E VDE K OMPOST Y APIMI

Yeryz Dernei

Devin Baheci Nisan 2011

Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

E VDE K OMPOST Y APIMI :

Organik maddelerin kontroll bir biimde biyolojik bir sreten getikten sonra koyu, kolayca ufalanan, toprak gibi kokan bir forma dnmeleri ile elde edilen materyale kompost denir. Kesilmi imler, kopan dallar, yapraklar ve en nemlisi mutfak atklar rahatlkla komposta evrilebilir.

N EDEN K OMPOST YAPMAK GEREK R ?

ncelikle organik materyallerin kompostu sonucunda kaliteli bir gbre elde edilir. Bu gbre kaliteli olmasnn yannda, tamamen doal bir srele elde edildii ve petrol ve trevleri ile retilmedii iin hem doa dostudur hem de organiktir. Kompost ile topra kirletmez topra beslersiniz. Kompost yaparak topra da korursunuz. Kompost edilmemi organik materyallerin topraa braklmas ile toprakta bitkiler ve bakteriler arasnda bir rekabet ortaya kar ve toprakta nitrojen tketen bakteri saysnda art olur. Sonu olarak, nitrojen azl ve bitkilerde yetersiz byme ortaya kar. zellikle nitrojen fakiri olan lkemizde, organik materyallerin kompost edilmeden topraa braklmas topraa nemli zararlar vermektedir. Evsel yiyecek atklar en nemli problemlerden biri. Evsel atklarn toplanmas, ayrtrlmas belediyelere ve kamu kurulularna nemli ykler bindirmektedir. Bu yntemle, evsel atklarn yerinde komposta tabii tutulmas evsel atklar azaltacaktr. Daha az evsel atk belediyeler zerinde daha az p yk ve daha az plk alanlar demektir. Kaliteli bir gbre eidi olmasnn yan sra, organik materyallerin su tutma gc inorganik materyallere gre daha yksek olduundan, kompostlu topraklar suyu daha ok tutar.

Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

N ELERDEN K OMPOST Y APILABLR :

Meyve, sebze artklar, yumuta kabuklar, patates soan kabuklar; ay yapraklar, balkaba kabuklar, kahve artklar ve filtreleri domates kabuklar gibi pimemi organik materyaller, kesilmi imenler, kurumu yapraklar, dal paralar, kurumu bitkiler vb. bahe ve teras artklar rahatlkla kompost edilebilir. St ve et rnleri, tereya, kemikler (et, tavuk ve balk de dahil), mayonez, yourt gibi rnler kompost edilemez. Yal, margarinli yiyecekleri kompost edemezsiniz. Kompost edilebilecek materyaller tuttuklar nem oranna gre ikiye ayrlr: Yeil ve Kahverengi organik malzemeler Yeil Budama artklar Kahve atklar Meyve kabuklar Yumurta kabuklar ay poetleri Hayvan dks Taze ot Kahverengi Msr sap Kylm kat Kylm karton Kuru yapraklar Odun paralar Tala Kuru ot

Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

K OMPOST NASIL YAPILIR :

Kompost basite bir mantkla, organik materyallerin scaklk, oksijen nem gibi koullarn greceli olarak kontrol edildii bir ortamda rtlmesidir. O yzden, organik materyallerin bir ekilde ayr bir yerde toplanp rmeye terk edilmesi sonucunda kompost elde etmek mmkndr. Aada detayl olarak verilen kompost yntemleri ile scaklk, oksijen ve nem gibi koullar greceli olarak daha rahat kontrol edilebilmekte ve bylece daha hzl ve verimli bir biimde kompost elde etmek mmkn olmaktadr. ncelikle aadaki hangi metodu kullanrsanz kullann, kompost edilecek materyal 2ye 1 orannda sktrrsanz daha hzl kompost elde edersiniz. Yine hangi yntem olursa olsun fazla miktarda nem ve im art (nemi arttrr) koku problemlerine neden olabilir. Kokuyu azaltmak iin kuru yapraklar veya otlar veya organik materyalleri araya kartrmak ve hava giriini salamak iin kompostu kartrmak gerekir.

S OUK VE S ICAK K OMPOST K AVRAMLARI

Yntemleri anlatmadan nce iki kavram aklyor olmamz gerekiyor. Souk ve scak kompost yapm olarak adlandrlan evinizde ortaya kan organik materyalin nitelii, miktar ve ihtiyacnz olan gbrenin zamanlamasna gre bu kavramlardan birini seebilirsiniz.

S OUK K OMPOST
zellikle dzenli olarak atnz kyorsa souk kompost yapmanz neririz. Bu metotta ncelikle eit miktarda yeil ve kahverengi materyali kartrrsnz. Yeni atk ktka kompostun iine eklersiniz. ok fazla ilgi gstermenize ve kartrmanza gerek yoktur, ancak bakteriyel dnm yava olur ve 4-6 ay ierisinde kompost elde edersiniz.

Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

S ICAK K OMPOST
Daha hzl kompost elde etmek istiyorsanz bu yntemi kullanmanz neririz. Bu yntem iin 1 metre kplk hacim ideal boyuttur. Yine eit miktarda yeil ve kahverengi materyali kartrrsnz. Bu yntemde haftada 1 defa tm kompost materyali ters evirmeniz ve komposta su katmanz gerekir. 4 -6 hafta iinde kompostu elde edersiniz. Ancak bu yntemde srece baladktan sonra komposta yeni atk ekleyemezsiniz, topladklarnz atklar bir sonraki komposta saklarsnz.

Y NTEMLER
Y IIN YNTEM
En sk kullanlan en basit kompost yapm yntemidir. Bahenizdeki veya terasnzdaki bitki atklarn, yapraklar ve imenleri alanzn bir kesinde biriktirme ve yma vastas ile kompost elde edebilirsiniz. Geri kalann doa halleder. Yukarda bahsettiimiz tabloyu kullanarak bire bir orannda yeil ve kahverengi materyallerden kullanrsanz en iyi verimi elde edebilirsiniz. Ancak, bu yntemde genellikle gda atklarnn kullanlmamas nerilir. Hem souk hem de scak kompost iin uygundur.

Bahenizdeki atklar bahenizin bir tarafna yarak da kompost elde edebilirsiniz.

Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

S EPETLER , K UTULAR
Evde kolayca eski itleri, plastik atklar, rg sepetleri kompost iin kullanabilirsiniz. Bu yntemde en nemli nokta organik materyalin hava almas iin gerekli olan hava kanallarnn olmasna dikkat etmektir.

T KUTULAR :
80cm uzunluundaki itlerden bir kutu yaparak organik materyallerinizi iinde biriktirebilir ve kompost elde edebilirsiniz. K boyunca tm organik atklar burada biriktirebilir, yeni sezon iin kompost retebilirsiniz. Hem souk hem de scak kompost elde etme faaliyetlerinde bu kutuyu kullanabilirsiniz.

TEL D OKUMA S EPETLER :

Her hangi bir nalburdan alacanz dokunmu tel itleri bir silindir halinde birletirerek bir sepet yapp bu sepette organik materyallerinizi kompost edebilirsiniz. Bu yntemde, tellerin kn donmamasna dikkat etmeniz gerekir. O yzden ok souk iklimlerde kullanlmas nerilmez. 90 cm apnda, 1.5 metre yksekliinde bir sepet yapabilirseniz kompost iin uygun bir alan elde etmi olursunuz (yaklak 1 m3). Hem souk hem de scak kompost elde etme faaliyetlerinde bu kutuyu kullanabilirsiniz.

Sepetleri elinizde kullanmadnz materyalleri kullanarak kolaylkla yapabilirsiniz. Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

F II YA DA V ARL :
Bo bir fy veya varili de kompost retimi iin kullanabilirsiniz. F veya varilleri kartrmak greceli olarak kolay olduundan dolay, hzl kompost iin idealdirler. Bu yntemde en az 200 litre kapasiteli ve salam bir kapa olan bir varil ya da fya ihtiyacnz vardr. ncelikle varil veya fda 6 10 sra kadar 1er santimetrelik delikler amanz gerekiyor. Bu delikler varil ierisindeki hava akn dzenleyecektir ve fazla nemi dar atacaktr. Varili 3/4 orannda organik materyal ile doldurun. Devamnda ise haftada bir defa varili devirerek bahenizde veya evinizde, yuvarlayn. Bylece hava rahatlkla organik materyalinizin iine girebilecektir. En ok 2 ay ierisinde kompost gbreniz hazr olacaktr. Bu yntem, zellikle kk organik materyal karan evlerde ve bahelerde rahatlkla kullanlmaya elverilidir. Ancak ok souk iklimlerde varildeki materyaller donma tehlikesi ile karlaacaklarndan, bu yntemin souk blgelerde kullanlmas nerilmez.

ODACIK YNTEM
zellikle dzenli kompost yapmay dnyorsanz ve yksek verimi almak istiyorsanz, l odack yntemini kullanmanz neririz. Bu yntemde basite, sepet, kutu veya varil kullanabilirsiniz. Organik materyal ilk geldiinde 4 haftaya kadar ilk odackta bekletilir. Devamnda ise 7 haftaya kadar ikinci havuzda bekletilir. Son olarak nc havuza aktarlr. nc havuza aktarlan materyal neredeyse kullanma hazrdr. Birinci sepet bittiinde tekrar doldurulur.

Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

 UKUR YA DA K UYU
Organik materyallerinizi ukur ya da hendek kazp iine doldurarak da kompost elde edebilirsiniz.

UKUR
Bahenizde ince uzun 20-30 santimetre uzunluunda bir ukur kazn. Tm yaz boyunca bahenizde aa kan materyalleri bu ukura koyun. Yaz sonunda ukura evsel atklar da koyun. Devamnda ise ukurun stn 10-20 cm boyutunda toprak ile rtn. Bir sonraki baharda buradaki topra gbre olarak kullanabilirsiniz.

K UYU
Kuyu yntemi de bir tr ukur yntemidir. Bahenizde 50 -100 cm uzunluunda bir kuyu kazn. Yaz boyunca tm bahe atklarnz bu kuyuda biriktirin. Yaz sonunda evsel organik atklar da ekleyerek kuyunun stn rtn. Bir sonraki sezonda baharda, bu kuyuda biriken topra gbre olarak kullanabilirsiniz. ukur veya kuyu ynteminin temel avantaj yeil kahverengi materyal dengesine dikkat etmenize gerek kalmaz, ayn zamanda zerini rttnz iin toprak altnda souktan korumay salarsnz. Hem de bakteriler dnda toprak solucanlarndan da yararlanabilirsiniz.
Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

O RGANK MATERYALLER V E ERKLER T ABLOSU :

Aadaki tablo kompost iin kullanlabilecek organik materyallerin tadklar yararl malzemeleri zetliyor. Topranzn yapsn ve ihtiyacnz biliyorsanz retmek istediiniz kompostun iindeki malzeme orann deitirerek en ok ihtiya duyulan gbreyi elde edebilirsiniz.
Organik Materyal Kahve atklar Msr koan ve sap Yumurta Kabuu Balk ve kabuklu deniz rnleri kabuklar Meyve atklar Kayna Restoranlar, ofisler Msrlar, konserveler vb. Yumurta fabrikalar, restoranlar Balk marketleri Bileeni ve Yorum yi bir Nitrojen Kaynadr zellikle gmldnde faydal olur, karbon zenginidir. Kalsiyum ve nitrojen bakmndan zengindir. Nitrojen bakmndan ve mineral bakmndan zengindir, ama koku yapabilir. Karbon bakmndan zengindir. zellikle muz kabuklar fosfat bakmndan zengindir. Nitrojen bakmndan zengindir, kolay kompost olur Karbon ve nitrat bakmndan zengindir Yapraklar toprak yapsn dzenlemek iin ok faydaldrlar, Toprak yapsn dzenler, topran potansiyelini arttr. zellikle gvercin at nitrojen bakmndan zengindir. Karbon zenginidir, ama yava kompost olur. Kesinlikle ya odunu komposta eklemeyiniz. Bezelye kabuu zellikle Nitrojen zenginidir. zelikle nitrojen bakmndan zengindir. Tohum vermeden kesin ya da scak komposta kullann. Semiz otu zelikle nitrojen bakmndan zengindir.

Restoranlar, market atklar

im atklar Otlar Yapraklar Yerfst kabuklar Hayvan dks Odun paralar, talalar, dal paralar Sebze at ay poetleri ay atklar Yabani otlar Tarlalar, mandralar vs. Kereste depolar, ormanlk alanlar Restoranlar, plkler, manavlar Kahvehaneler, ayclar Baheler vs. Tarlalar /baheler Parklar

Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01

R EFERANSLAR :
Home Made Compost Montguide Montana Universitesi, Austos 2003. Home Composting Maine niversitesi Blteni Say 1143 Your Guide to Composting Los Angeles Belediyesi Kamu Hizmetleri ubesi, 2008

YERYZ DERNE
Ekolojik yaam desteklemek ve evre sorunlar ile mcadele etmek iin kurulmu olan Yeryz Dernei; iklim deiiklii, evre politikalar, ekojik yaam ve yenilenebilir enerji konularnda farkndalk yaratma ve kapasite gelitirme faaliyetleri dzenlemekte, doa dostu politikalarn ve evre koruma amal faali yetlerin tabana yaylmas iin toplumun farkl kesimlerine hizmet eden projeler gelitirmektedir. 2009 ylnda kurulmu olan Yeryz Dernei yllardr ekoloji ve evre alannda faaliyet gsteren, iklim deiiklii, organik tarm ve benzeri konularda deneyimli insanlar bir araya getirmi olan bir dernektir. zellikle eitim, nonformal renme ve akran faaliyetleri konusunda deneyimli bireylerin yesi bulunduu Yeryz Dernei'nde ayn zamanda inovatif politika retme mekanizmalarna da destek verilmektedir. www.yeryuzudernegi.org iletisim@yeryuzudernegi.org

Yeryz Dernei Ktphanesi Say:01