SYAS TARH 1918-1994 Oral SANDER

ki Sava Aras Dnemi (1919-1939)

DNEM ETKLEYEN TEMEL ELER Bara ynelik unsurlar grmek. Birinci Dnya Savan bitiren bar antlamalarndaki hakszlk ve adaletsizlikler, 1919u izleyen yllarn dnya politikasn byk lde biimlendirmi. talyann sava sonrasndaki d krkl, iki devlet aras dnemdeki saldrgan politikasnn temeli. ngilterenin sava ncesi dnemdeki denge politikasn sava sonras da srdrememesi. Birinci Dnya Savandan sonra kurulan g dengesinin temel esi haline gelen ABDnin Milletler Cemiyetine girmeyii, Avrupa sorunlarndan uzak kal. Sovyetler Birliinin de Avrupada greli olarak uzak kal . ki sava aras dnemin nemli zelliklerinden: 1919 ylnn ncesinde Fransaya kar kurulan ittifaklar zincirinin temel halkas Almanya iken, 1919dan sonra Almanya iken, 1919dan sonra bir Alman intikamna kar kurulan ittifaklarn temel halkas Fransa oldu. Bar Antlamasnn Korunmaya allmas Dnemi : Fransann amac Almanya ile Sovyetler Birliinin toprak kayplaryla, Avusturya-Macaristan mparatorluunun datlm hali. Lokarno Dnemi : Artan istikrar ve azalan gerginlik. Fransann verdii dnler sonucunda ksa bir sre iin gerekleen Fransz-Alman yaknlamasdr. Yklma Dnemi : Temelinde, Lokarno dneminde ortadan kaldrlamayan Franzs -Alman dmanl. Kolaylatrlan temel unsur ise Fransann ngiltere arasndaki gr farkllklardr. ngiltereye gre Avrupa barn Almanyann hakl isteklerini en alt dzeyde kabul eden yeni bir Avrupa statkosuna dayanmalyd. Fransaya greyse Almanyaya hibir d n vermemeli, Versailles sistemi sonuna kadar savunulmalyd. Alman saldrganl sonucu kinci Dnya Sava kacaktr. BARI ANTLAMALARININ KORUNMASI DNEM (1919-1924) Fransann Gvenlik Sistemi Fransann Almanya karsnda duyduu derin gvensizlik ve bunun sonucu olarak, gvenliini salama isteidir. Fransa Almanya karsndaki zayflnn bilincindeydi. Kaldrmann iki yolu vard: Fiziki Garantiler : Ren Blgesi ve kprlerine sahip olmak. ABD konuya ilgi gstermedi. Yeni bir Alsace-Lorraine yaratmak ttifaklar Sistemi : Belika ile 7 Eyll 1920de, Polonya ile 19 ubat 1921de ittifak anlamalar imzalad. Statkocu devletlerden olan ekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya ile saldrya kar birbirlerine dayanmay ngren anlamalar yapt. Almanyann Durumu Yenilen her devlette, on dokuzuncu yzyln liberal akmnn etkisiyle, demokratik anayasalar kabul edildi. Weimar Anayasas Yahudi sosyalisti olan Kurt Eisnerni bakanlna Bavyera Cumhuriyetini ilan ettiler. Temelde Marksist. Rusyada ki Bolevik devrimi ve Almanyada Bolevik yanls komnist unsurlarn ortaya kmas, sosyal demokratlar siyasal yelpazenin ortasna ekti. Elbertin geici hkmeti halkn ou tarafndan desteklenir hale geldi. Ancak, K. Lie bknecht ve Rosa Luxemburgun derliindeki Sparkistler, yani ar sol, geici hkmete kar kt. Bavyerada kan bir karklkta Kurt Eisner ldrld. Byk lde Amerikan, Fransz ve svire anayasalarndan esinlenerek hazrlanan Weimer Anayasas 31 Temmuz 1919da kabul edildi. Bylece Almanyada Hitlere kadar srecek Weimar dnemi balad

Kapp Darbesi ve Nazi Partisinin Kuruluu Militarizm ve saldrgan milliyetilik, bar antlamasnn ar koullarna bir tepki biiminde glenecek ve antlamann ba sorumlusu olarak grlen sosyal demokratlara, yani hkmete ynelecektir. Amerika doumlu bir gazeteci olan Wolfgang Kappn nderliine, bir ksm muvazzaf askerlerle miferlerinde gamal ha bulunan Erhardt Tugay, Berlinde 13 Mart 1920 gn ynetimi ele geirerek kurucu Meclisi datklarn ve Weimar Anayasasn ortadan kaldrdklarn ilan ettiler. Baarszln tek nedeni, Berlindeki ii ve memurlarn genel grevidir. Bu baarsz Kapp Darbesinin nemi, Almanyada militarist hareketlerin balam olduunu gstermesidir. Alman , ve d politikasn ve giderek tm dnya barn temelinden deitirip tehdit edecek olay , 1919 ylnn Ocak aynda Mnihte Alman i Partisinin kurulmasdr. 1920 ylndaysa partinin ad Nasyonal Sosyalist Alman i Partisi (Nazi) olarak deitirildi. Nazi Partisi, Yahudi, komnizm ve parlamento kartyd ve nl general Ludendoff tarafndan da desteklenmekteydi. Hitler 1923 ylnda bir darbe giriiminde bulundu, ama baar kazanamad ve hapse atld. Burada Nasyonal Sosyalizmin kayna olan kitabn, Kavgam (Mein Kampf) yazd. Weimar Anayasasnn sunduu btn zgrlkleri sonuna kadar kullanarak toplumda sava sonras dzenden memnun olamayan kiilerin arasna girdiler ve honutsuzluun nedenlerini aratrdlar. Bor Sorunu ve D likiler Alman tamirat borcunu 56 milyar dolardan, 33 milyar dolara indirmiti. Dawes Plan, 1924 ylnda Almanyann tamirat borcunu taksitlere bld ve belirli bir tavan saptamad. Fransa Ruhr blgesini igal etti. Gerek blge halknn gerekse ngiltere ile ABDnin tepkisine yol at. Fransann, halk Alman olan bir blgeyi igal etmesi, Alman i politikasnda Nazilerin hareketlerine esasl bir gerekede hazrlamt. Almanya Sovyetler Birlii ile 16 Nisan 1922 tarihli Rapallo Dostluk Antlamas imzalad. Almanya yeni Sovyet Rejimini tanyordu. Rapallonun nemi, iki devletin de devrim ve yenilgi sonucu iine itildikleri diplomatik yalnzlktan kurtulmaya baladklarn gstermesinde yatar. 1926 ylnda imzaladklar Berlin Antlamasnn hkmlerine gre taraflardan biri, saldrya urarsa teki devlet tam bir yanszlk politikas izleyecekti. talyaya Eken Gelen Faizm Genel Zayflk Ve Doyumsuz Guruplar talya savatan ksa bir sre sonra faist ynetim altna girdi. Bunun nedenlerini, ekonomik kmaz, siyasal partilerin zayfl, doyumsuz gruplarn etkinlii ve sol kanat iindeki blnme olarak sralayabiliriz. Faist parti ve Mussolini talyada Faist hareket 1919 ylnda Fas di Combattimento adl rgtn kurulmasyla rgtlendi. 1922. Faist Partisi, 1943 ylna kadar talyann kaderine egemen olacaktr. Mussolini, ok ksa sre iinde talyada birlii salad, muhalefeti tmyle ortadan kaldrd, merkezi hkmeti glendirdi, ticareti canlandrd ve bit takm toplumsal reformlara giriti. D politikas tmyle Mussolininin kiisel grlerini yanstr. Mussoliniye gre talya gibi genilemek isteyen her devlet iin emperyalizm vazgeilmez bir zorunluluktu. Sovyetler Birliinde Bolevik Rejiminin Glenmesi Rejimin G Odaklar Lenin tarafndan yazlan parti program drt nokta iermekteydi: kyllerle toprak, a olanlara yiyecek, Sovyetler iktidar ve Almanya bar. Partinin gc kurulan iki rgtle daha da arttrld. Kar Devrim, Sabotaj ve Mali Speklasyona Kar Olaanst Rus Mcadele Komisyonu. 1918 Ocak aynda Troki tarafndan kurulan Kzl Ordu. Lenin bu drt arala, yeni parti, Sovyetler, gizli polis, ve Kzl Ordu ile modern dnyann ilk totaliter tek parti diktatrln kurma abasna girdi. Rusyada devri: Komnizm ile Milliyetiliin birletirilmesi. Sava Rus i savana tilaf Devletleri de mdahale etti. Bu mdahalenin nedenleri: (i) tilaf Devletleri, Bolevizmin geici bir delilik olduuna inanyor ve eer balangcnda mdahale edilirse, rejimin etkisini geniletmeden decei sanlyordu. (ii) Rusyann kuzeyindeki Murmansk ve Arkangelskte bulunan ve tilaf Devletlerinin Rusyaya gnderdii cephanenin Almanyann eline gemesinde kuku duyuyorlard.

( Bolevik Rejimi devrilirse, Rusya Almanyaya kar yeniden savaa girebilir ve bylece Almanyann yenilgisi kolaylatrlabilirdi. (iv) Polonya ile Japonyann Rus topraklar zerinde emperyalist eilimleri vard ve ngiltere ile Fransa da zengin Kafkas petrol kaynaklarna gz dikmiti. sava genel olarak 1920ye baz yerlerde ise 1923 ylna kadar srd. Karmak bir mcadele haline gelen savata Bolevikler hem i hem de d glere kar mcadele ettiler. Sava Komnist Partinin gcn ve denetimini arttrmasnda yardmc olmutur. 1922 ylna gelindiinde, Leninin Komnist Partisi Rus topraklar zerinde tartmasz ve tam bir diktat rlk kurdu.

(iii)

Yeni Ekonomik Politika 1921-1927 yollar arasnda Leninin Yeni Ekonomik Politika (NEP) dnemi, devrimin ve savan at yaralar biraz olsun iyiletirme amacna ynelikti. Leninin parti sekreteri olarak Joseph Stalin, uzun vadeli ekonomik planlamann ampiyonluunu yapmaktayd. Srekli dnya devrimi tezini savunan Trokiye kar tek lkede sosyalizm gryle ne kan Stalinin zaferi, belirli bir sre devrimin baka lkelere ihracn durdurdu. Stalin, 1928 ylndan sonra bir dizi be yllk ekonomik planla, ar endstri kurmak, ulam iyiletirmek, tarm kolektifletirip mekanize hale getirmek ve Urallarn tesinde yeni enerji kaynaklar gelitirmek yoluna gitti. Smrgelerdeki Gelimeler 1920lerde Hindistan ve tm slam dnyas karmaa iindeydi. Londra tarafndan sk biimde denetlenen sivil memurlar tarafndan ynetilmekteydi. 1920de Gandhi Hindistan hkmetine ynetimde pay sahibi olmay amalayan ilk sivil itaatsizlik kampanyasn balatt. 1930 ylnda Hint Ulusal Kongresi ilk defa tam bamszlk isteiyle ortaya kt ve Gandhi ikinci sivil itaatsizlik kampanyasn balatt. Hint Mslmanlar tarafndan kukuyla karlanmtr. Hindular tarafndan ynetilmek istemeyen Mslmanlar, Ulusal Kongrenin kart olan Mslman Birliini kurdular ve ayr bir Mslman devlet oluturmak isteyen nderleri Muhammed Ali Cinnahn arkasnda birletiler. Arap lkelerinde, Trkiyedekine benzer bamsz ulus -devlet kurulamad. Bunun en nemli nedeni, slamn evrenselliinin, ulusuluun yerelciliiyle bir trl badam olmamasyd. Tek istisnas, Meksikada kilisenin etkinliini ortadan kaldran ve spanyol aslllarn toplumdaki baat durumlarnn sarsan 1911 devrimidir.

(i)

(ii) (iii)

LOKARNO DNEM (1925-1930) Yani bar dnemi iki temel sorunun zlmesiyle ortaya kt. 250 milyon dolardan balamak zere giderek artan oranlarda yllk demeler. Almanyaya 200 milyon dolarlk bir kredi alacakt. Fransann igali altna den Ruhr blgesi tamamen boaltlacak. Almanyann 1922 ylnda, Almanya, Fransa, Belika be ngiltere arasnda savaa girimeme nerisidir. Fransa tarafndan reddedilmiti. 16 Ekim 1925te Lokarnoda u antlamalar imzaland: Alman-Fransz ve Alman-Belika snrlarn, yani Almanyann bat snrlarn Ren blgesinin silahtan arndrldn gvence altna alan antlama. Almanya dou snrlar konusunda ayn gvenceyi vermedi. ngiltere, Almanyann Belika ve Fransaya saldrmas durumunda, askeri yardm yapacakt. Ancak ekoslovakya ve Polonyaya bir saldr olduu takdirde benzer bir gvence vermedi. Hakemlik atlamalar Fransa ile karlkl gvence antlamalar. Fransa ile Almanyann ilikileri normalletirdi. Versailles dzeninin iflas demekti. Hitlerin dikkatli gzlemlerinden kamayacak ve d politikasnda, Polonya ya da ekoslovakyaya saldrd takdirde ngilterenin harekete gemeyecei varsaymndan yola kacaktr. Almanyaya dou snrlar konusunda ekingen davranmayabilecei rahatln verdi. Milletler Cemiyeti Wilsonun 14 Noktasnda anlatmn bulan ilkelerin, yeni kurulacak olan uluslararas dzenin temel olacan, MCnin de ak diplomasi yoluyla d politikann demokratik denetimi dnemini aacan umdular.

Fransa ile MCyi Almanyaya kar kurulacak gvenlik sisteminin temel direi, ngiltere ise Almanyay da ierecek bir uzlama sistemi olarak gryordu. Almanyann Ren blgesinin igali, savatan sonra kurulan gvenlik sisteminin sonunu vurgulad. Byk kk her devlet, yeniden askeri gcne, diplomasisine ve gvenlii iin ittifaklara dayanmaya balad. Ksa Lokarno dneminden sonra anari uluslar aras sisteme yeniden egemen oldu. MC iin ldrc darbe, talyann Habeistan igalidir. Uzakdouda saldrgan Japonya ile Almanya ve talya yelikten ekildiler. . Finlandiyay igal eden Sovyetler Birliini yeni girdii rgtten kard. Silahszlanma ve Savan Yasaklanmas Deniz Silahlarnda Snrlandrma 1922 ylnda Washingtonda toplanan Deniz Silahlarnn Snrlandrlmas Konferans, Uzakdouda byk bir g olarak ortaya kan Japonya ile blgenin stn gc ABD arasndaki rekabetin sonucu olarak ortaya km. mzalanan antlamada Pasifikteki topraklarna sayg gstermeyi karlkl olarak taahht etmiler. inin topraklar btnln ve in topraklar zerinde frsat eitlii Antlama capital ships nemli olan ngilterenin deniz stnln, imdi ilk kez bir baka devletle, ABD ile paylamasyd. Briand-Kellogg Pakt Fransz Dileri Bakan, ABD le Fransa arasndaki ilikilerde sava kanun d ilan eden karlkl bir ykmllkte bulunmasn nerdi. Kellogg ise, daha gereki davranarak, sava ulusal politikann bir aleti olmaktan karma ykmllnn ok taraf anlamalarla salanmas nerisinde bulundu. 1928 Austosunda ABD, ngiltere, Fransa, Almanya, talya, Japonya, Polonya, Belika, ekoslovakya arasnda imzaland. Bu pakta daha sonra Trkiye dahil baka devletlerde katlacaktr. Sovyet D Politikas Sovyet d politikasn genel olarak iki geni dneme ayrmak olanakldr. Greli Gszlk Dnemi, ideolojik amalar nesnel yetkinliklerinin ok stndedir. Yeteneklerin Artmas Dnemi Para ve sermaye, ticaret diplomatik tannma. tarafszlk ve saldrmazlk politikas Politikann ilk baars, Almanya ile Rapallo Antlamasdr. 1928 ylnda Litvonov Protokol. YIKILMA DNEM (1930-1939) Ekonomik knt Savaa doru srklenmesi, 1919-1931 yllar arasnda etkisini gstermi olan byk ekonomik kntyle balar. Kapitalist ekonomik sistem, paralarndan birinde ortaya kan bozukluun teki paralara da bulat, birbirine baml ve nazik bir btn haline gelmiti. Bunalm, hisse senetleri borsasnda balad. Ekonomik Vanll ABDnin krediyi kesmesiyle ykld. En ok borlu olan Almanya bunalmdan en ok darbe yiyen lke oldu. 1931 Hazirannda Hoover Moratoryumu Almanyada Hitler. Hitler ve D Politikas ktidara Gei 30 Ocak 1933te yal devlet bakan Hindenburgun nerisiyle, ounlua sahip olmasa bile Reichstagn en gl partisi durumunda bulunan Nasyonal Sosyalistlerin nderi Hitler anslye oldu. 1920 ylndaki Kapp Darbesi genel grevle, Hitlerin 1923 darbe giriimi de ordunun mdahalesiyle baarsz olmutu. Hitler 30 Ocak 1933 tarihine kadar anayasay ,lhah eden bir havranta bulunmu deildir. Tutucular ise Nazileri kullanarak politikalarna daha geni bir destek toplamak istediler ancak tam tersine Hitler onlar kulland. Yeni seimler, Nazi Partisi dnda btn partileri kapatt, siyasal faaliyetleri yasaklad, 1934 Austosunda Hindenburgun lm zerine, hkmet bakanlnn yannda devlet bakanln da alarak, Almanyann Fhreri haline geldi.

Grleri Ari rknn stnl. Almanyada ekonomik bunalmn etkisiyle fakirleen giderek toplumun dna itilen ve benliini eski gl Almanyada arayan orta ve aa snf insan ile genler, Nazilerin saflarnda byk bir ama birlii, etkili bir ho geldin buldular. Kilise ve orduyla Nazi partisi arasndaki ilikiler hibir zaman przsz olmamtr. Saf Alman rknn Yahudiler, Slavlar be teki dk rklardan temizlenmesiyle. Hitlerin genel programnn be noktay siyasal denetim ele geirilip. Versailles dzenlemesi ortadan kaldrlarak. Sovyetler Birlii yok edilecek. Kuzey Afrikada byk bir smrge mparatorluu. Alman kuann ABD ile dnya stnl iin mcadele edeceini. Hitler Napolyondan sonra Avrupann en geni ufuklu nderidir. D Politikasnn Anahtarlar Hitlerin uygulad d politika aamaldr. Almanyann Versailles Bar Antlamasnn kstlamalarndan kurtarlmas. bir ulus, bir devlet Lebensraum, yani hayat sahas Hitler d politikasnn ilk iki aamasn gerekletirirken byk bir direnmeyle karlamam. ekoslovakyann tmn igal edince, bu devlete kar etkin tedbirler alnmaya allacaktr. Hitlere Dardan lk Tepkiler 1935te Fransa ile Sovyetler Birlii arasnda bir ittifak. 1934 ylnda Almanyann Avusturyay ilhak teebbs. Mussolini talyas, Avusturya-talya snrndaki stratejik Brenner geidine 200.000 kiilik bir ordu yd. Plebisit sonucunda Saar Blgesin Alman topraklar iine katlmas, zengin endstri blgesi, ilerde glenmesine temel hazrlanyordu. ngiltere, Fransa ve talya Alman revizyonizmine kar olarak bir cephe kurma kararn aldlar. 1935 Nisannda devlet arasnda Stresa Antlamalar imzaland. Avusturyann bamszlk ve toprak btnl garanti ediliyordu. Salam taktii Almanyann ilk iki aamann gereklemesinden ald yeni gle hayat sahas politikasn balatabildi. Bu konuda kendisine ngiltere yardmc da olacaktr. ngilterenin Yattrma Politikas Yattrma Felsefesi ngiltere, karmak ittifaklar sisteminin, Avrupa barnn 1914te bozulmasnn temel nedeni olarak deerlendirildi. 1938 ilkbaharna gelindiinde, Fransaya Almanyann ekoslovakyaya ait bulunan Sdetler Blgesini igal etmesi durumunda bile bu devlete kar savaa girmeyeceini bildirdi. Mnih Konferansnda da blge Almanyaya verildi. ngiliz Babakan Neville Chamberlain, yattrma politikasnn (appeasement policy) simgesi haline gelmitir. Douda baz Alman blgeleri Polonyaya braklmt. i nemli bir yan bu uygulamann Wilson ilkeleriyle badamamasyd. Almanya, 1936da Ren blgesini silahlandrrken 1938 ylnda Avusturyay ilhak ederken ve ekoslovakyann Almanca konuulan Sdetler blgesinin kendisine verilmesini isterken, Chamberlaine gre milletler ve kendi geleceini belirleme (self determination) ilkelerinden hareket etmekteydi. ngiliz-Alman Deniz Silahlar Antlamas Alman deniz gcn ngiltereninkinin %35inin zerine karmamay kabul etti. Buna karlk, ngiltere Almanyann denizalt yapmasna rza gsterdi. 1935 ylndan sonra Avrupada artk bir Versailles sistemi yoktur. talyann Habeistan gali Nedenleri Temel neden demografidir. Hzla gelimekte olan ekonomisine hammadde kaynaklar bulmak abasdr. Milliyeti ekonomik politika. talyann igali 5 Ekim 1935te. MC Konseyi, talyay saldrgan lke ilan ederek ye devletlerden talyaya kar zorlama tedbirleri uygulamalarn istedi.

Sonular talyann Habeistann igalinin en nemli sonucu, Almanyann Ren blgesine askerlerini sokmasdr. Hitler, bu davranlarna gereke olarak, Milletler Cemiyetinin etkin bir yol oynayamadn Almanyann kendi gvenliini kendisinin almas gerektiini. ngilterenin Akdenizde talyann baka giriimlerine kar tedbirler aramaya balamasdr. (atan taraflara uygulanan silah ambargosu da genellikle saldrgann yararna ileyecektir.) Akdeniz Pakt ortaya kmtr. talya ile Almanyann yaknlamalar ve Berlin-Roma Mihverini kurmalardr. Avusturyann gelecei konusu iki lke arasnda srtmelere yol amaktayd. Berlin -RomaTokyo geni. spanya Sava Birinci Dnya Savann provas nasl Bosna-Hersekte yaplmsa, kinci Dnya Savann provas spanyada ortaya kt. 1936 Temmuzunda Fastaki birliklerinin komutan olan General Franco, askeri bir isyanla spanyaya geti. Halk Cephesi hkmetine kar ac ve kralc bir ayaklanmadr. syan hareketi, spanyada olduu kadar Berlin ve Romada da planlanm. Franconun iktidar ele geirmesi, ilk bakta, Fransa ve ngiltere gibi Bat Avrupa devletlerinin karlarna aykr grnyordu. Karmazlk Komitesinin ald bu karara, tahmin edilecei gibi, ngiltere ile Fransa uymu, ama Almanya ile talya uymamtr. General Franco, 1939 ylnda spanyaya tam anlamyla egemen olmutur. Almanyann Avusturyay lhak (Anschlu) Almanyann 1938 ylnn Martnda Avusturyay ilhak Almanyann d politikasnn ikinci aamasna, yani bir ulus, bir devlet politikasna getiini. Versaillesn bu ak ihlaline Avrupa devletlerinden etkili bir tepki gelmedi. ngiltere 1935 ylndan bu yana yattrma politikas izlemekteydi. Srekli hkmet bunalmlar Fransay d politikada hareketsiz bir duruma sokmutu. Bylece bamsz ve bamszl eitli Avrupa devletleri tarafndan gvence altna alnm bulunan bir devlet haritadan silindi. ekoslovakyann Paralanmas Mnih Dzenlemesi Hitler, Mussolini, Fransa Babakan, Daladier ve Chamberlainin katldklar Mnih Konferans 29 Eyll 1938de topland. Sdetler Blgesinin drt aamada Almanyaya verilmesi kararlatrd. ekoslovak yneticileri bu durumu ve ngiltere ile Fransann szlerine sadk kalmalarn unutmayacaktr. Gvenliklerini Sovyetler Birlii ile ittifakta aradlar. 1939 Martnda gerek niyetlerin ne olduunu aka gsterdi ve eitli bahanelerle ordusunu Prag zerine gnderdi. Mnih Dzenlemesinin Deerlendirilmesi Yine tarihten salam olmayan, yeni bir atmann eskisine benzeyecei gibi analojiler karp edilgenliine srklenmemek gerektiidir. Alman hayranl ya da Rus dmanl gibi ulusu nyarglarn bir lkenin d politikasnda verilecek kararlar etkilememesi gerektiidir. Sonular Almanyann nce Sdetler Blgesini ilhaknn ve daha sonra ekoslovakyay paralayp igal etmesinin ok nemli sonular oldu. Sovyetler Birliinin ngiltere ve Fransaya gveninin kalmamasdr. ngiltere ve Fransa ile ibirlii nerisi reddedilmiti. ngiltere ve Fransa, Sovyetler Birliini bir Avrupa deil Asya devleti olarak grdklerini ortaya koyuyordu; Mnih dzenlemesinin en derin anlam budur. Bugn Avrupa devletlerinin Rusya Federasyonuna kar uyguladklar politika genelde bu tarihsel kalba uymaktadr. Alman ktisat Bakan Mnihten sonra Balkan devletlerine bir gezi yapnca, Chamberlain , Almanyann bu blgede stnlk kurmasn normal karladklarn sylemiti. Hitlerin douya doru harekete gemesi olasln sezmi olmallar.

Batllarn Almanyaya kar yumuak tutumlarn temelinden deitiren gelime 16 Mart 1939 tarihinde ortaya kt. Almanya, Macaristann Karpat-Ukrayna blgesini ilhakn kabul etti. Anlam u olabilirdi: Hitler, Sovyetler Birlii ile uramayacak ve belki de nce bat ynne harekete geecekti! Chamberlain Nazi gelimesine kar etkili bir politika taraftar olmu. Sovyetler Birlii ise, ngiltere, Fransa, Sovyetler Birlii, Polonya, Romanya ve Trkiye arasnda derhal bir konferans toplanmasn ve Almanyaya kar ortak bir tutum taknmasn nerdi. Bu tedbir ngiltere tarafndan reddedildi. 23 Austos 1939da Sovyetler Birlii ile bir saldrmazlk pakt imzalayacak olan Hitler, Polonyann igaline balayacak ve bylece kinci Dnya Sava kacaktr. Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt ekoslovakya bunalmnn yaratt hava iinde Mussolini Arnavutluku igal etmiti. talya Almanyaya 22 Mays 1939da bir ittifak imzalamt. elik Pakt. ngiltere, artk ykmllklerini ciddiye aldn Almanyaya gstermek ve Almanya ile talyann gelecek genileme giriimlerine gz yummayacan ortaya koymak iin 31 Martta Polonya ve daha sonra Romanya ile Yunanistana askeir gvence verdi. ngilterenin Dou Avrupa devletlerine askeri gvencelerden sonra, ngiltere, Fransa ve Sovyetler Birlii arasnda Almanyaya kar ortak cephe iin grmeler balad. Uluslar aras ilikilere imdi ideolojinin de sk bir biimde girdii bu ortamda, ngiltere ile Fransa Sovyet askeri gcne gvenmiyor ve yakn bir i birliinden endie duyuyorlard. Sovyetler Birlii ise zaman istiyordu, nk Almanyann Sovyetlere saldrsn olanaklar lsnde erteleyerek ve bu sre iinde silahlanarak glenmek iine geliyordu. Sovyetler Birlii Polonya snrlar iine askerlerini yerletirmek isterken, stratejik adan pekte haksz saylmazd. 23 Austosta Moskovada Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt imzaland. Polonyann igaliyle birlikte kinci Dnya Sava balayacaktr.

ABDNN DI POLTKASI ABD iki sava aras dnemde yalnzclk (isolatinism) politikasn izlemitir. ngilterenin gl donanmas, ABDye Atlantik Okyanusundan gelecek tehlikelere kar iyi bir gvence oluturuyor, Japonyaya kar Pasifikte kendi donanmasna gveniyordu. Amerikan Kongresinde ounlua sahip olan Demokratlar, bu devletin dnya politikasna arln koymasn olanaksz klacak bir takm tedbirler aldlar. UZAKDOU GELMELER Gelimeleri Etkileyen Temel eler 1989-1905 yllar arasndaki olaylarn uluslar aras politikaya etkileri: Pasifik blgesinde Rusya, ABD ve Japonya kar karya Pasifik blgesi uluslar aras rekabet atmann oda Avrupa Devletlerinin blgedeki rol ve gc azalmaya balad, Japonyann 1931 ylnda Manuray igalinde, 1931de Uzakdouda barn bozulmasna kar ne Milletler Cemiyeti ne de Avrupann byk devletler bir ey yapabildiler. indeki Gelimeler an Kayek. 1927de partiyi komnist unsurlardan temizlemi, taraftarlarna kar byk ve kanl bir harekata girmitir. Parti Mao Zedung tarafndan yeniden rgtlenmitir. inde milliyeti hkmetin lkenin tmne egemen olmas, Japonyann iine gelmedi. Japonyann Manuray gali 1932 ylnda blgenin tmn denetim altna ald. kukla bamsz Manuko devletini kurdu. Kuvvet politikasnn btn dnya apnda aka ortaya kmasdr.

ORTADOU ki sava aras dnemin ana sorunu Arap milliyetiliidir. Arap topraklarnn ngiltere ve Fransann manda ynetimi altna korunmas, Arap nderleri iin d krkl oldu. Arap kltr ve slam dini egemendir. Merkez. evre. Barn Dzenlemelerinin Yaratt Sorunlar Birbirleriyle elien Savlar Amerikan olan King-Crane Komisyonu. Komisyon, bulgular zerine u neride bulundu: (i) Suriye iin ya Amerika ya da ngiliz koruyuculuu; (ii) Suriye Krallna Faysaln getirilmesi; (iii) Mezopotamyada ngiliz koruyuculuu; (iv) Filistinde bir Yahudi devletinin kurulmamas; (v) Filistinin birleik Suriye snrlar iine alnmas ve kutsal yerlerin uluslar aras statye kavumas. Bar Dzenlemeleri San Remo Konferans: Ortadou zerindeki bar konferans 24 Nisan 1920de San Remoda ald. Suriye Fransz, Irak ile Filistin ise ngiliz manda ynetimine brakld. Suriyedeki Dzenleme: Suriyede olduu gibi Mezopotamya halk da yabanc gler tarafndan zorla kabul ettirilen bir bar dzenlemesinin snrlar iine hapsedildi. Filistindeki Dzenlemeler: rdn ve Filistin ngiliz manda ynetimine braklmt. Balfour Deklarasyonunun uygulanmasn en nemli grev kabul ederek 1920 Eyllnde 16.500 kiilik bir Yahudi gurubunun Filistine g etmesinin karar alnd. Son Dzenleme Blgeyle ilgili tm dzenlemeler, sava iinde yaplm olan gizli paylam antlamalarna genel hatlaryla uyan emperyalist bir nitelik gstermekteydi. Arap Ulusuluu Irak ngiliz mandat ynetimine kar ortak bir tavr almlard. Faysal Kral yaparak, lkeye 1922 ylnda zerklik verdi. 1932de bamsz bir krallk oldu. Filistin ngiltere blgede bir Yahudi yurdunun kurulmasn salayacak, fakat ayn zamanda Filistin halklarnn hepsini medeni ve dini haklarn koruyacak siyasal, ynetimsel ve ekonomik koullar gerekletirecekti. 1934 ylnda Filistinde ki Yahudilerin says 900.000i buldu. Zamanla kendi lkesinde ikinci snf yurtta haline geldi. kinci Dnya Savandan sonra Filistindeki ngiliz mandat ynetimi sona ererken, Filistin topraklar zerinde ve Birlemi Milletler Genel Kurulunun kararyla bamsz bir srail devleti kurulacak (1948). Suriye Fransa ise Suriyede bl ve ynet (divide and rule) anlayna dayanan bir politika izledi. Yalnz Lbnan bugne kadar varln korumutur. Suriye politikas bir aileler politikas haline gelmekteydi. Halk Cephesi hkmetinin Fransada iktidara gelmesiyle 1936 ylnda Suriyenin bamszl tannd. Lbnandaysa 1926 ylnda ve Fransann denetimi altnda bir cumhuriyet ilan etmiti.

Msr ngiltere 1922 ylnda Msr tek tarafl olarak meruti krallk olarak ilan etti. Suudi Arabistan Suudi devleti, imdiki biimiyle ancak 1932de kurulacaksa da 1744 yl Suudi siyasal sisteminin kurulduu tarih olarak kabul edilir. Suud-Vahhabi koalisyonu Suudi Arabistann bamsz bir devlet olarak kurulmasnda hibir Avrupa devletinin yardm bulunmamas ve tarihinde de smrge konusu olmamas, Suudi yneticilerine, teki krallk rejimlerinin hibirinde grlmeyen tarihi bir meruluk kazandrmtr.

ran Ulusuluu 1736 ylnda Safavi hanedanln nce zayflatan ve sonra da ykan en nemli neden, rann eski derdi olan kabileler aras atmalardr. randa d basknlar ve merkezi otoritenin zayflamas sonucunda, 1906 ylnda bir devrim oldu. 1921 ylnda Tahranda yeni bir milliyeti hareket balatt. Hareketin nderi Ziyaeddin Tabatabay. Kendisini babakan, tugay komutan Rzay sava bakan yapt. Ancak Rza 1923 ylnda Tabatabay devirerek nce bakan oldu, 1925te ah olarak ta giydi. Dini etkinin snrlandrlmas iin Mslmanlktan nceki Zerdt inanc da devlet dini olarak kabul edildi. Yeni hanedanla Pehlevi Reform hareketleri. Kiisel iktidar ve zenginlik hrsyla, siyasal rakiplerinin ounluunu, bazen apak ldrterek, ortadan kaldrmaya balamt. kinci Dnya Sava srasnda, ran yeniden Rusya ile ngiltere tarafndan igal edilince, Rza ah 1941 ylnn Austosunda tahttan indirilerek lkeden uzaklatrld. Trk Ulusuluu Genel Olarak Trk ulusuluunun yabanc glerce bask altnda tutulmam olmasndandr. Devlet ynetimindeki sorumluluk duygusudur. lk yirmi yl iinde bamszlk ve egemenlik konularnda son derece kskan olan Trkiye, dnemin byk devletlerine kar yansz bir politika izlemeye almtr. Batllam ulus kavram, bu zel Anadolu deneyinde yapsal benzerliin bulunduu bir Avrupa lkeleriyle uyumu biimde doan ve byle yaamak isteyen bir ulus olarak anlalmaldr. Lozan, Trkiye grmelerinden olumlu bir sonu alabilmesini salayacak gereki ve hakl erevenin snrlarn ok iyi izmesini bilmitir. Hitler iktidara gelip Mihver devletlerini oluturduunda ve bunun tehdit edici etkileri Dou Avrupa ve Balkanlarda hissedildiinde, Milletler Cemiyetinin yesi olmakta duraksamamtr. Lozandan Kalan Sorunlar zlmesi Yunanistan ile Sorunlar tabis Yunanistan, szc kapsamn geni yorumlamak istemi Dou Akdenizde bir tehdit unsuru haline gelmeye balayan talya dolaysyla. 10 Haziran 1930da bir anlamaya varlarak, yerleme tarihleri be doum yerleri ne olursa olsun, btn stanbul Rumlar ile Bat Trakya Trkleri ahali mbadelesinin dnda brakld. Ortodoks Kilisesi Patrii sorunu, siyasete karmamas kouluna bal olarak Patriin stanbulda kalmas kabul edilmitir. Fransa ile Sorunlar Trkiye-Suriye snrnn izilmesi. Trkiyedeki Fransz okullarnda tarih ve corafya gibi derslerin Trke ve Trk retmenler tarafndan okutulmas konusunda Trk Hkmetinin srar. Asl nemli sorun borlar sorunudur. Trkiye 1931 ylnda ilan edilen Hoover Moratoryumuna uygun olarak borlarnn taksitlerini demeyi durdurunca konu yeniden alevlendi. 1936 ylnda ortaya kan Sancak (Hatay) sorunu. Milletler Cemiyeti Meclisinde Trk ve Fransz temsilcilikleri grme yapt ve 1937 ylnn Ocak aynda Sancak sorunu zerinde bir ilke anlamasna varld. Hkmleri; skenderun ve

Antakya, ayr bir siyasal varlk; Suriye tarafndan ynetilecekti; Trke resmi dil;blge tahkim edilmeyecek; toprak btnl Trkiye ile Fransa tarafndan gvence altna alnacakt. 1938 Austosunda yaplan seimler Trk topluluu, 40 milletvekilliinden 22sini elde ettiler. 29 Haziran 1939da meclisin oybirliiyle ald karar zerine Trkiyeye katld. ngiltere ile Musul Sorunu Lozan Anlamasnn hkmlerine gre, taraflar dokuz ay iinde bir zm yolu bulamadklar takdirde, sorun Milletler Cemiyetine sunulacakt. 18 ubat 1926 tarihli Trk-Fransz Szlemesini, Musul sorunu zlene kadar meclisin onayna sunmamt. Milletler Cemiyeti Konseyi uluslar aras komisyonun kurulmas kararn ald. Trk-Irak snrnda yerel baz atmalar kt ve bunun zerine Brkselde geici nitelikte bir snr saptand. Trkiye 5 Haziran 1935 tarihinde anlamaya vardlar. Trkiyenin Musul petrollerinden 25 yl sreyle %10 hisse almas kabul edilmitir. 500.000 ngiliz liras karlnda bu hakkndan feragat edecektir. ngilterenin eitli yollardan Trkiyeye yapt basklarn ksa vadedeki en nemli sonucu, Trkiyenin Sovyetler birliine yaklamasdr. Trk Sovyet likilerinin Glenmesi Sovyetler Birlii de ayn yl imzalanm bulunan Lokarno Antlamalarn kendisine ynelik dzenlemeler olarak yorumlam 17 aralk 1925 tarihinde bir Tarafszlk ve Saldrmazlk antlamas imzalamtr. Ekonomik ve ticari ilikilerin dk bir dzeyde kalmasna ramen Trk -Sovyet siyasal ilikileri geliti. Bara Ynelik birlii abalar Trkiyenin d politikada ki ana amac, byk glklerle elde edilen bamszlk ve toprak btnln, uluslar aras statko iinde korunmas ve srdrlmesidir. 1932 ylna gelindiinde : ekonomik milliyetilik egemendir. Balkan Antant Balkan Antantnn kurulmasndaki etkin paydr. ki sava aras dnemin genel alkantl havas iinde, Balkan Antant baarl bir gruplama olmamtr. Baarszln nedenleri, Balkan snrlarn garenti etmek gibi dar askeri amac olan birlii durumundayd. Bulgaristan ile Arnavutluku guruplama iine alabilecek tedbirler zerinde fazla durmadan aceleyle kurulan bir gvenlik kuruluu olmutur. Antant szcnn anlatt gerek bir anlay birlii kuramam askeri bir ittifak olarak kalmtr. Yugoslavya 1937 ylnda Bulgaristan ile bir yaknlamaya gittiinde balkan Antant temel anlamn yitirecektir. Akdeniz ttifak ngiltere, talyann 1935 Kasmnda zorlama tedbirlerine katlan devletleri tehdit etmesi zerine, Aralk aynda spanya, Yugoslavya, Yunanistan, ve Trkiyeye askeri gvence verdi. talyann Akdenizde yaratt tehdit karsnda ortaya kan bu gvenceler sistemine siyasi tarihte Akdeniz Pakt yada Akdeniz ttifak ad verilir. Trkiyenin ngiltere ile ilikilerinde bir dnm noktas saylabilir. Montr Montr Boazlar Szlemesi, Trkiyenin gvenlik ihtiyalarna Lozandan daha ok cevap vermektedir. Karadenizde kys bulunan devletlerin doal olarak sahip olmalar gereken stn haklarla kys bulunmayan devletlerin snrl olan haklar arasnda daha iyi bir denge kurulmutur. Trkiyenin Lozan Boazlar Szlemesini deitirmesindeki baarsnn temel nedeni karmakark bir uluslar aras ortamda, devletlerin oldubittiler ve silah kullanarak karlarn gerekletirmek istedikleri bir zamanda, Trkiyenin karlkl mzakerelerle, uluslar aras bir konferansla ve bar bir biimde , kendisine yaplan hakszl deitirmek istemesidir. 20 Temmuz 1936 tarihinde Montr Boazlar Szlemesi imzaland.

Sadabad Pakt Trkiyenin giriimleri zerine Trkiye, ran, Irak ve Afganistan arasnda 8 Temmuz 1937 tarihinde Tahranda imzalanan Sadabad Pakt . Ortadou blgesinde saldrgana kar caydrc bir etki yapmak amacn tamaktayd. kinci Dnya Savandan sonra blgede CENTO rgtnn kurulmas Trk-ngiliz-Fransz ttifak 19 Ekim 1939da imzalanan Trk-ngiliz-Fransz ttifaknn nemli maddeleri unlardr. (i) Bir Avrupa devletinin saldrsyla balayan, ve ngiltere ile Fransann katlacaklar sava, Akdenize intikal ettii takdirde (yani talyann savaa girmesi durumunda) Trkiye mttefiklerine yardm edecekti. (ii) ngiltere ile Fransa, Trkiye bir Avrupa devletinin saldrsna urad taktirde bu devlete yardm edeceklerdi. (iii) Trkiye, Romanya ve Yunanistana verdikleri gvencenin yerine getirilmesinde ngiltere ve Fransaya yardm edecekti. (iv) Mttefikleri Trkiyeye silah yardm yapacaklard. (v) Bunlarn dnda Trkiye anlamaya ek 2 numaral protokolle, anlamadan doan taahhtlerin kendisini Sovyetler Birlii ile savaa srklemeyecei hakknda bir ihtirazi kayt koydu.

2:BLM kinci Dnya Sava

BRNC DNYA SAVAINDAN FARKLILIKLARI VE BENZERLKLER Birinci Dnya Savandan Farkllklar Birinci Dnya Savann niteliini aklama greli olarak kolayd. ki ittifak ta da iki blok arasnda bir atmayd. Ve sanki tek bir toplum iinde yaplan bir i savat. Alman ulusal birliinin kurulmasyla bozulan g dengesinin dzeltilmesi. Birinci Dnya Sava kitlelerin savayd. kinci Dnya Savanda ise cepheyle ev arasndaki ayrm tmyle ortadan kalkt . Nedenler Asndan 1920lerin canl ve istikrarl havas 1929da balayan dnya ekonomik bunalmyla sona erince. ABD, ngiltere ve Fransa sktklar zaman yalnz kendi kaynaklarna dayanabilecek durumdayd. Almanya ile Japonya kendi kendilerine yetmiyorlard. deolojik Adan Hitlerin komnizme kar bir panzehir olduu inanc, Batllarca Almanyaya daha az kukuyla baklmasna ve daha ok dn verilmesine yol at. 1930larda bu Bolevizm kartl, Avrupa uygarlnda baka bir blnmeye ikinci plana atld: Demokrasi ile faizm.kinci Dnya Sava ayn zamanda inanlarn da sava oldu. Almanyann dmanlarysa, beklide daha az bilinli olarak, Nazizmin savunduu her eye

kar savatlar. Savan sonuna doru, ama Almanyann koulsuz teslimi ve sava o ok ender sona ulatrmakt: Hakl sava. nderler Asndan Sava tecrbesi. Hitler ile Mussolini cephe askeriydiler. Churchill ile Roosevelt Birinci Dnya Savanda yetkili grevdeydiler. Stalin i savata yksek komuta heyetindeydi. kinci Dnya Sava birincisinden farkl olarak dzenli bir savatr. Hitler en devrimcisiydi. Churchill en geri kafals ve en insancl olan, duygusal. Stalin, hi kukusuz, en tek yan ve dar dnceliydi. Roosevelt ise anlalmaz olanyd. Pragmatizm, yksek lkler, gnlk hesaplar ve uzun vadeli amalar kiiliinde birbirine karmt. Kendi lkelerinde esiz bir gce sahiptiler. Birinci Dnya Sava le Benzerlikleri Nitelik Asndan kisi de temelde Avrupa savalardr. Avrupa insanolunun tarihinde en ok savalarn yapld ve militarizmin en gl olduu ktadr. Pitirim Sorokin savalarn sresini, savaan devletlerin kayplarn, savatan etkilenen dier devletlerin says, nfusa gre savalarn orann hesaplayarak ve on beinci yzyl 100 kabul ederek, savan yzyllar boyunca artan younluunu u biimde gstermektedir. 12. Yzyl 13. Yzyl 14. Yzyl 15. Yzyl 16. Yzyl 17. Yzyl 18. Yzyl 19. Yzyl 20. Yzyl 18 24 60 100 180 500 370 120 3.080

Yzyln ilk yars Her iki sava da genel savalardr. Byk kitlelerin savadr. 1941 sonunda ortaya kan Pasifik Sava, Hitler byk dncesizlikle ABDye sava amam olsayd, belki Avrupa savalaryla birlemeyecekti bile.

Nedenler Asndan Almanya, ikincisinde, birincisinin sonunda kurulmu bulunan dzenlemeyi bozmak, mttefikler ise bu dzenlemeyi korumak iin savamlardr. Sovyetler Birlii Avrupa politikasnn dna km ya da kartlmt. ngiltere yattrma peinde olduundan, Almanyay dengeleyecek tek devlet kalmt: Fransa. kinci Dnya Sava birincisinin yarm brakt ii tamamlad. Avrupa 19. yy.n yarsnda yuttuu Almanya lokmasn ancak kinci Dnya Savandan sonra tebilmitir. Strateji ve Silah Birinci Dnya Sava, yalnz iki sava aras dnemin ulusal ve uluslararas politikasn deil, ayn zamanda kinci Dnya Savann askeri stratejisini de belirlemitir. kinci savan ilk iki ylna bakarsak, atmann birok ynyle topyekn bir nitelik gstermediini anlarz. Hitlerin askeri stratejisi olan yldrm savann (Blitzkrieg) amac, gerek bir total sava balamadan, maddi olmaktan ok psikolojik aralarla dmann artp teslime zorlamakt. Bu stratejinin bat Avrupada baarl olmasdr. Hitler ayn baary douda gsteremedi. Stalingardda, Hitlerin bandan beri kand ypratma sava iine ekildi. Sovyetlerin psikolojik dehet yoluyla hemen teslim yoluna gitmeleri, Almanyann yenilgisini salayan en nemli unsurlardan biridir. Sava tarihte ilk kez boyutlu bir nitelik kazand: Kara ve deniz yzeyi, denizin alt ve kara ile denizin st. Kimse genel bir sava istemiyordu ama kimse de bundan nasl kalacan bilmiyordu. Sonular Asndan Her ikisinde de ABDnin gc artm. ki dnya sava da on sekizinci yzyln sonunda balayan endstriyel, siyasal, toplumsal ve entelektel devrimlerin en yksek noktasn olutururlar. Bireyle devlet arasnda iliki kurarak yurttalk anlayyla bireyin devlete ball glenmitir. zorunlu askerlik. SAVAIN AVRUPADA BALAMASI Polonyann gali Sovyetlerle yaplan saldrmazlk paktndan sonra Hitler Polonya zerindeki niyetlerini aa vurdu. Nazilerin etkili olduklar Danzig blgesinin (Gdansk) Almanyaya verilmesi iin baskya balad. ngiltere ile Fransann Polonyaya verdikleri gvencenin bo olduunu gstermek ve bu iki devletin niyetlerinin ciddi olup olmadn denemek istiyordu. 1 Eyll 1939 sabah Almanya Polonyaya saldrd. 3 Eyllde ngiltere ve ayn gn birka saat sonra Fransa Almanyaya sava ilan ettiler. Almanyadan savaa atlmak iin ykl bir hammadde isteyen Mussolini savaa hemen girmedi. Polonya ile 1934 ylnda bir saldrmazlk pakt imza etmiti. Polonyann douda ikinci cepheyi oluturmas gerekiyordu. te ngilterenin Polonyaya verdii 31 Mart askeri gvencesi buydu. Tarihi bir ders yeniden dorulanm oldu: Almanya ile Rusyann Polonya aleyhine anlamalar durumunda bu devlet bamszln koruyamamaktadr.

Fransa Maginot hattn glendiriyor. Polonya savann sonunda Almanyann sava malzemesi tkenmiti ve Fransa genel bir saldrya gemi olsayd, Almanyann uzun sre dayanacak askeri gcnn kalmadn grecekti. ngiltere ve Fransa asndan, Nazilerin ekonomik sistemi son nefesindeydi, her ey silahlanma uruna harcanmt. Almanyaya kar karadan ve denizden sk bir abluka uygulamaya baladlar. Abluka da ie yaramad. talyadan gelecek mallarn denetlenmesi zordu, Sovyetler Birliinden geecek hammadde hi denetlenemezdi. Sovyet-Fin Sava ve skandinavya Gelimeleri steklerinin reddedilmesi zerine Sovyetler Birlii 30 Kasm 1939da Helsinkiye saldrd Finlandiya hemen Milletler Meclisine bavurdu. Sovyetler Birliini saldrgan ilan ederek yelikten kard. Finleri Sovyetlere kar gerekten direndiler. 9 Nisan 1940ta Almanya, Norvee gemek iin Danimarkaya bir ltimatom verdi. Danimarka direnmedi ve ksa bir srede Alman ordular tarafndan igal edildi. Almanlar Danimarkadan gemilerle Norvee getiler. Alman taraflar faist rk olan Vidcum Quislingin ykc abalaryla Norvein btnyle Alman denetimi altna girmesini kolaylat. svee dokunmad. Bunun nedeni Hitlerin svein sonuna kadar tarafsz kalacana inanm olmasdr. Nitekim Sovyetlere saldr ncesinde Bulgaristan, Romanya ve Yugoslavyay igal ederek Balkanlar gvenlik altna alrken, tarafszlna inand Trkiyeye saldrmayacaktr. Fransann Teslimi Fransann Yenilgisi Fransz ve ktada bulunan ngiliz birlikleri, nl Maginot hattnn gerisinde Alman saldrsn belki de abartlm bir gvenle bekliyorlard. Ancak artc olan udur ki bu gl savunma hatt Fransaya olduu kadar ve belki ondan da ok Almanyaya gvenlik salam saylabilir. Fransz genel kurmay Birinci Dnya Savandan kalma bir zamanlama anlay iinde hareket etmiti. Alman birlikleri, Rotterdam havadan bombalayp yerle bir ettikten sonra, Hollanday drt gn gibi ksa bir srede igal ettiler. Dunkirkten 3 Haziran 1940 tarihine kadar 200.000 askeri ngiltereye ekti. Ancak ekili snarnda hemen hemen btn arlklarn da Avrupada Almanlara brakmak durumunda kald. Fransa Avrupada yalnz kald ve bu da ngiltere ile Fransa arasndaki ilikilerin bozulmasna yol at. 22 Haziran 1940 tarihinde Alman-Fransz Silah Brakmas imzaland. nemli maddeleri: (i) (ii) (iii) (iv) Fransann kuzey yars ve Atlantik kylar Almanyaya braklacakt. (ii) Dier blgeler igal edilmeyecek ve bylece Fransann bamszlnn srd izlenimi yaratlacakt. (iii) Fransz ordusu hemen hemen tmyle ortadan kaldrlacak ve ilke silahtan arndrlacakt. (iv) Fransz deniz kuvvetleri Almanya ve talyann denetiminde silahtan arndrlacak ve Almanya bu kuvveti kullanmayacakt.

(v)

(v) Almanyada Fransaya kam tm Alman mltecileri geri verilecekti. Hitler brakma trenine tm tarihsel dramatik grnty verdi. General Fochun 1918 Kasmnda Alman teslim heyetini kabul ettii vagon mzayeden alnarak brakmann imzalanaca Compeihnes ormanna getirildi ve Fransz temsilcileri brakmay bu vagonda imzaladlar. Hitler 1918in intikamn almt. Yenilginin Nedenleri

stikrarl hkmetler kurulamad. Maginot hattna ok gvenmeleri. Vichy Hkmeti 1940 Austosunda meclisi feshederek Vishyi bakent yapt ve bir cins diktatrle balad. Fransz Devriminin zgrlk, eitlik, kardelik ilkeleri yerine i, aile, vatan ilkelerini koydu. Yahudi aleyhtarl. General de Gaulle, Londraya kaarak, Fransann kurtuluu iin mcadele balatmt. Hr Franszlar hareketini balatarak ABD ile ngiltereden Fransann meru babakan olarak tannmasn istedi. Gaullen savatan sonra ortaya kacak olan Anglosakson dmanlnn bir nedeni de budur. Ptain hkmetinin Vichyde, de Gaullen Hr Franzslar hareketini yrten Ulusal Kurtulu Komitesinin Londrada kurulmasyla Fransz politikasnn gelecek drt yl iinde oradan oraya alkalanp duraca direnme ve ibirlii kutuplar ortaya kt. ngiltere 3 Temmuz 1940ta ngiliz limanlarndaki Fransz sava gemilerine el koydu ve daha da kts, Cezayirin Mers-el-kebir ssnde demirli bulunan Fransz donanmasn batrd. 1300 Fransz denizcisinin ld bu olay Franszlar kolay unutmayacaktr. ngiltere Sava ngilterenin ktadaki klc olan Fransa bir kere elinden alnd m bara yanaacakt. ngiltereyle bar iin taktiiyse rakibinin sinirleri bozulana kadar beklemekti. Almanya 7 Eyll 1940ta Londray havadan bombalamaa balad. Birinci Dnya Savann zelliklerinden olan asker-sivil ayrmnn son bulmasdr. Hitlerin batdaki zaferi, sava bir Avrupa savandan bir dnya sava biimine sokan gelimeleri balatt. SAVAIN AVRUPADA GENLEMES Alman-Sovyet likilerinin Bozulmaya Balamas Ancak Sovyetler Almanya iin ok hassas bir blge olan Balkanlara el atnca Almanya kukuland. 17 Ekim 1940da Sovyet dileri bakan Molotov Berline davet edilerek Hitler ile grld. Hitlerin Molotova nerdikleri yle zetlenebilir.

(i) (ii) (iii) (iv)

Almanyann Avrupa dndaki ilgileri Orta Afrikada toplanmaktadr. (ii) talyann Avrupa dndaki ilgileri Kuzey Afrika eridi ve dou Afrikada toplanmaktadr. (iii) Japonyann ilgi alan Japonyann gneyinde Filipinleri iine alan ve Avustralyaya kadar uzanan blgedir. (iv) Sovyetler Birliinin ilgi alan, Kafkaslardan gneye, Basra Krfezi ve Hindistana uzanmaktadr.

Sovyetlerin kar nerileriyse unlardr: Sovyetlere Boazlarda sler verilecek. Rusyann istilas ile ilgili plan. Kuzey Afrika ve Balkanlar talya-ngiltere Mcadelesi 1940 ylnda Fransann ekilip talyann savaa girmesi. Mussolini Akdenizi bizim denizimiz diye adlandra dursun talyanlarn Msrdan kard ve harekat gelitirerek 1941 Martnda Bingaziyi bile eline geirdi. talya Kuzey Afrikada tam bir hezimete uramt. talyann Yunanistana Saldrmas Mussolini Yunanistana saldrd. talya 1939 Nisannda Arnavutluku igal edince Yunanistann komusu olmutu. ngiltere bu devlete askeri gvence vermiti. Yunanistan Balkan Paktn hatrlatarak Trkiyenin kendisine yardm etmesini istedi. Almanyann Balkanlara Girmesi 1941 Martnda Almanya ile bir pakt imzalad alman askerleri Sofyaya girdi. Bir hafta gibi ksa bir sre iinde Yunanistann direnmesi krld. Trkiyenin Sava D Durumu Trkiye, yaygn ve teknik olarak yanl kann aksine, sava sresince tarafsz kalm deildir, nk savaan guruplardan biriyle, yani ngiltere ve Fransa ile ittifak imzalam bulunuyordu. Trkiyeyi sava d tutmay baarmlardr. Devleti ynetenlerin Birinci Dnya Savanda Osmanl devletini savaa sokup sonunda ykan gelimeleri yakn tarihten ders alarak ayn hatalar tekrarlamamalardr. Gerekten savaa girilecekse, devletin, nerde ve ne zaman gireceini kendisinin saptamas, d politikann ve savataki baarnn temel direidir. Mihver devletlerinin sava stnln ellerinde bulundurduklar 1939-1942 dneminde, Trkiye sava d durumuyla harekat engelleyen bir kalkan haline gelmi ve savan Ortadouya ani genilemesini nlemitir. 1943-1945 dnemindeyse Trkiyenin sava d durumu bu kez Mttefik devletlerin iine gelmemitir. ngiltere Trkiyenin d politikasnda nce talyaya, sonra da Sovyetler Birliine nemli bir dayanak haline gelmitir.

Trkiye, Almanyann 1939 Martna kadar izledii bir millet, bir devlet politikasn da, biraz Misak- Milliye benzeterek hakl bulmutur. Almanyann 15 Mart 1939da halk Alman olmayan ekoslovakyay ilhak etmesi ve bylece hayat sahas politikasna balamas, Trkiyeyi endielendirmitir. talyann 1940 Hazirannda savaa girmesi, ittifakn ykmllklerini ortaya kard. ngiltere ile Fransa, Trkiyenin savaa girmesini istediler. Trk hkmetiyse deien koullar altnda u gerekelerle savaa girmeyi reddetti: Fransa, Almanya ile brakma grmelerine balam bulunuyordu. Vaat edilen silahlar verilmemiti. Hitler 4 Mart 1941de nnye bir mektup gndererek Almanyann Trkiyeye kar saldrgan emelleri olmadn ve Alman ordularnn Trk snrlarndan 60 km. uzakta kalacan bildirdi. Sovyetler Birlii ile tm iyi niyet gsterilerine ramen Almanyann Balkanlardaki faaliyetlerine kar bir denge kurmak isteyen Trkiye, 24 Mart 1941de bir saldrmazlk deklarasyonu imzaladlar. Sovyet ittifaknn 12 Mays 1942de imzalanmas ve metninin aklanmasyla azalm, ama 1942 ylnn sonunda tekrar ve daha ok artmtr. Alman-Sovyet Sava Japonyaya Sovyet mirasndan pay verilmeyecek ve ngiltere ile ABD Japonya ile Uzakdouda urarken, Almanya Avrupada gvenlikte olacakt. Almanya, Moskova kaplarna kadar dayanm ve lkenin en zengin endstri blgelerini ele geirmiti, ama Rus ikliminde k sava iin hazrlanmam olan Alman ordular nce aur sonra kar ve souk yznden durakladlar.

NGLTERENN KUZEY AFRKADA STN DURUMA GEMES 31 Mart 1941de Afrikadaki durum Almanyann mdahale etmesiyle, harekatn ikinci aamas balar. Aslnda Almanya Afrika harekatna ok nem veriyordu, k bu harekat dnya egemenlii plannn nemli bir noktasn oluturmaktayd. Hitlerin ABDye Sava Amas Pasifik Savan balatan Japonya ise bu sava Avrupadaki savaa balayan Hitlerdir. Almanya ile Japonya d politikalar birbirinden bamsz. Hitler saldrlardan dolay Japonyay tebrik etmi ve drt gn sonra ABDye sava amtr. Birlemi Milletler ttifaknn Kurulmas 1942 ylnn Ocak aynda Churchill Amerikaya gitti ve burada Birlemi Milletler ttifakn kurdu. ABD, ngiltere ve daha sonra Sovyetler Birliinden baka 22 devlet daha katld. nce Almanyann yenilgiye uratlp sonra Japonyaya dnlmesi, Napolyondan beri hakim olan nce en gl dmann yenilgiye uratmas anlaynn rnyd.

1942 VE 1943TE AVRUPA VE KUZEY AFRKA Dou Cephesi ve Stalingard Sava Stalingard sava, dou cephesindeki savan belki de kinci Dnya Savann dnm noktasdr. Avrupada Direnmenin Balamas Sovyetlere kar ilk saldrda batlk lkeleri ve Ukraynada Almanlar kurtarc gibi karlanmlard. Bask politikasnn iki nemli sonucu; ete savalarnn iddeti artt; tutsak i gcnden yoksun brakt. Fransadaki direni uzun sreli sonular bakmndan nemlidir. Yugoslavya ile Yunanistandaki direnme srecinin baz ortak zellikleri vardr: dalarda gerilla rgtleri; sava sonunda iktidara gelmek; silah ihtiyacnn ngiltereden. Yugoslav Komnist Partisi Genel Sekreteri Josip Broz (Tito) tarafndan ynetilen partizanlar. ngilterenin burada amac, bu rgtleri, Mttefiklerin sava gc iin birletirmekti. Baaramaynca Partizanlar desteklemeye balad. Kuzey Afrikadan talyaya karma Brakma 3 Eyll 1943de imzaland. Churchill ile Roosevelt arasnda Kazablankada yaplan toplantda Almanyann Bombalanmas Cephedeki asker kadar sivil halkn da savatan etkilenebilecei orya kmt . JAPONYANIN DURDURULMASI VE N Pasifikteki Sava Blgeleri Pasifik savalarn kurumsal olarak Washingtondaki Pasifik Sava Konseyi ynetmekteydi. Pasifik Okyanusu ile ilgisi olan ABD, ngiltere, Hollanda, Kanada, Avustralya, Filipinler, Hindistan, Yeni Zelanda ve in temsilcilerinden oluuyordu. indeki Gelimeler Asker olan Stilwell an Kay-ek aleyhine bir kampanya balatt. Pasifik Savalar Japonya in Midwayde sonun balangc geriye saylmaya baland. KNC DNYA SAVAININ SONU

Avrupada Savan Bitmesi (Operation Overlord) Pasifikte Savan Bitmesi 2 Eyll 1945te Missouri zrhlsnda silah brakmas imzaland. ABDnin bu silah kullanmas drt temel nedene balanabilir: (i) (ii) (iii) (iv) Daha ok Amerikan askerinin lmesini nlemek; (ii) Sava ksaltmak; (iii) atom an ABDnin yeni gcne uygun bir biimde amak; ve (iv) silahn korkun etkisini politik ynde kullanarak Sovyetler Birliinin Uzakdouda genilemesini snrlamak. SAVA NDE DPLOMATK KONFERANSLAR Sava Sonu Dzeni ile lgili Konferanslar Moskova Konferans Tahran Zirvesinin hazrl niteliindedir. Eden, Kahirede Trkiyeden hava sleri ve yl sonuna kadar katlmasn istedi. Tahran Konferans Kore ve Formoza gibi lkelerin kurtarlmasna. Trkiyenin savaa katlmasdr. nn hayr demedi ama silah istedi. Churchill Mttefiklerin Sovyetlerden nce Balkanlara girmesini istemekte. Stalinin Trkiyenin savaa girmesini istemesinin nedeni ise Almanyann dou cephesinde gc blnecei iin, Alman basksnn azaltlmas. Dumbarton Oaks Konferans Birlemi Milletlerin anayasas zerine konuuldu. Yatla Konferans Sava sonras dzeni Konferans ncesi Durum: Savatan ki devlet, ABD ve Sovyetler Birlii gl kmt. Alman-Sovyet savandan balayarak Yaltaya kadar sren devrede, Angloamerikan kamuoyunda Sovyetler Birlii hakknda sevgi ve gven havas sezilmekyetdi. Ortak Bar Sisteminin Kurulmas : Sovyetler Birliinin yannda Ukrayna ve Beyaz Rusyann da Genel Kurulda temsil edilmesi kararlatrld. Sovyetler oy kazandlar.

Yatlada be byk devlet srekli temsil ve veto yetkisinin verilmesiyle zme baland. ABD ile Sovyetler Birliinin yannda in, Fransa ve ngiltere de byk devlet sayld. Almanya Sorunu : Polonya Sorunu : atma iki ayr Polonya hkmetinin varl yznden kyordu. Batda Almanya, douda Sovyetler Birlii ve ieride de aznlklar tarafndan sarlan Polon ya, kinci Dnya Savann balamasnn nemli nedenlerinden biri oldu. Sovyetler Birlii eski Curzon izgisi zerinde srar edince dier devletler bunu doal karladlar. Yaltada igal edilen Avrupa lkelerinde demokratik rejimlerin kurulacan ngren bir de Kurtarlm Avrupa Demeci yaymlanmtr. Konferans Sonras: Churchill daha da ileri giderek 27 ubat 1945te Avam Kamarasnda verdii bir demekte, Sovyetler Birliinden emin olduunu ve Stalinin ibirliine devam edeceini belirterek Rusya ile Stalinin iyi niyetlerinden kuku duyanlarla tartmaya bile girimem demitir. Uzakdouda Sovyetler Birliine gerektiinden ok dnler verildiini sylemilerdir.