You are on page 1of 380

ESTUMO D

TOMO SEGVIIDO. cOM P 1Z

LATN ARC:i1CO, VERSO Y PROSA,

ENDE:,_,-

SEL/CIN SM

LATN 'LASICO, (PARTE PRINCIPAL); ' PRORA ; SECCIN QUINTA;


LATN CRISTIANO DE LOS CINCO PRIMEROS SLIZMAJ.,' PROSA VER90, SECCUS!K, CU 41$13'.

141 prente' de

<dt.

zwesiesezete4

ueheawas

n -1

44:4

nn

EL ESTUDIO DEL LATN


TOMO SEGUNDO

' "7 '

WerZ,Tere.T77" ,

EL ESTUDIO DEL LATN


POR

D. RAM

GIRLTI-PAULI

CATEDRTICO DEL INSTITUTO DE SEVILLA.

SEGUNDA PARTE.

CURSO HISTRICO DE LATN


TOMO SEGUNDO,

COMPRENDE:
LATN ARCICO, VERSO Y PROSA, SECCIN SEXTA; LATN CLS'CO, (PARTE PRINCIPAL), PROSA Y VER-50, SECCIN QUINTA; LATEN CRISTIANO DE LOS CINCO PRIMEROS SIGLOS DE LA IGLESIA PROSA Y VERSO, SECCIN CITAT,T

Z' ar--e--er r-

SEVILL
Imprenta de A. Prez y Compaa, Sierpes
19

1893

Quedan resereados todos los derechos de propiedad que concede la ley.

SECCIN CUARTA

LATN CRISTIANO
DE LOS CINCO PRIMEROS SIGLOS DE LA IGLESIA, .

El latiu hubo le sufrir una gran traneformacin impulsos de causas histricas muy poderosas. Por un lado, el genio de las lenguas habladas l'or lus pueblos sometidos a Roma debilitaba la punza y propiedad clsica, que acab do echar al traste la irrupcin de los brbaros del norte en el siglo V; y por otro, el nacimiento de una institucin, que fundaba sobre la tierra un reino espiritual, cuya organizacin, relaciones y tendencias habian de ser campletamente nuevas, influy en su trasformacin de una manera decisiva. Mltiples fueron las causas con que la buena nueva cntribuy transformar el latin. En primer lugar, las ideas del cristianismo hablan recibido su primera expresin en una kngua semtica diametralmente opuesta la latina. La Biblia, que contenia la tradicin mesinica y que habla de ser el libro de consulta y de inspiracin para todos los autores cristianos, fue traducida literalmente el latiu, quebrantando de esta suerte loe moldes clsicos con su distinto genio y sus gibe peculiares. El gnio del hebreo principalm,nte y el de las dems lenguas habladas por los pueblos conquistados, produjo en la pureza y propiedad clsica alteraciones muy sensibles, como emplear el quod y an el quia con indicativo en vez del infinitivo subjuntivo (241, nota), usar el infinitivo por el subjuntivo con ni, el mismo infinitivo por el supino, con otros helenismos y giros poticos; aqesar las preposicinnes occidere in gladio por gladio, in vanum (79) per van uni, credo in Deum (167), anulando en esto y en otras muchas cosas el carcter

78 esencialmente elptico dal latn clsico; construir el genitivo de cualidad sin adjetivo (44) y otros hebraismos; ille, a, ud, por el artculo, etc., etc. Por otra parte la sencillez de la idea cristiana exiga quo se expusiera en una forma sencilla, clara, ingnua, popular; porque ella por si sla era grande y no necesitaba, ni la pompa artificiosa de los autores clsicos, ni galas y adornos postizos. Adems, en los primeros momentos, el cristianismo se propag principalmente entre las clases ms humildes do la sociedad, aquellas que hablaran el sermo plebeius. Por ltimo, asta forma sencilla ingenua, que naca de la misma esencia criatiaua, venia fi constituir una oposicin y protesta contra el Bananal y deslumbrante clasicismo pagano. As pues, la forma sencilla y natural en los autores cristianos, que recibi todo su complemento en la edad media, no era una degeneracin, sino una consecuencia legtima del espritu de la doctrina crietiaua. Bajo otro punto de vista, la idea cristiana contribuy transformar el latn. Naca una religin nueva por la universalidad de sus fines, puso tenda unir todos los hombres en un lazo coman y completamente distinta d todas las dems por su culto espiritual, por cu tendencia reformar al hombre nterior, por sus aspiraciones al cielo. Su primera necesidad fu dar nombre todos los objetos del culto nuevo, todas las ideas nuevas que traa y todas las nuevas relaciones que trataba de establecer. 'El latn pagano tenia un sabor pronunciadamente material y externo; as es que, al tomarle los a y torea cristianos las palabras, e nian que violentarle para que resultasen adecuadas al sentido espiritual 6 intimo que querian expresar. Asi por ejemplo: contritos, quo en el latir' pagano significa: triturado, reducido t polvo, consumido; en el latn cristiano recibe la alta acepcin de: pesaroso y afligido de haber ofendido 4 Dios por ser l quien es; conversio, que en el latn clsico siguifica: vuelta, mutacin; adquiere entre los cristianos el sentido de: pasarse del error 4 la verdad, del desenfreno de las pasiones y la carne 4 la continencia y pr ctica de la virtud, en una palabra: pasarse del mal al bien; redemptor, que en el latn pagano significa: arrendador, rescatador; en el latin cristiano sirve para expresar el alto misterio de la Redencin del gnero humano por Dios hecho hombre, y as de muchsimas palabras con todos sus derivados y compuestos. Ea verdad que Ciceron y otros autores que escribieron sobre materias morales, dieron ya ciertas palabras un sentido moral y prximo al cristiano. Aslepor ejemplo: humilis, cuyo sentido genuino es nfimo, bajo, vil, adquiere ya entre los moralistas paganos la significacin de sufrido, sumiso, modesto;

79 pero entre los cristianos asciende expresar la primera de las virtudes Evanglicas; sapientia, el primitivo sentido pagano de esta palabra era: sabor, habilidad, malla; los moralistas paganos le dieron ya el de: prudencia, sabidura; loa cristianos fijaron este ltimo sentido. Virtus, su primitivo significado era valor, valenta, fuerza; entra los moralistas pganos se le asigna ya el de virtud, pero los cristianos hacen exclusiva y nica esta tlitima acepcin. Comprese el sentido de estas dos ltimas palabras en esta frase pagana con su significacin cristiana: sapientia prmvalet virtute; si esto fuera latn cristiano, signifirIa: la sabidura vale ms que la virtud; lo que seria un disparate; pero el sentido pagano de esta expresin, es una verdad, pues significa: ms vale mafia que fuerza. Lo mismo que suceda con las palabras aisladas, sucedla con la frase. Los autores cristianos parece que se complacan en emplear ciertos giros y construcciones de muy escaso uso en el latn clsico, atraidos sin duda, por el sentido ms espiritual ingnno, que esos giros raros tenan dentro de una lengua y un pueblo, que no vivia ms que un mundo terrenal y humano. Empleaban tambin con predileccin las formas arcaicas, como puede verse en numerosos pasages; as por ejemplo: Lu()recio, que puede considerarse como poeta de transicin entre la poca arcaica y la clasica, usa eachinno, as, are; en vez de cachinnor,aris, que emplean los escritere3 del siglo de oro. Pues bien, Juvenco, poeta cristiano, prefiere emplear: cachinnat (221), no ya por una exigencia mtrica, si no por una tendencia decidida emplear formas de sabor arcaico, como lo hace 61 mismo en iklris (223, n.), 8. Jernimo usando en prosa, asslet (164), Sulpicio Severo adscriberet 1S5). Lactancio adspici (216). No todas las palabras de sentido cristiano fueron inventadas por autores cristianos. Los autores gentilicos, influidos por ion hechos histricos, se adelantaron en multitud de casos. As se V ene Tcito latiniza el nombre bblico: illoyses y &retonio emplea la palabra Scriptura en sentido cristiano. Otras veces los escritores paganos confirman la formacin de palabras inventadas por los cristianos, emplendolas ya en la misma, ya en diatint, forma y accidentes. As Macrobio usa en singular el trmino: cont) arietas , que Arnobio invent emplendolo en plural: contrarietatibus. A todas estas palabras, sin embargo, nosotros las consideramos como de formacin cristiana; porque la causa primordial, que las hacia y acer, era el criadari8MO. As lo hemos consignado en el Vocabulario. De todo lo dicho se desprende, que los mismos escritores paganos, principalmente los moralistas, prepararon ya el ea-

80 mino para esa transformacin moral de la lengua en multitud de.casos, quo eran aprovechados por los autores cristianos; pero as como el sentido moral de ciertas palabras era usado accidental y excepcionalmente por los escritores gentilicos; los cristianos, al revs, hacan da ese sentido moral la acepcin exclusiva y nica y esta acepcin ha pasado las lenguas mo. aernas. Pocas veces ha sucedido lo co _tracio; pero, sin embargo, se dan casos As por ejemplo, Cicern usa de: credulus, queriendo expresar la ligereza en creer; San Jernimo la emplea como creyente. En las lenguas modernas ha prevalecido el sentido pagano de esta palabra sobre el cristiano. Robo otra causa de trasformacin. Desde la conquista de Grecia por Roma, los escritores paganos acudieren al griego siempre que tuvieron necesidad do una palabra, que no exista en el latn; pues bien, los autores cristianos siguieron esa misma corriente para expresar los innumerables objetos nuevos del culto, liturgia y organizacin de l Iglesia. As es que se emplearon en el Latn cristiano una multitud de palabras griegas desconocidas en el clsico. Todas estes razones hacen resaltar, que la transformacin del Latn clsico ic un hecho necesario incontrastable, nacido de legitimas cansas; !mello que es precio admitir tal como se presenta y no lamentarlo y an execrarlo con vanos alardes y estriles pujos de clasicismo; cunsiderando que, si se le quit pompa, recibi en cambio espiritualidad. Segn toda lo expuesto, del latn debe hacerse esta gran divisin: Latn pagano, Latn cristiano. Obligan /t. admitirla, no slo las niunerosisimas palabras y frases nuevas, que el tianismo aport; sino la conatrucein distinta, las variaciones sintxicas, los nuevos giros, la diferente acentuacin, la mayor ausencia de elipsis y sntesis, y todo el distinto sentido del Latn cristiano; de tal suerte, que hasta puede afirmarse que ste f)rma una lengua nueva, cuyo periodo de transicin eet, constituido por los cinco primeros aizlos de la Iglesia, en los cuales la fui ma pagana lucha tenazmente por mantener su predominio; pero al fin queda vencida para dar lugar al nacimiento de una forma genuinamente cristiana.

81 =

SAN JERNIMO
SOPRRONIUS EUSEBIUS HIERONYMUS por su gran talento, por su erudicin vastsima, por sus virtudes ejemplares y por sus relevantes escritos, ocupa uno de los primeros lugares entre los grandes Padres de la Iglesia latina. Naci de padres ricos, hacia el ario 331, en Stridon, pueblo de Pannonia (parte de Austria, de Esclavonia y de Croacia.) Estudi en Roma bajo la direccin del gramtico Donato: viaj por las Galias, por el Asia y otros lugares, visitando los literatos, y comprando 6 copiando libros: ordense de Presbtero en Antioqua: vuelto Roma, fue secretario delPapa S. Drnaso y encargado de esplicar y traducir la Biblia. Despus dela muerte de este Papa se retir un monasterio de Beln. Muri en 420. Con estilo vehemente, propio de su carcter, defendi la perptua virginidad de la madre de Dios contra Helvidio, el culto de las imgenes y de las reliquias contra Vigilancio y refut con el mismo ardor los errores de otros herejes. Su trabajo ms preciado es la traduccin latina de la Biblia sobre el texto hebreo. El Lenguaje de San Jernimo es castizo y de la ms pura latinidad.

Vida de San Pablo, primer ermitao


CAPITULO I. sobre el primer autor de la vida Opiniones varias eremtica. Opinin de S. Jernimo. 161. 1. Inter multos stepe dubitatum est, a quo potissimm monachorum eremus habitan i ccepta sit. Quidam enim altis repetentes, a beato Eli et Joanne sumpsere principium: quorum et Elias plus nobis videtur fuisse qum monchus, et Joannes ante prophetare ccepisse qum natus sit. Alii autem (in quam opinionem vulgus omne consentit) asserunt Antonium hujus propositi caput, quod ex parte verum est: non enim tam ipse ante omnes fuit, qum ab eo omnium incitata sunt studia. Amthas verb et Macarius, discipli Antonii, e quibus superior magistri corpus sepelivit, etiam nunc aftirmant PauIum quemdam Thelawurn principem istius rei fuisse, non no-

11

82 Minis; qUaM opipionem nos quoque probamUS. Nefinttlli hiec alia, prout voluntas tulit, jactitant: subterraneo specu crinitum calcaneo tenus hominem fuisse, et multa, quEe persequi otiosum est, incredibilia fingentes. Quorum, quia impdens mendacium fuit, ne refellenda quidem sententia videtur. Igltur quia de Antonio tam Grwco qum Romano stylo diligenter memorite traditum est, pauca de Pauli principio et fine scribere disposui; magis quia res omissa erat qum fretus ingenio. Quomed autem in media mtate vixerit, et quas Satnm pertulerit insidias, nulli hominum compertum habetur. CAP. II.

Persecucin de Decio y Valeriano.


162.

2. Sub Decio et Valeriano persecutoribus, quo tempere Cornelius Romw, Cyprianus Carthagine, felici cruore martyritm pertulerunt, multas apud .1Egyptum et Thebaldem Ecclesias tempestas smva populata est. Voti tune christianis erat pro Christi nomine gladio percti. Verm hostis callIdus, tarda ad mortem supplicia conquirens, animas cupiebat jugulare non corpera; et ut ipse, qui ab ipso passus est, Cyprianus ait: volentibus mori, non permittebatur oecidi. CAP. III.

Medios de crueldad y seduccin empleados contra

los cristianos.
163.

3. Cujus ut crudelitas notior fiat, duo memorim causit exempla subjicimus. Perseverantem in fide martgrem, et inter equuleos laminasque victorem, jussit melle perungi, et sub ardentissimo sole, religatis manibus post tergum, repeni: seilfeet ut muscarum aculeis cederet, qui ignitas sartagines antA superaset. Alium juvenili mtate florentem, in amcenissimos hortillos prwcepit abdci; ibique inter lilia candentia et rubentes rosas, cm leni juxt murmilre aquarum serperet rivus, et molli sibIlo arberum folia ventus prstringeret, super exstructum plumis lectum resupinari, et, ne se inde posset excutere, blandis sertorum nexibus et sermonum alloquiis irretitum relinqui. Quid ageret miles Christi, et, qu se verteret, nesciebat. Quem tormenta non vice,rant, superatura erat voluptas. Tandem ccelltus inspiratus, prxcisam mordIcils linguam in hostis

83
fadem exspuit: ac sic libidinis sensum succedens-doloris mag-

nitdo superavit.

CAP. IV. A S. Pablo quiere delatarle su propio cuado. 164. 4 Per idem ergo tempus quo talia gerebantur apud inferiorem Thebaidem, cum sorore jam viro tradita, post mortem amborum parentum, in hreditate locupleti Paulus relictus est annorum cireiter sexdecim, literis tam Grrecis qum /Egypticis apprime eruditus, mansueti animi, Deum valde amans. Et cim persecutionis procella detonaret, in villam remotiorem et secretiorem secessit. Verrn, quid pectera humana non cogit aun i sacra t'ames?, sororis maritus ccepit prodere velle, quem celare debuerat. Non illum uxoris lacrimte, ut asselet, non communio sanguinis, non spectans cuneta ex alto Deus, ab scelere revocavit: aderat, instabat, cruclelitate quasi pietate utebatur. CAP. V.

S. Pablo se retira al desierto, S, elige por morada una cueva, que habla servido monederos falsos.
165. 5 Quod ubi prudentissimus adolescens intellexit, ad montium deserta confugiens, dum persecutionis finem prwstolatur, necessitatem in voluntatem vertit; ac paulatim progrediens, rursusque subsistens tanturndem, atque hoc idem faciens, tandem reperit saxeum montem, ad cujus radices haud grandis spelunca lapide elaudebatur. Quo remeto, (ut est cupiditas hominum occulta cognoscere), avidis explerans animadvertit grande vestiblum, quod, aperto desper ccelo, patlis diffsa ramis vetus palma contexerat, fontem lucidissimun ostendens: cujus rivum tantummedo foras erumpentem, statim modico foramine edem, qum genuerat aguas, terra sorbebat. Erant praeterea per exesum montem haud pauca habitacla, in quibus scabne jam incdes et mallei, quibus pecunia signatur, visebantur. Huno locum /Egyptiorum ferunt furtivam monete officinam fuisse e tempestate, qua Cleoptrm junctus est Antonius.

84 CAP. VI .

Alimento de los Anacoretas.


166. 6 Iffitur, adamato (quasi quod a Deo sibi offerretur) habitaclo, Innern ibidem in orationibus et solitudine duxit actatem. Cibum et vestimentum ei palma prebebat. Quod ne cui impossibile videatur, Jesum testor et sanctos angelos ejus, in e eremi parte, que juxta Syriam Saracenis jungitur, et vidisse me monchos, et videre, e quibus unus per triginta annos clausus hordeaceo pane et lutulent aqu vixit; alter in cisterna veteri (quam gentili sermone Syri gubbam vocant) quinque caricis per singlos dies sustentabatur. Hffle igitur incredibilia videbuntur his qui non credunt omnia possibilia esse credentibus. CAP. VII.

Presuncion de S. Antonio. Su visin y su resolucion de ir ver S. Pablo.


167. 7. Sed ut ad id redeam, unde digressus sum, cum jam centum tredecim annos beatus Paulus vitam ccelestem ageret in terris, et nonagenarius in alia solitudine Antonius moraretur, (ut ipse asserere solebat) hec in mentem ejus cogitatio incidit, nullum ultra se monchum in eremo consedisse AL per noctem quiescenti revelatum Ast esse alium interlits muh() se meliorem, ad quem visendum deberet proficisci. IllIce, erumpente luce, venerabilis senex infirmos artus baclo regente sustentans, ccepit ire velle que nesciebat. Et jaul media dies, coquente desper sole, fervebat; nec tarnen a ccepto itinere abducebatur, dicens: Credo in Deum meum, qubdolimconservum, quem mihipromisit, ostendet. Nec plura his, conspicatur hominem equo mixtum, cui opinio poetarum Hippocentauro vocablum inclIclit. Quo viso, salutaris impressione signi armat frontem, et, Heus tu, inquit zquiinam in parte hic servus Dei haliitut? At ille barbrum nescio quid infrendens, et frangens potis verba qum prolequens, inter horrentia ora setis blandum quesivit alloquium; et destere protensione ma et sic patentes campos volcri trans-nsidcater, mittens fug ex oelis mirantis evanuit. Verm hec utrm diabelus ad terrendum eum simulaverit, an (ut solet) eremus monstruosorum animalium ferax istara quoque gignat bestiam, incertum habemus.

85 CAP. VIII.

Encuentro de S. Antonio con un Satiro.


168. 8 Stupens itque Antonius, et de co, quod vidrat, secum volvens, ulteris progreditur. Nec mora: inter saxsam convallem haud grandem homunclum videt, aduncis naribus, fronte cornibus asperata, cajas extrema pars corpbris in caprarum pedes clesinebat. Ad hoc Antonius spectactilum, sentara fidei et lorican spei, ut bonus prmliator, arripuit: nihil. tainus memoratum animal palmaran fructus eidem ad viaticum, quasi pacis obsides, offerebat. Quo cognito, gradum pressit Antonius, et quisnam esset interrbgans, hoc ab co responsum accepit: Mortalis ego sum, et unus ex accelis ere mi, quos vario delsa errore Gentilitas, Faunos, Satyros que, et Incbos vocans colit. Legatione fungo,' gre gis mei. Precamur ut pro nobis commnem Dominum depreceris,quem in salutem mundi olim venisse cognovimus; et in universam terram exiit sonus ejus. Talia eo loquente, longmvus viator ubertim faciem lacry-mis rigabat, quas magnitudo 12etitiEe indices cordis effuderat. Gaudebat quippe de Christi glori, et de interitu Satnae: simulque admirans, qubd ejus posset intelligere sermonem, et bacillo humum percutiens, ajebat: Vc tilii, Alexandria, quce pro Deo portenta veneraris! Vce tibi, civitas meretrix, in guam totius orbis diemonia confluxre! Quid nunc dictura es? Bestia? Christum loquntur, et tu pro Deo portenta veneraris. Necdum verba compleverat et quasi pennigero volatu petulcum animal aufgit. Hoc ne cui ad incredulitatem scruplum moveat, sub rege Constantio, universo mundo teste, defenditur. Nam Alexandriam istius modi homo vivus perductus magnum poplo spectaculum prwbuit; et postea cadver exanime, ne calore antatis dissiparetur, sale infso, Antiochiam, ut ab imperatore videretur, alltun est. CAP. IX.

Una loba descubre S. Antonio la cueva de San Pablo Como le recibe ste.
169. 9 Sed, ut propositum persequar, Antonius ccept regione pergebat ferarum tantm vestigia intuens et eremi latam vastitatem. Quid ageret, qub verteret gradum, nesciebat. Jam altera effiuxerat dies. Restabat unum, ut deseri se a Chisto non posse confideret. Pernox secundas in oratione

86 exegit tenebras: et, dubi adhuc luce, haud procul intuetur lapam, sitis ardoribus anhelantem, ad radicem montis irrepere. Quam secutus oculis, et justa speluncam, cm fera abiisset, accMens, intrb ccepit aspicere, nihil curiositate proficiente, tenebris arcentibus visum. Verm, ut Scriptura ait, perfecta dilectio foras mittit timo rem: suspenso gradu et anhelitu temperato, callIclus explorator ingressus, ac paulatim progrediens, swpiusque subsistens, sonum aure captabat. Tandem per cc horrorem procl lumen intuitus, dum avidis properat, offenso in lapidem pede, strepitum concitavit: post cujus sonitum beatus Paulus ostium, quod patebat, occldens, ser obfirmavit. Tuno ver?) Antonius pro foribus corruens, usque ad sextam, et co amplis, horam adItum precabatur, dicens: Qui sim, unde, cur venerim, nosti. Scio me non merri conspectumtuum: tarnen, nisi vider o , non recedam. Qui bestias suscipis , hominem CUr repellis? Qucesivi, et inveni:pulso,ut aperiatur. Quod si non impetro, hic. hic, moriar ante postes tuos: cert sepelies vel eaditver. Talia perstabat memerans, fixusque manebat. Ad quem responsum paucis ita reddIdit heros: Nemo sic petit,utminetur: nemocum lacr mis calumniam facit. Et miraris, si non recipiam, cm moritnrus adveney-is? Sic arridens Paulus patefcit ingressum. Quo aperto, dum in mutuos miscentur amplexus, propriis se salutavere nominibus:grathe Domino in commne referuntur. CAP. X.

Conversando los dos santos, un cuervo les lleva un pan.


170. 10 Et post sanctum oscillum resIdens Paulus cum Antonio ita exorsus est: En quem tanto labore qucesisti! Putribus senectute membris operit inculta canities. En vides hominem, pulverem mox futurue! Verim quia chantas omnia sustinet, narra mihi, quceso, quomdo se habeat humanum gen,us; an in antiquis urbibus nova tecta consurgant; quo mundus regatur imperio: an supersint aliqui , qui dcemnum errore rapiantur. Inter has sermocinationes suspiciunt alitem corvum in ramo arberis consedisse, qui inde lenIter subvelans intregrum panem ante ora mirantium deposuit; post cujus abscessum, Eja, inquit Paulus, Dominus nobis prandium misit, ver pius, ver misericors. Sexaginta jam anni sunt, ex quo dimidii semper panis fragmentum accipio: verm ad adventum tuum militibus suis Christus duplicavit annnam.

87

CAP. XI. Cmo parten el pan. Anuncia S. Pablo su muerte S. Antonio.


171. 11 Igitur, Domino gratiarum actione celebrat, super vitrei marginem fontis uterque consedit. Hic verb, quis frangeret panem, oborta contentio pene diem duxit in vesperum. Paulus more cogebat hospitii, Antonius jure refellebat etatis. Tandem consilium fuit, ut, apprehenso e regione pane, dum ad se quIsque nititur, pars cuique sua remaneret in manibus. Dehine, paullum aque in fonte prono ore libaverunt: et immolantes Deo sacriflcium laudis, noctem transegere vigiliis. Cumque jam esset terris redditus dies, beatus Paulus ad Antonium sic locutus est: Olim te, frater, in istis regionibus habitare sciebam: ohm te conservara meum mihi promiserat Deus; sed quia jam dormitionis mem tempus advenit, et, quod semper eupiebam, dissolvi et esse cum Christo, peracto cursu, superest mihi corona justitie: tu rnissus es a Domino, qui humo corpuscillum meum togas, imm terre terram reddas

CAP. XII_

Pide S. Pablo S. Antonio el manto de Atanasio para mortaja. Parte S. Antonio buscarlo.
172. 12. His Antomius auditis, flens el gemens, ne se desereret atque ut comitem talis itineris acciperet, precabatur. Et hie, Non debes, inquit, querere que tua sunt, sed que aliena. Expedit tibi, sarcin carnis abject, Agnum sequi; sed et cteteris expedit fratribus, ut tuo adhuc instituantur exemplo. Quamobrem, queso, perge. nisi molestum est; et pallium, quod tibi Athanasius episcepus dedit, ad obvolvendum corpusculum meum defer. Hoc autem beatus Paulus rogavit, non qubd magnopere curaret, utritm tectum putresceret cadver, an nudum (quippe qui tanto temperis spatio contextis palmarum foliis vestiebatur), sed ut a se recedenti mceror sum mortis levaretur. Stupefactus ergo Antonius, qubd de Athanasio et pallio ejus audierat, quasi Christum in Paulo videns, et in pectere ejus Deum venerans, ultr respondere nihil ausus est: sed cum silentio lacrmans, exoseulatis ejus oculis manibusque, ad monasterium, quod postea a Saracenis occupatum est, regredie.

88 batur. Neque verb gressus sequebantur animum: sed cm corpus inne jejuniis seniles etiam anni frangerent, tarnen animo vincebat mtatem. CAP. XIII.

Saca S. Antonio de su celda el manto.


173. 13. Tandem fatigatus et anhelus ad habitaculum suum, confecto itinere, pervenit. Cui cbm duo discipuli, qui ei jam longmvo ministrare cceperant, occurrissent dicentes, tamdiu moratus es, pater? Respondit: V mihi peccatori, qui falsum Monchi nomen fero! Vidi Eliam, vidi Joannem in deserto, et vere vidi Paulum in Paradiso. Et sic ore compresso, et manu verberans pectus, ex cellla pallium protlit. Rogantibusque discipulis, ut plenibs, quidnam rei esset, exponeret, ait, Tempus tacendi, et tempus loquendi. CAP. XIV.

V S. Antonio S. Pablo subir al cielo.


174. 14. Tune egressus foras, et ne modIcum quidem cibi sumens, per viam qu venerat, regressus est, illum sitiens, illum videre desiderans, illum oculis ac tot mente complectens. Timebat enim (quod et evenit) ne, se absente, Christo debItum spiritum redderet. Cmque jam dies alia illuxisset, et trium horarum spatio iter remaneret, vidit inter angelorum catervas, inter prophetarum et apostolorum choros, niveo candore Paulum fulgentem in sublime conscendere. Et statim in faciem suam proekiens, sabillum caplti superjaciebat, ploransque et ejillans ajebat, Cur me, Paule, dimittis? Cur insalutatus abis? Tarn tard notus, tan citb recedis? CAP. XV.

Encuentra S. Antonio el cadver de S. Pablo en actitud de orar.


175. 15. Referebat postea beatus Antonius tant se velocitate, quod reliquum erat vi, cucurrisse, ut ad instar avis pervolaret: nec immeritb; nam introgressus speluncam, vidit, genbus complicatis, erect cervice, extensisque in altum mani-

89 bus, corpus examIne. Ac primum et ipse vivero eum credens, parIter orabat. Postquam verb nulla, ut solebat, suspiria precantis audivit, in fleblle osclum ruens intellexit qubd etiam cadaver sancti Deum, cui omnia vivunt, officio gests precaifetur. CAP. XVI.

Dos leones abren la fosa para el cadver de San Pablo.


176.
16. IgItur, obvoliito et prolto foras corpere, hymnos quoque et psalmos de christiana traditione decantans, conatristabatur Antonius, qubd sarclum, quo terram foderet, non habret, fluctuans itque vario mentis testu et secum multa reptans dicebat: Si ad monasterium revertar, quatridui iter est: si hic maneam, nihil ultr proficiam. Moriar ergo, ut dignum est, juxta bellatorem tuum, Christe, et ruens extremum halItum fundam. Tafia eo animo volvente, ecce duo leones ex interioris eremi parte currentes, volantibus per colla jubis, ferebantur: quibus aspectis, prim exhorruit; rursusque ad Deum referens mentem, quasi columbas videret, mansit intrepiclus. Et illi quidem directo cursu ad cadaver beati senis substiterunt, adulantibusque caudis circa ejus pedes accubuere: fremitu ingenti rugientes, prorsus ut intelligeres eos planOre, quo modo poterant. Deinde haud procul cceperunt humum pedibus scalpere; arenamque certatim egerentes, unius hominis capacem locum foderunt. Ac statim quasi mercedem pro opere postulantes, cum motu aurium cervice deject, ad Antonium perrexerunt, manus ejus pedesque lingentes: ut ille animadverteret, benedictionem eos a se precari. Nec mora, in laudationem Christi effiisus, qubd muta quoque animalia Deum esse sentirent, ait, Domine, sine cujus nutu nee folium arberis defluit, nee unus passerum ad terram cadit, da illis sicut tu seis. Et mann annuens eis, ut abirent, imperavit. Cmque illi recessissent, sancti corpris oneri seniles curvavit humeros; et, deposito co, effossam desfiper humum congregans, tumillum ex more composuit. Postquam autem alia dies illuxit, ne quid pius hmres ex intestati bonis non possideret, tunIcam eins sibi vindicavit, quam in sportarum modum de palmw foliis ipse sibi contexuerit. Ac sic ad monasterium reversus, discipulis cuneta ex ordine replicavit; diebusque solemnibus Paschte et Pentecosts semper Pauli tunIc vestitus est.

12

90 CAP. XVII. Reflexiones de S. Jernimo. 177. 17. Libet in fitte opuscli eos interrogare, qui sua patrimonja ingeraut, qui domos marmoribus vestiunt, qui uno lino villarum insuunt pretia: huic seni nudo quid unqttam defuit? Vos gemm bibitis; ille naturx concvis manibus satisfecit. Vos in tunreis aurum texItis; ille ne vilissimi quidem indumentum habuit mancipii vestri. Sed e contrario.illi pauperclo paradisus patet: vos auratos gehenna suscipiet. Ille vestem Christi, nudus licet, tarnen servavit: vos vestrti seieis, indumentum Christi perdidistis. Paulus vilissimo pulvere coopertus jacet resurrecturus in gloriam: vos operosa saxis sepulcra premunt cum vestris opibus arsuros. Parcite, quxso, vobis; parche saltem divitiis quas amatis. Cur et mortuos vestros auratis obvolvitis vestibus? Cur ambitio inter luctus lacrimasque non cessat? An cadavera divitum nisi in serIco putrescere nesciunt? 18. Obsecro, quicumque hcec legis, ut Hieroemi peccatoris memineris: cui si Dominus optionem daret, multb magis engerete tunIcam Pauli cum meritis ejus quftm regum purpras cum pcenis suis.

-- 91

SULPICIO SEVERO
Despues de Lactancio, es el autor cristiano ms culto, distinguindose sus escritos por su gran pureza, noble elegancia y prudente concisin, y mereciendo por eso el dictado de Salustio cristiano. Naci en Tolosa de Francia, hcia el 363 y muri por los aos de 410 429. Fue el primero que escribi una Historia Sagrada. Esta obra, que es su ms notable produccion, abraza los hechos desde la creacion del mundo hasta el ario 410 de J. C. Muerta su esposa, se retir un convento de Marsella. Fu discpulo de S. Martin, cuya vida escribi.

Narra Postumiano su amigo Sulpicio Severo lo que ha visto ,y oido en su viaje la Tebaida.
CAP. I. Llega Postumiano Cartago, donde visita el sepulcro de S. Cipriano.
178. 1. Ante hoc triennium, quo tempere tibi, SulpIci, bino abiens valedixi, ubi Narbne navim solvimus, quinto die portum Afriew intravImus: adeb prospera Dei nutu navigatio fuit. Libuit animo adire Carthaginem f locavisitare sanctorum, et preecipue ad sepulerum Cyprini martyris adorare. Quintodecimo die ad portum regressi, provectique in altum, Alexandriam petentes, reluctante Austro, pxne in Syrtem illati sumus: quod provIdi nautx caventes, jactis navem anceris sistunt. CAP. II.

Visita Postumiano el desierto.


179. 2. Sub oelis autetn terra contInens erat; in quam scaphis egressi cern vacua ab humano cultu omnia cerneremus, ego, studiosies explorandorum locorum grati, longis processi. Tribus fere millIbus a Mere parvum tugurium inter are-

92 nas conspicio, cujus tectum, sicut Sallustius alt, quasi mina navis erat, contiguum terne, satis firmis tablis constratum, non qubd ibi vis imbrium ulla timeatur (fuisse antem illic pluviam, ne fando quidem auditum est;) sed qubd ventorum ea vis est, ut si guando vel clementiori ccelo aliquantlus spirare flatus cceprit, majus in illis terris, qum in ullo man i naufragium sit. Nulla ibi germina, sata nulla proveniunt, quippe instabili loco, arentibus arnis ad omnem motum ventorum cedentibus. Verm ubi aversa quedam a man i promontoria ventis resistunt, terra aliquantlm solidior herbam raram atque hispidam gignit: ea ovibus est pablum satis utile. 'nadie lacte vivunt: qui sollertiores sunt, vel, ut ita dixerim, ditiores, hordeaceo pane utuntur. Ea ibi sola messis est, que celeritate provents, per naturam soli sive aris, ventorum casus evadre solet: quippe fertur, a die jacti seminis, tricesimo die maturescre. Consistere autem ibi homines non alia ratio facit, qum qubd omnes tribilto libri sunt: extrema siquidem Cyrenworum ora est, deserto illi contigua, quod inter JEgyptum et Africam interjcet, per quod ohm Cato Cesrem fugiens duxit exercitum.

CAP. III. Un viejo, sacerdote del desierto, les agasaja.


180.

3. Ergo ut ad tugurium illud, quod eminus conspexeram, pertendi, invenio senem in veste pellicea, molam manu vertentem. Consalutatus accpit nos benigne: ejectos nos in illud littus exponimus, et, ne statim repetre cursum possimus, manis mollitie detinri: egressos in terram (ut est mos humani ingenii) naturam locorum cultumque habitantium voluisse cognoscene: christianos nos esse: precipit querere, an essent aliqui inter illas solitudines christiani. Tum verb ille flens gaudio, ad genua nostra provolvitur; itrm nos ac sepiits exosculatus invitat ad orationem: deinde, impositis in terram vervcum pellibus, facit nos discumbere. Appnit prandium san locupletissimum, dimidium panem hordeaceum: eramus autem nos quatuor: ipse erat quintus. Fascicillum etiam herbse intlit, cujus nomen excIdit, que menthte similis, exuberans foliis, saporem mellis prestabat; hujus predulci admditm suavitate delectati atque exsatiati sumus.

93 CAP. IV.

Iglesia y costumbres de aquellos fieles.


181 4 Postro die, cm aliqui ex inclis ad nos visendos confluere ccepissent, cognoschnus illum hospItem nostrum esse presbytrum; quod summ nos dissimulatione celaverat, Deinde cum ipso ad ecclesiam proees graus, ritte fere duobus millibus abArat, a conspectu nostro interjectu montis exclsa. Erat autem vilibus texta virgultis, non multe ambitiosior warn nostri hospItis tabernamilum, in quo nisi incurvus quis non potArat consistere. Cm hominum mores querermus, illud preclrum animadvertimus, nihil eos neque emere neque vendere; quid sit fraus aut furtum, nesciunt. Aurum verb atque argentum, wie prima mortales putant esse, neque habent aut habere cupiunt. Nam crn ego presbytro illi decem nummos aureos obtulissem, refgit, .altiore consilio protestatus EccleSiam auro non instrui, sed potis destrui. Aliquantlum ei vestimentorum indulsImus. Quod cm ille benigne accepisset, revocantibus nos ad mare nautis, discessimus, prosperque cursu septimo die Alexandriam pervenImus. CAP. V.

Visita Posturaiano San Jernimo.


182. 5 lude digressus, Bethlehem opplcium petii, quod ab Hierosolymis sex millibus separatur, ab Alexandria autem sedcim mansionibus abest. Ecclesiam loci illius Hieronymus presbyter regit: nam parochia est episcpi qui Hierosolymam tenet. Mihi jam pridem Hieronymus superiore ill me peregrinatione compertus, facile obtinuerat, ut nullum mihi expetendum rectis arbitrarer. Vir enim, preter fidei meritum dotemque virtutum, non solm Latinis atque Grecis, sed et Hebreis ita literis institutus est, ut se illi in omni scientia nemo audeat comparare. Miror autem, si non et vobis per multa, gute scripsit opera, compertus est, cm per totum orbem legatur.

94

'CAP. VI. Elogia Postumiano San Jernimo quien confa sus bienes y familia.
183. 6 Apud Hieroemum sex mensibus fui: cui jugis adversm malos pugna perpetuumque certamen concivit odia perditorum: odrunt eum liretici, quia eos impugnare non desInit; oclerunt clerici, quia vitam eorum insectatur et crimlna; sed plane eum boni omnes admirantur, et dillgunt; nam qui eum hmretIcum esse arbitrantur, insaniunt. Ver dixerim, catholica hominis scientia, sana doctrina est. Totus semper in lectione, totus in libris est: non die, non nocte requiescit: aut legit aliquid semper, ant scribit. Quod nisi mihi fuisset flxum animo et promissum Deo ante, propositam ermum adire, vel exiguum tempris punctum a tanto viro discedere noluissem. Huic ergo traditis atque commissis omnibus meis, omnique famili, qux me contra voluntatem animi mei secta tenebat implicitum, exoneratus quodammdo gravi fasce penitus ac liber regressus Alexandriam, visitatis ibi fratribus, ad superiorem inde Thebaidem, id est ad 2Egypti extrema, contendi. Ibi enim vastw pateqtis ermi solitudInes plurimum ferebantur habere monachorum. Longum est, si omnia cupiam referre qum vidi: tarnen panca perstringam. CAP. VII.

Describe Postumiano las costumbres y la disciplina de los monjes, y el caso de dos nios que cogieron un aspid.
184. 7 Hand long ab er-mo, contigua Nilo multa sunt monasteria: habitant uno loco plermque cente'ni; quibus summum jus est sub abbtis imperio vivere, nihil arbitrio suo agere, per omnia ad nutum illius potestatemque pendre. Ex his si qui majorem virtutem mente conceprint, ut acturi solitariam vi tam se ad ermum confrant, non nisi permittente abbte discdunt. 11xc illorum prima virtus est, parre alieno imperio. Transgressis ad ermum, abbtis illius ordinatione panis vel quilibet cibus alias ministratur. Casu per illos dies, quibus ill advenram, cuidam, qui nuper ad ermum secesserat, neque amplis ab hoc monasterio qum sex millibus tabernacu-

mm sibi constituerat, panem abbas per duos puros miserat, quorum major habebat tetatis anuos quinclecim, minor duodecennis erat. His ergo inde redeuntibus aspis mirse magnitudinis fit obvini: cujus occursu nihil perterrlti ubi ante pedes eorum venit, quasi incantata carminibus emdla colla deposuit. Minor e pueris mann apprehensam ac pallio involtam ferre ccepit: deincle monasterium quasi victor ingressus in occursum fratrum, inspectantibus cunctis, captivam bestiam, reso hito pallio, non sine jactantie tumore deposuit. Sed cum infantium fidem atque virtutem ceteri prtedicarent, abbas ille altiori consilio, ne infirma etas insolesceret, virgis utrumque compescuit, multm objurgatos, cur ipsi, quod per eos Dominus operatus fuerat, prodidissent: opus illud non mim fidei, sed divinse fuisse virtutis: cliscerpt potis Deo in humilitate servire, non tn signis et virtutibus glorian: quia melior esset infirmitatis conscientia virtutum vanitate.
CAP. VIII.

El Pan del cielo.


185. 8. Hoc ubi ille monrhus audivit, et periclitatos infantlos serpentis occursu, et ipso insper multa verbAra victo serpente meruisse, abbtem obsAcrat, ne sibi post hec panis ulls aut cibus aliquis mitteretur. Jamque octavus dies fuerat emensus, quo se homo Christi mira periculum famis ipse concluserat: arebant membra jejunio, sed defic6re mens ccelo intenta non poterat: corpus inedi fatiscebat, fides firma durabat. Cum int6rim admonitus abbas ille per spiritum, ut discipulum visitaret, pi sollicitudine cognoscere cupiens, qu vite substanti vir fidelis aleretur, qui ministran i sibi panem ab homine noluisset, ad requirendum eum ipso proficiscitur. Ille, ubi emInus senem venire conspexit, occurrit, agit gratias, ducit ad celllam: cm ingressi parfter ambo, conspiciunt palmiciam sportam, calldo pane congestam, foribus affixam ante postem pendre. Ac primm calidi panis odor sentitur; tactu verb, ac si ante paulllum focis esset ereptus, ostenditur: Agyptii tarnen panis forma non cernitur. Obstupefacti ambo, munus cceleste cognoscunt; cum ille hoc abbtis adventui presMuse fateretur, abbas vet.?) illius fidei ac virtuti id pot:s adscriberet: ita ambo ccelestem panem cum multa exsultatione fregerunt. Quod cm senex ad monasterium post regressum fratribus retulisset, tantus omnium incenderat ardor animos, ut certatim ad ermum et sacras solitudInes ire properarent; mi-

96 :Aros se fatentes, siquIdem diutifts in congregatione multo rum, ubi humana esset patienda conversatio, resedissent. CAP. IX.

Virtudes de dos monjes.


186.

9. In hoc monasterio duos ego senes vid!, qui jam per quadraginta anuos ibi degere, ita ut nunquam inde discess. rint, ferebantur: quum prmtereunda mihi 'commemoratio non videtur; siquIdem id de eorum virtutibus, et abbatis ipsius testimonio, et omnium fratrum audierim sermone celebran, (red unum eorum sol nunquam vidissetepulantem, alterum vidisset iratum nunquam. CAP. X.

Descripcin del huerto de un monje.


187.

10. Ubi prima eremi ingressus sum, duodecim fere a Nilo millibus (habebain autem unum e fratribus ducem locorum peritum), pervenimus ad quemdam senem monachum, sub radice montis habitantem. Ibi (quod in illis locis rarissimum est) puteus erat: bovem unum habebat, cujus hic erat totus labor, impulsa rotali machina, aquam producere; nam fere mille aut amplias pedum profundum putei ferebatur. Hortus illic erat multis oleribus copiosus: id quidem contra naturam eremi, ubi omnia arentia, exusta solis ardoribus, nullius unquam seminis vel exiguam radicem ferunt. Verm hoc sancto illi labor cum pecere commanis et propria prmstabat industria. Frequens enim irrigatio aquarum tantam pinguedfnem arenis dabat, ut mirum in modum vivere atque fructificare horti illius olera videremus. Ex jis igitur una. cum domino bos ille vivebat: nobis quoque ex ea copia ccenam sanctus dedit. CAP. XI.

Vehemencia del calor en el desierto, y mansedumbre de un len.


188. 11. Ibi vidi, quod vos Galli forte non credetis, ollam cum oleribus, qum nobis in ccenam preparabatur, sine igne fervere: tanta vis solis est, ut quibuslibet coquis etiam ad gallorum pulmenta sufficiat. Post ccenam autem, jam inclinante vespera,

--- 97 --invitat nos ad arberem palmam, cujus interdm pomis uti solebat: que fere duobus millibus aberat. Nam h tantm in eremo arbres, licet rarb, habentur tarnen; quod, utritm solers antiquitas procuraverit, an soli natura gignat, ignoro: nisi si Deus pr:cscius habitandam quandbque a sanctis eremum hxc servis suis paraverit. Ex majore enim parte, qui intra illa secreta consistunt,ciim alia ibi germinanulla succedant, istarum arbrum pomis aluntur. Ergo ubi ad illam, ad quam nos humanitas nostri hospitis ducebat, arbrem pervenimus, leonem ibi offendimus; quo viso, ego et ille dux meus intremuimus; sanctus verb ille incunctanter accessit; nos, licet trepidi, secti sumus. Fera paulltulum (ut cerneres imperatam a Deo) modesta secessit, et constitit, dum ille attigua ramis humilioribus poma decerperet: citnique plenam palmlis manum obtulisset, accurrit bestia, accepitque tarn libere quitm nullum animal domesticum: et cin comedisset, abscessit. Nos lawc intuentes, et adhuc trementes, facile potuimus expendre, quanta in illo fidel virtus, et quanta in nobis esset infirmitas. CAP. XII.

Una loba compaera de un monje.


189. 12. Alium eque singularem virum vidimus, parvo tugurio, in quo non nisi unus recipi posset, habitantem. De hoc illud ferebatur, qued lupa ei sollta esset astare ccenanti; nec facile unquam bestia falleretur, quin illi ad legitiman-1 horam refectionis occurreret, et tamditt pro foribus exspectaret, donec ille panem, qui ccenlw superfuisset, offerret: illam manum ejus lambere solitam; atque ita, quasi impleto officio et prwstit consolatione, discedere. Sed forte accidit ut sanctus Hie, dum frafrem, qui ad eum venerat, dedcit abeuntem, diutis abesset, et non nisi sub nocte remearet. Interim bestia ad consuetudinarium illud cn occurrit: vacuam celllam, cm familiarem patrnum abesse sentiret, ingressa, curiosis expltirans ubinam esset habitator. Casu contigua cum partibus quinque palmicia sportella pendebat: ex his nimm prmsmit et clevrat, deinde perpetrato scelere discedit. Regressus eremita videt sportlam dissoltam, non constante panum numero: danintim rei familiaris intelligit, ac prope limen panis absumpti fragmenta cognoscit. Sed non erat incerta suspicio, qua; furtum persona fecisset. Ergo cm sequentibus diebus secundtim consuetudinem bestia non venisset (nimirum audacis facti conseja, ad 13

__, 98 etim veI1re disshn1ans, cui fecisset injuriam) zegr patiebatur eremita, se alumnm solatio destitutum. Postremb illius oratione revocata, septimum post diem adfuit, ut solebat ante, ccenanti. Sed (ut facile cerneres verecundiam pcenitentis) non nasa propiits accedere, dejectis in terram profundo pudore luminibus, (quod palam licebat intelligi) quamdam veniam precabatur: quam illius confusionem eremita miseratus, jubet eam propis accedere; ac mami blandit caput triste permulcet. Dein pane duplicato ream suam reficit: ita indulgentiam consecuta, officii consuetudinem, deposito mcerore, reparavit. Intuemini, quso, Christi etiam in hac parte virtutem, cui sapit omne quod brutum est; cui mite est omite quod sevit: lupa prestat officium, lupa conscio pudore confunditur: vocata adest, caput prebet, et habet sensum indulte sibi veni, sicut pudorem gessit errati. Tila /neo, Christe, miracula! Etenim, que in tuo nomine operantur servi tui, tua sunt; et in hoc ingemiscrmus, qued majestatem tuam fere sentiunt, homines non verentur. CAP. XIII.

Anacoretas. Su regla de vida. Una leona pide un anacoreta la vista para sus cachorros ciegos.
190. 13. Ne cui autem hoc incredibile forte videatur, majora memorabo. Fides Christi adest me nihil fingere, neque incertis auctoribus vulgata narrare: sed, qux mihi per fideles viros comperta sunt, explicabo. Habitant plerique in eremo sine ullis tabernaculis, quos Anachoretas vocant: vivunt herbarum radicibus; nullo unquam certo loco consistunt, ne ab hominibus frequententur; qu nox coegerit, sedes habent. Ad quemdam igitur hoc ritu atque hac lege viventem duo ex Nitria monchi, licet longe diversa regione, tatuen quia ohm ipsis in monasterii conversatione caras el familiaris fuisset, auditis ejus virtutibus, tetenderunt: quem diu multiplique quesitum tandem menseseptimo repererunt in extremo illo deserto, quod est Blemyis contiguum, demorantem: quas ille solitudines jam per annos duodecim dicebatur habitare. Qui, HM omnium hominum vitaret eccursus, tatuen agertos non refgit, seque carissimis per triduum non negavit. Quarto die aliquantlum progressus ciun prosequeretur abeuntes, leenam mire magnitudinis ad se venire conspiciunt, Bestia, licet tribus repertis, non incerta quem peteret, anachorete pedibus advolvitur, et cum fletu quodam et lamentatione procumbens, indicat gements pariter et rogantis affectum. DIovit omnes, et prwci.

99 pub illum, qui se intellexerat expetitum. Precedentem sequuntur. Nam preiens, et subinde restitans, subindeque respectans, faca poterat intellIgi, id eam velle ut, qub illa ducebat, anachoreta sequeretur. Quid multis? Ad speluncam besti ubi illa adultos jam quinque catlos mal feta nutriebat: qui, ut clausis luminibus ex alvo matris exierant, cecitate perpetta tenebantur. Quos singlos de rape proltos ante anachorete pedes mater exposuit. Tum demum sanctus animadvertit quid bestia postularet; invocateque Dei nomine, contrectavit mann lumlna clausa cae tulorum: ac statim cecitate depuls, apertis ocflhis bestiarum diu negata lux patuit. Ita fratres illi, anocheret, quem desiderabant, visitato, cum admedum fructuosa laboris sui mercede redierunt: qui in testimonium tante virtutis admissi, fidem Sancti et gloriam Christi, que per ipsos esset testificanda, vidissent. Mira dicturus sum: leenarn post dies quinque ad auctorem tanti beneficii revertisse, eidetnque inusitate fere pellem pro muriere detulisse: qu plermque sanctus ille quasi amiclo circumtectus, non dedignatus est munus per bestiam sumere. CAP. XIV.

Un anacoreta aprende de una cabra monts distinguir las raices buenas de las venenosas.
191. 14. Erat etiam alterlus anachorete in llis regionibus nomen illustre, qui in ea parte deserti, que est Syenes, habitabat. Hic cm primm se ad eremum contulisset,herbis herbarumque radicibus, quas predulces interdum et saporis exima fert arena, victurus, ignarus germinis eligendi, noxia pleritmque carpebat. Nec erat facile vim radicum sapore discernere; quia omnia zeque erant dulcia sed plerltque occultiore natur virus letale cohibebant. Cum ergo edentem vis interna torquret, et inmensis doloribus vitalia universa quaterentur, ac n', frequens vomitus cruciatibus non ferendis ipsam anime sede stomcho jam fatiscente, dissolv6ret, omnia penTtus pm essent edenda formidans, septimum in jejuniis diem, spirita deficiente, ducebat, Tum ad eum fera, cui ibcis est nomen, accessit. Hule propis astanti fascicillum herbarum, quem collectum pridie attingere non audebat, objecit. Sed fera, que virulenta erant, ore discutiens, que innoxia noverat, eligebat. Ita vir sanctus ejus exemplo quid edAre, quid respuere deberet, edoctus, et periculum famis evsit, et herbarum venena

100 vitavit. Sed longum est de omnibus, qui eremum incelunt, comporta nobis vel audita memorare. Annum integrum et septem fer menses intra solitudines constitutus exegi, magis virtutis admirator alien, qu,m quod ipse tam arduum atque difficTle potuerire tentare propositum. Saepius tatuen cum seno illo, qui puteum et bovem habebat, habitavi. CAP. XV.

El anacoreta del Monte Sinai.


192. 15. Duo beati Antonii monasteria adii, que hodieque ab ejus discipulis incoluntur. Ad eum etiam locum, in quo beatissimus Paulus, primus eremita, est diversatus, accessi. Rubrum mare vidi: jugum Sina montis ascendi, cujus summum cacmen, ccelo pen contiguum, neququam adiri potest. Inter hujus recessus anachorta esse aliquis ferebatur, quem diu multmque quaesitum videre non potui; qui fer jam ante quinquaginta anuos a conversatione humana remtus, nullo vestis usu, setis corperis sui tectus, nuditatem suam divino munere nesciebat. lije, quoties eum religiosi viri adire voluerunt, cursu avia petens, congressus vitabat humanos: uni tantummedo ferebatur se ante quinquennium prebuisse, qui, credo, potenti fide id obtinere promeruit. Cui unter multa colloquia percunctanti, cur homines tantopere vitaret, respondisse perhibetur: eum, ui ab hominibus frequentaretur, non posse ab angelis frequentari. Unde non immerit recepta opinione multorum fama vulgaverat, Sanctum illum ab angelis visitan. CAP. XVI.

Gran nmero de monges en los monasterios del Nilo; su regla de vida.


193. 16. Ego autem, a Sina monte digressus, ad Nilum fumen regressus sum, cujus ripas frequentibus monasteriis consertas utrque ex parte lustravi. Plermque vidi, ut dudum dixeram, tino in loco habitare centenos: sed et bina et terna millia in iisdem viclis degere constabat. Neo san ibi minorem putetis diversantium in multitudine monachorum esse virtutem, quut eoruin esse cognoscitis, qui se ab humanis ccetibus removerunt. Precipua, ut jam dixeram, ibi virtus et prima est obedientia: neque aliter adveniens a monasterii abbte susci-

--- 101 pItur, qultm qui tentatus priits fuera et probatus, nullum unquam recusaturus, quamlIbet arduum ac difticile indignumque toleratu, abbtis iroperium. CAP. XVII.

Las llamas respetan si un novicio, que por obediencia se arroj dentro de un horno ardiendo.
194. 17. Duo vobis referam ineredibilis obedienthe admdum magna miracla, licet suppetant plura recolenti: sed ad excitandam virtutum mmulationein, cui pauca non sufficiunt, multa non proderunt. Ergo cum quidam, saecli actibus abdicatis, monasterium magnm dispositionis ingressus suscipi se rogret, abbas ei ccepit multa proponere: graves esse istius disciplinm labores, sua verb dura imperia, quoe nullius facil valeret implere patientia; aliud potis monasterium, ubi facilioribus legibus viveretur, expeteret: non tentare aggredi, quod implere non posset. Ille verb nihil his terroribus permoveri, sed magis ita omnem obedientiam polliceri, ut, si eum abbas in ignem ire prwciperet, non recusaret intrare. Quam illius professionem ubi magister accepit, non cunctatur probare profitentem. Casu clibnus propter ardebat, qui multo igne succensus, coquendis panibus parabatur: exunclabat abruptis l'arrima fornacibus et intra camini illius concva totis habenis regnabat incendium. Huno igitur advenam illum jubet magister intrare. Nec distlit parre prmcepto: medias flan-mas nihil cunctatus lugre(Mur; qum mox tam audci fide victm, velut illis quondam IIebrmis pueris, cessere venienti. Superata natura est, fugit incendium: et qui putabatur arsurus, velut frigido rore perfsum se ipso miratus est. Sed quid mirum, si tuum, Christe, tirenem ignis ille non attIgit? ut nec abbittem pigeret dura mandasse, nec discipulum pceniteret imperio paruisse: qui co, quo advenerat, die, dum tentaretur infirmus, perfectus inventus est: merItb felix, meritb gloriosus, probatus obedienti, glorificatus est passione. CAP. XVIII.

Otro milagro de la obediencia.


195. 18. In eedem autem monasterio factum id, quod dicturus sum, reeenti memori ferebatur. Quidam itIdem ad eumdem

-- 102 -abbtem recipiendus advenerat. Cum prima ei lex obedientim poneretur, ac perpetem pollicertur ad omnia vel extrema patientiam; casu abbas storacinam virgam jam pridem aridarn mann gerebat: hanc solo figit, atque illi advenw id operis impOnit, ut tamdi virglm aquam irriguam ministraret, donec (quod contra omnem naturam erat) lignum aridum in solo arente vivisceret. Subjectus advena duro legis imperio, aquam propriis humeris quotidie convehebat, qum a Nilo fiumine per duo fermilliapetebatur. Jamque menso anni spatio, labor non ceseabat operantis, et de fructu operis spes esse non potest: tarnen obedientim virtus in labore durabat. Sequens quoque annus vanum laborem jam affecti fratris eldit. Tenlo demm succedentium temprum labente curriculo, cm neque noctu neque interdiu aquarius ille cessuet operator, virga floruit. Ego ipse ex illa virgla arbusclam vidi, qum hodique in atrio monasterii ramis virentibus, quasi in testimonium manens, quantum obedientia meruit, et quantum fides possit, ostendit. Sed me dies ant deficiet qum diversa miracula, qum mihi de virtutibus Sanctorunm sunt comperta, consummeru. CAP. XIX.

Cmo se filtra la vanidad en el alma de un santo, y cmo se cura de ella.


196. 19. Duo vobis adhuc proeclra memorabo: quorum unum egregium erit adverss infiationem miseme vanitatis exemplum, alterum adverss falsam justitiam non medicre documentum. Quidam ergo sanctus, fugandorum de corporibus obsessis doemnum incredibili prmditus protestate, inaudita per singlos dies signa faciebat: non solum enim prresens, neque verbo tantum, sed absens quoque interdum, cilicil sui fimbriis aut epistlis missis, corpra obsessa curabat. Hic ergo mirum in modum frequentabatur a populis ex toto ad eum orbe venientibus; taceo de minoribus: Prmfecti, Comitesque, ac diversarum judices potestatum pro foribus illius szepe jacuerunt; episcrei quoqtre sanctissimi, sacerdotali auctoritate deposit, contingi se ab co atque benedici humiliter postulantes, sanctificatos se ac divino munere illustratos, quoties ranum illius vestemque contigerant non immerito crediderunt. Hie ferebatur omni potu in perpetuum penitus abstinre, ac pro cibo septem tantum caricis sustentan. Interea sancto viro, ut ex virtute honor, ita ex honore vanitas ccepit

10:4 obrepere. Quod malum lile ubi primam potuit in se sentire grassari, diu multmque discutere conatus est; sed repelli penitus tacita consrientia vanitatis, vel perseverante virtute, non potuit. Ubique nomen ejus dmmenes fatebantur: excludere a se confluentes populos non valebat. Virus interim latens serpebat in pectere, et cujus nutu ex aliorum corporibus menea fugabantur, se ipsum occultis cogitationibus vanitatis purgare non poterat, Totis igitur precibus conversas ad Dominum fertur orasse, ut, permiss in se mensibus quinque diabeli potestate, similis his fieret quos ipse curaverat. Quid multis moror? Ille prtepetens, ille signis atque virtutibus toto Oriente vulgatus, ille ad cujas limina populi ante confluxerant, ad cujas fores summte istius &ten se postravera.nt potesSates, corrreptus a dmmone est et tentus in vinclis. Omnia illa, quw energumeni solent ferre, perpessus, quinto demum mense purgatus est non tatuara dwmene, sed (quod illi erat utilius et optatius) vanitate. Sed mihi jata replicanti nostra infidelitas, nostra occurrit inflrmitas. Quis enim nostrinn est, quem si unus homuncalus humilis salutaverit, aut fatuis atque .adulantibus verbis femina una laudaverit, non continu clatus sit superbi, non statim inflatus alt vanitate? Ut etiamsi non habeat conscientiara sanctitatis, tarnen, quia vel stultorum adulatione aut fortassis errore sanctus esse dicatur, sanctissimum se putabit, Quod si vel de modico ei aliqua virtutis signa succederent, angelum se putaret. CAP. XX.

Castigo de un monje por haber quebrantado los votos.


197. 20. Adolescens quidam ex Asia proedives opibus, genere claras, habens uxorem et filium parvalum, cara in Agypto tribunas esset et frequentibus adversas Blemyes expeditionibus quwdam eremi contigisset, Sanctorum etiam tabernacula complura vidisset, a beato viro Joanne verbum salutis accepit. Nec moratus inutIlem militiam cum vano illo honore contemnere, eremum constanter ingressus, brevi tempore in omni genere virtutum perfectus emicuit: potens jejuniis, humilitate conspicuas, fide firmus, faca se antiquis monchis studio virtutis tequaverat; ciun interim subiit cum cogitatio, injecta per diabelum, rectius esse ut rediret ad patriam, filiumque unicum ac domum totam cum uxore salvaret: quod utique esset acceptius Deo, qum si, solum se smcalo eripere contentas, salutem

104 suorum non sine impietate negligeret. Istius-modi falsse justihas colore superatus, post quadriennium fere cellelam suam atque propositum eremita deseruit. Sed ubi ad proximum monasterium, quod a multis fratribus habitabatur accessit, causam discessionis atque consilium quaerentibus confitetur. Renitentibus cunctis, et prwcipue loci illius abbte renitente, male animo fixa sententia non putuit avelli: igitur infelici se obstinatione proripiens, cum dolore omnium digressus est a fratribus. Vix e conspectu abscesserat, impletur a dmmne, cruentasque spumas ore provolvens, suis dentibus ipse se lacerabat. Deinde ad idem monasterium fratrum humeris reportatus, cm coerceri in co inmmundus spiritus non valeret, necesite cogente, ferreis nexibus alligatur, pedes cum manibns vinciuntur: non immerita pcena fugitivo, ut quem non cohibuerat fides, pcenm cohiberent. Post biennium demum oratione sanctorum ab immundo spiritu liberatus, ad erinnum, unde discesserat, mox regressus est, et ipso correptus, et aliis futurus exemplo, ne quem aut falsm justitite umbra decipiat, aut incerta mobilitas inutili levitate cornpellat semel coepta deserere. Hmc vos de virtutibus Domini, qum in servia suis vel imitanda operatus est vel timenda, scire sufficiat.

SAN EUQUERIO
Arzobispo de Lin.
Dupin dice de este escritor que iguala en pureza y elegancia de estilo los mejores autores de los siglos ms cultos. Floreci durante la primera mitad del siglo V. Su gnio agudo y penetrante, una erudicin nada comn y una elocuencia avasalladora le hicieron sobresalir entre todos los oradores de su poca. Con el consentimiento de su esposa se retir hcia el ario 422, al monasterio de Lev ins. Asisti al primer concilio de Orange en 441. Sus obras principales son: Elogio del desierto de Lerins; Tratado del menosprecio del mundo y la Historia de los mdrtires de la legion Tebana.
CAPITULO I.

Los soldados de la legin tebana se niegan obedecer la rden de Maximiano, de perseguir los cristianos.
198. 1. Sub Maximiano, qui Romanm reipublicm cum Diocletiano collega imperium tenuit, per diversas fui: provincias la-

105 niati aut interfecti sunt martyrum populi. Idem namque Maximianus, sicut avariti, libdine, crudelitate, cmterisque vitiis obsessus furebat; ita etiam exsecrandis gentilium ritibus deditus, et eiga Deum cceli profanus, impietatem suam ad exstinguendum christianitatis nomen armaverat. Si qui tuno Dei ven i cultum profiteri audebant, sparsis usquequque militum turmis, vel ad supplicia vel ad necem rapiebantur: ac, velut vacatione barbris gentibus data, prorss in religionem arma commoverat. Erat eedem tempere in exercitu legio militum, qui Thebmi appellabantur. Legio autem vocabatur, qum tuno sex millia ac sexcentos vires in armis habebat. Hi in auxilium Maximiano ab Orientis partibus acciii venerant, viri in rebus bellicis strenui, et virtute nobiles, sed nobiliores fide, erga lmperatorom fortitudine, erga Christum devotione certabant. Evangelici prtecepti etiarn sub armis non immemeres, reddebant, gura Dei erant, Deo; et <lux Crasitris, Ciesri restituebant. Itque cm hi, sicut et coeteri milituna, ad pertrahendam Cristianorum multitudinem destinarentur: soli crudelitates ministerium detrectare ausi sant, atque hujus-medi przeceptis se obtemperaturos negant. Maximianus non long?) aberat; nam se circa Octodrum itinere fessus tenebat: ubi cm ei per nuntios delatum esset legionem harto atIverss mandata regia rebellem in Acaunensibus angustiis substitisse, in furorem instinctu indignationis exarsit. Sed mihi, priusquam reliqua commemerem, eitus loci ejus relationi inserendus videtur. CAP. II.

Descripcion de Agauno.
199. 2 Acaunus sexaginta ferme millibus a Genevensi urbe abest, quatuordecim verb millibus distat a capite Lemanni laquem intluit Rhodnus. Locas ipse jam nter Alpina juga in valle sitas est: ad quem pergentibus difficili transitu asperuna atque arctum iter panditur. Infestus namque Rhodnus saxosi montis radicibus vix pervium viantibus aggerem relinquit. Evictis transmissisque angustiarum faucibus, subltb nec exiguas inter montium rapes campus aperitur. In hoc legio sancta consederat. CAP. III. Manda Maximiano diezmar dos veces la legion. 200. 3. IgItur, sicut supr, diximus, cognito Maximianus The14

106 --- ir ferviclus, ob neglecta imperia, bmorum responso, prmcipIti decImum quemque ex edem legione gladio feriri jubet, qub facilitis caeteri, regiis prmceptis terrIti, metu cederent: redintegratisque mandatis, edicit ut reliqui in persecutionem Christianorum cogantur. Ubi verb ad Thebmos denuntiatio iterata pervenit, cognitumque ab eis est injungi sibi rursum exsecutiones profanas, vociferatio passim etc tumultus in castris exoritur, affirmantium nunquam se ulli in hmc tam sacrilega ministeria cessuros; idolorum profana semper detestaturos, sacrie et divinze religionis cultui instituros; unum se mternitatis Deum colere; extrema experiri satius esse qum adverstts cristianam fidem venire. His deinde cornpertis, Maximianus, omni bellu cruentior, rursus ad ingenii sui smvitiam redil, atque imperat ut iterum decimus eorum morti detur, et cmteri nihilomInus ad hmc, qum spreverant, compellerentur. Quibus jussis denub in castra perltis, segregatus est atque percussus qui decImus sorte obvenerat; rellqua verb se minturn multitudo mutuo sermofle instigabat, ut in tam pra3claro opere persisterent. CAP. IV.

S. Mauricio, capitan de la legion, exhorta sus soldados al martirio.


201. 4. Incitamentum tarnen maximum ftdei in illo tempere penes sanctum Mauricium fuit, primicerium tune, sicut traditur, legionis ejus, qui cum Exsuperio, ut in exercitu appellant, campidoctore, et Candido, senatore militum, accendebat, exhortando singulos et monendo, fidem; commilitonum etiam marts"-rum exempla ingerens, pro sacramento Christi, pro divinis legibus, si ita necessitas ferret, omnibus moriendum suadebat, sequendosque admonebat socios illos et contubernales suos, qui jam in ccelum prmcesserant. Flagrabat enim jam tune in beatissimis viris martyrii gloriosus ardor. His itque primoribus suis atque auctoribus animati, Maximiano insani adhuc mstuanti mandata mittunt, sicut pia, ita et fortia, qum feruntur fuisse in huno modum: CAP. V.

Mensaje de la legion 1Viaximiano.


202. 5. Milites sumus, Imperator, tui; sed tarnen servi, quod

107

liber confitemur, Dei. Tibi militiam debemus, illi innocentiam; a te stipendium laboris accepImus, ab illo 'Ate exordium sumpsimus. Sequi te imperatorem in hoc neququam posse.mus, ni auctorem negemus Deum, utIque auctorem nostrum, Dominum, auctorem, velis nolis, et tuum. Si non ad tam funesta compellfmur ut hunc offendamus, tibi, ut fecimus hactenus, adhuc pareblmus; sin aliter, illi parebimus potius quam tibi, offerimus nostras in quemlIbet hostem manus, quas sanguine innocentium cruentare nefas ducimus. Dextere iste pugnare adversiun impios atque inimicos sciunt; laniare pios et cives nesciunt. Meminimus nos pro civibus potiits qttrn adversits cives arma sumpsisse. Pugnavimus semper pro justitia, pro pietate, pro innocentium salute: time fuerunt hactenus nobis pretia periculorum. PugnavImus pro fide, quam quo pacto conservabimus tibi, si hanc Deo nostro non exhibemus? Juravimus primitm in sacramenta divina; juravimus deinde in sacramenta regia: nobis de secundis credas necesse est, si prima perrumpimus. Christianos ad pcenam per nos requiri jubes. Jam tibi ex hoc alii requirendi non sunt: habes hic nos confltentes Deum Patrem auctorem omnium, et Filium ejns Jesum Christum. Vidimus laborum periculorumoue nostrorum socios, nobis quoque eorum sanguine aspersis, trucidari ferro; et tamen sanctissimorum commilitonum mortes et fratrum funera non flevimus, non doluimus; sed potis laudavimus, et gaudio prosecuti sumus, quia digni habIti essent pati pro Domino Deo eorum. Et nunc non nos vel hcec ultima vinte necessitas in rebellionem coegit: non nos adversinn te, Imperator, armavit ipsa saltem, que fortissima est in periculis, desperatio. Tenemus ecce arma, et non resistimus; quia mori quitin occidere satis malmus, et innocentes interire qum noxii vivere peroptamus. Si quid in nos ultr statueris, si quid adhuc jusseris, si quid admoveris: ignes, tormenta, ferrum subire parati sumus. Christianos nos fatemur, persequi Christianos non possilmus. CAP. VI . .

Manda Maximiano inmolarlos todos.


203.

6. Cum hec talia Maximianus audisset, obstinatosque in fide Christi cerneret animos eorum, desprans gloriosam eorum constantiam posse revocan, un sententi interfici omnes decrevit; et rein confici, circumffisis minturn agminibus,

108
jubet. Qui cm misal ad beatissimam leginem venissent, stringunt in sanctos impium ferrum, mori non recusantes yite amore. Csedebantur itque passim gladiis, non reclamantes saltem aut repugnantes; sed depositis armis cervices persecutoribus prebentes; et juglum percussoribus vel intectum corpus offerentes. Non vel ipsa suorum multitudine, non armorum munitione elati sunt, ut ferro conarentur asserere justitite causam: sed hoc solum reminiscentes se illum confitri, qui nec reclamando ad occisionem ductus est, et tamquam agnus non aperuit os suum; ipsi quoque, tamquam grex Dominicarum ovium, laniari se tamquam ab irruentibus lupis passi sunt. Operta est terra illic procumbentibus in mortem corporibus piorum, fluxeruntque pretiosi sanguinis rivi. Que unquam rabies absque bello tantam humanorum corp,rtun stragern dedit? que feritas ex sententia sua iot simul perire vel reos jussit? Ne justi punirentur, multitudo non obtinuit, ctn inultum esse soleat, quod multitud delinquit. Hac igitur crudelitate immanissimi tyranni confectus est ille sanctorum populus, qui contempsit rem presentium ob spem futurorum. Sic interfecta est illa piar-1A angelica legio, que, ut credimus, cum illis angelorum legionibus jam conlaudat semper in coelis Dominum Deum.

SAN CIPRIANO

THASCIUS C.Ectraus CYPRIANUS, es uno de los principales Padres de la Iglesia latina. Enseri Retrica en Cartago, su ptria, convirtindole luego al cristianismo el presbtero Cecilio. Elegido Obispo en 248 dej por prudencia durante la persecucin de Decio su sede de Cartago, donde volvi los diez y seis meses para ahogar las .heregias que habian cundido en su ausencia. Apesar de haber defendido la causa de los rebautizantes contra el sentir del Papa San Esteban estableci sin rodeos en su obra Unidad de la Iglesia el principio de la supremacia del Papa en todo el Orbe catlico. Sus dems obras son: De la vanidad de los dolos; tres libros de Testimonios textos de la Sagrada Escritura contra los judos. De Lapsts; La

109

Oracion dominical; Exhortacin al martirio; 83 cartas sobre diversos asuntos y varios tratados sobre la Limosna, la Paciencia, la Envidia, la Muerte, etc. De este ltimo, escrito con motivo de la peste que asolaba el imperio, hemos transcrito los siguientes prrafos. Lactancio opina que S. Cipriano es el primer escritor eclesistico verdaderamente elocuente. S. Gernimo y S. Agustin le elogian encarecidamente, y un autor moderno, asaz entusiasta del clasicismo, dice que fu uno de los padres de la Iglesia, que con ms pureza escribi el latin. Su estilo es natural, varonil, elocuente, grave, elevado y digno de la magestad del cristianismo. Recibi la palma del martirio en 258, durante la persecucin de Valeriano.

Como debe el cristiano considerar la muerte


CAP. I.

El cristiano no debe llorar la muerte de sus parientes, porque los muertos viven eternamente.
204.

1. Incr6pat apostlus Paulas et objurgat et culpat, si qui contristentur in excessu suorum. (Nolmus, inquit, ignorare vos, fratres, de dormientibus, ut non contristemini sicut et cmteri qui spem non habent. Si enim credimus quia Jesus mortaus est, et resurrexit, sic et Deus eos, qui dormierunt in Jesu, addcet cum illo. Eos contristani dicit in excessu suorum, qui spem non habent. Qui antera spe vivImus et in Deum credimus et Christum passum esse pro nobis et resurrexisse confidimus, in Christo manerges, el per ipsum atque in ipso resurgentes quid aut ipsi recedere istinc de sa3culo nollnus, aut nostros recedentes quasi perditos plangIrous ac dolmus? Ipso Christo Domino et Deo nostro monente ac dicente: Ego sum resurrectio et vita. Qui credit in me, licet moriatur, vivet; et omnis qui vivit et credit in me, non morietur in teternum Si in Christum credimus, si fidem verbis et promissis ejus habemus, et non morImur in mternum; ad Christum, cum quo et victuri et regnaturi semper sumus, Iwt securitate veniamus.

110
CAP.

II.

Muriendo vamos vivir con Cristo.


205.

2. Qubd interim morimur, ad immortalitatem morte transgredImur; neo potest vita mterna succedere nisi hinc contigerit exire. Non est exitus iste, sed transitus et temporali itinere decurso ad wterna transgressus. Quis non admellora venire festinet? quis non mutan i et transforman i ad Christi speciem et ad ccelestis gioni dignitatem venire citis exoptet, Paulo apostolo prxdicante et dicente? Nostra autem conversatio, inquit, in ccelis est, unde et Dominum exspectamus Jesum Christum, qui transformabit corpus humilitatis nostrm conformatum corperi claritatis su. Tales nos futuros et Christus Dominus pollicetur, quando, ut cum illo simus, et cum illo in 2ternis sedibus vivamus, atque in regnis ccelestibus gaudeamus, Patrem pro nobis precatur dicens: Pater, quos mihi dedisti, volo ut, ubi ego fuero, et ipsi sint mecum, et videant claritatem, quam mihi dedisti, priusquam mundus fieret. Venturus ad Christi sedem, ad regnorum coelestium claritatem, lugere non debet nec plangere, sed potitts secundm pollicitationem Domini, secundtim fidem ven, in profectione hac mit et translatione gaudere. CAP. III.

Temer la muerte es amar el mundo.


206.

3 Per Salomeerlern docet Spiritus Sanctus, eos qui Deo placeant, maturills istinc eximi et citis liberan, ne, dum in isto mundo diutis immorantur, mundi contactibus polluantur. Raptus est, inquit ne malitia mutaret intellectum illius. Plaella enim erat Deo anima ejus. Propter hoc properavit abduncere eum de media iniquitate. Sic et in Psalmis ad Dominum properat spiritali fide Deo suo anima devota, dicens: Qukm dilectissimw habitationes tue, Deus virtutum! Desiderat anima mea et properat ad atria Dei Ejus est in mundo diu velle remanere, quem mundus oblectat, quem swculum blandiens atque decipiens illecebris terrenw voluptatis invitat. Porr, cm mundus oderit christianum, quid amas eum qui te odit, et non magis sequ6ris Christum, qui te et redmit et da.

111 gil? Joannes in Epistola sua clamat et loquItur, et, ne, camaha desideria sectantes, mundum diligamus, hortatur: Nolite, inquit, cdiligere mundum neque ea que in mundo sunt. Si quia dilexrit mundum, non est chantas Patris in illo; quia (mune quod in mundo est, concupiscentia carnis efe et concupiscentia oculorum et ambitio seculi, que non est a Patre, sed ex concupiscentia mundi. Et mundus transibit et concupiscentia ejus: qui autem fecrit voluntatem Dei, manet in eternum, quomdo et Deus manet in zeternum. CAP. IV.

Razon por la que hoy menos que nunca debemos temer

la muerte.
207.

4. Potis, fratres dilectissimi, mente intAgra, fide firma, virtute robusta, parati ad omnem voluntatem Dei simus; pavore mortis exclso, immortalitatem, que sequitur, cogitemus. Hoc nos ostendamus esse quod credimus, ut neque carorum lugeamus excessum, et cm accersitionis proprite dies venrit, incunctanter et libenter ad Dominum, ipso vocante, veniamus. Quod cum semper faciendum fuerit Dei servis, nunc(l)firi mult magia debet, corruente jam mundo et malorum infestantium turbidinibus obsesso; ut qui cernimus ccepisse jam gra, via et scimus imminre graviora, lucrum maximum computemus, si istinc velocis recedamus. Si in habitaculo tuo pariAtes vetustate nutarent, tecla desper tremArent, domus jam fatigata, jam lassa, edificiis senectute labentibus, ruinam proximam minaretur, nonne omni celeritate migrares? Si navigante te turbIda et procellosa tempestas, Iluctibus violentis excitatis, prenuntiaret futura naufragia, nonne portum velociter petres? Mundus ecce nutat et labitur, et ruinam sui non jam senectute rerum, sed fine testatur, et tu non Deo gratias agis, non tibi gratularis, qubd, exIta maturiore subtractus, m inis et naufragiis et plagis imminentibus exuaris? CAP. V.

En el cielo nos esperan nuestros deudos, los bienaventurados y Cristo.


208. 5. Considerandum est, fratres dilectissimi, et identIdem cogitandum renuntiasse nos mundo, et tamquam hospItes et (1) Ao 252.

112
peregrinos hic interim degere. Amplectamur diem qui assignat singlos domicilio suo, qui nos istinc ereptos et laqueis smcularibus exsoltos paradiso restituit et regno. Quis non peregr constitutus properaret in patriam regredi? quis non, ad suos navigare festinans, ventum prosperum cupidis optaret, ut velociter caros liceret amplecti? Patriam nostram paradisum computamus; parentes Patriarchas babero jam ccepimus: quid non properamus et currimus ut patriam nostram videre, ut parentos salutare possimus? Magnus illic nos carorum numerus exspectat; parentum, fratrum, filiorum frequens nos et copiosa turba desiderat, jam de su incolumi tate secura et adhuc de nostr salute sollicita. Ad horum conspectum et complexum venire quanta et illis et nobis in commune est? IQualis illic ccelestium regnorum voluptas sine timore moriendi, et cum xternitate vivendi! quitra summa et perpetua felicitas! Illic Apostolorum gloriosas chorus, illic Prophetarum exsultantium numerus, illic Martyrum innumerabilis populus ob certaminis et passionis victoriam coronatus: triumphantes illic Virgines, quae concupiscentiam carnis et corporis continentim robere subegerunt; remunerati misericordes, qui alimentis et largitionibus pauperum justitim opera fecerunt, qui Dominica pr2cepta servantes ad ccelestes thesauros terrena patrimonia transtulerunt. Ad, hoc, fratres dilectissimi, avida cupiditate properemus, ut cum his cit esse, ut cit ad Christum venire contingat, optemus. Hanc cogitationem nostram Deus videat, hoc propositum mentis et fidei Dominus Christus aspiciat, daturus eis claritatis sute ampliora prtemia, quorum circa se fuerint desideria majora.

SAN AGUSTIN.
AURELIUS AUGUSTINUS, por su genio extraordinario, su ciencia universal, sus numerossimos escritos y sus hericas virtudes, es considerado como el primero de los padre de la Iglesia latina. Naci en Tagasta el ario 354, de padre pagano y de madre cristiana. Nueve aos sigui la secta de los Blaniqueos, entregse luego los Acadmicos y por fin, cansado de no hallar la verdad, ni la felicidad en ninguna secta, ni escuela, cay en el excepticismo. Los extravos de su juventud no le permitan todava encontrar en la severidad evanglica la verdad y el sosiego que buscaba. Por fin las

113 instancias y las oraciones de su madre Santa Mnica y la bondad y elocuencia de San Ambrosio, triunfaron de la resistencias de su alma y abraz con ardor la religin catlica los 32 arios de edad. Valerio, obispo de Hipona, le orden de presbitero en 391 confindole la predicacin, cargo exclusivo entonces de los obispos. En 395 fu consagrado Obispo coadjutor de Valerio. Viva en comunidad con los clrigos de su Iglesia y con los que destinaba al sacerdacio, formando asi el primer seminario. Escribi numerosisimas obras que juntas forman 11 volmenes en flio. La principal es DE CIVITATE DEI que bajo el plan simblico de dos ciudades, la de los buenos y la de los malos, que viven mezclados en la tierra para separarse definitivamente el dia del juicio final, abraza todas las cuestiones importantes de la filosofa, teologia, de cronologia, de moral, de crtica; los sucesos mas notables de la historia y sus causas; el origen de las sociedades, la formacion de los gobiernos, el origen y la historia del politeismo depurndolo todo la luz de las verdades del evangelio. En sus Confesiones se admira la piedad y los tiernos afectos hcia Dios en que se derrite su alma fervorosa ingenua. Los tratados sobre la Gracia y el Libre albedro le han valido el sobrenombre de Doctor de la Gracia. Combati con ardor y xito el paganismo y las heregas de su tiempo y escribio numerosas cartas y hornillas. Muri el 430.

Homilia sobre el amor de los enemigos.


CAP. I.
Amar los enemigos

es obra sobrehumana, pero posible, con el auxilio divino.


209.

1. Compello ccelum, voco terrarn, ut pietatis Dominicm novitatem et terra stupeat, miretur et ccelum. Qua2 sentit mens, qui capit auditus, qum doctrina tradidit, ad quod Evangelista 15

-- 114 -christianos .attrithit auditores, dicendo: Diligite inimicos vestr os? Neo recipit hoc mortalis sensus, viscera hoc humana non capiunt, reellsst hoc conditio carnalis, hoc seculi non admittit auditus. Imbecillus animus amantes amare non sniffen, non diligentes diligere vix valet hominis inconstans natura. Nonne fila parentes, parentes fijos, uxorem vir, virum uxor, frater fratrem, civem civis, parens parentem sepe feralibus odiis persequuntur? Et de charitatis vinculo nodos alligant odiorum, sumentes de pace bellum, de conjunctione discidium: et ipsa fit causa odii, gute fuerat res amoris. Et si ista, que pro natura sunt, sic exorbitant a natura; illa, gute contra naturam Bunt, inserit quis nature? Ira mali contraria amori est res nature: amor ergo et ira conjungi nequeunt sic divisa. Et quomeile dicitur Diligite inimicos vestros? Odio habentes se non odisse, persequentes non persequi, virtus est admirabills: diligere inimicos, orare pro persequentibus, non valet animus carnis ollere pregravatus. Fratres. desperationem non faciemus hee loquentes, sed ccelestis precepti magnitudinem de terrena impossibilitate monstramus, ut implere istud non sit humani operis, muneris sit divini, Christo auctore ipso, quum dicit: Quce impossibilia sunt penes homines, possibilia sunt apud Deum. Jubendo Deus vello tuum querit; posse dat ipse qui jubel. CAP. II.

El amor los enemigos traer la paz y fraternidad universal.


210. 2. Sed aperiamus jam in przesenti, quid lateat in precepto. Si lapis lapidi illisus, quum sit frigiclus, emittit ignem, inimicitiarum juncti ignes lucet quam possint confiare discordiam. Nonne regna, gentes, populi, dum inimicis inimicitias reddunt, mundum dim conciderunt uviversum, bellis sanguinem profuderunt? Seviente discordi ardebat mundus, et e sol, pereunte seculo, permanebat incendium. Sicut aqua exstinguit ignem, ita dilectio inimicitiarum exstinguit incendia. Dilectio enim pacis unda, ros gratie, charitatis imber, semen concordie, affectie germen, fructus uberrimus est amoris; et ad summum, dilectio Deus est, probante Joanne, quum dielt: Quia Deus dilectio est. Fratres, Deus servos suos non inimicitiis subjacere voluit sic jubendo, sed talia, ut inimicitias auferret, imperavit; et voluit iram dilectione placari, furorem charitate compesci, amore inimicitias commutare. Fratres,.imi-

115 tatur Deum quisquis interfIcit dilectione iram, facit amicum de inimico, de hoste fratrem, de profano sanctum, de sacrielgo religiosum, de gentili efficit cristianum. Hoc autern quod dicimus, de sequentibus claris elucescit. Bene, inquit, facite his qui vos odrunt, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri qui in ccelis est. Dei filias, qui bonus est, maus non amantibus dat amorem. Christus Dei filias odium se habere a mundo noverat, qui dicebat: Odit vos mundus, sed primm me odivit; tarnen, qum bene fecerit, audiamus. CAP. III.

El mismo Dios hecho hombre, nos d el ejemplo.


211.

3 Mundus ut serviret idelis, inimicitias indixit Auctori; et ne ob.ediret uni et vero Deo, monstris maluit innumeris subjacere: atque in odium Creatoris delIgit amare viles et sibi subditas creaturas; faciens quod erat non judicii, sed furoris: pulsabat ccelum mugitus laniati peceris funestarum servitio victimarum; aer ipse sacrilegi sanguinis inungebatur libamine; ararum fumo solis claritas fuscabatur; ut tali culta non jam Creator, sed creatura ipsa suum gereret dolorem, quereretur injuriam. Nec tarnen impietate hac victa est invicti pietas Creatoris; quia in opifice amor operis profanam superabat injuriam et facturte dilectio, facta disimulabat humana, sciens esse majors glori ignoscere qum punire; reparare perdlta, qum; facta servare; et credi hinc auctorem se essem rerum, quun se rerum certieret redditorem. Hic est quod Deus intrat mundum, et terris miscetur et carni; fit horno; implet hominis servitutem, ut Chistum amore, Deum virtutibus, obsequiis hominem pasionibusque comprobaret. Facit ergo virtutes ad indicium deitatis sute; dat cteco oculos, quos non dedit natura nascenti; cmque quamplures cwcos prwcepto solo oculasset ad lucem hinc ergo reformat oculos, ande fecerat hominem totum; sputo suo baptizat limum ut immaculatus pulvis, sicut in principio, divinis manibus traetaretur, et ipsum esse factoremhominis, factura lumTnum perdoceret. Fugat doemenes imperio ccelesti, et crudeli captivitate possessos ad suam reclcit EMram servitutem: membra paralytIcis solfaa restringit, ne indedir corperi decus sum imaginis subjacret; vitm mortuos reddidit, et animas in membra jam fcetentia jubet redire; ut geminata virtus et mortem pelleret et fcetorcm. Verm, quia ti-

116 morem virtus, familiaritas dat amorem: vadit ad convivia, nuptias non declinat, omnibus ad omnia toto jungItur blandimento Ad postremum patltur, moritur, sepelitur; et hominem, quem pro amore mundi susceperat, pro mundi . arnore depenit. Neo tatuen sic mundi malitia superata est: nam virtutes ejus scev interpretatione memorabat; communicationem pro vilitate contemnebas; mortem dabat casui, non amori. Tarnen ille bonus inexhaustam pietatis sute tenuit largitatem, ut faceret gloriosam de pietate victoriam, et tristem non faceret de severitate vindictam. Ergo, fratres, diligamus inimicos nostros, benefaeiamus his qui odrunt nos, et oremus pro persequentibus et calumniantibus nos; ut possimus et nos non de inimicitiis, sed de amicitiis gloriando, Deo sanctam reportare victoriam.

E S. Augustini DE MORIBUS ECCLESIE libro.


CAPITULO I.

Alta rnision y beneficios de la Iglesia catlica.


212.

Meritb, Ecclesia catholica, mater Christianorum verissima, non solm ipsum Deum, cujus adeptio vita est beatissima, purissimb atque castissimb colendum prazdIcas; nullam nobis adorandam crerturam indikens, cui servire jubeamur; et ad illa incorrupta et inviolabili eternitate, cui soli homo subjiciendus est, cui soli rationalis amima cohaerendo non misera est, excldens omne, quod factura est, quod obnoxium commutationi, quod subditrim temperi; neque coufundens quod . eternitas, quod veritas, quod derfique pax ipsa distinguit, nec rursum seprans quod magestas una conjungit: sed etiam proximi dulcetionem atque charitatem ita complecteris, ut variorum morborum, quibus pro peccatis suis anime aegrtant, omnis apud te medicina prepolleat. Tu puerillter pueros, fortiter juvenes, quiete series, prout cujusque non corperis tantm, sed et animi etas est, exerces ac doces. Tu femInas viris suis, non ad explendam sed ad prdpagandam prolem, et ad rei familiaris societatem, casta et fideli obedienti subjleis; tu viros conjugibus, non ad illudendem imbecilliorem sexum, sed sinceri amoris legibus preficis: tu parentibus fijos libr quadam servitute subjungis, parentes filiis pia dominatione prepenis; tu fratribus fratre religionis vinculo firmiore atque arctiore qum sanglnis

-- 117
nectis.Tu omnem genaris propinquitatem et afflnitatis necessitudinem, servatis naturw voluntatisque nexibus, mutua charitate constringis. Tu dominis servos, non tam conditionis necessitate, qum officii delectatione doces adhwrre. Tu dominos servis, summi Dei, commnis Domini consideratione, placabiles, et ad consulendum qum coercendum propensiores facis. Tu cives civibus, gentes gentibus, et prorsus homines, primorum parentum recordatione, non societate tantOra, sed quadam etiam fraternitate conjungis. Doces reges prospicere populis; mones popalos se subd6re regibus. Quibus honor debeatur, quibus affectus, quibus reverentia, quibus timor, quibus consolatio, quibus admonitio, quibus cohortatio, quibus disciplina, quibus objurgatio, quibus supplicium, sedl doces; ostendens quemadmiSdum et non omnibus omnia, et omnibus chantas, et nulli debeatur injuria.

e+

LACTANCIO

por su pureza y magnificencia ha merecido el honroso titulo de Ciceron cristiano. Naci hacia el ario 250; el haber estudiado retrica con Arnobio en Sima de Numidia hace creer que era de Africa y no de Fermo (Italia). Abraz el cristianismo hacia el ario 300 y se consagr su defensa con toda su alma. La fama de su saber era tan grande, que Diocleciano le envi Nicomedia enseriar retrica; y Constantino en 317 le encarg la educacin de Crispo, su hijo mayor. En un latin igual, si cabe, al de Cicern escribi varias obras; De ira Dei. de Mortibus persecutorum, de Opificio Dei. Su obra maestra es: Instituciones divinas, en la cual, parangonando las dos religiones predominantes entonces, combate el politeismo y la filosofa pagana y levanta sobre sus ruinas la verdad del Evangelio. Muri en Treveris en 325.
elegancia, por su cultura y facilidad, por su nobleza y
Lucius Ccelius Firenianus Lactantius

118

E libro: DE OPIFICIO DEI


CAPITULO I.

La organizacin del cuerpo humano prueba que el hombre est destinado al cielo.
213.
Cum statuisset Deus ex omnibus animalibus solum hominem facere ccelestem, cmtera universa terrena, hunc ad cceli contemplationem rigidum erexit, bipedemque constituit, scilicet ut ebdem spectaret, unde illi origo est; illa verb depressit ad terrant, ut, quia nulla his immortalitatis exspectatio est, toto corpbre in humum projecta, ventri pabuleque servirent. Hominis itque solius recta ratio est et sublimis status, et vultus Deo patri commnis ac proximus orig`inem suam fictoremque testatur. Ejus prop divina mens, quia non tantm animantium, quffl sunt in terra, sed etiam sui corpbris est gsortita dominatum, in summo captte collocata, tamquam in arce sublimi, speculatur omnia et contueter. Hanc ejus aulam non obductam porrectamque formavit, ut in mutis animalibus, sed orbi et globo similem; qubd omnis rotunditas perfectw rationis est ac figurw. Eo igitur mena et ignis ille divinus tamquam ecelo tegitur: cujus cbm summum fastigium naturali veste texisset, priorem partem, quffl dicitur facies, necessariis membrorum ministeriis et instruxit pariter et ornavit Videtur mens, quw dominatum corperis tenet, in summo capte constituta, tamquam in ccelo Deus. Tantm mobilitatis est, ut ne tum quidem, cbm sopita, est, conquiescat; tantx celeritatis, ut uno temperis puncto ccelum omne collustret, et, si weht, maria porvblet, terras ac urbes pergret, omnia denique, qux libuerit, quamvis long() lateque summeta sint, in conspectu sibi ipsa constituat.

CAP. II.

Prueba la omnipresencia de Dios por la facultad que el alma humana tiene de recorrer todo el universo con el pensamiento. Inmortalidad del alma.
214.
Et miratur aliquis, si divina mens Dei per universas mundi partes intenta discurrit, et omnia regit, omnia moderatur,

0
119

ubique prmsens, ubique diffsa; cln tanta sit vis ac potestas mentis humanre intra mortale corpus inclsre, ut ne septis quidem gravis hujus ac pigri corpris, cui illigata est, coerceri ullo pacto possit, quomInus sibi liberara vagandi facultatem quietis impatiens largiatur. Anima su sponte et cogItat et movetur; sed animaz ratio et natura percipi non potest. Nec ideo tarnen immortal em esse animan, non intelligImus: quoniam quidquid viget, moveturque per se semper, nec videri aut tangi potest, xternum sit necesse est. Quid autem sit anima, nondum inter philosephos convenit, nec unquam fortasse conveniet. CAP. III.

El alma del hombre proviene de Dios.


215. Appret denIque non a parentibus dan i animas, sed ab uno eodemque omnium Deo patre, qui legem rationemque nascendi tenet solas, siquidem solas efficit; Dei sunt omnia, scilIcet: conceptus ipse, et corpris informado, et inspiratio animm, et partus incolmis, et qurecumque deinceps ad hominem conservandum valent; illius munus est, quod spiramus, quod vivImus, quod vigemus. Nam prmterquam quod ipsius beneficio incolmes sumus corpore, et quod victum nobis ex variis rebus subministrat, sapientiam queque homini tribuit, quam terrenus pater dare nullo modo potest. Ideeque et de sapientibus stulti, et de stultis sapientes swpe nascuntur: quod quidam fato ac sideribus assignant. Sed non est nunc locus de fato disserendi. Hoc dicere satis est, quod, etiamsi astra efficientiam rerum continent, nihilominus a Deo omnia fieri certum est, qui astra ipsa et fecit et ordinavit. Inepti ergo, qui hanc potestatem Deo detrhunt, et operi ejus attribuunt. CAP. IV.

El hombre debe portarse en la tierra como destinado al cielo.


216.

sr

Hoc igitur Dei munere ccelesti atque prxclaro, an utamur, an non utumur, in nostra voluit esse potestate. Hoc enim concesso, ipsum hominem virtutis sacramento religavit, quo vitam posset adipisci. Magna est enim vis hominis, magna ratio, magnum sacramentum, a quo si quis non defecerit neo fidera

120 snam devotionemcine prodiderit; hic beatne, hic denkino (nt breviter einalls Deo sit, necesse est. Errat enim quisquis hominem carne metitur. Nam corpusclum hoc, quo indti sumushominis receptaculum est: nam ipse homo neque tangi, neque adspici, neque comprehendi potest, quia latet intra hoc quod videtur. Qui si delicatus magis ac tener in hac vita fuerit, qultm ratio ejus exposcit, si, virtuto contempt, desideriis se carnis addixerit; cadet et premetur in terram; sin autem (ut debet) statum suum, quem rectum sortitus est, prompte constanterque defenderit si terrm, quam calcare ac vincere debet, non servierit, vitam merebItur sempiternam. CAP. V.

Dios ha creado al hombre para que haya un ser que le conozca.


217. 1 SequItur ut ostendam, cur fecerit hominem ipsum Deus. Sicut mundurn propter hominem machinatus est, ita ipsum propter se, tamquam divini templi antistitem, spectatorem operum rerumque ccelestium. Solus est enim qui sentiens capaxque rationis intelligere possit Deum, qui opera ejus admiran, virtutem potestatemque perspicere. Idcirc enim consilio, mente, prudenti instructus est; ideo solus preter cmteras animantes recto corpore ac statu factus est, ut ad contemplationem Parentis sui excitatus esse videatur: ide sermonem solus accepit, ac linguam cogitationis interpretem, ut enarrare majestatem Domini sui possit; postremb idcirc ei cuneta subjecta sunt, ut factori atque artifIci Deo esset ipse subjectus. CAP. VI. El hombre debe ser justo y amar Dios y al prjimo.
218.

2. Si ergo Deus hominem suum voluit esse cultorem, ideque ilil tantum honoris attribuit, ut rerum omnium dominaretur: utIque justissimum est, eum, qui tanta prestiterit, amare, et hominem, qui sit nobiscum divini juris societate conjunctus: nec enim fas est, cultorem Dei a Dei cultore violan. Unde intelligItur, religionis ac justitim caus, esse hominem figuratum. Cujus rei testis est M. Tullius in libris de Legibus, ita dicens: Sed omnium, qum in doctorum hominum disputatione versantur, nihil est profectd prestabilius, quitm plan intelllgi nos ad justitiam esse natos. Quod si est verissimum, Deus ergo vult omnes homines esse justos, id est:

_ 121 _ Deum et hominem caros habere; Deum scilicet honorare tamquam patrem, hominem diligere velut fratrem: in his enim duobus tota justitia consistit. Qui ergo aut Deum non agnoscit, aut homini nocet, injustb et contra naturam suam vivit; et hoc modo rumpit institutum legemque divinam.

JUVENCO
CAJUS VETTIUS AQUILINUS JUVENCUS, fu el primero que trat en verso asuntos de la religin cristiana, abriendo de este modo el sendero los dems poetas cristianos. Naci en Espaa de una familia ilustre y se orden de presbtero floreciendo durante el reinado de Constantino y de sus hijos. De su poema titulado: Histori oe evangelica? libri IV, han hecho elogios San Jernimo, quien dice que Juvenco no temi sujetar las leyes del metro la magestad del Evangelio, San Isidoro de Sevilla, Alcuino y otros autores modernos. Basa su narracin principalmente en S. Mateo, traducindolo casi literalmente y completndola con los otros tres evangelistas. Resplandece en su poema la sencillez del estilo propia de la sencillez de las verdades evanglicas, la propiedad de su frase, y hasta un buen latin con un sabor algo arcico. La obra de Juvenco sirvi durante la edad media como obra de texto para la juventud.

Gran tempestad aplacada por Jess ruego de sus discpulos, quienes arguye de poca f.
219. Conscendunt navem, ventque inflata tumescunt vela suo, fluctfique volat stridente carina. Postquam altum tenuit puppis, consurgere in iras pontus, et immensis hinc inde tumescere ventis ccepit et abruptos ad ccelum tollere montes et nunc mole ferit puppim, nunc turbIne proram, illisosque super laterum tabulitta receptant fluctus, disjectque aperitur terra profundo. Interea in puppi somnum carpebat Iesus. 16

122 Illum discipli pariter nautraque paventes evigilare rogant, pontique pericilla monstrant. Ille dehinc: iQum parva subcst fidueia vobis! infidos animos timor irruit! lude procellis imperat, et placidam sternit super raquera pacem. Illi inter sese timidis miracla miscent colloquiis: gura tanta illi permissa potestas, quodve sit imperium, cui sic freta concita ventis, erectreque minis submittant colla procellas.

II. Los puros y sencillos, como los nios, son los ms grandes en el reino de Dios.
220. Discipli post inde rogant, quis maximus alto in cceli regno meritis pro qualibus esset. Tum Christus medio puerum consistere ccetu prracipit, et placido doctor sermone profatur: Istius en similem pueri se reddere certet, quisque cupit celsam cceli conscendere sedem. Erroris laqueos sraclis increscere certum est. Sed tarnen infelix, per quem generabitur error! Qui ver e parvis istis deceperit unum, si sapiat, nectat saxo sua colla molri, prracipitemque maris sese jaculetur in undas. Nec quidquam fastu parvos contempserit istos. Horum custedes ccelesti in sede tuentur altithreni vultum Geniteris sida supra.

UI. Muerte de N. S. Jesucristo.


221. Jam medium cursus lucis conscenderat orbem, quum subit fugit ex ochlis, furvisque tenebris induitur, trepidumque diem sol nocte recondit. Ast ubi turbatus nonam transiverat horam, consternata suo redierunt lumina mundo. Et Christus magn genitorem voce vocabat, hebrrara in morem lingura: sed nescia plebes Eliam vocitare putat. Tum concitus unus, cogebat spongo turpi calamegue revincto impressum labiis acidum potare saporem. Cratera turba furens, tali cum voce cachinnat: Spectemus pariter, ccelo ne forte remissus

123 Elas veniat, cels qui sede quiescit, liberet et misero confixum stipIte regem. Tune clamor domini magno conamine missus, mthereis animam comitem commiscuit auris. Scinduntur pariter sancti velamina templi, carbsque in gemInas partes dirupta dehiscunt, et tremebunda omni concussa est pondere tellus, dissiliuntque suo ruptm de corpere cautes.

IV. La Resurreccin.
222. Sidera jam noctis venturo cedre soli incipiunt, tumli matres tum visere septum concurrunt. Motus sed terram protInus cmnein conctit, et ccelo lapsus descendit aperto nuntius, et saxum tumuli de limine volvit: illIus et facies splendet, ecu fulgris ignis, et nivis ad speciem lucent velamIna vestis. Militibus terror sensum discluserat omnem, et jacuere simul, ceu fusa cadavera letho. Die sed ad matres tali cum voce proftur: Vestra pavor nullus quatiens nunc corda fatiget; nam manifesta fides sanctum vos quwrere corpus, quod crucis in ligno seelerata insania fixit. Surrexit Christus, wternque lamina vitae corpere cum sancto, devict morte, recepit. Visere jam vobis liefturn est, gute sede sepulcri nulla istic jaceant, fuerant quw condIta, membra. Dicite prmterea celeri propereque recursu discipulis, Christum remeasse in luminis oras, inque Galilfflam lretum praecedere terram.

V. Primera aparicin de Jesus resucitado.


223. 1-lis dictis visisque, animos perfuderat ingens ltiti attonitos stupor, ancipitique pavore: denique prwcipiti celerantes gaudia cursu talia discipulis referunt, tumulumque relinquunt. Ecce iteris medio claras se ostendit Iesus, et fidas matres blande salvere jubebat: occurrunt ill, et genibus plantisque prehensis, victorem lethi pavIdm venerantur Iesum.

124

SAN AMBROSIO e
Nacido en Francia, probablemente en Trveris, sobre el ario 334 hijo del prefecto de las Galias, desempe altos cargos del imperio: pero la religin, en cuyos principios habla sido educado desde nio, le atrajo con ms fuerza y ordense de presbtero, siendo consagrado al cabo de pocos dias, en 374, obispo de Miln, cargo que desempe con gran celo y firmeza, haciendo condenar en el concilio de Aquilea la heregia de Arrio y negando la entrada la iglesia al mismo emperador Teodosio, hasta que no hiciera penitencia por la matanza de los habitantes de Tesalnica. S. Ambrosio es uno de los cuatro grandes doctores de la Iglesia latina. Entre sus numerosas obras sobresalen la de los Deberes y la de la Virginidad. atribuyndosele tambien el Te Deum. La uncion evanglica, que es la principal cualidad de su estilo dulce y penetrante, al par que notable por su vigor y solidez, le ha merecido el titulo de Doctor Melifluo. Muri en 397.
I. De Yirginibus. II. In NatIvitate Domini ,

224. Jesu, corona virginum, quem mater illa conclpit, quw sola virgo partrit, hmc vota clemens accipe. Qui pascis inter lilia, septus choreis virginum, sponsas decOrans glori, sponsisque reddens prwmia; queumque pergis, virgines sequuntur, atque laudibus post te canentes cursitant, hymnosqne dulces persnant. Te deprecamur largis, nostris adauge mentibus nescire prorsus omnia corruptionis vulnra.

225. Christe, redemptor gentium, ex Patre, Patris unice, solus ante principium natus ineffabiliter; tu lumen et splendor Patria, tu spes perennis omnium, intende quas fundunt preces tui per orbern famli. Memento, saltis auctor, qubd nostri quondam corpris ex illibatit Virgine nascendo formam sumpsris. Sic praesens testatur dies, currens per anni circlum. qudd solus a sede Patris mundi salus advenAris,

125 Huno ccelum, terra, huno mare, huno omne quod in eis est, auctorem advents laudans, exultat cantico,. 'Nos quoque, qui sancto tuo redempti sumus sanguine, ob diem natalis tui hymnum novum concinimus
III. In festis pasehalibuse

de nece sui Domini, quem pcen mortis crudeli servi damnrant impii.. Sermone blando angelus prmdixit mulieribus: in Galilie Dominus videndus est quantocis. Ill dnm pergunt concitEe Apostlis hoc dicere, videntes eum vivere osculantur pedes Domini; quo aguito, discipuli in Galilseam proper pergunt videre faciem desideratam Domini. Claro paschli gaudio, sol mundo nitet radio, quum Christum jam apostoli visu cernant corporeo. Ostensa sibi vulnera in Cristi carne fulgida, resurrexisse Dominum voce fatentur public. Rex Christe clementissime, tu corda nostra posside. ut tibi laudes debitas reddamus omni tempre.

226. Aurora lucis rutllat, miura laudibus intnat, mnndus exultans jubilat gemens infernus ullat; quurn rex ille foriissimus, mortis confractis viribus, pede conculcans Tartra, solvit a pcenO miseros. Die, qui clausus lapide custoditur sub milite, triumphans pom pa nobili victor surgit de .funere. Soltis jam gemitibus, et inferni doloribus, quia surrexit Dominus, clamat resplendens angelus. Tristes erant apostli

PRUDENCIO
MARCUS AURELIUS CLEMENS PRUDENTIUS naci en Calahorra el ario 350, y fu sucesivamente abogado, juez, go-

bernador de algunas ciudades y alto empleado en la corte de Honorio, consagrndose al fin de su vida al cultivo de las letras y los ejercicios de piedad. Dej va-

126
rios escritos contra las herejias; pero sus poesas, notables por el encanto de la verdad y la grandeza del pensamiento impregnadas de fuego y magestad al par que de gracia y elegancia, le colocan entre los primeros poetas cristianos. 1. Hymnus Epiphania). 228.

227. Quicumque Christum quEeritis, oculis in altum tollite, illic licebit visere signum perennis Ha2c stella, quw solis rotam vincit decore ac lumine, venisse terris nuntiat cum carne terrestri Deum. En Persici ex orbis sinu, sol unde sumit januam, cernunt periti interpretes regle vexillum Magi. Quod ut refulsit, cmteri cessere signorum globi, nec pulcher est ausus suam conferre formara lucifer. Quis iste tantus, inquiunt, regnator, astris imperans, quem sic tremunt ccelestia, cui lux et wthra inserviunt? Illustre quiddam cernimus, quod nesciat finem pati, sublime, celsum, interminum, antiquius ccelo et chao. Hic ille Rex est gentium, populique J.Zex Judaici, promissus Abrih patri, ejus in aevuni Exin sequuntur perciti, fixis in altum vultibus, qu stella sulcurn traxerat, claramque signabat viam.

Sed verticem pueri supra signum pependit imminens, pronque sulamis-sum face caput sacratum prodidit. Videre quod postquam Magi, ea promunt mullera: stratique votis offerunt thus, myrrham, et aurum regium. Agnosce clara insignia virtutis ac regni tui; puer e, cui trinam Pater proedestinavit indelem. Regem Deumque annuntiant thesaurus, et fragrans odor thuris Sabffli; ac myrrheus pulvis sepulchrum prxdecet. Hoc est sepulchrum, quo Deus dum corpus exstingui sinit, atque id sepultum suscitat, mortis refregit carcerem. O sola magnarum urbium major Bethlem, cui contigit ducem salutis cceliths incorporatum gignere! Altrice te, summo Patri hwres creatur unicus, homo ex tonantis spiritu, ideinque sub membris Deus. Hunc, et prophetis testibus, iisdemque signatoribus, testator et sator jubet adire regnuin et cernere;

127 regnum, quod ambit omnia dia et marina et terrea, a solis ortu ad exitum, et tartra, et ccelum supra. 229. Audit tyrannus anxius adesse regum principem, qui nomen Israel regat, teneatque David regiam; exclmat amena nuntio: cSuccessor instat, pellimur: satelles, i, ferrum rape, perfunde cunas sanguino. Mas omnis infans occidat, scrutare nutricum sinus, interque materna ubera ensem cruentet pusio. Suspecta per Bethlem mihi puerperarum est omnium fraus, ne qua furtim subtrhat prolem virilis indelis. Transfigit ergo carnifex mucrne districto furens effsa nuper corpera, animasque rimatur novas. Salvte, flores marerum, quos lucis ipso in limine Christi inseciitor sustlit, eeu turbo nascentes rosas. Vos prima Christi victima, grex immolatorum tener, aram ante et ipsam simplices palma et coron luditis. Quid proffcit tantum nefas? Quid crimen Heredem juvat? Unus tot inter funera impne Christus tollitur.
H. Hymnus diva) martyri

230. Germine nobilis Eulalia, mortis at indele nobilior, Emeritam sacra virgo suam, cujus ab ubre progenita est, ossibus ornt, amore colit. Curriclis tribus atque novem tres hiemes quater attigerat, quum, crepitante pyr, trepi[dos terruit aspera carnifices, supplicium sibi dulce rata. Jam dederat pris indicium tendere se Patris ad solium, nec sua membra dieata toro: ipsa crepundia reppulerat, ludere nescia pusiela. Spernere succina, fiare rosas, fulva monilia respuere, ore severa, modesta gradu, moribus et nimim teneris, canitiem meditata senum. Ast ubi se furiata lues excitat in famlos Domini, Christicolasque cruenta jubet thura cromare, jecur pecdis mortiferis adolere Deis; infremit sacer spiritus, ingeniique ferox turbida frangere bella parat, et, rude pectus anhela Deo, femina provecat arma viriim. 231. Sed pia cura parentis agit, virgo animosa domi ut lateat, abdita rure et ab urbe procul, ne fera sanguinis in pretium mortis amore puella ruat.

128 Ergo, age tortor, adre, seca, Illa pereisa quietis opem divide membra coacta luto, degeneri tolerare mor, nocte fores sine teste movet, solvre rem fragilem facile est, septque claustra fugax aperit, non penetrabitur interior, exagitante dolore, animus. indo per invia carpit iter. Ingreditur pedibus laceris, per loca senta situ et vepribus, angelico comitata choro: et licet horrida nox sileat, lucis habet tarnen illa dueem. Illa gradu cita pervigili, millia multa priiis pergit, quam plaga pandat e0a. polum: mane superba tribiinal adit, fascibus astat et in mediis voci frans: rogo quis furor est perdere precipites animas, et male prodiga corda sui sternere rasilibus scoplis, omnipatremque negare Deum? Queritis, miseranda manus, eiirisfleetfirn genus? en ego Bum demonicis inimica sacris, idela protero sub pedibus, pectere et ore Deum fateor. Isis, Apollo, Venus nihil est, Maximianus et ipso nihil: illa nihil, quia facta mann: hic, manu quia facto, eolit: frivela utrque et utrque nihil. Maximi anus, opum Dominus, et tarnen ipse cliens lapidum, prostituat voveatque suis numinibus caput ipso suum: pectera cur generosa quatit? Dux bonus, arbiter egregius sanguine pascitur innocuo, corporibusque piis inhians, viscera sobria dilacerat, 0.audet et excruciare fidera. e 232. Talibus excitus in furias Prastor ait: Rape praecipitem, Lictor, et obrue supplicits: sentiat esse deos patrios, nec leve principis imperium. iQum cuperem tarnen, ante [necem si potis est, revocare tuam, torva puellilla, nequitiam! IRespice, gaudia quanta metas quas tibi fert genilis honor! Te laerS'inis labefaeta domus prosequitur, generisque tui ingemit anxia nobilitas, flore qued occidis in terero, proxima dotibus et thalmo. Non movet aurea pompa ton? Non pitas veneranda senum quos temeraria debilitas? Ecce parata ministeria excruciabilis exitii. Aut gladio feriere caput, aut laniabere membra feris: aut facibus data fumificis, flebiliterque ululanda tuis in eineres resoluta flues. fixe, rogo, quis labor est fugere? Si modieum salis eminillis thuris et exiguum digitis tangere, virgo benigna, velis: pcena gravis procul abfuerit. Martyr ad ista nihil, sed enim infremit, inque tyranni oculos sputa jacit: simulacra dehinc

-129

dissIpat impositamque molam thuriblis pede prosubIgit. Nec mora, carniffces gemini juncea pectbra dilacerant:

et latas ungla virgineum pulsat utrumque, et ad ossa se-

cat, Eulali numerante notas.

SAN ORIENCIO
Orientius floreci principios del siglo V, fu obispo de Auch, escribi un poema titulado Commonitorium Fidelibus, que es un resmen de la moral cristiana. La claridad en el decir, la sencillez y la uncin son las cualidades ms resplandecientes de su estilo.

I: Dios nos ha colmado de dones para que le amemos.


233. Affectu toto Dominum totisque medullis, atque tuum toto dirige corde Deum. Et recte: quid enim poteris tu justius unquam obstrictus tantis solvere muneribus? Qui tibi, chm limas terren in fece laceres, dempsit perpetui tempiris esse lutum; qui tibi, qubd menibris constas, qubd mente moveris, qubd lingu loqueris, qubd ratione sapis, qubd manibus tangis, graderis pede, lamine cernis, aure audis, sentis naribus, ore probas, ante aliquod meritum, propri pietate ministrat, corperis ac anime sic Pater ut Dominas; et non hoc solo contentas munere, quo te instruxit membris, sensibus excoluit, qui tribuit vitam, largitur commeda vite, omnibus ut tibi sit priedta deliciis. 234. Ecce tibi ccelum pendet, tibi terra recdit, aera librantur, fluctuat ocenus, noctibus atque dies succedunt; mensibus anni, sol splendet, lucent sidera, luna rubet.
17

130 __ Ver varios blandum perfundit germine flores; estas jam gravida fructibus arva coquit; autumnus musto madidus; prepinguis oliv est; ignibus admitis frigera nescit hiems. Campus messe viret, vestitur palmite collis, arbere divers, mitia poma metis, et studium impendens fecundo providus horto, utile, quo libuit, tempere sumis olus. Accendis pinguem quecumque in lumina pinum; nobilibus mensis cerca fiamma micat. 235. Nec mod terreno tantm servire jubetur per varios usus subdita terra homini; ipse etiam quidquid fertur prope nubila, quidquid alto subductum volvitur in pelgo, nunc fallente cibo, nunc texto in retia lino, artibus innumeris indo vel inde petis; et tibi nunc imo trahitur de gurgite piscis, are nunc summo decipiuntur aves. Agmina venanti prorumpunt densa ferarum icta procul jaclis, vol laqueata Prona petis ferro, canibus fugientia sistis, contundis frenis ora fercis equi: Ad juga panda bo yes cogis, ad mulctra capellas; distillant crispis dulcia mella favis. 236. De saxis gemmas, aurum prodiicis arenis, lentque de terris igne metalla coquis; gramina discernis tristes medicantia morbos, polis lethiferum sedlus arte malura Quin etiam ut mercera peregrino a latee sumas, et tua des aliis atque aliena petas, Ilumina remigio percurris et reguera velo; ibis longiuquas absque labore vias. Ant si formidas pelgus, carpenta movebis, seque tuis sternet terra notanda rotis. Tune si jactatum querit blanda otia corpus, humida pulvereum balnea suscipient, atque cavo tot spoliatus veste lavacro marcida perdomitis membra fovebis aquis. 237. Denique per totum, qui circumvolvitur, annum, quidquid habes, totum dat tibi cura Dei.

131 Tot tantisque bonis Dmini tibi munere parts, quid tandem dignum reddis amore pio Aut gquibus hmc opibus, quibus et persolvere donis, vel quanto poteris pendere servitio? Nee tarnen hc Dominus, cujus sunt omnia, qumrit; suffleit ut Dominum servus amatus ames.

II. Haz los dems lo que deseas para ti.


238. Gaudebis certe siquis de nocte viantern blandus vicinum ducat in hospitium: tu quoque sollicitus provisis excipe tectis illum qui ser nocte viator ert. Veste tegi nudus, sitiens ad pocla vocari, esuriens optas, ut satiere cibis; te quoque permoveat propii par causa laboris, divide cum miseris pallia, pocla, cibos. Ecce manum poscis lapsus, solatia mcestus, auxillum trepidus, consilium dubius; id mcestis, dubiis, trepidis, labentibus offer; in simili caus fac ut amris amans. 239. Certe incusari falso te crimine non vis, crimine falso alios insimulsse fuge. Odisti furem; furtum cave: perdere non vis per vim qux tua sunt; nil violentcr agas. Pacta tibi dubio non vis nutare paratu; promissam certo pectere redde Rdorn. Qum tibi detraxit, velles succidere linguam, cura sit, ut nullum lvida verba notent; mutua quumque petas, vis sumere protinus 2ra, mutua poscentem dextera prompte juvet. Inflatos fastu damnas, depAne tumorem, quod fugis in celsis, neseiat inferior.

132

S. DAMAS() I, PAPA
Fu natural de Guimaraens en Portugal y ocup la Silla de San Pedro en 366, gobernando la Iglesia hasta 384, en que muri. Trabaj con celo por la pureza de las costumbres y de la Disciplina Eclesistica, reuni varios concilios contra los hereges y cismtiCos de su tiempo y nos dej algunos escritos teolgicos y varias poesas en las cuales brilla la concisin y la elegancia. I. De sancta Agatha.
240. leartris ecce dies Agitthe virginis emicat qu sibi Christus eam sociat, el diadma duplex decerat. Stirpe decens, elegans specie, sed magis actibus atque fide, terrea prospera nil reptans, jussa Dei sibi corde ligans, Fortior hme trucibusque viris exposuit sua membra flagris; pectre qum fuerit valido, torta mamilla docet patlb. Deliciae eui carcer erat, pastor ovem Petrus hanc recreat; ltiorinde magisque flagrans, cuneta flagella cucurrit ovans. Ethnica turba rogum fugiens, hujus et ipsa meretur opera; quos fidei titlus decorat, his venerem magis ipsa premat. Jam renidens, quasi sponsa polo, pro misero rogita Damso, sie tua festa coli faciat te celebrantibus ut faveat.

133 -Gloria cum Patre sit Genito, spirituique perinde sacro, qui Deus unus et omnipetens hanc nostri faciat memerem. II. Epitafio que San Dmaso compuso para si. 241. Qui grdiens pegi fluctus compressit amaros, vivere qui prmstat morientia semlna terrm, solvere qui potuit Lazro sua vincula, mortis post tenebras, fratrem post tertia lumina solis ad superos iteritm Marite donare sorori, post cineres Damitsurn faciet quia surgere credo.

III. A Cristo.
242. Christe potens rerum, redeuntis conclItor aevi, vox summi sensusque Dei, quem fundit ab alt mente Pater, tantique dedit consortia regni, impIa tu nostrm domuisti crimIna vitae, passus corpore mundum vestire affarique palam popitlos hominemque fateri. Virginel tumuere sinus, innuptque mater arcano obstupuit compleri viscera partu, auctorem paritura suum. Mortalia corda artificem texere poli, mundique repertor pars fuit humani generis, latuitque sub uno pectere, qui totum late complectItur orbem; et qui non spatiis terrm, non mqueris undis, nec capitur ccelo, parvos confluxit in artus. Quin et supplicii nomen nexusque subisti, ut nos surriperes letho, mortemque fugares morte tu, mox mthereas evectus in auras, purgat repetis Itetum tellflre parentem.

134 -7

SEDULIO
C. CCELIUS SEDULIUS, Presbiterci y poeta cristiano, que floreci en la primera mitad del siglo V. Su poema, titulado Opus Paschale, se distingue por la nobleza y majestad de los pensamientos, y por la dulzura y cadencia de sus versos.
L

Invocacin al Todopoderoso.
243.

Omniptitens wterne Deus, spes unica mundi; qui cceli fabricator ades, qui conditor orbis, qui maris undistinas fluctu surgente proce . llas mergere vicina prohibes, confinia terne, qui solem radiis, et lunam cornibus imples, inque diem ac noctem lumen metiris utrumque, qui stellas numeras, quarum tu nomina solus, signa, potestates, cursus, loca, temptira n'Ud: qui diversa novam formasti in corptira terram, torpentique solo viventia membra dedisti; qui pereuntem hominem vetiti dulcedine pomi instauras meliore cibo, potque sacrati sanguinis infilsum depellis ab angue venenum: qui genus humanum (prwter quos clauserat arca) diluvii rapida spumantis mole sepultum un iterum de stirpe creas, ut mystica virtus, quod carnis delicta necant, hoc proesle ligno, monstraret liquidas renovari posse per undas: totum.namque lavas uno baptismte mundum: pande salutrem paucos quw ducit in urbem augusto mihi calle viam, Verbique lucernam da pedibus lucre meis, ut semita vitx ad caulas me ruris agat, qu servat arncenum pastor ovile bonus, qu vellere prxvius albo Virginis Agnus, oves, grexque omnis candidus intrat.

135

II. Nacimiento de Cristo.


244. Ante nova lux mundo, quw toto gratia ccelo? equis fuit ille nitor, Mariaz quum Christus ab alvo processit splendore novo? velut ipse decro sponsus ovans thalmo, forma speciosus amcen prm natis hominum, cujus radiante figura blandlor in labiis diffsa est gratia pulchris. O facIlis pitas! ne nos servile teneret, peccato dominante, jugum, servilla summus membra tulit Dominus, primique aborigine mundi omnia, qui propriis vestit nascentia donis, obsItus exiguis habuit velamina pannis: quemque procellosi non mobilis unda profundi, terrarum non omne solum, spatiosque lati non capit aula poli, pueril in corpre plenus maiisit, et augusto Deus in prmsepe quievit.

III. Salutacin la Virgen


245. Salve, sancta parens, enixa puerpAra regem, qui ccelum terramque tenet per srecla, cujus numen, et mterno complectens omnia gyro imperium sine fine manet, qux ventre beato gaudia matris habens cum virginitatis honore, neo primam simIlem visa es, nec habere sequentem. Sola sine exemplo placuisti ternilla Christo!

SIDONIO APOLINAR
C. Sollius Sidonius Apollinaris, naci en Lion en 430 de una familia ilustre: goz de gran favor en la crte de los Emperadores, Avito, su suegro, Mayoriano y Antemio. Fu Prefecto del Pretorio, Patricio, Senador y Embajador. Se dedic en su juventud las letras y poesa profana; pero en cuanto fu elegido, en 471, Obispo de Clermont, todo lo abandon para cumplir los sagrados deberes de su nuevo cargo, y llevar el consuelo sus fieles, desolados por la invasin de los godos.

--- 136 ---

Con la misma facilidad que Ovidio, compona versos y poemas, que no estn faltos de intencin, energia y elegancia, pero su aficin las sutilezas y juegos de palabras, lo mismo que los pensamientos rebuscados y hasta oscuros, le hace desmerecer mucho. Muri en
488.

I. El poeta reniega de las poesas profanas de su juventud y se propone cantar asuntos religiosos.
246.

Non recordari queo, quanta quondam scripserim primo juvenis calore: nade pars major ufinam taceri possit et abdi!
Nam senectutis propriore meta, quidquid extremis sociamur annis pls pudet, si quid leve /usit xtas, nune reminisci. Quod perhorrescens ad epistolarum transtli cultum genus omne curm; ne reus cantu petulantiore, sim reus actu; neu puter solvi per amcena dicta, schema si chartis phalerasque jungam. clerIci ne quid maculet rigorem fama poette. Denique ad quodvis epigramma posthac non ferar pronus, tenereque metro vel gravi, nullum cit cogar exhinc promere carmen. Persecutorum nisi qumstiones forsItan dicam, meritosque ccelum martS`ras mortis pretio parsse prwmia vitm. E quibus primim mihi psallat hymnus qui Tolostem tenuit cathedram,' de grado summo Capitoliorum prxcipitatum.

--- 137 -Quem negatorem Jovia ac Minervw, et crucis Christi bona confltentem vinxit ad tanri latus injngati plebs furibunda; ut per abruptum boye concitato, spargret carena lacg rum cadver, cautivas tinctis calid soliiti pulte cerbri.

Post Saturninum volo plectra cantent quos patronorum reliquos probavi anxio duros mihi per labores auxiliatos.
Singtitos quos nunc pia numcupatim

non vatent versa cohibre verba; quos borde nequeunt sonare,


corda sonabunt.

II Inscripcin para la nueva Baslica de S. Martin, obispo


de Tours, construida por su sexto sucesor Perpetuo.
247.

Martini corpus, totis venerabile terris in quo post vit tempra vivit honor, texgrat hic primul plebeio machina culto, qua) confessori non erat qua suo;
nec desistebat cives onerare pndore gloria magna viri, grati a. parva loci. Antistes sed qui numeratur sextos ab ipso, longam Perpetuos susttlit invidiam, internum rembvens modici penetrle sacelli, amplque tecta levans exteriore domo; creveruntque simul, valido tribuente patrono, in spatiis des, condizor in meritis; quw Salomonico potis est confligere templo, septima quFe mundo fabrica mira fuit. Nam gemmis, auro, argento si splenduit illud, istud transgreditur cuneta metalla fide, Livor, abi, mordax! absolvanturque priores; nil novet aut uddat garriila posteritas. Dnmque venit Christus, popnlos qui suscitet omnee, perpetu durent culmina Perpetui. 1849

138 III. A S. Abraham, que escapando de la persecucin del Rey de Persia, vino la Auvernia (Francia), donde fund un monasterio. 248. Abraham sanctis merite sociande patronis, quos tibi collgas dicere non trepidem; nam sic prfflcdunt, ut mox temen ipso sequero; dat partem regni portio martyrii. Natus ad Enphrtem, pro Christo ergastle peseta, et quinquennli vincha laxa fame, elapsus regi truculento Susidis orm, occiduum propras solus ad usque solnm. Sed confedsorem virtuttim signa sequuntur: spiritibusque maus fers, fugitivo, fugam. Quque venis, lera'rum se clamat cedere turba: dmonas Ire jubes exul in exilium. Expeiris cunctis, nec te capit anebitus ullns; est tibi delatas plus onerosus honor. Angillus iste placet, paupertinusque recessus, et casa cui enluto culmina pressa forent. ./Edificas hc ipso Deo venerabile templum, ipso Dei templum corp6re facte pris. Finiti cursus istic vitque via3que, sudori suprest dupla corona tuo. Jam te circumstant paradisi minio semi, Abrham jam te comperegrinus habet. Jam patriam ingrediis, sed de qu decidit Adam, jam potes ad fontemfluminis tre tui.

S. PAULINO DE NOLA.
PONTIUS MEaorrus PAULINUS, naci en Burdeos en 353; discipulo predilecto y amigo querido de Ausonio, poeta ms pagano que cristiano, que fu preceptor de Graciano, hijo del Emperador Valentiniano I; desempehd altos car-

gos en el Imperio, pero alma generosa y desinteresada, renunci bien pronto las pompas mundanas para consagrarse conto da su alma la Religion Cristiana. De acuerdo

139 con su esposa Terasia, reparti e, los pobres sus inmensos bienes, y partieron para Espata, donde se orden de Presbitero, retirndose al cabo de pocos afios . Nola; de suya Sede fue elegido Obispo en 409. Se le atribuye la invencin de las campanas. Lo mejor de sus poesias son sus cartas Ausyniodienas de sublimes acentos y de encantadora elocuencia; muri el 481.

I. Precatio ad Deum. 249. Omniptens, solo mentis mihi cognite cultu, ignorate maus, et nulli ignte piorum; principio extremque carens, antiquior ZOVO quod fuit aut veniet; cuino tormamque modumque neo mens complecti pot'rit, nec lingna profari; cern t s ire quem solus, cormque audire jubentem fas habet, et patriam propter consiUre dextram, ipse opifex rerum, rebus causa ipse creandis, ipso Dei Verbum, Verbum Deus, anticipator mundi, quem facturus erst; generatus in illo tempre, quo tempus nondum fuit, editus antequam jubar et rutilus ccelum illustraret E6us, quo sini3 nil actum per quem feota omnia, cujus in ccelo solium, cui subdita terra sedenti, et mare, et obacure chaos insuperabile noctis; irrequies, cuneta ipso .movens, vegetator inertiim; non genito ex Genitore Deus, qui fraude superbi offensus populi gentes in regna vocavit, stirpie adoptive meliore propge colendus; cern're quem licuit provis; quo numine viso et Patrem vidisse datum; contagia nostra qui tulit, et din i passus ludibria lethi, esse iter eterne docuit remeabile vite, neo solam remeare animam, sed corpre toto celestes intrare plagas, et iniine sepulcri arcanum vacuis adopertum linquere tenis: nato Patris summi, nostrque salutiter aavo, virtutes patrias Genitor cui tradidit omnes, nil ex invidi retinens, plenusque datorum, pande viam precibua, patriasque fimo perfer ad sures.

140 250.

Da, Pater, invictam contra omnia crimina meutern, vipereumque nefas nocituri averte veneni: Bit satis antiquam serpens qued perdidit Evam, deeeptumque adjunxit Adam. Nos sera nepaum semina, veridicis mtas prmdieta prophetis, vitemus laqueos, quos lethifer implicat anguis. Pande viam, qum me post vinciila corpris mgri in sublime ferat, puri qu lactea cceli semita ventosm saprat vaga lumina lunm; qu procees abire pii, quque intger ohm raptus quadrijiigo pentrat super mthra curra et solido cum corpore prmvius Enoch.
251. Da, Pater, mterni speratam luminis auram, si lapides non juro deos, unumque verendi suscipiens altare saeri, libamina vitm intemerata foro; si te Dominique Deique unignm cognosco Patrem, mistumque duobus, qui super mquoreas volitabat Spiritus undas. Da, Genitor, veniam, cruciatque pectora purga, si te non peciidum fibris, non sanguino fuso qumro, nec arcanis numen conjecto sub extis; si seelre abstineo, errori ipse obnoxius, et si opto magis quitin fido bonus purusque probari. Confessam dignare animam, si membra caduca exscror, et tacitum si pcenitet, altque sensus formido excruciat, tormeutque sera gehennm antieipat, patiturque suos raen saucia manes. 252. Da, Pater, hec nostro Uri rata vota precatu: nil metnam, cupiamque nihil; satis hoc rear esse, quod satis est; nil turpe velim, nee causa pudoris non faciam cuiquam, qum tempore eclem sim nolim facta mihi; nee vero crimine lmdar, nee maciiler dubio; pauliim distare videtur suspectus verque reue; mal posse facultas nulla sit, et ben posse adsit tranquilla potestas; sim tenui victu atque habitu; sim caras amicis; et semper genitor, sin vulnre nominis hujus; non animo doleam, non corpore; cuncta quietis. fungantur membra officiis, nee saucius ullis

141 -partibus amissum quidquam desidret nana; pace fruar; secrus agam; mirseifla terr nulla putem; suprma mihi quum venerit hora, nec timeat mortem bene conseja vita, nee optet; purus ab occultis quum, te indulgente, videbor, omnia despiciam, fuerit quum sola voluptas judicium aperare tuum; quod dum sua differt tempora, cunctaturque dies, procul exige swvum insidiatorem blandis erroribus anguem. 253. He pia, sed mcesto trepidantia vota reatu, Christe, apud wternum placabilis assre Patrem, Salvator, Deus ac Dominus, meas, gloria, Verbum, filius ex vero verus, de lumine lumen, eterno cum Patre manens, in e2cula regnans; consbna quem celarat modulato carmine plebes, et responsuris ferit aura vocibus Amen.

143

SEOCION QUINTA.
LATIN CLSICO
Sobre el Latin clsico reina un acuerdo universal, asi es que no tenemos que estendernos mucho acerca de su valor I importancia. Aquel dialecto rudo inculto, cuyas palabras variaban de forma en cada monumento literario y en cada autor, adquiere poco poco la fijeza necesaria una lengua culta y bella, va perdiendo su tosquedad medida que ilustres ingenios van cultivndola con sus escritoa, se enriquece con nuevos giros y palabras, que expresan objetos y relaciones nuevas, sacados unos de su propio caudal, y traidos otros de la lengua griega, hermana de la latina, por escritores que, 6 hablan nacido en el suelo privilegiado de Grecia, 6 hablan estudiado los modelos de la incomparable literatura de este pueblo, rica y espontnea en todos los gneros literarios, original en todo y gran maestro de todas las que ms han brillado en la sucesin de los tiempos. Es un hecho constante en la historia, que, cuando un pueblo llega al apogeo de su grandeza material, su lengua y literatura brillan por su mximo explendor. Los romanos, en los cinco primeros siglos de su historia, casi no se cuidaron ms que de hacer la guerra, vencer los enemigos y dominar los pueblos; tenian hasta cierta aversin las letras; pero cada

-- 144 --nueva conquista se estenda el crculo de sus conocimientos, naciendo nuevas necesidades y deseos. As es que cuando Roma hubo uncido su carro triunfal todos los pueblos accesibles entonces y fu sin rival la reina y seora del mundo conocido en aquellos tiempos, sinti la necesidad de cultivar las Letras. Pero lo que ms contribuy este resultado fu la conquista de Grecia. El pueblo griego habia logrado dar la forma en el arte y en la literatura una perfeccin tal, que despues no ha sido posible, no ya aventajar, sino ni siquiera igualar. Grecia conquistada, pues, mostr los ojos de los ignorantes romanos los bellisimos modelos de su arte, las inmortales producciones de su literatura y los preciosos tesoros de su filosofa. Por otra parte, de todos los pueblos conquistados afluian Roma grandes riquezas y con ellas grandes medios de estudio. Pues bien, con el pueblo griego por guia y maestro y con el bienestar material, que las riquezas proporcionaban, se despert en Roma la aficin las Letras. Despues de un siglo, desde que los primeros griegos las cultivaron en Roma, pues griegos fueron los que las introdujeron y griegos principalmente los que siempre ensearon cultivarlas, empezaron descollar entre los romanos algunos ingenios ilustres, que, con la lectura de las obras latinas precedentes y con el estudio de los modelos griegos, produjeron obras literarias, que llegaron en la forma una perfeccin igual la de los modelos que imitaban. De esas obras literarias no nos incumbe hablar, porque nuestro objeto nos obliga ceirnos al examen del instrumento de que se valieron para producirlas, la forma de expresin, al lenguaje. Ese lenguaje, pues, que sirvi de rgano los escritores de esta brillante epoca de la literatura latina, llamada el Siglo de Oro, que abraza desde el nacimiento de Cicern (106 aos antes de J. C.), hasta /a muerte de Augusto (14 aos despues de J. C.), es el que ha recibido el nombre de Latn clsico. Por intensin tambien se da el nombre de clsico al latin de los escritores, que, durante los cinco primeros siglos de la Iglesia, supieron conservar las formas del latin del Siglo de Oro. Concretemos algo, los caracteres y propiedades, que marcan la fisonoma especial de este latin. En primer lugar, todas las palabras empleadas en 61 son, genuinamente latinas, debidamente latinizadas. La forma que cada palabra recibe, convenientemente limada por las leyes eufnicas, queda fija para siempre; cada palabra y cada frase es empleada en un sentido dado, conforme con la indole de la lengua; cada nombre, cada verbo y cada partcula, ejerce su regimen genuino, erigindose al fin en pauta exclusiva y nica ese sentido pro .

145 pio y ese rgimen adecuado, que le dan los escritores de esta poca. Otro caracter del latn clsico es ese librrimo hiprbaton, nacido del mismo genio da la lengua, que, haciendo resaltar la importancia de las ideas por el lugar que las palabras ocupan, recreaba el odo de los romanos, que percibia sus delicadezas y ciertos secretos, que ni siquiera nosotros sospechamos. Constituye, adems, el latin clsico una multitud de frases derivadas de la vida, costumbres y hechos histricos del pueblo romano. En efecto las ideas y sentimientos de aquellos tiempos se diferenciaban mucho de los nuestros. En la familia y en la sociedad todo estaba constituido de distinto modo. En la familia no habia mas personalidad que la del padre, rey absoluto en el hogar domstico; la madre y los hijos eran poco menos que esclavos del padre; los criados y dependientes eran esclavos comprados con dinero ti cogidos en la guerra. Los romanos, como era comun entonces, miraban los dems pueblos, no como hermanos, sino como enemigos quienes hay que vencer y dominar. Su organizacin politica, sus magistraturas y sus costumbres eran muy distintas de las actuales. La naturaleza se les presentaba como un abigarrado conjunto de fuerzas, cada una de lar,' cuales personificaban y daban la forma de un dios. A cada dios tributaban un culto especial y celebraban en su honor fiestas diferentes. Cada una de esas ideas, de esas costumbres y relaciones reciba una espresin popular y adecuada y revestia una forma en el lenguaje. Pues bien, el conjunto de esas formas, que constituyen gi.. ros, frases y modismos, es otro oaracter del latin clsico. Ademas de estos caracteres especiales y genuinos, resalta en el ,latin clsico otro general y comn , todas las literaturas, que han llegado al grado de explendor y perfeccin, que las convierte en modelo para las generaciones venideras. Efectivamente, los selectos escritores del Siglo de Oro, son perfectos dechados de bien decir, y reunen todas las condiciones 57 bellezas que pueden exigirse 11. todo lenguaje perfecto. Saben despertar nuestro inters con la oportuna colocacin de las palabras dentro de la clusula segn su importancia ideolgica respectiva, y apesar de ese desorden aparente, que sirve adems para dar msica y rotundidad al perodo, el pensamiento que expresan, es comprendido fcilmente y sin esfuerzo por el que lee, causa del orden luminoso, en que se suceden las distintas ideas y sentimientos; no dicen mas ni menos, que lo que se proponen decir; no recargan la frase de intiles adornos, ni el pensamiento de prolijos pormenores; no repiten lo que no debe impresionar al lector, ni suprimen ningn detalle necesario; no rellenan sus escritos con insulsas figuras, ni

146 fatigan la atencin del lector con la monotonia de una sola belleza del lenguaje, sino que saben alternarlas todas oportunamente; son maestros en interpretar la naturaleza de las cosas siempre y en cada caso; late constantemente en su modo de decir, inspiracin y vida; nos deleitan, porque sin caer jams en extravagancias, nos parece que cada frase suya y cada construccin la vemos por primera vez y porque todos los detalles guardan consonancia Intima con el asunto y tono general de la obra y los tonos especiales que cada detalle dertermina; los conceptos brotan de su pluma sin trabajo, ni violento esfuerzo; las palabras no tropiezan entre si, ni se atropellan unas otras, sino que se deslizan con suavidad grata al oido y cmoda para la pronunciacin; saben, sin embutir la frase de galas postizas, hacer resaltar lo importante, atenuar lo accesorio, cercenar lo intil, de tal suerte, que su lectura produce siempre en nuestro nimo una impresin agradable y deleitosa; en una palabra, escriben con la mayor elegancia posible, y con el buen gusto ms esquisito. Es muy dificil, ei u imposible, restaurar lo que hemos llamado caracteres genuinos y peculiares del lalin clsico; pero podemos y debemos apropiarnos sus caracteres generales y comunes. Ese objeto se han propuesto los grandes escritores de las literaturas modernas, y muchos han conseguido, dentro del genio de la lengua patria, unir las bellezas eternas du la forma clsica, los grandes ideales de la civilizacin presente.


147

SELECLE E PROFANIS SCHIPTORIBUS HIST0131/E.

Estas admirables Selectas, recopiladas por J. Ileuzet, 1660-1728, profesor de Bellas Letras en el colegio de Beauvais, de Paris, reasumen en los bien combinados fragmentos de los mejores escritores paganos, principalmente Cicern, Bellaca y Valerlo Maximo, toda la sabiduria y moral de la antigedad, y presentan nuestra vista los hechos hericos mas relevantes de la historia de Grecia y Roma. Su piadoso autor, con el !in de acomodarlas . los nios, hizo ligeras variaciones en la construccin y estilo de ciertos autores, de Seneca sobre todo, de quien procura eliminar la afectacion, y puso algun correctivo ciertos principios paganos, que no se avenian muy bien con la moral cristiana. No es extrano, pues, que tan ingeniosa y til obra sea la ms adoptada en Europa para las clases de latn. Insertando en nuestra coleccin lo ms precioso y culminante ce este libro incomparable, hemos credo vindicarlo del olvido en que yace injustamente en Espafia.
Liber Primus,DE DEO, CAPUT PRIMUM.

Consensus populorum omnium probat Deum esse.


254. Animal nullum est, prmter hominem, quod liabeat uotitiam aliquam Dei. At inter homines gens p ulla est tan] fera, 91183 non sciat Deum esse habendum, etiamai ignret qualem habre deceat. Quoniam ver in re omni consensio firma gentium omnium est vox naturre, et argumentum veritatis; confitendum est numen aliquod divinum esse.

148

CAP.
Agnosiimus Deum ex operibus ejus. 255. Quis est tam vecors, qui, cm suspexerit in ccelum, non sentiat Deum esse? Pulchritdo mundi, ordo rerum ccelestium, conversio solis, lunie siderumque omnium indicant satis aspectu ipso ea orania non esse fortuita: et cogunt nos confitri, naturam esse allquain prstantem, wternamque, quw sit admiranda humano gen'eri.

CAP. Natura Dei est optima et preestantissima.


256. Sententia veterum philosophorum de natura Dei fuerunt 'malte atqueinter se dissidentes; quas longura au difficile esset dinumerare. Naturti duce intelligebant Deum esse: sed non conveniebant inter illos, quid Deus esset. Itque cum tyrannus Hier qufflsivisset e Simonide, non solitua poeta suavi, verm etiam viro docto sapiuteque, quid Deus esset: postulavit sibi diem unum ad deliberandum. Cni idem quaarertur postridie ex eo, petivit biduum, et deinceps spius duplicavit numerum. Admirans Hro requisivit, cur ita facret: Quia, inquit, res videtur mihi taut() obscurior, quant diutius eam considro. Thales interrogatus, quid esset Daus: Quod, inquit, caret intio et fine.

CAP. IV. Deus regit ac videt cuncta.


257. Mundus administratur providenti Deorum, iidemque conehtunt rebns bumanis, neo solum universis, verm etiam Patmtis Deo, approbemus nos ei. Vivendum est, tamquam vivamus in conspectu omnium: cogitandum est, tanquam aiiquis possit inspicre in pectus intimum: et potest. Nam quid protimt aliquid esse absconditum hominibus? Nihil clausum est Deo: intrest animis nos-

149

tris, et intervenit cogitationibus mediis: im numquam discdit. Qui crediderit Deum inspieere mincta, non peccabit neque clauclm, neque apert.

CAP. V.
Deus colitur et placatur. pietate. 258.

Prima officia debentur Diis immortalibus, secunda patricm tertia parentibus, deinceps gradtim reliquis. Tria sunt colenda maxim juvenibus: Dii, parentes, leges. Pietate adverss Deos sublat, fides etiam et societas humani generis et excelentissima virtus justitia tollitur. Debemus colre Deos. Cultus autem Deorum optimus est, ut venermur semper eos mente pur, integr, incorrupt. Deus habet locum nullum in terra gratiorem anim pur. Non templa Bunt struenda illi e saxis congestis in altitudinem; est consecrandus cuique in suo pectere. Pietas et sanctitas efficiet Deos placatos. CAP. VI.
Daus est colendus magis pi, qum magnificb. 259. Homines adeant cas te ad Deos, adhibeant pietatenz, azoveant opes. Significat hmc lex probitatem esse gratam Diis, et

sumptum esse removendum ab eorun cultu. Ciun enim paupertas debeat esse probro nemini inter homines; non est arcenda ab aditu Deorum. Prmsertim cm nihil sit futurum minits gratum ipsi Deo, qum viam ad colendum se et placandum non patere omnibus. Apud vetres Romanos Dii colebantur magis qum magnific, placabantque eos e efficacis, qu simpliciits, ex libamentis victfis sui, farro et sale.

CAP. VII. Quee vota facienda sint Deo.


260. Deum roga bonam meutem, bonam valetudInem animi, deinde corpris. Quidni tu hmc vota smiA facias? Sito te

-- 150 --

esse omnibus cupiditatibu librum, dun 06 pervenris, ut Deum nihil roges, niel quod rogare possis palm. Quanta nulle dementia est multorum hominum! Insusurrant Diisvota turpisaima: si quis admovrit aurem, conticescent: et quod scire homines nolunt, Deo narrant. Tu sic vive cum hominibus, tamquam Daus videat: sic logtlte cum Deo, tamquam homines audiant. gens indica, nihil aliud petebant a Diis, qum j ustiti am. Dicebat Apollonius, has tanttn preces esse profundendas ab homine accedente ad Daotum templa: 0 dii. quce mihi conveniunt, prcestate. Laudabat Sacrtes has antiqui Poeta preces: O Jupiter, ea pule bona sunt, nobis orantibus aut non orantibus tribue; que Verb mala, etiam orantibus ne conffide.
CAP. VIII.
Homo preecipuum opus Dei,

261. Animal hoc providum, sagax, memor, plenum consilii, quem vocamus hominem, generatum est a supremo Deo prfflclar, qudam conditione. Solum est enim ex tot animantium generibus particeps rationis et cogitationis, cm cietera eint omnia expertia. Quid est autem ratione prfflatantius? Qtm cm adol5vit et perfecta est, nominatur rit sapientia. Qui se ipse nrit, intelliget se habere aliquid divinum, semperque et faciet et sentiet aliquid dignum tanto mun5re Daorum. Decet eos, qui student prstare ctris animalibus, Surnmit op5r niti, ne vitam transeant velti pecbra, quffl natura finxit prona atque obedientia ventri. Constamus animo et corpre. Alfdrum nobis commne est cum Dije, alterum cum beIbis. Animus debet imperare, corpus ver servire. Itque admiranda et detestanda est pravitas eorum, qui, dediti gaudiis corp'ris, in luxu atque ignavi, 2tatem agunt: ingenium autem incultu et socordi sinunt torpesare. CAP. IX.
virtus proprium atque unicum hominis bonum.

262. Ut ad cursum natos est equus, ad arandum boa, ad indagandum canje, sic homo ad dau' res natos est: intelligen-

151 dum, et agendum convenienter naturffl, id est rationi, in quo pulturn est honestuna, et quod proprium atque nnicum est in terris hominis bonum. Non enim refert ad felicithtem ejus, quantum agrorum aret, a quln multis salutetur, qum pretioso lecto cubet: so gut= bonue sit. Bonus autem est, si sit in co ratio ad Datum voluntaten accommodata et perfecta, quwvirtus et hoitestunt vocatur. In quator partes Honestunt dividi solet: Prudentiant, Just itiam, Fortitudinem, et Tempzrantiam. Ex singillis autem Wie virtutibus certa officiorum gentira nascuntur, in quibus (solendis sita est omnis vita honestas, et in negligendia turpitdo. Itque de unquque seorsim agraus, et quator libris complectmur quie pertinent ad quator illas virtutes.

Liber Secundus.--DE PRUDENTIA. CAP. X. inest mentibus insatiabilis cupiditas ven i videndi.
263. Manus proprium Prudenti est indagatio atque inventio

ven. Qui enim maxim perspicit quid in re quaque verissimum oit, is prudentissimus habrt Botet. Tribtum est a natura genri omni animantium, ut se, vitam, corpusque tueatur, declinet ea, quas videantur nocitura: et inquirat au paret omnia, quw eint ad vivendum necesaria. At inquisitio, atque investigatio ven, propria est hominis, qui unas est rationis particeps et naturit inest mentibus nostris insatiabulis qudam cupiditas ven i videndi. In scientia exceIRire pulchrum ducimus: errare autem, nescire, malum et turpe. CAP. XI.
Pertinax labor et disciplina naturam vincunt. 264. Nihil est quod non expugnet pertinax opi,-ra, et intenta ac diligens cura. . . . . Labor omnia vincit imprbua.

-- 152 -Accipimus Stilptinem Megaticum philosphum, hominem san actum fuisse, et temporibus suis probatum. Scribnnt ipsius familiares, huno natur et ebriosum et mulierosum fuisse, neque hoc scribunt vituperantes eum, sed potis ad laudem. Significant enim vitiosam naturam ab eo sie edomitam et compressam fuisse doctrina, ut nemo umquam vinolentum nun vidrit, neme in eo vestigium libidThis deprehendrit. Zopyrus, qui profitebatur se pernoscre hominum mores, naturasque ex corpre, (whle, vultu, fronte, magno in con- ventu dixit: Socrtem stupidum esse et bardum; addidit etiam mulierosum; in quo Alcibides, qui ad grat, dicitur cachinnum sustulisse. Ipse verb Socrates: Hc vitia sibt ingenita hisse naturii, non disimulavit, sed ratione a se dejecta, dixit. Animus hominis, quidquid sibit imp rat, obtinet.

CAP. XII.
QuEesita vitEe perletito scientia.
265.

Cavg rant decreto Athenienses, ut, si quis civis Megarensis deprehensus esset pedem Atnas intulisse, id ei capitale foret. Tum Enclides Megarensis, qui ante id decretum consuevrat Athenis commorari, et audire Socrtem, tunie long mulibri incitus, pallio versicolri tectus, et caput atque os velatum habene, nocte ex urbe Mega'ris Athenas commeabat; ut saltem aliqu tempore consiliorum sermonumque Socrtis firet particeps; rursusque sub lucem edem veste Hli tectus domum redibat, roillia passum multa emensus. Sic ille vitae perichturn adire non dubitabat, comparandm sapientize caus.

CAP. XIII.
Litterm ornamenta hominum sunt
266.

et solz,tia.

Si tempus in studia canfras, omue vita fastidium effugris, neo noctem firi optabis tzedio lucis, neo tibi gravis eris, neo aliis eupervacuus. Doctrina, studia et optimA felicitatem extollunt, et faciIlimb minuunt calamitatem: eademque et ornamenta hominum maxima sunt, et solatia. Ipse Dionyeius junior cbm tyrannide excidisset, interrogatus quid Plato, philosophique ipsi profuissent: UI, inquit,
tantamfortunce mutationent cequo animo ferant.

-- 153 Et gaudium mihi, inquit Plinius, et solatium in litteris: nihilque tam Imtum est, quod non per has laetius fiat: nihil tata, triste, quod non per has mins triste. Itque, in infirmitate uxoris et amicorum periculo aut morte turbatus, ad etudia, unicum doloris levamenturn, confugio; quie prfflatant ut adversa patientitis feram.

CAP. XIV.
Etiam seni discere decrum est. 267. Gloriabatur Solon, se aliquid quotidie addiscentem, senem firi. Quod et supremo vit die confirmavit. Nam crn assidentes ei amici, quadam de re inter se sermonem conferrent; caput jam morte instante gravatum erexit: interrogatusque, cur id fecieset, respondit: Ut, don istud, quidquid est, de quo di .; putatis, percepb'ro, ay l uiore animo moriar. Cato mejor grecas litteras senex didicit, Sophocles summam senectutem tragueiias fecit. Diogenem admonebat quidam, ut jam senex quiesceret a laboribus. Cui Me: Quid, inquit, si in stadio cura-ein, oporffi ret me jam vieinum me.ke cursum remitt6re, an nom potiits intencigre? Aurelius imperator sapientiai studiis incumbebat apud Sextum philoebphum.

CAP. XV.
Non refert quitm multos, sed qum bonos libros habeas ac legas. 268. Est lectio necesaaria: alit enim ingenium. Lectio omnia generis volurulaurn habet aiiquid vagum et instabile. Paucis libris immorari et innutriri oportet, si velis aliquid trahere, quod in animo fideliter hrereat. Lectio certa prodest, varia delectat. Qui vult pervenire quod deatinavit, unam sequatur viam, non per plures vag5tur. Librorum inopiam quereris. Non refert quiim multos habeas, sed qurn bonos. Distrehit animum librorum multitiiclo. Pueri legant et discant non modo qufe diserta sunt, sed magia qua2 honesta. Itaque non tantra auctores eligendi, sed etiarn partes operis. 20-21

154

Liber Tertius.DE JUSTITIA,


CAP. XVI.

Justitia omnium regina virtutum.


269. Justitia est omnium domina et regina virtutum: ejus splendor maximus; ex e boni viri vulge justi appellantur. CAP. XVII.

Hominem justum esse gratis oportet.


270. Te justum esse gratis oportet: et nullum justte actionis prremium majos est, qurn justum esse. Nihil refert, qum multi wquitatem tuam nov" rint. Qui virtutem suam prraiicari vult, non virtuti laberat, sed gloria: Non vis esse justus sine gloria? At rcehercillA swpe justus esse debebis cum infamia; et tune, si sapis, mala opinio, justiti parta, te delectavit. Nema mili videtur, pluris rastimare virtutem, nema magis illi esse devotos, qurn qui boni viri famam perdidit, ne conscientiam perM. Cato esse qum videri bonus malebat. Ita, qu minus gloriam petebat, e magis illain adsequebatur. CAP. XVIII. Omni ratione colenda et retinenda justitia 271. Justis hominibus ita &Ire habetur, ut nulla sit in his fraudie injuria title suspicio: itap his salutem nostram, fortunas, libros rectissime comrnitti arbitramur. Citm Trajanus pmfecto mu um pnetorianorum gladium daret, quo is cingendus erat ad custodiam Imperatoris, educto eo e vagina et in alturn sublato: Accipe, inquit, gladium ?lt eo, si jnst impirem, pro inc utaris: sin tnaU,, , contra nie, Quonkort moderatorem onmium peccare ininris fas est qu(iin mteros.

dret.

est.

155 Justitia est constans et perpetua voluntas jus suum unicuque tribuendi. Vir bonus, quod honestC se facturum putavrit, faciet, etiamsi laboriosum erit: faciet, etiamsi damusum erit; faciet, etiamsi periculoum erit. Rursus quod turpe erit, nou faciet, etiamsi pecuniam afi gret, etiamsi voluptatem, etiamsi potentiain. Ab honesto nuila re deterrebitur, ad turpia nulla spe invitabitur. CAP. XIX.

Ipsa peceandi voluntas'peceatum est.


272. Me quidem judice, non is solus malus est, qui injuriam fecit, sed et qui tacCre in animo habuit. Potest aliquis nocens fici, quamvis non noetAit. Omnia seera perfecta sunt, quantum satis est culpat, etiam ante effectum outds. Laux), andiquam manus inqinet, latro est. Quia, ut ait P. Syrus: Exelitur op're nequitia, no inebit. Vir probus, aut impi6bus, non ex openbus tantitm, sed etiam ox voluntate spectatur. Bonus est, non qui non injuriam facit, sed qui ne vult quidem. Arist iIes ille justus, interrogatus quid justum esset? na non concupisdire, respondit. CAP. XX.

Imprhl hominis est mendaelo fallere. 273.


Vera dicere, justum est: mentiri ver, injustum. In virum bonum non cadit mentid emolumenti sui causa. Qui meniitur, fallit quantum in se est. Vir bonus tare deba, ne mentiatur. Quod verum, simplex, siucerumque est, id naturre hominis est aptissimum. Assuesce dicere verum, et audire. Assuefaciendi maximsunt pueri, ut vera dicant: mentiri enim servile est, et omnium hominum odio dignum vitium. Edem setenti dixit Apollonius: Illiberale est mentiri,ingenuunt. veritas (leed. Persa' libros suos a quinto anno ad vieesimum tria edocebaut, erpaare, sagittas arcu mitttre, vera loqui. Turpissimum apud eos habebatur mentiri.

156

CAP. XXI. In vitio est qui non obsistit, si potest, injurim.


274. Injustitim genra duo sunt; unum eorum, qui infg runt injuriam; idt g rum eorum, qui non propulsaat, si possunt, ab jis, quibus intertur. Neque enim is tantum in vitio est, qui injust facit imptum in quempiam, aliqu animi perturbatione incitatus: sed etiam qui non obsistit, si potest, injurim. Apud 2Egyptius legibus cautum erat, ut, si quis iter faciens vid g ret quempiam a latronibus circumveuiri, aut aliquid injurizr perpti, nec ei auxilium ferret, cm posset, morte damnarg tur. Si opem dare non posset, rem deferre ad judIces, et injarim auctorem accusatione pers gqui jubebatur. Quod facere si neglexisset, plagis multabatur, et triduum carebat cibo.

CAP. XXII.
Inhumanum verbum est ultio. 275.

Non ulcisci decet, nt vulgus putat, neque mal lacere cuiquam hominum, quodcumque ab aliis ipso passus fu g ris. Nullo enim modo injuria facienda est. Vetgres Romani, accept injuti, malebant ignoscgre quita' persliqui. Et plus pmn auxerunt imperium parcendo violis, quitm vi ncendo. Adrianns multos in privata vit inimicos expertas erat, quorum injurias, ubi imperator J'actas est, ade neglexit, ut uni, quem capitalem habuerat, die g ret: Evasisti. Vulgatum illud, quia verum erat, in proverbium venit; amicitias imnzortales, znicitias mortales esse debre. CAP. XXIII.
Injurian beneficiis vineuntur speciosis, quilm mutuo

odio pensantur.
276.

llague ad ultimum vitae finem non desinamus commfini bono opgram dare, adjuvare singlilos, opem ferre etiam iniinicio. Optimus injuriam ulciscendi modus est, ne similis sis eam inferenti. Contemnit me quispiam? ipse vid grit. Ego mihi

157 cavebo, ne quid contemptu dignum vel egiese, vel dixisse eepreheudat. Odit me quispiam? ipse vidertt. At ego mitis esse et benevlus cuique pegeln; et huic etiam ipsi, qui me odit, errorem ostendere paratus ero, non contumelios, neque ut patientiam meam ostentem; sed benign, et inAnue. Amico noli maledicere, ac ne ininzico quidenz, inquibat Pittcus. Vespasiani, inter effltera bona, illud singulars fuit inimicitias oblivisci: ade ut Vitellii hostis sui filiert] locupletissimn dotav'rit, et viro splendidiseimo in matrimcniurn dederit. Perebat quoque patienter contumelias, iis, ut erat facetissimus, dictis jocularibus respondens. CAP. XXIV.

Utilitas ex inimicis eapienda.


277. Vulgus hominum satis habet nullo modo ab iniinicis ofnci: at viri prudentes etiam utilitatem ex iis c. eiunt. Inimicus dicta factque nestra observare infenso animo non cessat, captans nocendi occasionem: quam, ne prbeamus, caveamus. Eme autern cautio sensim eifert studium, et consuctudinem rectam et incuipatam vitarn, agendi. Vis ininneum molestia afficere? Noli eum illiberalem, libidiuosum, scelestum nominare; ipse esto hurnanus, castus, probus. Hice Ungues, citm sum interrogassot quidam, qua radone ulciscezetur inimicum: Si ipse, inq.It, quzbiz optimus fias. Cum accepisset Philippus Maceclonial rex, se ab oratoribus Atheniensibus prosciudi conviene in concionr: Mognam, inquit, ejusinbzli hominibus gratiam habe. Dabo enizn cpi5ranz deinccps et verbis et lactis, tzt illos mendacii coarguant. Muita sunt, quoe inimicus magis deprehendit in nobis, quitm amicus: t. t quoeiern, ait Plato, C Re3t18 amor isst. HiLh.o, cam i quidam inimicus oris fcetoretn exprobrai;set; dourrnm se ad uxorera recipiens: ;Quid koc, inquit, re ebt? ;Cur tu mild oris vitinnt 71 011 ilidleadSti? lila vern, ut erst aidica et simplex: Existizabant, ait, omnes viros sic olre. Aden rinn aniari tautan], sed etiam corVzis vitia, iepe nobis nota fiunt ab inimicis priits gram ab amicis.

158 CAP. XXV.

Vetrum Romanorum in educandis pu'rls disciplina.


278. s i2e pretium est cognoscre vetrum Romanorum seveOp e ritatem, ac disciplinam circa educandos formandosque libros. Jam primm filius ex casta parente natua, non in cella emptffl nutricia educabatur, sed in gremio ac sinu matris, cujus prawipue laus erat, turi domum, et inservire liberis. Eligebatur autem aliqua major natu propinqua, cui propter probatos mores, sobles omnis cujuspiam famili committertar: coram quit, neque diere fas erat, quod torpe dictu videretur, neque feuere, quod inhonestum factu. Hiec non studia mode), sed remissionea etiam lususque puerorum verecundi temperabet. Sc Corufenull Gracchorum, sic Aureliam Julii Osfris, sic Attiam Augusti matrem pnefuisse educationibus liberorum accepimus. Augustus, summum imperium ROMffl adeptus, neptes suos litteras, a1itue rudimenta per su plerumque docuit. CAP. XXVI. Publicae utilitati plurimm prosunt, qui juventutem erudiunt. 279. Non is solus reipublicfe prodest, qui tutur reos, et de pace bellque censet; sed qui juventutem exhortatur, qui, in tanta bonorum prfflceptorum inop, virtute inetruit animos, qui ad pecuniam luxuriamque ruentes preneat, ac retrbit, et, si nihil aliud potest, cert moratur. An illa plus priestat, qui inter cives jus dicit, quem qui docet juventutem, quid ait justitia, quid pitas, quid patientia, quid knlitt-1de, quem pretiosum bonum sit bona conscientia? CAP. XXVII.

Et prEeceptores et studia amet adolescens.


280. Discipuli, si mod sunt ben instituti, preeptorem amant et verentur. Id prielipu monendi sunt adolescentes, ut ament pr geuptores 81108, non min gla quitm ipsa studia; et existiment eos

--- 159 --parentes esse, non quidem corprum, sed mentium. Multm hfflc confg ret ad felicem exitum etu aiorum. Ita enim et libenter audient, et dictis credent, et esse magistrorum similes concupiscent, in ipsos denique ccetus scholarum laeti et alcres convenient; emendati non irascentur, laudati gaudebunt: ut sint carissimi, mer5ri contibuntur. Nada ut prwceptorum officium est doc5re, sic disci p ulorum prwbre se dociles: aliqui neutrum sine a1t5ro sufficiet.

pas

CAP. XXVIII.
Sit gratua erga magistrum discipulus. 281. Prceptores suos adolescens vener5tur, ac suspiciat, quorum beneficio se vitiis exuit, et sub quorum tutl positus exercet artes bonas. Cm M. Aurelius, qui postea irapo,avit, mortuum educatorem suum fieret, eumque aulici ministri revocareat ab illa pietatis declaratione: Pertitlite illi, inquit imperator Antoninus Pius, ut homo sil; neqzte enint vel philosophia vel inzperium tollit affectus. Diis acceptum refiro, inquiebat M. Aurelius imperator, qu()(1 bonos prceceptores habu6rint, qta)(1 lbs maturi; evexerim ad lwnores, quos expetere videbantur; qud mihi quo que copia fuerit magistrorunt, qui ad educandos libros meos essent idonei. Imm4 tantum honoris magistris suis detiilit, ut imagines eorum aureas domi nter Lares Deos hab e - ret, ac sepulcra eortim hostiis et floribus semper honoraret. CAP. XXIX. Prieceptor nec habeat vitia, nec ferat. 282. Optimum erit puris dan i prwceptores, paedaggosque vitiorum expertes. Crn puer pubilcis magistris erit tradendus, eorum .in primis inspici mores oportebit. Hoc enim in omnibus crn domesticie, tm publicis doctoribus examinandum qum diligentiesime puto. Itque parentes, si non cca, et sopita eorum socordia est, magistrum eligcnt sauctissimum quemque (sanctitatis enim prcipua prudentibus viris cura est), et disciplinam, qm optima fu5rit.

160 CAP. XXX. Amico omnia credenda. 283. Diu cogita, an tibi in amicitiam aliquis recipendue sit. eilee placuit recipi, toto illum nectre admitte: tam audacter cum illo Ioqure, quitm tecum. Tu quidem ita vive, ut nihil dicas, aut lacias, nisi quod committere etiam inimico possis: sed quia que tarn Bunt, quffl areirna dici solent, hwe cum amico communica. Freiem si putavris, facies. CAP. XXXI

Ventas et fides in amicitia retineantur.


284. Monendi amici siepe sunt et objurgandi: et h Y, accipienda amic, cnni benevle fiunt. Adhibenda entern diligentia est, ut reonitio asperitate, objurgatia contumeli careat. flujos autem s.1us desperanda est, cujus eures veritati clausw Bunt ita, ut ab amieo verum audire nequeat. Ut igitur proprium est verie areieitia, , et monre, et monri; et qui monet, debet 1ibr6 faere, nou aspi; qui monetur, debet patienter ferre, non repugnanter. Secret amicos admne, lauda palam. Quemeumque poturo, peceare prohibebo, rault oragis amieurn. Aliquando utar verbis durioribus, si hac ratione emendari innre speravro posse. Adoionri bonus gandet: pesimus quisque correptorem asperritn patitur. Xeno&item Chalcedonium Plato, Magister et amicus, rustieiratis arguebat, eique mpiir g dicebat: Xenocr les, Gratiis sarra tacito. Quam reprehensionem, admonitionemque ille semper aluo et grato animo accpit: et aliquando cuidam ipsum ineitauti ad repellendam Platuis objurgationem, sapienter prorsus respondit: At illud mihi utile est. CAP. XXXII. vulgre amtet nomen, sed rara est ildes. 285.

gram parvas mies Bibi fundassbt Socrtes, e noptilo sic nescio quis, ut Uri solet:
,Quofso, tarn angustam talis vir ponis domuna Utinam, inquit, veris hanc amicis impleam.

-- 161 -Amicus, res rara, Tim non alibi magia deest, qum ubi cr ditur abundare. Non sunt isti amici, qui agmine magno pulsant januarn regum, aut reges simulantium. Atria hominibus plena sunt, amicia vacua. CAP. XXXIII. Maltas cautiones habeat beneficentia. 286. In exercenda beneficentia mult sant cautiones adhibend. Videndum est priram ne obsit benignitas, et jis ipsis, quibus prodesse volllama, et cteris. Deinde ne major sit, quam facultates. Denique, ut cuique pro dignitate tribuatur. Nam ad justitiam referenda bleut omnia, et nihil est liberale niai quod idera sit justum. Utamur igitur e liberalitate, qum prosit amicis, noceat nemini: quae fontem ipsura benignitatia non exhauriat: quffl delectuta faci.it eorum, in quos beneficium confertur. Verm multi beneficia confrunt eine jodido vel modo in omnes, imptu animi, repentino quasi veato, incitati. eire beneficia qu magna non sunt habenda atque ea, qua3 judicio. conaiderateque delata Bunt. In deligendis idoneis, in quoa beneficia conferamus, judicium, et diligentiam adhibere debaraus: flain prffllar Ennius: Benefacta mali locata Inalefacta arbitron Boneheim dignis ubi dea, omnes obligeo.

Liber quartus,DE FORTITUDINE.


CAP. XXXIV. Animi fortitudo duplex. 287. Duplex est animi fortitfido. Uaa in ramm extarnarum despicientia ponitur: cm persuassum nobis est, hominern nihil, nisi quod honestum decorumque sit, aut admirari aut expetre oportre; nuliique neque perturbationi animi, neque fortunm succumbre. Altre animi fortitudo est, ut res gemas magnas illas quidem, et maxime utiles, sed vehementer arduas, plenasque laborum an periculorum. Ea animi elatio, qeie cernitur in adeundis periculis et laboribus sustinendis, si justiti vacat pugnatque non pro salute communi, sed pro suis commdis, ia vitiu est. Itaque

162 prolA definitur a Stoicie fortitudo, effm eam virtutem esse dicunt pugnantem pro mquitate. CAP. XXXV. Imperare sibi maximum imperium est. 288. Vera et sapiens animi magnitildo in duobus cernitur, si et id solum, quod honestum sit, bonum judiees, et omui perturbatione libar sie. Nam fortis animi, magnique est, et ea, quoe plerisque eximia et pimelara videntur, parva ducere, so contemnere; et ea, que videntur acerba, ita ferro, ut nihil dieedat a diguitate sapientis. Non est entern consentaneum, qui metu non frangatur, eum frangi cupiditate: neo, qui invictum se a labore prre3titrit, vinci a voluptate. 10 quarn magnis homines erroribus tenentur, ignri imperare sibi maximum irnperium esse: sicut servire cupiditatibus gravissima servitus est! CAP. XXXVI. Parvo contentus sapiens paupertatem non timet. 289. QuAm parvo eontentus est sapiens! qum parum paupertaten, timet! Socrtes, qui eum Diis proximum dicebat, cui qum peucissima satis essent, cum aliquando in pompa magnatn vim auri atque argenti ferre vidret: Quittu multa non desid'ro! quit. DiogZ,I nes quidem prmlieare solebat, quantni ipsum regem Persarum felicitate superaret: u Sibi nihil deesse, illi nihil satis unquain fore: se ejus voluptates non desiderare, quibus nunquam satiari ille posset; suas eum consqui nulle modo passe." Hnc verC Diogenes: narn Xerxes, refei tus omnibus priereiie, bonieque fortimre; non peditatu, non equestribus copiis, non navium multitudine, non infinito pondre suri contentus, pimmium proposuit ei, qui invenisset uovarn voluptatem. Qu invent ipso non fuit contentus. Neque enim unquam finem invnit

163 CAP. XXXVII. Vera bona, virtus et doctrina. 290. Plus apud sapientem vera ratio valet, qu gtm vulgi opinie; neque unquam illum. bona perdidisse dicet, qui pecus aut supellectilem amibrit. Ihe3 e rat sententia Biantis, qui inter septem illos Groi bapientes numeratur. Cum patriam ejus Prinem cepisset hstis, ceterique cives multa e suii rebus secum asportarent; admonitus a quodam, ut idem ipse faccret: "Ego ven'', inquit, facio: nata oinnia mea porto mecum." Ille hffl ,:imunra, vel potis ludibria fortunre, non putavit sua. Ea verii tantiim esse sua existimavit, que pectre gestabat, virtutem scificet et doctrinara. CAP. XXXVIII.

QuEe dura sunt, flunt leviora patienti.


291. Caivis dolori remedium est patientia. Miseriarum portus est sapientia. Nihil tam infestum tranquillitati animi, qua= nihil pati posee. Itaque id summopre studendum, ut damna, quitra minim firi potrit, sentiamus: etiam adversa benign interpretmur. Nantiato naufragio, Zeno cm eximia sua audiret submorsa: "Jubet, iuquit, me fortuna expeditos philosopbari." Lara qoadam cima Miura, quem in prrelium misrat, interfectum audisset: "Idcirc, iuquit, genueram, ut pro patria non dubitaret occumbere." CAP. XXXIX.

Fortis et constantis animi est non perturban in rebus

aspris.
292. Sapientem nec secunda evaunt, neo adversa demittunt. Rabos angustis animosos atque fortis appiire. Quena res plus nimio delectavre secondre, mutatffl quatient. Dicebat Bias eum vez infelicem esse, qui infelicitatem ferre non posset. Interrogatusque "quidnam esset difficile? Ferre," inquit "fortiter mutationem rerum in deterius."

164 -Qui ea mala, quibns alii opprimnntur, magno animo fort, ipsas miserias in gloriam vertit.

Liber Quintus.DE TEMPERANTIA.


CAP. XL.

Ratione duce per totam vitam eundum est.


293. Tamperantia mDderatrix omnium commotionum anImi est, a libijne avbcat, tlitini itetiti gestire non sinit: hfflO pacera animis affert, in rebus expetendis ant aufugiendis, rationem ut sequamur, monet: in e verecundia, modestia, omnis sedatio perturbationnui animi et rerum modus eernitur. Est animus in partes distribtus duas: quarum una in appetitu posita est, qui hominem /au et illuc rapit: altAlra in ratione, qoie dooet et explttat, quid faciendum, gieudumquo sit. l*ticiendum autem, ut ratio priosit, appetitus ver obtempret. Quod tenaperantite manas est. CAP. XLI. In sedati3ne perturbationum animi vita beata. 294. Oranes animi perturbationes rationem repellAntes, nullum beat vitre locum relinquuut: hique soli beati clicsudi saut, quos nulli metas terrent, nulle eagritudines exMunt, nulla3 libidines incitant, nulle futites ltit eff'runt, nullte voluptates Quod si corpOris gravioribus morbis vitffl jucunditas impeditur: Nuani magis animi morbis impediri necesse est! Animi auteni morbi snnt cupiditates divitiarum, glorie, dominationis, libidinosarum etiam voluptatum; gritudmnes, molest;te, incorores, qui animos exUunt, et curis conficiunt. CAP. XLII.

Nihil est agriculturit melius, nIhiI dulcius, nihil homine libero dignius.
295. In urbe luxuries creatur; ex luxuri existat avaritia ne-

-- 165

liesse est: ex avaritia erumpat audacia. Inde omnia scel4ra ac maleficia gignuntur. Vita ver rustica, parcimoniae, diligentie,
justitie magistra est. Vita rust:ca sine dubitatione proxima et quasi consanguinea sapientie est. CAP. XLIII. Omnes corpris matus decrum teneant. 296. Status, incessus, sessio, accubatio, vultus, oculi, mannum motus, teneant decrum, presertim natura ipsa duce et magistr. Quibus in rebas duo maxim fugienda sunt, ne quid effeminatum aut molle, et ne quid darum aut rusticum sit.

CAP. XLIV. Dormi quantum satis est.


297. Turpis est, qui alto sole in lecto dormiens jacet, qui vigilare medio die incipit, qui officia lucis noctisque pervertit. Quanta illa in animo pravitas est, aversari diem, et magnam vite partem in noctem transferre! Istis Wedagig causa est ita vivendi, commtinis vite fastidium et gravis mal2e conscientie lux. CAP. XLV.

Est adolescentis majores nata vereri.


298. Est adolescentis majores natu veri3ri: exelue his deliW.1re optimos. atque probatissimos, quorum consilio atque auctoritate nitatur. Ineuntis enim etatis inscientia constituenda et regenda est senum prudentia. Apud antiquos Romanos, neque genh'ri, negue pecuni pre3tantior bonos tribui solitus trat, quarrt a2thti. Majores nata a minoribus colebantur ad Deum pro p;. et parentum modum, atque in omni loco incitte omni re priores potioresque babebantur. CAP. XLVI.

Adolescentia in labora et patienti est exercenda.


299. Adolescentia maxim a libidinibus arcenda est, exereenduque in labore et pafienti tum animi, tute corpria.

1(36 Cum animadvert gret Lycurgus adolescentes plerumque ad injuriam faciendam proclives esse, et cupiditatibus voluptatum vehementibus urg g ri; Lacedfflmonios juv g nes laboribus exercgri voluit, venando, currendo, esuriendo, sitiendo, algendo, wstuando. CAP. XLVII. Plura andiamus, loquamur maues.. 800. HPec Pytagl se in recipiendis instauendiau discipulis eatio fuisse traditur. Adolescentium, qui sese ad discendum obtulrant, mores, naturamque conabatur pernosc g re ex oris totiusque corpiris hal4tu. Tum eos, qui explorati ab eo, et idonei habiti fu grant, recipiebat in disciplinam, et jubebat tempus certum tacre. Ubi res didicerant, ramm omnium, ut qnidam putant, difficillimas, ut alii, facillimas, tac gre audirg verba facere, et qurere, quwque -que:tmposar audissent, scribere; et quffl ipsi opinarentur, expromere.

167

COR,NELIO NEPOTE.
CORNELIUS NEPOS, descendiente de la ilustre familia Cornelia, fue intimo amigo de Catulo, Cicern y muy especialmente de tico; muri en Hostilia, hoy Ostiglia, cerca de Verona, su pueblo natal, 32 altos antes de la Era cristiana. Es_ribi muchas excelentes obras que se han perdido, quedndonos slo la que lleva por nombre Vidas de los grandes capitanes, que se apropi injustamente Emilio Probo, gramtico del tiempo de Teodosio En esta obra g e propuso el fin moral de presentar los ojos de los ya corrompidos conquistadores del mundo ejemplos dignos de imitar, por lo que sacrifica la exactitud de la historia. Su latinidad corre parejas con la de los mejores escritores del Siglo de Oro.

ARISTIDES,
301.

I. Aristides, Lysimchi filius, Atheniensis, qualis fere fuit Themistlicli. Itque cum eo de principatu contendit; namque obtrectrunt inter se. In his nutom coguitum est quanti) antistaret eloquentia innocentiw. Q tamquam enim ade excellebat Aristides abstinenti, ut unus post hominum memoriam, quod qlidem nos audierimus, cognomine justus sit appellatus, tarnen a Themistlicle collabefactus testiV ill, exsilio decem annorum multatus est. Qui quidem quum intelligret reprimi concitatam multitudiaem non posee, dedensque animadvert'ret queurdam scribentem ut patri pelleraur, qufflisse ab eo dicitur, quare id facret, aut quid Aristides commisisset, cnr tant pcen, dignus duceretur. Cui ille respondit se ignorare Aristidem, sed sibi non placre, quia tam cupide, elabonisset ut prter cteros justus appellaraur. Hic decem annorum legitimara pcenam non pertlilit. Nam, postquam Xerxes in Grwciam descendit, sexto tare anno quitra erat expulsas, plebiscito in patriam reatitfitus est. Interfuit autem pugna navali apud Salamina, qua2 tanta est pris quitar pcen liberaretur.

168 30'2. Ilem pretor fuit Athenienaium apud Plateas in preNo, quo Mardonius fusus, Barbarorumque exercits est interfectua. Neque aliud est uilum ltujus in re militan i illustre factum, qum hujus imperii memoria; justitie ver, et equitatis, et innocentie, mult: in primis gilbet ejus equitate factura est, quum in communi classe esset GI 83Ciffl silind CUM Pauaania, quo duce Mardonius erat fugatus, ut summa imperii maritimi a Lacedemoniis transferrtur ad Athenienses. Namque ante id tempus et man i et terr duces erant Lacedemonii; tum autem et intemperanti Pausanie, et justiti factum est Ariatidis, ut omnes feie civitates Grecie ad Athenionsium societatem se applicarent, et adversits Barbfiros hos duces deligrent sibi, qu facihits repellrent, si forte bellum renovare conarentur. 303. III. Ad classes redificandas exereitanne comparan dos, quantum pecnde queque civitas claret, Aristi les delectus est, qui constituret, ejus arbitrio quadringenta et sexaginta talenta qnotannis Delum sunt collita: id enim commne erarium esse voluerunt. Que oranis pecunia postro tempre Athen as trauelata est. Hic qu furit abstinenti,pullum est certius indicium, qum quod, quum tantis rebus prefuisset, in tanta panpertate decessit, ut, qui efferretur, vix reliqurit. Quo factum est. ut fihiejus public alerentur, et de communi erario dotibus datis collocarentur. Decessit autem fer post annum quartum qum Temistcies Athenis erat expulsas.

EPAMINONDAS.
304.

I. Epaminondas. Polymni fiItw, Thebanus. De hoc priusquam scribamus, hileC precipieoua videntur lectoribus, ne alienos mores ad . suos referant; neve ea. qum ipsis leviora sant, pari modo apud cmteros fuisse arbitrentur. Scimus enim mueicem nostris moribus abesse a principis person; saltare vor?) etiam in vitiis poni. Que omnia apud grecos et grata, et laude digna ducuutur. Cum autem exprimre imagictem consuetudinis atque vite velimus Epaminceidao, nihil videmur debre praetermittre, quod pertineat ad eam declarandam. Quare dicrnus primra de genre ejus; deinde quibus disciplinis, et a quibus sit eruclitu2; tum de moribus ingeniique facultatibuts;

169 et si qua alia digna memori erunt; postrem de rebus gestis, qua3 a plurimis omnium anteponuntur virtutibus. 305. Natus igitur patre, quo diximus, honesto gengre, pauper jam a majoribus relictue. Eruditus autem sic, ut nemo Thebnue magis; nam et citharizare, et cantare ad chordarum aonum doctus est a Dyonisio; cpai non minore fuit in MUtikiff glori, quai Damon aut Lamprus, quorum pervulgata sant nomina; carmina cantare tibiis, ab Olympioctiro; saltare a Calliphrg ne. At philosophim prmceptorem habuit Lysim Tarentinum, Pythagoreum; cui quidem sic fuit deditus, ut adolescens tristem et sev g rum senem omnibus anualibus suis in fami liaritate antepoeu g rit: neque pris eum a se dimierit, quitm in doctrinis tantA antecesserit condiscipulos, ut facilA inteliigi posset, pari modo superaturum omnes in cmteris artibus. Atque hmc ad nostram consuetudinem sant levia, et potiAs contemnenda: at in Grwcia utique ohm maznae laudi erant. Postquam ephg bus factus est, et palwstrre dare operam creoit, non tarn magnitudini virium servivit, Grm velocitati; ihlain enina al athletarum usum, haue ad belli existimabat utilitatem pertin g re. Itque exercebatur plurimm currendo et luctando, ad *mim finem, quoad stans complecti posset atque conteudgre. In armis plurimum studii consnmebat. 306. Ad baue corp g ris firmitatem plurima etiam animi bona access grant. Erat enim modestas, prudene, gravis, temporibus eapienter utens, peritas belli, fortis mann, animo maximo: adeb Atur. Idem contiveritatis diiigens, ut ne joco quidem mentir nens, clemens, patiensque admiranclum in modum: non solum populi, sed etiam amicorum frens injurias, in primisque commissa celans; quod interdum non mins prodest, quam dissertA dicere. Studiosus audiendi; ex hoc eniin facillimA disci arbitrabatur. Itaque, quum in circulum venisset, in quo au% de republica dieputaretur, aut de pbilosopbia sermo haberetur, nunquam indo pris discessit, qum ad finem sermo esset adductue. Paupertatem stieb facile perpessus est, ut de republica nihil prmter gloriam cep g rit. Amicorum in se tdendo caruit facultatibus; fide ad alios sublevandos ept.3 sie Ild118 est, ut possit judicari, oinnia ei cum amicis fuiese commnnia. Nam cin aut civium suorum aliquis ab hostibus esset captas, aut virgo amici nubliis propter paupertatem collocari non posset, amicorum conciliem habebat, et, quantum quisque daret, pro cujusque 22-23

170 facultatibus imperabat; eamque summam cum faceret, priusquam acciperet pecuniam, addueebat cum, qui quaerebat, ad eos qui conferebant, eigne ut ipsi numerarent, faciebat, ut ille, ad quem ea res perveniebat, sciret, quantum cuique debret. 307. Tentata autem ejus est abstinentia a Diamedonte Cyzicno: namque is rogatu Artaxersis Epaminondam pecuni, corrumpendum susceprat. Hic magno cum pondre auri Thebas venit: et Micytum adolescetulum quinque talentis ad suam perduxit vo/untatem, quem tum Epaminondas plurimm diligebat. Micythus Epaminondam convnit, et causam advents Diomedontis ostendit. At ille Disarnedollto coram: "Nihil," inquit, "opus pecuni, est; nam si ea rex vult, qum Thebanis "sint utilia, gratis facere sum parates; sin autem contraria, "non habet auri atque argenti satis; namque orbis terrarum "divitias accipere nolo pro patriffl charitate. Te, qui me in"cognitum tentsti, tuique similem existimasti, non miror, ti"bique ignosco. Sed egredre proprb, ne alios corrumpas, "dun me non poturis. Tu, DIicythe, argentum huic redde; nisi "id confestim facis, ego te tradam magistratui." Huno Diom don citm rogaret, ut tutb exire, suque, qUffl attulisset, licret afferre: "illud," inquit, "faciam; neque tu caus, sed me; ne, "si tibi sit pecunia adempta, aliquis dicat, id ad me ereptum "pervenisse, quod delatum accipere noluissem." A. quo cm qufflaisset, "qub se dediici vellet," et ille "Athenas" dixisset; prffloidium dedit, ut eb tut(*) perveniret. Neque verb id satis habuit, sed etiam, ut inviolatus in navem ascendret, per Chabriam Atheniensem effcit. Abeinentim erit hoc satis testimonium. 308.

Fait et dissertus, ut nemo Thebnus ei par esset eloquenti: neque, mins concinnua in brevitate respondendi, qum in perpetu oratione ornatus. Habuit obtrectatorem Meneclidem quemdam, indidem Thebis, et adversarium in adm;nistranda republic, satis exercitatum in dicendo, ut Thebanum acilIcet: namque illi genti plus inest virium, qum ingenii. Is, qubd in re militan florre Epaminondam videbat, hortari solbat Thebanos, ut pacem bello anteferrent, ne illius imperatorio opra desideraretur. Heia ille: "Fallis," inquit, "verbo cives tuos, "qubd hos a bello avcas. Otii enim nomine servittem con"cilias. Nam paritur pax bello. Itaque qui e dintin volunt "frui, bello exercitati esse debent. Quere si principes Gr2ciaa

-- 171 --

"esse vultie, castris vobis utendum, non palmetr." Idem ille Moneclides, cum huic objie gret, qubd libros non habr)ret, neque
uxorem duxisset; maximeque insolentiam, qued sibi Agamem nlinis belli gloriam videretur consequutus; at ille: "De i ne," inquit, "Mececlide, de uxore mihi exprobrare; nam nullius in "ist re mins uti concilio volo (habebat enim Meneclidea sus"pitionem adulterd.) Qud autem me Agamemnnem a3mulari "putas, fallrie. Namque ille cum universa Graeci vix decem "annis unam capit urbem: ego contri, ex una urbe nostril, di"que uno, totem Grmiam, Laceda3moniis fugatis, liberavi." 309. Idem cm in oonventum vonisset Aralum, potens ut societatem cum Thebanis et Argivis facrent; contrque Callis trtus Atheniensium legatus, qui eloquenti omnes co prstabat tempre, postularet, ut potis amicitiam sequerentur Atticoram; et in oratione su multa invectus esset in Thebanos et Argivos, in eisque hoc posuisset: "Animadvertre debi3re "Arc ies, quales utrque civitas cives prcreasset, ex quibus "de creterie possent judicare; Argivos enim faisse Oreetem et "Almweb'lern, matricidas: Thebis CEdipum natum, qui cm "patrem suum interfeciseet, ex matre libl.iros procreasset;" hie in respondendo Epaminondas, cm de ceteris perorasset, postquam d illa duo opprobria pervnit: "Admiran i se," dixit, "stultitiam rhetris Attici, qui non animadvertrit innoceutes "illos natos; domi scelere admisso, cm patri essent expulsi, "nceptos eso ab Atheniensibus." Sed maxim ejus eloquentia eluxit Spartffl, legati ante pugnam Leuctricam; qu cm omnium sociorum convenissent legati, coram frequentissimo legetionum conventu, sic Lacedmoniorum tyrannidem coarguit, ut non mins ill oratione opes eorum concuse grit, qum LeuetrIc pugn. Tam enim perfUcit, quod post .apparnit, ut auxilio sociorum Lacechemonii privarentur. 310. Fuisse patientem, suorumque injurias ferentem eivium, qued se patria) irasci nefas esse duceret, hc surrt testimonia. Cm eum propter invidiam civespreficAe exercitui noluissent, duxque esset delectus belli imperitus, cujus errore e esset deducta illa multitudo militum, ut oranes de salute pertimeserent, qubd locorum angustiis derlei ab hostibus obsidebantur; desiderari ccepta est Epaminondie diligentia. Erat enim ibi privatue numero militum. A quo cm petrent opem, nullam adhibuit memoriam contumeliw; et exereitum obsidione liberatum, domum reduxit

172 Neque verb hoc semel fecit, sed sa3pius. Maximb antera fuit illustre, cirm in Peloponsum exercitum duxisset adverena Lacedfflmonms, haberetque collgas duos, quorum alter erat Pelopidas, vir fortis ac streumio. Hic cm criminibus adversa- riorum omnes in invidiam venissent, ob eamque rem imperium his esset abrogatum, atque in eorum kaum alii prffltores suacessissent, Epaminondas plebiscito non paruit, idemque ut facrent, persuasit collgis, et bellum, quod susceprat, gessit. Namque animadvertebat, nisi id fecisset, totum exercitum propter prffltorum imprudentiam inscitiamque belli periturum. Lex erat Thebis, qum morte multabat, si quis impe: rium diutins retinuisset, quara lege prefinitum foret. Haue Epaminondas dien reipublic conservandee caus latam vid ret, ad pernitiem civitatis conferre noluit, et quatuor mensibus diutius, quarn populus jussrat, gessit imperium. 811. Postquam domum reditum est, callgffl e:jus hoc crimine accusabantur; quibus ille permisit, omnem ut causam in se transferrent, suaque opera factum contendrent, ut legi non obedirent. Qua defensione illis periculo liberatia, nemo Epaminondam responsurum putabat, gubd, quid dicret, non habtet. At i/le in judicium venit; nihil eorum negavit, qua3 adversarii crimini dabant, omniaque, qua collgffl dixeraut, confessus est, neque recusavit, qub mins legis pcenam subiret; sed unum ab iispetivit, ut in periculo suo inscribrent; "Epa"minondas a Thebanis morte multatus est, qubd eos coegit "apud Leuctrasuperare Lacedfflmonios; quos ante se imperato"rem nemo Bceotiorum ausus fuit adspicere in acie: gutgigue "uno pree.io non solm Thebas ab interitu retraxit, sed etiam "universam Greiarri in libertatem vindicavit, eque res utro"rumque perduxit, ut Thebani Spartam ppnglittreut, Lacea dmonii eatis haberent, si salvi esse possent: neque priirs "bellare destitit, eitlem Diessue', e,onstituta urbem eorum obsi"diene clausit." Hffl quum dixisset, risus omnium cum hilantate coortus est; neque quisquam judex ausus est de eo ferre suffragium. Sic a judicio capitis maxima disceseit glori. 312. Hic extremo tompre imperator apud Mantinam, cim, acie instrikte, audueins instaret hostibus, cognitus a Lacedwmoniis, grient in unius pernicie ejus, patriffl sitam putabant salutem, universi in unum imp g tum fecrunt; neque prins abscesserunt, quam magna cfflde factit, multioque oocisio, forti-

-- 173 --

&tim ipsum Epaminondam pugnantem, aparo emins percussum, concidere vidrunt. Hujus caen aliquantm retardati sunt Bceotii: neque tarnen pris pugn excesserunt, qum repugnantes profligrunt. At Epaminondas, quum animadverteret mortiferum se vulnus accepisse, simulque, si ferrum, quod ex hastili in corphre remansrat, extraxisset, animam statim emissururo, usque *36 retinuit, quoad renuntiatum est vicisee Bceotios. Id postquam audivit: "Satis," inquit, "vixi; invictus u enim morior." Tum, ferro extracto, confestim exd.nimatus est.
313. Hic uxorem nunquam duxit; in quo citm reprehenderetur a Pelopid, qui filium habebat infamem; maleque eum in eo patriaa consulere diceret, qubd libros non relinqueret: "Vide," inquit, "ne tu pejii3 consttlas, qui talem ex te natum relictu"rus sis: neque ver stirps mihi potest dedeo. Namque ex me "natam relinquo pugnam Leuctticam, qu non mod mihi su`perstes, sed etiam immortalis sit necesse est." Quo tempere, duce Pelopid, (edites Uhebas occuprunt, et prxsidium cedfflmoniorund ex arce expulerunt; Epaminondas quamdid facta est cwdes civium, domi se tenuit, qubd neque malos defendre volebat, neque impugnare, ne manus suorum sanguine crueutaret. Namque omnem civilem victoriam funestam putabat. Idem, postquam apud Cadmeam pugnan cum Laceda3moniis ccepit, in primis stetit. Hujus de virtutibus viteque satis erit dictum, si hoc unum adjunxero quod MIMO eat cias; Thebas, et ante Epaminondam natum, et post ejus inteHtum perpetu alieno paruisse imperio: contr ass, Ilustrada ille prfuerit reipublicae, caput fuitse totius 0-ra3ci. Ex quo intelagi potest, unum hominem pluris qum civitatem fuisse. ATICO. 814.

I. Pomponius Atticus, ab origine ultini stirpis Roman generatus, perpetu a me.joribus aceeptam equestrem obtinuit dignitatem. Patre neue est diligente, indulgente, et, ut tum erant tempera, diti, in primisque studioso literarum. Hic, prout ipse amabat literas, omuibus doctrinis, quibus puerilis a3tas inpertiri debet, filium erudivit. Erst autem in puro, prmter docilitatem ingenii, summa suavitas oris tic vocie, st nom son= celeriter arriperet, qua3 tradebantur, sed etiam excalienten pronuntiaret. Qu ex re in pueriti nobilie inter

--- 174 -mquales ferebatur, clarieque explendeeeebat, qum generosi condiscipuli animo mquo ferre poseent. Itque incitabat onmee studio suo: quo in numero fuerunt L. Torquatus, C. Marine C. filius, M. Cicero: quos consuetudine su sic Bibi devinxit, ut nemo iis perpetu furit carior. 315.

II. Pater matr decessit: ipso adolescentillue, propter affinitatem P. Sulpicii, qui tribunus plebis, interfectus est, non expers fuit daue perictiti. Namque Anicia, Pomponii consobrina, nupsrat M. Servio fratri P. Sulpicii. Itque interfecto Sulpicio, posteaquam vidit Cinnno tumultu civitatem esse perturhatam, neque sibi dan i facultatem pro dignitate vivendi, quin alterrarem partem offendret, dissociatis animis civium, cfma alii Sullnis, Cinnanis favrent partibus: idoneum tempus ratus studiis obsequendi suis, Athnas se contlit: neque e secis adolescentem Marium, hostem judicatum, jtivit opibus suis, cujus fugam pecunia sublevavit. Ac, ne illa peregrinatio detrimentum aliquod afferret rei familiani, eedem magnam partem fortunarum trajecit suariam. ENG ita vixi, ut universis Atheniensibus metit esset carissimus. Nam ptmter gratiam, qum jam in adolescentillo magna erst, spe suis opibus inopiam eorum publicam levavit. Cm enim versfiram faere publice necease esset, neque ejus conditionem mquam habrent, semper se interposuit, atque ita, ut neque usuram umquam ab jis acceprit, neque longis, qum dictum esset, eos debre passus sit. Quod utrumque erat jis salutare. Nam neque indulgendo inveterascere enrum ffl3 alienum patiebatur, neque multiplicandis ueuris crescre. Auxit hoc officium ali quoque liberalitate. Nam universos frumento donavit, ita ut einghlis sex modii tritoi darentur: qui modus mensurm medimnus Athnis appellatur.
316.

HI. Hic autem sic se gerebat, ut commnis infimis, par principibus vidertur. Quo factum est, ut huic omnes honores, quos possent, pnblice habrent, civemque faere studrent. Quo beneficio ille uti noluit: quod monnullt ita interpretantur, amitti civitatem Romanam, ali adecit. Quandiu adfuit, ne qua sibi statua poneretur, restitit: absens prohibre non potuit. Itque aliquot ipei et Phidim locis sanctissimis posurunt. Hunc enim in omni procuratione reipubl. actorem, autoremque habebant. Igitur primum illud munue fortut, quod in ea potissimm urbe natus est, in qua domicilium orbis terra-

-- 175 -rum esset imperii, ut eamdem et patriatp haberet, et domum. Hoc specimen prudentia3, qued cm in eam civitatem se contulisset, qum antiquitate, humanitate, doctrin pramtaret omnes, ei unus ante slicte furit carissimus. 317. Huc ex Asi Sulla decdens cm venisset, quandiu ibi fuit, secum habuit Pomponium, captus adolescentis humanitate, et doctrin. Sic enim Grfflcii loquebatur, ut Athnis natus vidertur. Tanta autem suavitas erat sermonis Latini, ut apparret, in eo nativum quemdam leprem esse, non adscitum. Idem poemta pronuuciabat et grfflei3 et latin sic, ut supr nihil posset addi. Quibus rebus factum est, ut Sulla numquam eum ab se dimittret, cuperetque secum deducre. Cui cm persuadre tentaret, "noli, oro te," inquit Pomponius, "adverem eos me vello ducre, cum quibus, ne contra te "arma ferrem, Italiam reliqui." At Sulla, adolescentis officio coilaudato, omnia munra si, que Athnis acceprat, proficiscens jussit deterri. Hic cumplres annos moratue, cm et rei familiar tantum opi daret, quantum non indiligens debret pater familias, et omnia reliqua tempra aut litris, aut Atheniensium reipubl, triburet, nihiloctinus amicis urbana officia pra3stItit. Nam et ad comitia eorum ventitavit, et si qua res major acta est, non defuit: sicut Ciceroni in omnibus ejus periculis singularem fidem prbuit; cui ox patri fngienti LLS. ducenta et quinquagiuta millia donavit. Tranquillatis autem rebus Romanis, remigravit Romam, ut opinor, L. Cott et L. Terquato Cose.: quem diem sic universa eivitae Atheniensium proseciita est, ut lacrYmis desiderii futuri dolorem indicaret. 318.

V. Habebat avuncillum Q. Ccilium, equitern Rom. familiarem L. Luculli, divitem, difficillim natur: cujus sie asperitatem vetitus est, ut quem nemo forre posset, hujus sine offensione ad summam senectutem retinurit benevolentiam; quo facto tulit pietatis fructum. Cwcilius enim moriens testamento adoptavit eum, bredemque fecit ex dodrante, ex qua heredidate accpit circiter centies LLS. Erat nupta soror Attici Q. Tuilio Ciceroni, easque nuptias M. Oicero concilirat; cum quo a comdiscipulatu vivebat conjunctiesimA, mult etiam familiaris, quitra cum Quinto; ut judicari possit, plus in amiciti valre similitudinem morum, qum affinitatem. Utebatur autem intim Q. Hortensio, qui jis temporibus prineipatum eloquentiffl tenobat, ut intellIgi non posset uter eum

-- 176 plus diligg ret, Cicgro, an Hortensius: et id, quod erst difficillimum, efficiebat, ntinter quos taute laudia esset a3mulatio,
nulla interced gret obtrectatio, essetque talium virorum copilla. 319.

VI. In republic ita versatus est, ut semper optimaruat partium et esset, et existimartur, neque tarnen se civilibus fiuctibus committeret, queid non magis eos in sua potestate existimabat esse, qui se jis dedissent, qum qui maritimis jactarentur. Honores non petiit, cm ei patrent propter vel gratiam, vel dignitatem: qued neque peti more majorum, neque capi possent conservatis legibus, in tam effsis ambittla largitionibus; neque retinri e republic sine periculo, corruptis civitatis moribus. Ad hastam publicam nunquam accessit. Nullius rei neque pres, neque manceps factus est. Neminem suo nomine, neque subscribens, accusavit. In jue de su re numquam iit, judicium nullurn habuit. Multorum conslum pretorumque prefecturas delatas sic acceit, ut neminem in provinciam sit sectus: honore faerit contentus, rei familiaris deapexgrit fructum: Qui ne cum Q. quidem Cicerone volu grit ire in Asiam, cm apud eum legati loctim obtinre posset. Non enim decre se arbitrabatur, cm preturam gergre noluisset, assg clam esse pretoria. Qu in re non solm dignitati serviebat, sed etiam tranquillitati, cm suspiciones quoque vitaret criminum; quo fiebat, ut ejus observautia omnibus esset carior, cm eam officio, non timori, neque spei tribui vidrent.
320. VII. Incitlit Cesarianum civile bellum, cm habret anuos eireiter sexaginta: usus est etatis vacatione, neque se ququam movit ex urbe. Que amicia sois opus fuerant ad Pompe,jum proficiscentibus, omnia ex su re familiari dedit. Ipsum Pompejum conjunctum non offendit. Nullum enim ab eo habobat ornamentum, ut ca3tg ri, qui per eum aut honores, aut divitias cep grant: quorum partim invitissimi castra saut aecti, partim summ cum ejus offensione domi remansrunt. Attici autem quies tantopre Cesri fuit grata, ut victor eint privatis pecunias per epietolas imperaret, huic non solm molestus non fuerit, sed etiam sororis filinra, et Q. Ciceronem ex Pompeji castris concesserit. Sic vetgre instituto vitae effiligit nova pericula. 321. VIII. Seeil 'turn est illud, occisso Ces gre, cm respublica penes Brutos videretur esse, et Cassium, ao tota civitas se ad

-- 177 -eoe convertisse videretur: sic M. Bruto neus est, ut nullo ille adolescens fflquali familiaris, qum hoc sene; neque solm eum principem consilii he.bret, sed etiam in convictu. Excogitatum est a quibusdana, ut privatum amarium Cffleris interA9ctoribus ab equitibua Rom. constituertur. Id fenilo effici posse arbitrad sunt, si et principes illius ordinis pecunias contulistient. Itque appellatus est a C. Flavio, Bruti familiari, Atticus, ut ejes rei princeps esse vellet. At ille, qui officia amicis prmstanda sine factione existimaret, semperque a talibus se consiliis removisset, respondit: "si quid Brutus de euis "facultatibus uti voluisset, nsurum, quantum effl paterentur; "se neque cum quoquam de ea re collocuturum, neque coitu"rum." Sic ille consensionis globus bujes unius dissensione disjectus est. Neque multe' post superior esse ccepit Antonius: ita ut Brutus et Cassius, provinciarum, qua3 jis necia causa dit erant a consulibus, desperatis reina, in exilium proficisceaentur. Atticus, qui pecuniam simul cum cwt g ris conferre noluerat florenti illi parti, abjecto Bruto, Italique cedenti, LLS. centum millia muneri misit. Eidem in Epiro absens trecenta jussit dan: neque e magia potenti adulatus est Antonio, peque desperatos 822.

IX. Sectum est bellum gestern apud Mutinam. In quo si tantm eum prudentem dicam, mine qum debeam prmdicem, dita ille potis divinus fu g rit; si divinatio appellanda est perpetua naturalis bonitas, que3 nullis casibus augetur, riegue minuitur. Hostia Antonius judicatus Itali cesegrat, tepes restituendi nullit erat. Non solum eins inimici, qui tum erant potentissimi et plurimi, sed etiam amici adversariis ejus se dabant, in eo lwdendo se aliquam consecuturos sperabant commoditatem, eins familiares insequebantur, uxorem Fulviam omnibus rebus spoliare cupiebant, libros etiam extingnere parabant. Atenido, cm Ciceronis intima familiaritate utertur, amicissimus esset Bruto, non modo nihil iis indulsit ad Anzonium violandum, sed e contrario familiares ejus ex urbe profugientes, quantum potuit, texit: quibus rebus indigerunt, adjvit; P. verel Volumnio ea tribuit, ut plura a parente proficisci non potugrint. Ipsi autem Fulvia3, cm litibus distinertur, magnisque terroribus vexaretur, tanta diligenti officium suma pra3stitit, ut nnllum illa stiterit vadimonium sine Attico, sponsor omnium rerum fuerit. Quin etiam, cm illa fundum secunda fortuna emisset in diem, Beque post calamitatem versuram facere potuisset, ille se interposuit, pecuniamque sine fcengre, sineque ulla stipulatione ei credidit, maximuna exis-

178

timans qumstum, memrem gratumque cognosci, simulque aperire, se non fortur, sed hominibussolre esse amicum, QUO3 aha faeiebat, nemo eum tempris caus facre potrat existimare. Nemini enim in opinionem veniaat, Antonium rerum potiturum. Sed seneim is a nonnullis optimatibus reprehendebatur, qued pari= odisse malos cives videretur. Ille autem sui judicii, potiits, quid se facere par esset, intuebatur, qum quid alii laudaturi formt.
323.

X. Conversa subith Fortuna est. Ut Antonius rediit in Italiam, nemo non magno in periculo Atticum putabat, propter intim= familiaritatem Ciceronis et Bruti. Itque ad adventum imperatorum de foro decessrat, timens proscriptionem: latebatque apud P. Volumuium, cui, ut ostendimus paull ant, opem tui'rat: tanta varitas in iis temporibus fuit fortun, ut mod hi, mod M i in summo essent, aut fastigio, aut periculo. Habebat secum Q. Gellium Canium, qualem, simillimumque sui. loe quoque sit Attici bonitatid exemplum, queed cum eo, quem purum in ludo cognovrat, ade conjunct vixit, ut ad extremam ntatem amicitia eorum crevrit. Antonius autem etsi tanto odio ferebatur in Ciceronem, ut non solum ei. sed ninibus etiam ejus amicis esset inimicus, eosque vellet proscribre; multis hortantibus tarnen, Attici memor mit officii, et ei, cum requisisset ubinam esset, su mann scripsit, "ne ti"mret, statiraque ad se veniret: se eum, et Gellium Canium "de proscriptorum numro exemisse." Ac, ne quod in periculum incidret, quid noctu fiebat, prmsidium ei misit. Sic Atticus in 81111110 timore non solm Bibi, sed etiam ei, quem cariesimum habebat, prwsidio bit. Neque enim sum solitm a quoquam auxilium petiit salutis, sed conjunctim: ut apparret nullam sejunctam sibi ab eo volle fortunam. Quod si gubernator preecipu laude fertar, qui navem ex hime marique scopuloso servat: gcur non eingularis ejua existimetur prucltntia, qui ex tot tanque gravibus procollie civilibus ad incoluraitatem pervnit? 324. XI. Quibus ex malis ut se emersit, nihil aliud egit, qurn ut plutimis, quibus rebus posset, esset auxilio. Cum proseriptos prwmiis imperarorum vulgus cmirinhrot, nemo in El irum venit, cui res ulla ciefnrit: nemini non ibi perpetu manendi potestas facta est. Quin etiam post prffllium Philippense, interitumque C. Casii, et M. Bruti, L. Julium Mocillam proetorium, et ejue filium, Aulumque Torquatum, cmterosque pari

179 fortun perculsos, instituit turi, atque ex Eviro hie omnia Samothraciam supportari jussit. Difficile enim est omnia persqui, et non necesaria. Illud unum intel1i vollhaus, iilius liberalitatem, neque temporariam, neque esnklara fuisse. Id ex ipsis rebus, ac temporibus judicari potest: quid non florentibs se venditavit, sed afflictis semper sucaurrit: qui quidem Serviliam Bruti matrem, non minus post mortem ejus quarrt fiorentem, colurit. Sic liberalitate utens, nullas inimicitiaa gessit: qud neque ledebat quemquam, neque, si quam injuriam acceprat. non malebat oblivisci qum ulcisci. Idem immortali memori percepta retinebat beneficia. via) autem ipse tribuerat, tamdi meminrat, quoad ille gratus erat qui acceperat. Itaquc hic fecit, ut ver dictum videatur: Sui euique mores fingunt fortunam. Neque tarnen prifts ille fortunam, quitm se ipse finxit: qui cavit, ne qu in re jure plectertur. 325.

XII. His igitur rebus effecit, ut M. Vipsanius Agrippa intim familiaritate conjunctus adolesceuti Cesri, cm propter suam gratiam, et Caztaris potentiam, nullius conditionis non habret potestatem, potissimm ejus dilig'ret affinitatem, preoptaretque equltis Romani filiam generosam nuptiis: atque harum nuptiarum conciliator fuit (non est enim celanclum) M. Antonius, triumvir reip: constituende: cujua grati ctim augre possessiones posset suas, tantum abfuit a cupiclitate pecunie, ut null in re usus sit e, nisi in deprecandis amicorum aut periculis, aut incommdis. Quod quidem sub ipell proscriptione perillustre fuit. Nam citm L. Saufeji, equitis Romani, mqnalis sui, qui cum eo complfires anuos studio ductus Philosophire, Athnis habitabat, habebatque in Itali pretiosas possessiones, triumviri bona vendidissent, consuetuaine e, qu tarn res gerebantur: Attici labore atque industri factum est, ut edem nuncio Saufejus fi gret certior, se patrimoniuna amisisse et recuperases. Idem L. Julium Calidium, quem post Lucretii Catuliique mortem, mult elegantissimum poetam nostram tulisse etatem ver videor posee contendere; neque mins virum bonum, optimisque artibus eruditum, post proscriptionem equltum, propter magnas ejus Africanas possessiones, in proscriptorum numrum a P. Volumnio, prefecto brm Antonii, absentem relatum, expedivit. Quod in pre3ent1 utrm ei laboriosius, an gloriosius fuerit, difficile fuit judicare; qud in eorum periculis non secus absentes qum presentes amicos Attico esse eure coguitum est.

180 326. Neque ver mins ille vir, bonus paterfamilias habitus est, qnm civis. Nein can esset pecuniosus, nemo in mins fuit emax, mins a3dificator. Neque tarnen non in primis ben habitavit, omnibusque optimie rebus asna est. Nam domum habuit in colle Quirinali Tamphilanam, ab ayune-filo hereditate relictam, cujas amcenitas non aaificio, sed silv constabat. Ipsum enim tectum antiqults constittitum, plus salis, qum sumpts habebat: in quo nihil commutavit, nisi si quid vetustate coactus est. Usus est famili, si utilitate judicandum est, optim; si form, vix medieari. Namque in e er ant puri literatissimi, anagnostw optimi, et plurimi librarii; ut ne pedisquus quidem quispiam esset, qni non utrumque horum pulchrA facere posset. Pari modo artfices cmteri, quos cultos domesticus desiderat, apptIm boni. Neque tarnen honra quernquam, nisi domi natura, domique fictum habuif: gima est signum non Boli= continentia3, sed etiam diligentia3. Nam non intemperanter concupiscere, quod a pluribus videaa, continentis debet duci: et potis diligenti, qum pratio parare, non medimis est induetrim. Eigans, non magnifcus: splendldas, non eumptuosus; omni diligenti munditiam non affluentem affectabat; suppellex modica, non multa, ut in neutram partem conspici posset. Neo hoc pra3teribo, quainquam nonnuIlis leve visara ini putem, cm in primis lautus esset eques Rom. et non patina liberaiiter domum suam omnium ordinum hounines invitaret, scimue non emplis, qum terna millia inris, permqu in singitos menees, ex ephemeticle eum expensnm sumptui ferre sortum. Atque hoc non auditum, sed cognitum, prdicamus. 8.331)6 enim propter familiaritatem domesticis robas interfuimus. 327. XIV. Nemo in convivio ejus aliad acroma audivit, qum anagnostem: quod nos quidem jucundissimum arbitramur. Neque umquaut siti aliqua lectione apud eum ccenatum est: ut non ruin-L:1s animo, qum ventre convivin delectarentur. Namque eos vocabat, quorum mores a suis non abhorrerent. Can tanta pecun, a3 facta esset acceseio, nihil de quotidiano culta matavit, nihil de vitFe coneuetudine: tantque usua est moderatione, ut neque in sestertio vicies, quod a patre acceperat, parm se splendidA gesserit, neque in sestertio condes affluent:s vixerit, quin instituerat, parique fastigio steterit in utrque fo:tuu. Nullos habnit hortos, nullam suburbanata

181 ant sumptuosam maritimem villam, neque in Itali praater Ardeatinum et Nomentanum rustIcum prdium; omnisque ejus pecunisa redltus constabat in Epiroacis et urbanis possessionibus. Ex quo cognosci potest, eum usum pecuniffl non magnitudine sed ratione metiri solitum. 328. XV. Mondackre neque dicebat, neque pati poterat. Ith. que ejus com1tas non sine severitate erst, neque gravitas eine facilitate: ut difficile esset intellectu, utrm eum amici magia vererentur, an amarent. Quidquid rogabatur, religiosb promittebat: qubd non liberalis sed levis arbitrabatur ceri, quod prffltare non posset. Idem in nitendo, quod semel admissiset, tant erat cur, ut non mandatam, sed suam rem vidertur agre. Numquam suscepti negotii eurn pertfflsum est. Suam enim existimationem in et re agi putabat: qu nihil habebat carius. Quo fiebat, ut omnia M. et Q. Cioeronum, Catonis, Marii, Q. Hortensii, Auli Torquati, multorum prterea equitum Rom. negotia procuraret. Ex quo judicari poterat, non inerti, sed judicio fugisse reipubl. procurationem. 329. XVI. Humanitaiis verb nullum afferre majus testimonium possum, qum qubd adolescens idem seni Sulhe fuerit jucuudissimus, senex adolescenti M. Bruto: cum aequalibus autem suis Q. Hortensio et M. Cicerone sic vixerit, ut judicari diffielle sit, cui tati fuerit aptissimus. Quamquam eum prmcipu dilexit Cicero, ut ne frater quidem ei Quintus carior fuerit aut familiarior. Ei rei sunt indicio prfflter eos libros, in quibus de co fecit mentionem, qui in vulgus sunt editi, sexdecim volumina epistolarum, ab consulatu ejus usque ad extremum tempus, ad Atticum missarum, qu qui leget, non multm desidret historiam contextam eorum tempbrum. Sic enim omnia de studiis principum, vitiis ducum, ac mutationibus reipubl. prfflacripta sunt, ut nihil in iis non appareat: et facilb existimari possit, prudentiam quodammedo esse divinationem. Non enin Cic gro ea solm, qua3 vivo se acciderunt, futura prdixit: sed etiam, qu nunc usuveniunt, cednit ut vates. 330. XVII. De pietate autem Attici quid plura commem6rem? cm hoc ipsum verb gloriantem audierim in funere matria auw, quam extiilit annorum nonaginta, cm csset septem et

182 -sexaginta, se numquam cum metro in gratiam redijese, numquam cum sorore fuisse in simultate, einem propie 93 palem habel,at. Quod est signum, aut nullam numquam inter eoe querimoniam intercessise, aut hunc e faisse in suos indulgenti, ut, quos amare debret, irasci eis nefas duc g ret. Neque id fecit natura solm, quamquam omnes ei parmus, sed etiam doe,trina. Nam st principum philosophorum ita percepta habuit przecepta, ut iis ad vitam agendam non ad ostentationem utertur. 331. XVIII. Moris etiam majorum summe imitator fuit, antiquitatisque amator: quam ade diligenter habuit cognitam, ut eam totam in eo volumine exposu grit, qua magistratos ornavit. Nulle enim lex, neque pax, neque bellum, neque res illustris est populi Roinani, quffl non in eo suo tempg re sit !lotete; et, quod difficillimum fuit, sic familiarum originem subtexuit, ut ex eo clarorum virorum prapagines poseimos cognoscg re. Fecit hoc idem separatim in alije libris; ut, M. Bruti rogatu, Juniam familiam a stirpe ad haue a3tatem orcline enumerav grit, notans, qui a quo ortus, quos honores, quibusque temporibus cepisset: pari modo Marcelli Claudii, de Marcellorum; Scipionis Cornelii et Fabii Maximi, de Corneliorum et Faluorum et JEmiliorum quoque: quibus libris nihil potest esse dulcius iis, qui aliquam cupiditatem habent notitia3 clarorum virol um. Attigit quoque poeticen, credimus, ne ojos expers esset suavitatis. Namque versibus, qui honore rerumque gestarum amplitudine mt gros Romani populi prwstitg -runt,exposi ira ut, sub singulorum imaginibus, facta magistratusque eorum non amplis quaternis quinisve versibus descripsg rit, quod vix credendum sit tantas res tam breviter potuisse declaran. Est etiam unus liben Gro3c confectus De consulatu Ciceronis. Ractnus Attico vivo edita a nobie sunt. 332.

XIX. Nunc, quoniam fortuna nos supersfites ei esse voluit, reliqua persequmur: et, quantm poterimus, rerum exemplis lectores docebimus. sicut supra significavimus, suos cuique mores pleriunque conciliare fortunam. Namque hic contentus orlTne equestri, quo erat ortus, in affinitatem pervnit imperatorio divi Julii filfi: cm jam ante familiaritatem ojos esset consectitus null ali re, qum eloganti vitffl, qu tros cepg rat principea civitatis, dignitate pari, fortun hamiliore. Tanta enim prosperitas Cmsarem est consecuta, ut nihil ei non tribngrit fortuna, quod cuiquam ante detulerit, et

183 concilirit, quod nemo adhut:3 civis Romanus quivit conseqni. Nata est autem Atitizo neptis ex Agripp, cui virginem filiam collocrat. Haue Crasar vix annjedem Tiberio Claudio Neroni, Drusill nato, privigno suo despondit: qua3 conjunctio necessitudinem eorum sanxit, familiaritatem rechfait frequentiorem. 333. XX. Quamvis ante hrac sponsalia, non solittn ei= ab urbe abesset, numquam ad euorum quemquam literas misit, qt.Vn Attico mitteret, quid ageret, in primis quid legeret, quibusque in locis, et quanOi esset moraturus: sed et mim esset in urbe, et propter Baus infinitas occupationes, minits sonne, qum vellet, Attico frueretur; nullus dies temerZ intercessit, quo non a eum scriberet, quo non aliquid de antiquitate ab eo requireret, modo aliquam ei qumstioneto poeticam proponeret, interdum jocans eins verbosiores eliceret epistelas. Ex quo accidit, dun rades Jovis Feretrii in Capitolio ab Romuto constituta, vetustate atque incuri detecta prolaberetur, ut, Attici admonitu, Crasar eam reficiendam curaret. Neque ver M. Antonio tnins absens litris colebatur: adeo, ut accurat ille ex ultimis terris, quid ageret, quid curra sibi haberet certiorem faceret Atticum. Hoc quale sit, facilis existimabit is, qui judicare poterit, quantm alt sapientira, eorum retinere usum benevolentiamque, inter quos maximarum rerum non solitm fflmulatio, sed obtrectatio tanta interoedebat, quantam fuit incidere necease inter Craarem atque Antonium, etn se uterque principem non solitm utbis Romana3, sed orbis terrarum esse cuperet. 334. XXI. Tali modo dun septetu et septuaginta annos comph:. 3set, atque ad extremam senectutem non mitras dignitate, quarn grati fortunque orevisset (multas enim hereditates nu)l ali re qum bonitate est consectus) tantque prosperitate usos esset valetudinis, ut annis triginta medicin non indigitisset, nactus est morbum, quem initio et ipse et meciici contempseruut: nam putrunt esse tenesmon, cui remedia celeria facilique proponebantur. In hoc cum tres menses Bil ullis doloribus, pra3terquam quos ex ouratione capiebat, consumpeisset, subit tanta vis morbi in unum intestinum proritpit, ut extremo tempere per lumbos fistla putris eruperit. Atque hoc pritis qum ei accideret, postquam in dies dolores accrescere, febremque accessisse sensit, A grippam generum ad se arcesiri jussit; et cum eo L. Cornelium Balbum, Sextumque Peducraum. Hos ut venisse vidit, in cubitum innixus'

-- 184 "quantum," inquit, "curam diligentiamqne in valetudlue me. "tuend hoc temp gre adhibu grim, cinn vos testes habeam, ni"hil necesse est pluribus verbis commemorare: quibus quoniam, "ut spero, se.tisfed, nihilque relqui feci, quod ad sanamdum "me pertineret, reliquum est, nt egomet roihi consillam. Id "vos ignorare nolui. Nam mihi stat alere morbum desingre. "Namque bis diebus quidquid cibi sumpsi, ita produxi vitam, "ut auxgrim dolores infl spe saitis. Quare a vobis peto pri"mirai, ut consilium probetis meum: dorada, ne frustr dehor"tundo cmemini." 335.

XXII. Me oratione habit tant constanti vocis atque volts, ut non ex vit, sed ex domo in domum videretur migrare, cinn quidem Agrippa eum flens, atqtte osciilans oraret atque obsecraret "ne ad id, quod natura coggret, ipse quoque "sibi "acce/eraret; et quoniam tum quoque posset temporibus supe"resse, se sibi suisque conservaret:" preces ejus taciturn au obstinatione compressit. Sic cima biduum cibo se abstinuisset, subit febris decessit, leviorque morbus esse ccepit: temen propositum nihflo secius per g git. Itque die quinto, postquarn id consilium ini g rat, pridie Kalendas Aprilis, On. Domitio C. Soajo Cosa, decessit. E:tus est in lecticin, ut ipse praescripsgrat, sine ull pomp fun gris, comitantibus omnibus bonis, maxim vulgi frequenti. Sepultos est juxta viam Appiam, ad quintum lapidem, in monumento Q. Ccilii avunciiii sra.

185

JULIO CESAR.
CAJUS JULIUS CJESAR es uno de los ms grandes personajes de la historia. Naci el ao 100 antes de J. C. de tan ilustre familia que pretendi que su padre descendia de Eneas y su madre de Aneo Me.rcio. Al perdonarle la vida Sila dice los que interceden por el mocito: Ccesari mitos Marios inesse. Proscrito por el dictador retirase Nicomedia corte del rey de Bitinia; pero, muerto Sila, vuelve Roma, don de se dedica it la elocuencia, atrayndose al pueblo con la restauracion de las esttuas de Mario. Nombrado pretor (61), marcha Espaa, donde hace algunas conquistas; y en Cadiz, al contemplar una esttua de Alejandro Magno, llora, porque recuerda que el rey Macedonio tt su edad habia conquistado ya el Asia. A BU vuelta obtiene el consulado (59) y se asocia Pompeyo, grande ms por el xito fcil de sus empresas que por su genio y valor propio; y Craso, el ms opulento de Roma, formando el primer triunvirato. En el reparto de las provincias tcale (58) el gobierno de las Galias por cinco aos, que se prorogan luego por cinco mis, durante los cuales somete completamente las Galias y conquista la Bretaa. Celoso Pompeyo de sus victorias intriga para que se d un decreto que le haga cesar en su gobierno. Irritado Cesar, salva los Alpes, cruza la Galia Cisalpina, pero se detiene un momento en el Rubicon, limite de su provincia y frontera sagrada de la patria romana. Exclamando: ales jacta est, pasa el rio y marcha sobre Roma, de donde huye Pompeyo con el senado. Proclamado dictador (49), sale vencer los lugartenientes de Pompeyo en Italia y Espaa, derrotando por fin en Farsalia al mismo Pompeyo, quien refugindose en Egipto muere manos del joven Ptolomeo, que para congraciarse con el vencedor le presenta la cabeza de su rival, . cuya vista Cesar derrama lgrimas, y destronando al traidor asesino, da el Egipto Cleopatra. Se dirige al Ponto (47) y vence Farnaces, anunciando al senado su victoria con aquella clebre carta: veni, victi, vid; pasa al Africa y derrota al ejrcito republicano de Caten (46); vuela Espaa y en Munda acaba con el partido Pompeyano, derrotando al joven Pompeyo. Vuelve Ro24-25

186 ma y por espacio de cinco dia9 se le tributan los honores del triunfo por haber sujetado las Galias, el Egipto, el Ponto, el Africa y Espaa. Se hace proclamar dictador perptuo (45), cuyo poder sin limites usa slo para el bien, perdona sus ms enconados enemigos, tnsancha el derecho de ciudadania antes tan limitado, embellece Roma, abre un puerto en la desembocadura del Tiber, reforma las leyes y el calendario, crea un gran nmero de establecimientos tiles y proyecta gigantescas empresas, como desecar las lagunas Pontinas, romper el istmo de Corinto y formar de todos los hombres una sola familia con iguales derechos. No se las dej realizar el partido republicano que se conjura contra l y le cose pualadas en el mismo senado (44), siendo sus ltimas palabras esta cariosa frase dirigida Bruto al levantar el pual para quoque' herirle: mi? Cesar no fu slo un gran guerrero y un gran hombre de estado, sino tambien un gran escritor, como lo prueban las dos nicas que nos han quedado de sus muchas obras: Comentarios sobre la Guerra de las Galias, siete libros escritos por l y el octavo por Anlo Hircio su lugarteniente; Comentarios de la guerra civil, tres libros. Su ' grande alma se revela en su estilo y en aquellas tan concisas narraciones; no se sabe qu admirar ms, ei la serena imparcialidad con que escribe sus propios hechos la tranquilidad pasmosa con que, despues del fragor de la batalla, describe todos los importantes detalles con precisin nunca vista, con perfecto conocimiento de lugares y sucesos. Su diccin es pura, sus eapresiones sencillas al par que nobles, an lenguaje correcto y sin pretensiones. Parece que su intencin no fu mas que hacinar materiales para la historia, pero an genio hizo que resultara una obra maestra en todos sentidos.

C. JULII CZESARIS COMMENTARIORUM de bello civil 336. I. Cm3ar in Italiam prefectos est. Qu mita venisset, cognoscit per C. Marcellnm consttlem legiones duas abs se remissas, qua3 ex senatusconsulto deUrent ad Parthicum bellum duci, Ca. Pompejo traditas, atque in Italia retentas esse. Hoo facto, quamquam nnlli erat dubium, quin arma contra Casarem

187 -pararentur; tarnen Cassar omnia patienda esse etatuit, quoad sibi spes aliqua relinquertur jure potis disceptandi, qum belli gerendi. 337.

II. Cassar litteras ad Senatum perscribit, quibus, breviter gestis Beis et meiltis in Rempubl. percursis, orabat, ne Popli sibi beneficinm eripiatur, qui absentis rationens habri proximis comitiia jussisset: non recusare se, si ita Senatui Populgue Rom. videatur, exercitum dimittre, mod idem a Pompejo fiat. Illo imperium et exercitus retinente; nullam caussam esse, cur inimicorum ee injuriis ipso exponeret, et reihtem dimitteret. Has litteras Curioni perferendas tradit: qui incredibli celeritate millia pass. CLX emensus, tridui spatio ad Urbem venit, anteguam Kalendas Januarias advenissent, aut Constiles de Cmsris imperio quidquam statu g re potuissent. Confecto itinere, Curio littras retinet; nee nisi in frequente Senate, et prmseatibns Tribb. plebis tradit: metnebat im, id pris si fccisset, ne ab iis supprimerentur.
338. III. Literis C. Casseris consulibus redditis, mgr ab iia impetratum est, summ tribunorum plebis contentione, ut in senatu recitarentur. Ut vor?) ex literis ad senatem referrtur, impetran i non potuit. Referent consles de repubrica in civitate. L. Lenttilus consnl senatui reique publico:, se non defuturum pollictur, si audacter ac fsrtitc sententias dicere velint: sin Cms g rem respiciant, atque ejes gratiam sequantur, ut superioribus fecerint temporibus, se sibi consilium capturum, tu-que senats auctoritati obtemperaturum: habre se quoque ad Cassris gratiam atque amicitiam receptum. In eamdem sententiam logultur Scipio, Pompejo esse in animo, reipublice non deesse, si senatus sequtur: sin cunottur, atque agat lenis, nequidquam ejes auxilium, si postea velit, Senatum imploraturum. Ho Seipionis oratio, qud senatus in urbe habebatur, Pompejusque aderat, ex ipsins ore Pompeji mitti videbatur. 339.

IV. Dixerat aliquis leniorem sententiam, ut prim M. Marcellns ingressus in eam orationem, non oportre ante de republica ad senatum referri, quitm delectus tota Itali hablti, et exercitus conscripti essent: quo prassidio tute) et liber senatus, qum vellet, deeern gre audeiret: ut M. Calidius, qui

188 censebat, nt Pompejus in suas provincias proficiscertur, ne qua esset armoruno cansa: timre Cmsarem, abreptis ab eo duabus legionibus, ne ad ejus pericillum reservare, et retinre eao ad urbem Pompejus vidertur: ut M. Rufus, qui sentenfiam Calidii, paucis fer mutatis verbis, sequebatur. Ei omnes convicio L. Lentilli conslilis correpti exagitabantur. Lentulus sententiam Calidii pronuntiaturnm se omnino negavit. Marcellue pertertitus conviciie, a su sententi discessit. Sic vocibus conslis, terrore prmsentis exerchs, minis amicorum Pompeji plerique compnlsi, inviti, et coacti, Scipionis sententiam sEquuntur: "uti ante certam diem Cmar exercitum dimittat: si non faciat, enm adverss rempublicam facturum vidri." Intercdunt M. Antonius, Q. Cassius, tribni pl. Refertur confestim de intereessione tribunorum: dicuutur sententim gravee: ut qnisque acerbissim crndelissimque dixit, ita qum maxiro ab inimicis Cfflsris collandatur. 339. (bis.)

V. Misso ad vesprum senatn, omnes, qui saut ejne or&nie, a Pompejo evocantnr. Landat promptos, atque in postrum confirmat; segniores castigat, atque incitat. Multi nndique ex veteribus Pompeji exercitibus spe prfflmiorum atque ordinum evocantur; mild ex duabus legionibus, cium sunt traditas a Cwsre, arcessuntur. Compltur urbs. Ad ins comitiornm tribunos pleb. C. Curio evcat. Omnes amici consilum, necessarii Pompeji, atque eorum, qui vetres inimicitias cum Cwsre gerebant, coguntur in senatum, quorum vocibus et
concursn terrentur infirmiores. dubii confirmantur; plerisque ver liber potestas decernendi eripltur. Pollicetur L. Piso censor seso iturum ad Cfflarem, item L. Roscius prtor, qui de his rebus eum doceant. Sex dies ad eam rem conficiendam spatii postiilant. Dicuntur etiam a nomoullis Beutentim, ut legati ad Csesarem mittantur, qui voluntatem senats ei propnant. Omnibus his resistitur: omnibusque oratio consIie, Scipinis, Catnis opponitur. 340. VI. Catnem vetres inimiciti Csitris inc1tant, et dolor repule. Lentlus wris alieni magnitudine, et spe exercitals ac provinciarum, et regum appellandorum largItionibus movtur: seque altrum foro Syllam inter suoa gloriatur, ad quem summa imperii redeat. Scipionem eltdem spes provinciw atque exercituum impellit, quos se pro necessitudine partiturum cum Pompejo arbitratur: simul judiciorum metus, adulatio atque ostentatio sul, et potentium, qui in republi-

189 ea, judiciisque tum plurimtn pollebant. Ipoe Pompejus ab inimicis Ca3aris incitatus, et quod neminem dignitate secum exesquasi volebat, totum se ab ejua amiciti avertrat, et cum communibus inimicis in gratiam redirat, quorum ipso maximam partem illo affinitatis tempre adjunx'rat Creri, Simul infami duarum legionum permtus, quas ab itinre Asim Syriaaque ad suam potentiam dominatumque canvertrat, rem ad arma dedtici studebat. 341. VII. His de causis aguntur omnia raptim atque turbte; neque docendi Cmsria propinquis ejus spatium datur, nec tribunis plebia sui periculi deprecandi, neque etiam extremi juris intercessione retinendi, quod L. Sylla raliqu g rat, facultas tribuitur; sed de sea salute die septim cogitare coguntur; quod illi turbulentiesimi superioribus temporibus tribuni pl. octavo denique menee suarum actionum respicre, ac timre consuevrant. Decurritur ad illud eztremum, atque ultimum S. C. nisi pmn in ipso urbis incendio atque desperatione omnium saltis, latorum audaci, numquam ante discessum est; "Deut opram consles, prmtores, tribuni pl., quique pro consulibus sunt ad urbem, ne quid resp. datrimenti capiat." Hmc Senatus consulta prmscribuntur ad septimum Id. Januarii. Itgue quinque primis diebua, quibus habri senatus potuit, quo ex die consulatum iniit Lentillue, biduo excepto comitiali, et de imperio CmAris, et de amplissirnis vine tribunis plebis gravielrieb acerbisaimeque decernitur. Profugiunt statim ex urbe tribuni plebia, sesque ad Cmarem confrunt. Is eo tempre erat Ravennm, expectabatque auis lenissimis postulatis responsa, si qu hominum mquitate res ad otium decifici posset. 342. VIII. Proximis diebas habtur senatus extra urbem: Pompejus edein illa, qum per Scipionem ostenderst, agit: senats virtutem constantiamque collaudat, copias suas expnit, legiones habre sese parates decem. Pimterea cognitum, compertumque sibi, alino esse animo in Cmsrem iniltee, neque iis posee persuadri, ut eum defendant aut sequantur. De reliquis !ebne ad senatum refertur: tot ut Itali delectus habeantur; Faustus Sylla pro pra3tore in Mauritaniam mittatur, pecunia ut ex mrario Pompejo detur. Refertur etiam de rege Juba, ut socius eit atque amicus: Marcellus ver pesanruin se in prmsentia negat. De Fausto impdit Philippus tribunus plebia. De reliquia rebtis S. C. perscribuntur. Provincim privatio decernuntur: dum consulares, reliqua3 pra3torim. Scipio-

-190 -ni ni obvenit Spie: L. Domitio Genie: Philippus et Marcellno privato consilio pra3tereuntur, neque eorum sortes dijiciuntur. In reliquas provincias praatores mittuntur, neque expectant, quod superioribus annis accideiat, ut de eorum imperio ad populum referatur, paludatique, votis nuncupatis, exeant. Cmstiles, quod ante id tempus acciderat nunquam, ex urbe proficisountur; lictoresque habent in urbe et Capitolio privati, contra omnia vetustatis exempla. Tot Itali delectus habeutur, arma imperantur, pecunie a municipiia exiguntur, et e fania" tolluntur: omnia divina et humana jura permiscentur.
843. IX. Quibus rebus cognitis, Cesar apud miites concionatur: "omnium temperum injurias inimicorum in se commemerat, a quibus diductum et depravatum Pompejum queritur invidi atque obtrectatione laudis sum, cujus ipse honori et dignitati semper faverit, adjutorque fuerit. Novum in rempublicam introductum exemplum quelitur, ut tribuuitia intercessio armis notaretur, atque oprimeretur, que superioribus annis esset restitta. Syllam, nudat omnibus robos tribuniti potestate, tarnen intercessionem liberam reliquisse; Pompejuni. qui amissa restituisse videatur, dona etiam, qua3 ante haburat, ademissr; quotiescumque sit decretum: DARENT MAGISTRATUS OPERAM NE QUID RESP. DETRIMENTI CAPERET: qu voce, et quo senats consulto populus Romanus ad arma sit vocatus, factum in perniciosis legibus, in vi tribuniti, in secessione populi, templis locisque editioribus occupatis; (atque hec superioris etatia exempla expiata Saturnini, atque Gracchorum casibus docet) quarum rerum illo tempere nihil factum, ne cogitatum quidem; nulle lex promulgata, non cum populo agi cceptum; nulla eecessio facht. Hortatur, cojos imperatoris dueto novem annis rempublicam felicissime gesserint, plurimque pro3lia secunda fecerint, omnem Gallium Germaniamque pacaverint, ut ojos existimationem dignitatemque ab inimicis defendant." Conclmant legionis tertia3 decique adrat, milites (haue enim initio tumultila evocaverat, reifttuet nondum convenerant) sese paratos esse imperatorio sui tribunorumque plebis injurias defendre. 344. X. Cognit miau= voluntate, Ariminum cum ea iegione proficiscitur: ibique tribunos plebis, qui ad eum confugeraut, convenit: reliquas legiones ex hibernia evecat, et subsqui jubet. Ed L. Cesar adolescens venit, cojos pater Caesario erat legatus. Is, reliquo sermone confecto, cujas rei caus

191 venerat, habre se a Pompejo ad eum privati officii mandata demonstrat: "Volle Pompejurn se Ca3sari purgatum, ne ea, qua3 "reipublica3 aua, egerit, in suam contumeliam vertat; 813132. "per se reipublica3 commda privatis necessitatibus habuisse "potiora; Caasarem quoque pro sua dignitate debre et stu"dium et iracundiam suain reipublice dimittere, neque adeo "graviter irasci inimicis, ne, cm illis nocre se speret, reipu"blica3 noceat " Pauca ejusdem generis a.ddit cum excueationa Pompeji conjuncta. Edem fere atque iisdem diebns pretor Roscius agit cum Cmsare, sibique Pompejum commemorasse demoustrat. 345.

XI. Q093 res etsi nihil ad levandas injurias pertinre videbantur; tamen idoneos nactus homines, per quos ea, que vellet, ad eum perferrentur, petit ab utrque, quoniam Ponpeji mandata ad se detulerint, ne graventur aua quoque ad eum postulata deferre, si parvo labore magnas controversias tollere, atque omnem Italiam motu liberare possent: "sibi sem"per reipublica3 primam fuisse dignitatem vitque potiorem: "doluisse se, qubd populi Rom. beneficium Bibi per contumeliam "ab inimicis extorquertur, ereptoque semestri imperio, in "urbem retrahertur, cujus absentis rationem habri proximis "comitiis populus jussisset; tarnen haue honoris jacturam sui "reipublice aua, equo animo tulisse: cm literas ad senatum "miserit, ut omnes ab exercitibus discederent, ne id quidem "impetravisse, tot Itali delectue habri, retinri legiones "dues, spe ab se simulatione Parthici belli sint abducte: "civitatem esse in armis. Quimarct hec omnia, nisi ad suam "perniciem, pertinere? sed tarnen ad omnia se descendere pa"ratum, atque omnia pati reipublica3 cand.. Proficiscatur Pom"pejus in suas provincias: ipsi exercitus dimittant: discdant "in Italia omnes ab armis: metus e civitate tullatur: libra co"mitia, atque omnis respublica senatui popnloque Romano per"mittatur. H930 quo facilis certisque conditionibus Baut, et "jurejurando sanciantur, aut ipsa propius accdat, aut se pa"tiatur accedere. Poro, uti per colloquia omnes controversie " comp onantu
346. XII. Acceptis mandatis,Roscius cum L. Caabece Capuam pervenit, iblquo constiles, Pompejumque invenit. Postulate Ca3saris renuntiat. Illi re deliberat. respondent; sciipteque ad eum mandata per sos remittunt, quorum hmc erat summa. "Cm-

192 "sar in Galliam reverteretur, Arimino excederet, exercitus "dimitteeret. C21.133 si fecisset, Pompejum in Hispanias iturum. "Interca, quoad fides esset data, Ca3Srelll facturum, que polli"ceretur, non intermissuros consules, Pompejumque delectus." Erat iniqua conditio, postulare, ut Ca3sar Arimino excederet atque in provinciam reverteretnr, ipsum et provincias et legiones alienas tellere: exereitum Caasaris vello dimitti: debotus habre: polliceri se in provinciam iturum, neque, ante quem diem iteres sit, definire; ut, si, peracto Ca3saris consulatu, Pompejus profectus non esset, null tarnen mendacii religione obstrictus viaeraun Tempus ver colloquio non dare, neque accessurum polliceri, magnam pacis desperationem afferebat. 347.

XIII. Itque ab Arimino M. Antoninm cum cohortibus quinque Arretium mittit: ipse Arinimi cum duabus legionibus
subsistit, ibtque delectum habere instituit. Pisaurnm, Fanum, Ancnam singillis cohortibus occtipat. Interea certior factue, Iguvium Thermum pretorem cohortibus quinque tenere, oppidnm muntre, omniumque esse Iguvinorum optimam erga se voluntatem, Curionem cum tribus cohortibus, quas Pisauri et Arimini habebat, mittit. Cujus adventu cognito, diffissus municipii voluntati Thermus cohortes ex urbe editeit, et proftigit; milites in itihere ab eo discedunt,ac domumrevertuulur.Curio, omnium summ voluntate, Iguvium recipit. Quibus rebus cogconfisus municipiorum voluntatibus Cesar cohortes legionis tertie decime ex presidiis dedcit, Auximumque proficiscitur, quod oppidum Actius cohortibus introductis tenebat, delecturnque toto Piceno, circummissis eenatoribus, habebat. Adventu Cesaris cognito, decuriones Anitirili ad Aotium Varum frequentes conveniunt, doceut "sei judicii rem non "esse, neque se, neque reliquos municipes pati posee, C. Cassa"rem imperatorem beu g de republioa meritum, tantis rebus "gestis, oppido menibusque prohiberi: proindehabeat rationem "posteritatis, et periculi sui." 348. XIV. Quorum ratione permtus Actius Vares, presidium, quod introdux g rat, ex oppido edeit, et profgit. Huno ex primo orthne pauoi Cesris consecti milites, consistere cogunt: commisque preelio deseritur a suis Vares; nonnulla paro militum domum discdit: reliqui ad Ca33arem perveniunt: atque un cum iis deprehensus L. Pupius primipili centeno Pompeji adducitur, qui huno eumdem ordinem in exercitu

193

ante duxerat. At Cesar milites Actianos collaudat, Pupium dimittit, Aeximatibua agit gratias, seque eorum facti membrem
fore pollicetur. Quibus rebus Romam nuntiatis, tantus repentA terror invsit, ut cm Lentillus consul ad aperiendum erarium venisset, ad pecuniam Pompejo ex senata consulto proferendam, protinus aperto santiore erario, ex urbo profugeret. Cesar enim adventare, jam jamque et adesse ejus equites fals5 nuntiabantur. Mulle Marcellus colga et plerique magistratus consecti sunt. 349. XV. Ce. Pompejus pridie ejus diei ex urbe profectus iter ad legiones habebat, quas a Ce4re acceptas in Apulia hibernorum caus disposuerat.Delectus intra urbem intermittuntur.

Nihil citra Capuam tutum esse omnibus videtur. Capue priminn seso confirmant, et colligunt, delectumque colonarum, qui lege Juli Capuam deducti erant, habere instituunt, gladiatoresque, quos ibi Ca23ar in ludo habebat, in forum productos, Lentillus libertate confirmat atque iis equoa attribnit, et se sequi jussit: quos postea monitus a sois, qud ea res omnium
judicio reprehendebatur, circum familiares conventos Campania3, custodie caus, istribuit, Auximo Cesar progressus, omnem agrum Picenum percurrit. Cuncte earum regionum prefectre libentissimis animis eum recipiunt, exercitumque ejus omnibus robos juvant. Etiam Cinglo, quod oppidum Labienus constituerat, suque pecuni exedificaverat, ad eum legati veniunt, queque imperaverit, sese cupidissim facturos pollicentur. Mhes imperat; mittunt. 350. XVI. Interea legio duodecima Cesrem consequitur, cum his duabus Asclum Picenum proficiscitur. Id oppldum Lentillus Spinther decem cohortibua tenebat: qui Cesaris adventu cogniGo, proffigit ex oppido, cohortesque secum abducere conatus, a magna parte mintum deseritur. Relictus in itinere cum paueis, incidit in Vibullinm Rufum, missum a Pompejo in agrum Picenum, confirmandorum hominum caus. A quo factua Vibullins certior, que res in Piceno gererentur, milites ab eo accipit, ipsum dimittit. Item ex finitimis regionihus, quas potest, contrhit cohortes ex delectibus Pompejanis. In iis Camerino fugientem Ulcillem Hirrum, cm sex cohortibus, quas ibi in pre3idio habu g rat, excipit. Quibus coactia, tredecim efficit. Cum jis ad Domitium Ahenobarbum Corfinium magnis itineribus pervg uit, Cesaremque ademe cum legionibus duabus nunciat. Domitius per se circiter viginti co-

194 hortes ex Alba. ex Marsis, et Pelignia, et finitimis ab regionibus coegrat. Recepto Ascirlo, expulsque Lentlo, Caasar conquiri milites, qui ab co discesserant, delectumque institui jubet. Ipse, unum diem ibi rei frumentarie caue moratus, Corfinium contendit. 351.

XVII. E eitel venisset, cohortes quinque premisse a Domitio ex oppido pontem fluminis intereumpebant, qui erat ab meid millia passuum circiter tria. Ibi cum antecursoribus Cesris praulio commisso, celeriter Domitiani a ponte repulsi, se in oppidum receperunt. Cesar, legionibus transductis, ad oppidum constitit, juxtque murum castra posuit. Re cognita, Domitiue ad Pompejum in Apuliam peritos regionum magno proposito premio cum littris mittit, qui petant, atque orent, ut sibi subveniat: "Casarem duobus exercitibus, et locorum "angustiis faulte intercldi posee: frumentque prohibri. Quod "nisi fedrit, se cohortesque amplins triginta, magnumque nu"merum senatorum, atque equitum Romanorum in periculum "esse venturum." Intrim suos cohortatus tormenta in muris dispnit, certasque cuique partes ad custodiam urbia attribuit; militibus in concione agros exesuis possessionibus pollictur, quaterna in singlos jugra, et pro rata parte centurionibus evocatisque,
352.

XVIII. Intrim Cesri nuntiatur Sulmonenses (quod oppidum a Corfinio septem millium intervallo abeet) cup gre ea fedre, ritte vellet, sed a Q. Lucretio, senatore, et Actio Peligno prohibri, qui id oppidum septem cohortium presidio tenebant. Mittit eb M. Antonium cum legionis septime cohortibus quinque. Sulmonenses, simul atque nostra signa viderunt, portas aperurunt. universique et oppidani et milites obvim gratulantes Antonio exierunt. Lucrettus et Actius de muro se dejecerunt. Actius ad Antonium deductus petit, nt ad Causarem mittertur. Antonius cum cohortibus et Actio eodem die, quo profectus erat, revertitur. Causar cas cohortes cum exernitu suo conjunxit, A ctiumque incolmem dimisit. Causar tribus primia diebus castra magnis operibus munire, et ex finitimis municipiis frumentum comportare, reliquasque copias expectare iustitnit. Eo triduo legio octava ad cum venit cohortesque ex novia Galliee delectibus vigintiduo, equitesque a rege Norico circiter tercenti, quornm adventu altra castra ad alteram oppidi partem ponit. His castris Curionem praufecit.

195 363.

tione non consentiret, atque onn ia trepidantis timidisque agret, qum superioribus diebus consnsset, multnique cum suis consiliandi caus secret prmter consuetudinem colloquertur, concilia conventusque hominum fugret, res diutius tegi, dissimularique non potuit. Pompejus enim rescriperat: "seso rem in summum periculum deducturum non esse, neque 'suo consilio aut voluntate Domitium se in oppidum Corfinium "contulisse. Proinde, si qua facultas fuisset, ad se cum omni"bus copiis veniret." Id ne Uri posset, obsidione atque oppidi circummunitione fibat. 354. XX. Divulgato Domitii consilio, milites, qui erant Corfinii. prima vesper seceeionem faciunt, atque ita nter se per tribunos militum centurionesque atque honestissimos sui genris colloquuntur: "obsideri se a Cwsre; opra munitio"nenne prop esse perfectas: ducem euum Domitium, cujus spe "atque fiduci permansrint, projectis omnibus, fuga3 consiiium "cap gre: debre se 8U2 salutis rationem habre." Ab iis prim Marsi dissentire incipiunt, eamque oppidi partem, qua3 munitissima vidertur; occtipant; tantque inter eos dissentio extitit, ut manum conserre, atque armis dimicare conarentur. Post paul tarnen, internuntiis ultr citrque missis, qua3 ignorabant, de L. Domitii fuga cognoscunt. Itque omnes uno consilio Domitium productum in publicum ciroumsistunt, et custodittnt, legatosque ex suo numgro ad Cwsarem mittunt: "atme "paratos esse portas apeiire, qua3que imperavrit, fedre, et L "Domitium vivum in ejus potestatem tradre." 355.

XIX. Reliquie diebus opplium vallo, castellisque circumvonire instituit, cujus Orb maxim parte effect, edem fer tempre missi ad Pompejum revertuntur. Litgris perlectis, Domitius dissimlans in consilio pronuntiat Pompejum celeilter subsidio venturum; hortaturque eos, ne animo deficiant, quaque usui ad defendendum oppidum eint, parent. Ipso anal:16 cum paucis familiaribus suis colloquitur, consiliumque fuge capre conetituit. Ctim vultus Domitii cum ora-

XXI. Quibus rebus cognitis, Cmear etsi magni interesse arbitrabatur, quamprimum oppido potiri, cohortesque ad se in castra transducre, ne qua aut largitionibus, aut animi confirmatione, aut falsis nunciis, commutatio firet voluntatis, qubd sazepe in bello parvis momentis magni cutte interced-

-- 196 --

rent, tarnen veritus ne militum introitu et nocturni temperis licenti oppidum diriperetur, eos, qui ven g rant, collaudat, atque in appidum dimittit: portas, murosque asservari jubet. Ipso iis operibus, quas face're instituerat, milites dispenit, non certis spatiis intermissis, ut erat superiorum dierum consuetudo, sed perpetuis vigiliis stationibusque, ut contingant inter se, atque omnem munitionem expleant: tribunos militum et proefeetes circummittit, atque hortatur, non solum ab eruptionibus caveant, sed etiam singulorum hominum oocultos exitus asservent. Neque ver tam remistio am languido animo quisquam omnium frut, qui e noote conquiev g rit. Tanta erat summa rerum expectatio, ut alius in aliam partem latente atque animo trahertur, quid ipsia Corfiniensibus, quid Domitio, quid Leutitle, quid reliquie accideret, qui quosque eventus exciperet. 356. XXII. Quartit vigili circiter Imnfilius Spintber de muro cum vigiliis custedibusque uostris colltqultur: "velle, si sibi fiat potestas CmArein convenire." Faeta potestate ex oppido qum mittitur, neque ab eo pritisDomitiani milites discedunt, ' in conspectum Casserie deducatur. Cum eo de sua salute agit, atque obsecrat: "mbi ut parcat, veteremque amicitiam comme"mg rat, Cmaarisque in se beneficia expenit, qum erant maxima, "queml per eum in coilegium pontifIcum venerat; qubd pro"vinciem Hispaniam ex prmtura bubuerat: quid in petitione "consulattis ab eo erat subievatus." Cujus orationem Cmsar interpellat, "se non maleficii caus ex provinci egressum, sed uti "se a centumelila inimicorum defenderet, ut tribunos plebis fit "re ex civltate expulses in suam dignitatem restitueret, ut se "et populum Romanum, paucorum factioneoppressum, in liber"tatem vindicaret." Cujus oratione confirmatus Lentii!ue, ut in oppidum reverti liceat, petit: quod de sua salute impetraverit, foro etiam reliquis ad summ spem solatio. Adeo esse perterritos nonnullos, ut su vitm duris consulere cogantur. Fanta potestate, discedit.
357. XXIII. Cmsar, ubi illuxit, omnes senatores, senatorumque lberos, tribunos militum, equiv.sque Romanes ad se pro. diici jubet. Erant emaatorii ordiuis L. Donatius, et P. Lentillus Spinaler, L. Vibullius Ruins, Sext. Quinctiliue Veras quma tor, L. Rubrius; prmterea filius Domitii, aliique compleres adolescentes, et magnas nun:14rue equitum Romanorum. et Decurionum, quos ex municipiis Domitius evocaverat Ros om-

197 nes productos. a contumeliis militant conviciisque prohibet: pausa apud sos loquitur, "queid sibi a parte eorum gratia relte non Bit pro euis in eos maximis beneficiis." dimittit omnes ineohio:2es. Sestertim sexagies, quod anrum adduxgrat Domiatque in publicum deposu grat, allatum ad se ab duumviris Corfiniensibus, Domitio reddit, ne continentior in vita hominum, qum in pecunia fuisse videatnr; etsi eam pecuniam publicam esse constabat, datamque Pompejo in stipendium. Milites Domitianos sacramentum apud se dicere jubet, atque so die castra movet, justumque iter conficit. Septem omnin6 dies ad Corfinium commoratus, per fines Marrucinerum, Frentanorum, Larinatium in Apuliam pervgnit. 358.

XXIV. Pompejus, iis rebus mgohio, quw erant ad Corfinium gestffl, Luceri proficiscitur Canusium, atque inde Brundusium. Copias imclique omnes ex novis delectibus ad se cogi jubet. Servos, pastores armat; atque hie equos attribuit. Ex jis circiter tercentos ecitites conticit. L. Manlins prmtor Alb cum cohortibus sex proftigit: Rutilius Lupus prffltor Tarracin cum tribus. Qt103 procul equitatum Csaris conspicatffl, cui prmgrat Bivius Genius, relicto prtore, eigne ad Curium tramfgrunt atque'ad eum transeunt. Item requis itineribus nonnull cohortes in agmen Camarie, aliffl in equites Reducitur ad eum deprehensus ex itin're On. Magius Cremn prmfectue fabrm Cn. Pompeji; quem Cfflsar ad eum remittit cum mandatis, "cjuoniam ad id tempus facultas colloquemdi non fugrit, "atque ad se Brundueium eit venturns, interesse reipublicffl et "cou2munis salutis, se cum Pompejo coll gqui: neque verb idem "profici longo itin gris epatio, &im per alios conditiones feran"tur, an si corm de omnibus conditionibus discepttur.
359. XXV. His datis mandatis, Brundueium cum legionibus sex pervnit, veteranis quatnor, reliluis quas ex nevo delectc confecgrat, atque in itin gre complev grat. Domitianas enim cohortes protinus a Corfinio in Siciliam misrat. Rep g rit consules Dyrrachium profectos cum magn parte exercits, Pomp ejum remanre Bruudusi cum cohortibus viginti. Neque certum inyeniri pot grat obtinendi-ne caus Brundusii, ibi remansisset, qu facilis omne Adriaticum mare, extramis Italia3 partibue regionibusque Grtecia3. in potestatem habret, atque ex utrque parte bellum administrare poseet, an inopi navinm ibi restitisset: veritusque ne Italiam ille dimittendam non

-- 193 exiatimaret, exitus administrationesque Brundusini portale impedire instituit. 860. XXVI. Atque ha3c ita Caesar administrabat, ut conditiones pacis dimittendas non existimaret; ac tametai magnopgre admirabatur Magium, quem ad Pompejum cum mandatis mi. Arat, ad se non r3mitti; atque ea res so3pe tentata etsi imp g -tusejconilgardbt, tarnen omnibus in eo perseverandum putabat. Itque Caninium Rebilum legatum, fami'iarm Scribonii Libonis, mittit ad eum colloquii caus; mandat. ut Libonem de concilianda pace hortetur: in primis, ut ipse cum Pompejo colloquettur, postfilat. Magnopre Bose cocfidere demonstrat, si t-jus rei Bit potestas Acta, fora ut quis conditionibus ab armis discedatur: cujus rei mag. nam partem laudia atque existimationis ad Libonem perventuram, si, illo auctore atque agente, ab armis sit discessum. Libo, a colloquio Caninii digressus, ad Pompejum p,oficiscitur. Paull post renuntiat, "quod consulas absint, sine illis de compositione agi non posse." Ita sfflpius rem frustr tentatam Cmsar aliqu ando dimittendam sibi judicabat, et de bello agend um.

199

SALUSTIO.
CAJUS SALLUSTIUS CRISPUS naci el afio 88 antes de J. C. de una familia plebeya de Amiterno, pais de los Sabinos, y muri hacia el aflo 38 antes de J. C. Fue cuestor, tribuno, partidario de Clodio, agente secreto de Csar (50), cuestor segunda vez (48), pretor (48) y procnsul de Numidia (45), de donde trajo (44) inmensas riquezas con que edific en el monte Quirinal un magnifico palacio con delciosos jardines. Su vida y costumbres, qua la critica moderna ha querido sincerar, no corren parejas con los excelentes principios y puras mximas morales, con que engalana sus escritos; asi es que, para no hacer desmerecer su gran valor, cubramos con un velo de color de rosa los extravios y relajacin de su vida. Las obras que de este ilustre historiador nos han quedado, son Bellum Catilinarium, escrita durante su tribunado, Bellum Jugurthinum, durante su pretura y algunos fragmentos de: Historia rerum in Republicii romana gestarum en su palacio del Quirinal. La guerra de Yugurta es la obra maestra de Salustio, por el gran esmero y perfecto conocimiento de los lugares y antigedades africanas con que describe los hechos de armas llevados it cabo por los romanos en la conquista de Libia, Numidia y Mauritania. Resplandecen en Salustio las grandes dotes del historiador: la imparcialidad, la veracidad, el perfecto conocimiento de los sucesos y del corazn humano, la perspicacia, la fidelidad en los retratos, la ciencia prctica del hombre de estado, la profundidad en sus juicios. La inimitable concisin de su estilacortado y rpido arranca Quintiliano esta honrosa calificacin: immortalem Sallustii brevitatem; su latinidad es pura, pesar de su decidida aficin los giros y voces arcicas y de sus singulares construcciones; el aticismo y la elegancia son dotes de su culto lenguaje.

200

E BELLO OATILINARIO.
861. . I. Omnis homines, qui sese etudent prwstare cteria animalibus, summ ope niti decet, vitam silentio ne transeant, veltiti pec6ra, quffl nature prona atque ventri obedientia finxit. Sed omnis nostra vis in animo et corpere sita est; animi imperio, corpris servitio magis utimur; alterum nobis cum dis, alterum cum belluis commne est. Qub mihi rectia esse videtur ingenii qulp virium opibus gloriam qurere, et, guoniam vita ipsa, qua fruimur, brevis est, memoriam nostri quitm maxim longam efficere. Nam divitiarum et formw gloria fluxa atque fraglis est; virtus clara ternitque habetur. Sed diu magnum inter mortalis certamen fuit, vi-ne corpris, an virtute animi, res militaris magis procederet: nam et, priusquam incipias, consulto, et, ubi consulueris, matr facto opus est; ita utrumque per se indigens, altrum alteriusauxilio eget. 362. II. Igitur initio reges (nam in t3rris nomen imperii id primum fult)diversi, pare ingenium, alii corpus exercebant: etiam tum vita hominum sine cupiditate agitabatur, sua cuique satis placebant. Postea verb quitm in Asia Cyrus, in Grfflcia Lacedfflmonii et Athenienses ccepere urbes atque nationes subigere, lubidinem dominandi causam bell hebere, maxtimam gloriam in maxumo imperio putare, tum demum periculo atque negotiis compertum est in bello pluriminn ingenium posse. Qubd si regum atque imperatorum animi virtus in pace ita, uti in bello, valeret, qualis atque constantis sese res human haberent, neque aliud alib ferri, neque mutan i ac misceri omnia cerneres. nun imperium facil iis artibus retinetur, quibus initio partum est. Vernm, ubi pro labore desidia, pro continenti et cequitate lubido atque superbia invaeere, fortuna simul cum moribus immutatur. Ita imperium semper ad optmum quemque a minis bono transfertur, Qum homines arant, navigant, difcant, virtuti omnia parent. Sed multi mortales dedTti ventri atque somno, indocti incultique, vitam sicti peregrinantes transegere; quibus, profectb contra naturam, corpus voluptati, anima oneri fuit. Eorum ego vitam mortemque just wstiimo, quoniam de utrque eiletur. Verumenimverb is demum mihi vivere atque frui anim videtur, qui, ah-

201 -quo negotio intentus, prfflclari Jaeineiris aut artis bonee famam quaarit; sed in magn copi rerum aliud alii natura iter ostendit. 363. Pulchrum est bette facere reipublicrn; etiam bene dic're hand absurdum est; vel pace vol bello clarum firi licet; et qui fecere, et qui facta aliorum scripsere, multi laudantur. At mihi quidem, tametsi haudquaquam par gloria sequatur scriptorem et auctorem rerum, tarnen inerimis arduum videtur res gestas scribre: primm, qu 1 facta dictis Bunt exeequanda; dahin, quia plerique, qua dalicta reprehendris, malivolenti et invidi dicta putant. Ubi de magna virtute atque glori bonorum memres, quee sibi quisque facilia factu putat, eequo animo accipit; su p ra ea, veletti ficta, pro falsis ducit. Sed ego adolescentellus initio, sictiti plerique, studio ad rempublicam latus sum, ibique mihi advorea mutta fuere. Nam pro pudore, pro abatinenti, pro virtute; audacia, largitio, avaritia vigebant. C2,11ffl tametsi animus aspernabatur fugtlaus malarum artium, tarnen inter tanta vitia inbecilla rntas, ambitione cor rupta, tenebatur; ac me, quum ab reliquorum maus moribus dissentirem, nihilominus honoris cupido eadem, quee cfflteros, fam atque invidi vexabat. 364.

5j:? e (Z'irnJi;)

IV. Ig1tur ubi animus ex multis miseriis atque perictilis '.7.(3j,,, C1 requievit, et mihi reliquam tatem a republica procul habendam decrevi, non fuit consilium socordi atque desidia bowltet otium conterre; neque ver agrum colendo, aut venando, servilibus officiis intentum, rntatem agre; sed a quo incepto studio me ambitio mala detinurat, edem regressus, statui res gestas populi rometni carptim, ut qualue memoria digna videbantur, perscribre: e magis qud mili a spe, metu, partibus reipublic animus libar erat. Igitur de Catilinee conjuratione, qum verissum potro, paucis ab6olvam: nm id facinus in .primis ego' memorabile existumo scelris atque periculi novitate. De cujus hominis moribus panca pris explananda sunt, qum initium narrandi faciam. 365. V. Lucius Catilina, nobl:i genre natus, fuit magna vi animi et corpris, sed ingenio malo praveque. Huic ab adolescenti bella intestina, ceedes, rapinee, discordia civilis, grata fuere; ibique juventuttim suam exercuit. Corpus patieus me26-27

202 -vigilia3, algris, supr qurn cniquam credibile est; ani.. mus audax, subdlus, varius, cujuslibet rei simulator an dissi mulator, alieni apptens, sui profiisus, ardens in cupiditatibus; satis loquentiffl, sapientiw parum. Vastus animus immoderata, incredibilia, nimis alta semper cupibat. Huno post dominationem Lncii Sullffl lubido maxiima invas grat reipublica3 capinndffl; neque, id quibus medie assequertur, dum sibi regnnm pararet, quidquam pensi habebat. Agitabatur magis maginne in dies animus ferox inopi rei familiarie et consoienti& scelruni; qu utrque his artibus auxerat, quas supr memoravi. Incitabant pra3terea corrupti civitatis mores, quos, pessma ac diversa nter se mala, luxuri atque avaritia vexabant. Res ipsa hortari videtur, quoniam de moribus civitatis tempns admonuit, supr repetgre, au paucis instituta majorum domi militieeque, quomdo rempublicam habu g rint, quantamque reliqugrint, utque paulatim immutata, ex pulcherritm pessiima ac fiagitiosissma facta sit, dissergre. 366.

VI. Urbem Romam, sicliti ego accpi, condidre atque habnere initio Trojani, qui, ./Ene duce, profrigi, sedibus incertis vagabantur; cumque hie Abariggnes, genus hominnm agreste, eine legibus, eine imperio, libgrum atqne sonturn. EG postquam in una moania convenre, dispri gengre, lingu, alius alio more viventes, incredibile memoratu est quam facilb caalurint. Sed postquam res eornm civibus, morilaus, agrie aucta, satis prosp g ra satisque pollens videbatur, sicti plerque mortalium habentnr, invidia ex opulenti orta est. Igitur reges populique finitmi bello tentare; pauci ex amicis auxilio esse: nam cteri metu pennt:88i longe a periculis ab grant. At Romani, domi militifflque intenti, festinare, parare, alius alium hortari, hostibus obviam ire, libertatem, patriam parentesque armis tegre. Pbst, ubi pericula virtute propul raut, sociis atque amicis auxila portabant; magisque dandis qnm accipiundis beneficiis amicitias parabant. Imperium legitimum, nomen imperii regium habebant; delecti, quibns corpus annis infirmum, ingeniumsapieati validum erat; reipnblice consultabant: hi, vol etate, vel cum eimhtlene, Patres appellabantur. Pbst, ubi regium imperium, quod initio conservande libertatis atque augends3 reipublicae fa g rat, in superbiam dominationemque oonvertit, imrcutato more, annua imperia binosque imperatores sibi feere: eo modo mintim posee plitabant per licentiam insolesare animum humanum.

203 367. VII. Sed e tempestate ccepere se quisque magis extoltnagisque ingeniara in promptu habere. Nam regibus boni qum mali suspectiores sunt, semperque his aliena virtus formidolosa est. Sed civitas incredibile metnoratu est, adepta libertate, quantm brevi crev g rit: tanta cupido gloria, incessgrat. Jam primm juventus simul laboris ac belli patiens erat, in castris usu militiam discebat; magisque in deceris armis et militaribus equis quua in scortis atque conviviis lubidinem habebat. Igitur talibus viris non labos insolitus, non locus ullus asper aut arduus erat, non armatus hostis fornidolosus: virtus omnia domuerat. Sed glorim maxiimum certamen inter ipsos erat: sic quisque hostem ferire, mumm adscendere, consplei, dum tale facinus faceret, properabat; eas divitias, eam bonam filmara, magnamque nobilitatem putabant; laudis avidi, pecunim liberales erant; gloriam ingentem, divitias honestas volebant. Idemordre possem, quibus in locis maxumas hostium copias pophlus romanus parv mann fuderit, quas urbes natur munitas pugnando ceprit, ni ea res longis nos ab incepto traheret. 368. VIII. Sed profect fortuna in omni re dominatur; ea res cunetas, ex lubina magia quam ex yero, celebrat obscuratque. Atheniensium res gestm, sicilti ego stthno, satis araph magnificieque fuere, verm aliquant minores temen, qum fam feruntur. Sed qui provenere ibi scriptorum magna ingenia, per terrarum orbem Atheniensium facta pro maxtunis celebrantur; ita eorum, qui ea fecere, virtus tanta habetur, quantm verbis ea potuere extollere preclra ingenia. At populo romano nunquam ea copia fuit, quia prudentissimus quisque negotiosus maxum erat; ingenium nemo sin corpore exercebat; optumus quisque facere quam dicere, sua ab ala benefacta laudan i qum ipse alioram narrare malebat. 369.

IX. Igitur domi militimque boni mores colebantur; concordia maxiima, minma avoritia erst; ins bonumque apud eos non legibus magia quat natur, valebat: jurgia, discordias, simultates cum hostibus exercebant; cives cum civibus de virtute certabant; in suppliciis deorum magnifici, domi parci, in amicis fideles erant. Duabus his artibus, audaci in bello, ubi pax evenerat, mquitate, seque remque publicamourabant. Que.
rumrerum ego maxuma documenta han babeo; qubel in bello

204 spis vindicatum est in eos, qui contra imperiurn in hostercr pugnavrant, quique tardis revocati prmlio excesserant, qum qui signa reliuqure, aut pulsi loco cedro ausi erant; in pace ver, qua d beneficiis magie qum metu imperium agitabant, et, accept injuria, ignoscre qum persqui malebant. 370.

subacti, Cartbgo, mmtila imperii romani, ab stirpe interiit, cuncta maria terrmque patebant, smvire fortuna ac miscre omnia ccepit. Qui labores, pericula, dubias atque asperas res facii toleravrant, iis otium, diviti, optanda3 aliis, onri miserimque fure. Igitur prim pecunim, deinde imperii cupido crevit: ea quasi matones omnium malorum fuere. Namque avaritia fidem, probitatem, cmterasque artes bonas subvertit; pro his superbiam, cradelitatem, deos negligre, omnia venalia hab-an edocuit: ambitio multoa mortales falsos firi subgit: aliud clausum in pectre, aliud in lingu promptum habere; amicitias inimicitiasque non ex re sed ex commdo mstumare; magisque vultum qum ingenium bonum habere. Hmc primb paulatim crescre, interdum vindican; post, ubi contagio, quasi pestilentia, invsit, citas immutata, imperium ex justissumo atque optumo crudle intolerandumque factum. 371. XL Sed prim magis ambitio qum avaritia animos ho. minus exercebat; quod tarnen vitium propius virtutein erat. Nam gloriam, honorem, imperium bonus et ignvus requa sibi exoptant; sed ille vera vi nititur; hic, quia bonx artes desunt, dolis atque fallaciis contendit. Avaritia pecunim studium habet, quam nemo sapiens concupivit: ea, quasi vennis maus imbta, corpus animumque virilem eilerainet; semper infinita, insatiabilis est; neque copi, neque inopi minuitur. Sed postquam L. Sulla armis recept republic, ex bonis initiis malos eventus habuit, rapare omnes, trahere; dorreim alias, alius agros cupere; neque modus neque modestiam victores habre; feela crudelilique in civibus facinra facre. }Ina accedebat qud L. Sulla exercitum, quem in Asi ductavrat, qu Bibi fidum facret, contra morem majorum, luxurios nimisque liberaliter habuerat: loca ammna, voluptaria facila in otio feroces militum animos molliviirant; ibi primnt insuevit exercitus populi romani amare, potare; signa, tabulas pictas, vasa crelata miran, ea privatim ac publica rapre: deltibra deorum spolia-

X. Sed, ubi labore atque justiti respublica crevit, reges magni bello dousiti, nationes forre et populi ingentes vi

205 --

re; sacra profanque omnia pollue're. Igitur hi milites, postquam victoriam adepti sunt, nihil refiqui victis fecere: quippe secunde res sapientium animos fatigant; ne illi, corruptie moribus, victoriie temperarent. 372.

XII. Postquam diviti honori esse ccepere, et etie gloria, imperium, potentia sequebatur; hebescre virtus, paupertas probro habri, innocentia pro malivolenti duci coopit. Igitur ex divitiis juventutem luxuria atque avaritia cum superbill invasere: rapere, consumere; sua parvi ponciere, aliena cup'ere; pudorem, pudicitiam, divina atque humana promiscua, nihil pensi atque moderati habere. Oper w pretium est, quum domos atque villas cognoveris, in urbium modum exffl rlificatas, visere templa deorum, quffl noetri majores, religiosissumi mortales, fecere. Verum illi delbra deorum pietate, domos aua, glori decorabant; neque victis quidquam praater injuria3 licentiam eripiebaut. At hi contr ignavissumi Comines per summum scolus omnia ea sociis adimere, qu fortissumi viri victoree hostibus reliquerant: proinde quasi injuriam facere, id demum esset imperio uti.
373.

XIII. Sed juventutern. quam, ut supr diximus, multis modis mala facinera edocebat: ex illis testes signatoresque falsos commodare: fidem, fortunas, pericula villa habero: post, ubi eorum famam atque pudorem attriverat, majora alia im perabat: si causa peccandi in praisens minus suppetebat, nihilomiaus insontes, sictiti sontes, circumvenire, jugulare: seil'feet, ne per otium torpescerent manus aut animus, gratuit potis malus atque crudelis erat. His amicis sociisque confisus Catilina, simul qa6c1 s alienum per omnis terras ingens erat; et qud plerique Sullani milites, largis suo usi, rapinarum et victoriffl veteiis memeres, civile bellum exoptabant, opprimund reipublicffl consilium cepit.

206

CICERN.

MARCUS TULLIUS CICERO, prncipe de los oradores romanos, naci, como Mario, en Arpino, pueblo del Lacio entre los Volscos, el ao 106 antes de J. C., de una familia del orden ecuestre. Dedicse al estudio de la elocuencia y filosofa pronunciando su primer discurso la edad de 26 aos en defensa de Roseio de Amena y contra los favoritos del dictador Sila. Hizo luego un viaje al Asia, detenindose principalmente en Atenas, centro de la cultura griega, y despus en Rodea, donde el clebre Moln le corrigi de cierta redundancia de estilo propia de la edad juvenil. Despus de dos aos vuelve a Roma y empieza los 30 su carrera poltica, yendo de cuestor Sicilia, en cuyo cargo se conquist el amor de sus administrados por su rectitud y desinters. Agradecidos los sicilianos, le encargaron la acusacin de Verres, que en au pretura habia cometido actos de crueldad y depredacin. A pesar de defenderlo Hortensio, la sazn el primer orador de Roma y consnl designada para el ao siguiente y estar de su parte toda la nobleza y el Senado, los discursos de Cicern fueron tan elocuentes, que Verres tuvo que salir de Roma desterrado. Fu nombrado el primero de los ocho pretores de Roma, mostrndose inflexible en la administracin de Justicia, ejerciendo su rigor para con los criminales y amparando los inocentes. Durante este cargo pronunci su discurso: Pro lege Manilia. Elegido consul (63) hace abortar la conspiracin de Catilina, contra el cual pronunci , las famosas Catilinarias, por cuyo servicio el Senado le proclag Padre de la Patria; ms luego (58) propuesta del tribuno Clodio, partidario de Catilina, el pueblo decreta, que sea condenado todo hombre, cine haya mandado ejecutar un ciudadano romano sin prvia sentencia de un tribunal. Como Cicern haba mandado ejecutar los cmplices de Catilina solo con una orden del Senado, sali desterrado de Roma, causndole esto tan grande abatimiento y tan profunda tristeza, que nada pudo reanimarle. A los diez y seis meses se le levant el destierro y se le recibi en triunfo. Ms tarde (53) Cicern se encarga de defender

207 Miln, que habla matado al turbulento Clodio, pero sobrecogi-

do por el aparato de armas en el foro, no pudo pronunciar el discurso, tal como lo habla concebido y ha llegado hasta nosotros, y Miln tuvo que salir desterrado. El Senado le manda de procnsul Cilicia, donde por sus victorias los soldados le dan el titulo de imperator. Durante la guerra civil se adhiere al partido de Pompeyo, pero despus de la batalla de Farealia, Csar le perdona y le devuelve todos sus honores. Retirado de los negocios pblicos, se consagra fi escribir sus preciosas obras filosficas. Rompe su silencio solo para dar gracias Csar por haber perdonado Marcelo y para pedirle el perdn de Ligario. Muerto Csar, se declara contra Antonio, atacndole con sus catorce Filpicas (45), y apoya al joven Octavio, quien cree menos peligroso para la libertad y el rgimen republicano, pero, formado el segundo triunvirato entre Octavio, Antonio y Lpido, y renovadas las proscripciones, Octavio accede al fin que Antonio sacie su odio implacable contra el gran orador, mandando sicarios que le corten la cabeza, (43) la edad de 64 afros. Todas las obras de Cicern, inclusas sus cartas, son un continuado modelo de elegancia y de buen gusto . su lenguaje ' bien decir; es justamente proclamado como regla y norma de su latinidad es la ms pura, su estilo el ms elegante y dulce posible. Ningn otro escritor, no ya le aventaja, sino ni siquiera le iguala. Cartas familiares.
374. M. T. C. Terentke ame S. P. D.

I. Si vales, bene est; ego valeo. Constitueriimus, ut ad te antea scripseram, obvim Ciceronem Cwseri mittere; sed mutavimus consilium, quia de filies adventu nihil andiebamus. De ca3teris rebus, etsi nihil erat novi, temen, quid velimus, et quid hoo tempere putmus opus esse, ex Sicc poteris cognoscere. Tulliam adbuo mecum tenso. Valetudinem tuam cura diligenter. Vale XII Kalend. Qninct.
LIB. XIV.EPIST. XV.

375. M. T. C. Terentiaa atta) S. P. D.

II. Quid

firi placret, scripsi ad Pomponium seris qum

208 -oportuit. Cum eo si locilta eris, intelliges quid firi velim. Apertis scribi quando ad illum scripsgram, necesse non fait. ' ctgris rebus glittmorizaum velim nobis lit-. De ea re et de ras mittas. Valetudinem tuam cura diligenter. Vale. VII. Id. Quinct. 376.

M. T. C. TerentiEe sitze S. P. D. III. Qubd nos in Italiam salvos venisse gaudes, perpetu gaudeas velim. Sed perturbati dolore animi, magnisque injuriis, metuo, ne id consilii cepeilmus, quod non Meile explicare possimus. Quere, quantum potes, adjiiva. Quid autem possis, mihi in mentem non venit. In viam queid te des hoc tempre, nihil est; et longum est iter, et non tuturn: et non video, quid prodesse possis, si ven g ris. Vale. Datum prid. Non. Novemb. Brundusio.
XIV.XII.

377.
M. T. C.

Terentim sum S. 13. D.

IV. In maximis meis doloribus excruciat me valetdo Tulli nostra. De quo nihil est, quod ad te plura scribam, tibi enim wqu magna3cura3 esse cert scio. Qued me propis vultis accedg re, video ita esse faciendum: etiam ante feccissem; sed me multa impedig runt, quw ne nunc quidem expedita sunt. Sed a Pomponio expecto lit gras, quas ad me quamprimnm perferendas cures velim. Da op g ram, ut valeas.
XIV.XIX.

378.
Tullius S. D.

TerentiEe, et Pater Tu'hhn, duabus animis suis; et Ciaro Matri optimEe, suavissimm Sorri. V. Si vos valetis, nos valemus. Vestrum jam consilium

est, non solm meum, quid sit vobis faciendum. Si ille Romam modest venturus est, recte in prsentia domi esse potestis: sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor, ut Dolabella ipso satis vobis prodesse possit. Etiam illud metno, ne jam intercludamini,.ut cm velitis, exire non liceat. Reliquum est, quod ipew optime considerabitis, vestri simf lea fceminw sint ne Romffl. Si enim non Bunt, videndum est, ut honest vos esse possitis. Quomodocumque nunc se res habet,

209 modo ut ha33 nobis loca tellere liceat, ballisime vel mecum, vol in nostris pra3diis esse poteritis. Etiam illud verendum est, ne brevi tempere faules in urbe sit. Hia de rebus velim cum Pomponio, cum Camilo, cum quibus vobis videbitur, consideretis: ad summam, animo forti sitis. Labteluis rem meliorem fecit. Adjilvat etiam Piso, qued ab urbe diacedit, et sceleris condemnat generum suum. Vos, me, 2e carissimm anim, quam swpissime ad me scribite, et vos quid agitis, et quid istic agatur. Quintus pater et filius et Rufus vobis saiutem dicunt. Valete. VIII. Kai. Quinct. Minturnis.
XIV. XIV.

Cartas

gratulatorias

(5 jocosas.

879. M. T. C. Dolabethe S. D. VI. Grattilor Bajis nostris; siquidem, ut scribis, salubres repente facta sunte nisi forte te arnant, et tibi assentantur; et tandiu, cium tu ades, sunt oblitffl sui. Quod quidem ei ita est, =Mime miror ccolum etiam et terras vim euern, si tibi ita conveniat, dimittere. Oratiuncillam pro Dejotro, quara requirebas, habebam mecum, quod non putitram. Itque eam tibi misi. Velim sic legas, ut causam tenuem et inopem nee scriptione magnopere dignam. Sed ego hospiti veteri et amico munusciilum mittere volui levidense crasso filo, cujusmedi ipsius solent esse munera. Tu velim animo sapienti fortique sis: ut tua moderatio et gravitas aliorum infmet injuriam. Vale. 380.
M. T. C. Papirio Paeto S. D.

VII. Heri veni in Cumnum: cras ad te fortasse. Sed, cm certum sciam, faciam te paul ante certiorem. Etsi M. Ce paria, cm mihi in silva P. allinaria obviam venisset, quaasissemque, quid agre, dixit te in lecto esse, qued ex pedibus laborares: tuli scilicet moleste, ut debui: sed tarnen cunstitui ad te venire, ut et viderem te, et viserem. et cceaarem etiam. Non enim arbitror coquum etiam te arthriticum habre. Expecta igitur hospitem cm miuim eclacem, tm inimicum comis sumptuosis. Vale.

210 381. M. T. C. Procos. C. Marcello Cos. Des. S. D. VIII. Maxima sum ltiti affectus, cm audivi te conait ' lem factum esse: eumque honorem tibi Deos fortunare volo, atque a te pro tua parentisque tui dignitate administrad. Nass cm te semper dilexi, amavique, quid niel amantissimum novi in omni varietate rerum mearum, tm patris tui pluribus beneficiis, vel defensas tristibus temporibus, vol ornstus secundis; necease est, ut et sim totus vester; et esse debeam: cm presertim matris tue, gravissime atque optime fernine, majora erg ga oaltem dignitatemque meam studia, qum erant a mali gre postulanda, perspexgrim. Quapropter a te peto majorem in modum, ut me absentem diligas, atque detendas. Vale.
XV.VIII.

Cartas de recomendacion.
382.
M. T. C. P. Lentulo S. D.

IX. Aulo Trebonio, qui in tu provinci magna negotia et ampla et expedita habet, multos anuos utor valde familiariter. Is cm antea semper, et suo splendore et nostta ceteroruroque amicorum commendatione, gratiosissimus in provincia fuit tm hoc tempre propter tuum in me amorem nostramque necessitudinem vehementer confidit his meis lit gris se apud te gratiosum fore. Citlffl ne spes eum fallet, vehementer te rogo: commend gque tibi ejus omnia negotia, libertos, procuratores, familiam: in primisque, ut que T. Ampius de ejus re decrgvit, ea compr g bes: omuibusque rebus eum ita tractes, ut intelligat meam commendationem non vulgarem fajase. Vale.
383.
M. T. C. Cornilleio S. D.

X. Sex. Aufidius et observanti, qua me colit, acadit ad proximoe: et splendore equiti Romano nemini cedit. Est autem ita temperatis moderatisque moribus, ut summa severitas summ cum humanitate jungatur. Cujas tibi negotia, que sunt in Africa, ita commendo, ut majore studio magiave ex animo com-

-- 211 --

mildere non possim. Pergrtum mihi feceris, si dederis operam, ut is intelligat meas apud te literas maximum pondus habnisse. Hoc te vehementer, mi Cornifici, rogo. Vale. Cartas de acci6n de gracias.
384. M. T. C. Ser. Sulpicio S. D. XI. Non concedam, ut Attico nostio, quem eltum lastiti vidi, jucundiores tt suavissirce ad eum et humanissim scriptaa lithi fu e s rint, qum mihi. Nam etsi utrique nostrm prop fflqu grata3 erant: tarnen ego admirabar magis, te, quasi rogatus, aut orte admonitue liberaliter Attico respondieses: s rit, non erat) (quod tarnen dubium noble, quin ita futurum fu ultr ad eum scripsisse, eique nee opinanti voluntatem tuam tantam per literas detuliese. De quo non mori?) rogare te, ut e studiosis me quoque ans', facias, non debeo, (nihil enim cumulatius firi potest, qum pollic -eris) sed ne gratias quidem agere, qud tu et ipsius caus, et tu apunte feceris. Illud tarnen dicam, mihi id, quod fecisti, esse gratissimum. Tale enim tuum judiciuui de homine so, quem ego unce non potest mihi non summe esse jucundum. Quod cm ita sit, esse gratum necease est. Sed tarnen quando mili pro conjunctione nostr vel peccare apud te in scribendo licet; utrumque eorum, Tim negavi mihi facienda esse, faciam. Nam et ad id, quod Attici causs te ostendisti esse facturum, tantum velim addas, quantum ex nostro amore accessionis firi potest, et quod mod verebar, tibi gratias agere, nunc plane ago; teque ita existimari volo, quibuscumque officiis in Epiroticis reliquisque rebus Atticum obstrina gris, iisdem me tibi obligatum fore. Vale. XIII.-XN III. 385.

S. D. Quaa fecisti L. Lncceji caus, Beire te plan volo, te homini gratissimo commodasse: et cm ipsi, quffl fecisti, pergrta sunt, tim Pompejue quotiescumque me videt, (videt auM. T. C.L. Culleolo

tem swpissime) gratias tibi agit singulares. Addo etiam illnd, qnod tibi jucundissimum esse cert scio, me ipsum ex tu er-

212 ga Luccejum benignitate maxim voluptate affici. Quod anpest, quamquam mibi non es dubium, quin cm antea nostr causa, nunc jam etiam tue constantie grati mansurus sis in edein ist liberalitate, tarnen abs te vehementer etiam atque etiam peto, ut ea, que initio ostendisti, deind'que fecisti, etiam ad eAtum augri, et cumulan i per te velis. Id et Luccejo, et Pompejo valde gratum fore, toque apud eos preeclar possiturum confirmo, et spondeo. De rep., deque his negotiis, cogitationibusque nostris perscripsram ad te diligenter pan. eis ant diebus; easque literas dedram puris tuis. Vale.

Cartas consolatorias,
386.
M. T. C. Curloni S. D.

XIII. Gravi teste privatus surn amoris summi erga te mei, patre tuo clarissimo viro: qui, C11111 suis laudibus, tm vero te filio, superasset omnium fortunam, si ei contingisset, ut - ret, qum e vita disc Sed spero nostram te ant vid amicitinm non egre testibus. Tibi patrimouium dii fortiinent. Me cert' habebis, cui carus equ sis et perjucundus, ao fuisti patri. Vale.
387.
M. T. C. A. Cmcine S. D.

XIV. Quotiescumque filium tuum video. (video autem fer quotidie), polliceor ei studium quidem meum et operam sine ulla exceptione aut labris, aut occupationis, aut tempris; gratiam autem atque auctoritatem cum hac exceptione, quantum valeam, quantumque possim. Liben tuus et lectus est, et legitnr a me diligenter, et custoditur diligentissim. Res et fortune tue mihi maxime CUT ffl sunt; que quidem quotidie faciliores mi'ui et meliores videntur, muitisque video magnm esse curm: tiuorum de studio et de sua spe filium ad te perscripsisse nerv') scio. lis autem de rebus, quas conjectur cons'qui possiimus, non mihi sumo, ut plus ipse prospiciam, qum te vidre, atque intelligre mihi persuas'rim; sed tarnen, quia firi potest, ut tu ea perturbatiore animo cogites; puto esse meum, quid sentiam, exponere. Ea natura rerum est, et is tem-

--- 213 prum cursus, ut non possit ista aut tibi aut emteris fortuna esse diuturna, neque heetere in tarn bona causa et in tam bonis civibus tam acerba injuria. Quare ad eam spem, quam extra ordluem de te ipso habemus, non solum prcpter dignitatem et virttem tuam (hmc enim ornamenta sunt tibi etiam cum aliis communia) accedunt tua prmcipua, propter eximium ingenium summamque virtutem: cui meherciilb hic, cajus in potestate sumus, multm tribuit. Ireque ne punctum quidem temperis in ista fortuna fuisses, nisi eo ipsn box, tuo, quo delectutur, se violatum putaret, quod ipsum lenitur quotidie, signifieaturque nobis ab jis, qui simul cum so vivunt, tibi haue ipsam opinionem ingenii apud ipsum plurinatn profuturam. Quapropter primm fac, animo forti atque magno sis. Ita enim natus, ita educatus, ita edoctus es, ita etiam coguirus, ut tibi id faciendum sit: deinde spera quoque habens firtuissimam propter (as causas, quas scripsi. A me ver tibi omnia, liberisque tuis paratissima esse confidas velim. Id enim et vetustas nostri amoris, et mea eonsuetdo in meos, et tua multa erg a me officia postlant. Vale.

Cartas exhortatorias 6 de consejo.


388. M. T. C. P. Marcello S. D.

XV. Neque monere te audeo preestanti prudentie vinec confirmare maximi animi hominem virumque fortissimum: consolari verb null modo. Nam, si ea, quee acciderunt, ita fers, ut audio, gratulari magis virtti debeo, quArn consolari dolorem tuum: sin te tanta mala rei-publica3 frangunt, non ita abundo ingenio, ut te consbler, citm ipse me non possim. Reliquum est igitur, ut tibi me in omni re eum prrebeam, prmstemque, ut ad emnia, quee tui velint, ita adsim preest, ut me non solum omnia debere tue cau, quee possum, sed quoque qum non possum, putent. Illud tarnen vel tu me monuisse, vel censuisse puta, vel propter benevolentiam taci3re non potuisse; ut, qubd ego lacio, tu quoque animum indiicas, si sit aliqua respubliea, in ea te esse oportre judicio omnium, reque printipem, necessitate cedentem tempert: sin autem nulla Bit, hunc tamen aptissimum esse etiam ad exulanduro locum. Si enim libertatem sequimur, (!,qui locus hoc dominatu vacat? sin qualemcumque locum, quis est domestica, sede jncundior? Sed (mild crede) tiam is, qui omnia tenet, favet

214 ingeniis: nobilitatem verb et dignitatem hominnm, quantum ei res et ipsius causa concdit, amplectitur. Sed plura quam statueram. Rodeo ergo ad unum iliud, me tuum fore com tuis, si moli erunt tui: sin minas, me cort in omnibus robas satis nostrffl conjunctioni amorique facturum. Vale. IV. 389.

T. et C. Tironi suo S. D. XVI. Septimum jam diem Corcyrw tenebamur; Quintes autem pater et fi lies Buthriiti. Soilicti ermus de ttia valetudine mirum in modem: nec mirabamur nihil a te literarum. lis enim ventis istmo navigatur, qui ei essont, nos Corc5-i non cedermus. Cura igitur te, ec confirma: et cbm commde et per valetudinem et per anni tempus navigare potris, ad nos amantissimos tui veni. Nemo nos amat, qui te non dirige: caces omnibus expectatusque venies. Cura ut valeas etiam atque etiam, Tiro noster. Vale. XV. Kai. Decemb.
Corcyr.
XVI.VII.

Oratio pro A. Licinio Archia Poeta.


AULO LICINIO ARQUIAS, poeta griego, natural de Antioqua, viniendo Italia, se naturaliz en Tarento, Regio, Locros, Npoles y Horaclea; por fin, el ao 661 de la fundacin de Roma, logr el derecho de ciudadano romano. Al cabo de veinte y ocho aos de pacifica posesin, Grado puso en tela de juicio el derecho de Arquias. Cicern le defiende con este discurso, demostrando, que no solo es ciudadano romano, sino que, aun cuando no lo fuese, mereca serio por su condicion de gran poeta, haciendo con tal motivo un cumplido elogio de la poesa y de las bellas artes.

EXORDIO
390.

Si quid est in me ingenii, indices, quod sentio gubia sit exiguum: aut si qua exercitatio dicendi, in qu me non inficior mediocriter 0880 versatum: aut, sit bejuco rei ratio slips,

-- 215

ab optimarum artium studiis au disciplina profecta, a qua ego nullum confiteor tatis Me93 tempus abhorruisse: earum rerum omnium vol in primis hic A. Licinius fructum a me repetre propis suo jure debet. Nain, quoad /ongissim potest
mens mea respicre spatium preteriti tempbris, et pueritim memoriam recordari ultimara, indo usqua reptens, huno video mihi principem et ad suscipiendam et ad ingrediendam rationem horum studiorum extitisse. Qued si ha3c vox, hujus hortatu prweptisque conformata, nonnullis aliquando salti fait: a quo id auepinne, quo coee'eris opitulari, et alios servare possmus, huic profect ipsi, quantum est situm in nobis, et Opern et salutem ferre debmus. Au, nequis a nobis hoc ita dici fort miretur, qubd alia quasiam in hoc facultas sit ingenii, neque ha3c dicendi ratio aut disciplina: ne nos quidem huic uni studio penitus umquam dediti fuimus. Etnim omnes artes, qum ad humanitatem pertinent, habent quoddam commitue vincblum, et quasi cognatione quadam inter se continentur. 391. Sed ne uni veatrm mirum esse videatur, me in quasstione legitim et in judicio publico, ei.= res agatur apud prtorem populi romaui, lectissimum virum, et apud severissimos judices, tanto conventu hominum au frecuenti, hoc uti gen g a consuetudine judiciornm, verm -redicn,quom) etiam a forensi sermone abhorreat: quwso a vobis, ut in hac causa mihi detis hanc veniam acopamodatam huic reo, vobis, quemadmclum spero, non molestam; ut me pro summo poeta atque eruditissimo homine dicentem, hoc concurso hominum litteratissimorum, hac vestra humanitate, hoc denlque prwtore exercente judicium, patiamini de studiis humanitatis au litterarum paul loqui liberbia, et in ejusnabli person., quas propter otium au studium minim in judiciis periculisque tractata est, uti prop novo quodam et inusitato genre cendi.

PROPOSICIN.
Qaod si mihi a vobis tribui, concediquesentiam, perficiam profect, ut huno A. Licinium non mode, non segregandum, cm sit civis, a numero civium; veriun etiam, ei non esset, putetis adsciscendum foisse.

216

NARRACIN
392.

Narrt, ut primittn ex puris excessit Arquias, atque ab jis artibus, quibus ffltas puerilis ad humanitatem informan i seiet, se ad scribendi studium Knnht: primitm Antiochiffl (nam ibi natus est, loco nobili, celbri quondam urbe et copios atque eruditissimis hominibus liberalissimisque studiis affluenti) celeriter antecefire oranibus ingenii glori contigit. Pst in cieteris Ass paitibus cuncta3que Gri, sic ejus adventus celebrabatur, ut famam ingenii expectatio hominis, expectationem ip . ius adventus, admiratioque superaret. Erat Italia tune plena griecarum artium ac disciplinarum: studique hzec et in Lau vehementiiis tura colebantur, qum nulle iisdem in oppidis: et hic ROTIge propter tranquilitatem Reipublieffl non negligebantur. Itque huno st tarentini et ritegini et neapolitani civitate ceterisque priemiis donrunt: et omnes, qui ahquid de ingeniis potrant judicare, cognitione atque hospitio digritim existimrunt. 393. Has tant( celebritate fam:e cm esset jaul absentibus notus, Romata venit, Mario consiile et C.Itullo. Nactus est primni sos, quorum alter res ad scribendum maximas, alter cm res gestas, tm etiam studium atque aures adhibre posset. Statim Luculli, citin prffltextatas etiam tum Archias esset, sum domum Eitiara receprunt. Sed etiam hoc non soliira ingenii ac litterarum, veritm etiam natur atque virttis fuit, ut domus, qu:e hujtts adolescentite prima fuerit, e1em esset familiarissitaa senectuti. Erat temporibus illis jucundus Q. Meteile uit Nutnidloo, et ejus Pio filio, audiebatur a M. vivebat cum Q. Catullo, et patre et filio: a L. Crasso colebatur: Lucullos ver et Drusum, et Octavios, et Catonem, et totam Hortensioitun domnm devinctam consuetudine ciun tenret, afficiebctur summ honore, qu 1 sum non soliten coltbant, qui aliquid percipre atque audire studebant, veritm etiam, si qui fort simulabant. 394. Intdrim satis longo intervallo, cim esset cum L. Lucullo in Siciliam profectus. et ciun ex ea provincia cum edem Lucullo decedri-t, venit Herac!ani: qule, &an Leset civitas mo jure as fire, adscribi se in eamcivitatem voluit: idque, citm ipso per e dignus putaltur, tum autoritate et grati

217 Luculli ab heracliensibus impetravit. Data est civItas Silvani lege et Carbonis: Si qui fcederatis civitatibus adscripti fuissent; si tutn chm lex ferebatur, in Italia domicilium habuissent; et si sexaginta diebus apud piwtorem essent professi. Chili hic domicilium Romm multos jam annos habret, professus est apud proetorem Q. Metellum, familiarissimum suum.

ccezirultur .A.carr
PRIMERA PARTE.

395.

Si nihil aliud, nisi de civitate ac lege dicimus, nihil dico amplis: causa dicta est. ,Quid enim herum infirmar, Grati, potes? Heracleene esse mm adscriptum negabis? Adest vir summa auctoritatc et religione et tide M. Lucullus, qui se non opinan, sed scire: non audivisse, sed vidisse: non interfuisse, sed egisse dicit. Adsunt heraclienses legati, nobilissimi homines, hujus judicii caustt: cum mandatis et cum publico testimonio venerunt, qui hunc adscriptum heracliensem dicun t. Hic tu tablas desideras heracliensium publicas, quas italico bello, incenso tabulario, interiisse scimus omnes. Est ridichlum ad ea, que habemus, nihil dicere: querere, quie habere non possinus: et de hominum memoritt tacere, litterarum memoriain Magaare: et, ctn habeas amplisimi viri religionem, integerrimi municipii jusjurandum fidemque, ea, que, depravani nullo modo possunt, repudiare: tablas, quas idem dicis solere corrumpi, desiderare. fs, At domicilium Rome non habuit is, qui tot annis ante civitatern datam, sedem omnium rerum ac fortunarum suarum Route collocavit? At non est professus? Immb verb lis tablis professus, quaa sole ex illa professione collegioque prtetorum obtinent publicarum tabularum auctoritatem. 396. Nam cm Appii table negligentis asservate dicerentur: Gabinii, quam diu incolmis fuit, levitas; post damnationem calamitas, omnem tabularum fidem resignsset: Metellus, horno sanctissimus modestiss;musque omnium tantit diligentitt fuit, ut ad L. Lentlum pretorem, et ad judices venerit, et unius no. minis litr, se commiitum esse dixerit His igitur tabulis naIlam WStram in nomen A. Licinii vidtis.
28

--- 218 --(bim crn ita sint, quid est, quod de ejus civitate dubitetis, presertim crn aliis quoque in civitatibus fuerit adscriptus? Etenim ciun mediocribus multis et aut nulla aut humili aliqua arte preditis gratuith civitatem in Grtecia homines impertiebantur, rheginos credo, aut locrenses, aut neapolitanos, aut tarentinos, qubd scenicis artificibus largiri solebant, id huic, summ ingenii predito glori, noluisse. Quid? cm ceteri non mod post civitatem datam, sed etiam post legem Papiam aliquo mod in eorum municipiorum tabulas irrepserint: hic, qui ne utitur quidem illis, in quibus est scriptus, qubd semper se heracliensem esse voluit, rejicietur? Census nostros requiris scilicet. Est enim obscurum, proximis censoribus, hunc cum clarissimo imperatore L Lucullo, apud exercitum fuisse: superioribus, cum eidern questore fuisse in Asia: primis, Julio et Crasso, nullam populi partem esse censam. Sed, nuoniam census non jus civitatis confirmat ac to,ntummed indicat, eum, qui sit census, ita se ja,m tum gessisse pro cive: lis temporibus, qua tu criminaris, ne ipsius quidem judicio eum in civium romanorum jure esse versatum, et testamentum sepe fecit nostris legibus, et adiit hereditates civium romanorum, et in beneficiis ad terarium delatus est a L. Lucullo pretore et consle.

SEGUNDA PARTE.

397.

Quiere argumenta, si qua potes: numquam enim hic neque suo, neque amicorum judicio revincetur. Queres a nobis, Grati, cur tantopere hoc homine delectemur. Quia suppeditat nobis, ubi et animus ex hoc forensi strepitu reficiatur, et aures convicio defesste conquiescant. An tu existimas, aut suppetere nobis posse, quod quotidie dicamus in tanta varietate rerum, nisi animos nostros doctrin excolamus: aut ferre animos tantam posse contentionem, nisi eos doctrin edem relaxmus? Ego verel fateor, me his studiis esse deditum. Ceteros pudeat, si quid ita se litteris abdiderunt, ut nihil possint ex his neque ad communem afferre fructum, neque in aspectum lucemque proferre. autem quid pudent, qui tot annos ita vivo, judices, ut ab illis nullo unquam me tempre aut commedum aut otium meum abstraxerit, aut voluptas avocrit, aut denique somnus retardrit? Quare quis tandem me reprehendat, aut quis mihi jure succenseat, si, quantum ceteris ad suas res obeundas, quantum ad festos dies ludorum celebrandos, quantum ad alias voluptates, et ad ipsam requiem

--- 219 -animi et corperis conceditur temperis: quantum alii tribunnt tempestivis conviviis: quantum denique alete, quantum pilw; tantum mihi egomet ad /nee studia recolenda sumpero? 398. Atque hoc adeo mihi concedendum est magis, qud ex his studiis litte quoiue censtur ratio et facultas: qu quantacumque est in me, numquam amicorum periculis defuit. Quo:, si cui levior videtur; illa quidem certe gute summa sunt, ex quo fonte hauriam, sentio. Nam, nisi multorum prwceptis multisque iitteris mihi ab adolescentia suasissem, nihil esse in vita magnopere expetendum nisi laudein atque honestatem, in ea autem persequenda, omnes cruciatus corpris et omnia pericula mortis atque exilii parvi esse ducenda: numquarn me pro salte vestra in tot ac tantas dimicationes atque in hos profligatorum hominum quotidianos impetus objecissem. Sed pleni omnes sunt libri, plen sapientum voces, plena exemplorum vetustas, qum jacerent in tenebris omnia, nisi litteramm lumen accederet. Qum multas nobis imagines non soltn intuendum, verm etiam ad imitandum, fortissimorum virorum expressas scriptores et gteci et latini reliquerunt! quas ego mihi semper in adminisiranda republica propnens, animum et mentem meam ips cogitatione hominum excellentium conformaba m. 399. Qumret quispiam: quid? illi ipsi summi viri, quorum virtutes litteris proditx sunt, istne doctrin,, quam tu laudibus effers, eruditi fuerunt? Difficile est hoc de omnibus confirmare. Sed tarnen est certum, quid respondeam. Ego multos homines excellenti animo ac virtute fuisse, et sine doctrina, naturw ipsius habitu prope divino, per se ipsos, et moderatos et graves extitisse fateor. Etiam illud adjungo, sfflpius ad laudem atque virtutem natura,m sine doctrina, quam sine natura valuisse doctrinam. Atque idem ego contendo, cm ad naturam eximiam atque illustrem accesserit ratio quwdam conformatioque doctrina!: turn illud nescio quid prteclarum ac singuiare solre existere. Ex hoc esse hune numero, quem patres nostri viderunt, divinum hominem Africanum, ex hoc C. L. Furium, moderatissimos homines et continentissimos: ex hoc fortissimum virum et illis temporibus doctissimum, M. Ca,tonem illum senem: qui profectei si nihil ad percipiedam colendamque virtutem litteris adjuvarentur, nurnquam se ad earum studium contulissent.

220

400. Qubd si non hic tantas fructus ostenderetur, et si ex his studiis delectatio sola peteretur: tarnen, ut opinor, haue animi remisionem, humanissimam ac liberalissimam judicaretis. Nam cetere neque temporum sunt neque etatum omnium neque locorum. Hc studia adolescentiam alunt, senectuteta oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium ac solatium prebent, delectant domi, non impediunt foris, pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticaniur. Qubd si ipsi fixe neque attingere, neque sensu nostro gustare possemus, tarnen ea mirari deberemns, etiam cm in aliis videremus. 401. nostrm tam animo agresti ac duro fuit, ut Roscii morte nuper non commoveretur? Qui dun esset senex mortuus, tarnen, propter excellentem artem ac venustatem videbatur omnino mori non debuisse. Ergo ille corperis motu tantum arnorem sibi conciliarat a nobis omnibus, nos animorum incredi. biles motus, celeritatemque ingeniorum negligemus? Quoties ego hunc Archiam vidi, judIces, (utor enim vestra benignitate, quoniam me in hoc novo genere, dicendi tam diligenter attendItis) quoties ego hunc vidi, cirm litteram scripsisset nullam, magnum numerum optimorum versuum de his ipsis rebus, que tunt agerentur, dicere ex tempere? Quoties revocatum eamdem rem dicere, commutatis verbis atque sententiis? Que ver accurate cogitateque scripsisset, ea sic vidi probari ui ad veterum scriptorum laudem pervenirent. Hunc non ego diligam? non admirer? non omni ratione defendendum putem? 402. Atqui sic a summis hominibus eruditissimisque acceplmus, ceterarum rerum studia et doctrina et preceptis et arte constare; poetam natur ipsa valore, et mentis viribus excitan, et quasi divino quodam spiritu inflan. Quare suo jure noster ille Ennius sanctos appellat poetas, qubd quasi deorum aliquo dono atque munere commendati nobis esse videantur. Sit igtur, judices, sanctum apud vos, humanissimos homines, hoc poet notnen, quod nulla umquam barbaria violavit. Saxa et solitudines voci respondent; bestize sie immanes cantu flectuntur, atque consistunt: nos, institti rebus optimis, non poetarum voce moveamur? Homerum Colophonii civem esse dicunt suum: Chii suum vindicant, Salaminii repetunt, Smyrnei verb suum esse confirmant. Itque etiam del-

221 brum ejus in oppldo dedicaverunt. Permulti alii prmterea pugnant inter se atque contendunt. 403. Ergo illi aliAnum, quia poeta fuit, post mortem etiam expgtunt: nos hunc vivum, qui et voluntate et legibus noster est, repudiabImus? Przesertim citm omne ohm studium atque omne ingenium eontulerit Archias ad populi romani gloriam laudemque celebrandam? Nam et eimbl.leas res adolescens attIgit, et ipsi illi C. Mario, qui durior ad hxc studia videbatur, jucundus fuit. Neque enim quisquam est tam aversus la Musis, qui non mandani versibus xternum suorum laborum facIlb prxcouitim patiatur. Theraisl.eeiern illum, summum Athnis virum, dixisse ajunt, cbm ex eo qu2reretur, quod acroma aut cujus vocem libentissim audiret: Ejus a quo 'sua virtus optim preedicaretur. Itque ille Marius item eximi L Plotium dilexit; cujus ingenio putabat ea, qum gesserat, posse celebran. 404. Mithridatrcum verb bellum, magnum atque difficile et in multa varietate terr marique versatum, totum ab hoc expressum est: qui libri non modb L. Lucullum. fortissimum et clarissimum virum, verm etiam populi romani nomen illustrant. Poplus enim romanus aperuit, Lucullo imperante, Pontum et regiis quondam opibus et ips natura regionis vallatum; populi romani exercitus, edem duce, non maxim manu innumerabiles Armeniorum copias fudit: populi romani laus est, urbem amicissimam Cyzicenorum, ejusdem consilio, ex omni impetu regio ac totius belli ore ac faucibus ereptam esse atque servatam: nostra semper feretur et prffldicabitur, L. Lucullo dimicante, cum interfectis ducibus depressa hostium classis, et incredibilis apud Tenedum pugna illa navalis: nostra sunt trophxa, nostra monumenta, nostri triumphi. Quare, quorum ingeniis hwc feruntur, ab his populi romani fama celebratur. Carus fuit Africano superiori noster Ennius. ltque etiam in sepulcro Scipionum putatur is esse constitutus e marmere. At iis laudibus cert non solbm ipsi, qui laudantur, sed etiam populi romani nomen ornatur. In ccelum hujus provus Cato tollItur: magnus honor populi romani rebus adjungItur. Omnes denIque illi Maximi, Marcelli, Fulvii non sino commni omnium nostriun laude decorantur. 405. Ergo Mun.', qui htec fecerat, Rudium hominem majores nostri in civitatem receprunt: nos hune Heracliensem, mul-

222 tis eivitatibus expetitum, in hac autem legibus constittum, de nostra civitate ejiciemus? Nam, si quis minorem fructum putat ex grecis versibus percipi quin ex latinis, vehementer errat, propterea qued greca leguntur in omnibus fere gentibus: latina suis finibus, exiguis sane, continentur. Quare si res he, quas gessimus, orbis terre regionibus definiuntur: cupere debemus, que manuum nostrarum tela pervenerint; edem glorlam famamque penetrare: qued cm ipsis populis, de quorum rebus scribitur, hec ampla sunt, tm jis certe, qui de vita, glorie caus, dimicant, hoc maximum et periculorum incitamentum est et laborum. 406. ., Qum multos scriptores rerum suarum Magnus ille Alexander secum habuisse dicitur! Atque is tarnen; cm in Sigeo ad Achillis tumillum astitisset, 0 ortunate, inquit, adolescens, qui tute virttis Homerum precenem inveneris. Et vere. Nam, nisi Ilias illa extitisset; idem tumlus, qui corpus ejus contexerat, nomen etiam obruisset. Quid? noster hic Magnus. qui cum virtute fortunam adequavit, non ne Theophnem Mityleneum, scriptorem rerurn suarunt, in concione militum civitate donavit? et nostri illi fortes viri, sed rustici, ac milites, dulcedine qudam glorie commeti, quasi participes ejusdem laudis, magno illud clamore approbaverunt. 407. Itque, credo, si civis romanus Archias legibus non esset, ab aliquo imperatore civitate donaretur, perficere non potuit. Sylla cm hispanos et gallos donaret, credo, hunc petentem repudiasset; quem nos in concione vidimus, cm ei libellum maius poeta de populo subjecisset, qud epigramrna in eum fecisset tantummedo alternis versibus longiusclis, statim ex jis rebus quas tune vendebat, jubere ei premium tribui sub ea conditione, ne quid posten scriberet. sedulitatem mali poete duxerit aliquo tarnen pcemio dignarn, hujus ingenium et virtutem in scribendo et copiam non expetisset? Quid? a Q. Metello Pio, familiarissimo suo, qui civitate multos donavit, neque per se, neque per Lucullos impetravisset? qui presertim usque ee de suis rebus scribi cuperet, ut etiam Cordbce natis poetis, pingue quiddam sonantibus atque peregrinum, tarnen aures suas dederet.
uf

408. Neque enim est hoc dissimulandum, quod obscurari non potest; sed pra; nobis ferendurn: trahimur wunes laudis studio;

---- 22g -et optimus quisque maxime gloria ducitur. Ipsi illi philos6phi, etiam illis libellis, quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt: in co ipso, in quo przedicationem nobilitatemque despiciunt, prmdicari de se ac nominan i volunt. Decimus quidem Brutus, summus ille vir et imperator, Accii amicissimi sui carminibus, templorum ac monumentorum aditus exornavit suorum. Jam verb ille, qui cum iEtelis, Ennio comite, bellavit, Fulvius, non dubitavit Martis manubias musis consecrare. Quare in qua urbe imperatores prop armati poetarum nomen et musa,rum delbra coluerunt, in ea non debent togati judices a musarum honore et a poctarum salute abhorrere. 409. Atque ut id libentis faciatis, jam me vobis, judices, indicabo, et de meo quodam amore gloriae, nimis acri fortas, verumtmen honesto, vobis confitebor. Nam, quas res nos in consulatu nostro vobiscum simul pro salute hujus urbis atque imperii et pro vita civium proque universa Republica gessimus, attigit hic versibus a,tque inchoavit: quibus auditis, qubd mihi magna res et jucunda visa est, hunc ad perficiendum hortatus sum. Nullam enim virtus aliara mercedem laborum periculorumque desiderat, prmter hanc laudis et glorim: qua quidem detracta, judices, quid est quod, in hoc tarn exiguo curriclo et tam brevi, tantis nos in laboribus exerceamus? Certe si nihil animus proesentiret in posterum, et si, quibus regionibus vitm spatium circunscriptum est, eisdem omnes cogitationes terminaret suas: nec tantis se laboribus fra,ngeret, neque tot curis vigiliisque angeretur, neque toties de vita ipsa dimicaret Nunc insidet qna.,dam in optimo quoque virtus qum noctes et dies animum de glorim stimlis concitat atque admenet non cum vitm tempbre esse dimittendam commemorationem nominis nos in, sed cum omni posteritate admquandam. 410. An verb tam parvi animi videamur esse omnes, qui in Republica atque in his vitm periclis laboribusque versamur, ut cm usque ad extremum spatium, nullum tranquillum atque otiosum spiritum duxerimus, nobiscum simul montura omnia arbitremur? An crn statuas et imagines, non animorum simulacra, sed corprum studios multi summi liomines reliquerint; consilioram relinquere ac virtutum nostrarum effigiem nonne multb malle debemus, summis ingeniis expressam et politam? Ego verb omnia, gute gerebam, jam tum in gerendo spargAre me acdis seminare arbitrabarin orbis terrie rnemoriam

224 -sempiternam. Hm verb sive a meo sensu post mortem abfutura est, sive, ut sapientissimi homines putaverunt, ad aliquam animi mei partem pertinebit; nunc quidem cert cogitatione quadam speque delector.
mpfr..,oci-c>

411. Quare eonservate, judices, hominem pudore eo, quem amicorum studiis videtis comprobari tum dignitate, tum etiam venustate; ingenio autem tanto, quantum id convAnit existimari, quod summorum hominum ingeniis expetitum esse videatis; caus verb ejusmodi, qum beneficio legis, auctoritate munnicipii, testimonio Laculli tabulis Metelli comprobctur. Qu cam ita sint, peilraus a vobis, judices, si qua non modb humana, veram etiam divina in mutis negotiis commendatio debet esse: ut eum, qui vos, qui vestros imperatores, qui populi remani res gestas semper ornavit: qui etiam his recentibus nostris vestrisque domesticis periculis aeternum se testimonium laudum daturum esse profitetur: quique et co numero, qui semper apud omnes sancti Bunt habiti atque dicti; sic in vestram accipiatis fidem, ut humanitate vestr levatus potias qum acerbitate violatus esse videatur. Qua de causa pro me consuetudine breviter simpiici terque dixi, judices. ea confido probata esse omnibus: qua9 nonfon i neque judiciali consuetudine et de hominis ingenio, com munter de ipsius studio locutus sum, ea, judices, a vobis spero esse in bonam partem acepta: ab co, qui judiciuni exercet, cert scio.

225

FEDRO

PILEDRUS AUGUST! CIESRIS LIBERTUS, naci hcia el ao 30 antes de J. C., en la Pieria, (Macedonia Tracia), segn l mismo cnenta, y muri bajo el reinado de Claudio, hcia el ao 44 despus de J. C. Fu esclavo, cmo lo habia sido el frigio Esopo, su modelo, el africano Terencio y tantos otros ilustres ingenios. Augusto le di la libertad y le colm d beneficios; pero Sej ano, ministro de Tiberio, creyendo ver en sus sencillos aplogos ocnitas alusiones sus ambiciosos planes, le persigui y le arruin; pero Fedro, como hombre sencillo y sin ambicin, se cuid tan poco de restaurar su fortuna, como ntes se habla afanado poco por escalar altos puestos. Los cinco libros de sus fbulas, mencionadas entre los Antiguos slo por Marcial y Avieno, estuvieron perdidos hasta 1596. en que las descubri Francisco Pithou y las imprimi su hermano Pedro por primera vez. Es tal el deleite que se recibe de su lectura, que siempre se siente que la narracin acabe tan pronto. Son embelesadoras para el nio, cuyo corazn nutren con sabios y edificantes ejemplos. La moralidad brota expontneamente de los hechos narrados con prodigiosa concisin. Los eptetos son tan felices, variados y oportunos, que no es posible suprimirlos sin destruir todo el sentido; los tipos de la natnraleza, que sabe describir con encanto irresistible; son exactisimos; es el modelo ms perfecto de la elegante sencillez. Aunque su espiritu filosfico le haca emplear con sobrada frecuencia el abstracto por el concreto y ra algo aficionado los arcaismcs y las frases y palabras provinciales, su diccin es castiza y sn latinidad la ms puaa. 29

226

PRADI_1OCI-T_T43.

413. Aspus auctor quam materiam reperit, hanc ego polivi versibus senariis. Duplex libelli dos est: qubd risum movet, et qubd prudenti vitam consilio monet. Calumnian i si quis autem voluerit, qubd arbres loquantur, non tantm ferEe, fictis jocari nos meminerit fablis.

Fabula prirna.Muli et Latrones.


412. Mali gravati sarcinis ibant duo: unus ferebat fiscos cum pecunia, alter tumentes multo saccos hordeo. Die onere dives, cels cervice eminens, clarnmque collo jactans tintinnabillum: comes quieto sequitur et placido gradu. Sah?) latrones ex insidis advlant, interque cedem ferro mulum trusltant, diripiunt nummos, negligunt vile hordeum. Spoliatus igitur casus cm fleret suos: equidem, inquit alter, me eontemptum gaudeo; nam nihil amisi; nec sum lesus vulnere. Hoc argumento tuta est hominum tenuTtas, magno pendo sunt opes obnoxie.

Fabula ILHorno et Canis.


414. Laceratus quidan morsu vehementis Canis, tinctum crure panca misit malefico, audierat esse quod reutodium vulneris. Tune sic Asbous: Noli coram pluribus hoc facere canibus, ne nos vivos devrent, citm scierint esse tale culpe prerniun. Succesus improborum plures allleit.

227 Fab. III..IEsopus et Petulans.


415. S.uccessus ad perniciem multos devecat. Aspo quidam petlans lapidem impegerat: taute', inquit, melior; assem deinde illi dedit, sic prosectus: Plus non habe mehercle, sed unde accipere possis, monstrabo tibi. Venit ecce dives et potens: huic similfter impinge lapfdern, et dignum accipies prEemium. Persuasus ille fecit, quod monitus fuit. Sed spes fefellit impudentem audaciam; comprehensus namque pcenas persolvit cruce.

Fab. IV.Apes et Fucit, Vesp judIce.


416. Apes in alta quercu fecerant favos: hos Fuci inertes esse dicebant suos. Lis ad forum deducta est, Vespa judlce, Tue genas utrumque misset cm pulcherrime, legem duabus hanc proposuit partibus: non inconveniens corpus, et par est color, in dubium plane res ut merite venerit: sed ne religio peccet imprdens mea, alveos accipfte, et ceris opus infundfte, ut ex sapere mellis et forma favi, de quis nunc agitur, auctor horum appareat. Fuci recsant, Apibus conditio placet. Tune illa talem protlit sententiam: apertum est, quis non possit, aut quis fecerit. Quapropter Apibus fructum restituo suum. Hanc prterissem fabulam silentio, si pactam Fuci non recusssent ficlem.

Fab. V.Mustela et Mures.


417. Mustela cm annis et senecta debilis, mures velces non valeret adsequi, involvit se farin et obscro loco abjecit negligenter. Mus escam putans adsiluit, et compressus occubuit neci; alter similiter, (feinde perit tertius. Allquot sectis, venit et retorriclus,

228 -qui smpe laqueos et musciplas effugerat; proculque insidias cernens hostis callidi: sic valeas, inquit, ut farina es, quw jaces.

Fab. 3,71.Equus et Aper.


418. Equus sedare solitus quo fuerat sitim, dum sese Aper voltat, turbavit vadum. une orta lis est; sonipes iratus fero auxilium petiit hominis, quem dorso levans rediit ad hostem. Jactis hunc telis eques postquam interfecit, sic loctus traditur: lwtor tulisse auxilium me precibus tuis, nam praedam cepi, et didici qum sis alias: atque ita coegit frenos invitum pati. Tum mcestus ille: Parvw vindictam rei dum qumro demens, servittem reperi. IIfflc iracundos admonebit fabla, impn potis ldi, qum dedi alteri.

Fab. VILVipera et Lima.


417. eMordaciorem qui imprebo dente appetit, se describi sentiat. In officinam fabri venit Vipera. Hec cm tentaret, si qua res esset cibi, Limam momordit. Illa contr contmax: quid me, inquit, stulta, dente captas lmdere, omne assuevi ferrum qux corrodere?
hoc argumento

Fab. VIILMons Parturiens.


420. Mons parturibat, gemitus immnes ciens, eratque in terris maxima exspectatio: at ille murem peperit. Hoc scriptum est tibi, qui, magna cm minaris, extricas

Fab. IX.De Vitiis Hominum.


421.

Peras imposuit Jupiter nobis duas; propriis repletam vitiis post tergum dedit:

1.

229 alienis ante pectus suspendit gravem, Iblc re videre nostra mala non p:ossmus alii simul delinquunt, censores sumus.

Fab. X.Duo Calvi.


422. Invenit calvus forte in trivio pectinem: accessit alter oeque defectus pilis: eia, inquit, in conmne quodcumque ost lucri. Ostendit ille predam, et adjecit simul: superinn voluntas favit; sed fato invido carbenem, ut ajunt, pro thesauro invenimus. Quem spes delsit, huic querela convenit.

Fab. XI.Taurus et Vitulus.


223. Angusto in adItu Taurus luctans cornibus, crn vix intrare posset ad presepia; monstrabat Vitlus, quo se pacto plecteret. Tace, inquit, ante hoc novi, diukm tu nutus es. Qui doctiorem emendat, sibi dici putet.

Fab. XII.Canis et Crocodilus.


424. Consilia qui dant prava cautis hominibus, et perdunt operani, et deridentur turpIter. Canes currentes bibere in Nilo flumine, a crocodilis ne rapiantur, traclitum est. Igitur cm currens bibere ccepisset canis, sic crocodilus: Quam libet, lambe otio; pota atque accede Nilo temere, de dolo noli vereri. At ille: Facerem mehercle, nisi esse scirem carnis te cupiclum mee.

Fab. XIII.Musca et Mula.


425.

Musca in temene sedit, et mulam incre,pans, Iquam tarda es! inquit; ,:, non vis citis progredi? Vide, ne dolne collum compungam tibi. Respondit illa: Verbis non moveor tuis, sed istum timeo, seih*" qui primit sedens

280 jugum flagello temperat lento meum, et lora frenis continet spumantibus, Quapropter aufer frivelam insolemtiam: namque, ubi strigandum est, et ubi curreridum, scio. Hc derideri fabill merit potest,* qui sine viri te vanas exercet minas.

Fab. XIV.Socrat,es ad Amicos.


426. Vulgre amici nomen, sed rara est fides Ciim parvas .1es sibi fundsset Socrtes, (cujus non fugio mortem, si famam adsequar, et cedo invide, dumini-3db absolvar cinis) e poplo sic nescio quis, ut fleri seiet; qumso, tarn angustam talis vir ponis domum? 11.1tinam, inquit, veris harre amicis impleam!

Fab. XV.-2Esopus ludens.


427.

Puerorum in turba quidam ludentem Atticus ./Espum nucibus cm vidisset, restitit, ei quasi delirum risit. Quod sensit simul derisor potis qum deridendus senex; arcum retensum posuit in media via: Heus, inquit sapiens, expedi quid fecerim, concurrit poptilus; ille se torquet diu, nec qumstionis positffl causam intelligit. Novissim succumbit. Pum victor sophus: cit rumpes arcum, semper si tensum habueris; at si laxris, cm voles, utilis. Sie ludus animo debet aliquando dan,. ad cogitandum melior ut redeat tibi.

Fab. XVI.Pugna Murium et Mustelarum.


428. fugerent, et arctos circum trepidarent cavos; tegr recepti, tarnen evaserunt necern. Duces eorum, qui capitibus cornua suis ligrant, ut conspieuum in prxlio haberent signum, quod sequerentur milites, hxsere in portis, suntque capti ab hostibus:

(historia quorum in tabernis pingitur)

Cm victi mustelarum exercitu,

231

quos immolatos victor avfdis dentibus capcis alvi mersit tartareo specu. Quemcumque populum tristis eventuS premit, periclitatur magnitdo PrincIpum, mintita plebes facIle presidio latet.

Fab. XVII.Homo et Asinus.


429. Quidam immolsset verrem cm sancto Hercli cui pro salte votum debebat sus, asello jussit reliquias poni hordei: quas aspernatus ille, sic loctus est: tum libentor prorsus appeterem cibum, nisi, qui nutritus illo estjugulatus foret. Hujus respectu fabtil deterritus, periculesum semper vitavi lucrum. Sed dices: Qui rapure divitias, habent. Numeremus agedum, qui deprensi perierint; majorem turbam punitorum repones. Paucis temerrtas est bono, multis malo.

Fab. XVIII.Lupus et Agnus.


430. Ad rivum euradom Lupus et A gnus venerant, siti compulsi: superior stabat Lupus, longeque inferior Agnus. Tune fauce imprba latro incitatus, jurgii eausam intlit. ,;,Cur, inquit, turbulentam fecisti mili istam bibenti? Lan4ger contr timens: possum, quaeso, facere quod quereris, Lupe? A te decurrit ad mees haustus liquor. Repulsus ille veritatis viribus: ante hos sex menses male, ait, dixisti mihi. Respondit Agnus: Equidem natus non eram. Pater hercle tuus, inquit, maledixit mihi: atque ita correptum lacerat injust nece. Hec propter illos scripta est homines fabla, qui fictis causis innocentes opprimunt.

Fab. XIX. Vacca, Capella. Ovis et Leo.


431. Numquam est fidelis cum potente societas. Testatur hec fabella propositum meurn. Vacca, et Capella, et patiens Ovis injurie, socii fure cm leone in saltibus. Hi em cepissent cervum vasti corpris,

232 sic est locittus, partibus factis, leo: ego primam tollo, nominor eluia leo: secundam, quia sum fortis, tribuetis mihi: tum, quia plus valeo, me sequetur tertia: malo affligetur, si quis quartam tetigerit, Sic totam prwdam sola improbitas abstlit.

Fab. XX.Ranw ad Solem.


432. celebres vidit nuptias Vicini furis lEspus, et continu narrare incipit: uxorem quondam Sol cilm vellet ducere, clamorem Ranae sustulere ad sidra, Convicio permtus qu2erit Jupiter causam quere12: quaedam tum stagni incela, nunc, inquit, omnes unus exrit lacus, cogitque miseras arid sede emeri: quidnam futurum est, si crerit liberos?

Fab. XXI.Pullus ad Margaritara.


433.
in sterquilinio pullus gallinaceus dum qurit escam, margaritam reperit. Jaces indigno quanta res, inquit, loco! O si quis pretii cupidus vidisset tui! Olim redisses ad splendorem pristinum. Ego, qui te inveni, potior cui mult est cibus, nec tibi prodesse, nec mihi quidquam potes. Hoc illis narro, qui me non intelligunt.

Fab. XXII.Calvus et Musca.


434. Calvi momordit Musca nudatum caput, quam opprimere captans, alpam sibi duxit gravem. Tune illa irridens: Punctum volcris parvlw voluisti 'norte ulcisci: quid facies tibi, injurix qui addideris contumeliam? Respondit: Mecum faene redeo in gratiam, quia non fuisse mentem liedendi scio. Sed te, contempti generis animal imprebum, quw delectaris bibere humanum sanguinem, optem necare vel majore incommdo. Hoc argumentum veuiam mago dani docet, qui casu peccat, qum qui consilio est nocens; illum esse quamvis pcen dignum judico.

- 288
CATULO
CAJUS VALERIUS CATULLUS naci de una familia ilustre en Sirmio, pequea pennsula del lago de Benaco, hoy lago di Garda, cerca de Verona, el ario 86 antes de J. C. Introducido por Manlio en la sociedad romana, pronto se grange la amistad de los hombres mas distinguidos de su tiempo; el mismo Cesar, zaherido por sus versos, lejos de irritarse, quiso ser su amigo. Pas su vida entre placeres y festines, y muri ven, los 30 aos, segn unos, y segn otros, los 40. De sus obras nos quedan 1.15 composiciones, en las cuales reina siempre el calor y la gracia; pero sobresale en el epigrama y en el gnero ertico. Los epitalamios de Tetis y Peleo; y de Julia y Manlio Torcuato son bellsimos. Es uno de los autores mas castizos, y despues de Lucrecio, el poeta ms original. Le han tributado elogios Aulo Gelio, que le llama elegantissimus poetarum, Cornelio Napote; Veleyo Patrculo, Tibulo, Ovidio, Marcial y otros.

I.Al desaborido hurto de Asinio


435.

Marrucine Asini, manu sinistr non belle uteris in joco atque vino: tollis lintea negligentiorum. Hoc salsum esse putas? fugit te, inepte, quamvis sordida res et invenusta est. Non credis mihi? Credo Pollioni fratri, qui tun furta vel talento mutani velit: est enim leperum dissertus puer ac facetiarum. Quare aut hendecasyllbos trecentos expecta, aut mihi linteum remitte: quod me non movet stimatione; verm est mnemoenon mei sodlis. Nam sudaria Setba ex Ibris

r-

30

234 miserunt mihi munri Fabullus et Veronius, Eime amem necesse est, ut Veraniblum meum et Faballum. ILAl elocuente M. Tulio Ciceron. 436. Dissertissime Romli nepetum, quot Bunt, quotque fure, Marce Tulli, quotque pbst aliis erunt in annis, gratias tibi maximas Catullus agit, pessimus omnium poeta; tantb Assimus omnium poeta, quant tu optimus omnium patremus. la desgraciada muerte del pjaro de Lesbia 437. Lugete, o Venres Cupidinesque;
et quantum est hominum venustiorum!

Passer mortuus est mem puellte! Passer, delicite mem puellre, quem plus illa oclis suis amabat! Nam melliius erat, suamque nbrat ipsam tam bene, qum puella matrem: nec sese a gremio illius movebat, sed circumsiliens modb huc modb illuc, ad solam dominam usque pipilbat. Qui nunc it per iter tenebridisum, illuc, unde negant redire quemquam. At vobis male sit, malm tenebrm orci, qute omnia bella devoratis; tarn bellum mihi passerem abstulistis. O factum male! o misselle passer, tu nunc oper mem puellm flendo turgidli rubent ocelli! IV.A la necia risa de Egnacio 438. Egnatius, qubd candidos habet dentes, renidet usquequque: sen ad rei ventum est

235 subsellium, cm orator excitat fletum, reniclet ille: seu pii ad rogum Inn lugetur, orba cm flet unicum mater, renidet ille: quidquid est, ubicumque est, quodcumque agit, renidet: huno habet morbum, neque elegantem, ut arbitror, neque urbnum, quare monendus es mihi, bone Egnti: si urbnus esses, aut Sabinus, aut Tibur, aut quillbet, qui purIter lavit dentes, tarnen renidere usquequque te nollem; nam risu inepto res ineptior nulle est. V.La cena de Fabulo.
439.

Ccenabis bene, mi Fabulle, apud me paucis, si tibi Di favent, diebus, si ccenam attuleris bonam atque magnam cum vino et sale et omnibus cachinnis, Hm si, inquam, attuleris, venusto noster, ccenabis bene: nam tul Catulli plenus sacclus est aranearum. Sed contra accipies meros amores; seu quid suavius elegantiusve est, nam unguentum dabo, quod mem donrunt Veneres Cupidinesque; quod tu quum olfacies, Deos rogabis, totum ut te faciant, Fabulle, nasum.

236

MARCIAL.

MARCUS VALERIUS MARTIALIS naci en Bilbilis pueblo que estaria situado cerca de Calatayud (Aragn) hacia el ario 41 de nuestra era, y los 23 de edad fu Roma donde se grange el favor de Tito y principalmente de Domiciano, de los cuales, si por sus lisonjas octuvo honores, no recibi posicin desahogada. Fu amigo de Plinio el 'M'yen, Quintiliano y Jnvenal. Haciendo Trajano poco caso de sus poesas, dej Roma para volver despus de 35 arios su pueblo natal donde muri sobre el ario 103. Nos quedan de Marcial 15 libros que contienen unos 1.500 epigramas delos cuales dice el mismo:

Sunt qucedam bona, sunt mala. sunt mediocria pinra.

Sus epigramas, leidos en todo el imperio, descubren agudeza ingenio y, si bien muchos son frvolos 1.1 obcenos, contienen otros mximas de moral purissirna y profunda filosofa, como el X de los que se insertan y el Bis bibere que acaba con ste sentencioso distico;
Ampliat cetatis spatium sibi vir bonus: hoc est Vivere bis, vit posee priore frui.

A pesar de cierto sabor de provincialismo su diccin es pura y generalmente sencilla, concisa y clara.
1.A la poetisa Sulpicia por su poema sobre el amor

conyugal.
440. Omnes Sulpitiam legant uni qum cupiunt viro placre. Omne Sulpitiam legant mariti, uni qui cupiunt placero nuptw. Non hmc Colchidos ass6rit furorem, dini prandia nec refert Thyestte.

237 Sed castos docet et pios amores, lusus, delicias, facetiasque. Cujus carmIna qui bene estimara, nullam dix6rit esse nequiorem, nullam dixerit esse sanctiorem. Tales Ageriae jocos fuisse Udo credidrim Nume sub antro. Hac condiscipl vel hac magistr esses doctior et pudica, Sappho. Sed tecum pariter simulque visam durus Sulpitiam Phaon amaret; frustr: namcfue ea nec tonantis uxor, nec Bacchi, nec Apollinis puella erepto sibi vivret Calno. ILA un envidioso. 441. Rumpitur invidi quidam, charissime Juli, qud me Roma legit; rumpitur invidi. Rumpitur invidi, qubd turb semper in omni monstramur diga, rumpitur invidi. Rumpitur invidi, tribuit queld Cesar uterque jus mihi natorum; rumpitur invidi. Rumpitur invidi, qued rus mihi dulce sub urbe est, parvque in urbe domus; rumpitur invidi. Rupitur invidi, qubd sum jucundus amicis, qubd conviva frequens; rumpitur invidi. Rumpitur invidi, qud amamur, qubdque probamur: rumptur quisquis rumpitur invidi. III.Porque no quiere casarse con Paula. 442. Nubre Paulla cupit nobis, ego ducre Paullam nolo; anus est: vellem, si magia esset anus. IV.Lisonja Domiciano, con motivo de haberse

arrodillado sus pis un elefante confirmando el titulo de Dios, que se habla mandado dar si mismo.
443.

Qud plus et supplex elphas te, Cesar, adrat: is modo qui tauro tam metuendus erat;

238 non facit hoc jussus, nulleque docente magistro, crede mihi, numen sentit et ille tuum.

V.A una vieja que va.con otras ms viejas y feas por parecer jven y hermosa. 444.
Omnes aut vetlas habes amicas, aut turpes, vetulisque fcediores: has ducis comites trahisque tecum per convivitt, portIcus, thetra; sic formsa, Fabulla, sic puella es.

VI.Dos amantes listos.


445. Nubere vis Prisco; non miror, Paulla: sapisti. Ducere te non vult Priscus: et ille sapit.

matar Porsena, Rey de Etruria, por auxiliar los Tarquinos y tener sitiada Roma, mat su secretario, que vestia con tanto lujo como el Rey, y luego se quem la mano para castigarla de este error.
446. Crn peteret regem decepta satellIte dextra, injecit sacris se peritura focis, Sed tam saeva pins miracla non tulit hostis, et raptum flammis jussit abire virum. Urre quam potuit contempto Mutius igne, hanc spectare manum Porsena non potuit. Major deceptae fama est et gloria dextrae: si non errsset, fecrat illa minus.

VII.Al glorioso error de Escvola, quien pensando

VIII. Al menguado convite de Mancino.


447. Bis tibi tricni furmus, Mancine, vocati, et posltum est nobis nil her prxter aprum, Non quw de tardis servantur vitibus uvx, dulcibus aut certant quae melimla favis. Non pyra, qute lent pendent religata genist:

__, 239 aut imtala breves punica mala rosas. Rustica lactantes nec misit fiscina metas, nec de Picenis venit oliva cadis. Nadas aper, sed et hic minimus, qualisque necari a non armato pumiline potest. IX.El poeta ruega Quintiliano,

modestamente.

que le deje vivir

448. Quintiline, vage modertor summe juvente gloria Romane, Quintiliane, toga, vivere qubd propro pauper, nec inutilis annis, da veniam; properat vivere nemo satis. Differat hoc, patrios optat qui vincere censas atrique immodicis arctat imaginibus. Me focas, et nigros non indignantia fumos tecta juvant, et fons vivas, et herba rudis. Sit mihi y ema satur, sit non doctissima conjux. sit nox cum somno, sit sine lite dies. X.Lo que

hace feliz al hombre.


449.

Vitam que faciunt beatiorem, jucundissfm Martills, hec sunt: res non parta labre, sed relicta; non ingnitus ager, focas perennis; lis nunquam, toga rara, mens quieta; vires ingenue, salbre corpus; prudens simplicftas, pares amici; convictas facilis; sine arte mensa; nox non ebria, sed solita curis; non tristis torus, attmen pudicus; somnus, qui faciat breves tenebras; quod sis, esse velis, nihilque malis; summum nec metuas diem, nec optes.

240

TIBULO
ALBIIIS TmuLLus, amigo de Virgilio, de Horacio y de Ovidio acompa su amigo y protector Mesala Corvino (27 antes de J. C.), pero digustado de la guerra y de la vida de los campamentos se volvi Roma, de donde, agotados sus bienes por los placeres, se retir parar ir vivir en una quinta, en la que acab sus dias sobre el ao 19 antes de J. C., cuando apenas contaba 26 de edad. El sentimiento profundo y la dulce melancola, que respiran sus cuatro libros de elegas; as como su delicadeza y ternura, su imaginacin fogosa, su diccion elegante y su lenguaje correcto y expresivo hacen de Tibulo el primer poeta elegiaco latino.

IGLECFIA..

El poeta opta por la pobre pero sosegada vida del campo.


450. Divitias alius fulvo sibi congerat auro, et teneat culti jugera multa soli, qUOM labor assiduus vicino terreat hoste, martia cui somnos classica pulsa fugent. Me mea paupertas vitm tradcat inerti, dum meus assiduo luceat igne focus. Nec spes destituat, sed frugum semper acervos praebeat, et pleno pinguia musta lacu. Ipse seram teneras matro tempere vites rusticus, et facili grandia poma mann. Neo tarnen interdum pudeat tenuisse bidentem, aut stimlo tardos increpuisse boyes. Non agnamve sinn pigeat, fcetumve capellm desertum oblit matre ferro domum. 451. Adsitis, divi, neo vos e paupere mensti dona, nec e puris spernite fictilibus. Fictilia antiquus primm sibi fecit agrestis pocla, de facili composuitque luto. At vos exiguo peceri, furesque lupique, parcite: de magno est prieda petenda grege. Non ego divitias patrum fructusque requiro, quos tulit antiguo condita messis ayo. Parva seges satis est, satis est requiescere lecto, si licet, et solito membra levare toro, tum gelidas hibernus aguas cuim fuderit Auster, secrum somnos, imbre juvante, sequi

241

OVIDIO
PUBLIUS OVIDIUS NASO naci el ario 43 antes de J. C. Los fragmentos de la elega, que insertamos, explican las particularidades de su vida, que se desliz tranquilamente hasta la edad de 50 arios, en que Augusto le desterr Tomos, tomando por pretexto sus licenciosas poesias, mucho menos libres sin embargo, que ias de otros contemporneos suyos. El motivo verdadero no se sabe; pero se supone, segn el mismo da entender en varios pasajes, que seria el haber tenido involnntariamente conocimiento de un secreto de Estado, relativo al jven Agripa, heredero natural de Augusto. Por ms que incens al emperador interes varios amigos para que le fuese levantado el destierro, no pudo conseguirlo ni de Augusto, ni de Tiberio muriendo en Tomos el ario 17 de nuestra era. La prodigiosa fecundidad de su ingenio y la gran facilidad que tenia en hacer versos, comparable tan solo la de nuestro Lope do Vega, hizo que cultivara casi todos los gneros poticos y escribiese obras verdaderamente originales, como las Metamrfosis, su obra maestra. Apesar de ser difuso y montono brillan en sus poesas una gran vivacidad de ingenio, una imaginacin rica y brillante y un estilo puro, ligero, gracioso. ZOLJECCiFIA.,

en que el poeta narra su vida hasta llegar al punto de


su destierro, donde se consuela con la poesa y predice su inmortalidad.
452. Ille ego qui fuerim tenerorum lusor amorum, quem legis, ut naris, accipe, postertas. Sulmo mihi patria est gelidis uberrimus undis, millia qui novies distat ab urbe decem. Nec stirps prima fui; genito jam fratre creatus; qui tribus ant quater mensibus ortus eral.. Protinus excolimur teneri, =aguo parentis imus ad insignes Urbis ab arte viros. Frater ad eloquium virldi tendebat ab &evo,
31

-- 242 fortia verbosi natas ad arma 453. At mihi jam puero coelestia sacra placebant; inque suum furtim Musa trahebat opus. Srepe pater dixit; Studium quid inutlle tentas? Mreonides nullas ipso reliquit opes. Motus eram dictis: tonique Helicone relicto, scribere conabar verba solta modis. Sponte suft carmen numeres veniebat ad aptos: et, quod tentabam dicere, versus erat. Interea. tacito passu labentibus annis, liberrior fratri sumpta mihique toga est. Induiturque humeris cum lato purpura clavo; et studium nobis, quod fuit ante, manet. Janque decem vine frater geminaverat anuos, cm perit; et ccepi parte carre mei. 454. Temperis illius colui, fovique poetas: quotque aderant yates, rebar adesse Deos. Smpe suos solitus recitare Propertius ignes, jure sodalitii qui mihi junctus crat. Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambo, dulcia convicts membra fuere mei. Et tenuit nostras numerosus Iloratius aures, dum ferit Ausoni carmina culta lyr. Virgilium vidi tantm, nec avra Tibullo tempus amiciti fata dedre mem. Successor fuit hic tibi, Galle; Propertius illi; quar tus ab his serie temporis ipso fui. 455. Utque ego majores, sic me coluere minores: notque non tarde facta Thalia mea est. Carmina cm primm populo juvenilia legi, barba resecta mihi bisve, semelve fuit. Moverat ingeniun totam cantata per Urbem nomine non yero dicta Corinna mihi. Multa quidem scripsi: sed, qu vitiosa putavi, emendaturis ignibus ipse dedi. Ttm quoque cm fugerem, quxdam placitura cremavi, iratus studio carminibusque ineis. Molle, Cupidineis nec inexpugnabile telis cor mihi, quodque levis causa movret, erat.

fon.

243 Chm tarnen hoc essem, minimeque aceenderer igni; nomine sub nostro fabula nulla fuit. 456. Pene mihi pero nec digna, nee utIlis uxor et data: (pm tempus per breve nupta fuit. liii successit, quamvis sine crimIne, conjux; non tarnen in nostro firma futura toro. Ultima, qum mecum seros permansit in annos, sustinuit conjux exelis esse viri: Filia bis prim mea me frecunda juvent, sed non ex uno conjege, fecit avum. Jam mihi canities, pulsis melioribus annis, venerat, antiguas miscueratque comas: cim maris Euxini posaos ad lmva Tomitas qumrere me lmsi Principis ira jubet. Causa mem cunctis nimium quoque nota ruinm indicio non est testificando, meo. 457. Tacta mihi tandem longis erroribus acto juncta pharetrtis Sarm,tis ora Getis Hic ego finitImis quamvis circumsener armis, tristia, quo possum, carmine fata levo. Quod quamvis nemo est, cujus referatur ad aures, sic tarnen absmo decipique diem. Ergo, qued vivo, durisque laboribus obsto, nec me sollieltre tandia lucis habent: Gratia, Musa, tibi: nam tu solatia prmbes, tu curm requies, tu medicina mali: tu dux, tu comes es: tu nos abdficis ab Istro, in medieque mihi das Helicene locum. Tu mihi (quod ramm) vivo sublime dedisti nomen, ab exequiis quod dare fama solet. 458. Nee, qui detrectat prmsentia, livor iniquo ullum de nostris dente momordit opus. Nam tulerint magnos Ara smcula nostra poetas; non fuit ingenio Fama maligna meo. Chmque ego prwpnam multos mihi, non minor illis dicor: et in toto plurimus orbe legor. Si quid habent igitur vatum prresagia ven; protinus ut moriar, non ero, terra, tuus. Sive favore tuli, sive haue ego carmine famam, jure tibi grates, candide lector, ago.

244

VIR GILIO
Punnius Vinutuus MARO, prncipe de los poetas latinos, naci el ario 70 antes de J. C. en Andes, junto Mntua; crise en Cremona, luego pas Miln y despus Npoles. Estudi fondo la literatura y filosofa griega, adquiriendo grandes dbnocimientos de Geografa, Matemticas, Historia Natural y Medicina. Por fin se traslad Roma, donde se cuenta que una noche puso la puerta del palacio los siguientes versos: Nocte pluit tot, redeunt spectacula mane. Divisum imperium cum Jove Casar habet. Augusto quiso premiar al autor y se present un tal Batilo recibir el galardon Justamente resentido Virgilio, puso en el mismo sitio este hemistiquio, cuatro veces repetido: Sic vos non vobis Ni Batilo, ni otro poeta, supieron concluirlos; pero nuestro joven vate los aclar de este modo: lbs ego versiculos feci, tul it alter honores, Sic vos non vobis nidificatis, aves. Sic vos non vobis vellera fertis, oyes. Sic vos non vobis mellificatis,apes. Sic vos non vobis fertis uratra, boyes. Su talento potico le vali primero la proteccin de Polin, quien influy para que se devolvieran al padre de Virgilio sus bienes, adjudicados los soldados de los triuviros en el reparto de los territorios de Cremona y Mntua, (43 aos fintes de J. C.) Agradecido el poeta compuso la gloga que insertamos, en la que bajo el nombre de Ttiro, canta su felicidad, y ensalza Octavio por el beneficio recibido, describiendo, bajo el de Melibeo, el abatimiento y dispersin de los mantuanos despojados de sus tierras. En los tres aos siguientes, compone las restantes glogas, y luego, por consejo de Mecenas, celoso protector de las letras romanas, consagra siete las Gergicas, modelo el ms perfecto de la poesa didtica, que nos ha legado la antigedad clsica. En sus cuatros libros, salpicados de bellsimos episodios, reune con ad-

245 mirable maestra todos los preceptos tiles los labradores sobre el cultivo de las mieses y del arbolado; y la cria de los ganados y de las abejas. As como en las glogas haba querido competir con Tecrito, y con Ilesiodo en las gergicas, su gnio potico le alienta para competir con el mismo Hornero, creador de la epopeya. Once aos consagra la Eneida para dolar Roma de un poema pico; el xito ms lisonjero coron sus esfuerzos. La tradicion atribua Eneas la fundacion del imperio romano y los orignes de la familia Julia. As es que, tomando este caudillo troyano por hroe de su epopeya, acert escoger un asunto nacional interesante para todos los romanos y agradable Augusto, cuyo retrato intenta delinear en Eneas. Sabe adems, por un feliz anacronismo, unir en su poema la rivalidad de Roma y Cartago, ilustrando al mismo tiempo las oscuras tradiciones de la antigua Italia. A la edad de 50 arios Virgilio se traslad Grecia, donde se propona pasar largo tiempo, mas habiendo llegado poco Augusto Atenas, volvise con l; pero cae enfermo en Megara, y sin poder dar la ltima mano su Eneida, muere al llegar Brindis el afio 19 fintes de J. C., siendo su cuerpo, trasladado Npoles, segun su expreso deseo. Virgilio, que por sus puras costumbres fu una figura saliente en aquel siglo de flagrante depravacion, es tambien el gran poeta mediador entre el Olimpo y el Glgota. Siente como un cristiano y canta, como si prisintiera la venida del Redentor y el reinado de la justicia: Jam nova progenies cmlo demiititur alto. Te duce, si qua manent sceleris vestigio nostri, irrita perpetllit solvent formidine terras. Universalmente ha sido considerado siempre, si n como el ms grande de los poetas, lo menos el ms perfecto; su estilo es puro, fcil, elegante, variado y siempre en armona con el asunto: su entonacion respira siempre nobleza y magostad; su versificacion aventaja inmensamente la de todos los poetas latinos.

246

BUCLICAS
1130-T-100-.A. 1.TITYRATEL
MELIBCEUS, TITYRUS.

459.

Mel. Tityre, tu patlw recbans sub tegmlne fagi silvestrem tenui Musam meditris aven: nos patrim fines et dulcia linquImus arva, nos patriam fugimus; tu, Tityre, lentus in umbra formosam resonare doces Amaryllida sylvas. T. 0 Milibcee, Deus nobis haec otia fecit. Namque erit ille mihi semper Deus; Hirns aram stepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus. Ele meas errare boyes, ut cernis, et ipsum ludere qum vellem calmo permisit agresti.
460.

M. Non equIdem invideo, miror magis; undique totis usque ade turbatur agris. En ipse capellas protinus reger ago; hanc etiam vix, Tityre, duco. Hic inter densas corylos mode namque gemellos, spem gregis, ah! sillce in nud connixa reliquit. Swpe malum hoc nobis, si mens non laeva fuisset, de ccelo tactas memlni prredicere quercus: smpe sinistra cav prmdixit ab ilfce cornix. Sed tarnen, iste Deus qui sit, da, Tityre, nobis. T. Urbern, quam dicunt Romam, Melibcee, putavi stultus ego huic nostrm similem, qu6 smpe solemus pastores ovium teneros depellere fcetus. Sic canibus catlos similes, sic matribus hmdos nram: sic parvis componere magna solebam. Vertun hmc tantm alias inter caput extlit urbes, quantm lenta solent inter viburna cupressi.
461.

M. gEt gute tanta fuit Romam tibi causa videndi? T. Libertas: qum sera, tarnen respexit inertem, candidior postquam tondenti barba cadebat: respexit tarnen, et longo pst tempere venit. Postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit. Namque, fatebor enim, dum me Galatea tenebat, nec spes libertatis erat, nec cura pecli;

247 quamvis multa mels exiret victima septis, ping is et ingratx prenteretur caseus urbi, non unquam gravis wre domum mihi dextra redibat. M. Mirabar quid mcesta deos, Amarylli, vocares, cui pendre su paterris in arbre poma. Tityrus hinc aberat: ipsx te, Tityre, pinus, ipsi te fontes, ipsa hme arbusta vocabant. 462.

T. Quid facerem? neque servitio me exire licebat, nec tam priesentes alIbi cognoscre divos. Hic illum vidi juvnem, Melibcee, quotannis bis senos cui nostra dies altaria fumant. Hic mihi responsum primus dedit ille petenti: paseIte, ut ant, boves, pueri: submittite tauros. M. Fortunate senex, ergo tun rura manebunt, et tibi magna satis; quamvis lapis omnia nudus, limosque palus obdficat pascua junco: non insueta graves tentabunt pabla, fcetas nee mala vicini pecris contagia hddent. Fortunate senex, hic litten flumIna nota et fontes sacros, frigus captabis opcum. T. Hic tatuen hac mecum potras requiescre nocte fronde super virIcli: sunt nobis mitia poma, castaneEe molles et pressi copia lactis. Et jam summa procul villarum culmina fumant, majoresque cadunt altis de montibus umbrze:

GEORGICAS
Elogio de la vida del campo.
463. O fortunatos nimim. sua si bona nrint, agriclas! quibus ipsa, procul discordibus armis, fundit humo facIlem victum justissima Tellus. Si non ingentem foribus domus alta superbis matte salutantum totis vomit xdibus undam, nee casi liquidi corrumpitur usus olivi: at secra quies et nescia fallre vita, dives opum variarum: at latis otia fundis, spelunca2, vivique lacus: t frigTda Tempe, mugitusque boum, mollesque sub arbre somni non absunt. Illic saltus ac lustra ferarum, et patiens oprum, parvque assueta juventus;

248 sacra dem, sanctique patres: extrma per illos justitia excAdens terris ves tigia fecit. 448. Me verb primbm dulces ante omnia Muse, quarum sacra fero ingenti perculsus amore, accipiant, ccelique vias et sidera monstrent, defectus solis varios, luneque labores; unde tremor terris: qu vi maria alta tumescant, objicibus ruptis, rursusque in se ipsa residant; quid tantbm Oceno properent se tingere soles hiberni, vel que tardis mora noctibus obstet. Sin, has ne possim nature accedere partes, frigIclus obstiterit circum precordia sanguis, rura mihi, et rigui placeant in vallibus amnes; ilumina amem, silvasque inglorius. O ubi campi, Spercheusque, et virginibus bacchta Lacenis Taygeta! O qui me gelldis in vallibus Hemi sistat, et ingenti ramorum protegat umbr! 465.

Felix, qui potuit rerum cognoscere causas, atque metus omnes et inexorabile fatum subjbcit pedibus, strepitumque Acherontis avari! Fortunatus et ille, deos qui novit agrestes, Panque, Sylvanumque senem, Nymphasque sorores! illum non populi fasces, non purpura regum flexit et infidos agitans discordia fratres, aut conjurato descendens Dacus ab Istro: non res Romane periturque regna; neque ille aut doluit miserans inepem, aut invidit habenti. Quos rami fructus, quos ipsa volentia rura sponte tulere su, carpsit; neo ferrea jura, insanumque forum, aut populi tabularia vidit.
466. SollicItant alii remis freta ceca, ruuntque in ferrum, penetrant aulas et limlna regum. Hic petit excidiis urbem, miserosque Penates, ut gemm bibat, et Serrano indormiat ostro. Condit opes alius, defosseque incbat auro. Hic stupet attonitus rostris; hunc plausus hiantem per cuneos geminatus enim plebisque patrumque corripuit, gaudent perfsi sanguine fratrum, exiliOque domos et dulcia limIna mut ant, atque alio patriam querunt sub Ale jacentem.

249

467. Agriada incurvo terram dimvit artro: hinc anni labor, hinc patriam parvosque nepotes sustInet: hinc armenta boum meritosque juvencos. Nec requies, quin aut pomis exuberet annus, saut fcetu pecerum, a,ut cerelis mergIte culmi, proventfique oneret sulcos, atque horrea vincat. Venit hiems; terltur Sicyonia bacca trapetis; glande sues lteti redeunt: dant arbta et varios ponit fcetus autumnus; et alt mitis in apricis coquitur vindemia saxis. Interea dulces pendent circum oscla nati; casta pudicitiam servat domus; ubera vaccm lactea demittunt, pinguesque in gramIne lwto inter se adversis luctantur cornibus haedi, 468. Ipse dies agitat festos, fususque per herbam, ignis ubi in medio et socii cratera coronant, te libans, Lenxe, vocat; pecorisque magistris velecis jacli certamima ponit in ulmo, corporque agresti nudat prxdra palaestrze. Harte ohm veteres vitam coluere Sabini, hanc Remus et frater; sic fortis Etruria crevit scilIcet, et rerum facta est pnleherrima Roma, septemque una sibi muro circundedit arces, ante etiam sceptrum Dictwi regis, et ante impia qum crasis gens est epulata juvencis, aureus hanc vitam in terris Sa.turnus agebat. Necdum etiam audierant inflan i classIca, necdum imposItos duris crepitare incudibus enses. II. 458.-540
ENEIDA

DEDS019,IPOIO1.T DRIL INFIEIZNCe 469. Resplcit Anas subIt, et sub rudo sinistr mcenia lata videt, triplIci circumdta muro; qute rapIdus tlamrais ambit torrentibus atnnis, Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa. Porta adversa ingens, solidque adamante columnx; vis ut nulla viritm, non ipsi excindere ferro ccelicelte valeant: stat ferrea turris ad auras;
31

250 Tisiphenque sedens, pall& succincta cruent, vestiblum exsomnis servat noctesque diesque. Hinc exaudiri genritus, et steva sonare verbera: tum stridor ferri tractteque catenae. 470. Constitit Aneas, strepitumque exterritus hausit. Que scelerum facies, o virgo, effare: quibusve urgentur pcenis? Qui tantus plangor ad auras? Turn vates sic orsa loqui: Dux'inclyte Teuerem, nulli fas casto sceleratum insistere limen: sed me, cim lucis Hecte prtefecit Avernis, ipsa Defun pcenas docuit, perque omnia duxit. Gnossius hec Rhadamanthus habet durissima regna, castigatque, auditque dolos, subigitque fateri, qme quis apud superos, furto letatus inni, distlit in seram commissa piacla mortem. Continuti sontes ultrix accincta tlagello Tisiphne quatit insultans, torvosque sinistr intentans angues, vocat agmina seva sororum. 471. Tum demm horriseno stridentes cardIne sacre panduntur porte: cernis, custodia qualis vestiblo sedeat? facies que limina servet? Quinquaginta atris immnis hiatibus Hydra sevior ints habet sedem, Tum Tartrus ipse bis patet in preceps tantum, tenditque sub umbras, quantus ad ethereum coeli suspectus Olympum. Hic genus antiquum Terre, Titania pubes, fulmine dejecti, fundo volvuntur in imo. Hic et Aleidas gominos, immania vidi corpra, qui manibus magnum rescindere ccelum aggressi, superisque Jovem detrudere regnis. 472. Vidi et crudeles dantem Salmonea pcenas, dum flammas Jovis et sonitus imitatur Olympi. Quatuor hic invectus equis, et lampda quassans, per Grajm populos, medieque per Elidis urbem ibat ovans, Diviunque sibi poscebat honorem: idemens! qui nimbos et non inimitabile fulmen tere et cornipednm cursu simulrat equorum. At pater omnipetens densa inter nubIla telum contorsit (non ille faces, nec fumea tedis lumima) precipiternque immni turblne adegit.

251 473, Necnon et Tityon, Terrm omniparentis alumnum cernere erat; por tota novem cui jugera corpus porrigitur, rostreque immanis vultur obunco immortale jecur tundens, fcecundque pcenis viscera, rimaturque eptilis, habitatque sub alto pectre; nec fibris requies datar ulla rentis. Quid memrem LapIthas, Ixin, Pirithoumque? Quos super atra siez jam jam lapsura, cadentique imminet assimilis: lucent genialibus altis aurea fulera tons, epulxque ante ora paratte regifico luxu. Furiarum maxima juxt accfibat, et manibus prohIbet contingere mensas, exurgitque facem attollens, atque intnat ore. 474. Hic, quibus invisi fratres, dum vita manebat, pulsatusve parens, et fraus innextt clienti; aut qui divitiis soli incubuere repertis, nee partem posuere suis qu maxima turba est; quique ob adulterium emsi; quique arma seeti impia, nee veriti dominorum fallere dextras, inelsi pcenam expectant. Ne qure doceri quam pcenam; aut qux forma viros, fortunve mersit 475. Saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarum districti pendent: sedet, wternumque sedebit infelix Theseus; Phlegyasque miserrimus omnes admnet, et magn testatur voce per umbras:
diselte justitiam moniti et non tentnere Divos.

VendIdit hic auro patriam, domiuumque potentem imposuit, fixit leges pretio, atque refixit. Hic thalmum invsit nahe, vetItosque hymenzos. AllBi omnes immne nefas, auseque potiti. Non, mihi si lingute centum sint, orque centum, ferrea vox, omnes seelerum comprendere formas, omnia pcenarum percurrere nomIna possim. VI. 548-627.

252

HORACIO
QUINTUS HORATIUS FLACCUS naci en Venosa (Apulia) hacia el ario 66 antes de J. C. de un liberto, que emple todos sus recursos para educar brillantemente su hijo en Roma y despus en Atenas. Bruto le arrastr su partido nombrndole tribuno militar; pero en la batalla de Filipos arroj el escudo y huy jurando que no volvera tomar armas. Vuelto Roma encontr su patrimonio secuestrado por los triunviros y para ganarse el sustento tuvo que hacer versos, que le granjearon muy pronto la amistad de Vario y Virgilio. Estos le recomendaron Mecenas y Mecenas lo present Augusto, quien le hizo devolver sus bienes, le colm de favores y liberalidades y hasta fu intimo amigo suyo. Como era sencillo, apacible y nada ambicioso rehus los honores y altos puestos que quera elevarle Octavio, prefiriendo la soledad y dulce calma que disfrutaba en su rica quinta de Tibur, regalo de Mecenas, de donde con dificultad le arrancaban sus amigos de Roma. Alli exento de cuidados y trabas sociales se entregaba de lleno la poesa y buscaba la felicidad que hacia consistir en el uso moderado de los bienes de la vida y en la prctica de las virtudes. Muri los 57 arios de edad, seis semanas despus de Mecenas, con quien fu sepultado. Sus obras, que han llegado integras hasta nosotros, son: 4 libros de Odas, El Epodon, 2 de Stiras, 2 de Epistolas y El Arte Potica. En sus Odas, no slo emple el metro de casi todos los poetas griegos; sino que supo reunir con el ms exquisito gusto la gracia ingenuidad de Anacreonte, la delicadeza de Safo, la melancola de Simnides, la mordacidad de Arquiloco, los acentos guerreros de Tirto, los atrevidos vuelos de Pindaro. Sus stiras no son la critica mordaz y venenosa, sino la urbana censura de los vicios y defectos, que entrega la risa pblica sin lastimar demasiado las personas. En las epstolas se propone enseriar la virtud. El Arte Potica es todava el Cdigo de los hombres de buen

253

gusto. Horacio es profundo en sus Juicios y atinado en sus observaciones, asi es que casi todos sus versos han pasado ser proverbios.
Oda 1.-1 SEXTIO.

Describe la primavera y la brevedad de la vida.


476. Solvitur acris hiems grata vice veris et Favni, trahuntque siccas machinx carinas: ac neque jam stablis gaudet pecus, aut artor igni: nec prata canis albicant pruinis: jam Cytherea choros ducit Venus, imminente Lun: junctaeque Nymphis Gratim decentes alterno terram quatiunt pede, dum graves Cyclepum Vulcanus ardens urit officinas. Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto, aut flore, terrm quem ferunt soltte. Nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, seu poscat agnam, sive malit hmdum. Pallida mors xquo pulsat pede pauperum tabernas, regumque turres: o bete Sexti, vitm summa brevis spem nos vetat inchoare longam; jam te premet nox, fabulxque manes, et domus exilis Plutonia: quia simul meris, nec regna vini sortiere talis.
Oda II.

A Virgilio quien consuela por la muerte de Quintilio.


477. Quis desiderio sit pudor aut modus taro cari captis? precipe lugbres cantus, Melpomene, cui liquidam pater vocem cum cithara dedit. Ergo Quintilium perpetuus sopor urget? cui pudor, et justiti soror incorrupta lides, nudque veteas guando ullum inveniet parem? Multis ille bonis flebilis occidit: nulli flebilior, guaca tibi, Virgili. tu frustra pius heu! non ita creditum poscis Quintilium Deos. Qued si Threicio blandis Orpheo auditam moderere arboribus tidem,

254 non vanre redeat sangrtis imagini, quam virgtt semel horricl non lenis precibus fata recludere, nigro compulerit Mercurius gregi. Durum: sed levius fit patientitt, quidquid corriere est nefas.
Oda PSTUMO.

Nada puede librarnos de la muerte.


478. L'heu! fugaces, Posthme, Posthilme labuntur anni: nec pietas moram rugis et instanti senectm afferet indomitmque morti. Non si trecenis, quotquot eunt dies, amice, places illacrymabilem Plutena tauris: qui ter amplum Gerynem Tityonque tristi compescit und, scilicet omnibus, quicumque terr2 munere vescimur, enavigandtt; sive reges sive inepes erimus Frustr cruento Marte carebimus, fractisque rauci fluctibus Adrize; frustr per autumnos nocentem corporibus metuemus Austrum. Visendus ater flumine languido Cocytus errans et Danrii genus infame damnatusque longi Sisyphus ./Eolides laboris. Linquenda tellus et domus et placens uxor: neque harum, quas colis, arberum te, prter invisas cupressos, ulla brevem dominum sequetur. Absiimet hwres Caecba dignior servata centum clavibus, et mero tinget pavimentum superbum Pontificum potiore ccenis.
Oda IV.

Ruega la nave en que v Virgilio, le lleve Atenas sin riesgo y execra al primer hombre que surc el mar.
479. Sic te diva potens Cypri, sic fratres Heln, lucida sidera,

255 ventorumque regat pater, obstrictis aliis, przeter Iapyga, navis, gute tibi creditum debes Virgilium, finibus Atticis reddas incolmem precor, et serves animre dimidium mew. liii robur et xs triplex circa pectus erat, qui fragilem truci commisit pelgo ratem primus, nec timuit praecipitem Africum decertantem Aquilonibus, nec tristes Hydas, nec rabiem Noti; quo non arbiter Adrire major, tollere seu ponere vult freta. ,Quem mortis timuit gradum, qui siccis oculis monstra natantia, qui vidit mare turgidum, et infames scoplos Acroceraunia? Nequidquam Deus abscidit prudens Oceno dissociabili terras; si tarnen impiae non tangenda rates transiliunt vada. Audax omnia perpeti gens humana ruit per vetitum nefas. Audax Japti genus ignem fraude mal gentibus intlit; post ignem mtheri domo subductum, macies et nova febrium terris incubuit cohors; semotique priiis tarda necessitas lethi corripuit gradum Expertus vacuum Derhihi:1 ara pennis non homini datis. Perrpit Acheronta Herculeus labor. Nil mortalibus arduum est. Coelum ipsum petimus stultiti, neque per nostrum patimur scelus iracunda Jovem ponre fulmina.
Oda Y.

Elogia la sosegada vida del campo.


480. Beatus ille, qui procul negotiis, ut prisca gens mortalium,

256 paterna rura bobus exereet suis, soltus omni fcenbre; nec excitatur classIco miles truci, neque horret iratum mare, forumque vitat et superba civium potentiorum limIna. Ergo aut adult vitium propagne altas maritat poplos; inutilesque falce ramos amptans, feliciores inserit; aut in reducta valle mugientium prospectat errantes greges; aut pressa puris mella condit ampheris; aut tondet infirmas oyes. Libet jacere modb sub antigua. Hice, modb in tenci gramine; labuntur altis interim rivis aqum; queruntur in silvis aves; fontesque lymphis obstrepunt manantibus, somnos quod invitet leves. At, cm tonantis annus hibernus Jovis imbres nivesque comprat; aut trudit acres hinc et hinc mult cane apros in obstantes plagas; aut amlte levi rara tendit retia, turdis edacibus dolos; pavIdunique leperem et advenam laqueo gruem, jucunda captat priemia. Quis non malarum, quas amor curas habet, haec inter obliviscitur?
Oda YI.-A CRISPO SALUSTIO.

No las riquezas sino su buen uso y el refrenar las pasiones hacen al hombre feliz.
481. Nullus argento color est, avris abdItie terris inimice lamme, Crispe Sallusti, nisi temperto splendeat usu. Vivet extento Proculeius oavo, notus in fratres animipaterni: illum aget penn metuente solvi fama superstes. Latis regnes avIdum domando

257 spiritum, qum ei Libyam remtis Gadibus jungas, et uterque Peenus serviat uni. Crescit indulgens sibi (lins hydrops, nee sitim pellit, nisi esnes morbi fuggrit venia et aqusus albo corpgre languor. Redditum Cyri solio Phraten, dissidens plebi, num gro beatorum eximit virtus, populumque falsis ded gcet uti vecibus, regnum et diadgma tutura defgrens uni, propriamque laurum, quisquis ingentes ocitlo irretorto spectat acervos.
Oda VII.-A GROSFO.

Todos quieren el sosiego que no se alcanza sino ciendo los deseos. 482. Otium Divos rogat in patenti pren sus lEgeo, simul atra nubes condidit lunam, neque certa fulgent sidra nautis. Otium bello furiosa Thra ce; otium Medi phar g tr deci5ri, Grosphe, non gemmis neque purpur venle nec auro. Non enim gaze, neque consulris summgvet lictor misgros tumultus mentis et curas, laqueata circum tecta volantes. Vivitur parvo bene, cui paternnm splendet in mensa tenni salinum, nec leves somnos timor aut cupido sordidus aufert. Quid brevi fortes jaculamur a3V0 multa? quid terras alio calentes sole mutamus? gpatrie quia errul se quoqu fugit? Scandit eratas vitiosa naves cura, nee turmas equitum relinquit, ocior cervis et agente nimbos ocior Euro. 33-34

--- 258 Ltus in prmsens au'imns, quod ultr, est, odrit curare, et amra l2to tempret risu: nihil est ab omni parte beatum. Abseiht darum cita mors Achillem, longa Tithnum minuit seneotus; et mili forsan, tibi quod negrit, porriget hora. Te greges centum, Siculmque mugiunt vacoe; tibi tollit hinnitum apta quadrigis equa; te bis afro murioe tinctffl vestiunt lanm, mihi parva rura et spiritum Graiw tenuem Camns3 Parca non meudax dedit, et malignum spernre vulgus.
Oda VIII.-A DELIO. A'quien aconseja que tenga un nimo igual en la adversa y prspera fortuna y goce esperando la muerte inevitable. 483. ./Equam memento rebus in arcluis servare mentem, non secits in bonie, ab insolenti temperatam moriture Deli: seu mcestus omni tempre vixris, seu te in remto gramine per dies festes reclintum beris interire nota Falerni; qu pinus ingens albque popillus umbram hospitlem consociare amant ramis, et obliquo labrat lympha fugax trepidare rivo. Hau vina et unguenta et uinthun breves flores amcena, jebe ros; dum res et wtas et Sorrum fila trium patiuntur atra. Cedes coemptis saltibus et domo villque, flavus quam Tibris lavit, cedes; et extructie in altem divitiis potitur hwres. Divesne, prisco natus ab Incho, nil intrest, an pauper, et iofim de gente sub dio morris,

___ 259 victima nil miserantis Omnes edem cogimur: omnium versatur urua; seris, ocys sors exitura, et nos in mternum exilium impositura cymbaa. Oda IX. Como debe educarse et la juventud romana. 484. Angustam, amici, pauperiem pati robustus acri milit puer condiscat; et Parthos feroces vexet eques metuendus hast: vitamque sub dio et trepidis agat in rebue: illum ex mcenibus hosticis matriina bellantis tyranni prospiciens, et adulta virgo suspiret: Eheu, ne rudis agnifnum sponsus lacessat regius asprum tactu lecnem: quem cruenta per medias rapit ira cwdes. Dulca et decrum est oro patria mori. Mors et fugncem perseq . uitur virum: nec parcit irabellis juventoe poplitibus timidque tergo. Virtus, repuls nescia intaminatis fulget honoribus; nec somit aut ponit seciires arbitrio popularis aurffl. Virtus, recldens immeritis mori ccelum, negat tentat iter vid: ccetusque vulgares et udam spernit humum fugiente penn. Est et ficlli tuta silentio merces; vetabo, qui Cerris summ vulgrit arcana3, sub iisdem oh esbibas, fragilemque mecum solvat phaslum. Sp Diespiter neglectus incesto addidit intgrum: rar antecedemtem scelestum desernit pede pcena claudo.

260 ARTE POETWA,


Carta L. Pis6n y a sus hijos. 485.

I. Humno capti cervicem pintor equinam junggre si velit et varias induc gre plumas, undique colltis membris, nt turpiter atrum desinat in piecem mulier formca aupeilte; spectatum admissi risum teneatis. amici? Credte, Pisnes, isti tabtU fore librum persimilem, cnjus, velut regri somnia, vanm fingentur species, ut neo pes nee caput uni reddtur formw. Pictoribus atque pogtis quidlibet audendi semper fuit fflqua potestas. Scimus, et hallo veniam petimusque, damusque vicissim; sed non, ut placdis coeant immitia, non, ut serpentee avibus geminentur, tigribus agni. 486. Inceptis gravibus plerumque et magna professis purpureus, lat qui splendeat, uncs et alter assultur pannus; cm lunas et ara Diana, nt properantis aqnre per amcenos ambitus agros, ant fumen Rhenum, aut pluvius descrlbitur arcas. Sod nunc non erat his locus. Denique sit quodvis simplex dumtaxat et unum. 487. III. Maxima pars vatum, pater et jnvenes patre digni, decipimur specie recti: brevis esse lala-6m, obscurus fio; sectanten levia nervi deficiunt animique: profese ne grandia turget: serpit htimi tatas nimium, timidusque procellie. Qui variare cupit rem prodigialiter unam, delphinum sylvis appingit, fluctibus aprum. In vitium ducit culpa fuga, si caret arte. 488. IV. Sumita materiam vestrits, qui scribitis, wquam viribus, et versate diu quid ferre recsent, quid valeant hum gri. Cui lenta potenter erit res, neo facundia desgret huno, nee lucidas ordo. 489. Licuit semperque licebit V. signaturn prmsente not procud gre nomen.

261 Ut sylvee foliis pronos mutantur in annos, prima cadunt; ita verbornm vetos intrit mtas, et juvnum ritu florent mod nata, vigentque. Mortalia faeta peribunt; nedum sermonum stet honos et gratia vivax. Multa renaecentur, cium jam cecid g re; cadentque, qum nune 6w:A in honore, vocabfila, si volet neue, quem penes arbitrium est et jus et norma loquendi. 490. VI. Descriptas servare vices operumque colores, cur ego, si nequeo, ignorgue, poeta saltor? Cur nescire pudens prav qum discre malo? Vereibus expni tragicis res comica non volt. Indignatur item privtis ac prop6 soco dignis carminibus narran i ccena Thyestm. SinguIa qumque locum teneant sortita decenter. Non satis est pulcra esse poemta; dulcia sunto, et qubcumque volent, animum auditris agunto. Ut ridentibus arrident, ita flentibus adflent humani vultus. Si vis me fiere, dolendum est primitm ipei tibi: tune tua me infortunia lmdent. Tristia mceatum vultum verba decent; irtnm plena minrum; ludentem lasciva: sevrum seeia dictu. Format enim natura prifte 1108 inta ad otnnem fortunarum habitum, juvat aut impellit ad ram, aut ad humum mcerore gravi declcit et angit: pst effert atimi motus, interprte Si dicentia erunt fortunis absna dieta, romani tollent equites peditesque cachinnum. 491. VII. Intergrit multin Divagas loquatur an heros; maturusne senex an adhuc florente juvent fervidus; an matrona potens, an sediita nutrix; mercatorne vague, eultorne virentis agelli; colchus an assyrius; Thebis nutz itus an Argis. Ant famam sequre, aut sibi convenientia finge, si quid inexpertum seenca committie, et aodes persnam formare novam. servtur ad imum, qualis ab ineepto processrit, et sibi constet. Difficile est propri communia dicre. 492. VIII. ./Etatis enjusgue notandi saut tibi mores, mobilibusque decor natria dandus et aneje.

262 Redd gre qui voces jaul scit puer, et pede certo signat humum, gestit paribus collud gre et iram colligit so ponit temgr, et mutatur in horas. Imberbis juvgnis, tandem custde remto, gaudet equis canibusque et aprici gramine campi; cereus in vitium flecti, monitoribus aspar, utilium tardus provisor, prodigus ratio, sublimis, eupidusque; et amata relinqugre pernix. Conversis studiis, ratas animusque virilis quwrit opas et amicitias, inservit honori; commisisse cavet, quod mos mutare labret. Multa senem circumveniunt incomm g da, vel qued qurarit, et inventis miser abstinet, so timet uti; vel qued res omnes timid gelidque ministrat; diltor, spe longus, mere, avidusque futtiri, difflcilis, querillus, laudator temp gris acti se pudro, censor castigatorque minoram. Multa ferunt anni venientes comm gcla secum, multa recedsntes adimunt. Ne fort seniles mandentur juveni partes, puerque viriles, semper in adjunctis rav gque morabimur aptis. 493. IX. Aut r res in scenis, aut acta refertur. Segniits irritant animos demissa per aurem, qum qura eunt ociflis subjecta fidetibus, et qu 93 ipse sibi tradit spectator. Non tarnen intito digna geh promes in sconam: multque tolles ex ocilis, qura mox narret facundia prrasens. Nec puros coram poptilo Med ga trucidet, aut humana palam coquat exta nefarius Atreus; aut in avem Progne vertatur, Cadmus in anguem. Quodcumque ostendis mihi sic, inredlus odi. 494. X. Scribendi rect sap g re est et principium et fons. Rem tibi Socratica3 pot grunt ostendere chartra; verbque provisam rem non invita sequentur. Qui diclicit patrite quid debeat, et quid amicis; quo sit amore parens, quo frater amandus et hospes; qnod sit conscripti, quod judicis officium, qua3 partes in bellum miasi ducis; ille profest roddgre personra seit convenientia cuique. Respicgre exemplar vitra morumque jubebo doctum imitatorem, et veras hinc ducere voces. Interdnm speckela locis, moratque rect

sau

-- 263 -fabilla, nullius Veneris, eine ponciere et arte, valdis oblectat populum, melisque moratur, qum versus inepes rernm nugeque cangre. 495. XI. Aut prodesse volunt aut delectare pote, aut simul et jucunda et idonea dicere vite. Quidquid precipies: esto brevis: ut cit dicta percipiant animi doniles, teneantque fideles: omne supervacuum pleno de pectere manat. 496. XII. Ficta voluptatis caus eint proxima verja: nec, quodcumque volet, posest Eibi fabla credi; omne tulit punctum, qui miscuit titile dulci, lectorem delectando pariterque monendo. XIII. Mediocribus esse poetis

non Di, non homines, non c.oncessere columne.


497. XIV. Tu nihil invit dices faciesve Minervit: id tibi judicinm est, ea mens. Si quid tarnen 'Am scripseris, in Metii descendat judicis aures, et patris, et nostrae; nonumque prematur in annum, membrnis ints positis. Delere licebit, quod non edidgris: nescit vox misse reverti. Natr fieret laudabile carmen an arte, quesitum est. Ego nec studium sine divite ven, nee rude quid prosit video ingenium; alterius sic altera poscit opem res, et conjrat amice. 498. XV. Vir bonus et prudens versus reprehendet inertes; culpabit duros; incomptis ahhmnet atrum transverso calmo signum; ambitiosa recidet ornamenta; parm claris lucem dare reget; arget ambig dictum, mutanda notabit.

'

265

SECCIN SEXTA.
LATIN ARCICO
El latn arcico no viene ser ms que el dialecto del Lacio, en toda su rudeza y sencillez primitiva. Las palabras tienen todas un significado material, porque el pueblo romano hasta la sazn no habla vivido ms que la vida de los sentidos y no se haba ejercitado an en las delicadezas y finos anlisis del pensamiento. El Diccionario era escaso, porque los conocimientos de los romanos eran tambin reducidlsimos; tanto, que al elefante tienen que llamarle bos, y para distinguirlo del verdadero buey, le aaden el genitivo Lucce (512), lugar en que los vieron por primera vez. Las formas de las palabras, toscas y sin pulimento, tienen tan poca fijeza, que en el decreto sobre las bacanales (511) y en la inscripcin de la columna rostral (512) se encuentran sacanal y bacanal, navebus, navebos, senatoribus y hasta senatorbus que puede ser una sincopa no error al esculpirlo; 'Jeque, neve, y neove; conventiont, abl. y obsedeone; in y en y otros muchos. Las leyes eufnicas no haban dulcificado todava el tosco choque de las consonantes y vocales, que resulta de la composicin y derivacin, de la declinacin y conjugacin; as se encuentra: excleicendum por edicendum: adspicite, adporto, por aspicite y apporto y otras muchas voces de difcil pronunciacin, consignadas como araicas en el Vocabulario y en las notas. Pero quiere decir eso que el Latn arado no tenga importancia? Tan no es as, que adems de la histrica que tiene como el latn de las dems secciones, se hace digno de estudio por su importancia filolgica. Solo en l puede estudiar-

266 --

se el origen de la forma de cada palabra y sus sucesivas evoluciones, la razn de la cantidad prosdica en las slabas a natura y en las desinencias de cada caso; solo l nos hace ver de un modo palpable el desarrollo y perfeccionamiento de la hermosa lengua del pueblo rey del mundo; el Latin arcaico es la base inestimable de los estudios filolgicos que sobre esta lengua se han hecho en este siglo.

TERENCIO
PuLLits TERENTIUS AFEE naci en Africa, quizs en Cartago, el ano 192 antes de J. C., 8. antes de la muerte de Planto. Fue esclavo del senador Terentio Lucen, quien le hizo educar con esmero y le di por fin la libertad y su nombre. De l nos quedan seis comedias, basadas en modelos griegos, en las cuales resalta la gracia uniforme del estilo, un gusto exquisito, un gran conocimiento del corazn humano y notable maestria en trazar los caracteres; pero sobre todo brilla por su decoro. Tradujo del griego 108 comedias, cuya perdida en un naufragio le caus la muerte a los 35 anos de su edad, hacia el 159 antes de J.C.

HEAUTONTIMORUMENOS
ACTO TERCERO
ESCEIsT.A. PRIMERA.

Chremes, solo al principio, saliendo de su casa y mirando la del vecino; sale luego de la suya Menedemo y dice aparte las primeras palabras; Chremes le v6 y le saluda, dndole la

noticia de que su hijo ha llegado y ha pasado la noche en en casa, sugirindole el medio de retenerlo cerca de l.
curtEmEs,
MENEDEMTJS

499.

Cr. Lucescit hoc jaro: cesso pultare ostium vicini? primm ex me ut sciat eibi filium
rediisse; etei adolescentem hoc nolle intellYgo, verm cm videam mislrum huno tam excraciarier

-- 267 -ejus abitu, celem tam insperatum gaudium, cm illi pericli nihil ex indicio siet? Hand faciam: nam, quod pot gro, adjutabo senom, ita ut filium meum amico atque sequali suo video inservire, et socium esse in negotiis; DOS quoque senes est fflquom senibus obsgqui. M. Aut ego profect ingenio egregi ad miserias natas sum, aut illud falsum est, quod vulgo audio dici, diem adim gre mgritudinem hominibus. Nam mihi quidem quotidie augescit magis de filio wgritdo: et quant abest, magis cupio taute), et magis desidgro. 500. C. Sed ipsum foras egressum video: ibo, adleiquar: Menedme, salve: nuntium adporto tibi cujus maxum te firi participem cupis. Num quidnam de gnato meo audisti, Chreme? C. Valet atque vivit. 31. I.Tbinam est, qufflso. C. Apud me domi. M. Mets gnatus?

C. M.
C. M.

Sic est.
Veuit? Cert. Clinia meus venit?

C. Dixi.
M. Eamus, duc me ad eum, obsgcro. C. Non volt te Beire se rediisse etiam: et tuum conspectum fugitat propter peccatum: hoc timet, ne tua duritia illa antiqua etiam adaucta sit. M. Non tu ei dixisti ut essem? Non. C. M. Quamobrem, Chreme? C. Quia pessm istoc in te atque illum consiilis: Si te tam leni et victo esse animo ostendgris. M. Non possnm: satis jam, satis pater durus fui.

C.

Ah!

veh gmens in utramque partem, Menedme, es nimis, aut largitate nimi, aut parcimoni: in eamdem fraudem ex hc re atque ex ill 31. Ita me di amabunt, faciat quod lubet: sumat, consmat, perdat; decretum 'st pati, dum illum mod habeam mccum. Si certum 'st tibi C. sic facere, illud permagni referre arbitror,

268 ut nescientem sentiat te id eibi dare. 501. M. Quid faciam? Quidvis potis, qum quod cogitas: C. Per alium quemvis ut des: falli te sinas technis per serv6lum: etsij subsensi id quoque, illos ibi esse, et id agere nter se clancii lum. Syrus cum illo vostro consusurrat: confdrunt consilia adolescentes: et tibi perdre talentum hoc pacto satius est, qum filo minam. Non nunc da pecuni agitur: sed illud, quo modo mnimo pendo id demus adolescentulo. Nam si semet tuum animum ille intellex5rit, pris proditurum te tuam vitatr.., et priiis pecuniam omnem, qum abs te amittas filium hui! ppantarn fenestram a nequitiam patefec5ris! Libi autem porr ut non Bit sqave vivere, nam deteriores omnes aumus licenti, quodcumque inciderit in mentem, volet: neque id putabit pravum an rectum siet. quod petet. Tu, rem perire et ipsum, nan potris pati. denegaris? Ibit ad illud quod maxum apud te val5re sentiet: abiturum 8e abs te esse iijc minabitur. M. Videre verum, atque ita, uti res est, dicere. C. Somnum hercl ego hac nocte oculis no ls vidi meis, dum id quwro, tibi qui filittra restituerem. M. Cedo dext5ram, porr te oro, idem ut facias, Chreme. C. Paratus sum. Sciu' quid nunc facere te volo? M.
C.

Dic.

M.

Qiod sensisti filos me incip g re fallgre, id ut matiirent facre: cupio illi dare quod volt: cupio jam viUre.

C.

Operam dabo: paulltilum hoc neg6t1 mi obstat: Simus et Crito vicini nostri hic ambigunt de fiuibus: me cep5re arbitrum: ibo, au dicam, ut dixeram, operam daturum me hodie non pesse iis dare: continu hic ad5ro. ha quffleo, di vostram fidem! (Chremes se m.) Ita comparatam esse hominum naturam omnium, atiena ut mehs videant, et dijudicent, qum sua? an f fit, qui in re noett, aut gaudio sumus pipediti nimio, aut grituclitte?

269 Hic mihi quant6 muno plus sapit, qum egomet mihi! C. (Volviendo) Dissolvi me ociirs, operam ut tibi darem. eras est prehendendus, atque adhortandus mihi. A me, nescio, quis exit: conctle bine domam, ne nos inter nos congru gre sentiant.

PLA.TJTO,
MARCUS Accrus PLAUTUS naci en Sarsina, aldea de Umbria, hacia el ano 227 antes de J. C., quizs esclavo. A los 17 anos, hizo representar su primera comedia: se enriqueci, pero pronto se arruin causa de grandes gastos que hizo en trajes y decoraciones; dedicose al comercio, en donde acab de arruinarse, obligndole la miseria hacerse esclavo y dar vueltas . una rueda de molino. Su genio volvi . levantarle, recobrando libertad y fortuna por modio del teatro, como actor y como autor. Muri el ano 184 antes de J. C. De las 130 comedias que se le atribuyen, solo nos quedan 20, que, aunque imitadas del griego, tenian ciertos toques nacionales. Aal como Terencio por Bu finura y correccin agradaba la aristocracia, Planto por sus truanescas bufonadas y por su lenguaje tabernario era el idolo de la plebe. Planto, sin embargo, aventaja Terencio en genio y originalidad y sobre todo en talento cmico.

CAPTIVI.
Argumentum. 602. O aptust in pugnad Hegionis filias; lium quadrimum fugiens servos vendidit. ater captivos commercatur Alios, antra etudens, uti natum recupgret. LTJ t in ibas emit ohm amissum filium, s, ano cum domino veste voran ac nomine, t amittatur, fecit: irme plectitur. t is reduxit captum et fugifivum simul, ndicio majas alium agnoscit filium.

270 PROLOGITS. 503. Hos quos videtis stare hic capteivos duos, illi qui stant, hi staut ambo, non sedent. Vos, vos mihi testes estis, me verum loqui. Senex, qui hie hehltet, Hegio est hujus peter. Sed is quo pacto serviat suo sibi patri, id ego hic apud vos pro;quar, si opram datis. Seni huic fuerunt filii nett duo, altrum quadrimum puerum servos surpuit, eumque hinc profugiens vendidit in Aride hujusce patri. Jaul hoc tenetis? optiimum est. Negat hercio se ille in ultimis. Abseeciitol si non, ubi sede3s, locus est, est, ubi quando histrionem cogis mendicarier, ego me tu caus, ne erres, non rupturus sum. 504. Vos, qui potestis ope vostr censerier, accipite reliquom: alieno uti nihil moror. Fugitivos ille, ut dixram ant, hujus patri, domo quem profugiens dominum abstulerat, vendidit. Hic postquam huno emit, dedit eum huic gnato suo peculiarem, quia quasi una wtas orat. Hic nunc dorni servit suo patri, nec scit pater. Enimvro di nos quasi pilas homines habent. Rationem habetis, qnomdo unum amisrit. Postquam belligrant lEtli cum Aliis, ut fit in bello, capitur alter filius. Medicas Menarchus emit ibdem in Alide. Ccepit capteivos conmercari hic Mos, si quem reperire posset, quo mutet suom illunc capteivom. Huno suom esse nescit, qui domi est. Et quoniam her jade audivit, de summo loco isummque genre captum esse equitem Alium, nil pretio parsit, filio dum parcilret; reconciliare ut facilis posset domum, emit hosco de pria ambos de Qumstoribus. 505. Hice autem inter hunc esse confinxilrunt dolum, quo pacto Berylls servom herum hinc amittat domum: itque inter se commiitant vestem et nomina. Illic vocatur Philocates, hic Tyndrus.

271 -Hujus illic, hic illius hodie fert imaginem. Et hic hodie expediet hanc doct fallaciam, et suom herum faciet ltbertatis comptem. Eodemque pacto fratrem servabit auom, reducemque fachet libg rum in patriam ad patrem, imprdens: Widern ut efflpe jarn in multis locis, plus insciens quia fecit, quam prudens, boni. Sed inscientes su sibi fallaci ita comparrunt et confiuxrunt dolum: itque hi commenti de aua sententia, ut in servitute hic ad suom maneat patrem. Ita nunc ignrans suo sibi servit patri. Homuncli quanti bunt, quom recogito! 506. Hmc res agetur nobis, vobia fabnla. Sed etiam 'st, paucis vos quod montos voluerim. Profect expediet, fab&2 huic operam dare. Non pertractat facta 'st, neque item ut ceterm: neque aroircidici insunt versus immemorabiles. Hic neque perjrus leno 'st, nee meretriz mala, neque miles gloriosus. Ne vereamini, quia bellum lEtlis esse dixi cum Aliis: foris illic extra scenam fient prcelia. Nam hoc pen iniquom est comico choragio de subito conari agere nos tragcediam. Proin, si quis pugnam exspectat, litis coutrhat: valentiorem nactus advorsarium si art, ego faciam, ut pugnam inspectet non bonam: adeo ut speotare poatea omneis oderit. Abeo. Valete, judices justissiimi domi duellique duellatores optmi.

272

ENNIO
Q. ENNIUS, INGENIO MAXIMUI, ARTE RUDIS, naci en /ludas (Calabria) 240 aos antes de .7. C. Sirvi en los ejrcitos romanos y Catn el Censor que conoci su mrito en Cerdea, le llev Roma donde obtuvo el derecho de ciudadano, muy valioso en aquellos tiempos. Estudi los modelos griegos y ense las letras griegas y latinas. Muri hacia el ao 189 antes de J. C., siendo enterrado en el mismo sepulcro de Escipin, cuya amistad se habla granjeado por haber celebrado en verso sus hazaas. Compuso muchas comedias y tragedias imitadas del griego, stiras y poemas, siendo el principal: Analee de la Republica, en 18 cantos; pero de todo no nos quedan ms que fragmentos. A pesar de que su estilo se resiente de la rudeza del latn, en el cual se esforzaba por introducir las bellezas de la lengua griega, encerraba sin embargo muchas bellezas. Virgilio deca que sacaba perlas del estircol de Ennio.

1. EPICHARMUS, poema.

JPITER
507. Istic est lo Juppiter, quem dico, quem Gra3cei vocant alca; quique ventus est, et nubes, imber postes, atque ex imbre frigus, ventus pst fit, ser denno. Hfflcce propter Juppiter sunt jata, qua3 dico tibei quoniam mortaleis, urbeis, atque bolinas omneis j nvat.
II. ANALES DE LA REPUBLICA ROMANA.

Rmulo y Remo confian un auspicio el decidir cul de los dos ha de ser el Jefe. La victoria se declara por Rmulo. 374. Curanteis magn cum cur, concupienteis regnei, dant opram simul auspicio, augurique. Hin Remus auspicio se dev6vet atque secundam mine avem servat: at Romlif polcer in alto

273 querit Aventino, servans genus altivolantum. Certabant, urbem Romamne Remamne vocarent. Omuis cura vireia, uter esset endoperator. Esspectant, venid consol, quom mittere signum volt, omneis avidei spectant ad cararie oras, qum mox emittat picteis ex faucibu' arrua. Sic exspectabat poplos atque ora teuebat rebus, utrei magnei victoria sit data regnei. Interea sol alba' recessit in infra noctis: exin candida se radiis dedit iota forre lux: et simul ex alto long?) polcerrima prepes leva volavit avi: simul aureus exoritur sol. Cednnt ter quatuor de celo corpra sancta avium, prepetibus seso. polcreisque loceis dant. Conspicit linde sibei data Romlus esse priora, auspicio regni stabilitque scamua, solumque. iii. Elogium

ab ipso scriptum.

509. Adspicite, o ceiveis, senis Ennii formara heic vostrilm panxit maxuma facta patrum. Nemo me lacrmeis decret, nec funra fletu faxit. Mur? vollto vivo' per ora virrtm.

NEVIO.
CN. NIEVIUS, natural de Campania, sirvi en la primera guerra pnica y excitado sin duda por et ejempin del grie go Livio Andrnico, primer poeta cmico en Roma, compuso tragedias y o )medias, de las cuales la primera fue representada el ano 229 antes de J. C. Escribi tambien un poema pico sobre la primera guerra pnica. Desterrado de Roma. por 4 us tiros satricos contra personas principales, muri en Utia (Africa) el ano 203 antes de J. C. dejando escrito este pretencioso

EPITAFIO.
510. Mortaleis inmortaleie fiere ei foret fas, flerent diV93 C9132031193 Neviom potam. laque postquam est orino traditua thesauro, oblitei sunt ROECIffl loquier latin 35

274

SENADO CONSULTO SOBRE LAS BACANALES.

185 antes de J. C.
La lmina de bronce en que esti esculpido esta sanadoconsulto, fue hallada en el Brutium, en 1640 y se guarda hoy en el museo de Viena. 511. Q. Marcius L. f. S. Postumius L. f. cos, senatoin consoluerunt, IV octob., apud miem Duelnai. Sc. ad. M. M. f. L. Val gri, P. f, Q. Minttci. C f. De Bacanalibus quei foi deratei esent, ita exieicendum ceasure: nei quis eoruin saco nal habuise velet. Sei ques esent, quei ibei cleic g rent necesus ese bacual haber, eeis utei ad pr. urbanum Ramain venirent, deque eeis rabias, ubei eorum otra audita esent, utei senatus noster decerneret, dum ne minus sens.terbus (sic) C adissent quom ea res consolertur. Bacas vir nequs adlse velet ceivis romanus, nave nominus latiai, nevi soeium goisqualn, nisei pr. urbanuin adisent, isque de senatnoo seatontiad, dm ne minus senatoribus C adsent, quoin ea res casolertur, iousisent, censure; saeerdos nequis vir eset, mugister negus vir neque mulier quisquam eset; neve, pecuniam quisquam eorum comoinein itabuisa velet, neva magistratum; neva pro magistratuo neove virum nepe muli g reta quiquam feeise valot, nave posthac inter sed conioutiose, neve comvovise, nave conspondise, nave compromesise velet, nsque quisquam fidem intsr sed dedise velet, sacra in dqvoltod ne quisquam feeise velet neve in poplIcod, neve in preivtod. nava exstrad urb:-,m sacra quiaquam fecise vdet, nisei pr. urbanum adiset, isque de sanatuos sententiad, dum ne minus senatoribus C adsent, quom ea res cosolertur, ionsisent, censtire; homines plous V oinvorsei virei atque mulires sacra ne quisquam fecise velet, neve interlbei virei plous, clulms, mulieribus plous tribus arfuise velent, nisei de pr. urbani senatuosue senteaitiad, utei suprad scriptum est. Haice utei in coventinid exieicatis ne minus trinum noundlnum, senatuosque seutentiain utei scientes estis, eorum sententia ita fuit. Sei ques esent quei arvorsum ead fecisent, quam suprad scriptum est, eeis rem caputlem faciendam censue're; atque utei hoce in tablam ahnam inceidertis, ita senatus aiquom censuit, uteique eam figier ioubeatis, ubei faciltimed gaoscier potisit; atque utei ea bacanalia, sei qua sunt, extrad quam sei quid ibei sacri est, ita utei snprad scriptum est, in diebus X quibus vobeis tab'elai datai erunt, faciatis utei dismta sient in agro Teurano.

. 275

INSCRIPCION DE LA COLUMNA ROSTRAL.


259 antes de J. C.

Existe todavla en Roma este monumento, y pesar de que Le Clero, des Journaux chez lea Roma ins, p. 79, despus de su inspeccin, cree que es una copla del monumento original, sin embargo, las formas del lenguaje arcico han sufrido poca alteracin.
512 Bitios 31. f. cos. advrsittn Carlacinienseis en Siceliad rem cerens, Ecestanos, cocnatos popli Rontani, artisumad obsedeoned exemet; lecioneis Cartacinienseis omneis maximosque ma. ciatratos, incoes bovebos relicteis, novela castteis exfociont. Macollan& nuenitam urbem pucnandod cepet, engue codera macestratod prospere rem navebos morid consol 4. rimas ceset, rentecosque elasesque navales primos zrnavet paravetque dielms LX, cumque eis navebus ciaseis pcnicas omnis paratasque sumas copias cartacinieusis, prresented irtaxuiod dictatored ulorcm, in altod marid pucnandod vieet, XXXque naveis eepet cum socieis, sentemresmomque ducis quinremosque triresmosque naveis XX depreset. Aurora captom numei CL) DOC, areentom captom prmda numei cccI p oo o, crave capt,r2m ms cccIoao pondod, triompc que navaled prm.lad poplom Romanom donavet, captivos cartacinienseis incenuos duxet ante curom, primos que consol de siceleis claseque cartacinienseom trio mpavet. EarOM rerom creo s. p. q. r. ei hance columnant p.

77.37777.1.137797773"7

5PrrfgreWrIMMenerefi

277

NOTAS.
PRIMERA. PARTE.-ETERCICIOS.
An. sint.: nomen, sug.; ejus, gen de posesin; vocbitur, verbo; AInirabills, pred. EJERCICIO 15:-1. Vffl homini: una oracin. Vte entrafta sujeto y verbo. 2.Sn u t j usti sup. hines: en el latn cristiano es muy frecuento f-mploar l a ljetivo como sustantiv), giro quo ha pasado al castellano y a las len(n'as modernas. 3.Su um caique sup. detnr. 4.Cui nomen erat Joan nes: Anlisis sintxico: Cui, dativo de persona que tiene; nomen, sujeto: Joannes, un sustantivo que concierta en caso con nomen; erat, verbo. EJERCICIO 16:-1. nescitis TIA hor...Atraccin, giro griego, por horam qua. Vase 365 2 y 480-5. 2.In gloria: el latn bblico pone el instrumento en ablativo con in. EJERCICIO 20:-1. Bene ert: bene, como si dijera: felicitas, sujeto. 2.Oh rem: no hay oracin, es Come un vocativo. EJERCICIO 22:-1. Si mundum universo m lucretur, anima yero sua detrimentum patiatur? Son dos oraciones que 3.Admirabilis, Consilia- constituyen el sujeto deprodest. 2.nisi tu, Deus, voluisses: rins, Fortis: son sustantivos que conciertan en caso con nomen. tu es siempre vocativo. EJERCICIO 2. 0 : 1. Justi judicant naciones. Analisis xico: sup. homiaes, sujeto; justi, un adjetivo que concierta con 'lamines; judicant, verbo; nationes, complemento directo. El adjetivo no puede ser sujeto, por eso hay Tie suplir "homineP, lo que es muy frecuente en el latn cristiano. En el clsico, basta las ms veces con saplir "ille, a, ud. iracundus, es ms clsico; justi, tiene ms sabor cristiano. EJERcicio 4. 0 :non qufflras ultionem. Toda oracin que tenga el verb3 en subjuntivo, es determinada de otra tcita expresa. EiERcicio 8.0:Genua mea infirmantur a jejunio, scrutator majestatis opprirnetur a gloria: en el latin clsico es muy poco frecuente ver la persona agente inanimada con a 6 ab. EJERCICIO 10: Si tentavero suppleo te. EJERCICIO 14:-1. Si largitus fuiiris sup. pecuniam. 2.Nuutiatum est, impersoQued inventi essent: giro cristiano; el latn clsico lo empleaba con infinitivo 6 con subjuntivo con ut 6 ic. 56

278

SEGUNDA PARTE.
1.Firmamentum. Esta palabra cuando significa firmamento 6 cielo es de sentido cristiano, as como PARADISUS, (3) paraso; NGELUS, angel (7); CREATOR, creador (14). Las palabras de formacin cristiana, que se encuentran desde el prrdfo 28 en adelante, van consignadas una por una en el VOCABULARIO. 4.Scientes bonum et mamm. Scientes, como participio rije los caeos de su verbo. 6.Paries libros in dolore: in dolore, hebrasmo; el latn clsico empleaba el instrumento sin preposicin. 9. Camus non parnit Deo monenti, TRADUCCIN LITERAL Can no obedeci c, Dios que avisaba. tr. correcta; Can no hizo caso del aviso de Dios; lo mismo debe traducirse el: Deo pollicenti (16), Deo jubenti (17), Sororem narrantern (22). 10.Linivit, este pretrito es de formacin cristiana. 18.Jam fides tua mihi perspecta est, anlisis sintxico: Mes, sujeto; tua, un adjetivo que concierta con files; jam, adverbio; perspecta est, verbo en pasiva; mihi, persona agente. 36.Tristiores solito: solito como participio es adjetivo y como tal no puede ser rejido de tristiores sirio eustantivindone en el gnero neutro. 42.An ni ubertatis, hebraisnto. Los clsicos usaron eiern pre el genitivo de cualidad con adjetivo. 86.Josephus juravit in verba patrio, Jos prest juramento en manos de su padre. 87.Id prudens feci; sintxico: sup. ego, sujeto; faci. verbo; prudens, predicado; tr. lit. lo hice sabindolo sabedor, tr. correcta: lo hice ci sabiendas. Es un giro muy clsico. Planto (505) emplea "prudens imnrdens, del mismo modo. 71.--1. Estisee hodie evigilaturi? No os quereis levantar hoy? 2.Ffmc est tua prima cantio matutina, esta es tu primera cancin de la marana. Esta es una frase que no es ni latina, ni siquiera castellana, es una frase lemosina que Luis Vives como valenciano dej escapar como tantas otras. En Valencia, Catalulz. y Medioda de Francia, es muy usual este modismo: la cans de cada da, sempre la mateixa cans, vertido al latn por el gran humanista del sigloXVI. Casos como este, son muy frecuentes aun en los escritores que mis alarde han hecho de clasicismo. La oracin puede tener los accidentes gramaticales y la sintiuris del latn clsico, pero el modo

- 279 de concebir las ideas y expresadas es completamente moderno; por esto nos es tan fcil la inteligencia de estos dilogos, por mas que el autor se esmere en buscar lo ms escogido y recndito de la fraseologa latina. Comprense con los dilogos de Planto y Tened o , y se ver la diferencia. 3Ut feriat darum mane... .para que entre la gracia de _Dios, lit., para que la luz de la maiiana d en vuestros ojos. 4,Tm multo mane? Tan temprano? 5Recita precationem Dominica, reza el Padre nuestro. 72 1. Sume satis ad arbitrium tuum compositus? Estoy aviado ya tu gusto.? 2-- -Ausion face sponsionem, me atrevo apostar que has echado una hora en vestirme. Ausim, es un trmino potico. 3Qeasi desit quod agam, como si me faltase quehacer. 4Ant ego te abigam hoc calce, te echar zapatazos. '73.-1. MiterciPa. Los diminutivos en latin se forman con las terminaciones siguientes: 61us a, um a, um ellus, 8, 1181 111 us, a, um v. g. mater, madre; m atercilla, madrecita; soror, hermana; sororctila, hermanita; germanus, hermano; germantlus, hermanito; Tullius, Tulio; Tullilus, Tuliito; dota, cesta; ~ella y cisttila, cestilla; braC111-118, 111-118,

a, 1.101

chium, brazo; brachidluif, bracito; filias, hijo; filifil us, Conocidos ya los sufijos con que se forman los diminutivos, ya no pondremos de ah en adelante en el Vocabulario, mas que aquellos que se separen bastante de los primitivos como asellus, de miaus. 2 --Qui vales? como ests? El Qui es lo mismo que quomudo. 3 Christo gratias, sup. agamus. 4Respiravi, no puede ser ms moderno este modo de expresarse. 5 ExanimAras sino, por exanimayfiras. 74 1. Bsne sit tibi, lit. bien te vaya. 2Ruscio, Ruscio, huc sup. adea, ven ac, Ruscion. 3En ut.... mira como hace fiestas con la cola. 75.-1. Lubet mihi, tengo ganas. 2Qnid (vis dicfire) mihi, pr..ter. 3Sed hoc intrest, pero hay esta diferencia. 4Prin.o quoque tempore, cuanto antes. 77. 1. Signare se signo crucis, Persignarse. 2Numerosum gregem contubernalium, un gran nmero de internos. 3 Huno malo, prefiero d este. 4.Encum. por ecce eum. 78.-1. Apliri caput, descbrete. 2. Ecquid rei eat? 4Qu hay de nuevo?

2E0 -83. Facies requiescgre, 84P-1)abo in eam rem opgram sedfilam, lo procurar con mu- frase moderna muy frecuente cha solicitud. Dare operam, se en el latin cristiano; peccare construye con dativo, el cual te faciant, (86); facit eam DICepuede cambiarse en acusativo chari, (99); solena suum oriri facit, (102); faciet te surgere, con ad 6 in. 4,Quanti doces? lit. por fecit reviviscere, (146). Entre cunto enseMis? tr. correcta los clsicos es muy raro este cunto llevas? Si el nio apro- giro; Bin embargo, podemos vecha mucho, llevo barato; si presentar este ejemplo de Virpoco, caro. Quanti, genitivo de gilio: riati coram me cernere letum fecisti me has obligado precio. '79.-1. In vanurn. Fi aqu a presenciar la muerte de mi una frase dificil de explicar hijo. 84.--1. Tribus vicibus per sintinucamente, poro muy fcil de traducir, puesto que singulos anuos mihi fiaste ceequivale nuestro... en vano lebralAtis. Estas tres fiestas Obsrvese, como la construc- principales eran: 1. a la l'ascin y la frase del latin bblico cua, solemnices azymorum. se acerca mucho la nuestra. 2. Pentecosts, solemnitas mePor eso conviene empezar per ssis primitivorum, que se celeel latin cristiano. En l, prin- braba cincuenta dias despues cipalmente, hay que buscar el de la Pascua. 3. Fiestas de las origen de las feases en las Cabaitas 6 Tabernculos, solenguas modernas. El renaci- lernnitad in exitu anni, que se miento, rompiendo la tradi- celebraba despues de la vendicin, solo aport artificialmen- mia y de haber recogido todos te frases de estilo erudito.... los frutos del campo, al fin de cada silo que concluia entre in vanum supp. modum. 80.Qua3 illius suut. an . los hebreos en el equinoccio de sint. Quae, suj. sunt. verbo; ()tato. El orden es: Septem sup. propria. pred. illius, genitivo de posesin de propria. diebus comdes azyma tempoEl verbo sum con genitivo, re mensis novorum sup. frctunm sicut pramepi tibi guansignifica ser propio (95-2). 81.-1. Nolite timre, lit. do egressus es de Egypto. no querais temer, esto es: no 3 Vacuus, sin traerme nada. 85.-1. Observa eum: restentais. Es giro muy clsico. 2.Vop vidistis quod de c- ptale. 2.--Amorriveuni,et Hethmum, lo locutus sitn vobis, video, deet Pherezamm, Chanameumque, termina mejor infinitivo. 3.Cultrum. Cultor, i, en- et Hevamm, et febusieuni. Catre los clsicos significa cuchi- nean, hijo de Cam, maldecido llo, pero aqu debe traduces() por No, en castigo de haberse burlado de l en padre Cam, por pico.

Los hebreos daban Dios el nombre de Jhowah que era el partidipio de presente del verbo sr, con un Jod, por prefijo, que simbolizaba el poder, de manera que Jhowah viene significar: el que

Ani Jhowah eloequem. corde; sup. sunt, verbo; beati, predicado. 97. Nolite putare quoniam veni solvere legern. Dico enim vobis, quia nisi abandaverit justitia wistra. . (98) Audistis quia dictum est antiquie... recordatus fueris, quia frater es con poder desde la eterni- taus habet aliquid adversum dad. En castellano se ha tra- te... (118) pra3dicabat Jesum, ducido esta palabra por quoniam hic est Filius Dei... hoya. La Iglesia no conser- affirmans quoniam hic est v esta costumbre; de ah Christus. ea que cuando en la Biblia El emplear el quoniam y el aparece el nombra de Jhowah quia en vez del infinitivo, consse traduce por la palabra tituye en verdad, desviaciones Dominus. Esta frase: Ego notable s del latn clsico; pero Dominus Deus vester viene en cambio la frase se acerca representar como la firma de de este modo ' mucho mis 11 la Dios puesta al final de sus nuestra. El quoniam y el quia mandatos. Los Reyes han que- deben traducirse en estos ea..
vester,

- 281 -cuando estaba embriagado, fu@ rido imitar Dios tambin en fi habitar con sus once hijos el esto estampando al final de pais que se llam tierra de Ca- sus decretos esta firma: Yo el nean y mas tarde Palestina. Rey. La tierra de Canean compren95. 1. Sermo Christi in da la Fenicia, la Jadea y una monte. Fieles it nuestro proppequea parte de la Siria Me- sito de hacer de esta Coleccin, ridional, y estaba habitada por un Curso de Moral, hemos inonce tribus nacidas de los once cluido el sermn de Cristo en hijos de Canean. A la llegada la montaa, cuyes preceptos de los lrybreos conducidos por transformaron el mundo. Josu, ocupaban la Judea siete 2.Quoniam ipsorum est de estas tribus, y eran los He- regnum co3lorum. an . sint. veos, los Jebuseos, los Amo- quoniam conjuncin; regnum reos, los Gergeseos, los He- suj.; ccelo rum, genitivo de pose. teos, los Fereseos y los Canain; est, verbo; sup. proprium non propiamente dichos. Tam- ipsorum genitivo de posesin de bin se llama este pais la tierra de promisin la tierra proprium, vase 80. 3.Beati mundo corde. an. prometida. 86,-1 In pra3cursum tuum: sint. Sup. homines suj. corde, ablativo de cualidad, que pofi tu vanguardia. 2.Inire fcedus,haceralianza. dra ponerse en genitivo, mun87.Ego Dominus Deus do un adjetivo concertando con

282 &mito 121 videbis quod quod 130. Giro cristiano, Vase 97 n. y 81-2. 121.-Videbis quod. (Ej. 14, 97). 122.-1. In tantum, con
tanto apego. 2.-In hoc tempore, en esta vida terrenal. 123.-1. In instanti, al instante, fresa moderna. 2.-Nunc tempus est faciendi. Nunc. sujeto, como si dijera, haBc hora; est, verbo; tem pus, predicado. 3. - Quando male babes, cuando te halles mal. 124.-1. Fac bonitatem, lit. haz bondad, (frase lemosina) prtate bien. 2.-Et ferventer instare ..... y trabajar con fervor por el bien que ms necesita. 3.-Studees, subj. por imp. 125. -1. Quam, conly adv. Corno conjuncin d.be ordenarse lo primero: adverbio, modifica al adjetivo con quien so junta. 2.-Et ad non commissa sensum inclinare, y ocuparse en lo que no le ha sido encomendado. 126.-Qui lasiora.... el que busca vivir ms holgado y re-

sos por nuestra conjuncin que. 204. 241-1. 98.-1. Reconcilian: la /3aaiva por el reflexivo. 2.-Exies por exibis. 99.-Facit eam moBchari (83). 101. -Oculum pro oculo, tolles. 102.-Solem suum oriri facit (83). 104.-Qui amant orare in synagogis. El francs ha tomado esta frase.

107.-Lumen sunt tenebrai.

Hace concertar el verbo con el predicado. 108.-Magie pluris, equivalen un superlativo. 109.-Scit quia: sabe que. (97). 112. - 1. In vestimentis ovium... con vestido de ovejas. Hebraismo; el latin clsico callaba la preposicin con el ablativo de instrumento. 2.-Multas virtutes, muchos milagros. 113.-Factum est. Sucedi. 114.-1. Ab invicem, los unos de los otros, un advervio regido de la preposicin ab. 2.-Et dedistis mihi manducare: an. sint. et, conj. sup. vos, sujeto; dedistis, verbo, mihi, complemento indirecto; manducare, complemento directo, de miso. 129.-1. Tam por tantum. comer, giro castellano. 2.-Censum, la merced, al 116.-1. Lux circumfulxit valor de la ddiva. eum -=fulxit circum eum. 3.-Forte serva propositum, 2.-facgre iter... caminar, haguarda tu firme propsito. cer el viaje. 130.-1. Evacuare, privarte. 119. - 1. Non credentes 2.-faceret cessare... Vase quod esset discipulus (120). 2 -In Damasco por Da- 83. n. 3.-Seductor pessime, seducmasci. 120.-Bonum eat quod..... tor perverso.

283 . 4.Malo mori, prefiero morir. 5.Si consistant.... aunque venga contra mi un ejrcito.... 131.-1. Si autem de proprio qnwsitu aliquid latet, mas si anda oculta alguna pesquisa de amor propio. 2.Me non consulto, sin consultarlo conmigo. 3.In bonis atadijo, en los buenos ejercicios. 4.Incurras, curras in. 133.-1. Incurrunt, currunt in. 2.Avertere, aprtate, usado como reflexivo. Tambien es frecuente esto en latin cristiano. 134.Quot manerent ionge, retroque. 135.Nondum anuo... aun no has resistilo hasta derramar sangre. 139.-1. Tene breve et comsummatum verbum: dimitte omnia, et invenies omnia: relinque... grava ', en tu corazon esta .breve y sainentistma sentencia: djalo todo... 2.Averti, volver atrs. 3.Ad minus, al menos: frase moderna. 4.Emend.1, sup. esse: Es rara su elipsis en el latin de la edad media. 141.Rupium et montinm prwrupta et aspera, lo ms escabroso y spero de peascos y montaas. El adjetivo en gnero neutro del plural, se sustantiva y rige entonces genitivo. Es giro clsico, pero potico. Por este giro y por el contexto general de los tres prrafos que incluimos de San Isidoro, se echa de ver que nuestro Santo era ms que medianamente versado en los clsicos latinos. 143.-1. Versos de cuatro y siete slabas rimando a, a, b; c, e, b; 6 bien un verso a ocho shabas con rima interna en los hemistiquios alternando con otro de siete silabea. 2.Desiderat, properat. Haciendo un estudio sobre la trasmisin del acento latino, vemos que el castellano lo ha conservado en: felicis, feliz; cervicis, cerviz; gentilis, gentil; servilis, servil; nvlis, naval; inimicus, enemigo; piettis, piedad. Lo mismo sucede en: caliois, cliz; verticis, vrtice; cuspilis, cspide; virginis, virgen; utIlis, til; facilis, fcil; fatilis, ftil; fragilis, frgil; marmris, mrmol: apostlus, apstol; canticus, cntico. Estas reglas generales podrian establecerse, sino hubiese existido la Edad Media que modific profundamente el acento latino. Ya en el siglo tercero, el pueblo que hablaba en latin, modificaba los acentos y de ello nos dan sealada muestra los poetas de aquellos tiempos. (Vase 231 5, idbla. 240-3, renidens). Esta tendencia fa6 acentundose hasta tal punto, que pile& asegurarse que en la Edad Media el latin se pronuneiaba con acento muy distinto del clsico. La prueba ms concluyente de este aserto, est en las poesfaa latinas

284 rimadas de esta poca. Si las 1 habitant, predioat, replicat, palabras "clesid g rat y propg letificat, pacificat, impgratt -ratseponuci t supgrat, desaparece del todo clsico, desaparece la rima; 11a rima que resulta perfecta si pero si se carga el acento en se carga el acento en la pernilla penltima silaba, resulta ? tima. Y as se debian pronununa estrofa con rima perfecta ciar en la Edad Media, porque entre el primero y segundo en castellano decimos, militan, verso, el 3. 0 con el 6.0 y el 4 a habitan, predica, replica, tetecon el 5. 0 ; que es la disposi- ca, pacifica, impera, supera; cin que ha escogido el poeta cuyas palabras han derivado y que se sigue invariablemen- su acento de la Edad Media, te y con regularidad casi en sin que fuese poderoso el Retodas las estrofas. Con esta ! nacimiento para alterarlo. acentuacin creemos que se 143-1. Quantis bonis... cuan leerla en Edad Media y para! grandes son los bienes de que t afirmar esto tenemos en nues- colmas tus santos. tro abono el que todas las pa2. ,Sin met, sin limites. labras, que en castellano de; i3. Cujas legis sis et cujus van su acentuacin de la Edad ordinis. Media, no torcida por el Rena-1 147-1. Ad matutinum sup. cimiento, se pronuncian de este tempus. para los maitines. modo. Vase sino: 2.Versos dimetros ymbicos, (Vase 480-1) estrofas monorrimas. Pacem donas 3.Nec littera valet et coronas mere, ni la pluma puede exprehie qui tibi militant, sar. Littera, escritura. cuneta Jeta 4.Olauso, esto es: pard el sine meta his qui tecum habittut. (143) mundo. 148.-1. Ad primara (horam). Te cceli chorus preedicat 2.Mari, Sta. Maria Maget tuas laudes replicat, dalena que con otras piadosas Jesus orbem letificat mujeres visitaron muy de maet nos Deo pacificat. (153) fiana el sepulcro de Jesus. 3.Jesu provolvar pedibus, Jesus in pace imperat, me postrar los pis de Jesus, que omnem sensum superat unindome l en estrecho han eamper mena desiderat abrazo. te illo frui properat (153) 149.-1. Dulcoris. Los escritores paganos no usaron esta En las anteriores estrofas palabra; se encuentra usada ya se ve, que si se pronuccian en Tertuliano. son acento clsico militant, 2.Novit quid Jesus sapiat,

- 285
conoce todo el sabor de Jess. 150.-1. Mihi mellifluus... el orden me (Amor taus) est mihi fruetusmellifluus et (fructus) perpetuus (arboris) vitffl. 2.Mihi prorsus deficere, anonadarme para vivir en l. 3. Sed in his sup. terris. 152.-1. Consors paternas dextera3, t que ests sentado la diestra del padre. 2.Attollite, abrid, levantad. templari, contemplando. Las emplear estas formas. 4.Suum dulce Natum: que ea ese dulce, una errata 6 un

exigencias del verso le obligan

solecismo?

158 1. Versos de ocho dabas en estrofas de tres versos monorrimos. 2.Sa3clum sine. sa3cillum. 3.Quod sum causa tua3 via3,que por mi viniste al mundo. 4.Mariam, es santa Maria

Hay que tener en cuenta, que S.Bernardo escriba en la E lad Media, en que todo eran castillos, puent3s levadizos, rastrillos, etc. Adems, Jess entra en el cielo como triunfador. 154.-1. Versos de siete slabas rimando cada estrofa:
a, a, b; c, c, b. 2.Septenarium, los siete dones del Espritu Santo. 155.-1. Versos de ocho y 2.Fer amorem, consgrale
un amor especial.

Magdalena.

5. Inter oy es. El Evangelio llama ovejas los justos y cabritos los pecadot es. 6. Confutatis maledictie, contundidos, refutados los rprobos. Alude al pasaje del Evan-

siete filiabas rimando cada estrofa: a, a, b; c, c, b.

8.Teneas, subj. por imp. 4.Cum supernis nutriuntur in ibis ccelestibus. Son alimentadas en compaa de los ngeles con manjares celestiales. 156.-1. Condoleas, gau- c, c, b. '2.Consummavit stadium, deas; subjuntivo por imperativo, uso frecuente en loe poetas. lleg al fin de su mortal carrera. 3.Hic mortis viam... em2.Immensus, Cristo, Dios prende el camino de la muerte, inmenso. 15'7.-1. Versos de ocho y pero el camino de la vida le cosiete aliabas rimando: a, a, b; rrige (le convierte). 4.Effera, de e y ferus, a, c, c, b. 2. Quia non posset contris- um, poco usado en el latn tan; non modifica el contristan. clsico. 5.Sed perstat... pero vcti3.Si videret, viendo; con-

gelio donde Jess en el da del juicio acusa los pecadores de que no han ejercido en l las obras de misericordia; los pecadores se eecuean de que no le vieron en vida y Jess les contesta: Quandi non fecistis uni de minoribus his, nec mihi fecistis. S. Matth. c. 25, v. 45. Vase el tema 115. 7.Huic, esto 06: homini; eis, esto es: hominibus. 159.-1. Versos de siete y ocho slabas rimando: a, a, b;

286 5.In media setate. e conoma viviente se escapa todos los cen los hechos de la mocedad peligros de muerte con... 6.Exutue molem carnie, de S. Pablo y de su vejez, pero part. pas con un compl. directo, no los del resto de su vida. Despojado del fardo de la carne. Esto es ro que viene signifi Virg diee: unum exuta pedem car, in media cetate. Obsrvese vinclis. Con un pie desembara- la gran concisin de todo este zado de los cordones de las san- tratado. 162-1. /Vid cruore, con dalias. 160.-1. Este epitafio est el feliz derramamiento de su escrito en disticos: hexmetro sangre. . y pentmetro, vase 441-1, tan 2.Voti christianis erst... el buenos y correctos, que no hay deseo ardiente de los cristianos ni un descuido tocante al la era... frase clsica, comm mors cantidad prosdica, lo que est: es costumbre. prueba que hasta en plena 3.Volentibus mori non perEdad Media se conoca bien la mittebatur occidi, t los que quepoesia mtrica de los clsicos, ran morir no se les permita ser 2.NasGi poena, labor vita, vctimas. 163.Et cum ventas prmsnecease mori, el nacer es un cas- tigo, la vida un trabajo y una tringret, folia arbrum molli necesidad el mcrir. sibilo, y moviendo el aire con su t:uando ms blando soplo las hojas de los sonren los goces de la vida pre- rboles. 164.Verum quid pectra sente, (vita) preetrit... 161.-1. Lter multos swpe humana non cogit auri sacra dubitatum est... ha sido con fames? Pero j qu crmenes no frecuencia motivo de contro- arrastra al corazn humano la versia entro muchas personas maldita sed de oro? Esta expredecidir quin fu el primer so- ! sin est tomada literalmente litario que habit el desierto. de Virgilio. 165 Cujus rivum tantum! Pues algunos derivndolo de mdo foras erumpeutem, cotiempos ms remotos... 2.Antonium fuisse caput rriendo por la superficie tan solo bujus propoeiti, que Antonio un pequeo trecho. fu el fundador de este gnero de, 166.-1. Ducere, agere astavida. ! tem, vitam. Vivir,pasar la vida. 2.Gubbam, de esta voz se3.Principem istiiis rei, fui el primero de los padres del yer- mi tica viene nuestra palabra. tno de hecho, no de nombre. ; castellana al-gibe. 4.Nonoulli bree alia,proot ! 167.-1. Nullum ultra se voluntao tulit, jaciirant: algu- monachum in eremo coneediese nos naden estas otras circuns- oracian apuesta fi hmc cogitataucias, conforme cuadra fi su to, 6 bien cogitatio, nombre propio gusto. :sustantivo que hace las veces-

287 4.Gratiee Doinno in com de verbo determinante A infinimne refAruntur, y Juntos dan tivo. 2.--Credo in Deum. Los au- gracias Dios. 170.En vides hominem, tores clsicos no lo usaron nunca asi, sino con dativo, pero el pulvrem mox futurum, an. sentido cristiano de credo en sint.: sup. tu, sujeto; vides, esta expresin se separa mucho verbo; hominem, complemento del simple credo pagano; asi es directo; futurum, un participio que del mismo modo la diferen- que concierta can hominem; cia de sentido debla traer ne- mox, un adverbio de tiempo ceeariamente la diferencia de que modifica futurum; pulvrem, predicado; hominem futuforma. 3.Nec plura his sup. dixit. rum pulvrem, es una oracin 4.At ille infrendens neo- de verbo sum en modo particio quid barbrum..... ms l cipio. 1'71.-1. More hospitii, por rechinando no s que sonido extrao y rompiendo ms bien la preferencia que es costumlas palabras que hablando, se bre guardar un huesped,jure esforz en arrancar algn acen- ffltatis, por la superioridad que to blando de aquella boca eri- dan los aos. Obsrvese la zada de cerdas y seala el de- enrgica concisin de estas dos seado camino alargando su oraciones. 2. Pene apprebenso e remano derecha. 168.-1. Neo mora sup. fuit. gione, tomndolo los dos la 2 Preseit gradum, detuvo vez cada uno del lado correspondiente. su paso. 175.Officio gestals preca3.Fungor legatione gregis me). vengo como embajador de retur, el cadaver del Santo oraba Dios con su actitud. mi grey de mis semejantes. 176-1. De cristiana era4.Quas indices cordis magnitudo 1. e. lit , que reveladc- ditione, segn la tradicin crisras de su alma le habla hecho tiana. 2Prorsus ut=ita ut, sic ut. derramar la grandeza de la 177.-1. Qui sua patrimoalegria. 169.-1. Coapt regione, ca- nia ignrant, que por ser tanminaba en la misma direccin tas no saben las haciendas que qua habia emprendido desde el tienen. 2.Qui uno lino.., que enprincipio. una sartan en un solo hilo perlas 2.Restabat unum sola cosa le quedaba y era la que valen ciudades. 8.Parcite qu teso vobis confianza de que no poda ser emplead mejor vuestra vida, abandonada por Cristo. son haced al menos mejor uso de 3. Talis perstabat dos Versos de Virgilio: panda las riquezas que tanto amais., 178.In altum sup. nutre. supp. verbis.

- 288 1'79.-1. Sub Milis, 4 la mo 216, adspioi. 3.Fatentes se (esse) mis2 Vol clementiori ccelo, ros. hasta con el tiempo ms bueno. 186.Deggre ferebantur,se 3.Quippe instabili loco, contaba que vivan all hacia cuacomo en suelo movedizo. renta aos. El infinitivo con180.-1. Facit nos discum- certado va siendo menda freWre: influencia del latin bbli- cuente medida que los escrico. Vase 83 nota. tores se van alejando del Siglo 2. Cojos nomen excidit, de Oro, y que los autores clsup. mihi, cuyo nombre se me sicos son menos leidos. ha olvidado. 187.Prima ermi: neutro 181.In quo nisi incurvue sustantivado 6 supliendo extrequis 6 aliquis. ma 6 loca. 182.-1. Mihi jata pridem 188.-1. Deus prm3cius ert7Hieronymus... yo habla cono- muta habitandam (es3e) quancido a Jernimo, ya en mi ante- d.que e sanctis..... pra3scius es rior viaje, y su buen trato hizo un adjetivo que hace las veces que yo no pudiese desear el de verbo determinante. encuentro de persona 1151.4 que2 Leonem ibi offendlmus, rida. tropezamos con un len. 2.Expetendum (194 expe189.-1. ingressa, sup. est. teret). 2.Conscio pudore, por el 184.-1. Sumnium jus, la pudor de que tiene conciencia. suprema ley. 190.--Quid multis, sup. 2.Ad untura pendb- re. Es verbis moror? construccin cristiana. En el 191.Se ad er- mum contulatn clsico "pendre se cons- lisset. Conferre se ad... irse ... truye con ablativo mediante las 192. Curen avia (loca) pepreposiciones ab, ex, de, in, y tens. algunas veces sin ellas,en poe194.-1. Monasterium magsa. na) dispositionis, un monasterio 3.Cut, se emplea princi- de regla muy rgida. palmente con interrogacin; pe2Expethret, fuese buscar. ro algunas veces tambin sin 3.Die yero nihil hie torroellas en autores clsicos. ribus (se) permovri (respon4.--Non in signis et virtuti- dit). bus glorian, no vanagloriarse 4.Quam 'Iras profesaiode milagros y poderes sobre- nem... tan pronto como el abad naturales. Vase 112, 196. oy este ofrecimiento, no titu85.-1. Qua substancia: be un punto en ponerle en atraccin giro griego, por en- planta. piens cognoscre substantiam 5.Propter, adv. All cerca. -.y ita3 qua vir fidelis aleretur. 6.Totis habnis, lit. rien2,Adecribfiret, arcaico, cio- da suelta, tr. COIT. con la pm-

289 yor violencia. 7.Huno 195.-1. Id operis: id sustantivado y rigiendo genitivo. 2.---9equens. Algunos profesores hacen pronunciar el que latino, como nuestro castellano que, en palabras como estas: quenz, sequens, frequens, etc. El castellano, sin embargo, conserva palabre que contrarian este nao, como secuencia, frecuente, ecuestre. Adems, el italiano que ha conservado ms inmediatamente la pronunciacin latina, pronuncia siempre la u de que. En buen hora que la enclitica que se acomode al habla castellana; pero creemos que esto no debe estenderse todos los:casos. La tradicin ha consagrado este uso. 3.Jara affecti, ya enfermo. 4.Labente tertio curricillo tempOrum, pleonasmo, en el tercer (dio. 198.-1. Nom immerlto, no sin razn. 2.Vel perseverante virtute, ni aun perseverando en la virtud. 3. Quid multis (verbis) moror? 4.Signis atque virtutibus. Vase 184-4. 191. 1. Quoedam (loca) eremi. 2.Verbum salutis accepit, lit. palabra de salvacin, esto es, las enseZaizzas eviinglicas. 3. Studio virtutis, en el cultivo de la virtud. 4.Cogitatio, otro sustantivo que hace las veces de verbo determinante 4 infinitivo. Subiit enm cogitatio, rectitur esse ut rediret d patriam, filiumque unicum ac domum totam cuna uxore salvaret: vnote el pensamiento de que era mejor que volviese su patria y salvase su nico hijo y toda su casa con su mujer. 5. -- Aut incerta mobilitas compellat inutilelevitate deserere cmpta semel, 6 la movilidad, que engendra la insconstancia, le arrastre con reprensible ligereza abandonar lo que una vez ha emprendido. 198.-1. Martyrum populi, millares de mrtires, 2.Et erga Deum coali profanus. profanador del Dios verdadero. 3.Ac velut vacationa barVicia gentibus data, como una tregua concedida las naciones brbaras. 4.Ad pertrahendam christianorum naultitudinem, para apartar de su f multitud de cristianos. 5.Quic comparta sunt mihi: que yo averig, mili persona agente. 199.In hoc (campo) legio sancto, cousedi1rat. Era el leo 286. 200.-1. Exsecutiones profanas, la persecucin de los cristianos.

2.Idolorum profana, el culto de los ;dolos.

201.-1. Incitamentura maximum fid6i... El que ms contribuy en aquella omisin escitar la f6 de la legin tebana fu San Mauricio... primoribue Buje st-

- 290 que anctoribus animati, Los clsicos emplean siempre la preposicin a ab, cuando la persona agente en pasiva es un ser animado. 202.-1. Nobis quoque eorum sanguine aspersis. La puveia clsica no consiente este ablativo absoluto, porque el participio pocha concertar con el sujeto y decir: nos aspersi sanguine eorum vidimus. Sin embargo, hasta en los mismos clsicos, se dan ejemplos de esta clase. 2.digni pati, giro potico, por patiendi. 3 Satis maiiimus por mult maltunus. Los comparativos van modificados por advervios acabados en o, v. g. multo magis, co eficacias: asi es que este satis equivale multo. 203.Itlis angelorum legionibus... illis, hace aqui las veces de articulo. 204.-1. Cootristentur, la pasiva emplee M. por la forma reflcx:va (V. S.ntaXis, 120). 2.Si credimus quia Jesus mortuus est... Obsrvese que el credimus determina aqui indicativo con quia, porque el latin es biblico. 97 n. El autor no se deja influir por este ejcmplo y dice por su cuenta me abajo: credimus et Christum passum esse. Sin embargo en la siguiente cita del Evangelio se dice: Qui credit in me, construccin cristiana (167), y nuestro autor la sigue invariablemen te, et in Deunt credimus... Si in Christum credimus... porque esta ltima construccin afecta al sentido cristiano, que no quedaba bien expresado con la forma pagana. 208. Qui alimentis et largitionibus pauperum... que por haber proporcionado con largueza alimento a. los pobres, practicaron obras de justicia. Es una de las pocas enrevesadas y oscuras frases que se encuentran en este autor, cuyo estilo brilla por lo claro, terso, fcil, natural y oportuno. Podia haber dicho: Qui, alimenta pauperibus largiendo, justitisa opera fecerunt. 209.-1. Et de charitatis vinculo nodos alligant odioruda, y de los mismos lazas de amor, hacen escabel de sus dios. 2. Ira mali contraria amori... el odio contra el malvado, sentimiento contrario la ley do amor, es un impulso natural. 3.Odio habentei (102). ()diese y persequi, son sujeto de est y virtus predicado. 210.-1. Inimicitiarum juncti ignes lucet... Sidesprende que chocando entre si los eslaboiles de diferentes enemistades pueden producir el gran incendio de la discordia. 2Christus Dei filius odium se h.bere a mundo noverat, quizs deba decir: Christus Dei filius odio es habeni a mundo noverat: y entonces a mundo seria persona agente. (102, 209.3). 211.-1. Ut comprobaret Christum amore... para probar con el amor que era el Cristo,

291 216 Adsploi, arcaico (185). con loa milagros que era Dios 217.Cur se emplea por el y por la obediencia y sufrimientos que era hembra. Hace, relativo en una oracin subordipues, milagros para mostrar su nada. Es muy clsico 219.-1. Di:jectoque prodivinidad. 2.Hinc ergo reformat oca - fund e. terra apetito'', y entrealos, unde fecerat hominem to- brindose las olas se descubre el tum, cura, pues, la vista con el fondo del mar. PrJfundum, i, el mismo poder con pie haba mar. 2.Subest vobis. Lo mismo creado al hombre. 3.Membra paralyticis so. que sum con dativo. 3.Ele miscent colloquiis lta restringit, vuelve los miembros de los paralticos la timidis hter se miracula, ellos libertad de movimientos que entre s y con espanto hablan del milagro. haban perdido. 220.-1. tmclis, sirle, por 4..Virtus dat timoran el poder infunde temor y la in- smculis. 2. Sida supra, anstrofe. timidad emito. 221.-1. Coinmhicuit sucia 5.Et deponit bominem y se desprende ele la carga mor- mthereis animan], y exhal st alma, comiton, compaera de su tal. carne, 6.Virtutes, milagros. 2.Cautesque note de suo 7. Communicationem pro vilitate contemnebat, despre- corplre dissiliont, y las piedras preciaba como bajeza su fami- arrancadas de la tierra saltan . wai y all. liaridad. 222.-1. Matres. Eran se 213.-1. Recta ratio et N u Marcos, XVI, 1. Ma--gi blimis status est soliiis hm nio, la actitud recta y la verti- , ra Mazirl n CIrd, Maria, madre Jac,bo y Salem. cal postura es propia solo del 2.A3 Hpecietu nivis, como hombre. 2.Mens ejua prope divina, 1 el ampo de la nieue. 223. --Lis, puede consiau alma que lleva un destello derarse C0139 una sincopa de de Dios. 3.- Non obductam porrectam- , itincis; en el latn arcaico hay tel nominativo itiner, gen, itris, que, no aplastada y oblonga. 4.Perfectm rationis,:de per- abl. itre. 224.-1. Versos ditnetros fecta organizacin. 214.-1. Animm ratio et ymbicos. Wase 480-1. Los del natura, la ensencia y la natura- primer himno observan con bastante regularidad las reglas leza del alma. 215.Hoc dicere satis est, clsicas de este metro y hasta (poli a Deo omnia fien i certum 114 uno puro que es este: est. (y . Ej. 14-2, n. 120 y Sinsepn-tr t-qug txis 252.)

- 292 Pero en los dos siguientes se encuentran versos que ad el troqueo y el pirriquio-miten en el primero, segundo y tercer pie. Fijmonos solo en el pirriquio. En el 1.": pd- candil-cana Tr-tili. En el 2.0: dn'-c1;bD-mini, con troqueo en el 1. y 3. En el 3.0: 11-xit con troqueo en el 2. En el 2. y 3.0 Vine i-ira-n qu'o' d in 1a Lo que prueba por un lado que la poesa mtrica de los antiguos se iba abandonando, y por otro que la principal mira del poeta parece ser el nmero de slabas; principio que habia de triunfar definitivamente en lo sucesivo. Prudencio al contrario se decide, 227, por la poesa mtrica y sin poner la mira en el nmero de silabee, admite el anaspesto en el primer pi de este verso: l-tm 2.Adauge nostris mentibus... Concede nuestras almas una ignorancia completa de los incentivos del vicio. 225.-1. Quod nascendo ex illibat Virgine sumpseris formam nostri corpris. 2.Celum, terra, mere, omne quod in eis est andana hunc (diem) auctorem advente tui... 3.Memento quod... testa. tur quod, subjuntivo con quod en vez de infinitivo ( y. 215). 226-1. Sub milite, persona agente. 2Clamat quia stirrexit Dominus, (V. 91 y 225-3). 3.Mulieribus. V. 222, n. 4.Pergunt videre, potico por ad videndum. 22'7. 1. Versos dmetros ymbicos. Vase 480-1 y 224-1. 2.En ex sinn orbis Peralci, desde un rincon de la Persia. 3 Signorum, de las constelaciones. 228.-1. Sed supra verticem pu s d... pero estando encima de la cabeza del nio la estrella se par inclinndose con reverencia seal la sagrada cabeza del reciennacido. 2.Puer 6', por (I) puer. 3. Sunamo Patri, persona agente. 4.Horno spiritue tonantis, koibre nacido del espirita de Dios. 5.Testator et sator, el Dios padre que en su testamento manda al hijo, huno, tomar posesin de su reino siendo testigos los profetas que sellan el testamento. 229.-1. Impune. Este adverbio es clsico. 230.-1. Este himno est escrito en versos trimetros dactIlicos hipercatalectos que constan de tres dctilos y una cesura:

298
2.Tarnen illa habet aticen/ lucio sin embargo tiene por gua En el mismo metro est es- una luz , como loe hebreos en el crito el de S. Dmaso, 240: desierto. 3 Superba adit mane triMrtyils-reccIS di-es Ag-thal bunal et astat in mediis faeci2.Ab cujas ubre proge- bue, entra resuelta por la mallesnita est, donde vio' la luz. na al tribunal y se planta el> 3.Currictilis tribus atque medio de los verdugos. novem... lit. en tres y nueve 4.Et sternere rasilibus revoluciones del sol haba vis- acoptulis corda male prodiga to cuatro veces tres inviernos sal, y obligar 4 prosternarse esto es: tenia doce aos. ante piedras cinceladas al4.Crepitante pyra, chispo- mas que no son dueas de ei rroteando la pira. mismas. 6.Aspera, intrpida. 5.Iddla. En los autores 6.Nescia lud&e por neecia clsicos "idlum es larga y el ludendi. Los poetas emplean poeta lo emplea aqu como brecon mucha frecuencia el infini- ve y con este acento ha pasado tivo por el gerundio. al castellano "idolo. Esto es 7.(Narratur) sperniSre ano- una prueba de que el acento cine, fiare rosas. Despreciaba clsico iba debilitndose y que los perfumes, desdeaba las hasta las personas ilustradas floras. lo conocan imperfectamente. 8.Meditats canitiem se- Vase 240-4 y 148-2, Desidennm, tenia la prudencia de los rat... viejos. (Metonimia). 6.Duz bonus, arbiter egre9.Ast ubi furiata giue. Irona. pero luego que el furor de la 232.-1. Prestor exentas persecucin se desencadena talibus (verbis) in furias ait. contra los siervos del Seor... 2.Ecoe parataministeria... 10.Feroxque ingenii, y ar- he aqu los verdugos apercibidorosa. dos darte una muerte espan11.Rude poetas. Acusati- tosa. vo griego regido de tina pre3.Capnt, ~hm. Acusaposicin callada. tivos griegos regidos de una 12.Anhela Deo, adj. con preposicin callada. dat. no usado entre los chi4.Si velis tangere digitis ejem eminlis modicum galio et exi231.-1. Ne fera paella rnat guara thuris, ei quieres tocar in pretinm sanguinis amere con la punta de loe dedos un moras, para que la animosa poco de sal y un poco de innia no vuele ansiosa de mo- cienso. rir al conquistar la palma del 233.Este poema esti esmartirio. crito en muy buenos d'Oboe 37

294
hexmetro y pentmetro, va-

se 441-1, untis, fundador de una era 238.-1. Sera nodo). una nueva. hora avanzada de /a noche. 2. Reptis parentem lm2.Pocla sino, por pooula. tum tellre purgat, vuelves 3.Par causa laboris proprii tu padre que est gozoso de permoveat te, conmuvante su- ver la tierra redimida. frimientos iguales los que tu 243.-1. Qui prohibes undihas tenido. snas procellas malla mergere 239.-1. Pacta tibi,... tu fluctu sargenta confinia terral quieres que se te cumpla pun- vicinas, que impides que las tualmente lo pactado. bramadoras tempestades del 2.Inferior nesciat quod mar sumerjan con sus encresfugis in celeis, no vea en ti el padas olas los linderos de las interior, lo que tu hallas mal tierras vecinas. en tus superiores. 2.Dedietique membra vi240.-1. Versos trimtros yenes solo torpenti, que has d. h. vase 230-1. dado miembros vivos la ma2.Torta mamiila docet pa- teria inerte. quam valido pectore fnerit. 3.Depellisque potu san3.Turba ethnioa fugiens guinis asome venenum inf urogum meretur et ipsa opem sum ab angue, y con la bebida bujeta, ipsa premat magia ve- de tu preciosa sangre le curas nerem hie quos titulns fici4i del veneno que le infiltr la decorat, un tropel de paganos, serpiente infernal. que hua de la lava encendida 4.Ut mystica virtua monsdel Etna, recibe tambin su traret hoc, quod delicta carnis proteccin; la misma Santa ex- neeent, posee renovari per luitingue el fuego de las pasiones das liquidas ligo prassule, en el corazn de aquellos, que fin de que la virtud mistica del tienen la f por blasn. bautismo ensease que, lo que 4,Renidens. Los chisicos habla perecido por los excesos usan "renidene largo, y es de la carne, poda ser reparaotro poeta y otra prueba de lo do mediante agua pura por la decaida que andaba la proso- eficacia de la cruz. dia clsica. 231.5. 244.-1 Mansit plenus in 5.Faciat mili, 83. n. corpre puerili, se redujo todo 241.-1. Qui potuit donare entero en el cuerpo de un nio. iterum Marias sorori fratrem 245.-1. Visa es neo habead eupros post tertia lumina re similem primam (feminam) sols, (redivivo al cabo de tres neo sequen tem. das) credo quia faciet Dama248.-1. Est escrita en ssum surgere. %os y adnicos. vase 481-1. 2.Post ciares, del fondo 2.Unde para mejor... de lo del sepulcro. cual ojal la mayor parte pa-

242.-1. Conditor tevi rede.

295 puede cantar. 3Nam meta senectutie pro247.-1. Dieticos: hexmepriore pues medida que tro y pentmetro; vase 441-1. nos acercamos al trmlno,de la 2.N4china cultu plebeio, vejez y estamos en nuestros quas non erat anua silo conltimos aos, mita nos aver- fessori texerat primnm hin genza la sazn recordar las corpus tMartini venerabile totis frIvolaspoeslas de la juventud. tenis... una capilla de mal gue3.Neu puter solvi ni to, que no corresponda la piensen que me dejo llevar por grandeza del Santo Confesor la amenidad de las palabras. de la t, daba aqui antes abri4Proin re cit, improvisar. go al cuerpo de San Martn, bNisi dicam forsitan quass- venerable en todo el orbe cationee peraecutorum martyras- tlico. que meritos ccelum parsse 3.Sed Perpetuas, (pi mipretio monis prosinia vit, merattir sextus antistes ab ipno ser que cante quizs asun- so, suistlit longam invidiam. tos de las persecuciones y los 248.-1. Portio martyrii dat mrtires que, merecedores del partem regui, la participacin cielo, conquistaron con su en el martirio te da participamuerte la oorona de la vida. cin en el reino de Dios. 6.Qui tenuit cathdram 2.Passus pro Christo ertolosatem, San Saturnino, gasttila et vincula laxa fame Obispo do Tolooa. 250-257, que quinquennli, habiendo padefu precipitado de lo alto del cido por Cristo prisin y gricapitolio del mismo Tolosa. llos, que se quedaron anchos 7.Per abruptum (locum), con el hambre de cinco aos.
-diera olvidarse y perderse.

por lugares escarpados. 3.Anglus iste placet, este 8.Post Saturninum volo rincn de mundo (la Ativernia) (ut) plectra cantent reliquos te agrada para vivir. patronoruno quos probavi auxi4C am us vitasque viasque listos mihi anxio per labores flniti (sant) istic, ah concluiste duros, despus de San Satur- la carrera de tu vida y de ta los dems santos patronos,

nino quiero que mi lira cante peregrinacin.

que yo he experimentado que me han auxiliado en mis angustias y dolores. 9.Quos eingulos nano pia verba non valent cohibere nuncupatim versa... y si uno uno y con sus propios nombres no puedo dedicarles ahora una Plados estrofa, 'el corazn cantar 4 loe que la lira no

5,Jam millia (aanctornm) paradisi sacri circumstant te. 6.Jam potes ire ad fontem tui flunainis, ya puedes ir donde brota tu querido Efrates,

esto e8: al paraje terrenal.

249.-1. Quem cernere, audireque coram jubentem, et considere propter dextram patriam habet fas solas ipso oplfex rerum, ipso (qui mg) causa

es
intento adivinar tu voluntad escrudifiando las entraas de las victimas, como lo hacen loe gentiles. 4.Et si pcenitet (me) tultum, altque fui-mido excraciat sensus... mensque senda patitur suoe manes. Si en silencio me arrepiento y un profundo temor embarga mis sentidos... y mi alma herida sufre las penas infernales. 252.-1. Facultas posee male, la libertad de obrar mal, 2.Nec turne uncirle deeideret quidquam nilis partibus; lit.: ni su empleo perturbado eche de menos algo perdido en algn miembro; esto ea: ni tenga la desgracia de perder ningun miembro cuya falta imposibilite mis movimientos. 255.-1. Aliquam naturant prsest3ntem a3ternamque esse, que hay un ea- inteligente y
eterno.

rebus creandie, IPBB Verbum Dei... el nico, que puede verte cara cara, oir tus mandatos q sentarse fi tu diestra paternal, es el mismo. creador de todas las cobas, causa de todo lo creado, el mismo Verbo de Dios... fas esmere 6 cernendi. 2.Sine quo nil actum (est) per quem omnia feota (eunt.) 8. Quimil cerner.) licuit provis; quo numine viso datum (et eis) vidisse et Patrem, quien pudieron contemplar nuestros antepasados y haberle visto en persona fu lo mismo que haber visto al Padre. Alusin lo que dice S. Juan, XIV, 9; Philippe, qui videt me, videt et Patrem. 251.-1. Si non juro deos lapides, suscipiereque unum altere sacri verendi, fero..... si yo no juro por los dioses de piedra y acogindome al nico altar, donde se ofrece el Santo Sacrificio, llevo las puras ofrendaa de mi vida, ei te reconozco como padre de mi seor y Dios, tu unignito, y al que procede de loe dos... 2.Qui spirittis. atraccin, giro griego, por spiritumque mistura duobtia qui volitabat super undas mquoreas. Y al
espiran (santo) procedente de los dos. que revoloteaba por encima de los mares (de la creacin)

256.-1. Natura duce, tomando la naturaleza por gua. Simonide,Thales. Los nombres propios latinos se traducen al castellano del modo siguiente: Toman el nominativo los femeninos en a, ce y los masculinos en as, ce v. g. Corneli-a, ce, Cornelia; dureli-a, ce, Aurelia; ce, Arquiae; Thom-as, ce, Toms; Syll-a, ce, Silo,. Los masculinos en us, i toman el dativo v. g. Plini-us, Plinio; Syr-us, i, Siro; Staic-i, orum, Estoicos; Sabin-i, orum, Salinos; d stoicus y sabinus. Loa impariellabos ion mis variados. Toman el radical del

3.Si Den cimero te fibrie, non sanguino fuso pecriclum, nec conjecto numen sub extie arcania, si no te busco en las fibras y sangre derramada de los animales sacrificados, ni

297 genitivo: Solon, onis, Solon; Damon, onis Damen; Plato, -onis, Platon; Ruscio, onis, Rusclon; Hiero, onis, Rieron. Toman el ablativo: tias, antia, Atlante; Diomecion, ontis, Diomedonte. Tomen el nominativo: Sima-

nides, is, giozonides; is, Tales; Lisis, is, Lisie. 8.guiendo esta misma marcha, tia pueden traducir muchas palabrs latinas sin bus-carlas en el diccionario. Toman el nominativo sin modifi nacin: color, is, color; pudor, pudor. Cambian simplemente la dental fuerte por la media: amator, is, andor; orator, is, orador; la t por c oratio n-is, oracin; inspectio, n-is, inspeccin; los en tas, tatis, cambian esta desinencia en tad 6 dad, v. g. facultas, aus, facultad; tem pestes, Mis, tempestad; facilitas, atis, facilidad; possibilitas , atis, posibilidad. Cambian la x en z, folia, icis, feliz; cervix, icis, cerviz; cap, acis, capaz . vorax, acis, voraz; Rex, reg is/Lex, legis; grex, gis, se traducen Rey, ley, grey, Se traducen por el radical solo, los en is, e, v. g. temporalis, e, temporal; facilis, e, fcil. La desinencia bilis se traduce ble, v. g., amabilis, amabe; acceptabilis, aceptable. Y aal de muchlsimus otros cuya traduccin signen loa nombres propios. almas.

Al latin de la Edad Media no pas esta frase, como tantas otras de los clsicos. Si bien el latin clsico se distingue del de la Edad Media por toda su coatextura, sin embargo no estar fuera de su lugar hacer observar los nios varias de las frasee y construcciones que los separan. Obsrvense, por ejemplo, estas: Pietate adver81133 Deos, P.tas et sanctitas efficiet Daos placatoe (258);

placabantque eo 3 eb efficacis, qu simplicii (259); a qum mutis salutetur (262); qum difigentissim eanetissimum quemiue (232). Lo mismo el

empe facias?; tamquam Deus videat, tamquam homines audiant (260). 259.-1. E, tanto, qu,
cuanto.

uso de unos tiempos y modos por otees. onidni tu ha3 ; vota

261.Rite, con razn. 262.-1. Non refert ad feil citatem ejus, no importa para
su felicidad

2.A qulin multis matutetur, por cuantos sea saludado. 265.Sub lucem, un poco antes de anixnecer. 267.-1, Conferre sermonem, disputar 2.Oporteret me jam vicinum meta3 remittere cursnm, an non potius intendere? me
convendra, estando ya para tocar la meta, aflojar el paso redoblarlo? filsofo; esto ea: bajo la direc-

25'7.-1. Intrest animis 3.Apud Sextum philosnoett je, esta dentro de nuestras phum, lit. en casa de Sexto ei 2.Cogitationibus medula. cin de Sexto el filsofo.

298 268.-1. Non refert quam 280.-1. Id: acusativo demultas.., no importa cuantos cosa regido de moneo. sino cuan buenos libros tengas y 281.-1. efero acceptum leas. Dije, tengo como recibido de los 270.-1. Gratis, sin inte- Dioses. rs; esto es: sin mirar los bie282.-1, Nec ferat, ni losnes que pueda reportarle. tolere. 2.Cum... no solo... tutti. 2,Qu, cuanto, 16, tanto. 3.Adsequebatur, arcaico. sino que tambin... Lo misma Salustio, cuya es la frase, ape- que: et... et...; tomo tum... sar de ser uno de los mis ele3.Qnm diligentissim, con gantes escritores del Siglo de el mayor celo posible. Oro, usa con frecuencia pala4,Sanctiseimum quemque, bras arcaicas. al ms ntegro, al ms honrado. 271.-1. Omni ratione, en 288. 1. Tibi, persona, todos conceptos, en todos los agente. casos. 2.Cum placuit recipi, in2.Rectissime, con toda se- dicativo con. cum; lo mismo que guridad. cum benevole fiunt (284) cum 272.-1. Me judice, lit. eam virtutem esse dicunt(287). siendo yo el juez; esto es: en mi 3 Tu facies (amicum) fideopinin. lem, si putaveris (eum esse 274,-1. In vitio est qui... fidelem). falta quien. 284.-1, Reo ratione, de 2'75.-1. Evasisti, te has este modo. salvado. 2. Pessimus quisque, el 276.Dare operam, consa- ms ruin. grarse, procurar; ferre Opern. 3.Facito sacra Gratiis, lit. socorrer, auxiliar. "ofrece sacrificios las Gra277 1. Vulgus hominnm cias; esto es: "esfurzate por satis babet..., los hombres vul- stltar el pelo de la dehesa, pregares se contentan.... cura tener modales finos. 2. Qu ration e, de que modo. 286. 1...Eque magna atque 3.Rabeo magnam gratiam ea, tau grandes romo aquellos. hominibue ejusmodi, tengo gran 2.Arbitror benefacta locaagradecimiento hombres de es- ta mala (esse) malefacta. te jaez. 288.-1. Ducere parva; te278.-1. Op6ra3 pretium ner por cosas pequeitas. est, conviene, es importante. 2,Ignari imperare sibi eme 2.Remissiones, desahogos, maximum imperium. expansiones. eintxico: ignari, adjetivo, que 279.-1. Preestat plus, vale hace las veces de verbo determs. minante; imperare, infinitivo 2.Dicit jus, administra que hace las veces de sustantijusticia. vo, sujeto de infinitivo; sibi,

- 299 caso regido de imperare; esse, taret innocentite, "cuanto Mis verbo determinado; imperium, podia la elocueacia que la predicado; maximum, un adje- virtud. tivo que concierta con impe8.Oollabefactue a Themierium. Vase 304-2 y 810. tocle ill teetril, "derrotado 289.-1. Quam paucissima, por Temietocles en aquella volas menos cosas posibles. tacin famosa. 2. Magnam vim, una gran Les Atenienses teme' oson de cantidad. que loe ciudadanos que ejer8.Quam multa, cuantas clan mucha influencia en la recosas. pblica, se alzasen con el go4. Han ver Diogenee (di- bierno supremo y se erijiesen cebar) en tiranos, como lo habla he291-1. Qnm minme po- cho Pieietrato, los condenaban trit firi, "lo menos que al destierro mediante una vopudiere ser; esto es: "lo me- tacin, * lo que llamaban el nos posible.,, ostracismo. Para condenar M 2 Expeaitue, debe decir ostracismo un ciudadano inexpedid. fluyente y poderoso se juntaba 292.-1. Plus nimio, ms de el pueblo, se daba * cada ciulo regular. dadano una tejuela 6 un peda293.-1. Ratione duce, lit. cito de barro en forma de Con"siendo la razn gula, esto ee: cha que en griego se llama "tomando la razn por gula. 'oregxev, concha y en 297.Causa vivendi ita, testula, en la cual cada uno esest istie lucifugis fastidium cribla el nombre del que queda vitEe communis et gravis lux que fuese desterrado. abedul conscienti 83 mal 93. todas las tejuelas en una urna, 298.-1. Inenntie fetatis los jueces contaban los votos; inecientia... la ignorancia de la ei stos le eran desfavorables, edad que empieza, esto es: la el ciudadano poderoso marchaighorancia de los jvenes.... ba al destierro por diez ?nos 2.Ad Deum prope et pa- por toda la vida, segn los rentum mod um. Casi como un casos. Dios y al igual de los padres. 4.Legitimam, seitalada poe 300.-1. Ratio Pytagtirte la ley. in... traditur miese han, "se 303.-1. Qui offerretur, dice que la regla de conducta con que ser enterrado. de Pitgoras en... fa& esta. 2.Public, expensas del, 2 Facere verba, hablar; Estado. qu amere, preguntar. 304.-1. Ne-ve, 6 para 301.-1. Obtrectrunt inter que no. 2.--Saltare, es aqui como un se, "se hicieron mtuamente la nombre sustantivo sujeto del oposicin. 2.Quanto eloquentia antis- infinitivo poni. Viese 288 nota,

- 300 3. Exprim6re imaginem oonsuetudinis atque vital Epaminondte, "trazar un retrato de las costumbnes y la vida de Epaminondas. 4.De rebus gestis, de las hazaas. 305.-1. Erant magne laudi (omnibus). El verbo sum con dos dativos. 2.Ad eum finem qnoad stans posset complecti (adversariu En) atque contend g re, "con el fin de llegar tanta destreza que pudiese a pi firme asirse de su contrario y luchar. 306.-1. Caruit facultatibus amicorum in se tuendo, "ni aun para defenderse 4 si mism quiso valerse de los bienes de sus amigos. 307.-1. Dalatum, ofrecido. 2.Noque id satis habuit.... Y no se content con esto (277). 308.-1. Ut Thebanum scilicet, "como puede estarlo un Tebano. 2 Agamenntiera y Aleliaa36 uem (309) son breves y no largos como los pone Raimundo de eguel i su Curso de latinidad, pginas 73 y 74. 3.Fall g ris, eres engaado te engaas; empleo de la forma pasiva por la reflexiva. 310.-1. Tastimonia, sujeto dele oracin principal, sustantivo que entrarla un verbo determlnante 4 infinitivo, como si dijera: ea quce testador (eum), enjebo de infinitivo; fuisse, verbo de infinitivo; patientem, predicado; que, conjuncin que une patientem con ferentem, otro predicado; injurias, complemento directo de ferentem; civium, genitivo de posesin de injurias; su4rum, adjetivo concertado con civium; quod, conjuncin; sup. ille, sujeto; duceret, verbo determinante; se, sujeto de irasci; patri( e, dativo regido del misma irasci; se irasci patrice, oracin de infinitivo, que es 4 la vez sujeto de esse; nefets, predicado; sunt, verbo de la oracin principal; hcec, predicado. Vase 288 y 304-2, notas. 2. Maxime fuit illustre (illud). 3. Hic, en esta ocasin; cumcomo; omnes, todos tres; venis, sent in invidiam, hubiesen caido en desgracia; criminibus adversariorum, por las acusaciones de sus enemigos. 311.-1. Ut transferrent in se omnem causam, "que le echaran 4 l toda la culpa.,, 313.-1. Ducere nxorem, casarse (el varn). 2.Contra cas. Nos apartamos en esto de la versin comunmente admitida que pone: contra ea y seguida por Raimundo Miguel, que cree que' contra es preposicin. Eas 88 refiere 4 Th,ebas, aadiendo la frase energla y elegancia, y dejando ea no tiene sentido, ni explicacin posible. Para probar la verdad de muera versin, vamos 4 hacer el anlisis sintxico de la parte de esta clusula que se refiera 4 ello: Dictum erit satis de virtutibus vitque hujus, si adjunxgro, verbo determinante de paruisse y fuisse, hoc unton, complemento

directo de adjunxero, y antecedente de quod nano eat inficias; Thbas, sujeto de infinitivo; paruisse, verbo; perpetuo, adverbio; aleno imperio, dativo regido de paruisse; et ante Epami-

publice neque haberet raqueen conditionem ejus, debe tradu-

nondam natura et post interieum eins, dos complementos circunstanciales; contra, adverbio; ene esto es: Thebas, 6 eam (civitatem) sujeto de infinitivo; fuisse, verbo; caput, predicado; totius Grcecice, genitivo de posesin eon un adjetivo concertado; quamdiu ille prcefuerit reipublicce. 3.Ire infieies, negar. 314.-1. Ab ultlin origine stirpis R manas, "de una de las familias ms antiguas de Roma. 2.Equestesm dignitatem, "la Orden Ecuestre 6 la Ordec de Caballeros Romanos. Ea Roms habia los Patricios 6 no-

cirse: "cuando lea era preciso pagar deudas antiguas, tomar dinero 4 rdito y no lo hallaban en condiciones razonables. 318. 1. Habebant huno actorem, auctoremque in omni procuratione reipub., "tenan 4 este como agente y consejero en toda la administracin de la repblica. 317.-1. LL9. 6 H L. De sestercios pequellos. El sesteecio grande valia mil sertercios

p-quelioa. 2.Desiderii futuri, "de la falta que les habla de hacer. 318. 1. Ceuties LL9. sup. centena millis (sestertiorum). 319. 1 Negus retinri e republic, "ui conservarle en bien de la repblica. 2 Numquatn accesit ad lustran publicam, "nunca se bles y los plebeyos. Entre es- acerc 4 una subasta. La lanza

tas dos clases de ciudadanos estaban los caballeros roma.nos, cuyas insignias eran un caballo y un anillo que se les daba en pblico al ingresar en la Orden. 3.QuJs devinxit sibi consuetudine sus., loe que se atrajo con su fino trato.
315.-1. Pater deceesit matre, "dll padre muri antes de llegar 4 viejo. 2.Neque eo satina, "y no menos por 4380. 3.Faare verauram, signi-

era sedal de almoneda.

3 Nullius rei neque peras, neque manceps factus est. ."De ningun negocio quiso salir fiador, ni arrendador. 4 -Nuinquata iit in jus de su re, "nunca compareci an-

te un tribunal por un asunte

propio. 320.-1. Vacatione estatis, "dispensa por edad. 321-1. Penes Brutos. Eran

fica: "mudar de acreedor, tomar prestado de uno para pagar 4 otro; por lo tanto: cum momo esset fuere versuram

Marco Bruto, el primero que hiri 4 Cesar en el Senado, y Decio Bruto. 2. Neque solitos haberet eum prinotpem oonsilii, sed etiam in convictu. "No solo le tenla como en principal collas-

jero, sino como el mis ntimo de sus amigos. 3.-8mo faotione, "sin espirita de partido. 4.Sic ille globus comensionis, "as el oomun acuerdo de muchos. 5. LLEI. centum millia. Vase 317-1 y 818-1. 6. Treoenta sup. infla sestentorum. 322. 1. Sietere vadimonium, "oomparecer en juicio. 2.Quin etiam, "aun mis. 3.In diem, "ti plazo fijo. 4.Pacere versuram. Vase 815-3. 5. Ille (vir) Boj judicii; "hombre que pensaba por su propia cuenta y no por lo que declan los denute. 323. 1. Imperatorum. Eran los triumviros Oct,avio, Lpido y M. Antonio. 2.In ludo, en la escuela. 3.PrEesidium, escolta. 324.-1. Quin etiam post prmlium Philippense... "Aun mis deepues de la batalla de Filipoe en Macedonia. En esta batalla Octavio y Antonio vencieron el Bruto y Cesio quienes se dieron la muerte. 2. Bamothraciam, Isla del mar Elido, cerca de la Tracia. 3.Ne in qua re plecteretur jure, "que en nada pudieran tacharle con razon . 325.-1. M. Vipeanine Agrippa. yerno de Atico. 2.Non haberet poteatatem infinita conditionie, "teniendo facilidad para aspirar al mejor casamiento. 3Pradecto fabrornm sino.

fabrm, lit. jefe de los obreros. Hoy puede traducirse por general de los ingenieros 6 de la anillada. Era el jefe de le, jente empleada en las mquinas militares. 4.Relatum, incluido en la
lista

326.-1. Non afluentem, no


afectada.

2.Ut in neutram partem conspici posset, de suerte que


no se haca notar, ni por uno ni por otro extremo. 3.Terna millie inris, tres mil sestercios. 327.-1 In m'atento vician, esto es: In violes contenta mi-

'libo@ sestertiorum. 331.-1. Atiigit quoque posticem. "Se dedic tambien go el la poesia. 2Bub imaginibus singulorum. "debajo el retrato de cada uno. 3.Non amplias quaternis quinisve versibus, "no ms que con cuatro 6 cinco versos." 833.-1. Nailon dies teml5r6 intercesait, "ni ann por descuido pas pas da alguno. 834.-1. Pistii:a putris, fistula apostemado. 2.In dies, de dia en dia. 3.Nam mihi stet, porque
estoy resuelto.

336.-1. Duero legiones relatases abs se (a se), "que las dos legiones retiradas de en mando. 2.Quoad apee aliqua dieceptandi jure relinquenitur eibi potiza' guasa beta gerenii, "mientras le queda alguna.

808 -esperanza de hacer prevalecer en derecho en juicio antes que con las armas. 337.-1. Ne beneficiam populi eripiatur eibi, qui (popolos) jussisset proximis comitija rationem absentis habed, "que no se le quitase por la fuerza el beneficio del pueblo, el cual habla resuelto en los ltimos comicios que se tuvieran en cuenta sus mritos, aun cuando estuviese ausente. 2.Ne supprimerentur ab jis, "que no se expusiera fi la consideracin pblica todo en
8.Pronundaturnm, publicara. 4..Certam, fijo. 5.Intercedunt, interponen su veto. 6.Refertur confestim

"Se da cuenta al punto de la protesta de los tribunos. 7 .Ut quisque... "l que acertaba fi exponer su parecer con ms acritud y crudeza., este era el mis aplaudido por...
339 bis' 1. Mi880... "acabada la sesin del Senado por la tarde. 2 in poetrum, para en adelante. 3.Ad jtts oomitiorum.. "Carion exhorta fi loa tribunos 4 mantener los fueros de los comicios. 4.Plerique yero "Pero 11,

contenido. 888.-1. lit referttur ad senatum ex aedo, "que se hicieee formal propuesta al tenor de su contenido. 2.Se habre quoque receptum ad gratiam... lit. "que l los mas se lee priva del deretenia tambien acogida en la cho de votar libremente. 840.-1. Dolor repalsre, gracia y amistad de Csar;

esto es: que podio contar con su favor y amistad. 8.Esse Pompejo in animo non deesse reipublicra, "que Pompeyo estaba resuelto fi no desamparar la repblica, 839. 1. Miquis dixerat .... "alguno hubo que expuso su dictimen en trminos mis comedidos, como fatS M. Marcelo que luego que le lleg su turno dijo que... 2 Hi omnes correpti convido L. Lenttli conslis exagitabantur, "todos estos ajados por los dicterios y gritos del cnsul L. Lntulo estaban furiosos.,,
senteotiam leniorem, ut M. Marcellue ingressus primo in

"el disgusto de no haber conseguido la pretura. 2.Et regum... "por los regalos de los que coneegulas el titulo de rey. 3.Simul roetus jodidorum... "asimismo le aguija el temor de ser procesado, la adulacin y el deseo de distinguirse entre los poderosos, que fi la sazn eran dueos de la repblica y de los tribunales.
4.Illo tempre affinitatis, cuando emparent con l. 841.-1. Neque spatium Cresris docendi datnr propioquia ejes, neo facultas sui periculi deprecandi... "ni para informar 4 Cesar se d. tiempo
IL

sus parientes, ni lugar fi los.


___

304 esset... Hawta tener la seguridad de que Csar cumplira lo que prometiera. 2- -Videretur null religione tnendacii obetrictus (use) "de

suerte que, aun cuando no se marchase Pocapeyo. podra deoir que no habla faltado su palabra, ni II au juramento. 347.-1. Rem non esse sui judicii... "Que ellos no les toaaba decidir de parte de quien estaba la razn.., por lo tanto tenga en (menta lo que mulgadores. "4 excepcin de podrn decir los venideros y el p g li gro que le amenaza. los dos das de oomicios. 349.-1. esposo primum... 342.-1. Milites esse anime alieno in Cffliarem, "que Csar en Capua empiezan tranquilihabia perdido las simpatas de zarse y volver en s del susto. 2.Circurn familiares consus so dados. Fausto... "F.lipu pro- ventos... "Los distribuy dantesta de la usoluoin tomada do dos de ellos cada padre de familia para su custodia. acerca de Fausto. 351.-1. Evocatisque, "y 3.Votis nuncupatis, "hechos los acostumbrados sacri- los soldados veterauos que ficios y votas." Hacan esto los tenan su retiro. 353.--1. 11 ne fien i posset... cnsules y pretores siempre "Lo que no era posible t causa TIA RA ausentaban de Roma. 343.-1. A gulas diduc- de las trincheras y cercos con tuno (888 . )... "S ) queja que por que Csar le tena prisionero. 355 1. Etsi magni inteenvidia y menosprecio de au gloria, sus enemigos le hablan reses "aunque crea que imenaimnalo y euemistado con portaba mucho... jis operibus... "l Pompeyo 2 lis tribunitia interees- por su parte distribuy loa solsio "Q le s hubiese quitado dados... no 4 trechos sino popor un golpe de fuerza el dere- niende centinelas y guardia a de tal suerte que se toquen cho dpi veto st los tribunos. 3. Factura in perniciosis unas 4 otras y ocupen toda la legibus. . "Pil con motivo de trinchera. 356 1. Si sibi fiat p noshaberse promulgado leyes funestas la repblica 6 por ha- tas, "si se le da pArmiso.Fa.cber empleado la fuerza los tri- ta poteetate, dado el permiso. 2.Cujus oratione confirmalimnos... 346.-1. Q load fideo data tus. "Alentado Lintulo con ta-

tribunos para sustraerse al peligro que corran, ni para hacer uso del derecho del veto, su ltimo recurso. 2.Quod illi... "cuando en otros tiempos los ms sedicie. sos tribunos no hablan dado cuenta de sus gestiones, ni temiau por que tem .ir hasta ocho meses despus de haber dejado el, cargo.,, 3. Audaci latorum, "por un rasgo de osada de los pro-

363.-1. Advorsus, a, um; les palabras... pues el perdn de en vida, que acaba de con- aro. por adversos, a, um. 364.-1. Molimos, a, nm; seguir, ha de alentar la esperanza de los dems, que esta- aro. por isoimus, a, um. 2.Exist'mo, are. por Endeban tan aterrados que querian timo. darse la muerte. 365.-1. Capiund, aro. 357.-1. Prohlbet, los lipor capiend 03. bra de... 2.Neque habebat quid2.Quod gratia nen relata sit sibi a parte eorum pro sois quam pensi, quibus modis maximis beneficiis in eoe, "que (atraccin, giro griego, vase no hayan correspondido debi- Ejer. 16 y 480-5), assequertur damente sue grandes bene- id, no tenia reparo alguno en los medios de conseguirlo. ficios. 366-1. Albis alio. Esta 3.Seragies sestertiftm, sefrase, que tan frecuentemente senta mil sestercios. 4. Justumque iter oonficit, emplea Salustio, debe traducirse: viviendo unos segn una y anda una jornada entera. 358.-1. Reliquis itineri- costumbre y otros segn otra; mejor: viviendo cada cual de bus... En las dems jornadas algunas cohortes caen en ma- distinta manera. 369.-1. Mili-initio, a, um; nos de la intentona, otras en aro. por minitnue, a, um. manos de la caballeria. 372.-1. Pendlireparvi atta, 2.Quoniam ad id tempue... "Supuesto que hasta el presen- estimar en poco lo suyo. pessi atque modete no ha habido ocasin de hablar cara cara. y supuesto rati habre, "no tener ningn tambin que Csar ha de ir it reparo, ni moderacin. 3.Operte pretium est, es Brindis, importa mucho la no siendo posible conveniente. repblica 374.-1. Opus esse, ser entenderse tratando las cosas si distancia, y teniendo que pa- necesario. 375.-1. Apertis, ms 4 sar las condiciones por manos ae terceros, como lo seria ei las claras. 376.-1. Nihil est quod te uno en frente de otro tratasen de todas las condiciones de des in mana, "no hay para que te pongas en camino. arreglo. 3'78.-1. hie, homo amena. 381.-1. Omn1s, mortalls; (Csar). are. por manes, mortales. 2.Dolabella, yerno de Ci362.-1. Lubido aro. libido. 2. Aliad alio, aliad alii. cern y partidario de Csar. 3.Labinne. Dej Csar Vase 366. optlimue, a, para pasarse al partido repuum; are. por maximus, optime, blicano. 4.Pise. L. Calpurnio Pi. a, tur; ~timo, aro. por a3stinio.

son, suegro de C6ear. 379.-1. Neo scriptione magnopere dignan], ni muy digna de que se d luz. 2.Infainet, desacredite. 380.-1. Laborare ex pedibus, padecer de gota. 381.-1. In oami varietate rerum mearnm, "en todas las vicisitudes de mi vida. 383.-1. Dare operaos, procurar, esforzarse.

adivinar ms. 3.Pato esse mensa exponere qui sentiam, creo de mi deber decirte mi opinin. 4.Hrerere, cebarse. 5.Hic, Csar.

384.-1. Non conceclam "no he de perdonarte que hayas sscrito nuestro querido y comn amigo Atice, quien vi por ello ufano de alegra, con mucho ms cario y ternura que ml. 2.Quasi rogatus ant cert admonitus, "como si te lo hubiesen rogado 6. lo menos advertido. 3.Nihil cumulatius potest firi, nada ms cumplido puede
darse.
4. Vel paccare, hasta Al-

iarte.

5.In Epiroticis, en sus bienes del Epiro.

385.-1. Quod superest, lo


que falta que rogarle.

2.Pueris tuis, tus esclavos.

386.-1. Superasset fortunam omnium, hubiera sido el


ms feliz de los hombres.

387.-1. Res et fortunre tu 03 sant mihi maximffl curffl, "cuido con muchsimo celo tus asuntos 6 intereses, los cuales cada da me parece que presentan mejor cariz. 2.Non sumo mihi ut fimo prospiciam plus, no presumo

6.Nisi putaret se violatum (esse) eo ipso bono tilo "sino se considerase zaherido por ese mismo talento tuyo que le agrada. A. Cecina habla escrito un libro contra Cesar. 388-1. Quantum res et causa ipsius concedit ei, cuando se lo permiten la situacin de las cosas y su partido. 389.-1. Quintas pater et filius (tenebantur) Buthroti, "estaban detenidos en... mirabamur nihil literarios (missum tuviese) a te. 390.-1. Si aliqua ratio hujusce rei profecta ab... "Si algn discernimiento en esta profesin (la oratoria) dimanado de... 2.Nam quoad longissim... "pues en cuanto mi pensamiento puede recorrer el tiempo pasa hasta los confines ms lejanos y evocar el primer resuarda da mi niez, recordndolo desde entonces hasta hoy, veo que este fue mi gua part tomar y emprender la carrera de estos estadios. 1Quantum est situm in nobis, en cuanto alcancen nuestras fuerzas.

4.Hasc ratio ant disciplina dicendi, esta profesin 6 ciencia


de decir.

392.L acedare ex purin, salir de la niez.

2.Se contlit, se dedic ad

- 307

etudium seribendi, escribir poesas. 393 1. Studium atque sures, gusto y oido. 2.Sed etiam hoc non somm fui; ingenii u... "pero esto no se debi solo su ingenio y conocimientos, sino tambin en buen carcter y proceder. 3.Devinctam consuetudine, obligada con su fino trato, 394.-1. Civitas data est... Se le concedi el derecho de ciudadano romano al tenor de la ley de Silvano y Carbon, cuyo texto es: (los extraujeroe obtendrn el derecho de ciudadano romano con estas tres condiciones): 1. 6 si hubiesen estado empadronados en alguna ciudad confederada. 2.` si cuando se promulg la ley hubiesen tenido su domicilio en Italia. 3. & si en el plazo de sesenta dias hubiese reiterado el padrn ante el pretor en Roma. 395.-1. Huno adscripturn esse heracliensem, que fu empadronado en Heraclea. 2.Tablas, padrones; decideras, echas de menos. 396.-1 (Cumque) lvitae Gabinii, quam diu incollmis fuit, calamitas post damnationem resignaseet omuem fidem tabularum. "habiendo la ligereza de Gl-abinio, antes de ser condenado y la desgracia despues de la condena, hecho sospechosos todos los padrones. 2.Quid est quod dubitetie de civitate lino?, que hay para que dudeis de en derecho de ciu-

deulano romano?

3.--Post oivitatern datam,


segun la mencionada ley de Silvano y Carbon.

4.Post legem Papiam. La ley Papia ordenaba: ne quia peregrinas pro civi se gergret. 5 Irrepeg rint in tabulas, fueron incluidos furtivamente en los padrones. 6.Proximis censoribus, loa ltimos censores; superioribue, Los anteriores; primis, los primeros, que encontr Arquito deepues de su llegada 6, Roma. 7 Delatus est in beneficiis ad wrarium, 'qu habilitado para todos los cargos y honores por L. Luculo cuando fu pretor y cuando fu() consul. Los generales Romanos al volver de una guerra mandaban al erario listas de los ciudadanos que ms se habian distinguido, lo cual era un titulo eficaz para obtener cargos y honores. 397.-1. Proferre in asPectum luceinque, publicar y dar a luz. 2.Ad Alias res obeundae, para la gestin de sus negocios. 'atio 398 1. Qued hc or et facultas censtur ex his studiie, que mi oratoria y mi pro fesion se realzan can el estudio de la poesa. 2.Sentio ex quo fonte !muriera illa qua eunt summa, s de qu fuente saco las bellezas mei s notables. 399. 1. Ratio qua3dam conformatioque doctrinal, cierta cultura y las buenas formas ,de

308
la ciencia.

2.Africannm. P. Escipion el africano y su amigo C. Le ho llamado el sbio. De L. Forjo Ciceron dice que era el mejor hablista de su tiempo. (De ciar. Orat.) M. Caten aprendi en su vejez la lengua griega. 400.-1. Remiesionem, desahogo, recreo.

caracterstico de Andaluca. 408. 1. Sed ferendum (est) prte nobis. lit. n clebe de ser llevado delante de nosotros; esto es: "debemos tenerlo siempre presente. 410.A. meo cenen... segun
mi opinin.

411.-1. Hominem pudore

so, hombre de tal respetabilidad. 2.Venustate, cultura. 401.-1. Roscii. El mejor 3. Mu nicipii, Heraclea. cmico entre los romanos. 4.Qui exercet judioinm, 2.Dicere ex tempere, decir lit. "que dirije el juicio; esto de repente, improvisar. 3.Revocatum, invitado es: "el que preside el tribunal.. repetirlo. 412.-1. Las fbulas de Ft4.Omni ratione, por todos dro estn escritas en versos llamados senarios ~bicos, los medios posibles. 403 --1. Con tul cit consagr, porque constan de seis yambos trimetros ymbicos, porque dedic. 405.-1. Rudium. Ennio. constan de tres dipepias, equi-

Vase pgina 272. 408.-1. Noster hic Magnus. Pompeyo, que estaba presente. 2.Scriptorem ramal, susrum, su bigrafo. 407.-1. Pingue quiddam. Quiz fuera el afectado ceceo

valentes seis yambos. Cuando este verse es puro, todos los pies son yambos, pero el senario ymbico puro es tan raro, que no hay ninguno en las fbulas incluidas en esta Coleccin. El que ms se acerca es este, 430:

Repl-Ais il-111 ve rit-tis vi ribiis


pondeo. zn cambio son todos te, 431:

en que solo el quinto pi es es- 1 espondeos los pis de esHi cent-cepis-sent cer-vm cereils

Para encontrarlo puro, ea pre- 1 yambo. El senario ymbico no ciso acudir Horado, 480-1. puro es el que usa Fedro y los Cuando no es puro, los pies poetas cmicos Terencio, 499impares pueden ser espondeos 501, y Planto, 502-606. bien dctilos 6 anapestos, sus 2. Calumnian, censurar equivalentes; 6 todos tribracos, (nos). equivalentes al yambo, menos 3.Meminiirit nee jocari el sexto, que ha de ser siempre fabulis flotis, lit. "acurdese

- 809

que nosotros nos divertimos con cuentos inventados. 413.-1. Fisco, talegos del tesoro Abdico. 2.Interque credem, y durante la refriega" entre los ladrones y los conductores de los caudales. 3.Gandeo me contemptum (esse). 4.Tenuitas hominum, lit. "la pobreza de loe hombres; esto es: "los hombree pobres. 414.-1. Vehementis, rabioso. 2.Quod andigrat esse remedinm vulngris. Anlisis eintixico: quod, relativo cuyo antecedente es la oracin anterior y sujeto de infinitivo; sup. ille, sujeto; audierat, verbo determinante; esse, verbo determinado; remedium, predicado; vulneris, genitivo de posesin. 3..7Esopue (ait). 415.-1. Successue, el xito. 2.Cruce, "el suplicio de la cruz muy comn entre los antiguos y abolido por Constantinto. 416.-1. Non inconveniens corpus.- "vuestro cuerpo no es diferente, y vuestro color es igual, de modo que con razn la cosa ha podido ser objeto de duda; pero para que mi conciencia no peque (imprdens) por ignorancia... 2.De quis, de quibus. 41'7.-1. A da gqui, are. por asegqui. 2.Mus putane (naustelam esse) escam. 3.Adeiluit, arc. por miel-

4.Sic valeas.., tu que ests,


ah echada, bien hayas, como eres harina.

418.-1. Traditur loctne (esse) sic, se cuenta que habl de esta manera. 2.Dedi altri, entregarse . otro. 419. 1. App gtit, ataca, quiere morder. 2.Fabri sup. ferrarii, cerrajero. 3.Oontiimax, resistente. 421.-1. Suspendit ante pietue (peram) gravem (cargada) (vi die) alignie. 2. Simul, lo mismo que: simul ac, "luego que. De uso frecuente en poesia. 422.-1. Quodcunique lucri est, (eit) in commune, sea cual fuere el hallazgo, sea comn, esto es: partmosle. 2.Fato invido, por una irrisin de la suerte. 424. 1. Lamb e otio (aquam) quam libet (tibi lambere). 2.Accgde tem gr Nilo, acrcate sin temor al Nilo. Sell prim, lit. en el primer asiento; esto es: en el pescante. 426.-1. Vulgre amici... "el nombre de amigo es comn, pero la amistad es rara. Fideo, "lealtad, amistad. 2.Dummdo ego tuis absolver, lit. con tal qice yo, ceniza, sea perdonado; esto es: con tal que, despus de muerto, me proclamen inocente. 427.-1. Simul, al punto. 2.Expedi quid fecgrim, explica lo que he hecho. 9, Noviesime sucumbe,

310 finalmente se da por vencido. 428.-1. Et (cum) trepidarent, y atropellndose. 2.Recepti asgr, lit. entraclig con dificultad. 3.Duces eornm... hassre in portis, "sus jefes... se que daron atascados en las puertas. 4.Capacis alvi... lit. sumergi en la infernal cueva del ancho vientre; esto es: devor. 5.Minuta plebes... lit. la gente menuda se esconde en fcil asilo; esto es: "se salva en cualquier escondrijo. 429.-1. Respecto... aterrado por el sentido de esta fbula. 430.-1. Superior, la parte de arriba, longque inferior, mucho ms abajo. 2.Tunc latro incitatus fauce imprb, "entonces el ladrn incitado por su garganta devoradora.,, 8 Liquor decurrit a te ad meos haustus, lit. "el agua baja corriendo desde ti mis tragos; esto es: "desde donde t ests donde yo bebo. 431. 1. Sola improbitas, lit. solo la maldad; esto es: "solo el malvado.,, 432. 1. Duere uxorem casarse el varon; nnbere, casarse la mujer. 2.Qumdan incla stagni, una habitadora del estanque. 3 ArId. sede,en seca morada. 4. --Quidnam futuros ast? suceder? 433.-1. Pollos gallinaceus. un pollo; pollos, i, es un nombre genrico que se aplica los hijos pequerns de toda clase de animales. As pollos gallinaceus, pollo; pullo@ colombinos, palomino; pullue asininus, pollinejo; pollos equinos, potro; pollos aquilm, aguilucho. 2.--Quanta res jacos loco. indigno, "que cosa tan preciosa ests arrojada en lugar inmundo. 3.Tui pretil, de tu valor. 4 Neo (possum) prodesse tibi quidquam, neo potes (prodesee) mihi. Quidquam, en. nada; acusativo griego regido de una preposicion callada. 434.-1. Quam captaos opprimre darit sibi alpam gravem, y deseando espachurrarla se di un cachete descomunal. 2.Facile redeo in gratiam mecum, facilmente me reconcilio conmigo mismo. 435. 1. Los epigramas de Catulo, 435, 436, 437 y 439, as como los de Marcial 440, 444, 449, estn escritos en versos faleucios 6 endecsilabos, porque constan de once slabas. Constan de cinco pie: el primero espondeo, rara vez troqueo 6 yambo; el segundo,. dctilo; el tercero, cuarto y quinto troqueos. Se miden aal:

Mrrii-cin' Asi .ni m-n OmasSlpiti-am l-gnt

311. nostiorum, eit y cuantos hape-,

e. Marrucine Asid, leal _Agita. 3.In joco atque vino, en -medio de la algazara y del vino. 4. Fugit te, no sabes. 5.Quamvis, que. velit tua furta mutari vol talento, lit. "que quisiera que tus hurtos fuesen rescatados hasta con un talento. . 7. /Estimatione, por su valor. 437. 1. Veneres Cupidinesque, Gracias y Amores. 2.Quamtum hominum ve

bree hermosos, hay; esto ee:, cuantos hombres gozis el privilegio de la hermosure." 3.At mel ait vobis, mal haya para vosotras; esto es: malditas seis. 4.-10 factum male! O desgracia cruel! 5 Tutt operft, por tu causa., 438.--1. Este epigrama est, escrito en versos escazontesque, constan, como el senario ynk, hico, 412-1, de seis pibe; pero el quinto ha de ser yanibo, y el sexto, espondeo:

Egns-tis - qued cu - diles - he'bet dent.

E L segundo verso es puro, pies son yambos: porque los cuatro primeros Re'nr-det iis-quequa-que s' al - rei - vat' st. 2.Quidquid est... 'hubiere lo que hubiere, donde quiera que est, cualquier cosa que haga, l rie. 3.Morbum, mana. 4.Mihi, persona agente. 439 1, Et omnibus cachinnis, y todas las cosas que dan alegria. 2.Sacctilus tni Catulli, el bolsillo de tu querido Catulo. 440.-1, Versos faleucios endecasilabos. Vase 445 1. 2.U ni nuptm, solo su esposa. .3.Ha3o non asserit farorem Colphidos. esta no canta la furia de Medea. Medea, natural 4.Nequiorem, ms juguetona,ms festiva 5.---Sappho, s, Safo,poetisa de Lesbos, Desdeada por Faon, de quien estaba enamorada, se arroj al mar. 6.Durus Phaon... "el duro Faon amarla al punto 4 Sulpicia al verla en tu compaia. 7.Tonantie, del que truena, de Jpiter. 8,Puella Bacchi, manceba de Baco, 9, Erepto sl bi Caleno, muerto su esposo Calen, 441.-1. Este epigrama est escrito en disticos 6 estrofas de dos versos, el primero exmede 061quide, fue abandonada tro, y el segundo pentmetro. por Jason y en venganza mat El exmetro consta de seis los hijos que habla tenido de l. pibe: los cuatro primeros pue-

312 si rier dctilos 6 espondios 6 de ser dctilo, y el unto esbien mezclados; el quinto ha pondeo: Riimpiter qui-dam ch - riselme Jrl.
El pentmetro oonsta de cinco pies: los dos primeros pueden ser dctilos 6 espondeos, despus una cesura, los dos ltimos siempre dctilos, acabando en otra cesura, que junta con la primera forma un espondeo:

Si el quinto pi es espondeo, se llama espondllico: pero es muy poco usado en latir]; no hay ninguno en esta Coleccin. Virgilio no tiene mis eine dos 6 tres; al contrario en Hornero los hay en cada pgina.

(laza me - Rema le - git - rmpittir - invidi-lt. En disticoe estn escritos el 442, 443, 445, 446, 447 y 448, 'de Marcial, la elega de Tibulo, la de Ovidio el poema de 289, los de SiS. Oriencio, 233donio A polinar 247 y 248, y loe epitafios de Adan de San Victor, 160, y de Ennio, 509. 2.Rumpitur,.. se muere de... 3. Jus natornm. Los emperadores romanos concedan los padres que tenan tres 6 mis hijos, varios privilegios, v. g. obtener ms fcilmente honores y empleos, sentarse en lugar preferente en los espectculos, etc. 4.Sub urbe, erca de la Calidad. 442.-1. Nubere, casarse la mujer; dnare nsorem, casarse el varon. 443.-1. Mod, poeio ha. 2.Jussue, mandado. 3,Et ille sentit tnum numen, tambin l siente tu divinidad. 444.-1. Versos falencios, vase 435-1.

448.-1. Cum dextra decepta eatellte peteret regem, lit.


embistiendo al rey (Persona) la diestra (de Mucio Escvola) engaada en el secretario. 2.Bla fecerat minus, "hubiera llevado cabo una accin menos gloriosa. 447.-1. Bis triceni vocati fuimos tibi; lit. Sesenta luimos convidados por ti. 'Mi, persona agente.

445.-1. El ille sapit, lit. tambin l sabe 6 tambin l es listo.

2.Aut melimela qu certant favie dulcibus. 3.Nudus aper (positue est nobis), solo se nos puso el jabal. 448.-1. Moderator summe,
maestro consumado. 2.Toga3, de la oratoria.

3.Da veniam, quod prope-

ro vivero pauper, lit., perdname que me apresure vivir pobre. 4.Vincere ceneue patrios,
aumentar los bienes de sus padres.

_ e13
449.-1. Martialis. Julio Marcial, amigo del poeta. 2.Res non parta labre, ae1 retinta, lit., "una hacisnda no adquirida con el trabajo, sino heredada. 3.Toga rara, pocos 'negocios.

la orla estrecha, la angustiolavia. Ovidio vestirla la 'Miel,via por privilegio 6 como parta disponerlo al rden senatorio. 454. 1. Sus ignee, sus
amores.

455.Citm fugerem, al :salir desterrad.

457.-1. Ora Sarmtie juncta Getis pharetratis tanta miki 5. Velis asee quod sie, ni- acto longis erroribus. 2.Ab anguila. despues de hilque maus (esse), lit. quieras ser lo que eres y nada ms quie- los funerales; esto es; despus 4.Mens quieta, la conciencia tranquila. ras ser.
Je muerto.

6.Sammnm diem, el ltimo

2. Amarillas,. Los nom450.-1. Poma, manzanos. 2.Tenuisse bidentem, ha- bres griegos hacen el gen. os dat. i, ticas. a. ber empuado la azada. 3. Deus, un Dios, clama, 451. 1. Divi, adeitis nec 460.-1. Non equidem invivos speroite dona e... acudid, Dioses y no despreciis las doc... "no te tengo envidia, antes me maravilla; hasta tal ofrendas de.... 452-1. Nec fui prima atirpa, punto reina la turbacin por todas partes en todos loe camno fui el primer varon. 453.-1. Sacra caeleatia, lit., pos. 2 Tactaa de coto, heridas sacrificios celestiales, esto es: el culto de las musas, la celes del rayo. 3.Da nobia, dime. tial peala. 461. 1. Qum sera tarnen res-. 2. -Totmue Helicne relictodit., y abandonado del todo perit inertem, "que (aunque) el Helicon; esto es: y dejando tardia, sin embargo volvi los ojos hcia mi (ya) viejo. la poesa. 2.Et (quamvia) casetas pin 3.Verba t'obs modia, lit. palabras desligadas de caden- guis... "y aunque un que gordo (excelente), fuese cuacias; esto ea: en prosa. 4.Purpura cum lato cla- jado (a me. por mi), para la vo... "y la prpura con su an- ciudad ingrata, nunca mi diescha orla, cubre nuestros hom- tra volvia casa cargada de bros. La toga iba guarnecida dinero. 482.-1. Cui nostra altaria de una orla en la que estaban pegados clavos 6 botones de fumant bis senos dies quotan-r oro; los senadores llevaban la nie, lit. "para quien nuestros .orla ancha, lo que se llamaba altares humean doce dicta cada la laticlavia, y loa caballeros arto, esto et "A quien ofrezco

dia, la muerte.

459. -1. Mesara silvestrein, canciones campestres

814 inelisnao . en

mis altares un dia de ceda mes: 2Et (rura sunt) satis magna tibi... 3.Pabifla insueta non ten. tabunt (Me) graves, "los pastos desacostumbrados no harn dao O las ovejas preadas; tetas parids. 4.Captabis frigus pleura,
tomars el fresco la sombra. 5.-Lactis pressi, leche cuajada, queso 463.-1. Si alta domas foribus superbis non vorait totis fedibus ingentem undam salutantum mane. 2.At, lo menos. 3Nescia fallare fallendi. ' 4.Frigida Tempe, frescos
valleS.

prpura de Tiro. El nombre antiguo de Tiro era Barra, de /a palabra fenicia Sar, que significa el marisco de que los antiguos hacian cierta tinta para dar el color de prpura. 3.Hic attonitus stupet rostris, este embebecido se extasa
ante la tribuna. 4.Geminatus plausus plebisque patrumque per cuneas compuit huno hiantem. "el doble aplauso de la plebe y

se 'arrojan el'las armas. 2. Ostro Sarrano, sobre-

de los patricios, por las graderisa (del teatro), arrebata este y le tiene con la boca abierta. 467.-1. Nec requies quin ... no hay descanso hasta que...

'grande amor.,,

5.Sacra deem sanctiqae 2.Fcetus, frutos. 'puras, "sacrificios los Dio3.Et mitia vindemia coses y veneracin les padres. quitur alte in apricis saxis, "y 464.-1 Quarum sacra... "a la dulce ' vendimia se cuece cuyo culto me consagro con (madura) en l a alturas sobre

soleadas peas.,,

468.-1. Agitat, celebra. 2. tibi ignis (est) in medio. 3.Ponitque in ulmo carta"paro si la fria sangre, que se mina jacilli velcis magistris 'agolpa mi corazon, impide pectina, "y coloca en un alma

2.Defectus, eclipses sanguis cirarun'ptmcordia obstitrit ne...

que...

465.-1. Omnes metus, to'dos los temores; esto es: los vagos terrores humanos. 2.Fasces populi, las haces debidas al favor popular. 3.Carpsit fructus quos rami tulre aponte su... - 4 Farrea jura, los inflexibles tribunales. 5. --zIn sanum forum, el tumultuoso foro. ,4ee.....4.1tutint in ferrum,

el blanco para que los pastores luchen en tirar.


4. Ante sceptrum Dicti

regia, antes del reinado de Jupiter.

469.-1. e videt . sub rup'e sinistr... "y ve al pi de una pea la izquierda un espacioso alczar rodeado de tree murallas. 2. Torquetque sonantis soca, y arrastra resonantes pe-fasces.

$16 3,Turris farrea stat ad 4.--Atirea fulera tenis alije auras, una torre de hierro se le- genialibue, epulmque paratie anta hasta las nubes. regifico luzu lucent ante ora, 470.-1. ConstItit $neas... lit. "doradas columnas de le

Orase Eneas y aterrado escuch el estruendo. 2.Qum facies scelerum, quibusve pcenis urgentur?, qu clase de crmenes 6 con qu suplicios se castigan? 3.Nulli casto (fuit) fas ineistere limen seeleratum, ningn justo fu permitido pisar este umbral malvado.

474.-1. Hic tant pcenam quibus fratree (fuemut) pareneve pulotus (echado, ab eis), et frene. los que tramaron fraude sus
clientes.

chos altos y suntuosos, y festines preparados con regio lujo brillan ante su vista.

2.Nec partem posnere 471.-1. Tum Tartrns ip- ole. "ni dieron parte los se... "luego aparece el mismo suyos, cuyo nmero es muy Trtaro dos veces ms hondo grande. debajo de las sombras que lo 3. Fallre deseas, hacer
que dista de la tierra el etreo traicin.

Olimpo. 475.-1. (Aliique) pendent 2.Aiidas geminos, los dos districti radiis rotarum, "y hijos de Aloeo, Ayudaron los otros penden amarrados los Titanes escalar el cielo. y rayos de ruedas. fueron muertos por Apolo. 2 Dominumque potentem . 472.--1. Salmonea, Salmo- imposuit, "y entroniz dspota

neo, rey de la Elide pretendi poderoso, hizo y deshizo leyes pasar ror Jpiter. atento solo al lucro. 2.Flamm as, rayos; sonitus, 3.Omnes ausi (sunt) imtruenos. mne nefas, potitique (sunt) 3.Lampda,teas encendidas. aneo, "todos se atrevieron 4.Pra3cipitemque grandes infamias, y gozaron el y le precipit en el horroroso fruto de su atrevimiento. abismo. 4'76.-1. Esta oda est com4'73.-1. Cui corpus ponle- puesta en dicolos distrofos, estur.per novem jugera tota, cu- to ea: en estrofas de dos verso yo cuerpo ocupa nueve yugadas de los cuales el primero es el completas. Arquiloquio mayor 6 Arquilo2.Pirithoumque... Piritoo, quio dactlico heptametro acatahijo 'de Lcion, baj con Teseo lecto, y el segundo trImetro al infierno para robar ti Pro- yimbico catalecto. serpina y le mat el CancerbeEl Arquiloquio mayor cona ro, perro de tres cabezas que de siete pie: los tres primeros guarda la puerta. dctilos 6 espondeo 6 Menhir 8.Jam jam laman... que dados, el cuarto siempre 110siympre est para caer. lo, y los tres ltimos troqueos:.

- 313
Mere acrie

gra-ta vicg - verle t

Fa-vnt

El trimetro ydmbico catalecto, pondee, el tercero espondeo, y sofista de cinco pies y una ce- los dems yambo: aura, el primero yambo 6 es-

Trhnt-qu sic-cas ma-chinae cri-nKs. 2.--Solvitur... "suavizase el crudo invierno con la agradable alternativa de la primavera y el cfiro.,, 3.Trahtint (in mare)... 4.--Igni, hogar. 5.Jam Venus Cythera... "ya Venus de Citera preside las danzas la luz de la luna.,, 6.Urit graves officinas, enciende las activas fraguas. 7 .Impedire, ceir. 8.Nox manesque fabula3, lit. "la noche y lee sombras de
la fbula: " esto es: "la muerte y el renombrado Averno (donde van los manes 6 almas de les difuntos). 9.Et exilis domus PlutoQuia

dados rey del festin. En los festines se elega por suerte un presidente 6 rey que prescriba el tiempo y el modo de beber, al cual obedecan todos. 477.-1. Esta oda est, escrita en dicolos tetristrofos; esto es: en estrofas de cuatro versos de los cualfts los tren primeros son asdepiddeos meneres y el cuarto glicina c o. El asclepiddeo menor consta de un espondeo, un Meto, una cesura y doa dctilos:

nia, y el sutil palacio de Pluton. 10.Simul, por simul ac. 11. Neo sortire talis regna vini, no sers elegido con los

- sil paddr - ata madlie.

El glicnico consta de un anta en estrofas compuestas de un glicniao y un eeclepikespondeo, y dos dctilos: deo menor:

vkm - ciim citha-ra ddit.


La oda cuarta, 479, est es-

Sic t - diva pa-tne Cyprf.

Sic fra-tr Hl-ne - iticida - sidrt.

e.

.is pudor aut modos moderacin en llorar la muereit deeiderio capitis tam cari? te de?... 3.Liquidam, sonora. lit. "agu pudor 6 moderacin
en llorar ha de haber por la

4.Pater, Jpiter, padre de

felta de varen tan querido?, los Dioses. 5. Flebitis, digno de ser esto es: quien podr guardar

--- ;17 --rio, inexorable ea- revocar los llorado. 6.Qued ei moderre blan- hados por ruegos, empujare das Orpho Threicio fidern una sola vez con su horrible &editara arboribus. "aunque caduceo hacia el negro rebao,, tacares mis armoniosamente de almas 6 sombras que, al seene el Tracio Orfeo la lira oida pararse del cuerpo, conduce en de los Arboles. Orfeo con su tropel al Averno. 478.- 1. Esta oda est esTira atraa loe rboles, paraba el curso de los ros, y ablan- crita en trcolos tetrstrofos; d al mismo Pluton que le de- oigo es: en estrofas de cuatro versos de loe cuales el 1. 6 y volvi su esposa Euridice. 2.0 son alcdicos endecaslabos, 7.Sangurs, la vida. 8. Van* imagai, vana el 3.0 alcdico enneaslabo, 4.0 alcolico decaslabo pindrico. s'itera. El alcdico endecaslabo, cona, 9.Quam Mercurios, non lenie recludre fata precibus, ta de espondeo 6 yambo, yamcompulerit Bemol virg horrid bo, cesura y dos dctilos: la que Mercunigro gregi, Eheil - fg - caPethmPettirtin6 El dedico enneaslabo, consta I y 3.0 yambos 6 espondeos, el de cuatro pie y cesura; el 1.0 I 2.0 y 4.* yambos y 'mora: Rgis t in - stanti - en - tag.
El alcdico decaslabo 6 pind- I dos troqueos:

rico, muga de dos dctilos y iffret-indml - taquei - mrti Esta estrofa se llama alcaica. y las malvadas hijas de Dando. Es la misma clase de estro- Dnao, rey de Argos, mand sus cincuenta hijas que mafas estn escritas las odas taran sus novios, por lo que VIII, 483, y IX, 484. 2.Quotquot eunt dios, lit , frieron condenadas llenar en cuantos das pasan, esto es: tonel sin fondo. 6.Et mero potiore camilo iodos los dias. 3.Gervnem ter ampliara, Pontificum, con un vino mejor
4 Gerin de tres cuerpos que el de las cenas de los pont-

4.Tristi und enavigand fices. 479.-1. Glicnicoe y seeeilicet omnibus, la triste lagu. na Estigia, que en verdad ha de elepiedeoe, vase 477-1. 2.Sie, as, ojal. ser sumada por todos. 4.-Et infame gemas Dani, 3.Diva potens Cypri. Dei-

818
dadpoderoseen Chipre, esto es: patria. s lrenus, ,adorada fervientemente 6. Quo non (ullue venteeen Chipre. est) mejor arbiter Adrite. z .4.Pater ventorum, Eolo. 7.Audax perpeti, (6 ad

5.--Obstrictis aliis prieter Japyga, encerrados los ' dems vientos, excepto el Poniente Alude Eolo que di 4 Ulises todos los vientos encerrados en un odre, menos el Cfiro, que ell a el que debla llevarle su

perpetiendum) omnia. 8. Expertas (est). 480.-4. Esta oda est escrita en estrofas de dos versos de los cuales, el 1.0 es senario
ymbieo, 6 trmetro ymbtko,

412-1 y el 2. dimetro ymbica:

Be-ts fi - le qui - precl - nege El verso anterior y el 7.0 frm-que vi-tt et- stiper b ei - vena. son los dos nicos senarios puro. Si no es puro, los pi,' ymbicos puros que se encuen- impares pueden ser espondeos, tran entre loe muchisimos de bien dctilos 6 anapestos que esta.Coieccin. son equivalentes, y todos triEl dmetro ymbico consta de bracos, menos el ltimo, quo cuatro pis (dos dipopias) que ha de ser yambo precisamente: son todos yambos cuando es t pris - c gen Est escrito en dmetros ytnbicos el Himnts Epiphanite, 227, de Prudencio y aunque ms libres y, siguiendo ms :bien las reglas de la poesa silbica que las de la mtrica, los de S. Ambrosio, 224-226 y los de S. :Bernardo 147-153. Vase 143-2, Desiderat; y 224-1. feliciores, ingeria otros ms feraces. 3.aut mella presea, miel mert de Jpiter Tonante; esto es: eI
inclemente y brumoso cielo de

invierno. 5.Quas curas: atraecin, giro griego, por curarum quas. Vase Ejercicio 16, n. y 365-2. 481.-1 Esta oda est escrita . en dicolos tetrstrafos; esto es: estrofas de cuatro-versos, de los cuales loa tren primeros son sficos endecaslabos, y el cuarto adnico; lo' que constituye la estrofa sfiva. esprirnida del panal. El slico endecaslabo eoneta 4. Hibernas almo Jovis de cinco pies: troqueo, pentonantis, lit. la invernal estacin de, Metilo y dos ~pece: .

319 Milis - rgn-t clr - st,


- vrIs.

El adnico consta de un Me- todas las edades. tilo y un espondeo: 6. *Uterque Paenus, las dcs Cartagos: la de Africa y eplndt-sti Cartagena. 7.Serviat (tibi) uni. Estn escritas en el mismo 8.Virtus, dissidens plelii, metro y en la misma estrofa eximit numro... la virtud dis.las odas, 482, de Horacio y crepando del vulgo, excluye del Sidonio Apolinar, 246. nmero... 2.Nullus color est argen9.Dedbcet (docet non) po. to, el dinero no tiene ningun pulum uti &ledo vocibue def*realce. reno regnum et diadema tutum 3. Inimice lamnffl, (sic. propriamque laurum (ei) uni, lamina') abditm tenis avris, quisquis... enemigo del oro escondido en la 10.Spectat oclo irretortierra avara. to... mira con ojo indiferente 4.Notus Proculeins animi grandes tesoros. paterni in fratres vivet extento 482.-1 Prensus (nauta.) a3vo, "el clebre Proculeyo de 2 Quid fortes jaculamur alma paternal para con sus multa brevi vo? "pata qu hermanos vivir en dilatadas animosos proyectamos muchas edades. Apartndonos de la cosas en esta breve vida? interpretacin admitida oo3.Quod est ultra, lo que munmente, y seguida por Rai- est mas all, lo futuro. mundo Miguel, creemos que 4.Tenuem spiritum Carnepaterni es un genitivo um Graiw, alguna destreza en de cualidad. No debe explicar- la poesa griega. se por lejanas y rebuscadas 483 1. Sen beris te yeconstrucciones griegas lo que clinatum in, "ya te regales repuede explicarse sencillamen- costado en apartado cesped loe te por una construccin latina diae de fiesta con el mejor vino mny comn. Falerno. Proculeyo parti sus bienes 2.Jube vine et... (apportari) con sus hermanos arruinados huo. por la guerra civil. 3.Et atra fila trium Soro'5. Fama superstes aget rum. Alude las Parcas: Cloto illum penn metnente solvi, que lleva la 'rueca. Laquesie.lit. la fama sobreviviente le lle- que hila y Atropos que corta. var con ala que teme perecer; el hilo de la vida: seto es: su gloria sobrevivir Clotho colum portat, Lacheaie net et Atrdpoo occat.

820 4. Nihil intdrest diveane (sie) natue ab Incho prisco an... 5 Versatur urna. Caben dos interpretaciones, la del texto y sta: aore omnium exitura serme ocyus et impoeitura nos cymba3 in exilium seternnm versatur urn. En la versin del texto, que es la ms admitida, hay que suponer que la a de urna es larga por cesura. 6.Cymbse. Alude la barca con que Caronte pasaba por una moneda las almas de loa difuntos al otro lodo de la laguna Estigia. 484.-1. Leonem, el guerrero Romano. 2. More et... la muerte tambin.. 3.Secres. Vase "fasci a ,, en el Vocabulario. risa? 487.-1. Speoie recti, por la apariencia de lo bello. 488.-1. Hunc cu res ledoerit... " aquel por quien un asunto fuere escogido,potenter, proporcionalmente 6 sus fuerzas. Cui ea persona agente.

490 1.Si nequeo ignorque servare vices descriptas coloresque paraliza... lit. "sino

4.Virtus reoldens ecelum immeritia mori... el valor que abre el Cielo los que no merecen morir; esto es: los dignos
de inmortalidad. no trillado.

5. Vi negat, por camino

6.Merces tata est et elle, tio fidli, la reserva fiel tiene


tambin su recompensa segura.

7.Adrildit,junt. 8.Poena deaeruit red) pe499.-1. Hoc (ccelum) de claudo scelestum antecedentem, "el castigo deja de al- ceecit jam: ,Icanso...? lit. "el canzar rara vez con pi cojo cielo empieza clarear ya (ya
(con paso lento) al malvado va amaneciendo) a dejo de llamar la puerta del vecino? que huye. 2. Excruciarier, arc. por 485 1. Amici admisai epectatum (hoc) teneatis ri- excruciari, siet por Bit. 3.--/Equom, sequnm. sum? lit. amigos admitidos 4.Diem, el tiempo. presenciar esto 4contendriais la

puedo, ni s sostener las situaciones trazadas y el colorido de las obras; esto es: sino s dar cada situacin el tono y colorido conveniente. 492.-1. Taladr, fcilmente. 2. Cereue flecti (6 ad fentendum) in vitium. 496.-1. Non di, non homines, non columna+ concessre poetis (dativo regido de 4 concessre) esse mediocribus (predicado que, en vez de estar en acusativo, concierta con el dativo regido del verbo determinante). Este giro se encuentra tambin en la prosa; "columna, " las del teatro 6 loe postes donde ea fijaban los carteles de las obras 6 donde se lein. 49'7. 1. Metii. Espurio 31.5cio Tarpa era un gran critico y censor de las obras que se miau pblicamente.

-- 321 502-1. Capteinei, aro. por 500.-1. Volt, volt. 2. Vehemenz.... extrema- captivi. Captust in pugnad, do..., in utramque partem.... en captus est in pugna; eervoe, ambos procedimientos, esto es: en servus; ibue,i is; vorsa, versa. 2. Is fecit ut amittatur, el rigor y en la condescendencia. 3.Ant largitate nimi ant ste logr que recobrase la liparsimoni, 6 por demasiada bertad. 3.Ipens, ipso. condescendencia, por demasia603.-1. Si opeiam datis, si do rigor. 4.Ita di amabunt me, lit. me prestais atencin. 2. Serves surpnit. servne sei los Dioses me amarn; esto es: por vida nia: frmula de surripuit. hoc tenetis?gestais juramento. 5.Si facere sic est certnm ya enterados? 4.---IAbscedltol vete paseo: tibi, arbitror illud referre permagni ut... lit. si obrar asi es el cmico que recita el prlolijo para t, creo que importa go se dirige de repente uno muchsimo que... esto es: si es- de las ltimas fiias, despues, ts resuelto obrar asi creo.., los de las primeras, "qui po501.-1 (Fac) quidvis po- testis ope vostr censerier, tino; lit. haz cualquier cosa ms ocupadas por los que por su riqueza estaban inscritos en el bien qne lo que piensas. 2.Servb1um por serviilum. libro de los censores. 504.-1. Vose', censerier, 3. Dare denegaris? te niegas darle? La forma pasi- vestr censen; reliquom, reliquum; Fugitivos ille, fugitiva por la reflexiva. vos ille. 4.Qui quom do. 2. Rationem habetis, sa5Cedo dexteram, lit. dame la diestra; esto es: venga esa beis ya. 3.Suom illunc capteivom, mano, choca. 6.Operam debo: lo har, suum illum captivum. 505.-1. Quo pacto servus Dare eperam; llevar cabo, amittat hinc domum ser!~ procurar. 7.. Negti, contraccin por herum, "con el fin de que el esclavo restituya su patria al negotii, lo mismo que: dii, di. esc'avo que era su amo." 8.Mi, mihi, 2 Illic, iU, illuc; 9.Ac dicam me non posee dare operam iis nt dixeram a, ud. 3.Et hic expediet hodie... (me) daturnm. 10. Di... vestram fidem. y este desarrollar hoy habilHay que suplir un verbo tran- mente este enredo. 4 Imprdens, sin saberlo. sitivo. 5. Natim recogito quanti 11.Disolvi me ocios, me he desocupad e antes; esto es: me sunt homnacli! cuando yo conhe zafado ya de ellos.

sidero cuan grandes son los hom-

- 822 brecillos! eolertur, oonsuleretnr; nomi508.-1. Han rei... "este nas, nominie; mataos, eenasuceso verdadero vamos ti re- ttle; ionsiaent, juesiesent; ea-, presentar nosotros, vosotros lo moinem, communem; neeve tomarais como una comedia. neque; dqvoltod, oculto; popl2.Sed est etiam quod vo- cod, publico; oinvorsei, naiverlnerim vos monItos panoja si; arfuree, adfuisse; arvorsum, (verbis), "pero queda todava adversum; aiquom, a3quam;, algo que yo quisiera deciros pofisit, posset. en pocas palabras. La d que se encuentra en 3.Lites contrhat, lit. en- este monumento en las palatable pleitos; esto es: que arme bras suprad, extrad, sed, ead,. camorra al vecino. facilumed, hace sospechar que 4.D uelli , duellatores; belli, seria ms bien una letra eufbell atores nica y que el mismo carcter 507.-1. Mi; iste; tibei, podra tener en el ablativo tibi. 512..Duillius... <mural ad2.Ha3cce propter. Ans- versum Carthaginenses in Sitrofe. cilia rem gerens, Egastanos 508. 1, Concupienteis cognatoe populi... arctiseima regnei, coneupientes regni. obeidione exemit; Romtild polcer, Romalus LUC93 bobas relictis... munipulcher; vireis, vine; endope- tata... pugnando cepit... navirator, imperator; consol, con- bus mani consul primas gessit, su!; ex faucibu' picteis, ex remigesque classesque navales fancibus pictis; popOlos, popa- primas ornavit paravitque, las; utrei, utri, dativo; alba', cumque lis navibus classes pualbus; polcreisque basis, pul- nicas omnes paratasque sumchrisque locis; sibei, sibi, mas..., presente maximo dieta509.-1. Imagini', tore illerum, in alto man-heic vostram, hic vestrorum; vicit, XXX que naves cepit vivo', vivas. cum eociis, septemrememque. 511.-1. IV debe leerse N, ducis quinqueremesque trireesto e,: Nonis. La lmina est meEque naves depressit. Au partida por la N. as es que pa- rum captum argenrece que dice IV. tum... grave... pondo; trium2. Duelanai, Bellon; phoque navali pra3da popnlum quei foideratei esent, ita exdei- romanum donavit... ingenuos cendum; qui fo3darati eseent duxit ante miman, primusque ita edicendum; nei, ne; sacnal, consul de Siculis classeque bacchanal. Sei quos quei sibei Carthaginiensium triumphadeicrent neceens ese, Si qui vit. Earum remara ergo... haue... qui sibi dicrent necease esse: posnit. utei, nti 6 ut; utra (verba); co-

711,731779 ,

779777

Y.7.2"779,re

VOCABULARIO
supletorio de todas las voces contenidas en los trozos de la segunda parte.

En tres distintos parajes de la primera parte hemos hecho resaltar que el diccionario forma un elemento integrante de nuestro mtodo. Esto nos ha obligado consagrar su confeccin un cuidado preferente, fin de que no solo fuera fcil para nios buscar en l los significados, sino adems aplicarlos los textos y traducir por si solos. Trabajo mprobo nos ha costado conseguir esto, y francamente debemos confesar, que no cretamos al intentarlo, que fuese tan dificil hacer un vocabulario en estas condiciones. El plan natural de un diccionario completo es poner en primer termino el significado genuino y fundamental, luego los ostensivos y por ltimo las acepciones y frases particulares y raras. Pero este plan no lo hemos podido seguir siempre nosotros, ya por las condiciones intelectuales del nio, ya per las exigencias de los textos de la COLECCIN. Asi es que, cuando la acepcin en estos se aparta mucho de la genuina, la hemos puesto veces la ltima por medio de una gradacin de significados (vase diductum 343) y otras veces en primer trmino, en segundo, conforme en cada caso lo hemos creido ms fcil para el nio. A veces hemos puesto la primera una acepcin particular y rara, porque as se halla en los temas del principio. Otras veces hemos dado el ltimo lugar la acepcin fundamental, ya porque 6 los temas no la tienen, 6 porque se halla en los ms avanzados 6 en los ltimos. Pero de todos modos hemos procurado siempre traducir todo vocablo latino por un solo vocablo castellano y no por una frase 6 explicacin del trmino, porque el nio aplica fcilmente en la traduccin un trmino otro trmino y difcilmente una frase un trmino. Para hacer su manejo fcil hemos descendido todos los detalles necesarios en los significados, que corresponden los prrafos del principio. Aal, por ejemplo, al principio se ponen todos loa nombres propios por fciles que sean, el avi, dura de los verbos de la primera conjugacin, toda clase de adverbios

1-v.

-2y hasta ciertos casos de nombres y ciertas personas de verbos difciles de buscar para el que no sabe bien toda la gramtica; pero medida que se va adelantando, el vocabulario se va haciendo por grados mas conciso y difcil. Para no abrumar al alumno con muchos conocimientos en sus primeros pasos, tampoco hemos separado al principio los elementos componentes de las palabras, pero mas adelante se separa por medio de un guin el prefijo en todos los compuestos y los sufijos en algunos derivados, fin de que sirva de base para ejercicios de anlisis de composicin y derivacin. No hemos separado los compuestos griegos, porque los alumnos carecen de conocimientos para hacer ejercicios sobre ellos. Otra necesidad era hacerlo breve. Para conseguir este objeto, hemos procurado siempre que la claridad lo ha permitido, reducir cada significado fi una sola lnea 6 fi lo mas dos y solo cuando la acepcin fundamental, 6 la de los trozos traspasa estos lmites, hemos aprovechado el espacio para aadir acepciones que no se encuentran en ellos y que pueden servir ir los alumnos para traducir otros textos. En el mismo vocabulario hemos aclarado muchos pasajes que haban de ser objeto de notas, ya incluyendo el significado particular del texto, ya aclarando el sentido histrico de la palabra. A este fin se ha puesto una sucinta noticia de las magistraturas romanas, una pequea narracin de la vida y hechos de los dioses y personajes histricos y de todo cuanto influye en el sentido de la frase. Hemos indicado el rgimen de cada palabra significando el genitivo con g, el dativo con d, y el ablativo con abl; pero no lo hemos indicado cuando el caso regido lleva preposicin, por que entonces no ofrece dificultad para analizar y traducir. Hemos puesto toda la nomenclatura gramatical de cada palabra; v. g. ubi. adv. rel.; quinquaginta, adj. num. card. id.; quisnam, pron. rel. interr., fin de que los nios completen en l las teoras gramaticales y clasifiquen las palabras en el anlisis de este modo: de qu deben decir: adv. rel. de lugar, de quot: adj. rel. num. ind. Por fin, como para estudiar histricamente el latn hemos tenido que introducir en los trozos textos de autoras cristianos de todas las iipocas, hemos distinguido el sentido cristiano de las palabras con er. d crist. y el sentido pagano con pag. Al final va por separado, un VOCABULARIO GEOGRFICO con una sucinta reseiia de Geografa antigua, que contiene todos loa nombres de lugar, que se encuentran en esta COLECCIN, aadiendo fi cada uno los adjetivos que de l se derivan, con los cuales pueden hacerse tiles ejercicies de sufijos y afijos.

VOCABULARIO
A.
Abb-as, t-is. m. Abad, superior de una comunidad. ab-dic-atio, n-is, f. Renuncia, desaprobacin, expulsin. ab-d-o, je, re, didi, diturn, tr. Ocultar, esconder. ab-dc-o, is ere, (c-si) xi, tum. tr. Llevar consigo, separar. ab-horr-eo, es, re, ui. intr. Desdecir, apartarse con horror, aborrecer. is, ere, gi, actum. tr. Alejar, ahuyentar, espantar. II Anticipar. us. m. Ida, partida. Separacin. Muerte. is, ere, jeci, jectum. tr. Arrojar, despreciar. ab-neg-tio, n-is. f. Pag. Negacin, accin de decir que no. Cr. Abnegacin, sacrificio de su voluntad y de sus gustos. ab-neg-o, as, are, vi, ttim. tr. Pag. Negar, rehusar, desdear. Crist. Abnegar, renunciar voluntariamente a sus deseos y pasiones. Ab-origen-es, ran. m. pl. Abo Kgenes, antiguos pueblos de Italia. 1 Primeros habitantes de un pas. Abrham ind. 6 Abraham-us, i. m. p. Abraham. is, ere, ui, eptum. tr. Arrebatar, llevarse, apartar. ab-rig-o, as, are. tr. Anular. abrupt-us, a, um. adj. Escarpado, p. p. de ab-rump-o, is, ere, rupi, ruptum. tr. Romper, arrancar, separar. abs. prep. abl. De, 4, por. abs- cd -o, is, ere, cessi, cesaran. intr. Retirarse, desistir. abs-cesa-us, eq. m. Retirada, partida. I; Tumor. abs-cid o, is, re, i, cisum. tr . Corlar, mutilar, destruir. ab-scind-o, is, ere, abscidi, abscissum. tr. Quitar, rasgar. 11 Distinguir. ab seiRsi-o, iin-is. f. Cortadura. I 1 Renunek I Precisin. Interrupcin. ab-solv-o, is, ere, i, soltum. tr. g. abl. Desatar, librar, absolver, despedir.IIPerfeccionar. ab-sen-us, a, um. adj. d. Di-. sonante, indecoroso. ab -sorb-eo, es, re,ui psi, ptum. tr. Absorber, engullir, devorar.

abs-fin-eo, es, re, ui, tentam. tr. Abstenerse, pvivarse. abs-trh-o, is, Ice, xi, ctum. tr. Sacar, retirar, arrancar. abs-tiili. perf. de aufero. ab- sm-o, is, re, si, ptum. tr. Agotar, gastar. II Entretener. II Traspasar. ab surd-us, a, um. adj. Absurdo, ncio, disparatado. ab-undan-s, t-is, adj. Rico, copioso p. pr. de ab-und-o, as, re, vi, tum. intr. abl. Abundar, rebosar. ab-und-anter. adv. Abundan-. teniente. ab-und-ant-ius. adv. Con ms abundancia. ac-cd-o, is, g re, ssi, ssum. intr. Acercarse, afrontar. II Atacar. II Agregarse. II Parecerse. ac-celr-o, as, are. intr. Apresurar, darse prisa. ac- cend o, is, re, i, sum. tr. Encender. Abrillantar. II Encolerizar. ac-cept-us, a. um. adj. Grato, aceptable. p. p. de Accipio. ac-cersitio, u-is. f. Invitacion, llamamiento. II Muerte. ac-cessi-o, n-is. f. Aproxima cion, llegada. II Aumento. ac-cld-o, is, re, i. intr. d. Caer. II Suceder. ac-cing-o, is, re, xi, ctum. tr. Cair,, armarse, proveerse. ac-cit--us, a, um. p. p. de ac-c-io, is, Ire, ivi, itum. tr. Llamar, hacer venir. is, re, accpi, acceptum, tr. Recibir, tomar. Oir decir. acclin-is, e; gen. is. adj. Apoyado, inclinado II Sumiso. ac-c61-a, as, m. Habitante.

ac-commd-o, as, re. tr. Aco modar, ajustar. ac-cubatio, n-is. f. Modo de recostarse en la mesa, en la cama. ac-ciib-o, as, re, Vd, hura. intr. Estar recostado. ao-cumb-o, in, re, d'hui, en intr. d. Recostarse, echar se. II Flotar. ac-cur-ate. adv. Cuidadosamente. ac-curr-o, is, &o, i, sum. intr. Ir venir corriendo. ac-cusator, is. m. Actuador, fiscal, soplon. ac-cus-o, as, re, avi, atum. tr. g. abl. Acusar, motejar. ac-er, r-is, r-e; g. r-is. adj. Agudo, vivo, sutil, penetrante. acerbit-as, t le. f. Amargura, desabrimiento. acerb-us, a, um. adj. Acerbo, spero, amargo. acerv-us, 1. m. Montn. act-um, i. n. Vinagre. Achr-on, n-tis. m. Aqueronte, ro del infierno. Achill-es, je. m. p. Aquiles, el ms valiente de los griegos que destruyeron Troya, hijo de Peleo y la diosa Tetis. acid-us, a, um. adj. Agrio, amargo. aci-es, ei. f. Campo de batalla, ejrcito. 1 Punta, filo, corte. Agudeza, penetracin. ac-quir-o, is, re, quisivi, quisitum. tr . Adquirir, ganar. acrom-a, t -ia. n. gr. Msica, tocata. II Msico, bufn. acti-o, n-is. f. Accin, acto, operacin. II Demanda, pleito. act-us, us. m. Acto, accin, movimiento, porte. Funcin, empleo.

5 tr. Alt adir, echar, arrimar. acule-us, i. m. Aguijon, punta. ad-jung-o, is, re, si, etum. tr. 11 Agudeza. Pena, pesar. Juntar, atar, aadir, aplicar. aet-us, a, um. adj. Agudo, afiad-jt-us, a, um, p. p. de lado, sutil, ingenioso. ad-a3qu-o, as, re. tr. igualar, ad-jt-o, as, re, fr. y arrasar, nivelar. ad-jv-o, as, are, i, adjtum. tr. Ayudar, asistir, fomentar. adma-s, nt-ja. in. gr.Diamante. Adam y Admus, i. in p. ad-lqu -or, y al-lquor, lris, loetus sum. dep. tr . HaAdan, padre del Onero hublar, perorar, consolar. mano. ad-m-o, as, re. tr . Empezar d. ad-ministr-o, as, re, vi, tutn. tr. Servir, asistir, ayudar, amar, enamorarse. Aprobar. gobernar, dirigir. ad.-aug-eo, es, re, si, etnm. ad-mirti-o, n-is. f. Admiratr. Aumentar, acrecentar. cin, pasmo, estupor. ad-dic-o, is, re, si, tum. tr. d. adjudicar, entregar, condenar. ad-mirt-or, r-is. m. Admira dor, entusiasta, venerador. ad-dise-o, la, re, didiei. tr. ad-mitt-o, je, re, miai, miman). Aprender, averiguar. tr. Admitir, recibir, aprobar. is, Ire, ivi 6 ii, Itum. tr. ir hacia alguna parte. Acer- ad-mdum. adv. Muy, mucho, en verdad. carse. I adire perietilum; arad-mn-eo, es, re, ni, han'. rostrar el peligro. tr. g. Advertir, avisar. adep-s, adip-is. com. Grasa, ad-moniti-o, n-is. f. Aviso, resebo, enjundia. II Pereza. cuerdo, consejo, reprensin. ad-epti-o, n-is. f. Adquisicin, ad-mv-eo, es, re, mvi, mganancia. tum. tr. Aplicar, aproximar, ad-ept-us, a, um. p. p. de Adiacelerar. pisoor. ad-fl-eo, 6 affl-eo, es, re, vi, ad-oleseenti-a, a3. f. Mocedad, juventud, adolescencia. tum. intr. Llorar, gemir. ad-hrer-eo, es, ere, ha3si, ha3- ad-61-eo, es, re, ui vi, adultum. intr. Oler. II Quemar, sum. intr. d. Adherirse, pe sacrificar. garse, clavarse, inclinarse. ad-hort-or, ris, ri, dep. tr . Adoni-a, rum. n. pl . Fiestas en honor del hermoso Adonis, Exortar, animar, incitar. amado de Venus. ad ig-o, is, re, gi, itotum. ad-opr- io, is, ire, ui, tum. tr. Arrojar, llevar. Cubrir, ocultar. ad im-o, is. re, mi, emptum. ad- oetiv-us, a, um. adj. Adoptr . Quitar, arrancar. tado, prohijado. ad-impl-eo, es, re, vi, tum. tr. Llenar, consumar, cumplir. ad opt-o, as, re. tr. Adoptar, asociarse, admitir. ad-ip-ise-or, Me, i, adeptue sum. dep. tr . Alcanzar, con - ad-port-o, arc. 6 apport-o as, are. tr . Traer, trasportar, seguir, obtener. acarrear. ad-jic-io, is, re, joi, jecturn.

- 6 ad-scend-o, aro. V. Ascend-o. ad-scit-us p. p. de Adscio y -scisc-o, is, 6 re, adscivi, itum. tr. d. Tomar, agregar, adoptar, admitir. ad-sciib-o, arc. y ascrib-o, is. b' re, psi, ptum. tr. d. Atribuir, aliadir, destinar, admitir, empadronar. ad-eb'quor, y as-sequ-or, ris, i, inca sum. dep. tr. Seguir, alcanzar, obtener. ad-sii-io, y as-bil-io, is, ire, ii, sultura. intr. Saltar, lanzarse, arrojarse. adspect-us, aro. V. aspect-us. ad-st-o, a-st-o, an, are. seitum. intr. d Estar junto a, hallarse en. ad-su-m, es, esse, fui, intr. d. estar presente, asistir, ser propicio, favorecer. ad-vent-o, as, re, vi, turn. tr. free. Acercarse, llegar ya. ad -vent-us, us. m. Llegada, venida. rio, corrupcin, falsificacin. ad- ultdr-o, as, re, vi, tum. tr . Adulterar, cometer adulterio, corromper. ad-ult-us, a, um, adj. A M'o, crecido, p. p. de Adolesco. ad-uno-us, a, um. adj. Encor,.. bado, corbo, combado. ad-r-o, is, re, ussi, ustum. tr. Quemar, deslumbrar. ad-vl-o, as, are, vi, citum. intr. Volar hacia, pasar. ad-volv-o, is, re, i, voltum. tr. Rodar, echarse. ad-vors-a. aro. V. Advers-us, ffld-es is; y oed-es, mm. f. Tenzplo. 11 Casa. tedificat-or,ris. m. Edificadoc, amante de labrar casas. difioi -um, i. n. Edificio. fflg-er, r-a, r-um. adj. Enfermo, doliente. Ageri-a, m. f. Egeria, Ninfa, por quien Mona Pomp ilio decia ser aconsejado. gritfid-o, Thi. f. Tristeza, afliccin. II Enfermedad. anrt-o, as, re.intr..afermar. a3mu1ti-o, n-is. f. Imitacin, competencia. II Envidia. a3mu1at-or, m. Imitador, rival. II Envidioso. almill-or, aria, ri, dep. tr..7titar, rivalizar, competir. :anatil-us, a, nra. adj. Rival, imitdor. /En- as, . m. Eneas, hijo de A nquises , y de Venus, quien, destruida Troya, vino Italia con ,su gente. .7Eolid-es, ni m. p. Hijo de Eolo, dios de los vientos. aaqual-is, e; gen. in. adj. d. Igual. 1 Contemporneo. 11 Llano.

ad -vers-ari -un. a, um. adj.


Enemigo, contrario, opuesto.

ad -vers -t - as, itt-is. f. Contrariedad, oposicin. ad-versum y adversus. prep acus. Contra, frente , delante de, respecto 4. aci-vers-us, a, um. adj. Contrario, en em igo, opuesto, frontero, p. p. de ad-vert-o, in, re, i, sum. tr . Advertir, dirigir, acarrearse, considerar. ad -ulati-o, n-is. f. Adulacin, lisonja, halago. adl-o, y adril-or, drin, ari, a.tus sum. tr. Adular, acariciar, venerar. ad-ulteri-um, i. n. Adulte-

7 quanimiter. adv. Tranquilamente, con moderacin. asqu. adv, Igualmente, del mismo modo. I a3qu atque ac, tanto como. t-is, f. Igualdad, justicia, moderacin. n. Llanura, mar. fflqu-or, wquore-us, a, um. adj. Marino. anu-us, a, um. adj. d. Igual, llano, justo, oportuno, propicio. fflrari-um, i. n. Erario, tesoro pblico. aert-us, a, um. adj. Forrado de cobre 6 bronce. f. Moho, orin, herrumbre. ar-us, a, um. adj. De aire. s, r-is. n. Cobre, bronce. 1i Moneda. alienum, Asp-us, i. m. p. Esopo, griego. autor de fbulas. a3stimti-o, n-is. f. Valor, estimacin, aprecio. fflatim-o, as, re, tr. Estimar, apreciar, juzgar, valuar. a3sttimo. arc. V. aBstimo. cestu -o, as. are, vi, atum. intr. abl. Tener calor, arder. cest-us, us. m. Calor, ardor.1 j Agitacin, inquietud. fflternit-as t-is. f. Eternidad, inmortalidad. n. Aire, regin del aire, luz 6 fuego. II Cielo. wthere-us, xtheri-us, a, um. adj. Areo, etreo, celestial. cethra. sine. V. a3ther. wv-um, i. n. Tiempo largo, edad, siglo, vida. af fecti- o, n-is. f. Afeccin, pasin, deseo, amor. af-fct-o, as, are, tr. frec. Desear, proponerse, buscar. af-fect-us, na, m. Afecto, pasin. deseo, amor. af- fr-o, e, re, attili, alltum. tr. d. Llevar, traer, presentar, anunciar. is, re, xi, xum ctum, tr. Fijar. t-is. f. Afinidad, parentesco, vecindad. af- firm-o, as, are, vi, tum. tr. Afirmar, asegurar, fortificar. af-flig- o, is, re, xi, ctum. tr . Afligir, derribar, destruir. af-flueu-s, t-is. adj. abl. Abundante, lleno. p. pr. af is, re (h-si) xi, (h-sum) xum. intr. abl. Fluir, afluir, abundar. iitus sum. af-f-or, iris. dep. tr. Hablar. af-fuig eo, es, re, si. intr. d. Resplandecer, ser propicio. aftic-us, i. m. Viento (lel sudoeste, brego. Agamemn-on, n-is. m. p. Agamenon, rey de Micenas, general en jefe de los griegos que fueron 4 Troya, muerto a su vuelta por Clitemnestra su esposa y el adltero Egisto. agell-us, i. m. dim. de ager. ag-g-er, r-is. m. Montn de tierra, terraplen, trinchera, ribazo, dique. ag-grd-ior, ris, 1, gressus sum.dep.tr. Emprender, acometer, proponerse, dirigirse. agit-o, as, re, vi, tum. tr. Agitan, estimular, conducir, per seguir. 11 Habitar. I Meditar. n. Ejrcito. agm-en, Muchedumbre. Rebao. Corriente, serie. agn-a, ae. f'. Cordera. ag- o, is're, egi, actum. tr .

__ 8
Hacer, dar, trabajar, tratar, is, ere, lexi, lectura. hablar.IIAgdre mtatem, vitr. Atraer, mover. tam; vivir. ja, ere, lini, levi. livi,11agrest-.is, e. gen. ja. adj. Cam- tum. tr, Untar, pegar, attadir. pestre, rstico, inculto, agres- al-loqui-um, i. n Habla, pltica. I1 Consuelo. te, salvaje. agricultur-a, re. f. Agricultura, al-ld-o, is; ere, si, sum. intr. labranza. fugar, retozar, chancearse. Aludir, referirse. ahn -us, a, um. adj. De bronce. al-a, ffl. f. Ala, sobaco. al-o, is, ere, ni, itum 6 al-tum. alo-er,r-ie,r-e; gen. is. adj. tr. Alimentar, criar, fomentar. Alegre,dispuesto, activo, hiero. altern-us, a, um. adj. Alterno, ahora uno ahora otro. Alacrita-e, t-is. f. Alegra, prontitud, denuedo. alter-t-er, r-a, um. g. ins; dat. i. adj. El uno el otro, uno alp-a, a/. f. Bofetn, sopapo. de los dos. albio-o, as, are intr. Blanquear. alb-ne, a, um. adj. Blanco. II alti-thren-us, a, um. adj. Que Prspero, feliz. tiene su trono en lo alto, is. m p. Alcidivino, eterno. biades , ateniense, hombre alt-itad-o,in-is.f. Altura, elevaextraordinario en todo. cin, grandeza. Ir Profundidad. Aloma3-on, en-is.m p. Almeon, t-is. adj. Que vuela muy alto, volador. que mat su madre en venganza de la muerte, que al-tr-ix, in-ja. f. Alimentadora, madre. ella haba dado su padre. ale--a, m. f. Juego de dados, al-umn-a, m. f. Alumna, cria, hija. II Nodriza. suerte, incertidumbre, peligro. al-es, t.is. com. Alado, vola- al-umn- no, i. m. A Zumo, dis eipulo. II Crio. dor, ligero, gil. alg- no, es, ere, alai, alsum. alve-us, i. m. Colmena. II Cauce, conducto. II Cofina. intr. Tener fro. m. Fro, hielo. alv-us, i. m Vientre, colmena. alg-or, invierno. am-abil-is, e. gen. is. adj. Amable, digno de ser amado. adv. En otra parte, en amar-itd-o, in-is.f. Amargura, otra ocasin. pena, infortunio. alicbi. adv. En alguna parte. anir-us, a, um. adj. Amargo, alio. adv. A otra parte. spero, cruel. atiqui aliequin. adv. Por lo dems, en cuanto lo dems, Amaryll-is, id-is. f. p. gr . de otro modo. Amarilis, novia de un pastor. aliquantl-us, a, um. adj. amb -1g - o, is, ere. intr. Pleitear. disputar. Dudar. Rodear. dim. de aliquant-us, a, um. adj. Algo. amb-igu-us, a, um. adj. Equivoco, dudoso, confuso. aliquot. adj. pl . ind. Algunos. al-lt-ne, a, um, p. p. de affero. amb-io, is, ire, ivi, itum. tr .

9
Rodear, ceitir. Ambicionar. amb-it-io, n-is. f. Ambicin, codicia, pretensin. amb-itios-us, a, um. adj. Pretencioso, redundante. II Cortesano, intrigante. amb-it-us, us. m. Rodeo, ambicin, escursin. amen. ind. hebr. As sea, en ve;lal. amen-s, t- i. COM . Demente, loco, insensato. am-es, m. Estaca.

tr. gr. Obligar a llevar carga,


alquilar, exigir.

angeiTe-us, a, um. adj. Crist. angel-us, i. m. gr. pag. Mensagcro. Crist, Angel. ang-o, is, tlre, xi. tr . Oprimir,
angustiar. Angelical, anaHico,

angiil-us, i. m. A ngulo, cantn,


esquina.

angu-is, is. com. culebra,


serpiente.

amic-a, le f. Amiga. ubica. adv. A migabkmente. gostura, desfiladero. II Escaamititi-a, a). f. Amistad. sez, apuro. amichl-um, i. n. Abrigo, manto. angust-us, a, um. adj. Angosa-mitt- o, is, 6 1 te, misi, ssum. to, estrecho. II Pobre. tr. Perder, despachar, mudar, us, m. Respiraperdonar.

angusti-a, m. f. Crist. Angustia, tribulacin, pl Pag. An-

amn-is, is. m. Rio, agua, da, an - hl -o, as, re, vi, acum. corriente. tr. Crist, A adte/ar, suspirar ammenit- as, t-is, f. Ameuid9d, por. Pag. Respirar, jadear. frondosidad. anbi31-us, a, um. adj. Sin alienampbor-a, ea. f. gr. Cantara. to, jadeando, sofocado, cr. d. amplex-or, aria. ari,atus sum y anhelante, suspirando por. am-pleet-or, ris, i, plexus anim-ad -vert-o, is, re, i, sum. sum. dep. tr.A /n'azar, comtr. A dvertir, echar de ver; in prender, cuidar, cubrir. eum, castigar. am-plex-us, na. m. Abrazo. anim-o, as, re, vi, atum. tr . ampl-itfid-o, 'Mis. f. A nchura, A nimar, reanimar. extensin. 11 Grandeza, exce- annicill-us, a, um. adj. De un
lencia.

cin, aliento.

ampl-ius. adv. comp. Ms, anima-us, a, um. adj. Animoadems. so, valiente. am-pbt-o, as, re, vi, atum. annon a, m. f. Vituallas, vvetr. Cortar, cercenar, podar. res, provisin para un ano. anachott-a, m m. gr. 11 naco- annul-ua, i. m. Anillo, sortija. reta, solitario. ante; prep. acus Delante de, en anagnost-es, m. m gr. Lector. p?xsencia de: ante. adv.Antes. an-eep-s, ancipit-is. adj. Doble, antea. adv. Antes. dudoso, vacilante, peligroso. atite- cid -o, is, sei, ssum. anern-a, oe, f. A ncora. 1 Refutr . Ir delante, preceder.
gio, espvanza.

ano.

angari-o, as, are, avi, atum.

Sobrepujar.
ante coll -o, ia, res, ui.

tr.

2 -.a.

10 ap-ping-o, is, re, pinxi, pictum. tr. Pintar. sor, antepasado. { Gastador, ap-plic -o, as, re, vi, aura; 1; ui, Itum. tr. Aplicar, arrimar, batidor. mercar, agadir. ante-fr-o, s, re. Ulli, lturo. tr. Llevar delante, depo- aptie-us, a, um. adj. Abrigado,
Adelantar, aventajar.

ante-curs-or,

111. Antece-

fro, descubierto. ante-pn-o, is, iC, pL4Ui, positum. tr. Poner delante, an- April-is, i8. m. Abril, el seteponer, preferir. cipador. primorosamente.

ner, preferir.

asoleado , resguardado del

gundo mes entre los Romanos.

anti-cipt-or, r-is. m. Anti- ap-prime. adv. Muy, muy bien, anti-cip-o, as, are. tr. Tomar ap-prbb-o, as, re, vi, aturn. tr. Aprobar, apoyar, probar. la delantera anticipar. antiquita-s, t-is. f Antigedad. ap-propinqu-o, as, are, avi, tum. intr. d. Acercarse. antiquitus. adv. Antiguamente. antiqu-us, a, um. adj. Antiguo. apt-us, a, um. adj. d. Apto, acomodado, a propsito. m. Presidente, anti-st-es, aquari-us, a, um. adj. De agua; prelado, sacerdote. aguador, fontanero. anti-st-o antest-o, as, re. Aquil- o, en-is. m. Aquiln, tr. Aventajar, exceder. cierzo, viento (id Norte. antr-um, i. n. Gruta, cueva. aqua-us, a, um adj. Aquoso,, an-na, us. f. Vieja. hmedo, lleno de agua. anxi-us, a, um. adj. A ngustiado, afligido.{{ Solcito, envi- arane-a, re. f. A raiia. H Telaraila.
-is. m. Arador, art-or, ap-er, r-i. in, Javal. labrador. aparte. adv. Abiertamente, con aratr-um, i. n. Arado. claridad, sin rebozo. apert-us, a, um. adj. Abierto, arbit-er, r-i. in. Arbitro, jaez, testigo. descubierto, claro, franco. p. arbitri-um, i. n. Arbitrio, delip. de Aprio. beracin, juicio, testimonio, ap-es ap-is, is. f. Abeja. albedro. m. Tilde, pice, ap-ex, acento. I Cinta, punta, cresta. arVitr-o, as, re, vi, ittum.tr. y arbitr-or, ris, ri, tua sum. { Filo, corte. Borla. dep. tr. Pensar, juzgar como m. p. Apolo, Apoll-o, dioso.
H Reloj de sol.

rrbttro, presenciar Coma tesdios de la poesa, msica y tigo. medicina. aposti-uo, i. m. gr. Crist. arbuscbl-a, re f. A rbusto. arbilt-um, i. n. 31adrorio, el Apostol, enviado. rbol y la fruta. ap-pr-eo, es, re, ui, tum. arcn-us, a, um. adj. Oculto, intr. Aparecer. secreto, misterioso, ap-pet-it-us, us. in. Apetito, arc-eo, es, Zire, ui. tr. Apartar, deseo, pasin.

11

refrenar, contener. arcess-o, is,'re, ivi, itum. tr . Llantlr,hacer venir.' 1 Acusar. arct-o, as, tire. tr. Estrechar. arct-us, a, um. adj. Estrecho, angosto, apretado. arden-s, t-is. adj. Ardiente, fogoso, vehemente. p. pr. de &rd-eo, es, re, si, sum. intr. Arder, desear ardientemente. ard-or, r-is. m. Ardor, incendio. 11 Deseo violento. ardut us, a, um. adj. Dificil, penoso I 1 Alto, escarpado. aran-a, 20. f. Arena. Anfitea tro, foro. ar-co, ea, are, ui. intr. Secarse. argumentum, i, n. Prueba, razn, indicio, resumen. argu-o, is, ' re, i, tum. ti'. Argir, acusar, afirmar, convencer. ar-id-us, a, um. adj. Seco, enjuto. 11 Flaco, ruin. aril -us, i. m. Adivino. Aristid-es, is. m. p. Arstides, ateniense, llamado el justo. arm-a, rum, n. pl. Armas.' 1 Batalla, guerra. armatr-a, re. f. Armadura. arment-um, i. n. Ganado mayor, como bueyes, caballos, etc. arm-o, as, are. tr. Armar. n. gr. Aroma, arm- per f ame, droga. ar-rid-eo, es, are, si, sum. intr. d. Sonreir, agradar, aprobar. arsr-us, a, um. p. fut. de ardeo. arthritic-us, a, um. adj. gr.

ar-x, cia. f. Alczar, fortaleza. Castillo.11 Refugio, asilo. Ciudad, templo. as, assis. m. Moneda: cuarto, cntimo. II Libra de doce onzas. II Hacienda. a-scend-o, in, re, i, sum. intr. Subir, .elevarse. asell-us, i. m. dim. de tleinus. Asnillo. asper, a, um. adj. abl. spero, desigual, cruel. a spect-us, us. m. Mirada, vista, presencia, semblante. a-sperg- o, is, gre, si, sum. ti'. Rociar, esparcir, manchar. asperit- as, g t-is. f. Aspereza, desigualdad, rigor, gro. seria. a-spern-or, drin, ri, atus sum. dep. tr. Despreciar. aspr-o, as, are, avi, aluna. ti'. Poner spero y desigual, erizar, irritar. a-spic-io, in, uire, spexi , spectum. ti'. Mirar, ver, contemplar, considerar. f. A spid, serpiente asp-is, venenosa. as-port-e, un, are, avi, atum. ti'. Llevar, traNportar. as-eecl-a, . m. Acompaante, page, lacayo. as-sent-ior, iris, ini, sus sum. dep. intr. d. Asentir. adherirse. as-sent-or, aria, ari, atus sum. dep. intr. d. Asentir, complacer, lisonjear. as-sZ1qu-or y assequ-tus. V. Gotoso. Adsquor: arti-f-ex, Te -is. com. Art/ice, autor 11 Artificial, industrioso. as-r-o. is, te, ui, sertum. tr. Afirmar. II Apropiarse. art-us, us. m. Miembro, artdo. Libertar. 11 Fuerza. as-serv-o, as, are, avi, etum. arv-um, i. n. Campo.

- 12 tr. Guardar. trua. tr. Tocar. as-sid-eo, es, ere, sdi, sessum. at-toll- o, in, &o. tr. Levantar. intr. d. Sentarse junto , at-tonit-us, a, um. adj. .Pasmaasistir, consagrarse. do, espantado,

as -bidu-us, a, um. adj. Asiduo, at-trh- o, is, ere, xi, ctum. tr.
con jimio, diligente. Atraer. as-sign-o, as, are, vi, tum. at-tribu-o, is, ere, i, tum. tr . tr. d. Asignar, atribuir. d. Atribuir, (lar, saalar. as- e. gen, is. adj. g. auct-or, er-is. com . Autor, ind. Semejante. ventor. 11 J e f e. 11 C9nsejero. 11 as-shuil-o, as, are. tr. d. ComTestigo. parar. auctorit-as, a lis, f. Autoridad. 118-i-eo, es, ere. are. Soler, audacia, a). f. Osadia. ser costumbre. audacter. adv. Atrevidamente. is, ere, fei, fac- auda -x, c-is. adj. Atrevido. as -sue- tum. tr. d. Acostumbrar. aud-so, es, (3re, ausus sum. as- sue-sc-o, is, ere, evi, tum. Semi dep. intr. Atreverse. intr. d. Acostumbrarse. audin? por gaudisne? Oyes? as-suet -us, a, um. adj. d. Acos- audit-or, er-is. m. Oyente. tumbrado. p. p. audit-us, us. m. Oido. as-su-o, is, ere, i, stum. tr . aufg jo. is, ere, fgi, itum. Coser, zurcir. intr. Huir. ast. conj. Ms, pero. aug .eso-o, in, re. intr. inc. a -st-u, as. V. Adsto. Aumentarse. astr-um, i. n. gr. Astro, estrella. auguri-um, i. n. Agero, proa -stru-o, is, re, xi, ctum. tr . nstico por las aves. Construir, apoyar. augr-or, ris, ari, :tus stlf11. at. conj. mas, pero. dep.tr. A ug arar, pronosticar. at-er, e -a, um. adj. Negro, os-. aul- a, re. f. Aula, palacio, celcuro, feo, triste, funesto. da. 11 011a. atinet-a, ro. m. gr, Atleta, lu- antic-us, a, um. adj. Milico, chador. palaciego, cortesano. at-qui. conj, As es, empero, r aur-a, . f, Aura, aire, viento. la verdad, sin embargo. II Favor, aplauso. Atre-us, i. m p. V. Thyestes. aurt-us, a, um. adj. Dorado, atri n. Atrio, patio, cubierto de oro. zaguan, portal. is. f. Oreja, oido. at-teud-o, is, 4re, i, tontum. tr. auror- a, m. f. Aurora, alba. II Tender, atender, aplicar, conOrie,,te. siderar. ausi-m, s, t, nt.defec./Ife atreiro. at-ter-o, ir, ere, trivi, tritum. auspici-um, i n. Auspicio, pre tr. Desgastar, refregar. sagio, prediccin de lo futuro at-tigu-us, a. um. adj. d. Cerpor el vuelo, canto y modo (le cano, prximo. comer (le las aves. at- tiug.u, is, re, atrigi, attac- aust-er, r-i, m Austro, viento del

13 medioda, brego, vendabal. aut. conj. O. tutumn-us, i. m Otofo. auxiliat-or, m. Auxiliador, protector. auxili-um, in Auxilio, socorro, ayula. avariti-a, ffl. f. avaricia, codi cia, miseria. arar- us, a, um. adj. Avaro, codicioso, mezlnin0 ayo. imper. Dios te guarde buenos (Izas. vulsi, vala vc. 11-o, in, sum. tr. Arrancar, separar. avn -a, ffl. f. Avena. I I Cara millo, flauta. avern-un, a, um. adj. Infernal. a vers-or, tiris, ri, tus amo. dep. tr. Tener ho:Tor, aborrecer, volver la cara con desprecio. a-vers- 'is, a, um. adj. Lejano, opuesto, ~lo, p. p a-vert-O, in, re, i, sum. tr. :1 parlar. avid- lis, a, um. adj, g. Ansioso, condicioso. a vi-us, a, um. adj. Sin camino, inaccesibl; escabroso. a-vc-o, as, re, vi, 5.tum. tr . Llamar, desviar. azym-us, a, um. adj gr. zimo, cenceiio, sin levadura. I! So1Tat,itas azymorarn; la fiesta de la Pascua entre los hebreos. que celebra las fiestas de Baco, dios del vino. baccht us, a, um. p. p. do bacch-or, ds, ad. Celebrar las fiestas de Baco. Bacch-us, i. m. p. Baco, dios del vino. 11 Vino. bacil-um, i. n. Bculo, bastn, cayado. bajill- o, as, aro, avi, almo]. tr. Llevar ci cuestas. balne-um, i. n. Bano. baltm-um, i. n. gr. Blsamo. baptism-a, n. gr. Crist. Bautismo. baptiz-o, an, re, avi, aura. tr. gr. Crist. Bautizar. barb-a, al). f. Barba. tarbari-a, , es, oi. f. gr. Barbarie, nacin ni griega ni romana, fiereza, tosquedad. bard-us, a, um. adj. 'Burdo, tosco, brutal. Barnab-as, 93. m. p. Bernab. be-at-itd- o, in-is. f. Bienaventuranza, felicidad. Beatr-ix, f. p. Beatriz. bellt-or, or-is. m, Guerrero, soldado. bellio-us, a, um. adj. Blico, de guerra, militar. as, are. intr. Tener guerra, guerrear. bell-, as, are. tr . Guerrear, pelear. ;-e. f. Belona, diosa de la guerra. B. b 1 u-a, mf Bestia, fiera, bruto 11 Hombre ferz. bacc.a, ffl. f. Baya, aceituna. bAl-us, a, um. adj. Bello, hermoso. bacchanal, in. n are Barana is, re, (c-ni) dix-i, les, fiestas de Baco, en que reinaba la borrachera y diso tum. tr . intr. d. Bendecir. bent-dict-us, a, um adj. Benlucin . dito, santo, alabado. p. p. tacchan-s, t-is. adj. Bacante,

14 facbene-fc-io, is, re, tum. intr. d, Hacer bien. bene-fact-um, i. n. Buena obra, beneficio. 1! pl. Hazafias. bene-placit-um, i. n. Crist. Beneplcito, voluntad. Benjamim, ind yBeojamin-us, i. m. p. Benjamin, . el ltimo hijo de Jacob. be-o, as, re. tr. Hacer feliz, recrear, regalar, enriquecer. Bia-s, nt-is. m. p. Uno de los siete sabios de Grecia, que en castellano debiera llamarse Biante,mejor que Bias. Vase nota 356 2. bi-le-ns, nt-is. corn. De dos (tientes, ovda (le dos (Dios.' A zuda. bi- du-um, 1. n. Dos das. bi- 2nni-urn, i. n. Dos ailos. re, a. adj. num. distr. Dos, de dos en dos. com. De dos pis, bi-p-es, bpedo. bis. adv. num. Dos veces. blandiment-um, i. n. Halago, lisonja, caricia. bland-ior, iris, id, itua su m . dep. intr. d. Halagar, acariciar, lisonjear. blanIns, a, um. adj. Blando, suave, lisonjero. Wasphemi-a, n. f. gr. Crist. Blasfemia, oprobio, injuria, maldicin. bo-s, v-is. com . Buey, vaca pi. g. bonm. d. bobus bubus. brachi!-um, i. n. dim. de bzachi-um, i. n. gr. Brazo. bregm-a, iit - in. n. gr. Coronilla, cogote. brev-is, e. gen. in. adj. Breve, corlo. brevit as, at-is. f. Brevedad, pequefiez. brut-us, a, um. adj. Bruto, ignwante, bestial. bucce-a, n f Bocado. buccin-a, tu. f. Trompeta. butyr-um, i. n. gr. Manteca. byssin-us, a, um. adj. gr . De lino.

C.
cachinn-o, as, tire. aro. y Cr. y cachinn-or, iris, an, tus sum. dep. intr. reirse carcajadas. cachinn us, i. m. Carcajada, risa, bufn. 11 Tolire cachinnum, soltar la carcajada. cociim en, 1.1-is. n. Cumbre, altura, cima. cadv-er, g ris. n. Cadver. cad-us, i. m. Barril. cad-fic-us, a, um. adj. Caduco, decrpito, perecedero. t-is. f. Ceguera. mc-us, a, um. adj. Ciego, oculto, negro, imprudente. is. f. Muerte violenta, matanza, herida, corta. A zotes, refriega. md-o is, re, cecidi efflsum , tr. herir, matar , azotar. Cortar, ' miat-us, a, um. adj. Cincelado, esculpido. p. p. cieremoni-a, Fe. f. Ceremonia, rito. a, um. adj. Azul. calamita-s, t-is. f. Desgracia. calin-us, i. m. Caa. II Flauta. tk Ruma Saeta. calcaue-um, i. n. Calcafiar. calce un, i. m. Zapato. calcitr-o, as, are, vi, tum. intr. Cocear, dar patadas. cale-o, as, re, avi, tum. tr . Pisar, quebrantar.

15 cal-eo, es, re, ni. intr. Estar caliente, calentarse. calid-us, a, um. adj. Caliente, fogoso, precipitado. calig-o, f. Oscuridad, tinieblas. call-is, is. in. Senda, vereda. cal-or, r-is, m. Calor, vigor. calumni-a, w. f. Calumnia, superchera, fraude. calumni-or, ris, .ri, tus sum. dep. ti'. Calumniar, imputar falsamente. calv-us, a, um. adj. Calvo, 2mlado . Camn-a, le. f. Musa, poesa. camin-us, i. in. Horno, fogn, chimenea. campi-doct-a r, r-is. m Instructor de quintos. camp-us, i. m. Campo, campilia. candelabr-um, i. n. Candelabro, candelero. cand-eo, es, re, ui. intr. Estar blanco, brillar. candid-us, a, um. adj. Blanco, resplandeciente,ingnuo,puro candor, is. in. Candor, blancura, canicjul -us, 1. m dim. de can-is, is. com. Perro, bribn. can-iti-m, ei. f. Canas, vejez. canistr-um, i. n. Canasto. can-o, is, re, cedui, cantum. tr. Cantar, celebrar. 1 Canre tub; locar la trompeta. can-r-us, a, um. adj. Sonoro, melodioso. Canti -O, n-is. f. Cancin, cantinela. cant o, as, re. tr. frec d. cantar, celebrar, predecir. cant-us, ne. m canto, encanto, hechizo. can-us, a, um, adj. Blanco, cano. cap-ax, c-is. adj. Capaz, ancho. capell-a, re. f. dim. de Capra. capill-us, i. m. Cabello, pelo. capitl-is, e. gen. is. adj. De la cabeza, capital, de muerte. Capithi-um, i. n. Capitolio, fortaleza de Route con el tomplo de Jpiter. capr-a, m. f. Cabra. captiv us, a, um. adj. Cautivo, Kisionero. capt-o, as, are, vi, tum. tr. frec. Procurar coger, desear, tomar. n. Cabeza, origen. cap-ut, Punto principal, capa. it res tauen. carbs-um, i. n. Velo, vela. carb-o, n-is. m. Carbon, brasa. carc-er, r3r-is. in. Crcel. m. Quicio. 1 Eje. card o, car-oo, es, e, ui, itum, intr. ab!. Carecer. cat lo -a, a?. f. Carlea, higo. cario-a, la f. Quilla, nave. t-is. V. Charitas. n. Verso, poesa, carm-en, canto, carnl-is, e. gen. is. adj. crist. Carnal. carni-f-ex, is. m. Verdugo, sayn. carpent-um, i. n. Carro, carro za, coche. carp-o, is, Z-3 re, si, tum. tr. Cojer, arrancar. carptim. adv. Escogida, sumarimente, de paso. cas-a, m. f. Cabaria, granja. case-us, i. m. Queso. le. f. Canela y su rbol. cas -us, a, u tn. adj. Vano, rucio. caetaue-a, ffl. f. (fas/ala, Cas castell-nm, i. n. Castillo, fot taleza.

16
eastigator, is. m. Reprensor, corrector, castigador. castig-o, s, re, vi, tum. tr , Castigar, reprender, corregir, moderar, excitar. castr-a, orum. n. pl. Ca(mpamento, ejrcito. cast-us, a, um. adj. Casto, puro. cas-us, us. m. Caso, mida, suceso, azar, desgracia. caten-a, 03. f Cadena. caterv-a, ffl. f. Caterva, tropel. cathedr-a, m. f. gr. Silla, ctedra. catholic-us, a, um. adj. gr . Catlico, universal. catid-us, i. m. dim. de Canis. Cachorro, crin de los animales. caud-a, m. f. Cola, rabo. caul a, re. f. Aprisco, redil. cautei-a, in. f. Cautela, precaucin, seguridad. caut-es, is. f. Piedra, roca. cauti-o, in -is. f. Precaucin, caucin, garanta. caut-us, a, um. adj Cauto, prudente, seguro, p. p. de cav- no, es, "C- re, i, cautum. tr. intr. Precaver, guardarse, prevenir, asegurar. Cautum erat, estaba mandado. f. Trapacera, bachillera. cav-us, a, um. adj. Cncavo, hueco. CRV-1114, i. In. Agujero, cavidad, ratonera. perf. de Cano. cedo. impar. def. Di (la tu, pl. cedite, decid 6 dad voso tros. ced-o,is, re, cossi, cessura. tr . Ceder, marcharse, desistir. celeb-er, r-is, r-e. gen. is. adj. Clebre famoso, frecuentado, acelera o. celebr-o, as, are, vi, tum. tr. Celebrar, alabar, frecuentar. ce! - 'r, er-is, er-e; gen. is. adj. Ligero, pronto, activo. colmit-as, t-is. f. Ligereza, prontitud, precipitacin. celer-o, as. r& tr. Apresurar. coll-a, m. f. Aposento, dormitorio, celda, despensa. col-o, as, are, vi, tnm. tr. Esconder, disimular. cels-us, a um. adj. Alto, elevado. cons-eo, en, 3t0, ui, um. tr. Juzgar, decretar, valuar, empadronar. cens-or, ir -is. m. Censor, magistrado que cuidaba de la tasa y padrn de las haciendas, de la polica y costumbres. II Crtico, inspector. cene-un, us. m. Censo, pairon de las personas y haciendas hecho por los censores: tasa. c e n t m, a. adj. num. distr. De cien en cien. centies. adv. num. Cien veces. centri-o, n-is. m. Centurin. capitn (le cien soldados. cer-a, re f. Cera. Celdilla, panal. 1 Tabla encerada, escrito. cerI.3-um, i. n. Cercza. cerefil is, e. gen. is. adj. Del trigo, cereal. cere-r-um, i. n Cerebro, sesos. I I Juicio. Cer-es, t -in. f. p. Ceres, diosa de los trigos y de la labranza. cerr- 's, a, ora. adj. De cera, fcil, flexible. cern- o. is, do, crevi, cretum. tr. Ver, ,juzgar,rerner, pelear. cortara-en, n. Contienda,

- 17 debate. certtim. adv. A porfia. cert-o, as, re, vi, [Unta. tr. intr. Pelear, porfiar, competir, esforzarse. cert-us, a, um. adj. Cierto. fl facit eum certiorem, le hace sabedor, cerv ix, ic-is. f. Cerviz, cuello, pescuezo. cess-o, as are, vi, tum. intr. Cesar. ceu. adv. Corno, as como. ind. y cha-as, i. n, gr. Caos, confusin, materia informe, abismo. char-us, a, um. adj. Caro, amable, querido. chart-a, ffl. f. gr. Escrito, libro, carta, papel. choragi-um, i. n. Decoracin. chord-a, . f. gr.. Cuerda, cordel. chor-a, ffl. f. gr. Danza, baile. chor-us, i, m. gr. Coro, comparsa. christiault-as, f. Crist. Cristiandad. christin-us, a, um. adj. crist. Cristiano. Chri8ti-cu1 -a, . com. Crist. Cristiano. Christi -cl-us, a, um. adj. Crist. Cristiano. Christ-us, i. m. p. gr. Cristo, el ungido del Seor, Jesucristo. cibari-um, i. n. Alimento, vveres. ei-so, es, 1 re, " vi, tum. tr. y c -j o, is, re, ivi, itum. tr . Mover, excitar. II Dar. cilici-um, i. n. Manta de cerdas, cilicio. cing-o, is, g re, cinxi, cinctum. tr. Ceir.

ein-je, gris. m. Ceniza.' l'Huerto. circa. prep. acus. Cerca, acerca de. cirdter. prep. acus. Cerca, poco ms menos. circu--eo, y circlim-eo, is, re, vi, itum. intr. Rodear. us. m. Circuito, rodeo, circunferencia. circli-l-us, i. m. Circulo, corro, asamblea. circum - cicho, is, gre, i, sum. tr . Cortar alrededor, circuncidar. circum- fr -o, s, re, ltum. tr. Llevar alrededor. circum-fulg-eo, es, are, fulsi. intr. Brillar alrededor. circum-fund-o, is, tire, fdi, fu. sum. tr. Derramar, apostar alrededor. circum-mitt-o, is, re, mied, missum. tr. Enviar ( todas partes, alrededor. circum-muniti-o, n-is. f. Fortificacin alrededor. is, re, Ti. intr. Saltar alrededor. circum-3ist-a, is, &e, Enid. intr. Pararse alrededor. circum-s6a-o, as, re, ui, ittim. tr. intr. Resonar alrededor. circurn-tZig-o, is, 1re, xi, cum. tr, Cubrir atrededor. circum-vu-io, is, re, vni, ventum. tr. Rodear, situarse alrededor. circum-volit-o, as, re. intr. free. Volar alrededor. circum-volv-o, is, tum. tr . Dar vueltas, ceir alrededor. circum-scrib-o, is, 're, psi, ptum. tr. Circunscribir, limitar. circum-st-o, as, re, st6ti st3-v.

18 tura. ir. intr. Estar alrededor, rodear. cistell-a, w. f. dim. de Cista. Cestilla. cistern-3, w, f. Cisterna, algibe. ee. f. dim. de Cima.
Cestilla.

cithr-a, a3. f. gr. Citara. cithariz-o, as, are. intr. gr. Tocar la citara. citro. adv. De la parte de ac. cit-us, a, um. adj. Excitado, pronto, veloz. clam -o, as, are, vi, atum. intr. Dar voces, vocear, gritar. clam-o, as, are, vi, tum. intr. Clamar, gritar, vocear. clam-or, ar-is. m Clamor. clancillum. adv. dim. de Clam. Secretamente, escondidas. at- is. f. Claridad. clar- us, a, um. adj. Claro, esclarecido, brillante.1 I Clarum mane, luz de la ma Viana. clasalc-um, i. n. Corneta. class-is, is. f. Flota, armada, clase. claud-o, is, iire, si, sum. tr . Cerrar. claud-us, a, um. adj. Cojo, desigual. claus-us, a, um. p.p. de Ciando. claustr-um, i. n. Claustro, prisin, barrera, puerta, cerradura. clav-is, is. f. Llave, cerrojo. clav-us, i. m. Clavo, botn de oro prpura de la banda de senadores y caballeros. ciernen -a, t-is. adj. Cl,-mente,

piadoso.
cieilo -us, i. m. gr. Crist. Clrigo. cliban-us, i. m. Horno.

clien-s, t-is. m. Cliente, vasallo. co al-ese-o, ia,'re, lui, intr. Crecer, juntarse. co-argu-o, is, g re, i, tum. tr. Redargiiir, convencer, acusar. Cocyt-us, i. m. p. gr. Coeito,rio del infierno. co- gm-o, ja, 4 re, mi, emptum. tr. Comprar con. co-co, is, Ire, ivi, huta. intr. Juntarse. co-erc-eo, es, re, ui, itum. tr. Contener, refrenar, castigar. c ce lest-is, e, gen. its. adj. Celeste, celestial. co3lt-ciil 03, aruna. m. pl. Habitantes del cielo, dioses. ccelic-us, a, um. adj. Del cielo, celeste. ccelitus. adv. Crist. De 6 desde el cielo. co3I-um, i. n. gr. Cielo. pl. ccel-i, rum. m. ccemeteri-um, i. n. gr. Crist. Cementerio, camposanto. ccen-a, w. f. gr. Cena. cceii-o, as, are, avi, atum. intr. Cenar. ccenl-a, ffl. f. dim, de cena. Cenilla, colacin. ccept-um, i. n. Comienzo, proyecto. ccet-us, us. m. Junta, reunin. cogitate. adv. Pensadamente. cogit-o, as, are, twi, utum. tr. Pensar, meditar. cognati-o, n-is, f. Parentesco, tardn, conformidad. coguiti-o, n- is. f. Conocimiento, inteligencia, amistad. cogn ca-en , in-ia. n. Sobrenombre, apellido. co-hwr. eo, es, re, si, sum. intr. Estar pegado, adherido. m. Coheredero. collwr-es,

19 co-hib-eo, es, ere, ui,itum. tr. Cohibir, contener. cohor-s, t-is. f. Compa fila de 5001.1 600 infantes, congre gacin. 11 Corral. co-hortati-o, n-is. f. Exortacin, amonestacin. is, firi, factua sum. intr. Arruinarse. col-lacrym-o, as, are, avi, atum. intr. Llorar con. col-ltus, a, um. p. p. de confliro. coi-latid-o, as, are. tr . Alabar mucho. col-lg-a, 93. Ea. Colega, compa col-legi-um, i. n. Colegio, congregacin, gremio. is. ni. Colina, collado. col-loqui-um, i. n. Coloquio, pltica, conversacin. col-lln-or, g ris, i, loctus sum. dep. tr . Hablar, conversar. col-ld-o, is, ere, si, sum. intr. Jugar can, divertirse. coll- um, i. n. Cuello. col-lustr-o, as, are. tr. Ilustrar, iluminar, recorrer. coln-us, i. m. Colono, labrador. col -or, rin. m. Color. column-a, 93. f. Columna, pilar. com a, le. f. gr. Cabellera, penaeho.1 I Hojas. com-br o, is, 6re, bussi, bustum. tr. Quemar. m. Compaitero.11 com-es, Conde. comic-us, a, um. adj. Cmico, de comedia. comit-as t-is. f. Cortesa, afabilidad, comedimiento. comitial-is, e. gen. is. adj. De los comicios. comiti-nm, i. n. Conicio, 'TUnin del pueblo para volar. comit-or, aria, ari, atas sum. dep. tr. A compatlar. com-me-o, ae. are. intr. Ir y venir, viajar, traginar. com-memoratio, n-is. f. Conmemoracin, mencin. com-memr-o, as, are, avi,atum. tr. Recordar. com-mendatio, n-is. f. Reco mendacin, estimacin, fama. com-merc-or, ans, ri, atara sum. dep. Ir. Comprar por mayor. n-is. m. Compaite ro de guerra, camarada. com-min-isc-or, b'ris, i, mentus sum. dep. tr. Forjar, inventar, discurrir, pensar. tara. tr. com-minu-o, Desmenuzar, disminuir. com-misc-eo, es, h're, ui, mistum mixtum. tr . d. Mezclar, barajar, confundir. COM-Miss-11111, 1. n. Falta, delito. Crist. Pecado. com-mitt-o, in, 4re. mi si, missum. tr . d. Confiar. II Empezar, cometer. Pecar. com-modit- as, t-is. f. Como, cediencia, provecho. didad, co, com-m1-o, as, are. tr. Prestar, conceder, servir, adaptar. com-m15.1-um, i. n. Provecho, emolumento, premio, pre, estipendio. com-motio, n-is. f. Conmocin, perturbacin, inquietud. com-municatio, nis. f. Comunicacin, participacin. com -miin-io, is, ire, ivi, itum. tr. Fortificar, pertrechar. com-munio, n-is. f. Pag. Comunidad, comunicacin, sociedad, parentesco. Crist. Comunin, Eucarista.

20 com-mun-is, e, gen. is. adj. d. com-p-os, bt-is. adj. g. PoOomn, ordinario. seedor. com-mutatio, n-is. f. Variacin, com-positio, n-is. f. Composi7J111 danza, trueque. cin, arreglo. com -ma -o, as, re, vi, tum. com- pro-mitt- o, is, re, misi, tr. Mudar, trocar. missum. tr . Comprometerse. com- parado, n-is. f. Compara. com-ptirn-o, is, re, pressi, cin. pressum. tr . Comprimir, ' com -par-o, as, re, avi, tum. tr. apretar, refrenar. Comparar, adquirir, prestar. com-pung-o, is,re, nxi, nctum. corn-pa-io, is, ire, ivi, um. tr. Punzar, ofender. tr. Atar, prender, enredarse. conm-en, in-is. n. Esfuerzo, com-pell-o, as, are. tr. d. Citar, empao, conato. hablar. saludar, acusar. con-cav-us, a, um. adj. Cncacom-pell-o, is. O' re, pili, pulvo . hueco, arqueado. sum. tr. Compeler, conducir, con -c1-o, is, re, ssi, ssum. tr . juntar. Conceder, perdonar, retirarse. com-pans-o, as, re, vi, tum. con-ceptio, n-is. f. Concepcin, tr. Recompensar. generacin. com-per-egt in- us, i. m. Crist. con-cept-us, no. m. Concepcin, Comperegrino, extranjero con concepto, idea. otro. con-cid-o, is, 1 re, eicli, cisum. com-pOr jo, is, ire, pri, tum.tr . intr. Caer, morir. averiguar, hallar. con-cid-o, is, re, cidi, Ci8U131. com-pesc-o, h, Ore, ui. tr. Retr. Cortar, herir, dividir. frenar, retener. con-ciliat-or, or-is. n. Conciliacom-placenti-a, a3. f. Crist. Sador, mediador. tisfaccin, deleite, gusto. con-cil-io, as, are. tr . Conciliar, com-plc-eo, as, ore, ni itus unir, mediar. sum, iturn. intr, d. Compla- con- cili-um, i. n. Concilio, recer, agradar. unin. com-piect-or, ris, i, plexus con -cin-o, is, 15re, ui, centum. sum. dep. tr. A brazar, comtr. Cantar en coro. prender. con-cinn-us, a, tun. adj. Arcom-pl-eo, es, re, dvi,tum. monioso, elegante, preciso. tr. Llenar, colmar, completar. con cio, n-is. f. Arenga, concompletori-um, i. n. Crist. curso, discurso. Completas. con-cion-or, ris, ad, ttis mitra. com-plex-us, us. m. Abrazo. dep. iutr. Arengar, reunirse. com-plic-o, as, are, avi, tum con-cip-io, is, re, cOpi, ceptum. ui, huna. tr. Doblar, envolver. tr. Concebir, recoger. com-plur-es, a, pl. gen. inm. con-cit-o, as, re. tr. Mover, adj. 2Ifarhos, los ms. excitar, aguijonear. is, Ore, posui, situm. con-cit-us, a, um. adj. Precipitr. Componer, comparar. tado,incilado,llamado, p p de

21 itum. tr. y con-ci-eo, es, re, ittun. tr. con-c-io, is, ire, Concitar, mover, agitar. con-clm-o, as, re, vi, atum. Gritar juntos, proclamar. con -clv-e, is. n. Aposento. con-chid- o, is, are, si, sum. tr. Concluir, encerrar, cerrar. con-rordi-a, . f. Concordia, con for nadad . con -cnIc -o, as, are, vi, atum. tr. Conculcar, pisar. con-cupi se-o con-cup-io, is, re, vi, aura tr. Desear, apetecer. con-curr.o,is, re, i, sum. intr. Correr juntos, concurrir, concordar. con-curs-us. us. m. Concurso, concurrencia, choque. re, ssi, ssum. con- tr. Sa,udir, turbar. itum. tr. con-d-io, is, Embalsamar, condimentar. con-discipl- a, w. f. Condiscpula. con- discipulat-us, us. m. Condiseipulado. did ci. tr. con-disc-o, is, Aprender bien con. con-ditio, n-is. f. Condicin, creacin. con-dltor, r-is. m. Hacedor, fundador. con-d-o, is, re, idi, tum, tr. Fundar, crear, enterrar, guardar. con -dl-eo, es, re, ui. intr. Condolerse, apesadumbrarse. atum. con-dn -o, as, re, tr. Condonar, regalar. con-fabil-or, riH, ri, tus sum. dep. tr. Hablar, con versar, contar. con-fi' -o, e, re, tli, colltum. tr. Llevar, reunir, dar, ir, comparar, dedicar, conferir. con- fessio, n-is. f. Confesin, declaracin. oon- feas-or, r is. m. Crist. Confesor, el que confiesa y predica la fi catlica. con-fostim. adv. Al instante. is, re, ftci, fectum. tr. Hacer, consumir, matar, acabar. con- fidenti - a, . f. Confianza. con-fid-o. is, ra, i fisus sum. intr. d. Confiar, fiar. config-o, is, re, xi xum. tr . Clavar, hincar, atravesar. con-fing-o, is, re, nxi. ctum. tr. Forjar, formar, fingir. con-fini-um, i. n. Linde,termino, vecindad. con-firmatio, n-is. f. Confirmacin, corroboracin, prueba, apoyo. con-firm-o, as, aro. tr. Confirmar, asegurar. con-fit-eor, ris, un, fessus sum. dep. tr. intr. d. Confesar. con-flig-o, is, re. xi, ctum. tr . Combatir, competir, comparar. coa-fi-o, as, are. tr . Soplar, atizar, fundir. con-fi -o, ia,re, xi, xum. intr. Confluir, concurrir, reducirse. con -form-o, as, re, vi, tum. tr. d. Conformar, formar, acomodar con-frt o, as, are, vi, tr. Confortar, fortalecer, consolar. con-fiv- ea, es, re, fvi, fu .. t'un. tr. Fomentar, protejer. con-fring-o, is, re, frgi, frac tun;. tr. Quebrantar,, choca, . is re, ftigi, Itum.

22 intr. Refugiarse. con - fund - o, is, ere, fdi, fsum. tr. Confundir, derramar. con - fusio, n - is. f. Confusin, desorden. con- fiis-us, a, um. adj. Crist. Confuso, avergonzado. p. p. de confundo. con-ftit-o, as, are, avi, tum. tr. Refutar, hacer rallar. con-ger o, is, ere, gessi, gro tum. tr. A montonar, acopiar, calmar. con-glutin - o, as, arc, avi, Muno, tr d. Pegar, unir. con - gregatio, nits. f. Congregacin, junta. con - greg - o, as, re, avi, tum. tr. Congregar, juntar. con - gres - us, us. m. Junta, conversacin, encuentro. con - gruo, is, ere, i. intr. Concertarse, congregarse. con -ject - o, as, re, tr, fr. Jurar,, estudiar. con-jector, is. m. Adivinador. con-jectr-a, . f. Conjetura, sospecha. con - jic - io. is, ere, jeci, jectum. intr. Echar. Conjeturar. con-junctim. adv. Unidamente. con-junctio, n-is. f. Unin, amistad. con -lung - o, is, ere, nxi, nctum. tr. d. Unir, juntar. con-lar-o, as, re. intr. Colme rarse, conspirar. con-Ditor, i, X113 sus 8UM. dep. intr. Parir, esforzarse, apoyarse, estribar. con - or, ris, ad, atlas sum. dep. ti'. Intentar, esforzarse. con - quer - or, e ris, i, (restas sum. dep. ti'. Quejarse. con-qtdr-o, is, re, eivi, siturn.

ti'. Inquirir, buscar. con - saltit - o, as, re, vi, tum. tr. Saludarse. con - sanguinc - us, a, um. adj. d. Pariente, hermano. con scend - o, is, ere, i, sum. tr. Subir. con-scienti-a, . f. Conciencia. con-sci-us, a, um. adj. Sabedor, consabedor, cmplice. con - scrib - o, is, re, poi, pturn. tip. Alistar, escribir. con script - i, rum. ni. pl. Senadores' de la clase de caballeros. con- s e r - o, as. are. ti'. d Con sagrar, dedicar. con- sensio. n-is. f. y consensus, us. m. Consentimiento, acuerdo; unin, liga. con - sentane us, a, um. adj. Con forme, conveniente, til. con - sent - io,is Ire, sensi, sensum. ti'. d Consentir, estar conforme. con sequ or, ris, 1, titula sum. dep. ti'. Conseguir, seguir. con br- o, is, re, ui, sertum. tr. Enlazar, unir. II conserere manum, venir las manos, pelear. con-serv-us, i. m. Consiervo. con sideratio, n-is. f. Conside racin. con - sider - o, as, re, vi, ittum. ti'. Considerar, meditar. conk-il - ior, aria, ri, tus sum. dep. intr. d. Aconsejar, consultar. con - sobrin - a, m. f. Prima, hija de hermana. con - soci - o, as, are. ti'. Asociar, aliar. cou-solatio. n-is. f. Cz-nsuelo,

-con-solat-or, m. Consolador. con-solatori-us, a, um. adj. Consolatorio, de consuelo. consl-o, as, are. are. y en y consl-or, ris, ri, Mus sum. dep. tr. Consolar. con-86(1-11s, a, um. adj. Concorde, congruente, consonante. con-sor-a, t -is, com Consorte, campagero, participe. consorti-um, i. n. Participacin, contpailia, relacin. consperg- o, is, re, si, sum. tr. Rociar, desparramar. is, gre, epxi, spectum. tr. Mirar, ver, considerar. con-spic-or, ris, Mi, atus sum, dep. tr. Mirar, percibir. con-spicu-us, a, um. adj. Visible, insigne, sagaz. con-spond-eo, es, re, 1, sum. tr. Obligarse nattuamente. con-stan-s, t-is, adj. Constante, firme. p. p. de Consto. con-stanti-a. w!. f. Constancia, firmeza. con-stern-o, as, re, vi,atum. tr Consternar, espantar. con-stern-o, is, re. stiavi, striitum. tr. Cubrir, postrar. con-atitutio, n-is. f. Constitucin, creacin, estatuto, estado. consto, as, re, stiti, etttim atitum. intr. abl..Existir, constar, pararse, durar. con-strat-us, a, um. adj. Cubierto p. p. de cor.-tern -o. con-striug-o, 18, ere, nxi, ctum. tr . Constrair, apretar, atar. con-su-ese-o, is, re, vi, tum. in tr. Acostumbrarse. con-suetudinari-us, a, um. adj. Consuetudinario, usual. con-suetild- o, 't'ab. f. Costum. bre, trato, amistad. . cuan', is. m. Consul, nombre de los dos jefes de la Repblica que se elegan cada (dio. consnit-is, e, gen.is . adj. Consular, el que ha sido constul. 0008n191-us, os. m. Consulado. consti l -a, is, Z,I re, ui. nitrito.. tr. d. Mirar por el bien de, atender, consultar. consulto, as, are. tr. Consultar, resolver. consult-um, i. n. Decreto, consejo. con-summatio, n-is. f. Consumacin, conclusin. con-summ-o, as, are. vi, tum, tr. Consumar, acabar, sumar. con-sm-o, is, ' re, psi, ptnm. tr. Consumir, derrochar. con-susurr-o, as, are . intr. Cuchichear. aon-tact-us, us. m. Contacto, contagio. contagio, n-is. f Contagio. con-tagi-um, i. n. Contagio. is,'dre, si, cum. tr. Cubrir, encubrir. con-tema o, is, re, tempsi, tempturn. tr. Despreciar. con-templatio, nis. f. Contemplacin. con-tempt os, us. m. Desprecio. con-tond-o, is, rv, i, tum. tr . Tender, contender, dirigirse. con-tentio, n-is. f. Disputa, es fuerzo. con-t3nt-o, as. are. avi, atum. tr. Crist abl. Contentar. con -tr-o, is, ' re, trivi, tritum. tr. Aplastar, majar. Conterre otium, gastar el tiempo. can-tex-o, is, g re, ui, tum. tr. Tejer, enlazar.

24 -- . con-tic-ese-o, is, Zire, ui. intr.


Callar. con- tlgu - us, a, um. adj. Vecino, junto. con - tinen -s, t- i com Continente, sbrio. Continental, contiguo, continuo. continenti - u, w. f. Continencia, castidad. con4ing- o, is, re, gi, tactum. tr. Tocar, suceder. con-tinuatio, n -is. f. Continua., n on. con- tinu-us, a, um. adj. Con incesante, perenne. con-torque- eo, es, re, torsi, tortum. tr . Lanzar, disparar. ron - tra -dict - or, aria. m. Contradictor. contra - 'o, is, re, vi. intr. d. ()ponerse. xi ctum, con-ti is, tr. Juntar, contraer, suscitar. contrarit-as, at - is. f Crist. Contrariedad. contrari - us, a, um. adj. Contrario, opuesto, enemigo. con - trect - o, as, are. tr. Tocar, examinar, palpar, remirar. con - trist - o, as, :ira, avi, tr. Entristecer, afligir. contro - versi - a, ffl. f. Controversia, disputa. con - tubernal - is, is. m. Camarada. Alumno interno. con - tu - eor, ris, ri, tos sum. dep. tr. Mirar, centemplar. con - tam - ax, ac is. adj. Tenaz, Rebelde. con- tumeli- a ffl. f. Afrenta, ultraje. con - tumelios us, a, um. adj. Afrentoso, injurioso. con - tund - o, is, re, tUi, tsum. tr. Majar, domar, d struir.

con-val-BE:e-o, is, 4re, ui. intr.


Convalecer, restablecerse. is. f. Valle. con - vh - o, is, re xi, ctum. tr . Llevar, acarrear. con- venien -a, t - is. adj. Conveniente, conforme, til. convenienter. adv. d. Convenienteniente. con - ventio, n - is. f. Convencin, pacto, reunin. con - vent - us, us.m Junta, congreso, congregacin. con-versatio, n - is. f. Conversacin, trato. con - versio, n - is. f. Conversin, vuelta, giro. Crist. Conver Sin del vicio al bien. con - vert - o, is, re, 1. sum. tr. Volver, convertir, dar vueltas. Crist. Convertir, atraer del vicio n la virtud. con - vici - um, i. n. Afrenta, grita. con - vict - us, us. Trato, intimidad, vida. Banquete, festin. con -vi -a, , com Convidado. con-viic-1, as, are, avi, atum. tr. Convocar, llamar. con - vv - ao, es, ui-e. tr. Hacer los mismos votos. cc - opr - io, is, ice, ui, tum. ti'. Cubrir. co - or - ior, ris, ti, ortus sum. dep. intr. Nacer, estallar. copi - a, ffl. f. Abundancia, po der,biene9, pl. kne.4e, tropa. copi - a - us, a, um. adj. Abundante, copioso, rico. f. Cpula, unin. coqu - o, is, re, cosi, coctum. ti'. Cocer. coqu - us, i. m. Cocinero. adj. Cornipecorni - p - es, do, que tiene pies de cuerno,

25 corn-ix, ido. f. Corneja. corn-a, aa. f. Corona, cerco. I] Corro. corb - n-o, as, are. tr. Coronar. corporal -is, e; gen. is. adj. Corporal. corpbre-us, a, um. adj. Corpreo. cor-rept-or, m. Corrector. cor -rbd-o, is, re, si, sum. tr . Corroer, roer. cor-rump-o, is, (`- re, rpi, ruptura. tr. Corromper, sobornar, consumir. cor-ru-o, is, Cre, i, tum. intr. Arruinarse, caer, gastar. cor-ruptibil-is, e; gen. is. adj. Crist Corruptible. cor-rupti-o, n-is. f. Corrupcin. cory- !us, i. f. gr. A rellano. crabro, n-is. in. Tbano. crass-us, a. um. adj. Gordo, espeso, tosco. crastin-us, a, um. adj. Del da de marina. crat-er, m. Copa, crter. creatr-a, in. f. Crist. Criatura. crediil-us, a, um. adj. Pag. Crdulo,lijero en creer. Crist. Creyente, que tiene f. crem-o, as, are. tr. Quemar. crepit o, as, are. intr. Hacer ruido, resonar. crepundie, rum. n. pl. Dijes, juguetes. criminat-or, ir -is. in. A cusad,r, delator. crimiu-or. aris, ri. dep. tr . Acusar, reprender. crinit-us, a, um. adj. Cabelludo. crisp-us, a. um. adj. Crespo, rizado, labrado con arte. crocodil-us, i. in. Cocodrilo. cruciat-us, us. m. Tormento. is. re, xi, xum. tr. Crucificar, clavar en cruz. cruci-o, as, are. tr. Atormentar. crudbl-is, e; gen. is. adj. Cruel, duro, inhumano. crudelit-as, at-is. f. Crueldad. cruent-o, as, nre. tr. Ensangrentar. cru4nt-us, a, um. adj. Sangriento, ensangrentado. m. Sangre de cru-or, herida. 11 Matanza. cubichl-um. i. n. Aposento, dormitorio. cub-o, as, are, ni, tum. tr. .7?ecostarse, dormir. n. Tejado, cumculm-en, bre, cima, techo. culm-us, i. in. Caia (lel trigo. culp-o, at4, aro. tr. Culpar, reprender. cult-er, r-i. m. Pag. Cuchillo. Crist. Pico. cult-or, ir -is. In. Cultivador, liabitador, honrador. cult-us, a, um. adj. Cultivado, culto, respetado. p.p. de Colo. cult-us, us. m. Culto, cultivo, ornato, respeto. cum. adv. No solo. cumulado, n-is. f. Acumulacin, amontonamiento. cun-a, in. f. Cuna. 11 Nido. conct-or, ris, ri, atus sum. dep. intr. Pararse, dudar. cune-us, i. in. Cuita. (1 Grada, luneta. 11 Vrtice. cupidine-us, a, um. adj. De Cupido, lascivo. cupidit-as, at-is. f. Deseo, apetito, pasin, lascivia. oupid-o, in-is. f. Deseo, pasin. ni. Cupido, dios del amor, cupid-us, a, um, adj. g. Deseoso, codicioso. 4-v.

26 --cupress-us, i. f. Ciprs. curi-a, le. f. Curia, senado, corte, tribunal. curiosit-as, t-is. f. curiosidad, deseo de saber, cuidado. cnrios-us, a, um. adj. Curiosa, diligente. auno, as, are, avi, :dura. tr. Cuidar, procurar. Cr. Curar. curricid-um, i. n. Carrito.I1 Carrera, curso.
curr-o, is, re, aucurri, cursum. intr. Correr.

cursit-o, as, are. intr. frec. Corretear. curs-us, us. m. Curso, carrera, calle, camino. Cyclp-es, um. m. pl. Ciclopes, gigantes de im solo ojo en la frente, ministros de Vulcano, en cuya fragua forjaban los rayos para Jpiter. cymb- a, ffl, f. gr. Barca.

D.
m. p. Ddalo, industrioso arquitecto, autor del laberinto de Creta, de donde, encerrado por el Rey 111fnos , se escap con su hijo learo, con alas de cera. m. gr. y Dmm-on, Ihemoni-um, i. n. gr. Crist. Demonio. Pag. Espritu, gnio, inteligencia. dmmonic-us, a, um. adj. Crist. Diablico, endemoniado. damn-o, as, are, vi, muta. tr, g. abl. Conlenar. d aran- u m , i. n. Dao. dat-or, r-is. m. Dador. dat um, i. n. Don, regalo. de-Hit-o, as, re. tr . Debilitar, enflaquecer.

debitor, ja. m. Deudor. debit-um, i. n. Pag. Dada. Crist. Pecado. de -cant -o, as, re. tr. Cantar. dc- cd -o, is, 'd re, ssi, ssum. intr. _Retirarse, partir, morir. Decomb-er, m Diciembre. docen-s, t-is. adj. Decente, de coros, bello, gracioso. de-ceptio, n-is. f. Engao. de-cert-o, as, ate, tr. Pelear. dec-3t . bat, re, uit. imp. tr. Cuadrar, convenir, estar bien. is, re, i. intr. Caer. decim-us, a, um. adj.num. ord. Dcimo. pl. Diezmo. de-claratio, n-is. f. Declaracin, manifestacin. de-clr-o, as, are. tr. Declarar. dec-or, r-is, m. Decoro, belleza, elegancia. dec n )r,o, as, are. tr. Adornar, honrar, ilustrar. docr-us, a, um. adj. abl. Decoroso, honesto, bello, adornado. de-cret-um, i. n. Decreto. decurio, n-is. m. Decurion, jefe de diez soldados. II Gobernador de una colonia municipio romano. de-curr-o, is, 4 re, i, snm. intr. Bajar corriendo, descender, recorrer. dec-us, 6r -is. n. Honra, esplendor, virtud. de-cuna-o, as, are, avi, atum. tr. Cruzar. de-dgn-or, 'iria, ni, alus sum. dep. tr. Desdear. d -o, ja, re, Tdi, Ttum. tr. Entregar, consagrar. de-d6c-eo, es, re, ni, tum. tr. _Desengaar, ensear. de- ductio, n-is. f. Conduccin, deduccin, descuento.

27 de-fect-us, us. ni. Defecto, falta. de-fend-o, is, re, i, sum. tr. Defender. de-fermio, n-is. f. Defensa. de-fr-o, s, re, tli, latum. tr. d. Llevar, informar, delatar, acusar, presentar, ofrecer. de- fess-us, a, um. p p. de de-fet-isc-or, aris, i, fessus sum. dep. intr. Cansarse. do-fin-lo, is, ve, ivi, itum. tr . Definir, determinar, limitar, explicar. de-flu-o, is, are, xi xum. intr. , descender, Correr lo liquido proceder, desvanecerse. de-fd-io, is, are, fdi, fossum. tr. Cavar, enterrar. de-gn-er, dr-is. com. El que degenera, vil, ruin. is, are, i.tr. Pasar,vivir. de-hinc. adv. De aqui adelante. de-hiec-o. is, are. intr. d. Abrirse, henderse, rasgarse. de- hort-or, aris, ari, ates sum. dep. tr Disuadir. deita-s, t-is. f. Crist. Divinidad. de jic-io, is, are, jaci, jectum. tr. Echar abajo, arrojar, abatir. de-lectabiliter. adv. Pag. y Crist. Deliciosamente. de-lectament-tnn n. y de-lectatio. n-i n. 'f. Deleite. de-lect-us, us. m. Eleccin, leva, revista, tropa. de-hba'r-o, as, are, tr. Deliberar, pensar. de-lict-us, a, um. adj. Delicado, regaln, suave. rum. f. Delicia, de-lict-um, i. n. Delito, pecado. de-lig-o, is, re, lgi, lectum. tr. Escojcr, elejir. de-linqu-o, is, are, liqui, lic-tum. tr. Delinquir, abandonar. de-lir-us, a, um. adj. Delirante. delphin-us, i. m. Delfin, pez. do -liibr -um, 1. n. Templo. de-hid- o, is, iire, si, sum. tr . Engaitar. 1)101 de-men-s, t- is. adj. Loro. d em -o, is, are, psi, ptum. tr. Quitar, sacar, arrancar. de-mol-ior, iris, vi, tus sum. dep. tr. Demoler,rocr, arrasar. de -mir-or, aris, ari, ates sum. dep. tr . Retardar, retener. demum. adv. Finalmente. de-nag-o, as, aro. tr. Negar. de-ni-que. adv. Finalmente. den-s, t-is. m. Diente. dens-us, a, um. adj. Denso, espeso. de-nuntiatio, n-is. f. Denunciacin, declaracin, aviso. de-nu. adv. De nuevo. de-orsum. adv. Hacia abajo. de-osciil-or, aris, r, atus sum. dep. tr . Besar. de-pell-o, is, are, pili, puleum. tr. Empujar, alejar, quitar. de-port-o, as, re, avi, atum. tr. Llevar, trasportar, des terrar. de-prav-e, as, are. tr. Afear, corromper, interpretar mal. de-prac-or, aris, ari, ates sum. dep. tr . Rogar, mediar, imprecar, evitar. de-prehend-o, is, are, i, sum. tr. Prender, sorprender, COMprender. de-prim-o, is, re, pressi, pressum. tr . Deprimir, hundir, abatir. re, si, sum. Irr. de-rid-eo, es, .Reirse, mofarse. de-risor, is. m. Burlador. de-scrib-o, is, re, psi, ptum. tr. Describir, trascribir.

98 De-sert-um, i. n. Desierto. de-sert-us, a, um. adj. Desierto, inhabilitado. p. p. de deser-o. de-serv-io, is, ire, ivi, itum. intr. d. Servir, consagrarse. de-siderabil . is , e. gen. is. adj. Deseable, apetecible. decid -a, . f. Pereza. is, ere, sivi, intr. Dejar, cesar, acabar. de-sist-o, je, ere, stiti, Birlara. intr. abl. Desistir, dejar. as. are, vi, ,tum. tr. Desolar, destruir, talar. de-speratio, n-is. f. Desesperacin, perdida, de esperanza. de-spic-ienti-a, a-. f. Desprecio, dese( i C. de-spond-eo, es, ere, i, sum. tr. Prometer, desposar. de-stitu-o, is, ere, 1, tum. tr. Destituir, desamparar. destru-o, is, ere, xi, ctum. tr. Destruir, arruinar. de-sum, es, esse, fui. intr. d. Faltar, estar ausente. de-84er. adv. Desde arriba. deter-ior, ius,ieris. adj. comp. Peor, inferior. de-terr-eo, os, f;re, ui, ituni. tr. Apartar, espantar. de-testor, a ne, ari, atus sum. dep. tr. Detestar, atestiguar. de- tiri -eo, es, ere, ui, tentum. tr. Detener, retener. de-ten-o, as, are, Ui, itum. intr. Tronar. de-trh-o, is, ere, xi, ctum. d. Quitar, despojar. MarMurar. de-trect-o, as, are. tr. Rehusar, detraer, denigrar. is, ere, si, sum. tr . A rrojar, C1)1f!ja r. i. ni. p. Dios. pl. Di-i, contr. Di, Doorum, Diis, etc. de -vine-jo, is, re, nxi, nctum. tr. Atar, obligar, ganar. de-vinc-o, je, ere, vici, vietum. tr. Vencer del todo, someter. de-vi-o, as, are, vi, atum. intr. Desviarse, apartarse. de-vi-us, a, um. adj. Descarriado, torcido. de-vec-o, as, aro. intr. Llamar, incitar, precipitar. de-ver-o, as, are, vi, atum. tr . Devorar, traga.r. de-vot-us, a, um. adj. Crist. Devoto. Pag. Votado, consagrado, maldito, hechizado. de-viiv-eo, re, ere, vovi, votum. tr. d. consagrar. ,of reeer,votar. dext-er, tera, terum. sic. tr-a, tr-um. adj. Derecho. diestro, propicio. dexter-a, sine. dextr-a, rn. f. La mano derecha. diabii l-us, i. m. Crist gr.Dablo. diadem-a, n. gr. Diadema. Dian-a, . f. p. Diana, herma mana de Apolo, diosa de los bosques y de la caza. dic-o, as, are. tr . d. Dedicar, consagrar. dictator, is. m. General, dictador, suprema antorulad, que elegan los romanos en casos irduos y resuma todos los poderes. dict-um, i. n. Dicho. is, ere, xi, cium. tr. Guiar ac y all, distraer, enemistar. tr-is. m. p. Padre del da, Jpiter. dif-fer-o, o, re, distan, dila tum. tr. Aplazar, llevar ac y all, esparcir, difamar. dif-ficulta-s, t -is. f. Dificultad,

- 29 trabajo, apretura. dif- fid-o, is, b' re, fraus sum. semi-dep. intr. d.Deseon fiar. digit ne, i. m. Dedo. dignit , as, t-is. f. Dignidad. dign-or, uns, an, atus sum. dep.tr.Dignarse,juzgar digno di-grdd-ior, nis, i, ssus suro. dep. intr. Separarse, irse. di-juoic-o, as, re. tr . juzgar. di-laedr-o, as, are. tr . Despedazar, desgarrar. di-ltor, is. m. Aplazador. di-lectio, n-is. f. Amor. di- ligen -a, t- is. adj. Amante, diligente, solcito. di- lig - enti- a, ra. f. Diligencia, amor, solicitud. n. Alba, aurora. di-lu-o, is, re, i, iitum. tr. Lavar, desleir, disipar. di-mic-atio, n-is. f. Lucha. di-mitt-o, je, tire, misi, misei in. tr. Enviar, despachar, despedir, perdonar. di-mbc-eo dis-mbv-eo es, b re, mbvi, mbtum. tr. Remover, ' apartar. di-rect-us, a, um. adj. Recto, derecho, rgido. i Enviado. di-rump-o is, dre, rpi, ruptato. tr. 'Romper, destrozar. dir-us, a, um. adj. Cruel, fiero. dis-cept-o, as, are. tr. D S1726 lar, debatir, pleitear. dis-cern-o is. 4 re, crbvi, orbtum. tr. 'Discernir, separar. dis-cessio, n-i a . f. Partida. di-scidi-um, i. n. Divisin. disc-iplra-or, ario, ari, tus sum. dep. tr . Educar, disciplinar. is, d re, si, sum. tr. d. Cerrar, encerrar, separar. disc-o, is, bre, didici. tr. Aprender, instruirse. dis-cordi-a, al. f. Discordia. dis-cor-s, d-is. adj. Regidor, desavenido, discorde. dis-cumb-o, is, dre, cubui,cubitum. intr. Sentarse la mesa. dis-curr-o, is, dre, i, sum. intr. Correr ac y all, discurrir. dis-ciit-io, is, dre, sei. ssum. tr. Sacad ir, discutir, aclarar. di-sert-us, a, um. adj. Elocuente, hbil, discreto, fecundo. is, dre, jcci, jectum. tr. Arrojar ac y all, abrir, sellarar. dis-p-ar, adj. Desigual, diferente. dis-pensator, is. m. Mayordomo, despensero, tesorero. dis-plic-eo, es, bre, ni itum. intr. d. Desagradar. dis-positio, n-is. f. Disposicin. dis-piit-o, as, re, vi, atum. tr. Disputar. di-semin-o, as, re. tr. Diseiinar, propagar, sembrar. dis-sensio, n-is. f. Disensin, discordia, Hila. dis-sbr-o, is, dre, ui, tum. intr. Discutir, tratar. dis-sent- jo, is, ire, sensi, sensum. intr. d. Disentir. dissert-us, a, um. V. disertus. dis-sid-eo, es, bre, sedi,sessum. intr. Discordar, estar separado. dis-sil- jo, is, ire, ui ivi, sul tura. intr. Saltar ac y all. dis-simul-atio, n-ie. f. Disimulacin, disimulo. dis-simul-tor, is..m. Disimulador. dis-soci-abil-is, e, gen. is. adj. Insociable, incompatible, separador.

30 dis-soci-o, as, are. tr. Separar, desunir, divorciar. dissolut-us, a, um. adj. Remiso, disipa,lor. Cr. ab!. Disoluto, corrompido. p. p. de dissolvo. die des-till-o, as, are. intr. abl. Destilar, gotear, oler . dis-tin-eo, es, re, ui, tentum. tr. Separar, descoyuntar, abrumar, asir, llevar ac y all. dis-tingu-o, is, 'Ore, nxi, nctum. tr. Distinguir, dividir, aislar, ((donar. di-st-o, as, are. intr. Distar. dis-tractio, n-is. f. Crist. Distraccin. Pag. Separacin violenta, discordia. dis-trh-o, is, 6 re, xi, ctum. tr. Distraer, llevar ac y all. dis-tribu-o, is, re, i, tum. tr . Distribuir, repartir, dividir. 'Ore, nxi, ctum. tr . Desenvainar, amarrar, distraer, cansar, constrair ac y all. ditio, n-is. f. Jurisdiccin, autoridad, dominio. di-um, i, divum, i. n. Intemperie, aire, sereno, cielo. di-us, a, um. adj. Areo, celeste, divino. diutin-us, a, um. adj. y diuturn-us. a, um. adj. Dura. de ro. Div-a, a3. f. Diosa. di-vers-or, ans, ri, idas sum. dep. intr. Pararse desvidn dose, vivir, alojarse. di-vinatio, n-is. f. Adivinacin, profeca. divinitus. adv. Por inspiracin divina, divinamente. clivin -ne, i. m. Adivino. di-vulg-o, as, are. tr. Divulgar, publicar, propagar. Divua, 1. 111. Dios; divino. docil-is, e. g. is. adj. Daca. doctor, is. m. Doctor, maestro. doctrinal -is, e. gen. is. adj. Doctrinal, cien tifico. document-um, i. n. Ensdanza, documento, tnodelo. d-odran-s, t-is. m. Dodrante, 9/12, 9 onzas. dol-on, on-is. m. Aguijn. dol-us, i. m. Engario, trampa, domestic-us, a, um. adj. Domstico, casero, familiar. domin-a, . f. Seilora, dominat-us, us. m. o, ion-is. f. Dominio, mando, segoro, poder. dominio-as, a, um. adj. Del seior. Crist. Del Domingo. dnn-.1, as, iire, avi, tum. tr . d. abl. Donar, agraciar, regalar. dormitio, ,i -is. f. Sueilo, muerte. dors-u rn, i. n. Espalda, dorso. t-:s. f. Dote, ventaja, don. dot- o, as, are. tr . Dotar. dubitatio, n-is. f. Duda. dubi-um, i. n. Duda. dubi-us, a, um. adj. Dudoso. ducont-i, m, a. pl. Doscientos. duc- o , is, re, xi, tum. tr . Guiar, juzgar, vivir, hacer. duct-us, us. m. Manda, conduccin, manejo, gobierno. dudara. adv. Poco h. f. Dulzura. dale dulc-esc-o, is, g re, i. intr. Endulzarse. dulc-or, or-is. m. Dulzor. dum. conj. Mientras que. dum- modo. adv. Con tal que,
C01110.

dum-taxat. adv. Tan solo. duo-decenn-id, e. gen. is. adj. Crist. De edad de doce ailos. duo-d'cim. num card. ind.

31 --du-pl-ex, (dnplec-s) duplic-is. e-duc-tor, is. m. Educador, ayo, director, alimentador. adj, Doble, grueso, astuto du-plic-D, as, are tr. Doblar, e-dc-o, as, are. ti-. Educar,
agrandar, encorvar. pl- us, a, um. adj. Doble. durit-i-a, le. f. Do reza. criar. Doce. Domar del todo, someter.

ef-fect-us, us. m..Efeeto, resultado, eficacia, poder.

dur-o, as, are, vi, :urn. tr. intr. Durar, -subsistir. I!

f-femin- o, as, are. tr. Afelni -

nur, debilitar, enervar. ef-fer-o, s, re, extli, eltum. Endurecerse. tr. Enierr ar, ensalzar. Exduum-v-ir, ir i. m. Duuniviro: portar , sacar, producir. cuidaban de los esclavos y de us, a, um. adj. Fiero. las cdreeles , miraban rr ei bien pfiblico y usaban de fas- tf-fic-ax, ac is. adj. Eficaz. ffl. f. Eficacia. ces (vase fascis), como los efecto, virtud, poder. cnsules. Fuera de :Roma era ef- fic-io, is, ere, ft;ci, fectum. la suprema dignidad. tr . Hacer, completar. du-x, c is. com. Gua, jefe. ef-flagit-o, as, are, avi, tum. t r.Pedir conahinco,implorai>. E. ef-fOd-io, is, ru, fadi, fossum. tr. Cavar, extraer. e-brio, as, are, vi, Muna. ti% (ef-f- or),aais, d.dep. tr.Decir. Embriagar. is, r.; re, fgi, itum. ebris- us, a, um. adj. Borracho. tr. intr. Huir, evitar, aco ebri-us, a, um. adj. Borracho. gerse. ecclesi-a, m. f. gr. Crist..T,glesia. Templo. Pag. Asamblea. ef-fnnd- o, jo, re, fdi, fstun. tr. Derramar, desbaratar. eccum. contt. por ecce eum. ec- qn - qu- a 6 que, qu-od efusio, n-is. f. Derramamiento, efusin, prodigalidad. qu-id. gen. ec-cu-ius. dat. ec-cu-i. pron. rel. interr. ea-us, a, um. adj. g. Pobre, Xuall) is, re, ssi, gestum. tr. ec-qu-is-uatn, qu-re-nam,qu-odSacar, echar fuera,desocupar. nam 6 qu-id-nam. gen. ec-cudat. ea- cu-i-nam.

ego-met, moi-met. pron. per. y dem. Yo mismo. eheu! beu! interj. A y! ed- ex, be-is. adj. Voraz, tragn. eia eja. interj. Ea! oh! ola! e-clic-o, is, e, xi, ctutn tr. ejiiliit-us, us. m. Lamento. ejul-o, as, are, avi, citan. intr. d. Ordenar, fijar, intimar. Lamentarse, llorar, gemir. e- dit- us, a, um. adj. Elevado. i, lapsus sum. e-lb-or, I Publicado. p. p de edo. dep. intr. d. abl.Eseurrirse, e-d6c-eo, es re, ui, tum. tr. trascurrir, escaparse. Enseriar 'fondo, instruir. e-drn-o, as, are, ui, iturn, tr. e -labor- o, as are. tr. intr. pron. rel. interr. Cul?

32 Trabajar bien, esforzarse. elatio, n-ie. f. Elevacin, grandeza, altivez. e-lt-us, a, um. p. p. de effro. e-lectio, n-is. f. Eleccin. eleemosyn-a, m. f. gr. Limosna. e-Mgan-s, t-is. adj. Elegante. eleph-as, ant-is. m gr. Elefante. is, Zi re, ni, 'tem. tr. Sonsacar, extraer, atraer. e-loqui-um, i. n. Elocuencia. elc-eo, es, re, xi. intr. Brillar, lucir, resplandecer. e-be-eso-o, is, 1re. intr. inc. Empezar a lucir, comenzar a mostrarse. e-ldo, is, e, ei, sum. tr . Burlar, eludi r, esquivar .1! Ganar. adj. Comprador em-ax, continuo, vido de comprar. e-mendatio, n-is. f. Correccin, enmienda, reforma. e-merg-o, is, 1 re, si, sum. intr. Salir, brotar, alzarse, nacer. e- mt-ior, iris, id, mensas sum. dep. fr. Medir bien, acabar. e-mic-a, as, re, ui. intr. Brillar, salir, aparecer. e-minl-us, a, um. adj. dim Extremo, algo elel,ado, saliente. e-minus. adv. De lejos. e-molument-um, i. n. Emolumento, provecho, fruto: 11 e-mbr-ior, nie, i, taus sum. dep. intr. Morir del todo. e-nasc . or, rie, i, natas sum. dep. intr. Nacer; salo-. e-navig-o, as, eire. tr. intr. Pasar navegando, navegar. e-n'c-o, as, are, ui, tara. tr. Inmolar, matar, molestar. energumn-us, a, nro. adj. gr. Crist. Po.seido del demonio. enimvro, conj. Ciertamente. e-nit-ar, ris, i, sus xus sum. tr. Dar luz,esforzarse. ens-is, is. m. Espada, arma. e-num'r-o, as. are. tr . Contar, 91u merar . eo. adv. All, cuanto ms, d tal punto. (-o magia, tanto ms. eodem. adv. All mismo. ei-us. a, um. adj. gr. Oriental. ei-us, i. m. gr. Lucero del alba, aurora. epha ne, i. m. gr. Mocito, m ancebo . ephemr-is, f. gr. Libro del gasto diario, diario, elemride. n gr. Epiepigramm-a, grama, inscripcin, epitafio. episciip-us. i. m gr. Crist. Obispo. Pag. Inspector, jaez. episth! - a, m. f. gr. Epstola,

carta.
epl-or, ris, rtri, atas sum. dep. tr. intr. Banquetear, comer, 6 dar de comer en un festn. epl-um, i. n. y ffl, rum. f. Manjar, comida, festn, banquete. equ- a, m. f. Yegua. equ-es, it-is. f. Ginete, caballero romano. equestr - is, e.gen.is.adj.Ecuestre, de caballero, de caballo. e-qui-dem. adv. Ciertamente. equin-us, a, um. adj. De caballo. equitat-us, 118. Hl. Caballera. equit-o, as, re. intr. ir (I caballo. equ u le- us, i.m, Potro, tormento. equ-us, i. m. Caballo. eremit-a, in. m. gr. Crist. Ermitailo, eremita, solitario. erm-as, i. f. gr. Crist. Yermo, desierto, soledad. erga. prep. acus. Para, para con, hacia, frente a, con.

liarse, andar perdido. citar. o rith-esc-o, is, g ro, ui. intr. e-lilit-o, as, are, vi, rdum. intr. Sonrojarse, avergonzarse. Volar, librarse, huir. is, re, vi, itum. tr . ex-acerb-o, as, re, avi, atum. Enseiiar, instruir. tr . Irritar, exasperar. e-ruditio, n-is. f. Instruccin. ex-m lific-o, as, ira. tr . Edifiera -o, is, i5 re, i, (aura. tr. Sacar, car, construir, labrar. arrancar, socavar, destruir. ex-mqu-o, as, aro. tr . Igualar, e-ruptio, n-is. f. Salida violenta, allanar, nivelar. irrupcin, erupcin. ex-agit-o, as, re. tr. Agitar, et. conj. Y. adv. Tambin, acosar, conmover, examinar. hasta, solo. Et... et.. , no solo, ex-amin - o, as, re, iivi, atum. sino que tambin. tr. Examinar, pesar, equili et-iinim. conj. Poi-y ue,en verdad. brav. ethnic-us, a, um. adj. gr. Crist. ex-anim-is, e. gen. is. adj. Sin Gentil, pagano. alma, sin aliento, exnime, et-iam-si. conj. conc. Aunque. dbil. et-si. conj. conc. Aunque. ex-ard-esc-o, is, gre. arsi. intr. Ene-us, i. m. p. gr. Viento de Arder mucho,infiamarse,irrilevante. tars3. e-vacu-o, as, ira, vi, tum. tr . ex-no, as, re, avi, tum, tr. Hacer vano, vaciar, apartar. Desgarrar, surcar,arar bien. -vad- o, is, 're, si, sum. intr. y ex-mc-o, as, re, tum. tr. tr. Escapar, salir, librarse. Cegar, deslumbrar, tapar. e-van-esc-o, is, 're, ui. intr. ex-ca-D, is, &e, ssi, ssum. Desvanecerse, desaparecer. intr. Salir, retirarse, exceder, evangelic-us, a, um. adj. gr. morir. Crist. Evanglico. ex cellen-s, t-is. adj. Excelente, evangelist-a, Pa. f. gr. Crist. alto, elevado, insigne. Evangelista, escritor ilelEvan- ex-cell-o, is, Zire, ui, sum. intr. gelio. abl. Sobresalir, distinguirse. Evangeli-um, i. n gr. Crist, ex-ceptio, n-is. f. Excepcin,

33 ergastill-um, i. n. Carcel de Evangelio, buena nueva. esclavos. is, re, xi, ctum. tr. ergo. conj. Pues, luego. adv. Levantar, llevar, exportar. Conque, entonces, en este caja, ire, vni, venso. prep. g. Por causa de,con tum. intr. Suceder, resultar. motivo de, por razn de. e-vent-us, na. m. Evento, sucee-rip-io, is,l'ere, ui, reptum. tr . so, casualidad, accidente. Quitar, arrancar, librar. e-vigil-o, as, are, vi, tum. e-rlig-o, as, re, avi, tum. tr. intr. Despertarse, levantarse. Dar, distribuir, gastar,sacar. e-vinc-o, is, re, vici, victum. errt-um, i. n. Yerro, falta. tr. Vencer, pasar, ganar, conerr-o, as, are, avi, tum. tr. vencer. intr. Andar errante, enga - e-vc-o, as, re. tr. Llamar,

5-v.

34

restriccin, ex- cese -us, as. m. Partida, muerte, exceso, falla. excidi-nm, i. n. Saqueo, ruina. cx-cid-o, is, re, c Ii, eiS11111. tr. Cortar, extirpar. escind-o ox-scind-o, is, ara, di, asuro. tr. Rajar, destruir. ex clp-io, in, gro, capi, ceptum. tr. Exceptuar, recibir, tomar, atrapar, extraer, suceder. ex-cit- o, a g , are, avi, tum. tr. Despertar, excitar, mover, levantar. ex clt-us, a, um. adj. Incitado. ex-eh-un-o, as, iire, nvi, tum. intr. Exclamar, gritar, llamar. ex - ciad - o, in, gro, si, sum. tr . Excluir, apartar, acabar, impedir. ex-cogit o, as, re. tr. Pensar, idear, inventar, discurrir. is, g re, ui, cultum. tr. Cultivar, educar, adornar. ex-cruc-iabli-is, e. adj. Lleno de tormentos, horroroso. ex-cruci-o, as, re. tr . Atormentar, martirizar. ex-cusatio, n-is. f. Excusa. ex-A is, g re, sei, esum. tr. Sacudir, echar, arrojar. ex - g i-o, is, 1re, adi, earn. tr. Comer, consumir, carcomer. exg cr-or, ex-seror, ris, ritus sum. dep. tr . Maldecir, abominar, renegar. exempl-ar, ar-is. n. Ejemplar, modelo. exempl-um, i. n. Ejemplo, modelo, muestra, ensayo. exequi ex -sequi-w, rum. f. pl. Exequias, funerales. ex-erc-oo, es, are, ui, itum. tr . Cultivar, ejercitar, atornzen far, ejercer, agitar.

ex-erc-itatio, n-ia. f. Ejercicio. ex-erc-jti-uin, i. n. Ejercicio. ex-erc-lt-o, as, tire, vi, Muro. tr. Ejercitar mucho. ex-erc-it un, ne. in. Ejrcito. ex g r-a 6 ex-nr-o, is, re, ni, tnm. tr. Mostrar, sacar fuera. ex--ns, a, um. adj. Careomido, socavado, minado, p. p. de eirglo. ex-hatir-io is, Ire, hausi, haustnm. tr. Agotar, acabar, arruinar. ex-hib-eo, es, are, ui, Itum. tr. Exhibir, mostrar. ex-hinc. adv. Despus. ex-horr-asc-o, is, g re, ni. intr. inc. Llenarse de horror. ex-hort-or, ris, ri, tus sum. dep. tr. Exhortar, animar. is, are, agi, actum. tr . Pasar, echar fuera, exijir. eximi-ns, a, nui. adj. Excelente, distinguido, exquisito. je, re, mi, emptum. tr. Sustraer, eximir, escep-, tizar, librar. ex-in. adv. Despus. ex-istimatio, n-id. f. Reputacin, crdito, juicio, opinin. ex-iti-um, i. n. Ruina, muerte. us. in. Salida, xito, suceso, fin, muerte. ex-on g r - o, as, re, vi, tum. tr. Descargar. ex-opt-o, as, re. tr. Desear con vehemencia. ex-orb -it-o, as, are. intr. Sa lirse de raya, apartarse. ex-ordi-um, j. n. Principio. cx-ord-ior, iris, in, sus sum. dep. tr. comenzar. ex-or-ior, nie, iri, ortus sum. dep. intr. Salir, nacer, aparecer.

35 expa. proveer. ex-r-o, as, re, vi, tum. tr . ex-plor-o, as, re, avi, tum.tr. Explorar, espiar, examinar. Boyar con ahinco. ris, nil, tus sum. ex-pese-o, is, g re, poposci. tr . dep. tr. Besar tiernamente. Pedir con instancias, demandar. ex-pall-ese-o, is, r e, ui. intr. cx-ptitn-o, is, g re, pressi, pressum. tr . Exprimir, expresar, Palidecer, ponerse plido. pintar. expecto. V. ex-specto. ex-p g d-io, is, re, vi, itum. tr. ex-prebr-o, as, re, tum. tr. Echar en cara, reprobar, Librar, soltar, aprestar. zaherir. ex- p it.unip.d.Conoiene,es til ex-peditio, n-is. f. Expedicin. ex-prom- o,is, g re, psi, ptum. tr . Manifestar, decir, sacar fuera. snm. ex-pell-o, le, g re, ptli, pul tr. Arrojar, echar, expeler. ex-pugn-o, as, re. tr . Vencer, tomar. ex-pend-o, is, g re, i, sum. tr. Gastar, considerar, pagar, ex-sati-o, as, .re, vi, atum. tr. Saciar, hartar, llenar. pesar. ex -pena um, j. n. Gasto, coste. ex- ser -or. V. exger-or. I! forre expensum, poner en ex-secutio, n-is. f. Ejecucin. ex-sist-o, exist-o, is, re, sticuenta de gastos. ti, stitum. intr.Nacer, existir. ex-perg-isc-or, g ris, i, perrectus sum. dep intr. Desper- ex-solv-o, ja, g re, i, soltum. tr. Pagar, desatar,sacar,cumplir. tarse. exper-ior, iria, iti, tus sum. ex-somn- is, e. adj. insomne, que no duerme, vigilante. dep. tr . Experimentar, proex-spectatio, n-is. f. Esperanza, bar, ensayar. expectacin, deseo. ex-per-s, t-is. adj. g. Fallo, ex-spu-o, is, ere, i, tum. intr. libre, exento, no partcipe. Escupir, arrojar. ex-p g t-o, is, g re, vi, itum. tr. De.sear mucho, buscar, desear ex-stingn-o, is, re, nxi, nctum. tr. Morir, apagar, extinguir. ver, instar, acaecer. ex-pi-o, as, re. tr. Expiar, ex-sultatio, n is. f. Alegra. ext-a, g rum. n. pl. Entraitas. purgar. ex-plan-o, as, are, avi, tum. ex-tond-o, is, g ro, i, sum tum. tr. Alargar, extender, protr. Explanar, explicar, desenlongar. volver. explend-esc-o ex-splend-ese-o, exter-ior, ins , gen. iodo. adj. comp. Exterior, externo. is, g re, ui, intr. Brillar. ex-pl-eo, es, g re, evi, tum. tr. ex-termin-o, as, re, vi, tum. tr. Demudar, desterrar. Llenar, saviar,, completar, extern-na, a, um. adj. Externo. cumplir. explic-o, as, aro, P: vi, atum ex-terr-eo,es, gre, ui, itum. intr. Espantar, aterrar, asustar. ui. tum. tr . Explicar ex-toll-o, is, g re, tttli, elatum. plegar.

ex- orn o, as, re. tr . Adornar, ex-plorator, is. m. Explorador,

36 tr. Realza/levantar, engreir. ex-torqu-eo, es, ere, torei, tortum. tr. Sacar, arrancar, torturar. extra, prep. acus. Fuera de, excepto, sin, aparte. ex-ti h-o, is, ere, xi, ctum. tr . Extraer, sacar, prolongar. extrem-um, i. n. Fin, extremo. ex-tric-o, as, ira. tr. Desenredar, desenvolver. ex-ber-o, as, are. intr. Abundar mucho. exul ex-s-ui, com. Des terrado. exiil-o, ex-sol-o, as, iire. intr. Ser estar desterrado. exult-o ex-sult-o, as, re. intr. Saltar de gozo, ensoberbecerse. ex.unct-o, as, re. intr. Desbordarse,inundar. ex-u-o, is, 1re, i, turn. tr. Librar, desnilar, despojar. exurg-o, ex-sur-go, is, ere, .exurrexi, exurrectum. intr. Levantarse. ex-iir-o, is, ere, ussi, ustum. tr . Quemar, abrasar, secar. extiscq t-o ; as, are, avi, atum. tr . Despertar, resucitar, alentar.

factor, ja. m. Crist. Hacedor,


autor, creador. fact-um, i. n. Hecho, obra, ac cin. factor-a, m.f. Hechura, criatura, curacin. faculta-s, t-is. f. Facultad, hacienda, facilidad, poder. facundi-a, . f. Facundia, elegancia, gracia en decir. fa3-x, c-is. f. Hez, excremento. fag-us, i. f. gr. Haya: rbol. fallaci-a, m. f. Engallo. fall-o, is, ere, fefelli, falsum, tr.Engallar,ocultarse,calmar. fal-x, c-is. f. Hoz, podadera. fam-a, Fe. f. Fama, rumor, crdito. le. f. Familia, siervos de la casa, casa. familiar-is, e. gen. is. adj. d. Familiar, ntimo, casero, confidente. t ja. Familiari-. dad, amistad. famill-3, 93. f. Criada, sierva. famt!- us, i. m. Criado, siervo. fandus, a, um. p. fut. de Por. fan-um, i. n. Templo. far, farris. n. Farro, escanda. farin- a, . f Harina. fas. n. ind. d. Licito, justo. fasc-is, is. m. Haz, manojo. pl . Haces de varas atados con un hacha en medio, con que precedian los lictores verdugos al Cnsul, Pretor, etc. fastidi-um, i. n. Hasto, desdn. fastigi-um, i. n. Cima, cumbre. fast-as, os. m. Soberbia, fausto. fat-cor, cris, ri, fassus sum. dep. tr . Confesar, declarar. fatig-o, as, are, avi, atum. tr. Fatigar, animar, perseguir. futisc-o y fatisc-or, s, j, 1es

F.
fabell-a, m f. dim Fabada. fab-er, r-i. m. Obrero. ae. f. Fbula, cuento, hablilla, pltica. faceti-a, m. f. Gracia, chiste. facet-us, a, um. adj. Gracioso, chistoso,jocogo, jovial. facin-us, br-is. n. Accin buena mala, luzzalia, delito. factio, n-is. f. Faccin. sedicin, cottjuracin, bando, partido.

-- 37 --

sus sum. intr. Cansarse, ren- fesaic-a, fe. f. Pajita, mota. fest-um, i. n. Fiesta, dia festivo. dirse, abrirse. fat-um. i. n. Hado, destino, or- fest us, a, um. adj. Festivo, feriado, alegre, feliz, divertido. culo, desgracia, muerte. Faun-us. i. m. Fauno, dios del fibr-a, 20. f Fibra, vena.
campo y de las selvas. fau-x, c-is. f. Garganta. pl. Estrecho, desfiladero. favill-a, f. Pavesa, chispa. Favoni-us, i. m. Cfiro,poniente. fav-us, i. m. Panal, miel. fa-x, c-is. f. Tea,antorcha,hacha. faxi-m, e, t. arc. por facia-m, e, t. tebr-is, ja. f. Fiebre, caientura. feli-x, c-is. adj. Feliz, dichoso. fer-a ffl. f. Fiera. feral-is, e. gen. is. adj. Cruel, mortal, funesto, fnebre. fera-x, c-ie. adj. g. abl. Frtil. fere. adv. Casi, las ms veces. ferbtr-um, i. n. Ataud , andas. fer-io, is, ire. tr . Herir, matar, batir, firmar paces. feiit-as t-ie. f. Fiereza. forme. adv. Casi, por lo comn. ferment-um, i. n. Pan liudo, levadura. fer-ox, oc-is. adj. Feroz,1.avo, cruel, arrogante, valiente. forre- us, a, um. adj. Frreo, de hierro, duro, cruel, valeroso. for-us, a, um. adj. Fiero, cruel. fer-us, i, m Fiera, jabali. ferve-ns, nt-is. adj. Crist. Ferviente, fervoroso, celoso, activo. Pag. Hirviente. p. p. de ferv- eo, es, ore, ui 6 i. intr. Hervir, estar agitado. fervid-ue, a, um. adj. Hirviente, fervoroso, fogoso, vivo. fervor, is. m. Crist Ferw,r, celo por las cosas de Dios. Pag, Hervor, ardor, vehetencia. festiv-us, a, um. adj. Festivo, donoso, agradable, divertido.

is. n. Vasija de barro, cacharro. fictil-is, e. gen. is.adj.Debarro. fictor, is. m. Hacedor. fic-us, us 6 i. f. Higuera, higo. fidenter. adv. Confiadamente. fid-is, is. f. Lira, cuerda. fid-o, is, b re, fieus sum. semidep. intr. d. Fiarse. fiduci-a, . f. Confianza, t. fiducialiter. adv. Con confianza. fid- us, a, um, adj. Fiel, leal. fig-o, is, b re, xi, xum. tr. Fijar, clavar, hincar, establecer. figur-a, . f. Figura. figur-o, as, are. tr. Formar. fil-um, j. n. Hilo. ! ! Filo crasa, de muy poco valor. fimbria, ffl. f. Franja, orillo, borde remate del vestid,. fin-io, is, ire, ivi, itum. tr . Terminar, limitar, definir, morir. finitim-us aro. finitm-us, a, um. adj. Vecino, cercano. firm-us, a, um. adj. Firme, slido estable fiel constante. fisclo-a, ffl. f. Cesto. fiec-us, m. Esportilla, talego, cesto. Fisco, tesoro pblico. fiatiil a, a 3. f. Fistula, llaga. 1! Flauta. 1 I Gaia. 11 Pluma. flagell-um, i. n. Ltigo.1 Tallo. flagitios-us, a, um. adj. Malvado, infame, criminal, ruin. flagit-o, as, are. tr. Pedir con 'instancia, demandar, solicitar. flagr-o, as, are. intr. abl.Arder, encenderse, estar excitado. flagr-um, n. Azote, ltigo. flat-us, us. m. Soplo, viento.

38 -flav-us, a, um. adj. Amarillo. fisbil-is, e. gen. is. adj. Con lgrimas, triste, liigubre, lamentable. flect-o, is, re, xi, xum. tr. Doblar, doblegar, ablandar, volver, derribar. flet-us, us. m Llanto, lgrimas. fi-o, as, are. intr. Soplar, desdear, exhalar, derretir, fundir. fi-os, or-is. m. Flor. fluctu-o, as, are, vi, tum. intr. Fluctuar, vacilar, ondular. fluct-us, tos. m. Ola, onda, agitacin, discordia, tumulto. flu-o, is, g re, xi, xum. intr. Fluir, correr, difundirse, pasar. flux-us, a, um. adj. Fluido, pasajero, deleznable, flojo. foc-us. i. m. Hogar,horno, llama, fogn, hoguera, ara, olla. fod-io, tr. Cavar. fcederat-us, a, um. adj. Aliado. p p. de Fcedro. Hacer paces. fce t-us, a, um. adj. abl Feo, disforme, horrible. fceli-x, c-is. V. Felix. fcemin-a, . V. Femina. fcenus, r-is. n. hieres, lucro. fost eo, es, re. intr. Heder. f -or, m. Hedor. fcet-us, a, um. adj. Preado, parido, fecundo. fo3t-us, us. m. Feto, prole, fruto. foli-um. i. n. Hoja. f-or, aria, ri, atus sum. dep. tr . Hablar, predecir, cantar. form-en, in-is. n. Agujero. fore-m, s, t, ntpor esse-m, s,t,nt. forans-is, e. adj. Forense, judicial, del foro. for-is, is. f. Puerta, entrada. form-a, e. f. Forma, figura, hermosura, modo, norma, horma. formatori-um, i. n. Taller, obrador, escuela.. formid-o, as, are. tr. Temer. forma-o, in- is. f. Espanto, pavor, temor, miedo. formos-us, a, utn. adj. Hermoso. forn-ax, ao is. f. Horno, fragua. fornicatio, n-is. f. Criat. Fornicacin. foil:tan y forsitan y fortasse y forta3sis. adv. Qui z s, tal vez, acaso. fortut- us, a, um. adj. Casual. fortn-o, as, re. tr. Prosperar, hacer feliz, bendecir. fortun- a, ffl. f. Fortuna, suerte. for-um, i. n. Foro, plaza, mer cado, tribunal, juzgado. fov-eo, es, re, i, fotum. tr. Calentar, festejar, fomentar, criar. fra I is, e. gen. is. adj. Fragil, quebradizo, perecedero. t is. f. Fragilidad, flaquezas, debilidad. fragment-um. 1. n. Trozo,pedazo. fragran-s, t-is. adj. Fragante, oloroso. p. pr. de fragro. Oler. fraternita-s, t-is. f. Fraternidad, hermandad, unin, amor. fremit-us, us. m. Estruendo. fren-o, as. re, vi, tum. tr . Enfrenar, contener, reprimir. fren-um,i.n i, rnm m pl. Freno, rienda, gobierno, sujecin. frequenti-a, a3. f. Concurrencia. frequent- o, as, are. tr. Visitar, frecuentar ri menudo. fret-um, i. n. Mar, estrecho. fret-us, 9., um. adj. abl. Fiado, confiado, apoyado, sostenido. frigid-us, a, um. adj. Fro. frive no, a, um. adj. Frvolo, vano, lijero. fron-e, d-is. f. Hoja de rbol. fron-e, t- is. f. Frente, fachada.

39 frneti-fic- o, as, are. intr. Fructificar, (lar fruto. fructuos-us, a, um. adj. Fruc tuoso, frtil, provechoso, til. frugi. adj. ind. Honrado, bueno. frumentari-us, a, um. adj. De trigo. frust- um, i.n Pedazo,mendrugo fue-us, i. m. Zngano. fug- a, m. f. Huida, destier ro. fuga-x, c-is. adj. Fugaz, veloz, breve, perecedero. fugitiv-us, a, um. adj Fugitivo. fugIt-o, as, are. fr . de fug -io, id, re, fgi, fugitum. tr. intr. Huir, escaparse. fug-o, as, re, vi, tum. tr . Ahuyentar, desterrar. fulcr-um, i. n. Pi, columna, sustentculo. fulg-eo, es, are, si. intr. Bri llar, relucir, relampaguear. fulgid-us, a, um. adj. Luciente, resplandeciente. fuig-ur, tir-is. n. Relmpago. fulm-en, n.is. n. Rayo. fulv-us, a, um. adj Rojo, leonado. fume-us, a, um. adj. Humeante, que humea, de humo. fumi-fic- us, a, um. adj. Hm nzeante. fum-o, as, re, vi, tum. intr. Humear. funct-us, a, um. adj. Difunto, el que ha cumplido su deber. fund-o, ad, re. tr. Fundar, erigir. fund-us, i. m. Heredad, fondo. funest-us. a, um. ad. d. Crist. Sacrificado los 'dolos. Pag. Funesto, mortal, fatal. fung-or, aris, i, nctue sum.intr. ab!. Ejercer, desempear, gozar, cumplir, hacer. fun-ue,ar-is.n.Funeral,ruina,fin. fur, is. m. Ladrn.1 I Siervo. furi-a, m. f. Furor, ira. 11 Peste, azote. pl . Las Frias, dio sas vengadoras de los delitos; remordimientos. furibund-us, a, um. adl urioso. fur -o, as, aro. tr. Enfurecer. furios-us, a, um. adj. Furioso. fur-o, id, ere. intr. ab!. Estar furioso, enfurecerse, arrebatarse. fur-or, da, ri, .tus sum. dep. tr. Robar, hurtar, sustraer. furtim. adv. Ocultamente. furtiv- us, a, um. adj. Oculto, clandestino, furtivo, hurtado. furv-us, a, um. adj. Negro, oscuro. Luso-o, as, re, tr. Oscurecer. futl n -is, e, adj. Vano, fragil.

G.
gallinacd- un, a, um. adj. De

gallina.

garrl-us, a, um adj. Parlero. gaude-us, t-is. Gozoso. p. pr. de gaudeo. gaz-a, m. f. hr. Riqueza. gehenn-a, ffl. f. hl.. Cr. Infierno. gehonnal-is, e. adj . er. Infernal. gelid-us, a, um. adj. Helado, fro. gemell-us, a, um. adj. Mellizo. gemin-o, as, are. tr . Doblar. gemin-us, a, um. adj. DA , gemelo. gemIt-us, us. m. Gemido. gemm-a, a3. f. Yema, piedra preciosa, perla, adorno. gem-o, is,re, ui, itum. intr. Gemir, suspirar, llorar, deplorar. gen-er, r-i . in. Yerno. genar-o, as, re, vi, tum. tr.

40 Engendrar, producir, causar, criar. generos-us, a, um. adj. Generoso, noble, magnnimo, fino. genial-is, e. adj. Del naeinzien to, noble, suntuoso, alegre. genist-a, m. f. Esparto, retama. gen -or, m. Padre. genit-us, a, um. adj. Enjendrado, hijo. p. p. de gigno. gen-s, t-is. f. Nacin, familia, gente. Cr. Gentiles.

gnosc-o, is, re. are. V. nosco. gradtim. adv. Por grados. grad-us, un. m. Grado, grada ,
paso.

gram-en, in-in. n.Grama,yerba, gran d-is,o. gen. in. adj. G ronde. grass-or, aun, ri, atun aura. dep. intr.Andar ti largo paso. gratauter. adv. Con agrado. grat-es, (ium). f. pl. Gracias. Grati a, rum. f. pl . Las Gracias, tres diosas hermanas.

gentil-is, e. gen. is. adj. Crist. gratios-us, a, um. adj. Grato. Gentil, pagano. Pag. De una gratis. adv. Gratis, de balde. misma familia gente. gratuit-us, a, um. adj.Grctluito, t-is. f. Cr. Mundo de balde, infundado. pagano. Pag. Parentesco,raza. n.ris, ari, atus srun. germn-us, i. m. Hermano. dep. tr. d. Dar el parabin, n. Germen, planfelicitar. ta, vstago, linaje. gravan-s, t-is. adj. CArg.Inte, gest-io, is, ire, ivi, itum. intr. molesto. p. pr. de gravo, as. abl. Saltar de gozo, desear gravi 1 -un, a, um. adj.Cargado,
mucho, hacer gestos.

gest-o, as, tire, vi, tum. tr. fr. grav-is, e.gen. in. adj. d. Gra-

lleno, pesado.

Llevar traer consigo, conve, pesado, serio, triste. ducir, tener. gravit-as, at-is. f. Pesadez, gest-us, us. m. Gesto, ademin. gravedad.

gi-gn-o, is, re, ganui genitum. grav-o, as, re, vi, tum. tr. tr. Engendrar, producir, oriSobrecargar, abrumar, MO ginarse.

circo y era aplaudido si mora en actitud elegante. glan-s, d-is. f. Bellota bala. glob-us, i. Globo:bola. gloriatio, n-is. f. Gloria, acto de gloriarse, jactancia. g ori-or, ris, ri, Ititud sum. dep. intr. abl. Gloriarse, preciarse. glorios-us, a, um. adj. Glorioso, famoso, ilustre, fanfarrn. gnat-us, i. m. are. Hijo. gnav us, a, um. adj. Diligente.

gladiat or, ir-is. m. Gladiador, gremi-um, i. n Gremio, regazo. el que luchaba desnudo en el gre.x, g-is. m. Grey, rebai7o,
tropa.

lestar.

gru-s is, is. f. G gubb-a, ni. f. hr. Crist. Guba,


Ijibe, cisterna. gubernator, is. m. Piloto. gurg-es, it-is. m. Gorga, re.. manso, abismo, remolino. gust- o, as, 4re, avi, tuna. tr. G ustar, p robar, tonta r el gusto. gymnasi-um, i. n. gr. Escuela, gimnasio, academia, aula. gyro - viig - us, i. in, hib, Crist. Vagamundo.

41 -gyr-us, i. m.

r. Circulo, curso.
H.

hic. adv. Aqu.

habn-a, ag. f. Rienda, brida. hatitacal-um, i. n. Vivienda. habitatio, n-is. f. Morada. habitator, is. m. Morador. haVit-us, u g . m. Habito, porte. hao tnus. adv. Hasta aqu. hfflredit-as, at-is. f. Herencia. heretic-us, i. m gr. Cr. Hereje. us. m. Aliento. hast a, e. f. Almoneda, pira. hastit-e, is. n. stil, palo de la saeta 6 lanza. haud- qu a- quam. adv. De nin gn modo. haust-us, us. m. Sorbo, trago. hebesc-o, is, re. intr. Embotarse, debilitarse. hebre-us, a, nm. adj. Hebreo. Hecat-e, es. f. p. gr. Proserpina, diosa de los infiernos.He1U-a, w. f. p. Elena, hermana de Castor y Polux convertidos en estrellas. hendecasyll5-us, im gr. Verso de once slabas. herb-a, oe. f. Yerba, verdura. herciile. sino. hercle. adv. Por Hrcules, f ma. Herchl-es, is. m. p. Hrcules, dios de la fuerza y del trabajo, hijo de Jpiter. her 6 here. adv. Ayer. her-os, ("jis. m. Heroe. her-us, a, um. adj. Herico. heu. interj. de dolor. Ay! heus.interj.dellamar. eh!hola. hit-us, us. m. Boca abierta. espectacin, ansia. hibern-us, a, um. adj. De invierno. n. pl. Cuarteles de invierno.

hi-ems, hin-is. f. Invierno, tentpestad. hilar-is, e. g. is. adj. gr. Alegre. t-is. f. Alegra. bine. adv. De aqu. us. m. Relincho. hinnit hi-o, as, are. intr. Abrir la boca, henderse, desear, hipar. hippocentaur-us, i. m. gr. Hipocentriuro,natural deTesalia, mitad hombre y mitad caballo. hispid-us, a, um. adj. Velludo, erizado, spero, cerdoso. histori -a, m. f. gr. Historia. histrio, n-is. m. Cmico. hodie. adv. H, y. hodirrie.Ann hoy. lice 1- us, 1. m. Cabrito. holocaust-um, i. n. gr. Cr. Sacrificio, holocausto. homuncii!-us, i.m Hombrecilllo. dirn. de Homo. honesta-s, t-is. f. Honra, honestidad, fama, decoro. bonest-us, a, um. adj. Honesto, honrado. n. Virtud, bien. hon-or y os, dr-is. m. Honor, honra, premio, cargo, ornato. honori-flc-o, as, are, ay!, atan'. tr. Honrar, dar honor, respetar. honori-fic-us, a, um. adj. Honorfico, que honra. honr-o, as, are, avi, atum. tr . Honrar, respetar, venerar. hor-a, es. f. gr. Hora, ocasin. hordeace-us, a, um. adj. De cebada. horde-um, i. n. Cebada. horr-eo, es, re, ui. tr. intr. Erizarse, tener horror. horribilis, e. gen. is. adj, Horrible, espantoso. horrld-us, a, um.adj . Horrendo.
6 -v.

horri-sn-us, a, um.

e-

ib-ex, ic-is. f. G-amuza, especie de cabra monts. ibi -dem. adv. All mismo. ic-o, is, re, i, tum. tr. Herir. iden-t-idpm. adv. A menudo. id-jo. adv. Por tanto, por eso, por esta razn. idl-um, i. n. gr. Cr. dolo. Pag. Imagen, visin, idea. idone-us, a, um. adj. d. Idneo, apto, poopsito, dispuesto. id-us, uum. f. pl. Los Idus de cada mes, los dias 13 15. i-gnar-us, a, um. adj. g. ignoran te, no sabedor, no sabido. i-gnavi-a, . f. Pereza, flojedad, bajeza, cobarda. gnv-us, a, um. adj. Perezoso, flojo, poltrn, cobarde, bajo. ignit-us, a, um. adj. De fuego, ardiente, encendido, igneo. i-gnot-us, a, um. adj. d. No conocido, desconocido. p. p. de i gno-sc-o, is, 1re, vi, tum. intr. d. Perdonar, hacer la vista gorda, no querer saber, ignorar. il-ex, f. Encina, roble. ui -as, . d -is. f. gr. 'liada, poema de Honiero, que canta el valor y juventud de Aquiles en la guerra de Troya. il-lacrymalais, e. adj. Inexorable, que no se vence con lgrimas. il-lao-us, a, um. adj. Beso, sano, no herido. il-lt . us, a, um. p. p. de infro. a3. f. Halago. il-libat-us, a, um. adj. Intacto, inmaculado, no gustado. il-liberal-is, e. adj. Vil, bajo. 1. illic. adv. All, entonces. iambus, i. m. gr. Verso sat- ill-ic, , un. arc. V. ille. a, um. adj. ilcito rico, pi yamb,.

adj. Horrsono, que espanta con ruido. horror, is. m. Horror, espanto. hortt-us, us. m. Exhortacin. hosp-es, it-is. m. Huesped. hospital-is, e. adj. Hospitalario, benfico. hospiti-um, i. n. Hospitalidad, hospicio, hospedera. hostic-us, a, um. adj. y hostii-is, e. gen. ja. adj. Enemigo, hostil, contrario. host- is is. com. Enemigo. erj. de asombro, de hui. int dolor, de ir.. Ah! hu! ay! hujus- ce-mdi. adv. y hujus-mdi. adv. De este modo, de este gnero. humanIta-s, t-is. f. Afabilidad, erudicin, condicin humana. humid-us, a, um. adj. Hmedo. humil-is, e. gen. is. adj. Cr. Humilde. Pag. Bajo vil. Humildad. t-is. f. Cr. ; Pag. Bajeza, trivialidad. Hyad-es, um. f. gr. pl. Hiadas, ninfas que criaron Baco, convertidas en estrellas: atribyenseles las lluvias. Hydr-a, te. f. gr. Hidra, serpiente. hydr-ops m. gr. Hidropesa, hydrpico. ' hy-ems, rn-is. V. hiems. Hymenm-us, i. m. gr. Dios de los casamientos, bodas. hymn-us, i. m. gr. Himno, cntico. hypoclita, . com gr. Hip crita.

43 no permitido, indecente. iilico. adv. Al punto, all. il-lid-o, is, re, s, sum. tr. d. Estrellar, chocar. is, re, lvi, ritum. tr. Untar, frotar, estregar. jll adv. All. il-liic-eo, es, re, xi. intr. Amanecer, lucir, brillar. il-ld-o, is, re, si, sum. tr. intr. Escarnecer, burlarse, jugar con, divertirse. il-luminatio, n-is. f. Crist. Luz. il-lusio, n-is. f. Burla, escarnio, irrisin. il-lustr-is, e. g. is. adj. Ilustre, brillante, claro, noble. il-lustr-o, es, ,re, vi, tuni. tr. Iluminar, aclarar, ilustrar. f. Imagen, retrato. img-o, im-becill-is, e. g. is. us, a, um. adj. Dbil, lnguido. e. adj. Cobarde. imb-er, r-is. m. Lluvia. im-berb-is, e. adj. Sin barba, lampiiio, joven. im-bu-o, is, re, i, tum. tr. Empapar, imbuir, educar. imitabil-is, e. adj. Imitable, que puede debe imitarse. imitator, is. m. Imitador. xis, ri, tus sum. dep. tr. im-mn-is, e. adj. Cruel, fiero, disforme, enorme. t-is. f. Crueldad, fiereza, enormidad. im-mm -or, r-is. com. g. Que no se acuerda, olvidadizo. im-memorabil-is, e. adj. Indigno de recordarse. im-mens-us, a, um. adj. Inmenso, sin. medida, infinito. im inefic-us, a, um. adj. No merecido, inocente, sin culpa, im-min-eo, es re, ui. intr. d. A mcnazar,, dominar. im-mit-je, e. adj. Cruel, duro. immo. adv. V. imo. im-moderat-us, a, um. adj. Inmoderado, desmedido. im modie-us, a, um. adj. Desmesurado, excesivo. im-mr-or, ft ris, ari, tus sum. dep. intr. d. Detenerse, morar. im-mortl-is, e. adj. Inmortal. im-mortalit-as, at-is. f. Inmortalidad. im-mund-us, a, um. adj. Inmundo, scio, asqueroso. imo. adv. A nies,antesbien,mcs, por el contrario, si, sin duda. im-pat-ienti-a, 93 i'. impaciencia, poco sufrimiento. is, ire, 'vi, itum. tr . d. impedir, estorbar, enredar. im-pell-o, is, re, ptili, pulsum. tr. Empujar, animar. im -pendo, is, re, i, pensum. tr. Dedicar, gastar. im-perator, is. m. Emperador, general. im-perfect-ue, a, um. adj. Imper fecto, si?? acabar. im -perit -u, a, um. adj. g. Desconocedor, ignorante, rudo. im-peri-um, i. n. Gobierno, mando, dominio, orden. im-pr-o, as, re, vi, tum. tr . intr. cl . Mandar, dominar. impert-ior, iris, id, itus sum. dep. tr. d. Repartir, obsequiar. im-ptr-o, as, re, vi, tum. tr. Alacanzar, obtener con ruegos. im-pt-us, us. m. hnpetu. im-ping-o, in, re, pgi,pac-tum. tr. d. Arrojar, enredar. impl- so, es, re, vi, tum. tr . abl. Llenar. im-plic-o, as, re, ui, itum. tr.

44 Meter, enredar, envolver. implor-o, as, re, vi, tum. tr. Implorar, pedir llorando. at-is. f. Impo sibilidad. im-pressio, n-is. f. Impresin. is, 70, pressi, pressum. tr . Imprimir. im-probit-as, t-is. f. Maldad.. im-prb-us, a, um. adj. Malo, malvado, insolente, cruel. im-propr-o, as, re, vi, tum. tr. intr. d. Echar en cara, reprender . 11 Entrar prisa. im-prden-s, t-is. adj. g. Imprudente, ignorante. im-ptiden-s, t-is. adj. Desvergonzado, atrevido, descarado. im-pugn-o, as, re, .vi, tum. tr..bnpugnar,combatir,atacar. im-puls-us, a, um. p. p. de impello. im-pn-is, e. adj. Sin daiio, impune, sin castigo. im-us, a, um. adj. lnfinzo, hondo, bajo, extremo, ltimo. in-ambill-o, as, are, .vi, tum. intr. Pasearse. man-in, e. gen. is. adj. Vaco, vano, frvolo, soberbio. in-ard- ese -o, is, h re, ami. intr. d, abl. Arder, inflamarse. in-audit-us, a, t'un. adj. No oido, inaudito, extrafio. in-caut-o. as, re, vi, tum. tr. Encantar, hechizar. is,Ire, ssi, ssum. intr. Entrar, marchar con pompa. um, i. n. Incendio. in-cend-o, is, d re, 1, sum. tr . Encender, abrasar, animar. in-cept-um, i. n. Comienzo. in-cert-us, a, um. adj. Incierto. in-cess-us, us. m. Paso, andar. in-cest-us, a, um. adj. Desho,. nesto, impuro, malvado. in-cho-o, as, re. tr . Comenzar. is, re, i. (csum.) intr. Caer, ofrecerse, suceder. in-cid-o, is, re, i, sum. tr. Corlar,grabar, esculpir,entallar. in-cip-io, is, re, cpi, cepeum. tr. Empezar, conzenzar. in-citament-um, i. n. incentivo, provocacin, movil. in-cit-o, as, ro, vi, tum. tr . Incitar, mover, animar. in-clm-o, as, are, vi, tum. tr. Llamar gritos. in-clin- o, as, re, vi, tum. tr. intr. inclinar, ir cayendo. in-clyt-us, a, um. adj. Ilustre. In-cognit-us, a, nra. adj. Desconocido. in cl-a, m. com . Indgena, habitante, compatriota. in colat-us, na. m. Crist. Morada en este inundo, destierro. Pagitforada en el extranjero.

e. gen. in. adj.

Sano, salvo, entero. in-columit-as, tis. f. Salud, entereza, conservacin. in-com u:1M- um, i. n. Molestia. in-com-prehens-us, a, nm. adj. No comprendido. in-compt-us, a, um. adj. Despeinado, desaliliado. in-con-atan-s, t-is. adj. Inconstante, mudable. in-con-venien-s, t-is. adj. In conveniente, indecente, diferente. in-con-venien-s, t -is. n. Crist. Inconveniente, obstculo. in-corporat-us, a, um. adj. Cr. Encarnado.p. p. de incorpro. in-cor-rupt-us, a, um. adj. No corrompido, integro. in-credibit- is, e. gen- in. adj.

--- 45 in-dif-fer-enter. adv. indifeincreble incrdulo. rentemente, sin distincin. in-credulita-s. t-is. f. increindi- g'n -a, a3. com. Indgena, dulidad. natural del pas. in-credl-us, a, um. adj. Incrt-is. adj. Necesitado, dulo, desconfiado, increible. pobre. p. p. de indigeo. in-cr5p-o, as, re, ui, itum. tr. in-dignabund-us, a, um. adj. Reprender, reir, resonar. Indignado, lleno de enojo. in-cre-3c-o, la, g re,vi, tum. intr. in-dignanter. adv. Con indigCrecer mucho. nacin. in-ctib-o, as, re, ni, itum. intr. in-dignatio, n-is. f. Indignacin, d. Acostarse, reclinarse. ira, enojo, clera, m, Crist. Demot-is. f. Indignidad, nio Incubo. 1! Pesadilla. bajeza, crueldad, enojo. in-culpat-us, a, um. adj. Irrein-dign-or, ris, ri, atus sum. prensible, sin culpa. dep. tr. Desdear,indignarse. iu-cult-us, a, um. adj. Inculto. in-cult-us, os. in. Falta de cu l- in -diga -us, a, um. adj. g. ab!. Indigno. tura, descuido, desalio. t-is. com . Negliin-cumb-o, is, gre, cubni, cugente, descuidado. bitum. intr. d Dedicarse, in-disciplinatio, n-is f.Cr. Falrecostarse. ta de disciplina, desarreglo. in- cunctanter. adv.Sin demora, in-d-o, is, gre, Idi, itum. tr . d. sin vacilar, al punto. Aplicar,dar,poner,introducir. in-curabil-is, e. gen. is. adj. in-doct-us, a, um. adj. Ignorante, Incur able. rudo, no enseado. in-curi-a, a3. f. Desalio, de s . ind-51-es, is. f. Indole, natural, cuido, negligencia. genio, carcter. in--curr-o, is, iS re, i, sum. intr. in-domit-us, a, nm. adj. No Incurrir, atacar. domado, indomable, feroz. in- curv-us, a, um. adj. Corvo. in-dorm-io, is,ire,ivi,itum. intr. i n -c -us, fid-is. f. Yunque. d. ab!. Dormir, descuidarse. in-zs-o, as, re. tr . g. ab!. Rein .. dubitat-us, a, um. adj. Induprender, acusar, vituperar. dable, cierto, evidente, seguro. ind-agatio, n-is. f. Averiguacin, in dulgen-s, t- is. adj. d. Indulpesquisa, busca. gente, condescendiente ,blando. ind-ag-o, as, re. tr. Rastrear, in-dulgenti-a, .f. Crist. Perindagar, averiguar. dn , remisin de penas. Pag. in-decr- us, a, um. adj. IndeCondescendencia, dulzura, be-. coroso, indecente, feo. Ilignidad. in- des, lo -is. adj. Indicador, in-dult-us, a, um. adj. d. Conindicio, seal, indice. cedido, condonado. p. pr . de ja-dic-o, as, re. Indicar. in-dic-o, is, 5 re, xi, ctum. tr . d. in-dulge-o, es, ere, si, tum. intr. d. Ceder, entregarse Declarar, publicar, pregonar. complacer, condescender. ind-idem. adv. De all mismo.

46 in dument um, i. n. Vestido. intest-o, as aro. tr. Infestar. in-du-o, is, ce, i , tum tr. d. in-fest-us, a, um. adj. d. infesabl. Vestir. tado, enemigo, &dios. in-dr-o, as, are, vi, tum. tr. is, are, faci, fectum. Endurecer. tr. Manchar, impregnar. industri-a, al. f. Destreza, in - in-fici-or, ris, ari, tus sum. genio, habilidad. dep. tr. Negar, no reconocer. in-ebri-o, as, re, avi, tum. tr . in .fidal-is, e. adj. Infiel. Emborrachar, embriagar. in fldedt-as, at- is. f. lnfideli in- edi-a, m. f. No comer, ayuno, dad, perfidia, deslealtad. dieta. infid-us, a, um adj, Infiel. in -ef-fabil-is, e. gen. is. adj. in-flamm-o, as, are, vi, tum. Inefable, que no se puede extr. Inflamar, enardecer. plicar. in -flati-o, n-is. f. Hinchazn, in-epti-a, 93. f. Necedad, bobera, viento, ventosidad, tumor. friolera. i -o, as, re, vi, atum. tr. ja - f in-er-s, t-is. adj. abl. Sin arte, abl. Hinchar, inflar, soplar. inerte, inhbil, estril, cobar- inftu-a, is, are, xi, xum. intr. de, ocioso, flojo, desidioso. Inagotable, insaciable.

in-ex-haust-us, a, um. adj. in-ex-orsbil-is, e. adj. Inixorable, implacable, duro.

Desaguar, atravesar, fluir,

in- foecund-us, a. um. adj.


Infecundo, estril.

in-ex-pert-us, a, um. adj. No


experimentado, inexperto. in-ex-pugnabil-lie, e. adj. luxpugnable, invencible, firme. in-farni-a, m. f. _Infamia, mala fama, deshonra, ignominia. in fam-is, e. adj. Infame, deshonrado, sin honor. in-frn-o, as, are. tr. Infamar, deshonrar, divulgar. t-is. f. Desgracia. ic-is. adj. d. Infeliz, desdichado, estril. in-fens-us, a, um. adj. Ofendido, irritado, enemigo. in- fernal-is, e. gen. is. adj. Crist. infernal. in-fern-us, i. m: Crist. Infierno.

in - fo mati n-is. f. Esbozo,


formacin, informacin, idea. in-form-o, as, re. tr. Formar. in-fortuni-um, i. n. Desgracia. infra. prep. acus. Debajo de.

is, gre, ui,itum. intr.


Bramar, rugir, resonar. in -frend- so, es, are, ui. intr. Rechinar.

in-fund-o, is. a're, fdi, fusum. tr. d. Derramar, infundir,


introducir.

in-gem-isc-o, is, are. intr. y ingam o, is, are, ui, itum. intr.
Gemir, dolerse, lamentar.

in-gan-o, in-gi-gn-o, je, ere, genui,itum.tr. d.Grabar desde el nacimiento, engendrar.

s, re, t1i, illtum. tr. libre, noble, entero. d. Inferir, llevar, traer, arro- in-gar-o, is, are, sei, stum. tr. jar, entrar, causar, aplicar, d. Ingerinpresentar,echar en. culpar, pagar. a,um.adj.Sin gloria,

in-genu- us, a, um. adj. Ingnuo,

47

in-gratitud-o, f. Cr. in-nutri- o, le, ire. tr . Criar, nutrir. Ingratitud, desagradecimiento. in-grat-us,a, um.adj.d. ingrato. in-opi-a, ah f. Pobreza, escasez. g.Pobre,falio. in-grav eso-o, ja, g re. intr. A gravarse, hacerse pesado. in-ordinat-us,a,um.adj.Desordenado, desarreglado,con f uso. -11f4, 118. m, Entrada, in Manchar. in-quia-o, as, re.tr. ingreso, paso, andar. in- hab t f - o. as, re, vi, tum. in-qnir- o, is, re, bivi, bitura. ,biescar ,averiguar. tr Inquirir. tr. Habitar. in-hi o, as, re. intr. d. Abrir in- quisitio, n-is. f. Averigua inhuman-us, a, um. adj. Inhu- in-salutat-us, a, um.adj.Crist. iniqu-us, a, um. adj. dinjusto, in-en- i, is, ira vi, itum.intr. is, re, joi, jectum. in-sn-ue, a, um. adj. Loco. in -satiabi lis, e. adi.Insaciable, tr. d. Arrojar, echar. que no se satisface. in -jugat -na, a, um. adj. Crist in-scien-s, t is. adj. g. No No uncido al yugo. sabedor, ignorante, necio. in-jung-o, is, re, nxi. notum.tr . d. Imponer, mandar, juntar. in-scienti-a, insciti a, . f. Ignorancia, insuficiencia. in-juri-a, as. f. Dafto, afrenta, inscrib-o, is,re, psi, ptum. tr . injusticia, injuria. d . Inscribir, atribuir. in-justiti-a, aa. f. Injusticia. in-nect -o, is, b're. xui, xum.tr . in-sect-or, rie, ri, tus sum. dep, tr. Perseguir, atacar. d. Tramar, liar, enlazar. in-nit-or, ria, i, xus sus surn. in-secaor, is. m. Crist. Ferse guidor. dep. intr. d. abl. Estribar, apoyarse, sustentarse. in-squ-or, Me, 1, tus sum. in-nhoen-s, t-is adj. Inocente, dep. tr. Perseguir, seguir. is, re, ui, tum 6 sevi, que no hace dato. bitum.tr. d. Meter, insertar, in-nocenti a, as. f. Inocencia. injertar, sembrar, plantar. in-nocu-us, a, um. adj.Inocente, in-serv-io, is, re, vi, itum. inofensivo, manso, ileso. intr. d. Servir, c5mplacer. in-- noxi-us, a, um.adj.Inocente , que no hace mal, probo, libre. in-side-o, es, bTre, sli, sessum. intr. Hallarse, sentarse. in - n u merabil -is, e. adj. Innumerable, que no puede contarse. in-sidi-a, f Asechanza,celada. in-numr-us, a, um.adj.Innu- in-sidiator, is. m Asechador. - in . sigo-e, id. n. Segal, indicio. merable, no cadencioso. in-nupt-us, a, um. adj. No in-sign- is, e. adj. abl. Noble, insigne, famoso, notable. casado. Crist. Que no ha in .ell-io, is, ire, vi, ui, ultum. conocido varn. intr. Saltar, abalanzarse. in-olit-us, a, um. adj. Arraiin-siml-o, as, are. tr. g. abl. gado, connatural.
desigual, enemigo, infeliz. Estar loco, disparatar. mano, cruel, brutal, grosero. No saludado, sin saludar. la boca como lobo, ansiar. cin, inquisicin, pesquisas.

ein-superabil-is, e. adj. lnsupe rable, invencible. in-susurr-o, as, re, tr. Susu rrar, hablar al odo. in tact-us, a, um. adj. No tocado, intacto, entero, ileso. in-taminat-u.3, a, um. adj. No manchado, puro. intect- us, a, um. adj. Deseu bierto, desnudo, no vestido. er, r-a, r-um. adj. Entero, p U ro, ntegro. intel-lect-us, us. m. Entendimiento, inteligencia, capacidad. intel-ligenti-a, a3. f. inteligencia, capacidad, ciencia. in-temer:-us, a, um. adj. Inviolado, puro, no corrompido, in-temperanter. adv. Sin templanza, destempladamente. in-temperan ti-a, a3. f. Destem planzci, exceso, intemperie. in-tend-o, is, re, i, sum y tum. tr. Intentar, oir, encaminar. in-tentio, n-is. f. Intencin. in-tent-o, as, are. tr. Estender,, presentar. in-tent-us, a. um. adj. d Atento. inter- cd-o, is. 4 re, ssi, ssum. intr. Oponerse, intervenir, interceder. inter-cessio, E-is. f. Oposicin, contradiccin, intercesin. inter-cld-o, is, re, si, sum. tr. Cerrar el paso, impedir. inter-diu. adv, De dia. inter-dum. adv. Alguna vez, veces, tal vez, mientras tanto. intr- ea. adv. Entre tanto, mientras que, hasta que. intr- eo, in, ire, ivi, tum. intr. Morir, perecer, pasarse. iutr-est, esse, fuit. impera. g. Importar. inter-fector, la. m. Matador.

Acusar, motejar, disimular. in-sist-o, is, re, batid, stitum. intr. d. Insistir, perseverar, pisar. in-solat-us, a. um. adj. Soleado. in-sblen-s, t-is. adj. g. No acos tumbrado, insolente, audaz. in-sol ese o, is, re. intr. Engreirse, ensoberbecerse. in-son-s. t-is. adj. Inocente. in spect-o, as, re, avi, tum. tr. fr. Mirar con atencin, observar. in sperat -no, a, nm. adj. No esperado, casual, fortudo. m-spiratio, n-is. f. Inspiracin, infusin, soplo. in-stabil-is, e. adj. Instable, inseguro, insconstante. instar. n. ind. Semejanza. adj. g. A manera de, modo de. instanr-o, as, re, tr. Restaurar, renovar, consagrar. in-stig- o, as, re, vi, muta. tr. Instigar, incitar, animar. in-etinct-us, us. m. inspiracin, instinto. in-3titutor, is. m. Preceptor, maestro, fundador. in-stitt-um, i. n. Plan, designio, regla, uso, enseganza, pacto. in-st-o, as, ,re, sti, sttum. intr. d. Estar cercano, instar. in . strument-um, i. n. Instru mento, maquina, muebles. in-stru-o, is, re, xi, ctum. tr . Adornar, equipar, instruir, construir, ordenar, urdir. in-sd-c, as, re, vi. tum. intr, Sudar, traspirar. in-sult-a, as, re. intr.Insultar, mofarse. is, re, 1, tum. tr. Coser, ensartar. inetiper. adv. Ademas, an.

49 int grim. adv. Entre tanto. inter-ion, ins; g ris. adj. comp. Interior, interno, ms cercano. na, m. Muerte, ruina. inter-jac-eo, es, g re, ui. intr. Estar situado entre, mediar. inter-ject-us, us. m Interposicin, intrvalo, espacio. in-termin-us, a, um. adj. infinito. inter mitt-o, is, g re, mi3i, missum. tr. Interrumpir, cesar. in ter-nunti-us, i. m. Interlocutor, mensagero, medianero. intern-us, a, um. adj. Interno. inter pell-o, as, re. tr. Interrumpir, emplazar, avisar. is, g re, possui, poeitum. tr. Interponer, colocar entre. inter pres, g t-is. com. Intrprete, traductor, mediador. inter-pretatio, n-is. f. Interpretacin, explicacin. inter-prigt-or, ris, ri, tus sum. dep. tr. Interpretar. inter-rump-o, is, g re, rpi, ruptum. tr. interrumpir, cortar. inter- sum, es, esse, fui. intr. Mediar, haber diferencia. inter-vall-um, i. n. lntrvalo. in-testat-us, a, um. adj. Sin testamento, el que muere sin testar. inte-stin-us, a, um. adj. intestino, interior, civil. intim-us, a, um. adj. Intimo, interior. in -tolerand- no, a, um. adj. Insufrible, insoportable. in-tg a-o, as, re, ni. intr. Tronar, atronar, resonar. is,g re,ui.int. Temblar. in-trepid-us, a, um. adj. In trpiclo, animoso, arrojado. intr-in-sgcus. adv. Interior mente, por dentro. intro. adv. Dentro. intro-grg cl-ior, gris, i, gressu e su m. dep.int.Entrar,penetrar. us. m. Entrada, paso, principio, exordio. in-tu-eor, g ris, ri, tus sum. dep. tr. Mirar bien, ver, considerar, observar, advertir. intus. adv.13entro,interionnente in-ult-us,a, um.adj No vengado. in-ung-o is, g re, nxi, nctum. tr. Uniar, ungir. in-usitat-us, a. um. adj. No usado, extraordinario, irregular. e; gen. lo. adj. Intil. in-vd-o, is, &e, ei, sum. tr . Invadir, asaltar, caer en. in-vgh-or, g ris, i, ctus sum.dep. tr. Ultrajar, ser llevado. inventio, n-is. f. invencin, descubrimiento, hallazgo. in-venust-us, a, um. adj. Sin gracia, feo, tosco, grosero. in-vestigatio, n-is. f. Averiguacin, pesquisa, busca. in-veter-asc-o, is, ere. intr. Envejecer, durar. invicem. adv. Mtuamente, por veces, alternativamente. in -vict-ns, a, um. adj. No vencido, invencible. in-vidi-a, m. f. Envidia. in-vid-us, a, um. adj. Envidioso. in-violabil-is, e. adj. Inviolable, que no puede ser ofendido. in-violat-us, a, um. adj. No violado, puro, integro, ileso. e. gen. is. adj. Invisible, que no puede verse. in-vis-us, a, um. adj. d. Odioso, aborrecible, mal visto. in-vit-o, as, are, vi, tum. tr. Convidar, atraer, incitar. 7-v.

_ 50 in.vit-us, a, tira. adj. De mala J. gana, forzado, obligado. in-vi-us,a, um. adj. d. Sin cami& e, jci, jaotum. tr.d. no, inaccesible, impenetrable. jac-io, is, Tirar, arrojar, echar, fundar. invgc-o, as, are, vi, ttim. tr . Jacob. ind. y Jacgb-us, i. m. Llamar. Cr. Invocar. p. Jacob. in-volv-o, is,'g re, i, voltum tr. Envolver, arrollar, arrastrar. jactanti-a, w. f. Jactancia, vanidad, arrogancia, fausto. iota. n ind. J, la letra ms pequeita del alfabeto hebreo. jact-o y jactit-o, as, re. tr . fr. Hablar, agitar, tirar menuiracundi-a, m. f. Iracundia, ira. do, jactarse. iracund-us, a, um.adj . Iracundo. is, g re, psi, ptum. jactr-a, . f Quebranto, prdida, dao. Alijo. intr. Deslizarse, colarse. g t-is. adj. Que no jaclit-ar. ris, ari, tus sum.dep. tr. Tirar, arrojar, disparar. escansa, inquieto, turbulento. d ir-rg t-io, is, ire, ivi, itum. tr . jacill um, i. n. Dardo, flecha. jam primum. adv. Desde luego. Enredar, coger con red, ir-re-tort-us, a, um. adj Que no jann-a, a3, f. Puerta. Januari-us, i. m. Enero. se vuelve, no torcido. ir-rid-eo, es, ere, si, sum. intr. Japg t-us, i. m. p. Apelo, padre de Prometeo, quien Mercud. Mofarse, escarnecer. rio at en el monte Cucaso, ir-rigu-us, a, um. adj. Regado, donde un guila le roe el de regado, mojado. corazn en castigo de haber ir-rit-o, as, re. tr. Irritar. animado con fuego del cielo al irrit-us, a, um. adj.Vano, nulo. hombre que form de lodo. Isaac. in& 6 Isaac-us, i. m. Jap-yx, yg-is. m. Poniente: p. Isaac. viento. Israel. ind. 6 Israel, is. m. p. Israel, sobrenombre del pa- jec -ur, gr-is, n. Hgado. triarca Jacob, y del pueblo jejn-o, as, are, vi, tum.intr. Crist. Ayunar. que descendi de l. istic. adv. Ah, donde t ests. jentactil-um, i. n. Desayuno. joc-or, ris, ri, tus sum.dep. istmo. adv. De ah. intr. Chancearse, burlarse. isto-c 6 istu-c por istud. item. adv. As, tambin, del jocular-is, e. adj. Jocoso. jocund-us, a, um. V. jueundue. mismo modo, ms. itgr-o, as, tire. tr. Repetir, joc-us, i. m. Chanza,chiste juego. Jovia, Jovem. V. Jupiter. reiterar. it-idem. adv. Del mismo modo, jub-a, ae. f. Melena, crin, cresta. jub-ar, r-is. n. Brillo, lucero. as tambin, como. Ixi-on. n-is. m. p. Ixin, goz jutill-o, as, re, vi, tum. tr . Regocijarse, alborozarse. la nube que figuraba ei Juno. jubil-um, i. n. Gozo, alegra. Jud- as a, te. m. Jud, Judas.

-- 51 jud-ex, ic-is. m. Juez. judicial-is, e. adj. Judicial. juggr-um,i. pl. a, um.n. Yugada. jug-is, e. adj. Continuo,perenne. jugit-er. adv. Continua, perennemente, siempre. jugl-o, as, re. fr. Degollar. jugl-us, i. m. um. i. n. Cuello, garganta, gaznate. jug-um, i. n. Cumbre. 11 Yugo, yunta. jument- um, 1. n. Bestias de carga, jumento. junce-us, a, um. adj. De junc2. 11Blando, tierno. juac-us, i. m. Junco. jung-a, is, re, nxi, nctum. tr . .runtar, unir, uncir. Ju-piter, Jov-is m. p. Jpiter, jefe de los dioses: aire, lluvia. jurament-um, i. n. Juramento. ju-s, jur-is. n Derecho, justicia, ley. ju-s jurand-um,jur-is jurand-i. n. Juramento. juss-us, ne. m. um, i. n. Mandato, orden,precepto,ley. n. Auxilio. juvm-en, juvenc-us, i. m. Novillo. juvenil-is, e; g is. adj.Juvenil. juvn-is, is. com. Joven. juvent-a, a3. f. Juventud. juv-o, as, are, i, jutum. tr. Ayudar, favorecer, agradar, ca im ar.. lab-ar, ris, i, lapsus 811M. dep. intr. Deslizarse, caer, morir. lab-or y aro. lab-os, ris. m. Trabajo, fatiga, desgracia. laborioe-us, a, um. adj. Traba joso, difcil, trabajador. lac, lactis. n. Leche. lac-er, r-a, r-um. adj. Despedazado. lacdr-o, as, are, vi, atum. tr . Despedazar, desgarrar, infamar. lacees -o, is, re, vi, itum. tr. Provocar, retar, atacar. lacrim-a, al. f. gr. Lgrima.

lux-fin-o y lacera-o, as, are,

vi, atum. intr. Llorar. lacrymos.us, a, um. adj. Lloroso. lactan-s, t -le, adj. De leche. lacte-us, a, um. adj. De leche. lac-us, us. m. Lago, lagar, pila. la3d-o, is, re, si, sum.tr.Daar. la3t-us, a, um. adj. abl. Alegre. la3v-us, a, um. adj. Izquierdo, siniestro, infausto, bobo. lamb-o, is, re, i. tr. Lamer, beber. lamentatio,r is f. Lamentacin, lamento, llanto, gemido. lamin-a, m. f. Plancha de metal. pl. mquina de tormento. lamp-as, alfa. f. gr. Lmpara, tea, antorcha. lan-a, ffl. f. Lana, pelo, pluma. langu-eo, es, re, i. intr. Languidecer, desfallecer, desK. mayarse. Kalend-, r u m. f. pl. Calendas, languid-us, a, um. adj.L nguido, desfallecido, macilento. el primer da de cada mes. languor, is. m. Languidez, debilidad, abatimiento. L. lanl-g-er, r-i. m. Lanudo. labe-fc-io, is, re, fci, factum. lani-o, as; are. tr . Desgarrar. tr.Agitar,derribar,corromper. lana, c-is. f. Balanza, II Plato,

52 -fuente, disco. laps-us, ne. m. Desliz, caida. laque-o, as, are. tr. Artesonar. Il Atar, enlazar. II Engaar. Lar, is. m. Lar, dios de la casa, hogar, familia, patria. largit-as, at-is. f. Largueza. largitio, n-is. f. Largueza. largitor, is. Da. Dador, liberal. larg-us, a, um. adj. Largo, abundante, liberal. lasciv-us, a, um. adj. Lascivo, juguetn, desvergonzado. lass-us, a, um. adj. Cansado. lat-eo, es, re, ui. intr. Estar oculto, escondido. lat-us. a, um. adj. A ncho, dilatado, difuso. p. p. de faro. lat-us, 4r-is. n Lado, costado. latr-o, n-is. m. Ladrn. laudatio, nie. f. Alabanza. laudator, is. m. Elogiador. laudism-us, i. m.Crist. Laudismo, ramillete de alabanzas. laur-us, i. us. f. Laurel. laut-us, a, um. adj. Suntuoso, limpio, lavado. p. p. de lavo. lava= um, i. n. Pila, bailo. lax-o, as, are. tr. Aflojar. lax-us, a, um. adj. Suelto, remiso, flojo, ancho, espacioso. lea3n-a, .33. f. Leona. lecticiil-a, . f. dim. Pequea litera 6 silla, cama, nido. patio, n-is. f. Lectura, leccin, eleccin, recoleccin. lector, is. in. Lector. lect- us, a, um. adj. Leido, elegido, cogido. p. p. delego. lect-us, i. m Leclio,silln,andas. lagatio, n-is. f. Diputacin, em bajada, comisin. legat-us, i. m. Embajador, legado, diputado, comisionado. legio, n-is. f. Legin: desde

1000 ei 6000 soldados, segn


los tiempos. legitim-us, a, um. adj. Legtimo, legal, justo, conveniente. lemiir-es, um. n. pl. Criet. Demonios. Pag. Fantasmas, duendes. Len93-118, i. III. Baco. len-o, ein-is.m Ruflan,alcahuete. lent-us, a, um. adj. Flexible, ductil, lento, tardo, blando. lep-or, r-is. in. Gracia, sal, chiste. lep-us, hie. m. Liebre. letal-is, e. adj. Mortal. lethi-f-er, he-a, 4r-um. adj. Mortal, mortfero. leth-um, i. n. Muerte. levament-um, 1. n. Alivio, consuelo, desahogo, elevacin. levi-dens-is, e. adj. Ralo, poco tupido, de poco valor. lev-is, e. gen. is. adj. Leve, ligero, falaz, liso, suave. levit-as, t-is. f. Ligereza, vileza, presteza, pulidez. lev-o, as, re. tr. Aliviar, levantar. 1 Alisar, pulir. le-x, g-is. f. Ley. libam- en,in-is. n. y libament-um, i. n. Ofrenda, bebida, libacin, gusto. libell-us, i. m. dim. Librito, carta. lib-er, 6r-a, r-um. adj. abl. Libre. liberal-is, e. adj. Liberal, generoso, noble, bien recibido. liberalit-as, at-is. f. Liberali dad, largueza, franqueza. lib4r-o, as, re. tr. Librar, libertar, absolver, disculpar. liberta-s, t- je. f. Libertad. libert-us, i. m. Liberto, esclavo hecho libre.

53 lib-et, ebat, re, trit itum est. intr. d. Agradar, gustar, Eh-id-bija-u, a, um. adj. Lujurioso, sensual, caprichoso. libid -o, 'la- is. f. Liviandae, capricho, inclinacin, deseo. lib-o, as, re, vi, tum. tr . Beber, gustar, catar, libar. librari-us, a, um. adj. Copista, librero. libr-o, as, re. tr. Balancear, pesar, nivelar,blandir,lanzar. licenti-a, al. f. Licencia. hect. conj. Aunque, bien que. lic-et, bar, are, uit ()huna est. intr. d. Ser permitido. Estor, is. m. Lictor, verdugo. mancha, untura, cambio. livid-us, a. um. adj. Crdeno, amoratado, envidioso livor, is. m. Envidia. loo- o , as, are. tr. Colocar. t-is. adj. abl. Rico. loc-us, i. m. a, orum. pl. n. Lugar, puesto, sitio. long-anim- is, e. gen. is. adj. Animoso, sufrido, constante. lange. adv. Lejos, muy, mucho longs3v-us, a, um. adj. De larga edad, viejo, aoso. longinqu-us, a, um. adj. Lejano. longiuscill-us, a, um. adj. Algo ms largo. taus quiitus loqu-or, sum, dep. tr. intr. Hablar. bro -a, a). f. Coraza. lor-um, L n. Brida, correa. lot-us, a, um. p. p. de lavo. lubet. V. libet. lubid-o, aro. V. libido. luc-eo, es, re, xi. intr.Bri//ar. luc-esc-o. is, re. intr. inc. Amanecer, empezar brillar. r-i. m. Lucero. luci-fg-us, a, um. adj. Que huye de la luz. lucr-um, i. n. Logro, ganancia. n. Lucha. luctm-en, luct-or, ris, ri, lituo sum. dep. intr. abl. Luchar. luc-us, i. m. .Rosque, selva. ludibri um, i. n. Juguete, burla. ludi-magist-er, r-i. m. Maestro. lud-o, is, are, si, su m. tr. intr. Jugar, engaar. lud-us, i. n. Juego, burla; ludus litterarius, escuela. lu-es, lo. f. Peste.' j Persecucin lug-eo, es, re, si, ctum. tr. Llorar. lugilbr-is, e. adj. Lgubre, triste, lloroso, lamentable.

Vase fascia. ligue -us, a. um. adj. De madehg -o,

ra, de lea. as,re,avi,tum. tr . Atar. re. f. Lima. hm-en, in-is. n. Umbral, entrada, limite, raya. lims us, a, um. adj. Lodoso, cenagoso, pantanoso. ling-o, is, re, nx, nctom. tr. Lamer, chupar. linqu-o, is, re, iqui, (lictum ) tr. Dejar, abandonar. linte-um, i. n. Servilleta, pauelo, lienzo, pao. hin-um, i. n. Lino, hilo, cuerda. liquid-us, a, um. adj. Liquido, fluido, cristalino, apurado. liquor, is m. Licor, agua. li-s, t-is. f. Pleito. litr-a 6 littr-a, ae. f. Letra, escrito. pl . carta. litte.rari-us, a, um. adj. Literario. litterat. us, a, um. adj. Literato, erudito, docto. litt-us, r-is. n. Orilla, playa. litr-a, , f .Borrn, enmienda,

-- 54 lum-en, n. Luz, lumbre, fuego. ! I Ojo, vista. lup-a, 93. f. Loba, Ramera. lup- us, i. m. Lobo. H Bandido. lusit-o, as, are, vi, tum. tr. Juguetear, jugar menudo, divertirse. lusor, is. m. Jugador, ligero vate, poeta ertico. lustr-o, as, re, avi, tum. tr. Recorrer, visitar, purificar. lustr-um, i. n. Cueva.! 5 aos. ins-na, na. in. Juego, burla. lntulent-us, a, um. adj. Lodoso, cenagoso, turbio, impuro. lut-um, i. n. Lodo, arcilla. luxuri-es, ei; a. ffl. f. Lujo, lujuria, profusin, lozana. lux-us, us. m. Lujuria, lujo. lympha, 83. f. Agua. lyr-a, ffl. f. gr. Lira, poesa. M. machin-a, w. f. Mquina, ardid. maci-es, ei. f. Magrez, flaqueza, miseria, escasez, penuria. mas l -o, as, re. tr. Manchar. madid-us, a, um. adj. abl. Hmedo. II madiclus musto ,abundante en numtos en vino. magis, 6 magS, adv. Ms. magistr-a. 93. f. Maestra. magistrat-us, us. m. Magistratura, magistrado, cargo. magni-fic-o, as, Are, vi, tum. tr. Engrandecer, ensalzar. magnitd-o, f. Grandeza. magn-opre. adv. En gran manera, mucho, muy. mag-na. i. in. Mago, encantador, mgico, sabio. mar-es, um. in. pl. Antepasados, ascendientes, senado. male-dic-o, j a, re, xi, nctum.tr. Maldecir, injuriar, decir Mal. male-faot-um, i. n. Perjuicio. male-ficz-um, i. n. Maleficio, injuria, dao, pecado. mle- fo -us, a, um. adj. Malfico, daoso, malhechor,, malign-us, a, um. adj. Maligno. mali-volenti-a, 93. f, aro, Mal querencia, odio, mala voluntad. malle-us, .i. in. Martillo. mal-um, i. n. Mal. Manzana, toda fruta de cscara suave. I malum punicum, granada. mamill-a, 93. f. dim. Tetilla. mammn-a, 93 com.Crist. Mammon, demonio de la riqueza. Manass-es, . m. p. Manass. m Arrendador. man-cipi-um, i. n. Esclavo. mando, as, re, vi, tum. tr. Mandar,encargar,comisionar. mandtic-o, as, re, a vi, ttun: tr. Comer. mane. ind. n. La maana. adv. De maana. man-so, es, re, si, sum. intr. Permanecer,quedarse,esperar. man-es, ium. m. pl. Manes, almas de los muertos, pena. mani-fest-us, a, um. adj. Claro, evidente, notorio. Manojo. man-o, as, re, vi, atum. intr. abl. Manar, destilar, cundir. man, n-is. f. Jornada,parada. mannbi -. rum. f. pl. Botn. man -un, us. f. Mano. 1 Turba, tropall Poder. II Obra. marcid-us, a, um. adj. Marchito, flaco, podrido, sucio. margarit-a, 93. f. Perla. marg-o, f. Margen, borde. marin-ns, a, um. acil Del mar. maritim-us, a, um. adj. Martimo, vecino del mar, voluble.

55 --marito, as, re. aro. tr .Casar , ' mel, mellis. n. Miel. enlazar, fertilizar. meliml-um, i. n. gr. Pera. marit-us, i. m. Marido. mellinc-o, as, re.tr.Hacer miel. marm-or, r-is. n. Mrmol. melli-flu-us, a, um. adj. Mel Mar-a, t is. m. p. Marte, dios /No, suave, que destila miel. de la guerra. mellit- us, a, um. adj. De miel, marti-us, a, um. adj. De Marte, meloso, suave, agradable. marcial, guerrero. j De marzo. malos. n ind gr. Canto, meloda. mart-yr, r-is. com. gr. Crist. Melpoma-e, es. f. p. gr. Mel Mrtir. pmene, musa de la tragedia. martyri-um,i.n.Crist.Martirio. membrn-a, sa. f. Membrana, ma-s, r-is. m. Macho, varn. pergamino, pelcula. masculin-us, a, um. adj.Macho, memr-o y memr-or, ris, ma Yculino, varonil, fuerte. tus 81103. dep. tr . intr. g. Recordar, mencionar, contar. materc 1-a, m. f dim.Afacirecita. maten -a, *e: y es, ei. f. Materia, mendic-or y mendic-o, as, re. asunto, causa. tr. Mendigar, pedir limosna. matern-us, a. um. adj.Materno. men-s, tis. f. Entendimiento, matrn-a, m. f. Matrona,seora alma, intencin, sentido. de la casa. mens-a, w. f. Mesa. matur-esc-o, is, re, ni. intr. mensr-a, a3. f. Medida. inc. Madurar, desarrollarse. mens-us, a, um. p, p, de metior. matr-o, as, re. tr.Apresurar, menth-a, . f. gr Hierbabuena. madurar. mentio, nie. f. Mencin, mematr-us, a. um adj. Maduro, mona, recuerdo. oportuno, pronto. ment-ior, iris, in, itus sum. matutin-us, a, um. adj. De la dep. intr. Mentir. maana, matutino. me-o, as, re. intr Inmarchar. maxill-a, m. f. Quijada, mejilla. mercator, is. m. Mercader. medicin-a, ab f. Medicina, re- mercenari- na, i. m. Jornalero, medio, cura, veneno. mercenario, asalariado. mereimoni-um, i n. Comercio, medic-o, as, re. tr. Curar. medie- na, i. m. Mdico. compra y venta, mercanca. medimn-us, i. m. gr .Medimno, Mercuri-us, i. m. p. Mercurio, medida de Atenas para granos. dios de la elocuencia, de los mercaderes y de los ladrones; medicr-is, e, adj. Mediano. medit-or, ris, ri, tus sum. y mensajero de los dioses. dep. tr . Meditar, pensar. mer-eor y mer-eo, es, re, ni, Cantar, ejercitar. itum. tr. Merecer, ganar. medull-a, a3. f. Tutano, corazn, mertr-ix, f. Ramera. entraas. f. Haz, manojo. merg-es, medullitus. adv. Hasta los tu- mergo, is, re, si, sum. tr. tanos, afectuosamente. Sumergir, zambullir, hundir. me-hercle. adv.Por Hrcules, man -di-es, ei. m..31edioda,Ster. meritori-es, a, um. adj. Cr. 4 t mia, ciertamente.

56 Meritorio, digno de premio, Pag. De alquiler. mort- um, i. n. Merecimiento, mer-um, i. n. Vino puro. mer-us, a, um. adj. Mero, solo, puro, sin mezcla. mer-x, e-is. f. Mercanca. met-a, w. f. Meta, poste piramidal, lmite. meta lactans, queso requesn puntiagudo. metall-um, i. n. Metal.

miri-iie-us, a, ara. adj.Admirable, maravilloso, sorprendente. mir-or, ario, Sri, tus sum.dep. tr. Admirarse. mir-ne, a, um. adj. Admirable. misell-us, a, um. adj. dim. Pobrecito, infeliz, cuitadito. miserabil-is, e. gen. is. adj.Miserable, digno de cwnpasin. miser-eor, ris, ri, tue itus sum. dep. intr, g. d. Com-

padecerse. met-ior, iris, id, mensas stim. miseri-a, as. f. Miseria. dep. tr. Medir. met-o, is, re, ssui, 88UM. tr. miar -or, ris, ri, tus sum. dep.tr . Compadecer, deplorar. Segar. I 'Habitar. metr-um, i. n gr. Metro, me- mnemosYn-on 6 cm, i. n. gr. Recuerdo, prewla de amistad. dida, verso. mic-o, as, re, ui. intr. Brillar. mobil-is, e. adj. Movible. t-is. f. Movilidad, migr-o, as, re, intr. Irse de lijereza. ti, mudarse, trasladar. milit-o, as, re, vi, tum.intr. moderado, n-is. f Moderacin,

mill-e. ind. pl. ia, ium. n.Mil, moderator, is. m. Moderador, gua, director, millar. Crist Milla. _ rector. modertitr-ix, te- is, f. Moderadomillies. adv. Mil veces. ra, reguladora. min-a, as f. Amenaza. 11 Mina: moneda. moder-o y moder-or, ris, ri, tus sutn. tr. d. Moderar. Minerv-a, as. f. p. Minerva, na. cida de la cabeza de Jpiter, modest-us, a, um. Modesto, comedido, mdioo, casto. diosa de las ciencias y armas. modie-us, a, um. adj. Pequeo, Talento, sabidura. poco, mediano, moderado. minist-er, r-i. m. Ministro, modi-us, i. m. M'odio, celemn. criado, alguacil, cmplice. ministeri-um, i. n. Turba de modult-us, a, um. adj. Acorde,
criados, servicio, ministerio. armnico, suave.

Militar, ser soldado.

templanza, gobierno.

min-or, ris, ri, tus sum.dep. mce3h-or, Aria, An, tus snm. dep. tr. gr. Fornicar. tr. d. Amenazar. min -or, as. gen. iris. adj. comp. moni-a, um. n. pl. Murallas. mceren-s, t-is. adj. Triste, Menor, ms pequeo. afligido. p. pr. de miau-o, is, ere, i, tuna. tr. Dismcer-eo, es, ere, ui mce3tus minuir, debilitar. sum. intr. Entristecerse. mint- ne, a, um. adj. Menudo. mirabil-is, e. gen. io. adj. mceror, is. m. Tristeza, pena. Admirable, maravilloso. mcestiti- a, m. f. Tristeza. mcest-us, a, um. adj. Triste, mirael-um, i. n, Milagro.

57 --afligido, apesadumbrado. harina sagrada, tahona. molar-is, e. adj. De molino. mol-es, is. f. Mole, masa grande, peso, ola, multitud. molesti-a, w. f. Molestia. molest-us, a, um. adj. Molesto. mol-ior, iris, id, itus sum. dep. tr. d. Maquinar, urdir. molliti-es, el. f. Calma, blandura, molicie, relajacin. monch-us, i. m. gr. Crist. Monge, solitario. monasteri-um, i. n. gr. Crist. Convento, monasterio. motAt-a, w. f. Moneda. is. n. Collar, joya. monitio, n-is. f. Aviso. monit-or, er-is. m. Consejero. monstr-o, as, are. tr. d. Mostrar, segalar, dar ci conocer. monstr-um, i. n. Mnstruo, prodigio, portento, cosa rara. monstruos-us, a, um. adj. Monstruoso, raro, feo, horroroso. monument-um, i. n. Sepulcro, monumento ,memoria, se gal. mor-a, w. f. Tardanza. morb-us, 1. m. Enfermedad. mord-ax, c-is. f. Mordaz. mord-eo, es, -ere, momordi, morsum. tr. Morder. mordicus. adv. A mordiscos. mori-gerat-us, a, um.adj.Crist. Morigerado, de buenas costumbres. mor-ar, ris, ri, tus sum. dep. tr. intr. Detener, morar, pararse, tardar. more-un, un. m. Mordedura. mortal-is, e. gen.is . adj.Mortal. mortalit-as, at-is. f. Mortalidad, condicin de morir. morti-fer-us, a, um. adj .Mortal,
que causa la muerte.

mol-a, a3. f. Muela de molino, morti- fa -o, as, re, avi, tum.
tr. Crist. Mortificar, reprimir los deseos y la voluntad. morill-a, 93. f. dim. Crist. Corta detencin, pequega tardanza. mov-eo, es, ere, i, motum. tr. Mover,remover,incitanalterar. Moys-es Mos-es, is. m. p. Moiss, caudillo de los hebreos. mucr-o, en-is. m.Espada,punta. mug-io, is, ire, ivi, itum. intr. Mugir, bramar, crugir. mugit-us, ns. m. Bramido. mnl-a, a3. f. Mula. mulctr-um, i. n. Ordegadero. muliebr-is, e. adj.. De mujer, mujeril. muliers-us, a, um. adj. Mujeriego. muli. o, n-is. m. Mulatero. multi-loqui-um, i. n.L arg a charla, parlera, discurso largo. multi-pliciter. adv. De diver. sos modos, muchas veces. mult-o malct-o, as, re, vi, tum. tr. g. abl. Castigar, multar. multura. adv. Mucho. mul-us, i. m. Mulo, macho. mandan-un, a, um, adj. Crist. Mundano, del siglo, vano .Pag. Universal, terrqueo. munditi-a, m. f. Limpieza, aseo. mund-us, i. m. Crist. Mundo, siglo, uno de los tres enemigos del alma.Pag.Globo ,universo. munic-eps, ip-is. com . Muncipe, hombre libre, ciudadano de un municipio. muni-cipi-um, i. n. Municipio: ciudad libre comarcana de Italia, que se rega por sus propias leyes y cuyos ciudadanos podan ejercer en Boina

8-y.

- 58
los cargos pblicos. 11 Colonia romana. muni-fio-us, a, um. adj. Es plndido, dadivoso, liberal. munitio, n-is. f. Fortificacin, trinchera, fortaleza. murex, ic-is. m. Mrice, marisco con cuya sangre se tea la grana fina. II Color de prpura. murm-ur, itr-is. n. Murmullo. mur-us, i. m. Muro, muralla. mu-s, r-is. m. Ratn. mus-a, sa. f. Canto, verso, poesa, numen potico, arte bella, ciencia, Musa. Eran nueve, y vivan con Apolo en el Parnaso. Olio presida la historia, Caliope la epopeya, Melpmene la tragedia, Thala la comedia, Erato la poesa lrica, Euterpe la flauta, Terpscore la ctara y la (lanza; Polimnia la mmica y Urania la astronoma. mus-cipill- a, re. f. Ratonera. musio-e, es; y a, al f. Msica, poesa. musio-us, i. m. Msico. tico , misterioso, secreto, santo. N.

nano-isc-or, nis, i, naotus sum. dep. tr. Alcanzar, hallar. nar-is, is. f. Nariz. nas-us, i. m. Nariz. natl-is, e. gen. is. adj. Natal,
de nacimiento.

natl-is, is. m Natalicio,cumpleaos.

nativ-us, a, um. adj. Innato,


natural, propio, sencillo.

nata. abl. De edad. hatar-a, m. f. Naturaleza. nau-fragi-um, i. n. Naufragio. naut-a, m. m. gr. Marinero. navigatio, n-is. f. Navegacin. navig-o, as, are. tr. Navegar. ne? adv. interr. enc. Por

ventura? acaso? ne..... quidem. adv. Ni an, ni siquiera. neo-duro. adv. Aun no. necessari-us, i.m Deudo, amigo. nocesse. adj. ind. Necesario. necessit- as, t-is y necessitad-o, Tu -is. f. Necesidad, estrechez, mussit-o, as, re, vi, tum. tr. parentesco, amistad. fr. Murmujear, murmurar. nec-non. adv. Tambin, adems. musti -a, aa, f. Comadreja. nec-a, as, are, ni, tum.tr . Matar. must-um, i. n. Mosto, neet-ar, tr-is. n. Nectar, bebida de los dioses, vino dulce. mutatio, n-is. f. Mudanza. mut-o, as, re. tr. Mudar, nect-o, is, re, xui, xtun. tr . d. Atar, enlazar, unir. cambiar. mutu-or, aris, ri, tus sum. ne-dum. adv. Cuanto menos, mucho menos, solo. dep. tr. Tomar prestado. muta-no, a, um. adj. Prestado, ne -fan -na, a, um. adj. Malvado. reciproco, mtuo. negator, is. m Criet. Negador, incrdulo, infiel. myrrh - a, a). f. gr. Mirra, el rbol y la goma que destila. neg-hgen-s, t-is. adj. Descuidado, negligente. p. pr. de myrrhe-us, a, um adj .De mirra.

myrt-us, f. gr. Mirto,arrayein. mystie-us, a, um, adj. gr..Mis-

is, re,g1exi, gleettim. tr. No hacer caso, descuidar.

69 neg-otios-us, a, um, adj.iitarea - nimi-us, a, um. adj. Excesivo. do, lleno de negocios, ocupado. nit-eo, es, re, ui. intr.BrWar. neg-oti-um, i. n, Negocio, comi- nitid-us, a, um. adj. Limpio, brillante, claro, puro. sin, asunb, obra, cargo. n-eo,es, re, vi, tu m. tr. Hilar. nit-or, b ris, i, sus xus sum. dep. intr. ab!. Esforzarse, nep-os, tis, m. Nieto. fl apoyarse, forcejear, estribar. Libertino. nitor, is. m. Brillo, explendor. nept-is, is. f. Nieta. ni - x, vis. f. Nieve. nequam. adj. ind. Malo. ne-quando. adv. Para que en nix-us, un. m. Apoyo, esfuerzo. Diva- us, a, um. adj. De nieve. ningun tiempo. ne-ququam. adv. No, de nin- nobirit-as, t-is. f. Nobleza. nociv-us, a, um. adj. d.Daitoso. gun modo. noctu, ab!. De noche. ne-que. conj. Ni, no. ne-qu-eo, in, ire, ivi, itum. nocturn-us, a, um. adj. Nocturno, de noche. intr. No poder. ne-quidquam. adv. En vano. nod-us, i. m. Nudo, lazo, cadena. nequ-ior,i u s;g. ioris. adj.comp. nonagenari-us, a, um. adj. Noventn, de noventas nonade nequar. Ms malo. genario. nequiti-a, a3. f. Maldad. nonaginta. adj. num. card. nerv-us, i. m Nervio, bri o. ind. Noventa. ne-sci- US, s, um. adj. g. No sabedor, ignorante, ignorado. non-te, rum. f pl. Nonas, ei dia sptimo quinto de cada mes. neu y ne-ve. adj. con,j. O 90,y n, para que n, que n, ni. non-dum adv.ilnno,todava no ne-ut-er, r-a, r-um. gen. rius. non-no? adv. Acaso it,6? por ventura n? d. r-i. adj. Ni uno ni otro. ne-x, c-is. f. Muerte, matanza. non-null-us, a, um. gen. ins. d. i. adj. Alrrrno. nex-us, us. m Nudo ,lazo , enlace, non -us, a, um. adj. Noveno. trabazn, junta, nexo. nidific-o, as, re. Construir el norm-a, ffl. f. Norma, regla, ley, escuadra. nido. not-a, e. f. Golpe, sello, marca, nig-er, r-a, r-um. adj. Negro. sefial, nota, indicio. ni-hil. sine. nil. n. ind. Nada. ni-hilo-minus. adv. conj. Nada notiti-a, se. f. Noticia, nocin, conocimiento. menos, no obstante, por lo not-o, as, tire, vi, tum. tr. menos. Notar' marear, sefialar. ni-hilo-secius. adv.conj. No por eso, nada menos, de otro modo. not-us, a, um. adj. d. Conocido, manifiesto, patente. n. Nada. nimb-us, i. m. Lluvia, tempestad. Not-us, i. m. Noto, Sur: viento. nimirum. adv. Por cierto, sin novern. adj. num. card. ind. Nueve. duda, saber. Novemb-er br-ie, in. m. nimis. adv. Demasiado. Noviembre. nimium. adv. Demasiado.

...._ nov-i, isti, isse. dep.tr . Conocer. novies. adv. num. Nueve veces. novit-as, lit-is. f. Novedad. nov-us, a, um adj. Nuevo. nox-a, 93. f. Culpa, pecado, dallo. noxi-us, a, um. adj. g. Dagoso, nocivo, culpable, reo. nubil-is, e. adj. Casadero. n. Nube. nudit-as, t-is. f. Desnudez, pobreza, sencillez. nud-o, as, are. tr. abl. Desnudar, despojar, privar. nud.us , a, um. adj. Desnudo, pobre, sencillo, puro. nug-, arum. f. pl . Chistes, bagatelas, simplezas, cancin lfigubre. null-us, a, um gen: ins. dat. i. adj Ninguno,nadie. 11 Nulo. numm-us, i. m. Dinero, moneda. nun-cupatim. adv. Crist. Por su nombre; en particular. nun-ciip-o, as, re. tr. Decir, expresar,nombrar,hacer voto. nun-din-um, 1. n. Mercado, feria que haba en Roma cada nueve dias. nunti-as, 1. m Noticia, mensaje, mensajero, enviado. nu-per. adv. Poco h. nupt-a, ae. f Esposa, novia. nupti . 93, rurn. f. pl . Bodas, casamiento, nupcias. nut-o, as, re. fr. d. Vacilar, bambolear, hacer seitas con la cabeza. nutr-io, is, Ire, ivi, itum. tr. Nutrir, alimentar, criar. nutr-ix, ic-is. f. Nodriza. nut-us, us. m. Voluntad, capricho, seia, caida. nn-x, e-is. f. Nuez, nogal, toda fruta de cscara dura.

0. 0, oh. interj. acus. Oh! ob. prep. acus. Por, causa de. ob-ee-o, is, re, xi, ctum. tr . Conducir, llevar contra, oponer, cubrir, rodear, agotar. obedien-s, t-is. adj. d. Obediente, sumiso, inclinado. p. pr. de is, ira, ivi, ituva. intr. d. Obedecer. obedienti-a, 93. f. Obediencia. ob-eo, is, Ire, ivi, huna. intr. Morir, realizar, ir, recorrer. ob-firm-o, as, re, avi, tum. tr. , Fortalecer,afirmar , afianzar. ob i ter. adv. De paso. ob-j-ex, m. *Dique, mar gen, obstculo, bice. ob-jic-io, is, re, jci, jectum. tr. d. Poner delante, arrojar, oponer. ob-jurgatio, n-is. f. Reprensin. ob-jurg-o, as, are. tr.Reprender. ob-leet-o, as, re. tr. Deleitar. ob-ligat--us, a, um. adj. Obligado, ligado. ob-lig-o, as, tr. Obligar, atar. ob-liqu-us, a, um. adj. Tortuoso, torcido, oblicuo, transversal. ob- long-us, a, um. adj. Prolongado. ob-mut-ese- o, is, Ire, ui. intr. Enmudecer. ob -noxi-us, a, um. adj. d. Expuesto ,sujeto.culpable,daitino. ob-or-ior, iris g ris, in, tus sum. dep. intr.Nacer. ,surgir. ob-rp-o, is, re, si, tum. intr. d. Introducirse sin sentir. ob-ru-o, is, re, i, itum. tr. Cubrir, sepultar, enterrar. obacr 118, a, um. adj. Oscuro.

ob-secr-o, as, re, vi, tum. tr. Rogar, suplicar. ob-sequi-um, 1. n. Obsequio, condescendencia, halago. ob -sequ-or, e ris, i, tus sum. dep. intr. d. Dedicarse, complacer, condescender, obedecer. ob-servanti-a, as. f. Respete, veneracin, culto,observacin. ob-serv- o, as are, vi, tum. tr . Respetar, observar, con servar. ob-s-es, id-le. m Rehen, prenda. ob- seas -us, a, um. adj. Crist. Poseido del demonio. Pag. Sitiado. ob bid-eo, ea, re, sdi, sessum. tr. intr. Sitiar, cercar, ocupar, sentarse, morar. ob-sidio, n-is. f. Sitio, cerco, prisin, esclavitud. ob-sit-us, a, um. adj. Cubierto. ob-stinati-o, n-is. f. Obstinacin, tenacidad, constancia. ob-stinat-us, a, um. adj. Obstinado, firme, pertinaz. ob-st-o, as re, stiti, sttum. intr. d. Obstar, hacer frente, impedir, poner delante. ob-strp- o, is, ere, ui, itum. intr.Hacer ruido, murmurar. ob-string-o, is, ere, nxi, icturn. tr. Atar, apretar, obligar. ob-str-uo, is, ere, xi, ctum. tr. d. Tapar, cerrar. ob-stupe-fc-io, ja, ere, fci, factum. tr. Pasmar, asustar. ob-stup-esc-o, is, ' re, ui. intr. Quedarse atnito, pasmado. ob-eum, es, esse, fui. intr. d. Daar, perjudicar. ob . temper-o, as, re. intr. d. Obedecer, complacer. ob-test-or. rie, ri, atue sum. dep. tr. Conjurar, poner por

testigo, rogar, protestar. ob-tin-eo, es, re, ui, tentum. tr. Obtener, conseguir, tener. ob-trectatio, n- ja. f. Murmuracin, envidia, celos. ob-treotator, is. m. Detractor, murmurador, envidioso. ob-trect-o, as, re. intr. Ser enemigo, ser rival, denigrar. ob -une -us, a, um. adj. Corvo. ob-ven-io, is, ire, vni, ventum. intr. d. Venir, ocurrir, acaecer, caber en suerte, caer. ob-volv-o, is, re, i, voltum. tr . Envolver, cubrir, ocultar. oo-cid-o, is, ere, j, csum. intr. Caer, morir, ponerse.. on-cidu-us, a, um. adj. Occi dental. oc-cissio, n-i a , f. Mtiertz, matanza, mortandad. oc-cld-o, is, ere, ei, sum. tr. Cerrar, tapar. oc- cult-us, a, um. adj. Oculto, secreto, escondido. oc-cumb-o, le, ere, cubui, cubitum. intr. Morir, sucumbir, caer sobre, arrojarse. oc-cupatio, n-is. f. Ocupad n. oc-curr-o, ja, ere, i, sum. intr. d. Salir al encuentro, ocurrir. oc-curs-us, us. m. Encuentro. ocell . no, 1. m. dim. Ojito. oc-ir, Ins. gen. ir-is. adj. com. Ms veloz, ms presto. octv-us, a, um. adj. num. ord. Octavo. Octb-er, r-is. m. Octubre. as, are. tr. Dar ojos vista, iluminar, ilustrar. ocyus. V. ocior. odor, is. m. Olor, presuncin. CEdip-us, i m. p. Edipo: mat su padre Layo y se cas con su madre Yocasta.

62 of-fendicul-um, i. n. Tropiezo, estorbo, impedimento. offend-o, is, re, i, fen-sum. tr. Ofender, chocar, tropezar. of-fensio, n- in. f. Disgusto, tropiezo, desgracia, odio. of fitin-a, al. f. Oficina, obrador, taller. ol-eo, es, ere, ui. intr. Oler. ol-fc-io, is, re, Ud, factum. tr. Oler. olivt-um, i. n Olivar. oliv-um, i. n. Aceite de olivo. oll-a, A. f. 011a. n. Hortaliza. ol-us, o-mitt-o, is, e, mini, missum. tr. Omitir, dejar de hacer. omnino. adv. Enteramente, del todo, generalmente. omni-pren-s, t-is. adj. Madre de todo, que lo cria todo. omni- $t -er, r-is. m Crist. Padre de todo. onr-o, as, are. tr . Cargar. oneres- us, a, um. adj. Pesado, incmodo, gravoso. opac-us, a, um. adj. gr . Oscuro, sombro, opaco. operator, is. m. Trabajador. opere-us, a, um.adj Trabajoso. op-ns, um. f. pl. Riquezas. sing. Socorro, favor, poder. ic-is. com. Artfice, obrero, fabricante. opin-or, aria, ri, tus sum. dep. tr. Opinar, creer. ris, ri, atus sum. dep. tr d Socorrer favorecer. oport-et, bat, re, uit. intr. Ser necesario, convenir. oppidn us, i. m Vecino, ha bitante de un pueblo. oppld-um, i. n. Ciudad, pueblo, plaza fuerte. op-probri-um, i. n. Oprobio, afrenta, baldn. op-pugn-o, as, re. tr. Atacar, asaltar, tomar. opsoni-um, i. n. gr. Condumio. optabil-is, e. gen in. adj. d. Deseable, apetecible. optimt-es, um. in. pl. Los principales personajes, los grandes. opthm-us. aro. V. optimus. opulenti-a, a3. f. Riqueza. opusch!-um, i. n. dim. Obrita. or-a. ah f. Orilla, borde, remate. oratio, n-is. tOracin, discurso, lenguaje, ruego. orb . us, a, um. adj.g. abl.Hurfano, viudo, privado, falto. orcin-us, a, um. adj. infernal, de la muerte, fnebre. ore- us, i. m. infierno. ordinatio, n-is. f. Orden, ordenacin, arreglo, gobierno. ordin- o, as, re, avi, tum. tr . Ordenar, arreglar, distribuir. ord-ior, iris, id, orsus sum. dep. tr. Empezar, urdir. ord-o, in-is. m. Orden, arreglo, estado, gremio, enlace. Oreet- es, is, in p. ()restes. Mat. 6, su madre Clitemnestra, porque ella y Egisto fraguaron la muerte de su padre A ganien6n. Orien-s, t-is. m. Oriente. f. Origen. orig-o, orn amen t-um, i. n. Ornato,adorno, esplendor, lustre. orn-o, as, re. trAdornar, proveer,honrar. or-o, as, re. tr. Pag. Rogar, perorar. Crist. Orar. Orphe-us, i 6 is. in. Orfeo, hijo de Apolo y Caliope, uno de los primeros poetas y msicos. ort-us, un. in Nacimiento.

68 os, oasis. n. Hueso.


ris, ri, tus sum. dep. tr. Besar, acariciar. oacel-um, i. n. Beso, sculo. ootentatio, n-is. f. Ostentacin, pompa, vanagloria. osti-um, i. n. Puerta. 11 Embocadura de un rio, fauce. ostr-um, i. n. Prpura, grana. otios-us, a, um. adj. Ocioso, desocupado, tranquilo. oti-um, i. n. Ocio, huelga, des-. canso, ociosidad, paz. ovan-s, t-is. adj. Triunfante, alegre, regocijado. ovil-e, is. n. Redil, aprisco. palndat-us, a, um. dj.En traje de guerra, con las insignias de Jefe, cubierto con la capa militar, pal-us, i. m. Palo. pal-us, f. Laguna. Pan, is. gr. os, i, Pan-a. m. p. Pan, dios de lo & pastores. pand-o, ja, ere, i, pansum passum. ti'. Abrir, extender. pand-us, a, um. adj. Corvo. pang-o, is, ere. xi pactum. tr. Cantar, pactar, plantar, componer, juntar. pann ne, i. m. Patio, retazo, harapo. Pap-a, . m. Crist. Papa. I Sumo Pontfice. 1 Padre viejo. par, jg n. Un par, dos. adj g. d. Igual, semejante, parejo. paralytic-us, e, um. adj. gr. Paraltico, perltico. parat-na, no. m. Aparato, prevencin. parat-us, a, um. adj. d.Pronto, dispuesto, preparado. parc-a, te. f. Destino, hado. parcimoni-a, 93. f. Mode racin, economa, sobriedad. parc-o, is, ere, peperci, parcitum si, sum. intr. d. Per donar, abstenerse. parc-us.a, um. adj. Parco, sbrio, mezquino. pareo -a, t. is. com Padre madre, abuelo, antepasado. parochi-a, se. f. gr. Crist. Parroquia, dicesis. par-s, t-is. f. Parte. I1 Partido. I Papel. 11 Caigo, comisin. parti-c-e-ps, adj. g. Par.. tcipe, compagero, cmplice. partim. adv. Parte, en parte. part-ior, iris, id, itus aum. dep. ti'. Partir, compartir.

P.
pabtil-am, i. n. Pasto, forraje, alimento. paci-fic-o y pac-o, as, re. ti'. Pacificar, calmar, domar. paci-fic-us, a, um. adj. Pacfico. pac-isc-or, eral, i, pactos sum. dep. tr . Pactar, convenir. pact um, i. n. Pacto. 11 Modo. pmdagg-us, i. m. gr. Pedagogo, gua de mies, ayo, maestro. pmne pene. adv. Casi. palam. adv. Pblicamente. palmotr-a, se. f. gr. Palevtra, gimnasio en que se aprenda luchar. pall-a, m. f. Vestido ,manto,capa. pallid- no, a, um. adj. Amarillento, descolorido, marchito. palm-a, al f. Palma, palmera, dtil. Palma de la mano.' Victoria. 1j Remo. palm-es, lt-ja. m. Sarmiento, pmpano, vid, rama. palmici-us, a, um. adj. Crist. De palma. palml-a, , f. dim. de palma.

64 partr-io, le; ire, vi, ltum. Estar de parto. parnm-per. adv. Por un poco, por un momento. parvill-us, a, um. adj. Pequegito, prvulo. dirn. de parv-us, a, um. adj. Poco, pequetio, humilde. Pasch-a, . f. y t-is. n. hebr. Crist. Pascua. paschl-is, e; gen. is. aclj Crist. Pascual, de la Pascua. paso-o, je, 6re, pvi, pastum. tr. Apacentar, mantener. pascu-um, i. n. Pasto, prado. m. Gorrin. pass-er, passim. adv. De paso, cada paso. passio, n-is. f. Pasin, alecto, sufrimiento, martirio. pass-us, a, um. adj. Tendido. 11 uvas paseas, uvas tendidas al sol, pasas. p. p. de Pando. pass-us, us. m. Paso, huella. pateac-io, in, Zce, fci, factum. tr. Abrir, descubrir. pat-eo, es, re, ui. intr. Estar patente, claro , manifiesto , abierto. pat-er-familias, patris -familias. m. Padre, amo. patern-us, a, um adj.Paternal, de padre. pattbl-um, i. n. Patbulo, horca, suplicio. patien-s, t-is. adj. g. Paciente, sufridor p. pr. de patior. Patriarch a. e. m. gr. Crist. Patriarca. patri-us, a, um. adj. Patrio, paternal. patrn-us, i. m. Patrono. patill-us, a, um. adj. Abierto, extendido, claro. paulis-per. adv. Por poco. paull-us y are. paulltil-us, a, um adj. dim , de paul-no, a, um. adj. Poco. pauperi-es, ei. f.Pobreza. pauperta-s, t-is. f. Pobreza. paupertin-us, a, um. wii.Pobre. pav-eo, es, re, i. intr. Tener miedo, temblar. pavi. pret. de paseo. pavid-us, a, um. adj. Tmido. paviment-um, i. n. Pavimento, embaldosado. n. Peine. pect-en, peculi-um, i. n.Peculio,pegujal, caudal, hacienda. pecunios-us, a, um. adj. Adinerado, rico, opulento. iid-is. pec-us, Or-is. n. y pecf. Ganado, bruto. pecnliar- is, e. adj. Propio, peculiar, especial. pedi-squ-us, i. m. Paye , lacayo, volante de Cc pi. peditt-us, us. m. infantera. pelg-us, i. n. gr. Pilago, mar. pellice-us, a, um. adj. De piel. is, b're, lexi, lectum. tr . Atraer con halagos. pell-is, is. f. Piel. pell-o, is, re, peptili, pulsum. tr. Arrojar, golpear, citar. Penat -es, um illM. M. pl. Dioses caseros y patrios. pend-eo, es, re, pependi, pensum. intr. Estar colgado, pender, depender. pend-o, in, tire, pependi, pensum. tr. Pesar,juzgar,pagar. pene. adv. Casi. penes. prep. acus. En poder de, al arbitrio de. penetral-e, is. n. Nave de templo, estancia. pentr-o, as, re. tr . intr. Penetrar, introducir.

u,

--- 65 -pet itos. adv. Del todo, de raiz, ' per-egrinatio, nis. f. Peregriprofundamente. nacin, estancia viaje por penn-a, azi f. Pluma, ala. el extranjero, destierro. penni-g-er, g ra, g rum. adj. per-egrin-or, ario, ri, tus sum. A lado. dep. intr. Peregrinar, vivir pensi hab g re. Cuidarse. viajar por el extranjero. pons-o, as, are, vi, aura. tr. per-egtin-us, i. M. Extranjero, Pesar, recompensar, obtener, peregrino. juzgar. per-enn-is, e, gen. is. adj. Pentecost-e, es. f. gr. Cr. PenContinuo, duradero. tecosts, el dia 50. despus per-fecte. adv. Perfectamente. de la Pascua de Resurreccin. per-fectio, n-is. f. y perfect-us, per-a, . f Alforja. os. ni. Perfeccin. per-mque. adv. sup. Muy per-fect-us, a, um. adj. Perfec. igualmente, del mismo modo. to, concluido, sabio. per- g -o, is, gre, gi, actutn. is, gre, fg ci, f ctum. tr Acabar, llevar cabo, tr. Hacer bien algo, acabar, recorrer, guiar, pensar. perfeccionar. per g gr- o, as, are. intr. Reco- per -fr-o, e, re, ttUi, latom. tr . rrer, viajar por. Llevar hasta el fin, soportar, per-cell-o, i , ere, etUi, culsum. anunciar. tr. Herir, abatir. per feid-io, is, gre, fg di, fossum. pez -cfp-io, is, ere, c g pi, ceptr. Taladrar, cavar. toas. tr. Coger, percibir. per-fru-or , eris, 1, ctue sum. per-cit-us, a, um. adj. Coima. dep. intr. abl. Gozar del todo. vido. p. p. de per-cieo y cio. per-fugi-um, i. n. Refugio, per cont-or y percunct-or, ris, efugio, pretexto, escapatoria. ri, tus sum. dep. tr. Pre- per-fund-o, is,'t5re, fdi, fsum. guntar, informarse. tr .Derramar,inundar,, cubrir. per-curr-o, is, gre, i, sum. per-g-o, is, ere, perrexi, perRecorrer. rectum. intr. ir, andar. pe r 7cuss-or, g r-is. m. Matador. per-grt-us, a, um. adj. sup. d. per- et -io, je, gre, sei, ssum. Muy grato, muy gustoso. tr. Herir, matar, batir. per-bil-eo, es, gre, ni, itum. per-ditio, n-is. f. Prdida, destr. Decir. 11 Dar, mostrar. truccin. Crist. Perdicin. per-horr-esc-o, fa, ere, ui. intr. per-dit-us, a, um. adj. Crist. Horrorizarse. Perdido,malo. p. p. de Perdo. pericht-or, aria, ri, tus sima. per-d g c-eo, es, gre, ui, tum. tr. dep. tr. intr. Peligra Ensetlar bien. Probar. per-dm-o, as, are. tr. Domar pericults-us, a, um. adj. Peli del todo. groso, arriesgado. per-clac-o, is, ere, xi, tum. tr . perial-um, i. n. Peligro, ensa Conducir. yo. 1 I Auto de la sentencia. per-egre. adv. De lejos. per-illuetr-ia, e; gene je. adj.. 9-v.

entero. sup. Muy ilustre. per-inde. adv. Como, del mismo per-pet ior, g ris, i, asna inflo. dep tr. Sufrir, soportar. modo, as.11 perinde atqne pr - p g tr - o, ad, are, avi, {anta. ac si, como si. ; hacer ,con sumar. tr. Perpetrar. perir-us, a, um. adj. g. Conoper-rex i, isti. V. pego. cedor, diestro, sabio. doto. per j ricund us, a, una. adj. sup. per-tarar-e, id, i1' re, ruptum.tr. Romper,pasar,forzar. d abl. Muy gustoso, muy per-scrib-J, is ere, psi, ptutn. agradable. tr. Escribir al por menor, per .ir-o, as, re, rivi, atum redactar. intr. Perjuranjurar en falso. per - jr - us, a, uni. adj. Perjuro. por.socittor, is. m.Perseguidor. per-leg-o, is, ere, lgr, lectura. per - di mit - ie, e; gen. is. adj. sup. d. Muy semejante. tr. Leer del todo. per-lustr-a, as, are, vi, titum. per -sisto, is, g re, atti, Batuta. intr. Persistir, continuar. tr. Visitar, recorrer, examiper solv o, is, g ro, i, soliitum. nar atentamente. tr. d. Pagar del todo, cumplir. per- magni referre arbitrar. i pomas, ser castigado. Creo que importa muchsimo. por-rnise-eo, es, ere, ui, xrum. per -s g n - o, as, iire, ui, itum. tr. e intr. Resonar, cantar. tr. Mezclar. is, ere, spexi, etum. per-mitt o, is, re, si, ssum. tr. tr. Ver, sondear, examinar. Permitir, dejar ir, entregar. - iro, stiti, sttum. per- mV-eo, es, ere, mevi, Lao- per-st-o, as, t intr. Persistir, perseverar. tum. tr . Conmover, agitar per-string-o, is, g ro, nxi, ictum. mucho. tr. Tocar de paso, apretar. . per- muic-eo, es, ere, si, tum. per-suasio, n- is. f Persuasin, tr. Acariciar, calmar. creencia. psr-niti-es, ei. f. Perdicin, ruipor -t1-et, ebat, ere, sum est. na, condena, muerte. tr. g. Fastidiarse, cansarse. per-n-ix, ic-is. adj. Pronto. per-noct-o, as, are. intr. Pasar per-tend-o, is, ere, i, sum. intr. ir, extender, acabar, persistir. la noche. per-terr-eo, es, ere, ui, hura. per-nc- SC-o, is, er3, VI, ti'. Amedrentar, aterrar. tr. Conocer bien, fondo. per-nc-x, et -is. adj. Durante par. tini-esc-o. is ere, ui. intr. Temer mucho. toda la noche. is. adj. Tenaz, pei-opt-o, as, tire. tr. Desear per-1'111-ex, porfiado, constante. con ahinco . per-tis-us, a, um. adj. El que por - tia - es, es, Are, ni, intr. Pertenecer, extenderse. odia mucho. p. p. de per - gd - i, per-ting-o. is, ere, tgi, tactun. isti, isse. intr Llegar, extenderse. per-pend-o, is, ere, i, sum. tr . per-traetate. adv. De un modo Examinar atentamente, vulgar, eomn. per-p-es, it-is. com, Perptuo,

67
per-tract-o, as, are, vi, t um. pig-et, ebat, re, uit itum est. tr. g. Arrepentirse, apenarse. tr. Tocar, meditar, observar. per-trtt-o, is, ere, xi, ctum. pigment-um, n Aroma, afeite, engallo. tr. Llevar rastras. per-trans-eo, is, ire, ivi itum. pil-a, re f. Pelota, bola. il -us, i. m. Pelo, cabello. intr. Pasar, traspasar. per-turbatio, nia. f. Perturba- pincern-a, . m gr. Copero. ping-o, ia, re, nxi, pictum. tr. cin, desorden. Pintar, retratar, figurar. per-turb-o, as, are, vi, atum. pinguedo, in . is. f. Grasa, gortr. Perturbar, trastornar. dura. per-uneo, is re, nxi, nctum. pin-us, tia i. f. Pino. tr. Ungir, untar por todo. fi-is. adj. El que est pipit-o, as, are. intr. Piar. piator, is. m. Panadero, pas siempre en vela. telero. per-vi-us, a, um. adj. Accesible. per-v1-o, as, are, avi, atum. pi-us, a, um. adj. Piadoso. plac-abil-is, e; gen. is. adj. intr . . Volar rpidamente: Aplacable. per-vulg-o, as, are. tr.Divulgar, pesstime. adv. aro. por pesi - placit-us, a, um. adj. Agraclable. p. p. de m. Psimamente. plac-eo, es, re, ui placitus postilenti-a, . f Peste. potlan-s, t id. adj. lnsolent3, sum. sentid intr. d. Agradar. plac-o, as, a.re, vi, atum. tr . descarado, lascivo. Aplacar, manar. petulc-us, a, um. adj. Retozn, e. f. gr. Plaga, golpe, juguetn. llaga. Red. 1 Clima, regin. phalr-a, m. f. gr. Jaez.11 planet-na, na. tu. Llanto con Collar, joya.1 I Oropel. gemidos y golpes de pecho. gr. Fantasa, phantabi a, re. f. plane. adv Claramente, del visin, imagen. todo, de; lamente. pharetr-a, re. f. gr. Carcax, plang-a, is, re, nxi,nctum.tr. aljaba. intr. Pl;,ir, llorar, golpear. pharetrt-us, a, um. adj. Arplangor, ja. m Llanto, gemidos, mado de aljaba. golpes de pecho. phast-ud, i. m. gr. Navidad. philosophi-a, e. f. gr. Filosof a, plant- o, as ; are, avi, atum. tr . Plantar. ciencia primera. philosph-or, ris, ri, falta plaustr-um, i. n. Carro. pinos - tia, us. m. Aplauso. sum. dep. Filosofar. un,. adj. Plebeyo, philoAph us, i. rn gr.Filsofo. , plebei-ns, vulgar, bajo, coma. Phlegthon, t-is. m. gr. Rio n. Plebiscito, I ardiente del infierno. decreto de la plebe. Falta, crimen, n. i. plactil-um, expiacin. piactfia commissa. I pleb-s es, is. f. Plebe. plect-o, is, re, xi (xui, xum). crmenes cometidos. tr.Doblar,enlazar.11Castigar. pict-or, br-is. m. Pintor.

--- 68 plectr-um, i. n. gr. Plectro, lira. Timn. plen-us, a, um. adj. g. abl. Lleno, pleno, colmalo, completo. plerum que. adv. Las ms veces, por lo comn. plor., as, re, .vi, tum. tr. intr. Llorar, deplorar. plum-a, re. f. Pluma. plurimum. adv. Muchsimo. Pluto, n-is, ame. a. m. p. Plutn, dios de los infiernos. plutoni-us, a, um. adj.de Plutn. pluvi-us, a, um. adj. De la lluvia, lluvioso. I arene pluvius, arco tris. plu-it, ebat, re, it vit, tum. intr. Llc,ver. pochl-um. sino, pool-um, i. n. Vaso, copa, bebida. pceolten-s, t- is. adj. Penitente, arrepentido. p. p de pmait-et, aat, re, uit. tr. g. Arrepentirse. pot-a, m. gr. Poeta. poetic-e, es; a, a3. f. gr. Potica, arte potica, poesa. poetic-us, a, um. adj.gr.Potico. pol-io, is, ire, ivt, itum. tr. Pulir, alisar, adornar. poll-eo, es, re, ui. intr. abl. Valer, poder mucho. pollicitatio, n-ia. f. Promesa, oferta. pollu-o, in, ere, i, aura. tr. Humedecer, manchar, violar. pol-us, i. m. gr. Polo, Norte. 1! Ciclo. prnnp-a, 23 f. gr. Pompa, apa rato. pom-um, i. n Fruta, manzana pondr-o, as, re, vi, ittum tr. Pesar, apreciar. pond- us, pond ind n Peso, cantidad. pl Pesas. m. Pontfice. pont-us,i.m gr.Mar.V.Poetns. popl-es, it-is. m.Corra, rodilla. populr-is, e; gen. is. adj. Del pueblo, popular. popiil-or, ris. ri, zt tus sntn. dep. tr. Poblar.' Devastar. i. f. lamo. poro-un, i. m. Cerdo , puerco. por-rig,-o, is, rt, , texi, rectum. tr. Extender, ofrecer. porro. adv. Ea fin, adems, en verdad, pero, pues, despus, lejos. por-tend-o, is, re, i, tum. tr. Presagiar. por-tent-um, i. n. Monstruo, quimera, prodigio, portento. porttc-us, un. f. Prtico. /yeti, n-is. f. Porcin. port-us, un. m. Puerto. pos- sessio, n-ia. f. Posesin. t-is. f. Posibilidad, poder. pos-sid-eo, es, re ido, in, re, ssdi, ssessum. tr . Poseer. poster-ior, tus; gen. ir-is. adj. comp. Posterior, trasero. posterita-3, t-is. f. Posteridad, descendencia. postdr-us, a, um. adj.Posterior, siguiente. Hin postum, pa. ra ms adelante. post-hac. adv. En adelante. post-is, in. m. Puerta, jamba. post-pn-o, is, re, sui, tum. tr.Posponer,ltacer 711CliOS caso. postrmn. adv. Finalnzente. postri-ditS. adv. Aldia siguiente. postult-urn, i; n. y tus, un. m. Peticin, demanda. pote-n-e, t-is. adj. Poderoso, rico. p. p. de posaum. pot- ior, hin y gris, in, itus sum. del). intr. g. abl.

- 69 Apoderarse de, conquistar. pot-is, e; gen. is. adj.Poderoso, posible. potiesImum. adv. Principal mente. pot-o, as, re, vi 6 ptus sum, tum 6 potum. tr. Beber, empapar. pire. prep. ab!. Delante de, entre, en, antes, , mas que. prm-cliv-eo, es, re, cvi, can tum. intr. Precaverse, guardarse. praa-cep-s, pra33ipit-is. adj. Precipitado. aacept-or, m. Preceptor, maestro. is, g re, i, sutil. tr . Cortar. prm-cipit-o, as, re, vi, tum. tr. intr. Precipitar. arrojar. prm- i pu-is, a, um. adj. Principal, singular, sealado. praa .olr-us, a, um. adj. sup. Muy esclarecido, ilustre. praa-concept-us, a, um. adj. PreconcAido. princoni-um, i. n Pregn.elogio. praa cordi-a, rum n. pl. Corazn, entraas, diafragma. piaa-curs-us, os. m Delantera, vanguardia. pr mta, m. f. Presa, botn. aa-destin-o, as, re, vi, tum. tr. Predestinar. praa-clicatio, n-is. f. Predicacin, celebracin, elogio. ptaa-dic-o, as, re, vi, atum. tr. Predicar, publicar, celebrar. praa-lic- o, fe, g re, xi, ctum. tr . d. Predecir, /Ijar, mandar. prze-crit-us, a, um. adj. ab!. Dotado, adornado, provisto. praadi-um, i, u. Posesin, heredad, predio, corleo. praa-div- es, it-is. adj. sup. abl. Muy rico, opulento. p;m-cle-eo, es, re, ni, tum. tr. Ensear mostrar de antemano, prevenir. a3 dnic-is, e; gen. is. adj. .sup. Muy dulce. ptaa dr-us, a, um. adj, sup. Muy duro, robusto, vigoroso. prai-eo, is, Ire, ivi, it um. intr. ir delante, preceder. pi wrat. V. prresum. praa-fectr-a, re. f. Prefectura, gobierno. praa-fict-us, i. in. Prefecto, gobernador, jefe. proa fin-11o, le, Ire, ivi, itum. tr. Prefijar, limitar. praa-gl v- o, as, re, Wi, tum. tr. Sobrecargar, preponderar. proa gust-us, us. in. Crist. Gusto anticipado. proa -iens, euntis. p. pr . de praa-oo. Praa-lat-us, i. in. Crist. Prela do, superior. is. ni. Combatiente, batallador. pree-mitt- o, is , ere, si, ssum. tr. Enviar delante. pramni-um, i. n. Premio, recompensa, salario, botn. praa-mn-io, is re, ivi, itum. tr. Fortificar de antemano, resguardar. pum no-sc-o, is, g re, navi, nttnn. tr . Conocer de antemano, presentir. prm-nunti-o, as, re. tr. Predecir, prevenir. m-opt- o, as, ave. tr. Desear antes, querer mucho. praa-pr-o, as, re, vi, tum. tr. Preparar, disponer.

70 is, ira, vi, itum. tr. Impedir, embarazar. pre3-p-es, at-is. adj. Veloz, de buen agero, rpido. prm-pincu-is, e; gen. is. adj. sup. Muy gordo, grueso prm-poll-eo, es, are. intr. abl. Poder ms mucho. pra3-pan-o, is, ars, posni, positum. tr. d. Poner de:ante al frente de, encargar. prm-paten -8. t-is. adj. sup. Muy poderoso, prepotente. prm-puti-um, i. n. Prepucio. prm rupt-us, a, um. adj. sup. Lo ms escabroso, lo ms alto y empinado. prm-s, d-is. m. Fiador, prenda. prm -sagi-um, i. n Presagio, presentimiento, pronstico. prre-se-io, is, re. vi, itum tr. Saber de antemano. proa-sci-ue, a, um. adj. Sabedor de antentano. is, ate, psi, ptom. tr. Prescribir, mandar, inscribir, rotular. pro3-s-en-s, t-is. adj. Presente, propicio.' I in preesentia; al presente. prae-s-enti-a, a3. f. Presencia. prae-sent-io, is, ire, sensi, sensum. tr. Presentir. prolsent-o, oe, are, vi, tum. ti., Presentar, mostrar. pra3-sap- e, is; i-um, i. n. Pesebre, establo, casa. prae-sertim. adv.Principatniente, sobre todo. prm-s-es, m. Gobernador. pra3-sidi- um, i. n Guarnicin, refugio, castillo. prm-stabit-is, e; gen. je. adj. Excelente, ventajoso. pree .stsu-s, t-is. adj. Excelente. prent-at, abat, 1tt. unip. intr. Ser mejor, valer ms. pres-sto. adv. Presto, al punto. pra3-ato esse ei: favorecer. prm-st-o, as, re, sti, stitum. tuui. tr . d. Prestar, cumplir, aventajar, conservar, estar delante. pra3-stal-or ris, tue sum. dep. tr. 'Aguardar. praa-string-o, is, gre, t'al, tristum. tr . Pasar rozando. II Apretar mucho. pree-d-ul, uIi. m Presidente. proa-3nm, es, esse, fui. intr. d Presidir, estar al frente de. pre3-sm o, is, are, psi, ptum. tr. Presumir, tomar antes. preaten-es. adv. Adems. prmtar -co, is, re, vi, tum.tr. intr. Pasar, omitir, sobrepujar. prmter-mitt-o, is, are, misi,missum. tr. Dejar pasar, omitir, trasportar. proater-quam. conj. Sin, fuera de. 1j pra3terquam quod, adems de que. proe-textt-us, a, um. adj. Vestido de pretesta (traje talar) como menor de 17 altos. prm tor, is. m. Pretor, juez, general, gobernador. prm-torian-us, a, um. adj. Pretor iano. proetori-us, a, um. adj.Pretorio, que ha sido pretor, del pretor. pre3-tr-a, a3. f. Pretura. pre3-vi-us, a, um. adj. Delantero el que v delante precede. prandi -um, i. n. Almuerzo. prat-um, i. n. Prado, campo. pravit-as, t-ie. f. Maldad. precatio, i-ja, f. Splica. Crist. Oracin.

71

precat-us. us. m. Ruego. Crist. prehend-o, sine prend-o,is,gre, 8i um. tr . Prender, coger. prem-o, is, ere, pressi, pres. sum. tr. Apretar, oprimir. prens o, as, tire. tr. Detener, coger. prestlyr- 3r, g ril. m gr.Cr. Pros/tero, sacerdote, anciano. pressr-a, m. f. Presin. Crist. Afliccin, tribulacin. preti- um, i. n. Precio. paga. pre- x, c-is. f. Splica, voto. Crist. Oracin. pri-dem. adv. Tiempo h. pri-die. adv. El dia antes. primi-ceri-us, i. m. Jefe. primi-pil-us, i. m. Capitn de la primera centuria. primitiv- us, a, um. adj. Tem prano, primitivo. 11 messis primitivorum, siega de los primeros frutos. primr-is, is. m. Primero, principal. prirn-us, a, um. adj num. ord Primero. in im-primis, en primer lugar. principt-us, us. m. Principado, primacia. prisc-um, a, um. adj. Antiguo. pristIn-ns, a, um. adj.Anterior, antiguo. privtim. adv.Particularmente. privt- u s, a, una adj. Privado, particular. p. p. de priv-o, as, are. tr. Privar. privi-gn-us, i. m. Hijastro. m Bisabuelo. probatio, n-is. f Prueba. prof t-us, a, um. adj. Bien quisto, aprobado. problt-as, t-is. f. Honradez. probr-um, i. n. Deshonra, infa

Oracin.

mia, injuria.' I Estupro. prob-us, a, um. adj. Honrado. pro-cZa-o, is, ere, mil, 111:311111. intr. Ir delante, adelantarse, proceder. pro-cell-a, m. f. Tempestal. pro-col!oe-us, a, um. adj. Tempestuoso, borrascoso. m. Magnate. proc-er, is, i re, 1. intr.Caerse. pro . c1iv-is, e; gen. is. adj. d. Inclinado. pro-crastin-o, as, re, nvi, aun'. tr. intr. Dejar para maana, retardar. pro-cre- o, as, re. tr, Crear, engendrar, producir, causar. pro-ciid- o, is, 6 ro, 1, sum. tr. Forjar. procul. adv. Lejos. prep. Lejos de. pro cumb-o, je, re, cubui, cubitum. intr. Postrarse, echarse. pro-euratin, n-is. f Procuracin, administracin. pro-curtor, is. m. Procurador, administrador. pro-digiafiter. adv. Prodigiosamente, con profusin. n Prodigio. pro- pro-3 1 g-us, a, um. adj. Prdigo, disipador, liberal. pro-ditor, is. m. Trailor. s ! o, 1,1i, ltutn, tr. pro-d-o, is, Hacer traicin, descubrir. pro -dic-o, is, g re, xi, tum, tr. Sa-ar, producir. pro-fn-us, a, um. adj. Profano. pro-fcctio, n-is. f. Partida, viaje, marcha. pro-fecto. adv. En verdad. pro-fect-us, ne. m. Aprovechamiento, provecho. pro -fesaio, n-is. f. Declaracin, profesin.

---- 72 --pro . ffc-io, is, g ro, fc-i, factura. tr. intr.Aprovechar, obtener resultado. pro-fit-eor, ris, ri, fessus sum. dep. tr. Declarar, profesar, prometer. pro-flig-o, as, Are. tr.Derrotar, destruir, concluir. (pro- f-or), Avis, ri, tus sum. dep tr. Hablar, predecir. its, ere, fgi,itum. intr. Huir, escaparse. profund-um, n. El mar. pro-Me-tia, a, um. adj. g. Derro. chador, generoso. p p. de pro-fund- o, is, g re, tdt,iftsum. tr. Derramar, disipar. pro . food-us, a, um. adj. Profundo, hondo, extremo, sumo. pro-gi-gn-o, is, ere, g genitora. tr. Engendrar, producir. pro-in-de proin.adv.Por esto. pro-l a - b or, 4 ris, i, lapsus sum. dep. intr. Arruinarse, resbalar, avanzar. pro- 16g-u, i. m. gr. Prlogo. pro-long-o, as, are, vi, atum. tr. Crist. Prolongar. pro-16qu-or, e ris, i, taus sum. dep tr. Hablar, declarar. pro mer-eor y pro-mer-eo, es, t-a- ro, ui, tum. tr. Merecer. pro-misco-us, e, um. adj. Mezclado, confuso, comn. pr-om-o, is, e, psi. ptutn. tr. Sacar, descubrir, tomar. pro-montori-um, i, n. Protnotz torio, rabo, cima. pr-ompt-us, a, um. adj. Pronto, dispuesto, daro. p.p de promo. pr-ompt-us, na. m. Prontitud, salida, evidencia. j i habere ingenium in promptu, hacer ostentacin de su talento. pro-mulg-o, as, tire. tr. Promulgar, publicar. pr,,nunti-o, as, are. tr . Publicar, proclamar, pronunciar. pron . us, a, um. adj. d. Inclinado, propenso, caido. pro- pag -es, is; y o, in-is. f. Mugrn. 1) Prole, linaje, raza. prope. prep. acus. Cerca de. pro-pell-o, la, ere, plili,pulsum. tr. Echar, apartar, arrojar. proper-us, a, um adj. Ligero. proplit-a, a3. m.gr.Cr. Profeta. propht-o, as, Arm', vi, tum. tr. Crist. Profetizar. pro . pia-o, as, a - re, Avi, !L'aro. tr. intr. Brindar, beber. pro pinquit-as, t-is. f Parentezco, vecindad, amistad. propitiqu-us, a, um. adj. Vecino, pariente, parecido. pro-pn-o, us, ern, posui, poel tum. tr. Proponer, poner delante. pro-posit-um, i. n. Propsito. p ro pri etari-u s, i. m. Propietario, duefio, poseedor. propri- us, a, um. adj. Propio, cercano, duradero. propter. prep. acus.Por causa de. adv. Cerca. pro-pule-o, as, Are. tr. Rechazar, opai lar. pror- m. f. gr. . Proa. pro lip-io, je, ere, ui, reptum, tr. Retirar, arrebatar, huir. pro rsus. adv. Del todo. pro-rtunp-o, is, ere, rpi, ruptum. tr. intr. Salir con mpetu, arrojar, romper, prorrumpir, pretipitarse. pro-botad-o, is, ere, cidi, ciasum. tr. Cortar, desgarrar. pro scrib-o, is, ere, poi, ptum. tr. Proscribir, condenar, ins-

73 --cribir, anunciar. pro-sequ-or, eris, mitas sum. dep. tr. Proseguir, seguir, acompaitar. pro-spect-o, as, re. tr. frec. Mirar lo lejos, contemplar. pro-spezit-as, t-is. f. Prosperidad, felicidad. pro-spic-io, is, ere, pexi, pectu m. tr d. Ver , mirar lo lejos, atentamente, velar, proveer, prever. pro-stern-o, in, ere, stravi, sti atum. tr. Postrar. pro-stitu-o, in, re, i, tute. tr . d. Prostituir, exponer. pro-sub-ig-o, is, dre, egi,actum. tr. Pisotear, excabar. pro- tectio, n-is. f. Proteccin, amparo, defensa. pro-tensio, n-is. f. rist. Accin de extender. pro-ter-o, is, ere, tivi, tritum. tr. Pisar, hollar, estrujar. pro-test-or, ris, ad, tus sum. dep. tr. Protestar, afirmar. pro-tinue. adv.Luego, al punto. pro-ut. adv. conj. Segn que. pro-veh-o, in, ere, xi, ctum. tr . Llevar, conducir, adelantar. provee-lo, in, ice, proven-i, pro-ven- tute. intr. Venir, aparecer, provenir. pro-vent-us, ne. m. Nacimiento, cria. 11 Fruto. !! Suceso. pro-verbi - um, i. n. Proverbio, refrn, parbola. pro-vid-us, a, um. Adj. Previsor, prudente, sagaz. pro-vinci-a, te. f. Provincia. pro-vinor, is. M. Proveedor, previsoi. pro-volv-o, in, ere, i, voltum. mtr Echarse adelante, arrojarse. pruden-s, t-ia. adj. g. Prudente, sabedor, sabio. pruiti- a, a3. f Escarcha. prun-um, i. n. Ciruela. peal! o, is, re. intr. d.Cantar, tafier. pub-es, in. f. Hijo, gente. Bozo.!! Pubertad. publican-un, i. m. Cobrador de contribuciones, asentista. !! Malvado. publIc-us, a, um. adj. Pblico. puden-s, t-is. com . Vergonzoso, modesto, casto. pud-et, ebat, ere, uit,Itum.tr. g. Avergonzarse. pudiciti-a, re. f. Pudor. pudic-us, a, um. adj. Casto. pudor, is. ni Pudor, honestidad, modestia, vergenza. pum e: gen. is. adj. Pueril, de la nifiez, vano, ligero. puer-per-a, te. f.Parida,madre. pugn-a, m. f. Lucha. pull-us, 1. m. Hijuelo, cria. pul-s, t-is. f. Masa, puches. puls-o fr. o pult-o. amas, are. tr. Llamar, golpear, arrojar, batir, agitar. puls-na, w, um. adj. Tocado, golpeado. p. p. de Pollo. pulvere-us, a, um. adj. Polvoroso, lleno de polvo. pumilio, n-is. com. Enano. punct-um, i. n Punto, punzada, voto. I I forre opine punctum; obtener todas los votos aprobacin unnime. pupill-us, i. m. Pupilo, menor. pupp-is, is. f. Popa, nave. purgatori-um, i. n. Orist. Purgatorio. purg-o, as, re, vi, lum. tr. Excusar, purgar, liminar. putit- as, t- is. f. Pureza

10-y.

74 puriter. adv. aro. Puramente, con limpieza. purpir-a, te. f. Prpura. pusio, n-is. com. Borro, nulo. putr-ese-o, is, ere, ui. intr. Pudrirse. putr- is, e. adj. Podrida. pyr-a, . f. gr. Pira, hoguera pyr-um, i. n. Pera. Pythagbr-as, . m. Pitgoras, el que por modestia invent la palabra filsofo que quiere decir: amante de la sabidura, pues antes de l se llamaban sabios. pythagore-us, a, uni. adj. Pitagrico. qual-is, e. adj. rel. Cual.
qual-is-onmque, e-eumque.adJ. rel. Cualquiera que.

Q. qua. adv. rel. Por donde. quadraginta. adj. num. card. ind. Cuarenta. quadran-s, t-te. m. Maraved, 1/4, tres onzas, 1/4 del as, cu . adrante, cuartern. quadri-enni-um, in. Cuadrienio, espacio de cuatro anos. quadr-ig-a, al. f. Carro tronco de cuatro caballos: quedri-jbg- un, a, um. adj. Tirado por cuatro caballos. quadrim-us, a, um. adj. De cuatro anos. qua3sit-na, us. ni. Busca. pes quiva.
qua3s-o,is,'mus, ivi, si. tr. are. por quadro. Rogar, buscar. quamtio, nie. f. Cuestin, pregunta, duda, pesquisa. qua3stor, is. ni Cuestor: era juez de los delitos pblicos ,tesorero, asesor del Pretor 6 consul, jefe de una provincia. qumst-us, un. ni. Ganancia.

qualiter-eumque. adv. rel. De cualquier modo que. quitra. conj. adv. Qu, cunto, cundo, cmo, cun. quam din. adv. rel. Cunto tiempo? hasta mando? mientras que. quam-ob-rem, adv. Por lo que, por cuya causa, por qu. quam-plik-en, a. adj. Muchsimos. quam-primum. adv. Cuanto antes, prontamente. quarn-vis. conj. Aunque, que. guando. adv. rel. Cundo, en qu tiempo, en el tiempo que, pues que, supuesto que. quandb-que. adv. Alguna vez, algn da, siempre que. quant-oeius. adv. Cuanto ms pronto, cuanto ms antes. quant-us, a um. adj. Cuanto, cun grande, cuan. quant-us-eum-que, a eumque, um-eumque. adj. rel.Cuanto, tan grande como. quant-us-libet, a Ilbet, um-I1bot. adj. Aunque, por ms que sea, la mayor que. qua-propter. conj. Por lo cual, por ende, por cuya causa. quass-o, as, are. tr. Sacudir, agitar, quebrantar. qua-tbuus. conj. Que, para que, en cuanto, ya que, hasta donde. q u ate r. adv. num Cuatro veces. quatern-i, te, a. adj.num.distr. Cuatro, de cuatro en cuatro. quat-io, is, 4 ta, sei, ssum. Sacudir, agitar, combatir. quatri-du-um, i. n. Cuatro dias. quatuor. adj. num card.ind.

75 Cuatro. quatuor-decim. adj.num.card. ind. Catorce. quod-nam 6 quid-nam, gen. cujus-nam, dat. cui-nam. pron. rel. interT. Quien, que. quia-quia, (qua3-quaa), quid-. quid. gen. cujue-cujus. dat. cui-cui pron. rel. indet. Cualquiera que. quo. adv. rel. A donde. II Para que, cuanto. quo-ad. adv. Hasta que, mientras, en cuanto , que. quo-cum-que. adv. rel.A. donde quiera que, cualquier parte que. quodam-mbdo. En cierto modo, de alguna manera. quod ei. conj. Y si. quo-minus. conj. Que no, para que no, cuanto menos. quo-mbdo. adv. Como, de que modo, de que manera. quo-modo-cumque. adv. rel. De cualquier modo que. quon-dam. adv. En otro tiempo, en algn tiempo, tal vez, alguna vez. quoniam. conj. Ya que, pues que, puesto que. Crist. Que. quoqu. adv. A cualquiera parte que quo-raum. adv. Hacia adonde. quot. adj.rel. nurn.ind. Cuantos quot-annie. adv. Cada ano. quoti-dian-us, a, um. adj. Diario, de cada dia, habitual. quoti-die, adv. Cada dia. quoties. adv.rel.Cuantas veces. quotiee-cum-que. adv. rel. Cuantas veces, todas las veces que. quot-quot. adj. rel. num. ind. Todos cuantos.

que. conj. ene. Y. quent-ad-mbum. adv. Como.


del modo que, as como. qu-so, is, Ire, ivi,Itum. tr. Poder. querc-ne, no. f. Encina. querel-a, te. f. Queja, querella. querimoni-a, te. f. Queja. quer-or, g ris, i, venus sum. dep. intr. Quejarse, dolerse. querl-us, a, um. adj. Quejoso. qui. adv. Como, de qu modo. quia. conj. Porque. Cr. Que. qui-dam, qute-dam, quod-dam 6 quid-dam. gen. cujus-dam. dat. cui-dam. pron. indet. Uno, alguno, cierto. quid-ni. adv. Por qu no? qui . es, et -is. f. Descanso. quit-us, a, um. adj. Quieto, sosegado,tranquilo,moderado.

qui-libet, quaa-libet, quod-11bet 6 quid-1T bet. gen. cujuelibet; dat. cui-libet. pron. indet. Cualquiera, quienquiera. quin. adv. conj. Qu, que no? por qu no?, antes bien, qu ms?, sino. quin-i, te a. adj. num. distr. Cinco, 'de cinco en cinco. quin quagi nta. adj. num. card. ind. Cincuenta. quinqu-enni-um, 1. n. Quinquenio. espacio de cinco aos. quinqu-enne.1-is, e. adj. De cinco altos, quinquenal. quincjae-rem-us, e. adj. Nave de cinco rdenes de remos. Quintil-is, ja. m. Julio: mes. quindi-plo. adv. Cr.Cinco veces. quip-pe, adv. Porque, en verdad. quie-nani 6 qui-nan, qua3-nam,

76 E. rab -es, ei. f'. Rabia, furia. rece. ind.heb.Cr.Ftuo, bruto. radian-e, t-is. adj. Radiante, brillante, resplandeciente. radi-us, i. m. Rayo. rad-ix, je-je. f. Raiz. rap-ax, c-is. adj . Rapaz, arrebatador, inclinado al robo. rapid-us a, um. adj. Rpido, veloz, impetuoso, rapaz. rapin-a, m. f. Rapilia,robo,saco. raptim. adv. Arrebatadamente. raro. adv. Rara vez. rar-us, a, um. adj. Raro, ralo, escaso, poco frecuente. raell-is, e. adj. Cincelado, ja. liado, raido. liso. ratio, n-is. f. Razn, buen juicio. II Cuenta, actitud, modo. rational-is, e. adj. Racional. rat-is, is. f. Nave, balsa, bajel. ratos, a, um. p. p. de reor. ranc-us, a, um. adj. Ronco. reat-us, un. m. Culpa, reato, la condicin del reo. re-bellio, n-is. f. Rebelin. re - bell- , e. adj. Rebelde. re-cid-o, in, gro, oessi, caserna. intr. Retirarse, retroceder. recen-s, t-is. adj. Reciente. re-ceptaciil-um, i. n. Receptculo, asilo. re -cept-o, as, are. tr . Recibir menudo, recoger, acoger, encubrir. re-cept-us, os. m. Acogida, retirada, asilo. re- cese-us, un. m. Retiro, escondrijo. retirada, re-cid-o, is, ere, i, CA I IM intr. Caer, recaer. reducirse 4. re-cid-o, in, re, i, sum. tr. Cortar, cercenar, quitar. re-cit-o, as, are, vi, tum. tr . Rezar, recitar, pronunciar. re-clm-o, as, are. intr. Protestar gritos ,reclamar,resistir. re-oliu-o, as, a o. intr. Reclinarse, recostarse. re-clitd-o, is, ro, si, sum. tr. Descubrir, abrir, revelar, recluir. re-cogit-o, as, are intr. Reca pacitar, reflexionar. in, re, ui, cultura. tr. Cultivar, recordar, recorrer. re-con-cili-o, as, re, vi, atum. tr. d. Reconciliar, reotableeer la paz, recuperar. re-con-d-o, is, re, idi, itum. tr. Guardar, esconder, hundir. re-cre-o, as, re, vi, attrm. tr . Rehacer, reanimar, criar de nuevo, refrescar. rector, in. m. Rector, seor. rect-us, a, um. adj. abl. Recto, derecho, justo, prudente. p. p. de Rego. re-cb-o, as, are, ui, han. intr. Recostarse, echarse, reclinarse. re-cupr-o, as, re, vi, atum. tr. Recobrar, recuperar. re-curs-us, os. m. Retorno, vuelta, recurso. re-cite-o, as, re, vi, Mara. tr. Rehusar, recusar, repugnar. re-d-ditor, is. in. Restituidor, dador. re-d-emptio, n-is. f. Cr. Redencin. Pag. Alquiler, compra. re-d-emptor, is. m. Cr. Redentor. Pag. Arrendador. is, re, gi, actum. tr. Reducir, hacer volver, volver llevar. re -d-intgr-o, as, re. tr

77 Renovar, reintegrar, recrear. re-dit-ne, no. nu. Renta, redito, vuelta, regreso. re-dorm-io, ja, ire, ivi, itum. intr. Volverse dormir. redfic-o, is, are, xi, tom. tr. Volver conducir, reponer, reducir, retraer. re d-ux, ftc-is.adj.E/ que vuelve sano y salvo de un viaje largo cautiverio. re-fectio, n-is. f. Refeccin, comida, alimento, reparacin. re-bu -o, is, ere, i. tr Refutar. re -fr-o, s, re tli, letum. tr. Volver traer, llevar, volver, referir, contar, reproducir, dar cuenta, dar, participar, pagar, registrar. re-fer t, ebat, ferre, t it. intr. regin-a, re. f. Reina. regi-us, a, um. adj..Reol, regio. regnator, fa. in. Rey, seor. regn- o, as, re. tr. Reinar. reg-o, is, 4 re, rexi, rectum. tr . Dirigir, regir, guiar. re-gred-ior, g ris, i, greasne sum. dep. intr. Volver, re gresar, retroceder. regl-a, re. f. Medida de tierra, regla. re-ipea. adv. En efecto. ja, ere, jeci, jectum. tr. Rechazar, echar atrs. re-latio, u- ja. f. Relacin, narracin, relato. re-lux-o, u, re. tr. Aflojar, dar expansin, recrear. re-ligio, wis. f. Crist. Religin. Pag. Conciencia, escrpulo. relig-ios-ue, a, um. adj. ReliImporta, conviene, es til. gioso. re -flc-io, ja, ere, feci, fectum. tr. tr Rehacer, reparar, recrear. re-1%-o, u, are, vi, Atar, amarrar, ligar. re -hg-o, ia, ere, xi, xum. tr . re -liqu-ne, a, um. adj. Lo deArrancar, anular, clavar. ms, lo restante. re-form-o, as, ere. tr.Reformar. re-frenatio, n-is. f. Refrena- re-luctor, aria, eri, etus sum. dep. tr. Luchar en contra, miento, moderacin. resistir. re-frigeri-nm, i. n. Refresco, re-mea-eo, ea, ere, si, aum. alivio, consuelo. re-friger-o, as, re, avi, Mora. intr. Quedar, detenerse, permanecer. tr. Tomar refrigerio, enfriar, re-meabil- is, e. adj. Accesible refrescar. otra vez, transitable. re-fring o, is, ere, fregi, fractum. tr. Romper, quebrantar. re-medi-um, i. n. Remedio. re fg-io, le, ere, fgi, fugi-tum. re-me-o, as, re, vi, itum. intr. Volver otra ves, regresar. .tr. intr. Rehusar, huir, re-met. ior, iris, id, mensos acogerse. sum. dep. tr. Volver medir. re-fulg-eo, es, ere, fulsi, fulsum. intr. Brillar, resplan- remigi-um, i. n. Remo. rem-ix, ig-ie. in. Remero. decer. re-min-isc- or, g ris, 1. dep. tr . regel -fa, e. adj. Real. intr. g. Recordar. re-gi-a, a+. f. Palacio, corte. regi-fic-us, e, um. adj.Rea/, re- re-missio, n- is, f. Remisin,. . perdn, rebaja, doecanso. gio,magnifico, propio de un rey.

78

re -mies-na, a, um. adj. Remiso, flojo, holgad. p. p. de re-mitt-o, is, ere, rnei, missum. tr. d. Volver enviar, per donar,, aflojar, descansar. re-met-us, a, um. adj. Lejano, apartad, removido. p. p de re-nrev-eo, ea, re, mevi, me tr. Remover, alejar. re-murmr-o, as, re, vi, atom. intr. .Refunfuttar, murmurar. ram-us, i. m. Remo. re-n- 58C-or, gris, i, tus sum. dep intr.Renacer,reaparecer. re-mid-eo, es, ere, ni. intr. Sonreirse, relucir. re-nit-or, erie, i, sus rus sum. dep. intr. Resistir, oponer. re-nev-o, as, ro. tr. Renovar. re-nuuti-o, as, re.tr.Anunciar, intimar, renunciar. r-eor, eria, Sri, retue sum. dep. tr. Pensar, creer, contar. re-par-o, as, are. tr. Recobrar, reparar, renovar, rehacer. re-pell-o, is, are, ptfli, puleum. tr. Rechazar, alejar, rebatir. re-pend-o, is , ere, i, u m. tr. Retornar, resarcir, contrapesar. repente. adv. De improviso, de repente, sbitamente. repentin-us, a, um. adj.Sbito, imprevisto, repentino. rc-per-io, is, ire, i, tum. tr. Encontrar, inventar, reproducir. re-pertor, is. ni. Creador, inventor, hallador. re-pat-o, is, ere, ivi, itum. tr. Derivar de, volver pedir, volver, atacar de nuevo, repetir. repl-eo, ea, ere, ivi, tum. tr. abl. Llenar. re-plio-o, as, re, ni, itum. tr. Desdoblar, narrar, replicar. are, posui,poef-tum.

tr. Volver poner, reponer, renovar, restituir, reservar. re-port-o, as, Are, vi, tum. tr. Volver traer 6 llevar, obtener, presentar. re-prm-s-ent-o. as, re, vi,
tuns.tr_Representar,realizar.

re-prehend-o, je, ere, i, sum.tr. Reprender, censurar, asir.


re-prehenaibil-is,

e; gen. ie.adj.

sum. tr. Reprimir, refrenar. re-pudi-o, as, are. fr. Repudiar, rechazar, apartar de si. re-pudi-um, . n. Repudio, divorcio, renuncia. re-puguanter. adv. Con repugnancia, contra su voluntad. re-puga-o, as, re. tr. Resistir, luchar 6 defenderse infra. re-pli, V. repello. re-puls -a, m. f. Repul sa ,n egaiiva. re-pt-o, as, re, vi, tum. fr. Considerar, reputar, calcular. re-qui-es, ei 6 et is. f. Reposo, sosiego, quietud. re-qui-esc-o, is, ere, vi, etum. intr. Descansar, reposar.
re-quir-o, le, ere, eivi, eitum.tr. Buscar, inquirir, preguntar,

re-preusio, n-is. f. Reprensin, correccin, impugnacin. is, ere, pressi, pres-

Criet. Reprensible.

desear, necesitar.
re-scind-o, is, ere, scidi, soisforzar,anular. sum.tr. Rasgar.

re-scrib-o, is, ere, psi, ptum.tr. Responder, escribir de nuevo. re-seo. o, as, re, ni, tum. tr. Cortar, partir, cercenar. re-eid-o, fe, are, sedi. intr. Posarse, sentarse, calmarse. re-sign-o, as, are, vi, tum. tr. Destruir, romper el sello.
re-sip- leo -o, is, kwe,

ni.

intr.

-- 79

Criet. Volver en s, arrepen. re-tineo, ea, Are, ni, Matute.


tirse, reconocerse. tencia, oposicin. re siat-o, is, Are, stlti, seno. intr. d. Pararse, resistir, persistir, alzarse. re-solv- o, is, Are, i, solfitum. tr. Desliar, deshacer, resolver, pagar, combatir, ablandar. re-sn-o, as, tire. ta. Resonar, repetir con el eco. re-spect-o, as, are. intr. Mirar hacia atrs, fijarse. re-speot-ne, no. m. Consideracin, vista, respeto. re-spir-o, as, re, vi, tum. , aliento, intr. Respirantomar soplar. re-splend-eo, es, Are, ni. intr. Brillar, respiardecer, lucir. re-spu-o, is, Are 1. tr. Desechar, desdear, vomitar. re-stit-o, as, re, vi. atina. ti'. fr. Pararse menudo. re-Mita-o, is, Are, i, tum. ti'. Restituir, reponer, renovar. re-st-o, as, re, stlti, stturn. intr. d. Sobrar, restar, pararse, resistir. re-string-o, is, Are, nxi, iotum. tr. Atar otra vez, apretar. re-stim-o, is, Are, poi, ptum. ti'. Volver tomar, recobrar. re-supIa-o, as, re, vi, tum. ti'. Poner boca arriba. II Turbar. re-surreotio, n-is. f. Crist. Resurreccin. re-tard-o, as, re. ti'. Detener. ret-e, is; 6 ium, ii. n. Red, lazo. re-tend-o, is, Are, i, sum. ti'. Aflojar, desatar, relajar. reth-or, iir.is. m gr. Retrico, maestro de elocuencia, orador.

re-sist-enti-a, le. f. Cr. Resis- re-torrid-us a, um. adj. RevieRetraer, librar, hac er volver. retro. adv. Detrs, hacia atrs, por detrs, al revs. re-us, a, um. adj. g. abl. Reo. re- vino-lo, is, Ire, nxi, notum. ti'. A tar fuerte, sugetar. re-vinc-o, is, ere, vioi, viotum. ti'. Vencer de nuevo, refutar. re-viv-iec-o, is, Are, vixi. intr. Revivir, resucitar. re-ea-o, as, re, vi; tum. ti'. Invitar, apartar, hacer volver, revocar. ridictil-us, a, um. adj.Bidiculo, risible, digno de risa. ri-gld- na, a, nm. adj. Rgido, derecho, tieso severo, cruel. rig-o, as, are. ti'. Regar, baar. rigor, is. in. Rigor, severidad, tiesura, rigidez firmeza. rigu-us a, um. adj. De regado, regado, hmedo. Ase- or Ario, ri, Mita snm. depAr.Rebuscar, escudriar. rip-a, sa; f. Orilla, margen, ribera, playa, costa. ris-us, ne. in. Risa, mofa,burla. ritte. adv. Bien, debidamente, con razn, segn uso. rit-us, ne. in. Rito, ceremonia, usanza, prctica. n y-us, i. in. Arroyo, riachuelo. n. Roble. rob-ur rob-3r, II Firmeza, valor, fortaleza. robust-us, a, um. adj. Robusto, firme, vigoroso, slido. rogat-ua, us. in. Ruego, splica. roglt-o, as, tire. ti'. Pr. Rogar, con instancia, inquirir. rog-us, i. in. Hoguera, pira.

ti'. Retener, detener, guardar.

re-trh-o, is, Are, xi otum. tr.

jo, astuto.ostado 1T por el sol.

- 80
r-os, or-ie:

blica donde estaban colgados los espolones de las naves ganadas por Duilio. rot-a, .te f. Rueda. rotal-is, e. adj. Con ruedas. retundlt-as, t-is. f Redondez, rotundidad, armona. rub-oo, es, re, ui. intr. Euro jecerse, sonrojarse. mb-er, r-a, r- um. adj. Rojo rudiment-um, i. n. Rudimento, primeros principios. rug-a, te. f. Arruga, pliegue. rug-io, in, ice, ivi, itum. intr. Rugir, bramar. a3. f Ruinarump o, in, 4 re, rpi, ruptum. ti'. Romper. ru -o, in, 4 re, 1, tum 6 huta. intr. Caer, arruinarse, precipitarse, correr furioso. rup- es, is. f. Roca, peasco. rusticita s, t-is. f. Grosera. rustic-or, Aria, ad, atas sum dep. intr Vivir en el campo. rustic-us, a, um. adj. Rstico, campesino, inculto, tosco mil o, as, Are. intr. ruti!-us, a, um. adj. Brillante, resplandeciente. S.
sable-um, i. n hr. Sbado. sataii-um, i, n Arena. saco -us, i. ni. Saco,alforja,bolsa. sacell-um, i. n. Capilla,ermita. sac-er, r-a, r-um. adj. Sagrado,

ni. Roco.11Jugoll dotal. Romero. ettorament-um, i. n. Or. Sacraroa-a; sa. f. Rosa, rosal. mento, misterio. Pag. Jura rostr-um, i. n Pico, hocico, esmento. II Alistamiento, pacto. poln. pl .. Tribuna, plaza p- satrat-us, a, um. adj. Consa grado, sagrado, maldito.
sacri-le-us, a, um. adj. Sacrlego, hurtador violador de

cosa sagrada, impo. rio, rito, fiesta.

saer-um, i. n Sacrificio, mistesa3cular-is, e. adj. Oriet. Munsa3v-io, is, ire, ivi, itum. intr. Esicruelecerse, enfurecerse. sa3vitia, te. f. Crueldad.
893V-UO,

danal, lego, seglar. Pag. Se. cular, de un siglo.

santo, sacro, maicillo.


gacer-iot!-is, e.

adj. Sacer-

a, um. adj. Cruel. adj. Sagaz, astuto, sutil, diestro. sal, nahe. ni. Sal, chiste, gusto. II Mar. 1 Sabidura. salin-um, i. n. Salero. sal-jo, is, ire, ivi,itum. Salar, tr, Salmone . us, i, 111.. Sal moneo, hijo de Eolo, herido por un rayo de Jpiter, porque que ra imitar el rayo y el trueno, sala-us, a, um. adj. Chistoso. salt-o, as, ate. intr. Danzar. salt-us, us. in. Bosque, desfiladero, prado. I1 Salto, danza. ealb-er, r-is, r-e. gen. in. adj. d. Saludable, sano til. salutatio, n-is. f. Sali do. tmluti-fer, 4r-a, er- um. adj . d. Saludable. salve. Buenos dias. impar. de salv-co, es. re. intr. Estar bueno, saludar. salv-us, a, um. adj Sano, salvo. Samothraci-a, al, 6 o, es. f. Samotracia, isla del mar Egeo. sanc-io, is, ira, xi, sanctum ivi, hura. ti' Sancionar,
sag-ax,

81 scabell-nm, i. n. Escaflo, tarima 6 banco pequego. scab-er, r-a, r-um. adj. Mohoso, escabroso, sucio, spero. scEev-us, a, um. adj. gr. Siniestro, maligno, zurdo. scalp-o, is, re, si, tum tr. Escarbar, esculpir, cincelar. scamn-am, i. n. Escalfo, escabel. scandaliz- o, as, are, vi, atum. tr. Crist. Escandalizar, ser causa de que otro peque. scando, is, ere, i, sum. tr . Escalar, subir a, encaramarse. scaph-a, f gr . . Esquife, lancha. j! Cuchara, cuna, baiio scelerat-us, a, um. adj. Malval, facineroso, criminal. scelest-us, a, um. adj. Malvado. n.Maldad, crmen. scel-us, ticenic-us, a, um. adj. De la escena, teatral, cmico. sceptr-um, i, n gr. Cetro, trono. schm-a, -is. n gr. Adorno, forma, figura, vestido. schol-a, a,. f. gr. Escuela. sci-licet. adv. A saber, ciertamente, sin duda. scin. por sois-no Sabes? ucind-o, is, 6 re, scidi, scissum. tr Rasgar, hender. scisch-or, ris, ari, atas sum. dep. tr. Preguntar. seit-es, a, um. adj. Bonito, gracioso, ingenioso, sabido. scopulos- us, a, um. adj. Lleno de escollos, peligroso. scoptil-us, i m.Peiiasco,escollo, roca. 11 Blanco. scort-nm, i. n. Ramera. Piel. scrib-a, . M. Criet. Escriba, doctor de la ley Mosica.Pag. Secretario, escribano, ama-

establecer, hacer inviolable. sane adv. En verdad, cierto, entera, sanamente. sancti-fic-o, as are. tr. Santificar, hacer santo.. sanctita-s, t-is. f Crist. Santidad. Pag. Probidad, integridad inviolabilidad. sanct- lis, a, um. adj. Crist. Santo Pag. Virtuoso, justo, inviolable. Sappho, us. f. Safo, poetisa de Lesbos, de quien se cuenta que por no ser correspondida por su amante Fa6n, se arrj6 al
nar.

sapienter. adv. Sbiamente. sap-io, is, Ira, ui 6 ivi, itum. tr. Saber, oler. sap-or, r- is. m. Sabor, chiste. sarclii-um, i. n. Escardillo. sartg- o, In-is. f. Sartn. sat-ag-o, is, ere, gi, actum. intr. g. Andar solicito. satell-es, it-is. m. Soldado de guardia, alabardero. satino. adj. n. comp. Mejor, ms til. estor, je. m. Sembrador, plantador, criador, padre. sat um, i. n. Sembrado, tuja, semilla, racimo. tir-um. adj. Harto. sat-ur. satlir-o, as, are, avi, atum. tr. Hartar, saciar. Satyr-i, or-um. m. gr. Stiros, dioses lascivos de los bosques, con cuernos y piernas de cabra. sauci-us, as, um. adj. Herido, llagado, cansado, fatigado. s ut e-us, a, um. adj. De roca, de piedra, insensible. sazs-us, a, um.adj. Peliascoso, pedregoso. nuense. saz -um, i. n. Pefia,roca, piedra. scriptio, n-ia. f. Escritura. 11-y.

r-

82 celoso, aplicado, importuno. soriptor, is. m. Escritor. Soriptfir-a, al. f. Or. Sagrada seg-es, t-is. f. Mis. Escritura, Biblia. Pag. Es- segn-is, e. g. is. adj. Perezoso. se-grg-o, as, re, vi, .tum. critura, estilo, escrito. tr. Apartar, separar. scrupillum, n. 6 no, i. m. Escrpulo, temor, cautela, 1/24 se-jung-a, is, re, nxi, nctum. tr. Separar, apartar. de onza, 1'24, piedrecita. scrtit-or y scrt-o, as, ra, vi, se tig-o. is, re, lagi, lactum. tr. Escoger, elegir. tum. tr.Rebuscar, registrar. sculptil-e, is. n. Crist. Idolo, sell-a, m. f. Silla, pescante, asiento. esttua, simulacro. scut-us, i. m um, i. n Escudo. semil. adv. num. Una vez. n. Semilla, desBe- cal-o, is, re, cessi, cessum. sem-sn, cendencia, raza. intr. Apartarse, retirarse. se-cessio, n-is. f. Sedicin, tu - se-mestr- is, e. adj. De seis

focino. adv. Menos, de otra semin-o, as, re, vi, tum. tr . sec-o, as, re, ui, tum. tr. Cor- se-mav-eo, es, 13re, mvi, tum. tr. Apartar, alejar, separar. tar, segar, hacer pedazos. se-orat-um, i. n. Secreto,soledad, secani-us, a, um. adj. Senario, de seis pis, de seis. retiro. se-era t-us, a, um. adj. "Ipartalo, senator, is. m. Senador. retirado, escondido, secreto. sanable consult-um, 1. n. Decreto del Senado. sect-o, as, are. tr . Seguir. secundo. adv. Segunda vez, en senect- ne, t-is; a, m. f. Vejez. sen-e- se-o, is, re, sen-ui. intr. segundo lugar. inc. Envejecer. secund-us, a, um. adj. num ord. Segundo. 11 Propicio. sen-i, as, a. adj. num. distr. Seis, de seis en seis. secr-is, is. f. Segur, hacha securit-as, t-is. f. Seguridad, senil-is, e. adj. Senil, viejo. sensitiv-us, a, um. adj. Cr. Sensosiego, descuido. sitivo, carnal, de los sentidos. sectas. prep. ame. Cerca, lo largo de. adv. De otra suerte. sens-us, us. m. Sentido, pensamiento, opinin, aviso. sed. conj. Pero, ms, sin, sino que. sententi-a. . f, Sentencia, parecer, pensamiento, orden, sedatio, n-is. f. Apaciguamiento, sent-us, a, um. adj. Inculto, moderacin, calma. horroroso, spero. se-dgcim 6 sexracim adj num. card. ind. Diez y seise se orsim. adv. y sed-o, as, re. tr. Apaciguar. se-paratim. adv. Aparte, separadamente, en particular. se -ductor, is. m Or. Seductor. sedulit-as, t-is. f. Buen deseo, sepeSi-io, is, ire, ivi, sepultum. diligencia, importunidad. tr. Sepultar, enterrar. Bedtikus, a, ara. adj. Diligente, sep-io y seap-io, is, ire, 81,
manera, con menos ardor. Sembrar, engendrar.

multo, desercin, separacin.

meses, semestre, semestral.

- 83 tum. tr. Cerrar. septem- im-is, e adj. Nave de siete rdenes de remos. septenari-um, i. n Crist. Septenario, los siete dones del Espritu Santo. septuaginta. adj. num. card. ind. Setenta. sept-um, i. n. Seto, cerca, vallado. sept-us, a, um. adj. Cercado. p. pr. de sepio swpio, cercar. sepulchr-um, i. n. Sepulcro. sEquestr o, as, are, avi, atum. tr. Separar, alejar, depositar. ser-a, 93. f. Tranca, cerrojo, cerradura, cadena. serio -a, 93; f. 6 um, i. n. Ropa tela de seda. son -es, ei. f. Serie, lista, enlace, sucesin, hilera, fila. sen -un, a, um. adj. Serio, grave. sermocinatio, n is. f. Pltica, conversacin, discurso. sero. adv. Por la tarde, tarde. ser-o, i, re, sAvi, stum. tr. Sembrar, plantar, causar. ui, tum. tr. Enlazar, juntar. serp-o, is, are, si. intr. Arrastrarse, serpear, colarse. sert-um, i. n. Guirnalda corona de flores hojas. ser-un, a, um. adj. Tardo. servator, is. m. Salvador. servil-is, e. adj. De esclavo, servil, nfimo, bajo, humilde. serviti-um, i. n. Servicio, obedienoia, servidumbre, esclavo. servit-us, t-is. f. Servidumbre, esclavitud, servicio, yugo. servlus. aro. dim. de servus. sessio, 11-in. f Modo de sentarse, asiento, sesin, junta, ses-terti-us, i. m. Sestereio, moneda de unos diez niaravedis.

set-a, as. f. Cerda, crin, pincel. seu. conj. O, ya, 6 bien. sevorit-as, at-is. f. Severidad,
rigor, gravedad, exigencia. 83tit-lls, a, um. adj. Severo, gcxagies. adv. num. Sesenta veces. sexaginta. adj. num. card. ind. Sesenta. sor-cent-i, as, a. adj. num. card. Seiscientos. eex -db'cim. adj. V. sedhcipi. sextari-us, i. m. Sextario, medida de Vli cuartillo para liquido y legumbres. sx-us, us. m. Sexo. sibil-un, i. m. Silvido, Sibyll-a, 93 f. gr. Sibila, virgen profetisa Daban orculos ea diez lugares; en Persia, frica, Delfos, Cumas de Italia, Entra, Samos, Cumas del Asia menor, Helesponto, Frigia y Tibur. sicc-us, e, um. adj. Seco. n. Estrella. sid- us, sie-m, s, t. aro, por si-m, e, t. siguator, i rn. Sellador. signator faisus, falsificador de
sello
firma.

sign-um, i. n. Seital, ensefta. II Indicio, presagio. Cr.Milagro. sil-eo, es, Are, ui. intr. Callar. sil-ex, iC-i8. Ell. Pedernal. silva, al. f. Selva, bosque. At-is. f. Sencillez, candor, uniformidad. simul. adv. Juntamente, al mismo tiempo. Simul 6 simul ac. Luego que. simulacr-um, i. n. Efigie, idolo, serial, visin. simulatio, n-is. f. Disfraz, ficcin, simulacin.

84
Asociar, aliar, comunicar.

simulator, in. m. Aparentador, soci-o, as, are, avi, tum. tr.


imitador, falso, hipcrita.

simid-o, as, re, vi, tum. tr. so-cordi-a, te f. Pereza, desidia,


Aparentar, fingir, imitar. dio, aversin, pacto.

simulta-s, t is. f. Enemistad, sodl-is, is. com. Compaero, sincr-us, a, um. adj. Sincero, sodaliti-utn,i. n Compaerismo,
leal, puro, ingnuo, sano. camarada, amigo, cofrade. amistad, cofrada.

flojedad, cobarda.

singular-is, e. adj. Singular, solati-um, i. n Solaz, consuelo,


nico, raro, excelente. Uno slo, de uno en uno, cada

a3, a. adj.num.distr. solean-is, e; gen. is. adj. So-.


lemne, principal, lejitimo.

alivio, compensacin.

tino. solemnit-as, t-is, f. Fiesta sinistr-a, al). f. Mano izquierda. solemne, solemnidad. sin-o, is, bre, rivi, situm. tr. soler- a soller-s, t-is. adj. PreDejar, dejar hacer,permitir.

infierno subir hasta la cum-1 inquietud, cuidado. bre de un monte, una roca, que sollicit-us, a, um. adj. Solcito, rueda luego, lo que le obliga t inquieto, cuidadoso. volverla subir. sol-um, i. n. Suelo, tierra. sit-io, is, ira, ivi, itum. tr. solv-o, is, re, i, nolatum. tr. intr. Tener sed; anhelar. Soltar, desatar, deshacer, sa.. eit- is, in. f. Sed tisfacer, librar, salir, acabar. sit-us, a, um. adj. Situado,pues- somniator, in. in. Soador. to, fundado, guardado. somni-o, as, re vi, atum tr. sit-us, us. in. Asiento, estancia, intr. Soar, delirar. situacin sitio. 11 Moho. soni-p-es, 1-is. in. Corcel, cabasobM-es, is. f. Prole, hijos, llo, que hace ruido con los pis. descendencia, familia, linaje. sonit-us, us. m. Sonido, ruido. sobri-us, a, um. adj. Sobrio, son-o, as, aro, ui, itum. tr. templado, virtuoso, prudente. intr. Contar, dejar oir, resosocc-us, i. in. Zueco, zapato,, nar, sonar. comedia. son a, t in. adj. Culpable. socit-as, at-is. f. Sociedad,' son-us, 1. in Sonido, ruido. compaa, alianza, relacin. 1 soph-us, i. in. gr. Sabio.

sin- un, un. m. Seno, regazo. solid-us, a, um. adj. Slido, si-quidem. conj. Supuesto que, firme, duro, verdadero, seguro. ya que, s, pues que, aunque. solitari-us. a, um. adj. Solitasi-quis, quas qua, quod quid. rio, aislado, slo. gen. si-cujus. dat. si-cui. solitl-o, f Soledad, pron. indet. Si alguno. desierto, yermo, abandono. sist-o, in, re, stki, sttnm. tr . noli-um, i. n. Trono. Detener, fijar, citar. sollicit-o, as, re. tr. Remover, Sisyph us, i. m. p. gr. Ssi, I inquietar, solicitar. hijo de Eolo, condenado en el sollicitd-o, f. Solicitud,

visor, diligente, hbil, sutil.

,;v7

- 85 sopit- UP, a, um. adj. Adormellar, resplandecer, resaltar. splendll-us, a, um. adj. Escido, dormido, atolondrado. plndido, brillante, ilustre, sorb-eo, es, re, ui psi, ptum. magnfico, honrado. tr Sorber, tragar, consumir. sordil-us, a, um. adj. Sucio, splendor, is. m.Explenlor, lustre, pompa, gloria, dignidad. asqueroso, bajo, vil, infame. sort-ior, iris, id, tus sam. spoli-o, as, re. tr. Despojar, robar, privar. dep. tr. Obtener por suerte, sortear, echar suerte, repar - spond-eo, es, Are, spopondi, sponsuai. tr. Prometer, salir tir, elegir, sustituir. fiador,ofrecer,dar , su palabra. sospit-o, as, re, vi, tum. tr. Salvar, guardar de todo dailo. spong- us, i. f. gr. Esponja. sparg-o, is, ere, si, sum. tr . sponn - a, oa. f. Esposa, noma, prometida. Esparcir. er-um. n. pl. Esspar-us m. Saeta, dardo. spatios-us, a, um. adj. Espacio- ponsales, mtua promesa de casamiento, arras. so, dilatado, ancho, duradero. spati-um, i. n. Espacio, tiempo. sponsio, n - is. f. Apuesta, promesa, fianza, estipulacin. special is, e; gen is. adj. Essponsor, is. m Fiador, novio. pedal, particular, singular. speci-es, ei. f. Semejanza, apa- spons - us, 1. m. Esposo, novio, prometido. riencia, imagen, belleza, aspecto, calidad, especie. oponte. abl. De suyo, espontnea, naturalmente. specim--.n, In is. n. Prueba, muestra, ejemplar, testimonio. sport-a, sa. f. Espuerta. specios-us, a, um. adj. Lindo, epum-a, a3. f. Espuma, baba. vistoso, magnifico, aparente. spurn-o, as, are. intr, Echar espuma, espumajear, espumar. epacta( ui-um, i. n. Espectculo, spureidie us, a, nm. adj. Desvista, presencia, teatro. honesto, mal hablado. spectator, is. m. Espectador. spect-o, as, re, .vi, tum. tr. sput-um, i. n. Saliva, esputo. Mirar, ver, contemplar, diri- squam-a, a3. f. Escama. is, re, vi, aura. tr . girse, caer, ensayar. rie, ,ri, atus Afianza r , establecer. dep. tr Atalayar, examinar. stabil-um, i. n. Establo. speceum, i. n. Espejo, repre- stadi - um, i. n. Estadio, lugar en donde los atletas se ejerci sentcurin, imagen. taban en la carrera y en cuyo spec-us, un. m. Cueva, gruta. lhnite se hallaba la meta. spern-o, is, ere, sprevi, sprotum. tr Despreciar, desechar. stagn - um, i. n. Estanque. sper-o, as, are, vi, atum. tr statAr - a, 9;3. f. Balanza, romana. Esperar, confiar, temer, creer. 11 Plato, fuente. spiritul - is spiritl is, r; g. id. statio, n - ia. f Centinela,mansi% estancia, baha, sitio. adj. Cr. Espiritual, del alma. splend-eo, es, ere, ui. intr.Bri- statu a, f. Estatua.

86

etat-us, na. m. Estado, actitud,.


postura, reposo, condicin. stern-o, is, re, stravi, stratum. tr. d. Extender, postrar, allanar, alfombrar, calmar. sterquilini-um, i. n. Muladar, estercolero. styl-us, i. m. gr. Lengua, estilo, punzn con que se escriba en tablas enceradas. stiml-us, i. in. Incentivo,aguijn, punta, estmulo. Apagar, extinguir, borrar.

afecto, deseo, opinin.

stultiti-a, 03. f. Necedad. stupe is, re, laci, factum. tr. Pasmar, sorprender. stup-eo, es, re, ui intr. Pasmarse, asombrarse, espantarse.

stupid-us, a, um. adj. Pasmado,


bobo, estpido, insensato.

stupor, is. m. Pasmo, necedad. suad-eo, es, are, ei, sum. tr. d.
Persuadir, aconsejar, ,exhortar. Someter, meter debajo, supo ner, dar, sustituir, fomentar.

suavit-as, at-is. f. Suavidad. stingu-o, is, bre, nxi, nctum. tr. sub-d-o, is, ere, Mi, hura. tr . d. stipendi-um, i. n. Sueldo, paga
de la tropa, canipaga. f. Cruz, palo, tronco, estaca, arbol. stip-s, atip-is. f. Ochavo. stipulatio, n-ie. f. Estipulacin, contrato, promesa. stirp-s, is. f Raza, descendencia, tronco, raiz, origen. stomach-us, i. in gr. Estmago. I Ira, deseo, paciencia. atorad]] -no, a, um. adj. De estoraque, arbusto de la Siria. strag-es, is. f. Montn, matanza, ruina, estrago. strepit-us, na. m. Estruendo, ruido, estrpito, pompa. strict-ns, a, um. adj. Apretado, riguroso, arrancado. p. p. strid-o, is, dre, i. intr..Rerhinar. stridor, is. na. Rechinamiento, ruido penetrante. strIg-o, as, are. intr. Pararse

stip-es,

sub-dl-us, a, um. adj. Enga fiador, astuto, malicioso.

is, re, xi, tum. tr .


Levantar de abajo arriba, sacar, robar, seducir, deducir.

sub eo, is, ire, vi, itum, ti. intr. Sufrir, subir, meterse
debajo, Ir, llegar, acometer.

sub-ig-o, je, i5re, agi, actum. tr .


Someter, constreflir, conducir.

sub-inde. adv. A cada paso,


muchas veces, despus, luego.

sub-jac-eo, es, are, ni. intr. d.


Someterse, estar debajo.

string-o, is, gre, nxi, strictum. tr. Apretar, abrazar, desen vainar, tocar, contener. truir,hacinar,ordenantraniar.

sub-j1c-io, is, lre,joi, ectum. tr. d. Someter, poner debajo, aft adir, sustituir, cercar. sub-jung-o, is, re, nxi, nctum. tr. d. Uncir, subyugar, asociar. sub-lat- na, a, um. p. p. de sustollo, tollo y sufro. sub-lim-is, o; gen. is. adj. Sublime, elevado, grande, altivo, levantado, recto, magnfico. sub-merg- o, is, gre, si, sum. tr. Sumergir, hundir. sub-rninistr-o, as, are. tr . Suministrar, proveer, servir. sub-rip-io surrip-io, is, &e, ni, reptara, tr. Robar, qui-

stru-o, is, ere, xi, ctum. tr . Consstudios-us, a, um. adj. g. Diligente, estudioso, aplicado, docto. studi-tim, i. u. Estudio, aficin,

87
intr. Crecer, brotar, suceder. lar escondidas. sub-scrib-o, is, d re, poi, ptum. suc-cumb-o, is, d re, cubui,cubltom. intr. d. Sucumbir,ceder. tr. d. Suscribir, firmar, autorizar, escribir debajo. suc-curr-a, is, re, j, sum. intr. d. Socorrer, ocurrir. sub-seli-um, i. n. Banco, asiento, estrado de tribunal. sudari-um, i. n. Pauelo. eub-sent-io, je, ire, si, sum. tr. suf- fr -o, o, re, sustli, sublatum. tr. Sufrir, someter. Oler, presentir, penetrar. sub-squ-or, eris, i, ritus sum. suf-ficien-s, t-is. adj. Bastante, suficiente, grave. p. p. de dep. tr. Seguir. is, re, fci, factura. sub-sidi-um, i. n. Socorro, tropa intr. d. Bastar, ser suficiende refuerzo, recurso, gaveta. te. tr. Someter, sustituir. subsist- o, is, re, sffti, stitum. intr. Pararse, detenerse, re - suf-fragi-um, i. n. Voto. Bug-g6r-o, is, g re, sei, stum. tr. xistir, subsistir, socorrer. d.Dar, sugerir, poner debajo. sub-sum, es, esse. intr, d. Sugetarse, estar debajo, haber. sug-gestio, n-is. f. Sugecin, excitacin, consejo. sub-terrane-us, a, um. adj.Subsulc-as, i. m. Surco, rastro. terrneo, debajo de tierra. sub-tex-o, is, re, ui, tum. tr. summ-a, aa. f. Resumen, recapitulacin. I I Cantidad, suma. Exponer, enlazar, tejer por summopre. adv. Con el mayor debajo, aadir, adaptar. cuidado. sub-urb- an -us, a, um. adj. Cercano la ciudad, suburbano. sura-mv-eo 6 submv-ao, ea, re, mvi, mtum. tr. Aparsub-vn-io, is, ire, vni, ventar, separar, alejar. tum. intr. d. Socorrer, venir. sub-vert-o, is, re, i, sum. tr. Cr. summ-us, a, um. adj. Sumo, ms alto, ms grande, extrePervertir, corromper. Pag. mo, superior, may ilustre, Volver, remover, destruir. intimo, lo ms, muy, mucho. sub- v1 -o, as, are. tr. Volar. suc-cd-o, is, re, sei, ssum. sumptuos- ne, a, um. adj. Suntuoso, que hace mucho gasto, intr.d.Suceder, entrar, subir. que cuesta mucho, lujoso. suc-cend-o, is, re, i, sum. tr. Encender, quemar, inflamar. sumpt-us, no. m. Gasto, coste. sue-eeus-eo, es, ere, ni, sum. supell-ex, ectil-is. f. Muebles, alhajas, ajuar, menaje. intr. d. Irritarse. super 6 sup6r-us, a, um. adj. suc-cessor, is. m. Sucesor. Viviente, superior, lo ms alsueeess-us, us. m.Exito,llegada. to, celestial. pl. Dioses. suc-cid-o, is, re, i, sum. tr. Cortar, segar, despedazar, matar. superb-io, is, ire, ivi, itum. intr. Ensoberbecerse. suc-cing-o, is, ere, nxi, nctum. super-fici-es, ei. f. Superficie, tr. Ceir, enfaldarse. cubierta, suelo, solar. suc-cin-um, i. n. Perfume de superior, ins, g. ir-i8. adj. arrobar, ambar. comp. Superior, ms alta, aua-ore- 80 -o, is, 6 re, vi, turn.

88 mejor, pasado, anterior. euper-je-io, is, re, joi, jaa. tum. tr. d. Arrojar encima. superne. adv. De cintura arriba, de la parte de arriba. su pern-us, a, um. adj.Supe, ior, de arriba; us, i. m. Cr. Bienaventurado, an gel. super-pn-o, is, ere, psui, positum. tr.Colmar,poner sobre. super-st-es, lt-ja. adj. d. Sobreviviente, sano y salvo, heredero, testigo. super-sub-stantial-is, e; gen. is. adj. Ms alimenticio que otro, cotidiano. super-sum, es, esse, fui. intr. d. Sobrevivir, quedar, restar. super-vanti-us, a, um. adj. Suprfiuo, intil, demasiado. suppedit-o, as, re, vi, tum. tr. d. Suministrar, abundar. sup-Ot-o, is, &e, 'vi, itum. intr. d. Bastar, presentarse. enp-pl-ex, adj. Suplicante, rendido, humilde. sup-plici-um, 1. n. Pena, suplido. ti Splica, ofrenda en las rogativas, sacrificio. eupplie-o, an, re. intr. d. Rogar, suplicar, pedir humildemente. sup-port-o, as, are. tr. Trasportar, llevar t escondidas. sup-prim-o, is, g re, pressi, pressum. tr. Suprimir, ocultar. supra. prep. acus. Sobre, encima de, ms all de. adv. Arriba, antes, ms. surd-us, a, um adj. Sordo. sureectio, n-is. f. Levantarse, dejar la cama. Cr. Resurreccin. Pag. Levantamiento. sur-rip-jo, is, 6 re. V. subripio. au-reum. adv. Arriba. stbs, su-is. com. Cerdo. su-spect-us, a, um. adj. Sospechoso. sus-pend- o, ia, ere, i, sum. tx. Colgar, suspender. is, k re, spexi, apeetum. tr. Mirar, admirar, respetar, sospechar. su-spiri-um, i. n. Suspiro. su-spir-o, as, re, vi, tum. intr. Suspirar, respirar. sus-tent-a, as, re, vi, tum. tr. Sostener, apoyar. sus-toll-o, is, b re, tli, subltum. tr. Levantar, elevar. sylva. V. silva. synage-a, m. f. gr. Cr. Sinagoga, iglesia de los Judos.

T.
tabern-a, te. f. Taberna, posada, tienda, obrador, choza. tabul-a, se. f. Tabla, escritura. tabulari-um, 1. n. Archivo. tabulat-um, 1. n. Tablado, piso, puente del buque. taciturn-us, a, um. adj. Callado, cazurro, taciturno. tact- us, us. m. Tacto. twd-a, m. f. Tea, antorcha. ta31 - et, bst, re, basura est. tr. g. Hastiarse. tali - um, i. n. Hasto, enfado. talent-am, 1. n. Talento, moneda de gran valor. tal-is, e; gen. is. MI Tal, igual, semejante. tal-us, i. m.Dado. Taln,hueso. tamdiu. adv. Tanto tiempo. tam-et-si. conj. conc. Aunque. tam-quam. adv. conj. Como, como si, as como. tanto. adv. Tanto. tant-opee. adv. Tanto, en tan'

etend-o, is, re, tetendi, tensnm 6 tentum. tr. Tender, extender. n. dinjirse, esforzarse. tenebrics-us, a, um. adj. Tenebroso, oscuro, secreto. tenebrs-us, a, um. adj. Tenebroso, lleno de tinieblas. ten-eo, es, Ore, ui, tum. tr.. Tener, contener, coger, guardar, saber, reprimir; intr. mantenerse. ten-er, gr-a, gr-um. adj. Tierno. tenesin-us, i. ni. Tenesmo, pujo de sangre. tentament-um, i. n. Cr. Tentacin. Pag. Tentativa, ensayo. tentatio, n-is. f. Cr. Tentacin. Pag. Tentativa, prueba. tent-o, as, Ore, .vi, ,tum.tr. Tentar, palpar, tantear, probar. tenu-is, e; gen. is. adj.Delgado, peguetto, pobre, leve. tenult-as, t-is . f. Delgadez, pobreza, pequeigez, agudeza, tenue. prep. gen. y abl. Hasta. top-eso-o, is, g re, ui. intr. Entitibiarse, enfriarse. tepid-us, a, um. adj. Tibio. ter. adv. num. Tres veces. ter-cent-i, a3, a. adj num. card. Trescientos. terg-nm, i. n. Espalda, lomo. termin-no, i. Ell. Confin, fin. tern-i, al a. adj. num. distr. Tres, de tres en tres. ter-o, is, g re, trivi, tritura. tr. Majar, moler, trillar, gastar. terrn-us, a, um. adj. Cr. Terrenal. Pag. De la tierra. terr-ao, es, Ore, ni, itum. tr. Aterrar, espantar. terrena, a, um. adj. Dela tierra. terribil-ja, e; gen. is. adj. Terrible, espantoso. terror, is. in. Terror.

to grado. tant-um-dem, tant-i-dem.n.Ofro tanto. tantum-mgdo. adv. Tan solo. tant-us, a, um. adj. l'amigo, tan grande, tanto, tan. taut-us-dem, um-dem. adj. Otro tanto igual. tarde. adv. Tarde. tard-us, a, um. adj. Tardo, tardo, lento, pesado, torpe. tartare-us, a, um. Infernal. tartr-us, i; m. y a, rum.n. gr. Trtaro, el lugar ms profundo del infierno. taur-us, i. m. Toro. techn-a, tgr. Arte, roa fia, treta. tegm-en, n. Cubierta, sombra, vestido. teil-na, r-is. f. Tierra: diosa. temg re. adv. Temeraria, precipitada, ligeramente. temerita-s, t-is. f. Temeridad. temo-o, is, g re, psi, ptum. tr. Despreciar, desdeilar. tem-o, n-is. 111. Lanza de coche 6 carro. (I Traviesa. temperanti-a, ea. f. Templanza. temperi-es, ei. f. Fresco, clima templado, templanza. tempgr-o, as, re, vi, tum. tr. Templar, intr. d. Ser moderado. tempesta-s, t-is. f. Tempestad, poca, tiempo, ocasin. tempestiv-us, a, um. adj. Oportuno, temprano, largo. templ-um, i. n. Templo temporal-is, e; gen. is. adj.Cr. Temporal, terrenal.P ag. Temporneo. temporari-us, a, um. adj. Temporneo, mudable, inconstante. ten-a; c-is, adj. g. Tenaz, firme, obstinado, avaro, ruin.

12-y.

- 90 testtor, la. m. Testador. teeti-lle-or, rie, ri, atoe anm. dep. tr. Atestiguar. testimoni - um, i n. Testimonio, prueba, argumento. test -is, is. com. Testigo. test - or, ris, an, suin dop. ti'. Atestiguar, afirmar. testl-a, as f. Tejue!a. tex-o, is, ere, ui i, turn. tr. Tejer, entrelazar, fabricar. tharm - us, . m. gr. Tlamo, lecho cmara nupcial, casamiento, mansin..colmena. w. f. p. gr. V. Musa. thetr-am, i. n. gr. Teatro. thesaur - us, i. m. gr. Tesoro. thuribiii-um, n.gr. Incensario. th - us, n. Incienso. Thv is. m. p. gr. Tiestes, cometi adulterio con la esposa de su hermano Aireo, quien en venganza le di cmer su hijo del incesto. tibi-a, a3. f. Flauta. Pierna. tigr- is, is ld-is. com gr.Tig re. ti Md - us, a, um. adj. g. Ille.lroso, cobarde, tmido. tine-a, as. f. Polilla. tmg,-o, is , 1 re, nxi, netum. tr . Teir, mojar, empapar. tintinnabtil - um, i. n. esqu da, cencerro. tir-o, m. Novicio, aprendiz, recluta. Tisi ph6 e-e, es. f. p. gr. Tisfone, una de las tres furias. Titani - us, a, um. adj. De Titan, de los Tilines qus hicieron guerra los Dioses, del Sol. TithEm - us, i. m. p. Tdono, quien la Aurora, su esposa, concedi una larga vida, llegando as una extrema vejez y siendo al fin conver-

tittil-us, i. m. Titulo, timbre,


rtulo, pretexto, indicio. Tity - us, i. acus.gr. on. Gigante (1 quien un buitre roe las entraas en el infierno por haber intentado violar Latona tog - a, m. f. Toga: vestido talar que en tiempo de paz usaban los r.mianos sobre la ropa interior; tomabanla los jvenes al cumplir 17 aos en las fiestas de Baco, por otro nombre Liber, y por eso se llamaba toga liber-ior vias. togt-us, a, um. adj. Vestido de toga, en la paz, civil. tolerabii - is. e; gen. is. adj. Soportable, llevadero. tolnraati - a, m. f. y tolerat - as, na. m. Tolerancia, sufrimiento, paciencia. tcnr-3, as, Lro, vi, tum. tr. Soportar, sufrir, sostener. tond - eo, es, re, totondi, tensum. tr. Esquilar, rapar. tan-s ,as, are, ni, itrtm.i. Tronar. tormont-nin, i n. Tormento, tortura. I Maquina de guerra para disparar piedras y armas arrojadizas de gran peso. Potro. torpen - s, t - is. adj. Entorpecido, inerte; ocioso. p. pr. de torp no y torp-e:ic-o, Ls , g ee, ni. intr. Entorpecerse, apoltronarse, pasmarse. torqu - eo, es, g r4.-, ni, tiara. tr. Torcer, atormentar, volver, arrastrar, lanzar, regir. torqu-is, is. m. Collar. tor- 31), ns, i3r, ni, tentum. tr . Tostar, quemar, secar. tenor, is. In. Atormentador, verdugo.

tido en cigarra.

91 --

tor-us, i. m. Tlamo, cama, cordn, morcillo, moldura. torv-us, a, um. adj. ceudo, fiero, cruel, terrible. tot. adj. num. ind. Tantos. totaliter. adv. Totalmente. toties. itdv. num. Tantas veces. trab-s, is. f. 'Viga, techo, nave. tra-ditio, n-is. f. Tradicin, en seilanza, traicin, relato.

sum. tr. Atravesar, recorrer, pasar, trasmitir, enviar. trat - us, i. m. um, i. n. gr. Piedra de molino de aceite. trecbn-i, 93,a. card. Trescientos. t m. a. adj. num. card. tre-dicim, adj. num. card. ind. Trece. tremebund-us, a, um. adj. ReTrescientos

tra-d-o, je, re, d, irum. tr. d.

temblante 6 retemblando. Entregar, dar, confiar, ven- tremend-us, a, um. adj. Tremendo, terrible. p. fut. de der, trasnzitir, ensacar, decir. tra-diic-o 6 trans-dr-o, is, b: e, trtm-o, is, bre, ni, intr. Temblar, estremecerse de miedo. xi, tum. tr. Hacer pasar de una parte otra, pasar, tras- tremor, is. m. Temblor. trz rld-o, as, are. intr. Temer, portar. temblar, apresurarse. tragceli-a, . f'. gr. Tragedia. trah-o, is, bre, xi, ctum. tr Traer, trepld-ns, a, uni. adj. Temeroso, apresurado, agitado. llevar, arrastrar, atraer, detribiil-n, as, re, vi ,tum. tr . latar, sacar, detener. Crist. Atribular, afligir. Pag. tranquillit-as, . t-is f. TranquiliTrillar. dad, sosiego, calma, bonanza. tranquill-us, a, um. adj. Tran- tribl-us, i. m. Abrojo. quilo, quieto, sosegado, sereno. tribuniti us, a, um. adj. De. tribuno. ivi, hura. tr. trans-e9, is, m. Tribuno, defentribn intr. Pasar. sor de la plebe. Oponan su trans- fr-o, s. re, tli, ltum. retos del Senado. veto lo tr. Llevar de una parte otra, trasportar, traspasar. tribfit-um, i. n. Tributo,irnpuesto, gabela, pecho. trans-fig-o, is, b re, xi, xam. tr. a3, a. adj num. distr. tricb Atravesar, traspasar. Treinta. b ris, i, gressns trans-gr, sum. dep.tr. Pasar, atravesar. tricesim-us 6 trigesim-us, a, um. adj. num. ord. De treintrans-gress-us, us. m. Paso, ta, trigsimo. trnsito, pasage, traslacin. trans-ig-o, is, bre, bgi, actum. tri-du-nm. i. n. Tres das. tr. Pasar, traspasar, acabar. tri-tnni-nm, 1. n. Tres (dios.

is, Ire, ui, nitrara. triginta. adj. num. car. ind. Treinta. tr. intr. Pasar, atravesar. trans-it-us, u. m. Paso, trave trir-i, m, a. adj. num. Triple,
sita, desercin, mudanza. traslado, mudanza. tres. ple, trino.

traue-latio, r.-is. f. Traslacin, tri-pl- ex,1c-is. adj. num. Tritrans-mitt-o, is, bre, misi, e. adj.
Nave de tres

92
rdenes de remos.

trist-is, e; gen. is. adj. Triste. trist-or, ris, ri, tus sum. dep. intr. Entristecerse. tritic-nm, i. n. Trigo. triumphal-is, e. adj. Triunfal. triumphator, is. m. Triunfador. triumph-us, . m. Triunfo. trium-vir, i. m. Triunviro. tri-vi-nm, i. n. Encrucijada. tropha3-um, i. n. Trofeo, insignia de la victoria, monumento.

turbulent-us, a, um. adj. Agitado, turbulento, turbio.

turd-us, i. m. Tordo. tureeo, es, re, ei. intr. d.


Hincharse, enfadarse.

turgid-us, a, um adj.Hinchado. turm-a, a3. f. Escuadrn de caballera, tropa, tropel.

turp-is, e; gen. is. adj. Torpe,


feo, deshonesto, enorme.

turpitd-o, in - is. f. Fealdad,


deshonestidad, desnudez.

tru-cid-o, as, re. tr . Matar turr-is, is. f. Torre. cruelmente, despedazar. tu-te. pron. pers. T mismo. truculent-us, a, um. adj. Cruel, tutl-a, 03. f. Tutela, defensa,
fiero, terrible, atroz.

trud-o, is, ere, si, sum. tr. Em tyrann-is, f. gr. Tirana. pujar, arrastrar, echar, meter. tyrann-us, i. m. gr. Tirano. trast -o, as re tr. Herir. tru-x, c-is. adj. Cruel, feroz, terrible, salvaje. ab-er, gr-is. adj. g. abl. Fecuntub-a, m f. Trompeta. do, abundante, rico. tu-eor, gris, ri, taitas sum. ab-er, n. Teta, pecho, fedep. tr. Ver, mirar, defencundidad. . der, proteger. ubertim. adv. Abundante, cotuguri-um, i. n. Choza, cabaila. piosamente. tumb-a, 93. f. Crist. Sepulcro. ubi-cumque. adv. Donde quiera tum-eo, es tum-esc-o, is, re, que, en cualquier partaque. ui. intr. Hincharse, ensober- ubl-nam. adv. rel. interr. g.
Dnde?, en qu parte?, en qu lugar? bia, tumor, alboroto. ubi-que. adv. En todas partes. tumult -as, as. m. Tumulto, al- ud-us, a, um. adj. Hmedo. boroto, alarma, montn. ulc-isc-or, gris, i, altos sum, tumlil-us, i. m. Sepulcro, tmudep. tr. Vengar, castigar. lo, montn, montecillo. i. f. Olmo. tund-o, is, g re, tutidi, tunsum ulter-ior, fas; gen. iris. adj. y tusum. tr. Tundir, herir, comp. Ulterior, ms adelangolpear, triturar, moler. te, ms distante, venidero. turbatio, n-is. f. Turbacin. ultim-us, a, um. adj. Ultimo, turbid-o,id-is. f. Crist y postrero, extremo, final. turb-o, f. Remolino, torbe- ultra. prep acus. y adv. Ms llizto, borrasca, huso. all de, fuera de, allende, del turbid-us, a, um. adj. Furioso, otro lado, ms, luego, despus. turbulento, turbado, turbio. ultr-ix, ic-is. f. Vengadora. becerse.

amparo, tutora.

tumor, je. m. Hinchazn, sober-

93 u f-que. adv. Ciertamente,siem. pre, sobre todo, pus, luego. lamentarse. nt-or, ris, i, usus sum. dep. intr. abl. Usar, servirse de, umbrs-us, a, nm. adj. Sombro. aprovechar. und-a, a3. f. Ola, onda. nudo. adv. rel. De donde. nv-a, te f. Uva, racimo, vid. ms all, lejos.

nitro. adv. Espontneamente,

ntl-nam. adv. Ojal.

as, re. intr. Aullar,

un-dcim. adj. nura. card V. ind. Once. undi-que. adv. De todas partes. vacatio, n-is. f. Vacacin, descanso, dispensa. undi-s6n-us, a, um. adj. Undsono, con el ruido de las olas. vac-o, as, re. intr. abl. Carecer, estar libre, desocupado. nng-o, is, gre, unxi, unctum, vadimoni-nm, 1. n. Setialamiento tr. Untar, ungir, mojar. de da para juicio, citacin. II ungnent-um, i. n. Pomada, persistre vadimenium, compa(ume, esencia, aroma. recer en juicio. ungiit-a, te. f. Uga, pezutta, casco, garra, garfio. vad-us, i; ni. y nm, i. n. Vado, com. Unignito. mar. uni-geelt- us, i. m. Cr. Unignito. Ve3. interj. d. Oh! Ay! urban-na, a, um adj. De la ciu- vagina, al f. Vaina, estuche. dad, urbano, culto, discreto, vag-or, iris, mi, tus sum. dep. gracioso, agradable. intr. Vagar. urg-eo, es, Un), si. tr. Impeler, vald-e. adv. Muy, mucho, s, comp. filo. Mucho ms. empujar, apretar. constreftir. vale-dic-o, is, dre, xi, tnm. intr. urn-a, te. f. Urna, caja, cubo. Despedirse. saludar. nr-o, is, re, nssi, ustum. tr. Quemar,' abrasar, consumir. valen-s, t-is. adj. Enrgico, poderoso, sano. p. pr. de nagua 6 usque ad. prep. acus. Hasta. val-eo, es, re, ui, (situm). intr. Estar bueno, poder, valer. usque-qu que. adv. Siempre, en todas partes. valetd-o, in-is. f. Salud. usfir-a, al f. Inters, rdito, vall-is, is. f. Valle. usura, uso, servicio, trato. vall-o, as, re. tr. Murar. nau-vn lo, is, ire. intr. Acae- van-u a, a, nra. adj. Vano, vaco,
cer, suceder, llegar, venir. frvolo, falaz, frustrado.

ut. conj. Que, como, fin de varita-, t-is. f. Variedad. que, luego que. vari-o, as, re. tr. intr. Variar. nt-er, r-a, r-um. Quin, cual de vari-us, a, una. adj. Vario. los dos. vas, vasis. n. Vaso, vasija. uti. conj. Que, para que, cmo, vastit-as, t-is. f. Extensin. as como, as que. vast-us, a, um. adj. Vasto, grande, espacioso, desolado. ntil-is, e; gen. la. adj. d. Util, provechoso, ventajoso. vat-es, la. com. Adivino, poeta. itt- ie, f. Utilidad. ve. conj. enc. O, ya, y.

- 94 ve-cor-s, dls. adj. Insensato, loco, ruin, bajo, perverso. vegetator, is. m Cr. Animador. ve -he -montar. adv. Impetuosa, grande, rigorosanzente. vel. conj disyunt. O, ya, ora, y aun, hasta, tambin, al menos. n. Vt/o, vestido, velam-en, cubierta, listn, pelcula. vell-o, is, 6 re, vuisi, vulsum. tr. Arrancar, remover. vell-us, g ris. n. Zalea, velln de lana. vel-o, as, re. tr. Cubrir con velo, tapar, revestir, ocultar. velocita-s, t-is. f. Velocidad. vel-um, i. n, Vela de nave, velo, cortina, disfraz, disimulo. vel- u t 6 vol ti. adv. conj Com o, del mismo modo que, saber. ven-2, . n. Vena; arteria, vena potica, genio, talento. venal-is, e. adj. Venal, que se vende, que se deja corromper por dinero, vil. ven-dit-o, as, re. tr.e. d. Poner en venta.' I venditare ce, ha eer la corte. vennum, 1, n. Ponzoita, droga, medicamento, hechizo. venerabil-is, e. adj. Digno de veneracin, respetable. ven6r-or, ris, ri, tus sum. dep. tr Venerar,,reverenciar. vent-er, r-is. m. Vientre. ventibo, as, are. intr. fr Venir menudo, asistir. ventos-us, a, um. adj. Que causa 6 est sujeto los vientos ,ventoso, vano, hinchado. Ven-us, 6 ris. f. Venus, diosa del amor, madre de Cupido. 11 Hermosura, gracia, gusto, liviandad, adorno. Venusta-a, t-is. f. Belleza, -gracia, agrado, importancia. venust-us, a, um adj. Hermoso, lindo, gracioso, feliz. vor, in. n. Primavera. ver-ax, c-is. adj. Veraz, verdico, verdadero. vert-er, 6 r-is. n. Azote. verbgr-o, as, are. tr. Azotar. verbs-us, a, um. adj. Locuaz. verb-um, i. n. Palabra, trnti. no, refrn. verbo. II Cr. El Verbo (Dios). verecundi-a, a3 f. Vergenza. verecuud-a r, avis, ad, tus sum. dep. intr. Avergonzarse. ved-die-un, a, um. adj. Veraz. verm-is, is. m. Gusano. vern-a, al com. Esclavo naciilo en casa, domstico, tunante. vorn-es, is. m. Verraco. verst-us, a, um. adj. Versado. p. p. de. vors-or, ris, ad, tus sum. dep intr. Hallarse, morar, residir, ejercitarse, estudiar. vers-o, as, re. tr. Examinar, volver, revolver, engaitar. verai-c6i-or, r-is. adj. De varios colores, abigarrado. vers-us, na, m. Verso, canto. m. Cabeza, corovert-ex, nilla, cima, vrtice, polo. vert-o, is, 6re, 1, ver-sum. tr. Volver, revolver, convertir, derribar. ver-um, i. n. Verdad, lo verdadero. verum-snim-v -cro. conj. adv. y verum. Mas, pero, sino, si, en verdad, en efecto. verum-tamen. conj, Con todo eso, pero sin embargo. m. Carnero. verv-ex, vesc-or, nia, i. dep. tr. abl. Alimentarse, comer.

96
vesp-a, a3-. f. Avispa. vesp-e, r-is; 6 g rus, i; m. 6 m, f. Vspera, tarde, cada de la tarde. I1 Occidente. vestibttl -um, i. n. Entrada, portal, zagun, atrio. vestigi-em, i. n. Huella, planta del pi, vestigio, segal. vestiment-um, i. n. Vestido. itum. tr. abl. vestir), is, ice, Vestir, revestir. vetern-us, a, um. adj. Veterano, viejo, antiguo. vetiii-us, a, um. adj. Viejo. vet-us, 1;r-is. adj. Viejo, antiguo. vetust-as, t-is. f Antigedad, vejez, ancianidad. vexill-um, i. n. Estandarte,bandera, ensella. vox -o, as, re, vi, atina. tr. Vejar, molestar, agitar. viatic-um, 1. n. Vitico, provisin para el camino. viator, is. m. Caminante. viburn-um, i. n. Mimbrera. viceslm-us vigeAre-us, a, um. adj num. ord. De veinte, vigsimo. vicies. adv. num. Veinte veces. vicin-us, a, um adj. d. Vecino, cercano, semejante, parecido. vicissim. adv. Por turno. m. f. Vctima. victor, is. m. Vencedor. victori-1, a). f. Victoria. i y ViCil -ad, i. dim. m. Barrio, arrabal, aldea. vide-licet. adv. A. saber, por cierto, en verdad, por ejemplo. vig-ec, es, ru, ui. intr. Tener vigor, prosperar, florecer. vigiii-a, m. Vela, vigilia, centinela, guardia, una de las cuatro partes en que los romanos dividan la noche; prima vigiha, las seis de la tarde; ae, cunda, las nueve de la na che; tertia, media noche; cuarta, 6 las tres de la magan a. viginti. adj. num. card. ind. Veinte. vil-ese-o, is, re, ui. intr. Cr. Perder de su valor, envilecerse. vili-pend-o, is, 1 re. tr . Menospreciar, estimar en poco. vit-is, e; g. is. adj. Vil, bajo, run,barato,comn, abundante. vilit-as, t-is. f. Vileza, bajeza, baratura. vill-a, m. f. Quinta, granja, despoblado, corral. is, ire, nxi, natura. tr. Atar, enlazar, unir, ligar. vindiI -um, i. n. Lazo, atadura, grillo, prisin, vnculo. vin-demi-a, . f. Vendimia. vindic-o, as, .re. tr. Apropiarse, revindicar, vengar. vindict-a, m. f. Venganza. f. Viga, vid.11 Mantelete, mquina de guerra. vinolent-us, a, um. adj. Borracho, destemplado en el vino. vin-um, i. n. Vino. vi-o,as, re.intr.Caminar,viajar t-is 6 violent-us, a, um. adj. Violento, impetuoso. vibt-o, as, are. tr. Maltratar, ultrajar, ajar, manchar, violar. es. f. Vbora, sierpe. vipere-us, a, um. adj. Viperino. - re, ui. intr. Revervir-eo, os, e decer, estar verde, vigoroso. virg-a, ea. f. Vara, verga. virgine-us, a, um adj. Virginal. virgiIt-as, t-is. f. Virginidad, pureza virginal. f. Virgen. virg-o, virgult-um, i. n. Haces de varas, ramas secas, matorral.

viricl4e, e. adj. Verde. viril-le, e. adj. Varonil, viril, fuerte, vigoroso. virtu-s, t-is. f. Virtud, mrito , valor, fuerza. Cr. Milagro. virulent-us, a, um adj, Venenoso, virulento, sanioso. . vir-us, i. n. Veneno, hiel. v-le, is. pl. vir-es, inm. f. Fuerza, vigor, violencia.' 1 Copia, multitud, valor, virtud. visce-ne, a, um. adj. Pegajoso, glutinoso, viscoso. e; gen. is. adj. Visible, que v, que puede verse. vis-a, is, are, si, sum. tr. Ver, examinar, ir ver, visitar. vie-ue, us. m. Vista, visin. vital-la, ium. n. pl . Entrailas. vit-is, is. f. Vid. vitre-us, a, um. adj. De cristales, de vidrio, claro, frgil. vitl-us, i. m, Becerro. vitn-par o, as, .re. tr.Cenvurar, reprender, criticar. viv-ax, c-is. adj. Vivo, vividor, de larga vida, vigoroso. viv-isc-o 6 viv-esc-o, is, ere. intr. Revivir, desarrollarse. viv-us, a, um. adj. Vivo, natural, fresco, vehemente. vix. adv. Apenas. (via) vic-ie. f. Vez, alternativa, situacin, cargo, vuelta. vocabii!-um, 1. n. Palabra, diccin, trmino, vocablo. vocatio, n-is. f. Chut. Vocacin, Pag Llamamiento, convite. voci-feratio, n-is. f. Gritera. vocier-or y vocifar-a, as, re. intr. Gritar, vocear, clamar. vocit-o, as, re. tr. fr. Llamar. voc-o, as, re, vi, tum. tr . Llamar, convocar, convidar, citar, excitar.

volatil-is, e; gen. is. a". Voltil, que vuela, ave, frgil. volt-us, na. m. Vuelo. vol-o, as, are. intr. Volar. volcr-is, is. adj. Insecto, ave, pjaro. volm-en, in-is. n. Volumen, libro, tomo, rollo, rosca. voluptari-us, a, um. adj. Delicioso, voluptuoso, sensual. volt-o, as, .re. tr. Revolcar, revolver, pensar, enrollar. volv-o, le, are, 1, voltum. tr. Pensar, revolver, arrollar. vomit-us, no. m. Vmito. vom-o, is, are, ni, itum, tr. intr. Vomitar, arrojar. vost-er, r-a, r-um. aro. V. vester. vot-tun, 1. n. Voto ,promesa hecha Dios, deseo, ruego, boda. vov-eo, es, ere, i, votum. tr. d. Hacer votos, consagrar, ofrecer, desear, pedir. Vulcn-ue,i. m p. Vulcano,hijo de Jpiter y de Juno, feo y cojo, marido de Venus, dios del f uego: tiene su fragua en el monte _ano, donde con los Cclopes forja los rayos y armas. vulgar-is, a. adj. Vulgar, comn, ordinario. vulgo. adv. Comunmente. vulg-o, as, re. tr. Divulgar. vulg-us, i. n. Vulgo, chusma, muchedumbre, grey, rebatto. vulnar-a, as, re, vi, tum. tr. Herir. vuln-us, n. Herida. vult-ur, m. Buitre. Z. zel-o, as, are, vi, tum. tr. gr. Cr. Desear, emular, celar. zelt-es, a3. m. gr. Cr. Celoso. zel-us, i. m. gr. Zelo.

97

VOCABULARIO GEOGRAFICO
que contiene todos los nombres de lugar que se citan en esta obra, con sus adjetivos correspondientes. Para completarlo damos aqui ena sucinta idea de lo mas principal de la

GEOGRAFIA ANTIGUA.
EUROPA.
Hispania 6 Iberia, hoy Espaa; Bcetica, Andaluca; Lusitania, Portugal; Hibernia, Irlanda; Britannia, Inglaterra; Caledonia, Escocia; Chersoneso Cimbrico, Jutlandia; Gerniania. Alemania; Batavia, Holanda; Helvetia, Suiza; Vindelicia, Baviera; Pannonia, parte de Austria y Hungra; Sarmatia 6 Scythia, Rusia; Chersoneso Taarico, Crimea. Galias: se dividan en Galia Transalpina, Francia; y Galia Cisalpina, que ocupaba toda el N. de Italia hasta el ro Rubicn. LaGalia Cisalpina se subdivida en Galia Traspadana al N. 6 la otra parte del P6, en Galia Cispadana al S. E. 6 la orilla derecha del P y en Liguria, al S. O. Al E. de la Galia Cisalpina estaba la Venetia Henetia.

Al E. y caminando de N. S. 6 S. E. estaban la Umbra, ei Picenum, el Samnium, la Daunia y la Apulia, la Mesapia en donde se encontraban los Calabri y por ltimo la Yapigia. To das estas regiones eran baadas por el mar Adritico. Al O. y baadas por el mar Tyrrheno las regiones siguientes, empezando por el N.: la Etruria 6 Toscana, el Latium, la Campania,la Lucania y el Brutium. Los Sabini ocupaban la regin central al S. de la Umbra y al N, del Latium.

poneso y en islas. La Grecia propia contena estas regiones; la Macedonia al 13-y.

GRECIA. La Grecia se dividia en: Grecia propia 6 Hlada, en Pelo-

98 N. E., la Blyria al N. O.; la Thessalia al 8. de Macedonia, el Epiro al S. de la Illyria; eran cuatro grandes regiones. Al 8. se encontraban, caminando de a E., la Acarnania, la Etolia, la Lcride cuyo N. estaba la 1:Maride, la Ph6cide, la Bceotia, cuyo 8. estaban la Megride y el tica. El Peloponeso hoy Mora, comprenda al N., de E. O, la Corinthia, la Sicyonia y la Achaya; al S. la Laconia y la Messenia y en el centro la Arglide, la Arcadia y la Elide, baadas todas por el mar, menos la Arcadia. Las islas principales de Grecia eran la de Creta hoy Canda, las CYcladas al S. E. del A tica y Eubea al E. de Grecia. Al N. E. de Macedonia, estaba la Thrada y al N. de la Thracia la Mcesia entre el Hemos 6 Balkaraes y el Danubio. ASIA. El Asia Menor hoy Anatolia comprenda estas regiones: al N., de O. E., la Bithynia, la Paphlagonia y el Ponto. Regiones al O., de N. 8.: la Trade, la Myssia, la Lydia y la Caria. En las costas de estas tres regiones estaban la Eolia,la Jonia y la Dride, resultado de colonias griegas. Regiones del S., de O. E.: la Caria ya dicha, con la D6ride, la Lycia, la Pamphylia y la Cilicia. Regiones del centro no baadas por el mar: la Plarygia, la Pisidia, la Lycaonia, la Capparlocia y la Galatia. Al E. del Asia Menor estn la Armenia y la Syria. Al 8. de la A rmenia la Mesopotamia entre el Eerates y el Tigris. En las costas de la Syria estaba la Placenicia. FRICA. Las regiones al N. de Africa (Lybia) eran estas, de E. O. el JEgypto,la Marmirica, la Cyrendica,la Syrtica, el Africa 6 pas de Carthago, la Numidia y la Mauritania.
M ARES. El mar Mediterrneo, que se llamaba mare interazum 6 mare nostrum, se divida en: mar Ibric ,,, junto las costas de Espaa; mar da Africa, lo largo de Berbera; mar Tyrrheno, entre Italia, Cerdea y Sicilia; Adria 6 mare Adriaticum, el mar Adritico; mar de Syria y de 2Egypto, el que baaba estos paises; mar de Sicilia, al E. de esta isla; mar JOn1.0, al 8. de Italia y al O. de Grecia; mar Egeo, entre Geecia y el Asia Menor; Hellesponto, estrecho de los Dardanelos: la Propntide, mar de Mrinara; B6sphoro de T'arada, canal de Constantinopla; Ponto Euxino, mar Negro; Bsphoro Cimeriano, el Estrecho de L'Eta; Palus Mcetide, el mar de Azof.

99

A.
Acaun-us, i. m. p. Agauno, hoy S. Mauricio, pueblo de Suiza (Valais) sobre el Rclano, algo antes de entrar en el lago Acaun-ens-is, e. adj. Acroceraani-a, eruta. n. Acroceraunios, montes del Epiro, al N. O., cerca de las costas. Acroceranni-us, a, um. adj. Adri-a, a3. m. El mar Adritico, entre el E. de Italia y el O. de Iliria y el Epiro. I I Gol fo de Venecia. Adri-aticus, a, um. adj. Egreum mara, gen. 2ELY,a3i manis. Mar Egeo, hoy el archipilago, entre Grecia y Asia. Ezypt-us, i. f. Egipto, al N. E. de A frica. Egypt-i-us ic-us, a, um. Etoli-a, re f. Etolia, regin al S. de Grecia. Et!-us -us lc-us, a, um. Afric-a, a3. f. Africa. Af-er, r-a, r-um Afric-an-us,

Leman.

a, um. adj.
Mb-a, a3. f. Alba Longa, ciudad al S. E. de Roma, en el Latio. Ale-a, 83. f. Alea, ciudad de la Arcadia. Ahi-us, a, um. adj. Alexandri-a, a3. f. Alejandra, ciudad de Egipto, al N. Alexandri-n-us, an-us, a, am. Al-is, id-is. V. Elis. Al-pes, mm. f. pl. Los Alpes, montes que separan la Italia de Francia y Alemania. Alp-in-us, a, um. adj. Amorrhaa-us, i. m. Vease nota al prrafo 85. Ancon, is 6 a, 83. p. f. Ancona,

ciudad del Piceno, al Y. Ancon-itan-us, a, um. adj. Antiochi-a, a3. f. Antioqua, capital de Siria. Antioch-dn-us, d-us, ian-us, Taus, in-us, a, um; 6 ens-is,e.adj. Appi-a, a3, vi-a, 83. f. Via Apia, carretera desde Roma d Brundusium, hoy Brindis. Apuli-a, a3. f. La Pulla, regin de Italia, al S. E Apta-no, a, um. adj. Pulla Arcadi-a, a3. f. !Arcadia, regin central del Peloponeso. Arc-as, d-is. m. 6 Arcad-i-us ic-us, a, um. adj. Arde-a, a3. f. Ardea, ciudad del Lacio, al O. Arde-atin-us, a, um. adj. Arg-i, drum. m. pl. Argos, capital de la A rglide, al E. del Peloponeso. Arg-iv-us, a, um. adj. A rgivo, griego. Arimin-um, i. n. Rmini, ciudad de la Umbra, al N. E. Arimin-ens-is, e. adj. Armani-a, al f. p. Armenia, regin de Asia entre los montes Tauro y rncaso. Armeni -u4 c-us, a, um. adj. Arreti-um, i. n. A rrezzo,ciudad de Etruria, al O. n. Ascoli, ciudad del Piceno sobre el rio Tronto. Asi-a, a3. f. Asia. Asi-c-us, 6 n-us, 6 affc-us, a,

um. adj.
Athdn-a3, rum. f. pl. Atenas, capital del tica al 0.de Grecia. Athen-iens-is, e. gen. is. adj. Ausoni-a, re. f. Italia 6 parte de ella. Ausoni-us, a, um. adj. Auxim-um, i. n. Oximo, ciudad

100 cerca de Ancona. Ca3cb-us, a, um. adj. Aventin us, i. m. um, i. n. Cfflear-a, ce. f. Cesara, capital Aventino, una de las siete code Palestina, sobre la costa. linas de Roma. Ca3sar-iens-is, e. adj. Camerin-um, i. Camerino, ciuB. dad de Umbra, hacia el S. O. Camerin-us, a, um. adj. BabYl-on, n-is. f. Babilonia, Capu-a, 93. f. Cdpua, ciudad de capital de Caldea, sobre el Campania, en el centro. Efrates, hoy Bagdad. Capu-an-us, a, um. 6 ens-is, e. Babylon-i-us, ic-us, a, Carthg-o, in-is f. Cartago, ciudad al N. de A frica, cerca de um; 6 iens-is, e. adj. Baj-a3, rum. f. pl. Bayas, pueSicilia y enfrente de Roma. blo de Mes de Campania, al Carthag-iniens-is, e. adj. 0,, junto al mar, muy delicio- Chalcadoni-a, ffl. f. gr. Calcedonia, ciudad de Bitinia, sobre so y ameno. el Bsforo de Tracia, frente Bethlehem. ind. hr. Ciudad de la tribu de Jud al S. de JeBizancio, hoy Constantinopla. rusalen. Chalcedoni-us, c-us, a, um. Blemy-es, um i, rum. m. pl. ens-is, e. adj. Blemios pueblos de la Te- Chanaan. f. ind. hr. Tierra de baida, sobre el Nilo y junto al Canaan, en la Palestina. Chanani3--us 6 m-us, a, um. adj. Trpico. Bceoti-a, m. f. Beocia, regin de Chi-us, i. gr. os, i. f. Quio, hoy Grecia, al N. del Atica. Scio, isla del archipilago grieBceot-i-us 6 ic-us, a, um. adj. go, al O . del Asia Menor, cerca Brundusi-um, i. n. Brindis, de Smirna y al S. de Lesbos. ciudad en Calabri a Mesa- Chi-us, a, um. adj. pia, al S. E. de Dalia. Cimbrica chersonsus. f. PeBrundus-in-us, a, um. adj. nnsula de Jutlandia, al N. de Alemania. Buthrt-us, i; 6 um, i. f. Butroto, hoy Butrinto, en el Epiro, Cimbric-us, a, um. adj. hacia el S. O. Cingtil -um, i. n. Cingoli, castillo en la marca de Ancona. Buthrlit-us 6 i-us, a, um. adj. gr. id-os. f. ColColch-is, C. quide, hoy Imerethia y Mitagrelia, al S. del Cucaso, al Cadm&41, m. f. Cadmea, fortaleE. del Mar Negro, patria de za de Tebas, hoy Tina. Illeclea, de donde su novio JaCadm-a3-us i-us, a, son rob el vellocino de oro. um. adj. Colch-us, ic-us, a, um. adj. Ca3clib-um, 1. n. Ccubo, aldea y Colph-on, on-is. m. gr. Colomonte en cl Lacio entre Tarrafon, ciudad de Lidia, al N.O. de Efeso, en el Asia Menor. cina y 'Gaeta, que produca vino generoso. Coloph-oni-us, onic-us, a, um.

- 101
Corcyr-a, te. f. gr. Corcira, hoy Corf, isla del mar Jonio, al O. del Epiro. Corcyr-e-us, a, um. adj. Cordb-a, a3. f. Crdoba. Corfini-um, i. n. Corfinio, hoy San Serio, ciudad principal de los Pelignos en el Samnio, hacia el N.
Corfini-us, a, um ens-is, e.adj. Cremn-a, ae. f. Cremona, ciu-

dad sobre el P, en la Galia

Cisalpina.

Cremon-ens-is, e. adj. Cum-a, Cym-e, es. f. Climas del Asia Menor, al O. de la Eolia. CUM-93, rum. f. Cumas de Italia en la Campania, al O., sobre el mar. CUM-M-118 n-us, a, um. adj. Cumo-um, i. n. Cumano, quinta de Ciceron, cerca de Cumas. Cypr-us, i. f. Chipre, isla consagrada Venus, al S. E. del Asia Menor. Cypr-i-us, a, um. adj. Cyrdn-, arum. f. gr. Cirene, ciudad de Al rica, al N., enfrente de Grecia. Cyren-a3-us, sic-un, a, um. ens-is, e. adj. Cythdr-a, drum. n. 1. Citera, hoy Cerigo, isla al S. de Laconia (Grecia). Cyther-ei-us, d-us, ac-us, a, um. adj. Cyzic-us, i. f. gr. Oleico, ciudad de Misia, al N., sobre el mar de Mrmara. Cyzic-n-us, a, um. adj.

mit ada al S. por el Danubio, al E. por el Mar Negro, y al N. por los montes Carpatos. Dac-us lo-us, a, um. adj. Damasc-us, i. f. p. Damasco, ciudad de Siria. Damasc-us n-us, a, um. adj. Delph-i, drum, in. pl. Delfos, hoy Castri, ciudad en el centro de la Fcide, junto al monte Parnaso, en donde haba el templo y orculo de Apolo. Delph-ic-us, a, um. adj. Dyrrachi-ur,n, i. n. Durazo, capital de Elide, al O. del Peloponeso. Dyrrachi-n-us, a, um. adj.

E.

Egest-a, re. f. Egesta Segesta, ciudad de Sicilia al N. O. Egestan-us, a, una. adj. El-i,s, f. Elide, capital de Elide, al O. del Peloponeso. Emetit-a August-a, re. f. Mrida, (Extremadura, Espafla). Epir-us gr. os, i. f. Epiro, regin de Grecia septentrional, limitada al N. por la _l'Urja y al O. por el mar Jonio. Epirotic-us, a, um. adj. Ephs-us, i. f. Efeso, ciudad sobre el mar, en la Lidia, al O. (Asia Menor.) Ephes-i-us in-us, a, um. adj. Etruri-a, .f. Etruria, hoy Toscana entre el Apenino al E., el Lacio al S. y la mar al O, Etrusc-us, a, um. adj. Erithr-a3, rum. f. Entra, dad al N. de Lidia, frente ti Grecia. D. Erithr-se-us, a, um. adj. Daci-a, te. f. Dacia, regin li- Euphrat-es, is a m. Efra,

- 102 tes, gran rio del Asia. Europ-a, 93. f. Europa. Euzin-us,(a),um adj.V.Pontus. con, cordillera que se extenda desde el S. de la Fcide al S. de Beocia; all se veian las fuentes Aganipe Hipocrene y el arroyo Permeso, que, con el Parnaso al O., estaban consagrados las Musas. Helicon-i-us, a, um. adj. Hellespont-us, i. m.Helesponto, hoy Dardanelos. Heracl-a, . f. Heradea, hay varias, la de al E. de Lucania, hoy Polidoro, la del Ponto, la de Tracia, la de Siria, etc. Heracl-e-us in-us, a, um 6 iens-is, e. adj. Hethte-us, y HeV93 Us, i. m. Vease nota al prrafo 85. FIierosolym-a, 03 f. orum. n.Jerusalen, capital de Judea. Hierosolym-itan-us, a, um.adj. is. f. Sevilla. Hispalees-is, e. adj. Hispani-a 93. f. Espaga. Hispanns, a, um. adj.

F.
Falern-us, i. f. Falerno, aldea y monte en la parte ms al N. de la costa de Campania, que produca vino generoso. Falern-us, a, um. adj. Frentan-i, orum. m. pl. Pueblo al N. del Samnio (Italia).

G.

Gad-es, ium. f. Cadiz. Gaditan-us, a, um. adj. Galilma, m. Galilea, regin de Palestina, al N. (Asia). Galilmus, a, um. adj. Galli-a, ffl f. Galia, hoy Francia. Gallic-us 6 Gallus, a, um. adj. Gallinari-a silv-a, ffl. f. Selva cerca de Cumas GenZiv-a, 03. f. Ginebra. Genev-ens-is, e. gen. is. adj. 1. Germani-a, ffl. f. Alemania. Germn-no 6 Ic-us, a, um adj. rum. m. Iberos habiGet-m, rum. m. pl. Getas, tantes de las orillas del Ebro. pueblo brbaro que habitaba Iguvi-um, i. n. Iguvio, ciudad las costas del war Negro, al de Umbra, hoy Euguvio. N. del Danubio. Ist-er, r-i. th. El Danubio, rio Get-ic-us, a, um. adj. que desagua en el Mar Negro. Gnoss-us, i. f. Ginosa, en la isla Itali-a, aa. f. Italia. de Creta al S. de Grecia. Itl-us 6 ic-us, a, um. adj. Gnoss-i-us, a. um. adj. Graaci-a, al. f. Grecia. J. Grec-us 6 Graj-us, a, um. adj. Jebussm-us, i. m. Vease nota al prrafo 85. H. Jeruslem. ind. f. JerosolYmHa3E11-118, 1. m.MonteHemo,hoy a, ; f. 6 a, rum. n. V. HieCordillera de los Balkanes. rosolyma. m. Monte Heli- Juda3-a, a3. f. Judea, regin de

103 -la Palestina, al S. Judm-us Jadee-as, a, um. L.


llamaron Lucce boa, boa Luca gen. Luces bovis. acus.

Lucam bovem. -a, a3. f. Lucena, dudad al O. dela Apula, hacia el N. Lanado:3ra on, ln -i. f'. Lacede- Lucer-in-us, a, um. adj. Monia, Esparta, capital de la M. Laconia, al S. E. del Peloponeso. Laca3n-a, Ce. f. y Laceda3m-oni- Macell-a, 93. f. Maceta, ciudad de Sicilia. us, a, um. adj. Lapith-a3, rum. f. pl. Lapitas, Ma3onld-es, a3. m. Natural de Meonia Lidia hacia el S. O. antiguos pueblos al N. de Tedel Asia menor. II Hornero. salia, junto al monte Olimpo. Larin-um, i. n. Larino, ciudad Mantind-a, re. f. Mantinea, ciudad de Arcadia, cerca de Arde la Apulia. glide (Peloponeso, Grecia). Larin-as, us, a, um.adj. Lati-uat, i. n. El Lacio, regin Magnesi-a, PB. f. Magnesia al S. O. de la Lidia. Hay otras. en el centro y al O. de Italia, Magnesi-us, a, um. adj. su capital Roma. Marian-us, a, um. adj. MariaLati-us n-us, a, um. adj. nico, de Sierra Morena. Lemann-us, i. m. Lago Lernan Marrucin-i, orum. m. pl. Made Ginebra. rrucinos, pueblos al N. del Lemn-us, i. gr. os, i. m. LenzSamnio, que gozaban fama nos, ida del mar Egeo, frente de leales. al .Flelesponto. Mare-i, drum. m. pl. Marsos, Lemn-i-us ic-us, a, um; pueblos hacia el O. del Samnio. iens-is, e. adj. Leuctr-a, drum. n. pl. Leuctra, Mauritani-a, ah f. .1/auriiria, regin al N. O. de A frtca. lugar de Beocia, al O. de TeMaur-us lc-us, itanic-us, bas y Platea. etanIc-us, a, um. adj. Leuctr-ic-us, a, um. adj. Libn-us, i. m. Lbano, cordi Megr-a, drum. n. pl . Megara, capital de la Megride, entre el llera de montaas de Siria. tica y la Corintia (Grecia). Libu-us, a, um. adj. Megar-ens is, e, c-us, a, Liby-a, re. f. Libia, Africa. um. adj. Loori, drum. m. pl . Locres, ciudad sobre la costa E . del Mesopotami-a, ce. f. gr. Mesopotamia, el, pas entre los ros Brucio, hoy A bruzo al S. O. Tigris y Eufrates en el Asia. de Italia. Minturn-, rum. f. pl . Min. Locr-ene-is, e. adj. Luc-a, a3. f. Luca, ciudad de la . turna, hoy Trajetto al S. E. del Lacio, junto la desemboEtruria Toscana, donde por cadura del Liris. primera vez vieron los romanos al elefante, y por eso le Minturn-us, a, um. adj.

Lucen

104 Mutln-a, m. f. Mdena, ciudad en el centro y hacia el S. de la Galia Cispadana. Mutin-ens-is, e. adj. Mityldn-e, es. f. gr. Medelin, capital de la isla de Lesbos, en el mar Egeo, al N. de Chio. Mitylen-te-us, a, um (5 ens-is, e. adj. Olympic-no, a, un'. adj.

P.
Palsestin-a, te; e, es. f. Palestina, pais entre la Fenicia, Siria y Arabia. Palaastin-us, a, um; ens-is,e.adj. Parth-i, orum. m. pl. Los Partos, al S. E. del mar Caspio, pueblo salvaje que fund luego en Asia un gran imperio, limtrofe de los Romanos. Parthic-us, a, um. adj. Pelign-i, drum. m pl. Pelignos, pueblos al N. del Samnio. Peloponnds-us, i. f. Peloponeso, hoy Morea (Grecia). Peloponnds-i-us, inc-us, a, um, Peloponnens-is, e. adj. Pentapl-is, is. f. gr. Pentpolis, esto es, cinco ciudades, hay varias; la de Palestina, comprenda Sodoma, Gomorra, Adama, Seboin y Segor. Persia, m. f. Persia, pueblo al N. del Golfo Prsico, que fund luego un gran imperio en Asia. Pers-a, sa. com. lc-us, a, um. Pharezffl-us, i. m. Vease nota al prrafo 85, Philippens-is, e. adj. De pos, ciudad de Macedonia. Phrygi-a, te. f. Frigia, pais en el centro del Asia menor. Phryg-es, um, ius, jan -us, a, um. adj. Picdn-nm, i. n. Piceno, pais al E. de Dalia, entre la Umbra y el Samnio. Picdn-us, a, um. adj. Pisaur-um, i. n. Pisauro, hoy Pesaro, en la desembocadura del Pisauro, hoy Foglia, en

N. Narb-o, d-n-is. m. Narbona, ciudad al S. de Francia (Aude) en el golgo de Lion. Narbon-Ic- us, a, um ens-is, e. Nax-us, i. gr. os, i. f. Naxos la
ms al E. de las islas tildadas. (Grecia.) 11 Naxos Taurmenium, hoy Taormina, ciudad sobre la costa E. de Sicilia, hacia el N. Neapdl-is, is. f. Npoles, sobre el mar, en la Campania. Neapol-itan- us, a, um. adj. Nil-na, i. m. Nilo, rio de Egipto. Nitri-a, . f Nitria, provincia de Egipto (Deltq) al O. del Noment-nm, i. n. Hoy Lamentan, ciudad de los Sabinos. Noment-an-us, a, um. adj.

O.
Odelin-us, i. m. Oceano. Octodr-us, i. m. Octoduro, capital de los Veragri, hoy Martigni, pueblo ds Suiza (Valais). Olymp-us, i. m. Monte Olimpo, morada da los Dioses, cordillera al N. de Tesalia,en Grecia; hay otro Olimpo en el Asia Menor, entre Bitinia, Frigia, y Misia.

105
Sam-no, i. gr. os. i. f. Samos, Umbra (Italia). dudad isla al S. E. de Quio Pieaur-ens-is, e. adj. 6 Ch,io, junto al Asia Menor. Plata3-93, arurn. f pl. Platea, al Saracen-i, rum. m. pl. SarraS. de Beocia (Grecia). cenos, tribu de la Arabia DePlata3--us, a, una 6 ansia, e. adj. sierta. Pont-us-Euxin-us. i. m. Mar Scythi-a, te. f. Escitia, vasta y Negro. vaga regin desde el Danubio Pcen-us, a nm. adj. Cartagins. al interior del Asia. Pont-us, i. m. El Ponto, regin Scyth-a, . m. ic-us, a um. al N. E. del Asia Menor. Pont-ic-us, a, um. adj. Setb-is, is. f. Jtiva, ley San Felipe (Espaga.) Prin-e, es. f. Priene, hoy Samsun, puerto de la Jonia, al O. Setb-us, a, um. adj. del Asia Menor. Sicili-a, a3. f. Sicilia, isla al S. O. de Italia. Prien-a3-us, a, um 6 ens-is, e. Sichl-us, a, um. adj. 6 Sic61-is, f. 6 Sicili-ens-is, e. adj. R. Sicy-on. n-is. f. Sicion, hoy Ravenn-a, a3 f. Rvena, al E. Baslica, capital de Siczonia, de la Galia Cispadana. al N. E. del Peloponeso. Ravenn- atens-is, e. adj. Sicyoni-us, a, um. adj. Rhegi-um, i. n. Regio, ciudad Sig-nm, i. n. Sigeo, promontodel Brudo, a/ S. O. torio de la Trade, la entraRhegi-n-us, a, um. adj. da dellelesponto. Rhen-u9, i. m. Rhin, rio. Siga -us, i-us, a, um. adj. Rom-a. a3. f. Roma, sobre el Ti- Sina. lud. m. Sina, monte siber, en el Lacio. tuado junto al vrtice del nguRom-an -us anic-us, a nm. adj. lo de la pennsula que forman Rudi-a3, arum. f. Rudias, hoy los dos golf os,del MarRojo al N. Rugge 6 Rotigliano, ciudad de Sion, id. f Sin, una de las cuala Yapigia, patria de Ennio. tro colinas de Jerusalem. Rudine in-us, a, um. adj. Smyrn-a, re. f. Esmirna, puerto de Toma al O. del Asia Menor. S. Smyrnte-us, a um. adj. Spart-a, a3. f. Esparta, ' capital Sabin-i. rum. m. pl. Los Sabide la Lacnia, regin al S. E. nos. pueblos al N. del Lacio. del Peloponeso. (Grecia.) Sabin-us, a, um. adj. Spart-an-us io-us 6 jan -ns 6 Saba. n. lud. Sab, ciudad y retatic-us, 6 ic-us, a, um. adj. gin de la Arabia Feliz. Sperche-us, 6 iuo, i. m. EsperSaba3-us, a, um. adj. quio, hoy Hilada, rio que Sam-is, in-ja. in-a, Ee. f. Saatraviesa el S. de Tesalia. lamina, ciudad Isla del gol- Sulm-o, n-is. f. Sulmona, 16 fo Salnico, jnnto al Mica. kilom. de Corfinio; dos princiSalam-ini-uo, 6 inic-us, a, um. pales ciudades de los Pelig-

14-y.

- 106

so) donde los Lacedemonios celebraban las fiestas de Baco. Sulm-onens-is. e. adj. Sus-a, oram. n. pl . Susa, capi- Temp-e, incl. 6 ea; orum. pl . n. Tempe, ameno valle al N. E. tal de Susiana ,pais de Persia. de Tesalia, entre los montes Sus-is, id-is,f.ian-us, a, um. Olimpo y Osa, donde corre el Sy gn-e, es f. Siene, hoy A ssuan, Peneo. ciudad de la Tebaida, sobre el Nilo y al N. de los Bletnios. Tengd-us, i. gr. os, i. f. Tnedos, isla junto la Troade, Syenit-es, ze, 6 te, anta. adj. cerca de la entrada de los Syraciis-m, rum. f. pl . SiracuDardanelos. sa, hoy Siragosa, puerto al O. Theba-is, id- lo. f. Tebaida, la de Sicilia, hcia el E. parte ms al S. de Egipto, roSyracus-i-us, 6 an-us, a, um. deada al E. y al O. de desierSyri-a re. f. Siria en hr. Amor, tos, habitados por los primeregin de Asia, entre el A sia ros anacoretas criaianos. menor, el Efrates, la Arabia Theb-a, , 6 e, es; ce, rum. y el Mar. f. Tebas, hay dos; la capital Syr-us i-us 6 igc-us 6 iatic-us, de la Tebaida(Egipto), y la a, um. adj. capital de Beocia (Grecia.) Syrt-is, is. f. Sirte, dos golfos en la costa N. de Africa; la Theb-an-us, 6 a3-us, aic-us, a, um. adj. Grande-Sirte, hoy golfo de Sidra en frente de Grecia; la Thrac- e, es; la, a3. f. Tracia, regin entre la Macedonia, el Pequea-Sirte, hoy golfo de Hemo 6 los Balkanes y el mar. Cabes, frente de Sicilia. Eran muy temidas de los antiguos. Thra-x, 6 thre-x, c-is; thracinos, al N. del Piceno.

Syrt-ic-us, a, um. adj. T. Tarent-us, i. f. 6 um, i. n. Ta-

us, 6 threici-us, a, um. adj. Tibgr-is, sino Tibr-is, fe 6 id-is. m. Tiber, rio que nace en el Apenino en Toscana, y pasa

por Roma. rento, golfo y puerto al S. O. Tiber-in -us. a, um. adj. de la Mes apia,pais entre Apu- Tab-ur r-is. n. Tiboli, ciudad al N. del Lacio, y al E. de lia y Yapigia, al S. de Italia.
Roma.

Tarracin -a, re. f. Tarracina, ciudad al E. del Lacio. Tarracin-ens-ia, e. adj. Tars-us, i. f. Tarso, capital de Cilicia en el Asia menor, pfria del Apostol S. Pablo. Tare-ens-is, e. adj. Tayggt-us, i; m. 6 a, orum. n. pl. Monte Taigeto, cordillera al O. de Laconia (Pelopone-

Tarentin-us, a um. adj.

Trb-urrin-us, a, um, 6 urt-is, e. adj. Tols-a, as f. Tolosa, ciudad al 5. de Francia (Alto-Garona) To!s-as, at-is 5,a- us, um. 6 ens-is, e. adj. Tom-us, i f, Tomo, sobre el mar
Negro, cindad de la Meca inferior pequea Escitia, pas entre el Danubio y la

107
Tom-it-a,

Tracia 6 los Balkanes. ag . m. 6 itan-us, a, nm. adj.. Troj-a, ss. 6 Troja, te. f. Troya,

cindad al O. del Asia menor,

cerca de la entrada S. de los


Dardanelos. Troi-na, 6 c-us, 6 an-us, a, um

ABREVIATURAS.
LISTA SUPLETORIA DE ABREVIATURAS.

con contr. distr. enc fr. 6 frec. gr hebr. 6 hr.. . . hib impar i. 6 intr. inc . p. fut. unip.

concesiva. contraccin. distributivo. enclitica. frecuentativo. voz griega. voz hebrea. voz hibrida. imperativo. intransitivo. incoativo. participio de futuro. unipersonal.

9Z7r.

DE LA SEGUNDA. PARTE.
PGINAS. Plan de la Obra.

INDICE

SECCIN PRIMERA.
LAT11q MODERNO. Su resea y caracteres. Lhomond. Noticias biogrficas. . Creacin.Diluvio. Vocacin de Abrahan. Historia de Jos Luis Vives. Noticias biogrficas Surrectio matutina I. II. Prima salutatio. Deductio ad ludum.

5 9 9 16 26 27 28 29

SECCIN SEGUNDA.
LATIN BBLICO. Su resea y caracteres

E veteni testamento. Promulgacin del Declogo. Atemorizados I. los Israelitas piden que les hable Moiss y no Dics.Cmo se ha de construir el altar. . . H. Leyes sobre la recta administracin de justicia.Descanso del ao sptimo y del Sbado. Celebracin de las tres fiestas principales. El angel custodio.Otras leyes y premios si las cumplen HI. El Seor da a% Moiss varias leyes y preceptos morales y encarga al pueblo en observancia. IV. El amor de Dios es el primero y ms grande de los preceptos.Los padres deben inculcar ene hijos la observancia de los preceptos de

30

31

32 34.

110 35 Dios. V. Moiss estimula de nuevo los israelitas d servir 87 y amar Dios E novo testamento. Sermo Christi in monte.Octo beatitudines et I. 88 christianre perfectionie capita Sermonis in monte continuatio.Eleemena et preces.Ignoscendum.Jejunium.Pecunia, 40 amor et sollicitudo vitanda Sermonis in monte continuatio altra.Nou jadicandum temgr.Sanota neon danda canlbus. Fiducia in preclbus. Summa legia.Angusta porta. Ex fructibus judicandum. 42 Domas supra petram aut arnam. . 44 IV. Sententia in die judicii proferenda V. Sauli conversio: pra3dicat Damasci, et dimittitur propter Judieorum insidias; ducitur ad Apos 45. tloe et dinittitur Tarsum

SECCIN TERCERA.
LATIE DE LA EDAD MEDIA. S11 resefia PROSA.

y caracteres.

48 50 50 51 52 54 54 56 56 58 58 59 60

Thomas a Kample. Noticias biogrficas. . . De imitatione Christi. Caput Primum. De utilitate adversitatis Cap. 11. De consideratione humana3 miserize. . Cap. III. De ferventi emendatione totius vitEe nostne Cap. IV. De pura mente et simplici intentione. Cap. V. De probatione ven amatoris Cap. VI. Quod desideria cordis examinanda sunt et moderan da Cap. VII. De informatione patientia3 et luctamine adversiis concupiscentias Cap. VIII. Quod temporales miserire exemplo Christi a3quanimiter sunt formidol Cap. IX. De tolerantia injuriarum et quis verri pa tiene probetur. Cap. X. In quibue firma pax cordis, et vorne profixem consistit. . . Cap. XI. De abnegatione at et abdicatione omnis cupiditalis

-- 111 --

San Isidoro de Sevilla. Noticias biogrficas. Justa et Ruffina, virgines

61 61 63

VERSO.
San Bernardo. Notioias biogrficas De Laudibus Virginia . Hymni de Nomine Jesu.I. Ad Matutinum. II. Ad Priman'. HL Ad Tertiam IV. Ad Sextam V. Ad Nonam VI Ad Vespetas. VII. Ad completorium. Roberto II el Piadoso, Rey de Francia. De Sancto Spiritu. . San Buenaventura (Juan de F.danza). Laudismus de S. Cruce. Jacopone da Todi. Planctus Beata3 Virginia. Tomas de Celano. De die judicii Adan de San Victor. Noticias biogrficas. In oonversione Sancti Pauli. Epitafio que compuso para si mismo. . . .
63

66
66

66
67

67
68 68 69 69

70
70 72 73 74 74

75

SECCIN CUARTA.
LATN CRISTIANO DE LOS CINCO PRIMEROS SIGLO. DE LA IGLESIA. Su resea y caracteres.

77 81
81 82 82 83 83 84

PROSA.
San Jernimo. Noticias biogrficas. Vida de San Pablo, primer ermitao. Opiniones varias sobre el primer autor de Cap. I. la vida eremitica. Opinin de San Jernimo. Cap. II. Persecucin de Dedo y Valeriano. . . Cap. III. Medios de crueldad y seduccin emplea. dos contra los cristianos. . Cap. IV. AS. Pablo quiere delatarle su propio cuado Cap. V. S. Pablo se retira al desierto, y elige por morada una cueva, que 133.bia servido monederos falsos. Cap. VI. Alimento de los Anacoretas Cap. VII. Presuncin de San Antonio. Su visin y su resolucin de ir ver a San Pablo. . . . Cap. VIII. Encuentro de San Antonio con un Stiro.

84 85

112 Cap. IX. Una loba descubre San Antonio la cueva de San Pablo. Cmo le recibe ste. . . . 85 Cap. X. Conversando los dos Santos, un cuervo les lleva un pan. 86 Cap. XI. Cmo parten el pan. Anuncia San Pablo su muerte San Antonio. . . . . . . . 87 Cap. XII. Pide San Pablo San Antonio el manto de Atane.sio para mortaja. Parte San Antonio buscarlo 87 Cap. XIII. Saca San Antonio de su celda el manto 88 Cap. XIV. V6 San Antonio San Pablo subir al cielo 88 Cap. XV. Encuentra San Antonio el cadver San Pablo en actitud de orar 88 Cap. XVI. DA leones abren la fosa para el cadver de San Pablo. 89 Cap. XVII. Reflexiones de San Jernimo. 90 Sulpicio Severo. Noticias biogrficas 91 NarraPostumiano su amigo Sulpicio Severo, lo que ha visto y oido en su viaje la Tebaida. Cap. I. Llega Postumiaoo Cartago, donde visita el sepulcro de San Cipriano. 91 Cap. II. Visita Postumiano el desierto. . . 91 Cap. III. Un viejo, sacerdote del desierto, les agasaja 92 Cap. IV. Iglesia y costumbres de aquellos fieles 93 Cap. V. Visita Postumiano San Jernimo. . 93 Cap. VI. Elogia Postumiano :I San Jernimo quien confa sas bienes y familia 94 Cap. VII. Describe Postumiano las costumbres y la disciplina de los mines, y el caso de dos nios que cogieron un spid 94 Cap. VIII. El Pan del cielo 95 Cap. IX. Virtudes de dos monges. 96 Cap. X. Descripcin del huerto de un monge. . 96 Cap. XI. Vehemencia del calor en el desierto y mansedumbre de un len . 96 Cap. XII. Una loba compaera de un monge. 97 Cap. XIII. Anacoretas. Su regla de vida. Una leona pide un anacoreta la vista para sus cachorros ciegos. 98 Cap. XIV. Un anacoreta aprende de una cabra monts distinguir las raices buenas de las venenosas. 99 Cap. XV. El anacoreta del Monte Sinai. . . . 100
Cap. XVI. Gran nmero de monges en los montaste-

118 ros del Nilo; su regla de vida 100 Cap. XVII. Las llamas respetan an novicio, que por obediencia se arroj dentro de un horno ardiendo. . 101 Cap. XVIII. Otro milagro de la obediencia. . . . 101 Cap. XIX. Cmo 80 filtra la vanidad en el alma de un santo y como se cura de ella 102 Cap.XX. Castigo de un monje por haber quebrantado los votoa 103 San Euquerio. Noticias biogrficas. . . . . 104 Historia de los Mrtires de la legin Tebana.. Cap. I. Los soldados de la legion Tebana se niegan obedecer la orden de Maximiano de perseguir los cristianos 104 Cap. II, Descripcin de Agauno 105 Cap. M. Manda Maximiano diezmar dos veces la legin 105 Cap. IV. Han Mauricio capitan de la legin, exhorta sus soldados al martirio 106 Cap. V. Mensaje de la legin Maximiano . 106 Cap. VI. Manda Maximiano inmolarlos todos. 107 San Cipriano. Noticias biogrficas 108 Cmo debe el cristiano considerar la muerte. Cap. I. El cristiano no debe llorar la muerte de sus parientes, porque los muertos viven eternamente 109 Cap. II. Muriendo vamos vivir con Cristci. . 110 Cap. III. Temer la muerte es amar al mundo. . 110 Uap. IV. Razn por la que hoy menos que nunca debemos temer la muerte 111 Cap. V. En el cielo nos esperan nuestros deudos, los bienaventuradus y Cristo 111 San Agustin. Noticias biogrficas 112 Hornilla sobre el amor de los enemigos . . 113 Cap. I. Amar los enemigos es obra sobrehumana, pero posible con el auxilio divino. . . . 113 Cap. II El amor los enemigos traer la paz y 114 fraternidad universal Cap. III. El mismo Dios hecho hombre nos di el ejemplo . . . . . . . . . . . . . 115 E S. Augustini DE MORIBUS ECOLESIAE libro. 116 Cap. I. Alta misin y beneficios de la Iglesia Catlica. 116 117 Lactancio. Noticias biogrficas 118 E libro: De pitido Dei 15-y

-- 114 -Cap. I. La organizacin del cuerpo humano prue118 ba que el hombre est destinado al cielo. . Cap. II. Prueba la omnipresencia de Dios por la facultad que el alma humana tiene de recorrer todo el universo con el pensamiento. Inmor 118 talidad del alma Cap. UI. El alma del hombre proviene de Dios 119 Cap. IV. El hombre debe portares en la tierra - 119 como sr destinado al cielo Cap. V. Dios ha criado al hombre para que ha120 ya un sr que le conozca Cap. VI. El hombre debe ser justo y amar Dios 120 y al prjimo. VERSO. 121 121

Juvenco. Noticias biogrficas Histories evangelices libri IV. I. 'Gran tempestad aplacada por Jess 4 ruego de sus discipulos quienes arguye de poca -t. 121 U. Los puros y sencillos, como los niftos, son 122 los mis grandes en el reino de Dios. 122 rn. Muerte de N. S. Jesucristo. 123 IV. La Resurreccin 123 V. Primera aparicin de Jess resucitado. 124 . . San Ambrosio. Noticias biogrficas. 124 De Virginibus. I. 124 II. In Nativitate Domini -125 . III. In festis paschalibus 125 Prudencio. Noticias biogrficas. 126 Hymnus Epiphania3. I. 127 Hymnus divEe martyri Eulalia3. II. 129 San Oriencio. Noticias biogrficas. 129 Commonitorium Fidelibus. I. Dios nos ha colmado de dones para que le amemos. 129 131 II. Haz 4 los dems lo que deseas para ti. 132 San ~asco I, Papa. Noticias biogrficas. 132 I. Da Santa Agatha. . .. ... 133 II. Epitafio que San Dmaso compuso para si. 133 III. A Cristo 134 Sedulio. Noticias biogrficas 134 I. Invocacin al Todopoderoso 135 . U. Nacimiento de Jesucristo. . 135 III. Salutacin 4 la Virgen. . . . . . 135 Sidonio Apolinar. Noticias biogrficas. .

115 -L El poeta reniega de las poesas profanas de eta juventud y se propone cantar asuntos religiosos. II. Inscripcin para la nueva Basilica de S Martn. III. A San Abrahan .... San Paulino de Nola Noticias biogrficas. I. Precatio ad Denni. 136 137 138 138 139

SECCIN QUINTA.
LATIN CLSICO. Su

reseila y carcteres.

. 143

PROSA.
Selectas e Profanis Scriptoribue Historime. No 147 ticias bibbogrticas Liber Primus. DE DEO. Caput Primum. Consensos populoruni omnium probat Deum esse. 147 Agnoscimus Deum ex operibns ejus. 148 Cap. II. 148 Cap. III. Natura Dei est optima el prfflatantissima. 148 Cap. IV. Done regit so videt cuneta. . 149 Deus colitur et placatur pietate. Cap. V. Cap. VI. Done et colendus magis pi, qum 149 magnifii .. Cap. VII. Q1193 vota facienda sint Deo. . . 149 150 Cap. VIII. Homo pTsecipuum opus Dei. . . Cap. IX. Virtus proprium atque unicum hominis 150 . . bonum. . . . Liben- Seoundus.D E PRUDENTIA . . . 151 Cap. X luan mentibus ineatiabilis cupidltas veni videndi 151 Cap. XI. Pertinax labor et disciplina naturam vincunt 151 152 Cap. XII. Qtnesita vita3 pericillo scientia. . . Cap. XIII Linera) ornamenta hominum sant et so 152 latia . Cap. XIV. Etiam seni discere decrum est. . 153 Cap. XV. Non refert quam multos, sed quam bo153 nos libros habeas so legas 154 Libar Tertius.DE JUSTITIA Cap. XVI. Justitia omnium regina virtutum. 154 Cap. XVII. Hominem justum asee gratis oportet 154 Cap. XVIII. Omni ratione colenda et retinenda jus. . . 154 titia est. . ..... 155 Cap. XIX. Ipsa peccandi volnntas peccattim est. Cap. XX. Imprbbi bominis est mandado fallare. 155

116 --

Cap. XXI. In vitio est qui non obsistit, si poteet, in


juria3

Cap. XXII. Inhuman= verbum es ultio . . . 156 Cap. XXIII. Injurim beneficiis vincuntur speciosiim, quitm mutuo odio pensantur 166 Cap. XXIV Utilitas ex inimicis capienda . , . 157 Cap. XXV. Veterum Romanorum in educandis pudris disciplina 158 Cap, XXVI. Publicie utilitati plurimum prosunt, qui
juventutEm erudiun't cerla

156

Cap. XXVII. Et pra3ceptores et studia amet adoles-

. . ,

158 158

Cap. XXVIII. Sit gratus erga magistrum discipulus 159 Cap XXIX Pra3ceptor neo babeat vitia, neo ferat 159 Cap. XXX. Amico omnia credenda 160 Cap. XXXI Varitas et fides in amicitia retineantur 160 Cap. XXXII. Vulgare amici nomen, sed rara est fide 3 160 Cap. XXXIII. Multas cautiones habbat beneficentia. 161

Liber quartus.DE FORTITUDINE 161 Cap, XXXIV. Animi fortitudo duplex 161 Cap. XXXV. Imperare sibi maximum imperium est 162 Cap. XXXVI. Parvo contentus sapiens paupertatem non timet 162 Cap. XXXVII. Vera bona, virtus et doctrina . . 163 Cap. XXXVIII. Ques dura sunt,fiunt leviora patienti 163 Cap. XXXIX Fortis et constantis animi est non perturban in rebus aspris 163 Liber quintus.DE TEMPERANTIA . . . 164 Cap. XL Ratione duce per totam vitam eundum est 164 Cap. XLI. In sedatione perturbationum animi vita beata 164 Cap XLII. Nihil est agricultur melius, nihil dulcius, nihil homine libero dignius 164 Cap. XLIII. Opines corpbris motus decikum teneant 165 Cap. XLIV. Dormi quantum satis est 165 Cap. XLV. Est adoslescentis majores natu vereri 165 Cap. XLVI. Adolescentia in labt..re et patienti est exercenda 165 Cap XLVII. Plnra audiamua, loquamur panca . 166 Cornelio Nepote. Noticias biogrficas 1e7 Aristides 187 Epaminondas 168 Atiro 173 Julio Csar. Noticias biogrficaa 185 Commentariorum de bello civili. 186

---. 117 Salustio. Noticias biogrficas* E betlo Catilinario. . Cicern Noticias biogrficas. Cartas Oratio pro A. Licinio Arabia Poeta. .. . 199 200 206 207 214

VERSO.
225 Fedro. Noticias biogrficas. . , . . . . 226 Fbulas 233 Catulo. Noticias biograficas,Epigramas, 236 Marcial. Noticias biogrficas 236 Epigramas, . . , . ' 240 Tibulo. Noticias biogrficas. , 240 Elegia.. . , . 241 Ovidio. Noticias biogrificas,Elegia. 244 Virgilio. Noticias biogrficas. Buclicas. Egloga 1.a . ..... . . . 256 Gergicas. Elogio de la vida del campo.. . , 247 249 Eneicla. Descripcin del infierno ..... 2b2 Horacio. Notimas biogrficas 253 Odas ...... . 260 Arte Potica
4 1

SECCIN SEXTA. LATN Auckm. Su resea y caracteres.


. . 265 VERSO. 266 Terencio. Noticias biogrficas. . . 266 Heautontimorumenos. . . ... Plauto. Noticias biogrficas. Captivi. 269 272 Ennio. Noticias biogrficas. 272 Epicharmus, poema, . I. Anales de la Repblica Romana. . . 272 II. . III. Elogium ab ipso soriptum. . . . 273 . 278 Nevio. Noticias biogrficas.Epitafio.

PROSA.
Senado Conaulto sobre las Bacanales. Inscripcin de la Columna Rostral. , 274 . 275

NOTAS.
Atraccin, giro griego, (Ejercicio 16, 865-3 y 480.6), 277

4,

118
Formacin de las diminuties en lagn, (73-1) 279 Versos rimados. (143-1). . 283 Trasmisin del acento latino al Castellano. Su modificacin en la Edad Media. . . , 283 Oracin de verbo sum en modo participio. (170-1). 287 Debe pronunciarse en latin la u despus -de q y seguida de e? (195-2), . , . , , 289 Versos dimetros ymbicos. Poesia eillibica, (224-1), 291 Versos trimetros dectilicos bipercataleobs (230 1). 292 Traduccin de los nombres propios latinos y de otras palabras al castellano, sin buscarlas en el diccionario, (256-2) . . . . . 296 Adjetivos y sustantivos que hacen las veces de verbos determinantes tt infinitivo. (2882, 310 1). 298 299 Versos senarios y almbicos, (412-1) . . . 308 Versos fal naipe. (435-1) . 310 Versos esoazontes. (438-1) 311 Disticos, hexmetro y pentmetro. (441 1) . 311 Caeos griegos ms usuales, (459-1) . 313 . Verso arquiloquio mayor. (476-1) . . 315 Versos trimetros yembicos catalectoe. (476-1) . 316 Versos Asclepiadeo menor y glicnico, (477-1) 316 Estrofa abombes, (478-1) . . ... . 317 Versos dimetros vmbicos. (480-1) . 318 Estrofa saca, (481-1) . 319 . . Indicios de que la d no es desineneie del ablatiyo. (511-2) 322

VOCABUCARIO SUPLETORIO.
Plan y condiciones. Vocabulario. Nociones de Geografie ,Antigua. Vocabulario Geogrfico. ... Lista supletoria de abreviaturas. Indice. . . ...


, .

1 3 97 99 107 109

You might also like