1. GR Dnya tekstil sanayinde nceleri ok nemli yer tutan doal lifler gn getike yerlerini sentetik liflere brakmlardr.

Fakat kullanm alanlar geniledike sentetik liflerin yetersizlii ortaya kmtr. Gelien teknoloji ile daha nceleri pek gereksinim duyulmayan kumalara, giysilere, kaplamalara ihtiya duyulmutur ve bu boluk teknik liflerin retilmesiyle kapatlmaya allmtr. Bugn teknik tekstil sanayinde olduka geni kullanm alan bulunan teknik lifler veya endstriyel liflerin retim hzlar artmaktadr. Bu lifler yksek performansl liflerdir. "Yksek performansl lifler" terimi aka tanmlanamamtr. Bazen, ok snrl bir tanmlama ile kompozitler, zel halat ve eritler iin kullanlan yksek mukavemetli, yksek modll lif tipleriyle eit tutulmu, bazen zellikle ar koullara rnein aleve, yksek scakla ve kimyasallara dayankllk gibi zelliklere uygun olarak dizayn edilmi lifleri kapsamaktadr. Bazen de, tbbi uygulamalar da kapsayan endstriyel kullanmlar iin dizayn edilmi zel lifleri ifade etmek amacyla tanmlanmtr [1]. Teknik tekstiller, zellikle dmana ait evrelerde hareket etmesi, yaamas, hayatta kalmas ve savamas gereken askeri kuvvetler iin nemli zellikler sunmaktadr. Askeri kuvvetler, konforlar ve hayatta kalabilmeleri iin gerekli tm malzemeleri tamal veya giymelidir ve bu nedenle en hafif, kopmayan, salam ve yksek performansl zel niforma ve ekipmana ihtiyalar vardr. Bireyleri evreden ve savataki tehlikelerden korumak iin hayati nem tayan gereksinimler, dnyann nde gelen uluslarnn askeri kullanm iin en gelimi teknik tekstilleri gelitirmek ve salamak iin nemli lde kaynak harcamalarn salamtr[1]. Uzay aratrmalar iinde yksek performansl tekstiller kullanlmaktadr. Paratler iin en nemli kriterler hafiflik, stabilite ve kumasn hava geirgenlik zellikleridir. Stabiliteyi artrmas acsndan dokuma ripstop kumalar tercih edilmektedir. Paratlerde genellikle PET (Dacron), UHMWPE (Spectra), aramid lifleri (Kevlar) ve aromatik polyester (Vectran) lifleri kullanlmaktadr. Uzay paratlerinde genellikle polyester ve naylon dayankl baz kuma olarak kullanlrken, paratn ipleri iin Kevlar kullanlmaktadr. Uzay paratlerinde en nemli kriterlerden birisi de uzun sren paketleme sonrasnda zelliklerin bozulmamas ve strelizasyon sonunda zelliklerinin deimemesidir. Bir paratn verimlilii, bulunduu atmosferin younluuna, rzgrn hzna, uygulad kuvvete, paratn boyutuna ve tad yke baldr[2]. Kendileri iin koruyucu giysilerin ve dier rnlerin yapld, literatrde zel olarak belirtilen i ve faaliyet tipleri unlardr: polis, gvenlik grevlileri, daclk, maaraclk, trmanma, kayak, uak personeli (askeri ve sivil), askerler, denizciler, denizaltclar, dkmhane 1

ve cam isileri, itfaiyeciler, su sporlar, k sporlar, ticari balklk ve daclk, deniz dibi petrol ve benzin ekipman isileri, salk bakm, yar srcleri, astronotlar, kmr madencilii ve salk depo iileri [3]. Teknik tekstil reticileri ile tketici arasndaki iletiim ancak malzemeden beklenen zelliklerin belirlenmesi ile salanabilir. Tketici ihtiyac olan zellii belirtir, retici ise bu zellii salayacak malzeme ve retim teknolojisini tespit ederek malzemeyi retir. Teknik tekstillerden istenebilecek zellikler ve kullanm alanlar [4]; 1) Mekaniksel zellikler [5], Mukavemet; Emniyet kemeri, hava yast, balistik yelek gibi rnlerde kullanlan teknik tekstillerin yksek mukavemetli olmas gerekmektedir. Takviyelendirme; Helikopter pervaneleri, kayak, uak kanad gibi malzemelerde teknik tekstillerin kuvvetlendirme ilevi grmesi beklenir. Elastikiyet; Otomotiv sanayinden paketleme sanayine kadar geni bir yelpazede kullanm alan bulunmasn elastikiyet (esneklik) salar. 2) Deitirme zellikleri [5] Teknik tekstiller gzenekli malzemeler olmalar, s ve elektrik iletim ve yaltm gibi zellikleri sayesinde bir malzemenin durumunda deiiklik yapabilme zelliine sahiptirler. Deitirme zellikleri u balklar altnda toplanabilir: Filtrasyon; Kat-gaz, sv-sv ve kat-sv ayrmnda kullanlan filtrelerde teknik tekstil kullanm yaygndr. zolasyon ve iletkenlik; Uygun lif ve doku yaps ile elektrik iletimi ve yaltm, s ve ses yaltm teknik tekstiller ile salanabilir. Drenaj; Youn ve yksek gzenekli tekstil yzeyleri ile filtrasyon ve erozyon kontrol yaplabilir. Su geirmezlik; Spor malzemeler, ayakkablar iin gerekli su geirmezlik zellii teknik tekstiller ile salanabilir. Emicilik; Hijyen, tp ve ambalaj sektrlerinde gereken bir zelliktir. 3) nsan sal ile ilgili zellikler [5] Mikro organizmalara kar koruma Anti-bakteriyel zellik Vcuda uyumlu ve biyolojik olarak bozunabilme Atee kar koruma 4) Koruma zellii [5] 2

Teknik tekstiller sayesinde sl, mekaniksel, kimyasal, elektriksel ve radyasyon gibi etkilerden korunmak mmkn olabiliyor. Mekanik koruma (bak kesmesi, metal eriyik sramalar gibi tehlikelere kar vcudun korunmas) Kimyasallara kar koruma (mikro gzenekli kaplamalar ile koruma) Kirlenmeme (partikl tutmama zellii) Elektrik yaltm UV korumas Nkleer, biyolojik, kimyasal koruma Elektro-manyetik alanlardan koruma Yksek performansl lif tanm ile yksek gerilme mukavemeti, yksek s direncine sahip, yksek modll, iyi boyanma zelliine sahip, yksek kimyasal direnli ustun mekanik zelliklere sahip lifler anlalr. Sradan liflerle karlatrdmzda olduka pahal olan bu liflerin retimi ve tketimi Avrupa, Amerika ve Japonya gibi lkelerde snrl kalmtr [5].

2. YKSEK PERFORMANSLI LFLER Teknik tekstiller; estetik ve grn zelliklerinden daha ok, ncelikli olarak fonksiyonel zellikleri ve teknik performanslar iin retilen tekstil malzemeleri ve rnleri anlalmaktadr. Teknik tekstiller pahal, katma deeri yani getirisi olduka yksek rnlerdir. Kimyasallara, olumsuz hava artlarna, mikroorganizmalara dayankl, yksek mukavemet ve yanmazlk gibi stn fiziksel ve performans zelliklerine sahip rnlerdir. Teknik tekstillerin retiminde polyester, polipropilen, naylon, viskoz, pamuk, cam ve aramid gibi sentetik ve doal lifler kullanlmaktadr. Teknik tekstiller, geni ve dar dokuma, atkl ve zgl rme, dokusuz yzey, halat ve erilmemi lifler olarak deiik formlarda bulunabilirler. Bu formlardan en ok dokusuz yzey (non-woven)lar byk gelime gstermektedir. Teknik tekstiller; mukavemetin gerekli olduu emniyet kemeri, hava yast, balistik yelek gibi rnlerde, takviyelendirmenin gerektirdii helikopter pervaneleri, kayak, uak kanad gibi malzemelerde, kat-gaz, sv-sv ve kat-sv ayrmnda kullanlan filtrelerde kullanlmaktadr. Ayrca youn ve yksek gzenekli yaps sayesinde filtrasyon ve erozyon kontrolnde yani drenajda, sl, mekaniksel, kimyasal, elektriksel, radyasyon ve elektro-manyetik alanlar gibi etkilerden korunma amacyla, insan sal asndan son derece nemli olan ameliyat ipliklerinden, yapay kemik ve vcuda uyumlu yapay kan damarlarnda kadar birok alanda da kullanlmaktadr[8]. Is, alev, erimi metal sramalar, ar souk ve donma, radyasyon kaynaklar ve benzerinden korunma hem sivil hem de askeri koruma uygulamalar iin balca taleptir. Gnein zararl UV nlardan korunmann bir yolu da gneten koruyan giysilerdir. Birok kuma gnein UV nlarn engellese de tm kumalar gneten koruyan giysiler snfna dhil edilemezler. Gneten koruyan giysiler, klasik yazlk kumalardan ayrlmaktadr. UV nlarna kar koruma salayan giysilerin giyilmesi cilt kanseri riskinin gelimesini azaltmak iin bilinen en salkl ve en yaygn metottur. Cildin rengine gre ve evrenin yansma oranlarna gre koruyucu giysilerin zelliklerinin saptanmas, insanlarn koruyucu giysileri daha bilinli kullanmasna ynlendirecektir[1]. Yksek performansl lifler olarak isimlendirilen lifler 1980'li yllarn banda ortaya kmlar ve teknik tekstillerin geliimine nemli ve arpc katklar yapmlardr. Yksek performansl liflerin ortaya k tekstilde yeni pazarlar almasna sebep olmutur. Sradan liflerle karlatrldnda ok pahal olan bu lifler genelde kullanldklar yerlerde ikame malzemelere gre daha yksek performans, hafiflik v.s. gibi zelliklere sahip olduklar iin tercih edilirler. Normal lifler ile karlatrldklarnda bu lifler olduka pahal ve kar pay yksek 4

lifler olarak tanmlanrlar. Japonyadaki retim ve gelimeler dier lkelere nazaran daha hzldr. Bu sektrn geliimi de muhtemelen bugne kadar olan durumdan ok daha hzl olacaktr. En byk gelimelerin seramik ve ultra yksek mukavemetli ve modll polietilen liflerinde olmas beklenmektedir. Ayrca koruyucu elbiseler endstrisi ve fiber optik kablo uygulamalarnda p-aramidlerin pazar payn artraca dnlmektedir Yksek performansl liflerin metal ve ar malzemelere nazaran avantajlar vardr. Bunlar yksek mukavemet, yksek modl, hafiflik, sya ve kimyasallara kar dayanm gibi zelliklerdir. Yksek performansl liflerin dier nemli kullanm alanlar da koruyucu elbiseler, gemi halatlar ve endstriyel kumalar gibi alanlardr. Yksek performansl liflerin retimindeki gelimeler ve ilerlemelerin sonucunda tekstil ve hazr giyim sektrleri ile birlikte dier kullanm alanlarndaki uygulamalarda yakn zamanda nemli gelimeler sz konusudur. Bulunduumuz an karmak rnlerinin retiminde beklenen performans ve ilevlerin salanabilmesi iin yksek performansl elyaflarn kullanlmas gerekmektedir. Bu nedenle yksek teknolojiyle retilen bu tr elyaflarn pazarnn nemli oranda byyecei tahmin edilmektedir. 2023 ve sonrasnda AB, ABD ve Japonyann dnya sentetik elyaf retimindeki pay miktar olarak %10 civarna derken, deer olarak bununla kyaslanamayacak kadar yksek bir oranda olacaktr. nk bu lkelerin ucuz standart polyester, polipropilen gibi elyaf ve ipliklerin retimini byk lde terk ederek, tamamen yeni nesil yksek performansl, byk olaslkla sellozik bazl, zel elyaf gelitirmeye ynelecekleri ve bunu baaracaklar ngrlmektedir. Bu grup altnda ya iileri iin g tutuur; i amarlar ve aramid/ Goreteks giysiler et iletmelerinde ve kamyon retiminde alan insanlar iin Kevlar eldivenler bulunmaktadr. Bu eilim daha youn kstlamalar ve iverenler iin uyarlar erevesinde daha da artaca tahmin edilmektedir. Pestisidlerin kullanlmas srasnda scaklk, nem, hz ve rzgarn yn gibi parametreler nemlidir. Pestisid aplikasyonlarnda; deri temas solunum temasndan daha fazladr. Yaplan almalar giysilerin deri yoluyla bulamasn engellediini gstermektedir. Burada lif cinsi, kuma yaps, metrekare arl ve uygulanan terbiye ilemleri nemlidir. Sentetik lifler pestisidlere kar doal liflerden daha fazla diren gstermektedir, ayrca kaplanm kumalar da dokuma kumalara gre deri temasnda daha iyi koruma salamaktadr. ABD'nin Boston ehrinde 2000 ylnda hayata geirilen MIT Askeri Nanoteknoloji Enstits, 15 yl ierisinde askeri niformalar nanoteknoloji sayesinde akll hale getirmeyi planlamaktadr. Kimyasal ve biyolojik alanlar tespit edebilecek bu akll elbise, ayn zamanda kalbi duran askeri masaj yaparak hayata geri dndrebilecek. Sava meydannda yaralanan askere ait btn bilgileri kablosuz hatla merkeze bildirebilecek, gerektiinde ksa sre ierisinde gerekli mdahalenin yaplmasna olanak salayacak. niforma, gerektiinde ok sert bir zrha 5

dnebilecei gibi, askerin gereksinim duyaca enerjiyi gneten salayacak. Bazlarn hayal bile edemediimiz bu aratrmalar, nanoteknoloji sayesinde gerek olmu ve sava meydanlarnda askerin hayatn kolaylatrmaya balam bulunuyor[Demirel, 2007]. Nanotekstillerin gelimesi ile yksek performansl tekstilleri uygulama ve kullanm alanlarnn artaca n grlmektedir. Avrupada olduu gibi dokusuz yzeyler iin dokuma ve rme kumatan daha hzl bir geliim beklenmektedir. Hzl ortadan kaldrma ve geri kazanmann tercih edildii yerler olan kirli ve tehlikeli aktiviteler iin tek kullanmlk veya yaam sresi kstl giysilere talep artt iin, dokusuz yzeylerde %14 ten daha fazla (miktar olarak) bir geliim pay tahmin edilmektedir. Ayrca yine bu lkelerdeki askeri alanda batdan daha fazla bir potansiyel de bulunmaktadr. Teknik tekstillerin artk insan yaamnda ok nemli ve vazgeilmez bir yeri vardr. Teknik tekstiller, teknolojinin de geliimine paralel olarak gelimeye devam edecektir ve kendisine yeni alma alanlar bulacaktr. Yeni fonksiyonel zelliklerin ve stn teknik performanslarn elde edilebilmesi, tekstil biliminin yannda kompozit materyaller ve malzeme bilimi, polimer bilimi, elektronik, bilgisayar, inaat, ziraat, makine ve birok bilim dallarn da kapsayan bir almay gerektirmektedir. Ar-Ge ve K now-Howa dayal olan teknik tekstiller bu sayede katma deeri olduka yksek rnler haline dnmekte ve tekstil piyasasna hzla hkim olmaktadr[8]. Gnmzde yaplan almalarn ou balistik amal koruyucu tekstiller, mekanik etkilerden koruyucu tekstiller, temiz oda giysileri, nkleer-biyolojik, kimyasal zararllardan koruyucu tekstiller, statik elektriklenmeden koruyucu tekstiller, elektromanyetik alandan koruyucu tekstiller, yksek s ve alevden koruyucu tekstiller, solunum sistemini koruyucu sistemler, Radyasyondan koruyucu tekstiller zerinde younlamaktadr. 2.1. Yksek Is ve Alevden Koruyucu Tekstiller Burada kullanlan liflerin yksek scaklklarda bile fiziksel zelliklerini korumalar gerekmektedir. Bu lifler kullanlacak blgeye gre dokuma (2/2 dimi, saten orgu) ve dokusuz yzey kumalar olarak kullanlmaktadr. Bu kumalar birka katl olarak kullanlabilmektedir. Temel olarak bu giysilerde termal konfor ne kmaktadr. D ksmda yksek nem ve s olduundan, giysiyi giyen kiinin konforunu arttrmak gerekmektedir. Bu tip tekstiller en ok itfaiyeciler tarafndan kullanlmaktadr [7]. Isya, aleve, eriyen metallerin sramalarna, radyasyona ve ar soua kar koruma salayan elbiselerdir. Termal koruyucu elbiseler, aleve ve sya maruz kalmaya kar koyan ya da 6

ar evre koullarnda s transferine kar yaltm salayan geni bir yelpazedeki rnleri kapsar. Bu tip elbiseler, petrokimya ve elektrik iilerince giyilen niformalardan, dkmhaneler ve yksek slarda alan dier tesislerde giyilen elbiselere kadar deien bir yelpazeye sahiptir. Elbiseler tek veya ok katl olabilir [4]. Termal koruma giysilerinin sahip olmas gerekli zellikler srasyla su ekildedir; 1-Aleve kar dayankllk: Surekli yanmamal ve tehlike oluturmamaldr. 2-Btnlk: Yap deforme olmamaldr. ekmemeli, eriyip bzmemeli veya gevrek kmr oluturmamaldr. 3-zolasyon: Giysi kiinin kaarak kurtulmas iin s transferini geciktirecek zaman salamaldr. Yanma suresince katran veya iletken zeltileri zerinde tutmamaldr. 4-Sv iticilik: Yalarn, zclerin, su ve dier svlarn nfuzunu engellemelidir.

ekil 2.1. Yksek sya dayankl tekstil yaplar; D ksm meta aramid elyafndan retilmi i ksm polyester-pamuk karmndan olumaktadr [7]. Koruyucu giysilerin insan saln ve gvenliini koruma ilevini yerine getirmesinde elbisenin konforu da nemlidir. Yeterli konfor salamayan bir elbise yklenilen grevi yerine getirmede verimlilii azaltr. nk birinci amac yksek koruyuculuk zellii salamak olduu iin bu kyafetler kiiye ar gelebilmekte, hareket etme olanaklarn kstlayabilmekte, yeterli s ve nem transferinin yaplamad durumlarda kiinin i verimliliini drebilmektedir[9]. Yanmaya direnli kuma retebilmek iin eitli yntemler sz konusudur. Bunlar[10]; 1.Yaps itibariyle g tutuur liflerin kullanlmas Karbon, asbest, cam, polibenzimidazol (PBI), fenolik, kyrol, polifenilensulfur (PPS), aramid ve basofil lifleri gibi.. 2.G tutuur lif eldesi i. Liflerin kopolimerizasyon ve kimyasal modifikasyon ile yaplarnn deitirilmesi ; Kimyasal modifikasyon, polimerin baz kimyasallarla reaksiyona girerek g tutuan rne dnmesi olarak tarif edilebilir. Kopolimerizasyon ileminde, klor gibi g tutuma salayc 7

elementlerden birini ieren bir monomer, ikinci bir monomer ile polimerleerek kopolimer oluturur. Bylece, g tutuma salayan element, polimerin zincir yapsnda yer alr ve polimer, yaps itibariyle g tutuur hale gelir. Bu ynteme rnek olarak g tutuur akrilik/modakrilik, FR viskoz, FR PES, FR Nylon, FR yn, Durvil ve Karvin lifleri verilir. ii. Sentetik polimere lif ekimi esnasnda g tutuurluk salayan kimyasallarn ilave edilmesi; Sentetik polimerlere g tutuur zellik kazandrmak iin lif ekiminden nce g tutuurluk salayan kimyasallar ilave edilir. Bu kimyasallar, organik fosfor bileiklerini ve antimon oksit ile birlikte organik halojen bileiklerini iermektedirler. norganik g tutuurluk salayclar ise hidratl alminyum, magnezyum hidroksit ve borik asittir. Etkin bir g tutuurluk elde edebilmek iin kullanlan g tutuur maddenin bozunma scaklnn, polimerin bozunma scaklna yakn olmas gerekir. Bu tip ilemden geen sentetiklere rnek olarak akrilik, poliamid ve polyester lifleri verilebilir. 3.Kuman g tutuurluk salayan kimyasallar ile ilem grmesi Baarl bir g tutuurluk bitim ileminin ak en kumalara uygulanmasnda drt farkl ilem adm ekil 2.2de gsterilmektedir.

ekil 2.2. G Tutuurluk Bitim lemlerinin Ak En Kumalara Uygulama Aamalar 1. Metot ou dayanksz ve amonyum fosfat gibi suda znebilen kimyasal maddelerle uygulanan basit bir emdirme-kurutma tekniidir. 2. Metot krmaya kar diren ya da dier syla iyiletirme yaplan tekstil terbiye ilemleri iin uygulanan bir tekniktir. G tutuurluk eldesinde kullanlan Pyrovatex, Afflamit ve Antiblaze TFR1 gibi fosfonamit sistemlerinin uygulanmas iin ok uygun bir metottur. 3. Metot terbiye maddesinin lifle polimerizasyonunun salanmas iin amonyak gaz ile iyiletirme ileminin yaplmasn gerektiren THPC (Tetrakis(hydroksimetil)fosfonyum klorit) esasl Proban ilemi iin en uygun ilem akdr. Terbiye ileminin dayanklln

ve stabilitesini arttrmak iin son ykama ve kurutma ilemlerinden nce oksitleyici fikse ilemi uygulanmaldr. 4. Metotta kaplama ilemi uygulanarak, g tutuurluk maddesi bir balanma pat ile kuman arka yzeyine aktarlr. Bu ekilde kuman n yznn estetik grnm korunmu olur. Bu metot genellikle demelik kumalarn terbiye ilemi iin tercih edilmektedir. 2.2. Souk klim Giysileri Souk ve scak iklim giysileri, ar hava artlar altnda alanlar iin dizayn edilmi eitli i giysileri, yamurluklar kapsayan, nefes alabilen (vcut terini darya atabilen) ancak iine su geirmeyen zel kumalardan mamul rnleri iermektedir. Askeri amal kullanlabildikleri gibi spor ve alma alanlarnda da kullanlrlar. Ar souk, ar scak ve yal ortamda kullanlacak olan iklim giyeceklerinin s izolasyonu salamas, yamur ve kar suyunu dardan i ksmna geirmemesi ve ite oluan teri darya atmas yani hava sirklasyonu salamas beklenmektedir. Bu amala d ksmda kuma, ortada membran ve i ksmda ince triko astardan mamul katl nefes alabilir kumalar gelitirilmitir. katl kumalarn asl fonksiyonel katman orta ksmdaki nefes alabilen membrandr (9). ekil 2.3de membranl kumalarn yaps; dta su geirmeyen yap, orta ksmda nefes alabilen membran bir yap, i ksmda da ince rme bir astar bulunacak ekilde verilmitir [9].

ekil 2.3. Souk iklim tekstil materyallerinin katmanl yaps[9]

2.3. Temiz Oda Giysileri Bu isimle adlandrlan giysiler evreyi insandan kaynaklanan kirliliklerden koruyan giysilerdir. nsan vcudunun her gn 1 milyar deri hcresi dkt ve insan vcudu ve giysilerin bir miktar toz, sac, iyonlar, kozmetikler, parfm, tutun ierdii gz nne alndnda kirlilii nleyen bu tip giysilerin optik, uzay aralar, yiyecek ve ila sanayi ve otomotiv sanayinde ne 9

kadar nemli bir yeri olduu inkr edilemez. Temiz oda giysilerinde zellikle kaplanm ya da kaplanmam malzeme seklinde Tyvek elyaf ska kullanlmaktadr[4].

ekil 2.4. Tyvek lif yapsnn grn ve Tyvekden retilmi temiz oda giysisi[7] 2.4. UV Isnlardan Koruyan Tekstiller Son yllarda yeryzne gelen gne snlarnn bir blmn oluturan ultraviyole n younluunda artlar gzlemlenmesi bu alanda koruyucu tekstil ihtiyacnn gndeme gelmesine neden olmutur. zellikle cilt ve gz hastalklarndan kiiyi koruyabilme amacyla retilmi koruyucu kumalarn UV geirgenlikleri; lif cinsi, iplik cinsi, yzey yaps, nem ierii, mamuln grd terbiye ve bitim ilemi gibi pek ok faktrden etkilenmektedir[7]. Kuma gzeneklilii, UV geirgenliini belirleyen en nemli zelliktir. Hava geirgenlii az ve sk yapl dokuma ve trikolarn UV geirgenlii daha az dolaysyla koruma faktrleri yksek olmaktadr. Genel olarak giysilerdeki nem oran arttka UV geirgenlii artmaktadr. Tekstil materyallerinin slak halde iken lif kesitinin imesine bal olarak doku yaps kuru haldekine kyasla daha sk hale gelebilir ve gzeneklilii azalr. Bu durumda da yine tekstil materyalinin kuru ve ya haldeki UV geirgenlikleri birbirinden farkl deer gstermektedir. Rlatif nem deeri tm kumalarda UV koruma faktrn etkilemektedir. Viskon liflerinin bilinen en iyi zellii nem alma yeteneinin iyi olmas, ime deerinin yksek olmasdr. Bu nedenle relatif nem deerinin UV koruma faktr zerine olan en byk etkisi viskon liflerinde ortaya kmaktadr. Doal liflerden yn, UV nlarna kar en iyi korumay salamaktadr. Yn, sras ile ipek, keten ve pamuk izlemektedir. Sentetik liflerde ise en yksek korumay, ierdikleri titanyum dioksit nedeniyle polyester lifleri gstermektedir. Koyu renkli giysiler, ak renkli giysilere kyasla daha yksek koruma salarlar [7]. Ultraviyole, infrared, laser, mikrodalga, radyofrekans, ultrasound, elektrik ve manyetik alanlar olarak saylan ve eitli kaynaklardan olusun yonlastrc Olmayan Radyasyonun (NIR10

Non onizing Radiation) insan ve evre sal zerindeki etkileri ve riskleri ile ilgili ok eitli bilgiler mevcuttur. Gnlk hayatmzda modern hayatn gerekleri olarak srekli karlatmz bu radyasyonun kaynaklar arasnda radyo, televizyon, telefon, telsiz, radar ve uydu istasyonlar, vericileri, aktarclar, tesisleri, antenleri, baz istasyonlar, terminalleri, link istasyonlar, anten iftlikleri ve benzerleri ile yksek ve orta gerilim hatlar, trafo istasyonlar, eitli alet, cihaz, ekipman ve sistemler, evlerde kullanlan alet ve cihazlar, tbbi tan ve tedavide kullanlan alet, cihaz, ekipman ve sistemler yer almaktadr. Bu kaynaklardan yaylarak atmosferde bulunan bu dalgalar frekanslar, boy ve iddetleri, maruziyet miktar ve srelerine bal olarak, nemli oranda olumsuz etkilere neden olmaktadrlar. Tekstil sektr olarak elektromanyetik kirliliin olumsuz etkilerinin azaltlmas amac ile fonksiyonel tekstil yaplarnn kullanmnn son derece pratik, basit ve dk maliyetli zmler sunabilecei grlmektedir. Elektromanyetik dalgalarn karakteristikleri, kalkanlama teorisi, elektriksel iletkenlik gibi geleneksel tekstil bilgi altyapsna uzak bir konu olan tekstil yaplarnn elektromanyetik kalkanlama amal kullanm konusu fonksiyonel tekstiller alannda yeni ve n ak uygulama alanlar arasndadr [11]. Ultraviyole koruma faktr ASTM E 2456:2006 standardna gre 14 ve daha dk deerler negatif (koruma salamaz), 15-24 aras iyi, 25-39 aras ok iyi, 39 daha fazla ise ok ok iyi (mkemmel) dereceleri bulunmaktadr [50]. Radyasyona kar koruyucu giysiler, x-n ile alanlar, kanser tedavi merkezlerinde alanlar ve iyonlatrlan radyasyona maruz kalan dier ortamlarda alan iiler iin gereklidir. Bunun iin eldivenler, hafif koruyucu giysiler yeterli olmaktadr. Ancak gama nlar elbisenin iine nfuz edebilir. Bu durumda PES/CO, PA/PES karm giysiler nkleer korumada nem kazanmlardr [3]. inkooksit (ZnO) ile nano tanecikler fiyat, beyazl UV bloklama zellikleriyle dier nano taneciklerden daha iyi sonu vermitir. Artan yzey alan ve youn absorpsiyon zelliiyle nanoformdaki ZnO taneciklerinin UV koruma zellikleri art gstermitir [12]. Gne nlarnn ultraviyole olan blm insan sal iin gerekli D vitamininin olumasna yardmc olmas bakmndan yararldr. Buna karn UV-B olarak bilinen 280-320 nm dalga uzunluundaki ultraviyole nlar ise insan cildine zarar vermektedir. nsann bu yolla alm olduu radyasyonlar zamanla birikerek kanser oluumuna zemin hazrlamaktadr. Kanser olaylar rnein Avustralyada 1930 ylndan bu yana her on ylda bir iki katna kmaktadr. Buna benzer durumlar baka lkeler iin de geerlidir. Bu etkileme ve tehlike, ozon tabakasnn incelmesiyle daha da artmtr. Bu incelme ultraviyole radyasyon nlarnn uzun ve youn etkisinden korunmay kanlmaz hale getirmitir. Muhtelif salk rgtlerinin korunma kampanyalar, bu etkinin ne kadar byk bir nem tadn gstermektedir [3]. 11

2.5. Balistik Koruma Amal Koruyucu Tekstiller Balistik koruma ile amalanan yksek hzdaki arpma etkisinden oluan darbeyi en aza indirmek ve merminin vcuda temasn nlemektir. Darbenin en aza inmesiyle birlikte vcutta gerekleecek knt deerini minimumda tutabilme ve vcut dokularnn zarara uramasnn engellenmesi hedeflenmektedir. knt miktarnn minimumda tutulabilmesi ise darbe esnasnda oluacak enerjiyi geni bir alana yaymak ile salanmaktadr. Kumata meydana gelen darbe olayn analiz edebilmek amacyla tek bir lifte gerekleen darbe olay incelenmi ve merminin life arpmas ile birlikte enine ve boyuna dalga olmak zere iki tip dalgann darbe noktasndan yayld grlmtr. Balistik darbe direnli koruyucu tekstil aratrmalarnn temel amac, dk maliyetli, hafif, konforlu giysi sisteminin oluturabilmektir. Bu ama dorultusunda yksek mukavemet, yksek modl ve dk elastikiyete sahip olan yksek performansl lifler balistik korumada yaygn bir kullanm alan bulmulardr. Poliamid lifleri dk hzl mermi ve fragmanlara kar koruma amacyla ok katl olarak balistik koruma amacyla kullanlan ilk liflerdir. Ancak bu liflerin 60 Cnin zerindeki scaklklarda srekli hava ile temas durumunda yzey rengi bozulmas ve darbe mukavemetinin dmesi, yksek performansl liflere gre ok dk mukavemet ve modl deerlerine sahip olmalar nedeniyle gnmzde bu liflerin yerini Aramid esasl Kevlar, Twaron, Technora lifleri, yksek molekl arlkla Polietilen, Dyneema, PBO (Zylon), Karbon nanotpler, rmcek ipei gibi yeni yksek performansl lifler almtr [7]. Yksek mukavemetli kumalar, vcut zrhlar, uak ve tatlarn i yaplar gibi balistik darbelere kar koruma ile ilgili bir ok alanda uygulanmaktadrlar. Yksek mukavemetli liflerin retilmesi ile birlikte, yksek mukavemetli kuma zrh sistemlerinde byk gelimeler salanmtr. zellikle arpma enerjisini absorbe eden materyallerin gelitirilmesi ve tanmlanmas konusu byk nem kazanmtr. Darbe enerjisini absorbe edebilen materyaller olarak kumalar ve esnek lif takviyeli kompozitler, kurun geirmez yeleklerde ve dier vcut zrhlarnda yaygn olarak kullanlmaktadrlar. Bu materyallerin kiisel koruma amal olarak uygulanmas iin ise bu materyallerin ve bunlarn bileenlerinin mekaniksel tepkilerinin anlalmasna ynelik daha ileri bilimsel yaklamlarn oluturulmas gerekmektedir [13] 2.6. Nkleer-Biyolojik-Kimyasal Zararllardan Koruyucu Tekstiller ounlukla askeri kullanm amaldrlar. Bunlar ou zaman sentetik veya doal elyaftan dokunmu ayrca karbon elyaf ve kpkten oluan ok katl yaplardr. nsana zarar veren kimyasallara kar koruma salayan elbiselerdir. Dnyada ok farkl toksak zelliklere sahip 100 binden fazla kimyasal madde kullanlmaktadr. Zehirli kimyasallardan kaynaklanan riskler 12

ortaya ktka kimyasallara kar koruyucu grev gren giysi ve ekipmann kullanm artmtr. Bu durum belirli lde de kimyasallara kar koruyucu giysilerin ve ekipmann kullanlmasn ngren dzenleme ve standartlardan kaynaklanmaktadr [4]. Bu giysiler iin 4 tip korunma tanmlanmtr. 1.tipte temas ve solunum yoluyla etki eden kimyasal zararlara kars en yksek koruma salanr. 2. tipte ise yalnzca svlara kars koruma salanr, gaz ve buhar penatrasyonunu engelleyemeyebilir. 3. tip ise ayn 2. tip gibidir. Fakat gazlara kars bir miktar korunma salanmtr. 4.tip ise normal is giysileridir. Kirler ve yalara kars koruma salar. Kimyasal koruyucu giysilerde, Butil/naylon, butil kauuk, klorlanm PE, florlanms etilen propilen (teflon), polikarbonat, kaplanm PE gibi eitli materyaller eldiven, elbise vs retiminde hammadde olarak kullanlr [3]. zellikle son yllarda zirai mcadeleye ynelik kullanlan ilalarn vcuda temasn nlemek amal koruyucu giysilerle ilgili almalar yaplmaktadr. nsan yasam ve zirai rnler iin zararl olan canllar ldrmek iin kullanlan bileikler olarak ifade edilen pestisidlerin deriye temasn nleyecek bariyer zellikte koruyucu giysiler retilmektedir. Yaplan almalardan, kumalardan pestisid penetrasyonu kuma geometrisinin, lif ve iplik zelliklerinin, kuma arlnn, incelik ve dokuma konstrksiyonunun etkili olduu bulunmutur. Ayrca kuma geometrisinin, pestisid penetrasyonunun dayanm zerinde de etkili olduu gzlenmitir. Uygulanan bitim ilemlerinin pestisid penetrasyonuna etkisi incelenmi, burumazlk bitim ilemi grm kumalarn ilem grmemilere kyasla, sentetik liflerin de doal liflere kyasla, pestisid kimyasallarna kar daha dayankl olduu gzlenmitir [7]. Sentetik ve rejenere lifler antimikrobiyal ve antibakteriyel amal retilebilmektedir. Antimikrobiyal ve antibakteriyel lifler genel olarak tp alannda kullanlmaktadr. Hastaneler bakteri ve mikroplarn en ok bulunduu ve hijyenin nemli olduu yerlerdir. Cerrahlkta ve tpta tekstil materyallerinin uygulamalar, ameliyat ipliinden kemik yerine geen karmak bileiklere, temizlik bezlerinden gelitirilmi engelleyici kumalara kadar ok sayda ve deiik trdedir. Bu alanlarda kullanlacak liflerin toksik, alerjik ve kanserojenik olmamas gereklidir. Ayrca, fiziksel ve kimyasal zelliklerinde herhangi bir deiim olmakszn sterilize edilmelidir. Tekstil rnleri yaplar ve kullanldklar yerler asndan mikro organizmalarn yaamas ve oalmas iin uygun scaklk, nem ve besin maddesi salayan ortamlardr. Tekstil yaplarnn aralarna yerleen mikro organizmalar tekstil rnn kendisine ve kullancya zarar verebilmektedir. Bu rn guruplar mikro organizmalarn enfekte olmalarnn nne geilmesi, enfeksiyonlarn kontrol altnda tutulmas, mikro organizmalardan kaynaklanan koku v e lekelenme ve renk deiiminin nne geilmesi ve kalite kaybnn engellenmesi amac ile kullanlmaktadr[51]. 13

3. TEKNK TEKSTLLERN SINIFLANDIRILMASI Teknik tekstillerin tanm konusunda en fazla kabul gren tanmlama The Textile Institute tarafndan yaplan tanmlamadr. The Textile Institute tarafndan yaynlanan Textile Terms and Definitions adl yaynda teknik tekstiller, estetik veya dekoratif zelliklerinden ziyade, esasen sahip olduklar teknik ve performans zellikleri iin imal edilen tekstil malzemeleri ve rnleri olarak tanmlanmaktadr.[14] Teknik tekstillerin ve bunlarla ilgili pazarlarn kapsam ve uygulama alanlar ok kesin snrlar iinde belirlenememektedir. Ancak teknik tekstiller ilk olarak uluslararas teknik tekstiller fuar, Techtextil Frankfurtu dzenleyen Messe Frankfurt tarafndan, uygulama alanna gre 12 snf altnda toplanmtr. Fakat bu snflandrmada baz rnler, kulanm amacna gre birden fazla alanda yer alabilmekte, kesin snrlar izilememektedir. Genel olarak bu snflandrmalarn ksaca aklamalar aadaki gibi yaplabilir [15,14]; Teknik Tekstillerin Son Kullanm Alanlarna Gre Snflandrlmas 1) Medtech: Tbbi ve hijyenik tekstiller 2) Mobiltech: Her trl kara, deniz, hava tatlar ile uzay sanayinde kullanlan tekstiller 3) Protech: Bireysel ve toplu koruma amacyla kullanlan tekstiller 4) Buildtech: naat ve yap tekstilleri 5) Indutech: Filtrasyon, tama ve dier endstriyel amal tekstiller 6) Geotech: Toprakalt inaat mhendislii ve peyzaj mimarlnda kullanlan tekstiller 7) Agrotech: Ziraat, su rnleri, bahecilik ve ormanclkta kullanlan tekstiller 8) Sportech: Spor ve serbest zaman tekstilleri 9) Hometech: Mobilya, ev tekstilleri ve yer demelerinin teknik bileenleri 10) Clothtech: Ayakkab ve giysilerin teknik bileenleri 11) Packtech: Ambalaj tekstilleri 12) Oekotech: Ekolojik ve evre amal tekstiller Teknik tekstiller, endstride, uzay sanayinde, askeri alanda, denizcilikte, tpta, inaatta, jeotekstillerde, ulatrmada ve yksek teknoloji uygulamalarnda kullanlan fonksiyonellik gerektiren tekstil rnleridir. zel olarak tasarlanan herhangi bir rnde veya retim yntemi iinde veya yalnz bana belli bir zellii yerine getirmek amacyla retilen malzemelere teknik tekstiller denilmektedir. Teknik tekstiller bu terimlerden baka; endstriyel tekstiller, yksek performansl tekstiller, yksek teknik testiler, geleneksel olmayan tekstiller, mhendislik tekstilleri diye de adlandrlmaktadr[16].

14

Hem kimyasal hem de doal klasik lifler halen teknik tekstillerde kullanlan tm organik liflerin %95inden fazlasn kapsamaktadr(cam, mineral ve metal lifleri haricinde). Bunlarn birou karm ve ok bileenli rnler olarak birletirilerek mukavemetlerinin, uzunluklarnn, inceliklerinin, yzey zelliklerinin, terbiye maddelerinin ayarlanmas ile olduka zel kullanm alanlarna uygun hale getirilmi ve uyarlanmlardr. Ancak yksek performansl lifler olarak adlandrlan liflerin 1980li yllarn banda ortaya kmlar ve teknik tekstillerin geliimine nemli ve arpc katklar yapmlardr. Yksek performansl liflerin ortaya k tekstilde yeni pazarlar almasna yol amtr. Sradan lifler ile karlatrldnda ok pahal olan bu lifler genelde kullanldklar yerlerde ikame malzemelere gre daha yksek performansa sahip olduklar iin tercih edilmektedirler. Teknik/akll tekstillerin snflandrlmasnda kullanlan bir dier yntemde fonksiyonu gerekletirmek iin kullanlan retim biimlerine gre snflandrmadr[16]; IElyafn zellii ile oluan tekstiller a. Kullancya konfor salayan lifler i. Nanolifler ii. Mikrolifler iii. Hollow (ii oyuk lifler) b. Antimikrobiyal ve Antibakteriyel lifler c. G tutuur lifler d. Yksek performansl lifler e. Elektrik akmn ileten lifler IIBitim ilemleri ile elde edilen tekstiller a. Antimikrobiyal tekstiller b. Su ve kir itici tekstiller c. G tutuur tekstiller d. Gzel koku yayan tekstiller IIIElektronik aksamlarn eklenmesiyle elde edilen tekstiller a. Istma fonksiyonlu giysiler b. Kamuflaj giysileri c. nsan salnda kullanlan giysiler d. Mzik alarl giysiler Poliester, poliamid, poliakrilonitril gibi pek ok yapay liflerin elde edilmesinde kullanlan polimerler, petrol ve petrol trevlerinden elde edilir. Bu polimerlerin (makromolekllerin) sentezleri, iletmeler de insanlar tarafndan yaplmaktadr. Bu nedenle bu lifler Sentetik Lifler 15

olarak adlandrlmaktadr. Ancak, gerek lifleri oluturan polimer madde gerekse de liflerin oluturulmas yapay olarak insanlar tarafndan yapldndan bu liflere Tam Yapay Lifler denilmesi uygundur. izelge 3.1. Sentetik Liflerin Snflandrlmas Sentetik Lifler Poliamid Lifleri Naylon 6.6. Naylon 6. Naylon 11. Naylon 6.10. Aromatik poliamid lifleri Dierleri Polietilen Teraftalat (PET) Poli 1.4 Siklohegzilen Dimetil Teraftalat (PCDT) Poliakrilonitril Lifleri Akrilik Modakrilik (PAN) Polivinilklorit (PVC) Polivinildenklorit Polivinildendinitril Polivinilalkol Polistren Dierleri Polietilen (PE) Polipropilen (PP) Politetraflouroetilen (PTFE) Polirea Polibenzinidozel

Poliester Lifleri Polivinil Trevi Lifler

Poliolefin Lifleri

Poliretan Lifleri Dier Sentetik Lifler

16