10 Haziran 2013

Trk Tabipleri Birlii Gsteri Kontrol Ajanlaryla Temas Edenlerin Salk Sorunlar ile lgili n Deerlendirme Raporu

I.

GR

lkemizde toplumsal olaylarda gvenlik gleri tarafndan kullanm giderek yaygnlaan gsteri kontrol ajanlar olarak adlandrlan maddeler, yaanan son olaylarla bir kez daha lke gndemine oturmutur. Farkl zellikte kimyasal maddeleri ieren bu ajanlar, 1990l yllardan balayarak yaygnlam ve farkl biimlerde (spray, bomba benzeri gz yaartc, irritan, engelleyici zellikte aerosol ve sv) kullanma sokulmutur. Yaygn olarak gaz bombas ya da gz yaartc bomba olarak bilinen gsteri kontrol ajanlar nn 15in zerinde tr vardr. Bunlarn iinde en yaygn olanlar; chlorobenzylidenemalononitrile (CS), chloroacetophenone (CN), chlorodihydrophenarsazine (DM) ve oleoresincapsicum (OC)dur. Amerika ve Avrupada yaygn olarak kullanlan formu CS, CN ve OCdir.

Kullanlan bu kimyasal maddelerin ok eitli salk etkileri bulunmaktadr. Bata gz, deri, solunum ve dolam sistemi olmak zere birok sistemde etki gstermekte hatta lme gtren hastalk srelerini tetikledii bilinmektedir. Uzun dnemdeki etkileri ile ilgili yeterli bilgi bulunmamakla birlikte, yksek miktarlarda ve uzam maruz kalmalarda toksik risklerin artt ve lme yol aabilecei bildirilmitir. Salk etkilerinin ortaya kmasn tetikleyen birok etmen olabilir. Kullanlan gsteri kontrol aracnn cinsi, kimyasal zellikleri, maruz kalnan temas edilen sre, mesafe, temas eden

TTB

Sayfa 2

kiinin ya, cinsiyet vb zellikleri, hastalk durumu gibi zellikler oluacak etkiyi eitli ynlerden deitirebilmektedir. Genel olarak kullanlan bu kimyasal silahlar kullanldktan ok ksa sre sonra etki gstermeye balamakta (3-5 saniye), vcuttaki etkileri ilk 15 60 dakika iinde yava yava azalarak kaybolmaktadr, deriden emilip sinir ularnda biriktiinden kiinin maddenin etkisinden kurtulmas saatler alabilmektedir. Erikinlerde, allmn dnda yksek doz karlamalarda gecikmi reaksiyonlara da rastlanabilir. Kullanmnn zararl etkilerinin geici olduu ve sonularnn uzun srmedii iddia edilse de, bu kimyasal maddelerin yarattklar klinik tablo ve komplikasyonlar nedeniyle bu iddia ve sala etkileriyle ilgili birok soru gndeme gelmektedir. Trkiyede gemite, toplumsal olaylar kontrol amacyla farkl zamanlarda farkl ehirlerde kullanm tepkiye yol am olsa da 31 Mays 2013 gn stanbulda meru ve barl bir gsteriye polisin sert ve kabul edilemez mdahalesi ve iddetiyle balayan; stanbul dnda ok sayda ehirde yaygnlaan gsterilerde gaz kullanmnn eritii boyut kayg verici ve insan salna etkileri asndan kabul edilemez durumdadr. Polis, basnda yer alan fotoraf ve video kaytlarnda ok sayda rneinin grld gibi direkt olarak insanlarn zerine gaz kapsllerini ynelterek at yapmakta, yalnz ak alanda kullanm gereken gaz kapsllerini kapal mekanlarda da kullanarak ciddi salk sorunlarna yol amaktadr Kimyasallarn ar, sorumsuz ve kastl kullanm, ksa erimde salk sorunlarna, yaralanmalara , organ kayplarna ve lmlere yol amtr. Uzun erimde ise ne gibi etkiler douracann bilinmemesi ve olas etkileri derin bir endie dourmaktadr. eitli kimyasallarn evlere, iyerlerine, geici ilkyardm birimlerine, metro istasyonlarna, hatta hastanelere kadar ulaabilen younlukta ve yaygnlkta kullanm sorunun sadece gsteri yaplan alanlarla snrl olmadna iaret etmektedir.

TTB

Sayfa 3

TTB tarafndan derlenen bilgilere gre, 31 Mays-6 Haziran 2013 tarihleri arasnda meydana gelen olaylarda insanmz lm, on insanmz gzn kaybetmi, 18 insanmz ciddi kafa travmas geirmi, 48i ar olmak zere be bine yakn insanmz yaralanmtr. Yaralanmalarn ieriini olaylara gvenlik kuvvetlerinin kulland eitli tipteki gsteri kontrol ajanlarna bal yzeyel yang ve solunum skntlar, yakndan atlan gz yaartc gaz kapslleri, plastik mermiler ve darp nedenli kas-iskelet sistemi yaralanmalar (yumuak doku zedelenmeleri, kesiler, yanklar, basit krklardan sekel brakacak ciddiyete sahip ak/kapal krklara), kafa travmalar, plastik mermilerden kaynakl grme kayplarna varan gz problemleri ve karn ii organ yaralanmalar oluturmaktadr. Bu bulgularn bir ksm plastik mermi, darp gibi sebeplerle olumusa da nemli bir blmnn dorudan veya yakndan atlan gaz kapslleri ile ilgili olduu bilinmektedir. Hastanelere ve salk kurulularna ciddi salk sorunlar ve yaralanmalarla bavuranlar dnda ok byk bir grubun kullanlan kimyasal gazlardan etkilendii bilinmektedir. Trk Tabipleri Birlii srecin bandan itibaren gerek Tabip Odalar araclyla yrtlen ilkyardm ve salk hizmetleri etkinlikleri, gerek raporlama, izleme, deerlendirme almalar ve basn aklamalar ile gerekse de gsteri kontrol ajanlar ile ilgili bilgi retimi ve paylam ile mesleki ve insani sorumluluunu yerine getirmeye aba harcamaktadr. Bu almalara ek olarak kullanlan kimyasallara maruz kalanlarn yaadklar salk sorunlarnn deerlendirilmesi amacyla bu raporda ilk bulgular aklanan alma balatlmtr. Yaygn bir ilgi ve katlmn gzlemlendii bu almann sonular ara raporlarla kamuoyu ile paylalacaktr. Bu raporda ilk sonular ele alnmtr.

TTB

Sayfa 4

II.

BULGULAR

Oluturulmasnn ardndan internet zerinden TTB web sayfasndan kullanma alan Kimyasal Silah / Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formu nu ksa srede ok sayda kii yantlamtr. Burada sonular sunulan ilk deerlendirme, forma ulam ve yantlama says 7 bin olduunda gerekletirilmitir. Raporun yaymland tarih itibar ile yant verme sreci devam etmektedir. Verilen yantlar aadaki tablo ve grafiklerde zetlenmeye allmtr, sorulara verilen yant says sorudan soruya deimektedir. Bu raporda sunulan veriler, her bir soru iin yantszlar ayklanarak deerlendirilmitir. II.1. Ya Forma yant verenlerin byk ounluu(%64,4) 20-29 ya grubundadr.
4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 19 ya ve alt 20-29 30-39 40-49 50 ve st

Grafik 1: Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna Yant Verenlerin Ya Gruplarna Dalm (TTB, 2013)

II.2. Cinsiyet Formu yantlayanlarn yardan fazlas(%54,5) kadndr.

Erkek %45,5

Kadn %54,5

Grafik 2: Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna Yant Verenlerin Cinsiyetlerine Gre Dalm (TTB, 2013)

TTB

Sayfa 5

II.3. llere gre dalm Forma 34 farkl ilden yant verilmitir. bu veri grubunda stanbul %49,5 ile ilk srada yer almaktadr. Tablo 1: Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna Yant Verenlerin llere Dalm. Say % stanbul 3467 49,5 Ankara 1269 18 zmir 332 4,7 Dier * 1932 27,8 *Adana, Aksaray, Afyon, Antalya, Aydn, Balkesir, Burdur, Bursa, anakkale, Denizli, Diyarbakr, Edirne, Elaz, Eskiehir, Hatay, Isparta, Kayseri, Krkkale, Krklareli, Kocaeli, Konya, Ktahya, Manisa, Mersin, Mula, Nevehir, Sakarya, Samsun, Tekirda, Yalova, Zonguldak. l

II.5. Maruz kalma sresi Deerlendirme forumuna yant verenlerin te biri(%32,9) gaza en yakn mesafede, gazla be dakikadan daha fazla sreyle temas ettiklerini belirtmilerdir.
3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1 dakikadan az Birka dakika 5 dakikadan fazla

Grafik 3: Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna Yant Verenlerin En Yakn Mesafede Gaza Maruz Kalma Sreleri (TTB, 2013)

TTB

Sayfa 6

II.6. Toplam maruz kalma sresi Biber gaz / gz yaartc gaz bulunan ortamda toplam olarak bulunma sreniz ka saattir? sorusuna yantlayclarn verdii yantlar(6690 yant) incelendiinde toplam bulunma sreleri birka saat olarak kmelenmektedir. Buna karn gazl ortamda bulunma sresini toplamda 24 saat olarak bildirenlerin oran yaklak %10dur. Bu veriler yantlayclarn farkl zamanlarda ve srelerde toplamda saatlerce gazla karlatklarna iaret etmektedir.

Grafik 4: Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna Yant Verenlerin Gaza Maruz Kalma Toplam Sreleri (TTB, 2013)

TTB

Sayfa 7

II.7. Gz yaartc gazlara maruz kalma sonras ortaya kan belirtiler Gz yaartc gazlara maruz kalma sonras ortaya kan belirtiler sorulduunda yant verenlerin en youn belirti olarak gz yaarmas, boazda yanma, gzde kzarklk, burun aknts, ksrk ikayetlerini bildirdikleri grlmektedir. Yantlayclarda grlen belirtilerin toplam says 84.621dir. Belirtiler gz, burun, kulak ve boazda youn olarak orta ya kmtr. Belirtilerin kmelenmesi aadaki tabloda izlenmektedir. 4033 kii nefes darlnn, 368 kii astm atann balamasnn 137 kii de hipertansiyon atann gazla karlama sonras ortaya ktn belirtmitir.

Grafik 5: Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna Yant Verenlerin Gaza Maruz Kalma Sonras Ortaya kan Belirtileri (TTB, 2013)

TTB

Sayfa 8

Tablo 2: Gazla karlama sonras ortaya kan belirtiler Belirti kmesi Gz belirtileri Kulak Burun Boaz belirtileri Genel belirtiler Solunum sistemi belirtileri Sindirim sistemi belirtileri Psikolojik belirtiler Deri belirtileri Sinir sistemi belirtileri Kalp-Dolam sistemi belirtileri Toplam Belirti says % 24240 28,65 20022 9784 9722 6329 6274 4559 3390 301 84621 23,66 11,56 11,49 7,48 7,41 5,39 4,01 0,36 100,00

II.8.Bir saatten uzun sren belirtiler Bir saatten uzun sren belirtiler aadaki grafikte sunulmutur. Belirtiler sistemlere gre kmelendiinde belirti says toplamlar asndan aadaki sonular dikkat ekmektedir. Formu yantlayanlarda 1 saatten fazla sren 26 binden fazla belirti saptanmtr ve en sk grlenler gz belirtileri, kulak-burun-boaz belirtileri, genel belirtiler ve psikolojik belirtiler olarak dikkati ekmektedir. Astm ata balamas(90), nefes darl (780), hipertansiyon ata(59) gibi salk sorunlarnn yaand grlmektedir. Belirtilerin uzun srmesinin birok nedeni olabilecei gibi salk asndan olumsuz sonularn bir gstergesi olabilecei de gz nnde tutulmaldr.

TTB

Sayfa 9

Grafik 6: Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna Yant Verenlerin Gaza Maruz Kaldktan Sonra Bir Saatten Fazla Sren Belirtileri (TTB, 2013)

Tablo 3: Bir saatten uzun sren belirtiler Belirti kmesi Gz belirtileri Kulak Burun Boaz belirtileri Genel belirtiler Psikolojik belirtiler Solunum sistemi belirtileri Sindirim sistemi belirtileri Deri belirtileri Sinir sistemi belirtileri Kalp-Dolam sistemi belirtileri Toplam Belirti says % 6793 25,82 5349 4134 2873 2335 1995 1745 981 109 26314 20,33 15,71 10,92 8,87 7,58 6,63 3,73 0,41 100,00

TTB

Sayfa 10

II.9. Gaz fiei yaralanmas Formu yantlayanlar arasnda gaz fiei nedeniyle yaralanma says 462 (%7,1) olarak tespit edilmitir. 6083 (%92,9) yant yaralanma olmad ynndedir. Yaralanma blgeleri aadaki grafikte sunulmutur. Bu veriler gaz bombalarnn insanlar hedef alarak atelendiini gstermektedir.

Grafik 7: Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna Yant Verenlerin Gaz Fiei Nedenli Yaralanma Blgeleri (TTB, 2013)

II.10. Yaralanma iddeti Yaralanma iddetine ilikin belirtilenler arasnda ak yara ilk sradadr(243 yant), 13 yant krk olutuunu belirtmitir. II.11.Salk yardm alma durumu Bu soruya verilen yant says 6411dir. Yantlarn yarya yakn yardm almadn, %43 de gnlllerden yardm aldn belirtmitir.

TTB

Sayfa 11

Tablo 4: Salk yardm alma durumu Salk yardm alma durumu Hayr, yardm almadm Gnlllerden aldm Gnll salk alanlarndan aldm Hastaneye gittim/gtrldm Eczaneye bavurdum Ambulanstaki salk grevlilerinden yardm aldm Toplam Say 3169 2783 299 110 47 3 6411 Yzde 49,43 43,41 4,66 1,72 0,73 0,05 100,0

Gaza maruz kalma sonras oluan ve u anda devam eden belirtilere ilikin olarak aada sralanan belirtiler sorulmutur. Yant verenlerin 2753nde (% 39,3) sorulan yaknmalarn en az biri devam etmektedir. Halen devam eden(Formun yantland srada) belirtiler arasnda sivilce benzeri dkntler ve el ayaklarda kas gszl ve yrrken ve hareket ederken dengesizlik dikkat ekmektedir.

Tablo 5: Yant verenlerin halen(forma yant verdikleri sre ierisinde) devam eden belirtileri Belirtiler Sivilce benzeri dknt El ve ayaklarda kas gszl Yrrken ve hareket ederken dengesizlik Ayak ve el parmaklarnda karncalanma Ayak ve el parmaklarnda uyuma Toplam * Toplam yantlar iinde orants Say 897 741 662 231 222 2753 % 32,58 26,92 24,05 8,39 8,06 100,00 %* 12,8 10,5 9,4 3,3 3,1 39,3

TTB

Sayfa 12

III.
1.

DEERLENDRME
stanbul Taksim Gezi Park'na ilikin meru ve barl eylemlere iddetli polis mdahalesiyle lke geneline yaylan toplumsal olaylara emniyet glerinin yaygn ve ar bir biimde kimyasal silahlarla/gsteri kontrol ajanlaryla mdahalesi birok olumsuz salk sorununu, lm ve yaralanmalar gndeme getirmitir. Kullanlan kimyasal maddeler ciddi salk etkileri oluturabilmektedir. TTB Kimyasal Silah / Gsteri Kontrol Ajanlarna Maruz Kalma Deerlendirme Formuna verilen yantlar incelendiinde gen ya grubun ve kadnlarn daha n planda olduu, baz belirtilerin uzun srd, bu bir saatten uzun sren belirtilerin arasnda gz belirtileri, kulak-burun-boaz belirtileri, genel belirtiler ve psikolojik belirtilerin olarak n planda olduu, astm ve hipertansiyon ata, nefes darl gibi ciddi belirtilerin de ortaya kt grlmtr. Gaza maruz kalma ile ok sayda belirti ortaya kmtr ve tanmlanan toplam belirti says 84 bindir. Bu belirtilerin azmsanmayacak bir ksm bir saatten daha uzun srmtr. Yantlardan hala devam eden baz yaknmalar olduu anlalmaktadr. Formu yantlayanlar arasnda gaz fiei nedeniyle yaralanma oran %7 olarak belirlenmitir.En sk yaralanma bacaklar, ayaklar, kollar ve dizde ortaya kmtr. Buna karlk yz, gs, ba blgesi gibi kritik blgelerden de yaralanma vardr. Yaralanmalar daha ok ak yara biiminde gereklemitir. Ortaya kan belirtiler incelendiinde gaza maruz kalanlarn, zellikle yakn mesafeden youn olarak ve uzun sre maruz kalanlarn salk etkileri asndan izlenmesi ve deerlendirilmesi gerektiini ortaya koymaktadr. Trk Tabipleri Birlii konuyu gndeminde tutmakta, yakndan izlemektedir. Bu amala Gsteri Kontrol Ajanlar Bilimsel Danma Kurulu oluturulmutur. Yakn erimde bu kurulun deerlendirmeleri ve nerileri kamuoyuyla paylalacaktr. Elde edilen verilerin n analizinde ileri Bakanl tarafndan kullanld ifade dilen gazlarn oluturaca etkilerin dnda belirtilerin de varl sz konusudur. Bu verilerle Trk Tabipleri Birliinin olas bir gaz iaret etmesi olanakl olmamakla birlikte farkl gazlarn kullanlm olabileceine ilikin kukuyu bertaraf etmemektedir. Trk Tabipleri Birlii ileri Bakanlna ve Emniyet Genel Mdrlne yaz yazarak kullanlan gazlarn niteliini ve eitlerini sormutur. Kamuoyunun bu konuda aklkla bir bilgi paylamna gereksinimi vardr. Olaylarda kullanlan gaz ve dier kimyasal maddelerle temas edip daha nce var olmayan ikayetleri balayan ve devam edenlerin salk kuruluuna bavurmas gerekmektedir. Formun yantlanmas u anda devam etmektedir. Bu raporun yazm tarihi itibar ile on bini geen yant saysn ieren sonular, yantlama sresinin bitmesinin ardndan kamuoyu ile paylalacaktr. Bilindii gibi Avrupa nsan Haklar Mahkemesinde Trkiye biber gaz ve gz yaartc gazlar nedeniyle yarglanmtr. AHM kararlarnda da, biber gaznn
Sayfa 13

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

TTB

kullanmnn solunum problemleri, mide bulants, kusma, nefes borusunda iritasyon, gz kanallar ve gzlerde iritasyon, spazm, gs ars, deride yanma ve alerji gibi etkiler dourabildii belirtilmektedir. Ayrca yksek miktarlarda solunum ya da sindirim yollarndaki dokularn lmesi, akcierde dem veya i kanamaya (bbrek st bezinde kanama) yol aabilecei belirtilmitir. 10. Avrupa kencenin ve nsanlkd veya Onurkrc Ceza veya Muamelenin nlenmesi Komitesi (CPT), biber gazn potansiyel olarak tehlikeli bir madde olarak deerlendirmi, ak alanlarda kullanmna ilikin olarak da ekinceler dile getirmitir. CPT eer istisnai biimde kullanlmas gerekirse, aka tanmlanm emniyet tedbirleri bulunmaldr. rnein, biber gazna maruz kalan kiilerin derhal doktora eriimi salanmal ve bu kiilere gerekli ila verilmelidir demektedir. Kullanlan kimyasallarn insan salna orta ve uzun sreli etkilerinin deerlendirilmesi ok nemli/gereklidir. lkemizde sz konusu kimyasal gaz kullanmna maruz kalmann laboratuar almalarn da ieren, derinlemesine ve ileri aratrmalarla incelenmesi gerekmektedir. Trk Tabipleri Birlii bu srete sorumluluunu yerine getirecektir. Salkta piyasalatrma politikalarn ura edinen Salk Bakanl, konunun salk boyutu ile ilgili kamuoyunu bilgilendirici aklamalar yapmal ve salk etkilerinin belirlenmesi ve izlemine ilikin bir alma balatmaldr. nsan sal asndan sakncal, zararl olduu ak olan bu maddelerin kullanm yasaklanmaldr. Emek, meslek, insan haklar rgtlerini, siyasi partileri ve tm yurttalarmz Trk Tabipleri Birliinin bu abalarna omuz vermeye davet ediyoruz.

11.

12.

13.

TTB

Sayfa 14