1.

GR Dnyada, bilim ve teknolojideki deime ve gelime ile kreselleme srecinin hzlanmas, uluslararas datm zincirlerinin yaygn ve etkin hale gelmesi nedeniyle, deien dnya ve pazar artlar her geen gn iddetlenen bir rekabete sahne olmaktadr. letmeler; baarmak, bymek ya da en azndan varlklarn srdrebilmek iin gelien teknolojiye ayak uydurabilmeli ve yeni stratejik avantajlara sahip olmaldrlar. Gnmzde akll iletmeler mterilerinin beklentilerini gz nnde bulundurarak planlamalarn gerekletirmektedirler(1). Hazr giyim sanayinin bugne dein en nemli zellii emek -youn bir sanayi olmasyd. Ancak globalleen dnyada rekabetle zorlanan sanayilemi lkeler, sektr sermaye youn bir hale dntrmeye yani retimde modern teknolojileri kullanarak alan igc miktarn azaltmaya almaktadr. Bu nedenle son yllarda hazr giyim teknolojisindeki gelimeler olduka hzl bir ekilde ilerleme gstermektedir. Hazr giyim sanayinde meydana gelen teknolojik gelimeler nc dnya lkeleri olarak adlandrlan tam olarak sanayilememi lkelerin iilik ve dier maliyet avantajlarn yakn zamanda ortadan kaldracak gibi gzkmektedir (2). Hazr giyim ve konfeksiyon sektr, genel anlamda dokuma ve rme kumalardan kadn, erkek ve ocuklar iin gerek i hayatnda gerekse normal gnlk hayatta olmak zere gnn her saatinde giyilmek zere retilmi tm d giysiler ile i giysileri, bunlarn ayn malzemelerden olmasa da aksesuarlarn ihtiva eder. Dier yandan yatak rts, nevresim takm, tuvalet ve mutfak bezleri gibi diki ile birletirilerek veya kenarlar dikilerek hazr eya haline getirilmi ev tekstili rnleri ile kamp eyas gibi hazr eyalar da elyaf, iplik ve kumalar gibi tekstil makinelerinden imalattan kt haliyle deil de diki ve benzeri ilemler sonrasnda piyasaya sunulduklarndan, hazr giyim ve konfeksiyon sektr ierisinde deerlendirilmektedir (3). Tekstil ve hazr giyim sektr, Trkiye imalat sanayi retiminin % 23unu, toplam ihracatmzn % 32sini oluturan Trk ekonomisinin lokomotif sektrlerindendir. Trkiye, tekstilde dnyann drdnc ve ABnin ikinci en byk tedarikisi, hazr giyimde ise dnyann drdnc ve ABnin ikinci en byk tedarikisi konumundadr(4). Dier bir ok sektrde olduu gibi, konfeksiyon sektrnde de retimin temel amac verimliliktir. zellikle, konfeksiyon sektrnde retimin esas, insan emeine dayanmaktadr. letmeler, verimlilii arttrmak iin retimde rekabeti bir ortam yaratmaya alrken, prim cret sistemi veya ayn eleman seimi gibi farkl yollara bavurmaktadrlar. Ancak uygulamaya gemeden nce dikkat edilmesi gereken en nemli nokta iin ve alann nasl deerlendirileceini iyi bilmektir. zellikle bilimsel ierie dayanarak yaplan deerlendirmeler, elde edilen sonulara gveni dolaysyla alanlarn motivasyonunu ve verimliliini artrmaktadr (5). Tekstil ve tekstil sektr insanolunun var olduu srece devam edecek olan en nemli sektrlerden birisidir. Dnyada bu sektrde baz lkeler dierlerine gre daha nde ve sektr

ynlendirici konumdadrlar. Trkiye de bu kapsamda dnyada sz sahibi ve nde gelen lkelerden birisidir (6). Vizyon 2023 teknoloji ngrs panelinde 2023 Trkiyesinin tekstil teknolojisi yelpazesinde ne kan teknolojiler yle sralanmaktadr (7); Tekstil terbiyesinde enerji tasarrufu salayan / evre-dostu teknolojiler Tekstilde her trl veri ve bilgi akn elektronik ortamlarda salayan teknolojiler Bilgisayar destekli rme tasarm ve retimi teknolojileri Konfeksiyonda tekno-terzilik ve kiiye zel retim yapabilen teknolojiler ok boyutlu / ok ilevli akll tekstillerin gelitirilmesini salayan teknolojiler Tekstil retiminde makine ayarlarnn insan mdahalesi olmadan yaplabilmesini salayan teknolojiler 2023 teknoloji ngrs panelinde de gemite olduu gibi konfeksiyonun Trkiye asndan nemine vurgu yapmtr. Tekstil Trkiye iin ok nemlidir ama tekstil ierisinde konfeksiyon ve hazr giyim daha nemli gzkmektedir. nsanlarn giyinme biimleri zaman iinde deierek gnmzn giyinme ekline ulamtr. Eskiden bol kuma paralar vcuda birka defa dolanarak giyinilirken daha sonra bu kumalar kesilip biilerek insan vcuduna daha uygun ekilde birletirilmitir. Zamanla alt, st, i ve d giyim birbirinden ayrlm ve gnmzn ok eitli ok renkli giyim biimlerine ulalmtr (4). Tekstil teknolojileri, elyaf ve iplikten retilen, genellikle esnek (baz durumlarda esnek olmayabilen) malzemelerin retim teknolojileri ile bu malzemeleri ekillendirme ve mamul hale getirmede kullanlan teknolojilerdir. Tekstil ve hazr giyim retimi en geni ekliyle ekil 1.1 deki gibi zetlenebilir (4).

ekil 1.1 Tekstil ve Hazr Giyim retimi (4) Bu retim admlar (tekstilin alt sektrleri) kendi aralarnda, sermaye-youn veya emekyoun olu bakmndan ok byk farkllklar gstermektedirler. Kimyasal (insan yaps, sentetik ve suni) elyaf ve iplik ekimi dnyann en sermaye youn sanayi sektr olan petro -kimya sanayi iinde yer alrken; iplik, dokuma, rme ve tekstil terbiye iletmeleri drdnc sermaye youn sanayi sektrn oluturmaktadrlar. Konfeksiyon ise hala emek-youn bir sanayi sektrdr. Tekstilin alt sektrleri sermaye-youndan emek-youna doru ekil 1.2 deki gibi sralanabilmektedirler (4).
2

ekil 1.2. Sermaye Youn ve Emek Youn kilemi (4) Trkiyenin 2023teki hedefi dnyann en byk 10 ekonomisinden biri olmak. Hazr giyim ve tekstil sektrleri Trkiyenin bu hedefe ulamasnda etkili olacaktr. Bu bakmdan i dnyasnn hkmetten beklentileri; enerji ve iilik maliyetlerin zerindeki yklerin hafifletilmesi, katma deeri yksek ve moda arlkl hazr giyim rnlerine ynelinmesinin tevik edilmesidir. Trkiyenin ihracat ve sanayisinin bymesi ve bunun srdrlebilir klnmas bu sektrlerin bymesine ve lke ekonomisine katk salamasna byk etken olacaktr (8). Moda yazar Carol Conop, is adamnn kariyeri boyunca ortalama 500 adet gmlek satn aldn ve bu is iin 20 bin dolardan fazla para harcadn soyluyor. "Giyim stiliniz ne kadar rafine ise, is hayatnda baarl olmanz o kadar mmkn. Ne kadar zevkli giyinirseniz, o kadar glsnz," diyor Conop ve syle srdryor: "Dikkatli bir gmlek ve kravat secimi, kendinize ve detaylara kars ne kadar hassas olduunuzun iaretidir. Bu anlamyla giyiminiz, kiiliinizi ele veren en nemli lttr." Zevkli bir gmlek seimiyle, bulunduunuz her ortamda hayranlk uyandrabilirsiniz (9). Son yllarda, Hazr Giyim retiminde byk gelimeler olmakta, yeni rn tasarm ve gelitirilmesi nem kazanmakta ve rnn hayat seyrinde devaml ksalma eilimi grlmektedir. Konfeksiyon sektr, byk bir teknolojik yenilenme sreci ierisinde yol almaktadr. Bu srete konfeksiyon is aks ierisinde otomasyona gidilmeye allmaktadr(10). Bu almada ama; teknolojinin byk bir hzla ilerledii gnmzde hazr giyim sanayinde ne gibi yenilikler olduunu aratrmak, lkemizde ve Adana ili'ndeki hazr giyim iletmelerinin mevcut durumlarn ortaya koymak, gmlek retimlerinin yapld modern olan ve olmayan iletmedeki i aklarn belirlemek ve kullanlan makine ve otomatlarn verimlilie etkilerini tespit etmektir.

2. TEKSTL VE HAZIR GYM SANAYNN GENEL DURUMU Giyim, bir eit szsz iletiimdir. Bir kiinin giyimi, bakalar tarafndan dncelerine ve deerlerine bal olarak belirli ekillerde yorumlanabilir. Giyim, ayn zamanda bir kiinin dncelerini ve deerlerini de saklayabilir. Birok ekonomist, sosyolog ve psikolog giyim ihtiyacn ortaya karan etmenleri korunma, utanma, rtnme ve sslenme olarak sralandrmtr. Baka bir ifade ile giyim; ilkel devirlerde rtnmek ve tabiatn artlarndan korunmak amacyla giyilen, ancak, sonralar istek ve ihtiyaca cevap verebilecek ekilde, zamanla gerekleen teknolojik gelimelerin de etkisiyle sslenmek amacna da hizmet eden, hemen her alanda grlen modann etkilerini tayan, dokuma, rme, krk, deri, madeni sanayi rnlerinden oluan giysi ve taklarn tm olarak tanmlamtr (11). Giysi imalat nceleri, mteri istekleri dorultusunda, terziler tarafndan smarlama olarak yaplmakta idi. 1970li yllarda ise dnyada bilim, teknoloji ve moda alanlarndaki hzl deiiklikler, dnya nfusunun hzla artmas, youn alma temposu ve insanlarn zamanlarnn kstl oluu gibi nedenlerle smarlama giyim ve terziliin yerini hazr giyim almtr. Doal lifleri veya insan yapm lifleri bir araya getirerek, onlardan esnek, dayankl ve koruyucu zellikler tayan ve rtnme gereksinimi v.b. kiisel ve evrensel birok gereksinimi karlayan rnlerin yapld sanayi dal, tekstil sanayidir. Tekstil endstrisi; pamuk, pamuklu iplik ve dokuma, yn, ynl iplik ve dokuma, ipek, ipekli dokuma, sentetik iplik, sentetik dokuma, keten, kenevir ve tm bunlarn trevlerinden elde edilen rnlerin kullanld hazr giyim-konfeksiyon ile el ve makine hallar alt sektrlerinden meydana gelmektedir. Uluslararas Standart Ticaret Snflandrmas (Standart International Trade Classification) Rev 3e gre tekstil endstrisi, ana balk altnda snflandrlmaktadr. Bunlar; SITC 26 (tekstil elyaflar ve hammadde) grubu, SITC 65 (tekstil iplii, dokuma, mensucat ve ilgili rnleri kapsayan dokumaclk) grubu ve SITC 84 (hazr giyim ve aksesuarlar) grubudur (11). Hazr giyim Franszcada bitirme anlamna gelen konfeksiyonun bir blmdr. Hazr giyim, istatistiksel veriler sonucu bulunan ortalama deerler esas alnarak, seri halde retilen ve alcnn llerine gre satlan giyim eyalarn kapsar. Hazr giyim, ksa srede seri olarak ortaklaa yaplan retim eklinde tanmlanabilir. Tekstil ve hazr giyim sektr, elyaf ve iplii kullanm eyasna dntrecek sreleri kapsayan ilemleri ierir. Bu tanma gre; sektr elyaf hazrlama, iplik, dokuma, rg, boya, bask, apre, kesim, dikim retim srelerini kapsamaktadr. Elyaftan iplik ve mamul kumaa kadar olan ksm tekstil, kumatan giyim eyas elde edilene kadar olan sre ise hazr giyim sektrnn iinde deerlendirilmektedir. Byk retim kapasitelerine ve dnya ticaretinde ok nemli bir yere sahip olan tekstil ve hazr giyim sanayi, birbirlerini tamamlayan iki alt sektrdr. Tekstil sanayinin temel ilevi, hazr giyim sanayinin hammaddesini oluturan iplik ve kuma retimidir. Konfeksiyon sanayi ise kendi ierisinde; dokumadan giyim eyas, rme giyim eyas ve hazr giyim gibi eitli alt sanayilerden olumaktadr (11).
4

Tekstil ve hazr giyim sanayi, gerek istihdam olanaklar, gerek katma deerinin yksek oluu, gerekse ihracat olanaklar nedeni ile gelimi ve gelimekte olan lkelerin kalknmalarnda ok nemli bir rol stlenmitir. Gelimi lkelerin 18. Yzylda gerekletirmi olduklar sanayileme srecine ok ciddi katklar getirmi olan tekstil ve hazr giyim sanayi, gnmzde gelimemi lkelerin sanayisine de ayn katklar salamaktadr. Hazr giyim sektr, dikkate alnan pazar blmlerine bal olarak hem emek youn ve dk cretli, hem de dinamik, yeniliki bir sektrdr. Yksek kaliteli moda pazarnda, sektr modern teknoloji, greceli olarak daha yksek maal alanlar ve tasarmclar ile yksek oranda esneklik ile nitelendirilmektedir. Dier nemli bir pazar kesimi ise daha dk kaliteli veya standart rnlerin (tirt, niforma gibi) ktle retimidir. Bu pazar kesiminin reticileri genellikle gelimekte olan lkelerde yer almaktadr. Tekstil sektr ounlukla hazr giyim sektrne gre daha ok sermaye youn bir sektrdr ve zelikle gelimi lkelerde yksek oranda otomasyona sahiptir. Sektr, eirme (spinning), dokuma (weaving) ve biti ilemleri (finishing) olmak zere ilevden olumaktadr ve genellikle bu ilevler btnleik fabrikalarda yaplmaktadr (11). 2.1. Tekstil ve Hazr Giyim Sanayinin Dnyadaki Durumu Tekstil, eitli lif trlerinin nce iplik haline getirilmesi, ardndan da belirli desenlerde ve renklerde birletirilmesi sayesinde kuma ve daha sonra da nihai rn elde edilmesi aamalarndan oluan, dnyadaki en eski retim faaliyetidir. Tekstil, tarihi eski alara kadar uzanan bir insan uradr. Birok antropolog dokumacln M..5000 yllarna doru Mezopotamyada ortaya ktna ve buradan Asya ve Avrupaya yayldna inanmaktadrlar (11). Bir sanayi kolu olarak tekstilin ortaya kmas ise, sanayi devrimi ile ngilterede balamtr. 18. yzyln ikinci yarsnda mekanik iplik eirme yntemleri gelitirilmitir. Ticari bir kullanma sahip olan ilk mekanik dokuma tezghn ngiliz din adam Edward Cartwright 1785de gerekletirmi ve patentini almtr. retim tekniklerindeki gelimeye paralel olarak srasyla su, buhar ve elektrik kullanlarak alan tesislerde tekstil retimi gerekletirilmeye balanmtr. Daha sonra desen teknii ve moda endstrisinin de artan nemine paralel olarak Fransa, ABD ve talyada bu sanayi gelimitir. 1830da diki makinesi, 1900lerde de sentetik elyaflarn gelitirilmesi, tekstil kimyas ve makinesi alanlarndaki eitli gelimeler paralelinde tekstil ve hazr giyim sanayi geliimini srdrmtr. 1970lerden bu yana tekstil rnleri retimi ve ihracatnn gelimi lkelerden gelimekte olan lkelere kaymakta olduu grlmektedir. Ekonomik kalknma srecini tamamlam gelimi lkelerde, imalat sanayi retimi iinde tekstil ve hazr giyim sanayinin retim pay devaml olarak azalrken; gelimekte olan lkelerde bu pay devaml olarak artmaktadr. 1980lerden itibaren hz kazanan kreselleme eilimi tekstil ve hazr giyim sanayinde ticaret akn hzlandrm son otuz yl ierisinde yaklak olarak sektrn toplam kapasitesinin
5

yars gelimi lkelerden gelimekte olanlara kaymtr. Tekstil ve hazr giyim sanayi en hzl kreselleme srecine giren endstrilerden biri haline gelmitir. Tekstil ve hazr giyimin kresellemesine katkda bulunan temel faktrler; hazr giyim retim teknolojilerinin igc youn doalar, gelimi lkelerin karlatrmal rekabet glerini kaybetmeleri, tamaclk iletiim maliyetlerindeki belirgin d, daha dk maliyetli retim alanlar aray ve ok Elyafllar Anlamas (MFA) ile hazr giyim ihracatndaki kstlamalarn kaldrlmasdr (11). Dnya tekstil rnleri retimi 1980 ylnda 418 milyar dolarken 1999 ylna gelindiinde 485 milyar dolara ulamtr. Ayn dnemde tekstil ticareti, 55 milyar dolardan 148 milyar dolara ykselmitir. Ksaca bu 19 yllk dnemde tekstil retimi, %19 artarken, tekstil ticareti, %169luk bir art gstermitir. Dnya hazr giyim retimi, 1980 ylnda 211 milyar dolar iken, 1999 ylna gelindiinde, 335 milyar dolarlk retim dzeyine ykselmitir. Bu dnemde konfeksiyon retimi %59 artarken, ayn dnemde hazr giyim ticareti, %339luk artla, 41 milyar dolardan 180 milyar dolara ykselmitir. Verilerde de grld gibi, tekstil ve hazr giyim sanayinde ticaret, retimden ok daha hzl bir ekilde artmaktadr. Aadaki izelge 2.1de, 1990-2004 yllar arasnda dnya tekstil ve hazr giyim ticaretine ilikin veriler sunulmutur (11). izelge 2.1. Dnya Tekstil Ve Hazr Giyim Ticaretinin Durumu

izelge 2.1de, 19902004 yllar arasnda dnya tekstil ve hazr giyim ticaretine bakldnda; dnya ticaretinde %7,5'lik bir art olmasna ramen dnya tekstil ticaretinde %4,8, hazr giyim ticaretinde ise %6,5'lik bir art gereklemekte; dolaysyla tekstil ve hazr giyim sektr, dnya ticaret artnn gerisinde kalmaktadr. 20002004 yllarna bakldnda ise, ayn tablo daha da belirginlemitir. Dnya tekstil ticareti ve dnya hazr giyim ticareti srekli olarak
6

artmasna karlk hazr giyim ticareti, tekstil ticaretine oranla daha hzl bir art gstermektedir. 2000 2004 yllarna bakldnda dnya tekstil ticaretindeki deiim %6,1 iken, dnya hazr giyim ticareti %7,1 olarak artmtr. Toplam dnya ticareti ierisinde tekstil ve hazr giyim ticareti artmakta, fakat dnya hazr giyim ticareti, dnya tekstil ticaretinden daha hzl artmaktadr. Tablo 1de de grld gibi in Halk Cumhuriyetinin tekstil ve hazr giyim ticaretindeki ykselii, toplam dnya ticaretinin ykseliinden daha fazladr. Tekstil ve hazr giyim sanayini belki de en ok etkileyen gelime, dnya ticaretinde uygulanan kotalarn, Dnya Ticaret rgt Tekstil ve Giyim Anlamas uyarnca 2005 yl balarnda kaldrlmasdr. Uruguay Round Ticaret Mzakereleri sonucunda imzalanan ve 1 Ocak 1995de yrrle giren Dnya Ticaret rgt Anlamas kapsamnda bulunan Tekstil ve Hazr Giyim Anlamas (ATC) ile tekstil ve hazr giyim ticareti GATT (Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas) kapsamna alnmtr. ATC Gnll Ticaret Kstlamalar Anlamas ile kotalar dhilinde yrtlen uluslar aras ticaretin, kademeli olarak serbestlemesini ve miktar kstlamalarnn 1 Ocak 2005 tarihine kadar kaldrlmasn ngrmekteydi. Dnya tekstil ve hazr giyim ticaretine etki eden en nemli olaylardan biriside, inin 11 Aralk 2001 tarihinde Dnya Ticaret rgtne 143. ye olarak girmesidir. in, DT ye ye olarak, ayn zamanda Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas (GATT) kapsamnda bulunan Tekstil ve Hazr Giyim Anlamasna da (ATC) tabi olmutur. Anlama kapsamnda 2005 ylndan itibaren tekstil ve hazr giyim ticaretinde kotalarn kaldrlmasyla, inin tekstil ve konfeksiyon ihracat nemli oranda artmtr, tekstil ticaretindeki bu serbestlemeden en fazla yararlanan lke durumuna gelmitir. Kotalarn kalkmasyla dnya tekstil ve hazr giyim pazarlarndaki koullar deimi, firmalarn 2005 ncesinde sahip olduklar tedarik imknlar byk lde snrlanmtr. Dnya hazr giyim retim kapasitesinin, talepten iki kat daha fazla olduu tahmin edilmektedir. Aadaki izelge 2.2de 2005-2009 yllar aras dnya tekstil ve hazr giyim ticaretine ilikin veriler sunulmutur (11).

izelge 2.2. 2005-2009 Yllar Arasnda Dnya Tekstil ve Hazr Giyim Ticareti (Milyar Dolar)

Dnya Ticaret rgtnn 2006 yl raporuna gre; 2005 ylnda 276 milyar dolar deerinde olan hazr giyim sektr, dnya ticaretinde %2,7lik bir paya sahiptir. Ayn yl ierisinde hazr giyim sektr yllk %7 deiim yaamtr. 2000-2005 yllar arasnda da sektr %7 deiim gstermitir. izelge 2.2de grld gibi, 2006 ylnda tm dnyada tekstil ihracat 219 milyar dolar, hazr giyim ihracat ise 311 milyar dolar olarak gereklemitir. Tekstil ihracat toplam mal ihracatnn %1,9unu olutururken, hazr giyim ihracat, toplam mal ihracatnn %2,6sn oluturmutur. Hazr giyim, toplam tekstil ve hazr giyim ticaretinin %60n olutururken %12 orannda byme kaydetmi, tekstil ticareti ise yaklak %8 orannda bymtr. AB ve ABDnin 2000-2006 yllarnda koyduu kotalara ramen, in dnya hazr giyim pazarndan ilave %12lik bir pay elde ederek dnya piyasasnn %31ini ele geirmitir. 2006 ylnda inin ihracat %29 orannda artmtr. 2009 ylnda, dnya ekonomisinde yaanan krizden dolay, gelimi ve gelimekte olan lkelerin hem ihracat hem de ithalatlarnda ciddi dler meydana gelmitir. Kriz dneminde AB lkelerinin pazarlarnda ciddi bir daralma meydana gelmitir. Bu sebeple Tablo 2de de grld gibi dnya toplam ticaretinde %22,5, dnya tekstil ticaretinde %16,6, hazr giyim ticaretinde ise %13.4lk bir d meydana gelmitir. 2010 ylnda ise dnyada, kresel ekonomik krize kar alnan nlemlerle birlikte ekonomik byme balam, buna bal olarak tketimde art gereklemi, dnya ticareti de ykselie gemitir. 2010 ylnda dnya tekstil sanayisi son yirmi yldaki en etkili bymesini kaydetmi, dnya tekstil ve hazr giyim ticareti 500 milyar dolar amtr (11). 2.2. Tekstil ve Hazr Giyim Sanayinin Trkiyedeki Durumu Tekstil ve hazr giyim sektr birlikte deerlendirildiinde, gayri safi yurt ii hsla, imalat sanayi ve sanayi retimindeki pay, ihracat, ekonomiye salad net dviz girdisi,
8

istihdam, yatrmlar, da aklk ve makro-ekonomik byklkler asndan Trkiyenin birinci sektr konumundadr. Trkiyede tekstil sektrnn gemii ok eskilere dayanmasna ramen, hazr giyim sanayi 25-30 yllk bir gemie sahiptir. Gnmzde Trk tekstil ve hazr giyim sektr byk oranda ihracat odakldr. Trkiyede tekstil ve hazr giyim sanayinin temelleri Osmanl mparatorluu dneminde atlmtr. 1915 ylnda nde gelen 22 kamu sanayi iletmesinin 18i, 28 anonim irketin 10u, 214 zel sektr iyerinin 45i ve toplam 264 sanayi iyerinin 73 bu sanayide faaliyet gstermektedir. Cumhuriyetin kuruluundan sonra Smerbank'n kuruluu ile birlikte tm tekstil ve hazr giyim fabrikalar ve atlyeleri bu kurulu ats altnda toplanmtr. Sektrde, 1950'li yllardan sonra zel sektrn nclnde geliim balamtr. Planl dnemde uygulanan ithal ikamesi politikas ve tevik tedbirlerinin de katksyla 1960-1970 yllar arasnda sektrde daha ileri teknoloji kullanlmaya ve ilenmi rn imal edilmeye balanmtr (12). Tekstil sektr; 1950 ylna kadar tekstil, 1970 ylna kadar da hazr giyim sektrnde ithalata kilitlenmitir. Sektr, 1980li yllara kadar sadece i piyasaya ynelik retim yaparken 1980li (zellikle de 90l) yllarda ihracatn ban ektii darya ak byme politikalar ile beraber, hzla byyerek ihracatta byk artlar kaydetmitir. Gnmzde lkemizin retim, ihracat ve istihdamda olmazsa olmaz sektr haline gelmitir. Trk hazr giyim sektr, gnmzde dnyann 5. byk hazr giyim ihracats konumundadr. Cumhuriyet sonrasnda pamuk ihra edip, iplik, kuma ve giyim eyas ithal eden Trkiye, 1950den itibaren iplik ve kuma, 1970lerden bugne kadar da hazr giyim rnleri ihra etmektedir. Gerekli alt yap ile yeterli ve gen makine kapasitesine sahip bulunan konfeksiyon sektr olduka gelimi durumdadr. Konfeksiyon yan sanayi de bu yksek teknoloji ile retim yapmakta olan sektr gerektii gibi destekleyebilmektedir (13). AB ile gerekletirilen ve 1996 ylnda yrrle giren Gmrk Birlii anlamasyla birlikte dier birok alanda olduu gibi tekstil endstrisinde de byk bir heyecan ve ar bir beklenti ortaya kmtr. Bu ortamda firmalar, finansal kaynaklarn ve Gmrk Birlii ile birlikte ortaya kabilecek etkileri dikkate almakszn, byk yatrmlar yaparak, retim kapasitelerini artrmlardr. 1998 ekonomik krizi ile birlikte yatrmlar byk lde durmu ve bu dnemden itibaren sektre ilikin gstergelerde ve zellikle ihracatta da olumsuz gelimeler yaanmtr. Dnya Ticaret rgtnn Tekstil ve Hazr Giyim Anlamas erevesinde, 2005 ylnda kotalarn kalkmasyla birlikte, inin pazara fiyat krarak giriiyle, dnya tekstil ve hazr giyim piyasasnda arz ve talep ynnden ciddi bir rekabet balam ve tedarik olanaklar azalmtr. Bu durum Trk tekstil ve hazr giyim sanayini de ciddi anlamda etkilemi ve 2005 yl ilk aylarndan itibaren ihracat kayplar yaanmtr. Aadaki izelge 2.3de 1980-2011 yllar arasnda Trkiye tekstil ve hazr giyim sanayi ihracatna ilikin veriler sunulmutur.

izelge 2.3. 1980-2011 Yllar Arasnda Trkiye Tekstil Ve Hazr Giyim Sanayi hracat

izelge 2.3de de grld zere, Trk tekstil ve hazr giyim sektrnn ihracat hacmi 1980 ile 2007 yllar arasnda byk bir art gstererek, Trkiyenin toplam ihracat ierisinde %22.6 orannda bir paya sahip olmutur (11). izelge 2.3de grld gibi, TKB tarafndan yaplan ihracat performans deerlendirmelerine gre; 2008 ylnda Trkiyeden 15,7 milyar dolar deerinde hazr giyim ihracat yaplmtr. 2007 ylna kyasla, ihracatta dolar baznda %2,1 orannda d meydana gelmitir. 1999 ylndan bu yana yllk bazda ihracatta d meydana gelmeyen sektrde, dokuz yl sonra 2008 ylnda ihracatta d meydana gelmitir. Ayrca tekstil ve hazr giyim sanayinde 2007 ylnn aralk aynda %83.2 olan kapasite kullanm oran, 2008 ylnn ayn aynda yaklak yedi puanlk dle %76.4e gerilemitir. 2009 ylnda gerekleen kresel ekonomik krizin de etkisiyle tekstil ve hazr giyim ihracatndaki d devam etmitir. Yine TKB tarafndan yaplan 2009 yl ihracat performans deerlendirme raporu sonularna gre; 2009 ylnda Trkiyenin tekstil ihracat, 2008e gre %19,1 orannda dle 5,5 milyar dolardr. Tekstil ihracatnn Trkiye genel ihracat iindeki pay %5,2den %5,4e, sanayi ihracatndaki pay ise, %6,1den %6,8e ykselmitir. Bu veriler erevesinde, 2009 ylnda tekstil sektrnn ihracatndaki nemli kayplara ramen, genel ihracat performansndan ve sanayi ihracat performansndan nispeten daha iyi bir performans gsterdii sylenebilir. izelge 2.3de grld gibi, 2009 ylnda, Trkiyeden 13.3 milyar dolar deerinde hazr giyim ve konfeksiyon ihracat yaplmtr. 2008e kyasla, ihracatta dolar baznda %15,5 orannda d meydana gelmitir. Hazr giyim ve konfeksiyon ihracatnn, Trkiye genel ihracatnda pay %13.1 dir. 2010 ylnda ise, Trkiyeden 14.2 milyar dolar deerinde hazr giyim ve konfeksiyon ihracat yaplmtr. 2008 ylndan itibaren dte olan tekstil ve hazr giyim ihracat, 2010 ylndan itibaren hzla bymeye balamtr. 2011 ylnn ilk alt ayn ieren verilere baktmzda, tekstil ve hazr giyim sektrnn yksek bir ihracat performans sergiledii grlmektedir.
10

Trkiyede retilen hazr giyim rnlerinin byk bir ksmn pamuklu rnler oluturmaktadr. Gnmzde, sektr retiminin yaklak %65i ihra edilmektedir. Yine, ihra edilen rnlerin yaklak %80ini pamuklu rnler oluturmaktadr. Sektrn pamuk, yn, iplik ve kuma gibi hammadde ve ara mal ihtiyac byk lde yurt iinden karlanmakla birlikte, nemli miktarda ithalat da gerekletirilmektedir. Sektrn en nemli sorunlar arasnda TLnin ar deer kazanmas, finansman ve enerji maliyetlerinin ykseklii, ar kapasite, kayt d retim, markalaamama, alt sektrler arasnda koordinasyon ve ibirliinin yeterli ekilde salanamamas ve firmalarn sermaye yaplarnn gsz olmas yer almaktadr (11).

11

3. HAZIR GYMDE RETM VE TEKNOLOJ Hazr giyim retim aamasnda daha ok insana bamllk mevcuttur. Son yllarda teknolojinin gelimesi ile otomasyonun bu alanda da kendine yer bulmaya balamas, bu bamll giderek azaltmaktadr. Bu nedenle de almann bu blmnde hazr giyim sanayinde retimin ilem basamaklarna yer verilecek ve bu kademelerde kullanlan makine ve tehizatlar hakknda bilgiler verilecektir. Ayrca konfeksiyondaki is aks srasnda kullanlan makine ve otomatlardaki teknolojik yeniliklere yer verilecektir (10). Konfeksiyon retiminin temel malzemesi kumatr. Kuman trn belirleyen gramaj, genilik, desen, hammadde gibi zellikleri yannda sertlik, dkm, sklk, salamlk gibi kalite zellikleri de, hem kalp yapmnda kullanlan bolluk ve diki paylarn, hem de diki ve t ilemlerini etkileme bakmndan nemlidirler. Kuma dnda, giysi yardmc hammaddeleri olan astar, tela, yapkan, biye, dme, fermuar gibi aksesuarlar da, gerek kalite zellikleri, gerekse kullanlma biimleri bakmndan teknolojiyi etkiler (14). 3.1. Hazr Giyimde lem Basamaklar Konfeksiyon sektr yap gerei dinamik bir sektrdr, d satm olanaklar yksektir, rn tr ve retim sekli kolaylkla deitirilebilip pazar koullaryla uyum salayabilme avantaj vardr. Ancak tekstil sektr iinde en ok hata ve problemlerin kt dal da konfeksiyondur. nk tm ham ve yardmc maddelerin bir modelde bir araya gelerek, anlam kazand son retim zinciridir. Konfeksiyon isletmelerinde retimde is ak Sekil 4.1'deki gibidir (10). Hammadde Girii Kuma Deposu Teslim Alma Kuma Kontrol Depolama Kesimhane Pastal Plan Hazrlama Pastal Kumann Serimi Kesim lemi Tasnif ve Hazrlama Dikimhane n hazrlk Montaj
12

Son lemler t Blm t lemleri Bitim lemleri Mamlmadde Deposu Teslim Alma Kontrol Depolama Sevkyat ekil 3.1.Hazr Giyimde Ak (15) 3.1.1. Hammadde Deposu retimi yaplacak rn iin gerekli olan tm hammaddenin kuma ve yardmc malzemenin (iplik, tela, aksesuar, dme, fermuar, vb.) depoland yere denir. Kumalar genellikle binalarn serin, rutubet siz, temiz ve gne snlarn geirmeyen odalarnda korunurlar. Hammadde deposu imalat ksmnn ilk basamadr.

ekil 3.2. retilmeyi Bekleyen Kumalar (14). Siparilere uygun olarak istenen miktarda kuma ve yardmc malzemeler depolanr. retecei miktar kadar kuma ve kumaa uygun yardmc malzemeyi seerek depolanmas gereklidir. Hammadde deposunda kuma ve yardmc malzemelerin kontrol, t denemesi, renk kontrol, genilik, desen hatas, dokuma hatas ve uzunluk kontrol yaplr. Btn bu deneyler kalite kontrol laboratuarnda yaplr ve etiketle belirlenen zellikler yazlr. lgili yere koyulur.
13

Kuma kontrol srasnda kuma top uzunluu, en kontrol, dokuma hatalar, desen kontrol gibi kontroller yaplr (10).

ekil 3.3. Kuma Kontrol Makineleri (10) Sekil 3.3'de; kuma dnen merdaneler arasna yerletirilmitir. Kuma kontrol srasnda ani durma, ileri-geri dzgn sarmlar yaplabilir. Baz firmalarn gelitirdikleri otomatik top isleme ve kuma idare sistemi ile stok kontrol, planlama, optimizasyon, kuma toplarnn almndan, depoya ve serim boyunca tanmasnn kontrol ve daha sonra para toplarn depoya geri dnmesini kapsayan kuma islemeyi tmyle otomatikletirecek ekilde tasarlanmtr. Sistemin merkezi bilgi kontroldr. Bu, main-framei (network yoluyla sipari alm), CAD i (kesim plannn nispi uzunluu ve yerleim uygunluunun kontrol) ve kuma deposunu (kumasn hazr bulundurulmas ve top seimi) kapsar. Bu n planlama bilgileri; srekli bir is aksnn olduu kesimhaneye siparilerin beslenmesini salayarak, l zamanlarn etkin kontroln mmkn klar. Kuma topu isleme sistemi giysiyi bir btn olarak alabilmek iin; kumasn yzn, telay ve astar semek iin programlanabilir. Tek kat retimde top deitirme skl olduka yksek olduu iin sistem; doru kullanm dzeni kapsamnda, toplarn hazrlanmas ve yklenmesi de dhil olmak zere btn top ynetimini optimize etmeye gerek duyar. Barkodular, kendi kendine alan senkronize statik kuma sericilerinin otomatik ykleme ve boaltmasna imkn veren sisteme bilgi salar. Depoda kuma toplarnn ubuklar zerinde aslmas; toplarn birbirine demesinin nlenmesi ve bylece kumalarn arpma sonucu zarar grmesinin engellenmesi anlamna gelmektedir (10). Konfeksiyon iletmesinde genellikle yardmc malzemelerin bulunduu ayr bir depo daha mevcuttur. Konfeksiyon mamul zerinde bulunan aksesuarlarn, nihai alcnn kullanm esnasnda ilevsel olabilmesi ve dayankll asndan iletmeye girdii anda kontrole tabii tutulmas ve onay aldktan sonra retim blmne verilmesi gerekmektedir. Bu amala bu depoda konfeksiyon retiminde kullanlan fermuar, dme (tt, kugz, akma dme v.b.), etiket, dantel, kordon, lastik, tela, ask, poet, koli gibi aksesuarlar depolanr ve bu aksesuarlarn hem adetsel hem de nitelik asndan kontrolleri yaplr. stenen niteliklere uygun olduu tespit edilen aksesuarlar retim blmne sevk edilmeye hazr hale gelir (14).

14

ekil 3.4. Aksesuar ve Malzeme Deposu (14). 3.1.2. Model ve Kalp Hazrlama Model tasarm hayal gc, sezgi ve beceri gerektiren bir almadr. Tasarmcdaki bu zelliklerin dzeyi iletme baarsn da etkilemektedir. Ayrca model tasarmcsnn iyi bir kalp hazrlama eitimi almas ve tasarmn yapt giysileri dikebilme becerisine sahip olmas gereklidir (16). Modeli belirlemek ve kalb hazrlamak hazr giyimin en nemli alt basaman oluturur. Kalbn hazrlanmas zel bir eitim ve beceri gerektirir. l listesinin salkl olmas ve kalp hazrlamada ok nemlidir. En doru ekilde hazrlanm ana (esas) kalplar ve model uygulanm kalp paralar eitli alet ve makinelerle oaltlabilir (10). Model blmnde u ilemler yaplmaktadr; giysi tasarm, giysinin/derinin teknik ve estetik zellikleri, yardmc malzeme, yan ilemler, kalp iin gerekli ller, dikim iin gerekli ller ve dikim zelliklerini ieren teknik resimlerinin hazrlanmas, teknik kalp hazrl, kontrol ve onaylanmas, teknik kalp zerine model uygulanmas, rnek model dikimi, kontrol ve onaylanmas, retim iin, teknik izimdeki niteliklerin yan sra seri beden llerini de ieren tablonun hazrl, ana beden kalbnn serilendirilmesi, serilendirilen ana beden kalbnn bedenlerine ayrlmas, kontrol, dzenlenmesi ve kesilmesi, beden seri numunelerinin dikilmesi, kontrol ve onaylanmas, serilendirilen beden kalplarnn kartonlar zerine kopyalanmas, kontrol, dzeltilmesi ve kesilmesi, sipari adedine uygun olarak kesim plan hazrl iin asortinin dzenlenmesi, model/deri boyutu ve kalp zellikleri ile beden dalm dikkate alnarak kesim plannn hazrl ve kesim emrinin dzenlenmesi (16).

15

3.1.2.1. Varyatr Kalplarn byltme ve kltmelerinde kullanlan bir alettir. izilmi bir ana kalptan srama miktar belirlenerek byltme ve kltmeler yaplr. Varyatr ile alrken nce bir baksa bedene ait ana ller i arasndaki srama miktar belirlenir. Varyatr altna byltmenin ve kltmenin yaplaca mulaj paket par smen kad dz boy iplik dorultusunda ve sabit olarak yerletirilir (Sekil 4.3.). Ana kalp dz boy iplik dorultusunda kskalarn arasna yerletirilir. Kumanda dmesi yatay ve dikey olarak sfr numaraya getirilerek ana kalbn kopyas alnr. "Byltme ve kltme ka milimetrelik yaplacaksa kumanda dmesi ile kalp bu dorultuda (yukar asag ne arkaya) hareket ettirilerek yeni kalp kartlr (10). 3.1.2.2. Perferatr (Kalp oaltma Aleti) Perferatr; kalp kenarlarn iaretleyerek kalb oaltmada kullanlr. Gvdesinde tek taraftan tutma kolu olan perferatr, ortas ak, yuvarlak bir tabla zerinde bulunur (ekil 3.5). Perferatr, kalplarn kenarnda delik aarak yrr ve bylece iaretleme yapar (10).

ekil 3.5. Perferatr. Perferatr ile alrken, varyatr de olduu gibi nce ana kalplar hazrlanr. Ana kalplar, pastal resmi hazrlamak zere dayankl karton muamba gibi malzemeler zerine yerletirilir. Daha sonra etraf izilir. Kalplar karton zerinden kaldrldktan sonra perferatr aleti izgilerin zerinden geirilerek delinir. Elde edilen pastal resim, kuma pastallarnn zerine yerletirilerek; kumasn zelliine gre tebeir tozu veya pudra serpilir (Pastal resmi uzun sre kullanlabilir). Daha sonra snger paras ile btn delikler zer inden geirilir. Bylece btn iaretler, kalplar kaldrldnda pastal kumasn zerinde kalr. 3.1.2.3. Rulet eitli firmalarn zel olarak gelitirdii bir tekniktir. Hatlar, sivri ulu rulet ile ablon haline getirilmi kalplarn evresinden geirilerek kat zer ine aktarlr. ablonlar kuma pastaln zerine ine yardmyla t utturulur ve kumasn kaba kesimi kt ile birlikte yaplr (10).

16

3.1.2.4. Teksograf Aleti Pastal resminin oluturulmas iin teksograf isimli bir aletten yararlanlr. Teksograf ile kalp paralarn 1:5 leinde kltlr ve pastal resimleri oluturulur. Teksograf aletinin ekil 3.6'da grld gibi iki ucu bulunur. Ulardan biri kalb klterek izerken dier u kesimi yapar (10).

ekil 3.6. Teksograf Aleti 3.1.2.5. Bilgisayarl Kalp Hazrlama Teknikleri Bilgisayar ekranndaki tasarmlarn kalp haline getirilmesi kalplarn en az fireyi verecek ekilde yerletirilerek markalama, etiketleme ve kesme talimatlarnn abuklatrlmas bilgisayar teknolojisi ile hz kazanmaktadr. Hazr giyim ve bilgisayar sektrnn birlikte gerekletirdikleri (Bilgisayar Destekli Tasarm) CAD ve CAM (Bilgisayar Destekli retim) sistemleri ile daha seri ve daha az hata ile kalp planlamak retmek mmkn olmutur. 5. blmde CAD-CAM sistemlerine detayl bir ekilde yer verilmektedir (10). 3.1.3. Kesimhane Blm Kesimhane, numune model blm ile dikim arasnda nemli bir kprdr. zellikle firmann maliyet asndan belki de en kritik operasyonu bu aamada gereklemektedir. nk oran rnden rne deimekle birlikte, giysi maliyetinin % 50-65 arasndaki ksmn kuma oluturmaktadr ve kuma kesildikten sonra hata yapld anlalrsa ounlukla bunun geri dn yoktur. Kesimhanedeki ilemler; (14). izim (pastal yerletirme), Serim (kuma katlarnn pastal planna gre st ste atlmas), Kesim Tasnif (kesilen paralarn dzenlemesi ve kontrol). Kuman seriminin yapld, pastal resmine gre kaba ve ince kesimleri yaplarak tasnif edildii blmdr. Kesimhane blmnde kullanlan aletleri su ekilde sralayabiliriz (10): a) Kuma Serme Makineleri b) Kuma Mandallar ve Kuma Kskalar c) Tutturucu neler ve Arlklar d) t Makas
17

e) Delme Aletleri f) plik Geirme Aleti g) Kuma Kesim Makineleri (yuvarlak, kseli, dik bakl) h) Etiketleme Makineleri i) Giyim Paralarn Tutucu Alet k) plik Geirme Aleti l) Leke Temizleme Aleti 3.1.3.1. Kuma Serme ve Kesme lemleri Kumalarn belli bir dzen iinde masa zer ine ok katl yerletirilmesi pastal ilemidir. Pastal serme ile ilgili baz ilemlerin uygulanmas gereklidir. Model ve kalp hazr lama blmnden geen kesim fii zerindeki bilgilere gre, pastal serme ilemi yaplr. Kesim fii zerinde, drop adetleri (44-46 beden aras) belirtilir. Drop adedine gre kuma pastal serilerek bu f ise islenir. Ayrca kesilen kumalarn kk rnekleri kesim f isinde islenen blmn kenarna zmbalanr. Kuma toplarndaki defolu ksmlar karldktan sonra metrajlar isletme defterine kaydedilir. Defo ok fazla ise kuma geri gnderilir. Kesim ilemi kararlatrlan kumalar ambardan alnarak metrajlarna gre fire vermeyecek ekilde en az iki bedenin birlikte kesimi planlanarak, pastal serilecek kuma miktar hesaplanr. Pastal says talebe gre ve eldeki kuma miktarna gre deiir. Eni geni olan kumalar en alta gelecek ekilde toplar zel Pastal Atma Makinesinde veya elde tek veya ift kat olarak masa zerine, kumasn kenar, masa kenarna gelecek ekilde soldan saa doru yaylr. Top bitiminde, renk deiiminde ek ve kesik yerlerinde birbirine geme ilemi yaplr. Geirme ilemi 6 metrelik yaymda, masada bantla iaretli 16 cm.lik blmlere kumasn ek yerleri birbirine ters ynlerden getirilerek yerletirilir. Pastal Resmi izilirken kumataki geme yerleri dikkate alnarak kalp hazrlanr. Elle yaplan pastal atmnda, kumalar tek veya ift kat olarak yaylr. ift en kumalarn ortalarndaki t izleri st ste geldiinde ylma yapmas (kabarklk) ve kenarlarnn dzgn yerletirilmemesi nedenleriyle Pastal serim genellikle ift kat olarak yaplr (10). Masa uzunluu 15-30 metre arasnda atlyenin byklne gre mmkn olduunca uzun tutulmaldr, Masa ykseklii istenildiinde ayarlanabilir ekilde vidal olmaldr. alacak kiinin boyuna gre ayarlanabilmelidir. Masa ayaklar kesitli veya yuvarlak olabilir. Serme ilemi yaplrken baz kurallara dikkat edilmelidir. Kumalar gerilimsiz ekilde serilmelidir. En az bir kenar masa kenarna akmaldr. Kselerin (kesim ularnn) 90 olmasna dikkat edilmelidir. Ty ve desen ynne dikkat edilmelidir.
18

 stenilen miktarda serildikten sonra, her iki utan 1,5 cm fazlalk verilmelidir. lkemizde en fazla kullanlan yntem genellikle, 2 isinin iki utan tutturduklar kumas ekerek st ste sermesi seklindedir. Serme srasnda kuma esnememelidir. Serim gerginlii ok nemlidir. Kumasn top sarm gerginlii ve serim gerginlii olmas gerekenden ok ise serimde pastal atm srasnda atlan kuma katlar kesildikten sonra zerlerindeki gerilimler kalkp, serbest halde kalacaklar iin boy ksalma sorunu ortaya kacaktr. zellikle rme kumalarda serim gerginliinin fazla veya dzgnsz olmas sonucunda, kesimden sonra paralarn boylarnda ksalmalar grlmektedir. Serim ilemi serim arabalar ile yaplmaldr. Bu arabalar kumasn cinsine, desen veya hav ynne ve sarm sekline gre serim tekniini, gerginliini ve serim hzn ayarlayabilmektedir. Serim arabalar; yksek hzlarda, esnetmeden serim salamakta ve kesim plan sonlarndaki kayplar da en az seviyeye indirmektedir. Bylece serim verimlilii ve kalitesi artmaktadr (10). Kuman zelliine uygun olarak eitli ekillerde serim yaplr: 1. Tek tek serim: yz ve tersi ayn olan kumalarda tek tek serim yaplr. 2. Yz yze serim: Ty ve desen yn olan kumalarda yz yze serimi yaplr. 3. Blok serim: Ayn anda ayr serim yaplabilir. (Masa byklne gre) 4. Yz yze kademeli serim: Farkl bedenlerden, farkl sayda retim dnldnde yz yze kademeli serim yaplr. rnein; 38 beden giyimden 50 adet, 40-42 beden giyimden 75 adet rn retildii durumlarda. 5. Asimetrik serim: Tek tek serim ve i- ie kuma geirme teknii uyguland durumlarda kullanlr. 6. Tek tek kademeli serim: Tersi-yz ayn olan kumalarda ve farkl bedenlerden, farkl sayda retim yaplmas gerektii durumlarda kullanlr. 7. Zig-zag serim: Kuma zelliine gre zig-zag serim yaplabilir. Patsal bas ve sonunda kesim yaplmaz. 8. Tp kuma serimi: rg kumalarn seriminde kullanlr. Kuman iki yan kapaldr. Yuvar lak rg makinesinden kt gibi tp halinde ser im yaplr. 9. Katl "U tipi" serim Triko ve rg kumalarn sariminde kullanlr. 10. ki kontrast renkli kuma ser imi: Kareli, izgili, a simetrik kareli, kontrast renkli ve desenli kumalarda zel kesim masas kullanlarak kesim yaplr (10). ok eitli ekillerdeki pastal serimleri iin gelitirilen serim masalar unlardr: 1) Kuma Teknesi: Kumalar teknede dnerek kullanlr

19

ekil 3.7. Kuma Teknesi (10) 2) Kuma asks: Yz yze serim yaplmaz

ekil 3.8. Kuma Asks (10). Serim ilemi elle veya makineyle yaplabilir (14). Elle serim; kk iletmelerde kullanlan bir serim eklidir. Bir veya iki ii iki utan tuttuklar kuma ekerek st ste sererler. Temelde yorucu bir ilemdir. Makine ile serim; serim ilemini iilikten kurtarmak iin bir takm alet ve makineler gelitirilmitir. Bunlar: 1) Basit serme makineleri: Genellikle elle itilerek hareket ettirilirler. Masa kenarna konan raylar zerinde araba hareket ettirilerek serme yaplr. Bu serim eklinde; kuma topu serim makinesi zerindedir. Kuma, sevk silindiri zerinden getirilerek masa zerine sevk edilir. Serim makinesi elle itilerek masann iki kenarnda bulunan raylar zerinde hareket eder. Hafif olmas iin alminyumdan yaplan bu makineler birok kuma katn yz yze veya tek ynl olarak kesim masas zerine sererken kuma kenarlarnn dzgn olmasn salar. 2) Otomatik serme makineleri: Elle itilerek serim yapan makineye bir motor eklentisiyle otomatik serme arabalar gelitirilmitir (10).

ekil 3.9. Yar Otomatik/Otomatik Serim Makinesi ve Serim lemi (17) Hazr giyim retiminde en nemli aamalardan birisi de kesim aamasdr. Hazr giyimde kuma pastal boyu uzunluunda, kumasn ty ve desen yn dikkate alnarak st ste serilip
20

kuma katlarnn zerine pastal plan yerletirilir ve bak, hzar ya da kesim sistemleri ile insan gc kullanlarak elle kesim ilemi yaplr. Kesilen paralar zerine delme makinesiyle iaretler konarak, bir giysi oluturacak paralar eslendirilir ve zerlerine numaralar koyulur. Bylece giysi dikim ilemine hazr olur. Bu ilemde ne kadar dikkatli olunursa olunsun hatal kesimler olmaktadr (10).

ekil 3.10. Hzar Makinesi ve Kesim Motoru (14). Kesim srasnda dikkat edilecek konular unlardr; 1) Kesimin hassasiyeti: Eer paralar kalp ekillerinde dzgn olarak kesilmezse dikildikten sonra beden lleri tutmaz. Bu nedenle kesme ilemi hassas bir ekilde kuma dzlemine dik olarak yaplmaldr. 2) Dzgn kenarlar (Temiz kenarlar): Kesilmi kuman kenar bilenmemi bak nedeniyle ypranmamaldr. 3) Erimemi kenarlar: Bak, kumatan geerken srtnmeden kaynaklanan bak snmas olumaktadr. Ar snma kuman kvrlmasna ve termoplastik lifli kumalarda kuma kenarlarnn erimesi sonucu kuma kenarlarnn birbirine yapmasna neden olmaktadr. Yapkan kenarlarn zorlanarak almas kuman ypranmasna neden olur. Ayrca sertlemi kenarlar giyim srasnda rahatszlk verir. Bunun iin bak keskin olmal, antifzyon kd kullanmal, gerekiyorsa kesme bann hz drlmeli ve pastal ykseklii azaltlmaldr. 4) Pastaln desteklenmesi: Kesme sistemi hem kuma desteklemeli hem de ban en alt kat kumaa girmesine izin vermelidir. Serimi yaplan kuman daha nceden kontrolden gemi olmasna ramen kuma hatalarnn tannmas ve dikkat edilmesi gerekir (14).

21

ekil 3.11. Dik Bakla ve Hzarla Pastal Kesim (14) Kuma kesildikten sonra dikim hattna girip mamul olmadan nce, bir mamuln tm paralarnn (beden, kol, yaka, manet vb.) kontrol edilerek paralarnn elendii blm tasnif blm olarak adlandrlr. Bu noktada montaj yaplacak tm paralar hem kontrol edilir, hem de hatal olan paralar ayrlarak yerine salam para konulur. Bir model iin kontrol ileminin yapld ilk ksmdr. Artk kuma zel olarak o model iin kesilmi ve kontrol balamtr (18). 3.1.3.2. Kuma Serim ve Kesim lemlerinde Bilgisayarn Kullanlmas Kesim plan hazrl ilemi srasnda sistem, kullancya istedii model ve bu modellerden istedii bedenlere ait kalplar istedii ekilde yerletirme olana salar. Kullanc ayn anda tm boy kesim plann ekranda grerek kontrol edebilir. Sistem kalplarn dzgnln (zgye paralel veya dik olmasn), st ste binmemesini, adetlerinin doruluunu, kalplar ile ilgili nceden belirlenmi zel snrlamalarn (kalbn kesim plannda blnmesi veya blnmemesi, dndrlmesi veya dndrlmemesi gibi) uygulanmasn salar. Bylelikle en yksek kuma kullanm verimliliini ve kesim kalitesini salayacak yerleim dzeni hazrlanabilmektedir (10).

ekil 3.12. Kesim Plan Hazrlama

22

Gnmzde kesimhane de kullanlmaya balanan CAM (cutter) sistemleri ile hz, tasarruf, ve kalite de ykselme salanabilmektedir. Bu sistemler iin st ste yerletirilen kuma katlar vakumlanarak sktrlr. Bylelikle kuma katlarnn kaymas krmas problemi ortadan kalkm olur. Sktrlan bu kuma katlar bir dik bak tarafndan otomatik olarak kesilmektedir (10). Modelhane ilemleri dijit, kalp hazrlama, serileme ve pastal yerletirme zmleri ile tamamlanr. Hazrlanan pastal mrekkep pskrtmeli izici Alyss sayesinde kaliteli, hassas ve hzl bir ekilde izilir. stenirse kalplar Contour Karton Kesim Sistemi ile karton zerinde otomatik kesilebilir ve kesilen kalplar zerine istenen not yazlabilir. Ayrca numune retmek iin kumaa dijital bask da yaplabilir (15). Kesim ilemi Cutter (Kesici) ad verilen CAM sistemi ile yaplrsa; kesim hassasiyeti, dzgnl, kalitesi ve kuma kullanm verimlilii artar. Bu sistemde kesim hz, kesim planna gre kontrol edilebilmektedir. Paralar vakum etkisi altnda sktrld iin yksek katlarda bile ok dzgn kesim yaplabilmektedir. Cutterlar; kuma ve iilik gibi nemli maliyet unsurlarndan ve zamandan tasarruf saladklar gibi, kesim kalitesinin ve verimliliin de artmasn salarlar (14).

ekil 3.13. Cutter (Otomatik Kesici) 3.1.4. Dikim lemi ve Kullanlan Makineler Hazr giyim retiminde retim hzn ve kapasitesini belirleyen temel ilem dikimdir. Kullanlan diki makinelerinin cinsleri, saylar ve hzlar, retim kapasitesini belirler. Diki ilemi bunun yannda giysinin kalitesini ve dayanklln da belirlemektedir. Dikim srasnda uygulanan dikim ilemine gre eitli makineler kullanlarak, dz diki, zincir diki, overlok gibi deiik diki trleri uygulanr. Hazr giyimde kullanlan makineler daha seri ve daha ok i

23

retme sistemi ile imal edilmeleri amalanm, her makinenin tek tip is yapmas hedeflenmitir. rnein, dme dikme, ilik ama, etek bastrma, overlok yapma vb. gibi... ) (10). Emek youn bir sektr olan hazr giyim iletmelerinde dikim ilemi, retim srecinin en nemli aamalarndan birini oluturmaktadr. Bu srete oluan kalite hatalar rn kalitesini ve retim verimliliini olumsuz ynde etkilemekte, bunun yannda retim maliyetlerinin de artmasna neden olmaktadr (19). 3.1.4.1. Konfeksiyon Sektrnde Dikim Srecinin Planlamas Srekli retim sistemlerinde, kitlesel talebin olduu ve retimin birimler halinde gerekletirildii durumlarda, yksek retim hzyla talebi karlamann yolu montaj hatlarnn yaplandrlmasdr. Bir rnn ak hatt zerinde retilebilmesi iin toplam i yknn, hatt hatt oluturan i istasyonlar arasnda olduunca eit bir ekilde datlmas gerekir. Bu amala montaj ilemini oluturan i eleri, bu i elerinin aldklar sreler ve aralarndaki ncelik ilikileri verildiinde, ilerin bir performans ls en iyileecek ekilde, sral i istasyonlarna atanmas montaj hatt dengeleme problemi olarak tanmlanmaktadr. Montaj hatlar, bir rnn birok para ve bileenlerinin bir araya getirildii ve bunlarn zerinde bir takm ilemlerin yapld yerlerdir. Bir montaj hattnn temel zellii, i paralarnn bir i istasyondan dierine hareket etmesidir. istasyonlarnda bulunan iiler, kendilerine ait bir veya birka ilemi yaparak, hatta giren yar rnlerin hattn sonundan rn olarak kmasn salar (20). Gnmzde, konfeksiyon sektrndeki dikim srecinde bir giysinin retimi montaj hatlarnda yaplmaktadr. Hat dengeleme, akc bir retim iin bo zamanlarn en aza indirgenmesi ve iin alma noktalarna hemen hemen eit olarak taksim edilmesi problemidir. Montaj hatlar, kitle retiminin nemli bir alt sistemidir. Bu tip sistemler ayrntda farkl olmakla beraber, temelde birbiri ardna dizilmi i istasyonlarndan oluur. Hammadde ve yar rn paralar, hat iine, hattn balangcndan veya ara istasyonlardan girerler. Giren paralar bir i istasyonundan dierine geerek en son istasyondan hatt tamamlanm olarak terk ederler. Bir montaj hattnn kurulmasnda ulalmak istenen amalar aadaki gibidir (14); 1) Dzenli bir malzeme ak salamak. 2) nsan gc kullanmn en st dzeye ulatrmak. 3) Makine kapasitelerini en st dzeyde kullanmak. 4) lemler iin minimum miktarda sre ve malzeme kullanmak. 5) 6) 7) 8) 9) Bo zamanlar veya dengeleme kayplarn en aza indirmek. istasyonu saysn en aza indirmek. Denge kayplarn, i istasyonlar arasndan dzgn ekilde datmak. Var olan tm kstlar, snrlar zorlamadan salamak. Hat dengeleme maliyetini en az dzeyde tutmak.

24

Montaj hatt dengelemenin amalar birbirleriyle elitiklerinden, hepsini birden en st dzeye ulatrmak olas olmayabilir. Dengelemede ana ama, bu elikilerin gz nne alnarak en uygun zme ulalmasdr. Bu yaplrken montaj maliyetinin de en kk olmas salanmaldr. Dengeleme ileminde hesaba katlan etmenler iinde, maliyeti etkileyen tek deiken, i gcdr. gc yknn dengelenmesinde bavurulabilecek yollar unlardr (14): 1) ki veya daha fazla tezgahta bir ii altrlabilir. 2) ki ksa ilem sresi, dierlerinden daha az ise bunlar, bir iiye verilebilir. 3) inin yk arttrlabilir. 4) iler alma hzlarna gre dizilebilir 3.1.4.2. Dz Diki Makineleri Konfeksiyon iletmesinde dikim ilemi en nemli montaj basamadr. Bu adan bir kuman dikimini etkileyen nemli faktrleri (diki makinesi ve aksamlar temelinde) syle sralayabiliriz (21); Diki makinesinin tur says, Transport sistemi, Bask aya,
Diki inesi.

3.1.4.2.1. Klasik Dz Diki Makinesi Klasik dz diki makinesiyle dikilen islerde kalite, dorudan isinin becerisine, salna, moraline ve yorgunluuna baldr. Standart bir kalite iin; mmkn olduunca kalitenin isiye bamllndan kurtarlmas gerekir. Kalitenin isiye bal olmas, ok iyi bir kalite kontrol sistemini gerektirir ki bu da ek maliyet demektir. Ayrca bu ballk, gnlk retim adedinin de deiimine neden olur (10).

ekil 3.14. Dz Diki Makinesi Dz diki makinesi, rn tipinin deimesi halinde baka bir ilemde de kullanlabilir. Dz diki makinelerinde ilemin daha uzun zamanda olmas nedeniyle ayn kapasitedeki retim iin otomatlara gre daha fazla makine gerektiinden yer ihtiyac da fazla olmaktadr. Dz diki

25

makinesini kullanabilen bir isi, ayn makineyle genelde her isi dikebilir. Dz diki makineler inin tamir ve bakmlar daha kolay olup bu is iin zel bir elemana gerek yoktur. 3.1.4.2.2. Modern Diki Makineleri Bilgisayarn diki makinelerinde kullanlmasyla mekanik tertibatl makinelerin problemleri zlmtr. Makineye eklenen bilgisayarn verdii komutla, kumanda kutusu zerinden durdurma sistemi devreye girerek makineyi durdurur (10). Makineyi istenen yerde durdurmann iki yolu vardr. Bunlar: l) nenin altndaki kumasn bitmesini veya seviye kaybetmesini okuyabilen fotosel tertibatlar, 2) Bilgisayar programyla dikilecek uzunlua uygun, diki saysn ayarlayan tertibatlar. Bu ilem iin dikilecek uzunluktaki diki says ayarlanr ve bu say bilgisayara yklenir. Bilgisayar, n alma bilgilerini belleine alr ve daha sonraki dikileri ayn ekilde tekrarlar. Pekitirmede ileri-geri mekanizmasn altran da bu sistemdir (ekil 3.15).

ekil 3.15. Elektronik Dz Diki Makinesi (10) Bilgisayar parasnn makineden bamsz olmasyla ayn bilgisayar farkl makinelerde da kullanlabilir. Kumanda kut usundan salanan dier bir yararda inenin istenen yerde durdurulabilmesidir. Pedaldan ayak ekilince makine durur. Bu durumda inenin alt konumda olmas istenir. Bylece kse dnleri, ine ierde olduundan dzgn bir ekilde yaplr. Otomatik iplik kesiciler, diki plakas altnda olduundan st iplik, ine tarafndan kesici hizasna getirilir. Pedaldan ayak kalknca, makine yavalar ve durdurma mknats, ine aada iken devreye girerek makineye durdurur. ki ineli makinelerde, kse dns salanamayacandan, ayak pedaldan ekilince ineler st konumda dururlar. Oysa ine iptalli ift ineli dz diki makinelerinde kseye gelindiinde, istenen ine devre d braklarak tek ineli ekilde alr. Bu tr makineler, iplik kesicilerle donatldklarndan pedaldan ayak ekilince tek ine yine alt konumdayken makine durur (10).

26

Dikimin balang ve bitiminde ya da istenen bir yerinde pekitirme ilemi iin makine transportrnn ileri-geri altrlmasn otomatik olarak yaptrabilen gelime salanmtr. Bu makinelerde makinenin kolu zer ine veya darya mini bir bilgisayar yerletirilmitir. Bu bilgisayarn istenen sayda iler i-geri diki says, isinin isteine gre deil, kumasn cinsine uygun sayda olacak ekilde yaptrlabilir. Dolaysyla yaplan pekitirme, grnty bozmaz. lemi bitmi parann bask ayann altndan uzaklatrlmas iin, bask ayann para zerinden kaldrlmas gereklidir. Bu ilem bilgisayarl makinelerde otomatik olarak gerekleir. Makine zer indeki bilgisayardan ilem bitti komutu alan kumanda kutusu, ya bir elektromknats veya basnl hava dzeneine bal pistonu harekete geir ir. Bunlara bal olan ayak kaldrma mekanizmas devreye girerek aya yukar kaldrp, dikilmi paray serbest brakr. Diki makinesi zerinde bulunan direk-motor, makinedeki her eyi kontrol eden bir mikrobilgisayar yardmyla, rnein; masura ipliinin bitiini optik olarak kontrol etmekte ve "bitti" sinyali retildii anda makineyi durdurmaktadr. Ayn ekilde dikilen kumasn ka kat olduu tanmlanabilir ve kat adedi azald anda (veya kenara belli bir mesafe kaldnda) makinenin durmas salanabilir. Bu kompleks makineler daha az sayda fakat daha usta isiler gerektirmektedirler. Klen parti byklkleri ve hzla deimesi gereken retim tipleri, alanlara bu deien ilemlere kolayca uyma zorunluluu getirmektedir (10). 3.1.4.2.3. Overlok Makinesi Kenar temizleme (overlok) dikii, aslnda zincir dikisin deiik bir seklidir. zellii bir ya da iki diki ipliinin kuma kenarn sararak onun saaklanmasn nlemesidir. Ayn zamanda kuma paralarnn birletirilmesi iin de kullanlr (trikolarda, i giyimde). Birok iplikten oluan bir kenar temizlemede dikiinde iyi bir elastikiyet grlmektedir. Kesim kenarlarnn temiz olmas, otomatik bir kesim mekanizmas yardmyla salanabilir. Sadece baz belirli diki tipleri kullanldnda yeterli bir diki salaml elde edilebilir.

ekil 3.16. plik ve Be plik Overlok Makinesi (10)

27

Overlok makinelerinde rme ilemi drt ekilde yaplr: Tek iplikle zincir diki ki iplikle zincir diki iplikle zincir diki Be iplikle zincir diki

Kenar temizleme dikileri ok elastiktir. Kesim kenarnn salaml kullanlan diki tiplerine gre deiik zellikler gsterir. Kullanlan ipliklerin says (bir ile be ipliktir) ve kumataki yerleri, diki tipini belirlemektedir. ki ve iplikli kenar sarma dikileri vardr. Emniyet dikileri ise, kombinasyon dikilerdir. Drt iplikli ya da be iplikli allr (10). 3.1.4.2.4. Diki Otomatlar Otomat: Bir engelin ortadan kaldrlmasyla, herhangi bir dikim ilemini kendi basna yapan bir sistem grubudur. Otomatlar aadaki gibi snflandrabiliriz(10): a) Kullanm Yerlerine Gre: 1) Ksa Diki Otomatlar: Dme, ilik, reme otomatlar. 2) Uzun Diki Otomatlar: Uzun kenar otomat. b)Kumanda Sistemine Gre: 1) Mekanik Kumandallar (Kumanda Kasnakl Makine) 2) Nmerik Kontroll Makineler (Bilgisayara Bagl Kumandallar) c)Otomasyon Derecesine Gre: 1)Yar Otomatikler: alan kii, ksmen sevk ve kontrol isini yapar. 2)Tam Otomatikler: lemin byk bir ksmn makine yapar. siye sadece makineyi altrma ve durdurma grevi der. 3)Mekanizma yerleri: Makineye kuma besleme, dikme, kumasn karlmas ve istiflenmesini kendi yapar. d)Yaplarna Gre: 1)Tek Amal Otomatlar: Makine tek bir ilem yapabilir: Hep cep dikme gibi. 2)ok Amal Otomatlar: Makine birden fazla ilem yapabilir: Klasik dz diki makinesiyle birok ilem yaplabilir Otomatik tesisler in salad avantaj, standart kalitedir. Mamul zerinde istenen kalite zellikleri, zaten makine zer inde yaplacak ayarlamalarla elde edilir. Oluabilecek hatann kayna, sadece makine olacandan saptanmas ve giderilmesi daha kolaydr. Bu yntemlerde kalitenin zellikleri isiye bamllktan kurtarld iin ok iyi bir kalite kontrol sistemine de gerek yoktur. Elde edilecek gnlk adedin isi randmanndan bamsz olmas da yntemin avantajlar arasndadr. Otomatlarn uygulanmas her kapasite iin uygun deildir. Makine fiyatlarnn ok yksek olusu nedeniyle ancak belirli bir kapasiteden sonra ekonomik olmaktadr. rn tipi uzun
28

vadede deimeyen, yksek kapasiteli konfeksiyon isletmesi iin rantabldr. Otomatik tesisin yer ihtiyac daha fazla olmasna ramen ayn retim miktar iin, daha az makine gereksinimiyle bu dezavantaj ortadan kalkmaktadr. Dz diki makinesinde alan bir isinin otomatik tesisi kullanmas zordur. Bu nedenle otomat kullanacak isinin gelmeme durumuna (izin, hastalk gibi durumlarda) kar ikinci bir yedek elemann yerletirilmesinde fayda vardr. Aada hazr giyimde eitli amalarla kullanlan baz otomat ve makinelere yer verilmektedir (10). 3.1.4.2.5.1. Dme Dikme Otomat Dme dikme otomat, kollu diki makinelerinde genellikle tek iplikli zincir diki prensibiyle alr. Bu otomatlar iki gzl veya gzsz dmelerin dikiminde kullanlr. Sabit diki saysna gre alan makine bir diki program ile donatlmtr. 6- 40 diki arasnda programlanabilir (ekil 3.17).

ekil 3.17. Elektronik Dme Dikme Makinesi (10) Diki program iinde ine milinin yanal hareketinin says belirlidir. nenin bu salnm hareketi krank milinin yanal hareketi ile salanr. Diki hz 800-1800 bat arasnda bir dikim hz elde edilir. Kuma tutucusunun kaldrlmas ve otomatn altrlmas, pedallar kullanlarak mekanik biimde ya da ayakta idare edilen elektromekanik veya pnmatik bir ilave ile tertibatla gerekletirilir. Tm dme dikme makineler inde iplik kesme otomat vardr. Dme dikme makinesi, otomatik dme sevkine sahip olabilir. Burada birden fazla dme deposu (farkl renkler iin) olabilir. Otomatik dme ayarlaycsnn sevki ve pozisyonlamas, kuma tutucusunda olur (10). 3.1.4.2.5.2. lik Ama Otomatlar lik ama otomatlar kullanm alan asndan amar ilii ve konfeksiyon ilii ama otomatlar (gzl ilik ama makineleri) olarak ikiye ayrlr. Dz diki ilik ama otomatlar alt
29

transport tertibatna sahiptir. Gzsz dz ilik aarlar. Diki paras boyuna ve enine ynde hareket eder. Bu tip ilik otomatlarnda dikim ileminden sonra ilik kesilir. Kuma tay plakas belirli bir alma basnc altnda, ilik balangc ayn anda kska plakas birbirinden ayrlr ve kuma gergin halde tutulur.

ekil 3.18. lik Otomat Diki mekanizmas ayarlanr ve ilik dikilir. Dikiten sonra kuma tayc plakas kesim tertibatna getirilir ve ilik kesilir. Kesim ileminden sonra kska alarak, kuma serbest hale getirilir. Eksantrik kam, bir dili ift iken ana mil zerine balanmtr. Dilinin oran deitirildiinde, transportrn hz ve dolaysyla diki says iliin diki skl deiir. Ayar noktas deitirilmesi ile ilik boyu ayarlanr. Gzl ilik makineleri zincir diki prensibine gre alr. Temiz kenarlara sahip ilik iin, dikiten nce ilik kesilir. Kesme blou kesim uzunluuna gre deiir (10). lik makineleri ile ilgili baz parametreler: Standart makinelerde en yksek hz 2000 batm/dakikadr. Hzl makinelerde ise 3000-3500 batm/dakikadr. Ancak batm hz program bitiminden nce 900 batm/ dakikaya drlmekte ve bylece kesme ve durdurma enerjisi azaltlmaktadr. Hzn deitirilmesi, mekanik ya da elektriksel yntemlerle olabilmektedir. lik makinesi, belirli snrlar iinde, farkl uzunluklara sahip ilik boylarna ayarlanabilir. Kaliteli ve kusursuz bir ilik amak iin kuma bask tertibat gelitirilmelidir. lik ama makinelerinde iplikler, diki programnn sonunda farkl kuma yzleri stnde kesilmektedir. Makasn kavrama ve kesme hareketi bir yay yardmyla gerekletirilir ve kuma tutucusunun kaldrlmasyla balatlr. plik kesildikten sonra diki plakasnn altnda bulunan bir iplik ekicisi, bir miktar masura ipini eker ve bir kesici bak bu iplii iliin altnda keser. 3.1.4.2.5.3. Pens Otomat Ksa diki otomatdr. Yarm ve tam pens dikilerini salar pens uzunluu ve pens derinlii ayarlanabilir veya programlanabilir.

30

3.1.4.2.5.4. Kol Ucu Bastrma Otomat Kol ucu bastrma otomat rme giysilerin retiminde kullanlan, makineye yerletirilen giysi kolunu istenen lde kvrarak diken ve diki kenarlarn temizleyen otomatik iplik kesicili overlok makinesidir. 3.1.4.2.5.5. Cep Otomat Programlanabilir cep dikim otomat; bluzlar, gmlekler ve pijamalarda bulunan cepler iin kullanlr. Tertibat, iyi bir gr salanacak biimde nden yklenmekte ve kvrma, transport ve dikim blmlerinden olumaktadr. Dikim blmnde tek ineli hzl bir dz diki makinesi bulunur. Blmler arasnda transport otomatik olarak yaplr (ekil 3.19) (10).

ekil 3.19. Cep Otomat 3.1.4.2.5.6. Etiket Dikiciler Etiket dikiciler, giysi zer ine taklan etiketler in drt ya da iki kenarn zig zag veya dz diki ile diken makineler olup programlanabilir dikme zellikleri ile deiik boyut ve ekillerdeki etiketleri dikebilmektedir (10). 3.1.4.2.5.7. Punteriz Makinesi Jeans kumalarda, ilik baslarnda, kemer kprlerinde, i amarlarnda salamlatrma ilemi olarak tanmlayabileceimiz ilemin yapld makinelerdir. Bilgisayar kontroll yaplan bu ilem ok farkl diki programlar iermektedir (ilik ucu punterizi, jeans vs) (ekil 3.20).

31

ekil 3.20.Elektronik Punteriz Makinesi (10) 3.1.4.2.5.8. Zincir Diki Makinesi Zincir diki ilemi yapan makinede bir ine mevcuttur. Diki boyu 3,5-7mm arasndadr. plik says ikidir. Pantolon, elbise etek ularnda kullanlabilir (10).

ekil 3.21. Dz Yatak Tek ne ift Zincir Diki Makinesi 3.1.4.2.5.9. Silindir Yatak 4 ne plik Kesicili ift Zincir Diki Makinesi Drt ineli sekiz iplikli, 7-17mm diki boyu bulunan, pantolon, sort vs. de kemer ksmnda kullanlan diki makinesidir (Sekil 4.20.) (10).

ekil 3.22. Silindir Yatak 4 ne plik Kesicili ift Zincir Diki Makinesi
32

3.1.4.2.5.10. Elektronik Cep Fleto Diki Otomat Ergonomik tasarm, kolay kullanml, elektronik program panelli, grafik gstergeli dijital ekran, otomatik yalama sistemi, balangta ve bitite ileri-geri zig zag ve sk diki zellii, alt iplik bitimini gsteren fotosel sistemi, otomatik pens gerdiricili, otomatik bak boyu ayarlamal, ine aral 12 mm(8-20mm), otomatik iplik kesmeli, dijital gsterge paneli, tek fleto ift fleto dikebilme zellii ile ceket cebinin u ksmna ince erit kuma geirme ilemini salar (10).

ekil 3.23. Elektronik Cep Fleto Diki Otomat (10) 3.1.5. t Pres Konfeksiyon retiminde kk paralar nceden hazrlanp, daha sonra byk paralara eklenir. Kk paralarn hazrlanmas srasnda yaplan t, ounlukla diki ama, yaptrma ve dzgnletirme amacyla yaplr. Bu t ilemlerine ara tleme denir. Giysi bittikten sonra, giysiye biim vermek iin "son t" dediimiz t ilemi yaplr. Bu is iin, giysinin eidine gre t makineleri, presler, el tleri, buharl tler ve daha birok t eidi kullanlr (10). t-pres blmler inde en sk rastlanan sorun, yzeyin t etkisi ile parlamasdr. Bu sorun en ok ceplerde, yakalarda, kenarlarda ve diki blgeler inde grlr. Koyu renkli kumalarda par lama daha fazla gze batar. Sararma ve parlamay nlemek iin teflon altlk kullanm nerilir. Konfeksiyon retiminde presleme ok nemlidir. Her kuma iin ayn presleme koullar ve teknikleri kullanlmaz. Baz kumalar presler kilitlenerek ve kuvvetli buhar ver ilerek, bazlar presler kilitlenerek ve hafif buhar ver ilerek, bazlar ise presler kilitlenmeden buhar ver ilerek allr. Farkl kumalarda, o kumaa uygulanacak presleme ve buharlama sekline gre deney yaplmaldr. Bunun iin en az 30x30 cm boyutlarnda rnekler kesilip uygun pres ve buharlamadan sonra soutulup boyut deiimi llerek deerlendirme yaplr. Giysinin dikim kalitesi ve bitmi grnm zer inde preslemenin doru yaplm olmasnn nemi byktr.

33

rme kumalardan retilen giysilerin tlenmesinde esnetilmemesine dikkat edilmelidir. rnek olarak ribana kumalardan retilen giysilerde sadece gerilimsiz olarak buhar verilmelidir (14).

ekil 3.24. Son t lemi 3.1.5.1. t eitleri Hazr giyim sanayinde t eitleri: El tleri: hazr giyim sanayinde genellikle perakende sat maazalarnda ve model blmnde kullanlr. Ayrca baz atlyelerde de sanayi tipi el tleri kullanlr.

ekil 3.25.Sanayi Tipi El ts (10) Sanayi tleri: hazr giyim sanayinde seri retimin yapld aamalarda ara tleme veya son tleme ilemlerinde kullanlr. t makineleri, pres tler, t otomatlar ve robot tler olarak snflandrlr. 3.1.5.1.1. t Makineleri Gnmzde hazr giyim sanayinde en az kullanlan sistemlerdir. Emek youn bir alma gerektirmektedir. Buharlama, presleme, soutma sreler i eleman tarafndan belirlenmektedir. Buda yaplan ilemlerin birbirine uymamasna dolays ile kalitenin bozuk olmasna neden

34

olmaktadr. tleme parametreleri her kuma tr iin ayarlanamadndan her kuma iin kullanm elver isli deildir (10).

ekil 3.26. Konveyr t Makinesi 3.1.5.1.2. Pres tler tleme parametreleri mekanik olarak makine tarafnda kontrol edildiinden elemann ise olan etki bir nceki sisteme gre daha azalmtr. Fakat mekanik aksamlardaki anmalar yaplan ayarlarn zamanla bozulmasna neden olmaktadr. Bu da yaplan isin kalitesine etkilemektedir. Bu sistemler daha ok son tlemede kullanlmaktadr.

Sekil 3.27. Beden Presi

35

3.1.5.1.3. t Otomatlar tleme ileminde elemann grevi sadece rnn t istasyonuna yerletirmektir. tleme parametreler i bilgisayar l bir sistem yardm ile ayarlanabilmektedir. tleme is aks bu sistem tarafndan kontrol edilmektedir. tleme parametreleri her kuma tr iin kolaylkla ayarlanabilmektedir. Bu sistemler gnmzde hzla yaygnlamaktadr. Bu tr sistemlerde bir eleman iki t otomatn kontrol edebilir. Tek dezavantajlar fiyatlarnn ve yedek paralarnn pahal olmasdr (ekil 4.30) (10).

ekil 3.28. Bilgisayarl ift Paa t Presi 3.1.5.1.4. Robot t ve Sistemleri Gnmzde genellikle erkek ceketi, pantolonu ve gmleinin tlenmesinde kullanlan bu sistemlerde gerek tlemeden nce, gerekse tlemeden sonra tlenmi rnlerin t anmas sistem tarafndan gerekletirilmektedir. Yani t otomatlarn a bir ykleme, boaltma ve tasma istasyonlar eklenmitir (10).

ekil 3.29. Pantolon Robot t

36

3.1.6. Kalite Kontrol retimde ortaya kan hatalar rn kalitesini ve retim verimliliini olumsuz ynde etkilemekte, ayn zamanda retim maliyetlerinin artmasna neden olmaktadr. Bu nedenle iletmelerde kalite birimlerinin, ncelikle kalite hatalarnn ortaya kmasn nlemek amacyla almalar yapmas gerekmektedir. Kalite birimlerinin daha sonraki faaliyetleri ise alnan tm nlemlere ramen eer retimde bir hata karsa bu hatann en ksa zamanda fark edilmesini salamak ve hatay yok etmek iin faaliyetlerde bulunmak olarak zetlenebilir. Bu faaliyetler iyiletirme faaliyetleri olarak isimlendirilmektedir (22). Konfeksiyon retiminde dikim srasnda kaliteyi etkileyen faktrler; model, ilem, igren, makine, malzeme, yntem, alma ortam ve tekrar says olmak zere sekiz ana balk altnda toplanabilir. Aratrma srasnda istatistiksel analizlerde kolaylk salamas iin deiken faktrleri mmkn olabildiince azaltmak amalanmtr. Bu nedenle tek modelde alma yaplmas kararlatrlmtr. Bylelikle model, malzeme ve yntem sabit tutulmutur. alma ayn iyerinde ve ard ardna alma gnlerinde gerekletirilmitir, alma ortam sabit olduu iin ortam koullarnn deimedii kabul edilmitir. almada konfeksiyon retiminde dikim srasnda kaliteyi etkiledii dnlen dier faktrlerden ilem, igren, makine ve tekrar says faktrlerinin dikim aamasndaki rnn kalite dzeyine etkileri aratrlmtr (22). Elde edilen rn, en son kalite kontrolnden geirilerek, hatal yerleri saptanr. Baz firmalarda son kontrolden nce, ilem ii kontroller yapan, ara kontrol ekipleri de vardr. Kontrol sonucu saptanan hatalardan dzeltilebilir olanlarn onarm yoluna gidilir. Dzeltilemeyecek hatalar varsa, bu rnlerin, hatal rn olarak indirimli fiyatla satlarak deerlendirilmeleri salanr. Kalite kontrolnden geen rnler, cinslerine gre ya paketlenerek veya asklara aslarak pazarlanr (10). Konfeksiyon isletmelerinde retim srecinde rnde oluan hatalar; rn kalitesini bozmakta, retim verimliliini olumsuz ynde etkilemekte ve retim maliyetlerini artrmaktadr. isletmelerde retim maliyetlerini drmek iin kalite maliyetlerini drmek ve hatalarn olumasn nlemek gerekmektedir. Dikim, konfeksiyon isletmelerinde retim srecinde nemli bir yer tutmaktadr. Diki ilemleri, bir konfeksiyon rnnn maliyetindeki isilik maliyetinin %80ini oluturmaktadr (23). letmede kalite kontrolnn yararlar (24) : Mamul rn kalite dzeyinin ykselmesine, Son kontrolde ilerin geri evrilmemesine, Sat maazalarnda ikayetlerin azalmasna, Firma prestijinin artmasna, Dikiteki almalarn kolaylamasna, Tamir ilerinin azalmasna, Personel moralinin ykselmesine ve dolaysyla, Maliyetin dmesine neden olur.
37

3.1.7. Paketleme-Tama-Depolama 3.1.7.1. Paketleme Hazr giyim sektrnde rasyonel almann ana prensiplerinden biri de paketleme (ambalajlama)dr. Paketleme bir yandan maliyeti, dier yandan da sats etkileyen bir unsurdur. Paketlemenin albenisi ve reklm fonksiyonu konteynrlara bile sram durumdadr. Kuskusuz bu noktada paketlemenin form ve ierii ile ilgili aklamalarn yan sra mallarn mterilere hasarsz iletilmesi kaygs da nemli rol oynamaktadr. Ayrca bu konuda zellikle ihracat paketlemelerinde ISO standartlarna uyma zorunluluu da bulunmaktadr (25). Hazr hale gelen giysiler paketlenir, ambalajlanr veya istee bal olarak kutulanr. Paketleme ileminin amac; giysilerin bedenini, rengini, cinsini vb. zelliklerini belirlemek, dzgn ve net grnmesini salamak, giysilerin kirlenmesini ve ypranmasn nlemek, mterinin istedii ekilde ulamasn salamaktr. Paketleme ilemi yaplrken genellikle kullanlan malzemeler unlardr: Katlama kartonu, fiyat kart etiketi, kart etiketi, engelli ine, stiker, klk, ask, effaf kad, poet, koli (karton), koli band, ember (koli iin), koli st bilgi kaddr. Paketleme yaplrken dikkat edilmesi gereken noktalar (25): Kumalarn cinslerinin ayn olmasna, Renklerin birbiriyle ayn olmasna, Bedenlerinin birbiriyle ayn olmasna stenen llerle rnn ayn olmasna, tsnn dzgn olmasna, Aksesuar olarak kullanlan malzemelerin doru olarak kullanlmasna, Kullanlan kart etiketlerinin doru olmasna, Katlamann dzgn ekilde olmasna, Katlama esnasnda maln iinde ip, ine vb. eylerin kalmamasna, Doru poetlerin kullanlmasna, Asorti saylarnn doru olmasna, Diki teknii ve kullanlan ipliin uygunluuna, Koli st bilgi kadndaki bilgilerin doru olmasna, Koli-poet llerinin, iine konacak maln llerine uygun olmasna dikkat edilir.

retilen mallarn paketlenmesi; mterinin (alc firmann) istei dorultusunda yaplr. retici firma kendi isteine gre paketleme yapamaz. Bunun iin mteri, mal retici firmaya verirken istedii paketleme detay hakknda bilgiler vermek zorundadr. retici firmada bu ver ilen bilgilere uymak zorundadr. Ayrca paketleme sekli, maln cinsine gre de (dokuma kumatan ya da rme kumatan yaplm olmas) farkllk gsterebilir. Fakat genelde ayndr. Paketleme ilemi yaplmadan nce mallar dzgn iyi bir ekilde tlenmelidir. Daha sonra katlanmas mmkn olan giysiler eitli katlama teknikleri kullanarak paketlenir.
38

ekil 3.30. Paketleme eitleri (14) Erkek giyiminin vazgeilmez unsurlarndan biri olan gmlek, hazr giyim rnleri iinde zel bir neme sahiptir. Hazr giyim sektrnde gmlek retiminde kullanlan katlama ve paketleme ilemlerinde teknolojik adan gelien byk isletmelerde zellikle otomatik katlayclar kullanlmaktadr. Fakat henz o asamaya gelemeyen kk isletmelerde ise, gmlekler insan gc kullanlarak elde katlanp paketlenmektedir. Burada otomatik katlayclar kullanmaktaki en nemli ama, grnmde kalite ve igcnde verimlilik salamaktr. Gmlekte otomatik katlaycnn zer ine karton konur ve gmlek katlanr. Fakat henz gelimemi kk isletmelerde ise katlama ilemi makine tarafndan deil de, paketleme blmnde alan insanlar tarafndan yaplmaktadr (10). 3.1.7.2. Tama ve Depolama retim aamasnda dzeni salamak iin otomatik tayc sistemler kullanlmaktadr. Bu tr sistemlerde tasma ilemi, bilgisayar kontrolnde, lazer taraycdan yararlanlarak chp-code veya bar-code teknolojisi ile ynlendirilir. Bu bilgiler kaliteyi salamada, problem olan blmlerin belirlenmesinde ve gereken paralarn tamirini kolaylatrmaktadr. retim aamalar ekrandan kolayca izlendii iin retim adedi, retim zaman, defolu rn, hatal retim yapan personel, tamir edilen rn deerleri her an tespit edilebilir. Tayc sistemler retimi tamamlanan ve paketlenen giysileri aktarr, zaman geldiinde de teleskopik hatlar ile trlara yklemede yardm eder. Bunlar kalite kontrol artrmaya, imalat maliyetini ve zamann azaltmay salar (10).

39

ekil 3.31. Konveyrler (10) ekil 3.31'de gsterildii gibi modern konveyr sistemi saatte 10 bin para ayklama kapasiteli konveyrler, giyimcilere ver imli mekn kullanm ve giyeceklerin ayklama ve abuk datm gibi zmler sunmaktadr. Herhangi bir giyecek imalattan sevkiyat aamasna kadar her an bulunduu yerde tespit edilebilmektedir. Bylelikle imalat konusunda esnek kararlar ve gvenli prosedrler takip edilebilmektedir. Muhtemel imalat hatalarnn tip ve yer inin bilgisayarda grafik gsterge olarak kontrol odasndan bakm personeline aktarld ebeke sisteminde, her bir rn barkodlanabilmektedir (10). Baz rnler mteri tarafndan askl deil de kolili olarak ambalajlanm istendiinde kolileme yaplr. Kolilerde istenen beden-adet oranlar salanr ve kapatlp koli st adres tantm bildirim etiketi yaptrlr (14).

ekil 3.32. Sevk-Tama ekilleri

40

3.2. Hazr Giyim Sanayisinde Cad-Cam Sistemleri Gnmzde; kalite, moda ve fiyatn konfeksiyon rnlerinin rekabet gcn belirleyen faktrler olduu bir gerektir. Pazar sans bu unsur bir araya getirilebilirse artmaktadr. Sz edilen kalite, moda ve fiyat kriterlerinin yan sra firmalar etkileyen bir faktrde termin sresine ballktr. nsan emeinin youn olduu konfeksiyon sektrnde kiiler in performansna bal olarak; verimlilik ve kalite faktrleri de deikenlik gster ir, is aks ierisinde insan emeinin katksn azaltmak; dolaysyla daha verimli ve kaliteli bir alma ortam oluturmak amacyla bilgisayar destekli sistemlerin kullanm yaygnlamaktadr (10). CAD/ CAM; gelecein fabrikas olarak "Computer Entegrated Manufacturing- CIM" kavramnn teknolojik alt yapsn oluturur. Geleneksel iletme yapsnda; ayr iki fonksiyon olarak farkl departmanlar tarafndan yrtlen tasarm ve retim, bilgisayar uygulamalarnn yaygnlamas ile birlikte i ie gemi btnleme yoluna girmitir. CAD "Computer Aided Dizayn- Bilgisayar Destekli Tasarm"; bir tasarmn oluturulmas, dzeltilmesi, iyiletirilmesi, zmlenmesi ve sunulmas iin bilgisayar olanaklarnn kullanlmasdr. CAM ise; "Computer Aided Manufacture-Bilgisayar Destekli retim"; iletmelerde malzeme ak, retim makinelerinde i ak planlamas, ynetimi ve kontrolnde bilgisayarlarnn kullanmdr. CAD, bilgisayar yardmyla bir rnn biimlendirilmesini ifade eder. CAD sistemleri; dokuma, rme, bask kuma yzeylerinin renk ve desen asndan tasarlanmas ile hazr giyim sanayinde giysi model tasarm, kalp hazrlama, CAM ise, kalp serileme ve kesim plan hazrlama aamalarnda kullanlmaktadr. CAD grubu iine; bilgisayarl renk, rme-dokuma tekstil yzeyi, bask- naks deseni, model ve tasarm ile kalp serileme ve kesim plan hazrlama sistemleri girmektedir. CAM, bilgisayar yardmyla insandan kaynaklanan hata paynn en aza indirilmesi ile yaplan retimi ifade eder. Bu programlarda bilgisayarn dorudan makineleri ya da paralar kontrol etmesi ile retim salamas mmkndr. rme ve dokuma kumalarn yzey ve desen tasarm CAD sistemi yapldktan sonra, CAM sayesinde kumalarn istenilen tasarm zelliklerine uygun olarak makine tarafndan yaplan retimin kontrol salanmaktadr. Hazr giyim sektrnde de kuma kesiminde dikimhane ierisindeki retim istasyonlarna i gnderilmesinde, diki makinelerinin fonksiyonlarnn ynlendirilmesinde CAM sistemlerinden yararlanlmaktadr. CAM grubu iine; bilgisayarl iplik, rme-dokuma, terbiye, diki makineleri, kuma serim ve kesim sistemleri, hazr giyim retim aamalarnda kullanlan tayc sistemler ve naks makineleri girmektedir. Hazr giyim sektrnde CAD tm ile birbirinden farkl alanda kullanlr; Moda stiller inin tasarmn amalayan, "Yaratc moda tasarm" ve Kalp hazrlama, dzenleme ve serileme iin " Teknik kalp tasarm" olmak zere iki alanda kullanlr (10).

41

amzda, zellikle son on yl ierisindeki teknolojik gelimeler, sanayinin her alannda olduu gibi, konfeksiyon sektrnde de bilgisayar sistemlerinin kullanlmasna geni olanak salanmtr. nsan emeinin youn olduu konfeksiyon sektrnde, kiilerin performansna bal olarak ver imlilik ve kalite faktrleri de deikenlik gsterir. aks ierisinde insan emeinin katksn azaltmak, dolaysyla daha verimli ve kaliteli bir alma ortam oluturmak amacyla, bilgisayar destekli sistemlerin kullanm yaygnlamtr. Bilgisayar sistemleri; tasarmcnn yaratcl nndeki tm snrlar kaldrarak, her trl kuma, desen ve model tasarmna olanak salar. Sistem fonksiyonlarn kullanarak izim yolu ile tasarmlar yaplabildii gibi, hazr olan tasarmlar izim, fotoraf veya materyal zerinden tarayc scanner ya da bir kamera dzenei ile sisteme aktarlabilir. Desenin izimi tamamlandktan sonra renklendirmesi yaplr. Sistem ier isindeki renkler tek basna kullanlabilecei gibi, renk skalas zer inde yer alan renkler birbiriyle istenilen oranlarda kartrlarak tonlama yaplabilir. Bu da, yaklak 16 milyonluk bir renk paleti ve her trl izim ve boyama aletiyle alma olana salar . Model tasarmna gemeden nce, kullanlacak desenler elde edilir. Manyetik bir alan zerinde alan zel bir kalem yardmyla, kt zerinde izim yapyor gibi ekranda izim yaplabilir. Bu ekilde hazrlanan desen bir imi byltlp kltlerek, dndrlerek veya paralanarak rapor elde edilir. Daha sonra bu rapor istee bal olarak dzenlenerek desen oluturulur. Bilgisayar kullanlmadan yaplan almalarda, desenin sonucunu grebilmek iin eskiz almalar yaplr. Bask deseniyse, negatif hazrlanr, ablona ekilir veya desen silindiri hazrlanr. stenilen renklerle kuma zer ine baslr. Naks deseniyse, diskete hazrlanr, kuma st ne isleme yaplr. Tm bu almalar olduka fazla emek, vakit ve masraf ister. Oysa bask iin negatif, kalp, desen silindirleri; nak iin disket hazrlamakszn, ok ksa bir srede bilgisayarla desen hazrlanp, renklendirilerek sonu hakknda fikir sahibi olunur. Daha sonra beenilen desen hazrlatlr. Hazrlanan desenler modellere uygulanr. Bylece tasarmn ve teknolojinin snrsz olanaklarndan yararlanarak, kesip dikmeye gerek kalmakszn, bir modeli en gzel gsteren renkler ve desenler veya bir deseni ne karan modeller grlebilir. Ekranda yer alan desenin veya modelin yazcdan renkli olarak rnei alnabilir. Ancak ekrandaki tm renklerin aynsn yazcdan alabilmek, gnmz teknolojisinde henz mmkn deildir. Tasarmda bilgisayar sistemlerinin bilinli bir ekilde kullanlmas gz ard edilemeyecek oranda vakit, emek ve para tasarrufu salar (10). 3.2.1. CAD Sistemlerinin Ana Birimleri Temel olarak, hazr giyimde; kalp hazrlama, model uygulama, kalp ekillendirme, kesim plan hazr lama ve izdirme ilemleri iin kullanlan CAD sistemleri, ana elemann birlemesi ile oluur.

42

3.2.1.1. Saysallatrc-Tanmlayc (Digitizer) Sistemin ilk halkasdr. Hazr kalplarn bilgisayara aktarlmasn salar. Yaklak olarak 1.5 m genilik ve 1 m yksekliinde iki boyutlu ok hassas alglayc cihazlardr. Cihaza bal olan "cursor" ad verilen alglayc ucun cihaz zer indeki pozisyonu elektronik olarak hesaplanr ve dijital sinyale evrilerek X, Y koordinatlar olarak bilgisayara aktarlr. Bu ilem genellikle digitizer ile gerekleir (10). Digitizer'deki gelime, kalb kartan kiinin normal bir kat zerinde alyor gibi digitizer masasn serbeste kullanmas ynnde olmutur. Elektronik bir kalem yardmyla (baz sistemlerde kablosuz kalem) kalp tanmlanmaktadr. Kse noktalar tek bir nokta ile erisel izgiler eri zerinden gidilerek sisteme girilir. Bu ilemler yaplrken yaplan isin grnts annda ekrandan takip edilir, bylece digitizerden kalb girerken herhangi bir hata yaplmas nlenmi olur. Bu sistem kalb hazrlayan kiiye olduka byk bir yardmda bulunmakta ilemleri kolaylatrmakta ve kalp karma annda ekran vastas ile lm yapabilme imkn salamaktadr. Kalp hazrlama ilemi srasnda zaten ekranda grnt halini ald iin ekstradan kalb sisteme tanmlama ilemi ortadan kaldrlm olur. Bu avantajlarn yannda ekrann digitizere baml kalmas baka bir ilemin yaplmasn engellemektedir ki buda dezavantajdr. ncelenen tm sistemlerde bu zellii tayan digitizerlere rastlanmtr. Bunlar; Assyst "Assyshape" Gerber "Gerber Sillhoutte" Investronica "Invesdesigner" Lectra "Free Line" Microdynamics "MicroDraft" Schima Seiki "PGM3" dr. 3.2.1.2. alma stasyonu (Workstation) Sistemin ikinci ve temel halkasdr. Bir bilgisayar ve ona bal olan evre birimlerini simgeler. Bu bilgisayar istasyonunda saysallatrcdan girilmi olan kalplar kontrol edilir veya sistem fonksiyonlar kullanlarak sfrdan kalp izimi yaplr. stenilen lm tablosuna gre kalplar byltlp-kltlr, ardndan tamamlanm olan kalp ve kuma zelliklerine gre ekranda minyatr bir grnt zerinde en uygun yerleim bulunana dek, seilen kalplar kuma zerine yerletirilir. Ayrca tm raporlama, minyatrler alma, iletiim, hazrlk gibi ilemler bu ana merkezde yaplr (10). Workstation'larda yaplan ilemler unlardr; Ekranda kalp yaratmak Kalp zerinde model uygulamak, Kalplarn dier bedenlerde oaltlmas; stenilen kuma eninde, zelliklerinde asorti plannda pastal resmi hazrlama.

43

Workstation'larda rastlanan yenilikler, ekranda geometrik ekillerden hareketle temel kalp oluturma ilemlerini kolaylatrma ynnde olmutur. Dolaysyla grafik ekran kullanm yaygnlam, bu sayede ekranda izgi izebilme yetenei arttrlmtr. Firmalarn ovlar daha ok bu konu ile ilgili olmutur. Temel kalptan dier kalplar ve modelleri yaratma ilemleri basitlemi ve hzlanmtr. Yeni bir model ya da kalp girildiinde nceden serilendirmi paralara benzeterek annda otomatikman serilendirme imkn salanmtr. Hemen hemen tm firmalarn Windows tekniine gemeleri ile ekranda alma halinde iken deiik sayfalan ekrana getirebilme yetenei salanmtr. Bu zellik ezellikle pastal hazrlama ileminde faydaldr. Pastal hazr lama srasnda deiiklikleri Windows ile ekranda grp dzeltme imkn ya da nceden yaplan pastal yine ekrana arp onu grebilme imkn salamaktadr. Ayrca klavye kullanm azaltlarak yaplacak ilemi kolaylatrmay salayan zerinde alt menleri ve iaretleri bulunan "tracker ball" adyla minyatr klavyeler devreye girmitir (10). 3.2.1.3. izici ( Plotter) Sistemin nc halkasdr. istasyonunda oluturulan kalp ve kesim planlar, bu cihazn yardmyla 1 :1 veya istenilen llerde kat zer ine aktarlarak kullanma alnr. Hazr giyimde kullanlan iziciler en az 150 cm eninde olmal ve normalden ok daha uzun izimleri (15-18 m) hatasz olarak yaplabilmektedir. ki tr izici cihaz vardr. Bunlardan bir incisi; bir kalemi, iki adet motor ile mekanik olarak istenilen koordinatlara hareket ettirerek izim yapan kalemli izicilerdir. Gnmzde kullanlan iziciler genellikle bu trdendir. Son birka yldr, arama esasyla izim yapan ve bir tarama ileminde sabit bir mesafeyi izen (8-10 mm boy) mrekkep pskrtmeli iziciler (ink-jet plotter) de kullanlmaya balanmtr (10). Plotter'larda izim hzn arttrma ynnde gelimeler kaydedilmitir. Ancak gzlenen sudur ki; retim balangtan itibaren link balants ile sonuna kadar operasyonlar arka arkaya dizmeye devam ettii iin ileride iletmeler plotterdan pastal resmi almak zorunda kalmayacaklardr. nk Cutter'ler in kullanmnn yaygnlamas ile pastal ekli hafzadan direk serim zerine alnacak ve kesim ilemi pastal resminin bir kat zerinde olmasn gerektirmeden gerekletir ilecektir. Hazrlanan kalplar istenilen kalnlktaki ktlara hatta kartona izebilmekte ya da daha iyisi keserek karabilmektedir. Bu kalplar ise daha ok numune hazrlama ilemlerinde kullanlacaktr. Bylece kesim hassasiyeti de minimum dzeye ulat iin giysi llerinin uygunluu salanacaktr. Bununla ilgili olarak; Assyst'in kendi rettii plotteri bulunmamaktadr. Gerber "Accu PlotlOO", kalem izicili plotterdr."Accu Jet510" ok yksek hzl pskrtmeli sistemle kalemi bir lestiren tek ve en gelimi yeni plotterdir. "Accu Plot700VHD-CXS" ise hem izim hem de kesim yapabilen plotterdir (ekil 5.2) Investronica'da kalemli alan Inves Plot P 2000" Kalemli alan hem izim
44

hem de kesim yapabilen " Inves Plot TM6" ve pskrtmeli plotter "Inves Plot TR1A" dr. Lectra'nn kalem izicili "Automatic Plotter" xy plotter iin "FLCUTTER" i Microdynamics'in pskrtmeli 'Microjet Plotter" Shime Seiki'nin "Shima XY Plotter" bulunmaktadr.

ekil 3.33. izici

ekil 3.34. CAD Sistemlerinin Ana Birimleri

3.2.2. Konfeksiyonda CAD Sistemlerinin Kullanm CAD sistemleri aadaki alanlarda kullanlr: Tasarm (kuma, desen, model) Kalp hazrlama ve serileme Kesim plan yerletirme ve izdirme 3.2.2.1. Tasarm Tasarm, zihinsel bir gayret ve sanatsal heyecanlar dorultusunda gelien, hayal edilen formun bir maksada hizmet edecek ve yaratc zellikte olacak ekilde resmedilmesi veya amacna uygun bir ekilde ifadelendiriliidir. Tekstil tasarmcs genelde serbest bir sanatdr ve dokuma kuma ya da bask kuma zerinde uzmanlaabilir. Her iki durumda da kuman kullanlaca alanda n eitim almalar gereklidir. Hazr giyim retiminde rnn ve retimin temel zelliklerinin belirlenmesi model blmnde gerekleir. Bu blmde, modelin kalplar hazrlanarak rnek model ret imi yaplr. rnek model onaylandktan sonra modele ait kalplar dier bedenlerin elde edilmesi iin
45

serilendirilir. Bu aamada bir modelin eitli beden byklklerine gre n, arka, kol, yaka, manet, roba gibi paralar tek tek serilendirilir. Bir siparite ortalama 5 beden olduu gz nne alnrsa; sezon boyunca ok sayda kalbn hazrlanmas gerekecektir. Kalplar tarafndan hazrlanan bu kalplar, daha sonra tek tek kartonlar zerine elle izilerek aktarlrlar ve karton kalplar kesilir. Hazrlanan bu karton kalplar sipariteki beden dalm dikkate alnarak kullanlacak kumasn eni ile snrl bir alana el ile yerletirilerek, tek tek kalplarn etrafndan izilmek suretiyle kesim planlar hazrlanr. Ayrca tasarmc tarafndan belirlenen kumaa ait desenin sonucunu grebilmek iin, eskiz almalar yaplr. Desen bask deseniyse; negatifler i hazrlanr, ablona ekilir. Pano bask ise pano bask kalplar, metraj bask ise desen silindirleri ile hazrlanr. Bu ilemlerden sonra desen istenilen renkler ile kuma zerine baslr. Desenlendirilmi tekstil yzeyi elde edildikten sonra bu yzeyden giysi retilerek desenin giysi zer indeki son hali grlebilir. Tm bu almsalar olduka fazla igc, sre ve para ister. Model blmnde aada ilemler yaplmaktadr. Sipari adedine uygun olarak kesim plan hazrl iin asortinin belirlenmesi, Kuma eni, kuma ve kalp zellikleri ve beden dalm dikkate alnarak kesim plannn hazrl Giysi tasarm, giyimin fonksiyonunu karlayacak elerden oluur. Bu eler; Fiziksel ya da bedensel ihtiyalar ruhun, akln ve duygularn ihtiyalar seklinde zetlenebilir. Giysi tasarm aamasnda stilisten mteriye hitap edecek kreasyonlar yapmas istenir. Stilist ile mteri arasndaki iletiimi istenilen hzda gerekletirmek iin bilgisayar sistemlerine ihtiya vardr. Son yllarda olduka yaygnlaan bu tip tasarm sistemleri; bir isletmedeki stiliste yardmc olmakta ve ona geni hareket yetenei salamaktadr. Aslnda ok byk zaman gerektiren tasarm ilemi, renk, desen seimi bu tr sistemlerde ksa bir zaman ierisinde gerekletirilerek, yorucu ve zahmetli isler elimine edilmektedir. Ekran zerinde dnlecek her trl deiiklik kolayca tasarlanr. Serbest elle veya elektronik bir kalem yardmyla ekrana rahata izim yaplabilir, Hazrlanan koleksiyon istenilen ekilde ekiller ve yazlar ile desteklenebilir. Deiik sanatsal almalar yaplabilecei gibi taraycdan girilmi modeller, desenler buna ilave edilebilir. Bu tr sistemler ile gerek kumalar, gerekse model iin varyantlar veya model kartelalar ok hzl ve hassas olarak yaplabilir (10). Son yllarda CAD sistemleri tasarm alannda olduka yaygnlamtr. CAD sistemleriyle gnlerce sren model tasarm, kalp hazrlama ve serileme, kesim plan hazrlama ve izme ilemlerini ok ksa bir srede en az hata gerekletirebilmektedir. Bunun sonucunda hazrlk sreleri ksalmakta, hata oran dmekte, kalite dzgnl elde edilmekte, malzeme kullanm, is gc ve retim deer inde verimlilik artmaktadr. Buna bal olarak; firma deien talep koullarna ok ksa zamanda yant verebilmekte ve buna bal olarak rekabeti bir st nlk kazanmaktadr. Tasarmc tarafndan oluturulan desenin giysi zerindeki son halinin
46

grlebilmesi; bilgisayar kullanmadan yaplan almalarda ok uzun ve zahmetli bir sre gerektirirken; bu sistemler kullanldnda desen bilgisayarda hazrlanp renklendirilerek, yine ekranda yer alan giysi modelleri zerine giydirilmek yolu ile ok daha ksa srede, daha az emek ve para harcayarak sonu hakknda fikir sahibi olunur. Bu iki ekilde yaplabilir : Birincisi; bir renkli tarayc yardmyla, eldeki materyal iin uygun tipte giysiyi giyen modelin fotoraf bilgisayara geirilebilir. Sonra grafik programndaki seeneklerden birini kullanarak, fotoraftaki unsurlar silip, bir dmeye basarak bunun yerine yeni tasarm konulabilir. Bunun yan sra, kumasn renk kombinasyonlarn deitirerek, bunun gerekte nasl bir etki yaratacann grlmesi de mmkndr. Bu ilem her rengi kt zerine teker teker boyamaktan ok daha ksa srede yaplabilmektedir. Bu, ayrca tasarmcnn deiik materyallerden yaplan ve deiik renkteki birok giysiyi hazrlamasn ve gelecek moda gsterii iin hazrlanan giysi kalplarn grebilmesini salar. Bu teknikte, orijinal bir fotoraftaki glge etkileri de yer alr ve bylece gereki bir grnt sunar. kincisi, boyutlu kat imajlar kullanarak ayn srecin gerekletirilmesidir. Bu yntemle alldnda ok daha gereki ve etkili sonular alnabilir. Bir fotorafn bilgisayar ile taranmas yerine, bir modelin ekli (insan vcudu sekli) hafzaya yklenir ve gl bir boyutlu program yardmyla, bilgisayar ekranndaki modelin zer inde bir giysi yaratlabilir. Grnt, nce izgiler halinde grlr, daha sonra ii doldurularak boyut kazandrlr, glgelendirilmesi yaplarak tamamlanr ve dndrlp her adan baklabilecek hale gelir. Giysi tasarm, bilgisayarda yeni tasarlanm kumala giydirilerek, muhtemel alclara gsterilir. Bu yolla uzun ve masrafl bir i olan rnek kuma paralar hazrlama ve bunlar giysiye dntrp alclara gsterme sreci sradan bir ie dnr. Bylece giysi tasarmnn en nemli aamas olan, tasarlanan giysinin insan bedeni zerinde grme bilgisayar yardmyla ok kolay hale gelmitir. Hazrlanan tasarm manken zerine giydirilerek kuman rengi, deseni, dkm ve giysi modeli zerinde yaplacak deiikliklerin sonulan ok ksa srede grlebilmektedir. Bylece daha giysiler retilmeden nce eitli kuma, renk, desen ve model seeneklerini ieren giysi kataloglar elde edilebilir (10).

47

ekil 3.35. Tasarm CAD-CAM izim Programnn Ara Yz CAD sisteminin fonksiyonlar unlardr: stenmeyen bir kegenin ya da raporun olumas Serbest izim, Grafik izim, Sulu boya, pskrtme boya, guaj boya ve benzeri boyama teknikleri, Fra pskrtme boyama kalemi ve benzeri boyama aralar Desen yaratmada kullanlabilecek hazr desen ablonlar, Desen biriminden yola karak yzey dzenleme iin raporlama teknikleri, Desen byltp- kltme, Desen bkme ve blgesel deformasyon, Desen zerinde renk deiiklikleri Desen ve model zerinde snr sz glgelendirme olanaklar,

Hazrlanan deseni giysi modele zerine giydirme, Her trl izim, kuma ve daha nce kat zerine izilmi desen ve modelleri tarayclar yardmyla bilgisayar ekranna aktarma. CAD tasarm sistemleriyle hayal gcnn hibir snr yoktur. Kullanc ayn el ile yapt izimdeki olanaklara hatta daha fazlasna sahiptir. Kuma ve bask tasarmn manuel olarak
48

yaparken bir rapor daima aklda tutulmaldr. Oysa CAD ile alrken buna gerek kalmaz. CAD kullanm ile sanat sal almsa giderlerinde de yksek bir d gzlenebilmektedir. CAD sistemleri tasarmlar zerinde manuel almada olduundan daha fazla kesinlik ve kontrol salar. Desen tekrarlar gibi srprizleri nler. Bu da, desen kalitesini gelitirir. CAD, retici ile alc arasnda szckler yerine ayrntl eskiz ve izimlerle iletiim salar. Bylelikle rnde ilk seferde kalite eldesi gerekletirilebilir. CAD, p minimizasyonu ve yeniden deerlendirmede, evresel gelitirme abalarnda firmaya yardmc olmakta, tasarm artklar en aza indirilmektedir. Bir CAD sistemi ile tasarmc yeni eskizler oluturulabilecei gibi, eskileri zerinde dzenlemeler de yaparak bunlardan yeni dosyalar oluturabilir. Bu izimler, modelin veya desenin detaylarn gstermek amacyla kullanlabilir. Hazrlanan eskizlere renk ve drape de eklenebilir. CAD'in verimi, hz, kullanm kolayl ve kalitesiyle tasarmcnn yaratcl birleince, bir tasarmdan beklenen btn zellikler fazlasyla salanm olur (10). 3.2.2.2. Kalp Hazrlama ve Serilendirme 3.2.2.2.1. Kalp Hazrlama Hazr giyim retiminde, rnn ve retimin temel zelliklerinin belirlenmesi model blmnde gerekleir. Bu blmde modelin kalplar hazrlanarak rnek model retimi yaplr. rnek model onaylandktan sonra modele ait kalplar dier bedenlerin elde edilmesi iin serilendirilir. Bir siparite ortalama 5 beden olduu gz nnde bulundurulursa, sezon boyunca yzlerce kalbn hazrlanmas gerekmektedir. Kalplar tarafndan hazrlanan kalplar daha sonra tek tek elle kartonlara izilerek kesilir. Hazrlanan bu karton kalplar sipariteki beden dalm, dikkate alnarak kumasn eni ile snrl bir alana el ile yerletirilerek tek tek kalp etrafndan izilerek kesim planlar hazrlanr. Bu ilem ok yorucu ve zaman isteyen bir ilem olduu iin CAD sistemi kullanlarak daha ksa srede bu ilemler yaplmaktadr. Kalp hazrlama ilemi klasik olarak; Temel kalp hazrlama Model uygulama Diki pay verme Ana bedenden dier bedenlerin elde edilmesi(serilendirme) Bedenlerin ayrlan kalplarn kartonlara kopyalanp kesilmesi Karton kalplar kullanlarak kesim plan oluturma Bu aamalarda karlalan sorunlar nedeniyle ileri teknolojiden yararlanlmaktadr (10). Giysi tasarm onaylandktan sonra retim iin kalplarn hazrlanmas gerekir. CAD hzl ve kolay kalp hazrlamada kullanlan paket programdr. Kalplar rnek modelden alnm olabilir, sistem iinde bulunan model kullanlabilir ya da bedenden tretilmi olabilir. Elde hazr bulunan kalplar dijitezer ya da scanner yardmyla ekrana yanstlr veya geometrik ekiller kullanlarak kalp bilgisinden yararlanlarak yeniden oluturulur. Digitizer ile
49

kalb karan kii, normal bir kt zerinde alyormu gibi digitizer masasn kullanabilir. Elektronik bir kalem yardmyla kalp tanmlanmaktadr. Kse noktal tek bir nokta ile erisel izgiler eri zerinden gidilerek sisteme girilir. Bu ilemler yaplrken isin grnts annda ekranda takip edilir. Bylece digitizerden kalba girilirken herhangi bir hata yaplmam olur. Bu sistem kalb hazrlayan kiiye olduka byk yardmda bulunmakta, ilemleri kolaylatrmakta ve kalp karma annda ekran vastasyla lm yapabilme imkn salanmaktadr. Kalp hazrlama ilemi srasnda zat en ekranda grnt halini ald iin, ekstradan kalb sisteme tamamlama ilemi ortadan kaldrlm olur. Yeni bir model ya da kalp girildiinde, nceden serilendirilmi paralara benzeterek annda serilendirme yaplabilir. Bilgisayarl kesim sistemlerinin kullanmnn yaygnlamas ile pastal resmi hafzadan direk serim zerine alnacak ve kesim ilemi pastal resminin bir kt zerinde olmasn gerektirmeden gerekleecektir. Bu yzden plotterler, hem izici hem de kesici olarak tasarlanmaktadr. Bu sayede plotterler, hazrlanan kalplar hem izilebilmekte, hem de keserek karabilmektedir. Bu kalplar daha ok numune hazrlamada kullanlan kalplardr. Bylece kesim hassasiyeti de minimum dzeye ulat iin giysi llerinin uygunluu salanmaktadr. Ayn anda birka kalp ile allabilir ve tm kalplar ekranda grlebilir. Ekranda bir mause yardm ile grafiksel deiiklikler yaplabilir. Bir modele ait rnek bedenin oluturulup saysallatrlmas ve yaplan kalplarn, istenilen bedenlerde elde edilmesi iin, l tablosuna gre her kalbn byyp klme miktarlarn, kalp oluturma yntemlerine gre belirlemek gereklidir. Bu byyp klme miktarlarnn sakland tabloya "kural tablosu" ad verilir. Kural tablosu, model iinde bulunan kalp adedine bal olarak yeterli sayda kural (satr) ve l tablosundaki beden adedine bal olarak da beden isimlerini (stun) ieren bir matris formunda dnlebilir. Her bir hcredeki deerlerden birincisi X (yatay), ikincisi Y (dikey) eksendeki hareket miktarn gsterir. ncelikle "metric" veya "inches" olarak kural tablosunun lm birimi atanr. Siparie gre "S-M-L" (alfanmerik) veya "38-40-42" (nmerik) olarak bedenler yazlp, ana beden belirlendikten sonra, kalp zer inde yer alan farkl ser ileme deerine sahip her yeni noktaya ait artm deerleri ek bir numara verilerek, kural tablosuna eklenir. Daha nce var olan bir kural numarasna ait artm deerlerine rastlanrsa, yeni kural eklemeye gerek yoktur. nceki kuraln numaras kullanlr. Her model tablosu iin ayr bir kural tablosu hazrlamaya gerek yoktur. Ortak temel zelliklere sahip model siparileri iin ayn kural tablolar kullanlabilir. Bu hem sreden tasarruf salar hem de sistem iinde gereksiz kural tablolarnn yol aaca karkl nler.

50

ekil 3.36. Bilgisayarl Kalp Gelitirme 3.2.2.2.2. Kalp Serileme Konfeksiyonda retimin ve seri retimin ilk blm, retim kalbndan her bedene gre bir dizi kalp karmaktr. Bu isleme seriletirme denir. Kalp serileme standart yada isletme dahilindeki beden l tablolarna ait beden snflarnn dikkate alnmasyla hazrlanr. Serilemi kalplar; izginin izimi Dikiin gidii Kalp teknii asndan ana beden lsyle e olmaldr. Kalp serileme ilemine drop karma denilmektedir. Drop karma ilevsel olarak deerlendirildiinde deiik boyuta indirgenerek tanmlanabilir. Bunlar; a) Standart bedene gre patron kalplarnn serilendirilmesi ilemi iin modellerin derecelendirilmeleri ya da byltp kltlmeleri. b) Standart bedenlerden en uygun olan bedenin deitirilerek yeniden oluturulmasdr. rnein; normal erkek bedeni 50' den ince erkek bedenleri iin oluturulan 98 beden, ya da normal 42 bayan bedeninden, ksa bayan bedenleri iin oluturulan 21 beden. c) llerin deitirilmesi ile ana bedene gre hazrlanan smarlama bedenlerin oluturulmas. d) Temel alnan beden lsne gre yaplan ser ileme iin nce tablosundaki her bir beden ls arasndaki fark tespit edilir. Tespit edilen beden farklarna gre, beden lsnden t retilecek olan ller iin gerekli srama miktarlar belirlenir.

51

Bu n almalarn ardndan, asl serileme ilemi iin deiik yntemler uygulamaya girer. Bu yntemler, yardmc malzemeler olmakszn, beden ller inin basit bir ekilde i ie izilmesinden, bilgisayar ve otomatik ablon kesim makinelerinin kullanmna kadar uzanrlar. Kalp serileme ilemi genellikle iki ekilde yaplr: 1) El ile yaplan (manuel) kalp serileme, 2) Bilgisayar ile yaplan kalp serileme. 3.2.2.2.2.1. El le Yaplan (Manuel) Kalp Serileme El ile yaplan kalp serilemede temel alnan beden lsnden yola karak, beden l tablosunun sralanmasna gre adm adm bir lden dier ine snflandrma yaplr. Bunun iin, bir sonraki byk ya da kk beden ls, tespit edilen srama deerlerinin izilmesi sonucu oluturulur. Yeni lnn oluturulmas model kartonlar zerinde gerekletirilir. Bunlara uygun olarak l dorudan kesilebilir. rnein normal erkek beden ller i olan 48' den 50' ye, 50' den 52' ye, 52' den 54'e gibi yukar doru ya da 48' den 46' ya, 46' dan 44' e, 42'den 44' e gibi aa doru serileme yaplabilir. Elle yaplan serilemede, ayn kalan srama miktarlarn salayan yardmc ablonlar avantajldr. Bykle ve diki pozisyonuna gre hesaplanan srama miktarlar koordinasyon sistemi iinde plastik cam delik alarak iaretlenir ve bunlar serileme srasnda nokta nokta delinebilir. Elle yaplan serilemenin baka bir yolu da ozalit yntemidir. Her seferinde sadece bir beden basama geleneksel metoda gre elle effaf bir kda izilir. Bu rnekten, scakta yapabilen kt zerine izilen kt says kadar ozalit ekilir. Bunun ardndan kt mukavva levhalara yaptrlr ve istenilen beden ls kesilir. Ozalit ekimine uygun mukavva levhalarn kullanmnda zaman alc ve masrafl olan kt yaptrma ilemine gerek kalmaz. Elle yaplan serilemede, bilgili elemanlara ihtiya olduundan maliyeti yksek olan bir yntemdir. Ayrca bu yntemde hata yapma riski olduka yksektir (10). 3.2.2.2.2.2. Bilgisayar Destekli Kalp Serilendirme Serilendirme ileminde, retim kalb rnek kalp baz alnarak kartlr. Ancak retim kalbnn seri retim tekniklerine uymas iin yeniden dzenlenmesi gerektiinden ayrntlarda baz farkllklar gsterebilir. Serilendirme ilemi kalb bir bedenden baka bir bedene deitirmek iin bir dizi talimatn uygulanmasn gerektirir. Bu yzden serilendirme ilemi el ile yaplrsa ok uzun zaman alan ve monoton bir ilem haline dnr. Ser ilendirme ileminin el ile yaplmasndan doan baz hatalarn, giysilerin retime girene kadar veya retimi tamamlanana kadar fark edilmemeleri mmkndr. Bu yzden seriletirme ilemlerinde bilgisayar kullanlmas hem doruluk, hem de hz asndan olduka etkilidir. Bilgisayarl kalp serileme tekniinde, ncelikle kullanlacak bedenlere (S-M-L, 36 - 38 40 - 42 - 44) gre "metric" veya " inches" baznda serileme dosyalar oluturulur. Elde hazrlanan temel beden kalb "digitizer table" ad verilen manyetik bir masaya yerletirilir ve serilemenin
52

olaca noktalar kodlanarak sisteme aktarlr. Bu ileme "digitizing" ad verilir. Bylece tm bedene ait tm kalplar sisteme girilir. Son yllarda gelitirilen ve "silhoutte" ad verilen yeni bir sistemle "digitize" ilemine gerek kalmakszn daha kolay ve seri bir ekilde kalplar bilgisayara aktarlabilir. Temel beden kalb elde hazrlanp sisteme aktarlabilecei gibi "PDS Pattern Design System" ad verilen bir program yardmyla sistem ierisinde de hazrlanabilir. Kalplar sisteme aktarldktan sonra PDS'de kontrolleri yaplr ve serilenir. Bir kalbn serilenmesi birka saniye gibi ksa bir zamanda biter. Kalplar zerinde su almalar yaplabilir : Serilendirilen Pens uygulamalar Pile uygulamalar Boy ksaltma ve uzatma En daraltma ve geniletme Diki dikie kontrol X ve Y ynnde ekme pay verme Diki pay verme Kalplarn kontrol Model uygulama

Bu sistemler sahip olduklar mkemmel byltp-kltme yntemleri ile i amardan paltoya; gmlekten, takm elbiseye; kot pantolondan eofmana; bluzdan etee kadar her alanda en verimli ekilde kullanlabilirler. Bazen elde 1-2 gn sren serilendirme ilemi 1-2 saatte biter. Kalplar dzeltilip serilendirildikten sonra, izim nitesinde her beden ayr ayr izdirilerek, modelin tm bedenleri diktirilir. Bylece kalp ve serileme kontrol yaplr. rnek model dikimi veya kalp kont rol iin; ana beden veya seri beden kalplar izici niteye ayr ayr veya i ie izdirilebilir (10) . 3.2.2.3. Kesim lemi 3.2.2.3.1. Kesim Yerleim Plannn Hazrlanmas Kalplar ile her trl kontrol yapldktan sonra kesim plan yerletirme ilemine geilir. Kalp hazrlama almalar tamamlandktan, kuma kesimi iin nce kesim paralar nn belir li uzunluklarnn, kuma alan iindeki yerleme plannn yaplmas gerekir. Bu isleme "grafik hazrlama" denir. Kesim yerleim (pastal izim) plan; serim katlarnn en st ne ser ilen ve katlarn en iyi tasarrufu salayacak ekilde nasl kesilmesini gsteren plandr. Kesim kalp paralarnn pastal zerine yerletirme sekli, rnn kalite, malzeme kullanm ve retim zamanna etki eder. Ekonomik bir kesim iin kalplarn en uygun ekilde, en az fire verecek ekilde yerletirerek izim yaplmas gerekir. Kesimin ekonomiklii, kumatan yararlanma derecesi olarak tanmlanr. KYO (%) = (PAx100)/(PE x PB)
53

PA: Pastal Alan (cm2) PE: Pastal Eni (cm) PB: Pastal Boyu (cm) KYO: Kumatan Yararlanma Oran (%) Kumatan yararlanma orann artrmak iin grafik hazrlama dikkat edilecek baz noktalar vardr. Bunlar; Grafik kullanlacak olan en kk kuma enine gre izilmelidir. Grafik olabildiince birden fazla bedeni iermelidir. Bu ekilde kalplarn yerletirilmesinde serbestlik salanarak dknt yzdesi azalr. Grafie yerletir ilen bedenler arasnda iyi bir kombinasyon olmaldr. Bu da byk ve kk bedenler in ayn grafikte birletirilmesiyle salanr. Kk paralar byk paralar arasna yerletirilmelidir. Bedenlerin grafik zerine yerletirme planna asorti denir. Siparie beden saysn ve sipariin bedenlere gre dalmn gsterir. Asorti plannn uygulanmas aadaki faktrlere baldr: Serim masasnn uzunluu Kuma eni ve zellikleri Serim makineler inin zellikleri 3.2.2.3.2. Kesim Emirlerinin Oluturulmas Kesim planlamas, retim planlamasnn nemli bir blmn oluturur. Kesim planlamas her serim iin ayr olarak yaplr. Belirli bir sipari partisi, her biri deiik cins ya da deiik renk veya desende dikilecek olan giysilerin saysn ve beden dalmn ieren bir dizi retim partisine ayrlacaktr. Sipari emri, serim uzunluu, kat says ve beden dalmna gre paralanarak kesim emirleri oluturulur. Optimum kesim planlamas iin; sipariler baz noktalarda bir araya getirilir. Bir araya getirilen sipariler sonucunda kesim miktar byyebilir ve planlamac daha iyi koullara sahip olabilir (10). 3.2.2.3.3. Bilgisayarl Kesim Yerleim Plan Hazrlama Kesim yerleim; yerleim plan yaplrken, karton kalplarn kullanlmas, en az 90 cm eninde ve metrelerce uzunlukta bir alanda almann zorluu ve kuma kayplarnn fazlal dikkate alnacak olursa, bilgisayar sistemlerinin kesim plan hazrlama konusunda salad kolaylklar ve avantajlar gz ard edilemeyecek kadar oktur. Bilgisayarl kesim plan hazrlama ileminin k noktas, kesim paralarna ait konturlarn dijitalletirilmesidir.
54

Bir isletmede bilgisayarl sistemlere geilmesiyle ilk olarak hayli byk olan kesim planlama odas kaldrlmtr. Yaplan ikinci deiiklik, yerleim planlamaclar bilgisayar kesim plan yazlm programn altrabilmeleri iin eitilmilerdir. Program, teknisyene gerekli kalplarn, stil numarasn girerek kalplar ekrana getirme zellii salar. Kalplarn ekrann zerinde kltlm halleriyle, bedenlere gre ayrlm bazen her beden ayr bir renkte olmak zere gsterilmektedir. Bylece teknisyene ok byk bir kolaylk salanm olur. Kesim plan hazrl iin aadaki bilgiler gereklidir (10): Kesim plan ierisinde kalplarn hareket etme miktarlar. rnein bir kol kalb dz ipliinden hibir ekilde saptrlmazken, cep torbas kalb 45 derece kadar dndrlebilir. Hangi kalplarn birlikte hareket edecei; kumata hav yn veya desen yn varsa, her hangi bir kalbn 180 derece dndrlmesi sonucu, onunla beraber hareket etmesi gereken dier kalplar belirlenir. Hangi kalptan ka adet ve hangi ynde kullanlaca, kumasn tp veya ak en olmasna gre kesim plannda yer alacak kalplarn adetlere ve sa-sol olmas gibi ynleri ayarlanr. Kalplarn kesim plan ierisinde blnp-blnemeyecei; blnmesi istenen kalp varsa, bunlarn belirlenmesi, Kalp zerine yazdrlmak istenen bilgiler; Bunlar ' n, arka, kol, S, 38' gibi tanmlamalar veya ' DKKAT! Naka gidecektir' gibi zel mesajlar olabilir, Kesim plannn asortisi; Kesim plan ierisine her bedenden ka adet olaca, Kuma eni, kuman tp veya ak en olduu,

Kuma desenli, izgili veya kareliyse ve gerekiyorsa; X ve Y ynnde rapor aralklar ve kalplarn rapor lsne gre hareket etme olaslklar, Kesim planndaki kat aras kuma ek yeri olarak sralanmaktadr. Bu veriler sisteme girildikten sonra, kesim plan hazrlna geilir. Sisteme girilmi olan kuma genilii, ekran zer inde sol taraf plann balang yerini gstermek zere, iki paralel izgi olarak gzkecektir. Bu kalp paralaryla ayn lekte olacaktr. Bir ucu kabloyla bilgisayara bal olan bir kalem kullanlr. Elektrikli kalem, operatrn nndeki masada duran kk bir grafik tabletinin zerinde hareket ettirilir ve bu ilem ekrandaki bir k noktasn da harekete geirir. Bu seici grevi gren ve kalp paralarn oynatp ynetmeye yarayan kl noktaya "imle" denir. Operatr ilmeci bir kalp parasna gtrr. Kaleme basarak kuma genilii iine yerletirilecek olan kalb belirler ve bu kalb ekran boyunca tayarak kuma eni ier isinde kenara ya da baka bir yere gtrr. Kaleme tekrar basldnda tasnm olan kalp, yeni paray almak iin serbest braklr ve kuma genilii iine yerletirilmi olur. Klavye zer indeki, fonksiyon tular kullanlarak kalp paralarnn hareketi kontrol edilebilir. Tm kalplar, modelist kalpnn kalb
55

olutururken ayarlad gibi kuma izgiler ine uygun olarak sekilendirilir. Kumasn kenarlar ile ilgili talimatlar; zarar vermeyeceine inanlrsa ve kuma tasarrufu salanaca dnlyorsa gz ard edilebilir. Kalplar baka bir paraya uydurulmak iin dier tarafa bakacak ekilde 180 derece ya da gerektii kadar evrilebilir. Bir yerleim planlamasnn, pilesi bir yne doru olan veya bir yz tasarlanm tekstiller gibi tek ynl olan kumalar, evirmesini nlemek iin; kolaylklar sunulur. Bu durumda kalplar balangta sadece ayn yne bakacak ekilde ayarlanr ve byle kalmalar iin bir engel konulur. Ama iaret koyucu, gerektiinde kalplar, birbirine uygun bir ekilde yerlesinler diye izgiden birka derece tarabilir. Ancak kalp paralar br tarafa atlamaz. Bu program tarafndan, rnein sol tarafta iki kolun olmas gibi durumlarn meydana gelmemesi iin nlemler alnr. Buna ek olarak, program kumataki izgi ve karelerin uydurulmas kolayln da salar. izgili kalp tasarmlar yerleim plannn genilii iinde ll olarak temsil edilebilir ve kalp paralarnn birbirlerine uymalar iin iaretlenir. Yerleim alanna yerletirildiklerinde, kendilerini otomatikman kumasn son halindeki izgi ve karelere uyacak ekilde ayarlarlar. Bir kalp parasn yerleim plan dnda brakmak mmkn deildir. nk btn kalplar ekrann stnde gsterilirler. Btn paralarn kullanld iaretleyicinin stndeki beden kolonlarnda hi kalp parasnn kalmamasndan aka anlalr. Ayrca daha yeni sistemlerde renkli monitr kullanlmakta ve her beden farkl bir renkte gster ilmektedir. Bu ok bedenli yerleim planlamay ok kolay bir is haline getirir. Yerleim plannn yaplmas srecinde, kuma kullanm verim oran % 95.2 yzdesi devaml olarak ekranda grlr. Bu her an ne kadar kumas israfnn yapldn gsterir. Aslnda % 80 ile % 90 arasndaki her deer iyi maliyetlendirilmi saylr ama tabii ki kalp paralarnn byklne gre ve dar alanlara sabilen pek ok kk kalp parasnn bulunup bulunmamasna gre de deiir. Programn sunduu bir baka olanak da btn kalp paralarnn etrafn lerek, giysinin dikilebilmesi iin gerekli iplik miktarnn sylenmesidir. aretleme bitirilip yeterince verimli olduuna kanaat getirildiinde, kabul edilebilir ve ayn stilin dier beden formlar ve eitli kuma genilikleri, sabit diskin hafzasna, bir yerleim plan dosyasna kaydedilir. Bylece bir stile ilikin seenekler bir arada toplanarak kullanlmaya hazr bir ekilde saklanrlar (10).

56

ekil 3.37. Bilgisayarl Kesim Yerleim Plan 3.2.3. Bilgisayarl Dikim Donanm Diki makinelerine uygulanan otomasyon teknolojileri sonucu programl diki birimleri karmak modelli dikileri basaryla gerekletirebilmektedir. Gvenlii salamak ve problemi daha kolay saptamak iin hata kodlama sistemi gelitirilmitir. Makine ynetimi yaparken; nokta diki, dz diki, geici durular, iplik kesici, atlama, dikim hz, diki uzunluu programlanabilir. plik bobinin ne zaman deitirilecei operatre bildirilmektedir. Enerji kesildii anda, kalplar otomatik olarak hafzaya kaydedildii iin, yarm kalm olan diki program enerji geldikten sonra bir dmeye basarak basite tamamlanabilir. Otomatik olarak devreye giren bobin deitirici sistem, zellikle kaln iplik kullanld ve dikim kalplarnn ok fazla diki ierdii durumlarda iilii azaltr verimlilii artrr (10).

3.3. Erkek Gmlei ve Tarihsel Geliimi Gmlek, vcudun st ksmna giyilen, kollu veya yarm kollu, yakal bir giysidir (Trk Dil Kurumu). Dokunmu kumatan imal edilen, ceket iine giyilebilen ve erkek giyiminin yazk deimeyen nemli bir parasna, erkek gmlei denilmektedir. Tarihi sre ierisinde gmlek, erkek giyimi iinde nemli bir yere sahip olmutur (11). Gmlein gemiten gnmze kadar olan geliim ve tarihesi ksaca u ekilde incelenmitir (26); 1530-1539; Gmlek i giyim olarak, erkeklerde kullanlmtr. Olduka bol ve kabark kollu, kol az frfrl, hakim yaka ve miziye yakal modeller kullanlmtr. 13. Yzylda hallar batya dmeyi getirmi ve dme, kopann yerini almtr. 1550; Gmlekte grlen ar bolluk, yerini normal bollua brakmtr. 1568; Kullanlan kumalarda sade olmayan desenler vard. 1572; ifon kumatan kollar kullanlmaya baland. Kollarda ha ekli grlmekteydi. 1574; Kol azlar dme ve pat almas grlmektedir.
57

1583; lemeli miziye yakalar, yakadan kala hizasna kadar dmeli modeller kullanlmaya baland. Kabark kollar ve japone kol almalar grlmeye baland. 1598; Vcuda oturan parlak kumalar, yakada danteller kullanlm, kollardaki abartlar sona ermitir. 1613; Transparan kumatan yakalar kullanlmtr. Kollar iyice daralmaya balamtr. 1625; Transparan kol azlar ve sslemeler dikkati ekmektedir. 1642; ok abartl ve ssl gmlekler hakimdir. 1645; Klasik gmlek yakalar belirginlemeye balamtr. 1650-1655; Yakalar sade, fakat byke yaplmaya balanmtr. 1790-1791; Yakalar fiyonk seklinde balanmaktadr. Patlar frfrla sslenmitir. 1792; Kruvaze kapamalarda beden rahat bir grnmdeydi. 1795; Gmlek d giyim olmaya balamtr. Kollar dktr. 1799; Uzun miziye yakalar mevcuttur 1813; Yaka ular orta ve sivri bir bicimdeydi. 1846; Gmlek yakalar papyon ve fularlarla sslenmitir. 1872; Yakalar olduka kk ve kolaldr, kravat kullanlmaya balanmtr. 1901; Minik hakim yaka ve minik miziye yakalar kullanlmaktadr. 1912; Fantezi modeller ve fantezi kumal gmlekler kullanlmaktadr. 1936; Kadnlar dpiyes iine gmlek kullanmaktadr. 1950; Gmlek, ciddi kalplardan syrlp rahat, spor bir havaya brnd. Ksa kollu modeller, manetler, cepler grlmeye balad. 1962; Aplike cepler kullanlm, gmlekte etek ular belde toplanm, dmlenmitir. 1967; Pilise yaplm kumalar, byk filkula tarz yakalar kullanlmaya balanmtr. 1976; Safari gmlekler kadn ve erkekler tarafndan beenilip kullanlmaya balanmtr. 1978; Bu dnemde gmlek yakalar uzam, kadn gmlek yakalar fularlarla sslenmitir. Kollar bol ve manet kol azna doru genilemitir. 80li ve 90l yllarda olduka rahat, bol, manetli, cepli spor modeller tercih edilmitir. Trkiye ye ilk olarak Osmanl Dneminde giren gmlek, bata belli kesim tarafndan kullanlmasna, kolal ve sert yakas, manetleri ile halk arasnda rahatsz bir giyim olarak ilgi grmesine karn; Cumhuriyetin ardndan gerek poplaritesine kavumutur (26). Trk Standartlar Enstits, gmlekleri kullanm amacna ve kullanacak ahsa gre iki grupta snflamaktadr. Kullanm amacna gre yaplan snflamada gmlekler ikiye ayrlmaktadr: Resmi gmlekler, spor gmlekler. Kullanacak ahsa gre yaplan snflandrmada gmlekler drde ayrlmaktadr: Erkek gmlekleri, kadn gmlekleri, erkek ocuk ve kz ocuk gmlekleri (26).

58

izelge 3.1. ISO Tarafndan Yaplan Erkek Vcut Tiplerinin Snflandrlmas (27) Vcut Tipi Athletic (A) (Atletik) Regular (R) (Dzgn) Porty (P) (ri) Stout (S) (riyar, iman) Corpulent (C) (iman, gbekli) Temel Drop Deeri 16 12 6 0 -6

TSE ise, vcut tiplerini l oranlarndaki farklla bal olarak deien drt ana grupta vermitir. Bunlar (27); 1. nce-Uzun Vcut Tipi (A): nce yapl, gs, kala ve bel evrelerine oranla boyu uzun olan kimseler. 2. Normal-Sportmen Vcut Tipi (B) : Vcut ls olarak normal saylan ve genel ortalamann deerlerine yakn olan, yasz, kasl vcut tipi. 3. Ksa-Tknaz Vcut Tipi (C) : Gs, kala ve bel evrelerine oranla boy ykseklii az olan, hafif yal kimselerdir. 4. iman-Gbekli Vcut Tipi (D) : Gs evresine oranla bel evresinin geni olduu, karn blgesi ar bym kimselerdir. Devlet statistik Enstits snflamalarnda ISIC kodu esas alnarak gmlekler iki grupta incelenmektedir. 32220211 Bluz (kadn ve kz ocuklar iin), 32220212 Gmlek (erkek ve erkek ocuklar iin) (DE). Bu snflamalarn yannda Trk Standartlar Enstitsnce belirlenen TS 9690/Nisan 1995 Tekstil Mamulleri-GMLEK standartlarnda tm detaylar yer almaktadr. Gmleklik kumalarn; TS 10250/Nisan 1992 Tekstil- Gmleklik Kumalar-Dokunmu ve TS 11612/Nisan 1995 Tekstil Mamulleri- Spor Gmleklik Kumalar Dokunmu ve rlm standartlarna uygun olmas istenmektedir. Yapm zelliklerinden diki zelliinin; TS 606/Mays 1990 Pamuk-Diki, Nak ve Dantel plikleri ile TS 8288/Nisan 1990 Ksmen veya Tamamen Sentetik Liflerden Yaplm Diki plikleri standartlarnda belirtilen ipliklere uygun olmas belirtilmektedir. 10cm de 4060 diki adm iin; TS 7565/Ekim 1989 Diki plikleri Snflandrma ve Terimleri ve TS 7566/Ekim 1989 Dikim Tipleri Snflandrma ve Terimleri standartlarna uygun olmas belirtilmektedir (11). Sz konusu standartlarda, ilik zellikleri, hata paylar, boyutlar ve toleranslar, numune alma-muayene ve deneyler, muayene ve deney sonularnn deerlendirilmesi, muayene ve deney raporlar ile piyasaya arz ile ilgili hususlar detayl olarak belirtilmektedir. Trkiye statistik Kurumundan alnan, erkek gmlei retimi ile ilgili veriler aadaki izelge 3.2de sunulmutur (11).

59

izelge 3.2. Trkiyede Erkek Gmlei retimi le lgili Veriler

izelge 3.2deki veriler incelendiinde; 2005-2009 yllar arasnda erkek ve erkek ocuklar iin gmlek reten iyeri saysnn, 2007 yl hari art gsterdii; ancak 2007 ylnda iyeri saysnda d yaand grlmektedir. 2007 ylnda iyeri saysnda d yaanmasna ramen retim miktarnn ve retim deerinin bir nceki yla gre art gsterdii grlmektedir. 2008 ve 2009 yllarnda ise, iyeri saysnn artmasna ramen retim miktarnda d yaand dikkat ekicidir (11). Erkek gmlei retiminin ilk aamasn, model tasarm oluturmaktadr. Tasarm srecinde; pazarlama aratrmalar (tketici profili, sezon eilimleri, rnn piyasadaki fiyat dzeyi, pazarlama teknikleri, sipari durumlar, sat imaj vb.), erkek gmlei reten rakip firmalara ilikin aratrmalar (sat politikalar, retim maliyetleri, makine parkurlar, retim ve tasarlama teknikleri, kalite kontrol teknikleri, gelecee ynelik planlar vb) yaplmaldr. Elde edilen bilgiler nda, bir ilham kayna dorultusunda, tasarm yaplan modelin retime kabul edilmesiyle beraber kalp tasarmna geilir. Kalp tasarm esnasnda retilecek modelin fonksiyonellii, biimi ve retim teknikleri gz nnde bulundurulur. Erkek gmlei kalplarnda boyun-yaka ls esas alnr. Hazrlanan kalplarn benzer kumatan ve gerek kumatan rnek dikimleri yaplr. Hazrlanan rnek dikim, fonksiyonellik, kalite, biim, ekil ve estetik dzeyi, tketici tercih ve beklentileri dorultusunda, eldeki mevcut aratrma verilerine gre test edilir. stenilen kalite, fonksiyonellik ve kabul edilebilir maliyet snrlar dorultusunda incelenir. Bunun sonucunda giysinin retim kriterleri belirlenir. Bu belirlemelere bal olarak giysinin alma izimleri hazrlanr. Kalp tasarmndan gelen ayrntl tasarm ve dokmanlar dorultusunda n retim yaplr. n retim sonunda feed back/dnt/geri besleme bilgileri elde edilir. Elde edilen dntler, retim iin ve pazar iin olmak zere yeniden deerlendirilir ve retime balanr (11). Gmlek almann incelikleri yle sralanabilir (26); yi bir gmlein en nemli zellii bedene uyumudur. Gmlek ne bol olmal, ne de vcuda tam oturmaldr. deal gmlek maneti ceketin altndan iki santim grnecek tarzda olmaldr.
60

 Kilolu kiiler, kuma seiminde dz ya da boyuna izgili ptikareli kumalar tercih etmelidirler. Boynu ksa olanlar yksek yaka gmlek tercih etmemeli, oyuntusu ne dk kk ve zarif yakalar yelemelidirler. Yz geni olanlar yaka format ack talyan yaka yerine, daha kapal klasik yaka veya dmeli yakalar tercih etmelidirler. Uzun ve dar yzl erkekler yaka format ack yksek klasik veya talyan yakay tercih etmelidirler. Yuvarlak yzl erkekler geni yaka yerine klasik veya daha kapal yakalar tercih etmelidirler. Erkek gmlei retim srecinde tasarm, kesim, hazrlk, ara montaj, ana montaj, kalite kontrol, paketleme ilemleri kendinden nce gelen ve onu takip eden ilemlerle birbirine baldr (11).

a. b. c. d. e. f.

Tketici zellikleri, Kalite kontrol parametreleri, letme stratejisine uygun maliyet hesaplar, letme talimatlar, Hammadde ve yardmc malzeme temini, standartlar, maliyetler, letme karakteri ve yaplacak gelimeler.

ekil 3.38. Erkek Gmlei retim Srecine Etki Eden Faktrler (11) ekil 3.38de grld gibi, bir erkek gmlei retiminde yatay ve dikey girdi verileri retim sreci ierisinde deerlendirilerek ktya dnmektedir. Burada kt iki ekilde elde
61

edilmektedir. Birincisi rn yani erkek gmlei, dieri ise rn ile ilgili verilerdir. Burada rn ile ilgili veriler, kalite ve teknik bilgilerle birlikte, dzeltme ve yenilie urayarak retim srecine girdi olarak tekrar katlmaktadr. Burada sistemin z, tasarm girdi ve ktlar arasnda gr birliini salamaktr. Erkek gmlei retim srecinde rn yani kt, girdi artlarn salamaldr. Esas ama, tasarmn dorulanmasdr (11). 3.4. Erkek Gmleinin Snflandrlmas Gmlekler ok eitli kumalardan ve deiik modellerde dikilebilir. Gmleklerin rahat giyilip karlabilmesi iin genellikle dme veya ctct kullanlr. Gmlekler, erkekler tarafndan pantolon zerine, bayanlar tarafndan ise hem pantolon hem de etek zerine giyilebilir. T.S. 9690'a gre erkek gmlei (11); 1. Kol ekillerine gre, a. Ksa kollu b. Uzun kollu 2. Boyut gsterilmesi acsndan, a. Erkek gmlekleri b. Erkek ocuk gmlekleri 3. Hatalarna gre; kusurlu gmlek bulunmas bakmndan kabul edilebilir kalite seviyesi (100 adette kusurlu gmlek olarak) 4 olmak ve bir byk veya iki kk hata bir kusur olarak kabul edilmelidir. a. Birinci b. kinci c. nc olmak zere snfa ayrlmaktadr. Klasik gmlek anlayndaki stil zelliklerinin dnda gerek moda olarak gerekse belli kullanm zelliklerine uygun olarak ok eitli gmlekler gelitirilmitir. Model deiiklikleri genellikle yaka, kapama hatt ve diki zelliklerinde yaplmaktadr. Erkek gmlek eitlerine rnekler unlardr (9); Klasik gmlek Spor gmlek Spor kravat gmlek Dik yakal gmlek Frak gmlek Yar dmeli gmlek Denizci gmlei Binici gmlei Gemici gmlei
62

Siton gmlek Lido gmlei Kar gmlei Polo gmlek Korsan gmlek Jivago(rus, kazak) gmlei Smokin gmlek

Bu snflandrmann yan sra gmlek modellerini kuma ve model trlerine gre grupta inceleyebiliriz (26); 1. Basit ve Spor Gmlekler, 2. Yar Fantezi Gmlekler, 3. Fantezi Gmlekler. 3.4.1. Basit ve Spor Gmlekler Kullanl, rahat ve sade olduklar iin genellikle gen kesimin tercih ettii gmlek eididir. Bunlar genellikle nden ack, cepli ve yakal modellerdir. Yaka ekilleri bebe veya somiziye (gmlek yakas) biimindedir. Basit ve spor gmlekler genellikle; keten, poplin, pike, ks iin; ynl, pazen ve yun-pamuk karm kumalardan imal edilir. Garnitur olarak cepler, renkli ipliklerle ekilen makine dikileri, erit ve biyeler, arma, dme, kemer ve fiyonklar kullanlabilir. Genellikle gnlk giyimde kullanlrlar (26). 3.4.2. Yar Fantezi Gmlekler Basit ve spor bicimler ile ok ssl modeller arasnda kalan modellere Yar Fantezi Modeller denir. Basit modelli gmlekler zerine ilave edilecek modeli deiik bir yaka, bir kol, frfr ve fistolar, basit islemeler o giyimi yar fantezi bir hale getirebilir (26). 3.4.3. Fantezi Gmlekler Modeli deiik, ssl, teferruatl olan modellere denir. Fantezi gmlekler elence ve gezi kyafetleridir. Genellikle ipekli kumalardan imal edilirler. Fantezi gmlekleri toplumun sekin kesimine ve sanat grubuna dhil etmek daha doru olacaktr (26). Ayrca erkek gmleinde vcut zellikleri, kuma zellikleri, yaka eitleri, manet eitleri, pat eitleri ve cep eitlerine gre snflandrma yapabiliriz. i. Vcut zelliklerine gre; Dar kalp Normal kalp Geni kalp
63

ekil 3.39. Vcut zelliklerine Gre Gmlek eitleri ii. Yaka eitlerine gre; Dmeleri aa doru Yara aral geni Klasik yaka Hkim (Ata) yaka

ekil 3.40. Yaka ekline Gre Gmlek eitleri

64

ekil 3.41. Gmlek Yaka simleri Yaka Dikiminde Dikkat Edilecek Noktalar(28); Yaka paralarn yerletirirken arka ortasna, dz boy iplik ynne dikkat ediniz. Kuman cinsine gre t ss ve buhar ayarn kontrol ediniz. tnn dz boy iplik ynnde yaplmasna dikkat ediniz. Tela parasn yerletirirken esnememesine dikkat ediniz. Makine dikilerinin dzgnlne dikkat ediniz. Yaka kelerinin dzgn evrilmesine dikkat ediniz. Diki banda ve sonunda salamlatrmalara dikkat ediniz

iii. Pat eitlerine gre; Patl Patsz Gizli Patl

65

ekil 3.42. Pat ekline Gre Gmlek eitleri

iv. Cep ekillerine gre; Dz cep V ekilli cep ki cepli

66

ekil 3.43. Cep ekline Gre Gmlek eitleri

v.

Pile ekillerine gre ift pileli Kutu pileli Pilesiz

67

ekil 3.44. Pile ekline Gre Gmlek eitleri

vi. Manet ekillerine gre; Dz manet Yuvarlak manet Kseli manet

68

ekil 3.45. Manet ekline Gre Gmlek eitleri

vii. Kuma zelliklerine gre; Ana kumalar Fantezi kumalar %100 pamuklu kumalar Polyester karm kumalar nce kumalar Kaln kumalar t gerektirmeyen kumalardan yaplan gmlekler seklinde snflandrabiliriz.

Erkek gmleklerinin genel zellikleri unlardr (26): Erkek gmlekleri genellikle robal olur. Uzun kollu gmleklerde manet vardr. Manetler dz veya duble manet seklinde yaplabilir. Ksa kollu gmleklerin ular genellikle ie doru basit ekilde kvrlmtr. Baz durumlarda da doru da kvrlabilmektedir. Baz modellerde kol ucuna kapak yaplr. n ortas ie doru kvrlabilir veya deiik ekillerde pat yaplabilir, n ortasnda modele uygun pay verilmelidir.
69

 Etek ular genellikle ie kvrlarak dz dikile dikilir. Etek ucu yanlara doru yuvarlatlabilir veya dz ekilli olabilir. Arka bedende ortada ya da sa ve sol tarafta tek veya birden fazla pililer yaplabilir ya da pilesiz olabilir. On ve arka beden kol evi evresi ile kol tepesi uzunluu birbirine eit olmaldr. Kolda ok az bir bolluk kabul edilebilir. Gmlek kolu yrtmac (apartura) deiik ekillerde oluturulabilir. Gmlek yaka zellikleri modaya gre deimektedir. Yakalar, tek paral veya iki paral olabilir. Gnmzde genellikle iki paral dmeli ya da dmesiz yaka modeli kullanlmaktadr. Gmlein bedene rahat veya ok rahat oturmasn salamak iin gs geniliine 12 cm' den 26 cm' ye kadar deien miktarda rahatlama pay verilir. Erkek gmleklerinde model deiimi fazla olmadndan, seri retimde otomatik diki makineleri kullanmna uygundur. 3.5. Gmlek retiminde Kullanlan Malzemeler ve Aksesuarlar Gmlek retiminde; gmlek yaka telas, yaka balinas, dme, diki iplii gibi aksesuar malzemeleri kullanlr. Ambalajlama ileminde ise; gmlek mandal, gmlek yaka kelebei, yaka destei, yaka kartonu gibi malzemeler kullanlr. Erkek gmlei retiminde kullanlan malzemeler unlardr (26): Kuma Firma etiketi Jeltin Katlama kartonu Pelr kd Yaka emberi/Yaka band Kelebek/Yaka kartonu Toplu ine/Klips Karton etiket/Dokuma etiketi Balen Karm etiketi Ykama talimat On pat telas Beden etiketi Dme Tela

70

Tela ve eitleri; Giysinin model zelliine gre netlik, sertlik ve form kazandrmak amacyla yaplan doal ya da sentetik liflerden yaplan, genelde bir yz yapkan madde ile kapl olan yardmc malzemeye tela denir (29). Dog tela; Sk dokunulu, beyaz ve sert grnml kolal bir kuma trdr. Gmlek yaka ve manetlerinde ve anta, apka, perde dikiminde, gelinliklerde vb. yerlerde kullanlr. Yapkan bez tela; Mermerahi veya seyrek dokunmu amerikan kumalarn bir yznn yapkan madde ile kaplanmasndan elde edilir. Yapkan taraf kumaa gelecek ekilde yerletirilerek t yardm ile tela kumaa yaptrlr. Kt tela; Dknt keten ve pamuk liflerin silisli ve kauuklu bir apre maddesi ile keeletirilmesinden elde edilmi olup, bir yzeyi yapkan madde ile kapldr. Grn kda benzedii iin kt tela adn almaktadr (29).

71

4. MATERYAL VE METOD almada seilen Salih Blgen Fason Dikim Atlyesi, hazr giyim iletmesinde gmlek retimini; kalp izimi, kalp serileme, kesim ilemi hazrlk, serim ilemi, kesim, dikim, t, kalite kontrol, paketleme ilem aamalar incelenecektir. Deerlendirme aamasnda hz ve otomasyonu yksek, ilem basamaklarn indirgemeyi salayan makine ve otomatlarn tespiti yaplacak olup, iletmenin varsa ileri tekstil/konfeksiyon makinelerine ihtiyalar ortaya konacaktr. 4.1. Materyal 4.1.1. Gmlek retimi Yapan Hazr Giyim letmesi Konfeksiyon blm diki makineleri, bilgisayarl kalp kartma ve serilendirme ilemi, otomatik serim makinesi ile donatlmtr. Gmlek iletmesi, gnlk 1000 adet gmlek dikme kapasitesine sahiptir. letmelerde, kalp ve model hazrlanmas iin bilgisayar ortamnda CAD siteminden, serim ve kesim ilemi iin hzar, el motoru, preslerden (giyotin) yararlanlmtr. Dikim ilemi iin otomatik dz diki makinesi, ift ine makinesi, bakl makine kullanlmtr. Overlok makinesi ve dme dikme, ilik ama, yaka dikme gibi zel amal otomatlar bulunmaktadr. t ilemi iin, sanayi tipi buharl t kullanlmtr. Kalp izme Assyst ve ya Lectra CAD sistemleri kullanlmtr. 4.1.2. Gmlek Modeli almada Numune olarak iletmenin srekli rettii ksa kollu yazlk gmlek seilmitir. Gmlein kalb klasik kalp olup, ift ceplidir. Gmlek ak mavi renkte olup %67 Pamuk-%33 Poliester karmndan ve 1/1 bazaya deseninde, 120 gr/m2 gmleklik kumatan imal edilmitir. Ayrca gmlekte iki adet apolet mevcut olup, apoletler ve cep kapaklar lacivert renkli %100 Poliester kumandandr. Gmlek modeli ekil 4.1'de grlmektedir.

ekil 4.1. retimi Yaplacak Gmlein izim Detaylar (30)

72

4.1.3. CAD-CAM Sistemleri Model hazrlama, kalp karma, diki pay verme, kalp hazrlama, serilendirme gibi ilemler CAD-CAM sistemleri kullanlarak bilgisayar ortamnda yaplmaktadr. almada seilen iletmelerden gmlek isletmesinde; Assyt CAD Sistemi kullanlarak model, kalp ve serilendirme ilemleri yaplmaktadr. 4.2. Metot alma seilen bir hazr giyim iletmesinde ksa kollu yazlk gmlein retimini, kalp izimi, kalp serileme, kesim ilemi hazrlk, serim ilemi, kesim, dikim, t, kalite kontrol, paketleme ilem aamalar incelenecektir. 4.3. Gmlek retimi Kesimhanede 7, hazrlk bandnda 16, montajda 32 ve t pakette 23 kii olmak zere toplam alan says 78 kiidir. letme gnlk 1000 adet gmlek retmektedir. letmenin sahip olduu makine listesi ile i ak izelge 4.1 ve izelge 4.2'de verilmektedir. izelge 4.1 letmenin Makineleri (30) MAKNA ADI Bakl Makine (Otomatik) Dz Diki Makinesi Yaka evirme Makinesi Yaka Form Makinesi Yaka Alt Gyotin t Dz Diki Makinesi lik Makinesi Overlok Kollu ift ne t Hazrlk Band Montaj Hatt

MARKASI JUK 5420 JUK 9000B ZER ZER ZER JUK 9000B JUK 1790 JUK 3600 JUK 1190

MKTARI 5 Adet 3 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 18 Adet 2 Adet 2 Adet 2 Adet 7 Adet

73

izelge 4.2. Ak Diyagram (30)

HAZIRLIK LEMLER
Yaka ve Aya Tela Yaptrma Kapak ve Apolet Tela Yaptrma

MONTAJ LEMLER
Serim-Kesim-Metolama lik n Arma Dikme lik n tleme lik Ama

Cep Az Kvrma Cep Kapa Tulumu ve Gazesi Arka Roba atm Apolet Tulum ve Apolet Gaze Sa Kol Crt Dikme ve Kol Az Kvrma Yaka Astarlama Yaka Kuak Az Kvrma Yaka evirme Yaka Form Verme Yaka Gaze Yaka Kuak Birletirme Dikii Yaka Kuak ma Dikii Yaka Alt Regule

Cep Takma n Regule Omuz atma Apolet Takma Kol Takma Yaka Takma Yan atma Kollu Kot Dme Dikme Punteriz Etek Dmeleme Kalite Kontrol t Katlama Paketleme

4.3.1. Kalp Hazrlama Kalp tasarmnda Assyst Sistemi kullanlmaktadr. Kalp hazrlama bilgisayar ortamnda bastan hazrlanabilmektedir. Ama genellikle baz kalp kullanlmaktadr. Bunun sebebi, bu iletme erkek gmleinde marka olduundan dolay kaliteli imalat iin daha nceden kullanlan baz kalplar zerinde allmaktadr. Gerekli dzeltmelerde baz kalp zerinde yaplmaktadr. Bastan kalp hazr lamada kalp dijit edilerek bilgisayar ortamna aktarlr. zerinde gerekli dzeltmeler yaplr. ekil 4.2'de kalp hazrlama ilemi grlmektedir.

74

ekil 4.2. Bilgisayarda Kalbn Hazrlanmas (10)

izelge 4.3. Bitmi Gmlek lleri(cm olarak) (30). A B C E F G H I I1 I2 K L M N R S T U V Y ller Arka Boy 0 76 1 79 57 26 2 81 59 3 81 61 4 83 63 5 84 65 6 85 67 28,5 Tol. 1 1 0,5 0,5 0,2 1 0,3 0,5 0,5 0,3 0,5 0,5 0,5 0,5 0,3 0,2 0,1 0,5 0,5 0,5

Gs (koltuk altlarndan) 55 Kol Boyu (Ksa kol) Yaka Boyu Yaka Ucu Omuz Genilii Roba Genilii Apolet Boyu Apolet Boyu Apolet Eni Cep Kapa Eni Cep Boyu Kapak Kol Az (Ksa Kol) Yaka Arkas Ykseklii Cep Eni Kravat Aral Cep Yeri Cep Yeri likler Aras Mesafe 25,5 39,5 7 47 10 13 14,5 54 13 15 5.5 17 4 12,5 0,5 6 18 6,5

26,5 27

27,5 28

40,5 41,5 43,5 44,5 47,5 49,5 7 48 10,5 13 14,5 54 13 15 5.5 18 4 12,5 0,5 6,5 19 6,5 7 50 11 13.5 15 54 13 15 5.5 19 4 12,5 0,5 7 20 7 7 52 11 14 15,5 54 13 15 5.5 20 4 12,5 0,5 7,5 20 7 7 54 12 14.5 16 54 14 16 6 21 4 13,5 0,5 8 21 7,5 7 56 12 15 16,5 54 14 16 6 21 4 13,5 0,5 8,5 21 7,5 7 58 13 15 16,5 5-4 14 16 6 22 4 13,5 0,5 9,0 21 8

(Not: Gmlek lleri cm olarak verilmitir) Verilen ller bitmi bir gmlek zerinde kontrol edilecek uzunluklar olduundan, diki paylar, t krma paylar kalp karmada CADCAM ile verilecektir.

75

ekil 4.3. Bitmi Gmlek zerinde lm Yerleri (30)

4.3.2. Baz Beden Kalbnn Serilenmesi Serilendirme ilemi retilecek rn miktarna baldr. Seilen gmlekte 0,1, 2, 3, 4, 5,6 beden numaralarna gre serilendirilme ilemi yaplr. Bilgisayar zerindeki kalp serilendirme imalat kartnda belirtilen asorti deerleri dikkate alnarak yaplr. retim serilendirme ilemi yeni bir model zerinde yaplyorsa biraz zaman almaktadr. Eer baz kalp zerinde yaplyorsa 5-6 dakika gibi ksa srede yaplmaktadr. Serilendirme ilemi srasnda kontrol yaplr. Dzeltmeler yaplarak pastal sayfasna gnderilir.

ekil 4.4. Baz Kalptan Scan Edilerek Serilendirme lemi (30)

76

4.3.3. Pastal Resminin Hazrlanmas, izilmesi, Dzeltilmesi Pastal resmi nceden hazrlanm karton kalplar yardmyla izilir. Kesim masas boyu 18mt olduu iin izilecek pastal resmi bu uzunlua uygun olmaldr. izim tamamlandktan sonra kontroller yaplr ve pastal resmi zerinde gerekli dzeltmeler yaplr. ekil 4.5'de pastal plan yerletirme ilemi grlmektedir.

ekil 4.5. Pastal Plann Hazrlanmas (10)

4.3.4. Serim lemi retilecek rnde kullanlacak kuma tr ve miktarlarnn bulunduu imalat kartna gre pastal serim ilemi elle ya da serim otomat ile yaplmaktadr. Gnde modelin serim ilemi yaplmaktadr. 3 kii almaktadr. Serme ilemi srasnda kumasn tersi dzne dikkat edilmelidir.

ekil 4.6. Serim Makinesi ve Serim lemi (30) 4.3.5. Kesim lemi Kuma serme ileminden sonra model blmnde hazrlanan pastal resmi kumasn stteki son kat zerine serilir t ile kaydrmadan yaptrlr. Serimi yaplan rnlerin byk paralarnn kesiminde el kesim motoru, ince ve dikkat gerektiren paralarn hassas kesiminde ise hzar kullanlr. Ayrca yaka, roba gibi paralarda ise metal kalplarn kesiminde Giyotin
77

Otomat kullanlmaktadr. ekil 4.7'de hzar ile hassas kesim ileminin yapls grlmektedir. Tamamlanan kesim ileminden sonra kesilen paralar beden ve para says dikkate alnarak metolanr. ekil 4.8'de ise giyotin otomat ve kullanlan metal kalplar gster ilmektedir

ekil 4.7. Hzarda Hassas Kesim lemi (30)

ekil 4.8. Giyotin Otomat ve Baklar (30)

izelge 4.4. Kesimhanede alma Dzeni (30) MAKNA ADI MARKASI YAPTII LEM Serim Makinesi Serici As100 Tesan Kuma masaya sermemize yarar Masa 18 Mt Kuman serildii zemin 25-30 kat serilen telaya yaplan yaka Gyotin Makinesi Gven Makina ban kesmemize yaralan makina Pres 100luk Herme 100'luk Telay kumaa yaptrma ilemi

78

4.3.6. Tasnif Kesilmi paralar zerine cep, pili gibi zelliklerin yerlerin iaretleri alnr. Sa ve sol paralarn eslemesi yaplr. Telalarn yaptrlmas iin telalama blmne gnderilir. ekil 4.9'da telalama ileminin yapld pres makinesi grlmektedir.

ekil 4.9. Tela Pres Makineleri (30)

4.3.7. Dikim lemi Kesim ileminden sonra metolanarak tasnif edilen kumalar dikim blmne gelir. Burada rn ilem trne gre uygun olarak makinelerde ya da elle yaplan ilemlerle dikim ilemi gerekleir. izelge 4.5 ve izelge 4.6'da bu ilemler ve kullanlan makineler bulunmaktadr. ekil 4.10-4.16da iletmede gmlek retimi srasnda kullanlan makinelerin bazlar gsterilmitir.

79

izelge 4.5. Hazrlk Band Ak-lem Basamaklar ve alan Kii Says (30) MAKNA ADI MARKASI YAPTII LEM AD. Bakl Makine Juki 5420 Kapak Dikimi 1 Ad. (Otomatik) 2 Kii Elde Kapak evirme Bakl Makine Juki 5420 Apolet Dikimi 1 Ad. (Otomatik) 2 Kii Elde Apolet evirme Bakl Makine Juki 5420 Yaka Dikimi 1 Ad. (Otomatik) Yaka evirme zer Yaka U evirme Makinesi le 1 Ad. Makinesi Yaka Ucu karma Yaka Form zer Yaka Form Makinesi le Yakay 1 Ad. Makinesi Sivriletirme Yaptrlan Kuaklarn st Ksmn Makas le Telann Kenarndan Kesme Dz Diki Juki 9000b Dz Makinede evrilen 1 Ad. Makinesi Kapaklara Gaze ekme Dz Diki Juki 9000b Dz Makinede evrilen 1 Ad. Makinesi Apoletlere Gaze ekme Dz Diki Juki 9000b Dz Makinede evrilen Yakaya 1 Ad. Makinesi Ve Kuak Altna Gaze ekme Yaka Alt zer Yaka Alt Kesme Makinesi le 1 Ad. Giyotin Yakann Bir Ucunun Uzun Ve Ksa Gelmemesi in kisini Eit Tutarak Ayn Anda Kesme Yaka Ve Kua Bedenine Gre Kontrol Etme Bakl Makine Juki 5420 Bakl Makinede Yaka Ve 1 Ad. (Otomatik) Kua Birletirme t Birletirilen Yakay Aarak 1 Ad. tleme Bakl Makine Juki 5420 plik Taklmadan Bakl 1 Ad. (Otomatik) Makinede Yakadaki Kuan Altna Bedenle Birlemesi in 0,5 Cm Brakarak Kestirme

80

izelge 4.6. Montaj Hatt Ak ve alan Kii Says (30) Makina Ad Markas Yapt lem t Bedenin sa ve sol patlar tlenir lik Makinesi Juki 1790 lik makinesi ile n ilikler alr lik Makinesi Juki 1790 lik makinesi ile apolet ve kapaklarn ilii alr Dz Diki Juki 9000b Dz makina ile dmelik patna dz diki Makinesi ekilir Hazrlanan sa ve sol n paralar st ste konularak ayn anda cep yeri piz ile delinir. Bunun sebebi cep simetrisinin bozulmamas iin Dz Diki Juki 9000b Dz makina ile cep ucu temiz katlanp Makinesi diki ekilir. t Hazrlanan cepler metal cep krm kalb ile tde krlr ve ite kalan fazla paras kesilir Dz Diki Juki 9000b Dz makinede eleen n paralara delik Makinesi iaretinin tam zerine cepler taklr Dz Diki Juki 9000b Dz makinede taklan ceplerin zerine Makinesi kapaklar taklr t Kol ular tlenir Dz Diki Juki 9000b Dz makine ile kolun sana pastalda Makinesi delinen yere tekstil fermuar taklr Dz Diki Juki 9000b Dz makine ile kolun soluna pastalda Makinesi delinen yere tekstil fermuar taklr Dz Diki Juki 9000b Dz makine ile sol kapan zerine arma Makinesi taklr Dz Diki Juki 9000b Dz makineye taklan apara ile arka ve Makinesi roba birletirilir. t Arka tlenerek omuzdaki fazlalk kesilir. Dz Diki Juki 9000b Dz makineye taklan apara ile omuz bir Makinesi defada arka ile birletirilir. Dz Diki Juki 9000b Dz makine ile hazrlanan apolet omuza Makinesi taklr Overlok Juki 3600 Overlok ile hazrlanan beden ve kol birletirilir Kollu ift ne Juki 1190 ift ine kollu makinesi ile yan birletirilir Dz Diki Juki 9000b Dz makina ile hazrlanan yakann takm Makinesi Dz Diki Juki 9000b Dz makina ile taklan yakann Makinesi kapatlmas Dz Diki Juki 9000b Dz makina ile kol ucunun krlp temiz Makinesi diki ile dikilmesi Dz Diki Juki 9000b Dz makineye kvrma aya taklarak Makinesi etek ucunun dikilmesi lik Makinesi Juki 1790 lik makinesi ile kuan ilii alr

Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet

1 Adet 3 Adet

3 Adet 2 Adet 2 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 2 Adet 2 Adet 1 Adet 1 Adet 2 Adet 1 Adet

81

ekil 4.10. letmenin alr Haldeki Grnts (30)

ekil 4.11. Montaj Hatt-Dikim Band (30)

ekil 4.12. lik Ama Otomat (30)

82

ekil 4.13. Elektrikli Koval Dme Dikme Otomat (30-10)

ekil 4.14. Ara t lemleri (30)

ekil 4.15. Yaka Krma ve evirme (Form Verme) Otomat (30)

83

ekil 4.16. n Pat Ve Cep Krma Presi (30)

4.3.8. Kalite Kontrol rn zer indeki kan ip fazlalar kesilir. Leke, yrtk gibi hatalara baklr. Eer hata dzeltilemeyecek ekilde ise ikinci snf rn olarak ayrlr. Hata giderilebilecek ise ilgili blme gnderilir. Sekil 4.17'de kalite kontrol ileminin yapls grlmektedir.

ekil 4.17. Kalite Kontrol-Temizlik lemi (30) 4.3.9. t lemi tleme ilemi sanayi tipi el tler i ile paskaralar zerinde yaplr. retim srasnda ara tleme ilemleri yaplr. Yaka, apatura ve cep krma gibi islemeler el ts ile yaplr. Roba ve yaka krma ileminden sonra gmlek zerinde t genel bir gezdirilir. Kelebek takma ileminden sonra tekrar bir tleme yaplr. 4.3.10. Ambalajlama Dme kapama ilemi yaplr. ember kelebein yakaya geirilmesi otomatla salanr. Tekrar tlenir. Elle gmlek iine karton koyularak dzgn bir ekilde katlanr ineleri takldktan sonra jelatin ierisine yerletirilerek serilerine gre kutulara koyulur. ekil 4.18'de paketleme ilemi grlmektedir.
84

ekil 4.18. Paketlenmi Gmlekler (30)

85

5. SONU VE NERLER Bu almada Adana'da bulunan Salih Blgen Fason Dikim Atlyesinin retim srasndaki ilem basamaklarnn yapl ekilleri ve kullanlan makine ve otomatlardaki modernizasyon durumlar incelenmitir. Bu incelemeler verimlilik olarak deerlendirilerek iletmelerdeki modern yntem ve teknolojilerin faydalar ortaya konulmutur. almann bu blmnde, gmlek iletmelerinde kullanlan makinelerdeki teknolojik gelimelerin verimliliine derecede etkilediini tespit etmek iin ayn ilem iin farkl otomat ya da makinelerin kullanld ilemler seilmitir. Konfeksiyon sektrnde var olan otomasyonun son gelitirilmi versiyonu olan CADCAM sistemi ile alan; otomatik serim ve sensrl ve lazerli kesim makinesi iletmede bulunmamaktadr. Bu makine ile bilgisayar ekrannda grlen pastal ile makine operatrsz kesim yapmaktadr. Dezavantaj ise mevcut hali ile 100 kat (100-120g/m2 kuma iin) atabilmekte ve kesim yaplabilmektedir. Seili iletmede bu sistem yerine 300 kata kadar otomatik serim yapabilen ve hzar ve de baklar ile kesim yaplan bir yapya sahiptir. 1000 adet gmlek retimi yapan bir iletme iin uan iin gereksiz bir yatrm olacaktr. Yaka form makinesi, gmlek retimi yapan bir iletme iin ok faydal bir otomattr ve dz makine ve birka iiyle yaplan ilemi tek ileme indirgemektedir. Bu otomat ile daha hzl, kaliteli ve maliyeti dk yaka ileri yaplabilmektedir. letmede cep otomat bulunmamaktadr. Cep otomatnn yapaca ilemleri dz diki makinesi ve birka personel ile yaplmaktadr. Bu ilemde ceplerin simetrii iin n paralar st ste konarak iaretlenmekte ve ilem sras geldiinde cepler dikilmekte ve bunun iin minimum 3 ilem uygulanmaktadr. Cep otomat kullanlarak cepler taklm olsayd, iaret alma, dikme ve punteriz ilemlerini sadece cep otomat tek personel ile gerekletirmi olacakt. Fakat cep otomatnn amortisman iin gnlk 1000 gmlek retimi yapan bir iletme iin 3,5-4 yl almas gerekmektedir. Bu artlar altnda orta lekli bir iletme iin gerekli bir yatrm olamamaktadr. letmede gmlek etei ekme ilemi iin ayr bir otomat da kullanlabilirdi. Ama etek dzeltme ileminde dz makineye taklan bir apara ile ayn ilem yine tek iiyle yaplabilmektedir. Elektronik bakl dz diki makinesi ile yaplan yaka atma ilemi daha ksa srede olmaktadr. Mekanik bakl dz diki makinesine gre daha verimli allmaktadr. Ayrca enerji tasarrufu salanmaktadr. letme birinci ylnda kara gemektedir. iden kaynakl hata, makinenin diki ilemini daha kolay yapmasndan dolay azalacaktr. Koval dme makinesi ile dmeler otomatik olarak salam ve dzgnce tek bir makine ile ve dme mesafeleri ayarlanm olarak tek personel ile dikilmektedir. letme iin kalite, iilik ve retim hz asndan bir avantajdr. letmede n pat ve cep krma otomatnn olmas yine kalite, iilik ve retim hz bakmndan byk bir avantaj salamaktadr. Aksi takdirde bu ileri tler ile en az iki ii
86

vastasyla yaplacak ve maliyet, retim hz ve belki iin dzgn yaplmas asndan dez avantajl bir durum olabilecekti. Salih Blgen Fason Dikim Atlyesi, gnlk 1000 adet gmlek retmek iin kurulmu orta lekli bir atlyedir. Bu amala ve belli bir i iin yaplan yatrm ksa vadede kendini amorti etme, sektrde daha salam yer edinme adna ve dk maliyet ile kurulan ve hali hazrda alan bir iletmedir. Bu sebepten iletmede yer almayan ve konfeksiyon sektrnde var olan bir ok otomat yukarda saylan sebepler ile satn alnmamtr. Ama ilerleyen yllarda i bytmek iin yukarda saylan otomatlar alnarak ve yeniden hesaplamalar yaplarak gerekli miktarda dz, overlok, t ve ii ile birlikte yatrmlar arttrlabilir. nk cep dikme otomat veya baka bir otomatn band ierisinde yer almas onun bandn hzna dmesi anlamna gelmekte ve byle yaplarak gereksiz bir yatrm yaplmaktadr. Ama o otomat ile onun gnlk retim hz ile dier band elemanlarnn da ayn retim hzna ekilmesi ile otomatlar verimli olabilmektedir. Bu da iletmenin gnlk retim hedeflerinin artrlmas, piyasa hedeflerini ykselmesi demektir. Dnyada tekstil ve hazr giyim arznn giderek artaca ve hatta talepten fazla olaca gereinden hareketle, mal satabilmenin zorlaaca ve pazar lamann neminin bir kat daha artacan syleyebiliriz. Bu anlamda, lkemizdeki hazr giyim firmalarnn yurtd fuarlara katlm, yurtdnda ofis ve maaza almas, datm kanallar oluturulmas ve mevcut datm kanallarna girilmesi, alclarn yurda davet edilerek sektrn ulat dzeyin onlarla paylalmas, her trl modern iletiim ve haberleme imknlarnn kullanlmas (web sayfas oluturulmas, internet kullanm, tantm v.b.) suretiyle tantm, pazarlama ve datmda avantajl konuma gelinmesi gerekmektedir. Bu itibarla, firmalarn zaman kaybetmeden bu ynde bir alt yap oluturmaya balamalar bir zorunluluktur. Pazara yaknln avantaja dnmesi, hzl retim ve zamannda teslimatla mmkndr. thalat firmalarn depolama maliyetlerinden kurtulma ynndeki talepleri (stoksuz almsa) reticileri hzl retim ve zamannda teslimat, hatta dorudan maazalara teslimat yapma zorunda brakacaktr. Bu itibarla firmalarn imdiden bu ynde almalara balamalar ve ithalat lkelerde ortak datm organizasyonlar yapmalar gerekmektedir. Hzl teslimat asndan yol, liman ve havaalan gibi firmalarn inisiyatifinde bulunmayan lojistik unsurlarn da retimdeki arta paralel olarak hzla gelitirilmesi ve modernletirilmesi gerekmektedir. Tekstilde yaanan dalgalanmalar hazr giyime ynelmeleri azaltmtr. Fakat yine de mevcut iletmeler kaliteli retim yapabilmek iin modern teknolojilere gemeye almaktadrlar. Ayrca CAD-CAM sisteminin kullanmyla bilgisayar teknolojisinin hazr giyimde yerini almas salanmaktadr. CAD sistemi en fazla iki ylda kendini amorti edebilmektedir. Bu sre retim miktar ile doru orantldr. CAD sistemini hazr giyim iletmelerinin byk bir ksmn kulland, CAM sistemini ise maliyetinde dolay sadece byk lekli iletmelerin kulland belirlenmitir. CAD-CAM'in kullanld firmada bu ilemleri yapacak personelin yeterli bilgi donanmna sahip olmas gerekmektedir. Bu durum ilemlerin daha ksa srede olmasn salayacaktr.
87

Baz kalp hazrlama, baz beden kalbnn serilenmesi, pastal resminin hazrlanmas ve pastal resminin izilmesi ilemlerinde CAD sitemini kullanmaktadrlar. retim srasnda kullanlan makine ve tehizatlar ise teknolojik yeniliklere uyum salamaktadrlar. letmenin deiime ak fakat dk sermayeye sahip olmalarndan tr daha ok klasik makine ve tehizatlar kullandklar grlmektedir. letmelerinin alanlarnn disiplin iinde olmadklar ve alma meknnn dzenli olmad daha ok fason altklar belirlenmitir. Yatrm yaparken ilk yatrm miktarna deil, uzun sredeki maliyet ve kalite kavramlar dikkate alnmaldr. nk yeni teknolojilerin; retim sresini azaltt, diki kalitesini arttrd, alana bamll azaltt, asgari insan gcyle retim yaplabildii, i kazalarn azaltt, yer asndan tasarruf salanld ortaya kmaktadr. Tm bu noktalar da maliyeti drmekte verimlilik ve kaliteyi arttrmaktadr. Ayrca kaliteli rnler mteri memnuniyetini salamaktadr. reticinin de isletmesinde bu gelimeleri takip etmesi hem rn kalitesi hem de pazar payn artrmada etkili olacaktr.

88