1922'de Krtlere sz verildi mi?

AYE HR

ngiliz arivlerinde alan Robert Olsona gre 29 Mart 1922 tarihinde, stanbuldaki Britanya Komiseri Sir Horace Rumbold tarafndan Britanya Dileri Bakan Lord Curzona gnderilen (FO 371/7781 e 3553/96/65 ariv numaral) bir telgrafn ekine gre, TBMMnin 10 ubat 1922 tarihli celsesinde Krtlere zerklik verecek 18 maddelik bir kanun hakknda ciddi tartmalar yaplm, yaplan oylamada 373 milletvekili kabul, 64 milletvekili (Olson bir yerde de 65 milletvekili diyor) ret oyu vermiti. Olsona gre o tarihte TBMMde 72 Krt milletvekilinin olduu ve tasary destekleyen Trk milletvekilleri olduuna gre, Krt milletvekillerinden bir blm tasarya hayr oyu vermiti. Ancak kan tartmalar yznden konu baka oturuma ertelenmiti. Rumbold raporunu, bir daha bu konunun ele alndn duymadn belirterek bitiriyordu. Raporun ekinde ayrca, 18 maddenin almn ieren bir yaz vard. Bu yazya gre ise, kanun teklifinin maddeleri gerekten ok radikal unsurlar ieriyordu. ngiliz arivindeki rapor Bu iddiay ortaya atan Robert Olson tartmay sadece ngiliz arivlerinde bulduu rapor ve eki zerinden yapyor, buna karlk meclis zabtlarna bakp bakmadna dair bilgi vermiyordu. Robert Olsondan alnt yapan baz Trk aratrmaclar ise, bu durumun farkna vardklar iin olsa gerek, Trk arivlerinde hl aklanmayan pek ok belge var notu dmlerdi. Gerekten de henz gn na kmam pek ok belge olduu doruydu ancak Olsonun verdii tarih meclisin tatil olduu cuma gnne denk geliyordu ve ngiliz belgelerinde, oturumlarda sz ald belirtilen Erzurum Milletvekili Salih Bey ve Mersin Milletvekili Selahaddin Beyin katld

herhangi bir oturumda Krtlere zerklik konusunun grldne dair bilgi yoktu. rnein bu iki milletvekilinin katld 6 ve 7 ubat 1922 tarihli gizli celsede Karadeniz limanlarna ithal olunacak msr ve msrunlar ile zmit Sancana gelecek tahllarn gmrk vergileri grlmt. 9 ubat 1922 tarihli gizli celsede bte kanunu tartlmt. 10 ubat Cuma gn grmelere ara verilmi ve 11 ubatta gizli celse Yunan ordularna casusluk yapan baz kiiler hakknda grmelerle balam, yine bte grmeleriyle devam etmiti. Bu oturumlarda ise Salih Bey ve Selahaddin Beyin adlar gemiyordu. ubat ayndaki dier gizli celse oturumlarnda da, Karadeniz limanlar, gmrkler ve bte meselesi ana konular oluturuyordu. Ksacas, o gnlerde meclisin gndeminde Krtlere zerklik (muhtariyet) konusu yoktu. Gizli celse zabtlarnda sz konusu oturumlarn numaralar da birbirini izledii iin (rnein 9 ubat 1922 tarihli oturum Yz Elli Yedinci nikat, 11 ubat 1922 tarihli oturum Yz Elli Sekizinci nikat diye numaralandrlm), arada atlanan bir oturum olduuna dair hi ipucu yoktu. Elbette, ok pheci biri, gizli celselerin de gizli celsesi olduunu iddia edebilir ancak sz konusu oturuma katld iddia edilen 437 milletvekili, 23 Nisan 192015 Nisan 1923 arasnda faaliyet gsteren Birinci Meclisin kt zerindeki ye says olup, oturumlara en fazla 365 kiinin katld biliniyor. Say konusunu bir yana brakrsak, oturuma katlan milletvekillerinden hibirinin (ki aralarnda Krt milletvekilleri de vard) ileriki yllarda bu konuda konumamas, hatratlarnda yer vermemesi akla uygun deil. Sonu olarak, Britanya arivlerindeki belgenin sahte olmas ihtimali az olduuna gre, tarihi Mete Tunaya gre muhtemelen Trk taraf, 1921 Kogiri syanndan dolay Krtler konusunda Trkiyeye bask yapan ngilizleri yattrmak iin uydurma bir zerklik haberi szdrmlard. Ancak uydurma da olsa bu belge, o tarihlerde Krt tarafnn beklentilerini ve zerklik kavramndan anlalanlar anlatmas asndan dikkate alnabilirdi. Yllardr Krt evrelerinin (2009da Abdullah calan ve son olarak Ahmet Trk, Krt Reform Paketi adyla deindi) bu belgeye atfta bulunmalar ancak bu balamda anlaml grlebilir ancak tarihsel gereklik asndan, byle bir gizli celse ve byle tasar olduuna dair hibir kantn olmadn unutmamak gerekir. Krt sorununu Atatrk modeli zer Ahmet Trk dn Akam gazetesine verdii rportajda, Krtlerin beklentileri iin 10 ubat 1922de TBMMde yapld ileri srlen gizli oturumu iaret ederek, Bu oturumda tartlan Krt Reform Paketi bizim taleplerimizi karlar dedi. Krt Reform Paketinde, Trkler ve Krtler birbirinden ayrlmaz iki halktr ifadesinin vurgulandn belirten Trk, Mustafa Kemalin de kabul ettii

paket Krt sorununun snr izilmeden zlebileceini iaret ediyor. Burada sz edilen Trklerin ve Krtlerin demokrasiyi esas alan eit yurttaldr ifadelerini kulland.

rtlere zerklik sz verildi mi? Yllardr baz Krt evreleri, Mustafa Kemalin, Krtleri Milli Mcadeleye kazanmak iin zerklik vaadinde bulunduunu ancak daha sonra bundan caydn iddia ederler. Bildiimiz kadaryla, zerklik vaadine deinen belgelerden ilki (nk henz gn na kmam pek ok belge bulunduunu tahmin edebiliriz) 4-11 Eyll 1919 tarihli Sivas Kongresinden hemen sonra hazrlanan Amasya Protokolleri (Bulumas, Mlakat) diye bilinen siyasi metindir. stanbul adna Bahriye Nazr Salih Paa ve Padiahn bayaverleri Naci (Eldeniz) Paa ile Anadolu ve Rumeli Mdafaai Hukuk Cemiyeti adna Mustafa Kemal, Rauf (Orbay) ve Bekir Sami (Kunduh) paalar lke sorununu, bu arada Krt sorununu konumak iin 18-22 Ekim 1919 gnlerinde Amasyada bulumulard. Nutuk'tan rendiimize gre burada, kayt ve imza altna alnm, ikisi gizli sayld iin kayt altna alnmam be protokol hazrladlar. Gizli protokollerde ne olduunu hala bilmiyoruz ama bunlardan Krt sorununa deinen 22 Ekim 1919 tarihli kinci Protokoldeki baz ifadeler, 1960l yllara kadar kamuoyundan zenle sakland. Irk Hukuku Gzlerden saklanan cmleler, aada koyu renkle (sadeletirerek) gsterdiimiz cmlelerdi: Beyannamenin [Sivas Kongresi sonu bildirisi] birinci maddesinde Osmanl Devletinin dnlen ve kabul edilen snrnn Trk ve Krtlerin oturduu araziyi kapsad ve Krtlerin Osmanl toplumundan ayrlmasnn imknszl izah edildikten sonra bu snrn en asgari bir talep olarak kabul edilmesinin temini lzumu mtereken kabul edildi. Bununla birlikte Krtlerin gelime serbestliini salayacak ekilde rk hukuku ve sosyal haklar bakmndan daha iyi duruma getirilmelerine izin verilmesine ve yabanclar tarafndan Krtlerin bamszln gerekletirme amacn gder gibi grnerek yaplmakta olunan kartrcln nne gemek iin bu hususun imdiden Krtlerce bilinmesi hususu uygun grld..." Protokoldeki bu ifadelerin en nemli yan, Krtlerin rk hukuku tanmyla, onlarn farkl bir etnisiteden geldiklerinin Mustafa Kemal ve muhataplar tarafndan kabul edilmesiydi. Bu szlerin Milli Mcadeleye Krtleri katmak iin verildii akt. Bu sansr 40 yl sonra gn na karan tarihi Faik Reit Unat Babakanlk Arivindeki belgenin asln 1961 ylnda Tarih Vesikalar Dergisinde yaymladnda Krtlerin bu tr tartmalara girecek cesaretleri yoktu, nk siyasi adan ok zayftlar. Son yllarda Krt

aydnlar srarla u soruyu soruyor: kinci Protokoln bu blmleri neden gzlerden karlmak istendi? Cevab tahmin etmek zor olmasa gerek. Krt milliyetisi Nuri Dersimiye gre 15 Kasm 1920de Krt liderler Ankaraya bir telgraf gndererek, Ankara Hkmetinin, Sultan tarafndan tannm olan Krt zerkliini tanmasn, Elaziz (Elaz), Malatya, Sivas ve Erzincan hapishanelerindeki Krt liderlerin serbest braklmasn, Krtlerin ounlukta olduu blgelerdeki asker, sivil Trk grevlilerin geri ekilmesini istemilerdi. Ankara 25 Kasm 1920 tarihli bir telgrafla olumsuz cevap vermiti. Hkimiyet milletindir! Daha Milli Mcadelenin scak savalar srerken Ankarada, TBMMde 20 Ocak 1921de kabul edilen 23 maddelik ksa Tekilat- Esasiye Kanununun dare bal altnda toplanan 12 maddesi, vilayet ve kazalarn zerkliinin nasl hayata geirileceine ayrlmt. Bu maddeler ileriki yllarda (ve bugn), etnik temele dayal bir zerklikten sz edilmedii halde baz Krt evreleri tarafndan Anayasa ile Krtlere zerklik verildii eklinde yorumland. Mustafa Kemalin eitli tarihlerde zerklikle ilgili ak veya st kapal ifadeleri dnldnde, bu kannn bir temeli vard, ancak 1921 Anayasasnn mrnn ksa srmesi, bu maddelerin hem Krtleri Milli Mcadeleye kazanmak hem de o gnlerde silah ve para yardmyla Milli Mcadeleyi destekleyen Sovyet Rusyay ikna etmek iin konduunu gsteriyordu. Fransz Arivlerinde alan Hasan Yldza gre Dersim blgesinde patlak veren Kogiri Ayaklanmasn takip eden gnlerde, Van, Mardin, Bitlis, Diyarbakr yresindeki Krtler Haziran 1921de ortak bir bildiri ile TBMMden zerklik talebinde bulunmulard. Fransz arivlerindeki belgeye gre antlama u noktalardan oluuyordu: 1.Ankara hkmeti Krtlerin yaad blgeye muhtariyet (zerklik, otonomi) verecektir. 2.Bu blgenin snrlar Krtler tarfndan izilecektir. 3.Trk jandarmalar ve Trk devlet grevlileri zerk Krdistandan ekileceklerdir. 4.Blgede toplanan vergiler, blgenin ihtiyalar iin kullanlacaktr. 5.Trkiye topraklar iinde kalan Krtler darya kar korunacak ve orduda bulunan Krtler zgr braklacaktr. Baz kaynaklarda Mustafa Kemalin o sralarda Trkiyede bulunan Libyal dini lider eyh Senusi bakanlnda bir heyeti grevlendirdii, ancak Krt heyetinin temsili nitelii olmad anlalnca, grmelerin sonulanmad belirtilir. 10 ubat 1922 tarihli zerklik tasars

ngiliz Arivlerinde alan Robert Olsona gre ise 29 Mart 1922 tarihinde, stanbuldaki Britanya Komiseri Sir Horace Rumbold tarafndan Britanya Dileri Bakan Lord Curzona gnderilen (FO 371/7781 e 3553/96/65 ariv numaral) bir telgrafn ekine gre, TBMMnin 10 ubat 1922 tarihli celsesinde Krtlere zerklik verecek 18 maddelik bir kanun hakknda ciddi tartmalar yaplm, yaplan oylamada 373 milletvekili kabul, 64 milletvekili (Olson bir yerde de 65 milletvekili diyor) red oyu vermiti. Olsona gre o tarihte TBMMde 72 Krt milletvekilinin olduu ve tasary destekleyen Trk milletvekilleri olduuna gre, Krt milletvekillerinden bir blm tasarya hayr oyu vermiti. Ancak kan tartmalar yznden konu baka oturuma ertelenmiti. Rumbold raporunu, bir daha bu konunun ele alndn duymadn belirterek bitiriyordu. Raporun ekinde ayrca, 18 maddenin almn ieren bir yaz vard. Bu yazya gre ise, kanun teklifinin maddeleri gerekten ok radikal unsurlar ieriyordu. Bu iddiay ortaya atan Robert Olson tartmay sadece ngiliz Arivlerinde bulduu rapor ve eki zerinden yapyor, buna karlk meclis zabtlarna bakp bakmadna dair bilgi vermiyordu. Robert Olsondan alnt yapan baz Trk aratrmaclar ise, bu durumun farkna vardklar iin olsa gerek, Trk arivlerinde hala aklanmayan pek ok belge var notu dmlerdi. Gerekten de henz gn na kmam pek ok belge olduu doruydu ancak, Olsonun verdii tarih meclisin tatil olduu cuma gnne denk geliyordu ve ngiliz belgelerinde, oturumlarda sz ald belirtilen Erzurum Milletvekili Salih Bey ve Mersin Milletvekili Selahaddin Beyin katld herhangi bir oturumda Krtlere zerklik konusunun grldne dair bilgi yoktu. rnein bu iki milletvekilinin katld 6 ve 7 ubat 1922 tarihli gizli celsede Karadeniz limanlarna ithal olunacak msr ve msr unlar ile zmit Sancana gelecek tahllarn gmrk vergileri grlmt. 9 ubat 1922 tarihli gizli celsede bte kanunu tartlmt. 10 ubat Cuma gn grmelere ara verilmi ve 11 ubatta gizli celse Yunan ordularna casusluk yapan baz kiiler hakknda grmelerle balam, yine bte grmeleriyle devam etmiti. Bu oturumlarda ise Salih Bey ve Selahaddin Beyin adlar gemiyordu. ubat ayndaki dier gizli celse oturumlarnda da, Karadeniz limanlar, gmrkler ve bte meselesi ana konular oluturuyordu. Ksacas, o gnlerde meclisin gndeminde Krtlere zerklik (muhtariyet) konusu yoktu. Gizli Celse Zabtlarnda sz konusu oturumlarn numaralar da birbirini izledii iin (rnein 9 ubat 1922 tarihli oturum Yz Elli Yedinci nikat, 11 ubat 1922 tarihli oturum Yz Elli Sekizinci nikat diye numaralandrlm), arada atlanan bir oturum olduuna dair hi ipucu yoktu. Elbette, ok pheci biri, gizli celselerin de gizli celsesi olduunu iddia edebilir ancak sz konusu oturuma katld iddia edilen 437 milletvekili, 23 Nisan 192015 Nisan 1923 arasnda faaliyet gsteren Birinci Meclisin kat zerindeki

ye says olup, oturumlara en fazla 365 kiinin katld biliniyor. Say konusunu bir yana brakrsak, oturuma katlan milletvekillerinden hibirinin (ki aralarnda Krt milletvekilleri de vard) ileriki yllarda bu konuda konumamas, hatratlarnda yer vermemesi akla uygun deil. Sonu olarak, Britanya arivlerindeki belgenin sahte olmas ihtimali az olduuna gre, tarihi Mete Tunaya gre muhtemelen Trk taraf, 1921 Kogiri syanndan dolay Krtler konusunda Trkiyeye bask yapan ngilizleri yattrmak iin uydurma bir zerklik haberi szdrmlard. Ancak uydurma da olsa bu belge, o tarihlerde Krt tarafnn beklentilerini ve zerklik kavramndan anlalanlar anlatmas asndan dikkate alnabilirdi. Yllardr Krt evrelerinin (2009da Abdullah calan ve son olarak Ahmet Trk Krt Reform Paketi adyla deindi) bu belgeye atfta bulunmalar ancak bu balamda anlaml grlebilir ancak tarihsel gereklik asndan, byle bir gizli celse ve byle tasar olduuna dair hi bir kantn olmadn unutmamak gerekir. El Cezire Komutanlna talimat Krtlere zerklik konusunda TBMM zabtlarna gemi tek belge, Byk Millet Meclisi Heyetinin El Cezire (Irak) cephesi kumandanlna 27 Haziran 1921 tarihinde yazd talimattr. Olduka uzun bu talimatn Krtlere zerklikle ilgili blmlerinde milletlerin kendi kaderlerini tayin etme hakk uyarnca, Krdistan blgesinde, dorudan halkn oluturaca yerel ynetimlerin kurulmas konusunda El Cezire Komutanl yetkili klnyordu. El Cezirenin idaresi hakknda maddeye de yer verilen talimat Mustafa Kemal imzalamt. Bu talimatn neden verildiini soran milletvekillerine nce hkmet iidir denilerek cevap verilmek istenmemi ancak srarlar zerine Nihad Paann 35 sayfalk gerekesi okunmutu. Halbuki asl gereke blgedeki huzursuzluu frsat bilen Fransz ve ngilizlerin Krt meselesine mdahil olmasn engellemek iin Krtlere kademeli olarak zerklik tannaca izlenimini vermekti. zmit Basn Konferans Krtlere zerklik verilmesi ile ilgili phesiz en ak belge Mustafa Kemalin smet Paa ve ekibi Lozanda ter dkerken, 14 Ocak 1923te balayan ve 20 ubata kadar 35 gn sren Bat Anadolu gezisi kapsamnda, 16 Ocak akam balayp 17 Ocak sabahna kadar, zmit Kasrna davet ettii dnemin nl gazetecileriyle yapt sohbet toplantsnn metinleridir. Belgenin asl yllarca kasalarda saklanm, aratrmaclara almamt. Dolaysyla, Krtlerle ilgili olarak, aadaki cmleleri okumak iin tam 64 yl bekledik: Ahmed Emin [Yalman] Bey - Krt meselesine temas buyurmutunuz. Krtlk meselesi nedir? Bir dahili mesele olarak temas buyurursanz ok iyi

olur. Mustafa Kemal - Krt meselesi bizim yani Trklerin karna olarak da kesinlikle sz konusu olamaz. nk bildiiniz gibi bizim milli snrmz iinde var olan Krt unsurlar o ekilde yerlemilerdir ki pek az yerlerde youndur. Fakat younluklarn kaybede kaybede ve Trk unsurunun iine gire gire yle bir snr domutur ki, Krtlk adna bir snr izmek istersek Trkl ve Trkiyeyi mahvetmek gerekir. Szgelimi, Erzuruma kadar giden Erzincana, Sivasa kadar giden Harputa kadar giden bir snr aramak gerekir. Ve hatta Konya llerindeki Krt airetlerini de gzden uzak tutmamak gerekir. Dolaysyla bal bana bir Krtlk dnmektense, bizim Tekilat- Esasiye Kanunu gereince zaten bir tr yerel zerklikle oluacaktr. O halde hangi livann halk Krt ise, onlar kendi kendilerini zerk olarak idare edeceklerdir. Bundan baka Trkiyenin halk sz konusu olurken onlar da beraber ifade etmek gerekir. fade olunmadklar zaman bundan kendilerine ait sorun yaratmalar daima mmkndr. imdi Trkiye Byk Millet Meclisi, hem Krtlerin hem de Trklerin yetki sahibi vekillerinden olumutur ve bu iki unsur, btn karlarn ve kaderlerini birletirmilerdir. Yani onlar bilirler ki, bu ortak bir eydir. Ayr bir snr izmeye kalkmak doru olmaz. Tahmin edilecei gibi sansrn nedeni, koyu renklerle gsterdiimiz cmlelerdi. Bu konuma, Lozanda, Musulun ngilizlerden kopartlamayacann anlald gnlerde yaplmt. Anlalan Kemalistler, zerklik imasyla Meclisteki Krt milletvekillerinin kyameti koparmasnn nne gemeyi hedefliyordu. Ancak, sansr yapanlarn hatrlamadklar ey, uralar yoluyla yerel ynetimlere zerklik veren maddelerin, 24 Temmuz 1923te Lozan Bar Antlamasnn imzalanmasndan sonra Krtlerin desteine ihtiya kalmadn dnen Kemalist liderler tarafndan 1924 Anayasasndan karlm olduuydu. Ama bizim sansrcler, her ihtimale kar bu satrlar gizli tutmay tercih etmilerdi. Diyarbakrda Trk-Krt Kongresi ngiliz Arivlerinde alan bir baka tarihi hsan erif Kaymaza gre ise, 1 Austos 1924 tarihinde Diyarbakrda Trk-Krt Kongresi adyla gizli ve gayri resmi bir toplant yaplmt. Toplantya katlan Krt delegelerinin talepleri arasnda 1) Krtlere skntlarn hafifletecek miktarda bor verilmesi, 2) Genel af ilan edilmesi, 3) Krdistandan be yl sreyle vergi ve asker alnmamas, 4) eri mahkemelerin yeniden kurulmas, 5) El konulan silahlarn geri verilmesi, 6) Trk tarafnn uygun bulmad kiilerin Krdistandan karlmas vard. Karlnda Krtler Ankaradaki hkmete bal kalacaklar, Musul sorununda Trkiyeye destek olacaklard. Trk taraf bu taleplere ilke olarak evet demekle birlikte bu toplantnn somut bir meyvesi ortaya kmad. ngiliz belgelerine gre benzer bir toplant 4 Kasm 1924te Cizrede yapld ama ondan da bir sonu kmad.

1924 Anayasasnda Trkle vurgu yapan 88. Maddenin de katksyla bu tarihten sonra ilikiler koptu. Bu kopuun ilk kt meyvesi, 13 ubat 1925te patlak veren eyh Said syan olacak, bu isyann arkas da gelecekti. Baa dnersek, BDPli belediyelerin ii zor grnyor, nk tarihsel deneyime baklrsa Trk tarafnn bu konuda taviz vermesi ok g grnyor. Ancak yine de denemekte fayda var ereve: 64 yl kasalarda saklanan belge 16/17 Ocak 1923 tarihli zmit Basn Konferansnda konuulanlara neredeyse tm Cumhuriyet tarihi boyunca uygulanan sansrn ilgin bir hikyesi var. Aslnda tam metin, Mustafa Kemalin iznini aldn syleyen Siirt Milletvekili Mahmut Soydan tarafndan, Milliyet Gazetesinde, 26 Kasm 1929dan 7 ubat 1930a kadar sren 75 blmlk Gazi ve nklp dizisinde yaymlanmt. Eski devlet bakanlarndan Kocaeli Milletvekili smail Arar da bunlardan yararlanarak 1969da, Atatrkn zmit Basn Toplants (Burak Yaynevi) adl bir kitap yaymlamt. Arar, kitabnn nsznde [Bu nemli belge] yle unutuldu ki Trk Devrim Tarihi Enstits tarafndan yaymlanan Atatrkn Sylev ve Demeleri ve Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri adl kitaba bile alnmad diyordu. O zaman bilmiyorduk ama meerse Arar da Krtlerle ilgili blm kitabna almamt. zmit Basn Konferansnn metinlerini bir kez de 1982de Trk Tarih Kurumu (TTK) bast. Gazi Mustafa Kemal Atatrkn 1923 Eskiehir-zmit Konumalar adyla yaymlanan kitab, Afet nann kz Ar nan yayma hazrlamt. nan, Antkabir Arivinden aldn syledii asllar zerinden hazrlad kitabn nsznde, bu kitabn smail Ararnki gibi olmadn, yani noksansz, tam olduunu zenle vurgulamt. Ama daha sonra anlayacamz zere bu bilgi de doru deildi. Ar nann sansrn, kibine Doru dergisinin 9-15 Austos 1987 tarihli saysnda Gizlenen Belge balyla ifa etmiti. Dergi, bu haber yznden toplatlm ancak, 6 Kasm 1988de DGMde beraat edince, Antkabir Arivini kaynak gsterip Konferans metinlerini yaymlamt. Derginin muhabirleri bu sansrn nedenini Ar nana sorduklarnda henz bu meseleler halledilmemiken zaman deil cevabn almlard. Ayn soruyu, o srada TTK Bakan olan Ycel Tanaya (Tanay kitap baslrken grevde deildi) sorduklarnda aldklar cevap da benzer nitelikteydi: Trkiyeye kar olanlara bu dokmanlar vermek istemedim nk ayrlkla neden olurdu! Krtler de sansr yapar Noksansz metin, 1993 ylnda Dou Perinekin Kaynak Yaynlar tarafndan Mustafa Kemal Atatrk, Eskiehir-zmit Konumalar, 1923 adl kitapta yaymlanabildi. Yukardaki paragraf o zaman okuyabildik. Ancak o zaman grdk ki, sadece Trk taraf deil baz Krt evreleri de kendilerine

gre bir sansr uygulayarak Mustafa Kemalin konuya girite aktardm Krt meselesi bizim yani Trklerin karna olarak da kesinlikle sz konusu olamaz. nk bildiiniz gibi bizim milli snrmz iinde var olan Krt unsurlar o ekilde yerlemilerdir ki pek az yerlerde youndur. Fakat younluklarn kaybede kaybede ve Trk unsurunun iine gire gire yle bir snr domutur ki, Krtlk adna bir snr izmek istersek Trkl ve Trkiyeyi mahvetmek gerekir cmlelerini yazlarnda kullanmamlard. Ek Kaynaka: Faik Reit Unat, Amasya Protokolleri, Tarih Vesikalar, Cilt:1, S. 18 (Mart 1961),s. 359-365; Hasan Yldz, Sevr-Lozan-Musul geninde Krdistan, Koral Yaynlar, 1992; Robert Olson, Krt Milliyetiliinin Kaynaklar ve eyh Said syan, z-Ge Yaynlar, 1992