You are on page 1of 6

Durante o jejum a insulina est baixa e, no citoplasma dos adipcitos predomina a ao lipoltica das catecolaminas ocorrendo hidrlise dos

triacilgliceris e libertao de cidos gordos para o plasma sanguneo.


Durante o jejum a velocidade de hidrlise maior que a de esterificao que est inibida. Lpase Perilipina As catecolaminas, via hormonorecetores 1, promovem a sensvel fosforilao da lpase hormono-sensvel e 3 H2O perilipina e, consequentemente, a P ativao da liplise. P A insulina antagoniza o efeito das catecolaminas mas a insulina est baixa em jejum No exerccio fsico a liplise est aumentada por (1) ao direta (1) e (2) indireta das catecolaminas (que inibem a libertao de insulina).

Oxidao em beta e notas sobre deficincias enzimticas associadas

ruifonte@med.up.pt

Cnase do glicerol heptica e renal gera glicerol-3-P

Laboratrio de Bioqumica da Faculdade de Medicina do Porto

ALBUMINA

Aps uma refeio que provoque subida da glicemia e da insulina a concentrao de cidos gordos livres desce do seu valor normal em jejum (cerca de 0,5 mM; 14 mg/dL) para valores 10 vezes mais baixos. A insulina antagoniza o efeito lipoltico das catecolaminas porque estimula uma fosfodiestrase que catalisa a hidrlise do AMP cclico...

Qual o destino metablico predominante dos cidos gordos livres?


Durante o jejum a concentrao de cidos gordos livres est alta e os cidos gordos so o principal combustvel dos msculos e do fgado. Os cidos gordos so maioritariamente oxidados dentro das mitocndrias; a sua entrada para as mitocndrias envolve (1) a ativao a acis-CoA e ATP CoA (2) o sistema da carnitina. AMP + PPi
Sinttase de acilCoA

O jejum faz descer a concentrao de insulina: a concentrao de cidos gordos livres volta a subir porque, no tecido adiposo, fica estimulada a liplise e inibida a esterificao.

Translocase carnitina/acilcarnitina

matriz [Frayn et al. (1993) Metabolism 42:504]

Oxidao em

A carnitina um aminocido hidroxilado e N-trimetilado que viaja no plasma, filtrado e reabsorvido no nefrnio por ao de um transportador dependente do sdio (OCTN2).

carnitina

O mesmo transportador promove o transporte ativo (secundrio) e a entrada de carnitina para (pelo menos) os msculos e corao. 1- Quando h mutaes no transportador da carnitina (Carnitine Uptake Deficiency= CUD) a carnitina filtrada perde-se na urina; os baixos nveis de carnitina comprometem a oxidao em , sobretudo nos msculos e corao, mas tambm no fgado DFICE PRIMRIO DE CARNITINA

As acilcarnitinas inibem OCTN2 matriz

Oxidao em
arritmias 2- Mutaes da (1) translocase carnitina/acil-carnitina, (2) na CPT2 ou (3) nas enzimas da oxidao em beta levam a aumentos na concentrao celular e plasmtica de acil-carnitinas. (4) As acil-carnitinas competem com a carnitina livre e prejudicam a reabsoro renal de carnitina DFICES SECUNDRIOS DE CARNITINA bloqueio em (1), (2) ou (3) [acil-CoA] [acil-carnitinas] (4) competio com reabsoro da carnitina no rim [carnitina] no plasma e clulas

[carnitina] no h substrato para a CPT1 bloqueio na entrada dos cidos gordos de cadeia longa para a mitocndria deficit da oxidao em

Acil-CoA (n carbonos)
FAD FADH2
Desidrognase de acil-CoA

2eETF
(matriz)

2e-

A oxidao em ocorre em ciclos de encurtamento de 2 carbonos, libertando-se em cada ciclo 4 eletres (para o O2 via cadeia respiratria) e 1 molcula de acetil-CoA.

No existe oxidao em anaerbia: todos os ATPs que se formam como consequncia da oxidao dos cidos gordos so sintetizados pela sntase do ATP e pela sinttase de succinil-CoA do ciclo de Krebs.

C16-CoA = palmitil-CoA I C16-CoA 7 FADH2 7 NADH Q II


ETF-ubiquinona oxiredtase ETF

Sntase de ATP

III cyt c IV
23 O2 H2O
ADP+Pi ATP 22,5 ATP 77,5 ATP 8 ATP 108 ATP

H2O
Hidrtase

oxiredtase da ETF-ubiquinona (membrana mitocondrial interna)

2eC16-CoA = palmitil-CoA NAD+ NADH


Desidrognase do -hidroxi-acil-CoA

15 FADH2 X 1,5 ATP = 31 NADH X 2,5 ATP = Sinttase de succinil-CoA =

2e-

Cadeia Respiratria O2

8 acetil-CoA
8 ATP

24 NADH
Krebs

CoA

Tilase

Acetil-CoA

16 CO2

8 FADH2

Quando se calcula o rendimento lquido costume descontar 2 ligaes ricas em energia do ATP consumidas aquando da ativao do cido gordo 108 2 = 106 ATPs

Acil-CoA (n-2 carbonos)

Nos peroxissomas tambm h oxidao em , mas o processo envolve encurtamento de cidos gordos que terminam a sua oxidao na mitocndria.

Existem 4 isoenzimas diferentes que so desidrognases de acil-CoA que tm atividade maior ou menor dependendo do tamanho da cadeia do cido gordo ligado ao CoA.

Tambm para cada um dos outros passos na oxidao em existem diferentes isoenzimas codificadas por genes diferentes e com diferentes especificidades de substrato relativamente ao tamanho da cadeia (mas com algum grau de sobreposio). hidrtase de cadeias longas *

FAD FADH2

Desidrognases de acil-CoA

H2O

crotnase LCHAD * SCHAD de cadeias longas * mdias e curtas

NAD+

A desidrognase de acil-CoA de cadeia muito longa (VLCAD) est na membrana mitocondrial interna

Membrana mitoc. interna


A VLCAD (very long chain acylCoA dehydrogenase) est na membrana interna da mitocndria As outras 3 desidrognases de acilCoA (LCAD, MCAD e SCAD) esto na matriz

CoA

LCAD de cadeia longa


(ou cadeias ramificadas?)

MCAD de cadeia mdia SCAD de cadeia curta


(short chain acil-CoA dehydrogenase)

As atividades relacionadas com as cadeias longas (*) situam-se na membrana interna e esto reunidas numa mesma protena (protena trifuncional mitocondrial = MTP) As outras (iso)enzimas esto na matriz.

Durante o jejum a velocidade da oxidao de cidos gordos est aumentada nos msculos esquelticos e cardaco
1- liplise e [cidos gordos livres] 2- [acis-CoA] inibio alostrica da carboxlase de acetilCoA e 3- baixa oxidao da glicose [citrato] no ativao da carboxlase de acetilCoA

O exerccio fsico tambm aumenta a oxidao de gordos nos msculos. No exerccio fsico h da adrenalina e noradrenalina e da insulina e estes fatores contribuem para o aumento da liplise (via da forma fosforilada da lpase hormono-sensvel e da perilipina). O do fluxo sanguneo nos msculos nutrientes (cidos gordos livres includos) e oxignio

ALBUMINA

[MalonilCoA]

CPT1 desinibida = oxidao

[acis-CoA] so substratos da CPT1

Dentro dos msculos 1-A ativao pelo Ca2+ das desidrognases do ciclo de Krebs e dos complexos da cadeia respiratria estimulam a oxidao dos cidos gordos. 2-O ADP estimula a sntase de ATP.
O malonil-CoA intramuscular no varia durante o exerccio e, por isso, pensa-se que no tem relevncia na regulao da oxidao de cidos gordos durante o exerccio fsico. 12

O malonil-CoA um inibidor da CPT1 (transfrase de carnitina e palmitato) mas est atividade de CPT1 entrada de acis-CoA para a mitocndria oxidao em

11

No fgado, quando o tempo de jejum aumenta criam-se condies que levam ao aumento da velocidade de converso de cidos gordos em acetil-CoA no fgado sem que aumente proporcionalmente a velocidade de oxidao desta acetil-CoA no ciclo de Krebs.
Glicagina (+) No fgado, para alm da diminuio do citrato e do aumento de acis-CoA tambm podem contribuir para o aumento da oxidao em durante o jejum: 1) diminuio da transcrio do gene da carboxlase de acetil-CoA (via diminuio de insulina e diminuio de xilulose-5-P). 2) ao da glicagina que via PKA estimula a AMPK. A AMPK fosforila (=inativa) a carboxlase de acetil-CoA.
ALBUMINA

Quando o tempo de jejum aumenta comea a ser cada vez mais importante uma via metablica que, no fgado, converte o acetil-CoA formado a partir dos cidos gordos em corpos cetnicos: a cetognese.

No enzmica

Tilase Jejum glicagina e insulina (+) Sntase do HMG-CoA

Lase do HMG-CoA

Ciclo de Lynen

[malonil-CoA]

Velocidade de formao de acetil-CoA que s pode ser oxidado no ciclo de Krebs velocidade adequada aos gastos de ATP pelo fgado.

Desidrognase do hidroxibutirato

No jejum fica estimulada a sntase do hidroxi-metil-glutaril-CoA o que aumenta a velocidade do ciclo de Lynen (converso de acetil-CoA em acetoacetato). Parte do acetoacetato converte-se em -hidroxibutirato (e parte em acetona).

O acetoacetato e o -hidroxibutirato so vertidos pelo fgado no sangue e, no jejum prolongado, so importantes combustveis dos tecidos extra-hepticos.
Tal como acontece com todos os nutrientes o acetoacetato e o hidroxibutirato so primeiro convertidos em acetil-CoA. O metabolismo dos corpos cetnicos pode ser entendido como um desvio no catabolismo dos cidos gordos: (1) converso de acetil-CoA em corpos cetnicos no fgado e (2) converso inversa nos tecidos extra-hepticosseguida de oxidao no ciclo de Krebs.

Qual a vantagem evolutiva da cetognese?


O crebro no oxida cidos gordos
(ou o processo no tem relevncia do ponto de vista energtico)

Tilase

mas, durante o jejum, os cidos gordos do tecido adiposo so, indiretamente, oxidados no crebro porque o fgado os converte em corpos cetnicos. quando h corpos cetnicos ocorre no crebro substituio parcial de combustvel: glicose por corpos cetnicos

CoAtransfrase

Acetil-CoA
acetoacetato acetoacetato

Acetil-CoA
-hidroxibutirato

Desidrognase do hidroxibutirato

-hidroxibutato

Mutaes dos genes codificadores de enzimas e transportadores envolvidas na oxidao em / ciclo da carnitina podem levar a dfices enzimticos e de transportadores que comprometem a oxidao dos cidos gordos.

2 As alteraes da conscincia e o coma podero ser causados pela hipoglicemia hipocettica mas tambm pela acumulao de cidos gordos; o cido octanoico tem ao narctica. Letargia Jejum e/ou doenas febris glicemia corpos cetnicos cido octanoico (C8) Convulses Coma
leses cerebrais irreversveis

Que sinais/sintomas podem aparecer nestas situaes?


1- Crises de hipoglicemia hipocettica (com alterao da conscincia e/ou convulses) que se instala quando h jejum.
O bloqueio da oxidao em prejudica os processos hepticos da gliconeognese e da sntese de corpos cetnicos.

glicose
1,3-bisfosfoglicerato

ATP
3-fosfoglicerato

3- Acumulao de lipdeos no fgado (e outros rgos)


alanina Os cidos gordos que chegam ao fgado vindos do tecido adiposo no podem ser oxidados mas podem ser esterificados e formar triacilgliceris.

Gliconeognese

fosfoenolpiruvato

piruvato

ATP GTP
oxalacetato

lactato

5 Fraqueza muscular e leso muscular (rabdomilise) que poder ser induzida pelo exerccio O ATP formado via oxidao em 6- Morte sbita do recmnascido (SIDS)

Acetil-CoA

4- Cardiomiopatia com insuficincia cardaca e arritmias arritmias


(1) A cardiomiopatia poder ser causada por deficit de sntese de ATP e (2) as alteraes do ritmo pela acumulao de acil-carnitinas contendo resduos de cidos gordos de cadeia longa (que alteram a atividade de canais inicos).

Ciclo de Lynen

A gliconeognese e a sntese de corpos cetnicos ocorrem em jejum e estes 2 processos dependem da oxidao em : (1) A oxidao em propicia a sntese de ATP (essencial para que a gliconeognese ocorra) e a sntese de acetil-CoA. (2) O acetil-CoA substrato do ciclo de Lynen e activador da carboxlase do piruvato (enzima chave da gliconeognese).

Uma das doenas congnitas mais frequentes o dfice de MCAD (desidrognase de acil-CoA de cadeias mdias; 1:10000 nascimentos). A acumulao de acis-CoA de cadeia mdia leva ativao de processos de escape
excreo urinria de hexanoil-glicina

A teraputica dos deficits enzimticos da oxidao em inclui: Medidas preventivas das crises 1- Preveno das crises (nomeadamente as crises hipoglicmicas hipocetticas) a) evitar o jejum e promover dietas ricas em glicdeos. b) reforo da dieta hiperglicdica sempre que h doenas infecciosas intercorrentes (que aumentam a despesa energtica e
provocam falta de apetite).

RE: oxidao em mega [octanoil-carnitina]


no plasma e inibe a OCTN2 dfice secundrio de carnitina.
translocase da carnitina operando como uniporter

hexanoil-glicina glicina
CoA

CPT2

carnitina
CoA

Previnem a liplise e a estimulam a oxidao de glicdeos

[C6 e C8-acil-CoA]
H2O CoA

octanoilcarnitina

2- Nas doenas que cursam com crises de dor muscular e rabdomilise evitar exerccio fsico prolongado
3- Pelo menos no deficit primrio de carnitina administrao de

cido octanoico [cido octanoico] no plasma tem efeito narctico no crebro

A deteo, na urina, de (1) hexanoil-glicina ou octanoil-glicina e (2) de cidos dicarboxlicos de cadeia mdia (subrico e adpico) ou, no plasma, de (3) de octanoil-carnitina so importantes para o diagnstico

4- Alguns casos de deficit de ETF ou da oxiredtase ETF-Q respondem administrao de riboflavina (o precursor do grupo prosttico destas enzimas) administrao de riboflavina (vitamina B2)

formao de cidos dicarboxlicos (C8 = cido subrico; C6= adpico) que so excretados na urina

Durante as crises hipoglicmicas (e hipocetticas) infuso intravenosa de altas doses de glicose

Bibliografia
1. Bartlett, K. & Eaton, S. (2004) Mitochondrial beta-oxidation, Eur J Biochem. 271, 462-9. 2. Bonnefont, J. P., Djouadi, F., Prip-Buus, C., Gobin, S., Munnich, A. & Bastin, J. (2004) Carnitine palmitoyltransferases 1 and 2: biochemical, molecular and medical aspects, Mol Aspects Med. 25, 495-520. 3. Bonnet, D., Martin, D., Pascale De, L., Villain, E., Jouvet, P., Rabier, D., Brivet, M. & Saudubray, J. M. (1999) Arrhythmias and conduction defects as presenting symptoms of fatty acid oxidation disorders in children, Circulation. 100, 2248-53. 4. Derks, T. G., Boer, T. S., van Assen, A., Bos, T., Ruiter, J., Waterham, H. R., Niezen-Koning, K. E., Wanders, R. J., Rondeel, J. M., Loeber, J. G., Ten Kate, L. P., Smit, G. P. & Reijngoud, D. J. (2008) Neonatal screening for mediumchain acyl-CoA dehydrogenase (MCAD) deficiency in The Netherlands: the importance of enzyme analysis to ascertain true MCAD deficiency, J Inherit Metab Dis. 31, 88-96. 5. Gregersen, N., Bross, P. & Andresen, B. S. (2004) Genetic defects in fatty acid beta-oxidation and acyl-CoA dehydrogenases. Molecular pathogenesis and genotype-phenotype relationships, Eur J Biochem. 271, 470-82. 6. Leonard, J. V. & Dezateux, C. (2009) Newborn screening for medium chain acyl CoA dehydrogenase deficiency, Arch Dis Child. 94, 235-8. 7. Longo, N., Amat di San Filippo, C. & Pasquali, M. (2006) Disorders of carnitine transport and the carnitine cycle, Am J Med Genet C Semin Med Genet. 142C, 77-85. 8. Rhead, W. J. (2006) Newborn screening for medium-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency: a global perspective, J Inherit Metab Dis. 29, 370-7. 9. Roe, C. R. & Coates, P. M. (2001) Mitochondrial Fatty Acid Oxidation Disorders in The metabolic and molecular bases of inherited disease. (Scriver, C. R., Beaudet, A. L., Sly, W. S. & Valle, D., eds) pp. 1501-1533, McGraw-Hill, Inc, New York. 10. Spiekerkoetter, U., Lindner, M., Santer, R., Grotzke, M., Baumgartner, M. R., Boehles, H., Das, A., Haase, C., Hennermann, J. B., Karall, D., de Klerk, H., Knerr, I., Koch, H. G., Plecko, B., Roschinger, W., Schwab, K. O., Scheible, D., Wijburg, F. A., Zschocke, J., Mayatepek, E. & Wendel, U. (2009) Treatment recommendations in long-chain fatty acid oxidation defects: consensus from a workshop, J Inherit Metab Dis. 32, 498-505. 11. Stanley, B. T., Bennett, M. J. & Mayatepek, E. (2006) Disorders of mitochondrial fatty acid oxidation and related metabolic pathways in Inborn Metabolic Diseases. Diagnosis and treatment (Fernandes, J., Saudubray, J. M., Van den Berghe, G. & Walter, H., eds) pp. 175-190, Spring Medizin Verlag, Wurzburg. 12. Tolwani, R. J., Hamm, D. A., Tian, L., Sharer, J. D., Vockley, J., Rinaldo, P., Matern, D., Schoeb, T. R. & Wood, P. A. (2005) Medium-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency in gene-targeted mice, PLoS Genet. 1, e23.

You might also like