ilipki kurarsmiz, inli1erle m fikri paylaymayabilirsiniz. Bakm, Malezya, Irak'taki savag ve Filistin meselesinde Amerikan politikalarinin kargismda yer aldi. Ama Amerikahlarm yaptigt her yeye kari olmamiz gerekmiyor..." Alti yil sren hapis yillari ona siyasi bir mkfat getirecek gibi grnyordu. Malaylar magdur olmuy bir lideri dllendirecege benziyorlar. En azmdan gazeteci Rocky yle diyordu: "Bence Enver Ibrahim'in dng muhtegem olacak. Daha niktidar partisindeydi. imdisiyasete dnecek ve muhalefet lice olacak. Muhalefet gruplariiinde yzde yz desteklenmiyor. deri Mesela PAS, yani IslamciParti, Enver Ibrahim'e gpheyle yaklaqiyor. Ama greceksiniz, o gelecegin lideri olacak. Hi gphem yok!" Artan enflasyon, yoksul halki iktidara karqi cephelegtiriyordu. Enver Ibrahim'in halki sylemleri yoksul smiflarda yankilamyordu. Her demecinde yoksul halkm sorunlarma deginiyor ekonomik refah vaat ediyordu... Malezya'da yoksul halkm aile dayanigmasiyla ayakta durabildigini sylyor, birka dakika sonra Malezya'nm blgenin en zengin lkelerinden biri oldugunu anlatiyordu: "Petrolden yilda 30 milyon dolar kazamyoruz.Zengin bir lkeyiz. Ama hirsizlarm ortadan kaldirilmasi gerek!" Sylemleri halktan destek aliyordu... Kadm rgtlerinden laiklik savunucusu avukatlara, yoksullardan liberal zenginlere kadar birok kesim tarafmdan destekleniyordu.
'agirl

BVY 18

274 Ve Kadmlar!

BOL VE YUT

Enver brahim'in liderligini yapttgi platforman gemsiyesi altmda yer alan Demokrasi Partisi'ni destekleyen Zahara Alatay, "Ekonomik sorunlar kadar kimlik sorunumuz da var!" diyordu... "Barts konusu burada byk gerilime neden oluyor. Malezya'da kadmlar bir sreden beri Suudi tarzmda bay rtyor Bu 25-30 yll nce bagladi..Maalesef ariik geleneksel giysilerimizi giymtyoruz.

"Geleneksel giysileriniz nasildi?" diye soruyorum. Ozerindeki uzun kollu parlak yeyil elbiseyi gsteriyor: bizim geleneksel giysimiz. Malezya'da byle giyinilirdi. Hindistan'daki gibi, sadece yal kullanirdik. Transparan, ssl yakalar kullamrdik. Birden Suudi tarzi buraya yerleytirildi." "Bu degigim nasil oldu?" diye soruyorum. "Ynetim belli ellere geti. Kadinlar ahqma hayatmdan geri ekildi. Once kadmlar degigtirildi. Kadm kanunen de ikinci smif hale getirildi. Birakin ahqma hayatin1, evden 1karken bile kocasmdan izin almast zorunlulugu konuldu. Degigik bir tarz rtnme getirildi Ev kadim olmak teyvik edildi. Eskiden bizim gelenegimizde bunlar yoktu! Bu detler Ortadogu'dan getirildi. Suudilerden geldi. Sorun da bu ite..."
"lyte

Ve Terr! Malezya bu tartigmalarla sarsihrken Malakka Bogazi'ada bir geyler oluyordu. Dogu ticaretini Bati'ya tapiyan Malakka Bogazi, birden terrle sarsilmaya baglayacakt1... Bogazdan geen btn gemiler Cemaatl Islam, Moro Islam zgrlk Cephesi ve Abu Sayyaf grubu gibi terrist rgtlerin tehdidiyle kargilagir oldu... Orgtlerin arkasmda Suudi sermayesinin oldugu, sz konusu rgtlerin yneticikadrolarmm egitim grdMisir'dakiEl Ezher niversitesi'nde resmi kayitlara geti g Bati, Malezya'y1 dnya ticaretine engel olmakla suluyordu... Malezya, enerji gzerghlarmi tehlike altma sokabilecek terr

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I

275

Zahara Alatas7a

olaylari

gruplariyla yeterince mcadele edemiyordu! Enver 1brahim, terr kargisadaki tutumunu gyve Malezya'daki cepheleyme

le anlatiyordu: "Insanlar arasmda aynm gzetiliyor. Bence asil nemli olan, de dinci-laik kargithayrimci sylemlerden uzak durmak. Simdi laik biriyim, de Ben baglatildi. ne tam agiri dinciyim. Ikisinin ne gi ortasmda bir politikactyim. Insanlarm kendi degerlerine kendilerinin sahip 1kmasmi isterim. Demokrasi isterim. Ben li'1hmh'

beralim ve herkesin tavrina saygi gsteririm." Milli Kadm Konseyi Baykam Zahara Alatas'a, Enver Ibrahim'in sylemlerini aktariyorur yamthyor: Syle "Dini kullanmak Batt'mn igine geliyor. nk halklart bu pealtmda ok tutabiliyorlar. kilde daha kolaydenetimleri ncemalardindan gnderiyorlar, kltrlerini. Wolfowitz'i gnderilarim yorlar. Sonunda Amerika, Malezya'daki tm siyasi hayatt ve karakterleri denetimi altma ahyor..." Uzak Asya'nm orkideler diyari... Petroln, elmasm, kalaym uranyumun ana yatagt... Malezya, Asya'nm kaplam!

276

BOL VE YUT

Dnyanm yilhk petrol gereksiniminin yarisinin getigi Malakka Bogazi... Dnya ticaretinin drtte birine geit veriyor! Batliin hayatinemdeki bu bogaz, kolaykontrol edilebilir olmahl Kirk yll sonra, Malezya'da degigim rzgrlari esiyor... Muhalefet ilk kez meclis koltuklarunn te birine oturuyor... Yeni siyasi liderler arenaya ikiyor... 2008 yazmda bir kez daha livatayla sulanan ve gvenliginin tehlikede oldugu gerekesiyle Kuala Lumpur'daki Trk Bykeliligi'ne sigman Enver Ibrahim,26 Agustos 2008'de halkm byk destegiyle milletvekili adayhgma seildi. Rocky, hakh ikacak gibiydi...

SNGAPUR: UZAK ASYA DA BR SRAL MODEL!

Nisan2008 Yolculugu Nereden ikti gimdi Singapur demeyin! Kresel ekonomiyi en lyi yansitan lke Singapur!... Bir zamanlar kk bir deniz kasabastydi. nce Hollandahlar sonra Ingilizler tarafindan smrgeleytirildi. Simdi Bat1'nm gzbebegi bir gehir devleti... Drt buuk milyon nfusunun drtte biri yabanci. Uzak Asya'nm en nemli ticaret liman1. Bankaci cenneti!

278

BL VE YUT

Yzlerce bankadan sadece begiyerli. 675 milyar dolarhk bir ti"kontroll" caret hacmine sahip! Siyaset, demokrasi! Haber alma zgrlg kisitli!anak anten bile yasak! Ydhk gelirin kiqibagt 35 bin dolar... Ama nfusun ogunlugu ayda 1000 dolarla yayar! 1965'ten beri aym parti tarafmdan ynetiliyor Singapur... Muhalefetin sesihi duyulmuyor. 7 bin yabanci girket Uzak Asya'yi buradan kontrol ediyor... Demokrasi havarisi Bati, i; Singapur'a gelince sus pus oluyor. Ordusu Israil tarafmdan kurulmuy, gizli banka hesabma izin verdigi iin bankacihkta Isvire'nin yerini allyor gimdi. Tm devlet kurulaglari Ingiliz etkisi altinda. st simf 200 yildir Ingiliz detlerine gre yaqiyor. Resmi dili Ingilizce!Ingiltere'dekigibi trafik sagdan gidiyor. st sinif ve yabancnar kriket oynuyor; stl ay ve domuz pastirmasiyla kahvalti ediyor. Halk ise yzyillardir pirinle besleniyor. Ama artik pirincia de yanma yaklayilmiyor! Kriket Kulb
nde gelenlerive asirlardir Singapur'da bir hafta sonu. Olkenin burada yaayan Ingilizlerintorunlari, yavay ve nemli bir Singapur gnnde kriket kulbnde, eski smrge geleneklerini yayatiyorlar... Malum, Ingiltere tm smrgelerinde aym oyunu yaymigtir... Kriket oynayan uluslarm tarihinde mutlaka bir Ingilizpar-

kocabir kriket sahast. Ingiliz tarzibinalarla evrili. Suresh, kriket kulbnn yneticisi bir Singapurlu. Her nne gelen giremiyor bu kulbe... yelerininogu nl politikacilar, igadamlari ve tabii ki nemli grevler iin burada bulunan yabancdar... Kriket kulbnn mdr Suresh'in bir adi da Alan Jones. Btn Olanca Malayhgma karm, Ingilizcebir isim tagiyor... Malayca ismiolan Suresh'isadece ailesikullamyor. Ama, adi" dayanam1yor. Suresh, kriketi "Batih" olkonusunda israrlarimiza mamn kriteri olarak gryor... Bana uzun uzun kriketi anlatiyor.
"asil

magt vardir! Kentin eskimerkezinde

SINGAPUR. UZAK ASYA'DA BR15RAIL MODELl!

279

Kriket sahast

olunacagm1 greten bir "Kriket, insanlara nasil oynamak iin bir tek ganspor. Kurallara uymayl gretir. Oyunu vardir. biter bile Tek bir hata oyun ve oyundan iyapsaniz simz gretir." nemini size prensiplerin Bu karsmiz. oyun Alakasiz bir soruyla konumasmi blyorum: "Siz Singapurlu musunuz?" Ne alakast var, dercesine onayhyor... "Evet?" Glmsyorum. Duvarda, Singapur Kriket Kulb'nn 19. yzyildaki fotograevresine dikilen gkdefi. 100 yildir aym yerde durayor... gimdi smrge ynetimilenleriizliyor... Yeyil sahay1 evreleyen ngiliz nin binalari, tarihizetliyor... Saha kenarina inmek iin Suresh'den izin istiyorum. Glgelikler altmdarenkligrntlervar.Sarikafahikiocukkenardatopavurug ahyiyor. Bebekli bir sarlym hamm saha kenarinda oturuyor. Sahay1izleyen bir grup ingiliz, ellerinde biralar, bol grlt yapiyorlar... Kahkahalar, kaba szckler havada uuuyor. Yanlarma yaklaylyorum. Uzun boylu, kriket kiyafeti iinde 50 yaylarmda bir eglenelim!" kstahhgiiinde, bana dnyor. Mathew adam
"biraz

'centilmen'

280 Straten

BL VE YUT

ngilizbir bankaci. Kriket kulbnn

anlatiyor...

nemini en gzel o

"Bu kulbn evresinde grdkleriniz, kulbn neyi temsil Kriketkulb Singapur'un tarihi demektir! Burasi logilizler tarafmdan kurulmuy bir kulptr. Singapur'da ilk oyunun oynandigl yerdir..." Eliyle sahanin drt bir yamndaki binalari igaret ederek; hkmet iglerinin yrtldg bina, blirasi Ingilizlerin kurdugu ilk mahkeme, tm nemli gnlerde hl bu sahada toplamhr..." diye anlatiyor. "Bunlarin hepsi ngiliz binalaridir. Tm ulusal kutlamalar bu yegillilder zerinde yapihr. Singapur'un bagimsizhgmmilan edil-digi yer de burasidir. Yani burasi bir kriket kulpten ok daha fazettigini anlatir.
"urasi

lasidir!"
Gevrek gevrek glyor. Bizi izieyen digerleride ona katihyor... Onlar bir egit Singapurlular... Burada dogmuy, burada yayamlylar. 100 yil nce de byk babalan burada kriket oynamig; cins kpekleriyle tilki avlamig; sabah stl ay iip, akyam ikilerini burada yudumlamiglar. Onlar, Malakka Bogazi'm kontrolde tutmuglar... IngilizKraliyet Ordusu'adan Sir Stamford Raffles 1819'da Singapur'da bir Ingiliz kolonisikurmuy. O gn bugn burasi ingilizolmu! Kralienin emriyle yerliler dahil herkes krikete gnl koymu!

Kriket kulbnn girigindeki onur levhasmda, Ingiliz amirallerinin isimleri dizili... Onlar, 19. yzyilda yerlilerin arasma kriketle girmiplerdi... Yerlilere askeri disiplinigretmiglerdi! Gmen

ilerve JannieTay

Limana dogru inerken ykselen devasa ingaatlarin glgesinde, gemigi yaayan yzler gryorum. Bu cografyanin geregi onlar. Genellikle kamyonetlerin kasasinda taymiyorlar... Tikanan trafik"PAX 20" (20kipi) baresi gzme te, bir kamyonetin arkasmdaki takihyor, Karpuz gibi tayman gmen iilerden bu araca sadece 20'si binebiliyor... Medeniyet gzm yaartlyor...

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BIR 1SRAILMODELl!

281

Dr.

JannieTay

Onlar Bengladeg'ten, Hindistan'dan, Fas'tan gelen gmen iqiler. Yeni bir ahyverig merkezinin temeline umutlarini birakiyorlar. Bir gn daha geride birakip tek gz odalarmdaki hayallerine dogru, bir kamyonetin arkasmda tikhm tikig, gehir trafigine karigiyorlar. Doktor JannieTay'le buluyacagiz... O, Singapur iq dnyasmin renkli figrlerinden biri. Sanayiyle de, evreyle de, sivil toplumla da yakin ilijkili... Bahe iinde yayi40-50 kath gkdelenlerden uzaklaylyoruz. lan evlerin oldugu bir semtte, (Singapur'da ok nadir rastlanan meknlar) JannieTay'in villasina giriyoruz. 60 yaqinda olmasma ragmen son derece zinde, inkkenli bir alkadm bizi kargihyor. JannieTay, Istanbul'da Kapah aryt'dan digi kolyesini gsterip, evde ahyan hanima diyor. "Yaam iksirim" dedigizel ayiyudumlarken, Singapur'u anlatiyor: "Samrun, ilk dikkatinizi eken yey, Singapur'da evre dzenlemesinin muhtegem oldugudur. Burada byk bir geligme vardir. Geri geig dneminin tam iindeyiz... Bakm son zamanlar"ay!"

282

BOL VE YUT

da hayata geen ok byk iki projeden sz edeyim... oknl bir girketler grubu, byk bir kumarhane projesi iin kollari sivadi. Byk yattrim yapiyorlar. Baqka bir grup yatirunci da yakmda geliyor... okdrst bir hkmetimiz var ve fark yaratiyor!"

JannieTay'in biri Trk, ikimisafiri de bize katihyor.

"Singapurlu olmak" ne demek tartigiyoruz. Jannie,"Bence Singapurlu olmak, Ingiliz egitimi almig olmaktir" diyor. Singapur'un kilcaldamarlarmdaki Ingilizligivurguluyor. Singapur'da en ok isimler dikkatimi ekiyor. Nedense inli ya da Malay olsun, insanlar kendilerine Ingiliz isimleri seiyor. Smrgecilik mirasim en ok dil yansitiyor. Jannie bir Ingiliz ismi ama Jannie Tay in kkenli bir Singapurlu! Misafiri inkkenlihanimm adi da Barbara JeanEu. Onun da n ismi Batih, soyadi inli. Singapur'un kltr zenginliginden sz ediyor: "Sahip oldugumuz ok gey var... Malay camiimiz de var, Budist tapinagimiz da. Hiristiyan kilisemiz de var ve herkes barig ierisinde, ayum ierisinde bir arada yagiyor. Hepimiz en azmdan iki ya da dil konuquyoruz... yledegil mi Jenny?" Barbara szn her bitiriginde JannieTay'den onay ahyor. "Ingilizceninyanmda, ince, Malayca konuquyoruz..." "Ashnda biz isviregibiyiz... yle denebilir mi Jenny?" "Evet svire gibiyiz..." diyor Jannie. Kimi iin Uzak Asya'nm svire'siydi Singapur, kimine gre Israil'den esinleniyordu... Dqmanlarla evriliydi... in'intam dibindeydive Bati'nm mttefikiydi... Orchard Road ve Hint Mahallesi yih" ilan edilmigti. "Fashion 2008 Orchard Road'da Festival" yazih afigin arkasindaki platformda son model bir araba talihlisini bekliyordu. Y1hn son modasi, dnyaca nl mankenler tarafmdan podyuma tagmlyordu. Ngee Ann City ahyverig merkezi evresinde hummah bir hareket vardi. Askihklari ieri tagiyan"moda

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BR SRAlL MODELli

283

Singapur'da araba ekilisleri

lar, onlarca anta ve ayakkabi kutusuyla yammizdan geenler, son giysileriyle arz-i endam edenler, onlara videoya eken merakli Amerikah turistler... Grkemli caddenin hemen her yeri dnyaca nl markalarin reklamlarlyla kaphydi... Nereye baksak plazaydi, falanca
model
"center"di...

Mahallesine gidelim!" diyorurn, yoksullarin oldugu yere!" Birden renkler, igildar, dkknlar degigiveriyor. Tezat btn hapmetiyleortaya ikiyor... Bir ahyverig merkezinin nnde renkli karton bir ark dnyor. Ibresini, t, kola ya da televizyon resmi zerinde dardrabilen, mah kapiyor. Ama bu grndg kadar kolay degil. arkm evresi kalabahk. Yzlerin ogu Hintli. Malaylar da var. Kk bir kumar oynamak iin stradalar. Ahyveri; merkezinin yanindaki dknt binada asih amagirlar rzgrda tembel tembel dalgalamyor...
"en

Trawan'a"Hint Sofrmz

284

BOL VE YUT

Burasi "Little India" (Kk Hindistan) mahallesi. Singapur'da yeri... Aikhava lokantalari hmcahm dolu. Onlarca yiyecek bfesinin ortasmda dizi dizi masalar. Ve st kapah arymm tavamndan sarkan yzlerce pervanenin ugultusu havaya yayihyor. ldrc gle sicagmdan kaan yoksul halk, (haniSingapur'da olmadigt sylenen!) arquarm iinde bfelerden aldiklari yiyecekleri masalarda pervaneler altmda yiyor. Bfeler, sikat, dilencikadmlara yiyecek veriyor. Bangladegli, Hintlive Mslman toplum, Singapur'un pek grnmeyen yerlileri, kentin bu blmnde yaqiyor. Kent merkezindeki ihtigam yerini sefalete birakiyor... Singapur'da Etrafta ok sayida yayh ve aresiz insan... Trawan emekli olmanm ok zor oldugunu anlatlyor. Sadece zel dzenlemelere para ayirabilenler emekli olabiliyor. ogu ihtiyar byle bir sigortaya sahip olamadan ve lene dek ahqarak yaamim srdrebiliyor. ok yayh ve hasta olanlar yardimlarla yaqiyor. Glkle yryen ve ok yoksul olduklari giyim kugamlarmdan belli olan birka yaghyla konuqma abam sonusuz kahyor. Irawaninsanlarm Singapur'da eleytirel gekilde konumaktan korktugunu syen alttakilerin

lyor. Inaatlarda ahyan iilerin ne

aldigtnt soruyorum: "Onlar genellikle yabanci iilerdir. Singapurlu degillerdir. Bazen gnlk 50-60 dolara kadar ahrlar... 30 dolar civarmda ahr." ogunluk Singapur ok pahah bir kent/lke. Gmen bir ii, eger her gn ahqirsa, 900 ila 1000 dolar arasmda bir para kazanabiliyor.
"gans-

Bu parayla Singapur'da insanca yaamak mucize! irawan'la lkedeki gelir uurumunu, pirin flyatlarmive olanlari" h konuquyoruz... Arabayi kullanirken ona Singapur gazetesindeki mangeti soruyorum: "Bugnk gazeteler de pirin fiyatlarimn yzde 30 daha artarak tavan yaptigmdan sz ediyor... Bu artig muhtemelen JannieTay'in oturdugu Nassim mahallesinde oturanlari etkilemeyecektir... Ama ya ogunlugu? Sadece pirinle beslenen digerlerini?" frawan yznde o zarif ocuk glmsemesi: "Nasim'dekiler, etkilenmez," diyor.

SINGAPUR:UZAK ASYNDA BIR ISRAIL MODELl!

285

Kk Deniz Kasabasi! zelBankacihm Merkezi! Bir zamanlarm kk deniz kasabasi Singapur, gelir adaletsiz-

ligini saklayamlyor. Bir yanda dnyanm en zenginlerinin para limam, bir yanda yoksullugun penesindekiler... Irawan, JannieTay'in sz ettigi kumarhaneler iin ayrilan yeri gsteriyor. Caddedeki p bidonunu boyaltan yayh bir grevlinin ayakkabisma

len 80 yalarindaki p grevlisi, tabanmdan

takihyor gzm. Titreyerek yryen, muhtemeayrilmig ayakkabmm

st kismmi, tabana bir bantla yap19tirmlyti. Para cenneti... En zenginlere liman! Bykelimiz Ahmet Blent Meri, Singapur'un br yzn anlatiyor: "Bati, Singapur'u, Asya Pasifik blgesinde nemli bir ticaret merkezi, nemlibir finans merkeziolarak gryor. Dgnn, bumilyar sahip. Aym zamanda ticaret 675 dolarhk bir hacmine rasi Singapur bir finans merkezi. 300 railyar dolarlik bir degerin bu piyasada oldugu syleniyor. 188 milyar dolarhk bir dviz piyasasmdan sr ediliyor. Bunlar byk rakamlar ve Hongkong'la birlikte Singapur, bu blgenin nemli ticaret ve finans merkezi konumuna sahip. Burasi aym zamanda ok stratejik bir nokta. nk Malakka ve Singapur Bogazlarmi kontrol ediyor. Bir transit merkez olarak stne titreniyor."

Bykelimizin de katildigt bir finans semineri iin, Singapur niversitesi'ndeyiz... Global finansin grencileri, dnyaya zmler sunuyor; finans ordusuna yeni gler katihyor... Paneli, Profesr Sheen Levin ynetiyor... grencilerini gururla seyrediyor... Stuart Lee adh grenci, amfide gelecegin finansisi olarak zmszlklere zm neriyor. grendiklerini amfidekilere an-

latiyor.
Gen profesr Sheen Levin'i yalniz yakaliyorum. "Singapur-

lusunuz ama aslmda nerelisiniz?" soruma geigtiriyor. "Avrupa kkenliyim!"diyor. Admdan anlagildigi kadariylaIsrail baglantisi gl bir Singapurlu Levin!

286

BOL VE YUT

Irawan ve IsrnailDostoglu

Singapur'un yabanci sermaye ve banka cenneti oldugunu anlat1yor Levin... Tipki Jannieve Barbara gibi, o da Singapur'un
"ye-

ni

oldugunu Isvire"

sylyor... "Singapur, dnyada zel bankacihgm rnerkezidir

'gizli

artik!"

di-

yor. "Samrun Isvire'deyasaklanan hesap yasasf burada devartik zenginler giriyor... Singapur bankalariYani kresel reye servetlerini saklayabilecekler... yatiracaklar malvarhklarmi na ve Singapur, gizli paranm yenilimani mi diyorsunuz?" diye soruyorum.

"midimiz, beklentimiz bu!" diye

cevaphyor,

"Singapur'un

uzaklapp; retimden finansa, bankacihga, odaklanmasmi istiyoraz..."

bilime, teknolojiye

Finansi Bir Trk Singapur deyince 100' aykm Batih bankanm temsilcileri akla geliyor. Kanada'am nl Toronto Bankasi'1un blge mdr bir

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BIR ISRA1LMODELll

287

Trk... Suha Kocabal'la, oturdugu sitenin sosyal tesislerinde bulupuyoruz. Bu tesisler Amerikan Bykeliligi rezidans1ym14 bir zamanlar. evresini saran dev gkdelenlerde, finans sektrnn agir toplan oturuyor... Bu konutlarm ayhk kiralari 30 bin dolari aglyor.

Suha Bey'e soruyorum: "Dnyamn milli geliri en fazla olan lkelerinden birindeyiz. Bu, halkm yaamma nasil yanslyor?' Soruyu kendine gre cevaphyor: "Singapur, Dnya Bankasi raporlarma gre, dnyada iq yapma, i; kurma kategorisinde birinci sirada yer ahyor. Ikincisirada, Yeni Zelanda; nc sirada Amerika var. Trkiye elli yedinci sirada mesela!" "Kigi bayma dgen milli gelir 35 bin Amerikan dolari civarinnfus refaha ulaymig mi?". da" diyorum, "Halkma refah saglamig, insanlarmilyi egitmig bir lke. Bakm, Merkez Bankasi, Singapurlulari sik sik kurslar aip egitiyor. Buraya gelen finans sektr, egitilmig insan gc bulabiliyor. O yzden burada yedi bin yabanci girket var!" Konuqmamiz iki ayri eksende ilerliyor, "te yandan yofrm frawanbin dolar kazamyor ve ok zor yagtyor!" diyorum. "Dnyanm her tarafmda zorlananlar var. Mesela gmen iiler, Malezya'da, simrin br tarafmda yaarlar. Her gn gidip gelirler. Malezya'dan Singapur'a gelmek 35-40 dakikadir motorla." Malezya'dan, Endonezya'dan, Filipinler'den, Bengladeg'ten Singapur'a ii" akiyordu. Ve biz kentin her yerinde onlara rastliyorduk... Genellikle kamyonetlerin arkasmda! detagrnmezmiesine gehrin iinden kayip gidiyorlardi. Gzbebeklerine iglemig yorgunlugu, bitkinligi ve aresizligi hafizama kaziyordum.
"ahyan
"ucuz

Irawanve Ailesi
Ulkenin en yoksulkesimini gmen iiler ve Hintliler oluptuMslman nfus geliyor... ruyor. Onlarm ardmdan sebze Malaylarin pazarl Geylon'da halklakonuquyoruz. Ne
nans, ne

kriket! Ykselen pirin fiyatlari agizlarmdan

fidm-

288

BOLVE UT

Malay pasarmda Nurcihan

yor... Malum, burada insanlar

rinle

ana

gida

olarak

ekmekle

degil pi-

besleniyor.
"bunun

Nurcihan bir polis emeklisi. "Insangibi yemek yiyebilmek iin drt kipilik bir allenin ayda 500 dolar civarmda para harcamasiladigmda; kira, saghk sigortasi, egitim, yol, gizun!" diyor, yim gibi masraflar da var!". Singapur'da drt kipilik bir aileye ayda en az 3 bin dolar para gerekiyor.
ofrmz

frawan,"Byle bir parayt bulan aile

sayisi

ok az!"

diyor.

O gndr davet ettigi, giderken Irawan anlatiyor:

inmahallesindeki

konutuna dogru
ay-

"Ben drt kipilik ailenin tek ahyamyim. Ve bin ksur dolar

glmsemelerinden biri yzn kaphhkla ahyiyorum!" ocuk yor. "Peki, nasil geinebiliyorsunuz?" "Hep fazla mesai yaplyorum. Ayrica gece de bagkaigler bulmak iin ugray1yorum" diyor.

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BIR ISRAIL MODELl!

289

Irawan bir Malay ama inmahallesinde buldugu ucuz bir dairede yaqiyor. Toplu konutlarm siralandigi mahalleye giriyoruz. infenerleri arasmdan bir apartmana girip nc kata ikiyoruz. Koridora ailan onlarca kapidan birinin nnde egi ve ocuklan selamhyor bizi. Hepsi birbirinden zayif, drt kipi. Hepsi ocuk bedenli. Kapidan Irawan'm dairesine girdigimizde ilk dikkat eken, evin neredeyse boy sayilabilecek kadar az egyasi olmasi. Giripte bir sehpa ve yer minderleri var. Biraz ilerde bir masa ve drt sandalye. Iki yatak odast. Her birinde birer yer yatagi. Hepsi bu. Irawan'in kansi Lia'ya genellikle ne piqirdigini soruyorum. "Sebze ve piriale besleniyoruzdaha ok!" diyor, bir et veya tavuk yeriz". Toplu konutlar 100 yllhgina, kredilendirilerek halka tahsis ediliyor... Irawan'm kazancmm yansi ev demesine gidiyor... Geri kalanla drt kipilikailesini geindirmeye ahqiyor.
"ayda

Iqadam1Stephen Lee

irawan'm ailesinden sonra, Singapur ladamlan Dernegi Baykam Stephen Lee'yiyksek plazalardan birindekikonforlu ofisinde ziyaret ediyorum. Politik evrelerde ok etkili oldugu syleniyor Lee'nin. Sorulanminceden grmek istiyor. Ben ilk soruyla rportaja baghyorum: "Sokaktaki, pazardaki insanlarla konuptum ve onlarm evlerini ziyaret ettim..." der demez, yardimcisma bakiyor ve telayla szm kesiyor: "Evlerine mi gittiniz?!" "Evet, onlarm evlerine gittim..." diye devam ediyorum. ok rahatsiz grnyor. "Nasil yaadiklarmi grmek istedim. Genellikle bu insanlar ayda 1000 ksur dolar ahyor ve bir evde 4-5 kiqiyaqiyorlar. Evler genellilde iplak. Beslenme ok kt. Singapur, ok zengin bir lke ve kipi bayma yilhk gelirin 32 bin dolar civannda oldugu syleniyor. Singapur devleti, halk iin ne yaplyor?" Rportaj istegimi kabul ettigine pigman, gzlerini srekli odada gezdirerek cevaplamaya ahyiyor: "Sanirim siz ok kk bir azmhktan bahsediyorsunuz. Sizin anlattigimz durum, byk oBVY 19

290

BOL VEYUT

Stephen adam:

Lee

durum degil! Bu sene artan enflasyon bizi biraz etkilemig olabilir belki!" "Pirin burada temel gida maddesi... Daha bugn yzde 30 oranmda ykseldi" diyorum... "Dogru ama bu tm dnyada byle. Singapur'da bu durumdan, halkm alt katmanlarmda yzde 10 oramnda bir kesim kt etkileniyor... O kadar!" diyor. Singapur adamlari Dernegi Baykam, halkm yzde 10'nun kt artlarda yaadigim sylyordu ama Irawan, "Nfusun en az yansi zor artlarda yaqiyor" diyordu. Kk Hindistan mahallesindeki cami evresinde ve Geylon Malay pazari yamada fakirlere yemek dagitan agevlerive nndekikuyruk dikkatimi ekiyor. Singapur'da sayilan gn getike artan dini yardim kuruluglari da, halkm yoksullugunu kamthyor. Irawanbizi mtevazi bir Malay dgnne gtrmek istiyor. Merkezden uzaklaylyoruz. Mahalle arasinda geleneksel kiyafetleegliginde eglenen bir grup insan gryoruz. ri ve Malay bandosu iinde bulundugu gunlugun

SNGAPUR: UZAK ASYA'DA BR ISRAL MODEL1!

291

Aile fertleri apartmanlar arasmdaki adirm kenanna byk tencerelerle pirin ve et tapiyor. Bando sari piriltih Malay giysileriyle gelin damadm geecegi yolun iki yanmda yer ahyor. "Allah!" nidalariyla davullara vurmaya bagladiklarmda ikisi de birbirinden gzel bir ift agir agir kalabahga yaklagtyor. Turuncu, payetlerle igli,beli a1k giysili gelin ve pinltih beyaz Malay giysisi iinde damat... Kimse gzn onlardan alarryor. Bir ift daha dualar egliginde dnya eviginyor... ne Onlarive dgne davetli gelen kalabahgiizlerken, Singapur'un merkezi ile dig mahalleleri arasindaki uurumun her geen gn byyecegini dgnyorum... Arap,
ve Malay erkez

Bit Singapurlu!

Degigik etnik gruplardan insanlann Singapurlagtirildigt bir ada Hintliler ve Malay agirhkh ama nfusun 1 milbarasi... inliler, yondan fazlasida Bati'dan gelen yabancilardan oluquyor. Malay adalarma ilk geldiklerinde in'den Ingilizler, ucuz ipi getirmiqlerdi. Bereketli topraklarda kahve ve ay yetigtirmek iin de Hintli ipiler ithal edilmigti. ekonomiyi ele geirmeye bagSonra, beklenen olmuy, inliler laymca, Malaylar ile inlilerin aras1 a1lmigt1. nfusa iki seenek suMalay adalan paralara ayrilmig, inli nulmuytu. Ya Singapur denen batakhk blgeye g edecekler ya da azmhk olarak yaam sreceklerdi... Azinhk tarifi yer degigtirecek, bu kez Malaylar azmhga dngecekti... "Malezya, inlileri Malaylara tercih edecegini ifade etmigti. Singapur, bu nedenle Malezya'dan aynldi. nk Malay olmayanlar, ikinci smif vatandag muamelesi grmek istemiyorlardi. Aym geyin Singapur'da olmamasi iin aba gsterildi... Bana dnyada, azinhga mensup birinin baykan seildigi baykabir lke daha gsterebilir misiniz? Mesela bizim cumhurbaqkammiz Hindu."

292

BOL VE YUT

Byle diyordu, Singapur niversitesi'nde Malay Blm bagkam Profesr Alataq... Ulkedekiok kltrllge kendisini rnek vermigti. Malezya'da tamytigim Zahara Alataq'in ogluydu. "Benim hikyeme bakin... Byk bykbabam Yemen'den Malezya'ya gelmig bir Cezayirli Arap. Orada Sultan Abdlhamit ailesinden olan byk bykannemlekargilayiyor. Byk nenem, Sultan Abdlhamit tarafindan Malezya'da Cohor Sultam'na bir hediye olarak verilmig erkez kkenli br hanun. Ve byk bykbabam da onunla evlenmig... Yani ben Arap ve erkez kkenli bir Malezya vatandagiyan ve Singapur'da yagiyorum." Bu byleyici aile tarihi, sadece Profesr Alatay'a zg degilellerin karigtirdigi bu adalarda, kk bagunsiz sulSmrgeci di. tanhklar vardi bir zamanlar. Cohor Sultanhgi bunlardan biriydi... Sultan 19. yzyil baqinda, Sir Stamford Raffles admda bir Ingilizle anlayma imzalayacak; bu imza Uzak Asya'da smrgeciligi tarihini baglatacakti! Dogu Hindistan girketi, Hindistan'dan sonra Singapur'a da adimim atmigti. Singapur o dnemde, Malezya yartmadasma ait kk bir bahkikyyd. Sir Raffles, nce Bagdat'ta yaayan bazi Yahudiiadamlarim Singapur'a getirdi...

IngilizYnetim Mirasi! Ingilizikarlan iin aligacaklardi... Bir ticaret limam olupturacaklardi...

Profesr Levin'den dialeyelim: "Once Portekizliler ve Hollandahlar burast iin mcadele ettiler. Ama Ingilizler, Singapur'un ticari anlamdaki stratejik nemini ok iyi kavradilar... Ve burayi bu cografyanin en nemli limahaline getirdiler." m adun attilar buraya degil "nce Dogu Hindistan Sirketi'yle mi?" diye sornyorum... "Evet, o yirket bir Ingiliz organizasyonuydu, Dogu'yla iligkileri geligtirme grevini stlenmigti. nce buraya yerleytiler... Geligtirdiler ve ekonomik geliymeden de nemlisi, buraya ynetim mirasim tayidilar..." Ingilizlerin

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BR SRAIL MODELI:

293

Ynetim mirasmi en iyi temsil eden isimlerden biri David Marshall'd1... Iran Yahudisi bir aileden geliyordu. Ingiltere'de hukuk egitimini bitirip, Ingiliz ordusuna gnll olarak katilmig 1955 yilmda Singapur'a yari ve Singapur'a yerlegmiyti... ngiltere, zerklik tanidigi zaman lkenin ilk bagbakamDavid Marshall olacakti... Lakabi babasi"ydi!
"bagunsizhgm

Bagtmsizhk mi?! Levin anlatiyordu: "IkinciDnya Savagisirasmda buraya Japonlar geldi. Singapur, kisa bir sre Japoniggalinde kaldi. ikinciDnya Savayfndan sonyine ynetime geti. Ve sonunda Singapur bagimsizra Ingilizler hgtna kavugtu." Szn kesiyorum, "Bagunsizhgma kavuan Singapur degil, Malaya idi degil mi?" "Bu nemlibir nokta!" diyor, "Singapur, aslmda Malaya Cumhuriyeti'ni olupturmak zere Malezya'yla birleyti.Yil 1963't. Ve bu birliktelik iki yil srd... Iki yilm ardmdan ayrildilar." Ikinci Dnya Savagi sonrasi, dnyanm pek ok yerinde oldugu gibi smrgecilere karyi Baglantis1zlar Hareketi, Gney Asya adalarmda da ortaya ikmlyt1... Malaya Halk Kurtulug Ordusu, Japonlaritopraklarmdan ikarmig, byk bir kurtulug savayma imza atmigti. Ingilizlertehlikenin farkma vardilar. Endonezya ve Malaya birlikte hareket ediyorlardi. ncebagunsiz Endonezya'mn ilk devlet bagkani Sukarno'yu CIA marifetiyle devirdiler. Ardmdan sol aydmlara toplu kryun yaptilar. Singapur, Malaya'dan ayrildi. Tm blgeye kary1"Batt'nm kalesi" olarak biimlendirildi. Singapur, 9 Agustos 1965'te ayri bir devlet olarak tanmdi. imdi uluslararasi petrol ticaretinin de Uzak Asya merkezi. "Kontroll Demokrasi" Dernegi'nin bagkan1. Selami Gen, Singapur Trk ladamlari Limana kugbakiqibakan ofisinde, bir zamanlarm kk bahki kasabasmm nasil dev bir blgelimanma dngtgn anlatiyor:

294

BOL VE YUT

"Singapur Limani iin dnyamn en meggul limam deniyor. Bussiness Port (Dnya Ticaret Limam) diyorlar buraSingapur bir ada. Ve adamn drtte n bu liman kaphyor. ya. 1965'te bagunsizhgim ilan ediyor Singapur, ardindan limani kuruyorlar ve Pasifik'ten, Hint Okyanusu'ndan gelen btn gemiler buradan geiyor." Bylece Singapur, kresel sermaye tarafmdan, "Dnyarun en serbest rejimi" olanak tanunlamveriyor. Ticaretin kbesine ithal mallarm, yzde 96'si gmrksz olarak giriyor... Peki, kbesi"nin gvenligi nasil saglamyor? Dnya zenginlerinin yeni kalesi, in'indibinde... Tarihinde birok ipgal var. Bykeli Ahmet Blent Meri, Singapur ordusuna anWorld
"ticaretin

latiyor...
"Kuruldugundan, yani 1965 yihndan bu yana orduda komutlar Malayca verilir. okevik bir orduya sahipler ve Singapur ordusu, zellikle bu blgede insani yardun ahymalarinda etkin rol oynamaktadir. Ordunun kurulmasma Israil yardimci olmuqtur. Ordunun loyafetlerinden tutun, selamlamaya kadar Israil etkisi gzle grlebilir." Singapur, "Uzakdogu'da Israil'in ticaret ssdr" derler... Anlagilan bu ticari s, orduda da yansunalarim buluyor. Ingilizeliyle kurulan bu kk devletin, srail'in kurulugundaki deneylerden faydalandigt syleniyor. Singapur'un zellikleri saymakla bitmiyor. Kuruldugu gnden beri Singapur, tek parti ynetimiyle idare ediliyor... Kresel girketlerin denetiminde kahyor Singapur... Muhalefet sadece gstermelik olarak var olabiliyor. Batiiin yamn en serbest rejimi", ama ierde tam bir diktatrlk hkm sryor. Mecliste muhalif milletvekili sayisi iki veya . Onlar da muhalif olmalarma icazet verilmig olanlar. Singapur Trk adamlanDernegi Baykani Selami Gen, gzlemlerini anlattyor: "Burada klasik bir deyim var. Onu tekrarlayayim: Singapur'da demokrasi' var dir." Kontroll demokrasi dikta rejiminin kibarcas1yd1. lkede ve blgede i huzursuzluklar hi bitmeyecekti... Smrge ynetimi"dn'kontroll

ASYA'DA BIRISRAlL MODELl! SINGAPUR.UZAK

295

nin uzantilarma karqibaykaldirive ayaklanmalar srp gidecekti... Bu srete aydmlar ok ekeceklerdi... Poh, bir fizik profesryd... Daha 22 yaqindayken, milletvekili olmuqtu. Vietnam Savagi'na karpi protesto dzenlediginde tutuklanm19ti... Yil 1966'ydi! Singapur bagimsizhmihenz kazanmigti... ncesahverildi... Birka ay sonra, Singapur'da halk ayaklanmasi dzenlemek ve ete kurmak suundan hapsedilecekti.

Poh, 1989'a kadar 23 yih cezaevinde geirdi. Yargi nne hi ikarilmadi. Iddianamesi koloni dneminhazirlaumadt... ingiliz den kalma, i gvenlik yasasma dayamlarak hapiste tutulmaktay-

di.
dokuz yll daha ev hapsinde tutuldu. Artik Singapur'da yayamiyor. Bakm Singapur'un insan haklari sa1989'da sahverildi ne
ama vunuculari

diyor...

Bremma anlatiyor: "Singapur, Asya'da insan haklarim onaylayan ilk lkeydi. Birlegmig Milletler madde 14, insan haklarmdan bahseder, insan haklari beyannamesi vardir. Ve Singapur, buna onay veren ilk lkedir. Bu, Singapur'un haklarla ilgili ok ciddi bir tutum ierisinde oldugunu gsterir!" "Ote yandan muhalif aydmlara nefes aldirmaz! En iyi rnek Poh!" diye szn kesiyorum. "Evet Poh, bize Ingilizlerdenmiras kalmig olan i gvenlik yasasi nedeniyle uzun yillar hapis yatti. Bu gibi olaylarm zerine yllde ABD larca gidilemedi. imdi terr tehdidi'ni ortaya atti. iyice imknsiz kildi." Ve bu gibi olaylara kargi tedbir almarnzl Bremma, Aware adlr sivil toplum rgtnn toplantisinda Singapur'da muhalefetin gdk kaldigmdan sz ediyordu... "Burada muhalefet partileri pek avantajh konumda degiller. Yeterli devlet destegi alamazlar. Fon alamazlar. Halktaki korku nedeniyle destek de bulamazlar... Singapurlular yaadiklari act deneyler ve baskt sonucu, muhalefet partileriyle ok aik bir gekilde ilikilendirilmemeyi tercih ediyorlar." Kadm rgt Eve'in bagkamConstanz daha aik szlyd...
'yeni

296

BOL VE YUT

Toplantidaki konumasmda "Singapur'da muhalefetin zamagelmiytir. Yaadigumz sistem, demokrasi diye adlandir11amaz! m Hangiinsan haklart?" diye soruyordu... kadmlarm ahqma koqullariumdayamlmaz oldugunOzellikle dan sz ediyordu: "Burada Endonezya, Filipinler, Bangladeten gelen birok ii nfusun yzde 25'iniyabancilar kadm ahyiyor... ahyan oluptuVe bu insanlar korkun artlarda aqiyor." ruyor.

zgrlkve "Yanhe Tarafta Olmak"

Profesr Levin'e Singapur'da
tum...
"zgrlk"

tanunmi sormuyilgili smir-

"Singapur'da ifade zgarlg, basm zgrlg'yle

lamalar vardir. Sokaklara ikip her akhmza geleni ifade edemezsiniz... Gsteriler dzenleme hakkma sahip degilsiniz..." demigti. "Peki ya sivil to plum rgtleri? Insan haklari dernekleri? Onlar

bu konuda ne diyorlar?Anlattigunz durum, Singapur demokrasisi iin bir tehdit olupturmuyor mu?" Levin, "Maalesef basm zgrlg, ifade zgrlg, rgtlenme zgrlg konularmda belli kaygilarvar..." diyordu, simrlamalar olsa da, burasi insanlarin yargilanmadan ceza aldigi, hapse atildigi veya birdenbire sadece hkmet kendisinden hoylanmiyor diye birilerinin elektriginin kesildigi bir lke degil. Bu olmaz." yeyler burada tr Uzun yillar Singapur'da yayayan bir Alman bankaci tam tersini iddia ediyordu... Bay Karsten, "Halkm Hareketi adh parti, 35 senedir ogunluelinde tutuyor. Mesela hatirlarim bir seimde tm bir mahalle, gu muhalefet adaymdan yana oy kullannugti... Bunu takip eden drt y11boyunca o mahalle, hkmetten hibir yardun alamadi: Ne yollart yapildi, ne de bayka ihtiyalari grld. Yani demek istiyorum taraftaysamz, hibir ey alamazsimz!" ki, Singapur'da Dogru ve yanh taraf ayrimi vardi. Ve eskaza yanhy tarafta olanlar, zor zamanlar yaarlardi... Dnya limani olmamn halka yansimasi buydu.
"ama 'yanh(

SlNGAPUR UZAK ASYA'DA BlR ISRAIL MODEL1!

297

Bankact Karsten

Bati'nm Uzak Asya'da yarattigi kalelerden biri Singapur... in'ekaryi bir inliogunluga sahip. Uzak Asya'yi denetleyecek en nemli noktalardan biri. Tabii ki burada muhalefete yer yok... 300 yildir Ingiliz kltr kilcal damarlara iglemig; son 40 yildir Amerikan politikalan igin iine girmigti. Kresel dnya, Orta Asya lkelerinin inve Rusya'yla ortak hareketini ilgiyle izliyor; O rgt gibi olugumlarm nn kesecek hamlelybirligi Sangay ler planhyordu. Gney Kore, Singapur ve Gney Asya'daki mttefikleri, Filipinlerdi... En nemli geidin evresinde yer alan Endonezya, Malezya ya-

km kontrolde olmahydi...
rol ve dogalgaz rol demekti...

Malakka Bogazi'nin denetimi, hem Gneydogu Asya'nm petkaynaklarmmhem in'inblgesel etkisinin kont-

Kresel sermaye bunlari dpnrken; Singapur halki, tavan verilen evin borcu, yapan pirin fiyatlari, 100 yilhma kendisine

298

BOL VE YUT

emeklilik kesintisine para ayiramadigt iin 70'inden sonra bulacagi igin derdi ve gans oyunlannm getirileri arasmda dnp duruyordu... Yeni Dnya Dzeni'nin Gney Asya'daki rgt ASEAN vasitasiyla tm bu cografya denetimde tutuluyor; Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler ve Singapur uydu devletler olarak ya-

pyordu.

c olarak kullanihyordu. "soguk sava' siyaseti yrtlBu lkelerde, uzun zamandir mekteydi. Asya kaplanlarma destek kresel sermayeden geliyor-

in ve

Vietnam'dan gelebilecek

"komnizm"

tehlikesi

du... Acaba ufukta grnen ekonomik

etkileyecek

kriz bu

lkelerde

yillardir

mi? Gney Asya halki acaba yabastinlmig muhalefeti kin gelecekte rtl koloniyalizmden kurtulup kendi kaderini tayin edebilecek mi?

Diz in

Abagidze,

Aslan 190 Abbas, Kemal 77, 79, 81, 85 Abbasi, Hassan 136 Abdlnasir, Cemal 80, 86 Abdlselam, Majali 71 Abdurrahman, Dilyad 51 Abdurrahman, Megayir 236 Abedini, Hassan 138 Abramovi, Roman 156 Abubakar, Mustafa Kemal 265 Aburass, Aida 66 Agwai, Martin Luther 241 Ahmed, Hassan 118, 128 Ahmedinejad, Mahmud 137, 144, 155 Ahtisaari, Martti 215, 217 Alatas, Zahra 265 Albright, Madeleine 218, 221 Aoun, Miyel 97, 100, 101 Ardzinba, Vladislav 180 Atabari, Gazi Salahaddin 240, 242, 247, 249, 252, 255 Atatrk, Mustafa Kemal 12, 75, 86, 93, 132 Atta, Him el 248

Barholomeos, Dimitris Arhondonis 162

Barkova, Julia 153, 154 Barzani, Mesut 26, 29, 36, 38, 39 Barzani, Neirvan 32, 33 Ben-Gurion, David 91 Benn, Aluf 112 Benna, Hasan el 80 Berdzenigvili,Levan 190 Beria, Lavrentiy Pavlovich 173 Berkavi,Ahmed 119, 121 Berri, Nebih 100 Begir,Omer Hasan Ahmed el 240,
249

Bezirgan, Abdlkadir 43, 44

Biden, Joseph 35 Bontosoglu, Vasilis 125 Bukhari, Seyid Muhtar el 265 Bush, George 14, 52, 53, 56, 68, 69, 70, 97, 116, 124, 125, 128, 134, 135, 136, 138, 184, 188, 248, 257, 263

Canbolat, Velid 97, 100

Carter,

Jimmy 56,

142

Babi, Dimitri 157, 162, 164 Badawi, Abdullah 267, 268, 269 Bagapp, Sergey 173 Bahit, Maruf 61, 70

Cemiloglu, Ferda 45 Ceylan, Fatih 240, 246

Chavez, Hugo 155 Chirac, Jacques56 Clark, Wesley 125

300
Clinton, Bill 56, 221 Clinton, Hilary 221 Crocket, Ryan 32 Oktay kotua,

BL VE YUT Holbrooke, Richard 167 Hdaverdi, Nevzat 230 Humeyni, Ayetullah 142 Hseyni, Muhammed Ali 89, 135, 147 Indyk, Martin 102

174, 176, 178, 180

Dahlallah, Mehdi 103 Damka, Fikrim 220, 221, 224, 231 Diriz, Hseyin 59, 71 . Dostoyevski, Fyodor Mihaylovi 166 Dugin, Alexander 155, 159, 164, 165, 168 Eden, Anthony 87 Emir Hseyin 59, 62 Enver Ibrahim 260-3, 268-70, 272-6 Enver Sedat 86, 88, 89 Erler, Gernot 160 Eu, Barbara Jean 282 Feith, Douglas 70 Feltman, Jeffrey 104 Fleischer, Ari 116 Ford, Gerald 56 Gates, Robert 53 Gen, Selami 293, 294 Ghanem, Antoine 116 Gohary, Said el 78 Gore, Al 257 Gksel, Timur 105, 112 Gusinski, Vladimir 156, 157 Hallaby, Lisa 64, 65, 72 Hamadeh, Marwan 104 Hariri, Refik 97, 103, 116 Hariri, Saad 97 Heikal, Usame 79, 80, 91 Hersh, Seymour 120 Hecay, Enver 215, 218, 221, 224

II. Abdullah 68, 70, 72

naigvili, Jemal 189 Beg 216, 221, 222, 230 1skender Oliver 215, 231 Ivanovic, Jaja,Samir 97 Vladimir Jirinovski,

161-3, 180

Kadiri, Ferid 126 Kerim, Rebwar 40 Kerkki, Kemal 35, 38, 52, 219 Khutigvili, Giorgi 200 Kocabal, Suha 287 Kodorkovski, Mihail 156, 157 Koro, Levent 218, 225, 229 Kosti, Miladin 232 Kral Giorgi 203 Kral I. Abdullah 62 Kralie Nur 64, 71-2, 262-3 Kralie Rania 72 Krishnan, Ananda 265 Kristof, Nicholas 241 Kuazba, Yavuz 170-2, 181 Kuok, Robert 265 Kugeyri, Mslim el 120 Lahut, Emil 97 Lawrence, Thomas Edward (Arabistanh Lawrence) 13, 14, 56, 113 Leder, Stephen 101, 107 Lee, Stephen 289

DIZIN Levin, Sheen 285

301

Lord Curzon 29
Mahatir, Marina 267

Mahatir, Muhammed 261, 263, 267,

272

Majali, Abdlselam 59-61, 68

Maliki, Nuri 22 Maqdisi, Kerim 101, 106, 109, 111 Markov, Sergey 158, 167 Marshall, David 293 Mauring, Frode 217, 230 McDonough, Mike 257 Medvedev, Dimitri 151, 158-61 Meri, Ahmet Blent 285, 294 Merkel, Angela 96 Milosevi, Slobodan 218 Mofaz, Shaul 117 Mokin, Mihail 152 Mbarek, Hsn 84, 89, 90 Muhammed Nureddin 96, 103, 104 Musa, Amr 130 Musavi, lbrahim 96-7, 103-4, 107, 109-12 Nabb, Dick 36 Nakapidze, Nino 208 Nasrallah, Seyid Hasan 98 Natali, Denise 36, 38, 40, 49, 51 Nehru 86 Netanyahu, Binyamin 58 Numeyri, Cafer 248 Nur, Tank 251
.

Peres, Simon134 Perinek, Mehmet 153 Perle, Richard 70 Peters, Ralph 112, 184 Pipia, Temuri 206 Prens Abdullah 63 Pronk, Jan 239 Pukin, Aleksandr Sergeyevi 166 Putin, Vladimir 151, 153, 155-164, 167-8, 211-2
Raffles, Stamford 280, 292 Ragozin, Dimitri 162 Rahibe Teresa 222, 224 Reagan, Ronald 89 Rice, Condoleezza 11, 36, 95, 112, 123 Rizgar Ali 14, 26, 27, 219 Rondeli, Alex 192, 205, 207 Rugova, Ibrahim 225 Rumsfeld, Donald 116 Saab, Edmond 98, 105 Saakayvili, Mihail 15, 164, 179, 180, 184, 187-91, 196-7, 200, 203, 210 Saddam Hseyin 20-3, 29, 30, 36, 41-2, 46, 117, 124, 218 Sadik, Ali Mehdi 23, 25 Sadreddin, Ali 128 Samardzi, Slobodan 232 Sarafraz, Muhammed 138 Sarikidar, Kubat 199 Savin, Leonid 164 Shahak, Israel 91 Sinyora, Fuad 95, 96 Soros, George 136, 148, 163, 188, 197, 206 Stalin, Josef 170, 173, 174 Starr, Kate 68

Olmert, Ehud 136

nsel,Erkan

211

Paritzky, Joseph 117 Payne, Ronald 60

302
Stuck,Liana 78-80,84 Sukarno 86, 293 Sultan Abdlhamit 61, 292 Suroy,/Jtay 225,231
Sahristani,Einseyhi 35

BOLVEYUT IJrcan,Birol 215,225,226,230

Kenan akir25, 43 zeyiragah, 17ance,Cyrus 142 Vladimirska, Tatyana 165 Ven,LiChen 246 White, Wayne 20 Wolfowitz, Paul 275 VVood,Robert 210 Yagoup,1Vidad 249,251

anaba,Sergey 182
an, Cemal 21, 22, 24, 27, 39 evardnadze, Eduard 188, 190, 195, 196,200,206

Taci,Elayirn 215

Tagannaradze 206
Taki, Samir Al 117, 122, 127-30

Yaphe,Judith 31
Yaver, Cebar Yeltsin, Boris 155,157 Yeoh, Francis Yinon,Oded
35 56, 153,

Talabani, Celal 20, 38, 39

Tay,Jannie 280-82,284,285 Tchatchai, Alexander 197, 198 200,208 TeE,John Timoyenko, Yuliya 164 Tito, JosibBroz 86 Tolstoy, Lev Nikoloyevi 166 Tronaov,Vitaly 163 Tsurtsumia, Zaza 196 Turabi,14asanAbdunahel 248

265 91,119 Yrk, Zafer 41, 50 Yuenko, Viktor 164 Yuva,Mehmet 131

Zaatreh, Yasir 62 Zarur,1brahan 118,119

BANU AVA

BANU AVAR
Hangi Avrupa?
Isve'in Nobel'i, Fransa ve Sevr Ryasi, Danimarka'da Kopenhag Kriterleri, Vatikan'in kresel valsi ve digerleri... Bana Avar'la 17 Avrupa lkesinin gemigive bugn bu kitapla
satirlar arasmda!

Bati'nm, Trkiye'ye kendininasil da aika kalemiyle grmek mmkn...

anlattigm1Avar'm

Avar, TRT'de ilgiyle izlenen Smirlar Arasmda programimn Avrupa yolculuklarim 5. basima ulaan bu kitabmda topladi.